О Государственной программе развития образования в Республике Казахстан на 2005-2010 годы

Указ Президента Республики Казахстан от 11 октября 2004 года N 1459

Подлежит опубликованию
в "Собрании актов" и
республиканской печати

В соответствии с подпунктом 8) статьи 44 Конституции Республики Казахстан и в целях развития системы образования Республики Казахстан постановляю:

1. Утвердить прилагаемую Государственную программу развития образования в Республике Казахстан на 2005-2010 годы (далее - Программа).

2. Правительству Республики Казахстан в месячный срок разработать и утвердить план мероприятий по реализации Программы.

3. Центральным и местным исполнительным органам, а также государственным органам, непосредственно подчиненным и подотчетным Президенту Республики Казахстан, принять меры по реализации Программы.

4. Контроль и координацию обеспечения выполнения Программы возложить на Министерство образования и науки Республики Казахстан.

5. Министерству образования и науки Республики Казахстан один раз в полугодие не позднее 25-го числа месяца, следующего за отчетным периодом, представлять в Администрацию Президента Республики Казахстан и Правительство Республики Казахстан информацию о ходе реализации Программы.

6. Настоящий Указ вступает в силу со дня подписания.

Президент
Республики Казахстан

Утверждена
Указом Президента
Республики Казахстан
от 11 октября 2004 года N 1459

Сноска. По тексту:
слова "образовательные программы", "образовательными программами", "образовательных программ", "образовательным программам" и "Образовательные программы" заменены соответственно словами "образовательные учебные программы", "образовательными учебными программами", "образовательных учебных программ", "образовательным учебным программам" и "Образовательные учебные программы";
слова "среднее общее", "Среднее общее", "среднем общем" и "среднего общего" заменены соответственно словами "общее среднее", "Общее среднее", "общем среднем" и "общего среднего";
слова "Послесреднее профессиональное образование", "послесреднее профессиональное образование" и "послесреднего профессионального образования" заменены соответственно словами "Послесреднее образование", "послесреднее образование" и "послесреднего образования" - Указом Президента РК от 16 ноября 2007 года N 443 .

Государственная программа
развития образования в Республике Казахстан
на 2005-2010 годы

1. Паспорт Программы

Наименование программы Государственная программа развития
образования в Республике Казахстан
на 2005-2010 годы

Основание для Послание Президента Республики Казахстан
разработки народу Казахстана от 19 марта 2004 года
"К конкурентоспособному Казахстану,
конкурентоспособной экономике, конкуренто-
способной нации", Стратегический план
развития Республики Казахстан до 2010
года, утвержденный Указом Президента
Республики Казахстан от 4 декабря 2001
года N 735

Разработчик Министерство образования и науки
Республики Казахстан

Цель Модернизация национальной системы
многоуровневого образования на основе
приоритетов Стратегического плана
развития Республики Казахстан до 2010
года для повышения качества подготовки
человеческих ресурсов, удовлетворения
потребностей личности и общества

Задачи Обеспечение доступности качественного
образования для всех слоев населения;
совершенствование нормативной правовой базы
функционирования национальной системы
образования на основе дальнейшей
демократизации управления образованием;
воспитание казахстанского патриотизма,
толерантности, высокой культуры, уважения
к правам и свободам человека;
приоритетное развитие государственного
языка;
обновление содержания и структуры
образования на основе отечественных
традиций, мирового опыта и принципов
устойчивого развития;
переход на 12-летнее общее среднее
образование;
реструктуризация системы профессионального
образования и подготовки кадров в
соответствии с рекомендациями
Международной стандартной
классификации образования (МСКО);
создание целостной трехступенчатой модели
подготовки кадров (бакалавриат -
магистратура - докторантура),
основанной на аккумулирующей кредитной
системе обучения;
повышение качества подготовки
высококвалифицированных и
конкурентоспособных кадров для всех
отраслей экономики;
интеграция с мировым образовательным
пространством;
создание национальной системы оценки
качества образования;
формирование единой образовательной
информационной среды;
совершенствование учебно-методического и
научного обеспечения образовательного
процесса;
укрепление материально-технической базы
системы образования;
интеграция образования, науки и
производства;
создание механизмов привлечения ресурсов
секторов экономики для повышения качества
образования;
повышение социального статуса
педагогических работников,
совершенствование финансового, кадрового
обеспечения системы образования,
подготовка менеджеров образования;
обеспечение баланса государственного,
общественного и личностного интересов в
системе многоуровневого непрерывного
образования
Необходимые Объем расходов государственного бюджета,
ресурсы и источники необходимых для реализации Программы,
финансирования составит 330 812,0 млн. тенге, в том числе
из средств республиканского бюджета
175769,8 млн. тенге, из средств местных
бюджетов 155 042,2 млн. тенге
По годам Всего Республи- Местный
канский бюджет
бюджет
2005 год 41402,2 23379,8 18022,4
2006 год 53514,2 34036,9 19477,3
2007 год 53855,9 32150,8 21705,1
2008 год 57769,3 26216,8 31552,5
2009 год 61600,0 29484,4 32115,6
2010 год 62670,4 30501,1 32169,3

Объемы финансирования Программы в 2006-
2010 годы будут уточняться при
планировании республиканского и местных
бюджетов на соответствующий финансовый год

Ожидаемые результаты В результате реализации Программы:
будет создана эффективная система
управления образованием, обеспечивающая
формирование профессионально-компетентной
личности, конкурентоспособного
специалиста, способного самостоятельно и
творчески решать профессиональные задачи,
осознавать личностную и общественную
значимость профессиональной деятельности,
нести ответственность за ее результаты;
будет обеспечена реализация принципа
"образование для всех в течение всей
жизни";
будут созданы условия для получения
качественного, конкурентоспособного
образования, ориентированного на результат;
осуществится переход на 12-летнее
общее среднее образование;
будут обеспечены доступность и
преемственность всех уровней образования;
будет обеспечено опережающее развитие
образования по сравнению с другими
социальными сферами и отраслями экономики;
осуществится переход на трехступенчатую
модель подготовки специалистов:
бакалавриат - магистратура - докторантура;
будет создана эффективная система научного
и учебно-методического обеспечения всех
уровней образования;
будет создана единая образовательная
информационная среда системы образования;
будет создана система статистических
показателей образования, адекватных
международным статистическим стандартам;
будут созданы система мониторинга и
прогнозирования развития системы
образования, национальная система оценки
качества образования;
будут усилена государственная поддержка и
усовершенствованы механизмы стимулирования
труда педагогических работников;
будут разработаны новые механизмы
финансирования образования;
будут созданы условия для социального
партнерства в профессиональной подготовке
кадров;
активизируется научная и инновационная
деятельность в сфере образования
Сроки 2005-2010 годы
реализации Программа будет реализовываться в два
этапа:
первый этап - 2005-2007 годы,
второй этап - 2008-2010 годы

2. Введение

Государственная программа развития образования в Республике Казахстан на 2005-2010 годы (далее - Программа) разработана в соответствии с Посланием Президента Республики Казахстан народу Казахстана от 19 марта 2004 года "К конкурентоспособному Казахстану, конкурентоспособной экономике, конкурентоспособной нации", Стратегическим планом развития Республики Казахстан до 2010 года, утвержденным Указом Президента Республики Казахстан от 4 декабря 2001 года N 735. Программа определяет стратегию, основные направления, приоритеты, задачи и механизмы реализации государственной политики в области образования и служит основанием для внесения изменений и дополнений в законодательство Республики Казахстан, управление и финансирование, структуру и содержание системы образования, кадровую и социальную политику.
Разработка настоящей Программы вызвана необходимостью кардинальных преобразований, направленных на повышение качества образования, решение стратегических задач, стоящих перед казахстанской системой образования в новых экономических и социокультурных условиях.
Программа разработана на основе анализа результатов реализации Государственной программы "Образование", утвержденной Указом Президента Республики Казахстан от 30 сентября 2000 года N 448 (далее - Программа "Образование").

3. Анализ состояния системы образования

Республика Казахстан признана мировым сообществом как государство с рыночной экономикой. За короткий исторический период независимости страна достигла значительного роста в экономике, интегрируясь с мировым сообществом.
В этом контексте возрастают роль и значение системы образования, человеческих ресурсов как критериев уровня общественного развития, экономической мощи и национальной безопасности страны. Изменения в системе общественных отношений оказывают влияние на образование, требуя от него мобильности, адекватного ответа на реалии нового исторического этапа и соответствия потребностям развития экономики.
В условиях быстроизменяющегося мира и увеличения потоков информации фундаментальные предметные знания являются обязательной, но не достаточной целью образования. Обучающиеся должны не просто овладеть суммой знаний, умений и навыков, на что направлена система казахстанского образования (знаниецентризм). Гораздо важнее и сложнее привить обучающимся умение самостоятельно добывать, анализировать, структурировать и эффективно использовать информацию для максимальной самореализации и полезного участия в жизни общества (компетентность).
Казахстанская система образования продолжает развиваться в условиях устаревших методологической базы, структуры и содержания, не позволяющих ей занять достойное место в мировом образовательном пространстве. Содержание образования остается фактологическим и не ориентировано на подготовку обучающихся к компетентному, ответственному и творческому участию в жизни общества. Отсутствие унифицированной системы управления образованием на региональном уровне, недостаток штатной численности специалистов в отделах образования отрицательно сказываются на эффективности управления образованием.
Дошкольное воспитание и обучение
Большинство развитых стран создают возможности для равного доступа к дошкольному образованию. Это выражается не только в уровне финансирования (9,5% от общего бюджета образования стран Организации экономического сотрудничества и развития, 1999 г.), но и в создании различных моделей дошкольного воспитания, основанных на полнодневном или кратковременном пребывании детей: обязательные материнские школы, школы для малышей, для детей в возрасте от 3 до 5 лет, игровые группы, группы присмотра и ухода за детьми.
В Казахстане, по сравнению с 2000 годом, количество дошкольных организаций выросло на 12 единиц (1%), в то время как контингент в них вырос на 25421 ребенка (18,7%), что свидетельствует о дисбалансе между ростом востребованности в дошкольном воспитании и обучении и возможностями удовлетворить эту востребованность (таблица 1). В результате на 100 мест в дошкольной организации приходится от 105 до 130 детей. В целом по республике около 22 тыс. детей стоят в очереди на устройство в дошкольные организации, 127 тыс. пяти-шестилетних детей должны быть охвачены программами предшколы.

Таблица 1
___________________________________________________________________
Годы ! Сеть ! Контингент
-------------------------------------------------------------------
2000 1144 135287
2001 1167 146375
2002 1162 153965
2003 1156 160708
____________________________________________________________________
В системе дошкольного воспитания трудится 16,3 тысячи педагогических работников, из которых 38,7% имеют высшее педагогическое образование, 52,8% - среднее специальное педагогическое образование, 6,4% - незаконченное высшее педагогическое образование, 2,1% - среднее образование. 40% педагогов дошкольных организаций имеют высшую и первую категории, 31,2% - без категории.
Создается нормативная правовая и учебно-методическая база дошкольного воспитания. Разработаны, апробированы и в 2003/2004 учебном году впервые внедрены 19 учебно-методических комплексов из 82 наименований на государственном и русском языках.
В 1999 году в Казахстане введена обязательная предшкольная подготовка детей, что способствовало росту охвата детей программами предшкольной подготовки (диаграмма 1).

Диаграмма 1

Показатели охвата детей предшкольной
подготовкой и дошкольным обучением (%)
(См. бумажный вариант)

Вместе с тем в дошкольном образовании имеется ряд проблем. В настоящее время только около 40% детей в предшколе обеспечено учебниками за счет местных бюджетов. В действующих детских садах морально и физически устарели мебель, спортивный инвентарь, библиотечный фонд, игрушки, наглядные средства обучения. Только 58% районных и городских отделов образования укомплектованы специалистами по дошкольному воспитанию.
Финансирование по остаточному принципу дошкольных организаций, которые имеют статус ГККП (государственные коммунальные казенные предприятия), привело к увеличению оплаты пребывания ребенка в детском саду и сделало дошкольные организации недоступными для малоимущих и социально уязвимых слоев населения, которые наиболее нуждаются в них.
В целом дошкольное воспитание и обучение характеризуются низким охватом детскими садами детей в возрасте от одного года до шести лет (19,1%). Обязательную программу предшколы получают 40% пятилетних и 60% шестилетних детей.
Общее среднее образование
Зарубежный опыт реформ в общеобразовательной школе свидетельствует об увеличении сроков обучения до 12-13 лет, внедрении системы внешней оценки учебных достижений и профильного обучения учащихся старшей ступени.
Общее среднее образование Казахстана характеризуется увеличением численности общеобразовательных школ и уменьшением контингента учащихся в отдельных регионах ввиду демографических и миграционных процессов, что повлекло рост количества малокомплектных школ (таблица 2).

Таблица 2
___________________________________________________________________
Учебный год ! Количество школ ! Контингент обучающихся
-------------------------------------------------------------------
2000/2001 8109 3043,3
2001/2002 8171 3019,5
2002/2003 8164 3095,6
2003/2004 8260 3026,2
--------------------------------------------------------------------
В республике действуют 4272 малокомплектные (далее - МКШ) общеобразовательные школы (52% от общего количества школ). В них обучаются 429,1 тыс. детей (14,1% от общего контингента обучающихся). Затраты на обучение 1 учащегося МКШ на 30-100% (в зависимости от региона) выше, чем в обычной школе. Ввиду отдаленности школ от мест проживания организован подвоз 37 тысяч детей.
Функционируют 3687 (44,6%) общеобразовательных школ с казахским языком обучения, 2069 (26,1%) школ с казахским и русским языками обучения. Увеличивается контингент учащихся школ с государственным языком обучения. Если в 2000 году на государственном языке обучались 52,1%, то в настоящее время - 54,8% школьников. Действуют школы с родными языками обучения - узбекским, уйгурским, немецким, таджикским, украинским и другими.
В общеобразовательных школах республики работает более 270 тысяч педагогов, из них 195,8 тысячи имеют высшее образование, более 60 тысяч - среднее профессиональное. 36,5 тысячи педагогов имеют высшую категорию, 67 тысяч - первую. В малокомплектных школах работает более 64 тысяч учителей.
В учебный процесс общеобразовательных школ внедрены учебники нового поколения 1-8 классов, которыми бесплатно обеспечиваются учащиеся-сироты, дети из малообеспеченных и многодетных семей. В профессиональных школах (лицеях), колледжах внедряются отечественные учебники по специальным дисциплинам.
В результате реализации Государственной программы "Образование" количество психолого-медико-педагогических консультаций увеличилось на 27 единиц, что позволило обеспечить выявление детей, нуждающихся в специальном обучении.
В республике действуют 614 интернатных учреждений, где содержится за счет государства около 75 тысяч детей-сирот, детей, оставшихся без попечения родителей, из малообеспеченных и многодетных семей, с девиантным поведением, 18 детских домов-интернатов, в том числе один для детей с физическими недостатками, где воспитывается 2,8 тысячи детей, находящихся на полном государственном обеспечении.
Открыто 5 детских деревень семейного типа и 17 домов юношества, где условия жизни приближены к семейным. Получает развитие патронатная форма воспитания.
С 2000 года количество внешкольных организаций увеличилось на 25 единиц, охват учащихся - на 1,6% (таблица 3).

Таблица 3
___________________________________________________________________
Учебный год ! Количество внешкольных ! Контингент
! организаций !
-------------------------------------------------------------------
2000/2001 568 219126
2001/2002 598 251684
2002/2003 617 266547
2003/2004 629 291545
-------------------------------------------------------------------
Вместе с тем в общем среднем образовании обозначились проблемы, требующие своего решения. Из-за отсутствия опыта создания учебников, школы авторов, финансового механизма обеспечения полноценной экспертизы и институциональной поддержки качество учебников вызывает нарекания педагогической общественности.
Эксплуатация устаревших и отсутствие современных учебной мебели и оборудования, спортивного инвентаря (особенно в сельских школах) не позволяют выполнять в полном объеме требования государственного общеобязательного стандарта образования и негативно сказываются на состоянии здоровья детей и подростков. Каждая третья школа республики не имеет предметных кабинетов: химии, физики, биологии, математики и др., специализированных лабораторий и спортивных залов.
256 школ находятся в аварийном состоянии. Нуждается в капитальном ремонте более 2 тысяч школ. Дефицит ученических мест по стране составляет около 500 тысяч.
Государственные общеобязательные стандарты образования, основанные на предметном подходе, не дают ученику четко выраженной позитивной мотивации выбора жизненного пути, интересов и перспектив. Только 30% старшеклассников осознанно выбирают профессиональную деятельность, соответствующую их способностям. 70% будущих выпускников обладают низкой самооценкой и не подготовлены к самостоятельности в жизни. Из-за недостаточной профилизации обучения на старшей ступени выпускники школ остаются невостребованными на рынке труда.
Результаты комплексного тестирования показывают невысокий уровень знаний абитуриентов. Доля получивших неудовлетворительные оценки в течение 5 лет остается неизменной и составляет 28-30%. Итоги единого национального тестирования (ЕНТ) 2004 года показывают, что 24,2% выпускников школ не набрали порогового уровня 40 баллов из 120 возможных, лишь 0,7% подтвердили отличные оценки, набрав 101-120 баллов.
Из более чем 120 тысяч детей с ограниченными возможностями только треть охвачена специальным образованием в коррекционных организациях. Нормативная правовая и программно-методическая база специального образования, система подготовки и переподготовки педагогических кадров для коррекционных учреждений нуждаются в совершенствовании и обновлении. Отсутствует система централизованного учета детей с ограниченными возможностями. Слабо развивается инклюзивное образование.
Начальное и среднее профессиональное образование
Анализ состояния профессионального образования в развитых странах свидетельствует о наличии механизмов стимулирования работодателей для участия в процессе подготовки кадров, а также институциональной основы регулирования качества профобразования (национальные центры присвоения и подтверждения квалификаций) и высокой мобильности и интегрированности профессиональных программ.
Систему начального и среднего профессионального образования Республики Казахстан представляют 722 учебных заведения, в том числе 307 профессиональных школ (лицеев) и 415 колледжей с общим контингентом обучающихся 341,3 тысячи человек.
Контингент обучающихся в учебных заведениях начального профессионального образования с 2000 по 2004 годы увеличился на 10,3 тысячи человек (таблица 4).

Таблица 4
____________________________________________________________________
Учебный год ! Количество ! Контингент ! Количество обучающихся за
! ПШ(ПЛ) ! обучающихся! счет средств госбюджета
--------------------------------------------------------------------
2000/2001 306 88,3 75,4
2001/2002 312 88,1 72,1
2002/2003 312 89,6 82,3
2003/2004 307 98,7 91,3
-------------------------------------------------------------------
По сравнению с 2000 годом количество колледжей выросло на 101 единицу за счет открытия частных учебных заведений. Контингент обучающихся в колледжах увеличился на 86,5 тысячи человек (таблица 5).

Таблица 5
____________________________________________________________________
Учебный год ! Количество ! Контингент ! Количество обучающихся за
! колледжей ! обучающихся! счет средств госбюджета
-------------------------------------------------------------------
2000/2001 314 156,1 43,8
2001/2002 349 189,8 45,7
2002/2003 382 207,9 54,8
2003/2004 415 242,6 63,3
____________________________________________________________________
В учебных заведениях начального и среднего профессионального образования работают 28,1 тысячи педагогов. Из них имеют высшее образование 2231 человек, среднее профессиональное - 5647 человек, остальные - среднее техническое. Имеют высшую категорию 7580 человек, первую - 6989. В колледжах работают 5 докторов наук и 96 кандидатов наук.
Вместе с тем развитие нерегулируемого рынка образовательных услуг в быстро изменяющейся экономической ситуации, отсутствие социального партнерства между работодателями и системой начального и среднего профессионального образования привели к диспропорции в подготовке кадров по уровням образования и секторам экономики. Количество подготавливаемых специалистов технического и обслуживающего труда в расчете на 10 тысяч человек населения значительно ниже, чем в сфере высшего образования, и составляет в колледжах 162 учащихся, в профессиональных школах - 66 учащихся, в то время как в вузах - 439 студентов. Наблюдается увеличение подготовки кадров для сферы обслуживания и непроизводственного сектора, в то время как потребность в технических, строительных и сельскохозяйственных специальностях остается неудовлетворенной (диаграмма 2).

Диаграмма 2

Контингент учащихся профессиональных школ (лицеев) в 2003-2004 учебном году в разрезе отраслей экономики

(См. бумажный вариант)

Контингент учащихся колледжей в 2003-2004 учебном году
в разрезе направлений обучения

(См. бумажный вариант)

Работодатели и другие социальные партнеры слабо задействованы в формировании заказа на подготовку специалистов технического и обслуживающего труда. Нет механизма привлечения средств частного сектора экономики в организацию профессионального образования и подготовки кадров. Требуется капитальный ремонт 122 зданий профессиональных школ (45%), текущий ремонт 115 (42,1%), недостает 153 кабинета профессионального цикла, 146 - общеобразовательного цикла, 108 учебных лабораторий, 78 учебных мастерских, 33 столовых, 72 медпункта.
На организацию производственного обучения, приобретение учебных материалов, инструментов и оборудования, переподготовку и повышение квалификации кадров финансовые средства не выделяются.
Выделенные финансовые средства расходуются в основном на выплату заработной платы и социальный налог (54%), питание, обмундирование и стипендию (23%), коммунальные услуги (10%), содержание и обслуживание помещений (3%).
Потребность в кадрах профшкол и колледжей составляет 934 преподавателя специальных дисциплин и мастера производственного обучения. Сохраняется тенденция старения кадрового состава профессиональных школ и колледжей, оттока наиболее квалифицированных преподавателей в малый и средний бизнес. Молодые специалисты из-за низкого уровня оплаты труда и социального статуса педагога не мотивированы для работы в профшколах и колледжах.
Структура управления и учебно-методического обеспечения учебных заведений профессионального образования и подготовки кадров на областном уровне не укреплялась с момента передачи функции управления и финансирования этих учебных заведений местным представительным и исполнительным органам власти (1996 год).
Структура и образовательные учебные программы профессионального образования и подготовки кадров технического и обслуживающего труда по уровням квалификации не соответствуют Рекомендациям о техническом и профессиональном образовании (ЮНЕСКО, 2001 год), критериям программ Международной стандартной классификации образования (МСКО, 1997 год), что уменьшает мобильность, гибкость системы профессионального образования и снижает вероятность ее признания в мировом образовательном пространстве.
Высшее образование
Анализ развития системы высшего и послевузовского образования ведущих стран мира свидетельствует о том, что наиболее распространенной и признанной является трехступенчатая модель подготовки кадров: бакалавриат - магистратура - докторантура Ph.D, основанная на кредитной системе обучения. Данная модель практикуется в университетах США и большинства стран Европы. Она является наиболее гибкой и эффективной, обеспечивает академическую мобильность и востребованность выпускников в быстро меняющихся условиях рынка труда.
Система высшего образования Республики Казахстан представлена 180 высшими учебными заведениями и 86 филиалами вузов. 9 ведущих университетов имеют особый статус. В целях совершенствования системы подготовки и повышения квалификации педагогических кадров в 2004 году открыто 5 государственных педагогических вузов.
Увеличивается количество высших учебных заведений, контингент студентов и государственный образовательный заказ (таблица 6).

Таблица 6
___________________________________________________________________
Учебный год ! Количество ! Контингент ! Госзаказ (помимо
! вузов ! обучающихся ! продолжающих обучение)
-------------------------------------------------------------------
2000/2001 181 440715 21970
2001/2002 182 514738 25265
2002/2003 173 590982 25465
2003/2004 180 656561 26465
-------------------------------------------------------------------
Из 41 тысячи человек профессорско-преподавательского состава вузов - 2520 докторов и 11610 кандидатов наук. Численность студентов на 10000 человек населения увеличилась с 257 человек в 2000-2001 учебном году до 439 в 2003-2004 учебном году.
В ходе реализации Государственной программы "Образование", принятой в 2000 году, усовершенствован классификатор специальностей высшего образования. Разработаны государственные общеобязательные стандарты высшего образования с унифицированными образовательными учебными программами начальных курсов, обеспечившими технологичность учебного процесса. Дисциплины специальностей и направлений подготовки высшего образования обеспечены 7000 типовых учебных программ.
В целях обеспечения равного доступа к получению высшего профессионального образования и отбора наиболее подготовленной молодежи введена новая модель формирования студенческого контингента посредством проведения комплексного или единого национального тестирования и предоставления государственных образовательных грантов и государственных образовательных кредитов на конкурсной основе.
Заложены основы для перехода системы подготовки кадров на общепринятую в мире бакалаврско-магистерскую модель. Вузам предоставлена значительная академическая свобода. Активизировались научные исследования, используемые в обучении, возросла академическая мобильность. Около 19 тысяч граждан Республики Казахстан обучается в вузах 35 стран мира, в том числе 16,4 тыс. - в вузах России. 800 человек стали обладателями международной стипендии Президента Республики Казахстан "Болашак". 8690 иностранных граждан обучаются в вузах республики.
Вместе с тем снижение требований отдельных вузов и их многочисленных филиалов к уровню подготовки абитуриентов и студентов при недостаточном интеллектуальном, кадровом, материально-техническом потенциале высшей школы приводит к снижению качества подготовки специалистов. Это вызывает необходимость совершенствования нормативной правовой базы в направлении усиления требований к кадровому обеспечению и материально-технической базе вузов.
Существующая в вузах подготовка по узкопрофильным специальностям ориентирована только на стабильные отрасли и потребителей, что характерно для плановой экономики. Требуют дальнейшего развития социальное партнерство и адресная подготовка кадров, особенно на региональном уровне. Наблюдается дефицит учебников и учебных пособий по техническим, аграрным, технологическим, ветеринарным специальностям на государственном языке. 50% имеющейся в вузах учебной, учебно-методической и научной литературы требует обновления.
Медленно идет процесс разработки механизмов взаимоучета и взаимопризнания казахстанских и зарубежных образовательных учебных программ, документов об образовании, что сдерживает академическую мобильность студентов и преподавателей.
Послевузовское образование
Аспирантура на бюджетной основе функционирует в 48 государственных вузах, 5 негосударственных и 66 научных организациях, докторантура - в 15 государственных вузах и 23 научных организациях.
В последние годы только 18% выпускников аспирантуры заканчивают ее с присвоением ученой степени, что является свидетельством низкой эффективности существующей системы подготовки научных кадров.
Программы послевузовского образования не позволяют управлять качеством подготовки научных и научно-педагогических кадров. Снижена ответственность научных руководителей (консультантов), организаций образования и науки за результаты обучения аспирантов и докторантов.
Имеется дефицит научных кадров по ряду направлений, в том числе медицинских (трансплантологии и искусственным органам, нейрохирургии, гематологии, лечебной физкультуре, спортивной медицине и др.), что связано с отсутствием в республике соответствующих научных школ. В научно-исследовательских институтах и вузах происходит "старение" кадров. Если 10 лет назад средний возраст докторов наук составлял 56 лет, то в настоящее время - 62 года, кандидатов наук - соответственно 44 года и 47 лет.
Незначительно участие научных организаций в образовательном процессе вузов. Разрыв между содержанием образования и современным состоянием науки не позволяет осуществить полноценный переход от подготовки специалиста к подготовке специалиста-исследователя, способного творчески воспринимать новые научные идеи, быть проводником новейших технологий и управлять современными технологическими процессами.
Многочисленные исследования по педагогическим наукам имеют низкую практическую значимость. Несмотря на то, что в последние годы по педагогическим наукам защищено около 140 докторских и 600 кандидатских диссертаций, методы и формы обучения на всех уровнях образования на протяжении многих десятилетий остаются неизменными, сохранилось устаревшее представление о назначении педагога как источника готовых знаний.
Подготовка, переподготовка и повышение квалификации
педагогических кадров
Базовую подготовку по педагогическим специальностям ведут 34 вуза по 19 педагогическим специальностям с контингентом обучающихся более 167 тысяч человек и годовым выпуском более 22 тысяч учителей.
Растет государственный образовательный заказ на подготовку педагогов: с 5655 грантов и кредитов в 2001 году до 6075 в 2004 году.
Увеличивается количество учителей, проходящих переподготовку и повышение квалификации: в 2001 году - 42784 учителя, в 2003 - 48157. Однако этого недостаточно для реализации положения Закона Республики Казахстан "Об образовании", обязывающего прохождение курсов повышения квалификации каждым учителем не реже одного раза в пять лет, в соответствии с которым ежегодно повышение квалификации должны проходить 54 000 учителей.
Предполагаемое обучение в профильном классе, иностранным языкам, информатике со 2 класса, расширение сети профессиональных школ потребуют дополнительного введения 28 тысяч педагогических ставок.
Необходимо разработать механизм привлечения и закрепления выпускников вузов для работы в сельской местности.
Не в полной мере используются возможности вузов для повышения квалификации педагогических кадров. Слабо развит обмен опытом с зарубежными странами по решению вопросов повышения квалификации и переподготовки педагогических кадров. Недостаточно эффективно используются механизмы материального и морального стимулирования приобретения новых знаний руководителями и сотрудниками организаций образования, слабо внедряются активные тренинговые технологии обучения, ориентированные на практическую деятельность.
Информатизация образования
В соответствии с Государственной программой информатизации системы среднего образования завершена 100-процентная компьютеризация общеобразовательных школ. Создан центральный коммуникационный узел, к которому подключены узел центрального аппарата Министерства образования и науки и телекоммуникационные узлы департаментов образования областей.
Электронные учебные издания для организаций общего среднего образования охватывают 25% школьных предметов. К спутниковому каналу дистанционного обучения подключено 717 школ шести областей республики (8,7%).
Вместе с тем развитие и применение информационных и коммуникационных технологий (далее - ИКТ) в сфере образования значительно отстают от потребности.
В Казахстане на один компьютер приходится 54 учащихся общеобразовательных школ, что, по данным ЮНЕСКО, является одним из самых высоких показателей среди стран СНГ (в России - 59). В то же время в среднем по странам Организации экономического сотрудничества и развития этот показатель на 2002 год равнялся 13, в Латвии, Венгрии и Чешской Республике он составлял 5, 9 и 15 соответственно. На начало 2004 года в Великобритании в средних школах на 1 компьютер приходилось 5 учащихся, в США - 4.
В настоящее время доступ к сети Интернет имеют только 44% школ Казахстана. В Финляндии уже в 1999 году более 90% школ имели выход в Интернет, в 2000 году - 100% школ Эстонии, более 80% школ Австралии, Канады, Исландии, 58% - Венгрии, 52% - в среднем по странам Организации экономического сотрудничества и развития.

Доля школ, имеющих доступ к сети Интернет,
в разрезе областей (%)

(См. бумажный вариант (диаграмма)

В профессиональных школах (лицеях) и колледжах на 1 компьютер приходится 31 и 25 учащихся соответственно. К сети Интернет подключено 39% профшкол (лицеев) и 51% колледжей.
На уровне высшего образования работают отдельные локальные системы управления учебным процессом, не имеющие согласованного интерфейса с информационной системой.
Лишь отдельные вузы внедрили технологию дистанционного обучения, в некоторых данная технология реализуется в экспериментальном режиме.
Финансирование образования
Стабилизация экономического положения страны позволила значительно увеличить расходы государственного бюджета на образование (таблица 7).

Таблица 7 (млн. тенге)
___________________________________________________________________
! 2000 ! 2001 ! 2002 ! 2003 ! 2004
-------------------------------------------------------------------
Дошкольное воспитание и
обучение 2975 3322 3880 4553 5742
Общее среднее образование 60007 67224 81744 98906 124979
Начальное профессиональное
образование 2693 3018 3910 5299 6540
Среднее профессиональное
образование 2662 2528 2989 3495 5001
Высшее и послевузовское
образование 8120 9344 11783 12763 15506
Прочие программы 4959 17640 14671 24505 33547
Итого 81416 103076 118977 149521 191315
--------------------------------------------------------------------
в % к ВВП 3,1 3,1 3,2 3,4 3,8
____________________________________________________________________

Увеличение расходов государства на образование было не только абсолютным, но и в процентном отношении к ВВП несмотря на значительные темпы его роста.
Оценка качества образования
Внедряется система независимой внешней оценки учебных достижений: единое национальное тестирование (далее - ЕНТ), промежуточный государственный контроль (далее - ПГК).
Однако действующий механизм контроля и оценки качества всех уровней образования не в полной мере отражает реальное состояние образования и, следовательно, не может быть объективным инструментом обратной связи для управления.
Показатели и критерии оценки качества деятельности организаций образования несовершенны, отсутствует объективный мониторинг. Компоненты управления качеством образования функционируют разрозненно. Содержание, цели и задачи внешней оценки достижений обучающихся не отвечают современным требованиям к качеству знаний. Казахстан не участвует в международных программах по сравнительным исследованиям уровня знаний обучающихся.
Действующая система статистики Министерства образования и науки не соответствует современным требованиям как в содержательном, так и в технологическом аспекте. Отсутствуют содержательность и оперативность, не выработаны необходимые по комплексности и полноте потоки унифицированной статистической информации, соответствующей международным стандартам. Система показателей образования подменяется набором данных, собираемых по разным основаниям, которые после обобщения трактуются в терминах административной отчетности.
Основными причинами создавшейся в системе образования ситуации стали:
преобладание в оценке качества образования процедур, не обеспечивающих объективность;
недостаточная восприимчивость системы образования к нововведениям, приверженность к устаревшим принципам содержания и формирования структуры образования;
низкий уровень подготовки педагогических кадров, отток лучших кадров, слабое материальное стимулирование педагогического труда;
недостаточное финансирование укрепления материально-технической базы организаций образования;
несоответствие учебно-лабораторного, физкультурного, игрового оборудования, учебной и методической литературы современным требованиям;
отсутствие научно обоснованного долгосрочного прогноза спроса и предложения на рынке образовательных услуг;
несогласованность методологических подходов при создании и реализации преемственных государственных общеобязательных стандартов образования и программ для всех уровней и ступеней образования, механизма их мониторинга;
отсутствие механизмов привлечения работодателей и других социальных партнеров к процессу организации профессионального обучения и подготовки специалистов;
недостаточная разработанность инструментариев, методик и технологий оценочной деятельности в образовательной сфере;
слабое развитие системы переподготовки и повышения квалификации педагогических, научно-педагогических кадров и мастеров производственного обучения;
отсутствие единой информационной инфраструктуры образования, включающей в себя систему управления образованием.
Улучшение экономической ситуации в стране в начале нового столетия, а также меры, принятые по реализации Программы "Образование", в целом позитивно отразились на системе образования. Однако этого недостаточно для устранения несоответствия системы образования потребностям рыночной экономики и открытого гражданского общества.
Требуется принятие мер по преодолению негативных явлений, кардинальным организационным, структурным преобразованиям, обновлению содержания образования и совершенствованию качества обучения и воспитания детей, подготовке специалистов в соответствии с современными социально-экономическими и политическими условиями развития республики и прогрессивным опытом высокоразвитых стран.

4. Цель и задачи Программы

Целью Программы является модернизация национальной системы многоуровневого образования на основе приоритетов Стратегического плана развития Республики Казахстан до 2010 года для повышения качества подготовки человеческих ресурсов и удовлетворения потребностей личности и общества.
Основными задачами Программы являются:
обеспечение доступности качественного образования для всех слоев населения;
совершенствование нормативной правовой базы функционирования национальной системы образования на основе дальнейшей демократизации управления образованием;
воспитание казахстанского патриотизма, толерантности, высокой культуры, уважения к правам и свободам человека;
приоритетное развитие государственного языка;
обновление содержания и структуры образования на основе отечественных традиций, мирового опыта и принципов устойчивого развития;
переход на 12-летнее общее среднее образование;
реструктуризация системы профессионального образования и подготовки кадров в соответствии с критериями МСКО;
создание целостной трехступенчатой модели подготовки кадров (бакалавриат - магистратура - докторантура), основанной на аккумулирующей кредитной системе обучения;
повышение качества подготовки высококвалифицированных и конкурентоспособных кадров для всех отраслей экономики;
интеграция с мировым образовательным пространством;
создание национальной системы оценки качества образования;
формирование единой образовательной информационной среды;
совершенствование учебно-методического и научного обеспечения образовательного процесса;
укрепление материально-технической базы системы образования;
интеграция образования, науки и производства;
создание механизмов привлечения ресурсов секторов экономики для повышения качества образования;
повышение социального статуса педагогических работников, совершенствование финансового, кадрового обеспечения системы образования, подготовка менеджеров образования;
обеспечение баланса государственного, общественного и личностного интересов в системе многоуровневого непрерывного образования.

5. Основные направления и механизм
реализации Программы

Для реализации поставленных задач необходимо:
трансформировать содержание образования от знаниецентристского к "компетентностному", ориентированному на результат;
привести материально-техническую базу, предметно-пространственную среду и учебно-методическое обеспечение организаций образования в соответствие с современными социально-экономическими условиями и требованиями учебно-воспитательного процесса;
усилить языковую, информационную, экологическую, экономическую и правовую подготовку обучающихся;
усовершенствовать структуру и содержание профессиональных образовательных учебных программ подготовки, переподготовки и повышения квалификации кадров всех уровней образования;
обеспечить преемственность уровней образования по содержанию и продолжительности обучения.
Дошкольное воспитание и обучение
Основным направлением повышения качества дошкольного воспитания и обучения является создание условий для приобретения детьми основ личностной культуры, навыков, необходимых для обучения в школе, изучения государственного языка, интеллектуального и эмоционального развития детей, сохранения и укрепления их физического и психического здоровья.
В целях удовлетворения возрастающих потребностей населения в услугах дошкольного воспитания и обучения необходимо создать нормативные правовые и финансовые условия для открытия и обновления материально-технической базы:
дошкольных центров разного профиля (физкультурно-оздоровительные, гуманитарные, спортивные, эстетические, лингвистические, экологические, по обучению родителей, для одаренных дошкольников, детей с ограниченными возможностями и т.д.);
семейных детских садов;
кабинетов коррекции и инклюзивного образования;
дошкольных мини-центров на базе общеобразовательных школ с группами кратковременного пребывания;
детских яслей, детских садов, яслей-садов;
комплексов "школа-детский сад";
предшкольных групп и классов на базе организаций образования.
На местах управление и методическое обеспечение дошкольного воспитания должны осуществляться соответствующими специалистами в составе органов управления образованием.
Для научно-методического обеспечения качества дошкольного воспитания и обучения, соответствующего актуальным и перспективным потребностям общества, будет создан Республиканский научно-практический центр "Дошкольное детство". Центр будет разрабатывать и реализовывать стратегию развития дошкольного образования, исследовать и анализировать деятельность системы дошкольного воспитания и обучения, разрабатывать государственные стандарты, инновационные проекты, проводить экспертизу учебно-методических пособий, игрушек, игрового оборудования и т.д.
Необходимо создать механизмы стимулирования долевого участия работодателей в развитии сети негосударственных дошкольных организаций, а также открытия детских садов при крупных предприятиях.
В целях создания равных стартовых условий для обучения в школе дети пятилетнего возраста будут охвачены программами предшкольной подготовки на базе общеобразовательных школ и дошкольных организаций.
Среднее образование
Содержание среднего образования включает в себя следующие образовательные поля: язык и литература, человековедение, обществознание, математика, информатика, естествознание, искусство, технология, физическое воспитание.
В общем среднем образовании будет осуществлен переход на 12-летнее обучение, предусматривающее:
1) начальное образование, продолжительность обучения 4 года, 1-4 классы. Начало обучения с 6 лет.
Содержание начального образования будет дополнено ранним изучением иностранного языка и основ информатики.
Учебные программы начального образования направлены на формирование личности ребенка, развитие его индивидуальных способностей, положительной мотивации и умений в учебной деятельности. Освоение учебных программ начального образования завершается промежуточным контролем знаний обучающихся и выборочной мониторинговой оценкой учебных достижений обучающихся;
2) основное среднее образование, продолжительность обучения 6 лет, 5-10 классы.
Учебные программы основного среднего образования ориентированы на освоение обучающимися базисных основ наук, формирование высокой культуры межличностного и межэтнического общения, самоопределение личности и профильную ориентацию. Вводится предпрофильная подготовка обучающихся.
По завершении основного среднего образования проводится обязательная итоговая аттестация обучающихся, по итогам которой определяется дальнейший профиль обучения обучающихся с учетом их способностей и уровня подготовленности;
3) общее среднее образование, профильное обучение, продолжительность обучения 2 года, 11-12 классы.
Учебные программы общего среднего образования предусматривают дифференциацию, интеграцию и профессиональную ориентацию содержания образования с введением профильного обучения по социально-гуманитарному, естественно-научному, технологическому и другим направлениям для осуществления допрофессиональной подготовки обучающихся.
Обучающимся общего среднего образования предоставляется возможность для обучения по индивидуальным образовательным учебным программам, в которых особое место отводится творческой деятельности и развитию индивидуальных способностей. Обеспечивается переход от установки на приобретение знаний к овладению систематизированными представлениями о мире, обществе и человеке, умению и стремлению самостоятельно и творчески их использовать, расширять и углублять.
Освоение общеобразовательных учебных программ общего среднего образования завершается обязательной итоговой аттестацией обучающихся, одной из форм которой является единое национальное тестирование.
Переход на 12-летнее образование будет осуществлен поэтапно. В 2010-2011 учебном году первоклассники будут обучаться по новым общеобразовательным учебным программам.
В среднем образовании необходимо:
создание нормативной правовой базы перехода на 12-летнее обучение;
усовершенствование базового и профильного содержания образовательных учебных программ, разработка и экспертиза экспериментальных учебных планов, учебников и учебно-методических комплексов;
создание научно-методического центра "Учебник", задачами которого будут методическое обеспечение разработки и издания учебников и учебно-методической литературы, организация экспертизы учебной литературы для 12-летней школы;
внедрение новых педагогических, информационных и здоровьесберегающих технологий обучения;
создание системы внешней текущей и итоговой оценки учебных достижений обучающихся;
изменение принципов организации обучения и роли ученика в нем от пассивного "получателя" знаний, умений, навыков к активному субъекту познавательного процесса;
четкое разграничение функций звеньев управления и их подчиненности путем разработки положения об областных и районных (городских) управлениях образования;
создание системы вовлечения всего общества в процесс обсуждения ожидаемых результатов школьного обучения и путей их достижения на основе данных мониторинга;
строительство общеобразовательных школ.
Учебный процесс будет направлен на:
формирование потребности и умения самостоятельно добывать и применять знания на практике, целенаправленное и систематическое приобщение к научным способам познания;
развитие ученика как личности и субъекта деятельности, формирование ценностных жизненных ориентиров;
воспитание уважения к национальной культуре и формирование открытости по отношению к другим культурным истокам;
формирование основных понятий рыночной экономики и качества, умения применять их на практике;
обеспечение предпрофильной подготовки (основное среднее образование) и профильного обучения (общее среднее образование).
Новый государственный общеобязательный стандарт общего среднего образования будет устанавливать систему национальных целей образования, ориентированного на результат в виде базовой компетенции выпускников.
Будут совершенствоваться формы и методы работы с одаренными детьми, направленные на формирование интеллектуального потенциала Республики Казахстан, развиваться международные связи в сфере образования.
Особое внимание будет уделено развитию сельских школ. Для полноценного и качественного проведения учебного процесса в малокомплектных школах совмещенные классы основного и старшего звена будут постепенно сокращаться. В сельской местности предусматриваются строительство и открытие профильных школ-интернатов для детей из малокомплектных школ. Для создания открытой образовательной среды будут шире внедряться дистанционная и другие инновационные формы организации учебного процесса.
Будут сохранена и увеличена сеть специальных коррекционных организаций образования, расширен доступ к допрофессиональной и профессиональной подготовке детей с ограниченными возможностями, разработаны меры по государственной поддержке интегрированного обучения лиц с ограниченными возможностями, организации обучения детей, ранее считавшихся необучаемыми, совершенствоваться кадровое обеспечение специального образования.
Реализация программ коррекционно-развивающего обучения с раннего возраста детей с ограниченными возможностями создаст условия значительной части детей данной категории для обучения в обычных общеобразовательных школах.
Для развития дополнительного образования предполагаются укрепление и развитие сети его организаций, совершенствование нормативной правовой базы, максимальный охват внеурочной деятельностью детей из социально незащищенных слоев населения и детей, склонных к девиантному поведению, создание условий для посещения организаций дополнительного образования детьми с ограниченными возможностями.
К участию в развитии специального и дополнительного образования будут привлекаться международные, неправительственные организации, частный сектор.
Сноска. Подраздел с изменениями, внесенными указами Президента РК от 16 ноября 2007 года N 443 ; от 25.06.2008 N 622 .
Техническое и профессиональное образование
Начальное профессиональное образование и часть среднего профессионального образования по техническим и сельскохозяйственным специальностям будут трансформированы в техническое и профессиональное образование, которое будет являться составной частью системы среднего образования и обеспечивать подготовку человека к эффективной профессиональной деятельности на уровне требований новейших технологий и рынка труда.
Техническое и профессиональное образование будет базовым уровнем системы профессионального образования и подготовки кадров и направлено на подготовку квалифицированных рабочих кадров и специалистов технического и обслуживающего труда по всем основным направлениям общественно-полезной профессиональной деятельности.
Техническое и профессиональное образование в зависимости от содержания программы и уровня квалификации подготовки обучающихся делятся на учебные программы:
1) техническое и профессиональное образование, предусматривающее овладение умениями и навыками выполнения работ по массовым профессиям технического и обслуживающего труда.
Содержание образовательных учебных программ предусматривает изучение интегрированных курсов по общеобразовательным предметам, являющимся профилирующими для успешного освоения общепрофессиональных и специальных дисциплин и приобретения профессиональных навыков. По завершении обучения присваивается достигнутый уровень профессиональной квалификации (разряд, класс, категория) по конкретной профессии;
2) техническое и профессиональное образование, предусматривающее овладение более сложными (смежными) профессиями, специальностями и практическими навыками выполнения работ технического и обслуживающего труда во всех отраслях экономики, связанных с высокими технологиями и профессиональной деятельностью.
Содержание образовательных учебных программ предусматривает изучение общегуманитарных, общепрофессиональных специальных дисциплин, прохождение производственного обучения и профессиональной практики по приобретению и закреплению профессиональных навыков. По завершении обучения присваивается повышенный уровень профессиональной квалификации по конкретной специальности (техник-механик, техник-строитель и т.д.).
3) технического и профессионального образования, обеспечивающего подготовку высококвалифицированных специалистов технического труда, их переподготовку и повышение квалификации.
Содержание образовательных учебных программ предусматривает изучение интегрированных образовательных программ технического и профессионального образования с образовательными программами 1-2 курсов высших учебных заведений.
По завершении двухлетнего обучения и прохождения промежуточной аттестации обучающимся присваивается достигнутый уровень профессиональной квалификации (разряд, класс, категория) по конкретной специальности.
По завершении трехлетнего обучения и прохождения промежуточной аттестации обучающимся присваивается повышенный уровень профессиональной квалификации по конкретной специальности.
По завершении полного курса обучения и прохождения итоговой аттестации обучающимся присваиваются квалификации специалиста среднего звена.
Профессиональные учебные программы технического и профессионального образования по специальностям культуры и искусства разрабатываются с учетом принципа ранней профессионализации и особенностей подготовки обучающихся по указанным специальностям. Продолжительность обучения зависит от сложности учебных программ и уровня присваиваемой квалификации и определяется соответствующим государственным общеобязательным стандартом образования.
Для лиц, имеющих общее среднее образование, профессиональные учебные программы технического и профессионального образования предусматривают изучение общепрофессиональных, экономических и специальных дисциплин и выполнение
учебно-производственных работ, определяющих будущую профессиональную деятельность по избранной специальности.
Сноска. Подраздел с изменениями, внесенными указами Президента РК от 16 ноября 2007 года N 443 ; от 25.06.2008 N 622 .
Послесреднее образование
Реализация отдельных программ среднего профессионального образования будет поднята на новый уровень - послесреднее образование. Послесреднее образование предусматривается как часть казахстанской системы профессионального образования и подготовки кадров для реализации образовательных учебных программ подготовки младших специалистов, обслуживающего и управленческого труда по гуманитарным специальностям и обеспечивается на базе среднего образования. Перечень программ послесреднего образования будет определяться уполномоченным органом в области образования в соответствии с потребностями рынка труда. Продолжительность обучения - не менее 2 лет, на базе технического и профессионального образования - не менее 1 года.
Содержание образовательных учебных программ данной ступени предусматривает изучение (наряду с профессиональными) интегрированных образовательных учебных программ, включающих социально-гуманитарные и естественно-научные дисциплины, обеспечивающих гармонизацию с образовательными учебными программами 1-2 курсов высшего образования.
По завершении обучения присваивается квалификация на уровне младшего специалиста обслуживающего и управленческого труда в области экономики, права, социологии, психологии, медицины и информационных технологий.
Для развития технического профессионального и послесреднего образования предполагаются:
развитие и расширение сети организаций профессионального образования через строительство, укрепление материально-технической базы за счет средств местных бюджетов и частного сектора;
увеличение финансирования на профессиональное образование и подготовку квалифицированных специалистов технического и обслуживающего труда на региональном уровне и по остродефицитным, стратегического значения профессиям и специальностям из республиканского бюджета;
создание механизма стимулирования инвестиций частного сектора в сферу технического и профессионального, послесреднего образования за счет системы льготного налогообложения;
совершенствование нормативной правовой базы;
разработка и внедрение учебников и учебно-методических комплексов специальных дисциплин;
информатизация организаций технического и профессионального, послесреднего образования;
гармонизация государственных общеобязательных стандартов профессионального образования с Международной стандартной классификацией образования (МСКО, 1997 год);
внедрение кредитной системы обучения, гармонизация образовательных учебных программ технического и послесреднего образования с программами высшего образования;
внедрение системы независимой оценки качества профессиональной подготовленности, присвоения и подтверждения квалификации путем создания Республиканского и региональных центров подтверждения и присвоения квалификации.
Подготовка квалифицированных специалистов технического и обслуживающего труда высокого качества создаст условия для успешной реализации Стратегии индустриально-инновационного развития Республики Казахстан на 2003-2015 годы, утвержденной Указом Президента Республики Казахстан от 17 мая 2003 года N 1096, и послужит импульсом развития промышленности, строительства, малого и среднего бизнеса, сервиса и экономики в целом.
Организации образования, реализующие программы послесреднего образования, при наличии соответствующей учебной и материальной базы и лицензии могут реализовывать образовательные учебные программы различного уровня.
Сноска. Подраздел с изменениями, внесенными указами Президента РК от 16 ноября 2007 года N 443 ; от 25.06.2008 N 622 .
Высшее образование
Для развития высшего образования предусматриваются:
дальнейшее совершенствование классификатора специальностей высшего образования для устранения сегментации, узкопрофильности, диспропорции и излишнего дублирования в подготовке кадров;
разработка и внедрение прогрессивных систем и технологий обучения, в том числе кредитной и дистанционной;
трансформация высшего и послевузовского образования в трехступенчатую модель: бакалавриат - магистратура - докторантура;
разработка образовательных учебных программ бакалавриата, гармонизированных с международными по структуре и содержанию;
повышение доступности высшего образования путем увеличения количества образовательных грантов, создания новой модели кредитования студентов;
введение механизма распределения государственного заказа на подготовку профессиональных кадров среди лучших вузов страны;
развитие социального партнерства, привлечение работодателей для организации профессиональной практики, стажировок студентов, трудоустройства выпускников;
разработка нормативных правовых актов и организационно-экономических механизмов привлечения потенциала научных организаций для подготовки специалистов с высшим образованием;
обеспечение прозрачности финансово-хозяйственной деятельности вузов;
укрепление и обновление материально-технической и учебно-лабораторной базы высших учебных заведений;
усиление требований к вузам и филиалам в части кадрового обеспечения и материально-технической базы;
формирование новых принципов управления вузами, основанных на стратегическом планировании, системе менеджмента качества и повышении автономности;
повышение доли преподавателей с учеными степенями и учеными званиями из общего количества профессорско-преподавательского состава;
создание условий для развития национальной системы аккредитации в соответствии с международными стандартами и механизмов стимулирования прохождения процедуры аккредитации казахстанскими вузами;
создание условий для преимущественной подготовки кадров высшей квалификации по техническим специальностям, обеспечивающих реализацию Стратегии индустриально-инновационного развития Республики Казахстан на 2003-2015 годы;
упорядочение содержания и структуры подготовки специалистов по заочной форме обучения;
Вместо традиционной системы организации учебного процесса вводится кредитная система обучения, которая стимулирует активную самостоятельную работу обучающихся, обеспечивает выборность индивидуальной образовательной траектории, мобильность, большую степень академической свободы бакалавров, магистрантов и докторантов, способствует признанию документов об образовании в мировом образовательном пространстве.
Содержание цикла общеобразовательных дисциплин на первых двух курсах бакалавриата будет максимально унифицировано, а на последующих курсах бакалавриата подготовка будет осуществляться по базовым дисциплинам. В рамках вузовского компонента будет реализовываться профильная подготовка.
Нормативный срок обучения по всем специальностям в бакалавриате составляет 4 года, кроме медицинских и зооветеринарных специальностей. Освоение образовательных учебных программ бакалавриата завершается итоговой государственной аттестацией с присвоением соответствующей академической степени бакалавра в той или иной области.
В дальнейшем бакалавр имеет возможность продолжить обучение в 1-2-х годичной магистратуре.
Сноска. Подраздел с изменениями, внесенными Указом Президента РК от 16 ноября 2007 года N 443 .
Послевузовское образование
В магистратуре подготовка будет проводиться по двум направлениям:
профильная углубленная подготовка,
научно-педагогическая подготовка.
Образовательные учебные программы магистратуры предусматривают фундаментальную образовательную, методологическую и исследовательскую подготовку и углубленное изучение дисциплин по узким направлениям науки.
Необходимо значительно увеличить объем средств на подготовку специалистов в магистратуре, а также обеспечить их эффективное использование.
Выпускникам магистратуры присваивается академическая степень "магистр". Магистры имеют право продолжить обучение в докторантуре или заниматься научно-педагогической и иной трудовой деятельностью.
Докторантура станет завершающим образовательным уровнем подготовки научных и научно-педагогических кадров высшей квалификации.
Срок обучения по докторским программам не менее 3 лет.
Лицам, освоившим программу докторантуры и защитившим докторскую диссертацию, присваивается академическая степень доктора философии (Ph.D), при освоении профильной докторантуры - доктора по профилю (медицины, музыки, образования, права и т.д.).
В докторантуру Ph.D трансформируются аспирантура, адъюнктура, соискательство, предоставление творческих отпусков, традиционная докторантура и все другие формы подготовки научных и научно-педагогических кадров.
Докторские программы обеспечат оптимальный баланс между обучением и исследовательской деятельностью, получение широкой научной, образовательной и методологической подготовки, академическую мобильность преподавателей и научных работников.
Интеграция образования и науки продолжится в следующих направлениях:
концентрация ресурсов на приоритетных научных направлениях;
создание учебно-научных организаций, научных лабораторий, в вузах и филиалов кафедр вузов в научных организациях, технопарков;
cовместное проведение научных исследований вузами и научными организациями, являющимися администраторами научных программ.
Подготовка, переподготовка и повышение квалификации
педагогических кадров
В области подготовки, повышения квалификации и переподготовки педагогических кадров предполагаются:
восстановление и дальнейшее развитие системы подготовки, повышения квалификации и переподготовки педагогических кадров вузов на базе ведущих университетов;
обновление содержания образовательных учебных программ педагогических специальностей, создание вариативных моделей обучения;
введение в программы подготовки педагогических кадров непрерывной педагогической и психолого-педагогической практики на протяжении всех лет обучения;
переподготовка учителей-предметников по сокращенным образовательным учебным программам второй специальности, в том числе по государственному, иностранным и родным языкам, информатике, психологии;
введение для будущих учителей педагогической стажировки от трех месяцев до одного года с независимой профессиональной оценкой уровня их подготовки;
увеличение государственного заказа на подготовку специалистов по педагогическим специальностям для работы в 12-летней школе и организациях дошкольного, специального, дополнительного общего и профессионального образования;
разработка новой системы аттестации и переаттестации педагогов и руководителей, сертификации педагогической деятельности учителя;
совершенствование механизмов стимулирования труда и закрепления педагогов на местах;
осуществление переподготовки и повышения квалификации учителей и руководителей организаций образования с учетом нового содержания образования, изменения технологий обучения и методик преподавания;
осуществление подготовки руководителей организаций образования по программам менеджмента в образовании;
повышение квалификации и переподготовка преподавателей государственных высших учебных заведений на основе межвузовских, международных договоров и программ.
При подготовке педагогических кадров для дошкольных организаций будет предусмотрена возможность дополнительной специализации: педагогика-психология работы с детьми дошкольного возраста, менеджмент дошкольного образования, иностранный язык для детей дошкольного возраста, педагогика дополнительного образования.
Образовательные учебные программы будут ориентированы на подготовку полиязычного учителя, владеющего инновационными педагогическими технологиями, навыками поисковой, исследовательской и творческой деятельности, информационными и дистанционными технологиями обучения.
Информатизация образования
Основными направлениями реализации блока информатизации являются:
совершенствование нормативной правовой базы по внедрению ИКТ в учебный процесс;
дальнейшая компьютеризация организаций среднего образования для достижения мировых показателей обеспеченности компьютерной техникой;
подключение к сети Интернет организаций среднего образования;
разработка и внедрение технологий дистанционного обучения на всех уровнях образования;
создание образовательных информационных ресурсных центров в регионах и образовательного портала министерства;
обеспечение организаций среднего образования электронными учебными изданиями в соответствии с образовательными учебными программами;
объединение портала и ресурсных центров регионов на базе единой транспортной среды государственных органов;
внедрение информационной системы мониторинга, анализа и управления организациями образования.
Реализация указанных направлений обеспечит повышение уровня качества образования за счет внедрения информационных коммуникационных технологий в учебный процесс и принятия управленческих решений на основе достоверных данных мониторинга и анализа состояния образования.
Национальная система оценки качества образования
Для реализации задач национальной системы оценки качества образования (далее - НСОКО) будут:
осуществлена институциональная оценка качества образования по всем его уровням;
внедрены процедуры внутренней и внешней оценки качества образования, учебных достижений обучающихся;
разработана система индикаторов образования;
усовершенствованы стандартизированные оценочные средства и инструменты, определяющие уровень учебных достижений обучающихся;
создана инфраструктура, осуществляющая оценку качества образования;
повышены квалификационные требования к руководящим должностям организаций образования.
Для внешней оценки организаций образования предусматриваются процедуры лицензирования, государственной аттестации, аккредитации, единого национального тестирования, промежуточного государственного контроля, а также процедуры ранжирования организаций образования всех типов и видов и присвоения квалификации обучающимся в организациях технического и профессионального, послесреднего образования.
Внутренняя оценка предусматривается в форме самооценки (самоаттестации), менеджмента качества, текущего контроля успеваемости, оценки образовательных достижений обучающихся, осуществляемых в организациях образования.
Централизованное тестирование обучающихся будет проводиться на базе стандартизированных заданий, разрабатываемых в соответствии с государственными общеобязательными стандартами всех уровней образования.
Государственный контроль образовательных достижений обучающихся в форме промежуточного государственного контроля будет проводиться при завершении начального образования (4 класс), основного среднего образования (10 класс), после второго (для медицинских специальностей после третьего) курса высших учебных заведений.
Функционирование НСОКО будет поддерживаться соответствующей инфраструктурой.
Национальный центр государственных стандартов образования и тестирования (НЦГСОТ) проводит внешнюю оценку учебных достижений обучающихся на всех уровнях и ступенях образования в форме централизованного тестирования, обеспечивает методологическое, технологическое, техническое сопровождение, организует разработку государственных общеобязательных стандартов образования и программ, создает научную, методологическую и методическую базу для разработки содержания образовательных стандартов.
Национальный центр оценки качества образования (НЦОКО) осуществляет мониторинг состояния системы образования, участвует в разработке стратегии развития сферы образования в Республике Казахстан, создает статистическую базу данных для осуществления анализа и оценки качества, объединяет информационные ресурсы в единую систему мониторинга сферы образования и готовит ежегодный национальный доклад о состоянии образования в Республике Казахстан.
Национальный аккредитационный центр (НАЦ) проводит институциональную и специализированную аккредитацию, разрабатывает согласованные критерии и процедуры аккредитации для гармонизации оценки качества с условиями Болонского процесса, осуществляет процедуры признания и нострификации документов об образовании, выданных зарубежными организациями образования, участвует в международных программах по обеспечению качества.
Центр сертификации, менеджмента качества и консалтинга (ЦСМКК) осуществляет внедрение и сертификацию в вузах систем менеджмента качества на основе стандартов ISO серии 9000 и 14000, разработку учебно-методической и нормативной документации в области менеджмента качества.
Республиканский центр подтверждения и присвоения квалификации (РЦППК) будет проводить независимую оценку профессиональной подготовленности, подтверждения и присвоения квалификации рабочих кадров и специалистов технического и обслуживающего труда.
Сноска. Подраздел с изменениями, внесенными указами Президента РК от 16 ноября 2007 года N 443 ; от 25.06.2008 N 622 .

6. Необходимые ресурсы и источники финансирования

Для создания условий перехода на новую модель казахстанского образования необходимо укрепление экономического базиса. Общая сумма расходов, необходимых для реализации Программы, составит 330812,0 млн. тенге в базовых ценах 2004 года (таблица 8).

Таблица 8 (млн. тенге)
____________________________________________________________________
! 2005 ! 2006 ! 2007 ! 2008 ! 2009 ! 2010 ! Всего
--------------------------------------------------------------------
Республиканский
бюджет 23379,8 34036,9
32150,8
26216,8 29484,4
30501,1 175769,8
Местный бюджет 18022,4 19477,3
21705,1
31552,5
32115,6
32169,3 155042,2
Государственный
бюджет 41402,2
53514,2
53855,9
57769,3
61600,0
62670,4 330812,0
____________________________________________________________________

Объемы финансирования Программы в 2006-2010 годы будут уточняться при планировании республиканского и местных бюджетов на соответствующий финансовый год.

7. Ожидаемые результаты от реализации и индикаторы
Программы <*>

Сноска. Раздел 7 с изменениями, внесенными указами Президента РК от 24 мая 2006 года N 123 ; от 25.06.2008 N 622 .

Программа будет реализовываться поэтапно.
Первый этап (2005-2007 годы)
Будет создана унифицированная система управления образованием на региональном уровне.
В системе дошкольного воспитания и обучения будут разработаны нормативная правовая база и научно-методические основы по развитию организаций дошкольного образования как социального института, предоставляющего женщинам возможность работать и оказывающего поддержку социально незащищенным и малообеспеченным семьям.
Будут разработаны нормативные правовые акты по льготному налогообложению предприятий, реструктуризации сельских школ как полифункциональной организации образования с целью создания в них комплексов "школа - детский сад", а также создан Республиканский научно-практический центр "Дошкольное детство".
Расширится сеть дошкольных организаций за счет строительства детских садов и создания дошкольных мини-центров на базе организаций образования.
В системе специального образования:
расширится охват детей с ограниченными возможностями;
сохранится и расширится сеть специальных коррекционных организаций образования;
будет создана единая форма учета детей с ограниченными возможностями;
расширится доступ к допрофессиональной и профессиональной подготовке детей с ограниченными возможностями.
В системе дополнительного образования:
увеличится занятость несовершеннолетних в свободное от учебы время;
увеличится участие школьников в объединениях по интересам;
снизится число детей с асоциальным поведением.
В среднем образовании будут:
созданы нормативные правовые и организационные условия перехода на 12-летнее обучение;
создан научно-методический центр "Учебник";
создана система внешней текущей и итоговой оценки;
изменены принципы организации обучения и роли ученика в нем от пассивного "получателя" знаний, умений и навыков к активному субъекту образовательного процесса;
создана система вовлечения всего общества в процесс обсуждения ожидаемых результатов школьного обучения и путей их достижения на основе данных мониторинга;
усовершенствована методическая служба путем восстановления методических кабинетов при районных отделах образования;
внедрены новые педагогические, информационные и здоровьесберегающие технологии обучения.
Ежегодно будут проходить повышение квалификации 54 тысячи педагогов, в том числе 31 тысяча за счет средств государственного бюджета.
Строительство сельских школ будет осуществляться в рамках Государственной программы развития сельских территорий. Кроме этого дополнительно за счет средств республиканского бюджета будет осуществляться строительство 7 школ в 2005 году, 8 школ в 2006 году и 11 школ в 2007 году в городской местности.
В 2005-2007 годы будут построены две школы-интерната для детей с нарушением зрения, что позволит охватить обучением 500 нуждающихся детей.
Предполагается отремонтировать в 2005 году 780, в 2006 году - 880, в 2007 году - 970 объектов образования.
До 2010 года 6238 организаций образования будут обеспечены лингафонными и мультимедийными кабинетами, что будет способствовать улучшению языковой подготовки учащихся.
Коррекционные организации образования будут обеспечены специальными техническими и компенсаторными средствами для обучения детей-инвалидов.
Увеличение сети внешкольных организаций позволит довести охват детей дополнительными программами до 20-25%. Такая мера поможет решить проблему занятости несовершеннолетних в свободное от учебы время и снизить число детей и подростков с асоциальным поведением.
В профессиональном образовании:
будет создана нормативная правовая основа привлечения реального сектора экономики к организации подготовки профессиональных кадров;
повысятся доступность и престиж профессионального образования для удовлетворения потребностей рынка труда и общества (доля выпускников школ, которые продолжат обучение в организациях технического и профессионального образования, составит не менее 30%);
укрепятся связи системы технического и профессионального образования с работодателями и субъектами малого и среднего бизнеса, повысится эффективность сотрудничества субъектов социального партнерства;
будут созданы новая учебная, учебно-методическая литература, средства обучения, соответствующие современным требованиям работодателей и ГОСО;
будет внедрена кредитная система обучения, обеспечена гармонизация образовательных учебных программ технического и послесреднего образования с программами высшего образования;
расширится применение ИКТ в образовательном процессе;
количество компьютеров в учебных заведениях технического и профессионального образования будет доведено до соотношения 25 учащихся на 1 компьютер;
будет создана система содействия трудоустройству молодых специалистов, их переподготовки (включая развитие целевой контрактной подготовки), формирования готовности к профессиональному самоопределению, в том числе к открытию собственного дела;
будет укреплена материально-техническая база государственных учебных заведений технического и профессионального образования;
будет создана независимая система оценки профессиональной подготовленности, подтверждения и присвоения квалификации рабочих кадров и специалистов технического и обслуживающего труда.
В системе высшего и послевузовского образования будут создаваться условия по присоединению Казахстана к Болонскому процессу.
В результате повышения квалификационных требований к кадровому и материально-техническому обеспечению вузов будет упорядочена сеть гражданских высших учебных заведений и их филиалов.
Будет ежегодно разрабатываться до 100 наименований учебников, учебно-методических пособий и учебно-методических комплексов для вузов (при этом около 30% на государственном языке), приобретаться более 300 наименований зарубежной учебной литературы, в том числе по дисциплинам новых образовательных учебных программ магистратуры и докторским Ph.D программам. Учебная литература будет распределяться на наиболее приоритетные специальности, прежде всего технические, технологические, аграрные, ветеринарные и педагогические.
Будут осуществлены поэтапная трансформация аспирантуры, традиционной докторантуры в докторантуру Ph.D и полный переход на трехуровневую систему подготовки кадров (бакалавриат - магистратура - докторантура). Ежегодный прием по новым программам по государственному заказу в магистратуру будет составлять более 2500 человек, в докторантуру Ph.D - 100 человек. На базе 5 вузов будут созданы центры по подготовке докторов Ph.D в партнерстве с ведущими зарубежными вузами, имеющими аккредитованные докторские программы. Для обучения по программам высшего и послевузовского профессионального образования в ведущие зарубежные вузы ежегодно будут направляться 3 тысячи граждан Казахстана.
Будут:
обновлены образовательные учебные программы высшего и послевузовского образования, обеспечена фундаментальность, широкопрофильность, творческий уровень усвоения и применения предметных знаний;
обеспечены условия для активной самостоятельной работы студентов, индивидуального выбора траектории обучения, академической мобильности обучающихся, преподавателей;
внедрены системы менеджмента качества, созданы условия для аккредитации профессиональных образовательных учебных программ вузов;
обеспечено участие работодателей и других социальных партнеров в решении проблем высшего образования, в том числе в разработке образовательных стандартов, согласующихся с современными
квалификационными требованиями, в формировании заказа на подготовку специалистов, организации производственной практики и стажировки студентов;
усовершенствован механизм формирования студенческого контингента с целью отбора наиболее подготовленной молодежи;
повышен уровень доступности высшего образования путем увеличения количества образовательных грантов и создания новой модели кредитования обучения студентов;
повышена эффективность, улучшено качество, сокращены сроки подготовки научно-педагогических кадров высшей квалификации через усиление преемственности, обеспечение непрерывности, а также оптимальное сочетание образовательного и научного компонентов, образовательных учебных программ магистратуры и докторантуры Ph.D, что создаст условия для притока молодежи в науку;
внесены изменения и дополнения в лицензионные, аттестационные, аккредитационные требования, предъявляемые к вузам и научным организациям, в том числе в части обязательного наличия кадров, имеющих степени Ph.D;
внесены изменения и дополнения в Квалификационный справочник должностей руководителей, специалистов и других служащих, квалификационные характеристики должностей работников научных организаций;
создан механизм, гарантирующий параллельное признание традиционных дипломов кандидатов и докторов наук и дипломов Ph.D;
созданы условия для развития элитарных вузов.
На базе ведущих университетов будут функционировать центры переподготовки и повышения квалификации преподавателей вузов. В этих центрах программами повышения квалификации будет охвачено более 10,3 тысячи педагогов.
В результате выполнения Программы будут созданы основы единой образовательной информационной среды, которая позволит:
сформировать основы единой системы информационного и научно-методического обеспечения развития образования;
создать на основе единой транспортной среды отраслевую информационную систему для эффективного управления объектами и процессами образования;
повысить качество обучения в организациях образования, включая сельские школы, путем организации доступа данных учреждений к общим образовательным ресурсам, рационального использования педагогических кадров высшей квалификации, подготовки специалистов в области новых ИКТ для каждой организации образования;
подключить к Интернету до конца 2005 года 75% школ республики;
довести количество компьютеров в школах в 2007 году до соотношения 1 компьютер на 35 учащихся;
разработать и внедрить в учебный процесс современные электронные учебные издания, организовать тиражирование ЭУИ по основным предметам общеобразовательной школы и осуществить их интеграцию с традиционными средствами обучения;
создать информационные ресурсные центры образования в вузах и регионах республики;
создать систему методической поддержки преподавателей образовательных учреждений всех уровней, провести подготовку и переподготовку педагогических, административных и инженерно-технических кадров в области новых ИКТ;
создать базу нормативных документов по стандартизации в области открытого образования, включая дистанционные технологии и ИКТ.
Совершенствование статистики образования будет способствовать созданию новой системы мониторинга образования в Республике Казахстан, основанной на статистических данных, информации о качестве образования.
Национальная система оценки качества образования позволит оценить качество знаний через комплексные экзамены, разработать национальную систему мониторинга качества образования. Будут созданы объективные инструменты внешней и внутренней оценки качества образования, внедрено периодическое ранжирование организаций образования. Национальная система оценки качества образования позволит получить объективную информацию об эффективности системы образования, планировать стратегию развития образования, повысить ответственность местных исполнительных органов, местных органов управления образованием за результаты обучения, обеспечить мотивацию участников образовательного процесса к непрерывному обучению, принимать меры по устранению негативных результатов. По результатам каждого учебного года будет публиковаться национальный доклад о состоянии образования.
Начнут свою деятельность Национальный центр оценки качества образования, Национальный аккредитационный центр, Центр сертификации, менеджмента качества и консалтинга, Республиканский центр подтверждения и присвоения квалификации.

Второй этап (2008-2010 годы)
Начнется полномасштабная реализация Программы, ее корректировка с учетом накопленного опыта, развития рынка труда и социально-экономических условий в стране.
Будут созданы условия для общедоступности всех форм дошкольного воспитания и обучения за счет постепенного перехода к обязательному дошкольному образованию детей, начиная с трехлетнего возраста. Потенциал и ресурсы системы дошкольного воспитания возрастут за счет:
1) строительства 164 дошкольных организаций на 23 тысячи мест;
2) создания 800 дошкольных мини-центров на 20 тысяч мест на базе организаций образования;
3) открытия 380 кабинетов коррекции и инклюзивного образования для вовлечения детей с ограниченными возможностями в систему дошкольного образования.
75% детей пятилетнего возраста будут охвачены институтом "предшколы" с улучшенной учебно-методической, кадровой и материально-технической базой.
Будет создана система образовательной поддержки малообеспеченных семей, получающих адресную социальную помощь, за счет охвата дошкольными программами 30% детей.
В системе среднего образования будут:
осуществлен переход на 12-летнее среднее образование;
разработаны государственные общеобязательные стандарты образования, ориентированного на результат;
создана законодательная база привлечения реального сектора экономики к организации подготовки профессиональных кадров;
изменены структура и содержание профессиональных образовательных учебных программ;
создана достаточная сеть и усовершенствованы модели организаций технического и профессионального образования.
Будут созданы равные возможности для получения образования детьми с проблемами в развитии, их социальной, медико-педагогической коррекционной поддержки и интеграции в общество, решены проблемы занятости несовершеннолетних в свободное от учебы время, созданы условия для реализации творческих возможностей детей.
В системе высшего и послевузовского образования будет осуществлен полный переход на подготовку высококвалифицированных кадров по бакалаврским, магистерским, докторским программам и кредитной системе обучения. Будет увеличиваться количество образовательных грантов на подготовку кадров по приоритетным специальностям. Средний показатель остепененности ППС достигнет 40%. В целом на данном этапе расширится сеть и стабилизируются показатели высшего образования.
Внедрением систем менеджмента качества в вузах, институциональной и специализированной аккредитации на уровне требований ведущих зарубежных аккредитационных агентств будут достигнуты реализация основных принципов Болонской декларации и соответствие условиям Всемирной торговой организации.
Казахстан будет принимать участие в сравнительном анализе реальных достижений обучающихся в рамках международных исследований PISA, TIMSS, CIVIC, SITES, LES, в международных сетях агентств по обеспечению качества в высшем образовании ENQA, INQAAHE и других.
На основании данных мониторинга, национального доклада о состоянии образования, результатов ранжирования организаций образования будет создана система информирования общества о спросе на различные профессии, наличии и качестве образовательных услуг в различных организациях образования, регионах, разработана стратегия развития образования.
Институты повышения квалификации перейдут в статус центров развития образования.
К концу 2010 года число компьютеров в школах будет доведено до соотношения 1 компьютер на 20 учащихся.
Будут разработаны новые механизмы финансирования образования.
В результате реализации Государственной программы развития образования в Республике Казахстан до 2010 года будет сформирована эффективно функционирующая казахстанская система образования, достигнут качественно высокий уровень обучения и подготовки кадров, позволяющий Казахстану занять достойное место в современном мире.

Қазақстан Республикасында бiлiм берудi дамытудың 2005-2010 жылдарға арналған мемлекеттiк бағдарламасы туралы

Қазақстан Республикасы Президентінің 2004 жылғы 11 қазандағы N 1459 Жарлығы

"Актілер жинағында" және
республикалық баспасөзде
жариялануға тиіс

Қазақстан Республикасы Конституциясының 44-бабының 8) тармақшасына сәйкес және Қазақстан Республикасының бiлiм беру жүйесiн дамыту мақсатында қаулы етемін:

1. Қоса берiліп отырған Қазақстан Республикасында білім берудi дамытудың 2005-2010 жылдарға арналған мемлекеттiк бағдарламасы (бұдан әрi - Бағдарлама) бекiтiлсiн.

2. Қазақстан Республикасының Үкiметi бiр ай мерзiмде Бағдарламаны iске асыру жөнiндегi iс-шаралар жоспарын әзiрлесiн және бекiтсiн.

3. Орталық және жергіліктi атқарушы органдар, сондай-ақ Қазақстан Республикасының Президентiне тiкелей бағынатын және есеп беретiн мемлекеттiк органдар Бағдарламаны iске асыру жөнiнде шаралар қабылдасын.

4. Бағдарламаның орындалуын қамтамасыз етудi бақылау және үйлестiру Қазақстан Республикасы Бiлiм және ғылым министрлiгiне жүктелсiн.

5. Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлiгi жарты жылда бiр рет, есептi кезеңнен кейiнгі айдың 25-күнiнен кешiктірмей Қазақстан Республикасы Президентiнiң Әкiмшiлiгiне және Қазақстан Республикасының Yкiметiне Бағдарламаны iске асыру барысы туралы ақпаратты ұсынсын.

6. Осы Жарлық қол қойылған күнiнен бастап күшiне енедi.

Қазақстан Республикасының
Президентi

Қазақстан Республикасы
Президентінің
2004 жылғы 11 қазандағы
N 1459 Жарлығымен
Бекітілген

Ескерту. Бүкіл мәтін бойынша "білім беру бағдарламалары", "білім беру бағдарламаларымен", "білім беру бағдарламаларын", "білім беру бағдарламаларының" және "білім беру бағдарламаларына" деген сөздер тиісінше "білім беретін оқу бағдарламалары", "білім беретін оқу бағдарламаларымен", "білім беретін оқу бағдарламаларын", "білім беретін оқу бағдарламаларының" және "білім беретін оқу бағдарламаларына" деген сөздермен, "Орта білімнен кейінгі кәсіптік білім" және "орта білімнен кейінгі кәсіптік білім" деген сөздер тиісінше "Орта білімнен кейінгі білім" және "орта білімнен кейінгі білім" деген сөздермен, "Оқитындар", "Оқитындардың", "оқитындарды", "оқитындар", "оқитындардың" және "Оқитындарды" деген сөздер тиісінше "Білім алушылар", "Білім алушылардың", "білім алушыларды", "білім алушылар", "білім алушылардың" және "Білім алушыларды" деген сөздермен ауыстырылды - Қазақстан Республикасы Президентінің 2007.11.16. N 443 Жарлығымен.

Қазақстан Республикасында бiлiм берудi дамытудың
2005-2010 жылдарға арналған
Мемлекеттiк бағдарламасы Астана, 2004 жыл

1. Бағдарламаның паспорты

Бағдарламаның атауы Қазақстан Республикасында бiлiм берудi
дамытудың 2005-2010 жылдарға арналған
мемлекеттік бағдарламасы

Әзiрлеу үшiн негiз Қазақстан Республикасы Президентiнiң
2004 жылғы 19 наурыздағы "Бәсекеге
қабiлетті Қазақстан үшiн, бәсекеге
қабiлетті экономика үшiн, бәсекеге
қабiлеттi халық үшiн" атты Қазақстан
халқына Жолдауы , Қазақстан Республикасы
Президентiнiң 2001 жылғы 4 желтоқсандағы
N 735 Жарлығымен бекiтiлген Қазақстан
Республикасының 2010 жылға дейiнгi
Стратегиялық даму жоспары

Әзiрлеушi Қазақстан Республикасы Бiлiм және ғылым
министрлігi

Мақсаты Адам ресурстарын даярлау сапасын арттыру,
жеке тұлға мен қоғамның қажеттіктерiн
қанағаттандыру үшiн Қазақстан
Республикасының 2010 жылға дейiнгi
Стратегиялық даму жоспарының басымдықтары
негізiнде көп деңгейлi бiлiм берудiң ұлттық
жүйесiн жаңғырту

Мiндеттерi Халықтың барлық жiктерiнiң сапалы бiлiмге
қол жеткiзуiн қамтамасыз ету;
бiлiм берудi басқаруды одан әрi
демократияландыру негiзiнде бiлiм берудiң
ұлттық жүйесiнiң жұмыс iстеуiнiң
нормативтiк құқықтық базасын жетiлдiру;
қазақстандық патриотизмге, төзушiлiкке,
биiк мәдениетке, адамның құқықтары мен
бостандықтарын құрметтеуге тәрбиелеу;
мемлекеттiк тiлдi басым дамыту;
отандық дәстүрлер, әлемдiк тәжiрибе және
тұрақты даму қағидаттары негізiнде бiлiм
берудiң мазмұны мен құрылымын жаңарту;
12 жылдық жалпы орта бiлiм беруге көшу;
Бiлiм берудi халықаралық стандартты жiктеу
(БХСЖ) ұсынымдарына сәйкес кәсiптiк бiлiм
беру және кадрларды даярлау жүйесiн қайта
құрылымдау;
оқытудың жинақтаушы кредиттік жүйесiне
негізделген кадрларды даярлаудың бiртұтас
үш сатылы моделiн жасау (бакалавриат -
магистратура - докторантура);
экономиканың барлық салалары үшiн жоғары
бiлiктi және бәсекеге қабiлеттi кадрларды
даярлаудың сапасын арттыру;
әлемдiк бiлiм кеңiстігіне ықпалдасу;
бiлiм беру сапасын бағалаудың ұлттық
жүйесiн құру;
бiрыңғай бiлiм беру ақпараттық ортасын
қалыптастыру;
бiлiм беру процесiн оқу-әдiстемелiк және
ғылыми қамтамасыз етудi жетiлдiру;
бiлім беру жүйесiнiң материалдық-техникалық
базасын нығайту;
бiлiм берудi, ғылым мен өндiрiсте
ықпалдастыру;
бiлiм берудiң сапасын арттыру үшiн
экономика секторлары ресурстарын тартудың
тетiктерiн жасау;
педагог қызметкерлердiң әлеуметтiк
мәртебесiн арттыру, бiлiм беру жүйесiн
қаржымен, кадрмен қамтамасыз етудi
жетiлдiру, бiлiм беру менеджерлерiн даярлау;
көп деңгейлi үздiксiз бiлiм беру жүйесiнде
мемлекеттiң, қоғамның және жеке тұлғаның
мүдделерiнiң теңдестiгiн қамтамасыз ету

Қажеттi ресурстар Бағдарламаны iске асыруға қажеттi
және оларды мемлекеттік бюджет шығыстарының көлемi
қаржыландыру көздерi 330812,0 млн. теңгенi құрайды, оның iшiнде
республикалық бюджет қаражатынан -
175 769,8 млн. теңге, жергілiктi бюджеттер
қаражатынан - 155 042,2 млн. теңге.

Жылдар Барлығы Республика. Жергілiк.
бойынша лық бюджет ті бюджет
2005 жыл 41 402,2 23 379,8 18 022,4
2006 жыл 53 514,2 34 036,9 19 477,3
2007 жыл 53 855,9 32 150,8 21 705,1
2008 жыл 57 769,3 26 216,8 31 552,5
2009 жыл 61 600,0 29 484,4 32 115,6
2010 жыл 62 670,4 30 501,1 32 169,3

Бағдарламаны 2006-2010 жылдарда
қаржыландыру көлемi тиiстi қаржы жылына
арналған республикалық және жергілiктi
бюджеттердi жоспарлау кезiнде нақтыланатын
болады.

Күтiлетiн нәтижелер Бағдарламаны iске асырудың нәтижесiнде:
кәсiби мiндеттерiн дербес әрi шығармашылық
тұрғыдан шешуге, кәсiби қызметтің тұлғалық
және қоғамдық маңызын түсiнуге, оның
нәтижелерi үшiн жауап беруге қабілетті
кәсiби құзыреттi жеке тұлғаны, бәсекеге
қабілетті маманды қалыптастыруды қамтамасыз
ететiн бiлiм берудi басқарудың тиiмдi
жүйесi құрылатын болады;
"баршаның ғұмыр бойы бiлiм алуы" қағидатын
iске асыру қамтамасыз етiлетiн болады;
нәтижеге бағдарланған сапалы, бәсекеге
қабілетті бiлiм алу үшiн жағдай жасалатын
болады;
12 жылдық жалпы орта бiлiм беруге көшу
жүзеге асырылады;
бiлiм берудiң барлық деңгейiне қол
жетiмдiлiк пен сабақтастық қамтамасыз
етiледi;
бiлiм берудi басқа да әлеуметтік салалармен
және экономика салаларымен салыстырғанда
озыңқы дамыту қамтамасыз етiледi;
мамандарды даярлаудың үш сатылы:
бакалавриат-магистратура-докторантура
моделiне көшу жүзеге асырылатын болады;
бiлiм берудiң барлық деңгейiн ғылыми және
оқу-әдiстемелiк қамтамасыз етудiң тиiмдi
жүйесi жасалады;
бiлiм беру жүйесiнiң бiрыңғай білім беру
ақпараттық ортасы құрылады;
халықаралық статистикалық стандарттарға
барабар бiлiм берудiң статистикалық
көрсеткiштер жүйесi құрылады;
бiлiм беру жүйесiн дамытудың мониторингі
және оны болжау жүйесi, бiлiм беру сапасын
бағалаудың ұлттық жүйесi құрылады;
педагог қызметкерлердi мемлекеттік қолдау
күшейтiледi және олардың еңбегін ынталандыру
тетiктерi жетiлдiрiледi;
бiлiм берудi қаржыландырудың жаңа тетiктерi
әзiрленедi;
кадрларды кәсiби даярлаудағы әлеуметтiк
серіктестік үшiн жағдай жасалады;
бiлiм беру саласындағы ғылыми және
инновациялық қызмет жандандырылатын болады.

Iске асыру мерзiмдерi 2005-2010 жылдар
Бағдарлама екi кезеңде iске асырылатын
болады:
бiрiншi кезең - 2005-2007 жылдар;
екiншi кезең - 2008-2010 жылдар.

2. Кiрiспе

Қазақстан Республикасында бiлiм берудi дамытудың 2005-2010 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы (бұдан әрi - Бағдарлама) Қазақстан Республикасы Президентiнiң 2004 жылғы 19 наурыздағы "Бәсекеге қабiлеттi Қазақстан үшiн, бәсекеге қабілеттi экономика үшiн, бәсекеге қабiлеттi халық үшiн" атты Қазақстан халқына Жолдауына , Қазақстан Республикасы Президентiнiң 2001 жылғы 4 желтоқсандағы N 735 Жарлығымен бекiтiлген Қазақстан Республикасының 2010 жылға дейiнгi Стратегиялық даму жоспарына сәйкес әзiрлендi. Бағдарлама бiлiм беру саласындағы мемлекеттiк саясаттың стратегиясын, негiзгi бағыттарын, басымдықтарын, мiндеттерiн және оны iске асыру тетiктерiн айқындайды әрi Қазақстан Республикасының заңнамасына, бiлiм беру жүйесiн басқару мен қаржыландыруға, құрылымы мен мазмұнына, кадр саясатына және әлеуметтiк саясатқа өзгерiстер мен толықтырулар енгiзу үшiн негiз болып табылады.
Осы Бағдарламаны әзiрлеу жаңа экономикалық және әлеуметтiк-мәдени жағдайларда қазақстандық бiлiм беру жүйесiнiң алдында тұрған бiлiм беру сапасын арттыруға, стратегиялық мiндеттердi шешуге бағытталған түбегейлi қайта өзгертулердiң қажеттiгінен туындады.
Бағдарлама Қазақстан Республикасы Президентiнiң 2000 жылғы 30 қыркүйектегi N 448 Жарлығымен бекiтiлген "Бiлiм" мемлекеттiк бағдарламасын (бұдан әрi - "Бiлiм" бағдарламасы) iске асырудың нәтижелерiн талдау негiзiнде әзiрлендi.

3. Бiлiм беру жүйесiнiң жай-күйін талдау

Қазақстан Республикасын әлемдiк қоғамдастық нарықтық экономикалы мемлекет ретiнде таныды. Тәуелсiздігінiң қысқа тарихи кезеңiнде елiмiз әлемдiк қоғамдастыққа ықпалдаса отырып, экономикада айтарлықтай өсуге қол жеткiздi.
Осы орайда, қоғамдық даму деңгейiнiң, елдiң экономикалық қуаты мен ұлттық қауiпсiздігiнiң өлшемдерi ретiнде бiлiм беру жүйесiнiң, адам ресурстарының рөлi мен маңызы арта түседi. Қоғамдық қатынастар жүйесiндегi өзгерiстер бiлiм беруге, одан ұтқырлықты, жаңа тарихи кезеңнiң болмысына барабар әрекет етудi және экономиканың даму қажеттiктерiне сай болуды талап ете отырып әсерiн тигiзедi.
Жедел өзгерiп тұратын әлем және ақпарат легiнiң ұлғаюы жағдайында iргелi пәндiк бiлiм мiндеттi, бiрақ ол бiлiм берудiң жеткiлiктi нысанасы болып табылмайды. Білім алушылар қазақстандық бiлiм беру жүйесi бағыт алған бiлiмнiң, дағды-бiлiктiң жиынтығын (бiлiм үстемдiгi) меңгерiп қана қоймауға тиiс. Білім алушылардың өзiн барынша көрсете бiлу және қоғам өмiрiне пайдалы түрде қатысу үшiн (құзыреттiлiк) ақпаратты өз бетiнше табу, талдау, құрылымдау және тиiмдi пайдалану дағдысын бойына сiңiру әлдеқайда маңызды да күрделi. Қазақстандық бiлiм беру жүйесi оның әлемдiк бiлiм беру кеңiстiгiнде лайықты орын алуына мүмкiндiк бермейтiн ескiрген әдiснамалық базасы, құрылымы мен мазмұны жағдайында дамуын жалғастыруда. Бiлiм беру мазмұны фактологиялық күйiнде қалып отыр және білім алушыларды қоғам өмiрiне құзыретті, жауапты әрi шығармашылық тұрғыдан қатыстыра отырып даярлауға бағдарланбаған. Өңiрлiк деңгейде бiлiм берудi басқарудың бiрiздендiрiлген жүйесiнiң болмауы, бiлiм беру бөлiмдерiнде мамандардың штат санының жетiспеушілiгi бiлiм берудi басқарудың тиiмдiлігіне керi әсер етедi.

Мектепке дейiнгі тәрбие мен оқыту

Көптеген дамыған елдер мектепке дейінгі бiлiм беруге тең қол жеткiзу үшін мүмкiндiктер жасайды. Бұл тек қаржыландыру деңгейiнде ғана емес (Экономикалық ынтымақтастық және даму ұйымы елдерiнiң бiлiм берудiң жалпы бюджетiнен 9,5 %, 1999 ж.), сонымен қатар балалардың толық күнге немесе қысқа уақытқа келуiне негізделген мектепке дейiнгi тәрбиенiң әр түрлi модельдерiн жасаудан да айқын көрiнедi: мiндетті аналар мектептерi, сәбилерге арналған мектептер, 3-тен 5 жасқа дейiнгi балаларға арналған мектептер, ойын топтары, балаларды қарау және күту топтары.
Қазақстанда 2000 жылмен салыстырғанда мектепке дейiнгi ұйымдардың саны 12 бiрлiкке (1%), ал олардағы балалардың контингентi 25 421 балаға (18,7 %) өстi, бұл мектепке дейінгі тәрбиелеу мен оқыту сұраныстарының өсуi мен осы сұраныстарды қанағаттандыру мүмкiндiктерi арасындағы теңсiздiктi айғақтайды (1-кесте). Нәтижесiнде мектепке дейiнгі ұйымдардағы 100 орынға 105-тен 130-ға дейiн баладан келдi. Тұтастай алғанда, республика бойынша 22 мыңға жуық бала мектепке дейінгі ұйымдарға орналасу үшiн кезекте тұр, бес-алты жастағы 127 мың бала мектепалды бағдарламаларымен қамтылуға тиiс.

1-кесте
____________________________________
Жылдар | Желi | Контингент
____________________________________
2000 1144 135287
2001 1167 146375
2002 1162 153965
2003 1156 160708
____________________________________

Мектепке дейiнгi тәрбие жүйесiнде 16,3 мың педагог қызметкер еңбек етуде, олардың 38,7%-ының жоғары бiлiмi, 52,8%-ының арнаулы орта педагогикалық бiлiмi, 6,4%-ының аяқталмаған жоғары педагогикалық бiлiмi және 2,1%-ының орта бiлiмi бар. Мектепке дейiнгi ұйымдар педагогтерiнiң 40 %-ының ғана жоғары және бiрiншi санаттары бар, ал 31,2 %-ының санаты жоқ.
Мектепке дейiнгi тәрбиенiң нормативтік құқықтық және оқу-әдiстемелiк базасы құрылуда. Мемлекеттiк және орыс тiлдерiндегі 82 атаудан тұратын 19 оқу-әдiстемелiк кешен әзiрлендi, сынақтан өткiзiлдi және 2003/2004 оқу жылында алғаш рет енгiзiлдi.
1999 жылы Қазақстанда балалардың мiндеттi мектепалды дайындығы енгізілдi, бұл балаларды мектепалды дайындық бағдарламасымен қамтуға әсер еттi (1-диаграмма).

1-диаграмма

Балаларды мектепалды дайындықпен және мектепке
дейінгі оқытумен қамту көрсеткіштерi (%)

(1-диаграммадағы көрсеткіштерді қағаз мәтінінен қараңыз)

Сонымен қатар мектепке дейінгі бiлiм беруде де бiрқатар проблемалар бар. Қазiргі таңда мектепалды дайындықтағы тек 40%-ға жуық бала ғана жергілiктi бюджет есебiнен оқулықтармен қамтамасыз етiлген. Жұмыс iстеп тұрған балабақшалардағы жиhаздар, спорттық мүкәммал, кiтапхана қоры, ойыншықтар, оқытудың көрнекi құралдары моральдық тұрғыдан ескiрген және табиғи тозған. Аудандық және қалалық бiлiм беру бөлiмдерiнiң 58%-ы ғана мектепке дейінгі тәрбие мамандарымен жасақталған.
МКҚК (мемлекеттiк коммуналдық қазыналық кәсiпорындар) мәртебесiне ие мектепке дейiнгi ұйымдарды қалдық қағидаты бойынша қаржыландыру балалардың балабақшада болу ақысының өсуiне әкелiп соқты және мектепке дейінгі ұйымдарға аса мұқтаж халықтың табысы аз және әлеуметтiк жағынан шетiн жiктерiне ауыр тидi.
Тұтас алғанда, мектепке дейінгі тәрбие мен оқыту бiр жастан алты жасқа дейінгі балалардың балабақшалармен қамтылуының төмендiгін көрсетедi (19,1%). Мектепалды дайындықтағы мiндетті бағдарламаны бес жастағы балалардың 40%-ы және алты жастағы 60% бала ғана алады.

Жалпы орта білім беру

Жалпы бiлiм беретiн мектептегi реформалардың шетелдiк тәжiрибесi оқытудың мерзiмiн 12-13 жылға дейiн ұзартуды, жоғары сатыдағы оқушылардың оқудағы жетiстiктерi мен кәсiби оқытуды сыртқы бағалау жүйесiн енгiзудi көздейдi.
Қазақстанның жалпы орта бiлiмi жалпы бiлiм беретiн мектептер санының көбеюiмен әрi демографиялық және көшi-қон процестерiне орай жекелеген өңiрлерде шағын жинақталған мектептердiң өсуiне ықпал еткен оқушылар контингентiнiң азаюымен сипатталады (2-кесте).

2-кесте
______________________________________________________
Оқу жылы | Мектептер саны | Білім алушылар контингенті
______________________________________________________
2000/2001 8109 3043,3
2001/2002 8171 3019,5
2002/2003 8164 3095,6
2003/2004 8260 3026,2
______________________________________________________

Республикада 4272 жалпы бiлiм беретiн шағын жинақталған мектеп (бұдан әрi - ШЖМ) жұмыс iстейдi (жалпы мектептер санының 52%-ы). Оларда 429,1 мың бала (жалпы білім алушылар контингентiнiң 14,1%-ы) оқиды. ШЖМ-нiң бiр оқушысын оқытуға жұмсалған шығын қалыпты мектепке қарағанда (өңiрлерге байланысты) 30-100%-ға жоғары. Мектептердiң тұрғын жерден алыс орналасуына байланысты 37 мың баланы тасымалдау ұйымдастырылған.
Қазiргі таңда 3687 (44,6%) қазақ тiлiнде оқытатын, 2069 (26,1%) қазақ және орыс тiлдерiнде оқытатын жалпы бiлiм беретін мектептер жұмыс iстейдi. Мемлекеттік тiлде оқытатын мектептердегі оқушылардың контингентi ұлғайып келедi. Егер 2000 жылы оқушылардың 52,1%-ы мемлекеттік тiлде оқыған болса, ал бүгінгi таңда 54,8%-ы оқиды. Өзбек, ұйғыр, немiс, тәжiк, украин және басқа да ана тiлдерiнде оқытатын мектептер жұмыс iстейдi.
Республиканың жалпы бiлiм беретін мектептерiнде 270 мыңнан астам педагог жұмыс iстейдi, оның iшiнде 195,8 мыңының жоғары бiлiмi, 60 мыңнан астамының кәсiптiк орта бiлiмi бар. 36,5 мың педагог жоғары санатты, 67 мыңы бiрiншi санатты. Шағын жинақталған мектептерде 64 мыңнан астам мұғалім жұмыс iстейдi.
Жалпы бiлiм беретін мектептердiң оқу процесiне оқушы-жетім балалар, тұрмысы төмен және көп балалы отбасыларындағы балалар тегін қамтамасыз етiлетiн 1-8 сыныптарға арналған жаңа буын оқулықтары енгізiлген. Кәсiптiк мектептерде (лицейлерде), колледждерде арнайы пәндер бойынша отандық оқулықтар енгiзiлуде.
"Бiлiм" мемлекеттік бағдарламасын iске асыру нәтижесiнде психологиялық-медициналық-педагогикалық консультациялардың саны 27 бiрлiкке артты, бұл арнайы оқытуға мұқтаж балаларды анықтауды қамтамасыз етуге мүмкiндiк бередi.
Республикада 614 интернат мекемелерi жұмыс iстейдi, оларда мемлекет есебiнен 75 мыңға жуық жетiм балалар, ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балалар, тұрмысы төмен және көп балалы отбасыларынан шыққан балалар, девиантты мiнез-құлықты балалар тұрады, 18 балалар интернат-үйлерi жұмыс iстейдi, оның iшiнде бiреуi дене бiтiмiнде кемшiлiгі бар балаларға арналған, онда толық мемлекеттік қамқорлыққа алынған 2,8 мың бала тәрбиеленуде.
5 отбасы үлгiсiндегі балалар ауылы және 17 жасөспiрiмдер үйлерi ашылды, онда өмiр сүру жағдайы отбасына жақын. Тәрбие берудiң патронаттық нысаны даму үстiнде.
2000 жылдан бастап мектептен тыс ұйымдардың саны 25 бiрлiкке, оқушыларды қамту 1,6%-ға артты (3-кесте).

3-кесте
__________________________________________
Оқу жылы | Мектептен тыс | Контингент
|ұйымдардың саны|
__________________________________________
2000/2001 568 219126
2001/2002 598 251684
2002/2003 617 266547
2003/2004 629 291545
__________________________________________

Сонымен қатар жалпы орта бiлiм беруде өз шешiмiн күткен проблемалар да анықталуда. Оқулықтар шығару тәжiрибесiнiң, авторлар мектептерiнiң, толыққанды сараптаманы қамтамасыз етудiң қаржылық тетiгін және институционалдық қолдаудың жоқтығынан оқулықтардың сапасы педагогтер қауымын қанағаттандырмай отыр.
Ескiргендердi пайдалану және қазiргi заманғы оқу жиhаздары мен жабдықтарының, спорт мүкәммалының (әсiресе, ауылдық мектептерде) жоқтығы мемлекеттік жалпыға бiрдей бiлiм беру стандарттары талаптарын толық көлемде орындауға мүмкiндiк бермей отыр және балалар мен жасөспiрiмдер денсаулығына керi әсерiн тигiзедi. Республиканың әрбiр үшiншi мектебiнде пән кабинеттерi: химия, физика, биология, математика және т.б., мамандандырылған зертханалар мен спорт залдары жоқ.
256 мектеп авариялық жағдайда тұр. 2 мыңнан астам мектеп күрделi жөндеуге мұқтаж. Елiмiз бойынша оқушы орнына тапшылық 500 мыңға жуық орынды құрайды.
Пәндiк көзқарасқа негiзделген мемлекеттік жалпыға мiндетті бiлiм беру стандарттары оқушылардың өмiр жолын таңдауына, мүдделерi мен перспективаларын нақты белгiлеуiне оң негiз бола алмайды. Жоғары сынып оқушыларының 30%-ы ғана өздерiнiң қабiлеттерiне сәйкес келетiн кәсiптік қызметті саналы түрде таңдайды. Болашақ мектеп түлектерiнiң 70%-ының өзiн-өзi бағалау деңгейi өте төмен және өз бетiнше өмiр сүруге дайын емес. Жоғары сатыда бейiндi оқытудың жетiспеушiлігінен еңбек нарығында мектеп бiтiрушiлерге деген сұраныс жоқ.
Кешендi тестілеудің нәтижелерi талапкерлердiң бiлiм деңгейлерiнiң жоғары еместігін көрсетедi. Қанағаттанарлық емес баға алғандар үлесi 5 жыл бойы өзгерiссiз қалып отыр және олар 28-30%-ды құрайды. 2004 жылғы ұлттық бiрыңғай тестiлеудiң (ҰБТ) қорытындылары мектеп бiтiрушiлердiң 24,2%-ы жинауға болатын 120 баллдың 40 баллдық өту деңгейiн жинай алмағанын, оқушылардың тек 0,7%-ы 101-120 балл жинап, үздiк бағаларын дәлелдегенiн көрсетедi.
120 мыңнан астам мүмкiндiгі шектеулi балалардың үштен бiр бөлiгі ғана түзеу ұйымдарында арнайы бiлiм берумен қамтылған. Арнайы бiлiм берудiң нормативтiк құқықтық және бағдарламалық-әдiстемелiк базасы, түзеу мекемелерi үшiн педагог кадрларды даярлау және қайта даярлау жүйесi жетілдiрудi және жаңартуды қажет етедi. Мүмкiндiктерi шектеулi балаларды орталықтандырылған есепке алу жүйесi жоқ. Инклюзивтiк бiлiм беру нашар дамуда.

Бастауыш және орта кәсіптік білім беру

Дамыған елдердегі кәсiптiк бiлiм беру жағдайына жасалған талдау кадрларды даярлау процесiне қатысу үшiн жұмыс берушiлердi көтермелеу тетiктерiнiң, сондай-ақ кәсiптiк бiлiм берудiң сапасын (бiлiктiлiктi беру мен қуаттау ұлттық орталықтары) реттеудiң институционалдық негізiнiң бар екенiн және кәсiптiк бағдарламалардың аса ұтқырлығы мен кiрiгуiн айғақтайды.
Қазақстан Республикасының бастауыш және орта кәсiптiк бiлiм беру жүйесi 722 оқу орнынан, оның iшiнде жалпы оқушылар контингентi 341,3 мың адам 307 кәсiптiк мектеп (лицейлер) пен 415 колледжден тұрады.
Кәсiптiк бастауыш бiлiм беретiн оқу орындарында білім алушылардың контингентi 2000 жылдан бастап 2004 жылға дейiн 10,3 мың адамға ұлғайды. (4-кесте).

4-кесте
___________________________________________________________________
Оқу жылы | КМ (КЛ) саны |Білім алушылардың|Мембюджет қаражаты есе.
| | контингенті |бiнен білім алушылардың
| | | саны
___________________________________________________________________
2000/2001 306 88,3 75,4
2001/2002 312 88,1 72,1
2002/2003 312 89,6 82,3
2003/2004 307 98,7 91,3
__________________________________________________________________

2000 жылмен салыстырғанда колледждер саны жекеше оқу орындарын ашу есебiнен 101 бiрлiкке өстi. Колледждерде білім алушылардың контингентi 86,5 мың адамға артты (5-кесте).

5-кесте
__________________________________________________________________
Оқу жылы |Колледждер саны|Білім алушылардың|Мембюджет қаражаты есе.
| | контингенті |бiнен Білім алушылардың
| | | саны
__________________________________________________________________
2000/2001 314 156,1 43,8
2001/2002 349 189,8 45,7
2002/2003 382 207,9 54,8
2003/2004 415 242,6 63,3
__________________________________________________________________

Бастауыш және орта кәсіптік бiлiм беретiн оқу орындарында 28,1 мың педагог жұмыс iстейдi. Оның iшiнде 2231 адамның жоғары бiлiмi бар, 5647 адамның кәсiптік орта, қалғандарының техникалық орта бiлiмi бар. 7580 адам жоғары санатқа, 6989 адам бiрiншi санатқа ие. Колледждерде 5 ғылым докторы және 96 ғылым кандидаты жұмыс iстейдi.
Сонымен қатар, тез өзгерiп отырған экономикалық жағдайда бiлiм беру қызметтерiнiң реттелмеген нарығының дамуы, жұмыс берушi мен бастауыш және орта кәсiптiк бiлiм беру жүйесi арасында әлеуметтік серiктестiктiң болмауы бiлiм беру деңгейi және экономика секторлары бойынша кадрлар даярлаудағы тепе-теңдiктiң болмауына әкеп соқты. Тұрғындардың 10 мыңына шаққанда техникалық және қызмет көрсету еңбегі мамандарын даярлаудың саны жоғары бiлiм беру саласына қарағанда едәуiр төмен және ол колледждерде - 162 оқушыны, кәсiптiк мектептерде - 66 оқушыны, ал жоғары оқу орындарында 439 студентті құрайды. Қызмет көрсету саласы және өндiрiстiк емес сектор үшiн кадрларды даярлаудың артуы байқалады, ал техникалық, құрылыс және ауыл шаруашылығы мамандарына деген сұраныс қанағаттанарлықсыз күйде қалып отыр (2-диаграмма).

2-диаграмма

(қағаз мәтінінен қараңыз)

Жұмыс берушiлер мен басқа да әлеуметтiк серiктестер техникалық және қызмет көрсету еңбегі мамандарын даярлау тапсырысын түзуге нашар тартылған. Кәсiптiк бiлiм берудi және кадрларды даярлауды ұйымдастыруға экономиканың жекеше секторының қаражаттарын тарту тетiгі жоқ. Кәсiптiк мектептердiң 122 ғимараты (45%) күрделi жөндеуді, 115 ғимарат (42,1%) ағымдағы жөндеудi талап етедi, кәсіптік циклдегi 153 кабинет, жалпы бiлiм беру циклiндегі 146 кабинет, 108 оқу зертханасы, 78 оқу шеберханасы, 33 асхана, 72 медициналық пункт жетiспейдi.
Өндiрiстiк оқытуды ұйымдастыруға, оқу материалдарын, құралдар мен жабдықтарды сатып алуға, кадрларды қайта даярлауға және олардың бiлiктілігін арттыруға қаржы қаражаты бөлiнбей отыр.
Бөлiнген қаржы қаражаты, негiзiнен, жалақы мен әлеуметтiк салық төлеуге (54%), тамақтануға, киiм-кешекке және стипендияға (23%), коммуналдық қызметтер көрсетуге (10%), үй-жайларды күтiп-ұстауға және қызметтер көрсетуге (3%) жұмсалады.
Кәсiптiк мектептер мен колледждердегi кадр тапшылығы арнайы пәндердiң 934 оқытушысын және өндiрiстiк оқыту шеберiн құрайды. Кәсіптік мектептер мен колледждердегi кадр құрамының қартаю, неғұрлым бiлiктi оқытушылардың шағын және орта бизнеске кету үрдiсi сақталып отыр. Жас мамандардың еңбекақының және педагогтің әлеуметтік мәртебесiнiң төмендеуiнен кәсiптiк мектептер мен колледждердегi жұмыс icтеугe деген ынтасы жоқ.
Облыстық деңгейде кәсiптiк бiлiм беру және кадрларды даярлайтын оқу орындарының басқару мен оқу-әдiстемелiк қамтамасыз ету құрылымы осы оқу орындарының басқару және қаржыландыру функциялары жергiлiктi өкiлдi орындарға және атқарушы билiк органдарына берiлген сәттен бастап (1996 жыл) нығайтылмаған.
Кәсіптік бiлiм беру мен техникалық және қызметтер көрсету еңбегi кадрларын даярлаудың құрылымы мен білім беретін оқу бағдарламалары бiлiктілiк деңгейлерi бойынша Техникалық және кәсіптік бiлiм беру туралы ұсынымдарына (ЮНЕСКО, 2001 жыл), Бiлiм берудi халықаралық стандартты жiктеу бағдарламасының өлшемдерiне (БХСЖ, 1997 жыл) сәйкес келмейдi, бұл кәсiптiк бiлiм беру жүйесiнiң ұтқырлығын, икемдiлігін азайтады және әлемдiк бiлiм кеңiстігінде танылу ықтималдығын төмендетедi.

Жоғары бiлiм беру

Әлемнiң алдыңғы қатарлы елдерiнде жоғары және жоғары оқу орнынан кейінгі бiлiм беру жүйесiнiң дамуын талдау онда кредиттік бiлiм беру жүйесiне негізделген, кадрлар даярлаудың үш сатылы моделiнiң кең тарағанын көрсетедi: бакалавриат-магистратура - Ph.D докторантурасы. Бұл модель АҚШ университеттерiнде және Еуропаның көптеген елдерiнде қолданылады. Ол неғұрлым икемдi де тиiмдi болып табылады, академиялық ұтқырлықты және еңбек нарығының тез өзгерiп тұрған шағында түлектерге деген сұранысты қамтамасыз етедi.
Қазақстан Республикасының жоғары бiлiм беру жүйесiнде 180 жоғары оқу орны және ЖОО-ның 86 филиалы бар. 9 жетекшi университеттің ерекше мәртебесi бар. Педагог кадрларды даярлау және олардың бiлiктiлiгін арттыру жүйесiн жетiлдiру мақсатында 2004 жылы 5 мемлекеттік педагогикалық ЖОО-ы ашылды.
Жоғары оқу орындарының саны, студенттер контингентi және мемлекеттік бiлiм беру тапсырысы өсiп отыр (6-кесте).

6-кесте
__________________________________________________________________
Оқу жылы | Жоғары оқу |Білім алушылардың| Мемлекеттік тапсырыс
|орындары саны| контингенті |(оқуын жалғастырушылардан
| | | басқасы)
__________________________________________________________________
2000/2001 181 440715 21970
2001/2002 182 514738 25265
2002/2003 173 590982 25465
2003/2004 180 656561 26465
__________________________________________________________________

Жоғары оқу орындарының 41 мың адамды құрайтын профессор-оқытушы құрамының 2520-сы ғылым докторы және 11610-ы ғылым кандидаты. 10000 тұрғынға шаққандағы студенттердiң саны 2000-2001 оқу жылындағы 257 адамнан 2003-2004 оқу жылында 439 адамға артқан.
2000 жылы қабылданған "Бiлiм" мемлекеттік бағдарламасын iске асыру барысында жоғары бiлiм беру мамандықтарының жiктеуiшi жетiлдiрiлген. Оқу процесiнiң технологиялы болуын қамтамасыз еткен бастауыш курстардың бiрiздендiрiлген білім беретін оқу бағдарламаларымен қоса жоғары бiлiм берудiң мемлекеттік жалпыға мiндеттi стандарттары әзiрлендi. Жоғары бiлiмге даярлық мамандықтары мен бағыттарының пәндерi 7000 үлгі оқу бағдарламаларымен қамтамасыз етiлдi.
Кәсiптiк жоғары бiлiм алуға тең қол жеткізудi қамтамасыз ету және неғұрлым дайындалған жастарды iрiктеу мақсатында кешендi тестiлеу немесе ұлттық бiрыңғай тестiлеу жүргiзу және конкурстық негізде мемлекеттiк білім беру гранттары мен кредиттерiн беру арқылы студенттер контингентiн қалыптастырудың жаңа моделi енгізiлдi.
Кадрларды даярлау жүйесiн әлемде жалпы қабылданған бакалавр-магистр моделiне көшiрудiң негіздерi қаланды. Жоғары оқу орындарына айтарлықтай академиялық еркiндiк берiлдi. Оқытуда пайдаланылатын ғылыми зерттеулер жанданып, академиялық ұтқырлық арта түстi. Қазақстан Республикасының 19 мыңға жуық азаматы әлемнiң 35 елiнде оқиды, оның iшiнде 16,4 мыңы Ресей жоғары оқу орындарында оқиды. 800 адам Қазақстан Республикасы Президентiнiң "Болашақ" халықаралық стипендиясының иегерi болды. Республиканың жоғары оқу орындарында 8690 шетел азаматы оқиды.
Сонымен қатар жекелеген жоғары оқу орындарының және олардың көптеген филиалдарының зияткерлiк, кадрлық, материалдық-техникалық әлеуетiнiң жетiспеуiнен талапкерлердiң және студенттердiң даярлық деңгейiне қоятын талаптарының төмендеуi мамандарды даярлау сапасының төмендеуiне әкеп соқтырады. Бұл жоғары оқу орындарын кадрмен қамтамасыз етуге және олардың материалдық-техникалық базасына қойылатын талаптарды күшейту бағытындағы нормативтiк құқықтық базаны жетiлдiру қажеттiгін туындатады.
Жоғары оқу орындарындағы бiр бейiндi мамандықтарға даярлау жоспарлы экономикаға тән тұрақты салаларға және тұтынушыларға ғана бағдарланған. Әлеуметтік серiктестiк және кадрларды атаулы даярлау, әсiресе, өңiрлiк деңгейде одан әрi дамытуды қажет етедi. Техникалық, аграрлық, технологиялық, ветеринарлық мамандықтар бойынша мемлекеттiк тiлдегi оқулықтар мен оқу құралдарының тапшылығы байқалады. Жоғары оқу орындарындағы оқулықтардың, оқу-әдiстемелiк және ғылыми әдебиеттердiң 50 %-ы жаңартуды талап етедi.
Қазақстандық және шетелдiк білім беретін оқу бағдарламаларын, бiлiм туралы құжаттарды өзара есепке алу және өзара тану тетiктерiн әзiрлеу процесi баяу жүруде, ол студенттер мен оқытушылардың академиялық ұтқырлығын тежейдi.

Жоғары оқу орнынан кейiнгi бiлiм

Бюджеттiк негiздегі аспирантура 48 мемлекеттік жоғары оқу орнында, 5 мемлекеттік емес жоғары оқу орнында және 66 ғылыми ұйымда, докторантура 15 мемлекеттiк жоғары оқу орнында және 23 ғылыми ұйымда жұмыс iстейдi.
Соңғы жылдары аспирантураны ғылыми дәреже алып бiтiрушiлер 18%-дай ғана, бұл ғылыми кадрларды даярлаудың қазiргi жүйесiнiң тиiмдiлiгiнiң төмендiгiн көрсетедi.
Жоғары оқу орнынан кейiнгi білім беретін оқу бағдарламалары ғылыми және ғылыми-педагог кадрларды даярлаудың сапасын басқаруға мүмкiндiк бермейдi. Ғылыми жетекшiлердiң (консультанттардың), бiлiм және ғылым ұйымдарының аспиранттар мен докторанттарды оқыту нәтижелерi үшiн жауапкершiлiгi төмендеген.
Бiрқатар бағыттар, оның iшiнде медицина мамандықтары (трансплантология және жасанды органдар, нейрохирургия, гематология, емдiк дене шынықтыру, спорттық медицина және т.б.) бойынша ғылыми кадрларға деген тапшылық бар, бұл республикада тиiстi ғылыми мектептердiң болмауына байланысты. Ғылыми-зерттеу институттарында және жоғары оқу орындарында кадрлардың "қартаюы" орын алуда. Егер 10 жыл бұрын ғылым докторларының орташа жасы 56 жасты құраса, ал қазiргі уақытта 62 жасты құрайды, ғылым кандидаттарының жасы тиiсiнше - 44 және 47 жас.
Ғылыми ұйымдардың жоғары оқу орындарының бiлiм беру процесiне қатысуы болмашы. Бiлiм берудiң мазмұны мен ғылымның қазiргi жағдайының арасындағы алшақтық маман даярлаудан жаңа ғылыми идеяларды шығармашылықпен қабылдай алатын, жаңа технологияларды алға апарушы және қазiргі заманғы технологиялық процестердi басқара алатын зерттеушi маман даярлауға толыққанды көшудi жүзеге асыруға мүмкiндiк бермейдi.
Педагогика ғылымдары бойынша жүргізiлген көптеген зерттеулердiң практикалық мәнi төмен. Соңғы жылдары педагогика ғылымдары бойынша 140-қа жуық докторлық және 600 кандидаттық диссертация қорғалғанына қарамастан, ондаған жылдар бойы бiлiм берудiң барлық деңгейлерiнде оқытудың әдiстерi мен нысандары өзгерiссiз қалып отыр, дайын бiлiмнiң көзi ретіндегі педагогтiң мiндетi туралы ескiрген түсiнiк сақталған.

Педагог кадрларды даярлау, қайта даярлау және бiлiктiлiгiн арттыру

Педагог мамандықтары бойынша базалық даярлықты білім алушылар контингентi 167 мың адамнан астам және жылына 22 мыңнан астам мұғалiм шығаратын 34 жоғары оқу орны 19 педагогикалық мамандық бойынша жүргiзедi.
Педагогтердi даярлауға арналған мемлекеттік бiлiм беру тапсырысы: 2001 жылғы 5655 грант пен кредиттен 2004 жылы 6075-ке дейiн өстi.
Қайта даярлау және бiлiктiлiгін арттырудан өткен мұғалiмдердiң саны өсiп келедi: 2001 жылы - 42784 мұғалiм, 2003 жылы - 48157. Алайда бұл әрбiр мұғалiмнiң бiлiктiлiк арттыру курстарынан кемiнде бес жылда бiр рет өтуiн мiндеттейтiн "Бiлiм туралы" Қазақстан Республикасы Заңының ережелерiн iске асыру үшiн жеткiлiксiз, оған сәйкес жыл сайын 54000 мұғалiм бiлiктiлігін арттырудан өтуге тиiс.
Бейiндiк сыныпта оқытуды, 2 сыныптан бастап шетел тілдерiн, информатиканы оқытуды көздеу, кәсiптiк мектептердiң желiсiн кеңейту 28 мың педагогикалық ставканы қосымша енгізудi талап етедi.
Жоғары оқу орындарының түлектерiн ауылдық жерлерде жұмыс iстеуге тарту және орнықтыру тетiгiн әзiрлеу қажет.
Жоғары оқу орындарының мүмкiндiктерi педагог кадрлардың бiлiктілігін арттыруда жан-жақты пайдаланылмайды. Педагог кадрлардың бiлiктiлiгiн арттыру және қайта даярлау мәселелерiн шешу жөнiнде шет елдермен тәжiрибе алмасу нашар дамыған. Бiлiм беру ұйымдарының басшылары мен қызметкерлерінің жаңа бiлім-бiлiктi игеруiн материалдық және моральдық тұрғыдан көтермелеу тетiктерi тиiмдi түрде жеткiлiктi пайдаланылмайды, практикалық қызметке бағдарланған оқытудың белсендi тренингтік технологияларының енгізiлуi нашар.

Білім берудi ақпараттандыру

Орта бiлiм беру жүйесiн ақпараттандырудың мемлекеттiк бағдарламасына сәйкес жалпы бiлiм беретiн мектептердi 100 пайызға компьютерлендiру аяқталды. Орталық коммуникациялық торап құрылып, оған Бiлiм және ғылым министрлiгiнiң орталық аппаратының торабы және облыстық бiлiм департаменттерінің телекоммуникациялық тораптары қосылған. Жалпы орта бiлiм беретін ұйымдарға арналған электрондық оқулық басылымдары мектеп пәндерiнiң 25%-ын қамтиды. Қашықтан оқытудың спутниктік арнасына республиканың алты облысының 717 мектебi қосылған (8,7%).
Сонымен қатар, ақпараттық және коммуникациялық технологияларды (бұдан әрi - АКТ) дамыту және оларды бiлiм беру саласында қолдану қажеттіктен әлдеқайда артта қалуда.
Қазақстанда бiр компьютерге жалпы бiлiм беретiн мектептердегі 54 оқушыдан келедi, бұл ЮНЕСКО-ның деректерi бойынша ТМД елдерiнiң арасындағы ең жоғары көрсеткiштердiң бiрi (Ресейде - 59). Сонымен қатар 2002 жылы Экономикалық ынтымақтастық және даму ұйымы елдерi бойынша бұл көрсеткiш 13-ке теңелдi, Латвияда, Венгрияда және Чех Республикасында бұл тиiсiнше 5, 9 және 15-тi құрады. 2004 жылдың басында Ұлыбританияның орта мектептерiнде 1 компьютерге 5 оқушыдан келген, АҚШ-та - 4.
Қазiргi таңда Интернет желiсiне қосылуға Қазақстан мектептерiнiң 44%-ы ғана қол жеткiзген. Финляндияда 1999 жылы 90%-дан астам мектеп, 2000 жылы Эстония мектептерінің 100%-ы, Австралия, Канада, Исландия мектептерiнiң 80%-ы, Венгрияда 58%, Экономикалық ынтымақтастық және даму ұйымы елдерi бойынша мектептердiң орташа есеппен 52%-ы Интернет желiсiне шығу мүмкiндiгiне қол жеткiзген.
Кәсiптік мектептер (лицейлер) мен колледждерде бiр компьютерге тиiсiнше 31 және 25 оқушыдан келедi. Интернет желiсiне кәсiптiк мектептердiң (лицейлердiң) 39%-ы және колледждердiң 51%-ы қосылған.

4-диаграмма

Интернет жүйесіне қол жеткізген мектептер
саны % облыстар бөлінісінде

(қағаз мәтініне қараңыз)

Жоғары бiлiм беру деңгейiнде ақпараттық жүйемен келiсiлген интерфейсi жоқ оқу процесiн басқаратын жеке оқшау жүйе жұмыс iстейдi.
Жекелеген жоғары оқу орындары ғана қашықтан оқытудың технологиясын енгізген, кейбiрiнде аталған технология эксперименттiк режимде iске асырылуда.

Білім берудi қаржыландыру

Елiмiздегi экономикалық жағдайдың тұрақтылығы бiлiм беруге арналған мемлекеттік бюджет шығыстарын едәуiр арттыруға мүмкiндiк бердi (7-кесте).

7-кесте (млн. теңге)
___________________________________________________________________
| 2000 | 2001 | 2002 | 2003 | 2004
___________________________________________________________________
Мектепке дейiнгi тәрбие
мен оқыту 2975 3322 3880 4553 5742

Жалпы орта бiлiм беру 60007 67224 81744 98906 124979

Кәсiптiк бастауыш бiлiм
беру 2693 3018 3910 5299 6540

Кәсiптiк орта бiлiм беру 2662 2528 2989 3495 5001

Жоғары және жоғары оқу
орнынан кейiнгi бiлiм беру 8120 9344 11783 12763 15506

Басқа да бағдарламалар 4959 17640 14671 24505 33547

Жиынтығы 81416 103076 118977 149521 191315

IЖӨ-ге % 3,1 3,1 3,2 3,4 3,8
___________________________________________________________________

Бiлiм беруге арналған мемлекеттің шығыстары абсолюттi артып қана қоймай, оның өсуiнiң едәуiр қарқынына қарамастан IЖӨ-ге пайыздық қатынасы да өстi.

Білім беру сапасын бағалау

Оқу жетiстіктерiн тәуелсiз сыртқы бағалау жүйесi: ұлттық бiрыңғай тестiлеу (бұдан әрi - ҰБТ), мемлекеттік аралық бақылау (бұдан әрi - МАБ) енгізiлуде.
Дегенмен бiлiм берудiң барлық деңгейлерінің сапасын бақылаудың және бағалаудың қолданыстағы тетiгі бiлiм берудiң қазiргi нақты жай-күйiн толыққанды көрсете алмайды және басқару үшiн керi байланыстың объективтi құралы бола алмайды.
Бiлiм беру ұйымдары қызметiнiң сапасын бағалау көрсеткiштерi мен өлшемдерi жетiлмеген, объективтi мониторинг жоқ. Бiлiм беру сапасын басқару компоненттерi бытыраңқы жұмыс iстейдi. Білім алушылардың жетістіктерiн сыртқы бағалаудың мазмұны, мақсаты мен мiндеттерi қазiргi заманғы бiлiм сапасына деген талаптарға сай емес. Білім алушылардың бiлiм деңгейiн салыстырмалы зерттеулер жөнiндегі халықаралық бағдарламаларға Қазақстан қатыспайды.
Бiлiм және ғылым министрлiгiнiң қолданыстағы статистика жүйесi қазiргi заман талабына мағыналық та, технологиялық аспектiлерi жағынан да сәйкес келмейдi. Мазмұнды әрi оралымды емес, халықаралық стандарттарға сай келетiн, кешендiлігi мен толықтығы жағынан қажеттi бiрiздi статистикалық ақпараттық ағын әзiрленбеген. Бiлiм беру көрсеткiштерінің жүйесi әр түрлi негіздемелерден жиналған деректер жиынымен алмастырылады, олар пысықталғаннан кейiн әкiмшiлiк есептiлiк терминдерiнде түсiндiрiледi.
Бiлiм беру жүйесiнде қалыптасқан ахуалдың негізгi себептерi:
бiлiм беру сапасын бағалауда объективтілiктi қамтамасыз етпейтiн рәсiмдердiң басымдығы;
бiлiм беру жүйесiнiң жаңадан енiп жатқан жайларға ден қоймауы, бiлiм беру құрылымының мазмұны мен қалыптасуының ескiрген қағидаттарына бейiлдiлігі;
педагог кадрларды даярлау деңгейiнiң төмендiгi, таңдаулы кадрлардың тұрақтамауы, ұстаз еңбегiнiң материалдық жағынан нашар ынталандырылуы;
бiлiм беру ұйымдарының материалдық-техникалық базасын нығайтудың жеткiлiксiз қаржыландырылуы;
оқу-зертханалық, дене шынықтыру, ойын жабдықтарының, оқу және әдiстемелiк әдебиеттердiң қазiргі заманғы талаптарға сәйкес келмеуi;
бiлiм беру қызметтерiнiң нарығында сұраныс пен ұсыныстың ғылыми негізделген ұзақ мерзiмдi болжамының болмауы;
сабақтас мемлекеттік жалпыға мiндеттi бiлiм беру стандарттарын және бiлiм берудiң барлық деңгейлерi мен сатыларына арналған бағдарламаларды, олардың мониторингінiң тетiгiн жасау және iске асыру кезiнде әдiснамалық қағидаттардың үйлесiмсiздiгi;
кәсiптiк оқытуды және мамандар даярлауды ұйымдастыру процесiне жұмыс берушiлер мен әлеуметтiк серiктестердi тарту тетiктерiнiң болмауы;
бiлiм беру саласындағы құралдардың, әдiстердiң және бағалау қызметi технологияларының жеткiлiксiз әзiрленуi;
педагог, ғылыми-педагог кадрлардың және өндiрiстiк оқыту шеберлерiн қайта даярлау және бiлiктiлiгін арттыру жүйесiнiң нашар дамуы;
бiлiм берудi басқару жүйесiн қамтитын бiрыңғай ақпараттық бiлiм беру инфрақұрылымының болмауы.
Жаңа жүзжылдықтың басында елдегі экономикалық ахуалдың жақсаруы, сондай-ақ "Бiлiм" бағдарламасын iске асыру жөнiнде қабылданған шаралар, тұтас алғанда, бiлiм беру жүйесiне оң әсерiн тигiздi. Алайда мұның өзi бiлiм беру жүйесiнiң нарықтық экономиканың және ашық азаматтық қоғамның қажеттіктерiне сәйкессiздiгiн жою үшiн жеткiлiксiз.
Келеңсiз құбылыстарды болдырмау, түбегейлi ұйымдық, құрылымдық өзгерiстер, бiлiм берудiң мазмұнын жаңарту және балаларды оқыту мен тәрбиелеу сапасын жетiлдiру, республиканы дамытудың қазiргі заманғы әлеуметтiк-экономикалық және саяси жағдайлары мен дамуы жоғары елдердiң озық тәжiрибесiне сәйкес мамандарды даярлау жөнiнде шаралар қолдануды қажет етедi.

4. Бағдарламаның мақсаты мен мiндеттерi

Бағдарламаның мақсаты адам ресурстарын даярлау сапасын арттыру және жеке тұлға мен қоғамның қажеттiктерiн қанағаттандыру үшiн Қазақстан Республикасының 2010 жылға дейінгі Стратегиялық даму жоспарының басымдықтары негiзiнде көп деңгейлi бiлiм берудiң ұлттық жүйесiн жаңғырту болып табылады.
Бағдарламаның негізгі мiндеттерi:
халықтың барлық жiктерi үшiн сапалы бiлiмге қол жеткiзудi қамтамасыз ету;
бiлiм берудi басқаруды одан әрi демократияландыру негiзiнде бiлiм берудiң ұлттық жүйесiнiң жұмыс iстеуiнiң нормативтiк құқықтық базасын жетiлдiру;
қазақстандық патриотизмге, төзушiлiкке, биiк мәдениетке, адам құқықтары мен бостандықтарына құрметтеуге тәрбиелеу;
мемлекеттік тiлдi басым дамыту;
отандық дәстүрлер, әлемдiк тәжiрибе және тұрақты даму қағидаттары негiзiнде бiлiм берудiң мазмұны мен құрылымын жаңарту;
12 жылдық жалпы орта бiлiм беруге көшу;
БХСЖ өлшемдерiне сай кәсiптiк бiлiм беру және кадрларды даярлау жүйесiн қайта құрылымдау;
оқытудың жинақтаушы кредиттiк жүйесiне негізделген кадрларды даярлаудың бiртұтас үш сатылы моделiн жасау (бакалавриат - магистратура - докторантура);
экономиканың барлық салалары үшiн жоғары бiлiктi және бәсекеге қабілетті кадрларды даярлаудың сапасын арттыру;
әлемдiк бiлiм беру кеңiстігіне ықпалдасу;
бiлiм беру сапасын бағалаудың ұлттық жүйесiн құру;
бiлiм берудiң бiрыңғай ақпараттық ортасын қалыптастыру;
бiлiм беру процесiн оқу-әдiстемелiк және ғылыми қамтамасыз етудi жетiлдiру;
бiлiм беру жүйесiнiң материалдық-техникалық базасын нығайту;
бiлiм берудi, ғылым мен өндiрiстi ықпалдастыру;
білім берудiң сапасын арттыру үшiн экономика секторларының ресурстарын тартудың тетiктерiн жасау;
педагог қызметкерлердiң әлеуметтік мәртебесiн арттыру, бiлiм беру жүйесiн қаржымен, кадрмен қамтамасыз етудi жетiлдiру, бiлiм беру менеджерлерiн даярлау;
көп деңгейлi үздiксiз бiлiм беру жүйесiнде мемлекеттiң, қоғамның және жеке тұлғаның мүдделерiнiң теңдестігін қамтамасыз ету болып табылады.

5. Бағдарламаны iске асырудың негізгi бағыттары мен тетiгi

Алға қойған мiндеттердi iске асыру үшiн:
бiлiм берудiң мазмұнын бiлiм үстемдiгi деңгейiнен нәтижеге бағдарланған "құзыретті" бiлiмге өзгерту;
бiлiм беру ұйымдарының материалдық-техникалық базасын, пәндiк-кеңiстіктегi ортасын және оқу-әдiстемелiк қамтамасыз етiлуiн қазiргi заманғы әлеуметтiк-экономикалық жағдайларға және оқу-тәрбие процесiнiң талаптарына сәйкес келтiру;
білім алушылардың тiлдiк, ақпараттық, экологиялық, экономикалық және құқықтық даярлығын күшейту;
бiлiм берудiң барлық деңгейлерiндегі кадрларды даярлау, қайта даярлау және біліктілігін арттырудың кәсiптік білім беретін оқу бағдарламаларының құрылымын және мазмұнын жетілдiру;
бiлiм беру деңгейлерiнiң мазмұны мен оқудың ұзақтығы жағынан сабақтастығын қамтамасыз ету қажет.

Мектепке дейінгі тәрбие мен оқыту

Мектепке дейiнгi тәрбие мен оқытудың сапасын арттырудың негізгi бағыты балалардың жеке бас мәдениетiнiң негіздерiн, мектепте оқытуға қажеттi дағдыларды, мемлекеттік тiлдi үйренуiне, зияткерлiк және эмоциялық дамуына, олардың табиғи және психикалық денсаулығын сақтауға және бекемдеуге жағдай жасау болып табылады.
Халықтың мектепке дейінгі тәрбие мен оқыту қызметтерiне деген артып келе жатқан қажеттiктерiн қанағаттандыру мақсатында:
түрлi бейiндi (дене тәрбиесi-сауықтыру, гуманитарлық, спорттық, эстетикалық, лингвистикалық, экологиялық, ата-аналарды оқыту жөнiндегi, мектепке дейінгі жастағы дарынды балалар үшiн, мүмкiндiгi шектеулi балалар үшiн т.б.) мектепке дейінгі орталықтарды;
отбасылық балабақшаларды;
түзеу және инклюзивтi бiлiм беру кабинеттерiн;
қысқа мерзiмде болу топтары бар жалпы бiлiм беретiн мектептер базасындағы мектепке дейінгі шағын орталықтарды;
балалар бөбекжайын, балабақшаларды, бөбекжай бақшаларды;
"мектеп-балабақша" кешендерiн;
бiлiм беру ұйымдарының базасында мектепалды топтары мен сыныптарын ашу және олардың материалдық-техникалық базаларын жаңарту үшiн нормативтiк құқықтық және қаржылық жағдайларды жасау қажет.
Жергілiктi жерлерде мектепке дейiнгi тәрбие берудi басқару және әдiстемелiк қамтамасыз етудi тиiстi мамандар бiлiм берудi басқару органдарының құрамында жүзеге асыруға тиiс.
Мектепке дейінгі тәрбие мен оқытудың сапасын қоғамның өзектi және перспективалы қажеттіктерiне сәйкес ғылыми-әдiстемелiк қамтамасыз ету үшiн "Мектепке дейінгі балалық шақ" республикалық ғылыми-практикалық орталығы құрылады. Орталық мектепке дейінгі бiлiм берудi дамыту стратегиясын әзiрлейдi және iске асырады, мектепке дейiнгi тәрбие мен оқыту жүйесiнiң қызметiн зерделейдi және талдайды, мемлекеттік стандарттарды, инновациялық жобаларды әзiрлейдi, оқу-әдiстемелiк құралдарына, ойыншықтарға, ойын құралдарына және т.б. сараптау жүргізедi.
Жұмыс берушiлердiң мемлекеттiк емес мектепке дейiнгi ұйымдар желiсiн дамытуға, сондай-ақ iрi кәсiпорындардың жанынан балабақшалар ашуға үлестiк қатысуын ынталандыру тетiктерiн жасау қажет.
Мектепте оқу үшiн тең бастапқы жағдайлар жасау үшiн бес жастағы балалар жалпы бiлiм беретін мектептер мен мектепке дейiнгi ұйымдар базасында мектепалды даярлық бағдарламаларымен қамтылады.

Орта бiлiм беру

Орта бiлiм берудiң мазмұны мынадай бiлiм беру өрiсiн қамтиды: тіл және әдебиет, адамтану, қоғамтану, математика, информатика, жаратылыстану, өнер, технология, дене тәрбиесi.
Жалпы орта білім беруде мыналарды көздейтін 12 жылдық оқытуға көшу жүзеге асырылатын болады:
1) бастауыш білім беру, оқыту ұзақтығы 4 жыл, 1 - 4-сыныптар. Оқыту 6 жастан басталады.
Бастауыш білім беру мазмұны шетел тілін және информатика негіздерін ертерек оқытумен толықтырылатын болады. Бастауыш білім берудің оқу бағдарламалары баланың жеке басын қалыптастыруға, оның жеке қабілеттерін, оқу ісіндегі оң талпынысы мен машықтануын дамытуға бағытталған. Бастауыш білім берудің оқу бағдарламаларын меңгеру білім алушылардың білімін аралық бақылаумен және білім алушылардың оқу жетістіктерін іріктемелі мониторингтік бағалаумен аяқталады;
2) негізгі орта білім беру, оқыту ұзақтығы 6 жыл, 5-10-сыныптар.
Негізгі орта білім берудің оқу бағдарламалары білім алушылардың ғылымның базистік негіздерін меңгеруге, тұлғааралық және этносаралық қатынастың жоғары мәдениетін қалыптастыруға, жеке адамның өзін-өзі тануына және бейінді бағдарлануына бағытталған. Білім алушылардың бейіналды даярлығы енгізіледі.
Негізгі орта білім беруді аяқтағаннан кейін білім алушыларға міндетті қорытынды аттестаттау өткізіледі, оның қорытындылары бойынша білім алушылардың қабілеті мен даярлық деңгейін ескере отырып, олардың одан арғы оқу бейіні анықталады;
3) жалпы орта білім беру, бейінді оқыту, оқыту ұзақтығы 2 жыл, 11 - 12-сыныптар.
Жалпы орта білім берудің оқу бағдарламалары білім алушылардың кәсіпке дейінгі даярлығын жүзеге асыру үшін әлеуметтік-гуманитарлық, жаратылыстану-ғылыми, технологиялық және басқа да бағыттар бойынша бейінді оқытуды енгізе отырып, білім беру мазмұнын саралауды, ықпалдастыруды және кәсіптік бағдарлауды көздейді.
Жалпы орта білім берудің білім алушыларына шығармашылық қызметке және жеке қабілетін дамытуға ерекше орын бөлінетін жеке білім беретін оқу бағдарламалары бойынша оқыту мүмкіндігі беріледі. Бiлiм алу деген нұсқаудан гөрi әлем, қоғам және адам туралы жүйеленген түсiнікті игеруге, оларды өз бетінше және шығармашылық тұрғыдан пайдалана, кеңейте әрi тереңдете бiлу мен оған ұмтылуға көшу қамтамасыз етiледi.
Жалпы орта білім берудің жалпы білім беретін оқу бағдарламаларын меңгеру білім алушыларды міндетті қорытынды аттестаттаумен аяқталады, оның бір нысаны ұлттық бірыңғай тестілеу болып табылады.
12 жылдық білім беруге көшу кезең-кезеңімен жүзеге асырылатын болады. 2010-2011 оқу жылы бірінші сынып оқушылары жаңа жалпы білім беретін оқу бағдарламалары бойынша оқитын болады.
Орта бiлiм беруде:
12 жылдық оқытуға көшудiң нормативтiк құқықтық базасын жасау;
білім беретін оқу бағдарламаларының базалық және бейiндiк мазмұнын жетiлдiру, эксперименттік оқу жоспарларын, оқулықтар мен оқу-әдiстемелiк кешендер әзiрлеу және сараптау;
оқулықтар мен оқу-әдiстемелiк әдебиетті әзiрлеудi және басып шығаруды әдiстемелiк қамтамасыз ету, 12 жылдық мектепке арналған оқу әдебиетін сараптауды ұйымдастыру мiндетi болатын "Оқулық" ғылыми-әдістемелiк орталығын құру;
оқытудың жаңа педагогикалық, ақпараттық және денсаулық сақтайтын технологияларын енгізу;
білім алушылардың оқу жетiстiктерiн сыртқы ағымдағы және қорытынды бағалау жүйесiн құру;
оқытуды ұйымдастыру қағидаттарын және оқушының бiлiм-бiлiктi, дағдыны енжар "алушы" рөлiн танымдық процестiң белсендi субъектісiне өзгерту;
облыстық және аудандық (қалалық) бiлiм басқармалары туралы ереженi әзiрлеу арқылы басқару буындары мен олардың бағыныстылық функцияларының ара жігін нақты ажырату;
мектепте оқытудың күтiлетiн нәтижелерiн және оларға жету жолдарын мониторинг деректерiнiң негізiнде талқылау процесiне күллi жұртшылықты тарту жүйесiн құру;
жалпы бiлiм беретiн мектептердi салу қажет.
Оқу процесi:
өз бетінше бiлiм алу және оны практикада қолдану қажеттiгі мен дағдысын қалыптастыруға, танымның ғылыми тәсiлдерiне мақсатты және жүйелi түрде баулуға;
оқушыны жеке тұлға және қызмет субъектiсi ретiнде дамытуға, өмiрлiк құнды бағдарларын қалыптастыруға;
ұлттық мәдениеттi құрмет тұтуға тәрбиелеуге және басқа да мәдени бастаулардан нәр алуын бойында қалыптастыруға;
нарықтық экономика мен сапаның негізгі түсiнiктерiн және оларды практикада қолдана бiлудi қалыптастыруға;
бейіналды даярлықты (негізгі орта білім беру) және бейінді оқытуды (жалпы орта білім беру) қамтамасыз етуге бағытталатын болады.
Жалпы орта бiлiм берудiң жаңа мемлекеттiк жалпыға мiндеттi стандарты түлектердiң базалық құзыретi түрiндегі нәтижеге бағытталған бiлiм берудiң ұлттық мақсаттары жүйесiн орнықтыратын болады.
Қазақстан Республикасының зияткерлiк әлеуетiн қалыптастыруға бағытталған, дарынды балалармен жұмыс нысандары мен әдiстерi жетiлдiрiлетін, бiлiм беру жүйесiнде халықаралық байланыстар дамытылатын болады.
Ауылдық мектептердi дамытуға ерекше көңiл аударылатын болады. Шағын жинақталған мектептерде оқу процесiн толыққанды және сапалы өткiзу үшiн негiзгi және аға буындағы бiрiктiрiлген сыныптар бiрте-бiрте қысқарады. Ауылдық жерлерде шағын жинақталған мектептердiң балалары үшiн бейiндi мектеп-интернаттар салу және ашу көзделiп отыр. Ашық білім беру ортасын құру үшiн оқу процесiн ұйымдастырудың қашықтан оқыту әрi басқа инновациялық нысандары кеңiнен енгізілетiн болады.
Арнаулы түзеу білім беру ұйымдарының желiсi сақталып, кеңейтілетiн болады, мүмкiндiктерi шектеулi балалардың кәсiпке дейiнгi және кәсiптiк даярлыққа қол жеткiзуi кеңейтiледi, мүмкiндiктерi шектеулi адамдарды ықпалдастыра оқытуды мемлекеттiк қолдау, бұрын оқыту мүмкiн емес деп саналған балаларды оқытуды ұйымдастыру жөнiндегi шаралар әзiрленедi, арнаулы бiлiм берудi кадрмен қамтамасыз ету жетілдiріледi.
Мүмкiндiктерi шектеулi балаларды ерте жастан түзей-дамыта оқытатын бағдарламаларды iске асыру осы санадағы балалардың елеулi бөлiгiн қалыпты жалпы білім беретiн мектептерде оқыту үшiн жағдай жасайды.
Қосымша білім берудi дамыту үшін сол ұйымдардың желiсiн нығайту мен дамыту нормативтiк құқықтық базаны жетілдiру, халықтың әлеуметтiк қорғалмаған жiктерiнiң балалары мен девиантты мінез-құлыққа бейiм балаларды сабақтан тыс жұмыспен мейлiнше қамту, мүмкiндiктерi шектеулi балалардың қосымша білім беру ұйымдарына баруы үшiн жағдай жасау көзделедi.
Арнаулы және қосымша бiлiм берудi дамытуға қатысуға халықаралық, үкiметтiк емес ұйымдар, жекеше сектор тартылатын болады.
Ескерту. Кіші бөлімге өзгерту енгізілді - Қазақстан Республикасы Президентінің 2007.11.16 N 443 , 2008.06.25 N 622 Жарлықтарымен.

Техникалық және кәсiптiк бiлiм беру

Кәсiптiк бастауыш білім беру мен техникалық және ауыл шаруашылығы мамандықтары бойынша кәсіптік орта бiлiмнiң бөлiгi орта бiлiм беру жүйесiнiң құрамдас бөлігi болып табылатын және адамды жаңа технологиялар мен еңбек нарығы талаптарының деңгейiндегi тиiмдi кәсiптiк қызметке даярлауды қамтамасыз ететiн техникалық және кәсiптiк білім беруге өзгертiлетiн болады.
Техникалық және кәсiптiк бiлiм беру кадрларды даярлау және кәсiптiк бiлiм беру жүйесiнiң базалық деңгейi болады әрi бiлiктi жұмысшы кадрларды және қоғамдық пайдалы кәсiптiк қызметтің барлық негiзгi бағыттары бойынша техникалық және қызмет көрсету еңбегінiң мамандарын даярлауға бағытталады.
Техникалық және кәсiптiк бiлiм беру бағдарлама мазмұнына және білім алушылардың даярлық біліктілігінің деңгейіне қатысты мынадай оқу бағдарламаларына бөлiнедi:
1) техникалық және қызмет көрсету еңбегінің жаппай кәсіптері бойынша жұмыстарды орындаудың машықтануы мен дағдыларын көздейтін техникалық және кәсіптік білім беру.
Білім беретін оқу бағдарламаларының мазмұны жалпы кәсiптiк және арнайы пәндердi ойдағыдай игеру және кәсiптiк дағдыларды алу үшiн бейiндi болып табылатын жалпы бiлiм беретiн пәндер бойынша бiрiктiрiлген курстарды зерделеудi көздейдi. Оқу аяқталғаннан кейiн нақты кәсiп бойынша кәсiптiк бiлiктiлiктiң қол жеткiзген деңгейi (разряд, дәреже, санат) берiледi.
2) неғұрлым күрделi (аралас) кәсіптерін, мамандықтарды және жоғары технологиялармен әрi кәсiптiк қызметпен байланысты экономиканың барлық салаларындағы техникалық және қызмет көрсету еңбегі жұмыстарын орындаудың практикалық дағдыларын игерудi көздейтiн техникалық және кәсiптiк бiлiм беру.
Білім беретін оқу бағдарламаларының мазмұны жалпы гуманитарлық, экономикалық, жалпы кәсіптік арнайы пәндерді зерделеуді, кәсіптік дағдыларды иемдену және бекіту жөнінде өндірістік оқудан және кәсіптік практикадан өтуді көздейді. Оқыту аяқталғаннан кейiн нақты мамандық бойынша кәсiптiк бiлiктiлiктiң көтерiңкi деңгейi берiледi (техник-механик, техник-құрылысшы және т.б.).
3) техникалық еңбектің жоғары білікті мамандарын даярлауды, оларды қайта даярлауды және біліктілігін арттыруды қамтамасыз ететін техникалық және кәсіптік білім беру.
Білім беретін оқу бағдарламаларының мазмұны техникалық және кәсіптік білім берудің интеграцияланған білім беру бағдарламаларын жоғары оқу орындарының 1-2-курстарының білім беру бағдарламаларымен қоса зерделеуді көздейді.
Екі жылдық оқытуды аяқтап, аралық аттестаттаудан өткеннен кейін білім алушыларға нақты мамандық бойынша кәсіптік біліктіліктің қол жеткізген деңгейі (разряды, сыныбы, санаты) беріледі.
Үш жылдық оқытуды аяқтап, аралық аттестаттаудан өткеннен кейін білім алушыларға нақты мамандық бойынша кәсіптік біліктіліктің жоғары деңгейі беріледі.
Оқытудың толық курсын аяқтап, қорытынды аттестаттаудан өткеннен кейін білім алушыларға орта буын маманы біліктілігі беріледі.
Мәдениет және өнер мамандықтары бойынша техникалық және кәсіптік білім берудің кәсіптік оқу бағдарламалары көрсетілген мамандықтар бойынша білім алушылардың ерте мамандану және оларды даярлау ерекшеліктері принципін ескере отырып әзірленеді. Оқыту ұзақтығы оқу бағдарламаларының күрделілігі мен берілетін біліктілік деңгейіне байланысты және тиісті мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандартымен айқындалады.
Жалпы орта бiлiмi бар адамдар үшiн техникалық және кәсіптік білім берудің кәсіптік оқу бағдарламалары таңдаған мамандығы бойынша болашақ кәсiптiк қызметтi айқындайтын жалпы кәсiптiк, экономикалық және арнайы пәндердi және оқу-өндірістік жұмыстарды орындауды зерделеудi көздейдi.
Ескерту. Кіші бөлімге өзгерту енгізілді - Қазақстан Республикасы Президентінің 2007.11.16. N 443 , 2008.06.25 N 622 Жарлықтарымен.

Орта бiлiмнен кейiнгi бiлiм беру

Кәсiптiк орта бiлiм берудiң жекелеген бағдарламаларын iске асыру жаңа деңгейге - орта бiлiмнен кейінгі бiлiм беруге көтерiледi. Орта білімнен кейінгі білім беру гуманитарлық мамандықтар бойынша қызмет көрсету және басқару еңбегінің кіші мамандарын даярлаудың білім беретін оқу бағдарламаларын іске асыру үшін кәсіптік білім беру мен кадрлар даярлаудың қазақстандық жүйесінің бөлігі ретінде көзделеді және орта білім беру базасында қамтамасыз етіледі. Орта бiлiмнен кейінгі білім беретін оқу бағдарламаларының тiзбесiн бiлiм беру саласындағы уәкілетті орган еңбек нарығындағы қажеттіктерге сәйкес айқындайтын болады. Оқытудың ұзақтығы кемiнде 2 жыл, техникалық және кәсiптiк бiлiм беру базасында - кемiнде 1 жыл.
Осы сатының білім беретін оқу бағдарламаларының мазмұны (кәсiптiкпен қатар) жоғары білім берудің 1-2 курстарының білім беретін оқу бағдарламаларымен үйлестiрудi қамтамасыз ететiн әлеуметтiк-гуманитарлық және жаратылыстану ғылымы пәндерiн қамтитын интеграцияланған білім беретін оқу бағдарламаларын зерделеудi көздейдi.
Оқу аяқталғаннан кейiн экономика, құқық, әлеуметтану, психология, медицина және ақпараттық технологиялар саласындағы қызмет көрсету және басқару еңбегінің кiшi маманы деңгейiнде бiлiктiлiк берiледi.
Техникалық кәсiптiк және орта бiлiмнен кейiнгi бiлiм берудi дамыту үшiн:
кәсiптiк бiлiм беру ұйымдарының желiсiн құрылыс салу арқылы дамыту және кеңейту, жергілiкті бюджеттер және жекеше сектор қаражаты есебiнен материалдық-техникалық базасын нығайту;
өңiрлiк деңгейде кәсiптік бiлiм беру мен техникалық және қызмет көрсету еңбегiнiң бiлiкті мамандарын даярлауды және аса тапшы, стратегиялық мәнi бар кәсiптер мен мамандықтар бойынша республикалық бюджеттен қаржыландыруды арттыру;
жеңiлдiкпен салық салу жүйесi есебiнен техникалық және кәсiптiк, орта бiлiмнен кейiнгi бiлiм беру саласында жекеше сектордың инвестицияларын ынталандыру тетігін жасау;
нормативтік құқықтық базаны жетілдiру;
арнайы пәндердiң оқулықтары мен оқу-әдiстемелік кешендерiн әзiрлеу және енгiзу;
техникалық және кәсiптiк, орта бiлiмнен кейінгі бiлім беру ұйымдарын ақпараттандыру;
мемлекеттік жалпыға бiрдей мiндетті кәсiптiк бiлiм беру стандарттарын Бiлiм берудi халықаралық стандартты жiктеумен БХСЖ, 1997 жыл/ үйлестiру;
оқытудың кредиттiк жүйесiн енгізу, жоғары білім беретін оқу бағдарламаларын техникалық және орта бiлiмнен кейiнгi бiлiм берудiң бағдарламаларымен үйлестіру;
Республикалық және өңiрлiк бiліктілікті беру және қуаттау орталықтарын құру арқылы кәсiптiк даярлықтың сапасын, бiлiктілікті беру мен қуаттауды тәуелсiз бағалау жүйесiн енгізу көзделедi.
Жоғары сапалы техникалық және қызмет көрсету еңбегiнiң бiлiктi мамандарын даярлау Қазақстан Республикасы Президентiнiң 2003 жылғы 17 мамырдағы N 1096 Жарлығымен бекiтiлген Қазақстан Республикасының Индустриялық-инновациялық дамуының 2003-2015 жылдарға арналған стратегиясын табысты iске асыру үшiн жағдай жасауға мүмкiндiк бередi және тұтас алғанда, өнеркәсiптi, құрылысты, шағын және орта бизнесті, қызмет көрсету мен экономиканы дамытуға серпін болады.
Орта бiлiмнен кейінгі білім беретін оқу бағдарламаларын iске асыратын бiлім беру ұйымдары тиiстi оқу және материалдық базасы мен лицензиясы болған жағдайда әртүрлі деңгейдегі білім беретін оқу бағдарламаларын iске асыра алады.
Ескерту. Бұл кіші бөлімге өзгерту енгізілді - Қазақстан Республикасы Президентінің 2007.11.16. N 443 , 2008.06.25 N 622 Жарлықтарымен.

Жоғары бiлiм беру

Жоғары бiлiм берудi дамыту үшiн:
кадрларды даярлауда бөлшектеудi, бiр бейiндiлiктi, теңдестiк бұзылуын және артық қосарлануды жою үшiн жоғары бiлiм беру мамандықтары жiктемесiн одан әрi жетiлдiру;
оқытудың iлгерiшiл жүйелерi мен технологияларын, оның iшінде кредиттiк және қашықтан оқытуды әзiрлеу мен енгізу;
жоғары және жоғары оқу орнынан кейінгі бiлiм берудi үш сатылы модельге өзгерту: бакалавриат-магистратура-докторантура;
құрылымы және мазмұны жағынан халықаралық бағдарламалармен үйлестірiлген бакалавриаттың білім беретін оқу бағдарламаларын әзiрлеу;
бiлiм беру гранттарының санын ұлғайту, студенттерге кредит берудiң жаңа үлгiсiн жасау арқылы жоғары бiлiмге қол жетімдiлiктi арттыру;
кәсiби кадрларды даярлауға мемлекеттiк тапсырысты елдiң таңдаулы жоғары оқу орындары арасында бөлу тетiгін енгізу;
әлеуметтік серiктестiктi дамыту, жұмыс берушiлердi студенттердiң кәсіптік практикаларын, тағылымдамаларын ұйымдастыруға, түлектердi жұмысқа орналастыруға тарту;
жоғары бiлiмдi мамандар даярлау үшiн ғылыми ұйымдардың әлеуетiн тартудың нормативтiк құқықтық актiлерiн және ұйымдық-экономикалық тетiктерiн әзiрлеу;
жоғары оқу орындарының қаржы-шаруашылық қызметiнiң ашықтығын қамтамасыз ету;
жоғары оқу орындарының материалдық-техникалық және оқу-зертханалық базасын нығайту мен жаңарту;
жоғары оқу орындары мен филиалдарға кадрмен қамтамасыз ету және материалдық-техникалық базасы бөлігінде қойылатын талаптарды күшейту;
стратегиялық жоспарлауға, сапа менеджментi жүйесiне және дербестiктi арттыруға негiзделген жоғары оқу орындарын басқарудың жаңа қағидаттарын қалыптастыру;
ғылыми дәрежесі мен ғылыми атағы бар оқытушылардың профессорлық оқытушылық құрамы жалпы санының үлесін арттыру;
халықаралық стандарттарға сәйкес ұлттық аккредиттеу жүйесін және қазақстандық жоғары оқу орындарының аккредиттеу рәсімінен өтуінің ынталандыру тетігін дамыту үшін жағдайлар жасау;
Қазақстан Республикасының 2003-2015 жылдарға арналған Индустриялық-инновациялық даму стратегиясын iске асыруды қамтамасыз ететін техникалық мамандықтар бойынша жоғары бiлiктi кадрларды басымдықпен даярлау үшiн жағдайлар жасау;
сырттай оқыту нысаны бойынша мамандарды даярлаудың мазмұны мен құрылымын реттеу;
Оқу процесiн ұйымдастырудың дәстүрлi жүйесiнiң орнына оқытудың кредиттiк жүйесi енгiзiледi, ол білім алушылардың өз бетiнше белсендi жұмыс iстеуiн ынталандырады, жеке бiлiм бағытын таңдаудың болуын, ұтқырлығын, бакалаврлардың, магистранттардың және докторанттардың академиялық еркіндiгінiң үлкен дәрежесiн қамтамасыз етедi, бiлiм туралы құжаттардың әлемдiк бiлім беру кеңiстігінде танылуына әсер етедi.
Бакалавриаттың алғашқы екi курсында жалпы бiлiм беру пәндері циклының мазмұны мейлiнше бiрiздендiрiледi, ал бакалавриаттың келесi курстарында даярлық базалық пәндер бойынша жүзеге асырылатын болады. Жоғары оқу орнының құрамдас бөлігі шеңберiнде бейiндi даярлық iске асырылатын болады.
Бакалавриатта оқытудың нормативтік мерзiмi, медицина және зооветеринар мамандықтарынан басқа, барлық мамандықтар бойынша 4 жылды құрайды. Бакалавриаттың білім беретін оқу бағдарламаларын игеру белгiлi бiр саладағы бакалаврдың тиiстi академиялық дәрежесi берiлетiн қорытынды мемлекеттік аттестаттаумен аяқталады.
Одан кейiн бакалаврдың 1-2 жылдық магистратурада бiлiмiн жалғастыруға мүмкiндiгi болады.
Ескерту. Бұл кіші бөлімге өзгерту енгізілді - Қазақстан Республикасы Президентінің 2007.11.16. N 443 Жарлығымен.

Жоғары оқу орнынан кейінгі бiлiм беру

Магистратурада дайындық екi бағытта жүргiзiледi:
бейiндiк тереңдетілген даярлық;
ғылыми-педагогикалық даярлық.
Магистратураның білім беретін оқу бағдарламалары iргелi бiлiм беру, әдiснамалық және зерттеу даярлығы мен ғылымның бiр бағыты бойынша пәндердi тереңдетiлген зерделеудi көздейдi.
Магистратурада мамандар даярлауға бөлiнетiн қаражаттың көлемiн едәуiр ұлғайту, сондай-ақ олардың тиiмдi пайдаланылуын қамтамасыз ету қажет.
Магистратураны бітірушiлерге "магистр" академиялық дәрежесi берiледi. Магистрлердiң докторантурада оқуын жалғастыруға немесе ғылыми-педагогикалық және өзге де еңбек қызметімен айналысуға құқығы бар.
Докторантура жоғары бiлiктi ғылыми және ғылыми-педагогикалық кадрлар даярлаудың аяқтаушы бiлiм беру деңгейi болады.
Докторлық бағдарламалар бойынша оқу мерзiмi кемiнде 3 жыл.
Докторантура бағдарламасын игерген және докторлық диссертация қорғаған адамдарға философия докторы (Рh.D) академиялық; бейiндiк докторантураны игерген кезде - бейiнi бойынша доктор (медицина, музыка, бiлiм беру, құқық және т.б.) дәрежесi берiледi.
Ph.D докторантурасына аспирантура, адъюнктура, iзденушiлiк, шығармашылық демалыстар беру, дәстүрлі докторантура және ғылыми және ғылыми-педагог кадрлар даярлаудың барлық басқа да нысандары қамтылады.
Докторлық бағдарламалар оқу мен зерттеу қызметі арасындағы оңтайлы теңдестіктi, кең ауқымды ғылыми, бiлiм беру және әдiснамалық даярлық алуды, оқытушылар мен ғылыми қызметкерлердiң академиялық ұтқырлығын қамтамасыз етедi.
Бiлiм мен ғылымның ықпалдасуы мынадай бағыттарда жалғастырылады:
ресурстарды басым ғылыми бағыттарға шоғырландыру;
жоғары оқу орындарында оқу-ғылыми ұйымдарын, ғылыми зертханаларды және ғылыми ұйымдарда жоғары оқу орындары кафедраларының филиалдарын, технопарктердi құру;
ғылыми бағдарламалардың әкiмшiлерi болып табылатын жоғары оқу орындары мен ғылыми ұйымдардың ғылыми зерттеулердi бiрлесiп жүргізуi.

Педагог кадрларды даярлау, қайта даярлау және олардың бiлiктілiгiн арттыру

Педагог кадрларды даярлау, олардың бiліктілiгiн арттыру және қайта даярлау саласында:
жетекшi университеттер базасында жоғары оқу орындарының педагог кадрларын даярлау, олардың бiлiктiлігін арттыру және қайта даярлау жүйесiн қалпына келтiру және одан әрi дамыту;
педагог мамандықтарының білім беретін оқу бағдарламалары мазмұнын жаңарту, бiлiм берудiң вариативтiк (өзгермелi) үлгілерiн жасау;
педагог кадрларды даярлау бағдарламаларына оқытудың бүкiл жылдары бойы үздiксiз педагогикалық және психологиялық-педагогикалық практиканы енгізу;
екiншi мамандықтың қысқартылған білім беретін оқу бағдарламалары бойынша, оның iшiнде мемлекеттік тiл, шетел және ана тiлдерi, информатика, психология бойынша пән мұғалiмдерiн қайта даярлау;
болашақ мұғалiмдер үшiн олардың даярлық деңгейiн тәуелсiз кәсiби бағалаумен қоса үш айдан бiр жылға дейінгі педагогикалық тағылымдаманы енгізу;
12 жылдық мектепте және мектепке дейінгі, арнаулы, жалпы қосымша және кәсiптiк бiлiм беру ұйымдарында жұмыс iстеу үшiн педагог мамандықтар бойынша мамандар даярлауға мемлекеттік тапсырысты ұлғайту;
педагогтердi және басшыларды аттестаттаудың және қайта аттестаттаудың, мұғалiмнiң педагогикалық қызметiн сертификаттаудың жаңа жүйесiн әзiрлеу;
педагогтердiң еңбегiн ынталандырудың және оларды жергілiктi жерлерде тұрақтандырудың тетiктерiн жетiлдiру;
бiлiм берудiң жаңа мазмұнын, оқыту технологиялары мен сабақ беру әдiстемелерiнiң өзгергенiн ескере отырып, мұғалiмдер мен бiлiм беру ұйымдарының басшыларын қайта даярлауды және олардың бiлiктiлігін арттыруды жүзеге асыру;
білім беру ұйымдары басшыларын бiлiм берудегі менеджмент бағдарламалары бойынша даярлауды жүзеге асыру;
жоғары оқу орындары арасындағы, халықаралық шарттар мен бағдарламалардың негiзiнде мемлекеттік жоғары оқу орындары оқытушыларының бiлiктiлiгін арттыру мен қайта даярлау көзделедi.
Мектепке дейінгі ұйымдар үшiн педагог кадрларды даярлау кезiнде қосымша мамандандыру мүмкiндігі көзделетiн болады: мектепке дейiнгi жастағы балалармен жұмыс жөнiндегi педагогика-психология, мектепке дейiнгi бiлiм беру менеджментi, мектепке дейінгі жастағы балалар үшiн шетел тiлi, қосымша бiлiм беру педагогикасы.
Білім беретін оқу бағдарламалары инновациялық педагогикалық технологияларды, iзденушiлiк, зерттеушiлiк және шығармашылық қызмет дағдыларын, оқытудың ақпараттық және қашықтан оқыту технологияларын меңгерген көп тiлдi мұғалiмдi даярлауға бағдарланатын болады.

Білім берудi ақпараттандыру

Ақпараттандыру блогын iске асырудың негізгі бағыттары:
АКТ-ны оқу процесiне енгізу жөнiндегі нормативтiк құқықтық базаны жетiлдiру;
компьютер техникасымен қамтамасыз етiлудiң әлемдiк көрсеткiштерiне (1 компьютерге келетiн оқушылардың саны - 10-15) қол жеткiзу үшiн орта бiлiм беру ұйымдарын одан әрi компьютерлендiру;
орта бiлiм беру ұйымдарын Интернет желiсiне қосу;
бiлiм берудiң барлық деңгейлерiнде қашықтан оқыту технологияларын әзiрлеу және енгiзу;
өңiрлерде бiлiм беру ақпараттық ресурстар орталықтарын және министрлiктiң бiлiм беру порталын құру;
орта бiлiм беру ұйымдарын білім беретін оқу бағдарламаларына сәйкес электрондық оқу басылымдарымен қамтамасыз ету;
мемлекеттік органдардың бiрыңғай көлiк ортасы негiзiнде порталды және өңiрлердiң ресурстар орталықтарын бiрiктiру;
бiлiм беру ұйымдарының мониторинг, талдау және басқару ақпараттық жүйесiн енгізу.
Аталған бағыттарды iске асыру оқу процесiне ақпараттық коммуникациялық технологияларды енгізу және бiлiм беру жай-күйiнiң мониторингі мен оны талдаудың дәйектi деректерi негізiнде басқарушылық шешiмдер қабылдау есебiнен бiлiм беру сапасының деңгейiн арттыруды қамтамасыз етедi.

Бiлiм беру сапасын бағалаудың ұлттық жүйесi

Бiлiм беру сапасын бағалаудың ұлттық жүйесiнiң мiндеттерiн (бұдан әрi - БСБҰЖ) iске асыру үшiн:
бiлiм беру сапасын институционалдық бағалау оның барлық деңгейлерi бойынша жүзеге асырылады;
бiлiм беру сапасын, білім алушылардың оқудағы жетiстіктерiн iшкi және сыртқы бағалау рәсiмдерi енгізiледi;
бiлiм беру индикаторларының жүйесi әзiрленедi;
білім алушылардың оқудағы жетiстіктерiнiң деңгейiн анықтайтын стандартталған бағалау құралдары мен аспаптары жетiлдiрiледi;
бiлiм беру сапасын бағалауды жүзеге асыратын инфрақұрылым құрылады;
бiлiм беру ұйымдарының басшы лауазымдарына қойылатын бiлiктiлiк талаптары көтерiледi.
Білім беруді ұйымдастыруды сырттай бағалау үшін барлық типтегі және түрдегі білім беру ұйымдарын лицензиялау, мемлекеттік аттестаттау, аккредиттеу, ұлттық бірыңғай тестілеу, мемлекеттік аралық бақылау, сондай-ақ саралау мен техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі ұйымдарда білім алушыларға біліктілік беру рәсімдері көзделеді.
Iшкi бағалау өзiн-өзi бағалау (өзiн-өзi аттестаттау), сапа менеджменті, үлгерiмдi ағымдағы бақылау, бiлiм беру ұйымдарында жүзеге асырылатын, білім алушылардың оқудағы жетістiктерiн бағалау нысанында көзделедi.
Білім алушыларды орталықтандырылған тестiлеу бiлiм берудiң барлық деңгейлерiнiң мемлекеттік жалпыға мiндеттi стандарттарына сәйкес әзiрленетiн стандартталған тапсырмалардың базасында өткiзiлетiн болады.
Білім алушылардың білім жетістіктерін аралық мемлекеттік бақылау нысанында мемлекеттік бақылау бастауыш білімді (4-сынып), негізгі орта білімді (10-сынып) аяқтаған кезде, жоғары оқу орындарының екінші курсынан (медициналық мамандықтар үшін үшінші курстан) кейін жүргізіледі.
БСБҰЖ-ның жұмыс iстеуiне тиiстi инфрақұрылым қолдау көрсететiн болады.
Бiлiм беру мен тестiлеудiң мемлекеттiк стандарттары ұлттық орталығы (БТМСҰО) білім алушылардың оқудағы жетiстіктерiн барлық бiлiм беру деңгейлерi мен сатыларында орталықтандырылған тестілеу нысанында сыртқы бағалауды жүргiзедi, әдiснамалық, технологиялық, техникалық сүйемелдеудi қамтамасыз етедi, мемлекеттiк жалпыға мiндеттi бiлiм бұру стандарттарын және бағдарламаларды әзiрлеудi ұйымдастырады, бiлiм беру стандарттарының мазмұнын әзiрлеу үшiн ғылыми, әдiснамалық және әдiстемелiк база құрады.
Бiлiм беру сапасын бағалаудың ұлттық орталығы (БСБҰО) бiлiм беру жүйесi жай-күйiнiң мониторингін жүзеге асырады, Қазақстан Республикасында бiлiм беру саласын дамыту стратегиясын әзiрлеуге қатысады, сапаны талдауды және бағалауды жүзеге асыру үшiн статистикалық дерекқор жасайды, ақпараттық ресурстарды бiлiм беру саласының бiрыңғай мониторингі жүйесiне бiрiктiредi және Қазақстан Республикасында бiлiм берудiң жай-күйi туралы жыл сайынғы ұлттық баяндаманы дайындайды.
Ұлттық аккредиттеу орталығы (ҰАО) институционалдық және мамандандырылған аккредиттеудi жүргізедi, сапаны бағалауды Болон процесiнiң шарттарымен үйлестіру үшін аккредиттеудiң келiсiлген өлшемдерi мен рәсiмдерiн әзiрлейдi, шетелдiк бiлiм беру ұйымдары берген бiлiм туралы құжаттарды тану және нострификаттау рәсiмдерiн жүзеге асырады, сапаны қамтамасыз ету жөнiндегі халықаралық бағдарламаларға қатысады.
Сертификаттау, сапа менеджментi және консалтинг орталығы (ССМКО) 9000 және 14000 сериялы ISO стандарттарының негізiнде сапа менеджментi жүйелерiн жоғары оқу орындарына енгізудi және сертификаттауды, сапа менеджментi саласында оқу-әдiстемелiк және нормативтiк құжаттаманы әзiрлеудi жүзеге асырады.
Республикалық бiлiктiлiктi беру және қуаттау орталығы (РББҚО) жұмысшы кадрлар мен техникалық және қызметтер көрсету еңбегi мамандарының кәсiби даярлығын, олардың бiлiктілiгiн берумен қуаттауды бағалауды тәуелсiз жүргізедi.
Ескерту. Бұл кіші бөлімге өзгерту енгізілді - Қазақстан Республикасы Президентінің 2007.11.16. N 443 , 2008.06.25 N 622 Жарлықтарымен.

6. Қажетті ресурстар және қаржыландыру көздерi

Қазақстандық бiлiм берудiң жаңа моделiне көшуге жағдай жасау үшiн экономикалық негіздi нығайту қажет. Бағдарламаны iске асыруға қажеттi қосымша шығыстардың жалпы сомасы 2004 жылдың базалық бағасында 330 812,0 млн. теңгенi құрайды (8-кесте).

8-кесте (млн.теңге)
___________________________________________________________________
| 2005 | 2006 | 2007 | 2008 | 2009 | 2010 |Барлығы
___________________________________________________________________
Респу.
бликалық
бюджет 23379,8 34036,9 32150,8 26216,8 29484,4 30501,1 175769,8

Жергі.
лікті
бюджет 18022,4 19477,3 21705,1 31552,5 32115,6 32169,3 155042,2

Мемле.
кеттік
бюджет 41402,2 53514,2 53855,9 57769,3 61600,0 62670,4 330812,0
___________________________________________________________________

Бағдарламаны 2006-2010 жылдары қаржыландыру көлемi тиiсті қаржы жылына арналған республикалық және жергiлiктi бюджеттердi жоспарлаған кезде нақтыланатын болады.

7. Бағдарламаны iске асырудан күтiлетін нәтижелер және оның
индикаторлары

Ескерту. 7-тармаққа өзгерту енгізілді - ҚР Президентінің 2006.05.24 N 123 , 2008.06.25 N 622 Жарлықтарымен.

Бағдарлама кезең-кезеңiмен iске асырылатын болады.

Бiрiнші кезең (2005-2007 жылдар)

Өңiрлiк деңгейде білім берудi басқарудың бiрiзділік жүйесi құрылатын болады.
Мектепке дейінгі тәрбие мен оқыту жүйесiнде әйелдерге жұмыс iстеуге мүмкiндiк беретiн және әлеуметтік жағынан қорғалмаған әрi тұрмысы төмен отбасыларға қолдау көрсететiн әлеуметтiк институт ретiнде мектепке дейінгі бiлiм беру ұйымдарын дамыту жөніндегі нормативтік құқықтық база және ғылыми-әдiстемелік негіздер әзiрленетiн болады.
Кәсiпорындарға жеңiлдiкпен салық салу, ауылдық мектептерде көп функционалды бiлiм беру ұйымы ретiнде "мектеп - балабақша" кешендерiн құру мақсатында оларды қайта құрылымдау жөнiнде нормативтiк құқықтық актiлер әзiрленетiн, сондай-ақ "Мектепке дейiнгi балалық шақ" республикалық ғылыми-практикалық орталығы құрылатын болады.
Балабақшалар салу және бiлiм беру ұйымдарының базасында мектепке дейінгі шағын орталықтарды құру есебiнен мектепке дейiнгi ұйымдар желiсi кеңейедi.
Арнаулы бiлiм беру жүйесiнде:
мүмкiндiктерi шектеулi балаларды қамту кеңейтiледi;
арнаулы түзеу бiлiм беру ұйымдарының желiсi сақталады және кеңейтiледi;
мүмкiндiктерi шектеулi балаларды есепке алудың бiрыңғай нысаны жасалатын болады;
мүмкiндiктерi шектеулi балалардың кәсiпке дейінгі және кәсіптiк даярлыққа қол жеткiзуi кеңейедi.
Қосымша бiлiм беру жүйесiнде:
кәмелеттік жасқа толмағандардың сабақтан бос уақытта iспен шұғылдануы артады;
оқушылардың қызығушылықтарына қарай бiрлестiктерге қатысуы артады;
жат мiнез-құлықты балалардың саны азаяды.
Орта бiлiм беруде:
12 жылдық оқытуға көшудiң нормативтiк құқықтық және ұйымдастырушылық жағдайлары жасалады;
"Оқулық" ғылыми-әдiстемелiк орталығы құрылады;
сыртқы ағымдағы және қорытынды бағалау жүйесi құрылады;
оқытуды ұйымдастыру қағидаттары мен оқушының бiлiм-бiлiктi және дағдыны енжар "алушы" рөлi бiлiм беру процесiнiң белсендi субъектiсiне өзгередi;
мектептегі оқытудың күтiлетiн нәтижелерiн және мониторинг деректерiнiң негізiнде оларға қол жеткiзу жолдарын талқылау процесiне күллi жұртшылықты тарту жүйесi құрылады;
аудандық бiлiм бөлiмдерi жанындағы әдiстемелiк кабинеттердi қалпына келтiру арқылы әдiстемелiк қызмет жетiлдiрiледi;
оқытудың жаңа педагогикалық, ақпараттық және денсаулық сақтайтын технологиялары енгiзiлетін болады.
Жыл сайын 54 мың педагог, оның iшiнде 31 мыңы мемлекеттік бюджет қаражаты есебiнен бiлiктiлігін арттырудан өтетiн болады.
Ауылдық аумақтарды дамыту мемлекеттік бағдарламасының шеңберiнде ауыл мектептерiн салу жүзеге асырылатын болады. Бұдан басқа, республикалық бюджет қаражаты есебiнен қалалық жерлерде қосымша 2005 жылы 7 мектеп, 2006 жылы 8 мектеп және 2007 жылы 11 мектеп салу жүзеге асырылатын болады.
Көру қабiлетiнде ақауы бар балаларға арналып 2005-2007 жылдары екi мектеп-интернат салынады, бұл 500 мұқтаж баланы оқытумен қамтуға мүмкiндiк бередi.
2005 жылы - 780, 2006 жылы - 880, 2007 жылы - 970 бiлiм беру объектісiн жөндеу көзделедi.
2010 жылға дейін 6238 білім беру ұйымы лингафон және мультимедиа кабинеттерімен қамтамасыз етілетін болады, бұл оқушылардың тіл дайындығын жақсартуға ықпал ететін болады.
Түзеу бiлiм беру ұйымдары мүгедек балаларды оқыту үшiн арнайы техникалық және компенсаторлық құралдармен қамтамасыз етiледi.
Мектептен тыс ұйымдардың желiсiн ұлғайту балаларды қосымша бағдарламалармен қамтуды 20-25%-ға дейiн жеткiзуге мүмкiндiк бередi. Мұндай шара кәмелетке толмағандардың сабақтан тыс бос уақытында iспен шұғылдану проблемасын шешуге және жат мінез-құлықты балалар мен жасөспiрiмдердiң санын азайтуға көмектеседi.
Кәсiптiк бiлiм беруде:
кәсiби кадрларды даярлауды ұйымдастыруға экономиканың нақты секторын тартудың нормативтік құқықтық негізi жасалады;
еңбек нарығы мен қоғамның қажеттіктерiн қанағаттандыру үшін кәсіптік бiлiм берудiң қол жетiмдiлігі мен беделi өседi (техникалық және кәсiптiк бiлiм беру ұйымдарында оқуын жалғастыратын мектеп бiтірушiлердiң үлесi кемiнде 30%-ды құрайды);
техникалық және кәсiптiк бiлiм беру жүйесiнiң жұмыс берушілермен әрi шағын және орта бизнес субъектiлерiмен байланысы нығаяды, әлеуметтiк серiктестік субъектілерiнiң ынтымақтастығының тиiмдiлігі артады;
жұмыс берушiлер мен МЖБС-ның қазiргі талаптарына сәйкес келетін жаңа оқу, оқу-әдiстемелiк әдебиет, оқыту құралдары жасалады;
кредиттік оқыту жүйесi енгiзiледi, техникалық және орта бiлiмнен кейінгі білім беретін оқу бағдарламаларын жоғары бiлiм бағдарламаларымен үйлестіру қамтамасыз етіледi;
бiлiм беру процесiнде АКТ-ны қолдану кеңейедi;
техникалық және кәсiптiк бiлiм беретiн оқу орындарында компьютерлер саны 25 оқушыға 1 компьютерден келу арақатынасына дейiн жеткiзiледi;
жас мамандарды жұмысқа орналастыруға жәрдемдесу, оларды қайта даярлау (мақсатты келiсiмшартпен даярлауды дамытуды қоса алғанда), кәсiптiк жолын өзі таңдауына, оның iшiнде жеке iсiн ашуға дайындықты қалыптастыру жүйесi жасалады;
техникалық және кәсiптік бiлiм беретiн мемлекеттік оқу орындарының материалдық-техникалық базасы нығайтылады;
жұмысшы кадрлар мен техникалық және қызмет көрсету еңбегі мамандарының кәсiптiк даярлығын бағалауды, оларға бiлiктiлiктi беру және қуаттаудың тәуелсiз жүйесi құрылады.
Жоғары және жоғары оқу орнынан кейінгі бiлiм беру жүйесiнде Қазақстанның Болон процесіне қосылуына жағдай жасалатын болады.
Жоғары оқу орындарының кадрлық және материалдық-техникалық қамтамасыз етілуiне қойылатын бiлiктiлiк талаптарын көтеру нәтижесiнде азаматтық жоғары оқу орындарының және олардың филиалдарының желiсi ретке келтiрiледi.
Жыл сайын жоғары оқу орындары үшiн саны 100-гe жететiн оқулықтар мен оқу-әдiстемелiк құралдар және оқу-әдiстемелiк кешендер әзiрленетiн болады (әрi оның 30 %-ға жуығы мемлекеттік тiлде), 300-ден астам шетелдiк оқу әдебиеттерi, оның iшiнде магистратураның жаңа білім беретін оқу бағдарламаларының пәндерi және Ph.D докторлық бағдарламалары бойынша сатып алынады. Оқу әдебиетi неғұрлым басыңқы, ең алдымен техникалық, технологиялық, аграрлық, ветеринарлық және педагогикалық мамандықтарға бөлiнетiн болады.
Аспирантураны, дәстүрлi докторантураны Ph.D докторантурасына кезең-кезеңiмен өзгерту және кадрларды даярлаудың үш деңгейлі жүйесiне (бакалавриат - магистратура - докторантура) толығымен көшу жүзеге асырылады. Жаңа бағдарламалар бойынша магистратураға жыл сайын мемлекеттiк тапсырыспен қабылдау 2500-ден астам адамды құрайтын болады, Ph.D докторантурасына - 100 адам. Аккредиттелген докторлық бағдарламалары бар жетекшi шетелдiк жоғары оқу орындарымен серiктестiк қарым-қатынаста Ph.D докторларын даярлау жөнiнде 5 жоғары оқу орнының базасында орталықтар құрылатын болады. Жоғары және жоғары оқу орнынан кейінгі кәсіби білім беретін оқу бағдарламалары бойынша оқыту үшін жыл сайын Қазақстанның 3 мың азаматы жетекші шетелдік жоғары оқу орындарына жіберілетін болады.
Мыналар:
жоғары және жоғары оқу орнынан кейінгі білім беретін оқу бағдарламалары жаңартылады, пәндiк бiлiмнiң iргелiлiгi, кең бейiндiлігі, оларды меңгеру мен қолданудың шығармашылық деңгейi қамтамасыз етiледi;
студенттердiң белсендi өзiндiк жұмысы, оқыту бағытын жеке таңдауы, білім алушылардың, оқытушылардың академиялық ұтқырлығы үшін жағдай қамтамасыз етіледi;
сапа менеджментi жүйесi енгiзiледi, жоғары оқу орындарының кәсiптiк білім беретін оқу бағдарламаларын аккредиттеу үшiн жағдай жасалады;
жұмыс берушiлердiң және басқа да әлеуметтік серiктестердiң жоғары бiлiм беру проблемаларын шешуге, оның iшiнде қазiргі заманғы бiлiктiлiк талаптарымен сәйкес келетін бiлiм стандарттарын әзiрлеуге, мамандар даярлауға тапсырысты түзуге, студенттердiң өндiрiстiк практикасы мен тағылымдамасын ұйымдастыруға қатысуы қамтамасыз етiледi;
неғұрлым дайындалған жастарды iрiктеу мақсатында студенттер контингентiн қалыптастыру тетiгi жетiлдiрiледi;
білім беру гранттарының санын ұлғайту және студенттердi оқытуды кредиттеудiң жаңа моделiн жасау арқылы жоғары бiлiмге қол жеткiзу деңгейi арттырылады;
сабақтастықты күшейту, үздiксiздiкті қамтамасыз ету, сондай-ақ бiлiм беру және ғылыми компоненттерiн, магистратураның және Ph.D докторантураның білім беретін оқу бағдарламаларын оңтайлы ұштастыру арқылы жоғары бiлiктi ғылыми-педагог кадрларды даярлаудың тиiмдiлiгi артады, сапасы жақсарады, мерзiмi қысқаратын болады, олар жастардың ғылымға келуiне жағдай жасайды;
жоғары оқу орындары мен ғылыми ұйымдарға қойылатын лицензиялау, аттестаттау, аккредиттеу талаптарына, оның iшiнде Ph.D дәрежесiне ие кадрлардың болуы мiндеттi саналатын бөлiгiне өзгерiстер мен толықтырулар енгізiледi;
Ғылыми ұйымдардың басшылары, мамандары және басқа қызметшiлерi лауазымдарының бiлiктiлiк анықтамалығына, қызметкерлерi лауазымдарының бiлiктiлiк сипаттамаларына өзгерiстер мен толықтырулар енгiзiледi;
ғылым кандидаттары мен докторларының дәстүрлi дипломдарының және Ph.D дипломдарының қатар танылуына кепiлдiк беретiн тетiк жасалады;
таңдаулы (элита) жоғары оқу орындарын дамыту үшін жағдай жасалады.
Жетекшi университеттердiң базасында жоғары оқу орнының оқытушыларын қайта даярлау және бiлiктiлігін арттыру орталықтары жұмыс жасайтын болады. Осы орталықтарда бiліктiліктi арттыру бағдарламаларымен 10,3 мыңнан астам педагог қамтылады.
Бағдарламаның орындалуы нәтижесiнде бiлiм берудiң бiрыңғай ақпараттық ортасының негiздерi қаланатын болады, ол:
білім берудi дамытуды ақпараттық және ғылыми-әдiстемелік қамтамасыз етудiң бiрыңғай жүйесінің негіздерiн қалыптастыруға;
бiрыңғай көлiк ортасы негiзiнде бiлiм беру объектілерi мен процестерiн тиiмдi басқару үшiн салалық ақпараттық жүйе құруға;
ауыл мектептерiн қоса алғанда, бiлiм беру ұйымдарында аталған мекемелердiң жалпы бiлiм беру ресурстарына қол жеткiзуiн ұйымдастыру, жоғары бiлiктi педагог кадрларды ұтымды пайдалану, әрбiр бiлiм беру ұйымы үшiн жаңа АКТ саласында мамандарды даярлау арқылы бiлiм беру ұйымдарында оқыту сапасын арттыруға;
2005 жылдың соңына дейiн республика мектептерінің 75%-ын Интернетке қосуға;
2007 жылы мектептердегі компьютерлер санын 35 оқушыға 1 компьютер арақатынасына дейiн жеткiзуге;
қазiргi заманғы электрондық оқулық басылымдарын әзiрлеуге және оқу процесiне енгізуге, жалпы бiлiм беретiн мектептiң негізгі пәндерi бойынша электрондық оқулық басылымдарының таралымын ұйымдастыруға және оларды дәстүрлi оқыту құралдарымен кiрiктірудi жүзеге асыруға;
республиканың жоғары оқу орындары мен өңiрлерiнде бiлiм берудiң ақпараттық pecурстap орталықтарын құруға;
барлық деңгейдегі бiлiм беру мекемелерiнiң оқытушыларын әдiстемелiк қолдау жүйесiн құруға, жаңа АКТ саласында педагог, әкiмшiлiк және инженер-техник кадрларды даярлауды және қайта даярлауды жүргiзуге;
қашықтан оқыту технологиялары мен АКТ-ны қоса алғанда, ашық бiлiм беру саласында стандарттау жөнiнде нормативтiк құжаттар базасын құруға мүмкiндiк бередi.
Бiлiм беру статистикасын жетiлдiру статистикалық деректерге, бiлiм беру сапасы туралы ақпаратқа негізделген Қазақстан Республикасында бiлiм беру мониторингінiң жаңа жүйесiн құруға ықпал етедi.
Бiлiм беру сапасын бағалаудың ұлттық жүйесi бiлiм сапасын кешендi емтихандар арқылы бағалауға, бiлiм беру сапасы мониторингінiң ұлттық жүйесiн әзiрлеуге мүмкiндiк бередi. Бiлiм беру сапасын сыртқы және iшкi бағалаудың объективтi құралдары жасалып, бiлiм беру ұйымдарын кезең-кезеңiмен дәрежелеу енгізiлетiн болады. Бiлiм беру сапасын бағалаудың ұлттық жүйесi бiлiм беру жүйесiнiң тиiмділiгі туралы нақтылы ақпарат алуға, бiлiм берудi дамыту стратегиясын жоспарлауға, жергілiкті атқарушы органдардың, бiлiмдi басқару жергілiктi органдарының оқыту нәтижелерi үшiн жауапкершiлiгін арттыруға, бiлiм беру процесiне қатысушыларды үздiксiз оқытуға негізделуiн қамтамасыз етуге, жағымсыз нәтижелердi болдырмау жөнiнде шаралар қолдануға мүмкiндiк бередi. Әрбiр оқу жылының нәтижелерi бойынша бiлiм берудiң жай-күйi туралы ұлттық баяндама жарияланатын болады.
Бiлiм беру сапасын бағалаудың ұлттық орталығы, Ұлттық аккредиттеу орталығы, Сертификаттау, сапа менеджментi және консалтинг орталығы, Республикалық бiлiктiлiктi беру және қуаттау орталығы өз қызметтерiн бастайды.

Екінші кезең (2008-2010 жылдар)

Бағдарламаны толық ауқымда iске асыру, жинақталған тәжiрибенi, еңбек нарығы мен елдегі әлеуметтік-экономикалық жағдайлардың дамуын ескере отырып, оны түзету басталады.
Балаларға үш жастан бастап мiндетті бiлiм беруге бiртiндеп көшу есебiнен мектепке дейiнгi тәрбие мен оқытудың барлық нысандарына ортақ қол жеткiзу үшiн жағдайлар жасалатын болады. Мектепке дейінгі тәрбие жүйесiнiң әлеуетi мен ресурстары:
1) 23 мың орындық 164 мектепке дейінгі ұйымдардың құрылысы;
2) бiлiм беру ұйымдарының базасында 20 мың орындық 800 мектепке дейiнгi шағын орталықтар құру;
3) мүмкiндiктерi шектеулi балаларды мектепке дейiнгi бiлiм беру жүйесiне тарту үшiн 380 түзеу және инклюзивті бiлiм беру кабинеттерiн ашу есебiнен артады.
Бес жастағы балалардың 75 %-ы жақсартылған оқу-әдiстемелiк, кадрлық және материалдық-техникалық базасы бар "мектепалды" институтымен қамтылатын болады.
Атаулы әлеуметтiк көмек алатын тұрмысы төмен отбасыларын бiлiм беруде қолдау жүйесi балалардың 30 %-ын мектепке дейінгі бағдарламалармен қамту есебiнен құрылатын болады.
Орта бiлiм беру жүйесiнде:
12 жылдық орта бiлiм беруге көшу жүзеге асырылады;
нәтижеге бағдарланған мемлекеттік жалпыға бiрдей мiндетті бiлiм беру стандарттары әзiрленедi;
кәсiби кадрларды даярлауды ұйымдастыруға экономиканың нақты секторын тартудың заңнамалық базасы жасалады;
кәсiптік білім беретін оқу бағдарламаларының құрылымы мен мазмұны өзгередi;
техникалық әрi кәсiптiк бiлiм беру ұйымдарының жеткiлiктi желiсi құрылады және модельдерi жетiлдiрiлетiн болады.
Дамуында ауытқулар бар балалардың бiлiм алуына, оларды әлеуметтiк, медициналық-педагогикалық түзеуге қолдау көрсетуге және олардың қоғам өмiрiне етене араласуына басқалармен тең жағдайлар жасалады, кәмелетке толмағандардың оқудан бос уақытта iспен шұғылдану проблемалары шешiледi, балалардың шығармашылық мүмкiндiктерiн iске асыруға жағдайлар жасалады.
Жоғары және жоғары оқу орнынан кейiнгi бiлiм беру жүйесiнде бакалаврлық, магистрлiк, докторлық бағдарламалар және оқытудың кредиттік жүйесi бойынша жоғары бiлiкті кадрларды даярлауға толығымен көшу жүзеге асырылатын болады. Басымдықты мамандықтар бойынша кадрларды даярлауға арналған бiлiм беру гранттарының саны артатын болады. Профессор-оқытушы құрамының дәреже иеленуiнiң орташа көрсеткiшi 40%-ға жетедi. Тұтас алғанда, бұл кезеңде жоғары бiлiм берудiң желiсi кеңейiп, көрсеткiштерi тұрақталады.
Жоғары оқу орындарында сапа менеджментi жүйесiн, шетелдік жетекші аккредиттеу агенттіктерінің талаптары деңгейінде институционалдық және мамандандырылған аккредиттеудi енгiзумен Болон декларациясының негізгi қағидаттарын iске асыруға және Дүниежүзiлiк сауда ұйымының шарттарына сәйкестiкке қол жеткiзiледi.
Қазақстан PISA, TIMSS, CIVIC, SITES, LES халықаралық зерттеулер шеңберiнде білім алушылардың нақты жетiстіктерiн салыстырмалы талдауға, жоғары бiлiм беруде сапаны қамтамасыз ету жөнiндегі ENQA, INQAAHE және басқа да агенттiктердiң халықаралық желiлерiне қатысатын болады.
Мониторинг деректерiнiң, бiлiм берудiң жай-күйi туралы ұлттық баяндаманың, бiлiм беру ұйымдарын дәрежелеу нәтижелерiнiң негізiнде түрлi кәсiптерге сұраныс, әр түрлi бiлiм беру ұйымдарында, өңiрлерде бiлiм беру қызметтерiнiң болуы және оның сапасы туралы қоғамды хабардар ету жүйесi құрылатын болады, бiлiм берудi дамыту стратегиясы әзiрленедi.
Бiлiктiлiктi арттыру институттары бiлiм берудi дамыту орталықтарының мәртебесiне өтедi.
2010 жылдың соңына қарай мектептердегi компьютерлердiң саны 20 оқушыға 1 компьютерден келетiн арақатынасқа жеткiзiлетiн болады.
Бiлiм беруді қаржыладырудың жаңа тетіктерi әзiрленетiн болады.
Қазақстан Республикасында бiлiм берудi дамытудың 2010 жылға дейiнгi мемлекеттік бағдарламасын iске асыру нәтижесiнде бiлiм берудiң тиiмдi жұмыс iстейтiн қазақстандық жүйесi қалыптасып, қазiргi әлемде Қазақстанның лайықты орын алуына мүмкiндiк беретін оқыту мен кадрларды даярлаудың сапалы биiк деңгейiне қол жеткiзiлетін болады.