Об утверждении Инструкции об организации прокурорского надзора за применением законов в гражданском судопроизводстве и представительства интересов государства в судах

Приказ Генерального Прокурора Республики Казахстан от 29 января 2016 года № 21. Зарегистрирован в Министерстве юстиции Республики Казахстан 27 февраля 2016 года № 13298. Утратил силу приказом Генерального Прокурора Республики Казахстан от 2 мая 2018 года № 60 (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования)

Сноска. Утратил силу приказом Генерального Прокурора РК от 02.05.2018 № 60 (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

В связи с принятием Гражданского процессуального кодекса Республики Казахстан от 31 октября 2015 года, руководствуясь подпунктом 4) статьи 11 Закона Республики Казахстан "О Прокуратуре", ПРИКАЗЫВАЮ:

1. Утвердить Инструкцию об организации прокурорского надзора за применением законов в гражданском судопроизводстве и представительства интересов государства в судах согласно приложению 1 к настоящему приказу.

2. Признать утратившими силу некоторые приказы Генерального Прокурора Республики Казахстан согласно приложению 2 к настоящему приказу.

3. Департаменту по представительству интересов государства в судах Генеральной прокуратуры Республики Казахстан обеспечить:

1) государственную регистрацию настоящего приказа в Министерстве юстиции Республики Казахстан;

2) официальное опубликование настоящего приказа в информационно-правовой системе "Әділет".

4. Департаменту финансов, информатизации и защиты информационных ресурсов обеспечить размещение приказа на интернет-ресурсе Генеральной прокуратуры Республики Казахстан.

5. С настоящим приказом ознакомить всех сотрудников и работников органов, ведомств и учреждений прокуратуры Республики Казахстан.

6. Контроль за исполнением настоящего приказа возложить на курирующего заместителя Генерального Прокурора Республики Казахстан.

7. Настоящий приказ вводится в действие со дня государственной регистрации в Министерстве юстиции Республики Казахстан.

Генеральный Прокурор
Республики Казахстан	А. Даулбаев

Приложение 1 Утверждена приказом Генерального Прокурора Республики Казахстан от 29 января 2016 года № 21

Инструкция
об организации прокурорского надзора за применением законов в
гражданском судопроизводстве и представительства интересов
государства в судах
1. Общие положения

1. Настоящая Инструкция разработана в соответствии с Конституцией Республики Казахстан, Гражданским процессуальным кодексом Республики Казахстан (далее – ГПК), Законом Республики Казахстан "О Прокуратуре" (далее – Закон) и другими законодательными актами Республики Казахстан и детализирует организацию прокурорского надзора за применением законов в гражданском судопроизводстве и представительства интересов государства в судах.

2. Высший надзор за точным и единообразным применением законов в гражданском судопроизводстве от имени государства осуществляется Генеральным Прокурором Республики Казахстан (далее – Генеральный Прокурор) как непосредственно, так и через подчиненных ему прокуроров путем участия и дачи заключения в судебном разбирательстве, проверки законности не вступивших и вступивших в законную силу судебных актов и их опротестования в случае незаконности.

3. Задачами надзора за применением законов в гражданском судопроизводстве и представительства интересов государства в судах являются обеспечение защиты конституционных и иных охраняемых законом прав, свобод и интересов граждан, государства и юридических лиц, неукоснительное соблюдение принципов отправления правосудия, укрепление законности и правопорядка, предупреждение правонарушений.

4. В Департаменте по представительству интересов государства в судах (далее – Департамент), прокуратурах областей, городов Астаны, Алматы и приравненных к ним прокуратурах работа организуется по зонально-предметному принципу в целях прогнозирования состояния законности, системного анализа прокурорской практики по актуальным категориям гражданских дел с рассмотрением их результатов в рабочих предметных группах, оперативных совещаниях и коллегиях, с принятием конкретных мер по повышению эффективности осуществляемого надзора.

Работа по предметному принципу осуществляется путем определения актуальных категорий гражданско-правовых споров и закрепления ответственных лиц, которые проводят систематический анализ состояния законности, прокурорского надзора, вносят предложения по совершенствованию действующего законодательства, форм, методов надзорной деятельности с целью выработки предложений по его совершенствованию.

При определении предметных направлений необходимо исходить из состояния законности и особенностей обслуживаемого региона, распространенности тех или иных гражданско-правовых споров.

Специализация прокуроров учитывается при планировании работы прокуратуры, проведении анализов и обобщений, рассмотрении обращений физических и юридических лиц.

Зональный принцип заключается в закреплении за прокурорами, осуществляющими представительство интересов государства в судах по гражданским делам, определенных регионов с целью мониторинга и анализа состояния законности в этом регионе.

5. В целях эффективного осуществления надзорных функций и оперативного реагирования на нарушения законности прокуроры в своей деятельности используют Систему информационного обмена правоохранительных и специальных органов, Единую унифицированную статистическую систему и иные информационные ресурсы и системы Комитета по правовой статистике и специальных учетов Генеральной прокуратуры Республики Казахстан.

6. При осуществлении надзора за точным и единообразным применением законов в гражданском судопроизводстве не допускается необоснованное вмешательство в споры между субъектами частного предпринимательства, а также в корпоративные споры.

2. Представительство интересов государства в судах

7. Представляя интересы государства в судах по гражданским делам, прокурор осуществляет свои полномочия в соответствии с Конституцией Республики Казахстан, ГПК, Законом и иными законодательными актами.

Территориальные прокуроры в пределах компетенции обеспечивают по месту своей дислокации участие и последующий надзор при рассмотрении гражданских дел в судах первой и апелляционной инстанций, за исключением категорий споров, отнесенных настоящей Инструкцией к ведению специализированных прокуроров, дислоцированных в месте расположения этих судов.

Участие и надзор при рассмотрении судом города Астаны по первой инстанции инвестиционных споров и иных споров между инвесторами и государственными органами, связанных с инвестиционной деятельностью инвестора, предусмотренных частью 4 статьи 27 ГПК, возлагаются на прокурора города Астаны.

Специализированные военные прокуроры в пределах компетенции обеспечивают по месту своей дислокации участие и последующий надзор при рассмотрении военными судами гражданских дел, перечисленных в пункте 8 настоящей Инструкции.

Специализированные транспортные прокуроры в пределах компетенции обеспечивают по месту своей дислокации участие и последующий надзор при рассмотрении судами первой и апелляционной инстанций гражданских дел, предусмотренных пунктом 8 настоящей Инструкции, по которым предметом спора являются объекты транспортной инфраструктуры либо в качестве одной из сторон выступают организации железнодорожного, автомобильного (в части международных автомобильных перевозок пассажиров, багажа и грузов), морского, внутреннего водного, воздушного, городского рельсового и магистрального трубопроводного транспорта, космической системы, а также государственные органы, реализующие полномочия по отношению к названным объектам и субъектам, и органы транспортной прокуратуры.

Специализированные природоохранные прокуроры в пределах компетенции обеспечивают по месту своей дислокации участие и последующий надзор при рассмотрении судами гражданских дел, по которым они выступают в качестве истца, ответчика либо третьего лица.

Территориальные прокуроры обеспечивают своевременное и надлежащее извещение (телефонограммой либо иными средствами связи, обеспечивающими фиксирование извещения) специализированных прокуроров в случае принятия судом к производству дела, отнесенного настоящей Инструкцией к ведению специализированных прокуроров, дислоцированных по месту расположения этих судов. Специализированные прокуроры осуществляют мониторинг всех назначенных к рассмотрению дел с использованием официального сайта местного суда или иными способами.

В случае отсутствия специализированной прокуратуры в месте расположения суда, в котором назначено к рассмотрению отнесенное к ее ведению дело, либо неизвещения об этом специализированного прокурора, участие в судах и последующая проверка законности судебных актов возлагаются на соответствующего территориального прокурора.

Участие в специализированных межрайонных экономических судах обеспечивают прокуроры соответствующих подразделений прокуратур областей, городов Астаны и Алматы.

По делам, подведомственным транспортным прокурорам, рассматриваемым специализированным межрайонным экономическим судом города Астаны, обеспечение участия и последующий надзор возлагаются на Главного транспортного прокурора.

Обеспечение участия в специализированных межрайонных судах по делам несовершеннолетних возлагается на прокуроров, дислоцированных по месту расположения данных судов.

По рассмотренным судами делам территориальные и специализированные прокуроры ежеквартально проводят сверку.

8. Прокуроры вступают в процесс по делам:

затрагивающим интересы государства;

когда требуется защита общественных интересов или граждан, которые самостоятельно не могут себя защищать;

признано необходимым судом или прокурором.

Кроме того, законом предусмотрено участие прокурора по делам:

возбужденным по инициативе прокурора;

о лишении, восстановлении, ограничении родительских прав, об усыновлении (удочерении) ребенка, о признании усыновления недействительным, об отмене усыновления (удочерения) ребенка;

о защите избирательных прав;

об оспаривании решений и действий (бездействия) органов государственного управления и должностных лиц;

об оспаривании законности нормативного правового акта;

о признании гражданина безвестно отсутствующим или об объявлении гражданина умершим;

об ограничении дееспособности гражданина, о признании гражданина недееспособным, об ограничении или о лишении несовершеннолетнего в возрасте от четырнадцати до восемнадцати лет права самостоятельно распоряжаться своими доходами;

об объявлении несовершеннолетнего полностью дееспособным;

о помещении несовершеннолетнего в специальную организацию образования для детей с девиантным поведением или организацию с особым режимом содержания;

о принудительной госпитализации в психиатрический стационар;

о принудительном лечении гражданина, больного туберкулезом и уклоняющегося от лечения;

о выдворении иностранца или лица без гражданства за пределы Республики Казахстан;

о возвращении ребенка или об осуществлении прав доступа.

Основанием для вступления прокурора в процесс по инициативе суда является определение, вынесенное в порядке статьи 268 ГПК.

Прокурор, не являющийся стороной по делу и вступивший в процесс в порядке, предусмотренном частью 2 статьи 54 ГПК, после судебных прений дает заключение по существу дела в целом.

Прокурор, обратившийся в суд за защитой прав, свобод и охраняемых законом интересов других лиц, или участвующий в рассматриваемом судом споре в качестве истца или ответчика, выступает в судебных прениях. Заключение прокурора по существу дела в целом после судебных прений не требуется.

Прокуроры городов, районов и приравненные к ним прокуроры организуют учет судебных актов, вынесенных судами первой инстанции по гражданским делам, рассмотренным с участием прокуроров и заключений прокуроров, данных при их рассмотрении, которые формируются в соответствующие номенклатурные дела.

9. На всех стадиях гражданского судопроизводства прокуроры, вступившие в процесс по делам, предусмотренным в пункте 8 настоящей Инструкции, и по своей инициативе, определяют свою позицию в строгом соответствии с требованиями законодательства, материалами дел, последовательно отстаивают ее, руководствуются принципами законности, равенства юридических лиц и граждан перед законом и судом, состязательности и равноправия сторон.

Результаты ознакомления с материалами дела на всех стадиях гражданского процесса участвующий прокурор предварительно докладывает соответствующему вышестоящему прокурору или курирующему заместителю с утверждением последними заключения.

Заключение прокурора составляется в письменном виде и в нем указываются:

наименование дела;

стороны;

суть заявленных требований;

обстоятельства, на которые ссылаются истец и ответчик;

мнение прокурора о представленных сторонами доказательствах с точки зрения их относимости, допустимости, достоверности и достаточности;

нормы материального и процессуального права, подлежащие применению;

выводы прокурора по существу заявленных требований, распределению судебных расходов.

Для приобщения к материалам гражданского дела суду первой инстанции представляется только мотивировочная и резолютивная части заключения, изложенного в письменной форме и подписанного участвующим в деле прокурором.

При этом, исходя из принципов непосредственности и устности судебного разбирательства, закрепленных в статье 186 ГПК, предоставление суду письменного заключения не освобождает прокурора от его устного оглашения.

В заключении по делу, подлежащему пересмотру в судах апелляционной, кассационной инстанциях, также указываются сведения о:

судье (докладчике, составе коллегии), кратком содержании судебных актов, подлежащих пересмотру, позиции суда;

участвовавшем прокуроре, кратком содержании заключения;

доводах жалобы (ходатайства);

результатах изучения дела;

выводы об обоснованности жалобы (ходатайства).

В силу части 1 статьи 416 и части 5 статьи 450 ГПК предоставление письменного заключения прокурора в судах апелляционной и кассационной инстанций не требуется.

При выявлении в ходе надзорной деятельности нарушений законности со стороны должностных лиц государственных органов, физических и юридических лиц прокурор ходатайствует перед судом о вынесении частного определения, доводит об этом до сведения вышестоящего прокурора в письменном виде или в форме электронного документа с целью принятия мер к проведению дополнительных проверок и решения вопроса о привлечении виновных лиц к установленной законом ответственности, устранения причин и условий, способствовавших нарушению закона.

Исходя из части 1 статьи 73 ГПК, непредставление суду первой инстанции имеющихся у стороны доказательств исключает возможность представления этих доказательств суду апелляционной, кассационной инстанций. Поэтому прокуроры принимают меры, направленные на обеспечение своевременного представления государственными юридическими лицами доказательств, необходимых для правильного разрешения дела.

Прокуроры принципиально реагируют на факты ненадлежащего представительства интересов государственных учреждений и предприятий их представителями, инициируя привлечение последних к ответственности и при необходимости - первых руководителей.

10. Прокуроры постоянно проверяют законность определений суда о приостановлении производства по всем гражданским делам, при выявлении нарушений законности принимают меры к их устранению.

Сведения о результатах проверок и принятых мерах включаются в ежеквартальные информации, направляемые в Департамент в соответствии с пунктом 20 настоящей Инструкции.

11. Прокурор, представляющий интересы органов прокуратуры в рассматриваемом судом споре в качестве истца или ответчика, пользуется процессуальными правами и обязанностями стороны.

В силу части 1 статьи 72 ГПК прокурор, представляющий интересы органов прокуратуры в рассматриваемом судом споре в качестве истца или ответчика, представляет суду доказательства, необходимые для правильного разрешения дела. В целях реального исполнения судебных актов по искам (заявлениям) прокуроров в необходимых случаях ставить перед судом вопрос о принятии обеспечительных мер, если такие ходатайства не были заявлены на стадии их предъявления.

По делам, возбужденным по искам и заявлениям прокуроров, участие в судах в качестве представителей прокуратуры обеспечивают работники тех подразделений, по чьей инициативе было возбуждено дело.

По делам, где в качестве ответчика выступает орган или учреждение прокуратуры, в качестве представителей ответчика участвуют сотрудники тех подразделений, чьи действия обжалуются.

Ответственность за обеспечение состязательности в процессе и обжалование незаконных судебных актов по делам указанной категории возлагается на этих сотрудников.

По делу, возбужденному по инициативе прокурора, а также по спору, где в качестве ответчика выступает орган или учреждение прокуратуры, апелляционный протест не приносится, в случае несогласия с состоявшимися судебными актами прокурор вправе подать апелляционную, кассационную жалобы. Ходатайство о принесении кассационного протеста по таким спорам подается в Генеральную прокуратуру Республики Казахстан (далее – Генеральная прокуратура) только в случае отказа судьей Верховного Суда Республики Казахстан (далее – Верховный Суд) в передаче ходатайства для рассмотрения в судебном заседании кассационной инстанции.

Прокуратуры областей, городов Астаны, Алматы и приравненные к ним прокуратуры незамедлительно уведомляют Департамент о поступлении в суд иска (заявления) к Генеральной прокуратуре, органу или учреждению прокуратуры, принятом процессуальном решении, поступивших жалобах, результатах пересмотра судебных актов с приложением копии иска (заявления) и других материалов.

12. Прокурорам необходимо своевременно реагировать на допущенные судом ошибки по делам, перечисленным в пункте 8 настоящей Инструкции, путем опротестования судебных актов в апелляционном порядке, внесения иных актов прокурорского надзора.

Ответственность за апелляционное опротестование судебных актов по инвестиционным спорам, рассмотренным судом города Астаны, возлагается на прокурора города Астаны. В случае принесения протеста в специализированную судебную коллегию Верховного Суда его копия одновременно направляется в Департамент (в форме электронного документа с приложением оспариваемого судебного акта).

В соответствии с частью 2 статьи 434 ГПК не подлежат пересмотру в кассационном порядке судебные акты по делам, оконченным в связи с:

отказом от иска;

заключением мирового соглашения, соглашения об урегулировании спора в порядке медиации или в порядке партисипативной процедуры.

Как предусмотрено частью 2 статьи 48 ГПК, суд не принимает отказа истца от иска, не утверждает мировое соглашение, соглашение об урегулировании спора в порядке медиации либо в порядке партисипативной процедуры, если эти действия противоречат закону или нарушают чьи-либо права, свободы и законные интересы.

В частности, суд не вправе утверждать мировое соглашение, соглашение об урегулировании спора в порядке медиации либо в порядке партисипативной процедуры по налоговым и иным спорам, вытекающим из публичных правоотношений (отношений власти и подчинения) в сфере государственного управления, когда одной из сторон является государственный орган.

Дела в порядке упрощенного (письменного) производства суд рассматривает без вызова сторон и участия прокурора и не подлежат пересмотру в кассационном порядке.

Кроме того, не подлежат пересмотру в кассационном порядке судебные акты по делам:

связанным с имущественными интересами физических лиц при сумме иска менее двух тысяч месячных расчетных показателей и юридических лиц при сумме иска менее тридцати тысяч месячных расчетных показателей;

об урегулировании неплатежеспособности, а также делам по спорам, возникающим в рамках реабилитационной процедуры и процедуры банкротства, в том числе о признании сделок, заключенных должником, недействительными, о возврате имущества должника, о взыскании дебиторской задолженности по искам банкротного или реабилитационного управляющего.

Поэтому прокуроры в пределах своей компетенции в апелляционные сроки проверяют законность не вступивших в законную силу судебных актов, не подлежащих пересмотру в кассационном порядке и вынесенных не в пользу государства.

При этом прокурорам необходимо принимать исчерпывающие меры по исполнению юридическими службами государственных органов (учреждений, предприятий) требований абзаца 14 пункта 8 Типового положения о юридических службах государственных органов Республики Казахстан, утвержденного постановлением Правительства Республики Казахстан от 9 ноября 2006 года № 1072, по своевременному обжалованию судебных актов во всех судебных инстанциях.

Сведения о вступивших в законную силу судебных актах по указанным в настоящем пункте делам, результатах проверки их законности и принятых мерах включаются в ежеквартальные информации, направляемые в Департамент в соответствии с пунктом 20 настоящей Инструкции.

13. Ходатайства о принесении апелляционных протестов рассматриваются прокуратурами областей, городов Астаны, Алматы и приравненными к ним прокуратурами, прокуратурами районов и приравненными к ним прокуратурами в пределах компетенции.

В случае оставления обращения без удовлетворения составляется мотивированное заключение, соответствующее требованиям, определенным в пункте 9 настоящей Инструкции, утверждаемое руководителем прокуратуры или лицом, его замещающим.

Ответы заявителям подписываются руководителем прокуратуры или лицом, его замещающим.

При этом прокурор вправе возвратить ходатайство о принесении апелляционного протеста по спорам, не указанным в пункте 8 настоящей Инструкции, с разъяснением заявителю права на самостоятельную подачу апелляционной жалобы.

14. Апелляционный протест приносится лишь при наличии оснований к отмене либо изменению решения суда, предусмотренных статьей 427 ГПК.

Требования к содержанию апелляционного протеста установлены статьей 404 ГПК.

Право принесения апелляционного протеста принадлежит прокурору, участвовавшему в рассмотрении дела в суде первой инстанции. Генеральный Прокурор и его заместители, прокуроры областей и приравненные к ним прокуроры и их заместители, прокуроры районов и приравненные к ним прокуроры и их заместители в пределах своей компетенции вправе опротестовать судебное решение, независимо от участия в рассмотрении дела.

15. При рассмотрении дел в апелляционном порядке прокуроры областей, городов Астаны, Алматы и приравненные к ним прокуроры обеспечивают участие соответствующих прокуроров по делам, предусмотренным пунктом 8 настоящей Инструкции, в том числе разрешенным в порядке упрощенного (письменного) производства.

16. При даче заключения в суде апелляционной инстанции прокурор учитывает как обстоятельства дела, так и заслушанные в суде пояснения, дополнительно представленные в суд материалы. При этом прокурор не связан доводами протеста и действует, исходя из требований закона и имеющихся фактических данных.

Каждый случай последующего изменения позиции прокуратуры, изложенной в суде первой инстанции, ввиду ее необоснованности, за исключением дел, судебные акты по которым отменены на основании новых доказательств, представленных суду апелляционной инстанции, подлежит обсуждению с рассмотрением вопроса об ответственности сотрудников, подготовивших необоснованное заключение или протест.

Прокуроры областей, городов Астаны, Алматы и приравненные к ним прокуроры организуют учет судебных актов, вынесенных судами первой, апелляционной инстанций по гражданским делам, рассмотренным с участием прокуроров, и заключений прокуроров, данных при их рассмотрении, которые формируются в соответствующие номенклатурные дела.

17. Прокуратуры областей, городов Астаны, Алматы и приравненные к ним прокуратуры проверяют законность вступивших в законную силу судебных актов по гражданским делам, состоявшихся не в пользу государства.

В случае согласия с такими судебными актами прокурором области, городов Астаны, Алматы и приравненным к ним прокурором либо лицом, его замещающим, в срок не позднее тридцати рабочих дней со дня вступления их в законную силу утверждается мотивированное заключение и направляется в Генеральную прокуратуру (в порядке контроля).

При необоснованном отклонении судом апелляционного протеста, а также при установлении существенных нарушений норм материального и процессуального права, допущенных местными судами при рассмотрении гражданских дел и повлекших вынесение незаконного судебного акта, прокурор области, городов Астаны, Алматы и приравненный к нему прокурор вносит представление о принесении кассационного протеста, отвечающее требованиям статьи 440 ГПК.

Представления, не отвечающие указанным требованиям, а также критериям, предусмотренным пунктом 22 настоящей Инструкции, подлежат возвращению без рассмотрения.

Представление о принесении кассационного протеста вносится в Генеральную прокуратуру не позднее тридцати рабочих дней со дня вступления в законную силу оспариваемого судебного акта. Внесение представлений в Генеральную прокуратуру в более поздние сроки сопровождается объяснением причин с приложением подтверждающих документов.

Представление рассматривается Генеральной прокуратурой в течение тридцати рабочих дней со дня поступления гражданского дела. В тех случаях, когда необходимо дополнительное изучение и проведение проверки, срок рассмотрения представления продлевается Генеральным Прокурором либо его заместителями.

18. Ключевыми показателями надзора за применением законов в гражданском судопроизводстве являются:

качество надзора;

качество протестов;

эффективность реагирования на нарушения законности.

Качество надзора оценивается вышестоящей прокуратурой на основе мониторинга судебных актов по делам обязательной категории и иным делам, рассмотренным с участием прокурора, отмененным в апелляционном и кассационном порядке по жалобам сторон или протестам вышестоящего прокурора (без представления нижестоящего прокурора).

Учитываются отмены судебных актов ввиду явных (очевидных) нарушений законности, по которым надзирающий прокурор в нарушение требований ГПК и настоящей Инструкции не принял меры прокурорского реагирования. Наличие либо отсутствие этих обстоятельств определяется путем изучения судебных актов первой, апелляционной и кассационной инстанций.

В этих целях ведется учет эффективности апелляционного опротестования, которая исчисляется из соотношения отмененных по апелляционным протестам прокурора решений судов первой инстанции по делам обязательной категории и иным делам, рассмотренным с участием прокурора, к общему количеству отмененных в апелляционном порядке решений суда первой инстанции по делам обязательной категории и иным делам, рассмотренным с участием прокурора, без учета решений, отмененных по апелляционным жалобам прокуроров.

В случае отмены по кассационному протесту (принесенному по представлению нижестоящего прокурора) апелляционного постановления (решения), которым ранее отменено решение суда первой инстанции без апелляционного протеста, сведения статистического отчета о количестве решений суда первой инстанции, отмененных по апелляционным жалобам сторон, корректируются в сторону уменьшения.

При исчислении эффективности апелляционного опротестования не учитываются решения, отмененные на основании новых доказательств, представленных суду апелляционной инстанции в порядке части 2 статьи 413 ГПК, если об этом указано в апелляционном постановлении, решении, а также в связи с отказом от иска, заключением мирового соглашения, соглашения об урегулировании спора в порядке медиации или в порядке партисипативной процедуры.

Указанный порядок не распространяется на случаи отмены решений в связи с неправильным определением и выяснением круга обстоятельств, имеющих значение для дела, недоказанностью установленных судом первой инстанции обстоятельств, имеющих значение для дела, нарушением норм процессуального права, перечисленных в части 4 статьи 427 ГПК, даже при наличии новых доказательств.

Отражение в статистическом отчете сведений о судебных актах, отмененных на основании новых доказательств, производится только после получения письменного или в форме электронного документа согласования Департамента. Соответствующее ходатайство с обоснованием невозможности истребования и представления новых доказательств в суде первой инстанции направляется в Департамент с приложением копий судебных актов, состоявшихся по делу, в течение 10 рабочих дней после принятия судом процессуального решения.

Отмены судебных актов по делам обязательной категории и иным делам, рассмотренным с участием прокурора, в кассационном порядке учитываются без исчисления показателя эффективности опротестования.

Качество протестов оценивается вышестоящей прокуратурой на основе мониторинга отозванных, возвращенных и отклоненных апелляционных протестов.

Учитываются необоснованные протесты. К ним относятся протесты, подготовленные с явными (очевидными) нарушениями ГПК и настоящей Инструкции. Наличие либо отсутствие этих обстоятельств определяется путем изучения протеста и состоявшихся по делу судебных актов.

В этих целях ведется учет удовлетворяемости апелляционных протестов, которая исчисляется по формуле: 100 % - (отклоненные/рассмотренные) х 100 % = удовлетворяемость.

При этом в случае удовлетворения кассационного протеста, принесенного по представлению прокурора области или приравненного к нему прокурора, по делу, по которому ранее отклонен апелляционный протест, сведения статистического отчета о количестве отклоненных апелляционных протестов корректируются в сторону уменьшения.

Прокурорам областей, городов Астаны, Алматы и приравненным к ним прокурорам в случае отзыва необоснованного протеста письменно или в форме электронного документа сообщать нижестоящему прокурору о мотивах такого решения и принимать меры к предупреждению подобных ошибок.

Протест считается отозванным в случае вынесения судом апелляционной инстанции соответствующего постановления об удовлетворении просьбы лица, принесшего протест, либо вышестоящего прокурора, а также наличия в апелляционном постановлении (решении) выводов о принятии судом отзыва протеста при рассмотрении дела по апелляционной жалобе стороны.

Во всех остальных случаях возврата протестов, в том числе по инициативе прокуроров, такие протесты подлежат учету как возвращенные.

Эффективность реагирования на нарушения законности по гражданским делам оценивается вышестоящей прокуратурой на основе мониторинга частных определений судов на нарушения законности, вынесенных по ходатайствам прокуроров по делам, рассмотренным с их участием, а также проверок и актов прокурорского надзора, инициированных в связи с обстоятельствами, выявленными в судебном заседании.

В этих целях ведется учет соотношения частных определений судов на нарушения законности, вынесенных по ходатайствам прокуроров, к общему количеству частных определений судов на нарушения законности, вынесенных по делам, рассмотренным с участием прокурора.

Вынесение частного определения по ходатайству прокурора подтверждается прямым указанием на это в его письменном заключении, приобщенном к материалам дела, в судебном акте и протоколе судебного заседания.

При оценке учитывается результативность мер, принятых по частным определениям, вынесенным по ходатайствам прокуроров, а также прокурорским проверкам и актам прокурорского надзора (устранение нарушений законности, привлечение лиц к установленной законом ответственности и другие).

Оценка деятельности нижестоящих прокуратур может осуществляться и с учетом результатов работы по другим показателям.

19. В соответствии с частью 1 статьи 438 ГПК гражданское дело может быть истребовано из соответствующего суда для проверки в кассационном порядке Генеральным Прокурором либо по его поручению заместителями Генерального Прокурора, прокурорами областей, городов Астаны, Алматы и приравненными к ним прокурорами.

Прокурорам областей, городов Астаны, Алматы и приравненным к ним прокурорам при поступлении соответствующего запроса незамедлительно запрашивают из судов истребуемые дела для дальнейшего направления в Генеральную прокуратуру. При поступлении заданий и поручений Генеральной прокуратуры о проведении анализов и обобщений состояния прокурорского надзора гражданские дела истребуются либо законность и обоснованность судебных актов в соответствии со статьей 83 Конституции Республики Казахстан, частью 1 статьи 54 ГПК проверяется непосредственно в судах.

20. Информации о состоянии прокурорского надзора за применением законов в гражданском судопроизводстве, а также основанные на таком анализе предложения о совершенствовании прокурорского надзора, внесении изменений и дополнений в действующее законодательство в целях устранения причин и условий, способствующих нарушениям законности, направляются в Генеральную прокуратуру не реже одного раза в квартал.

В целях совершенствования своей деятельности территориальные прокуроры и приравненные к ним прокуроры систематически анализируют практику прокурорского надзора за применением законов в гражданском судопроизводстве по делам, указанным в пункте 8 настоящей Инструкции, единая информация по ним (в порядке контроля) направляется в вышестоящую прокуратуру не реже одного раза в полугодие.

Прокуроры областей, городов Астаны, Алматы и приравненные к ним прокуроры указанные информации предоставляют в Генеральную прокуратуру к 7 числу месяца, следующего за отчетным периодом.

Вышестоящие прокуроры обеспечивают нижестоящих прокуроров материалами организационно-методического характера, распространяют положительный опыт работы. Регулярно проводят учебно-методические мероприятия по повышению деловой и правовой квалификации работников прокуратуры, практикуют их стажировку.

По результатам рассмотрения информационных писем прокуроры оперативно выявляют судебные акты по схожим гражданско-правовым спорам, нарушающие единообразие в толковании и применении норм права, в пределах компетенции принимают меры к их опротестованию, о чем своевременно информируют вышестоящего прокурора.

3. Организация надзора за применением законов в гражданском
судопроизводстве в Генеральной прокуратуре Республики Казахстан

21. Прокуроры Департамента участвуют в рассмотрении специализированной судебной коллегией Верховного Суда:

по первой инстанции дел об оспаривании решений и действий (бездействия) Центральной избирательной комиссии Республики Казахстан, Центральной комиссии референдума, по инвестиционным спорам, стороной в которых является крупный инвестор;

по апелляционной инстанции - апелляционных жалоб на судебные акты, вынесенные судом города Астаны по инвестиционным спорам и иным спорам между инвесторами и государственными органами, связанным с инвестиционной деятельностью инвестора.

Участие по делам, предусмотренным пунктом 8 настоящей Инструкции, рассматриваемым в кассационном порядке в заседаниях судебной коллегии по гражданским делам Верховного Суда, по поручению Генерального Прокурора обеспечивается его заместителями, подчиненными прокурорами.

По результатам изучения гражданских дел, назначенных к рассмотрению специализированной судебной коллегией и судебной коллегией по гражданским делам Верховного Суда, прокурорами Департамента составляются мотивированные заключения в соответствии с требованиями, предусмотренными в пункте 9 настоящей Инструкции.

При этом заключения по гражданским делам, назначенным к рассмотрению специализированной судебной коллегией Верховного Суда (по первой и апелляционной инстанциям), утверждаются начальником Департамента, по делам, назначенным к рассмотрению судебной коллегией по гражданским делам Верховного Суда (по кассационной инстанции) - курирующим заместителем Генерального Прокурора.

Департамент ведет учет судебных актов по гражданским делам, рассмотренным с участием прокуроров Верховным Судом, и заключений прокуроров, данных при их рассмотрении (раздельно по первой, апелляционной, кассационной инстанциям и пересмотру судебных актов по вновь открывшимся или новым обстоятельствам).

По поручению Генерального Прокурора и его заместителей подчиненные прокуроры принимают участие в предварительном рассмотрении Верховным Судом ходатайств участников гражданского процесса об оспаривании вступивших в законную силу судебных актов.

22. Законность вступивших в законную силу судебных актов в кассационном порядке проверяется Генеральной прокуратурой по ходатайствам физических и юридических лиц и представлениям прокуроров областей, городов Астаны, Алматы и приравненных к ним прокуроров о принесении протеста или по собственной инициативе.

Требования к содержанию ходатайства о принесении кассационного протеста установлены статьей 441 ГПК.

К ходатайству, поданному законными представителями, прилагаются документы, удостоверяющие их полномочия.

Полномочия представителя по поручению оформляются в соответствии с требованиями, предусмотренными статьей 61 ГПК.

К ходатайству, поданному представителем по поручению, прилагается доверенность, выданная и оформленная в соответствии с законом.

Кроме того, в силу части 5 статьи 61 ГПК представителем, указанным в подпункте 6) части 1 статьи 58 ГПК, прилагается заверенная копия диплома о высшем юридическом образовании.

К ходатайству, поданному адвокатом, помимо доверенности, подтверждающей полномочия на обжалование судебного акта, прилагается ордер, удостоверяющий полномочия на ведение конкретного дела.

Ходатайство о принесении кассационного протеста, не отвечающее указанным требованиям ГПК, в частности:

поданное лицами, которые в соответствии со статьей 435 ГПК не имеют права на оспаривание вступившего в законную силу судебного акта;

после истечения срока, указанного в части 1 статьи 436 ГПК,

с нарушением порядка обжалования, установленного ГПК;

не содержащее сведений о лице, подающем ходатайство, и лице, в интересах которого оно подается, его местожительстве или местонахождении и процессуальном положении в деле;

без указания об участвующих в деле лицах и их местожительстве или местонахождении;

без указания о судах, рассматривавших дело в первой, апелляционной инстанциях, и содержании принятых ими решений;

без указания о судебном акте, которое предлагается опротестовать;

без указания, в чем заключается существенное нарушение норм материального либо процессуального права;

без указания, в чем состоит исключительность основания для пересмотра судебных актов (в случае подачи ходатайства по основаниям, предусмотренным частью 6 статьи 438 ГПК);

не подписанное лицом, подающим ходатайство;

поданное представителем по поручению без приложения доверенности;

без заверенной копии диплома о высшем юридическом образовании (если ходатайство подано представителем, указанным в подпункте 6) части 1 статьи 58 ГПК);

поданное законным представителем без документов, удостоверяющих его полномочия,

поданное адвокатом без приложения ордера подлежит возвращению без рассмотрения лицу, подавшему ходатайство.

Кроме того, исходя из принципа равноправия сторон и приоритета судебной подведомственности, закрепленных в статьях 13, 15, 25 ГПК, требований части 4 статьи 442 ГПК, прокурор вправе возвратить ходатайство о пересмотре судебного акта в кассационном порядке для обращения непосредственно в суд кассационной инстанции, если заявителем это право не реализовано, за исключением случаев, когда ходатайство подано с соблюдением требований статьи 441 ГПК лицами, перечисленными в статье 112 ГПК:

истцами по спорам о возмещении вреда, причиненного смертью кормильца;

истцами по спорам о возмещении вреда, причиненного повреждением здоровья, связанным с работой, либо причиненного уголовным правонарушением;

истцами и ответчиками по спорам, не связанным с предпринимательской деятельностью, являющимися участниками Великой Отечественной войны, лицами, приравненными к ним;

военнослужащими срочной службы, инвалидами I и II групп, пенсионерами по возрасту;

истцами по спорам о возмещении вреда реабилитированным в соответствии с законом.

При этом заявителю разъясняется право повторного обращения с соответствующим ходатайством к Генеральному Прокурору либо непосредственно в Верховный Суд после устранения недостатков, явившихся основанием для возврата ходатайства.

23. Рассмотрение ходатайства о принесении кассационного протеста при необходимости осуществляется с истребованием дел. В этом случае гражданское дело запрашивается в течение 5 календарных дней с момента поступления ходатайства ответственному исполнителю. В исключительных случаях при наличии поручения Генерального Прокурора, его заместителей, начальника Департамента гражданское дело истребуется в течение 15 календарных дней с момента поступления ходатайства в прокуратуру.

Исходя из части 4 статьи 438, статьи 443 ГПК ходатайство подлежит рассмотрению в течение тридцати рабочих дней со дня его поступления, а в случае истребования дела - в течение тридцати рабочих дней со дня поступления дела в прокуратуру. При этом сроки исчисляются в порядке, предусмотренном частью 2 статьи 122 и статьей 123 ГПК.

При оставлении ходатайства без удовлетворения составляется мотивированное заключение, соответствующее требованиям, определенным в пункте 9 настоящей Инструкции, утверждаемое курирующим заместителем.

При необходимости начальник Департамента либо лицо, его замещающее, вправе поручить прокурорам областей, городов Астаны, Алматы и приравненным к ним прокурорам проведение дополнительных проверок для полного, всестороннего и объективного выяснения обстоятельств, имеющих значение для дела, и решения вопроса о внесении представления о принесении кассационного протеста.

При этом заявителю разъясняется право повторного обращения с соответствующим ходатайством к Генеральному Прокурору.

24. В соответствии с частью 2 статьи 435 ГПК правом опротестования вступивших в законную силу судебных актов обладает Генеральный Прокурор.

Поддержание доводов кассационного протеста по поручению Генерального Прокурора обеспечивается его заместителями и подчиненными прокурорами.

Приложение 2 к приказу Генерального Прокурора Республики Казахстан от 29 января 2016 года № 21

Перечень утративших силу некоторых приказов
Генерального Прокурора Республики Казахстан

1) приказ Генерального Прокурора Республики Казахстан от 13 декабря 2012 года № 151 "Об утверждении Инструкции об организации прокурорского надзора за законностью судебных актов по гражданским делам и представительства интересов государства в судах" (зарегистрирован в Реестре государственной регистрации нормативных правовых актов за № 8288);

2) приказ Генерального Прокурора Республики Казахстан от 4 августа 2014 года № 79 "О внесении изменений в приказ Генерального Прокурора Республики Казахстан от 13 декабря 2012 года № 151 "Об утверждении Инструкции об организации прокурорского надзора за законностью судебных актов по гражданским делам и представительства интересов государства в судах" (зарегистрирован в Реестре государственной регистрации нормативных правовых актов за № 9721);

3) приказ Генерального Прокурора Республики Казахстан от 11 марта 2015 года № 42 "О внесении изменений и дополнений в приказ Генерального Прокурора Республики Казахстан от 13 декабря 2012 года № 151 "Об утверждении Инструкции об организации прокурорского надзора за законностью судебных актов по гражданским делам и представительства интересов государства в судах" (зарегистрирован в Реестре государственной регистрации нормативных правовых актов за № 10718).

Азаматтық сот ісін жүргізуде заңдардың қолданылуына прокурорлық қадағалауды ұйымдастыру және соттарда мемлекеттің мүддесіне өкілдік ету жөніндегі Нұсқаулықты бекіту туралы

Қазақстан Республикасы Бас прокурорының 2016 жылғы 29 қаңтардағы № 21 бұйрығы. Қазақстан Республикасының Әділет министрлігінде 2016 жылғы 27 ақпанда 13298 болып тіркелді. Күші жойылды - Қазақстан Республикасы Бас Прокурорының 2018 жылғы 2 мамырдағы № 60 бұйрығымен

Ескерту. Күші жойылды – ҚР Бас Прокурорының 02.05.2018 № 60 (алғаш ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

2015 жылғы 31 қазандағы Қазақстан Республикасының Азаматтық процестік кодексінің қабылдануына байланысты, "Прокуратура туралы" Қазақстан Республикасы Заңының 11-бабының 4) тармақшасын басшылыққа ала отырып, БҰЙЫРАМЫН:

1. Азаматтық сот ісін жүргізуде заңдардың қолданылуына прокурорлық қадағалауды ұйымдастыру және соттарда мемлекеттің мүддесіне өкілдік ету туралы Нұсқаулық осы бұйрықтың 1-қосымшасына сәйкес бекітілсін.

2. Осы бұйрықтың 2-қосымшасына сәйкес Қазақстан Республикасы Бас Прокурорының кейбір бұйрықтарының күші жойылды деп танылсын.

3. Қазақстан Республикасы Бас прокуратурасының Соттарда мемлекет мүддесіне өкілдік ету департаменті:

1) осы бұйрықтың Қазақстан Республикасының Әділет министрлігінде мемлекеттік тіркелуін;

2) осы бұйрықтың "Әділет" ақпараттық-құқықтық жүйесінде ресми жариялануын қамтамасыз етсін.

4. Қаржы, ақпараттандыру және ақпараттық ресурстарды қорғау департаменті осы бұйрықтың Қазақстан Республикасы Бас прокуратурасының ресми сайтында орналастырылуды қамтамасыз етсін.

5. Осы бұйрықпен Қазақстан Республикасы прокуратура органдарының, ведомстволары мен мекемелерінің барлық қызметкерлері мен қызметшілері таныстырылсын.

6. Осы бұйрықтың орындалуына бақылау жасау Қазақстан Республикасы Бас Прокурорының жетекшілік ететін орынбасарына жүктелсін.

7. Осы бұйрық Қазақстан Республикасының Әділет министрлігінде мемлекеттік тіркеуден өткен күннен бастап қолданысқа енгізіледі.

Қазақстан Республикасының
Бас Прокуроры	А. Дауылбаев

Қазақстан Республикасы Бас Прокурорының 2016 жылғы 29 қаңтардағы № 21 бұйрығына 1-қосымша

Азаматтық сот ісін жүргізуде заңдардың қолданылуына прокурорлық қадағалауды ұйымдастыру және соттарда мемлекеттің мүддесіне өкілдік ету туралы НҰСҚАУЛЫҚ
1. Жалпы ережелер

1. Осы Нұсқаулық Қазақстан Республикасының Конституциясына, Қазақстан Республикасының Азаматтық процестік кодексіне (бұдан әрі - АПК), "Прокуратура туралы" Қазақстан Республикасының Заңына (бұдан әрі - Заң) және Қазақстан Республикасының басқа да заңнамалық актілеріне сәйкес әзірленген және азаматтық сот ісін жүргізуде заңдардың қолданылуына прокурорлық қадағалауды және соттарда мемлекеттің мүддесіне өкілдік етуді ұйымдастыруды және жүзеге асыруды нақтылайды.

2. Азаматтық сот ісін жүргізуде заңды дәл және біркелкі қолдануға жоғары қадағалауды мемлекеттің атынан Қазақстан Республикасының Бас Прокуроры (бұдан әрі – Бас Прокурор) тікелей, сондай-ақ оның бағынысындағы прокурорлар арқылы сот талқылауына қатысу және қорытынды беру, заңды күшіне енбеген және заңды күшіне енген сот актілерінің заңдылығын тексеру және олар заңсыз болған жағдайда оларға наразылық келтіру жолымен жүзеге асырады.

3. Азаматтық сот ісін жүргізуде заңдардың қолданылуына қадағалаудың және соттарда мемлекеттің мүддесіне өкілдік етудің міндеттері азаматтардың, мемлекеттің және заңды тұлғалардың конституциялық және заңмен қорғалатын өзге де құқықтарын, бостандықтары мен мүддесін қамтамасыз ету, сот төрелігін жүзеге асыру қағидаттарын бұлжытпай сақтау, заңдылықты және құқықтық тәртіпті нығайту, құқық бұзушылықтың алдын алу болып табылады.

4. Қазақстан Республикасы Бас прокуратурасының Соттарда мемлекет мүддесіне өкілдік ету Департаментінде (бұдан әрі – Департамент), облыстардың, Астана, Алматы қалаларының прокуратураларында және оларға теңестірілген прокуратураларда жұмыс заңдылықтың жай-күйін болжамдау, азаматтық істердің өзекті санаттары бойынша прокурорлық практикаға жүйелі талдау жүргізу мақсатында олардың нәтижелерін тақырыптық жұмыс топтарында, жедел кеңестерде және алқаларда қарай отырып, жүзеге асырылатын қадағалаудың тиімділігін арттыру бойынша нақты шаралар қабылдай отырып, аймақтық-тақырыптық қағидаты бойынша ұйымдастырылады.

Тақырып қағидаты бойынша жұмыс азаматтық-құқықтық даулардың өзекті санаттарын айқындау және заңдылықтың жай-күйіне, прокурорлық қадағалауға жүйелі талдау жүргізетін, қолданыстағы заңнаманы жетілдіру жөніндегі ұсыныстарды, қадағалау қызметін жетілдіру жөнінде ұсыныстарды әзірлеу мақсатында оның нысандарын, әдістерін арттыру жөніндегі ұсыныстарды енгізетін жауапты тұлғаларды бекіту арқылы жүзеге асырылады.

Тақырып бағыттарын белгілеу кезінде заңдылықтың жай-күйін және қызмет көрсетілетін өңірлердің ерекшеліктерін, таралған азаматтық-құқықтық даулардың түрлерін негізге алу керек.

Прокурорлардың мамандануы прокуратура жұмысын жоспарлағанда, талдамалар мен қорытындылауларды жүргізгенде, жеке және заңды тұлғалардың өтініштерін қарағанда ескеріледі.

Аймақтық қағидат белгіленген өңірде заңдылықтың мониторингін жүргізу және жай-күйін талдау мақсатында соттарда азаматтық істер бойынша мемлекет мүддесіне өкілдік ететін прокурорларға сол өңірді бекітуге көрінеді.

5. Қадағалау функцияларын тиімді атқару және заң бұзушылықтарға жедел шара қолдану мақсатында прокурорлар өз қызметінде Құқық қорғау және арнайы органдарының ақпараттық алмасу жүйесін, Қазақстан Республикасы Бас прокуратурасының Құқықтық статистика және арнайы есепке алу жөніндегі комитетінің Бірыңғай сәйкестендірілген статистикалық жүйесін және басқа да ақпараттық ресурстары мен жүйелерін пайдаланады.

6. Азаматтық сот ісін жүргізуде заңдардың дәл және біркелкі қолданылуына қадағалауды жүзеге асыру кезінде жеке кәсіпкерлік субъектілері арасындағы дауларға, сондай-ақ корпоративтік дауларға негізсіз араласуға жол берілмейді.

2. Соттарда мемлекеттің мүддесіне өкілдік ету

7. Азаматтық істер бойынша соттарда мемлекеттің мүддесіне өкілдік ете отырып, прокурор Қазақстан Республикасының Конституциясына, АПК-не, Заңға және өзге де заңнамалық актілерге сәйкес өзінің өкілеттігін жүзеге асырады.

Аумақтық прокурорлар өздерінің орналасқан жері бойынша құзыреті шегінде бірінші және аппеляциялық сатыдағы соттарда азаматтық істерді қарау кезінде, осы соттардың орналасқан жерінде мамандандырылған прокурорлардың құзыретіне осы Нұсқаулықпен жатқызылған даулар санаттарын қоспағанда, қатысуларын және кейінгі қадағалауын қамтамасыз етеді.

Астана қаласының соты АПК-тің 27-бабының 4-бөлігінде көзделген бірінші сатыдағы соттың қағидалары бойынша қарайтын инвестициялық даулар бойынша, сондай-ақ инвестордың инвестициялық қызметіне байланысты инвесторлар мен мемлекеттік органдар арасындағы өзге де даулар бойынша қатысу және қадағалау Астана қаласының прокурорына жүктеледі.

Мамандандырылған әскери прокурорлар өздерінің орналасқан жері бойынша құзыреті шегінде осы Нұсқаулықтың 8-тармағында көзделген азаматтық істерді әскери соттардың қарауы кезінде қатысуды және кейінгі қадағалауды қамтамасыз етеді.

Мамандандырылған көлік прокурорлары өздерінің орналасқан жері бойынша құзыреті шегінде бірінші және аппеляциялық сатыдағы соттарда даудың мәні көліктік инфрақұрылым объектілері не тараптардың бірі ретінде темір жол, автомобильдік (жолаушыларды, багаждарды және жүктерді халықаралық автомобильдік тасымалдау бөлігінде), теңіз, ішкі су, әуе, қалалық рельстік және магистралдық құбыржол көлігі, ғарыш жүйесінің ұйымдары, сондай-ақ аталған объектілер мен субъектілерге қатысты өкілеттікті іске асыратын мемлекеттік органдар және көлік прокуратура органдары болып табылатын осы Нұсқаулықтың 8-тармағында көзделген азаматтық істерді қарауы кезінде қатысуды және кейінгі қадағалауды қамтамасыз етеді.

Мамандандырылған табиғатты қорғау прокурорлары өздерінің орналасқан жері бойынша құзыреті шегінде өздері талапкер, жауапкер не үшінші тұлға ретінде тартылған азаматтық істердің соттарда қарау кезінде қатысуды және кейінгі қадағалауды қамтамасыз етеді.

Аумақтық прокурорлар осы Нұсқаулықпен мамандандырылған прокурорлардың құзыретіне жатқызылған істерді сот өндірісіне қабылдаған жағдайда, осы соттардың орналасқан жері бойынша мамандандырылған прокурорларға уақтылы және тиісті түрде хабарлауын (телефонограммамен не хабарламаны тіркеуді қамтамасыз ететін өзге де байланыс құралдарымен) қамтамасыз етеді. Мамандандырылған прокурорлар қарауға тағайындалған барлық істердің мониторингін жергілікті соттың ресми сайттарын қолдана отырып немесе басқа тәсілдер арқылы жүзеге асырады.

Мамандандырылған прокуратураның құзыретіне жатқызылған істі қарайтын соттың орналасқан жерінде аталған прокуратураның болмаған не бұл туралы мамандандырылған прокурорды хабардар етпеген жағдайда соттарға қатысу және кейін сот актілерінің заңдылығын тексеру тиісті аумақтық прокурорға жүктеледі.

Мамандандырылған ауданаралық экономикалық соттарға қатысуды облыстық, Астана және Алматы қалаларының прокуратураларының тиісті құрылымдық бөлімдердің прокурорлары қамтамасыз етеді.

Көлік прокурорларының құзыретіне жататын Астана қаласының мамандандырылған ауданаралық экономикалық соты қарайтын істер бойынша қатысуды және кейінгі қадағалауды қамтамасыз ету Бас көлік прокурорына жүктеледі.

Кәмелетке толмағандардың істері жөніндегі мамандандырылған ауданаралық соттарда қатысуды қамтамасыз ету осы соттар орналасқан жердегі прокурорларға жүктеледі.

Соттармен қаралған істер бойынша аумақтық және мамандандырылған прокурорлар тоқсан сайын өзара салыстыру жүргізеді.

8. Прокурорлар келесі істер бойынша міндетті түрде процеске қатысады:

мемлекеттің мүдделерін қозғайтын істер бойынша,

қоғамдық мүдделерді немесе өздерін өз бетінше қорғай алмайтын азаматтарды қорғау талап етілгенде,

прокурордың қатысу қажеттігін сот немесе прокурор танығанда.

Сондай-ақ, заңда прокурордың келесі істер бойынша қатысуы көзделген:

прокурордың бастамасы бойынша қозғалған;

ата-ана құқығынан айыру, оны қалпына келтіру, шектеу туралы, бала асырап алу туралы, бала асырап алудың күшін жою туралы;

сайлау құқықтарын қорғау туралы;

мемлекеттік басқару органдары мен лауазымды тұлғалардың шешімдері мен әрекеттеріне (әрекетсіздігіне) дау айту туралы;

нормативтік құқықтық актілердің заңдылығына дау келтіру туралы;

азаматтың хабар-ошарсыз кеткендігін тану немесе азаматты қайтыс болды деп жариялау туралы;

азаматты әрекет қабілеттілігі шектеулі немесе әрекетке қабілетсіз деп тану туралы, кәмелетке толмағанның өз табыстарына өз бетінше билік ету құқығын шектеу немесе одан айыру туралы;

кәмелетке толмағанды толығымен әрекетке қабілетті деп жариялау туралы;

кәмелетке толмаған баланы арнаулы білім беру ұйымына немесе ерекше режимде ұстайтын ұйымға орналастыру туралы;

азаматты психиатриялық стационарға мәжбүрлеп жатқызу туралы;

туберкулезбен ауыратын және емделуден жалтарып жүрген азаматты мәжбүрлеп емдеу туралы;

шетелдікті немесе азаматтығы жоқ адамды Қазақстан Республикасының шегінен шығарып жіберу туралы;

баланы қайтару немесе қол жеткізу құқықтарын жүзеге асыру туралы.

Прокурордың соттың бастамасымен процеске қатысуына АПК-тің 268-бабының тәртібінде шығарылған ұйғарымы негіз болады.

Іс бойынша тарап болып табылмайтын және АПК-тің 54-бабының 2-бөлігінде көзделген тәртіппен процеске қатысушы прокурор сот жарыссөздерінен кейін жалпы істің мәні бойынша қорытынды береді.

Өзге тұлғалардың құқықтарын, бостандықтарын және заңмен қорғалатын мүдделерін қорғау үшін сотқа жүгінген прокурор сот жарыссөздерінде сөз сөйлейді. Жарыссөздерден кейін жалпы істің мәні бойынша прокурордың қорытындысы талап етілмейді.

Қалалардың, аудандардың прокурорлары және оларға теңестірілген прокурорлар прокурорлардың қатысуымен қаралған азаматтық істер бойынша бірінші сатыдағы соттар шығарған сот актілерін және оларды қарау кезінде берілген, тиісті номенклатуралық істе қалыптастырылатын прокурорлардың қорытындыларын есепке алуды ұйымдастырады.

9. Азаматтық сот ісін жүргізудің барлық сатыларында осы Нұсқаулықтың 8-тармағында көзделген істер бойынша процеске қатысқан прокурорлар өз бастамасы бойынша өздерінің ұстанымдарын заңнаманың талаптарына, іс материалдарына қатаң сәйкестікте белгілейді, оны дәйекті қорғайды, заңдылық, заң және сот алдында заңды тұлғалар мен азаматтардың теңдігі, тараптардың жарыспалылығы мен құқықтық теңдігін басшылыққа алады.

Азаматтық процестің барлық сатыларында іс материалдарымен танысу нәтижелерін іске қатысқан прокурор алдын ала тиісті жоғары тұрған прокурорға немесе жетекшілік ететін орынбасарға баяндайды және соңғылар берілетін қорытындыны бекітеді.

Прокурордың қорытындысы жазбаша түрде жасалады және онда мыналар көрсетіледі:

істің атауы;

тараптар;

мәлімделген талаптардың мәні;

талапкер мен жауапкердің сілтеме жасайтын мән-жайлары;

тараптар ұсынған дәлелдер туралы прокурордың пікірі олардың қатыстылығы, мүмкіндігі, анықтылығы және жеткіліктілігі тұрғысынан;

қолдануға жататын материалдық және іс жүргізу құқықтарының нормалары;

мәлімделген талаптардың мәні және сот шығындарын бөлу бойынша прокурордың тұжырымдары.

Азаматтық істің материалдарына қоса тіркеу үшін бірінші сатыдағы сотқа іске қатысқан прокурордың жазбаша түрде мазмұндалған және қолы қойылған қорытындысының тек уәждеу және қарар бөліктері беріледі.

Дегенмен, АПК-тің 186-бабында көзделген сот талқылауының тікелей және ауызша болуы қағидаттарына сай сотқа жазбаша қорытындыны беру оны ауызша жариялаудан босатпайды.

Апелляциялық, кассациялық тәртіпте қайта қарауға жататын іс бойынша қорытындыда бұған қоса мына мәліметтер көрсетіледі:

судья (баяндамашы, алқа құрамы), қайта қарауға жататын сот актілерінің мазмұны, соттың ұстанымы;

қатысқан прокурорлар, қорытындылардың қысқаша мазмұны;

шағымның (өтініштің) дәлелдемелері;

істі зерттеудің нәтижесі;

шағымның (өтініштің) негізділігі туралы тұжырымдар.

АПК-тің 416-бабының 1-бөлігіне және 450-бабының 5-бөлігіне сай апелляциялық және кассациялық сот сатыларында жазбаша түрде қорытынды беру талап етілмейді.

Қадағалау қызметі барысында мемлекеттік органдардың лауазымды тұлғалары, жеке және заңды тұлғалар тарапынан заңдылықты бұзуы анықталған жағдайда прокурор сот алдында жеке ұйғарым шығару туралы өтініш жасайды, бұл жөнінде жоғары тұрған прокурордың назарына қосымша тексеру жүргізуге шаралар қабылдау және кінәлі тұлғаларды заңда белгіленген жауаптылыққа тарту мәселені шешу, заң бұзушылықтарға ықпал ететін себептер мен жағдайларды жою мақсатында жазбаша немесе электронды құжат түрінде жеткізеді.

АПК-тің 73-бабы 1-бөлігінің талаптары бойынша бірінші сатыдағы сотқа тараптарда бар болған дәлеледемелердің ұсынылмауы аппеляциялық, кассациялық сатылардағы соттарға осы дәлелдемелерді ұсыну мүмкіндігін жояды. Сондықтан прокурорлар істі дұрыс шешуге қажет дәлелдемелерді мемлекеттік заңды тұлғалармен уақтылы ұсынылуын қамтамасыз етуге бағытталған шаралар қабылдайды.

Прокурорлар мемлекеттік мекемелер мен кәсіпорындардың мүдделерін олардың өкілдерімен тиісті түрде өкілдік етпеу фактілеріне соңғыларды және қажет болған кезде – бірінші басшыларды жауапкершілікке тартуға бастама жасай отырып, қағидатты әсер етуді.

10. Прокурорлар барлық азаматтық істер бойынша өндірісті тоқтата тұру туралы сот ұйғарымының заңдылығын тұрақты түрде тексереді, заңдылықты бұзу анықталған кезде оларды жоюға шаралар қабылдайды.

Тексеру нәтижелері және қабылданған шаралар туралы мәліметтер осы Нұсқаулықтың 20-тармағына сәйкес Департаментке жіберілетін тоқсан сайынғы ақпаратқа енгізіледі.

11. Сот қарайтын дауда прокуратура органдарының мүддесін талапкер немесе жауапкер ретінде білдіретін прокурор тараптардың іс жүргізу құқықтары мен міндеттерін пайдаланады.

АПК-тің 72-бабының 1-бөлігіне сәйкес сотта қаралатын дау бойынша прокуратура органдарының талапкер немесе жауапкер ретінде мүддесін қорғайтын прокуроры істің дұрыс шешілуіне қажетті дәлелдемелерді ұсынады. Прокурорлардың талап арыздары (арыздары) негізінде шығарылған сот актілерін нақты орындау мақсатында сот алдында қамтамасыз ету шараларын қолдану туралы мәселесін, егер арызды сотқа тапсыру барысында ондай өтініш жасалмаған болса, қояды.

Прокурорлардың талап арыздары мен арыздары негізінде қозғалған істер бойынша соттарда прокуратураның өкілдері ретінде қатысуды істі қозғаудың бастамашысы болған бөлімшелердің қызметкерлері қатысады.

Прокуратура органы немесе мекемесі іс бойынша жауапкер ретінде тартылған жағдайда іске жауапкердің өкілі ретінде қатысу әрекеттері дауланып отырған бөлімшелердің қызметкерлеріне жүктеледі.

Процесте жарыспалылықты қамтамасыз ету және көрсетілген санаттағы істер бойынша заңсыз сот шешімдерін даулау үшін жауапкершілік осы қызметкерлерге жүктеледі.

Прокурорлардың бастамасымен қозғалған істер бойынша, сондай-ақ прокуратура органы немесе мекемесі іс бойынша жауапкер ретінде тартылған даулар бойынша апелляциялық наразылық келтірілмейді. Қабылданған сот актілерімен келіспеген жағдайда прокурор апелляциялық, кассациялық шағым беруге құқылы. Кассациялық наразылық келтiру туралы өтiнiшхат Қазақстан Республикасының Бас прокуратурасына (бұдан әрі Бас прокуратура) тек Қазақстан Республикасының Жоғарғы Соты (бұдан әрі – Жоғарғы Сот) судьяларымен кассациялық сатыдағы сот отырысында қарау үшін өтінішхатты беруден бас тарту туралы шешім қабылдаған жағдайда беріледі.

Облыстардың, Астана, Алматы қалаларының прокуратуралары және оларға теңестірілген прокуратуралар талап арыздың көшірмелерін және басқа да материалдарды қоса тіркей отырып, Бас прокуратураға, прокуратура органына немесе мекемесіне қатысты сотқа талап арыздың түскендігі туралы, қабылданған шешім, келіп түскен шағымдар жайлы сот актілерін қайта қарау нәтижелері жөнінде Департаментке дереу хабарлайды.

12. Прокурорлар осы Нұсқаулықтың 8-тармағында көрсетілген істер бойынша апелляциялық тәртіппен сот актілеріне наразылық келтіру, прокурорлық қадағалаудың өзге де актілерін енгізу арқылы сот жіберген қателіктерге уақтылы шара қолдану қажет.

Астана қалалық сотының инвестициялық даулар бойынша қабылданған сот актілеріне апелляциялық наразылық келтіру Астана қаласының прокурорына жүктеледі. Жоғарғы Соттың мамандандырылған сот алқасына наразылық келтірілген жағдайда оның көшірмесі бір мезгілде (дауланған сот актісін тіркей отырып, электронды құжат түрінде) Департаментке жолданады.

АПК-тің 434-бабының 2-бөлігіне сәйкес келесі істер бойынша сот актiлері кассациялық тәртiппен қайта қарауға жатпайды:

талап қоюдан бас тартуға байланысты;

дауды татуласу, медиация немесе партисипативтік рәсім тәртібімен шешу келісімімен аяқталған.

АПК-тің 48-бабының 2-бөлігінде көзделгендей, егер бұл әрекеттер заңға қайшы келсе немесе біреудің құқықтарын, бостандықтары мен заңды мүдделерін бұзса, сот талап қоюшының талап қоюдан бас тартуын, тараптардың дауды татуласу, медиация немесе партисипативтік рәсім тәртібімен шешу келісімін қабылдамайды.

Атап айтқанда, салықтық және басқада мемлекеттік басқарудағы жария-құқықтық қатынастардан (билік пен бағыныс қатынасынан) туындайтын даулар бойынша татуласу келісімін, дауды медиация немесе партисипативтік рәсім тәртібімен шешу келісімін бекітпейді.

Оңайлатылған (жазбаша) іс жүргізу тәртібімен қаралатын істерді сот тараптарды және прокурорды шақырмай қарайды және олар кассациялық тәртіппен қайта қаралуға жатпайды.

Сонымен қатар төменде көрсетілген істер бойынша сот актiлері кассациялық тәртiппен қайта қарауға жатпайды:

талап қою сомасы екі мың айлық есептік көрсеткіштен кем болған кезде жеке тұлғалардың және талап қою сомасы отыз мың айлық есептік көрсеткіштен кем болған кезде заңды тұлғалардың мүліктік мүдделеріне байланысты;

төлем қабілетсіздігін реттеу туралы, сондай-ақ оңалту рәсімі және банкроттық рәсімі шеңберінде туындайтын даулар жөніндегі істер, оның ішінде борышкер жасасқан мәмілелерді жарамсыз деп тану туралы, борышкердің мүлкін қайтару туралы, банкроттықты немесе оңалтуды басқарушының талап қоюлары бойынша дебиторлық берешекті өндіріп алу туралы.

Сондықтан прокурорлар өз құзыреті шегінде апелляциялық мерзімде заңды күшіне енбеген және кассациялық тәртіпте қаралуға жатпайтын мемлекеттің пайдасына шығарылмаған сот актілерінің заңдылығын тексереді.

Бұл ретте прокурорлар Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2006 жылғы 9 қарашадағы № 1072 қаулысымен бекітілген Қазақстан Республикасы мемлекеттік органдарының заң қызметтері туралы үлгі Ережесінің 8-тармағы 14-ші абзацының сот актілеріне барлық сот сатыларында дер кезінде шағымдану жөніндегі талаптарын мемлекеттік органдар (мекемелер, кәсіпорындар) заң қызметтерінің орындауы бойынша түбегейлі шаралар қабылдауы қажет.

Осы тармақта көрсетілген істер бойынша заңды күшіне енген сот актілері туралы, олардың заңдылығын тексеру нәтижелері және қабылданған шаралар жөніндегі мәліметтер осы Нұсқаулықтың 20-тармағына сәйкес Департаментке тоқсан сайын жіберілетін ақпаратқа қосылады.

13. Апелляциялық наразылықтар келтіру туралы өтінішхаттар өз құзыреті шегінде облыстардың, Астана, Алматы қалаларының прокуратураларымен және оларға теңестірілген прокуратуралармен, аудан және оларға теңестірілген прокуратуралармен қаралады.

Өтінішхат қанағаттандырусыз қалдырылған жағдайда осы Нұсқаулықтың 9-тармағымен белгіленген талаптарына сай келетін прокуратураның басшысы не оны ауыстыратын тұлға бекіткен дәлелді қорытынды жасалады.

Арызданушыға берілетін жауаптарға прокуратураның басшысы не оны ауыстыратын тұлға қол қояды.

Осы Нұсқаулықтың 8-тармағында көрсетілмеген істер бойынша, прокурор, арызданушыға өз бетінше апелляциялық шағым беру құқығын түсіндіре отырып, өтінішхатты қайтаруға құқылы.

14. Апелляциялық наразылық АПК-тің 427-бабында көзделген сот шешімінің күшін жоюға немесе өзгертуге негіз болған жағдайда келтіріледі.

Апелляциялық наразылыққа қойылатын талаптар АПК-тің 404-бабымен белгіленген.

Апелляциялық наразылық келтіру құқығы бірінші сатыдағы сотта істі қарауға қатысқан прокурорға тиесілі. Бас Прокурор мен оның орынбасарлары, облыстардың прокурорлары мен оларға теңестірілген прокурорлар және олардың орынбасарлары, аудандардың прокурорлары мен оларға теңестірілген прокурорлар істі қарауға қатысқанына қарамастан, өз құзыретінің шегінде сот шешіміне наразылық келтіруге құқылы.

15. Облыстардың, Астана, Алматы қалаларының прокурорлары және оларға теңестірілген прокурорлар осы Нұсқаулықтың 8-тармағында көзделген істер бойынша, оның ішінде жеңілдетілген іс жүргізу тәртібінде шешілген істерді қоса алғанда, аппеляциялық тәртіппен қарау кезінде тиісті прокурорлардың қатысуын қамтамасыз етеді.

16. Апелляциялық сатыдағы сотта қорытынды берген кезде прокурор істің мән-жайын, сондай-ақ сотта айтылған түсіндірмелерді, сотқа қосымша ұсынылған материалдарды ескереді. Бұл ретте прокурор наразылықтың дәлелдемелерімен байланысты болмайды және заң талаптары мен нақты деректерді негізге алып әрекет етеді.

Бірінші сатыдағы сотта баяндалған прокуратура көзқарасының, оның негізді болмауына байланысты кейін өзгеруінің әрбір жағдайы, апелляциялық сатыдағы сотқа ұсынылған жаңа дәлелдер негізінде күші жойылған істерді, сот актілерін қоспағанда, негізсіз қорытындыны немесе наразылықты дайындаған қызметкерлердің жауапкершілігі туралы мәселені қарай отырып, талқылауға жатады.

Облыстардың, Астана, Алматы қалаларының прокурорлары және оларға теңестірілген прокурорлар азаматтық істер бойынша апелляциялық сатыдағы соттар шығарған, прокурорлардың қатысуымен қаралған азаматтық істер бойынша сот актілерін және оларды қарау кезінде берген қорытындыларды есепке алуды ұйымдастырады, олар тиісті номенклатура істеріне құрылады.

17. Облыстардың, Астана, Алматы қалаларының прокурорлары және оларға теңестірілген прокурорлар мемлекеттің пайдасына шығарылмаған азаматтық істер бойынша заңды күшіне енген сот актілерін тексереді.

Егер ондай сот актілерімен келіскен жағдайда, олар заңды күшіне енгеннен отыз жұмыс күннен кешіктірілмей облыстардың, Астана, Алматы қалаларының прокурорлары және оларға теңестірілген прокурорлармен не оларды ауыстыратын тұлғалармен дәлелді қорытынды бекітіледі және Бас прокуратураға жолданады (бақылау тәртібінде).

Соттар апелляциялық наразылықты негізсіз қанағаттандырусыз қалдырған кезде, сондай-ақ азаматтық істі қарау кезінде материалдық және іс жүргізу құқығының нормаларын елеулі бұзуға жол бергені анықталғанда, облыстар, Астана, Алматы қалаларының прокурорлары және оларға теңестірілген прокурорлар кассациялық наразылық енгізу туралы АПК-тің 440-бабының талаптарына сай келетін Бас прокуратураға ұсыныс жолдайды.

Көрсетілген талаптарға, сондай-ақ осы Нұсқаулықтың 22-тармағында көзделген өлшемдерге жауап бермейтін ұсыныстар қараусыз қайтарылуға жатады.

Кассациялық наразылық келтіру туралы ұсыныс Бас Прокуратураға дауланып отырған сот актісі заңды күшіне енгеннен кейін отыз жұмыс күннен кешіктірмей жолданады. Бас прокуратураға ол мерзімнен кейін келіп түскен ұсыныстар себептері дәлелді құжаттармен бекітілген түсіндірумен бірге жолданады.

Ұсыныс Бас прокуратурамен азаматтық іс келіп түскеннен кейін отыз жұмыс күні ішінде қаралады. Қосымша зерделеу мен тексеру қажет болған жағдайда ұсыныстың қарау мерзімін Бас Прокурор немесе оның орынбасарлары ұзарта алады.

18. Азаматтық сот ісін жүргізуде заңдардың қолданылуына қадағалаудың негізгі көрсеткіштері:

қадағалау сапасы;

наразылықтар сапасы;

заңдылықтың бұзылуына әрекет ету тиімділігі болып табылады.

Жоғары тұрған прокуратурамен қадағалу сапасы апелляциялық, кассациялық тәртібінде міндетті санаттағы, сондай-ақ прокурордың қатысуымен қаралған өзге де істер бойынша тараптардың шағымдары немесе жоғары тұрған прокурордың наразылығымен (төменгі тұрған прокурордың ұсынысынсыз) күші жойылған сот актілеріне мониторинг жасау негізінде бағаланады.

Қадағалаушы прокурор АПК-тің және осы Нұсқаулықтың талаптарын бұза отырып, прокурорлық ықпал ету шараларын көрмегенінен айқын (анық) заң бұзушылықтарға байланысты күші жойылған сот актілері ескеріледі. Осы мән-жайлардың болуы не болмауы бірінші, апелляциялық және кассациялық сатыларының сот актілерін зерделеу арқылы анықталады.

Осы мақсатта міндетті санаттағы және прокурордың қатысуымен қаралған өзге де істер бойынша бірінші сатыдағы соттарының прокурордың апелляциялық наразылығы негізінде күші жойылған шешімдердің, прокурорлардың апелляциялық шағымы бойынша күші жойылған шешімдерді қоспағанда, апелляциялық тәртіпте міндетті санаттағы және прокурордың қатысуымен қаралған өзге де істер бойынша бірінші саты соттарының күші жойылған шешімдерінің жалпы санына шаққандағы арақатысы бойынша апелляциялық наразылық келтіру тиімділігінің есебі жүргізіледі.

Бұдан бұрын апелляциялық наразылықсыз бірінші сатыдағы сот шешімінің күшін жойған апелляциялық қаулының (шешімнің) күші кассациялық наразылық (төмен тұрған прокурордың ұсынысымен келтірілген) негізінде жойылған жағдайда, тараптардың апелляциялық шағымдарымен күші жойылған бірінші сатыдағы соттардың шешімдерінің саны туралы статистикалық есептегі мәліметтер азаю жағына түзетіледі.

Апелляциялық наразылық келтіру тиімділігін есептеу кезінде АПК-тің 413-бабы 2-бөлігінің тәртібінде апелляциялық сатыдағы сотқа ұсынылған жаңа дәлелдемелер негізінде, егер ол туралы апелляциялық қаулыда, шешімде тікелей көрсетілген жағдайда, күші жойылған, сонымен қатар талап қоюдан бас тартуына, партисипативтік рәсім тәртібімен тараптардың бітімгерлік немесе медиациялық келісімдер жасауына байланысты күші жойылған шешімдер есепке алынбайды.

Көрсетілген тәртіп іс үшін маңызы бар мән-жайлар ауқымының дұрыс айқындалмауы және анықталмауынан, бірінші сатыдағы сот анықтаған, іс үшін маңызы бар мән-жайлардың дәлелденбеуінен, АПК-тің 427-бабының 4-бөлігінде көрсетілген іс жүргізу нормаларының бұзылуы немесе дұрыс қолданылмауы салдарынан сот шешімінің күші жойылған жағдайда, жаңа дәлелдемелер болғанның өзінде де қолданылмайды.

Статистикалық есепте жаңа дәлелдемелер негізінде күші жойылған сот актілері туралы мәліметтердің көрсетілуі тек Департаменттің жазбаша немесе электрондық құжат нысанында келісімін алғаннан кейін жүргізіледі. Жаңа дәлелдемелерді бірінші сатыдағы сотта алдыртуға және ұсынуға мүмкін болмағандығы жөнінде тиісті өтінішхат іс бойынша қабылданған сот актілерінің көшірмелерін қоса тіркей отырып, соттың процесуалдық шешімі қабылданғаннан кейін 10 күн ішінде Департаментке жолданады.

Міндетті санаттағы және прокурордың қатысуымен қаралған өзге де істер бойынша сот актілерінің кассациялық тәртіппен күші жойылуы, наразылық келтіру тиімділігінің көрсеткішін есептеместен ескеріледі.

Жоғары тұрған прокуратурамен наразылықтардың сапасы сұратып алынған, сотпен қайтарылған және қанағаттандырылмаған апелляциялық наразылықтардың мониторингі негізінде бағаланады.

Негізсіз наразылықтар есепке алынады. Оларға АПК-тің және осы Нұсқаулықтың талаптарын айқын (анық) бұза отырып әзірленген наразылықтар жатады. Осы мән-жайлардың болуы не болмауы наразылықты және іс бойынша қабылданған сот актілерін зерделеу арқылы анықталады.

Осы мақсатта апелляциялық наразылықтардың қанағаттандырылу есебі жүргізіледі, ол келесі формула бойынша есептеледі: 100 % - (қанағаттандырылмағандар/ қаралғандар) х 100 % = қанағаттандырылу.

Бұл ретте бұдан бұрын апелляциялық наразылық қанағаттандырусыз қалдырылған істер бойынша облыс немесе оған теңестірілген прокурордың ұсынысы бойынша келтірілген кассациялық наразылық қанағаттандырылған жағдайда, қанағаттандырылмаған апелляциялық наразылық саны туралы статистикалық есеп мәліметтері азаю жағына түзетіледі.

Облыстардың, Астана және Алматы қалаларының және оларға теңестірілген прокурорлары негізсіз келтірілген наразылықты кері сұратып алған жағдайда, төменгі тұрған прокурорға мұндай шешімнің себебі туралы жазбаша немесе электрондық құжат нысанында хабарлауы және мұндай қателіктердің алдын алу шараларын қолдану қажет.

Наразылық келтірген адамның не жоғары тұрған прокурордың өтінішін қанағаттандыру туралы апелляциялық сатыдағы сотпен тиісті қаулы шығарылған, сонымен қатар тараптардың апелляциялық шағымдарымен істерді қарау кезінде апелляциялық қаулыда (шешімде) соттың наразылықты кері қайтарғандығы туралы қорытындысы болған жағдайда, наразылық кері сұратылған деп саналады.

Қалған жағдайлардың барлығында, оның ішінде прокурордың бастамасы бойынша наразылықтар қайтарылған жағдайда, наразылықтар қайтарылған болып есептеуге жатады.

Жоғары тұрған прокуратурамен азаматтық істер бойынша заңдылықты бұзуға тиімді әрекет етуі прокурорлардың қатысуымен қаралған істер бойынша олардың өтінімдері негізінде заңдылықтың бұзылуы бойынша соттармен шығарылған жеке ұйғарымдарына, сонымен қатар сот отырысында анықталған мән-жайлар бойынша прокурордың бастамасымен жүргізілген тексеру мен прокурорлық қадағалау актілеріне мониторинг жасау арқылы бағаланады.

Осы мақсатта прокурорлардың қатысуымен қаралған істер бойынша олардың өтінімдерімен заңдылықтың бұзылуына қатысты соттармен шығарылған жеке ұйғарымдарының, прокурорлардың қатысуымен қаралған істер бойынша заңдылықтың бұзылуына қатысты соттармен шығарылған жеке ұйғарымдарының жалпы санына шаққандағы арақатысының есебі жүргізіледі.

Жеке қаулының прокурордың өтінімі бойынша шығарылғандығы ол туралы тікелей сот актісінде немесе сот отырысының хаттамасында көрсетілуімен, сондай-ақ істің материалдарына қоса тіркелген прокурордың жазбаша қорытындысымен куәландырылады.

Бағалау кезінде прокурорлардың өтінімдері бойынша шығарылған жеке ұйғарымдар, сонымен қатар прокурорлық тексерістер және прокурорлық қадағалау актілері (заңдылықтың бұзылуын жою, адамдарды заңда белгіленген жауаптылыққа тарту және басқалары) бойынша қабылданған шаралардың нәтижелілігі ескеріледі.

Төмен тұрған прокуратуралардың қызметін бағалау басқа да көрсеткіштер бойынша жұмыс нәтижелерін ескеру арқылы жүргізілуі мүмкін.

19. АПК-тің 438-бабының 1-бөлігіне сәйкес Бас Прокурор немесе оның тапсырмасы бойынша Бас Прокурордың орынбасарлары, облыстардың, Астана, Алматы қалаларының прокурорлары және оларға теңестірілген прокурорлар азаматтық істі кассациялық тәртіпте тексеру үшін тиісті соттан сұратып ала алады.

Облыстардың, Астана, Алматы қалаларының прокурорлары және оларға теңестірілген прокурорлар тиісті сұрату келіп түскен кезде оны әрі қарай Бас прокуратураға жолдау үшін дереу соттардан сұратады. Бас прокуратураның прокурорлық қадағалау жай-күйіне талдау және жинақтау жүргізу туралы тапсырмалары мен тапсырыстары келіп түскен кезде, азаматтық істер оларды сұратып алу арқылы не сот актілерінің заңдылығы мен негізділігі Қазақстан Республикасы Конституциясының 83-бабына, АПК-тің 54-бабының 1-бөлігіне сәйкес соттарда тікелей тексеріледі.

20. Азаматтық сот ісін жүргізудегі заңдардың қолданылуына прокурорлық қадағалаудың жай-күйі туралы ақпаратты, сондай-ақ осындай талдауға негізделген прокурорлық қадағалауды жетілдіру, заңдылықты бұзуға ықпал ететін себептер мен мән-жайларды жою мақсатында қолданыстағы заңнамаға өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы ұсыныстар Бас прокуратураға кемінде тоқсанына бір рет жолданады.

Аумақтық прокурорлар және оларға теңестірілген прокурорлар өз қызметтерін жетілдіру мақсатында азаматтық сот ісін жүргізуде заңдардың қолданылуына осы Нұсқаулықтың 8-тармағында көрсетілген істер бойынша прокурорлық қадағалау практикасын жүйелі талдайды, олар бойынша бірыңғай ақпарат (бақылау тәртібінде) жоғары тұрған прокуратураға жарты жылда бір рет жолданады.

Облыстардың, Астана, Алматы қалаларының прокурорлары және оларға теңестірілген прокурорлар көрсетілген ақпаратты есепті кезеңнен кейінгі айдың 7-күніне қарай Бас прокуратураға ұсынады.

Жоғары тұрған прокурорлар төменгі тұрған прокурорларды ұйымдастыру-әдістемелік сипаттағы материалдармен қамтамасыз етеді, жұмыстың оң тәжірибесін таратады. Прокуратура қызметкерлерінің іскерлік және құқықтық біліктілігін арттыру бойынша оқу-әдістемелік іс-шараларын тұрақты негізде өткізеді, оларды тағлымдамадан өткізеді.

Ақпараттық хаттарды қарау нәтижелері бойынша прокурорлар ұқсас азаматтық-құқықтық даулар бойынша қабылданған қаулы соттардың құқық нормаларын түсіндіруіндегі және қолдануындағы бірізділікті бұзатын сот актілерін жедел анықтауға, құзыреті шегінде наразылық келтіруге шаралар қабылдауға, бұл туралы дер кезінде жоғары тұрған прокурорға хабарлауға тиіс.

3. Қазақстан Республикасы Бас прокуратурасында азаматтық сот ісін жүргізуде заңдардың қолданылуына қадағалауды ұйымдастыру

21. Департамент прокурорлары Жоғарғы Соттың мамандандырылған алқасының:

бірінші сатыдағы соттың қағидалары бойынша қарайтын Орталық сайлау комиссиясының, Референдумның орталық комиссиясының шешімдеріне және әрекеттеріне (әрекетсіздігіне) дау айту туралы; тарап ірі инвестор болып табылатын инвестициялық дауларға;

Апелляциялық сатыда - Астана қаласының соты инвестициялық даулар бойынша, сондай-ақ инвестордың инвестициялық қызметіне байланысты инвесторлар мен мемлекеттік органдар арасындағы өзге де даулар бойынша шығарған сот актілеріне берілген апелляциялық шағымдарды апелляциялық тәртіпте қарауына қатысады.

Жоғарғы Соттың азаматтық істер жөніндегі сот алқасының отырысында кассациялық тәртіпте қаралатын осы Нұсқаулықтың 8-тармағында көзделген істер бойынша қатысуды Бас Прокурордың тапсырмасы бойынша оның орынбасарлары, бағыныстағы прокурорлар қамтамасыз етеді.

Жоғарғы Соттың мамандандырылған сот алқасы мен азаматтық істер жөніндегі сот алқасының қарауына тағайындалған азаматтық істерді зерделеу нәтижелері бойынша Департамент прокурорлары осы Нұсқаулықтың 9-тармағында белгіленген талаптарға сәйкес дәлелді қорытындылар жасайды.

Жоғарғы Соттың мамандандырылған сот алқасының қарауына тағайындалған (бірінші және апелляциялық тәртіпте) азаматтық істер бойынша қорытындыларды Департамент бастығы, ал Жоғарғы Соттың азаматтық істер жөніндегі сот алқасының (кассациялық тәртіпте) қарауына тағайындалған азаматтық істер бойынша қорытындыларды Бас Прокурордың жетекшілік ететін орынбасары бекітеді.

Прокурорлардың қатысуымен Жоғарғы Сотта қаралған азаматтық істер бойынша сот актілерін және оларды қараған кезде Департамент прокурорлар берген қорытындыларды есепке алуды жүргізеді (бөлек бірінші, апелляциялық, кассациялық сот сатылары және жаңадан ашылған мән-жайлар бойынша сот актілерін қайта қарау бойынша).

Бас Прокурордың және оның орынбасарларының тапсырмасы бойынша бағыныстағы прокурорлар Жоғарғы Соттың заңды күшіне енген сот актілерін даулау туралы азаматтық процеске қатысушылардың өтініштерін алдын ала қарауына қатысады.

22. Бас прокуратурамен заңды күшіне енген сот актілерінің заңдылығы кассациялық тәртіпте жеке және заңды тұлғалардың өтінішхаттары, облыстардың, Астана, Алматы қалаларының прокурорлары және оларға теңестірілген прокурорлардың наразылық келтіру туралы ұсыныстары негізінде немесе өз бастамасымен тексеріледі.

Кассациялық наразылық келтіру туралы өтінішхаттың мазмұнына қатысты талаптар АПК-тің 441-бабында көзделген.

Заңды өкілмен берілген өтінішхатқа оның өкілеттігін куәландыратын құжаттар қоса тіркеледі.

Өкілдікті тапсырмамен жүзеге асыратын өкілдің өкілеттігін куәландыру АПК-тің 61-бабының талаптарымен рәсімделеді.

Өкілдікті тапсырмамен жүзеге асыратын өкілдің өтінішхатына заңмен берілген және рәсімделген сенімхат тіркеледі.

Сонымен қатар, АПК-тің 61-бабының 5-бөлігіне сәйкес АПК-тің 58-бабы 1-бөлігінің 6)-тармақшасында көрсетілген өкіл жоғары заң білімі жөніндегі дипломның куәландырған көшірмесін тіркейді.

Адвокатпен берілген өтінішхатқа, сот актілерін даулауға өкілеттік беретін сенімхаттан басқа, нақты істі жүргізуге арналған өкілеттіктері берілетін ордер тіркеледі.

Көрсетілген талаптарға жауап бермейтін кассациялық наразылық келтіру туралы өтінішхаттар, атап айтқанда:

өтінішхатты АПК-тің 435-бабына сәйкес заңды күшiне енген осы сот актiсiне дау айтуға құқығы жоқ адамдар берсе;

өтінішхат АПК-тің 436-бабының бiрiншi бөлiгiнде көрсетiлген мерзiм өткеннен кейiн берiлсе;

өтінішхат АПК-мен белгіленген шағым жасау тәртібі бұзыла отырып берiлсе;

өтiнiшхат беретін адамның немесе оның мүддесінде берілген адамның аты-жөні, оның тұрғылықты жерi немесе орналасқан жерi және iстегi процестік жағдай көрсетілмеуі;

iске қатысатын адамдар, олардың тұрғылықты жерлері немесе орналасқан жерлерi көрсетілмеуі;

iстi бiрiншi, апелляциялық сатыларда қараған соттар жөнінде ақпарат және олар қабылдаған шешiмдердiң мазмұны көрсетілмеуі;

наразылық келтіруге ұсынылған сот актісінің көрсетілмеуі;

материалдық және процестік құқық нормаларының бұзылуы неде екендігі нұсқалмауы;

сот актілерін қайта қараудың ерекше негіздері неде екендігі нұсқалмауы (егер өтінішхат АПК-тің 438-бабының 6-бөлігіне сәйкес берілген жағдайды);

өтiнiшхатта оны берген адамның қолы қойылмауы;

өкілдікті тапсырмамен жүзеге асыратын өкілдің сенімхаты тіркелмеуі;

дипломның куәландырған көшірмесін тіркемей берілген өтінішхат (егер өтінішхат АПК-тің 58-бабы 1-бөлігі 6)-тармақшасында көрсетілген өкілмен берілген жағдайда);

өкілеттігін куәландыратын құжаттарды тіркемей заңды өкілмен берілген өтінішхат;

ордерді тіркемей адвокатпен берілген өтінішхат оларды берген адамдарға қайтарылуға жатады.

Сондай-ақ, прокурор АПК-тің 13, 15, 25-баптарында көзделген тараптардың тең құқықтылығы және сот ведомстволығының басымдығы қағидаттарын басшылыққа ала отырып, кассациялық наразылық келтіру туралы өтінішхатты, егер арызданушы осындай құқығын жүзеге асырмаған болса, тікелей кассациялық сот алқасына жүгіну мақсатында қайтаруға құқылы. АПК-тің 441-бабының талаптарын сақтай отырып, АПК-тің 112-бабында көрсетілген тұлғалармен берілген өтінішхаттарды қоспағанда, оларға:

асыраушысының қайтыс болуынан келтірілген зиянды өтеу туралы даулар бойынша талап қоюшылар;

жұмысына байланысты денсаулығының зақымдануынан келтірілген не қылмыстық құқық бұзушылықпен келтірілген зиянды өтеу туралы даулар бойынша талап қоюшылар;

Ұлы Отан соғысының қатысушылары, соларға теңестірілген адамдар, кәсіпкерлік қызметке байланысты емес даулар бойынша талап қоюшылар мен жауапкерлер;

мерзімді қызметтегі әскери қызметшілер, І және ІІ топтардағы мүгедектер, жасына байланысты зейнеткерлер;

заңға сәйкес ақталған адамдарға олардың зиянын өтеу туралы даулар бойынша талап қоюшылар жатады.

Бұл ретте арызданушыға өтінішхатты қайтаруға негіз болған себептер жойылғаннан кейін қайталап Бас прокуратураға немесе тікелей Жоғарғы Сотқа жүгіну құқығы түсіндіріледі.

23. Кассациялық наразылықты келтіру туралы өтінішті қарау қажет болғанда іс материалдарын сұратып алу арқылы жүзеге асырылады. Бұл жағдайда азаматтық іс жауапты орындаушыға өтініш келіп түскен сәттен бастап 5 күннің ішінде сұратылады. Ерекше жағдайларда Бас Прокурордың, оның орынбасарларының, Департамент бастығының тапсырмасы болған жағдайда азаматтық іс өтінішхат прокуратураға келіп түскен сәттен бастап 15 күннің ішінде сұратылады.

АПК-тің 438-бабының 4-бөлігі, 443-бабы бойынша өтінішхат келіп түскен сәттен бастап отыз жұмыс күннің ішінде қаралады, ал азаматтық іс сұратылған жағдайда – іс прокуратураға келіп түскен сәттен бастап отыз жұмыс күннің ішінде қаралады. Бұл ретте мерзімдер АПК-тің 122-бабының 2-бөлігінде және 123-бабында көзделген тәртіппен есептеледі.

Өтініш қанағаттандырусыз қалдырылған жағдайда осы Нұсқаулықтың 9-тармағында айқындалған талаптарға сәйкес дәлелді қорытынды жасалынып, ол жетекшілік ететін орынбасарымен бекітіледі.

Қажет болған жағдайда Департамент бастығы не оны ауыстыратын тұлға облыстардың, Астана, Алматы қалаларының прокурорларына және оларға теңестірілген прокурорларға іс үшін маңызды мән-жайлардың толық, объективті және жан-жақты анықтау мақсатында, сондай-ақ кассациялық наразылық келтіру туралы ұсыныс енгізу мәселесін шешу үшін қосымша тексеру жүргізуді тапсыра алады.

Бұл орайда арызданушыға Бас прокуратураға тиісті өтінішхатпен қайталап жүгіну құқығы түсіндіріледі.

24. АПК-тің 435-бабының 2-бөлігіне сәйкес заңды күшіне енген сот актілеріне наразылық келтіру құқығы Бас Прокурорға тиесілі.

Бас Прокурор келтірген кассациялық наразылығын қолдауды Бас Прокурордың тапсырмасы бойынша оның орынбасарлары және бағыныстағы прокурорлар қамтамасыз етеді.

Қазақстан Республикасы Бас Прокурорының 2016 жылғы 29 қаңтардағы № 21 бұйрығына 2-қосымша

Қазақстан Республикасы Бас Прокурорының күші жойылған кейбір бұйрықтарының тізбесі

1) "Азаматтық істер бойынша сот актілерінің заңдылығын прокурорлық қадағалауды ұйымдастыру және соттарда мемлекеттің мүддесіне өкілдік ету жөніндегі Нұсқаулықты бекіту туралы" Қазақстан Республикасы Бас Прокурорының 2012 жылғы 13 желтоқсандағы № 151 бұйрығы (Нормативтік құқықтық актілерді мемлекеттік тіркеу тізілімінде № 8288 тіркелген).

2) "Азаматтық істер бойынша сот актілерінің заңдылығын прокурорлық қадағалауды ұйымдастыру және соттарда мемлекеттің мүддесіне өкілдік ету жөніндегі Нұсқаулықты бекіту туралы" Қазақстан Республикасы Бас Прокурорының 2012 жылғы 13 желтоқсандағы № 151 бұйрығына өзгертулер енгізу туралы Қазақстан Республикасы Бас Прокурорының 2014 жылғы 4 тамыздағы № 79 бұйрығы (Нормативтік құқықтық актілерді мемлекеттік тіркеу тізілімінде № 9721 тіркелген).

3) "Азаматтық істер бойынша сот актілерінің заңдылығын прокурорлық қадағалауды ұйымдастыру және соттарда мемлекеттің мүддесіне өкілдік ету жөніндегі Нұсқаулықты бекіту туралы" Қазақстан Республикасы Бас Прокурорының 2012 жылғы 13 желтоқсандағы № 151 бұйрығына өзгертулер енгізу туралы Қазақстан Республикасы Бас Прокурорының 2015 жылғы 11 наурыздағы № 42 бұйрығы (Нормативтік құқықтық актілерді мемлекеттік тіркеу тізілімінде № 10718 тіркелген).