Об утверждении Методики построения индекса цен оптовых продаж

Приказ и.о. Председателя Комитета по статистике Министерства национальной экономики Республики Казахстан от 16 февраля 2016 года № 36. Зарегистрирован в Министерстве юстиции Республики Казахстан 15 марта 2016 года № 13452.

В соответствии с подпунктом 5) статьи 12 Закона Республики Казахстан от 19 марта 2010 года "О государственной статистике", и подпунктом 258) пункта 17 Положения о Министерстве национальной экономики Республики Казахстан, утвержденного постановлением Правительства Республики Казахстан от 24 сентября 2014 года № 1011, ПРИКАЗЫВАЮ:

Сноска. Преамбула - в редакции приказа Председателя Комитета по статистике Министерства национальной экономики РК от 08.09.2020 № 36 (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

1. Утвердить прилагаемую Методику построения индекса цен оптовых продаж.

2. Управлению статистики цен совместно с Юридическим управлением Комитета по статистике Министерства национальной экономики Республики Казахстан обеспечить в установленном законодательством порядке:

1) государственную регистрацию настоящего приказа в Министерстве юстиции Республики Казахстан;

2) в течение десяти календарных дней после государственной регистрации настоящего приказа направление его копии на официальное опубликование в периодических печатных изданиях и информационно-правовой системе "Әділет";

3) направление в печатном и электронном виде в течение пяти рабочих дней со дня получения зарегистированного приказа в Республиканское государственное предприятие на праве хозяйственного ведения "Республиканский центр правовой информации" для включения в Эталонный контрольный банк нормативных правовых актов Республики Казахстан;

4) размещение настоящего приказа на интернет-ресурсах Комитета по статистике Министерства национальной экономики Республики Казахстан.

3. Управлению статистики цен Комитета по статистике Министерства национальной экономики Республики Казахстан довести настоящий приказ до структурных подразделений и территориальных органов Комитета по статистике Министерства национальной экономики Республики Казахстан для руководства и использования в работе.

4. Контроль за исполнением настоящего приказа возложить на заместителя Председателя Комитета по статистике Министерства национальной экономики Республики Казахстан (Джаркинбаев Ж.А.).

5. Настоящий приказ вводится в действие по истечении десяти календарных дней со дня его первого официального опубликования.

Исполняющий обязанности
Председателя Комитета по
статистике Министерства
национальной экономики
Республики Казахстан	Б. Иманалиев

Утверждена приказом исполняющего обязанности Председателя Комитета по статистике Министерства национальной экономики Республики Казахстан от 16 февраля 2016 года № 36

Методика построения индекса цен оптовых продаж

Глава 1. Общие положения

Сноска. Заголовок главы 1 - в редакции приказа Председателя Комитета по статистике Министерства национальной экономики РК от 08.09.2020 № 36 (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

1. Настоящая Методика построения индекса цен оптовых продаж (далее – Методика) относится к статистической методологии, формируемой в соответствии с международными стандартами и утверждаемой в соответствии с Законом Республики Казахстан от 19 марта 2010 года "О государственной статистике" (далее – Закон).

2. Методика определяет основные аспекты и методы общегосударственного статистического наблюдения за уровнем цен оптовых продаж, охват и систему классификаций, отбор обследуемых выборочных совокупностей, формирование весовых составляющих и расчет индексов цен различного уровня агрегирования.

3. Настоящая Методика применяется Комитетом по статистике Министерства национальной экономики Республики Казахстан и его территориальными органами при проведении общегосударственного статистического наблюдения за ценами оптовых продаж товаров, продукции и построении индекса цен оптовых продаж.

4. Методика разработана с учетом принципов и рекомендаций "Руководства по индексу цен производителей: теория и практика", подготовленного Международной организацией труда, Международным Валютным Фондом, Организацией экономического сотрудничества и развития, Статистическим бюро Европейских сообществ, Европейской экономической комиссией Организации Объединенных Наций и Всемирным банком.

5. Индекс цен оптовых продаж характеризует изменение цен на товары (продукцию), предназначенные для последующей продажи или иных целей, не связанных с личным, семейным, домашним и иным подобным использованием.

Целью построения индекса цен оптовых продаж является измерение величины изменения цен на товары (продукцию), реализуемые субъектами оптовой торговли.

Индекс цен оптовых продаж учитывает операции по продаже товаров (продукции) отечественного производства и поступивших по импорту, позволяющие определять различия в тенденциях изменения цен на товары (продукцию) различных стран производителей.

6. Данные об изменении цен оптовых продаж используются:

1) в качестве дефлятора переоценки объемов оптовой торговли и сектора внутренней торговли в системе национального счетоводства;

2) для расчета индекса физического объема оптового товарооборота;

3) для осуществления экономического мониторинга, анализа рынка производства и реализации конкретных товаров, продукции.

7. В настоящей Методике используются понятия в значениях, определенных в Законе, и следующие определения:

1) агрегированный индекс цен – относительный показатель, который характеризует изменение цен по отдельной подгруппе, группе или изучаемому явлению в целом и формируется на основе индивидуальных индексов цен;

2) агрегирование – объединение экономических показателей низкого уровня в более крупные совокупности на всех последующих уровнях;

3) регистрация цен – сбор первичных статистических данных о ценах (тарифах) на товары и услуги при проведении общегосударственных статистических наблюдений;

4) базовый объект – юридическое лицо, отобранное для наблюдения и регистрации в нем цен. Выборочная совокупность базовых объектов должна отвечать основному требованию – репрезентативному представлению в географическом и отраслевом разрезах;

5) спецификации – описание или перечень характеристик, которые используются для идентификации отдельного товара, отбираемого для регистрации цен;

6) индивидуальный (элементарный) индекс цен – изменение цен одного элемента изучаемой совокупности (конкретного товара, услуги);

7) классификация – разделение множества объектов на группы по сходству или различию в соответствии с принятыми признаками;

8) импутация – процесс замены пропущенных, некорректных или несостоятельных значений другими значениями;

9) вес индекса – это величина, отражающая значимость каждого индивидуального элемента в их общей совокупности;

10) вид деятельности – процесс создания однородного набора продукции (товаров и услуг), характеризующих наиболее разукрупненные категории классификации видов деятельности. Основной вид деятельности юридического лица – вид деятельности, добавленная стоимость которого превышает добавленную стоимость любого другого вида деятельности, осуществляемого юридическим лицом. Вторичный вид деятельности юридического лица – вид деятельности, который осуществляется помимо основного с целью производства продукции (работ, услуг) для третьих лиц;

11) товар-представитель – определенный вид товара в товарной группе, который отличается незначительными особенностями (деталями), не влияющими на качество и основные потребительские свойства товаров и однородны по своему потребительскому назначению;

12) взвешивание – процедура, применяемая в индексных расчетах для получения сводных показателей и обеспечивающая соизмеримость разных товаров, непосредственно не поддающихся суммированию;

13) схема взвешивания – совокупность весов конкретных видов продукции (товаров), услуг, определенная по всем степеням агрегации согласно стандартной классификации;

14) торговая скидка – скидка с цены товара, предоставляемая продавцом покупателю в связи с условиями внешнеторговой сделки и в зависимости от текущей конъюнктуры рынка;

15) торговая надбавка – элемент цены продавца, обеспечивающий ему возмещение затрат по продаже товаров и получение прибыли;

16) выборка – отдельные позиции из утвержденных классификаторов, номенклатур и справочников, используемые при сборе и обработке статистических данных.

Сноска. Пункт 7 с изменениями, внесенными приказами Председателя Комитета по статистике Министерства национальной экономики РК от 20.06.2019 № 2 (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования); от 08.09.2020 № 36 (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

Глава 2. Охват и система классификации

Сноска. Заголовок главы 2 - в редакции приказа Председателя Комитета по статистике Министерства национальной экономики РК от 08.09.2020 № 36 (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

8. Определение сферы охвата индекса цен и установление предельных границ или рамок выборки общегосударственного статистического наблюдения за ценами оптовых продаж товаров, продукции зависит от конечной цели составления индекса и основного направления его использования.

Для индекса цен оптовых продаж определяются рамки экономического, географического и отраслевого охвата, статистические единицы наблюдения (категории базовых объектов).

9. Экономическая сфера индекса цен оптовых продаж характеризуется охватом операций, по которым осуществляются ценовые сделки купли-продажи оптовых партий продукции, товаров.

Конечной целью хозяйственной деятельности любого предприятия является нахождение выгодного экономического пространства для реализации произведенной продукции, товаров. Производители осуществляют реализацию продукции, товаров через собственную систему сбыта и используя услуги посредников. Организация оптовой торговли подразделяется на торговлю за вознаграждение (или на договорной основе) и от собственного имени.

Оптовая торговля за вознаграждение осуществляется комиссионными агентами и другими посредниками, которые совершают сделки от имени фирм и других лиц, не устанавливают цены на реализуемые товары, работают за комиссионное вознаграждение.

Торговую деятельность от собственного имени ведут самостоятельные субъекты оптовой торговли. Они приобретают товары, продукцию в собственность, получают прибыль от их реализации и обладают самостоятельностью в вопросах установления маркетинговой системы продаж и ценообразования.

Экономической сферой охвата индекса цен оптовых продаж являются сделки, совершаемые только самостоятельными хозяйствующими субъектами оптовой торговли, что отражает реальные тенденции изменения цен.

10. В рамках географического охвата для построения индекса цен оптовых продаж обследуются оптовые торговые объекты во всех регионах республики. Региональные индексы имеют особую значимость из-за различий ассортимента оптовых рынков и существования межрегиональных различий в ценах на однородные разновидности реализуемых товаров, продукции.

Географический охват предусматривает учет торговых объектов, размещающихся как в зонах производства товаров, так и в центрах их массового потребления. В число базовых включаются объекты, осуществляющие оптовые продажи на данной территории региона по месту их нахождения независимо от места регистрации юридического лица.

11. Отраслевой охват индекса цен оптовых продаж учитывает изменение цен на товары, продукцию, реализуемые оптовыми торговыми объектами, относящимися к следующим видам экономической деятельности:

1) оптовая и розничная торговля автомобилями и мотоциклами и их ремонт. В этом виде деятельности в наблюдение за ценами включаются оптовые продажи новых и бывших в употреблении транспортных средств (легковые и грузовые автомобили), колесных тягачей, запчастей и аксессуаров для автомобилей;

2) оптовая торговля, за исключением автомобилей и мотоциклов. В этом виде деятельности в наблюдение за ценами включаются оптовые продажи сельскохозяйственного сырья, продуктов питания, древесины, строительных материалов, машин, оборудования, химических товаров, текстильных изделий, табачной продукции и других товаров.

Наблюдением охватываются две категории самостоятельных хозяйствующих субъектов:

1) субъекты, для которых оптовая торговля является основным видом деятельности;

2) субъекты различных отраслей экономики, для которых оптовые продажи являются вторичным видом деятельности.

12. Классификационная система является основой для формирования выборки, определяет структуру индекса и какие товары, продукция им охватываются.

Существуют стандартные статистические классификации, применение которых позволяет получить содержательные ряды данных, пригодные для использования и сопоставимые на международном уровне.

Основными стандартными статистическими классификациями, используемыми для построения индекса цен оптовых продаж, являются:

1) для определения видов экономической деятельности и классов услуг оптовой торговли - классификация продукции по видам экономической деятельности;

2) для определения видов услуг оптовой торговли - статистическая классификация услуг внутренней торговли;

3) для определения видов, подвидов товаров, продукции:

статистическая классификация промышленной продукции (товаров, услуг);

статистическая классификация продукции (услуг) сельского, лесного и рыбного хозяйства;

статистическая классификация услуг.

Для обеспечения ценовой оценки товары, продукция оптовой торговли подразделяются на:

1) потребительские товары, в том числе продовольственные (продукты питания, напитки, табачные изделия) и непродовольственные (автомобили пассажирские, текстильные изделия, товары бытового назначения, фармацевтическая продукция и другое);

2) продукцию промежуточного потребления - товары и услуги, используемые в целях производства других товаров и услуг (зерно, лесоматериалы и строительные материалы, металлопродукция, топливо, химические товары и другое);

3) средства производства - машины, оборудование (автомобили грузовые, шины, компьютерное оборудование, офисная и сельскохозяйственная техника и другое).

Сноска. Пункт 12 - в редакции приказа Председателя Комитета по статистике Министерства национальной экономики РК от 08.09.2020 № 36 (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

13. На основе статистических классификаций и с учетом специализации оптовой торговли каждого региона формируются региональные перечни видов, подвидов товаров, продукции, являющиеся основой статистического наблюдения за ценами и составляющие структуру индекса цен оптовых продаж для них.

Сноска. Пункт 13 - в редакции приказа Председателя Комитета по статистике Министерства национальной экономики РК от 08.09.2020 № 36 (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

Глава 3. Отбор базовых объектов

Сноска. Заголовок главы 3 - в редакции приказа Председателя Комитета по статистике Министерства национальной экономики РК от 08.09.2020 № 36 (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

14. Общегосударственное статистическое наблюдение за ценами оптовых продаж осуществляется по выборочной совокупности базовых объектов.

Базовым объектом в сфере оптовой торговли считается торговый объект, имеющий на праве собственности товары и осуществляющий их покупку с целью последующей перепродажи, а также оказывающий услуги по организации оптового оборота товаров.

Базовые объекты организуют приемку, сортировку, хранение, отпуск товаров покупателям, оказывают покупателям различные услуги: по подготовке продукции к потреблению, коммерческо-информационные, транспортные, транспортно-экспедиционные, лизинговые и другие. К ним относятся дистрибьюторы, совместные фирмы, ассоциации, товарные склады, закупочные конторы, базы, магазины и рынки, ведущие торговлю крупными и мелкими партиями товаров.

15. Генеральной совокупностью для выборки базовых объектов оптовой торговли являются данные статистического бизнес-регистра и первичные статистические данные обследования субъектов внутренней торговли, представляющих информацию об объемах оптовых продаж.

16. Отбор базовых объектов производится методом основного массива, при котором обследованию подвергаются наиболее значимые единицы изучаемой совокупности. Преимуществом данного метода является получение данных, характеризующих генеральную совокупность на основании детального обследования отдельных единиц, осуществление обработки информации и формирования результатов в более короткие сроки и с наименьшими затратами ресурсов.

В структуре действующих субъектов оптовой торговли доля крупных и средних, включенных в выборку, составляет более 60 процентов, остальная часть приходится на малые. Из-за подверженности малых субъектов оптовой торговли частой смене форм собственности, профиля специализации оптовой торговли и ассортимента товаров, продукции, предпочтение при отборе отдается крупным и средним субъектам оптовой торговли.

17. Основными критериями включения субъекта оптовой торговли в выборку являются:

1) масштабность – охват субъектов различных форм, видов собственности и организационно-правовых форм;

2) различная специфика оптовой торговли (универсальная или специализированная) и широта ассортимента товаров, продукции (широкая, ограниченная и узкая);

3) регулярные торговые сделки в течение отчетного года;

4) реализация видов товаров, продукции отечественного и импортного производства;

5) действующая маркетинговая система установления цен в зависимости от объемов поставки.

18. Оптимальный объем выборки достигается, если отобранные базовые объекты обеспечивают максимально возможный охват основных групп, классов, видов, подвидов товаров, продукции, определенных для обследования.

19. Выборочное наблюдение предусматривает ежегодную актуализацию и пересмотр отобранных базовых объектов в зависимости от инфраструктуры оптового рынка.

Актуализация осуществляется на основе анализа первичных статистических данных об объемах услуг оптовых продаж. В список базовых объектов включаются новые субъекты, имеющие регулярные объемы оптового товарооборота и отвечающие критериям отбора, указанным в пункте 17 настоящей Методики. Под пересмотром понимается преднамеренная замена наблюдаемого базового объекта на аналогичный со схожей товарной специализацией и условиями оптовой деятельности.

В течение отчетного года в выборку включаются новые субъекты оптовой торговли, предварительно анализируемые на соответствие действующим критериям отбора, приведенным в пункте 17 настоящей Методики.

Глава 4. Отбор товаров, продукции

Сноска. Заголовок главы 4 - в редакции приказа Председателя Комитета по статистике Министерства национальной экономики РК от 08.09.2020 № 36 (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

20. Общегосударственное статистическое наблюдение за ценами оптовой торговли осуществляется по выборочной совокупности товаров, продукции. Формирование выборки осуществляется в три этапа и на каждом используются определенные критерии для отбора.

На первом этапе определяется макроструктура услуг оптовой торговли, объединенная в классы услуг.

На втором этапе отбираются виды, подвиды товаров, продукции, относящихся к определенному классу услуг оптовой торговли. Отобранные для ценового наблюдения классы услуг оптовой торговли отражают основные направления оптовых продаж в республике, а виды, подвиды товаров, продукции – их состав, как основу товарооборота. Первый и второй этапы формирования выборки осуществляются централизованно.

На третьем этапе отбираются конкретные позиции, ассортиментный состав, отражающий региональную дифференциацию оптового рынка и имеющий ценовую информацию по различным странам производства.

21. Для отбора классов услуг оптовой торговли используются данные общегосударственного статистического наблюдения об объемах оптовых продаж за определенный год, выбранный в качестве базового для построения схемы взвешивания.

Для включения в выборку классы услуг оптовой торговли анализируются на предмет соответствия целям статистического наблюдения. Задачей ежемесячного обследования цен оптовых продаж является построение индексов цен, имеющих непрерывный динамический ряд в течение нескольких лет. Выборкой не охватываются классы, товародвижение в которых в течение года носит ярко выраженный сезонный (временный) или эпизодический характер.

22. Для отбора видов, подвидов товаров, продукции оптовой торговли используются данные общегосударственного статистического наблюдения об объемах оптовых продаж за текущий год и год, предшествующий отчетному.

Подходы к отбору видов, подвидов товаров, продукции зависят от особенностей товарной группы – широты ассортимента и регулярности продажи на оптовом рынке.

Отбираются виды, подвиды товаров, продукции, имеющие более 50 процентов региональной представительности.

Среди товаров массового спроса применяется способ типического отбора, критерием которого является степень преобладания вида, подвида товара, продукции в общем объеме данного класса услуг оптовой торговли.

Среди товаров не массового спроса и специфических их видов, наряду с включением типичных представителей, используется целенаправленный отбор.

При выборке видов, подвидов товаров, продукции, относящихся к средствам производства и сырью для промежуточного потребления, учитывается фактор гомогенности входящих в них товаров, продукции. Отбираются виды и подвиды, конкретные разновидности в которых обладают свойством однородности по назначению и идентичности единиц измерения.

Во всех товарных группах обязательно отбираются виды, подвиды товаров, продукции, представленные на оптовом рынке товарами импортного производства, независимо от величины их товарооборота.

23. На основе отобранных классов услуг оптовой торговли и подобранных к ним видам, подвидам товаров, продукции определяется региональный перечень для ценового наблюдения, отражающий специализацию оптовой торговли каждого из регионов республики.

24. По каждому виду, подвиду товаров, продукции определяются конкретные товары-представители, по которым представляется информация о ценах оптовых продаж.

Обследуются товары-представители с неизменными качественными спецификациями, определенного размера оптовой партии поставки, при одинаковых условиях их продажи и оплаты. К спецификациям отобранного для наблюдения товара-представителя относятся: марка, сорт, модель, размер и вес, упаковка, тип потребителя и другое.

25. Товары-представители отбираются согласно следующим критериям:

1) отражают внутривидовые и ассортиментные особенности того или иного вида товара, продукции;

2) представляют наиболее массовые оптовые партии продажи данного вида товара, продукции (более 30 процентов общего объема продаж);

3) имеются в продаже в течение продолжительного времени и характеризуются высокой скоростью товарообращения;

4) доступны с точки зрения сбора ценовой информации и обеспечивают минимизацию существующей вариации цен между одноименными разновидностями.

По каждому виду, подвиду товаров, продукции регионального перечня подбираются не менее 3-5 разновидностей товаров-представителей, к примеру:

1) вид продукции – "Куры, индейки, утки, гуси и цесарки свежие, охлажденные, мороженые, части тушек";

2) товары-представители:

бедро куриное охлажденное, на подложке, производитель Усть-Каменогорская птицефабрика, Республика Казахстан (далее – РК);

бедро куриное замороженное, вакуумная упаковка 500 грамм, производитель Россия;

голень куриная замороженная, вакуумная упаковка 500 грамм, производитель РК и производитель Россия;

грудки куриные, замороженная, вакуумная упаковка 500 грамм, производитель РК и производитель Украина;

филе утки, замороженная, вакуумная упаковка 500 грамм, производитель Китай.

26. Определенный для ценового наблюдения набор товаров-представителей остается неизменным в течение отчетного года. В случаях невозможности наблюдения по уже отобранным товарам-представителям, допускается включение новых товаров-представителей внутри вида, подвида товара, продукции. Новые товары-представители должны быть той же страны производства, что и выбывшие, иметь близкие по характеристикам спецификации и незначительно отличаться по уровню цены (отклонение не более 10 процентов).

Глава 5. Регистрация цен

Сноска. Заголовок главы 5 - в редакции приказа Председателя Комитета по статистике Министерства национальной экономики РК от 08.09.2020 № 36 (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

27. Регистрация цен оптовых продаж осуществляется на ежемесячной основе путем заполнения базовыми объектами статистической формы общегосударственного статистического наблюдения за ценами оптовых продаж (поставок) товаров, продукции и представления в органы государственной статистики.

Сноска. Пункт 27 - в редакции приказа Председателя Комитета по статистике Министерства национальной экономики РК от 08.09.2020 № 36 (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

28. Основанием для заполнения статистической формы общегосударственного статистического наблюдения являются документы (счета-фактуры, договора, платежные поручения и иные документы бухгалтерского учета), а также утвержденные прайс-листы.

Сноска. Пункт 28 - в редакции приказа Председателя Комитета по статистике Министерства национальной экономики РК от 08.09.2020 № 36 (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

29. При регистрации в состав оптовой цены не включаются стимулирующие скидки и надбавки, используемые для привлечения потребителей и их стимулирования с целью увеличения товарооборота и ускорения товарообращения.

Основными средствами стимулирования потребителей являются:

1) предоставление скидок с цены за объемы (кумулятивные, некумулятивные скидки);

2) предоставление скидок за включение нового товара в закупаемый ассортимент (старый товар плюс образец нового бесплатно);

3) скидка-сконто со стоимости товара при расчете за него до наступления срока платежа;

4) предоставление дистрибьюторских скидок и другое.

Стимулирование покупателей товаров промышленного назначения осуществляется за счет предложения к товару поставки запасных частей, монтажа, наладки, ремонта оборудования, гарантийного и послегарантийного обслуживания, приема износившегося оборудования, обучения персонала и другое.

30. Регистрация цен осуществляется дифференцированно в зависимости от размера оптовой поставки товара-представителя:

1) стандартный опт – наиболее типичная, стандартная по объему поставки оптовая партия;

2) крупный опт – наиболее крупная по объему поставки оптовая партия;

3) мелкий опт – наиболее мелкая по объему поставки оптовая партия.

31. Регистрируются цены на товары-представители по каналам поставки различных производителей республики (далее - канал РК), Содружества Независимых Государств (далее - канал СНГ) и других стран (далее - канал вне СНГ). Страна производителя определяется согласно маркировке изготовителя на упаковке товара-представителя.

Для обеспечения сопоставимости в графе "характеристика" статистической формы общегосударственного статистического наблюдения указывается конкретный город страны производителя, а также определенный завод, фабрика.

Сноска. Пункт 31 - в редакции приказа Председателя Комитета по статистике Министерства национальной экономики РК от 08.09.2020 № 36 (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

32. Регистрируются цены за установленную стандартную единицу измерения. В случаях, когда товары-представители имеют другую единицу измерения при продаже, цены пересчитываются, а расфасовка является элементом спецификации товара-представителя.

33. Для отражения "чистого" изменения цены в течение отчетного года регистрация осуществляется на сопоставимые виды товаров-представителей. Не являются сопоставимыми цены на товары-представители:

1) разных поставщиков в пределах одного канала поставки (страны СНГ – производитель Беларусь или производитель Россия);

2) разных партий поставки (стандартный опт или мелкий опт);

3) с измененными условиями оплаты их поставки (оплата наличными или предварительное перечисление) и сроков поставки (немедленно или через один-два месяца).

Не подлежат регистрации:

1) максимально высокие и демпинговые (низкие) цены, устанавливаемые, при сделках разового характера;

2) цены на товары, продукцию, предлагаемые на конкурсах, лотереях с целью побуждения к увеличению объемов закупок;

3) усредненные цены на товарную группу без указания их спецификаций. Изменение цен в этих случаях вызвано изменением ассортимента товаров-представителей в группе;

4) низкие цены на товары-представители в связи с истечением срока их годности или его приближением.

34. В целях выявления и устранения необоснованного изменения цен на товары-представители проводится логический контроль ценовой информации:

1) между партиями поставки:

цены при крупном опте меньше или равны ценам при стандартном опте и значительно меньше, чем при мелком опте;

цены при мелком опте больше или равны ценам при стандартном опте и значительно больше, чем при крупном опте.

2) между аналогичными товарами-представителями у различных базовых объектов одного региона;

3) между одноименными товарами-представителями согласно устоявшимся ценовым пропорциям в зависимости от качества. Логически верно, что молоко 6 процентов жирности дороже молока 3,2 процента жирности, бензин АИ-95 дороже бензина АИ-80 и тому подобное;

4) между аналогичными видами, подвидами и разновидностями товаров-представителей у отечественных предприятий-производителей промышленной, сельскохозяйственной продукции и в розничной торговле. Уровень цен у предприятий-производителей ниже, чем уровень цен оптовых продаж, за счет отсутствия в составе цены производителя налога на добавленную стоимость, а уровень цен розничной торговли – выше, за счет добавления к оптовой цене торговой наценки магазина и транспортных расходов.

35. При регистрации цен оптовых продаж встречаются случаи непредставления информации на отдельные товары-представители из-за временного отсутствия их в продаже. В течение отчетного года для обеспечения непрерывности динамического ряда индексов цен осуществляется замещение цен на временно отсутствующие товары-представители путем использования "условных" цен.

Применяются следующие методы замещения:

1) использование "условной" цены, равной цене предыдущего месяца;

2) использование "условной" цены, скорректированной на изменение цен по этим же товарам-представителям, но другой партии поставки или страны производства;

3) использование "условной" цены, скорректированной на изменение цен на аналогичные товары-представители других базовых объектов.

При построении индекса цен оптовых продаж используется первый метод замещения, основанный на факте продажи товаров, продукции и достоверно отражающий их ценовые изменения.

Использование "условной" цены на уровне цены предыдущего месяца осуществляется до следующего факта продажи товара-представителя. В случаях невозможности регистрации цены на товар-представитель более трех месяцев, применяется процедура замены старой разновидности товара новым товаром-представителем в базовом объекте.

36. По отдельным видам, подвидам товаров, продукции, по которым трудно провести различие между оптовой и розничной продажей, допускается регистрация цен розничной торговли. К таким видам товаров, продукции относятся:

1) автомобили;

2) радио и телевизионная аппаратура;

3) товары электрические бытовые мелкие и крупные;

4) компьютеры, машины вычислительные цифровые портативные;

5) оборудование периферийное (принтеры, клавиатура и другое);

6) оборудование и машины офисные и другое.

Оптовые цены на эти товары определяются экспертным путем: регистрируется розничная цена, из нее исключается величина розничных надбавок и транспортных расходов, размер которых уточняется у консультантов-продавцов в базовом объекте наблюдения. При расчете из розничной цены первично исключается торговая надбавка, затем из промежуточного результата вычитаются транспортные расходы. Если розничная цена составляет 23 546 тенге, торговая надбавка 20 процентов, транспортные расходы 15 процентов, то оптовая цена определяется: (23 546 / 1,20) / 1,15 = 17 062 тенге.

Глава 6. Веса индекса

Сноска. Заголовок главы 6 - в редакции приказа Председателя Комитета по статистике Министерства национальной экономики РК от 08.09.2020 № 36 (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

37. Построение индекса цен оптовых продаж предусматривает формирование схемы взвешивания, отражающей структуру оптового товарооборота. С использованием схемы взвешивания рассчитываются средние цены по видам, подвидам товаров, продукции и агрегированные индексы цен по региону и республике в целом.

Формирование схемы взвешивания для индекса цен оптовых продаж осуществляется на основе среднегодовых данных о стоимости услуг оптовой торговли за определенный базовый год. Схема взвешивания формируется централизованно отдельно по каждому региону и в целом по республике.

38. Для формирования схемы взвешивания составляется "Справочник дополнительных весовых составляющих" (далее – СПРдвс). Его необходимость обусловлена выборочным методом ценового обследования сферы услуг оптовой торговли, применяемым при сборе первичных данных.

В СПРдвс определяются удельные веса товаров, продукции в каждом обследуемом классе услуг оптовой торговли. Для этого стоимость по полному набору товаров, продукции оптовых продаж перераспределяется по видам товаров, продукции, отобранным для ценового наблюдения. При перераспределении учитываются первоначально сложившиеся структурные пропорции. По перераспределенной стоимости видов, подвидов товаров, продукции находится их удельный вес в соответствующем классе услуг оптовой торговли.

В отдельных случаях для определения удельных весов СПРдвс используются другие информационные потоки. Удельный вес оптовых продаж некоторых продовольственных товаров определяется исходя из потребительских расходов населения на них, для разделения группы услуг оптовых продаж по видам нефтепродуктов используется структура их производства отечественными промышленными предприятиями.

В СПРдвс также фиксируется доля каналов поставки стран СНГ и стран вне СНГ в объеме оптовых продаж. Доли определяются по данным о структуре импорта в республику товаров различных стран.

39. Процесс построения схемы взвешивания включает:

1) определение предварительной стоимости по классам услуг оптовой торговли и по видам, подвидам товаров, продукции;

2) корректировка стоимости по классам услуг оптовой торговли и по видам, подвидам товаров, продукции в регионах;

3) формирование окончательных стоимостей по классам услуг оптовой торговли, видам, подвидам товаров, продукции.

40. Определение предварительной стоимости по классам услуг оптовой торговли осуществляется на основе заполнения данных по классам услуг оптовой торговли, отобранным для наблюдения. Стоимость по неохваченным ценовым обследованием классам услуг оптовой торговли объединяется с отобранными, исходя из их однородности по назначению, или пропорционально перераспределяется. Согласно долям стран в СПРдвс стоимость оптовой торговли импортными товарами распределяется на стоимость оптовых продаж товаров стран СНГ и стран вне СНГ.

Найденные стоимости по классам услуг оптовых продаж различаются по регионам, зависят от специализации и сложившейся структуры оптового товарооборота в регионе.

Определение предварительной стоимости по видам, подвидам товаров, продукции осуществляется путем распределения стоимостей классов услуг оптовой торговли и стран производства по входящим в класс видам, подвидам товаров, продукции согласно их удельному весу в СПРдвс.

На данном этапе предварительные стоимости по видам, подвидам товаров, продукции не отражают региональную специализацию из-за применения единых для всех регионов удельных весов СПРдвс и использования единого отобранного перечня видов, подвидов товаров, продукции.

41. Для формирования стоимостей по видам, подвидам товаров, продукции предварительные стоимостные данные каждого региона приводятся в соответствие с отобранным региональным перечнем видов, подвидов товаров, продукции.

Корректировка или добавление стоимости осуществляется по каждой входящей товарной позиции по графам, соответствующим стране

производства – РК, страны СНГ, страны вне СНГ.

При удалении стоимости по одному из каналов данные пропорционально распределяются между оставшимися каналами, с тем, чтобы исключенная стоимость не нарушила сложившиеся структурные пропорции.

С учетом проведенной корректуры, определяется окончательная стоимость по видам, подвидам товаров, продукции и пересчитываются итоговые позиции региональной схемы взвешивания. По тем позициям, где предусмотрена стоимость, осуществляется ценовое наблюдение.

42. Формирование схемы взвешивания по республике производится:

1) на уровне видов, подвидов товаров, продукции – как суммы стоимостей по регионам;

2) на уровне классов, групп, разделов услуг оптовой торговли – как суммы входящих, последовательно по всем ступеням агрегации.

43. Сформированная схема взвешивания применяется в течение нескольких лет. Полная замена схемы взвешивания осуществляется по мере значительных структурных изменений оптового товарооборота настоящего времени и периода, используемого за базовый.

Схема взвешивания пересматривается на предстоящий отчетный год в случаях необходимости подключения для обследования новых видов услуг оптовой торговли и существенном пересмотре ранее отобранных видов, подвидов товаров, продукции в регионах. Одновременно переформировывается СПРдвс.

Глава 7. Расчет средних цен и индексов цен

Сноска. Заголовок главы 7 - в редакции приказа Председателя Комитета по статистике Министерства национальной экономики РК от 08.09.2020 № 36 (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

44. Расчет индекса цен оптовых продаж включает следующие этапы:

1 этап – определение средних цен по региону по товарам, продукции по различным каналам поставки и по республике по товарам, продукции по различным каналам поставки;

2 этап – определение индивидуальных индексов цен на товары, продукцию отчетного периода к предыдущему месяцу по региону и республике;

3 этап – определение агрегированных индексов цен на продукцию отчетного периода к предыдущему месяцу по каждой ступени агрегации;

4 этап – определение индивидуальных и агрегированных индексов цен отчетного периода ко всем остальным периодам сравнения (декабрю предыдущего года, соответствующему месяцу, кварталу, периоду предыдущего года).

45. Средние цены по региону по товарам, продукции по каналу РК, СНГ и вне СНГ определяются по формуле средней геометрической:

(1)

где,

– средняя цена по товару, продукции j в отчетном периоде t;

– цены на товары-представители (котировки цен) по товару, продукции j в отчетном периоде n;

– количество цен (котировок цен).

При расчете средней цены во внимание принимается равенство количества котировок цен в сравниваемых периодах.

Исчисленные средние цены по регионам не считаются репрезентативными, отражающими уровень цен всей совокупности изучаемого явления, если они формируются из цен менее чем трех различных базовых объектов, отчитавшихся в отчетном периоде.

В этих случаях, средние цены оптовых продаж по региону в отчетном периоде не публикуются, но используются для дальнейших расчетов средних цен по республике и индексов цен.

46. Средние цены по республике по товарам, продукции формируются как средневзвешенная величина из уровня цен по регионам и их весов (стоимостей).

Расчет осуществляется в следующем порядке:

1) определяется средневзвешенная цена по каждому каналу – РК, СНГ и вне СНГ:

(2)

где,

P_wj – средневзвешенная цена по позиции j;

P_j – цена, соответственно, по РК, СНГ и вне СНГ по позиции j;

W_j – вес (стоимость), соответственно, по РК, СНГ и вне СНГ по позиции j.

2) полученные средневзвешенные цены суммируются;

3) средняя цена по республике находится делением суммы средневзвешенных цен на сумму весов базисного периода:

(3)

где,

P_j– средняя цена по республике по позиции j;

– сумма средневзвешенных цен по позиции j;

– базисный вес (стоимость) по позиции j.

47. Индивидуальный индекс цен по товару-представителю является простой относительной величиной сравнения фактической цены оптовых продаж базовым объектом каждого вида товара, продукции в текущем и предыдущем периоде:

(4)

где,

– индивидуальный индекс цен;

– цена товара-представителя в отчетном периоде t;

– цена товара-представителя в предыдущем периоде t-1.

Индивидуальный индекс цен по товарам, продукции по региону рассчитывается по формуле Джевонса, как соотношение невзвешенных средних геометрических цен двух периодов:

(5)

где,

i – индивидуальные индексы;

t, t-1 – соответственно, отчетный и предыдущий периоды сравнения;

pt, pt-1 – цена за единицу товара в соответствующем периоде;

j – вид товара, имеющий вес и который объединяет несколько конкретных товаров-представителей (от одного до k);

k – количество товаров-представителей, определяющих вид товара.

48. Индивидуальные индексы цен по товарам, продукции по республике по каждому каналу поставки рассчитываются на основе относительных показателей оптовых цен, полученных из регионов, и региональных удельных весов по формуле:

(6)

где,

Ip_j – индивидуальный индекс цен оптовых продаж на товар j по республике;

I_1j, I_2j,…,I_Rj – индивидуальный индекс цен оптовых продаж на товар j в регионах;

R – количество регионов, участвующих в расчете;

W₁, W₂,…, W_R – региональные удельные веса.

49. На всех последующих этапах построения индекса цен оптовых продаж используются агрегированные индексы.

Для расчета применяется формула Ласпейреса, позволяющая исчислять индексы цен на основе последовательных наблюдений цен, взвешенных через постоянную схему взвешивания:

при

(7)

где,

I_L – индекс цен за отчетный период t по сравнению с предыдущим периодом t-1;

– индивидуальный индекс цен по виду товара, продукции за отчетный период t к периоду t-1;

– стоимость товаров, продукции в ценах базисного периода, используемая в качестве стандартных весов для агрегирования;

– стоимость видов товаров, продукции в отчетном периоде;

– произведение индивидуальных индексов цен по виду товара, продукции к предыдущему периоду.

50. Формирование индексов цен к соответствующим периодам предыдущего года (месяц, квартал, период с нарастающим итогом) осуществляется базисным методом, предусматривающим увязку (сцепление) месячных индексов цен за ряд лет между собой для образования последовательного динамического ряда, имеющего в качестве базы зафиксированную точку отсчета или базовый период.

Расчет месячного индекса цен отчетного года к соответствующему месяцу предыдущего года осуществляется делением месячного индекса цен в индексном ряду отчетного года на месячный индекс цен в этом же ряду предыдущего года:

(8)

где,

I_t – индекс цен за месяц t отчетного года g к соответствующему месяцу предыдущего года g-1;

It_g – индекс цен месяца t отчетного года g в индексном ряду;

It_(g-1) – индекс цен месяца t предыдущего года g-1 в индексном ряду.

Индексы цен нарастающим итогом к соответствующему периоду предыдущего года определяются делением суммы месячных индексов цен индексного ряда сравниваемого периода с аналогичной суммой месячных индексов цен в этом же ряду предыдущего года:

(9)

где,

– индекс цен за январь-декабрь отчетного года к январю-декабрю предыдущего года;

- индексы цен за январь, февраль,..., декабрь отчетного года g в индексном ряду;

– индексы цен за январь, февраль,..., декабрь предыдущего года g-1 в индексном ряду.

Аналогично рассчитываются индексы цен за квартал, полугодие и девять месяцев отчетного года к соответствующему периоду предыдущего года. Индексы цен за квартал к предыдущему кварталу рассчитываются как отношение суммы месячных индексов цен в индексном ряду, определяющих отчетный квартал, к сумме месячных индексов цен в индексном ряду предыдущего периода:

(10)

где,

– индекс цен второго квартала отчетного года к первому кварталу;

I4_g, I5_g, I6_g – индексы цен за апрель, май, июнь отчетного года g индексного ряда;

I1_g, I2_g, I3_g – индексы цен за январь, февраль, март отчетного года g индексного ряда.

Көтерме саудада сату бағасының индексін құру әдістемесін бекіту туралы

Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігі Статистика комитеті төрағасының м.а. 2016 жылғы 16 ақпандағы № 36 бұйрығы. Қазақстан Республикасының Әділет министрлігінде 2016 жылы 15 наурызда № 13452 болып тіркелді.

Қазақстан Республикасының 2010 жылғы 19 наурыздағы "Мемлекеттік статистика туралы" Заңының 12-бабы 5) тармақшасына және Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2014 жылғы 24 қыркүйектегі № 1011 қаулысымен бекітілген Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігі туралы ереженің 17-тармағы 258) тармақшасына сәйкес, БҰЙЫРАМЫН:

Ескерту. Кіріспе жаңа редакцияда – ҚР Ұлттық экономика министрлігі Статистика комитеті Төрағасының 08.09.2020 № 36 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

1. Қоса беріліп отырған Көтерме саудада сату бағасының индексін құру әдістемесі бекітілсін.

2. Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігі Статистика комитетінің Баға статистикасы басқармасы Заң басқармасымен бірлесіп заңнамада белгіленген тәртіппен:

1) осы бұйрықтың Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінде мемлекеттік тіркелуін;

2) осы бұйрық мемлекеттік тіркелгеннен кейін күнтізбелік он күн ішінде оның көшірмесін мерзімді баспасөз басылымдарында және "Әділет" ақпараттық-құқықтық жүйесінде ресми жариялауға жіберілуін;

3) тіркелген бұйрықты алған күннен бастап бес жұмыс күні ішінде баспа және электрондық түрде Қазақстан Республикасының нормативтік құқықтық актілерінің эталондық бақылау банкіне қосу үшін "Республикалық құқықтық ақпарат орталығы" шаруашылық жүргізу құқығындағы республикалық мемлекеттік кәсіпорнына жіберілуін;

4) осы бұйрықтың Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігі Статистика комитетінің интернет – ресурстарында орналастырылуын қамтамасыз етсін.

3. Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігі Статистика комитетінің Баға статистикасы басқармасы осы бұйрықты Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігі Статистика комитетінің құрылымдық бөлімшелеріне және аумақтық органдарына жұмыс бабында басшылыққа алу және пайдалану үшін жеткізсін.

4. Осы бұйрықтың орындалуын бақылау Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігі Статистика комитеті төрағасының орынбасарына (Ж.Ә. Жарқынбаев) жүктелсін.

5. Осы бұйрық оның алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі.

Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігі Статистика комитеті төрағасының міндетін атқарушы

Б. Иманәлиев

Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігінің Статистика комитеті төрағасының міндетін атқарушы 2016 жылғы 16 ақпандағы № 36 бұйрығымен бекітілген

Көтерме саудада сату бағасының индексін құру әдістемесі

1-бөлім. Жалпы ережелер

Ескерту. 1-бөлімнің тақырыбы жаңа редакцияда – ҚР Ұлттық экономика министрлігі Статистика комитеті Төрағасының 08.09.2020 № 36 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

1. Осы Көтерме саудада сату бағасының индексін құру әдістемесі (бұдан әрі – Әдістеме) халықаралық стандарттарға сәйкес қалыптастырылатын және "Мемлекеттік статистика туралы" Қазақстан Республикасының 2010 жылғы 19 наурыздағы Заңына (бұдан әрі – Заң) сәйкес бекітілетін статистикалық әдіснамаға жатады.

2. Әдістеме көтерме саудада сату бағасының деңгейіне, жіктелімдердің жүйесі мен қамтуына жалпымемлекеттік статистикалық байқаудың, зерттелетін іріктемелі жиынтықтарды іріктеудің салмақтық құрамдас бөліктерді қалыптастыру және агрегаттаудың түрлі деңгейінің баға индекстерін есептеудің негізгі аспектілері мен әдістерін айқындайды.

3. Осы Әдістемені Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігінің Статистика комитеті және оның аумақтық органдары тауарларды, өнімдерді көтерме саудада сату бағаларына жалпымемлекеттік статистикалық байқау жүргізуде және көтерме сауда бағасының индексін құру кезінде қолданады.

4. Әдістеме Халықаралық еңбек ұйымы, Халықаралық Валюта қоры, Экономикалық ынтымақтастық және даму ұйымы, Еуропа қоғамдастығының Статистика бюросы, Біріккен Ұлттар Ұйымының Еуропалық экономикалық комиссиясы және Дүниежүзілік Банк әзірлеген "Өндірушілердің баға индексі бойынша нұсқаулық: теория және тәжірибе" қағидаттарын және ұсынымдарын есепке алумен әзірленген.

5. Көтерме саудада сату бағасының индексі – бұдан әрі сату үшін және жеке, отбасылық, үй және осыған ұқсас басқа да пайдалануға байланысты емес өзге де мақсаттарға арналған тауарлардың (өнімдердің) баға өзгерісін сипаттайды.

Көтерме саудада сату бағасының индексін құру мақсаты көтерме сауданың субъектілері өткізетін тауарларға (өнімдерге), бағаның өзгеру шамасын өлшеу болып табылады.

Көтерме саудада сату бағасының индексi әртүрлі өндіруші елдердің тауарларға (өнімдерге) бағасының өзгеруі үрдісіндегі айырмашылықтарды анықтауға мүмкіндік беретін отандық өндіріс және импорт бойынша түскен тауарларды (өнімдерді) сату бойынша операцияларды есепке алады.

6.Көтерме саудада сату бағасының өзгеруі туралы деректер:

1) көтерме сауда көлемдерін қайта бағалау дефляторы және ұлттық шоттар жүргізу жүйесінде ішкі сауда секторы ретінде;

2) көтерме тауар айналымының нақты көлем индексiн есептеу үшін;

3) нақты тауарларды, өнімдерді өндіру мен өткізу нарығына экономикалық мониторингті, талдауды жүзеге асыру үшін пайдаланылады.

7. Осы Әдістемеде Заңда айқындалған мәндердегі ұғымдар және мынадай анықтамалар пайдаланылады:

1) агрегатталған баға индексі – жекелеген кіші топ, топ немесе жалпы зерттелетін құбылыс бойынша баға өзгерісін сипаттайтын салыстырмалы көрсеткіш және бағаның жеке индекстері негізінде құрылады;

2) агрегаттау – төменгі деңгейдегі экономикалық көрсеткіштерді барлық кейінгі деңгейлерде едәуір ірі жиынтықтарға агрегаттау;

3) бағаларды тіркеу – жалпымемлекеттік статистикалық байқауларды жүргізу кезінде тауарлар мен көрсетілетін қызметтерге бағалар (тарифтер) туралы алғашқы статистикалық деректерді жинау;

4) базалық объект – байқауға және ондағы бағаларды тіркеуге іріктелген заңды тұлға. Базалық объектілердің іріктемелі жиынтығы негізгі талапқа – географиялық және салалық бөліністегі репрезентативті болуға жауап беруі тиіс;

5) ерекшеліктер – бағаны тіркеу үшін іріктелген жеке тауарды сәйкестендіру үшін пайдаланылатын сипаттама немесе сипаттамалар тізбесі;

6) жеке (қарапайым) баға индексі – зерденелетін жиынтықтың (нақты тауардың, қызметтің) бір элементі бағаларының өзгеруі;

7) жіктелім – қабылданған белгілеріне сәйкес ұқсастықтары немесе өзгешеліктері бойынша көптеген объектілерді топқа бөлу;

8) импутация – түсіп қалған, қате немесе шамасы жоқ мәндерді басқа мәндермен алмастыру үдерісі;

9) индекс салмағы – олардың жалпы жиынтығында әрбір жеке элементтің маңыздылығын көрсететін шама;

10) қызмет түрi – қызмет түрлері жіктелімінің едәуір ірілендірілген санаттарын сипаттайтын өнімнің (тауарлар және қызметтердің) біртектес жинағын құру үдерісі. Заңды тұлғаның негізгі қызмет түрі – қосылған құны заңды тұлға жүзеге асыратын кез-келген басқа қызмет түрінің қосылған құнынан асып түсетін қызмет түрі. Заңды тұлғаның қосалқы қызмет түрі – үшінші тұлғалар үшін өнім (жұмыстар, қызметтер) өндіру мақсатында негізгі қызметтен басқа жүзеге асырылатын қызмет түрі;

11) өкіл тауар – тауар тобындағы тауардың сапасы мен негізгі тұтынушылық қасиеттеріне әсер етпейтін және өзінің тұтынушылық белгісі бойынша біртектес, болмашы өзгешеліктерімен (бөлшектерімен) ерекшеленетін тауардың белгілі бір түрі;

12) салмақтау – жиынтық көрсеткіштерді алу үшін және тікелей қосындылауға жатпайтын әртүрлі тауарлардың өлшемдестігін қамтамасыз ететін, индекстік есептеулерде қолданылатын рәсім;

13) салмақтау сызбасы – стандартты жіктелімге сәйкес агрегаттаудың барлық сатылары бойынша анықталған өнімдер (тауарлар), қызметтердің нақты түрлері салмағының жиынтығы;

14) сауда жеңілдігі – сыртқы сауда мәмілесінің шарттарына байланысты және нарықтың ағымдағы конъюнктурасына байланысты сатушының сатып алушыға ұсынатын тауар бағасынан жеңілдіктер;

15) сауда үстемесі – тауарларды сату бойынша шығындарды толтыру және пайда алуын қамтамасыз ететін сатушының баға элементі;

16) іріктеме – статистикалық деректерді жинау және өңдеу кезінде пайдаланылатын, бекітілген жіктеуіштер, номенклатуралар мен анықтамалықтардан жеке айқындамалар.

Ескерту. 7-тармаққа өзгеріс енгізілді – ҚР Ұлттық экономика министрлігі Статистика комитеті Төрағасының 20.06.2019 № 2 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 08.09.2020 № 36 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) бұйрықтарымен.

2-бөлім. Қамту және жіктелім жүйесі

Ескерту. 2-бөлімнің тақырыбы жаңа редакцияда – ҚР Ұлттық экономика министрлігі Статистика комитеті Төрағасының 08.09.2020 № 36 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

8. Баға индексінің қамту саласын анықтау және тауарларды, өнімдерді көтерме саудада сату бағасына жалпымемлекеттік статистикалық байқау іріктемесінің шекті шекарасын немесе шеңберлерін белгілеу индексті құрудың түпкі мақсатына және оны пайдаланудың негізгі бағытына байланысты.

Көтерме саудада сату бағасының индексі үшін экономикалық, географиялық және салалық қамтудың шеңберлері, байқаудың статистикалық бірліктері (базалық объектілердің санаттары) анықталады.

9. Көтерме саудада сату бағасы индексінің экономикалық саласы өнімнің, тауарлардың көтерме партияларының сатып алу – сату бағалық мәмілелері жүзеге асырылатын операцияларды қамтумен сипатталады.

Кез келген кәсiпорынның шаруашылық қызметінің негiзгi мақсаты өндірілген өнiмді, тауарларды өткізуге арналған тиімді кеңiстiктi табу болып табылады. Өндiрушiлер өнімдер, тауарларды өткізуді меншікті өткізу жүйесі арқылы және делдалдардың қызметтерін пайдалана отырып жүзеге асырады. Көтерме сауданы ұйымдастыру сыйақы үшін (немесе шарт негізінде) саудаға және өз атынан жүргізілетін саудаға бөлінеді.

Сыйақы үшін көтерме сауданы басқа адамдар мен фирмалардың атынан немесе есебінен мәмілелер жасайтын комиссиялық агенттер және басқа делдалдар жүзеге асырады, өткізетін тауарларға баға белгілемейді, комиссиялық сыйақыға жұмыс істейді.

Өз атынан сауда қызметін көтерме сауданың дербес субъектілері жүргізеді. Олар тауарларды, өнімдерді меншігіне сатып алады, оларды өткізуден пайда табады және сатудың маркетингілік жүйесін белгілеу мен бағаны белгілеу мәселесінде дербестікке ие болады.

Көтерме саудада сату бағасының индексi қамтуының экономикалық саласы көтерме сауданың дербес шаруашылық жүргізетін субъектілері ғана жасайтын мәмiлелер болып табылады, олар баға өзгерісіндегі нақты үрдістерді көрсетеді.

10. Көтерме саудада сату бағасының индексiн құру үшін географиялық қамту шеңберiнде республиканың барлық өңірлерінде көтерме сауда объектілері зерттеледі. Өңірлік индекстер көтерме сауда нарығы ассортиментінің әртүрлілігінен және өткізілетін тауарлардың, өнімдердің бірыңғай түрлеріне бағаларда өңіраралық айырмашылықтар бар болғандықтан ерекше мәнге ие болады.

Географиялық қамту тауарларды өндiру аймақтарында орналасқан, сол сияқты олардың жаппай тұтынуы орталықтарында да сауда объектілерін есепке алуды көздейді. Базалықтардың санына өңірдің осы аумағында көтерме сауданы жүзеге асыратын объектілер заңды тұлғаның тіркелген жеріне қарамастан орналасқан орны бойынша қосылады.

11. Көтерме саудада сату бағасы индексiнiң салалық қамтуы келесi экономикалық қызмет түрлеріне жататын көтерме сауда объектілері өткізетін тауарлар, өнімдер бағасының өзгерiсiн есепке алады:

1) автомобильдерді және мотоциклдерді көтерме және бөлшек саудада сату және оларды жөндеу. Қызметтің бұл түрінде бағаларды байқауға жаңа және бұрын пайдалануда болған көлік құралдарын (жеңіл және жүк автомобильдері), дөңгелекті тартқыштарды, автомобильдерге арналған қосалқы бөлшектер мен аксессуарларды көтерме саудада сату қосылады;

2) автомобильдер мен мотоциклдарды қоспағанда көтерме сауда. Қызметтің бұл түрінде бағаларды байқауға ауыл шаруашылығы шикізатын, тамақ өнімдерін, сүректі, құрылыс материалдарын, машиналарды, химиялық тауарларды, тоқыма бұйымдарды, темекі өнімдерін және басқа тауарларды көтерме саудада сату қосылады.

Дербес шаруашылық жүргізетін субъектілердiң екi санаты байқаумен қамтылады:

1) көтерме сауда қызметінің негізгі түрі болып табылатын субъектілер;

2) көтерме саудада сату қызметінің қосалқы түрі болып табылатын экономиканың түрлі саласындағы субъектілер.

12. Жіктелімдік жүйе іріктемені қалыптастыру үшін негіз болып табылады, индекс құрылымын және қандай тауарлар, өнім онымен қамтылатынын анықтайды.

Стандартты статистикалық жіктелімдер бар, оларды қолдану пайдалануға жарамды және халықаралық деңгейде салыстырмалы мазмұнды деректер қатарын алуға мүмкіндік береді.

Көтерме саудада сату бағасының индексін құру үшін пайдаланылатын негізгі стандартты статистикалық жіктелімдер мыналар болып табылады:

1) көтерме саудадағы экономикалық қызмет түрлері мен көрсетілетін қызметтердің кластарын анықтау үшін - экономикалық қызмет түрлері бойынша өнімдер жіктелімі;

2) көтерме сауда қызметінің түрлерін анықтау үшін - ішкі сауда қызметінің статистикалық жіктелімі;

3) тауарлар, өнімдер түрлерін, түр тармақтарын анықтау үшін:

өнеркәсіп өнімдерінің (тауарлар, көрсетілетін қызметтердің) статистикалық жіктелімі;

ауыл, орман және балық шаруашылығы өнімдерінің (көрсетілетін қызметтердің) статистикалық жіктелімі;

қызмет көрсетудің статистикалық жіктелімі.

Тауарды бағалық бағалауды қамтамасыз ету үшін көтерме сауда өнімдері мыналарға бөлінеді:

1) тұтыну тауарлары, оның ішінде азық-түлік (тамақ өнімдері, сусындар, темекі өнімдері) және азық-түлік емес (жолаушылар автомобильдері, тоқыма бұйымдары, тұрмыстық мақсаттағы тауарлар, фармацевтикалық өнімдер және басқалар);

2) аралық тұтыну өнімдері - басқа тауарлар мен қызметтерді өндіру мақсатында пайдаланылатын тауарлар мен қызметтер (астық, ағаш материалдары және құрылыс материалдары, металл өнімдері, отын, химиялық тауарлар және басқалар);

3) өндіріс құралдары - машиналар, жабдықтар (жүк автомобильдері, шиналар, компьютерлік жабдықтар, кеңсе және ауылшаруашылық техникалары және басқалар).

Ескерту. 12-тармақ жаңа редакцияда – ҚР Ұлттық экономика министрлігі Статистика комитеті Төрағасының 08.09.2020 № 36 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

13. Статистикалық жіктелімдер негізінде және әрбір өңірдің көтерме саудада мамандануын ескере отырып, бағаларға статистикалық байқаудың негізі болып табылатын және оларға көтерме саудада сату бағасы индексінің құрылымын құраушылар болып табылатын тауарлар, өнімдер түрлерінің, түр тармақтарының өңірлік тізбелері қалыптастырылады.

Ескерту. 13-тармақ жаңа редакцияда – ҚР Ұлттық экономика министрлігі Статистика комитеті Төрағасының 08.09.2020 № 36 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

3-бөлім. Базалық объектілерді іріктеу

Ескерту. 3-бөлімнің тақырыбы жаңа редакцияда – ҚР Ұлттық экономика министрлігі Статистика комитеті Төрағасының 08.09.2020 № 36 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

14. Көтерме саудада сату бағасына жалпымемлекеттік статистикалық байқау базалық объектілердің іріктемелі жиынтығы бойынша жүзеге асырылады.

Көтерме сауда саласындағы базалық объект бұл кейіннен сату мақсатымен оларды сатып алуды жүзеге асыратын және тауарларға меншік құқығы бар, сонымен қатар көтерме тауар айналымы бойынша қызмет көрсететін сауда объектісі болып есептеледі.

Базалық объектілер тауарларды қабылдау, сұрыптау, сақтау, босатуды ұйымдастырады, сатып алушыларға: өнімді тұтынуға дайындау, коммерциялық-ақпараттық, көлік, көлік-экспедиция, лизинг және басқалар бойынша әртүрлі қызметтер көрсетеді. Оларға тауарлардың ірі және ұсақ партияларымен сауда жүргізетін дистрибьюторлар, бірлескен фирмалар, ассоциациялар, тауар қоймалары, сатып алу кеңселері, базалар, дүкендер және базарлар жатады.

15. Көтерме сауданың базалық объектілерін іріктеу үшін бас жиынтық көтерме сауда көлемі туралы ақпаратты ұсынатын статистикалық бизнес-тіркелім және ішкі сауда субъектілерін зерттеудің алғашқы статистикалық деректері болып табылады.

16. Базалық объектілерді іріктеу зерттелетін жиынтықтың едәуір маңызды бірліктері зерттеуге ұшырайтын негізгі массивтің әдісімен жүргізіледі. Жеке бірліктерді егжей-тегжейлі зерттеу негізінде бас жиынтықты сипаттайтын деректерді алу, ақпаратты өңдеу және қысқа мерзімде аз ресурстық шығынмен нәтижені қалыптастыру осы әдістің басымдығы болып табылады.

Көтерме сауданың әрекеттегі субъектілерінің құрылымында іріктемеге енгізілген ірі және орта кәсіпорындардың үлесі 60 пайыздан астамды құрайды, қалған бөлігі шағындарға тиесілі. Көтерме саудадағы шағын субъектілердің меншік нысаны, көтерме сауда мамандану бейінінің және тауарлар, өнімдер ассортименті жиі ауысуға ұшырайтындықтан, іріктеу кезінде басымдық көтерме сауданың ірі және орта субъектілеріне беріледі.

17. Іріктемеге көтерме сауда субъектісін енгізудің негізгі критерийлері:

1) ауқымдылық – нысаны, меншік түрлері және ұйымдық – құқықтық нысаны әртүрлі субъектілерді қамту;

2) көтерме сауданың түрлі ерекшелігі (әмбебап немесе мамандандырылған) және тауарлар, өнімдердің кең ассортименті бар (кең, шектеулі және санаулы);

3) есепті жыл ішінде жүйелі сауда мәмілелері;

4) отандық және импорттық өндіріс тауарларының, өнімдерінің түрлерін өткізу;

5) жеткізу көлеміне байланысты бағаны белгілеудің қолданыстағы маркетингілік жүйесі.

18. Егер іріктелген базалық объектілер зерттеу үшін анықталған тауарлар, өнімдердің негізгі топтарын, кластарын, түрлерін, кіші түрлерін барынша қамтуды қамтамасыз етсе, іріктеменің оңтайлы көлеміне қол жеткізіледі.

19. Іріктемелі байқау көтерме сауда нарығының инфрақұрылымына байланысты жыл сайын базалық объектілерді өзектендіру және қайта қарауды көздейді.

Өзектендіру көтерме саудада сату қызметтері көлемі туралы алғашқы статистикалық деректерді талдау негізінде жүзеге асырылады. Базалық объектілердің тізіміне көтерме сауда тауар айналымының тұрақты көлемі бар және осы Әдістеменің 17-тармағында көрсетілген іріктеу критерийлеріне жауап беретін жаңа субъектілер енгізіледі. Қайта қарау – байқалатын базалық объектіні ұқсас тауарлық мамандануы және көтерме сауда шарттары ұқсастарға әдейі ауыстыру дегенді білдіреді.

Есепті жыл бойы іріктемеге көтерме сауданың жаңа субъектілері енгізіледі, олар алдымен осы Әдістеменің 17-тармағында келтірілген қолданыстағы іріктеу критерийлеріне сәйкестігіне талданады.

4-бөлім. Тауарларды, өнімдерді іріктеу

Ескерту. 4-бөлімнің тақырыбы жаңа редакцияда – ҚР Ұлттық экономика министрлігі Статистика комитеті Төрағасының 08.09.2020 № 36 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

20. Көтерме сауда бағасына жалпымемлекеттік статистикалық байқау тауарлар, өнімдердің іріктемелі жиынтығы бойынша жүзеге асырылады. Іріктемені қалыптастыру үш кезеңмен жүзеге асырылады және әрбір кезеңінде іріктеу үшін белгілі критерийлер пайдаланылады.

Бірінші кезеңде қызметтердің кластарына біріктірілген көтерме сауда қызметтерінің макроқұрылымы анықталады.

Екінші кезеңде көтерме сауда қызметтерінің белгілі бір класына жататын тауарлар, өнімдердің түрлері, кіші түрлері іріктеледі. Бағалық байқау үшін іріктелген көтерме сауда қызметтерінің кластары республикадағы көтерме саудада сатудың негізгі бағыттарын, ал тауарлардың, өнімдердің түрлері, кіші түрлері тауар айналымының негізі ретінде олардың құрамын көрсетеді. Іріктемені қалыптастырудың бірінші және екінші кезеңдері орталықтан жүзеге асырылады.

Үшінші кезеңде көтерме сауда нарығындағы өңірлік саралауды көрсететін және әртүрлі өндіруші елдер бойынша бағалық ақпарат бар ассортимент құрамы, нақты айқындамалар іріктеледі.

21. Көтерме сауда қызметтерінің кластарын іріктеу үшін салмақтау сызбасын құру үшін базалық ретінде таңдалған, белгілі бір жылға көтерме саудада сату көлемдері туралы жалпымемлекеттік статистикалық байқаудың деректері пайдаланылады.

Іріктемеге қосу үшін көтерме сауда қызметтері кластары статистикалық байқау мақсаттарына сәйкестікке талданады. Көтерме саудада сату бағасын ай сайын зерттеу міндеті болып бірнеше жыл бойы үздіксіз серпінділік қатары бар баға индексін құру болып табылады. Іріктемеге тауар қозғалысы жыл бойы маусымдық (уақытша) және кезеңдік сипаттамаға ие кластар қамтылмайды.

22. Көтерме сауда өнімдерін, тауарлар түрлерін, кіші түрлерін іріктеу үшін ағымдағы жыл және өткен есепті жылға көтерме саудада сату көлемдері туралы жалпымемлекеттік статистикалық байқаудың деректері пайдаланылады.

Тауарлар, өнімдер түрлерін, кіші түрлерін іріктеудің әдістері ассортименттің кеңдігі мен көтерме сауда нарығындағы сауданың тұрақтылығына, тауарлық тобының ерекшеліктеріне байланысты.

Өңірлік өкілдігі 50 пайыздан астам болатын тауарлардың, өнімдер түрлері, кіші түрлері іріктеледі.

Жаппай сұранысқа ие тауарлар арасынан типтік іріктеу әдісі қолданылады, оның критерийлері көтерме сауда қызметінің осы класының нақты көлемінде тауардың, өнім түрінің, кіші түрлерінің басымдылық дәрежесі болып табылады.

Жаппай сұраныстағы емес тауарлар мен олардың ерекше түрлері арасынан типтік өкілдерді қосумен қатар мақсатты іріктеу пайдаланылады.

Өндіріс құралдарына және аралық тұтынуға арналған шикізатқа жататын тауарлар, өнімдердің түрлерін, кіші тармақтарын іріктеу кезінде оларға кіретін тауарлардың, өнімдердің гомогендік факторы ескеріледі. Мақсаты және өлшем бірліктерінің сәйкестігі бойынша біртектілік қасиеттері басым түрлер мен кіші түрлері, нақты түр бөліктері іріктеледі.

Барлық тауар топтамаларында олардың тауар айналымы шамасына қарамастан көтерме сауда нарығында импорттық өндіріс тауарларымен ұсынылған тауарлар, өнімдердің түрлері, кіші түрлері міндетті түрде іріктеледі.

23. Көтерме сауда қызметтерінің іріктелген кластарының негізінде және оларға таңдалған тауарлардың, өнімдердің түрлері, кіші түрлері негізінде республиканың әрбір өңірінен көтерме сауда мамандануын көрсететін бағалық байқау үшін өңірлік тізім анықталады.

24. Әрбір тауарлар, өнімдер түрі, кіші түрі бойынша нақты өкіл тауарлар анықталады, олар бойынша көтерме саудада сату бағасы туралы ақпарат ұсынылады.

Сапалық ерекшеліктері өзгермейтін, жеткізудің көтерме партиясының белгілі мөлшеріндегі, оларды сату мен төлеудің бірдей шарттарындағы өкіл тауарлар зерттеледі. Байқау үшін іріктелген өкіл тауардың ерекшелігіне: маркасы, сұрпы, моделі, көлем мен салмағы, орауы, тұтынушы типі және басқалар жатады.

25. Өкіл тауарлар келесі критерийлерге сәйкес іріктеледі:

1) тауардың, өнімнің сол немесе өзге түрінің түрішілік және ассортименттік ерекшеліктерін көрсетеді;

2) тауардың осы түрiн сатудың едәуір жаппай көтерме партиясын көрсетеді (сатудың жалпы көлемінің 30 пайызынан артық);

3) ұзақ уақыт бойы сатылымда бар және тауар айналымының жоғары жылдамдығымен сипатталады;

4) бағалық ақпаратты жинау тұрғысынан алғанда қолжетімді және бір атаулы әртүрлі түрлердің арасынан бағаның өзгермелілігін төмендетуді қамтамасыз етеді.

Өңірлік тізбе тауарлары, өнімдердің әрбір түрі, кіші түрі бойынша өкіл тауарлардың кемінде 3-5 түр-түрі іріктеледі, мысалы:

1) өнім түрі – "Жаңадан сойылған, тоңазытылған, мұздатылған тауықтар, күркетауықтар, үйректер, қаздар және мысыр тауықтары, ұшаларының бөліктері";

2) өкіл тауарлар:

тоңазытылған тауық жамбасы, ыдыстағы, өндіруші Өскемен құс фабрикасы, Қазақстан Республикасы (бұдан әрі – ҚР);

мұздатылған тауық жамбасы, мұздатылған, 500 грамм вакуумдық орама,өндіруші Ресей;

тауық сирағы, мұздатылған, 500 грамм вакуумдық орама, өндіруші ҚР және өндіруші Ресей;

тауықтың төсі, мұздатылған, 500 грамм вакуумдық орама, өндіруші ҚР және өндіруші Украина;

үйректің жон еті, мұздатылған, 500 грамм вакуумдық орама, өндіруші Қытай.

26. Бағалық байқау үшін анықталған өкіл тауарлардың жинағы есепті жыл бойы өзгеріссіз қалады. Іріктелген өкіл тауар бойынша байқау мүмкін емес болған жағдайда тауар, өнім түрінің, кіші түрінің ішіне жаңа өкіл тауарларды енгізуге болады. Жаңа өкіл тауарлар шығып қалғандар елі сияқты өндіріс елінікі болуы тиіс, сипаттамалары бойынша жақын ерекшеліктерге ие болып, баға деңгейі бойынша шамалы ерекшеленуі тиіс (ауытқу 10 пайыздан артық емес).

5-бөлім. Бағаны тіркеу

Ескерту. 5-бөлімнің тақырыбы жаңа редакцияда – ҚР Ұлттық экономика министрлігі Статистика комитеті Төрағасының 08.09.2020 № 36 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

27. Көтерме саудада сату бағаларын тіркеу базалық объектілердің тауарларды, өнімдерді көтерме саудада сату (жеткізу) бағаларын жалпымемлекеттік статистикалық байқаудың статистикалық нысанына толтыруы және мемлекеттік статистика органдарына ұсынуы арқылы ай сайынғы негізде жүзеге асырылады.

Ескерту. 27-тармақ жаңа редакцияда – ҚР Ұлттық экономика министрлігі Статистика комитеті Төрағасының 08.09.2020 № 36 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

28. Жалпымемлекеттік статистикалық байқаудың статистикалық нысанын толтыру үшін құжаттар(шот-фактуралар, келісім-шарттар, төлем тапсырмалары және бухгалтерлік есептің өзге құжаттары), сондай-ақ бекітілген прайс-парақтары негіз болып табылады.

Ескерту. 28-тармақ жаңа редакцияда – ҚР Ұлттық экономика министрлігі Статистика комитеті Төрағасының 08.09.2020 № 36 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

29. Тіркеу кезінде көтерме бағаның құрамына тұтынушыларды тарту үшін пайдаланылатын ынталандыру жеңілдіктері мен үстемелері және оларды тауар айналымын ұлғайту және тауар айналымын жылдамдату мақсатында ынталандыру енгізілмейді.

Тұтынушыларды ынталандырудың негізгі құралдары:

1) көлемі үшін бағадан жеңілдіктер ұсыну (шоғырламалық, шоғырламалық емес жеңілдіктер);

2) сатып алатын ассортиментке жаңа тауарды енгізгені үшін жеңілдіктер ұсыну (ескі тауар қосу жаңаның үлгісі тегін);

3) төлем мерзімі басталғанға дейін тауар үшін есеп айырысқанда, оның құнынан жеңілдік-сконто;

4) дистрибьюторлық жеңілдіктер және басқаларды ұсыну болып табылады.

Өнеркәсіптік бағыттағы тауарларды сатып алушыларды ынталандыру тауарға қосалқы бөлшектерді жеткізу, монтаждау, жабдықты жөндеу, кепіл және кепілден кейінгі қызмет көрсету, ескірген жабдықты қабылдауды ұсыну, персоналды оқыту есебінен жүзеге асырылады.

30. Бағаны тіркеу өкіл тауарды көтерме жеткізу мөлшеріне байланысты сараланған түрде жүзеге асырылады:

1) стандартты көтерме – жеткізу көлемі бойынша стандартты көтерме партиясы, неғұрлым қалыпты;

2) ірі көтерме – жеткізу көлемі бойынша барынша ірі көтерме партиясы;

3) шағын көтерме – жеткізу көлемі бойынша барынша шағын көтерме партия;

31. Республиканың әртүрлі өндірушілерінің (бұдан әрі - ҚР арнасы), Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығы (бұдан әрі – ТМД арнасы) және басқа елдердің (бұдан әрі – ТМД-дан тыс арна) жеткізу арналары бойынша өкіл тауарларға баға тіркеледі. Өкіл тауардың орамасындағы өндірушінің таңбалануына сәйкес өндіруші елі анықталады.

Жалпымемлекеттік статистикалық байқаудың статистикалық нысанының "сипатттамасы" бағанында салыстырмалылықты қамтамасыз ету үшін өндіруші елдің нақты қаласы, сондай-ақ белгілі бір зауыт, фабрика көрсетіледі.

Ескерту. 31-тармақ жаңа редакцияда – ҚР Ұлттық экономика министрлігі Статистика комитеті Төрағасының 08.09.2020 № 36 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

32. Белгіленген стандартты өлшем бірлігіне баға тіркеледі. Өкіл тауарларды сату кезінде басқа өлшем бірліктері болған жағдайда, баға қайта есептеледі, ал орамасы өкіл тауарлардың ерекшелік элементі болып табылады.

33. Есепті жыл бойы "таза" баға өзгерісін көрсету үшін тіркеу өкіл тауарлардың салғастырылатын түрлеріне жүзеге асырылады. Мыналардың өкіл тауарларына бағалар салғастырылмайды:

1) ТМД елдерінің – өндіруші Беларусь және өндіруші Ресей бір жеткізу арналары шегінде әртүрлі жеткізушілердің;

2) жеткізудің әтүрлі партияларының (стандартты көтерме немесе шағын көтерме);

3) оларды жеткізуге төлем төлеудің (алдын ала аудару немесе қолма-қол ақша төлеу) және жеткізу мерзімдерінің өзгертілген шарттарымен (бір-екі айдан кейін емес немесе дереу).

Тіркеуге мыналар жатпайды:

1) бір реттік сипаттағы мәмілелер кезінде бекітілетін ең жоғарғы және демпингтік (төмен) баға;

2) сатып алулардың көлемдерін ұлғайтуға ниеттендіру мақсатында конкурстарда, лотереяларда ұсынылатын тауарларға баға;

3) олардың ерекшеліктерін көрсетпей тауарлық топқа орташаландырылған баға. Бұл жағдайларда бағаның өзгеруі топтағы өкіл тауар ассортиментінің өзгеруінен туындайды;

4) жарамдылық мерзімінің өтуі немесе оның жақындауына байланысты өкіл тауарларға төмен баға.

34. Өкіл тауарларға негізсіз баға өзгерісін анықтау және оны жою мақсатында бағалық ақпаратқа логикалық бақылау жүргізіледі:

1) жеткізілім партиялары арасында:

ірі көтерме саудада баға стандартты көтермеде кем немесе тең және ұсақ көтермеде анағұрлым кем;

ұсақ көтерме саудада баға стандартты көтермеде артық немесе тең және ірі көтермеде анағұрлым артық.

2) бір өңірдің әртүрлі базалық объектілердегі ұқсас өкіл тауарлары арасында;

3) сапаға байланысты тұрақтанған баға пропорцияларына сәйкес аттас өкіл тауарлардың арасында. Майлылығы 6 пайыз сүт 3,2 пайыз сүттен қымбат, АИ-95 бензині АИ-80 бензинінен қымбат және осыған ұқсастар логикалық тұрғыдан дұрыс;

4) бөлшек саудадағы өнеркәсіптік және ауылшаруашылығы өнімін отандық өндіруші-кәсіпорындарда өкіл тауарлардың түрлері, кіші түрлері мен әр түрлері арасында.

Өндірушінің баға құрамында қосылған құнға салықтың болмауы есебінен көтерме саудада сату бағаларының деңгейінен қарағанда өндіруші кәсіпорындардың баға деңгейі төмен, ал бөлшек сауда бағасының деңгейі көтерме бағаға дүкендердің сауда үстемесін және көлік шығыстарын қосу есебінен жоғары болады.

35. Көтерме саудада сату бағасын тіркеу кезінде сатылымда уақытша болмауына байланысты жекелеген өкіл тауарларға ақпаратты ұсынбау жиі кездеседі. Есепті жыл ішінде баға индекстерінің серпінділік қатарының үздіксіздігін қамтамасыз ету үшін "шартты" бағаны пайдалану арқылы уақытша жоқ өкіл тауарлардың бағасын ауыстыру жүзеге асырылады.

Ауыстырудың келесі әдістері пайдаланылады:

1) өткен айдың бағасына тең "шартты" бағаны пайдалану;

2) осы өкіл тауарлар бойынша, бірақ басқа жеткізілім партиясы немесе өндіруші елдің бағасы өзгерісіне түзетілген "шартты" бағаны пайдалану;

3) басқа базалық объектілердің ұқсас өкіл тауарларына баға өзгерісіне түзетілген "шартты" бағаны пайдалану.

Көтерме саудада сату бағасының индексін құру кезінде тауарларды, өнімдерді сату фактісіне негізделген, олардың бағалық өзгерісін анық көрсететін ауыстырудың бірінші әдісі пайдаланылады.

Өткен айдың бағасы деңгейінде "шартты" бағаны пайдалану өкіл тауарды сатудың келесі фактісіне дейін жүзеге асырылады. Үш айдан аса өкіл тауарға бағаны тіркеу мүмкін болмаған жағдайда базалық объектіде тауардың ескі түрін жаңа өкіл тауармен ауыстыру рәсімі қолданылады.

36. Көтерме және бөлшек саудада сату арасындағы айырмашылықты табу қиын болатын тауарлардың, өнімдердің жекелеген түрлері, кіші түрлері бойынша бөлшек сауда бағасын тіркеуге рұқсат етіледі. Тауарлардың, өнімдердің мұндай түрлеріне:

1) автомобильдер;

2) радио және телевизиялық аппаратура;

3) ұсақ және ірі тұрмыстық электрлік тауарлар;

4) компьютерлер, портативті сандық есептеуіш машиналар;

5) шалғай жабдық (принтерлер, пернетақта және т.б);

6) кеңсе жабдықтары мен машиналары және басқалар жатады.

Осы тауарларға көтерме баға сарапшылық жолмен анықталады: бөлшек баға тіркеледі, бөлшек үстемелер мен көлік шығыстарының шамасы шегеріледі, олардың мөлшері байқаудың базалық объектісіндегі кеңесші сатушылардан анықталады. Есептеу кезінде бөлшек бағадан сауда үстемесі бірінші алынып тасталады, одан кейін аралық нәтижеден көлік шығыстары шегеріледі. Егер бөлшек сауда 23 546 теңгені, сату үстемесі 20 пайыз, көлік шығыстары 15 пайызды құраса, онда көтерме баға былай анықталады: (23 546/1,20)/1,15=17 062 теңге.

6-бөлім. Индекс салмағы

Ескерту. 6-бөлімнің тақырыбы жаңа редакцияда – ҚР Ұлттық экономика министрлігі Статистика комитеті Төрағасының 08.09.2020 № 36 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

37. Көтерме саудада сату бағасының индексін құру көтерме тауар айналымының құрылымын көрсететін салмақтау сызбасын құруды көздейді. Салмақтау сызбасын пайдалану арқылы тауарлар, өнімдердің түрлері, кіші түрлері бойынша орташа баға және өңір мен жалпы республика бойынша агрегатталған баға индексі есептеледі.

Көтерме саудада сату бағасының индексі үшін салмақтау сызбасын құру белгілі бір базалық жылдағы көтерме сауда қызметтерінің құны туралы орташа жылдық деректер негізінде жүзеге асырылады. Салмақтау сызбасы әрбір өңір бойынша жеке-жеке және жалпы республика бойынша орталықтан құрылады.

38. Салмақтау сызбасын құру үшін "Қосымша салмақтық құрамдастардың анықтамалығы" (бұдан әрі – Ақсқ) құрылады. Оның қажеттілігі алғашқы деректерді жинау кезінде пайдаланылатын көтерме сауда қызметтері саласын бағалық зерттеудің іріктемелі әдісіне негізделеді.

Ақсқ-да көтерме сауда қызметтерінің әрбір зерттелетін класында тауардың, өнімнің үлес салмақтары анықталады. Ол үшін көтерме саудада сату тауарларының, өнімдердің толық жинағы бойынша құн бағалық байқау үшін іріктеп алынған тауарлар, өнімдер түрлері бойынша қайта бөлінеді. Қайта бөлу кезінде бастапқы қалыптасқан құрылымдық пропорциялар ескеріледі. Тауарлардың, өнімдердің түрлері, кіші түрлерінің қайта бөлінген құны бойынша көтерме сауданың тиісті класындағы олардың үлес салмағы табылады.

Кейбір жағдайларда үлес салмағын анықтау үшін Ақсқ басқа ақпараттық ағындарды пайдаланады. Кейбір азық-түлік тауарларының көтерме сатылымының үлес салмағы оларға халықтың тұтыну шығыстарына сүйене отырып анықталады, көтерме сатылым қызметтерін мұнай өнімдері түрлері бойынша топтарға бөлу үшін, оларды отандық өнеркәсіп кәсіпорындарының өндіруі құрылымы қолданылады.

Сондай-ақ Ақсқ-да көтерме сатылым көлеміндегі ТМД елдерінің және ТМД-дан тыс елдердің жеткізу арналары үлесі белгіленеді. Үлестер республикаға әртүрлі елдер тауарларының импорты құрылымы туралы деректер бойынша анықталады.

39. Салмақтау сызбасын құру үдерісі мыналарды қамтиды:

1) көтерме сауда қызметтерінің кластары бойынша және тауарлар, өнімдердің түрлері, кіші түрлері бойынша алдын-ала құнын анықтау;

2) өңірлерде тауарлар, өнімдердің түрлері, кіші түрлері бойынша және көтерме сауда қызметтерінің кластары бойынша құнды түзету;

3) түпкілікті құндарды көтерме сауда қызметтерінің кластары, өнімдер мен тауарлар түрлері, кіші түрлері бойынша қалыптастыру.

40. Көтерме сауда қызметтерінің кластары бойынша алдын-ала құнды анықтау байқау үшін іріктелген көтерме саудада сату қызметтерінің кластары бойынша деректерді толтыру негізінде жүзеге асырылады. Көтерме сауда қызметтерінің бағалық зерттеумен қамтылмаған кластары бойынша құны мақсаты бойынша олардың біртектілігіне сүйене отырып, іріктелгендермен біріктіріледі немесе пропорционалды түрде қайта бөлінеді. Ақсқ-дағы елдер үлестеріне сәйкес импорт тауарларымен көтерме сауда құны ТМД елдері және ТМД – дан тыс елдер тауарларының көтерме сатылым құнына бөлінеді.

Көтерме саудада сату қызметтерінің кластары бойынша табылған құндар өңірлер бойынша ерекшеленеді, бұл мамандануына және өңірдегі көтерме тауарайналымының қалыптасқан құрылымына байланысты.

Тауарлардың, өнімдердің түрлері, кіші түрлері бойынша алдын ала құнды анықтау көтерме сауда қызметтері кластарының және өндіруші елдердің құнын олардың Ақсқ-дағы үлес салмағына сәйкес тауарлардың, өнімдердің класқа кіретін түрлері, кіші түрлері бойынша бөлу арқылы жүзеге асырылады.

Бұл кезеңде өңірлер үшін Ақсқ бірыңғай үлес салмағы қолданылатындықтан және өнімдердің, тауарлардың түрлері, кіші түрлері бірыңғай іріктелген тізбесі пайдаланылатындықтан деректер тауарлар, өнімдердің түрлері, кіші түрлері бойынша алдын-ала құндар өңірлік мамандануды көрсетпейді.

41. Тауарлар, өнімдердің түрлері, кіші түрлері бойынша құнды қалыптастыру үшін әрбір өңір бойынша алдын-ала құндық деректер тауарлар, өнімдердің түрлері мен кіші түрлерінің іріктелген өңірлік тізбесіне сәйкестендіріледі.

Құнды түзету немесе қосу тиісті өндіру елі – ҚР, ТМД, ТМД-дан тыс елдерге сәйкес бағандар бойынша әрбір кіретін тауарлық айқындама бойынша жүзеге асырылады.

Арналардың бірі бойынша құн жойылған жағдайда шығарылып тасталған құн қалыптасқан құрылымдық пропорцияларды бұзбауы үшін деректер қалған арналар арасында бөлінеді.

Жүргізілген түзетуді есепке алумен тауарлар, өнімдердің түрлері, түр тармақтары бойынша түпкілікті құн анықталады және салмақтаудың өңірлік сызбасының қорытынды айқындамалары қайта есептеледі. Құн көзделген айқындамалар бойынша бағалық байқау жүзеге асырылады.

42. Республика бойынша салмақтау сызбаларын қалыптастыру төмендегідей жүргізіледі:

1) тауарлар және өнімдердің түрлері, кіші түрлері деңгейінде – өңірлер бойынша құндардың сомасы ретінде;

2) көтерме сауда қызметтерінің кластары, топтары және бөлімдері деңгейінде – дәйекті түрде кірістердің сомасы ретінде біріктірудің барлық сатылары бойынша.

43. Құрастырылған салмақтау сызбасы бірнеше жылдар бойы қолданылады. Салмақтау сызбасын толық ауыстыру қазіргі уақыттың көтерме сауда айналымы мен базалық ретінде пайдаланылатын кезеңнің едәуір құрылымдық өзгерістері бойынша жүзеге асырылады.

Салмақтау сызбасы алдағы есепті жылға зерттеуге көтерме сауда қызметтерінің жаңа түрлерін енгізу қажеттілігі жағдайында немесе өңірлердегі бұдан бұрын іріктелген тауарлар мен өнімдердің түрлері мен кіші түрлерін едәуір қайта қарау кезінде қайта қарастырылады. Сонымен бір уақытта Ақсқ қайта қалыптастырылады.

7-бөлім. Орташа бағаны және баға индексін есептеу

Ескерту. 7-бөлімнің тақырыбы жаңа редакцияда – ҚР Ұлттық экономика министрлігі Статистика комитеті Төрағасының 08.09.2020 № 36 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

44. Көтерме саудада сату бағасының индексін есептеу келесі кезеңдерді қамтиды:

1-кезең – өңір бойынша әртүрлі жеткізу арналары бойынша тауарлардың, өнімдердің және республика бойынша әртүрлі жеткізу арналары бойынша тауарлардың, өнімдердің орташа бағасын анықтау;

2-кезең – өңір және республика бойынша есепті кезеңнің өткен айға тауар, өнімге жеке баға индекстерін анықтау;

3-кезең – агрегаттаудың әрбір сатысы бойынша есепті кезеңнің өткен айға өнімнің агрегатталған баға индекстерін анықтау;

4-кезең – есепті кезеңнің барлық салыстыру кезеңдеріне (өткен жылғы желтоқсанға, тиісті айға, тоқсанға, өткен жылғы кезеңге және т.б.) жеке және агрегатталған баға индекстерін анықтау.

45. Өңірлер бойынша ҚР, ТМД және ТМД-дан тыс арналар бойынша тауарлар, өнімдер бойынша орташа баға орташа геометриялық формула бойынша анықталады:

(1)

мұндағы,

– t есепті кезеңдегі j тауар, өнім бойынша орташа баға;

– n есепті кезеңдегі j тауар, өнім бойынша өкіл тауарға баға (баға белгіленімі);

– баға саны (баға белгіленімі).

Орта бағаны есептеу кезінде салыстырылып отырған кезеңдегі баға белгіленімінің санының теңдігі назарға алынады.

Өңірлер бойынша есептелген орта бағалар егер олар есепті кезеңде есеп берген кем дегенде үш әртүрлі базалық объектілердің бағаларынан құралса, зерттеліп отырған құбылыстың барлық жиынтығының баға деңгейін көрсететін репрезентативті болып саналмайды.

Мұндай жағдайда өңір бойынша көтерме саудада сатудың орта бағасы есепті кезенде жарияланбайды, бірақ республика бойынша орташа бағаның және баға индексінің болашақта есептеулерінде қолданылады.

46. Республика бойынша тауарлар, өнімдер бойынша орташа баға өңірлердегі және олардың салмақтары бойынша баға деңгейінен орташа салмақталған шамасы (құны) ретінде қалыптасады.

Есептеу мынадай тәртіпте жүзеге асырылады:

1) ҚР, ТМД, ТМД-дан тыс әрбір арна бойынша орташа салмақталған баға анықталады:

(2)

мұндағы,

P_wj – j айқындамасы бойынша орташа салмақталған баға;

P_j – j айқындамасы ҚР, ТМД және ТМД-дан тыс елдер бойынша сәйкес баға;

W_j – j айқындамасы бойынша ҚР, ТМД және ТМД-дан тыс елдердің сәйкес салмағы (құны).

2) алынған орташа салмақталған баға қосылады;

3) республика бойынша орташа баға орташа салмақталған бағалар қосындысын базистік кезеңдегі салмақ қосындысына бөлумен анықталады:

(3)

мұндағы,

- j айқындамасы бойынша республика бойынша орташа баға;

– j айқындамасы бойынша орташа өлшенген салмақталған сома;

– j айқындамасы бойынша базистік салмақ (құны).

47. Өкіл тауар бойынша бағаның жеке индексі ағымдағы және өткен кезеңдерде тауардың, өнімнің әрбір түрін базалық объектінің көтерме сауда сатуының нақты бағасын салыстырудың қарапайым салыстырмалы шамасы болып табылады.

, (4)

мұндағы,

– бағаның жеке индексі;

– t есепті кезеңдегі өкіл тауар бағасы;

– t-1 өткен кезеңдегі өкіл тауар бағасы.

Өңірлер бойынша тауарлар, өнімдер бойынша бағаның жеке индексі екі кезеңдегі салмақталмаған орташа геометриялық бағаның қатынасы ретінде Джевонс формуласымен есептеледі:

(5)

мұндағы,

i – жеке индекстер;

t, t-1 – сәйкесінше салыстырудың есепті және өткен кезеңдері;

p_t, p_t-1 – сәйкес кезеңге тауардың бірлігіне баға;

j – салмағы бар және бірнеше нақты өкіл тауарларды (бірден k-ға дейін) біріктіретін тауар түрі;

k – тауар түрін анықтайтын өкіл тауарлар саны.

48. Әрбір жеткізу арнасы бойынша республика бойынша тауарлар, өнімдер бойынша бағаның жеке индекстері өңірлерден алынған көтерме бағаның салыстырмалы көрсеткіштерінің және өңірлік үлес салмақтарының негізінде төмендегі формула бойынша есептеледі:

(6)

мұндағы,

Ip_j – республика бойынша j тауарына көтерме сатуда сату бағасының жеке индексі;

I_1j, I_2j,…,I_Rj – өңірлердегі j тауарға жеке көтерме саудада сату бағасының жеке индексі;

R – есептеуге қатысатын өңірлер саны;

W_1, W_2,…, W_R - өңірлік үлес салмақтары.

49. Көтерме саудада сату бағасының индексін құрудың барлық келесі кезеңдерінде агрегатталған индекс қолданылады.

Есептеу үшін салмақтаудың тұрақты сызбасы арқылы салмақталған бағаның жүйелі байқауларының негізінде баға индексін есептеуге мүмкіндік беретін Ласпейрес формуласы қолданылады:

(7)

кезінде

мұндағы,

I_L – t-1 алдыңғы кезеңмен салыстырғанда t есепті кезеңіне баға индексі;

– t-1кезеңіне t есепті кезеңіне тауарлар, өнімдер түрлері бойынша жеке баға индексі;

– агрегаттау үшін стандартты салмақ ретінде пайдаланылатын, базистік кезең бағасына тауарлардың, өнімдердің құны;

– есепті кезеңдегі өнімдердің, тауар түрлерінің құны;

– өнімнің, тауардың, өткен кезеңге жеке баға индексінің туындысы.

50. База ретінде есептеуді белгіленген бастау нүктесі немесе базалық кезеңі бар тізбелі серпінді қатарды құру үшін бірқатар жылдардағы айлық баға индекстерін өзара байланыстыруды (тіркеме) көздейтін, өткен жылғы тиісті кезеңге (ай, тоқсан, өсу қорытындысымен кезең) баға индекстерін қалыптастыру "базистік" әдіспен жүргізіледі.

Өткен жылғы тиісті айға есепті жылғы бағаның айлық индексін есептеу есепті жылғы индекстік қатардағы бағаның айлық индексін өткен жылғы осы қатардағы бағаның айлық индексіне бөлумен жүзеге асырылады:

(8)

мұндағы,

It – g-1 өткен жылғы тиісті айға g есепті жылғы t айға баға индексі;

It_g – индекстік қатардағы g есепті жылғы t айға баға индексі;

It_(g-1) – индекстер қатарындағы g-1 өткен жылғы t айға баға индексі.

Өткен жылғы тиісті кезеңге өспелi қорытындымен баға индекстерi салыстырмалы кезеңдегі индекстік қатардағы бағаның айлық индекстерінің қосындысын өткен жылғы осы қатардағы сәйкес бағаның айлық индекстерінің қосындысына бөлумен анықталады:

(9)

мұндағы,

– есепті жылғы қаңтар-желтоқсандағы баға индексі өткен жылғы қаңтар-желтоқсанға;

I1_g, I2_g, ..., I12_g – индекстік қатардағы g есепті жылғы қаңтар, ақпан,... желтоқсандағы баға индексі;

I1_(g-1), I2_(g-1),…, I12_(g-1) – индекстік қатардағы g-1 өткен жылғы қаңтар, ақпан, ... желтоқсандағы баға индексі.

Есепті жылғы тоқсан, жартыжылдық және тоғыз айдағы баға индексі өткен жылғы тиісті кезеңге осыған ұқсас есептеледі. Тоқсандағы өткен тоқсанға баға индекстері есептік тоқсанды анықтайтын индекстік қатардағы бағаның айлық индекстерінің қосындысын өткен кезеңнің индекстік қатарындағы бағаның айлық индекстерінің қосындысына қатынасымен анықталады:

(10)

мұндағы,

– есепті жылдың екінші тоқсанының бірінші тоқсанға баға индексі;

I4_g, I5_g, I6_g – индекстік қатардың g есепті жылғы сәуір, мамыр, маусымға баға индексі;

I1_g, I2_g, I3_g – индекстік қатардың g есепті жылғы қаңтар, ақпан, наурызға баға индексі.