On Elections in the Republic of Kazakhstan

Constitutional Law of the Republic of Kazakhstan dated September 28, 1995 № 2464.

Unofficial translation
Footnote. Title reworded, the preamble excluded, in the text, the words "by this Decree," "The Decree," "of this decree" have been replaced by the words "by the present Constitutional Law," "The present Constitutional Law", "of the present Constitutional Law " by the Constitutional Law of the Republic of Kazakhstan dated May 6, 1999 № 375.
Footnote. Throughout the text of the Constitutional Law, except for Chapter 14, the words "of members of the local self-government", "by member of a local self-government", "members of the local self-government", "members of the local government," "member of the local self-government" are replaced by the words "members of other local self-government", "by a member of other local self-government", "members of other local self-government", "members of other local self-government", "a member of other local self-government" by Constitutional Law of the Republic of Kazakhstan dated June 19, 2007 No 268 ( into effect from the date of its publication).

I. General Part
Chapter 1. General provisions

Article 1. Relations governed by this Constitutional Law

This Constitutional Law governs relations arising during the preparation and conduct of elections of the President of the Republic of Kazakhstan, deputies of the Senate and Mazhilis of the Parliament of the Republic of Kazakhstan, maslikhats, akims of districts, cities of regional significance, cities of district significance, villages, towns, rural districts and members of other local governments, as well as when recalling deputies of the Mazhilis of the Parliament and maslikhats elected in single-member territorial constituencies, and establishes guarantees that ensure the freedom of expression of the will of citizens of the Republic.

Footnote. Article 1 - as amended by the Constitutional Law of the Republic of Kazakhstan dated 05.11.2022 № 156-VII (shall come into effect ten calendar days after the day of its first official publication).

Article 2. Freedom of elections

Election in the Republic shall be based on the free implementation by any citizen of the Republic of the right to vote and to be elected.

Article 3. Principles of suffrage

1. Elections of the President, deputies of the Mazhilis of the Parliament and maslikhats, akims of districts, cities of regional significance, cities of district significance, villages, settlements, rural districts (hereinafter in the text of this Constitutional Law referred to as akims), members of other local self-government bodies of the Republic shall be held based on universal, equal and direct suffrage by secret ballot.

2. Elections of deputies of the Senate of the Parliament of the Republic shall be held on the basis of indirect suffrage by secret ballot.

3. Participation of citizens of the Republic in the elections shall be voluntary. No one shall have the right to force a citizen to participate or not to participate in elections, as well as to restrict his will.

4. Foreign interference shall be prohibited in the preparation and conduct of elections.

Footnote. Article 3 as amended by the Constitutional Law of the Republic of Kazakhstan dated May 6, 1999 № 375; dated 24.05.2021 № 41-VII (shall be enforced upon the expiration of ten calendar days after the day of its first official publication); dated 05.11.2022 № 156-VII (shall come into effect from 01.01.2023).

Article 4. Universal suffrage

1. Universal active suffrage shall be the right of citizens of the Republic to take part in the voting at elections upon reaching the age of eighteen years irrespectively of his/her birth, origin, social, official and property status, sex, race, ethnic origin, language, relation to religion, belief and faith, place of residence or any other circumstances.

2. Passive suffrage is the right of citizens of the Republic of Kazakhstan to be elected as the President, deputy of Parliament, maslikhat, akim or a member of another local self-government body.

3. The citizens, who have been recognized by a court as legally incapable, including those who kept in places of confinement under the court’s sentence, shall not take part in elections.

4. The following persons may not be candidates for the President of the Republic of Kazakhstan, deputies of the Parliament of the Republic of Kazakhstan, maslikhats, akims, as well as a candidate for membership in another local government body:

1) a person with a prior conviction, which has not been cancelled or withdrawn in the order established by law;

2) a person, who has been found guilty of committing corruption crime or offense by the court in the order established by law.

Footnote. Article 4 as amended by the Constitutional Laws of RK dated May 8, 1998 № 222-I; May 6, 1999 № 375- I; April 14, 2004 № 545-II; April 15, 2005 № 44-III; June 19, 2007 № 268-III, February 9, 2009 № 124-IV; dated 24.05.2021 № 41-VII (shall be enforced upon the expiration of ten calendar days after the day of its first official publication); dated 05.11.2022 № 156-VII (shall come into effect from 01.01.2023).

Article 5. Equal suffrage

1. Voters shall participate in the elections of the President, deputies of the Mazhilis of the Parliament and maslikhats, as well as in the elections of akims on equal terms and each of them shall have, respectively, one vote per ballot.

2. Voters shall take part in the election of members of other local self-government bodies of the Republic on equal basis and each of them shall have an equal number of votes.

3. The candidates shall be guaranteed with equal rights and conditions for participation in elections.

Footnote. Article 5 is with the changes, introduced by the Constitutional Laws of RK dated May 6, 1999 № 375-I; April 14, 2004 № 545-II; June 19, 2007 № 268-III; dated 24.05.2021 № 41-VII (shall be enforced upon the expiration of ten calendar days after the day of its first official publication); dated 05.11.2022 № 156-VII (shall come into effect from 01.01.2023).

Article 6. Direct suffrage

The President, deputies of the Mazhilis of the Parliament and maslikhats, akims, and members of other local self-government bodies of the Republic shall be directly elected by citizens.

Footnote. Article 6 as amended by the Constitutional Law of the Republic of Kazakhstan dated May 24, 2021 № 41-VII (shall be enforced ten calendar days after the day of its first official publication); dated 05.11.2022 № 156-VII (shall come into effect from 01.01.2023).

Article 7. Indirect suffrage

1. Electors - citizens of the Republic, who are deputies of maslikhats, shall participate in the elections of deputies of the Senate of Parliament.

2. Electors shall participate in elections of deputies of the Senate on an equal basis and each of them shall have one vote in elections of deputies of the Senate.

Footnote. Article 7 as amended by the Constitutional Law of the Republic of Kazakhstan dated May 8, 1998 № 222.

Article 8. Secret ballot

Voting at the elections of the President, deputies of the Parliament and maslikhats, akim, and members of other bodies of local self-government of the Republic shall be secret, excluding the possibility of any control over the will of voters.

Footnote. Article 8 as amended by the Constitutional Law of the Republic of Kazakhstan dated May 24, 2021 № 41-VII (shall be enforced ten calendar days after the day of its first official publication); dated 05.11.2022 № 156-VII (shall come into effect from 01.01.2023).

Article 9. Electoral systems

1. During the elections of the President, and deputies of the Senate of the Parliament, the following candidate shall be considered as elected:

who received more than fifty percent of the votes of voters (electors) who took part in the voting;

who, in the repeat voting, received a greater number of votes of voters (electors) who took part in the voting compared to another candidate.

2. Deputies of the Mazhilis of the Parliament shall be elected according to a mixed electoral system: according to the system of proportional representation in the territory of a single nationwide constituency, as well as in single-seat territorial constituencies.

During the elections of deputies of the Mazhilis of the Parliament in single-mandate territorial constituencies, a candidate shall be considered as elected if a larger number of voters who took part in the voting voted for his candidacy compared to other candidates.

3. Deputies of maslikhats of regions, cities of republican significance and the capital shall be elected by a mixed electoral system: half of the deputies shall be elected by the system of proportional representation in the territory of a single territorial constituency, and the other half by single-seat territorial constituencies.

During the elections of deputies of maslikhats of regions, cities of republican significance and the capital in single-mandate territorial constituencies, a candidate shall be considered as elected if a larger number of voters who took part in the voting voted for his candidacy compared to other candidates.

In case of an odd number of mandates of deputies of maslikhats of regions, cities of republican significance and the capital, a mandate exceeding half shall be elected in a single-mandate territorial constituency.

4. Deputies of maslikhats of districts and cities of regional significance are elected in single-seat territorial constituencies.

During the election of deputies of maslikhats of districts and cities of regional significance, the candidate who, in comparison with other candidates, received a greater number of votes from voters who took part in the voting, shall be considered as elected.

5. In the election of the akim, the candidate shall be considered as elected, who, in comparison with other candidates, received a greater number of votes from the voters who took part in the voting.

6. In the election of members of other bodies of local self-government, candidates shall be considered as elected for whom a greater number of voters than other candidates who took part in the voting voted.

Footnote. Article 9 - as amended by the Constitutional Law of the Republic of Kazakhstan dated 05.11.2022 № 156-VII (shall come into effect ten calendar days after the day of its first official publication).

Chapter 2. Election bodies

Article 10. Election bodies, their system and term of office

1. Election commissions shall be the state election bodies organizing preparation for and conduct of elections in the Republic.

2. A unified system of election commissions shall be comprised of:

1) Central Election Commission of the Republic;

2) territorial election commissions;

2-1) district election commissions;

3) is excluded by the Constitutional Law of the Republic of Kazakhstan dated 29.06.2018 № 162-VI (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication);

4) precinct election commissions.

3. Territorial and district election commissions for the election of deputies to the Mazhilis of Parliament shall be formed by the Central Election Commission, and district election commissions for the election of deputies to maslikhats and precinct election commissions - by the respective territorial election commissions.

If the boundaries of constituencies for single-mandate territorial electoral districts coincide with the boundaries of administrative-territorial units, district electoral commissions shall not be created, their powers shall be exercised by territorial electoral commissions.

The composition of election commissions, except for the Central Election Commission, shall be formed by the respective maslikhats.

The term of office of election commissions shall be five years.

Members of territorial, district and precinct election commissions shall be elected by the respective maslikhats based on proposals from political parties.

Each political party shall have the right to recommend one candidate to the relevant election commission. A political party shall have the right to recommend to the election commission the candidates who are not members of this political party.

In the absence of proposals from political parties within the time limit set by the maslikhat, which must be at least fifteen days before the date of formation of election commissions, maslikhats shall elect an election commission at the recommendation of other public associations and higher election commissions.

Persons, recommended to the election commission, shall enclose statements of consent to participate in its work. The chairman, deputy chairman, secretary of the election commission shall be elected at a meeting of the election commission.

Members of territorial election commissions elected by maslikhats must meet the qualification requirements approved by the Central Election Commission.

The formation of a new composition of election commissions shall begin no later than two months and shall end no later than three days before the end of the term of office of election commissions.

The bodies forming the composition of election commissions shall be entitled to make changes in their composition during the term of office of election commissions.

4. Decisions on formation of the composition of election commissions, their composition and location shall be reported in the media.

5. Decisions of election commissions adopted within their competency shall be mandatory for implementation by all state bodies, organizations, local self-government bodies and officials in the corresponding territory.

6. Interference in the work of election commissions during the exercise of their authorities shall be prohibited.

7. The activity of an election commission may be terminated by the decision of the body that forms the election commission, or by a court decision based on the application of the Central Election Commission.

8. A member of an election commission cannot be deprived of his/her authorities, except the cases mentioned in clauses 6 and 7 of Article 19 of this Constitutional Law.

Footnote. Article 10 is with the changes introduced by the Constitutional Law of RK dated April 14, 2004 № 545-II; dated 15.06.2017 № 75-VI (shall be enforced from the day of its first official publication); dated 29.06.2018 № 162-VI (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication); dated 05.11.2022 № 156-VII (shall come into effect from 01.01.2023).

Article 11. Central Election Commission of the Republic of Kazakhstan

1. Central Election Commission shall head the single system of the election commissions of the Republic of Kazakhstan and operate as a permanent body.

2. Central Election Commission shall consist of the chairperson and six members.

The Deputy Chairman and secretary of the Central Election Commission are elected at a meeting of the commission.

3. (Excluded by the Constitutional Law of RK dated June 19, 2007 № 268-III).

4. Central Election Commission shall have its own personnel.

4-1. The Central Election Commission is in charge of subordinate organizations whose functions shall include promoting the organizational activities of territorial election commissions and ensuring in its electoral activities the creation, development, implementation, maintenance, administration, operation and system maintenance of information and communication infrastructure facilities, an Internet resource, logistics, as well as organization, coordination and provision of work in the field of improving the legal culture of voters, training election organizers and other participants in the electoral process.

5. Expenses on the maintenance of the Central Election Commission and its personnel shall be covered from the republican budget.

Footnote. Article 11 is with the changes introduced by the Constitutional Laws of RK dated June 19, 2007 № 268-III; February 9, 2009 № 124-IV; dated 15.06.2017 № 75-VI (shall be enforced from the day of its first official publication); dated 29.06.2018 № 162-VI (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication); dated 05.11.2022 № 156-VII (shall come into effect from 01.01.2023).

Article 12. Authorities of the Central Election Commission of the Republic of Kazakhstan

The Central Election Commission shall:

1) implement in the territory of the Republic of Kazakhstan control over implementation of election legislation; ensure its uniform application; within the limits of its authority take the decisions to be mandatory for implementation in the entire territory of the Republic;

2) organize preparation for and conduct of elections of the President and deputies of the Mazhilis of Parliament; administer organization and conduct of elections of deputies of the Senate of Parliament;

2-1) consider the issue of admitting political parties to participate in the elections of a part of the deputies of the Majilis of the Parliament and deputies of maslikhats elected by party lists;

2-2) form constituencies for the election of deputies of the Mazhilis of Parliament for single-seat territorial constituencies and establish their boundaries, publish in the media a list of constituencies and information about their boundaries;

3) (excluded by the Constitutional Law of RK dated June 19, 2007 № 268-III).
3-1) (excluded by the Constitutional Law of RK dated April 14, 2004 № 545-II).

4) prepare and submit to the Government of the Republic a rough estimate of the cost of conducting an election campaign on the basis of budget requests, submitted by territorial election commissions in the manner, determined by the Central Election Commission;

5) manage election commissions for the election of the President, deputies of the Parliament, for the recall of deputies of the Mazhilis of the Parliament, elected in single-mandate territorial constituencies; cancel and suspend their decisions; distribute among them the funds of the republican budget allocated for the conduct of the election campaign; controls the creation of the necessary material and technical conditions for the activities of election commissions; consider applications and complaints against decisions and actions (inaction) of election commissions; organize an explanation of the legislation on elections; organize and conduct training of participants in the electoral process; conduct seminars with representatives of political parties and other participants in the electoral process on the organization and conduct of elections; carry out international cooperation in the field of electoral systems;

6) establish the form and text of the ballot paper for elections of the President and deputies of the Mazhilis of Parliament on party lists, the form of ballot papers for the election of deputies of the Senate of Parliament, deputies of the Mazhilis of Parliament elected in single-seat territorial constituencies, deputies of maslikhats, akim and members of other bodies of the local self-government, the procedure for their production, as well as the degree of security, forms of lists of voters (electors), a signature sheet for collecting signatures of voters in support of candidates for the President, collecting signatures of electors in support of candidates for deputies of the Senate and for collecting signatures of voters in support of candidates for akims, other election documents, the form of ballot boxes made of transparent voting material and samples of seals of election commissions, the procedure for storing election documents; ensure the production of ballot papers for the elections of the President and deputies of the Parliament;

6-1) organize the production, determine the procedure for issuing and recording absentee voter certificates;

6-2) determine the procedure for making changes to the ballot papers in cases of withdrawal of the candidature, cancellation of the decision to nominate a candidate, cancellation of the decision on registration of candidates, party lists;

7) shall be eligible to hear to the reports of the state bodies and organizations on the issues related to preparation and conduct of elections as well as the information of public associations on the issues of observance of the election legislation;

8) Register candidates to President of the Republic, grant them with the corresponding certificates, publish the communication on registration of candidates in mass media;

9) inform voters about the course of the election campaign for the election of the President and deputies of the Parliament, periodically publishes an information bulletin;

10) sum up the election results of the President and deputies of the Parliament in the Republic as a whole, register the elected President and Parliament deputies, publish relevant communication in mass media;

11) appoint and organize conduct of the rerun of a vote and a re-run of election of the President;

12) appoint a re-run of election of the Parliament deputies;

13) appoint a by-election of the Parliament deputies;

14) appoint the regular and early elections to Maslikhats;

15) when organizing and holding elections of deputies of maslikhats, akim and members of other local self-government bodies, exercise control over the compliance of the activities of territorial election commissions with the requirements of this Constitutional Law and, if violations of this Constitutional Law are revealed, cancel their decisions;

16) in accordance with the population of administrative-territorial units, determine the number of maslikhat deputies elected from them when forming a new convocation;

16-1) place on the official website (Internet- resource) of the Central Election Commission the legal acts on the election legislation, information on the appointment and conduct elections as well as on the results of vote count at the elections;

16-2) keep a single electronic Register of citizens - voters of the Republic of Kazakhstan;

16-3) during conduct of elections with the use of electronic electoral system conduct training of members of the corresponding election commissions on their application;

16-4) through mass media organize training for the population on the use of the electronic electoral system at elections;

16-5) form advisory bodies;

16-6) determine the procedure for the implementation of election campaigning and information support for the elections of the President of the Republic of Kazakhstan, deputies of the Parliament, maslikhats of the Republic of Kazakhstan, akim, as well as members of other local governments;

16-7) acquire goods, works and services for the creation, development, introduction, support, administration, operation and system maintenance of information and communication infrastructure facilities, Internet resource and material and technical support of electoral activities from a subordinate organization in respect of which it carries out state administration;

16-8) approve the instructions for equipping a premise at the polling station, the polling station;

16-9) approve the instructions for registration of agents;

16-10) develop and approve the rules for accreditation of public associations and non-profit organizations, the statutory activities of which include the implementation of election observation activities;

16-11) carry out accreditation of republican public associations and non-profit organizations, the statutory activities of which include the implementation of election observation activities;

16-12) develop and approve the rules for the acquisition of goods, works and services necessary for the organization and activities of election commissions during the preparation and conduct of elections, a referendum;

16-13) develop and approve qualification requirements for members of territorial election commissions;

17) exercise other authorities in compliance with the legislation of the Republic of Kazakhstan.

Footnote. Article 12 is with the changes introduced by the Constitutional Laws of RK dated May 6, 1999 №375-I; April 14, 2004 № 545-II; changes and additions introduced by the Constitutional Laws of RK dated June 19, 2007 № 268-III; February 9, 2009 № 124-IV; dated 15.06.2017 № 75-VI (shall be enforced from the day of its first official publication); dated 29.06.2018 № 162-VI (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication); dated 24.05.2021 № 41-VII (shall be enforced upon the expiration of ten calendar days after the day of its first official publication); dated 05.11.2022 № 156-VІI (refer to Article 3 for the order of entry into force).

Article 13. Territorial election commissions

1. Territorial election commissions shall be the regional (cities of republican significance and the capital of the Republic), district, town, district election commissions in a city.

2. Territorial election commissions shall:

1) ensure the organization and conduct of elections of the President, deputies of Parliament and maslikhats, akim, and members of other local governments;

2) be formed of seven members.

3. is excluded by the Constitutional Law of the Republic of Kazakhstan dated 14.04.2004 № 545.

4. The composition of the territorial election commissions for the election of the President, deputies of the Parliament, maslikhats and akim shall be published in the media no later than ten days later, and the territorial election commissions for the election of members of other local self-government bodies - no later than seven days after the appointment or announcement elections.

Footnote. Article 13 as amended by the Constitutional Law of the Republic of Kazakhstan dated May 6, 1999 № 375; amendments are made - dated April 14, 2004, № 545; dated 24/05/2021 № 41-VII (shall be enforced upon the expiration of ten calendar days after the day of its first official publication); dated 05.11.2022 № 156-VII (shall come into effect from 01.01.2023).

Article 14. Authorities of the territorial election commission

The corresponding territorial election commission shall:

1) supervise implementation of election legislation in the territory of an administrative- territorial unit;

2) ensure the preparation and conduct of elections of the President, deputies of the Parliament and maslikhats, akim, and members of other local self-government bodies;

2-1) register proxies of candidates to President, political parties, which have nominated their party lists, and issue corresponding certificates to them;

2-2) register the application of the initiator for the recall of deputies elected in single-mandate territorial constituencies;

2-3) appoint elections of deputies of maslikhats in constituencies instead of those who left;

3) manage the activities of lower territorial, district and precinct election commissions; cancel and suspend their decisions; distribute among them the funds of the republican and local budgets allocated for the conduct of the election campaign; submit budget applications for the election campaign; control the creation of the necessary material and technical conditions for the activities of district and precinct election commissions; consider applications and complaints against decisions and actions (inaction) of district and precinct election commissions; organize the implementation of decisions of the Central Election Commission by all election commissions formed within the respective administrative-territorial unit;

3-1) receive protocols on registration of candidates for deputies of the respective maslikhat from the district election commissions and ensure that the lists of registered candidates are published by the district election commissions;

4) be eligible to hear to the reports of the election commissions, the state bodies and organizations on the issues related to preparation and conduct of elections as well as the reports of the public associations on the issues related to the implementation of the election legislation;

4-1) control the relevance and accuracy of information about voters and the boundaries of polling stations, the timeliness and accuracy of the voter lists for voting and their submission for public review;

5) ensure conduct of elections of the Senate deputies; register the candidates to the Senate deputies, their proxies, issue the corresponding certificates to them; publish in the mass media the communication on registration of candidates; prepare polling stations, ensure manufacturing of the polling booths and ballot-boxes; sum up the voting results at elections of the Senate deputies and submit the protocols with the summary of the voting results to the Central Election Commission for registration of the Senate deputies;

6) form constituencies for the election of deputies of maslikhats, akim and publishes their list, notify voters about the locations of election commissions;

6-1) establish a uniform numbering of electoral districts;

7) establish the text of ballot papers for the election of maslikhat deputies according to party lists, akims, and members of other local government bodies and ensure the production of ballot papers for the election of maslikhat deputies, akims, members of other local government bodies, as well as the delivery of ballot papers to the district, precinct election commissions;

8) organize and ensure the holding of elections of deputies of maslikhats; register party lists submitted by political parties nominating candidates for maslikhat deputies, register proxies of political parties and candidates, issue relevant certificates to candidates and proxies; publish in the mass media messages about the registration of party lists;

8-1) appoint and organize the elections of akims, elections of akims instead of retired ones; register candidates for akims and their proxies, issue appropriate certificates to them; publish in the mass media messages on the registration of candidates for akims;

9) establish the results of voting at polling stations in the relevant administrative-territorial unit, sum up the results of elections of deputies of maslikhats, akim, register elected deputies, akim and publish a message about this in the media; submit to the higher election commission the protocols of counting votes in the respective electoral districts and precincts for summing up the results of the elections and publishing them on the official Internet resource of the Central Election Commission;

10) organize repeated voting and repeated elections of deputies of the Senate, repeated elections of deputies of maslikhats, akim, as well as elections instead of retired deputies of the Senate of the Parliament and maslikhats;

11) appoint and organize the election of members of other local government bodies other than maslikhats, the repeated elections and election of members instead of retired members; register candidates for members of other, except for maslikhats, local government bodies, their agents, issue them the appropriate certificates; publish reports in the local media on the registration of candidates; sum up the results of election of members of other, except for maslikhats, local government bodies; publish in local media a report on the election results;

11-1) raise public awareness of the legislation on elections; arrange and conduct the training of electoral process participants; hold workshops with representatives of political parties and other electoral process participants on organizing and holding elections;

11-2) carry out accreditation of regional and local public associations and non-profit organizations, the statutory activities of which include the implementation of election observation activities;

11-3) exercise the powers of district election commissions if the boundaries of districts for single-member territorial electoral districts coincide with the boundaries of administrative-territorial units;

12) execute other authorities in compliance with the legislation of the Republic of Kazakhstan.

Footnote. Article 14 is with the changes introduced by the Constitutional Laws of RK dated May 6, 1999 № 375-I; April 14, 2004 № 545-II; June 19, 2007 № 268-III; February 9, 2009 № 124-IV; dated 15.06.2017 № 75-VI (shall be enforced from the day of its first official publication); dated 29.06.2018 № 162-VI (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication); dated 24.05.2021 № 41-VII (shall be enforced upon the expiration of ten calendar days after the day of its first official publication); dated 05.11.2022 № 156-VІI (refer to Article 3 for the order of entry into force).

Article 15. District election commissions

Footnote. Article 15 shall be excluded by the Constitutional Law of the Republic of Kazakhstan dated 29.06.2018 № 162-VI (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication).

Article 15-1. District election commissions

1. District election commissions shall ensure the organization and conduct of elections of deputies of the Mazhilis of the Parliament and maslikhats in single-mandate territorial constituencies.

2. District election commissions shall be formed with five members.

3. The composition of district election commissions shall be published in the media no later than ten days after the appointment or announcement of elections or after the appointment of voting in case of initiation of the recall procedure in accordance with Chapter 13-2 of this Constitutional Law.

Footnote. The Constitutional Law was supplemented by Article 15-1 in accordance with the Constitutional Law of the Republic of Kazakhstan dated 05.11.2022 № 156-VІI (shall come into effect from 01.01.2023).

Article 16. Authorities of the district election commission

Footnote. Article 16 shall be excluded by the Constitutional Law of the Republic of Kazakhstan dated 29.06.2018 № 162-VI (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication).

Article 16-1. Powers of the district election commission

District Electoral Commission shall:

1) exercise control over the implementation of the electoral legislation on the territory of the respective electoral district;

2) organize the holding of elections of deputies of the Mazhilis of the Parliament and maslikhats in single-seat territorial constituencies;

3) conduct repeated elections and elections instead of retired deputies of the Mazhilis of the Parliament and maslikhats in single-mandate territorial constituencies;

4) establish the text of the ballot for the election of deputies of the Mazhilis of the Parliament and maslikhats in single-member territorial constituencies;

5) organize and coordinate the activities of precinct election commissions; cancel and suspend their decisions; controls the creation of the necessary material and technical conditions for the activities of precinct election commissions; consider applications and complaints against decisions and actions (inaction) of precinct election commissions;

6) registers candidates for deputies of the Mazhilis of the Parliament and maslikhats in single-mandate territorial constituencies, their proxies, issues them with appropriate certificates, publish notices on the registration of candidates in local media;

7) have the right to hear reports of state bodies and organizations located on the territory of the electoral district on issues related to the preparation and conduct of elections, as well as information from bodies of public associations on issues of compliance with election legislation;

8) receive protocols on voting results from precinct election commissions;

9) ensure the transfer of the results of the voting in the electoral district to the higher election commission;

10) organize the conduct of voting in case of initiation of the recall procedure in accordance with Chapter 13-2 of this Constitutional Law;

11) exercise other powers in accordance with the legislation of the Republic of Kazakhstan.

Footnote. The Constitutional Law was supplemented by Article 16-1 in accordance with the Constitutional Law of the Republic of Kazakhstan dated 05.11.2022 № 156-VІI (shall come into effect from 01.01.2023).

Article 17. Precinct election commissions

1. Precinct election commissions shall ensure the organization and conduct of elections of the President, deputies of the Mazhilis of the Parliament and maslikhats, akim, members of other local governments at the respective polling stations.

The relevant territorial election commission shall determine the numerical composition of precinct election commissions:

1) from five to seven members with the number of voters in the relevant polling station up to two thousand;

2) between seven and nine members when the number of voters in the respective polling station exceeds two thousand.

The numerical composition of precinct election commissions should be odd.

2. The composition of precinct election commissions for the election of the President, deputies of Parliament and maslikhats, akim shall be published in the media no later than fifteen days later, and precinct election commissions for the election of members of other local self-government bodies - no later than seven days after the appointment or announcement elections.

Footnote. Article 17 as amended by the Constitutional Law of the Republic of Kazakhstan dated 29.06.2018 № 162-VI (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication); as amended by the Constitutional Law of the Republic of Kazakhstan dated May 24, 2021 № 41-VII (shall be enforced ten calendar days after the day of its first official publication); № 156-VІI of 05.11.2022 (see Art. 3 for the procedure of enactment).

Article 18. Authorities of the precinct election commissions

Precinct election commission shall:

1) conduct electoral events at the polling station for the election of the President, deputies of the Mazhilis of the Parliament, maslikhats, akim and members of other local governments;

2) notify voters about location of the precinct election commission;

3) define more exactly the register of voters of the corresponding election district;

4) familiarize the citizens with voter registers, consider applications about errors and discrepancies in the registers and solve the issues of entering in them the appropriate alterations;

4-1) take the necessary measures to implement the voting rights of citizens with disabilities;

5) notify the voters about the day, time and place of voting;

6) prepare the premises, ensure the availability of booths and ballot boxes;

7) organize the voting in the electoral district on the day of elections;

8) conduct vote count and define the voting results in the electoral district;

9) consider appeals and appeals in respect to the issues of preparation and organization of voting and take the decisions concerning them;

9-1) raise public awareness of the legislation on elections; arrange and conduct the training of electoral process participants; hold workshops with representatives of political parties and other electoral process participants on organizing and holding elections;

10) exercise other authorities according to the legislation of the Republic.

Footnote. Article 18 is with an amendment, introduced by the Constitutional Law of RK dated April 14, 2004 № 545-II; dated 15.06.2017 № 75-VI (shall be enforced from the day of its first official publication); dated 29.06.2018 № 162-VI (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication); dated 24.05.2021 № 41-VII (shall be enforced upon the expiration of ten calendar days after the day of its first official publication); dated 05.11.2022 № 156-VII (shall come into effect from 01.01.2023).

Article 19. Status of a member of election commission

1. Members of election commissions shall be the representatives of state bodies and shall be under the state protection.

2. The legal status of members of election commissions shall be determined by the Constitution, this Constitutional Law and other legislative acts of the Republic of Kazakhstan.

2-1. The following persons cannot be a member of the election commission:

a person who has a criminal record, which has not been served or canceled in the manner prescribed by law;

a person recognized by a court as incapable or partially capable;

a person nominated and (or) elected based on a proposal from a political party or other public association financed by international organizations and international public associations, foreign state bodies, foreign legal entities and citizens, as well as stateless persons.

3. The chairman, members of the Central Election Commission, employees of its apparatus, chairmen, their deputies, secretaries, members of regional, cities of republican significance and the capital of territorial election commissions, as well as chairmen, deputies and secretaries of other territorial election commissions shall exercise their powers on a professional permanent basis.

The remuneration of labour of members of territorial election commissions exercising powers on a professional permanent basis is established in accordance with subparagraph 9-1) of Article 66 of the Constitution of the Republic of Kazakhstan.

A member of a territorial election commission exercising powers on a permanent professional basis shall not be entitled to carry out entrepreneurial activities, independently participate in the management of an economic entity, or engage in other paid activities, except for pedagogical, scientific or other creative activities.

4. Members of an election commission not listed in paragraph 3 of this article may not be dismissed from work or transferred to another job at the initiative of the employer without their consent during the election period.

5. A member of the election commission:

1) shall be notified of the meetings of the relevant election commission within forty-eight hours, except for the cases requiring the immediate adoption of a decision;

2) shall have the right to speak at a meeting of the election commission, to make proposals on matters within the competence of the relevant election commission, and to demand a vote on them;

3) shall have the right to ask questions to other participants of the meeting in accordance with the agenda and receive answers to them on the merits;

4) shall have the right to get acquainted with the documents and materials of the election commission, in which he is a member, to receive certified copies thereof;

5) by authority, confirmed by three fourths of the votes of the members of the election commission, in which he is a member, to carry out an inspection of the activities of the lower election commission;

6) shall be obliged to comply with the requirements of the Constitution, this Constitutional Law and other legislation of the Republic of Kazakhstan, generally accepted standards of ethics;

7) shall be obliged to fulfill the duties assigned to him, the decisions and instructions of the election commission and its chairman, the higher election commission;

8) shall be obliged to ensure the observance and protection of electoral rights and legitimate interests of citizens, to show impartiality and independence in making decisions, as well as refrain from public evaluation of the activities of candidates and political parties that have nominated the party list;

9) shall not be bound by decisions of a political party or other public association of which he is a representative, and shall not have the right to defend their interests.

6. A member of the election commission shall be relieved of his duties:

1) upon the expiration of the established term of office of the election commission;

2) upon termination of the activities of the election commission.

By the decision of a higher election commission, a member of a lower election commission shall be relieved of his duties in the following cases:

1) filing an application for exemption from obligations at will;

2) loss of citizenship of the Republic of Kazakhstan;

3) departure to a permanent place of residence outside the administrative-territorial unit in which the maslikhat is located, which formed the composition of the relevant election commission;

4) the entry into force of a court conviction against him;

5) the entry into force of a court decision declaring him incapable, partially capable, missing or declaring him dead;

6) his death;

7) in accordance with the procedure established by the legislation of the Republic of Kazakhstan, adoption of a decision by a political party that nominated him or the enacted court decision on liquidation of the political party that nominated him.

7. In the event of a repeated violation by a member of an election commission of official powers or the requirements of this Constitutional Law, he shall be dismissed from office by the maslikhat that formed the composition of this election commission.

8. If necessary, a higher election commission shall appoint a member of an election commission to a vacant seat before the election of a member of an election commission by the body forming the composition of the election commission, in the manner prescribed by Article 10 of this Constitutional Law.

9. More than half of the composition of the election commission should not be employees of the same organization, except for the cases of creation of polling stations provided for by paragraph 3 of Article 23 of this Constitutional Law.

10. A member of the election commission must reside in the territory of the administrative-territorial unit in which the maslikhat is located, which formed the composition of this commission.

Footnote. Article 19 as amended by the Constitutional Law of the Republic of Kazakhstan dated April 14, 2004 № 545; as amended by the Constitutional Law of the Republic of Kazakhstan dated 15.04.2005 № 44; dated 19.06.2007 № 268 (shall be enforced from the date of its official publication); dated 09.02.2009 № 124-IV (the order of enactment see art. 2); dated 29.06.2018 № 162-VI (shall be enforces upon expiry of ten calendar days after its first official publication); dated 05.11.2022 № 156-VII (shall come into effect from 01.01.2023).

Article 20. Arrangement of the election commissions’ activities and appeals against their actions. Publicity in the activities of election commissions.

1. Election commissions shall act on the basis of the principles of collegiate, publicity and transparency.

2. The first meetings shall be convened:

1) of the Central Election Commission – by the Chairman of the commission within fourteen days after the election of the commission;

2) of territorial election commissions of regions, cities of republican significance and the capital - by a person determined by the maslikhat that formed the composition of this commission, not later than seven days after the formation of the new composition;

3) of lower election commissions - by the chairmen of the relevant higher commissions not later than seven days after the formation of their composition;

4) district election commissions - by the chairmen of the territorial election commissions in whose territory the electoral district is located, no later than seven days after the formation of their composition.

3. In the course of preparations for and conduct of electoral campaign the meeting of commissions shall be convened at least once in two weeks. Otherwise, the meeting of a commission shall be convened by the initiative of the chairperson or at least one third of the commission’s members.

4. Meetings of the election commissions shall be legally qualified if they are attended by at least two thirds of the total number of the commission’s members.

5. Decisions of commissions shall be adopted through an open vote by a majority of total number of their members apart of other cases stipulated by this Constitutional Law. Members of an election commission, who disagree with its decision, shall be eligible to express their individual opinion, which shall be without delay brought to the notice of the superior election commission and attached in written form to the minute of the commission’s meeting.

6. Election commissions shall create conditions for free familiarization of all persons with their decisions, which are posted on public telecommunications networks, and in the cases provided for by this Constitutional Law, are subject to another publication.

Political parties that do not have a representative in the election commissions shall be entitled to delegate their representative to the relevant election commission with an advisory vote for the period of preparation and conduct of an election campaign not later than ten days from the date of appointment or announcement of elections.

An act of delegating a representative of a political party, signed by persons authorized in accordance with the party’s charter and stamped, shall be sent to the relevant election commission. The act shall be attached with the consent of the citizen on inclusion in the commission with an advisory vote.

The election commission shall decide on the appointment of a member of the election commission with an advisory vote.

Representatives of political parties with an advisory vote shall not be paid.

A representative of a political party with the right of an advisory vote shall have the right to speak at a meeting of the election commission, to make proposals on matters within the competence of the election commission, to appeal against the actions (inaction) of the election commission to a higher election commission or court.

Representatives of political parties with an advisory vote shall not vote when the commission makes a decision and shall not sign the commission’s documents.

7. Candidates, proxies, observers and mass media representatives upon submission of a certificate of employment and the editor’s assignment shall be eligible to attend meetings of election commissions.

The candidates to deputies, political parties, which have nominated their party lists, when considering the issues affecting them shall be notified about meetings of the corresponding election commission and their agenda in advance.

Presence in the premise of the election commission of unauthorized persons, who are not involved in the electoral process, shall be prohibited.

8. On the day of voting, from the moment the polling station is opened for voting until the establishment of the voting results when counting the votes of voters, one authorized person from each candidate or political party that nominated a party list, one representative from each mass media outlet may simultaneously be present at the polling station, no more than three representatives from each TV channel with an official ID and assignment from the editorial staff and one observer from each political party, other accredited public association, non-profit organization of the Republic of Kazakhstan and observers of foreign states and international organizations who may be accompanied by an interpreter.

9. Decisions or actions (inaction) of an election commission can be appealed to a superior election commission and/or to a court within ten days from the day of making such a decision or action (inaction), unless other deadlines for appeals have not fixed in this Constitutional Law. Upon expiration of the above mentioned deadlines appeals against decisions and actions (inaction) of an election commission shall not be considered.

When appeals are considered either by the election commission and the court at the same time, the election commission shall suspend proceedings until a court judgment shall come into effect. The court shall notify the election commission on the submitted appeal and on the effect of the court’s decision on the basis of the results of proceedings.

10. The state bodies, organizations, bodies of local self-government as well as their officials must support to election commissions in exercising their powers, provide them with necessary data and materials, respond to the requests of election commissions within three days, whereas on the Election Day and the day prior Election Day the same must be done immediately.

11. Members of territorial, district, and precinct election commissions for the period of preparation and conduct of elections may, at their request, be released by decision of the commission from performing production or official duties with payment from the funds allocated for the conduct of elections.

For the period of preparation for and conduct of elections the average monthly salary at the place of primary work shall be preserved for those members of the election commissions, who are civil servants. For this period the salary of other members of election commissions shall be set at a rate of not less than three minimum wages at the expense of funds, allocated for the conduct of elections.

Payment of overtime work, work on holidays and weekends, work at night by the members of elections commissions including those members who are civil servants shall be made from the funds, allocated for the conduct of elections.

12. The following persons cannot be members of election commissions:

1) deputies of Parliament, maslikhats, akims, and members of other local self-government bodies;

2) candidates for President, deputies of Parliament, maslikhats, akims, members of other local governments, as well as proxies of candidates;

3) persons holding the position of a political public servant;

4) judges of the courts of the Republic of Kazakhstan.

A spouse (spouse) and close relatives of candidates, as well as persons who are directly subordinate to candidates, cannot be members of election commissions that ensure the direct organization and holding of elections in an electoral district in which this candidate participates.

Fulfillment of the duties of the persons, specified in subparagraph 2) of part one and two of this paragraph as a member of the election commission shall be suspended from the date of registration of the respective candidate by the decision of the election commission for the period of the election campaign.

Instead of a member of the election commission specified in part three of this paragraph, a member of the election commission may be appointed for the period of the relevant election campaign by the decision of a higher election commission.

The composition of election commissions cannot include close relatives (parents, children, adoptive parents (adopters), adopted (adopted), full and half siblings, grandfathers, grandmothers, grandchildren) or spouse (spouse).

Footnote. Article 20 is with changes introduced by the Constitutional Laws of RK dated June 19, 2007 № 268-III; February 9, 2009 № 124-IV; dated 29.06.2018 № 162-VI (shall be enforces upon expiry of ten calendar days after its first official publication); dated 24.05.2021 № 41-VII (shall be enforced upon the expiration of ten calendar days after the day of its first official publication); № 156-VІI dated 05.11.2022, refer to Article 3).

Article 20-1. Observers of political parties, other accredited public associations, and non-profit organizations of the Republic of Kazakhstan

Footnote. The heading of Article 20-1 as amended by the Constitutional Law of the Republic of Kazakhstan dated 05.11.2022 № 156-VII (shall come into effect sixty calendar days after the day of its first official publication).

1. Citizens of the Republic of Kazakhstan from political parties, as well as other accredited public associations, and non-profit organizations shall be allowed as observers.

The powers of the observer must be certified in writing, indicating his/her last name, first name, and patronymic (if it is indicated in the identity document). This document shall be certified by the seal of the organization that sent the observer and shall be valid upon presentation of an identity document of the observer. The documents shall be presented to the chairman of the election commission or to the person replacing him/her for the registration of the observer by entering data about him/her in the register.

1-1. The procedure for accreditation of public associations and non-profit organizations, whose statutory activities include the implementation of election observation activities, shall be determined by the Central Election Commission.

The term of accreditation shall be one year unless otherwise provided by this Constitutional Law.

To obtain accreditation, public associations and non-profit organizations must send the following documents to the relevant election commission:

1) an application in the form established by the Central Election Commission;

2) an extract from the charter confirming the right to observe the elections.

The term for consideration of an application for accreditation is thirty calendar days.

The grounds for denial of accreditation or cancellation of accreditation are:

1) failure to submit a complete list of documents;

2) non-compliance of the charter with the requirements of this Article;

3) suspension or termination of the activities of a public association, or non-profit organization.

At the request of election commissions, information from state bodies and organizations necessary to establish the existence of grounds for denial of accreditation or cancellation of accreditation shall be provided within twenty calendar days from the date of receipt of the request.

2. Observers of political parties, other accredited public associations, and non-profit organizations of the Republic of Kazakhstan shall have the right to:

1) be present at meeting of the election commission;

2) receive information on the number of voters, who have taken part in voting, including voting outside of premises of polling stations;

3) be present in a polling station of the corresponding electoral district during voting and vote count;

4) accompany portable ballot-boxes, including being in the vehicle transporting them;

5) observe the voting, procedures of vote count and tabulation of voting results at a polling station in the conditions enabling good observation of all above mentioned procedures;

6) appeal against decisions, actions (inaction) of a respective election commission and/or of its members to a superior election commission or a court;

7) attend the conduct of voting outside of the polling station in the case if voters are unable to visit the polling stations;

8) attend the vote count and cancellation by members of the precinct election commission of unused ballot papers;

9) take photo, audio and video records without intervening with the course of voting and summing up its results;

10) observe the procedure of transfer of protocols on voting results to the superior election commissions;

11) be acquainted with protocols of an election commission on voting results and obtain their certified copies after completion of the voting;

12) draw attention of election commission’s members to the violation of the requirements of this Constitutional Law, hand over to them the relevant written applications, reports on irregularities and receive notes of their receipt. Upon receipt of an application from proxies or observers the chairperson of election commission or the person substituting him/her shall be obliged to attach to the protocol on vote count the notes made by them.

3. Observers of political parties, other accredited public associations, and non-profit organizations of the Republic of Kazakhstan are obliged to:

1) carry documents, certifying their identity and authority;

2) not interfere with the electoral process, the procedures for vote count and decision- making by the election commission;

3) not take any actions interfering with the activities of the election commission;

4) fulfill the requirements of the election commission’s chairperson regarding the rules of conduct in a polling station as established by the corresponding election commission;

5) base their comments on the documented, true and verifiable facts;

6) respect the requirements of this Constitutional Law and other legislative acts of the Republic of Kazakhstan;

7) be impartial, not to express preference in respect of a specific candidate or a political party;

8) when making and distributing photo, audio and video recordings, comply with the requirements provided for by the laws of the Republic of Kazakhstan.

4. In case of violation of the legislation of the Republic of Kazakhstan by observers of political parties, other accredited public associations, and non-profit organizations of the Republic of Kazakhstan, the relevant election commission shall have the right to cancel the registration of the observer.

Footnote. Article 20-1 is in edition of the Constitutional Law of RK dated June 19, 2007 № 268-III; as amended by the Constitutional Law of the Republic of Kazakhstan dated 05.11.2022 № 156-VII (shall come into effect sixty calendar days after the day of its first official publication).

Article 20-2. Observers of foreign states and international organizations, representatives of foreign mass media

1. The invitations to foreign states and international organizations to take part in election observation in the Republic of Kazakhstan shall be forwarded by the Chairperson of the Central Election Commission or the Minister of Foreign Affairs of the Republic of Kazakhstan.

Invitations shall be forwarded via the Ministry of Foreign Affairs of the Republic of Kazakhstan.

The invitation may contain wishes in respect to the number and the composition of election observation mission as well as on ensuring gender balance and country representation.

2. Observers of foreign states and international organizations shall be accredited by the Central Election Commission upon presentation by the Ministry of Foreign Affairs of the Republic of Kazakhstan.

For the purposes of accreditation foreign states and international organizations shall submit to the Ministry of Foreign Affairs of the Republic of Kazakhstan a list of observers, and representatives.

Individuals, who are not observers of foreign states and international organizations, shall not be subject to accreditation.

Individuals, who have political, economic or other interests in the Republic of Kazakhstan, or whose accreditation has been earlier revoked (canceled) due to a breach of law of the Republic of Kazakhstan, the foreign state or universally recognized norms of international law, or who has been found guilty in commitment of crime, corruption offence or other illegal activities during the election period 5 years prior to the application for accreditation, shall not be accredited.

3. The term of accreditation of observers of foreign states and international organizations shall be determined by the Central Election Commission.

4. Accredited observers of foreign states and international organizations provided with an identity card of the established by the Central Election Commission format, which entitles them to perform activities during preparation for and conduct of the election. Accreditation shall end at 18.00 local time five days before voting day.

5. The observers of foreign states and international organizations, representatives of foreign mass media shall not be eligible to use their status to perform activities, which are not related to the election observation in the Republic of Kazakhstan.

6. Observers of foreign states and international organizations as well as the representatives of foreign mass media shall be eligible to:

1) observe all stages of the electoral process;

2) be informed on the progress of the electoral process by election commissions;

3) have access to the polling station during voting and vote count;

4) meet the stakeholders of the electoral process;

5) inform members of an election commission on his findings, observed violations, recommendations;

6) make public statements;

7) observe the handover of protocols on voting results to a superior election commission.

7. Observers of foreign states and international organizations and representatives of foreign mass media shall:

1) carry the documents identifying them and certifying their accreditation;

2) not interfere in the electoral process, the vote count and decision-making by the election commission;

3) not take any actions that impede the work of an election commission;

4) fulfill the requirements of the election commission’s chairperson regarding the rules of conduct at the polling station as established by the corresponding election commission;

5) be impartial, restrain from expressing preferences in respect to a specific candidate or a political party;

6) respect the requirements of this Constitutional Law and other legislation of the Republic of Kazakhstan.

8. In the cases stipulated by this Constitutional Law the Central Election Commission shall be eligible to revoke accreditation of the observer of foreign state or international organization.

9. In case of infringement of the legislation of the Republic of Kazakhstan or generally accepted principles and norms of international law by observers, the corresponding election commission shall be eligible to submit to the Central Election Commission a request to revoke accreditation of the observer of the foreign state, of the international organization.

Accreditation of an observer of a foreign state or an international organization may be revoked by the Central Election Commission on the basis of an appeal from the relevant foreign state or international organization upon recommendation of the Ministry of Foreign Affairs of the Republic of Kazakhstan.

Footnote. Article 20-2 is added by the Constitutional Law of RK dated June 19, 2007 № 268-III; changes are introduced by the Constitutional Law dated February 9, 2009 № 124-IV; dated 29.06.2018 № 162-VI (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication).

Chapter 3. Constituencies and electoral districts

Article 21. Constituencies and their system

1. In the Republic of Kazakhstan, during the elections of deputies of the Mazhilis of the Parliament in single-seat territorial constituencies, deputies of maslikhats, akims, and members of other local governments, a system of territorial constituencies shall be created and used.

During elections of deputies of the Mazhilis of the Parliament in single-mandate territorial constituencies, constituencies are formed taking into account the administrative-territorial division of the Republic and the number of voters.

2. is excluded by the Constitutional Law of the Republic of Kazakhstan dated 29.06.2018 № 162-VI (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication).

3. At elections of the President of the Republic and the deputies of Mazhilis to be elected on the basis of the party lists under the proportional representation system the whole territory of the Republic of Kazakhstan shall be considered as a single national constituency.

4. During the election of deputies of maslikhats, akim, a territorial constituency shall be formed on the territory of the corresponding administrative-territorial unit.

During elections of maslikhat deputies in single-mandate territorial constituencies, constituencies shall be formed taking into account the administrative-territorial division of regions and the number of voters.

5. At elections of members of the local self-government bodies the multiple-member constituencies shall be formed, which shall cover the territories of urban and rural communities.

Footnote. Article 21 is with the changes, introduced by Constitutional Laws of RK dated May 6, 1999 № 375-I; April 14, 2004 № 545- II; June 19, 2007 № 268-III; dated 29.06.2018 № 162-VI (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication); dated 24.05.2021 № 41-VII (shall be enforced upon the expiration of ten calendar days after the day of its first official publication); dated 05.11.2022 № 156-VII (shall come into effect from 01.01.2023).

Article 22. Formation of the constituencies and delimitation of their borders

1. Constituencies for the election of deputies of the Mazhilis of the Parliament for single-seat territorial constituencies shall be formed by the Central Election Commission.

Constituencies for the election of deputies of maslikhats, akim, and members of other local self-government bodies shall be formed by territorial election commissions.

2. The list of electoral districts with indication of their borders and locations of territorial election commissions shall be published in the relevant media by the relevant election commissions not later than ten days after the appointment or announcement of elections.

2-1. Determination of the boundaries of the electoral district and the location of district election commissions shall be carried out by the relevant election commission.

The list of electoral districts, indicating their boundaries and locations of district election commissions, shall be published in the relevant mass media by the relevant election commissions no later than ten days after the appointment or announcement of elections.

3. is excluded by the Constitutional Law of the Republic of Kazakhstan dated 29.06.2018 № 162-VI (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication).
Footnote. Article 22 is with the changes introduced by the Constitutional Law of RK dated June 19, 2007 № 268-III; dated 29.06.2018 № 162-VI (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication); dated 05.11.2022 № 156-VII (shall come into effect from 01.01.2023).

Article 23. Formation of electoral districts

1. For the conduct of voting and counting of votes in districts and cities, by the decisions of the relevant akims in consultation with the territorial election commissions, the polling stations shall be formed. Polling stations shall be formed in order to create maximum convenience for voters and taking into account local and other conditions.

2. Electoral districts shall be formed taking into account the following conditions:

1) not more than three thousand voters per each electoral district;

2) observation of the borders of the administrative-territorial division within the administrative-territorial units;

3) (excluded by the Constitutional Law of RK dated April 14, 2004 № 545-II);

3. In the military units, on boards of the ships belonging to the Republic of Kazakhstan that on the Election Day are in navigation; in the rest houses, health resorts, medioprophilactic institutions; in the places of citizens’ stay in the remote and hard-to-reach areas, in the distant pastures, in the investigative wards and detention centers, the electoral districts shall be formed and included in the constituencies according to the place of their dislocation, port of registry of a vessel or disposition. The polling stations formed in the representations of the Republic of Kazakhstan in foreign states shall relate to the constituency in which territory the Ministry of Foreign Affairs of the Republic is located.

4. Formation of electoral districts shall be conducted by the corresponding akims and the Ministry of Foreign Affairs of the Republic upon proposals of the captains of ships, commanders of military units or body of troops, heads of establishments mentioned in clause 3 of this Article.

5. The relevant akims, within fifteen days, and during the election of members of other local government bodies, - within seven days after the appointment or announcement of elections, shall notify voters through the media about the boundaries of polling stations.

Footnote. Article 23 is with the changes introduced by the Constitutional Laws of RK dated May 6, 1999 № 375-I; April 14, 2004 № 545; April 15, 2005 № 44-III; June 19, 2007 № 268-III; February 9, 2009 № 124-IV (the order of enactment see Art. 2); dated 29.06.2018 № 162-VI (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication).

Chapter 4. Registers of voters (electors)

Article 24. Register of voters (electors) and the order of their compilation

1. Lists of voters shall be compiled during the elections of the President, deputies of the Mazhilis of the Parliament and maslikhats, akim, and members of other local governments. Lists of electors shall be drawn up during the elections of deputies of the Senate.
2. (excluded by the Constitutional Law of RK dated April 14, 2004 № 545-II).

3. The grounds for enrolment of a citizen in the voter register shall be the fact of his/her registration in the place of residence in the territory of the given electoral district.

4. Voter lists shall be compiled in alphabetical or other order. The list shall include the last name, first name, patronymic name, year of birth (at the age of eighteen - day and month additionally), individual identification number and address of the voter's residence. The lists of electors shall be compiled in alphabetical or other order and include the last name, first name, patronymic, year of birth, individual identification number, name of the maslikhat whose deputy he is, and his address of residence.

5. The voter list at the place of residence shall be compiled by the relevant local executive body on the basis of the state database of individuals.

Each voter shall have the right to register as a voter in the relevant local executive body from the moment of announcement or appointment of elections.

If it became known to the voter no later than thirty days before the election that he would not be able to arrive at the polling station on the election day at the place of his registration, he shall have the right to apply to the local executive body in writing at his place of residence for inclusion in the relevant voter list.

When citizen appeals in accordance with this paragraph, the local executive body shall organize the exclusion of a citizen from the voter list at the place of registration and his inclusion in the voter list of the polling station where the citizen will vote.

Voter lists for each polling station shall be signed by the akim, whose decision establishes the polling station, and shall be submitted by the act twenty days before the voting begins.

By July 1 and January 1 of each year, information about voters and the boundaries of polling stations shall be submitted by the local executive body in electronic form to the appropriate territorial election commissions, which ensure the verification and submission of information to the higher election commissions.

The procedure for verification and submission of information shall be determined by the Central Election Commission.

Officials of local executive bodies shall be responsible for the accuracy of voter lists, as well as information about voters submitted by the relevant election commission.

6. Students in secondary special and higher educational institutions, as well as those under professional postgraduate educational programs of full-time education, living in dormitories, shall be included in the voter list at the dormitory's location.

7. The register of voters, who are military servicemen in the military units as well as members of their families and other voters living in the locations of military units, shall be compiled on the basis of the data submitted by commanders of the military units.

8. The voter register by electoral districts to be formed in the rest houses, health resorts, medioprophilactic institutions, in the places of the citizens’ stay in the remote and hard-to-reach areas, in the distant pastures, in the investigative wards and detention centers as well as in the representative offices and agencies of the Republic of Kazakhstan in foreign states, on board of ships belonging to the Republic of Kazakhstan that on the day of elections are in navigation shall be compiled on the basis of the data submitted by the chiefs of the named establishments, corresponding akims, chiefs of the named representative offices and agencies and captains of ships.

The voter registers by electoral districts to be formed in the places for temporary stay (rest homes, health resorts, medioprophilactic institutions, in the outruns, in investigative wards and detention centers, including the representative offices of the Republic of Kazakhstan а abroad, on board the ships belonging to the Republic that are in navigation on the Election Day) shall be subject to mandatory adjustment on the day preceding the Election Day.

9. Lists of electors for the election of deputies of the Senate of the Parliament shall be compiled by the respective territorial election commissions on the proposal of the chairman of the respective regional, city (city of republican significance and the capital of the Republic) maslikhat.

10. Making changes in the voter register since the beginning of vote count shall be prohibited.

Footnote. Article 24 is with the changes introduced by the Constitutional Laws of RK dated April 14, 2004 № 545-II; April 15, 2005 № 44-III; dated 29.06.2018 № 162-VI (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication); dated 24.05.2021 № 41-VII (shall be enforced upon the expiration of ten calendar days after the day of its first official publication); dated 05.11.2022 № 156-VII (shall come into effect from 01.01.2023).

Article 25. Enrolment in the registers of voters (electors)

1. The voter register shall include:

1) the citizens of the Republic with active suffrage;

2) citizens shall be included at the place of residence in the territory of the respective polling stations.

Temporarily registered citizens shall be included in the voter lists on the basis of an application submitted by them to the local executive body with exclusion from the list at the place of permanent registration;

3) in the electoral districts to be formed in the rest houses, health resorts, medioprophilactic institutions, in the places of the citizens’ stay in the remote and hard-to-reach areas, in the distant pastures, in the investigative wards and detention centers and boards of ships belonging to the Republic of Kazakhstan that on the day of elections are in navigation - all citizens, who on the Election Day stay in the named institutions and organizations or on the board the ships;

4) in the military units - all military servicemen, who stay in military units as well as their family members and other voters living in the locations of military units. The military servicemen living outside the military units shall be enrolled in the voter registers in the place of their residence on the general grounds;

5) at the polling stations formed in the representative offices of Republic in foreign states - all citizens who live or are in continuous business trip in the corresponding foreign state and who have valid passports of the Republic’s citizens.

The citizens of the Republic of Kazakhstan arriving in foreign states by private invitations, to business and tourist trips shall be enrolled in the voter register upon their application to the precinct election commission and submission of a valid passport of the citizen of the Republic.

2. The elector register shall include all deputies of:

1) Maslikhats, located in the territory of oblast;

2) Maslikhat of the city of the republican status and the capital of the Republic.

3. A citizen (elector) can be enrolled only in one voter (elector) register.

Footnote. Article 25 is with the changes introduced by the Constitutional Laws of RK dated April 14, 2004 № 545-II; April 15, 2005 № 44-III; dated 29.06.2018 № 162-VI (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication).

Article 26. Familiarization with the registers of voters (electors)

1. The voter register by electoral districts to be formed in the place of residence of citizens shall be presented to voters by the corresponding election commissions for familiarization with the named registers fifteen days before the day of election.

The voter register by electoral districts to be formed in the military units, on board the ships belonging to the Republic of Kazakhstan that on the day of elections are in navigation, in the rest houses, health resorts, medioprophilactic institutions, in the places of the citizens’ stay in the remote and hard-to-reach areas, in the distant pastures, in the investigative wards and detention centers as well as in the representations of the Republic of Kazakhstan in foreign states shall be presented to the voters for familiarization five days before the Election Day; in the electoral districts to be formed at elections of members of other local self-government bodies - seven days before the Election Day.

2. The lists of electors for the elections of deputies of the Senate shall be submitted for review by publishing in local mass media, and shall be also posted on the Internet resources of maslikhats of regions, cities of republican significance and the capital at least seven days before the elections.

3. In the premises of the corresponding election commissions citizens (electors) shall be provided with the opportunity to be familiarized with voter (elector) registers and check the correctness of the data about voters (electors).

Working hours of a precinct election commission, except the day of voting, shall be established by the corresponding territorial election commissions.

4. Every citizen (elector) has the right to verify the data concerning him/her in voter lists and appeal against non-inclusion, improper inclusion in or exclusion from the list, as well as inaccuracies in the data on a voter (elector). Applications for inclusion in, exclusion from or making corrections in voter lists are considered by an election commission on the day of the application’s submission to the relevant election commission. If the application is rejected, the election commission shall promptly deliver the applicant a copy of the reasoned decision to reject his/her application. The decision can be appealed to a court having jurisdiction over the relevant election commission, which shall examine the complaint on the day of its receipt. If the decision is positive for the applicant, the correction in the list of voters (electors) or inclusion of a voter, who was not included in the list, shall be made by the election commission immediately.

Footnote. Article 26 is with the changes, introduced by the Constitutional Laws of RK dated April 14, 2004 № 545-II; February 9, 2009 № 124-IV; dated 31.07.2015 № 340-V (shall be enforced from 01.01.2016); dated 29.06.2018 № 162-VI (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication).

Article 26-1. Formation of voters list for voting

1. The lists of voters for each electoral precinct shall be submitted by the relevant akim according to the act to the precinct election commission twenty days before the start of voting in electronic form and (or) on paper, to the territorial and district commissions - in electronic form.

2. In the event of a change in the voter list, the precinct election commission shall inform the higher election commission about this.

3. The subordinate territorial election commission shall submit voter lists in electronic form to a higher commission for inclusion in the electronic Register of citizens - voters of the Republic of Kazakhstan.

4. The procedure for compiling voter lists for voting as well as their submission to election commissions shall be determined by the Central Election Commission.

Footnote. Chapter 4 shall be supplemented by Article 26-1 in accordance with the Constitutional Law of the Republic of Kazakhstan dated 29.06.2018 № 162-VI (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication); as amended by the Constitutional Law of the Republic of Kazakhstan dated 05.11.2022 № 156-VII (shall come into effect from 01.01.2023).

Chapter 5. Pre-election campaign

Article 27. Pre-election campaign

1. The pre-election campaign shall be the activity with the aim of inducing voters to take part in voting for or against any candidate or a political party.

The foreigners, stateless persons, foreign legal entities and international organizations shall be prohibited to conduct the activities, which may hinder and (or) facilitate nomination and election of candidates, political parties nominated their party lists, and achievement of certain results at elections.

2. The pre-election campaign shall begin since the moment of closure of the candidates’ registration and shall end at midnight by the local time on the day before election. In case of conduct of the rerun of a vote the pre-election campaign shall begin from the day of assignment of a day for the rerun of a vote and shall end at midnight by the local time of the day before election.

3. The pre-election campaign shall be conducted:

1) through mass media;

2) by holding of public pre-election campaign (pre-election meetings and meetings with voters (electors), public debates and discussions, meetings, processions, demonstrations and other activities in the order established by the legislation and not forbidden by this Constitutional Law), personal meetings of candidates and their proxies with voters (electors);

3) through issue and (or) distribution of printed, audiovisual and other campaign materials;

4) through online platforms.

4. It shall be forbidden to conduct a pre-election campaign, to distribute any pre-election

campaign materials to:

1) state bodies, local self-government bodies as well as their officials, while on duty;

2) servicemen of the armed forces, other troops and military formations, personnel of the bodies of the national security, law-enforcement bodies and judges;

3) members of election commissions;

4) religious associations.

It shall be prohibited for TV and radio broadcasters to distribute any campaign materials in news and analytical programs.

5. Taking advantages of the official status by the candidates, who are officials of the state bodies, shall be forbidden.

Under the use of advantages of the positional or official status, this Constitutional Law shall consider the following:

1) involvement of persons, who are subordinated or dependent on candidate, to the conduct of a pre-election campaign, except the cases when the above-mentioned persons conduct campaigning as proxies of a candidate;

2) using the premises occupied by the state bodies to promote the election of a candidate or a political party that nominated a party list, if other candidates, political parties are not guaranteed by the use of these premises on the same conditions.

Compliance with the restrictions stipulated by this clause must not create obstacles for implementation by the officials of their duties.

6. Journalists, officials of the editorial staff of mass media, registered as candidates or their proxies, shall not be entitled to take part in the election coverage by mass media.

7. Mass media shall be obliged to carry out objective coverage of the election campaign of candidates, political parties; refrain from publishing campaign materials and other information that obviously defames the honor, dignity and business reputation of a candidate or political party; provide these persons with the possibility of free publication of a denial in defense of honor, dignity and business reputation in the next issue of the print edition in the same volume, in the same font and in the same place where the refuted message or material was placed. On radio and television, the refutation must be broadcast at the same time of day and in the same television and radio program as the refuted message or material, and in cases of the closure of the said television and radio program, - in another television and radio program with a corresponding thematic focus.

The volume of refutation may not exceed twice or more the volume of the refuted message or material.

The mass media shall be obliged to disseminate information about events for the nomination of all candidates and party lists, their registration by election commissions in equal volumes of print space and airtime.

The media shall immediately provide the opportunity to the relevant election commissions to publish information on the progress of the election campaign and the messages, established by this Constitutional Law.

7-1. Users of online platforms shall be required to refrain from publishing campaign materials and other information that deliberately discredits the honour, dignity and business reputation of a candidate or political party; provide these persons with the opportunity to publish a refutation free of charge in defence of their honour, dignity and business reputation.

8. The officials of mass media shall not bear responsibility for the statements of candidates and political parties during electoral campaigns, except for cases of publication of materials indicated in clause 1 of Article 29 of this Constitutional Law.

9. Conduct of the pre-election campaign accompanied by granting to voters of goods, services, securities free of charge or on favorable terms as well as conduct of lotteries, charitable actions, payment of money or promise to provide the latter shall be considered as inadequate pre- electoral campaign, except for free distribution of the printed and illustrative materials, badges, flags and the tags specially produced for the electoral campaign. Conduct of inadequate pre-election campaigns shall be forbidden.

Since the moment of announcement (appointment) of elections the candidates, political parties, which nominated their party lists, any physical persons and legal entities acting on behalf of them or in their support shall be forbidden to carry out charitable actions except the conduct of entertainment and sports events.

Infringement by a candidate or a political party nominated a party list and their proxies of the rules established by this clause shall entail cancellation of the decision on registration of the candidate and the party list.

10. Conduct a pre-election campaign using the image of any person without his/her written consent and in case of his/her death - without permission of his/her heirs shall be forbidden.

Footnote. Article 27 is with the changes, introduced by the Constitutional Laws of RK dated April 14, 2004 № 545-II; April 15, 2005 № 44-III; February 9, 2009 № 124-IV (the order of enactment see Art. 2); dated 29.06.2018 № 162-VI (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication); dated 05.11.2022 № 156-VІI (refer to Article 3 for the order of entry into force).

Article 28. The right to conduct pre-election campaigns

1. The state shall guarantee to its citizens and public associations the right to conduct unimpeded pre-election campaigns for or against any candidate or a political party in compliance with this Constitutional Law and other legislative acts of the Republic of Kazakhstan.

The Citizens and the public associations which according to this Constitutional Law have not established any election funds shall be eligible to conduct a pre-election campaign which does not need any financing.

2. From the moment of the expiration of the registration period established in accordance with this Constitutional Law and until the end of the campaign, candidates, and political parties that nominated a party list, shall have the right to campaign and promote their election program.

The candidates and political parties which have nominated their party lists shall be guaranteed equal access conditions to mass media to conduct their pre-election campaigns.

3. The state guarantees candidates an equal allocation of funds to present their programs. The procedure and volumes of allocation of funds to candidates shall be determined by the Central Election Commission.

Candidates for the President and political parties that have nominated party lists of candidates for deputies of the Mazhilis of the Parliament shall have the right to participate in pre-election debates organized by the Central Election Commission.

Political parties that have nominated party lists of candidates for deputies of maslikhats, candidates for deputies of the Senate of the Parliament, as well as candidates for deputies of the Mazhilis of the Parliament and maslikhats in single-seat territorial constituencies, candidates for akims may participate in pre-election debates, which are entitled to organize the relevant territorial election commissions.

The procedure and conditions for conducting pre-election debates, determined by the Central Electoral Commission, must be equal and not create advantages for one or another candidate or political party.

The mass media, on a contractual basis, provide airtime, and print space for the publication of campaign materials to registered candidates and political parties that have nominated party lists.

Users of online platforms, on a contractual basis, shall provide the amount of information for the publication of campaign materials to registered candidates and political parties that have nominated party lists.

The terms of the contract for the publication of campaign materials should not create advantages for this or that candidate, or political party.

Information on the amount of payment, and conditions for posting campaign materials submitted on a contractual basis must be announced and published by the relevant mass media, the user of the online platform no later than five days before the start of the election campaign, and also submitted to the Central Election Commission during the presidential elections and deputies of the Mazhilis of the Parliament on party lists, to other territorial election commissions - in the election of deputies of the Senate of the Parliament, the Mazhilis of the Parliament in single-member territorial constituencies, deputies of maslikhats, akims and members of other local governments.

On the Internet resources of the Central and Territorial Election Commissions, the information provided by the media, users of online platforms on the amount of payment, and conditions for placing campaign materials shall be posted. The media, users of the online platform that provide airtime, print space and the amount of information on a contractual basis, may not place or distribute campaign materials of candidates, or political parties that have nominated party lists, until the publication of information on the amount of payment, conditions for posting campaign materials.

During the period of pre-election campaigning, the circulation of a periodical printed publication related to the pre-election campaigning of candidates, political parties that nominated party lists must be the same for all candidates, and political parties nominated party lists.

Consent to the placement of campaign materials on a contractual basis, given by the mass media, the user of the online platform to one of the candidates, and the political party that nominated the party list, shall be the consent to the placement of campaign materials to other candidates, political parties that nominated party lists.

The order of speeches of candidates and political parties that nominated party lists in the media, on online platforms shall be established in the order in which written applications are received or by draw if the applications are received simultaneously.

It shall be prohibited to interrupt and comment on the speeches of candidates and representatives of political parties that nominated party lists on television and radio immediately after the speech, as well as in print media in the same issue.

4. Local executive bodies and local self-government bodies provide candidates on contractual basis space for meetings with voters. Terms for rent of premises shall be uniform and equal for all candidates.

Election commissions in cooperation with local executive bodies and with local self- government bodies shall compile a schedule of meetings of candidates with voters in the premises and publish it in the mass media.

5. For the publication of posters, leaflets, slogans and other campaign materials, the relevant election commissions shall allocate an equal amount of money to candidates, except for those running on party lists. All campaign materials must contain information about the organization that issued these materials (for printed materials - the place of their printing and circulation), the persons who made the order, and from what funds it was paid. It shall be prohibited to produce campaign materials outside the territory of the Republic of Kazakhstan, to distribute anonymous campaign materials.

The requirements of this paragraph concerning online platforms shall apply if users of online platforms have produced campaign materials on a contractual basis.

6. The local executive bodies jointly with the corresponding election commissions shall determine places for keeping printed campaign materials for all candidates and shall equip them with stands, boards and curbstones. The printed campaign materials shall be displayed on conditions that ensure equal rights for all candidates.

The candidates shall be eligible to hang out their printed campaign materials in other places with the consent of the owner of the corresponding premises or a facility.

Posting of any campaign materials on monuments, obelisks, buildings and the structures having historical, cultural or architectural value as well as at the polling stations shall be forbidden.

Information about candidates shall be placed in the premises of election commissions and polling station in a uniform format with a photo of the candidate and a standard form of the data established by the Central Election Commission.

Information on political parties, which have nominated party lists, shall be posted in the premises of the election commission and polling stations and shall comply with a standard form of data established by the Central Election Commission.

7. Candidates and political parties that have nominated party lists shall have the right to pay from their election funds the expenses associated with speaking in the media, on online platforms, holding public election events, publishing additional campaign materials, as well as cover transportation and travel expenses. It shall be prohibited to attract other money from other sources for these purposes, to accept any goods, works and services of individuals and legal entities that are not paid for from the election funds of candidates, used by the candidate during the election campaign, to provide these individuals and legal entities with any assistance from the candidate for providing these services.

The physical persons and legal entities rendering services to the candidate and the political party to conduct the pre-election campaign should obtain written consent of the candidates to adopt such services. The persons who do not have the aforementioned written consent shall bear responsibility according to the laws of the Republic of Kazakhstan.

8. Information subject to compulsory publication in accordance with this Constitutional Law shall be posted on the Internet resources of local executive bodies and election commissions. Periodicals shall place information from election commissions in the manner and amount, determined by the Central Election Commission, at the expense of funds, provided by the republican and local budgets.

9. The media, and online platforms, when publishing the results of public opinion polls related to elections, shall be required to indicate the legal entity that conducted the poll, the persons who ordered the poll and paid for it, the time of the poll, the method of collecting information, the exact wording of the question, the number of respondents and coefficient of error of the survey results.

Public opinion survey may be conducted by legal entities, registered in accordance with the legislation of the Republic of Kazakhstan, having at least five years of experience in conducting public opinion survey, having previously notified the Central Election Commission in writing with the relevant documents attached. The notification sent to the Central Election Commission shall indicate information on the specialists participating in the survey and having experience in this field, on the regions in which public opinion surveys will be conducted, on the methods of analysis used.

The publication of the results of public opinion polls, forecasts of election results, other research related to elections, and voting in support of candidates or political parties in the media, on online platforms, shall not be allowed within five days before voting day and on voting day.

It is forbidden to conduct a public opinion survey on the election day in the premises or polling station.

Footnote. Article 28 is in edition of the Constitutional Laws of RK dated April 14, 2004 № 545-II; June 19, 2007 № 268-III; February 9, 2009 № 124-IV (the order of enactment see Art. 2); dated 29.06.2018 № 162-VI (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication); dated 24.05.2021 № 41-VII (shall be enforced upon the expiration of ten calendar days after the day of its first official publication); dated 05.11.2022 № 156-VІI (refer to Article 3 for the order of entry into force).

Article 29. Election program of the candidate, the political party

A candidate for President, for deputies of Parliament and maslikhat, for akims, for members of another local self-government body, a political party that has nominated a party list, come up with an election program for their future activities. The election program should not proclaim the idea of forcibly changing the constitutional order, violating the integrity of the Republic, undermining the security of the state, inciting social, racial, national, religious, class and tribal hatred, the cult of cruelty and violence, as well as the creation of paramilitary formations not provided for by law.

In case of infringement of the above-mentioned requirements the corresponding election commission shall be eligible to refuse the candidate in his/her registration and the political party in registration of the party list. In case of putting forward by the candidate or the political party of such an election program after registration - to cancel the decision on registration of the candidate or the party list.

Footnote. Article 29 is in edition of the Constitutional Law of RK dated April 14, 2004 № 545-II; as amended by the Constitutional Law of the Republic of Kazakhstan dated May 24, 2021 № 41-VII (shall be enforced ten calendar days after the day of its first official publication); dated 05.11.2022 № 156-VII (shall come into effect from 01.01.2023).

Article 30.

The article 30 is excluded by the Constitutional Law of RK dated April 14, 2004 № 545-II.

Article 31. Proxies

1. Candidates, the political parties which have nominated their party lists shall be eligible to have proxies to help them in conducting of electoral campaigns, pre-election campaigns and to represent the interests of candidates and political parties.

2. Candidates and the political parties which have nominated the party lists shall determine their proxies at their own discretion in the number that shall not exceed three persons per each electoral district of the corresponding constituency and shall notify the corresponding election commission for their registration.

The persons to be offered by a candidate and a political party as proxies shall submit to the corresponding election commission an application expressing their willingness to act as a proxy.

The candidate to the Senate deputy shall be eligible to have one proxy in each district, city and district in the city.

3. The election commission after registration of proxies issues to them corresponding certificates.

4. The proxy must be a citizen of the Republic of Kazakhstan and cannot be a Maslikhat deputy at elections of the Senate deputy, neither a member of any election commission or a person holding a post of a political civil servant.

5. Proxies shall have the rights and responsibilities of observers of political parties, other public associations and non-government organizations of the Republic of Kazakhstan and shall act within the limits of authority granted to them in written form by a candidate or a political party, which has nominated a party list.

6. Proxies shall lose their status after completion of electoral campaign by their own initiatives or by a decision of a candidate and a political party which has nominated the party list as well as in cases of cancellation of registration of a candidate or a party list, breach of this Constitutional Law.

Footnote. Article 31 is in edition of the Constitutional Laws of RK dated April 14, 2004 № 545-II; April 15, 2005 № 44-III; June 19, 2007 № 268-III.

Article 32. Termination of the pre-election campaign

1. Conduct of any pre-election campaigns on the day of elections and the day preceding it shall be forbidden.

2. The printed campaign materials which earlier have been hung out outside the premises of the election commissions and polling station can be preserved in their place.

Campaign materials previously posted on the Internet may be stored in their original places. The removal of previously posted materials on the main pages of Internet resources shall not be allowed.

Footnote. Article 32 as amended by the Constitutional Law of the Republic of Kazakhstan dated 29.06.2018 № 162-VI (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication).

Chapter 6. Financing of elections

Article 33. The state financing of elections

1. Elections of the President, deputies of the Parliament, maslikhats, members of other local government bodies shall be financed from the republican budget through the accounts of local executive bodies opened for these purposes. The spending of budgetary funds coming into these accounts from the republican budget shall be carried out by territorial election commissions. The financing procedure shall be established by the budget legislation of the Republic of Kazakhstan.

1-1. Elections of akims shall be financed from the local budget through the accounts of local executive bodies opened for these purposes. The disposal of budgetary funds for these purposes shall be carried out by territorial election commissions. The procedure for financing shall be established by the budgetary legislation of the Republic of Kazakhstan.

2. The following expenses shall be covered from the funds of the republican budget:

1) for organization and activity of election commissions, rent of premises, travel and living allowances, salary of advisers, experts, members of the linguistic commission, specialists, maintenance of electronic electoral system;

2) for speeches of candidates in mass media, except the candidates who stand for elections under the party lists, according to provisions established in clause 3 of Article 28 of this Constitutional Law;

3) for the conduct of public pre-election activities of candidates and for issue of campaign materials of candidates, except the candidates who stand for elections under the party lists to be covered in accordance with clauses 4 and 5 of Article 28 of this Constitutional Law;

4) for transport charges of candidates, except the candidates who stand for elections under the party lists to be covered in the size established by the Central Election Commission;

5) production of information posters placed in the premises of the election commission and the polling station about candidates for President, deputies of Parliament and maslikhats, members of other local governments, as well as about political parties that nominated party lists.

2-1. The local budget covers the costs of:

1) organization and activities of election commissions, rental of premises, travel expenses, remuneration of consultants, experts, specialists who ensure the operation of the electronic electoral system;

2) speeches of candidates for akims in the media in accordance with paragraph 3 of Article 28 of this Constitutional Law;

3) holding public pre-election events of candidates and issuing campaign materials for candidates for akims, carried out in accordance with paragraphs 4 and 5 of Article 28 of this Constitutional Law;

4) transportation costs of candidates for akims in the amount established by the relevant territorial election commission;

5) production of information posters about candidates for akims placed in the premises of the election commission and the voting room.

The amount of expenses allocated to candidates for akims specified in sub–paragraphs 2) - 4) of part one of this paragraph is determined by the relevant regional election commission.

2-2. Procurement related to the acquisition of goods, works and services intended for the preparation and conduct of elections, a referendum, during the preparation and conduct of elections, a referendum, shall not be subject to the legislation of the Republic of Kazakhstan on public procurement.

Procurement related to the acquisition of goods, works and services intended for the preparation and conduct of elections, a referendum, during the preparation and conduct of elections, a referendum, shall be carried out in the manner determined by the Central Election Commission.

3. Financing of elections in the Republic on the part of international organizations and international public associations, foreign state bodies, foreign legal entities and citizens as well as stateless persons, any their direct or indirect participation in financing of elections in the Republic of Kazakhstan shall be forbidden.

4. (excluded by the Constitutional Law of RK dated April 14, 2004 № 545-II).
Footnote. Article 33 is in edition of the Constitutional Laws of RK dated May 6, 1999 № 375-I; April 14, 2004 № 545-II; dated April 15, 2005 № 44-III; June 19, 2007 № 268-III; February 9, 2009 № 124-IV (the order of enactment see Art. 2); dated 29.06.2018 № 162-VI (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication); dated 24.05.2021 № 41-VII (shall be enforced upon the expiration of ten calendar days after the day of its first official publication); dated 05.11.2022 № 156-VII (shall come into effect from 01.01.2023).

Article 34. Private financing of elections

1. Election campaigning of candidates for the election of the President, deputies of the Parliament and deputies of maslikhats may be financed from the funds formed in accordance with the procedure established by this Constitutional Law from election funds.
2. is excluded by the Constitutional Law of the Republic of Kazakhstan dated 29.06.2018 № 162-VI (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication).

3. The election funds shall be formed from the following sources:

1) personal means of candidates, funds of political parties;

2) means allocated to the candidate by the republican public association that has nominated the candidate;

3) voluntary donations of citizens and organizations of the Republic. The voluntary donations of the state bodies and organizations, local self-government bodies, charitable organizations, religious associations, legal entities of Kazakhstan having foreign stock in their charter capital as well as anonymous donations of physical persons and legal entities shall be forbidden.

4. Only legally obtained funds may be sent to election funds. Information on the total amount of money and the number of voluntary donations received by the fund, its sources and expenses for the election campaign within five days after the publication of the election results shall be published in the media:

during the elections of the President, deputies of the Mazhilis of the Parliament - by the Central Election Commission;

during elections of deputies of the Senate of the Parliament - by regional, cities of republican significance and the capital by election commissions;

at elections of deputies of maslikhats – by territorial election commissions.

5. The maximum size of the financial resources which can be transferred to the election funds from the aforementioned sources shall be determined in the Special part of this Constitutional Law. The financial resources received above the established limit shall not be transferred to the election funds and shall be refunded to the citizens and organizations that have donated the money. In this case the expenses associated with refund of the indicated money shall be covered at the expense of citizens and organizations that have contributed in these funds. Anonymous donations shall be transferred to the republican budget as the state revenue.

6. The financial resources forming the election fund shall be kept at a special temporary bank account, opened in the financial bodies by the corresponding election commission after registration of the candidate or the party list. No income shall be charged or paid for this account. The right to give the name of the election fund for the purposes specified in this Constitutional Law shall belong exclusively to the candidate and the political parties, which have nominated their party lists. The banks shall submit to the corresponding election commission a weekly report on the transfers to the funds to the special temporary bank accounts as well as on spending. Upon the inquiry of the corresponding election commission, the same data shall be provided within twenty four hours. The procedure for opening a special temporary account, spending of electoral funds and the relevant banking institution shall be determined by the Central Election Commission.

7. In case of withdrawing by the candidate of his/her candidature, calling back by the political party of the party list or cancellation of the decision to nominate a candidate, a party list or registration of the candidate, the party list, the financial resources which have been contributed to the election fund shall be immediately refunded to the citizens and organizations that have contributed their money. In this case the cost of refund of the indicated finances shall be covered at the expense of the above mentioned citizens and organizations.

8. All financial transactions including settlements with physical persons and legal entities, due deductions, taxes and other payments to the budget from the special temporary bank accounts shall be stopped at 6 pm on the day proceeding the day of elections.

In case of a rerun of a vote the marginal sum of money to be allowed for transfer to the candidate’s election fund shall be increased by one and a half times.

At the conduct of a rerun of a vote, the financial transactions to special temporary bank accounts of candidates in respect to whom the rerun of a vote is conducted shall be resumed on the day of appointment of a rerun of a vote and shall be stopped at 6 pm on the day proceeding the day of elections.

The total sum of the money to be transferred to the election fund from the moment of its formation should not exceed the limits established by this Constitutional Law.

9. Two-thirds of the funds of the election fund remaining unspent for the election campaign shall be sent to the republican budget, and one-third shall be returned to the candidate or the political party.

10. Infringement by the candidate and the political party that has nominated its party list of the rules stipulated by clauses 1-8 of this Article as well as of the procedure on spending the funds from the election funds established by the Central Election Commission shall entail cancellation of the decision on registration of the candidate or the party list. After conduct of elections before registration of the candidate as the President, the deputy of the Parliament, the Maslikhat deputy and member of other local self-government bodies - declaration of the elections in the corresponding territory or district as null and void.

Footnote. Article 34 is in edition of the Constitutional Laws of the Republic dated May 6, 1999 № 375-I; April 14, 2004 № 545-II; April 15, 2005 № 44-III; June, 19 2007 № 268-III; February 9, 2009 № 124-IV (the order of enactment see Art. 2); dated 29.06.2018 № 162-VI (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication); dated 05.11.2022 № 156-VII (shall come into effect from 01.01.2023).

Article 35. Financing of the election events by election commissions

1. The financing of the election events at elections of the President of the Republic of Kazakhstan, deputies of the Parliament, Maslikhats as well as members of other local self- government bodies shall be carried out by the Central Election Commission.

2. The chairperson of the election commissions shall dispose the financial resources and shall bear the responsibility for the conformity of the financial documents with the decisions of the election commissions on financial issues.

Footnote. Article 35 is in edition of the Constitutional Law of RK dated April 14, 2004 № 545-II.

Article 36. Control over spending of the funds allocated for the conduct of electoral campaign

1. Control over spending by candidates of the funds allocated from the republican budget for the election campaigns shall be exercised according to legislation of the Republic of Kazakhstan.

2. Control over spending of the funds from the election funds shall be exercised by the corresponding election commissions and financial institutions.

3. By suggestions of the corresponding election commissions, the experts of the state bodies within their competency can be involved in the conduct the aforementioned control.

Footnote. Article 36 is in edition of the Constitutional Laws of the Republic dated May 6, 1999 № 375-I; April 14, 2004 № 545-II.

Chapter 7. The procedure of voting

Article 37. The ballot paper

1. The ballot paper shall include all registered candidates indicating the last name, first name, patronymic (if it is indicated in the identity document) in alphabetical order of the state language and the line "Against all". The ballot for voting for political parties shall include the names of political parties in the order determined by lottery and the line "Against all". The draw is carried out by the Central Electoral Commission. The procedure for the drawing of lots is determined by the Central Election Commission.

1-1. The Central Election Commission shall determine the procedure for amending the ballots in case of withdrawal of the candidature, cancellation of the decision to nominate a candidate, cancellation of the decision on registration of candidates, party lists.

2. The ballots shall be printed in the State and Russian languages.

The ballots shall be produced in the amount equal to the number of voters in electoral district with a reserve of one percent of the total number of voters of the given electoral district.

3. Ballot papers shall be delivered to precinct election commissions no earlier than three days and no later than one day before the elections with a reserve of 1 percent of the total number of voters in the polling station.

4. (excluded by the Constitutional Law of RK dated April 14, 2004 № 545-II).

5. The premises where the ballots are kept shall be sealed and handed over the law- enforcement bodies for preservation.

Footnote. Article 37 is in edition of the Constitutional Laws of RK dated May 6, 1999 № 375-I; April 14, 2004 № 545-II; June 19, 2007 № 268-III); dated 29.06.2018 № 162-VI (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication); dated 24.05.2021 № 41-VII (shall be enforced upon the expiration of ten calendar days after the day of its first official publication).

Article 38. Time and place of voting

1. Voting for the election of the President, deputies of the Mazhilis of the Parliament and maslikhats, akim, and members of other local self-government bodies shall be held on the election day from 7:00 am to 20:00 local time. Territorial election commissions, on the proposal of the relevant akim, precinct election commissions, shall have the right to establish a different time for the start and end of voting. Wherein, voting may not begin earlier than six o'clock and end later than twenty-two. The decision of the territorial commissions to change the start and end time of voting must be communicated to the voters.

2. Precinct election commission shall notify voters via mass media and in other ways about the time and place of voting not later than ten days before the day of election; and not later than five days before the day of election of members of local self-government bodies other than Maslikhats.

3. At the polling stations to be formed on board the ships belonging to the Republic of Kazakhstan that on the day of elections are in navigation, in the military units, in the rest houses, health resorts, medioprophilactic institutions, in the places of the citizens’ stay in the remote and hard-to-reach areas, in the distant pastures, in the investigative wards and detention centers as well as in the representative offices of the Republic of Kazakhstan in foreign states, the precinct election commission shall announce the voting as finished at any time if all voters enrolled in the registers have voted. The list of such electoral districts shall be approved by the corresponding election commission not later than seven days before elections while at conduct of elections of members of local self-government bodies other than Maslikhats - not later than three days before elections.

4. Voting during elections of the Senate deputies shall be conducted within one day. In this case the time of voting shall be fixed by the territorial election commission.

Footnote. Article 38 is with the changes introduced by the Constitutional Laws of the RK dated April 14, 2004 № 545-II; June 19, 2007 № 268-III; February 9, 2009 № 124-IV (the order of enactment see Art. 2); dated 29.06.2018 № 162-VI (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication); dated 24.05.2021 № 41-VII (shall be enforced upon the expiration of ten calendar days after the day of its first official publication); dated 05.11.2022 № 156-VII (shall come into effect from 01.01.2023).

Article 39. The polling station

1. Voting at the elections of the President, deputies of the Parliament, maslikhats, akim, and members of other bodies of local self-government should be held in specially designated premises, in which there should be equipped with a sufficient number of booths for secret voting, places for issuing ballots should be determined and ballot boxes should be installed for such in such a way that voters when approaching them, must pass through the booths for secret voting. Wherein, an opportunity should be provided for observers, proxies, representatives of the media and members of the election commission to observe the ballot boxes, entering and leaving the booths for secret voting.

1-1. When equipping a polling station, conditions must be provided for unimpeded access of voters who are citizens with disabilities and for voting in it.

2. The persons who are at the polling station shall be strictly obliged to observe the rules established by the election commission. The chairperson of the corresponding election commission shall regulate the number of the voters in the polling station, shall be responsible for the order and shall be eligible to demand from anyone who offends the provisions of this Constitutional Law and hinders the conduct of voting to leave the polling station.

On Election Day, all the persons, who are not involved in the electoral process, shall be forbidden to stay in the premise of polling stations.

In case of infringement of the Constitutional Law of the Republic of Kazakhstan at elections, the member of the precinct election commission shall immediately be removed from the participation in the work of the commission, the observer and other persons shall leave the polling station on the basis of the well-grounded decision of the election commission accepted in written form.

Fulfillment of the given decision shall be realized by the law-enforcement bodies, the latter shall also undertake all possible measures to make answerable the discharged member of the election commission and the sent away observer or any other person for their violation of the provisions and rules of the laws of the Republic of Kazakhstan.

3. Ensuring the order at the polling stations shall be assigned to the law-enforcement bodies.

The employees of the law-enforcement bodies shall enter and stay at the polling station only by invitation of the commission chairperson and shall be obliged to leave it immediately after recovering of order or at a request of the chairperson.

Footnote. Article 39 is with the changes introduced by the Constitutional Laws of RK dated April 14, 2004 № 545-II; dated February 9, 2009 № 124-IV (the order of enactment see Art. 2); dated 29.06.2018 № 162-VI (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication); dated 24.05.2021 № 41-VII (shall be enforced upon the expiration of ten calendar days after the day of its first official publication); dated 05.11.2022 № 156-VII (shall come into effect from 01.01.2023).

Article 40. Opening of the voting

1. On the day of voting for the election of the President, deputies of the Mazhilis, maslikhats, akim, and members of other local government bodies, one hour before the start of voting, precinct election commissions must begin to open polling stations.

2. On the day of voting for the election of deputies of the Senate, the relevant territorial election commissions, one hour before the start of voting, must proceed to the opening of polling stations.

3. (excluded by the Constitutional Law of RK dated April 14, 2004 № 545-II).

4. The chairperson of the local (territorial) election commission:

1) thirty minutes prior to the beginning of voting in presence of the commission members shall check the ballot-boxes for availability or absence of ballots in them, integrity of ballot-boxes, seals or stamps on the ballot-boxes;

2) shall nominate the members of the commission to be responsible for issuing ballots.

Footnote. Article 40 is with the changes introduced by the Constitutional Laws of RK dated April 14, 2004 № 545-II; June 19, 2007 № 268-III; dated 24.05.2021 № 41-VII (shall be enforced upon the expiration of ten calendar days after the day of its first official publication); dated 05.11.2022 № 156-VII (shall come into effect from 01.01.2023).

Article 41. Organization of voting

1. Each voter (elector) shall vote personally.

2. At election transfer of the right to vote as well as voting for other persons shall be inadmissible.

3. Ballot-papers shall be issued to voters (electors) on the basis of the voter (elector) registers upon submission of a document identifying the voter (elector).

4. Voters (electors) shall put their signatures in the register to confirm the receipt of the ballot papers.

5. A commission’s member, who has issued a ballot-paper (ballot-papers), shall put his/her signature in it as well as in the register against the surname of the voter (elector) who has received the ballot-paper (ballot-papers).

The chairperson and the secretary of the election commission shall not be eligible to give out the ballot-papers.

6. If some voters cannot come to the polling station due to their state of health, by the reasons of nursing after an ill member of their family, including the voters living in the remote and hard-to-reach areas where no polling stations have been formed, the precinct election commission shall organize voting in the place of stay of such voter on the basis of their written applications to be submitted not later than twelve hours before the Election Day of the local time.

Upon a receipt of the application mentioned in this clause, the chairperson of the election commission shall make a corresponding mark in the voter register against the surname of the voter who has submitted an application.

During organization of voting outside the premise of polling station two members of the election commission shall accompany the portable ballot-box.

Members of the precinct election commission shall be obliged to inform observers, proxies and media representatives about voting of such voters outside the polling station.

At the departure of the members of the election commission for voting outside the polling station, the observers or proxies shall be eligible to accompany them.

At voting outside polling station, the members of the election commission must be provided with the necessary quantity of ballots taking into account their possible damage.

When voting outside the polling station, a ballot (s) shall be issued to voters upon presentation of a voter identification document, on the basis of an application for voting outside the polling station, on which they sign the application.

The member of the commission who has issued the ballot-paper (ballot-papers) shall put his/her signature in it as well as shall sign the application for voting outside polling station.

6-1. When a voter changes the place of his/her stay within the period between submission of the voter register for public formalization and the day of elections, the precinct election commission shall issue for this voter an absentee voter certificate that shall confirm his/her right to vote on the basis of the voter’s request and upon submission of a document identifying the voter. In this case an appropriate mark shall be made in the voter register. When a voter submits his/her absentee voter certificate on the Election Day, the precinct election commission shall include the voter in the voter register of the electoral district where the voter resides.

Absentee voter certificate shall be issued to voters willing to vote in another constituency or in another electoral district within the same human settlement.

Issuance of absentee voter certificates shall be stopped on 6 pm of local time of the day before the vote.

7-8. (excluded by the Constitutional Law of RK dated April 14, 2004 № 545-II).

9. Organization and conduct of voting according to clause 6 of this Article shall exclude a possibility of infringement of the election rights of the citizen, infringement of secrecy of the ballot or distortion of the expression of the voter’s will.

Footnote. Article 41 is with the changes introduced by the Constitutional Laws of RK dated April 14, 2004 № 545-II; April 15, 2005 № 44-III; June 19, 2007 № 268 (shall be enforced from the date of its official publication); dated 29.06.2018 № 162-VI (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication).

Article 42. Conduct of voting

1. Ballots shall be filled in by voters in a polling booth. While filling in the ballots, the presence of anybody in the polling booth, except the voter, shall be forbidden. The voter (elector) who cannot independently fill in a ballot shall be eligible to be assisted by a person to whom he/she trusts. After voting, the surname of this person shall be written down in the register next to the voter’s (elector’s) signature in confirmation of receipt of a ballot. This person cannot be:

1) a member of the election commission;

2) an official of the local representative or executive body;

3) a proxy of the candidate;

4) a journalist - a media representative;

5) an observer registered in the corresponding election commission.

2. The voter (elector) puts any mark in the empty box to the right of the name of the candidate for whom he votes, or in the box to the right of the line "Against all".

In the ballot with the names of political parties, the voter puts any mark in the empty box to the right of the name of the political party for which he votes, or in the box to the right of the line "Against all".

3. At elections of members of other than Maslikhats local self-government bodies the voter shall put a mark in an empty space to the right of the surnames of those candidates for whom he/she votes.

3-1. It shall be inadmissible to mark the ballot with a pencil as well as to make any corrections in it.

4. The filled ballot shall be put by a voter (elector) in the ballot-box.

5. (excluded by the Constitutional Law of RK dated April 14, 2004 № 545-II).
Footnote. Article 42 is with the changes introduced by the Constitutional Laws of RK dated November 6, 1998 № 285; May 6, 1999 № 375-I; April 14, 2004 № 545-II; June 19, 2007 № 268-III; dated 24.05.2021 № 41-VII (shall be enforced upon the expiration of ten calendar days after the day of its first official publication).

Chapter 8. Determination of the voting results

Article 43. Vote count at the polling station

1. The counting of votes during the elections of the President, deputies of the Mazhilis of the Parliament and maslikhats, akim, and members of other local self-government bodies at all polling stations shall begin at 20:00 local time if the voting time is not changed in this area in the manner prescribed by this Constitutional Law. In the event of a change in voting time, the counting of votes begins at the end of voting.

The members of the election commission shall conduct the vote count without interruption until the establishment of voting results and shall notify about it the persons who in the compliance with this Constitutional Law are eligible to be present during the vote count. The time for vote count shall not exceed twelve hours from the beginning of counting.

The tables at which vote count takes place at the polling station shall be arranged in such a way that all persons who are present in the premise shall have a good view of the actions of the precinct election commission’s members. The proxies and observers present at vote count shall watch vote count at a distance and under the conditions providing visibility of marks in the ballots.

During the count of ballots, the chairperson of the commission or an assigned member of the commission shall demonstrate a ballot to persons, who are present at polling station, and shall announce the will the voter.

At the same time, ballots are stacked in piles for each candidate, political party that nominated the party list, in a pile for ballots with a mark in the line “Against all” and in a pile for invalid ballots.

2. The counting of votes during the elections of deputies of the Senate of the Parliament shall begin immediately after the end of voting.

3. The counting of votes is carried out separately for each candidate, each political party, ballots with a mark in the line "Against all". The ballot-boxes shall be opened by the corresponding election commission after the announcement by the chairperson of the commission of the end of voting. Opening the ballot-boxes before the end of voting shall be forbidden.

3-1. In the end of the voting, before the ballot-boxes with the ballot papers are opened, the precinct election commission on the basis of voter registers shall count the number of the voters who have received the ballot papers and shall define their total number. The chairperson of the precinct election commission or a member of the commission replacing him/her shall announce the results of the counting and shall write them in the protocol on voting results.

The portable ballot-boxes are the first to be opened. The number of the ballots in a portable ballot-box should correspond in quantity to the number of written applications to vote outside the polling station. If the number of the ballots of an established format in a portable ballot-box exceeds the corresponding number of written applications, all ballots from this box shall be recognized null and void. In such a case, it shall be required to issue an act on invalidation of all ballots taken from the portable ballot-box, with indication of the surnames, given names of the members of the commission who conducted voting outside the polling station with the help of the given portable ballot-box. The stationary ballot-boxes shall be opened after opening of the portable ballot-boxes.

4. Before opening of ballot-boxes all the unused ballot papers shall be counted and cancelled by the corresponding election commission. The election commission on the basis of the voter registers shall determine:

1) the total number of voters (electors) at the polling station;

2) the number of the voters (electors) who have received ballots;

3) the number of the ballots issued by each member of the commission.

4-1. After opening of the ballot-boxes, the election commission on the basis of the number of the ballot papers shall determine:

1) total number of the voters (electors) who have taken part in voting;

2) number of votes cast for each candidate, per each political party;

2-1) the number of ballots with a mark in the line "Against all";

3) number of the ballots recognized as null and void;

4) number of the ballots received by the precinct election commission;

5) number of the cancelled ballots.

In case the number of the ballots taken from the ballot-boxes exceeds the number of the ballots given on the basis of voter registers and applications for voting outside the polling station, it shall be required to determine the quantity of the ballots given by each member of the election commission.

5. The following ballots shall be recognized as null and void:

1) of not established format;

2) with no signature of the member of the corresponding election commission;

3) in which more than one political party and more than one candidate is noted, except for voting during the elections of members of local governments other than maslikhats;

4) which has been marked with a pencil, have traces of erasure or any other way of forgery have been detected as well as where it is impossible to determine the will of voters.

During a direct vote count the null and void ballots shall be excluded from the number of the ballots of the voters (electors) who have taken part in voting.

6. (excluded by Constitutional Law of RK dated May 6, 1999 No 375-I).

7. In case of dispute concerning the validity of ballots, the issue shall be solved by the election commission through voting. In this case the decision shall be taken by more than half of votes of the total number of the commission’s members.

7-1. The precinct election commission (territorial election commission for the election of deputies of the Senate), at the request of an authorized representative submitted in writing, shall conduct a recount of votes only once within the period established by paragraphs 1 and 2 of this article.

8. The results of vote count shall be considered by the election commission and shall be specified in the protocols signed by the chairperson and members of the election commission. In the case of absence of the chairperson of the election commission, the protocols shall be signed by the deputy chairperson or the secretary of the election commission.

It shall be inadmissible to fill in the protocols on the voting results with a pencil and in ink of different colors as well as to make any corrections in them. In this case the numerical values of the voting results must be duplicated in words.

The copy of the protocols shall be immediately hung out in the premise of the polling station in a specially designated place for a public familiarization and shall be kept in the premise within two days.

By the request of a person who according to this Constitutional Law shall be present during vote count, he/she can be issued with a copy of the protocols certified with the signatures of the chairperson and the secretary of the commission and the seal of the election commission.

8-1. A copy of the election results protocol for the electoral district shall be posted at the polling station premises for general review and shall be indoors for three days.

Optionally, a person who is present during the counting of votes in accordance with this Constitutional Law, shall be given a copy of the protocol, certified by the signatures of the chairman and secretary of the commission and the seal of the election commission.

8-2. is excluded by the Constitutional Law of the Republic of Kazakhstan dated 29.06.2018 № 162-VI (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication).

9. If the corresponding higher election commission reveals errors, or inconsistencies in the protocols of precinct election commissions (territorial election commissions - during the elections of deputies of the Senate), as well as if there is doubt about the correctness of the count of votes, this commission shall have the right to decide on the recount of votes of voters (electors) of the corresponding precinct (territorial) election commission. The recount of votes of voters shall be carried out in the presence of a member of a higher election commission and applicants who have presented facts of incorrect counting of votes.

The vote recount shall be conducted on the basis of the decision of the election commission and shall be carried out before an official publication of the election results.

Footnote. Article 43 is with the changes introduced by the Constitutional Laws of RK dated May 6, 1999 № 375-I; April 14, 2004 № 545-II; April 15, 2005 № 44-III; June 19, 2007 № 268-III (shall be enforced from the date of its official publication); dated 29.06.2018 № 162-VI (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication); dated 24.05.2021 № 41-VII (shall be enforced upon the expiration of ten calendar days after the day of its first official publication); dated 05.11.2022 № 156-VII (shall come into effect from 01.01.2023).

Article 44. Determination and publication of the election results

1. The results of election of the President of the Republic of Kazakhstan, election of the Parliament deputies shall be determined by the Central Election Commission.

2. The results of elections of deputies of the maslikhat, akim, as well as other bodies of local self-government shall be established by the territorial election commission.

3. The results of election shall be included in the protocols to be signed by a chairperson and members of the election commission. In the absence of the commission’s chairperson the protocols shall be signed by a deputy chairperson or a secretary of the commission.

4. The statement on the election results of:

1) the President, deputies of the Parliament shall be published in mass media by the Central Election Commission within ten days since the date of the election;

2) of maslikhat deputies shall be published in local mass media by relevant territorial election commissions no later than seven days from the date of the election;

3) akim, members of local governments other than maslikhats are published in local mass media by the relevant territorial election commission no later than seven days from the day of the elections.

5. The message of the Central (territorial) election commission shall indicate: the date of the election, the total number of citizens included in the lists of voters (electors) and who took part in the voting; the total number of constituencies; the total number of candidates running; the number of voters who voted by absentee ballots; the number of voters who voted outside the polling station; the number of political parties participating in the elections; the number of administrative-territorial units (electoral districts) in which repeat voting will be held; the number of votes cast for each presidential candidate, deputies of the Senate of the Parliament, deputies of the Mazhilis of the Parliament and maslikhat, elected in single-mandate territorial constituencies, for each political party in the corresponding administrative-territorial unit; the number of ballots with a mark in the line "Against all"; elected President, deputies of the Senate of the Parliament, deputies of the Mazhilis of the Parliament and maslikhats elected in single-seat territorial constituencies, akim, members of other local governments indicating the last name, first name, patronymic (if it is indicated in the identity document), year of birth, position (occupation) held, place of residence, and, depending on the candidate's discretion, information about his/her affiliation to a political party, nationality.

The data in the reports of the Central and Territorial Election Commissions shall be presented by electoral districts.

6. (excluded by the Constitutional Law of RK dated December 22, 2006 No 375-I).
Footnote. Article 44 is with the changes introduced by the Constitutional Laws of RK dated May 6, 1999 № 375-I; April 14, 2004 № 545-II; April 15, 2005 № 44-III; December 22, 2006 № 208; June 19, 2007 № 268-III (shall be enforced from the date of its official publication); dated 29.06.2018 № 162-VI (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication); dated 24.05.2021 № 41-VII (shall be enforced upon the expiration of ten calendar days after the day of its first official publication); dated 05.11.2022 № 156-VII (shall come into effect from 01.01.2023).

Article 45 Registration of the President, deputies of Parliament, maslikhats, akim and members of other local governments

Footnote. The heading of Article 45 as amended by the Constitutional Law of the Republic of Kazakhstan dated 05.11.2022 № 156-VІI (shall come into effect from 01.01.2023).

The relevant election commissions, in the manner prescribed by this Constitutional Law, shall register the elected President, deputies of Parliament, maslikhats, akims, and members of other local government bodies after receiving from them, within seven days, a written application for resignation from duties that are incompatible in accordance with the Constitution and the laws of the Republic with the status of the President, deputy of the Parliament, maslikhat, akim and a member of another local self-government body.

Footnote. Article 45 as amended by the Constitutional Law of the Republic of Kazakhstan dated May 24, 2021 № 41-VII (shall be enforced ten calendar days after the day of its first official publication); as amended by the Constitutional Law of the Republic of Kazakhstan dated 05.11.2022 № 156-VII (shall come into effect from 01.01.2023).
Article 46 Certificate and badge of the President, deputy of Parliament, maslikhats, certificate of akim and member of other local self-government body
Footnote. The title of Article 46 as amended by the Constitutional Law of the Republic of Kazakhstan dated 05.24.2021 № 41-VII (shall be enforced ten calendar days after the day of its first official publication); as amended by the Constitutional Law of the Republic of Kazakhstan dated 05.11.2022 № 156-VII (shall come into effect from 01.01.2023).

1. The chairperson of the Central Election Commission at the accession by the President of the Republic to an office shall hand present the President with the corresponding certificate and a breastplate of the sample established by the Central Election Commission.

2. The Central Election Commission, after publication in the mass media of the results of the elections of deputies of the Parliament of the Republic, shall hand over a certificate and a badge of the established form to each deputy.

3. The corresponding territorial election commission after publication in mass media of the list of:

1) Maslikhat deputies shall present each of them with the certificate of the Maslikhat deputy and a breastplate of the sample established by the Central Election Commission;

2) akims, members of other local self-government bodies - issue to each of them a certificate of akim, a member of another local self-government body of the form established by the Central Election Commission.
Footnote. Article 46 as amended by the Constitutional Law of the Republic of Kazakhstan dated 29.06.2018 № 162-VI (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication); dated 24.05.2021 № 41-VII (shall be enforced upon the expiration of ten calendar days after the day of its first official publication); dated 05.11.2022 № 156-VII (shall come into effect from 01.01.2023).

Chapter 9. Guarantees for the freedom of elections

Article 47. Guarantees to candidates during electoral campaign

1. Candidates for the President, deputies of Parliament, maslikhats, akims from the day of their registration and until the publication of the election results shall have the right to be exempt from work, military service and military training. The time of participation of candidates in the elections shall be counted in the length of service in the speciality in which they worked before the day of registration.

2. Candidates for President, deputies of Parliament, maslikhats, akims, and members of other bodies of local self-government from the day of their registration and until the publication of the election results may not be dismissed from work, transferred to another job or position without their consent, and also sent on a business trip or called up for military training.

3. Without the consent of the Central Election Commission, presidential and parliamentary candidates may not be detained, subjected to custody, house arrest, bringing to court, legally imposed administrative sanctions, may not be brought to criminal responsibility, except for detention in the act or commission of a grave or especially grave crime, from the day of their registration and until the publication of election results, as well as until their registration as President, a deputy of the Parliament.

Footnote. Article 47 is with the changes introduced by the Constitutional Laws of RK dated May 6, 1999 № 375-I; April 14, 2004 № 545-II; dated 04.07.2014 № 232-V (shall be enforced from 01.01.2015); dated 24.05.2021 № 41-VII (shall be enforced upon the expiration of ten calendar days after the day of its first official publication); dated 05.11.2022 № 156-VII (shall come into effect from 01.01.2023).

Article 48. Activities of the state bodies on ensuring the freedom of elections

1. The Election Day and the day preceding it shall be declared as a working day for the courts, public prosecution and internal affairs bodies as well as organizations on maintenance of the housing stock.

2. The internal affairs bodies and organizations on maintenance of the housing stock shall be obliged to render any assistance that the election commissions shall need:

1) to ensure the public order and freedom of elections during conduct of the voting;

2) to adjust the voter registers;

3) in respect to other issues that can arise in the activity of the election commissions.

2-1. Local executive bodies shall be obliged to assist election commissions in ensuring the electoral rights of citizens with disabilities.

3. If the election commission at check of the application submitted in its name finds it necessary to conduct a check of the circumstances indicated in the application by the law-enforcement bodies, then, the corresponding bodies upon the request of the election commission shall check such circumstances and take a decision in respect to the given application within three days from the date of a receipt of the application and, if an application has been received less than five days before the Election Day or on the Election Day - then, the decision shall be taken immediately.

Footnote. Article 48 is with the changes introduced by the Constitutional Laws of RK April 14, 2004 № 545-II; February 9, 2009 № 124-IV IV (the order of enactment see Art. 2); dated 29.06.2018 № 162-VI (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication).

Article 49. The appeal and cancellation of decisions and actions during electoral campaign

Courts and public prosecutor’s offices are obliged to accept applications from members of election commissions, citizens, representatives of public associations registered in accordance with the procedure established by law, concerning the conduct of election, including violations of the legislation on elections, which were received during the preparation for and conduct of elections, and to consider them within five days, and if they were received on or less than five days prior to the election day - immediately, unless otherwise provided for by this Constitutional Law.

Decisions and actions of the bodies of the local administration and local government, enterprises and organizations, their officials, which infringes the electoral legislation, shall be appealed in the court.

Courts, public prosecutor bodies and the election commissions shall organize their work during the electoral process, including the days off and the day of elections, in a way that they can ensure receipt and consideration of appeals within the terms established by this Constitutional Law.

The applications from citizens and organizations about infringement of the electoral legislation shall be considered by the election commissions within five days since the submission of the complaint unless otherwise is not stipulated by this Constitutional Law.

The complaints on decisions and actions (inactivity) taken by the election commission and its members shall be considered by the superior commission within three days from the date of the submission of a complaint, if otherwise is not stipulated by this Constitutional Law.

Footnote. Article 49 is with the changes introduced by the Constitutional Laws of RK dated May 6, 1999 № 375-I; April 14, 2004 № 545-II; April 15, 2005 № 44-III; dated 31.07.2015 № 340-V (shall be enforced from 01.01.2016).

Article 50. The responsibility for infringement of the legislation of the Republic of Kazakhstan on elections

1. The person shall bear the statutory criminal responsibility in case of:

1) interference in the work of the election commissions;

2) obstruction of vote;

3) obstruction of exercising the duties related to registration of the candidate or party lists;

4) obstruction of exercising the duties related to the vote count and determination of the election results;

5) use of advantage of his/her professional or official position with the purpose of electing a certain candidate or a political party;

6) forgery of election documents;

7) deliberately wrong vote count;

8) deliberately wrong determination of the election results;

9) violation of the secrecy of the ballot;

10) obstructing the free exercise of electoral rights of the citizen of the Republic by means of violence, fraud, threats and bribery.

2. The person shall bear the administrative and other responsibility stipulated by the laws of the Republic of Kazakhstan in case of:

1) non-submission or non-publication of the data according to the requirements of this Constitutional Law;

2) non-implementation of a decision of the election commission accepted within its competence;

3) the conduct of election campaign before the expiration of the period of registration of a candidate, party list nominated by a political party, on the election day or the day preceding it;

4) obstruction of the right to conduct a pre-election campaign;

5) distribution of deliberately false information about the candidates, political parties or commitment of other actions discrediting their honor and dignity;

6) violation of the rights of the election commissions’ members;

7) violation of the rights of the citizens to be familiarized with the voter registers;

8) submission of incorrect data about voters for compilation of voter registers;

9) issue to the citizens the ballot papers with the purpose of voting instead of other persons;

10) failure to provide a leave in order to take part in voting;

11) violations of the conditions for conducting election campaigning through the media, as well as online platforms;

12) publication or distribution of anonymous campaign materials;

13) intentional destruction or damage of campaign materials;

14) rendering a financial (material) support to the candidates, political parties nominated their party lists in addition to their campaign funds;

15) acceptance of donations from foreign states, organizations, citizens and stateless persons in order to elect a candidate;

16) breach of conditions for conduct of the poll connected to elections;

17) obstruction of the legal activities of the proxies of candidates, political parties, media representatives and observers at elections.

3. At detection of infringements of this Constitutional Law the election commission shall be eligible to appeal to the court or the public prosecutor's office.

4. In case of infringement by a candidate, political party of the requirements of this Constitutional Law except those, which are the subject to denial or cancellation of registration of the candidate, they shall be warned, while the repeated infringement shall lead to cancellation of the decision to register the candidate, the party list by the corresponding election commission.

Footnote. Article 50 is with the changes introduced by the Constitutional Laws of RK of May 6, 1999 № 375-I; April 14, 2004 № 545-II; as amended by the Constitutional Law of the Republic of Kazakhstan dated 29.06.2018 № 162-VI (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication); dated 05.11.2022 № 156-VІI (shall come into effect upon the expiration of sixty calendar days after the day of its first official publication).

Chapter 9-1. Peculiarities of the conduct of elections with the use of the electronic electoral system

Footnote. The law is supplemented by chapter 9-1 - the Constitutional Law of the Republic of Kazakhstan dated April 14, 2004 № 545.

Article 50-1. The electronic electoral system

1. Electronic electoral system can be used during conduct of elections for the purposes of compilation of the voter registers, voting, determination of the voting and election results in the territory of the constituency.

During conduct of elections with the use of the electronic electoral system the norms of this Constitutional Law taking into account the peculiarities in the use of the electronic electoral system shall be applied.

2. The electronic electoral system is an assortment of information technologies, information networks, the software and hardware means designed for automation of the information processes during preparation for and conduct of elections.

The software and hardware means to be used in the electronic electoral system shall be certificated in compliance with the legislation of the Republic of Kazakhstan.

3. During conduct of elections with the use of electronic electoral system the proxies, observers and media representatives shall have the all rights and obligations stipulated by this Constitutional Law.

4. Election districts and polling stations in which the electronic electoral system or its individual elements will be used, shall be determined by the Central Election Commission.

5. The equipment of the electronic electoral system with the issuing of a certificate shall be opened and installed in the presence of the members of the precinct election commission within three days prior to the Election Day.

Proxies, observers and media representatives shall be eligible to be present at the moment of opening and installation of the equipment.

Since the moment of the installation of equipment of the electronic electoral system the protection of the polling station shall be assigned to the officers of the internal affairs bodies.

6. On the Election Day since the moment of opening of the polling station and till transmission of the voting results to the Central Election Commission the local executive bodies shall ensure an uninterrupted supply of electric power at the sites, where the electronic voting takes place.

7. The order of the use of the electronic electoral system in respect to the part, which is not regulated by this Constitutional Law, shall be stipulated by the Central Election Commission.

Footnote. Article 50-1, Clause 5 is with the changes introduced by the Constitutional Law of RK dated April 15, 2005 № 44-III; dated 29.06.2018 № 162-VI (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication).

Article 50-2. The requirements to the electronic electoral system

1. The electronic electoral system shall ensure observance of the requirements of the Constitution and this Constitutional Law as well as the authenticity, completeness and timeliness of the input and output data.

2. The electronic electoral system shall be provided with the adequate safety measures, which exclude the non-authorized access to information, malfunction of the software and hardware means for collection, processing, accumulation, storage, search and transmission of information, disability of the abovementioned means.

3. During the use of the electronic electoral system at elections it shall be not allowed:

to use other electronic systems, except for the ones specified by the Central Election Commission;

to connect it to the public telecommunication networks and other information systems as well as to the communication networks which are not applied in the electronic electoral system;

to illegally intervene and control over conduct of the e-voting, vote count, transmission of information on the election results.

4. The electronic electoral system shall include the software and hardware means (the voting data recording system), allowing automatically in accordance with the input to save any entered information with the description of actions and indication the exact time of the data input.

Article 50-3. Polling station with the electronic electoral system

1. The polling stations where the electronic electoral system are used shall be equipped in such way that ensures the persons present at the polling station with a visibility of actions during the voting with use of the electronic electoral system, except the voting in a polling booth.

2. Only an expert who received the admission to maintain the electronic electoral system in the order established by the Central Election Commission can stay at the polling station where the electronic electoral system is used.

Article 50-4. The electronic ballot paper

1. During conduct of election with the use of the electronic electoral system, voting shall be conducted with the use of electronic ballot, created by the means of the electronic electoral system.

2. The text of the electronic ballot shall be compiled in the state and Russian languages and shall comply with the requirements established in clause 1 of Article 37 of this Constitutional Law.

Article 50-5. Organization of the electronic voting

1. The chairperson of the election commission thirty minutes prior to the beginning of voting in the presence of the members of the commission shall:

check the operability of functioning of the electronic electoral system;

nominate the members of the commission responsible for registration of voters and issue of devices for electronic voting.

The proxies, observers and media representatives shall be eligible to be present during checking of the work of the electronic electoral system at the polling station.

Everyone shall be forbidden to exercise any actions with the electronic electoral system, except the cases stipulated by this Chapter.

2. Before the beginning of voting the chairperson of the election commission shall unseal the sealed password to start the electronic electoral system and shall launch the electronic electoral system. In this case the persons who are present at polling station must be ensured a possibility to be convinced beforehand of the integrity of protection measures in respect to the password.

3. A voter shall be admitted to the electronic voting on the basis of the voter registers upon submission of a document identifying the voter.

Launching of the electronic electoral system shall be conducted in the time, established by the Central Election Commission.

4. In case of voting outside the polling station according to this Constitutional Law, voters shall vote with the portable device which shall be equipped with a device to save the data about votes outside the polling station.

On the basis of voters’ applications submitted in compliance with clause 6 Article 41 of this Constitutional Act, the data about them obtained from the voter registers shall be entered beforehand in the portable devices for electronic voting.

5. The electronic voting shall be conducted by a voter in a polling booth where the presence of other persons shall be forbidden except of the voter and cases stipulated by clause 1 Article 42 of this Constitutional Law.

The voter on the electronic ballot, by using the controls of the device for electronic voting, shall find the name of the candidate for whom he wants to vote or the line "Against all", and confirm his/her vote.

When voting for political parties, the voter, by using the controls of the electronic voting device, shall find the name of the political party for which he wants to vote or the line "Against all", and confirm his/her vote.

The voter who has voted in a polling booth shall hand over the device for electronic voting to a member of the election commission.

6. In case of technical failure which may affect the conduct of the electronic voting and vote count, the election commission shall be eligible to take a decision about reloading of the program with an issuance of the protocols to be signed by members of the election commission.

Implementation of the given task shall be assigned to the expert ensuring operation of the electronic electoral system.

7. If the technical state of the equipment cannot ensure conduct of election in the proper manner, then, the voting in the corresponding polling station shall be postponed by a decision of the Central or corresponding territorial election commission for the term necessary to needed for an elimination of failure and organization of voting.

The voters who have voted in the corresponding polling station at the moment occurrence of such failure shall take part in the subsequent voting on the general basis.

Footnote. Article 50-5 is with the changes introduced by the Constitutional Law of RK dated February 9, 2009 № 124-IV; dated 05.11.2022 № 156-VII (shall come into effect from 01.01.2023).

Article 50-6. Vote count with the use of the electronic electoral system

1. In case of use of the electronic voting, the vote count shall be conducted by the electronic electoral system.

The vote count shall begin at the time fixed according to this Constitutional Law, but not earlier than the data contained in all devices for voting at the polling station shall be entered in the electronic electoral system.

The data on the vote count shall be fixed in the voting data device.

2. The information on the results of the electronic voting at the polling station shall be put into the electronic protocols, which has to be certified by the electronic digital signatures of the commission members.

The copy of the electronic protocols on the paper bearer, signed by the members of election commission shall be hung out in the premise of a polling station in a specially designated place for public familiarization and shall be kept in the premise for two days.

3. By the request of a person who according to this Constitutional Law shall be eligible to be present during vote count, shall be issued with a copy of the electronic protocols on the results of the electronic voting on the paper bearer, to be signed by the chairperson and the secretary of the commission and to be sealed by the corresponding election commission.

Article 50-7. Determination of the election results with the use of electronic electoral system

1. In case of the use of electronic electoral system the results of elections conducted in the electoral districts shall be determined by the Central Election Commission on the basis of the electronic protocols submitted to the corresponding election commissions.

The electronic electoral system shall be connected to the specially designated communication channel only for the term needed for the transmission of information obtained in compliance with this clause.

2. In case if the voting has been postponed in compliance with the order stipulated by Clause 7 Article 50-5 of this Constitutional Law, the results of elections in the corresponding electoral district shall be determined after conduct of voting in all polling stations of this electoral district.

Article 50-8. Appeals against the election results with the use of the electronic electoral system

1. In case of appeals against the results of voting with the use of electronic electoral system to the superior election commission or the court, the data recording device shall be considered as the evidence.

2. For the purposes of this article, the data recording device shall be kept in the corresponding oblast (the city of the republican status, the capital of the Republic) territorial election commission.

Article 50-9. Storage of data recording devices

After vote count the data recording device shall be packed in the package to be sealed by the seal of the election commission and delivered to the corresponding oblast (the city of the republican status, the capital) election commission.

The data recording devices shall be stored within one year from the date of elections.

II. SPECIAL PART
Chapter 10. Election of the President of the Republic of Kazakhstan

Article 51. Regular elections of the President of the Republic

Regular elections of the President shall be held every seven years on the first Sunday of December of the corresponding year and may not coincide in terms with the elections of a new Parliament.
Footnote. Article 51 is with the changes introduced by the Constitutional Laws of RK dated November 6, 1998 № 285-I; June 19, 2007 № 268-III; dated 05.11.2022 № 156-VІI (shall come into effect ten calendar days after the day of its first official publication).

Article 51-1. Early election of the President of the Republic

1. Extraordinary presidential elections are appointed by the decision of the President of the Republic and are held within two months from the date of their appointment

2. The next extraordinary regular elections of the President following the extraordinary elections shall be announced after seven years within the terms established by this Constitutional Law.

Footnote. Article 51-1 is in the edition of the Constitutional Law of RK dated February 3, 2011 № 404-IV; as amended by the Constitutional Law of the Republic of Kazakhstan dated 05.11.2022 № 156-VII (shall come into effect ten calendar days after the day of its first official publication).

Article 52.

Footnote. The Article 52 is excluded by the Constitutional Law of RK dated November 6, 1998 № 285-I.

Article 53. The announcement of the election of the President of the Republic

1. The regular election of the President shall be announced by Mazhilis of the Parliament not later than on the second Sunday of September.

2. (excluded by the Constitutional Law of RK dated November 6, 1998 № 285-I).
3. Excluded by the Constitutional Law of the Republic of Kazakhstan dated 05.11.2022 № 156-VII (shall come into effect ten calendar days after the day of its first official publication).
Footnote. Article 53 is with the changes introduced by the Constitutional Laws of RK dated November 6, 1998 № 285-I; April 15, 2005 № 44-III; June 19, 2007 № 268-III; June 14, 2010 № 289-IV; dated 05.11.2022 № 156-VІI (shall come into effect ten calendar days after the day of its first official publication).

Article 54. Requirements to a candidate for President of the Republic

1. To be elected President, a citizen must meet the requirements established by paragraph 2 of Article 41 of the Constitution, have experience in public service or elected public office of at least 5 years, and also have the right to vote in accordance with paragraphs 2 and 3 of Article 33 of the Constitution and this Constitutional Law.

2. The compliance of a presidential candidate with the requirements set forth in the Constitution and this Constitutional Law shall be established by the Central Election Commission within five days from the date of submitting the extract from minutes of the meeting of the supreme body of a national public association on nominating the candidate together with the candidate’s statement of consent to run for president and the document certifying the candidate’s payment of an election fee.

A presidential candidate shall place an election fee equal to 50 statutory minimum wages to the account of the Central Election Commission. A candidate receives the paid fee back, if he/she was elected President of the Republic on the basis of election results or collected at least five percent of votes of the voters, who took part in the election, according to election results, as well as in case of the candidate’s death. In all other cases, the fee is not refundable and is converted into the revenue of the republican budget.

The fact of the presidential candidate’s residence in the Republic of Kazakhstan over the past fifteen years is established by the Central Election Commission, and the procedure for acknowledging the candidate’s proficiency in the state language is determined by a decision of the Central Election Commission in accordance with the decision of the Constitutional Council of the Republic on the official interpretation of paragraph 2 of article 41of the Constitution.

The procedure for acknowledging the candidate’s proficiency in the state language does not apply to a current President of the Republic re-nominated for the next term of office.

Footnote. Article 54 in the new wording of the Constitutional Law of the Republic of Kazakhstan dated 15.06.2017 № 75-VI (shall be enforced from the day of its first official publication); as amended by the Constitutional Law of the Republic of Kazakhstan dated 05.11.2022 № 156-VII (shall come into effect from 01.01.2023).

Article 55. Nomination of candidates to President of the Republic of Kazakhstan

1. The right to nominate presidential candidates belongs to national public associations registered in accordance with the established procedure.

2. The nomination of presidential candidates shall begin on the day following the day of announcement, and shall end at 18.00 local time two months before the election.

3. Candidates to President shall be nominated by the republican public associations on behalf of their supreme bodies. A public association shall be eligible to nominate the candidates who are not members of the given public association. A public association shall be eligible to nominate only one candidate to President. Decision to nominate a candidate to President shall be taken by a majority of votes of members of the supreme body of a republican public association and shall be drawn as an extract from the minutes. The decision of the supreme body of the republican public association shall be:

1) brought to the notice of the candidate to President;

2) submitted to the Central Election Commission with the application of the candidate to President on his/her consent to be nominated as a candidate.

4. Is excluded by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 15.06.2017 № 75-VI (shall be enforced from the day of its first official publication).

5. If on the day of the end of the term for registration of candidates, less than two candidates to President have been registered, the Central Election Commission shall extend the term of nomination of candidates but not more than for twenty days.

Footnote. Article 55 is with the changes introduced by the Constitutional Laws of RK dated May 6, 1999 № 375-I; April 14, 2004 № 545-II; April 15, 2005 № 44-II; dated 15.06.2017 № 75-VI (shall be enforced from the day of its first official publication); dated 29.06.2018 № 162-VI (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication).

Article 56. Collection of signatures in support of a candidate for the President of the Republic

1. Voter support of a presidential candidate shall be certified by collecting their signatures.

2. A presidential candidate must be supported by at least one percent of the total number of voters, equally representing at least two thirds of regions, cities of republican significance and the capital of the Republic.

3. The collection of signatures in support of a presidential candidate shall be organized by agents and executed in signature sheets, issued by the Central Election Commission no later than five days after the candidate has been checked for compliance with the requirements, established by the Constitution and this Constitutional Law, on the basis of the documents on his nomination, established in paragraph 3 of Article 55 of this Constitutional Law.

4. Each signature sheet must have a serial number and include the surname, name and patronymic of the candidate, the personal signature of his authorized representative, the surname, name and patronymic of the person collecting signatures, the name of the settlement in which signatures are collected, as well as the columns, containing the following information about signatories:

1) surname, name and patronymic;

2) the number and series of the identification document;

3) date, month and year of birth;

4) the address of the permanent or temporary residence;

5) personal signature.

5. When collecting signatures, the person collecting signatures must submit a copy of the certificate of registration of the authorized representative of the candidate, whose personal signature is on the corresponding signature sheet.

6. The Central Election Commission shall:

1) approve the sample of the signature sheet;

2) be obliged to provide presidential candidates with the necessary number of signature sheets.

7. Completed signature lists for collecting signatures in support of a presidential candidate shall be submitted to the territorial election commission, which within ten days checks the authenticity of signatures with the involvement of employees of the authorized body for documenting and issuing passports and identity cards, draw up the appropriate protocol and sends it to the Central Electoral commission.

8. Verification of the authenticity of signatures shall be carried out before establishing authentic signatures in the quantity required for the presidential candidate, in accordance with paragraph 2 of this article.

Footnote. Article 56 as amended by the Constitutional Laws of the Republic of Kazakhstan dated 14.04.2004 № 545; dated 15.06.2017 № 75-VI (shall be enforced from the date of its first official publication); dated 28.12.2018 № 209-VI (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication); dated 05.11.2022 № 156-VII (shall come into effect from 01.01.2023).

Article 57.

Footnote. The Article 57 is excluded by the Constitutional Law of RK dated April 14, 2004 № 545-II.

Article 58. The size of presidential election campaign fund

The presidential election campaign fund consists of:

1) the candidate’s own funds, funds allocated to the candidate by a national public association that nominated him/her, the total amount of which must not exceed twelve thousand statutory minimum wages;

2) voluntary donations of citizens and organizations of the Republic, the total amount of which must not exceed fifteen thousand statutory minimum wages.

The maximum amount of voluntary donations of an individual in the aggregate should not exceed the minimum wage established by the legislation of the Republic of Kazakhstan by more than one hundred times and by a legal entity of the Republic of Kazakhstan - in the aggregate by more than five hundred times.

Footnote. Article 58 in the new wording of the Constitutional Law of the Republic of Kazakhstan dated 15.06.2017 № 75-VI (shall be enforced from the day of its first official publication); as amended by the Constitutional Law of the Republic of Kazakhstan dated 05.11.2022 № 156-VII (shall come into effect from 01.01.2023).

Article 59. Registration of candidates to President of the Republic of Kazakhstan

1. Registration of candidates to President shall be carried out by the Central Election Commission.

2. Prior to registration, the candidate and his (her) spouse (husband) submit declarations of assets and liabilities to the state revenue authorities at the place of residence on the first day of the month of the start of the nomination period established in accordance with this Constitutional Law, in the manner and form established by the authorized the state body of the Republic of Kazakhstan, exercising leadership in the field of ensuring the receipt of taxes and other obligatory payments to the budget.

The reliability of information about the assets and liabilities declared by the candidate and his (her) spouse (husband) is checked by the state revenue authorities within fifteen days from the date of registration of the candidate.

Organizations that have received the requirements of state revenue authorities to provide information about the assets and liabilities of the candidate and his (her) spouse (spouse) are required to provide the requested information within four days from the date of receipt of the request.

For the purposes of this Constitutional Law, information about assets and liabilities is information that is subject to reflection in the declaration of assets and liabilities in accordance with the tax legislation of the Republic of Kazakhstan.

2-1. A presidential candidate shall undergo a medical examination to confirm that he/she has no diseases impeding the performance of the duties of the President of the Republic, the results of which are documented in the relevant medical opinion on the state of health.

The requirements for a medical assessment report and a list of diseases that prevent registration of a candidate for the President of the Republic shall be established by a joint regulatory legal act of the Central Election Commission and the authorized body in the field of health care.

3. Any number of candidates to President shall be admitted for the registration.

4. Registration of candidates for the Presidency shall begin two months before the elections and end at 18.00 local time forty days before the election day, unless otherwise specified when appointing the elections.

5. Registration of candidate to President nominated by a public association shall be conducted upon submission of the following documents:

1) extracts of the minutes of the meeting of the supreme body of the public association on nomination of the candidate to President with enclosure of a copy of the document on registration of the given public association in the Ministry of Justice of the Republic;

2) an application on the consent to run for election as the candidate to President;

3) protocols of the territorial election commissions on the results of the check of the authenticity of the collected citizens’ signatures in support to the candidate to President;

4) the biographic data of a candidate;

4-1) (excluded by the Constitutional Law of RK dated April 14, 2004 №545-II).

4-2) certificates of the state revenue authority on the submission by the candidate and his (her) spouse (husband) of declarations of assets and liabilities;

5) a document confirming that the candidate has deposited election contribution;

6) medical opinion on the state of health.

6. Is excluded by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 15.06.2017 № 75-VI (shall be enforced from the day of its first official publication).

7. The Central Election Commission shall:

1) not later than on the seventh day after registration of candidates to President publish in mass media the announcement on registration with indication of the surname, given names, year of birth, position, place of work and residency of each candidate as well as depending on the candidate’s wish the data on his/her membership in a public association and ethnic origin;

2) issue the candidates the corresponding certificates at registration;

3) refuse in registration or cancel the decision on registration of the candidate in cases of:

infringement by a candidate of the rules of nomination, non-submission of the necessary documents for registration;

incompatibility of the candidate to the requirements stipulated by the Constitution and this Constitutional Law;

use by a candidate of the official or professional status for the purposes of electoral campaign;

conducting election campaigning by a candidate before the deadline for registration of candidates;

establishment by a court of the fact of distribution by a candidate and/or proxies of false information discrediting the honor and dignity of a candidate, discrediting his/her professional reputation;

establishment by the court of the fact of bribing the voters by a candidate and his/her proxies;

in other cases stipulated by this Constitutional Law;

3-1) cancels the decision to register a candidate if, at the time of filing the declaration, the information on assets and liabilities declared by the candidate or his (her) spouse (husband) is revealed to be unreliable in accordance with the legislation of the Republic of Kazakhstan on combating corruption.

Cancellation of the decision to register a candidate or reinstatement of a candidate previously removed from registration two days before the voting day is not allowed.

8. The refusal of the Central Election Commission to register the candidate to President or cancellation of the decision on registration can be appealed within ten days personally by the candidate or the public association which has nominated a candidate to the Supreme Court which shall consider the appeal within ten days from the date of its submission. The decision of the Supreme Court shall be final.

Footnote. Article 59 as amended by the Constitutional Laws of the Republic of Kazakhstan dated September 28, 1995 № 2464 (see Article 133 for the enforcement procedure); dated May 8, 1998 № 222; May 6, 1999 № 375; June 28, 1999 № 407; April 14, 2004 № 545; April 15, 2005 № 44; dated 31.07.2015 № 340-V (shall be enforced from 01.01.2016); dated 18.11.2015 № 413-V (shall be enforced from 01.01.2017); dated 15.06.2017 № 75-VI (shall be enforced from the day of its first official publication); dated 29.06.2018 № 162-VI (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication); dated05.11.2022 № 156-VII (shall come into effect from 01.01.2023).

Article 60. Withdrawing of a candidature, cancellation of the decision on nomination for candidacy

1. At any time since the registration day and two days before voting, the candidate to President can withdraw his/her candidature by submitting a written application about it to the Central Election Commission.

2. The supreme body of a republican public association, at any time before registration and after it, except for the last two days before voting, may cancel its decision to nominate a candidate for the President by submitting a corresponding submission to the Central Election Commission.

3. In the aforementioned cases the Central Election Commission shall not conduct any registration of the candidate or shall cancel the decision on his/her registration.

4. If there were no compelling circumstances for the withdrawal of a candidate or cancelation of the decision on his/her nomination, the Central Election Commission shall be entitled to charge a portion of the expenses incurred for the conduct of the election campaign from the funds of the republican budget to the account of a public association, that nominated him/her.

Footnote. Article 60 is with the changes introduced by the Constitutional Laws of RK dated May 6, 1999 № 375-I; April 14, 2004 № 545-II; April 15, 2005 № 44-III; dated 15.06.2017 № 75-VI (shall be enforced from the day of its first official publication); dated 05.11.2022 № 156-VII (shall come into effect from 01.01.2023).

Article 61. Nomination of candidates for the President of the Republic instead of those who dropped out after the end of the registration period

1. If as a result of the dropout of candidates after the expiration of the registration period, there are less than two presidential candidates, the Central Election Commission shall extend the election period by its resolution for no more than two months.

2. In this case, the nomination of presidential candidates shall be carried out in accordance with the rules established by this Constitutional Law.

Footnote. Article 61 as amended by the Constitutional Law of the Republic of Kazakhstan dated April 14, 2004 № 545.

Article 62. Counting of votes at the elections of the President of the Republic

1. The results of the counting of votes at the presidential election shall be established at a meeting of the territorial election commission and shall be recorded in the protocol, which is signed by the chairman and members of the commission and sent to the Central Election Commission within two days.

2. Other issues related to the determination of the result of the counting of votes shall be resolved in accordance with the rules established in the General Part of this Constitutional Law.

Article 63. Repeat voting

1. If more than two presidential candidates were included on the ballot paper and none of them was elected, the Central Election Commission shall appoint a second voting for the presidential elections on the two candidates who received the most votes. In the event of the dropout of one of the candidates, the next candidate who has received a greater number of votes shall be included in the ballot paper.

2. Re-voting shall be held no later than within two months in compliance with the requirements of this Constitutional Law. Re-voting shall be reported in the media.

3. is excluded by the Constitutional Law of the Republic of Kazakhstan dated 06.11.1998 № 285.
Footnote. Article 63 as amended by the Constitutional Laws of the Republic of Kazakhstan dated 06.11.1998 № 285; dated 06.05.1999 № 375; dated 04.14.2004 № 545.

Article 64. Re-run of election

1. If the election of the President of the Republic of Kazakhstan have been declared null and void or the rerun of a vote has not allowed to determine the elected President, the Central Election Commission shall appoint a re-run of election of the President.

2. Re-run of election shall be conducted not later than two months after the initial election. Voting shall be conducted in the same polling stations and according to the voter registers compiled for the conduct of the initial election.

3. The formation of the composition of election commissions, the nomination and registration of candidates for the Presidency, other electoral events shall be carried out in the manner prescribed by this Constitutional Law. At the same time, the shortened terms of election events shall be determined by the Central Election Commission.

4. The re-run of election shall be announced in mass media.

Footnote. Article 64 is with the changes introduced by the Constitutional Laws of RK dated May 6, 1999 № 375-I; April 14, 2004 № 545-II; dated 29.06.2018 № 162-VI (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication).

Article 65. Establishment and publication of the results of election of the President of the Republic of Kazakhstan

1. Central Election Commission on the basis of the protocols of the territorial election commissions not later than seven days after election shall establish the results of the election of the President of the Republic of Kazakhstan and shall adopt the corresponding resolution.

2. The candidate shall be considered as an elected President of the Republic if he/she:

1) has collected more than fifty percent of votes of the voters who have taken part in voting;

2) has collected at the rerun of a vote more votes of the voters who have taken part in the voting in comparison with the other candidate;

3) (excluded by the Constitutional Law of RK dated April 14, 2004 № 545-II).

3. Other issues related to determination and publication of the results of election of the President of the Republic of Kazakhstan shall be solved according to the rules established in the General part of this Constitutional Law.

Footnote. Article 65 is with the changes introduced by the Constitutional Laws of RK dated November 6, 1998 № 285; May 6, 1999 № 375-I; April 14, 2004 № 545-II.

Article 66. Registration of the elected President of the Republic of Kazakhstan

1. The Central Election Commission on the basis of the protocols of the territorial election commissions within seven days from the date of election shall register the elected President of the Republic.

2. The Central Election Commission on the basis of the documents of the corresponding election commissions and appeals from the citizens can refuse the registration of the elected President if at least at one fourth of the total number of electoral districts or administrative- territorial units:

1) elections have been announced as null and void;

2) during conduct of election, at vote count or determination of the voting results certain infringements of this Constitutional Law occurred.

3. The decision of the Central Election Commission, which has been taken in the order stipulated by clause 2 of this Article, can be appealed within ten days from the date of its adoption by a candidate to President to the Supreme Court, which within ten days shall make its final judgment.

Article 66-1. Conduct of early elections of the President of the Republic

Early presidential elections shall be held in accordance with the rules established by this Constitutional Law for the next presidential elections. The dates of the election events shall be determined by the Central Election Commission.

Footnote. The law shall be supplemented by Article 66-1 in accordance with the Constitutional Law of the Republic of Kazakhstan dated 03.02.2011 № 404-IV (shall be enforced from the date of its first official publication).

Article 67. Holding of early elections of the President of the Republic

Footnote. The Article is excluded by the Constitutional Law of RK dated November 6, 1998 № 285-I.

Article 68. Consideration by the Constitutional Court of the Republic of the issue of the correctness of the election of the President of the Republic

Footnote. Heading of Article 68 as amended by the Constitutional Law of the Republic of Kazakhstan dated 05.11.2022 № 156-VII (shall come into effect from 01.01.2023).

1. At the request of the President of the Republic, the Chairman of the Senate, the Chairman of the Mazhilis, at least one-fifth of the total number of deputies of the Parliament, and the Prime Minister, which may be filed within ten days after the summing up of the election results, the Constitutional Court, in case of a dispute, shall decide on the correctness holding elections for the President of the Republic. In this case, the inauguration of the President of the Republic shall be suspended for the period of consideration of the application.

2. In the event of a dispute on the correctness of the conduct of the elections of the President of the Republic, the Central Electoral Commission shall submit materials related to the preparation and conduct of elections to the Constitutional Court.

3. If the Constitutional Court declares the elections of the President of the Republic in those precincts (administrative-territorial units) where violations of the Constitution were found to be inconsistent with the Constitution, the Central Electoral Commission shall decide to invalidate the elections in the respective precincts (administrative-territorial units) and to hold in within two months of repeat voting in those precincts (administrative-territorial units) where the elections were declared invalid.

Footnote. Article 68 is with the changes introduced by the Constitutional Laws of RK dated May 6, 1999 № 375-I; April 14, 2004 № 545-II; dated 05.11.2022 № 156-VII (shall come into effect from 01.01.2023).

Chapter II. Elections of the Senate deputies of the Parliament of the Republic

Article 69. Appointment of election of the Senate deputies

1. Reasons for the appointment:

1) of regular elections shall be the end of the constitutional term of office of the Senate deputies;

2) early elections - the pre-term termination of the term of office of the Parliament, formation of the corresponding administrative-territorial units which do not have representation in the Senate;

3) by-elections shall be the pre-term termination of the term of office of the deputy, the deprivation of his mandate or his/her death.

2. Elections of deputies in the case stipulated by the sub-clause 1) of clause 1 of this article shall be appointed by the President of the Republic at least four months prior to the termination of the constitutional term of office of the Senate deputies and shall be conducted at least two months prior to the termination of the constitutional term of their office.

3. Elections of deputies in case of early termination of the powers of the Parliament shall be appointed by the President of the Republic simultaneously with the adoption of a decision on the early termination of the powers of the Parliament and held within two months from the date of early termination of the powers of the Parliament.

The term of holding early elections of deputies begins on the day of putting into effect of the act of the President of the Republic on the dissolution of Parliament. This term ends upon the expiration of two months. If the end of the term falls on a month, which has no corresponding date, the deadline expires on the last day of this month.

Elections of deputies in the event of the formation of an appropriate administrative-territorial unit that does not have representation in the Senate of the Parliament shall be appointed by the President no later than three months from the date of formation of the administrative-territorial unit and held within two months from the date of calling the elections.

4. In cases stipulated by sub-clause 3) clause 1 of this article, the by-election shall be determined by the Central Election Commission within two months from the moment of the early termination and deprivation of the mandate of the deputy or his/her death.

5. Elections of the Senate deputies shall be appointed taking into account the requirements of clause 3 article 41 of the Constitution and shall not coincide by terms with elections of the deputies of Mazhilis of the Parliament.

Footnote. Article 69 is with the changes introduced by the Constitutional Law of RK dated May 6, 1999 № 375-I; dated 03.10.2013 № 133-V (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication); dated 05.11.2022 № 156-VII (shall come into effect from 01.01.2023).

Article 70. Requirements for Senate candidates

To be elected as a member of the Senate, a citizen must meet the requirements established by paragraph 4 of Article 51 of the Constitution, as well as have the right to vote in accordance with paragraphs 2 and 3 of Article 33 of the Constitution and this Constitutional Law.
Footnote. Article 70, as amended, by the Constitutional Law of the Republic of Kazakhstan dated April 14, 2004 № 545; dated 05.11.2022 № 156-VII (shall come into effect from 01.01.2023).

Article 71. Nomination of candidates to the Senate deputies

1. The nomination of candidates for deputies of the Senate shall begin from the day following the day of the appointment of election, and shall end one month before the day of the election at 18.00, local time.

2. Nomination of candidates to the Senate deputies shall be conducted:

1) at the sessions of the oblast (the city of the Republican status and the capital), urban and district Maslikhats. The political parties, other public associations through their representatives in Maslikhats shall nominate candidatures to Senate deputies of the Parliament of the Republic of Kazakhstan. In this case several Maslikhats shall nominate one candidate;

2) by self-nomination.

3. A Maslikhat deputy as well as a citizen living in the territory of the corresponding oblast, the city of the republican status or the capital of the Republic can be nominated as a deputy of the Senate.

4. The decision on nomination of the candidate to the Senate deputies to be taken by a majority of votes of the total number of the deputies representing the corresponding Maslikhat shall be:

1) brought to the attention;

2) submitted to the election commission, accordingly, of the oblast, the city of the republican status and the capital of the Republic with the application of the candidate expressing his/her consent to stand for elections.

5. Self-nomination of candidates to the Senate deputies shall be carried out by the citizens through submission to the corresponding territorial election commission of an application expressing an intention of the candidate to stand for elections of the Senate deputies from the give n administrative-territorial unit.

6. The oblast, urban (the city of the Republican status or the capital of the Republic) election commission shall establish within three days the conformity of the candidate to the requirements of the Constitution and this Constitutional Law and on the basis of the documents indicated in sub- clause 2) clause 4, clause 5 of this Article on his/her nomination within three days from the date of the end of a check shall issue for him/her the subscription lists for collection of electors’ signatures.

7. If on the day of the end of the term for registration of candidates, less than two candidates to the Senate deputies have been registered, the Central Election Commission on the basis of the presentation of the corresponding territorial election commission shall prolong the term for nomination of candidates but not for more than twenty days.

Footnote. Article 71 is with the changes introduced by the Constitutional Laws of RK dated May 6, 1999 № 375-I; April 14, 2004 № 545-II; June 19, 2007 № 268-III; dated 29.06.2018 № 162-VI (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication).

Article 72. Signature collection in support to candidate to Senate deputies

1. The candidate to the Senate deputies must be supported at least ten percent of votes of the total number of the electors representing all Maslikhats of the oblast, Maslikhat of the city of the republican status or the capital of the Republic, but not by more than twenty five percent of the votes of electors from one Maslikhat.

2. The support of electors shall be confirmed through collection of their signatures. In this case each of electors shall be eligible to put his/her signature in support of only one candidate to the Senate. The signature after registration of the candidate to the Senate shall be revoked only on the basis of the court decision.

3. Collection of signatures in support to the candidate to the Senate shall be organized by proxies and shall be officially registered by subscription lists issued accordingly by the oblast (regional), urban (the city of the Republican status or the capital of the Republic) election commission.

4. Each subscription list shall have its serial number and shall include the surname and given names of the candidate and the person collecting signatures, a personal signature of the candidate as well as the columns containing the following data on the electors, who put their signature:

1) surname and given names;

2) Maslikhat that has nominated him/her as deputy;

3) day, month and a year of birth;

4) home address;

5) personal signature.

5. The sample of a subscription list shall be approved by the Central Election Commission.

6. The completed signature lists shall be submitted respectively to the regional, city (city of republican significance and the capital of the Republic) election commission, which, within five days, shall check the authenticity of the collected signatures with the involvement of employees of the authorized body for documenting and issuing passports and identity cards and draw up the corresponding protocol.

7. If in the result of a check of authenticity of signatures it shall be established that over one percent of the collected signatures are unauthentic, then, the candidate to the Senate deputies shall be denied of registration.

Footnote. Article 72 is with the changes introduced by the Constitutional Laws of RK dated May 6, 1999 № 375-I; April 14, 2004 № 545-II; dated 05.11.2022 № 156-VII (shall come into effect from 01.01.2023).

Article 73. Registration of candidates to the Senate deputies

1. Registration of candidates for deputies of the Senate shall be carried out respectively by regional and city (cities of republican significance and the capital) election commissions.

2. The candidate to the Senate deputies before registration and after check of his/her conformity to the requirements of the Constitution and this Constitutional Law as well as check of authenticity of signatures collected in his/her support shall be obliged to put a deposit fifteen times exceeding the size of the minimum wages established by the legislation of the Republic on the account of the Central Election Commission as an election contribution. The deposited contribution shall be paid back to the candidate if by the election results the candidate shall be elected as the deputy of the Senate of the Parliament or by the voting results the candidate has collected at least than five percent of the votes of the electors that have taken part in voting as well as in case of death of the candidate. In all other cases the deposited contribution shall not be subject for return and shall be transferred to the republican budget as the state revenue.

Prior to registration, the candidate and his (her) spouse (husband) submit declarations of assets and liabilities to the state revenue authorities at the place of residence on the first day of the month of the start of the nomination period established in accordance with this Constitutional Law, in the manner and form established by the authorized state body Republic of Kazakhstan, exercising leadership in the field of ensuring the receipt of taxes and other obligatory payments to the budget.

The reliability of information about the assets and liabilities declared by the candidate and his (her) spouse (husband) is checked by the state revenue authorities within fifteen days from the date of registration of the candidate.

Organizations that have received the requirements of state revenue authorities to provide information about the assets and liabilities of the candidate and his (her) spouse (spouse) are required to provide the requested information within four days from the date of receipt of the request.

3. Registration of candidates for deputies of the Senate shall begin after receipt of all necessary documents and shall end at 18.00 local time twenty days before the election day, unless otherwise specified when appointing the elections.

4. Registration of the candidate to the Senate deputies nominated by the Maslikhat (Maslikhats) shall be conducted upon submission of the following documents:

1) decision of the oblast, urban or district Maslikhat on nomination of the candidate;

2) application with the expression of his/her consent to run for the candidacy;

3) protocols of the oblasts or urban (the city of the Republican status and the capital of the Republic) election commission on the results of check of the electors’ signatures in support of the candidate;

4) the biographic data of the candidate;

4-1) (excluded by the Constitutional Law of RK dated April 14, 2004 No 545-II);

4-2) certificates of the state revenue authority on the submission by the candidate and his (her) spouse (husband) of declarations of assets and liabilities;

5) a document certifying the candidate’s payment of the election fee.

5. Registration of the candidate to the Senate deputies in case of his/her self-nomination shall be conducted upon submission of the following documents:

1) application of the citizen expressing his/her intent to run for the candidacy for deputies;

2) protocols of the oblast (city of the republican status and the capital of the republic) election commission on the results of check of electors’ signatures in support of the candidate;

3) the biographic data on the candidate;

3-1) (excluded by the Constitutional Law of RK dated April 14, 2004 №545-II);

3-2) certificates of the state revenue body on the submission by the candidate and his (her) spouse (husband) of declarations of assets and liabilities;

4) the document confirming the transfer by the candidate of an election contribution.

6. Oblasts or urban (the city of the Republican status and the capital of the Republic) election commission:

1) at the registration of candidates to the Senate deputies, the commission shall issue a corresponding certificate to the candidate;

2) within the seventh day after registration of candidates to the Senate deputies, shall be published in mass media the announcement on registration with indication of the surname, given names, year of birth, job position, work and home address of each candidate as well as at the discretion of the candidate, the data on his/her membership in a public association and ethnic origin;

3) shall refuse in registration of a candidate or shall cancel the decision on his/her registration in case of:

infringement of the rules of nomination by a candidate, non-submission of the necessary documents for registration;

incompatibility of a candidate to the requirements stipulated by the Constitution and this Constitutional Law;

use by a candidate of his/her official or professions status for the purposes of the electoral campaign;

conducting election campaigning by a candidate before the deadline for registration of candidates;

establishment by a court of the fact of distribution by a candidate and (or) his/her proxies of the false information discrediting the honor and dignity of a candidate, damaging his/her professional reputation;

establishment by a court of the facts of bribing the voters by a candidate and his/her proxies;

in other cases established by this Constitutional Law;

3-1) cancels the decision on registration of the candidate in case of identification at the time of filing the declaration of unreliability of information about assets and liabilities declared by the candidate or his (her) spouse in accordance with the legislation of the Republic of Kazakhstan on combating corruption;

Cancellation of the decision on registration of a candidate or reinstatement of a candidate previously removed from registration two days before the voting day is not allowed

7. The refusal in registration of the candidate or cancellation of the decision on registration can be appealed within seven days in the Central Election Commission or in the court by the Maslikhat (Maslikhats) that nominated him/her or personally by the candidate. In this case the appeal shall be considered within seven days from the date of its submission.

8. The corresponding territorial election commission shall compile the protocol on registration of candidates to the Senate deputies which within three days shall be submitted to the Central Election Commission.

Footnote. Article 73 as amended by the Constitutional Laws of the Republic of Kazakhstan dated September 28, 1995 № 2464 (see Article 133 for the procedure for enactment); dated May 8, 1998 № 222-I; May 6, 1999 № 375-I; June 28, 1999 № 407; April 14, 2004 № 545-II; April 15, 2005 № 44-III; dated 31.07.2015 № 340-V (shall be enforced from 01.01.2016); dated 18.11.2015 № 413-V (shall be enforced from 01.01.2017); dated 29.06.2018 № 162-VI (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication); dated 28.12.2018 № 209-VI (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication); dated 05.11.2022 № 156-VII (shall come into effect from 01.01.2023).

Article 74. Withdrawing of the candidature, cancellation of the decision on nomination of the candidate to the Senate deputies

1. A candidate for deputy of the Senate during the period before registration and two days before voting may withdraw his candidacy by submitting a written application about this, respectively, to the regional, city (city of republican significance and the capital of the Republic) election commission.

2. The maslikhat (maslikhats) that nominated a candidate in the period before and after registration, except for the last two days before voting, may cancel its decision to nominate a candidate by submitting a proposal to the regional, city (city of republican significance and the capital of the Republic) election commission, respectively.

3. In these cases, the corresponding election commission shall not conduct registration of the candidate or cancel the decision on registration of the candidate.

4. If withdrawing of the candidature or cancellation of the decision on nomination of the candidate have been effected without any causing for it circumstances, the territorial election commission shall be eligible to charge from the account of the candidate or the Maslikhat that has nominated him/her part of the expenditures that have been incurred for the conduct of electoral campaign and have been covered from the republican budget.

Footnote. Article 74 is with the changes introduced by the Constitutional Laws of RK dated May 6, 1999 № 375-I; April 14, 2004, № 545-II; April 15, 2005, № 44-III; dated 29.06.2018 № 162-VI (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication); dated 05.11.2022 № 156-VII (shall come into effect from 01.01.2023).

Article 75. The size of the election fund of a candidate to the Senate deputies

The election fund of the candidate shall be formed of:

1) own funds of the candidate, the total sum of which should not exceed the established size of the minimum wages for more than two hundred times by the legislation of the Republic of Kazakhstan;

2) donations of citizens and organizations of the Republic of Kazakhstan, the total sum of which should not exceed the established size of the minimum wages for more than five hundred times by the legislation of the Republic of Kazakhstan.

The maximum amount of voluntary donations of an individual in the aggregate should not exceed the minimum wage established by the legislation of the Republic of Kazakhstan by more than twenty-five times and of a legal entity of the Republic of Kazakhstan - in the aggregate by more than fifty times.

Footnote. Article 75 is in edition of the Constitutional Law of RK dated April 14, 2004 № 545-II; as amended by the Constitutional Law of the Republic of Kazakhstan dated 05.11.2022 № 156-VII (shall come into effect from 01.01.2023).

Article 76. Nomination of candidates to the Senate deputies instead of the retired ones after termination of the term of registration

1. If as a result of the dropout of candidates after the expiration of the registration period, less than two candidates for deputies of the Senate remain, the Central Election Commission, upon recommendation of the relevant region (city of republican significance and the capital), city election commission, shall extend the election term by no more than two months.

2. In this case, nomination of candidates to the Senate deputies shall be realized according to the rules established by this Constitutional Law.

Footnote. Article 76 is with the changes introduced by the Constitutional Law of RK dated April 14, 2004 № 545-II; dated 28.12.2018 № 209-VI (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication).

Article 77. The order of conduct of the joint session of electors at election of the Senate deputies

1. Election of the Senate deputies shall be conducted on the joint session of electors.

2. The joint session shall be legally qualified if more than fifty percent of the total number of the elected deputies are present at it, thus, representing all Maslikhats of the oblast, Maslikhat of the city of the republican status or the capital of the Republic.

3. Voting at election of the Senate deputies on the joint session shall be considered as conducted if more than fifty percent of the present electors take part in it.

4. The chairman of the joint meeting shall be, respectively, the chairman of the regional, city (city of republican significance and the capital of the Republic) maslikhat.

5. The chairperson and members accordingly of the oblast, urban (the city of the Republican status and the capital of the Republic) election commissions shall be present at the joint session of electors.

6. In the premise where the joint session of electors takes place, accordingly, the oblast or the urban (the city of the Republican status and the capital of the Republic) election commission shall organize the polling station for elections of the deputy of the Senate.

7. The document certifying the holding of a joint meeting for the election of deputies of the Senate shall be the minutes of the joint meeting, submitted by the chairman of the relevant maslikhat to the regional, city (city of republican significance and the capital of the Republic) election commission, respectively.

8. The joint session shall be closed after announcement by the chairperson, accordingly, of the oblast, urban (the city of the Republican status and the capital of the Republic) election commission of the voting results at election of the deputy of the Senate.

Footnote. Article 77 is with the changes, introduced by the Constitutional Laws of RK dated May 6, 1999 № 375-I; April 14, 2004 № 545-II; dated 05.11.2022 № 156-VII (shall come into effect from 01.01.2023).

Article 78. Vote count at elections of the deputy of the Senate

1. The results of vote count at election of the Senate deputies shall be established at the meeting, accordingly, of the oblast, urban (the city of the Republican status and the capital of the Republic) election commission to be conducted in the polling station.

2. The oblast, urban (the city of the Republican status and the capital of the Republic) election commission on the basis of the results of the voting shall draw up the protocols on the vote count at elections of the deputy to the Senate, which shall be:

1) signed by the chairperson and members of the election commission;

2) announced at the joint session of electors;

3) delivered to the Central Election Commission within two-days from the date of elections.

3. Other issues related to determination of the results of vote count shall be solved according to the rules established in the General part of this Constitutional Law.

Article 79. Rerun of a vote at elections of the Senate deputies

1. If the ballot includes more than two candidates of the Senate and none of them has been elected, accordingly, the oblast, urban (the city of the Republican status and the capital of the Republic) election commission shall appoint a rerun of a vote for two candidates who have received the majority of votes. In case of retiring of one of the candidates the ballot shall include the next candidate who has received the larger number of votes.

2. The rerun of a vote shall be conducted on the same day as the initial day of voting with the observation of the requirements of this Constitutional Law.

3. (excluded by the Constitutional Law of RK dated May 6, 1999 № 375-I).
Footnote. Article 79 is with the changes introduced by the Constitutional Laws of RK dated May 6, 1999 № 375-I; April 14, 2004 № 545-II.

Article 80. Re-run of election of the Senate deputies

1. If election has been recognized as cancelled due to non-appearance of the required number of electors or has been announced as null and void or non of candidates has been elected at the voting for two candidates, the Central Election Commission upon the presentation of the corresponding territorial election commission shall take a decision to conduct the re-run of election.

2. Re-run of election shall be conducted not later than two months after the initial election. Nomination and registration of candidates to deputies and other activities related to the re-run of election shall be conducted according to the rules established by this Constitutional Law. The Central Election Commission shall fix the reduced term for the conduct of electoral campaign.

3. The announcement on the re-run of election shall be published in local mass media.

4. (excluded by the Constitutional Law of RK dated April 14, 2004 № 545-II).
Footnote. Article 80 is with the changes introduced by the Constitutional Law of RK dated April 14, 2004 № 545-II.

Article 81. Establishment and publication of the election results of the Senate deputies

1. Results of election of the Senate deputies as a whole across the Republic shall be established by the Central Election Commission not later than seven days since the date of election.

2. The candidate shall be considered as elected at the election as the Senate deputy if he/she:

1) collected more than fifty percent of the votes of electors who have taken part in voting;

2) collected at the rerun of a vote the majority of the votes of electors in comparison with the other candidate;

3) (excluded by the Constitutional Law of RK dated April 14, 2004 № 545-II).

3. Other issues related to establishment and publication of the election results shall be solved according to the rules established in the General part of this Constitutional Law.

Footnote. Article 81 is with the changes introduced by the Constitutional Laws of RK dated May 6, 1999 № 375-I; April 14, 2004 № 545-II.

Article 82. Registration of Senate deputies

1. The Central Election Commission on the basis of the protocols of the regional, city (city of republican significance and the capital) election commissions, respectively, shall register the elected deputies of the Senate.

2. The Central Election Commission upon the recommendation of the regional, city (city of republican significance and the capital of the Republic) election commissions or appeals of electors, respectively, may declare the election of a deputy of the Senate invalid if during the elections, or during the counting of votes, or when determining the results of voting, there were the violations of this Constitutional Law, and refuse to register a deputy of the Senate. At the same time, this decision of the Central Election Commission within ten days from the date of its adoption can be appealed by a candidate for deputy of the Senate to the Supreme Court, which takes a final decision within ten days.

Footnote. Article 82, as amended by the Constitutional Laws of the Republic of Kazakhstan dated June 19, 1997 № 133; dated 31.07.2015 № 340-V (shall be enforced from 01.01.2016); dated 28.12.2018 № 209-VI (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication).

Article 83. Conduct of early elections of deputies of Senate and elections of deputies instead of dropped out ones

1. The early elections of deputies of the Senate and the election of deputies instead of those who dropped out shall be held in accordance with the rules established by this Constitutional Law for the next elections of deputies of the Senate. At the same time, the timing of electoral events shall be determined by the Central Election Commission.

2. A year before the expiration of the constitutional term of office of deputies of the Senate, elections of a deputy instead of the one who has dropped out shall not be held.

Footnote. Article 83, as amended, by the Constitutional Law of the Republic of Kazakhstan dated April 14, 2004 № 545.

Article 84. Consideration by the Constitutional Court of the issue of the correctness of the elections of deputies of the Senate

Footnote. The heading of Article 84 as amended by the Constitutional Law of the Republic of Kazakhstan dated 05.11.2022 № 156-VII (shall come into effect from 01.01.2023).

1. At the request of the President of the Republic, the Chairman of the Senate, the Chairman of the Mazhilis, at least one-fifth of the total number of deputies of the Parliament, the Prime Minister of the Republic, which may be filed within ten days after the summing up of the election results, the Constitutional Court decides in case of a dispute the issue of the correctness of the elections of deputies of the Senate. In this case, the registration of elected deputies of the Senate shall be suspended for the period of consideration of the appeal.

2. The Central Electoral Commission, in the event of a dispute on the correctness of the elections of deputies of the Senate, shall submit materials related to the preparation and conduct of elections to the Constitutional Court.

3. If the Constitutional Court declares that the elections of deputies of the Senate in those administrative-territorial units where violations of the Constitution were found to be inconsistent with the Constitution, the Central Election Commission shall decide to invalidate the elections in these administrative-territorial units and to hold repeated elections in these administrative-territorial units within two months. those administrative-territorial units where the elections were declared invalid.

Footnote. Article 84 is with the changes introduced by the Constitutional Laws of RK dated May 6, 1999 № 375-I; April 14, 2004 № 545-II; dated 05.11.2022 № 156-VII (shall come into effect from 01.01.2023).

Chapter 12. Elections of the Mazhilis’ deputies of the Parliament of the Republic of Kazakhstan

Article 85. Appointment of the elections of the Mazhilis deputies

1. Reasons for the appointment:

1) of regular elections shall be the end of the constitutional term of office of the Mazhilis deputies;

2) early elections - the pre-term termination of the term of office of the Parliament or the Mazhilis of the Parliament;

3) by-elections - the pre-term termination of the term of office of the deputy, the deprivation of his mandate or his/her death.

2. Elections of deputies in the case stipulated by sub-clause 1) clause 1 of this Article shall be appointed by the President of the Republic at least five months before and shall be conducted within two months before the termination of term of office of the Mazhilis deputies.

3. Elections of deputies in case stipulated by sub-clause 2) clause 1 of this Article shall be appointed by the President of the Republic simultaneously with adoption by him of the decision about advance termination of the term of office of the Parliament or the Mazhilis of the Parliament are conducted within two months from the date of the advance termination of the term of office of the Parliament or the Mazhilis of the Parliament.

The term of holding early elections of deputies begins on the day of putting into effect of the act of the President of the Republic on the dissolution of Parliament or the Mazhilis of Parliament. This term ends upon the expiration of two months. If the end of the term falls on a month, which has no corresponding date, the deadline expires on the last day of this month.

3-1. Excluded by the Constitutional Law of the Republic of Kazakhstan dated 05.11.2022 № 156-VII (shall come into effect ten calendar days after the day of its first official publication).

4. In cases stipulated by sub-clause 3) clause 1 of this Article, the by-election shall be appointed by the Central Election Commission within three months from the moment of the early termination, the deprivation of his mandate or his/her death.

5. Elections shall be appointed taking into account the requirements of clause 3 Article 41 of the Constitution.

Footnote. Article 85 is with the changes introduced by the Constitutional Acts of RK dated May 6, 1999 № 375-I; dated June 19, 2007 № 268-III; dated 03.10.2013 № 133-V (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication); dated 05.11.2022 № 156-VІI (shall come into effect ten calendar days after the day of its first official publication).

Article 86. The requirements to the candidates to the Mazhilis deputies

To be elected as a deputy of the Mazhilis, a citizen must meet the requirements established by paragraph 4 of Article 51 of the Constitution, as well as have the right to vote in accordance with paragraphs 2 and 3 of Article 33 of the Constitution and this Constitutional Law.
Footnote. Article 86 is with the changes introduced by the Constitutional Law of RK dated April 14, 2004 № 545-II; dated 05.11.2022 № 156-VII (shall come into effect from 01.01.2023).

Article 87. Nomination of candidates to the Mazhilis deputies

1. The right to nominate candidates for deputies of the Mazhilis of the Parliament shall belong to:

1) elected on party lists - political parties;

2) elected in single-mandate territorial electoral districts - to political parties, public associations, as well as their structural subdivisions (branches and representative offices) if the relevant authority is provided for in the charter, and to citizens through self-nomination.

2. Individuals shall be included into a party list to be elected as the Mazhilis deputies in through a single national constituency by a majority vote of the total number of members of the supreme body of a political party. Political parties may not include into party lists those individuals, who are not members of this political party.

The decision of the supreme body of a political party shall be forwarded to the Central Election Commission together with an individual’s consent to be included into the party list.

A person included in the party list for election to the deputies of the Mazhilis of the Parliament on the territory of a single nationwide constituency shall not be entitled to be nominated in single-seat territorial constituencies.

3. Political parties independently shall determine the order of placement of persons on the party list. The party list shall then be submitted to the Central Election Commission by a representative of the political party along with an abstract from the minutes of the supreme body of the political party about nomination of the party list. The authority of such representative must be proven by relevant documents.

4. Excluded by the Constitutional Law of the Republic of Kazakhstan dated 05.11.2022 № 156-VII (shall come into effect ten calendar days after the day of its first official publication).

5. Nomination and self-nomination of candidates for deputies of the Mazhilis of the Parliament shall begin sixty days before the voting day and end at eighteen o'clock local time forty days before the election unless otherwise established when calling the election.

6. Self-nomination of candidates for deputies of the Mazhilis of Parliament shall be carried out by citizens by applying with the relevant district election commission about their intention to run as a candidate for deputies of the Mazhilis of Parliament in this single-mandate territorial constituency.

The nomination of a candidate by a political party, public association, and their structural subdivisions (branches and representative offices) shall be carried out by sending to the relevant district election commission an extract from the protocol of the highest governing body, an extract from the charter confirming the right to nominate structural subdivisions (branches and representative offices), together with a citizen's application consent to be nominated.

A public association, except for political parties, or its structural subdivision (branch and representative office) shall have the right to nominate candidates who are not members of this public association. A public association, except for political parties, and its structural subdivision (branch and representative office) may nominate only one candidate for deputies of the Mazhilis of the Parliament in each constituency. The decision to nominate candidates for deputies of the Mazhilis of Parliament shall be made by a majority of votes from the total number of members of the highest governing body of a public association, its structural unit (branch and representative office) and drawn up in an extract from the protocol. The decision of the highest governing body of a public association, its structural subdivision (branch and representative office):

1) shall be brought to the attention of the nominated candidate;

2) together with the candidate's statement of consent to run for office and an extract from the charter confirming the right to be nominated by structural units (branches and representative offices), shall be sent to the relevant district election commission.

If less than two candidates for deputies in a single-seat territorial electoral district are nominated by the end of the term for nomination, then the relevant district election commission shall extend the term for nominating candidates by no more than five days.

Footnote. Article 87 is in new edition of the Constitutional Law of the RK dated June 19, 2007 № 268-III second part of Clause 5 is with the changes introduced by the Constitutional Law of RK dated February 9,2009 № 124-IV; dated 29.06.2018 № 162-VI (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication); dated 05.11.2022 № 156-VII (shall come into effect from 01.01.2023).

Article 88. Election contribution

1. At their own expense, political parties nominating party lists shall transfer to the account of the Central Election Commission an election contribution equal to fifteen times of the minimum wages set by the legislation of the Republic of Kazakhstan for each person on the party list.

2. The election fee is not paid by political parties that received five or more percent of the votes of voters from the number of voters who took part in the voting in the previous elections of deputies of the Mazhilis of the Parliament.

3. A political party that received in the previous elections of deputies of the Majilis of Parliament from three to five percent of the votes of voters from the number of those who took part in the voting, the election fee is paid in the amount of fifty percent of the amount of the election fee established in paragraph 1 of this article.

A political party that received in the previous elections of deputies of the Mazhilis of the Parliament from one to three percent of the votes of voters from the number of those who took part in the voting, the electoral fee is paid in the amount of seventy percent of the amount of the electoral fee established in paragraph 1 of this article.

4. The paid contribution shall be returned to the political party in cases where, following the results of the elections, the political party won at least five percent of the votes of the voters who took part in the voting, as well as in the event of the death of the only candidate included in the party list. In all other cases, the contribution made is non-refundable and is transferred to the income of the republican budget.

5. Each candidate for deputies of the Mazhilis of the Parliament in single-mandate territorial constituencies, before registration and after checking for compliance with the requirements imposed on him/her by the Constitution and this Constitutional Law, shall pay an electoral contribution to the account of the Central Election Commission in the amount of fifteen times the minimum wage established by the legislation of the Republic Kazakhstan. The contribution made shall be returned to the candidate in cases where, following the results of the elections, the candidate is elected as a deputy of the Mazhilis of the Parliament or, following the results of the voting, the candidate receives at least five percent of the votes of the voters who took part in the voting, as well as in the event of the candidate's death. In all other cases, the contribution made shall be non-refundable and shall be transferred to the income of the republican budget.

Footnote. Article 88 is in new edition of the Constitutional Law dated June 19, 2007 № 268-III; as amended by the Constitutional Law of the Republic of Kazakhstan dated May 24, 2021 № 41-VII (shall be enforced ten calendar days after the day of its first official publication); dated 05.11.2022 № 156-VII (shall come into effect from 01.01.2023).

Article 89. Registration of candidates to the Mazhilis

1. Registration of party lists submitted by political parties shall be carried out by the Central Election Commission, and candidates for single-seat territorial constituencies - by district election commissions.

2. Before registration, the candidate and his (her) wife (husband) shall submit declarations of assets and liabilities to the state revenue authorities at the place of residence on the first day of the month of the beginning of the nomination period established in accordance with this Constitutional Law, in the manner and form established by the authorized the state body of the Republic of Kazakhstan, exercising leadership in the field of ensuring the receipt of taxes and other obligatory payments to the budget.

The accuracy of information about the assets and liabilities declared by the candidate and his (her) wife (husband)shall be checked by the state revenue authorities within fifteen days from the date of registration of the party list and the candidate.

Organizations that have received the requirements of state revenue authorities to provide information about the assets and liabilities of the candidate and his (her) wife (husband)shall be required to provide the requested information within four days from the date of receipt of the request.

3. Party lists shall be conducted upon submission of the following documents:

1) a partial record of the supreme body of a political party regarding nomination of the party list together with a copy of the registration certificate of a political party with the Ministry of Justice of the Republic;

2) an application of citizen to be included into the party list;

3) biographic data of each person on the party list;

4) certificates of the state revenue authority on the submission by the candidate and his (her) spouse (husband) of declarations of assets and liabilities;

5) a receipt confirming that the election contribution was paid by a political party;

6) confirmation of the membership of a person in the party list in the political party, which nominated such list.

The documents, indicated in part one of this paragraph, the candidates – people with disabilities, shall be additionally provided with certificates of disability, in the form established by the authorized body in the field of social protection of the population

4. Only one list of either political party shall be permitted to be registered, with the number of people on such list not to exceed the set number of deputy mandates allocated among political parties by more than thirty percent.

In the party list, the number of representatives of three categories: women, youth, and persons with disabilities - in total must be at least thirty percent of the total number of persons included in it.

4-1. Registration of a candidate from a political party, public association, or their structural subdivisions (branches and representative offices) shall be carried out in the presence of the following documents:

1) extracts from the minutes of the highest governing body of a political party, public association, and their structural subdivisions (branches and representative offices) on nominating a candidate for the relevant constituency with an extract from the charter confirming the right to nominate structural subdivisions (branches and representative offices), a copy of the registration document political party, public association in the Ministry of Justice of the Republic of Kazakhstan, registration of structural subdivisions (branches and representative offices) in the territorial bodies of justice;

2) statements of a citizen about his/her consent to run as a candidate for deputy in this constituency from the political party, or public association that nominated him;

3) biographical information about the candidate;

4) certificates of the state revenue authority on the submission by the candidate and his (her) wife (husband) of declarations of assets and liabilities;

5) a document confirming that the candidate has made an election contribution.

Registration of a candidate in case of his self-nomination shall be carried out in the presence of the following documents:

1) statements of a citizen about his/her intention to run as a candidate in this constituency;

2) biographical information about the candidate;

3) certificates of the state revenue authority on the submission by the candidate and his (her) wife (husband) of declarations of assets and liabilities;

4) a document confirming that the candidate has made an electoral contribution.

Any number of candidates for deputies of the Mazhilis of the Parliament shall be allowed to register.

4-2. The district election commission shall draw up a protocol for the registration of candidates, which shall be submitted to the Central Election Commission within five days.

4-3. District Electoral Commission shall:

1) not later than on the seventh day after the registration of candidates, publish in the local mass media a message on the registration of candidates indicating the last name, first name, patronymic (if it is indicated in the identity document), year of birth, position (occupation), place work and residence of each candidate, as well as, depending on the candidate's discretion, information about his/her affiliation to a political party, public association and nationality;

2) when registering, issue an appropriate certificate to candidates;

3) refuse to register or cancel the decision to register a candidate in the following cases:

violation by a political party, a public association, their structural subdivisions (branches and representative offices), a candidate of the rules for nomination, failure to submit the necessary documents for registration;

conduct by a political party, public association, their structural subdivisions (branches and representative offices), candidates nominated by them, self-nominated candidates, as well as proxies of election campaigning before the end of the registration period;

establishment by the court of the fact that a political party, public association, their structural subdivisions (branches and representative offices), a candidate and (or) proxies spread false information discrediting the honour and dignity of another candidate, undermining his business reputation;

establishment by the court of the facts of bribing voters by a political party, public association, their structural subdivisions (branches and representative offices), candidates nominated by them, self-nominated candidates, as well as proxies;

compliance of the candidate with the requirements imposed on him by the Constitution and this Constitutional Law;

use by the candidate of official or official position in his/her election campaign;

other cases established by this Constitutional Law;

4) cancel the decision to register a candidate if, at the time of filing the declaration, the information on assets and liabilities declared by the candidate or his (her) wife (husband) is revealed to be unreliable in accordance with the legislation of the Republic of Kazakhstan on combating corruption.

In case of refusal to register or cancellation of the decision on registration of a candidate nominated by a political party, public association, or their structural subdivisions (branches and representative offices), such a decision may be appealed both by the candidate himself(herself) and by the political party, public association, their structural subdivisions (branches and representative offices) that nominated the candidate.

Cancellation of the decision to register a candidate or reinstatement of a candidate previously de-registered two days before the voting day shall be prohibited.

5. Excluded by the Constitutional Law of the Republic of Kazakhstan dated 05.11.2022 № 156-VII (shall come into effect ten calendar days after the day of its first official publication).

6. The Central Election Commission shall:

1) publish in mass media an announcement of registration specifying the name of the political party and number of persons on the party list as well as the surname, given names, year of birth, job position, residence and work address of each candidate on the party list within seven days of the registration of party lists;

2) Excluded by the Constitutional Law of the Republic of Kazakhstan dated 05.11.2022 № 156-VII (shall come into effect ten calendar days after the day of its first official publication).

3) issue relevant certificates to candidates upon registration;

4) refuse to register or cancel decisions to register the party list in the following cases:

breach of rules of nomination of a party list by a political party, failure to submit documents required for registration;

holding of election campaign by a political party that nominated a party list, candidates nominated by it, its agents before the end of the registration period;

more than fifty percent of the whole party representatives leaving the party list;

if a court finds out that a political party nominating the party list, or its proxies disseminate

false information discrediting the honor and dignity of a candidate, another political party, which has nominated the party list, or a person on the party list impairing his/her professional reputation;

if a court finds out that a political party nominating the party list or its proxies bribed voters;

in other cases stipulated by this Constitutional Law.

Cancellation of a decision to register the party list or restoration of a previously deregistered party list shall not be permitted two days prior to the voting day;

5) make a decision to exclude the person, included in the party list from this list in the case of:

incompliance of the person, included in the party list, with the requirements for the candidate imposed by the Constitution of the Republic of Kazakhstan and this Constitutional Law;

the use by a person, included in a party list, of official position in his election campaign;

holding of election campaign by the person, included in the party list before the end of the period of registration of the party list;

establishment by the court of the fact of dissemination of false information by the person, included in the party list, discrediting the honor and dignity of the candidate, the political party that nominated the party list, or another person included in the party list that damage their reputation;

detection of unreliability of information about assets and liabilities declared by a person included in the party list and his (her) spouse (husband) in accordance with the legislation of the Republic of Kazakhstan on combating corruption;

establishment by the court of the facts of bribing voters by the person, included in the party list or his authorized representatives;

in other cases, established by this Constitutional Law.

The decision to exclude a person, included in the party list from this list may be appealed by a political party that nominated the party list, or by a person, excluded from the party list, to the Supreme Court, whose decision is final.

Making a decision to exclude a person, included in the party list, two days before the voting day shall not be allowed;

6) Excluded by the Constitutional Law of the Republic of Kazakhstan dated 05.11.2022 № 156-VII (shall come into effect ten calendar days after the day of its first official publication).

7. Refusal to register or cancellation of the decision to register a party list, a candidate in a single-mandate territorial constituency may be appealed to the Central Election Commission and (or) the Supreme Court within seven days. Wherein, the Central Electoral Commission or the Supreme Court shall decide on the complaint within seven days from the date of filing the complaint.

8. Registration of party lists and candidates shall begin sixty days before voting day and end at eighteen hours local time thirty days before the election, unless otherwise specified when calling the election.

Footnote. Article 89 as amended by the Constitutional Law of the Republic of Kazakhstan dated 19.06.2007 № 268 (effective from the date of its official publication); as amended by the Constitutional Laws of the Republic of Kazakhstan dated 28.09.1995 № 2464 (the procedure for entry into force see Article 133); dated 09.02.2009 № 124-IV (the procedure for entry into force see Article 2); from 31.07.2015 № 340-V (effective from 01.01.2016); dated 18.11.2015 № 413-V (effective from 01.01.2017); dated 29.06.2018 № 162-VI (effective after ten calendar days after the date of its first official publication); dated 25.05.2020 № 335-VI (effective after ten calendar days after the date of its first official publication); dated 07.02.2022 № 105-VII (effective after ten calendar days after the date of its first official publication); dated 05.11.2022 № 156-VII (refer to Article 3 for the procedure for enactment).

Article 90. Withdrawing of the candidature, cancellation of the decision on nomination of the candidate to the Mazhilis deputies

1. A person included into the party list may withdraw from the party list by applying with a relevant written request to the Central Election Commission. In these cases, the Central Election Commission shall decide to cancel the registration of that person in the party list.

1-1. A candidate for deputies of the Mazhilis of the Parliament in single-mandate territorial constituencies may withdraw his/her candidacy by submitting a written application to the relevant district election commission.

A candidate for deputies of the Mazhilis of the Parliament in single-mandate territorial constituencies may not withdraw his/her candidacy two days before voting day.

The governing body of a political party and a public association, their structural subdivision (branch and representative office) at any time before registration and after it, except for the last two days before voting day, may cancel its decision to nominate a candidate for deputies of the Mazhilis of the Parliament by submitting an appropriate submission to the district electoral commission.

In these cases, the district election commission shall not register the candidate or cancel the decision to register the candidate.

2. Excluded by the Constitutional Law of the Republic of Kazakhstan dated 05.11.2022 № 156-VII (shall come into effect ten calendar days after the day of its first official publication).
Footnote. Article 90 is with the changes introduced by the Constitutional Law of RK dated June 19, 2007 № 268; dated 05.11.2022 № 156-VII (shall come into effect from 01.01.2023).

Article 91. Agents of a candidate for deputy of the Majilis

Footnote. Article 91 shall be excluded by the Constitutional Law of the Republic of Kazakhstan dated 14.04.2004 № 545.

Article 92. Size of electoral fund of a candidate for deputy of the Majilis

Footnote. Article 92 shall be excluded by the Constitutional Law of the Republic of Kazakhstan dated 19.06.2007 № 268 (shall be enforced from the date of its official publication).

Article 92-1. The size of the electoral fund of a political party, a candidate for deputies of the Mazhilis of the Parliament

Footnote. The heading of Article 92-1 as amended by the Constitutional Law of the Republic of Kazakhstan dated 05.11.2022 № 156-VII (shall come into effect from 01.01.2023).

1. The candidates standing for elections under party lists nominated by the political parties shall not be eligible to form their own election funds.

2. The election fund of the political party shall be formed of:

1) the political party’s own funds. The total sum should not exceed the size of the minimum wages established by the legislation for more than five thousand times;

2) donations of citizens and organizations of the Republic of Kazakhstan. The total sum must not exceed the size of the minimum wages established by the legislation for more than ten thousand times.

The maximum amount of voluntary donations of an individual in the aggregate should not exceed the minimum wage established by the legislation of the Republic of Kazakhstan by more than one hundred times and by a legal entity of the Republic of Kazakhstan - in the aggregate by more than five hundred times.

3. The electoral fund of a candidate shall be formed by:

1) the candidate's funds, the total amount of which should not exceed the minimum wage established by the legislation of the Republic of Kazakhstan by more than two hundred times;

2) voluntary donations of citizens and organizations of the Republic of Kazakhstan, the total amount of which should not exceed the minimum wage established by the legislation of the Republic of Kazakhstan by more than five hundred times.

The maximum amount of voluntary donations of an individual in the aggregate should not exceed the minimum wage established by the legislation of the Republic of Kazakhstan by more than twenty-five times and of a legal entity of the Republic of Kazakhstan - in the aggregate by more than fifty times.

Article 92-1 has been added by the Constitutional Law of RK dated May 6, 1999 № 375-I; as amended by the Constitutional Law of the Republic of Kazakhstan dated 05.11.2022 № 156-VII (shall come into effect from 01.01.2023).

Article 93. Nomination of candidates for deputies of the Majilis instead of those who dropped out after expiration of the registration period

Footnote. Article 93 shall be excluded by the Constitutional Law of the Republic of Kazakhstan dated 19.06.2007 № 268 (shall be enforced from the date of its official publication).

Article 93-1. Procedures for holding a session of the Assembly of the People of Kazakhstan on election of the Mazhilis deputies

Footnote. Article 93-1 is excluded by the Constitutional Law of the Republic of Kazakhstan dated 05.11.2022 № 156-VII (shall come into effect ten calendar days after the day of its first official publication).

Article 93-2. Nomination of candidates for deputies of the Mazhilis of the Parliament instead of those who left after the expiration of the registration period

1. If all candidates leave after the expiration of the registration period for the respective electoral district, the Central Election Commission, upon the proposal of the district election commission, by its decision, shall extend the election period, but not more than for two months.

2. In this case, the nomination of candidates for deputies of the Mazhilis of the Parliament shall be carried out in accordance with this Constitutional Law.

Footnote. The Constitutional Law was supplemented by Article 93-2 in accordance with the Constitutional Law of the Republic of Kazakhstan dated 05.11.2022 № 156-VІI (shall come into effect from 01.01.2023).

Article 94.Counting of votes in the elections of deputies of the Mazhilis of the Parliament

1. Based on the voting results, the precinct election commission shall draw up a protocol for voting, which shall be immediately sent to the relevant territorial or district election commission.

2. Based on the protocols of precinct election commissions, the relevant territorial or district election commissions shall draw up a protocol on the results of the voting, which shall be signed by the chairman and members of the commission and sent to the Central Election Commission no more than two days after voting day.

3. Election results shall be established at a meeting of the Central Election Commission based on the protocols of the relevant territorial and district election commissions.

4. Other issues related to determining the result of the counting of votes and the result of elections shall be resolved in accordance with the rules established by the General Part of this Constitutional Law.

Footnote. Article 94 - as amended by the Constitutional Law of the Republic of Kazakhstan dated 05.11.2022 № 156-VII (shall come into effect from 01.01.2023).

Article 94-1. Vote count at election of the Mazhilis deputies that elected by the Assembly of the People of Kazakhstan

Footnote. Article 94-1 is excluded by the Constitutional Law of the Republic of Kazakhstan dated 05.11.2022 № 156-VII (shall come into effect ten calendar days after the day of its first official publication).

Article 95. Rerun of a vote at elections of the Mazhilis deputies

1. The Central Election Commission, on the proposal of the relevant territorial or district election commission or citizens' appeals, may invalidate the elections of deputies of the Mazhilis in the corresponding administrative-territorial unit or electoral district, if during the elections or during the counting of votes or when determining the results of elections, there were violations of this Constitutional law, which do not allow to determine with certainty the results of the will of citizens. In this case, the Central Election Commission shall appoint a repeat voting in the respective administrative-territorial unit.

2. Repeat voting shall be held within the terms established by the Central Electoral Commission, but not more than within a month on the same party lists and the same candidates, on the same polling stations and on the same voter lists that were compiled for the initial elections. Repeat voting shall be reported in the media.

3. If more than two candidates for deputies of the Mazhilis of the Parliament were included in the ballot and none of them was elected, the district election commission shall appoint a repeat voting for the election of a deputy for the candidates who received the largest equal number of votes. If, as a result of the withdrawal of candidates, one candidate remains, a repeated vote on his/her candidacy shall not be held and he/she shall be considered as elected.

Footnote. Article 95 is in edition of the Constitutional Law of RK dated June 19, 2007 № 268-III; as amended by the Constitutional Law of the Republic of Kazakhstan dated 05.11.2022 № 156-VII (shall come into effect from 01.01.2023).

Article 96. Re-run of election of the Mazhilis deputies

1. If the elections of the deputies of the Mazhilis were declared invalid or if two candidates were not elected, the Central Election Commission shall decide to hold repeated elections of the deputies of the Mazhilis of the Parliament. Voting takes place in the same polling stations and on the same voter lists that were compiled for the original elections.

2. Excluded by the Constitutional Law of the Republic of Kazakhstan dated 05.11.2022 № 156-VII (shall come into effect ten calendar days after the day of its first official publication).

3. Re-run of election shall be conducted not later than within two months since the initial elections or before the deadline set by the Central Election Commission. Electoral campaign, which have been foreseen for the re-run of election, shall be carried out according to the procedures stipulated by this Constitutional Law. Shorter deadlines for the electoral campaign shall be fixed by the Central Election Commission.

4. Re-run of election shall be announced in mass media.

Footnote. Article 96 is in edition of the Constitutional Law of RK dated June 19, 2007 № 268-III; as amended by the Constitutional Laws of the Republic of Kazakhstan dated 05.11.2022 № 156-VII (shall come into effect ten calendar days after the day of its first official publication); dated 05.11.2022 № 156-VII (shall come into effect from 01.01.2023).

Article 97. Establishment and publication of the election results of the Mazhilis deputies

1. The results of the elections of deputies of the Mazhilis in the whole Republic shall be established by the Central Election Commission within ten days from the date of the elections.

2. (excluded by the Constitutional Law of RK dated June 19, 2007 № 268-III.);

3. Other issues related to determination and publication of the election results shall be solved in compliance with the rules established in the General part of this Constitutional Law.

Footnote. Article 97 is with the changes introduced by the Constitutional Law of RK dated May 6, 1999 № 375-I; dated 14 April, 2004. № 545; dated 19 June, 2007 № 268 (shall be enforced from the day of its official publication); dated 05.11.2022 № 156-VII (shall come into effect from 01.01.2023).

Article 97-1. Distribution of deputy mandates following the results of voting by party list

1. The Central Election Commission calculates the sum of the votes of voters cast in the territory of a single nationwide constituency for each party list that received five or more percent of the votes of voters from the number of those who took part in the vote. The sum of votes cast for political parties that have overcome the 5% threshold is divided by the number of deputy mandates to be distributed. The result obtained is the first selective quotient (quota).

2. If five percent of the votes of the voters who took part in the voting were received by only one political party, then the list of the indicated political party, as well as the party list of the party that received the next largest number of votes of the voters who took part in the voting, is allowed to distribute deputy mandates.

The amount of votes cast for two political parties shall be divided by the number of deputy mandates to be distributed. The result received shall be the first electoral quotient (quota).

3. The number of votes received by each party list participating in the distribution of deputy mandates shall be divided into the first electoral quotient.

The number of votes received by the list of the party that did not overcome the 5% threshold and participates in the distribution of mandates in accordance with paragraph 2 of this article is divided by the first electoral quotient and multiplied by a correction factor of 0.7.

The integer part obtained as a result of dividing the number shall be the number of deputy mandates received by the corresponding political party that formed the party list.

A political party that has not overcome the five percent barrier and participates in the distribution of mandates in accordance with paragraph 2 of this article shall receive at least two mandates.

4. If after the actions performed in accordance with paragraph 3 of this article, there are undistributed mandates, they shall be redistributed. Undistributed mandates shall be transferred one by one to those party lists that have the biggest fractional part (remainder) of the number obtained as a result of the division in accordance with paragraph 3 of this article. In case of equality of the biggest part, the priority shall be given to the party list registered earlier.

When distributing mandates in accordance with paragraph 2 of this article, undistributed mandates are transferred to that party list that, following the results of voting, has overcome the five percent barrier.

5. The sequence of distribution of deputy mandates shall be determined by the governing body of a political party from among the candidates included in the party list in accordance with paragraph 4 of article 89 of this Constitutional Law no later than ten days from the date of publication of the election results.

If the governing body of a political party, within the time limits, established by part one of this paragraph, does not determine the order of distribution of the received deputy mandates, by the resolution of the Central Election Commission, the deputy mandates received by the party shall be distributed according to the registered lists in alphabetical order of the state language.

When distributing deputy mandates, the number of representatives of three categories: women, youth, and persons with disabilities - in aggregate should be at least thirty percent of the total number of deputy mandates received by the party.

6. In the event of an early dropout of a deputy, his mandate, by a resolution of the Central Election Commission, shall be transferred to the next candidate, determined by the governing body of a political party from among those included in the list of a political party in accordance with paragraph 5 of this article. In this case, the requirements of part three of clause 5 of this article must be met.

If there is no remaining candidate in the relevant party list, the mandate shall remain vacant until the next election of deputies of the Majilis.

Political parties shall have the right to change the order of candidates on party lists by submitting a written application about this and an extract from the minutes of the meeting of the governing body of the political party to the Central Election Commission.

Footnote. The law shall be supplemented by Article 97-1 in accordance with the Constitutional Law of the Republic of Kazakhstan dated 06.05.1999 № 375; as amended by the Constitutional Law of the Republic of Kazakhstan dated 09.02.2009 № 124-IV (the order of enactment see Article 2); as amended by the Constitutional Law of the Republic of Kazakhstan dated May 24, 2021 № 41-VII (shall be enforced ten calendar days after the day of its first official publication); dated 07.02.2022 № 105-VII (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after the date of its first official publication); dated 05.11.2022 № 156-VII (shall come into effect from 01.01.2023).

Article 98. Registration of the Mazhilis deputies

The Central Election Commission registers the elected deputies of the Mazhilis.

Footnote. Article 98 in the new wording of the Constitutional Law of the Republic of Kazakhstan dated 19 June, 2007 № 268 (shall be enforced from the day of its official publication).

Article 99. Conduct of early election and by-election of Mazhilis deputies

1. The early election and by-election of Mazhilis deputies shall be conducted according to the rules stipulated by this Constitutional Law for the regular election of the Mazhilis deputies. I n this case the term for conduct of election shall be determined by the Central Election Commission.

2. One year prior to the expiration of the constitutional term of office of Mazhilis deputies, the by-elections shall not be conducted.

Footnote. Article 99 is with the changes introduced by the Constitutional Law of RK dated April 14, 2004 № 545-II.

Article 100. Consideration by the Constitutional Court of the issue of the correctness of the elections of deputies of the Mazhilis

Footnote. The heading of Article 100 as amended by the Constitutional Law of the Republic of Kazakhstan dated 05.11.2022 № 156-VII (shall come into effect from 01.01.2023).

1. At the request of the President of the Republic, the Chairman of the Senate, the Chairman of the Mazhilis, at least one-fifth of the total number of deputies of the Parliament, the Prime Minister of the Republic, which may be filed within ten days after the summing up of the election results, the Constitutional Court shall decide in case of a dispute the issue of the correctness of the elections of deputies of the Mazhilis. In this case, the registration of elected deputies of the Mazhilisshall be suspended for the period of consideration of the application.

2. The Central Election Commission, in the event of a dispute about the correctness of the elections of deputies of the Mazhilis, shall submit materials related to the preparation and conduct of elections to the Constitutional Court.

3. If the Constitutional Court recognizes the elections of deputies of the Mazhilis of Parliament in the territories of those administrative-territorial units or electoral districts where violations of the Constitution were established as not in accordance with the Constitution, the Central Election Commission shall decide to invalidate the elections in the territory of these administrative-territorial units or electoral districts and re-election.

4. Excluded by the Constitutional Law of the Republic of Kazakhstan dated 05.11.2022 № 156-VII (shall come into effect ten calendar days after the day of its first official publication).
Footnote. Article 100 is with the changes, introduced by the Constitutional Laws of RK dated May 6, 1999 № 375-I; April 14, 2004 № 545-II; June 19, 2007 № 268-III; dated 05.11.2022 № 156-VІI (refer to Article 3 for the procedure for enactment).

Chapter 13. Election of the Maslikhat deputies of the Republic of Kazakhstan

Article 101. Appointment of an election of Maslikhat deputies

1. Reasons for the appointment of:

1) regular elections - termination of the constitutional term of office of Maslikhats, except for the cases stipulated by law;

2) early elections - the advance cease of authorities of Maslikhats;

3) is excluded by the Constitutional Law of the Republic of Kazakhstan dated 29.06.2018 № 162-VI (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication);

4) elections of deputies instead of those who left - early termination of the powers of a deputy or deprivation of a mandate.

2. The regular elections of the Maslikhat deputies shall be appointed by the Central Election Commission at least three months prior to expiration of the term of office of Maslikhats and must be conducted at least one month prior to the expiration of the constitutional term of office of Maslikhats.

3. Early election of the Maslikhat deputies, whose authorities have been terminated ahead of the schedule, shall be appointed by the Central Election Commission on the basis of the President’s Decree on the advance cease of Maslikhats’ authorities, decision of the Maslikhat on its self- dissolution and must be conducted within two months from the date of the advance cease of authorities of Maslikhats.

3-1. Elections of maslikhat deputies instead of those who left are appointed by the relevant election commission.

Elections of maslikhat deputies instead of those who left are held simultaneously on the last Sunday of March and (or) the last Sunday of October.

By agreement with the Central Election Commission, the election of deputies of maslikhats instead of those who left may be scheduled by the relevant election commission for another date.

4. is excluded by the Constitutional Law of the Republic of Kazakhstan dated 29.06.2018 № 162-VI (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication).

5. The regular elections of the Maslikhat deputies of all levels shall be conducted simultaneously and shall not coincide by the terms with the elections of the President of the Republic of Kazakhstan and elections of the Senate deputies of the Parliament.

6. The announcement about the Election Day shall be published in mass media.

Footnote. Article 101 is with the changes introduced by the Constitutional Laws of RK dated 6 May 1999 № 375-I; 14 April 2004 № 545-II; 19 June 2007 № 268-III; 9 February 2009 № 124-IV; dated 29.06.2018 № 162-VI (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication); dated 05.11.2022 № 156-VII (shall come into effect from 01.01.2023).

Article 102. The requirements to Maslikhat deputies

To be elected as the Maslikhat deputy the citizen shall meet the requirements stipulated by Clause 3 Article 86 of the Constitution as well as shall have the suffrage according to Clauses 2 and 3 Article 33 of the Constitution and this Constitutional Law.

Footnote. Article 102 is with the changes introduced by the Constitutional Law of RK dated 14 April 2004 № 545-II.

Article 103. Nomination of candidates for maslikhat deputies

1. The right to nominate candidates for deputies of maslikhats shall belong to the:

1) the elected on party lists - political parties;

2) the elected in single-mandate territorial electoral districts - to political parties, public associations, as well as their structural subdivisions (branches and representative offices) if the relevant authority is provided for in the charter, and to citizens through self-nomination.

2. Inclusion of persons in the party list for election as a deputy of maslikhat of the corresponding administrative-territorial unit shall be made by a majority of votes from the total number of members of the highest governing body of the relevant branch (representative office) of a political party.

3. Political parties shall not be entitled to include persons in the party lists who are not their members.

3-1. A person included in the party list for election to the maslikhat deputies from a political party shall not be entitled to be nominated in single-mandate territorial constituencies.

4. The decision of the highest governing body of the relevant branch (representative office) of a political party, together with the application of the citizen about the consent to be included in the party list, shall be sent to the relevant territorial election commission.

5. The procedure for placement of persons in a party list shall be determined by the decision of the highest governing body of the relevant branch (representative office) of a political party. A representative of a political party shall submit the party list to the appropriate territorial election commission simultaneously with an extract from the minutes of the highest governing body of the relevant branch (representative office) of the political party on the nomination of the party list. The powers of the representative must be confirmed by the relevant documents.

5-1. Self-nomination of candidates for maslikhat deputies shall be carried out by citizens by submitting to the relevant district election commission an application on their intention to run as a candidate for maslikhat deputies in this single-mandate territorial constituency.

The nomination of a candidate by a political party, public association, and their structural subdivisions (branches and representative offices)shall be carried out by sending to the relevant district election commission an extract from the protocol of the highest governing body, an extract from the charter confirming the right to nominate structural subdivisions (branches and representative offices), together with a citizen's application consent to be nominated.

A public association, except for political parties, or its structural subdivision (branch and representative office) shall have the right to nominate candidates who are not members of this public association. A public association, except for political parties, and its structural subdivision (branch and representative office) may nominate only one candidate for maslikhat deputies in each constituency.

The decision to nominate candidates for deputies of maslikhats shall be made by a majority vote of the total number of members of the highest governing body of a public association, its structural unit (branch and representative office) and shall be drawn up in an extract from the protocol. The decision of the highest governing body of a public association, its structural subdivision (branch and representative office) shall be:

1) brought to the attention of the nominated candidate;

2) together with the candidate's statement of consent to run for office and an extract from the charter confirming the right to be nominated by structural units (branches and representative offices), sent to the relevant district election commission.

6. No one may be nominated as a candidate in more than one constituency.

7. Nomination and self-nomination of candidates for Maslikhat deputies shall begin sixty days before voting day and ends at eighteen o'clock local time thirty days before election day unless otherwise established when calling elections.

8. If less than two party lists or candidates are registered on the day of the expiration of the period for registration of party lists or candidates in the relevant electoral district, the relevant election commission shall extend the period for nominating candidates by no more than twenty days.

Footnote. Article 103 as amended by the Constitutional Law of the Republic of Kazakhstan dated 29.06.2018 № 162-VI (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication); as amended by the Constitutional Law of the Republic of Kazakhstan dated 05.11.2022 № 156-VII (shall come into effect from 01.01.2023).

Article 104. Registration of candidates for deputies of maslikhats

Footnote. The heading of Article 104 as amended by the Constitutional Law of the Republic of Kazakhstan dated 05.11.2022 № 156-VII (shall come into effect from 01.01.2023).

1. Registration of party lists, submitted by political parties shall be carried out by the relevant territorial election commissions.

Political parties that have nominated their party lists pay the election fee from their own funds to the account of local executive bodies in the amount of five-fold minimum wage established by the legislation of the Republic of Kazakhstan for each person included in the party list.

The election fee for the relevant territorial constituency is not paid by political parties that received five or more percent of votes from the number of voters who took part in the voting in the previous elections of deputies of the corresponding maslikhat.

A political party that received in the respective territorial constituency in the previous elections of deputies of the respective maslikhat from three to five percent of the votes of those who took part in the voting, the election fee shall be paid in the amount of fifty percent of the size of the election fee established in part two of this paragraph.

A political party that received in the respective territorial constituency in the previous elections of deputies of the respective maslikhat from one to three percent of the votes of those who took part in the voting, the election fee shall be paid in the amount of seventy percent of the size of the election fee established in part two of this paragraph.

The paid contribution is returned to the political party in cases where, following the results of the elections, the political party won at least five percent of the votes of the voters who took part in the voting, as well as in the event of the death of the only candidate included in the party list. In all other cases, the contribution made is non-refundable and is transferred to the income of the republican budget.

1-1. Registration of candidates for deputies of maslikhats in single-seat territorial constituencies shall be carried out by district election commissions.

A candidate for maslikhat deputies shall pay an electoral contribution to the account of local executive bodies as a deposit in the amount of five times the minimum wage established by the legislation of the Republic of Kazakhstan. The contribution made shall be returned to the candidate in cases where, according to the results of the elections, the candidate is elected as a deputy of the maslikhat or, according to the results of the voting, the candidate has won at least five percent of the votes of the voters who took part in the voting, as well as in the event of the death of the candidate. In all other cases, the contribution made shall be non-refundable and transferred to the income of the republican budget.

2. Before registration, the candidate and his (her) wife (husband) shall submit declarations of assets and liabilities to the state revenue authorities at the place of residence on the first day of the month of the beginning of the nomination period established in accordance with this Constitutional Law, in the manner and form established by the authorized the state body of the Republic of Kazakhstan, exercising leadership in the field of ensuring the receipt of taxes and other obligatory payments to the budget.

The reliability of information about the assets and liabilities declared by the candidate and his (her) wife (husband) shall be checked by the state revenue authorities within fifteen days from the date of registration of the candidate.

Wherein, organizations that have received the requirements of state revenue authorities to provide information about the assets and liabilities of the candidate and his (her) wife (husband) shall be required to provide the requested information within four days from the date of receipt of the request.

3. Registration of party lists shall be carried out in the presence of the following documents:

1) extracts from the minutes of the highest governing body of the relevant branch (representative office) of a political party on the nomination of a party list with an attachment of a copy of the registration document of a political party in the authorized body;

2) a citizen's statement of consent to be included in the party list;

3) biographical data about each person, included in the party list;

4) a document, confirming that the political party has paid the election fee;

5) certificates of the state revenue authority on the submission by the candidate and his (her) wife (husband) of declarations of assets and liabilities;

6) a document, confirming the membership of the person, included in the party list in the political party that nominated the list.

3-1. Registration of a candidate from a political party, public association, or their structural subdivisions (branches and representative offices) shall be carried out in the presence of the following documents:

1) extracts from the minutes of the highest governing body of a political party, public association, and their structural subdivisions (branches and representative offices) on nominating a candidate for the relevant constituency with an extract from the charter confirming the right to nominate structural subdivisions (branches and representative offices), a copy of the registration document political party, public association in the Ministry of Justice of the Republic of Kazakhstan, registration of structural subdivisions (branches and representative offices) in the territorial bodies of justice;

2) statements of a citizen about his/her consent to run as a candidate for deputy in this constituency from the political party, or public association that nominated him/her;

3) biographical information about the candidate;

4) certificates of the state revenue authority on the submission by the candidate and his (her) wife (husband) of declarations of assets and liabilities;

5) a document confirming that the candidate has made an election contribution.

Registration of a candidate in case of his/her self-nomination shall be carried out in the presence of the following documents:

1) declarations of intent to run as a candidate in this constituency;

2) biographical information about the candidate;

3) certificates of the state revenue authority on the submission by the candidate and his (her) wife (husband) of declarations of assets and liabilities;

4) a document confirming that the candidate has made an electoral contribution.

Any number of candidates for maslikhat deputies shall be allowed for registration.

4. Only one list from one political party shall be allowed for registration in a territorial constituency, in which the number of women and youth in aggregate must be at least thirty percent of the total number of persons included in it.

5. On the registration of party lists and candidates for deputies of the maslikhat, the relevant election commission shall draw up a protocol, which is submitted to a higher or territorial election commission within five days.

6. Territorial election commission:

1) not later than on the seventh day after the registration of party lists, publish in the local mass media a notice of registration indicating the name of the political party and the number of persons included in the party list, as well as the last name, first name, patronymic (if it is indicated in the document certifying personality), year of birth, position held (occupation), place of work and residence of each person included in the party list;

2) upon registration, shall issue an appropriate certificate to candidates;

3) shall refuse to register or cancel the decision on registration of the party list in the following cases of:

violation by a political party of the rules for the nomination of a party list, failure to submit the necessary documents for registration;

conduct by a political party that nominated a party list, candidates nominated by it, and its proxies of election campaigning before the end of the registration period;

establishment by the court of the fact that the candidate and (or) his agents have disseminated false information discrediting the honor and dignity of another candidate, damaging his business reputation;

dropout from the party list of persons, constituting more than fifty percent of the entire party list;

establishment by the court of the facts of bribing of voters by a political party that nominated a party list, or its agents;

in other cases, established by this Constitutional Law.

Cancellation of a decision on registration of a party list or restoration of a party list previously withdrawn from registration two days before voting day shall not be allowed;

4) shall make a decision on exclusion of a person, included in the party list from this list in the following cases:

non-compliance of the person, included in the party list with the requirements for the candidate, imposed by the Constitution of the Republic of Kazakhstan and this Constitutional Law;

detection at the time of filing the declaration of the unreliability of information about the assets and liabilities declared by the candidate or his (her) wife (husband) in accordance with the legislation of the Republic of Kazakhstan on combating corruption;

the use by a person, included in a party list, of official position in his election campaign;

conduct by a person included in the party list of an election campaign before the end of the registration period for the party list;

establishment by the court of the facts of bribing of voters by a person, included in the party list or his authorized representatives;

in other cases, established by this Constitutional Law.

The decision to exclude a person, included in the party list from this list may be appealed by a political party that nominated the party list, or by a person, excluded from the party list, to a court whose decision is final.

The decision making to exclude a person, included in the party list, two days before a voting day shall not be allowed.

6-1. District Electoral Commission shall:

1) not later than on the seventh day after the registration of candidates in single-mandate territorial electoral districts, publish in the local mass media notice on the registration of candidates indicating the last name, first name, and patronymic (if it is indicated in an identity document), year of birth, position held (occupation), place of work and residence of each candidate, as well as, depending on the candidate's discretion, information about his/her affiliation to a political party, public association and nationality;

2) at the time of registration, issue an appropriate certificate to candidates in single-seat territorial constituencies;

3) refuse to register or cancels the decision to register a candidate for single-seat territorial constituencies in the following cases:

violation by a political party, a public association, their structural subdivisions (branches and representative offices), a candidate of the rules for nomination, failure to submit the necessary documents for registration;

conduct by a political party, public association, their structural subdivisions (branches and representative offices), candidates nominated by them, self-nominated candidates, as well as proxies of election campaigning before the end of the registration period;

establishment by the court of the fact that a political party, public association, their structural subdivisions (branches and representative offices), a candidate and (or) proxies spread false information discrediting the honor and dignity of another candidate, undermining his business reputation;

establishment by the court of the facts of bribing voters by a political party, public association, their structural subdivisions (branches and representative offices), candidates nominated by them, self-nominated candidates, as well as proxies;

compliance of the candidate with the requirements imposed on him by the Constitution and this Constitutional Law;

use by the candidate of official or official position in his/her election campaign;

other cases established by this Constitutional Law;

4) cancel the decision to register a candidate if, at the time of filing the declaration, the information on assets and liabilities declared by the candidate or his (her) wife (husband) is revealed to be unreliable in accordance with the legislation of the Republic of Kazakhstan on combating corruption.

Cancellation of the decision to register a candidate or restoration of a candidate previously removed from registration two days before voting day shall be prohibited.

7. Refusal to register or cancellation of the decision to register a party list or candidate may be appealed to a higher election commission or court within seven days. In case of refusal to register or cancel the decision on registration of a candidate nominated by a political party, public association, or their structural subdivisions (branches and representative offices) in single-member territorial constituencies, such a decision may be appealed both by the candidate himself and by the political party, public association, their structural subdivisions (branches and representative offices) that nominated the candidate. Wherein, the higher election commission or the court shall decide on the complaint within seven days from the date of filing the complaint.

8. Registration of party lists, and candidates shall begin sixty days before voting day and end at eighteen o'clock local time twenty-five days before election day, unless otherwise specified when calling elections.

Footnote. Article 104 as amended by the Constitutional Law of the Republic of Kazakhstan dated 29.06.2018 № 162-VI (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication); as amended by the Constitutional Law of the Republic of Kazakhstan dated May 25, 2020 № 335-VI (shall be enforced ten calendar days after the day of its first official publication); dated 24.05.2021 № 41-VII (shall be enforced upon the expiration of ten calendar days after the day of its first official publication); dated 05.11.2022 № 156-VІI (refer to Article 3 for the procedure for enactment).

Article 105. Dropout of candidature, cancellation of the decision to nominate as a candidate to maslikhat deputy

1. A person included in a party list may drop out his candidacy by submitting a written application to the territorial election commission and a political party about this.

A candidate for deputies of a maslikhat in a single-mandate territorial constituency may withdraw his/her candidacy by submitting a written application to the relevant district election commission.

2. The governing body of a political party, its structural subdivision (branch and representative office) at any time before registration and after it, except for the last two days before voting day, may apply with a corresponding submission to the relevant election commission to exclude a candidate for deputy of the maslikhat from the party list or cancel its decision to nominate a candidate.

The governing body of a public association, its structural subdivision (branch and representative office) at any time before registration and after it, except for the last two days before voting day, may cancel its decision to nominate a candidate for maslikhat deputies by submitting an appropriate submission to the district election commission.

3. In the cases specified in paragraph 2 of this Article, the relevant election commission shall exclude the persons included in the party list, not register the candidate, or cancel the decision to register the candidate.

A candidate for deputies of a maslikhat in a single-mandate territorial constituency may not withdraw his/her candidacy two days before voting day.

4. If the dropout of the candidacy or the cancellation of the decision on the nomination of a candidate were made without compelling circumstances, the territorial election commission shall charge the political party that nominated the candidate to cover a part of the expenses incurred for conducting an election campaign from the republican budget.

Footnote. Article 105 as amended by the Constitutional Law of the Republic of Kazakhstan dated 29.06.2018 № 162-VI (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication); as amended by the Constitutional Law of the Republic of Kazakhstan dated 05.11.2022 № 156-VII (shall come into effect from 01.01.2023).

Article 106. The size of the electoral fund of a political party, a candidate for deputies of the maslikhat

Footnote. The heading of Article 106 as amended by the Constitutional Law of the Republic of Kazakhstan dated 05.11.2022 № 156-VII (shall come into effect from 01.01.2023).

1. Candidates standing as candidates in party lists nominated by political parties shall not be entitled to establish their own election funds.

2. Election funds of political parties for each party list shall be formed from:

1) the own funds of a political party, the total amount of which should not exceed the minimum wage established by the legislation by more than a thousand times;

2) voluntary donations of citizens and organizations of the Republic of Kazakhstan, the total amount of which should not exceed the minimum wage established by the legislation more than two thousand times.

The maximum amount of voluntary donations of an individual in the aggregate should not exceed the minimum wage established by the legislation of the Republic of Kazakhstan by more than fifty times and by a legal entity of the Republic of Kazakhstan - in the aggregate by more than two hundred and fifty times.

3. The electoral fund of a candidate for deputies of maslikhats of regions, cities of republican significance and the capital shall be formed by:

1) the candidate's funds, the total amount of which should not exceed the minimum wage established by the legislation of the Republic of Kazakhstan by more than one hundred times;

2) voluntary donations of citizens and organizations of the Republic of Kazakhstan, the total amount of which should not exceed the minimum wage established by the legislation of the Republic of Kazakhstan by more than two hundred times.

The maximum amount of voluntary donations of an individual in the aggregate should not exceed the minimum wage established by the legislation of the Republic of Kazakhstan by more than ten times and by a legal entity of the Republic of Kazakhstan - in the aggregate by more than twenty-five times.

4. The electoral fund of a candidate for deputies of maslikhats of districts and cities shall be formed by:

1) the candidate's funds, the total amount of which should not exceed the minimum wage established by the legislation of the Republic of Kazakhstan by more than fifty times;

2) voluntary donations of citizens and organizations of the Republic of Kazakhstan, the total amount of which should not exceed the minimum wage established by the legislation of the Republic of Kazakhstan by more than one hundred times.

The maximum amount of voluntary donations of an individual in the aggregate should not exceed the minimum wage established by the legislation of the Republic of Kazakhstan by more than five times and by a legal entity of the Republic of Kazakhstan - in the aggregate by more than fifteen times.

Footnote. Article 106 as amended by the Constitutional Law of the Republic of Kazakhstan dated 29.06.2018 № 162-VI (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication); as amended by the Constitutional Law of the Republic of Kazakhstan dated 05.11.2022 № 156-VII (shall come into effect from 01.01.2023).

Article 107. Nomination of party lists of candidates, candidates for deputies of maslikhats instead of those who left after the expiration of the registration period

Footnote. The heading of Article 107 as amended by Constitutional Law № 156-VII dated 05.11.2022 (shall come into effect from 01.01.2023).

1. If, as a result of the withdrawal of party lists, candidates after the expiration of the registration period in the relevant constituency, there are less than two party lists of candidates or less than two candidates for maslikhat deputies, the relevant election commission, by its decision, shall extend the election period, but not more than by two months.

2. In this case, the nomination of party lists of candidates, and candidates for deputies of the maslikhat shall be carried out in accordance with the rules established by this Constitutional Law.

Footnote. Article 107 as amended by the Constitutional Law of the Republic of Kazakhstan dated 29.06.2018 № 162-VI (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication); as amended by the Constitutional Law of the Republic of Kazakhstan. RoKdated 05.11.2022 № 156-VІI (shall come into effect from 01.01.2023).

Article 108. Counting of votes at elections of maslikhat deputy

1. The precinct election commission shall draw up protocols on the results of voting during the elections of deputies of the district (city) and regional maslikhats, which shall be immediately sent to the relevant election commission (regional, city, district in the city, district).

The district election commissions shall send the protocols on the results of the voting in the electoral district to the respective territorial election commissions.

2. District, and city election commissions, based on protocols of district election commissions based on the results of the voting, no later than two days from the day of elections, shall establish the results of elections of deputies to district and city maslikhats.

3. Regional, city, district in the city, district election commissions, based on protocols of precinct election commissions, shall draw up protocols on the results of voting during elections of deputies of maslikhats of regions, cities of republican significance and the capital, which shall be immediately sent to higher election commissions.

Regional, city of republican significance and the capital election commissions on the basis of these protocols within two days from the date of elections shall establish the results of the election of deputies to maslikhats of regions, cities of republican significance and the capital.

Footnote. Article 108 as amended by the Constitutional Law of the Republic of Kazakhstan of 29.06.2018 № 162-VI (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication); as amended by the Constitutional Law of the Republic of Kazakhstan. RoKdated 05.11.2022 № 156-VІI (shall come into effect from 01.01.2023).

Article 109. Repeated voting in the election of a deputy of the maslikhat

Footnote. The Article 109 is excluded by the Constitutional Law of RK dated April 14, 2004 № 545-II.

Article 109-1. Repeated voting during the election of a deputy of the maslikhat

1. If more than two candidates for maslikhat deputies were included in the ballot and none of them was elected, the district election commission shall appoint a repeat voting for the election of a deputy for the two candidates who received the largest number of votes. If, as a result of the withdrawal of candidates, one candidate remains, a repeated vote on his/her candidacy shall not be held and he/she shall be considered elected.

2. Repeat voting shall be held no later than within a month in compliance with the requirements of this Constitutional Law. The repeat voting shall be reported in the local media.

Footnote. The Constitutional Law was supplemented by Article 109-1 in accordance with the Constitutional Law of the Republic of Kazakhstan dated 05.11.2022 № 156-VII (shall come into effect from 01.01.2023).

Article 110. Re-run of election of the Maslikhat deputies

1. If elections have been declared invalidated, the territorial election commission shall take a decision on conduct of the re-run of election. Voting shall be conducted in the same polling stations and under the same voter registers that have been compiled for the conduct of initial elections.

2. Re-run of election shall be conducted within two months’ term after the initial elections. Electoral campaign, which have been foreseen for the re-run of election, shall be conducted according to the rules stipulated by this Constitutional Law. In this case the reduced term of the electoral campaign shall be fixed by a territorial election commission.

3. Local mass media shall be informed about conduct of the re-run of election.

4. (excluded by the Constitutional Law of RK dated April 14, 2004 № 545-II).
Footnote. Article 110 is with the changes, introduced by the Constitutional Laws of RK of 6 May 1999 № 375-I; 14 April 2004 № 545-II.

Article 111. Establishment and publication of the election results of the Maslikhat deputies

1. The results of election of the Maslikhat deputies shall be established by the corresponding territorial election commission not later than within five days from the date of elections.

2. is excluded by the Constitutional Law of the Republic of Kazakhstan dated 29.06.2018 № 162-VI (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication).

3. Other issues related to the establishment and publication of the election results of them Maslikhat deputies shall be solved according to the rules established in the General part of this Constitutional Law.

Footnote. Article 111 is with the changes introduced by the Constitutional Laws of RK dated May 6, 1999 № 375-I; April 14, 2004 № 545-II; dated 29.06.2018 № 162-VI (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication).

Article 111-1. Distribution of deputy mandates following the results of voting by party list

1. The relevant territorial election commission shall calculate the sum of the votes of voters cast in the respective administrative-territorial unit for each party list that received five or more percent of the votes of voters from the number of voters who took part in the voting. The sum of votes cast for political parties that have overcome the 5% threshold is divided by the number of deputy mandates to be distributed. The result obtained is the first selective quotient (quota).

2. If five percent of the votes of the voters who took part in the voting were received by only one political party, then the list of the indicated political party, as well as the party list of the party that received the next largest number of votes of the voters who took part in the voting, is allowed to distribute deputy mandates.

The amount of votes cast for two political parties shall be divided by the number of deputy mandates to be distributed. The result received shall be the first electoral quotient (quota).

3. The number of votes received by each party list participating in the distribution of deputy mandates shall be divided into the first electoral quotient.

The number of votes received by the list of the party that did not overcome the 5% threshold and participates in the distribution of mandates in accordance with paragraph 2 of this article is divided by the first electoral quotient and multiplied by a correction factor of 0.7.

The integer part obtained as a result of dividing the number shall be the number of deputy mandates received by the corresponding political party that formed the party list.

A political party that has not overcome the five percent barrier and participates in the distribution of mandates in accordance with paragraph 2 of this article shall receive at least one mandate.

4. If after the actions performed in accordance with paragraph 3 of this article, there are undistributed mandates, they shall be redistributed. Undistributed mandates shall be transferred one by one to those party lists that have the largest fractional part (remainder) of the number obtained as a result of the division in accordance with paragraph 3 of this article. In case of equality of the greatest part, priority shall be given to the party list registered earlier.

When distributing mandates in accordance with paragraph 2 of this article, undistributed mandates are transferred to that party list that, following the results of voting, has overcome the five percent barrier.

5. The sequence of distribution of deputy mandates shall be determined by the governing body of the relevant branch (representative office) of a political party from among the candidates, included in the party list no later than five days from the date of publication of the election results.

6. In the event of an early dropout of a deputy, his mandate shall be transferred by the decision of the relevant territorial election commission to the next candidate, determined by the governing body of the relevant branch (representative office) of a political party from among the candidates, included in the party list.

If there are no candidates in the relevant party list, the mandate shall remain vacant until the next election of maslikhat deputies.

Footnote. Chapter 13 shall be supplemented by Article 111-1 in accordance with the Constitutional Law of the Republic of Kazakhstan dated 29.06.2018 № 162-VI (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication); as amended by the Constitutional Law of the Republic of Kazakhstan dated May 24, 2021 № 41-VII (shall be enforced ten calendar days after the day of its first official publication).

Article 112. Registration of maslikhat deputies

1. The relevant election commission shall register the elected deputies of maslikhats.

2. The relevant territorial election commission, on the proposal of the district (city), district election commission or citizens' appeals, may recognize the election of maslikhat deputies as invalid if violations of this Constitutional Law took place during the elections or when counting votes or determining the results of elections, and refuse to register deputies maslikhat.Wherein, this decision of the territorial election commission, within ten days from the date of its adoption, may be appealed by the political party that nominated the party list, by the political party, public association that nominated candidates, and by the candidate himself/herself in the single-mandate territorial electoral district to the court, which within ten days takes decision.

Footnote. Article 112 as amended by the Constitutional Law of the Republic of Kazakhstan dated 29.06.2018 № 162-VI (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication); as amended by the Constitutional Law of the Republic of Kazakhstan. RoK dated 05.11.2022 dated 05.11.2022 № 156-VII (shall come into effect from 01.01.2023).

Article 113. Holding extraordinary elections of deputies of maslikhats and elections of deputies instead of retired

Footnote. The heading of Article 113 as amended by Constitutional Law № 156-VII dated 05.11.2022 (shall come into effect from 01.01.2023).

Extraordinary elections of deputies of maslikhats and elections of deputies instead of retired ones shall be held in accordance with the rules established by this Constitutional Law for regular elections of deputies of maslikhats. Wherein, the timing of holding election events shall be determined by the relevant territorial election commission.

A year before the expiration of the constitutional term of the maslikhat, the election of a deputy instead of the retired one shall not be held.

Footnote. Article 113 as amended by the Constitutional Law of the Republic of Kazakhstan dated 29.06.2018 № 162-VI (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication); as amended by the Constitutional Law of the Republic of Kazakhstan. RoKdated 05.11.2022 № 156-VІI (shall come into effect from 01.01.2023).

Chapter 13-1. Akim elections

Footnote. The constitutional law is supplemented by chapter 13-1 in accordance with the Constitutional Law of the Republic of Kazakhstan dated 24.05.2021 № 41-VII (shall be enforced ten calendar days after the day of its first official publication; as amended by the Constitutional Law of the Republic of Kazakhstan dated 05.11.2022 № 156-VІI (shall come into effect from 01.01.2023).

Article 113-1. Appointment of akim elections

Note!
Paragraph 1 is suspended until 01.01.2025 in accordance with Article 133 of this Constitutional Law.

1. The grounds for calling elections shall be:

1) the end of the akim's term of office established by law;

2) early termination of the powers of the akim or formation, change of boundaries (accession, separation or separation) of administrative-territorial units in cases established by law.

When forming, or changing the boundaries (attaching, separating or separating) of an administrative-territorial unit, elections shall be called only in the newly created administrative-territorial unit.

Note!
Paragraph 2 is suspended until 01.01.2025 in accordance with Art. 133 of this Constitutional Law.

2. Elections of the akim of the district, and city of regional significance shall be appointed by the relevant territorial election commission at least sixty days before the expiration of the term of the akim. Elections of the akim of the city of district significance, village, township, or rural district shall be appointed by the relevant territorial election commission at least fifty days before the expiration of the term of the akim.

Akim elections must be held at least ten days before the expiration of the term of his powers established by law, except for the cases specified in part one of paragraph 6 of Article 113-3 and Article 113-9 of this Constitutional Law.

3. Elections of the akim shall be appointed by the relevant territorial election commission within a month from the date of early termination of the powers of the akim or formation, change of boundaries (accession, separation or division) of the corresponding administrative-territorial unit and shall be held from the day of their appointment for the akim of the district, city of regional significance within fifty days, for the akim of the city of district significance, village, township, rural district - within forty days.

4. The announcement of the election day shall be published in the local mass media.

Article 113-2. Requirements for an akim

To be elected akim, a citizen of the Republic of Kazakhstan must meet the requirements provided for by this Constitutional Law, Article 36-2 of the Law of the Republic of Kazakhstan "On Local Government and Self-Government in the Republic of Kazakhstan" and the legislation of the Republic of Kazakhstan in the field of public service.

Compliance with the requirements of the legislation of the Republic of Kazakhstan in the field of civil service shall be established by the authorized body for civil service affairs based on documents submitted by the relevant territorial election commission.

To check compliance with the requirements of the legislation of the Republic of Kazakhstan in the field of civil service, a candidate for akims shall submit to the relevant territorial election commission the necessary documents, the list of which is established by the authorized body for civil service affairs together with the Central Election Commission.

Article 113-3. Nomination of a candidate for akims

1. The nomination of a candidate for akims shall be carried out by political parties registered in the established manner, from among their members, by citizens in the order of self-nomination by submitting to the territorial election commission of the relevant constituency an application on the intention to run as a candidate for akims, as well as a higher akim, if on the day of the completion nomination period, less than two candidates are nominated.

A political party may nominate only one candidate in one constituency.

2. The decision of the supreme governing body of the relevant branch (representative office) of a political party on the nomination of a candidate for akims shall be drawn up as an extract from the protocol.

3. Decision of the supreme governing body of the relevant branch (representative office) of a political party shall be:

1) brought to the attention of the nominated candidate;

2) together with the candidate's statement of consent to run, sent to the relevant territorial election commission simultaneously with an extract from the protocol on nominating a candidate for akims.

4. No one may be nominated as a candidate in more than one constituency.

5. The nomination of candidates shall begin on the day following the day of calling the elections, and end at eighteen o'clock local time thirty days before the election day of akims of districts, cities of regional significance and twenty-five days before the election of akims of cities of district significance, villages, settlements, rural districts, unless otherwise established when calling elections.

akims shall be nominated by the end of the term for nomination, then the relevant territorial election commission shall extend the term for nominating candidates by no more than three days.

In this case, the higher akim, in the absence of nominated candidates or the nomination of one candidate on the day of the expiration of the nomination period, shall have the right to nominate two or one candidates, respectively.

Article 113-4. Collection of signatures in support of a candidate for akims

1. A candidate for akims, in the case of his/her self-nomination, must be supported by at least one percent of the votes of the total number of voters of the relevant constituency who have the right to vote.

2. The support of voters shall be certified by the collection of their signatures.

3. The collection of signatures in support of a candidate shall be organized by proxies and executed with signature sheets issued by the relevant territorial election commission, no later than three days after the verification of the candidate for compliance with the requirements provided for by this Constitutional Law, Article 36-2 of the Law of the Republic of Kazakhstan "On Local Government and Self-government in the Republic of Kazakhstan" and the legislation of the Republic of Kazakhstan in the field of civil service.

4. Signature lists must be submitted to the relevant territorial election commission no later than three days before the end of the registration period.

5. Each signature sheet must have a serial number and include the last name, first name, patronymic (if it is indicated in the identity document) of the candidate and the person collecting signatures, the personal signature of the candidate, as well as columns containing the following information about those who put their signatures, voters:

1) last name, first name and patronymic (if it is indicated in the identity document);

2) number and series of the identity document;

3) date, month and year of birth;

4) address of the place of residence;

5) personal signature.

6. When collecting signatures, the person collecting signatures must present a copy of the certificate of registration of the candidate's authorized representative, whose personal signature is on the corresponding signature sheet.

7. A sample signature sheet shall be approved by the Central Election Commission.

8. The completed signature sheets shall be submitted to the relevant territorial election commission, which, within three days, shall check the authenticity of the collected signatures with the involvement of employees of the authorized body for documenting and issuing passports and identity cards and draw up the appropriate protocol.

9. Checking the authenticity of signatures shall be carried out until the establishment of reliable signatures in the amount required by the candidate for akims in accordance with paragraph 1 of this Article.

Article 113-5. Registration of candidates for akims

1. Registration of candidates shall be carried out by the relevant territorial election commission.

2. A candidate, except for a candidate nominated by a political party, shall pay an election fee from his funds to the account of local executive bodies:

for candidates for akims of a district (city of regional significance) - in five times the minimum wage established by the law on the republican budget for the corresponding financial year and effective as of January 1 of the corresponding financial year;

for candidates for akims of a city of district significance, a village, a township, a rural district - in a one-time minimum wage established by the law on the republican budget for the corresponding financial year and effective as of January 1 of the corresponding financial year.

The political party that nominated a candidate shall pay from its funds to the account of local executive bodies an electoral fee for each nominated candidate:

for candidates for akims of a district (city of regional significance) - in five times the minimum wage established by the law on the republican budget for the corresponding financial year and effective as of January 1 of the corresponding financial year;

for candidates for akims of a city of district significance, a village, a township, a rural district - in a one-time minimum wage established by the law on the republican budget for the corresponding financial year and effective as of January 1 of the corresponding financial year.

The contribution made shall be returned to the candidate or political party in cases where, following the results of the elections, the candidate shall be elected akim or, following the results of the voting, the candidate receives at least five percent of the votes of the voters who took part in the voting, as well as in the event of the death of the candidate. In all other cases, the contribution made is non-refundable and shall be transferred to the income of the local budget.

3. Before registration, the candidate and his (her) wife (husband) shall submit declarations of assets and liabilities to the state revenue authorities at the place of residence on the first day of the month of the start of the nomination period in the manner and form established by the authorized state body in charge of securing revenues taxes and other obligatory payments to the budget.

The reliability of information about the assets and liabilities declared by the candidate and his (her) wife (husband) shall be checked by the state revenue authorities within five days from the date of registration of the candidate.

Wherein, organizations that have received the requirements of state revenue authorities to provide information about the assets and liabilities of the candidate and his (her) wife (husband) shall be required to provide the requested information within three days from the date of receipt of the request.

4. From the moment of receipt of documents for registration, the relevant territorial election commission shall send the candidate's documents to the national security bodies of the Republic of Kazakhstan for a special check.

The results of a special check shall be submitted by the national security bodies of the Republic of Kazakhstan to the district (city) election commission within thirty days from the date of receipt of documents from the district (city) election commission.

Wherein, organizations that have received the requirements of the national security bodies of the Republic of Kazakhstan to provide information during a special audit shall be required to provide the requested information within three days from the date of receipt of the request.

5. Registration of a candidate nominated by a political party shall be carried out if the following documents are available:

1) extracts from the minutes of the meeting of the supreme governing body of the relevant branch (representative office) of the political party on nominating a candidate with a copy of the document on state registration of this political party;

2) statements of a citizen about his/her consent to run as a candidate for akims;

3) biographical information about the candidate;

4) certificates of the state revenue authority on the submission by the candidate and his (her) wife (husband) of declarations of assets and liabilities;

5) a document certifying the payment of an electoral contribution by a political party;

6) a document confirming the membership of a person in a political party;

7) documents required for conducting a special check of citizens entering the civil service of the Republic of Kazakhstan.

6. Registration of a candidate in case of his/her self-nomination shall be carried out in the presence of the following documents:

1) statements of a citizen about his/her intention to run as a candidate for akims;

2) the protocol of the respective territorial election commission on the results of verification of signatures of voters of the respective administrative-territorial unit in support of the candidate;

3) biographical information about the candidate;

4) certificates of the state revenue authority on the submission by the candidate and his (her) wife (husband) of declarations of assets and liabilities;

5) a document certifying that the candidate has made an election contribution;

6) documents required for conducting a special check of citizens entering the civil service of the Republic of Kazakhstan.

7. Registration of a candidate nominated by a higher akim in the manner prescribed by part two of paragraph 6 of Article 113-3 of this Constitutional Law shall be carried out if the following documents are available:

1) representations of the higher akim;

2) statements of a citizen about his consent to run as a candidate for akims;

3) biographical information about the candidate;

4) certificates of the state revenue authority on the submission by the candidate and his (her) wife (husband) of declarations of assets and liabilities;

5) a document certifying that the candidate has made an election contribution;

6) documents required for conducting a special check of citizens entering the civil service of the Republic of Kazakhstan.

8. The relevant territorial election commission shall draw up a protocol on the registration of candidates.

9. Not later than on the fifth day after the registration of candidates, the relevant territorial election commission shall publish in the local mass media a notice of registration indicating the last name, first name, patronymic (if it is indicated in an identity document), year of birth, position held (occupation), place of work and address of the place of residence of each candidate, method of nomination, and, depending on the candidate's discretion, information about his/her affiliation to a political party and nationality.

10. The relevant territorial election commission shall issue an appropriate certificate to candidates upon registration.

11. The relevant territorial election commission shall refuse registration or cancel the decision on the registration of a candidate in the following cases:

1) violation by the candidate of the rules for nomination, failure to submit the necessary documents for registration;

2) non-compliance of the candidate with the requirements imposed on him/her by this Constitutional Law, Article 36-2 of the Law of the Republic of Kazakhstan "On Local Government and Self-Government in the Republic of Kazakhstan" and the legislation of the Republic of Kazakhstan in the field of public service;

3) use by the candidate of official or service position in his/her election campaign;

4) the candidate, as well as the political party nominating the candidate, conducts an election campaign before the end of the registration period;

5) establishment by the court of the fact that the candidate and (or) his/her proxies disseminated false information discrediting the honor and dignity of another candidate, undermining his/her business reputation;

6) establishment by the court of facts of bribery by the candidate and his proxies of voters;

7) obtaining negative results of a special check;

8) other cases established by this Constitutional Law.

The relevant territorial election commission shall cancel the decision to register a candidate if, at the time of filing the declaration, the information on assets and liabilities declared by the candidate or his (her) wife (husband) is found to be unreliable in accordance with the legislation of the Republic of Kazakhstan on combating corruption.

12. Cancellation of a decision on the registration of a candidate or restoration of a candidate previously de-registered two days before voting day shall be prohibited.

13. The refusal to register a candidate or the cancellation of the decision on his registration may be appealed within three days by a political party, a higher akim that nominated candidates, or a candidate to the relevant regional election commission or court. A decision on a complaint shall be made by a court or a higher territorial election commission within three days from the day the complaint was filed.

14. Registration of a candidate shall begin after receiving all the necessary documents and end at eighteen o'clock local time twenty-five days before the election day of akims of districts, cities of regional significance and twenty days before the election day of akims of cities of district significance, villages, towns, rural constituencies, unless otherwise specified when calling elections.

Article 113-6. Withdrawal of a candidacy, cancellation of the decision on the nomination as a candidate for akims

1. A candidate for akims, in case of his/her self-nomination during the period from the day of registration and two days before voting day, may withdraw his/her candidacy by submitting a written application to the relevant territorial election commission.

A candidate for akims nominated by a political party or a higher akim, in the period from the day of registration and two days before voting day, may withdraw his/her candidacy by submitting a written application to the relevant territorial election commission and notifying the relevant branch (representative office) of the political party or to the higher akim who nominated the candidate.

2. The supreme governing body of the relevant branch (representative office) of a political party or a higher akim that nominated a candidate, two days before registration, may cancel its decision to nominate a candidate, informing the candidate about it and sending an application to cancel the decision to nominate a candidate to the relevant territorial election commission which, on this basis, shall not register the candidate or cancel the decision to register the candidate.

Article 113-7. Nomination of candidates for akims after the expiration of the registration period

1. If less than two candidates for akims are registered on the day of the end of the registration period for candidates, the relevant territorial election commission, by its decision, shall extend the election period, but not more than for fifteen days.

2. If, as a result of the withdrawal of candidates after the expiration of the registration period, less than two candidates for akims remain in the relevant constituency, the relevant territorial election commission, by its decision, shall extend the election period, but not more than by fifteen days.

3. In the cases established by paragraphs 1 and 2 of this Article, the nomination of candidates shall be carried out in accordance with this Constitutional Law.

Article 113-8. Counting of votes in the election of akim

1. Based on the voting results, the precinct election commission shall draw up a voting protocol, which shall be immediately delivered to the relevant territorial election commission.

2. Other issues related to determining the result of the vote count shall be resolved in accordance with the rules established by the General Part of this Constitutional Law.

Article 113-9. Repeat elections of akim

1. If the elections were declared invalid, the territorial election commission shall decide to hold repeat elections.

2. If the candidates received the largest equal number of votes, the territorial election commission shall decide to hold repeat elections.

3. Repeat elections shall be held no later than one month after the initial elections. Voting takes place in the same polling stations and on the same voter lists drawn up for the initial elections.

Electoral events, the implementation of which is provided for during the repeat elections, shall be held in accordance with this Constitutional Law within the time limits determined by the territorial election commission.

Article 113-10. Establishment and publication of the results of the elections of akim

1. The results of elections shall be established at a meeting of the relevant territorial election commission based on the protocols of precinct election commissions no later than three days after the election.

A protocol shall be drawn up on the results of the elections, signed by the chairman and members of the respective territorial election commission.

2. The candidate who received more votes from the voters who took part in the voting, in comparison with other candidates, shall be considered to be elected as akim.

3. Other issues of establishing and publishing the results of elections shall be resolved in accordance with the rules established by the General Part of this Constitutional Law.

Article 113-11. Akim registration

1. The relevant territorial election commission, based on the protocols of precinct election commissions, within seven days from the date of the elections, shall register the elected akims.

2. The relevant territorial election commission, upon the presentation of the precinct election commission or citizens' appeals, may recognize the elections of the akim as invalid if violations of this Constitutional Law took place during the elections or during the counting of votes or when determining the results of the elections, and refuse to register the akim.Wherein, this decision of the relevant territorial election commission, within five days from the date of its adoption, may be appealed by candidates to a court or a higher election commission, which decides within five days.

Chapter 13-2. Recall of deputies of the Mazhilis of the Parliament and maslikhats elected in single-seat territorial constituencies

Footnote. The Constitutional Law is supplemented with Chapter 13-2 in accordance with the Constitutional Law of the Republic of Kazakhstan dated 05.11.2022 № 156-VII (shall come into effect ten calendar days after the day of its first official publication).

Article 113-12. Initiation of the recall of a deputy elected in a single-mandate territorial constituency

1. The basis for initiating the recall of a deputy elected in a single-mandate territorial constituency shall be the loss of voters' confidence, including that associated with the failure to fulfil the election program.

2. Initiation of the recall of a deputy elected in a single-member territorial constituency may not be applied during the first year and the last year of the deputy's work.

Re-initiation of the recall of a deputy elected in a single-mandate territorial constituency may not be applied before the expiration of one year from the date of publication of the voting results for which the deputy's mandate is preserved.

3. The right to initiate the recall of a deputy elected in a single-mandate territorial constituency belongs to the voters of the corresponding single-mandate territorial constituency.

Article 113-13. The procedure for initiating the recall of a deputy elected in a single-mandate territorial constituency and the formation of an initiative group

1. A voter of the relevant single-mandate territorial electoral district shall apply to the relevant territorial election commission with an application to recall a deputy elected in a single-mandate territorial electoral district, outlining the grounds for initiating a such recall.

2. The election commission, having considered the application for compliance with the requirements of Article 113-14 of this Constitutional Law and paragraph 1 of this Article, not later than three days shall notify the initiator and the higher commission about the registration of the application or about the refusal to register.

Refusal to register an application may be appealed to the court within ten days from the date of the decision to refuse.

3. The Territorial Election Commission places on its Internet resource signature sheets for collecting signatures on the recall of a deputy elected in a single-mandate territorial constituency, the form of which is established by the Central Election Commission.

Article 113-14. The procedure and terms for collecting signatures

1. The collection of signatures of citizens for the recall of a deputy elected in a single-mandate territorial electoral district shall be organized by the initiator within thirty calendar days from the date of registration of the application with the relevant territorial election commission.

2. After the deadline for collecting signatures:

1) when the number of signatures reaches more than ten percent of the total number of voters of the respective single-seat territorial constituency, the initiator submits signature lists to the respective election commission;

2) if the number of signatures does not reach ten percent of the total number of voters of the relevant single-mandate territorial constituency or if signature sheets shall not be submitted to the relevant election commissions, the relevant election commission shall decide to invalidate the signature sheets, terminate the activities to recall the deputy elected in the single-mandate territorial constituency.

The relevant election commissions within ten days verify the authenticity of signatures and places of residence of citizens of this single-mandate territorial constituency on signature sheets with the involvement of employees of the authorized body for documenting and issuing passports and identity cards.

3. Each citizen shall have the right to sign the signature sheet only once. The signature of a citizen shall be supplemented by a full indication of his/her last name, first name, patronymic (if it is indicated in the identity document), place of registration, data of the document proving his/her identity, and the date of signing the sheet.

4. Signature lists of an unspecified form shall be invalid.

Signature lists filled out in violation of the requirements of this article shall not be taken into account when counting votes.

Article 113-15. Procedure and timing of voting

1. The relevant election commission, subject to the compliance of the submitted signature sheets with the requirements of Article 113-14 of this Constitutional Law, upon the expiration of the verification period, no later than one day, shall decide to conduct voting on the recall of a deputy elected in a single-seat territorial constituency.

2. Not later than three working days from the date of the adoption of the decision to hold voting, the relevant election commission shall send to the deputy elected in a single-seat territorial constituency a notification of the holding of voting on his/her recall.

3. Voting on the recall of a deputy elected in a single-mandate territorial constituency shall be held within two months from the date of the decision to call the vote.

4. From the moment a decision is made to hold voting by the relevant election commission, a deputy elected in a single-mandate territorial constituency and the initiator of his/her recall shall be granted the right to conduct campaigning regarding the recall of:

a deputy of the Mazhilis of the Parliament elected from a single-mandate territorial constituency - within five calendar days;

deputy of the maslikhat elected in a single-mandate territorial constituency - within three calendar days.

Article 113-16. Voting procedure for the recall of a deputy elected in a single-mandate territorial constituency

1. The recall of a deputy elected in a single-mandate territorial constituency shall be carried out by voting.

2. Voting shall be carried out in the same manner as the election of deputies, taking into account the specifics provided for by this Article.

3. Voting shall be considered to have taken place if at least one-third of the voters of the corresponding single-mandate territorial constituency took part in the voting.

4. A deputy elected in a single-mandate territorial constituency shall be considered recalled if more than fifty percent of the voters who took part in the voting vote for his recall.

5. The results of voting on the recall of a deputy of the Mazhilis of the Parliament or maslikhat, elected in a single-mandate territorial constituency, shall be summed up at a meeting of the Central or territorial election commission, respectively, drawn up in a protocol signed by the chairman, deputy chairman, secretary and members of the commission.

The official announcement of the election commission on the recall of a deputy elected in a single-mandate territorial constituency shall be published in the mass media no later than three days from the date of voting.

6. In the event of a recall of a deputy elected in a single-mandate territorial electoral district, the relevant election commission shall call the election of deputies in accordance with the provisions of this Constitutional Law.

Chapter 14. Elections to the other local self-government bodies of the Republic of Kazakhstan

Footnote. Title of Chapter 14 as amended by the Constitutional Law of the Republic of Kazakhstan dated June 19, 2007 № 268 (effective from the date of its official publication).

Article 114. Appointment of the elections of the local self-government bodies

1. The grounds for the appointment:

1) election shall be termination of the statutory term of office of the local self-government;

2) by-election of the member of the local self-government body shall be the preterm termination of the authorities of the member, deprivation of his/her mandate or his/her death.

2. Elections of the local self-government bodies shall be appointed by the territorial election commission at least two months prior to expiration of authorities of the local self-government bodies and must be conducted at least one month prior to the expiration of the statutory term of their authorities.

The order of conduct of elections shall be determined by the Central Election Commission according to this Constitutional Law.

3. The announcement about the day of elections shall be published in local mass media.

Footnote. Article 114 is with the changes introduced by the Constitutional Law of RK dated April 14, 2004 № 545-II.

Article 115. Requirements to the members of the local self-government bodies

To be elected as a member of the local self-government bodies the citizen shall meet the requirements established by the corresponding Act of the Republic of Kazakhstan as well as have the suffrage according to clauses 2 and 3 of Article 33 of the Constitution and this Constitutional Law.

Footnote. Article 115 is with the changes introduced by the Constitutional Law of RK dated April 14, 2004 № 545-II.

Article 116. Election districts and election commissions at elections of members of the local self-government bodies

At elections of members of the local self-government bodies:

1) The territories of rural and urban local communities where groups of the population compactly live shall make constituencies;

2) is excluded by the Constitutional Law of the Republic of Kazakhstan dated 29.06.2018 № 162-VI (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication);

3) Organization and conduct of elections are realized by the precinct election commissions.

Footnote. Article 116 as amended by the Constitutional Law of the Republic of Kazakhstan dated 29.06.2018 № 162-VI (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication).

Article 117. Nomination of candidates for members of local government bodies

1. The right to nominate candidates for members of local government bodies shall belong to citizens' assemblies that are eligible if there are at least fifty citizens who have the right to vote and live compactly in rural and urban local communities, as well as citizens - by self-nomination.

2. The decision to nominate candidates for members of local government bodies shall be made by a majority vote from the number of citizens present at the meeting, which is documented by the relevant protocol.

3. The decision of the citizens’ assembly:

1) shall be brought to notice of the nominee;

2) shall be sent to the relevant territorial election commission together with the application of the candidate about the consent to run for election.

4. Nomination of candidates for members of local government bodies by citizens shall be carried out by way of self-nomination by submitting an application of intention to the relevant territorial election commission to run for the members of local government bodies in the territory of the respective rural or urban local community.

5. A citizen who is not resident in the territory of a given rural or urban local community cannot be nominated as a member of a local government body.

6. The number of nominated candidates shall not be limited.

7. The nomination of candidates shall begin on the day following the day of appointment of the election, and shall end fourteen days before the election day.

8. If less than two candidates for members of local government bodies are registered on the day of expiry of the registration period of candidates, the territorial election commission shall extend the period for nomination of candidates, but not more than twenty days.

9. The territorial election commission within three days shall establish the candidate’s compliance with the requirements, imposed by the Constitution and this Constitutional Law.

Footnote. Article 117, as amended, by the Constitutional Law of the Republic of Kazakhstan dated April 14, 2004 № 545.

Article 118. Registration of candidates for members of local government bodies

1. Registration of candidates shall be carried out by territorial election commissions.

1-1. Prior to registration, the candidate and his (her) spouse (husband) submit declarations of assets and liabilities to the state revenue authorities at the place of residence on the first day of the month of the start of the nomination period established in accordance with this Constitutional Law, in the manner and form established by the authorized state body Republic of Kazakhstan, exercising leadership in the field of ensuring the receipt of taxes and other obligatory payments to the budget.

The reliability of information about the assets and liabilities declared by the candidate and his (her) spouse (husband) is checked by the state revenue authorities within fifteen days from the date of registration of the candidate.

Organizations that have received the requirements of state revenue authorities to provide information about the assets and liabilities of the candidate and his (her) spouse (spouse) are required to provide the requested information within four days from the date of receipt of the request.

2. Registration of a candidate nominated by an assembly of citizens shall be carried out upon availability of the following documents:

1) minutes of the assembly of citizens;

2) a citizen's statement of consent to run for a member of the local government body;

3) biographical data about the candidate;

4) is excluded by the Constitutional Law of the Republic of Kazakhstan dated 14.04.2004 № 545;

5) certificates of the state revenue authority on the submission by the candidate and his (her) spouse (husband) of declarations of assets and liabilities.

3. Registration of a candidate in the event of his self-nomination shall be carried out in the presence of the following documents:

1) a statement of intent to run as a candidate;

2) biographical data about the candidate;

3) is excluded by the Constitutional Law of the Republic of Kazakhstan dated 14.04.2004 № 545;

4) certificates of the state revenue authority on the submission by the candidate and his (her) spouse (husband) of declarations of assets and liabilities.

4. Any number of candidates shall be allowed for registration.

5. The territorial election commission shall draw up a protocol on the registration of candidates.

6. Territorial election commission:

1) not later than on the fourth day after the registration of candidates, shall publish in the local mass media a message about the registration indicating the last name, first name, patronymic, year of birth, position (occupation), place of work and residence of each candidate, and also, depending on the discretion of the candidate, information about his affiliation to a public association and nationality;

2) upon registration, shall issue an appropriate certificate to candidates;

3) shall refuse to register or cancel the decision on the registration of a candidate in the event of:

violation of the nomination rules by the candidate, failure to submit the necessary documents for registration;

non-compliance of a candidate with the requirements set forth by the Constitution and this Constitutional Law;

candidate's use of official position in his election campaign;

holding of election campaign by the candidate before the end of the registration period, on election day or the day preceding it;

determination by the court of the fact that the candidate and (or) his agents have disseminated false information discrediting the honor and dignity of another candidate, damaging his business reputation;

establishment by the court of the facts of bribing of voters by a candidate and his authorized representatives;

in other cases, established by this Constitutional Law;

3-1) cancels the decision to register a candidate if, at the time of filing the declaration, the information on assets and liabilities declared by the candidate or his (her) spouse (husband) is revealed to be unreliable in accordance with the legislation of the Republic of Kazakhstan on combating corruption.

Cancellation of the decision on the registration of a candidate or the restoration of a previously withdrawn candidate’s registration two days before voting day shall not be allowed.

7. Refusal to register a candidate or cancellation of a decision on his registration can be appealed by an assembly of citizens or a candidate to a higher territorial election commission or to a court within three days. At the same time, the territorial election commission or court shall issue a decision on the complaint within three days from the day the complaint is filed.

8. Candidate registration shall begin twenty days and end thirteen days before election day.

Footnote. Article 118 as amended by the Constitutional Laws of the Republic of Kazakhstan dated 28.09.1995 № 2464 (see Article 133 for the procedure of entry into force); dated 08.05.1998 № 222; dated 14.04.2004 № 545; dated 15.04.2005 № 44; dated 31.07.2015 № 340-V (effective from 01.01.2016); dated 18.11.2015 № 413-V (introduced effective from 01.01.2017); dated 29.06.2018 № 162-VI (effective after ten calendar days after the date of its first official publication).

Article 119. Withdrawing of the candidature, cancellation of the decision on nomination as a candidate to members of local self-government bodies

1. A candidate for member in a local government body may, before the registration and two days before voting, withdraw his candidacy by submitting a written application to the relevant territorial election commission.

2. The assembly of citizens within the period before registration and after it can cancel its decision on nomination of the candidate through submission of a corresponding statement to the territorial election commission.

3. In this case the territorial election commission shall not conduct any registration of the candidate or cancel the decision on registration of a candidate.

Footnote. Article 119 is with the changes, introduced by the Constitutional Laws of RK dated April 14, 2004 № 545-II; April 15, 2005 № 44-III; dated 29.06.2018 № 162-VI (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication).

Article 120. Agents of a candidate for member of a local government body

Footnote. Article 120 shall be excluded by the Constitutional Law of the Republic of Kazakhstan dated 14.04.2004 № 545.

Article 121. Nomination of candidates for members of local government bodies instead of dropped out ones after expiration of registration period

1. If, on the day of the expiration of the registration period of candidates, less than two candidates for members of local government bodies are registered, the territorial election commission, by its decision, shall extend the term of the election, but by no more than a month.

2. In this case, the nomination of candidates shall be carried out in accordance with the rules, established by this Constitutional Law.

Footnote. Article 121 as amended by the Constitutional Law of the Republic of Kazakhstan dated 14.04.2004 № 545; dated 29.06.2018 № 162-VI (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication).

Article 122. Counting of votes at elections of a member of a local government body

1. A precinct election commission, based on the results of voting, shall draw up a voting protocol, which is immediately sent to the territorial election commission.

2. Other issues related to the determination of the result of the counting of votes shall be resolved in accordance with the rules, established in the General Part of this Constitutional Law.

Article 123. By-election of members of local government bodies

1. In the event that the number of elected members of local government bodies is less than the number of mandates in the relevant local government body, the territorial election commission, within one month from the date of the initial elections, shall appoint by-elections for members of local government bodies.

2. By-elections shall be held in accordance with the rules established by this Constitutional Law for initial elections.

Article 124. Re-run of election of members of the local self-government bodies

1. If elections have been declared null and void, the territorial election commission shall take a decision on conduct of the re-run of election. Voting shall be conducted in the same polling stations under the same voter registers that have been compiled for the conduct of initial election.

2. Re-run of election shall be conducted not later than within one month since the initial elections. Electoral campaign, which have been foreseen for the re-run of election, shall be conducted according to the rules stipulated by this Constitutional Law.

3. Local mass media shall be informed about conduct of the re-run of election.

4. (excluded by the Constitutional Law of RK dated April 14, 2004 № 545-II).
Footnote. Article 124 is with the changes introduced by the Constitutional Law of RK dated May 6, 1999 № 375-I; dated 14 April, 2004 № 545.

Article 125. Establishment and publication of the election results of members of the local self-government body

1. The election results shall be established on the meeting of the territorial election commission on the basis of the protocols of the precinct election commissions not later than within three days from the date of elections. The protocols on the election results shall be signed by the chairperson and members of the territorial commission.

1-1. The candidates who according to the available mandates have collected the majority of votes of the voters who have taken part in voting in comparison with other candidates shall be considered as elected members to the local self-government bodies.

2. Other issues on the establishment and publication of the election results shall be solved according to the rules stipulated in the General part of this Constitutional Law.

Footnote. Article 125 is with the changes introduced by the Constitutional Law of RK dated May 6, 1999 № 375-I.

Article 126. Registration of members of local government bodies

1. The relevant territorial election commission, on the basis of the protocols of the precinct election commissions, shall register the elected members of local government bodies within three days from the day of the election.

2. The relevant territorial election commission upon the recommendation of a precinct election commission or citizens' appeals may recognize the election of members of local government bodies as invalid, if during the elections, or when counting votes, or determining the election results there were violations of this Constitutional Law, and refuse to register members of local government bodies. At that, this decision of the territorial election commission within five days from the date of its adoption may be appealed by candidates to the court, which makes a decision within ten days.

Article 127. Conduct of elections for members of local government bodies instead of those dropped out

1. Elections of members of local government bodies instead of those dropped out shall be conducted in accordance with the rules established by this Constitutional Law for regular elections. At the same time, the timing of electoral events shall be determined by the relevant territorial election commission.

2. For a year before the expiration of the term of office of the local government body, established by the legislation of the Republic of Kazakhstan, the election of a member of the local government body instead of the one who has dropped out shall not be held.

Footnote. Article 127 as amended by the Constitutional Law of the Republic of Kazakhstan dated April 14, 2004 № 545.

Chapter 15. Concluding and transitory provisions

Article 128. Appointment of election of deputies of Parliament of the first convocation

Footnote. Article 128 shall be excluded by the Constitutional Law of the Republic of Kazakhstan dated 14.04.2004 № 545.

Article 129. The order for the election of deputies of the Senate of Parliament of a new convocation at early elections

1. Electoral campaign at elections of deputies of the Senate of the new convocation in case of conduct of early election, except for the conduct of voting, establishment of the election result s and determination of the term of office of the Senate deputies, shall be conducted according to this Constitutional Law.

2. Voting at elections of the deputies of Senate of the new convocation at the joint session of electors - deputies of Maslikhats of the oblast (city of the republican status, the capital) shall be conducted simultaneously for two mandates of the Senate deputies.

3. The territorial election commission shall distribute all registered candidates in the ballot in the alphabetic order. Two empty spaces to mark votes for any candidate shall be placed to the right of the candidates’ surnames. One empty space shall be fixed to mark a candidate to be elected for the six year term and the other empty space for a candidate to be elected for the three year term.

4. At voting the elector shall put any mark in two empty spaces to the right of surnames of those candidates for whom he/she casts the vote, accordingly, one mark in the empty space for the election for six years and the other mark in the empty space for the election for three years.

5. Vote count and determination of the results shall be conducted separately in two mandates of the Senate deputies.

6. The candidates who have received more than fifty percent of votes of the total number of electors who have taken part in voting shall be considered as elected at elections of the Senate deputies of the new convocation.

7. If the Senate deputies have not been elected in the first run of voting, the voting shall be rerun. The rerun of a vote shall be conducted under different ballots, one ballot for voting for the candidate to be elected for six years and the other for the candidate to be elected for three years. The ballot shall include two candidates who have received the majority of votes of electors who have taken part in voting. The candidate who has received the larger number of votes of the electors in comparison with the other candidate shall be considered as elected.

Footnote. Article 129 is in edition of the Constitutional Law of RK dated April 14, 2004 № 545-II.

Article 130. Terms of elections of maslikhat deputies

Footnote. Article 130 shall be excluded by the Constitutional Law of the Republic of Kazakhstan dated 14.04.2004 № 545.

Article 130-1. Terms of election of maslikhat deputies

Maslikhat deputies shall be elected on the basis of a proportional election system from January 1, 2019 if the grounds provided for by this Constitutional Law occur.

Until that time, the relevant provisions of this Constitutional Law shall be in the previous wording.

Footnote. Chapter 15 shall be supplemented by Article 130-1 in accordance with the Constitutional Law of the Republic of Kazakhstan dated 29.06.2018 № 162-VI (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication).

Article 131. Terms of election of members of other local government bodies

Elections of local government bodies stipulated by the Constitution of the Republic, other than maslikhats, shall be appointed respectively by region, city (cities of republican significance and the capital of the Republic) election commissions after the introduction of the law determining the status and powers of local government bodies.

Footnote. Article 131, as amended by the Constitutional Law of the Republic of Kazakhstan dated June 19, 2007 № 268 (shall be enforced from the date of its official publication).

Article 132. Features of control over expenditure of funds of the republican budget during elections of the Parliament of the first convocation

Footnote. Article 132 shall be excluded by the Constitutional Law of the Republic of Kazakhstan dated 14.04.2004 № 545.

Article 133. Entry into force and effect of this Constitutional Law

This constitutional law:

1) shall be enforced from the date of publication;

2) shall apply to legal relations arising after the enactment of this Constitutional Law.

To suspend until January 1, 2019 the effect of paragraph 3 of Article 19, having established that during the period of suspension this paragraph shall be effective as follows:

"3. The Chairperson, members of the Central Election Commission and the staff shall exercise authority on a professional, permanent basis.

The chairman of the election commission shall represent the interests of the commission in court and other state bodies, and also shall have the right to delegate authority to represent the interests of the election commission to other persons by issuing an appropriate power of attorney. ".

To suspend until January 1, 2021, the effect of:

1) in Article 59:

of parts one, two, three and four of paragraph 2, having established that during the period of suspension the parts one, two and three shall be effective as follows:

"The candidate and his (her) spouse (spouse) before registration shall submit income and property declarations to state revenue authorities at the place of residence on the first day of the month of the commencement of the nomination period established in accordance with this Constitutional Law, in the manner and form, established by the authorized state body of the Republic of Kazakhstan, providing leadership in the field of ensuring the revenues from taxes and other obligatory payments to the budget.

The accuracy of information on income and property declared by the candidate and his (her) spouse (spouse) shall be checked by the state revenue authorities within fifteen days from the date of registration of the candidate.

At the same time, organizations that have received the request of the state revenue authorities to submit information on the income and property of a candidate and his (her) spouse (spouse) shall be obliged to submit the requested information within four days from the day the request was received.";

of subparagraph 4-2) of paragraph 5, having established that during the period of suspension this subparagraph shall be effective as follows:

“4-2) certificates of the state revenue authority on the submission of income and property declarations by the candidate and his (her) spouse;”;

of part one of subparagraph 3-1) of paragraph 7, having established that during the suspension period this part shall be effective as follows:

"3-1) shall cancel the decision on the registration of a candidate in the event that at the time of filing a declaration the information on incomes and property declared by the candidate or his (her) spouse (spouse) was unreliable in accordance with the legislation of the Republic of Kazakhstan on combating corruption.";

2) in Article 73:

parts two, three and four of paragraph 2, having established that during the period of suspension these parts shall be effective as follows:

"The candidate and his (her) spouse (spouse) before registration shall submit income and property declarations to state revenue authorities at the place of residence on the first day of the month of the commencement of the nomination period established in accordance with this Constitutional Law, in the manner and form, established by the authorized state body of the Republic of Kazakhstan, providing leadership in the field of ensuring revenues from taxes and other obligatory payments to the budget.

The accuracy of information on income and property, declared by the candidate and his (her) spouse (spouse) shall be checked by the state revenue authorities within fifteen days from the date of registration of the candidate.

At the same time, organizations that have received the requests of the state revenue authorities to submit information on the income and property of a candidate and his (her) spouse (spouse) shall be obliged to submit the requested information within four days from the day the request was received.";

of subparagraph 4-2) of paragraph 4, having established that during the period of suspension this subparagraph shall be effective as follows:

“4-2) certificates of the state revenue authority on submission of income and property declarations by the candidate and his (her) spouse;”;

of subparagraph 3-2) of paragraph 5, having established that during the period of suspension this subparagraph shall be effective as follows:

“3-2) certificates of the state revenue authority on submission of income and property declarations by the candidate and his (her) spouse;";

of part one of subparagraph 3-1) of paragraph 6, having established that during the suspension period this part shall be effective as follows:

"3-1) shall cancel the decision on the registration of a candidate in the event that at the time of filing a declaration the information on incomes and property declared by the candidate or his (her) spouse (spouse) was unreliable in accordance with the legislation of the Republic of Kazakhstan on combating corruption.";

3) in Article 89:

of paragraph 2, having established that during the period of suspension this paragraph shall be effective as follows:

"2. The candidate and his (her) spouse (s) before registration shall submit income and property declarations to state revenue authorities at the place of residence on the first day of the month of the beginning of the nomination period, established in accordance with this Constitutional Law, in the manner and form, established by the authorized state body of the Republic of Kazakhstan, which exercises leadership in the sphere of ensuring revenues from taxes and other obligatory payments to the budget.

The accuracy of information on income and property declared by a candidate nominated by a political party and his (her) spouse (spouse) shall be checked by the state revenue authorities within fifteen days from the date of registration of the party list.

At the same time, organizations that have received the requests of state revenue authorities to submit information on the income and property of a candidate nominated by a political party and his (her) spouse (spouse) shall be obliged to submit the requested information within four days from the date of receipt of the request.

The accuracy of information on incomes and property declared by the candidate nominated by the Council of the Kazakhstan People’s Assembly and his (her) spouse (spouse) shall be checked by the state revenue authorities within three days from the date of registration of the candidate.

At the same time, organizations that have received the requests of the state revenue authorities to submit information on the income and property of a candidate nominated by the Council of the Kazakhstan People’s Assembly and his (her) spouse (spouse) shall be obliged to submit the requested information within two days from the day the request was received.";

of subparagraph 4) of paragraph 3, having established that during the period of suspension this subparagraph shall be effective as follows:

“4) certificates of the state revenue authority on submission of income and property declarations by the candidate and his (her) spouse;";

subparagraph 4) of paragraph 5, having established that during the period of suspension this subparagraph shall be effective as follows:

"4) certificates of the state revenue authority on submission of income and property declarations by the candidate nominated by the Council of the Kazakhstan People’s Assembly and his (her) spouse (spouse).";

paragraph six of part one of subparagraph 5) and paragraph seven of part one of subparagraph 6) of paragraph 6, having established that during the period of suspension these paragraphs shall be effective as follows:

“identifying the inaccuracy of information about incomes and property declared by the person included in the party list and his (her) spouse (spouse) in accordance with the legislation of the Republic of Kazakhstan on combating corruption;";

“in case of detection, at the time of filing the declaration, of inaccuracy of information about incomes and property declared by the candidate or his (her) spouse (spouse) in accordance with the legislation of the Republic of Kazakhstan on combating corruption;”;

4) in Article 104:

paragraph 1-1, having established that during the period of suspension this paragraph shall be effective as follows:

"1-1. The candidate, included in the party list, and his (her) spouse (s) before the registration shall submit income and property declarations to the state revenues authorities at the place of residence on the first day of the month of the beginning of the nomination period established in accordance with this Constitutional law, in the manner and form, established by the authorized state body of the Republic of Kazakhstan, exercising leadership in the field of ensuring revenues from taxes and other mandatory payments to the budget.

The accuracy of information on income and property declared by the candidate and his (her) spouse (spouse) shall be checked by the state revenue authorities within fifteen days from the date of registration of the candidate.

At the same time, organizations that have received the request of state revenue authorities to submit information on the income and property of a candidate and his (her) spouse (spouse) shall be obliged to submit the requested information within four days from the date of receipt of the request.";

subparagraph 5) of paragraph 2, having established that during the period of suspension this subparagraph shall be effective as follows:

“5) certificates of the state revenue authority on submission of income and property declarations by the candidate and his (her) spouse;";

of part one of subparagraph 3-1) of paragraph 6, having established that during the suspension period this part shall be effective as follows:

"3-1) shall decide to exclude a person, included in the party list from this list in the following cases:

incompliance of the person, included in the party list with the requirements for the candidate, imposed by the Constitution of the Republic of Kazakhstan and this Constitutional Law;

identifying, at the time of filing the declaration, the inaccuracy of information about incomes and property declared by the candidate or his (her) spouse (spouse) in accordance with the legislation of the Republic of Kazakhstan on combating corruption;

the use by a person, included in a party list, of official position in his election campaign;

holding of election campaign by the person, included in the party list before the end of the period of registration of the party list;

establishment by the court of the facts of bribing of voters by a person, included in the party list or his authorized representatives;

in other cases, established by this Constitutional Law. ";

5) in Article 118:

paragraph 1-1, having established that during the period of suspension this paragraph shall be effective as follows:

"1-1. The candidate and his (her) spouse (s) before the registration shall submit income and property declarations to the state revenue authorities at the place of residence on the first day of the month of the beginning of the nomination period, established in accordance with this Constitutional Law, in the manner and form, established by the authorized state body of the Republic of Kazakhstan, providing leadership in the field of ensuring revenues from taxes and other mandatory payments to the budget.

The accuracy of information on income and property declared by the candidate and his (her) spouse (spouse) shall be checked by the state revenue authorities within fifteen days from the date of registration of the candidate.

At the same time, organizations that have received the requests of the state revenue authorities to submit information on the income and property of a candidate and his (her) spouse (spouse) shall be obliged to submit the requested information within four days from the day the request was received.";

subparagraph 5) of paragraph 2, having established that during the period of suspension this subparagraph shall be effective as follows:

"5) certificates of the state revenue authority on submission of income and property declarations by the candidate and his (her) spouse.";

subparagraph 4) of paragraph 3, having established that during the period of suspension this subparagraph shall be effective as follows:

"4) certificates of the state revenue authority on submission of income and property declarations by the candidate and his (her) spouse.";

of part one of subparagraph 3-1) of paragraph 6, having established that during the suspension period this part shall be effective as follows:

"3-1) shall cancel the decision on the registration of a candidate in the event that at the time of filing a declaration the information on incomes and property declared by the candidate or his (her) spouse (spouse) was unreliable in accordance with the legislation of the Republic of Kazakhstan on combating corruption.

Suspend until January 1, 2025, the operation of Paragraphs 1 and 2 of Article 113-1 of this Constitutional Law, establishing that during the period of suspension these paragraphs are valid in the following wording:

"1. The grounds for calling elections shall be:

1) the end of the term of office of the akim of the city of district significance, village, township, or rural district established by law;

2) the decision of the maslikhat to establish a list of pilot regions and the date for the election of the akim of the district, the city of regional significance;

3) early termination of the powers of the akim of a district, a city of regional significance, a city of district significance, a village, a township, a rural district or an entity, a change in the boundaries (accession, separation or division) of administrative-territorial units in cases established by law.

When forming, or changing the boundaries (attaching, separating or separating) of an administrative-territorial unit, elections shall be called only in the newly created administrative-territorial unit.

2. Elections of the akim of the district, city of regional significance shall be appointed by the relevant territorial election commission at least fifty days before the date of the election of the akim of the district, city of regional significance, established by the decision of the maslikhat.

Elections of the akim of the city of district significance, village, township, or rural district shall be appointed by the relevant territorial election commission at least fifty days before the expiration of the term of the akim.

Elections of the akim of the district, city of regional significance must be held on the day established by the decision of the maslikhat, except for the cases specified in the first part of paragraph 6 of Article 113-3 and Article 113-9 of this Constitutional Law.

Elections of the akim of a city of district significance, a village, a township, or a rural district must be held at least ten days before the expiration of the term of his powers established by law, except for cases specified in part one of paragraph 6 of Article 113-3 and Article 113-9 of this Constitutional law.

Footnote. Article 133, as amended by the Constitutional Law of the Republic of Kazakhstan dated 13.03.2017 № 52-VI (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication); dated 15.06.2017 № 75-VI (shall be enforced from the date of its first official publication); dated 29.06.2018 № 162-VI (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication); dated 30.12.2019 № 296-VI (shall be enforced from 01.01.2020); dated 05.11.2022 № 156-VII (shall come into effect from 01.01.2023).

President of the Republic of Kazakhstan

Қазақстан Республикасындағы сайлау туралы

Қазақстан Республикасының 1995 жылғы 28 қыркүйектегі N 2464 Конституциялық заңы.

МАЗМҰНЫ

Ескерту. Тақырыбы жаңа редакцияда, кiрiспе алынып тасталды, мәтінде "Осы Жарлық", "осы Жарлықтың", "осы Жарлықта", "осы Жарлыққа", "осы Жарлықты", "осы Жарлықпен" деген сөздер тиiсiнше "Осы Конституциялық заң", "Осы Конституциялық заңда", "осы Конституциялық заңға", "осы Конституциялық заңның", "осы Конституциялық заңды", "осы Конституциялық заңмен" деген сөздермен ауыстырылды - ҚР 1999.05.06 № 375 Конституциялық заңымен.
Ескерту. Конституциялық заңның бүкіл мәтіні бойынша, 14-тарауды қоспағанда, "жергілікті өзін-өзі басқару органдары мүшелерінің", "жергілікті өзін-өзі басқару органдарының мүшелерін", "жергілікті өзін-өзі басқару органына мүше", "жергілікті өзін-өзі басқару органдары мүшелігіне", "жергілікті өзін-өзі басқару органдарының мүшелігіне", "жергілікті өзін-өзі басқару органының мүшелігіне", "жергілікті өзін-өзі басқару органдары мүшелерін", "жергілікті өзін-өзі басқару органдарының мүшелері", "жергілікті өзін-өзі басқару органдарының мүшелеріне", "жергілікті өзін-өзі басқару органдары мүшесінің", "жергілікті өзін-өзі басқару органдары мүшесін", "жергілікті өзін-өзі басқару органының мүшесі" деген сөздер тиісінше "өзге де жергілікті өзін-өзі басқару органдары мүшелерінің", "өзге де жергілікті өзін-өзі басқару органдарының мүшелерін", "өзге де жергілікті өзін-өзі басқару органына мүше", "өзге де жергілікті өзін-өзі басқару органдары мүшелігіне", "өзге де жергілікті өзін-өзі басқару органдарының мүшелігіне", "өзге де жергілікті өзін-өзі басқару органының мүшелігіне", "өзге де жергілікті өзін-өзі басқару органдары мүшелерін", "өзге де жергілікті өзін-өзі басқару органдарының мүшелері", "өзге де жергілікті өзін-өзі басқару органдарының мүшелеріне", "өзге де жергілікті өзін-өзі басқару органдары мүшесінің", "өзге де жергілікті өзін-өзі басқару органдары мүшесін", "өзге де жергілікті өзін-өзі басқару органының мүшесі" деген сөздермен ауыстырылды - ҚР 2007.06.19 № 268 (ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Конституциялық заңымен.

1. Жалпы бөлiм

1-тарау. Жалпы ережелер

1-бап. Осы Конституциялық заңмен реттелетін қатынастар

Осы Конституциялық заң Қазақстан Республикасының Президентін, Қазақстан Республикасы Парламенті Сенатының және Мәжiлiсiнің, мәслихаттардың депутаттарын, аудандардың, облыстық маңызы бар қалалардың, аудандық маңызы бар қалалардың, ауылдардың, кенттердің, ауылдық округтердің әкімдерін және өзге де жергілікті өзін-өзі басқару органдарының мүшелерін сайлауға дайындық және оны өткiзу кезінде, сондай-ақ бірмандаттық аумақтық сайлау округтері бойынша сайланған Парламент Мәжілісі мен мәслихаттардың депутаттарын кері шақырып алу кезiнде туындайтын қатынастарды реттейдi және Республика азаматтарының ерiк бiлдiру бостандығын қамтамасыз ететiн кепiлдiктердi белгiлейдi.

Ескерту. 1-бап жаңа редакцияда – ҚР 05.11.2022 № 156-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Конституциялық заңымен.

2-бап. Сайлау бостандығы

Республикадағы сайлау Республика азаматының сайлау және сайлану құқығын еркiн жүзеге асыруына негiзделедi.

3-бап. Сайлау құқығы принциптерi

1. Республика Президентiн, Парламентi Мәжiлiсiнiң және мәслихаттарының депутаттарын, аудандар, облыстық маңызы бар қалалар, аудандық маңызы бар қалалар, ауылдар, кенттер, ауылдық округтер әкімдерін (бұдан әрі осы Конституциялық заңның мәтіні бойынша – әкімдерді), өзге де жергілікті өзін-өзі басқару органдарының мүшелерін сайлау жалпыға бiрдей, тең және төте сайлау құқығы негiзiнде жасырын дауыс беру жағдайында өткiзiледi.

2. Республика Парламентi Сенатының депутаттарын сайлау жанама сайлау құқығы негiзiнде жасырын дауыс беру жағдайында өткiзiледi.

3. Республика азаматтарының сайлауға қатысуы ерiктi болып табылады. Азаматты сайлауға қатысуға немесе қатыспауға мәжбүрлеуге, сондай-ақ оның еркiн бiлдiрудi шектеуге ешкiмнiң де құқығы жоқ.

4. Сайлауға дайындық және оны өткізу кезінде шетелдің араласуына жол берілмейді.

Ескерту. 3-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 1999.05.06 № 375; өзгеріс енгізілді – ҚР 24.05.2021 № 41-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 05.11.2022 № 156-VII (01.01.2023 бастап қолданысқа енгізіледі) Конституциялық заңдарымен.

4-бап. Жалпыға бiрдей сайлау құқығы

1. Жалпыға бiрдей белсендi сайлау құқығы - Республиканың он сегiз жасқа жеткен азаматтарының тегiне, әлеуметтiк, лауазымдық және мүлiктiк жағдайына, жынысына, нәсiлiне, ұлтына, тiлiне, дiнге көзқарасына, нанымына, тұрғылықты жерiне немесе кез келген өзге жағдаяттарға қарамастан, сайлауда дауыс беруге қатысу құқығы.

2. Бәсең сайлау құқығы – Қазақстан Республикасы азаматтарының Президент, Парламент, мәслихат депутаты, әкім немесе өзге де жергiлiктi өзiн-өзi басқару органының мүшесі болып сайлану құқығы.

3. Сайлауға сот iс-әрекетке қабілетсiз деп таныған, сондай-ақ сот үкiмiмен бас бостандығынан айыру орындарында отырған азаматтар қатыспайды.

4. Мыналар:

1) сотталғандығы белгіленген тәртіппен өтелмеген немесе алып тасталмаған адам;

Ескертпе!
ҚР Конституциялық Сотының 20.09.2023 № 28-НҚ нормативтік қаулысын қараңыз.

2) сыбайлас жемқорлық қылмыс және сыбайлас жемқорлық құқық бұзушылық жасаудағы кінәсін сот заңда белгіленген тәртіппен таныған адам Қазақстан Республикасының Президенттігіне, Қазақстан Республикасы Парламентінің, мәслихаттардың депутаттығына, әкім болуға кандидат, сондай-ақ өзге де жергілікті өзін-өзі басқару органдары мүшелігіне кандидат бола алмайды.

Ескерту. 4-бапқа өзгерiс енгізілді - ҚР 1998.05.08 № 222, 1999.05.06 № 375, 2004.04.14 № 545, 2005.04.15 № 44, 2009.02.09 № 124-IV (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-баптан қараңыз); 24.05.2021 № 41-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 05.11.2022 № 156-VII (01.01.2023 бастап қолданысқа енгізіледі) Конституциялық заңдарымен.

5-бап. Тең сайлау құқығы

1. Сайлаушылар Президентті, Парламент Мәжілісі мен мәслихаттардың депутаттарын сайлауға, сондай-ақ әкімдерді сайлауға тең негіздерде қатысады әрі олардың әрқайсысының бір сайлау бюллетеніне тиісінше бір дауысы болады.

2. Сайлаушылар Республиканың өзге де жергілікті өзін-өзі басқару органдарының мүшелерін сайлауға тең негiздерде қатысады әрi олардың әрқайсысының тең дауыс саны болады.

3. Кандидаттардың сайлауға тең құқықтармен және шарттармен қатысуына кепiлдiк берiледi.

Ескерту. 5-бапқа өзгерiс енгізілді - ҚР 1999.05.06 № 375, 2004.04.14 № 545, 2007.06.19 № 268 (ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі); 24.05.2021 № 41-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 05.11.2022 № 156-VII (01.01.2023 бастап қолданысқа енгізіледі) Конституциялық заңдарымен.

6-бап. Төте сайлау құқығы

Республика Президентiн, Парламентi Мәжiлiсiнiң және мәслихаттарының депутаттарын, әкімдерді, өзге де жергілікті өзін-өзі басқару органдарының мүшелерін азаматтар тiкелей сайлайды.

Ескерту. 6-бапқа өзгеріс енгізілді – ҚР 24.05.2021 № 41-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 05.11.2022 № 156-VII (01.01.2023 бастап қолданысқа енгізіледі) Конституциялық заңдарымен.

7-бап. Жанама сайлау құқығы

1. Парламент Сенатының депутаттарын сайлауға таңдаушылар - мәслихаттардың депутаты болып табылатын Республика азаматтары қатысады.

2. Таңдаушылар Сенат депутаттарын сайлауға тең негiздерде қатысады әрi олардың әрқайсысының Сенат депутатын сайлаған кезде бiр дауысы болады.

3. Алып тасталды - ҚР 1998.05.08 № 222 Конституциялық заңымен.
Ескерту. 7-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 1998.05.08 № 222 Конституциялық заңымен.

8-бап. Жасырын дауыс беру

Республика Президентiн, Парламентiнiң және мәслихаттарының депутаттарын, әкімді, өзге де жергілікті өзін-өзі басқару органдарының мүшелерін сайлауда жасырын дауыс берiледi әрi сайлаушылардың еркiн бiлдiруiне қандай да болсын бақылау жасау мүмкiндiгiне жол берiлмейдi.

Ескерту. 8-бапқа өзгеріс енгізілді – ҚР 24.05.2021 № 41-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 05.11.2022 № 156-VII (01.01.2023 бастап қолданысқа енгізіледі) Конституциялық заңдарымен.

9-бап. Сайлау жүйелері

1. Президентті, Парламент Сенатының депутаттарын сайлау кезінде мынадай:

дауыс беруге қатысқан сайлаушылар (таңдаушылар) дауысының елу пайызынан астамын жинаған;

қайта дауыс беру кезiнде басқа кандидатпен салыстырғанда дауыс беруге қатысқан сайлаушылардың (таңдаушылардың) дауыс санының көпшiлiгiн жинаған кандидат сайланды деп есептеледі.

2. Парламент Мәжілісінің депутаттары аралас сайлау жүйесі бойынша: біртұтас жалпыұлттық сайлау округінің аумағы бойынша пропорционалды өкілдік ету жүйесі бойынша, сондай-ақ бірмандаттық аумақтық сайлау округтері бойынша сайланады.

Бірмандаттық аумақтық сайлау округтері бойынша Парламент Мәжілісінің депутаттарын сайлау кезінде, егер дауыс беруге қатысқан сайлаушылардың көпшілігі басқа кандидаттарға қарағанда оның кандидатурасын жақтап дауыс берсе, кандидат сайланды деп есептеледі.

3. Облыстар, республикалық маңызы бар қалалар және астана мәслихаттарының депутаттары аралас сайлау жүйесі бойынша сайланады: біртұтас аумақтық сайлау округінің аумағы бойынша пропорционалды өкілдік ету жүйесі бойынша – депутаттардың жартысы, сондай-ақ бірмандаттық аумақтық сайлау округтері бойынша екінші жартысы сайланады.

Бірмандаттық аумақтық сайлау округтері бойынша облыстар, республикалық маңызы бар қалалар және астана мәслихаттарының депутаттарын сайлау кезінде, егер дауыс беруге қатысқан сайлаушылардың көпшілігі басқа кандидаттарға қарағанда оның кандидатурасын жақтап дауыс берсе, кандидат сайланды деп есептеледі.

Облыстардың, республикалық маңызы бар қалалардың және астананың мәслихаттары депутаттары мандаттарының саны тақ болған жағдайда, жартысынан асатын мандат бірмандаттық аумақтық сайлау округі бойынша сайланады.

4. Аудандар мен облыстық маңызы бар қалалар мәслихаттарының депутаттары бірмандаттық аумақтық сайлау округтері бойынша сайланады.

Аудандар мен облыстық маңызы бар қалалар мәслихаттарының депутаттарын сайлау кезінде басқа кандидаттармен салыстырғанда дауыс беруге қатысқан сайлаушылар даусының көпшілігін жинаған кандидат сайланды деп есептеледі.

5. Әкімді сайлау кезінде басқа кандидаттармен салыстырғанда дауыс беруге қатысқан сайлаушылар даусының көпшілігін жинаған кандидат сайланды деп есептеледі.

6. Өзге де жергілікті өзін-өзі басқару органдарының мүшелерін сайлау кезінде басқа кандидаттарға қарағанда дауыс беруге қатысқан сайлаушылардың көпшілігі дауыс берген кандидаттар сайланды деп есептеледі.

Ескерту. 9-бап жаңа редакцияда – ҚР 05.11.2022 № 156-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Конституциялық заңымен.

2-тарау. Сайлау органдары

10-бап. Сайлау органдары, олардың жүйесi мен өкiлеттiктерiнiң мерзiмi

1. Қазақстан Республикасында сайлауды әзiрлеу мен өткiзудi ұйымдастыратын мемлекеттiк сайлау органдары сайлау комиссиялары болып табылады.

2. Сайлау комиссияларының бiртұтас жүйесiн мыналар құрайды:

1) Республиканың Орталық сайлау комиссиясы;

2) аумақтық сайлау комиссиялары;

2-1) округтік сайлау комиссиялары;

3) алып тасталды – ҚР 29.06.2018 № 162-VІ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Конституциялық заңымен.

4) учаскелiк сайлау комиссиялары.

3. Парламент Мәжілісінің депутаттарын сайлау жөніндегі аумақтық және округтік сайлау комиссияларын – Орталық сайлау комиссиясы, ал мәслихаттардың депутаттарын сайлау жөніндегі округтік сайлау комиссияларын және учаскелік сайлау комиссияларын тиісті аумақтық сайлау комиссиялары құрады.

Егер бірмандаттық аумақтық сайлау округтері бойынша округтердің шекаралары әкімшілік аумақтық бірліктердің шекараларымен тұспа-тұс келсе, округтік сайлау комиссиялары құрылмайды, олардың өкілеттіктерін аумақтық сайлау комиссиялары жүзеге асырады.

Орталық сайлау комиссиясын қоспағанда, сайлау комиссияларының құрамдарын тиісті мәслихаттар қалыптастырады.

Сайлау комиссияларының өкілеттiк мерзiмi бес жылды құрайды.

Аумақтық, округтік және учаскелік сайлау комиссияларының мүшелерін саяси партиялардың ұсыныстары негізінде тиісті мәслихаттар сайлайды.

Әрбiр саяси партия тиiстi сайлау комиссиясының құрамына бiр кандидатура ұсынуға құқылы. Саяси партия сайлау комиссиясының құрамына осы саяси партияның мүшелерi болып табылмайтын кандидатураларды ұсынуға құқылы.

Мәслихат белгiлеген, сайлау комиссияларын құру мерзiмiне дейiн он бес күннен кем болмауға тиiс мерзiмде саяси партиялардың ұсыныстары болмаған жағдайда, мәслихаттар сайлау комиссиясын өзге қоғамдық бiрлестiктердiң және жоғары тұрған сайлау комиссияларының ұсынысы бойынша сайлайды.

Сайлау комиссиясының құрамына ұсынылатын адамдар оның жұмысына қатысуға келісетіні туралы өтiнiштерiн қоса бередi. Сайлау комиссиясының төрағасы, төрағасының орынбасары, хатшысы сайлау комиссиясының отырысында сайланады.

Аумақтық сайлау комиссияларының мәслихаттар сайлайтын мүшелері Орталық сайлау комиссиясы бекіткен біліктілік талаптарына сәйкес келуге тиіс.

Сайлау комиссияларының жаңа құрамын қалыптастыру сайлау комиссияларының өкілеттiк мерзiмi аяқталардан кемінде екi ай бұрын басталады және олардың өкілеттiк мерзiмiнің бiтуіне үш күн қалғанда аяқталады.

Сайлау комиссияларының құрамдарын қалыптастыратын органдар сайлау комиссияларының өкілеттiк мерзiмi iшiнде олардың құрамына өзгерiстер енгiзуге құқылы.

4. Сайлау комиссияларының құрамын қалыптастыру туралы шешiмдер, олардың құрамы мен орналасқан жерi бұқаралық ақпарат құралдарында хабарланады.

5. Сайлау комиссияларының өз құзыретiнiң шегiнде қабылдаған шешiмдерi тиiстi аумақтағы барлық мемлекеттiк органдардың, ұйымдардың, жергiлiктi өзiн-өзi басқару органдарының, сондай-ақ олардың лауазымды адамдарының орындауы үшiн мiндеттi.

6. Сайлау комиссиялары өз өкiлеттiктерiн жүзеге асыруы кезінде олардың қызметіне араласуға жол берілмейді.

7. Сайлау комиссиясының қызметi сайлау комиссиясын құратын органның шешiмi бойынша немесе Орталық сайлау комиссиясының өтініші негiзiнде сот шешiмiмен тоқтатылуы мүмкiн.

8. Сайлау комиссиясының мүшесiн, осы Конституциялық заңның 19-бабының 6 және 7-тармақтарында көрсетiлген жағдайларды қоспағанда, өкiлеттiктерiнен айыруға болмайды.

Ескерту. 10-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 2004.04.14 № 545; 15.06.2017 № 75-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі); 29.06.2018 № 162-VІ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 05.11.2022 № 156-VII (01.01.2023 бастап қолданысқа енгізіледі) Конституциялық заңдарымен.

11-бап. Республиканың Орталық сайлау комиссиясы

1. Орталық сайлау комиссиясы Республика сайлау комиссияларының бiртұтас жүйесiне басшылық етедi және тұрақты жұмыс iстейтiн орган болып табылады.

2. Орталық сайлау комиссиясы комиссияның Төрағасынан және алты мүшесінен тұрады.

Орталық сайлау комиссиясы Төрағасының орынбасары мен хатшысы комиссияның отырысында сайланады.

3. Алып тасталды - ҚР 2007.06.19 № 268 (ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі)Конституциялық заңымен.

4. Орталық сайлау комиссиясының өз аппараты болады.

4-1. Орталық сайлау комиссиясының қарамағында ведомстволық бағынысты ұйымдары болады, олардың функциясына аумақтық сайлау комиссияларының ұйымдастырушылық қызметіне жәрдемдесу және оның сайлау қызметінде ақпараттық-коммуникациялық инфрақұрылым объектілерін, интернет-ресурсты құруды, дамытуды, енгізуді, қолдап отыруды, оларға әкімшілік жүргізуді, пайдалануды және жүйелік-техникалық қызмет көрсетуді қамтамасыз ету, материалдық-техникалық қамтамасыз ету, сондай-ақ сайлаушылардың құқықтық мәдениетін арттыру саласындағы жұмыстарды ұйымдастыру, үйлестіру және қамтамасыз ету, сайлауды ұйымдастырушыларды және сайлау процесіне басқа да қатысушыларды үйрету кіреді.

5. Орталық сайлау комиссиясы мен оның аппаратын ұстауға жұмсалатын шығыстар республикалық бюджеттен қаржыландырылады.

Ескерту. 11-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 2007.06.19 № 268 (ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі), 2009.02.09 № 124-IV (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-баптан қараңыз); 15.06.2017 № 75-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі); 29.06.2018 № 162-VІ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 05.11.2022 № 156-VII (01.01.2023 бастап қолданысқа енгізіледі) Конституциялық заңдарымен.

12-бап. Республиканың орталық сайлау комиссиясының өкiлеттiктерi

Орталық сайлау комиссиясы:

1) Республиканың аумағында сайлау туралы заңдардың атқарылуына бақылауды жүзеге асырады; олардың бiрыңғай қолданылуын қамтамасыз етедi; өзiнiң құзыретi шегiнде бүкiл Республика аумағында мiндеттi шешiмдер қабылдайды;

2) Президент пен Парламент Мәжiлiсi депутаттарының сайлауын әзiрлеу мен өткiзудi ұйымдастырады; Парламент Сенаты депутаттарының сайлауын ұйымдастыру мен өткiзуге басшылық етедi;

2-1) саяси партияларды Парламент Мәжiлiсi депутаттарының және мәслихаттар депутаттарының партиялық тiзiмдер бойынша сайланатын бір бөлiгiн сайлауға қатысуға жіберу туралы мәселені қарайды;

2-2) бірмандаттық аумақтық сайлау округтері бойынша Парламент Мәжілісінің депутаттарын сайлау бойынша сайлау округтерін құрады және олардың шекараларын белгілейді, бұқаралық ақпарат құралдарында сайлау округтерінің тізімін және олардың шекаралары туралы мәліметтерді жариялайды;

3) алып тасталды - ҚР 2007.06.19 № 268 (ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Конституциялық заңымен;
3-1) алып тасталды - ҚР 2004.04.14 № 545 Конституциялық заңымен;

4) Орталық сайлау комиссиясы айқындайтын тәртіппен, аумақтық сайлау комиссиялары беретін бюджеттік өтінімдердің негізінде сайлау науқанын өткiзуге жұмсалатын шығыстардың мөлшерлi сметасын жасап, Республика Үкiметiне ұсынады;

5) Президенттi, Парламент депутаттарын сайлау жөніндегі, бірмандаттық аумақтық сайлау округтері бойынша сайланған Парламент Мәжілісінің депутаттарын кері шақырып алу жөніндегі сайлау комиссияларына басшылықты жүзеге асырады; олардың шешiмдерiнiң күшiн жояды және оларды тоқтата тұрады; сайлау науқанын өткізу үшін бөлiнген республикалық бюджет қаражатын олардың арасында бөледi; сайлау комиссияларының қызметi үшін қажеттi материалдық-техникалық жағдайлардың жасалуын бақылайды; сайлау комиссияларының шешiмдерi мен әрекеттерiне (әрекетсiздігіне) арыздар мен шағымдарды қарайды; сайлау туралы заңнаманы түсіндіруді ұйымдастырады; сайлау процесіне қатысушыларды оқытуды ұйымдастырады және өткізеді; саяси партиялардың өкiлдерiмен және сайлау процесіне басқа да қатысушылармен сайлауды ұйымдастыру және өткізу жөнiнде семинарлар өткiзедi; сайлау жүйелерi саласындағы халықаралық ынтымақтастықты жүзеге асырады;

6) Президенттi және партиялық тізімдер бойынша Парламент Мәжілісінің депутаттарын сайлау жөнiндегі дауыс беруге арналған бюллетеннiң нысаны мен мәтiнiн, Парламент Сенатының депутаттарын, бірмандаттық аумақтық сайлау округтері бойынша сайланатын Парламент Мәжілісінің депутаттарын, мәслихаттардың депутаттарын, әкімді және өзге де жергілікті өзін-өзі басқару органдарының мүшелерін сайлау жөнiндегі дауыс беруге арналған бюллетеньдердiң нысанын, оларды дайындау тәртiбiн, сондай-ақ қорғалу дәрежесiн, сайлаушылар (таңдаушылар) тiзiмдерiнiң, Президенттiкке кандидаттарды қолдайтын сайлаушылардың қолдарын жинауға, Сенаттың депутаттығына кандидаттарды қолдайтын таңдаушылардың қолдарын жинауға арналған және әкім болуға кандидаттарды қолдайтын сайлаушылардың қолдарын жинауға арналған қол қою парағының, өзге де сайлау құжаттарының нысандарын, дауыс беруге арналып, мөлдiр материалдан жасалған жәшiктердiң нысанын және сайлау комиссиялары мөрлерiнiң үлгiлерiн, сайлау құжаттарын сақтау тәртiбiн белгiлейдi; Президенттi және Парламент депутаттарын сайлау жөнiндегi сайлау бюллетеньдерiн дайындауды қамтамасыз етедi;

6-1) дауыс беру құқығына арналған есептен шығару куәліктерін жасауды ұйымдастырады, оларды беру және есепке алу тәртібін айқындайды;

6-2) кандидатура алып тасталған, кандидат етіп ұсыну туралы шешімнің күші жойылған, кандидаттарды, партиялық тізімдерді тіркеу туралы шешімнің күші жойылған жағдайларда сайлау бюллетеньдеріне өзгерістер енгізу тәртібін айқындайды;

7) сайлауды әзiрлеу мен өткiзуге байланысты мәселелер бойынша мемлекеттiк органдар мен ұйымдардың есебiн, сондай-ақ сайлау туралы заңдардың сақталуы мәселелерi бойынша қоғамдық бiрлестiктер органдарының хабарламасын тыңдауға хақылы;

8) Республика Президенттiгiне кандидаттарды тiркейдi, оларға тиiстi куәлiктер бередi, кандидаттарды тiркеу туралы бұқаралық ақпарат құралдарында хабар жариялайды;

9) Президенттi және Парламент депутаттарын сайлау жөнiндегi сайлау алдындағы науқанның барысы туралы сайлаушыларды хабарландырып отырады, мерзiм-мерзім ақпарат бюллетенін жариялайды;

10) Республика бойынша тұтас алғанда Президенттi және Парламент депутаттарын сайлау қорытындыларын шығарады, сайланған Президенттi және Парламенттiң депутаттарын тiркейдi, бұл туралы бұқаралық ақпарат құралдарында хабар жариялайды;

11) Президент сайлауы кезiнде қайта дауыс беру мен қайта сайлауды тағайындайды және өткiзiлуiн ұйымдастырады;

12) Парламент депутаттарының қайта сайлауын тағайындайды;

13) шығып қалғандардың орнына Парламент депутаттарының сайлауын тағайындайды;

14) мәслихаттардың кезектi және кезектен тыс сайлауын тағайындайды;

15) мәслихаттар депутаттарын, әкімді және өзге де жергiлiктi өзiн-өзi басқару органдарының мүшелерін сайлауды ұйымдастыру және өткізу кезінде аумақтық сайлау комиссиялары қызметiнің осы Конституциялық заңның талаптарына сәйкес келуін бақылауды жүзеге асырады және осы Конституциялық заңның бұзылуы анықталған кезде олардың шешiмдерiнің күшін жояды;

16) жаңа сайланымды қалыптастыру кезінде әкiмшiлiк-аумақтық бөлiнiс халқының мөлшерiне сәйкес олардан сайланатын мәслихаттар депутаттарының санын анықтайды;

16-1) Орталық сайлау комиссиясының ресми интернет-ресурсына сайлау заңдары жөнiндегi нормативтiк құқықтық актiлердi, сайлауды тағайындау мен өткізу туралы, сондай-ақ болып өткен сайлаудағы дауыстарды есептеу нәтижелерi туралы ақпаратты орналастырады;

16-2) Қазақстан Республикасының сайлаушы азаматтарының бiрыңғай электрондық Тізілімін жүргiзедi;

16-3) электрондық сайлау жүйесiн пайдалана отырып сайлау өткiзу кезiнде тиiстi сайлау комиссияларының мүшелеріне оны қолдануды үйретеді;

16-4) бұқаралық ақпарат құралдары арқылы халыққа сайлауда электрондық сайлау жүйесiн пайдалануды үйретудi ұйымдастырады;

16-5) консультативтік-кеңесші органдарды құрады;

16-6) сайлау алдындағы үгітті жүзеге асыру және Қазақстан Республикасы Президентiнiң, Қазақстан Республикасы Парламенті, мәслихаттары депутаттарының, әкімнің, сондай-ақ өзге де жергiлiктi өзiн-өзi басқару органдары мүшелерiнің сайлауын ақпараттық қамтамасыз ету тәртiбiн айқындайды;

16-7) оған қатысты мемлекеттік басқаруды жүзеге асыратын ведомстволық бағынысты ұйымнан ақпараттық-коммуникациялық инфрақұрылым объектілерін, интернет-ресурсты құру, дамыту, енгізу, қолдап отыру, оларға әкімшілік жүргізу, пайдалану және жүйелік-техникалық қызмет көрсету және сайлау қызметін материалдық-техникалық қамтамасыз ету жөніндегі тауарларды, жұмыстарды және көрсетілетін қызметтерді сатып алады;

16-8) сайлау учаскесінде дауыс беруге арналған үй-жайды, дауыс беру пунктін жарақтандыру жөніндегі нұсқаулықты бекітеді;

16-9) сенім білдірілген адамдарды тіркеу жөніндегі нұсқаулықты бекітеді;

16-10) жарғылық қызметіне сайлауды байқау жөніндегі қызметті жүзеге асыру жататын қоғамдық бірлестіктер мен коммерциялық емес ұйымдарды аккредиттеу қағидаларын әзірлейді және бекітеді;

16-11) жарғылық қызметіне сайлауды байқау жөніндегі қызметті жүзеге асыру жататын республикалық қоғамдық бірлестіктер мен коммерциялық емес ұйымдарды аккредиттеуді жүзеге асырады;

16-12) сайлауға, референдумға дайындық және оны өткізу кезеңінде сайлау комиссияларын ұйымдастыруға және олардың қызметіне қажетті тауарларды, жұмыстар мен көрсетілетін қызметтерді сатып алу қағидаларын әзірлейді және бекітеді;

16-13) аумақтық сайлау комиссияларының мүшелеріне қойылатын біліктілік талаптарын әзірлейді және бекітеді;

17) Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес басқа да өкiлеттiктердi жүзеге асырады.

Ескерту. 12-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 1999.05.06 № 375, 2004.04.14 № 545, 2007.06.19 № 268 (ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі), 2009.02.09 № 124-IV (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-баптан қараңыз); 15.06.2017 № 75-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі); 29.06.2018 № 162-VІ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 24.05.2021 № 41-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 05.11.2022 № 156-VII (қолданысқа енгізілу тәртібін 3-баптан қараңыз) Конституциялық заңдарымен.

13-бап. Аумақтық сайлау комиссиялары

Ескерту. 13-баптың тақырыбына өзгеріс енгізілді - ҚР 2004.04.14 № 545 Конституциялық заңымен.

1. Облыстық (республикалық маңызы бар қалалар және Республика астанасы), аудандық, қалалық, қаладағы аудандық сайлау комиссиялары аумақтық сайлау комиссиялары болып табылады.

2. Аумақтық сайлау комиссиялары:

1) Президент, Парламент және мәслихаттар депутаттарының, әкімнің, өзге де жергілікті өзін-өзі басқару органдары мүшелерінің сайлауын ұйымдастыруды және өткiзудi қамтамасыз етедi;

2) жетi адамнан құрылады.

3. Алып тасталды - ҚР 2004.04.14 № 545 Конституциялық заңымен.

4. Президентті, Парламент, мәслихаттар депутаттарын және әкімді сайлау жөнiндегi аумақтық сайлау комиссияларының құрамы сайлау тағайындалғаннан немесе жарияланғаннан кейiн – он күннен кешіктірілмей, ал өзге де жергілікті өзін-өзі басқару органдары мүшелерін сайлау жөнiндегi аумақтық сайлау комиссияларының құрамы жетi күннен кешiктiрiлмей бұқаралық ақпарат құралдарында жарияланады.

Ескерту. 13-бап жаңа редакцияда - ҚР 1999.05.06 № 375, өзгеріс енгізілді - ҚР 2004.04.14 № 545; 24.05.2021 № 41-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 05.11.2022 № 156-VII (01.01.2023 бастап қолданысқа енгізіледі) Конституциялық заңдарымен.

14-бап. Аумақтық сайлау комиссиясының өкiлеттiктерi

Тиiстi аумақтық сайлау комиссиясы:

1) әкiмшiлiк-аумақтық бөлiнiстер аумағында сайлау туралы заңдардың атқарылуына бақылауды жүзеге асырады;

2) Президенттi, Парламенттiң және мәслихаттардың депутаттарын, әкімді, өзге де жергілікті өзін-өзі басқару органдарының мүшелерін сайлауды әзiрлеу мен өткiзудi қамтамасыз етедi;

2-1) партиялық тізімдерін ұсынған Президенттікке кандидаттардың, саяси партиялардың сенім білдірген адамдарын тіркейді, оларға тиісті куәліктер береді;

2-2) бастамашының бірмандаттық аумақтық сайлау округтері бойынша сайланған депутаттарды кері шақырып алу жөніндегі өтінішін тіркейді;

2-3) шығып қалғандардың орнына сайлау округтері бойынша мәслихаттардың депутаттарын сайлауды тағайындайды;

3) төмен тұрған аумақтық, округтік және учаскелiк сайлау комиссияларының қызметiне басшылық жасайды; олардың шешiмдерiнiң күшiн жояды және оларды тоқтата тұрады; сайлау науқанын өткiзу үшін бөлiнген республикалық және жергілікті бюджеттердiң қаражатын олардың арасында бөледi; сайлау науқанын өткізуге арналған бюджеттік өтінімдерді ұсынады; округтік және учаскелiк сайлау комиссияларының қызметi үшін қажеттi материалдық-техникалық жағдайлардың жасалуын бақылайды; округтік және учаскелiк сайлау комиссияларының шешiмдерi мен әрекеттерiне (әрекетсiздiгіне) арыздар мен шағымдарды қарайды; Орталық сайлау комиссиясының шешiмдерiн тиiстi әкiмшiлiк-аумақтық бірлік шегiнде құрылған барлық сайлау комиссиясының орындауын ұйымдастырады;

3-1) округтік сайлау комиссияларынан тиісті мәслихат депутаттығына кандидаттарды тіркеу туралы хаттамалар алады және округтік сайлау комиссияларының тіркелген кандидаттардың тізімдерін жариялауын қамтамасыз етеді;

4) сайлауды әзiрлеу мен өткiзуге байланысты мәселелер бойынша сайлау комиссияларының, мемлекеттiк органдар мен ұйымдардың есебiн, сондай-ақ сайлау туралы заңдардың сақталуы мәселелерi бойынша қоғамдық бiрлестiктер органдарының хабарламасын тыңдауға хақылы;

4-1) сайлаушылар және сайлау учаскелерінің шекаралары туралы мәліметтердің өзектілігі мен анықтығын, дауыс беруге арналған сайлаушылар тізімдерінің уақтылы әрі дұрыс жасалуын және олардың барша жұрттың танысуы үшін ұсынылуын бақылайды;

5) Сенат депутаттары сайлауын өткiзудi қамтамасыз етедi: Сенат депутаттығына кандидаттарды, олардың сенiм бiлдiрген адамдарын тiркейдi, оларға тиiстi куәлiктер бередi; бұқаралық ақпарат құралдарында кандидаттарды тiркеу туралы хабарлар жариялайды; дауыс беруге арналған пункттер дайындайды, дауыс беруге арналған кабиналар мен жәшiктердiң жасалуын қамтамасыз етедi; Сенат депутаттары сайлауындағы дауыс берудiң нәтижелерiн шығарады және дауыс берудiң нәтижелерi шығарылған хаттамаларды Сенат депутаттарын тiркеуi үшiн Орталық сайлау комиссиясына бередi;

6) мәслихаттар депутаттарын, әкімді сайлау жөнiнде сайлау округтерiн құрады және олардың тiзiмдерiн жариялайды, сайлау комиссияларының орналасқан жерi туралы сайлаушыларға хабарлайды;

6-1) дауыс беруге арналған учаскелердiң бірыңғай нөмiрленуін белгiлейдi;

7) партиялық тізімдер бойынша мәслихаттардың депутаттарын, әкімдерді, өзге де жергілікті өзін-өзі басқару органдарының мүшелерін сайлау жөніндегі сайлау бюллетеньдерінің мәтінін белгілейді және мәслихаттардың депутаттарын, әкімдерді, өзге де жергілікті өзін-өзі басқару органдарының мүшелерін сайлау жөніндегі сайлау бюллетеньдерінің дайындалуын, сондай-ақ сайлау бюллетеньдерінің округтік, учаскелік сайлау комиссияларына жеткізілуін қамтамасыз етеді;

8) мәслихаттардың депутаттарын сайлауды ұйымдастырады және олардың өткізілуін қамтамасыз етеді; мәслихаттар депутаттығына кандидаттар ұсынатын саяси партиялар ұсынған партиялық тізімдерді тіркейді, саяси партиялардың және кандидаттардың сенім білдірілген адамдарын тіркейді, кандидаттар мен сенім білдірілген адамдарға тиісті куәліктер береді; бұқаралық ақпарат құралдарында партиялық тізімдерді тіркеу туралы хабар жариялайды;

8-1) әкімдерді сайлауды, шығып қалғандардың орнына әкімдерді сайлауды тағайындайды және өткізуді ұйымдастырады; әкім болуға кандидаттарды және олардың сенім білдірілген адамдарын тіркейді, оларға тиісті куәліктер береді; бұқаралық ақпарат құралдарында әкім болуға кандидаттарды тіркеу туралы хабарды жариялайды;

9) тиісті әкімшілік-аумақтық бірліктегі сайлау учаскелері бойынша дауыс беру нәтижелерiн белгiлейдi, мәслихаттар депутаттарын, әкімді сайлау қорытындыларын шығарады, сайланған депутаттарды, әкімді тіркейді және бұқаралық ақпарат құралдарында бұл туралы хабарды жариялайды; сайлау қорытындыларын шығару және Орталық сайлау комиссиясының ресми интернет-ресурсында жариялау үшiн жоғары тұрған сайлау комиссиясына тиiстi сайлау округтерi мен учаскелерi бойынша дауыстарды санау хаттамаларын ұсынады;

10) Сенат депутаттарына қайта дауыс беруді және оларды қайта сайлауды, мәслихаттар депутаттарын, әкімді қайта сайлауды, сондай-ақ Парламент Сенатының және мәслихаттардың шығып қалған депутаттарының орнына сайлауды ұйымдастырады;

11) мәслихаттардан басқа, өзге де жергілікті өзін-өзі басқару органдарының мүшелерін сайлауды, қайта сайлауды және шығып қалған мүшелерiнiң орнына сайлауды тағайындайды және ұйымдастырады; мәслихаттардан басқа, өзге де жергілікті өзін-өзі басқару органдарының мүшелігіне кандидаттарды, олардың сенiм бiлдiрілген адамдарын тiркейдi, оларға тиiстi куәлiктер бередi; жергiлiктi бұқаралық ақпарат құралдарында кандидаттарды тiркеу туралы хабарларды жариялайды; мәслихаттардан басқа, өзге де жергілікті өзін-өзі басқару органдарының мүшелерін сайлау қорытындыларын шығарады; жергілікті бұқаралық ақпарат құралдарында сайлау қорытындылары туралы хабар жариялайды;

11-1) сайлау туралы заңнаманы түсіндіруді ұйымдастырады; сайлау процесіне қатысушыларды оқытуды ұйымдастырады және өткізеді; саяси партиялардың өкiлдерiмен және сайлау процесіне басқа да қатысушылармен сайлауды ұйымдастыру және өткізу жөнiнде семинарлар өткiзедi;

11-2) жарғылық қызметіне сайлауды байқау жөніндегі қызметті жүзеге асыру жататын өңірлік және жергілікті қоғамдық бірлестіктер мен коммерциялық емес ұйымдарды аккредиттеуді жүзеге асырады;

11-3) егер бірмандаттық аумақтық сайлау округтері бойынша округтердің шекаралары әкімшілік аумақтық бірліктердің шекараларымен тұспа-тұс келсе, округтік сайлау комиссияларының өкілеттіктерін жүзеге асырады;

12) Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес басқа да өкiлеттiктердi жүзеге асырады.

Ескерту. 14-бапқа өзгерiстер енгізілді - ҚР 1999.05.06 № 375, 2004.04.14 № 545, 2007.06.19 № 268 (ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі), 2009.02.09 № 124-IV (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-баптан қараңыз); 15.06.2017 № 75-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі); 29.06.2018 № 162-VІ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 24.05.2021 № 41-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 05.11.2022 № 156-VII (қолданысқа енгізілу тәртібін 3-баптан қараңыз) Конституциялық заңдарымен.

15-бап. Округтiк сайлау комиссиялары

Ескерту. 15-бап алып тасталды – ҚР 29.06.2018 № 162-VІ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Конституциялық заңымен.

15-1-бап. Округтік сайлау комиссиялары

1. Округтік сайлау комиссиялары бірмандаттық аумақтық сайлау округтері бойынша Парламент Мәжілісінің және мәслихаттардың депутаттарын сайлауды ұйымдастыру мен өткізуді қамтамасыз етеді.

2. Округтік сайлау комиссияларының құрамы бес мүшеден тұрады.

3. Округтік сайлау комиссияларының құрамы осы Конституциялық заңның 13-2-тарауына сәйкес кері шақырып алу рәсіміне бастама жасалған жағдайда, сайлау тағайындалғаннан немесе жарияланғаннан кейін не дауыс беру тағайындалғаннан кейін он күннен кешіктірілмей бұқаралық ақпарат құралдарында жарияланады.

Ескерту. Конституциялық заң 15-1-баппен толықтырылды – ҚР 05.11.2022 № 156-VII (01.01.2023 бастап қолданысқа енгізіледі) Конституциялық заңымен.

16-бап. Округтiк сайлау комиссиясының өкiлеттiктерi

Ескерту. 16-бап алып тасталды – ҚР 29.06.2018 № 162-VІ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Конституциялық заңымен.

16-1-бап. Округтік сайлау комиссиясының өкілеттіктері

Округтік сайлау комиссиясы:

1) тиісті сайлау округінің аумағында сайлау туралы заңнаманың орындалуын бақылауды жүзеге асырады;

2) бірмандаттық аумақтық сайлау округтері бойынша Парламент Мәжілісінің және мәслихаттардың депутаттарын сайлауды өткізуді ұйымдастырады;

3) бірмандаттық аумақтық сайлау округтері бойынша Парламент Мәжілісінің және мәслихаттардың депутаттарын қайта сайлауды және шығып қалғандардың орнына сайлауды өткізеді;

4) бірмандаттық аумақтық сайлау округтері бойынша Парламент Мәжілісінің және мәслихаттардың депутаттарын сайлау бойынша дауыс беруге арналған бюллетеньнің мәтінін белгілейді;

5) учаскелік сайлау комиссияларының қызметін ұйымдастырады және үйлестіреді; олардың шешімдерінің күшін жояды және тоқтата тұрады; учаскелік сайлау комиссияларының қызметіне қажетті материалдық-техникалық жағдайлардың жасалуын бақылайды; учаскелік сайлау комиссияларының шешімдері мен әрекеттеріне (әрекетсіздігіне) арыздар мен шағымдарды қарайды;

6) бірмандаттық аумақтық сайлау округтері бойынша Парламент Мәжілісінің және мәслихаттардың депутаттығына кандидаттарды, олардың сенім білдірген адамдарын тіркейді, оларға тиісті куәліктер береді, кандидаттарды тіркеу туралы хабарларды жергілікті бұқаралық ақпарат құралдарында жариялайды;

7) сайлау округінің аумағында орналасқан мемлекеттік органдар мен ұйымдардың сайлауға дайындыққа және оны өткізуге байланысты мәселелер бойынша есептерін, сондай-ақ қоғамдық бірлестіктер органдарының сайлау туралы заңнаманың сақталуы мәселелері жөніндегі ақпаратын тыңдауға құқылы;

8) учаскелік сайлау комиссияларынан дауыс беру нәтижелері туралы хаттамалар алады;

9) жоғары тұрған сайлау комиссиясына сайлау округі бойынша дауыс беру нәтижелерін беруді қамтамасыз етеді;

10) осы Конституциялық заңның 13-2-тарауына сәйкес кері шақырып алу рәсіміне бастама жасалған жағдайда дауыс берудің өткізілуін ұйымдастырады;

11) Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес басқа да өкілеттіктерді жүзеге асырады.

Ескерту. Конституциялық заң 16-1-баппен толықтырылды – ҚР 05.11.2022 № 156-VII (01.01.2023 бастап қолданысқа енгізіледі) Конституциялық заңымен.

17-бап. Учаскелiк сайлау комиссиялары

1. Учаскелiк сайлау комиссиялары тиiстi сайлау учаскелерiнде Президенттi, Парламент Мәжiлiсiнiң және мәслихаттардың депутаттарын, әкімді, өзге де жергілікті өзін-өзі басқару органдарының мүшелерін сайлауды ұйымдастыру мен өткiзудi қамтамасыз етедi.

Тиісті аумақтық сайлау комиссиясы учаскелік сайлау комиссияларының сандық құрамын:

1) тиiстi сайлау учаскесiндегi сайлаушылар саны екi мыңға дейiн болған кезде – бестен жеті мүшеге дейiн;

2) тиісті сайлау учаскесінде сайлаушылар саны екі мыңнан асатын болған кезде – жетіден тоғыз мүшеге дейін айқындайды.

Учаскелік сайлау комиссияларының сандық құрамы тақ болуға тиіс.

2. Президентті, Парламент және мәслихаттар депутаттарын, әкімді сайлау жөнiндегi учаскелiк сайлау комиссияларының құрамы сайлау тағайындалғаннан немесе жарияланғаннан кейiн – он бес күннен кешiктiрiлмей, ал өзге де жергілікті өзін-өзі басқару органдарының мүшелерін сайлау жөнiндегi учаскелік сайлау комиссиялардың құрамы жеті күннен кешiктiрiлмей бұқаралық ақпарат құралдарында жарияланады.

Ескерту. 17-бап жаңа редакцияда – ҚР 29.06.2018 № 162-VІ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); өзгеріс енгізілді – ҚР 24.05.2021 № 41-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 05.11.2022 № 156-VII (қолданысқа енгізілу тәртібін 3-баптан қараңыз) Конституциялық заңдарымен.

18-бап. Учаскелiк сайлау комиссияларының өкiлеттiктерi

Учаскелiк сайлау комиссиясы:

1) сайлау учаскесiнде Президенттi, Парламент Мәжiлiсiнiң, мәслихаттардың депутаттарын, әкімді және өзге де жергілікті өзін-өзі басқару органдарының мүшелерін сайлау жөнiндегi сайлау шараларын жүргiзедi;

2) учаскелiк комиссияның орналасқан жерi туралы сайлаушыларды хабарландырады;

3) тиiстi сайлау учаскесiнде сайлаушылардың тiзiмiн нақтылайды;

4) азаматтарды сайлаушылардың тiзiмiмен таныстырады, тiзiмдердегi қателiктер мен жаңсақтықтар туралы арыздарды қарайды және оған тиiстi өзгерiстер енгiзу туралы мәселелердi шешедi;

4-1) мүмкіндігі шектеулі азаматтардың сайлау құқықтарын іске асыру бойынша қажетті шаралар қабылдайды;

5) сайлаушыларды дауыс беру күнi, уақыты және орны туралы хабарландырады;

6) дауыс беруге арналған үй-жай дайындайды, кабиналар мен жәшiктердiң болуын қамтамасыз етедi;

7) сайлау күнi сайлау учаскесiнде дауыс берiлуiн ұйымдастырады;

8) дауыс санауды жүргiзедi және учаскедегi дауыс беру нәтижелерiн анықтайды;

9) дауыс берудi әзiрлеу мен ұйымдастыру мәселелерi жөнiндегi арыздар мен шағымдарды қарайды және солар бойынша шешiмдер қабылдайды;

9-1) сайлау туралы заңнаманы түсіндіруді ұйымдастырады; сайлау процесіне қатысушыларды оқытуды ұйымдастырады және өткізеді; саяси партиялардың өкiлдерiмен және сайлау процесіне басқа да қатысушылармен сайлауды ұйымдастыру және өткізу жөнiнде семинарлар өткiзедi;

10) Республика заңдарына сәйкес басқа да өкiлеттiктердi жүзеге асырады.

Ескерту. 18-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 2004.04.14 № 545; 15.06.2017 № 75-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі); 29.06.2018 № 162-VІ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 24.05.2021 № 41-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 05.11.2022 № 156-VII (01.01.2023 бастап қолданысқа енгізіледі) Конституциялық заңдарымен.

19-бап. Сайлау комиссиясы мүшесiнiң мәртебесi

1. Сайлау комиссияларының мүшелерi мемлекеттiк органдардың өкiлдерi болып табылады және мемлекеттiң қорғауында болады.

2. Сайлау комиссиялары мүшелерiнiң құқықтық жағдайы Қазақстан Республикасының Конституциясымен, осы Конституциялық заңымен және өзге де заң актiлерiмен айқындалады.

2-1. Мыналар:

сотталғандығы заңда белгiленген тәртiппен өтелмеген немесе алып тасталмаған адам;

сот iс-әрекетке қабілетсiз немесе iс-әрекет қабілеті шектеулі деп таныған адам;

халықаралық ұйымдар мен халықаралық қоғамдық бірлестіктер, шетелдік мемлекеттік органдар, шетелдік заңды тұлғалар мен азаматтар, сондай-ақ азаматтығы жоқ адамдар тарапынан қаржыландырылатын саяси партияның немесе өзге де қоғамдық бірлестіктің ұсынысы негізінде ұсынылған және (немесе) сайланған адам сайлау комиссиясының мүшесі бола алмайды.

3. Орталық сайлау комиссиясының Төрағасы, мүшелері, оның аппаратының қызметкерлері, облыстық, республикалық маңызы бар қалалардың және астананың аумақтық сайлау комиссияларының төрағалары, олардың орынбасарлары, хатшылары, мүшелері, сондай-ақ өзге де аумақтық сайлау комиссияларының төрағалары, орынбасарлары мен хатшылары өкілеттіктерін кәсіби тұрақты негізде жүзеге асырады.

Өкілеттіктерін кәсіби тұрақты негізде жүзеге асыратын аумақтық сайлау комиссиялары мүшелерінің еңбегіне ақы төлеу Қазақстан Республикасы Конституциясының 66-бабының 9-1) тармақшасына сәйкес белгіленеді.

Өкілеттіктерін кәсіби тұрақты негізде жүзеге асыратын аумақтық сайлау комиссиясының мүшесі кәсіпкерлік қызметті жүзеге асыруға, шаруашылық жүргізуші субъектіні басқаруға дербес қатысуға, педагогтік, ғылыми немесе өзге де шығармашылық қызметті қоспағанда, ақы төленетін басқа да қызметпен айналысуға құқылы емес.

4. Сайлау комиссиясының осы баптың 3-тармағында аталмаған мүшелерi сайлау өткiзу кезеңiнде өздерiнiң келiсiмiнсiз жұмыс берушiнiң ұйғарымы бойынша жұмыстан шығарылмайды не басқа жұмысқа ауыстырылмайды.

5. Сайлау комиссиясының мүшесi:

1) тиiстi сайлау комиссиясының отырыстары туралы, жедел шешiм қабылдауды қажет ететiн жағдайларды қоспағанда, қырық сегiз сағат бұрын хабардар етiледi;

2) сайлау комиссиясының отырысында сөз сөйлеуге, тиісті сайлау комиссиясының құзыретіне жататын мәселелер бойынша ұсыныстар енгiзуге және олар бойынша дауыс берiлуiн талап етуге құқылы;

3) күн тәртiбiне сәйкес отырыстың басқа қатысушыларына сұрақтар қоюға және оларға мәнi бойынша жауаптар алуға құқылы;

4) өзi құрамында тұрған сайлау комиссиясының құжаттарымен және материалдарымен танысуға, олардың куәландырылған көшiрмелерiн алуға;

5) өзi құрамында тұрған сайлау комиссиясы мүшелерінің төрттен үшiнің даусымен расталған уәкiлеттігі бойынша төменгi тұрған сайлау комиссиясының қызметiн тексерудi жүзеге асыруға құқылы;

6) Қазақстан Республикасы Конституциясының, осы Конституциялық заңының және өзге де заңдарының талаптарын, жалпыжұрт таныған әдеп нормаларын сақтауға мiндеттi;

7) өзiне жүктелген мiндеттердi, сайлау комиссиясының және оның төрағасының, жоғары тұрған сайлау комиссиясының шешiмдерi мен нұсқауларын орындауға мiндеттi;

8) азаматтардың сайлау құқықтары мен заңды мүдделерiнің сақталуын және қорғалуын қамтамасыз етуге, шешiмдер қабылдау кезiнде әдiл және тәуелсiз болуға, сондай-ақ кандидаттар мен партиялық тiзiм ұсынған саяси партиялардың қызметiне жария баға беруден аулақ болуға мiндеттi;

9) өзi өкiлi болып табылатын саяси партияның не өзге де қоғамдық бiрлестiктiң шешiмдерiмен байланысты болмайды және олардың мүдделерiн қорғауға құқығы жоқ.

6. Сайлау комиссиясының мүшесi:

1) сайлау комиссиясының белгiленген өкілеттiк мерзiмi өткенде;

2) сайлау комиссиясының қызметі тоқтатылған кезде өз мiндеттерiнен босатылады.

Жоғары тұрған сайлау комиссиясының шешімі бойынша төмен тұрған сайлау комиссиясының мүшесі:

1) мiндеттерiн атқарудан босату туралы өз еркiмен өтiнiш берген;

2) Қазақстан Республикасының азаматтығын жоғалтқан;

3) тиiстi сайлау комиссиясының құрамын қалыптастырған мәслихат орналасқан әкiмшiлiк-аумақтық бiрлiктiң шегiнен тыс тұрақты тұрғылықты жерге кеткен;

4) соттың оған қатысты айыптау үкiмi заңды күшiне енген;

5) соттың оны iс-әрекетке қабiлетсiз, iс-әрекетке қабiлетi шектеулi, хабар-ошарсыз кеткен деп тануы немесе оны қайтыс болған деп жариялағаны туралы шешімi заңды күшiне енген;

6) ол қайтыс болған;

7) Қазақстан Республикасының заңнамасында белгiленген тәртiппен саяси партия өзін ұсынған саяси партияны тарату туралы шешімді не сот өзін ұсынған саяси партияны тарату туралы заңды күшiне енген шешiмді қабылдаған жағдайларда, өз міндеттерінен босатылады.

7. Сайлау комиссиясының мүшесi лауазымдық өкiлеттiктерiн немесе осы Конституциялық заңның талаптарын бірнеше мәрте бұзған жағдайда, осы сайлау комиссиясының құрамын құрған мәслихат оны лауазымынан босатады.

8. Жоғары тұрған сайлау комиссиясы, қажет болған жағдайда, сайлау комиссиясының құрамын қалыптастыратын орган осы Конституциялық заңның 10-бабында белгіленген тәртіппен сайлау комиссиясының мүшесін сайлағанға дейін бос орынға сайлау комиссиясының мүшесін тағайындайды.

9. Осы Конституциялық заңның 23-бабының 3-тармағында көзделген сайлау учаскелерін құру жағдайларын қоспағанда, сайлау комиссиясы құрамының жартысынан көбі бір ұйымның жұмыскерлері болмауға тиіс.

10. Сайлау комиссиясының мүшесi осы комиссияның құрамын қалыптастырған мәслихат орналасқан әкiмшілік-аумақтық бiрлiктің аумағында тұруға тиiс.

Ескерту. 19-бап жаңа редакцияда - ҚР 2004.04.14 № 545 Конституциялық заңымен, өзгеріс енгізілді - ҚР 2005.04.15 № 44, 2007.06.19 № 268 (ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі), 2009.02.09 № 124-IV (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-баптан қараңыз); 29.06.2018 № 162-VІ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 05.11.2022 № 156-VII (01.01.2023 бастап қолданысқа енгізіледі) Конституциялық заңдарымен.

20-бап. Сайлау комиссияларының қызметiн ұйымдастыру және олардың әрекеттерiне шағым жасау. Сайлау комиссияларының қызметіндегі жариялылық

1. Сайлау комиссияларының қызметі алқалылық, жариялылық және ашықтық негізінде жүзеге асырылады.

2. Алғашқы отырыстарды:

1) Орталық сайлау комиссиясының отырысын – комиссияның Төрағасы комиссия сайланғаннан кейін он төрт күн ішінде;

2) облыстардың, республикалық маңызы бар қалалардың және астананың аумақтық сайлау комиссияларының отырыстарын – осы комиссияның құрамын қалыптастырған мәслихат айқындаған адам жаңа құрам қалыптастырылғаннан кейін жеті күн мерзімнен кешіктірмей;

3) төмен тұрған сайлау комиссияларының отырыстарын – тиісті жоғары тұрған комиссиялардың төрағалары олардың құрамы қалыптастырылғаннан кейін жеті күн мерзімнен кешіктірмей;

4) округтік сайлау комиссияларының отырыстарын аумағында сайлау округі орналасқан аумақтық сайлау комиссияларының төрағалары олардың құрамы қалыптастырылғаннан кейін жеті күн мерзімнен кешіктірмей шақырады.

3. Сайлау науқанын әзірлеу мен өткізу кезеңінде комиссиялардың отырыстары кемінде екі аптада бір рет өткізіледі. Өзге уақытта комиссиялар өздерінің отырыстарын қажетіне қарай комиссия төрағасының немесе мүшелерінің кемінде үштен бірінің бастамашылығымен өткізеді.

4. Егер сайлау комиссияларының отырыстарына комиссия мүшелері жалпы санының кемінде үштен екісі қатысса, олар заңды болады.

5. Комиссиялардың шешімдері, осы Конституциялық заңда белгіленгеннен өзге жағдайларды қоспағанда, олардың мүшелерінің жалпы санының көпшілік даусымен ашық дауыс беру арқылы қабылданады. Сайлау комиссиясының оның шешімімен келіспейтін мүшелері ерекше пікірін айтуға құқылы, ол дереу жоғары тұрған сайлау комиссиясының назарына жеткізіледі және комиссия отырысының хаттамасына жазбаша нысанда тіркеледі.

6. Сайлау комиссиялары жалпыға қолжетімді телекоммуникациялық желілерде орналастырылатын, ал осы Конституциялық заңда көзделген жағдайларда өзгедей жариялауға жататын өз шешімдерімен бүкіл адамның еркін танысуы үшін жағдай жасайды.

Сайлау комиссияларының құрамында өкілі жоқ саяси партиялар сайлау науқанын даярлау және өткізу кезеңіне тиісті сайлау комиссиясына сайлау тағайындалған немесе жарияланған күннен бастап он күннен кешіктірмей өз өкілін кеңесші дауыс құқығымен жіберуге құқылы.

Партия жарғысына сәйкес уәкілетті адамдар қолдарын қойған және мөрмен расталған, саяси партия өкілін жіберу туралы акт тиісті сайлау комиссиясына жіберіледі. Актіге азаматтың комиссияға кеңесші дауыс құқығымен кіруге келісімі туралы өтініші қоса беріледі.

Сайлау комиссиясы кеңесші дауыс құқығымен сайлау комиссиясының мүшесін тағайындау туралы шешім қабылдайды.

Саяси партиялардың кеңесші дауыс құқығы бар өкілдеріне ақы төленбейді.

Саяси партияның кеңесші дауыс құқығы бар өкілі сайлау комиссиясының отырысында сөз сөйлеуге, сайлау комиссиясының құзыретіне кіретін мәселелер бойынша ұсыныстар енгізуге, сайлау комиссиясының әрекеттеріне (әрекетсіздігіне) жоғары тұрған сайлау комиссиясына немесе сотқа шағым жасауға құқылы.

Саяси партиялардың кеңесші дауыс құқығы бар өкілдері комиссия шешім қабылдаған кезде дауыс бермейді және комиссияның құжаттарына қол қоймайды.

7. Сайлау комиссиясының отырыстарына кандидаттар, сенім білдірілген адамдар, байқаушылар, қызметтік куәлігі мен редакцияның тапсырмасы болған кезде бұқаралық ақпарат құралдарының өкілдері қатыса алады.

Депутаттыққа кандидаттар, партиялық тізімдерін ұсынған саяси партиялар өздеріне қатысты мәселелер қаралатын кезде тиісті сайлау комиссияларының отырыстары мен күн тәртібі туралы алдын ала хабардар етіледі.

Сайлау комиссиясының үй-жайында сайлау процесіне қатысы жоқ бөгде адамдардың болуына тыйым салынады.

8. Дауыс беру күні дауыс беруге арналған сайлау учаскесі ашылған кезден бастап және сайлаушылардың дауыстарын санау кезінде дауыс беру нәтижелері анықталғанға дейін сайлау учаскесінде бір мезгілде әрбір кандидаттан немесе партиялық тізімін ұсынған саяси партиядан сенім білдірілген бір-бір адамнан, қызметтік куәлігі мен редакцияның тапсырмасы болған кезде әрбір бұқаралық ақпарат құралынан бір-бір өкілден, әрбір телеарнадан үшеуден аспайтын өкіл және Қазақстан Республикасының әрбір саяси партиясынан, өзге де аккредиттелген қоғамдық бірлестігінен, коммерциялық емес ұйымынан бір-бір байқаушыдан және аудармашы бірге жүруге құқылы шет мемлекеттер мен халықаралық ұйымдардың байқаушылары қатысуға құқылы.

9. Егер осы Конституциялық заңда шағым жасаудың өзге мерзімдері белгіленбесе, сайлау комиссиясының шешімдеріне және іс-әрекеттеріне (әрекетсіздігіне) шешім қабылданған немесе іс-әрекет (әрекетсіздік) жасалған күннен бастап он күннің ішінде жоғары тұрған сайлау комиссиясына және (немесе) сотқа шағым жасалуы мүмкін. Көрсетілген мерзімдер өткеннен соң сайлау комиссиясының шешіміне және іс-әрекеттеріне (әрекетсіздігіне) берілген өтініш қарауға жатпайды.

Өтініштер сайлау комиссиясы мен сотта бір мезгілде қаралған кезде сайлау комиссиясы сот шешімі күшіне енгенге дейін өтінішті қарауды тоқтата тұрады. Сот түскен өтініш туралы және оны қарау нәтижелері бойынша сот шешімінің заңды күшіне енгені жөнінде сайлау комиссиясын хабардар етеді.

10. Мемлекеттік органдар, ұйымдар, жергілікті өзін-өзі басқару органдары, сондай-ақ олардың лауазымды адамдары сайлау комиссияларына өздерінің өкілеттіктерін жүзеге асыруға көмек көрсетуге, оларға қажетті мәліметтер мен материалдар беруге, сайлау комиссияларының өтініштеріне - үш күн мерзім ішінде, ал сайлау күні және оның қарсаңындағы күні дереу жауап қайтаруға міндетті.

11. Аумақтық, округтік, учаскелік сайлау комиссияларының мүшелері сайлауды әзірлеу мен өткізу кезеңіне өздерінің қалауымен комиссияның шешімі бойынша сайлауды өткізуге бөлінген қаражаттың есебінен ақы төлене отырып, өндірістік немесе қызметтік міндеттерін орындаудан босатылуы мүмкін.

Сайлау комиссияларының мемлекеттік қызметшілер болып табылатын мүшелерінің сайлауды әзірлеу мен өткізу кезеңінде өздерінің негізгі жұмыс орны бойынша орташа айлық жалақысы сақталады. Сайлау комиссияларының өзге мүшелеріне осы кезеңде сайлау өткізуге бөлінген қаражат есебінен кемінде ең төменгі үш жалақы мөлшерінде жалақы белгіленеді.

Сайлау комиссиялары мүшелерінің, оның ішінде мемлекеттік қызметшілер болып табылатын мүшелерінің үстеме жұмысына, мереке және демалыс күндеріндегі жұмысына, түнгі уақыттағы еңбегіне ақы төлеу сайлау өткізуге бөлінген қаражаттың есебінен жүзеге асырылады.

12. Мыналар:

1) Парламент, мәслихаттар депутаттары, әкімдер, өзге де жергілікті өзін-өзі басқару органдарының мүшелері;

2) Президенттікке, Парламент, мәслихаттар депутаттығына, әкім болуға, өзге де жергілікті өзін-өзі басқару органдарының мүшелеріне кандидаттар, сондай-ақ кандидаттардың сенім білдірілген адамдары;

3) мемлекеттік саяси қызметші лауазымындағы адамдар;

4) Қазақстан Республикасы соттарының судьялары сайлау комиссияларының мүшелері бола алмайды.

Кандидаттардың жұбайы (зайыбы) мен жақын туыстары, сондай-ақ кандидаттарға тікелей бағынышты адамдар осы кандидат қатысатын сайлауды сайлау округінде тікелей ұйымдастыруды және өткізуді қамтамасыз ететін сайлау комиссияларының құрамында бола алмайды.

Сайлау комиссиясының мүшесi ретiнде осы тармақтың бiрiншi бөлiгiнiң 2) тармақшасында және екiншi бөлігінде көрсетiлген адамдардың мiндеттерiн орындау сайлау комиссиясының шешiмiмен сайлау науқаны кезеңіне тиiстi кандидат тiркелген күннен бастап тоқтатыла тұрады.

Осы тармақтың үшінші бөлігінде көрсетілген сайлау комиссиясы мүшесінің орнына тиісті сайлау науқаны кезеңіне жоғары тұрған сайлау комиссиясының шешімі бойынша сайлау комиссиясының мүшесі тағайындалуы мүмкін.

Сайлау комиссияларының құрамына жақын туыстары (ата-аналары, балалары, бала асырап алушылары, асырап алынған балалары, ата-анасы бір және ата-анасы бөлек аға-інілері мен апа-сіңлілері (қарындастары), аталары, әжелері, немерелері) немесе жұбайы (зайыбы) кіре алмайды.

Ескерту. 20-бап жаңа редакцияда - ҚР 2007.06.19 № 268 (ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі), өзгеріс енгізілді - ҚР 2009.02.09 № 124-IV (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-баптан қараңыз); 29.06.2018 № 162-VІ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 24.05.2021 № 41-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 05.11.2022 № 156-VII (қолданысқа енгізілу тәртібін 3-баптан қараңыз) Конституциялық заңдарымен.

20-1-бап. Қазақстан Республикасы саяси партияларының, өзге де аккредиттелген қоғамдық бірлестіктерінің, коммерциялық емес ұйымдарының байқаушылары

Ескертпе. 20-1-баптың тақырыбына өзгеріс енгізілді – ҚР 05.11.2022 № 156-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік алпыс күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Конституциялық заңымен.

1. Саяси партиялардан, сондай-ақ өзге де аккредиттелген қоғамдық бірлестіктерден, коммерциялық емес ұйымдардан Қазақстан Республикасының азаматтары байқаушылар ретінде жіберіледі.

Байқаушының өкілеттіктері оның тегі, аты, әкесінің аты (егер ол жеке басты куәландыратын құжатта көрсетілген болса) көрсетіле отырып, жазбаша нысанда куәландырылуға тиіс. Бұл құжат байқаушыны жіберген ұйымның мөрімен куәландырылады және байқаушының жеке басын куәландыратын құжатты көрсеткен кезде жарамды болады. Құжаттар байқаушы туралы деректерді есепке алу журналына енгізу арқылы оны тіркеу үшін сайлау комиссиясының төрағасына не оны алмастыратын адамға көрсетіледі.

1-1. Жарғылық қызметіне сайлауды байқау жөніндегі қызметті жүзеге асыру жататын қоғамдық бірлестіктер мен коммерциялық емес ұйымдарды аккредиттеу тәртібін Орталық сайлау комиссиясы айқындайды.

Егер осы Конституциялық заңда өзгеше белгіленбесе, аккредиттеудің қолданылу мерзімі бір жыл болады.

Қоғамдық бірлестіктер, коммерциялық емес ұйымдар аккредиттеуді алу үшін тиісті сайлау комиссиясына мынадай құжаттарды жіберуге тиіс:

1) Орталық сайлау комиссиясы белгілеген нысан бойынша өтініш;

2) сайлауға байқауды жүзеге асыру құқығын растайтын жарғыдан үзінді көшірме.

Аккредиттеуге өтінішті қарау мерзімі күнтізбелік отыз күнді құрайды.

Аккредиттеуден бас тартуға немесе аккредиттеудің күшін жоюға мыналар негіз болып табылады:

1) құжаттардың толық тізбесінің ұсынылмауы;

2) жарғының осы баптың талаптарына сәйкес келмеуі;

3) қоғамдық бірлестік, коммерциялық емес ұйым қызметінің тоқтатыла тұруы не тоқтатылуы.

Сайлау комиссияларының сұрау салуы бойынша мемлекеттік органдар мен ұйымдардан аккредиттеуден бас тарту немесе аккредиттеудің күшін жою үшін негіздердің бар-жоғын анықтауға қажетті ақпарат сұрау салу алынған кезден бастап күнтізбелік жиырма күн ішінде беріледі.

2. Қазақстан Республикасы саяси партияларының, өзге де аккредиттелген қоғамдық бірлестіктерінің, коммерциялық емес ұйымдарының байқаушылары:

1) сайлау комиссиясының отырысына қатысуға;

2) дауыс беруге, соның ішінде үй-жайдан тыс жерде дауыс беруге қатысқан сайлаушылардың саны туралы ақпарат алуға;

3) дауыс беруді өткізу және дауыстарды санау кезінде тиісті сайлау учаскесінің дауыс беруге арналған үй-жайында болуға;

4) тасымалданатын сайлау жәшігін бақылап жүруге, соның ішінде оларды тасымалдау кезінде көлік құралында болуға;

5) сайлау учаскесінде, дауыс беруге арналған пунктте дауыс беру барысын, дауыстарды санау және дауыс беру нәтижелерін ресімдеу рәсімін барлық аталған рәсімдерді анық көру мүмкіндігін қамтамасыз ететін жағдайларда байқауға;

6) тиісті сайлау комиссиясының және (немесе) оның мүшелерінің шешімдеріне, іс-әрекеттеріне (әрекетсіздігіне) жоғары тұрған сайлау комиссиясына немесе сотқа шағымдануға;

7) сайлаушылардың дауыс беруге арналған үй-жайға келу мүмкіндігі болмаған жағдайда олардың дауыс беруге арналған үй-жайдан тыс жерде дауыс беруін өткізу кезінде қатысуға;

8) учаскелік сайлау комиссиясы мүшелерінің пайдаланылмаған сайлау бюллетеньдерін санауы және жоюы кезінде қатысуға;

9) дауыс беру барысына және оның қорытындыларын шығаруға кедергі жасамай, фотожазба, дыбысжазба және бейнежазба жасауға;

10) дауыс беру нәтижелері туралы хаттамаларды жоғары тұрған сайлау комиссияларына беру рәсімін байқауға;

11) дауыс беру өткізілгеннен кейін дауыс беру қорытындылары туралы сайлау комиссиясының хаттамаларымен танысуға, олардың куәландырылған көшірмелерін алуға;

12) сайлау комиссиясы мүшелерінің назарын осы Конституциялық заң талаптарының бұзылуына аударуға, оларға бұзушылықтар туралы тиісті жазбаша мәлімдемелерді, актілерді табыс етуге және табыс еткені туралы белгі соқтыруға құқылы. Сайлау комиссиясының төрағасы, оны алмастыратын адам сенім білдірілген адамдардың, байқаушылардың өтініштері бойынша дауыстарды санау хаттамасына олардың жасаған актілерін қоса беруге міндетті.

3. Қазақстан Республикасы саяси партияларының, өзге де аккредиттелген қоғамдық бірлестіктерінің, коммерциялық емес ұйымдарының байқаушылары:

1) олардың жеке басы мен өкілеттігін куәландыратын құжаттарын өздерімен алып жүруге;

2) сайлау процесіне, сайлау комиссиясының дауыстарды санау және шешімдерді қабылдау рәсіміне араласпауға;

3) сайлау комиссиясының жұмысына кедергі келтіретін іс-әрекеттер жасамауға;

4) сайлау учаскесінде сайлау комиссиясы төрағасының тиісті сайлау комиссиясы белгілеген тәртіп ережелерін сақтау жөніндегі талаптарын орындауға;

5) өз ескертулерін құжатталған, шынайы және тексеруге болатын фактілермен негіздеуге;

6) Қазақстан Республикасының осы Конституциялық заңының және өзге де заңнамасының талаптарын сақтауға;

7) алаламауға, нақты кандидатқа, саяси партияға артықшылық бермеуге;

8) фото-, аудио- және бейнежазбаны жүзеге асыру және тарату кезінде Қазақстан Республикасының заңдарында көзделген талаптарды сақтауға міндетті.

4. Қазақстан Республикасы саяси партияларының, өзге де аккредиттелген қоғамдық бірлестіктерінің, коммерциялық емес ұйымдарының байқаушылары Қазақстан Республикасының заңнамасын бұзған жағдайда, тиісті сайлау комиссиясы байқаушыны тіркеудің күшін жоюға құқылы.

Ескерту. 2-тарау 20-1-баппен толықтырылды - ҚР 2004.04.14 № 545; жаңа редакцияда - ҚР 2007.06.19 № 268 (ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі); өзгеріс енгізілді – ҚР 05.11.2022 № 156-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік алпыс күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Конституциялық заңдарымен.

20-2-бап. Шет мемлекеттер мен халықаралық ұйымдардың байқаушылары, шетелдік бұқаралық ақпарат құралдарының өкілдері

1. Шет мемлекеттер мен халықаралық ұйымдарға Қазақстан Республикасындағы сайлауды байқауға қатысуға шақыруды Қазақстан Республикасы Орталық сайлау комиссиясының төрағасы, Сыртқы істер министрі жібере алады.

Шақыру Қазақстан Республикасының Сыртқы істер министрлігі арқылы жіберіледі.

Шақыруда миссия саны мен құрамына, сондай-ақ миссияда гендерлік балансты, елдік өкілдікті қамтамасыз етуге қатысты тілектер қамтылуы мүмкін.

2. Шет мемлекеттер мен халықаралық ұйымдардың байқаушылары Қазақстан Республикасы Сыртқы істер министрлігінің ұсынуы бойынша Орталық сайлау комиссиясының жанында аккредиттеледі.

Аккредиттеу үшін шет мемлекеттер мен халықаралық ұйымдар Қазақстан Республикасы Сыртқы істер министрлігіне өз байқаушыларының, өкілдерінің тізімін ұсынады.

Шет мемлекеттер мен халықаралық ұйымдардың байқаушылары болып табылмайтын жеке тұлғалар аккредиттеуге жатпайды.

Қазақстан Республикасында саяси, экономикалық немесе басқа мүдделері бар не Қазақстан Республикасының, шет мемлекеттің заңнамасын немесе халықаралық құқықтың жалпы жұрт таныған нормаларын бұзғаны үшін олардың аккредиттелуі кері қайтарып алынған (күші жойылған) не аккредиттеуге өтінім бергенге дейінгі бес жыл ішінде қылмыстық іс, сыбайлас жемқорлық құқық бұзушылық немесе сайлау кезеңінде заңсыз қызмет жасауда кінәлі деп танылған адамдар аккредиттелмейді.

3. Шет мемлекеттердің, халықаралық ұйымдардың байқаушыларын аккредиттеу мерзімін Орталық сайлау комиссиясы белгілейді.

4. Шет мемлекеттер мен халықаралық ұйымдардың аккредиттелген байқаушыларына олардың сайлау науқанын өткізу кезеңіндегі қызметі үшін негіз болып табылатын, Орталық сайлау комиссиясы белгілеген үлгідегі куәлік беріледі. Аккредиттеуді жүргізу дауыс беру күнінен бес күн бұрын жергілікті уақытпен сағат он сегізде аяқталады.

5. Шет мемлекеттер мен халықаралық ұйымдар байқаушыларының, шетелдік бұқаралық ақпарат құралдары өкілдерінің өз мәртебесін Қазақстан Республикасындағы сайлауды байқауға қатысы жоқ қызметті жүзеге асыру үшін пайдалануға құқығы жоқ.

6. Шет мемлекеттер мен халықаралық ұйымдар байқаушыларының, шетелдік бұқаралық ақпарат құралдары өкілдерінің:

1) сайлау процесінің барлық кезеңдеріне қатысуға;

2) сайлау комиссияларында сайлау науқанының барысы туралы ақпарат алуға;

3) дауыс беруді өткізу және дауыстарды санау кезінде сайлау учаскелеріне кіруге;

4) сайлау процесіне қатысушылармен кездесуге;

5) өздерінің байқағандары, анықталған заң бұзушылықтар туралы сайлау комиссияларының мүшелерін хабардар етуге, ұсынымдар енгізуге;

6) жария мәлімдемелер жасауға;

7) дауыс беру нәтижелері туралы хаттамаларды жоғары тұрған сайлау комиссияларына беру рәсімін байқауға құқығы бар.

7. Шет мемлекеттер мен халықаралық ұйымдардың байқаушылары, шетелдік бұқаралық ақпарат құралдарының өкілдері:

1) жеке басын және аккредиттелгенін куәландыратын құжаттарын өздерімен бірге алып жүруге;

2) сайлау процесіне, сайлау комиссиясының дауыстарды санау және шешімдер қабылдау рәсіміне араласпауға;

3) сайлау комиссиясының жұмысына кедергі келтіретін іс-әрекеттер жасамауға;

4) сайлау учаскесінде сайлау комиссиясы төрағасының тиісті сайлау комиссиясы белгілеген тәртіп ережелерін сақтау жөніндегі талаптарын орындауға;

5) алаламауға, нақты кандидатқа, саяси партияға артықшылық бермеуге;

6) Қазақстан Республикасының осы Конституциялық заңының және өзге де заңнамасының талаптарын сақтауға міндетті.

8. Осы Конституциялық заңда көзделген жағдайларда Орталық сайлау комиссиясы шет мемлекет, халықаралық ұйым байқаушысының аккредиттелуін кері қайтарып алуға құқылы.

9. Байқаушылар Қазақстан Республикасының заңнамасын немесе халықаралық құқықтың жалпыжұрт таныған нормаларын бұзған жағдайда, тиісті сайлау комиссиясы Орталық сайлау комиссиясына шет мемлекет, халықаралық ұйым байқаушысының аккредиттелуін кері қайтарып алу туралы ұсыныс енгізуге құқылы.

Шет мемлекеттің, халықаралық ұйымның байқаушысын аккредиттеуді Қазақстан Республикасы Сыртқы істер министрлігінің ұсынуы бойынша тиісті шет мемлекеттің, халықаралық ұйымның өтініші негізінде Орталық сайлау комиссиясы кері қайтарып алуы мүмкін.

Ескерту. 2-тарау 20-2-баппен толықтырылды - ҚР 2007.06.19 № 268 (ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі), өзгеріс енгізілді - ҚР 2009.02.09. № 124-IV (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-баптан қараңыз); 29.06.2018 № 162-VІ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Конституциялық заңдарымен.

3-тарау. Сайлау округтерi мен учаскелерi

21-бап. Сайлау округтерi мен олардың жүйесi

1. Қазақстан Республикасында бірмандаттық аумақтық сайлау округтері бойынша Парламент Мәжілісінің депутаттарын, мәслихаттардың депутаттарын, әкімдерді, өзге де жергілікті өзін-өзі басқару органдарының мүшелерін сайлау кезінде аумақтық сайлау округтері жүйесі құрылады және пайдаланылады.

Бірмандаттық аумақтық сайлау округтері бойынша Парламент Мәжілісінің депутаттарын сайлау кезінде сайлау округтері Республиканың әкімшілік-аумақтық бөлінісі мен сайлаушылардың саны ескеріле отырып құрылады.

2. Алып тасталды – ҚР 29.06.2018 № 162-VІ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Конституциялық заңымен.

3. Республика Президентi және бара-бар өкiлдiк жүйесi бойынша партиялық тiзiмдер негiзiнде сайланатын Мәжiлiс депутаттарының сайлауы кезiнде Қазақстан Республикасының бүкiл аумағы бiртұтас жалпыұлттық сайлау округi болып табылады.

4. Мәслихаттардың депутаттарын, әкімді сайлау кезінде тиісті әкімшілік-аумақтық бірліктің аумағында аумақтық сайлау округі құрылады.

Бірмандаттық аумақтық сайлау округтері бойынша мәслихаттардың депутаттарын сайлау кезінде сайлау округтері өңірлердің әкімшілік-аумақтық бөлінісі мен сайлаушылардың саны ескеріле отырып құрылады.

5. Өзге де жергілікті өзін-өзі басқару органдары мүшелерін сайлау кезiнде қалалық және селолық қауымдастықтардың аумақтарын қамтитын көп мандатты аумақтық сайлау округтерi құрылады.

Ескерту. 21-бапқа өзгерiс енгізілді - ҚР 1999.05.06 № 375, 2004.04.14 № 545, 2007.06.19 № 268 (ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі); 29.06.2018 № 162-VІ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 24.05.2021 № 41-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 05.11.2022 № 156-VII (01.01.2023 бастап қолданысқа енгізіледі) Конституциялық заңдарымен.

22-бап. Сайлау округтерiн құру және олардың шекараларын қайта қарау

1. Бірмандаттық аумақтық сайлау округтері бойынша Парламент Мәжілісінің депутаттарын сайлау бойынша сайлау округтерін Орталық сайлау комиссиясы құрады.

Мәслихаттардың депутаттарын, әкімді, өзге де жергілікті өзін-өзі басқару органдарының мүшелерін сайлау бойынша сайлау округтерін аумақтық сайлау комиссиялары құрады.

2. Сайлау округтерiнiң тiзiмiн олардың шекараларын және аумақтық сайлау комиссияларының орналасқан жерлерiн көрсетiп, тиiстi сайлау комиссиялары сайлау тағайындалғаннан немесе жарияланғаннан кейiн он күннен кешiктiрмей тиiстi бұқаралық ақпарат құралдарында жариялайды.

2-1. Сайлау округінің шекараларын және округтік сайлау комиссияларының тұрған жерлерін айқындауды тиісті сайлау комиссиясы жүзеге асырады.

Тиісті сайлау комиссиялары сайлау тағайындалғаннан немесе жарияланғаннан кейін он күннен кешіктірмей, шекаралары және округтік сайлау комиссияларының тұрған жері көрсетілген сайлау округтерінің тізімін тиісті бұқаралық ақпарат құралдарында жариялайды.

3. Алып тасталды – ҚР 29.06.2018 № 162-VІ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Конституциялық заңымен.
Ескерту. 22-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 2007.06.19 № 268 (ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі); 29.06.2018 № 162-VІ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 05.11.2022 № 156-VII (01.01.2023 бастап қолданысқа енгізіледі) Конституциялық заңдарымен.

23-бап. Сайлау учаскелерiн құру

1. Аудандар мен қалаларда дауыс берудi өткiзу және дауыс санау үшiн тиiстi әкiмдердiң аумақтық сайлау комиссияларымен келiсiлген шешiмдерiмен сайлау учаскелерi құрылады. Сайлау учаскелерi сайлаушыларға барынша қолайлылық туғызу мақсатында, жергiлiктi және өзге жағдаяттар ескерiле отырып, құрылады.

2. Сайлау учаскелерi мынадай жағдаяттар:

1) әрбiр сайлау учаскесiнде үш мыңнан аспайтын сайлаушы болуы;

2) әкiмшiлiк-аумақтық бөлiнiстегi әкiмшiлiк-аумақтық құрылым шекарасының сақталуы ескерiле отырып құрылады.

3) алып тасталды - ҚР 2004.04.14 № 545 Конституциялық заңымен.

3. Қазақстан Республикасына қарайтын әскери бөлiмдерде және сайлау күнi жүзуде жүрген кемелерде, демалыс үйлерiнде, санаторийлерде, тұрақты емдеу-профилактикалық мекемелерiнде, шалғайдағы және қатынасу қиын аудандарда орналасқан азаматтар тұратын мекендерде, алыс мал шаруашылығы учаскелерiнде, тергеу изоляторлары мен уақытша ұстау изоляторларында олардың орналасқан жерi, кеменiң тiркелген порты немесе тұрған жерi бойынша тиiстi сайлау округтерiне кiретiн сайлау учаскелерi құрылады. Шет мемлекеттердегi Қазақстан Республикасы өкiлдiктерiнiң жанынан Республика Сыртқы iстер министрлiгi орналасқан аумақтағы сайлау округiне қарайтын сайлау учаскелерi құрылады.

4. Сайлау учаскелерiн құру кеме капитандарының, бөлiмдер немесе әскери құрамалар командирлерiнiң, осы баптың 3-тармағында аталған мекемелер басшыларының тиiстi әкiмдер мен Республиканың Сыртқы iстер министрлiгiнiң ұсыныстарына сәйкес жүзеге асырылады.

5. Тиiстi әкiмдер сайлау тағайындалғаннан немесе жарияланғаннан кейiн – он бес күн мерзiмде, ал өзге де жергiлiктi өзiн-өзi басқару органдары мүшелерiн сайлауды өткiзген кезде жеті күн мерзiмде сайлаушыларды бұқаралық ақпарат құралдары арқылы сайлау учаскелерiнiң шекаралары туралы құлақтандырады.

Ескерту. 23-бапқа өзгерiс енгізілді - ҚР 1999.05.06 № 375, 2004.04.14 № 545, 2005.04.15 № 44, 2009.02.09 № 124-IV (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-баптан қараңыз); 29.06.2018 № 162-VІ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Конституциялық заңдарымен.

4-тарау. Сайлаушылар (таңдаушылар) тiзiмi

24-бап. Сайлаушылар (таңдаушылар) тiзiмдерi және оларды жасау тәртiбi

1. Президенттi, Парламент Мәжiлiсi мен мәслихаттардың депутаттарын, әкімді, өзге де жергілікті өзін-өзі басқару органдарының мүшелерін сайлаған кезде сайлаушылар тiзiмi жасалады. Сенат депутаттарын сайлау кезiнде таңдаушылардың тiзiмдерi жасалады.

2. Алып тасталды - ҚР 2004.04.14 № 545 Конституциялық заңымен.

3. Нақтылы сайлау учаскесiнде азаматты сайлаушылар тiзiмiне енгiзу үшiн оның осы сайлау учаскесiнiң аумағында тұрғылықты жерi бойынша тiркелу фактiсi негiз болады.

4. Сайлаушылар тiзiмi әлiпби тәртiбiмен немесе өзге тәртiппен жасалады. Тiзiмде сайлаушының тегi, аты, әкесiнiң аты, туған жылы (он сегіз жастағылар үшiн – қосымша күнi мен айы), жеке сәйкестендіру нөмірі және тұрғылықты мекенжайы көрсетiледi. Таңдаушылар тiзiмi әлiпби тәртiбiмен немесе өзге тәртiппен жасалады және тегiн, атын, әкесiнiң атын, туған жылын, жеке сәйкестендіру нөмірін, таңдаушы депутаты болып табылатын мәслихаттың атауын және оның тұрғылықты мекенжайын қамтиды.

5. Сайлаушылардың тұрғылықты жерi бойынша тiзiмiн тиiстi жергiлiктi атқарушы орган жеке тұлғалар туралы мемлекеттік дерекқордың негізінде жасайды.

Әрбір сайлаушы сайлау жарияланған немесе тағайындалған кезден бастап тиісті жергілікті атқарушы органда сайлаушы ретінде тіркелуге құқылы.

Егер сайлаушыға сайлаудан кемiнде отыз күн бұрын сайлау күнi өзiнiң тiркелген орны бойынша дауыс беруге арналған үй-жайға келу мүмкiндiгiнің болмайтыны белгiлi болса, ол өзiнiң болатын жерi бойынша жергіліктi атқарушы органға өзiн тиiстi сайлаушылар тiзiмiне енгiзу жөнiнде жазбаша өтiнiш беруге құқылы.

Азамат осы тармаққа сәйкес өтiнiш жасаған кезде жергілiктi атқарушы орган азаматты тiркелген жері бойынша сайлаушылар тiзiмiнен алып тастауды және оны сол азамат дауыс беретiн учаскенiң сайлаушылар тiзiмiне енгiзудi ұйымдастырады.

Әрбiр сайлау учаскесi бойынша сайлаушылар тiзiмiне өзінің шешімімен учаске құрылған әкiм қол қояды және ол дауыс беру басталардан жиырма күн бұрын акт бойынша ұсынылады.

Сайлаушылар және сайлау учаскелерінің шекаралары туралы мәлiметтердi жергiлiктi атқарушы орган әр жылдың 1 шiлдесiне және 1 қаңтарына қарай электрондық түрде ақпаратты салыстырып тексеруді және жоғары тұрған сайлау комиссияларына беруді қамтамасыз ететін тиiстi аумақтық сайлау комиссияларына ұсынады.

Мәліметтерді салыстырып тексеру және ұсыну тәртібін Орталық сайлау комиссиясы айқындайды.

Жергiлiктi атқарушы органдардың лауазымды адамдары тиiстi сайлау комиссиясы ұсынған сайлаушылар тiзiмдерiнiң, сондай-ақ сайлаушылар туралы деректердiң анықтығы үшiн жауапты болады.

6. Жатақханаларда тұратын, орта арнаулы және жоғары оқу орындарында, сондай-ақ жоғары оқу орнынан кейінгі білім берудің кәсіптік оқу бағдарламалары бойынша күндiзгi оқу нысанында оқитындар сайлаушылардың тiзiмiне жатақхананың орналасқан жерi бойынша енгiзiледi.

7. Әскер бөлiмдерiндегi сайлаушы әскери қызметшiлердiң, сондай-ақ әскер бөлiмдерi орналасқан жерлерде тұратын олардың отбасы мүшелерi мен басқа сайлаушылардың тiзiмi әскер бөлiмдерiнiң командирлерi берген мәлiметтер негiзiнде жасалады.

8. Демалыс үйлерiнде, санаторийлерде, тұрақты емдеу-профилактикалық мекемелерiнде, шалғайдағы және қатынасу қиын аудандарда орналасқан азаматтар тұратын мекендерде, алыс мал шаруашылығы учаскелерiнде, тергеу изоляторлары мен уақытша ұстау изоляторларында, сондай-ақ шет мемлекеттердегi Қазақстан Республикасының өкiлдiктерi жанынан, Қазақстан Республикасына қарайтын және дауыс беретiн күнi жүзуде жүрген кемелерде құрылған сайлау учаскелерi бойынша сайлаушылардың тiзiмдерi аталған мекемелердiң басшылары, тиiстi әкiмдер, өкiлдiктер басшылары мен кеме капитандары берген деректер негiзiнде жасалады.

Уақытша болу орындарында (демалыс үйлерінде, санаторийлерде, тұрақты емдеу-профилактикалық мекемелерінде, алыс мал шаруашылығы учаскелерiнде, тергеу изоляторлары мен уақытша ұстау изоляторларында, сондай-ақ Қазақстан Республикасының шет мемлекеттердегі өкілдіктерi жанынан, Қазақстан Республикасының иелiгіндегi және сайлау күнi жүзуде жүрген кемелерде) құрылған сайлау учаскелерi бойынша сайлаушылар тізімдері дауыс берiлетiн күннің алдындағы күндегі жағдай бойынша мiндеттi түрде нақтылануға тиiс.

9. Парламент Сенаты депутаттарын сайлау бойынша таңдаушылар тiзiмдерiн тиiстi аумақтық сайлау комиссиялары тиiстi облыстық, қалалық (республикалық маңызы бар қала мен Республика астанасы) мәслихаты төрағасының ұсынуы бойынша жасайды.

10. Дауыстарды санау басталғаннан кейін сайлаушылар (таңдаушылар) тiзiмдерiне өзгерістер енгізуге тыйым салынады.

Ескерту. 24-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 2004.04.14 № 545, 2005.04.15 № 44; 29.06.2018 № 162-VІ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 24.05.2021 № 41-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 05.11.2022 № 156-VII (01.01.2023 бастап қолданысқа енгізіледі) Конституциялық заңдарымен.

25-бап. Сайлаушылардың (таңдаушылардың) тiзiмiне енгiзу

1. Сайлаушылар тiзiмдерiне:

1) Республиканың белсендi сайлау құқығы бар азаматтары;

2) азаматтар тиiстi сайлау учаскелерiнің аумағындағы тұрғылықты жерi бойынша енгізіледі.

Уақытша тіркелген азаматтар тұрақты тіркелген жері бойынша тізімнен алып тастала отырып, сайлаушылар тізімдеріне өздерінің жергілікті атқарушы органға берген өтініші негізінде енгізіледі;

3) демалыс үйлерiнде, санаторийлерде, тұрақты емдеу-профилактикалық мекемелерiнде, шалғайдағы және қатынасу қиын аудандарда орналасқан азаматтар тұратын мекендерде, алыс мал шаруашылығы учаскелерiнде, тергеу изоляторлары мен уақытша ұстау изоляторларында, Қазақстан Республикасына қарайтын және дауыс беретiн күнi жүзуде жүрген кемелерде құрылған сайлау учаскелерi бойынша дауыс берудi өткiзетiн күнi аталған мекемелер мен ұйымдарда немесе кеме бортында болған азаматтардың бәрi;

4) әскер бөлiмдерi бойынша әскер бөлiмдерiнде тұрған әскери қызметшiлердiң барлығы, сондай-ақ олардың отбасы мүшелерi және әскер бөлiмдерi орналасқан жерлерде тұратын басқа да сайлаушылар енгiзiледi. Әскер бөлiмдерiнен тыс жерлерде тұратын әскери қызметшiлер сайлаушылар тiзiмiне тұрғылықты жерi бойынша жалпы негiзде енгiзiледi;

5) шет мемлекеттердегi Қазақстан Республикасының өкiлдiктерi жанындағы сайлау учаскелерi бойынша тиiстi шет мемлекетте тұратын немесе ұзақ мерзiмдi шетелдiк iссапарда жүрген әрi Республиканың жарамды паспорты бар барлық азаматтар енгiзiледi. Шет мемлекетке жеке шақыру бойынша, қызметтік, іскерлік және туристік сапарға келген Республика азаматтары учаскелiк сайлау комиссиясына өтініш жасаған жағдайда және олардың Қазақстан Республикасы азаматы деген жарамды паспорты болса, сайлаушылар тiзiмiне енгізіледi.

2. Таңдаушылар тiзiмiне:

1) облыс аумағында орналасқан мәслихаттардың;

2) тиiсiнше республикалық маңызы бар қала мен Республика астанасы мәслихатының барлық депутаттары енгiзiледi.

3. Азамат (таңдаушы) сайлаушылардың (таңдаушылардың) бiр ғана тiзiмiне ене алады.

Ескерту. 25-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 2004.04.14 № 545, 2005.04.15 № 44; 29.06.2018 № 162-VІ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Конституциялық заңдарымен.

26-бап. Сайлаушылардың (таңдаушылардың) тiзiмiмен таныстыру

1. Азаматтардың тұрғылықты жерi бойынша құрылған сайлау учаскелерiндегi сайлаушылар тiзiмдерiн дауыс беретiн күнге он бес күн қалғанда тиiстi сайлау комиссиялары танысу үшiн сайлаушыларға бередi.

Әскери бөлiмдерде, Қазақстан Республикасына тиесiлі және сайлау күнi жүзуде жүрген кемелерде, демалыс үйлерiнде, санаторийлерде, тұрақты емдеу-профилактикалық мекемелерде, шалғайдағы және қатынасу қиын аудандарда орналасқан азаматтар тұратын жерлерде, алыс мал шаруашылығы учаскелерiнде, тергеу изоляторлары мен уақытша ұстау изоляторларында, Қазақстан Республикасының шет мемлекеттердегi шетелдiк мекемелерінiң жанынан құрылған сайлау учаскелерi бойынша сайлаушылар тiзiмдерi сайлаушыларға танысу үшiн дауыс беруге бес күн қалғанда; өзге де жергілікті өзін-өзі басқару органдарының мүшелерін сайлау өткiзiлетiн кезде құрылған сайлау учаскелерi бойынша - дауыс беруге жетi күн қалғанда берiледi.

2. Сенат депутаттарын сайлау бойынша таңдаушылар тiзiмдерi танысу үшiн сайлаудан кемiнде жетi күн бұрын жергiлiктi бұқаралық ақпарат құралдарында жариялау жолымен ұсынылады, сондай-ақ облыстар, республикалық маңызы бар қалалар және астана мәслихаттарының интернет-ресурстарына орналастырылады.

3. Азаматтарға (таңдаушыларға) тиiстi сайлау комиссияларының үй-жайларында сайлаушылар (таңдаушылар) тiзiмiмен танысу, сондай-ақ оларға енгiзiлген сайлаушылар (таңдаушылар) жөнiндегi деректердiң дұрыстығын тексеру мүмкiндiгi берiледi.

Учаскелік сайлау комиссияларының жұмыс кестесін, дауыс беру күнін қоспағанда, тиісті аумақтық сайлау комиссиялары айқындайды.

4. Әрбiр азамат (таңдаушы) сайлаушылар тiзiмдерiндегi өзi туралы деректердi тексеруге және тiзiмге енгiзiлмегенi, дұрыс енгiзiлмегенi немесе тiзiмнен шығарып тасталғаны, сондай-ақ тiзiмдердегi сайлаушы (таңдаушы) туралы деректерде жаңсақтық жiберiлгенi үшiн шағымдануға құқылы. Сайлаушылар тізіміне енгізу, одан шығару не тізімдерге түзетулер жасау қажеттiгi туралы арыздарды тиiстi сайлау комиссиясы сайлау комиссиясына арыз келiп түскен күнi қарайды. Арыз мақұлданбаған жағдайда сайлау комиссиясы арызданушыға оның арызының мақұлданбағаны туралы дәлелдi шешiмнiң көшiрмесiн кешiктiрмей бередi. Шешiмге сайлау комиссиясы орналасқан жердегі тиiстi сотқа шағым жасалуы мүмкін, сот шағымды келіп түскен күні қарайды. Арызданушы үшiн дұрыс шешiм қабылданған жағдайда сайлау комиссиясы сайлаушылар (таңдаушылар) тiзiмiне түзетудi немесе енгiзiлмеген сайлаушыны тiзiмге енгiзудi дереу жүргiзедi.

Ескерту. 26-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 2004.04.14 № 545, 2009.02.09 № 124-IV (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-баптан қараңыз); 31.07.2015 № 340-V (01.01.2016 бастап қолданысқа енгізіледі); 29.06.2018 № 162-VІ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Конституциялық заңдарымен.

26-1-бап. Сайлаушылардың дауыс беруге арналған тізімін қалыптастыру

1. Әрбір сайлау учаскесі бойынша сайлаушылардың тізімдерін тиісті әкім дауыс беру басталардан жиырма күн бұрын акт бойынша учаскелік сайлау комиссиясына – электрондық түрде және (немесе) қағаз жеткізгіште, аумақтық және округтік комиссияларға электрондық түрде ұсынады.

2. Сайлаушылар тізіміне өзгерістер енгізілген жағдайда, учаскелік сайлау комиссиясы бұл туралы жоғары тұрған сайлау комиссиясына хабарлайды.

3. Төмен тұрған аумақтық сайлау комиссиясы сайлаушылар тізімін Қазақстан Республикасының сайлаушы азаматтарының электрондық тізіліміне енгізу үшін жоғары тұрған комиссияға электрондық түрде ұсынады.

4. Сайлаушылардың дауыс беруге арналған тізімдерін қалыптастыру, сондай-ақ оларды сайлау комиссияларына ұсыну тәртібін Орталық сайлау комиссиясы айқындайды.

Ескерту. 4-тарау 26-1-баппен толықтырылды – ҚР 29.06.2018 № 162-VІ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); өзгеріс енгізілді – ҚР 05.11.2022 № 156-VII (01.01.2023 бастап қолданысқа енгізіледі) Конституциялық заңдарымен.

5-тарау. Сайлау алдындағы үгiт

27-бап. Сайлау алдындағы үгiт

1. Сайлау алдындағы үгiт - сайлаушылардың белгiлi бiр кандидатты, саяси партияны жақтап немесе қарсы дауыс беруге қатысуына түрткi болу мақсатындағы қызмет.

Шетелдіктердiң, азаматтығы жоқ адамдардың, шетелдік заңды тұлғалардың және халықаралық ұйымдардың кандидаттарды, партиялық тiзiмдерін ұсынған саяси партияларды ұсынуға және сайлауға, сайлауда белгiлi бір нәтижеге қол жеткiзуге кедергі болатын және (немесе) демеп жіберетін қызметті жүзеге асыруына тыйым салынады.

2. Сайлау алдындағы үгiт кандидаттар тiркелген мерзімі аяқталған кезден басталып, сайлау болатын күннің алдындағы күнгi жергілiктi уақыт бойынша нөл сағатта аяқталады. Қайтадан дауыс берудi өткiзген кезде сайлау алдындағы үгiт қайтадан дауыс беру күнi тағайындалған күннен басталып, сайлау болатын күннiң алдындағы күнгi жергiлiктi уақыт бойынша нөл сағатта аяқталады.

3. Сайлау алдындағы үгiт:

1) бұқаралық ақпарат құралдары арқылы;

2) сайлау алдындағы жария iс-шараларды (сайлау алдындағы жиналыстарды және сайлаушылармен (таңдаушылармен) кездесулердi, сайлау алдындағы жария пікір таластар мен пiкiр алысуларды, митингiлердi, шерулердi, демонстрацияларды және заңнамада белгiленген тәртiппен және осы Конституциялық заңда тыйым салынбаған өзге де сайлау алдындағы іс-шараларды), сондай-ақ кандидаттардың және олардың сенiм бiлдiрген адамдарының сайлаушылармен (таңдаушылармен) жеке кездесулерін өткiзу жолымен;

3) баспа, дыбыс-бейне және өзге де үгiт материалдарын шығару және (немесе) тарату жолымен;

4) онлайн-платформалар арқылы жүзеге асырылады.

4. Мыналарға:

1) мемлекеттiк органдарға, жергiлiктi өзiн-өзi басқару органдарына, сондай-ақ қызметтік мiндеттерiн орындау кезінде олардың лауазымды адамдарына;

2) Қарулы Күштердiң, басқа да әскерлер мен әскери құралымдардың әскери қызметшiлерiне, ұлттық қауiпсiздiк органдарының, құқық қорғау органдарының қызметкерлерi мен судьяларға;

3) сайлау комиссияларының мүшелерiне;

4) діни бiрлестiктерге сайлау алдындағы үгiттi жүргiзуге, кез келген сайлау алдындағы үгiт материалдарын таратуға тыйым салынады.

Телерадио хабарларын тарату субъектілерінің жаңалықтар, талдау бағдарламаларында кез келген үгіт материалдарын таратуына тыйым салынады.

5. Мемлекеттiк органдардың лауазымды адамдары болып табылатын кандидаттарға өзiнiң лауазымдық немесе қызмет жағдайының артықшылықтарын пайдалануға тыйым салынады.

Осы Конституциялық заңда мыналар:

1) бағынышты немесе басқа да қызмет жағынан тәуелдi адамдарды, аталған адамдар кандидаттың сенiм бiлдiрген адамдары ретiнде үгіттi жүзеге асыратын жағдайларды қоспағанда, сайлау алдындағы үгіт жүргiзуге тарту;

2) кандидаттың, партиялық тiзiм ұсынған саяси партияның сайлануына септiгiн тигiзетiн қызметтi жүзеге асыру үшiн мемлекеттiк органдар орналасқан үй-жайларды пайдалану, егер өзге кандидаттарға, саяси партияларға аталған үй-жайларды осындай шарттармен пайдалануға кепiлдiк берілмесе, лауазымдық немесе қызмет жағдайының артықшылықтарын пайдалану деп ұғынылады.

Осы тармақта белгiленген шектеулердi сақтау лауазымды адамдарға өздерiнің қызметтiк мiндеттерiн орындауға кедергi келтiрмеуге тиiс.

6. Кандидаттар не олардың сенiм бiлдiрген адамдары болып тiркелген журналистердiң, бұқаралық ақпарат құралдары редакциялары лауазымды адамдарының сайлауды бұқаралық ақпарат құралдары арқылы көрсетуге қатысуына құқығы жоқ.

7. Бұқаралық ақпарат құралдары кандидаттардың, саяси партиялардың сайлау науқанын объективтi жазып-көрсетудi жүзеге асыруға; кандидаттың немесе саяси партияның ар-намысына, қадiр-қасиетiне және iскерлiк беделiне көрiнеу нұқсан келтiретiн үгiт материалдары мен өзге де ақпаратты жариялаудан қалыс қалуға; аталған адамдарға ар-намысын, қадiр-қасиетін және iскерлiк беделін қорғау үшiн баспа басылымының ең таяудағы нөмірінде сол көлемде, сол қаріппен және теріске шығарылатын хабар немесе материал орналастырылған сол жерде терiске шығаруды тегiн жариялауына мүмкiндiк беруге міндетті. Радио және телевизия арқылы терiске шығару теріске шығарылатын хабар немесе материал сияқты тәуліктің сол уақытында және сол теле- және радиобағдарламада, ал аталған теле- және радиобағдарлама жабылып қалған жағдайларда – оған тақырыптық бағыты сәйкес келетін өзге теле- және радиобағдарламада берілуге тиіс.

Теріске шығару көлемі теріске шығарылатын хабардың немесе материалдың көлемінен екі есе және одан үлкен болмауға тиіс.

Бұқаралық ақпарат құралдары барлық кандидаттарды және партиялық тізімдерді ұсыну, оларды сайлау комиссияларының тіркеуі жөніндегі іс-шаралар туралы ақпаратты баспасөз бетіндегі орны, эфир уақыты бойынша бірдей көлемде таратуға міндетті.

Бұқаралық ақпарат құралдары тиiстi сайлау комиссияларына осы Конституциялық заңда белгiленген сайлау алдындағы науқан барысы туралы ақпаратты және хабарларды жариялау мүмкiндiгін дереу береді.

7-1. Онлайн-платформаларды пайдаланушылар кандидаттың немесе саяси партияның ар-намысына, қадір-қасиетіне және іскерлік беделіне көрінеу нұқсан келтіретін үгіт материалдары мен өзге де ақпаратты жариялаудан аулақ болуға; аталған тұлғаларға өздерінің ар-намысын, қадір-қасиетін және іскерлік беделін қорғау үшін теріске шығаруды тегін жариялау мүмкіндігін беруге міндетті.

8. Бұқаралық ақпарат құралдарының лауазымды адамдары, осы Конституциялық заңның 29-бабының 1-тармағында көрсетiлген материалдарды жариялау жағдайларын қоспағанда, кандидаттар мен саяси партиялардың сайлау алдындағы науқан барысында айтқан пiкiрлерi үшін жауапты болмайды.

9. Сайлау науқаны үшiн арнайы әзiрленген баспа материалдарын, соның iшiнде безендiрiлген материалдарды, сондай-ақ омырауға тағатын белгiлердi, жалауларды, жалаушаларды тегiн таратуды қоспағанда, сайлаушыларға тегiн немесе жеңiлдiк шарттарымен тауарлар, бағалы қағаздар беріп, қызметтер көрсету, сондай-ақ лотереялар, қайырымдылық акцияларын өткiзу, ақша төлеу не осындайларға уәде беру арқылы сайлау алдындағы үгiттi жүргiзу сайлау алдындағы жөнсiз үгіт деп саналады. Сайлау алдындағы жөнсiз үгіттi жүргiзуге тыйым салынады.

Сайлау жарияланған (тағайындалған) кезден бастап, кандидаттарға, партиялық тiзiмдерiн ұсынған саяси партияларға, сондай-ақ олардың атынан немесе оларды қолдап кeз келген жеке және заңды тұлғаларға, ойын-сауық және спорттық iс-шараларын ұйымдастыруды қоспағанда, қайырымдылық iс-шараларын өткiзуге тыйым салынады.

Кандидаттың, партиялық тiзiмiн ұсынған саяси партияның, сондай-ақ олардың сенiм бiлдiрген адамдарының осы тармақта белгiленген ережелердi бұзуы кандидатты, партиялық тiзiмдi тiркеу туралы шешімнің күшiн жоюға әкеп соғады.

10. Қандай да бiр адамның бейнесiн - оның жазбаша келiсiмiнсiз, ал ол қайтыс болған жағдайда мұрагерлерінің жазбаша келiсімінсiз пайдалану арқылы сайлау алдындағы үгiт жүргiзуге тыйым салынады.

Ескерту. 27-бап жаңа редакцияда - ҚР 2004.04.14 № 545 Конституциялық заңымен, өзгеріс енгізілді - ҚР 2005.04.15 № 44, 2009.02.09 № 124-IV (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-баптан қараңыз); 29.06.2018 № 162-VІ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 05.11.2022 № 156-VII (қолданысқа енгізілу тәртібін 3-баптан қараңыз) Конституциялық заңдарымен.

28-бап. Сайлау алдындағы үгiт жүргiзу құқығы

1. Мемлекет азаматтарға, қоғамдық бiрлестiктерге Қазақстан Республикасының осы Конституциялық заңына, өзге де заң актiлерiне сәйкес белгілi бiр кандидатты, саяси партияны жақтап не қарсы кедергiсiз сайлау алдындағы үгiт жүргiзу құқығына кепiлдiк бередi.

Осы Конституциялық заңға сәйкес сайлау қорларын құрмайтын азаматтар, қоғамдық бiрлестіктер қаржыландыруды талап етпейтiн сайлау алдындағы үгіт жүргiзуге құқылы.

2. Осы Конституциялық заңға сәйкес белгiленген тiркеу мерзiмi аяқталған кезден бастап, үгіт науқаны аяқталғанға дейiн кандидаттардың, партиялық тiзiмiн ұсынған саяси партиялардың өздерiнiң сайлау алдындағы бағдарламаларын үгiттеуге және насихаттауға құқығы бар.

Кандидаттардың, партиялық тiзiмдерiн ұсынған саяси партиялардың сайлау алдындағы үгiт жүргiзуi үшiн бұқаралық ақпарат құралдарына қол жеткiзуiнiң тең жағдайына кепiлдiк беріледi.

3. Мемлекет кандидаттарға өз бағдарламаларымен шығу үшін қаражаттың тең бөлінуіне кепілдік береді. Кандидаттарға қаражат бөлу тәртібі мен көлемін Орталық сайлау комиссиясы айқындайды.

Президенттікке кандидаттар, Парламент Мәжілісі депутаттығына кандидаттардың партиялық тізімдерін ұсынған саяси партиялар Орталық сайлау комиссиясы ұйымдастыратын сайлау алдындағы пікірсайыстарға қатысуға құқылы.

Мәслихаттар депутаттығына кандидаттардың партиялық тізімдерін ұсынған саяси партиялар, Парламент Сенатының депутаттығына кандидаттар, сондай-ақ бірмандаттық аумақтық сайлау округтері бойынша Парламент Мәжілісі мен мәслихаттар депутаттығына кандидаттар, әкім болуға кандидаттар сайлау алдындағы пікірсайыстарға қатыса алады, оларды тиісті аумақтық сайлау комиссиялары ұйымдастыруға құқылы.

Орталық сайлау комиссиясы айқындайтын сайлау алдындағы пікірсайыстарды өткізу тәртібі мен шарттары бірдей болуға және қайсыбір кандидатқа немесе саяси партияға артықшылық бермеуге тиiс.

Бұқаралық ақпарат құралдары тіркелген кандидаттарға және партиялық тізімдерді ұсынған саяси партияларға үгіт материалдарын жариялау үшін шарттық негізде эфир уақытын, баспасөз бетінен орын береді.

Онлайн-платформаларды пайдаланушылар тіркелген кандидаттарға және партиялық тізімдерді ұсынған саяси партияларға үгіт материалдарын жариялау үшін шарттық негізде ақпарат көлемін береді.

Үгіт материалдарын жариялау үшін шарттың талаптары қайсыбір кандидатқа, саяси партияға артықшылық бермеуге тиіс.

Шарттық негізде ұсынылған үгіт материалдарын орналастыру ақысының мөлшері, шарттары туралы мәліметтерді тиісті бұқаралық ақпарат құралы, онлайн-платформаны пайдаланушы сайлау алдындағы үгітті жүргізу басталардан кемінде бес күн бұрын хабарлауға және жариялауға, сондай-ақ олар Президентті және партиялық тізімдер бойынша Парламент Мәжілісі депутаттарын сайлау кезінде – Орталық сайлау комиссиясына, Парламент Сенаты, бірмандаттық аумақтық сайлау округтері бойынша Парламент Мәжілісінің депутаттарын, мәслихаттар депутаттарын, әкімдерді және өзге де жергiлiктi өзiн-өзi басқару органдарының мүшелерiн сайлау кезiнде өзге де аумақтық сайлау комиссияларына ұсынылуға тиіс.

Орталық және аумақтық сайлау комиссияларының интернет-ресурстарында үгіт материалдарын орналастыру ақысының мөлшері, шарттары туралы бұқаралық ақпарат құралдары, онлайн-платформаларды пайдаланушылар ұсынған мәліметтер орналастырылады. Шарттық негізде эфир уақытын, баспасөз бетінен орын және ақпарат көлемін беретін бұқаралық ақпарат құралдары, онлайн-платформаны пайдаланушылар үгіт материалдарын орналастыру ақысының мөлшері, шарттары туралы мәліметтер жарияланғанға дейін кандидаттардың, партиялық тізімдерді ұсынған саяси партиялардың үгіт материалдарын орналастыруды, таратуды жүзеге асыра алмайды.

Сайлау алдындағы үгіт кезеңінде кандидаттардың, партиялық тізімдерді ұсынған саяси партиялардың сайлау алдындағы үгітіне байланысты мерзімді баспасөз басылымының таралымы барлық кандидаттар, партиялық тізімдерді ұсынған саяси партиялар үшін бірдей болуға тиіс.

Кандидаттардың, партиялық тізімді ұсынған саяси партияның біріне бұқаралық ақпарат құралы, онлайн-платформаны пайдаланушы шарттық негізде үгіт материалдарын орналастыруға берген келісім басқа кандидаттарға, партиялық тізімдерді ұсынған саяси партияларға үгіт материалдарын орналастыруға келісім беру болып табылады

Кандидаттардың және партиялық тізімдерді ұсынған саяси партиялардың бұқаралық ақпарат құралдарына, онлайн-платформаларға шығу кезектілігі жазбаша жолданымдардың келіп түсу ретімен не егер жолданымдар бір мезгілде келіп түссе, жеребе бойынша белгіленеді.

Кандидаттардың және партиялық тізімдерді ұсынған саяси партиялар өкілдерінің телевизия мен радиода сөйлеп жатқан сөздерiн бөлуге және сөйлеген сөздерiнен кейін iле-шала, сондай-ақ баспасөз басылымдарындағы сөздерiнен кейін сол нөмiрде түсiнiктеме жасауға тыйым салынады.

4. Жергілікті атқарушы органдар және жергілікті өзін-өзі басқару органдары кандидаттарға сайлаушылармен кездесуі үшін шарттық негізде үй-жай береді. Үй-жай беру шарты барлық кандидаттар үшін бірдей және тең болуға тиіс.

Сайлау комиссиялары жергілікті атқарушы органдармен және жергілікті өзін-өзі басқару органдарымен бірлесіп, бөлінген үй-жайда кандидаттардың сайлаушылармен кездесулер кестесін жасайды және оны бұқаралық ақпарат құралдарында жариялайды.

5. Тиісті сайлау комиссиялары партиялық тізімдер бойынша дауысқа түсетiн кандидаттардан басқа кандидаттарға плакаттар, үнпарақтар, ұрандар мен өзге де үгіт материалдарын басып шығару үшiн бiрдей сомада ақша бөледi. Барлық үгіт материалдарында осы материалдарды шығарған ұйым (баспа материалдары бойынша – олардың басылған жері және таралымы), тапсырыс жасаған тұлғалар, қандай қаражаттан ақысы төленгені туралы мәліметтер болуға тиіс. Үгіт материалдарын Қазақстан Республикасы аумағының шегінен тыс жерлерде дайындауға, анонимдік үгіт материалдарын таратуға тыйым салынады.

Егер онлайн-платформаларды пайдаланушылар үгіт материалдарын шарттық негізде дайындаса, онлайн-платформаларға қатысты осы тармақтың талаптары қолданылады.

6. Жергiлiктi атқарушы органдар тиiстi сайлау комиссияларымен бiрлесiп барлық кандидаттар үшiн үгіттiк баспа материалдарын орналастыру үшiн орын белгiлейдi және оларды стендтермен, тақталармен, тұғырлықтармен жарақтандырады. Үгiттiк баспа материалдары барлық кандидаттар үшiн тең құқықтар қамтамасыз ететiн жағдайда орналастырылады.

Кандидаттар үгiттiк баспа материалдарын тиiстi объект иесiнiң рұқсатымен өзге де орындарда iлiп қоюға құқылы.

Үгiт материалдарын ескерткiштерге, ескерткіш тұғырларға, тарихи, мәдени немесе сәулеттiк құндылығы бар үйлер мен ғимараттарға, сондай-ақ дауыс беруге арналған үй-жайларға iліп қоюға тыйым салынады.

Сайлау комиссиясының үй-жайы мен дауыс беруге арналған үй-жайда кандидаттың фотосуретiмен және Орталық сайлау комиссиясы белгiлеген мәліметтердің стандартты жиынтығымен, бiр нысанда кандидаттар туралы ақпарат орналастырылады.

Сайлау комиссиясының үй-жайы мен дауыс беруге арналған үй-жайда партиялық тізімдерін ұсынған саяси партиялар туралы Орталық сайлау комиссиясы белгілеген мәліметтердің стандартты жиынтығынан тұратын бірыңғай форматтағы ақпарат орналастырылады.

7. Кандидаттар, партиялық тізімдерін ұсынған саяси партиялар өз сайлау қорларының қаражаты есебiнен бұқаралық ақпарат құралдарына, онлайн-платформаларға шығуға, сайлау алдындағы жария іс-шараларды өткізуге, қосымша үгіт материалдарын шығаруға байланысты шығындарды төлеуге, сондай-ақ көлiк және iссапар шығыстарының орнын толтыруға құқылы. Бұл мақсатқа кез келген басқа көздерден өзге ақша тартуға, сайлау науқаны барысында кандидаттар пайдаланатын, кандидаттардың сайлау қорлары қаражатынан ақысы төленбеген жеке және заңды тұлғалардың кез келген тауарын, жұмысы мен қызметiн қабылдауға, аталған жеке және заңды тұлғаларға осы қызметтердің көрсетiлгенi үшін кандидат тарапынан жәрдемнің кез келген түріне тыйым салынады.

Кандидатқа, саяси партияларға сайлау алдындағы үгітті жүргiзуге байланысты қызмет көрсететiн жеке және заңды тұлғаларда олардың осы қызметтердi қабылдауға жазбаша келiсiмi болуға тиiс. Жазбаша келiсiмi жоқ тұлғалар Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес жауапты болады.

8. Осы Конституциялық заңға сәйкес міндетті түрде жариялануға жататын мәліметтер жергілікті атқарушы органдар мен сайлау комиссияларының интернет-ресурстарына орналастырылады. Мерзiмдi баспасөз басылымдары сайлау комиссияларының хабарларын Орталық сайлау комиссиясы айқындайтын тәртiппен және көлемде республикалық және жергілікті бюджеттерде көзделген қаражат есебінен орналастырады.

9. Бұқаралық ақпарат құралдары, онлайн-платформалар сайлауға байланысты қоғамдық пікірге сауал салу нәтижелерін жариялаған кезде сауал жүргiзген заңды тұлғаны, сауал жүргізуге тапсырыс берген және оның ақысын төлеген тұлғаларды, сауал жүргiзілген уақытты, ақпарат жинау әдiсiн, сұрақтың нақты тұжырымын, сауал салынғандардың саны мен сауал салу нәтижелерінің қателiк коэффициентiн көрсетуге мiндеттi.

Қоғамдық пікірге сауал салуды Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес тіркелген, қоғамдық пікірге сауал салуды жүргізу бойынша кемінде бес жыл тәжірибесі бар заңды тұлғалар тиісті құжаттардың көшірмелерін қоса беріп, бұл туралы Орталық сайлау комиссиясын жазбаша түрде алдын ала хабардар ете отырып жүргізуге құқылы. Орталық сайлау комиссиясына жіберілетін хабарламада сауал салуды жүргізуге қатысатын және осы салада жұмыс тәжірибесі бар мамандар туралы, қоғамдық пікірге сауал салу жүргізілетін өңірлер туралы, қолданылатын талдау әдістері туралы мәліметтер көрсетіледі.

Қоғамдық пікірге сауал салу нәтижелерiн, сайлау, сайлауға байланысты өзге де зерттеулер, кандидаттарды не саяси партияларды қолдап дауыс беру нәтижелерiнiң болжамдарын дауыс берiлетін күннің алдындағы бес күн ішінде және дауыс берiлетiн күні бұқаралық ақпарат құралдарында, онлайн-платформаларда жариялауға жол берілмейдi.

Сайлау күнi дауыс беруге арналған үй-жайда немесе пунктте қоғамдық пiкiрге сауал салуды жүргізуге тыйым салынады.

Ескерту. 28-бап жаңа редакцияда - ҚР 2004.04.14 № 545, өзгеріс енгізілді - ҚР 2007.06.19 № 268 (ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі), 2009.02.09 № 124-IV (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-баптан қараңыз); 29.06.2018 № 162-VІ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 24.05.2021 № 41-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 05.11.2022 № 156-VII (қолданысқа енгізілу тәртібін 3-баптан қараңыз) Конституциялық заңдарымен.

29-бап. Кандидаттың, саяси партияның сайлау алдындағы бағдарламасы

Президенттiкке, Парламент және мәслихат депутаттығына, әкім болуға, жергiлiктi өзін-өзi басқару органының мүшелiгiне кандидат, партиялық тізімін ұсынған саяси партия өзінің болашақ қызметiнiң сайлау алдындағы бағдарламасын баяндайды. Сайлау алдындағы бағдарламада Республиканың конституциялық құрылысын күштеп өзгерту, оның тұтастығын бұзу, мемлекет қауiпсiздігіне нұқсан келтiру, әлеуметтік, нәсілдiк, ұлттық, дiни, тектiк-топтық және рулық араздықты қоздыру, қатыгездiк пен зорлық-зомбылыққа бас ұру, сондай-ақ заңдарда көзделмеген әскерилендiрілген құралымдар құру идеялары уағыздалмауға тиiс.

Аталған талаптар бұзылған жағдайда тиiстi сайлау комиссиясы кандидатты тiркеуден, саяси партияның партиялық тiзiмін тiркеуден бас тартуға, ал кандидат немесе саяси партия мұндай сайлау алдындағы бағдарламаны тiркелгеннен кейiн ұсынған жағдайда кандидатты немесе партиялық тiзiмдi тiркеу туралы шешiмнiң күшiн жоюға құқылы.

Ескерту. 29-бап жаңа редакцияда – ҚР 2004.04.14. № 545 Заңымен; өзгеріс енгізілді – ҚР 24.05.2021 № 41-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 05.11.2022 № 156-VII (01.01.2023 бастап қолданысқа енгізіледі) Конституциялық заңдарымен.

30-бап. Бастамашыл топтар

Ескерту. 30-бап алынып тасталды - ҚР 2004.04.14 № 545 Конституциялық заңымен.

31-бап. Сенiм бiлдiрген адамдар

1. Кандидаттардың, партиялық тiзiмдерiн ұсынған саяси партиялардың өздерiне сайлау науқанын жүргiзуге көмектесетiн, сайлау алдындағы үгiттi жүргізетін, кандидаттар, саяси партиялар мүдделерiн білдіретін сенiм бiлдiрiлген адамдары болуына құқылы.

2. Кандидаттар, партиялық тiзiмдерiн ұсынған саяси партиялар сенiм бiлдiрiлген адамдарын өздерінің қалаулары бойынша тиісті сайлау округiндегi әр сайлау учаскесіне үш адамнан аспайтын санда анықтайды және оларды тiркеу үшiн тиiстi сайлау комиссиясына хабарлайды.

Сенат депутаттығына кандидаттың әрбiр ауданда, қалада, қаладағы ауданда бір-бірден сенім бiлдiрiлген адамдары болуына құқығы бар.

Кандидат, саяси партия сенiм бiлдiрiлген адамдар ретiнде ұсынған адамдар тиiстi сайлау комиссиясына өзiнiң сенiм бiлдiрiлген адам болуға келiскенi туралы өз өтінішін табыс етедi.

3. Сайлау комиссиясы сенiм бiлдiрiлген адамдарды тiркегеннен кейiн оларға тиiстi куәлiк бередi.

4. Сенiм білдiрiлген адам Қазақстан Республикасының азаматы болуға тиiс, ол Сенат депутатын сайлау кезiнде мәслихат депутаты, қандай да бiр сайлау комиссиясының мүшесi, саяси мемлекеттiк қызметшi лауазымындағы адам болмауға тиiс.

5. Сенім білдірілген адамдар Қазақстан Республикасының саяси партиялары, өзге де қоғамдық бірлестіктері, коммерциялық емес ұйымдары байқаушыларының құқықтарын иеленеді, міндеттеріне ие болады және кандидаттың, партиялық тізімін ұсынған саяси партияның өздеріне жазбаша нысанда берген өкілеттігі шегінде әрекет етеді.

6. Сенім білдiрiлген адамдар сайлау науқаны аяқталғаннан кейiн, өз ұйғарымымен, кандидаттың және партиялық тізiмiн ұсынған саяси партияның шешiмiмен, сондай-ақ кандидатты, партиялық тiзімдi тіркеудiң күшi жойылған, осы Конституциялық заң бұзылған жағдайларда өз мәртебесiнен айырылады.

Ескерту. 31-бап жаңа редакцияда - ҚР 2004.04.14 № 545 Конституциялық заңымен, өзгеріс енгізілді - ҚР 2005.04.15 № 44, 2007.06.19 № 268 (ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Конституциялық заңдарымен.

32-бап. Сайлау алдындағы үгiттi тоқтату

1. Сайлау болатын күнi және оның қарсаңындағы күнi кез келген үгiтке тыйым салынады.

2. Сайлау комиссияларының үй-жайларынан және дауыс беруге арналған үй-жайлардан тыс жерлерде бұрыннан ілулi тұрған баспа үгiт материалдарын сол орындарында қалдыруға болады.

Интернет желісінде бұрын орналастырылған үгіт материалдарын бұрынғы орындарында қалдыруға болады. Бұрын орналастырылған материалдарды интернет-ресурстардың басты беттеріне шығаруға жол берілмейді.

Ескерту. 32-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 2004.04.14 № 545; 29.06.2018 № 162-VІ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Конституциялық заңдарымен.

6-тарау. Сайлауды қаржыландыру

33-бап. Сайлауды мемлекеттiк қаржыландыру

1. Президенттiң, Парламент, мәслихаттар депутаттарының, өзге де жергілікті өзін-өзі басқару органдары мүшелерінің сайлауы республикалық бюджет қаражатынан жергілікті атқарушы органдардың осы мақсаттарға арнап ашылған шоттары арқылы қаржыландырылады. Бұл шоттарға республикалық бюджеттен түсетін бюджет қаражатына иелік етуді аумақтық сайлау комиссиялары жүзеге асырады. Қаржыландыру тәртібi Қазақстан Республикасының бюджеттік заңнамасында белгіленеді.

1-1. Әкімдерді сайлау жергілікті атқарушы органдардың осы мақсаттар үшін ашылатын шоттары арқылы жергілікті бюджет қаражатынан қаржыландырылады. Осы мақсаттарға арналған бюджет қаражатына билік етуді аумақтық сайлау комиссиялары жүзеге асырады. Қаржыландыру тәртібі Қазақстан Республикасының бюджет заңнамасында белгіленеді.

2. Республикалық бюджет қаражатынан:

1) сайлау комиссияларын ұйымдастыру мен оның қызметiне, үй-жайды жалға алуға, iссапар шығыстарына, консультанттарға, сарапшыларға, лингвистикалық комиссияның мүшелерiне, электронды сайлау жүйелерінің пайдаланылуын қамтамасыз ететін мамандарға еңбек ақы төлеуге;

2) осы Конституциялық заңның 28-бабының 3-тармағына сәйкес, партиялық тiзiмдер бойынша дауысқа түсетiн кандидаттардан басқа, кандидаттардың бұқаралық ақпарат құралдарындағы сөздерiне;

3) осы Конституциялық заңның 28-бабының 4 және 5-тармақтарына сәйкес жүргiзiлетiн кандидаттардың сайлау алдындағы көпшiлiк шараларын өткiзуге, партиялық тiзiмдер бойынша дауысқа түсетiн кандидаттардан басқа, кандидаттардың үгiт материалдарын шығаруға;

4) партиялық тiзiмдер бойынша дауысқа түсетiн кандидаттардан басқа, кандидаттардың Орталық сайлау комиссиясы белгiлеген мөлшерде көлiкке;

5) сайлау комиссиясының үй-жайы мен дауыс беруге арналған үй-жайда орналастырылатын Президенттікке, Парламенттің және мәслихаттардың депутаттығына, өзге де жергілікті өзін-өзі басқару органдарының мүшелігіне кандидаттар туралы, сондай-ақ партиялық тізімдерін ұсынған саяси партиялар туралы ақпараттық плакаттарды дайындауға жұмсаған шығындары жабылады.

2-1. Жергілікті бюджет қаражатынан:

1) сайлау комиссияларын ұйымдастыруға және олардың қызметіне, үй-жайларды жалға алуға, іссапар шығыстарына, консультанттардың, сарапшылардың, электрондық сайлау жүйесін пайдалануды қамтамасыз ететін мамандардың еңбегіне ақы төлеуге;

2) әкім болуға кандидаттардың осы Конституциялық заңның 28-бабының 3-тармағына сәйкес бұқаралық ақпарат құралдарында сөз сөйлеуіне;

3) осы Конституциялық заңның 28-бабының 4 және 5-тармақтарына сәйкес өткізілетін әкім болуға кандидаттардың сайлау алдындағы жария іс-шараларын өткізуге және кандидаттардың үгіт материалдарын шығаруға;

4) әкім болуға кандидаттардың тиісті аумақтық сайлау комиссиясы белгілейтін мөлшердегі көліктік шығыстарына;

5) сайлау комиссиясының үй-жайында және дауыс беруге арналған үй-жайда орналастырылатын әкім болуға кандидаттар туралы ақпараттық плакаттарды дайындауға арналған шығыстар жабылады.

Әкім болуға кандидаттарға бөлінетін, осы тармақтың бірінші бөлігінің 2) – 4) тармақшаларында көрсетілген шығыстардың мөлшерін тиісті облыстық сайлау комиссиясы айқындайды.

2-2. Сайлауға, референдумға дайындық және оны өткізу кезеңінде сайлауға, референдумға дайындыққа және оны өткізуге арналған тауарларды, жұмыстар мен көрсетілетін қызметтерді алуға байланысты сатып алуға Қазақстан Республикасының мемлекеттік сатып алу туралы заңнамасы қолданылмайды.

Сайлауға, референдумға дайындық және оны өткізу кезеңінде сайлауға, референдумға дайындыққа және оны өткізуге арналған тауарларды, жұмыстар мен көрсетілетін қызметтерді алуға байланысты сатып алу Орталық сайлау комиссиясы айқындайтын тәртіппен жүзеге асырылады.

3. Халықаралық ұйымдар мен халықаралық қоғамдық бiрлестiктер, шетелдiк мемлекеттiк органдар, шет елдердiң Заңды тұлғалары мен азаматтығы жоқ адамдар тарапынан Республикадағы сайлауды қаржыландыруға, олардың қандай да болмасын тiкелей немесе жанама түрде республикадағы сайлауды қаржыландыруға қатысуына тыйым салынады.

4. Алып тасталды - 2005.04.15 № 44 Конституциялық Заңымен.
Ескерту. 33-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 1999.05.06 № 375, 2004.04.14 № 545, 2005.04.15 № 44, 2007.06.19 № 268 (ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі), 2009.02.09 № 124-IV (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-баптан қараңыз); 29.06.2018 № 162-VІ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 24.05.2021 № 41-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 05.11.2022 № 156-VII (01.01.2023 бастап қолданысқа енгізіледі) Конституциялық заңдарымен.

34-бап. Сайлауды мемлекеттiк емес қаржыландыру

1. Президентті, Парламент депутаттарын және мәслихаттар депутаттарын сайлауда кандидаттардың сайлау алдындағы үгiтiн осы Конституциялық заңда белгiленген тәртiппен құрылатын сайлау қорлары қаражатынан қаржыландыруға болады.

2. Алып тасталды – ҚР 29.06.2018 № 162-VІ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Конституциялық заңымен.

3. Сайлау қорлары мынадай көздерден:

1) кандидаттардың жеке қаражатынан, саяси партиялардың қаражатынан;

2) кандидатқа оны ұсынған Республиканың қоғамдық бiрлестiгi бөлген қаражаттан;

3) Республика азаматтары мен ұйымдарының ерiктi қайырмалдықтарынан құралады. Мемлекеттiк органдар мен ұйымдардың, жергiлiктi өзiн-өзi басқару органдарының, қайырымдылық ұйымдарының, дiни бiрлестiктердiң, өздерiнiң жарғылық капиталында шетелдiк қатысушысы бар қазақстандық заңды тұлғалардың ерiктi қайырмалдықтарына, сондай-ақ жеке және заңды тұлғалардың анонимдiк қайырмалдықтарына тыйым салынады.

4. Сайлау қорларына заңды жолмен алынған қаражат қана жұмсалуы мүмкін. Қорға түскен жалпы ақша сомасы мен ерікті қайырмалдықтардың сомасы, оның көзі және сайлау алдындағы үгітке жұмсалған шығыстар туралы ақпаратты сайлау қорытындылары жарияланғаннан кейін бес күн ішінде:

Президент, Парламент Мәжілісі депутаттарының сайлауы кезiнде – Орталық сайлау комиссиясы;

Парламент Сенаты депутаттарының сайлауы кезiнде – облыстық, республикалық маңызы бар қалалардың және астананың сайлау комиссиялары;

мәслихаттар депутаттарының сайлауы кезінде аумақтық сайлау комиссиялары бұқаралық ақпарат құралдарында жариялайды.

5. Аталған көздерден сайлау қорларына жолдануы мүмкiн ақшалай қаражаттың шектi мөлшерi осы Конституциялық заңның Ерекше бөлiмiнде белгiленедi. Белгiленген мөлшерден артық түскен ақша қаражаты сайлау қорына есептеуге жатқызылмайды және оларды қосқан азаматтар мен ұйымдарға қайтарылып берiледi. Бұл ретте аталған қаражатты қайтаруға байланысты шығыстар оларды енгiзген азаматтар мен ұйымдар есебiнен жабылады. Дерегi жоқ қайырмалдықтар республикалық бюджет кiрiсiне енгiзiледi.

6. Сайлау қорын құрайтын ақша қаражаты кандидат, партиялық тiзiм тiркелгеннен кейiн тиiстi сайлау комиссиясы банк мекемелерiнде ашатын арнаулы уақытша шоттарға түсiрiледi. Аталған шот бойынша кiрiс есептелмейдi және төленбейдi. Осы Конституциялық заңда аталған мақсаттар үшiн сайлау қорының қаражатына иелiк ету құқығы тек қана кандидатқа және партиялық тiзiмдердi ұсынған саяси партияларға берiледi. Банктер тиiстi сайлау комиссиясына арнаулы уақытша шотқа келiп түскен қаражат және олардың жұмсалуы туралы апта сайын есеп бередi. Тиiстi сайлау комиссиясының сұратуы бойынша сол мәлiметтер жиырма төрт сағаттың ішiнде берiледi. Арнайы уақытша шот ашу, сайлау қорларының қаражатын жұмсау тәртiбiн және тиісті банк мекемесін Орталық сайлау комиссиясы айқындайды.

7. Кандидат өз кандидатурасын алып тастаған, саяси партия партиялық тiзiмдi керi қайтарып алған немесе кандидатты, партиялық тiзiмдi ұсыну немесе кандидатты, партиялық тiзiмдi тiркеу туралы шешiмнiң күшi жойылған жағдайда сайлау қорына түскен ақша қаражаты оны қосқан азаматтар мен ұйымдарға дереу қайтарылуға жатады. Бұл ретте аталған қаражатты қайтаруға байланысты шығыстар оларды енгiзген азаматтар мен ұйымдар есебiнен жабылады.

8. Арнаулы уақытша шоттар бойынша барлық қаржылық операциялар, оның ішінде жеке және заңды тұлғалармен есеп айырысулар, міндеттi аударымдар, салықтар және бюджетке төленетін басқа да төлемдер сайлаудың алдындағы күнi сағат 18-де тоқтатылады.

Қайта дауыс беру өткізілген жағдайда кандидаттың сайлау қорына түсіруге рұқсат берілген ақшаның шекті сомасы бір жарым есе ұлғайтылады.

Қайтадан дауыс беру өткізілген кезде өздеріне қатысты қайтадан дауыс беру өткiзiлетiн кандидаттардың арнаулы уақытша шоттары бойынша қаржы операциялары қайтадан дауыс беру тағайындалған күнi қайта жаңғыртылады және сайлау күнінің алдындағы күнгi сағат он сегiзде тоқтатылады.

Сайлау қорына ол құрылған кезден бастап түскен ақшаның жалпы сомасы осы Конституциялық заңмен белгiленген шектен acпaуғa тиiс.

9. Сайлау науқаны мақсаттарына жұмсалмай қалған сайлау қорының ақшалай қаражатының үштен екiсi республикалық бюджетке жiберiледi, ал үштен бiрi кандидатқа, саяси партияға қайтарылады.

10. Кандидаттың, партиялық тiзiмiн ұсынған саяси партияның осы баптың 1-8-тармақтарында белгiленген ережелердi, сондай-ақ Орталық сайлау комиссиясы белгiлеген сайлау қорлары қаражатын жұмсау тәртібін бұзуы - кандидатты, партиялық тiзiмдi тiркеу туралы шешiмнiң күшiн жоюға, ал сайлау өткiзiлгеннен кейiн кандидаттың Президент, Парламент депутаты, мәслихат депутаты, өзге де жергілікті өзін-өзі басқару органының мүшесі ретiнде тiркелуiне дейін тиiстi аумақ немесе округ бойынша сайлауды жарамсыз деп тануға әкеп соғады.

Ескерту. 34-бапқа өзгерiс енгізілді - ҚР 1999.05.06 № 375, 2004.04.14 № 545, 2005.04.15 № 44, 2007.06.19 № 268 (ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі), 2009.02.09 № 124-IV (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-баптан қараңыз); 29.06.2018 № 162-VІ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 05.11.2022 № 156-VII (01.01.2023 бастап қолданысқа енгізіледі) Конституциялық заңдарымен.

35-бап. Сайлау шараларын сайлау комиссияларының қаржыландыруы

1. Президенттi, Парламент, мәслихаттар депутаттарын, сондай-ақ өзге де жергілікті өзін-өзі басқару органдарының мүшелерін сайлау кезiндегi сайлау iс-шараларын қаржыландыруды Орталық сайлау комиссиясы жүзеге асырады.

2. Сайлау комиссияларының төрағалары ақшалай қаражатқа иелiк етедi және қаржы құжаттарының сайлау комиссияларының қаржы мәселелерi жөнiндегi шешiмдерiне сай келуi үшiн жауап бередi.

Ескерту. 35-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 2004.04.14 № 545 Конституциялық заңдарымен.

36-бап. Сайлау науқанын өткiзуге бөлiнген қаражаттың жұмсалуын бақылау

1. Сайлау науқандарына республикалық бюджеттен бөлiнген қаражатты кандидаттардың жұмсауын бақылау Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес жүзеге асырылады.

2. Сайлау қорлары қаражатының жұмсалуын бақылауды тиiстi сайлау комиссиялары және банк мекемелерi жүзеге асырады.

3. Тиiстi сайлау комиссияларының ұсынысы бойынша аталған бақылауды жүргiзуге өздерiнiң құзыретiне сәйкес мемлекеттiк органдардың мамандары тартылуы мүмкiн.

Ескерту. 36-бапқа өзгерiс енгізілді - ҚР 1999.05.06 № 375, 2004.04.14 № 545 Конституциялық заңдарымен.

7-тарау. Дауыс беру тәртiбi

37-бап. Сайлау бюллетенi

1. Сайлау бюллетенiне мемлекеттiк тiлдiң әлiпбилiк тәртiбiмен тегi, аты, әкесiнiң аты (егер ол жеке басты куәландыратын құжатта көрсетілген болса) көрсетiле отырып, барлық тiркелген кандидаттар және "Бәріне қарсымын" деген жол енгiзiледi. Саяси партияларға дауыс беруге арналған сайлау бюллетенiне жеребемен айқындалған тәртiппен саяси партиялардың атаулары және "Бәріне қарсымын" деген жол енгiзiледi. Жеребе тартуды Орталық сайлау комиссиясы жүргiзедi. Жеребе тартуды жүргiзудiң тәртiбiн Орталық сайлау комиссиясы айқындайды.

1-1. Орталық сайлау комиссиясы кандидатура алып тасталған, кандидат етіп ұсыну туралы шешімнің күші жойылған, кандидаттарды, партиялық тізімдерді тіркеу туралы шешімнің күші жойылған жағдайда сайлау бюллетеньдеріне өзгерістер енгізу тәртібін айқындайды.

2. Сайлау бюллетеньдерi мемлекеттiк тiлде және орыс тілiнде басылады.

Сайлау бюллетеньдерi сайлау округiндегi сайлаушылардың жалпы санының 1 процентi резервiмен сайлау округiндегi сайлаушылардың санына тең мөлшерде дайындалады.

3. Сайлау бюллетеньдерi учаскелiк сайлау комиссияларына сайлаудан ерте дегенде үш күн бұрын және сайлаудан кемінде бiр күн бұрын сайлау учаскесіндегі сайлаушылардың жалпы санының 1 пайызы резервімен жеткiзiледi.

4. Алып тасталды - ҚР 2004.04.14 № 545 Конституциялық заңымен.

5. Сайлау бюллетеньдерi орналасқан үй мөрлеп бекiтiлiп, iшкi iстер органдарының күзетуiне тапсырылады.

Ескерту. 37-бапқа өзгерiс енгізілді - ҚР 1999.05.06 № 375, 2004.04.14 № 545, 2007.06.19 № 268 (ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі); 29.06.2018 № 162-VІ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 24.05.2021 № 41-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Конституциялық заңдарымен.

38-бап. Дауыс беру уақыты мен орны

1. Президенттi, Парламент Мәжiлiсi мен мәслихаттар депутаттарын, әкімді, өзге де жергілікті өзін-өзі басқару органдары мүшелерін сайлау жөнiндегi дауыс беру сайлау күнi жергiлiктi уақытпен сағат жетiден жиырмаға дейiн өткiзiледi. Аумақтық сайлау комиссиялары тиiстi әкiмнiң, учаскелiк сайлау комиссияларының ұсынысы бойынша дауыс берудi бастайтын және аяқтайтын басқа уақыт белгiлеуге хақылы. Бұл орайда дауыс берудi сағат алтыдан ерте бастап, сағат жиырма екiден кеш аяқтауға болмайды. Дауыс берудi бастау және аяқтау уақытын өзгерту туралы аумақтық комиссиялардың шешiмi сайлаушылардың назарына жеткізілуге тиіс.

2. Учаскелiк сайлау комиссиясы дауыс беретiн уақыт пен орын туралы дауыс беру өткiзiлетiн күнге дейiн он күннен кешiктiрмей, ал мәслихаттардан басқа, өзге де жергілікті өзін-өзі басқару органдары мүшелерінің сайлауын өткiзген кезде бес күннен кешiктiрмей сайлаушыларды бұқаралық ақпарат құралдары арқылы, сондай-ақ өзге де әдiстермен хабардар етуге тиiс.

3. Қазақстан Республикасының иелiгiндегi және сайлау күнi жүзуде жүрген кемелерде, әскер бөлiмдерiнде, шалғайдағы және қатынасу қиын аудандарда, алыстағы мал шаруашылығы учаскелерiнде, демалыс үйлерiнде, санаторийлерде, тұрақты емдеу-профилактикалық мекемелерiнде, тергеу изоляторлары мен уақытша ұстау изоляторларында, сондай-ақ шет мемлекеттердегi Қазақстан Республикасының өкiлдiктерi жанынан құрылған сайлау учаскелерiнде, егер тiзiмге енгiзiлген сайлаушылардың бәрi дауыс берсе, учаскелiк сайлау комиссиясы дауыс берудi кез келген уақытта аяқталды деп жариялай алады. Мұндай учаскелердiң тiзбесiн тиiстi сайлау комиссиясы сайлауға дейiн жетi күннен кешiктiрмей, мәслихаттардан басқа, өзге де жергілікті өзін-өзі басқару органдарының мүшелерін сайлауды өткiзгенде үш күннен кешiктiрмей бекiтедi.

4. Сенат депутаттарын сайлау бойынша дауыс беру бiр күннiң iшiнде өткiзiледi. Бұл ретте дауыс беру уақытын аумақтық сайлау комиссиясы анықтайды.

Ескерту. 38-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 2004.04.14 № 545, 2007.06.19 № 268 (ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі), 2009.02.09 № 124-IV (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-баптан қараңыз); 29.06.2018 № 162-VІ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 24.05.2021 № 41-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 05.11.2022 № 156-VII (01.01.2023 бастап қолданысқа енгізіледі) Конституциялық заңдарымен.

39-бап. Дауыс беруге арналған үй-жай

1. Президенттi, Парламенттiң, мәслихаттардың депутаттарын, әкімді, өзге де жергілікті өзін-өзі басқару органдарының мүшелерін сайлауға дауыс беру арнайы бөлiнген бөлмелерде өткiзiлуге тиiс, оларда жасырын дауыс беруге арналған кабиналар жеткiлiктi мөлшерде жабдықталуға, сайлау бюллетеньдерiн беретiн орындар белгiленiп, дауыс беруге арналған жәшiктердiң қойылуы дауыс беретiн адамдар оларға жасырын дауыс беруге арналған кабиналар арқылы өтiп келетiндей болуға тиiс. Бұл ретте байқаушылар, сенiм бiлдiрілген адамдар, бұқаралық ақпарат құралдарының өкілдерi мен сайлау комиссиясы мүшелерiнiң сайлау жәшiктерін, жасырын дауыс беруге арналған кабиналарға кірудi және шығуды бақылауына жағдай жасалуға тиiс.

1-1. Дауыс беруге арналған үй-жайды жабдықтау кезінде мүмкіндігі шектеулі азаматтар болып табылатын сайлаушылардың кедергісіз кіруі және онда дауыс беруі үшін жағдайлар қамтамасыз етілуге тиіс.

2. Дауыс беруге арналған үй-жайдағы адамдар дауыс берудi өткiзу жөнiндегi комиссия белгiлеген ережелердi қатаң сақтауға мiндеттi. Тиiстi сайлау комиссиясының төрағасы бiр мезгiлде дауыс беруге арналған үй-жайдағы сайлаушылардың санын реттейдi; тәртiпке жауапты болады және осы Конституциялық заңның ережелерiн бұзып, дауыс берудi өткiзуге кедергi келтiрген кез келген адамның ол жерден кетуiн талап етуге хақылы.

Дауыс беру күнi дауыс беруге арналған үй-жайда сайлау процесiне қатысы жоқ бөгде адамдардың болуына тыйым салынады.

Қазақстан Республикасының Сайлау туралы заңдарын бұзған жағдайда, учаскелiк сайлау комиссиясының мүшесi оның жұмысына қатысудан дереу шеттетiледi, ал байқаушы мен өзге адамдар сайлау комиссиясының жазбаша нысанда қабылданған дәлелдi шешiмi бойынша дауыс беруге арналған үй-жайдан шығарылады.

Осы шешiмнің орындалуын iшкi iстер органдары жүзеге асырады, олар сонымен қатар сайлау комиссиясының шеттетiлген мүшесiн, сондай-ақ шығарылған байқаушыны немесе өзге адамды Қазақстан Республикасының заңдарында көзделген жауаптылыққа тарту жөнiнде шаралар қабылдайды.

3. Дауыс беруге арналған үй-жайларда тәртiптi қамтамасыз ету iшкi iстер органдарына жүктеледi. Iшкi iстер органдарының қызметкерлерi дауыс беруге арналған үй-жайда комиссия төрағасының шақыруымен ғана болуға тиiс және тәртiп қалпына келтiрiлгеннен кейiн не комиссия төрағасының өтініші бойынша ол жерден дереу шығуға мiндеттi.

Ескерту. 39-бапқа өзгерiс енгізілді - ҚР 1999.05.06 № 375, 2004.04.14 № 545, 2009.02.09 № 124-IV (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-баптан қараңыз); 29.06.2018 № 162-VІ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 24.05.2021 № 41-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 05.11.2022 № 156-VII (01.01.2023 бастап қолданысқа енгізіледі) Конституциялық заңдарымен.

40-бап. Дауыс берудi ашу

1. Президенттi, Мәжілістің депутаттарын, мәслихаттардың депутаттарын, әкімді, өзге де жергілікті өзін-өзі басқару органдарының мүшелерін сайлау жөнiнде дауыс беретiн күнi учаскелiк сайлау комиссиялары дауыс беру басталғанға дейiн бiр сағат бұрын дауыс беруге арналған учаскелердi аша бастауға тиiс.

2. Сенат депутаттарын сайлау бойынша дауыс беретiн күнi тиiстi аумақтық сайлау комиссиялары дауыс беру басталғанға дейiн бiр сағат бұрын дауыс беруге арналған пункттердi аша бастауға тиiс.

3. Алып тасталды - ҚР 2004.04.14 № 545 Конституциялық заңымен.

4. Учаскелiк (аумақтық) сайлау комиссиясының төрағасы:

1) дауыс беру басталардан отыз минут бұрын комиссия мүшелерiнiң қатысуымен сайлау жәшiктерiнде сайлау бюллетеньдерiнiң бар екенiн немесе жоқ екенiн, жәшiктердiң бүтiндiгiн тексередi, дауыс беруге арналған жәшiктерге пломба салады немесе мөр басады;

2) комиссияның сайлау бюллетеньдерiн беруге жауапты мүшелерiн белгiлейдi.

Ескерту. 40-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 2004.04.14 № 545, 2007.06.19 № 268 (ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі); 24.05.2021 № 41-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 05.11.2022 № 156-VII (қолданысқа енгізілу тәртібін 3-баптан қараңыз) Конституциялық заңдарымен.

41-бап. Дауыс берудi ұйымдастыру

1. Әрбiр сайлаушы (таңдаушы) өзi дауыс бередi.

2. Сайлауда дауыс құқығын басқа бiреуге беруге және сол сияқты басқа адам үшiн дауыс беруге жол берiлмейдi.

3. Дауыс беруге арналған бюллетеньдер сайлаушыларға (таңдаушыларға) сайлаушылар тiзiмдерi (таңдаушылар тiзiмдерi) негiзiнде сайлаушының (таңдаушының) жеке басын куәландыратын құжатты көрсетуi бойынша берiледi.

4. Сайлаушылар (таңдаушылар) тiзiмге бюллетеньдердi алғандығы туралы қол қояды.

5. Комиссияның бюллетеньдi (бюллетеньдердi) берген мүшесi оларға өзiнiң қолын қояды, сондай-ақ бюллетеньдi (бюллетеньдердi) алған сайлаушының (таңдаушының) тiзiмдегi тегiнiң тұсына қол қояды.

Сайлау комиссиясының төрағасы мен хатшысының бюллетеньдер бepуге құқығы жоқ.

6. Жекелеген сайлаушылар денсаулық жағдайына, отбасының сырқат мүшесiне күтiм жасау себебiне, сондай-ақ сайлау учаскелерi құрылмаған шалғайдағы және қатынасу қиын аудандарда болуына байланысты дауыс беруге келе алмаған жағдайда, учаскелiк сайлау комиссиясы олардың дауыс беру күнi жергiлiктi уақыт бойынша сағат он екiден кешiктiрілмей берiле алатын жазбаша өтініші бойынша осы сайлаушылардың тұрған жерiнде дауыс берудi ұйымдастыруға тиiс.

Осы тармақта көрсетілген өтініш келіп түскен жағдайда, сайлау комиссиясының төрағасы өтiнiш берген сайлаушының сайлаушылар тiзiмiндегi аты-жөнiнің тұсына тиiстi белгi қояды.

Дауыс беруге арналған үй-жайдан тыс жерде дауыс берудi ұйымдастырған кезде тасымалданатын жәшiктердi сайлау комиссиясының екі мүшесi алып жүредi.

Учаскелiк сайлау комиссиясының мүшелерi байқаушыларды, сенiм бiлдiрілген адамдарды және бұқаралық ақпарат құралдарының өкiлдерiн сайлаушылардың дауыс беруге арналған үй-жайдан тыс жерде дауыс беруі туралы хабардар етуге мiндеттi.

Сайлау комиссиясының мүшелерi дауыс беруге арналған үй-жайдан тыс жерде дауыс берудi ұйымдастыру үшiн шыққан кезде оларға байқаушылар не сенiм бiлдiрілген адамдар iлесiп жүруге құқылы.

Дауыс беруге арналған үй-жайдан тыс жерде дауыс берудi ұйымдастыру кезiнде сайлау комиссиясының мүшелерi, сайлау бюллетеньдерiнiң бүлiнуi мүмкiн екендiгi ескерiле отырып, олардың қажеттi мөлшерiмен қамтамасыз етiлуге тиiс.

Дауыс беруге арналған үй-жайдан тыс жерде дауыс беру кезінде бюллетень (бюллетеньдер) сайлаушыларға сайлаушының жеке басын куәландыратын құжатты көрсету арқылы, дауыс беруге арналған үй-жайдан тыс жерде дауыс беру туралы өтiнiш негiзiнде берiледi, олар бұл туралы өтiнiшке қол қояды.

Бюллетень (бюллетеньдер) берген комиссия мүшесi оған өз қолын қояды, сондай-ақ дауыс беруге арналған үй-жайдан тыс жерде дауыс беру туралы өтiнiшке де қол қояды.

6-1. Жалпы жұрттың танысуы үшін сайлаушылар тiзiмдерiн ұсыну мен сайлау күні арасындағы кезеңде сайлаушы өзінің болу орнын ауыстырған кезде учаскелiк сайлау комиссиясы сайлаушының өтініші бойынша және ол жеке басын куәландыратын құжатты көрсеткен кезде сайлаушыға дауыс беру құқығын беретiн есептен шығару куәлігін табыс етедi. Бұл ретте сайлаушылар тiзiміне тиiсті белгі қойылады. Дауыс беру құқығын беретiн есептен шығару куәлігін көрсеткен кезде учаскелiк сайлау комиссиясы дауыс беретін күнi сайлаушыны оның келген орны бойынша сайлау учаскесiндегi сайлаушылар тiзiміне енгізедi.

Есептен шығару куәлігі бір елді мекеннің шегіндегі басқа сайлау округінде немесе басқа сайлау учаскесінде дауыс беруге қатысқысы келетін сайлаушыларға берілмейді.

Есептен шығару куәліктерін беру дауыс беретін күннің алдындағы күні жергілікті уақыт бойынша сағат он сегізде тоқтатылады.

7. Алып тасталды - ҚР 2004.04.14 № 545 Конституциялық заңымен.
8. Алып тасталды - ҚР 2004.04.14 № 545 Конституциялық заңымен.

9. Дауыс берудi осы баптың 6-тармағына сәйкес ұйымдастырып, өткiзу азаматтардың сайлау құқықтарын бұзу, дауыс беру құпиясын бұзу немесе сайлаушының ерiк бiлдiруiн бұрмалау мүмкiндiгiн болдырмауға тиiс.

Ескерту. 41-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 1999.05.06 № 375, 2004.04.14 № 545, 2005.04.15 № 44, 2007.06.19 № 268 (ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі); 29.06.2018 № 162-VІ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Конституциялық заңдарымен.

42-бап. Дауыс берудi өткiзу

1. Дауыс берушiлер сайлау бюллетеньдерiн жасырын дауыс беруге арналған кабиналарда толтырады. Оларды толтыру кезiнде дауыс берушiден басқа кiмнiң болса да кiрiп тұруына тыйым салынады. Бюллетеньдердi өз бетiнше толтыруға мүмкiндiгi жоқ сайлаушы (таңдаушы) өзi сенетiн адамның көмегiн пайдалануға хақылы, оның аты-жөнi дауыс бергеннен кейiн сайлаушылардың тiзiмiне тiркелiп, тұсына сайлаушының (таңдаушының) бюллетень алғандығы жөнiнде қолы қойылады. Мыналар ондай адам болуға тиiс емес:

1) сайлау комиссиясының мүшесi;

2) жергiлiктi өкiлдi немесе атқарушы органның лауазымды адамы;

3) кандидаттың сенiм бiлдiрген адамы;

4) бұқаралық ақпарат құралдарының өкiлi-журналист;

5) тиiстi сайлау комиссиясында тiркелген байқаушы.

2. Сайлаушы (таңдаушы) өзi дауыс беретiн кандидат тегiнiң оң жағындағы бос шаршының iшiне не "Бәріне қарсымын" деген жолдың оң жағында орналасқан шаршыға кез келген белгі соғады.

Сайлаушы саяси партиялардың атаулары бар бюллетеньде өзі жақтап дауыс беретін саяси партия атауының оң жағындағы бос шаршыға не "Бәріне қарсымын" деген жолдың оң жағында орналасқан шаршыға кез келген белгі қояды.

3. Сайлаушы мәслихаттардан басқа, өзге де жергілікті өзін-өзі басқару органының мүшелерін сайлаған кезде өзi дауыс беретiн кандидаттар тегiнiң оң жағындағы бос шаршының iшiне не "Бәріне қарсымын" деген жолдың оң жағында орналасқан шаршыға кез келген белгі соғады.

3-1. Бюллетеньге қарындашпен белгi қоюға, сондай-ақ оған қандай да болсын түзету енгiзуге жол берiлмейдi.

4. Толтырылған бюллетеньдердi сайлаушы (таңдаушы) дауыс беруге арналған жәшiкке салады.

5. Алып тасталды - ҚР 2004.04.14 № 545 Конституциялық заңымен.
Ескерту. 42-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 1998.11.06 № 285, 1999.05.06 № 375, 2004.04.14 № 545, 2007.06.19 № 268 (ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі); 24.05.2021 № 41-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Конституциялық заңдарымен.

8-тарау. Дауыс беру қорытындыларын анықтау

43-бап. Сайлау учаскесiндегi (дауыс беру пунктiндегi) дауыстарды санау

1. Президенттi, Парламент Мәжілісі мен мәслихаттар депутаттарын, әкімді, өзге де жергілікті өзін-өзі басқару органдары мүшелерін сайлау кезiнде барлық сайлау учаскелерiнде дауыстарды санау, егер сол учаскеде осы Конституциялық заңда белгiленген тәртiппен дауыс беру уақыты өзгертiлмеген болса, жергiлiктi уақытпен сағат жиырмада басталады. Дауыс беру уақыты өзгерген жағдайда дауыстарды санау дауыс беру аяқталғаннан кейiн басталады.

Дауыстарды санауды сайлау комиссиясының мүшелерi дауыс беру қорытындысы анықталғанға дейiн үзіліссiз жүргiзедi, қорытындылар осы Конституциялық заңға сәйкес дауыстарды санау кезiнде қатысатын адамдардың назарына жеткiзiлуге тиiс. Сайлау учаскесiнде дауыстарды санау уақыты санау басталған кезден бастап он екi сағаттан аспауға тиiс.

Дауыс беруге арналған үй-жайдағы дауыстарды санау жүргiзiлетiн столдар учаскелiк сайлау комиссиялары мүшелерiнiң iс-әрекетiн үй-жайдағы қатысушы барлық адамдардың көрiп отыруы қамтамасыз етiлетіндей етiп орналастырылады. Дауыстарды санау кезiнде қатысатын сенiм бiлдiрiлген адамдар мен байқаушылар дауыстарды санауды бюллетеньдердегi белгілердiң көрiнiп тұруы қамтамасыз етiлетiндей қашықтық пен жағдайда байқап тұрады.

Сайлау бюллетеньдерiн санау кезiнде комиссия төрағасы немесе комиссияның белгiлi бiр мүшесi қатысушыларға сайлау бюллетенiн көрсетедi және сайлаушының ерiк бiлдiруiн жариялайды.

Бұл ретте бюллетеньдер әрбiр кандидат, партиялық тiзiмiн ұсынған саяси партия бойынша жеке-жеке қатталып, "Бәріне қарсымын" деген жолда белгісі бар бюллетеньдер үшін және жарамсыз бюллетеньдер үшін жеке-жеке қатталып жиналады.

2. Парламент Сенаты депутаттарын сайлау кезiнде дауыстарды санау дауыс беру аяқталғаннан кейiн кiдiрiссiз басталады.

3. Дауыстарды санау әрбiр кандидат, әрбiр саяси партия, "Бәріне қарсымын" деген жолда белгісі бар бюллетеньдер бойынша жеке-жеке жүргiзiледi. Дауыс беруге арналған жәшiктердi төраға дауыс берудiң аяқталғаны туралы хабарлағаннан кейiн тиiстi сайлау комиссиясы ашуға тиiс. Дауыс беру аяқталғанға дейiн жәшiктердi ашуға тыйым салынады.

3-1. Дауыс беру аяқталған соң бюллетеньдер салынған жәшіктердi ашқанға дейiн учаскелiк сайлау комиссиясы сайлаушылардың тiзiмдерi бойынша бюллетеньдер алған сайлаушылардың есебiн жүргiзедi және олардың жалпы санын анықтайды. Учаскелiк сайлау комиссиясының төрағасы не оның орнындағы комиссия мүшесi санау нәтижелерiн жария етедi және оларды дауыс беру нәтижелерi туралы хаттамаға енгiзедi.

Бiрiншi болып тасымалданатын сайлау жәшiктерi кезегiмен ашылады. Тасымалданатын сайлау жәшiгіндегі бюллетеньдердің саны дауыс беруге арналған үй-жайдан тыс жерде дауыс беру мүмкiндiгiн жасау туралы жазбаша өтiніштердiң санына сәйкес келуге тиіс. Егер тасымалданатын сайлау жәшiгiнде белгiленген үлгідегі сайлау бюллетеньдерiнің саны жазбаша өтініштердің тиісті санынан артық болып шықса, онда бұл жәшіктегі барлық сайлау бюллетеньдерi жарамсыз деп танылады. Бұл жағдайда тасымалданатын сайлау жәшігінен алынған барлық сайлау бюллетеньдерiнiң жарамсыз деп танылғаны туралы акт жасалады, онда сонымен бiрге осы тасымалданатын жәшiктiң көмегiмен дауыс беруге арналған үй-жайдан тыс жерде дауыс берудi өткiзген комиссия мүшелерiнiң тегi, аты, әкесiнiң аты көрсетiледi. Дауыс беруге арналған тасымалданатын жәшiктер ашылғаннан кейiн тұрақты жәшiктер ашылады.

4. Жәшiктердi ашардың алдында пайдаланылмаған барлық бюллетеньдердi тиiстi сайлау комиссиясы санайды және жояды. Сайлау комиссиясы сайлаушылардың тiзiмдерi бойынша:

1) учаскедегi (дауыс беру пунктiндегi) сайлаушылардың (таңдаушылардың) жалпы санын;

2) бюллетеньдер алған сайлаушылар (таңдаушылар) санын;

3) комиссияның әрбiр мүшесi берген бюллетеньдер санын анықтайды.

4-1. Жәшiктердi ашқаннан кейiн сайлау комиссиясы бюллетеньдердiң саны бойынша:

1) дауыс беруге қатысқан сайлаушылардың (таңдаушылардың) жалпы санын;

2) әрбiр кандидат үшiн, әрбiр саяси партия үшiн берілген дауыстар санын;

2-1) "Бәріне қарсымын" деген жолда белгісі бар бюллетеньдер санын;

3) жарамсыз деп танылған бюллетеньдер санын;

4) учаскелiк сайлау комиссиясы алған бюллетеньдер санын;

5) жойылған бюллетеньдер санын анықтайды.

Дауыс беруге арналған жәшiктерден алынған бюллетеньдердiң саны сайлаушылар тiзiмдерiнің және дауыс беруге арналған үй-жайдан тыс жерде дауыс беру туралы өтiнiштердiң негiзiнде берiлген бюллетеньдер санынан асып кеткен жағдайда, сайлау комиссиясының әрбiр мүшесi берген бюллетеньдер саны анықталады.

5. Мынадай бюллетеньдер:

1) белгiленбеген үлгiдегi;

2) тиiстi сайлау комиссиясы мүшесiнiң қолы қойылмаған;

3) мәслихаттардан басқа, өзге де жергілікті өзін-өзін басқару органдарының мүшелерін сайлау кезiнде дауыс берудi қоспағанда, бiр саяси партиядан артық, бiр кандидаттан артық белгiленген;

4) белгi қарындашпен қойылған, түзету немесе өзге де бұрмалау iздерi бар, сондай-ақ сайлаушылардың ерiк бiлдiруiн анықтау мүмкiн емес бюллетеньдер жарамсыз деп танылады.

Дауыстарды тiкелей санау кезiнде жарамсыз сайлау бюллетеньдерi дауыс беруге қатысқан сайлаушылардың (таңдаушылардың) бюллетеньдерi қатарынан алып тасталады.

6. Алып тасталды - ҚР 1999.05.06 № 375 Конституциялық заңымен.

7. Келiспеушiлiк пайда болған жағдайда мәселенi учаскелiк комиссия дауыс беру жолымен шешедi. Бұл ретте шешiм комиссия мүшелерiнiң жалпы санының жартысынан астамы даусымен қабылданады.

7-1. Учаскелiк сайлау комиссиясы (Сенат депутаттарын сайлау кезiнде аумақтық сайлау комиссиясы) сенiм бiлдiрілген адамның жазбаша нысанда берілген арызы бойынша дауыстарды қайта санауды осы баптың 1 және 2-тармақтарында белгiленген мерзiмде бiр рет қана жүргiзедi.

8. Дауыстарды санау нәтижелерiн учаскелiк сайлау комиссиясы қарап, хаттамаларға түсiредi, оларға сайлау комиссиясының төрағасы мен мүшелерi қол қояды. Сайлау комиссиясының төрағасы болмаған жағдайда оның орнына хаттамаларға учаскелiк сайлау комиссиясы төрағасының орынбасары немесе хатшысы қол қояды.

Дауыс беру нәтижелерi туралы хаттамаларды қарындашпен және әр түстi сиялармен толтыруға, сондай-ақ оларға қандай да бiр түзетулер енгiзуге жол берiлмейдi. Бұл ретте дауыс беру нәтижелерiнiң сандық мәнi сөзбен жазылып қайталануы тиiс.

Хаттаманың көшiрмесi жалпыжұрттың танысуы үшiн сайлау учаскесiнiң үй-жайындағы арнайы белгiленген орынға дереу iлiнедi және үй-жайда екi күн бойы тұрады.

Осы Конституциялық заңға сәйкес, дауыстарды санау кезiнде қатысқан адамның тiлегi бойынша оған комиссия төрағасы мен хатшысының қолдары қойылып, сайлау комиссиясының мөрiмен куәландырылған хаттаманың көшiрмесi беріледi.

8-1. Сайлау округi бойынша сайлау нәтижелерi туралы хаттаманың көшiрмесi жалпыжұрттың танысуы үшiн сайлау учаскесiнің үй-жайында ілінедi және үй-жайда үш күн бойы тұрады.

Осы Конституциялық заңға сәйкес, дауыстарды санау кезінде қатысқан адамның тiлегi бойынша оған комиссия төрағасы мен хатшысының қолдары қойылып, сайлау комиссиясының мөрiмен куәландырылған хаттаманың көшірмесі беріледі.

8-2. Алып тасталды – ҚР 29.06.2018 № 162-VІ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Конституциялық заңымен.

9. Тиiстi жоғары тұрған сайлау комиссиясы учаскелiк сайлау комиссияларының (Сенат депутаттарын сайлаған кезде аумақтық сайлау комиссияларының) хаттамаларында қателердi, сәйкессiздiктердi анықтаған болса, сондай-ақ дауысты есептеудiң дұрыстығына күмәнданатын болса, ол комиссия тиiстi учаскелiк (аумақтық) сайлау комиссиясы сайлаушыларының дауысын қайта санау туралы шешiм қабылдауға хақылы. Сайлаушылардың дауысын қайта санау жоғары тұрған сайлау комиссиясы мүшесiнiң және дауыстардың дұрыс саналмағандығы фактілерiн табыс еткен өтiнiш берушілердің қатысуымен жүргiзiледi.

Сайлау комиссиясы шешімінің негiзiнде жүзеге асырылатын дауыстарды қайта санау сайлау қорытындылары ресми жарияланғанға дейiн жүргізілуге тиiс.

Ескерту. 43-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 1999.05.06 № 375, 2004.04.14 № 545, 2005.04.15 № 44, 2007.06.19 № 268 (ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі); 29.06.2018 № 162-VІ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 24.05.2021 № 41-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 05.11.2022 № 156-VII (қолданысқа енгізілу тәртібін 3-баптан қараңыз) Конституциялық заңдарымен.

44-бап. Сайлау қорытындыларын анықтау және жариялау

1. Президенттi, Парламент депутаттарын сайлау қорытындыларын Орталық сайлау комиссиясы анықтайды.

2. Мәслихат депутаттарын, әкімді, сондай-ақ өзге де жергілікті өзін-өзі басқару органдарының мүшелерін сайлау қорытындыларын аумақтық сайлау комиссиялары анықтайды.

3. Сайлау қорытындылары хаттамаға түсiрiлiп, оған сайлау комиссиясының төрағасы мен мүшелерi қол қояды. Комиссияның төрағасы болмаған жағдайда оның орнына хаттамаға комиссия төрағасының орынбасары немесе хатшысы қол қояды.

4. Сайлау қорытындылары туралы хабарды:

1) Президентті, Парламент депутаттарын сайлау қорытындылары туралы хабарды Орталық сайлау комиссиясы сайлау өткізілген күннен бастап он күннен кешіктірмей бұқаралық ақпарат құралдарында жариялайды;

2) мәслихаттар депутаттарын сайлау қорытындылары туралы хабарды тиiстi аумақтық сайлау комиссиялары сайлау өткiзiлген күннен бастап жетi күннен кешiктiрмей жергiлiктi бұқаралық ақпарат құралдарында жариялайды;

3) әкімді, мәслихаттардан басқа, өзге де жергілікті өзін-өзі басқару органдарының мүшелерін сайлау қорытындылары туралы хабарды тиiстi аумақтық сайлау комиссиясы сайлау өткiзiлген күннен бастап жеті күннен кешiктiрмей жергілікті бұқаралық ақпарат құралдарында жариялайды.

5. Орталық (аумақтық) сайлау комиссиясының хабарында мыналар көрсетіледі: сайлау датасы, сайлаушылар (таңдаушылар) тiзiмдерiне енгiзілген және дауыс беруге қатысқан азаматтардың жалпы саны; сайлау округтерiнiң жалпы саны; дауысқа түскен кандидаттардың жалпы саны; есептен шығару куәліктері бойынша дауыс берген сайлаушылардың саны; дауыс беруге арналған үй-жайдан тыс жерде дауыс берген сайлаушылардың саны; сайлауға қатысқан саяси партиялардың саны; қайта дауыс беру өткізілетін әкімшілік-аумақтық бірліктер (сайлау округтері) саны; Президенттiкке, Парламент Сенаты депутаттығына, бірмандаттық аумақтық сайлау округтері бойынша сайланатын Парламент Мәжілісі мен мәслихат депутаттығына әрбiр кандидат үшiн, тиiстi әкiмшiлiк-аумақтық бiрлiк бойынша әрбiр саяси партия үшiн берiлген дауыстар саны; "Бәріне қарсымын" деген жолда белгісі бар бюллетеньдер саны; сайланған Президент, Парламент Сенатының депутаттары, бірмандаттық аумақтық сайлау округтері бойынша сайланатын Парламент Мәжілісі мен мәслихаттардың депутаттары, әкім, өзге де жергілікті өзін-өзі басқару органдарының мүшелері, олардың тегі, аты, әкесінің аты (егер ол жеке басты куәландыратын құжатта көрсетілген болса), туған жылы, атқаратын лауазымы (жұмыс түрі), тұрғылықты жерi, сондай-ақ кандидаттың қалауына қарай, оның саяси партияға қатыстылығы, қай ұлтқа жататыны туралы мәлiметтер көрсетiледi.

Орталық және аумақтық сайлау комиссияларының хабарларындағы деректер сайлау округтері бойынша ұсынылады.

6. Алып тасталды - ҚР 2006.12.22 № 208 Конституциялық заңымен.
Ескерту. 44-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 1999.05.06 № 375, 2004.04.14 № 545, 2005.04.15 № 44, 2006.12.22 № 208, 2007.06.19 № 268 (ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі); 29.06.2018 № 162-VІ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 24.05.2021 № 41-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 05.11.2022 № 156-VII (01.01.2023 бастап қолданысқа енгізіледі) Конституциялық заңдарымен.

45-бап. Президентті, Парламент, мәслихаттар депутаттарын, әкімді және өзге де жергілікті өзін-өзі басқару органдары мүшелерін тіркеу

Ескерту. 45-баптың тақырыбына өзгеріс енгізілді – ҚР 05.11.2022 № 156-VII (01.01.2023 бастап қолданысқа енгізіледі) Конституциялық заңымен.

Тиiстi сайлау комиссиялары осы Конституциялық заңда белгiленген тәртiппен, сайланған Президенттi, Парламент, мәслихаттар депутаттарын, әкімдерді, өзге де жергілікті өзін-өзі басқару органдарының мүшелерін тiркеуді олардан жетi күн мерзiм iшiнде Конституцияға және Республика заңдарына сәйкес Президенттiң, Парламент, мәслихат депутатының, әкімнің және өзге де жергiлiктi өзiн-өзi басқару органы мүшесiнiң мәртебесiмен сыйыспайтын өз мiндеттерiн доғару туралы жазбаша өтiнiш алынғаннан кейiн жүргізедi.

Ескерту. 45-бап жаңа редакцияда – ҚР 24.05.2021 № 41-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); өзгеріс енгізілді – ҚР 05.11.2022 № 156-VII (01.01.2023 бастап қолданысқа енгізіледі) Конституциялық заңдарымен.

46-бап. Президенттiң, Парламент, мәслихаттар депутатының куәлiгi мен төсбелгiсi, әкімнің және өзге де жергiлiктi өзi-өзi басқару органы мүшесiнiң куәлiгi

Ескерту. 46-баптың тақырыбы жаңа редакцияда – ҚР 24.05.2021 № 41-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); өзгеріс енгізілді – ҚР 05.11.2022 № 156-VII (01.01.2023 бастап қолданысқа енгізіледі) Конституциялық заңдарымен.

1. Орталық сайлау комиссиясының төрағасы Республика Президентi қызметiне кiрiскен кезде Президентке тиiстi куәлiгi мен Орталық сайлау комиссиясы белгiлеген үлгiдегi омырауға тағатын белгiнi тапсырады.

2. Орталық сайлау комиссиясы Республика Парламентi депутаттарын сайлау қорытындылары бұқаралық ақпарат құралдарында жарияланғаннан кейiн әрбiр депутатқа куәлiгi мен ол белгiлеген үлгiдегi омырауға тағатын белгiсiн тапсырады.

3. Тиiстi аумақтық сайлау комиссиясы бұқаралық ақпарат құралдарында:

1) мәслихаттар депутаттарының тізімі жарияланғаннан кейін - олардың әрқайсысына мәслихат депутаттарының куәлiгiн және Орталық сайлау комиссиясы белгiлеген үлгiдегi омырауға тағатын белгiнi бередi;

2) әкімдердің, өзге де жергілікті өзін-өзі басқару органдары мүшелерінің тізімі жарияланғаннан кейін – олардың әрқайсысына әкімнің, өзге де жергілікті өзін-өзі басқару органы мүшесінің Орталық сайлау комиссиясы белгiлеген үлгiдегi куәлiгiн бередi.

Ескерту. 46-тармаққа өзгеріс енгізілді – ҚР 29.06.2018 № 162-VІ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 24.05.2021 № 41-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 05.11.2022 № 156-VII (01.01.2023 бастап қолданысқа енгізіледі) Конституциялық заңдарымен.

9-тарау. Сайлау бостандығының кепiлдiктерi

47-бап. Кандидаттар қызметiнiң сайлау науқаны барысындағы кепiлдiктерi

1. Президенттiкке, Парламент, мәслихаттар депутаттығына, әкім болуға кандидаттар тiркелген күнiнен бастап және сайлау қорытындысы жарияланғанға дейiн жұмыстан, әскери қызметтен және әскери жиындардан босатылуға құқылы. Кандидаттардың сайлауға қатысқан уақыты тiркелген күнге дейiн оның жұмыс iстеген мамандығы бойынша еңбек стажына есептеледi.

2. Президенттiкке, Парламент, мәслихаттар депутаттығына, әкім болуға, өзге де жергілікті өзін-өзі басқару органдары мүшелігіне кандидаттарды олар тiркелген күннен бастап және сайлау қорытындылары жарияланғанға дейiн өздерiнiң келiсiмiнсiз жұмысынан босатуға, басқа жұмысқа немесе лауазымға ауыстыруға, сондай-ақ iссапарларға жiберуге не әскери жиындарға шақыруға болмайды.

3. Қылмыс үстінде ұстап алынған не ауыр немесе аса ауыр қылмыс жасаған жағдайлардан басқа кезде, Президенттiкке, Парламент депутаттығына кандидаттарды олар тiркелген күннен бастап және сайлау қорытындылары жарияланғанға дейiн, сондай-ақ олар Президент, Парламент депутаты ретiнде тiркелгенге дейiн Орталық сайлау комиссиясының келiсiмiнсiз ұстап алуға, күзетпен ұстауға, үйқамаққа алуға, күштеп әкелуге, сот тәртiбiмен қолданылатын әкiмшiлiк жазалау шараларын қолдануға, қылмыстық жауаптылыққа тартуға болмайды.

Ескерту. 47-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 1999.05.06 № 375, 2004.04.14 № 545; 04.07.2014 № 232-V (01.01.2015 бастап қолданысқа енгізіледі); 24.05.2021 № 41-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 05.11.2022 № 156-VII (01.01.2023 бастап қолданысқа енгізіледі) Конституциялық заңдарымен.

48-бап. Мемлекеттiк органдардың сайлау бостандығын қамтамасыз ету жөнiндегi қызметi

1. Соттар, прокуратура мен iшкi iстер органдары үшiн, сондай-ақ тұрғын үй қорын пайдалану жөнiндегi ұйымдар үшiн дауыс беру күнi мен соның қарсаңындағы күн жұмыс күнi болып табылады.

2. Iшкi iстер органдары мен тұрғын үй қорын пайдалану жөнiндегi ұйымдар сайлау комиссиялары қажет ететiн, тиiсiнше, мынадай:

1) дауыс берудi өткiзу кезiнде қоғамдық тәртiп пен сайлау бостандығын қамтамасыз ету;

2) сайлаушылар тiзiмдерiн нақтылау;

3) сайлау комиссияларының қызметiнде туындаған басқа да мәселелер жөнiнде көмек көрсетуге мiндеттi.

2-1. Жергiлiктi атқарушы органдар сайлау комиссияларына мүмкіндігі шектеулі азаматтардың сайлау құқықтарын қамтамасыз ету жөнiндегi жұмыста жәрдемдесуге мiндеттi.

3. Егер сайлау комиссиясы өзiнiң атына берiлген өтiнiштi тексеру кезiнде өтiнiште көрсетiлген мән-жайларды құқық қорғау органдарының тексеруi қажет деп тапса, онда тиiстi органдар сайлау комиссиясының өтiнiшi бойынша мән-жайларды тексередi және өтiнiштi алған күннен бастап - үш күндiк мерзiмде, ал егер өтiнiш дауыс берілетiн күн алдындағы бес күнге жетпейтін уақыт ішінде не дауыс берілетін күні алынған жағдайда дереу өтiнiш бойынша шешiм шығарады.

Ескерту. 48-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 2004.04.14 № 545, 2009.02.09 № 124-IV (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-баптан қараңыз); 29.06.2018 № 162-VІ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Конституциялық заңдарымен.

49-бап. Сайлау науқаны барысындағы шешiмдер мен iс-әрекеттерге шағым беру және олардың күшiн жою

Ескерту. 49-баптың тақырыбына өзгеріс енгізілді - ҚР 2004.04.14 № 545 Конституциялық заңымен.

Соттар мен прокуратура органдары сайлау комиссиялары мүшелерiнiң, азаматтардың, заңда белгiленген тәртiппен тiркелген қоғамдық бiрлестiктер өкiлдерiнiң дауыс берудi өткізу мәселелеріне қатысты, оның ішінде сайлау туралы заңнаманың бұзылуы туралы сайлауға дайындық және оны өткізу кезеңiнде келiп түскен арыздарын қабылдауға, егер осы Конституциялық заңда өзгеше көзделмесе, оларды – бес күн мерзiмде, ал дауыс беру алдындағы бес күнге жетпейтiн уақыт iшiнде және дауыс беру күнi келiп түскендерiн дереу қарауға мiндеттi.

Жергiлiктi мемлекеттiк басқару және өзiн-өзi басқару органдарының, кәсiпорындар мен ұйымдардың, олардың лауазымды адамдарының сайлау туралы заңдарды бұзатын шешiмдерi мен iс-әрекеттерiне сотқа шағым жасалады.

Соттар, прокуратура органдары мен сайлау комиссиялары өз жұмысын сайлау процесi кезiнде, оның iшiнде демалыс күндерi және сайлау өтетiн күнi, шағымдарды қабылдау мен қарауды осы Конституциялық заңда белгiленген мерзiмде қамтамасыз ететіндей етiп ұйымдастырады.

Азаматтар мен ұйымдардың сайлау заңнамасын бұзушылықтар туралы өтініштерiн, егер осы Конституциялық заңда өзгеше көзделмесе, сайлау комиссиялары шағым түскен күннен бастап бес күннiң ішінде қарайды.

Сайлау комиссиясының және оның мүшелерiнiң шешімдері мен іс-әрекеттеріне (әрекетсіздiгіне) жасалған шағымды, егер осы Конституциялық заңда өзгеше көзделмесе, жоғары тұрған комиссия шағым түскен күннен бастап үш күннiң ішінде қарайды.

Ескерту. 49-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 1999.05.06 № 375, 2004.04.14 № 545, 2005.04.15 № 44; 31.07.2015 № 340-V (01.01.2016 бастап қолданысқа енгізіледі) Конституциялық заңдарымен.

50-бап. Қазақстан Республикасының сайлау туралы заңдарын бұзғаны үшін жауаптылық

1. Тұлға:

1) сайлау комиссиясының жұмысына араласқан;

2) дауыс беруге кедергi келтiрген;

3) кандидатты, партиялық тiзiмдердi тiркеуге байланысты мiндеттердi орындауға кедергi келтiрген;

4) дауыстарды санауға және сайлау қорытындыларын анықтауға байланысты мiндеттердi орындауға кедергi келтiрген;

5) кандидатты, саяси партияны сайлау мақсатында өзiнiң лауазымдық немесе қызмет жағдайының артықшылықтарын пайдаланған;

6) сайлау құжаттарын қолдан жасаған;

7) дауыстарды көрiнеу қате санаған;

8) сайлау нәтижелерiн көрiнеу қате айқындаған;

9) дауыс беру құпиясын бұзған;

10) Республика азаматының өз сайлау құқығын еркiн жүзеге асыруына зорлық-зомбылық жасау, алдау, қорқыту, сатып алу жолымен кедергi келтiрген жағдайда заңмен белгiленген қылмыстық жауаптылықта болады.

2. Тұлға:

1) осы Конституциялық заңның талаптарына сәйкес мәлiметтердi бермеген немесе жарияламаған;

2) сайлау комиссиясының өз құзыретi шегiнде қабылдаған шешiмiн орындамаған;

3) сайлау алдындағы үгiттi кандидатты, саяси партия ұсынған партиялық тiзiмдi тіркеу мерзімі аяқталғанға дейiн, сайлау күнi не соның алдындағы күнi жүргiзген;

4) сайлау алдындағы үгіт жүргiзу құқығына кедергi келтiрген;

5) кандидаттар, саяси партиялар туралы көрiнеу жалған мәлiметтер таратқан немесе олардың ар-намысы мен қадiр-қасиетiне нұқсан келтiретiн өзге де iс-әрекеттер жасаған;

6) сайлау комиссиясы мүшелерiнiң құқықтарын бұзған;

7) азаматтардың сайлаушылар тiзiмiмен танысу құқығын бұзған;

8) сайлаушылар тiзiмдерiн жасау үшiн сайлаушылар туралы жалған мәлiметтер берген;

9) басқа адамдар үшiн дауыс беру мақсатымен азаматтарға сайлау бюллетеньдерін берген;

10) сайлауға қатысу үшін демалыс бермеген;

11) бұқаралық ақпарат құралдары, сондай-ақ онлайн-платформалар арқылы сайлау алдындағы үгіт жүргiзу талаптарын бұзған;

12) анонимдi үгiт материалдарын дайындаған немесе таратқан;

13) үгiт материалдарын қасақана жойған немесе зақымдаған;

14) кандидаттарға, партиялық тiзiмдерiн ұсынған саяси партияларға олардың сайлау қорларынан тыс қаржылық (материалдық) қолдау көрсеткен;

15) кандидатты сайлау үшiн шет мемлекеттерден, ұйымдардан, азаматтардан, азаматтығы жоқ адамдардан қайырмалдық алған;

16) сайлауға байланысты қоғамдық пiкiрге сұрау салу жүргiзудің талаптарын бұзған;

17) сайлауда кандидаттардың, саяси партиялардың сенiм бiлдiрiлген адамдарының, бұқаралық ақпарат құралдарының өкiлдерi мен байқаушылардың заңды қызметiне кедергi келтiрген жағдайда Қазақстан Республикасының заңдарында белгіленген әкiмшілiк және өзге де жауаптылықта болады.

3. Осы Конституциялық заңның бұзылуы анықталған кезде сайлау комиссиясы сотқа не прокуратураға жүгiнуге құқылы.

4. Кандидат, саяси партия осы Конституциялық заңның талаптарын бұзған кезде, кандидатты тiркеуден бас тарту немесе тiркеудiң күшiн жою үшiн негiз болып табылатын талаптарды қоспағанда, оларға ескертiледi, ал қайта бұзған кезде тиiстi сайлау комиссиясы кандидатты, партиялық тiзiмдi тiркеу туралы шешiмнiң күшiн жояды.

Ескерту. 50-бап жаңа редакцияда - ҚР 2004.04.14 № 545; өзгеріс енгізілді – ҚР 29.06.2018 № 162-VІ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 05.11.2022 № 156-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік алпыс күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Конституциялық заңдарымен.

9-1-тарау. Электрондық сайлау жүйесiн пайдаланып сайлау
өткiзудiң ерекшелiктерi

Ескерту. 9-1-тараумен толықтырылды - ҚР 2004.04.14 № 545 Конституциялық заңымен.

50-1-бап. Электрондық сайлау жүйесi

1. Сайлау өткiзу кезiнде сайлаушылардың тiзiмiн жасау, дауыс беру, дауыс берудiң қорытындыларын белгiлеу мен сайлау нәтижесiн анықтау үшiн сайлау округi аумағында электрондық сайлау жүйесi пайдаланылуы мүмкiн.

Электрондық сайлау жүйесiн пайдаланып сайлау өткiзген кезде осы Конституциялық заңның нормалары электрондық сайлау жүйесiн пайдаланудың ерекшелiктерi ескеріле отырып қолданылады.

2. Электрондық сайлау жүйесi - сайлауға әзiрлену мен оны өткiзу кезiнде ақпараттық процестердi автоматтандыруға арналған ақпараттық технологиялардың, ақпараттық желiлердiң және оларды бағдарламалық-техникалық қамтамасыз ету құралдарының жиынтығы.

Электрондық сайлау жүйесiнде пайдаланылатын бағдарламалық-техникалық құралдар Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес сертификатталуға тиiс.

3. Электрондық сайлау жүйесiн пайдаланып сайлау өткiзген кезде сенiм бiлдiрiлген адамдар, байқаушылар, бұқаралық ақпарат құралдарының өкілдерi осы Конституциялық заңда көзделген құқықтар мен мiндеттерге толық көлемде ие болады.

4. Электрондық сайлау жүйесi немесе оның жекелеген элементтерi пайдаланылатын сайлау округтерi мен сайлау учаскелерiн Орталық сайлау комиссиясы айқындайды.

5. Электрондық сайлау жүйесiнiң жабдықтары учаскелiк сайлау комиссиясы мүшелерiнiң қатысуымен дауыс беруге кемінде үш күн қалғанда ашылып, орнатылады, ол туралы акт жасалады.

Жабдықтарды ашу және орнату кезiнде сенiм бiлдiрiлген адамдар, байқаушылар және бұқаралық ақпарат құралдарының өкiлдерi қатысуға құқылы.

Электрондық сайлау жүйесiнiң жабдықтары орнатылған кезден бастап сайлау учаскесiн күзетудi iшкi iстер органдарының қызметкерлерi қамтамасыз етедi.

6. Жергiлiктi атқарушы органдар дауыс берiлетiн күнi сайлау учаскесi ашылған кезден бастап дауыс беру нәтижелерi Орталық сайлау комиссиясына берiлгенге дейiн электрондық дауыс беру өткiзiлетiн учаскелерге электр энергиясының үздiксiз берiлуiн қамтамасыз етедi.

7. Электрондық сайлау жүйесiн пайдалану тәртiбінiң осы Конституциялық заңмен регламенттелмеген бөлiгiн Орталық сайлау комиссиясы белгiлейдi.

Ескерту. 50-1-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 2005.04.15 № 44; 29.06.2018 № 162-VІ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Конституциялық заңдарымен.

50-2-бап. Электрондық сайлау жүйесіне қойылатын талаптар

1. Электрондық сайлау жүйесi Конституция және осы Конституциялық заң талаптарының сақталуын, оған енгізілетiн және одан шығатын ақпараттардың дұрыстығын, толықтығын және уақтылығын қамтамасыз етуге тиiс.

2. Электрондық сайлау жүйесi ақпараттарға рұқсат етiлмеген жолмен қол жеткiзудi, ақпараттарды жинаушы, өңдеушi, жинақтаушы, сақтаушы, iздестiрушi және берушi бағдарламалық-техникалық құралдардың жұмыс ырғағын бұзуды, аталған құралдардың iстен шығуын болдырмайтын тиiстi қауiпсiздiк шараларымен қамтамасыз етiлуге тиiс.

3. Сайлауда электрондық сайлау жүйесiн пайдаланған кезде мыналарға:

Орталық сайлау комиссиясы белгілегеннен басқа электрондық жүйелердi пайдалануға;

оны ортақ қолжетiмдi телекоммуникациялық желiлерге және электрондық сайлау жүйесінде қолданылмайтын өзге де ақпараттық жүйелер мен байланыс желiлеріне қосуға;

электрондық дауыс берудi өткiзуге, дауыстарды санауға, сайлау нәтижелерi туралы ақпараттарды беруге заңсыз араласып, бақылау жасауға жол берiлмейдi.

4. Электрондық сайлау жүйесi кез келген енгізілген ақпаратты оның енгізілуiне қарай iс-әрекеттi cипаттап және енгiзудiң дәл уақытын көрсете отырып, автоматты түрде сақтауға мүмкiндiк беретiн бағдарламалық-техникалық қамтамасыз ету құралдарын (дауыс беру туралы деректердi жазу құрылғысын) қамтуға тиiс.

50-3-бап. Электрондық сайлау жүйесiн пайдаланып дауыс беруге арналған үй-жай

1. Электрондық сайлау жүйесін пайдаланып дауыс беруге арналған үй-жай, дауыс беруге арналған кабинада дауыс берудi қоспағанда, қатысып отырған адамдарға электрондық сайлау жүйесiн пайдаланып дауыс беру кезiндегi iс-әрекеттің көрінуі қамтамасыз етілетіндей болып жабдықталады.

2. Электрондық сайлау жүйесiн пайдаланып дауыс беруге арналған үй-жайда электрондық сайлау жүйесiне қызмет көрсетуге Орталық сайлау комиссиясы белгiлеген тәртіппен рұқсат алған маман бола алады.

50-4-бап. Электрондық сайлау бюллетенi

1. Электрондық сайлау жүйесін пайдаланып сайлау өткiзген кезде дауыс беру электрондық сайлау жүйесi құралдарымен жасалатын электрондық бюллетеньмен жүргiзiледi.

2. Электрондық сайлау бюллетенiнiң мәтiнi мемлекеттік тiлде және орыс тілінде жазылады және осы Конституциялық заңның 37-бабының 1-тармағында белгiленген талаптарға сай келуге тиiс.

50-5-бап. Электрондық дауыс берудi ұйымдастыру

1. Сайлау комиссиясының төрағасы дауыс беру басталардан отыз минут бұрын комиссия мүшелерінің қатысуымен:

электрондық сайлау жүйесінің дұрыс жұмыс iстеп тұрғандығын тексередi;

комиссияның сайлаушыларды есепке алуға және электрондық дауыс беруге арналған құрылғыны беруге жауапты мүшелерiн анықтайды.

Электрондық сайлау жүйесiнiң жұмысын тексерген кезде дауыс беруге арналған үй-жайда сенiм бiлдiрiлген адамдар, байқаушылар және бұқаралық ақпарат құралдарының өкілдерi болуға құқылы.

Осы тарауда көзделген жағдайларды қоспағанда, электрондық сайлау жүйесiне қатысты ic-әрекеттi кiмнiң болса да жүзеге асыруына тыйым салынады.

2. Дауыс беру басталғанға дейін сайлау комиссиясының төрағасы электрондық сайлау жүйесін қосудың мөр басылып жабылған паролiн ашады және электрондық сайлау жүйесiн оны енгізу жолымен iске қосады. Бұл ретте қатысушыларға парольдің сақталу шараларының бүтiндiгiне алдын ала көз жеткiзу мүмкiндiгi қамтамасыз етiлуi тиiс.

Электрондық сайлау жүйесін қосу Орталық сайлау комиссиясы белгілеген уақытта жүргізіледі.

3. Сайлаушы электрондық дауыс беруге сайлаушылардың тiзiмдерi негiзiнде сайлаушының жеке басын куәландыратын құжатын көрсетуi бойынша жiберiледi.

4. Дауыс беруге арналған үй-жайдан тыс жерде дауыс берген кезде осы Конституциялық заңға сәйкес сайлаушылар дауыс беруге арналған тасымалданатын құрылғының көмегімен дауыс бередi, ол дауыс беруге арналған үй-жайдан тыс дауыс берген барлық сайлаушылардың дауыстары туралы деректердiң сақталу мүмкiндiгiмен қамтамасыз етілуге тиiс.

Осы Конституциялық заңның 41-бабының 6-тармағына сәйкес берген өтiнiштерi негiзiнде сайлаушылар тiзiмiнен олар туралы деректер электрондық дауыс беруге арналған тасымалданатын құрылғыға алдын ала енгізiлiп қойылады.

5. Сайлаушы электрондық дауыс берудi жасырын дауыс беруге арналған кабинада жүзеге асырады, онда осы Конституциялық заңның 42-бабының 1-тармағында көзделген жағдайларды қоспағанда, дауыс беретiн адамнан басқа адамның қатысуына тыйым салынады.

Сайлаушы электрондық дауыс беру бюллетенінен электрондық дауыс беруге арналған құрылғыны басқару элементтерiн пайдалану жолымен өзi дауыс бергiсi келетiн кандидаттың аты-жөнiн немесе "Бәріне қарсымын" деген жолды табады және соған дауыс бергенiн растайды.

Сайлаушы саяси партия үшiн дауыс берген кезде электрондық дауыс беруге арналған құрылғыны басқару элементтерiн пайдалану жолымен өзi дауыс бергiсi келетiн саяси партияның атауын немесе "Бәріне қарсымын" деген жолды табады және соған дауыс бергенiн растайды.

Дауыс беруге арналған кабинада дауыс берген сайлаушы электрондық дауыс беруге арналған құрылғыны сайлау комиссиясының мүшесіне бередi.

6. Электрондық дауыс беруге және дауыстарды санауға кедергi келтiретін техникалық ақаулар туындаған жағдайда сайлау комиссиясы бағдарламаны қайта қосу туралы шешiм қабылдауға құқылы, ол хаттамамен ресiмделедi және оған сайлау комиссиясының мүшелерi қол қояды.

Бұл шешiмнiң орындалуы электрондық сайлау жүйесiн пайдалануды қамтамасыз ететiн маманға жүктеледi.

7. Егер жабдықтың техникалық жай-күйi сайлауды тиiстi дәрежеде өткiзуге мүмкiндiк бермесе, онда тиiстi сайлау учаскесiнде дауыс беру Орталық немесе тиiстi аумақтық сайлау комиссиясының шешiмiмен ақауларды жоюға және дауыс берудi ұйымдастыруға қажеттi мерзiмге кейiнге қалдырылады.

Тиiстi сайлау учаскесiнде ақаулар туындағанға дейiн дауыс берген сайлаушылар кейінгі дауыс беруге жалпы негiзде қатысады.

Ескерту. 50-5-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 2009.02.09 № 124-IV (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-баптан қараңыз); 05.11.2022 № 156-VII (01.01.2023 бастап қолданысқа енгізіледі) Конституциялық заңдарымен.

50-6-бап. Электрондық сайлау жүйесiн пайдаланған кезде дауыстарды санау

1. Электрондық дауыс берудi пайдаланған кезде дауыстарды санау электрондық сайлау жүйесiмен жүргізiледi.

Дауыстарды санау осы Конституциялық заңмен белгіленген уақытта басталады, бiрақ осы учаскедегі дауыс беруге арналған барлық құрылғылардағы деректер электрондық сайлау жүйесiне енгізілмей тұрып басталмауы керек.

Дауыстарды санау туралы мәлiметтер дауыс беру туралы деректер құрылғысында тiркелуге тиiс.

2. Сайлау учаскесiндегі электрондық дауыс беру нәтижелерi туралы ақпарат электрондық жүйемен электрондық хаттамаға енгізiлiп, ол комиссия мүшелерiнiң электрондық цифрлық қолтаңбаларымен расталады.

Сайлау комиссиясының мүшелерi қол қойған электрондық хаттаманың қағаздағы көшiрмесi сайлау учаскесiнің үй-жайында жалпыжұрттың танысуы үшiн арнайы белгіленген орынға iлiнедi және үй-жайда екi күн бойы тұрады.

3. Осы Конституциялық заңға сәйкес дауыстарды санау кезiнде қатысқан адамның тiлегі бойынша оған комиссия төрағасы мен хатшысының қолдары қойылып, тиiстi сайлау комиссиясының мөрiмен расталған, электрондық дауыс беру нәтижелерi туралы электрондық хаттаманың қағазға түсiрiлген көшiрмесi беріледi.

50-7-бап. Электрондық сайлау жүйесiн пайдаланған кезде сайлау қорытындыларын белгiлеу

1. Электрондық сайлау жүйесiн пайдаланған кезде сайлау округтері бойынша сайлау қорытындыларын электрондық хаттамалар негiзiнде Орталық сайлау комиссиясы белгілейдi және олар тиiстi сайлау комиссияларына хабарланады.

Электрондық сайлау жүйесі арнайы бөлiнген коммуникациялық желiлерге осы тармаққа сәйкес ақпарат беру үшін қажеттi мерзімге ғана қосылады.

2. Егер дауыс беру осы Конституциялық заңның 50-5-бабының 7-тармағымен көзделген тәртiппен кейiнге қалдырылған жағдайда, тиiсті сайлау округы бойынша сайлау қорытындылары тиiстi сайлау округының барлық учаскелерiнде дауыс беру өткiзiлгеннен кейiн белгiленедi.

50-8-бап. Электрондық сайлау жүйесiн пайдаланып дауыс беру нәтижелерiне шағымдану

1. Жоғары тұрған сайлау комиссиясына немесе сотқа электрондық сайлау жүйесiн пайдаланып дауыс беру нәтижелерiне шағымдану кезінде дауыс беру туралы деректердi жазуға арналған құрылғы дәлелдеме ретiнде қаралады.

2. Дауыс беру туралы деректердi жазуға арналған құрылғылар осы баптың мақсаттары үшін тиiсті облыстық (республикалық маңызы бар қала, астана) аумақтық сайлау комиссиясында сақталады.

50-9-бап. Дауыс беру туралы деректердi жазуға арналған құрылғыларды сақтау

Дауыстар саналғаннан кейiн дауыс беру туралы деректердi жазуға арналған құрылғы пакетке салынып, сайлау комиссиясының мөрiмен бекiтiледi және тиiстi облыстық (pecпубликалық маңызы бар қала, астана) сайлау комиссиясына берiледi.

Дауыс беру туралы деректердi жазуға арналған құрылғылар сайлау аяқталған күннен бастап бір жыл бойына сақталады.

II. Ерекше бөлім
10-тарау. Қазақстан Республикасы Президентiнiң сайлауы

51-бап. Республика Президентiнiң кезектi сайлауы

Президенттiң кезектi сайлауы жеті жылда бiр рет тиiстi жылғы желтоқсанның бiрiншi жексенбiсiнде өткiзiледi және ол мерзiмi жағынан Республика Парламентiнiң жаңа құрамын сайлаумен тұспа-тұс келмеуге тиiс.

Ескерту. 51-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 1998.11.06 № 285, 2007.06.19 № 268 (ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі); 05.11.2022 № 156-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Конституциялық заңдарымен.

51-1-бап. Республика Президентінің кезектен тыс сайлауы

1. Президенттің кезектен тыс сайлауы Республика Президентінің шешімімен тағайындалады және тағайындалған күнінен бастап екі ай ішінде өткізіледі.

2. Кезектен тыс сайлаудан кейінгі Президенттің кезекті сайлауы жеті жыл өткен соң осы Конституциялық заңда белгіленген мерзімде жарияланады.

Ескерту. 10-тарау 51-1-баппен толықтырылды - ҚР 2011.02.03 № 404-IV (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі); өзгеріс енгізілді – ҚР 05.11.2022 № 156-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Конституциялық заңдарымен.

52-бап. Республика Президентінің кезектен тыс сайлауы

Ескерту. 52-бап алып тасталды - ҚР 1998.11.06 № 285 Конституциялық заңымен.

53-бап. Республика Президентi сайлауын жариялау

Ескерту. 53-баптың тақырыбына өзгерістер енгізілді – ҚР 2005.04.15 № 44, 2007.06.19 № 268 (ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Конституциялық заңдарымен.

1. Президенттiң кезектi сайлауын Парламент Мәжiлiсi қыркүйектің екінші жексенбiсiнен кешiктiрмей жариялайды.

2. Алып тасталды - ҚР 1998.11.06 № 285 Конституциялық заңымен.
3. Алып тасталды – ҚР 05.11.2022 № 156-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Конституциялық заңымен.
Ескерту. 53-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 1998.11.06 № 285, 2005.04.15 № 44, 2007.06.19 № 268 (ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі), 2010.06.14 № 289-IV (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-б. қараңыз); 05.11.2022 № 156-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Конституциялық заңдарымен.

54-бап. Республика Президенттiгiне кандидатқа қойылатын талаптар

1. Президент болып сайлану үшiн азамат Конституцияның 41-бабының 2-тармағында белгiленген талаптарды қанағаттандыруға, мемлекеттік қызметте немесе сайланбалы мемлекеттік лауазымдарда кемінде 5 жылды құрайтын жұмыс тәжірибесі болуға, сондай-ақ Конституцияның 33-бабының 2 және 3-тармақтарына және осы Конституциялық заңға сәйкес сайлау құқығына ие болуға тиiс.

2. Президенттiкке кандидатқа Конституцияда және осы Конституциялық заңда қойылатын талаптарға оның сәйкестiгiн Орталық сайлау комиссиясы республикалық қоғамдық бiрлестiктiң жоғары органы отырысының кандидатты ұсыну туралы хаттамасынан үзiндi көшірме кандидаттың дауысқа түсуге келiсiм беруi туралы өтiнiшiмен және кандидаттың сайлау жарнасын енгізгенін куәландыратын құжатпен бірге ұсынылған кезден бастап бес күн iшiнде анықтайды.

Президенттiкке кандидат Орталық сайлау комиссиясының шотына заңнамада белгіленген ең төмен жалақының елу еселенген мөлшерінде сайлау жарнасын енгізеді. Егер сайлау қорытындысы бойынша кандидат Республика Президенті болып сайланса немесе дауыс беру қорытындысы бойынша кандидат дауыс беруге қатысқан сайлаушылар дауысының кемінде бес пайызын алса, сондай-ақ кандидат қайтыс болған жағдайда, енгізілген жарна кандидатқа қайтарылады. Қалған жағдайлардың бәрінде енгізілген жарна қайтарылуға жатпайды және республикалық бюджет кірісіне алынады.

Бұл ретте Президенттiкке кандидаттың Қазақстан Республикасында соңғы он бес жыл тұрып жатқандығын Орталық сайлау комиссиясы анықтайды, ал кандидаттың мемлекеттiк тiлдi еркiн меңгергенiн анықтау рәсімі Республика Конституциялық Кеңесінің Конституцияның 41-бабының 2-тармағын ресми түсiндiру туралы шешіміне сәйкес Орталық сайлау комиссиясының қаулысымен айқындалады.

Кандидаттың мемлекеттік тілді еркін меңгергенін анықтау рәсімі кандидатурасы өкілеттіктердің келесі мерзіміне қайта ұсынылған, жұмыс істеп жүрген Республика Президентіне қолданылмайды.

Ескерту. 54-бап жаңа редакцияда - ҚР 15.06.2017 № 75-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі); өзгеріс енгізілді – ҚР 05.11.2022 № 156-VII (01.01.2023 бастап қолданысқа енгізіледі) Конституциялық заңдарымен.

55-бап. Республика Президенттiгiне кандидаттар ұсыну

1. Президенттiкке кандидаттарды ұсыну құқығы белгiленген тәртiппен тiркелген республикалық қоғамдық бiрлестiктерге тиесілі болады.

2. Президенттiкке кандидаттар ұсыну сайлау жарияланған күннен кейінгі күні басталып, сайлауға екi ай қалғанда жергілікті уақытпен сағат он сегізде аяқталады.

3. Президенттiкке кандидаттарды қоғамдық бiрлестiктер атынан олардың жоғары органдары ұсынады. Қоғамдық бiрлестiктер осы қоғамдық бiрлестiктiң мүшесi болып табылмайтын адамдарды кандидаттыққа ұсынуға хақылы. Қоғамдық бiрлестiк Президенттiкке бiр ғана кандидат ұсынуға хақылы. Президенттiкке кандидат ұсыну туралы шешiм республикалық қоғамдық бiрлестiктiң жоғары органы мүшелерiнiң жалпы санының көпшiлiк даусымен қабылданады да хаттамадан үзiндi жасалады. Республикалық қоғамдық бiрлестiктiң жоғары органының шешiмi:

1) Президенттiкке кандидатқа жеткiзiледi;

2) Президенттiкке кандидаттың дауысқа түсуге келiсiм беруi туралы өтiнiшiмен қоса Орталық сайлау комиссиясына тапсырылады.

4. Алып тасталды - ҚР 15.06.2017 № 75-VI Конституциялық заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі).

5. Егер кандидаттарды тiркеу мерзімі аяқталатын күні Президенттікке екіден кем кандидат тiркелген жағдайда, Орталық сайлау комиссиясы кандидаттарды ұсыну мерзiмiн жиырма күннен аспайтын мерзiмге ұзартады.

Ескерту. 55-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 1999.05.06 № 375, 2004.04.14 № 545, 2005.04.15 № 44; 15.06.2017 № 75-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі); 29.06.2018 № 162-VІ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Конституциялық заңдарымен.

56-бап. Республика Президенттiгiне кандидатты қолдап қол жинау

1. Сайлаушылардың Президенттiкке кандидатты қолдауы олардың қол жинауы арқылы расталады.

2. Президенттiкке кандидатты облыстардың, республикалық маңызы бар қалалардың және Республика астанасының кем дегенде үштен екiсiнiң атынан теңдей өкiлдiк ететiн сайлаушылардың жалпы санының кем дегенде бiр процентi қолдауға тиiс.

3. Президенттікке кандидатты қолдап қол жинауды сенiм бiлдiрiлген адамдар ұйымдастырады және кандидаттың Конституциямен және осы Конституциялық заңмен белгіленген талаптарға сәйкестігін тексеруден кейiн бес күн мерзiмнен кешіктірмей осы Конституциялық заңның 55-бабының 3-тармағында белгiленген оны ұсыну туралы құжаттар негiзiнде Орталық сайлау комиссиясы беретiн қол қою парақтарымен ресiмделедi.

4. Әрбiр қол қою парағының рет нөмiрi болуға тиiс және оған кандидаттың тегi, аты, әкесiнiң аты мен оның сенiм бiлдiрген адамының жеке қолы, қол жинаушының тегi, аты, әкесiнiң аты, қол жинау жүргiзiлген елдi мекеннiң атауы, сондай-ақ қол қоятын адамдар туралы мынадай мәлiметтер бар бағаналар енгiзiлуге тиiс:

1) тегi, аты және әкесiнiң аты;

2) жеке басын куәландыратын құжаттың нөмiрi мен сериясы;

3) туған күнi, айы мен жылы;

4) тұрғылықты немесе уақытша тұратын жерiнiң мекен-жайы;

5) жеке қолы.

5. Қол жинаушы адам қол жинаған кезде тиiстi қол қоятын парақта жеке қолы қойылған кандидаттың сенiм бiлдiрген адамының тiркелгенi туралы куәлiктiң көшiрмесiн көрсетуге тиiс.

6. Орталық сайлау комиссиясы:

1) қол қою парағының үлгiсiн бекiтедi;

2) Президенттiкке кандидаттарды қол қою парақтарының қажеттi санымен қамтамасыз етуге мiндеттi.

7. Президенттiкке кандидатты қолдауға қол жинау жөнiндегi толтырылған қол қою парақтары аумақтық сайлау комиссиясына тапсырылады, ол он күн iшiнде құжаттандыру және паспорттар мен жеке куәліктер беру жөніндегі уәкілетті органның жұмыскерлерiн қатыстыра отырып қойылған қолдардың шын екендiгiн тексерудi жүзеге асырады, тиiстi хаттаманы ресiмдейдi және оны Орталық сайлау комиссиясына жолдайды.

8. Қойылған қолдардың дұрыстығын тексеру, осы баптың 2-тармағына сәйкес, Президенттікке кандидатқа қажеттi дұрыс қойылған қолдар саны анықталғанға дейiн жүргізiледi.

Ескерту. 56-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 1999.05.06 № 375, 2004.04.14 № 545; 15.06.2017 № 75-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі); 28.12.2018 № 209-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 05.11.2022 № 156-VII (01.01.2023 бастап қолданысқа енгізіледі) Конституциялық заңдарымен.

57-бап. Республика Президенттiгiне кандидаттың сенiм бiлдiрген адамдары

Ескерту. 57-бап алып тасталды - ҚР 2004.04.14 № 545 Конституциялық заңымен.

58-бап. Республика Президенттiгiне кандидаттың сайлау қорының мөлшерi

Кандидаттың сайлау қорын:

1) жалпы сомасы заңнамада белгiленген ең төмен жалақы мөлшерiнен он екі мың еседен артық аспауға тиiс кандидаттың өз қаражаты, кандидатқа өзін ұсынған республикалық қоғамдық бірлестік бөлген қаражат;

2) жалпы сомасы заңнамада белгiленген ең төмен жалақы мөлшерiнен он бес мың еседен артық аспауға тиiс Республика азаматтары мен ұйымдарының ерікті қайырмалдықтары құрайды.

Жеке тұлғаның ерікті қайырмалдықтарының шекті мөлшері жиынтығында Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген ең төмен жалақы мөлшерінен бір жүз еседен және Қазақстан Республикасы заңды тұлғасының ерікті қайырмалдықтарының шекті мөлшері жиынтығында бес жүз еседен аспауға тиіс.

Ескерту. 58-бап жаңа редакцияда - ҚР 15.06.2017 № 75-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі); өзгеріс енгізілді – ҚР 05.11.2022 № 156-VII (01.01.2023 бастап қолданысқа енгізіледі) Конституциялық заңдарымен.

59-бап. Республика Президенттiгiне кандидаттарды тiркеу

1. Президенттiкке кандидаттарды тiркеудi Орталық сайлау комиссиясы жүзеге асырады.

2. Кандидат пен оның зайыбы (жұбайы) тiркеуге дейін тұрғылықты жерi бойынша мемлекеттік кіріс органдарына осы Конституциялық заңға сәйкес белгіленген ұсыну мерзімі басталатын айдың бiрiнші күніне салықтардың және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдердің түсуін қамтамасыз ету саласындағы басшылықты жүзеге асыратын Қазақстан Республикасының уәкілетті мемлекеттік органы белгілеген тәртіппен және нысанда активтері мен міндеттемелері туралы декларациялар ұсынады.

Кандидат пен оның зайыбы (жұбайы) декларациялаған активтері мен міндеттемелері туралы мәліметтердің анықтығын мемлекеттік кіріс органдары кандидат тіркелген күннен бастап он бес күн ішінде тексереді.

Кандидат пен оның зайыбының (жұбайының) активтері мен міндеттемелері туралы мәліметтер ұсыну жөніндегі мемлекеттік кіріс органдарының талаптарын алған ұйымдар сұратылған ақпаратты талап алынған күннен бастап төрт күн iшiнде ұсынуға міндетті.

Осы Конституциялық заңның мақсаты үшін Қазақстан Республикасының салық заңнамасына сәйкес активтер мен міндеттемелер туралы декларацияда көрсетілуге жататын мәліметтер активтер мен міндеттемелер туралы мәліметтер болып табылады.

2-1. Президенттiкке кандидаттың Республика Президентінің міндеттерін атқаруға кедергі келтіретін ауруларының жоқ екендігін растау үшін оған медициналық куәландыру жүргізіледі, оның қорытындысы денсаулығының жай-күйі туралы тиісті медициналық қорытындымен ресімделеді.

Медициналық қорытындыға қойылатын талаптар мен Республика Президенттігіне кандидат болып тіркелуге кедергі келтіретін аурулардың тізбесі Орталық сайлау комиссиясы мен денсаулық сақтау саласындағы уәкілетті органның бірлескен нормативтік құқықтық актісінде белгіленеді.

3. Президенттiкке кандидаттар нешеу болса да тiркеуге ұсынылады.

4. Президенттiкке кандидаттарды тiркеу, егер сайлауды тағайындау кезiнде өзгеше көзделмесе, сайлауға дейiн екi ай бұрын басталады және сайлауға қырық күн қалғанда жергілікті уақытпен сағат он сегізде аяқталады.

5. Қоғамдық ұйымнан Президенттiкке кандидаттарды тiркеу мынадай құжаттар болған жағдайда жүзеге асырылады:

1) қоғамдық бiрлестiктiң жоғары органының Президенттiкке кандидат ұсыну жөнiндегi мәжiлiсiнiң осы қоғамдық бiрлестiктi Республиканың Әдiлет министрлiгiнде тiркеу туралы құжаттың көшiрмесi қоса тiркелген хаттаманың үзiндiсi;

2) Президенттiкке кандидат болып дауысқа түсуге келiсiм беру жөнiндегi өтiнiш;

3) азаматтардың кандидатты қолдап жиналған қолдарын тексерудiң нәтижесi туралы аумақтық сайлау комиссиясының хаттамалары;

4) кандидаттың өмiрбаяндық деректерi;

4-1) алып тасталды - ҚР 2004.04.14 № 545 Конституциялық заңымен;

4-2) кандидат пен оның зайыбының (жұбайының) активтер мен міндеттемелер туралы декларациялар тапсырғаны жөнінде мемлекеттік кіріс органының анықтамасы;

5) кандидаттың сайлау жарнасын енгiзгенiн куәландыратын құжат;

6) денсаулығының жай-күйі туралы медициналық қорытынды.

6. Алып тасталды - ҚР 15.06.2017 № 75-VI Конституциялық заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі).

7. Орталық сайлау комиссиясы:

1) Президенттiкке кандидаттарды тiркегеннен кейiн жетi күннен кешiктiрмей бұқаралық ақпарат құралдарында әрбiр кандидаттың тегiн, аты мен әкесiнiң атын, туған жылын, атқаратын қызметiн (жұмысын), жұмыс орны мен тұрғылықты жерiн көрсетiп, сондай-ақ кандидаттың қалауына қарай оның қоғамдық бiрлестiкке қатыстылығы мен ұлты туралы мәлiметтердi жариялайды;

2) тiркелген кезде кандидаттарға тиiстi куәлiк бередi;

3) мынадай жағдайда:

кандидат ұсыну ережелерiн бұзған, тiркеу үшін қажетті құжаттарды табыс етпеген;

кандидат Конституцияда және осы Конституциялық заңда оған қойылатын талаптарға сәйкес келмеген;

кандидат өзiнiң сайлау алдындағы науқанында лауазымдық немесе қызмет жағдайын пайдаланған;

кандидат кандидаттарды тіркеу мерзімі аяқталғанға дейiн сайлау алдындағы үгiт жүргiзген;

сот кандидаттың және (немесе) оның сенiм бiлдiрiлген адамдарының басқа кандидаттың ар-намысы мен қадiр-қасиетіне нұқсан келтiретін, оның iскерлік беделiн түсiретiн жалған мәлiметтердi тарату фактiсiн анықтаған;

сот кандидат пен оның сенiм бiлдiрілген адамдарының сайлаушыларды сатып алу фактiлерiн анықтаған;

осы Конституциялық заңда белгiленген өзге де жағдайларда кандидатты тiркеуден бас тартады немесе тiркеу туралы шешiмнің күшiн жояды;

3-1) декларацияны тапсыру кезіне кандидат немесе оның зайыбы (жұбайы) декларациялаған активтері мен міндеттемелері туралы мәлiметтердiң анық еместiгi анықталған жағдайда Қазақстан Республикасының сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл туралы заңнамасына сәйкес кандидатты тіркеу туралы шешiмнің күшiн жояды.

Дауыс беретiн күнге екі күн қалғанда кандидатты тiркеу туралы шешiмнiң күшін жоюға немесе бұған дейiн тiркеуден шығарылған кандидатты қалпына келтіруге жол берілмейдi.

8. Орталық сайлау комиссиясының Президенттiкке кандидатты тiркеуден бас тартуына немесе тiркеу жөнiндегi шешiмнiң күшiн жоюына кандидаттың жеке өзi не оны ұсынған қоғамдық бiрлестiк он күн iшiнде Жоғарғы Сотқа шағым беруi мүмкiн, ол шағымды берiлген күнiнен бастап он күн мерзiм iшiнде қарайды. Жоғарғы Соттың шешiмi түпкiлiктi болып табылады.

Ескерту. 59-бапқа өзгерістер енгізілді – ҚР 28.09.1995 № 2464 (қолданысқа енгізілу тәртібін 133-баптан қараңыз); 1998.05.08 № 222, 1999.05.06 № 375, 1999.06.28 № 407, 2004.04.14 № 545, 2005.04.15 № 44; 31.07.2015 № 340-V (01.01.2016 бастап қолданысқа енгізіледі); 18.11.2015 № 413-V (01.01.2017 бастап қолданысқа енгізіледі); 15.06.2017 № 75-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі); 29.06.2018 № 162-VІ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 05.11.2022 № 156-VII (01.01.2023 бастап қолданысқа енгізіледі) Конституциялық заңдарымен.

60-бап. Кандидатурасын алып тастау, кандидат ұсыну туралы шешiмнiң күшiн жою

1. Президенттiкке кандидат тіркелген күннен бастап және дауыс беруге екі күн қалғанға дейінгі кез келген уақытта Орталық сайлау комиссиясына бұл туралы жазбаша өтiнiш бере отырып өз кандидатурасын алып тастай алады.

2. Республикалық қоғамдық бiрлестiктiң жоғары органы дауыс беруге дейінгі соңғы екі күнді қоспағанда, тіркеуге дейін және одан кейiн кез келген уақытта тиiсiнше Орталық сайлау комиссиясына ұсыныс жасау арқылы Президенттiкке кандидат ұсыну жөнiндегi өз шешiмiнiң күшiн жоя алады.

3. Мұндай жағдайда Орталық сайлау комиссиясы кандидатты тiркемейдi не оны тiркеу туралы шешiмнiң күшiн жояды.

4. Егер кандидатураны алу немесе кандидатты ұсыну туралы шешiмнiң күшiн жою осыған мәжбүр ететiн себептерсiз жүргiзiлген болса, онда Орталық сайлау комиссиясы сайлау науқанын өткiзуге республикалық бюджет қаражатынан жұмсалған шығыстың бiр бөлiгiн оны ұсынған қоғамдық бiрлестiктiң есебiне жатқызуға хақылы.

Ескерту. 60-бапқа өзгерiстер енгізілді - ҚР 1999.05.06 № 375, 2004.04.14 № 545, 2005.04.15 № 44; 15.06.2017 № 75-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі); 05.11.2022 № 156-VII (01.01.2023 бастап қолданысқа енгізіледі) Конституциялық заңдарымен.

61-бап. Тiркеу мерзiмi аяқталғаннан кейiн шығып қалғандардың орнына Республика Президенттiгiне кандидаттар ұсыну

1. Тiркеу мерзiмi аяқталғаннан кейін кандидаттардың шығып қалуы нәтижесiнде Президенттікке екiден кем кандидат қалған жағдайда, Орталық сайлау комиссиясы өз қаулысымен сайлауды екi айдан аспайтын мерзімге ұзартады.

2. Мұндай жағдайда Президенттiкке кандидаттар ұсыну осы Конституциялық заңда белгiленген ережелерге сәйкес жүзеге асырылады.

Ескерту. 61-бапқа өзгерiс енгізілді - ҚР 1999.05.06 № 375, 2004.04.14 № 545 Конституциялық заңдарымен.

62-бап. Республика Президентiн сайлау кезiндегi дауыстарды санау

1. Президент сайлауында дауыстарды санау нәтижелерi аумақтық сайлау комиссияларының мәжiлiстерiнде белгiленедi және хаттамаға енгiзiледi, оған комиссия төрағасы мен мүшелерi қол қойып, екi күн мерзiм iшiнде Орталық сайлау комиссиясына жолданады.

2. Дауыстарды санау нәтижелерiн анықтауға байланысты өзге мәселелер осы Конституциялық заңның Жалпы бөлiмiнде белгiленген ережелерге сәйкес шешiледi.

Ескерту. 62-бапқа өзгерiс енгізілді - ҚР 1999.05.06 № 375 Конституциялық заңдарымен.

63-бап. Қайта дауыс беру

1. Егер сайлау бюллетенiне екiден артық Президенттiкке кандидаттар енгiзiлiп және олардың бiрде-бiреуi сайланбай қалса, Орталық сайлау комиссиясы ең көп дауыс алған екi кандидат бойынша Президент сайлауы жөнiнде қайта дауыс беру тағайындайды. Кандидаттардың біреуі шығып қалған жағдайда, сайлау бюллетенiне неғұрлым көп дауыс алған келесi кандидат енгізіледi.

2. Қайта дауыс беру осы Конституциялық заңның талаптарын сақтай отырып екi ай мерзiмнен кешiктiрiлмей өткiзiледi. Қайта дауыс берудi өткiзу туралы бұқаралық ақпарат құралдарында хабарланады.

3. Алып тасталды - ҚР 1998.11.06 № 285 Конституциялық заңымен.
Ескерту. 63-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 1998.11.06 № 285, 1999.05.06 № 375, 2004.04.14 № 545 Конституциялық заңдарымен.

64-бап. Қайта сайлау

1. Егер Президент сайлауы жарамсыз деп танылса, не қайта дауыс беру сайланған Президенттi анықтауға мүмкiндiк бермесе, Орталық сайлау комиссиясы Президент сайлауын қайта тағайындайды.

2. Қайта сайлау алғашқы сайлаудан кейiн екi ай мерзiмнен кешiктiрiлмей өткiзiледi. Дауыс беру бастапқы сайлауды өткiзу үшiн жасалған тiзiм бойынша және сол сайлау учаскелерiнде өткiзiледi.

3. Сайлау комиссияларының құрамдарын қалыптастыру, Президенттiкке кандидаттар ұсыну мен тiркеу, басқа да сайлау шаралары осы Конституциялық заңда белгiленген тәртiп бойынша жүзеге асырылады. Бұл ретте сайлау шаралары мерзiмiнiң қысқартылуын Орталық сайлау комиссиясы анықтайды.

4. Қайта сайлау өткiзу туралы бұқаралық ақпарат құралдарында хабарланады.

Ескерту. 64-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 1999.05.06 № 375, 2004.04.14 № 545; 29.06.2018 № 162-VІ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Конституциялық заңдарымен.

65-бап. Республика Президентi сайлауының қорытындыларын анықтау және жариялау

1. Орталық сайлау комиссиясы аумақтық сайлау комиссиясы хаттамаларының негiзiнде сайлаудан кейiн жетi күндiк мерзiмнен кешiктiрмей Президент сайлауының қорытындыларын белгiлейдi және тиiстi қаулы қабылдайды.

2. Республика Президентi болып:

1) дауыс беруге қатысқан сайлаушылардың елу процентiнен астамының дауысын алған;

2) қайта дауыс беру кезiнде, басқа кандидатпен салыстырғанда, дауыс беруге қатысқан сайлаушылардың көпшiлiк дауысын алған.

3) алып тасталды - ҚР 2004.04.14 № 545 Конституциялық заңымен.

3. Республика Президентi сайлауының қорытындысын анықтау мен жариялауға байланысты өзге мәселелер осы Конституциялық заңның Жалпы бөлiмiнде белгiленген ережелерге сәйкес шешiледi.

Ескерту. 65-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 1998.11.06 № 285, 1999.05.06 № 375, 2004.04.14 № 545 Конституциялық заңдарымен.

66-бап. Сайланған Республика Президентiн тiркеу

1. Орталық сайлау комиссиясы аумақтық сайлау комиссияларының хаттамалары негiзiнде сайлау өткiзген күннен бастап жетi күн мерзiм iшiнде сайланған Республика Президентiн тiркейдi.

2. Егер учаскелердiң немесе әкiмшiлiк бөлiнiстердiң жалпы санының кемiнде төрттен бiр бөлiгiнде:

1) сайлау жарамсыз деп танылса;

2) не оның барысында немесе дауысты санау не дауыс беру нәтижелерiн анықтау кезiнде осы Конституциялық заңды бұзу орын алса, Орталық сайлау комиссиясы тиiстi сайлау комиссияларының ұсынысы, азаматтардың арыздары бойынша сайланған Президенттi тiркеуден бас тартуы мүмкiн.

3. Осы баптың 2-тармағында көрсетiлген ретпен қабылданған Орталық сайлау комиссиясының шешiмiне Президенттiкке кандидат оның қабылданған күнiнен бастап он күн iшiнде Жоғарғы Сотқа шағым бере алады, ол он күн мерзiм iшiнде түпкiлiктi шешiм қабылдайды.

Ескерту. 66-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 1999.05.06 № 375 Конституциялық заңдарымен.

66-1-бап. Республика Президентінің кезектен тыс сайлауын өткізу

Президенттің кезектен тыс сайлауы осы Конституциялық заңда Президенттің кезекті сайлауы үшін белгіленген қағидаларға сәйкес өткізіледі. Сайлау іс-шараларын өткізу мерзімін Орталық сайлау комиссиясы айқындайды.

Ескерту. 10-тарау 66-1-баппен толықтырылды - ҚР 2011.02.03 № 404-IV (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Конституциялық заңымен.

67-бап. Республика Президентінің кезектен тыс сайлауын өткізу

Ескерту. 67-бап алып тасталды - ҚР 1998.11.06 № 285 Конституциялық заңдарымен.

68-бап. Республика Конституциялық Сотының Республика Президентi сайлауын өткiзудiң дұрыстығы жөнiндегi мәселенi қарауы

Ескерту. 68-баптың тақырыбына өзгеріс енгізілді – ҚР 05.11.2022 № 156-VII (01.01.2023 бастап қолданысқа енгізіледі) Конституциялық заңымен.

1. Республика Президентiнiң, Сенат Төрағасының, Мәжiлiс Төрағасының, Парламент депутаттары жалпы санының кемiнде бестен бiр бөлiгiнiң, Премьер-Министрдiң сайлау қорытындылары шығарылғаннан кейін он күн ішінде берiлуi мүмкін өтiнiші бойынша Конституциялық Сот дау туындаған жағдайда Республика Президентi сайлауын өткiзудiң дұрыстығы жөнiндегi мәселенi шешедi. Бұл ретте Республика Президентiнiң қызметке кiрiсуi өтiнiштi қарау кезiнде тоқтатыла тұрады.

2. Орталық сайлау комиссиясы Республика Президентi сайлауын өткiзудiң дұрыстығы жөнiнде дау туындаған жағдайда сайлауды әзiрлеу мен өткiзуге байланысты материалдарды Конституциялық Сотқа бередi.

3. Конституциялық Сот Конституцияны бұзу анықталған учаскелердегi (әкiмшiлiк-аумақтық бөлiнiстердегi) Республика Президентi сайлауы Конституцияға сәйкес емес деп таныған жағдайда Орталық сайлау комиссиясы тиiстi учаскелердегi (әкiмшiлiк-аумақтық бөлiнiстердегi) сайлауды жарамсыз деп тану және сайлау жарамсыз деп танылған учаскелерде (әкiмшiлiк-аумақтық бөлiнiстерде) екi ай iшiнде қайта дауыс беру өткiзу жөнiнде шешiм қабылдайды.

Ескерту. 68-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 1999.05.06 № 375, 2004.04.14 № 545; 05.11.2022 № 156-VII (01.01.2023 бастап қолданысқа енгізіледі) Конституциялық заңдарымен.

11-тарау. Республика Парламентi Сенатының депутаттарын сайлау

69-бап. Сенат депутаттары сайлауын тағайындау

1. Сайлау тағайындауға мыналар:

1) кезектi сайлау үшiн - Сенат депутаттарының конституциялық өкiлеттiгi мерзiмiнiң бітуі;

2) кезектен тыс сайлау үшiн - Парламент өкiлеттiгiнiң мерзiмiнен бұрын тоқтатылуы Сенатта өкiлдiгi жоқ тиiстi әкiмшiлiк-аумақтық бөлiнiстердiң құрылуы;

3) шығып қалған депутаттардың орнына сайлау өткiзу үшiн - депутат өкiлеттiгiнiң мерзiмiнен бұрын тоқтатылуы, оны мандатынан айыру не оның қайтыс болуы негiз болып табылады.

2. Осы баптың 1-тармағының 1)-тармақшасында белгiленген жағдайда депутаттар сайлауын Сенат депутаттарының конституциялық өкiлеттiгі мерзiмiнiң бiтуiне дейiн кемiнде төрт ай қалғанда Республика Президентi тағайындайды және ол конституциялық өкiлеттiк мерзiмiнiң бiтуiнен кемiнде екi ай бұрын өткiзiледi.

3. Парламенттің өкілеттіктері мерзімінен бұрын тоқтатылған жағдайда депутаттарды сайлауды Республика Президенті Парламенттің өкілеттіктерін мерзімінен бұрын тоқтату туралы шешім қабылдаумен бір мезгілде тағайындайды және ол Парламенттің өкілеттіктері мерзімінен бұрын тоқтатылған күннен бастап екі ай ішінде өткізіледі.

Республика Президентінің Парламентті тарату туралы актісі қолданысқа енгізілген күн депутаттардың кезектен тыс сайлауы өткізілуге тиіс мерзімнің басталу кезі болып табылады. Бұл мерзім екі ай өткен соң аяқталады. Егер мерзімнің аяқталуы тиісті күн саны жоқ айға тура келетін болса, онда мерзім осы айдың соңғы күнінде аяқталады.

Парламент Сенатында өкілдігі жоқ тиісті әкімшілік-аумақтық бірлік құрылған жағдайда, депутаттарды сайлауды Президент әкімшілік-аумақтық бірлік құрылған күннен бастап үш айдан кешіктірмей тағайындайды және ол сайлау тағайындалған күннен бастап екі ай ішінде өткізіледі.

4. Осы баптың 1-тармағының 3)-тармақшасында көзделген жағдайда шығып қалғандар орнына депутаттар сайлауын Орталық сайлау комиссиясы мерзiмiнен бұрын тоқтатылған, депутаттық мандатынан айырылған, не оның қайтыс болған сәтiнен бастап екi айдан кешiктiрмей тағайындайды.

5. Сенат депутаттары сайлауы Конституцияның 41-бабының 3-тармағының талаптары ескерiле отырып тағайындалады және мерзiмi бойынша Парламент Мәжiлiсi депутаттарының сайлауымен сәйкес келе алмайды.

Ескерту. 69-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 1999.05.06 № 375; 03.10.2013 № 133-V (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 05.11.2022 № 156-VII (01.01.2023 бастап қолданысқа енгізіледі) Конституциялық заңдарымен.

70-бап. Сенат депутаттығына кандидаттарға қойылатын талаптар

Сенат депутаты болып сайлану үшiн азамат Конституцияның 51-бабының 4-тармағында белгiленген талаптарды қанағаттандыруға, сондай-ақ Конституцияның 33-бабының 2 және 3-тармақтарына және осы Конституциялық заңға сәйкес сайлау құқығына ие болуға тиiс.

Ескерту. 70-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 1999.05.06 № 375, 2004.04.14 № 545; 05.11.2022 № 156-VII (01.01.2023 бастап қолданысқа енгізіледі) Конституциялық заңдарымен.

71-бап. Сенат депутаттығына кандидаттар ұсыну

1. Сенат депутаттығына кандидаттар ұсыну сайлау тағайындалғаннан кейiн келесi күнi басталып, сайлау өткiзiлетiн күнге бiр ай қалғанда жергілікті уақытпен сағат он сегізде аяқталады.

2. Сенат депутаттығына кандидаттар ұсыну:

1) облыстық (республикалық маңызы бар қалалар мен астана), қалалық, аудандық мәслихаттар сессияларында жүргiзiледi. Саяси партиялар, өзге де қоғамдық бірлестіктер өздерiнiң мәслихаттардағы өкiлдері арқылы Қазақстан Республикасы Парламенті Сенатының депутаттығына кандидатуралар ұсынады. Бұл ретте бiрнеше мәслихаттан бір кандидат ұсынылуы мүмкiн;

2) өзiн-өзi ұсыну тәртiбiмен жүргiзiледi.

3. Сенат депутаттығына кандидат болып тиiстi облыстың, республикалық маңызы бар қаланың немесе Республика астанасының аумағында тұратын азамат ұсыныла алады.

4. Сенат депутаттығына кандидат етiп ұсыну жөнiндегi шешiм тиiстi мәслихат депутаттарының жалпы санының көпшiлiк дауысымен қабылданады және бұл шешiм:

1) ұсынылған кандидатқа жеткiзiледi;

2) кандидаттың дауысқа түсуге келiсiмi туралы өтінiшiмен бiрге тиiстi облыстардың, республикалық маңызы бар қала мен Республика астанасының сайлау комиссиясына жiберiледi.

5. Сенат депутаттығына кандидаттардың өзiн-өзi ұсынуы азаматтардың тиiстi аумақтық сайлау комиссиясына осы әкiмшiлiк аумақтық бөлiнiс бойынша өзiнiң Сенат депутаттығына кандидат болып дауысқа түсу ниетi жайында өтiнiш беру арқылы жүргiзiледi.

6. Облыстық, қалалық (республикалық маңызы бар қала мен Республика астанасының) сайлау комиссиясы үш күн iшiнде кандидаттың Конституция мен осы Конституциялық заң қоятын талаптарға сәйкестiгiн анықтайды және осы баптың 4-тармағының 2)-тармақшасында, 5-тармағында көрсетiлген оның ұсынылуы туралы құжаттар негiзiнде оған таңдаушылардың қолдарын жинау үшiн қол қою парақтарын бередi.

7. Кандидаттарды тiркеу мерзiмi аяқталған күнi Сенаттың депутаттығына екiден кем кандидат тiркелген жағдайда, Орталық сайлау комиссиясы тиiстi аумақтық сайлау комиссиясының ұсынуы бойынша кандидаттарды ұсыну мерзiмiн жиырма күннен аспайтын мерзiмге ұзартады.

Ескерту. 71-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 1999.05.06 № 375, 2004.04.14 № 545, 2007.06.19 № 268 (ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі); 29.06.2018 № 162-VІ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Конституциялық заңдарымен.

72-бап. Сенат депутаттығына кандидатты қолдап қол жинау

1. Сенат депутаттығына кандидат облыс мәслихаттарының, республикалық маңызы бар қала немесе Республика астанасы мәслихатының өкiлдерi болып табылатын таңдаушылардың жалпы санының кемiнде он процентiнiң қолдауына, бiрақ бiр мәслихаттан таңдаушылар дауысының жиырма бес процентiнен аспайтын даусына ие болуға тиiс.

2. Таңдаушылардың қолдауы олардың қолдарын жинаумен куәландырылады. Бұл орайда таңдаушылардың әрқайсысы Сенаттың депутаттығына бiр кандидатты ғана қолдап өз қолын қоюға құқылы. Сенаттың депутаттығына кандидат тiркелгеннен кейiн қойылған қол тек сот шешiмiнiң негiзiнде ғана керi қайтарылып алынады.

3. Сенат депутаттығына кандидатты қолдап қол жинауды сенiм бiлдiрілген адамдар ұйымдастырады және бұл тиiстi облыстық, қалалық (республикалық маңызы бар қала мен Республика астанасының) сайлау комиссиясы беретiн қол қою парақтарымен ресiмделедi.

4. Әрбiр қол қою парағында рет нөмірi мен кандидаттың және қол жинаушының тегi, аты мен әкесiнiң аты, кандидаттың жеке қолы, сондай-ақ өз қолдарын қоятын таңдаушылар жайында мынадай мәлiметтердi бiлдiретiн бағаналар болуға тиiс:

1) тегi, аты мен әкесiнiң аты;

2) өзi депутаты болып табылатын мәслихат;

3) туған күнi, айы мен жылы;

4) тұрғылықты мекен жайы;

5) жеке қолы.

5. Қол қою парағының үлгiсiн Орталық сайлау комиссиясы бекiтедi.

6. Толтырылған қол қою парақтары тиiсiнше облыстық, қалалық (республикалық маңызы бар қала мен Республика астанасының) сайлау комиссиясына тапсырылады, олар бес күн мерзiм iшiнде жиналған қолдардың растығын құжаттандыру және паспорттар мен жеке куәліктер беру жөніндегі уәкілетті органның жұмыскерлерiн қатыстыра отырып тексерудi жүзеге асырады және тиiстi хаттаманы ресiмдейдi.

7. Егер қойылған қолдардың растығын тексеру нәтижесiнде жиналған қолдардың бiр процентiнен артығы рас болмай шыққан жағдайда, Сенат депутаттығына кандидатты тiркеуден бас тартылады.

Ескерту. 72-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 1999.05.06 № 375, 2004.04.14 № 545; 05.11.2022 № 156-VII (01.01.2023 бастап қолданысқа енгізіледі) Конституциялық заңдарымен.

73-бап. Сенат депутаттығына кандидаттарды тiркеу

1. Сенат депутаттығына кандидаттарды тiркеудi тиiсiнше облыстық, қалалық (республикалық маңызы бар қалалардың және астананың) сайлау комиссиялары жүзеге асырады.

2. Сенат депутаттығына кандидат тiркелгенге дейiн және оның Конституция мен осы Конституциялық заң қоятын талаптарға сәйкестiгi тексерiлгеннен кейiн, сондай-ақ оны қолдап жиналған қолдар тексерiлгеннен кейiн Орталық сайлау комиссиясының шотына депозит ретiнде заңдарда белгiленген ең төменгi жалақының он бес еселенген мөлшерiнде сайлау жарнасын енгiзедi. Кандидат сайлау қорытындылары бойынша Парламент Сенатының депутаты болып сайланған немесе кандидат дауыс беру қорытындылары бойынша дауыс беруге қатысқан таңдаушылар даусының кемінде бес процентін алған жағдайларда, сондай-ақ кандидат қайтыс болған жағдайда енгізілген жарна кандидатқа қайтарылады. Қалған жағдайлардың бәрінде енгізілген жарна қайтарылмауға тиіс және республикалық бюджет кірісіне алынады.

Кандидат пен оның зайыбы (жұбайы) тiркеуге дейін тұрғылықты жері бойынша мемлекеттік кіріс органдарына осы Конституциялық заңға сәйкес белгіленген ұсыну мерзімі басталатын айдың бiрiнші күніне салықтардың және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдердің түсуін қамтамасыз ету саласындағы басшылықты жүзеге асыратын Қазақстан Республикасының уәкілетті мемлекеттік органы белгiлеген тәртіппен және нысанда активтері мен міндеттемелері туралы декларациялар ұсынады.

Кандидат пен оның зайыбы (жұбайы) декларациялаған активтері мен міндеттемелері туралы мәлiметтердiң анықтығын мемлекеттік кіріс органдары кандидат тіркелген күннен бастап он бес күн ішiнде тексереді.

Кандидат пен оның зайыбының (жұбайының) активтері мен міндеттемелері туралы мәліметтер ұсыну жөніндегі мемлекеттік кіріс органдарының талаптарын алған ұйымдар сұратылған ақпаратты талап алынған күннен бастап төрт күн iшiнде ұсынуға міндетті.

3. Сенат депутаттығына кандидатты тiркеу барлық қажетті құжаттар алынғаннан кейiн басталып, егер сайлау тағайындау кезiнде өзгеше көзделмесе, сайлау күнiне жиырма күн қалғанда жергілікті уақытпен сағат он сегізде аяқталады.

4. Мәслихаттан (мәслихаттардан) ұсынылған Сенат депутаттығына кандидатты тiркеу мына құжаттар:

1) облыстық, қалалық немесе аудандық мәслихаттың депутаттыққа кандидат етiп ұсыну туралы шешiмi;

2) депутаттыққа кандидат болып дауысқа түсуге келiсiмi туралы өтiнiшi;

3) тиiсiнше облыстық немесе қалалық (республикалық маңызы бар қала мен Республика астанасы) сайлау комиссиясының таңдаушылардың кандидатты қолдап қойған қолдарын тексеруiнiң нәтижесi туралы хаттамасы;

4) кандидаттың өмiрбаяндық деректерi;

4-1) алып тасталды - ҚР 2004.04.14 № 545 Конституциялық заңымен;

4-2) кандидат пен оның зайыбының (жұбайының) активтер мен міндеттемелер туралы декларациялар тапсырғаны жөнінде мемлекеттік кіріс органының анықтамасы;

5) кандидаттың сайлау жарнасын енгiзгендiгiн куәландыратын құжаты болған жағдайда жүзеге асырылады.

5. Сенат депутаттығына кандидатты тiркеу ол өзiн-өзi ұсынған жағдайда, мына құжаттар:

1) азаматтың депутаттыққа кандидат болып дауысқа түсу ниеті туралы өтiнiшi;

2) тиiсiнше облыстық немесе қалалық (республикалық маңызы бар қала мен Республика астанасының) сайлау комиссиясының таңдаушылардың кандидатты қолдайтын қолдарын тексеру нәтижелерi туралы хаттамасы;

3) кандидат туралы өмiрбаяндық деректер;

3-1) алып тасталды - ҚР 2004.04.14 № 545 Конституциялық заңымен;

3-2) кандидат пен оның зайыбының (жұбайының) активтер мен міндеттемелер туралы декларациялар тапсырғаны жөнінде мемлекеттік кіріс органының анықтамасы;

4) кандидаттың сайлау жарнасын енгiзгенiн растайтын құжат болған жағдайда жүзеге асырылады.

6. Облыстық немесе қалалық (республикалық маңызы бар қала мен Республика астанасының) сайлау комиссиясы:

1) Сенат депутаттығына кандидаттарды тiркеген кезде оларға тиiстi куәлiк бередi;

2) Сенат депутаттығына кандидаттарды тiркегеннен кейiн жетi күннен кешiктiрмей әр кандидаттың тегiн, атын, әкесiнiң атын, туған жылын, атқаратын қызметiн (жұмысын), жұмыс орны мен тұрғылықты жерiн, сондай-ақ кандидаттың қалауына қарай оның қоғамдық бiрлестiкке қатыстылығы мен ұлты туралы мәлiметтердi көрсете отырып, тiркеу туралы бұқаралық ақпарат құралдарында хабар жариялайды;

3) мынадай жағдайда:

кандидат ұсыну ережелерiн бұзған, тiркеу үшiн қажеттi құжаттарды табыс етпеген;

кандидат Конституцияда және осы Конституциялық заңда оған қойылатын талаптарға сәйкес келмеген;

кандидат өзiнiң сайлау алдындағы науқанында лауазымдық немесе қызмет жағдайын пайдаланған;

кандидат сайлау алдындағы үгiтті кандидаттарды тіркеу мерзімі аяқталғанға дейiн жүргiзген;

кандидаттың және (немесе) оның сенім білдiрiлген адамдарының басқа кандидаттың ар-намысы мен қадір-қасиетіне нұқсан келтіретін, оның іскерлік беделiн түсiретiн жалған мәлiметтердi таратқан фактiсiн сот анықтаған;

сот кандидат пен оның сенiм бiлдiрілген адамдарының сайлаушыларды сатып алу фактiлерiн анықтаған;

осы Конституциялық заңда белгiленген өзге де жағдайларда кандидатты тіркеуден бас тартады немесе оны тіркеу туралы шешiмнiң күшiн жояды;

3-1) декларацияны тапсыру кезіне кандидат немесе оның зайыбы (жұбайы) декларациялаған активтері мен міндеттемелері туралы мәлiметтердің анық еместiгi анықталған жағдайда Қазақстан Республикасының сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл туралы заңнамасына сәйкес кандидатты тiркеу туралы шешiмнiң күшiн жояды.

Дауыс беретiн күнге екi күн қалғанда кандидатты тiркеу туралы шешiмнiң күшiн жоюға немесе бұған дейiн тiркеуден шығарылған кандидатты қалпына келтiруге жол берілмейдi.

7. Кандидатты тiркеуден бас тартуға немесе тiркеу туралы шешiм күшiнiң жойылуына оны ұсынған мәслихат (мәслихаттар) немесе кандидаттың жеке өзi жетi күн мерзiмде Орталық сайлау комиссиясына немесе сотқа шағым бере алады. Бұл ретте шағым берiлген күнiнен бастап жетi күн iшiнде қаралады.

8. Тиістi аумақтық сайлау комиссиясы Сенат депутаттығына кандидаттарды тiркеу туралы хаттама жасайды, ол үш күндік мерзiмде Орталық сайлау комиссиясына табыс етiледi.

Ескерту. 73-бапқа өзгерістер енгізілді – ҚР 28.09.1995 № 2464 (қолданысқа енгізілу тәртібін 133-баптан қараңыз); 1998.05.08 № 222, 1999.05.06 № 375, 1999.06.28 № 407, 2004.04.14 № 545, 2005.04.15 № 44; 31.07.2015 № 340-V (01.01.2016 бастап қолданысқа енгізіледі); 18.11.2015 № 413-V (01.01.2017 бастап қолданысқа енгізіледі); 29.06.2018 № 162-VІ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 28.12.2018 № 209-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 05.11.2022 № 156-VII (01.01.2023 бастап қолданысқа енгізіледі) Конституциялық заңдарымен.

74-бап. Кандидатурасын алып тастау, Сенат депутаттығына кандидат етiп ұсыну туралы шешiмнiң күшiн жою

1. Сенат депутаттығына кандидат тіркелгенге дейінгі және дауыс бepугe екі күн қалғанға дейiнгi кезеңде тиiсiнше облыстық, қалалық (республикалық маңызы бар қала мен Республика астанасының) сайлау комиссиясына бұл туралы жазбаша өтінiш бере отырып, өз кандидатурасын алып тастай алады.

2. Кандидатты ұсынған мәслихат (мәслихаттар) дауыс беруге дейінгі соңғы екі күнді қоспағанда, тiркеуге дейiнгi және одан кейiнгi уақытта облыстық, қалалық (республикалық маңызы бар қала мен Республика астанасының) сайлау комиссиясына тиiстi ұсыныс жасау арқылы кандидат ұсыну жөнiндегi өз шешiмiнiң күшiн жоя алады.

3. Мұндай жағдайларда тиiстi сайлау комиссиясы кандидатты тiркемейдi не кандидатты тiркеу туралы шешiмнiң күшiн жояды.

4. Егер кандидатурасын алып тастау немесе кандидатты ұсыну туралы шешiмнiң күшiн жою осыған мәжбүр еткен себептерсiз жүргiзiлген болса, онда аумақтық сайлау комиссиясы сайлау науқанын өткiзуге республикалық бюджеттен жұмсалған қаражаттың бiр бөлiгiн кандидаттың немесе оны ұсынған тиiстi мәслихаттың есебiне жатқызуға хақылы.

Ескерту. 74-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 1999.05.06 № 375, 2004.04.14 № 545, 2005.04.15 № 44; 29.06.2018 № 162-VІ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 05.11.2022 № 156-VII (01.01.2023 бастап қолданысқа енгізіледі) Конституциялық заңдарымен.

75-бап. Сенат депутаттығына кандидаттың сайлау қорының мөлшерi

Кандидаттың сайлау қоры:

1) жалпы сомасы Қазақстан Республикасының заңдарымен белгіленген ең төменгi жалақының екі жүз есе мөлшерiнен аспауға тиiс кандидаттың жеке қаражатынан;

2) жалпы сомасы Қазақстан Республикасының заңдарымен белгіленген ең төменгі жалақының бес жүз есе мөлшерiнен аспауға тиiс Қазақстан Республикасының азаматтары мен ұйымдарының ерiктi қайырмалдықтарынан құралады.

Жеке тұлғаның ерікті қайырмалдықтарының шекті мөлшері жиынтығында Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген ең төмен жалақы мөлшерінен жиырма бес еседен және Қазақстан Республикасы заңды тұлғасының ерікті қайрымдылықтарының шекті мөлшері жиынтығында елу еседен аспауға тиіс.

Ескерту. 75-бап жаңа редакцияда - ҚР 2004.04.14 № 545; өзгеріс енгізілді – ҚР 05.11.2022 № 156-VII (01.01.2023 бастап қолданысқа енгізіледі) Конституциялық заңдарымен.

76-бап. Тiркеу мерзiмi аяқталғаннан кейiн шығып қалғандардың орнына Сенат депутаттығына кандидаттар ұсыну

1. Тіркеу мерзiмi аяқталғаннан кейiн кандидаттардың шығып қалуы нәтижесiнде Сенат депутаттығына екіден кем кандидат қалған жағдайда, Орталық сайлау комиссиясы тиісті облыстық (республикалық маңызы бар қала және астана), қалалық сайлау комиссиясының ұсынуы бойынша, өз қаулысымен сайлаудың мерзiмiн ұзартады, бiрақ ол екi айдан аспауға тиiс.

2. Бұл жағдайда Сенат депутаттығына кандидаттар ұсыну осы Конституциялық заңда белгiленген ережелерге сәйкес жүзеге асырылады.

Ескерту. 76-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 1999.05.06 № 375, 2004.04.14 № 545; 28.12.2018 № 209-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Конституциялық заңдарымен.

77-бап. Сенат депутаттарын сайлау жөнiндегi таңдаушылардың бiрлескен отырысын өткiзу тәртiбi

1. Сенат депутаттарын сайлау таңдаушылардың бiрлескен отырысында жүргiзiледi.

2. Егер бiрлескен отырысқа тиiсiнше облыстың барлық мәслихаттарынан, республикалық маңызы бар қаланың немесе Республика астанасының мәслихатынан өкiл болатын сайланған депутаттар санының елу проценттен астамы қатысса, ол заңды болады.

3. Егер Сенат депутатын сайлау жөнiндегi отырыста болған таңдаушылардың елу процентiнен астамы дауыс беруге қатысса, ол өткiзiлген болып есептеледi.

4. Бiрлескен отырыста тиiсiнше облыстық, қалалық (республикалық маңызы бар қалалар мен Республика астанасы) мәслихаттың төрағасы төрағалық етушi болып табылады.

5. Таңдаушылардың бiрлескен отырысына тиiсiнше облыстық, қалалық (республикалық маңызы бар қала мен Республика астанасы) сайлау комиссиясының төрағасы мен мүшелерi қатысады.

6. Бiрлескен отырыс өткiзiлетiн жерде тиiсiнше облыстық, қалалық (республикалық маңызы бар қала мен Республика астанасының) сайлау комиссиясы Сенат депутатын сайлау жөнiндегi дауыс беру пунктiн ұйымдастырады.

7. Сенат депутаттарын сайлау жөнiндегi бiрлескен отырыстың өткiзiлгенiн куәландыратын құжат тиiсiнше облыстық, қалалық (республикалық маңызы бар қала мен Республика астанасының) тиiстi мәслихат төрағасының сайлау комиссиясына тапсыратын бiрлескен отырыс хаттамасы болып табылады.

8. Бiрлескен отырыс тиiсiнше облыстық, қалалық (республикалық маңызы бар қала мен Республика астанасы) сайлау комиссиясының төрағасы Сенат депутатын сайлау жөнiндегi дауыс беру нәтижелерiн жариялағаннан кейiн жабылады.

Ескерту. 77-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 1999.05.06 № 375, 2004.04.14 № 545; 05.11.2022 № 156-VII (01.01.2023 бастап қолданысқа енгізіледі) Конституциялық заңдарымен.

78-бап. Сенат депутаты сайлауындағы дауыс санау

1. Сенат депутаты сайлауындағы дауыс санау нәтижелерi тиiсiнше облыстық, қалалық сайлау комиссиясының (республикалық маңызы бар қала мен Республика астанасының) дауыс беру пунктiнде өткiзiлетiн мәжiлiсiнде анықталады.

2. Облыстық, қалалық (республикалық маңызы бар қала мен Республика астанасының) сайлау комиссиясы дауыс беру нәтижелерi бойынша Сенат депутатын сайлау жөнiндегi дауыс санаудың хаттамасын жасайды, оған:

1) сайлау комиссиясының төрағасы мен мүшелерi қол қояды;

2) таңдаушылардың бiрлескен мәжiлiсiнде жария етiледi;

3) сайлау күнiнен бастап екi күннен аспайтын мерзiм iшiнде Орталық сайлау комиссиясына жiберiледi.

3. Дауыс санау нәтижесiн анықтауға байланысты өзге де мәселелер осы Конституциялық заңның Жалпы бөлiмiнде белгiленген ережелерге сәйкес шешiледi.

Ескерту. 78-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 1999.05.06 № 375 Конституциялық заңдарымен.

79-бап. Сенат депутатын сайлау кезiнде қайта дауыс беру

1. Егер сайлау бюллетенiне Сенат депутаттығына екiден астам кандидаттар енгiзiлген болса және олардың бiрде-бiрi сайланбаса, тиiсiнше облыстық, қалалық (республикалық маңызы бар қала мен Республика астанасының) сайлау комиссиясы ең көп дауыс алған екi кандидат бойынша қайта дауыс берудi тағайындайды. Кандидаттардың бipeуi шығып қалған жағдайда, сайлау бюллетеніне неғұрлым көп дауыс алған келесi кандидат енгiзiледi.

2. Қайта дауыс беру осы Конституциялық заңның талаптары сақтала отырып, бастапқы дауыс беру болған күнi өткiзiледi.

3. Алып тасталды - ҚР 1999.05.06 № 375 Конституциялық заңымен.
Ескерту. 79-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 1999.05.06 № 375, 2004.04.14 № 545 Конституциялық заңдарымен.

80-бап. Сенат депутаттарын қайта сайлау

1. Егер сайлау таңдаушылардың қажеттi санының келмеуi себептi өткiзiлмеген деп танылған болса немесе ол жарамсыз деп танылған болса, не екі кандидат дауысқа түскен кезде олар сайланбай қалса, Орталық сайлау комиссиясы тиiстi аумақтық сайлау комиссиясының ұсынысы бойынша қайта сайлау өткiзу жөнiнде шешiм қабылдайды.

2. Қайта сайлау бастапқы сайлаудан кейiн екi ай мерзiмнен кешiктiрiлмей өткiзіледi. Депутаттыққа кандидаттарды ұсыну мен тiркеу, қайта сайлау кезiнде жүзеге асыру көзделген басқа да шаралар осы Конституциялық заңда белгiленген ережелерге сәйкес жүргiзiледi. Бұл ретте сайлау шараларының қысқартылған мерзiмiн Орталық сайлау комиссиясы белгiлейдi.

3. Қайта сайлау туралы хабар жергiлiктi бұқаралық ақпарат құралдарында жарияланады.

4. Алып тасталды - ҚР 2004.04.14 № 545 Конституциялық заңымен.
Ескерту. 80-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 1999.05.06 № 375, 2004.04.14 № 545 Конституциялық заңдарымен.

81-бап. Сенат депутаттары сайлауының қорытындыларын анықтау және жариялау

1. Республика бойынша тұтас алғанда Сенат сайлауының қорытындыларын Орталық сайлау комиссиясы сайлау өткiзiлген күннен бастап жетi күн мерзiмнен кешiктiрмей шығарады.

2. Сенат депутаты сайлауында:

1) дауыс беруге қатысқан таңдаушылардың елу процентiнен астамының дауысын алған;

2) қайта дауыс беру кезiнде басқа кандидатпен салыстырғанда таңдаушылардың дауыс санының көпшiлiгiн дауысын алған.

3) алып тасталды - ҚР 2004.04.14 № 545 Конституциялық заңымен;

3. Сайлаудың қорытындыларын анықтауға және жариялауға байланысты өзге де мәселелер осы Конституциялық заңның Жалпы бөлiмiнде белгiленген ережелерге сәйкес шешiледi.

Ескерту. 81-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 1999.05.06 № 375, 2004.04.14 № 545 Конституциялық заңдарымен.

82-бап. Сенат депутаттарын тiркеу

1. Орталық сайлау комиссиясы тиiсiнше облыстық, қалалық (республикалық маңызы бар қалалардың және астананың) сайлау комиссияларының хаттамалары негiзiнде Сенаттың сайланған депутаттарын тiркейдi.

2. Орталық сайлау комиссиясы тиiсiнше облыстық, қалалық (республикалық маңызы бар қалалар мен Республика астанасы) сайлау комиссиясының ұсынысы немесе таңдаушылардың арыздары бойынша, егер сайлау барысында немесе дауыстарды санау не дауыс беру нәтижелерiн анықтау кезiнде осы Конституциялық заңды бұзу орын алған болса, Сенат депутаты сайлауын жарамсыз деп табуы және Сенат депутатын тiркеуден бас тартуы мүмкiн. Бұл ретте Сенат депутаттығына кандидат Орталық сайлау комиссиясының осы шешiмiне қабылданған күнiнен бастап он күн iшiнде Жоғарғы Сотқа шағым жасай алады, ол он күн мерзiмде түпкілікті шешiм қабылдайды.

Ескерту. 82-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 1997.06.19 № 133-1, 1999.05.06 № 375; 31.07.2015 № 340-V (01.01.2016 бастап қолданысқа енгізіледі); 28.12.2018 № 209-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Конституциялық заңдарымен.

83-бап. Сенат депутаттарының кезектен тыс сайлауы мен шығып қалғандардың орнына депутаттар сайлауын өткiзу

1. Сенат депутаттарының кезектен тыс сайлауы мен шығып қалғандардың орнына депутаттар сайлауы Сенат депутаттарын кезектен тыс сайлау үшiн осы Конституциялық заңда белгiленген ережелерге сәйкес өткiзiледi. Бұл ретте сайлау шараларын өткiзу мерзiмiн Орталық сайлау комиссиясы белгiлейдi.

2. Сенат депутаттары өкілеттiгiнің конституциялық мерзiмi бiтуiне бiр жыл қалғанда шығып қалған депутаттың орнына сайлау өткiзiлмейдi.

Ескерту. 83-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 1999.05.06 № 375, 2004.04.14 № 545 Конституциялық заңдарымен.

84-бап. Сенат депутаттары сайлауын өткiзудiң дұрыстығы туралы мәселенi Конституциялық Соттың қарауы

Ескерту. 84-баптың тақырыбына өзгеріс енгізілді – ҚР 05.11.2022 № 156-VII (01.01.2023 бастап қолданысқа енгізіледі) Конституциялық заңымен.

1. Республика Президентiнiң, Сенат Төрағасының, Мәжiлiс Төрағасының, Парламент депутаттары жалпы санының кемiнде бестен бiр бөлiгiнiң, Республика Премьер-Министрiнiң сайлау қорытындылары шығарылғаннан кейiн он күн iшiнде берiлуi мүмкін өтiнiшi бойынша Конституциялық Сот дау туындаған жағдайда Сенат депутаттары сайлауын өткiзудiң дұрыстығы туралы мәселенi шешедi. Бұл жағдайда сайланған Сенат депутаттарын тiркеу өтiнiштi қарау уақытына тоқтатыла тұрады.

2. Орталық сайлау комиссиясы Сенат депутаттары сайлауын өткiзудiң дұрыстығы туралы дау туындаған жағдайда сайлауды әзiрлеу мен өткiзуге байланысты материалдарды Конституциялық Сотқа бередi.

3. Конституциялық Сот Конституцияны бұзу анықталған әкiмшiлiк-аумақтық бөлiнiстерде Сенат депутаттары сайлауын Конституцияға сәйкес емес деп таныған жағдайда, Орталық сайлау комиссиясы осы әкiмшiлiк-аумақтық бөлiнiстердегi сайлауды жарамсыз деп тану және сайлау жарамсыз деп танылған әкiмшiлiк-аумақтық бөлiнiстерде екi ай iшiнде қайта сайлау өткiзу туралы шешiм қабылдайды.

Ескерту. 84-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 1999.05.06 № 375, 2004.04.14 № 545; 05.11.2022 № 156-VII (01.01.2023 бастап қолданысқа енгізіледі) Конституциялық заңдарымен.

12-тарау. Республика Парламентi Мәжiлiсiнiң депутаттарын сайлау

85-бап. Мәжiлiс депутаттары сайлауын тағайындау

1. Мыналар:

1) Мәжiлiс депутаттарының өкiлдiгiнiң конституциялық мерзiмiнiң бiтуi кезектi сайлауды;

2) Парламент немесе Парламент Мәжілісі өкiлеттiгiнiң мерзiмiнен бұрын тоқтатылуы кезектен тыс сайлауды;

3) депутат өкiлеттiгiнiң мерзiмiнен бұрын тоқтатылуы, депутатты мандатынан айыру не оның қайтыс болуы шығып қалғандардың орнына депутаттар сайлауын тағайындауға негiз болып табылады.

2. Осы баптың 1-тармағының 1) тармақшасында көзделген жағдайда депутаттар сайлауын Республика Президентi Мәжiлiс депутаттары өкiлеттiгi мерзiмiнiң бiтуiнен кемiнде бес ай бұрын тағайындайды және ол екi айдан кешiктiрілмей өткiзiледi.

3. Осы баптың 1-тармағының 2)-тармақшасында көзделген жағдайда депутаттар сайлауын Республика Президентi бiр мезгiлде Парламент немесе Парламент Мәжілісі өкiлеттiгiнiң мерзiмiнен бұрын тоқтатылғаны туралы шешiм қабылдай отырып, Парламенттiң немесе Парламент Мәжілісінің өкiлеттiгi мерзiмiнен бұрын тоқтатылған күннен бастап екi айдың iшiнде тағайындайды.

Республика Президентінің Парламентті немесе Парламент Мәжілісін тарату туралы актісі қолданысқа енгізілген күн депутаттардың кезектен тыс сайлауы өткізілуге тиіс мерзімнің басталу кезі болып табылады. Бұл мерзім екі ай өткен соң аяқталады. Егер мерзімнің аяқталуы тиісті күн саны жоқ айға тура келетін болса, онда мерзім осы айдың соңғы күнінде аяқталады.

3-1. Алып тасталды – ҚР 05.11.2022 № 156-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Конституциялық заңымен.

4. Осы баптың 1-тармағының 3)-тармақшасында көзделген жағдайларда шығып қалғандардың орнына депутаттар сайлауын депутат мандаты мерзiмiнен бұрын тоқтатылған және одан айырылған не ол қайтыс болған сәттен бастап үш айдан кешiктiрмей Орталық сайлау комиссиясы тағайындайды.

5. Сайлау күнi Конституцияның 41-бабының 3-тармағының талаптары ескерiле отырып белгiленедi.

Ескерту. 85-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 1999.05.06 № 375, 2007.06.19 № 268 (ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі); 03.10.2013 № 133-V (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 05.11.2022 № 156-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Конституциялық заңдарымен.

86-бап. Мәжiлiс депутаттығына кандидаттарға қойылатын талаптар

Мәжiлiс депутаты болып сайлану үшiн азамат Конституцияның 51-бабының 4-тармағында белгiленген талаптарды қанағаттандыруға, сондай-ақ Конституцияның 33-бабының 2 және 3-тармақтарына және осы Конституциялық заңға сәйкес сайлау құқығына ие болуға тиiс.

Ескерту. 86-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 1999.05.06 № 375, 2004.04.14 № 545; 05.11.2022 № 156-VII (01.01.2023 бастап қолданысқа енгізіледі) Конституциялық заңдарымен.

87-бап. Мәжiлiс депутаттығына кандидаттар ұсыну

1. Парламент Мәжілісінің депутаттығына:

1) партиялық тізімдер бойынша сайланатын кандидаттарды ұсыну құқығы – саяси партияларға;

2) бірмандаттық аумақтық сайлау округтері бойынша сайланатын кандидаттарды ұсыну құқығы саяси партияларға, қоғамдық бірлестіктерге, сондай-ақ егер жарғыда тиісті өкілеттік көзделген болса, олардың құрылымдық бөлімшелеріне (филиалдары мен өкілдіктеріне) және өзін-өзі ұсыну арқылы азаматтарға тиесілі.

2. Біртұтас жалпыұлттық сайлау округінің аумағы бойынша Мәжіліс депутаттығына сайлау үшін адамдарды партиялық тізімге енгізу саяси партияның жоғары органы мүшелерінің жалпы санының көпшілік даусымен жүргізіледі. Саяси партиялардың партиялық тізімдерге осы саяси партияның мүшелері болып табылмайтын адамдарды кіргізуге құқығы жоқ.

Саяси партияның жоғары органының шешімі азаматтың партиялық тізімге енгізуге келісімі туралы өтінішімен бірге Орталық сайлау комиссиясына жіберіледі.

Біртұтас жалпыұлттық сайлау округінің аумағы бойынша Парламент Мәжілісінің депутаттығына сайлау үшін партиялық тізімге енгізілген адам бірмандаттық аумақтық сайлау округтері бойынша ұсынылуға құқылы емес.

3. Саяси партиялар адамдарды партиялық тізімге орналастыру тәртібін дербес айқындайды. Партиялық тізімді саяси партияның өкілі саяси партияның жоғары органының партиялық тізімді ұсыну туралы хаттамасынан үзінді көшірмемен бірге бір мезгілде Орталық сайлау комиссиясына ұсынады. Өкілдің өкілеттіктері тиісті құжаттармен расталуға тиіс.

4. Алып тасталды – ҚР 05.11.2022 № 156-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Конституциялық заңымен.

5. Егер сайлауды тағайындау кезінде өзгеше белгіленбесе, Парламент Мәжілісінің депутаттығына кандидаттар ұсыну және өзін-өзі ұсыну дауыс беру күнінен алпыс күн бұрын басталады және сайлауға қырық күн қалғанда жергілікті уақытпен сағат он сегізде аяқталады.

6. Парламент Мәжілісінің депутаттығына кандидаттардың өзін-өзі ұсынуын азаматтар тиісті округтік сайлау комиссиясына осы бірмандаттық аумақтық сайлау округі бойынша Парламент Мәжілісінің депутаттығына кандидат болып дауысқа түсу ниеті туралы өтініш беру арқылы жүргізеді.

Саяси партияның, қоғамдық бірлестіктің, олардың құрылымдық бөлімшелерінің (филиалдары мен өкілдіктерінің) кандидатты ұсынуы тиісті округтік сайлау комиссиясына азаматтың ұсынуға келісімі туралы өтінішімен бірге, жоғары басшы орган хаттамасынан үзінді көшірмені, құрылымдық бөлімшелердің (филиалдар мен өкілдіктердің) ұсыну құқығын растайтын жарғыдан үзінді көшірмені жіберу арқылы жүргізіледі.

Саяси партияларды қоспағанда, қоғамдық бірлестік не оның құрылымдық бөлімшесі (филиалы мен өкілдігі) осы қоғамдық бірлестіктің мүшелері болып табылмайтын адамдарды кандидаттар ретінде ұсынуға құқылы. Саяси партияларды қоспағанда, қоғамдық бірлестік және оның құрылымдық бөлімшесі (филиалы мен өкілдігі) әрбір сайлау округінде Парламент Мәжілісінің депутаттығына бір ғана кандидат ұсына алады. Парламент Мәжілісінің депутаттығына кандидаттарды ұсыну туралы шешім қоғамдық бірлестіктің, оның құрылымдық бөлімшесінің (филиалы мен өкілдігінің) жоғары басшы органы мүшелерінің жалпы санының көпшілік даусымен қабылданады және хаттамадан үзінді көшірмемен ресімделеді. Қоғамдық бірлестіктің, оның құрылымдық бөлімшесінің (филиалы мен өкілдігінің) жоғары басшы органының шешімі:

1) ұсынылған кандидаттың назарына жеткізіледі;

2) кандидаттың дауысқа түсуге келісімі туралы өтінішімен және құрылымдық бөлімшелердің (филиалдар мен өкілдіктердің) ұсыну құқығын растайтын жарғыдан үзінді көшірмемен бірге тиісті округтік сайлау комиссиясына жіберіледі.

Егер ұсыну мерзімі аяқталатын күнге бірмандаттық аумақтық сайлау округі бойынша депутаттыққа екеуден аз кандидат ұсынылған болса, онда тиісті округтік сайлау комиссиясы кандидаттарды ұсыну мерзімін бес күннен аспайтын мерзімге ұзартады.

Ескерту. 87-бап жаңа редакцияда - ҚР 2007.06.19 № 268 (ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Конституциялық Заңымен; өзгеріс енгізілді - ҚР 2009.02.09. № 124-IV (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-баптан қараңыз); 29.06.2018 № 162-VІ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 05.11.2022 № 156-VII (қолданысқа енгізілу тәртібін 3-баптан қараңыз) Конституциялық заңдарымен.

88-бап. Сайлау жарнасы

1. Партиялық тізімдерді ұсынған саяси партиялар партиялық тізімге енгізілген әрбір адам үшін Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген ең төменгі жалақының он бес еселенген мөлшерінде Орталық сайлау комиссиясының шотына саяси партиялардың қаражатынан сайлау жарнасын енгізеді.

2. Парламент Мәжілісі депутаттарының алдыңғы сайлауында дауыс беруге қатысқан сайлаушылар даусының бес және одан да көп пайызын алған саяси партиялар сайлау жарнасын төлемейді.

3. Парламент Мәжілісі депутаттарының алдыңғы сайлауында дауыс беруге қатысқан сайлаушылар даусының үштен беске дейінгі пайызын алған саяси партия осы баптың 1-тармағында белгіленген сайлау жарнасы мөлшерінің елу проценті мөлшерінде сайлау жарнасын төлейді.

Парламент Мәжілісі депутаттарының алдыңғы сайлауында дауыс беруге қатысқан сайлаушылар даусының бірден үшке дейінгі пайызын алған саяси партия осы баптың 1-тармағында белгіленген сайлау жарнасы мөлшерінің жетпіс проценті мөлшерінде сайлау жарнасын төлейді.

4. Саяси партия сайлау қорытындылары бойынша дауыс беруге қатысқан сайлаушылар даусының кемінде бес пайызын алған жағдайларда, сондай-ақ партиялық тізімге енгізілген жалғыз кандидат қайтыс болған жағдайда енгізілген жарна саяси партияға қайтарылады. Қалған жағдайлардың бәрінде енгізілген жарна қайтарылмауға тиіс және республикалық бюджет кірісіне алынады.

5. Бірмандаттық аумақтық сайлау округтері бойынша Парламент Мәжілісінің депутаттығына әрбір кандидат тіркелгенге дейін және оның Конституциямен және осы Конституциялық заңмен өзіне қойылатын талаптарға сәйкестігі тексерілгеннен кейін Орталық сайлау комиссиясының шотына Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген ең төмен жалақының он бес еселенген мөлшерінде сайлау жарнасын енгізеді. Енгізілген жарна, егер сайлау қорытындылары бойынша кандидат Парламент Мәжілісінің депутаты болып сайланса немесе дауыс беру қорытындылары бойынша кандидат дауыс беруге қатысқан сайлаушылар даусының кемінде бес пайызын жинаса, сондай-ақ кандидат қайтыс болған жағдайда, кандидатқа қайтарылады. Барлық басқа жағдайларда енгізілген жарна қайтарылуға жатпайды және республикалық бюджет кірісіне айналдырылады.

Ескерту. 88-бап жаңа редакцияда - ҚР 2007.06.19 № 268 (ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі); өзгеріс енгізілді – ҚР 24.05.2021 № 41-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 05.11.2022 № 156-VII (01.01.2023 бастап қолданысқа енгізіледі) Конституциялық заңдарымен.

89-бап. Мәжiлiс депутаттығына кандидаттарды тiркеу

1. Саяси партиялар ұсынған партиялық тізімдерді тіркеуді – Орталық сайлау комиссиясы, бірмандаттық аумақтық сайлау округтері бойынша кандидаттарды тіркеуді округтік сайлау комиссиялары жүзеге асырады.

2. Кандидат пен оның зайыбы (жұбайы) тіркеуге дейін тұрғылықты жері бойынша мемлекеттік кіріс органдарына осы Конституциялық заңға сәйкес белгіленген ұсыну мерзімі басталатын айдың бірінші күніне салықтардың және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдердің түсуін қамтамасыз ету саласындағы басшылықты жүзеге асыратын Қазақстан Республикасының уәкілетті мемлекеттік органы белгілеген тәртіппен және нысанда активтері мен міндеттемелері туралы декларациялар ұсынады.

Кандидат пен оның зайыбы (жұбайы) декларациялаған активтері мен міндеттемелері туралы мәліметтердің анықтығын мемлекеттік кіріс органдары партиялық тізім және кандидат тіркелген күннен бастап он бес күн ішінде тексереді.

Кандидат пен оның зайыбының (жұбайының) активтері мен міндеттемелері туралы мәліметтер ұсыну жөніндегі мемлекеттік кіріс органдарының талаптарын алған ұйымдар сұратылған ақпаратты талап алынған күннен бастап төрт күн ішінде ұсынуға міндетті.

3. Партиялық тізімдерді тіркеу мынадай құжаттар болған жағдайда жүргізіледі:

1) Республиканың Әділет министрлігінде саяси партияның тіркелгені туралы құжаттың көшірмесі қоса тіркелген, саяси партияның жоғары органының партиялық тізімді ұсыну туралы хаттамасынан үзінді көшірме;

2) азаматтың партиялық тізімге енгізуге келісімі туралы өтініші;

3) партиялық тізімге енген әрбір адам туралы өмірбаяндық деректер;

4) кандидат пен оның зайыбының (жұбайының) активтер мен міндеттемелер туралы декларациялар тапсырғаны жөнінде мемлекеттік кіріс органының анықтамасы;

5) саяси партияның сайлау жарнасын енгізгенін растайтын құжат;

6) партиялық тізімге енгізілген адамның осы тізімді ұсынған саяси партияға мүшелігін растайтын құжат.

Кандидаттар – мүгедектігі бар адамдар осы тармақтың бірінші бөлігінде көрсетілген құжаттарға халықты әлеуметтік қорғау саласындағы уәкілетті орган белгілеген нысан бойынша мүгедектігі туралы анықтамаларды қосымша ұсынады.

4. Тіркеуге бір саяси партиядан оған саяси партиялар арасында бөлінетін депутаттық мандаттардың белгіленген санының отыз процентінен аспайтын адамдар саны енгізілген бір ғана тізім жіберіледі.

Партиялық тізімде үш санат өкілдерінің: әйелдердің, жастардың, мүгедектігі бар адамдарың саны жиынтығында, оған енгізілген адамдардың жалпы санының кемінде отыз пайызын құрауға тиіс.

4-1. Саяси партиядан, қоғамдық бірлестіктен, олардың құрылымдық бөлімшелерінен (филиалдары мен өкілдіктерінен) кандидатты тіркеу мынадай құжаттар болған кезде жүзеге асырылады:

1) құрылымдық бөлімшелердің (филиалдар мен өкілдіктердің) ұсыну құқығын растайтын жарғыдан үзінді көшірмені, саяси партияны, қоғамдық бірлестікті Қазақстан Республикасының Әділет министрлігінде тіркеу, құрылымдық бөлімшелерді (филиалдар мен өкілдіктерді) аумақтық әділет органдарында есептік тіркеу туралы құжаттың көшірмесін қоса бере отырып, саяси партияның, қоғамдық бірлестіктің, олардың құрылымдық бөлімшелерінің (филиалдары мен өкілдіктерінің) жоғары басшы органының тиісті сайлау округі бойынша кандидатты ұсыну жөніндегі хаттамасынан үзінді көшірмелер;

2) азаматтың өзін ұсынған саяси партиядан, қоғамдық бірлестіктен осы сайлау округі бойынша депутаттыққа кандидат болып дауысқа түсуге келісімі туралы өтініші;

3) кандидат туралы өмірбаяндық деректер;

4) кандидат пен оның зайыбының (жұбайының) активтер мен міндеттемелер туралы декларацияларды тапсырғаны туралы мемлекеттік кірістер органының анықтамасы;

5) кандидаттың сайлау жарнасын енгізгенін растайтын құжат.

Кандидат өзін-өзі ұсынған жағдайда оны тіркеу мынадай құжаттар болған кезде жүзеге асырылады:

1) азаматтың осы сайлау округі бойынша кандидат болып дауысқа түсу ниеті туралы өтініші;

2) кандидат туралы өмірбаяндық деректер;

3) кандидат пен оның зайыбының (жұбайының) активтер мен міндеттемелер туралы декларацияларды тапсырғаны туралы мемлекеттік кірістер органының анықтамасы;

4) кандидаттың сайлау жарнасын енгізгенін растайтын құжат.

Парламент Мәжілісінің депутаттығына кандидаттардың кез келген санын тіркеуге жол беріледі.

4-2. Округтік сайлау комиссиясы кандидаттарды тіркеу туралы хаттама жасайды, ол бес күн мерзімде Орталық сайлау комиссиясына ұсынылады.

4-3. Округтік сайлау комиссиясы:

1) кандидаттарды тіркегеннен кейін жетінші күннен кешіктірмей жергілікті бұқаралық ақпарат құралдарында әрбір кандидаттың тегін, атын, әкесінің атын (егер ол жеке басын куәландыратын құжатта көрсетілген болса), туған жылын, атқаратын лауазымын (жұмыс түрін), жұмыс орны мен тұрғылықты жерін, сондай-ақ кандидаттың қалауына қарай, оның саяси партияға, қоғамдық бірлестікке қатыстылығы және қай ұлтқа жататыны туралы мәліметтерді көрсете отырып, кандидаттарды тіркеу туралы хабар жариялайды;

2) тіркеу кезінде кандидаттарға тиісті куәлік береді;

3) мынадай жағдайларда:

саяси партия, қоғамдық бірлестік, олардың құрылымдық бөлімшелері (филиалдары мен өкілдіктері), кандидат ұсыну қағидаларын бұзған, тіркеуге қажетті құжаттарды ұсынбаған;

саяси партия, қоғамдық бірлестік, олардың құрылымдық бөлімшелері (филиалдары мен өкілдіктері), олар ұсынған кандидаттар, өзін-өзі ұсынған кандидаттар, сондай-ақ сенім білдірілген адамдар тіркеу мерзімі аяқталғанға дейін сайлау алдындағы үгітті жүргізген;

сот саяси партияның, қоғамдық бірлестіктің, олардың құрылымдық бөлімшелерінің (филиалдары мен өкілдіктерінің), кандидаттың және (немесе) сенім білдірілген адамдардың басқа кандидаттың ар-намысы мен қадір-қасиетіне нұқсан келтіретін, оның іскерлік беделін түсіретін жалған мәліметтерді тарату фактісін анықтаған;

сот саяси партияның, қоғамдық бірлестіктің, олардың құрылымдық бөлімшелерінің (филиалдары мен өкілдіктерінің), олар ұсынған кандидаттардың, өзін-өзі ұсынған кандидаттардың, сондай-ақ сенім білдірілген адамдардың сайлаушыларды сатып алу фактілерін анықтаған;

кандидат Конституциямен және осы Конституциялық заңмен өзіне қойылатын талаптарға сәйкес келмеген;

кандидат өзінің сайлау алдындағы науқанында лауазымдық немесе қызметтік жағдайын пайдаланған;

осы Конституциялық заңда белгіленген өзге де жағдайларда, кандидатты тіркеуден бас тартады немесе тіркеу туралы шешімнің күшін жояды.

4) Қазақстан Республикасының сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл туралы заңнамасына сәйкес кандидат немесе оның зайыбы (жұбайы) декларациялаған активтер мен міндеттемелер туралы мәліметтердің дұрыс еместігі декларация тапсыру кезінде анықталған жағдайда, кандидатты тіркеу туралы шешімнің күшін жояды.

Саяси партия, қоғамдық бірлестік, олардың құрылымдық бөлімшелері (филиалдары мен өкілдіктері) ұсынған кандидатты тіркеуден бас тартылған немесе тіркеу туралы шешімнің күші жойылған жағдайда, мұндай шешімге кандидаттың өзі де, кандидатты ұсынған саяси партия, қоғамдық бірлестік, олардың құрылымдық бөлімшелері (филиалдары мен өкілдіктері) де шағым жасай алады.

Дауыс беретін күнге екі күн қалғанда кандидатты тіркеу туралы шешімнің күшін жоюға немесе бұрын тіркеуден шығарылған кандидатты қалпына келтіруге жол берілмейді.

5. Алып тасталды – ҚР 05.11.2022 № 156-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Конституциялық заңымен.

6. Орталық сайлау комиссиясы:

1) партиялық тізімдер тіркелгеннен кейінгі оныншы күннен кешіктірмей бұқаралық ақпарат құралдарында саяси партияның атауын және партиялық тізімге енгізілген адамдардың санын, сондай-ақ партиялық тізімге енгізілген әрбір адамның тегін, атын, әкесінің атын, туған жылын, атқаратын қызметін (жұмысын), жұмыс орны мен тұрғылықты жерін көрсете отырып, тіркелгені туралы хабар жариялайды;

2) алып тасталды – ҚР 05.11.2022 № 156-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Конституциялық заңымен;

3) тіркеу кезінде кандидаттарға тиісті куәліктер береді;

4) мынадай жағдайларда:

саяси партия партиялық тізімді ұсыну ережелерін бұзған, тіркеу үшін қажетті құжаттарды ұсынбаған;

партиялық тізімді ұсынған саяси партия, ол ұсынған кандидаттар, оның сенім білдірген адамдары сайлау алдындағы үгітті тіркелу мерзімі аяқталғанға дейін жүргізген;

тұтас партиялық тізімнің елу процентінен астамын құрайтын адамдар партиялық тізімнен шыққан;

партиялық тізімді ұсынған саяси партияның немесе оның сенім білдірген адамдарының кандидаттың, партиялық тізімді ұсынған басқа саяси партияның немесе партиялық тізімге енгізілген адамның ар-намысы мен қадір-қасиетіне нұқсан келтіретін, оның іскерлік беделін түсіретін жалған мәліметтерді тарату фактісін сот анықтаған;

партиялық тізімді ұсынған саяси партияның немесе оның сенім білдірген адамдарының сайлаушыларды сатып алу фактілерін сот анықтаған;

осы Конституциялық заңда белгіленген өзге де жағдайларда партиялық тізімді тіркеуден бас тартады немесе оны тіркеу туралы шешімнің күшін жояды.

Дауыс беретін күнге екі күн қалғанда партиялық тізімді тіркеу туралы шешімнің күшін жоюға немесе бұрын тіркеуден шығарылған партиялық тізімді қалпына келтіруге жол берілмейді;

5) мынадай жағдайда:

партиялық тізімге енгізілген адам Қазақстан Республикасының Конституциясында және осы Конституциялық заңда кандидатқа қойылатын талаптарға сай келмеген;

партиялық тізімге енгізілген адамның өзінің сайлау алдындағы науқанында лауазымдық немесе қызмет жағдайын пайдаланған;

партиялық тізімге енгізілген адам сайлау алдындағы үгітті партиялық тізімді тіркеу мерзімі аяқталғанға дейін жүргізген;

партиялық тізімге енгізілген адамның партиялық тізімді ұсынған саяси партияның кандидатының немесе партиялық тізімге енгізілген басқа адамның ар-намысы мен қадір-қасиетіне нұқсан келтіретін, олардың іскерлік беделін түсіретін жалған мәліметтерді тарату фактісін сот анықтаған;

Қазақстан Республикасының сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл туралы заңнамасына сәйкес, партиялық тізімге енгізілген адам мен оның зайыбы (жұбайы) декларациялаған активтері мен міндеттемелері туралы мәліметтердің анық еместігі анықталған;

партиялық тізімге енгізілген адамның немесе оның сенім білдірген адамдарының сайлаушыларды сатып алу фактілерін сот анықтаған;

осы Конституциялық заңда белгіленген өзге де жағдайларда партиялық тізімге енгізілген адамды осы тізімнен шығару туралы шешім қабылдайды.

Партиялық тізімге енгізілген адамды осы тізімнен шығару туралы шешімге партиялық тізімді ұсынған саяси партия не партиялық тізімнен шығарылған адам Жоғарғы Сотқа шағым жасай алады, оның шешімі түпкілікті болып табылады.

Партиялық тізімге енгізілген адамды дауыс беретін күнге екі күн қалғанда шығару туралы шешім қабылдауға жол берілмейді;

6) алып тасталды – ҚР 05.11.2022 № 156-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Конституциялық заңымен.

7. Партиялық тізімді, бірмандаттық аумақтық сайлау округі бойынша кандидатты тіркеуден бас тартуға немесе тіркеу туралы шешімнің күшін жоюға жеті күн мерзімде Орталық сайлау комиссиясына және (немесе) Жоғарғы Сотқа шағым жасалуы мүмкін. Бұл ретте, Орталық сайлау комиссиясы немесе Жоғарғы Сот шағым берілген күннен бастап жеті күн мерзімде шағым бойынша шешім шығарады.

8. Партиялық тізімдерді және кандидаттарды тіркеу, егер сайлауды тағайындау кезінде өзгеше белгіленбесе, дауыс беру күнінен алпыс күн бұрын басталады және сайлауға отыз күн қалғанда жергілікті уақытпен сағат он сегізде аяқталады.

Ескерту. 89-бап жаңа редакцияда - ҚР 2007.06.19 № 268 (ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі), 2009.02.09 № 124-IV (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-баптан қараңыз); өзгерістер енгізілді – ҚР 28.09.1995 № 2464 қолданысқа енгізілу тәртібін 133-баптан қараңыз); 31.07.2015 № 340-V (01.01.2016 бастап қолданысқа енгізіледі); 18.11.2015 № 413-V (01.01.2017 бастап қолданысқа енгізіледі); 29.06.2018 № 162-VІ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Конституциялық заңдарымен; 25.05.2020 № 335-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 07.02.2022 № 105-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 05.11.2022 № 156-VII (қолданысқа енгізілу тәртібін 3-баптан қараңыз) Конституциялық заңдарымен.

90-бап. Кандидатураны алып тастау, Мәжiлiс депутаттығына кандидат етiп ұсыну туралы шешiмнiң күшiн жою

1. Партиялық тізімге енгізілген адам Орталық сайлау комиссиясына жазбаша өтініш бере отырып, өз кандидатурасын партиялық тізімнен кері қайтарып ала алады. Бұл жағдайларда Орталық сайлау комиссиясы партиялық тізімге енгізілген адамды шығару туралы шешім қабылдайды.

1-1. Бірмандаттық аумақтық сайлау округтері бойынша Парламент Мәжілісінің депутаттығына кандидат тиісті округтік сайлау комиссиясына жазбаша өтінішпен жүгіне отырып, өз кандидатурасын кері қайтарып ала алады.

Бірмандаттық аумақтық сайлау округтері бойынша Парламент Мәжілісінің депутаттығына кандидат дауыс беретін күнге екі күн қалғанда өз кандидатурасын ала алмайды.

Саяси партияның және қоғамдық бірлестіктің, олардың құрылымдық бөлімшесінің (филиалы мен өкілдігінің) басшы органы дауыс беретін күнге дейінгі соңғы екі күнді қоспағанда, тіркелгенге дейінгі және одан кейінгі кез келген уақытта округтік сайлау комиссиясына тиісті ұсынумен жүгіне отырып, Парламент Мәжілісінің депутаттығына кандидат ұсыну туралы өз шешімінің күшін жоя алады.

Мұндай жағдайларда округтік сайлау комиссиясы кандидатты тіркеуді жүргізбейді не кандидатты тіркеу туралы шешімнің күшін жояды.

2. Алып тасталды – ҚР 05.11.2022 № 156-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Конституциялық заңымен.
Ескерту. 90-бап жаңа редакцияда - ҚР 2007.06.19 № 268 (ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі); өзгеріс енгізілді – ҚР 05.11.2022 № 156-VII (қолданысқа енгізілу тәртібін 3-баптан қараңыз) Конституциялық заңдарымен.

91-бап. Мәжiлiс депутаттығына кандидаттың сенiм бiлдiрген адамдары

Ескерту. 91-бап алып тасталды - ҚР 2004.04.14 № 545 Конституциялық заңымен.

92-бап. Мәжiлiс депутаттығына кандидаттың сайлау қорының мөлшерi

Ескерту. 92-бап алып тасталды - ҚР 2007.06.19 № 268 (ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Конституциялық заңымен.

92-1-бап. Саяси партияның, Парламент Мәжілісінің депутаттығына кандидаттың сайлау қорының мөлшерi

Ескерту. 92-1-баптың тақырыбына өзгеріс енгізілді – ҚР 05.11.2022 № 156-VII (01.01.2023 бастап қолданысқа енгізіледі) Конституциялық заңымен.

1. Саяси партиялар ұсынатын партиялық тiзiмдердiң құрамында дауысқа түсетiн кандидаттардың өз сайлау қорларын құруға құқығы жоқ.

2. Саяси партияның сайлау қоры:

1) саяси партияның жалпы сомасы заңдарда белгiленген ең төменгi жалақының мөлшерiнен бес мың еседен аспауы тиiс жеке қаражатынан;

2) Республиканың азаматтары мен ұйымдарының жалпы сомасы заңдарда белгiленген ең төменгi жалақы мөлшерiнен он мың еседен аспауы тиiс ерiктi қайырмалдықтарынан құралады.

Жеке тұлғаның ерікті қайырмалдықтарының шекті мөлшерлері жиынтығында Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген ең төмен жалақы мөлшерінен жүз еседен және Қазақстан Республикасы заңды тұлғасының ерікті қайырмалдықтарының шекті мөлшерлері жиынтығында бес жүз еседен аспауға тиіс.

3. Кандидаттың сайлау қоры:

1) кандидаттың жалпы сомасы Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген ең төмен жалақы мөлшерінен екі жүз еседен аспауға тиісті өз қаражатынан;

2) Қазақстан Республикасы азаматтары мен ұйымдарының жалпы сомасы Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген ең төмен жалақы мөлшерінен бес жүз еседен аспауға тиісті ерікті қайырмалдықтарынан құралады.

Жеке тұлғаның ерікті қайырмалдықтарының шекті мөлшерлері жиынтығында Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген ең төмен жалақы мөлшерінен жиырма бес еседен және Қазақстан Республикасы заңды тұлғасының ерікті қайырмалдықтарының шекті мөлшерлері жиынтығында елу еседен аспауға тиіс.

Ескерту. 12-тарау 92-1-баппен толықтырылды - ҚР 1999.05.06 № 375; өзгеріс енгізілді – ҚР 05.11.2022 № 156-VII (01.01.2023 бастап қолданысқа енгізіледі) Конституциялық заңдарымен.

93-бап. Тiркеу мерзiмi аяқталғаннан кейiн шығып қалғандардың орнына Мәжiлiс депутаттығына кандидаттар ұсыну

Ескерту. 93-бап алып тасталды - ҚР 2007.06.19 № 268 (ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Конституциялық заңымен.

93-1-бап. Қазақстан халқы Ассамблеясының Мәжіліс депутаттарының сайлауы жөніндегі сессиясын өткізу тәртібі

Ескерту. 93-1-бап алып тасталды – ҚР 05.11.2022 № 156-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Конституциялық заңымен.

93-2-бап. Тіркеу мерзімі аяқталғаннан кейін шығып қалғандардың орнына Парламенті Мәжілісінің депутаттығына кандидаттарды ұсыну

1. Тиісті сайлау округі бойынша тіркеу мерзімі аяқталғаннан кейін барлық кандидаттар шығып қалған жағдайда Орталық сайлау комиссиясы округтік сайлау комиссиясының ұсынуы бойынша өз қаулысымен сайлау мерзімін ұзартады, бірақ ол екі айдан аспауға тиіс.

2. Бұл жағдайда Парламент Мәжілісінің депутаттығына кандидаттарды ұсыну осы Конституциялық заңға сәйкес жүзеге асырылады.

Ескерту. Конституциялық заң 93-2-баппен толықтырылды – ҚР 05.11.2022 № 156-VII (01.01.2023 бастап қолданысқа енгізіледі) Конституциялық заңымен.

94-бап. Парламент Мәжілісі депутаттарын сайлауда дауыстарды санау

1. Учаскелік сайлау комиссиясы дауыс беру нәтижелері бойынша дауыс беру хаттамасын жасайды, ол дереу тиісті аумақтық немесе округтік сайлау комиссиясына жіберіледі.

2. Учаскелік сайлау комиссияларының хаттамалары негізінде тиісті аумақтық немесе округтік сайлау комиссиясы дауыс беру нәтижелері туралы хаттама жасайды, оған комиссия төрағасы мен мүшелері қол қояды және ол дауыс берілген күннен бастап екі күннен аспайтын мерзімде Орталық сайлау комиссиясына жіберіледі.

3. Сайлау нәтижелері Орталық сайлау комиссиясының отырысында тиісті аумақтық және округтік сайлау комиссияларының хаттамалары негізінде анықталады.

4. Дауыстарды санаудың нәтижесі мен сайлау нәтижесін айқындауға байланысты өзге де мәселелер осы Конституциялық заңның Жалпы бөлігінде белгіленген қағидаларға сәйкес шешіледі.

Ескерту. 94-бап жаңа редакцияда – ҚР 05.11.2022 № 156-VII (01.01.2023 бастап қолданысқа енгізіледі) Конституциялық заңымен.

94-1-бап. Қазақстан халқы Ассамблеясы сайлайтын Мәжіліс депутаттарының сайлауында дауыстарды санау

Ескерту. 94-1-бап алып тасталды – ҚР 05.11.2022 № 156-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Конституциялық заңымен.

95-бап. Мәжiлiс депутаттарының сайлауы кезiнде қайта дауыс беру

1. Егер сайлау барысында немесе дауыстарды санау не сайлау нәтижелерін анықтау кезінде осы Конституциялық заңды азаматтардың ерік білдіру нәтижелерін дұрыс анықтауға мүмкіндік бермейтін бұзушылық орын алса, Орталық сайлау комиссиясы тиісті аумақтық немесе округтік сайлау комиссиясының ұсынуы немесе азаматтардың өтініштері бойынша тиісті әкімшілік-аумақтық бірліктегі немесе сайлау округіндегі Мәжіліс депутаттарының сайлауын жарамсыз деп тануы мүмкін. Мұндай жағдайда Орталық сайлау комиссиясы тиісті әкімшілік-аумақтық бірлікте немесе сайлау округінде қайта дауыс беруді тағайындайды.

2. Қайта дауыс беру Орталық сайлау комиссиясы белгілеген мерзімде, бірақ бір айдан аспайтын мерзімде сол партиялық тізімдер және сол кандидаттар бойынша, сол сайлау учаскелерінде және бастапқы сайлауды өткізу үшін жасалған сол сайлаушылардың тізімдері бойынша өткізіледі. Қайта дауыс беруді өткізу туралы бұқаралық ақпарат құралдарында хабарланады.

3. Егер сайлау бюллетеніне Парламент Мәжілісінің депутаттығына екеуден көп кандидат енгізілсе және олардың бірде-біреуі сайланбаса, округтік сайлау комиссиясы ең көп бірдей дауыс санын алған кандидаттар бойынша депутатты сайлау жөнінде қайта дауыс беруді тағайындайды. Егер кандидатуралардың шығып қалуы нәтижесінде бір кандидат қалса, оның кандидатурасы бойынша қайта дауыс беру өткізілмейді және ол сайланды деп есептеледі.

Ескерту. 95-бап жаңа редакцияда - ҚР 2007.06.19 № 268 (ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі); өзгеріс енгізілді – ҚР 05.11.2022 № 156-VII (01.01.2023 бастап қолданысқа енгізіледі) Конституциялық заңдарымен.

96-бап. Мәжiлiс депутаттарын қайта сайлау

1. Егер Мәжіліс депутаттарының сайлауы жарамсыз деп танылған болса не екі кандидат дауысқа түскен кезде олар сайланбай қалса, Орталық сайлау комиссиясы Парламент Мәжілісі депутаттарының қайта сайлауын өткізу туралы шешім қабылдайды. Қайта дауыс беру сол сайлау учаскелерінде және бастапқы сайлауды өткізу үшін жасалған сол сайлаушылардың тізімдері бойынша өткізіледі.

2. Алып тасталды – ҚР 05.11.2022 № 156-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Конституциялық заңымен.

3. Қайта сайлау бастапқы сайлаудан кейін екі ай мерзімнен кешіктірілмей немесе Орталық сайлау комиссиясы белгілейтін мерзімде өткізіледі. Қайта сайлау кезінде жүзеге асыру көзделген сайлау іс-шаралары осы Конституциялық заңда белгіленген тәртіппен өткізіледі. Бұл ретте сайлау іс-шараларының қысқартылған мерзімдерін Орталық сайлау комиссиясы айқындайды.

4. Қайта сайлауды өткізу туралы бұқаралық ақпарат құралдарында хабарланады.

Ескерту. 96-бап жаңа редакцияда - ҚР 2007.06.19 № 268 (ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі); өзгеріс енгізілді – ҚР 05.11.2022 № 156-VII (қолданысқа енгізілу тәртібін 3-баптан қараңыз) Конституциялық заңдарымен.

97-бап. Мәжiлiс депутаттары сайлауының нәтижелерiн анықтау және жариялау

1. Республиканы тұтас алғанда Мәжiлiс депутаттары сайлауының қорытындыларын Орталық сайлау комиссиясы сайлау өткiзiлген күннен бастап он күн мерзiм iшiнде анықтайды.

2. Алып тасталды - ҚР 2007.06.19 № 268 (ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Конституциялық заңымен.

3. Сайлау қорытындыларын анықтауға және жариялауға байланысты өзге де мәселелер осы Конституциялық заңның Жалпы бөлiмiнде белгiленген ережелерге сәйкес шешiледi.

Ескерту. 97-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 1999.05.06 № 375, 2004.04.14 № 545, 2007.06.19 № 268 (ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі); 05.11.2022 № 156-VII (01.01.2023 бастап қолданысқа енгізіледі) Конституциялық заңдарымен.

97-1-бап. Депутаттық мандаттарды партиялық тізімдер бойынша дауыс берудің қорытындыларына қарай бөлу

1. Орталық сайлау комиссиясы дауыс беруге қатысқан сайлаушылар санының бес және одан да көп пайызын алған әрбір партиялық тізім үшін біртұтас жалпыұлттық округтің аумағы бойынша берілген сайлаушылар дауысының жиынтығын есептеп шығарады. Бес пайыздық кедергіден өткен саяси партияны жақтап дауыс берген сайлаушылар дауысының жиынтығы бөлінетін депутаттық мандаттар санына бөлінеді. Алынған нәтиже алғашқы сайлау жеке саны (квота) болып табылады.

2. Егер дауыс беруге қатысқан сайлаушылар дауысының бес пайызын тек қана бір саяси партия алса, онда депутаттық мандаттарды бөлуге көрсетілген саяси партияның тізімі, сондай-ақ дауыс беруге қатысқан сайлаушылар дауысының келесі көп санын жинаған партиялардың партиялық тізімі жіберіледі.

Екі саяси партияға берілген сайлаушылар дауысының жиынтығы бөлінетін депутаттық мандаттар санына бөлінеді. Алынған нәтиже алғашқы сайлау жеке саны (квота) болып табылады.

3. Депутаттық мандаттарды бөлуге қатысқан әрбір партиялық тізім алған дауыстардың саны алғашқы сайлау жеке санына бөлінеді.

Бес пайыздық кедергіні еңсермеген және осы баптың 2-тармағына сәйкес мандаттарды бөлуге қатысқан партиялардың тізімімен алынған дауыстардың саны алғашқы сайлау жеке санына бөлінеді және 0,7 түзету коэффициентіне көбейтіледі.

Санды бөлу нәтижесінде алынған тұтас бөлік партиялық тізім құрған тиісті саяси партия алатын депутаттық мандаттар саны болып табылады.

Бес пайыздық кедергіні еңсермеген және осы баптың 2-тармағына сәйкес мандаттарды бөлуге қатысқан саяси партия кемінде екі мандат алады.

4. Егер осы баптың 3-тармағына сәйкес жүргізілген іс-әрекеттен кейін бөлінбеген мандаттар қалса, оларды қайта бөлу жүргізіледі. Бөлінбеген мандаттар осы баптың 3-тармағына сәйкес бөлудің нәтижесінде алынған санның ең көп бөлшектенген бөлігіне (қалдығына) ие болған партиялық тізімдерге бір-бірден беріледі. Ең көп қалдық тең болған жағдайда басымдық бұрын тіркелген партиялық тізімге беріледі.

Осы баптың 2-тармағына сәйкес мандаттарды бөлу кезінде бөлінбеген мандаттар дауыс беру қорытындысы бойынша бес пайыздық кедергіні еңсерген партиялық тізімге беріледі.

5. Депутаттық мандаттарды бөлу кезектілігін саяси партияның басшы органы осы Конституциялық заңның 89-бабының 4-тармағына сәйкес партиялық тізімге енгізілген кандидаттар арасынан сайлау қорытындылары жарияланған күннен бастап он күннен кешіктірмей айқындайды.

Осы тармақтың бірінші бөлігінде белгіленген мерзімдерде саяси партияның басшы органы алынған депутаттық мандаттарды бөлу кезектілігін айқындамаған жағдайда, Орталық сайлау комиссиясының қаулысымен партия алған депутаттық мандаттарды бөлу мемлекеттік тілдің әліпбилік ретімен тіркелген тізімдерге сай жүзеге асырылады.

Депутаттық мандаттарды бөлген кезде үш санат өкілдерінің: әйелдердің, жастардың, мүгедектігі бар адамдардың саны жиынтығында, партия алған депутаттық мандаттардың жалпы санының кемінде отыз пайызын құрауға тиіс.

6. Депутат мерзімінен бұрын шығып қалған жағдайда, оның мандаты Орталық сайлау комиссиясының қаулысымен саяси партияның тізіміне енгізілген кандидаттар арасынан саяси партияның басшы органы осы баптың 5-тармағына сәйкес айқындайтын келесі кандидатқа беріледі. Бұл ретте осы баптың 5-тармағы үшінші бөлігінің талаптары сақталуға тиіс.

Тиісті партиялық тізімде кандидаттар қалмаған жағдайда Мәжіліс депутаттарының келесі сайлауына дейін мандат бос қалады.

Саяси партиялар Орталық сайлау комиссиясына бұл туралы жазбаша өтініш және саяси партияның басшы органы отырысының хаттамасынан үзінді көшірме бере отырып, кандидаттардың партиялық тізімдегі кезектілігін өзгертуге құқылы.

Ескерту. 12-тарау 97-1-баппен толықтырылды - ҚР 1999.05.06 № 375 Конституциялық заңымен, жаңа редакцияда - ҚР 2009.02.09 № 124-IV (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-баптан қараңыз); өзгеріс енгізілді – ҚР 24.05.2021 № 41-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 07.02.2022 № 105-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 05.11.2022 № 156-VII (01.01.2023 бастап қолданысқа енгізіледі) Конституциялық заңдарымен.

98-бап. Мәжiлiс депутаттарын тiркеу

Орталық сайлау комиссиясы сайланған Мәжіліс депутаттарын тіркейді.

Ескерту. 98-бап жаңа редакцияда - ҚР 2007.06.19 № 268 (ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Конституциялық заңымен.

99-бап. Мәжiлiс депутаттарының кезектен тыс сайлауын және шығып қалған депутаттар орнына сайлау өткiзу

1. Мәжiлiс депутаттарының кезектен тыс сайлауы және шығып қалған депутаттар орнына сайлау осы Конституциялық заңның Мәжiлiс депутаттарының кезектi сайлауы үшiн белгiленген ережелерiне сәйкес өткiзiледi. Бұл ретте сайлау шараларын өткiзу мерзiмiн Орталық сайлау комиссиясы белгiлейдi.

2. Мәжiлiс депутаттары өкiлеттiгiнiң конституциялық мерзiмi бiтуiне бiр жыл қалғанда, шығып қалған депутаттың орнына сайлау өткiзiлмейдi.

Ескерту. 99-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 1999.05.06 № 375, 2004.04.14 № 545 Конституциялық заңдарымен.

100-бап. Конституциялық Соттың Мәжiлiс депутаттары сайлауын өткiзудiң дұрыстығы туралы мәселенi қарауы

Ескерту. 100-баптың тақырыбына өзгеріс енгізілді – ҚР 05.11.2022 № 156-VII (01.01.2023 бастап қолданысқа енгізіледі) Конституциялық заңымен.

1. Республика Президентiнiң, Сенат Төрағасының, Мәжiлiс Төрағасының, Парламент депутаттары жалпы санының кемiнде бестен бiр бөлiгiнiң, Республика Премьер-Министрiнiң сайлау қорытындылары шығарылғаннан кейiн он күн ішінде берiлуi мүмкін ұсынысы бойынша Конституциялық Сот дау туындаған жағдайда Мәжiлiс депутаттары сайлауын өткiзудiң дұрыстығы туралы мәселенi шешедi. Бұл жағдайда сайланған Мәжiлiс депутаттарын тiркеу ұсынысты қарау уақытына тоқтатыла тұрады.

2. Орталық сайлау комиссиясы Мәжiлiс депутаттары сайлауын өткiзудiң дұрыстығы туралы дау туындаған жағдайда сайлауды әзiрлеу мен өткiзуге байланысты материалдарды Конституциялық Сотқа бередi.

3. Конституциялық Сот Конституцияны бұзу анықталған әкімшілік-аумақтық бірліктердің немесе сайлау округтерінің аумақтарындағы Парламент Мәжілісінің депутаттарын сайлауды Конституцияға сәйкес келмейді деп таныған жағдайда, Орталық сайлау комиссиясы осы әкімшілік-аумақтық бірліктердің немесе сайлау округтерінің аумағындағы сайлауды жарамсыз деп тану және қайта дауыс беруді өткізу туралы шешім қабылдайды.

4. Алып тасталды – ҚР 05.11.2022 № 156-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Конституциялық заңымен.
Ескерту. 100-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 1999.05.06 № 375, 2004.04.14 № 545, 2007.06.19 № 268 (ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі); 05.11.2022 № 156-VII (қолданысқа енгізілу тәртібін 3-баптан қараңыз) Конституциялық заңдарымен.

13-тарау. Республика мәслихаттары депутаттарының сайлауы

101-бап. Мәслихаттар депутаттары сайлауын тағайындау

1. Мыналар:

1) мәслихаттар өкiлеттiгiнiң конституциялық мерзiмiнiң аяқталуы, заңда белгiленген жағдайларды қоспағанда, кезектi сайлауды;

2) мәслихаттар өкiлеттiгiнiң мерзiмiнен бұрын тоқтатылуы кезектен тыс сайлауды;

3) алып тасталды – ҚР 29.06.2018 № 162-VІ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Конституциялық заңымен.

4) депутат өкілеттіктерінің мерзімінен бұрын тоқтатылуы не мандаттан айырылу шығып қалғандардың орнына депутаттарды сайлауды тағайындауға негіз болып табылады.

2. Мәслихат депутаттарының кезектi сайлауын Орталық сайлау комиссиясы мәслихаттардың өкiлеттiк мерзiмiнiң аяқталуынан кемiнде үш ай бұрын тағайындайды және ол мәслихаттар өкiлеттiгiнiң конституциялық мерзiмiнiң аяқталуына кемiнде бiр ай қалғанда өткiзiлуге тиiс.

3. Өкiлеттiгi мерзiмiнен бұрын тоқтатылған мәслихаттар депутаттарының кезектен тыс сайлауын Орталық сайлау комиссиясы мәслихат өкiлеттiгiн мерзiмiнен бұрын тоқтату туралы Президент Жарлығының, мәслихаттың өзін-өзі тарату туралы шешімінің негiзiнде тағайындайды және ол мәслихаттар өкiлеттiгi мерзiмiнен бұрын тоқтатылған күннен бастап екi айдан кешiктiрiлмей өткiзiлуге тиiс.

3-1. Шығып қалғандардың орнына мәслихаттар депутаттарын сайлауды тиісті сайлау комиссиясы тағайындайды.

Шығып қалғандардың орнына мәслихаттар депутаттарын сайлау наурыздың соңғы жексенбісінде және (немесе) қазанның соңғы жексенбісінде бір мезгілде өткізіледі.

Шығып қалғандардың орнына мәслихаттар депутаттарын сайлауды тиісті сайлау комиссиясы Орталық сайлау комиссиясымен келісу бойынша басқа күнге тағайындауы мүмкін.

4. Алып тасталды – ҚР 29.06.2018 № 162-VІ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Конституциялық заңымен.

5. Барлық деңгейдегi мәслихаттар депутаттарының кезектi сайлауы бiр мезгiлде өткiзiледi және мерзiмі жөнiнен Президент сайлауына, Парламент Сенаты сайлауына тұспа-тұс келмеуге тиiс.

6. Сайлау күнi туралы хабар бұқаралық ақпарат құралдарында жарияланады.

Ескерту. 101-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 1999.05.06 № 375, 2004.04.14 № 545, 2007.06.19 № 268 (ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі); 2009.02.09 № 124-IV (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-баптан қараңыз); 29.06.2018 № 162-VІ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 05.11.2022 № 156-VII (01.01.2023 бастап қолданысқа енгізіледі) Конституциялық заңдарымен.

102-бап. Мәслихаттар депутаттарына қойылатын талаптар

Мәслихат депутаты болып сайлану үшiн азамат Конституцияның 86-бабының 3-тармағында белгiленген талаптарды қанағаттандыруға, сондай-ақ Конституцияның 33-бабының 2 және 3-тармақтарына және осы Конституциялық заңға сәйкес сайлау құқығына ие болуға тиiс.

Ескерту. 102-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 1999.05.06 № 375, 2004.04.14 № 545 Конституциялық заңдарымен.

103-бап. Мәслихаттар депутаттығына кандидаттар ұсыну

1. Мәслихаттар депутаттығына:

1) партиялық тізімдер бойынша сайланатын кандидаттарды ұсыну құқығы – саяси партияларға;

2) бірмандаттық аумақтық сайлау округтер бойынша сайланатын кандидаттарды ұсыну құқығы саяси партияларға, қоғамдық бірлестіктерге, сондай-ақ егер жарғыда тиісті өкілеттік көзделген болса, олардың құрылымдық бөлімшелеріне (филиалдары мен өкілдіктеріне) және өзін-өзі ұсыну арқылы азаматтарға тиесілі.

2. Тиісті әкімшілік-аумақтық бірлік мәслихатының депутаты етіп сайлау үшін адамдарды партиялық тізімге енгізу саяси партияның тиісті филиалының (өкілдігінің) жоғары басшы органы мүшелерінің жалпы санының көпшілік дауысымен жүргізіледі.

3. Саяси партиялар өздерінің мүшелері болып табылмайтын адамдарды партиялық тізімдерге енгізуге құқылы емес.

3-1. Саяси партиядан мәслихат депутаттығына сайлау үшін партиялық тізімге енгізілген адам бірмандаттық аумақтық сайлау округтері бойынша ұсынылуға құқылы емес.

4. Саяси партияның тиісті филиалының (өкілдігінің) жоғары басшы органының шешімі азаматтың партиялық тізімге енгізуге келісімі туралы өтінішімен бірге тиісті аумақтық сайлау комиссиясына жіберіледі.

5. Адамдарды партиялық тізімге орналастыру тәртібі саяси партияның тиісті филиалының (өкілдігінің) жоғары басшы органының шешімімен айқындалады. Саяси партияның өкілі партиялық тізімді тиісті аумақтық сайлау комиссиясына саяси партияның тиісті филиалының (өкілдігінің) жоғары басшы органы отырысының партиялық тізімді ұсыну туралы хаттамасынан үзінді көшірмемен бір мезгілде ұсынады. Өкілдің өкілеттіктері тиісті құжаттармен расталуға тиіс.

5-1. Мәслихат депутаттығына кандидаттардың өзін-өзі ұсынуын азаматтар тиісті округтік сайлау комиссиясына осы бірмандаттық аумақтық сайлау округі бойынша мәслихат депутаттығына кандидат болып дауысқа түсу ниеті туралы өтініш беру арқылы жүргізеді.

Саяси партияның, қоғамдық бірлестіктің, олардың құрылымдық бөлімшелерінің (филиалдары мен өкілдіктерінің) кандидатты ұсынуы тиісті округтік сайлау комиссиясына азаматтың ұсынуға келісімі туралы өтінішімен бірге, жоғары басшы органның хаттамасынан үзінді көшірмені, құрылымдық бөлімшелердің (филиалдар мен өкілдіктердің) ұсыну құқығын растайтын жарғыдан үзінді көшірмені жіберу арқылы жүргізіледі.

Саяси партияларды қоспағанда, қоғамдық бірлестік не оның құрылымдық бөлімшесі (филиалы мен өкілдігі) осы қоғамдық бірлестіктің мүшелері болып табылмайтын адамдарды кандидаттар ретінде ұсынуға құқылы. Саяси партияларды қоспағанда, қоғамдық бірлестік және оның құрылымдық бөлімшесі (филиалы мен өкілдігі) әрбір сайлау округінде мәслихат депутаттығына бір ғана кандидат ұсына алады.

Мәслихаттар депутаттығына кандидаттар ұсыну туралы шешім қоғамдық бірлестіктің, оның құрылымдық бөлімшесінің (филиалы мен өкілдігінің) жоғары басшы органы мүшелерінің жалпы санының көпшілік даусымен қабылданады және хаттамадан үзінді көшірмемен ресімделеді. Қоғамдық бірлестіктің, оның құрылымдық бөлімшесінің (филиалы мен өкілдігінің) жоғары басшы органының шешімі:

1) ұсынылған кандидаттың назарына жеткізіледі;

2) кандидаттың дауысқа түсуге келісімі туралы өтінішімен және құрылымдық бөлімшелердің (филиалдар мен өкілдіктердің) ұсыну құқығын растайтын жарғыдан үзінді көшірмемен бірге тиісті округтік сайлау комиссиясына жіберіледі.

6. Ешкiм бiреуден артық сайлау округiнде кандидат болып ұсыныла алмайды.

7. Егер сайлауды тағайындау кезінде өзгеше белгіленбесе, мәслихаттар депутаттығына кандидаттарды ұсыну және өзін-өзі ұсыну дауыс беру күнінен алпыс күн бұрын басталады және сайлау күніне отыз күн қалғанда жергілікті уақытпен сағат он сегізде аяқталады.

8. Егер тиісті сайлау округі бойынша партиялық тізімдерді немесе кандидаттарды тіркеу мерзімі аяқталатын күнге екеуден аз партиялық тізім немесе кандидат тіркелген болса, тиісті сайлау комиссиясы кандидаттарды ұсыну мерзімін жиырма күннен аспайтын мерзімге ұзартады.

Ескерту. 103-бап жаңа редакцияда – ҚР 29.06.2018 № 162-VІ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); өзгеріс енгізілді – ҚР 05.11.2022 № 156-VII (01.01.2023 бастап қолданысқа енгізіледі) Конституциялық заңдарымен.

104-бап. Мәслихаттар депутаттығына кандидаттарды тiркеу

Ескерту. 104-баптың тақырыбына өзгеріс енгізілді – ҚР 05.11.2022 № 156-VII (01.01.2023 бастап қолданысқа енгізіледі) Конституциялық заңымен.

1. Саяси партиялар ұсынатын партиялық тізімдерді тіркеуді тиісті аумақтық сайлау комиссиялары жүзеге асырады.

Партиялық тізімдерін ұсынған саяси партиялар өз қаражаттарынан жергілікті атқарушы органдардың шотына партиялық тізімге енгізілген әрбір адам үшін Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген ең төмен жалақының бес еселенген мөлшерінде сайлау жарнасын енгізеді.

Тиісті мәслихат депутаттарының алдыңғы сайлауында дауыс беруге қатысқан сайлаушылар даусының бес және одан да көп пайызын алған саяси партиялар тиісті аумақтық сайлау округі бойынша сайлау жарнасын төлемейді.

Тиісті аумақтық сайлау округі бойынша тиісті мәслихат депутаттарының алдыңғы сайлауында дауыс беруге қатысқан сайлаушылар даусының үштен беске дейінгі пайызын алған саяси партия осы тармақтың екінші бөлігінде белгіленген сайлау жарнасы мөлшерінің елу пайызы мөлшерінде сайлау жарнасын төлейді.

Тиісті аумақтық сайлау округі бойынша тиісті мәслихат депутаттарының алдыңғы сайлауында дауыс беруге қатысқан сайлаушылар даусының бірден үшке дейінгі пайызын алған саяси партия осы тармақтың екінші бөлігінде белгіленген сайлау жарнасы мөлшерінің жетпіс пайызы мөлшерінде сайлау жарнасын төлейді.

Сайлау қорытындылары бойынша саяси партия дауыс беруге қатысқан сайлаушылар даусының кемінде бес пайызын жинаған жағдайларда, сондай-ақ партиялық тізімге енгізілген жалғыз кандидат қайтыс болған жағдайда, енгізілген жарна саяси партияға қайтарылады. Қалған барлық жағдайда енгізілген жарна қайтарылуға жатпайды және республикалық бюджет кірісіне алынады.

1-1. Бірмандаттық аумақтық сайлау округтері бойынша мәслихаттар депутаттығына кандидаттарды тіркеуді округтік сайлау комиссиялары жүзеге асырады.

Мәслихат депутаттығына кандидат тіркелгенге дейін және оның Конституциямен және осы Конституциялық заңмен қойылатын талаптарға сәйкестігі тексерілгеннен кейін жергілікті атқарушы органдардың шотына депозит ретінде Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген ең төмен жалақының бес еселенген мөлшерінде сайлау жарнасын енгізеді. Енгізілген жарна, егер сайлау қорытындылары бойынша кандидат мәслихат депутаты болып сайланса немесе дауыс беру қорытындылары бойынша кандидат дауыс беруге қатысқан сайлаушылар даусының кемінде бес пайызын жинаса, сондай-ақ кандидат қайтыс болған жағдайда, кандидатқа қайтарылады. Қалған барлық жағдайларда енгізілген жарна қайтарылуға жатпайды және республикалық бюджет кірісіне айналдырылады.

2. Кандидат пен оның зайыбы (жұбайы) тiркеуге дейiн тұрғылықты жерiндегі мемлекеттік кіріс органдарына осы Конституциялық заңға сәйкес белгіленген ұсыну мерзiмi басталатын айдың бiрiншi күнiне активтер мен міндеттемелер туралы декларацияларды салықтардың және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдердің түсуін қамтамасыз ету саласында басшылықты жүзеге асыратын Қазақстан Республикасының уәкілетті мемлекеттік органы белгiлеген тәртіппен және нысанда ұсынады.

Кандидат пен оның зайыбы (жұбайы) декларациялаған активтер мен міндеттемелер туралы мәлiметтердiң анықтығын мемлекеттік кіріс органдары кандидатты тiркеген күннен бастап он бес күн iшiнде тексередi.

Бұл ретте мемлекеттік кіріс органдарының кандидат пен оның зайыбының (жұбайының) активтері мен міндеттемелері туралы мәліметтерді ұсыну жөніндегі талаптарын алған ұйымдар сұратылған ақпаратты талап алынған күннен бастап төрт күн iшiнде ұсынуға міндетті.

3. Партиялық тізімдерді тіркеу мынадай құжаттар болған кезде жүргізіледі:

1) саяси партияның тиісті филиалы (өкілдігі) жоғары басқару органы отырысының уәкiлеттi органда саяси партияны тiркеу туралы құжаттың көшiрмесi қоса берілген партиялық тiзiмдi ұсыну туралы хаттамасынан үзiндi көшiрме;

2) азаматтың партиялық тiзiмге енгiзуге келiсiм беру туралы өтiнiшi;

3) партиялық тізімге енгізілген әрбір адам туралы өмірбаяндық деректер;

4) саяси партияның сайлау жарнасын енгізгенін растайтын құжат;

5) мемлекеттік кіріс органының кандидат пен оның зайыбының (жұбайының) активтер мен міндеттемелер туралы декларацияларды тапсырғандығы туралы анықтамалары;

6) партиялық тізімге енгізілген адамның осы тізімді ұсынған саяси партиядағы мүшелігін растайтын құжат.

3-1. Саяси партиядан, қоғамдық бірлестіктен, олардың құрылымдық бөлімшелерінен (филиалдары мен өкілдіктерінен) кандидатты тіркеу мынадай құжаттар болған кезде жүзеге асырылады:

1) құрылымдық бөлімшелердің (филиалдар мен өкілдіктердің) ұсыну құқығын растайтын жарғыдан үзінді көшірмені, саяси партияны, қоғамдық бірлестікті Қазақстан Республикасының Әділет министрлігінде тіркеу, құрылымдық бөлімшелерді (филиалдар мен өкілдіктерді) аумақтық әділет органдарында есептік тіркеу туралы құжаттың көшірмесін қоса бере отырып, саяси партияның, қоғамдық бірлестіктің, олардың құрылымдық бөлімшелерінің (филиалдары мен өкілдіктерінің) жоғары басшы органының тиісті сайлау округі бойынша кандидатты ұсыну жөніндегі хаттамасынан үзінді көшірме;

2) азаматтың өзін ұсынған саяси партиядан, қоғамдық бірлестіктен осы сайлау округі бойынша депутаттыққа кандидат болып дауысқа түсуге келісімі туралы өтініші;

3) кандидат туралы өмірбаяндық деректер;

4) кандидат пен оның зайыбының (жұбайының) активтер мен міндеттемелер туралы декларацияларды тапсырғаны туралы мемлекеттік кірістер органының анықтамасы;

5) кандидаттың сайлау жарнасын енгізгенін растайтын құжат.

Кандидат өзін-өзі ұсынған жағдайда оны тіркеу мынадай құжаттар болған кезде жүзеге асырылады:

1) осы сайлау округі бойынша кандидат болып дауысқа түсу ниеті туралы өтініш;

2) кандидат туралы өмірбаяндық деректер;

3) кандидат пен оның зайыбының (жұбайының) активтер мен міндеттемелер туралы декларацияларды тапсырғаны туралы мемлекеттік кірістер органының анықтамасы;

4) кандидаттың сайлау жарнасын енгізгенін растайтын құжат.

Мәслихат депутаттығына кандидаттардың кез келген санын тіркеуге жол беріледі.

4. Аумақтық сайлау округі бойынша бір саяси партиядан бір ғана тізімді тіркеуге жол беріледі, онда әйелдер мен жастардың саны жиынтығында, оған енгізілген адамдардың жалпы санының кемінде отыз пайызын құрауға тиіс.

5. Тиісті сайлау комиссиясы мәслихат депутаттығына партиялық тiзiмдерді және кандидаттарды тiркеу туралы хаттама жасайды, ол бес күн мерзімде жоғары тұрған немесе аумақтық сайлау комиссиясына ұсынылады.

6. Аумақтық сайлау комиссиясы:

1) партиялық тізімдерді тіркегеннен кейінгі жетінші күннен кешіктірмей жергілікті бұқаралық ақпарат құралдарында саяси партияның атауын және партиялық тізімге енгізілген адамдардың санын, сондай-ақ партиялық тізімге енгізілген әрбір адамның тегін, атын, әкесінің атын (егер ол жеке басын куәландыратын құжатта көрсетілген болса), туған жылын, атқаратын лауазымын (жұмыс түрін), жұмыс орны мен тұрғылықты жерін көрсете отырып, тіркеу туралы хабар жариялайды;

2) тiркеген кезде кандидаттарға тиiстi куәлiк бередi;

3) мынадай жағдайларда:

саяси партия партиялық тізімді ұсыну қағидаларын бұзған, тіркеу үшін қажетті құжаттарды ұсынбаған;

партиялық тізімді ұсынған саяси партия, ол ұсынған кандидаттар, оның сенім білдірілген адамдары сайлау алдындағы үгітті тіркеу мерзімі аяқталғанға дейін жүргізген;

сот кандидаттың және (немесе) оның сенiм бiлдiрілген адамдарының басқа кандидаттың ар-намысы мен қадiр-қасиетiне нұқсан келтiретiн, оның iскерлiк беделiн түсіретін жалған мәлiметтердi тарату фактiсiн анықтаған;

бүкіл партиялық тізімнің елу пайызынан астамын құрайтын адамдар партиялық тізімінен шыққан;

сот партиялық тiзiмдi ұсынған саяси партияның немесе оның сенiм бiлдiрiлген адамдарының сайлаушыларды сатып алу фактiлерiн анықтаған;

осы Конституциялық заңда белгiленген өзге де жағдайларда партиялық тізімді тіркеуден бас тартады немесе тіркеу туралы шешімнің күшін жояды.

Дауыс беретін күнге екі күн қалғанда партиялық тізімді тіркеу туралы шешімнің күшін жоюға немесе бұрын тіркеуден шығарылған партиялық тізімді қалпына келтіруге жол берілмейді;

4) мынадай жағдайларда:

партиялық тiзiмге енгiзiлген адам Қазақстан Республикасының Конституциясында және осы Конституциялық заңда кандидатқа қойылатын талаптарға сай келмеген;

Қазақстан Республикасының сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл туралы заңнамасына сәйкес кандидат немесе оның зайыбы (жұбайы) декларациялаған активтер мен міндеттемелер туралы мәліметтердің дұрыс еместігі декларация тапсыру кезінде анықталған;

партиялық тізімге енгізілген адам өзінің сайлау алдындағы науқанында лауазымдық немесе қызметтік жағдайын пайдаланған;

партиялық тізімге енгізілген адам сайлау алдындағы үгітті партиялық тізімді тіркеу мерзімі аяқталғанға дейін жүргізген;

сот партиялық тізімге енгізілген адамның немесе оның сенім білдірілген адамдарының сайлаушыларды сатып алу фактілерін анықтаған;

осы Конституциялық заңда белгiленген өзге де жағдайларда партиялық тізімге енгізілген адамды осы тізімнен шығару туралы шешім қабылдайды.

Партиялық тізімге енгізілген адамды осы тізімнен шығару туралы шешімге партиялық тізімді ұсынған саяси партия не партиялық тізімнен шығарылған адам сотқа шағым жасай алады, соттың шешімі түпкілікті болып табылады.

Дауыс беретін күнге екі күн қалғанда партиялық тізімге енгізілген адамды шығару туралы шешім қабылдауға жол берілмейді.

6-1. Округтік сайлау комиссиясы:

1) бірмандаттық аумақтық сайлау округтері бойынша кандидаттарды тіркегеннен кейін жетінші күннен кешіктірмей жергілікті бұқаралық ақпарат құралдарында әрбір кандидаттың тегін, атын, әкесінің атын (егер ол жеке басты куәландыратын құжатта көрсетілген болса), туған жылын, атқаратын лауазымын (жұмыс түрін), жұмыс орны мен тұрғылықты жерін, сондай-ақ кандидаттың қалауына қарай оның саяси партияға, қоғамдық бірлестікке қатыстылығы мен қай ұлтқа жататыны туралы мәліметтерді көрсете отырып, кандидатты тіркеу туралы хабар жариялайды;

2) тіркеу кезінде бірмандаттық аумақтық сайлау округтері бойынша кандидаттарға тиісті куәлік береді;

3) мынадай жағдайларда:

саяси партия, қоғамдық бірлестік, олардың құрылымдық бөлімшелері (филиалдары мен өкілдіктері), кандидат ұсыну қағидаларын бұзған, тіркеуге қажетті құжаттарды ұсынбаған;

саяси партия, қоғамдық бірлестік, олардың құрылымдық бөлімшелері (филиалдары мен өкілдіктері), олар ұсынған кандидаттар, өзін-өзі ұсыну тәртібімен кандидаттар, сондай-ақ сенім білдірілген адамдар тіркеу мерзімі аяқталғанға дейін сайлау алдындағы үгітті жүргізген;

сот саяси партияның, қоғамдық бірлестіктің, олардың құрылымдық бөлімшелерінің (филиалдары мен өкілдіктерінің), кандидаттың және (немесе) сенiм бiлдiрілген адамдардың басқа кандидаттың ар-намысы мен қадiр-қасиетiне нұқсан келтiретiн, оның iскерлiк беделiн түсіретін жалған мәлiметтердi тарату фактiсiн анықтаған;

сот саяси партияның, қоғамдық бірлестіктің, олардың құрылымдық бөлімшелерінің (филиалдары мен өкілдіктерінің), олар ұсынған кандидаттардың, өзін-өзі ұсыну тәртібімен кандидаттардың, сондай-ақ сенім білдірілген адамдардың сайлаушыларды сатып алу фактілерін анықтаған;

кандидат Конституциямен және осы Конституциялық заңмен өзіне қойылатын талаптарға сәйкес келмеген;

кандидат өзінің сайлау алдындағы науқанында лауазымдық немесе қызметтік жағдайын пайдаланған;

осы Конституциялық заңда белгіленген өзге де жағдайларда, бірмандаттық аумақтық сайлау округтері бойынша кандидатты тіркеуден бас тартады немесе тіркеу туралы шешімнің күшін жояды;

4) Қазақстан Республикасының сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл туралы заңнамасына сәйкес, кандидат немесе оның зайыбы (жұбайы) декларациялаған активтер мен міндеттемелер туралы мәліметтердің дұрыс еместігі декларация тапсыру кезінде анықталған жағдайда, кандидатты тіркеу туралы шешімнің күшін жояды.

Дауыс беретін күнге екі күн қалғанда кандидатты тіркеу туралы шешімнің күшін жоюға немесе бұрын тіркеуден шығарылған кандидатты қалпына келтіруге жол берілмейді.

7. Партиялық тізімді, кандидатты тіркеуден бас тартуға немесе тіркеу туралы шешімнің күшін жоюға жеті күн мерзімде жоғары тұрған сайлау комиссиясына немесе сотқа шағым жасалуы мүмкін. Бірмандаттық аумақтық сайлау округтері бойынша саяси партия, қоғамдық бірлестік олардың құрылымдық бөлімшелері (филиалдары мен өкілдіктері) ұсынған кандидатты тіркеуден бас тартылған немесе тіркеу туралы шешімнің күші жойылған жағдайда, мұндай шешімге кандидаттың өзі де, кандидатты ұсынған саяси партия, қоғамдық бірлестік, олардың құрылымдық бөлімшелері (филиалдары мен өкілдіктері) де шағым жасай алады. Бұл ретте жоғары тұрған сайлау комиссиясы немесе сот шағым берілген күннен бастап жеті күн мерзімде шағым бойынша шешім шығарады.

8. Егер сайлауды тағайындау кезінде өзгеше белгіленбесе, партиялық тізімдерді, кандидаттарды тіркеу дауыс беру күнінен алпыс күн бұрын басталады және сайлау күніне жиырма бес күн қалғанда жергілікті уақытпен сағат он сегізде аяқталады.

Ескерту. 104-бап жаңа редакцияда – ҚР 29.06.2018 № 162-VІ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); өзгеріс енгізілді - ҚР 25.05.2020 № 335-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 24.05.2021 № 41-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 05.11.2022 № 156-VII (01.01.2023 бастап қолданысқа енгізіледі) Конституциялық заңдарымен.

105-бап. Кандидатураны алып тастау, мәслихат депутаттығына кандидат етiп ұсыну туралы шешiмнiң күшiн жою

1. Партиялық тiзiмге енгiзiлген адам аумақтық сайлау комиссиясына және саяси партияға бұл туралы жазбаша өтiнiшпен жүгіне отырып, өз кандидатурасын алып тастай алады.

Бірмандаттық аумақтық сайлау округі бойынша мәслихат депутаттығына кандидат өз кандидатурасын кері қайтарып ала алады, бұл туралы тиісті округтік сайлау комиссиясына жазбаша өтінішпен жүгінеді.

2. Саяси партияның, оның құрылымдық бөлімшесінің (филиалы мен өкілдігінің) басшы органы дауыс беруге дейінгі соңғы екі күнді қоспағанда, тіркеуге дейінгі және одан кейінгі кез келген уақытта тиісті сайлау комиссиясына мәслихат депутаттығына кандидатты партиялық тізімнен шығару не кандидатты ұсыну туралы өз шешімінің күшін жою туралы тиісті ұсынумен жүгіне алады.

Қоғамдық бірлестіктің, оның құрылымдық бөлімшесінің (филиалы мен өкілдігінің) басшы органы дауыс беруге дейінгі соңғы екі күнді қоспағанда, тіркеуге дейінгі және одан кейінгі кез келген уақытта округтік сайлау комиссиясына тиісті ұсынумен жүгіне отырып, мәслихат депутаттығына кандидатты ұсыну туралы өз шешімінің күшін жоя алады.

3. Осы баптың 2-тармағында көрсетілген жағдайларда, тиісті сайлау комиссиясы партиялық тізімге енгізілген адамдарды шығарып тастайды, кандидатты тіркеуді жүргізбейді не кандидатты тіркеу туралы шешімнің күшін жояды.

Бірмандаттық аумақтық сайлау округі бойынша мәслихат депутаттығына кандидат дауыс беретін күнге екі күн қалғанда өз кандидатурасын алып тастай алмайды.

4. Егер кандидатураны алып тастау немесе кандидатты ұсыну туралы шешiмнiң күшiн жою осыған мәжбүр ететін мән-жайларсыз жүргізілсе, аумақтық сайлау комиссиясы сайлау науқанын өткiзуге республикалық бюджет қаражатынан жұмсалған шығыстардың бір бөлігін оны ұсынған саяси партияның шотына жатқызуға мiндеттi.

Ескерту. 105-бап жаңа редакцияда – ҚР 29.06.2018 № 162-VІ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); өзгеріс енгізілді – ҚР 05.11.2022 № 156-VII (01.01.2023 бастап қолданысқа енгізіледі) Конституциялық заңдарымен.

106-бап. Саяси партияның, мәслихат депутаттығына кандидаттың сайлау қорының мөлшерi

Ескерту. 106-баптың тақырыбына өзгеріс енгізілді – ҚР 05.11.2022 № 156-VII (01.01.2023 бастап қолданысқа енгізіледі) Конституциялық заңымен.

1. Саяси партиялар ұсынған партиялық тізімдер құрамында дауысқа түсетін кандидаттар өздерінің сайлау қорларын құруға құқылы емес.

2. Саяси партиялардың әрбір партиялық тізімге сайлау қорлары:

1) саяси партияның жалпы сомасы Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген ең төмен жалақы мөлшерінен бір мың еседен аспауға тиіс меншікті қаражатынан;

2) Қазақстан Республикасының азаматтары мен ұйымдарының жалпы сомасы Қазақстан Республикасының заңнамасында белгiленген ең төмен жалақы мөлшерінен екі мың еседен аспауға тиiс ерiктi қайырмалдықтарынан құралады.

Жеке тұлғаның ерікті қайырмалдықтарының шекті мөлшерлері жиынтығында Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген ең төмен жалақы мөлшерінен елу еседен және Қазақстан Республикасы заңды тұлғасының ерікті қайырмалдықтарының шекті мөлшерлері жиынтығында екі жүз елу еседен аспауға тиіс.

3. Облыстардың, республикалық маңызы бар қалалардың және астананың мәслихаттары депутаттығына кандидаттың сайлау қоры:

1) кандидаттың жалпы сомасы Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген ең төмен жалақы мөлшерінен бір жүз еседен аспауға тиісті өз қаражатынан;

2) Қазақстан Республикасы азаматтары мен ұйымдарының жалпы сомасы Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген ең төмен жалақы мөлшерінен екі жүз еседен аспауға тиісті ерікті қайырмалдықтарынан құралады.

Жеке тұлғаның ерікті қайырмалдықтарының шекті мөлшерлері жиынтығында Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген ең төмен жалақы мөлшерінен он еседен және Қазақстан Республикасы заңды тұлғасының ерікті қайырмалдықтарының шекті мөлшерлері жиынтығында жиырма бес еседен аспауға тиіс.

4. Аудандар мен қалалар мәслихаттары депутаттығына кандидаттың сайлау қоры:

1) кандидаттың жалпы сомасы Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген ең төмен жалақы мөлшерінен елу еседен аспауға тиісті өз қаражатынан;

2) Қазақстан Республикасы азаматтары мен ұйымдарының жалпы сомасы Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген ең төмен жалақы мөлшерінен бір жүз еседен аспауға тиісті ерікті қайырмалдықтарынан құралады.

Жеке тұлғаның ерікті қайырмалдықтарының шекті мөлшерлері жиынтығында Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген ең төмен жалақы мөлшерінен бес еседен және Қазақстан Республикасы заңды тұлғасының ерікті қайырмалдықтарының шекті мөлшерлері жиынтығында он бес еседен аспауға тиіс.

Ескерту. 106-бап жаңа редакцияда – ҚР 29.06.2018 № 162-VІ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); өзгеріс енгізілді – ҚР 05.11.2022 № 156-VII (01.01.2023 бастап қолданысқа енгізіледі) Конституциялық заңдарымен.

107-бап. Тiркеу мерзiмi аяқталғаннан кейiн шығып қалғандардың орнына мәслихаттар депутаттығына кандидаттардың партиялық тізімдерін, кандидаттарды ұсыну

Ескерту. 107-баптың тақырыбына өзгеріс енгізілді – ҚР 05.11.2022 № 156-VII (01.01.2023 бастап қолданысқа енгізіледі) Конституциялық заңымен.

1. Егер тiркеу мерзiмi аяқталғаннан кейiн партиялық тізімдердің, кандидаттардың шығып қалуы нәтижесiнде тиiстi сайлау округi бойынша мәслихат депутаттығына кандидаттардың екеуден аз партиялық тізімі не екеуден аз кандидат қалса, тиісті сайлау комиссиясы өз шешiмiмен сайлау мерзiмiн ұзартады, бiрақ ол екi айдан аспауға тиіс.

2. Бұл жағдайда мәслихат депутаттығына кандидаттардың партиялық тізімдерін, кандидаттарды ұсыну осы Конституциялық заңда белгiленген қағидаларға сәйкес жүзеге асырылады.

Ескерту. 107-бап жаңа редакцияда – ҚР 29.06.2018 № 162-VІ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); өзгеріс енгізілді – ҚР 05.11.2022 № 156-VII (01.01.2023 бастап қолданысқа енгізіледі) Конституциялық заңдарымен.

108-бап. Мәслихат депутатын сайлау кезiнде дауыстарды санау

1. Учаскелiк сайлау комиссиясы аудандық (қалалық) және облыстық мәслихаттар депутаттарын сайлау кезінде дауыс беру нәтижелерi бойынша хаттамалар жасайды, олар дереу тиiстi сайлау комиссиясына (аудандық, қалалық, қаладағы аудандық, округтік) жіберіледі.

Округтік сайлау комиссиялары сайлау округі бойынша дауыс беру нәтижелері жөніндегі хаттамаларды тиісті аумақтық сайлау комиссияларына жібереді.

2. Аудандық, қалалық сайлау комиссиялары дауыс беру нәтижелерi бойынша округтік сайлау комиссияларының хаттамалары негiзiнде сайлау күнінен бастап екі күн мерзімнен кешіктірмей аудандық және қалалық мәслихаттарға депутаттар сайлау қорытындыларын белгілейді.

3. Аудандық, қалалық, қаладағы аудандық, округтік сайлау комиссиялары учаскелік сайлау комиссияларының хаттамалары негізінде облыстардың, республикалық маңызы бар қалалардың және астананың мәслихаттары депутаттарын сайлау барысындағы дауыс беру нәтижелері бойынша хаттамалар жасайды, олар дереу жоғары тұрған сайлау комиссияларына жіберіледі.

Облыстық, республикалық маңызы бар қалалардың және астананың сайлау комиссиялары көрсетілген хаттамалардың негізінде сайлау күнінен бастап екі күннен аспайтын мерзімде облыстардың, республикалық маңызы бар қалалардың және астананың мәслихаттарына депутаттарды сайлау нәтижелерін белгілейді.

Ескерту. 108-бап жаңа редакцияда – ҚР 29.06.2018 № 162-VІ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); өзгеріс енгізілді – ҚР 05.11.2022 № 156-VII (01.01.2023 бастап қолданысқа енгізіледі) Конституциялық заңдарымен.

109-бап. Мәслихат депутатын сайлау кезiндегi қайта дауыс беру

Ескерту. 109-бап алып тасталды - ҚР 2004.04.14 № 545 Конституциялық заңымен.

109-1-бап. Мәслихат депутатын сайлау кезiнде қайта дауыс беру

1. Егер сайлау бюллетенiне мәслихат депутаттығына екеуден көп кандидат енгiзiлген болса және олардың бiрде-бiрi сайланбаса, округтiк сайлау комиссиясы ең көп дауыс санын алған екi кандидат бойынша депутатты сайлау жөніндегі қайта дауыс беруді тағайындайды. Егер кандидатуралардың шығып қалуы нәтижесiнде бiр кандидат қалса, онда оның кандидатурасы бойынша қайта дауыс беру өткiзiлмейді және ол сайланды деп есептеледі.

2. Қайта дауыс беру осы Конституциялық заңның талаптары сақтала отырып, бiр ай мерзiмнен кешiктiрiлмей өткізіледі. Қайта дауыс берудi өткiзу туралы жергiлiктi бұқаралық ақпарат құралдарында хабарланады.

Ескерту. 109-1-баппен толықтырылды – ҚР 05.11.2022 № 156-VII (01.01.2023 бастап қолданысқа енгізіледі) Конституциялық заңымен.

110-бап. Мәслихаттар депутаттарын қайта сайлау

1. Егер сайлау жарамсыз деп танылса аумақтық сайлау комиссиясы қайта сайлау өткiзу жөнiнде шешiм қабылдайды. Дауыс беру сол сайлау учаскелерiнде бастапқы сайлауды өткiзу үшiн жасалған сайлаушылар тiзiмдерi бойынша өткiзiледi.

2. Қайта сайлау бастапқы сайлаудан кейiн екi ай мерзiмнен кешiктiрiлмей өткiзiледi. Қайта сайлауда жүзеге асыру көзделген сайлау шаралары осы Конституциялық заңда белгiленген ережелерге сәйкес жүргiзiледi. Бұл ретте сайлау шараларының қысқартылған мерзiмiн аумақтық сайлау комиссиясы белгiлейдi.

3. Қайта сайлау өткiзу туралы жергiлiктi ақпарат құралдарында хабарланады.

4. Алып тасталды - ҚР 2004.04.14 № 545 Конституциялық заңымен.
Ескерту. 110-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 1999.05.06 № 375, 2004.04.14 № 545 Конституциялық заңдарымен.

111-бап. Мәслихаттар депутаттары сайлауының қорытындыларын анықтау және жариялау

1. Мәслихат депутаттары сайлауының қорытындыларын тиiстi аумақтық сайлау комиссиялары сайлау өткiзiлген күннен бастап бес күн мерзiмнен кешiктiрмей анықтайды.

2. Алып тасталды – ҚР 29.06.2018 № 162-VІ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Конституциялық заңымен.

3. Мәслихат депутаттары сайлауының қорытындыларын анықтау мен жариялауға байланысты басқа мәселелер осы Конституциялық заңның Жалпы бөлiмiнде белгiленген ережелерге сәйкес шешiледi.

Ескерту. 111-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 1999.05.06 № 375, 2004.04.14 № 545; 29.06.2018 № 162-VІ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Конституциялық заңдарымен.

111-1-бап. Партиялық тізімдер бойынша дауыс беру қорытындылары бойынша депутаттық мандаттарды бөлу

1. Тиісті аумақтық сайлау комиссиясы дауыс беруге қатысқан сайлаушылар дауысының бес және одан да көп пайызын алған әрбір партиялық тізім үшін тиісті әкімшілік-аумақтық бірлік бойынша берілген сайлаушылар дауысының жиынтығын есептеп шығарады. Бес пайыздық кедергіні еңсерген саяси партиялар үшін берілген сайлаушылар дауысының жиынтығы таратылатын депутаттық мандаттар санына бөлінеді. Алынған нәтиже алғашқы сайлау бөлінді саны (квота) болып табылады.

2. Егер дауыс беруге қатысқан сайлаушылар дауысының бес пайызын тек қана бір саяси партия алса, онда депутаттық мандаттарды бөлуге көрсетілген саяси партияның тізімі, сондай-ақ дауыс беруге қатысқан сайлаушылар дауысының келесі көп санын жинаған партияның партиялық тізімі жіберіледі.

Екі саяси партия үшін берілген сайлаушылар дауысының жиынтығы таратылатын депутаттық мандаттар санына бөлінеді. Алынған нәтиже алғашқы сайлау бөлінді саны (квота) болып табылады.

3. Депутаттық мандаттарды бөлуге қатысатын әрбір партиялық тізім алған дауыстардың саны алғашқы сайлау бөлінді санына бөлінеді.

Бес пайыздық кедергіні еңсермеген және осы баптың 2-тармағына сәйкес мандаттарды бөлуге қатысатын партияның тізімі алған дауыстардың саны алғашқы сайлау бөлінді санына бөлінеді және 0,7 түзету коэффициентіне көбейтіледі.

Санды бөлу нәтижесінде алынған тұтас бөлік партиялық тізімді қалыптастырған тиісті саяси партия алатын депутаттық мандаттар саны болып табылады.

Бес пайыздық кедергіні еңсермеген және осы баптың 2-тармағына сәйкес мандаттарды бөлуге қатысатын саяси партия кемінде бір мандат алады.

4. Егер осы баптың 3-тармағына сәйкес жүргізілген әрекеттерден кейін бөлінбеген мандаттар қалса, оларды қайта бөлу жүргізіледі. Бөлінбеген мандаттар осы баптың 3-тармағына сәйкес бөлудің нәтижесінде алынған санның ең көп бөлшектенген бөлігіне (қалдығына) ие болған партиялық тізімдерге бір-бірден беріледі. Ең көп қалдық тең болған кезде бұрын тіркелген партиялық тізімге артықшылық беріледі.

Осы баптың 2-тармағына сәйкес мандаттарды бөлу кезінде бөлінбеген мандаттар дауыс беру қорытындылары бойынша бес пайыздық кедергіні еңсерген партиялық тізімге беріледі.

5. Депутаттық мандаттарды бөлу кезектілігін саяси партияның тиісті филиалының (өкілдігінің) басшы органы партиялық тізімге енгізілген кандидаттардың арасынан сайлау қорытындылары жарияланған күннен бастап бес күннен кешіктірмей айқындайды.

6. Депутат мерзімінен бұрын шығып қалған жағдайда оның мандаты тиiстi аумақтық сайлау комиссиясының қаулысымен партиялық тiзiмге енгiзiлген кандидаттардың арасынан саяси партияның тиісті филиалының (өкілдігінің) басшы органы айқындайтын келесі кандидатқа берiледi.

Егер тиісті партиялық тізімде кандидаттар қалмаса, мандат мәслихат депутаттарының келесі сайлауына дейін бос қалады.

Ескерту. 13-тарау 111-1-баппен толықтырылды – ҚР 29.06.2018 № 162-VІ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); өзгеріс енгізілді – ҚР 24.05.2021 № 41-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Конституциялық заңдарымен.

112-бап. Мәслихаттар депутаттарын тiркеу

1. Тиiстi сайлау комиссиясы сайланған мәслихаттар депутаттарын тiркейдi.

2. Тиiстi аумақтық сайлау комиссиясы аудандық (қалалық), округтік сайлау комиссиясының ұсынуы немесе азаматтардың өтініштері бойынша, егер сайлау барысында немесе дауыстарды санау не сайлау нәтижелерiн анықтау кезiнде осы Конституциялық заңды бұзушылық орын алса, мәслихат депутаттарын сайлауды жарамсыз деп тани алады және мәслихат депутаттарын тiркеуден бас тарта алады. Бұл ретте аумақтық сайлау комиссиясының осы шешiмiне қабылданған күнінен бастап он күн iшiнде партиялық тізімді ұсынған саяси партия, бірмандаттық аумақтық сайлау округі бойынша кандидаттарды ұсынған саяси партия, қоғамдық бірлестік және кандидаттың өзі сотқа шағым жасай алады, сот он күн мерзімде шешiм қабылдайды.

Ескерту. 112-бап жаңа редакцияда – ҚР 29.06.2018 № 162-VІ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); өзгеріс енгізілді – ҚР 05.11.2022 № 156-VII (01.01.2023 бастап қолданысқа енгізіледі) Конституциялық заңдарымен.

113-бап. Мәслихаттар депутаттарын кезектен тыс сайлауды және шығып қалғандардың орнына депутаттар сайлауды өткiзу

Ескерту. 113-баптың тақырыбына өзгеріс енгізілді – ҚР 05.11.2022 № 156-VII (01.01.2023 бастап қолданысқа енгізіледі) Конституциялық заңымен.

Мәслихаттар депутаттарын кезектен тыс сайлауды және шығып қалғандардың орнына депутаттар сайлауды осы Конституциялық заңда мәслихаттар депутаттарын кезекті сайлау үшiн белгiленген қағидаларға сәйкес өткiзiледi. Бұл ретте сайлау іс-шараларын өткiзу мерзiмдерiн тиiстi аумақтық сайлау комиссиясы айқындайды.

Мәслихат өкілеттіктерінің конституциялық мерзімінің аяқталуына бір жыл қалғанда шығып қалған депутаттың орнына сайлау өткізілмейді.

Ескерту. 113-бап жаңа редакцияда – ҚР 29.06.2018 № 162-VІ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); өзгеріс енгізілді – ҚР 05.11.2022 № 156-VII (01.01.2023 бастап қолданысқа енгізіледі) Конституциялық заңдарымен.

13-1-тарау. Әкімді сайлау

Ескерту. Заң 13-1-тараумен толықтырылды – ҚР 24.05.2021 № 41-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); жаңа редакцияда – ҚР 05.11.2022 № 156-VII (01.01.2023 бастап қолданысқа енгізіледі) Конституциялық заңдарымен.

113-1-бап. Әкім сайлауды тағайындау

ЗҚАИ-ның ескертпесі!
1-тармақтың қолданысы 01.01.2025 дейін тоқтатыла тұрады, тоқтатыла тұрған кезеңде осы редакцияда қолданыста болады – осы Конституциялық заңның 133-бабымен.

1. Сайлау тағайындауға мыналар негіз болып табылады:

1) аудандық маңызы бар қала, ауыл, кент, ауылдық округ әкімінің заңда белгіленген өкілеттіктер мерзімінің аяқталуы;

2) пилоттық өңірлердің тізбесін және аудан, облыстық маңызы бар қала әкімін сайлауды өткізу күнін белгілеу туралы мәслихаттың шешімі;

3) заңда белгіленген жағдайларда, аудан, облыстық маңызы бар қала, аудандық маңызы бар қала, ауыл, кент, ауылдық округ әкімі өкілеттіктерінің мерзімінен бұрын тоқтатылуы немесе әкімшілік-аумақтық бірліктердің құрылуы, шекараларының өзгеруі (қосылуы, бөлініп шығуы немесе бөлінуі).

Әкімшілік-аумақтық бірлік құрылған, шекарасы өзгерген (қосылған, бөлініп шыққан немесе бөлінген) кезде сайлау жаңадан құрылған әкімшілік-аумақтық бірлікте ғана тағайындалады.

ЗҚАИ-ның ескертпесі!
2-тармақтың қолданысы 01.01.2025 дейін тоқтатыла тұрады, тоқтатыла тұрған кезеңде осы редакцияда қолданыста болады – осы Конституциялық заңның 133-бабымен.

2. Аудан, облыстық маңызы бар қала әкімін сайлауды тиісті аумақтық сайлау комиссиясы мәслихаттың шешімімен белгіленген, аудан, облыстық маңызы бар қала әкімін сайлауды өткізетін күнге дейін кемінде елу күн бұрын тағайындайды.

Аудандық маңызы бар қала, ауыл, кент, ауылдық округ әкімін сайлауды тиісті аумақтық сайлау комиссиясы әкімнің өкілеттіктері мерзімі аяқталғанға дейін кемінде елу күн бұрын тағайындайды.

Аудан, облыстық маңызы бар қала әкімін сайлау осы Конституциялық заңның 113-3-бабы 6-тармағының бірінші бөлігінде және 113-9-бабында көрсетілген жағдайларды қоспағанда, мәслихаттың шешімімен белгіленген күні өткізілуге тиіс.

Аудандық маңызы бар қала, ауыл, кент, ауылдық округ әкімін сайлау осы Конституциялық заңның 113-3-бабы 6-тармағының бірінші бөлігінде және 113-9-бабында көрсетілген жағдайларды қоспағанда, оның заңда белгіленген өкілеттіктері мерзімі аяқталғанға дейін кемінде он күн бұрын өткізілуге тиіс.

3. Әкімді сайлауды тиісті аумақтық сайлау комиссиясы әкімнің өкілеттіктері мерзімінен бұрын тоқтатылған немесе тиісті әкімшілік-аумақтық бірлік құрылған, шекаралары өзгерген (қосылған, бөлініп шыққан немесе бөлінген) күннен бастап бір ай ішінде тағайындайды және тағайындалған күнінен бастап аудан, облыстық маңызы бар қала әкімі үшін – елу күн ішінде, аудандық маңызы бар қала, ауыл, кент, ауылдық округ әкімі үшін қырық күн ішінде өткізіледі.

4. Сайлау болатын күн туралы хабар жергілікті бұқаралық ақпарат құралдарында жарияланады.

113-2-бап. Әкімге қойылатын талаптар

Қазақстан Республикасының азаматы әкім болып сайлану үшін осы Конституциялық заңда, "Қазақстан Республикасындағы жергілікті мемлекеттік басқару және өзін-өзі басқару туралы" Қазақстан Республикасы Заңының 36-2-бабында және Қазақстан Республикасының мемлекеттік қызмет саласындағы заңнамасында көзделген талаптарға сәйкес келуге тиіс.

Қазақстан Республикасының мемлекеттік қызмет саласындағы заңнамасының талаптарына сәйкестікті тиісті аумақтық сайлау комиссиясы ұсынған құжаттар негізінде мемлекеттік қызмет істері жөніндегі уәкілетті орган белгілейді.

Әкім болуға кандидат Қазақстан Республикасының мемлекеттік қызмет саласындағы заңнамасының талаптарына сәйкестікті тексеру үшін тиісті аумақтық сайлау комиссиясына қажетті құжаттарды ұсынады, оның тізбесін Орталық сайлау комиссиясымен бірлесіп, мемлекеттік қызмет істері жөніндегі уәкілетті орган белгілейді.

113-3-бап. Әкім болуға кандидатты ұсыну

1. Әкім болуға кандидатты ұсынуды белгіленген тәртіппен тіркелген саяси партиялар – өз мүшелері арасынан, азаматтар өзін-өзі ұсыну тәртібімен әкім болуға кандидат ретінде дауысқа түсу ниеті туралы тиісті сайлау округінің аумақтық сайлау комиссиясына өтініш беру арқылы, сондай-ақ егер ұсыну мерзімі аяқталатын күнге екеуден аз кандидат ұсынылса, жоғары тұрған әкім жүргізеді.

Саяси партия бір сайлау округінде тек бір кандидат ұсынуға құқылы.

2. Саяси партияның тиісті филиалының (өкілдігінің) жоғары басшы органының әкім болуға кандидатты ұсыну туралы шешімі хаттамадан үзінді көшірмемен ресімделеді.

3. Саяси партияның тиісті филиалының (өкілдігінің) жоғары басшы органының шешімі:

1) ұсынылған кандидаттың назарына жеткізіледі;

2) кандидаттың дауысқа түсуге келісімі туралы өтінішімен бірге тиісті аумақтық сайлау комиссиясына әкім болуға кандидатты ұсыну туралы хаттамадан үзінді көшірмемен бір мезгілде жіберіледі.

4. Ешкім біреуден артық сайлау округінде кандидат болып ұсыныла алмайды.

5. Егер сайлауды тағайындау кезінде өзгеше белгіленбесе, кандидаттарды ұсыну сайлау тағайындалған күннен кейінгі күннен басталады және аудандар, облыстық маңызы бар қалалар әкімдерін сайлау өткізілетін күнге отыз күн қалғанда және аудандық маңызы бар қалалар, ауылдар, кенттер, ауылдық округтер әкімдерін сайлау өткізілетін күнге жиырма бес күн қалғанда жергілікті уақытпен сағат он сегізде аяқталады.

6. Егер ұсыну мерзімі аяқталатын күнге әкім болуға екеуден аз кандидат ұсынылса, онда тиісті аумақтық сайлау комиссиясы кандидаттарды ұсыну мерзімін үш күннен аспайтын мерзімге ұзартады.

Бұл ретте, ұсынылған кандидаттар болмаған не ұсыну мерзімі аяқталатын күнге бір кандидат ұсынылған жағдайда, жоғары тұрған әкім тиісінше екі не бір кандидатты ұсынуға құқылы.

113-4-бап. Әкім болуға кандидатты қолдап қол жинау

1. Әкім болуға кандидат өзін-өзі ұсынған жағдайда, тиісті сайлау округінің дауыс беруге құқығы бар сайлаушыларының жалпы санының кемінде бір пайыз даусымен қолдау табуға тиіс.

2. Сайлаушылардың қолдауы олардың қолын жинаумен куәландырылады.

3. Кандидатты қолдап қол жинауды сенім білдірілген адамдар ұйымдастырады және кандидаттың осы Конституциялық заңда, "Қазақстан Республикасындағы жергілікті мемлекеттік басқару және өзін-өзі басқару туралы" Қазақстан Республикасы Заңының 36-2-бабында және Қазақстан Республикасының мемлекеттік қызмет саласындағы заңнамасында көзделген талаптарға сәйкестігі тексерілгеннен кейін үш күннен кешіктірілмейтін мерзімде, тиісті аумақтық сайлау комиссиясы беретін қол қою парақтарымен ресімделеді.

4. Қол қою парақтары тиісті аумақтық сайлау комиссиясына тіркеу кезеңі аяқталғанға дейін үш күннен кешіктірілмей ұсынылуға тиіс.

5. Әрбір қол қою парағының реттік нөмірі болуға және онда кандидат пен қол жинайтын адамның тегі, аты, әкесінің аты (егер ол жеке басты куәландыратын құжатта көрсетілген болса), кандидаттың жеке қолы, сондай-ақ өз қолын қоятын сайлаушылар туралы мынадай мәліметтер қамтылған бағандар болуға тиіс:

1) тегі, аты және әкесінің аты (егер ол жеке басты куәландыратын құжатта көрсетілген болса);

2) жеке басты куәландыратын құжаттың нөмірі мен сериясы;

3) туған күні, айы және жылы;

4) тұрғылықты жерінің мекенжайы;

5) жеке қолы.

6. Қол жинайтын адам қол жинау кезінде тиісті қол қою парағында жеке қолы тұратын кандидаттың сенім білдірілген адамын тіркеу туралы куәліктің көшірмесін көрсетуге тиіс.

7. Қол қою парағының үлгісін Орталық сайлау комиссиясы бекітеді.

8. Толтырылған қол қою парақтары тиісті аумақтық сайлау комиссиясына тапсырылады, ол үш күн мерзімде құжаттандыру және паспорттар мен жеке куәліктер беру жөніндегі уәкілетті органның жұмыскерлерін тарта отырып, жиналған қолдардың дұрыстығын тексеруді жүзеге асырады және тиісті хаттаманы ресімдейді.

9. Қойылған қолдардың дұрыстығын тексеру осы баптың 1-тармағына сәйкес әкім болуға кандидатқа қажеттi көлемдегі қолдардың дұрыстығы анықталғанға дейiн жүргізiледi.

113-5-бап. Әкім болуға кандидаттарды тіркеу

1. Кандидаттарды тіркеуді тиісті аумақтық сайлау комиссиясы жүзеге асырады.

2. Саяси партия ұсынған кандидатты қоспағанда, кандидат өз қаражатынан жергілікті атқарушы органдардың шотына сайлау жарнасын:

аудан (облыстық маңызы бар қала) әкімі болуға кандидаттар үшін – республикалық бюджет туралы заңда тиісті қаржы жылына белгіленген және тиісті қаржы жылының 1 қаңтарында қолданыста болатын ең төмен жалақының бес еселенген мөлшерінде;

аудандық маңызы бар қала, ауыл, кент, ауылдық округ әкімі болуға кандидаттар үшін республикалық бюджет туралы заңда тиісті қаржы жылына белгіленген және тиісті қаржы жылының 1 қаңтарында қолданыста болатын ең төмен жалақының бір еселенген мөлшерінде енгізеді.

Кандидатты ұсынған саяси партия өз қаражатынан жергілікті атқарушы органдардың шотына әрбір ұсынылған кандидат үшін сайлау жарнасын:

аудан (облыстық маңызы бар қала) әкімі болуға кандидаттар үшін – республикалық бюджет туралы заңда тиісті қаржы жылына белгіленген және тиісті қаржы жылының 1 қаңтарында қолданыста болатын ең төмен жалақының бес еселенген мөлшерінде;

аудандық маңызы бар қала, ауыл, кент, ауылдық округ әкімі болуға кандидаттар үшін республикалық бюджет туралы заңда тиісті қаржы жылына белгіленген және тиісті қаржы жылының 1 қаңтарында қолданыста болатын ең төмен жалақының бір еселенген мөлшерінде енгізеді.

Енгізілген жарна, егер сайлау қорытындылары бойынша кандидат әкім болып сайланса немесе дауыс беру қорытындылары бойынша кандидат дауыс беруге қатысқан сайлаушылар даусының кемінде бес пайызын жинаса, сондай-ақ кандидат қайтыс болған жағдайда, кандидатқа немесе саяси партияға қайтарылады. Қалған барлық жағдайларда енгізілген жарна қайтарылуға жатпайды және жергілікті бюджет кірісіне айналдырылады.

3. Тіркелгенге дейін кандидат пен оның зайыбы (жұбайы) салықтардың және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдердің түсуін қамтамасыз ету саласында басшылықты жүзеге асыратын уәкілетті мемлекеттік орган белгілеген тәртіппен және нысанда, ұсыну мерзімі басталған айдың бірінші күніне активтер мен міндеттемелер туралы декларацияны тұрғылықты жеріндегі мемлекеттік кірістер органдарына ұсынады.

Кандидат пен оның зайыбы (жұбайы) декларациялаған активтер мен міндеттемелер туралы мәліметтердің дұрыстығын мемлекеттік кірістер органдары кандидат тіркелген күннен бастап бес күн ішінде тексереді.

Бұл ретте, кандидат пен оның зайыбының (жұбайының) активтер мен міндеттемелер туралы мәліметтерді ұсынуы туралы мемлекеттік кірістер органдарының талабын алған ұйымдар сұратылған ақпаратты талап алынған күннен бастап үш күн ішінде беруге міндетті.

4. Тиісті аумақтық сайлау комиссиясы құжаттар тіркеуге келіп түскен кезден бастап кандидаттың құжаттарын Қазақстан Республикасының ұлттық қауіпсіздік органдарына арнайы тексеру жүргізу үшін жібереді.

Арнайы тексерудің нәтижелерін Қазақстан Республикасының ұлттық қауіпсіздік органдары аудандық (қалалық) сайлау комиссиясынан құжаттарды алған кезден бастап отыз күн ішінде аудандық (қалалық) сайлау комиссиясына ұсынады.

Бұл ретте, арнайы тексеру барысында Қазақстан Республикасы ұлттық қауіпсіздік органдарының мәліметтерді ұсыну туралы талабын алған ұйымдар сұратылған ақпаратты талап алынған күннен бастап үш күн ішінде беруге міндетті.

5. Саяси партия ұсынған кандидатты тіркеу мынадай құжаттар болған кезде жүргізіледі:

1) саяси партияны мемлекеттік тіркеу туралы құжаттың көшірмесін қоса бере отырып, осы саяси партияның тиісті филиалының (өкілдігінің) жоғары басшы органы отырысының кандидатты ұсыну жөніндегі хаттамасынан үзінді көшірме;

2) азаматтың әкім болуға кандидат ретінде дауысқа түсуге келісімі туралы өтініші;

3) кандидат туралы өмірбаяндық деректер;

4) кандидат пен оның зайыбының (жұбайының) активтер мен міндеттемелер туралы декларацияларды тапсырғаны туралы мемлекеттік кірістер органының анықтамалары;

5) саяси партияның сайлау жарнасын енгiзгенiн куәландыратын құжат;

6) адамның саяси партияға мүшелігін растайтын құжат;

7) Қазақстан Республикасының мемлекеттік қызметіне кіретін азаматтарға арнайы тексеру жүргізуге қажетті құжаттар.

6. Кандидат өзін-өзі ұсынған жағдайда оны тіркеу мынадай құжаттар болған кезде жүргізіледі:

1) азаматтың әкім болуға кандидат ретінде дауысқа түсу ниеті туралы өтініші;

2) тиісті әкімшілік-аумақтық бірлік сайлаушыларының кандидатты қолдап қойған қолдарын тексеру нәтижелері туралы тиісті аумақтық сайлау комиссиясының хаттамасы;

3) кандидат туралы өмірбаяндық деректер;

4) кандидат пен оның зайыбының (жұбайының) активтер мен міндеттемелер туралы декларацияларды тапсырғаны туралы мемлекеттік кірістер органының анықтамалары;

5) кандидаттың сайлау жарнасын енгiзгенiн куәландыратын құжат;

6) Қазақстан Республикасының мемлекеттік қызметіне кіретін азаматтарға арнайы тексеру жүргізуге қажетті құжаттар.

7. Жоғары тұрған әкім осы Конституциялық заңның 113-3-бабы 6-тармағының екінші бөлігінде көзделген тәртіппен ұсынған кандидатты тіркеу мынадай құжаттар болған кезде жүргізіледі:

1) жоғары тұрған әкімнің ұсынуы;

2) азаматтың әкім болуға кандидат ретінде дауысқа түсуге келісімі туралы өтініші;

3) кандидат туралы өмірбаяндық деректер;

4) кандидат пен оның зайыбының (жұбайының) активтер мен міндеттемелер туралы декларацияларды тапсырғаны туралы мемлекеттік кірістер органының анықтамалары;

5) кандидаттың сайлау жарнасын енгiзгенiн куәландыратын құжат;

6) Қазақстан Республикасының мемлекеттік қызметіне кіретін азаматтарға арнайы тексеру жүргізуге қажетті құжаттар.

8. Тиісті аумақтық сайлау комиссиясы кандидаттарды тіркеу туралы хаттама жасайды.

9. Тиісті аумақтық сайлау комиссиясы кандидаттарды тіркегеннен кейін бесінші күннен кешіктірмей жергілікті бұқаралық ақпарат құралдарында әрбір кандидаттың тегін, атын, әкесінің атын (егер ол жеке басты куәландыратын құжатта көрсетілген болса), туған жылын, атқаратын лауазымын (жұмыс түрін), жұмыс орны мен тұрғылықты жерінің мекенжайын, ұсынылу тәсілін, сондай-ақ кандидаттың қалауына қарай, оның саяси партияға қатыстылығы мен қай ұлтқа жататыны туралы мәліметтерді көрсете отырып, тіркеу туралы хабар жариялайды.

10. Тиісті аумақтық сайлау комиссиясы тіркеу кезінде кандидаттарға тиісті куәлік береді.

11. Тиісті аумақтық сайлау комиссиясы:

1) кандидат ұсыну қағидаларын бұзған, тіркеуге қажетті құжаттарды ұсынбаған;

2) кандидат осы Конституциялық заңмен, "Қазақстан Республикасындағы жергілікті мемлекеттік басқару және өзін-өзі басқару туралы" Қазақстан Республикасы Заңының 36-2-бабымен және Қазақстан Республикасының мемлекеттік қызмет саласындағы заңнамасымен өзіне қойылатын талаптарға сәйкес келмеген;

3) кандидат өзінің сайлау алдындағы науқанында лауазымдық немесе қызметтік жағдайын пайдаланған;

4) кандидат, сондай-ақ кандидатты ұсынатын саяси партия тіркеу мерзімі аяқталғанға дейін сайлау алдындағы үгітті жүргізген;

5) сот кандидаттың және (немесе) оның сенім білдірген адамдарының басқа кандидаттың ар-намысы мен қадір-қасиетіне нұқсан келтіретін, оның іскерлік беделін түсіретін жалған мәліметтерді тарату фактісін анықтаған;

6) сот кандидаттың және оның сенім білдірген адамдарының сайлаушыларды сатып алу фактілерін анықтаған;

7) арнайы тексерудің теріс нәтижелері алынған жағдайларда;

8) осы Конституциялық заңда белгіленген өзге де жағдайларда, кандидатты тіркеуден бас тартады немесе тіркеу туралы шешімнің күшін жояды.

Тиісті аумақтық сайлау комиссиясы Қазақстан Республикасының сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл туралы заңнамасына сәйкес кандидат немесе оның зайыбы (жұбайы) декларациялаған активтер мен міндеттемелер туралы мәліметтердің дұрыс еместігі декларация тапсыру кезінде анықталған жағдайда, кандидатты тіркеу туралы шешімнің күшін жояды.

12. Дауыс беру күніне екі күн қалғанда кандидатты тіркеу туралы шешімнің күшін жоюға немесе бұрын тіркеуден шығарылған кандидатты қалпына келтіруге жол берілмейді.

13. Кандидатты тіркеуден бас тартуға немесе оны тіркеу туралы шешімнің күшін жоюға кандидаттарды ұсынған саяси партия, жоғары тұрған әкім немесе кандидат үш күн мерзімде тиісті облыстық сайлау комиссиясына немесе сотқа шағым жасай алады. Шағым бойынша шешімді сот немесе жоғары тұрған аумақтық сайлау комиссиясы шағым берілген күннен бастап үш күн мерзімде шығарады.

14. Егер сайлауды тағайындау кезінде өзгеше белгіленбесе, кандидатты тіркеу барлық қажетті құжаттар алынғаннан кейін басталады және аудандар, облыстық маңызы бар қалалар әкімдерінің сайлауы өткізілетін күнге жиырма бес күн қалғанда және аудандық маңызы бар қалалар, ауылдар, кенттер, ауылдық округтер әкімдерінің сайлауы өткізілетін күнге жиырма күн қалғанда жергілікті уақытпен сағат он сегізде аяқталады.

113-6-бап. Әкім болуға кандидатураны алып тастау, кандидат етіп ұсыну туралы шешімнің күшін жою

1. Әкім болуға кандидат өзін-өзі ұсынған жағдайда, тіркелген күннен бастап және дауыс беру күніне екі күн қалған кезеңде өз кандидатурасын алып тастай алады, бұл туралы тиісті аумақтық сайлау комиссиясына жазбаша өтінішпен жүгінеді.

Саяси партия немесе жоғары тұрған әкім ұсынған әкім болуға кандидат тіркелген күннен бастап және дауыс беру күніне екі күн қалған кезеңде өз кандидатурасын алып тастай алады, бұл туралы тиісті аумақтық сайлау комиссиясына жазбаша өтінішпен жүгінеді және кандидатты ұсынған саяси партияның тиісті филиалын (өкілдігін) немесе жоғары тұрған әкімді хабардар етеді.

2. Кандидатты ұсынған саяси партияның тиісті филиалының (өкілдігінің) жоғары басшы органы немесе жоғары тұрған әкім тіркеуге екі күн қалғанда кандидатты ұсыну туралы өз шешімінің күшін жоя алады, бұл туралы кандидатқа хабарлайды және кандидатты ұсыну туралы шешімнің күшін жою туралы өтінішті тиісті аумақтық сайлау комиссиясына жібереді, ол осының негізінде кандидатты тіркеуді жүргізбейді не кандидатты тіркеу туралы шешімнің күшін жояды.

113-7-бап. Әкім болуға кандидаттарды тіркеу мерзімі аяқталғаннан кейін ұсыну

1. Егер кандидаттарды тіркеу мерзімі аяқталатын күнге әкім болуға екеуден аз кандидат тіркелген жағдайда, тиісті аумақтық сайлау комиссиясы өз шешімімен сайлау мерзімін ұзартады, бірақ ол он бес күннен аспауға тиіс.

2. Егер тіркеу мерзімі аяқталғаннан кейін кандидаттардың шығып қалуы нәтижесінде тиісті сайлау округі бойынша әкім болуға екеуден аз кандидат қалған жағдайда, тиісті аумақтық сайлау комиссиясы өз шешімімен сайлау мерзімін ұзартады, бірақ ол он бес күннен аспауға тиіс.

3. Осы баптың 1 және 2-тармақтарында белгіленген жағдайларда, кандидаттарды ұсыну осы Конституциялық заңға сәйкес жүзеге асырылады.

113-8-бап. Әкімді сайлау кезінде дауыстарды санау

1. Учаскелік сайлау комиссиясы дауыс беру нәтижелері бойынша дауыс беру хаттамасын жасайды, ол дереу тиісті аумақтық сайлау комиссиясына жеткізіледі.

2. Дауыстарды санау нәтижесін айқындауға байланысты өзге де мәселелер осы Конституциялық заңның Жалпы бөлігінде белгіленген қағидаларға сәйкес шешіледі.

113-9-бап. Әкімді қайталама сайлау

1. Егер сайлау жарамсыз деп танылса, аумақтық сайлау комиссиясы қайталама сайлау өткізу туралы шешім қабылдайды.

2. Егер кандидаттар ең көп бірдей дауыс санын жинаса, аумақтық сайлау комиссиясы қайталама сайлау өткізу туралы шешім қабылдайды.

3. Қайталама сайлау бастапқы сайлаудан кейін бір ай мерзімнен кешіктірілмей өткізіледі. Дауыс беру сол сайлау учаскелерінде және бастапқы сайлауды өткізу үшін жасалған сайлаушылардың сол тізімі бойынша жүргізіледі.

Қайталама сайлау кезінде жүзеге асыру көзделген сайлау іс-шаралары осы Конституциялық заңға сәйкес аумақтық сайлау комиссиясы айқындайтын мерзімдерде өткізіледі.

113-10-бап. Әкімді сайлаудың қорытындыларын анықтау және жариялау

1. Сайлау қорытындылары учаскелік сайлау комиссияларының хаттамалары негізінде тиісті аумақтық сайлау комиссиясының отырысында сайлаудан кейін үш күн мерзімнен кешіктірілмей анықталады.

Сайлау қорытындылары туралы хаттама жасалады, оған тиісті аумақтық сайлау комиссиясының төрағасы мен мүшелері қол қояды.

2. Дауыс беруге қатысқан сайлаушылардың басқа кандидаттармен салыстырғанда ең көп дауыс санын жинаған кандидат әкім болып сайланды деп есептеледі.

3. Сайлау қорытындыларын анықтау мен жариялаудың өзге де мәселелері осы Конституциялық заңның Жалпы бөлігінде белгіленген қағидаларға сәйкес шешіледі.

113-11-бап. Әкімді тіркеу

1. Тиісті аумақтық сайлау комиссиясы сайланған әкімдерді учаскелік сайлау комиссияларының хаттамалары негізінде, сайлау өткізілген күннен бастап жеті күн мерзімде тіркейді.

2. Тиісті аумақтық сайлау комиссиясы, егер сайлау барысында немесе дауыстарды санау кезінде не сайлау нәтижелерін айқындау кезінде осы Конституциялық заңды бұзу орын алса, учаскелік сайлау комиссиясының ұсынуы немесе азаматтардың жолданымдары бойынша әкімді сайлауды жарамсыз деп тани алады және әкімді тіркеуден бас тарта алады. Бұл ретте, тиісті аумақтық сайлау комиссиясының осы шешіміне кандидаттар шешім қабылданған күнінен бастап бес күн ішінде сотқа не жоғары тұрған сайлау комиссиясына шағым жасай алады, олар бес күн мерзімде шешім қабылдайды.

13-2-тарау. Бірмандаттық аумақтық сайлау округтері бойынша сайланған Парламент Мәжілісі мен мәслихаттардың депутаттарын кері шақырып алу

Ескерту. Конституциялық заң 13-2-тараумен толықтырылды – ҚР 05.11.2022 № 156-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Конституциялық заңымен.

113-12-бап. Бірмандаттық аумақтық сайлау округі бойынша сайланған депутатты кері шақырып алуға бастама жасау

1. Бірмандаттық аумақтық сайлау округі бойынша сайланған депутатты кері шақырып алу үшін бастама жасауға сайлаушылардың сенімін жоғалту, оның ішінде сайлау алдындағы бағдарламаны орындамауға байланысты сенімін жоғалту негіз болып табылады.

2. Бірмандаттық аумақтық сайлау округі бойынша сайланған депутатты кері шақырып алуға бастама жасау депутат жұмыс істеген бірінші жыл және соңғы жыл ішінде қолданыла алмайды.

Бірмандаттық аумақтық сайлау округі бойынша сайланған депутатты кері шақырып алуға қайта бастама жасауды депутаттың мандаты сақталатын, дауыс беру қорытындылары жарияланған кезден бастап бір жыл өткенге дейін қолдануға болмайды.

3. Бірмандаттық аумақтық сайлау округі бойынша сайланған депутатты кері шақырып алуға бастама жасау құқығы тиісті бірмандаттық аумақтық сайлау округінің сайлаушыларына тиесілі.

113-13-бап. Бірмандаттық аумақтық сайлау округі бойынша сайланған депутатты кері шақырып алуға бастама жасау және бастамашы топты қалыптастыру тәртібі

1. Тиісті бірмандаттық аумақтық сайлау округінің сайлаушысы бірмандаттық аумақтық сайлау округі бойынша сайланған депутатты кері шақырып алу туралы өтінішпен тиісті аумақтық сайлау комиссиясына осындай кері шақырып алуға бастама жасау негіздерін баяндай отырып, жүгінеді.

2. Сайлау комиссиясы өтінішті осы Конституциялық заңның 113-14-бабының және осы баптың 1-тармағының талаптарына сәйкестігі тұрғысынан қарап шығып, бастамашыны және жоғары тұрған комиссияны өтінішті тіркеу не тіркеуден бас тарту туралы үш күннен кешіктірмей хабардар етеді.

Өтінішті тіркеуден бас тарту туралы шешім қабылданған күннен бастап он күн ішінде бас тарту бойынша сотқа шағым жасалуы мүмкін.

3. Аумақтық сайлау комиссиясы бірмандаттық аумақтық сайлау округі бойынша сайланған депутатты кері шақырып алу бойынша қол жинау үшін қол қою парақтарын өзінің интернет-ресурсында орналастырады, олардың нысанын Орталық сайлау комиссиясы белгілейді.

113-14-бап. Қол жинау тәртібі мен мерзімдері

1. Бірмандаттық аумақтық сайлау округі бойынша сайланған депутатты кері шақырып алу үшін азаматтардың қолын жинауды бастамашы тиісті аумақтық сайлау комиссиясында өтініш тіркелген күннен бастап күнтізбелік отыз күн ішінде ұйымдастырады.

2. Қол жинау мерзімі аяқталғаннан кейін:

1) қойылған қолдар саны тиісті бірмандаттық аумақтық сайлау округі сайлаушыларының жалпы санының он пайызынан астам болған кезде бастамашы қол қою парақтарын тиісті сайлау комиссиясына ұсынады;

2) қойылған қолдар саны тиісті бірмандаттық аумақтық сайлау округі сайлаушыларының жалпы санының он пайызына жетпеген не тиісті сайлау комиссияларына қол қою парақтары ұсынылмаған кезде тиісті сайлау комиссиясы қол қою парақтарын жарамсыз деп тану, бірмандаттық аумақтық сайлау округі бойынша сайланған депутатты кері шақырып алу жөніндегі қызметті тоқтату туралы шешім қабылдайды.

Тиісті сайлау комиссиялары құжаттандыру және паспорттар мен жеке куәліктер беру жөніндегі уәкілетті органның жұмыскерлерін тарта отырып, қол қою парақтарындағы осы бірмандаттық аумақтық сайлау округі азаматтары қолының және тұрғылықты жерінің дұрыстығын он күн ішінде тексереді.

3. Әрбір азамат қол қою парағына тек бір рет қана қол қоюға құқылы. Азаматтың қолы оның тегі, аты, әкесінің аты (егер ол жеке басын куәландыратын құжатта көрсетілген болса), тіркеу орны, жеке басын куәландыратын құжаттың деректері және параққа қол қою күні толық көрсетіле отырып толықтырылады.

4. Белгіленбеген үлгідегі қол қою парақтары жарамсыз болып табылады.

Осы баптың талаптары бұзыла отырып толтырылған қол қою парақтары дауыстарды санау кезінде есепке алынбайды.

113-15-бап. Дауыс беруді өткізу тәртібі мен мерзімдері

1. Тиісті сайлау комиссиясы ұсынылған қол қою парақтары осы Конституциялық заңның 113-14-бабының талаптарына сәйкес келген кезде дұрыстығын тексеру мерзімі өткен соң бір күннен кешіктірмей, бірмандаттық аумақтық сайлау округі бойынша сайланған депутатты кері шақырып алу бойынша дауыс беруді өткізу туралы шешім қабылдайды.

2. Тиісті сайлау комиссиясы дауыс беруді өткізу туралы шешім қабылданған кезден бастап үш жұмыс күнінен кешіктірмей, бірмандаттық аумақтық сайлау округі бойынша сайланған депутатқа оны кері шақырып алу бойынша дауыс беруді өткізу туралы хабарлама жібереді.

3. Бірмандаттық аумақтық сайлау округі бойынша сайланған депутатты кері шақырып алу бойынша дауыс беру – дауыс беруді тағайындау туралы шешім қабылданған күннен бастап екі ай ішінде өткізіледі.

4. Тиісті сайлау комиссиясы дауыс беруді өткізу туралы шешім қабылданған кезден бастап бірмандаттық аумақтық сайлау округі бойынша сайланған депутатқа және оны кері шақырып алу бастамашысына:

бірмандаттық аумақтық сайлау округі бойынша сайланған Парламент Мәжілісінің депутатын кері шақырып алуға қатысты үгіт жүргізу құқығын – күнтізбелік бес күн ішінде;

бірмандаттық аумақтық сайлау округі бойынша сайланған мәслихат депутатын кері шақырып алуға қатысты үгіт жүргізу құқығын күнтізбелік үш күн ішінде береді.

113-16-бап. Бірмандаттық аумақтық сайлау округі бойынша сайланған депутатты кері шақырып алу бойынша дауыс беру тәртібі

1. Бірмандаттық аумақтық сайлау округі бойынша сайланған депутатты кері шақырып алу дауыс беруді өткізу арқылы жүзеге асырылады.

2. Дауыс беру осы бапта көзделген ерекшеліктер ескеріле отырып, депутаттарды сайлау сияқты тәртіппен өткізіледі.

3. Егер дауыс беруге тиісті бірмандаттық аумақтық сайлау округі сайлаушыларының кемінде үштен бірі қатысса, дауыс беру өткізілді деп есептеледі.

4. Бірмандаттық аумақтық сайлау округі бойынша сайланған депутат, егер дауыс беруге қатысқан сайлаушылардың елу пайызынан астамы оны кері шақырып алуға дауыс берсе, кері шақырып алынған болып есептеледі.

5. Бірмандаттық аумақтық сайлау округі бойынша сайланған Парламент Мәжілісінің немесе мәслихаттың депутатын кері шақырып алу бойынша дауыс беру қорытындылары тиісінше Орталық немесе аумақтық сайлау комиссиясының отырысында шығарылады, хаттамамен ресімделеді, оған комиссия төрағасы, төрағаның орынбасары, хатшысы және мүшелері қол қояды.

Сайлау комиссиясының бірмандаттық аумақтық сайлау округі бойынша сайланған депутатты кері шақырып алу туралы ресми хабары дауыс беру өткізілген күннен бастап үш күн мерзімнен кешіктірілмей бұқаралық ақпарат құралдарында жарияланады.

6. Бірмандаттық аумақтық сайлау округі бойынша сайланған депутат кері шақырылып алынған жағдайда, тиісті сайлау комиссиясы осы Конституциялық заңның ережелеріне сәйкес депутаттарды сайлауды тағайындайды.

14-тарау. Қазақстан Республикасының өзге де жергiлiктi өзiн-өзi басқару органдарына сайлау

Ескерту. 14-тарауға өзгерту енгізілді - ҚР 2007.06.19 № 268 (ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Конституциялық заңымен.

114-бап. Жергiлiктi өзiн-өзi басқару органдарына сайлау тағайындау

1. Мыналар:

1) жергiлiктi өзiн-өзi басқару органдарының заңмен белгiленген өкiлеттiгi мерзiмiнiң аяқталуы сайлау тағайындауға;

2) жергiлiктi өзiн-өзi басқару органы мүшесiнiң өкiлеттiгiнiң мерзiмiнен бұрын тоқтатылуы, оны мандатынан айыру не оның қайтыс болуы шығып қалғанның орнына мүше сайлауын тағайындауға негiз болып табылады.

2. Жергiлiктi өзiн-өзi басқару органдарының сайлауын аумақтық сайлау комиссиясы жергiлiктi өзiн-өзi басқару органдарының өкiлеттiгi мерзiмiнiң бiтуiнен кемiнде екi ай бұрын тағайындайды және олардың заңмен белгiленген өкiлеттiгi мерзiмiнiң бiтуiне кемiнде бiр ай уақыт қалғанда өткiзiлуге тиiс.

Сайлауларды өткiзу тәртiбiн Орталық сайлау комиссиясы осы Конституциялық заңға сәйкес айқындайды.

3. Сайлау күнi туралы хабар жергiлiктi бұқаралық ақпарат құралдарында жарияланады.

Ескерту. 114-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 2004.04.14 № 545 Конституциялық заңдарымен.

115-бап. Өзге де жергілікті өзін-өзі басқару органдары мүшелеріне қойылатын талаптар

Жергiлiктi өзiн-өзi басқару органының мүшесi болып сайлану үшiн азамат Қазақстан Республикасының тиiстi заңымен белгiленген талаптарды қанағаттандыруға, сондай-ақ оның Конституцияның 33-бабының 2 және 3-тармақтарына сәйкес сайлау құқығы болуға тиiс.

Ескерту. 115-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 2004.04.14 № 545 Конституциялық заңдарымен.

116-бап. Жергiлiктi өзiн-өзi басқару органдарының мүшелерiн сайлау кезiндегi сайлау округтерi мен сайлау комиссиялары

Жергiлiктi өзiн-өзi басқару органдарының мүшелерiн сайлау кезiнде:

1) халық топтары жинақы тұратын ауылдық және қалалық жергiлiктi қауымдастықтардың аумақтары сайлау округтерi болып табылады;

2) алып тасталды – ҚР 29.06.2018 № 162-VІ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Конституциялық заңымен.

3) сайлауды ұйымдастыру мен өткiзудi учаскелiк сайлау комиссиялары жүзеге асырады.

Ескерту. 116-бапқа өзгеріс енгізілді – ҚР 29.06.2018 № 162-VІ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Конституциялық заңымен.

117-бап. Жергiлiктi өзiн-өзi басқару органдарының мүшелiгiне кандидаттар ұсыну

1. Жергiлiктi өзiн-өзi басқару органдарының мүшелiгiне кандидаттар ұсыну құқығы сайлау құқығы бар әрi ауылдық және қалалық жергiлiктi қауымдастықтарда жинақы тұратын кемiнде елу азамат болған жағдайда құқылы азаматтар жиналысында, сондай-ақ өзiн-өзi ұсыну жолымен азаматтарда болады.

2. Жергiлiктi өзiн-өзi басқару органдарына кандидаттар ұсыну туралы шешiмдi жиналысқа қатысқан азаматтар санының көпшiлiк даусымен қабылданады, ол тиiстi хаттамамен ресiмделедi.

3. Азаматтар жиналысының шешiмi:

1) ұсынылған кандидаттың назарына жеткiзiледi;

2) кандидаттың дауысқа түсуге келiсiмi туралы өтiнiшiмен бiрге тиiстi аумақтық сайлау комиссиясына жiберiледi.

4. Азаматтардың жергiлiктi өзiн-өзi басқару органдарының мүшелiгiне кандидаттар ұсынуы өзiн-өзi ұсыну тәртiбiмен тиiстi аумақтық сайлау комиссиясына жергiлiктi өзiн-өзi басқару органдарының мүшелiгiне тиiстi ауылдық немесе қалалық жергiлiктi қауымдастық аумағы бойынша кандидат болып дауысқа түсу ниетi туралы өтiнiш беру жолымен жүргiзiледi.

5. Осы ауылдық немесе қалалық жергiлiктi қауымдастық аумағында тұрмайтын азамат жергiлiктi өзiн-өзi басқару органының мүшелiгiне кандидат болып ұсыныла алмайды.

6. Ұсынылатын кандидаттар саны шектелмейдi.

7. Кандидаттарды ұсыну сайлау тағайындалғаннан кейiнгi келесi күннен басталып сайлау күнiнен он төрт күн бұрын аяқталады.

8. Кандидаттарды тiркеу мерзiмi аяқталған күні жергiлiктi өзiн-өзi басқару органдарының мүшелiгiне екiден кем кандидат тiркелген жағдайда, аумақтық сайлау комиссиясы кандидаттар ұсыну мерзiмiн ұзартады, бiрақ ол жиырма күннен аспауға тиiс.

9. Аумақтық сайлау комиссиясы үш күн iшiнде кандидаттың Конституцияда және осы Конституциялық заңда қойылған талаптарға сәйкестiгiн анықтайды.

Ескерту. 117-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 1999.05.06 № 375, 2004.04.14 № 545 Конституциялық заңдарымен.

118-бап. Жергiлiктi өзiн-өзi басқару органдарының мүшелiгiне кандидаттарды тiркеу

1. Кандидаттарды тiркеудi аумақтық сайлау комиссиялары жүзеге асырады.

1-1. Кандидат пен оның зайыбы (жұбайы) тіркеуге дейін тұрғылықты жерi бойынша мемлекеттік кіріс органдарына осы Конституциялық заңға сәйкес белгіленген ұсыну мерзімі басталатын айдың бірінші күніне салықтардың және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдердің түсуін қамтамасыз ету саласындағы басшылықты жүзеге асыратын Қазақстан Республикасының уәкілетті мемлекеттік органы белгілеген тәртіппен және нысанда активтері мен міндеттемелері туралы декларациялар ұсынады.

Кандидат пен оның зайыбы (жұбайы) декларациялаған активтері мен міндеттемелері туралы мәлiметтердiң анықтығын мемлекеттік кіріс органдары кандидат тiркелген күннен бастап он бес күн ішінде тексередi.

Кандидат пен оның зайыбының (жұбайының) активтері мен міндеттемелері туралы мәліметтер ұсыну жөніндегі мемлекеттік кіріс органдарының талаптарын алған ұйымдар сұратылған ақпаратты талап алынған күннен бастап төрт күн iшiнде ұсынуға міндетті.

2. Азаматтар жиналысы ұсынған кандидатты тiркеу мына құжаттар:

1) азаматтар жиналысының хаттамасы;

2) азаматтың жергiлiктi өзiн-өзi басқару органының мүшелiгiне кандидат болып дауысқа түсуге келiсiмi туралы өтiнiшi;

3) кандидат туралы өмiрбаяндық деректер;

4) алып тасталды - ҚР 2004.04.14 № 545 Конституциялық заңымен;

5) кандидат пен оның зайыбының (жұбайының) активтер мен міндеттемелер туралы декларациялар тапсырғаны жөнінде мемлекеттік кіріс органының анықтамасы болған жағдайда жүргізіледі.

3. Өзiн-өзi ұсынған жағдайда кандидатты тiркеу мына құжаттар:

1) кандидат болып дауысқа түсу ниетi туралы өтiнiшi;

2) кандидат туралы өмiрбаяндық деректер;

3) алып тасталды - ҚР 2004.04.14 № 545 Конституциялық заңымен;

4) кандидат пен оның зайыбының (жұбайының) активтер мен міндеттемелер туралы декларациялар тапсырғаны жөнінде мемлекеттік кіріс органының анықтамасы болған жағдайда жүзеге асырылады.

4. Тiркеуге кандидаттардың кез-келген саны ұсынылады.

5. Кандидаттарды тiркеу жөнiнде аумақтық сайлау комиссиясы хаттама жасайды.

6. Аумақтық сайлау комиссиясы:

1) кандидаттарды тiркегеннен кейiн төртiншi күннен кешiктiрмей әр кандидаттың тегiн, атын, әкесiнiң атын, туған жылын, атқаратын қызметiн (жұмысын), жұмыс орны мен тұрғылықты жерiн, сондай-ақ кандидаттың өз қалауына қарай оның қоғамдық бiрлестiкке қатыстылығы мен ұлты туралы мәлiметтердi көрсете отырып, жергiлiктi бұқаралық ақпарат құралдарында хабар жариялайды;

2) тiркеген кезде кандидаттарға тиiстi куәлiктер бередi;

3) мынадай жағдайда:

кандидат ұсыну ережелерiн бұзған, тiркеу үшін қажеттi құжаттарды табыс етпеген;

кандидат Конституцияда және осы Конституциялық заңда оған қойылатын талаптарға сәйкес келмеген;

кандидат өзiнiң сайлау алдындағы науқанында лауазымдық немесе қызмет жағдайын пайдаланған;

кандидат сайлау алдындағы үгiтті тiркеу мерзімі аяқталғанға дейiн, сайлау күні не соның алдындағы күнi жүргізген;

кандидаттың және (немесе) оның сенiм бiлдiрiлген адамдарының басқа кандидаттың ар-намысы мен қадiр-қасиетiне нұқсан келтiретiн, оның iскерлiк беделiн түсiретiн жалған мәлiметтердi таратқан фактiсiн сот анықтаған;

сот кандидат пен оның сенiм бiлдiрiлген адамдарының сайлаушыларды сатып алу фактiлерiн анықтаған;

осы Конституциялық заңда белгіленген өзге де жағдайларда кандидатты тiркеуден бас тартады немесе тiркеу туралы шешiмнiң күшiн жояды;

3-1) декларацияны тапсыру кезіне кандидат немесе оның зайыбы (жұбайы) декларациялаған активтері мен міндеттемелері туралы мәліметтердің анық еместiгi анықталған жағдайда Қазақстан Республикасының сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл туралы заңнамасына сәйкес кандидатты тiркеу туралы шешiмнiң күшiн жояды.

Дауыс беретiн күнге екі күн қалғанда кандидатты тiркеу туралы шешiмнің күшін жоюға немесе бұған дейiн тiркеуден шығарылған кандидатты қалпына келтiруге жол берілмейдi.

7. Кандидатты тiркеуден бас тартуға немесе оны тiркеу туралы шешiмнiң жойылуына азаматтар жиналысы немесе кандидаттың өзi үш күн мерзiм iшiнде жоғары тұрған аумақтық сайлау комиссиясына немесе сотқа шағым бере алады. Бұл ретте аумақтық сайлау комиссиясы немесе сот шағым берiлген күннен бастап үш күн iшiнде шағым жөнiнде шешiм шығарады.

8. Кандидатты тiркеу сайлау күнiнен жиырма күн бұрын басталып, оған он үш күн қалғанда аяқталады.

Ескерту. 118-бапқа өзгерістер енгізілді – ҚР 28.09.1995 № 2464 (қолданысқа енгізілу тәртібін 133-баптан қараңыз); 1998.05.08 № 222, 1999.05.06 № 375, 2004.04.14 № 545, 2005.04.15 № 44; 31.07.2015 № 340-V (01.01.2016 бастап қолданысқа енгізіледі); 18.11.2015 № 413-V (01.01.2017 бастап қолданысқа енгізіледі); 29.06.2018 № 162-VІ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Конституциялық заңдарымен.

119-бап. Кандидатурасын алып тастау, жергiлiктi өзiн-өзi басқару органы мүшелiгiне кандидат етiп ұсыну туралы шешiмнiң күшiн жою

1. Жергiлiктi өзін-өзі басқару органы мүшелігіне кандидат тіркелгенге дейін және дауыс беруге екі күн қалғанға дейінгі кезеңде тиiсті аумақтық сайлау комиссиясына бұл туралы жазбаша өтініш бере отырып, өз кандидатурасын алып тастай алады.

2. Азаматтар жиналысы тiркеуге дейiнгi және одан кейiнгi уақытта аумақтық сайлау комиссиясына тиiстi ұсыныс жасау арқылы кандидатты ұсыну туралы өз шешiмiнiң күшiн жоя алады.

3. Мұндай жағдайларда аумақтық сайлау комиссиясы кандидатты тiркемейдi не кандидатты тiркеу туралы шешiмнiң күшiн жояды.

Ескерту. 119-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 2004.04.14 № 545, 2005.04.15 № 44; 29.06.2018 № 162-VІ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Конституциялық заңдарымен.

120-бап. Жергiлiктi өзiн-өзi басқару органы мүшелiгiне кандидаттың сенiм бiлдiрген адамдары

Ескерту. 120-бап алып тасталды - ҚР 2004.04.14 № 545 Конституциялық заңымен.

121-бап. Тiркеу мерзiмi аяқталғаннан кейiн шығып қалғандардың орнына жергiлiктi өзiн-өзi басқару органдарының мүшелiгiне кандидаттар ұсыну

1. Кандидаттарды тiркеу мерзiмi аяқталған күнге жергiлiктi өзін-өзі басқару органдарының мүшелеріне екiден кем кандидат тiркелген жағдайда, аумақтық сайлау комиссиясы сайлау мерзiмiн өз шешiмiмен ұзартады, бiрақ ол бір айдан аспауға тиіс.

2. Мұндай жағдайда кандидаттарды ұсыну осы Конституциялық заңда белгiленген ережелерге сәйкес жүзеге асырылады.

Ескерту. 121-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 1999.05.06 № 375, 2004.04.14 № 545; 29.06.2018 № 162-VІ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Конституциялық заңдарымен.

122-бап. Жергiлiктi өзiн-өзi басқару органдары мүшесiн сайлау кезiнде берiлген дауыстарды санау

1. Учаскелiк сайлау комиссиясы дауыс беру нәтижелерi бойынша дауыс беру хаттамасын жасайды, ол дереу аумақтық сайлау комиссиясына жiберiледi.

2. Дауыстарды санаудың нәтижелерiн анықтауға байланысты өзге мәселелер осы Конституциялық заңның Жалпы бөлiмiнде белгiленген ережелерге сәйкес шешiледi.

123-бап. Жергiлiктi өзiн-өзi басқару органдары мүшелерiн қосымша сайлау

1. Егер жергiлiктi өзiн-өзi басқару органдарының сайланған мүшелерiнiң саны тиiстi жергiлiктi өзiн-өзi басқару органындағы мандаттар санынан кем болған жағдайда, аумақтық сайлау комиссиясы бастапқы сайлау өткiзiлген күннен бастап бiр ай мерзiм iшiнде жергiлiктi өзiн-өзi басқару органдары мүшелерiнiң қосымша сайлауын тағайындайды.

2. Қосымша сайлау осы Конституциялық заңда бастапқы сайлау үшiн белгiленген ережелерге сәйкес өткiзiледi.

124-бап. Жергiлiктi өзiн-өзi басқару органдары мүшелерiн қайта сайлау

1. Егер сайлау жарамсыз деп танылған болса, аумақтық сайлау комиссиясы қайта сайлау өткiзу туралы шешiм қабылдайды. Дауыс беру сол сайлау учаскелерiнде және сайлаушылардың бастапқы сайлауды өткiзу үшiн жасалған тiзiмдерi бойынша жүргiзiледi.

2. Қайта сайлау бастапқы сайлаудан кейiн бiр ай мерзiмнен кешiктiрiлмей өткiзiледi. Қайта сайлау кезiнде жүзеге асыру көзделген сайлау шаралары осы Конституциялық заңда белгiленген ережелерге сәйкес жүргiзiледi.

3. Қайта сайлау өткiзу туралы жергiлiктi бұқаралық ақпарат құралдарында хабарланады.

4. Алып тасталды - ҚР 2004.04.14 № 545 Конституциялық заңымен.
Ескерту. 124-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 1999.05.06 № 375, 2004.04.14 № 545 Конституциялық заңдарымен.

125-бап. Жергiлiктi өзiн-өзi басқару органдары мүшелерiн сайлау қорытындыларын анықтау және жариялау

1. Сайлау қорытындылары аумақтық сайлау комиссиясының мәжiлiсiнде учаскелiк сайлау комиссияларының хаттамалары негiзiнде сайлау өткiзiлген күннен кейiн үш күн мерзiмнен кешiктiрiлмей анықталады. Сайлау қорытындылары туралы аумақтық комиссияның төрағасы мен мүшелерiнiң қолы қойылған хаттама жасалады.

1-1. Басқа кандидаттармен салыстырғанда дауыс беруге қатысқан сайлаушылар даусының көпшiлiк санын алған кандидаттар берiлген мандаттарға сәйкес жергiлiктi өзiн-өзi басқару органдарының сайланған мүшелерi болып саналады.

2. Сайлау қорытындыларын анықтаудың және жариялаудың өзге мәселелерi осы Конституциялық заңның Жалпы бөлiмiнде белгiленген ережелерге сәйкес шешiледi.

Ескерту. 125-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 1999.05.06 № 375 Конституциялық заңдарымен.

126-бап. Жергiлiктi өзiн-өзi басқару органдары мүшелерiн тiркеу

1. Тиiстi аумақтық сайлау комиссиясы учаскелiк сайлау комиссияларының хаттамалары негiзiнде жергiлiктi өзiн-өзi басқару органдарының сайланған мүшелерiн сайлау өткiзiлген күннен кейiн үш күн мерзiмде тiркейдi.

2. Тиiстi аумақтық сайлау комиссиясы учаскелiк сайлау комиссиясының ұсынысы немесе азаматтардың арыздары бойынша, егер сайлау барысында немесе дауыстарды санау не сайлау нәтижелерiн анықтау кезiнде осы Конституциялық заңды бұзу орын алса, жергiлiктi өзiн-өзi басқару органдары мүшелерiнiң сайлауын жарамсыз деп тануы және жергiлiктi өзiн-өзi басқару органдарының мүшелерiн тiркеуден бас тартуы мүмкiн. Бұл ретте кандидаттар аумақтық сайлау комиссиясының осы шешiмiне оның қабылданған күнiнен бастап бес күн iшiнде сотқа шағым бере алады, ол он күн мерзiм iшiнде шешiм қабылдайды.

127-бап. Шығып қалғандардың орнына жергiлiктi өзiн-өзi басқару органдары мүшелерiнiң сайлауын өткiзу

1. Шығып қалғандардың орнына жергiлiктi өзiн-өзi басқару органдары мүшелерiн сайлау осы Конституциялық заңда кезектi сайлау үшiн белгiленген ережелерге сәйкес өткiзiледi. Бұл ретте сайлау шараларын өткiзу мерзiмiн тиiстi аумақтық сайлау комиссиясы белгiлейдi.

2. Жергiлiктi өзін-өзі басқару органы өкiлеттігiнің Қазақстан Республикасының заңдарымен белгiленген мерзімi аяқталуына бір жыл қалғанда жергiлiктi өзiн-өзi басқару органының шығып қалған мүшесiнiң орнына сайлау өткiзілмейдi.

Ескерту. 127-бапқа өзгеріс енгізілді -ҚР 1999.05.06 № 375, 2004.04.14 № 545 Конституциялық заңдарымен.

15-тарау. Қорытынды және өтпелi ережелер

128-бап. Бiрiншi шақырылған Парламент депутаттары сайлауын тағайындау

Ескерту. 128-бап алып тасталды - ҚР 2004.04.14 № 545 Конституциялық заңымен.

129-бап. Кезектен тыс сайлау өткiзген кезде Парламент Сенатының жаңа сайланымы депутаттарын сайлау тәртiбi

1. Кезектен тыс сайлау өткiзген кезде Сенаттың жаңа сайланымы депутаттарының сайлауы жөнiндегi сайлау іс-шаралары, дауыс берудi өткiзудi, сайлау қорытындыларын белгілеудi және Сенат депутаттарының өкiлеттiк мерзiмiн айқындауды қоспағанда, осы Конституциялық заңға сәйкес өткiзiледi.

2. Сенаттың жаңа сайланымы депутаттарының сайлауы бойынша таңдаушылардың - облыс (республикалық маңызы бар қала, астана) мәслихаттары депутаттарының бiрлескен отырысында дауыс беру Сенат депутаттарының екi мандатына бiр мезгiлде өткiзіледi.

3. Аумақтық сайлау комиссиясы барлық тiркелген кандидаттарды сайлау бюллетенiнде әлiпби тәртiбiмен орналастырады. Кандидаттың аты-жөнiнiң оң жағынан қай кандидатқа дауыс бергенiн белгiлеу үшiн екі шаршы орналастырылады. Бiр шаршы - алты жылға сайланатын кандидат үшiн, екiншiсi үш жылға сайланатын кандидат үшiн белгi қоюға арналады.

4. Таңдаушы дауыс беру кезiнде өзi дауыс беретiн кандидаттардың аты-жөнінің оң жағындағы бос тұрған екi шаршыға кез келген белгiнi, тиiсiнше бiр шаршыға белгiнi - алты жылға сайлау үшiн, екiншi шаршыға үш жылға сайлау үшiн қояды.

5. Дауыс санау мен дауыс беру нәтижесiн анықтау Сенат депутаттарының екi мандаты бойынша бөлек жүргiзіледi.

6. Сенаттың жаңа сайланымы депутаттарының сайлауында дауыс беруге қатысқан таңдаушылар санының елу процентiнен астамының даусын алған кандидаттар сайланған деп есептеледi.

7. Егер Сенат депутаттары дауыс берудің бiрiншi турында сайланбаса, қайтадан дауыс беру өткiзiледi. Қайтадан дауыс беру әртүрлi бюллетеньдер бойынша, бір бюллетень алты жылға сайланатын кандидатқа дауыс беру үшін, екiншiсi үш жылға сайланатын кандидатқа дауыс беру үшiн жүргiзiледi. Сайлау бюллетенiне дауыс беруге қатысқан таңдаушылардың неғұрлым көп дауысына ие болған екi кандидат енгiзiледi. Басқа кандидатпен салыстырғанда таңдаушылар дауысының көбiне ие болған кандидат сайланған деп есептеледi.

Ескерту. 129-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 1999.05.06 № 375, 2004.04.14 № 545 Конституциялық заңдарымен.

130-бап. Мәслихаттар депутаттарын сайлау мерзiмi

Ескерту. 130-бап алып тасталды - ҚР 2004.04.14 № 545 Конституциялық заңымен.

130-1-бап. Мәслихаттар депутаттарын сайлау мерзімдері

Мәслихаттардың депутаттарын пропорционалды сайлау жүйесі негізінде сайлау осы Конституциялық заңда көзделген негіздер басталған кезде, 2019 жылғы 1 қаңтардан бастап жүргізілетін болады.

Көрсетілген мерзімге дейін осы Конституциялық заңның тиісті нормалары бұрынғы редакцияда қолданылады.

Ескерту. 15-тарау 130-1-баппен толықтырылды – ҚР 29.06.2018 № 162-VІ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Конституциялық заңымен.

131-бап. Жергiлiктi өзiн-өзi басқару органдарының мүшелерiн сайлау мерзiмi

Республика Конституциясында көзделген, мәслихаттардан басқа, өзге де жергiлiктi өзiн-өзi басқару органдарының сайлауын тиiсiнше облыстық, қалалық (республикалық маңызы бар қалалар мен Республика астанасының) сайлау комиссиялары жергiлiктi өзiн-өзi басқару органдарының мәртебесi мен өкiлеттiктерiн белгiлейтiн заң қолданысқа енгізілгеннен кейiн тағайындайды.

Ескерту. 131-бапқа өзгерту енгізілді - ҚР 2007.06.19 № 268 (ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Конституциялық заңымен.

132-бап. Бiрiншi шақырылған Парламент сайлауы кезiнде республикалық бюджет қаражатының жұмсалуына бақылау жасаудың ерекшелiктерi

Ескерту. 132-бап алып тасталды - ҚР 2004.04.14 № 545 Конституциялық заңымен.

133-бап. Осы Конституциялық заңның күшiне енуi және қолданылуы

Осы Конституциялық заң:

1) жарияланған күнiнен бастап күшiне енедi;

2) осы Конституциялық заң күшiне енгеннен кейiн пайда болған құқықтық қатынастарға қолданылады.

19-баптың 3-тармағының қолданысы 2019 жылғы 1 қаңтарға дейiн тоқтатыла тұрсын, тоқтатыла тұрған кезеңде осы тармақ мынадай редакцияда қолданылады деп белгіленсін:

"3. Орталық сайлау комиссиясының Төрағасы, мүшелерi және оның аппаратының қызметкерлерi өз өкiлеттiктерiн кәсіби тұрақты негiзде жүзеге асырады.

Сайлау комиссиясының төрағасы сотта және басқа да мемлекеттік органдарда комиссияның мүдделерін бiлдіреді, сондай-ақ сайлау комиссиясының мүдделерін бiлдiру жөнiндегi өкілеттiктi тиiстi сенімхат беру арқылы басқа адамдарға беруге құқылы.";

2021 жылғы 1 қаңтарға дейін мыналардың:

1) 59-бапта:

2-тармақтың бірінші, екінші және үшінші бөліктері тоқтатыла тұрған кезеңде мынадай:

"Кандидат пен оның зайыбы (жұбайы) тiркеуге дейін тұрғылықты жері бойынша мемлекеттік кіріс органдарына осы Конституциялық заңға сәйкес белгіленген ұсыну мерзімі басталатын айдың бiрiнші күніне салықтардың және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдердің түсуін қамтамасыз ету саласында басшылықты жүзеге асыратын Қазақстан Республикасының уәкілетті мемлекеттік органы белгiлеген тәртіппен және нысанда кірістері мен мүлкi туралы декларациялар ұсынады.

Кандидат пен оның зайыбы (жұбайы) декларациялаған кірістері мен мүлкi туралы мәлiметтердiң анықтығын мемлекеттік кіріс органдары кандидат тіркелген күннен бастап он бес күн ішiнде тексереді.

Бұл ретте кандидат пен оның зайыбының (жұбайының) кірістері мен мүлкi туралы мәліметтер ұсыну жөніндегі мемлекеттік кіріс органдарының талаптарын алған ұйымдар сұратылған ақпаратты талап алынған күннен бастап төрт күн iшiнде ұсынуға міндетті." деген редакцияда қолданылады деп белгіленіп, бірінші, екінші, үшінші және төртінші бөліктердің;

5-тармақтың 4-2) тармақшасы тоқтатыла тұрған кезеңде мынадай:

"4-2) кандидат пен оның жұбайының (зайыбының) кірістері мен мүлкі туралы декларациялар тапсырғаны жөнінде мемлекеттік кіріс органының анықтамасы;" деген редакцияда қолданылады деп белгіленіп, осы тармақшаның;

7-тармақтың 3-1) тармақшасының бірінші бөлігі тоқтатыла тұрған кезеңде мынадай:

"3-1) декларацияны тапсыру кезіне кандидат немесе оның зайыбы (жұбайы) декларациялаған кірістері мен мүлкi туралы мәлiметтердің анық еместiгi анықталған жағдайда Қазақстан Республикасының сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл туралы заңнамасына сәйкес кандидатты тiркеу туралы шешiмнiң күшiн жояды." деген редакцияда қолданылады деп белгіленіп, осы бөліктің;

2) 73-бапта:

2-тармақтың екінші, үшінші және төртінші бөліктері тоқтатыла тұрған кезеңде мынадай:

"Кандидат пен оның зайыбы (жұбайы) тiркеуге дейін тұрғылықты жері бойынша мемлекеттік кіріс органдарына осы Конституциялық заңға сәйкес белгіленген ұсыну мерзімі басталатын айдың бiрiнші күніне салықтардың және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдердің түсуін қамтамасыз ету саласында басшылықты жүзеге асыратын Қазақстан Республикасының уәкілетті мемлекеттік органы белгiлеген тәртіппен және нысанда кірістері мен мүлкi туралы декларациялар ұсынады.

Кандидат пен оның зайыбы (жұбайы) декларациялаған кірістері мен мүлкi туралы мәлiметтердiң анықтығын мемлекеттік кіріс органдары кандидат тіркелген күннен бастап он бес күн ішiнде тексереді.

Бұл ретте кандидат пен оның зайыбының (жұбайының) кірістері мен мүлкi туралы мәліметтер ұсыну жөніндегі мемлекеттік кіріс органдарының талаптарын алған ұйымдар сұратылған ақпаратты талап алынған күннен бастап төрт күн iшiнде ұсынуға міндетті." деген редакцияда қолданылады деп белгіленіп, осы бөліктердің;

4-тармақтың 4-2) тармақшасы тоқтатыла тұрған кезеңде мынадай:

"4-2) кандидат пен оның жұбайының (зайыбының) кірістері мен мүлкі туралы декларациялар тапсырғаны жөнінде мемлекеттік кіріс органының анықтамасы;" деген редакцияда қолданылады деп белгіленіп, осы тармақшаның;

5-тармақтың 3-2) тармақшасы тоқтатыла тұрған кезеңде мынадай:

"3-2) кандидат пен оның жұбайының (зайыбының) кірістері мен мүлкi туралы декларациялар тапсырғаны жөнінде мемлекеттік кіріс органының анықтамасы;" деген редакцияда қолданылады деп белгіленіп, осы тармақшаның;

6-тармақтың 3-1) тармақшасының бірінші бөлігі тоқтатыла тұрған кезеңде мынадай:

"3-1) декларацияны тапсыру кезіне кандидат немесе оның зайыбы (жұбайы) декларациялаған кірістері мен мүлкi туралы мәлiметтердің анық еместiгi анықталған жағдайда Қазақстан Республикасының сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл туралы заңнамасына сәйкес кандидатты тiркеу туралы шешiмнiң күшiн жояды." деген редакцияда қолданылады деп белгіленіп, осы бөліктің;

3) 89-бапта:

2-тармақ тоқтатыла тұрған кезеңде мынадай:

"2. Кандидат пен оның зайыбы (жұбайы) тіркеуге дейін тұрғылықты жері бойынша мемлекеттік кіріс органдарына осы Конституциялық заңға сәйкес белгіленген ұсыну мерзімі басталатын айдың бірінші күніне салықтардың және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдердің түсуін қамтамасыз ету саласында басшылықты жүзеге асыратын Қазақстан Республикасының уәкілетті мемлекеттік органы белгілеген тәртіппен және нысанда кірістері мен мүлкi туралы декларациялар ұсынады.

Саяси партия ұсынған кандидат пен оның зайыбы (жұбайы) декларациялаған кірістері мен мүлкi туралы мәліметтердің анықтығын мемлекеттік кіріс органдары партиялық тізім тіркелген күннен бастап он бес күн ішінде тексереді.

Бұл ретте саяси партия ұсынған кандидат пен оның зайыбының (жұбайының) кірістері мен мүлкi туралы мәліметтер ұсыну жөніндегі мемлекеттік кіріс органдарының талаптарын алған ұйымдар сұратылған ақпаратты талап алынған күннен бастап төрт күн ішінде ұсынуға міндетті.

Қазақстан халқы Ассамблеясының Кеңесі ұсынған кандидат пен оның зайыбы (жұбайы) декларациялаған кірістері мен мүлкi туралы мәліметтердің анықтығын мемлекеттік кіріс органдары кандидат тіркелген күннен бастап үш күн ішінде тексереді.

Бұл ретте Қазақстан халқы Ассамблеясының Кеңесі ұсынған кандидат пен оның зайыбының (жұбайының) кірістері мен мүлкi туралы мәліметтер ұсыну жөніндегі мемлекеттік кіріс органдарының талаптарын алған ұйымдар сұратылған ақпаратты талап алынған күннен бастап екі күн ішінде ұсынуға міндетті." деген редакцияда қолданылады деп белгіленіп, осы тармақтың;

3-тармақтың 4) тармақшасы тоқтатыла тұрған кезеңде мынадай:

"4) кандидат пен оның зайыбының (жұбайының) кірістері мен мүлкі туралы декларациялар тапсырғаны жөнінде мемлекеттік кіріс органының анықтамасы;" деген редакцияда қолданылады деп белгіленіп, осы тармақшаның;

5-тармақтың 4) тармақшасы тоқтатыла тұрған кезеңде мынадай:

"4) Қазақстан халқы Ассамблеясының Кеңесі ұсынған кандидат пен оның зайыбының (жұбайының) кірістері мен мүлкі туралы декларациялар тапсырғаны жөнінде мемлекеттік кіріс органының анықтамасы." деген редакцияда қолданылады деп белгіленіп, осы тармақшаның;

6-тармақтың 5) тармақшасы бірінші бөлігінің алтыншы абзацы және 6) тармақшасы бірінші бөлігінің жетінші абзацы тоқтатыла тұрған кезеңде мынадай:

"Қазақстан Республикасының сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл туралы заңнамасына сәйкес, партиялық тізімге енгізілген адам мен оның зайыбы (жұбайы) декларациялаған кірістері мен мүлкі туралы мәліметтердің анық еместігі анықталған;";

"Қазақстан Республикасының сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл туралы заңнамасына сәйкес, декларацияны тапсыру кезіне кандидат немесе оның зайыбы (жұбайы) декларациялаған кірістері мен мүлкі туралы мәліметтердің анық еместігі анықталған жағдайда;" деген редакцияда қолданылады деп белгіленіп, осы абзацтардың;

4) 104-бапта:

1-1-тармақ тоқтатыла тұрған кезеңде мынадай:

"1-1. Партиялық тізімге енгізілген кандидат пен оның зайыбы (жұбайы) тiркеуге дейiн тұрғылықты жерiндегі мемлекеттік кіріс органдарына осы Конституциялық заңға сәйкес белгіленген ұсыну мерзiмi басталатын айдың бiрiншi күнiне кірістер мен мүлік туралы декларацияларды салықтардың және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдердің түсуін қамтамасыз ету саласында басшылықты жүзеге асыратын Қазақстан Республикасының уәкілетті мемлекеттік органы белгiлеген тәртіппен және нысанда ұсынады.

Кандидат пен оның зайыбы (жұбайы) декларациялаған кірістер мен мүлік туралы мәлiметтердiң анықтығын мемлекеттік кіріс органдары кандидат тiркелген күннен бастап он бес күн iшiнде тексередi.

Бұл ретте мемлекеттік кіріс органдарының кандидат пен оның зайыбының (жұбайының) кірістері мен мүлкі туралы мәліметтер ұсыну жөніндегі талаптарын алған ұйымдар сұратылған ақпаратты талап алынған күннен бастап төрт күн iшiнде ұсынуға міндетті." деген редакцияда қолданылады деп белгіленіп, осы тармақтың;

2-тармақтың 5) тармақшасы тоқтатыла тұрған кезеңде мынадай:

"5) мемлекеттік кіріс органының кандидат пен оның зайыбының (жұбайының) кірістер мен мүлік туралы декларациялар тапсырғаны жөніндегі анықтамалары;" деген редакцияда қолданылады деп белгіленіп, осы тармақшаның;

6-тармақтың 3-1) тармақшасының бірінші бөлігі тоқтатыла тұрған кезеңде мынадай:

"3-1) мынадай жағдайларда:

партиялық тiзiмге енгiзiлген адам Қазақстан Республикасының Конституциясында және осы Конституциялық заңда кандидатқа қойылатын талаптарға сәйкес келмеген;

Қазақстан Республикасының сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл туралы заңнамасына сәйкес декларация тапсыру кезіне кандидат немесе оның жұбайы (зайыбы) декларациялаған кірістер мен мүлік туралы мәліметтердің анық еместігі анықталған;

партиялық тізімге енгізілген адам өзінің сайлау алдындағы науқанында лауазымдық немесе қызметтік жағдайын пайдаланған;

партиялық тізімге енгізілген адам сайлау алдындағы үгітті партиялық тізімді тіркеу мерзімі аяқталғанға дейін жүргізген;

сот партиялық тізімге енгізілген адамның немесе оның сенім білдірілген адамдарының сайлаушыларды сатып алу фактілерін анықтаған;

осы Конституциялық заңда белгiленген өзге де жағдайларда партиялық тізімге енгізілген адамды осы тізімнен шығару туралы шешім қабылдайды." деген редакцияда қолданылады деп белгіленіп, осы бөліктің;

5) 118-бапта:

1-1-тармақ тоқтатыла тұрған кезеңде мынадай:

"1-1. Кандидат пен оның зайыбы (жұбайы) тіркеуге дейін тұрғылықты жерi бойынша мемлекеттік кіріс органдарына осы Конституциялық заңға сәйкес белгіленген ұсыну мерзімі басталатын айдың бірінші күніне салықтардың және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдердің түсуін қамтамасыз ету саласында басшылықты жүзеге асыратын Қазақстан Республикасының уәкілетті мемлекеттік органы белгілеген тәртіппен және нысанда кірістері мен мүлкі туралы декларациялар ұсынады.

Кандидат пен оның зайыбы (жұбайы) декларациялаған кірістері мен мүлкі туралы мәлiметтердiң анықтығын мемлекеттік кіріс органдары кандидат тiркелген күннен бастап он бес күн ішінде тексередi.

Бұл ретте кандидат пен оның зайыбының (жұбайының) кірістері мен мүлкі туралы мәліметтер ұсыну жөніндегі мемлекеттік кіріс органдарының талаптарын алған ұйымдар сұратылған ақпаратты талап алынған күннен бастап төрт күн iшiнде ұсынуға міндетті." деген редакцияда қолданылады деп белгіленіп, осы тармақтың;

2-тармақтың 5) тармақшасы тоқтатыла тұрған кезеңде мынадай:

"5) кандидат пен оның зайыбының (жұбайының) кірістері мен мүлкі туралы декларациялар тапсырғаны жөнінде мемлекеттік кіріс органының анықтамасы болған жағдайда жүргізіледі." деген редакцияда қолданылады деп белгіленіп, осы тармақшаның;

3-тармақтың 4) тармақшасы тоқтатыла тұрған кезеңде мынадай:

"4) кандидат пен оның зайыбының (жұбайының) кірістері мен мүлкі туралы декларациялар тапсырғаны жөнінде мемлекеттік кіріс органының анықтамасы болған жағдайда жүзеге асырылады." деген редакцияда қолданылады деп белгіленіп, осы тармақшаның;

6-тармақтың 3-1) тармақшасының бірінші бөлігі тоқтатыла тұрған кезеңде мынадай:

"3-1) декларацияны тапсыру кезіне кандидат немесе оның зайыбы (жұбайы) декларациялаған кірістері мен мүлкі туралы мәліметтердің анық еместiгi анықталған жағдайда Қазақстан Республикасының сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл туралы заңнамасына сәйкес кандидатты тiркеу туралы шешiмнiң күшiн жояды." деген редакцияда қолданылады деп белгіленіп, осы бөліктің қолданысы тоқтатыла тұрсын.

Осы Конституциялық заңның 113-1-бабы 1 және 2-тармақтарының қолданысы 2025 жылғы 1 қаңтарға дейін тоқтатыла тұрсын, тоқтатыла тұрған кезеңде осы тармақтар мынадай редакцияда қолданылады деп белгіленсін:

"1. Сайлау тағайындауға мыналар негіз болып табылады:

1) аудандық маңызы бар қала, ауыл, кент, ауылдық округ әкімінің заңда белгіленген өкілеттіктер мерзімінің аяқталуы;

2) пилоттық өңірлердің тізбесін және аудан, облыстық маңызы бар қала әкімін сайлауды өткізу күнін белгілеу туралы мәслихаттың шешімі;

3) заңда белгіленген жағдайларда, аудан, облыстық маңызы бар қала, аудандық маңызы бар қала, ауыл, кент, ауылдық округ әкімі өкілеттіктерінің мерзімінен бұрын тоқтатылуы немесе әкімшілік-аумақтық бірліктердің құрылуы, шекараларының өзгеруі (қосылуы, бөлініп шығуы немесе бөлінуі).

Әкімшілік-аумақтық бірлік құрылған, шекарасы өзгерген (қосылған, бөлініп шыққан немесе бөлінген) кезде сайлау жаңадан құрылған әкімшілік-аумақтық бірлікте ғана тағайындалады.

2. Аудан, облыстық маңызы бар қала әкімін сайлауды тиісті аумақтық сайлау комиссиясы мәслихаттың шешімімен белгіленген, аудан, облыстық маңызы бар қала әкімін сайлауды өткізетін күнге дейін кемінде елу күн бұрын тағайындайды.

Аудандық маңызы бар қала, ауыл, кент, ауылдық округ әкімін сайлауды тиісті аумақтық сайлау комиссиясы әкімнің өкілеттіктері мерзімі аяқталғанға дейін кемінде елу күн бұрын тағайындайды.

Аудан, облыстық маңызы бар қала әкімін сайлау осы Конституциялық заңның 113-3-бабы 6-тармағының бірінші бөлігінде және 113-9-бабында көрсетілген жағдайларды қоспағанда, мәслихаттың шешімімен белгіленген күні өткізілуге тиіс.

Аудандық маңызы бар қала, ауыл, кент, ауылдық округ әкімін сайлау осы Конституциялық заңның 113-3-бабы 6-тармағының бірінші бөлігінде және 113-9-бабында көрсетілген жағдайларды қоспағанда, оның заңда белгіленген өкілеттіктері мерзімі аяқталғанға дейін кемінде он күн бұрын өткізілуге тиіс.

Ескерту. 133-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 1999.05.06 № 375; 13.03.2017 № 52-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 15.06.2017 № 75-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі); 29.06.2018 № 162-VІ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); ҚР 30.12.2019 № 296-VІ (01.01.2020 бастап қолданысқа енгізіледі); 05.11.2022 № 156-VII (01.01.2023 бастап қолданысқа енгізіледі) Конституциялық заңдарымен.

Қазақстан Республикасының Президентi