Қобда ауданының коммуналдық қалдықтарды басқару жөніндегі бағдарламасын бекіту туралы

Ақтөбе облысы Қобда аудандық мәслихатының 2024 жылғы 25 желтоқсандағы № 262 шешімі

Қазақстан Республикасы Экологиялық кодексінің 365-бабы 3-тармағының 1) тармақшасына, "Қазақстан Республикасындағы жергілікті мемлекеттік басқару және өзін-өзі басқару туралы" Қазақстан Республикасы Заңының 6-бабы 1-тармағы 15-тармақшасына, "Қазақстан Республикасы экология, геология және табиғи ресурстар министрінің 2023 жылғы 18 мамырдағы № 154-ө бұйрығына сәйкес жергілікті атқарушы органдардың әдістемелік ұсынымдарын бекіту туралы коммуналдық қалдықтарды басқару жөніндегі бағдарламаны әзірлеу жөніндегі атқарушы органдарға" (нормативтік құқықтық актілерді мемлекеттік тіркеу тізілімінде № 24382 болып тіркелген), Қобда аудандық мәслихаты ШЕШТІ:

1. Қобда ауданы бойынша қалдықтарды басқару бағдарламасы осы шешімнің қосымшасына сәйкес бекітілсін.

2. Осы шешім ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі.

Қобда аудандық мәслихатының төрағасы

Ж. Ергалиев

Қобда аудандық мәслихатының 2024 жылғы "25" желтоқсандағы № 262 шешіміне қосымша

АҚТӨБЕ ОБЛЫСЫ ҚОБДА АУДАНЫНЫҢ 2025-2029 ЖЫЛДАРҒА АРНАЛҒАН КОММУНАЛДЫҚ ҚАЛДЫҚТАРЫН БАСҚАРУ ЖӨНІНДЕГІ БАҒДАРЛАМАСЫ

ӘЗІРЛЕУШІ

"CSDConsulting" ЖШС

Кобда ауылы

2024 ж

Мазмұны

Терминдер және анықтамалар...........................................................................................................4

Бағдарлама паспорты ........................................................................................................................6

КІРІСПЕ..............................................................................................................................................7

1. ЖАЛПЫ МӘЛІМЕТТЕР ЖӘНЕ ҚОБДА АУДАНЫН ДАМЫТУДЫҢ СТРАТЕГИЯЛЫҚ ЖОСПАРЫ ......................……..........................................................................................................8

2.1 ҚОБДА АУДАНЫНДАҒЫ КОММУНАЛДЫҚ ҚАЛДЫҚТАРДЫ БАСҚАРУДЫҢ АҒЫМДЫҚ ЖАЙ-КҮЙІН ТАЛДАУ ...........................................................................................10

2.1 Коммуналдық қалдықтардың түзілуінің және қайта өңдеудің сандық көрсеткіштері......10

2.2 ТҚҚ сапалық құрамы................................................................................................................10

2.3 Коммуналдық қалдықтардың түзілу және жинақталу нормалары және тарифтер ............2

2.4 Коммуналдық қалдықтарды басқарудың қолданыстағы жүйесін бағалау..........................2

2.5 Қалдықтардың жеке түрлерін басқару жүйесін талдау ........................................................2

2.6 Қалдықтарды басқару жөніндегі іс-шараларға бөлінген қаржыларды талдау................................................................................................................................................2

2.7 2024-2029 жылдарға арналған коммуналдық қалдықтардың түзілу көлемін болжау .......2

2.8 Коммуналдық қалдықтарды басқару бойынша ағымдық жағдайды талдау бойынша қорытындылар .................................................................................................................................2

2.9 Коммуналдық қалдықтарды басқару саласындағы күшті және әлсіз жақтарын, мүмкіндіктері мен қауіп-қатерлерін талдау..................................................................................2

3. ҚАЛДЫҚТАРДЫ БАСҚАРУ БАҒДАРЛАМАСЫНЫҢ МАҚСАТЫ, МІНДЕТТЕРІ ЖӘНЕ МАҚСАТТЫҚ КӨРСЕТКІШТЕРІ. .............................................................................................19

3.1 Мақсаты және міндеттері ......................................................................................................19

3.2 Мақсаттық көрсеткіштер .......................................................................................................19

4. БАҒДАРЛАМАНЫ ЖҮЗЕГЕ АСЫРУДЫҢ НЕГІЗГІ БАҒЫТТАРЫ, ҚОЙЫЛҒАН МАҚСАТТАРҒА ЖЕТУ ЖОЛДАРЫ ЖӘНЕ СӘЙКЕС ШАРАЛАР ........................................2

4.1 Барлық тұрғын пункттерден коммуналдық қалдықтарды үнемі шығарып отруды ұйымдастыру . ................................................................................................................................2

4.2 Коммуналдық қалдықтарды қауіпсіз көмуді қамтамасыз ету …........................………....22

4.3 Коммуналдық қалдықтарды бөлек жинауды алдын-ала қарастыратын қажетті инфрақұрылымды құру және оның жұмыс істеуі ........................................................................2

4.4 Коммуналдық қалдықтарды қайта өңдеу және кәдеге жарату жүйесін құру ....................30

4.5 Коммуналдық қалдықтарды жинау, кәдеге жарату және қайта өңдеу, соның ішінде қалдықтарды бөлек жинаудың ұтымды жүйесіне тұрғындардың қызығушылықтары мен мәдени деңгейін жоғарылату …………….........................................................……………......30

5. ҚАЖЕТТІ РЕСУРСТАР ................................................... Ошибка! Закладка не определена.

6. БАҒДАРЛАМАНЫ ЖҮЗЕГЕ АСЫРУ БОЙЫНША ІС-ШАРАЛАР ЖОСПАРЫ ...............2

7. . БАҒДАРЛАМАНЫ ЖҮЗЕГЕ АСЫРУ МОНИТОРИНГІ .....................................................2

8. КҮТІЛЕТІН ӘЛЕУМЕТТІК-ЭКОНОМИКАЛЫҚ ТИІМ ..........................………….…......36

1-қосымша. Қобда ауданындағы коммуналдық қалдықтарды жинау және шығарумен қамтуды жоғарылату үшін қажетті контейнер мен контейнерлік алаңдарды алдын-ала есептеу .......................................................................................................................................................38

2-қосымша. Қобда ауданының 2025-2029 жылдарға арналған коммуналдық қалдықтарын басқару жөніндегі бағдарламаны жүзеге асыру бойынша іс-шаралар жоспары ...................................................................................................................................................... 39

3-қосымша. Қобда ауданындағы қалдықтарға арналған ТҚҚ үйінділерінің, контейнерлік алаңдарының, контейнерлерінің жай-күйін бағалау …....................…………….........…….43

ТЕРМИНДЕР ЖӘНЕ АНЫҚТАМАЛАР

Биоыдырайтын қалдықтар - анаэробты немесе аэробты ыдырауға қабілетті қалдықтар, соның ішінде бау-бақша және саябақ қалдықтары, сондай-ақ тамақ өнеркәсібінің қалдықтарымен салыстырылатын тамақ қалдықтары, макулатура.

Қалдықтарды көму – қалдықтарды алу ниетінсіз, шектеусіз мерзім аралығында қауіпсіз сақтау үшін арнайы бекітілген орындарда жинау.

Коммуналдық қалдықтар – тұтыну қалдықтары, құрамына кіретіндер:

1) аралас қалдықтар және қағаз және картон, шыны, металл, пластмасса, органикалық қалдықтар, ағаш, тоқыма, қораптар, пайдаланылған электрлік және электрондық жабдықтар, батареялар мен аккумляторлар секілді үй шаруашылығында бөлек жиналған қалдықтар;

2) аралас қалдықтар және өзінің сипаты мен құрамы бойынша үй шаруашылығындағы қалдықтарға ұқсас болып келетін басқа көздерден бөлек жиналған қалдықтар.

Контейнерлік алаңдар – коммуналдық қалдықтарды жинақтауға арналған арнайы алаңдар, мұнда коммуналдық қалдықтарды тасымалдауды жүзеге асыратын мамандандырылған көлікке арналған жүру жолдары бар коммуналдық қалдықтарды жинауға арналған контейнерлер орнатылады;

Ірі көлемді қалдықтар – шаруашылық әрекет барысында (тұрмыстық техника, жиһаз және басқалары) өзінің тұтынушылық қасиетін жойған және өзінің көлемі бойынша тек мамандандырылған көлік құралдарымен ғана тасымалдау мүмкіндігі бар тұтыну қалдықтары.

Тұтыну қалдықтары – адамның тіршілігі барысында түзілген қалдықтар, толық немесе ішінара өзінің тұтынушылық қасиетін жойған өнімдер және (немесе) бұйымдар, олардың қораптары және басқа заттар немесе олардың қалдықтары, агрегатты күйіне қарамастан, пайдалану мерзімі немесе жарамдылық мерзімі өтіп кеткен, сонымен қатар, меншік иесі өз бетінше немесе құжат арқылы тұтыну қалдығы разрядына өткен қалдықтар.

Электрондық және электрлік жабдық қалдықтары – Жарамсыз немесе қолданыстан шыққан, қалдық қатарына жатқызылатын электрондық және электрлік жабдықтар, сонымен қатар, оның тораптары, бөліктері, бөлшектері.

Тамақ қалдықтары - тамақ өнімдерін өндіру және тұтыну нәтижесінде пайда болатын, тамақ өнеркәсібінде түзілетін қалдықтармен салыстырылатын қалдықтар.

Қалдықтарды көму полигондары -. қалдықтарды алу ниетінсіз, арнайы жабдықталған, экологиялық, құрылыс және санитарлық-эпидемиологиялық талаптарға сәйкес келетін орынға тұрақты орналастыру.

Қалдықтарды бөлек жинау - ары қарай мамандандырылған басқаруды жеңілдету мақсатында түрлері немесе топтары бойынша бөлек жиналған қалдықтар.

Қалдықтарды жинау – жеке және заңды тұлғалардан мамандандырылған ұйымдарға ары қарай қайта қалпына келтіруге немесе жоюға бағыттау мақсатында қалдықтарды қабылдауды ұйымдастыру бойынша іс-әрекеттер.

Мамандандырылған ұйымдар – коммуналдық қалдықтарды жинау, сұрыптау, тасымалдау, қалпына келтіру және (немесе) жою бойынша іс-әрекеттерді жүзеге асыратын жеке кәсіпкерлер немесе заңды тұлғалар;

Құрылыс қалдықтары - ғимараттарды, құрылыстарды, өнеркәсіптік нысандарды, жолдарды, инженерлік және басқа коммунакциялардың құрылысы немесе оларды бұзу, сұрыптау, қайта жабдықтау, жөндеу (соның ішінде капиталдық) барысында түзілетін қалдықтар.

Тұрмыстық қатты қалдықтар - қатты күйдегі коммуналдық қалдықтар.

Қалдықтарды тасымалдау – жинау, сұрыптау, қайта өңдеу, қалпына келтіру және (немесе) жою барысында түзілген, жинақталған қалдықтарды мамандандырылған көлік құралдары көмегі арқылы тасымалдаумен байланысты іс-әрекеттер.

Қалдықтар жою – термиялық, химиялық немесе биологиялық үдерістер нәтижесінде көлемі маңызды түрде төмендейтін және (немесе) қалдықтардың физикалық жай-күйі мен химиялық құрамы өзгеретін, бірақ өнім өндіру немесе энергия алу мақсатында қолданылмайтын қалдықтарды жою тәсілі.

Қалдықтарды басқару - қалдықтар түзілгеннен бастап, соңғы жойғанға дейінгі жүзеге асырылатын опеарциялар.

Тұрмыстық қатты қалдықтарды жинаудың орталықтандырылған жүйесі – меншік нысаны және іс-әрекет түріне қарамастан, тұрғын үйлерде және (немесе) жеке тұрған ғимараттарда (құрылыстарда) тұратын немесе өзінің іс-әрекетін жүзеге асыратын, сонымен қатар, меншік иелігінде контейнерлік алаңдары мен контейнерлері жоқ, немесе жалпы пайдаланылатын жерде тұрмыстық қатты қалдықтарды жинау және тасымалдау қызметін жүзеге асыру үшін контейнерлік алаңдары мен контейнерлері бар жеке және заңды тұлғаларды қамтамасыз ету мақсатында жергілікті атқарушы органмен ұйымдастырылатын жүйе.

Бағдарлама паспорты

Атауы	Ақтөбе облысы Қобда ауданының коммуналдық қалдықтарын басқару жөніндегі бағдарлама
Әзірлеуге арналған негіздеме	Қазақстан Республикасының Экологиялық Кодексі. 2021 жылдың 2-қаңтарындағы № 400-VI ҚРЗ Жергілікті атқарушы органдарға коммуналдық қалдықтарды басқару жөніндегі Бағдарламаны әзірлеу бойынша әдістемелік ұсынымдар, ҚР Экология және табиғи ресурстар министрлігінің 18.05.2023 ж. № 154б бұйрығы.
Бағдарламаны әзірлеуге жауапты мемлекеттік орган	"Қобда аудандық сәулет, құрылыс, тұрғын үй-коммуналдық шаруашылығы, жолаушылар көлігі және автомобиль жолдары бөлімі" ММ
Бағдарлама мақсаты	Экологиялық заңнама талаптарына сәйкес Қобда ауданының аумағындағы коммуналдық қалдықтарды басқарудың тиімді жүйесін құру.
Бағдарлама міндеттері	1. Коммуналдық қалдықтарды үнемі шығаруды ұйымдастыру. 2. Коммуналдық қалдықтарды қауіпсіз көмуді қамтамасыз ету. 3. Коммуналдық қалдықтарды бөлек жинауды алдын-ала қарастыратын қажетті инфрақұрылымды құру және қалыптастыру. 4. ТҚҚ қайта өңдеу және кәдеге жарату жүйесін дамыту. 5. Коммуналдық қалдықтарды жинау, соның ішінде қалдықтарды бөлек жинау, кәдеге жарату және қайта өңдеудің ұтымды жүйесіндегі тұрғындардың қызығушылықтары мен мәдени деңгейін жоғарылату.
Қаржыландыру көлемі	Қаржыландыру көлемі 2025-2029 жж Қобда ауданындағы коммуналдық қалдықтармен жұмыс істеу саласындағы іс-шараларды қаржыландыруға жергілікті атқарушы органмен бөлінген бюджеттік құралдар санынан тәуелсіз есептеледі.
Бағдарламаны орындаушылар	Бегалы ауылдық округі әкімдігінің аппараты, Бестау ауылдық округі әкімдігінің аппараты, Бұлақ а/о әкімдігінің аппараты, Жарсай а/о әкімдігінің аппараты, Қызылжар а/о әкімдігінің аппараты, Өтек а/о әкімдігінің аппараты, И. Құрманов атындағы ауылдық округ әкімдігінің аппараты, Жарық а/о әкімдігінің аппараты, Сөгәлі а/о әкімдігінің аппараты, Ақырап а/о әкімдігінің аппараты, Иманғали Билтабанова атындағы ауылдық округінің аппараты, Жиренқопа а/о әкімдігінің аппараты, Талдысай а/о әкімдігінің аппараты, Терісаққан а/о әкімдігінің аппараты, Сарбұлақ а/о әкімдігінің аппараты, Қобда а/о әкімдігінің аппараты коммуналдық қалдықтарды жинаумен, шығарумен, қалпына келтірумен және көмумен айналысатын субъектілер, мемлекеттік мекемелер, әлеуметтік нысандар, заңды тұлғалар, жеке кәсіпкерлер, ҮЕҰ, тұрғындар және басқа да мүдделі тараптар.
Кезеңдері	5 жыл: 2025 – 2029 жж.

КІРІСПЕ

Коммуналдық қалдықтарды басқару жөніндегі бағдарлама коммуналдық қалдықтарды басқару саласындағы ағымдық жай-күйді талдау және қалдықтарды басқару жүйесін жақсарту бойынша қойылған мақсаттар мен міндеттерді жетілдіруге бағытталған іс-шаралар тізбегін қарастыратын стратегиялық құжат болып табылады.

Коммуналдық қалдықтарды басқару жөніндегі бағдарлама ұлттық , стратегиялық, бағдарламалық және концептуалдық құжаттарды, сонымен қатар халықаралық тәжірибені ескере отырып, Қазақстан Республикасы Экологиялық Кодексінің (ары қарай – ҚР ЭК) 365-бабына және "Коммуналдық қалдықтарды басқару жөніндегі бағдарламаны әзірлеу бойынша жергілікті атқарушы органдарға әдістемелік ұсыныстарына" (ҚР экология және табиғи ресурстар министрлігінің 18.05.2023 жылғы № 154 бұйрығы) сәйкес әзірленген.

Бағдарламаны әзірлеу барысында Қобда ауданының коммуналдық қалдықтарын басқарудың ағымдық жай-күйіне талдау жасалынды, мәселелер айқындалды және экологиялық заңнама талаптарына сәйкес, аудан аумағында коммуналдық қалдықтарды басқарудың тиімді жүйесін құруға бағытталған іс-шаралар кешені әзірленді.

Бағдарламаның негізгі бағыттарын тәжірибелік тұрғыдан жүзеге асыру Қобда ауданында коммуналдық қалдықтарды басқару жүйесін жетілдіруге мүмкіндік береді: қалдықтарды басқару инфрақұрылымы жаңғыртылатын болады, ТҚҚ жинау, тасымалдау, қайта өңдеу жәәне кәдеге жарату жүйесі жетілдіріледі, қалдықтарды бөлек жинау ұйымдастырылады, көмуге жіберілетін қалдықтар саны қысқартылады, ТҚҚ жаңа полигонының құрылысы жүргізіледі, қалдықтарды бөлек жинау және қалдықтарды басқару жөніндегі тұрғындардың қызығушылықтары мен хабардарлығы жоғарылайды.

Бағдарламаны жүзеге асырудың негізгі мақсаты Қобда ауданының, жалпы Ақтөбе облысының қоршаған ортасына қалдықтардың теріс әсерін төмендетіп, коммуналдық қалдықтарды басқару саласындағы Қазақстан Республикасының нысаналы көрсеткіштеріне қол жеткізу болып табылады.

1. ЖАЛПЫ МӘЛІМЕТТЕР ЖӘНЕ ҚОБДА АУДАНЫН ДАМЫТУДЫҢ СТРАТЕГИЯЛЫҚ ЖОСПАРЫ

Қобда (Хобда) ауданы Ақтөбе облысының солтүстік-батысында орналасқан. Аудан аумағы 14 мың км кв. Аудан орталығы – Қобда ауылы.

Аудан батысында Қазақстанның Атырау облысымен және солтүстігінде Ресейдің Орынбор облысымен шектеседі. Шекараның аз ғана бөлігін Елек өзені алып жатыр. Ауданның басты су артериясы – Үлкен Қобда Елек өзеніне барып құяды. Транспорттық желі автожолдармен көрсетілген. Аудан орталығы Қобда өңірдің маңызды үлкен жолымен қиылысады, атап айтсақ, Атырау-Ақтөбе магистралы және Ойылға қарай автожолмен шектеседі. Қобда ауданынан Ақтөбеге дейінгі қашықтық - 115 км.

Ауданның шаруашылық жерлерінің үш бөлігін егінді жерлер, ал қалған бөлігі жайылымдық жерлер алып жатыр. Мал шаруашылығы – аудан аумағындағы адамдардың ертеден келе жатқан кәсібі. Қобда ауданы ет және сүтті мал шаруашылығы дамыған аграрлы аудан. Мұнда астық және көкөніс мәдениеті өсіріледі. Аудан Ақтөбе облысының ауыл шаруашылығының 7,9% жалпы өнімін өндіреді.

Ауданда ірі өнеркәсіптік кәсіпорындар жоқ.

Қобда ауданының төңірегінде көшпенділер тұрағының іздері табылған, оны уақыты шамамен 4,5 мың жыл бұрын деп есептеледі. 19-ғасырдың аяғына дейін жергілікті тұрғындардың тұрмысы аз өзгеріске ұшыраған. Қазақ далаларын шаруашылық игеру басталғаннан кейін қазіргі тұрғын пункттер құрылысы басталған.

1929 жылы Новоалексеевка ауылы орталығы болып табылатын Қобда ауданы деп аталатын аумақтық бірлік пайда болды.

Аудан тұрғындары 2024 жылдың 1 қаңтарында 15 074 адамды құрады (Қобда ауданы әкімдігінің мәліметтері бойынша).

Ауданда шағын кәсіпкерлікті дамытуға қолайлы жағдай жасалған, 1486 тіркелген кәсіпкерлік субъектілерінің белсенді түрде 1452 немесе 98% жұмыс жасайды. .

Қобда ауданы тарихи ескерткіштерге бай аудан. Ауданның туристік ресурстары танымдық, экологиялық, сауықтыру -спорттық бағыттарды қамтиды.

Қобда ауданының әкімшілік-аумақтық бөлінісі 31 ауылдық тұрғын пункттері бар 16 ауылдық округтен тұрады (кесте 1).

1-кесте -Қобда ауданының әкімшіліктік-аумақтық бөлінісі

Ауылдық округтер	Тұрғын пункттер	Тұрғындар, адам
Ақрап а/о	Ақырап ауылы	689
Бегалы а/о	Бесқұдық ауылы	962
Бестау а/о	Бестау ауылы	440
Бұлақ а/о	Әлия ауылы	1068
	Бұлақ ауылы	140
Білтабанов атындағы а/о	Білтабанов атындағы ауылы	452
	Косөткел ауылы	146
	Байтақ ауылы	82
Жиренқопа а/о	Жиренқопа ауылы	565
Жарық а/о	Жарық ауылы	250
	Қанай ауылы	56
	Жаманкөл ауылы	58
	Ортақ ауылы	26
Жарсай а/о	Жарсай ауылы	535
	Ақсай ауылы	237
	Қарағанды ауылы	49
Құрманов атындағы а/о	Егіндібұлақ ауылы	328
	Бегалы ауылы	306
Қызылжар а/о	Қызылжар ауылы	322
	Қаракемер ауылы	131
Қобда а/о	Қобда ауылы	7062
	Құрсай ауылы	190
Өтек а/о	Өтек ауылы	481
	Жарсай-2 ауылы	46
Сарбұлақ а/о	Сарбұлақ ауылы	521
Сөгәлі а/о	Көк үй ауылы	153
	Қоғалы ауылы	181
	Сөгәлі ауылы	58
Талдысай а/о	Талдысай ауылы	906
Терісаққан а/о	Жаңаталап ауылы	340
	Терісаккан ауылы	646

Аудан дамуының негізгі құжаттары болып мыналар табылады:

Ақтөбе облысының 2021-2025 жылдарға арналған даму жоспары (облыстық мәслихаттың 2022 жылғы 14-желтоқсандағы № 161 шешімімен мақұлданған);

Ақтөбе облысының 2022-2025 жылдарға арналған әлеуметтік-экономикалық дамуының кешенді жоспары (Ақтөбе облысының 2022-2025 жылдарға арналған әлеуметтік-экономикалық дамуының кешенді жоспарын бекіту туралы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2022 жылғы 31 қаңтардағы № 38 Қаулысы);

Ақтөбе облысының 2024-2026 жылдарға арналған экологиялық мәселелерді кешенді шешу бойынша жол картасы;

Ақтөбе облысының 2022-2024 жылдарға арналған қоршаған ортаны қорғау бойынша іс-шаралар жоспарына сәйкес апатты үйінділердің алдын-алу және жою жөніндегі іс-шараларды жүргізу жоспарлануда (облыстық мәслихатттың 2022 жылғы 17 тамыздағы № 150 шешімімен бекітілген);

Қобда ауданының 2023-2027 жылдарға арналған даму жоспары: "Қолайлы экологиялық орта" 2.4 бөлімінде аудан бойынша рұқсат етілмеген үйінділерді жою және қалдықтарды бөлек жинауға арналған 40-тан аса контейнерді алу жоспарланған.

2. ҚОБДА АУДАНЫНДАҒЫ КОММУНАЛДЫҚ ҚАЛДЫҚТАРДЫ БАСҚАРУДЫҢ АҒЫМДЫҚ ЖАЙ-КҮЙІН ТАЛДАУ

2.1 Коммуналдық қалдықтардың түзілуінің және қайта өңдеудің сандық көрсеткіштері

ҚР экология және табиғи ресурстар министрлігінің (ары қарай – ҚР ЭТРМ) мәліметтері бойынша, Қазақстан Республикасында жыл сайын 4,5-5 млн тонна қатты тұрмыстық қалдықтар (ары қарай - ТҚҚ) түзіледі.

Ақтөбе облысында 300 мың тонна ТҚҚ түзіледі, оның 18,7% артық емес бөлігі қайта өңделеді (облыс әкімдігінің мәліметтері бойынша).

Қобда ауданында жылына 255-тен 419 тоннаға дейін тұрмыстық қатты қалдықтар түзіледі ("Қобда аудандық сәулет, құрылыс, тұрғын үй-коммуналдық шаруашылығы, жолаушылар көлігі және автомобиль жолдары бөлімі" ММ мәліметтері бойынша). 2-кестеде Қобда ауданы бойынша 2021-2023 жылдардағы ТҚҚ түзілу және қайта өңдеу көлемі туралы мәліметтер ұсынылған).

2-кесте. ҚР, Ақтөбе облысы, Қобда ауданы бойынша 2021-2023 жылдардағы ТҚҚ түзілу және қайта өңдеу көлемі

№	Атауы	Өлшем бірлігі	жылдар
			2021	2022	2023
1	ТҚҚ түзілу көлемі
1.1	Қазақстан Республикасы*	тонна	4 214 056	4 340 630	4 100 000
1.2	Ақтөбе облысы**	тонна	299 764	300 886	303 741
1.3	Кобда ауданы ***	тонна	255	342	419
2	Түзілген ТҚҚ жалпы көлемінен қайта өңдеу үлесі
2.1	ҚазақстанРеспубликасы*	%	21,1	25,4	24
2.2	Ақтөбеоблысы**	%	10,7	15,0	18,7
2.3	Кобдаауданы ***	%	0	0	0

*ҚР ЭТРМ мәліметтері

** Ақтөбе облысы әкімдігінің мәліметтері

***"Қобда аудандық сәулет, құрылыс, тұрғын үй-коммуналдық шаруашылығы, жолаушылар көлігі және автомобиль жолдары бөлімі" ММ мәліметтері

2-кестеде көрсетілгендей, Қобда ауданындағы ТҚҚ түзілуінің орташа жылдық көлемі 339 тоннаны немесе Ақтөбе облысындағы ТҚҚ түзілуінің жалпы көлемінен 0,11% құрайды.

Қобда ауданында ТҚҚ қайта өңдеу қарастырылмаған.

2.2 ТҚҚ сапалық құрамы

ТҚҚ жинау, жою жүйесіне талаптар, сонымен қатар жұмыс істеу бойынша оңтайлы шаралар қалдықтардың морфологиялық құрамын және қалдықтардың сапалық құрамын анықтайды.

Қалдықтардың морфологиялық құрамы – қасиетімен, пайда болуымен, жалпы массадағы пайызбен көрсетілетін химиялық құрамымен бір-бірінен ерекшеленетін жеке құрамдас (компонент) өндіріс және тұтыну қалдықтарының қатынасы. Шығарылатын және\немесе қайта өңдеуге жатқызылатын қалдықтардың көлемін нақты бағалау үшін ТҚҚ талдау барысында қолданылады.

Коммуналдық қалдықтардың морфологиялық құрамының 70% пайдалы фракциялардан тұрады. ТҚҚ морфологиялық құрамы – пайда болуы, химиялық құрамы және қасиеті бойынша бір-бірінен маңызды айрықшаланатын жеке компоненттердің құрамы. Негізінде морфологиялық құрамда 10-нан 15-ке дейін компоненттер бар: тағам қалдықтары; қағаз және картон; полимерлер (пластик, пластмасса), шыны; қара металл; түсті металл; мата; ағаш; қауіпті қалдықтар (батарейкалар, құрғақ және электролитті аккумляторлар, еріткіш, бояу ыдыстары; сынапты шамдар; телевизиялық кинескоп және т.б.) сүйек, тері, компоненттері алынғаннан кейінгі коммуналық қалдықтардың қоқыстары, құрылыс қоқыстары, тас, көше қалдықтары және т.б. секілді компоненттерден тұратын күрделі қоспа (Тұрмыстық қатты қалдықтардың морфологиялық құрамын анықтау әдістемесі, Құрылыс және тұрғын-коммуналдық шаруашылығы істері бойынша ҚР агенттігінің төрағасының 2012 жылғы 10 ақпандағы № 4 бұйрығы).

Қазақстанда ТҚҚ морфологиялық құрамының орташа көрсеткіштері келесідей: тағам қалдықтары (37,2), пластик (16,2%), макулатура (11,1%). Қалдықтардың (11%) компоненттері және басқалары алынғаннан кейінгі бөліктері коммуналдық қалдықтарға жатқызылады ("Жасыл технологиялар және инвестициялық жобалардың халықаралық орталығы" КЕАҚ 2020 жылы Қазақстан қалаларында жүргізген зерттеу мәліметтері бойынша анықталды).

Ауылдық жерлердегі қалдықтардың морфологиялық құрамы қаладағы қалдық құрамынан өзгешеленеді. Мұнда органикалық қалдықтар басым және пластмассаның, қораптық материалдардың, қағаз және картонның аз бөлігі кездеседі. Қалдықтардың органикалық бөлігі шындығында үйінділерге немесе полигондарға тасталынбайды, жануарларға жем-қор ретінде беріледі немесе үй жағдайында қордаланады. Ағаш, қағаз және картондар үй пештерінде жағылады. Полигонға келіп түсетін қалдықтардың басым бөлігі қождар, құрылыс материалдары және сынған шынылар.

Қобда ауданындағы ТҚҚ морфологиялық құрамына зерттеулер жүргізілмеген.

Қалдықтардың морфологиялық құрамы туралы ақпараттар қалдықтармен жұмыс жасауды тиімді жоспарлау мен басқаруды қамтамасыз етеді: қауіпсіз жинау мен тасымалдау жүйесін ұйымдастыру; пайдалануға немесе зарарсыздандыруға осы немесе басқа технологияларды қолдану негіздемесі; екінші реттік қайта өңдеуге жарамды пайдалы компоненттердің нақты құрамы; кәдеге жаратудың тиімді технологиясын таңдау.

Қобда ауданында орташа жылдық жобада ТҚҚ морфологиялық құрамына зерттеулер жүргізу қажет.

2.3 Коммуналдық қалдықтардың түзілу және жинақталу нормалары және тарифтер

Болашақта коммуналдық қалдықтардың түзілу көлемін жоспарлауда және қалдықтарды басқаруды тиімді ұйымдастыруда ең маңыздысы бір есептік бірлікке шаққандағы жинақталатын коммуналдық қалдықтардың саны туралы ақпараттар, яғни есептік бірліктегі ТҚҚ түзілу нормативтері болуы керек.

Коммуналдық қалдықтардың түзілу және жинақталу нормаларын есептеу үшін негізгі нормативтік-құқықтық құжаттар Қазақстан Республикасының Экологиялық Кодексі, Қазақстан Республикасы Экология, геология және табиғи ресурстар министрінің 2021 жылғы 01 қыркүйектегі № 347 Бұйрығымен бекітілген коммуналдық қалдықтардың түзілуі және жинақталу нормаларын есептеу ережелері, Қазақстан Республикасы экология, геология және табиғи ресурстар министрінің 2021 жылғы 14 қыркүйектегі № 377 бұйрығымен бекітілген Халыққа тұрмыстық қатты қалдықтарды жинау, тасымалдауғ сұрыптау және көму тарифтерін есептеу әдістемесі болып табылады.

Ақтөбе облысы Қобда аудандық мәслихатының 2022 жылдың 7 қазанында № 228 шешімімен Қобда ауданындағы коммуналдық қалдықтардың түзілу және жинақталу нормалары бекітілген (3-кесте).

Аудандағы 1 тұрғынға коммуналдық қалдықтардың түзілу және жинақталу нормалары 0,78 м3-тен яғни 156 кг (жайлы жабдықталмаған үйлер үшін) келеді.

3-кесте – Қобда ауданы бойынша коммуналдық қалдықтардың түзілу және жинақталу нормалары

№	Коммуналдық қалдықтардың жинақталу нысандарының түрлері	Есептік бірлік	Жылдық норма, 1 есептік бірлікке куб.метр
1	Жайлы жабдықталмаған үйлер	1тұрғынға	0,78
2	Жатақхана, интернаттар, балалар үйі, қарттар үйі және осыған ұқсас үйлер және т.б.	1 орынға	0,54
3	Қонақ үй, шипажай, демалу орындары	1 орынға	0,39
4	Балалар бақшасы, ясли және басқа да мектепке дейінгі ұйымдар.	1 орынға	0,28
5	Мекемелер, ұйымдар, офистер, конторалар, байланыс орталықтары	1 қызметкерге	1,52
6	Емханалар, медициналық орталықтар	1 реттік емделуге	0,0007
7	Аурухана, басқа да емдеу-сауықтыру мекемелері	1 койко-орынға	0,52
8	Мектеп және басқа да білім беру орталықтары	1 білім алушыға	0,17
9	Мейрамхана, кафе, басқа да көңіл көтеретін орындар және қоғамдық тамақтандыру орындары.	1 отыратын орынға	0,91
10	Театрлар, кинотеатрлар, концерттік залдар, түнгі клубтар, ойын автоматтары, компьютерлік клубтар	1 отыратын орынға	0,11
11	Стадиондар, спорттық алаңдар	жоба бойынша 1 орынға	0,08
12	Спорттық, би және ойын залдары	Жалпы ауданнан 1 м2	0,03
13	Базар, сауда павильондары, дүңгіршектер, науалар	Сауда алаңдарының 1 м2	0,31
14	Базар, сауда павильондары, дүңгіршектер, науалар	Сауда алаңдарының 1 м2	0,26
15	Дәріханалар	Сауда алаңдарының 1 м2	0,13
16	Автотұрақтар, автожуғыштар, авто-жанармай құю бекеттері	1 машина-орынға	2,35
17	Авто шеберханалар	1 қызметкерге	2,03
18	Шаштараздар, косметикалық орындар	1 жұмыс орынға	1,46
19	Кір жуу, тазалау, тұрмыстық техниканы жөндеу және тігін ательелері.	Жалпы ауданнан 1 м2	0,085
20	Зергерлік бұйым, аяқ киімді, сағатты жөндеу	Жалпы ауданнан 1 м2	0,13
21	Монша, сауналар	Жалпы ауданнан 1 м2	0,59

Халық үшін тұрмыстық қатты қалдықтарды жинауға, тасымалдауға, сұрыптауға және көмуге арналған тарифті есептеу әдістемесіне (ҚР экология, геология және табиғи ресурстар Министрінің 2021 жылғы 14 қыркүйектегі № 377 Бұйрығы) сәйкес, коммуналдық қалдықтардың орташа тығыздығы 0,2 тонна/м3 құрайды.

ТҚҚ тығыздық коэффициенті 0.2-0.3 т/м3 "Өндіріс және тұтыну қалдықтарын орналастырудың шекті нормативтерінің жобасын әзірлеу әдістемесінің" (Қазақстан Республикасы қоршаған ортаны қорғау Министрінің 2008 жылғы 18-сәуірдегі № 100-ө Бұйрығына № 16 қосымша және "Тұрмыстық қатты қалдықтар полигонынан атмосфераға зиянды заттардың шығарындыларын есептеу бойынша әдістеме" 9-ө, Қазақстан Республикасы қоршаған орта және су ресурстары Министрінің 2014 жылғы 12-маусымдағы № 221-Ө Бұйрығына № 11 қосымша) 2,44 тармағында келтірілген.

Коммуналдық қалдықтардың түзілуін есептеу келесі түрде жүргізіледі:

Қалдық көлемі, м3 = халық саны, адам * коммуналдық қалдықтардың түзілу нормасы, м3.

Қалдықтардың нақты көлемі, м3 = 15 074адам * 0,78 м3/адамға = 11757,72 м3.

Қалдық салмағы, тонна = қалдық көлемі, м3 * ТҚҚ орташа тығыздығы, тонн/м3

Қалдық салмағы = 1175,72 м3 * 0,2 тонн/м3= 2351 тонна қалдық.

Осылайша, Қобда ауданындағы коммуналдық қалдықтардың түзілуінің жыл сайынғы орташа нормативтік көлемі 11 мың м3 тонна ТҚҚ немесе 2 мың тонна қалдықтарды құрайды. Бұл жылына 330 тонна түзілетін қалдықтардың нақты мөлшеріне сәйкес келмейді.

ҚР ЭК (3 тармақ, 367 бап) талаптарына сәйкес, тұрғындар жариялық келісім-шарт негізінде ТҚҚ жинаудың орталықтандырылған жүйесін пайдалануға және мәслихатпен бекітілген тарифке сәйкес қалдықтарды тасымалдау қызметінің ақысын төлеуге міндетті. Қобда ауданы бойынша тұрғындардан тұрмыстық қатты қалдықтарды жинауға, тасымалдауға, сұрыптауға және көмуге тарифтер Ақтөбе облысы Қобда ауданы мәслихатының 2022 жылғы 24 қарашадағы № 236 шешімімен бекітілген (4-кесте).

4-кесте - Қобда ауданы бойынша тұрғындардан тұрмыстық қатты қалдықтарды жинауға тасымалдауға, сұрыптауға және көмуге тарифтер

Атауы	Есептік бірлік	Теңге (қосылған құн салығынсыз)
Жабдықталған үй иелерінен	Айына 1-тұрғынға	-
Жабдықталмаған үй иелерінен	Айына 1-тұрғынға	200
Бірлікке шаққандағы жылдық тариф (көлемі)	1 м3	3080

2.4 Коммуналдық қалдықтарды басқарудың қолданыстағы жүйесін бағалау

Қалдықтарды жинау, жинақтау және бөлек жинау

Қобда ауданы негізінен жеке иеліктегі үйлерден тұратын ауылдық тұрғын пункттер болып табылады. Қалдықтарды орталықтан жинау және шығару жүйесі жоқ. Әрбір үй шаруашылығы ауласынан қалдықтарды шығару үшін шығару қызметіне тапсырыс береді немесе жеке автокөлігімен шығарады. ТҚҚ-ды өз аулаларында жинақтайды, тағамдық қалдықтарды үй жануарларына береді, қағаз, картон, ағаш секілді қалдықтарды үй пештеріне жағады. Әр үйдің аулаларында апатты үйінділер бар. Қалдықтарды жергілікті үйінділерге шығару жеке өз бетінше жүзеге асырылады, мұндай үйінділер әрбір ауылдық округтерде бар. Жергілікті үйінділер қоршалмаған, экологиялық және санитарлық талаптарға жауап бермейді, адам денсаулығы мен қоршаған орта үшін қауіпті.

Аудан орталығы Қобда ауылында жеке сектордан басқа жайлы жабдықталған сектор – көп қабатты тұрғын үйлер, әкімшіліктік ғимараттар және т. б. бар. Мұнда Алтынсарин көшесі бойындағы жалға берілетін коммуналдық үйлерде контейнерлік алаңдар бар, онда қалдықтарды араластырып жинауға арналған контейнерлер қойылған. Контейнерлік алаңдар мен контейнерлер санитарлық және экологиялық талаптарға жауап бермейді. ТҚҚ бөлек жинауға арналған контейнерлер жоқ. Қобда ауылынан қалдықтарды жинау және шығарумен Қобда ауылындағы полигонның операторы болып табылатын "АБЫз-LTD", ЖШС жүзеге асырады.

ТҚҚ жинауды талдау нәтижелері бойынша айқындалды:

- коммуналдық қалдықтарды жинаудың орталықтандырылған жүйесі тек аудан орталығы Қобда ауылында ғана;

- контейнерлер сыйымдылығы бойынша шағын, басым көпшілігі ескірген, қанағаттанарлықсыз жай-күйде;

- қалдықтарды жинау үшін контейнерлер саны жетпейді;

- контейнерлер қалдықтарды араластырып жинауға арналған;

- контейнерлік алаңдар бекітілген санитарлық және экологиялық талаптарға жауап бермейді.

Қалдықтарды бөлек жинау

Қалдықтарды бөлек жинау ұйымдастырылмаған. Қалдықтарды бөлек жинауға арналған контейнерлер жоқ.

Қалдықтарды тасымалдау

ТҚҚ шығару тек Қобда ауылында ғана жүзеге асырылады. Қоқыстарды шығару қызметімен "АБЫз-LTD"ЖШС айналысады.

Қалған тұрғын пункттерде қалдықтарды шығарудың орталықтандырылған жүйесі жоқ. Жергілікті тұрғындар ауылдық үйінділерге ТҚҚ өз бетінше шығарумен айналысады.

ҚР Экологиялық Кодексіне сәйкес (ҚР Экологиялық Кодексі) (337 бап) қалдықтарды жинау, сұрыптау және тасымалдау бойынша, қауіпсіз қалдықтарды қалпына келтіру және жою бойынша іс-әрекеттерді жоспарлайтын немесе жүзеге асыратын кәсіпкерлік субъектілері ҚР ЭТРМ іс-әрекеттің басталғандығы туралы хабарлау керек.

Қобда ауданында мұндай кәсіпкерлік субъектілері жоқ.

ҚР ЭК 367 бабына сәйкес, ТҚҚ жинаудың орталықтандырылған жүйесі ТҚҚ нарығына қатысушыларды анықтау бойынша конкурс (тендер) жүргізу көмегімен ұйымдастырылады.

Қобда ауылында ТҚҚ жинау және шығарумен айналысатын кәсіпкерлік субъектіні анықтау үшін конкурс 2024 жылдың 30 тамызында "Ақтөбе облысы Қобда ауылдық округ әкімдігі аппараты" ММ-мен жүргізілді. Жеңімпаз 2024 жылдың соңында белгілі болады.

Қалдықтарды сұрыптау, қайта өңдеу

Ауданда екінші шикізатты (пластик, шыны, қағаз және картон қалдықтары) және т.б., қабылдайтын пункттер жоқ.

Қалдықтарды көму

Қобда ауылында 2017 жылы ТҚҚ полигонының құрылысына 5 га жер телімі бөлінген болатын. Полигон Қобда ауылының батысында 4,0 км қашықтықта және Ақтөбе-Орал автожолының сол жақ жағалауына 0,45 км қашықтықта орналасқан.

Полигон аумағы қоршалған, әкімшіліктік ғимарат бар, бірақ қалдықтар қабылданбайды және ТҚҚ полигонының аумағына төгілмейді. ТҚҚ полигонымен қатар, рұқсат етілмеген үйінді бар, Қобда ауылынан шыққан барлық қалдықтар сол рұқсат етілмеген үйіндіге төгіледі.

Қобда ауданының басқа да барлық ауылдық округтерінде қалдықтарды төгуге арналған жер телімдері бөлінген. Бірақ бұл орындар санитарлық және экологиялық таалптарға жауап бермейді.

Апатты үйінділер

Ауданда әрбір тұрғын пункттерде апатты үйінділер түзілген, оның басты себебі, қалдықтарды жинаумен шығарудың орталықтандырылған жүйесінің және қажетті инфрақұрылымның болмауымен сипатталады.

2.5 Қалдықтардың жеке түрлерін басқару жүйесін талдау

Құрамында сынабы бар қалдықтар

Құрамында сынабы бар қалдықтарға (ары қарай ҚСБҚ) тұтынушылық қасиетін жойған құрамында сынабы бар шамдар мен приборлар жатады. ҚР ЭК 351 бабына сәйкес, құрамында сынабы бар шамдар мен приборлар қалдық ретінде танылады және полигондарға көмуге жарамсыз, сондықтан олар қалдықтарды кәдеге жарататын мамандандырылған ұйымдарға берілуі керек. Осыған байланысты ҚСБҚ жинау ұйымдастырылған.

Республикалық мәндегі қала, астана және аудандық жергілікті атқарушы органдар (облыстық маңызы бар қалалар) тұрғындарда бұрын қолданылған құрамында сынабы бар энергияны үнемдейтін шамдарды кәдеге жаратуды ұйымдастыруға жауапты (ҚР "Энергия үнемдеу және энерготиімділікті арттыру туралы" 13.01.2012 жылдың №541-IV Заңы).

Қобда ауданында ҚСБҚ тұрғындардан жинайтын контейнерлер жоқ. Тұрғындардан түзілетін қоректік көздер мен ҚСБҚ, ТҚҚ араласып контейнерлерге жинақталады және жалпы ағынмен бірге қоршаған ортаға зиян келтіре отырып, үйінділерге тасталынады.

Электрлік және электрондық жабдық қалдықтары (ЭЭЖҚ)

Электрондық және электрлік жабдық қалдықтарға барлық пайдаланылған батареялар немесе электрлік желі арқылы жұмыс істеген заттар (теледидар, компьютер, тоңазытқыш, радиоқабылдағыш, электрлік балалар ойыншықтары, компакт-диск және т.б.) және олардың элементтері (мысалы, батарея) жатады.

ЭЭЖҚ полигондарға көму үшін қабылдауға тиым салынады. Жеке тұлғалардан электрлік және электрондық жабдық қалдықтарын жинауды, қайта өңдеуді және кәдеге жаратуды мердігерлік ұйымдар жүзеге асырады (ҚР ЭК 351 б).

Қобда ауданының тұрғындарынан ЭЭЖҚ бөлек жинау ұйымдастырылмаған, сондықтан олар жалпы ағынмен бірге үйінділерге түседі.

Ауданда ЭЭЖҚ кәдеге жарату мен қайта өңдеудің жүйесі жоқ.

ҚР Экологиялық Кодексінің (365 б) талаптарына сәйкес, ЭЭЖ қалдықтарының қауіпті құрамдары бөлек жиналып, мамандандырылған кәсіпорындарға қайта қалпына келтіру үшін өткізілмейді.

Ірі көлемді және құрылыс қалдықтары

Экологиялық заңнамаға сәйкес, жеке тұлғалар өз бетінше ірі көлемді және құрылыс қалдықтарын шығаруға мүмкіндігі бар арнайы ұйымдастырылған алаңдарға жинақталуы керек. Мұндай алаңдар Қобда ауданында жоқ. Ірі көлемді және құрылыс қалдықтары басқа қалдықтармен бірге полигондарға шығарылады.

Жергілікті әкімдіктің маңызды міндеті ірі көлемді және құрылыс қалдықтарына арналған арнайы ұйымдастырылған алаңдарды құру және оларды тасымалдау бойынша мамандандырылған компанияларды анықтау болып табылады.

Тағам қалдықтары

Ауданда тағам қалдықтарын бөлек жинау ұйымдастырылмаған. Аудан негізінен жеке үй құрылысы бар ауылдық тұрғын пункттерден тұрады, мұнда тағам қалдықтары үй жануарлары мен төрт түлікке жем-қор ретінде пайдаланылады. Қобда ауданында контейнерлік алаңдардағы тағам қалдықтары басқа қалдықтармен бірге контейнерлерге төгіледі, кейіннен полигонға жіберіледі.

2.6 Қалдықтарды басқару жөніндегі іс-шараларға бөлінген қаржыларды талдау

Қоршаған ортаны қорғау іс-шараларына бөлінген қаржы көлемі 5-кестеде көрсетілген (Ұлттық статистика бюросының мәліметтері бойынша).

5-кесте – Қобда ауданы бойынша 2020-2022 жылдарға арналған қоршаған ортаны қорғауға бөлінген ағымдық шығындардың көлемі

жылдар	2020	2021	2022
Шығын көлемі (мың теңге)	3 263	3 265	4 259

Аудан әкімдігінің мәліметтері бойынша контейнерлерді сатып алу, контейнерлік алаңдарды жөндеу, апатты үйінділерді жою, қалдықтарды бөлек жинауға арналған контейнерлерді сатып алу мен жөндеу және тағы басқаларына қаржылар бөлінбеген.

Ауданның барлық өңірінде қалдықтарды басқарудың орталықтандырылған жүйесін құру үшін жаңа контейнерлерді, қоқыс таситын көліктерді сатып алу, контейнерлік алаңдарды құру, ірі көлемді және құрылыс қалдықтарын жинауға арналған арнайы орындарды құру, экологиялық, құрылыс және санитарлық талаптарға сәйкес келетін полигондарды құру, қалдықтарды бөлек жинауды ұйымдастыру, ауылдық округтерден қалдықтарды жинау және шығару бойынша компанияларды анықтау, құрамында қауіпті заттары бар коммуналдық қалдықтарды қабылдау пункттерін ашу және т.б. керек.

Мұның барлығы да қосымша шығындарды талап етеді, сол себепті, жергілікті бюджетте қарастырылуы керек.

2.7 2024-2029 жылдарға арналған коммуналдық қалдықтардың түзілу көлемін болжау

Ақтөбе облысының даму жоспарына сәйкес, Қобда ауданында тұрғындар санының артуы, жаңа кәсіпорындардың ашылуы, экономикалық көрсеткіштердің өсуі, өмір сапасының жақсаруы, халық табысының артуы, коммуналдық қалдықтарды орталықтан жинау және шығару жүйесімен қамтылатын тұрғындар санының артуы байқалады деп жоспарлануда. Нәтижесінде кәсіпорындар мен тұрғындардан ТҚҚ түзілген және жиналған санының артуы болжамдануда.

ЭТРМ ақпараты бойынша, Қазақстан Республикасында коммуналдық қалдықтардың жыл сайынғы өсімі 5% құрайды. 6-кестеде 2029 жылға дейінгі Қобда ауданында қалдықтардың түзілу болжамы келтірілген.

6-кесте - 2029 жылға дейінгі Қобда ауданында коммуналдық қалдықтардың түзілуін болжау

Атауы	Түзілген қалдықтардың нақты саны			ТҚҚ жоспарланған түзілу көлемі
Жылдар	2021	2022	2023	2024	2025	2026	2027	2028	2029
ТҚҚ түзілуі, тонна (ТКШ мәліметтеріне сәйкес)	255	342	419	440	462	485	509	535	561
ТҚҚ түзілуі (түзілудің бекітілген нормасы бойынша) 0,78 м3/адамға	2351 (орташа)			2468	2591	2721	2857	3000	3150

Есептеулер 2023 жылдан кейін әр 2 жыл сайын қалдықтар санын 5%-ға арттырылып көрсетілген.

Түзілген қалдықтар санының өсуі болжамданып жатқандықтан, "жасыл экономиканың" мақсаттық индикаторларына қол жеткізу мақсатымен Қобда ауданындағы коммуналдық қалдықтарды басқару жүйесін жетілдіру қажет (Қазақстан Республикасының "жасыл экономикаға" өтуі жөніндегі тұжырымдама туралы" ҚР Президентінің 2013 жылғы 30 мамырдағы № 577 Жарлығына өзгертулер мен толықтырулар енгізу туралы" Қазақстан Республикасы Президентінің 2024 жылғы 10 маусымдағы № 568 Жарлығы (7-кесте).

7-кесте - Қалдықтарды басқару жөніндегі "жасыл экономиканың" мақсаттық индикаторлары

	2022 ж.	2030 ж.	2040 ж.	2050 ж.
Коммуналдық қалдықтарды жинау және шығару жөніндегі қызметтермен тұрғындарды қамтамасыз ету (%)	82	90	100	100
Жалпы түзілу көлемінен коммуналдық қалдықтарды қайта өңдеу және кәдеге жарату үлесі (%)	25,4	40	50	60

2.8 Коммуналдық қалдықтарды басқару бойынша ағымдық жағдайды талдау бойынша қорытындылар

Қобда ауданында коммуналдық қалдықтарды басқару бойынша ағымдық жағдайды талдау көрсеткендей, қалдықтарды жинау мен шығарудың орталықтандырылған жүйесі тек Қобда ауылында құрылған. Ауданның барлық ауыл тұрғындары жергілікті үйінділерге немесе полигондарға ТҚҚ өз бетінше шығарумен айналысады.

Қобда ауданында экологиялық заңнама талаптарына сәйкес келетін коммуналдық қалдықтарды басқарудың тиімді жүйесін құру және келесі өзекті мәселелерді шешу қажеттілігі туындайды:

●ауылдық округтерде қалдықтарды орталықтан жинау мен шығарумен айналысатын мамандандырылған кәсіпорындардың болмауы;

●Қобда ауылында орнатылған контейнерлердің тозуы;

●Ауылдық округтерде контейнерлік алаңдармен контейнерлердің болмауы;

●Қобда контейнерлік алаңдардың бекітілген экологиялық және санитарлық талаптарға сәйкес келмеуі;

●Тұрғындардан құрамында қауіпті заттары бар қалдықтарды (ҚҚЗҚ, ЭЭЖҚ, медициналық) жинаудың ұйымдастырылмауы;

●Апатты үйінділердің үлкен саны;

●ТҚҚ бөлек жинауға арналған қоқыс сұрыптайтын желінің болмауы;

●ТҚҚ жинауға және тасымалдауға арналған (қоқыс таситын машина) инфрақұрылымның ауылдық тұрғын пункттерде болмауы;

●Қалдықтарды бөлек жинау және қалдықтарды басқару мәселесі бойынша тұрғындардың экологиялық мәдениетінің төменгі деңгейі.

2.9 Коммуналдық қалдықтарды басқару саласындағы күшті және әлсіз жақтарын, мүмкіндіктері мен қауіп-қатерлерін талдау

Қобда ауданында коммуналдық қалдықтарды басқару жүйесін талдау үшін SWOT- талдау жүргізілді, бұл талдау арқылы қалдықтарды басқарудың күшті және әлсіз жақтары, маңызды мүмкіндіктері мен қауіптері анықталды (8-кесте).

8-кесте – Күшті және әлсіз жақтарын, мүмкіндіктері мен қауіп-қатерлерін талдау

Күшті жақтары	Әлсіз жақтары
1. Қобда ауылында бір контейнерлік алаңда коммуналдық қалдықтарды жинау үшін контейнерлер орнатылған. 2. Коммуналдық қалдықтарды басқару инфрақұрылымын жақсартуды жоспарланған. 3. Қаржыландырудың жеке көздерімен потенциалды инвесторларды тартуды жоспарлануда.	1. Ауылдық округтерде коммуналдық қалдықтарды жинау және шығарудың орталықтандырылған жүйесінің болмауы. 2. Қалдықтарды бөлек жинаудың болмауы 3. Қалдықтарды қайта өңдеу мен кәдеге жаратудың болмауы. 4. Қалдықтарды басқару мәселелері бойынша тұрғындардың экологиялық мәдениетінің төменгі деңгейі.
Мүмкіндіктер	Қауіп-қатерлер
1. Коммуналдық қалдықтарды басқарудың тиімді жүйесін құру. 2. Қалдықтарды қайта өңдеу және кәдеге жарату жүйесін құру. 3. Қалдықтарды бөлек жинау және қалдықтарды басқару мәселелері бойынша тұрғындардың экологиялық мәдениетін жоғарылату. 4. Қалдықтарды басқару бойынша инфрақұрылымды дамыту үшін инвесторларды тарту. 5. Қайталама шикізаттың әртүрлі түрлерімен жұмыс жасауға арналған заманауи ЕҚЖТ бар болуы.	1. Түзілетін қалдықтардың көлемінің артуы. 2. Қалдықтар жинақталған зоналардағы сыни экологиялық жағдайлардың пайда болуы. 3. Үйінді орналасқан зоналардағы атмосфера, топырақ, су ресурстарының ластануы. 4. Рұқсат етілмеген үйінділер санының артуы.

Қалдықтарды басқару жүйесінің жай-күйінің күшті және әлсіз жақтарын талдау көрсеткендей, Қобда ауданында күшті жақтарына қарағанда әлсіз тұстары басымдау, сол себепті, жақын арада коммуналдық қалдықтарды басқарудың тиімді жүйесін құру үшін міндеттердің толық кешенін шешу керек.

3. ҚАЛДЫҚТАРДЫ БАСҚАРУ БАҒДАРЛАМАСЫНЫҢ МАҚСАТЫ, МІНДЕТТЕРІ ЖӘНЕ МАҚСАТТЫҚ КӨРСЕТКІШТЕРІ

3.1 Мақсаты және міндеттері

Бағдарлама мақсаты: Ақтөбе облысы Қобда ауданының аумағында заңнама талаптарына сәйкес келетін коммуналдық қалдықтарды басқарудың тиімді жүйесін құру.

Бағдарлама міндеттері:

1. Коммуналдық қалдықтарды үнемі шығаруды ұйымдастыру.

2. Коммуналдық қалдықтарды қауіпсіз көмуді қамтамасыз ету.

3. Коммуналдық қалдықтарды бөлек жинауды алдын-ала қарастыратын қажетті инфрақұрылымды құру және қалыптастыру.

4. ТҚҚ қайта өңдеу және кәдеге жарату жүйесін дамыту.

5. Қалдықтарды бөлек жинау саласындағы, сонымен қатар, қалдықтарды жинау, кәдеге жарату және қайта өңдеудің ұтымды жүйесі туралы тұрғындардың мәдениеті мен қызығушылықтарын жоғарылату.

3.2 Мақсаттық көрсеткіштер

Бағдарламаның мақсаттық көрсеткіштері Қазақстан Республикасының "жасыл" экономикаға (ҚР стратегиялық құжаты) өту тұжырымдамасының талаптарына, сонымен қатар, Ақтөбе облысының 2021-2025 жылдарға арналған даму жоспарына сәйкес айқындалған.

Мақсаттық көрсеткіштер Қобда ауданында коммуналдық қалдықтарды басқару жүйесін жетілдіруге бағытталған (9-кесте).

9-кесте – 2025-2029 жылдарға арналған Қобда ауданындағы қалдықтарды басқару жүйесін жетілдіруге бағытталған мақсаттық көрсеткіштер

р/н	Мақсаттық көрсеткіштер атауы	Мақсаттық көрсеткіштердің мәндері
		Ағымдық жағдай (2022-2024	2025	2027	2029
1.	ТҚҚ жинаужәнешығарудың орталықтандырылған жүйесіментұрғындардыңқамтылуы%	30	50	75	90
2.	Коммуналдыққалдықтардыбөлекжинаудыендіру: - фракцияларбойынша, % - қалдықтардыңжекеқауіптітүрлерібойынша (медициналықжәнесынабы бар, электрондықжәнетұрмыстық) %	0	20	50	75
3.	ТҚҚ кәдеге жарату және қайта өңдеу үлесі (түзілу көлемінен),	0	15	20	25
4.	Экологиялық және санитарлық нормаларға сәйкес келетін жаңа полигон құрылысы, бірлікпен	0	1	0	0
5.	Тұрмыстық қатты қалдықтарды жинау, кәдеге жарату және қайта өңдеудің, соның ішінде бөлек жинауды қоса алғанда ұтымды жүйесі туралы тұрғындардың хабардарлығын жоғарылату %	20	80	100	100

Орталықтандырылған жүйе шеңберінде тұрғындарды ТҚҚ жинау және шығарумен қамту бойынша мақсаттық көрсеткіштер Қазақстан Республикасының стратегиялық құжаттарына сәйкес бекітілген.

4. БАҒДАРЛАМАНЫ ЖҮЗЕГЕ АСЫРУДЫҢ НЕГІЗГІ БАҒЫТТАРЫ, ҚОЙЫЛҒАН МАҚСАТТАРҒА ЖЕТУ ЖОЛДАРЫ ЖӘНЕ СӘЙКЕС ШАРАЛАР

4.1 Барлық тұрғын пункттерден коммуналдық қалдықтарды үнемі шығарып отруды ұйымдастыру

Барлық тұрғын пункттерден коммуналдық қалдықтар үнемі шығарып отыруды ұйымдастыру үшін қажет:

- ТҚҚ жинау және тасымалдауды жүзеге асыратын тұрмыстық қатты қалдықтар нарығына қатысушыларды анықтау;

- қалдықтарды тасымалдау бойынша қызметтерге төлем жинау және заңды тұлғалармен жариялық ұсыныс келісіміне отыру;

- ТҚҚ жинауға, тасымалдауға, сұрыптауға және көмуге тарифтерді уақытылы және экономикалық негізделген түрде қайта қарастыру.

ТҚҚ жинауды және тасымалдауды жүзеге асыратын тұрмыстық қатты қалдықтар нарығына қатысушыларды анықтау

ТҚҚ жинау және тасымалдаумен айналысатын компанияны жергілікті атқарушы органдар конкурс (тендер) жүргізу арқылы анықтайды. ЖАО осы компаниялармен біріге отырып, ТҚҚ жинауға, тасымалдауға, сұрыптауға және көмуге бекітілген тарифтерге сәйкес, қалдықтарды тасымалдау бойынша көрсетілетін қызметтерге төлем жинауды ендіру қажет. Тарифті уақытылы қайта қарастырып отыру ұсынылады.

Экологиялық заңнама талаптарына сәйкес (367б) ТҚҚ жинаудың орталықтандырылған жүйесі жергілікті атқарушы органмен ТҚҚ нарығына қатысушыларды анықтау мақсатында конкурс (тендер) жүргізу арқылы ұйымдастырылады. Конкурс тәсілі арқылы мемлекеттік сатып алулар "Мемлекеттік сатып алулар" туралы ҚР Заңының 4 бөліміне сәйкес жүзеге асырылады, мұнда ТҚҚ жинау және тасымалдау конкурсына қатысушыларға төменгі талаптар бекітілген:

- қалдықтарды басқару саласындағы кәсіпкерлік субъектілерінің рұқсаттар мен хабарламалардың мемлекеттік электрондық тізілімінде тіркеуде бар болуы (ҚР ЭК 337 бабының талаптарына сәйкес);

- жеке меншігінде спутниктік навигация жүйелерімен жабдықталған көлік құралдарының бар болуы және /немесе жалға алынуы;

- жеке меншігінде көліктерді қоюға, сақтауға, оларға техникалық қызмет көрсетуге және жөндеуге арналған жылытылатын өндірістік орындарының бар болуы және немесе жалға алынуы;

- коммуналдық қалдықтарды шығару бойынша қызмет көрсететін білікті басқарушы және техникалық мамандардың бар болуы;

- ТҚҚ жинау және тасымалдауды жүзеге асыратын кәсіпкерлік субъектілері сұрыптау кешеніне сұрыпталған қалдықтарды жеткізуді жүзеге асыратын кәсіпкерлік субъектілерімен келісім-шартқа отыруы керек немесе өз бетінше сұрыптауды жүзеге асыру керек;

- ТҚҚ жинауды және тасымалдауды жүзеге асыратын кәсіпкерлік субъектілерінің қауіпті емес қалдықтарды қалпына келтіру және жоюды жүзеге асыратын кәсіпкерлік субъектілерімен келісім-шарты болуы керек; сонымен қатар, құрамында қауіпті заттары бар коммуналдық қалдықтарды сұрыптау кешеніне жеткізу де келісім-шарт негізінде жүзеге асырылуы керек;

- ТҚҚ жинауды және тасымалдауды жүзеге асыратын кәсіпкерлік субъектілері көмуді жүзеге асыратын кәсіпкерлік субъектілеріне қалдықтарды жеткізу кезінде полигон операторымен "қалдықтарды қабылдауға" арналған шарты болуы тиіс.

Шалқар ауданының әкімдігі конкурстық (тендерлік) негізде ТҚҚ жинау және тасымалдау бойынша компанияларды анықтап, олармен келісім-шартқа отыруы керек, ол келісім-шартта ауданның тұрғын пункттерінен және ауылдық округтерінен коммуналдық қалдықтарды жинау жәнешығару бойынша қызмет көрсету тәртібін, кестесін және шартын бекітуі керек.

Коммуналдық қалдықтарды басқаруға келісім-шарт ұзақ мерзімді болуы (кемі 5-10 жыл) керек, бұл ТҚҚ жинау және шығарумен айналысатын субъектілерге өз қаржыларын компанияны дамытуға салуға мүмкіндік береді, бұл компания іс-әрекетінің нәтижелеріне мониторинг жүргізу арқылы орындалған жұмыстардың нәтижелерін көріп, бағалауға мүмкіндік береді.

Конкурстық (тендермен) негізде таңдалған ТҚҚ жинау және шығарумен айналысатын компания тұрғын пункттерден полигонға жеткізгенге дейінгі қалдықтарды тасымалдаудың оңтайлы желісін әзірлеу керек.

"Ақтөбе облысы Қобда ауданы әкімдігінің аппараты" ММ (тапсырыс беруші) 2024 жылдың 30-тамызында конкурс жүргізді: Лот № 1. Қобда ауданындағы Қобда ауылында тұрмыстық қатты қалдықтарды жинау және тасымалдау.

Келесідей талаптар қойылды:

- контейнерлерді жуу және дезинфекциялау айына 4 рет жүргізілуі керек;

- контейнерлермен уақытылы қамтамасыз етіп отыру керек, қажет жағдайда тапсырыс беруші жағынан қосымша шығындарсыз жаңамен алмастыру керек немесе қайта қалпына келтіру керек;

- ТҚҚ жинау және тасымалдау Қобда ауданының Қобда ауылындағы көппәтерлі тұрғын үйлер мен жеке тұрғын секторларда жүргізілуі керек;

Қобда ауылынан 5 км қашықтықта орналасқан ТҚҚ полигонын басқарушы компаниямен немесе Қобда ауылындағы коммуналдық қалдықтарды сұрыптауды жүзеге асыратын кәсіпкерлік субъектілерімен келісімге отырғаны туралы қолданыстағы келісім-шарттың бар болуы;

-Тапсырыс берушінің талаптары бойынша ТҚҚ күн сайын шығару;

-ТҚҚ қосымша шығару қажет болған жағдайда орындаушы тапсырыс беруші жағынан қандай да бір қосымша шығындарсыз тапсырыс берушінің алғашқы талабы бойынша жүзеге асыруға тиісті;

-Орындаушының жиналған ТҚҚ тасымалдайтын арнайы полигонның басқарушысымен келісім-шарты болуы керек;

-ТҚҚ шығарылатын тапсырыс берушінің аумағынан кіріп шығатын автокөлік тізімін тапсырыс берушіге ұсынады;

-Тұрғындардан ТҚҚ жинауға төлемдер "Ақтөбе облысы Қобда аудандық мәслихаттың 2022 жылғы 24 қарашадағы № 236 шешімі" негізінде тұрғындарға арналған тұрмыстық қатты қалдықтарды жинауға, тасымалдауға, сұрыптауға және көмуге тарифтерді есептеудің бекітілген әдістемесінен аспауы керек.

-Тасымалдаушының ТҚҚ шығаруға арналған арнайы техникасы болуы керек.

Ауылдық округтердің жергілікті атқарушы органдары басқа да ауылдық тұрғын пункттерден полигонға ТҚҚ жинаумен және шығарумен айналысатын компанияны анықтау үшін конкурс жүргізуі қажет.

Заңды тұлғалармен жариялық ұсыныс келісіміне отыру және қалдықтарды тасымалдау қызметтеріне төлем жинау

ҚР ЭК 367 бабына сәйкес, тұрғын үйлерде тұратын жеке тұлғалар жариялық ұсыныс келісім негізінде орталықтандырылған жүйені пайдалануға және жергілікті атқарушы органмен бекітілген тарифке сәйкес қалдықтарды тасымалдау қызметтеріне төлем төлеуге міндетті.

Коммуналдық қалдықтарды жинау және шығарудың орталықтандырылған жүйесін дұрыс ұйымдастыру (орнатылған контейнерлердің қажетті санының бар болуы, тендерді ұтып алған мамандандырылған компаниялармен қалдықтарды уақытылы шығару) қалдықтарды тасымалдау қызметіне төлем жинау жүйесін жақсартуға мүмкіндік береді. Аудан тұрғындары қалдықтарды жинау және шығарумен айналысатын мамандандырылған компаниялардың қызметіне уақытылы ақы төлеу қажеттілігі туралы ақпараттануы қажет.

Қобда ауданында ТҚҚ жинау және тасымалдау бойынша субъектілерді анықтағаннан кейін жеке тұлғалармен жариялық ұсыныс келісіміне отыру тәжірибесін ендіру қажет. Жариялық ұсыныс нысанындағы келісім мамандандырылған компаниялардың веб-сайтында, аудан әкімдігінің ресми сайтында және БАҚ құралдарында танысу үшін қолжетімді. Жариялық ұсыныс келісімін пайдалану ТҚҚ шығару бойынша қызметтерге ақы төлеу мен жинау көлемін арттырады және тұрғындар үшін қолайлы болып табылады. Осындай келісімдер негізінде төлем жинау жүзеге асырылады.

Жеке және заңды тұлғаларға мамандандырылған компаниялар қызмет көрсету үшін абоненттік бөліммен қамтамасыз етіледі. Сонымен қатар, коммуналдық қалдықтарды жинау және тасымалдау бойынша қызмет көрсетудегі жедел сұрақтармен тұтынушыларға қызмет көрсету үшін диспетчерлік қызмет жұмысымен қамтамасыз етіледі.

ТҚҚ жинау, тасымалдау, сұрыптау және көму тарифтерін экономикалық тұрғыдан жүйелі қайта қарау

Тарифтерді есептеуге негіз болатын "Халық үшін қатты тұрмыстық қалдықтарды жинауға, тасымалдауға, сұрыптауға және көмуге арналған тарифті есептеу әдістемесін бекіту туралы" құжаты. (Қазақстан Республикасы Экология, геология және табиғи ресурстар министрінің 2021 жылғы 14 қыркүйектегі № 377 бұйрығы).

Әдістемеге сәйкес тұрмыстық қатты қалдықтарды жинауға, тасымалдауға, сұрыптауға және көмуге тарифтерді есептеу өзіндік құн арқылы жүргізіледі, мұнда, калькуляция баптары бойынша топтастырылған ТҚҚ жинауды, тасымалдауды, сұрыптауды және көмуді жүзеге асыратын нарық қатысушыларының нақты және/немесе нормативті шығындары көрсетіледі.

Қызметтердің толық өзіндік құны ТҚҚ жинау, тасымалдау, сұрыптау және көму бойынша жұмыстарды орындау шығындарының қосындысы, сонымен қатар, жалпы пайдалану және пайдаланудан тыс шығындардың қосындысы ретінде анықталады.

Калькуляциялық бірліктің өзіндік құны ТҚҚ жинау және тасымалдау бойынша толық өзіндік құнды жиналған және шығарылған ТҚҚ көлеміне бөлу арқылы, ТҚҚ сұрыптау бойынша толық өзіндік құнды сұрыпталған ТҚҚ көлеміне бөлу арқылы, ТҚҚ көму бойынша толық өзіндік құнды көмілген ТҚҚ көлеміне бөлу арқылы анықталады.

Калькуляция баптарынан көріп отырғанымыздай, тариф шамасы жылдан жылға өзгеріп отырады, себебі, жиналған, шығарылған, сұрыпталған, көмілген қалдықтардың көлемдік шамасы да өзгеріп отырады. Сол себепті, уақытылы индексация жүргізіп, тарифтерді қайта есептеу тұру қажет, бұл мамандандырылған компаниялардың экономикалық жай-күйінің төмендеп кетуінің алдын-алады.

ҚР Экологиялық Кодексінде тарифтерді қайта қарастырудың нақты мерзімі көрсетілмеген, бірақ 2023 жылдың маусым айында ҚР бәсекені қорғау және дамыту Агенттігі мен ҚР ЭГТРМ бірлесе отырып, ТҚҚ басқару саласындағы бәсекені дамыту жөніндегі жол картасын қабылдады. Жол картасында 2 жылда 1 рет ТҚҚ жинау, тасымалдау, сұрыптау және көму тарифтерін қайта қарау қажеттілігі көрсетілген.

4.2 Коммуналдық қалдықтарды қауіпсіз көмуді қамтамасыз ету

Жақын арада шешілуі қажет міндеттердің бірі – қоқыс үйінділері болып саналатын ауылдық жерлердегі қалдықтарды орналастыру орындарын жабу және рекультивациялау және ТҚҚ полигондарын жаңғырту.

Қобда ауылындағы полигон "АБЫз-LTD" ЖШС сенімді басқаруға берілді және Қобда ауылындағы тұрғындармен мекемелерден тұрмыстық қатты қалдықтарды қабылдау және ары қарай көму әрекеттерімен айналысады. Полигонды жаңғырту қарастырылған. Полигонның бас жоспарында екі зона қарастырылған: шаруашылық құрылыс зонасы, полигонның карта зонасы. Қоймалау аумағы қоймалаудың үш кезеңіне бөлінген: әрбір кезең 15 жыл ішінде қалдықтарды қабылдай алатынын көрсетеді. ТҚҚ полигонына тығыз емес күйде қабылданатын қалдық көлемі 119921 м3, нығыздалған күйде – 32412 м3. Полигонның негізгі құрылыстары мен инженерлік байланыстарына контейнерлерді жуу, қоршау, бөгеті бар арық, сыртқы жарықтандыру, суды жіберу және кәріз кіреді.

Бүгінде Қобда ауданының барлық ауылдық округтерінде қалдықтарды көмуге арналған жер телімдері бөлінген, ТҚҚ алаңдарын пайдалануға және орналастыруға актілері бар.

Қалдықтарды көмуге арналған осы орындардың барлығы да экологиялық, құрылыстық және санитарлық-эпидемиологиялық талаптарға сәйкес келмейді. Үйінділер ауылдық округ әкімдігі аппараты ММ қарамағында.

Қазақстан Республикасының маңызды стратегиялық міндеттерінің бірі полигон санын азайту және қолданыстағы полигондардың немесе құрылысы жаңадан жоспарланып жатқан полигондардың экологиялық және санитарлық нормаларға сәйкестігін қамтамасыз ету.

Аудандағы үйінділердің көптеген саны адам денсаулығы мен қоршаған ортаға зиян келтіреді, сондықтан жақын арадағы міндеттердің бірі үйінділердің бір бөлігін жабу және рекультивациялау, қалдықтарды көметін бірқатар орындарды жаңғырту.

Қобда ауданына арналған бағдарлама шеңберінде қалдықтарды көметін 7 орынды қалдыру қажет: Жиренқопа, Ақырап, Қобда, Талдысай, И.Билтабанова атындағы, Әлия және Бесқұдық ауылдарындағы полигондар және оларды экологиялық заңнама талаптарына сәйкес келтіру керек.

ТҚҚ полигонына арналған талаптар келесі құжаттарда көрсетілген: ҚР ЭК (25 бөлім), "Өндіріс және тұтыну қалдықтарын жинауға, пайдалануға, қолдануға, залалсыздандыруға, тасымалдауға, сақтауға және көмуге қойылатын санитариялық-эпидемиологиялық талаптар" санитариялық қағидаларын бекіту туралы (Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің м.а. 2020 жылғы 25 желтоқсандағы № ҚР ДСМ-331/2020 бұйрығы), ҚР СТ 3696-2020. Тұрмыстық-қатты қалдықтарға арналған аз қуатты полигондар. Талаптар. ҚР СН 1.04-15-2013 Тұрмыстық қатты қалдықтарға арналған полигондар.

Жиренқопа, Ақырап, Қобда, Талдысай, И.Билтабанова атындағы, Әлия және Бесқұдық ауылдарындағы полигон орындарын ТҚҚ қолданыстағы полигондарына/қалдықтарды көму орындарына (ауылдық тұрғындық пункттер) талаптарды бірретік/ біржолғы жеңілдету механизмі бойынша рәсімдеу керек. ҚР экология және табиғи ресурстар министрлігі ауылдық полигондарға талаптарды жеңілдету және заңдастыру бойынша критерийлерді қарастырады.

Қалдықтарды қоймалаудың басқа орындарын жауып, рекультивация жасау керек.

Көк үй, Қоғалы, Сөгәлі, Жиренқопа ауылдарынан – Жиренқопа ауылындағы полигонға;

Ақырап, Қаракемер, Қызылжар, Жарық, Қанай, Ортақ, Жаманкөл ауылдарынан – Ақырап ауылындағы полигонға;

Қобда, Ақсай, Жарсай, Қарағанды, Жарсай-2, Өтек, Құрсай ауылдарынан – Қобда ауылындағы полигонға;

Терісаққан, Жаңаталап, Талдысай ауылдарынан – Талдысай ауылындағы полигонға;

Білтабан, Косөткел , Байтақ, Сарбұлақ – И.Білтабанова атындағы ауылындағы полигонға;

Әлия, Бұлақ, Бестау ауылдарынан – Әлия ауылындағы полигонға;

Бесқұдық, Бегалы, Егіндібұлақ ауылдарынан - Бесқұдық ауылындағы полигонға;

Ай сайын: Қарағанды, Жарсай-2- Қобда полигонына,

Көк үй, Қоғалы, Сөгәлі– Жиренқопа полигонына.

Қоқыстарды шығарудың ұсынылатын кестесі 2-қосымшада берілген.

Шалғай орналасқан және тұрғындары аз ауылдық округтерге арналған қоқыс тиейтін пункттерді құру

Қобда ауданында шалғай және тұрғындары аз ауылдар бар. Олар: Қарағанды, Жарсай-2, Көк уй, Қоғалы, Сөгәлі.

Коммуналдық қалдықтарды басқаруды және қажетті полигон санын азайтуды оңтайландыру үшін, сонымен қатар, қалдықтарды кәдеге жаратудың тиімді жүйесін қамтамасыз ету мақсатында ауданнан алыс орналасқан ауылдық округтерінде қоқыс тиеу пункттерін құру мүмкіндігін қарастыру керек. Қалдықтарды уақытша сақтауға арналған санитарлық-эпидемиологиялық талаптарға сәйкес келетін алаңдарды құру қажет.

Бұл қоқыс тиеу пункттері келесі қызметтерді орындайтын болады:

Қалдықтарды уақытша сақтау: алты айға дейін мерзімде коммуналдық қалдықтарды ары қарай қайта өңдеу немесе көму үшін уақытша сақтау мүмкіндігін ұсынады.

Қалдықтарды сұрыптау: бұл пункттерде қалдықтарды сұрыптау жүзеге асырылады, яғни қайта өңдеуге жатқызылатын материалдар көмуге жіберілетіндерден бөлініп алынады.

Тасымалдауды оңтайландыру: Қоқыс тиеу пункттері алыс ауылдық округтерден аудандық орталыққа немесе соңғы көму орындарына қалдықтарды тасымалдау үдерісін оңтайландыруға мүмкіндік береді.

Мұндай шаралар қоршаған ортаға теріс әсерді төмендетіп, қалдықтарды тиімді басқаруға жағдай жасайды.

Рекультивациялау жоспарын әзірлеу, кезеңдік рекультивациялау және ауылдық үйінділердің жерлерін қалпына келтіру

Жер телімдері рәсімделмеген ауылдық үйінділер аумақтарын кезеңмен рекультивациялау керек.

Рұқсат етілмеген үйінділерді рекультивациялау бойынша техникалық шешімдер рекультивациядан кейінгі аумақты құрылымдық белгілеуден және пайдаланудан тыс қабылданады.

Апатты үйінділерді жою

"Қазақстан Ғарыш Сапары" ҰК" геопорталы – космостық мониторинг бойынша Ақтөбе облысында 250 рұқсат етілмеген қалдық үйінділері анықталған. Олардың бір бөлігі жойылды, бірақ облыста, соның ішінде Қобда ауданында апатты үйінділер қайтадан пайда болуда.

Апатты үйінділердің түзілуі, оларды жою және болдырмау мәселелерін шешуге жергілікті мемлекеттік органдарды қоса алғанда, барлық мүдделі тараптарды тарту арқылы түбегейлі және шешуші әрекеттерді талап етеді. Қобда ауданының әкімдігі экобелсенділермен және қоғамдық ұйымдармен апатты үйінділерді жедел айқындау және сауатты шешімдер қабылдау үшін тығыз өзара байланысты орнататын болады.

Үйінділерді зарарсыздандырудың қолданыстағы жалпы қабылданған әдістемесі келесі кезеңдерді іске қосады: үйінділердің қауіптілік деңгейін анықтау; баламалы нұсқаларды таңдау; зарарсыздандыру және рекультивациялау технологияларын әзірлеу.

Жаңа үйінділердің түзілуінің алдын-алу бойынша негізгі шаралар Қобда ауданының тұрғындарын қалдықтарды жинау мен тасымалдау бойынша қызметтермен қамту және қалдықтармен қауіпсіз жұмыс істеу бойынша шағын және орта бизнес субъектілерімен сауықтыру жұмыстарын жүргізу болып табылады.

4.3 Коммуналдық қалдықтарды бөлек жинауды алдын-ала қарастыратын қажетті инфрақұрылымды құру және оның жұмыс істеуі

Коммуналдық қалдықтарды жинау және ұнемі шығарып отыру қызметіне ауылдық тұрғындардың қолжетімділігін қамтамасыз ету үшін инфрақұрылыммен қамтамасыз ету керек:

-Коммуналдық қалдықтарды жинау және үнемі шығарып отыру үшін мамандандырылған көлікті сатып алу;

-ТҚҚ бөлек жинауды (құрғақ және ылғалды фракциялар үшін) ендіру үшін контейнерлер сатып алу;

-ТҚҚ санитарлық-эпидемологиялық талаптарға сәйкес жинау үшін контейнерлік алаңдардың орнын анықтау және сәйкестендіру;

-Ірікөлемді және құрылыс қалдықтарын жинауға арналған алаңдарды ұйымдастыру үшін орындарды анықтау;

-Қауіпті құрамдас коммуналдық қалдықтарды бөлек жинау.

Коммуналдық қалдықтарды шығару үшін мамандандырылған көліктерді сатып алу

Коммуналдық қалдықтарды шығаруға арналған мамандандырылған көліктерді сатып алу қалдықтарды басқару жүйесін табысты қалыптастыруға бағытталған негіз болып табылады.

365 бапқа сәйкес (5т) ЖАО коммуналдық қалдықтарды үнемі шығаруды ұйымдастыруды қамтамасыз етеді. ТҚҚ уақытылы шығаруды ұйымдастыру үшін ТҚҚ тасымалдауға арналған арнайы жабдықталған көлік құралдары – қоқыс таситын көліктерді сатып алу қажет.

Ауданда бір күнде 1,15 тонна немесе 5,75м3 қалдық жинақталады. Қобда ауылынан конкурстан жеңіп алған компания қоқыстарды шығарумен айналысатын болады, конкурс шарты бойынша компанияның жеке көлігі бар болуы шарт. Ауылдық жерлерде 8 мың адам тұрады. Мұнда аптасына 40,25 м3 ТҚҚ жинақталады. 1 қоқыс шығаратын көліктің сыйымдылығы 20 м3, олай болса, ТҚҚ жинау және шығару үшін 2 қоқыс шығаратын көлік сатып алу керек.

Ауылдық округтерден апта сайын коммуналдық қалдықтарды шығаруды жүзеге асыру жоспарлануда. Мамандандырылған көліктің қажетті санының болмауы қалдықтарды шығару кестесінің орындалуына кедергі келтіруі мүмкін және тұрғындар үшін қолайсыз жағдай туғызуы мүмкін. Нәтижесінде рұқсат етілмеген үйінділердің пайда болуына әкеліп соқтырады. Сатып алынған көлік құралдары ТҚҚ жинау және тасымалдаумен айналысатын және конкурс (тендер) жүргізу арқылы таңдалған компанияға сенімді басқаруға берілетін болады.

Қобда ауданынан коммуналдық қалдықтарды шығару үшін ұсынылатын кесте:

1. Қобда, Бестау, Терісаққан, И. Білтабанова атындағы, Ақсай, Әлия, Бұлақ, Талдысай, Бесқұдық, Бегалы, Егіндібұлақ, Ақырап, Жарсай ауылдарынан - күн сайынғы шығару.

2. Сарыбұлақ, Жарық, Қанай, Ортақ, Қызылжар, Құрсай, Жиренқопа, Жаманкөл, Қаракемер, Өтек, Қосөткел, Жаңаталап, Байтақ ауылдарынан – апта сайынғы шығару.

3. Қарағанды, Жарсай-2, Көкүй, Қоғалы, Сөгәлі секілді шалғай орналасқан және халқы аз ауылдардан – айына бір рет.

Полигоннан 24 км қашықтықта орналасқан ауылдардан қоқыстар күн сайын шығарылады.

Полигоннан 42 км қашықтықта орналасқан ауылдардан қоқыстар апта сайын шығарылады.

Шалғай орналасқан және халқы аз Қарағанды, Жарсай-2, Көк үй, Қоғалы, Сөгәлі ауылдарында санитарлық-эпидемиологиялық және экологиялық талаптарға жауап беретін қалдықтарды уақытша сақтау алаңдары мен қоқыс тиеу пункттерін құру қажет.

Коммуналдық қалдықтарды тасымалдау шығындарын төмендету үшін бекітілген санитарлық және табиғатты қорғау талаптарына сәйкес қалдықтарды шығарудың төменгі жиілігі қабылданады.

Бастапқы кезеңдерде ауылдық округтердегі коммуналдық қалдықтарды бекітілген кесте бойынша үйлерді, көшелерді аралау жолымен шығарылатын болады. Контейнерлік алаңдар мен контейнерлерді орнатқаннан кейін шығару контейнерлік алаңдардан жүзеге асырылады.

Коммуналдық қалдықтарды тасымалдау барысында ыдыссыз әдісті қолдану: мамандандырылған көлік келгенге дейін, жергілікті әкімдікпен бекітілген кестеге сәйкес қоқыстарды жинайтын және тасымалдайтын (шығаратын) күндері ғана көше бойына санитарлық нормалар мен ережелерге сәйкес коммуналдық қалдықтарды шығару.

Қоқыстарды шығару кестесі тұрғындардың көзқарастарын ескере отырып, жергілікті атқарушы органмен бекітілген коммуналдық қалдықтарды жинау және тасымалдау бойынша мамандандырылған ұйымдарды анықтағаннан кейін ғана құрылатын болады.

Жылына жинақталатын қалдық санын анықтау үшін жиналған және шығарылған қалдық санына (күнсайын) есеп жүргізу керек.

ТҚҚ бөлек жинауға (құрғақ және ылғалды фракциялар үшін) арналған контейнерлерді сатып алу

Қалдықтарды бөлек жинау халықаралық тәжірибеде қалдықтарды басқару жүйесін табысты қалыптастырудың негізі және Қазақстанның экологиялық заңнамасының міндетті талабы болып табылады.

Қалдықтарды бөлек жинау үдерісі "Қалдықтарды бөлек жинауға, оның ішінде техникалық, экономикалық және экологиялық орындылығы ескеріле отырып, міндетті бөлек жинауға жататын қалдықтардың түрлеріне немесе топтарына (түрлерінің жиынтығына) қойылатын талаптарды" бекіту туралы құжатында (техникалық, экономикалық және экологиялық орындылығын ескере отырып, міндетті бөлек жинауға жатқызылатын қалдықтардың топтарына (түрлер жиынтығы) немесе түрлерін, қалдықтарды бөлек жинауға талаптар. Қазақстан Республикасы Экология, геология және табиғи ресурстар министрінің м.а. 2021 жылғы 2 желтоқсандағы № 482 бұйрығы) нақтыланған.

СТ 3780-2022 Қалдықтар. Алаңдарда қалдықтарды бөлек жинау үшін контейнер құрамын және коммуналдық қалдықтарды бөлек жинауды ұйымдастыру үшін контейнерлерді орнату алаңдарына жалпы талаптар бойынша:

-Электрондық қалдықтарға арналған контейнерлер;

-ҚСБ қалдықтарды жинауға арналған контейнерлер;

-Қағаз және картон қалдықтарына арналған контейнерлер;

-Батарея қалдықтарына арналған контейнерлер;

-Тағам қалдықтарына арналған контейнерлер;

-Шыныға арналған контейнерлер;

-Пластик қалдықтарына арналған контейнерлер.

Дегенмен, барлық түрлер үшін контейнерлерді орнату мүмкіндігінің болмауынан ҚСБҚ қоса алғанда қауіпті қалдықтарға арналған контейнерлерді қоспағанда "құрғақ" және "ылғалды" фракциялар үшін контейнерлерді орнатуға рұқсат етіледі.

Қобда ауданда қалдықтарды бөлек жинауды ұйымдастыру барысында әрбір контейнерлік алаңдарға қалдықтарды бөлек жинау үшін (құрғақ және ылғалды фракциялар) контейнерлерді сатып алып, 2-ден (ең кемі) орнату керек.

"Ылғалды" фракция құрамы мен сипаты бойынша үй шаруашылығы қалдықтарына ұқсас араласқан, органикалық, тағамдық қалдықтардан тұрады.

"Құрғақ" фракция қағаз, картон, металл, пластика жәнешыныдантұрады.

Контейнерлер саны тұрғындар санына, қалдықтардың жинақталу нормасына, сақтау мерзіміне және басқа да қажетті факторларға сәйкес анықталады.

Қалдықтарды бөлек жинауға арналған контейнерлер заңнама талаптарына сәйкес қазақ және орыс тілінде таңбалануы (жазба) керек, онда мыналар көрсетілуі керек:

-Жиналатын қалдық түрі (фракциясы) туралы ақпараттық жапсырма/жазба;

-Контейнердің меншік иесі туралы мәліметтер (атауы, телефоны);

-Контейнер қызмет көрсететін ұйым атауы.

Егер де таңбалау түрлі-түсті контейнерге жапсырылатын болса, онда контрасты түспен орындалуы керек.

Сатып алуға қажетті контейнерлер саны 1,1 м3 көлеміндегі бір контейнер жағдайында қалдықтарды түзілу нормаларына (жайлы жабдықталмаған үйлер үшін бір тұрғынға – 0,78 м3) және Қобда ауданның тұрғындар санына (әрбір тұрғын пункттер бойынша) байланысты есептеледі– 1-қосымша.

Барлығы 182 контейнер орнату керек, оның ішінде қалдықтарды күн сайынғы жинау үшін 56 контейнер және апта сайын немесе ай сайын жинауға 126 контейнер орнату қажет. Қобда ауылында 4 контейнер орнатылған сол себепті, 178 контейнер сатып алу қажет (89- "құрғақ" фракциялар үшін және 89 – "ылғалды" фракциялар үшін). Бір контейнер 90 000 теңге болған жағдайда, қажетті шығындар 16 380 000 теңгені құрайды.

Бағдарлама шеңберінде (2025-2029 жж) Қобда ауылында контейнерлерді орнату қажет. Контейнерлердің есептік саны – 28. Орнатылды – 4. Сатып алу керек - 24 контейнер (12- "құрғақ" фракция үшін, 12- "ылғалды" фракция үшін).

ТҚҚ жинауға арналған контейнерлік алаңдарды анықтау және контейнерлерді санитарлық-эпидемиологиялық талаптарға сәйкестендіру

Контейнерлік алаңдардың есептік саны – 92 бірлік. Қобда ауылындағы 1 КА есепке ала отырып, болашақта 91 КА орнату керек. Бір КА орнату 200 000 теңге. Қажетті шығындар 18 200 000 теңге.

Жақын арада (Бағдарлама шеңберінде) Қобда ауылында 11 бірліктегі контейнерлік алаңдарды орнату керек.

Контейнерлерді орнатқаннан кейін және қалдықтарды шығару кестесін бекіткеннен соң қоқыс шығаратын компания контейнерлердің толуы бойынша бақылау жүргізеді, қажет жағдайда контейнер санын толықтырып немесе шығару санын арттырып отыру керек. Қобда ауданының контейнерлік алаңдарын "Өндіріс және тұтыну қалдықтарын жинауға, пайдалануға, қолдануға, залалсыздандыруға, тасымалдауға, сақтауға және көмуге қойылатын санитариялық-эпидемиологиялық талаптар" санитарлық-эпидемиологиялық талабына (ары қарай -ережелер) сәйкестендіру керек:

- тұрғын пункттерде контейнерлік алаңдарды тұрғын және қоғамдық ғимараттардан, балалар нысандарынан, спорттық алаңдардан және уақытша орналасуды қоспағанда (вахталық кенттер, тұрақты емес нысандар мен құрылыстар) тұрғындардың демалатын орындарынан 25 м кем емес қашықтыққа орналастырады;

- алаң аумағы алаңға еркін кіретін жағына қарай қалыңдығы 100 м кем емес температуралық өзгеріске тұрақты қатты асфальтталған немесе бетондалған жабыны болуы керек;

- периметр бойынша алаң үш жағынан жедел климаттық өзгерістерге және коррозияға тұрақты тұтас материалмен қоршалуы керек;

- алаңның төртінші жағы басқарушы, қызмет көрсетуші ұйымдар мен тұрғындардың контейнерлермен жұмыс істеуге, қалдықтарды жинауға еркін енуіне мүмкіндік береді;

- шатыр жедел климаттық өзгерістер мен коррозияға тұрақты тұтас материалдан дайындалады.

Контейнерлердің меншік иесі ары қарай пайдалануға жарамсыз контейнерлерді жөндеп, алмастыруды ұйымдастырады, қоқыс қабылдайтын камераны, алаңдарды және қоқысқа арналған қоймаларды (контейнерлерді), сонымен қатар қалдықтарды жинауыштарды үнемі жуып, залалсыздандырып және дезинсекциялап (шыбын және басқаларға қарсы) отыруды қамтамасыз ететін шараларды қабылдайды.

Ірі көлемді және құрылыс қалдықтарын жинауға арналған алаңдарды ұйымдастыру үшін орындарды анықтау

Экологиялық заңнама талаптары бойынша, ірі көлемді қалдықтарды және құрылыс қалдықтарын шығаруды Қазақстан Республикасының заңдылығына сәйкес мамандандырылған ұйымдар тұтынушының тапсырысы бойынша немесе тұтынушымен ірі көлемді қалдықтарды жинау алаңдарына өз бетінше жеткізуін қамтамасыз етеді.

Қалдықтарды бөлек жинау талаптарында (ЭТРМ м.а. 2021 жылғы 2 желтоқсандағы №480 Бұйрығы, 19 тармағы), ЖАО жеке тұлғалардан (тұрғындардан) түзілетін құрылыс және ірі көлемді қалдықтар үшін 12м2 кем емес аумақта арнайы жабындысымен қоршауы бар орынды ұйымдастыруы керек деп айтылған.

3780-2022 – "Қалдықтар. Контейнерлерді орнату алаңдарына жалпы талаптар" СТ сәйкес, коммуналдық қалдықтарды бөлек жинауды ұйымдастыру үшін жергілікті атқарушы органдар тұрғын пункттерде (үй жайларының, мекемелердің, мәдени-жалпы мекемелердің, демалыс орындарының және т.б. аумақтарында) жеке тұлғалардан (тұрғындардан) түзілген құрылыс және ірікөлемді қалдықтарды жинайтын 12 м2 кем емес аумақ орындарып анықтап, қоршауды ұйымдастыруы керек.

Жылжымайтын нысандардың құрылысы мен жөндеу жұмыстарын жүзеге асыратын заңды тұлғалар құрылыс және ірікөлемді қалдықтарды арнайы орындарға өз бетінше шығаруы керек немесе қоқыс шығаратын ұйымдармен келісім-шартқа отыруы керек.

Ірікөлемді және құрылыс қалдықтарын қалдық түзушілермен келісім-шарты бар мамандандырылған компаниялар оларды орналастыру кезеңінен бастап, үш күннен артық емес мерзімде шығаруды жүзеге асырады.

Заңнамаға сәйкес ірі көлемді қалдықтарды жинауға арналған арнайы алаңдарда коммуналдық қалдықтардың құрамына кіретін, өзінің тұтынушылық қасиетін жойған, пайдаланылған тұтынушылық тауарлар мен қораптардың қалдықтарын жинау орындарын ұйымдастыруға тиым салынады.

Қобда ауданының жергілікті атқарушы органдары мұндай қалдықтардың полигонға түсуінің алдын-алу мақсатында тұрғындардан ірі көлемді және құрылыс қалдықтарын жинауға арналған арнайы орындарды ұйымдастыруы керек.

Қауіпті құрамдас коммуналдық қалдықтарды бөлек жинау және кәдеге жарату

Қауіпті құрамдас коммуналдық қалдықтар (электрондық және электрлік жабдықтар, құрамында сынабы бар қалдықтар, батарейкалар, аккумляторлар және басқа да қауіпті компоненттер) бөлек жинақталып, қайта қалпына келтірілуі үшін мамандандырылған кәсіпорындарға берілуі керек (ҚР ЭК 365 бабы).

ҚР ЭК талаптарына сәйкес жергілікті атқарушы органдар қауіпті қалдықтардың басқа категорияларымен қауіпті қалдықтардың немесе басқа қалдықтармен, заттармен, материалдармен араласуының алдын-алу үшін қажетті шараларды қабылдауы керек және коммуналдық қалдықтармен жұмыс жасау бойынша инфрақұрылымды дамытуға жауапты болады.

Құрамында сынабы бар қалдықтар (ҚСБҚ)

Жергілікті атқарушы билік органдары аудан тұрғындардан ҚСБҚ жинау жүйесін ұйымдастыруы және мыналарды қамтамасыз етуі қажет:

–тұрғындарда пайда болатын құрамында сынабы бар қалдықтарды жинау үшін орнатылатын арнайы әмбебап контейнерлерді орнатуды және оларға қызмет көрсетуді бақылау;

– –кондоминиум нысандарын басқару органдарының қызметін бақылау және ұйымдастыру, олар арнайы әмбебап контейнерлерді сақтау жөніндегі шараларды қамтамасыз етуге, контейнерге қызмет көрсететін мамандандырылған кәсіпорынмен өзара іс-қимылды жүзеге асыруға, оларға еркін қол жеткізуді қамтамасыз етуге, тұрғындармен түсіндіру жұмыстарын жүргізуге, контейнерге бөгде заттарды сақтауға, контейнерге бөгде жарнамаларды, хабарландыруларды және т. б. жапсыруға жол бермеуге міндетті;

– тұрғындар үшін үшін демеркуризациялау жөніндегі шаралар кешенін іске асыруға және ҚСБҚ-ға арналған контейнерлерді жөндеуге (ауыстыруға) мамандандырылған кәсіпорындардың жұмыстарын сатып алу үшін қаражат бөлу жолымен халық арасында пайдалануда болған құрамында сынабы бар энергия үнемдейтін шамдарды қайта өңдеуді ұйымдастыру.

ҚСБҚ үшін контейнерлерді жөндеу (алмастыру) және тұрғындар үшін демеркуризация бойынша шаралар кешенін жүзеге асыруға мамандандырылған кәсіпорындардың жұмыстарын (қызметтерін) тарту үшін жергілікті атқарушы органдар конкурс (тендер) жүргізу керек (ҚР ЭК, "Мемлекеттік сатып алудар" туралы ҚР Заңы (4 бөлім), (коммуналдық қалдықтарды басқару ережелері. ҚР ЭГТРМ м.к. 2021 жылғы 28 желтоқсандағы № 508 Бұйрығы)).

Қазіргі уақытта Қобда ауданында ҚСБҚ жинауға арналған арнайы әмбебап контейнерлер жоқ. Әрбір контейнерлік алаңға ҚСБҚ арналған контейнерлерді орнату керек. Одан басқа, жергілікті атқарушы органдар қалдықтарды бөлек жинаудың қажеттілігі мен артықшылығы туралы және осы мақсатта контейнерлердің орнатылғандығы туралы ақпараттық- түсіндірмелік жұмыстарды жүргізуі шарт.

Электрондық және электрлік жабдық қалдықтары (ЭЭЖҚ)

ЭЭЖҚ қауіпті қалдықтарға жатқызылады. Олардың құрамында кадмий, қорғасын, сурьма, сынап секілді уытты заттармен қосылыстар бар, олар адам денсаулығы мен қоршаған ортаға теріс ықпал етеді.

Тұрғындардан ЭЭЖҚ жинау жүйесін ұйымдастыру келесідей шараларды қамтиды:

- Батареялар, электронды және электр жабдықтары сияқты қауіпті тұрмыстық қалдықтарды жинайтын стационарлық немесе жылжымалы пункттер/пункттер құру. Қабылдау пункті көрсетілген тауарларды таратуды жүзеге асыратын сауда нүктелерінде құрылуы мүмкін.. Қалдық ретінде қабылданатындар: тұрмыстық техника (теледидар, магнитофоны, электрлік ойыншықтар, үтіктер, батарейкалар, фен, тоңазытқышты қоса алғанда, асүй жабдықтары); офистік техника (компьютерлер және жабдықтауыштар, ұялы телефон, планшет, көшірме аппараттары, сканер, тонер).

- Қалдықтарды қабылдаудың ұйымдастырылған пункттері туралы халықты хабардар етуді және олармен қауіпсіз жұмыс істеуді насихаттауды қамтамасыз ету.

- Қалдықтарды жинауға және кәдеге жаратуға арналған шығыстардың бір бөлігін жабу мақсатында, өндірушінің кеңейтілген жауапкершілік операторының функцияларын жүзеге асыратын "Жасыл Даму" АҚ-мен ынтымақтастықты нығайту.

Жергілікті атқарушы органдар электрондық қалдықтардың әсерінің қауіптілігі туралы және қалдықтарды жинау мен қайта өңдеудің қолданыстағы жүйесі туралы тұрғындармен ақпараттық жұмыстарды жүргізу қажет. ТҚҚ жалпы ағынымен полигондарға түскен электрондық және электрлік жабдық қалдықтарының маңызды салдарын тұрғындар әлі толық түсінбейді. Тұрғындарға пайдаланылған электрондық және электрлік жабдықтарды жинаудың қолданыстағы пункттері туралы ақпараттарды жеткізу керек.

Заңды тұлғалардан қауіпті құрамдас коммуналдық қалдықтарды бөлек жинау және қайта қалпына келтіру

Қызметтің түріне қарамастан, заңды тұлғаларда пайда болатын қауіпті коммуналдық қалдықтарды бөлек жинап, мамандандырылған ұйымдарға (кәсіпорындарға) қалпына келтіруге беруі тиіс (ҚР ЭК 365 б).

Жергілікті атқарушы билік органдары қауіпті қалдықтарды басқару жөніндегі қызметтерді көрсететін мамандандырылған кәсіпорындармен келісім-шартқа отыру қажеттілігі туралы аудандық заңды тұлғалармен (мемлекеттік мекеме, бюджеттік ұйымдар) түсіндірме жұмыс жүргізуі және осы үдерісті бақылауы қажет.

Органикалық коммуналдық қалдықтарды бөлек жинауды ұйымдастыру және оларды қордаландыру арқылы қайта қалпына келтіру

Органикалық қалдықтар – өсімдік және жануарлардың биоыдырайтын қалдықтары.

Жергілікті атқарушы органдар органикалық қалдықтарды бөлек жинауды тұрақтандыру және пайдалану арқылы коммуналдық қалдықтармен жұмыс жасаудағы экологиялық талаптардың сақталуын қамтамасыз етуі керек (ҚР ЭК 365 б).

Органикалық қалдықтардан компост – энергия ретінде пайдалануға болатын органикалық тыңайтқыш алуға болады. Ол қоршаған ортаны ластамайды және табиғи циклдің құрамдас бөлігі болып табылады.

Коммуналдық қалдықтарды басқару ережелерінде (19т) аудандық, кенттік, ауылдық, ауылдық округтің жергілікті атқарушы органдары тұрғындарға жеке тұрғын құрылысында (жеке сектор) органикалық қалдықтарды қордаландыру жөніндегі ақпараттық кампанияларды (хабарламаларды) жүргізуі қажет.

Компосты алу технологиясының негізі компостау – қалдықтардың жедел бақыланып ыдырауы, нәтижесінлде биоорганикалық тыңайтқыш алынады. Сырт жағынан қарағанда, компост кәдімгі топыраққа ұқсас және әртүрлі салаларда пайдаланылуы мүмкін.

Органикалық қалдықтарды қордаландыру үй жағдайында да, орталықтандырылған жүйеде де жүзеге асады. Үй шаруашылығында қордаландыруда қарапайым қордалау шұңқырын немесе арнайы қордаландырғыш аппараттарды пайдалануға болады. Түзілген компостты ауыл шаруашылық қажеттіліктеріне және егіс алаңдары үшін тыңайтқыш ретінде үй маңындағы учаскелерге және қалдықтарды уақытша көму орындарын рекультивациялауға пайдалануға болады.

Мектептерде, асханаларда, ресторанда биоыдырайтын қалдықтардың үлкен бөлігі жинақталады және жанында қосалқы шаруашылығы бар болғандықтан, жекелей өз беттерінше қордаландыруды жүргізуге болады.

Жергілікті атқарушы органдардың міндеттері заңды тұлғалар мен тұрғындар арасында компосты қолдану және органикалық тыңайтқыштарды пайдалану тәжірибесін насихаттау бойынша ақпараттық -түсіндірмелі жұмыстарды жүргізу болып табылады.

4.4. Коммуналдық қалдықтарды қайта өңдеу және кәдеге жарату жүйесін құру.

Қобда ауданында коммуналдық қалдықтарды қайта өңдеу және кәдеге жарату жүйесі жоқ.

ТҚҚ қайта өңдеу және кәдеге жарату жүйесі Ақтөбе облысында соның ішінде Ақтөбе қаласында дамыған.

Қалдықтарды қайта өңдеу және кәдеге жаратумен Ақтөбе қаласында мынадай компаниялар айналысады: Комби ЖШС,КазВторКонтракт, ХХІ экологиялық технологиялар,Элит Холдинг, ЭкоВторТехРесурс, Таза Каргала, Актобе Таза Кала ЖШС, Қайталама қағазды қайта өңдеу зауыты, Eko Sin company, "Тұрмыстық қатты қалдықтарды қайта өңдеу бойынша Ақтөбе зауыты" және т.б.

Қобда ауданының жергілікті атқарушы органдарының міндеті осындай облыстық қалдықтарды қайта өңдеу кәсіпорындарымен өзара іс-қимыл жасау, олармен қалдықтарды шығару, кәдеге жарату немесе қайта өңдеу бойынша келісімдер жасау болып табылады.

Жергілікті атқарушы органдар коммуналдық қалдықтарды қайта өңдеу және ұйымдастыру мүмкіндіктерін айқындау мақсатында аудан аумағында іс-әрекеттерін жүзеге асыратын барлық кәсіпорындармен және жергілікті бизнес-қауымдастық өкілдерімен өзара байланысуы керек.

4.5 Коммуналдық қалдықтарды жинау, кәдеге жарату және қайта өңдеу, соның ішінде қалдықтарды бөлек жинаудың ұтымды жүйесіне тұрғындардың қызығушылықтары мен мәдени деңгейін жоғарылату

Қалдықтарды басқару үдерісі, соның ішінде қалдықтарды бөлек жинауға деген қызығушылық тұрғындардың экологиялық ағартушылық деңгейіне байланысты.

Мұны экологиялық заңнама да талап етеді. Қазақстан Республикасы экология, геология және табиғи ресурстар министрі м.а., "Коммуналдық қалдықтарды басқару ережелерін бекіту туралы" (ары қарай – Ереже) 2021 жылғы 28 желтоқсанындағы № 508 Бұйрығына сәйкес ауданның, облыстық және аудандық мәндегі қалалар, республикалық мәндегі қалалар, астана, ауылдық округтердің жергілікті атқарушы органдары жеке тұрғын құрылыстардағы (жеке сектор) органикалық қалдықтарды қордаландыруды ендіру және коммуналдық қалдық компоненттерін (қағаз, пластика, органикалық қалдықтар және басқалары) рұқсатсыз жағудың алдын-алу, қайталама ресурстарды (шикізатты) бөлек жинауды қоса алғанда коммуналдық қалдықтарды жинау, кәдеге жарату және қайта өңдеудің ұтымды жүйесі туралы тұрғындарға ақпараттық кампанияларды жүргізеді.

Жергілікті атқарушы органдардың жұмыстары БАҚ, теледидар тарапынан ақпараттық компанияларды, яғни, қалдықтардың теріс әсерінен қоршаған ортаны қорғау мәәселелеріне тұрғындардың қызығушылығын қалыптастыратын, қалдықтарды басқарудың экономикалық және экологиялық аспектілері туралы айтатын видеороликтерді құру, буклеттерді және басқа да ақпараттық материалдарды шығару және таратуды ұйымдастыру болып табылады. Оқу орындары арасында макулатураны жаппай жинау, конкурстарды, акцияларды жүргізу, мамандандырылған ұйымдармен тұрғындардан киімдерді, заттарды, тұрмыстық техниканы, батареяларды қабылдау тиімді болып табылады.

Одан басқа, Қобда ауданының әкімдігі "Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік әлеуметтік тапсырыс, стратегиялық әріптестікті іске асыруға арналған мемлекеттік тапсырыс, үкіметтік емес ұйымдарға арналған гранттар және сыйлықақылар туралы" (ары қарай Заң) Заң шеңберінде мемлекеттік әлеуметтік тапсырысты, соның бір бөлігі қоршаған ортаны қорғауды жүзеге асыру бойынша ақпараттық-түсіндірмелік жұмыстарды жүргізуі қажет (5 бап).

Осы Заңға сәйкес, үкіметтік емес ұйымдардың мәліметтер базасына (6-1б) енгізілген үкіметтік емес ұйымдар (ары қарай – ҮЕҰ) конкурстық таңдау арқылы коммуналдық қалдықтармен жұмыс жасау бойынша тұрғындармен ақпараттық жұмыстарды жүргізуге мемлекеттік гранттарды ұсынады.

Грант алған ҮЕҰ тұрғындардың коммуналдық қалдықтармен жұмыс жасауы бойынша ақпараттық жұмыс жоспарын әзірлейді, оған келесідей қоғам топтары жатқызылады:

- білім беру мекемелері: педагогикалық құрам, техникалық мамандар, оқушылар;

- балабақша: тәрбиешілер мен балалар;

- заңды тұлға: медициналық мекеме, мәдениет үйі, сауда орталықтары, дүкендер;

- еріктілер, белсенділер тобы және ҮЕҰ;

- жергілікті атқарушы орган қызметкерлері;

- жұмыс істейтіндер.

Ақпараттық жұмыс жоспары мыналардан тұрады:

- бекітілген тарифке сәйкес ТҚҚ жинау және тасымалдау бойынша қызметтерге ақы төлеу, жариялық келісімдерге отыру туралы тұрғындарды ақпараттандыру;

- Қалдықтармен қауіпсіз жұмыс істеу тәсілдері туралы жергілікті БАҚ жариялау; Жергілікті газеттер мен журналдарға қалдықтармен дұрыс жұмыс істеу талаптарымен қалдықтарды басқарумен байланысты мәселелермен жұртшылықты таныстыруға бағытталған мақалаларды жариялау ұсынылады;

- үйлерде тағамдық қалдықтарды қордаландыру туралы брошюроларды тарату;

- жеке тұлғаларда (тұрғындар) түзілетін ҚСБҚ, ЭЭЖҚ, медициналық, құрылыстық және ірі көлемді қалдықтарды жинау үшін құрылған арнайы орындар туралы хабарлау;

- пластик, шыны және макулатура үшін, бөлек жинау және үйдегі қалдықтарды сұрыптау тәртібін түсіндіретін мектептегі экологиялық акциялар;

- коммуналдық қалдықтарды рұқсатсыз жағудың алдын-алу бойынша ақпараттандыру;

- тұрғындардың экологиялық сапалы өмір сүруін қанағаттандыру деңгейін жоғарылату мақсатында жыл сайынғы әлеуметтік сауалнаманы жүргізу;

-мектеп оқушыларын ТҚҚ полигонымен таныстыру;

- қалдықтарды басқару бойынша іс-әрекеттерді қоғамдық бақылау және насихаттау мақсатында еріктілер клубын құру.

Жергілікті атқарушы билік органдары аудан тұрғындарымен ақпараттық-ағартушылық жұмыстарды үйлестіріп, қоғамдық мекемелермен, ҮЕҰ тығыз байланыста жұмыс жасауы керек.

5. ҚАЖЕТТІ РЕСУРСТАР

Қобда ауданының қалдықтарын басқару жөніндегі бағдарламасын қаржыландыру көздері мыналар болуы мүмкін:

- мемлекеттік және жергілікті бюджет құралдары;

- тікелей шетелдік және отандық инвестициялар;

- ӨКЖ операторымен қалдықтарды жинау және тасымалдау жүйесін субсидиялау;

- халықаралық қаржылық экономикалық ұйымдар мен донор мемлекеттердің гранттары;

- екінші деңгейлі банк несиелері және Қазақстан Республикасының заңдылығында тиым салынбаған басқа да көздер.

ҚР ЭК 29 бабына сәйкес ұсынылған бағдарламаны жүзеге асыруға және болжамды табиғатты қорғау шараларын орындауға кеткен қаржылық шығындар бюджеттік құрал есебінен жүзеге асыру жоспарлануда. Мұндай механизм Бағдарламаны әзірлеу және бекіту жылдарында үш жыл ішінде жергілікті бюджетке түскен қоршаған ортаға теріс әсер ету төлемдерінен пайдалануға мүмкіндік береді.

Осы Бағдарламаны жүзеге асыру үшін алдын-ала есептелген қаржылық шығындар 164 млн теңгені құрайды (10-кесте).

10-кесте –Қобда ауданындағы қалдықтарды басқару бағдарламасын жүзеге асыруға қажетті алдын-ала есептелген қаржылық шығындар

№ р/н	Іс-шаралар атауы	Қажетті шығындар, теңге
1	Қалдықтардың түзілу және жинақталу нормаларын қайта қарастыру	1 500 000
2	ТҚҚ морфологиялық құрамын анықтау	2000 000
3	ТҚҚ жинауға, тасымалдауға, сұрыптауға және көмуге тарифтерді есептеу және бекіту. Осы тарифтерді экономикалық негізделген және уақытылы қайта қарау	2 000 000
4	3 бірлік көлемінде коммуналдық қалдықтарды жинауға және шығаруға арналған мамандандырылған көлікті сатып алу	90 000 000
5	ТҚҚ "құрғақ" және "ылғалды" фракцияларын бөлек жинауға арналған контейнерлерді сатып алу және орнату (24бірл.)	2 160 000
6	Қобда ауылындағы контейнерлік алаңдарды талаптарға сәйкестендіру (1 КА)	200 000
7	А/о барлығында жаңа контейнерлік алаңдарды ұйымдастыру (11КА)	2 200 000
8	ІКҚ мен құрылыс қалдықтарына арналған ұсақтағышты сатып алу	10 000 000
9	Шалғайдағы ауылдық округтер үшін қоқыс тиеу пункттерін құру	20 000 000
10	Тұрғындардың коммуналдық қалдықтармен экологиялық қауіпсіз жұмыс жасау хабардарлығын жоғарылату бойынша ҮЕҰ арасында әлеуметтік тапсырыс алуға конкурстар жүргізу	4 000 000
	БАРЛЫҒЫ:	134 060 000

Қобда ауданында қалдықтарды басқару бағдарламасын жүзеге асыру бойынша іс-шараларға облыстық әкімдікпен үшжылдық жобада қоршаған ортаны қорғау бойынша іс-шаралардың типтік тізбегін негізге ала отырып, заңнама талаптарына сай әзірленетін Ақтөбе облысының қоршаған ортаны қорғау бойынша шаралар жоспарын қосу керек (ҚР ЭК – 4-қосымша).

Қалдықтармен жұмыс жасау бойынша іс-шараларға жататындар:

- кез-келген қалдықтардың, соның ішінде иесіз қалдықтарды жинау, тасымалдау, зарарсыздандыру және қайта өңдеу бойынша технологияларды ендіру;

- зауыттар, цехтар, өндірістердің құрылысы, қайта жөндеу, қондырғыларды алу және пайдалану;

- қалдықтардың кез-келген түрлерін жинауға арналған полигондар;

- қалдықтарды жинау, тасымалдау, қайта өңдеу, сұрыптау, кәдеге жарату және көму;

- Екінші материалдық ресурстарын жинау және қайта өңдеу;

қалдықтардан пайдалы компоненттерді алумен байланысты шикізатты немесе дайын өнімді алу бойынша;

- қалдықтарды орналастыру және түзілу көлемін төмендетуге бағытталған технологиялық үдерістерді және жабдықтарды қайта жөндеу, жаңғырту.

6. БАҒДАРЛАМАНЫ ЖҮЗЕГЕ АСЫРУ БОЙЫНША ІС-ШАРАЛАР ЖОСПАРЫ

Осы бағдарламаның мақсаты мен міндеттерін жүзеге асыру үшін Қобда ауданының қалдықтарын басқарудың тиімді жүйесін құру жөніндегі іс-шаралар жоспары құрылды (2-қосымша).

Жоспарда қажетті іс-шаралар, оны жүзеге асыру және аяқтауға қажетті уақытша шектеулер, іс-шараны орындауға жауаптылар және талап етілетін ресурстар анықталған. Іс-шаралар міндеттері бойынша топтастырылған және қалдықтарды басқарудың ең тиімді үлгісін құруға бағытталған. Іс-шаралар жоспарында күтілетін нәтижелерге қол жеткізу мақсатымен Бағдарламадағы барлық жауапты орындаушылардың жұмыстарын үйлестіру және қалдықтарды жинау, тасымалдау, қайта өңдеу мәселелері кешенді әдіспен қамтамасыз етілген.

Мониторинг нәтижесінде қойылған мақсаттарға, мақсаттық көрсеткіштер мен міндеттерге қол жеткізу мүмкін болмаған жағдайда, іс-шаралар жоспарына түзетулер енгізілуі мүмкін. Осы жағдайда, басқа іс-шаралар анықталады және мәселелік сұрақтарды шешу бойынша іс-шараларды қабылдайды.

Жоспарды жүзеге асыруға бағдарламаға тапсырыс беруші - "Қобда ауданының сәулет, құрылыс, тұрғын үй-коммуналдық шаруашылық, жолаушылар көлігі және автомобиль жолдары бөлімі" ММ жауап береді және олар келесі қызметтерді жүзеге асырады:

1) Бағдарламаның барлық орындаушыларын үйлестіре отырып, Қобда ауданы аумағындағы коммуналдық қалдықтарды басқару саласындағы міндеттерді шешуге бірыңғай орталықтандырылған кешенді әдісті қалыптастырып, қамтамасыз етеді;

2) Бағдарламаны жүзеге асыруға облыстық бюджеттен субсидияны ұсыну бойынша СҚО атқарушы органдарымен өзара байланысады;

3) Бағдарламаның іс-шараларын жүзеге асыру мәселелері бойынша ауданның ауылдық округтері әкімдіктерімен, жеке тұлғалармен, жеке кәсіпкерлермен өзара байланысады;

4) Бағдарламаның іс-шараларын жүзеге асыруға мониторинг жүргізеді, қоғамдық кеңес мәжілісінде талқылау үшін мониторинг нәтижелерін шығарады;

5) Бағдарламаға сәйкес өзгерістер енгізу қажеттілігі туралы негізделген ұсыныстар арқылы бағдарламаның іс-шараларын жүзеге асыруға қажетті қаржылық құралдарына, мақсаттық көрсеткіштеріне, іс-шараларынаа түзетулерді жүзеге асырады;

6) Бағдарламаны жүзеге асыру шараларын тексеру барысына қатысады;

7) Қобда ауданы әкімдігінің ресми сайтына негізгі Бағдарламаны және бағдарламаның іс-шараларын жүзеге асыру туралы ақпараттарды тіркейді.

7. БАҒДАРЛАМАНЫ ЖҮЗЕГЕ АСЫРУ МОНИТОРИНГІ

Мониторинг коммуналдық қалдықтарды басқару жөніндегі бағдарламаның (ҚББ) жүзеге асырылуын бақылау мақсатында жүзеге асырылады.

ҚББ жүзеге асуын бақылау коммуналдық қалдықтарды басқару саласындағы мемлекеттік саясатты жүзеге асыруға жауапты ЖАО бірінші басшысының орынбасарымен тұрақты түрде жүзеге асырылады.

Мониторинг (бағдарламаның жүзеге асырылуын бақылау) ағымдық жағдайды жоспармен салыстыру үшін үздіксіз жүзеге асырылады. Мониторинг барысында жоспарланған іс-әрекетті және нақты мәліметтердің нәтижелері салыстырылады. Іс-шаралар мониторингі ресурстармен қаржыларды пайдалануды сонымен қатар аралық нәтижелерді қамтамасыз ету мен әрекетті жүзеге асыру қадағаланып отырады. Мониторинг нәтижелері бойынша өзгерістер енгізілуі мүмкін.

Мониторинг нәтижелері бағдарламаны жүзеге асыру есебінде көрінеді. Есепте жүзеге асырылған шаралардың сипаттамасы, қол жеткізілген нәтижелер, жүзеге асыруға бағытталған қаржы құралдарының нақты көлемі, сонымен қатар, есепті кезеңдерде жоспарланған нәтижелердің болмауы және шаралардың орындалмау себептері көрінеді.

Бағдарламаны жүзеге асыру мониторингі бойынша есептер барлық қызығушылық танытқан мүдделі тараптарға ұсынылады және Қобда ауданы әкімдігінің интернет ресурстарында жарияланады. Аралық есеп- жарты жылда бір рет, яғни ағымдық жылдың 15- маусымына дейін, жылдық есеп келесі жылдың 30-қаңтарына дейін. Жылдық есеп алдыңғы жылдың қорытындысы бойынша жасалынады.

8. КҮТІЛЕТІН ӘЛЕУМЕТТІК-ЭКОНОМИКАЛЫҚ ТИІМ

ҚББ көрсетілген іс-шаралар Қобда ауданы тұрғындарының денсаулығына және қоршаған ортасына қалдықтардың теріс әсерін төмендетуге жағдайлар жасауға бағытталған.

Бағдарламада алдын-ала қарастырылған іс-шараларды жүзеге асыру аудандағы коммуналдық қалдықтарды басқару саласындағы мақсаттық көрсеткіштердің орындалуына мүмкіндік береді.

Бағдарламаны жүзеге асыру үдерісінде келесі міндеттер орындалатын болады:

- қалдықтарды басқару саласындағы қажетті инфрақұрылым құрылады: ТҚҚ жинау және шығару үшін арнайы көлік сатып алынады, контейнерлер сатып алынады және орнатылды, контейнерлік алаңдар салынады.

- Қалдықтарды бөлек жинау енгізіледі: бөлек жинауға арналған контейнер орнатылады, қауіпті құрамдас қалдықтарды (ҚСБҚ, ЭЭЖҚ, медициналық) жинау үшін нүктелер анықталады.

- ТҚҚ жинау және тасымалдау бойынша компаниялар анықталады.

- коммуналдық қалдықтарды 100% жинау және шығаруға қол жеткізеді.

- коммуналдық қалдықтарды қайта өңдеу және кәдеге жарату жүйесі құрылады.

- көмугебағытталғанқалдықтаркөлеміазайтылады.

- санитарлық, құрылыстық және экологиялық талаптарға жауап беретін ТҚҚ полигондары құрылады;

- қалдықтарды уақытша сақтауға арналған алаңдар құрылады;

- апатты үйінділер жойылады;

- тұрғындардың қалдықтарды бөлек жинауға қызығушылықтары артады және қалдықтарды басқару мәселелері бойынша хабардарлығы жоғарылайды.

Бағдарламаның негізгі экономикалық тиімі тұтыну қалдықтарының қоршаған ортаға әсерін төмендету мүмкіндігі және экологиялық қауіпті жағдайлардың алдын-алумен қорытындылады.

Бағдарламаның әлеуметтік тиімі Қобда ауданы тұрғындарының экологиялық жағдайын сақтау және жақсарту болып табылады, бұл денсаулықты сақтауға, қоршаған ортаның ластағыш факторларының әсерінен туындайтын ауру қатерлерін төмендетуге мүмкіндік береді.

1-қосымша

Қобда ауданындағы коммуналдық қалдықтарды жинау және шығарумен қамтуды жоғарылату үшін қажетті контейнер мен контейнерлік алаңдарды алдын-ала есептеу

Қобда ауданы үшін бір адамға қалдықтардың түзілуінің бекітілген нормасы – 0,78м3құрайды.

Контейнер көлемі - 1.1 м3

Қалдықтарды шығарудың ұсынылатын кестесі келесідей:

Көк үй, Қоғалы, Сөгәлі, Жиренқопа ауылдарынан – Жиренқопа ауылындағы полигонға;

Ақырап, Қаракемер, Қызылжар, Жарық, Қанай, Ортақ, Жаманкөл ауылдарынан – Ақырап ауылындағы полигонға;

Қобда, Ақсай, Жарсай, Қарағанды, Жарсай-2, Өтек, Құрсай ауылдарынан – Қобда ауылындағы полигонға;

Терісаққан, Жаңаталап, Талдысай ауылдарынан – Талдысай ауылындағы полигонға;

Білтабан, Косөткел, Байтақ, Сарбұлақ – И.Білтабанова атындағы ауылындағы полигонға;

Әлия, Бұлақ, Бестау ауылдарынан – Әлия ауылындағы полигонға;

Бесқұдық, Бегалы, Егіндібұлақ ауылдарынан - Бесқұдық ауылындағы полигонға;

Ай сайын: Қарағанды, Жарсай-2- Қобда полигонына,

Көк үй, Қоғалы, Сөгәлі – Жиренқопа полигонына.

1. Қобда, Бестау, Терісаққан, И. Білтабанова атындағы, Ақсай, Әлия, Бұлақ, Талдысай, Бесқұдық, Бегалы, Егіндібұлақ, Ақырап, Жарсай ауылдарынан - күн сайынғы шығару.

2. Сарыбұлақ, Жарық, Қанай, Ортақ, Қызылжар, Құрсай, Жиренқопа, Жаманкөл, Қаракемер, Өтек, Қосөткел, Жаңаталап, Байтақ ауылдарынан – апта сайынғы шығару.

3. Қарағанды, Жарсай-2, Көкүй, Қоғалы, Сөгәлі секілді шалғай орналасқан және халқы аз ауылдардан – айына бір рет.

Ауыл/қала атауы	тұрғындар	Қала/ауылдағы түзілу, м3/жылына	Қала/ауылдағы түзілу, м3/күніне	Қала/ауылдағы түзілу, м3/аптасына	Апта сайын шығарғандағы контейнерлер саны	Контейнерлік алаңдар саны	Күн сайынғы шығарғандағы контейнерлер саны	Контейнерлік алаңдар саны	Шығаруға арналған полигон
Күн сайын
Қобда	7062	5508,36	15,09	105,64	192	96	28	14	Қобда
Терісаққан	646	503,88	1,38	9,66	18	9	2	1	Талдысай
Бегалы	306	238,68	0,65	4,58	10	5	2	1	Бесқұдық
Бесқұдық	962	750,36	2,06	14,39	26	13	4	2	Бесқұдық
Талдысай	906	706,68	1,94	13,55	24	12	4	2	Талдысай
Бұлақ	140	109,2	0,3	2,09	4	2	2	1	Әлия
Әлия	1068	833,04	2,28	15,98	30	15	4	2	Әлия
Ақсай	237	184,86	0,51	3,55	6	3	2	1	Қобда
Білтабанов	452	352,56	0,97	6,76	12	6	2	1	И.Білтабанова
Бестау	440	343,2	0,94	6,58	12	6	2	1	Әлия
Егіндібұлақ	328	255.84	0,7	4,9	10	5	2	1	Бесқұдық
Жарсай	535	417,3	1,14	8,0	16	8	2	1	Қобда
Ақырап	689	537,42	1,47	10,3	20	10	2	1	Ақырап
Апта сайын
Сарыбұлақ	521	406,38	1,11	7,8	16	8	2	1	И.Білтабанова
Жиренқопа	565	440,7	1,2	8,4	16	8	2	1	Жиренқопа
Жаманкөл	58	45,24	0,12	0,87	2	1	2	1	Ақырап
Қаракемер	131	102,18	0,28	1,96	4	2	2	1	Ақырап
Құрсай	190	148,2	0,4	2,8	4	2	2	1	Қобда
Өтек	481	375,18	1,03	7,2	14	7	2	1	Қобда
Жаңаталап	340	265,2	0,73	5,08	10	5	2	1	Талдысай
Косөткел	146	113,88	0,31	2,18	4	2	2	1	И.Білтабанова
Байтақ	82	63,96	0,18	1,23	2	1	2	1	И.Білтабанова
Жарық	250	195,0	0,53	3,74	7	3	2	1	Ақырап
Қанай	56	43,68	0,12	0,84	2	1	2	1	Ақырап
Ортақ	26	20,28	0,06	0,39	1	1	2	1	Ақырап
Қызылжар	322	215,74	0,59	4,14	8	4	2	1	Ақырап
Айына 1 рет
Коғалы	181	141,18	0,39	2,7	6	3	2	1	Жиренқопа
Жарсай -2	46	35,88	0,1	0,7	2	1	2	1	Қобда
Көк үй	153	119,34	0,33	2,29	4	2	2	1	Жиренқопа
Қарағанды	49	38,22	0,1	0,73	2	1	2	1	Қобда
Сөгәлі	58	45,24	0,12	0,87	2	1	2	1	Жиренқопа

2-қосымша

Қобда ауданының 2025-2029 жылдарға арналған коммуналдық қалдықтарын басқару жөніндегі бағдарламаны жүзеге асыру бойынша іс-шаралар жоспары

№ р\н	Іс-шаралар жоспары	Аяқтау нысаны	Орындалу мерзімі	Орындауға жауаптылар	Қажетті шығындар, теңге	Қаржыландыру көздері
1	2	3	4	5	6	7
Мақсаты - Экологиялық заңнама талаптарына сәйкес, Қобда ауданының аумағындағы коммуналдық қалдықтарды басқарудың тиімді жүйесін құру
1-міндет. Барлық тұрғын пункттерден коммуналдық қалдықтарды үнемі шығаруды ұйымдастыру
1.1	Конкурс (тендер) жүргізуарқылыбарлықтұрғынпункттердекоммуналдыққалдықтардыжинаужәнешығарубойыншақызметкөрсетутәртібі, шартыжәнекестесікөрсетілгенкелісім-шартқаотыру арқылы ТҚҚ жинаужәнетасымалдаубойыншакомпаниялардыанықтау	Келісім-шарт	2025-2026	Аудан әкімдігі, а/о әкімдіктері	-	Талап етілмейді
1.2	ТҚҚ морфологиялыққұрамынанықтау	Аудан әкімдігіне ақпарат	2025-2026	Аудан әкімдігі, а/о әкімдіктері	2 000 000	Жергілікті бюджет
1.3	Қалдықтардыңтүзілужәнежинақталунормаларын қайта қарастыру	Мәслихат шешімі	2025, 2027	Аудан әкімдігі	1 500 000	Жергілікті бюджет
1.4	Тұрғындардың көзқарастарын ескере отырып, тұрғын пункттерден коммуналдық қалдықтарды шығару кестесін әзірлеу және келісу	кесте	2025-2026	Аудан әкімдігі, а/о әкімдіктері мамандандырылған компания	-	Талап етілмейді
1.5	ТҚҚ жинау және тасымалдау қызметтеріне бекітілген тарифтер бойынша ТҚҚ жинаудың орталықтандырылған жүйесін пайдаланатын жеке тұлғалардан төлем жинау жүйесін ұйымдастыру	Аудан әкімдігіне ақпарат	2025-2029	ТҚҚ тасымалдауды жүзеге асыратын мамандандырылған компания	-	Талап етілмейді
1.6	ТҚҚ жинауға, тасымалдауға, сұрыптауға және көмуге тарифтерді есептеу және бекіту. Осы тарифтерді экономикалық негіздеу және уақытылы қайта қарастыру.	Аудандық мәслихат шешімі	2025, 2028	Аудан әкімдігі	2 000 000	Жергілікті бюджет
1.7	Аудан әкімдігінің сайтына, интернет-ресурстарға бектіілген бағдарламаны жүктеу	Сайтта ҚББ жүктеу	2025	Аудан әкімдігі	-	Талап етілмейді
1.8	ҚББ жүзеге асыру мониторингі	Мониторинг нәтижелері бойынша есептілік	Жылына 2 рет	Аудан әкімдігі	-	Талап етілмейді
2-міндет. Коммуналдық қалдықтарды қауіпсіз көмуді қамтамасыз ету. ТҚҚ апатты үйінділерін жою.
2.1	Жиренқопа, Ақырап, Қобда, Талдысай, И.Билтабанова атындағы, Әлия және Бесқұдық ауылдарында ТҚҚ/қалдықтарды көму орындарының қолданыстағы полигондарына талаптарды бірреттік/уақытша жеңілдету талаптары бойынша қалдықтарды көму орындарын рәсімдеу	МЭС қорытындысының бар болуы	2025-2026	а/о әкімдіктері	Критерий бекітілгеннен кейін сомасы есептелетін болады	Жергілікті бюджет
2.2	Шалғай орналасқан ауылдық округтер үшін қоқыс тиеу пункттерін құру	Жер учаскесін бөлу	2027-2028	а/о әкімдіктері	20 000 000	Жергілікті бюджет
2.3	Ауылдық үйінділердің жерлерін кезеңдік рекультивациялау және қайта қалпына келтіру.	Қабылдау комиссиясының актісі	2026-2029	а/о әкімдіктері	Рекультивация жоспары әзірленгенненн кейін сомасы есептелетін болады.	Жергілікті бюджет
2.4	Үйінділерді жою және орнын қалпына келтіру	Орындалған жұмыстардың актісі	2025-2027	Аудан әкімдігі	Үйінділер анықталғаннан кейін сомасы есептелетін болады	Жергілікті бюджет
3-міндет. Қалдықтарды бөлек жинауды алдын-ала қарастыратын қажетті инфрақұрылымды құру және оның жұмыс істеуі
3.1	2 дана коммуналдық қалдықтарды жинау және шығаруға арналған мамандандырылған көлікті сатып алу	Қабылдау-өткізу актісі	2025-2027	Аудан әкімдігі	90 000 000	Жергілікті бюджет Облыстық бюджет ӨКІМ операторы
3.2	Қобда ауылында ТҚҚ "құрғақ" және "ылғалды" фракцияларын бөлек жинауға арналған контейнерлерді сатып алу және орнату (24 бірлік)	Қабылдау-өткізу актісі	2025-2026	Аудан әкімдігі, а/о әкімдіктері	2 160 000	Жергілікті бюджет
3.3	Қауіпті құрамдас ТҚҚ бөлек жинауды және қалпына келтіруді ұйымдастыру	Келісім-шарт	2024-2028	Аудан әкімдігі, а/о әкімдіктері	-	Жеке инвестициялар
3.4	Органикалық коммуналдық қалдықтарды бөлек жинауды, соның ішінде қордаландыру арқылы қалпына келтіруді ұйымдастыру	Есептілік	2024-2025	Аудан әкімдігі, а/о әкімдіктері, ҮЕҰ	-	Бизнес
3.5	Қобда ауылындағы контейнерлік алаңдарды талаптарға сәйкестендіру (1 КА)	Қабылдау-өткізу актісі	2025	Аудан әкімдігі, а/о әкімдіктері, мамандандырылған компания	200 000	Жергілікті бюджет
3.6	Қобда ауылында жаңа контейнерлік алаңдарды ұйымдастыру (11 КА)	Қабылдау-өткізу актісі	2025-2026	Аудан әкімдігі, а/о әкімдіктері, мамандандырылған компания	2 200 000	Жергілікті бюджет
3.7	Құрылыс және ірі көлемді қалдықтарды төгуге арналған алаңдарды анықтау	Аудан әкімдігіне ақпарат	2024-2025	Аудан әкімдігі	-	Жергілікті бюджет
4-міндет. Коммуналдық қалдықтарды қайта өңдеу және кәдеге жарату жүйесін жетілдіру
4.1	Ауданда коммуналдық қалдықтарды қайта өңдеу нысандарын құруға мүмкіндіктер мен қызығушылықтарды айқындау бойынша жергілікті бизнес-қауымдастық өкілдерімен ЖАО өзара байланысуы	Аудан әкімдігіне ақпарат	2025-2026	Аудан әкімдігі, а/о әкімдіктері	-	Талап етілмейді
4.2	Ақтөбе облысында орналасқан қалдықтарды қайта қалпына келтірумен айналысатын мамандандырылған кәсіпорындармен өзара байланысу, қалдықтарды шығару, кәдеге жарату және қайта өңдеу бойынша келісімге отыру	Аудан әкімдігіне ақпарат	2025-2026	Аудан әкімдігі, а/о әкімдіктері	-	Талап етілмейді
4.3	ІКҚ мен құрылыс қалдықтарына арналған ұсатқышты сатып алу	Қабылдау және өткізу актісі	2028	Аудан әкімдігі	10 000 000	жергілікті бюджет
5-міндет. Коммуналдық қалдықтарды жинау, кәдеге жарату және қайта өңдеу, соның ішінде қалдықтарды бөлек жинаудың ұтымды жүйесіне халықтың қызығушылықтарын және мәдени деңгейін жоғарылату
5.1	Коммуналдыққалдықтарменэкологиялыққауіпсізжұмысістеудетұрғындардыңхабардарлығынжоғарылатубойынша ҮЕҰ арасынан мемлекеттік әлеуметтік тапсырыс алуға конкурс жүргізу	ҮЕҰ мемлекеттік әлеуметтік тапсырыс туралы келісім-шарт	2025 2027	Аудан әкімдігі	2 000 000 2 000 000	жергілікті бюджет
5.2	ТҚҚ басқару бойынша тұрғындардың хабардарлығын және экологиялық мәдениетін жоғарылату: ақпараттық кампаниялар, ақпараттық материалдар мен видеороликтер әзірлеу, тұрғындармен кездесу жүргізу, сенбіліктер, мектеп оқушылары арасындағы еріктілік клубтарды құру, жергілікті БАҚ жарияланымдар және т.б.	Орындалғанжұмыстардыңактісі	2025-2029	Аудан әкімдігі, а/о әкімдіктері, ҮЕҰ		мемлекеттік әлеуметтік тапсырыс шеңберінде ҮЕҰ-мен бөлінген бюджет
5.3	Тұрғындардағы киім, зат, тұрмыстық техника, батареяны мамандандырылған кәсіпорындардың қабылдауы, оқу білімдері арасында макулатураны жаппай жинау үшін конкурстар, акциялар жүргізу	Есептілік	1 раз в квартал	Аудан әкімдігі, а/о әкімдіктері		мемлекеттік әлеуметтік тапсырыс шеңберінде ҮЕҰ -мен бөлінген бюджет

Қажетті шығындар мен қаржыландыру көздері бойынша шығыстардың мөлшерлемелері тиісті қаржы жылына арналған, қазақстан Республикасының заңдылығына сәйкес, республикалық және жергілікті бюджеттерді бекіту мен нақтылауды ескере отырып түзетілетін болады.

3-қосымша

Қобда ауданындағы қалдықтарға арналған ТҚҚ үйінділерінің, контейнерлік алаңдарының, контейнерлерінің жай-күйін бағалау

	Қобда ауылындағы контейнерлік алаңдарда қатты жабынды төселмеген, қоршалмаған және екінші шикізатқа арналған торлар/контейнерлер қойылмаған. Ұсыныстар: контейнерлік алаңдарды "Өндіріс және тұтыну қалдықтарын жинауға, пайдалануға, қолдануға, залалсыздандыруға, тасымалдауға, сақтауға және көмуге қойылатын санитарлық-эпидемиологилық талаптар" туралы бекітілген санитарлық ережелерге сәйкестендіру керек: - периметр бойынша алаң үш жағынан жедел климаттық өзгерістерге және коррозияға тұрақты тұтас материалмен қоршалуы керек; - алаңның төртінші жағы басқарушы, қызмет көрсетуші ұйымдар мен тұрғындардың контейнерлермен жұмыс істеуге, қалдықтарды жинауға еркін енуіне мүмкіндік береді; - шатыр жедел климаттық өзгерістер мен коррозияға тұрақты тұтас материалдан дайындалады.
	Ескірген, таттанған, мыжылған, техникалық жарамсыз, аз көлемді контейнерлер пайдаланылады. Екінші шикізатқа, құрғақ фракциялар,а арналған контейнерлер орнатылмаған. Ұсыныстар: "Құрғақ" және "ылғалды" фракциялар үшін 1,1 м3 көлеміндегі контейнерлерді сатып алу және орнату. СТ 3780-2022 Қалдықтар. Алаңдарда қалдықтарды бөлек жинау үшін контейнер құрамын және коммуналдық қалдықтарды бөлек жинауды ұйымдастыру үшін контейнерлерді орнату алаңдарына жалпы талаптар бойынша: -Электрондық қалдықтарға арналған контейнерлер; -ҚСБ қалдықтарды жинауға арналған контейнерлер; -Қағаз және картон қалдықтарына арналған контейнерлер; -Батарея қалдықтарына арналған контейнерлер; -Тағам қалдықтарына арналған контейнерлер; -Шыныға арналған контейнерлер; -Пластик қалдықтарына арналған контейнерлер. Дегенмен, барлық түрлерге арналған контейнерлерді орнату мүмкіндігі болмаған жағдайда, қауіпті қалдықтарға соның ішінде ҚСБҚ арналған контейнерлерді алып тастағандағы, "құрғақ" және "ылғалды" фракциялар үшін контейнерлер орнатылады. Қобда ауданда қалдықтарды бөлек жинауды ұйымдастыру үшін әрбір контейнерлік алаңдарда қалдықтарды бөлек жинауға арналған (құрғақ және ылғалды фракция үшін) 2 контейнерден (кем дегенде) алып орнату керек.
	Үйінді ТҚҚ полигонымен қатар орналасқан. Бірнеше км созылған, әртүрлі қалдықтар, соның ішінде қауіпті қалдықтар да тасталынған. Ұсыныстар: рұқсат етілмеген үйіндіні жою керек. ТҚҚ қолданыстағы полигонын заңдастыру керек және ТҚҚ/қалдықтарды көму орындарының (ауылдық тұрғын пункттердегі) қолданыстағы полигондарына талаптарды жеңілдету туралы бірреттік/біржолғы механизмге сәйкес келтіру. ҚР Экологиялық Кодексінің талаптарын орындау қажет, яғни қауіпті құрамдас қалдықтар полигондарға көмуге жатқызылмайды, бөлек жинақталып, мамандандырылған компанияларға қайта өңдеуге және кәдеге жаратылуға берілуі керек.
	Қобда ауылынынң полигонының жанында апатты үйінді аумағы бар. Ұсыныс: апатты үйіндіні жойып, үйінді топырағын рекультивациялау керек.

Об утверждении Программы по управлению коммунальными отходами по Кобдинскому району

Решение Кобдинского районного маслихата Актюбинской области от 25 декабря 2024 года № 262

В соответствии с подпунктом 1) пункта 3 статьи 365 Экологического кодекса Республики Казахстан, подпунктом 15) пункта 1 статьи 6 Закона Республики Казахстан "О местном государственном управлении и самоуправлении в Республике Казахстан", приказом Министра экологии, геологии и природных ресурсов Республики Казахстан от 18 мая 2023 года № 154-п "Об утверждении Методических рекомендаций местным исполнительным органам по разработке программы по управлению коммунальными отходами" (зарегистрирован в Реестре государственной регистрации нормативных правовых актов за № 24382), Кобдинский районный маслихат РЕШИЛ:

1. Утвердить программу по управлению отходами по Кобдинскому району, согласно приложению к настоящему решению.

2. Настоящее решение вводится в действие со дня его официального опубликования.

Председатель Кобдинского районного маслихата

Ж. Ергалиев

Приложение к решению Кобдинского районного маслихата от "25" декабря 2024 года № 262

ПРОГРАММА ПО УПРАВЛЕНИЮ КОММУНАЛЬНЫМИ ОТХОДАМИ КОБДИНСКОГО РАЙОНА АКТЮБИНСКОЙ ОБЛАСТИ на 2025-2029 гг.

РАЗРАБОТЧИК

ТОО "CSD-Consulting"

с. Кобда

2024 г.

Оглавление

Термины и определения............................................................................................4

Паспорт Программы..................................................................................................6

ВВЕДЕНИЕ................................................................................................................7

1. ОБЩИЕ СВЕДЕНИЯ И СТРАТЕГИЧЕСКИЕ ПЛАНЫ РАЗВИТИЯ КОБДИНСКОГО РАЙОНА. .........................................................................................................................................8

2. АНАЛИЗ ТЕКУЩЕЙ СИТУАЦИИ ПО УПРАВЛЕНИЮ КОММУНАЛЬНЫМИ ОТХОДАМИ В КОБДИНСКОМ РАЙОНЕ...................10

2.1 Количественные показатели образования и переработки коммунальных отходов.......................................................................................................................10

2.2 Качественный состав ТБО ..................................................................................10

2.3 Нормы образования и накопления коммунальных отходов и тарифы.............2

2.4 Оценка существующей системы управления коммунальными отходами........2

2.5 Анализ системы управления отдельными видами отходов................................2

2.6 Анализ выделенных средств на мероприятия по управлению отходами.........2

2.7 Прогноз объемов образования коммунальных отходов на 2024 - 2028 гг........2

2.8 Выводы по анализу текущей ситуации по управлению коммунальными отходами.......................................................................................................................2

2.9 Анализ сильных и слабых сторон, возможностей и угроз в секторе управления коммунальными отходами.....................................................................2

3. ЦЕЛЬ, ЗАДАЧИ И ЦЕЛЕВЫЕ ПОКАЗАТЕЛИ ПРОГРАММЫ УПРАВЛЕНИЯ ОТХОДАМИ..............................................................................................................19

3.1 Цель и задачи........................................................................................................19

3.2 Целевые показатели.............................................................................................19

4. ОСНОВНЫЕ НАПРАВЛЕНИЯ РЕАЛИЗАЦИИ ПРОГРАММЫ, ПУТИ ДОСТИЖЕНИЯ ПОСТАВЛЕННЫХ ЦЕЛЕЙ И СООТВЕТСТВУЮЩИЕ МЕРЫ...........................................................................................................................2

4.1 Организация регулярного вывоза коммунальных отходов из населенных пунктов.........................................................................................................................2

4.2 Обеспечение безопасного захоронения коммунальных отходов………...….22

4.3 Создание и функционирование необходимой инфраструктуры, предусматривающей их раздельный сбор.................................................................2

4.4 Создание системы переработки и утилизации коммунальных отходов........................................................................................................................30

4.5 Повышение уровня культуры и заинтересованности населения в рациональной системе сбора, утилизации и переработки коммунальных отходов, в том числе в области раздельного сбора отходов……….................……….....30

5. НЕОБХОДИМЫЕ РЕСУРСЫ................Ошибка! Закладка не определена.

6. ПЛАН МЕРОПРИЯТИЙ ПО РЕАЛИЗАЦИИ ПРОГРАММЫ...........................2

7. МОНИТОРИНГ РЕАЛИЗАЦИИ ПРОГРАММЫ................................................2

8. ОЖИДАЕМЫЙ СОЦИАЛЬНО-ЭКОНОМИЧЕСКИЙ ЭФФЕКТ…….….......36

Приложение 1 Предварительный расчет необходимого количества контейнеров и контейнерных площадок для повышения охвата сбором и вывозом коммунальных отходов в Кобдинском районе........................................................2

Приложение 2 План мероприятий по реализации Программы по управлению коммунальными отходамиКобдинского района на 2025-2029 годы....................39

Приложение 3 Оценка состояния контейнерных площадок, контейнеров и мест захоронения отходов в Кобдинском районе……………………......…………….43

Термины и определения

Биоразлагаемые отходы - отходы, которые способны подвергаться анаэробному или аэробному разложению, в том числе садовые и парковые отходы, а также пищевые отходы, сопоставимые с отходами пищевой промышленности, макулатура.

Захоронение отходов – складирование отходов в местах, специально установленных для их безопасного хранения в течение неограниченного срока, без намерения их изъятия.

Коммунальные отходы - отходы потребления, включающие:

1) смешанные отходы и раздельно собранные отходы домашних хозяйств, включая, помимо прочего, бумагу и картон, стекло, металлы, пластмассы, органические отходы, древесину, текстиль, упаковку, использованные электрическое и электронное оборудование, батареи и аккумуляторы;

2) смешанные отходы и раздельно собранные отходы из других источников, если такие отходы по своему характеру и составу сходны с отходами домашних хозяйств.

Контейнерные площадки – специальные площадки для накопления коммунальных отходов, на которых размещаются контейнеры для сбора коммунальных отходов, с наличием подъездных путей для специализированного транспорта, осуществляющего транспортировку коммунальных отходов;

Крупногабаритные отходы –отходы производства и потребления, являющиеся предметами, утратившими свои потребительские свойства (мебель, бытовая техника, сантехника и другие крупные предметы), размеры которых превышают 0,5 метра в высоту, ширину или длину.

Отходы потребления - отходы, образующиеся в результате жизнедеятельности человека, полностью или частично утратившие свои потребительские свойства продукты и (или) изделия, их упаковка и иные вещества или их остатки, срок годности либо эксплуатации которых истек независимо от их агрегатного состояния, а также от которых собственник самостоятельно физически избавился либо документально перевел в разряд отходов потребления.

Отходы электронного и электрического оборудования – отнесенное к отходам, непригодное или вышедшее из употребления электронное и электрическое оборудование, в том числе его узлы, части, детали.

Пищевые отходы - отходы, сопоставимые с отходами пищевой промышленности, образующиеся в результате производства и потребления продуктов питания.

Полигон захоронения отходов - специально оборудованное место постоянного размещения отходов без намерения их изъятия, соответствующее экологическим, строительным и санитарно-эпидемиологическим требованиям.

Раздельный сбор отходов - сбор отходов раздельно по видам или группам в целях упрощения дальнейшего специализированного управления ими.

Сбор отходов - деятельность по организованному приему отходов от физических и юридических лиц специализированными организациями в целях дальнейшего направления таких отходов на восстановление или удаление.

Специализированные организации – индивидуальные предприниматели или юридические лица, осуществляющие деятельность по сбору, сортировке, транспортировке, восстановлению и (или) удалению коммунальных отходов.

Строительные отходы - отходы, образующиеся в процессе сноса, разборки, реконструкции, ремонта (в том числе капитального) или строительства зданий, сооружений, промышленных объектов, дорог, инженерных и других коммуникаций.

Твердые бытовые отходы - коммунальные отходы в твердой форме.

Транспортировка отходов - деятельность, связанная с перемещением отходов с помощью специализированных транспортных средств между местами их образования, накопления в процессе сбора, сортировки, обработки, восстановления и (или) удаления.

Уничтожение отходов – способ удаления отходов путем термических, химических или биологических процессов, в результате применения которого существенно снижаются объем и (или) масса и изменяются физическое состояние и химический состав отходов, но который не имеет в качестве своей главной цели производство продукции или извлечение энергии.

Управление отходами - операции, осуществляемые в отношении отходов с момента их образования до окончательного удаления.

Централизованная система сбора твердых бытовых отходов – система, организуемая местными исполнительными органами в рамках обеспечения физических и юридических лиц независимо от форм собственности и вида деятельности, проживающих (находящихся) и (или) осуществляющих свою деятельность в жилых домах либо отдельно стоящих зданиях (сооружениях) и не имеющих на праве собственности контейнерных площадок и контейнеров, а также имеющих на праве собственности контейнерные площадки и контейнеры, расположенные на землях общего пользования, услугами по сбору, транспортировке твердых бытовых отходов.

Паспорт Программы

Наименование	Программа по управлению коммунальными отходами Кобдинского района Актюбинской области
Основание для разработки	Экологический кодекс Республики Казахстан от 2 января 2021 года № 400-VI ЗРК. Методические рекомендации местным исполнительным органам по разработке Программы по управлению коммунальными отходами, приказ № 154п от 18.05.2023г. Министерства экологии и природных ресурсов РК.
Государственный орган, ответственный за разработку Программы	ГУ "Кобдинский районный отдел архитектуры, строительства, жилищно-коммунального хозяйства, пассажирского транспорта и автомобильных дорог"
Цель Программы	Создание эффективной системы управления коммунальными отходами на территории Кобдинского района в соответствии с требованиями экологического законодательства.
Задачи Программы	1. Организация регулярного вывоза коммунальных отходов. 2. Обеспечение безопасного захоронения коммунальных отходов. 3. Создание и функционирование необходимой инфраструктуры, предусматривающей раздельный сбор коммунальных отходов. 4. Развитие системы переработки и утилизации ТБО. 5. Повышение уровня культуры и заинтересованности населения в рациональной системе сбора, утилизации и переработки коммунальных отходов, в том числе в области раздельного сбора отходов.
Объем финансирования	Объем финансирования рассчитывается в зависимости от количества бюджетных средств, выделенных местным исполнительным органам на финансирование мероприятий в сфере обращения с коммунальными отходами в Кобдинском районе на 2025-2029 гг.
Исполнители Программы	Аппарат акима Бегалинского сельского округа, Аппарат акима Бестауского сельского округа, Аппарат акима Булакского с/о, Аппарат акима Жарсайского с/о, Аппарат акима Кызылжарского с/о, Аппарат акима Отекского с/о, Аппарат акима сельского округа им. И.Курманова, Аппарат акима Жарыкского с/о, Аппарат акима Сугалинского с/о, Аппарат акима Акрабского с/о, Аппарат акима сельского округа имени Имангали Билтабанова, Аппарат акима Жиренкопинского с/о, Аппарат акима Талдысайского с/о, Аппарат акима Терисакканского с/о, Аппарат акима Сарбулакского с/о, Аппарат акима Кобдинского с/о, субъекты по сбору, вывозу, восстановлению и захоронению коммунальных отходов, государственные учреждения, социальные объекты, юридические лица, индивидуальные предприниматели, НПО, население и пр. заинтересованные стороны.
Период	5 лет: 2025 – 2029 гг.

ВВЕДЕНИЕ

Программа по управлению коммунальными отходами представляет собой стратегический документпо анализу текущей ситуации в области управления коммунальными отходами и включает перечень комплексных мер, направленных на достижение установленных целей и задач по совершенствованию системы управления отходами.

Настоящая Программа по управлению коммунальными отходами (далее - Программа) разработана в соответствии с 365-й статьей Экологического кодекса Республики Казахстан (далее - ЭК РК) и методическими рекомендациями местным исполнительным органам по разработке Программы по управлению коммунальными отходами (приказ №154п от 18.05.2023г. Министерства экологии и природных ресурсов РК) с учетомприоритетов национальных стратегических, программных и концептуальных документов, а также международного опыта.

В ходе разработки Программы проведен анализ текущей ситуации управления коммунальными отходами в Кобдинском районе, выявлены проблемы и разработан комплекс мер, направленных на создание эффективной системы управления коммунальными отходами на территории района в соответствии с требованиями экологического законодательства.

Практическая реализация основных направлений Программы приведет к совершенствованию системы управления коммунальными отходами в Кобдинском районе: модернизации инфраструктуры по управлению отходами, совершенствованию системы сбора, транспортировки, переработки и утилизации ТБО, организации раздельного сбора отходов, сокращению количества отходов, направляемых на захоронение, строительству новых полигонов ТБО, повышению осведомлҰнности и заинтересованности населения по управлению отходами и раздельному сбору отходов.

Основной целью реализации Программы является снижение негативного воздействия коммунальных отходов на окружающую среду в Кобдинском районе и в целом в Актюбинской области, а также достижение стратегических показателей Республики Казахстан в сфере управления коммунальными отходами.

1. ОБЩИЕ СВЕДЕНИЯ И СТРАТЕГИЧЕСКИЕ ПЛАНЫ РАЗВИТИЯ КОБДИНСКОГО РАЙОНА

Кобдинский (Хобдинский) район расположен на северо-западе Актюбинской области. Площадь района составляет 14 тысяч км2. Центр района – с. Кобда.

Район граничит с Атырауской областью Казахстана на западе и Оренбургской областью России на севере. Незначительную часть границы занимает река Илек. Главная водная артерия района – Большая Хобда впадает в Илек. Транспортная сеть представлена автодорогами. В районном центре Кобда пересекаются важнейшие трассы региона, в частности магистраль Атырау – Актобе и дорога на Уил. Расстояние от с. Кобда до Актобе – 115 км.

Треть хозяйственных земель района используются в земледелии, остальные – для выпаса скота. Скотоводство – древнейшее занятие людей на территории района. Кобдинский район – аграрный район с развитым мясным и молочным скотоводством. Здесь выращивают зерновые и овощные культуры. Район производит 7,9% валовой продукции сельского хозяйства Актюбинской области.

Крупных промышленных предприятий в районе нет.

В окрестностях Кобды найдены следы стоянок кочевников, возраст которых оценивают в 4,5 тысячи лет. До конца 19 века быт местного населения мало изменился. Только с хозяйственным освоением Казахской степи началось строительство современных населҰнных пунктов.

В 1929 году появилась территориальная единица под названием Хобдинский район с центром в селе Новоалексеевка.

Население района на 1 января 2024 г. составляет 15074 человек (по данным акимата Кобдинского района).

В районе созданы благоприятные условия для развития малого предпринимательства, из 1486 зарегистрированных субъектов предпринимательства активно работают 1452 или 98%.

Кобдинский район богат историческими памятниками. Туристские ресурсы района включают познавательные, экологические, оздоровительно-спортивные направления.

Административно-территориальное деление Кобдинского района: район состоит из 16 сельских округов, в которых находятся 31 сельских населҰнных пунктов (Таблица 1).

Таблица 1 -Административно-территориальное деление Кобдинского района

Сельский округ	Населенный пункт	Население чел.
Акрапский с/о	село Акрап	689
Бегалинский с/о	село Бескудык	962
Бестауский с/о	село Бестау	440
Булакский с/о	село Алия	1068
	село Булак	140
с/о имени Билтабанова	село имени И. Билтабанова	452
	село Косоткел	146
	село Байтак	82
Жиренкопинский с/о	село Жиренкопа	565
Жарыкский с/о	село Жарык	250
	село Канай	56
	село Жаманколь	58
	село Ортак	26
Жарсайский с/о	село Жарсай	535
	село Аксай	237
	село Караганды	49
с/о имени Курманова	село Егиндибулак	328
	село Бегалы	306
Кызылжарский с/о	село Кызылжар	322
	село Каракемер	131
Кобдинский с/о	село Кобда	7062
	село Курсай	190
Отекский с/о	село Отек	481
	село Жарсай-2	46
Сарбулакский с/о	село Сарбулак	521
Сугалинский с/о	село Кок уй	153
	село Когалы	181
	село Сугалы	58
Талдысайский с/о	село Талдысай	906
Терисакканский с/о	село Жанаталап	340
	село Терисаккан	646

Основными документами для развития района являются:

План развития Актюбинской области на 2021-2025 годы (Утвержден решением областного маслихата от 14 декабря 2022 года № 161);

Комплексный план социально-экономического развития Актюбинской области на 2022 – 2025 годы (Об утверждении Комплексного плана социально-экономического развития Актюбинской области на 2022 – 2025 годы. Постановление Правительства Республики Казахстан от 31 января 2022 года № 38);

Дорожная карта по комплексному решению экологических проблем Актюбинской области на 2024-2026 годы;

План мероприятий по охране окружающей среды Актюбинской области на 2022-2024 годы, согласно которому планируется проведение мероприятий по недопущению и ликвидации стихийных свалок ТБО (Утвержден решением областного маслихата от 17 августа 2022 года № 150);

Программа развития Кобдинского района на 2023-2027 годы: в разделе 2.4 "Благоприятная экологическая среда" запланировано приобретение не менее 40 контейнеров для раздельного сбора отходов и ликвидация несанкционированных свалок по всему району.

2. АНАЛИЗ ТЕКУЩЕЙ СИТУАЦИИ ПО УПРАВЛЕНИЮ КОММУНАЛЬНЫМИ ОТХОДАМИ В КОБДИНСКОМ РАЙОНЕ

2.1 Количественные показатели образования и переработки коммунальных отходов

По данным Министерства экологии и природных ресурсов РК (далее - МЭПР РК) в Республике Казахстан ежегодно образуется более 4 млн. тонн твердых бытовых отходов (далее ТБО).

В Актюбинской области образуется порядка 300 тысяч тонн ТБО, из которых перерабатывается не более 18,7% (по данным областного акимата).

В Кобдинском районе образуется от 255 до 419 тонн коммунальных отходов в год (по данным ГУ "Кобдинский районный отдел архитектуры, строительства, жилищно-коммунального хозяйства, пассажирского транспорта и автомобильных дорог".

В таблице 2 представлены данные по объему образования и переработки ТБО в Кобдинском районе за 2021-2023 гг.

Таблица 2. Объемы образования и переработки ТБО за 2021-2023 гг. по РК, Актюбинской области, Кобдинскому району

№	Наименование	Единица измерения	Годы
			2021	2022	2023
1	Объемы образования ТБО
1.1	Республика Казахстан*	тонн	4 214 056	4 340 630	4 100 000
1.2	Актюбинская область**	тонн	299 764	300 886	303 741
1.3	Кобдинский район ***	тонн	255	342	419
2	Доля переработки от общего объема образованных ТБО
2.1	Республика Казахстан*	%	21,1	25,4	24
2.2	Актюбинская область**	%	10,7	15,0	18,7
2.3	Кобдинский район***	%	0	0	0

*Данные МЭПР РК

** Данные Акимата Актюбинской области

*** Данные ГУ "Кобдинский районный отдел архитектуры, строительства, жилищно-коммунального хозяйства, пассажирского транспорта и автомобильных дорог".

Из таблицы 2 следует, что средний годовой объем образования ТБО в Кобдинском районе составляет 339 тонн, или 0,11% от общего объема образования ТБО в Актюбинской области.

Переработки ТБО в Кобдинском районе нет.

2.2 Качественный состав ТБО

Требования к системе сбора, удаления, а также оптимальных мер по обращению с ТБО определяет морфологический состав отходов, по которому определяется качественный состав отходов.

Морфологический состав отходов представляет собой соотношение отдельных составляющих (компонентов) отходов производства и потребления, отличающихся друг от друга свойствами, происхождением, химическим составом, выраженное в процентах к общей массе. Применяется при анализе ТБО для более точной оценки объемов вывозимых и/или подлежащих переработке отходов.

Морфологический состав коммунальных отходов состоит из порядка 70% полезных фракций. Морфологический состав ТБО – содержание отдельных компонентов, значительно отличающихся между собой по происхождению, химическому составу и свойствам. Традиционно в морфологическом составе выделяют от 10 до 15 компонентов: пищевые отходы; бумага и картон; полимеры (пластик, пластмассы); стекло; черные металлы; цветные металлы; текстиль; дерево; опасные отходы (батарейки, сухие и электролитические аккумуляторы, тара от растворителей, красок, ртутные лампы, телевизионные кинескопы и др.); кости, кожа, резина; остаток коммунальных отходов после удаления компонентов (мелкий строительный мусор, камни, уличный смет и т.п.) (Методика определения морфологического состава твердых бытовых отходов (Утверждена приказом Председателя Агентства РК по делам строительства и ЖКХ от 10.02.2012 г. № 4).

В Казахстане средние показатели морфологического состава ТБО следующие: пищевые отходы (37,2), пластик (16,2%), макулатура (11,1%). Значительная часть (11%) отнесена к остатку коммунальных отходов после удаления компонентов (мелкий строительный мусор, камни, уличный смет и т.п.) и др. (выявлено в результате исследования НАО "Международный центр зеленых технологий и инвестиционных проектов" в 2020 г. в городах Казахстана).

В сельской местности морфологический состав отходов отличается от данных по составу в городах. В нем преобладают органические отходы и содержится меньшая доля пластмассы, упаковочных материалов, бумаги и картона. В сельской местности органическая часть отходов, как правило, не размещается на полигонах или свалках, а отдается на корм животным или компостируется в домашних условиях. Дерево, картон, бумага сжигаются в домашних печах. В отходах, которые поступают на полигоны, больше всего навоза со шлаком, стройматериалами и стеклобоем.

Исследование морфологического состава ТБО в Кобдинском районе не проводилось. Вместе с тем, информация о морфологическом составе отходов обеспечивает эффективное планирование и управление обращения с отходами: организацию системы безопасного сбора и транспортировки; обоснование применения тех или иных технологий использования или обезвреживания; определение фактического содержания полезных компонентов, пригодных для вторичной переработки; выбор эффективной технологии утилизации.

Рекомендуется в среднесрочной перспективе провести исследование морфологического состава коммунальных отходов в Кобдинском районе.

2.3 Нормы образования и накопления коммунальных отходов и тарифы

Важное значение для эффективной организации управления отходами и планирования объемов образования коммунальных отходов в будущем имеет информация о количестве накапливающихся коммунальных отходов на одну расчетную единицу, т.е. норматив образования ТБО на расчетную единицу.

Основными нормативно-правовыми документами для расчета норм образования и накопления коммунальных отходов являются Экологический кодекс Республики Казахстан, Типовые правила расчета норм образования и накопления коммунальных отходов, утвержденные Приказом Министра экологии, геологии и природных ресурсов Республики Казахстан от 01 сентября 2021 года № 347, Методика расчета тарифа для населения на сбор, транспортировку, сортировку и захоронение твердых бытовых отходов утвержденная Приказом Министра экологии, геологии и природных ресурсов Республики Казахстан от 14 сентября 2021 года № 377.

Решением Кобдинского районного маслихата Актюбинской области от 7 октября 2022 года № 228 утверждены нормы образования и накопления коммунальных отходов по Кобдинскому району (Таблица 3).

Нормы образования и накопления коммунальных отходов на 1 жителя района составляют 0,78м3, т.е. 156 кг (для неблагоустроенных домовладений).

Таблица 3 - Нормы образования и накопления коммунальных отходов по Кобдинскому району

№	Виды объектов накопления коммунальных отходов	Расчетная единица	Годовая норма, куб.метр на 1 расчетную единицу
1	Домовладения неблагоустроенные	1 житель	0,78
2	Общежития, интернаты, детские дома, дома престарелых и другие подобные объекты	1 место	0,54
3	Гостиницы, санатории, дома отдыха	1 место	0,39
4	Детские сады, ясли и другие дошкольные учреждения	1 место	0,28
5	Учреждения, организации, офисы, конторы, банки, отделения связи	1 сотрудник	1,52
6	Поликлиники, медицинские центры	1 посещение	0,0007
7	Больницы, прочие лечебно-профилактические учреждения	1 койко-место	0,52
8	Школы и другие учебные заведения	1 учащийся	0,17
9	Рестораны, кафе и учреждения общественного питания	1 посадочное место	0,91
10	Театры, кинотеатры, концертные залы, ночные клубы, казино, залы игровых автоматов, интернет-кафе, компьютерные клубы	1 посадочное место	0,11
11	Стадионы, спортивные площадки	1 место по проекту	0,08
12	Спортивные, танцевальные и игровые залы	1 м2 общей площади	0,03
13	Продовольственные и промышленно-товарные магазины, смешанные магазины	1 м2 торговой площади	0,31
14	Рынки, торговые павильоны, киоски, лотки	1 м2 торговой площади	0,26
15	Аптеки	1 м2 торговой площади	0,13
16	Автостоянки, автомойки, автозаправочные станции	1 машино-место	2,35
17	Автомобильные мастерские	1 работник	2,03
18	Парикмахерские, косметические салоны	1 рабочее место	1,46
19	Прачечные, химчистки, ремонт бытовой техники, швейные ателье	1 м2 общей площади	0,085
20	Мастерские ювелирные, по ремонту обуви, часов	1 м2 общей площади	0,13
21	Бани, сауны	1 м2 общей площади	0,59

Средняя плотность коммунальных отходов согласно Методики расчета тарифа для населения на сбор, транспортировку, сортировку и захоронение твердых бытовых отходов (Приказ Министра экологии, геологии и природных ресурсов РК от 14 сентября 2021 года № 377) составляет 0,2 тонн/м³.

Коэффициент плотности ТБО 0.2-0.3 т/м³ приведен также в п.2.44 "Методики разработки проектов нормативов предельного размещения отходов производства и потребления" (Приложение № 16 к приказу Министра охраны окружающей среды Республики Казахстан от 18 апреля 2008 года № 100-п и п.9 "Методики по расчету выбросов загрязняющих веществ в атмосферу от полигонов твердых бытовых отходов", Приложение № 11 к приказу Министра окружающей среды и водных ресурсов Республики Казахстан от 12 июня 2014 года № 221-Ө).

Расчет образования коммунальных отходов производится следующим образом:

Объем отходов, м3 = численность населения, человек * норму образования коммунальных отходов, м3.

Фактический объем отходов, м3 = 15074 человек * 0,78 м3/на чел = 11757,72 м3.

Вес отходов, тонн = объем отходов, м3 * среднюю плотность ТБО, тонн/м3

Вес отходов = 1175,72 * 0,2 тонн/м3= 2351тонн отходов.

Таким образом, средний ежегодный нормативный объем образования коммунальных отходов в Кобдинском районе составляет 11 тыс. м3 ТБО или 2 тыс. тонн отходов. Это не соответствует фактическому количеству образования отходов в год – 330 тонн.

По требованиям ЭК РК (пункт 3 статьи 367) население обязано пользоваться централизованной системой сбора ТБО на основании публичных договоров и оплачивать услуги за транспортировку отходов, согласно, утвержденным маслихатом, тарифам. Тарифы для населения на сбор, транспортировку, сортировку и захоронение твердых бытовых отходов по Кобдинскому району утверждены решением Кобдинского районного маслихата Актюбинской области от 24 ноября 2022 года № 236 (Таблица 4).

Таблица 4 - Тарифы для населения на сбор, транспортировку, сортировку и захоронению твердых бытовых отходов по Кобдинскому району

Наименование	Расчетная единица	Тенге (Без налога на добавленную стоимость)
Домовладения благоустроенные	в месяц с 1-го жителя	-
Домовладения неблагоустроенные	в месяц с 1-го жителя	200
Годовой тариф на единицу (объем)	1 м3	3080

2.4 Оценка существующей системы управления коммунальными отходами

Сбор, накопление и раздельный сбор отходов

Кобдинский район представлен в основном сельскими населенными пунктами с частными домовладениями. Централизованный сбор и вывоз отходов отсутствует. Каждое домохозяйство самостоятельно заказывает услуги вывоза отходов со своей территории или использует собственный транспорт. ТБО складируют на своих участках, пищевые отходы скармливают домашним животным, бумагу, картон, дерево сжигают в домашних печах. Практически во дворе каждого дома организована стихийная свалка. Вывоз отходов осуществляется самостоятельно на, установленные местными акиматами, места для складирования отходов, которые по сути являются местными свалками. Мусорные свалки не ограждены, не отвечают экологическим и санитарным требованиям, представляют опасность для здоровья населения и окружающей среды.

В районном центре – с. Кобда помимо частного сектора есть благоустроенный сектор -многоэтажные жилые дома, административные здания и др. Здесь имеются контейнерные площадки по улице Алтынсарина в арендно-коммунальных домах, на которой размещены контейнеры для смешанного сбора отходов. Контейнерная площадка и контейнеры не отвечают установленным санитарным и экологическим требованиям. Контейнеров для раздельного сбора ТБО нет. Сбор и вывоз отходов из с. Кобда осуществляет ТОО"АБЫз-LTD", являющийся оператором полигона с. Кобда.

По результатам анализа сбора ТБО выявлено:

- централизованный сбор коммунальных отходов организован только в районном центре –с. Кобда;

- количества контейнеров не хватает для сбора отходов;

- контейнеры предназначены для смешанного сбора отходов;

- контейнерные площадки не отвечают установленным санитарным и экологическим требованиям.

Раздельный сбор отходов

Раздельный сбор отходов не организован. Контейнеры для раздельного сбора не установлены.

Транспортировка отходов

Вывоз ТБО осуществляется только в с. Кобда. Услуги по вывозу осуществляет ТОО"АБЫз-LTD".

В остальных населенных пунктах централизованный вывоз отходов отсутствует. Местные жители осуществляют самовывоз ТБО на сельские свалки.

Согласно Экологическому кодексу РК (далее - ЭК РК) (статья 337) субъекты предпринимательства, планирующие или осуществляющие предпринимательскую деятельность по сбору, сортировке и транспортировке отходов, восстановлению и уничтожению неопасных отходов, должны подать уведомление о начале деятельности в МЭГПР РК.

В Кобдинском районе таких субъектов предпринимательства нет.

В соответствии со ст. 367 ЭК РК централизованная система сбора ТБО организовывается местными исполнительными органами посредством проведения конкурса (тендера) по определению участников рынка ТБО.

Конкурс на определение субъекта предпринимательства, осуществляющего сбор и вывоз ТБО в с. Кобда состоялся 30 августа 2024 года в ГУ "Аппарат акима Кобдинского сельского округа Кобдинского района Актюбинской области". Победитель будет определен к концу 2024 года.

Сортировка, переработка отходов

Мусоросортировочных линий, пунктов приема вторичного сырья(пластик, стекло, отходы бумаги и картона) и пр. в районе нет.

Захоронение отходов

В с. Кобда в 2017 году был выделен земельный участок 5 га под строительство полигона ТБО. Полигон расположен в 4,0 км западнее с. Кобда, на расстоянии 0,45 км с левой стороны вдоль автодороги Актобе – Орал.

Территория полигона огорожена, имеется административное здание, однако отходы не принимаются и не захораниваются на территории полигона ТБО. Рядом с полигоном ТБО имеется несанкционированная свалка, все отходы из села Кобда размещаются на данной несанкционированной свалке.

Во всех других сельских округах Кобдинского района также выделены земельные участки под складирование отходов. Эти места не отвечают санитарным и экологическим требованиям.

Стихийные свалки

В районе практически в каждом населенном пункте образуются стихийные свалки, причинами образования которых является отсутствие централизованного сбора и вывоза отходов, отсутствие необходимой инфраструктуры.

2.5 Анализ системы управления отдельными видами отходов

Ртутьсодержащие отходы

К ртутьсодержащим отходам (далее – РСО) относятся потерявшие потребительские свойства ртутьсодержащие лампы и приборы. Согласно ст. 351 ЭК РК ртутьсодержащие лампы и приборы являются отходами, не приемлемыми для полигонов, поэтому они должны передаваться специализированным организациям по утилизации отходов. Для этого должен быть организован сбор РСО.

Местные исполнительные органы городов республиканского значения, столицы и местные исполнительные органы районов (городов областного значения) ответственны за организацию утилизации ртутьсодержащих энергосберегающих ламп, бывших в употреблении у населения (Закон РК "Об энергосбережении и повышении энергоэффективности", от 13.01.2012 года № 541-IV).

Контейнеров для сбора от населения РСО в Кобдинском районе нет. Отходы РСО и источники питания, образующиеся у населения, размещаются в контейнерах для смешанного сбора ТБО и в общем потоке попадают на свалки, нанося вред окружающей среде.

Отходы электрического и электронного оборудования (ОЭЭО)

К ОЭЭО относятся все использованные предметы, работавшие на батареях или от электросети (телевизоры, компьютеры, холодильники, радиоприемники, электрические детские игрушки, проигрыватели компакт-дисков и др.), а также их элементы (например, батареи).

ОЭЭО запрещается принимать для захоронения на полигонах. Сбор, переработка и утилизация отходов электрического и электронного оборудования от физических лиц, осуществляется подрядными организациями (ст. 351 ЭК РК).

Раздельный сбор ОЭЭО у населения Кобдинского района не организован, поэтому они в общем потоке попадают на свалки.

Утилизация и переработка ОЭЭО в районе отсутствует.

Требования Экологического кодекса РК (ст.365), что опасные составляющие отходов ЭОО должны собираться раздельно и передаваться на восстановление специализированным предприятиям не выполняются.

Крупногабаритные и строительные отходы

Согласно экологическому законодательству, крупногабаритные и строительные отходы должны размещаться на специально организованных площадках, куда физические лица могли бы самостоятельно их вывозить. В Кобдинском районе таких площадок нет. Крупногабаритные и строительные отходы вместе с другими отходами вывозятся на свалки.

Задачей местных исполнительных органов является создание специально организованных площадок для крупногабаритных и строительных отходов и определение специализированных компаний по их транспортировке.

Пищевые отходы

Раздельный сбор пищевых отходов в районе не организован. Район в основном состоит из сельских населенных пунктов с частным домостроением, где пищевые отходы используют на корм скоту и домашним животным. В с. Кобда на контейнерной площадке пищевые отходы вместе с другими отходами размещаются в контейнерах и вывозятся на полигон.

2.6 Анализ выделенных средств на мероприятия по управлению отходами

Средства, выделенных на мероприятия по охране окружающей среды указаны в таблице 5 (по данным Бюро национальной статистики).

Таблица 5 – Объем текущих затрат на охрану окружающей среды за 2020-2022 годы по Кобдинскому району

Год	2020	2021	2022
Объем затрат (тыс.тенге)	3 263	3 265	4 259

По данным районного акимата средства на закуп контейнеров, ремонт контейнерных площадок, ликвидацию стихийных свалок, закуп и ремонт контейнеров для раздельного сбора отходов не выделялись.

Для создания централизованной системы управления отходами во всем районе необходимо закупить новые контейнеры, мусоровозы, построить контейнерные площадки, создать специальные места сбора крупногабаритных и строительных отходов, построить полигоны в соответствии с экологическими, строительными и санитарными требованиями, организовать раздельный сбор отходов, определить компании по сбору и вывозу отходов в сельских округах, организовать переработку отходов, открыть пункты приема опасных составляющих коммунальных отходов и др.

Все это требует дополнительных затрат, которые должны быть предусмотрены в местном бюджете.

2.7 Прогноз объемов образования коммунальных отходов на 2024 - 2029 гг.

В соответствии с Планами развития Актюбинской области в Кобдинском районе намечается рост населения, открытие новых предприятий, рост экономических показателей, улучшение качества жизни, рост доходов населения, увеличение населения, охваченного централизованным сбором и вывозом коммунальных отходов. В результате прогнозируется увеличение количества образованных ТБО от предприятий и населения.

По информации МЭПР РК ежегодный рост коммунальных отходов в Республике Казахстан составляет 5%. В таблице 6 приведен прогноз образования отходов в Кобдинском районе до 2029 года.

Таблица 6 - Прогноз образования коммунальных отходов в Кобдинском районе до 2029 года

Наименование	Фактическое количество образованных отходов			Планируемое количество образования ТБО
Год	2021	2022	2023	2024	2025	2026	2027	2028	2029
Образование ТБО, тонн (согласно данным ЖКХ)	255	342	419	440	462	485	509	535	561
Образование ТБО (по утвержденной норме образования) 0,78 м3/на чел	2351 (среднее)			2468	2591	2721	2857	3000	3150

Расчеты произведены на 5%-е увеличение количества отходов каждый год после 2023 года.

Так как прогнозируется рост количества образованных отходов необходимо совершенствовать систему управления коммунальными отходами в Кобдинском районе с целью достижения целевых индикаторов "зеленой экономики" в соответствии с Указом Президента Республики Казахстан от 10 июня 2024 года № 568 О внесении изменений и дополнений в Указ Президента Республики Казахстан от 30 мая 2013 года № 577 "О Концепции по переходу Республики Казахстан к "зеленой экономике") (Таблица 7).

Таблица 7 - Целевые индикаторы "зеленой экономики" по управлению отходами

	2022 г.	2030 г.	2040 г.	2050 г.
Обеспечение населения услугами по сбору и вывозу коммунальных отходов (%)	82	90	100	100
Доля переработки и утилизации коммунальных отходов от общего количества образованных(%)	25,4	40	50	60

2.8 Выводы по анализу текущей ситуации по управлению коммунальными отходами

Анализ текущей ситуации по управлению коммунальными отходами в Кобдинском районе показал, что централизованная система сбора и вывоза отходов создана только в с. Кобда. Сельское население района осуществляет самовывоз ТБО на местные свалки.

В Кобдинском районе необходимо создать эффективную систему управления коммунальными отходами, соответствующую требованиям экологического законодательства и решить следующие проблемные вопросы:

- отсутствие централизованного сбора и вывоза отходов специализированными предприятиями в сельских округах;

-недостаточное количество контейнерных площадок и установленных контейнеров в с. Кобда;

-отсутствие контейнеров и контейнерных площадок в сельских округах;

-отсутствие контейнеров для раздельного сбора во всех населенных пунктах;

-отсутствие организации сбора опасных составляющих коммунальных отходов у населения (РСО, ОЭЭО, медицинские);

-большое количество стихийных свалок;

-отсутствие мусоросортировочных линий для раздельного сбора ТБО;

- отсутствие в сельских населенных пунктах инфраструктуры для сбора и транспортировки ТБО (мусоровозы);

-низкий уровень экологической культуры населения в вопросах управления отходами и раздельного сбора отходов.

2.9 Анализ сильных и слабых сторон, возможностей и угроз в секторе управления коммунальными отходами

Для оценки системы управления коммунальными отходами в Кобдинском районе проведен SWOT- анализ состояния системы, определены ее сильные и слабые стороны, существующие возможности и угрозы (Таблица 8).

Таблица 8 - Анализ сильных и слабых сторон, возможностей и угроз

Сильные стороны	Слабые стороны
1. В с.Кобда установлены контейнеры для сбора коммунальных отходов на одной контейнерной площадке. 2. Запланированы мероприятия по улучшению инфраструктуры управления коммунальными отходами. 3. Запланировано привлечение частных источников финансирования и потенциальных инвесторов.	1. Отсутствие централизованной системы сбора и вывоза коммунальных отходов в сельских округах. 2. Отсутствие раздельного сбора отходов. 3. Отсутствие переработки и утилизации отходов в районе. 4. Низкий уровень экологической культуры населения по вопросам управления отходами.
Возможности	Угрозы
1. Создание эффективной системы управления коммунальными отходами. 2. Организация переработки и утилизации отходов. 3. Повышение экологической культуры населения в вопросах управления отходами и раздельного сбора отходов. 4. Привлечение инвесторов для развития инфраструктуры по управлению отходами. 5. Наличие современных НДТ для обращения с различными видами вторичного сырья.	1. Увеличение объемов образуемых отходов. 2. Возникновение критических экологических ситуаций в зонах с накопленными отходами. 3. Загрязнение атмосферы, почвы, водных ресурсов в зонах расположения свалок. 4. Увеличение количества несанкционированных свалок.

Анализ сильных и слабых сторон состояния системы управления отходами показывает, что в Кобдинском районе слабых сторон больше, чем сильных, поэтому в ближайшие годы необходимо решить целый комплекс задач для создания эффективной системы управления коммунальными отходами.

3. ЦЕЛЬ, ЗАДАЧИ И ЦЕЛЕВЫЕ ПОКАЗАТЕЛИ ПРОГРАММЫ УПРАВЛЕНИЯ ОТХОДАМИ

3.1 Цель и задачи

Цель Программы: Создание эффективной системы управления коммунальными отходами на территории Кобдинского района Актюбинской области в соответствии с требованиями экологического законодательства.

Задачи Программы:

1.Организация регулярного вывоза коммунальных отходов.

2.Обеспечение безопасного захоронения коммунальных отходов.

3.Создание и функционирование необходимой инфраструктуры, предусматривающей раздельный сбор коммунальных отходов.

4. Развитие системы переработки и утилизации ТБО.

5. Повышение уровня культуры и заинтересованности населения в рациональной системе сбора, утилизации и переработки коммунальных отходов, в том числе в области раздельного сбора отходов.

3.2 Целевые показатели

Целевые показатели Программы установлены в соответствии с требованиями Концепции по переходу Республики Казахстан к "зеленой экономике" (стратегический документ РК), а также Плана развития Актюбинской области на 2021 – 2025 гг.

Целевые показатели направлены на совершенствование системы управления коммунальными отходами в Кобдинском районе (таблица 9).

Таблица 9 - Целевые показатели для совершенствования системы управления отходами в Кобдинском районе в 2025-2029 гг.

п/п	Наименование целевого показателя	Значение целевого показателя
		Текущая ситуация (2021-2024)	2025	2027	2029
1.	Охват сбором и вывозом ТБО населения в рамках централизованной системы, %	30	50	75	90
2.	Внедрение раздельного сбора коммунальных отходов: - по фракциям, в том числе по отдельным опасным видам отходов (медицинских и ртутьсодержащих, электронной и бытовой техники), %	0	20	50	75
3.	Доля переработки и утилизации ТБО (от объема образования), %	0	15	20	25
4.	Строительство полигонов, соответствующих экологическим и санитарным нормам, ед.	0	1	0	0
5.	Повышение осведомленности населения о рациональной системе сбора, утилизации и переработки твердых бытовых отходов, включая раздельный сбор, %	20	80	100	100

Целевые показатели по охвату сбором и вывозом ТБО населения в рамках централизованной системы установлены в соответствии со стратегическими документами Республики Казахстан.

4. ОСНОВНЫЕ НАПРАВЛЕНИЯ РЕАЛИЗАЦИИ ПРОГРАММЫ, ПУТИ ДОСТИЖЕНИЯ ПОСТАВЛЕННЫХ ЦЕЛЕЙ И СООТВЕТСТВУЮЩИЕ МЕРЫ

4.1 Организация регулярного вывоза коммунальных отходов из всех населенных пунктов

Для организации регулярного вывоза коммунальных отходов из всех сельских населенных пунктов необходимо:

- определение участников рынка твердых бытовых отходов, осуществляющих сбор и транспортировку ТБО;

- заключение договоров публичной оферты с физическими лицами и сбор платежей за услуги по транспортировке отходов;

- своевременный и экономически обоснованный пересмотр тарифов на сбор, транспортировку, сортировку и захоронение ТБО

Определение участников рынка твердых бытовых отходов, осуществляющих сбор и транспортировку ТБО

Компании по сбору и транспортировке ТБО определяют местные исполнительные органы посредством проведения конкурса (тендера). МИО совместно с этими компаниями должны внедрить сбор платежей за услуги по транспортировке отходов в соответствии с установленным тарифом на сбор, транспортировку, сортировку и захоронение ТБО. Тариф необходимо своевременно пересматривать.

В соответствии с требованиями Экологического кодекса (ст. 367) централизованная система сбора ТБО организовывается местными исполнительными органами посредством проведения конкурса (тендера) по определению участников рынка ТБО. Государственные закупки способом конкурса осуществляются в соответствии с главой 4 Закона РК "О государственных закупках", в котором установлены минимальные требования к участникам конкурса по сбору и транспортировке ТБО:

- наличие регистрации в государственном электронном реестре разрешений и уведомлений, субъектов предпринимательства в сфере управления отходами (в соответствии с требованиями статьи 337 ЭК РК);

- наличие в собственности и/или аренде транспортных средств, оснащенных спутниковыми навигационными системами;

- наличие в собственности и/или аренде отапливаемых производственных помещений для стоянки, хранения, технического обслуживания и ремонта автотранспортных средств;

- наличие квалифицированного управленческого и технического персонала для оказания услуг по вывозу ТБО;

- субъекты предпринимательства, осуществляющие сбор и транспортировку ТБО, должны иметь договор с субъектами предпринимательства, осуществляющие сортировку отходов при доставке на сортировочный комплекс, либо производить сортировку самостоятельно;

- субъекты предпринимательства, осуществляющие сбор и транспортировку ТБО, должны иметь договор с субъектами предпринимательства, осуществляющие восстановление и удаление неопасных отходов, а также в случае при доставке на сортировочный комплекс опасных составляющих коммунальных отходов;

- субъекты предпринимательства, осуществляющие сбор и транспортировку ТБО, при доставке к субъектам предпринимательства, осуществляющим захоронение, договор с оператором полигона на прием отходов".

Местные исполнительные органы Кобдинского района должны определить компании по сбору и транспортировке ТБО на конкурсной (тендерной) основе с подписанием договора, в котором установлен порядок, условия и график оказания услуг по сбору и вывозу коммунальных отходов из сельских округов и населенных пунктов района.

Контракты на управление коммунальными отходами должны быть долгосрочными (минимум на 5-10 лет), что позволит субъектам по сбору и вывозу ТБО вкладывать собственные средства в развитие компаний, а мониторинг результатов деятельности компаний позволит увидеть и оценить результаты выполненных работ.

Компании по сбору и транспортировке ТБО, выбранные на конкурсной (тендерной) основе, должны разработать оптимальные линии транспортировки отходов из населенных пунктов до их доставки на полигон.

ГУ "Аппарат акима Кобдинского сельского округа Кобдинского района Актюбинской области" (заказчик) 30 августа 2024 года провел конкурс: Лот № 1. Сбор твердых бытовых отходов и транспортировка село Кобда в Кобдинском районе.

Были установлены следующие требования:

- мойка и дезинфекция контейнеров должна проводиться 4 раза в месяц;

- своевременно проводить содержание контейнеров, при необходимости восстанавливать и заменять на новые без каких-либо дополнительных затрат со стороны заказчика;

- сбор и транспортировка ТБО должно проводится в многоэтажных жилых домах и частном жилом секторе в селе Кобда Кобдинского района;

- наличие действующих договоров, заключенных с субъектами предпринимательства, осуществляющих сортировку коммунальных отходов в селе Кобда или с Управляющей компанией полигона ТБО, находящегося в 5 км от села Кобда;

- вывоз ТБО производить ежедневно по требованию заказчика;

- при необходимости дополнительного вывоза ТБО исполнитель должен осуществлять его по первому требованию заказчика без каких-либо дополнительных затрат со стороны заказчика;

- исполнитель должен иметь договор с управляющим специального полигона, перевозящего собранные ТБО;

- исполнитель предоставляет заказчику перечень автотранспорта для въезда/выезда на территорию заказчика, куда вывозятся ТБО.

- плата за сбор ТБО с населения не должна превышать утвержденную методикой расчета тарифа на сбор, транспортировку, сортировку и захоронение твердых бытовых отходов для населения на основании "Решения Кобдинского районного маслихата Актюбинской области от 24 ноября 2022 года № 236"

Поставщик должен иметь: спецтехнику для вывоза ТБО.

Местным исполнительным органам сельских округов необходимо провести такой конкурс и для определения компании, которая будет заниматься сбором и вывозом ТБО на полигон из остальных сельских населенных пунктов.

Заключение договоров публичной оферты с физическими лицами и сбор платежей за услуги по транспортировке отходов

Согласно статье 367 ЭК РК физические лица, проживающие в жилых домах, обязаны пользоваться централизованной системой на основании публичных договоров и оплачивать услуги за транспортировку отходов согласно утвержденным тарифам.

Правильная организация централизованной системы сбора и вывоза коммунальных отходов (наличие необходимого количества установленных контейнеров, своевременный вывоз отходов специализированными компаниями, выигравшими тендер) позволят улучшить сбор платежей за услуги по транспортировке отходов.

Население района должно быть информировано о необходимости своевременной оплаты услуг специализированной компании по сбору и вывозу отходов.

После определения субъекта по сбору и транспортировке ТБО в Кобдинском районе необходимо внедрить практику заключения договора публичной оферты с физическими лицами. Соглашение в форме публичной оферты будет доступно для ознакомления на веб-сайтах специализированных компаний, официальном сайте акимата района и в средствах СМИ. Использование публичных договоров повысит объем сбора и оплаты за услуги по вывозу ТБО и обеспечит удобство для населения. На основе таких договоров будет осуществляться сбор платы.

Специализированная организация для обслуживание физических и юридических лиц обеспечит абонентским отделом, работой диспетчерской службы по обслуживанию потребителей для решения оперативных вопросов по оказанию услуг по сбору и транспортировке коммунальных отходов.

Своевременный и экономически обоснованный пересмотр тарифов на сбор, транспортировку, сортировку и захоронение ТБО

Основой для расчета тарифов является "Методика расчета тарифа для населения на сбор, транспортировку, сортировку и захоронение твердых бытовых отходов" (Приказ Министра экологии, геологии и природных ресурсов Республики Казахстан от 14 сентября 2021 года № 377).

Согласно указанной Методике, расчет тарифа производится через себестоимость, которая отражает фактические и/или нормативные затраты участников рынка, осуществляющих сбор, транспортировку, сортировку и захоронение ТБО, сгруппированные по статьям калькуляции.

Полная себестоимость услуг определяется как сумма затрат на выполнение работ по сбору, транспортировке, сортировке и захоронению ТБО, а также обще эксплуатационных и внеэксплуатационных расходов.

Себестоимость калькуляционной единицы определяется путем суммирования полной себестоимости по сбору и транспортировке ТБО, деленной на объем собранных и вывезенных ТБО, полной себестоимости по сортировке ТБО, деленной на объем сортируемых ТБО, и полной себестоимости по захоронению ТБО, деленной на объем захороненных ТБО.

Из статей калькуляции видно, что величина тарифа меняется из года в год, так как меняются величины объемов собранных, вывезенных, сортируемых, захороненных отходов. Поэтому необходимо своевременно проводить индексацию и перерасчет тарифов, чтобы не ухудшалось экономическое состояние специализированной компании.

В Экологическом кодексе РК не установлены точные сроки пересмотра тарифов, однако в июне 2023 года совместно с МЭПР РК и Агентством по защите и развитию конкуренции РК принята Дорожная карта по развитию конкуренции в сфере управления ТБО. В Дорожной карте указана необходимость пересматривать тариф на сбор, транспортировку, сортировку и захоронение ТБО 1 раз в 2 года.

4.2 Обеспечение безопасного захоронения коммунальных отходов

Задача, которую необходимо решить в ближайшие годы – закрытие и рекультивация сельских мест размещения отходов, которые практически являются мусорными свалками и модернизация полигона ТБО.

Полигон в с. Кобда передан в доверительное управление ТОО "АБЫз-LTD"и служит для приема и последующего захоронения твердых бытовых отходов населения и учреждений с. Кобда. Запланирована его модернизация. Генеральным планом полигона предусмотрено две зоны: зона хозяйственных построек, зона карт полигона. Участок складирования разделен на три очереди складирования, каждая очередь предполагает прием отходов в течение 15 лет. Объем принимаемых полигоном ТБО в неуплотненном состоянии составляет 119921 м3, в уплотненном состоянии – 32412 м3. К основным сооружениям и инженерным коммуникациям полигона относятся площадки для мойки контейнеров, ограда, нагорные канавы, наружное освещение, водопровод и канализация.

На сегодняшний день во всех сельских округах Кобдинского района выделены земельные участки под складирование отходов, имеются акты на размещение и эксплуатацию площадок ТБО.

Все эти места захоронения отходов не соответствуют экологическим, строительным и санитарно-эпидемиологическим требованиям. Свалки находятся в ведении ГУ Аппаратов акимов сельских округов.

Одной из важных стратегических задач Республики Казахстан является уменьшение количества полигонов и обеспечение того, чтобы имеющиеся полигоны или новые, планирующиеся к строительству, полигоны соответствовали экологическим и санитарным нормам.

Большое количество свалок в районе наносит вред здоровью населения и окружающей среде, поэтому ближайшей задачей является закрытие и рекультивация части свалок, модернизация некоторых мест захоронения отходов.

В рамках Программы для Кобдинского района необходимо оставить только 7 места захоронения отходов: полигоны в с. Жиренкопа, с. Акрап, с. Кобда, с. Талдысай, с. Имени И. Билтабанова, с. Алия и с. Бескудык и привести их в соответствие требованиям экологического законодательства.

Требования для полигонов ТБО установлены в следующих документах: ЭК РК (гл.25), Об утверждении Санитарных правил "Санитарно-эпидемиологические требования к сбору, использованию, применению, обезвреживанию, транспортировке, хранению и захоронению отходов производства и потребления" (Приказ и. о. Министра здравоохранения Республики Казахстан от 25 декабря 2020 года № ҚР ДСМ-331/2020); СТ РК 3696-2020. Полигоны для твердо-бытовых отходов малой мощности. Требования. СН РК 1.04-15-2013 Полигоны для твердых бытовых отходов.

Места захоронения отходов в селах Жиренкопа, Акрап, Кобда, Талдысай, Имени И. Билтабанова, Алия и Бескудык можно оформить как полигоны по механизму единовременного/единоразового упрощения требований к действующим полигонам ТБО/местам захоронения отходов (в сельских населенных пунктах). Критерий по узаконению и упрощению требований к сельским полигонам сейчас рассматриваются в Министерстве экологии и природных ресурсов РК

Все остальные места складирования отходов необходимо закрыть и рекультивировать.

Вывоз на полигон с. Жиренкопа будет осуществляться из сел Кок уй, Когалы, Сугалы, Жиренкопа.

На полигон с. Акрап: Акрап, Каракемер, Кызылжар, Жарык, Канай, Ортак, Жаманколь.

На полигон с. Кобда: Кобда, Аксай, Жарсай, Караганды, Жарсай-2, Отек, Курсай.

На полигон с. Талдысай: Терисаккан, Жанаталап, Талдысай.

На полигон с. имени И.Билтабанова: Билтабанов, Косоткел, Байтак, Сарбулак.

На полигон с. Алия: из сел. Алия, Булак, Бестау.

На полигон с. Бескудык: из сел Бескудык, Бегалы, Егиндибулак,

Ежемесячно: Караганды, Жарсай-2- на полигон Кобда; Кок уй, Когалы, Сугалы – на полигон Жиренкопа.

Предлагаемый график вывоза в Приложении 2.

Создание мусороперегрузочных пунктов для отдаленных и малочисленных сельских округов

В Кобдинском районе имеются отдаленные и малочисленных по населению села: Караганды, Жарсай-2, Кок уй, Когалы, Сугалы.

Для оптимизации управления коммунальными отходами и уменьшения необходимого количества свалок, а также с целью обеспечения более эффективной системы утилизации отходов необходимо рассмотреть возможность создания мусороперегрузочных пунктов для отдаленных сельских округов района. Необходимо построить площадки для временного хранения отходов, которые будут соответствовать санитарно-эпидемиологическим требованиям.

Мусороперегрузочные пункты будут выполнять следующие функции:

Временное хранение отходов: возможность временного хранения коммунальных отходов до их дальнейшей переработки или захоронения, сроком до шести месяцев.

Сортировка отходов: сортировка отходов необходима с целью выделения материалов, которые могут быть подвергнуты переработке, и отделение их от тех, которые должны быть захоронены.

Оптимизация транспортировки: мусороперегрузочные пункты позволят оптимизировать процесс транспортировки отходов из отдаленных сельских округов к месту окончательного захоронения.

Такие меры будут способствовать более эффективному управлению отходами и снижению негативного воздействия на окружающую среду.

Разработка плана рекультивации, поэтапная рекультивация и восстановление земель сельских свалок

Необходимо поэтапно рекультивировать территории сельских свалок.

Технические решения по рекультивации несанкционированных свалок принимаются в зависимости от функционального назначения и использования территории после рекультивации.

Ликвидация стихийных свалок

По данным космического мониторинга - Геопортала АО "НК "ҚазақстанҒарышСапары" в Актюбинской области выявлено порядка 250 несанкционированных мест размещения отходов. Часть из них ликвидирована, однако, стихийные свалки в области, в том числе в Кобдинском районе, образуются снова.

Решение проблем по образованию, ликвидации и недопущению стихийных свалок требует кардинальных и решительных действий с вовлечением всех заинтересованных сторон, в том числе местных государственных органов. Акимату Кобдинского района необходимо наладить тесное сотрудничество с общественными организациями и эко активистами для оперативного выявления стихийных свалок и принятия консолидированных решений.

Существующая общепринятая методика обезвреживания свалки включает следующие этапы: определение степени опасности свалки; оценка альтернативных вариантов; разработка технологии обезвреживания и рекультивации.

Основой мерой по предотвращению образования новых свалок является максимальный охват населения Кобдинского района услугами по сбору и транспортировке отходов и профилактическая работа с субъектами малого и среднего бизнеса по безопасному обращению с отходами.

4.3 Создание и функционирование необходимой инфраструктуры, предусматривающей их раздельный сбор

Для обеспечения доступа населения к услугам сбора и регулярного вывоза коммунальных отходов необходимо обеспечить инфраструктуру:

- приобретение специализированного транспорта для сбора и регулярного вывоза коммунальных отходов;

- закуп контейнеров, для внедрения раздельного сбора ТБО (сухая и мокрая фракции);

- определение мест и соответствие контейнерных площадок для сбора ТБО санитарно-эпидемиологическим требованиям;

- определение мест для организации площадок для складирования крупногабаритных и строительных отходов;

- раздельный сбор опасных составляющих коммунальных отходов.

Приобретение специализированного транспорта для вывоза коммунальных отходов

Приобретение специализированного транспорта для вывоза коммунальных отходов является основой для успешного функционирования системы управления отходами.

Согласно статье 365 (п.5) ЭК РК местные исполнительные органы обеспечивают организацию регулярного вывоза коммунальных отходов. Для организации своевременного вывоза ТБО необходимо закупить специально оборудованные транспортные средства, предназначенных для транспортировки ТБО - мусоровозы.

За один день в районе накапливается порядка 1,15 тонн или 5,75м3 отходов. Из с. Кобда вывоз будет осуществляться компанией, выигравшей конкурс, одним из условий которого является наличие собственного транспорта. В сельской местности проживает более 8тысяч человек. За неделю здесь образуется 40,25 м3 ТБО. Вместимость 1 мусоровоза составляет порядка 20 м3 отходов, следовательно, необходимо закупить 2мусоровоза для сбора и вывоза ТБО.

Планируется осуществлять вывоз коммунальных отходов из сельских округов по установленному графику: ежедневно или еженедельно, за исключением отдаленных и малочисленных сел. Отсутствие необходимого количества мусоровозов может повлечь за собой задержку в выполнении графиков вывоза отходов и создание неудобств для жителей. Приобретенные транспортные средства будут переданы в доверительное управление компании, выбранной через проведение конкурса (тендер) и занимающейся сбором и транспортировкой ТБО.

Предлагаемый график вывоза коммунальных отходов в Кобдинском районе:

1. Ежедневный вывоз: из сел Кобда, Бестау, Терисаккан, Билтабанов, Аксай, Алия, Булак, Талдысай, Бескудык, Бегалы, Егиндибулак, Акрап, Жарсай.

2. Еженедельный вывоз: из сел Сарбулак, Жарык, Канай, Ортак, Кызылжар, Курсай, Жиренкопа, Жаманколь, Каракемер, Отек, Косоткел, Жанаталап, Байтак.

3. Вывоз один раз в месяц и перегрузочные пункты для отдаленных и малочисленных сел: Караганды, Жарсай-2, Кок уй, Когалы, Сугалы.

Ежедневный вывоз будет осуществляться из сел, находящихся от полигонов на расстоянии порядка 24 км.

Еженедельный вывоз будет осуществляться из сел, находящихся от полигонов на расстоянии порядка 42 км.

В отдаленных и малочисленных селах Караганды, Жарсай-2, Кок уй, Когалы, Сугалы необходимо создать площадки для временного хранения отходов, отвечающие санитарно-эпидемиологическим и экологическим требованиям и перегрузочные пункты.

Для минимизации затрат на транспортировку коммунальных отходов принимается минимальная частота вывоза отходов, соответствующая при этом установленным санитарным и природоохранным требованиям.

На начальном этапе в сельских округах коммунальные отходы будут вывозиться согласно утвержденному графику путем объезда улиц, домов. После установления контейнерных площадок и контейнеров, вывоз будет осуществляться с контейнерных площадок.

При бестарном методе транспортировки коммунальных отходов: отходы выставляются в соответствии с действующими санитарными нормами и правилами, вдоль улицы только в дни сбора и транспортировки (вывоза) согласно графику, утвержденному местным акиматом, до прибытия специализированной техники.

График вывоза будет составлен после определения специализированной организации по сбору и транспортировке коммунальных отходов и утвержден местным исполнительным органом с учетом мнения населения.

Для определения количества отходов, накапливаемых за год, необходимо вести постоянный (ежедневный) учет количества собранных и вывезенных отходов.

Закуп контейнеров, для внедрения раздельного сбора ТБО (сухая и мокрая фракции)

Обязательным требованием экологического законодательства Казахстана и успешным функционированием системы управления отходами в международной практике является раздельный сбор отходов.

Процесс раздельного сбора отходов конкретизируется в документе "Требования к раздельному сбору отходов, в том числе к видам или группам (совокупности видов) отходов, подлежащих обязательному раздельному сбору с учетом технической, экономической и экологической целесообразности" (Об утверждении Требований к раздельному сбору отходов, в том числе к видам или группам (совокупности видов) отходов, подлежащих обязательному раздельному сбору с учетом технической, экономической и экологической целесообразности. Приказ и. о. Министра экологии, геологии и природных ресурсов Республики Казахстан от 2 декабря 2021 года № 482).

В стандарте СТ 3780–2022 Отходы. Общие требования к площадкам размещения контейнеров для организации раздельного сбора коммунальных отходов указан состав контейнеров для раздельного сбора отходов на площадке:

- контейнер для электронных отходов;

- контейнер для сбора РСО;

- контейнер для отходов бумаги и картона;

- контейнер для отходов батарей;

- контейнер для пищевых отходов;

- контейнер для стекла;

- контейнер для пластиковых отходов.

Если отсутствует возможность установки контейнеров для всех видов, допускается устанавливать контейнеры для "сухой" и "мокрой" фракции, за исключением контейнеров для опасных отходов, в том числе РСО.

В Кобдинском районе для организации раздельного сбора отходов необходимо приобрести и установить по 2 (как минимум) контейнера для раздельного сбора отходов (сухая и мокрая фракции) на каждой контейнерной площадке.

"Сухая" фракция состоит из бумаги, картона, металла, пластика и стекла.

"Мокрая" фракция состоит из пищевых отходов, органики, смешанных отходов и отходов по характеру и составу схожие с отходами домашних хозяйств.

Количество контейнеров определяется исходя из численности населения, норм накопления отходов, сроков их хранения и других необходимых факторов.

Контейнер для раздельного сбора отходов должен быть промаркирован (надпись) на казахском и русском языках, включая:

-информационную наклейку/надпись о собираемом виде (фракции) отходов;

-данные о собственнике контейнера (наименование, телефон);

-данные организации, обслуживающей контейнер.

В случае нанесения маркировки на цветные контейнеры, она будет выполнятся контрастным цветом.

Расчет необходимого количества контейнеров, которые необходимо закупить произведен, исходя из норм образования отходов (0,78 м3 в год на 1 жителя для неблагоустроенных домостроений) и численности населения Кобдинского района (по каждому населенному пункту) при объеме одного контейнера - 1,1 м3 – Приложение 1.

Всего в перспективе необходимо установить 182 контейнеров, из них 56 контейнеров при ежедневном сборе отходов и 126– при еженедельном или ежемесячном сборе. В с. Кобда установлено 4 контейнера, поэтому необходимо закупить 178 контейнеров (89 – для "сухой" фракции и 89– для "мокрой" фракции). При стоимости одного контейнера – 90 000 тенге необходимые затраты составят 16 380 000 тенге.

В рамках Программы (2025-2029 гг.) необходимо установить контейнеры в с. Кобда. Расчетное количество контейнеров – 28. Установлено – 4. Необходимо закупить – 24 контейнера (12 – для "сухой" фракции и 12 – для "мокрой" фракции).

Определение мест и соответствие контейнерных площадок для сбора ТБО санитарно-эпидемиологическим требованиям

Расчетное количество контейнерных площадок составляет –92 ед. Учитывая имеющуюся 1 КП в г. Кобда, в перспективе необходимо установить 91 КП. Установка одной КП составляет 200 000 тенге. Необходимые затраты составят 18 200 000 тенге.

В ближайшее время (в рамках Программы) необходимо установить контейнерные площадки в с. Кобда в количестве 11 ед.

После установки контейнеров и утверждения графика вывоза отходов, мусоровывозящей компании необходимо проводить наблюдения по заполняемости контейнеров, при необходимости дополнить количество контейнеров или увеличить количество вывозов. Контейнерные площадки Кобдинского района должны быть приведены в соответствие установленным санитарно-эпидемиологическим требованиям ("Санитарно-эпидемиологические требования к сбору, использованию, применению, обезвреживанию, транспортировке, хранению и захоронению отходов производства и потребления" (далее – Правила):

- в населенных пунктах контейнерную площадку размещают на расстоянии не менее 25 м от жилых и общественных зданий, детских объектов, спортивных площадок и мест отдыха населения, исключая временные поселения (вахтовые поселки, нестационарные объекты и сооружения);

- в основании площадки должно быть твердое асфальтированное или бетонное, устойчивое к температурным перепадам покрытие толщиной не менее 100 мм с уклоном в сторону свободного доступа к площадке;

- по периметру, с трех сторон площадка ограждается сплошным материалом, устойчивым к резким климатическим изменениям и коррозии;

- четвертая сторона площадки служит для обслуживания контейнеров, складирования отходов со свободным доступом для управляющей, обслуживающей организации и населения;

- крыша, изготавливается из сплошного материала, устойчивого к резким климатическим изменениям и коррозии.

Собственник контейнеров организует их ремонт и замену непригодных к дальнейшему использованию контейнеров, принимает меры по обеспечению регулярной мойки, дезинфекции и дезинсекции (против мух и другого) мусороприемных камер, площадок и ниш под сборники (контейнеры), а также сборников отходов.

Определение мест для организации площадок для складирования крупногабаритных и строительных отходов

По требованиям экологического законодательства вывоз строительных и крупногабаритных отходов обеспечивается специализированной организацией, в том числе по заявкам потребителей, либо самостоятельно потребителями путем доставки таких отходов на площадку для их складирования.

В Требованиях к раздельному сбору отходов (приказ и.о. МЭГПР от 2 декабря 2021 года № 482, пункт 19) сказано, что местные исполнительные органы организуют место площадью не менее 12 м² с покрытием и ограждением для строительных и крупногабаритных отходов, образующихся у физических лиц (жителей).

Согласно СТ 3780–2022 "Отходы. Общие требования к площадкам размещения контейнеров" для организации раздельного сбора коммунальных отходов, местные исполнительные органы в населенных пунктах (на территории домовладений, организаций, культурно-массовых учреждений, зон отдыха и т.д.) организуют место площадью не менее 12 м2 с покрытием и ограждением для строительных и крупногабаритных отходов, образующихся у физических лиц (жителей).

Юридическим лицам, осуществляющим строительство и ремонт недвижимых объектов, необходимо производить самостоятельный вывоз строительных и крупногабаритных отходов на специальные места или заключать договор с мусоровывозящими организациями.

Вывоз крупногабаритных и строительных отходов будет осуществляться в срок не более трех суток с момента их размещения специализированным предприятием у которого имеется договор, заключенный с образователем отходов.

Запрещается организовывать места сбора отходов от использования потребительских товаров и упаковки, утративших свои потребительские свойства, входящих в состав коммунальных отходов на специальных площадках для складирования крупногабаритных отходов.

Местные исполнительные органы Кобдинского района должны организовать специальные места для сбора крупногабаритных и строительных отходов от населения, чтобы такие отходы не попадали на полигон.

Раздельный сбор и утилизации опасных составляющих коммунальных отходов

Опасные составляющие коммунальных отходов (электронное и электрическое оборудование, ртутьсодержащие отходы, батарейки, аккумуляторы и прочие опасные компоненты) должны собираться раздельно и передаваться на восстановление специализированным предприятиям (ст.365 ЭК РК).

По требованиям ЭК РК местные исполнительные органы должны предпринимать необходимые меры для предотвращения смешивания опасных отходов с другими категориями опасных отходов или другими отходами, веществами или материалами и несут ответственность за развитие инфраструктуры по обращению с коммунальными отходами.

Ртутьсодержащие отходы (РСО)

Местные исполнительные органы должны организовать сбор РСО у населения района и обеспечить:

– контроль за установкой и обслуживанием специальных универсальных контейнеров, устанавливаемых для сбора РСО, образовавшихся у населения;

– контроль и организацию деятельности органов управления объектом кондоминиума, которые обязаны обеспечивать меры по сохранности специальных универсальных контейнеров, осуществлять взаимодействие со специализированным предприятием, обслуживающим контейнеры, обеспечивать свободный доступ к ним, вести разъяснительную работу с жильцами, не допускать складирование в контейнер посторонних предметов, наклеивание на контейнер посторонних реклам, объявлений и т.д.;

– организацию переработки ртутьсодержащих энергосберегающих ламп, находившихся в употреблении у населения путем выделения средств для приобретения работ (услуг) специализированных предприятий на реализацию комплекса мер по демеркуризации для населения и на ремонт (замену) контейнеров для РСО.

Приобретение работ (услуг) специализированных предприятий на реализацию комплекса мер по демеркуризации для населения и на ремонт (замену) контейнеров для РСО местные исполнительные органы должны проводить посредством конкурса (тендера) (ЭК РК, Закон РК "О государственных закупках" (Глава 4), Правила управления коммунальными отходами (Приказ и. о. МЭГПР РК от 28 декабря 2021 года № 508).

В настоящее время в Кобдинском районе отсутствуют специальные универсальные контейнеры для сбора РСО. Требуется на каждой контейнерной площадке установить контейнеры для РСО. Кроме того, местные исполнительные органы должны проводить информационно-разъяснительную работу с населением о необходимости и преимуществах раздельного сбора отходов и прямом предназначении установленных для этих целей контейнеров.

Отходы электронного и электрического оборудования (ОЭЭО)

Отходы электронного и электрического оборудования относятся к опасным отходам, в составе которых содержатся такие токсичные вещества и соединения, как кадмий, свинец, сурьма, ртуть, оказывающие негативное влияние на здоровье человека и окружающую среду.

Система сбора ОЭЭО у населения включает следующие меры:

- открытие стационарных или передвижных пунктов/точек сбора опасных бытовых отходов, таких как электронное и электрическое оборудование. Пункты приема могут быть созданы в торговых точках, осуществляющих реализацию указанных товаров. В качестве отходов принимаются: бытовая техника (телевизоры, магнитофоны, электрические игрушки, утюги, батарейки, фены, кухонное оборудование, включая холодильники); офисная техника (компьютеры и комплектующие, сотовые телефоны, планшеты, копировальные аппараты, сканеры, тонеры).

- информирование населения об организованных пунктах приема отходов и пропаганда безопасного обращения с ними.

- сотрудничество с АО "Жасыл Даму", осуществляющим функции оператора расширенной ответственности производителя с целью покрытия части расходов на сбор и утилизацию отходов.

Большое значение имеет информационно-разъяснительная работа с населением об опасном воздействии электронных отходов и существующих системах сбора и переработки отходов, которую должны проводить местные исполнительные органы. Зачастую, население не осознает всю серьезность последствий, к которым ведет попадание ОЭЭО на полигоны в общем потоке ТБО. Жителям района также необходимо доводить информацию о существующих пунктах сбора отработанного электронного и электрического оборудования.

Раздельный сбор и восстановление опасных составляющих коммунальных отходов у юридических лиц

Опасные оставляющие коммунальных отходов, образующиеся у юридических лиц вне зависимости от вида деятельности, должны собираться раздельно и передаваться на восстановление специализированными организациями (ст. 365 ЭК РК).

Местные исполнительные органы должны проводить разъяснительную работу с юридическими лицами района о необходимости заключения договоров со специализированными предприятиями на оказание услуг по управлению опасными отходами и контролировать этот процесс.

Раздельный сбор органических отходов и их восстановление, в том числе путҰм компостирования

Органические отходы – это биоразлагаемые отходы растительного и животного происхождения.

Местные исполнительные органы должны обеспечивать соблюдение экологических требований при обращении с коммунальными отходами путем стимулирования раздельного сбора органических отходов и их использования (ст.365 ЭК РК).

Из органических отходов производится компост - органическое удобрение, которое можно использовать в качестве энергии. Оно не загрязняет окружающую среду и является частью естественного цикла.

Правилами управления коммунальными отходами (п. 19) установлено, что местные исполнительные органы районов, сел, поселков, сельских округов должны проводить информационные кампании для населения по внедрению компостирования органических отходов в секторе индивидуальной жилой застройки (частный сектор).

Основной технологией получения компоста является компостирование - ускоренное контролируемое разложение отходов, в результате которого получается биоорганическое удобрение. Внешне получаемый компост похож на обычную землю и может использоваться в самых разных сферах.

Компостирование органических отходов может происходить как непосредственно в домашних хозяйствах, так и централизованно. Непосредственно в домашних хозяйствах компостирование происходит либо просто в компостных ямах, либо с применением специальных компостирующих аппаратов. Образуемый компост можно использовать для нужд сельского хозяйства и при рекультивации мест временного хранения отходов.

В школах, больницах, столовых, кафе, где образуется большое количество биоразлагаемых отходов и имеется подсобное хозяйство, компостирование может производиться в индивидуальном порядке.

Задачей местных исполнительных органов является проведение информационно-разъяснительной работы среди населения и юридических лиц по применению компостирования и пропаганда опыта использования органических удобрений.

4.4 Создание системы переработки и утилизации коммунальных отходов

Система переработки и утилизации коммунальных отходов в Кобдинском районе отсутствует.

Вместе с тем переработка и утилизация ТБО развиты в Актюбинской области, в частности в г. Актобе.

Утилизацией и переработкой отходов занимаются в г. Актобе такие компании, как Комби ТОО, КазВторКонтракт, Экологические Технологии XXI, Элит Холдинг, ЭкоВторТехРесурс, Таза Каргала, ТОО Актобе Таза Кала, Завод по переработке вторичной бумаги, EkoSincompany, ТОО"Актюбинский завод по переработке твердых бытовых отходов"и др.

Задачей местных исполнительных органов Кобдинского района является взаимодействие с такими областными предприятиями, заключение с ними договоров на вывоз, утилизацию или переработку отходов.

Кроме того, местные исполнительные органы района должны взаимодействовать и со всеми предприятиями и представителями местного бизнес сообщества, которые осуществляют деятельность на территории района, с целью выявления их возможностей организации и развития переработки коммунальных отходов на местах.

4.5 Повышение уровня культуры и заинтересованности населения в рациональной системе сбора, утилизации и переработки коммунальных отходов, в том числе в области раздельного сбора отходов

Эффективное управление отходами, в том числе заинтересованность в раздельном сборе отходов, во многом зависит от экологического просвещения населения.

Этого требует и экологическое законодательство. В соответствии с Приказом и.о. Министра экологии, геологии и природных ресурсов Республики Казахстан от 28 декабря 2021 года № 508 "Об утверждении правил управления коммунальными отходами" (далее – Правила) местные исполнительные органы районов, городов районного и областного значения, городов республиканского значения, столицы, сел, поселков, сельских округов проводят информационные кампании для населения по осведомлению о рациональной системе сбора, утилизации и переработки коммунальных отходов, включая раздельный сбор вторичных ресурсов (сырья), предотвращение несанкционированного сжигания компонентов коммунальных отходов (бумага, пластик, органические отходы и другое) и внедрения компостирования органических отходов в секторе индивидуальной жилой застройки (частный сектор).

Работа местных исполнительных органов заключается в организации информационных компаний со стороны СМИ, телевидения, создании видеороликов, издании и распространении буклетов и других информационных материалов, рассказывающих об экологических и экономических аспектах управления отходами, формирующих у населения интерес к проблемам охраны окружающей среды от негативного воздействия отходов. Эффективным будет проведение акций, конкурсов, массового сбора макулатуры среди учебных заведений, приема специализированными предприятиями одежды, вещей, бытовой техники, батареек от населения.

Акимат Кобдинского района должен проводить информационно-разъяснительную работу по реализации государственного социального заказа в рамках Закона "О государственном социальном заказе, государственном заказе на реализацию стратегического партнерства, грантах и премиях для неправительственных организаций в Республике Казахстан" (далее - Закон), одной из сфер которого является охрана окружающей среды (ст.5).

Согласно данному Закону неправительственным организациям (далее – НПО), включенным в базу данных неправительственных организаций (ст. 6-1) на основе конкурсного отбора предоставляются государственные гранты на проведение информационной работы с населением по обращению с коммунальными отходами.

НПО, получившее грант, разрабатывает план информационной работы с населением по обращению с коммунальными отходами в ключевых группах общественности, к которым относятся:

- образовательные учреждения: педагогический состав, технический персонал, ученики;

- детские сады: воспитатели и дети;

- юридические лица: медицинские учреждения, дома культуры, торговые центры, магазины;

- волонтеры, группы активистов и НПО;

- сотрудники местных исполнительных органов;

- работающее и неработающее (домохозяйки, пенсионеры, дети).

План информационной работы включает в себя:

- информирование населения по заключению публичных договоров, оплате за услуги по сбору и транспортировке ТБО согласно утвержденным тарифам;

- публикации в местных СМИ о способах безопасного обращения с отходами. В местных газетах и журналах предлагается размещать статьи, направленные на ознакомление общественности о проблемах, связанных с управлением отходами, и с требованиями, по правильному обращению с отходами;

- распространение брошюр о компостировании пищевых отходов в домах;

- информирование о созданных специальных местах для сбора РСО, ОЭЭО, медицинских, строительных и крупногабаритных отходов, образующихся у физических лиц (жителей);

- экологические акции в школах, разъясняющие порядок сортировки отходов на дому и раздельное складирование в контейнеры для пластика, стекла и макулатуры;

- информирование по предотвращению несанкционированного сжигания коммунальных отходов;

- проведение ежегодного социологического опроса в целях оценки уровня удовлетворенности населения экологическим качеством жизни;

- ознакомительные визиты на полигоны ТБО для школьников;

- создание волонтерских клубов в школах с целью пропаганды и общественного контроля за деятельностью по управлению отходами.

Местные исполнительные органы должны координировать всю информационно-просветительскую работу среди населения района и работать в тесном сотрудничестве с НПО, общественными объединениями.

5. НЕОБХОДИМЫЕ РЕСУРСЫ

Источниками финансирования Программы по управлению отходами Кобдинского района могут быть:

- средства государственного, областного и местного бюджета;

- прямые иностранные и отечественные инвестиции;

- субсидирование системы сбора и транспортировки отходов Оператором РОП;

- гранты международных финансовых экономических организаций или стран-доноров;

- кредиты банков второго уровня, и другие, не запрещенные законодательством Республики Казахстан источники.

Согласно требованиям с.29 ЭК РК финансовые затраты на реализацию настоящей Программы и выполнение намеченных природоохранных мероприятий планируется осуществлять за счет бюджетных средств. Такой механизм позволяет использовать средства в объеме не менее суммы платы за негативное воздействие на окружающую среду, поступившей в местный бюджет в течение трех лет, предшествовавших году разработки и утверждения Программы.

Предварительные финансовые затраты на реализацию настоящей Программы составляют порядка 164 млн. тенге (Таблица 10).

Таблица 10 - Предварительные финансовые затраты на реализацию Программы управления отходами в Кобдинском районе

№ п/п	Наименования мероприятия	Необходимые затраты тенге
1	Пересмотр норм образования и накопления отходов	1 500 000
2	Определение морфологического состава ТБО	2000 000
3	Расчет и утверждение тарифов на сбор, транспортировку, сортировку и захоронение ТБО. Экономически обоснованный и своевременный пересмотр этих тарифов.	2 000 000
4	Закуп специализированного транспорта для сбора и вывоза коммунальных отходов в количестве 3 единиц	90 000 000
5	Закуп и установка контейнеров для раздельного сбора ТБО "сухая" и "мокрая" фракции в с. Кобда (24ед.)	2 160 000
6	Приведение в соответствие контейнерных площадок в с. Кобда (1 КП)	200 000
7	Организация новых контейнерных площадок во всех с/о (11 КП)	2 200 000
8	Закуп дробилки для КГО и строительных отходов	10 000 000
9	Создание мусороперегрузочных пунктов для отдаленных сельских округов	20 000 000
10	Проведение конкурса на получение государственного социального заказа среди НПО по повышению осведомленности населения экологически безопасному обращению с коммунальными отходами	4 000 000
	ИТОГО:	134 060 000

Мероприятия по реализации Программы управления коммунальными отходами Кобдинского района необходимо включить в План мероприятий по охране окружающей среды Актюбинской области, который разрабатывается областным акиматом на трехлетнюю перспективу на основании требований законодательства по типовому перечню мероприятий по охране окружающей среды (ЭК РК - приложение 4).

К мероприятиям по обращению с отходами относятся:

-внедрение технологий по сбору, транспортировке, обезвреживанию, использованию и переработке любых видов отходов, в том числе бесхозяйных;

- строительство, реконструкция заводов, цехов и производств, приобретение и эксплуатация установок:

полигонов для складирования любых видов отходов;

по сбору, транспортировке, переработке, сортировке, утилизации и захоронению отходов;

по сбору и переработке вторичных материальных ресурсов;

по получению сырья или готовой продукции, связанных с извлечением полезных компонентов из отходов;

- реконструкция, модернизация оборудования и технологических процессов, направленных на минимизацию объемов образования и размещения отходов.

6. ПЛАН МЕРОПРИЯТИЙ ПО РЕАЛИЗАЦИИ ПРОГРАММЫ

Для реализации целей и задач настоящей Программы составлен План мероприятий по созданию эффективной системы управления отходами в Кобдинском районе (Приложение 2).

В Плане определены необходимые мероприятия, временные рамки для их реализации и завершения, требующиеся ресурсы и ответственные за выполнение мероприятий. Мероприятия сгруппированы по задачам и направлены на создание наиболее эффективной модели управления отходами.

План мероприятий обеспечивает комплексный подход к вопросам сбора, транспортировки, переработки отходов и координации работ всех ответственных исполнителей Программы с целью достижения ожидаемых результатов.

План мероприятий может быть откорректирован в случае, если в результате мониторинга была выявлена невозможность достижения поставленных целей, задач и целевых показателей. В этом случае определяются иные мероприятия и принимаются меры по решению проблемных вопросов.

За реализацию Плана отвечает заказчик Программы –ГУ "Кобдинский районный отдел архитектуры, строительства, жилищно-коммунального хозяйства, пассажирского транспорта и автомобильных дорог", который осуществляет следующие функции:

1) обеспечивает единый централизованный подход к решению задач в сфере управления коммунальными отходами на территории Кобдинского района, координируя действия всех исполнителей Программы;

2) взаимодействует с исполнительными органами Актюбинской области по предоставлению субсидий из областного бюджета на реализацию Программы;

3) взаимодействует с акиматами сельских округов района, индивидуальными предпринимателями, физическими лицами по вопросам реализации мероприятий Программы;

4) проводит мониторинг реализации мероприятий Программы, выносит результаты мониторинга для обсуждения на заседаниях Общественного совета;

5) осуществляет корректировку мероприятий, целевых показателей, финансовых средств на реализацию мероприятий Программы на основании обоснованных предложений о необходимости внесения соответствующих изменений в Программе;

6) принимает участие в проверках хода реализации мероприятий Программы;

7) размещает Программу и информацию о ходе реализации мероприятий Программы на официальном сайте акимата Кобдинского района.

7. МОНИТОРИНГ РЕАЛИЗАЦИИ ПРОГРАММЫ

Мониторинг осуществляется в целях контроля за реализацией Программы по управлению коммунальными отходами (ПУО).

Контроль за реализацией ПУО осуществляет на постоянной основе заместитель первого руководителя МИО, ответственного за реализацию государственной политики в области управления коммунальными отходами.

Мониторинг (постоянное отслеживание хода работ в рамках Программы) проводится непрерывно для сравнения текущего состояния дел с планом. В ходе мониторинга сравниваются запланированная деятельность и результаты с фактическими данными. Мониторинг мероприятий позволяет отслеживать использование вложений и ресурсов, а также прогресс в осуществлении деятельности и обеспечении промежуточных результатов. По результатам мониторинга в программу могут быть внесены изменения.

Результаты мониторинга отражаются в отчете по реализации Программы. В отчете излагается описание реализованных мероприятий, достигнутые результаты, фактические объемы финансовых средств, направленных на их реализацию, а также причины невыполнения мероприятий и отсутствия результатов, запланированных на отчетный период.

Отчет по мониторингу реализации Программы предоставляется всем заинтересованным и затронутым сторонам и размещается на Интернет-ресурсе акимата Кобдинского района. Промежуточный отчет – один раз в полгода до 15 июля текущего года и годовой отчет - до 30 января следующего года. Годовой отчет формируется по итогам предыдущего года.

8. ОЖИДАЕМЫЙ СОЦИАЛЬНО-ЭКОНОМИЧЕСКИЙ ЭФФЕКТ

Мероприятия, указанные в ПУО, направлены на создание условий для снижения негативного воздействия отходов на окружающую среду и здоровье населения Кобдинского района.

В результате реализация мероприятий, предусмотренных Программой, будут достигнуты целевые показатели района в секторе управления коммунальными отходами.

В процессе реализации Программы будут выполнены следующие задачи:

- создана и функционирует необходимая инфраструктура по управлению отходами: построены контейнерные площадки, закуплены и установлены контейнеры, закуплен специальный транспорт для сбора и вывоза ТБО;

- внедрен раздельный сбор отходов: установлены контейнеры для раздельного сбора, определены точки для сбора опасных составляющих отходов (РСО, ОЭЭО, медицинских), определены площадки для сбора строительных и крупногабаритных отходов;

- определены компании по сбору и транспортировке ТБО;

- достигнут 100% охват сбором и вывозом коммунальных отходов;

- создана система переработки и утилизации коммунальных отходов;

- уменьшены объемы отходов, направляемых на захоронение;

- построены площадки для временного хранения отходов;

- созданы перегрузочные пункты;

- ликвидированы стихийные свалки;

- повышены осведомлҰнность населения в вопросах управления отходами и заинтересованность в раздельном сборе отходов.

Экономический эффект Программы заключается в предотвращении экологически опасных ситуаций и снижении воздействия на окружающую среду коммунальными отходами.

Социальный эффект Программы состоит в сохранении и улучшении экологических условий жизнедеятельности населения Кобдинского района, что способствует сохранению здоровья, снижению риска заболеваний, обусловленных воздействием фактора загрязнения окружающей среды.

Приложение 1

Предварительный расчет необходимого количества контейнеров и контейнерных площадок для повышения охвата сбором и вывозом коммунальных отходов в Кобдинском районе

Установленная норма образования отходов – для Кобдинского района– 0,78м3 на одного человека

Объем контейнера - 1.1 м3

Предлагаемые схемы вывоза отходов:

Вывоз на полигон с. Жиренкопа будет осуществляться из сел Кок уй, Когалы, Сугалы, Жиренкопа.

На полигон с. Акрап: Акрап, Каракемер, Кызылжар, Жарык, Канай, Ортак, Жаманколь.

На полигон с. Кобда: Кобда, Аксай, Жарсай, Караганды, Жарсай-2, Отек, Курсай.

На полигон с. Талдысай: Терисаккан, Жанаталап, Талдысай.

На полигон с. имени И.Билтабанова: Билтабанов, Косоткел, Байтак, Сарбулак.

На полигон с. Алия: из сел. Алия, Булак, Бестау.

На полигон с. Бескудык: из сел Бескудык, Бегалы, Егиндибулак,

Ежемесячно: Караганды, Жарсай-2- на полигон Кобда; Кок уй, Когалы, Сугалы – на полигон Жиренкопа.

1. Ежедневный вывоз: из сел Кобда, Бестау, Терисаккан, Билтабанов, Аксай, Алия, Булак, Талдысай, Бескудык, Бегалы, Егиндибулак Акрап, Жарсай.

2. Еженедельный вывоз: из сел Сарбулак, Жарык, Канай, Ортак, Кызылжар, Курсай, Жиренкопа, Жаманколь, Каракемер, Отек, Косоткел, Жанаталап, Байтак.

3. Вывоз один раз в месяц и перегрузочные пункты для отдаленных и малочисленных сел: Караганды, Жарсай-2, Кок уй, Когалы, Сугалы.

Наименование села/города	Население	Образование на село/город м3/год	Образование на село/город м3/день	Образование на село/город м3/неделю	Количество контейнеров при еженедельном вывозе	Количество контейнерных площадок	Количество контейнеров при ежедневном вывозе	Количество контейнерных площадок	Полигон для вывоза
Ежедневный
Кобда	7062	5508,36	15,09	105,64	192	96	28	14	Кобда
Терисаккан	646	503,88	1,38	9,66	18	9	2	1	Талдысай
Бегалы	306	238,68	0,65	4,58	10	5	2	1	Бескудык
Бескудык	962	750,36	2,06	14,39	26	13	4	2	Бескудык
Талдысай	906	706,68	1,94	13,55	24	12	4	2	Талдысай
Булак	140	109,2	0,3	2,09	4	2	2	1	Алия
Алия	1068	833,04	2,28	15,98	30	15	4	2	Алия
Аксай	237	184,86	0,51	3,55	6	3	2	1	Кобда
Билтабанов	452	352,56	0,97	6,76	12	6	2	1	И.Билтабанов
Бестау	440	343,2	0,94	6,58	12	6	2	1	Алия
Егиндибулак	328	255.84	0,7	4,9	10	5	2	1	Бескудык
Жарсай	535	417,3	1,14	8,0	16	8	2	1	Кобда
Акрап	689	537,42	1,47	10,3	20	10	2	1	Акрап
Еженедельный
Сарбулак	521	406,38	1,11	7,8	16	8	2	1	И.Билтабанов
Жиренкопа	565	440,7	1,2	8,4	16	8	2	1	Жиренкопа
Жаманколь	58	45,24	0,12	0,87	2	1	2	1	Акрап
Каракемер	131	102,18	0,28	1,96	4	2	2	1	Акрап
Курсай	190	148,2	0,4	2,8	4	2	2	1	Кобда
Отек	481	375,18	1,03	7,2	14	7	2	1	Кобда
Жанаталап	340	265,2	0,73	5,08	10	5	2	1	Талдысай
Косоткел	146	113,88	0,31	2,18	4	2	2	1	И.Билтабанов
Байтак	82	63,96	0,18	1,23	2	1	2	1	И.Билтабанов
Жарык	250	195,0	0,53	3,74	7	3	2	1	Акрап
Канай	56	43,68	0,12	0,84	2	1	2	1	Акрап
Ортак	26	20,28	0,06	0,39	1	1	2	1	Акрап
Кызылжар	322	215,74	0,59	4,14	8	4	2	1	Акрап
1 раз в месяц
Когалы	181	141,18	0,39	2,7	6	3	2	1	Жиренкопа
Жарсай -2	46	35,88	0,1	0,7	2	1	2	1	Кобда
Кок уй	153	119,34	0,33	2,29	4	2	2	1	Жиренкопа
Караганды	49	38,22	0,1	0,73	2	1	2	1	Кобда
Сугалы	58	45,24	0,12	0,87	2	1	2	1	Жиренкопа

Приложение 2

План мероприятий по реализации Программы по управлению коммунальными отходами Кобдинского района на 2025-2029 годы

№ п/п	Наименование мероприятия	Форма завершения	Срок исполнения	Ответственные за исполнение	Необходимые затраты, тенге	Источники финансирования
1	2	3	4	5	6	7
Цель - Создание эффективной системы управления коммунальными отходами на территории Кобдинского района в соответствии с требованиями экологического законодательства
Задача 1. Организация регулярного вывоза коммунальных отходов из всех населенных пунктов
1.1	Определение компаний по сбору и транспортировке ТБО посредством проведения конкурса во всех сельских округах с подписанием договоров, в которых установлены порядок, условия и график оказания услуг по сбору и вывозу коммунальных отходов	Договор	2025-2026	Акимат района акиматы с/о	-	Не требуется
1.2	Определение морфологического состава ТБО	Информация в акимат района	2025-2026	Акимат района, акиматы с/о	2 000 000	Местный бюджет
1.3	Пересмотр норм образования и накопления отходов	Решение рай. маслихата	2025, 2027	Акимат района	1 500 000	Местный бюджет
1.4	Разработка и согласование графика вывоза коммунальных отходов из населенных пунктов с учетом мнения населения	График	2025-2026	Акимат района, акиматы с/о специализированная компания	-	Не требуется
1.5	Организация сбора платежей от физических лиц, пользующихся централизованной системой сбора ТБО по утвержденным тарифам за услуги по сбору и транспортировке ТБО	Информация в акимат района	2025-2029	Специализированная компания, осуществляющая транспортировку ТБО	-	Не требуется
1.6	Расчет и утверждение тарифов на сбор, транспортировку, сортировку и захоронение ТБО. Экономически обоснованный и своевременный пересмотр этих тарифов.	Решение районного маслихата	2025, 2028	Акимат района	2 000 000	Местный бюджет
1.7	Размещение утвержденной Программы на сайте акимата района	Размещение ПУО на сайте	2025	Акимат района	-	Не требуется
1.8	Мониторинг реализации ПУО	Отчет по результатам мониторинга	2 раза в год	Акимат района	-	Не требуется
Задача 2. Обеспечение безопасного захоронения коммунальных отходов. Ликвидация стихийных свалок ТБО.
2.1	Оформление мест захоронения отходов в в с. Жиренкопа, с.Акрап, с.Кобда, с.Талдысай, с. Имени И.Билтабанова, с.Алия и с.Бескудык в полигоны по механизму единовременного/единоразового упрощения требований к действующим полигонам ТБО/местам захоронения отходов	Наличие заключение ГЭЭ	2025-2026	Акиматы с/о	Сумма будет рассчитана после утверждения критериев	Местный бюджет
2.2	Создание мусороперегрузочных пунктов для отдаленных сельских округов	Выделение земельного участка	2027-2028	Акиматы с/о	20 000 000	Местный бюджет
2.3	Поэтапная рекультивация и восстановление земель сельских свалок	Акт приемочной комиссии	2026-2029	Акиматы с/о	Сумма будет рассчитана после разработки плана рекультивации	Местный бюджет
2.4	Ликвидация и рекультивация свалок	Акт выполненных работ	2025-2027	Акимат района	Сумма будет рассчитана после выявления свалок	Местный бюджет
Задача 3. Создание и функционирование необходимой инфраструктуры, предусматривающей раздельный сбор отходов
3.1	Закуп специализированного транспорта для сбора и вывоза коммунальных отходов в количестве 2-х единиц	Акт приема и передачи	2025-2027	Акимат района	90 000 000	Местный бюджет Областной бюджет Оператор РОП
3.2	Закуп и установка контейнеров для раздельного сбора ТБО "сухая" и "мокрая" фракции в с.Кобда(24ед.)	Акт приема-передачи	2025-2026	Акимат района, акиматы с/о	2 160 000	Местный бюджет
3.3	Организация раздельного сбора и восстановления опасных составляющих ТБО	Договор	2024-2028	Акимат района, акиматы с/о	-	Частные инвестиции
3.4	Организация раздельного сбора органических коммунальных отходов и их восстановления, в том числе путем компостирования	Отчет	2024-2025	Акимат района, акиматы с/о, НПО	-	Бизнес
3.5	Приведение в соответствие контейнерной площадки в с.Кобда(1КП)	Акт приема-передачи	2025	Акимат района, акиматы с/о специализированная компания	200 000	Местный бюджет
3.6	Организация новых контейнерных площадок в с.Кобда(11КП)	Акт приема-передачи	2025-2026	Акимат района, акиматы с/о специализированная компания	2 200 000	Местный бюджет
3.7	Определение площадок для складирования строительных и крупногабаритных отходов	Информация в акимат района	2024-2025	Акимат района	-	Местный бюджет
Задача 4. Совершенствование системы переработки и утилизации коммунальных отходов
4.1	Взаимодействие МИО с представителями местного бизнес сообщества по выявлению возможностей и заинтересованности в создании объектов переработки коммунальных отходов района.	Информация в акимат района	2025-2026	Акимат района, акиматы с/о	-	Не требуется
4.2	Взаимодействие со спец. предприятиями по восстановлению отходов, которые находятся в Актюбинской области, заключение с ними договоров на вывоз, утилизацию или переработку отходов.	Информация в акимат района	2025-2026	Акимат района, акиматы с/о	-	Не требуется
4.3	Закуп дробилки для КГО и строительных отходов	Акт приема-передачи	2028	Акимат района,	10 000 000	Местный бюджет
Задача 5. Повышение уровня культуры и заинтересованности населения в рациональной системе сбора, утилизации и переработки коммунальных отходов, в том числе в области раздельного сбора отходов
5.1	Проведение конкурса на получение государственного социального заказа среди НПО по повышению осведомленности населения экологически безопасному обращению с коммунальными отходами	Договор о государственном социальном заказе с НПО	2025 2027	Акимат района	2 000 000 2 000 000	Местный бюджет
5.2	Повышение экологической культуры и осведомленности населения по управлению ТБО: информационные кампании, разработка информационных материалов, видеоролики, проведение встреч с населением, субботников, создание волонтерских клубов среди школьников, публикации в местных СМИ, и др.	Акт выполненных работ	2025-2029	Акимат района, акиматы с/о, НПО		Бюджет, выделенный НПО в рамках государственного социального заказа
5.3	Проведение акций, конкурсов, массового сбора макулатуры среди учебных заведений, приема специализированными предприятиями одежды, вещей, бытовой техники, батареек от населения	Отчет	1 раз в квартал	Акимат района, акиматы с/о		Бюджет, выделенный НПО в рамках государственного социального заказа

*Необходимые затраты и суммы расходов по источникам финансирования будут корректироваться с учетом утверждения и уточнений республиканского и местного бюджетов на соответствующий финансовый год в соответствии с законодательством Республики Казахстан

Приложение 3

Оценка состояния свалок ТБО, контейнерных площадок и контейнеров для отходов в Кобдинском районе

	Контейнерная площадка в с.Кобда не имеет твердого покрытия, отсутствует ограждение и контейнеры/сетки для вторичного сырья. Рекомендации: контейнерные площадки должны быть приведены в соответствие установленным санитарным правилам "Санитарно-эпидемиологические требования к сбору, использованию, применению, обезвреживанию, транспортировке, хранению и захоронению отходов производства и потребления": - по периметру, с трех сторон площадка ограждается сплошным материалом, устойчивым к резким климатическим изменениям и коррозии; - четвертая сторона площадки служит для обслуживания контейнеров, складирования отходов со свободным доступом для управляющей, обслуживающей организации и населения, иметь подъездные пути для транспорта; -крыша, изготавливается из сплошного материала, устойчивого к резким климатическим изменениям и коррозии
	Используются контейнеры старые, ржавые, помятые, технически неисправные, малообъемные. Отсутствуют контейнеры для сухой фракции, для вторичного сырья. Рекомендации: необходимо закупить и установить контейнеры объемом 1,1 м3 для "мокрой" и "сухой" фракциям. Согласно СТ 3780–2022 Отходы. Общие требования к площадкам размещения контейнеров для организации раздельного сбора коммунальных отходов, состав контейнеров для раздельного сбора отходов на площадке: - контейнер для электронных отходов; - контейнер для сбора РСО; - контейнер для отходов бумаги и картона; - контейнер для отходов батарей; - контейнер для пищевых отходов; - контейнер для стекла; - контейнер для пластиковых отходов. В случае отсутствия возможности установки контейнеров для всех видов, допускается устанавливать контейнеры для "сухой" и "мокрой" фракции, за исключением контейнеров для опасных отходов, в том числе РСО. В Кобдинском районе для организации раздельного сбора отходов необходимо приобрести и установить по 2 (как минимум) контейнера для раздельного сбора отходов (сухая и мокрая фракции) на каждой контейнерной площадке.
	Свалка рядом с Полигоном ТБО. Растянулась на несколько км, размещены различные виды отходов, в том числе опасные. Рекомендации: ликвидировать несанкционированную свалку. Действующий полигон ТБО существующих узаконить и привести в соответствие согласно механизму единовременного/единоразового упрощения требований к действующим полигонам ТБО/местам размещения отходов (в сельских населенных пунктах).Необходимо выполнять требования Экологического кодекса РК, что опасные составляющие отходов не подлежат захоронению на полигонах, должны собираться раздельно и передаваться на утилизацию и переработку специализированным предприятиям.
	Территория рядом с полигоном с.Кобда представляет собой стихийную свалку. Рекомендации: ликвидировать стихийную свалку и рекультивировать земли под свалками.