Қазақстан Республикасының ерекше қорғалатын табиғи аумақтары жүйесiн дамытудың 2007-2009 жылдарға арналған бағдарламасын бекiту туралы

Күшін жойған

Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2006 жылғы 13 қазандағы N 990 Қаулысы. Күші жойылды - ҚР Үкіметінің 2007 жылғы 8 қазандағы N 914 Қаулысымен

Ескерту. Қаулының күші жойылды - ҚР Үкіметінің 2007 жылғы 8 қазандағы N 914 Қаулысымен.

"Ерекше қорғалатын табиғи аумақтар туралы" Қазақстан Республикасының 2006 жылғы 7 шiлдедегi Заңының 7-бабына сәйкес Қазақстан Республикасының Үкiметi ҚАУЛЫ ЕТЕДI:

1. Қоса берiлiп отырған Қазақстан Республикасының ерекше қорғалатын табиғи аумақтары жүйесiн дамытудың 2007-2009 жылдарға арналған бағдарламасы бекiтiлсiн.

2. Осы қаулы қол қойылған күнінен бастап қолданысқа енгiзiледi.

Қазақстан Республикасының
Премьер-Министрі

Қазақстан Республикасы
Yкiметiнiң
2006 жылғы 13 қазандағы
N 990 қаулысымен
бекiтiлген

Қазақстан Республикасының ерекше қорғалатын табиғи аумақтары
жүйесiн дамытудың 2007-2009 жылдарға арналған
бағдарламасы

Мазмұны

1. Бағдарламаның паспорты
2. Кiрiспе
3. Қазақстан Республикасындағы табиғи-қорық iсiнiң қазiргi жай-күйін талдау
4. Бағдарламаның мақсаты мен мiндеттерi
5. Бағдарламаны iске асырудың негiзгi бағыттары мен тетiгi
5.1. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтар жүйесiн құру және кеңейту тәртiбi
5.2. Заңды тұлғалардың мәртебесi бар қазiргi ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды кеңейту және жаңаларын құру
5.2.1. Мемлекеттiк табиғи қорықтар
5.2.2. Мемлекеттiк ұлттық табиғи парктер
5.2.3. Мемлекеттiк табиғи резерваттар
5.3. Заңды тұлғаларды құрмай-ақ ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды құру
5.3.1. Мемлекеттiк табиғи қаумалдар
5.4. Жергiлiктi маңызы бар ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың жүйесiн дамыту
6. Қажеттi ресурстар және Бағдарламаны қаржыландыру көздерi
7. Бағдарламаны iске асырудан күтiлетiн нәтижелер
8. Бағдарламаны iске асыру жөнiндегi iс-шаралар жоспары
9. Қосымшалар

1. Бағдарламаның паспорты

Атауы Қазақстан Республикасының ерекше қорғалатын табиғи аумақтары
жүйесiн дамытудың 2007-2009 жылдарға арналған бағдарламасы

Бағдарламаны "Ерекше қорғалатын табиғи аумақтар туралы"
әзiрлеу үшiн Қазақстан Республикасы Заңының 7-тармағына және
негiздеме Қазақстан Республикасының Ерекше қорғалатын табиғи
аумақтарын дамыту мен орналастырудың 2030 жылға дейiнгi
тұжырымдамасына сәйкес

Бағдарламаның Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы
негiзгi министрлiгі
әзiрлеушiсi

Бағдарламаның Қазақстан Республикасының барлық табиғи-климаттық
мақсаты аймақтарында ерекше қорғалатын табиғи аумақтар жүйесiн дамыту
жолымен табиғи және мәдени мұраны, биологиялық сан
алуандылығын, табиғи-қорық қорының объектiлерiн сақтау
Қазақстан Республикасының мемлекеттiк табиғи-қорықтық
қорының аумағын 1258,66 мың. га кеңейту

Бағдарламаның Қазақстан Республикасындағы биологиялық сан алуандылықтың
міндеттері қазiргi аумақтық қорғалуының жай-күйiн талдау негiзiнде
оларға ерекше қорғалатын табиғи аумақтар мәртебесiн беру үшiн
бiрiншi кезектегi табиғи кешендердi анықтау
2007-2009 жылдарға арналған әртүрлi санаттағы және түрдегi
кеңейтiлетiн және жаңадан құрылатын ерекше қорғалатын табиғи
аумақтарды кезең кезеңiмен ұйымдастыру тәртiбiн белгiлеу

Бағдарламаны 2007 - 2009 жылдар
iске асыру
мерзiмi

Бағдарламаны Бағдарламаны iске асыруға мынадай қаржылық
қаржыландыру шығындар көзделуде:
көздерi республикалық бюджеттен:
147,81 млн. теңге, оның iшiнде жылдар бойынша:
2007 жылы - 5,5 млн. теңге; 2008 жылы - 72,33 млн.
теңге; 2009 жылы - 69,98 млн. теңге;
халықаралық гранттар қаражаты есебiнен:
9,3 млн. теңге, оның iшiнде жылдар бойынша:
2007 жылы - 7,5 млн. теңге; 2008 жылы - 1,8 млн. теңге.
2008-2009-жылдарға арналған шығыс көлемi тиiстi қаржы
жылына арналған "Республикалық бюджет туралы" Қазақстан
Республикасының Заңына сәйкес нақтыланатын болады

Бағдарламаны Бағдарламаның iс-шараларын iске асыру Қазақстан
iске асырудан Республикасы табиғи-қорық қорының аумағын
күтiлетiн нәтиже 1258,66 мың га ұлғайтуға және 2009 жылы ерекше қорғалатын
табиғи аумақтар үлесiн мемлекет аумағының 1,8 %-ға дейiн
жеткiзуге мүмкiндiк бередi. Бұл мемлекеттiң ландшафттық
және биологиялық сан алуандылығын қорғауды, экологиялық
туризмдi дамытуды, қоршаған ортаның жағдайы мен
халықтың денсаулығын жақсартуды қамтамасыз етуге мүмкiндiк
бередi.

2. Кiрiспе

Қазақстан аумағы шөл далалардан бастап биiк тауларға және iшкi теңiздердiң экожүйелерiне дейiн ландшафтық кешендердiң бiрегей жиынтығына ие. Елiмiз экономикасы дамуының үдемелi қарқыны және табиғи ресурстарды пайдаланудың күшеюi жағдайында табиғатты аумақтық қорғау жүйесiн одан әрi жетiлдiру мәселесi көкейтестi сипат алып отыр. Нақ осы жағдайлар мемлекеттiң биологиялық сан алуандылықты сақтаудың пәрмендi жүйесi ретiнде Қазақстан Республикасының ерекше қорғалатын табиғи аумақтарын (бұдан әрi - ЕҚТА) одан әрi дамыту қажеттiгiн айқындайды.
Биологиялық сан алуандықты сақтау жөнiндегi конвенцияның тарабы ретiнде (Қазақстан Республикасы Министрлер Кабинетiнiң 1994 жылғы 19 тамыздағы N 918 қаулысы) Қазақстанның биологиялық саналуандылықты сақтау жөнiндегi өз мiндеттемелерi бар. ЕҚТА саласындағы заңнама Қазақстан Республикасының Конституциясына, "Ерекше қорғалатын табиғи аумақтар туралы" Қазақстан Республикасының Заңына , Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2000 жылғы 10 қарашадағы N 1692 қаулысымен бекiтiлген Ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды дамыту және орналастырудың 2030 жылға дейінгі тұжырымдамасына негiзделедi.
2004 жылғы наурызда "Мемлекеттiк табиғи-қорық қорын дамыту проблемалары мен перспективалары" атты Парламенттiк тыңдаулар өткiзiлуiнiң қорық iсiн дамыту үшiн зор маңызы бар, онда Қазақстанда табиғатты аумақтық қорғау жүйесiн дамыту проблемалары талқыланды және оларды шешу жолдары айқындалды.
1997 жылы Қазақстан Республикасының 2030 жылға дейiнгi даму стратегиясы жарияланды, ол Қазақстан 2030 жылға дейiн ауасы таза және суы мөлдiр, таза және жасыл желектi елге айналуға тиiс екенiн паш еттi. ЕҚТА-ның жүйесiн құру осы мақсаттарға қол жеткiзу құралдарының бiрi болып табылады. ЕҚТА-ның оңтайлы желiсiн қалыптастырудың басты мiндетi қорықтық ұйытқылар (қорықтар мен ұлттық парктер) өзара күзетi онша қатаң емес аумақтармен (қаумалдар, қорықтық аймақтар), сондай-ақ экологиялық желi элементтерiмен - экологиялық дәлiздермен, орман алқаптарымен, су қорғау аймақтарымен және жолақтарымен әрi басқа да қорғалатын табиғи аумақтармен қосылатындай олардың бiртұтастығын қамтамасыз ету болып табылады.
Қазiргi кезеңде Қазақстан Республикасының аумағында ЕҚТА орналасуын оның ғаламдық түсiнiгiндегi "экологиялық желi" ретiнде жiктеу қиын. Сонымен бiрге, қазiр Iле Алатауы, Жоңғар Алатауы және Алтай өңiрiнде аймақтық мемлекетішiлiк экологиялық желiлер қалыптасуда. Мемлекетаралық деңгейде де экологиялық желiлердiң элементтерi қалыптасып жатыр, олар - Батыс Тянь-Шань және Алтай-Саян экологиялық өңiрлерi. Басталған жұмыстар және әзiрленiп жатқан көзқарастар экологиялық желiнi ұйымдастыру таулы ормандар сияқты көкейтестi сипат алып отырған барлық табиғи кешендер бойынша (орман, дала, орманды дала, шөлдер, жартылай шөлейт жерлер, жағалау және су экожүйелерi) жалғастырылуға тиiс.
Осынау күрделi мiндеттердi орындауды қатаң антропогендiк қысым жағдайында шешуге тура келуде. Осындай жағдайларда флора мен фаунаның сирек кездесетiн және бiрегей түрлерiн, жансыз табиғат объектiлерiн ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың оңтайлы жүйесiн ұйымдастыру жолымен ғана сақтауға болады.

3. Қазақстан Республикасындағы табиғи-қорық iсiнiң қазiргi жай-күйiн талдау

2006 жылдың 1 қаңтарында Қазақстанда 10 мемлекеттiк табиғи қорықтар, 9 мемлекеттiк ұлттық табиғи парктер, 2 мемлекеттiк табиғи резерват, 55 мемлекеттiк табиғи қаумал, 5 мемлекеттiк қорықтық аймақ, 26 республикалық маңызы бар табиғи ескерткiштер қызмет етедi.
Республикалық маңызы бар ЕҚТА-ның жалпы алаңы - 21118,7 мың. га, мемлекеттiң барлық аумағының, оның iшiнде заңды тұлға мәртебесiмен 3769,1 мың. га - 1,4 % пайызын құрайды. Бұл көрсеткiш бойынша Қазақстан Республикасы орташа-әлемдiк деңгейге жете алмайды (жалпыға танылған әлемдiк стандарттар жағдайында - 10-12 %).
Ресейдiң ЕҚТА-ның жалпы алаңы 136,6 млн. га (елдiң жалпы алаңының 7,58%-ы) құрайды.
Ресейдегi ұлттық парктер мен мемлекеттiк табиғи қорықтардың қазiргi жүйесi 85 жылдан артық уақыт қалыптасты және оған:
жалпы алаңы 33,5 млн. га 100 мемлекеттiк табиғи қорықтары (Ресей Федерациясы алаңының 1,56 %-дан жоғары);
алаңы 7 млн. га 35 ұлттық парктерi (елдiң 0,41% алаңы) кiредi.
1992 жылдан бастап Ресейде 26 жаңа қорық және 18 ұлттық парк құрылды. Бұдан басқа осы уақытта 22 қорық пен 1 ұлттық парктiң алаңы кеңейтiлдi.
2010 жылға дейiн Ресей Федерациясының аумағында 9 жаңа қорық пен 12 ұлттық парк ұйымдастырылуына сәйкес Ресей Федерациясы Үкiметiнiң 2001 жылғы 23 мамырдағы N 725-p өкiмiмен мемлекеттiк табиғи қорықтар мен ұлттық парктерiнiң тiзбесi мақұлданды.
Бұдан басқа Ресейде 2003-2010 жылдар кезеңiнде қазiргi мемлекеттiк табиғи қорықтар аумағын кеңейту бойынша, оның iшiнде биосалалық полигон құру жолымен жұмыстар жалғасуы тиiс болатын.
2010 жылдың соңына қарай Ресейде 2015 жылға дейiнгi кезеңде мемлекеттiк табиғи қорықтар мен ұлттық парктердiң желiсiн дамытудың жаңа перспективалық схемасын бекiту жоспарлануда.
Ресейде ЕҚТА-ды құру табиғатты қорғау қызметiнiң дәстүрлi және аса тиiмдi нысаны болып табылады. Ресей Федерациясы Үкiметiнiң 2002 жылғы 22 тамыздағы N 1225-p өкiмiмен мақұлданған Ресей Федерациясының экологиялық доктринасы экология саласындағы мемлекеттiк саясаттың негiзгi бағыттары есебiндегi режим мен әр түрлi деңгейдегi ЕҚТА құру және дамытуды қарастырады.
Шаруашылықтық пайдаланудан толық немесе бөлшектеп тартып алынған бұндай аумақтардың биосала негiзi секiлдi биологиялық және ландшафтты сан алуандылықты сақтау үшiн ерекше маңызы бар. Бұл ретте осы мақсаттар үшiн аса маңыздысы эталонды да, сондай-ақ бiрегей табиғи кешендер мен объектiлер негiзiн мемлекеттiк табиғи қорықтар мен ұлттық парктер құрайтын нақ осы ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың федералды жүйесi ауқымында ұсынылған.
Канаданың қорғалатын аумақтар жүйесi 36 ұлттық парктер мен федералды маңызы бар парк резерваты және жалпы алаңы 825 455 шаршы шақырым әртүрлi санаттағы 640 қорғалатын аумақтарды қамтиды, бұл мемлекеттiң жалпы алаңының 8,4%-ын құрайды.
Канаданың ұлттық парктерiн дамытудың жүйелi жоспарының негiзiне Канаданың әрбiр ландшафтарының айрықша ашық үлгiлерiн сақтау қағидаты енгiзiлген. Бұл қағидаттарды жүзеге асыруда физикалық-географиялық және геоботаникалық өлшемдердi пайдалану арқылы аудандастыру өткiзiлдi және 39 "ұлттық парктердi орналастыруға арналған табиғи өңiрлер" бөлiндi, бұл ұлттық парктер жүйесінде осы аймақтардың әрқайсысы ұсынылуы үшiн және әрбiр жағдайда мемлекет табиғатының сипатты "кесiндiсi" қорғауда болуы үшiн қажет.
Бүгiнгi таңда 39 канадалық табиғи өңiрлердiң 22-ci кем дегенде бiр ұлттық паркке ие. Оған қоса төрт өңiрде перспективалы аумақтар бөлiнген, ол жерлерде пайдалы қазбаларды табу тоқтатылған және жаңа ұлттық парктердiң шекаралары мен режимiн жобалау және келiсу бойынша жұмыстар аяқталуға жақын.
Канаданың ұлттық парктерiнiң жүйесiн дамыту жоспарының бiрқатар жетiстiгi бар:
жоспар қорғалатын аумақтарды орналастыруға ғылыми-негiздемелiк жақын келудi ұсынады (олардың қауiптi құрылуына қарама-қайшы);
жоспар мемлекеттiң ұлттық парктер жүйесiн аяқталған түрде ұсынуға мүмкiндiк бередi (жүйенiң соңғы параметрлерiн айқын анықтау Қаржы департаментi және басқа да мемлекеттiк органдарда оның құрылысын аяқтауға қажеттi қолдауды алуды жеңiлдетедi);
жоспар ұлттық парктер жүйесiнде мемлекеттiң әрбiр табиғи аймағын ұсынуға бағытталған даму стратегиясын ұсынады (бұрын ұсынылған өңiрлер қайталанбауы үшiн) және мамандар тұрақтылығы мен қаржы ресурстарын жоғары нәтижеде пайдалану үшiн септiгiн тигiзедi;
жоспарды түсiну өте жеңiл, бұл парктердi құру үдерiсiндегi қоғамның әртүрлi қабатының саналы қатысуына және мемлекеттiк қолдауды алуға септiгiн тигiзедi.
Канада жоспарының ерекшелiктерiнiң бiрi оның қарапайымдылығы болып табылады: мемлекеттiң қатынасты сан алуан табиғи жағдайына қарамастан, әзiрлеушiлер аудандастырудың жеңiл сызбасын ұсынды және басты назарды қорғалатын аумақтардың бiр санатына ғана аударды. Алайда қандай жағдайда болмасын жоспарлау үдерiсiн ерте ме, кеш пе мемлекеттiң барлық қорғалатын аумақтарына таратуға тура келедi.
Ұлттық парктердi дамыту жүйесi бойынша Канаданың тәжiрибесi ол жердегi барлық географиялық аймақтардың табиғи кешендердiң репрезентативтiк өкiлеттiгiн қамтамасыз ететiн түрлi санаттар мен түрдегi ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың барлық жиынтығына таратуды есепке алғанда Қазақстан жағдайы үшiн ең қолайлы болып табылады.
Канададан ерекшелiгi сол, Қазақстандағы қорғалатын аумақтар бүгiнгi күнге дейiн нақты стратегиясыз, биологиялық сан алуандылық құрылымына қарамастан, министрлiктер мен ведомстволар, облыс әкiмдерi, ғылыми, үкiметтiк емес ұйымдар және басқа да жеке және заңды тұлғалардың ұсыныстары негiзiнде, табиғи ғылыми және техникалық-экономикалық негiздемелер материалының әзiрлеме шаралары бойынша құрылады.
Сондықтан бұл Бағдарлама қорғалатын аумақтар жүйесiнiң даму бағытын анықтауға, табиғи ресурстарды пайдаланудағы кенеттен пайда болған шешiмдерден аулақ болуға, олардың алып жатқан аумағы бойынша, сол сияқты табиғи аймақтар мен ландшафтарды иелену спектрi бойынша да репрезентативтiлiгiн қамтамасыз етуге арналған.
Қазақстан Республикасының табиғи-қорық қорының қазiргi жай-күйiнiң талдауы 178 сүтқоректiлердiң 140-ы (78,6%), қорғалғанын көрсетедi, олардың iшiнде 22 түрi Қазақстанның Қызыл кiтабына (1991 жылы шыққан) енгiзiлген немесе осы кiтаптағы жалпы сүтқоректiлер тiзбесiнiң 61,1%-ы, құстардың 346 түрi (87,4%), бауырымен жорғалаушылардың 31 түрi (63,2%), балықтың 23 түрi (22,1%), алайда олар Қазақстанның флоралық және фауналық сан алуандылығын сақтау мен табиғи экожүйенiң барлық кешенiнiң тұрақты жағдайын ұстап тұруын қамтамасыз ете алмайды.
Алтай, қазақстан, қаратау және қызылқұм арқарлары мекендейтiн орындарды сенiмдi қорғайтын аумақтар қажет. Шөл сүтқоректiлерi - қарақұйрық, құлан, сабаншы, қарақал, шұбар күзен үшiн қорғалатын аумақтар жеткiлiксiз екенi түсiнiктi. Тiптi киiктер де сенiмдi қорғалмаған, осы бағалы тұяқтылардың үйiрленетiн орындарында көлемi бойынша жеткiлiктi қорғалатын бiрде-бiр резерват жоқ. Қорықтық аумақтарда сүтқоректiлердiң 37 түрi (21,1%), оның iшiнде Қазақстан Республикасының Қызыл кiтабына енген 12 түрi мүлдем кездеспейдi. Бұлар Орал өзенi аңғарында мекендейтiн жұпар тышқан, орман сусары, еуропа қаракүзенi, Едiл-Орал құмдарында мекендейтiн алып көртышқан және т.б. Осы өңiрдегi Батыс Тянь-Шань қызыл кiтап эндемигi - көк суыр Ақсу-Жабағылы қорығы аумағында кездеспейдi.
Республикадағы қорық ұйымдастыру қарқыны өте төмен: соңғы 27 жылда (1978-2005) небәрi 5 - Үстiрт, Марқакөл, Батыс-Алтай, Алакөл және Қаратау қорықтары ұйымдастырылды.
Қазақстан Республикасының Қызыл кiтабына енгiзiлмеген сүтқоректiлердiң iшiнде қорық аумағындағы шөлдi аймақтарды мекендейтiн көптеген тышқан түрлерiнiң болмауы көрiнiс тауып отыр.
Қазақстандағы сүтқоректiлер класының биологиялық сан алуандылығын сақтау үшiн, әртүрлi шөл түрлерiнде (құмды, сазды, сортаң топырақты, тасты) олардың әрбiрi үшiн өз сүтқоректiлерiн жинақтайтын сенiмдi қорғалатын резерваттар құру қажет. Батыс өңiрге, оның iшiнде Орал өзенi аңғарына ерекше көңiл бөлген жөн.
Соңғы үш жылда ЕҚТА алаңы қазiргi ЕҚТА-ны кеңейту және жаңасын құру есебiнен 1507896 га, оның iшiнде жылдар бойынша: 2003 жылы 936793 га, 2004 жылы 231137 га, 2005 жылы 339966 га кеңейтiлдi. 2006 жылы алаңы 161045 га "Көлсай көлдерi" мемлекеттiк ұлттық табиғи паркiн және алаңы 765278 га Ырғыз-Торғай мемлекеттiк табиғи резерватын құру жоспарланған.
Қазақстан Республикасының географиялық аймағы шегiнде қазiргi EҚTA объектiлерiн бөлудiң iс жүзiндегi бейнесi 1-кестеде көрсетiлген.
1-кесте
Географиялық аймақтар шегiндегi Қазақстан Республикасының
ЕҚТА объектiлерi

Табиғи аймақтар, кіші аймақтар	Табиғи қорықтар	Табиғи ұлттық парктер	Табиғи резерваттар	Табиғат ескерткіштері	Қаумалдар	Қорық аймақтары	барлығы
Оңтүстік орманды дала	-	-	-	-	2	-	2
Шоқ орман, бірқалыпты шөлейт дала	-	-	-	2	1	-	3
Бірқалыпты шөлейт дала	-	3	-	19	4	-	26
Шөлейт дала	-	-	-	-	1	-	1
Бірқалыпты құрғақ дала	1	1	-	-	9	-	11
Құрғақ дала	1	-	2	1	1	-	5
Шөлге айналған дала	-	-	-	-	5	-	5
Далаға айналған дала (жартылай шөлейт)	2	-	-	1	4	2	9
Нағыз шөл	-	-	-	-	10	-	10
Оңтүстік шөл	1	-	-	-	-	3	4
Айқын байқалатын тік белдеулігі бар таулар	5	5	-	3	18	-	31
Барлығы	10	9	2	26	55	5	107

Республиканың географиялық өңiрлерi бойынша ЕҚТА-ның бөлiнуiн талдау елде қорық iсiн дамыту дала және шөл аймақтарында ЕҚТА-ға қатысты iрi олқылықтармен жүзеге асырылып келгенiн көрсетедi.
Осыған байланысты Қазақстан Республикасының ерекше қорғалатын табиғи аумақтары жүйесiн дамытудың 2007-2009 жылдарға арналған бағдарламасы (бұдан әрi - Бағдарлама) ғаламдық маңызы бар экожүйелер ретiнде дала және жартылай шөлейт аймақтарда ЕҚТА жүйесiн кеңейтудi көздейдi. Қазiргi кезде аса iрi Еуразия құрлығында Қазақстан мен Монғолия ғана өсiмдiктер мен жануарлардың сирек кездесетiн және қауiп төнген түрлерiн қорғау және қалпына келтiру, сондай-ақ тұтастай алғанда экожүйенi сақтау үшiн перспективалық қаз-қалпындағы дала мен жартылай шөлейт учаскелерiне ие болып отыр. Бұған едәуiр дәрежеде "Алтын Дала" iрi мемлекеттiк табиғи резерватын құру, Ырғыз-Торғай мемлекеттiк табиғи резерватын ұйымдастыру, далалық учаскенi Қорғалжын мемлекеттiк табиғи қорығына қосу, сондай-ақ Орталық Азиядағы ғылыми негiзделген экологиялық желiлердiң базалық ұйытқылары ретiнде осы табиғи аймақтардың шегiнде басқа да бiрқатар ЕҚТА құру жәрдемдесетiн болады.
Әкiмшiлiк облыстар шегiндегi ЕҚТА объектiлерi iс жүзiнде 2-кестеде ұсынылған.
2-кесте

Әкiмшiлiк облыстар шегiнде Қазақстан Республикасының
ЕҚТА объектiлерi

Облыстар атауы	қорықтар	ұлттық парктер	табиғи резерваттар	табиғат ескерткіштері	қаумалдар	қорықтық аймақтар	барлығы
Ақмола	1	2(1*)	-	8	4	-	15(1*)
Ақтөбе	-	-	-	-	1	-	1
Алматы	2	3	-	4	7	-	16
Атырау	-	-	-	-	1	1*	2(1*)
Шығыс Қазақстан	2	1	1	1	8	-	13
Жамбыл	-	-	-	-	3	1*	4(1*)
Батыс Қазақстан	-	-	-	-	3	-	3
Қарағанды	-	1	-	-	10	-	11
Қостанай	1	-	-	-	3	-	4
Қызылорда	1	-	-	-	2		3
Маңғыстау	1	-	-	-	2	1*	4(1*)
Павлодар	-	1	1	1	2	-	5
Солтүстік Қазақстан	-	-	-	12	4	-	16
Оңтүстік Қазақстан	2	1	-	-	5	2*	10(2*)
Барлығы	10	9(1*)	2	26	55	5*	107(6*)

*- ЕҚТА бiрнеше облыс шегiнде орналасқан.

Республиканың әкiмшiлiк облыстары шегiнде ЕҚТА бөлiнуiн талдау ЕҚТА-ның көпшiлiк бөлiгi Алматы, Қарағанды, Ақмола, Шығыс Қазақстан және Солтүстiк Қазақстан облыстарында орналасқанын көрсетедi. Табиғи қорықтар (жерлерi шаруашылық қызметтен толық алынған аумақтар) Алматы және Шығыс Қазақстан облыстарында барынша даму үстiнде. Ұлттық парктер (табиғи ресурстары әртүрлi функционалдық мақсатта пайдаланылатын аумақтар) Алматы облысында басым. Таяу уақытқа дейiн табиғат ескерткiштерiнiң ең көп мөлшерi бұрынғы Көкшетау облысында орналасқан болатын, ал облыс таратылғаннан кейiн Солтүстiк Қазақстан облысына берiлген болатын. Солтүстiк Қазақстан облысының үш ауданын (Еңбекшiлдер, Щучье және Зерендi) Ақмола облысының құрамына бергеннен кейiн табиғат ескерткiштерi негiзiнен осы облыстарда орналасқан. Қаумалдық режимi бар табиғи қаумалдардың Қарағанды, Алматы, Шығыс Қазақстан және Оңтүстiк Қазақстан облыстарында бәрiнен көп өкiлдiгi бар.
Бағдарлама өсiмдiктердiң, жануарлардың биологиялық саналуандылығын, экожүйелердiң түр iшiндегi генетикалық сан алуандылығын, биологиялық ресурстардың өздерiн қалпына келтiру қабiлетiн қамтамасыз ететiн республикалық маңызы бар ЕҚТА жүйесiн кеңейтудi көздейдi.
Флора мен фаунаның сирек кездесетiн және құрып кету қаупi төнген объектiлерiн қорғау ЕҚТА қызметiнiң маңызды элементi болып табылады. Қазiргi уақытта Қазақстандағы омыртқалы жануарлардың 126 түрiне, омыртқасыздардың 96 түрiне және 207 өсiмдiк түрiне ресми құрып кету қаупi төнген.
Сирек кездесетiн және құрып кету қаупi төнген түрлер саны үнемi ұлғаюда. Қазақстан ботаниктерi Қызыл кiтаптың келесi шығарылымында өсiмдiктер түрiн 407-ке дейiн көбейтудi көздеуде. Халықаралық Табиғатты Қорғау Одағының Қызыл кiтабында аталған киiктер қазiр қауiптi жағдайда.
Табиғи-қорық қоры объектiлерiнiң қазiргi орналасуын есепке алу республика флорасы мен фаунасының гендiк қорының қоймасы бола алатын жаңа қорғалатын учаскелер ұйымдастыруға жарамды қосымша аумақтарды анықтауға мүмкiндiк бердi. Табиғи-қорық қорының объектiлерiн пайдалану жөнiндегi ұсыныстармен бiрге олардың тiзбесi қоршаған ортаны қорғау, орман және аңшылық шаруашылығы, балық шаруашылығы саласындағы мемлекеттiк органдар мен олардың аумақтық бөлiмшелерiнiң, облыс әкiмдiктерiнiң, үкiметтiк емес ұйымдардың ұсыныстары бойынша жасалды. Бұдан басқа "Мемлекеттiк табиғи-қорық қорының проблемалары және перспективалық дамуына" арналған парламенттiк тыңдаулардың ұсынымдары ескерiлдi. Республиканың табиғи-pecypc әлеуетiнiң қазiргi жай-күйiне кешендi баға берiлiп, соның негiзiнде кейiннен оларға ерекше қорғалатын табиғи аумақтар мәртебесiн бере отырып, мiндеттi түрде резервке алуды қажет ететiн аумақтар мен учаскелер анықталды.

4. Бағдарламаның мақсаты мен мiндеттерi

Бағдарламаның мақсаты Қазақстан Республикасының барлық табиғи-климаттық аймақтарында ЕҚТА жүйесiн дамыту жолымен биологиялық сан алуандылықты, табиғи-қорық қорының объектiлерiн, табиғи және мәдени мұраны сақтау болып табылады.
Алға қойылған мақсатқа қол жеткiзу үшiн мынадай мiндеттердi шешу қажет:
1) Қазақстан Республикасындағы биологиялық сан алуандылықты аумақтық қорғаудың қазiргi жай-күйiне талдау жасау негiзiнде бiрiншi кезектегi табиғи кешендерге EҚTA мәртебесiн беру үшiн оларды айқындау;
2) 2006-2009 жылдарға әртүрлi санаттағы кеңейтiлетiн және жаңадан құрылатын ЕҚТА-ны кезең-кезеңiмен ұйымдастыру тәртiбiн белгiлеу.

5. Бағдарламаны iске асырудың негiзгi бағыттары мен тетiгi

5.1. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтар жүйесiн құру
және кеңейту тәртiбi

ЕҚТА саласындағы қолданыстағы заңнамаға сәйкес республикалық маңызы бар ЕҚТА Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң шешiмiмен құрылады. ЕҚТА құру жөнiндегi материалдарды ерекше қорғалатын табиғи аумақтар саласындағы уәкiлеттi орган әзiрлеп, Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң қарауына енгiзедi. ЕҚТА құру жөнiндегi жұмыстарды орындау үшiн Қазақстан Республикасының Үкiметi бекiткен "Қазақстан Республикасының ерекше қорғалатын табиғи аумақтары жүйесiн дамыту бағдарламасы" негiз болып табылады.
ЕҚТА құрудың жаратылыстану-ғылыми және техникалық-экономикалық негiздемесi ЕҚТА ұйымдастыруға құжаттық негiз болып табылады. ЕҚТА қызметiн ұйымдастыру оны басқару жоспарына сәйкес жүзеге асырылады.
Ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды құру процесi үш кезеңдi қамтиды, олар жаратылыстану-ғылыми негiздеме, жерге орналастыру жобасы және ЕҚТА құрудың техникалық-экономикалық негiздемесi жобаларын әзiрлеудi және бекiтудi көздейдi.
1. Жаратылыстану-ғылыми (бұдан әрi - ЖҒ) негiздеме ЕҚТА құру үшiн ұсынылатын аумақты зерделеудi көздейдi, бұл ретте мынадай факторлар қаралады:
1) аумақтың табиғи-қорық қорының табиғи ландшафтары мен объектiлерiнiң қазiргi жай-күйi;
2) осы аумақта орналасқан табиғи-қорық қоры объектiлерiнiң экологиялық, ғылыми, рекреациялық және мәдени құндылығы;
3) аумақты функционалды пайдалану;
4) халқы және оның қоныстануы;
5) жұмыс iстеп тұрған инженерлiк желiлер;
6) қоршаған ортаға антропогендiк әсер ететiн негiзгi факторлар;
7) қазiргi ерекше қорғалатын аумақтар.
Аумақты әдеби және табиғи зерттеулер материалдарының негiзiнде генетикалық резервтiң табиғи эталондары, уникумдары мен объектiлерi, ғылыми зерттеулер, оқу-ағарту, бiлiм беру, рекреация және туризм нысаны ретiнде ландшафтарға кешендi баға берiледi.
Аумақты кешендi бағалау негiзiнде ЕҚТА санаты мен түрiн, оны қорғау мен пайдалану режимiн таңдау негiзделедi.
2. Жерлердi ЕҚТА-да резервте қалдыру.
ЕҚТА даму жүйесiнiң бекiтiлген бағдарламасы жерлердi EҚTA-да резервте қалдыру үшiн негiз болып табылады.
ЕҚТА үшiн жердi резервте қалдыру Қазақстан Республикасының жер заңнамасы айқындаған тәртiппен облыс (республикалық маңызы бар қаланың, астана) әкiмдiгiнiң қаулысы негiзiнде жүзеге асырылады.
Резервте қалдырылған жер учаскелерiн ЕҚТА жерлерiнiң құрамына беру кезiнде оларға жер пайдалану құқығын беру Жер кодексi және Қазақстан Республикасының "Ерекше қорғалатын табиғи аумақтар туралы" Заңы айқындаған тәртiппен ЕҚТА санатына (республикалық немесе жергiлiктi маңызы бар) байланысты Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң немесе облыс (республикалық маңызы бар қаланың, астана) әкiмдiгінiң қаулыларымен жүргiзiледi.
3. ЕҚТА жоспарлаудың техникалық-экономикалық негiздемесi (бұдан әрi - ТЭН).
TЭН және оның құрамына енетiн жер бөлiп беру жобасы (жерге орналастыру жобасы):
ЕҚТА шекарасының, координаттарының сипаттамасын, меншiк иелерi мен жер пайдаланушылардың ЕҚТА құрамына алып қойылатын (сатып алынатын) жер учаскелерiнiң санаттары мен алаңдарын, меншiк иелерi мен жер пайдаланушылардың жер учаскелерiн алып қоймай олардың ЕҚТА құрамына қосылатын санаттары мен алаңдарын, сондай-ақ күзет аймағының шекарасы мен алаңдарын;
меншiк иелерi мен жер пайдаланушылардан жер учаскелерiн сатып алуға және (немесе) оларды алу жөнiндегi залалдарды жабуға, қорғалу аймақтарында шаруашылық қызметтi шектеуге байланысты, сондай-ақ жердi алып қоймай, ЕҚТА құрған жағдайларда жұмсалатын шығындарды;
инфрақұрылым құруға және ЕҚТА-ны күтiп-ұстауға, мемлекеттiк табиғи-қорық қоры объектiлерiн күзету, қорғау және қалпына келтiру жөнiндегi iс-шараларды орындауға жұмсалатын шығындарды;
аумақты белгiленген функционалды аймақтарға бөлудi, қорғалу режимiнiң түрлерi мен рекреациялық жүктемелер нормаларын айқындай отырып, осы аймақтар шегiнде табиғи кешендердi реттелмелi туристiк, рекреациялық және шектеулi шаруашылық мақсаттарда пайдалану шарттарын;
экологиялық туризмдi дамытуды ескере отырып, ерекше қорғалатын табиғи аумақты жоспарлау жобасын және оның инфрақұрылымын (инфрақұрылымды дамытудың бас жоспарын), туристiк соқпақтарды, қарап көру алаңдарын, демалу алаңқайларын, көлiкке арналған тұрақтарды, кемпингтердi, шатырлы лагерьлердi, қонақ үйлердi, мотельдердi, туристiк базаларды, қоғамдық тамақтандыру, сауда және басқа да мәдени-тұрмыстық мақсаттағы объектiлердi, құбырларды, электр және байланыс желiлерiн, жолдарды қамтиды.
ЕҚТА құру, күтiп ұстау және дамыту жөнiндегi iс-шаралар мен шығыстар айқындалады.

5.2. Заңды тұлғалардың мәртебесi бар қазiргi ерекше қорғалатын табиғи
аумақтарды кеңейту және жаңаларын құру

5.2.1. Мемлекеттiк табиғи қорықтар

Мемлекеттiк табиғи қорық (бұдан әрi - МТҚ) - әдеттегi, сирек кездесетiн және бiрегей табиғи кешендердi қаз-қалпында сақтауға арналған ғылыми табиғат қорғау мекемесi мәртебесi бар қорықтық күзет режимi белгiленген ерекше қорғалатын табиғи аумақ. Қорықтар аумағында қандай да болсын шаруашылықтық қызметке тыйым салынған және ғылыми-зерттеу жұмыстары ғана жүргiзiледi. Мәдени-ағарту, оқу және туристiк iс-шаралар арнайы бөлiнген учаскелерде ғана жүргiзiлуi мүмкiн.
Жаратылыстану-ғылыми негiздемелер жобаларымен 2009 жылға дейiнгi кезеңде табиғи кешендерi қорықтармен бiрге бiртұтас нысанды құрайтын қазiргi төрт табиғи қорыққа iргелес аумақтарда қорық режимiн белгiлеу мақсатында олардың ауданын кеңейту қажеттiлiгi айқындалған (3-кесте).
3-кесте

Қазiргi мемлекеттiк табиғи қорықтарды кеңейту

1. Марқакөл мемлекеттік табиғи қорығы, Шығыс Қазақстан облысы
Орналасқан жері	Оңтүстік-Батыс Алтай, Марқакөл көлі, Күршім және Азутау жоталары
Құрылған жылы	Қаз.ССР Министрлер Советінің 1976 жылғы 4 тамыздағы N 365 қаулысы
Алаңы	Қазіргісі - 75048 га. Кеңейту - 27923 га
Кеңейту себептері	Тұяқты және жыртқыш жануарлардың мекендеу және қоныс аудару орындарын, құстардың сирек кездесетін және жойылып бара жатқан түрлерін, албырт тектес балықтар мекендейтін және көбейетін орындарды қорғау
Күзет режимі	Кез-келген шаруашылық қызметке жол берілмейтін қорықтық режим. Ғылыми-зерттеу және мониторинг жұмыстарын жүргізуге рұқсат етіледі
Кеңейту жөніндегі іс-шараларды өткізу мерзімі	2007 жылдың ІV-тоқсаны
2. Батыс Алтай мемлекеттік табиғи қорығы, Шығыс Қазақстан облысы
Орналасқан жері	Мемлекеттік орман қорының: Алтай орман тәжірибелік станциясының Черноубинск орманшылығы, Зырян орман шаруашылықтық өндірістік кәсіпорнының Верхнетурсугун орманшылығы жерлерінде құрылған

Құрылған жылы	Қазақстан Республикасы Жоғарғы Кеңесінің 1992 жылғы 3 маусымдағы N 1519 қаулысы
Алаңы	Қазіргісі - 56078 га. Аумағын кеңейту - 30344 га
Кеңейту себептері	Самырсын екпелерін, қоныс аударатын тұяқты жануарларды, эндемикалық флора түрлері өсетін жерлерді қорғау
Күзет режимі	Кез-келген шаруашылық қызметке жол берілмейтін қорықтық режим. Ғылыми-зерттеу және мониторинг жұмыстарын жүргізуге рұқсат етіледі
Кеңейту жөніндегі іс-шараларды өткізу мерзімі	2007 жылғы ІV-тоқсан
3. Қорғалжын мемлекеттік табиғи қорығы, Ақмола облысы
Орналасқан жері	Қорық Астана қаласынан оңтүстік-батысқа қарай 150 шақырым қашықтықта орналасқан. Қорғалжын көлдерінің жүйесі мен Теңіз көлін, сондай-ақ оларға іргелес екі километрлік дала аймағын қамтиды
Құрылған жылы	Қазақ ССР Министрлер Советінің 1968 жылғы 16 сәуірдегі N 124 қаулысымен құрылған
Алаңы	Қазіргі алаңы - 258963 га. Аумақты кеңейту - 110000 га: Қыпшақ және Керей көлдерін қоса алғанда, Теңіз көлінен батысқа және оңтүстік-батысқа қарай дала учаскесі - 70000 га; Жарсуат, Сухое және Қызылкөл көлдерін қоса алғанда, Есей көлінен Нұра өзеніне дейін шығысқа қарай орналасқан аймақ - 40000 га
Кеңейту себептері	Батыс даласы киіктер төлдеуге тұрақты түрде келетін орын ретінде маңызды, осында сондай-ақ дала суырының үлкен колониялары бар. Шығыс аумағы - қабан мекендейтін орын, көлдер - суда жүзетін құстар, соның ішінде олардың Қызыл кітапқа енгізілген түрлері тұрақты жиналып тұратын орындар
Күзет режимі	Шаруашылық қызметтің барлық түріне жол берілмейтін қорықтық режим. Ғылыми-зерттеу және мониторинг жұмыстарын жүргізуге рұқсат етіледі
ЖҒ және ТЭН әзірлеу жөніндегі іс-шараларды жүргізу мерзімі	2007 жылғы ІV-тоқсан

Кеңейту жөніндегі іс-шараларды өткізу мерзімі	2008 жылғы ІV-тоқсан
4. Алакел мемлекеттік табиғи қорығы, Алматы облысы
Орналасқан жері	Қорық мемлекеттік жер қоры жерлерінде, Тентек өзенінің, Алакөл көлі аралының атырабында орналасқан (Средний, Үлкен Аралтөбе, Кішкене Аралтөбе аралдары)
Құрылған жылы	1998, ҚР Үкіметінің қаулысы және облыс әкімінің 1995 жылғы 30 мамырдағы N 53 шешімі
Алаңы, мың га	Қазіргі алаңы - 19773 га, соның ішінде негізгі учаскесі - 16453, филиалы - (Алакөл көлінің аралы) - 3320 Аумақ 90 мың га алқапта Сасықкөл, Алакөл, Қошқаркел көлдерінің төңірегіндегі бағалы аумақтарды енгізу (ЕҚТА дамыту бағдарламасының Ғаламдық экологиялық қоры Жобасы шеңберінде) және екінші кезекте - Арғанаты тауының 120,0 мың га жерін қосу есебінен кеңейтіледі
Кеңейтудің негіздемесі	Жыл құстары және жануарлардың Қызыл кітапқа енгізілген түрлері (арқар) мекендейтін жерлерді - көлдер жүйесі жағалауының сулы-батпақты жерлерінің бірегей экологиялық жүйелері мен құм белдеулерін қорғау
Күзет режимі	Кез-келген шаруашылық қызметке жол берілмейтін қорықтық режим. Ғылыми-зерттеу және мониторинг жұмыстарын жүргізуге рұқсат етіледі
ЖҒ және ТЭН әзірлеу жөніндегі іс-шараларды жүргізу мерзімі	2007 жылғы ІV-тоқсан
Кеңейту жөніндегі іс-шараларды өткізу мерзімі	2008 жылғы ІV-тоқсан

Бағдарламада Шығыс Қазақстан облысында Тарбағатай МТҚ құру көзделген. Бұл табиғат қаз-қалпында сақталған, биологиялық сан алуандылық деңгейі жоғары және Еуразия құрлығының фауна үшін басымдық-маңызы зор аумақтарға жатады. Қорықты құрудың қысқаша сипаттамасы және оны ұйымдастыру себептері төменде келтіріліп отыр.

4-кесте

Жаңа мемлекеттік табиғи қорықтар құру

Тарбағатай мемлекеттік табиғи қорығы, Шығыс Қазақстан облысы
Орналасқан жері		Тарбағатай жотасы, Шығыс Қазақстан облысы
Ауданы		250000 га
Ұйымдастыру негізі		Бірегей субальпілік өсімдіктерді қорғау: Тарбағатай жотасы флорасының жеткілікті дәрежеде зерттелмеуі
Қорғау объектілері		Флора: Сиверс алмасы, майқараған, ледебур бадамы, алтай рауғашы, ақшыл секпігүл, үшкір кекек, алтай қасқыржидегі, тарбағатай таушешегі, Попов дембеті, қызғылт семізот, марал түбірі. Фауна: арқар, марал, қара аққұтан, ителгі, бүркіт, дуадақ, соқыртышқан, дала және кәдімгі сұртышқан, ұзын құйрықты саршұнақ, ақкіс
Күзет режимі		Шаруашылық қызметтің барлық түріне жол берілмейтін қорықтық режим. Ғылыми-зерттеу және мониторинг жұмыстарын жүргізуге рұқсат етіледі
ЖҒ және ТЭН әзірлеу жөніндегі іс-шаралар- ды жүргізу мерзімі		2009 жылғы ІV-тоқсан

5.2.2. Мемлекеттiк ұлттық табиғи парктер

Экологиялық жүйелердi қорғау жолдарының бiрi табиғи кешендердi сақтауды экологиялық ағарту, халықтың демалысы мүдделерiмен және реттелмелi шаруашылық қызметпен ұштастыра отырып, қорықтармен салыстырғанда едәуiр кең аумақта экологиялық тепе-теңдiктi сақтай алатын ерекше қорғалатын табиғи аумақтар құру болып табылады. Осы аумақтарда табиғат пайдалану антропогендiк қысымның кейбiр түрлерiн шектейтiн нысаналы iс-шаралар жүргiзу жолымен қалпына келу жөнiндегi экожүйелердiң қабiлетiне негiзделедi. Мұндай ЕҚТА-тарға мемлекеттiк ұлттық табиғи парктерi (МҰТП) жатады.
Бағдарламада қазiргi МҰТП ауданын кеңейту және осындай жаңа парктер құру көзделген (5 және 6-кестелер).
5-кесте

Қазiргi мемлекеттiк ұлттық табиғи парктердi кеңейту

1. Іле Алатауы мемлекеттік ұлттық табиғи паркі, Алматы облысы
Орналасқан жері	Іле Алатауы жотасының солтүстік беткейі шегінде, Батыста Шамалған өзенінен бастап шығыста Түрген өзеніне дейін
Құрылған жылы	Қазақстан Республикасы Үкіметінің 1996 жылғы 22 ақпандағы N 228 қаулысы
Алаңы	Қазіргісі - 199702 га. Кеңейту - 35000 га
Кеңейту себептері	Тұяқты және жыртқыш жануарлар, сирек кездесетін құстар мекендейтін орын
Күзет режимі	Қорықтық, қаумалдық және реттелмелі
ЖҒ және ТЭН әзірлеу жөніндегі іс-шараларды жүргізу мерзімі	2008 жылғы ІV-тоқсан
2. Шарын мемлекеттік ұлттық табиғи паркі, Алматы облысы
Орналасқан жері	Алматы облысы, үш әкімшілік ауданның: Ұйғыр, Райымбек және Еңбекшіқазақ аудандарының аумағында
Құрылған жылы	Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2004 жылғы 23 ақпандағы N 213 қаулысы
Алаңы	Қазіргісі - 93150 га. Кеңейту - 104850 га
Кеңейту себептері	Қарақұйрық мекендейтін орындарды, сексеуіл тоғайларын, бірегей гидрологиялық объектілерді қорғау
Күзет режимі	Қорықтық, қаумалдық және реттелмелі
Кеңейту жөніндегі іс-шараларды өткізу мерзімі	2007 жылғы ІV-тоқсан
3. Баянауыл мемлекеттік ұлттық табиғи паркі, Павлодар облысы
Орналасқан жері	Павлодар облысы, Баянауыл ауданының аумағы
Құрылған жылы	Қаз. ССР Министрлер Советінің 1985 жылғы 12 тамыздағы N 276 қаулысы
Алаңы	Қазіргісі - 50688 га. Кеңейту - 72990 га
Кеңейту себептері	Арқар мекендейтін орындарды, көк шұнақ шөпті боз селеу дала аймақты эталондік типті қорғау
Күзет режимі	Қаумалдық
Кеңейту жөніндегі іс-шараларды өткізу мерзімі	2007 жылғы ІV-тоқсан
4. Қарқаралы мемлекеттік ұлттық табиғи паркі, Қарағанды облысы
Орналасқан жері	Қарағанды облысы, Қарқаралы ауданы аумағында
Құрылған жылы	Қазақстан Республикасы Үкіметінің 1998 жылғы 1 желтоқсандағы N 1212 қаулысы
Алаңы мың га.	Қазіргісі - 90323 га. Аумақты кеңейту - 50000 га
Кеңейту негізі	Арқар мекендейтін орын, бүркіт, сұңқар, ителгі, қара дегелек, үкі, дуадақ, көк шұнақ шөпті боз селеу даланы, эндемиктер (қарқаралық бөріқарат, қарқаралық шайыр) қорғау
Күзет режимі	Қорықтық, қаумалдық және реттемелі
ЖҒ және ТЭН әзірлеу жөніндегі іс-шараларды жүргізу мерзімі	2007 жылғы IV-тоқсан
Кеңейту жөніндегі іс-шараларды өткізу мерзімі	2008 жылғы IV-тоқсан
5. "Көкшетау" мемлекеттік ұлттық табиғи паркі, Ақмола және Солтүстік Қазақстан облыстары
Орналасқан жері	Төрт орман шаруашылығы - Зеренді, Арықбалық, Озерный және Айыртау аумақтарының мемлекеттік орман қоры жерлеріндегі Көкшетау таулы орманды массиві
Құрылған жылы	Қазақстан Республикасы Үкіметінің 1996 жылғы 10 сәуірдегі N 415 қаулысы
Алаңы	Қазіргісі - 134511 га. Кеңейту 80994 га
Кеңейту себептері	"Көкшетау" МҰТП бекітілген ерекше қорғаныш және су реттеу маңызы бар орман қорының шоқ ормандары учаскелеріне ЕҚТА мәртебесін беру
Қорғау режимі	Қорықтық, тапсырысты және реттемелі
ЖҒ және ТЭН әзірлеу жөніндегі іс-шараларды өткізу мерзімі	2007 жылғы IV-тоқсан

6-кесте
Жаңа мемлекеттік ұлттық табиғи парктер құру

1. Жоңғар Алатауы мемлекеттік ұлттық табиғи паркі, Алматы облысы
Орналасқан жері	Алматы облысы, үш әкімшілік ауданның: Ақсу, Сарқанд және Алакөл аудандарының аумағында
Алаңы	407465 га
Құру себептері	Жоңғар Алатауы жотасының орталық бөлігінің солтүстік беткейлерінің экожүйелерін сақтау, зерттеу және рекреациялық пайдалану
Қорғау және зерттеу объектілері	Қазақстанның Қызыл кітабына енгізілген жануарлардың сирек кездесетін және жойылып бара жатқан түрлері: барыс, қызыл қасқыр, арқар, қоңыр аю, Орта Азия сілеусіні, Орта Азия кәмшаты, сабаншы, шұбар күзен, тас сусары, қара аққұтан, бүркіт, түрлі-түсті шымшық

Күзет режимі	Қорықтық, қаумалдық және реттелмелі
ЖҒ және ТЭН әзірлеу жөніндегі іс-шараларды жүргізу мерзімі	2007 жылғы ІV-тоқсан
Құру жөніндегі іс-шараларды жүргізу мерзімі	2008 жылғы ІV-тоқсан
2. Ақжайлау мемлекеттік ұлттық табиғи паркі, Шығыс Қазақстан облысы
Орналасқан жері	Шығыс Қазақстан облысы
Алаңы	40000 га
Паркті ұйымдастыру негізі	Минералдарға аса бай (гагаринит, синхизит, беферстит, циртолит, астрофиллит, эвксенит, фенакит, гельвин және басқалар - 90 минералға дейін) эгирин-рибекит граниттерін: бірегей геологиялық объектілерді сақтау, зерттеу және рекреациялық пайдалану. Өсімдіктер дүниесінің эндемикалық және сирек кездесетін өкілдерін, жануарлардың жойылып бара жатқан түрлері: арқар, бүркіт, ителгі және басқалар мекендейтін жерлерді қорғау.
Қорғау объектілері	Бірегей геологиялық объектілер, өсімдіктер мен жануарлар дүниесінің эндемикалық, сирек кездесетін және жойылып бара жатқан түрлері.
Күзет режимі	Қорықтық және қаумалдық
ЖҒ және ТЭН әзірлеу жөніндегі іс-шараларды жүргізу мерзімі	2008 жылғы ІV-тоқсан
3. Мерке-Жайсан мемлекеттік ұлттық табиғи паркі, Жамбыл облысы
Орналасқан жері	Жамбыл облысы, Мерке және Шу аудандары
Алаңы	159000 га
Паркті ұйымдастыру негізі	Бірегей табиғи және тарихи-мәдени мұраларды сақтау
Қорғау объектілері	Бірегей тарихи ескерткіштер, эндемикалық, сирек кездесетін жануарлар және өсімдіктер түрлері

Күзет режимі	Қорықтық және қаумалдық
ЖҒ және ТЭН әзірлеу жөніндегі іс-шараларды жүргізу мерзімі	2008 жылғы ІV-тоқсан
4. "Бұйратау" мемлекеттік табиғи паркі, Қарағанды және Ақмола облыстары
Орналасқан жері	Қарағанды және Ақмола облыстары, Ерейментау тау алқабы
Алаңы	103588 га
Ұйымдастыру себептері	Қуаң даланың бірегей табиғи кешендерін сақтау, зерттеу және рекреациялық пайдалану
Қорғау объектілері	Ерейментау таулы-дала алқабының экожүйелері, жануарлар мен өсімдіктер дүниесінің эндемикалық, сирек кездесетін және жойылып бара жатқан өкілдері, геоморфологиялық объектілер
Күзет режимі	Қорықтық, қаумалдық және реттелмелі
ЖҒ және ТЭН әзірлеу жөніндегі іс-шараларды жүргізу мерзімі	2008 жылғы ІV-тоқсан

5.2.3. Мемлекеттiк табиғи резерваттар

Мемлекеттiк табиғи резерват (бұдан әрi - МТР) - бұл осы аумақта ландшафтық және биологиялық сан алуандылықты сақтауға және қалпына келтiруге, ондағы табиғи ресурстардың орнықты дамуын және теңгерiлген дәрежеде пайдаланылуын қамтамасыз етуге арналған күзет режимi әртүрлi ЕҚТА.
2009 жылға дейiн дала, сулы-батпақты және су маңындағы экожүйелердi сақтау мақсатында бiр табиғи резерватты құрып, екеуiнiң ЖҒ және ТЭН әзiрлеу ұсынылады (7-кесте).

7-кесте

Құруға ұсынылатын мемлекеттiк табиғи резерваттар

1.»Ертіс өзенінің жайылмасы мемлекеттік табиғи резерваты, Павлодар облысы
Алаңы	370000 га
Орналасқан жері	Ертіс өзенінің жайылмасы,»Ертіс өзенінің жайылмасы мемлекеттік табиғи қаумалының базасында, Шығыс Қазақстан облысының оңтүстік шекарасынан бастап Ресеймен арадағы солтүстік шекараға дейін

Ұйымдастыру себептері	Ертіс өзені жайылмасының флорасы мен фаунасының сирек кездесетін және бағалы түрлерін, сондай-ақ тарихтың археологиялық ескерткіштерін: ертедегі мекендер мен молаларды, палеонтологиялық олжаларды қорғау
Қорғау объектілері	Өсімдіктер мен жануарлар дүниесінің барлық сирек кездесетін және бағалы түрлері қорғалуға жатады
Күзет режимі	Қорықтық, қаумалдық және реттелмелі
ЖҒ және ТЭН әзірлеу жөніндегі іс-шараларды жүргізу мерзімі	2009 жылғы ІV-тоқсан
2.»Алтын дала мемлекеттік табиғи резерваты, Қостанай облысы
Алаңы мың га.	489794 га
Орналасқан жері	Қостанай облысының Наурызым, Әулиекөл, Амангелді және Жангелді аудандарының орманды-дала, дала және жартылай шөлейт экожүйелерінің учаскелері
Ұйымдастыру себептері	Ірі сүт қоректілердің (киік, құлан) және құстардың (дуадақ, тарғақ, құстардың жыртқыш және сулы-батпақты түрлерінің кешені) сирек кездесетін және жойылып бара жатқан түрлерінің таралымдарын сақтау және қалпына келтіру үшін ғаламдық маңызы бар Қазақстан жазығының далалы және жартылай шөлейт аймағының бірегей ландшафтарын, сулы-батпақты жерлерін қорғау
Қорғау объектілері	Қаз-қалпындағы орманды-дала, далалы және жартылай шөлейт кешендерінің учаскелерін киік төлдейтін жерлер, қоныс аударатын жолдар мен жазғы жайылымдар, сондай-ақ суда жүзетін құстардың сирек кездесетін түрлері салатын суы тұщы және аздап ащылау аса ірі сулы-батпақты жерлер
Күзет режимі	Қорықтық, қаумалдық және реттелмелі
ЖҒ және ТЭН әзірлеу жөніндегі іс-шараларды жүргізу мерзімі	2008 жылдың IV-тоқсаны
3. Ақжайық мемлекеттік табиғи резерваты, Атырау облысы
Орналасқан жері	46 0 42' - 47 0 02' с.е.; 51 0 10'- 52 0 02' ш.б. географиялық координаттары шегінде Каспий теңізінің жағалауын қамтитын Жайық өзені атырабының учаскесі

Алаңы	111500 га
Ұйымдастыру негізі	Каспий-Қара теңіз-Шығыс Африка ұшу жолында суда жүзетін құстардың қоректенетін және ұя салатын орны болып табылатын Каспий теңізінің солтүстік-шығыс бөлігінің жағалауымен іргелес Жайық өзені атырабының бірегей сулы-батпақты жерлерін, сондай-ақ балықтардың бекіре және басқа да бағалы түрлері қоныс аударатын және жайылатын аудандарды қорғау
Қорғау объектілері	Фауна мен флораның бағалы және құрып кету қаупі төнген 34 түрі мен олар мекендейтін жерлер
Күзет режимі	Қорықтық, қаумалдық және реттелмелі
Құру жөніндегі іс-шараларды жүргізу мерзімі	2008 жылғы IV-тоқсан

5.3. Заңды тұлғаларды құрмай-ақ ерекше қорғалатын
табиғи аумақтарды құру

Заңды тұлғалардың құқығы жоқ ЕҚТА мемлекеттiк табиғи қаумалдар мен мемлекеттiк табиғат ескерткiштерi жатады. Осы ЕҚТА түрлерi жер алынбай құрылады және оларда орналасқан табиғи-қорық қорының объектiлерiн қорғау Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң немесе жергiлiктi атқарушы органдардың табиғат пайдалануға белгiлеген тыйым салулары мен шектеулерiн меншiк иелерi мен жер пайдаланушылардың сақтауы арқылы қамтамасыз етiледi.

5.3.1. Мемлекеттiк табиғи қаумалдар

Мемлекеттiк табиғи қаумал - мемлекеттiк табиғи-қорық қорының бiр немесе бiрнеше объектiлерiн сақтауға және молықтыруға арналған шаруашылық қызметтiң тапсырыстық режимi немесе реттелмелi режимi бар ЕҚТА. Қаумалдар зоологиялық, ботаникалық, гидрологиялық, геологиялық, геоморфологиялық, гидрогеологиялық, топырақты, ландшафты және кешендi қаумалдар болуы мүмкiн.
Қазақстан Республикасының аумағында республикалық маңызы бар барлығы 55 мемлекеттiк табиғи қаумал ұйымдастырылған.
Бағдарламада табиғи қаумалдардың аумақтарында орналасқан табиғи-қорық қорының объектiлерiн, мемлекеттiк орман шаруашылығы мекемелерiне бекiтiлмегендерiнде тиiмдi түрде қорғауды қамтамасыз ету мақсатында оларды осы бағдарламаға 1-қосымшаға сәйкес ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың мемлекеттiк мекемелерiне бекiтiп беру көзделедi.
Сондай-ақ Бағдарламада көрсетiлген аумақтарда биологиялық сан алуандылықты сақтау және оны орнықты дамыту мақсатында осы аумақтар бекiтiлген мемлекеттiк мекемелердi қажеттi мөлшердегi контейнер типтi тұрғын ғимараттармен, көлiк құралдарымен, қызметтiк қарумен, нысанды киiм-кешекпен қосымша жарақтандыру көзделедi және мемлекеттiк инспекторларды ұстауға арналған қаражат көзделедi.
Сулы-батпақты алқаптардың биологиялық сан алуандылығын сақтау жөнiндегi халықаралық келiсiмдердi орындау және "Ақ тырна мен басқа да суда жүзетiн құстарды сақтау үшiн қоныс аудару маршруттары мен сулы-батпақты алқаптарды дамыту" Ғаламдық экологиялық қор және қоршаған ортаны қорғау бойынша БҰҰ бағдарламасының жобасын iске асыру шеңберiнде Наурызым мемлекеттiк табиғи қорығына бекiтiп берiлетiн республикалық маңызы бар жаңа "Жарсор-Ұрқаш" мемлекеттiк табиғи қаумалын ұйымдастыру көзделуде (8-кесте).

8-кесте

Республикалық маңызы бар жаңа мемлекеттiк табиғи
қаумалдар құру

Қаумалдың атауы	Қаумалдың түрі	Қорғау объектілері	Алқабы, га
Қостанай облысы
Жарсор-Ұрқаш	Кешенді	Ақ тырнаны қоса алғанда, маусымдық қоныс аудару кезеңінде тырналардың жаппай жиналған үйірлерін және олар мекендейтін жерлерді қорғау	30000

5.4. Жергiлiктi маңызы бар ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың
жүйесiн дамыту

Жергiлiктi маңызы бар ерекше қорғалатын табиғи аумақтар желiсiн дамыту берекесiз жүргiзiлдi және атқарушы органдардың бастамашылығына, ғылыми және қоғамдық ұйымдардың белсендiлiгiне байланысты болды. Қазiргi кезде Қазақстанда төрт түрлi жергiлiктi маңызы бар 63 ЕҚТА ұйымдастырылған, олар: табиғи парктер, табиғат ескерткiштерi, қорықтық аймақтар, дендропарктер және жергiлiктi маңызы бар қаумалдар, олардың iшiнде Батыс Қазақстан облысының аумағында - 8, Қарағанды облысында - 11, Қостанай облысында - 13, Солтүстiк Қазақстан облысында - 2, Оңтүстiк Қазақстан облысында - 28, Алматы қаласы - 1. Заңды тұлға мәртебесiмен 3 табиғи парк қана жұмыс iстейдi, олар - "Медеу" (Алматы қаласы), "Бұйратау" (Қарағанды облысы), Шалқар (Батыс Қазақстан облысы). Соңғысы 2004 жылдың қазан айында құрылды.
ЕҚТА желiсiн одан әрi дамыту республика аймақтарының табиғатын қорғаудың аса көкейкестi мiндеттерiнiң бiрi болып табылады және облыстық (республикалық маңызы бар қаланың, астананың) атқарушы органдары бекiткен жергiлiктi маңызы бар ЕҚТА желiсiн дамытудың орта мерзiмдi және ұзақ мерзiмдi аймақтық бағдарламалары негiзiнде орындалуда.
Мүдделi мемлекеттiк және өзге ұйымдардан келiп түскен ұсыныстардың негiзiнде мына мемлекеттiк табиғи парктерді құруды бiрiншi кезектегi объектiлер ретiнде облыстық әкiмдiктерге ұсынуға болады, олар - Көксай (Жамбыл облысы), Бектауата (Қарағанды облысы), Шiдертi-Өлеңтi (Павлодар облысы) сондай-ақ табиғат ескерткiштерiн, дендропарктердi ұйымдастыру, жергiлiктi деңгейдегi экологиялық желiнiң басқа да элементтерiн қалыптастыру есебiнен аймақтық EҚTА желiсiн кеңейту ұсынылады.

6. Қажеттi ресурстар және Бағдарламаны қаржыландыру көздерi

Осы Бағдарламаны қаржымен қамтамасыз ету көздерi: республикалық бюджеттiң, жергiлiктi бюджеттiң қаражаты және халықаралық гранттардың қаражаты болып табылады. Жалпы алғанда Бағдарламаны iске асыруға:
республикалық бюджеттен 147,81 млн. теңге, оның iшiнде жылдар бойынша: 2007 жылы - 5,5 млн. теңге; 2008 жылы - 72,33 млн. теңге; 2009 жылы - 69,98 млн. теңге;
халықаралық гранттар қаражаты есебiнен 9,3 млн. теңге, оның iшiнде жылдар бойынша: 2007 жылы - 7,5 млн. теңге, 2008 жылы - 1,8 млн. теңге көзделуде.
Бағдарламада жер бөлуге, күрделi құрылысқа, техника, жабдықтар, басқа да негiзгі құралдар сатып алуға және ЕҚТА-ды ұстауға жұмсалатын шығыстардың есеп-қисабы көзделмеген, өйткенi мұндай есеп-қисаптар оларды құрудың техникалық-экономикалық негіздемелерiн әзiрлеу барысында ғана жасалуы мүмкiн.
Осы бағдарламаға 2-қосымшаға сәйкес контейнер үлгiсiндегi тұрғын үйлер, көлiк құралдарын, қызметтiк қару, нысанды киiм сатып алуға және республикалық маңызы бар мемлекеттiк табиғи қаумалдарды қорғау жөнiндегi мемлекеттiк инспекторларды ұстауға республикалық бюджеттен жұмсалатын шығыстар 129,9 млн. теңгенi құрайды.

7. Бағдарламаны iске асырудан күтiлетiн нәтижелер

Бағдарламаның шараларын жүзеге асыру қолданыстағы және жаңа ЕҚТА ұлғайту бойынша:
Қазақстан Республикасының табиғи-қорық қорының аумағын 1258,66 га кеңейтуге (ЕҚТА үлесi мемлекет аумағының 1,8%-ын құрайды);
iрi сүтқоректiлер (киiк, құлан) мен құстардың (дуадақ, тарғақ, жыртқыш және сулы-батпақты құстардың кешенi) сирек кездесетiн және құрып бара жатқан түрлерiнiң таралымын сақтау және қалпына келтiру үшiн терең мәнi бар Қазақстанның далалы және жартылай шөлдi аймақтарының сулы-батпақты жерлерiн, мемлекеттiң ландшафты және биологиялық саналуандылығын қорғауды күшейтуге;
жануарлардың сирек кездесетiн түрлерiн (барыс, қызыл қасқыр, арқар, қоңыр аю, орта азиялық сiлеусiн, орта азиялық кәмшат, сабаншы, шұбар күзен, тас сусары) қорғау аумағын, мекендеу орнын және албырт тектес балық түрлерiн көбейту аумағын кеңейтуге;
тамаша субальпiлiк өсiмдiктердi (Сиверс алма ағашы, майқараған, ледебуров бадамы, алтай рауғашы, ақшыл секпiгүл, инелi кекiре, алтай қасқыржидегi, тарбағатай таушешегi, Попов дембетi, қызғылт семiзот, марал түбiрi), өсiмдiктер әлемiнiң эндемикалық және сирек кездесетiн түрлерiн, тарихи археологиялық ескерткiштердi: бағзы заманғы тұрақтар мен қазбаларды, палеонтологиялық табылғандарды қорғауға алу;
аймақтарда қоршаған ортаның тұрақты жай-күйi мен биологиялық сан алуандылығын ұзақ мерзiмдi сақтауға кепiлдiк беретiн қорғалатын табиғи аумақтар жүйесiн құруға мүмкiндiк бередi.
Қазақстан Республикасының ЕҚТА-ын құру және дамыту жөнiндегi мәлiметтер 9-кестеде келтiрiлген.

9-кесте

2007-2009 жылдарға арналған ЕҚТА-ны құру және
кеңейту бойынша мәлiметтер

Әкімшілік облыс	ЕҚТА санаты	Атауы	Ауданы, мың. га
		Кеңейту	Құру
Ақмола	МТҚ	Қорғалжын	110,0
Алматы	МТҚ	Алакөл	210,0
		Шарын	104,85
		Жоңғар Алатауы		407,465
Атырау	МТР	Ақжайық		111,5
Шығыс Қазақстан	МТҚ	Марқакөл	27,923
		Батыс Алтай	30,344
	МҰТП	Бұйратау		103,588
Қарағанды	МҰТП	Қарқаралы	50,0
Павлодар	МҰТП	Баянауыл	72,99
Қостанай	табиғи қаумал	Жарсор-Ұрқаш		30,0
Барлығы:			606,107	652,553
Жиыны:			1258,66 мың. га

8. Бағдарламаны іске асыру жөніндегі іс-шаралар жоспары

Р/с N №	Іс-шаралар	Аяқтау формасы	Орындауға жауаптылар	Орындау мерзімі	Көзделіп отырған шығыстар, млн. теңге	Қаржыландыру көзі
1	2	3	4	5	6	7
	Ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды кеңейту және құру
1	Қазіргі ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды кеңейту
1.1	Қорықтар
1	Алакөл МТҚ аумағын кеңейтудің ЖҒ және ТЭН әзірлеу	ЖҒ және ТЭН	АШМ (жинақтау), Қоршағанортамині, ЖРА	2007 жылғы желтоқсан	2007 жыл - 2,5	Халықаралық гранттар
	Алакөл МТҚ аумағын кеңейту	Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулысы	АШМ (жинақтау), Қоршағанортамині, ЖРА	2008 жылғы желтоқсан	*	Республикалық бюджет
2	Марқакөл МТҚ аумағын кеңейту	Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулысы	АШМ (жинақтау), Қоршағанортамині, ЖРА	2007 жылғы желтоқсан	*	Республикалық бюджет
3	Батыс Алтай МТҚ аумағын кеңейту	Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулысы	АШМ (жинақтау), Қоршағанортамині, ЖРА	2007 жылғы желтоқсан	*	Республикалық бюджет
4	Қорғалжын МТҚ аумағын кеңейтудің ЖҒ және ТЭН әзірлеу	ЖҒ және ТЭН	АШМ (жинақтау), Қоршағанортамині, ЖРА	2007 жылғы желтоқсан	2007 жыл - 2,5	Халықаралық гранттар
	Қорғалжын МТҚ аумағын кеңейту	Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулысы	АШМ (жинақтау), Қоршағанортамині, ЖРА	2008 жылғы желтоқсан	*	Халықаралық гранттар
1.2	Ұлттық парктер
1	Іле Алатауы МҰТП аумағын кеңейтудің ЖҒ және ТЭН әзірлеу	ЖҒ және ТЭН	АШМ (жинақтау), Қоршағанортамині, ЖРА	2008 жылғы желтоқсан	2008 жыл - 2,5	Республикалық бюджет
2	"Көкшетау"» МҰТП аумағын кеңейтудің ЖҒ және ТЭН әзірлеу	ЖҒ және ТЭН	АШМ (жинақтау), Қоршағанортамині, ЖРА	2007 жылғы желтоқсан	2007 жыл - 2,5	Республикалық бюджет

3	Шарын МҰТП аумағын кеңейту	Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулысы	АШМ (жинақтау), Қоршағанортамині, ЖРА	2007 жылғы желтоқсан	*	Республикалық бюджет
4	Баянауыл МҰТП аумағын кеңейту	Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулысы	АШМ (жинақтау), Қоршағанортамині, ЖРА	2007 жылғы желтоқсан	*	Республикалық бюджет
5	Қарқаралы МҰТП аумағын кеңейтудің ЖҒ және ТЭН әзірлеу	ЖҒ және ТЭН	АШМ (жинақтау), Қоршағанортамині, ЖРА	2007 жылғы желтоқсан	2007 жыл - 3,0	Республикалық бюджет
	Қарқаралы МҰТП аумағын кеңейту	Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулысы	АШМ (жинақтау), Қоршағанортамині, ЖРА	2008 жылғы желтоқсан	*	Республикалық бюджет
2	Ерекше қорғалатын табиғи аумақтар құру
2.1	Қорықтар
1	Тарбағатай МТҚ аумағын құрудың ЖҒ және ТЭН әзірлеу	ЖҒ және ТЭН	АШМ (жинақтау), Қоршағанортамині, ЖРА	2009 жылғы желтоқсан	2009 жыл - 3,0	Республикалық бюджет
2.2	ӨҰлттық парктер
1	Жоңғар Алатауы МҰТП аумағын құрудың ЖҒ және ТЭН әзірлеу	ЖҒ және ТЭН	АШМ (жинақтау), Қоршағанортамині, ЖРА	2007 жылғы желтоқсан	2007 жыл - 2,5	Халықаралық гранттар
	Жоңғар Алатауы МҰТП аумағын құру	Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулысы	АШМ (жинақтау), Қоршағанортамині	2008 жылғы желтоқсан	*	Халықаралық гранттар
2	"Мерке-Жайсан" МҰТП аумағын құрудың ЖҒ және ТЭН әзірлеу	ЖҒ және ТЭН	АШМ (жинақтау), Қоршағанортамині, ЖРА	2008 жылғы желтоқсан	2008 жыл - 2,0	Республикалық бюджет
3	"Бұйратау"» МҰТП аумағын құру	Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулысы	АШМ (жинақтау), Қоршағанортамині, ЖРА	2008 жылғы желтоқсан	*	Республикалық бюджет
4	"Ақжайлау" МҰТП құрудың ЖҒ және ТЭН әзірлеу	ЖҒ және ТЭН	АШМ (жинақтау), Қоршағанортамині, ЖРА	2008 жылғы желтоқсан	2008 жыл - 2,0	Республикалық бюджет
2.3	Табиғи резерваттар
1	"Алтын-Дала" МТР құрудың ЖҒ және ТЭН әзірлеу	ЖҒ және ТЭН	АШМ (жинақтау), Қоршағанортамині, ЖРА	2008 жылғы желтоқсан	2008 жыл - 1,5	Халықаралық гранттар
					2008 жыл - 0,85	Республикалық бюджет

2	"Ертіс өзенінің жайылмасы"» МТР құрудың ЖҒ және ТЭН әзірлеу	ЖҒ және ТЭН	АШМ (жинақтау), Қоршағанортамині, ЖРА	2009 жылғы желтоқсан	2009 жыл - 2,0	Республикалық бюджет
3	«Ақжайық» МТР құру	Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулысы	АШМ (жинақтау), Қоршағанортамині, ЖРА	2008 жылғы желтоқсан	*	Республикалық бюджет
2.4	Табиғи қаумалдар
	Жарсор-Ұрқаш табиғи қаумалын құру	Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулысы	АШМ (жинақтау), Қоршағанортамині, ЖРА	2007 жылғы желтоқсан	2008 жыл - 0,3	Халықаралық гранттар
	Республикалық бюджет қаражатының жиыны:				2007 жыл - 5,5 2008 жыл - 7,35 2009 жыл - 5,0	Республикалық бюджет
	Халықаралық гранттар қаражатының жиыны:				2007 жыл- 7,5 2008 жыл- 1,8	Халықаралық гранттар

Ескертпе:
* шығыстар көлемі, ЖҒ және ТЭН әзірленгеннен кейін айқындалатын болады;
2008 және 2009 жылдарға арналған шығыстар көлемі тиісті қаржы жылына арналған "Республикалық бюджет туралы" Қазақстан Республикасының Заңына сәйкес нақтыланатын болады.
Аббревиатуралардың толық жазылуы:
АШМ - Қазақстан Республикасы ауыл шаруашылығы министрлігі;
Қоршағанортамині - Қазақстан Республикасы қоршаған ортаны қорғау министрлігі;
ЖРА - Қазақстан Республикасы жер ресурстарын басқару агенттігі.

Ерекше қорғалатын табиғи аумақтар жүйесін
дамытудың 2007-2009 жылдарға арналған
бағдарламасына
1-қосымша

Ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың мемлекеттік мекемелеріне
бекітіп берілетін мемлекеттік табиғи қаумалдардың мемлекеттік
табиғи-қорық қорының объектілерін қорғау жөніндегі инспекторлардың
қажетті санын бөлу

р/с N №	Қаумалдың атауы	Орналасқан жері	Алқабы, мың га	Рельеф нысаны	Қажет инспекторлар саны, адам
1	2	3	4	5	6
Қорғалжын мемлекеттік табиғи қорығы
1	Атбасар мемлекеттік зоологиялық табиғи қаумалы	Ақмола облысы, Атбасар ауданы	75,1	Жазық-жоталы	3
2	Шығыс мемлекеттік зоологиялық табиғи қаумалы	Ақмола облысы, Еңбекшілдер ауданы	100,0	Жазық-жоталы	5
3	Ерейментау мемлекеттік зоологиялық табиғи қаумалы	Ақмола облысы, Ерейментау ауданы	35,0	Жазық-жоталы	2
	Барлығы:				10
Алакөл мемлекеттік табиғи қорығы
4	Тоқты мемлекеттік зоологиялық табиғи қаумалы	Алматы облысы, Алакөл ауданы	187,0, оның ішінде 161,1 Алакөл МОШМ жерінде	Жоталы	2
	Барлығы:				2
« "Алтынемел" мемлекеттік ұлттық табиғи паркі
5	Балқаш маңы мемлекеттік зоологиялық табиғи қаумалы	Алматы облысы, Балқаш ауданы	509,4, оның ішінде 351,8 Бақанас МОШМ жерінде	Жоталы	8
6	Жоғарғы Көксу мемлекеттік зоологиялық табиғи қаумалы	Алматы облысы, Қарабұлақ ауданы, Талдықорған МОШМ	240,0	Жоталы	13
7	Қоқан мемлекеттік зоологиялық табиғи қаумалы	Алматы облысы, Сарқанд ауданы	4,9, оның ішінде 0,9 Бөрлітөбе МОШМ жерінде	Жоталы	1
8	Аңдысай мемлекеттік зоологиялық табиғи каумалы	Жамбыл облысы, Мойынқұм ауданы	1000,0	Жоталы-жазық	16
	Барлығы:				38

Іле Алатауы мемлекеттік ұлттық табиғи паркі
9	Қараой мемлекеттік кешенді табиғи қаумалы	Алматы облысы, Балқаш ауданы, Бақанас МОШМ	509,0, оның ішінде 123,1 Бақанас МОШМ жерінде	Жоталы	21
10	Алматы мемлекеттік табиғи қаумалы (кешенді)	Алматы облысы, Қарасай, Талғар және Райымбек аудандары	542,4	Таулы, жоталы	23
	Барлығы:				44
Үстірт мемлекеттік табиғи қорығы
11	Новинский мемлекеттік зоологиялық табиғи қаумалы	Атырау облысы, Құрманғазы ауданы	4,5	Жазық-жоталы	1
12	Бударин мемлекеттік зоологиялық табиғи қаумалы	Батыс Қазақстан облысы, Ақжайық және Зеленов аудандары	80,0, оның ішінде 31,7 Чапаев және Орал МОШМ	Жазық-жоталы	1
13	Кирсанов мемлекеттік зоологиялық табиғи қаумалы	Батыс Қазақстан облысы, Бөрлі, Орал маңы және Терке аудандары	61,0, оның ішінде 22,0 Бөрлі және Январцев МОШМ	Жазық-жоталы	2
14	Жалтыркөл мемлекеттік зоологиялық табиғи қаумалы	Батыс Қазақстан облысы, Жаңақала ауданы	19,0	Жазық-жоталы	1
15	Қарақия-Қаракөл мемлекеттік зоологиялық табиғи қаумалы	Маңғыстау облысы, Қарақия ауданы	137,5	Жоталы	3
16	Ақтау-Бозашы мемлекеттік зоологиялық табиғи қаумалы	Маңғыстау облысы, Түпқараған ауданы	170,0	Жоталы	6
	Барлығы:				14
Марқакөл мемлекеттік табиғи қорығы
17	Тарбағатай мемлекеттік зоологиялық табиғи қаумалы	Шығыс Қазақстан облысы, Зайсан ауданы	240,0	Таулы	10
18	Құлжа мемлекеттік зоологиялық табиғи қаумалы	Шығыс Қазақстан облысы, Көкпекті ауданы	46,0	Жоталы	2
	Барлығы:				12
Ақсу-Жабағылы мемлекеттік табиғи қорығы
19	"Берқара сайы" мемлекеттік кешенді табиғи қаумалы	Жамбыл облысы, Жуалы ауданы	17,5, оның ішінде 3,1 Жамбыл МОШМ жерінде	Таулы	1
	Барлығы:				1

Қарқаралы мемлекеттік ұлттық табиғи паркі
20	Бектауата мемлекеттік зоологиялық табиғи қаумалы	Қарағанды облысы, Ақтоғай ауданы	0,5	Жоталы-жазық	1
21	Тораңғы мемлекеттік ботаникалық табиғи қаумалы	Қарағанды облысы, Ақтоғай ауданы	0,048	Жазық	1
22	Қоғашық мемлекеттік ботаникалық табиғи қаумалы	Қарағанды облысы, Жаңаарқа ауданы	15,0	Жоталы-жазық	1
	Барлығы:				3
Наурызым мемлекеттік табиғи қорығы
23	Сарықопа мемлекеттік зоологиялық табиғи қаумалы	Қостанай облысы, Жангелдин ауданы	51,2	Жазық	3
24	Тауынсор мемлекеттік зоологиялық табиғи қаумалы	Қостанай облысы, Қамысты ауданы	35,0	Жазық	2
25	Торғай мемлекеттік зоологиялық табиғи қаумалы	Ақтөбе облысы, Ырғыз ауданы	348,0	Жазық-жоталы	15
	Барлығы:				20
Қаратау мемлекеттік табиғи қорығы
26	Қарғалы мемлекеттік зоологиялық табиғи қаумалы	Қызылорда облысы Шиелі және Жаңақорған аудандары	13,3	Жазық	1
	Барлығы:				1
«"Ертіс орманы"»мемлекеттік табиғи орман резерваты
27	"Ертіс жағалауы"» мемлекеттік табиғи қаумалы (кешенді)	Павлодар облысы, Ақтоғай, Железин, Ертіс, Качир, Лебяжі, Май және Павлодар аудандары	377,133	Жазық	16
	Барлығы:				16
Баянауыл мемлекеттік ұлттық табиғи паркі
28	"Қызылтау" мемлекеттік зоологиялық табиғи қаумалы	Павлодар облысы, Баянауыл ауданы	60,0, оның ішінде 0,2 Баянауыл МҰТП аумағында	Жоталы	3
	Барлығы:				3
"Көкшетау" мемлекеттік ұлттық табиғи паркі
29	Мамлют мемлекеттік зоологиялық табиғи қаумалы	Солтүстік Қазақстан облысы, Мамлют ауданы	52,4	Жазық	2

30	Смирнов мемлекеттік зоологиялық табиғи қаумалы	Солтүстік Қазақстан облысы, Аққайың ауданы	240,0	Жазық	10
31	Согров мемлекеттік зоологиялық табиғи қаумалы	Солтүстік Қазақстан облысы, Булаев және Қызылжар аудандары	134,1	Жазық	6
	Барлығы:				18
Сайрам-Өгем мемлекеттік ұлттық табиғи паркі
32	Задария мемлекеттік ботаникалық табиғи қаумалы	Оңтүстік Қазақстан облысы, Арыс ауданы	8,4	Жоталы	1
33	Жамбыл мемлекеттік ботаникалық табиғи қаумалы	Оңтүстік Қазақстан облысы, Арыс ауданы	8,6	Жоталы	1
34	Темір мемлекеттік ботаникалық табиғи қаумалы	Оңтүстік Қазақстан облысы, Арыс ауданы	4,0	Жоталы	1
35	Ақдала мемлекеттік ботаникалық табиғи қаумалы	Оңтүстік Қазақстан облысы, Арыс ауданы	65,754	Жоталы	2
	Барлығы:				5
	Жиыны:				187

Ескерпе:
күзететін мемлекеттік орман шаруашылығы мекемелерінің (МОШМ) қолда бар орман қорғау қызметтері жүзеге асыратын мемлекеттік орман қорының жерлерінде орналасқан мемлекеттік табиғи қаумалдар есеп-қисап кестесіне енгізілген жоқ.

Ерекше қорғалатын табиғи аумақтар жүйесін
дамытудың 2007-2009 жылдарға арналған
бағдарламасына
2-қосымша

Контейнер үлгісіндегі тұрғын үйлер, көлік құралдарын,
қызметтік қару, нысандық киім-кешек сатып алуға және республикалық
маңызы бар мемлекеттік табиғи қаумалдарды қорғау жөніндегі мемлекеттік инспекторларды ұстауға жұмсалатын
шығындардың есеп-қисабы

р/с N	Шығындар атауы	Өлшем бірлігі	Бірлік саны	Бірлік құны, мың теңге	Шығындар сомасы, мың теңге	Қаржыландыруды жылдар бойынша бөлу, мың теңге
2008			2009
1	4 адам тұруға арналған жабдықталған контейнер үлгісіндегі тұрғын үй немесе өзіне өзі қызмет көрсететін құрастырмалы бір пәтерлі үй	дана	20	710,4	14208,0	7104,0	7104,0
2	Жол талғамайтын автомашина	бірлік	31	1703	52793,0	26396,5	26396,5
3	Қызметтік қару: қынапты карабин	бірлік бірлік	94 94	42,0 53,0	3948,0 4982,0	1974,0 2491,0	1974,0 2491,0
4	Нысандық киім: жазғы қысқы	жинақ жинақ	187 187	16,2 31,3	3024,0 5859,0	1512,0 2929,5	1512,0 2929,5
5	Инспекторлар жалақысының жылдық қоры		187	241,45	45152,1	22576,05	22576,05
	Жиыны:				129966,1	64983,05	64983,05

Ескертпе:
автомашиналар саны 3 инспектор құрамындағы ұтқыр топтардың қаумалдарды күзету жөніндегі жұмыстарды жүргізудің вахталық әдісі (қарауылдау) қолданылатынын ескере отырып, 6 инспекторға бір автомашина беру есебінен айқындалды;
контейнер үлгісіндегі тұрғын үй саны қаумалдардың алқабына және орналасқан жеріне, оларды күзету ерекшеліктеріне байланысты анықталды.