Мемлекеттік құпияларды қорғау мәселелерін реттейтін заңнаманың кейбір нормаларын қылмыстық сот ісін жүргізуде қолдану туралы

Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының 2013 жылғы 13 желтоқсандағы № 3 нормативтік қаулысы.

Ескерту. Бүкіл мәтін бойынша "ҚІЖК-нің", "ҚІЖК" деген сөздер тиісінше "ҚПК-нің" деген сөзбен ауыстырылды - ҚР Жоғарғы Сотының 31.03.2017 № 3 нормативтік қаулысымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі).

Мемлекеттік құпияларды қорғау мәселелері жөніндегі Қазақстан Республикасының заңнамасын дұрыс және біркелкі қолдану мақсатында, Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының жалпы отырысы

қаулы етеді:

1. Қазақстан Республикасының 1999 жылғы 15 наурыздағы № 349-1 "Мемлекеттік құпиялар туралы" Заңының (бұдан әрі - Мемлекеттік құпиялар туралы Заң) 1-бабына сәйкес, халықаралық құқықтың жалпыға бірдей қабылданған нормаларына қайшы келмейтін әскери, экономикалық, ғылыми-техникалық, сыртқы экономикалық, сыртқы саяси, барлаушылық, қарсы барлаушылық, жедел-іздестірушілік және өзге де қызметті тиімді жүзеге асыру мақсатымен мемлекет олардың таратылуын шектейтін, мемлекеттік және қызметтік құпияларды құрайтын, мемлекет қорғайтын мәліметтер - мемлекеттік құпиялар деп танылатыны түсіндірілсін.

2. ҚК-нің 185, 186 және 458-баптарында көзделген қылмыстармен келтірілген нұқсанның мөлшері, Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2003 жылғы 17 шілдедегі № 701 қаулысымен бекітілген, "Мемлекеттік құпияларды құрайтын мәліметтерді жария ету немесе жоғалту салдарынан Қазақстан Республикасының ұлттық қауіпсіздігіне немесе мемлекеттік органдар мен ұйымдардың мүдделеріне келтірілген немесе келтірілуі мүмкін зиянның, сондай-ақ мәліметтер көздерінің иесіне оларды құпияландыру нәтижесінде келтірілетін нұқсан мөлшерін анықтау ережесіне" (бұдан әрі - Ереже) сәйкес белгіленеді.

Ескерту. 2-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 31.03.2017 № 3 нормативтік қаулысымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі).

3. Нұқсан мөлшерін анықтауды мемлекеттік органның немесе ұйымның мемлекеттік құпияларды қорғау жөніндегі тұрақты жұмыс істейтін комиссиясы (бұдан әрі - ТЖІК) қылмыстық іс бойынша сотқа дейін іс жүргізу сатысында жүзеге асырады. Ұйымда ТЖІК болмаған жағдайда нұқсан мөлшерін анықтауды мәлімет жоғалған немесе жария етілген ұйымдағы басшының бұйрығымен құрылатын сараптама комиссиясы (бұдан әрі - сараптама комиссиясы) жүргізеді.

4. Қылмыстық іс бойынша нұқсанның мөлшерін анықтау кезінде ТЖІК немесе сараптама комиссиясы Ереженің 8-тармағын басшылыққа алуы керек. Ереженің 9-тармағын қолданған жағдайда, ТЖІК немесе сараптама комиссиясы Ереженің 8-тармағында көрсетілген көрсеткіштерді өз қорытындысында осы көрсеткіштердің негіздері мен дәлелдерін көрсете отырып, міндетті түрде ескеруге тиіс.

5. Қылмыстық процесті жүргізуші орган сараптама комиссиясының алдыңғы қорытындысы жеткіліксіз негізделген не оның тұжырымдары күмән тудырған жағдайларда нұқсан мөлшерін анықтау жөнінде қайтадан сараптамалық зерттеу тағайындайды, сараптаманы жүргізу ведомствоаралық сараптама комиссиясына тапсырылады. Көрсетілген комиссияның құрамы мемлекеттік құпияларды құрайтын мәліметтермен жұмыс істеу жөнінде өкілеттіктер берілген Қазақстан Республикасы мемлекеттік органдары ТЖІК немесе сараптама комиссиялары мүшелерінен құрылады.

6. ҚК-нің 185, 186 және 458-баптарында көзделген ауыр салдарға шет елдердің арнайы қызметтерінің, террористік және экстремистік ұйымдардың немесе ұйымдасқан қылмыстық топтардың иелігіне мәліметтердің көшуін, Қазақстан Республикасының сыртқы саяси мүдделеріне немесе ұлттық қауіпсіздігіне келтірілген нұқсанды, қылмыстық әрекеттердің салдарынан ғаламдық ғылыми зерттеулердің, мемлекеттік іс-шаралар мен халықаралық келіссөздердің өткізілмей қалуын, режимдік объектінің көшірілуін, құқық қорғау және арнайы мемлекеттік органдар қызметкерлерінің, осы органдарға құпия жәрдем көрсететін (көрсеткен) адамдардың, сондай-ақ олардың отбасы мүшелерінің қаза табуын, денсаулығына ауыр зиян келтірілуін не қамауға алынуын және т.с.с. жатқызған жөн.

Ескерту. 6-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 31.03.2017 № 3 нормативтік қаулысымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі).

7. Қылмыстық іс бойынша іс жүргізу мемлекеттік құпияларды қорғау мәселелерін реттейтін заңнама қатаң сақтала отырып жүзеге асырылуға тиіс. Егер қылмыстық іс материалдарында мемлекеттік құпияны құрайтын мәліметтер болған жағдайда, қылмыстық процесті жүргізуші орган, оларға қол жеткізуді шектеу туралы тиісті қаулы шығарып, қылмыстық процеске қатысушыларды бұл туралы жазбаша хабардар етуге және оларға осындай мәліметтерге қол жеткізу тәртібін түсіндіруге тиіс.

Тиісті рұқсаты жоқ адамдардың мемлекеттік құпияларды құрайтын мәліметтермен заңсыз танысу мүмкіндігін болдырмау мақсатында, мемлекеттік құпияларды қамтитын қылмыстық іс материалдарын құпия емес материалдардан бөлек іске (жеке томдарда) тіркеу ұсынылады.

8. Қылмыстық істерді талқылау барлық соттар мен барлық сот сатыларында ашық жүргізіледі. Мемлекеттік құпияны қорғау мүдделеріне қайшы келген жағдайларда сот талқылауының жариялылығын сот қаулысының негізінде шектеуге болады. Қазақстан Республикасының Қылмыстық-процестік кодексінің (бұдан әрі - ҚПК) 29-бабының бірінші бөлігінде жабық сот талқылауын жүргізудің басқа да негіздері көзделген. Онда көрсетілген тізбе түпкілікті болып табылады және кеңінен түсіндіруге жатпайды.

Қылмыстық іс бойынша ҚПК-нің 29-бабының бірінші бөлігінде көзделген сот талқылауының жариялылығына соның ішінде мемлекеттік құпияларды қорғауға байланысты шектеу негіздері болмаған кезде адамның ауыр немесе аса ауыр қылмысты, мысалы бандитизм, терроризм және т.с.с. жасауының бір ғана фактісі жабық сот талқылауын өткізу үшін мән-жай болып табылмайды.

Ескерту. 8-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 31.03.2017 № 3 нормативтік қаулысымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі).

9. ҚПК-нің 47-бабының бесінші бөлігінің талаптарына сәйкес, мемлекеттік құпияларды құрайтын мәліметтері бар дәлелдемелер жабық сот отырысында зерттеледі. Оған тиісті нысан бойынша мемлекеттік құпияларға рұқсаты бар процеске қатысушылар ғана қатысады.

Мемлекеттік құпияларға рұқсатты сот отырысына дейін соттардың қызметін қамтамасыз ету жөніндегі уәкілетті орган (сот аппараты) - судьяларға, алқабилерге, сот отырысының хатшысына және соттың басқа да қызметкерлеріне қатысты, прокуратура органдары - мемлекеттік айыптаушыға қатысты, әділет органдары - адвокаттарға және қылмыстық процестің басқа да қатысушыларына қатысты ресімдейді. Резервтің болмау себебі бойынша немесе заңмен көзделмеген өзге де негіздер бойынша адвокаттарға мемлекеттік құпияларға рұқсат беруді шектеуге жол берілмейді.

Сот талқылауы кезінде қорғаушы ауыстырылған және мемлекеттік құпияларға рұқсаты жоқ басқа адвокат іске қатысқан жағдайда, сот адвокат тиісті рұқсат алуы үшін сот талқылауын кейінге қалдырады. Осы ретте соттың қаулысында ҚПК-нің 341-бабының бірінші бөлігіне сәйкес, іс кейінге қалдырылатын мерзім, сондай-ақ әділет органдары адвокатқа қатысты мемлекеттік құпияларға рұқсатты ресімдеу туралы мәселені міндетті түрде шешетін мерзім белгіленеді.

Төрағалық етуші мемлекеттік құпияларды құрайтын мәліметтері бар дәлелдемелерді жабық сот отырысында зерттеу кезінде сот приставтарының, айдауылдардың және сот отырысын қамтамасыз ететін өзге де адамдардың мемлекеттік құпияларды жария етуіне жол бермейтін шараларды қабылдайды.

Ескерту. 9-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 31.03.2017 № 3 нормативтік қаулысымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі).

10. ҚПК-нің 29-бабының үшінші бөлігіне сәйкес іс бойынша қабылданған соттың үкімі және қаулылары барлық жағдайларда көпшілік алдында жарияланады. Жабық сот отырысында қаралған істер бойынша үкімнің кіріспе және қарар бөліктері ғана көпшілік алдында жария етіледі.

Ескерту. 10-тармақ жаңа редакцияда - ҚР Жоғарғы Сотының 31.03.2017 № 3 нормативтік қаулысымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі).

11. Жедел-іздестіру іс-шараларын (бұдан әрі - ЖІІШ) ұйымдастыру мен өткізу тәсілі туралы мәліметтер Қазақстан Республикасының Үкіметі айқындайтын тәртіппен мемлекеттік органдар әзірлейтін, құпияландыруға жататын мәліметтер тізбесі бар ведомстволық актілерге сәйкес қызметтік немесе мемлекеттік құпияны құрауы мүмкін.

Осыған байланысты жедел-іздестіру қызметі процесінде алынған материалдар, олар ҚПК-нің ережелеріне және мемлекеттік құпияларды қорғау мәселелерін реттейтін Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес жиналған, тексерілген және бағаланған жағдайда ғана қылмыстық іс бойынша дәлелдеу барысында қолданылады.

Қылмыстық процесте жедел-іздестіру қызметінің нәтижелерін пайдалану қажет болған жағдайда қылмыстық процесті жүргізуші орган "Мемлекеттік құпиялар туралы" Заңның 22-бабының және ҚПК-нің 239-бабының талаптарын ескере отырып, мемлекеттік құпияларды құрайтын мәліметтерді құпиясыздандыру туралы қаулы шығарады.

Ескерту. 11-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 31.03.2017 № 3 нормативтік қаулысымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі).

12. Қылмыстық ізге түсу органдары жедел-іздестіру қызметінің материалдарын ҚПК-нің 118 және (немесе) 120-баптарына сәйкес және ҚПК-нің 47 және 97-баптарының талаптарын сақтай отырып, заттай дәлелдемелер мен (немесе) құжаттар ретінде қылмыстық іске тіркейді.

Жедел-іздестіру қызметінің нәтижелері бойынша алынған заттай дәлелдемелер мен құжаттарды қылмыстық іс материалдарының тізімдемесіне тіркеу міндетті болып табылады.

Осы тармақта көрсетілген қылмыстық іс жүргізу заңының ескертпелерін сақтамау ҚПК-нің 112-бабының талаптарына сәйкес жедел-іздестіру қызметі барысында алынған нақты деректерді дәлелдемелер ретінде жарамсыз деп тануға әкеп соқтырады.

Ескерту. 12-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 31.03.2017 № 3 нормативтік қаулысымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі).

13. Жедел-іздестіру қызметі нәтижесінде алынған дәлелдемелерді, соның ішінде нақты деректерді зерттеу және бағалау кезінде, соттың ҚПК-нің 115-бабы сегізінші бөлігінің ережелерін ескере отырып, жедел-іздестіру қызметін жүзеге асыратын органның қызметкерінен куә ретінде жауап алуға құқығы бар. Жедел-іздестіру қызметін жүзеге асыратын органдарға құпия негізде жәрдем көрсететін адамның келісімімен осы адамнан да куә ретінде ҚПК-нің 115-бабы сегізінші бөлігіне сәйкес жауап алынуы мүмкін. Бұл ретте, егер ҚПК-нің 97-бабының негізінде оларға қатысты қауіпсіздік шаралары қолданылмаса, сот аталған адамдардан куә ретінде жауап алуды ҚПК-нің 370-бабы бірінші, екінші, үшінші, төртінші, бесінші, алтыншы бөліктерінің қағидалары бойынша жалпы тәртіппен жүзеге асырады.

Ескерту. 13-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 31.03.2017 № 3 нормативтік қаулысымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі).

14. Тиісті қаулының негізінде қауіпсіздік іс жүргізу шаралары қолданылған куәден жауап алу ҚПК-нің 101-бабында және 370-бабының жетінші бөлігінде көзделген қағидалар сақтала отырып жүзеге асырылады. Мұндай жағдайда жауап алу басталар алдында судья (сот) процеске басқа қатысушылар болмаған кезде осы куәнің жеке басын өзі анықтауға, осы адамның куә бола алатынына көз жеткізуге, сондай-ақ оған қауіпсіздік шараларын қолданудың негізділігін тексеруге тиіс. Содан соң сот ҚПК-нің 98-бабының екінші бөлігінде белгіленген қағидалар бойынша, соның ішінде куәнің бүркеншік атын пайдалана отырып немесе сот отырысы залындағы басқа қатысушылардың оны танып қалуын болдырмайтын және сот талқылауына қатысқан басқа қатысушылар да оны сырттай бақылай алмайтындай жағдайда осындай куәдан жабық сот отырысында жауап алуды жүргізуге құқылы.

Бұл ретте куәлардың және қылмыстық сот ісін жүргізуге қатысатын басқа да адамдардың қауіпсіздік шаралары осы адамдарға қатысты зорлық жасаудың немесе қылмыстық заңмен тыйым салынған өзге де әрекеттің нақты қаупі болған кезде ғана ҚПК-нің 96-бабының бірінші бөлігіне сәйкес қабылдануы мүмкін екендігін ескеру керек.

Қауіпсіздік шарасын қолданудың әрбір жағдайында соттар Қазақстан Республикасының 2000 жылғы 5 шілдедегі № 72-II "Қылмыстық процеске қатысушы адамдарды мемлекеттік қорғау туралы" Заңының 23-бабы талаптарының орындалған-орындалмағанын, соның ішінде қылмыстық процеске қатысушы адамдарға қатысты қылмыстық заңмен тыйым салынған әрекеттің жасалу қаупінің анықталуына байланысты қылмыстық процесті жүргізуші органның оған негіздер болған жағдайда сотқа дейінгі тергеп-тексерулердің бірыңғай тізілімін жүргізуін тіркеуге міндетті екенін тексеруге тиіс.

Куәдан өзінің шын есімімен де, бүркеншік атымен де бірнеше нұсқада жауап алуға жол берілмейді. Егер адамнан оған қауіпсіздік шаралары қолданылғанға дейін куә ретінде жауап алынса, онда одан жауап алу хаттамасы қылмыстық іс материалдарынан алынуға және қорғалатын адам туралы басқа да мәліметтермен бірге негізгі іс жүргізуден бөлек сақталуға тиіс. Бұдан әрі осы іс бойынша ҚПК-нің 97 және 98-баптарында белгіленген қағидаларға сәйкес одан куә ретінде жауап алу, оның бүркеншік атымен жүргізілуге тиіс.

Ескерту. 14-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 31.03.2017 № 3 нормативтік қаулысымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі).

15. ҚПК-нің 24-бабы бірінші бөлігінің талаптарын қамтамасыз ету мақсатында судьяға оның талап етуі бойынша Қазақстан Республикасының 1994 жылғы 15 қыркүйектегі № 154-ХIII "Жедел-іздестіру қызметі туралы" Заңының (бұдан әрі - ЖІҚ туралы Заң) 5-бабының 4-тармағына сәйкес, жедел-іздестіру қызметін ұйымдастыру, нақты жедел-іздестіру іс-шаралары, ақпаратты алу көздері және тәсілдері туралы мәліметтерді қоспағанда, қолда бар барлық жедел-қызмет құжаттары қосымша берілуге тиіс.

Бұл ретте сот талап етілген құжаттарды зерттеу кезінде қылмыстық процесте пайдаланылмаған жедел-іздестіру қызметі нәтижелерінің, сондай-ақ құпиясыздандыруға жатпайтын өзге де мәліметтердің, соның ішінде жедел-іздестіру қызметін ұйымдастыру туралы, нақты ЖІІШ туралы, дереккөздер мен ақпарат алу тәсілдері туралы мәліметтердің жария етілуіне жол бермейтін қажетті шараларды қабылдауға міндетті.

Ескерту. 15-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 31.03.2017 № 3 нормативтік қаулысымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі).

16. Айыпталушының жеке басын сипаттайтын мән-жайлар қылмыстық процесте ҚПК-нің 113-бабы бірінші бөлігінің 5-тармағына сәйкес дәлелдеуге жатады. Сондықтан, қылмыстық ізге түсу органдары мемлекеттік құпияларды құрайтын мәліметтері бар жедел-қызметтік құжаттардың бар екені туралы сілтеме жасалған қылмыстық іс материалдарына айыпталушының заңға қарсы әрекеттерге қатысуы туралы немесе оның жеке басын теріс сипаттайтын өзге де деректерді тіркеген жағдайларда, сот осы құжаттарды талап етуге және зерттеуге құқылы. Ресми құжаттармен расталмаған жедел мәліметтер назарға алынуға тиіс емес. Бұл ретте адамның ұйымдасқан қылмыстық топқа немесе қылмыстық ұйымға қатысы болуы фактісі ҚК-нің 262-бабының екінші бөлігінде көзделген қылмыс құрамын құрайтынын және қылмыстық процесте дәлелдеуге жататынын назарда ұстаған жөн.

Ескерту. 16-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 31.03.2017 № 3 нормативтік қаулысымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі).

17. Дәлелдемелері арнайы жедел-іздестіру іс-шараларының (бұдан әрі - АЖІІШ) нәтижесінде алынған қылмыстық істер бойынша прокурор санкция берген осы іс-шараны өткізу туралы қаулыны іс материалдарына тіркеу міндетті болып табылады. Егер ЖІҚ туралы Заңның 12-бабының 6-тармағына сәйкес, АЖІІШ прокурордың санкциясынсыз өткізілген болса, онда АЖІІШ-нің заңдылығы туралы прокурордың қаулысы АЖІІШ өткізу туралы қаулымен бірге қылмыстық іс материалдарына тіркеледі.

Прокурор санкция берген АЖІІШ өткізу туралы қаулының немесе прокурордың АЖІІШ-нің заңдылығы туралы қаулының қылмыстық іс материалдарында болмауы АЖІІШ нәтижелері бойынша алынған нақты деректерді дәлелдемелер ретінде жарамсыз деп тану үшін негіз болып табылады.

18. Жедел сатып алу немесе өзге ЖІІШ (арнайы немесе жалпы) өткізілгеннен кейін, жалғастырылмайтын, бір мезгілде ғана жүзеге асырылатын қылмыстық құқық бұзушылықты құжаттандыру үшін, мысалы, есірткі құралдарын өткізу, осындай қылмыстық құқық бұзушылықты анықтау үшін нақ сол адамға қатысты қайтадан АЖІІШ өткізуге оны өткізудің заңда көзделген негіздері көрсетіле отырып тиісті қаулы шығару арқылы жол беріледі.

Ескерту. 18-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 31.03.2017 № 3 нормативтік қаулысымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі).

19. Қазақстан Республикасы Конституциясының 4-бабының 1-тармағына сәйкес, осы нормативтік қаулы қолданыстағы құқық құрамына қосылады, сондай-ақ жалпыға бірдей міндетті болып табылады және ресми түрде жарияланған күннен бастап күшіне енеді.

Қазақстан Республикасы
Жоғарғы Сотының төрағасы	Қ.Мәми
Қазақстан Республикасы
Жоғарғы Сотының судьясы,
жалпы отырыс хатшысы	Д.Нұралин

О применении в уголовном судопроизводстве некоторых норм законодательства, регламентирующего вопросы защиты государственных секретов

Нормативное постановление Верховного Суда Республики Казахстан от 13 декабря 2013 года № 3.

В целях правильного и единообразного применения законодательства Республики Казахстан по вопросам защиты государственных секретов, пленарное заседание Верховного Суда Республики Казахстан

постановляет:

1. Разъяснить, что в соответствии со статьей 1 Закона Республики Казахстан от 15 марта 1999 года № 349-1 "О государственных секретах" (далее - Закон о госсекретах) под государственными секретами признаются защищаемые государством сведения, составляющие государственную и служебную тайны, распространение которых ограничивается государством с целью осуществления эффективной военной, экономической, научно-технической, внешнеэкономической, внешнеполитической, разведывательной, контрразведывательной, оперативно-розыскной и иной деятельности, не вступающей в противоречие с общепринятыми нормами международного права.

2. Размер ущерба, причиненного преступлениями, предусмотренными статьями 185, 186 и 458 Уголовного кодекса Республики Казахстан (далее – УК), устанавливается в соответствии с утвержденными постановлением Правительства Республики Казахстан от 17 июля 2003 года № 701 "Правилами определения размеров ущерба, который нанесен или может быть нанесен национальной безопасности Республики Казахстан или интересам государственных органов и организации вследствие разглашения или утраты сведений, составляющих государственные секреты, а также ущерба, наносимого собственнику носителей сведений в результате их засекречивания" (далее - Правила).

Сноска. Пункт 2 с изменением, внесенным нормативным постановлением Верховного Суда РК от 31.03.2017 № 3 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

3. Определение размера ущерба осуществляется на стадии досудебного производства по уголовному делу постоянно действующей комиссией по защите государственных секретов (далее - ПДК) государственного органа или организации. В случае отсутствия в организации ПДК определение размера ущерба проводится экспертной комиссией, создаваемой приказом руководителя организации, в которой были утрачены или разглашены сведения (далее - экспертная комиссия).

4. При определении размера ущерба по уголовному делу ПДК или экспертная комиссия должна руководствоваться положениями пункта 8 Правил. В случае применения пункта 9 Правил, ПДК или экспертная комиссия должна в обязательном порядке учитывать показатели, предусмотренные пунктом 8 Правил, с указанием в своем заключении оснований и мотивов учета этих показателей.

5. Орган, ведущий уголовный процесс, в случаях, когда предыдущее заключение экспертной комиссии недостаточно обоснованно либо его выводы вызывают сомнение, назначает повторное экспертное исследование по определению размера ущерба, производство которой поручает межведомственной экспертной комиссии. Состав указанной комиссии образуется из членов ПДК или экспертной комиссии государственных органов Республики Казахстан, наделенных полномочиями по распоряжению сведениями, составляющими государственные секреты.

6. К тяжким последствиям, предусмотренным статьями 185, 186 и 458 УК, следует относить переход сведений во владение иностранных спецслужб, террористических и экстремистских организаций или организованных преступных групп, ущерб внешнеполитическим интересам или национальной безопасности Республики Казахстан, срыв в результате преступных действий программы глобальных научных исследований, государственных мероприятий и международных переговоров, передислокацию режимного объекта, гибель, причинение тяжкого вреда здоровью либо арест сотрудников правоохранительных и специальных государственных органов, лиц, оказывающих (оказывавших) конфиденциальное содействие этим органам, а также членов их семей и т.п.

Сноска. Пункт 6 с изменением, внесенным нормативным постановлением Верховного Суда РК от 31.03.2017 № 3 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

7. Производство по уголовным делам должно осуществляться при строгом соблюдении законодательства, регламентирующего вопросы защиты государственных секретов. В случае если материалы уголовного дела содержат сведения, составляющие государственные секреты, орган, ведущий уголовный процесс, должен вынести соответствующее постановление об ограничении доступа к ним, письменно уведомить об этом участников уголовного процесса и разъяснить им порядок допуска к таким сведениям.

В целях исключения возможности неправомерного ознакомления со сведениями, составляющими государственные секреты, лицами, не имеющими соответствующего допуска, материалы уголовного дела, содержащие государственные секреты, рекомендуется приобщать к делу отдельно от несекретных материалов (в отдельных томах).

8. Разбирательство уголовных дел во всех судах и во всех судебных инстанциях происходит открыто. Ограничение гласности судебного разбирательства допускается на основании постановления суда в случаях, когда это противоречит интересам охраны государственных секретов.

Частью первой статьи 29 Уголовно-процессуального кодекса Республики Казахстан (далее - УПК) также предусмотрены и другие основания проведения закрытого судебного разбирательства. Перечень указанных в ней оснований является исчерпывающим и расширительному толкованию не подлежит.

При отсутствии по уголовному делу предусмотренных частью первой статьи 29 УПК оснований ограничения гласности судебного разбирательства, в том числе связанных с охраной государственных секретов, один лишь факт совершения лицом тяжкого или особо тяжкого преступления, например бандитизма, терроризма и т.п., не является обстоятельством для проведения закрытого судебного разбирательства.

Сноска. Пункт 8 с изменениями, внесенными нормативным постановлением Верховного Суда РК от 31.03.2017 № 3 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

9. В соответствии с требованиями части пятой статьи 47 УПК доказательства, содержащие сведения, составляющие государственные секреты, исследуются в закрытом заседании суда. В нем принимают участие лишь участники процесса, имеющие допуск к государственным секретам по соответствующей форме.

Допуск к государственным секретам до заседания суда оформляется уполномоченным органом по обеспечению деятельности суда (аппаратом суда) - в отношении судей, присяжных заседателей, секретаря судебного заседания и других работников суда, органами прокуратуры - в отношении государственного обвинителя, органами юстиции - в отношении адвокатов и других участников уголовного процесса. Не допускается ограничение выдачи адвокатам допуска к государственным секретам по причине отсутствия резерва или по иным не предусмотренным законом основаниям.

В случае замены в судебном разбирательстве защитника и вступлении в дело другого адвоката, не имеющего доступ к государственным секретам, суд откладывает судебное разбирательство для получения адвокатом соответствующего допуска. При этом в постановлении суда в соответствии с частью первой статьи 341 УПК устанавливается срок, на который откладывается разбирательство дела, а также срок, в течение которого органы юстиции обязаны разрешить вопрос об оформлении в отношении адвоката допуска к государственным секретам.

При исследовании в закрытом судебном разбирательстве доказательств, содержащих сведения, составляющие государственные секреты, председательствующий принимает меры, исключающие разглашение государственных секретов судебными приставами, конвоирами и иными лицами, обеспечивающими заседание суда.

Сноска. Пункт 9 с изменениями, внесенными нормативным постановлением Верховного Суда РК от 31.03.2017 № 3 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

10. В соответствии с частью третьей статьи 29 УПК приговор суда и постановления, принятые по делу, во всех случаях провозглашаются публично. По делам, рассмотренным в закрытом судебном заседании, публично провозглашаются только вводная и резолютивная части приговора.

Сноска. Пункт 10 в редакции нормативного постановления Верховного Суда РК от 31.03.2017 № 3 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

11. Сведения об организации и тактике проведения оперативно-розыскных мероприятий (далее - ОРМ) могут составлять служебную или государственную тайну в соответствии с ведомственными актами, содержащими перечень сведений, подлежащих засекречиванию, разрабатываемых государственными органами в порядке, определяемом Правительством Республики Казахстан.

В этой связи материалы, полученные в процессе оперативно-розыскной деятельности, используются в процессе доказывания по уголовным делам при условии их собирания, проверки и оценки в соответствии с положениями УПК и законодательства Республики Казахстан, регламентирующие вопросы защиты государственных секретов.

В случае необходимости использования результатов оперативно-розыскной деятельности в уголовном процессе орган, ведущий уголовный процесс, выносит постановление о рассекречивании сведений, составляющих государственные секреты, с учетом требований статьи 22 Закона о госсекретах и статьи 239 УПК.

Сноска. Пункт 11 с изменением, внесенным нормативным постановлением Верховного Суда РК от 31.03.2017 № 3 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

12. Органы уголовного преследования приобщают к уголовному делу материалы оперативно-розыскной деятельности в качестве вещественных доказательств и (или) документов в соответствии со статьями 118 и (или) 120 УПК и с соблюдением требований статей 47 и 97 УПК.

Включение вещественных доказательств и документов, полученных по результатам оперативно-розыскной деятельности, в опись материалов уголовного дела является обязательным.

Несоблюдение указанных в настоящем пункте предписаний уголовно-процессуального закона в соответствии с требованиями статьи 112 УПК влечет признание фактических данных, полученных в ходе оперативно-розыскной деятельности, недопустимыми в качестве доказательств.

Сноска. Пункт 12 с изменениями, внесенными нормативным постановлением Верховного Суда РК от 31.03.2017 № 3 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

13. При исследовании и оценке доказательств, в том числе фактических данных, полученных в результате оперативно-розыскной деятельности, суд вправе с учетом положений части восьмой статьи 115 УПК провести допрос в качестве свидетеля сотрудника органа, осуществлявшего оперативно-розыскную деятельность. С согласия лица, оказывающего на конфиденциальной основе содействие органам, осуществляющим оперативно-розыскную деятельность, это лицо также в соответствии с частью восьмой статьи 115 УПК может быть допрошено в качестве свидетеля. При этом допрос указанных лиц в качестве свидетелей, если в отношении них не были применены на основании статьи 97 УПК меры безопасности, осуществляется судом в общем порядке по правилам частей первой, второй, третьей, четвертой, пятой, шестой статьи 370 УПК.

Сноска. Пункт 13 с изменениями, внесенными нормативным постановлением Верховного Суда РК от 31.03.2017 № 3 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

14. Допрос свидетеля, в отношении которого на основании соответствующего постановления применены процессуальные меры безопасности, осуществляется с соблюдением правил, предусмотренных статьей 98 и частью седьмой статьи 370 УПК. В этом случае перед началом допроса судья (суд) должен лично в отсутствии других участников процесса установить личность данного свидетеля, удостовериться, может ли это лицо выступать в качестве свидетеля, а также проверить обоснованность применения к нему мер безопасности. Затем суд в закрытом судебном заседании вправе произвести допрос такого свидетеля по правилам, установленным частью второй статьи 98 УПК, в том числе с использованием псевдонима свидетеля или в условиях, исключающих его узнавание для остальных присутствующих в зале заседания суда, либо без визуального наблюдения его другими участниками судебного разбирательства.

При этом следует иметь в виду, что меры безопасности свидетелей и других лиц, участвующих в уголовном судопроизводстве, в соответствии с частью первой статьи 96 УПК применяются лишь при наличии реальной угрозы совершения в отношении указанных лиц насилия или иного запрещенного уголовным законом деяния.

В каждом случае применения мер безопасности суды должны проверить, выполнены ли требования статьи 23 Закона Республики Казахстан от 5 июля 2000 года № 72-II "О государственной защите лиц, участвующих в уголовном процессе", в том числе об обязанности органа, ведущего уголовный процесс, при наличии к тому оснований зарегистрировать в Едином реестре досудебных расследований в связи с обнаружившейся угрозой совершения запрещенного уголовным законом деяния в отношении лица, участвующего в уголовном процессе.

Не допускается вариативный допрос свидетеля и под своим настоящим именем, и под псевдонимом. Если лицо было допрошено в качестве свидетеля до применения к нему меры безопасности, то протокол его допроса должен быть изъят из материалов уголовного дела и храниться отдельно от основного производства вместе с другими сведениями о защищаемом лице. В дальнейшем по данному делу его допрос должен производиться лишь в качестве свидетеля под псевдонимом по правилам, установленным статьями 97 и 98 УПК.

Сноска. Пункт 14 с изменениями, внесенными нормативным постановлением Верховного Суда РК от 31.03.2017 № 3 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

15. В целях обеспечения требований части первой статьи 24 УПК судье по его требованию в соответствии с пунктом 4 статьи 5 Закона Республики Казахстан от 15 сентября 1994 года № 154-ХIII "Об оперативно-розыскной деятельности" (далее - Закон об ОРД) должны быть предоставлены дополнительно все имеющиеся оперативно-служебные документы, за исключением сведений об организации оперативно-розыскной деятельности, конкретных оперативно- розыскных мероприятиях, источниках и способах получения информации.

При этом суд при исследовании истребованных документов обязан принять необходимые меры, направленные на исключение разглашения не использованных в уголовном процессе результатов оперативно-розыскной деятельности, а также иных сведений, не подлежащих рассекречиванию, в том числе сведений об организации оперативно-розыскной деятельности, о конкретных ОРМ, об источниках и способах получения информации и т.п.

Сноска. Пункт 15 с изменениями, внесенными нормативным постановлением Верховного Суда РК от 31.03.2017 № 3 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

16. Обстоятельства, характеризующие личность обвиняемого, в уголовном процессе в соответствии с пунктом 5 части первой статьи 113 УПК подлежат доказыванию. Поэтому в тех случаях, когда органами уголовного преследования со ссылкой на наличие оперативно-служебных документов, содержащих сведения, составляющие государственные секреты, к материалам уголовного дела приобщаются справки об участии обвиняемого в противоправных деяниях или иные данные, отрицательно характеризующие его личность, то суд также вправе истребовать официальные документы и исследовать их. Оперативные сведения без подтверждения их официальными документами во внимание приниматься не должны. При этом следует иметь в виду, что факт участия лица в организованной группе или преступной организации образует состав уголовного правонарушения, предусмотренного частью второй статьи 262 УК, и подлежит доказыванию в уголовном процессе.

Сноска. Пункт 16 с изменениями, внесенными нормативным постановлением Верховного Суда РК от 31.03.2017 № 3 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

17. По уголовным делам, по которым доказательства добыты в результате специального оперативно-розыскного мероприятия (далее - СОРМ), приобщение к материалам дела постановления о проведении данного мероприятия, санкционированного прокурором, является обязательным. Если СОРМ проведено в соответствии с пунктом 6 статьи 12 Закона об ОРД без санкции прокурора, то к материалам уголовного дела вместе с постановлением о проведении СОРМ приобщается постановление прокурора о законности СОРМ.

Отсутствие в материалах уголовного дела постановления о проведении СОРМ, санкционированного прокурором, или постановления прокурора о законности СОРМ является основанием для признания фактических данных, добытых по результатам СОРМ, недопустимыми в качестве доказательств.

18. После проведения оперативного закупа или иного ОРМ (специального или общего) для документирования уголовного правонарушения, которое не является продолжаемым, а осуществляется единовременно, например, сбыт наркотических средств, повторное проведение ОРМ в отношении того же лица для выявления аналогичного уголовного правонарушения допускается лишь путем вынесения соответствующего постановления с указанием в нем предусмотренных законом оснований его проведения.

Сноска. Пункт 18 с изменениями, внесенными нормативным постановлением Верховного Суда РК от 31.03.2017 № 3 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

19. Согласно пункту 1 статьи 4 Конституции Республики Казахстан настоящее нормативное постановление включается в состав действующего права, а также является общеобязательным и вступает в силу со дня его официального опубликования.

К. МАМИ,
Председатель Верховного Суда
Республики Казахстан
Д. НУРАЛИН,
Секретарь пленарного заседания,
судья Верховного Суда
Республики Казахстан