"Сыртқы қарыз алу және сыртқы борышты басқару туралы" Қазақстан Республикасының Заңына сәйкес Қазақстан Республикасының Үкіметі қаулы етеді:
1. Үкіметтік және үкімет кепілдік берген қарыз алудың 1999-2008 жылдарға арналған бағдарламасы қабылдансын.
2. Осы қаулы қол қойылған күнінен бастап күшіне енеді.
Қазақстан Республикасының
Премьер-Министрі
Үкіметтік және үкiмет кепiлдiк берген қарыз алудың
1999-2008 жылдарға арналған бағдарламасы 1. Жалпы ережелер
Үкiметтік және үкiмет кепiлдiк берген қарыз алудың 1999-2008 жылдарға арналған бағдарламасы (бұдан әрi мәтін бойынша "Бағдарлама") қарыз алу капиталының сыртқы және iшкi рынокторында Қазақстан Республикасының Үкiметi және оның кепiлдiгi арқылы тартылатын заемдарды тартудың, өтеудiң және қызмет көрсетудiң процесi мен ықтимал шектерiнiң болжамды дамуының ағымдағы жағдайын бағалауды қамтиды. Бағдарлама өзінің негiзiнде Орта мерзiмдi кезеңге арналған мемлекеттiк инвестициялардың бағдарламасын әзiрлеу жүзеге асырылатын және Қазақстан Республикасының тиiстi жылға арналған мемлекеттiк бюджетiн қалыптастырған кезде қарыз алу мен борыштың көрсеткiштерi айқындалатын құжат болып табылады.
Бағдарлама экономикалық дамудың ұзақ мерзiмдi болжамы негiзiнде "Сыртқы қарыз алу және сыртқы борышты басқару туралы" Қазақстан Республикасының Заңына, "Бюджет жүйесi туралы" Қазақстан Республикасының Заңына сәйкес және бюджет саясаты мен мемлекеттiк инвестициялар бағдарламасын ескере отырып әзiрлендi.
2. Бағдарламаның мақсаты мен мiндеттерi
Бағдарламасының негiзгi мақсаты елдiң ұзақ мерзiмдi экономикалық өсуiне қол жеткiзу және оны қолдау тұрғысынан қажеттi және экономикалық қауiпсiздiктi қамтамасыз ету тұрғысынан жiберiлген үкiметтiк қарыз алу көлемiн (елдiң орнықты төлем қабiлеттiлiгiн) айқындау болып табылады.
Бағдарлама мақсатқа сәйкес мынадай мiндеттердi шешуге бағытталған:
ағымдағы борыштық ахуалды бағалау;
ұзақ мерзiмдi перспективада үкiметтiк және үкiмет кепiлдiк берген қарыз алуды қалыптастыруға және бағалауға айқындық беретiн және ықпал ететін негiзгi макроэкономикалық көрсеткіштердi өзгертудiң болжамын айқындау;
капиталдың iшкi және сыртқы рыноктарында қарыз алудың ықтимал көздерi мен құралдарын бағалау;
қарыз алудың ықтимал көлемін және құрылымын айқындау;
борыштық жағдайдың дамуын: үкiметтiк және үкiмет кепiлдiк берген борыштың, елдiң жалпы сыртқы борышының, борышты өтеудiң және оған қызмет көрсетудің серпiнi мен құрылымын болжау;
жинақталған борыштың және оған қызмет көрсетудiң қауiпсiздiк параметрлерiн айқындау;
жыл сайынғы үкiметтiк борыш лимитiнің және үкiметтiк кепiлдiктер беру лимитiнiң параметрлерiн айқындау;
Қазақстан Республикасының Үкiметi тиiмдi және басқарылатын қарыз алуды жүзеге асыруы үшiн тәжiрибе жүзiндегi шараларды (ұсынымдарды) ұсыну.
3. Қарыз алудың мақсаттары мен заем ресурстарын
пайдаланудың бағыттары
Үкіметтік қарыз алудың мақсаты мемлекеттiк бюджет тапшылығын қаржыландыруды қамтамасыз ету болып табылады. Бұл орайда инвестициялық жобаларды заем қаражаты есебiнен қаржыландыруды ескере отырып, шығыстардың кiрiстерден асып түсуінің нәтижесiнде пайда болған бюджет тапшылығы айтылады.
Заем қаражатын пайдаланудың негiзгi бағыттары Қазақстан Республикасы Президентiнiң "Қазақстан-2030: барлық қазақстандықтардың гүлденуi, қауiпсiздiгi және әл-ауқатының жақсаруы" Стратегиясының ұзақ мерзiмдi басымдықтарымен айқындалады, нақтылы басым жобалар орта мерзiмдi кезеңге әзірлеген Мемлекеттiк инвестициялар бағдарламасымен бекітіледi.
4. Заемдық ресурстардың көздерi мен түрлерi
Үкіметтік қарыз алу қарыз капиталының iшкi және сыртқы рыноктарында жүзеге асырылады.
Ішкі рынокта Қазақстан Республикасының Үкiметi қарыз алуды мемлекеттiк бағалы қағаздар эмиссиясы немесе Ұлттық Банктің несиелерін тарту жолымен жүзеге асырады. 1998 жылдан бастап Қазақстан Республикасының Үкiметi бюджет тапшылығын қаржыландырудың инфляциялық емес iшкi көздерiне - мемлекеттiк бағалы қағаздар эмиссиясына толықтай көше отырып, бұл көзден бас тартты. Бұл ретте мемлекеттiк бағалы қағаздар айналыс мерзiмдерi бойынша: 1 жылға дейiнгi айналыс мерзiмiмен - қысқа мерзiмдi, 1-ден 10 жылға дейінгі айналыс мерзімімен - орта мерзімді, және 10 жыл және одан астам айналыс мерзiмiмен - ұзақ мерзiмдi болып бөлінеді.
Қазақстан Республикасының Үкiметi мен Ұлттық Банкiнiң қарыз алуы, Қазақстан Республикасы резиденттерiнiң, оның iшiнде мемлекеттік кепiлдiкпен мемлекеттiк емес (жеке) қарыз алуы арқылы жүзеге асырылатын сыртқы қарыз алу көздерi ресми (халықаралық ұйымдар, шет мемлекеттердiң
үкiметтерi) және жеке (шетелдiк коммерциялық банктер, экспорттаушы
фирмалар, iрi сақтандыру компаниялары, инвестициялық, зейнетақы қорлары)
болып бөлiнедi.
Сыртқы қарыз алу қаржылық ресурстардың мынадай негiзгi
ағымдарын құрайды:
Халықаралық валюта қорының (ХВҚ) несиелерi;
дамуға ресми көмектесу (көпжақты және екiжақты);
экспорттық несиелер (ресми кепiлдiк берiлген экспорттық
несиелер және жеке сақтандырылған экспорттық несиелер);
халықаралық банктiк несиелер;
облигациялық заемдар;
өзге де жеке қарыз алу.
5. Қарыз алудың негізгі принциптерi
Yкiметтік қарыз алудың мерзiмдiк, қайтарымдық және ақылы негiзiн қалайтын принциптерiмен қатар мынадай бiрқатар принциптi көзқарастарды:
1) қарыз алу елдiң төлем қабiлетiнiң тұрақтылығын бұзуға әкелiп соқтырмауын;
2) қарыз алудың iшкi құралдарын барынша көп жұмылдыруды;
3) жеңiлдетiлген қарыздардың үлесiн барынша көп тартуды;
4) инвестициялық жобаларды iске асыруға арналған қаражаты тартқан кезде - жобаны аяқтауға дейiн, яғни жоба қаржылық қайтарым бере бастағанға дейiнгi кезеңде төленуге тиiстi борышқа қызмет көрсету жөнiндегi төлемдердi барынша кемiтудi;
5) инвестициялық жобаларды қаржыландыруға арналған, оларды iске асырған кезде бюджеттiң кiрiс бөлiгiне түсiмдердiң өсiмiн қамтамасыз ететiн заемдар қаражатының басым бағытын сақтау қажет.
Қарыз алу көздерiн таңдаған кезде, мынадай факторлар ескерiлуi тиiс:
1) қарыз алудың осы түрiнiң құны;
2) қарыз алудың осы түрiне қолданылатын шектеулер, ресурстар берiлетiн жобалардың түрлерiне қатысты несие берушiлердiң айырмашылығы (әлеуметтiк-бағдарланған жобалар, инфрақұрылымдық жобалар, тауарлардың және жабдықтардың және т.б. жекелеген түрлерiн беру);
3) заем ресурстарының белгiлi бiр түрлерiнiң қолайлылығы;
4) борыштық мiндеттемелердi өтеудiң мерзiмдерi, төлемдердiң мерзiмiн борышты қайта құрылымдау жолымен ұзарту мүмкiндiгi, несие бойынша төлеу мерзiмiнiң жоба несиесiмен қаржыландырылатын қайтымдылық мерзiмiне сәйкес келуi;
5) қарыз алудың қолданылып жүрген құрылымы.
6. Жалпы сыртқы борыштың, үкiметтiк және үкiмет
кепiлдiк берген борыштың 1999 жылғы 1 қаңтардағы жағдайын талдау
Алдағы үкiметтiк қарыз алудың көлемдерi елеулi дәрежеде елдiң жиынтық сыртқы борышының қолданылып жүрген көлемiмен және құрылымымен, оның iшiнде үкiметтік және үкiмет кепiлдiк берген сыртқы борышпен, оған қызмет көрсетудiң құнымен айқындалады.
Қазақстан Республикасының Үкiметi үкiметтiк кепiлдiгi жоқ жеке заем алушылардың мiндеттемелерi бойынша жауапкершiлiк алмайтынына қарамастан, жиынтық сыртқы борыштың құрамды бөлiгi болып табылатын кепiлдiк берiлмеген жеке борыштың көлемi елдiң төлем қабiлеттiлiгiнiң көрсеткіштерiне әсер етедi.
Қазақстан Республикасының Yкiметi Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкiмен бiрлесiп мемлекеттiк және мемлекет кепiлдiк берген борыш мониторингiн ұйымдастыру, жүзеге асыру және жетілдiру жөнiндегi жұмыстарды және оны өтеу мен қызмет көрсетудi дәйектiлiкпен жүргiзедi. Осы Бағдарламаны әзiрлеу қарыз алуды және борышты басқарудың технологиясының құрамдас бөлiктерiнiң бiрi болып табылады. Осындай жұмысты орындаудың, қарыз алу мен борыш жөнiндегi басқарушылық шешiмдердi қабылдау мен жай-күйiне талдау жасаудың қажеттi негiзi Қазақстан Республикасының Үкiметi мен Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкi ұйымдастыратын мемлекеттiк және мемлекеттiк емес борыштың мониторингi нәтижесiнде қалыптасатын толық мәндi ақпараттық база болып табылады. Төменде келтiрiлген талдау Қазақстан Республикасы Қаржы министрлiгiнiң борышты басқару кешендi жүйесiнiң ақпараттық базасы мәлiметтерi және Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкi жүзеге асыратын жалпы сыртқы борышты бағалау жөнiндегi мәлiметтер негiзiнде алынды.
Yкiметтiк iшкi борыш 1999 жылы 1 қаңтарда 83 910,2 млн. теңгенi (1 001,3 млн. АҚШ долларын) құрады. Мемлекеттiк арнаулы қазынашылық мiндеттемелер үкiметтiк iшкi борыштың жалпы көлемiнiң 43,9 %-iн, қысқа және орта мерзiмдi мемлекеттік бағалы қағаздар бойынша мiндеттемелер - 40,7 %-тiн өзге де мiндеттемелер -15,4 %-тiн құрады.
Үкiметтік сыртқы борыштың көлемi 2 430,5 млн. АҚШ долларын, оның iшiнде көпжақты ұйымдардың (ХҚДБ, ЕҚДБ, АДБ) мiндеттемелерi - 1 239 45 млн. долларды, шетелдiк мемлекеттер үкiметтерi (Жапония, ГФР, Швеция, Австрия) - 367,35 млн. долларды, шетелдiк коммерциялық банктерi - 243,6 млн.долларды, облигациялық заемдар бойынша - 550 млн. долларды, өзге де сыртқы заемдар бойынша - 30,07 млн. АҚШ долларды құрады. Үкiметтiк сыртқы борыш Қазақстан Республикасының Үкiметi тартқан, үкiметтiк сыртқы заемдар бойынша мiндеттемелердi құрайды. Заем қаражатының түсуi және атқарылуы республикалық бюджет арқылы жүзеге асырылады.
1999 жылдың 1 қаңтарындағы жағдай бойынша Қазақстан Республикасы 2 584,8 млн. АҚШ долларына бара-бар сомада дамуға ресми көмектесу заемдары туралы 38 келiсiмге қол қойды, оның iшiнде бағдарламалық заемдар - 1 546 млн. АҚШ долларын, жобалық (инвестициялық) - 1 038,8 млн. АҚШ долларын құрайды. ДРК заемдарын Қазақстан Республикасына ХКДБ, АДБ, ЕКДБ, КҒW ОЕСҒ, Жапонияның Эксимбанкi, сондай-ақ Австрияның және Швецияның үкiметтерi бердi.
ДРК ең көп мөлшерiн Қазақстанға ХКДБ бердi. Жалпы сомасы 1 503,6 млн. долларлық заем туралы 16 келiсiмге қол қойылды, оның iшiнде бағалаудың пайдаланылған уақытында 926,8 млн. АҚШ доллары игерiлдi. ХҚДБ заемдары экономиканы құрылымдық қайта құру бағдарламаларын қаржыландыруға, қаржылық және өнеркәсiптiк секторды, қала көлiгiн дамытуға, мұнайгаз секторын дамытуға техникалық көмектесуге, Өзен мұнай кен орнын оңалтуға, ирригациялық және дренаждық жүйенi жақсартуға, әлеуметтiк қорғауды дамытуға, мемлекеттiк сектордағы ресурстарды басқару жүйесiн реформалауға қолдау көрсетуге жұмсалды.
Қазақстан Республикасының Үкiметi толығымен игерiлген 276,03 млн. долларға бара-бар сомадағы ХВҚ мен ХКДБ заемдарымен бiрлесiп қаржыландыру жағдайында Жапонияның Экспорт-импорт банкiмен заем туралы 4 келiсiм жасасты. 14,4 млн. доллар өтелдi.
Азия даму банкi құрылымдық реформалар бағдарламаларына, ауылшаруашылық секторын дамыту, бiлiм беру жүйесiн жақсарту, жолдарды қалпына келтiру бағдарламаларына арналған жалпы сомасы 415 3 млн. долларлық заем туралы 10 келiсiмге қол қойды. 284,25 млн. АҚШ доллары игерiлдi.
ОЕСҒ заемдары 254,7 млн. долларға бара-бар сомада тартылды, оның ішінде 93,82 млн. доллар игерiлдi. ОЕСҒ заемдары темiр жол көлiгiн дамытуға, сондай-ақ Ертiс өзенi арқылы көпiр салуға жұмсалды.
ЕКДБ-мен Ақтау портын қайта құруға арналған 175,1 млн. долларға бара-бар сомадағы заем туралы келiсiм жасалды. 28,4 млн. АҚШ доллары игерiлдi.
Қазақстан Республикасының Үкiметi Австрия және Швеция үкiметтерiмен тиiсiнше 4,88 млн. АҚШ долларына және 3 млн. АҚШ долларына бара-бар сомада төлем балансын қолдау үшiн ХҚДБ заемдарын қосымша қаржыландыру нысанындағы қаражатты беруге арналған келiсiмдер жасасқан болатын. Бұл заемдар толығымен игерiлдi.
Сондай-ақ автобустар сатып алуға арналған 3,99 млн. АҚШ долларына бара-бар сомада тартылған КFW заемы толық игерiлдi.
Хирургиялық орталық құру мақсатына жалпы сомасы 11,7 млн. АҚШ долларына бара-бар ИДБ заемы тартылды.
Қазақстан Республикасының Үкiметi дербес заем алушы ретiнде үкiметтік борыштың лимитi шегiнде облигациялық заемдар шығарады.
Капиталдың халықаралық рыногына мемлекеттiк бағалы қағаздардың 2 шығарылымы жүзеге асырылды. 1996 жылдың желтоқсанында купонның жылдық ставкасы 9,25% және айналыс мерзiмi 3 жыл қазақстандық, еуроноталардың дебюттік шығарылымының көлемi 200 млн. АҚШ долларын құрады. Жылдық ставкасы 8,375%, айналыс мерзiмi 5 жыл еуроноталардың екiншi эмиссиясының көлемi 350 млн. АҚШ долларын құрады.
Үкiметтiк сырттан қарыз алу құрылымында дамуды ресми қаржыландырудың басымдылық тенденциясы тұрақты. Бұдан басқа, дамуды ресми қаржыландыру заемының өз құрылымында өзгерiс болып жатыр. Қазiргi уақытта олар басты тұрғыда экономиканың аса маңызды салаларында мемлекеттiк инвестициялық жобаларды iске асыруға, сондай-ақ әлеуметтiк саланы дамытуға бағытталуда.
Үкiметтiк сыртқы борыштың валюталық құрылымы жеткiлiксiз сараланған. АҚШ долларының үлес салмағы 1999 жылдың 1 қаңтарында 82,3 %-тi, жапон йенi - 16,1 %-тi, немiс маркасы - 1 %-тi, австрия шиллингi - 0,3 %-тi құрады. Борышқа қызмет көрсету жөнiндегi төлемдердiң мөлшерi доллар түрiнде валюталардың кросс-бағамдарының өзгеруiне байланысты.
Ұлттық Банктiң борышы 653,7 млн. АҚШ долларын, оның iшiнде ХВҚ несиесi бойынша - 651,06 млн АҚШ долларын, ЕҚДБ заемдары - 2,64 млн. АҚШ долларын құрады. 1993-1999 жылдардың iшiнде Қазақстан Республикасының Үкiметi, Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкi және Халықаралық валюта қоры арасында жалпы сомасы 735,1 млн. 4 несие келiсiмдерiне қол қойылды. SDR (қарыз алудың арнайы құқығы): SТFҒ (жүйелiк қайта құру бағдарламасы) - 123,75 млн. SDR; Stand-By-1 (резервтiк несиелер туралы келiсiм-1) - 74,25 млн. SDR; Stаnd-Ву-2 (резервтiк несиелер туралы келiсiм-2) - 185,6 млн. SDR және ЕҒҒ (кеңейтілген несиелендiру туралы келiсiм) - 309,4 млн. SDR. Соңғы келiсiмнiң шеңберiнде Қазақстан ресурстар сатып алуды жүзеге асырған жоқ.
Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкiнiң алтын-валюталық резервтерiн толтыруға қаражат тарту туралы шешiмдi Қазақстан Республикасының Yкiметi мен Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкi Халықаралық валюта қорымен жасасқан келiсiмдердiң шеңберiнде қабылдайды.
Үкiмет кепiлдiк берген сыртқы борыштың көлемi 1999 жылдың 1 қаңтарында 859, 1 млн. АҚШ долларын құрады. Экспорттық несиелер Қазақстан Республикасының үкiметтiк кепiлдiгi арқылы жыл сайын республикалық бюджет туралы заңда белгiленетiн үкiметтік кепiлдiктер берудiң лимитi шегiнде тартылады. Yкiметтік кепiлдiктердi беру "Сыртқы қарыз алу және сыртқы борышты басқару туралы" Қазақстан Республикасының Заңына сәйкес жүзеге асырылады.
Yкiмет кепiлдiк берген экспорттық несиелер 1999 жылдың 1 қаңтарындағы жағдай бойынша 1 605,9 млн. АҚШ долларына бара-бар сомада игерiлдi. Неғұрлым iрiлерi Германияның (үкiмет кепiлдiк берген игерiлген экспорттық несиелердiң жалпы сомасынан 45%-i), Түркияның (13,3%-i), Ұлыбританияның (10,5%-i), АҚШ-тың (9,8%-i), Австрияның (9,7%-i) несиелiк желiлерi болып табылады.
Үкiмет кепiлдiк берген экспорттық несиелердiң көпшiлiк бөлiгi 1992-1994 жылдары тартылған болатын. Несиелендiрудiң бағыттары жобалардың тиiмдiлiгiнiң тиiстi есебiнсiз, банктiк сараптамасыз әкiмшiлiк жолмен белгiлендi. Заем алушылардың қаржылық дәрменсiздiгiнiң салдарынан үкiметтiк кепiлдiктер күшiне енедi және үкiмет республикалық бюджеттен несиелердi өтеу және қызмет көрсету жөнiндегi шығыстардың ауыртпалығын көтередi. Сыртқы несиелердi мезгiлсiз өтеу қаржылық ысыраппен қатар елдiң несиелiк рейтингiнiң төмендеуiне әкелiп соғуы, қарыз капиталының халықаралық рыногына шығуын шектеуi мүмкін.
Кепiлдiк берiлмеген жеке борыш - 2 308,9 млн. АҚШ долларын құрады. Yкiмет кепiлдiк бермеген барлық сыртқы заемдар Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкiнде тiркелуi тиiс. Мұндай заемдарды тартуды Қазақстан Республикасының валюта заңдарына сәйкес заем
алушылар дербес жүзеге асырады.
Кәсіпорындардың тікелей келісім-шарттар бойынша бейрезиденттер
алдындағы несиелік берешегі 1 273,4 млн. АҚШ долларын құрады.
Қазақстан Республикасының жалпы сыртқы борышы 7 525, 6 млн. АҚШ
долларын құрады.
1-кесте
Қазақстан Республикасының жалпы сыртқы борышы
(млн. АҚШ доллары)
____________________________________________________________________
| Көрсеткіштің атауы | 1999 жылдың |
| |1 қаңтарында* |
|________________________________________________|___________________|
1. Қазақстан Республикасы Үкіметінің сыртқы 2 430,5
борышы
1) Дамуға ресми көмектесу 1 850,4
2) Облигациялық заемдар 550,0
3) Өзгелері 30,1
2. Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің 653,7
борышы
1) ХВҚ несиелері 651,1
2) Дамуға ресми көмектесу 2,6
3. Үкімет кепілдік берген сыртқы борыш 859,1
4. Үкімет кепілдік бермеген сыртқы борыш 2 308,9
5. Кәсіпорындардың тікелей келісім-шарттар 1 273,4
бойынша міндеттемелері
Жалпы сыртқы борыш 7 525,6
* 1999 жылдың 1 қаңтарындағы валюта бағамы бойынша
2-кесте
Қазақстан Республикасы Үкіметінің мемлекеттік борышы
(1999 жылдың 1 қаңтарындағы жағдай бойынша)
____________________________________________________________________
| Көрсеткіштің атауы | млн. теңге | млн. АҚШ доллары |
| | | |
|__________________________________|_____________|___________________|
Ішкі борыш 83 910,2 1 001,3
Сыртқы борыш 203 674,6 2 430,5
Барлығы 287 584,6 3 431,8
7. Қарыз алуға қойылатын шектеулер
Қарыз алуға қойылатын шектеулердi белгiлеу қажеттiгi экономикалық қауiпсiздiктi - тұрақты және орнықты дамуды қамтамасыз ету мiндеттерiнен туындайды. Бұл үшiн борыштың өсу ырғағын және оның басқа негiзгi макроэкономикалық көрсеткiштердiң ырғағына қатынасын бағалау жүргiзiледi.
Бүгiнгi таңда Қазақстан Республикасы қатарына жататын халықтың жан басына шаққанда табыстың деңгейi орташа елдер үшiн әлемдiк тәжiрибеде шектеулер ретiнде борышты басқару кезiнде мынадай көрсеткiштер пайдаланылады:
елдiң жинақталған жалпы сыртқы борышының ағымдағы құнының IЖӨ-ге қатынасы 80 %-тен аспауы тиiс;
жалпы сыртқы борышқа қызмет көрсету нормасы (жалпы сыртқы борышты өтеу және қызмет көрсету жөніндегi жиынтық төлемдердiң тауарлар мен қызмет көрсетулердiң экспортына қатынасы) 25 %-тен аспауы тиiс;
бiр жылда есептелетiн жалпы сыртқы борыш бойынша проценттердiң тауарлар мен қызмет көрсетулердiң экспортына қатынасы 10 %-тен аспауы тиiс;
жалпы сыртқы борышқа қызмет көрсетудiң өсу қарқыны тауарлар мен қызмет көрсетулер экспортының өсу қарқынынан аспауы тиiс;
үкiметтiк борыштың СЖӨ-ге қатынасы (60 %-тен аспайды);
үкiметтiк борышқа қызмет көрсету жөнiндегi төлемдердiң мемлекеттiк кiрiстерге қатынасы.
Yкiметтiк қарыз алуды және, демек, үкiметтік борыштың өсуiн басты шектеу үкiметтік борышқа қызмет көрсету жөніндегi төлемдердiң республикалық бюджеттің кiрiстерiнен қатынасын сипатталатын көрсеткiш болып табылады, өйткенi соңғысы Қазақстан Республикасы Yкiметінiң сыртқы, сондай-ақ iшкi несие берушiлер алдындағы барлық борыштық мiндеттемелерiн қамтамасыз етедi.
8. Модельдi сипаттау
1999-2008 жылдардағы кезеңге арналған қарыз алудың көлемдерiн және борыштық жағдайды бағалаудың есептемесiн жүргiзу үшiн алгоритмдiк модель жасалды. Оның үш модулiнiң көмегiмен үкiметтік қарыз алу мен борыш, үкiмет кепiлдiк берген борыш жөнiнде, жалпы сыртқы борышты бағалау жөнiнде есептемелер жүргiзiлдi.
Yкiметтiк қарыз алу жөнiндегi есептеме модулi негiзгi көрсеткiштер серпiнiнiң есептемелерiн: заем қаражатының түсуiн, өтелуiн, үкiметтiк борыштың жағдайы мен қамдалуын, қарыз алу құралдары спектрiнiң үлгiсiнде пайдалану үшiн осы көрсеткіштердi алгоритмдiк тәуелдiлiкте сипаттау базасында бюджет тапшылығын қаржыландыруды қамтамасыз етедi. Iшкi рынокта қарыз алуды болжау үшiн қысқа мерзiмдi құралдардың тобы (МҚМ-3, 6, 12, МЕОО) және орта мерзiмдi қолданылатын және перспективалық құралдардың тобы (МОО-2, 3 және 5) сипатталған. Сыртқы қарыз алу үшiн жеңiлдетiлген заемдарды (жеңiлдiк кезеңi 30 жылға дейiн, 10 жылға дейiн) қоса алғанда, ұзақтығы әртүрлi мерзiмдегi (5, 10 және 20 жылға дейiн) заемдар тобы және капиталдың халықаралық рыногында орналастырылған мемлекеттік бағалы қағаздардың тобы сипатталған. Аспаптардың бұл спектрi, модельге ықтимал шарттардың көп егжей-тегжейiмен салмақ салмай, жеткiлiкті дәрежеде талап етiлген көрсеткiштердi есептеуге және қажетті бағалауларды жүргiзуге мүмкіндік бередi.
Yкiметтік қарыз алуды модельдеу экономиканы дамытудың макрокөрсеткiштерi арқылы берiлген мемлекеттік бюджет тапшылығының көлемiн жабу үшiн құрылған. Бұл үшін жоғарыда аталған қарыз алу рыноктарын, топтары мен қарыз алу аспаптарын пайдалану құрылымы болжамды кезеңнiң басында бюджет тапшылығын жабуда рыноктардың, топтардың және аспаптардың iс жүзiнде қалыптасқан ара қатынасы алынатын тиiстi сипаттамамен берiледi және бюджет тапшылығын жабуда аспаптар үлесi өзгерiсiнiң берiлетiн трендтерiнiң көмегiмен кезеңнiң аяғына қарай көзделiп отырған ара қатынас белгiленедi. Осылайша заем қаражатының көздерiн пайдаланудың құрылымымен осы тұрғыда өзгерту заем саясатының түрлi нұсқаларына болжам жасауға мүмкiндiк бередi. Бұл ретте, модельдік қарыз алудың, қаржыландырудың, борыштың жай-күйіне және қарыз алуға қызмет көрсету ағымдарына баға берудiң сценарийлерi болжамды кезеңнiң басындағы мемлекеттiк борышты құрайтын iшкi және сыртқы заемдардың қолданылып жүрген портфелiнің деректерiне сүйенедi.
Yкiметтiк қарыз алудың моделі бюджет тапшылығын 100% қаржыландырған кезде және осы шығыстардың бюджеттің кiрiс бөлiгiне берілген тиiстi деңгейiне (үлесiне) қатынасы бойынша қызмет көрсетуге жұмсалған шығыстарын бағалай отырып, ағымдар мен борыштың жай-күйiн болжау мүмкiндiгiн көздейдi. Және, керісінше, бюджеттің кiрiс бөлiгiне қатысы бойынша қызмет көрсетуге жұмсалған шығыстардың берiлген шектеу бойынша бюджет тапшылығын қаржыландыру деңгейін, белгiлеу. Бұл жағдайда норма ретінде жылдық бюджеттің кiрiс бөлiгiнің 15%-iн құрайтын шығыстардың көлемi пайдаланылды.
Модельде кепiлдiк берiлген борыш бойынша есептер бюджеттiң кірiс бөлiгіне қатынасы бойынша борышқа қызмет көрсетуге жұмсалған шығыстарды шектеудiң берiлген шегiнде (қазiргi жағдайда 15 проценттік) табыс етiлетiн қаражат қалдығын олардан үкiметтік борышқа қызмет көрсетуге арналған шығыстарды шегергеннен кейiн пайдалану мүмкiндiгiн бағалау негiзiнде құрылған берiлген шектеудiң шегiнде берiлуi ықтимал қаражаттың қалдығын пайдалану мүмкiндiгiнiң бағасы негiзiнде құрылды. Бұл ретте, математикалық қатынастарды сипаттау арқылы тарту, өтеу, қызмет көрсету және мемлекеттiк емес заемдардың үкiмет кепiлдiгiмен тартылған борыш көрсеткiштерi модельденедi және дәрменсiз заем алушылар үшін мiндеттемелердi орындауға арналған бюджет шығыстарының ықтимал көлемдерi талданады. Мұндай заемдар бойынша ықтимал мiндеттемелердi бюджетке аудару жобаларды iрiктеудi жақсартудың нәтижесi ретiнде мәндiлiк серпінін төмендететiн тиiстi ықтималдық коэффициентiн және борыштық мiндеттемелердi дербес орындауды қамтамасыз ету бойынша түпкi заем алушылармен жұмысты ескере отырып жүзеге асырылады.
Жалпы сыртқы борышты бағалаудың модулi үкiметтік сыртқы қарыз алуды, үкiмет кепiлдiк берген қарыз алуды модельдеу нәтижелерiн үкiмет кепiлдiк бермеген жеке қарыз алу көрсеткiштерi мен бағаларын және Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкiнен алынған шаруашылық жүргiзушi субъектiлердiң тiкелей келiсiм-шарттары бойынша кредиторлық берешегiн сондай-ақ модельде қабылданған макроэкономикалық көрсеткiштердi бiрiктiредi. Бағалау қатынастарын математикалық сипаттау нәтижесiнде борыштың жағдайы және оған қызмет көрсетудiң негiзгi көрсеткiштерiнiң талдауын жүргiзуге және жалпы сыртқы борышты бағалау үшiн қабылданған өлшемдердi сақтауға мүмкiндiк берiледi.
Қарыз алу процестерiн модельдеу мен талдау жасаудың негiзгi нәтижелерiнде олардың кестелiк түсiндiрiлуiнiң тиiстi сипаттамасы болады.
9. Қарыз алудың көлемiн және борыштық жағдайдың дамуын
болжау
Қарыз алуды болжау және нәтижелерiн бағалау берiлген бастапқы параметрлер, шектеулер мен реттелетін көрсеткiштер негiзiнде жасалған үлгiнiң көмегiмен есеп жүргiзу жолымен жүзеге асырылады.
Бастапқы параметрлер: 1999-2008 жылдардың серпiнiндегi макроэкономикалық және басқа да көрсеткiштер - жалпы iшкi өнiм (IЖӨ), тауарлар мен қызмет көрсетулердiң экспорты, мемлекеттiк бюджеттің тапшылығы, мемлекеттiк кiрiстердiң көлемi, инфляция көрсеткiштерi, валюта бағамдары, үкiмет кепiлдiгi берiлмеген жеке сыртқы борыштың көлемдерi мен ағымдары, шаруашылық жүргiзушi субъектiлердiң тiкелей шарттар бойынша кредиторлық берешегiнiң ықтимал серпiнiнiң өзгеру бағасы; 1999 жылдың 1 қаңтарындағы жағдай бойынша үкiметтiк және үкiмет кепiлдiк берген борыш, сондай-ақ iшкi және сыртқы мiндеттемелердiң қолданылып жүрген портфелiнiң өзгеру және оған қызмет көрсету көрсеткiштерi. Модельде пайдаланылатын макроэкономикалық көрсеткiштер Оңтүстiк Шығыс Азия мен Ресейдегi қаржылық дағдарыстың ықпалын назарға ала отырып, елдiң қалыптасқан және болжамдалған әлеуметтiк-экономикалық ахуалын ескере отырып қабылданды. Негiзгi бастапқы көрсеткiштер 1-қосымшада келтiрiлген.
Қойылатын шектеулер: бюджет тапшылығын жабу дәрежесi; үкiметтік борышқа қызмет көрсету жөнiндегi төлемдердiң мемлекеттiк бюджет кiрiстерiне қатынасы; үкiмет кепiлдiк берген борышқа қызмет көрсетуге бағытталған бюджет қаражатының қалдығы. Бюджет тапшылығының берiлген көлемiн 100 %-ке жабудың және мемлекеттiк борышқа қызмет көрсетудi 15 %-ке шектеген кезде оны мемлекеттiк бюджеттiң кiрiстерiне жабудың сценарийi қаралуда.
Реттелетiн (ауыспалы) параметрлер: қарыз алу құрылымы - заем капиталының iшкi және сыртқы рыноктарының, бюджет тапшылығын жабуда қарыз алу аспаптары мен жекелеген аспаптар топтарының ара қатынасы, қарыз алу аспаптарының (нысандарының) әр түрi үшiн рыноктарда қарыз алу құны; бюджет тапшылығын қаржыландыру көлемi; үкiметтік кепiлдiктер берудiң көлемi. Қарыз алудың берiлiп отырған құрылымы 2-қосымшада келтiрiлген.
Жалғасып отырған әлемдiк қаржы дағдарысы жағдайында 1999 жылдың бюджетi үшiн iшкi қарыз алудың көлемi бюджет тапшылығын жабуға тартылған қаражаттың - 40%-тін, сыртқысы-60%-тiн құрады. Қарыз капиталының сыртқы және iшкi рыноктарында қарыз алу көлемiн бiртiндеп теңестiру болжануда (2008 жылы iшкi көздерден-50%, сыртқы көздерден-50% қаражат тарту болжануда). Бұдан басқа, iшкi қарыз алу құрылымында ұзақ мерзiмдi аспаптар үлесiнiң өсуi (1998-1999 жылдары қысқа мерзiмдi мемлекеттік бағалы қағаздар есебiнен шамамен 100% қаржыландырудың ара қатынасынан 2008 жылы орта мерзiмдi 67%-ке көшу), сырттан - заемдармен салыстырғанда бағалы қағаздар рөлiнiң өсуi 2008 жылы 25%-ке болжануда.
Болжанып отырған сырттан қарыз алу құрылымында заемдар беру мерзiмi бойынша мынадай топтарға бөлiнедi: жылына 8%-тiк орташа ставкамен 5 жылға дейiн, 10 жылға дейiн, 20 жылға дейiн. Жеңiлдетiлген заемдардың тобы 5%-тiк ставкамен өтеу мерзiмi 30 жылға дейiн және жеңiлдетiлген кезеңмен 10 жылда жеке көрсетiлген. Сондай-ақ құрамында айналыс мерзiмi 3, 5, 7 және 10 жылға дейiн бағалы қағаздар көрсетiлген мемлекеттік бағалы қағаздардың эмиссиясы жолымен капиталдың халықаралық рыногына шығу аспаптары саралануда. Борыштық жағдайдың даму серпiнi берiлген бастапқы параметрлерде және қарыз алудың болжанып отырған құрылымында мемлекеттік борыш 2008 жылы IЖӨ-ге 30%-ке дерлiк жетiп, жеткiлiктi бiрқалыпты өсiп келе жатқанын көрсетедi. Бұл ретте, сыртқы рынокта тартылатын заемдардың ұзақ мерзiмдерiн ескере отырып, үкiметтiк борыштағы iшкi борыш үлесiнiң өзгеру серпiнi iшкi заемдармен салыстырғанда, болжану кезеңi iшiнде оның бiртiндеп төмендегенiн көрсетедi (1999 жылы 21%-тан 2008 жылы 18,1%-ке дейiн), iшкi борыштың өзгеру ырғағы, керiсiнше, iшкiмен салыстырғанда өсу қарқыны неғұрлым жоғары және оның үлесiн 2008 жылы 80%-ке жеткiзбек. Болжам бойынша 2008 жылы мемлекеттік борыш 18,1%-ке iшкi мiндеттемелерден және 81,9%-ке сыртқыдан тұратын болады.
Үкiметтік борышқа қызмет көрсету 1999 жылы 1,07%-тен 2008 жылы IЖӨ көлемiне 2,3% өседi. Сонымен бiрге, бюджеттің кiрiс бөлiгiне қатынасы бойынша 1999 жылы 8,52%-тен 2002 жылы 15%-ке биiктеу шыңынан өте отырып, 2008 жылы 15%-ке қызмет көрсетудiң өсуi болжануда. Осылайша, экономика (IЖӨ) мен бюджеттiң (кiрiстер, бюджет тапшылығы) дамуының берiлген көрсеткіштерiнде модельде қабылданған үкiметтік және үкiмет кепiлдiк берген борышқа қызмет көрсету шығындары бюджет кiрiсінің 5%-iнен аспауы тиiс болған шектеу орындалуда. Аталған жағдай бюджет арасалмағын бұзбай-ақ, үкiметтік борышқа қызмет көрсету ғана емес, төменде келтiрiлген көлемде үкiмет кепiлдiгiн берудi мүмкiн етедi. Yкiметтiк қарыз алу мен борыш жөнiндегi есеп айырысулардың қорытындылары 3-қосымшада келтiрiлген.
Жалпы сыртқы борышты бағалау (4-қосымша) негiзгi макроэкономикалық көрсеткiштермен салыстырғанда, болжамдық есеп көрсетiп отырғандай, экономиканың дамуы 2001 жылы 75,3%-ке жете отырып, 2008 жылы елдiң жалпы сыртқы борышы IЖӨ-ге қатысы бойынша шамамен 59,9%-тi құрайды.
Жалпы сыртқы борыштың құрылымында Ұлттық Банктiң заемдарын қоса алғанда, үкiметтік сыртқы борыш 41,1%-ті, үкiмет кепiлдiк берген борыш - 0,4%-тi, кепiлдiк берiлмеген жеке борыш және тiкелей келiсiм-шарттар бойынша берешек - 38,6%-тi құрады. Жалпы сыртқы борыштың өсу қарқыны 1999-2001 жылдары жоғары болады (экспорттың өсу қарқынынан жоғары), бұдан кейiн 2002 жылы экспорттың өсу қарқыны жалпы сыртқы борыштың өсу қарқынынан асып түседi.
Жалпы сыртқы борышқа қызмет көрсету IЖӨ-нiң 17,6%-тiн, немесе ел экспортының 9,0%-тiн құрайды, алайда, бұл көрсеткіштер 1999 жылы 17,9% және 7,6%-тен 2002 жылы тиiсінше 25,5% және 10,2%-ке дейiн болжанып отырған кезеңнiң аяғында кейiннен төмендей отырып, 1999-2002 жылдары өсетiн болады.
Бұл ретте, борыш ауыртпалығының негiзгi индикаторлары қауiптi сәттен аспайды.
10. Yкiметтiк кепiлдiктер беру лимиттерiнiң есебi
Қазақстандық қаржы институттары мен нақты сектордың кәсiпорындарының несие рейтингiн қалыптастыру уақытты талап етедi, сондықтан осы шаруашылық жүргiзушi субъектiлердiң iшiнен жекелегендерi ғана қазiргi уақытта өздерiнiң жеке кепiлдiктерiмен инвестициялық жобаларға несие тарта алады.
Сыртқы заемдар бойынша үкiметтік кепiлдiктер берудi шектеу (лимит) осы Бағдарламада дәрменсiз заем алушылар үшiн несие берушiлер алдындағы кепiлдiк берiлген мiндеттемелердi орындауды бюджет мүмкiндiгiнен қамтамасыз ету туындайды. Бұл ретте бюджеттiң кiрiс бөлiгiнде үкiметтік борышқа қызмет көрсету нормасы бойынша шектеулердi сақтау шеңберiнде ең алдымен, заем алушының дәрменсiздiгiне байланысты Кепiлшiнiң мiндеттемелерi күшiне енген кезде үкiмет кепiлдiк берген шетелдiк несиелерге қызмет көрсету қамтамасыз етiледi, оларға қызмет көрсету Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң шешiмдерiмен қайтарымды негiзде республикалық бюджеттен көзделген. Жаңа кепiлдiктер беру бюджет қаражатынан көрсетілген түрде шектелген және шығындалған қалдық орны болған дәрежеде ғана мүмкiн (5-қосымша).
Бұл ретте бюджеттен үкiмет кепiлдiк берген борышқа қызмет көрсету коэффициентiн төмендету тенденциясы қойылды (0,1-тен 0,05-ке дейiн). Мұндай прогрессивтiк өзгерiс заем алушы-кәсiпорындардың қаржылық жай-күйiн жақсартқан, жеке, оның iшiнде қарсылық секторды кеңейту және нығайту үкiмет кепiлдiктерi берiлген мемлекеттiк емес сыртқы заемдардың есебiнен қаржыландырылатын инвестициялық жобаларды бiлiктiлiк сараптау және талдау кезiнде ықтимал.
Yкiметтiк кепiлдiктер берудiң ықтимал көлемдерiнiң болжамдау есептерi бюджеттiң кiрiс бөлiгіне үкiметтiк және үкiмет кепiлдiк берген борышқа қызмет көрсетудiң 15%-тiк деңгейiн көздейтiн бюджет пропорциясынан бастап келтiрiлген.
11. Тиiмдi және басқарылатын қарыз алуды жүзеге асыру
жөнiндегi тұжырымдар мен ұсыныстар
1) Қазiргi уақытта Қазақстан борыш ауыртпалығы бiршама әлсiз елдердiң қатарына жатады.
2) Қарыз алудың процесiне жүргiзiлген талдау және оның ықтимал даму сценарийi борыш ауыртпалығын қауiптi болатын мәнiнен шығармай-ақ, қарастырылып отырған кезеңге қажетті қарыз алуды жүзеге асырудың мүмкiн екендiгiн көрсетiп отыр.
3) Үкiметтiк және үкiмет кепiлдiк берген қарыз алудың бағдарламасы экономикалық реформаларды тереңдету бағдарламасын қатаң бағдарға ала отырып, контексте жүзеге асырылуы тиiс.
4) Қарыз алу, әсiресе сыртқы рыноктарда, заем ресурстарын тиiмдi пайдалану мәселелерiмен өзара тығыз байланысты болуы тиiс.
Ол:
пайдалы инвестициялық жобаларды қаржыландыруды (үкiметтік қарыз алу кезiнде - мүмкiндiгінше ең көп және үкiмет кепiлдiк берген қарыз алу кезiнде - мiндеттi);
заем қаражатын ең бастысы экспортқа бағытталған және импортты алмастыратын салаларға бағыттауды (сыртқы борышқа шетел валютасында қызмет көрсетуге капиталдың сыртқы рыногынан қарыз алу экспорттық операциялардан валюта түскен кезде шектеледi және экспорттан түскен түсiмдердiң маңызды бөлiгiн алатын қызмет көрсету белгiлi-бiр маңыздан асып кете алмайды);
түпкi заем алушылардың қайтару тетiгiн жетiлдiрудi (егер мұндайлар көзделсе), қамтамасыз етудiң қолайлы түрiн айқындау және оларды бағалауды. Қаражатты бюджетке қайтарудың шарттары мен мерзiмдерiн белгiлеуге қатысты түпкi заем алушымен жұмыс iстеу кредитормен заем туралы келiсiмге қол қойғаннан кейiн емес, осындай келiсiмдi дайындау кезеңiнде басталуы тиiс;
халықаралық қаржы ұйымдары қарыз берген кезде, көп жағдайларда жобаларды ұлттық көздерден қоса қаржыландыру талап етiледi (бұл заем алушының өз қаражаты да, сондай-ақ бюджет қаражаты да болуы мүмкiн). Мұндай тәжiрибе ХКДБ, ЕКДБ, ОЕСҒ қолданылады. Сондықтан бюджеттің мұндай шығыстарды қамтамасыз ету мүмкіндiгiн ескерiп, инвестициялық жобаларды қоса қаржыландыруға бағытталған бюджет қаражатының мақсатты пайдаланылуына бақылау жасаудың тиiмдi тетiгiн реттеу қажеттігін түсіндіреді.
5) Сыртқы қарыз алу есебiнен бюджеттi қаржыландыру көлемiн жеткiлікті деңгейде көтеру және қолдау үшiн орта және ұзақ мерзiмдi борыштық мiндеттемелер эмиссиясының есебiнен iшкi қарыз алуды әртараптандыруды), сондай-ақ аймақтық сауда алаңдарын құру есебiнен мемлекеттік бағалы қағаздар рыногын кеңейтудi жүзеге асыру қажет.
6) Осы Бағдарламадан туындайтын үкiметтiк қарыз алу индикаторлары болжамды болып табылады, және тиiстi жылға арналған республикалық бюджетті қабылдаған және түзетiлген кезде жыл сайын анықталуы және түзетiлуi тиiс.
7) Сценарийларда қарыз капиталының iшкi және сыртқы рыноктарының осы сәттегi конъюнктура көрсеткiштерiн пайдалана отырып, қарыз алудың белгiлi бiр құрылымы берiлген болатын.
Капитал рыногының жоғары сезiмталдығын және өзгерiп отыратындығын ескере отырып, капиталдың халықаралық рыноктар конъюнктурасының талдауы мен мониторингiн ұдайы жүзеге асыру қажет.
8) Үкiметтiк борыш көлемдерiнiң өсуi, оның құрылымын әртараптандыру, оған қызмет көрсету көлемдерiнiң ұлғаюы тәуекелдiң түрлi факторларының (валюталық, проценттiк, трансферттік) әсерiн күшейтедi және тәуекелдi басқарудың тиiмдi тетiгiн құру, хеджирлеу аспаптарын дамыту жөнiндегi арнайы шаралар қолдануды талап етедi.
9) Қазақстанның банктiк жүйесiн нығайту, бiр жағынан, бiрқатар жағдайларда үкiметтік кепiлдiктердiң орнын қазақстандық жетекшi банктерiнiң кепiлдiктерiмен (коммерциялық тәуекел бөлiгiнде) басуға, екiншi жағынан, тартылатын несиелердi сараптау мен қайтаруды қамтамасыз етуге мүмкіндiк беретін Yкiмет үшiн қарсы кепiлдiк ретiнде банктердi пайдалануға мүмкiндiк бередi.
Сол сияқты экспорттық-сақтандыру агенттiктерiне құрамдастырылған кепiлдiк беру мүмкiндiгiн қарастырған жөн:
Дүниежүзiлiк банк, МIGА, ОРIС, және басқалары беретiн қазақстандық банктер (үнемi саяси және реттеушi тәуекел кепiлдiктерi жеткiлiктi болуы мүмкiн) беретiн төлем кепiлдiгi бар саяси тәуекел кепiлдiктер, мұның өзi несие ресурстарының осы түрiн тарту кезiнде үкiметтік кепiлдiк берудi пайдалануға мүмкiндiк бередi.
Қосымша 1
Болжамдық есеп айырысулар үшін пайдаланылатын негізгі бастапқы
көрсеткіштер
________________________________________________________________________
| | 1999 | 2000 | 2001 |
|_____________________________|______________|____________|______________|
№ІЖӨ көлемі (млн.тг) 1824100 2100000 2320900
ІЖӨ көлемі (млн. АҚШ долл.) 15300,0 14500,0 14900,0
Нақты мәндегі ІЖӨ, % 98,5 100,5 103
Экспорт (млн.АҚШ долл) 5185 5192 5357
ІЖӨ-ге шаққанда респ.бюджет.
тапшылығы, %-пен 3,7 3,2 2
РБ тапшылығы (млн. теңге) 67049 63000 46418
ІЖӨ-ге шаққанда респ.
бюджеттің кірістері, %-пен 12,6 13,1 13,6
РБ кірістері (млн. тг) 229900 276000 314600
ТБИ жылына орташа есеппен 7,1 13,4 7,3
Доллар/теңге бағамы
(орташа жылдық) 119,1 144,9 155,5
таблицаның жалғасы
________________________________________________________________________
| 2002 | 2003 | 2004 | 2005 | 2006 | 2007 | 2008 |
|_________|__________|_________|___________|__________|________|_________|
2507700 2660400 2800500 2943700 3092600 3249100 3413500
15400,0 15800,0 16300,0 16800,0 17300,0 17800,0 18300,0
103 103 103 103 103 103 103
5532 5703 5872 6048 6229 6416 6608
1,2 1,5 1,15 0,5 0,55 1,2 1,1
30092 39906 32206 14719 17009 38989 37549
14 14,2 14,5 14,8 14,9 15,2 15,5
351100 377800 406100 435700 460800 493900 529100
4,9 3,0 2,2 2,1 2,0 2,0 2,0
163,2 168,4 172,2 175,7 179,2 182,8 186,5
Қарыз алу құрылымы(%) Қосымша 2
________________________________________________________________________
| Құрал түрі | 1 деңгей | 1 деңгей | 1 деңгей |
| |_____________|_______________|__________________|
| |1999 | 2008 | 1999 | 2008 | 1999 | 2008 |
|_______________________|_____|_______|______|________|_______|__________|
МЕҚҚАМ-3 60,00 40,00
МЕҚҚАМ-6 40 35
МЕҚҚАМ-12 0 25
Жиыны МЕҚҚАМ 99 33 100 100
НСО 50 5
МЕИҚАМ-2 50 10
МЕИҚАМ-3 0 18
МЕИҚАМ-5 0 67
Жиыны МЕИҚАМ+НСО 1 67 100 100
Жиыны ішкі қарыз алу 40 50,00 100
Заемдар 5 жыл 10 20
Заемдар 10 жыл 30 30
Заемдар 20 жыл 40 25
Жеңілдетілген заемдар
(5%, 30,10 жыл gracc) 20 25
Жиыны сыртқы заемдар 99 75 100 100
3 жылға дейінгі бағалы қағаздар 30 30,00
5 жылға дейінгі бағалы қағаздар 70 30,00
7 жылға дейінгі бағалы қағаздар 0 20,00
10 жылға дейінгі бағалы қағаздар 0 20
Жиыны бағалы қағаздар 1 25 100 100
Жиыны сыртқы қарыз алу 60 50 100
Барлығы 100
Қосымша 3
1999-2008ж.ж. арналған үкіметтік қарыз алу мен борыш динамикасы негізгі
көрсеткіштерінің болжамы
________________________________________________________________________
| | 1999 | 2000 | 2001 |
|_____________________________|______________|____________|______________|
№Қарыз алу мен борыштың
көрсеткіштері
Түсімдердің барлығы 173575,28 113034 99859
Жаңа қарыз алу(бөлу) 26933,00 57523,00
Қолданып жүрген МЕҚҚАМ 47594,83 9781,94 19161,39
Қолданып жүрген НСО+МЕИҚАМ 24373,81 1234,41 4898,17
Жаңа сыртқы заемдар 45320,54 15277,96 31161,37
Жаңа мемлекеттік бағалы 0,00 638,69 2302,07
қағаздар
Қолданып жүрген заемдарды 56286,10 86101,40 42336,05
игеру
Өтеу 106527,28 50034,80 53440,92
Қолданып жүрген МЕҚҚАМ 60767,43 21252,75 15303,69
Қолданып жүрген НСО+МЕИҚАМ 6330,89 10085,16 10151,38
Жаңа сыртқы заемдар 0,00 5896,43 7571,81
Жаңа мемлекеттік бағалы 0,00 0,00 0,00
қағаздар
Қолданылып жүрген заемдарды 39428,96 12800,47 20414,04
игеру
БТ қаржыландыру 67048,00 62999,59 46418,13
Қолданып жүрген МЕҚҚАМ -13172,60 -11470,81 3857,70
Қолданып жүрген НСО+МЕИҚАМ 18042,92 -8850,75 -5253,21
Жаңа сыртқы заемдар 45320,54 9381,53 23589,56
Жаңа мемлекеттік бағалы 0,00 638,69 2302,07
қағаздар
Қолданылып жүрген заемдарды 16857,14 73300,93 21922,01
игеру
Қызмет көрсету 19582,5 35470,80 41905,53
Қолданып жүрген МЕҚҚАМ 3339,49 2362,51 1285,49
Қолданып жүрген НСО+МЕИҚАМ 1530,83 3932,51 4651,77
Жаңа сыртқы заемдар 0,00 6144,68 7785,23
Жаңа мемлекеттік бағалы 0,00 121,97 304,92
қағаздар
Қолданылып жүрген заемдарды 14712,18 22909,13 27878,12
игеру
Негізгі борыш 523910 596155 683117
Қолданып жүрген МЕҚҚАМ 41355 3629 7487
Қолданып жүрген НСО+МЕИҚАМ 69553 47497 42917
Жаңа сыртқы заемдар 53274 88001 118028
Жаңа мемлекеттік бағалы 0 1433 3840
қағаздар
Қолданылып жүрген заемдарды 359729 455595 510846
игеру
Салыстырма көрсеткіштер
Борыштың кіріске қызмет 15 15 15
көрсету нормасы
Мем. борыштың кіріске қызмет
көрсету нормасы (млн.тг) 34485 41400 47190
Қызмет көрсету(млн.тг) 19583 35471 41906
Борышқа қызмет көрсету/МБ 8,52 12,85 13,32
кірістері, %
РБ тапшылығы (млн.теңге) 67048,8 63000 46418
РБ тапшылығын қаржыландыру
(млн.тг) 67048,8 6300 46418
Тапшылықты жабу, көзделгенге
%-пен 100,00 100,00 100,00
РБ ұйғарымды тапшылығы, 3,67 3,00 200
ІЖО-ге%
Жаңа қарыз алу (бөлу) 26933 57523
ІЖӨ-ге ара қатынасы
ІЖӨ көлемі (млн.тг) 1824100 2100000 2320900
Негізгі борыш/ІЖӨ,% 28,72 28,39 29,43
Қызмет көрсету/ІЖӨ,% 1,07 1,69 1,81
Қызмет көрсету (млн.тг)/ 3,17 4,71 5,03
экспорт, %
РБ кірістері (млн.USD) 1928 1900 2026
ІЖӨ-ге респ.бюджеттің 12,6 13,1 13,6
кірістері %-пен
РБ кірістері (млн.тг) 229900 276000 314600
Қарыз алу құрылымы
Ішкі қарыз алу
Түсімдер 71969 11016 24060
Өтеу 67098 31338 25455
БТ қаржыландыру 4870 -20322 -1396
Қызмет көрсету 4870 6295 5937
Негізгі борыш 110907 51126 50403
Сыртқы қарыз алу
Түсімдер 101607 102018 75799
Өтеу 39429 18697 27986
БТ қаржыландыру 62178 83321 47814
Қызмет көрсету 14712 29176 35968
Негізгі борыш 413003 545029 632713
таблицаның жалғасы
________________________________________________________________________
| 2002 | 2003 | 2004 | 2005 | 2006 | 2007 | 2008 |
|_________|__________|_________|___________|__________|________|_________|
157770 136582 129422 116484 122097 166209 166396
157770,00 136582,00 129422,00 116484,00 122097,00 166209,00 166396,00
48200,88 38270,94 33260,50 27455,67 26394,65 32954,18 30258,26
19277,34 21463,62 24620,14 25814,55 30702,75 46526,01 51107,24
81619,46 67477,19 61061,28 52482,97 52535,32 68295,99 65294,68
8672,33 9370,25 10480,07 10730,81 12464,28 18432,82 19735,82
0 0 0 0 0 0 0
12677,30 96675,78 97216,05 101765,45 105087,83 127219,44 128847,15
35938,10 41638,02 34817,61 29575,42 26452,24 29289,24 31130,85
247,09 8167,98 8741,65 10055,58 13780,14 27661,52 23570,06
10462,47 17377,49 20923,44 25909,20 29835,74 32176,77 36442,97
268,33 76,35 867,40 930,64 1313,62 2557,23 2902,68
80761,32 29415,94 31865,95 35294,62 33706,09 35534,67 34800,60
30092,70 39906,22 32205,95 14718,55 17009,17 38989,56 37548,85
12262,78 -3367,09 -1557,10 -2119,75 -57,59 3664,95 -872,58
19030,25 13295,64 15878,49 15758,98 16922,61 18864,48 27537,18
71156,98 50099,71 40137,84 26573,77 22699,58 36119,21 28851,71
8404,00 9293,90 9612,68 9800,17 11150,66 15875,59 16833,14
-80761,32 -29415,94 -31865,95 -35294,62 -33706,09 -35534,67 -34800,60
52003,55 55713,97 60848,37 65334,31 69083,29 73547,67 79290,01
2156,61 2430,46 1676,79 1345,12 1193,79 1303,84 1513,21
7019,45 10081,73 12553,94 14868,03 16977,12 18875,94 21360,20
11617,94 16399,68 19957,61 22643,64 24691,95 27100,88 29768,70
954,52 2037,39 3202,26 4416,60 5740,13 7435,03 9481,06
30255,04 24764,71 23457,77 22060,93 20480,30 18831,98 17166,84
744540 805566 853882 883803 916035 970686 1024665
19749 16382 14825 12705 12648 16313 15440
61947 75243 91121 106880 123803 142667 170204
195029 251343 297153 329766 359035 402367 439363
12434 22124 32236 42691 54692 71667 89950
455380 440474 418547 391760 365858 337673 309707
15 15 15 15 15 15 15
52665 56670 60915 65355 69120 74085 79365
52004 55714 60848 65334 69083 73548 79290
14,81 14,75 14,98 15,00 14,99 14,89 14,99
30092 39906 32206 14719 17009 38989 37549
30093 39906 32206 14719 17009 38990 37549
100,00 100,00 100,00 100,00 100,00 100,00 100,00
1,20 1,50 1,15 0,50 0,55 1,20 1,10
157770 136582 129422 116484 122097 166209 166396
2507700 2660400 2800500 2943700 3092600 3249100 3413500
29,69 30,28 30,49 30,02 29,62 29,88 30,02
2,07 2,09 2,17 2,22 2,23 2,26 2,32
5,76 5,80 6,02 6,15 6,19 6,27 6,43
21,56 2244 2364 2486 2578 2706 2837
14,0 14,2 14,5 14,8 14,9 15,2 15,5
351100 377800 406100 435700 460800 493900 529100
67478 59735 57881 53270 57097 79480 81366
36185 49806 43559 39631 40232 56951 54701
31293 9929 14321 13639 16865 22529 26665
9176 12512 14231 16213 18171 20180 22873
81696 91625 105946 119586 136451 158980 185645
90292 76847 71541 63214 65000 86729 85030
91492 46870 53657 62134 64855 70269 74146
-1200 29978 17885 1079 144 16460 10884
42827 43202 46618 49121 50912 53368 56417
662843 713941 747936 764217 779858 811706 839020
Қосымша 4
1999-2008ж.ж. арналған жалпы сыртқы табыс динамикасы негізгі
көрсеткіштерінің болжамы
________________________________________________________________________
| | 1999 | 2000 | 2001 |
|_____________________________|______________|____________|______________|
№Үкіметтік борыш
Түсімдердің барлығы 173575 113034 99859
оның ішінде сыртқы 101607 102018 75799
жаңа сыртқы заемдар 45321 15278 31161
бағалы қағаздар 0 639 2302
қолданып жүрген заемдар 56286 86101 42336
Барлық өтеу 106527 50035 53441
оның ішінде сыртқы 39429 18697 27986
жаңа сыртқы заемдар 0 5896 7572
бағалы қағаздар 0 0 0
қолданылып жүрген заемдар 39429 12800 20414
Негізгі борыш барлығы 523910 596155 683117
оның ішінде сыртқы 413003 545029 632713
жаңа сыртқы заемдар 53274 88001 118028
бағалы қағаздар 0 1433 3840
қолданылып жүрген заемдар 359729 455595 510846
Барлық қызмет көрсету 19582 35471 41906
оның ішінде сыртқы 14712 29176 35968
жаңа сыртқы заемдар 0 6145 7785
бағалы қағаздар 0 122 305
қолданылып жүрген заемдар 14712 22909 27878
Ұлт.Банктің борышы
Игеру, млн. USD 217
Өтеу, млн. USS 174 135 93,10
Қызмет көрсету, млн. USS 16 8,71 10,37
Негізгі борыш, млн.USS 688 552,8 459,7
Игеру, млн.тнг 25845 0 0
Өтеу, млн.тнг 20723 19562 14477
Қызмет көрсету. млн.тнг 1848 1262 1612
Негізгі борыш, млн.тнг. 81920 80105 71488
Кепілдік берілген борыш
Түсімдер (млн.тнг) 1139 2150 621
Түсімдер (млн.USS) 10 15 4
жаңа заемдар 0 2150 621
қолданылып жүрген заемдар 1139 0 0
Өтеу (млн.тнг.) 22425 25362 32030
Өтеу (млн.USS) 188 175 206
жаңа заемдар 0 0 0
қолданылып жүрген заемдар 22425 25362 32030
Қызмет көрсету (млн.тнг.) 6269 6040 4286
Қызмет көрсету (млн.USS) 53 42 28
жаңа заемдар 0 103 236
қолданылып жүрген заемдар 6269 5936 4050
Негізгі борыш (млн.тнг.) 81031 75372 49320
Негізгі борыш (млн.USS) 680 520 317
жаңа заемдар 0 2150 2771
қолданылып жүрген заемдар 81031 73223 46549
Кепілдік берілген жеке борыш
Игеру, млн. USS 2150 2100 2150
Өтеу, млн.USS 1255 1551,9 1792,0
Қызмет көрсету, млн.USS 204 239,80 266,40
Негізгі борыш, млн.USS 3219 3767,4 4125,4
Игеру,млн.тнг 256065 304290 334325
Өтеу,млн.тнг 149494 224870 278656
Қызмет көрсету, млн.тнг 24249 34747 41425
Негізгі борыш, млн.тнг 383419 54896 641500
Жалпы сыртқы борыш (несиесіз берешек)
Игеру, млн. тнг 384655 408458 410746
Өтеу, млн.тнг 232071 288491 353149
Қызмет көрсету, млн.тнг 47078 71224 83292
Қызмет көрсету, млн.USD 395 492 536
Негізгі борыш, млн.тнг 959373 1246402 1395021
Негізгі борыш, млн.USD 8055,2 8601,8 8971,2
Жалпы сыртқы борыш (бағалау)
Игеру, млн. тнг 480819 510572 513432
Өтеу, млн.тнг 290089 360614 441436
Қызмет көрсету, млн.тнг 58847 89030 104115
Негізгі борыш, млн.тнг 1199216 1558002 1743776
Негізгі борыш, млн.USD 10069 10752 11214
Жалпы сыртқы борыш/ІЖӨ 65,74 85,41 83,04
Жалпы сыртқы борыш/ІЖӨ 65,81 74,15 75,26
(USD),%
Жалпы борыштың төлем 12,28 16,51 17,21
проценті/Экспорт
Жалпы борыштың төлем 7,62 9,47 10,00
проценті/Экспорт (USD)
Үкімет. сыртқы 494923 625133 704201
борыш+Ұлт.Банк
Мемл.кепілдік берілген 81031 75372 49320
сыртқы борыш
Кепілдік берілмеген дербес 383419 545896 641500
борыш
Тікелей келісім-шарттар 239843 311600 348755
Қызмет көрсету-ХҚДБ бойынша
Үкімет.сыртқы борышқа қызмет 54141 47873 63954
көрсету
Үкімет.кепілд. сыртқы 28694 31402 36316
борышқа қыз.көрс.
Кепілд. берілмеген дербес 173743 259617 320081
сырт. борышқа қызмет
көрсетулер
Тікелей шарттар бойынша 69787 89929 109110
қызмет көрсетулер
Үкімет сыртқы борышқа 455 330 411
қызмет көрсету, mS
Үкімет.кепілд.сырт. 241 217 234
борышқа қызмет көрсету,мS
Кепілд.берілмеген дербес 1459 1792 2058
сырт. бор.қыз.көрс.,мS
Тікелей шарттар бойынша
қызмет көрсетулер, m% 586 621 702
Жалпы сырт.борышқа қызм. 2740 2959 3405
көрс.(WВ)(млн.USD)
Жалпы сырт.борышқа 326365 428821 529461
қызм. көрс. (WB)
Жалпы сырт.бор.қызм. 17,91 20,41 22,85
көрс./ІЖӨ(WВ),%(USD)
Жалпы сырт.бор.қызм. 17,89 20,42 22,81
көрс./ІЖӨ(WВ),%(USD)
Жалпы сырт. борышқа қызм. 68,08 79,50 87,51
көрс./экспорт(WВ),%
Экспорттың өсу 6,04 12,52 12,16
қарқыны, % (тг.)
Экспорттың өсу -10,20 0,14 3,17
қарқыны, %(USD)
Жалпы борыштың өсу 95,28 34,62 11,92
қарқыны, %(тг.)
Жалпы борыштың өсу
қарқыны, %(USD) 28,38 6,79 4,29
Қызмет көрсетудің өсу
қарқыны, %(USD) 157,42 32,18 23,47
таблицаның жалғасы
________________________________________________________________________
| 2002 | 2003 | 2004 | 2005 | 2006 | 2007 | 2008 |
|_________|__________|_________|___________|__________|________|_________|
157770 136582 129422 116484 122097 166209 166396
90292 76847 71541 63214 65000 86729 85030
81619 67477 61061 52483 52535 68296 65295
8672 9370 10480 10731 12464 18433 19736
0 0 0 0 0 0 0
127677 96676 97216 101765 105088 127219 128847
91492 46870 53657 62134 64855 70269 74146
10462 17377 20923 25909 29836 32177 36443
268 76 867 931 1314 2557 2903
80761 29416 31866 35295 33706 35535 34801
744540 805566 853882 883803 916035 970686 1024665
662843 713941 747936 764217 779585 811706 839020
195029 251343 297153 329766 359035 402367 439363
12434 22124 32236 42691 54692 71667 89950
455380 440474 418547 391760 365858 337673 309707
52004 55714 60848 65334 69083 73548 79290
42827 43202 46618 49121 50912 53368 56417
11618 16400 19958 22644 24692 27101 29769
955 2037 3202 4417 5740 7435 9481
30255 24765 23458 22061 20480 18832 17167
108,40 107,70 86,00 78,80 78,80
7,38 3,73 2,55 1,13 0,28
351,3 243,6 157,6 78,8 0,0
0 0 0 0 0
17691 18137 14809 13845 14121
1204 628 440 199 50
57337 41027 27143 13850 5
19312 12526 6155 3348 3179 1301 346
118 74 36 19 18 7 2
215 420 462 462 247 185 185
19097 12105 5694 2886 2932 1116 161
2715 1586 849 510 291 188 109
17 9 5 3 2 1 1
256 227 186 142 109 87 69
2458 1359 663 368 183 101 40
32313 20736 15000 11923 8958 7818 7614
198 123 87 68 50 43 41
2556 2136 1674 1212 965 780 596
29757 18600 13326 10711 7993 7037 7019
2000 1900 1730 1620 1623,8 1628,8 1633,8
1885,2 1852,3 1816,9 1703,2 1605,6 1587,0 1588,0
278,10 284,10 282,20 279,80 282,30 285,90 289,60
4240,2 4287,9 4201,0 4117,8 4136,0 4177,8 4223,6
326400 319960 297906 284634 290985 297745 304704
307665 311927 312870 299252 287724 290104 296162
45386 47842 48595 49161 50588 52263 54010
692001 722082 723412 723497 741171 763702 787701
416692 396807 369447 347848 355985 384473 389734
436160 389459 387492 378580 369879 361673 370654
92132 93259 96501 98991 101842 105819 110536
565 554 560 563 568 579 593
1444494 1497786 1513492 1513488 1529718 1583226 1634336
8851,1 8894,2 8789,1 8614,0 8536,4 8661,0 8763,2
520865 496009 461809 434810 444981 480592 487168
545200 486824 484364 473224 462349 452091 463318
115166 116573 120626 123739 127303 132274 138170
1805617 1872232 1891864 1891860 1912148 1979032 2042919
11064 11118 10986 10768 10670 10826 10954
77,80 74,66 71,11 67,55 64,96 63,99 62,88
71,84 70,37 67,40 64,09 61,68 60,82 59,86
17,20 15,88 14,91 13,78 13,05 12,50 13,48
10,21 9,71 9,54 9,32 9,12 9,02 8,97
720180 754968 775079 778067 779590 811706 839020
32313 20736 15000 11923 8958 7818 7614
692001 722082 723412 723497 741171 763702 787701
361123 374446 378373 378372 382430 395806 408584
134320 90072 100274 111256 115768 123637 130563
22027 14112 7004 3858 3470 1489 455
353051 359770 361465 348413 338312 342366 350172
132073 120680 120998 119393 117930 116873 120298
823 535 582 633 646 676 700
135 84 41 22 19 8 2
2163 2136 2099 1983 1888 1873 1878
809 717 703 680 658 639 645
3931 3472 3425 3318 3211 3197 3225
641470 584633 589742 582919 575480 584365 601488
25,52 21,97 21,01 19,75 18,56 17,96 17,62
25,58 21,98 21,06 19,80 18,61 17,99 17,62
95,81 79,64 72,92 64,93 59,01 55,24 58,70
10,66 9,65 10,18 11,00 8,62 548 -3,14
3,27 3,10 2,95 3,00 3,00 3,00 3,00
3,55 3,69 1,05 0,00 1,07 3,50 3,23
-1,34 0,49 -1,18 1,99 -0,90 1,46 1,18
21,16 -8,86 0,87 -1,16 -1,28 1,54 2,93
Қосымша 5
РБ қаражаты қалдығының есебі және оны кепілдіктерге қызмет көрсету
үшін пайдалану.
________________________________________________________________________
| | 1999 | 2000 | 2001 |
|_____________________________|______________|____________|______________|
Қызмет көрсету резерві 7937,58 5929,20 5284,47
Кепілд.берілген қызм. көрсету 2692,80 2919,66 3410,01
Кепілдіктердің көлемі 200 50 0
(млн.US$)
таблицаның жалғасы
________________________________________________________________________
| 2002 | 2003 | 2004 | 2005 | 2006 | 2007 | 2008 |
|_________|__________|_________|___________|__________|________|_________|
661,45 956,03 66,63 20,73 36,79 537,44 75,19
2315,37 1637,27 1047,99 571,26 468,32 326,39 246,52
0 0 0 0 0 0 0
Оқығандар:
Қобдалиева Н.
Омарбекова А.
