"Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2000-2002 жылдарға арналған іс-қимыл бағдарламасы туралы" Баяндама туралы

Қазақстан Республикасы Үкіметінің Қаулысы 1999 жылғы 11 қараша N 1684

Қазақстан Республикасының Үкіметі қаулы етеді:
"Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2000-2002 жылдарға арналған іс-қимыл бағдарламасы туралы" Баяндама мақұлдансын және ол Қазақстан Республикасының Парламентіне енгізілсін.

Қазақстан Республикасының
Премьер-Министрі

Қазақстан Республикасының Үкіметі
Қазақстан Республикасы
Үкіметінің 1999 жылғы
11 қарашадағы
N 1684 қаулысымен
мақұлданған

Қазақстан Республикасы Үкіметінің
2000-2002 жылдарға арналған іс-қимыл
бағдарламасы туралы
Баяндама

Қазақстан Республикасының Үкіметінен

Жаңа Үкімет жұмысқа жаңа мың жылдықтың қарсаңында кірісті. Бұл

күнтізбелік шек қана емес, дәуірдің ауысуы.

Ол қоғам мен адамдардың біздің өміріміздегі жақсылықтарға

өзгерістерге деген сенімін айқындайды.

Қоғамның жай-күйі, күту мен үміттің қалыптасып отырған жағдайы, сондай-ақ шешімді қажет ететін міндеттердің аса ерекше сипаты Іс-қимыл жоспарын мазмұндап берудің дәстүрлі-стандартты нысандарынан бой тартуды талап етеді.
Біздің қоғамымыз өз мәніндегі қарапайым сұрақтарға нақты да түсінікті жауаптар күтеді. Бүгінде экономикада не болып жатыр? Не істеу керек? Қалай істеу керек? Таяудағы болашақта нені күткен жөн және ұзақ мерзімді келешекте неге сенім артуға болады?
Бұл сұрақтарға жағдайы мен болып жатқан тенденцияларды әділ талдаусыз, ең бастысы - негізінен алғанда, экономиканың дамуын айқындайтын шешуші себептiк-салдарлық байланыстарды дәл айқындамастан дұрыс жауап беру мүмкiн емес.
Талдау мен шешiмдерде жүйелiлiк болуы тиiс. Сонымен бiр мезгiлде экономиканың өзi мен экономикалық заңдардың қолданылуының жүйелiгiн түсiнген маңызды.
Бiздiң өмiрiмiзде проблемалар өте көп. Барлық мәселенi бiрден шешу мүмкiн емес. Дүниежүзiнде проблемасыз өмiр сүрiп отырған мемлекет жоқ. Үлкен болсын, кiшi болсын, шешiмсiз және шешiмдi болсын - олар қайткенмен де бар.
Сондықтан да өзектi проблемаларды нақты айқындау ерекше маңызды. Басқаша айтқанда, басымдықтарды қалыптастыру - маңызы бойынша жүйелiлiктен кейiнгi екiншi мiндет.
Экономикалық шешiмдер белгiлi бiр дәйектiлiк пен кезеңдiлiктi, iс-қимыл қисынын да талап етедi.
Неден бастау қажет? Әлеуметтiк мәселелердi шешуден бе әлде материалдық өндiрiстен бе? Экономикалық қисын материалдық өндiрiстi көтермей негiзгi мiндеттер шешiлмейтiндiктен, соңғысының пайдасына меңзейдi. Солай дей тұра, бiрқатар бағыттар бойынша әлеуметтiк жағдайдың өткiрлiгi соншалық, мүмкiн қисын мен нақты теорияға қарамастан, басымдықтарды жедел қайта бағдарлауды талап етедi.
Ең ақырында, шешiмдердiң жүйесiнде мақсаттар мен оларға қол жеткiзудiң дұрыс арақатынасының принциптi маңызы бар.
Осының алдындағы жылдары реформалау құралдан өзiндiк мақсатқа айналып кеттi.
Адам өзiнiң проблемаларымен қоса неғұрлым кеп жағдайда сырттан бақылаушыға, экономикалық мiндеттердi шешу кезiнде пайдаланылатын субъектiге айналады.
Әйтсе де, мәнi бойынша адам барлық қайта құрулардың басты қозғаушысы және олардың түпкi мақсаты болып табылады.
Басымдықтарды, шешiмдер желiсiндегi мақсаттар мен құралдарды, басты буындарды таңдау мәселесi көп жағдайда таза экономикалық мәселе болып табылмайды.Бұл саяси сипатқа ие болып үлгерген проблема.
Әрбiр қоғамдық топтың оның шешiмiне деген өз көзқарасы болатындығы табиғи құбылыс. Көптеген әртүрлi көзқарастар мен қадамдардың болуы әбден орынды.
Үкiмет қоғамның пiкiрiнiң бүкiл спектрiн ескеруi тиiс. Өзiнiң қалауын жасай отырып, қандай да болмасын шамада экономикалық пiкiрталасқа тартылған адамдардың кейде тiптi қайшы келетiн позицияларының негiзiнде мәмiлелiк шешiм iздеуге мiндеттi.
Сондықтан да бiз көп шамада салауатты пайым, тұрақтылық және ашықтық принциптерiне сүйенбек ниетiндемiз.
Салауатты пайым экономиканы ең алдымен адам үшiн жасаудың қажеттiгiн айтады. Бұл бүкiл саясат өзектi адами проблемаларды:
- жұмыстың болуын және оған уақытында ақы төленуiн;
- зейнетақы мен әлеуметтiк жәрдемақылар уақытылы төленуiн;
- өз үйi болуын және онда жылу мен жарықтың болуын;
- балалардың жақсы білім алуы мен тамақтануына жағдай жасалуын;
- денсаулық сақтау адамдарды дұрыс емдеуді қамтамасыз етуін;
- мемлекеттік органдар кәсіпкерлікпен айналысуға бөгет жасамауын;
- мемлекет адамдарды сыбайлас жемқорлық пен қылмыскерліктен қорғауын шешудің қажеттігіне сүйенуі тиіс екендігін білдіреді.
Міне, біздің Бағдарламамыздың принциптерінің қысқаша мәні осы. Бұл принциптер осы Баяндаманың негізіне алынды.

Кіріспе

Осы Баяндама Қазақстан Республикасы Конституциясының 67-бабының 2) тармақшасына сәйкес дайындалды.
Онда Үкiмет ағымдағы әлеуметтiк-экономикалық жағдайды өзiнiң көре бiлуiн, ең негiзгi тенденциялар мен проблемаларды, сондай-ақ елдiң ұзақ мерзiмдi дамуын iске асыруды ескере отырып, оларды шешудiң негiзгi әдiстерi мен құралдарын айтады.
Үкiметтiң iс-қимыл бағдарламасы туралы Баяндаманың негiзгi бағыттары Қазақстан Республикасы Президентiнiң 1997 жылғы 10 қазандағы "Қазақстан - 2030" Қазақстан халқына Жолдауында айтылған Қазақстан Республикасының даму стратегиясына сәйкес әзiрлендi.
Үкiмет жағдайды өзiнiң бағалауында қаржы-экономикалық дағдарыстың бәсеңдегенiне және бiздiң елiмiздiң экономикасында жандану белгiлерi байқалғандығына сүйенедi.
Дағдарыстың нәтижесiнде халық пен өндiрiстiң нақты секторы зардап шектi, экономикадағы, мемлекеттiк қаржы жүйесiндегi және ұдайы өндiру процестерiндегi үйлесiмсiздiктiң бетi ашылды.
Сондықтан да Үкiмет дағдарыстың зардабын жеңудi және үйлесiмсiздiктi қоғамның әлеуметтiк өзін-өзi сезiнуiнiң нашарлау фактiсi бұдан былай қайталанбайтындай тұрғыда түзеуге бағытталған ең басты шешiмдер қабылдауды өзiнiң басты мiндетi деп есептейдi.
Сөз халықтың әлеуметтiк-экономикалық мүдделерiне нұқсан келтiрместен, экономиканы тұрақты даму биiктiгiне шығару туралы болып отыр.
Үкiмет өзiнiң макроэкономикалық саясатында Ұлттық Банкпен бiрлесiп экономиканы инфляцияның салыстырмалы түрде төмен деңгейлi жағдайға қайтармақ ниетте. Сауда балансының терiс сальдосын жою және төлем балансы мен мемлекеттiк бюджеттiң тапшылығын төмендетуге қатаң жұмыс iстеу қажет.
Экономика төлем жасамаушылықтармен қол-аяғы байланған, ал Үкiмет пен жергiлiктi атқарушы органдар осы елеулi проблеманың басты көздерiнiң бiрiне айналған қалыпты емес жағдайды мойындағаны жөн. Одан басқа, созылмалы қаржы тапшылығы жағдайында сақталған қаражат пен жинақтаулардың едәуiр бөлiгi, қаржы рыногының жекелеген бөлiктерi экономикаға жұмыс iстемейдi.
Үкiмет Ұлттық Банктiң бағамдық және проценттiк саясаты бүкiл экономикаға, оның iшiнде өндiрiстiң нақты секторына да есептелiп жасалуы тиiс деп санайды.
Үкiмет бюджеттік саясатта мәнi:
- бюджеттiк жоспарлаудың көкжиегiн 3-5 жылға дейiн ұзартуға;
- орталық пен аймақтардың қазiргi бюджеттiк өзара қатынастарын тұрақты нормативтік өзара қатынастар тұрғысына көшiруге;
- бюджеттiк жоспарлаудың нормативтiк базаларын жеделдетiлген дамытуға және кеңейтуге;
- бюджеттiк жоспарлау мен бағдарламалаудың методологиялық базасын дамытуға;
- бюджет процесiн нақты регламенттеуге;
- бюджеттi қалыптастыру кезiнде ашықтық пен алқалылықты күшейтуге саятын байыпты реформаларды жалғастырмақ ниетте.
Үкiмет салықтық саясатты да едәуiр жақсартпақ, бюджеттiң кiрiс бөлiгiн толықтыру мен өндiрушi үшiн неғұрлым қолайлы жағдайлар жасаудың арасындағы орынды балансты таппақ ниетте. 2000 жылы Парламентке жаңа Салықтық кодекстi енгiзудi қоспағанда, Үкiмет салық режимiнiң тұрақтылығын қамтамасыз ету қажет деп есептейдi.
Үкiмет кеден баждарының ставкаларын мүмкiндiгiнше оларды қысқартуға және төмендетуге қарай өзгерте отырып, сыртқы сауданы одан әрi ырықтандыруға барады. Сонымен бiрге, демпингке қарсы, акциздi тауарлар рыногын қорғау және трансферттiк бағаларға бақылауды қатайту бөлiгiнде талаптар қатаң күшейтiлетiн болады.
Өндірістің нақты секторында салалық шешiмдердi қоспағанда, төлем жасамаушылықтар проблемаларын шешуге, банктiк сектордың басымдықтарын өндiрiс саласына көшiру үшiн жағдайлар жасауға, инвесторларды iздестiруге, Yкiметтiк өнiмдердi сату рыноктарын iздестiруде және ұйымдастыруда шаруашылық жүргiзушi субъектiлерге (бұдан әрi - кәсiпорын) жәрдемдесуiне жете көңiл бөлiнетiн болады.
Үкiмет саясат пен бюджеттiк орталықсыздандырудағы әлеуметтiк факторларды күшейту, әлеуметтiк көмектердiң атаулылығын күшейтудiң қажеттiгi контексiнде экономикалық және әлеуметтiк тиiмдiлiктiң арасындағы орынды және тұрақты балансқа қол жеткiзбек ниетте.
Үкiмет әлеуметтiк төлемдердiң атаулылығы мен ашықтығын күшейту мақсатында олардың көлемiнiң төмендеуiне жол бермей және соңғысының жергiлiктi ерекшелiктерге сүйене отырып тiзбесi мен басымдықтарды айқындау құқығын кеңейтiп әлеуметтiк бағдарламалардың бiр бөлiгiн орталық атқарушы органдардан жергiлiктi мемлекеттiк органдарға беру қажет деп есептейдi. Одан басқа, кедейлiк шегiнiң өлшемдерiмен айқындалатын атаулы көмек күшейтiлетiн болады.
Үкімет кедейлік пен жұмыссыздық проблемаларын шешу біздің қоғамымыздың ең өткір міндеттерінің бірі деп санайды.
Үкімет заңдарды жетілдіруді және әкімшіліктік реформаларды одан әрі жүзеге асыруды экономикада істі жақсартуға бастайтын маңызды факторлардың бірі деп есептейді.

1. Әлеуметтiк-экономикалық дамудың
өзектi проблемалары

1998-1999 жылдардағы әлеуметтiк-экономикалық дағдарыстың өткендiгiне қарамастан, жалпы жағдай күрделi қалпында қалып отыр. Экономика жүйелiк үйлесiмсiздiктi басынан өткеруде және бүгiнгi күнi нарықтық үлгiден әлi алыста жатыр.
Жүргiзiлген қайта құрулар мен өткен сыртқы дағдарыстың ауыр әлеуметтiк зардаптары халықтың ырықтандыру-нарықтық экономика құруға арналған бағытқа қатысты терең көңiлi қалушылығын туғызды.

1.1. Макроэкономика

Жинақталған макроэкономикалық қайшылықтар оларды 1999 жылдың сәуiрiнде ұлттық валютаны девальвациялау арқылы шешудiң қажеттiлiгiнде негiздедi.
Макроахуалдың жақсарғанына қарамастан негiзгi үйлесiмсiздiк әлi де сақталып отыр. Экономика тең емес жағдайда тұр, елдiң төлем және сауда балансының терiс сальдосы бар.
Мемлекеттiк бюджеттiң әлi де үлкен тапшылығы бар және ел қаржыландыруда елеулi қиындықтарды басынан өткеруде. Республикалық және жергiлiктi бюджеттер орасан зор мiндеттемелер жинақтады.
Ұлттық Банктың қайта қаржыландыру ставкалары 18% дейiн үш мәрте төмендетiлгенiне қарамастан, ол инфляцияға орай жоғары, ал несиелер - тауар өндiрушiлер үшiн қол жетпестей болып қалып отыр.
Елде нақты сектордың ұтымдылығы сауда мен қаржы секторларындағы ұтымдылықтан төмен.
Экономиканың монетизациялау деңгейiнiң арттырылуына қарамастан ол бұрынғысынша төмен болып қалып отыр.
Экономика, ең алдымен нақты сектор төлем қаражатының жетпеушiлiгiн басынан өткеруде. Төлем жасамаушылық экономикалық жандануды шырмауда.
Төлем қаражатының жеткiлiксiздiгi мен девальвациялық күтулерге орай экономиканы долларландыру жалғасуда.
Орын алып отырған сыртқы саудаға шектеу, валюталық пайданы міндетті 50 проценттік сату теңгенің бағамын тепе-тең белгілеу туралы сеніммен айтуға мүмкіндік бермейді.
Қаражатты жинақтау мен сақтаудың қалыптасқан жүйесі экономикаға жұмыс істемейді. Олар не шетелдік валютада сақтап қойылады не заңсыз операцияларға қызмет көрсетеді не шетелге әкетіледі.
Капиталдың мүлде жетіспеушілігі жағдайында оның елден кетуі экономиканың теңестірілмегендігі мен тартымсыздығын, бұл процестердің алдын алуға бағытталған саясаттың жоқтығын сипаттайды.

1.2. Мемлекеттiк бюджет

Дүниежүзілік қаржы-экономикалық дағдарыс мемлекеттiк бюджет жүйесiнде жинақталған үйлесiмсiздiктiң бетiн ашып көрсеттi.
Жекешелендiруден түскен қаражат тек уақытша бюджеттiк ресурс екендiгiн көрсете отырып, ол бюджеттiк тапшылық әкеп соқтыратын қауiптiң ауқымын ашып көрсеттi. Ел өте қымбат және қысқа қарыз алуларға, өзiнiң стратегиялық активтерiн сатуға, өзiнiң болашағын жеп қоюға және қаржы жүйесiнде үйлесiмсiздiкке баруға мәжбүр болды.
Кiрiстiң жиналуы төмен деңгейде қалып отыр, бұл ретте салық процесi жекелеген учаскелерде жеңiлдетiлген, басқаларында - басы артық болып табылады.
Шығыс бөлiгi мемлекеттiк iшкi және сыртқы борыштар бойынша төлемдермен, зейнетақылық төлемдерге арналған шығыстармен ауырлатылған. Мұндай үйлесiмсiздiк басқа аса маңызды мемлекеттiк функцияларды толық мәндi қаржыландыруға мүмкiндiк бермейдi.
Субсидиялар мен алулардың қалыптасқан жүйесі мен көп ретте субъективтік сипатқа ие, аймақтардың экономикалық дамудағы және қосымша ресурстарды жұмылдырудағы мүдделерін іске қосуға мүмкіндік бермейді, оларды өз қызметін перспективалық жоспарлау мүмкіндігінен айырады, масылдық көңіл-күйін туғызады.
Асығыстық, жеткілікті регламенттелушілік, ашықтықтың төмен деңгейі және субъектизм тән бюджеттік жоспарлау процесінің өзі де жетілдіруді талап етеді.

1.3. Салықтық саясат

Салықтық саясат өзiнiң алдында тұрған екi маңызды мiндеттi: мемлекеттiк бюджеттiң төмендетiлген тапшылығы жағдайында ең төменгi қажеттi мемлекеттiк қажеттiлiктердi қамтамасыз етудi және экономикалық өсу үшiн қажеттi жағдайлар жасауды әзiрге толық көлемде шешiп отырған жоқ.
Оң серпiнге, салықтық әкiмшiлiктендiруге қарамастан кеден органдарының жұмысы одан әрi жетiлдiрудi талап етедi.
Айналым саласының, ең алдымен сауда мен қызмет көрсетулердiң мемлекеттiк бюджетке төлемдерiнiң мүмкiндiгi айқын төмендетiлген.
Нақты секторда да салықтық жүктеме бiркелкi бөлiнбеген. Егер салықтық жүктеменiң коэффициентiн талдасақ, онда негiзгi iрi кәсiпорындар - экспортшылар бойынша мемлекет пен бұл кәсiпорындар мүдделерiнiң балансы соңғысының пайдасына бұзылған.
Асығыс жүргiзiлген жекешелендiру ең iрi салық төлеушiлердi Қазақстан Республикасының салықтық заңдарының алаңынан келiсiмшарттық талаптар жазықтығына шығарды.
Өнiмдердiң өзiндiк құнын қымбат несиелер мен көтерiлген бағалар бойынша қымбат шикiзат пен материалдар сатып алу арқылы жасанды көтеру сияқты экспорттық өнiмдердi төмендетiлген баға бойынша сату практикасы жалғасуда.
Қолданылып жүрген салық жүйесi бюрократтық жолсыздықпен жиынтықта шағын бизнеске, оның қалыптасуына және дамуына қысым көрсете әрекет етедi.
Есеп пен есептiлiктiң, шығындардың элементтерiн айқындау мен нормалаудың қолданылып жүрген жүйесi аяқталмаған күйiнде қалып отыр, соның нәтижесiнде ұдайы өндiру саясаты бұзылуда, сондай-ақ заңды тұлғалардың кiрiсiмен мүлкiне салықтар сомаларының төмендеуi болуда.
Акциздердi жинау бойынша қосымша резервтер бар.
Салық заңдарының тұрақсыздығы мен жетiлдiрiлмегендiгi елеулi проблема болып қалып отыр.
Ұдайы енгізілетін өзгерістер инвесторлар мен кәсіпкерлік орталардың қалыпты жұмысы үшін мүмкіндік бермейді.
Салықтық нұсқаулықтардың нақты жазылмауы, жетілдірілмеуі және көптігі ұдайы дауласулар мен салықтық нұсқаулықтардың заңнан нақты үстемдігі үшін алғышарттар жасайды.

1.4. Нақты сектор

Қоғамдық пiкiрдiң айқын басым пайымы нақты сектордың ұдайы "өгей" болып табылатындығынан және экономикалық саясаттың бiр қалтарысында қалғандығынан тұрады.
Кәсiпорындардың менеджерлерi бiрiншi кезекте макроэкономикалық саясаттағы жаңылуларды, нормативтiк құқықтық актiлердiң тұрақсыздығын, сыртқы сауда саясатындағы бұралаңдарды, банктер мен өзара қатынастардағы үздiксiз үзiлiстердi және төлем жасамау қатерiн өздерiнде сезiнiп отыр.
Кедендiк-тарифтiк саясат, салықтық заңдардың жетiлдiрiлмегендiгi, әлi де орын алып отырған қосарланған салық салу ҚҚС-тың жоғары деңгейi және оны алудың принциптерi нақты сектор үшiн проблема болып қалуда.
Өндiрiс көлiктiк және энергетикалық монополиялардың айқын да тұрақты тарифтер саясатына, өздерiнiң өнiмдерiн сату рыноктарын ұйымдастыру бөлiгiнде Үкiметтiң қолдауына мұқтаж.
Өнеркәсiптiң күшейе түсiп отырған шикiзаттық бағдары, өндiрiстiң техникалық және технологиялық жағынан артта қалуы, негiзгi құралдардың тозуы бей-жай қалдырмайды.
Жедел шешудi талап ететiн негiзгi проблемалардың бiрi - қымбат емес несиелерге, оның iшiнде инвестициялық мақсаттарға арналған, қол жетiмдiлiк болып табылады. Проценттiк ставкалар ұзақ уақыт бойы жоғары болып табылатын жағдай қауiптi болып келедi.
Ең бастысы: нақты сектор өзiне қатысты мемлекеттiк идеология мен саясатты өзгертудi талап етедi.
Аграрлық секторда елеулi проблемалар сақталып отыр. Белгiленген оң алға iлгерiлеулерге қарамастан ауыл тауар өндiрушілерiнiң қаржылық жағдайы қоғамдағы қатты алаңдаушылықтың нысанасы болып қалып отыр. Ауыл шаруашылығы кәсiпорындарын реформалау қисынды шегiне жеткiзiлген жоқ. Зиянкестерге, жануарлар мен өсiмдiктердiң ауруларына қарсы күрес проблемалары шиеленiсiп кеттi. Агро дақылдардың деңгейi төмендедi. Машина-трактор паркi тозудың жоғары дәрежесiне жеттi.
Селоның өндiрiстiк және әлеуметтiк инфрақұрылымдары тоқырау жағдайында тұр. Ауылдағы әлеуметтiк проблемалардың бүкiл кешенi, бәрiнен бұрын кедейлiк пен жұмыссыздық өткiр сезiлуде.
Көлiктiк-коммуникациялық кешендегi, бәрiнен бұрын авиация мен автомобиль жолдары шаруашылығындағы жағдай күрделi болып қалып отыр.
Азаматтық авиация саласы бiртұтас жүйенi орынсыз уақтауға, авиациялық рынокқа ырықтандыру қадамдарын қолдануға, ұшу паркiнiң ескiруiне және лайықсыз нормативтiк құқықтық базаға байланысты үйлесiмсiз жағдайда тұр.
Темiр жол саласы екiншi дәрежелi шығыстармен және монополиясыздандырылмағандығымен ауырлатылған. Онда тиiстi қаржылық тәртiп орнатылмаған: баспа-бас айырбас пен қолма-қол ақша төлеу операциясы көп орын алады, қаржылық талаптар мен мiндеттемелердi төмендетуде жеткiлiктi дәрежеде қатаңдық жоқ. Саланың өзi жаңарту мен жылжымалы құрамды жаңалауды, жолдарды жөндеуге жаңа қадамдарды, перспективаға арналған айқын тарифтік саясатты қажет етеді.
Қаржыландырудың айқын жетіспеушілігі мен әлсіз реформалануына байланысты жол саласында қанағаттанғысыз жағдай қалыптасқан.

1.5. Әлеуметтiк сала

Бүкiл әлеуметтiк сала мен халықты әлеуметтiк қорғау жүйесі Үкiметтiң тарапынан өте тиянақты көңiл бөлудi талап етедi. Көптеген бюджеттiк қысқартуларға қарамастан Үкiмет пен жергiлiктi атқарушы органдардың тарапынан берешектер проблемасының өткiрлiгi төмендемей отыр.
Әлеуметтiк қорғау жүйелiлiктiң жоқтығынан, көптiгiнен және орталықтандырылғандықтан, атаулылықтық жеткiлiксiздiгiнен және ашық еместiктен зардап шегуде.
Мемлекет жеке сектордың оған өзiнiң шамасы келетiн жерлерде де бюджеттiк жүктеменi көтеруiн жалғастыруда.
Қаржыландыру принциптерiндегi үздiксiз өзгерiстер мен оның жеткiлiксiздiгi денсаулық сақтау жүйесiн ауыр жағдайға қойды.
Ақпараттық жұмыстың төмен деңгейiне орай мұнда жүргiзiлiп отырған реформалар көп ретте халыққа да, мамандарға да түсiнiксiз болып отыр.
Жоғары бiлiм жүйесiнде тәртiп орнату және реформаларды нығайту талап етiледi.
Кедейлiк пен жұмыссыздық жағдайы төтенше өткiр ретiнде бағаланады. Елдегi нақты жұмыссыздық белсендi халықтың 11-13%-не жеттi. Кедейлiк сияқты осындай проблемалардың ауқымдарының дұрыс есептелмеуi дұрыс саясат жүргiзуге және тиiстi басымдықтарды қалыптастыруға мүмкiндiк бермейдi.
Отбасын нығайту мен әйелдердiң қоғамдағы жағдайын жақсарту қоғамның маңызды проблемасы болып қалып отыр.
Әлеуметтiк жағдайдың нашарлауы әлеуметтiк шиеленiстiң өсуiне әкеп соқтырады, бүлiкшiлдiктiң дiни және өзге де түрлерiнiң таралуы қаупiн күшейтедi, кедей және жұмыссыз жастардың қылмыстық ортаға тартылуына апарады.
Кеп ретте елдегi науқастанудың жоғары деңгейiн айқындайтын экологиялық жағдай бұрынғысынша күрделi болып қалып отыр.
Халықтың ауыз сумен қамтылуы өте елеулi проблема болып отыр.

1.6. Қаржы секторы

Елдiң экономика мен әлеуметтiк салаға әлi әлсiз жұмыс iстеп отырған қаржы секторы одан әрi дамыту мен жетiлдiрудi талап етедi.
Қазiргi уақытта Қазақстанның коммерциялық банктер басым қаржы жүйесi мемлекетке нақты секторды несиелендiрудiң мемлекеттiк саясатын толық мөлшерде iске асыруға мүмкiндiк бермейтiн iрi клиенттердi қысқа мерзiмдi несиелендiруге көбiрек бағытталған.
Мемлекеттiк экспорттық-импорттық банктiң рөлi ақталмастан төмендетiлген. Мемлекеттiк қаржы ағындарының бiрқатарын коммерциялық банктердiң жүйесiне көшiру мемлекеттiң мүдделерiне жауап бермейдi.
Соңғы жылдары сақтандыру қызметтерiн көрсету рыногы қаржы рыногының басқа бөлiктерiнен бөлiнiп қалып жұмыс iстедi.
Қосымша импульстер жинақтаушы зейнетақы жүйелерiн дамыту, оның қаражатын экономиканың мұқтаждары мен әлеуметтiк дамуға пайдалану үшiн де қажет.
Халықтың қаржылық жинақтаулары мен сақтауларының әлсіз пайдаланылуымен, бұл қаражатты тарту мен пайдаланудың жаңа құралдары мен тетіктерін енгізудің төмен деңгейімен бұдан әрі келісуге болмайды.
Жинақтаушы зейнетақы жүйесінің қаражатын елдің экономикасына тәуекелсіз салу проблемасы өзінің шешімін талап етеді.

1.7. Мемлекеттік басқару

Жағдайдың жақсы жағына қарай өзгеруі көп ретте мемлекеттік басқару жүйесінің тиімділігіне, оның оңтайлы құрылымын қалыптастыруға, мемлекеттік қызмет реформасын жалғастыруға байланысты болады.
Атқарушылық тәртіптің деңгейін көтерудің, сондай-ақ Үкіметтің жұмысының ұжымдық тәсілін қалыптастыру шынайы қажеттілікке айналуда.
Сыбайлас жемқорлыққа қарсы күресте, мемлекеттік қызметшілердің коммерциялық құрылымдарымен аффилиирлендірілуін жоюда елеулі шаралар қажет.
Мемлекеттік қызметшілердің отан сүйгіштігі, шеберлігі мен құзыреттілігі, олардың әдеп нормаларын сақтау деңгейі күн талабына жауап бермейді.
Үкіметті өзіне тән емес функциялардан босату, мемлекеттік функциялардың бір бөлігін аймақтарға беру талап етіледі.

1.8. Заңдар

Соңғы жылдардың iшiнде жұмыс iстеген нарықтық заңдар әлеуметтiк-экономикалық өзгерiстердiң серпiнiнен қала бастады. Сонымен бiрге, өзiнiң нормативтiк-құқықтық қамтамасыз етiлуiн талап ететiн қызмет өрiсi әлi де жеткiлiктi мөлшерде кең болып қалып отыр.
Үкiмет қолданылып жүрген заңдардың экономикалық орындылығы мен олардың нормаларының арасындағы қайшылықтармен жиi ұшырасып отырады.
Мұның бәрi заңдарды жетiлдiруде, заң шығармашылығы қызметiн перспективалық жоспарлауда неғұрлым жүйелi және ойластырылған жұмыстарды талап етедi.
Заң жобаларын бұқаралық ақпарат құралдарында талқылау практикасы жеткiлiксiз болып табылады.
Ведомстволық нормативтiк құқықтық актiлердiң заңдарға сәйкес келмеуi, олардың ашықтығы мен халықтың қолы жетiмдiлiгiнiң төмен деңгейi мәселелерi проблемалық болып қалып отыр.

2. Басымдықтар

Басымдықтарды қалыптастыру өзiнiң сипаты бойынша түрлi проблемалардың болуымен де (қиындықтар бойынша басымдықтар, рыноктың субъектiлерi бойынша басымдықтар және с.с.), Үкiметтiң алдағы перспективаға арналған iс-қимыл сабағының нәтижесiнде де жеткiлiктi түрде күрделi және жауапты мiндет болып табылады.

Үкiмет iс-қимылдардың дәйектiлiгi принципiне сүйене отырып мынадай

басымдықтарды айқындайды:

- Үкiмет пен жергiлiктi мемлекеттiк органдардың әлеуметтiк төлемдер

бойынша бюджеттiк берешектерi проблемаларын шешу;

- қысқы кезеңде тыныс-тiршiлiк жүйелерiн қамтамасыз ету;

- жүйелiк өзгерiстердiң тепе-теңестiрiлген саясатын қалыптастыру және

iске асыруды бастау;

- Үкiметтiң iс-қимыл бағдарламасын бекiту;

- индустриалдық және аграрлық саясаттың тетiктерiн әзiрлеу;

- әлеуметтiк саясаттың тетiктерiн қалыптастыру;

- мемлекеттiк перспективалық жоспарды, мемлекеттiк бюджеттi және заң

жобалары жұмыстарының жоспарын қалыптастыру;

- жаңа Салық кодексi мен Мемлекеттiк бюджеттiң жобаларын талқылау

және Парламентке енгiзу.

Yкiмет көрсетiлген шараларды өзiнiң қызметiнiң алғашқы қадамынан

бастап жүргiзе бастады және бұдан әрi өзiнiң жұмысын қалыптастырылған

жоспарлар мен бағдарламалар бойынша жүзеге асыра отырып оларды 2000

жылы жалғастырады.

Үкiмет басты нарықтық субъектiлердiң (рынок агенттерiнiң) контексiнде

мынадай басымдықтарды жариялайды:

- мемлекеттiк бюджет;

- нақты сектор;

- әлеуметтiк сала;

- қаржы секторы.

Yкiмет әлеуметтiк-экономикалық саясаттың шешушi элементтерi ретiнде

мыналарды қарайды:

- макроэкономикалық саясат;

- салықтық-бюджеттiк саясат;

- аграрлық-индустриалдық саясат;

- әлеуметтiк саясат;

- микроэкономикалық саясат;

- ақша-несие саясаты;

- аймақтық саясат.

Үкiмет мейлiнше өткiр әлеуметтiк-экономикалық проблемаларды шешу

тұрғысында өзiнiң қалауын мынадай басымдықтарға жасауды қажеттi деп

есептейдi:

- әлеуметтiк төлемдер;

- кедейлiкпен және жұмыссыздықпен күрес;

- төлем жасамау проблемаларын шешу;

- денсаулық сақтауды қаржыландыру және осы салада реформаларды

жалғастыру;

- халықты электр энергиясымен және жылумен қамтамасыз ету;

- қылмысқа, бiрiншi кезекте оның ұйымдасқан нысандарына, сыбайлас

жемқорлыққа және нашақорлыққа қарсы күрес.

3. Мақсаты мен мiндеттерi

Үкiмет негiзгi әлеуметтiк параметрлердiң нашарлауына жол берместен

әлеуметтiк-экономикалық процестердiң үйлесiмсiздiгі мен

теңестiрiлмегендiгiн жоюды өзiнiң алдағы кезеңдегі басты мiндетi деп

бiледi.

Үкiмет 2002 жылы жалпы iшкi өнiмнiң 1999 жылдың деңгейiне қарағанда

10-11 %-ке өсуiн қамтамасыз етпек ниетте.

Үкiмет 2005 жылы:

- инфляцияның деңгейiн 4-5%-ке дейiн жеткiзудi;

- мемлекеттiк бюджеттiң тапшылығын ЖIӨ-ден 1,2 %-ке дейiн төмендетуге

қол жеткiзудi;

- сауда балансының оң сальдосына шығуды;

- жұмыссыздықтың деңгейiн белсендi жұмыспен қамтылған халықтың

13%-нен 8%-не дейiн төмендетудi:

- халықтың нақты кiрiсiн арттыруды;

- кедейлiктiң деңгейiн төмендетудi өзiнiң мақсаты етiп қояды.

Үкiмет қойылған мақсаттарға қол жеткiзу үшiн Ұлттық Банкпен бiрлесiп

мынадай мiндеттердi жүзеге асырмақ ниетте:

ақша-несие саясаты саласында:

- өнiмдердi экспорттаушылардың валюталық пайдасының 50 %-iн мiндеттi

сатуды тоқтату;

- ұлттық валютаның тепе-тең бағамын қалыптастыру;

- Ұлттық Банктiң қайта қаржыландыру ставкаларын нақты есептеулермен

дұрыс қолдау;

- жеке адамдардан валютаны сатуға арналған алымды тоқтату;

- мемлекеттiк экспорттық-импорттық банктiң даму банкi ретiндегi ролiн

едәуiр арттыру;

- векселдiк айналымды енгiзу;

- халықтың екiншi деңгейдегi банктерге салымдарын 170 млрд. теңгеге

дейiн жеткiзу оның iшiнде депозиттердi ұжымдық сақтандырудың тетiктерiн

енгiзу және почталық-жинақ жүйесiн дамыту арқылы;

- сақтандыру рыногын қалыптастыру мен дамытуды жеделдету;

- бiрқатар әлеуметтiк бағдарламаларды сақтандыру принципiне көшiру;

бюджеттiк саясат саласында:

- орталық пен аймақтардың бюджеттiк өзара қатынастарын орта мерзiмдi

тұрақты нормативтердiң принциптерiне көшiру;

- перспективалық бюджеттiк жоспарлауды жүзеге асыру.

- нормативтiк құқықтық базаны кеңейтудiң және дамытудың негiзiнде

мемлекеттiк шығыстарды басқару;

- сырттан қарыз алудың стратегиясын қатайту;

- бюджеттiк процестi регламенттеу оның транспаренттiгi мен

алқалылығын күшейту;

- бюджеттiк қаражатты түпкiлiктi заемшыларға қайтаруға қадамдарды

қатайту;

салықтық саясат саласында:

- акцизделетiн тауарлардан түсiмдердi арттыру арнаулы бағдарламаларды

әзiрлеу және енгiзу;

- кеден және салық органдарының жұмысын автоматтандыруды жеделдету;

- шағын бизнестің сауда мен қызметтер көрсету салаларын, қолма-қол

ақшамен жұмыс істейтін басқа да секторларын кесімді салықтық төлемдер

принципіне көшіру;

- адал емес салық төлеушілерді көпшілік алдында, оның ішінде БАҚ

арқылы әшкерелеу, жоспардағы тапсырмалардың орындалуын қамтамасыз етпеген

жергілікті салық және кеден органдары басшыларының аты-жөндерін жариялау;

- шығындардың құрамын қатаң айқындау саясатын жасау;

- дәрменсіз кәсіпорындардың тізілімін қалыптастыру;

- жалпы салықтық ауырлықты жеңілдету;

экономиканың нақты секторында:

- төлем жасамау проблемасын шешу;

- Үкімет пен жергілікті атқарушы органдардың нақты секторының

алдындағы міндеттемелерін кезең-кезеңмен өтеу;

- сыртқы сауданы одан әрі ырықтандыру;

- қосарланған салық салу проблемаларын шешу;

- Үкiметтiң өндiрушiлерге өнiмдерiн сатуға белсенді жәрдемдесуi;

- баспа-бас айырбас және қолма-қол ақша операцияларының үлесiн

қысқарту;

- банкроттықтың рәсiмдерiн оңайлату;

- подрядтар мен заемдарды ұйымдастыру кезiнде отандық өндiрушiге

басымдықтар;

- халық пен өндiрушiлердiң отандық өнiмдердi сатып алуы жөнiндегi

қоғамдық акцияларды қолдау.

әлеуметтiк қорғау саласында:

- кедейлiк пен жұмыссыздық деңгейiнiң тұрақты мониторингi;

- шағын несиелендiру бағдарламаларын дамыту;

- қосымша жұмыс орындарын құру мақсатында жұмыс берушiлерге

артықшылықтар берудiң тетiктерiн жетiлдiру;

- шетелдiк жұмыс күшiн әкелудi лимиттеу;

- жұмыс iстемей тұрған кәсiпорындарды жандандыру;

- бiрқатар әлеуметтiк бағдарламаларды республикалық деңгейден

жергiлiктi деңгейге және сақтандыру рыногын дамыту;

- кедейлік шегінің өлшемдерін әлеуметтік жәрдемақылар төлеудің

негізгі өлшемдері ретінде қолдану;

- зейнетақы реформасының тетіктерін жетілдіру.

4. Әлеуметтiк-экономикалық саясаттың

негізгі бағыттары

4.1. Макроэкономика

Мұның алдындағы дағдарысты кезең бәрiнен де бұрын көршiлес ТМД мемлекеттерiнде валютаның терең құнсыздануы жүргізiлуi тұрғысында әлемдiк рыноктар конъюнктурасының күрт нашарлауымен қатар, теңгенiң нақты бағамы көтерiлуiмен байланысты болған терең макроэкономикалық дағдарыс болды.
Соның салдарынан Қазақстанда өндiрiлетiн тауарлардың басым көпшiлiгi бағасы жөнiнен шетелде өндiрiлген тауарлармен салыстырғанда бәсекеге қабiлетсiз болып шықты. Бұдан кейiн отандық тауар өндiрушiлер үшiн сату рыногының тарылуы экономикалық дағдарыстың негізгi факторына айналды. Бұл өз кезегiнде жұмыссыздықтың жоғары деңгейiнiң пайда болуына, бюджеттiң шығыс бөлiгi мейлiнше баяу қысқарған кезде кәсiпорындар мен халықтан салық алу кiрiстерi түсуiнiң күрт төмендеп кетуiнен туындаған бюджеттiк дағдарыстың күшеюiне, кәсiпорындардың айналыс қаражаттың жоғалтуына әкелiп соқтырды.
Ұлттық Банктiң проценттiк ставканы күрт арттыруы және кәсiпорындардың жағдайлары нашарлауы нәтижесiнде банктiк сектор өмiр шындығынан бөлiнiп қалды.
Дағдарыс кезеңiнде рыноктардан айырылудың себебi менеджмент пен технологиялық жарақтау деңгейiндегi артта қалушылықта емес (тек отандық аграрлық өнiмнiң, цементтiң, мұнай мен мұнай өнiмдерiнiң және т.б. ресейлiк немесе өзбекстандық баламалармен салыстырғандағы бәсекеге қабiлетсiздiгiн мұнымен түсiндiруге болмайды) сонымен бiрге ТМД елдерiнiң валюталарына қатысы бойынша бағамының жоғарылығымен айқындалатын, қазақстандық өндiрiс тауарларының бағалық бәсекелестiкке қабiлетсiздiгiнде болды (статистика деңгейiнде бұл ТМД елдерiмен саудадағы сауда балансының өсе түскен тапшылығы бойынша көрiндi; бақылаулар деңгейiнде - көтерме және бөлшек саудадағы тауарларының түр-түрi бойынша: шетелдiк азық-түлiктiк және азық-түлiктiк емес тауарлар тiптi бiздiң iшкi кәсiпорындар бағдар ұстап отырған қазақстандық рыноктың бөлiктерiнде де басым болуға ұмтылды).
Сондықтан дағдарысқа қарсы жүйелi әрекеттердiң басты бағыты (дағдарыстық құбылыстардың бүкiл кешенi, оның iшiнде төлем жасамаушылықтар, салықтық түсiмдер деңгейiнiң төмендiгi және т.б. бойынша) бiр арнаға - қазақстандық тауарлар үшiн өткiзу рыногын кеңейтуге тоғысуы тиiс.
Тез арада өндiрiстiк кәсiпорындарды мүмкiндiгiнше көптеп iске қосу қажет. Iстiң басы осында. Бұған оның iшiнде шетелдiк тауарлар үшiн қазақстан рыногын шектеуге ықпал ететiн бағамдық саясат әсер етуi тиiс (iшкi рынокты қорғау жөнiндегi тарифтiк және тарифтiк емес қыруар және тиiмдiлiгi шамалы шаралардың қажеттiгi болмай қалады) және сонымен бiрге көршi мемлекеттердiң, ең алдымен қазақстандық тауар өндiрушiлер үшiн тауарлардың көптеген позициясы бойынша - азық-түлiк тауарларынан бастап мұнай мен машина жасау өнiмдерiне дейiн ресейлiк рынокты ашады. Бұл рыноктарда қазiргi уақытта не қарап тоқтап тұрған, не iшкi рынокта шетелдiк өнiмдермен сәтсiз бәсекедегi Қазақстан кәсiпорындарының көптеген шағын және орта өндiрiсшiлерi өздерiне жаңа сатуға қабiлеттi орындар таба алады.
Басқасында мемлекеттiң экономикалық саясаты өндiрiстiк өсудiң: бағамның тұрақты нақты алмасуы арқылы, қатаң ұлттық валюта, төмен проценттiк ставкалар, өндiрiстiк кәсiпорындарды мемлекеттiк қолдау арқылы жан-жақты қолдауына арқа сүйеуге тиiс. Өндiрiс көлемiнiң өсуi - дегенiмiз бiздiң экономикамыздың басты мiндетi. Оның ойдағыдай шешiлуi жұмыспен қамтуды, кiрiстi, тұтыну деңгейiнiң өсуiн, сұраныс пен өндiрiстiң одан әрi ұлғаюын, бюджет кiрiстерiнiң молаюын, мемлекеттiк борыштың азаюын қамтамасыз етедi. Өндiрiстiң өсуi бюджеттiк ахуалды сауықтырады, ол қазiргi кезде Қазақстандағы iскерлiк белсендiлiкке қысым жасап және инвестицияның өсуiне кедергi келтiрiп отырған салық жүйесiнiң реформасына да неғұрлым қолайлы мүмкiндiктер бередi.
Банктердiң жәй-күйi валюта рыногындағы және мемлекеттiк бағалы қағаздар рыногындағы алыпсатарлық операцияларына емес, нақты сектор кәсіпорындарының жәй-күйіне тікелей байланысты болатындай жағдай жасау қажет.
Нақты және қаржылық секторларды қайта қосу тек бағамдық саясат, өндірістің өсуі мен бюджет тапшылығын шұғыл қысқарту арқылы ғана болмайды.
Қаржылық секторды нығайту жөнінде қосымша шаралар қажет. Бұл ретте, негізгі мән сақтандыру рыногы мен бағалы қағаздар рыногын, жинақтаушы зейнеткерлік жүйесін одан әрі дамыту, сондай-ақ халықтың салымдарын тартуды ынталандыру өзекті мәнге ие болады.
Инвестициялық ақуалдың елеулі жақсартылуы да маңызды роль атқарады, ол үшін айқын да тұрақты заңдар, сыбайлас жемқорлық пен қылмыскерлікке қарсы күрестің пәрменді нәтижелері, өндірістік дамудың мақсаты мен басымдықтарын нақты түсіну қажет.

4.2. Мемлекеттiк бюджет

Мемлекеттiк бюджеттi және бюджеттiк жоспарлаудың өзiн одан әрi реформалау экономиканың жүйелiк өзгерiстер шараларының бүкiл кешенiн ойдағыдай жүзеге асырудың басты тұтқаларының бiрi болып табылады.
Үкiметтiң алдағы кезеңде жүзеге асырғалы отырған шаралары мыналар:
4.2.1. Бюджеттiк бағдарламалауға түпкiлiктi көшу.
Қазiргi уақытта бюджет шығыстарының құрылымы көбiнесе бағдарламаларды емес, ұйымдарды қаржыландыруға негiзделген: негiзiнен "бағдарлама" деген термин бюджеттiк сыныптаманың техникалық айқындамасы ретiнде ғана қолданылады.
Айтарлықтай жақсарғанына қарамастан, қолдағы бар бюджет әлi де айқын емес және елдiң даму басымдықтарын көрсете алмайды.
Бюджеттiк бағдарламалаудың әдiстерiн толық енгiзу бұл кемшiлiктердi жоюға мүмкiндiк бередi.
Осы мақсатпен Үкiмет мынадай шаралар қабылдауды көздеп отыр:
- нақты айқындалған мақсаттарды көрсете отырып, бюджеттің шығыс бөлігін қабылданған бағдарламаларды қаржыландыруға деген тұтыныстың негізінде қалыптастыру;
- бағдарламаларды іске асырудың нәтижелері үшін нақты орталық атқарушы органдардың, ұйымдардың жауаптылығын айқындау;
- бағдарламалардың орындалуы бойынша орталық және жергілікті атқарушы органдардың қызметін бағалаудың өлшемдерін әзірлеу;№
- жоспарлы жылға арналған бюджеттік қаражаттың пайдаланылуын әлеуметтік-экономикалық дамудың ұзақ мерзімді мақсаттарымен ұштастырып отыру.
Бюджеттің жобасы өткен жылғы бюджеттің атқарылуы туралы есепті, ағымдағы жылғы жағдайдың бағалануын және жобаның тікелей өзін қамтиды.
4.2.2. Мемлекеттік басқару функциялары мен бюджеттік өкілдіктерді бөлу
Бюджеттік жоспарлауды жетілдіру саласындағы өзекті міндеттердің бірі мемлекеттік басқаруды әртүрлі деңгейлерi функцияларының бюджеттiк қаржыландырумен сәйкестiгiн орнату болып табылады. Мысалы, Үкiметпен және жергілікті органдармен бiрге орындалатын бағдарламаларды жүзеге асырған кезде тиiстi қаржылық ресурстар түрiнде жергiлiктi бюджеттерге өтемақы көзделгенi жөн.
Әртүрлi деңгейдегi бюджеттердiң арасында салықтар мен өзге де кiрiстердi теңгермелi бөлудiң қолданылып келген жүйесi және жергiлiктi бюджеттерден республикалық бюджетке, тиiсiнше аудандық кiрiстерден (облыстық бағыныстағы қалалардан) облыстық бюджеттердiң кiрiстерiне алудың жүйесi мемлекеттiк қаржы ресурстарының тиiмдi бөлiнбей отырғандығын дәлелдейдi.
Демеуақысыз бюджеттерде салықтар мен бюджетке төленетiн басқа да мiндеттi төлемдердi жинауды ұлғайтуға деген талап жоқ. Iс жүзiнде бөлiнген қаражат бюджеттiк алымның түсiмдерiнен тұрады, бiрақ тiгiнен теңестiру мақсаттарына сай келмейдi. Ал абсолюттiк сандарда бекiтiлетiн бюджеттiк алымдар болса, iс жүзiнде қатаң дерективалық жоспарлар болып табылады.
Проблеманың негізгi салық түрлерi бойынша әрбiр аймаққа сараламалы тұрғыда келе отырып, тұрақты (үш-бес жыл мерзiмге) алымдар нормативтерiнiң негiзiнде жергілiктi бюджеттердi жоспарлау арқылы шешiлуi мүмкiн (мәселен, заңды және жеке тұлғалардан алынатын табыс салығы). Бұл үшiн аймақтардың әлеуметтiк-экономикалық жағдайына, сондай-ақ бiрнеше жылдан бергi республикалық және жергiлiктi бюджеттердiң атқарылуына мұқият талдау жасалу қажет.

4.2.3 Трансферттердiң (субвенциялардың) көлемiн айқындаудың
өлшемдерiн енгiзу

Экономикалық дамудың бiркелкi еместiгiне және аймақтардың ерекшелiктерiне байланысты, облыстарға (жергiлiктi деңгейдегі аудандарға және облыстық маңызы бар қалаларға) теңестiргiш трансферттердi бөлiп берудiң тетiгі маңызды болып келедi. Бұл проблеманы шешуге неғұрлым объективтi келу үшiн бюджеттiк жоспарлаудың практикасына халықтың жан басына шаққандағы қолданылып жүрген шығыстар нормативiнiң әлеуметтiк және қаржылық нормативiн енгiзу орынды. Бұл нормативтер халықтың саны, тығыздығы, жыныстық құрамы, табиғи ресурстар, инфрақұрылымның жай-күйi, аймақтың географиялық орналасуы, т.б. ескерiле отырып, аймақтар бойынша сараланған болуы тиiс.
Осының бәрi арнаулы әдiстемелердi әзiрлеудi талап етедi, Үкiмет бұған әдейi ерекше назар аударып отыр.

4.2.4. Орта мерзімді бюджеттік жоспарлауды енгізу

Бюджеттiк қаражатты тиiмдi пайдаланудың, шығыстар мен нәтижелердi салыстырудың, бағдарламаларды бөлудiң, қарыз алу мен мемлекеттiк борышты басқарудың, мемлекеттік аппарат тәртiбiн нығайтудың және тұрақтылық, орнықтылық және сабақтастық ахуалын жасау құралы ретiнде бюджеттiк жоспарлаудың шеңберiн ұлғайту қажеттiгi айқын байқалып отыр.
Үкiмет алдағы кезеңде жылдық бюджеттi бес жылға дейiн мерзiмдi болжай отырып жасауға көшу ниетiнде.
Осы мақсатта тиiстi әдiстемелiк және нормативтiк база жасалады, ол тәжiрибенiң жинақталуына қарай жетiлдiрiлiп, дами беруге тиiстi.

4.2.5. Жергілікті деңгейдегі орта мерзімді жоспарлауды енгізу

Аймақтардың дамуын, елдiң жалпы стратегиялық дамуына сәйкес келтiру мақсатында облыстың әлеуметтiк-экономикалық дамуының орта мерзiмдi жоспарлауына көшу орынды. Осыған байланысты жергiлiктi деңгейде бюджеттiң орта мерзiмдi кезеңге арналған негiзгi көрсеткiштерiн әзiрлеу қажет.

4.2.6. Бюджеттік жоспарлау процесін регламенттеу

Соңғы жылдардың тәжiрибесi мемлекеттiк бюджеттiң асығыс және аз ғана топпен жасалуы оның атқарылуын болдырмауға, Yкiметтiң iшiнде, Үкiмет пен жергiлiктi өкiмет органдары арасында, Үкiмет пен Парламенттiң арасында қайшылықтарға әкелiп соқтыратынын, субъективизмге кең өрiс ашатынын айқын көрсетiп бердi.
Бюджетті жоспарлау процесін барлық рәсімдері: кім, қашан және қандай шешімдер қабылдайтынын, дауыс беру мен қайшылықтардың шешілуі қалай өтетінін нақты есептей отырып, мүмкіндігінше ерте бастау қажет.
Перспективалық бюджеттің болуы кейінгі жылдарға арналған бюджетті қалыптастыруды көп жеңілдетеді.
Әуел бастан, бюджетті қалыптастыру процесіне орталық және жергілікті атқарушы органдар, Парламенттің комитеттері тартылуы тиіс, мұның өзі келісім мәресінде және бюджетті бекітерде көптеген қақтығыстарды болдырмауға көмектеседі.
Үкімет 2001 жылдың бюджетін әзірлеуге, бұл уақытқа дейін методологиялық, нормативтік және регламенттік негізді қалыптастыра отырып, 2000 жылдың наурызынан кешіктірмей кірісуді ниет етіп отыр.

4.3. Салықтық саясат

Үкiметтiң басты мiндетi - бюджеттiң кiрiс бөлiгiн толықтыру қажеттiгi мен экономикалық өсу үшiн жағдайлар жасаудың арасындағы ақылға сыйымды балансты табу.
Үкiмет осы мақсатта салық жинау жөнiндегi резервтердi табуды және ашуды және сонымен бiрге салық өрiсiн кеңейту жолымен экономиканың өсуiне жәрдем берудi көздейдi.
Резервтердiң бар екендiгiне ешкiм де күмәнданбайды. Олар индустриалды секторда да, сауда мен қызмет көрсету саласында да, мемлекеттiк меншiктi басқару мен оған билiк ету саласында, сыртқы экономикалық қызметте, мүлiктiк қатынастарды реттеу саласында, сондай-ақ жоғары акциздi тауарлар рыногында да бар.
Үкiмет айналыс саласына ерекше маңыз бередi. Фискалдық саясатта негізгi акцент тауар өндiрiсiне салық салуға, өндiрiстiк сала кәсiпорындарының бюджетке аванс беру тетiгiн күшейтуге көңiл бөлiнуде, ал тиiсiнше салықтары аз болғанымен бүкiл экономика көлемiнде сауда саласы да, қызмет көрсету саласы да есеп баланстары мен салықтық декларацияларында жаппай шығындарды көрсетедi. Ең орташа бағалау бойынша ресми емес экономиканың ауқымы ЖIӨ 25 процентке жуығын немесе 500 млрд. теңгенi құрайды. Мемлекеттiң ресми емес экономикадан ештеңе алмайтыны түсiнiктi. Үкiмет экономиканың бұл бөлiгiн жарыққа шығару үшiн жағдай жасасақ (олар кiрiстерiнiң 5%-iн болса да төлесiн), бұл кәдiмгідей iрi сома - 25 млрд. теңгедей болар едi.
Ресми емес экономиканың негiзгi бөлiгi дегенiмiз - негiзiнен шағын және орта бизнес жұмыс iстейтiн сауда саласы мен қызмет көрсету саласы. Үкiметтiң алдына күрделi мiндет қойылатын болады - салықтық әкiмшiлiктендiрудiң сапасын жақсарту мен шағын және орта бизнестi дамыту үшiн жағдайлар жасаудың арасындағы тепе-теңдiктi табу керек. Бұл үшiн шағын бизнес субъектiлерiне салық салудың бекiтiлген нысандарын белгiлеудiң әдiстемесi әзiрленедi және iске асырылатын болады.
Өндiрiске салықтың қысымын төмендету мақсатында Үкiмет ҚҚС ставкасын төмендетудiң мүмкiндiгiн терең зерделейтiн.
Iрi кәсiпорындар, әсiресе экспортқа бағдарланған кәсiпорындар бойынша да резервтердi пайдалану қажет. Егер өнiм сатудың көлемiмен салыстырсақ, экспорттан алынған салық түсiмдерiнiң көлемi анық жетiспейдi.
Yкiмет салық режимiн нашарлатуды өзiне мiндет етiп қоймайды. Сонымен бiрге бұл кәсiпорындар өз өнiмiн әлемдiк неғұрлым жақын бағалар бойынша сататын болса, егер бұл кәсiпорындар өзiне-өзi қымбат шикiзатты, материалдарды, жабдықтарды алу арқылы құнды арттырмайтын болса, онда салықтық аударымдардың көлемi әлдеқайда жоғары болмақ.
Сондықтан экспорттық ағымдардың трансферттiк бағаларын бақылаудың жақсы жұмыс iстейтiн тетiгiн жасау, тауарлардың негiзгi топтары бойынша бағаларды есепке алу мен бақылаудың кең таралған жүйесiн жасау - тиiстi мемлекеттік органдардың маңызды мiндетi. Үкiмет электронды мониторинг жүйесін iске асыру және пәрмендi қолдану жөнiндегi жұмысты күшейтетiн болады.
Жоғарыда айтылғандай, бюджеттiң кiрiстерiн толықтырудың маңызды резервi мүлiктiк қатынастарды жетiлдiру болып табылады. Негiзгi проблема - салық салынатын объект ретiндегi мүлiктiң құнын нақты көрсету проблемасы болып отыр. Жердiң құнын бағалау жөнiнде де осыны айтуға болады.
Жердi пайдаланудан алынған салықтық аударымдардың көлемiне нақты баға беру маңызды. Жерге салық салудың төменгi дәрежесi оны ұтымды және тиiмдi пайдалануға ықылас туғызбайды. Сонымен бiрге бұл мәселеге, аймақтық ерекшелiктердi ескере отырып сақтықпен келу керек.
Мүлiктiк салықтарды жинау жөнiндегi резервтер де мемлекеттiк бюджеттiң мүдделерiн бүлдiрместен меншiктi нақты есепке алу үшiн экономикалық тиiмдi жағдайлар жасауда жатыр.
Алкогольдi өнiмдерден акциздердi алу жөнiндегi жақсы серпiн қабылданып жатқан заңдардың қатаң атқарылу режимiне түскенiн аңғартады. Iс-қимылдың осындай бағдарламасын Үкiмет таяу арада мұнай өнiмдерiн өндiру және оның айналымын мемлекеттiк реттеу кезiнде де пайдаланбақ. Бағдарламаның шеңберiне, салмақты зауыттардан бөлшек саудаға аудара отырып, бензинге, дизель отынына бағалардың өзгермелi өсуiн тежейтiн және бензин мен дизель отынынан акциздер алуды неғұрлым дұрыстайтын тетiктер енгiзiледi.
Салықтық және кедендiк әкiмшiлiктендiрудiң сапасын жақсартуда резервтердiң бар екенi даусыз. Мұндағы басты бағыт - талдамалық және ақпараттық процестердi автоматтандыру салық заңдарын жетiлдiру жолымен субъективтi факторларды төмендету.
Фискалдық органдар мен шаруашылық субъектiлерiнiң құқықтары мен мiндеттерiн теңдестiру өте маңызды Салық төлеушiнiң құқығын қорғай отырып салық органдарын өз мiндеттерiн орындайтын қажеттi құралдардан айыруға болмайды. Екiншi жағынан, коммерциялық банктердегi салымдардың құпияларын қорғауды күшейту қажет және есепшоттарды ашу мен тұтқындаудың тетіктерін барынша күрделілендіру керек.
Тұтастай алғанда, салық заңдарын жетілдіру қажеттігі пісіп-жетілді. Бұл жұмыс 2000 жылы Салық кодексін әзірлеу шеңберінде жалғастырылады. Салықтардың негізгі құрылымы елеулі өзгерістерге түспейді, басты назар әкімгершіліктендіруге, салық заңдарының процессуалдық нормаларына аударылады.

4.4. Нақты сектор
4.4.1. Өнеркәсiп

Үкiмет экспортқа бағдарланған, сондай-ақ iшкi рыноктың тұтынымын қамтамасыз ететiн кәсiпорындарды дамыту үшiн жағдайлар жасау жоспарлап отыр.
Экспортты дамыту сауда ынтымақтастығы бойынша халықаралық келiсiмдер жасау сауда режимдерiн жетілдiру антидемпингтiк кедергілердi жою, Қазақстанның халықаралық сауда ұйымдарына, ДСҰ-на енуi Қазақстан үшiн экспортқа бағдарланған жаңа өндiрiстердi ұйымдастыру үшiн инвесторларды тарту жолымен қазақстандық тауарларды жаңа рыноктарға жылжытуға бағытталған мемлекеттiк саясатты жүргiзу есебiнен қамтамасыз етiледi.
Iшкi рыноктың тұтынысын қамтамасыз ететiн салаларды дамыту төлем жасауға қабiлеттi қазақстандық тұтынушыларды қамтамасыз ету үшiн жағдайлар жасау есебiнен жүзеге асырылады. Бұл отандық тауар өндiрушiлердi қолдауды, рынокты терiс пиғылды бәсекеден қорғауды, қазақстандық өнiмнiң бәсекелестiк қабiлетiн арттыру үшiн ғылыми-техникалық жетiстiктердi енгiзудi көздейдi. Тiкелей инвестицияларды жүзеге асыратын инвесторлар үшiн тартымды жағдайлар жасау қажет.
Ел халқының төлем қабiлетiн өсiрудi және экономиканың аралас салаларында өндiрiстiң өсуiн қамтамасыз ететiн агроөнеркәсiп кешенiн дамытуға ерекше көңiл бөлiнедi. Экономикалық оңалтылуы қажет кәсiпорындарға мемлекеттiк қолдау көрсету жоспарланған. Перспективасыз өндiрiстерге қатысты жедел банкроттау және олардың негiзгi қызметiн iшкi және сыртқы рыноктарда талап етiлетiн өнiмдердi шығаруға қайта мамандандыру тетiктерi қолданылатын болады. Бұл жұмысты жүргізген кезде Қазақстанның техникалық мүмкiндiктерiнiң банкi пайдаланылатын болады, мұның өзi бәсекеге қабiлеттi өнiмдi аз шығынмен шығаруға мүмкiндiк бередi.
Бұл жобалар мемлекеттiк Инновациялық саясат шеңберiнде iске асырылады.
Үкiмет табиғи монополиялардың бағалары мен тарифтерiн реттеу саласында жаңа мемлекеттiк саясат әзiрлеудi жоспарлап отыр. Жекелеген компанияларға тарифтер бойынша жеңiлдiктер беру қызметтердi тұтынушылардың да, монополистердiң өздерiнiң де ұтымды жұмысын қамтамасыз ететiн жүйе жасау практикасынан бас тарту мiндетi алға қойылған. Бұл проблема шешілмейiнше, елде қаржылық тұрақтылықты қамтамасыз ету мүмкiн емес, өйткенi борыштар монополиялық құрылымы және мемлекеттiк бюджетi бар шаруашылық жүргiзушi субъектiлердiң өзара қарым-қатынастарында, негiзiнен жинақталып қала бередi.
Өзара берешектердi жою проблемасын шешу жөнiнде шаралар қабылданылатын болады. Осы мақсатпен Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкi коммерциялық вексельдердi қайта есептеудiң негiзiнде екiншi деңгейдегi банктердi қайта қаржыландыруды жүргiзедi. Қайта есептеуге бiрiншi сыныпты эмитенттердiң, яғни төлеушi немесе вексель бойынша мiндеттi, сондай-ақ басқа талаптарға жауап беретiн басқа адам үшiн векселi бар, қаржылық жағдайы тұрақты адамдардың кемiнде екi қолтаңбасын қамтайтын коммерциялық вексельдер жатқызылады.
Бұдан басқа, Үкiмет Солтүстiк Қазақстан облысында ойдағыдай сынақтан өткен клирингтiк есеп айырысуларды енгiзе бастады.
Үкiмет экспорттық газ және мұнай құбырларының сызба-жобасын бiржола айқындауға және олардың жекелеген учаскелерiн жобалауды бастауға және салуға ниет етiп отыр.
2001 жылы КҚК iске қосылуы Теңiз кен орнында мұнай өндiрудi ұлғайтуға мүмкiндiк бередi. Кеңқияқ-Атырау мұнай құбырын тарту, Атырау-Самара мұнай құбырының өткiзу мүмкiндiгiн жылына 15 млн. тоннаға дейiн кеңейту де республиканың экспорттық мүмкiндiгiн ұлғайтуға мүмкiндiк бередi. Негiзiнен өндiрудiң өсуi Теңiз және Қарашығанақ кен орындарының есебiнен, Ақтөбе облысында бiрқатар кен орындарын, сондай-ақ Солтүстiк Бозашы кен орынын iске қосудан болады.
Жаңа объектілерді мұнай-газ өнеркәсібіне енгізу жыл сайын 5-6 мың адамды салада жұмыспен қамтуға мүмкіндік береді.
Үкімет Екібастұз бассейнінде энергетикалық көмір шығаруды тұрақтандыруды және оны сату рыноктарын кеңейтуді көздеп отыр.
Жергілікті коммуналдық-тұрмыстық мұқтаждарды қанағаттандыру үшін аймақтық маңызы бар шағын көмір кен орындарын дамыту жалғастырылады.
2000-2002 жылдары электр қуаты секторын одан әрі реформалау мақсатында мыналарды жүзеге асыру көзделіп отыр:
- электр берілуінің қашықтығына байланысты тарифтің көлеміне тәуелділікті төмендетуге бағытталған жаңа тарифтік саясат енгізу, бұл түпкі тұтынушыға берілетін электр қуатының бағасын төмендетуге қол жеткізеді;
- тәжірибелік және аймақтық бөлшек сауда рыноктарында сауданың нарықтық тетігінің айқындығын қамтамасыз ету және ұйымдастыруды жетілдіруді қамтамасыз етеді.
Кен-металлургиялық өнеркәсiпте Үкiмет жер қойнауын пайдалануды бақылауды, запастарды пайдалануға дайындауды, компания басқарушыларының тау-кен жұмыстарын инвестициялау жөнiндегi мiндеттемелерiн орындатуды, кен шығару және металдарды өндiру жөнiнде жаңа технологияларды енгiзу, сондай-ақ дайындығы неғұрлым жоғары деңгейдегi өнiмдердiң өндiрiлуiн ұйымдастыруды көздеп отыр.
Шығыс Қазақстан мыс кешенiнiң құрылуы таяу жылдары Ертiс мыс зауытының жұмысын жолға қоюды және қарап тұрған өндiрiстердi iске қосуды және бұл аймақта 2000 жұмыс орнын құруды қамтамасыз етедi.
Алтын мен күмiс өндiрудi ұлғайту жөнiндегi iс-шаралардың кешенiн iске асыру көзделiп отыр. Ұлттық банк алтын өндiретiн кәсiпорындарды несиелендiретiн банктердi қайта қаржыландыру тетiгiн пайдалануды жоспарлап отыр.
Уран өнеркәсiбiн одан әрi дамыту үшiн ядролық-отын циклiн қалпына келтiру жөнiнде Ресейдiң кәсiпорындарымен байланысты корпорациямен iс-шаралар жүргiзiлетiн болады. Ресеймен бiрлескен ғылыми әзiрлiк жұмыстарының есебiнен уран өнiмiнiң жаңа түрлерiн алу үшiн осы заманғы технологияларды енгiзу жоспарланған.
Үкiмет химия және мұнай-химия өнеркәсiбiн басымдықты дамытуды көздейдi, бұл 25-30 мың адамды жұмыс орындарымен қамтамасыз етуге мүмкiндiк бередi.
Отандық тауар өндiрушiлердi қолдау шеңберiнде Үкiмет жеңiл өнеркәсiптiң базалық кәсiпорындарын инвестициялау үшiн инвестицияларды, шетелдiк банктердiң несиелiк желiлерiн тарту жөнiнде шаралар кешенiн жүргізедi. Олардың iшiнде Шымкент қаласындағы "Южтекс" АҚ базасында ұйымдастырылған "Адал" ЖШС мақта-мата кәсiпорны, Алматы қаласындағы "АММК - ОЗАТ" АҚ, Алматы облысының Фабричный қалашығындағы "Қарғалы" АҚ және Қостанай қаласындағы "Қостанай тоқыма компаниясы" ЖШС мәуiтi-шұға комбинаттары, Өскемен қаласындағы "Мако" АҚ базасында ұйымдастырылған "КШТ" ЖШС аралас синтетикалық талшықтар өндiрiсi бар.
Бұл тiгiн және тоқыма өндiрiсiн дамыту үшiн қажеттi шикiзат базасын жасауға мүмкiндiк бередi.
Негiзiнен алғанда, бұл кәсiпорындардың техникалық жай-күйi қысқа мерзiмде нақты өнiмдi өндiрудi қамтамасыз етуге мүмкiндiк бередi.
2002 жылдың аяғында жеңiл өнеркәсiп өнiмi өндiрiсiнiң көлемi 750 млн. долларға бара-бар сомаға жетуi және 70 мың жұмыс орны қалпына келтiрiлуi мүмкiн.
Үкiмет Қазақстан өнiмiн насихаттауды жандандырады. Бұл жұмыс тақырыптық көрмелер ұйымдастыру сондай-ақ жұмыс iстеп тұрған өндiрiстерде тауарлар мен техниканы көрсету жолымен жүзеге асырылады. Бұл кәсiпорындарда тапсырыстарды орналастыру жұмысшылардың санын 10 мың адамға дейiн ұлғайтуға мүмкiндiк бередi.
Қазақстан Республикасының өнеркәсiбiнде үш жыл iшiнде 100 мың жұмыс орнын құру көзделiп отыр.
2000-2002 жылдардағы сыртқы саясатты елдiң төлем және сауда баланстарын жақсартудың негiзiнде құру жоспарланып отыр.
Үкiмет қазақстандық өнiмдердi насихаттауды жандандырады. Бұл жұмыс тақырыптық көрмелер өткiзу сондай-ақ тауарлар мен техникаларды жұмыс iстеп тұрған өндiрiстерде көрсету жолымен жүзеге асырылады.
Импорттық кедендiк баждарды олардың эскалациясы принципiне сәйкес одан әрi нақтылауды: шикiзатты шығаруға ең төменгi, жартылай фабрикаттарға - орташа және дайын бұйымдарға - жоғары ставкалар белгiлеу жүргiзiлетiн болады.
Үкiмет жаңа көлiктiк жолдардың құрылысын салу, көмiр сутегi шикiзатының, түстi және қара металдардың, астықтың, жүннiң, минералдық тыңайтқыштар және басқа да тауарлардың дүниежүзiлiк рыногында өзiнiң орнын iздестiру арқылы қазақстандық өнiмдердi берудiң географиясын кеңейту жөнiнде шаралар қабылдайды. Сыртқы рынокта тауарлардың демпингiне жол бермеу және келiсiмшарттық бағаларды төмендету мақсатында тауарлардың экспортын жанама реттеу шаралары әзiрленедi. Қазақстан Республикасының ұлттық стандарттардың халықаралық стандарттарға жақындасу ұйғарылып отыр.
Үкімет Кеден одағының, Орта Азиялық қоғамдастықтың және Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығының шеңберінде интеграцияны одан әрі дамытпақ ниетте.
Кеден одағы елдерімен сыртқы саясаттың стратегиялық бағыты Кеден одағы мен тауарлардың, қызмет көрсетулердің, капиталдың және еңбектің жалпы (ішкі) рыногының тиімді жұмыс істеуі мүддесінде экономиканы құрылымдық жағынан қайта құруға мүмкіндік беретін Бірыңғай экономикалық кеңістік құру туралы шартты іске асыруға бағытталған болады.

4.4.2. Агроөнеркәсіптік кешен

Қазақстан Республикасының Үкіметі ауыл шаруашылығы секторы дамуының тиімділігін арттыруға бағытталған шаралар кешенін жүзеге асыру және осының негізінде экспортты ынталандыру саясатын жүргізу ниетінде.
Ауыл шаруашылығы секторындағы мемлекеттік саясат бәсекелестік қабілеті бар өнім өндіретін салаларды қолдауға негізделетін болады. Үкімет ауыр шаруашылығы өндірісінің тиімділігін арттыру және қаржы тұрғысында орнықты ауыл шаруашылығы тауар өндірушілерін қалыптастыру мақсатында аймақтық ауыл шаруашылығының мамандандырылуы бағдарламасын әзірлеуді көздеп отыр.
Үкіметтің ауыл шаруашылығы саласындағы қызметінің негізгі бағыттары ауылда нарықтық қатынастарды дамыту жөніндегі мынадай жұмыс болады:
- тек бәсекелестік қабілеті бар салалардың өндірісін ғана ынталандыру;
- отандық ауыл шаруашылығы өнімін сатудың ішкі және сыртқы рыноктарының сыйымдылығын кеңейту;
- ауыл экономикасын қаржылық сауықтыру;
- лизингтік қатынастарды дамыту.
Ұсақ тауар өндірушілердің өнімдеріне бағаның теңсіздігін, демпингін болдырмау мақсатында Үкімет ең төменгі бағаны белгілей отырып азық-түліктік астықты мемлекеттік сатып алуды жүзеге асырады. Сатып алынған астық батыл сыртқы сауда саясатын жүргізу үшін мемлекеттік экспорттық ресурстар ретінде пайдаланылатын болады, бұл астықтың ішкі рыногын кеңейте отырып, сыртқы рыноктарда орнықты әріптестік қатынастарды қалыптастыруға мүмкіншілік береді.
Астық - елдің азық-түліктің қауіпсіздігін айқындайтын стратегиялық өнім. Сондықтан элеваторлардың қызметін лицензиялау жүйесі, ондай-ақ астық қозғалысының мониторингі енгізілетін болады. Елдің азық-түліктік қауіпсіздігін қамтамасыз ету мақсатында Үкімет төтенше жағдайлар орайына азық-түліктік астықтың мемлекеттік резерві мен тұқымдық астықтың мемлекеттік ресурстарын құратын болады.
Аграрлық секторда гендік қорды сақтау, жануарлар мен өсімдіктерді аурулардан қорғау міндетін шешу мақсатында Асыл тұқым шаруашылығы мен асыл тұқымды мал шаруашылығына ақшалай жәрдемдесу, өсімдіктерді жаппай тиетін зиянкестер мен аурулардан қорғау, жануарлар аурулары мен эпизоотияға қарсы диагностика, ауыл шаруашылығы зиянкестерiне қарсы күрес бағдарламалары iске асырылатын болады.
Yкiметтiң таяу жылдарға арналған техникалық саясатының мiндетi астық жинау техникасы паркiн 10 %-ке жаңартуда, оған сервистiк қызмет көрсету жүйесiн жетiлдiруде жатыр.
Үкiмет сыртқы заемдардың қаражатын басым мiндеттердi шешу үшiн несиелендiру бағдарламаларына тартатын болады.
Ауылда нарықтық қатынастарды дамытуда жердi шаруашылық айналымға тарту едәуiр iлгерілеушiлiктi қамтамасыз етедi. Жердi тұрақты және ұзақ мерзiмдi пайдаланудың құқығын заңдық тұрғыдан бекiту, оларды бағалау және кодтау ауыл шаруашылығы субъектiлерi банкрот болған жағдайда жердi пайдалану құқықтарын конкурстық массаға енгiзу бұл процеске тиiстi серпiн бередi.
Үкiмет жерге жекеменшiктi енгiзу мәселелерiн жұртшылықпен бiрге талқылауға ниет бiлдiрiп отыр.
Ауыл шаруашылығы секторын дамыту аралас салаларға мультипликациялық ықпал ететiн болады. Ауыл шаруашылығы техникасын, минералды тыңайтқыштарды өндiру, ұқсату өнеркәсiбi бағдарламалары әзiрленетiн болады.
Пайдаланушылары ауыл шаруашылығы өнiмдерiнiң аймақтық және сыртқы рыноктарына қатысуға мүмкiндiк алатын ауыл шаруашылығы ақпаратының бiртұтас ақпараттық-маркетингтiк жүйесi құрылатын болады.
Жағдайы тоқыраған аудандар тұрғындарының әлеуметтiк проблемаларын шешу үшiн Үкiмет халықаралық қаржы ұйымдарының гранттары мен заемдары қаржыларын қоса алғанда, шағын несиелендiру бағдарламаларын кеңiнен жүргiзетiн болады.
Үкiметтiң аймақтарға қатысты аграрлық саясаты белгiлi бiр ауыл шаруашылығы өнiмдерiнiң сол немесе өзге түрлерiн өндiрудiң орындылығы мен тиiмдiлiгi принципiнiң негiзiнде жүргiзiлетiн болады. Мемлекеттiк қолдау көрсетiлетiн басымдықты салаларға мыналар жатады: астық өндiрiсi (Солтүстiк Қазақстан, Қостанай, Ақмола облыстары, Павлодар облысының Ертiс ауданы, Ақтөбе облысының солтүстiк аудандары және күрiш бойынша Қызылорда облысы), майлы дақыл өндiру (Шығыс Қазақстан облысы), мақта шаруашылығы (Оңтүстiк Қазақстан облысы).
Аймақтардың халқын ауыл шаруашылығы өндiрiсiнiң өнiмдерiмен қамтамасыз ету жергілiктi аймақтық бағдарламаларға сәйкес жүзеге асырылатын болады.

4.4.3. Көлiк-коммуникациялық кешен

Елiмiздiң аумағының едәуiр кең көлемдi алып жатуы және көлiктiк инфрақұрылымдарды ұстау мен пайдалануға арналған жоғары шығындар елiмiзде өндiрiлген өнiмнiң негiзгі бөлiгiнiң өзiндiк құнын едәуiр өсiрiп отыр.
Сондықтан, көлiк-коммуникациялық кешеннiң шығындарын қысқарту және оның қызмет көрсетуiне тарифтердi арзандату проблемасы тұтастай алғанда Қазақстан экономикасының тыныс-тiршiлiгi үшiн аса маңызды болып табылады.
Бұл проблемалар түбегейлi құрылымдық реформалар жолымен шешiлетiн болады.
Темiр жол көлiгi саласындағы басқару жүйесiн жетiлдiру мақсатында "Қазақстан темiр жолы" РМК-ың монополиясыздандыру жүргiзiлетiн болады. Оның құрылымын өзгерту және техникалық жағынан қайта жарақтандырылуы көзделiп отыр, бұл өз кезегiнде РМК-ның негiзгi қызметiне жұмылдырылған өндiрiс қуаттары мен алаңдарын едәуiр қысқартуға әкелiп соғады.
Пайдалану қызметi мен техникалық қайта жарақтандыруды оңтайландыру үшiн негiзгi құралдарды пайдалану шарттары өзгертiлетiн, қосалқы және жинақтаушы бөлшектердi өзiмiзде өндiру ұйымдастырылатын, ресурстарды үнемдеу технологиялары енгiзiлетiн болады, бұл пайдалану құралдарын 10 %-ке дейiн үнемдеудi қамтамасыз етедi.
Ақсу - Конечная, Донское - Краснооктябрь кенiшi сияқты жаңа темiр жол желiлерiн салу көзделiп отыр.
Үкiмет автомобиль жолдарын пайдалану мен ұстау жағдайы мүлдем нашарлап кеткенiн ұғынып отыр. 1999 жылғымен салыстырғанда 2000 жылдың бюджетінде осы салаға едәуір мол мөлшерде қаржы жұмсау белгіленді. Шығыстардың осы бабы бойынша қаражатты біртіндеп ұлғайту қамтамасыз етіледі және автомобиль жолдары саласын басқару мен қаржыландыру жүйесін жетілдіру жөнінде шаралар қабылданатын болады және жағдай жақсарған соң Үкімет автомобиль жолдарын салуды қаржыландырудың қосымша көздерін іздестіру мүмкіндігін қарастыратын болады.
Атырау - Орал - 492 км; Ақтөбе - Қарабұтақ - 274 км; Қарабұтақ - Қостанай облысының шекарасы - 231 км басым жол учаскелерін оңалту үшін Батыс Қазақстандағы автомобиль жолы тораптарын жақсартуға жапон заемы қаражатын тарту жоспарланып отыр.
Әуе көлігі саласында қызмет көрсету аясын кеңейту және жаңа рыноктарды игеру мақсатында лизинг және жоғары сыныпты ұшақтар сатып алу есебінен ескірген ұшақ паркін жаңалауды жалғастыру жоспарланып отыр.
Үкімет бәсекеге төтеп бере алатын және негізінен Орталық Азия және ТМД рыноктарын қоса алғанда, сыртқы рыноктарға бағытталған әлеуеттi Ұлттық Тасымалдаушыны қалыптастыру мақсатында қатаң мемлекеттiк басқару арқылы азаматтық авиация саласын топтастыру қажет деп санайды.
Әуежайларды әлемдiк стандарттарға сәйкестендiру мақсатында оларды жөндеу және жаңадан салу қажеттiлiгi туындап отыр. Атырау әуежайының ұшу-қону алаңын жөндеуден өткiзу қажет. Астана қаласындағы халықаралық әуежайдың құрылысы жалғасады және Алматы әуежайында жаңа жолаушылар терминалының құрылысы басталады.
Су көлiгi саласындағы қызметтiң негiзгi басымдықты бағыттары Ақтау портының инфрақұрылымын одан әрi дамытуды қамтамасыз ету, экспорт-импорт жүктерiн тасымалдаудың көлемiн ұлғайту, су жолдары мен шлюздердi кеме жүзу жағдайында ұстау Каспий аймағында теңiздегi кеме қатынасын ұйымдастыру үшiн "өзен-теңiз" сыныбындағы кемелердi сатып алу болып табылады.
Қазақстан Республикасының ақпараттық инфрақұрылымын дамыту,пайдалану мен инвестициялау шығындарын азайтудың жалпы мемлекеттiк саясатын, 2003 жылға қарай барлық облыс орталықтарының, iрi елдi мекендердi, аудан орталықтарын байланыстыратын, жалпы ұзындығы 9 мың км болатын Ұлттық Ақпараттық Супермагистраль жасауды көздейдi. Коммутациялық жабдықты, магистральдық желiлердi жетiлдiру жоспарланып отыр, байланыстың магистральдық және аймақтық желiлерiн ұйымдастыру үшiн серiктiк байланысты қалыптастыру жалғасатын болады.
Қазақстан аумағы арқылы Орталық және Оңтүстiк-Шығыс Азияның транзиттiк графигiн ұлғайтуға мүмкiндiк беретiн Азияеуропааралық талшық-оптикалық байланыс желiсiнiң батыс учаскесiнiң құрылысы аяқталатын болады. "Жiбек жолы" желiсiнiң 2500 км-ден астам учаскесiнiң құрылыс жұмыстары жалғасады. Жалпы ұзындығы 9000 км осы жол учаскесiн iске қосу Ресеймен, Украинамен, Еуропамен Оңтүстiк Шығыс және Орталық Азия елдерiмен байланысты қамтамасыз етуге мүмкiндiк бередi.
Қазіргі заманғы ақпараттық және телекоммуникациялық почта инфрақұрылымын құру, ұлттық почта торабын дамыту мақсатында инвестициялар тарту есебінен Қазақстан Республикасының почта байланысы жетілдірілетін болады, мұның өзі оның аясын кеңейтумен және қайта құрумен бірге почта саласын қазіргі заманғы кең ауқымды қызмет көрсету деңгейіне көтеруге мүмкіндік береді.

4.5. Әлеуметтiк сала

Үкiмет жұмыссыздықты қысқарту және кедейшiлiкпен күрес жөнiндегi шараларды жүзеге асыруда өзiнiң осы саладағы қызметiн жандандыра отырып, жүргiзiлетiн реформалардың әлеуметтiк бағыттылығын күшейте түсетiн болады.
Халықты жұмыспен қамту проблемаларын шешу үшiн шұғыл шаралар қабылдануы қажет. Нақты секторларды жандандыру жөнiндегi мiндеттердi шешу және сол арқылы қосымша жұмыс орындарын құрумен қоса, Үкiмет елде шағын кәсiпкерлiктi жандандыруды көздеп отыр. Жергiлiктi атқарушы және өкiлдi органдардың және екiншi деңгейдегi банктердiң жәрдемдесуiмен бос тұрған үй-жайлар негiзiнде халық тұтынатын тауарларды өндiру мен сату орталықтар жөнiндегi шағын орталықтар ұйымдастырылатын болады.
Бұған қоса мынадай шаралар жоспарланып отыр:
шағын несие беру жүйесiн дамыту және жетiлдiру;
жұмыс орындарын құру және қоғамдық жұмыстарды ұйымдастыру мақсатында жұмыс берушiлерге жеңiлдiктер беру тетiгiн жасау;
инвестициялық бағдарламаларды әзiрлеу кезiнде жергiлiктi халық үшiн қосымша жұмыс орындарын қалыптастыру шетелдiк жұмыс күшiн әкелу кезiнде квота белгiлеу жұмыссыздардың қайта мамандық алуына жәрдемдесу.
Үкiмет салықтар түсiмiн ұлғайтуға мүмкiндiк беретiн еңбек қатынастарын ресмилендiрудi маңызды мiндет ретiнде қарайды. Осыған байланысты "Еңбек туралы" Заңды қабылдау жаңа жұмыс орындарын құру мен еңбек рыногын дамыту үшiн маңызды тетiк болады.
Зейнеткерлердi және халықтың әлеуметтiк жағынан әлсiз қорғалған өзге де бөлiгiн қолдау үшiн Үкiмет берешектi кезең-кезеңмен өтеп, зейнетақылар мен жәрдемақыларды уақтылы төлеу режимiне өтудi, сондай-ақ зейнетақының ең төменгi мөлшерiн жыл сайын өсiруге ниет бiлдiрiп отыр.
Зейнетақы реформасын дамыту процесiнде Үкiмет зейнетақымен қамтамасыз етудiң нормативтiк құқықтық базасын ұдайы жетiлдiрудi, зейнетақы активтерiн есепке алу жүйелерiн үнемi жаңартуды, қолданыстағы әлеуметтiк жеке кодтардың базасында Қазақстанның барлық азаматтары үшiн сәйкестендiрiлген кодтарға көшудi жүзеге асыратын болады.
Зейнетақы реформасын одан әрi дамыту мәселелерi, ең алдымен, мемлекеттiк емес жинақтаушы жүйенiң артықшылықтарын түсiндiру мәселелерi жөнiнде халықпен және заңды тұлғалармен ақпараттық жұмыс жүргiзуге зор көңiл бөлiнуi тиiс.
Зейнетақы төлемдерiн алушылардың құқықтары мен мүдделерiн қорғауды қамтамасыз ету үшiн жинақтаушы зейнетақы жүйесiнiң барлық қатысушыларының қызметiн мемлекеттiк реттеудi жетiлдiру жалғасатын болады. Бұл бағытта жинақтаушы зейнетақы қорларының зейнетақы активтерiн орналастырудың жедел мониторингiн жүзеге асыруға олардың сақталуына бақылау жасауға мүмкiндiк беретiн қазiргi заманғы ақпараттық жүйелер құру көзделiп отыр.
Үкiмет iс-қимылы аз қамтылған жандарға мемлекеттік арнаулы әлеуметтік көмектi күшейтуге өзiнiң бағытталатын болады. Бұл арада басты мiндеттер ең кедей адамдарға әлеуметтiк көмек көрсетуге қаржы бақылауының жүйесi мен тетiктерiн құруда болып отыр.
Жуырда қабылданған "Ең төменгi күнкөрiс деңгейi туралы" Қазақстан Республикасының Заңына сәйкес кедейшiлiктiң шегi және соған сәйкес әлеуметтiк көмек көрсетiлетiн азаматтар санаты белгiлендi. Таяу арада Парламентке "Мемлекеттiк атаулы әлеуметтiк көмек туралы" Қазақстан Республикасы Заңының жобасы енгiзiледi, бұл кедейлерге әлеуметтiк көмек көрсетудiң тетiгiн, кедейшiлiгiне орай жәрдемақы төлеудiң шарттары мен мерзiмдерiн белгiлеу үшiн заңдық негiз құруға мүмкiндiк бередi.
Кедейшiлiкпен күрес әкiмдердiң жұмысын бағалаудың негiзгi көрсеткiштерiнiң бiрi болады.
Мүгедектердiң қоғамға кiрiгуiне, жүрiп-тұру шектеулi азаматтардың денсаулығын қалпына келтiруге, үйде көрсетiлетiн әлеуметтiк көмек қызметiн дамытуға бағытталған Мүгедектерді сауықтыру бағдарламасын әзiрлеу және бекiту, оны кезең-кезеңiмен қолданысқа енгiзу ұсынылады.
Әлеуметтiк бейiмдеу және сауықтыру орталықтарын, сондай-ақ мұқтаждарға тамақ пен қажеттi медициналық жәрдем беретiн пункттердi құру қолға алынады.
Мүгедектiктiң алдын алу мен мүгедектердi сауықтыруды қамтамасыз ету үшiн жүйке-неврология және наркология ауруханалары мен диспансерлерi жанындағы емдеу-өндiрiс шеберханаларында мүгедектердiң еңбекпен емделуi өрiстетiле түсетiн болады. Бұдан басқа, Үкiмет медициналық-әлеуметтiк сараптаманың негiзiнде айқындалатын мүгедектердi медициналық, кәсiптiк және әлеуметтiк сауықтырудың жеке бағдарламалары жүйесiн жетiлдiруге ниет бiлдiрiп отыр.
Протез-ортопедия саласын одан әрi дамыту мақсатында барынша жаңа және жетiлдiрiлген технологиялар бойынша протез-ортопедиялық бұйымдар шығару жөнiнде шаралар қолданылатын болады.
Интернат-үйлерде, санаторийлерде, ауруханаларда, сондай-ақ үй жағдайында пайдаланылатын, тiрек-қозғалыс мүшелерi зақымданған мүгедектерге, қарттар мен науқастарға арналған балалар мен ересектер кресло-арбаларын, шағын механизация және сауықтыру құралдарын шығаратын өндiрiстi ұйымдастыру жөнiндегі жұмыстар жүргiзiлетiн болады.
Денсаулық сақтауда "Халық денсаулығы" мемлекеттiк бағдарламасын жүзеге асыру жалғасады, медициналық қызмет рыногын қалыптастыру және халықтың қалың жiгiнiң денсаулық сақтау мүмкiндiгiне қол жеткiзуi мақсатында медициналық қызмет ақысын төлеу саланы қаржыландыру және қайта құру жүйесi жетiлдiрiлетiн болады.
Yкiмет медициналық қызмет ақысын төлеу жүйесiн жетiлдiруге, әрбiр адамды бастапқы медициналық-санитарлық жәрдемнiң қаржыландырылуына көшудi жүзеге асыруға ниет бiлдiрiп отыр, бұл 2000 жылы географиялық және жыныстық-жастық коэффициенттердi есепке алуды және енгiзудi көздейдi.
Мiндетті медициналық сақтандырудың жалпыға мәлiм принциптерiн ескере отырып, жеке медициналық сақтандырудың жаңа үлгiсiн енгiзу жөнiнде нормативтiк құқықтық актiлердi әзiрлеу жұмысы басталады.
2001 жылы бүкiл Қазақстан бойынша отбасылық медицина институтын дамытуға және стационарлық емдеуден тиiмдi амбулаториялық емдеу принципiне көшуге, бүкiл ел бойынша дәрiгердi еркiн таңдау науқанын жүргiзуге және мiндеттi медициналық сақтандырудың жаңа модельдерiн енгiзуге әкелуi тиiс iшiнара қор ұстауды енгiзу көзделiп отыр.
Үкiмет денсаулық сақтау саласының маңыздылығын ескере отырып, оны ұйымдастырушылық нығайту бағытында қызмет iстемек ниетте.
Денсаулық сақтаудың мемлекеттiк емес секторын одан әрi дамыту, емдеу-алдын алу мекемелерiн кезең-кезеңiмен жекешелендiру қажет, бұл денсаулық сақтаудың жеке секторының үлесiн 2000 жылы 25 %-ке, 2001 - 2002 жылдары 35 %-ке дейiн жеткiзудi көздейдi.
Денсаулық сақтаудың аса маңызды бағдарламалары мен медицина саласындағы зерттеулердi қаржыландыру күшейтiлетiн болады. Бюджеттiң мүмкiндiктерiн ескере отырып, 2001 жылы "Диабет", "БППП" секiлдi бағдарламаларды, 2002 жылы "Нашақорлық" бағдарламасын қосымша қаржыландыру көзделiп отыр.
Аурулардың диагностикасы саласында жаңа медициналық технологияларды енгiзу мәселелерiне ерекше назар аударылады.
Үкiмет санитарлық-эпидемиологиялық қызметтiң нормативтiк құқықтық базасын жетiлдiрудi, оның халықаралық стандарттарға бейiмделуiн, емдеу-алдын алу мекемелерiнде инфекциялық бақылаудың жаңа жүйесiн енгiзу мен дамытуды жүргiзбек ниетте.
Жұқпалы аурулармен сырқаттанудың алдын алу және төмендету жөнiндегi жұмысты күшейту бойынша шаралар қабылданатын болады.
Yкiмет Қазақстан Республикасының фармацевтiк және медициналық өнеркәсiбiнiң мемлекеттiк бағдарламасын iске асыруға кiрiсу ниетiнде, бұл шығарылатын өнiмнiң санын 2000 жылы 300-ден 2002 жылы 500 атауға дейiн көбейтуге мүмкiндiк бередi.
Үкiмет тұрғын үй құрылысына назар аударуды күшейту ниетiнде.
Республикада тұрғын үй құрылысын дамытуды, атап айтқанда, ипотекалық несиелендiрудiң нысандары мен әдiстерiн дамытуды, халықтың салаға инвестициялары мен қаражатын тартуды, қажеттi нормативтiк құқықтық актiлердi қабылдауды ынталандыру жөнiндегi шаралар кешенiн қабылдау көзделiп отыр.
Ұлттық Банкпен бiрлесiп екiншi деңгейдегi банктердiң қаражатын тұрғын үй құрылысын ипотекалық несиелендiруге тартуды жандандыруға бағытталған нормативтiк құқықтық актiлер қабылданатын болады.
Халықтың қаражатын тартуды жандандыру мақсатында халықтың құрылыс салуға қажеттi қаражатының бiр бөлiгiн жинақтауды және барлық соманы жеңiлдiктi және ұзақ мерзiмдi ипотекалық несиелендiру жағдайларында алуды көздейтiн "Құрылыстық жинақтау туралы" Қазақстан Республикасының Заңы әзiрленетiн болады.
Үкiмет бюджет қаражатының есебiнен қаржыландырылған тұрғын үй құрылысының құрылысы аяқталмаған объектiлерiн тұрғын үй салушыларға тегiн беру жөнiнде шаралар қабылдау қажет деп санайды.
Бiлiм беру саласында Үкiмет бiлiм беру процесiнiң әрбiр адам үшiн қол жетерлiк болуы, сапа және үздiксiздiк принциптерiне сүйенетiн болады.
Балалардың мектеп алдындағы даярлықпен және жалпы орта бiлiммен мiндеттi әрi толық қамтылуына қол жеткiзу көзделiп отыр. Осы мақсатта барлық мектептерде Жалпы бiлiм беру қорларының жұмысы кеңiнен жүргiзiлiп, балаларды ыстық тамақпен қамтамасыз ету қажет болған жағдайда оқушыларды оқу орындарына дейiн жеткiзу мәселелерi шешiлетiн болады.
Ауылдағы шағын комплектілi мектептерге, мектепке дейiнгi және мектептен тыс білім беру ұйымдарына басым қолдау көрсетiлетiн болады.
Білім берудiң оқушы және студент жастардың салауатты өмiр салтын, жеке адамның рухани-адамгершiлiк және азаматтық-отан сүйгiштiк қасиеттерiн қалыптастыруға бағытталған тәрбиелеу функциясы арта түседi.
Бiлiм беру процесiне жаңа технологиялар белсендi енгiзiлетiн болады. Мектептердi компьютерлендiрудi аяқтау 1-11 сыныптарға арналған жаңа буын оқулықтарына көшу, дарынды балаларды анықтау мен оларға қолдау көрсету жүйесiн қалыптастыру көзделiп отыр.
Бiлiм берудiң барлық деңгейлерiне арналған мемлекеттiк стандарттарды әзiрлеу мен енгiзу оқушылардың кәсiби қызығушылығына қарай қосымша оқу пәндерiн еркiн таңдап алуына қажеттi шарттарды жасау оқушылар мен студенттерге кәсiби бағдар беру жөнiндегi шараларды күшейту ниет етiлiп отыр.
Жетiм балаларға, мүгедектерге, денсаулығы нашар, тұрмысы нашар және аз қамтылған отбасылардан шыққан балаларға Үкiмет ерекше қамқорлық көрсетедi. Оларға жоғары оқу орындарына түсуi кезiнде квоталар берiледi, қашықтықтан оқу үшiн арнайы жағдайлар ұйымдастырылатын болады.
"Бiлiм беру туралы" Заңның талаптарына сәйкес бiлiм берудiң мемлекеттiк емес секторы одан әрi дамиды.
Аттестациялау мен лицензиялау мәселелерiнде тәртiп орнату мақсатында сапалы бiлiм беру қызметiн көрсете алмаған және білім берудiң мемлекеттiк стандарттарын сақтамаған ұйымдарға қатысты талаптар күшейтiлiп, қатаң шаралар қолданылатын болады.
Yкiмет әйелдердің қоғамдағы жағдайын жақсартуға, отбасын нығайтуға және әйелдер кәсiпкерлiгiн дамытуға зор көңiл бөлетiн болады. Қазiрдiң өзiнде әйелдер кәсiпкерлiгiн дамытуға жеңiлдiктi несиелер түрiнде 3 млн. АҚШ долларынан астам қаржы бөлiндi.
Үкiмет тарихи-мәдени және рухани құндылықтардың сақталуын, оларға халықтың қол жеткiзуiн және белсендi араласуын қамтамасыз етедi; әлеуметтiк-мәдени саладағы өнiмдер мен қызмет көрсетулердiң отандық рыногын дамытады, халықаралық және аймақаралық мәдени ынтымақтастықты кеңейте және тереңдете түсетiн болады.
Қазақтың ұлттық мәдениетi мен тiлiнiң, сондай-ақ Қазақстан Республикасын мекендейтiн халықтардың мәдениетi мен тiлдерiнiң сақталуы мен дамуына қолдау көрсетiледi.
Үкiмет айналадағы орта сапасын тұрақтандыруға бағытталған шараларды жүзеге асыру ниетiнде.
Республикалық және жергiлiктi деңгейлерде табиғатты пайдаланудың, жер қойнауын пайдалану мен қоршаған ортаны қорғауды басқарудың тиiмдi жүйесi құрылып, экологиялық оқу-ағарту жүйесi қалыптастырылатын болады. Үкiмет қоршаған ортаны қорғауды қаржыландырудың тетiгiн жетiлдiру, табиғат пайдалану жүйесiн оңтайландыру мемлекеттiң халықаралық экологиялық саясатқа қатысуын кеңейту, экологиялық қауiпсiз технологияларға көшу үшiн жағдай жасау, қалдықтарды пайдаланудың деңгейiн арттыруға ниеттенiп отыр.
Қазақстанның жануарлар және өсімдіктер дүниесiнiң биологиялық алуан түрлiлiгiн сақтау жөнiндегi жобаны әзiрлеу және оны iске асыра бастау жөнiнде күш-жiгер жұмсалынатын болады.
Yкiмет қоршаған ортаны қорғау табиғатты пайдалану жер қойнауын пайдалану саласындағы негізгi заң актiлерiн дайындау жұмысын жалғастырады.
Табиғат ресурсының әлеуетiн пайдалануды зерделеу және теңгерiмдi пайдалану экологиялық аудандастыру мемлекеттiк кадастрлар жүйесiн құру ерекше қорғалатын табиғи аумақтар мен экологиялық туризм объектiлерiнiң желiсiн дамыту өнеркәсiп орындарының экологиялық аудитiн жүргiзу, экологиялық таза және ресурс үнемдейтiн технологияларды енгiзу бағдарламалары iске асырылатын болады.
Дене шынықтыру мен спорт саласында салауатты өмiр салты принциптерiн насихаттау жөнiндегi жұмыс жалғасады және 2000 жылғы Сиднейдегi (Австралия) жазғы Олимпиадалық ойындардың және 2002 жылғы Солт-Лейк-Ситидегi (АҚШ) қысқы Олимпиадалық ойындардың қатысушыларына мемлекеттiк қолдау көрсетiледi.
Үкiмет қылмыскерлікке және сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес жөнiндегi жұмысты күшейтудi маңызды шара деп санайды.
Күштердi және құралдарды автоматты түрде басқару жүйесiн құру арқылы көшелерде тиiстi тәртiп орнату оқиғаларға орай жедел қимылдау деңгейiн арттыру қажет.
Yкiмет сыбайлас жемқорлыққа, оның iшiнде өз өкiлдерiнiң арасында сыбайлас жемқорлыққа қарсы қатаң күрестi жалғастырады және құқық қорғау органдары қызметкерлерiнiң кәсiби бiлiктiлiгiн арттыру жөнiнде шаралар қабылдайды.
Нашақорлық пен есiрткi бизнесiнiң етек алуына тиiмдi мемлекеттiк және қоғамдық қарсы тұру жүйесiнiң негізгі буындарын құру талап етiледi.
Елiмiзге дiни экстремизм мен террорлықтың енiп кету қаупiнiң күшеюiне байланысты барлық мемлекеттiк органдардың осындай құбылыстардың алдын алудағы үйлесiмдi өзара iс-қимыл жасауы, дiни экстремизм мен террорлыққа қарсы күрес жүргiзетiн құрылымдарды нығайту, мұндай заңсыз әрекетi үшiн жауапкершiлiктi қатаңдату қажет.
Республиканың облыстық облыс орталықтары мен iрi қалаларында бостандығынан айыру орындарынан босап келген адамдарды әлеуметтiк бейiмдеу және оңалту, сондай-ақ қадағалаусыз жүрген балаларға арналған паналық мекемелер құрылатын болады.
Әйелдерге және кәмелетке толмаған балаларға тұрмыстық зорлық көрсетуге қарсы күрестi күшейту, мұндай қылмыстарға қарсы жазалау шараларын қайта қарау жөнiнде шаралар қабылдау қажет.
Құқық қорғау органдарын техникалық тұрғыдан жетiлдiрудiң бiрқатар қызмет бағыттарын қамтитын түбегейлi жаңа жолы қажет. Iшкi iстер органдарын қаржылық және материалдық-техникалық жағынан нығайту жөнiнде шаралар қабылдау қажет.

4.6. Қаржы секторы

Елдiң қаржы секторы барған сайын елдiң iшiндегi орта және ұзақ мерзiмдi өндiрiстiк инвестицияларға бағдарланатын болады бұл мұны халықтың жинақтарын елеулi түрде тартпай жүзеге асырылынбайды.
Осыған байланысты қаржы секторының күш-жiгерi тұрақтылықты сақтауға және оның барлық бөлiктерiн нығайтуға, экономиканың нақты секторының қаржы мекемелерiн несиелеудiң жаңа институттары мен тетiктерiн дамытуға, қаржы қызмет көрсетулерiнiң тiзбесiн кеңейту мен оның сапасын арттыруға бағытталатын болады.
Қаржы секторына халықтың жинақтарын тарту үшiн мейлiнше қолайлы жағдайлар жасау сондай-ақ халыққа өздерiнiң салымдарының сақталуына қажеттi кепiлдiктер берудi, қаржы институттарының ұсынатын халыққа депозиттiк қызмет көрсетулерiнiң тiзбесiн кеңейтудi, халықтың сақтандыру полистерi, алтын инвестициялық монеттерi, бағалы қағаздар мен және басқалар секiлдi қаражатын салудың дәстүрлi емес құралдарының түрлерiн дамытуды талап етеді.
Жеке сақтандыру компанияларды, зейнетақы және инвестициялық қорлар секiлдi халықтың басы бос ақшасын жинақтайтын ұйымдарды дамыту ерекше мәнге ие болады.
Халық пен кәсiпорындардың қаржылық қызмет көрсетулерiне мүдделiлiгі қаржылық қызмет көрсетудiң сапасын арттырумен, түрлi қаржы құралдарына қатысты салық салуды қайта қараумен, сондай-ақ халықтың құрылыс жинақтауларының жүйесi секiлдi салымдарын тартудың арнаулы жүйелерiн енгiзумен арта түсетiн болады.
Бұл ретте негiзгi тегеурiн халық пен кәсiпорындардың елдiң қаржы секторына ұзақ мерзiмдi салымдарын тартуды ынталандыруға жасалатын болады.
Бұл қаржы жүйесiне өндiрiстi ұзақ мерзiмдi несиелендiрудi өсiруге және бұл ретте қаржы институттарының өздерiнiң орнықтылығы мен сенiмдiлiгiн төмендетуге жол бермей несиелер бойынша нарықтық ставкаларды төмендетуге мүмкiндiк бередi.
Экономиканы құрылымдық қайта құрудың мiндеттерiн шешу, өндiрiстiк бөлудiң деңгейiн арттыру мақсатында бұлар елеулi ұзақ мерзiмдi нысаналы инвестицияларды талап етедi, Үкімет Эксимбанктің рөлін тек экспортқа жәрдемдесу банкi ретiнде ғана емес даму банкi ретiнде де күшейтпек ниетте.
Ұлттық Банк елдiң орталық банкi ретiнде ашық рынокта операцияларды кеңейте отырып, ақша-несие саясатының жанама құралдарын қолдануды жандандырады.
Ұлттық Банктiң бiрiншi сыныпты коммерциялық векселдердi қайта есепке алуы ретiнде екiншi деңгейдегi банктердi қайта қаржыландырудың осындай схемасы енгізiлетiн болады. Ұлттық Банк векселдер бойынша мiндеттi тұлғалардың қаржылық жағдайының орнықтылығын айқындайтын болады.
Почта-жинақ ұйымдарын құру ерекше мәнге ие болады, олар халыққа, әсiресе ауылдық жерлерде қаржы қызмет көрсетулерiн кеңейтуге, қаржы секторына жаңа жинақтардың ағылып келуi үшiн қолайлы жағдай жасауға мүмкiндiк бередi.
Почта мекемелерiнiң қазiргi жұмыс iстеп тұрған жүйесiнiң халықтың жинақтарын тартуға құқығы бар.
Почта-жинақ мекемелерiне жинақталған қаражатты тек мемлекеттiк бағалы қағаздарға ғана салуға рұқсат берiледi. Осылайша халықтың почта-жинақ мекемелерiндегi салымдарының сенiмдi қорғалынуы қамтамасыз етiледi.
Сондай-ақ несие серiктестiктерi секiлдi шағын және орта кәсiпорындардың мұқтаждарына бағдарланған қаржы институттары да даму жолына түседi.
Жеке тұрғын үй құрылысын қаржыландыруда уақыт өте келе құрылыс-жинақ банктерi секiлдi несие мекемелерiнiң нысандары ерекше мәнге ие болады. Құрылыс жинақтары жүйесi бойынша тұрғын үй сатып алғысы келетiн немесе тұрғын үй жағдайын жақсартуға мұқтаж адамдардың қаражаты тартылып, жинақталатын болады. Белгiлi бiр уақыттан соң жинақталған қаражаттан сол салымшылардың шеңберiне тұрғын үй салуға және сатып алуға салыстырмалы түрде алғанда жоғары емес және тiркелген процентпен ұзақ мерзiмдi несиелер берiлетiн болады.
Ипотекалық несиелендiру банктердiң халықты жылжымайтын мүлкiн кепiлге ала отырып, несиелендiруге қатысуын жандандыру есебiнен дамитын болады. Банктер ипотекалардың пульдерiмен қамтамасыз етiлген ипотекалық облигацияларды шығару жолымен қайта қаржыландырыла алады.
Сондай-ақ кәсiпорындарды, бәрiнен бұрын ауыл шаруашылығына және шағын бизнеске техникалар беру үшiн несиелендiруге қаржы лизингiнiң жүйесiн пайдалану кеңейтiледi.
Банк жүйесiнде 2000 жылдың аяғында екiншi деңгейдегi банктердiң қызметтiң халықаралық стандарттарына көшу жөнiндегi бағдарламасы аяқталатын болады. Жақын жылдардың iшiнде Ұлттық Банк банктердiң қызметiн лицензиялау мен пруденциалдық реттеудiң әдiстерi мен рәсiмдерiн жетiлдiретiн болады.
Топтастырылған негiзде қадағалау енгiзу, сондай-ақ банк қызметiнiң тәуекелдерiн басқару жөнiндегi ұсынымдарды әзiрлеу мейлiнше маңызды болып табылады.
Халықтың депозиттерiн мiндеттi ұжымдық сақтандырудың құрылған жүйесiнде ғана одан әрi жетілдiру көзделiнедi. Қалыптасуына қарай сақтандыру объектiлерiнiң тiзбесi, өтеу сомалары мен басқа да өлшемдер кеңейтiлетiн болады. Банктердiң халықаралық стандарттарға көшу жөнiндегi талаптарға қол жеткiзуiне қарай депозиттердi сақтандырудың қатысушы банктерi жүйесiнiң өсуi жүредi.
Ұлттық Банк Қазақстан Республикасының Бағалы қағаздар жөнiндегi комиссиясымен бiрлесiп жүйелi негiзде өздерiнiң айырбас бағамдарын бұқаралық ақпарат құралдарында мiндеттi түрде жариялай отырып, ұйымдастыру-құқықтық нысанында жұмыс iстейтiн ашық акционерлiк қоғамдардың ұйымдастырылған қор рыногында акциялары мен басқа да бағалы қағаздарының айналысын жандандыру жөнiндегi жұмысты жүргiзедi. Қазақстан Республикасының Бағалы қағаздар жөнiндегi комиссиясымен бiрлесiп, ерекше борыштық мiндеттемелер шығаруды қоса алғанда, банктердiң активтерiн секьюритизациялау тетiгi әзiрленетiн болады.
Банктiк емес операциялардың жекелеген түрлерiн жүзеге асыратын банктiк емес қаржы мекемелерiнiң рөлi, бәрiнен бұрын шағын кәсiпкерлiкті несиелендiру процесiнде бiрте-бiрте күшейтiледi.
Соңғы жылдары сақтандыру қызметiн көрсету рыногы қаржы рыногының басқа бөлiктерiнен қол үзiп жұмыс iстедi.
Шетел инвесторларының қолының жетпеуi және iс жүзiнде толық кәмiл ақпараттың болмауы осы рыноктағы қалыптасқан жағдайдың негiзгi себептерi болды.
Жақын жылдары, бiрiншi кезекте, халықаралық және басқа да стандарттарға жауап беретiн нормативтiк құқықтық базаны құру жөнiндегi iс-шараларды жүзеге асыру көзделiнiп отыр.
Екiншi кезең сақтандыру компаниялары қызметiн қадағалау мен реттеу жүйесiн жетiлдiру болады. Сақтандыру резервтерiнiң және оларды орналастырудың сенiмдiлiгi деңгейiне және сақтандыру ұйымдарының қызметiнiң басқа да көрсеткiштерiне қойылатын талаптарды арттыру.
Сақтандыру қызметiн көрсетудiң сапасын арттыру мен кеңейту үшiн, әсiресе өмір мен аннуитеттердi сақтандыру саласында шетелдiк сақтандыру компанияларына қазақстандық рынокқа қол жеткiзуiне жағдай жасалынады.
Бұл iс-шаралар сақтандыру компаниялары ұсынатын қызмет көрсетулердiң тiзбесiн елеулi түрде кеңейтуге, ең бастысы, өмiр мен аннуитеттердi сақтандыруды дамытуды ынталандыруға мүмкiндiк бередi.
Сақтандырудың ерiктi және мiндеттi түрлерiн дамытуға үлкен көңiл бөлiнедi. Сақтандырудың осы түрлерi жөнiндегi заңдарды халықаралық нормаларға сәйкес келтiру көзделiнедi.
Орнықты және тұрақты сақтандыру рыногын құру зейнетақы реформасын табысты iске асырудың ең маңызды шарттарының бiрi болып табылады. Күштi сақтандыру рыногы ұзақ өмiр сүру жағдайында зейнетақы жинақтауларының жетпей қалу тәуекелiнiң болуына байланысты проблемаларды шешудi қамтамасыз ете алады.
Сақтандыру рыногының одан әрi қалыптасуы зейнетке шығудың кейiн ай сайын рента төлей отырып, өмiрдi сақтандыру жөнiндегi компанияға зейнетақы қорында жинақтау шотынан қаражат берудi көздейтiн схемасын енгiзуге мүмкiншiлiк бередi. Мүгедектiгi бойынша және асыраушысынан айрылғаны кезiнде сақтандыру компанияларының жәрдемақыларды жинақтау жарналардың есебiнен төлеу жөнiндегi жүйенi құру мүмкiн болады.
Қаржы рыногын дамыту бағалы қағаздар рыногын жандандырумен тiкелей байланысты, ол iшкi жинақтар мен мүмкiн шетелдiк инвесторлардың қаражатын жұмылдыру ден бөлудiң тиiмдi тетiгi ретiнде қаралады.
Салық заңдарын жетiлдiру жөнiндегi iс-шараларды жүзеге асыру, бәрiнен бұрын түрлi қаржы құралдарына қатысты тең салық жағдайларын жасау көзделiнедi.
Инвесторлардың корпоративтiк бағалы қағаздардың эмитенттерiне - шаруашылық жүргiзушi субъектiлерге сенiм артуын қамтамасыз ету үшiн инвесторлардан ақпаратты жасырғаны үшiн және бағалы қағаздар рыногы туралы заңдарды басқа да бұзғандығы үшiн жауапкершiлiгiн күшейту жолымен олардың ашықтығын қамтамасыз ету қажет.
Корпоративті бағалы қағаздарға салымдардың тартымдылығын арттыру мақсатында трансферттік бағалардың мәселелері, афилиирленген тұлғалармен қарым-қатынас заң жүзінде қайта қаралатын болады. Бұл қаражатты бөлу процесінде эмитенттерге тиімді мониторингті жүзеге асыруға мүмкіндік береді.
Ішкі рынокта зейнетақы активтерін басқару жөніндегі зейнетақы қорлары мен компанияларының қызметін жандандыру мақсатында зейнетақы активтерін орналастыру үшін пайдаланылатын қаржы құралдарының тізбесі кеңейтілетін болады.

4.7. Мемлекеттiк басқару

Функционалдық талдаудың негiзiнде мемлекеттiк органдардың функцияларын орталықсыздандыру жөнiндегi жұмыс жалғасады, әкiмшiлiк рәсiмдер жетiлдiрiледi.
Кадрларды iрiктеу мен мемлекеттiк қызметшiлердi қызмет бойынша жылжыту бiрiншi кезекте кәсiбилiк пен құзыреттiлiгі принциптерiне негiзделетiн болады. Осы мақсатта кадрларды iрiктеудi конкурстық негізде регламенттейтiн, мемлекеттiк қызметшiлердi лауазымдарына қойылатын бiлiктiлiк талаптарын айқындайтын актiлер қабылданып, кадр резервiн және басқаларды қалыптастыру болады.
Аталған шаралар Қазақстан Республикасының азаматтарын, оның iшiнде жастар мен әйелдердiң мемлекеттiк қызметке тең қол жеткiзу принципiн iске асыруға жәрдемдесетiн болады.
Мемлекеттiк қызметтi ынталандыру мен мәртебесiн көтеру мақсатында мемлекеттiк қызметшiлердiң еңбегiне ақы төлеу жүйесiн өзгерту көзделiнiп отыр.
Мемлекеттік қызметшілерді мемлекеттік қызмет кадрларын оқытудың бірыңғай жүйесін құруға, мемлекеттік тапсырыстың тетігін енгізуге және оқытудың бірыңғай стандарттарын айқындауға негізделген мемлекеттік қызметшілерді оқытудың тұжырымдамасын іске асыру тұр. Үкімет мемлекеттік

қызметшілердің оқытудың жүйесін қаржыландырудың орнықты тетігін

қалыптастыру жөнінде бірқатар шаралар қабылдайтын болады.

Кадрлардың жай-күйінің мониторингі жүйесін әзірлеу мақсатында

мемлекеттік қызмет кадрларын басқарудың бірыңғай жүйесі құрылатын болады.

4.8. Заңдар

Ұсынылып отырған шараларды заңдық қамтамасыз ету мақсатында Үкiмет

2000-2002 жылдары Парламентке 150-ге жуық заң жобасын енгiзу ниетiнде.

Олардың арасында мыналар бар:

"Қазақстан Республикасының бюджет жүйесi туралы" заңға өзгерiстер

енгiзу туралы" Заң;

Салық кодексi;

"Валюталық реттеу туралы" заңға өзгерiстер мен толықтырулар енгізу

туралы" Заң;

"Мемлекеттiк атаулы әлеуметтiк көмек туралы" Заң;

"Қазақстан Республикасындағы әлеуметтiк әрiптестiк туралы" Заң;

"Қазақстан Республикасындағы еңбек туралы" Заң;

"Бағалы қағаздар рыногы туралы" заңға өзгерiстер мен толықтырулар

енгiзу туралы" Заң;

"Агроөнеркәсiп өндiрiсiн мемлекеттiк реттеудiң негiздерi туралы" Заң;

"Жер туралы" заңға өзгерiстер мен толықтырулар енгізу туралы" Заң;

"Ауыл шаруашылығы кәсiпорындарының банкроттығы туралы" Заң;

Қазақстан Республикасының Әкiмшiлiк құқық бұзушылықтар туралы кодексi

"Өнiмнiң сапасы мен қауiпсiздiгi туралы" Заң және көптеген тағы

басқалары.

Қазақстандық салықтық, бюджеттiк, еңбек, банктiк, әкiмшiлiктiк, көлiктiк, әлеуметтiк заңдардың, сондай-ақ табиғи монополиялар саласындағы қатынасты реттейтiн заңдардың жаңа буыны әзiрленетiн болады. Қазiргi бар азаматтық, отбасылық, iс жүргiзу заңдары одан әрi жетiлдiрудi қажет етедi.
Үкiметтiң заң жобалары жұмыстарының ағымдағы және перспективалық жоспарларын депутаттық корпуспен келiсу, кезек күттiрмейтiн құқықтық реттеуге қажет ететiн барынша өткiр проблемалардың негiзiнде заң шығармашылығында басымдықтарды қалыптастыру саясаты жалғастырылатын болады.
Алда заң шығармашылығымен айналысатын парламенттiк және үкiметтiк құрылымдардың бұдан неғұрлым тығыз өзара iс-қимылын қамтамасыз ету тұр.
Бұл бағыттағы жұмыстың неғұрлым тиiмдi нысаны бiрлескен жұмыс топтарының қызметi болып табылады. Өзара iс-қимылдың басқа да тиiмдi нысандарын iздестiрудi жалғастыру қажет.
Халықаралық құқықтық ынтымақтастық саласында өзiне алған мiндеттемелердi орындауды, сондай-ақ жасалған халықаралық шарттарға тексеру жүргiзудi қамтамасыз ету алда тұр.
Заңға бағынатын нормативтiк құқықтық актiлердi, әсiресе ведомстволық сипаттағы, жетiлдiру жөнiндегi жұмыс одан әрi жалғастыруды және жандандыруды талап етедi. Олардың заң актiлерiне қарсы емес оның негiзiнде және орындау үшiн шығарылуына қол жеткiзу қажет. Азаматтардың құқықтары мен заңды мүдделерiн қозғайтын не ведомствоаралық сипаты бар заңға бағынатын нормативтiк құқықтық актiлер ерекше тиянақты көңiл бөлудi талап етедi. Оларды елдiң халқы үшiн мүлдем ашық және қол жетімді ету үшін оларды әділет органдарында сөзсіз тіркеуді қамтамасыз еткен жөн.

Қорытынды

Әрбiр жаңа Үкiметке Iс-қимыл бағдарламасы туралы Баяндаманы әзiрлеу үшiн берiлетiн бiр айлық мерзiм нақты шаралар мен тетiктердi айқындау үшiн мейлiнше қысқа уақыт болып табылады.
Солай дей тұра Үкiметтiң әрбiр жаңа мүшесiнiң өзiнiң саласындағы жағдайды егжей-тегжейлi зерттемей-ақ негiзгi проблемалар мен оларды шешудiң әдiстерiн тұжырымдау үшiн жеткiлiктi дәрежеде басқару тәжiрибесi мен дүниетанымдық көзқарасы бар.
Үкiметтiң бұрын жол берiлген қателiктердi бұдан былай жасамау керектiгi жөнiнде де өзiнiң түсiнiгi бар.
Үкiмет осы Баяндамада құжатты ауырлатпас үшiн ой-өрiсiнен тұтастай бiр аялар мен салаларды әдейi тыс қалдыра отырып, негiзгi проблемаларды және оларды шешудiң құралдарын тұжырымдауға тырысты. Қалай болғанда да осы салалар бойынша тиiстi бағдарламалар нақтыланады немесе әзiрленедi, сөйтiп Үкiметтiң назарынан тыс қалмайды.
Қолайлы халықаралық жағдай Бағдарламаны iске асырудың шарттарының бiрi болып табылатындығын ерекше атап өткiм келедi.
Сондықтан да Үкiмет сыртқы саясат саласында Қазақстанның тәуелсiздiгі мен егемендiгiн дамытуға арналған басымдықты желiнi жалғастырады.
Қазақстанның дүниежүзiлiк шаруашылыққа интеграциясы, көршi мемлекеттермен және басқа да әрiптес елдермен өзара iс-қимылды тереңдету, елдiң транзиттiк-көлiктiк әлеуетiн тиiмдi пайдалану Каспий проблемасын кешендi шешу Қазақстанның мемлекеттiк шекараларын заңдық ресiмдеу

мәселелерi Yкiметтiң ұдайы назарында болады.

Парламент Үкiметтiң аталған пәлсапасы мен идеологиясын қолдаған

жағдайда бiз ең қысқа мерзiмдерде алдағы жылдарда бәрiнiң қамтылуы

қамтамасыз етiлетiн және жұмыс жоспарлы болатын Iс-қимыл бағдарламасын

қалыптастыру ниетiндемiз.

Оқығандар:

Қобдалиева Н.М.

Орынбекова Д.К.