Ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды құру және кеңейту жөніндегі жаратылыстану-ғылыми және техникалық-экономикалық негіздемелерінің жобаларын әзірлеу, сондай-ақ техникалық-экономикалық негіздемені түзету қағидасын бекіту туралы

Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрінің м.а. 2010 жылғы 01 қыркүйектегі N 558 Бұйрығы. Қазақстан Республикасының Әділет министрлігінде 2010 жылғы 5 қазанда Нормативтік құқықтық кесімдерді мемлекеттік тіркеудің тізіліміне N 6518 болып енгізілді.

Ескерту. Бұйрықтың тақырыбы жаңа редакцияда - РҚ Ауыл шаруашылығы министрінің 2012.10.24 № 17-03/541 (қолданысқа енгізілу тәртібін 3-т. қараңыз) бұйрығымен.

"Ерекше қорғалатын табиғи аумақтар туралы" Қазақстан Республикасының 2006 жылғы 7 шілдедегі Заңының 8-бабының 6) тармақшасы мен 20-бабына сәйкес БҰЙЫРАМЫН:

Ескерту. Кіріспе жаңа редакцияда - РҚ Ауыл шаруашылығы министрінің 2012.10.24 № 17-03/541 (қолданысқа енгізілу тәртібін 3-т. қараңыз) бұйрығымен.

1. Қоса беріліп отырған Ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды құру және кеңейту жөніндегі жаратылыстану-ғылыми және техникалық-экономикалық негіздемелерінің жобаларын әзірлеу, сондай-ақ техникалық-экономикалық негіздемені түзету қағидасы бекiтілсін.

Ескерту. 1-тармақ жаңа редакцияда - РҚ Ауыл шаруашылығы министрінің 2012.10.24 № 17-03/541 (қолданысқа енгізілу тәртібін 3-т. қараңыз) бұйрығымен.

2. "Ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды құру немесе кеңейтудің табиғи-ғылыми және техникалық-экономикалық негіздемелерінің жобаларын әзірлеу ережесін бекіту туралы" Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрлiгi Орман және аңшылық шаруашылығы комитетi төрағасының 2007 жылғы 15 ақпандағы № 67 бұйрығының (Нормативтiк құқықтық актілерді мемлекеттiк тiркеу тiзiлiмiнде № 4583 тіркелген, Қазақстан Республикасының Орталық атқарушы және өзге де мемлекеттiк органдарының актiлер жинағында 2007 жыл, наурыз) күші жойылды деп танылсын.

3. Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрлігі Табиғат ресурстарын пайдалану стратегиясы департаменті (Омаров Ж. Ы.) осы бұйрықтың Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінде тіркелуін қамтамасыз етсін.

4. Осы бұйрық алғаш рет ресми жарияланған күнінен кейін он күнтізбелік күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi.

Министрдің м.а.

Е. Аман

Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрінің м.а. 2010 жылғы 1 қыркүйектегі N 558 бұйрығымен бекітілген

Ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды құру және кеңейту жөніндегі жаратылыстану-ғылыми және техникалық-экономикалық негіздемелерінің жобаларын әзірлеу, сондай-ақ техникалық-экономикалық негіздемені түзету қағидасы

Ескерту. Тақырыбы жаңа редакцияда - РҚ Ауыл шаруашылығы министрінің 2012.10.24 № 17-03/541 (қолданысқа енгізілу тәртібін 3-т. қараңыз) бұйрығымен.

1. Жалпы ережелер

1. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды құру және кеңейту жөніндегі жаратылыстану-ғылыми және техникалық-экономикалық негіздемелерінің жобаларын әзірлеу, сондай-ақ техникалық-экономикалық негіздемені түзету қағидасы (бұдан әрі – Қағида) "Ерекше қорғалатын табиғи аумақтар туралы" Қазақстан Республикасының 2006 жылғы 7 шілдедегі Заңының (бұдан әрі – Заң) 8-бабының 6) тармақшасы мен 20-бабына сәйкес аумақтарды ұйымдастыру мен республикалық және жергілікті маңызы бар ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың әртүрлі түрлерінің жұмыс істеуі жөнінде негізделген шешімдер қабылдау мақсатында әзірленді.

Ескерту. 1-тармақ жаңа редакцияда - РҚ Ауыл шаруашылығы министрінің 2012.10.24 № 17-03/541 (қолданысқа енгізілу тәртібін 3-т. қараңыз) бұйрығымен.

2. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды құру немесе кеңейту жөніндегі жаратылыстану-ғылыми және техникалық-экономикалық негіздемелерінің жобаларын әзірлеуді, сондай-ақ техникалық-экономикалық негіздемені түзетуді ерекше қорғалатын табиғи аумақтар саласындағы уәкілетті органның (бұдан әрі – уәкілетті орган), қарауында ерекше қорғалатын табиғи аумақтар құрылып немесе кеңейтіліп отырған орталық немесе облыстардың республикалық маңызы бар қалалардың, астананың жергілікті атқарушы органдардың техникалық тапсырмалары бойынша мамандандырылған ғылыми (ғылыми-зерттеу) және жобалау (жобалау-іздестіру) ұйымдары екі кезеңде жүргізеді.

Ескерту. 2-тармақ жаңа редакцияда - РҚ Ауыл шаруашылығы министрінің 2012.10.24 № 17-03/541 (қолданысқа енгізілу тәртібін 3-т. қараңыз) бұйрығымен.

3. Бірінші кезеңде ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды құру немесе кеңейту жөніндегі жаратылыстану-ғылыми негіздемесінің жобасы (бұдан әрі - жаратылыстану-ғылыми негіздемесінің жобасы) әзірленеді.

Ескерту. 3-тармақ жаңа редакцияда - РҚ Ауыл шаруашылығы министрінің 2012.10.24 № 17-03/541 (қолданысқа енгізілу тәртібін 3-т. қараңыз) бұйрығымен.

4. Екінші кезеңде уәкілетті орган бекіткен немесе онымен келісілген жаратылыстану-ғылыми негіздеменің негізінде ерекше қорғалатын табиғи аумақты құру немесе кеңейту жөніндегі техникалық-экономикалық негiздеменің, сондай-ақ техникалық-экономикалық негіздемені түзету жобасы (бұдан әрі - техникалық-экономикалық негіздеменің жобасы) әзірленеді.

Ескерту. 4-тармақ жаңа редакцияда - РҚ Ауыл шаруашылығы министрінің 2012.10.24 № 17-03/541 (қолданысқа енгізілу тәртібін 3-т. қараңыз) бұйрығымен.

5. Техникалық-экономикалық негіздеменің жобасы жер учаскелерінің меншік иелерімен және жер пайдаланушылармен, облыстардың, республикалық маңызы бар қалалардың, астананың жергілікті атқарушы органдарымен келісіледі.

Ескерту. 5-тармақ жаңа редакцияда - РҚ Ауыл шаруашылығы министрінің 2012.10.24 № 17-03/541 (қолданысқа енгізілу тәртібін 3-т. қараңыз) бұйрығымен.

6. Республикалық маңызы бар ерекше қорғалатын табиғи аумақтар құру немесе кеңейту жөніндегі жаратылыстану-ғылыми және техникалық-экономикалық негiздемелердің жобалары мемлекеттік экологиялық сараптамаға жатады және оларды уәкілетті орган 30 күнтізбелік күн ішінде бекітеді.

Ескерту. 6-тармақ жаңа редакцияда - РҚ Ауыл шаруашылығы министрінің 2012.10.24 № 17-03/541 (қолданысқа енгізілу тәртібін 3-т. қараңыз) бұйрығымен.

2. Жаратылыстану-ғылыми негіздеменің жобасын әзірлеу

7. Жаратылыстану-ғылыми негіздеменің жобасы:

1) жобалау аумағының табиғи кешендерінің және онда орналасқан мемлекеттік табиғи-қорық қоры объектілерінің бірегейлігін, маңыздылығын және танымалдылығын;

2) зерттеліп отырған аумақтағы әлеуметтік-экономикалық жағдайлардың жай-күйінің бағалануын;

3) зерттеліп отырған аумақтағы экологиялық жүйелердің және мемлекеттік табиғи-қорық қоры объектілерінің жай-күйін, оларды сақтау жөніндегі тәуекелдерді, қатерлерді және оларды қорғау, қалпына келтіру және пайдалану жөніндегі шараларды;

4) ерекше қорғалатын табиғи аумақтың санаты мен түрін;

5) олардың шекарасын, көлемін, сондай-ақ жұмыс істеу аймақтарын, оларды қорғау және пайдалану режимдерін айқындайды.

8. Табиғи ортаны жан-жақты бағалау негізінде жобалау аумағының табиғи кешендерінің және онда орналасқан мемлекеттік табиғи-қорық қоры объектілерінің бірегейлігі, маңыздылығы және танымалдылығы айқындалады.

9. Табиғи ортаны зерттеу объектілері: рельеф, топырақ, климат, геология, жердің үстіндегі және астындағы сулар, флора, фауна, аумақта болып жататын физика-геологиялық процестер болып табылады.

10. Рельефті бағалау рельефтің жалпы ерекшеліктерін, оның белгілі бір геоморфологиялық аймаққа жатуын сипаттауды, негізгі орографиялық ерекшеліктерді (жоғарғы және төменгі учаскелердің бөліну сипаты) сипаттауды көздейді. Танымдық және эстетикалық тұрғыдан алғанда мейлінше көрікті және қызықты аумақтар белгіленеді.

Жобалау аумағының инженерлік-геологиялық сипаттамасы, теріс физика-геологиялық процестерге талдауы беріледі, бірегей геологиялық объектілерді сақтап қалу мүмкіндігі қаралады.

11. Қоршаған ортаның жайлылық дәрежесін, оны жақсартудың және ерекше қорғалатын табиғи аумақты пайдаланудың ықтимал жолдарын айқындау мақсатында жалпы климаттық жағдайға талдау жасалып, баға беріледі. Ұлттық және аймақтық саябақтарды жобалау кезінде дем алудың негізгі түрлері үшін рекреациялық кезеңнің ұзақтығы, жылдың әртүрлі кезеңдерінде ауа райының тұрақтылығы анықталады.

12. Аумақты гидрологиялық бағалау қазіргі су айдындары мен ағын суларға талдау жасауды, олардың ұзақтығын, көлемін, режимін, су айдындарының жылдамдығын, тереңдігін және енін, ағысын, аумақтың батпақтығын анықтауды көздейді. Оларды рекреация және туризм мақсаттарында пайдалану (суға шомылу, су спортын ұйымдастыру) мүмкіндігі қаралады.

Гидроминералдық және басқа да шипалы ресуртарын зерделеу кезінде: кеніштердің құрамы, орналасқан жері, қорлары, күзету жағдайлары, оларды пайдаланудың ықтимал бағыты мен көлемі анықталады.

13. Өсімдіктер қабатын зерделеу және талдау кезінде фитоценоздардың негізгі түрлерінің кеңістікте таралу заңдылықтары (рельефпен, топырақпен, ылғалдану режимімен өзара байланысы, таулардағы белдеулілік), басым және бірегей фитоценоздардың өзгеру және сақталу дәрежесі, олардың қалыптасу шарттары анықталады. Шұғыл қорғау іс-шараларын қажет ететін өсімдіктердің немесе фитоценоздардың сирек кездесетін, жойылып бара жатқан, эндемикалық және басқа да құнды түрлері өсіп тұрған жерлерін анықталады. Сирек кездесетін және жойылып бара жатқан түрлердің, қауымдастықтардың тізбесі жасалады.

14. Жануарлар дүниесін зерделеу құнды және сирек кездесетін түрлер мекендейтін жерлердің жағдайларын, олардың таралу аймағын, таралымдарының тұрақтылығын, сан алуан түрлерінің маусымдық мекендерін және қоныс аудару жолдарын, фаунаның құнды түрлері таралымдарының сақталуына әсер ететін антропогендік факторларды, сондай-ақ, олардың санын бақылаудың немесе басқарудың ықтимал амалдарын егжей-тегжейлі зерттеуді қамтиды. Осының нәтижесінде қорғауды қажет ететін объектілер белгілі болады және қажетті іс-шаралардың тізбесі айқындалады. Сирек кездесетін және жойылып бара жатқан түрлердің тізбесі жасалады.

15. Зерттеліп отырған аумақтағы әлеуметтік-экономикалық жағдайлардың жай-күйін бағалауда:

аймақтың қысқаша әлеуметтік-экономикалық сипаттамасы (экономикалық қызметтің сипаттамасы, жобалау аумағындағы халықтың құрамы, әрбір елді мекен тұрғындарының саны, ерекше қорғалатын табиғи аумақ ұйымдастыру жоспарланып отырған аумақ халқының келешектегі саны);

қолда бар өндірістік және тұрғын үй қорының сипаттамасы, оның жай-күйі және пайдаланылуы;

аумақтың мәдени-тұрмыстық қызмет көрсету жүйлері мен объектілерінің сипаттамасы;

жергілікті халықтың табиғи ресурстар жөніндегі қажеттілігі келтіріледі.

16. Зерттеліп отырған аумақтағы экологиялық жүйелердің және мемлекеттік табиғи-қорық қоры объектілерінің жай-күйінде жобалау аумағында немесе оған жақын маңда орналасқан табиғи-қорық қоры объектілерінің және тарих пен мәдениет ескерткіштерінің сипаттамасы беріледі.

Алынған материалдың негізінде тақырыптық карталар: экожүйелер картасы мен ландшафтық карта жасалады.

17. Экожүйелер картасы аэроғарыш түсірілімдерінің негізінде қаз-қалпындағы далалық зерттеулердің нәтижелері бойынша жасалады. Ландшафтық картадан өзгешелігі - экожүйелер картасына берілетін баяндауда биологиялық объектілердің (өсімдіктердің, жануарлар дүниесінің негізгі мекен-жайларының) егжей-тегжейлі сипаттамасы беріледі. Экожүйелер картасында бірегей және сирек күзет объектілері бөліп көрсетіледі, ал баяндауда олар мекендейтін жерлердің экологиялық жағдайлары да сипатталады.

18. Ландшафтық карта, тарих пен мәдениет ескерткіштерін қоса алғанда, аумақтың ландшафтық әртүрлілігін, сондай-ақ ерекше қорғалатын табиғи аумақтың инфрақұрылымын ұтымды пайдалану, қорғау және орналастыру іс-шараларын жоспарлау үшін жасалады. Ландшафтық карта арнаулы материалдарды (әр объектінің карталарын) қаз-қалпында зерттеу және өңдеу негізінде жасалады. Ландшафтық картада бірегей және эталондық табиғи кешендер, туризм мен рекреацияны дамытуға тежеуші немесе шектеуші ықпал ететін қауіпті процестер мен құбылыстар бөліп көрсетіледі.

Қоршаған табиғи ортаға антропогендік әсер етудің табиғи жағдайлары мен факторларына талдау жасау нәтижесінде жобалау аумағының ландшафтарына кешенді бағалау жүргізіледі.

19. Аумақты кешенді бағалау деп ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың алуан түрін ұйымдастыру үшін оның жарамдылығы тұрғысынан алғанда табиғи, шаруашылық-экономикалық және жоспарлау факторларының бүкіл жиынтығын бағалауды түсіну керек.

Аумақтың:

1) табиғат қорғау;

2) рекреациялық;

3) пейзаждық-эстетикалық бағалануы жүргізіледі.

20. Аумақтың табиғи қорғалуын бағалауды әзірлеу кезінде табиғи жүйелердің эталондарын, фауна мен флораның генетикалық қорын немесе жансыз табиғат объектілерін сақтауды қорықтар құрудың басты мақсаты ретінде, ал аумақты рекреациялық ұйымдастыру мүмкіндігін – ұлттық және аймақтық саябақтар, табиғи резерваттар құрудың құралы немесе шарты ретінде қарастыру керек. Ландшафтардың, өсімдіктердің, жануарлар дүниесінің, фауна мен флораның жекелеген түрлерінің сақталған құрылымы бар аумақтар, сондай-ақ табиғи жүйелерді немесе флора мен фаунаның жекелеген түрлерін сақтау үшін ықтимал аумақтар ретінде қарастырылуы мүмкін шаруашылық мақсаттар үшін пайдаланылмайтын немесе онша жарамды емес жерлер өзіндік табиғат қорғауды бағалау объектілері болуға тиіс.

Айқындап алуға және бағалауға сондай-ақ мыналар жатады: ландшафтың және флора мен фаунаның сирек кездесетін және жойылып бара жатқан түрлерінің мекендейтін жерлері, ұя басатын, уылдырық шашатын орындар, қоныс аударатын түрлердің маусымдық мекендейтін жерлері, ғылыми қызығушылық туғызатын жанды және жансыз табиғаттың жекелеген объектілері, су қорғау, топырақ қорғау және гигиеналық маңызы бар объектілер. Осының нәтижесінде табиғат қорғауды бағалау қорғау объектілерін, қорғалатын аумақтардың көлемі мен шекарасын белгілейді, табиғи кешендерді немесе олардың жекелеген компоненттерін қалпына келтіру жөніндегі іс-шаралар айқындалады.

21. Аумақтың рекреациялық бағалануын әзірлеу кезінде табиғи ортаның қасиеттерін, олардың демалыстың жекелеген түрлерін ұйымдастыруға жарамдылығын көрсететін факторлар алынады.

Негізгі рекреациялық ресурстарға табиғи немесе мәдени ландшафтарды, этнографиялық және басқа да осындай объектілерді, рекреация үшін ауданның жалпы қолайлылығын сипаттайтын климаттық жағдайларды және демалыстың жекелеген түрлерін дамыту мүмкіндігін анықтайтын климат факторларын, өздерінің бальнеологиялық бағасымен бірге гидроминералдық ресурстарды (минералды сулар, шипалы балшықтар) жатқызады.

Аумақтың рекреациялық бағалануы ресурстарды түгендеу және бағалау жөніндегі, сондай-ақ олардың неғұрлым құндыларын таңдап алу жөніндегі дайындамалар жүйесі болып табылады. Осы көрсеткіштердің жиынтығы – ресурстар түрі, көлемі, ұзындығы, маусымның ұзақтығы, ықтимал мамандануы, рекреациялық жүктеме қаралады.

22. Ландшафтың пейзаждық-эстетикалық қасиетін бағалау объектілері мыналар болып табылады:

пейзаждық әртектілік нышандары бойынша (орман, шабындық, дала, шатқал, батпақты, көлді жерлер) немесе олардың аралас кездесуі бойынша (орманды-шабындық, көлді-батпақты, сирек орман) өзгешеленетін ландшафт түрлері;

бірегейлігімен немесе жеке ерекшелігімен өзгешеленетін танымдық сипаттағы жекелеген табиғат объектілері (өсімдіктердің экзотикалық нысандары, үңгірлер, құз-шатқалдар, сарқырамалар, апандар);

кең көріністі және сан салалы пейзаждарды (шыңдар, жоталар, рельеф иілісінің шеттері, жекелеген көру нүктелері, асулар, ашық төбешіктер) тамашалауды қамтамасыз етіп, көру кезінде баса назар аударатын көріністер мен доминант рөлін атқаратын ландшафтың жекелеген элементтері.

Ландшафтың пейзаждық-эстетикалық құндылығының өлшемі оның сыртқы, морфологиялық құрылымы туралы ақпараттың жалпы көлемі болып табылады. Құрылым рельефтің, өсімдіктер топтамаларының, су айдынының жағалай сызығының алуан түрлігімен, жер бетінің тастақтығымен айқындалады. Осы қасиеттердің ашылатын кеңістіктің кең көрінісімен және сан салалығымен үйлесім табуы ландшафтың жалпы ақпараттылығын және оның пейзаждық-эстетикалық құндылығын ұлғайтады.

Мынадай ландшафтар бөліп алынады:

бірегей және ғажайып ландшафтар, сондай-ақ тек қана эстетикалық мәні бар және қорғау мен арнайы пайдалану режимін қажет ететін табиғат объектілері;

аумақты рекреациялық мақсатта пайдаланбауға тыйым салу немесе шектеу ұсынылатын бағалы ландшафтар мен табиғат объектілері;

соншалық бағалы емес және рекреациялық маңызы жоқ ландшафтар.

Ландшафтардың пейзаждық-эстетикалық бағалануы ландшафтардың пейзаждық-эстетикалық қасиеттерін кеңістік бойынша тепе-тең бөліп, ерекше қорғалатын табиғи аумаққа келушілер үшін тартымды неғұрлым ықтимал жерлерді анықтап алуға мүмкіндік беретін бағалау карта схемасын жасауды қамтиды.

23. Шаруашылық қызмет және оның зерттеліп отырған аумақтың табиғи кешендеріне әсері, оның ішінде:

1) өнеркәсіптің;

2) ауыл шаруашылығының;

3) орман және аңшылық шаруашылығының;

4) көліктің;

5) туристік қызметтің;

6) елді мекендердің әсері қаралады.

24. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтың экологиялық тепе-теңдігінің сақталуына және осы аумақтың тиімді дамуына және жұмыс істеуіне жәрдемдесетін жобалау аумағындағы қоршаған ортаның негізгі компоненттерін қорғау жөнінде ұсыныстар әзірлеу мақсатында ерекше қорғалатын табиғи аумақтың экологиялық жүйелерін қорғау жөнінде іс-шаралар әзірленеді.

25. Жобалау кезінде экологиялық жүйелерді қорғауға бағытталған іс-шаралардың мынадай екі тобы бөліп алынады:

1) өсімдіктер және жануарлар дүниесінің сирек кездесетін, эндемикалық және Қызыл кітапқа енгізілген түрлерінің, сондай-ақ селекциялық жұмыс үшін құнды генетикалық қор болып саналатын түрлердің мекендейтін жерлері болып табылатын аумақтың табиғи учаскелерін қорық режимінде сақтауға бағытталған іс-шаралар;

2) жайлы және табиғаты көркем сауықтыру, танымдық, туристік және спорттық учаскелер ретінде олардың тартымдылық қасиеттерін сақтау және қалпына келтіру мақсатында қазірдің өзінде қауырт рекреациялық әсер ету орындары болып табылатын аумақтардағы антропогендік әсерді жоюға немесе жұмсартуға бағытталған іс-шаралар.

26. Екінші топ іс-шараларының кешені өз кезегінде ерекше қорғалатын табиғи аумақтың экологиялық жүйелерін аса қауіпті табиғи процестердің (селдер, көшкіндер, қар тасқындары) әсерінен қорғауға бағытталған шараларға және антропогендік әсерді жою жөніндегі іс-шараларға бөлінеді.

27. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтың табиғат қорғау іс-шараларының тобы:

1) өсімдіктер дүниесін қорғауды;

2) жануарлар дүниесін қорғауды;

3) топырақ қорғауды;

4) ландшафтарды қорғауды;

5) су көздерін қорғауды;

6) әуе бассейнін қорғауды;

7) экологиялық жүйелерді рекреациялық әсерден қорғауды;

8) тарих және мәдениет ескерткіштерін қорғауды;

9) ерекше қорғалатын табиғи аумақтың учаскелерін қауіпті геологиялық процестер мен құбылыстардан инженерлік қорғауды қамтиды.

28. Өсімдіктер дүниесін қорғау жөніндегі іс-шаралар:

1) ерекше қорғалатын табиғи аумақта өзгерген өсімдіктер қабаты бар, сондай-ақ антропогендік факторларға неғұрлым осал және табиғи процестердің әсерімен өзгеріске ұшыраған учаскелерді бөліп алуды, оларда келеңсіз зардаптарды жою жөніндегі шараларды жедел қабылдау мақсатында тұрақты бақылау ұйымдастыруды;

2) өсімдіктердің алуан түрлерін қалпына келтіру және жүктемелерді шектеу жөнінде іс-шаралар әзірлеуді;

3) ормандарды молықтыруды қоса алғанда, ормандарды күзету және қорғау жөніндегі іс-шараларды; орман қорғау іс-шараларын, өртке қарсы іс-шараларды, орман зиянкестерімен және ауруларымен күрес жөніндегі іс-шараларды қамтиды.

29. Жануарлар дүниесін қорғау жөніндегі іс-шаралар:

1) жануарлардың табиғи мекендеуінің жайлы жағдайларын бүкіл жыл бойына сақтау мүмкіндігін ескере отырып, ерекше қорғалатын табиғи аумақтың шекарасын белгілеуді;

2) жануарлардың мекендеу орындарының және осында өсетін өсімдіктердің сақталуына кепілдік беретін аумақтың аймақталуын (қорықтық, қаумалдық, экспозициялық-көрсету учаскелерін бөліп алу), ал экспозициялық-көрсету учаскелерінде – туристер үшін барынша көрнекілікті жүзеге асыруды;

3) аңдар мен құстар үшін "шағын қорықтар" мен тынығу аймақтарын ұйымдастыруды;

4) құстар ұя басатын кезеңде ағаш кесудің барлық түрін жүргізуге, мал жаюға және шөп шабуға тыйым салуды;

5) қуысы бар ағаштарды сақтау, құмырсқа илеулерін қоныстандыру;

6) аңдар мен құстар үшін қорғаныштық және азықтық маңызы бар ағаш және бұта тұқымдарының барлық екпелеріне ғылыми негізделген кіріспені;

7) қозғалысы қауырт жолдарға жануарлардың шығып кетуіне тосқауыл болатын шарбақтар, тиісті жол белгілерін орнатуды;

8) жабайы жануарларды есепке алуды ұйымдастыруды қоса алғанда, биотехникалық іс-шаралар кешенін жобалауды қамтиды.

30. Топырақты қорғау жөніндегі іс-шаралар:

1) пайдалану режимі шектеулі учаскелерді жайылымдар ретінде пайдануға тыйым салу енгізуді;

2) оңтайлы жол-соқпақ желісін қалыптастыруды;

3) топырақ бетіндегі өсімдіктер қабаты бүлінген немесе осындай қабаты жоқ учаскелерді шөп тұқымын себу жолымен көгалдандыруды;

4) топырақ қабатын ластайтын тұрақты және жылжымалы көздерден зиянды заттардың тастандыларын азайту жөнінде шараларды әзірлеуді және іске асыруды;

5) ерекше қорғалатын табиғи аумақта және күзет аймағында пестицидтер мен улы химикаттар пайдалануға тыйым салуды енгізуді қамтиды.

31. Ландшафтарды қорғау жөніндегі іс-шаралар:

1) ерекше қорғалатын табиғи аумақтың рекреациялық кешендері мен рекреациялық қызмет көрсету орталықтарын неғұрлым құнды табиғи ландшафтар оқшауланатындай немесе жеңіл рекреациялық жүктемелер аймағында болатындай етіп орналастыруды;

2) ерекше қорғалатын табиғи аумақтың жұмыс істеуі үшін қажет рекреациялық құрылысты, жолдар тартуды, коммуникацияларды негізінен ормансыз, эстетикалық тұрғыдан алғанда құндылығы шамалы учаскелерде орналастыруды;

3) жолдармен және соқпақтармен тиісінше жүріп өту арқылы қозғалу кезінде жергілікті жер панорамасының көрінуіне жағдайлар жасауды қамтиды.

32. Су көздерін қорғау жөніндегі іс-шаралар:

1) су арналары туристік соқпақтармен және маршруттармен қиылысатын тұстарда су жағалауын бекіту шараларын, су арналарының жағалауларында – туристік топтардың аялдауы үшін арнайы жабдықталған демалыс орындарын жасауды;

2) минералдық су көздері шығатын аумақта шипалы ресурстарды қорғауғамен және пайдаланумен байланысты емес жер қазу және құрылыс жұмыстарына тыйым салуды қамтиды.

33. Әуе бассейнін қорғау жөніндегі іс-шаралар:

1) ерекше қорғалатын табиғи аумақтың қажеттілігі үшін негізінен электр қуатын пайдалануды, сондай-ақ балама энергия көздерін жобалауды;

2) жылжымалы ластау көздеріне бақылау ұйымдастыруды;

3) шектеу белгілері және шлагбаумдар орнату арқылы ерекше қорғалатын табиғи аумақтың неғұрлым осал учаскелерімен демалушылардың моторлы көлікпен жүріп-тұруына тыйым салуды қамтиды. Автомобиль қозғалысының соңғы нүктесі болып табылатын аумақта автокөлік үшін тұрақтар болуы тиіс. Біршама қашық таныстыру маршруттары ерекше қорғалатын табиғи аумақтың арнайы көлігінің (шағын автобустар, салт атпен серуендеу) көмегімен жүзеге асырылады;

4) демалушылардың моторлы көлікпен келіп жету орындарын ерекше қорғалатын табиғи аумақтың шетінде немесе одан тыс жерлерде шоғырландыруды қамтиды.

34. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтың экологиялық жүйелерін рекреациялық әсерден қорғау жөніндегі іс-шаралар:

1) табиғи ресурстарды рекреациялық мақсатта пайдалануды белгіленген рекреациялық жүктемелерге сәйкес ұйымдастыруды қамтиды. Әрбір қорғалатын аумақ үшін негізгі ереже оның аумағын аймақтау жөнінде, демалыс сипаты жөнінде жоспарлау шешімдерін әзірлеу және белгілі бір рекреациялық учаскелерде болудың арнайы режимдерін енгізу болып табылады;

2) рекреациялық аймақтарда демалушылар көп жиналатын орындарда қызықты, жарқын және тартымды демалыс және көңіл көтеру объектілерін жобалауды;

3) жазғы маусымда саны ерекше қорғалатын табиғи аумақтың рекреациялық сиымдылығынан әлдеқайда асып түсуі мүмкін жексенбі күнгі демалушылар лектерін реттеп отыру жөніндегі ұсыныстарды;

4) рекреациялық аумақтарды көркейтуді, оның ішінде қысқа мерзімді демалыс орындарында (өзендерге жақын маңдар, алаңқайлар, төңіректі шолып қарау нүктелері) көркейтуді қамтиды.

35. Тарих және мәдениет ескерткіштерін қорғау жөніндегі іс-шаралар:

1) ерекше қорғалатын табиғи аумақтың мақсаттары мен міндеттерінің жалпы кешенінде тарих және мәдениет ескерткіштерінің атқаратын функционалдық рөлін айқындауды;

2) ескерткіштерді қорғау жөнінде ұсыныстар әзірлеуді қамтиды. Бұл жұмыс мәдени-тарихи мұраны қорғау жөніндегі мемлекеттік органдардың өкілдерімен бірлесе отырып орындалады. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтағы ескерткіштердің орналасуының карта-сызбасы жасалады;

3) ерекше қорғалатын табиғи аумақта мәдени-тарихи мұраның әртүрлі нысандары болған жағдайда аумақ ішінде әртүрлі мамандану аймақтарын: тарихи-сәулет, археологиялық, этнографиялық аймақтарды бөліп алуға болады;

4) ашық аспан астындағы мұражайлар құру жөнінде ұсыныстар әзірлеуді қамтиды.

36. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтың учаскелерін қауіпті геологиялық процестер мен құбылыстардан инженерлік қорғау жөніндегі іс-шаралар:

аса қауіпті табиғи процестерден – селдерден, қар көшкіндерінен және тау беткейлеріндегі жойқын процестерден – тасқындар мен жердің опырылып құлауынан алдын алу шараларын әзірлеуді қамтиды;

аумақты сел процестерінен қорғау жөніндегі іс-шаралар ұйымдық-шаруашылық (белсенді) және гидротехникалық (бәсең) іс-шаралар болып бөлінеді.

Жердің опырылып түсуіне қарсы және көшкінге қарсы іс-шаралар:

қауіпті алқаптардың жағдайын анықтауды;

тіреуіш қабырғалар, контрфорстар, пломбалар, белдеулер, анкерлік бекіткіштер, қадалар қою, жарықшақтарды бітеу арқылы нығайтуды, аралас тәсілдерді;

тау жыныстарын тіреуіш қондырғыларымен бекітуді;

фитоорманмелиоративтік жұмыстарды көздейді.

37. Зерттеліп отырған аумақтағы табиғи кешендерді және табиғи-қорық қорының объектілерін сақтау, қалпына келтіру және ұтымды пайдалану мақсатында ғылыми-зерттеу, экологиялық-ағарту және рекреациялық қызмет жүргізіледі.

38. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтың ғылыми-зерттеу жұмыстары мазмұнының негізі мынадай екі бағыт болып табылады:

табиғи кешендерді зерттеу жөнінде жүйелі байқаулар ұйымдастыру, табиғи процестердің мониторингі, сондай-ақ биологиялық сан алуандықты сақтаудың, мемлекеттік табиғи-қорық қорының экологиялық жүйелері мен объектілерін қалпына келтірудің ғылыми негіздері мен әдістерін әзірлеу;

табиғи кешендердің экологиялық-танымдық және рекреациялық құндылықтарын зерделеу, аумақты теңдестірілген, реттелмелі рекреациялық мақсатта пайдалану жөнінде шаралар әзірлеу.

39. Экологиялық-ағарту қызметін жоспарлау кезінде туристер мен демалушылардың негізгі тобын ерекше қорғалатын табиғи аумақтың қатаң түрде белгіленген орындары мен объектілеріне тартуға бағытталған шаралар әзірлеу қажет.

Ерекше қорғалатын табиғи аумақтың экологиялық-ағарту қызметі екі функцияны – тікелей ағарту, адамға экологиялық тәрбие беру функциясын және аса құнды және қатаң қорғауды қажет ететін учаскелерден рекреациялық лектердің назарын басқа жаққа аударту, олардың осында келуін кідірту функциясын орындайды.

40. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтың ақпараты мен насихатының негізгі құралы мына баспа басылымдары болып табылады: кітаптар, кітапшалар, проспектілер, анықтамалықтар, карталар, жолкөрсеткіштер, парақшалар, жарнамалық-баспа қызметі және интернет-ресурстарда ақпарат орналастыру. Бұқаралық ақпарат құралдарымен жұмыс жүргізу үлкен рөл атқарады.

Ерекше қорғалатын табиғи аумақтың табиғи ресурстарын пайдалану ерекшеліктерін насихаттаудың басқа бір нысаны ақпараттық стенділер мен аншлагтар болып табылады.

41. Туристік маршруттар мен соқпақтарды таңбалауға да насихаттық, түсіндіру және ақпараттық сипат беру керек. Жол-соқпақ желісінде, қажет болған жерлерде маршруттар көрсеткіштерін орнату көзделеді, олардың тақырыбы, қашықтығы, демалыс орындарының атаулары, осы учаскенің схемалық жоспары көзделеді.

42. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтың санаты мен түрін таңдау кезінде:

1) табиғи эталондар, бірегей және көне түрлер, генетикалық резерв, ғылыми зерттеулер, экологиялық ағарту және білім беру нысаны ретінде ерекше экологиялық және ғылыми құндылығы бар аумақтың табиғи кешендерінің сақталуы дәрежесі;

2) аралас аумақтарда жүзеге асырылатын шаруашылық қызметке жол бермейтін немесе елеулі түрде әлсірететін аумақтың оқшаулануы;

3) ландшафтардың бірегейлігі мен көркемдігі және олардың жоғары пейзаждық және эстетикалық ерекшеліктері;

4) табиғи ландшафтар мен экологиялық жүйелердің сақталуының айтарлықтай жоғары деңгейі;

5) мемлекеттік табиғи-қорық қоры объектілерінің өлшемдеріне сәйкес келетін табиғи кешендердің, жанды және жансыз табиғат объектілерінің болуы;

6) танымдық және тәрбиелік маңызы бар объектілердің болуы, рекреация мен туризмнің әртүрлі нысандарын ұйымдастыруға аумақтың жарамдылығы;

7) рекреациялық ресустарды пайдалануға мүмкіндік беретін көлік байланыстарының болуы ескеріледі.

43. Ерекше қорғалатын табиғи аумақ шекарасын белгілеу кезінде мыналар ескеріледі:

1) өздерін ерекше қорғалатын табиғи аумақ құрамына қосу талаптарына жауап беретін табиғи кешендердің табиғи шептері;

2) жобалық аумақта орналасқан әртүрлі кәсіпорындарды сыртқа шығару және қайта мамандандыру қажеттілігі мәселелері.

44. Қорықтардың, ұлттық және аймақтық саябақтардың, табиғи резерваттар мен табиғат ескерткіштерінің шекарасын белгілеу кезінде мынадай шектеулер ескеріледі:

ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың негізгі аумағында өндірістік кәсіпорындар, әуежайлар, шахталар, пайдалы қазбалар өндіру жөніндегі карьерлер, сондай-ақ пайдалануға ықтимал жарамды пайдалы қазбалар кеніштері орналастырылмауға тиіс;

ландшафтардың қазіргі жай-күйі, аумақтарды пайдалану сипаты бойынша ерекше қорғанатын табиғи аушақтарды пайдалану мақсаттарына сай келмейтін аумақтар есепке алынбайды. Бұл ретте: қалыптасқан антропогендік ландшафтардың өзгеру дәрежесі мен келбеті, табиғат пайдаланудың ерекшеліктері және оларға ілеспе табиғи процестер, оның ішінде шаруашылық қызметтен туындаған ластану мен жайсыз зардаптар ескеріледі.

45. Қорықтар, табиғи саябақтар, табиғи резерваттар шекаралары бойына күзет аймағын орналастыру көзделеді.

Сыртқы шекарасы меншік иелері мен жер пайдаланушылардың жер учаскелерінің шекаралары немесе табиғи географиялық шептер бойынша белгіленетін күзет аймағының ені екі шақырымнан кем болмауы тиіс.

Қазақстан Республикасы Жер кодексіне және Заңға сәйкес облыстардың, республикалық маңызы бар қалалардың, астананың жергілікті атқарушы органдары шешімдер шығару үшін күзет аймағының аумағында күзет режимі және табиғат пайдалану тәртібі анықталады.

Ескерту. 45-тармаққа өзгеріс енгізілді - РҚ Ауыл шаруашылығы министрінің 2012.10.24 № 17-03/541 (қолданысқа енгізілу тәртібін 3-т. қараңыз) бұйрығымен.

46. Ерекше қорғалатын табиғи аумақ шекарасын белгілеу кезінде ерекше қорғалатын табиғи аумақтың жалпы көлемі, оның шекарасы ұсынылады, күзет объектілері айқындалады, бүлінген табиғи кешендерді қалпына келтіру, күзет режимі, ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды функционалдық аймақтау жөніндегі іс-шаралар белгіленеді.

3. Техникалық-экономикалық негіздеменің жобасын әзірлеу

47. Ерекше қорғалатын табиғи аумақты құру немесе кеңейту жөніндегі техникалық-экономикалық негiздеменің жобасы мына бөлімдерді орындауды қамтиды:

1) ерекше қорғалатын табиғи аумақтың шекарасы, ерекше қорғалатын табиғи аумақтың құрамына алынатын (сатып алынатын) меншік иелері мен жер пайдаланушылар жер учаскелерінің координаты, санаты және көлемі, алып қойылмай ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың құрамына енгізілетін меншік иелері мен жер пайдаланушылар жер учаскелерінің санаттары мен көлемдері, сондай-ақ күзет аймағының шекарасы мен көлемі сипатталған ерекше қорғалатын табиғи аумақтың жерлерін бөлудің жерге орналастыру жобасы (бұдан әрі – жерлер бөлу жобасы);

2) меншік иелері мен жер пайдаланушылардан жер учаскелерін сатып алуға және (немесе) оларды алып қою жөніндегі залалдарды өтеуге, күзет аймағында шаруашылық қызметті шектеуге байланысты, сондай-ақ жерлерді алып қоймай ерекше қорғалатын табиғи аумақтар құру жағдайларындағы шығындар;

3) ерекше қорғалатын табиғи аумақтың инфрақұрылымын құруға және осы аумақты күтіп ұстауға, мемлекеттік табиғи-қорық қорының объектілерін күзету, қорғау және қалпына келтіру жөніндегі іс-шараларды орындауға жұмсалатын шығындар;

4) рекреациялық жүктемелер нормаларын айқындап алып, аумақты функционалдық аймақтауды, белгіленген функционалдық аймақтар шегінде табиғи кешендерді реттелмелі туристік, рекреациялық және шектеулі шаруашылық қызмет мақсаттарында пайдалану шарттары;

5) экологиялық туризмді дамытуды ескере отырып, ерекше қорғалатын табиғи аумақты жоспарлау жобасы және оның инфрақұрылымы (инфрақұрылымды дамытудың бас жоспарын): туристік соқпақтарды, тамашалау алаңдарын, дем алу алаңқайларын, көлік тұрақтарын, кемпингтерді, шатырлы лагерьлерді, қонақ үйлерді, мотельдер, туристік базаларды, қоғамдақ тамақтандыру, сауда және басқа да мәдени-тұрмыстық мақсаттағы объектілерді, құбырларды, электр және байланыс желілерін, жолдарды орналастыру орындары.

Ескерту. 47-тармаққа өзгеріс енгізілді - РҚ Ауыл шаруашылығы министрінің 2012.10.24 № 17-03/541 (қолданысқа енгізілу тәртібін 3-т. қараңыз) бұйрығымен.

48. Жер бөлудің жерге орналастыру жобасында картографиялық материалдың негізінде әкімшілік облыстар мен аудандар шегінде ерекше қорғалатын табиғи аумақ шекарасының сипаттамасы, географиялық координаттар беріледі, ерекше қорғалатын табиғи аумаққа тұрақты жер пайдалануға берілетін жер учаскелерінің экспликациясы келтіріледі. Алынбай ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың құрамына енгізілетін меншік иелері мен жер пайдаланушылардың жер учаскелерінің көлемі көрсетіледі.

49. Республикалық маңызы бар ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың жер бөлу жобасы уәкілетті органмен келісуге және облыстық (республикалық маңызы бар қала, астана) жер қатынастары жөніндегі уәкілетті органымен бекітуге жіберіледі.

50. Жергілікті маңызы бар ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың жер бөлу жобасы уәкілетті органның аумақтық органымен, қоршаған ортаны қорғау жөніндегі облыстық органдармен келісіледі және облыстың (республикалық маңызы бар қала, астана) жер қатынастары жөніндегі уәкілетті органымен бекітіледі.

51. Техникалық-экономикалық негіздемеде меншік иелері мен жер пайдаланушылардан жер учаскелерін алып қою (сатып алу) жағдайындағы шығындардың болжамды сомалары, күзет аймақтарында шаруашылық қызметті шектеуге байланысты шығындарды өтеу үшін қажет, сондай-ақ жерлерді алып қоймай ерекше қорғалатын табиғи аймақтар құру жағдайларындағы шығындардың сомалары келтіріледі.

52. Техникалық-экономикалық негіздемеде ерекше қорғалатын табиғи аумақтың инфрақұрылымы объектілерінің құрылысына (қайта жаңартуға), материалдық-техникалық жарақтандыруға жұмсалатын шығындардың болжамды сомалары келтіріледі.

53. Ерекше қорғалатын табиғи аумақты міндетті табиғат қорғау мақсаттарымен үйлестіре отырып, оны рекреациялық пайдаланудың, аумақтың ландшафтық ерекшеліктерінің сипаты бойынша оның жоспарланатын ішкі шаруашылық құрылымы айқындалады.

54. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтар айналмаларға (инспекторлық учаскелерге) бөлініп, олар техникалық учаскелерге біріктіріледі. Бір инспекторға шаққандағы бір айналманың нормативтік көлемі "Мемлекеттік орман қоры учаскелерінде орман қорын күзету, қорғау, пайдалану, ормандарды молықтыру және орман өсіру бойынша нормалар мен нормативтерді бекіту туралы" Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрінің 2015 жылғы 20 шілдедегі № 18-02/664 бұйрығына (Нормативтік құқықтық актілерді мемлекеттік тіркеу тізілімінде № 11995 болып тіркелген) сәйкес айқындалады.

Ескерту. 54-тармақ жаңа редакцияда - ҚР Ауыл шаруашылығы министрiнiң 25.12.2015 № 19-1/1124 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

55. Ерекше қорғалатын табиғи аумақты жобалау кезінде орталық усадьбаның орнын таңдауға және кордондардың орналасуына ерекше назар аударылады.

56. Кордондар күзет қызметінің инспекторлары барлық айналмаларды біркелкі күзетуді қамтамасыз етіп, барлық негізгі жолдар мен қатынас бағыттарын бақылай алатындай етіп жобаланады.

Мемлекеттік табиғи қорықтарда кордондарды күзет аймағында аумақтың периметрі бойынша орналастыру көзделеді.

57. Ерекше қорғалатын табиғи аумақты басқару құрылымы табиғат қорғау ұйымының мақсаттарымен және міндеттерімен, табиғи ерекшеліктерінің сипатымен, аумақтың игерілу дәрежесімен, рекреациялық объектілердің болуымен, тұрақты және уақытша тұратын тұрғындар санымен, табиғи кешендерде болып жататын процестерге бақылау жасау қажеттігімен айқындалады.

58. Табиғат қорғау және ғылыми мекемелер болып табылатын мемлекеттік табиғи қорықты, мемлекеттік ұлттық және өңірлік табиғи саябақтарды, мемлекеттік табиғи резерватты басқарудың үлгілік құрылымы әкімшілік-басқару аппаратын, табиғи кешендерді қорғау бөлімін, ғылым, ақпарат және мониторинг бөлімін, экологиялық ағарту және туризм бөлімін, қаржы және ұйымдық жұмыс бөлімін, шаруашылық бөлімін қамтиды.

Жоспарланып отырған ерекше қорғалатын табиғи аумақтың ерекшеліктері ескеріле отырып, өзге де басқару құрылымы да ұсынылуы мүмкін.

59. Табиғат қорғау мекемелері күзет қызметінің штат саны аумақтың көлеміне, бөлінген техникалық учаскелер мен айналмалардың санына байланысты.

60. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтар қызметінің экономикалық тетігі құрылыс, табиғи кешендерді ұстау, қорғау және молықтыру жөніндегі іс-шараларды қаржыландыруға республикалық және жергілікті бюджеттерден бөлінетін қаражатты және олардың негізгі қызметіне жатпайтын тауарлар (жұмыстар, қызметтер) өткізу есебінен жиналған қаражатты жұмсауды қамтиды.

Ерекше қорғалатын табиғи аумақты жобалау кезінде қаржыландыру көздері айқындалады, олардың қатарында:

бюджеттік қаражат;

табиғат қорғау мекемелерінің қаражаты;

гранттар, ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды дамыту қорларының қаражаты, жеке және заңды тұлғалардың ерікті жарналары мен қайырымдылық қаражаты болады.

Ерекше қорғалатын табиғи аумақтың шығындары мына мақсаттарға:

1) күрделі құрылысқа, күрделі жөндеуге және инфрақұрылым объектілерін қайта жаңартуға;

2) табиғи кешендер мен объектілерді сақтауға және қалпына келтіруге;

3) экологиялық тәртіп бұзушылық зардаптарын жоюға;

4) ақпараттық қызмет көрсетуге, ерекше қорғалатын табиғи аумақтың табиғи және мәдени құндылықтарын насихаттауға;

5) аумақты көркейтуге;

6) әкімшілік-басқару шығындарына және ағымдағы қызмет көрсетуге жоспарланады.

61. Аумақтың экологиялық, рекреациялық және қала салу ерекшеліктерін зерделеу жолымен айқындалатын және бірегей табиғи кешендерді, сирек кездесетін түрлер мен қауымдастықтарды қатаң күзетуді қамтамасыз ететін функционалдық аймақтау ерекше қорғалатын табиғи аумақтың жоспарлы ұйымдастырылуының негізі болып табылады.

Әрбір функционалдық аймақ үшін табиғат кешендерін күзету мен ықтимал реттелмелі, рекреациялық және шектеулі шаруашылық қызметтің тиісті режимі айқындалады. Рекреациялық жүктемелер нормалары айқындалады.

62. Заңды тұлға мәртебесі бар ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың қорық аймақтары алқабының пайыздық арақатынасын мынадай шекте айқындау ұсынылады: мемлекеттік табиғи қорықтар 100%, мемлекеттік ұлттық табиғи саябақтар 40%, мемлекеттік табиғи резерваттар 30%-дан аспауға тиіс.

63. Ерекше қорғалатын табиғи аумақты және оның инфрақұрылымын жоспарлау жобасы (инфрақұрылымды дамытудың бас жоспары) мыналарды қамтиды:

1) туристік әлеуетті анықтау:

туристік қызметті дамыту үшін жергілікті әлеуметтік-экономикалық факторларға, табиғи, тарихи-мәдени және әкімшілік ресурстарға талдау жасау;

туристік әлеуетті, туристік мүмкіндіктердің шектері мен көлемдерін айқындау және бағалау (оның ішінде жобалау аумағының жол берілетін рекреациялық сиымдылығының есеп-қисабы);

туристік және рекреациялық қызметтен төлемдер түсуінің қазіргі жай-күйіне талдау жасау, инфрақұрылымды дамытудың бас жоспарына сәйкес инфрақұрылымды дамытуды ескере отырып, көрсетілген қаражаттың түсуін болжамдау;

жеке және заңды тұлғалар үшін туристік қызметтен табыс табуда экономикалық басымдықтарды айқындау;

ерекше қорғалатын табиғи аумақтар әкімшілігінің туристік қызметті жүзеге асыратын тұлғалармен және туризм инфрақұрылымын дамыту үшін тартылатын мамандармен бірлескен қызметін жоспарлау;

2) туризм инфрақұрылымын жоспарлау:

аумақтың функционалдық аймақталуын, экологиялық талаптарды, эстетикалық талғамды, ұзақ мерзім қызмет етуін, туристер мен қоршаған орта үшін үнемді және қауіпсіз болуын ескере отырып, туристік және рекреациялық мақсаттағы объектілерді: туристік маршруттарды (соқпақтарды), тамашалау алаңдарын, аялдау алаңқайларын, көлік тұрақтарын, кемпингтер, шатырлы лагерьлер, қонақүйлер, мотельдер, туристік базалар (кешендер), қоғамдық тамақтандыру, сауда және басқа да мәдени-тұрмыстық мақсаттағы объектілерді, бақылау-өткізу бекеттерін, аншлагтар (жоспарланып отырған объектілердің қысқаша сипаттамасымен және жол берілетін рекреациялық жүктемелердің, өткізу қабілетінің есеп-қисабымен) орналастыру орындарын айқындау;

көлік инфрақұрылымы, жылумен жабдықтау, сумен жабдықтау, канализация, байланыс объектілерін орналастыру орындарын айқындау;

3) Қазақстан Республикасының Экологиялық кодексіне сәйкес қатты тұрмыстық қалдықтарды кәдеге жаратудың экологиялық қауіпсіз тәсілдері мен орындарын жобалау;

4) туристік қызмет мониторингінің әдістерін әзірлеу, сондай-ақ ерекше қорғалатын табиғи аумақ қызметкерлерінің болуы және жұмыс режимі;

5) туризм инфрақұрылымының кадрлармен қамтамасыз етілуін негіздеу.

64. Ерекше қорғалатын табиғи аумақты жоспарлаудың жалпы принципі әртүрлі өзара байланысты жоспарлау элементтерінің жүйесін қалыптастыру болып табылады, оларға мыналарды жатқызуға болады:

1) неғұрлым маңызды және қызықты көрсету объектілері шоғырланған аудандарды қамтитын туристік-рекреациялық аймақтар. Бұл аймақта туристік кешендер, демалыс базалары, шатырлы қалашықтар орналасады;

2) туризмге және экскурсияға арналған ландшафтық-маршруттық дәліздер;

3) негізгі көлік жолдарын дамыту және келушілердің негізгі легін қабылдау, оларды орналастыру күзет аймағы шегінде жүзеге асырылады;

4) ерекше қорғалатын табиғи аумаққа негізгі кірме жолдарда саяхат жоспарын жасауға және неғұрлым құнды көрікті жерлер туралы мәліметтер алуға болатын жақсы ұйымдастырылған ақпараттық-таныстыру қызмет орталығы бар кіру орталықтары жобаланады.

65. Табиғат және қала салу жағдайларының әртүрлілігі алуан түрлі жоспарлау құрылымдарын қалыптастыруды көздейді, олардың негізгілері мыналар болып табылады:

1) шеңберлі жоспарлау құрылымы, онда қорық аймақтары орталық, ал рекреациялық аймақтар – шеткі жағдайды иеленеді;

2) линиялық жоспарлау құрылымы, саябақтың функционалды аймақтарының ретімен алмасып отыруы және саябақ аумағына екі жақтан келіп кіруді көздейтін желілік табиғи белдеулердің болуы негізінде құралған желілік жоспарлау құрылымы;

3) тұйықталған жоспарлау құрылымы рекреациялық аймақтар орталықта орналасқан жағдайда орын алуы мүмкін;

4) шеңберлі, желілік және тұйықталған құрылымдардың қосындысын құрайтын құрама жоспарлау құрылымы.

66. Рекреациялық пайдалану аймағы шегінде туристік және рекреациялық қызметтің қарқындылығы функционалдық аймақтау кезінде белгіленген рекреациялық сиымдылық деңгейімен және табиғат пайдалану режимімен реттеледі. Туризм түрлерінің барынша көп шоғырлануы мен сан алуандығы қауырт рекреациялық пайдалану және шектеулі шаруашылық қызмет аймағында, сондай-ақ ерекше қорғалатын табиғи аумақтың күзет аймақтарында орын алған.

Ерекше қорғалатын табиғи аумаққа келушілерді орналастыру және оларға қызмет көрсету рекреациялық кешендерде және қызмет көрсету орталықтарында жүргізіледі.

Кешеннің көлемі орналасқан жеріне және қызмет көрсету маршрутының түріне: желілік, радиалдық немесе шеңберлік түрлеріне байланысты.

Рекреациялық аймақтарда сиымдылығы шағын қызмет көрсету орталықтары құрылады. Олар туристік маршруттар қиылысатын орындарда немесе туристік объектілеріне жақын маңда орналастырылады және келушілердің аз мөлшеріне бастапқы қызмет көрсетуге есептеледі. Бұл – маусымдық қызмет көрсетуге арналған шатырлы қалашықтар, лагерьлер, қоғамдық тамақтандыру, тұрмыстық қызмет көрсету, сауда кәсіпорындары.

67. Шаруашылық құрылыстарын рекреациялық кешеннен тысқары жерлерге ерекше қорғалатын табиғи аумақтың шаруашылық немесе күзет аймағына шығару керек, мұнда рекреациялық аймақтарға орталықтандырылған шаруашылық қызметін көрсетуді ұйымдастырған жөн.

Рекреация мекемелерінің бағыты мен сиымдылығы ерекше қорғалатын табиғи аумақтың негізгі бағытына, табиғи жағдайларға, көрсету және туризм объектілерінің болуына сай келуге тиіс.

68. Ерекше қорғалатын табиғи аумаққа келуді аумақтық ұйымдастыру ерекше қорғалатын табиғи аумақтың белгілі бір учаскесіне туристердің санын шектеу немесе олардың көп мөлшерін тарту мақсатында туристер лектерін реттеумен, олардың аумақтар бойынша бөлінуіне қатаң бақылау орнатумен тұжырымдалады. Туристік маршруттар мен соқпақтарды тарту кезінде негізгі өлшем олар өтетін табиғи кешендерге рұқсат етілетін рекреациялық жүктемелерді есепке алу болып табылады.

Экологиялық соқпақтар ерекше қорғалатын табиғи аумақтың рекреациялық қызметі сүйенетін негізгі құрылымдық элемент болып, өздерінің негізгі функцияларының бірін – демалушы адамның экологиялық білім алуын ұйымдастыруды орындайды.

Табиғат қорғау қызметінің жаңа нысаны ретінде экологиялық соқпақтарды жобалау өзара байланысты үш мақсатты: рекреацияны, оқытуды және тәрбиелеуді көздейді. Экологиялық соқпақтың екі басты талабы болуға тиіс, олар: келушілердің әртүрлі санаты үшін тартымдылық және барлық жас топтарына шаққанда хабардар болушылық.

Қорықтарда және ерекше қорғалатын табиғи аумақтың басқа түрлерінің қорық режимі бар учаскелерінде тек арнайы ғылыми-зерттеу экологиялық соқпақтарын ғана, ал қалған аймақтарда – таныстыру, оқыту, ағарту және басқа да экологиялық соқпақтар түрлерін ұйымдастыруға болады.

Соқпақ жүктемесі оның ұзындығына, маршруттың күрделілігіне, учаскенің рекреациялық сиымдылығына, көру нүктелерінің алуан түрлі болуына, тұрақтардың кеңдігіне байланысты. Бұл компоненттер туристер топтарының өту уақыты мен топтардағы адамдар санын айқындайды. Бұл көрсеткіштер соқпақты жабдықтауға жұмсалатын шығындарды айқындайды.

69. Ерекше қорғалатын табиғи аумақта туристік және экологиялық соқпақтар мен маршруттар жобалау және құру Қазақстан Республикасының ерекше қорғалатын табиғи аумақтар саласындағы заңнаманың туризм мен рекреацияны реттейтін нормаларына сәйкес жүзеге асырылады.

70. Жолдар кең көріністі панорамалар мен перспективаларды шолуды, алыстағы көру объектілерін байқау мүмкіндігін есепке ала отырып жобаланады. Егер трассаның пейзаждық учаскелері арасында құндылығы шамалы ландшафтары бар орындар сыналап кірген болса, оны байытуды көздеу қажет.

Қызмет көрсету объектілерінің ықтимал құрылыс көлемдерін анықтау үшін аумақтарды резервке қалдыру мақсатында уақытша және тұрақты тұрғындарға, сондай-ақ қысқа мерзімді демалушыларға қажеттіліктің есеп-қисабы жасалады.

71. Көлік байланыстарына, оның ішінде жалпы жұрт пайдаланатын көлік жолдарына (темір жол, тас жол, қара жол, кеме қатынайтын өзендер, көлдер), ерекше қорғалатын табиғи аумаққа көлік қызметін көрсетуде олардың атқаратын рөліне, көлік жолдарының оған түйісетін тұстарына талдау жасалады. Жолдардың жұмыс істеуінің маусымдығы, ерекше қорғалатын табиғи аумақ жеріндегі олардың ұзындығы, қажеттіліктердің көлік жолдарымен қамтамасыз етілуі сипатталады.

Автокөлік құралдары орналасқан жерлер (гараждар, тұрақтар) туралы деректер келтіріледі.

72. Көлік байланыстарын жобалауға қойылатын негізгі талаптар:

1) ерекше қорғалатын табиғи аумақтың жоспарлау-сәулет құрылымына сәйкестігі;

2) жұмыс істеп тұрған жол желісін ұтымды пайдалану;

3) келушілердің жүріп-тұру және пайдалы ақпарат алу жөніндегі қажеттіліктерін қанағаттандыру;

4) қоршаған ортаны қорғау талаптарына сәйкестігі;

5) ерекше қорғалатын табиғи аумақтың рекреациялық сыйымдылығының сәйкестігі.

73. Жобалау кезінде жолдардың мынадай түрлері бөліп алынуы мүмкін:

1) айналма жолдар - күзет аймағынан өтеді және жоспарлау аудандарының арасында байланысты қамтамасыз етуге арналған, сыртқы автокөлік трассаларын ерекше қорғалатын табиғи аумақтың ішкі жолдарымен байланыстыратын тарқату жолының міндеттерін орындайды. Жолаушылар көлігі мен жеңіл көліктің негізгі легі осы жолмен өтеді;

2) бас трасса – туристік көліктің жүруіне арналған. Оның ауқымы баяу қозғалыс жылдамдығына есептелуге тиіс. Онда автотұрақтар мен тамашалау алаңдарының болуы ескерілуі керек;

3) рекреациялық кешендерге кірме жолдар – айналма (тарқату) жолды рекреациялық кешендермен, қызмет көрсету мекемелерімен байланыстырады;

4) шалғай туризм мекемелері мен объектілеріне кірме жолдар;

5) қорық аймақтары учаскелеріндегі режимдік жолдар қызмет көрсету көлігінің жүруіне арналған. Келушілердің осы жолдармен жүріп-тұруы ерекше қорғалатын табиғи аумақ қызметкерлерінің бастап жүруімен экскурсиялық топтардың құрамында жұзеге асырылады;

6) шаруашылық жолдар – орманға күтім жасау үшін, жануарларға жемшөп әкелу, шектеулі шаруашылық қызметін жүргізу үшін пайдаланылады;

7) туристік соқпақтар мен маршруттар - туристер мен туристік топтардың ұйымдасқан қозғалысына арналған.

74. Моторлы туристер легін реттеу жоспарлау іс-шараларымен, тұрақтар мен кемпингтердің сыйымдылығымен, сондай-ақ ерекше қорғалатын табиғи аумақта болу ұзақтығымен қол жеткізіледі.

75. Көлік қызметін көрсету мекемелерінің желісін ерекше қорғалатын табиғи аумақтың аумағынан тыс жерлерде, тек күзет аймағы мен кіреберістерде орналастыру керек.

76. Аумақты инженерлік жағынан қамтамасыз ету жөніндегі деректер: құрылыстар мен сумен жабдықтау және су бөлу желілері, электрмен және жылумен және газбен жабдықтау, байланыс жүйесінің жұмысы бойынша мәліметтерді қамтиды.

77. Инженерлік жабдықтар желілерін жобалау аумақтың функционалдық аймақталуын, ерекше қорғалатын табиғи аумақтың ландшафтық ерекшеліктерін және оны құру мақсаттарын ескере отырып, ерекше қорғалатын табиғи аумақтың табиғи кешендерін барынша сақтап қалу жағдайында жүргізіледі.

Тік құлама жарларда көшкіндерден қорғану көзделуге тиіс. Зілзала қаупі жоғары аймақтарда жер сілкіну құбылыстарынан қорғану қажет.

78. Ерекше қорғалатын табиғи аумақта барлық рекреациялық мекемелер үшін орталықтандырылған сумен жабдықтау көзделеді. Ластанудың алдын алу мақсатында су тартқының айналасында жобалау кезінде санитарлық қорғау аймағы көзделуі тиіс.

Су тартқы су ағысының бойында елді мекеннен биік орналасуы тиіс. Жақын орналасқан объектілер үшін топтастырылған су тартқыларды пайдалану ұсынылады.

Туристік жатын орындарды және ерекше қорғалатын табиғи аумақтың басқа да шалғай объектілерін сумен жабдықтау әдетте жер асты суымен қамтамасыз етіледі.

79. Қоршаған ортаны сақтау және су көздерінің ластануын болдырмау үшін рекреациялық мекемелер үшін ағын суды биологиялық жолмен толық тазалау қондырғылары орналасқан алаңы бар орталықтандырылған кәріз жүйесін орнату көзделеді. Тазаланған соң оны жергілікті жағдайларға байланысты кейіннен пайдалану үшін егіс алқабына шығару жөнінде ұсыныс жасауға болады.

80. Электр желілері ерекше қорғалатын табиғи аумақтың күзет, рекреациялық және шаруашылық аймақтарында жобаланады.

Об утверждении Правил разработки проектов естественно-научных и технико-экономических обоснований по созданию или расширению особо охраняемых природных территорий, а также корректировки технико-экономического обоснования

Приказ и.о. Министра сельского хозяйства Республики Казахстан от 1 сентября 2010 года № 558. Зарегистрирован в Министерстве юстиции Республики Казахстан 5 октября 2010 года № 6518.

Сноска. Заголовок приказа в редакции приказа Министра сельского хозяйства РК от 24.10.2012 № 17-03/541 (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).
Примечание РЦПИ!
Порядок введения в действие приказа см. п. 4.

В соответствии с подпунктом 6) статьи 8 и статьей 20 Закона Республики Казахстан от 7 июля 2006 года "Об особо охраняемых природных территориях", ПРИКАЗЫВАЮ:

Сноска. Преамбула в редакции приказа Министра сельского хозяйства РК от 24.10.2012 № 17-03/541 (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

1. Утвердить прилагаемые Правила разработки проектов естественно-научных и технико-экономических обоснований по созданию или расширению особо охраняемых природных территорий, а также корректировки технико-экономического обоснования.

Сноска. Пункт 1 в редакции приказа Министра сельского хозяйства РК от 24.10.2012 № 17-03/541 (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

2. Признать утратившим силу приказ Председателя Комитета лесного и охотничьего хозяйства Министерства сельского хозяйства Республики Казахстан от 15 февраля 2007 года № 67 "Об утверждении Правил разработки проектов естественно-научных и технико-экономических обоснований создания или расширения особо охраняемых природных территорий" (зарегистрированный в Реестре государственной регистрации нормативных правовых актов за № 4583, опубликованный в собрании Актов центральных исполнительных и иных государственных органов Республики Казахстан 2007 год, март).

3. Департаменту стратегии использования природных ресурсов Министерства сельского хозяйства Республики Казахстан (Омаров Ж.И.) обеспечить государственную регистрацию настоящего приказа в Министерстве юстиции Республики Казахстан.

4. Настоящий приказ вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования.

И.о. Министра

Е. Аман

Утверждены приказом и.о. Министра сельского Республики Казахстан от 1 сентября 2010 года № 558

Правила
разработки проектов естественно-научных и технико-экономических
обоснований по созданию или расширению особо охраняемых природных
территорий, а также корректировки технико-экономического
обоснования

Сноска. Заголовок в редакции приказа Министра сельского хозяйства РК от 24.10.2012 № 17-03/541 (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

1. Общие положения

1. Правила разработки проектов естественно-научных и технико-экономических обоснований по созданию или расширению особо охраняемых природных территорий, а также корректировки технико-экономического обоснования (далее - Правила) разработаны в соответствии с подпунктом 6) статьи 8 и статьей 20 Закона Республики Казахстан от 7 июля 2006 года "Об особо охраняемых природных территориях" (далее - Закон) в целях принятия обоснованных решений по организации территории и функционированию различных видов особо охраняемых природных территорий республиканского и местного значения.

Сноска. Пункт 1 в редакции приказа Министра сельского хозяйства РК от 24.10.2012 № 17-03/541 (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

2. Разработка проектов естественно-научных и технико-экономических обоснований по созданию или расширению особо охраняемых природных территорий, а также корректировки технико-экономического обоснования производится специализированными научными (научно-исследовательскими) и проектными (проектно-изыскательскими) организациями по техническим заданиям уполномоченного органа в области особо охраняемых природных территорий (далее - уполномоченный орган), центральных или местных исполнительных органов областей, городов республиканского значения, столицы, в ведении которых создаются или расширяются особо охраняемые природные территории в два этапа.

Сноска. Пункт 2 в редакции приказа Министра сельского хозяйства РК от 24.10.2012 № 17-03/541 (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

3. На первом этапе разрабатывается проект естественно-научного обоснования по созданию или расширению особо охраняемых природных территорий (далее – проект естественно-научного обоснования).

Сноска. Пункт 3 в редакции приказа Министра сельского хозяйства РК от 24.10.2012 № 17-03/541 (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

4. На втором этапе, на основании естественно-научного обоснования, утвержденного уполномоченным органом или согласованного с ним, разрабатывается проект технико-экономического обоснования по созданию или расширению особо охраняемой природной территории, а также корректировки технико-экономического обоснования (далее - проект технико-экономического обоснования).

Сноска. Пункт 4 в редакции приказа Министра сельского хозяйства РК от 24.10.2012 № 17-03/541 (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

5. Проект технико-экономического обоснования согласовывается с собственниками земельных участков и землепользователями, местными исполнительными органами областей, городов республиканского значения, столицы.

Сноска. Пункт 5 в редакции приказа Министра сельского хозяйства РК от 24.10.2012 № 17-03/541 (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

6. Проекты естественно-научного и технико-экономического обоснований по созданию или расширению особо охраняемых природных территорий республиканского значения подлежат государственной экологической экспертизе и утверждаются уполномоченным органом в течение 30 календарных дней.

Сноска. Пункт 6 в редакции приказа Министра сельского хозяйства РК от 24.10.2012 № 17-03/541 (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

6-1. При переводе земель запаса обратно в земли особо охраняемых территорий в соответствии с частью третьей пункта 2 статьи 23 Закона не требуется разработка проектов естественно-научных и технико-экономических обоснований.

Сноска. Правила дополнены пунктом 6-1 в соответствии с приказом Министра экологии, геологии и природных ресурсов РК от 01.12.2022 № 728 (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

2. Разработка проекта естественно-научного обоснования

7. Проект естественно-научного обоснования определяет:

1) уникальность, значимость и репрезентативность природных комплексов проектной территории и расположенных на ней объектов государственного природно-заповедного фонда;

2) оценку состояния социально-экономических условий на исследуемой территории;

3) состояние экологических систем и объектов государственного природно-заповедного фонда на исследуемой территории, риски, угрозы сохранению и меры по их охране, защите, восстановлению и использованию;

4) категорию и вид особо охраняемой природной территории;

5) границы, площади, а также функциональные зоны режимы их охраны и использования.

8. На основе всесторонней оценки природной среды определяется уникальность, значимость и репрезентативность природных комплексов проектной территории и расположенных на ней объектов государственного природно-заповедного фонда.

9. Объектами изучения природной среды являются: рельеф, почвы, климат, геология, поверхностные и подземные воды, флора, фауна, физико-геологические процессы, протекающие на территории.

10. Оценка рельефа предусматривает описание общих черт рельефа, его приуроченность к определенному геоморфологическому региону, описание основных орографических особенностей (характера распределения повышенных и пониженных участков). Отмечаются наиболее живописные и интересные в познавательном и эстетическом плане территории.

Приводится инженерно-геологическая характеристика проектной территории, анализ отрицательных физико-геологических процессов, рассматривается возможность сохранения уникальных геологических объектов.

11. С целью выявления степени комфортности окружающей среды, возможных путей ее улучшения и использования особо охраняемой природной территории производится анализ и оценка общего климатического фона. При проектировании национальных и региональных парков определяется продолжительность рекреационного периода для основных видов отдыха, устойчивость погоды в различные периоды года.

12. Гидрологическая оценка территории предусматривает анализ существующих водоемов и водотоков, их протяженность, площадь, режим, скорость, глубину и ширину, проточность водоемов, заболоченность территории. Рассматривается возможность их использования в целях рекреации и туризма (купание, организация водного спорта).

При изучении гидроминеральных и других лечебных ресурсов определяется: состав, местоположение, запасы, условия охраны, возможный профиль и объем использования месторождений.

13. При изучении и анализе растительного покрова определяются закономерности пространственного распределения (взаимосвязь с рельефом, почвами, режимом увлажнения, поясность в горах) основных типов фитоценозов, степень трансформации и сохранности, условия формирования преобладающих и уникальных фитоценозов. Выявляются местообитания редких, исчезающих, эндемичных и других ценных видов растений или фитоценозов, требующих неотложных охранных мероприятий. Составляется перечень редких и исчезающих видов, сообществ.

14. Изучение животного мира включает детальное исследование условий местообитания, ареал ценных и редких видов, стабильность их популяций, сезонные стации и пути миграции различных видов, антропогенные факторы, влияющие на сохранность популяций ценных видов фауны, а также возможные пути контроля или управления их численностью. В результате выявляются объекты, нуждающиеся в охране и определяется перечень необходимых мероприятий. Составляется перечень редких и исчезающих видов.

15. При оценке состояния социально-экономических условий на исследуемой территории приводятся:

краткая социально-экономическая характеристика региона (характеристика экономической деятельности, состав населения на проектной территории, численность жителей каждого населенного пункта, перспективная численность населения территории, планируемой под организацию особо охраняемой природной территории);

характеристика существующего производственного и жилого фонда, его состояние и использование;

описание системы и объектов культурно-бытового обслуживания территории;

потребность местного населения в природных ресурсах.

16. В состоянии экологических систем и объектов государственного природно-заповедного фонда на исследуемой территории приводится характеристика объектов природно-заповедного фонда и памятников истории и культуры, расположенных на проектной территории или вблизи нее.

На основе полученного материала составляются тематические карты: карта экосистем и ландшафтная карта.

17. Карта экосистем составляется по результатам натурных полевых исследований на основе аэрокосмических снимков. В легенде к карте экосистем дается детальная характеристика биологических объектов (растительности, основных стаций животного мира). На карте экосистем выделяются уникальные и редкие объекты охраны, а в легенде характеризуются и экологические условия их местообитания.

18. Ландшафтная карта составляется для отражения ландшафтного разнообразия территории, включая памятники истории и культуры, а также планирования мероприятий рационального использования, охраны и размещения инфраструктуры особо охраняемой природной территории. Ландшафтная карта составляется на основе натурных обследований и обработки специальных материалов (пообъектных карт). На ландшафтной карте выделяются уникальные и эталонные природные комплексы, опасные процессы и явления, накладывающие сдерживающее или ограничивающее влияние на развитие туризма и рекреации.

В результате анализа природных условий и факторов антропогенного воздействия на окружающую природную среду проводится комплексная оценка ландшафтов проектной территории.

19. Под комплексной оценкой территории следует понимать оценку всей совокупности природных, хозяйственно-экономических и планировочных факторов с позиций ее пригодности для организации различных видов особо охраняемых природных территорий.

Производится следующая оценка территории:

1) природоохранная;

2) рекреационная;

3) пейзажно-эстетическая.

20. При разработке природоохранной оценки территории сохранение эталонов природных систем, генофонда фауны и флоры или объектов неживой природы следует рассматривать как главную цель для создания заповедников, а возможность рекреационной организации территории - как средство или условие создания национальных и региональных парков, природных резерватов. Объектами природоохранной оценки являются территории с сохранившейся структурой ландшафтов, растительности, животного мира, отдельных видов фауны и флоры, а так же земли, не используемые или малопригодные для хозяйственных целей, которые рассматриваются как потенциальные территории для сохранения природных систем или отдельных видов флоры и фауны.

Выявлению и оценке также подлежат: отдельные объекты (участки) ландшафта и местообитания редких и исчезающих видов флоры и фауны, места гнездований, нерестилища, сезонные стации мигрирующих видов, отдельные объекты живой и неживой природы, представляющие научный интерес, объекты, имеющие водоохранное, почвозащитные и гигиеническое значение. Природоохранная оценка устанавливает объекты охраны, размеры и границы охраняемых территорий, определяются мероприятия по восстановлению природных комплексов или их отдельных компонентов.

21. При разработке рекреационной оценки территории рассматриваются факторы, отражающие свойства природной среды, пригодность их к организации отдельных видов отдыха.

Рассматриваются естественные или культурные ландшафты, этнографические и другие подобные объекты, климатические условия, характеризующие общую комфортность района для рекреации и факторы климата, определяющие возможность развития отдельных видов отдыха: гидроминеральные ресурсы (минеральные воды, лечебные грязи) с их бальнеологической оценкой.

Рекреационная оценка территории представляет собой систему разработок по инвентаризации и оценке ресурсов, а также по выбору наиболее ценных из них. Рассматривается совокупность этих показателей - вид ресурсов, площадь, протяженность, продолжительность сезона, возможная специализация, рекреационная нагрузка.

22. Объектами оценки пейзажно-эстетических свойств ландшафта являются:

типы ландшафта, которые различаются по признакам пейзажной разнородности (лесные, луговые, степные, скальные, болотные, озерные) или их сочетания (лесолуговые, озерно-болотные, редколесья);

отдельные объекты природы познавательного характера, отличающиеся уникальностью или индивидуальным своеобразием (экзотические формы растительности, пещеры, скалы, водопады, гроты);

отдельные элементы ландшафта, которые играют роль визуальных акцентов и доминант, обеспечивая обзор панорамы и многоплановых пейзажей (вершины, хребты, кромки перегиба рельефа, отдельные видовые точки, перевалы, открытые седловины).

Критерием пейзажно-эстетической ценности ландшафта являются общий объем информации о его внешней, морфологической структуре. Структура определяется разнообразием рельефа, растительных группировок, форм береговой линии акватории, каменистостью поверхности. Сочетание этих свойств с панорамностью и многоплановостью открывающихся пространств увеличивает общую информативность ландшафта и его пейзажно-эстетическую ценность.

Выделяются следующие ландшафты:

уникальные и выдающиеся ландшафты, а также объекты природы, имеющие исключительно эстетическое значение и требующие охраны и специального режима пользования;

ценные ландшафты и объекты природы, где рекомендуется запрещать или ограничивать не рекреационное использование территории;

ландшафты малоценные и не имеющие рекреационного значения.

Пейзажно-эстетическая оценка ландшафтов включает составление оценочной картосхемы, позволяющей выделить пространственную дифференциацию пейзажно-эстетических свойств ландшафтов и определить наиболее вероятные места привлекательные для посетителей особо охраняемой природной территории.

23. Рассматривается хозяйственная деятельность и ее влияние на природные комплексы исследуемой территории, в том числе воздействия:

1) промышленности;

2) сельского хозяйства;

3) лесного и охотничьего хозяйства;

4) транспорта;

5) туристской деятельности;

6) населенных пунктов.

24. С целью выработки предложений по охране основных компонентов окружающей среды на проектной территории, способствующих сохранению экологического равновесия и эффективному развитию и функционированию особо охраняемой природной территории разрабатываются мероприятия по охране экологических систем особо охраняемой природной территории.

25. При проектировании выделяется две группы мероприятий, направленных на охрану экологических систем:

1) мероприятия, направленные на сохранение в заповедном режиме естественных участков территории, являющихся местообитанием редких, эндемичных и занесенных в Красную книгу видов растительного и животного мира, а также видов, являющихся ценным генофондом для селекционной работы;

2) мероприятия, направленные на ликвидацию или смягчение антропогенного воздействия на территориях, уже являющихся местами интенсивного рекреационного воздействия, с целью сохранения и восстановления их привлекательных свойств как комфортных и живописных оздоровительных, познавательных, туристских и спортивных участков.

26. Комплекс мероприятий второй группы подразделяется на меры, направленные на защиту экологических систем особо охраняемой природной территории от воздействия особо опасных природных процессов (селей, оползней, схода снежных лавин), и мероприятия по предотвращению антропогенного воздействия.

27. Блок природоохранных мероприятий особо охраняемой природной территории включает:

1) охрану растительного мира;

2) охрану животного мира;

3) охрану почв;

4) охрану ландшафтов;

5) охрану водных источников;

6) охрану воздушного бассейна;

7) охрана экологических систем от рекреационного воздействия;

8) охрану памятников истории и культуры;

9) инженерную защиту участков особо охраняемой природной территории от опасных геологических процессов и явлений.

28. Мероприятия по охране растительного мира включают:

1) выделение на особо охраняемой природной территории участков с трансформированным растительным покровом, а также, наиболее уязвимых к антропогенным факторам и измененных под влиянием природных процессов, организацию на них постоянных наблюдений в целях оперативного принятия мер по устранению негативных последствий;

2) разработку мероприятий по восстановлению различных типов растительности и ограничению нагрузок;

3) мероприятия по охране и защите лесов, включая воспроизводство лесов, лесозащитные мероприятия, противопожарные мероприятия, мероприятия по борьбе с вредителями и болезнями леса.

29. Мероприятия по охране животного мира включают:

1) установление границ особо охраняемой природной территории с учетом возможности сохранения в течение всего года благоприятных условий естественного обитания животных;

2) осуществление зонирования территории (выделение заповедных, заказных, демонстрационно-экспозиционных участков), гарантирующих сохранность мест обитания животных и произрастающей здесь растительности, а на демонстрационно-экспозиционных участках - максимальную наглядность для туристов;

3) организацию "микрозаповедников" и зон покоя для зверей и птиц;

4) запрещение проведения всех видов рубок леса, пастьбы и сенокошения в период гнездования птиц;

5) сохранение дуплистых деревьев, расселение муравейников;

6) научно-обоснованное введение во все посадки древесных и кустарниковых пород, имеющих защитное и кормовое значение для зверей и птиц;

7) установка ограждений, препятствующих выходу животных на дороги с интенсивным движением, соответствующих дорожных знаков;

8) проектирование комплекса биотехнических мероприятий, включая организацию учета диких животных.

30. Мероприятия по охране почв включают:

1) введение запретов на использование участков с ограниченным режимом пользования в качестве пастбищ;

2) формирование оптимальной дорожно-тропиночной сети;

3) залужение участков с нарушенным или отсутствующим напочвенным растительным покровом путем посева трав;

4) разработка и реализация мер по снижению выбросов вредных веществ от стационарных и передвижных источников, загрязняющих почвенный покров;

5) введение запретов на использование на особо охраняемой природной территории и в охранной зоне пестицидов и ядохимикатов.

31. Мероприятия по охране ландшафтов включают:

1) размещение рекреационных комплексов и центров рекреационного обслуживания особо охраняемой природной территории таким образом, чтобы наиболее ценные природные ландшафты были изолированы или попадали в зону щадящих рекреационных нагрузок;

2) размещение рекреационной застройки, прокладка дорог, коммуникаций, необходимых для функционирования особо охраняемой природной территории, на преимущественно безлесных, малоценных в эстетическом отношении участках;

3) создание условий панорамного обозрения местности при передвижении посредством соответствующей трассировки дорог и троп.

32. Мероприятия по охране водных источников включают:

1) берегоукрепительные меры в местах пересечения водотоков туристскими тропами и маршрутами, на берегах водотоков - устройство специально оборудованных мест отдыха для привалов туристических групп;

2) запрещение на территории выходов минеральных источников земляных и строительных работ, не связанные с охраной и использованием лечебных ресурсов.

33. Мероприятия по охране воздушного бассейна включают:

1) преимущественное использование для нужд особо охраняемой природной территории электроэнергии, а также проектирование альтернативных источников энергии;

2) организацию контроля за передвижными источниками загрязнения;

3) запрещение моторизованного передвижения отдыхающих по наиболее уязвимым участкам особо охраняемой природной территории, путем установления ограничительных знаков и шлагбаумов. На территории, являющейся конечной точкой автомобильного передвижения, устраиваются стоянки для транспорта. Значительные по протяженности ознакомительные маршруты осуществляются с помощью специального транспорта особо охраняемой природной территории (микроавтобусы, конные прогулки);

4) сосредоточение моторизованного доступа отдыхающих на периферии или вне особо охраняемой природной территории.

34. Мероприятия по охране экологических систем особо охраняемой природной территории от рекреационного воздействия включают:

1) организацию рекреационного пользования природными ресурсами в соответствии с установленными рекреационными нагрузками. Основополагающим для каждой охраняемой территории является разработка планировочных решений по зонированию ее территорий, по характеру отдыха и введение специальных режимов посещения на тех или иных рекреационных участках;

2) проектирование в рекреационных зонах, местах большого скопления отдыхающих интересных, ярких и привлекательных объектов отдыха и развлечений;

3) предложения по регулированию потоков отдыхающих выходного дня, в соответствии с рекреационной емкостью особо охраняемой природной территории;

4) благоустройство рекреационных территорий, в том числе в местах кратковременного отдыха (вблизи рек, на полянах, видовых точках).

35. Мероприятия по охране памятников истории и культуры включают:

1) определение функциональной роли памятников истории и культуры в общем комплексе целей и задач особо охраняемой природной территории;

2) разработку предложений по охране памятников. Данная работа выполняется совместно с представителями государственных органов охраны историко-культурного наследия. Составляется карта-схема расположения памятников на особо охраняемой природной территории;

3) при наличии на особо охраняемой природной территории разных форм историко-культурного наследия внутри территории возможно выделение зоны различной специализации: историко-архитектурные, археологические, этнографические;

4) разработку рекомендаций по созданию музеев под открытым небом.

36. Мероприятия по инженерной защите участков особо охраняемой природной территории от опасных геологических процессов и явлений включают:

разработку предупредительных мер от особо опасных природных процессов - селей, схода снежных лавин и склоновых разрушительных процессов - обвалов и оползней;

мероприятия по защите территории от селевых процессов подразделяются на организационно-хозяйственные (активные) и гидротехнические (пассивные).

Противообвальные и противооползневые мероприятия предусматривают:

выполаживание опасных массивов;

укрепление путем устройства подпорных стен, контрфорсов, пломб, опоясок, анкерного крепления, свай, инъекцирования трещин, комбинированные способы;

закрепление масс горных пород подпорными сооружениями;

фитолесомелиоративные работы.

37. В целях сохранения, восстановления и рационального использования природных комплексов и объектов природно-заповедного фонда на исследуемой территории проводится научно-исследовательская, эколого-просветительская и рекреационная деятельность.

38. Основой содержания научно-исследовательских работ особо охраняемой природной территории служат два направления:

организация системных наблюдений по изучению природных комплексов, мониторинг природных процессов, а также разработка научных основ и методов сохранения биологического разнообразия, восстановления экологических систем и объектов государственного природно-заповедного фонда;

изучение эколого-познавательной и рекреационной ценности природных комплексов, разработка мер по сбалансированному, регулируемому рекреационному использованию территории.

39. При планировании эколого-просветительской деятельности необходима выработка мер, направленных на привлечение основной массы отдыхающих и туристов к строго определенным местам и объектам особо охраняемой природной территории.

Эколого-просветительская деятельность особо охраняемой природной территории выполняет две функции - функцию непосредственно просвещения, экологического воспитания человека и функцию отвлечения, оттягивания рекреационных потоков от особо ценных и нуждающихся в строгой охране участков.

40. Основным средством информации и пропаганды особо охраняемой природной территории являются печатные издания: книги, брошюры, проспекты, справочники, карты, путеводители, листовки, рекламно-издательская деятельность и размещение информации на интернет-ресурсах. Большую роль играет работа со средствами массовой информации.

Другой формой пропаганды особенностей пользования природными ресурсами особо охраняемой природной территории являются информационные стенды и аншлаги.

41. Пропагандистский, разъясняющий и информационный характер следует придавать и маркировке туристских маршрутов и троп. На дорожно-тропиночной сети предусматривается установка указателей маршрутов, освещается их тематика, расстояние, наименование мест отдыха, схематический план данного участка.

42. При выборе категории и вида особо охраняемой природной территории учитываются:

1) степень сохранности природных комплексов, имеющих особую экологическую и научную ценность в качестве природных эталонов, уникумов и реликтов, генетического резерва, предмета научных исследований, экологического просвещения и образования;

2) изолированность территории, исключающая или существенно ослабляющая влияние хозяйственной деятельности осуществляемой на смежных территориях;

3) уникальность и живописность ландшафтов и их высокие пейзажные и эстетические достоинства;

4) достаточная степень сохранности природных ландшафтов и экологических систем;

5) наличие природных комплексов, объектов живой и неживой природы, соответствующих критериям объектов государственного природно-заповедного фонда;

6) наличие объектов познавательного и воспитательного значения, пригодность территории для организации различных форм рекреации и туризма;

7) наличие транспортных связей, позволяющих использовать рекреационные ресурсы.

43. При установлении границ особо охраняемой природной территории учитываются:

1) естественные рубежи характерных природных комплексов, отвечающих требованиям включения их в состав особо охраняемой природной территории;

2) вопросы целесообразности выноса и перепрофилирования различных предприятий, размещенных на проектной территории.

44. При установлении границ заповедников, национальных и региональных парков, природных резерватов и памятников природы учитываются следующие ограничения:

на основной территории этих особо охраняемых природных территорий, не размещаются промышленные предприятия, аэропорты, шахты, карьеры по добыче полезных ископаемых, а также месторождения полезных ископаемых, потенциально пригодных для эксплуатации;

исключаются территории, которые по современному состоянию ландшафтов, характеру использования территорий не соответствуют целям использования особо охраняемых природных территорий. При этом учитываются: степень изменения и облик сформировавшихся антропогенных ландшафтов, особенности природопользования и сопутствующие им природные процессы, в том числе загрязнение и неблагоприятные последствия, вызванные хозяйственной деятельностью.

45. Вдоль границ заповедников, национальных природных парков, природных парков, природных резерватов предусматривается размещение охранной зоны.

Ширина охранной зоны, внешние границы которой устанавливаются по границам земельных участков собственников и землепользователей или по естественным географическим рубежам, составляет не менее двух километров.

Определяется режим охраны и порядок природопользования на территории охранной зоны для вынесения решения местных исполнительных органов областей, городов республиканского значения, столицы в соответствии с Земельным Кодексом Республики Казахстан и Законом.

Сноска. Пункт 45 с изменениями, внесенными приказом Министра сельского хозяйства РК от 24.10.2012 № 17-03/541 (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

46. При установлении границ особо охраняемой природной территории рекомендуется общая площадь особо охраняемой природной территории, ее границы, определяются объекты охраны, намечаются мероприятия по восстановлению нарушенных природных комплексов, режиму охраны, функциональное зонирование особо охраняемой природной территории.

3. Разработка проекта технико-экономического обоснования

47. Проект технико-экономического обоснования по созданию или расширению особо охраняемой природной территории включает выполнение следующих разделов:

1) землеустроительный проект отвода земель особо охраняемой природной территории (далее - проект отвода земель), с описанием ее границ, координат, категории и площади земельных участков собственников и землепользователей, изымаемых (выкупаемых) в состав особо охраняемой природной территории, категории и площади земельных участков собственников и землепользователей, включаемых в состав особо охраняемых природных территорий без изъятия, а также границ и площади охранной зоны;

2) затраты, связанные с выкупом земельных участков у собственников и землепользователей и (или) покрытием убытков по их изъятию, ограничением хозяйственной деятельности в охранных зонах, а также в случаях создания особо охраняемых природных территорий без изъятия земель;

3) затраты на создание инфраструктуры и содержание особо охраняемой природной территории, выполнение мероприятий по охране, защите и восстановлению объектов государственного природно-заповедного фонда;

4) функциональное зонирование территории, вид режима охраны и условия регулируемого туристского, рекреационного и ограниченного хозяйственного использования природных комплексов в пределах установленных функциональных зон с определением норм рекреационных нагрузок;

5) проект планировки особо охраняемой природной территории и ее инфраструктуры (генеральный план развития инфраструктуры): мест размещения туристских троп, смотровых площадок, бивачных полян, стоянок для транспорта, кемпингов, палаточных лагерей, гостиниц, мотелей, туристских баз, объектов общественного питания, торговли и другого культурно-бытового назначения, трубопроводов, линий электропередачи и связи, дорог с учетом развития экологического туризма.

Сноска. Пункт 47 с изменениями, внесенными приказом Министра сельского хозяйства РК от 24.10.2012 № 17-03/541 (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

48. В землеустроительном проекте отвода земель на основе картографического материала дается описание границ особо охраняемой природной территории в пределах административных областей и районов, географические координаты, приводится экспликация земельных участков, предоставляемых в постоянное землепользование особо охраняемой природной территории. Указываются площади земельных участков собственников и землепользователей, включаемых в состав особо охраняемых природных территорий без изъятия.

49. Землеустроительный проект отвода земель особо охраняемой природной территории республиканского значения направляется на согласование в уполномоченный орган и утверждение в уполномоченный орган по земельным отношениям области (города республиканского значения, столицы).

50. Землеустроительный проект отвода земель особо охраняемой природной территории местного значения направляется на согласование в территориальный орган уполномоченного органа и утверждение в уполномоченный орган по земельным отношениям области (города республиканского значения, столицы).

51. В технико-экономическом обосновании приводятся ориентировочные суммы затрат в случае изъятия (выкупа) земельных участков у собственников и землепользователей, суммы затрат, необходимых для покрытия убытков в связи с ограничением хозяйственной деятельности в охранных зонах, а также в случаях создания особо охраняемых природных территорий без изъятия земель.

52. В технико-экономическом обосновании приводятся ориентировочные суммы затрат на строительство (реконструкцию) объектов инфраструктуры особо охраняемой природной территории, затраты на материально-техническую оснащенность.

53. По характеру рекреационного использования особо охраняемой природной территории в сочетании с обязательными природоохранными задачами, ландшафтных особенностей территории определяется ее планировочная внутрихозяйственная структура.

54. Особо охраняемая природная территория делится на обходы (инспекторские участки), которые объединяются техническими участками. Нормативная площадь одного обхода в расчете на одного инспектора определяется в соответствии с приказом Министра сельского хозяйства Республики Казахстан от 20 июля 2015 года № 18-02/664 "Об утверждении норм и нормативов по охране, защите, пользованию лесным фондом, воспроизводству лесов и лесоразведению на участках государственного лесного фонда" (зарегистрированный в Реестре государственной регистрации нормативных правовых актов № 11995).

Сноска. Пункт 54 в редакции приказа Министра сельского хозяйства РК от 25.12.2015 № 19-1/1124 (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

55. Особое внимание при проектировании особо охраняемой природной территории уделяется выбору места центральной усадьбы и расположению кордонов.

56. Кордоны проектируются так, чтобы инспекторы службы охраны могли контролировать все основные дороги и пути сообщения, обеспечивая равномерную охрану всех обходов.

В государственных природных заповедниках предусматривается размещение кордонов по периметру территории в охранной зоне.

57. Структура управления особо охраняемой природной территории определяется целями и задачами природоохранной организации, характером природных особенностей, степенью освоенности территории, наличием рекреационных объектов, численностью постоянно и временно проживающего населения, необходимостью проведения наблюдений за процессами, протекающими в природных комплексах.

58. Типовая структура управления государственного природного заповедника, государственного национального и регионального природного парка, государственного природного резервата, являющихся природоохранными и научными учреждениями, включает: административно-управленческий аппарат, отдел охраны природных комплексов, отдел науки, информации и мониторинга, отдел экологического просвещения и туризма, отдел финансовой и организационной работы, хозяйственный отдел.

Допускается корректировка структуры управления с учетом особенностей проектируемой особо охраняемой природной территории.

59. Штатная численность службы охраны природоохранных учреждений зависит от размера территории, от числа выделенных технических участков и обходов.

60. Экономический механизм деятельности особо охраняемых природных территорий включает расходование средств, выделяемых из республиканского и местного бюджетов на финансирование мероприятий по строительству, содержанию, охране и воспроизводству природных комплексов и средств, сформированных за счет реализации товаров (работ, услуг), не относящихся к их основной деятельности.

При проектировании особо охраняемой природной территории определяются источники финансирования, в числе которых:

бюджетные средства;

средства природоохранных учреждений;

гранты, средства фондов развития особо охраняемых природных территорий, добровольные взносы и пожертвования физических и юридических лиц.

Расходы особо охраняемой природной территории планируются на следующие цели:

1) капитальное строительство, капитальный ремонт и реконструкция объектов инфраструктуры;

2) сохранение и восстановление природных комплексов и объектов;

3) ликвидация последствий экологических нарушений;

4) информационное обслуживание, пропаганда природных и культурных ценностей особо охраняемой природной территории;

5) благоустройство территории;

6) административно-управленческие расходы и текущее обслуживание.

61. Основой планировочной организации особо охраняемой природной территории является функциональное зонирование, определяемое путем изучения экологических, рекреационных и градостроительных особенностей территории и обеспечивающее строгую охрану уникальных природных комплексов, редких видов и сообществ.

Для каждой функциональной зоны определяется соответствующий режим охраны природных комплексов и возможной регулируемой туристской и рекреационной, ограниченной хозяйственной деятельности. Определяются нормы рекреационных нагрузок.

62. Процентное отношение площади заповедных зон особо охраняемых природных территорий со статусом юридического лица рекомендуется определить в следующих пределах: государственные природные заповедники 100%, государственные национальные природные парки не более 40 %, государственные природные резерваты не более 30%.

63. Проект планировки особо охраняемой природной территории и ее инфраструктуры (генеральный план развития инфраструктуры) включает:

1) определение туристского потенциала:

анализ местных социально-экономических факторов, природных, историко-культурных и административных ресурсов для развития туристской деятельности;

определение и оценку туристского потенциала, пределов и масштабов туристских возможностей (в том числе, расчет допустимой рекреационной емкости проектной территории);

анализ современного состояния поступлений платежей от туристской и рекреационной деятельности, прогноз поступлений указанных средств с учетом развития инфраструктуры, согласно генерального плана развития инфраструктуры;

определение экономических приоритетов в получении дохода от туристской деятельности для физических и юридических лиц;

планирование совместной деятельности администрации особо охраняемой природной территории с лицами, осуществляющими туристскую деятельность и привлекаемыми специалистами для развития инфраструктуры;

2) планирование инфраструктуры туризма:

определение мест размещения объектов туристского и рекреационного назначения: туристских маршрутов (троп), смотровых площадок, бивачных полян, стоянок для транспорта, кемпингов, палаточных лагерей, гостиниц, мотелей, туристских баз (комплексов) объектов общественного питания, торговли и другого культурно-бытового назначения, контрольно-пропускных пунктов, аншлагов (с краткой характеристикой планируемых объектов и расчетом допустимых рекреационных нагрузок, пропускной способности) с учетом функционального зонирования территории, экологических требований, эстетичности, долговечности, экономичности и безопасности для туристов и окружающей среды;

определение мест размещения объектов транспортной инфраструктуры, теплоснабжения, водоснабжения, канализации;

3) проектирование экологически безопасных способов и мест утилизации твердо-бытовых отходов в соответствии с Экологическим кодексом Республики Казахстан;

4) разработка методов мониторинга туристской деятельности, а также пребывание и режим работы сотрудников особо охраняемой природной территории;

5) обоснование кадровой обеспеченности инфраструктуры.

64. Общим принципом планировки особо охраняемой природной территории является формирование системы различных взаимосвязанных планировочных элементов, к которым относятся:

1) туристско-рекреационные зоны, охватывающие районы концентрации наиболее значительных и интересных объектов показа. В этой зоне размещаются туристические комплексы, базы отдыха, палаточные лагеря;

2) ландшафтно-маршрутные коридоры, предназначенные для туризма и экскурсий;

3) развитие основных путей транспорта и прием основного потока посетителей, их размещение в пределах охранной зоны;

4) на основных подъездах к особо охраняемой природной территории проектируются въездные центры с хорошо организованной информационно-ознакомительной службой, где можно составить план путешествия и получить сведения о наиболее ценных достопримечательностях.

65. Разнообразие природных и градостроительных условий предопределяет формирование различных планировочных структур, основными из которых являются:

1) кольцевая планировочная структура, при которой заповедные зоны занимают центральное положение, а рекреационные зоны - периферийное;

2) линейная планировочная структура, образующаяся на основе последовательного чередования функциональных зон парка и наличия линейных природных осей, что предполагает двухсторонний вход на территорию парка;

3) тупиковая планировочная структура возможна при центральном размещении рекреационных зон;

4) комбинированная планировочная структура, представляющая собой комбинацию кольцевой, линейной и тупиковой структур.

66. В пределах зон рекреационного использования интенсивность туристской и рекреационной деятельности регулируется уровнем рекреационной емкости и режимом природопользования, установленными при функциональном зонировании. Наибольшая концентрация и разнообразие видов туризма представлены в зоне интенсивного рекреационного использования и ограниченной хозяйственной деятельности, а также в охранных зонах особо охраняемой природной территории.

Размещение и обслуживание прибывающих посетителей производится в рекреационных комплексах и центрах обслуживания.

Величина комплекса зависит от местоположения и типа обслуживаемого маршрута: линейного, радиального или кольцевого.

В рекреационных зонах формируются центры обслуживания малой вместимости. Они размещаются в местах пересечениях туристских маршрутов или вблизи объектов туризма и рассчитываются на первичное обслуживание небольшого количества посетителей. Это - палаточные лагеря, объекты общественного питания, торговли и другого культурно-бытового назначения, предназначенные для сезонного обслуживания.

67. Хозяйственные постройки следует выносить за пределы рекреационного комплекса в хозяйственную или охранную зону особо охраняемой природной территории, где целесообразно организовать централизованное хозяйственное обслуживание рекреационных зон.

Профиль и вместимость учреждений рекреации должны отвечать основному профилю особо охраняемой природной территории, природным условиям, наличию объектов показа и туризма.

68. Территориальная организация посещений особо охраняемой природной территории заключается в регулировании туристских потоков с целью ограничения или привлечения большего числа туристов в тот или иной рекреационный участок особо охраняемой природной территории, установлении контроля за распределением их по территории. Основным критерием при трассировке туристских маршрутов и троп является учет допустимых рекреационных нагрузок на природные комплексы, по которым они проходят.

Экологические тропы являются основным структурным элементом, на котором базируется рекреационная деятельность особо охраняемой природной территории, выполняя одну из основных их функций - организацию экологического просвещения человека.

Проектирование экологических троп предполагает три взаимосвязанные цели: рекреацию, обучение и воспитание. Экологическая тропа должна иметь два главных требования: привлекательность для разных категорий посетителей и информативность в расчете на все возрастные группы.

В заповедниках и на участках с заповедным режимом других видов особо охраняемой природной территории возможна только организация специальных научно-исследовательских экологических троп, в остальных зонах - разные виды ознакомительных, обучающих, просветительных экологических троп.

Нагрузка на тропу зависит от ее длины, сложности маршрута, рекреационной емкости участка, разнообразия видовых точек, вместимости стоянок. Эти компоненты определяют время прохождения групп туристов и количество людей в группах. Эти показатели определяют затраты на оборудование тропы.

69. Проектирование и создание туристских и экологических троп и маршрутов в особо охраняемой природной территории осуществляется в соответствии с нормами законодательства Республики Казахстан в области особо охраняемых природных территорий, регулирующими туризм и рекреацию в особо охраняемых природных территориях.

70. Дороги проектируются с возможностью обзора широких панорам и перспектив, учитывая возможность обзора удаленных объектов осмотра. Если между пейзажными участками трассы вклиниваются места с малоценными ландшафтами, целесообразно предусматривать его обогащение.

Для определения объемов возможного строительства объектов обслуживания, с целью резервирования территорий, выполняется расчет потребности временного и постоянного населения, а также кратковременных отдыхающих.

71. Производится анализ транспортных связей, в том числе транспортных путей общего пользования (железнодорожные, шоссейные, грунтовые дороги, судоходные реки, озера), их роль в транспортном обслуживании особо охраняемой природной территории, пункты примыкания к ней транспортных путей. Характеризуются сезонность действия дорог, их протяженность на территории особо охраняемой природной территории, обеспеченность потребностей транспортными путями.

Приводятся данные о местах дислокации автотранспортных средств (гаражи, стоянки).

72. Основные требования, предъявляемые к проектированию транспортных связей:

1) соответствие архитектурно-планировочной структуре особо охраняемой природной территории;

2) рациональное использование существующей дорожной сети;

3) удовлетворение потребностей посетителей в передвижении и получении полезной информации;

4) соответствие требованиям охраны окружающей среды;

5) соответствие рекреационной емкости особо охраняемой природной территории.

73. При проектировании могут быть выделены следующие типы дорог:

1) кольцевая дорога - проходит в охранной зоне и предназначена для обеспечения связи между планировочными районами, выполняющая функции распределительной дороги, которая связывает внешние автомобильные трассы с внутренними дорогами особо охраняемой природной территории. По ней проходят основные потоки пассажирского и легкового транспорта;

2) главная трасса - предназначена для движения туристского транспорта. Ее профили рассчитываются на небольшие скорости движения. На ней предусматриваются автостоянки и смотровые площадки;

3) подъезды к рекреационным комплексам - связывают кольцевую (распределительную) дорогу с рекреационными комплексами, учреждениями обслуживания;

4) подъезды к локальным учреждениям и объектам туризма;

5) режимные дороги на участках заповедных зон предназначены только для движения обслуживающего транспорта. Передвижение посетителей по этим дорогам осуществляется в составе экскурсионных групп в сопровождении работников особо охраняемой природной территории;

6) хозяйственные дороги - используются для ухода за лесом, для подвоза корма животным, ведения ограниченной хозяйственной деятельности;

7) туристские тропы и маршруты - предназначены для организованного движения туристов и туристских групп.

74. Регулирование потоков моторизованных туристов достигается планировочными мероприятиями, емкостью стоянок и кемпингов, а также продолжительностью пребывания в особо охраняемой природной территории.

75. Сеть учреждений транспортного обслуживания размещается только в охранной зоне и на въездах, вне территории особо охраняемой природной территории.

76. Данные по инженерному обеспечению территории включают: сведения по сооружениям и сетям водоснабжения и водоотведения, электро-, тепло- и газоснабжению, работе системы связи.

77. Проектирование сетей инженерного оборудования производится с учетом функционального зонирования территории, ландшафтных особенностей и целей создания особо охраняемой природной территории.

На склонах с повышенной крутизной предусматривается защита от оползней. В зонах с повышенной сейсмичностью - защита от сейсмических явлений.

78. На особо охраняемой природной территории для всех учреждений рекреации предусматривается централизованное водоснабжение. С целью предупреждения загрязнения вокруг водозаборов при проектировании предусматриваются зоны санитарной охраны.

Водозабор по течению водотоков предусматривается выше населенного пункта. Для близкорасположенных объектов рекомендуется пользование групповым водозабором.

Водоснабжение туристских приютов и других удаленных объектов особо охраняемой природной территории обеспечивается подземными водами.

79. Для сохранения окружающей среды и предотвращения загрязнения водных источников для рекреационных учреждений предусматривается устройство централизованной системы канализации, с площадкой очистных сооружений с полной биологической очисткой сточных вод. После очистки можно рекомендовать их выпуск на поля орошения с последующим использованием стоков в зависимости от местных условий.

80. Линии электропередач проектируются в охранной, рекреационной и хозяйственной зонах особо охраняемой природной территории.