ИПС "Әділет"

Сноска. Заголовок с изменением, внесенным нормативным постановлением Верховного Суда РК от 31.03.2017 № 3 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).
Сноска. По всему тексту:
слова "органов следствия и дознания", "органов следствия, дознания", "орган дознания, следствия" заменены соответственно словами "органов уголовного преследования", орган уголовного преследования";
цифры "109" заменены цифрами "106" в соответствии с нормативным постановлением Верховного Суда РК от 31.03.2017 № 3 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

В целях обеспечения судебной защиты прав, свобод и законных интересов физических и юридических лиц в ходе досудебного производства по уголовным делам, а также выработки единообразной судебной практики по рассмотрению жалоб на действия (бездействие) и решения прокурора, органов уголовного преследования пленарное заседание Верховного Суда Республики Казахстан

ПОСТАНОВЛЯЕТ:

1. Рассмотрение судами жалоб на осуществляемые в стадии досудебного производства по уголовным делам действия (бездействие), а также принимаемые решения прокурора, органов уголовного преследования является одним из способов обеспечения реализации права каждого на судебную защиту, закрепленного в пункте 2 статьи 13, пункте 1 статьи 76 Конституции Республики Казахстан и в статье 8 Уголовно-процессуального Кодекса Республики Казахстан (далее – УПК), поэтому суды должны обеспечивать доступ к правосудию, правильное применение норм закона, предусматривающих основания обращения с жалобами в суд и регулирующих порядок их рассмотрения.

Сноска. Пункт 1 с изменениями, внесенными нормативным постановлением Верховного Суда РК от 31.03.2017 № 3 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

2. С жалобой в суд вправе обратиться физические лица (граждане Республики Казахстан, иностранцы, лица без гражданства), личные права и свободы которых непосредственно затрагиваются действиями (бездействием) и решениями прокурора, органов уголовного преследования, а также организации, если указанными актами затрагиваются их законные интересы, а равно их защитники, представители. При проверке правомочий лиц на обращение с жалобой в суд в порядке, предусмотренном статьей 106 УПК, судам следует руководствоваться пунктом 4 нормативного постановления Верховного Суда Республики Казахстан № 4 от 25 июня 2010 года "О судебной защите прав, свобод человека и гражданина в уголовном судопроизводстве".

Сноска. Пункт 2 с изменением, внесенным нормативным постановлением Верховного Суда РК от 22.12.2022 № 10 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).
3. Исключен нормативным постановлением Верховного Суда РК от 11.12.2020 № 6 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

4. Обжалованию в судебном порядке подлежат действия (бездействие) и решения, указанные в части первой статьи 106 УПК.

В соответствии с частью четвертой статьи 153 УПК в порядке статьи 106 УПК производится обжалование постановлений органов досудебного расследования о применении/неприменении мер пресечения, их отмене или изменении, не санкционированных следственным судьей. В иных случаях рассмотрение этого вопроса отнесено к компетенции суда, имеющего полномочия на пересмотр постановлений следственного судьи.

Сноска. Пункт 4 с изменениями, внесенными нормативными постановлениями Верховного Суда РК от 31.03.2017 № 3 (вводится в действие со дня первого официального опубликования); от 11.12.2020 № 6 (вводится в действие со дня первого официального опубликования); от 22.12.2022 № 10 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

4-1. Жалобы осужденных на действия (бездействие) и решения учреждения или органа, исполняющих наказание, затрагивающие их права и законные интересы, а также решения прокурора по вопросам, связанным с исполнением приговора, либо отказ прокурора в удовлетворении их аналогичных жалоб, рассматриваются районным судом по месту отбывания наказания осужденного в порядке, предусмотренном статьей 106 УПК, с учетом положений статьи 482 УПК. По результатам рассмотрения суд выносит одно из решений, предусмотренных частью четвертой статьи 482 УПК.

Сноска. Нормативное постановление дополнено пунктом 4-1 в соответствии с нормативным постановлением Верховного Суда РК от 11.12.2020 № 6 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

5. Не подлежат рассмотрению в порядке статьи 106 УПК жалобы об отмене процессуальных действий (бездействия) и решений, обжалование которых предусмотрено законом в ином порядке, в частности жалобы об отмене регистрации заявления, сообщения или рапорта об уголовном правонарушении в Едином реестре досудебных расследований, за исключением случаев их регистрации в нарушение требований пунктов 1) и 2) части первой статьи 179 УПК, а также жалобы, в которых содержится просьба о признании доказательств недопустимыми, о признании лица подозреваемым, свидетелем, имеющим право на защиту, неправильной квалификации деяния или формулировке обвинения либо о его недоказанности, о неправильном применении закона при признании подозреваемым и квалификации деяния, об изменении санкционированной судом меры пресечения, а также жалобы о незаконности судебных актов.

Сноска. Пункт 5 - в редакции нормативного постановления Верховного Суда РК от 11.12.2020 № 6 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

6. Жалобы в суд могут быть поданы в течение всего производства дознания или предварительного следствия по уголовному делу, в том числе в стадии предания обвиняемого суду, с соблюдением срока, указанного в части пятой статьи 106 УПК, который исчисляется с момента, когда лицу стало известно о соответствующем действии (бездействии), решении.

После обращения с жалобой к соответствующему прокурору лицо вправе обратиться с аналогичной жалобой в суд в течение пятнадцати суток со дня ознакомления с ответом прокурора либо в тот же срок, если к этому времени ответ от прокурора не получен.

Пропущенный срок для подачи жалобы в суд по ходатайству заинтересованного лица может быть восстановлен по общим правилам, предусмотренным статьей 50 УПК.

Рассмотрение жалоб о незаконности действий (бездействия), решений прокурора, органов уголовного преследования, поступивших после направления уголовного дела в суд, в соответствии с частью третьей статьи 305 УПК осуществляется судом при рассмотрении уголовного дела по существу.

Сноска. Пункт 6 с изменениями, внесенными нормативным постановлением Верховного Суда РК от 31.03.2017 № 3 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

7. Жалоба, направляемая в суд, излагается в письменном виде, в ней указывается фамилия, имя, отчество заявителя и лица, в интересах которого она подана, их адрес и контактные телефоны, наименование и местонахождение органа, должностное лицо которого совершило обжалуемое действие (бездействие), приняло решение. В жалобе должно быть указано, когда, кем (каким органом или его должностным лицом) и какие процессуальные действия (бездействие) были совершены, какие решения были приняты. При этом необходимо в жалобе указать, какие нормы закона были нарушены, как эти нарушения отразились на правах и законных интересах заявителя, а также существо просьбы заявителя. Также необходимо указывать о том, до обращения в суд указанные в жалобе действия (бездействие), решения были ли обжалованы прокурору, когда получен ответ (либо не получен), существо ответа прокурора и доводы о несогласии с ним.

Жалоба подписывается лицом, ее подавшим. К жалобе должны быть приложены: ее копии (для вручения прокурору и лицам, действия (бездействие), решения которых обжалованы); копия обжалуемого процессуального акта; материалы, подтверждающие, по мнению заявителя, доводы жалобы; ответ прокурора об оставлении жалобы без удовлетворения; копия жалобы, направленной прокурору, на которую ответ не получен; документы, подтверждающие правомочия представителя лица, в интересах которого подана жалоба.

При отсутствии в поступившей жалобе и в приложенных к ней материалах необходимых сведений, судья, не отказывая в приеме жалобы и не возвращая ее без рассмотрения, истребует их у заявителя или иных лиц и органов и устанавливает срок для их предоставления. В случае неисполнения заявителем указаний судья отказывает в принятии жалобы к производству и возвращает ее автору.

Сноска. Пункт 7 с изменением, внесенным нормативным постановлением Верховного Суда РК от 31.03.2017 № 3 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

8. Заявитель вправе лично или через своего представителя до начала судебного заседания либо до ухода судьи в совещательную комнату отозвать поданную им жалобу. Представители могут отозвать поданную ими или представляемым лицом жалобу только с согласия представляемого лица. Отзыв жалобы не препятствует повторной ее подаче в суд до окончания дознания или предварительного следствия по делу в течение установленных в части пятой статьи 106 УПК сроков для обжалования процессуальных действий (бездействия) и решений.

Закон не запрещает подачу жалоб на действия (бездействие) и решения органов дознания, предварительного следствия, прокурора также и в период рассмотрения уголовного дела в суде. В таких случаях суд рассматривает жалобы с позиции проверки законности судопроизводства и допустимости доказательств, полученных в результате обжалуемых действий (бездействия), решений, и принимает соответствующее решение при оценке доказательств по рассматриваемому делу.

Сноска. Пункт 8 с изменением, внесенным нормативным постановлением Верховного Суда РК от 31.03.2017 № 3 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

9. Подача заявителем жалобы в суд для рассмотрения в порядке статьи 106 УПК и ее рассмотрение судом не влечет приостановление производства по делу, в том числе продолжения обжалуемого действия и исполнения обжалуемого решения.

10. Рассмотрение жалоб на нарушения закона при производстве процессуальных действий, затрагивающие права, свободы и законные интересы граждан и организаций, отнесено к подсудности специализированных межрайонных следственных судов, специализированных следственных судов и районных и приравненных к ним судов (следственный судья). Подсудность жалоб определяется по месту нахождения соответствующего органа дознания или предварительного следствия, действия которого обжалуются, а при обжаловании отказа прокурора в удовлетворении жалобы или неполучения от него ответа на жалобу – по месту нахождения соответствующей прокуратуры.

Если судья при получении жалобы установит, что жалоба данному суду не подсудна, он должен незамедлительно вынести постановление о направлении жалобы в другой суд по подсудности.

Сноска. Пункт 10 с изменениями, внесенными нормативными постановлениями Верховного Суда РК от 31.03.2017 № 3 (вводится в действие со дня первого официального опубликования); от 11.12.2020 № 6 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

11. В случаях подачи жалобы лицами, которые в соответствии с законом не обладают правом обжалования данного процессуального действия (бездействия), решения, либо подачи жалобы на действия (бездействие) и решения, которые не могут рассматриваться в порядке, предусмотренном статьей 106 УПК, или пропуска срока для подачи жалобы и отсутствия ходатайства о его восстановлении, а также при поступлении от заявителя до начала судебного заседания заявления об отзыве жалобы судья выносит мотивированное постановление о возвращении жалобы без рассмотрения.

Сноска. Пункт 11 с изменениями, внесенными нормативными постановлениями Верховного Суда РК от 11.12.2020 № 6 (вводится в действие со дня первого официального опубликования); от 22.12.2022 № 10 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

12. Принятие жалобы к своему производству и назначение судебного заседания для ее рассмотрения по существу процессуально оформляется постановлением судьи, в котором должно быть указано о времени и месте рассмотрения жалобы, об уведомлении об этом заявителя, прокурора, а также дознавателя, следователя, чьи действия (бездействие) и решения обжалованы.

Законом не запрещается при рассмотрении жалобы вызов в судебное заседание иных лиц для допроса в качестве свидетелей, экспертов, специалистов и др. При необходимости судья в постановлении может обязать орган уголовного преследования, прокурора предоставить соответствующие материалы, касающиеся обжалованных действий (бездействия), решений. Указанное требование судьи подлежит неукоснительному и своевременному исполнению в срок, не превышающий трех суток.

Судья после принятия жалобы к своему производству, за исключением жалоб на действия прокурора, также вправе предоставить время не более трех суток прокурору для принятия мер реагирования на нарушения законности, допущенные при производстве досудебного расследования или дознания. Устранение прокурором нарушений прав, свобод, законных интересов заявителя является основанием для оставления следственным судьей жалобы без рассмотрения.

Сноска. Пункт 12 с изменением, внесенным нормативным постановлением Верховного Суда РК от 11.12.2020 № 6 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

12-1. Постановлением следственного судьи могут быть соединены в одном производстве несколько жалоб на одно и то же решение или действия следователя, дознавателя, прокурора.

В случае соединения в одном производстве нескольких жалоб срок рассмотрения исчисляется со дня поступления последней жалобы.

Сноска. Нормативное постановление дополнено пунктом 12-1 в соответствии с нормативным постановлением Верховного Суда РК от 22.12.2022 № 10 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

13. Жалоба рассматривается следственным судьей единолично без проведения судебного заседания в течение трех суток. Если необходимо исследовать обстоятельства, имеющие значение для принятия законного и обоснованного решения, следственный судья рассматривает жалобу в течение десяти суток в закрытом судебном заседании с участием соответствующих лиц и прокурора, неявка которых не препятствует рассмотрению жалобы. При проведении закрытого судебного заседания в режиме видеосвязи с подключением соответствующих лиц и прокурора должен быть ограничен доступ другим лицам, не являющимся участниками процесса. В ходе судебного заседания ведется протокол. При необходимости следственный судья вправе истребовать дополнительные материалы, вызвать и опросить соответствующих лиц. Должностные лица, чьи действия (бездействие) и решения обжалуются, по запросу суда обязаны в течение трех суток предоставить в суд материалы, послужившие основанием для совершения таких действий (бездействия) и решений.

При проведении судебного заседания следственный судья объявляет, какая жалоба подлежит рассмотрению, затем заявитель, если участвует в судебном заседании, обосновывает жалобу, после чего заслушиваются другие явившиеся лица, которые вправе предоставлять суду доказательства. Бремя доказывания законности обжалованного действия (бездействия) или решения лежит на лице, совершившем или принявшем их.

При рассмотрении жалобы суд, не давая оценки имеющимся в деле доказательствам, должен выяснить, проверены и учтены ли дознавателем, следователем, прокурором все обстоятельства, на которые указывает заявитель в жалобе. При этом суд, не делая выводов о доказанности или недоказанности вины, допустимости или недопустимости собранных доказательств, должен проверить наличие либо отсутствие материально-правовых и процессуальных оснований для принятия решения по делу.

В соответствии с пунктом 5 нормативного постановления Верховного Суда Республики Казахстан № 11 от 23 декабря 2005 года "О применении норм уголовно-процессуального закона о протоколе судебного заседания" ведение протокола судебного заседания при рассмотрении жалобы в порядке, предусмотренном статьи 106 УПК, обязательно.

Следственный судья, рассмотревший жалобу на решения и действия (бездействие) прокурора, органов уголовного преследования, в соответствии с пунктом 2 части первой статьи 87 УПК не может участвовать в рассмотрении уголовного дела в судах первой, апелляционной, кассационной инстанций.

Сноска. Пункт 13 с изменениями, внесенными нормативными постановлениями Верховного Суда РК от 31.03.2017 № 3 (вводится в действие со дня первого официального опубликования); от 11.12.2020 № 6 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

14. В подготовительной части судебного заседания следственный судья, объявив о начале судебного заседания по рассмотрению соответствующей жалобы, должен разъяснить участвующим в заседании заявителю, его защитнику и представителю, прокурору их право на отвод и иные их процессуальные права и обязанности, связанные с ведением производства по рассмотрению жалобы, а также выяснить, имеются ли у них ходатайства, рассмотреть их, если они были заявлены, после чего выяснить у заявителя, поддерживает ли он жалобу.

Рассмотрение жалобы состоит в заслушивании заявителя, иных лиц, в исследовании доводов жалобы, материалов, приложенных к жалобе и дополнительно представленных сторонами или истребованных судом в целях проверки обжалуемого действия (бездействия), исследовании обжалованного действия (бездействия), решения на их соответствие закону.

При рассмотрении жалобы судья не должен выходить за пределы доводов жалобы, поэтому вправе исследовать материалы, представленные заявителем, прокурором или истребованные самим судом лишь в том объеме, в каком это необходимо для принятия правильного решения по жалобе.

Отвод, заявленный следственному судье при рассмотрении жалобы в порядке статьи 106 УПК, разрешается этим же следственным судьей единолично, с вынесением постановления по итогам рассмотрения заявления. Отвод, заявленный судье апелляционной инстанции, рассматривающему жалобу, ходатайство на постановление следственного судьи разрешается председателем данного суда или другим судьей этого суда.

Постановление, принятое по итогам рассмотрения заявления об отводе судьи, самостоятельному обжалованию не подлежит. Доводы участника процесса о необоснованном отклонении заявления об отводе могут быть указаны в частной жалобе или ходатайстве прокурора на постановление, которое принимается по итогам рассмотрения жалобы.

Сноска. Пункт 14 с изменениями, внесенными нормативным постановлением Верховного Суда РК от 11.12.2020 № 6 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

15. При рассмотрении жалобы на отказ в приеме заявлений или сообщений об уголовном правонарушении, суд должен проверить, когда и в какой орган заявителем направлено сообщение, по каким причинам сообщение не было принято. При принятии решения по таким жалобам суду следует иметь в виду, что сообщения о совершении уголовных правонарушений согласно требованиям части первой статьи 185 УПК подлежат обязательному принятию, регистрации и рассмотрению.

Постановление суда об отказе в принятии заявления об уголовном правонарушении, преследуемом в порядке частного обвинения, подлежит обжалованию в соответствии со статьей 422 УПК в вышестоящий суд.

Сноска. Пункт 15 с изменениями, внесенными нормативным постановлением Верховного Суда РК от 31.03.2017 № 3 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).
16. Исключен нормативным постановлением Верховного Суда РК от 31.03.2017 № 3 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

17. Судам при рассмотрении жалоб на решение органа уголовного преследования о передаче зарегистрированного заявления или сообщения об уголовном правонарушении по подследственности следует помнить, что такая передача допускается только в случаях, предусмотренных статьей 186 УПК. Решение о передаче зарегистрированного заявления или сообщения об уголовном правонарушении по подследственности по другим, не предусмотренным законом основаниям, подлежит признанию незаконным.

Сноска. Пункт 17 в редакции нормативного постановления Верховного Суда РК от 31.03.2017 № 3 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).
18. Исключен нормативным постановлением Верховного Суда РК от 31.03.2017 № 3 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

19. При рассмотрении жалобы на постановление о прерывании сроков досудебного расследования либо прекращении производства по уголовному делу суд, не давая оценки имеющимся в деле доказательствам, должен выяснить, проверены и учтены ли дознавателем, следователем, прокурором все обстоятельства, на которые указывает заявитель в жалобе, и могли ли эти обстоятельства повлиять на законность решения о прерывании сроков досудебного расследования или прекращении производства. При этом суд, не делая выводов о доказанности или недоказанности вины, о допустимости или недопустимости собранных доказательств, должен проверить, наличие либо отсутствие материально-правовых и процессуальных оснований для прекращения дела либо прерывания сроков досудебного расследования.

Сноска. Пункт 19 с изменениями, внесенными нормативным постановлением Верховного Суда РК от 31.03.2017 № 3 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

20. После заслушивания пояснений участвующих в судебном заседании лиц по существу жалобы и исследования материалов судья в совещательной комнате принимает одно из решений, указанных в части восьмой статьи 106 УПК, о чем выносит мотивированное постановление.

При этом если требование судьи о предоставлении материалов в связи с рассмотрением жалобы соответствующими органами не исполнено, судья рассматривает жалобу в их отсутствие, и если имеющиеся материалы не опровергают доводы жалобы, постановляет о ее удовлетворении.

21. Если органом уголовного преследования при принятии решения о прекращении дела соблюдены требования закона, обжалованное постановление не может быть признано незаконным лишь по формальным основаниям (например, ввиду несообщения заинтересованным лицам о принятом решении, непризнания соответствующих лиц потерпевшими или гражданскими истцами либо неразъяснения указанным лицам их процессуальных прав и обязанностей).

Подтвержденные в судебном заседании существенные нарушения процессуальной формы принятых решений могут влечь признание незаконными процессуальных актов, если судом будет признано, что в результате этого ущемляются или иным образом умаляются права, свободы, законные интересы заявителя (например, включение в постановление о прекращении дела по реабилитирующим основаниям формулировок, ставящих под сомнение невиновность лица).

Сноска. Пункт 21 с изменениями, внесенными нормативным постановлением Верховного Суда РК от 31.03.2017 № 3 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

22. По результатам рассмотрения жалобы следственный судья выносит соответствующие постановления:

об отмене признанного незаконным процессуального решения;

о признании действия (бездействия) соответствующего должностного лица незаконным или необоснованным и его обязанности устранить допущенное нарушение;

о возложении на прокурора обязанности устранить допущенное нарушение прав и законных интересов гражданина или организации;

об оставлении жалобы без удовлетворения.

Если в судебном заседании не установлено оснований для признания незаконным обжалованного процессуального действия (бездействия) или решения, суд выносит постановление об оставлении жалобы без удовлетворения.

Сноска. Пункт 22 с изменениями, внесенными нормативным постановлением Верховного Суда РК от 31.03.2017 № 3 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

23. Постановление прокурора, которым в ходе осуществления прокурорского надзора отменены постановления следователя или дознавателя о прекращении дела и другие в связи с неполнотой выяснения всех обстоятельств дела либо ввиду несоблюдения иных требований закона, не может признаваться незаконным, так как направлено на обеспечение законности предварительного следствия и дознания. Нарушения прав, свобод, законных интересов заявителя, допущенные при вынесении указанных постановлений, подлежат устранению.

Сноска. Пункт 23 с изменениями, внесенными нормативными постановлениями Верховного Суда РК от 31.03.2017 № 3 (вводится в действие со дня первого официального опубликования); от 11.12.2020 № 6 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

24. В случаях, когда в судебном заседании будет установлено, что после обращения заявителя с жалобой к прокурору ответ от последнего им не получен и 15-суточный срок с момента ее подачи еще не истек либо когда заявитель пропустил указанный в части пятой статьи 106 УПК срок для обращения в суд, судья выносит постановление о возвращении жалобы без рассмотрения с указанием соответствующих оснований. Аналогичное постановление судья выносит и в тех случаях, когда жалоба подана на действие (бездействие) или решение соответствующих должностных лиц, прокурора, обжалование которых предусмотрено в ином порядке, либо когда к этому моменту дознание или предварительное следствие закончено и дело направлено в суд.

Вынесение судом при рассмотрении жалоб в порядке статьи 106 УПК иных постановлений, например, о передаче ее на рассмотрение другим органам или должностным лицам, законом не предусмотрено.

25. Постановление суда, вынесенное по итогам рассмотрения жалобы, должно быть законным и обоснованным. Во вводной части постановления указывается: время и место вынесения; наименование суда, вынесшего постановление; председательствующий, секретарь судебного заседания, участники процесса, их представители, переводчик; фамилия, имя, отчество автора жалобы, наименование акта, подлежащего рассмотрению, указание органа, действие (бездействие), решения которого обжалованы. В описательно-мотивировочной части постановления должно быть четко указано, были ли нарушены при производстве обжалованного процессуального действия (бездействия), принятия решения нормы закона и какие именно, затрагивают ли эти нарушения личные права и законные интересы заявителя, а также какое решение должно быть принято судом по жалобе в целях устранения этих нарушений с приведением соответствующих мотивов. В резолютивной части постановления об удовлетворении жалобы, признании незаконным обжалуемого процессуального действия (бездействия), решения должно быть указано наименование обжалованного акта, кем, когда, в отношении кого или по какому поводу оно было совершено (не совершено) или вынесено, а также изложено решение о его отмене или указание, обязывающее соответствующее должностное лицо устранить допущенное нарушение прав и законных интересов гражданина или организации.

При вынесении постановления об удовлетворении жалобы с возложением на соответствующее должностное лицо либо прокурора обязанности устранить допущенные нарушения прав и законных интересов гражданина или организации, в постановлении должно быть четко указано, какие нарушения закона необходимо устранить.

Сноска. Пункт 25 с изменением, внесенным нормативным постановлением Верховного Суда РК от 31.03.2017 № 3 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

26. Копия постановления суда после оглашения в тот же день должна быть вручена заявителю и прокурору, а если они в судебном заседании не участвовали, то должна быть направлена им при помощи доступных средств связи. Соблюдение срока, предусмотренного частью второй статьи 107 УПК для подачи заявителем, прокурором частной жалобы/ходатайства на постановление суда, санкции следственного судьи не связано со временем получения ими копии постановления, указанный срок исчисляется с момента его оглашения. При пропуске срока для обжалования постановления суда он может быть восстановлен в соответствии с правилами статьи 50 УПК.

При поступлении частной жалобы/ходатайства следственный судья направляет их копии сторонам, а по истечении трех суток с момента оглашения постановления направляет дело в вышестоящий суд, о чем извещает заявителя и прокурора. Возражения на частные жалобу/протест стороны могут подать в письменном виде в вышестоящий суд либо устно изложить их при рассмотрении дела судьей этого суда.

Сноска. Пункт 26 с изменениями, внесенными нормативными постановлениями Верховного Суда РК от 31.03.2017 № 3 (вводится в действие со дня первого официального опубликования); от 11.12.2020 № 6 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

27. Частные жалоба/ходатайство рассматриваются судьей областного или приравненного к нему суда единолично в закрытом судебном заседании в течение трех суток с момента поступления. В судебном заседании могут участвовать заявитель и прокурор, которые вправе дать пояснения по существу жалобы и принятого судом постановления, а также излагать свои возражения против жалобы/ходатайства противоположной стороны, однако их неявка не препятствует рассмотрению частных жалобы/ходатайства, а также не может расцениваться как отзыв жалобы, влечь оставление жалобы без рассмотрения или служить основанием для оставления жалобы без удовлетворения. Судья апелляционной инстанции в соответствии со статьей 430 УПК по ходатайству сторон или по собственной инициативе вправе истребовать дополнительные материалы, необходимые для разрешения поданной жалобы. При рассмотрении жалоб, протестов на постановления судов, помимо проверки доводов, приведенных в них, областным судам необходимо уделять должное внимание вопросам соблюдения прокурором, органами следствия, дознания требований закона, запрещающих произвольное ограничение прав и свобод граждан, а также обращать внимание на соблюдение судами требований закона при рассмотрении жалобы.

По итогам рассмотрения частной жалобы/ходатайства судья областного или приравненного к нему суда в совещательной комнате выносит постановление, в котором должно быть указано об удовлетворении жалобы/ходатайства либо об отказе в их удовлетворении. При удовлетворении жалобы/ходатайства в постановлении одновременно должно быть указано об отмене обжалованного постановления следственного судьи и изложено новое решение по существу жалобы. Принятие не предусмотренных в статье 106 УПК решений, в частности, об отмене постановления следственного судьи с направлением дела для повторного рассмотрения жалобы в тот же суд, об изменении постановления следственного судьи, о передаче жалобы для рассмотрения иным органам или должностным лицам, не допускается.

Постановление судьи областного суда вступает в законную силу немедленно по оглашении, является окончательным, исключает дальнейшее производство по рассмотрению данной жалобы заявителя в предусмотренном статьей 106 УПК порядке, а также в кассационном порядке.

Сноска. Пункт 27 с изменениями, внесенными нормативными постановлениями Верховного Суда РК от 31.03.2017 № 3 (вводится в действие со дня первого официального опубликования); от 11.12.2020 № 6 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

28. По вступлении в законную силу постановления, которым жалоба заявителя удовлетворена и постановлено об отмене обжалуемого процессуального действия (бездействия), решения либо возложена обязанность на соответствующее должностное лицо, прокурора устранить нарушение прав и законных интересов физического лица или организации, по распоряжению следственного судьи направляется для немедленного исполнения соответствующему органу, должностному лицу, прокурору, которые обязаны известить суд об исполнении постановления. Виновные в неисполнении постановления суда лица могут быть привлечены к ответственности, предусмотренной законом.

Сноска. Пункт 28 с изменением, внесенным нормативным постановлением Верховного Суда РК от 31.03.2017 № 3 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

29. При установлении факта незаконности действий (бездействия) и (или) решений прокурора, органов уголовного преследования, повлекших незаконное ограничение или иные нарушения прав и свобод человека, охраняемых законом интересов организаций, следственный судья по итогам рассмотрения жалобы обязан в соответствии с частью шестой статьи 56 УПК вынести частное постановление для решения вопроса об ответственности лиц, допустивших нарушения закона.

В случае неисполнения вступившего в законную силу или подлежащего немедленному исполнению судебного акта следственного судьи, вынесенного по результатам рассмотрения жалобы в порядке статьи 106 УПК, должностное лицо, на которого возложено устранение нарушений закона, подлежит привлечению к ответственности, предусмотренной законом.

Сноска. Пункт 29 - в редакции нормативного постановления Верховного Суда РК от 22.12.2022 № 10 (вводится в действие со дня первого официального опубликования).

30. Согласно статье 4 Конституции Республики Казахстан настоящее нормативное постановление включается в состав действующего права, а также является общеобязательным и вводится в действие со дня официального опубликования.

Председатель Верховного Суда
Республики Казахстан	Б. Бекназаров
Судья Верховного Суда
Республики Казахстан,
секретарь пленарного заседания	Д. Нуралин

      Ескерту. Нормативтік қаулының тақырыбына өзгеріс енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 31.03.2017 № 3 нормативтік қаулысымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі).
      Ескерту. Бүкіл мәтін бойынша:
      "тергеу және анықтау органдарының", "тергеу, анықтау органдарының", "анықтау, тергеу органдарының", "анықтау, тергеу органының" деген сөздер "қылмыстық қудалау органдарының" деген сөздермен ауыстырылды;
      "ҚІЖК-нің" деген сөз "ҚПК-нің" деген сөзбен ауыстырылды;
      "анықтау немесе алдын ала тергеу", "анықтау, алдын ала тергеу", "алдын ала тергеу мен анықтаудың" деген сөздер тиісінше "сотқа дейінгі тергеп-тексеру", "сотқа дейінгі тергеп-тексерудің" деген сөздермен ауыстырылды;
      "ізге түсу", "ізге түсуді" "іс жүргізушілік", деген сөздер тиісінше "қудалау", "қудалауды" "процестік", деген сөздермен ауыстырылды;
      "109" деген цифрлар "106" деген цифрлармен ауыстырылды - ҚР Жоғарғы Сотының 31.03.2017 № 3 нормативтік қаулысымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі).

Қылмыстық істер бойынша сотқа дейінгі іс жүргізу барысында жеке және заңды тұлғалардың құқықтарын, бостандықтары мен заңды мүдделерін сот арқылы қорғауды қамтамасыз ету, сондай-ақ прокурордың, қылмыстық қудалау органдарының іс-әрекеттері (әрекетсіздігі) мен шешімдеріне жасалған шағымдарды қарау бойынша біркелкі сот практикасын қалыптастыру мақсатында Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының жалпы отырысы

ҚАУЛЫ ЕТЕДІ:

1. Прокурордың, қылмыстық қудалау органдарының қылмыстық істер бойынша сотқа дейінгі іс жүргізу сатысында жүзеге асырылатын іс-әрекеттеріне (әрекетсіздігіне), сондай-ақ қабылдаған шешімдеріне келтірілген шағымдарды соттардың қарауы Қазақстан Республикасы Конституциясының 13-бабының 2 тармағында, 76-бабының 1 тармағында және Қазақстан Республикасы Қылмыстық-процестік кодексінің (бұдан әрі – ҚПК) 8-бабында бекітілген әркімнің сот арқылы қорғалу құқығын іске асыруды қамтамасыз ету тәсілдерінің бірі болып табылады, сондықтан соттар сот төрелігіне қол жеткізуді, сотқа шағыммен жүгіну негіздерін көздейтін және оларды қарау тәртібін реттейтін заң нормаларын дұрыс қолдануды қамтамасыз етуге тиіс.

Ескерту. 1-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 31.03.2017 № 3 нормативтік қаулысымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі).

2. Прокурордың, қылмыстық қудалау органдарының іс-әрекеттері (әрекетсіздігі) және шешімдері жеке құқықтары мен бостандықтарына тікелей әсер еткен жеке тұлғалар (Қазақстан Республикасының азаматтары, шетелдіктер, азаматтығы жоқ адамдар), сондай-ақ ұйымдар, егер көрсетілген актілермен олардың заңды мүдделеріне әсер етсе, сол сияқты олардың қорғаушылары, өкілдері сотқа шағыммен жүгінуге құқылы. Тұлғалардың ҚПК-нің 106-бабында көзделген тәртіппен сотқа шағыммен жүгіну құқығын тексеру кезінде "Қылмыстық сот ісін жүргізуде адамның және азаматтың құқықтарын, бостандықтарын соттың қорғауы туралы" Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының 2010 жылғы 25 маусымдағы № 4 нормативтік қаулысының 4-тармағын соттардың басшылыққа алғаны жөн.

Ескерту. 2-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 22.12.2022 № 10 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) нормативтік қаулыларымен.
3. Алып тасталды - ҚР Жоғарғы Сотының 11.12.2020 № 6 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) нормативтік қаулысымен.

4. ҚПК-нің 106-бабының бірінші бөлігінде көрсетілген іс-әрекеттер (әрекетсіздік) пен шешімдер сот тәртібімен шағымдануға жатады.

ҚПК-нің 153-бабының төртінші бөлігіне сәйкес тергеу судьясы санкцияламаған сотқа дейінгі тергеп-тексеру органдарының бұлтартпау шараларын қолдану/қолданбау, олардың күшін жою немесе оларды өзгерту туралы қаулыларына шағым жасау ҚПК-нің 106-бабының тәртібімен жүргізіледі. Басқа жағдайларда бұл мәселені қарау тергеу судьясының қаулыларын қайта қарауға өкілеттіктері бар соттың құзыреттілігіне жатқызылған.

Ескерту. 4-тармаққа өзгерістер енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 31.03.2017 № 3 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі); 11.12.2020 № 6 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі); 22.12.2022 № 10 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) нормативтік қаулыларымен.

4-1. Сотталғандардың жазаны орындайтын мекеменің немесе органның олардың құқықтары мен заңды мүдделерін қозғайтын іс-әрекеттеріне (әрекетсіздігіне) және шешімдеріне, сондай-ақ үкімді орындауға байланысты мәселелер бойынша прокурордың шешімдеріне не прокурордың олардың осындай шағымдарын қанағаттандырудан бас тартуына шағымдары ҚПК-нің 482-бабының ережелерін ескере отырып, ҚПК-нің 106-бабында көзделген тәртіппен сотталған адамның жазасын өтеу орны бойынша аудандық сот қарайды. Қарау нәтижелері бойынша сот ҚПК-нің 482-бабының төртінші бөлігінде көзделген шешімдердің бірін шығарады.

Ескерту. Нормативтік қаулы 4-1-тармақпен толықтырылды - ҚР Жоғарғы Сотының 11.12.2020 № 6 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) нормативтік қаулысымен.

5. Заңда өзге тәртіппен шағымдану көзделген процестік әрекеттер (әрекетсіздік) мен шешімдердің күшін жою туралы шағымдар, атап айтқанда Сотқа дейінгі тергеп-тексерудің бірыңғай тізілімінде қылмыстық құқық бұзушылық туралы арызды, хабарламаны немесе баянатты тіркеудің күшін жою туралы шағымдар, оларды ҚПК-нің 179-бабы бірінші бөлігінің 1) және 2) тармақтарының талаптарын бұза отырып, тіркеу жағдайларын қоспағанда, сондай-ақ дәлелдемелерді жарамсыз деп тану туралы, адамды күдікті, қорғануға құқығы бар куә деп тану, әрекетті дұрыс сараламау немесе айыптауды тұжырымдау туралы, не оның дәлелденбегені туралы, күдікті деп тану және әрекетті саралау кезінде заңды дұрыс қолданбау туралы, сот санкция берген бұлтартпау шарасын өзгерту туралы шағымдар, сондай-ақ сот актілерінің заңсыздығы туралы шағымдар ҚПК-нің 106-бабының тәртібімен қарауға жатпайды.

Ескерту. 5-тармақ жаңа редакцияда - ҚР Жоғарғы Сотының 11.12.2020 № 6 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) нормативтік қаулысымен.

6. Шағымдар сотқа ҚПК-нің 106-бабының бесінші бөлігінде көрсетілген мерзім сақтала отырып, қылмыстық іс бойынша барлық сотқа дейінгі тергеп-тексеру жүргізу барысында, соның ішінде айыпталушыны сотқа беру сатысында берілуі мүмкін, осы мерзім адамға тиісті іс-әрекеттер (әрекетсіздіктер), шешімдер туралы белгілі болған сәттен бастап есептеледі.

Тиісті прокурорға шағыммен жүгінгеннен кейін тұлға прокурордың жауабымен танысқан күннен бастап он бес тәуліктің ішінде, егер осы уақытта прокурордан жауап алмаса, не сол мерзімде сотқа осындай шағыммен жүгінуге құқылы.

Сотқа шағым беру үшін өтіп кеткен мерзім мүдделі тұлғаның өтініші бойынша ҚПК-нің 50-бабында көзделген жалпы ережелер бойынша қалпына келтірілуі мүмкін.

Қылмыстық іс сотқа жіберілгеннен кейін келіп түскен прокурордың, қылмыстық қудалау органдарының іс-әрекеттерінің (әрекетсіздігінің), шешімдерінің заңсыздығы туралы шағымдардың ҚПК-нің 305-бабының үшінші бөлігіне сәйкес қаралуын сот қылмыстық істі мәні бойынша қарау кезінде жүзеге асырады.

Ескерту. 6-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 31.03.2017 № 3 нормативтік қаулысымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі).

7. Сотқа жолданатын шағым жазбаша түрде жазылады, онда арыз беруші мен өз мүддесі үшін шағым беріліп отырған адамның тегі, аты, әкесінің аты, олардың мекенжайы мен байланыс телефондары, органның атауы мен орналасқан жері, шағым жасалып отырған іс-әрекетті (әрекетсіздікті) жасаған, шешім қабылдаған лауазымды адам көрсетіледі. Шағымда қашан, кім (қандай орган немесе оның лауазымды адамы) және қандай процестік іс-әрекеттер (әрекетсіздіктер) жасалғаны, қандай шешім қабылданғаны көрсетілуге тиіс. Бұл ретте шағымда заңның қандай нормалары бұзылғанын, осылардың арыз берушінің құқықтары мен заңды мүдделеріне қалай әсер еткендігін, сондай-ақ арыз берушінің өтінішінің мәнін көрсету қажет. Сонымен бірге сотқа жүгінгенге дейін шағымда көрсетілген іс-әрекеттердің (әрекетсіздіктің), шешімдердің прокурорға шағымдалған-шағымдалмағанын, жауаптың қашан алынғанын (не алынбағанын), прокурордың жауабының мәнін және олармен келіспейтіндігі туралы уәждерді көрсету қажет.

Шағымға оны берген адам қол қояды. Шағымға оның көшірмелері (прокурорға және іс-әрекеттеріне (әрекетсіздігіне), шешімдеріне шағым жасалған адамдарға тапсыру үшін); шағымдалып отырған процестік актінің көшірмесі; арыз берушінің пікірі бойынша шағымдағы уәждерді растайтын материалдар; прокурордың шағымды қанағаттандырусыз қалдыру туралы жауабы; прокурорға жолданып, жауап алынбаған шағымның көшірмесі; шағым берген адамның өкілінің құқығын растайтын құжаттар қоса берілуге тиіс.

Келіп түскен шағымда және оған қоса берілген материалдарда қажетті мәліметтер болмаған кезде, судья шағымды қабылдаудан бас тартпастан және оны қараусыз кері қайтармастан, арыз берушіден немесе өзге де тұлғалар мен органдардан оларды талап етеді және оларды ұсыну мерзімін белгілейді. Арыз иесі нұсқауларды орындамаған жағдайда судья шағымдарды өндіріске қабылдаудан бас тартады және оны иесіне қайтарады.

Ескерту. 7-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 31.03.2017 № 3 нормативтік қаулысымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі).

8. Арыз беруші сот отырысы басталғанға дейін не судья кеңесу бөлмесіне кеткенге дейін берілген шағымды жеке өзі немесе өзінің өкілі арқылы кері қайтарып алуға құқылы. Өкілдер сотқа берілген шағымды тек өздері мүддесін білдіріп отырған адамның келісімімен ғана кері қайтарып ала алады. Шағымды қайтарып алу процестік әрекеттер (әрекетсіздік) мен шешімдерге шағым беру үшін ҚПК-нің 106-бабының бесінші бөлігінде белгіленген мерзімдердің ішінде іс бойынша сотқа дейінгі тергеп-тексеру аяқталғанға дейін сотқа оны қайтадан беруге кедергі болмайды.

Заң анықтау, қылмыстық қудалау органдарының, прокурордың іс-әрекеттері (әрекетсіздігі) мен шешімдеріне сотта қылмыстық істі қарау кезеңінде де шағым беруге тыйым салмайды. Мұндай жағдайларда сот шағымды сот ісін жүргізудің заңдылығы және іс-әрекеттерді (әрекетсіздікті), шешімдерді шағымдаудың нәтижесінде алынған дәлелдемелердің жарамдылығын тексеру тұрғысынан қарайды және қаралып жатқан іс бойынша дәлелдемелерді бағалау кезінде тиісті шешім қабылдайды.

Ескерту. 8-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 31.03.2017 № 3 нормативтік қаулысымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі).

9. Арыз берушінің шағымды ҚПК-нің 106-бабының тәртібімен сотта қарау үшін беруі және оны соттың қарауы іс бойынша іс жүргізуді тоқтата тұруға, соның ішінде және шағым жасалатын іс-әрекетті жалғастырмауға және шағым жасалатын шешімді орындамауға әкеп соқпайды.

10. Азаматтар мен ұйымдардың құқықтарын, бостандықтары мен заңды мүдделерін қозғайтын процестік әрекеттерді жасау кезінде заңның бұзылуы жөніндегі шағымдарды мамандандырылған ауданаралық тергеу соттары, мамандандырылған тергеу соттары және аудандық және оған теңестірілген соттар (тергеу судьясы) қарайды. Шағымдардың сотта қаралуы іс-әрекеттеріне шағым жасалып отырған тиісті сотқа дейінгі тергеп-тексеру органының орналасқан жері бойынша, ал прокурордың шағымды қанағаттандырудан бас тартуын немесе одан шағымға жауап алмауды шағымдау кезінде – тиісті прокуратураның орналасқан жері бойынша айқындалады.

Егер судья шағымды алған кезде шағымның осы сотта қаралуға жатпайтынын анықтаса, ол шағымды соттылығы бойынша басқа сотқа жіберу туралы дереу қаулы шығаруға тиіс.

Ескерту. 10-тармаққа өзгерістер енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 31.03.2017 № 3 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі); 11.12.2020 № 6 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) нормативтік қаулыларымен.

11. Заңға сәйкес осы процестік іс-әрекетке (әрекетсіздікке), шешімге шағым беру құқығы жоқ адамдар шағым берген, не ҚПК-нің 106-бабында көзделген тәртіппен қаралмайтын іс-әрекеттер (әрекетсіздік) мен шешімдерге шағым берілген немесе шағым беру мерзімі өткен және оны қалпына келтіру туралы өтініш болмаған жағдайларда, сондай-ақ арыз берушіден сот отырысы басталғанға дейін шағымды кері қайтару туралы арыз түскен кезде судья шағымдарды қараусыз қалдыру туралы дәлелді қаулы шығарады.

Ескерту. 11-тармаққа өзгерістер енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 11.12.2020 № 6 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі); 22.12.2022 № 10 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) нормативтік қаулыларымен.

12. Шағымды өз өндірісіне қабылдау және оны іс жүргізіп мәні бойынша қарау үшін сот отырысын тағайындау судьяның қаулысымен ресімделеді, онда шағымды қарау уақыты мен орны туралы, бұл туралы арыз берушіге, прокурорға, сондай-ақ іс-әрекетіне (әрекетсіздігіне) және шешіміне шағым жасалған анықтаушыға, тергеушіге хабардар етілгені туралы көрсетілуге тиіс.

Шағымдарды қарау кезінде сот отырысына куәлар, сарапшылар, мамандар және басқа да адамдар ретінде жауап алу үшін өзге адамдарды шақыруға заңмен тыйым салынбайды. Қажет кезде судья қылмыстық қудалау органдарының, прокурордың шағымдалған іс-әрекеттерге (әрекетсіздікке), шешімдерге қатысты тиісті материалдарды ұсынуын қаулыда міндеттей алады. Судьяның аталған талабы үш тәуліктен аспайтын мерзімде мүлтіксіз және дер кезінде орындалуға жатады.

Судья шағымды іс жүргізуіне қабылдаған соң, прокурордың әрекеттеріне шағымдарды қоспағанда, сотқа дейінгі тергеп-тексеру немесе анықтау жүргізу кезінде жол берілген заң бұзушылықтарға ден қою шараларын қабылдау үшін прокурорға үш тәуліктен аспайтын уақыт беруге құқылы. Прокурордың арыз берушінің құқықтарын, бостандықтарын, заңды мүдделерін бұзушылықтарды жоюы тергеу судьясының шағымды қараусыз қалдыруы үшін негіз болып табылады.

Ескерту. 12-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 11.12.2020 № 6 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) нормативтік қаулысымен.

12-1. Тергеу судьясының қаулысымен тергеушінің, анықтаушының, прокурордың сол бір шешіміне немесе әрекеттеріне бірнеше шағым бір іс жүргізуге біріктірілуі мүмкін.

Бірнеше шағым бір іс жүргізуге біріктірілген жағдайда қарау мерзімі соңғы шағым түскен күннен бастап есептеледі.

Ескерту. 12-1-тармақпен толықтырылды - ҚР Жоғарғы Сотының 22.12.2022 № 10 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) нормативтік қаулысымен.

13. Шағымды тергеу судьясы үш тәулік ішінде сот отырысын өткізбей жеке-дара қарайды. Егер заңды және негізді шешім қабылдау үшін маңызы бар мән-жайларды зерттеу қажет болса, тергеу судьясы шағымды он тәулік ішінде жабық сот отырысында тиісті адамдар мен прокурордың қатысуымен қарайды, олардың келмеуі шағымды қарауға кедергі келтірмейді. Жабық сот отырысын тиісті адамдар мен прокурор қосылған бейнебайланыс режимінде өткізген кезде процеске қатысушы болып табылмайтын басқа адамдардың қолжетімділігі шектелуге тиіс. Сот отырысы барысында сот отырысының хаттамасы жүргізіледі. Қажет болған кезде тергеу судьясы қосымша материалдарды талап етіп алдырып, тиісті адамдарды шақыруға және олардан сұрақ алуға құқылы. Әрекеттеріне (әрекетсіздігіне) және шешімдеріне шағым жасалып отырған лауазымды адамдар соттың сұрау салуы бойынша үш тәулік ішінде мұндай әрекеттерді (әрекетсіздікті) жасауға және шешімдерге негіз болған материалдарды сотқа ұсынуға міндетті.

Сот отырысын өткізу кезінде тергеу судьясы қандай шағым қаралуға жататынын хабарлайды, осыдан кейін, егер арыз иесі сот отырысына қатысып отырған болса, ол шағымды негіздейді, содан соң басқа да келген адамдар тыңдалады, олар сотқа дәлелдемелер ұсынуға құқылы. Шағым жасалған әрекеттің (әрекетсіздіктің) немесе шешімнің заңдылығын дәлелдеу ауыртпалығы оларды жасаған немесе қабылдаған адамға жүктеледі.

Сот шағымды қараған кезде істегі бар дәлелдемелерге баға бермей, арыз иесі өз шағымында көрсеткен барлық мән-жайларды анықтаушының, тергеушінің, прокурордың тексергенін және ескергенін анықтауға тиіс. Бұл ретте сот кінәнің дәлелденгені немесе дәлелденбегені, жиналған дәлелдемелердің жол берілетіндігі немесе жол берілмейтіндігі туралы түйін жасамай, іс бойынша шешім қабылдау үшін материалдық-құқықтық және процестік негіздердің бар екенін не жоқ екенін тексеруге тиіс.

"Сот отырысының хаттамасы жөнінде қылмыстық іс жүргізу заңдарының нормаларын қолдану туралы" Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының 2005 жылғы 23 желтоқсандағы № 11 нормативтік қаулысының 5-тармағына сәйкес, ҚПК-нің 106-бабында көзделген тәртіппен шағымдарды қарау кезінде сот отырысының хаттамасын жүргізу міндетті.

Прокурордың, қылмыстық қудалау органдарының шешімдеріне және іс-әрекеттеріне (әрекетсіздігіне) шағымды қараған тергеу судьясы ҚПК-нің 87-бабының бірінші бөлігінің 2-тармағына сәйкес, бірінші, апелляциялық, кассациялық сатыларындағы соттарда қылмыстық істі қарауға қатыса алмайды.

Ескерту. 13-тармаққа өзгерістер енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 31.03.2017 № 3 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі); 11.12.2020 № 6 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) нормативтік қаулыларымен.

14. Сот отырысының дайындық бөлігінде тергеу судьясы тиісті шағымды қарау бойынша сот отырысының басталғаны туралы хабарлай келіп, отырысқа қатысушы арыз берушіге, оның қорғаушысына және өкіліне, прокурорға олардың қарсылық білдіру құқығы мен шағымдарды қарау бойынша іс жүргізілуіне байланысты олардың өзге де процестік құқықтары мен міндеттерін түсіндіруге, сондай-ақ оларда өтініштің бар-жоғын анықтауға, егер өтініштер мәлімделсе, оларды қарауға, одан кейін арыз берушіден оның шағымды қолдайтынын анықтауға тиіс.

Шағымдарды қарау шағым беріліп отырған іс-әрекетті (әрекетсіздікті), шешімді тексеру, шағым жасалған іс-әрекеттің (әрекетсіздіктің), шешімнің заңға сәйкестігін зерделеу мақсатында арыз берушіні, өзге де тұлғаларды тыңдаудан, шағымдағы, шағымға қоса тіркелген материалдардағы және тараптар қосымша ұсынған немесе сот талап еткен материалдардағы дәлелдерді зерттеуден тұрады.

Шағымдарды қарау кезінде судья шағымдағы уәждердің шегінен шықпауға тиіс, сондықтан арыз беруші, прокурор ұсынған немесе соттың өзі талап еткен материалдарды шағым бойынша дұрыс шешім қабылдау үшін қажет болатындай көлемде зерттеуге құқылы.

ҚПК-нің 106-бабының тәртібімен шағымды қарау кезінде тергеу судьясына мәлімделген қарсылық білдіруді осы тергеу судьясы арызды қарау қорытындылары бойынша қаулы шығара отырып, жеке-дара шешеді. Тергеу судьясының қаулысына келтірілген шағымды, өтінішхатты шешетін апелляциялық сатыдағы соттың судьясына мәлімделген қарсылық білдіруді аталған соттың төрағасы немесе осы соттың басқа судьясы шешеді.

Судьяға қарсылық білдіру туралы арызды қарау қорытындылары бойынша қабылданған қаулы дербес шағымдануға жатпайды. Процеске қатысушының арызды негізсіз қабылдамау туралы дәлелдері шағымды қарау нәтижелері бойынша қабылданатын қаулыға жекеше шағымда немесе прокурордың өтінішхатында көрсетілуі мүмкін.

Ескерту. 14-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 11.12.2020 № 6 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) нормативтік қаулысымен.

15. Қылмыстық құқық бұзушылық туралы арыздарды немесе хабарламаларды қабылдаудан бас тартуға шағымдарды қарау кезінде сот арыз берушінің хабарламаны қашан және қай органға жібергенін, қандай себептермен хабарламаның қабылданбағанын тексеруге тиіс. Осындай шағымдар бойынша шешім қабылдау кезінде сот қылмыстық құқық бұзушылықтарды жасау туралы хабарламаның ҚПК-нің 185-бабының бірінші бөлігінің талаптарына сәйкес міндетті түрде қабылдауға, тіркелуге және қаралуға жататынын назарға алғаны жөн.

Жеке айыптау тәртібімен қылмыстық қудалау туралы арызды қабылдаудан бас тарту туралы сот қаулысы ҚПК-нің 422-бабына сәйкес жоғары тұрған сотқа шағымдануға жатады.

Ескерту. 15-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 31.03.2017 № 3 нормативтік қаулысымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі).
16. Алып тасталды - ҚР Жоғарғы Сотының 31.03.2017 № 3 нормативтік қаулысымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі).

17. Қылмыстық құқық бұзушылық туралы тіркелген арызды немесе хабарды тергеулігі бойынша беру туралы қылмыстық қудалау органының шешіміне шағымдарды қараған кезде, тергеулігі бойынша беру ҚПК-нің 186-бабында көзделген жағдайларда ғана жол берілетінін соттардың ескергені жөн. Қылмыстық құқық бұзушылық туралы тіркелген арызды немесе хабарды тергеулігі бойынша заңда көзделмеген басқа негіздермен беру туралы шешім заңсыз деп танылуға жатады.

Ескерту. 17-тармақ жаңа редакцияда - ҚР Жоғарғы Сотының 31.03.2017 № 3 нормативтік қаулысымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі).
18. Алып тасталды - ҚР Жоғарғы Сотының 31.03.2017 № 3 нормативтік қаулысымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі).

19. Сот сотқа дейінгі тергеп-тексеру мерзімдерін үзу немесе қылмыстық іс бойынша іс жүргізуді қысқарту туралы қаулыға шағымды қарау кезінде, істегі дәлелдемелерге баға бермей, арызданушы шағымда көрсеткен барлық мән-жайларды анықтаушының, тергеушінің, прокурордың тексергенін және ескергенін, сондай-ақ бұл мән-жайлардың іс жүргізуді сотқа дейінгі тергеп-тексеру мерзімдерін үзу немесе қысқарту туралы шешімінің заңдылығына әсер ету мүмкіндігін анықтауға тиіс. Бұл ретте сот кінәнің дәлелденгені немесе дәлелденбегені туралы, жинақталған материалдардың жарамдылығы немесе жарамсыздығы туралы тұжырым жасамай, істі қысқарту не тоқтату үшін материалдық-құқықтық және процестік негіздердің бар-жоғын тексеруге тиіс.

Ескерту. 19-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 31.03.2017 № 3 нормативтік қаулысымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі).

20. Сот отырысына қатысушылардың шағымның мәні бойынша түсіндірмелерін тыңдағаннан кейін және материалдарды зерттегеннен кейін судья кеңесу бөлмесінде ҚПК-нің 106-бабының сегізінші бөлігінде көрсетілген шешімдердің бірін қабылдайды, бұл туралы дәлелді қаулы шығарады.

Бұл ретте, егер судьяның шағымды қарауға байланысты материалдарды ұсыну туралы талабын тиісті органдар орындамаса, судья шағымды олар жоқ кезде қарайды және егер қолда бар материалдар шағымның уәждерін жоққа шығармаса, шағымды қанағаттандыру туралы қаулы шығарады.

Ескерту. 20-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 31.03.2017 № 3 нормативтік қаулысымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі).

21. Егер қылмыстық қудалау органы, істі қысқарту туралы, шешім қабылдаған кезде заң талаптары сақталса, шағымдалған қаулыны тек формальды негіздер бойынша (мысалы, қабылданған шешім туралы мүдделі тұлғаларға хабарланбаса, тиісті тұлғалар жәбірленуші немесе азаматтық талапкерлер болып танылмаса не аталған тұлғаларға олардың іс жүргізу құқықтары мен міндеттері түсіндірілмесе) заңсыз деп тануға болмайды.

Егер сот отырысында қабылданған шешімдердің процестік нысандарын елеулі бұзудың расталуы нәтижесінде (мысалы, істі ақтау негіздері бойынша қысқарту туралы қаулыға адамның кінәлілігіне күмән келтіретін тұжырымдамалар енгізілген кезде) немесе сот өзге де тәсілмен арызданушының құқықтарына, бостандықтарына, заңды мүддесіне нұқсан келтірілді деп таныса, бұл процестік актілерді заңсыз деп тануға әкеп соқтыруы мүмкін.

Ескерту. 21-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 31.03.2017 № 3 нормативтік қаулысымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі).

22. Тергеу судьясы шағымды қарау нәтижелері бойынша:

заңсыз деп танылған процестік шешімнің күшін жою туралы;

тиісті лауазымды адамның әрекеттерін (әрекетсіздігін) заңсыз немесе негізсіз деп және оның жол берілген бұзушылықты жою міндетін тану туралы;

прокурорға азаматтың немесе ұйымның құқықтары мен заңды мүдделерінің жол берілген бұзылуын жою міндетін жүктеу туралы;

шағымды қанағаттандырусыз қалдыру туралы тиісті қаулы шығарады.

Егер сот отырысында шағымдалып отырған іс жүргізу әрекетін (әрекетсіздікті) немесе шешімді заңсыз деп тану үшін негіздер анықталмаса сот шағымды қанағаттандырусыз қалдыру туралы қаулы шығарады.

Ескерту. 22-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 31.03.2017 № 3 нормативтік қаулысымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі).

23. Прокурордың прокурорлық қадағалауды жүзеге асыру барысында істің барлық мән-жайының толық анықталмауына не заңның өзге талаптарының сақталмауына байланысты тергеушінің немесе анықтаушының істі қысқарту туралы қаулысының күшін жою туралы шығарған қаулысы сотқа дейінгі тергеп-тексерудің заңдылығын қамтамасыз етуге бағытталғандықтан заңсыз деп танылуға тиіс емес. Аталған қаулыларды шығару кезінде жол берілген арыз берушінің құқықтарын, бостандықтарын, заңды мүдделерін бұзу жойылуға тиіс.

Ескерту. 23-тармаққа өзгерістер енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 31.03.2017 № 3 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі); 11.12.2020 № 6 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) нормативтік қаулыларымен.

24. Арыз беруші шағыммен прокурорға жүгінгеннен кейін прокурордан жауап алынбағаны және шағымды берген сәттен бастап 15 тәулік мерзімнің өтпегені не арыз беруші сотқа жүгіну үшін ҚПК-нің 106-бабының бесінші бөлігімен белгіленген мерзімді өткізіп алғаны сот отырысында анықталса, судья тиісті негіздемелерді көрсетіп, арызды қарамай кері қайтару туралы қаулы шығарады. Өзгеше тәртіппен шағымдалатын іс-әрекетке (әрекетсіздікке) немесе тиісті лауазымды адамдардың, прокурордың шешіміне шағым берілген жағдайларда не осы сәтте сотқа дейінгі тергеп-тексеру аяқталған және іс сотқа жіберілген жағдайларда да судья тап осындай қаулы шығарады.

Соттың шағымды ҚПК-нің 106-бабының тәртібімен қарау кезінде, мысалы, шағымды басқа органның немесе лауазымды адамның қарауына беру туралы қаулыларды шығаруы заңмен қарастырылмаған.

25. Соттың шағымды қараудың қорытындылары бойынша шығарған қаулысы заңды әрі негізді болуға тиіс. Қаулының кіріспе бөлігінде оны шығару уақыты мен орны; қаулыны шығарған соттың атауы; сот отырысына төрағалық етуші, хатшы, процеске қатысушылар, олардың өкілдері, аудармашы; шағым берушінің тегі, аты, әкесінің аты, қаралуға жататын актінің атауы, іс-әрекеті (әрекетсіздігі), шешімі шағымдалып отырған орган көрсетілуге тиіс. Қаулының сипаттама-дәлелдеме бөлігінде шағымдалып отырған іс жүргізу әрекеті (әрекетсіздік) кезінде бұзушылыққа жол берілгені-берілмегені, заң нормасы бойынша қандай шешім қабылданғаны, осы бұзушылықтардың арыз берушінің жеке құқықтары мен заңды мүдделерін қозғайтыны-қозғамайтыны, сондай-ақ соттың тиісті дәлелдерді келтіре отырып осы бұзушылықтарды жою мақсатында шағым бойынша қандай шешімдерді қабылдауға тиіс екені көрсетілуі қажет. Қаулының қарар бөлігінде шағымды қанағаттандыру, шағымдалып отырған іс жүргізу әрекетін (әрекетсіздікті), шешімді заңсыз деп тану туралы шағымдалып отырған актінің атауы, актіні кімнің, қашан, кімге қатысты немесе қандай себептер бойынша шағымдалып отырғаны (шағымдалмағаны) немесе шығарылғаны көрсетіліп, актінің күшін жою туралы шешім немесе тиісті лауазымды адамға азаматтың немесе ұйымның жол беріліп бұзылған құқықтары мен заңды мүдделерін қалпына келтіру туралы берілген нұсқау көрсетілуге тиіс.

Азаматтың немесе ұйымның бұзылған құқықтары мен заңды мүдделерін жою міндетін тиісті лауазымды адамға немесе прокурорға жүктеп, шағымды қанағаттандыру туралы қаулы шығару кезінде қаулыда қандай бұзушылықтар жойылу керектігі нақтылы көрсетілуге тиіс.

Ескерту. 25-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 31.03.2017 № 3 нормативтік қаулысымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі).

26. Сот қаулысы жарияланғаннан кейін, оның көшірмесі арыз берушіге және прокурорға сол күні тапсырылуға тиіс, ал егер олар сот отырысына қатыспаса, қол жетімді байланыс құралының көмегімен оларға жіберілуге тиіс. Арыз берушінің, прокурордың соттың қаулысына, тергеу судьясының санкциясына жекеше шағым беруі/өтінішхат келтіруі үшін ҚПК-нің 107-бабының екінші бөлігінде көзделген мерзімді сақтауы олардың қаулының көшірмесін алу уақытымен байланысты емес, көрсетілген мерзім қаулы жарияланған сәттен бастап есептеледі. Сот қаулысына шағым беру мерзімін өткізіп алған жағдайда осы мерзім ҚПК-нің 50-бабының қағидаларына сәйкес қалпына келтірілуі мүмкін.

Жекеше шағым/өтінішхат түскен жағдайда тергеу судьясы олардың көшірмелерін тараптарға жібереді, ал қаулы жария етілгеннен бастап үш тәулік өткеннен кейін істі жоғары тұрған сотқа жібереді, бұл туралы арыз берушіге және прокурорға хабарлайды. Тараптар жекеше шағымға/өтінішхатқа қарсылықты жоғары тұрған сотқа жазбаша түрде бере алады не істі осы соттың судьясы қарауы кезінде ауызша білдіре алады.

Ескерту. 26-тармаққа өзгерістер енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 31.03.2017 № 3 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі); 11.12.2020 № 6 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) нормативтік қаулыларымен.

27. Жекеше шағымды/өтінішхатты түскен сәттен бастап облыстық немесе оған теңестірілген соттың судьясы жабық сот отырысында үш күн мерзім ішінде жеке-дара қарайды. Сот отырысына шағым беруші және прокурор қатыса алады, олар шағымның және сот қабылдаған қаулының мәні бойынша түсіндірме беруге, сондай-ақ қарама-қарсы тараптың шағымына/өтінішхатына қарсы қарсылық білдіруге құқылы, алайда олардың келмеуі жекеше шағымды/өтінішхатты қарауға кедергі болмайды, сондай-ақ шағымды кері қайтарып алу, шағымды қараусыз қалдыру немесе шағымды қанағаттандырусыз қалдыру үшін негіз ретінде қарастырылмайды. Апелляциялық сатының судьясы ҚПК-нің 430-бабына сәйкес, берілген шағымды шешу үшін қажетті қосымша материалдарды тараптардың өтінімі немесе өз бастамасы бойынша сұратуға құқылы. Соттардың қаулыларына шағымдарды, наразылықтарды қарау кезінде, оларда келтірілген дәлелдерді тексерумен қатар, облыстық соттар прокурордың, қылмыстық қудалау органдарының заңның азаматтардың құқықтары мен бостандықтарын емін-еркін шектеуге тыйым салатын талаптарын сақтауына тиісті назар аударулары қажет, сондай-ақ соттардың шағымды қарау кезінде заң талаптарын сақтауына назар аударуға тиіс.

Жекеше шағымды/өтінішхатты қараудың қорытындылары бойынша облыстық немесе оған теңестірілген соттың судьясы кеңесу бөлмесінде қаулы шығарады, онда шағымның/өтінішхаттың қанағаттандырылғаны не оларды қанағаттандырудан бас тартылғаны туралы көрсетіледі. Шағым/өтінішхат қанағаттандырылған кезде, қаулыда тергеу судьясының шағым жасалған қаулысының күшін жою туралы көрсетілуге және шағымның мәні бойынша жаңа шешім жазылуға тиіс. ҚПК-нің 106-бабында көрсетілмеген шешімдерді, атап айтқанда, тергеу судьясының қаулысының күшін жойып, істі қайтадан қарау үшін сол сотқа жіберу туралы, тергеу судьясының қаулысын өзгерту туралы, шағымды өзге органның немесе лауазымды адамның қарауы үшін жіберу туралы шешімдерді қабылдауға жол берілмейді.

Облыстық сот судьясының қаулысы жарияланғаннан кейін дереу заңды күшіне енеді, түпкілікті болып табылады, арыз берушінің осы шағымын ҚПК-нің 106-бабымен көзделген тәртіппен, сондай-ақ кассациялық тәртіппен қарау жөнінде одан әрі іс жүргізуге жол бермейді.

Ескерту. 27-тармаққа өзгерістер енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 31.03.2017 № 3 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі); 11.12.2020 № 6 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) нормативтік қаулыларымен.

28. Арыз берушінің шағымы қанағаттандырылған және шағымдалып отырған іс жүргізу әрекетінің (әрекетсіздіктің), шешімнің күшін жою туралы қаулы етілген не заңды тұлғаның немесе ұйымның бұзылған құқықтары мен заңды мүдделерін қалпына келтіру тиісті лауазымды адамға, прокурорға жүктелген қаулы заңды күшіне енгеннен кейін тергеу судьясының өкімі бойынша дереу орындау үшін тиісті органға, лауазымды адамға, прокурорға жіберіледі, олар сотты қаулының орындалуы туралы хабардар етуге тиіс. Сот қаулысының орындалмауына кінәлі адамдар заңмен көзделген жауапкершілікке тартылуы мүмкін.

Ескерту. 28-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 31.03.2017 № 3 нормативтік қаулысымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі).

29. Прокурордың, қылмыстық қудалау органдарының адамның құқықтары мен бостандықтарын, ұйымдардың заңмен қорғалатын мүдделерін заңсыз шектеуге немесе өзге де бұзушылықтарға әкеп соққан әрекеттерінің (әрекетсіздігінің) және (немесе) шешімдерінің заңсыздығы фактісі анықталған кезде тергеу судьясы шағымды қарау қорытындысы бойынша ҚПК-нің 56-бабының алтыншы бөлігіне сәйкес заң бұзушылыққа жол берген адамдардың жауаптылығы туралы мәселені шешу үшін жекеше қаулы шығаруға міндетті.

Шағымды ҚПК-нің 106-бабының тәртібімен қарау нәтижесі бойынша шығарылған тергеу судьясының заңды күшіне енген немесе дереу орындалуға жататын сот актісін орындамаған жағдайда заң бұзушылығын жою жүктелген лауазымды адам заңда көзделген тәртіппен жауаптылыққа тартылуға жатады.

Ескерту. 29-тармақ жаңа редакцияда - ҚР Жоғарғы Сотының 22.12.2022 № 10 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) нормативтік қаулысымен.

30. Қазақстан Республикасы Конституциясының 4-бабына сәйкес, осы нормативтік қаулы қолданыстағы құқық құрамына қосылады, сондай-ақ жалпыға бірдей міндетті болып табылады және ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі.

Қазақстан Республикасы
Жоғарғы Сотының Төрағасы	Б.Бекназаров
Қазақстан Республикасы
Жоғарғы Сотының судьясы,
жалпы отырыс хатшысы	Д.Нұралин