О проекте Указа Президента Республики Казахстан "Об Общенациональной концепции социального развития Республики Казахстан до 2030 года"

Постановление Правительства Республики Казахстан от 31 декабря 2013 года № 1443

Правительство Республики Казахстан ПОСТАНОВЛЯЕТ:
внести на рассмотрение Президента Республики Казахстан проект Указа Президента Республики Казахстан «Об Общенациональной концепции Республики Казахстан до 2030 года».

Премьер-Министр С. Ахметов

Об Общенациональной концепции социального развития
Республики Казахстан до 2030 года

ПОСТАНОВЛЯЮ:
1. Утвердить прилагаемую Общенациональную концепцию социального развития Республики Казахстан до 2030 года (далее - Концепция).
2. Правительству Республики Казахстан, государственным органам, непосредственно подчиненным и подотчетным Президенту Республики Казахстан, центральным и местным исполнительным органам принять необходимые меры по реализации Концепции.
3. Контроль за исполнением настоящего Указа возложить на Администрацию Президента Республики Казахстан.
4. Настоящий Указ вводится в действие со дня подписания.

Президент
Республики Казахстан Н. Назарбаев

УТВЕРЖДЕНА
Указом Президента
Республики Казахстан
от « » 2013 года №

Общенациональная концепция социального развития
Республики Казахстан до 2030 года

Общенациональная концепция социального развития Республики Казахстан до 2030 года разработана во исполнение поручения Главы государства, данного в статье «Социальная модернизация Казахстана: 20 шагов к Обществу Всеобщего Труда» от 10 июля 2012 года.

1. Введение

За 20 лет независимости в Казахстане выстроена собственная эффективная модель социального развития, основанная на динамичном экономическом росте.
Постоянно совершенствуются системы образования, здравоохранения, трудовых отношений и социальной защиты, стимулируется занятость, успешно развиваются сферы культуры, информации и спорта. Обеспечивается стабильный экономический рост и повышается благосостояние казахстанцев.
Казахстан достиг Цели развития тысячелетия ООН до 2015 года по сокращению уровня бедности в два раза, обеспечению всеобщим начальным образованием, ликвидации гендерного неравенства в сфере начального и среднего образования.
В 2012 году в рейтинге Индекса человеческого развития (из 186 стран и территорий) Казахстан занял 69 место, которое соответствует группе стран с высоким уровнем человеческого развития.
Вместе с тем, в современном мире все государства сталкиваются с рядом глобальных трендов, которые необходимо учитывать при определении своего социального курса.
В комплексе демографических вызовов отмечается тенденция старения населения. По данным ООН, количество человек в возрасте 60 лет и старше к 2050 году вырастет более чем в 2 раза и составит 22 % населения всего мира. Это может привести не только к качественным изменениям в структуре занятости населения и рынка труда, увеличению нагрузки на работающего человека, но и к замедлению экономического роста.
Отмечается тенденция роста населения в странах с низким уровнем дохода и замедления роста населения в странах с высоким уровнем дохода, что в целом ведет к увеличению численности социально уязвимого населения. Это может служить одним из факторов, влияющих на миграционные потоки из менее развитых стран в более развитые.
Одним из важнейших приоритетов в мире остается сокращение бедности населения. По данным ООН в 2012 году в мире зафиксировано 1,4 млрд. людей (20 %), живущих менее чем на 1,25 долл. США в день.
Остается актуальным неравенство доходов населения. Увеличивается разрыв между уровнем дохода на душу населения в богатых и бедных странах. По данным ООН, за последние 15 лет доход на душу населения снизился более чем в 100 странах мира. 20 % мирового населения относятся к категории беднейших и пытаются выжить на 1 % мирового дохода.
Недостаток питьевой воды и обеспечение нормальных санитарных условий также является одной из важных мировых проблем. 1,1 млрд. человек не имеют возможности пользоваться чистой водой. К 2025 году 1,8 млрд. человек будут жить в странах и регионах, где ощущается абсолютный дефицит воды, а 2/3 населения мира, вероятно, будут жить в условиях ограниченного водоснабжения.
Проблемы производства необходимых запасов продовольствия и их перераспределения увеличивают число голодающих. В мире около 1 млрд. человек испытывают хронический голод. Согласно расчетам ООН, чтобы обеспечить продовольствием все население к 2030 году, мировое производство продовольственной продукции должно вырасти вдвое.
В свете индустриально-инновационного развития большое значение придается технологическим вызовам времени. Усиление роли инноваций в социально-экономическом развитии способствует переходу от работы в традиционных отраслях промышленности к работе в сфере услуг и наукоемких отраслях, и, как следствие, сокращению количества рабочих мест, требующих средней квалификации.
Последний мировой экономический кризис подтолкнул многие развитые страны к переосмыслению роли государства в реализации социальной политики. Сегодня ряд стран Европы и Азии, США ищут пути совершенствования своих «моделей социального развития».
Экономическая система, основанная на модели потребления, пошатнулась после финансового кризиса. В государствах, строивших общество социального благоденствия, в настоящее время нарастает социальный кризис: сокращаются социальные выплаты, увеличивается пенсионный возраст, растет безработица.
В условиях форсированного индустриально-инновационного развития страны и с учетом тенденций глобального развития социальная модель Казахстана также требует модернизации.
В статье «Социальная модернизация Казахстана: 20 шагов к Обществу Всеобщего Труда» Президентом Республики Казахстан Назарбаевым Н.А. определена необходимость разработки Общенациональной концепции социального развития страны до 2030 года, которая обозначит новый этап социальной модернизации Казахстана.

Видение социального развития Республики Казахстан до 2030 года.
Анализ текущей ситуации. Достижения и основные вызовы будущего.
После обретения независимости Казахстан начал строительство социально-ориентированного государства.
В становлении социальной модели страны можно выделить три основных этапа.
Первый этап (1991 — 1998 годы) характеризовался огромным количеством декларированных социально-экономических гарантий, оставшихся в наследство от советского периода и в новых экономических условиях неподкрепленных стабильной бюджетной базой.
После краха командно-административной системы страна оказалась в условиях масштабного экономического кризиса с инфляцией на уровне 3000 %, глубокого падения производства и быстрого роста безработицы.
ВВП на душу населения в 1992 году составлял 168 долл. США, в 1993 году половина населения страны жила за чертой бедности. Количество безработного населения за период с 1991 по 1997 годы увеличилось практически в два раза.
Законодательство, доставшееся в наследство от советского времени содержало гарантии, которые не имели под собой экономической основы. Например, были гарантированы бесплатные медицинские услуги, образование на всех уровнях, государством содержались организации детского досуга, был предусмотрен ряд натуральных льгот. Бюджет не выдерживал такой огромной нагрузки в условиях экономического спада и отсутствия поступлений в бюджет: задерживалась выплата зарплат, пенсий и социальных пособий.
В кратчайшие сроки были проведены экономические реформы: либерализация цен, введение национальной валюты, приватизация, реформирование налоговой и банковской систем, институциональные реформы.
Регламентирована обязательность бесплатного среднего образования. Высшее образование начало предоставляться на конкурсной основе. В сфере образования зарождался частный сектор, деятельность которого регулировалась государством. Начат процесс обновления содержания образования.
В системе здравоохранения начались реформы по оптимизации инфраструктуры отрасли. Следствием этих преобразований стала приватизация фармацевтического сектора и стоматологических организаций.
Введена новая пенсионная система, основанная на накопительном принципе. Каждый гражданин в течение жизни самостоятельно формирует свои пенсионные сбережения, которые определят размер его будущей пенсии. Дополнительно государство гарантирует всем базовую пенсионную выплату.
Создание частного сектора в информационном пространстве позволило расширить доступ граждан к информации.
В ходе второго этапа (1999 - 2008 годы) осуществлялась рационализация социально-экономических гарантий, распределение ответственности между государством, работодателем и работником.
Осуществлены децентрализация управления и финансирования системы образования. Начато масштабное строительство организаций образования.
Сформировалась двухуровневая бюджетная система здравоохранения. Предоставление медицинской помощи стало осуществляться на основе гарантированного объема бесплатной медицинской помощи. Впервые внедрена программа бесплатного и льготного лекарственного обеспечения для отдельных категорий граждан.
Принята Концепция социальной защиты населения Республики Казахстан 2001 года, в которой было предусмотрено создание модели, соответствующей принципам развития рыночной экономики.
С 2002 года предоставляется адресная социальная помощь людям, чьи доходы ниже черты бедности.
В рамках второго этапа создана многоуровневая система социального обеспечения с распределением ответственности между государством, работодателем и работником. Эта система состоит из нескольких компонентов, за каждый из которых отвечает одна из участвующих сторон:
1) государство - базовые социальные выплаты: базовая и солидарная пенсии, государственные пособия, единовременные государственные выплаты;
2) работодатель - социальные отчисления в систему социального страхования для осуществления социальных выплат при наступлении социального риска потери дохода, в связи с утратой трудоспособности, потери кормильца или работы, отпусками по беременности и родам, уходу за ребенком;
3) работник - обязательные пенсионные взносы в накопительные пенсионные фонды, для получения пенсионных выплат.
Значительно расширены поддержка женщин и обеспечение гендерного равенства. Семьям, имеющим детей, предоставлены пособия по рождению и уходу за детьми, и обеспечивается постепенное увеличение суммы этих пособий.
На третьем, современном этапе (с 2009 года) повышается качество и доступность государственных услуг, создаются достойные социально- экономические условия за счет стабильной бюджетной основы, внедряются принципы обусловленной социальной помощи и развиваются активные формы занятости.
Социальный блок начал наращивание своего потенциала путем внедрения принципа обусловленности предоставления социальной помощи.
В 2012 году ВВП Казахстана увеличился по сравнению с 1991 годом в 1,9 раза. ВВП на душу населения превысил 12 тыс. долл. США, увеличившись по сравнению с 1991 годом в 72 раза.
Численность населения, имеющего доходы ниже прожиточного минимума, в 2011 году по сравнению с 1998 годом уменьшилась в 10,2 раза.
Среднемесячная заработная плата в 2012 году возросла в 10,4 раза по сравнению с 1998 годом.
Улучшилось состояние здоровья граждан. После существенного снижения в 1995 году, на 6,6 лет увеличилась ожидаемая продолжительность жизни казахстанцев, составив в 2012 году 69,6 лет.
За годы Независимости в 5 раз снизилась материнская смертность, достигнув в 2012 году показателя 13,5 на 100 тыс. родившихся живыми.
В течение последних пяти лет (2008 - 2012 годы) удалось снизить младенческую смертность более чем на 30 %, до уровня 13,6 на 1000 родившихся живыми.
В 2012 году среднемесячный размер назначенной пенсии увеличился в 16 раз по сравнению с 1995 годом. Среднемесячный размер назначенного государственного социального пособия увеличился в 5 раз по сравнению с 2000 годом. При этом в реальном измерении пенсии выросли в 2,8 раза, а социальные пособия - в 1,6 раза.
Значительные успехи достигнуты в обеспечении занятости. В 2012 году уровень безработицы в Казахстане составил 5,3 %, что демонстрирует существенный прогресс по сравнению с 1999 годом (13,5 %). Фактически в настоящее время политика в сфере занятости удерживает уровень безработицы на естественном уровне.

1. Образование
Основные достижения
Охват детей дошкольным воспитанием и обучением в рамках программы «Балапан» увеличился почти вдвое - с 36,2 % в 2009 году до 71,5 % в 2012 году. В системе дошкольного образования внедрен механизм государственно-частного партнерства.
В системе среднего образования реализован проект «Строительство 100 школ». В соответствии с Посланием Главы государства 2011 года планируется строительство за счет республиканского 203 школ и местных бюджетов 215 школ.
В качестве образца «школы будущего» успешно функционируют и развиваются Назарбаев Интеллектуальные школы.
Реализуется Национальный план действий по развитию функциональной грамотности на 2012 - 2016 годы, нацеленный на дальнейшее наращивание дополнительного образования и обеспечение целенаправленности, целостности и системности действий по развитию функциональной грамотности школьников как ключевого ориентира в повышении качества образования.
Активно внедряется полиязычное образование. С 1 сентября 2013 года во всех первых классах введено изучение английского языка.
Для повышения качества образовательных услуг, предоставляемых учащимся в малонаселенных пунктах, создаются ресурсные центры, обеспечивающие учебно-методическую поддержку малокомплектным школам.
В целях повышения имиджа профессии и статуса педагога введена новая кембриджская модель повышения квалификации учителей.
В системе технического и профессионального образования обучающимся предоставляются рабочие места для прохождения практики, выделяются стипендии от работодателей, проводятся стажировки преподавателей на производстве.
Работодатели принимают непосредственное участие на всех ключевых участках - в Национальном и региональных советах, управлении организациями технического и профессионального образования, разработке профессиональных стандартов.
На базе объединений работодателей созданы 3 центра подтверждения квалификации. Активно развивается дуальная система обучения, где уже задействовано более 2108 предприятий.
В качестве системного оператора вовлечения работодателей в подготовку специалистов и внедрение мирового опыта сформирован Холдинг «Кәсіпқор», посредством которого апробируются и распространяются корпоративная форма управления с участием бизнеса, новые стандарты, международная аккредитация программ.
Для расширения доступности высшего образования увеличивается количество грантов, создана Государственная образовательная накопительная система.
Осуществляется оптимизация высших учебных заведений. Осуществлен переход на трехуровневое высшее образование (бакалавр-магистр-доктор PhD). Успешно развивается Назарбаев Университет.
В сфере государственной молодежной политики реализуются Концепция государственной молодежной политики до 2020 года «Казахстан: путь в будущее» и План по ее реализации, утвержденные постановлением Правительства Республики Казахстан в 2013 году.
Целью Концепции является формирование эффективной модели государственной молодежной политики, направленной на успешную социализацию молодых людей и раскрытие их потенциала.
Реализация Концепции осуществляется поэтапно: первый этап - с 2013 года до 2015 года; второй этап - с 2015 года по 2020 года.
Актуальные вопросы
Охват детей дошкольным воспитанием и обучением требует дальнейшего расширения. Кроме того, международными организациями отмечается необходимость раннего развития детей от 1 до 3 лет путем включения их в систему дошкольного обучения и воспитания.
Отмечается низкий уровень функциональной грамотности казахстанских школьников, то есть использования ими знаний, умений и навыков, приобретенных в школе, для решения широкого диапазона жизненных задач в различных сферах человеческой деятельности, а также в межличностном общении и социальных отношениях.
В высшем, техническом и профессиональном образовании не обеспечено соответствие содержания обучения потребностям рынка, необходимо наладить связь работодателей и обучающих организаций на постоянной основе.

2. Здравоохранение
Основные достижения
С 1994 года в 82 раза увеличилось финансирование системы здравоохранения, составив в 2012 году 739 млрд. тенге.
Единая национальная система здравоохранения предоставила каждому гражданину право свободного выбора медицинской организации.
Свыше 3 300 амбулаторных организаций охватывают все население страны первичной медико-санитарной помощью.
За период с 2007 по 2012 годы в стране было построено около 100 государственных и частных больниц, 489 объектов амбулаторно-поликлинической помощи различного уровня.
Создан медицинский кластер, в который входят шесть инновационных объектов здравоохранения. В городе Астане строится новый онкологический центр мирового уровня.
Ускоренными темпами развивается транспортная медицина, обеспечивающая медицинскими услугами самые отдаленные районы страны.
Национальная скрининговая программа, ежегодно обследуя более 3 млн. детей и более 2 млн. взрослых, позволяет выявлять и предотвращать заболевания на ранних стадиях.
Введено бесплатное лекарственное обеспечение на амбулаторно-поликлиническом уровне. Более 3 млн. граждан имеют возможность бесплатно получить свыше 400 наименований лекарств для лечения 48 наиболее распространенных заболеваний, а также лекарственные средства для лечения редких и тяжелых заболеваний (гемофилия, рассеянный склероз, муковисцидоз, злокачественные новообразования и др.).
Все население страны охвачено вакцинопрофилактикой. В 2012 году Всемирной организацией здравоохранения Казахстан признан страной, свободной от полиомиелита и малярии.
Существенно улучшилось здоровье казахстанцев. В результате реализации Программы развития кардиологической и кардиохирургической помощи на 2007 - 2009 годы, в течение последних шести лет (2007 - 2012 годы) более чем на 40 % снизилась смертность граждан от болезней системы кровообращения. Заболеваемость туберкулезом в течение последних 10 лет снизилась вдвое.
Каждому гражданину стала доступной бесплатная высокоспециализированная медицинская помощь. Только в 2012 году было выполнено около 21 000 кардиохирургических операций, около 60 операций по пересадке органов. Выполнена первая в стране операция по пересадке сердца. Проводятся уникальные органосохраняющие операции при онкологических заболеваниях. Стали обычными операции по эндопротезированию тазобедренных суставов.
Внедрены новые формы управления и финансирования, ориентированные на развитие автономности медицинских организаций, конкуренции и постоянное повышение качества медицинских услуг.
Актуальные вопросы
Показатель ожидаемой продолжительности жизни в Казахстане по итогам 2012 года составил 69,9 лет, что на 4 года ниже, чем в странах с аналогичным уровнем дохода.
Это связано с высоким уровнем смертности от сердечно-сосудистых заболеваний, дорожно-транспортных происшествий и онкологических заболеваний в трудоспособном возрасте. Остается высокой заболеваемость туберкулезом.
Несмотря на значительные улучшения в области охраны здоровья матери и ребенка, показатели материнской и младенческой смертности в республике все еще выше, чем в Европейском регионе Всемирной организации здравоохранения (ВОЗ).
Большинство вышеуказанных проблем можно решить на уровне первичной медико-санитарной помощи (ПМСП). Международный опыт показывает, что наибольший охват и эффективность ПМСП достигается, когда объем финансирования ПМСП составляет не менее 40 % от расходов на здравоохранение. Однако по итогам 2012 года Казахстан вкладывает в ПМСП только 17,5 % от средств гарантированного объема бесплатной медицинской помощи.
Источники финансирования здравоохранения не диверсифицированы, государство несет основную финансовую нагрузку, вклад делового сообщества остается недостаточным, а финансовое участие граждан не стимулирует их ответственного отношения к собственному здоровью.

3. Социальная защита и рынок труда
Основные достижения
За годы независимости были обеспечены значительные успехи в социально-трудовой сфере, которые позволили существенно повысить уровень жизни населения.
В 1993 году расходы на социальное обеспечение и социальную помощь составляли 0,9 % от ВВП. В 2012 году объем расходов был увеличен до 4,1 % от ВВП.
Установлен перечень гарантированных специальных социальных услуг и разработаны стандарты оказания специальных социальных услуг для основных уязвимых групп населения.
Казахстан подписал Конвенцию о правах инвалидов, принятую Генеральной Ассамблеей ООН. Конвенция установила новые высокие стандарты защиты прав инвалидов.
В 2007 году вступил в силу действующий Трудовой кодекс, который содержит широкие гарантии защиты прав работников, новые механизмы разрешения трудовых конфликтов, новые подходы к регулированию квалификации работников.
Внедряются международные стандарты безопасности и охраны труда, снижается производственный травматизм.
Реализуется Дорожная карта занятости 2020, в которой определены новые подходы к политике в сфере занятости. Государственная помощь безработным предоставляется только на принципах обусловленности. Безработный прилагает усилия для получения работы, а государство обеспечивает для него эти возможности.
Актуальные вопросы
Несмотря на существенные улучшения, квалификация рабочей силы является основным барьером для функционирования и роста предприятий.
Неформальная занятость остается широко распространенным явлением. Неформальный сектор в Казахстане имеет крупные масштабы, около трети самостоятельно занятого населения в возрасте от 15 до 64 лет работают неформально.
На начало 2013 года численность самостоятельно занятого населения в стране составляет 2,7 млн. человек или треть всего трудоспособного занятого населения. Из них, согласно статистическим данным, 9 % не окончили 11-летнее образование, а 52 % окончивших 11 классов средней школы не продолжили свое образование. В числе наемных работников эти цифры составляют 2 % и 25 % соответственно.
Среди населения, самостоятельно занятого в сельском хозяйстве, преобладают лица с более низким уровнем образования. В торговле занято 22 % самостоятельно занятых, и их уровень образования отстает от средних показателей среди наемных работников, но при этом подавляющее большинство занятых в этой сфере (58 %) получило либо среднее специальное, либо высшее образование.
В целом в силу низкого уровня образования самостоятельно занятое население демонстрирует низкую производительность труда.
Необходимо улучшение методов прогнозирования потребности в трудовых ресурсах для обеспечения сбалансированного спроса и предложения рабочей силы.
Остается высокой доля безработицы среди молодых людей (треть зарегистрированного безработного населения) и женщин (долгосрочная безработица в два раза выше, чем среди мужчин).
Недостаточная эффективность программ активации бедного населения приводит к социальной апатии и иждивенчеству.
В свою очередь обеспечение большей эффективности социальной помощи требует консолидации программ и источников социальной помощи, что позволит улучшить координацию предоставления социальной помощи.
В сфере трудовых отношений наиболее важным вопросом является высокий производственный травматизм.

4. Информационное пространство, культура и спорт
Основные достижения
В результате качественных преобразований за годы независимости значительно расширилось право граждан на свободный доступ к информации. Если до 1990 года в Казахстане издавалось всего 10 республиканских государственных печатных изданий и выходили в эфир 21 теле- и радиоканал, то в 2012 году в стране действуют 2783 средств массовой информации, из них 84 % частных.
В 2012 году Министерством проведена работа по обновлению дизайна газет «Казахстанская правда» и «Егемен Қазақстан». Перед государственными изданиями ТОО «Қазақ газеттері» и «Жас өркен» поставлена задача по увеличению тиражей не менее чем на 10 — 15 %.
В начале 2011 года осуществлен запуск национальной цифровой спутниковой сети.
Введен в эксплуатацию современный Аппаратно-студийный комплекс «Қазмедиа отралығы» в городе Астана, который стал главной технологической площадкой для государственных вещательных компаний.
В 2011 году операторами сотовой связи введены в эксплуатацию сети третьего поколения (стандарт 3G) в городах Астана, Алматы и всех областных центрах страны. С 2012 года началась реализация проекта по строительству сетей четвертого поколения (стандарт 4G).
За период с 2007 года по 2011 год увеличилось число абонентов сотовой связи в 2 раза, абонентов Интернета - в 3 раза. Пользователями сети Интернет являются 55,3 % населения страны, 18,5 % населения пользуются Интернетом в целях образования.
Посредством инфраструктуры «электронного правительства» успешно решаются задачи предоставления информации и услуг гражданам, бизнесу и государственным органам. Всего государственными органами предоставляются 236 интерактивных и транзакционных услуг. Порталом «электронного правительства» ежедневно пользуются свыше 25 ООО граждан.
За период с 2007 года по 2011 год электронная коммерция выросла с 257 до 1519 респондентов.
За последние десять лет значительно преобразована культурная инфраструктура: на 22 % увеличилось количество театров, на 21 % увеличилось число библиотек, практически вдвое стало больше музеев, кинотеатров и клубов.
По инициативе Главы государства с 2004 года реализуется Национальный стратегический проект «Мөдени мұра». В его рамках проведено более 40 археологических и более 30 научно-прикладных исследований, обогативших науку тысячами артефактов, дающих представление о национальной истории и культуре.
В рамках уникальных проектов «Қазақгың дөстүрлі мың күйі», «Қазақтың дәстүрлі мың әні» и «Батырлар жыры» систематизированы лучшие образцы народного творчества.
На отечественной киностудии АО «Казахфильм» обеспечена полная современная технологическая цепочка производства художественных, документальных и анимационных фильмов.
Динамично развивается Казахстанская национальная электронная библиотека, призванная стать основным интеллектуальным ресурсом нации, фонд которой включает более 5 тыс. электронных копий книг, авторефератов и диссертаций, 18 тыс. библиографических записей.
Число граждан, занимающихся физической культурой и спортом, увеличилось с 15 % в 2007 году до 21,6 % в 2012 году.
Количество спортивных сооружений по республике превышает 32 тыс. единиц, 64 % из которых приходится на сельскую местность.
Актуальные вопросы
В настоящее время финансирование информационной сферы, а также сфер культуры и спорта не соответствует передовым международным стандартам.
Так, бюджетные расходы на развитие культуры в Казахстане составляют 1 % от ВВП, тогда как в западных странах этот показатель равен от 0,6 % до 0,8 %.
Низкий уровень компьютерной грамотности по профильным направлениям работников не позволяет эффективно использовать внедряемые информационно-коммуникационные технологии, и соответственно, повышать качество предоставляемых ими услуг и выполняемых функций.
Необходимо дальнейшее расширение покрытия сетью Интернет.
Казахстан значительно отстает от индустриальных стран мира в развитии электронной коммерции.
Одной из проблем является недостаточные тарифы финансирования в рамках государственного заказа для СМИ.
Остается актуальным вопрос доступа к услугам организаций культуры, обусловленный диспропорциями в развитии сети культурных учреждений в регионах.
Внимания требуют вопросы повышения социальной поддержки работников отрасли и престижа профессии.
В сфере спорта основное внимание сосредоточено на совершенствовании профессиональных, а не на массовых видах спорта.
Существуют различия в уровне доступности и в качестве спортивных услуг сельских и городских территорий. Недостаточно количество спортивных сооружений, особенно в сельской местности. Имеются проблемы в организации физкультурно-оздоровительной работы в организациях и по месту жительства населения.
Недостаточное внимание уделяется интеграции социально-уязвимых слоев населения в массовый спорт и физическую культуру.

5. Жилищно-коммунальное хозяйство
Основные достижения
В последние десятилетия строительство жилья является одной из наиболее важных задач общенационального характера. Жилищный фонд на 2012 год составил 303,4 млн. кв. метров, что на 62,4 млн. больше, чем в 2001 году.
Обеспеченность населения жильем в Казахстане увеличилась с 2002 года по 2012 год на 27,7 % и составила 22,1 кв. м на одного человека. Объем общей площади ежегодно вводимого жилья вырос с 2003 года по 2012 год более чем в 3 раза и составил свыше 6 700 тыс.кв.м.
За 2012 года в республике построено 3 142,1 км инженерно-коммуникационных сетей. В том числе, протяженность введенных электрических сетей составила 1 532,4 км, газовых - 424,4 км, тепловых - 77,9 км, водопроводных и канализационных - 940,4 км.
Ужесточено действующее законодательство, регламентирующее долевое строительство. Установлены гарантии защиты прав и законных интересов сторон, заключающих договора о долевом участии в жилищном строительстве.
Приняты меры, направленные на стимулирование строительства жилья для среднего класса и социально защищаемых слоев населения: строительство коммунального жилья и доступного жилья за счет государственных средств для определенных категорий граждан (молодые семьи, имеющие детей, работники государственных органов и учреждений, работники государственных предприятий социальной сферы).
Введена схема строительства и реализации жилья с участием АО «Жилстройсбербанк Казахстана», основанная на принципе равноправного партнерства граждан, банка, государства и строительных компаний. Банк реализует различные программы для широких слоев населения.
Законодательно приняты нормы регулирования рынка арендного жилья, созданы условия для его развития. Определены условия найма арендных домов в республике, а также механизм аренды жилья местными исполнительными органами.
Актуальные вопросы
Для основной массы экономически активного населения, в том числе для молодых семей, доступность жилья остается на низком уровне.
Необходимо дальнейшее увеличение объемов финансирования строительства арендного жилья для граждан, состоящих на учете нуждающихся в жилище в местных исполнительных органах.
В существующем жилищном фонде 32 % жилья, относящегося к многоквартирным жилым домам, требует проведения отдельных видов ремонта, а 2 % относится к категории аварийного жилья, непригодного для дальнейшей эксплуатации.
В Казахстане необходимо развитие эффективного рынка строительной индустрии, что является важным фактором повышения доступности жилья для широких слоев населения.

2. Цели, задачи, период реализации и ожидаемые результаты от реализации Концепции.
Целью Концепции является создание условий для повышения качества и конкурентоспособности человеческого капитала, а также достижение высокого стандарта качества жизни для всех казахстанцев.
Каждый человек в Казахстане станет видеть ясные социальные перспективы для роста и развития, основанные на стремлении к самореализации. Каждый родитель будет уверен, что его ребенок проживет достойную и продуктивную жизнь, сможет реализовать свой потенциал и сам стать родителем. Пожилой возраст будет восприниматься не как старость, а как «вторая» зрелость и время новых возможностей.
Неотъемлемыми компонентами национального характера казахстанцев будут патриотизм, духовное развитие, многоязычие, привычка быть здоровым, нести ответственность за свою судьбу, иметь стремление к получению новых знаний и опыта, самореализации и созданию новых ценностей через труд, инновационное мышление, уважение и защита собственности, дружелюбие к людям и природе.
Для достижения цели по формированию справедливого общества необходимо решение следующих задач.
1) Построение эффективной модели социально-трудовых отношений, основанной на продуктивной занятости, безопасных рабочих местах.
2) Создание инновационной и финансово-устойчивой системы здравоохранения, предоставляющей медицинские услуги высокого качества гражданам.
3) Формирование конкурентоспособной и доступной системы образования, предоставляющей гражданам квалификаций, востребованных на рынке труда, возможность обучения в течение всей жизни.
4) Развитие адресной и комплексной системы социальной защиты, основанной на инклюзивном экономическом росте.
5) Расширение информационного, культурного и спортивного пространства, предоставляющего возможности для духовного и физического развития казахстанцев.

Периоды реализации.
На первом этапе (2014 - 2016 годы) планируется заложить правовые основы для социальной модернизации и обеспечить реализацию первоочередных мер реформирования социальной сферы, которые будут предусмотрены в Общенациональном плане социальной модернизации на период до 2016 года.
На втором этапе (2016 - 2030 годы) планируется реализация долгосрочных задач и мероприятий социальной модернизации.
Реализация стратегии социальной модернизации позволит достичь следующих основных результатов.
К 2030 году Казахстан войдет в число стран с высоким уровнем дохода.
Казахстан будет восприниматься внутри страны и за ее пределами как стабильное, комфортное и благополучное государство, а казахстанское гражданство будет цениться в мире.
Ожидаемая продолжительность жизни при рождении к 2030 году составит более 78 лет.
Показатель материнской смертности, составивший по итогам 2012 года 13,5 на 100 000 родившихся живыми, к 2030 году снизится в 1,5 раза. Уровень младенческой смертности (2012 год - 13,6 на 1 000 родившихся живыми) снизится вдвое и станет соответствовать уровню стран ОЭСР.
К 2030 году будет обеспечена полная доступность минимального государственного социального стандарта по всем его компонентам. В результате доля населения с доходами ниже прожиточного минимума не превысит 5 % всего населения. При этом к 2020 году уровень черты бедности повысится до уровня прожиточного минимума.
К 2020 году доля молодых людей в возрасте от 16 до 29 лет в составе безработного населения сократится вдвое.
Существенно улучшится здоровье населения. К 2020 году заболеваемость туберкулезом в Казахстане снизится как минимум на 20 % (2012 год - 81,7 на 100 000 населения), а к 2030 году новые случаи заболевания туберкулезом будут сокращены до минимума. Производственный травматизм и количество случаев профессиональных заболеваний существенно сократятся и приблизятся к уровню развитых стран мира.
До 2016 года будет усовершенствована Национальная скрининговая программа.
Доля лиц, занимающихся физической культурой регулярно, к 2030 году составит не менее 40 %.
Система образования выйдет на новый уровень эффективности. Охват детей от 3 до 6 лет дошкольным воспитанием и обучением к 2020 году составит 100 %. Запланировано поэтапно обеспечить охват детей от 1 до 3 лет.
К 2030 году доля детей, включенных в инклюзивное образование, от общего количества детей с ограниченными возможностями, которые могут учиться вне специальных учебных заведений, достигнет 70 %.
Казахстан войдет в 30 стран с наилучшими показателями по международной программе по оценке образовательных достижений учащихся (PISA) к 2030 году.
Казахстанцы будут чувствовать себя уверенно в мировом информационном и культурном пространстве. К 2025 году будет достигнуто 100 % покрытие сетью Интернет населения страны, 90 % населения овладеет компьютерной грамотностью.
К 2030 году доля государственных услуг, предоставляемых в электронном формате, составит 90 %.
Уровень удовлетворенности населения качеством услуг в сфере культуры составит 70 % к 2030 году.
С учетом применения механизмов государственной поддержки с 2013 года в стране будет ежегодно вводиться не менее 6 млн.кв. м. общей площади нового жилья.
Высокий уровень развития человеческого капитала казахстанцев станет основой национальной идентичности и национальной идеи. Нация здоровых, образованных и благополучных людей будет определять понятие «казахстанцы». Средний класс станет самой многочисленной социальной группой, станет выступать основой экономического роста страны.

2. Основные принципы и подходы социального развития Республики Казахстан до 2030 года
Зарубежные социальные модели
Международными экспертами выделяются три основные социальные модели: скандинавская, континентальная и англосаксонская.

Таблица 1. Сравнение моделей социального развития

Модели	Скандинавская модель	Континентальная модель	Англосаксонская модель
Критерии
Роль государства в социальной политике	Предоставление бюджетного финансирования	Предоставление бюджетного финансирования и рыночное регулирование	Рыночное регулирование
Принцип предоставления социальных благ	Равенство - обеспечение для всех равных стартовых возможностей	Личная ответственность - высокая зависимость между уровнем социальной защиты и успешностью трудовой деятельности.	Адресность - минимальная поддержка государства, стимулирование к постоянному повышению профессиональных навыков.
Финансовая основа	Высокий уровень налогообложения	Высокий уровень налогообложения, наличие обязательного и добровольного социального страхования	Наличие частного страхования и частных сбережений

В странах со скандинавской моделью (Швеция, Норвегия, Дания, Австрия, Бельгия, Нидерланды) функционирует система щедрых всеобщих и равно распределяемых благ, не зависящих от уровня индивидуальных взносов.
Социальные гарантии государства универсальны. Государство несет основную ответственность за социальное благополучие своих граждан, является основным производителем социальных услуг и берет на себя значительную часть расходов на социальные нужды.
В странах данной модели социальные гарантии предоставляются человеку с рождения и на протяжении всей жизни. Действует политика «полной занятости».
Дошкольное, среднее и высшее образование являются бесплатными. Также являются бесплатными программы переквалификации и ряд других образовательных программ. Таким образом, разнообразие форм обучения взрослого населения дает возможность непрерывного образования на протяжении всей жизни.
Большая часть медицинских услуг и лекарственное обеспечение также предоставляется за счет полного финансирования государства.
Действует система полного социального обеспечения населения в случае утраты трудоспособности по инвалидности и старости, утери работы, кормильца, для детей-сирот и детей с ограниченными возможностями.
Преимущество данной модели заключается в том, что она создает максимальные условия для качественного развития человеческого капитала.
Так, сравнительный анализ показывает высокий уровень указанных стран в мировых рейтингах конкурентоспособности.
Вместе с тем, страны, использующие данную модель, имеют ряд важных особенностей.
Во-первых, для стран данной модели характерна сравнительно низкая численность населения, которая в среднем составляет 5-7 млн. чел., а в наиболее крупных странах достигает 10 млн. чел.
Во-вторых, для данных государств характерен высокий уровень доходов на душу населения по паритету покупательской способности, который в среднем составляет 40 тыс. долл. США.
В-третьих, высокая доля расходов государства обеспечивается во многом за счет высокой налоговой нагрузки на население и корпоративный сектор. Так, введена система пропорционального налогообложения с процентной ставкой индивидуального подоходного налога до 59 %.
Доходы государственного бюджета в этих странах составляют 50-52 % от ВВП, государственные социальные расходы - 40-44 % от ВВП, в том числе на социальную защиту - 25-27 % от ВВП, на образование - 7-8 % от ВВП, на здравоохранение - 8-9 % от ВВП.
В континентальной модели (Италия, Франция, Германия, Швейцария, Финляндия) социальные выплаты зависят главным образом от предыдущих взносов и статуса.
Государство всеобщего благосостояния характеризуется как плательщик компенсаций, в первую очередь, и работодатель, в последнюю очередь.
Наряду с высокими социальными расходами отмечается недостаточное использование уравнительных инструментов в социальной политике.
Для этой модели характерно функционирование системы обязательного и добровольного социального страхования.
Дошкольное образование данной модели является смешанным. Среднее и высшее образование является бесплатным.
Медицинские услуги предоставляются на платной основе, в ряде стран государством гарантируется определенный объем бесплатных медицинских услуг и лекарственного обеспечения.
В среднем доходы государственного бюджета составляют 42-45 % от ВВП, государственные социальные расходы - 38-39 % от ВВП, в том числе на социальную защиту - в среднем 25 % от ВВП, на образование - 5-6 % от ВВП, на здравоохранение - в среднем 8 % от ВВП.
Англосаксонская модель (Австралия, Канада, Новая Зеландия, США, Великобритания) характеризуется сильной индивидуалистической самообеспеченностью и рыночной дифференциацией благосостояния.
Государство принимает минимальное участие в предоставлении социальных гарантий, но выполняет контролирующую, координирующую и выравнивающую функции, стимулирует создание и развитие негосударственного социального страхования и социальной поддержки. Бизнес играет основную роль в предоставлении социальных благ. Финансовой основой социального обеспечения являются частные сбережения и частное страхование. Значительная часть ответственности возлагается на самих граждан. В социальной политике данной модели отсутствуют уравнительные инструменты.
В странах этой модели в среднем доходы государственного бюджета составляют 35-37 % от ВВП, государственные социальные расходы - 32-35 % от ВВП, в том числе на социальную защиту - в среднем 20 % от ВВП, на образование - 5,5 % от ВВП, на здравоохранение - от 6 % в Австралии до 9,5 % от ВВП в США.
При сравнении финансовых показателей зарубежных социальных моделей необходимо отметить, что в Казахстане доходы государственного бюджета (без учета поступлений в Национальный фонд) практически в два раза ниже, чем в любой из рассмотренных стран - порядка 20 % от ВВП (с учетом поступлений в Национальный фонд - 28 % от ВВП). Это связано, прежде всего, с низкой налоговой нагрузкой на бизнес и граждан: индивидуальный подоходный налог составляет 10 %, корпоративный подоходный налог - 20 %.
По итогам 2012 года социальные расходы из бюджета составили 10,5 % от ВВП, в том числе расходы на социальную защиту - 4,1 % от ВВП, на образование — 4 % от ВВП, на здравоохранение — 2,4 % от ВВП. Таким образом, расходы государственного бюджета республики в целом на социальную сферу в 3,5-4,5 раза ниже, чем в вышеперечисленных странах. При этом расходы на социальную защиту в странах с англосаксонской моделью, характеризующейся самым низким уровнем социальных расходов из трех моделей, превышают расходы в Казахстане практически в пять раз. Расходы на образование в республике в два раза, а на здравоохранение - в 3,5 раза ниже, чем в странах со скандинавской моделью.

Модель социального развития в Казахстане
Анализ зарубежных моделей показывает, что казахстанская социальная модель развивается по основным принципам, характерным континентальной модели, но с учетом определенных национальных особенностей.
Так, в действующей социальной модели эффективно функционирует национальная схема социального партнерства, основанная на распределении ответственности между государством, работодателями и гражданами. В сфере социальной защиты работодатели обеспечивают социальное страхование работников. В сфере пенсионного обеспечения ответственность возложена, прежде всего, на граждан через механизм накопительных пенсионных счетов. Дошкольное и среднее образование обеспечиваются государством, а работодатели играют значимую роль в системе профессионально-технического и высшего образования через участие в разработке профессиональных стандартов, сертификации работников и обеспечении производственной стажировки.
Дальнейшее развитие казахстанской социальной модели обеспечит повышение качества жизни граждан на основе производительной занятости и инклюзивного экономического роста через всеобщее равенство возможностей и четкое распределение ответственности между государством, работодателем и гражданином.
Основой справедливого казахстанского общества станет широкий средний класс. Для граждан будут создаваться соответствующие социально- экономические условия для их самореализации, основанной на их личных стремлениях и меритократии. При этом ни один гражданин не останется без социальной защиты со стороны государства в случае ошибочного жизненного выбора.
Стержневой принцип солидарной ответственности государства, работодателя и гражданина за создание справедливого общества получит новое развитие в казахстанской социальной модели через расширение обязательного и добровольного страхования.
Казахстанская модель социального развития будет развиваться на следующих принципах:
1) равные возможности для всех граждан страны;
2) установление минимальных социальных стандартов;
3) адресность или дифференцированный подход к оказанию социальной помощи;
4) солидарная ответственность государства, работодателей и граждан;
5) экономический рост как основа эффективной социальной политики.
Равные возможности для всех граждан страны
Общество должно создавать условия всем гражданам для реализации их личного потенциала через расширение доступа к социальным благам (качественной медицине, чистой воде, образованию, в том числе в течение всей жизни для получения необходимых жизненных и профессиональных навыков).
Независимо от социального статуса, пола, этнической принадлежности, места рождения граждане должны иметь равные шансы для получения социальных благ на всех этапах их жизненного цикла.
Установление минимальных социальных стандартов
Гражданам на каждом этапе их жизни будет гарантироваться минимально необходимый уровень предоставления социальных услуг - минимальные социальные стандарты, которые закладывают равные стартовые возможности для самореализации человека.
Адресность или дифференцированный подход к оказанию социальной помощи
В сочетании с предоставлением для граждан страны равных возможностей и минимальных социальных стандартов должен использоваться дифференцированный подход к определенным группам населения в предоставлении социальной помощи.
Он предполагает учет степени экономической дееспособности человека при определении формы или размера помощи. Для трудоспособных граждан необходимо гарантировать равные возможности для труда, а для инвалидов - возможности для самореализации. В целом государство должно оказывать помощь только тем гражданам, кто оказался в трудной жизненной ситуации. При этом поддержка должна быть ориентирована, прежде всего, на активное вовлечение граждан в полноценную социальную и экономическую жизнь.
Дифференцированный подход должен исключать социальное иждивенчество.
Солидарная ответственность государства, делового сообщества и граждан
Этот принцип подразумевает развитие социального партнерства, когда каждая сторона - государство, работодатели и граждане - несет определенные обязательства и ответственность по достижению лучшего качества жизни и обеспечению всего объема социально-экономических возможностей.
Если государство будет оказывать поддержку человеку, который оказался в трудной жизненной ситуации, но сам человек не станет прилагать усилий для того, чтобы улучшить свое положение, то государственная помощь может быть приостановлена.
Солидарная ответственность социальных партнеров складывается из обязательств каждой из сторон:
1) минимальные социальные стандарты;
2) социальная ответственность бизнеса;
3) индивидуальная ответственность (граждане), включающая приверженность определенному образу жизни и активное участие в финансировании минимальных социальных стандартов.
Экономический рост как основа эффективной социальной политики
Действенность социальной модели напрямую зависит от экономического потенциала страны. Эта взаимосвязь выражается в двух измерениях:
1) экономический рост закладывает основу для повышения благосостояния граждан через их занятость. Рынок обеспечивает создание новых рабочих мест, а значит и формирует доходы граждан. Уровень (перечень, объем) социально-экономических гарантий напрямую зависит от роста экономики и возможностей бюджета. Сильная экономика формирует стабильную налоговую базу и тем самым обеспечивает устойчивость социальной модели государства;
2) развитие человеческого капитала, основанное на благосостоянии граждан, выступает фактором экономического роста. Высококвалифицированная здоровая рабочая сила генерирует инновации, обеспечивает высокопроизводительный труд и рост прибыли.

3. Основные социально-экономические условия развития человеческого капитала
В целях формирования справедливого общества, создающего возможности для максимальной самореализации каждого гражданина, модель социального развития Казахстана будет направлена на обеспечение социально- экономических условий на каждом этапе жизненного цикла:
1) обеспечение равенства стартовых условий в детском возрасте;
2) создание среды равных возможностей для трудоспособных граждан;
3) обеспечение достойной жизни для граждан пожилого возраста.
Данный подход обеспечивает всеобщий охват социальными программами и последовательность социального развития. Каждый человек на. протяжении своего жизненного пути сталкивается с «возрастными» ограничениями и возможностями. Успешное завершение человеком каждого жизненного этапа формирует основу для дальнейшего стабильного роста. Такой «накопительный» эффект достижим при последовательной и сбалансированной реализации социальной политики при участии всех общественных институтов.

Детский возраст
На этапе детского возраста создаются условия для раннего развития детей, что станет залогом их полноценного физического, умственного и духовного развития. Темпы, заданные в рамках раннего развития, будут сохранены и преумножены на этапе школьного возраста.
Сохранение и укрепление здоровья беременных и кормящих женщин. Бесплатная медицинская помощь, рациональное питание и защита доходов родителей через систему социального страхования станут залогом рождения здорового ребенка.
Здоровье и раннее когнитивное развитие детей. Бесплатная медицинская помощь, включая вакцинацию, патронажную помощь, регулярные профилактические осмотры, здоровое питание для детей позволят предупредить возможный урон здоровью ребенка, снизить детскую смертность и инвалидность.
Защита доходов родителей. Раннее когнитивное развитие ребенка в первые месяцы и годы жизни будет обеспечиваться защитой доходов матери через системы государственных пособий и социального страхования.
Дошкольное образование. Равный доступ и полный охват детей дошкольным образованием в различных формах заложит основу для обучения в течение всей жизни, сформирует мотивацию к обучению и базовые когнитивные и социальные навыки. В дошкольных организациях вне зависимости от их формы и источника финансирования будет обеспечен сопоставимый уровень качества программ обучения.
Профилактика и реабилитация детской инвалидности. Государственная коррекционная поддержка детей, имевших объективные препятствия к раннему развитию, позволит компенсировать таким детям утраченные возможности и открыть новые перспективы или адаптировать их к изменившимся условиям.
Бесплатное всеобщее среднее образование. Школа станет трамплином для профессионального успеха в дальнейшей жизни через высокий уровень функциональной грамотности. Социальный опыт, предоставленный школой, позволит детям сделать осознанный выбор и стать продуктивными членами общества.
Равные возможности и инклюзивный доступ к спортивным и культурным мероприятиям. Физическое развитие детей через равный доступ к занятию физической культурой и спортом станет условием формирования здоровья населения.

Трудоспособный возраст
Приоритетом развития человеческого капитала на данном этапе жизненного цикла является формирование, активное использование и совершенствование профессиональных навыков человека на основе потенциала, заложенного в детском возрасте.
Доступ к профессиональному образованию. Социально-экономический статус человека не повлияет на его возможности получения профессионального образования, доступ к которому будет обеспечен государством через систему разнообразных инструментов. Система выравнивания доступа к профессиональному образованию станет носить адресный и обусловленный характер.
Мобильность квалификаций. Профессиональный рост и эффективная занятость человека будут определяться только уровнем и качеством его профессиональных навыков вне зависимости от формы их получения. Профессиональный опыт, приобретенный в процессе ранней трудовой деятельности, будет конвертирован в профессиональные навыки и статус. Это станет возможные посредством получения формального, и дополнительного образования в течение всей жизни, в том числе на рабочем месте, и признания его в рамках Национальной системы квалификаций.
Безопасность рабочих мест. Все рабочие места в рамках любых форм занятости будут образовывать собой национальную безопасную рабочую среду, предоставляющую здоровые условия труда и стимулирующую продуктивную деятельность.
Доступ к медицинской помощи. Уровень здоровья человека, его социально-экономический статус не будут выступать барьером для получения всеобъемлющей и качественной медицинской помощи, предоставляемой за счет различных финансовых источников.
Свобода предпринимательской инициативы. Любой гражданин получит равный доступ к национальной инфраструктуре развития предпринимательства, которая является инструментом аккумуляции инновационных идей, формирования бизнес-среды и новых рабочих мест.
Доступная продуктивная занятость. Желание работать защитит человека от рисков ситуативной или структурной безработицы, неэффективной занятости и низкой производительности труда через многообразие форм занятости, построение сбалансированной лестницы квалификаций, программы активации занятости, социальное страхование на случай потери работы, стимулирование предпринимательства.
Доступ к информации и культурным ценностям. Удовлетворение потребности в информации и культурном развитии будет рассматриваться как вопрос свободного выбора человека на основе его взглядов и предпочтений с учетом уровня технологического развития.
Доступ к физической культуре. Каждый человек будет иметь возможность воспользоваться преимуществами инфраструктуры физической культуры и спорта в соответствии со своими потребностями. Будет усовершенствована система подготовки, переподготовки и повышения квалификации кадров, а также статистического учета отрасли спорта и физической культуры.

Пенсионный возраст
Гражданам пожилого возраста будут предоставлены новые возможности для самореализации.
При этом каждый пожилой человек, с одной стороны, будет уверен в надежности своих жизненных достижений, а, с другой стороны, будет защищен от такого снижения доходов, которое может привести к бедности.
Защита доходов. Пенсионная система станет залогом сохранения социально-экономического статуса, приобретенного в процессе трудовой деятельности, при выходе на пенсию. Каждый человек вне зависимости от своих жизненных достижений получит возможность ведения достойного образа жизни за счет пенсионных накоплений.
Доступная медицинская помощь. Всем гражданам пожилого возраста будет гарантирован доступ к медицинской помощи, включая долгосрочный уход, который позволит сгладить возрастные ограничения и бремя хронических болезней, а также повысить качество жизни.
Активное долголетие. Лица любого возраста будут иметь возможность участвовать в социально-экономической жизни общества. Самореализация пожилых людей позволит сохранить и использовать накопленный ими бесценный жизненный и профессиональный опыт, повысить уровень их жизни.
Безбарьерная среда обитания. Пожилых людей будет окружать безопасная и удобная среда, позволяющая им пользоваться всеми социальными возможностями наряду с людьми младшего возраста, включая транспортную, культурную и иную инфраструктуру.

Распределение ответственности социальных партнеров
Обеспечение основных социально-экономических условий осуществляется социальными партнерами солидарно в сферах социальной политики с учетом следующей схемы распределения их ответственности.

Образование
Государство предоставляет бесплатное среднее образование, участвует в финансировании дошкольного образования, обеспечивает государственный заказ на уровне профессионально-технического и высшего образования, а также развивает государственную образовательную накопительную систему.
Работодатели участвуют в развитии инфраструктуры образования через механизм государственно-частного партнерства, участвуют в формировании частного заказа в профессиональном образовании, обеспечивают производственные стажировки, участвуют в управлении организациями образования через наблюдательные советы и разработке профессиональных стандартов, а также сертификации квалификации работников.
Граждане несут ответственность за развитие своих профессиональных квалификаций, в том числе за счет личных сбережений, и создание условий для обучения своих детей.

Здравоохранение
Государство обеспечивает предоставление гарантированного объема бесплатной медицинской помощи и санитарно-эпидемиологическое благополучие населения.
Работодатели будут осуществлять социальное медицинское страхование работников, участвуют в создании и развитии инфраструктуры здравоохранения через механизм государственно-частного партнерства.
Граждане ведут здоровый образ жизни, участвуют в социальном и добровольном медицинском страховании, а также в программах управления заболеваниями.

Социально-трудовые отношения
Государство стимулирует создание рабочих мест в рамках индустриально-инновационных проектов, и развитие среды, благоприятной для предпринимательства.
Работодатели создают безопасные рабочие места, осуществляют социальное страхование работников от рисков потери дохода, участвуют в пенсионном обеспечении работников.
Граждане не приемлют иждивенчество, производительно трудятся, соблюдают технику безопасности на рабочем месте, осуществляют пенсионные накопления.

Социальная защита
Государство финансирует систему социального обеспечения и социальной помощи, в том числе обусловленной, участвует в создании благоприятной жизненной среды и возможностей для трудоустройства социально уязвимых граждан.
Работодатели участвуют в создании социальных рабочих мест, в развитии инфраструктуры оказания социальных услуг через механизм государственно-частного партнерства, реализуют свою социальную ответственность через программы благотворительности.
Граждане осуществляют заботу о своих детях, родителях и родственниках, нуждающихся в помощи, активно участвуют в общественной деятельности по поддержке социально уязвимых граждан.

Культура, информация и спорт
Государство способствует возрождению, сохранению, развитию и распространению культуры казахстанского народа, обеспечивает возможности для свободного доступа к культурным ценностям, создает условия для развития информационной и цифровой инфраструктуры. Обеспечивает возможности для доступа граждан к инфраструктуре массового спорта.
Работодатели обеспечивают поддержку здоровья работников, создавая необходимые условия для занятий ими физической культурой и спортом, поддерживают развитие культуры через меценатство.
Граждане стремятся к культурному обогащению, занятиям физической культурой и спортом, повышают уровень своей компьютерной грамотности.

Жилищно-коммунальное хозяйство
Государство оказывает поддержку для повышения доступности жилья широким слоям населения, в том числе молодым семьям, имеющим детей, участвует в развитии инженерно-коммуникационной инфраструктуры районов, в которых ведется жилищное строительство.
Работодатели участвуют в развитии жилищного строительства через механизм государственно-частного партнерства.
Граждане финансируют строительство жилья, используя, в том числе механизм жилищных строительных сбережений, несут ответственность за содержание и эксплуатацию жилищного фонда, принимают участие в системах управления жилищным фондом.

4. Минимальные социальные стандарты
Основные социально-экономические условия обеспечиваются за счет установления минимальных социальных стандартов, которые заложат равные стартовые возможности для самореализации человека.
Минимальные социальные стандарты — минимальный объем социальных услуг и денежных выплат, обеспечивающий реализацию установленных в Конституции Республики Казахстан и других законодательных актах Республики Казахстан социальных гарантий и прав граждан.
Социальные услуги - это форма реализации физическими и юридическими лицами определенных прав и гарантий, предусмотренных законодательными актами Республики Казахстан.
Провайдеры социальных услуг могут быть как государственными учреждениями, так и частными, в том числе общественными организациями.
Минимальные социальные стандарты регулируются на основе норм и нормативов, разрабатываются уполномоченными органами исходя из стабильного экономического роста.
В системе образования и здравоохранения будет рассмотрен вопрос внедрения подушевого финансирования. Это будет способствовать повышению эффективности выделяемых на эти сферы бюджетных средств и повышению доступности для населения услуг качественного образования и здравоохранения.
В системе здравоохранения планируется рассмотреть вопрос внедрения подушевого финансирования первичного звена здравоохранения, а также будет проработан единый подход в формировании подушевого норматива первичной медико-санитарной помощи, что будет способствовать развитию государственно-частного партнерства в здравоохранении.
В системе социальной защиты населения планируется рассмотрение внедрения подушевого финансирования в системе оказания специальных социальных услуг для обеспечения единых стандартов обслуживания и повышение качества услуг.

3. Стратегия социальной модернизации Казахстана
1. Основные направления развития социальной сферы. Компоненты казахстанского стандарта качества жизни
Стратегия социальной модернизации представляет собой практическую реализацию принципов социальной модели и определяет основные контуры развития образования, здравоохранения, сфер труда и занятости, социальной защиты, информации, культуры и спорта.
Долгосрочные направления развития указанных сфер определены в государственных программах развития образования Республики Казахстан на 2011 - 2020 годы, здравоохранения Республики Казахстан «Саламатты Қазақстан» на 2011 - 2015 годы, «Информационный Казахстан-2020», в - Дорожной карте занятости 2020.
Действия, направленные на достижение основополагающих приоритетов, определенных в стратегии социальной модернизации, будут согласованы с целями действующих программных документов.
Будет проводиться регулярный мониторинг реализации стратегии социальной модернизации страны. В течение второго этапа реализации будет проведена оценка прогресса достижения результатов и на основе полученных данных осуществится корректировка дальнейших действий. После достижения запланированных результатов будет разработана стратегия дальнейших шагов по развитию социальной сферы страны.

Развитие образования как платформа для процветания общества
Все категории населения независимо от возраста, социального статуса и экономического положения должны иметь доступ к образовательным услугам высокого качества.

Приоритет 1. Обеспечение всеобщей доступности образовательных услуг через инфраструктурное обновление системы образования и совершенствование ее финансирования
Продолжится расширение инфраструктуры дошкольного образования через строительство государственных детских садов, частных и государственных мини-центров, развитие механизма государственно-частного партнерства.
С учетом оценки результатов по охвату детей дошкольным образованием в программу «Балапан» внесутся изменения и дополнения по продлению срока реализации и разработки новых методов дошкольного образования.
В целом, к 2020 году будет обеспечен 100 % охват детей от 3 до 6 лет дошкольным воспитанием и обучением и обновлено содержание дошкольного образования.
С учетом необходимости раннего развития детей для улучшения их стартовых возможностей с 2020 года будут внедрены различные формы развития детей от 1 до 3 лет. В этой связи будет разработана положения раннего развития детей.
Гарантированное обязательное среднее образование останется одним из основных приоритетов государственной политики в сфере образования.
Для полной ликвидации трехсменности в среднем образовании к 2015 году будут построены 522 новые школы. В 2014 году будет разработана Карта аварийности организаций среднего образования.
Для обеспечения доступности и повышения качества образования в малокомплектных школах к 2015 году будет создано 160 опорных школ ресурсных центров.
В целях создания качественной и доступной образовательной среды для детей с ограниченными возможностями в 2014 году будет разработан План действий по дальнейшему комплексному развитию инклюзивного образования. К 2020 году доля школ, создавших условия для инклюзивного образования детей, составит 70 %, а к 2030 году - 100 %. К 2030 году 70 % детей с ограниченными возможностями, которые могут учиться в общеобразовательных школах, будут охвачены инклюзивным образованием.
Ежегодно будет увеличиваться государственный заказ на подготовку специалистов в техническом и профессиональном образовании. С учетом потребностей в квалифицированных рабочих станет возможным обеспечение предоставления бесплатного технического и профессионального образования в рамках второй пятилетки форсированного индустриально-инновационного развития.
Каждому гражданину представится возможность получения высшего образования через гранты на конкурсной основе и механизм Государственной образовательной накопительной системы.
В организациях среднего образования, за исключением малокомплектных школ, и в организациях профессионально-технического образования будет внедрено подушевое финансирование.

Приоритет 2. Повышение качества образования
Рост потенциала образовательного сектора будет осуществляться на постоянной основе через обновление содержания образования, развитие учебно-методической литературы, внедрение прогрессивных и эффективных методик. Педагогические технологии будут формировать учебную среду, способствующую сохранению и укреплению здоровья детей. Все эти меры будут способствовать гармоничному развитию детей по всем направлениям с самого раннего возраста и обеспечат мультипликативный эффект в системе образования. К 2015 году будет проведена комплексная ревизия всех применяемых педагогических технологий и подходов к организации учебной среды на предмет обеспечения формирования полноценной личности.
Продолжится работа по совершенствованию системы оценки образовательных достижений и в 2015 году в дошкольном образовании будет разработана методика оценки готовности детей к школе. К 2030 году Казахстан войдет в 30-ку стран с наилучшими показателями по Международной программе по оценке образовательных достижений учащихся (PISA).
С 2015 года начнется поэтапный переход средней школы на 12-летнее обучение. В организациях образования будет поэтапно внедряться опыт таких успешных центров как Назарбаев Университет, Назарбаев Интеллектуальные школы и колледжи мирового уровня НАО «Холдинг «Кәсіпқор».
В целях поддержки полноценного и разностороннего развития граждан сформируется необходимая сеть объектов дополнительного образования, создающая условия для самореализации детей, в том числе на основе государственно-частного партнерства.
К 2015 году охват детей школьного возраста дополнительным образованием увеличится до 23 %, а в 2030 году превысит 50 %. В целях улучшения качества школьного образования, будут проводиться меры по повышению квалификации учителей и введется система контроля эффективности.
Необходимо улучшение уровня подготовки и развития личных качеств педагогов, изменение программ практического обучения учителей; улучшение системы найма педагогов, которая должна учитывать как профессиональные, так морально-личностные качества кандидата. Также необходимо повышение статуса профессии учителя через мотивирующие, бонусные пакеты.
Программы обучения в техническом и профессиональном, высшем образовании будут ориентированы на потребности реального сектора экономики. К 2015 году будут разработаны новые образовательные программы на основе профессиональных стандартов. В целях повышения качества обучения в системе технического и профессионального образования в состав преподавателей будут привлечены специалисты из производства, пересмотрена оплата их труда. Будут внедрены принципы дуального обучения. Колледжи будут оснащаться современными оборудованием в соответствии с требованиями наукоемкой экономики.
Государство, работодатели и отраслевые советы в сфере технического и профессионального образования будут нести равную ответственность за регулирование национальной системы квалификаций и обучения в течение всей жизни, включая разработку профессиональных стандартов и процедур признания квалификаций.
Государство будет способствовать формированию оптимальной и эффективной сети высших учебных заведений с высоким профессиональным уровнем преподавателей и достаточной материальной базой.
Все выпускники системы технического и профессионального, высшего образования к 2020 году будут проходить независимую оценку квалификации в сообществе работодателей. К 2030 году доля выпускников, обучившихся по государственному заказу и трудоустроенных в первый год после окончания учебного заведения, составит 90 %.
К 2030 году доля вузов, осуществляющих инновационную деятельность путем интеграции образования и науки на основе внедрения результатов отечественных научных исследований в производство, превысит 10 %.
К 2017 году будет создана Единая национальная научно-образовательная сеть, способствующая обобщению и распространению уникального педагогического опыта различных уровней образования, что послужит толчком для выхода системы образования на качественно новый уровень.
Продолжится системная работа по повышению квалификации педагогического состава. В 2014 году будет разработана программа школьных обменов для стажировок учителей в лучших школах страны.
В целях построения новой системы мотивации педагогических работников системы среднего, технического и профессионального образования к повышению эффективности их деятельность в 2014 году будут разработаны предложения по совершенствованию системы оплаты их труда.

Приоритет 3. Общественное участие в управлении и контроле
Большую роль в создании качественного образовательного сектора, отвечающего современным потребностям каждого гражданина, играет участие гражданского общества в управлении организациями образования и контроле качества их деятельности. Активное вовлечение граждан в процесс принятия решений с повышением их ответственности будет способствовать расширению социального партнерства, повышению прозрачности и открытости образовательных учреждений.
В 2015 году будут разработаны инструменты, предоставляющие возможность родителям учащихся осуществлять контроль качества предоставления образовательных услуг. Будут созданы наблюдательные и попечительские советы, которые предоставят общественности, в том числе учащимся и родителям возможность стать партнерами системы образования и соучастниками в управлении образованием на уровне школы. К 2020 году в 60 % организаций образования будут созданы попечительские советы.
К 2030 году во всех организациях среднего, технического и профессионального, высшего образования будут внедрены принципы корпоративного управления и автономности с использованием международных стандартов финансовой отчетности.
Автономия и подотчетность школ станут ключевыми факторами установления поощрений для создания благоприятных условий обучения и преподавания. Увеличение доли ответственности граждан вместе со стремлением каждого из них к самореализации и постоянному интеллектуальному развитию позволит создать прочную основу для дальнейшего процветания казахстанцев.

Развитие здравоохранения как основа для накопления здорового человеческого капитала
Сохранение, укрепление и восстановление здоровья каждого гражданина на всех этапах его жизненного цикла является основой для продуктивной занятости, накопления человеческого капитала и устойчивого экономического роста.

Приоритет 1. Всеобщий охват населения медицинской помощью
К 2030 году каждый гражданин, вне зависимости от места жительства, сможет получить гарантированную государством медицинскую помощь, необходимые лекарственные средства и доступ к новейшим медицинским технологиям, внедренным в Казахстане.
Система первичной медико-санитарной помощи (ПМСП) будет организована на основе общей врачебной практики. К 2015 году доля врачей общей практики, работающих на уровне ПМСП, составит 50 %, к 2030 году - 100 %. ПМСП станет основным пунктом предоставления медицинских услуг.
Увеличится финансирование ПМСП - базового вида помощи, обеспечивающего всеобщий охват населения медицинскими услугами. К 2020 году объем финансирования ПМСП достигнет рекомендуемого ВОЗ значения в 40 % от всех средств гарантированного объема бесплатной медицинской помощи.
К 2020 году каждый гражданин сможет получить услуги восстановительного лечения и долгосрочного медицинского ухода на уровне ПМСП.
В 2015 году начнется двухэтапный процесс реструктуризации больничного сектора путем создания многопрофильных больниц на региональном уровне и оптимизации специализированных областных и районных больниц. Таким образом, к 2025 году сформируется четырехуровневая сеть стационарной помощи, ядром которой станут многопрофильные больницы.
К 2015 году будет обеспечен 100 % охват всей территории страны Национальной телемедицинской сетью.
К 2015 году будут заложены базовые основы национальной службы экстренной медико-спасательной помощи, состоящей из трассовых медико-спасательных пунктов, центров медицины катастроф, санитарной авиации. В целом, к 2030 году сформируется эффективная служба транспортной медицины.
Для развития инфраструктуры частной медицины с 2014 по 2020 годы в республике будет реализовано более 40 инвестиционных проектов с применением механизмов государственно-частного партнерства.
С 2015 года будут действовать обновленные минимальные социальные стандарты в здравоохранении — Гарантированный объем бесплатной медицинской помощи.

Приоритет 2. Непрерывное улучшение качества медицинских услуг
К 2030 году качество предоставляемых медицинских услуг будет соответствовать международным стандартам. Основой медицинской помощи гражданам станет профилактика, раннее выявление и управление заболеваниями.
До 2016 года продолжится совершенствование Национальной скрининговой программы для целевых групп населения с поэтапным расширением перечня скринингов. Эта программа охватит все этапы жизненного цикла: в детском возрасте - оценка психофизического развития; в трудоспособном - ранняя диагностика основных хронических неинфекционных заболеваний; в пожилом возрасте - раннее выявление осложнений хронических заболеваний и оценка психического состояния. Регулярное проведение скринингов позволит предотвратить самые распространенные хронические болезни, своевременно скорректировать образ жизни человека и предупредить утрату трудоспособности.
С 2013 года в республике начато внедрение Программ управления заболеваниями, основанных на партнерских отношениях между врачом и пациентом. Эти программы позволят предотвратить осложнения хронических неинфекционных заболеваний, снизить расходы и сформировать у граждан мотивацию ответственного отношения к собственному здоровью. При этом к 2014 году будет определен перечень хронических неинфекционных заболеваний, условия участия граждан в Программах и механизм их реализации.
Реализуемые программы охраны здоровья матери и ребенка будут направлены на государственную поддержку рождаемости, обеспечение безопасной беременности, предоставление интегрированной медицинской помощи детям. В результате реализации программ, к 2030 году в полтора раза снизится показатель материнской смертности и вдвое снизится показатель младенческой смертности. Особое внимание будет уделено обеспечению оказания организациями здравоохранения консультаций по уходу и правильному питанию ребенка.
Доказательная медицина станет основой качества медицинской помощи, до 2015 года в республике будут разработаны клинические протоколы, соответствующие международным стандартам.
Усовершенствуется система непрерывного развития кадров здравоохранения, в том числе за счет развития модульно-накопительного принципа повышения их квалификации. Будет усовершенствована система независимой оценки уровня квалификации медицинских работников.
К 2030 году в результате внедрения международных стандартов медицинского образования и научных исследований все медицинские университеты страны станут «центрами компетенции», а исследования будут проводиться научными консорциумами и инновационными кластерами.
К 2017 году в Казахстане сформируется техническая инфраструктура электронного здравоохранения. К этому периоду 60 % всех организаций здравоохранения будет подключено к единой информационной сети, и 60 % граждан будут иметь электронные медицинские карты, к 2020 году эти показатели составят 100 %. К 2020 году электронное здравоохранение, объединяющее врачей, достижения науки и информацию о состоянии здоровья каждого гражданина, обеспечат казахстанцам персонализированные медицинские услуги высокого качества.
С 2015 года будут внедрены новые стандарты лабораторной диагностики и усовершенствованы стандарты лечения, которые позволят успешно лечить больных, в том числе туберкулезом, и сдерживать распространение ВИЧ- инфекции.
К 2016 году будут разработаны меры государственной поддержки больных туберкулезом. В итоге, к 2020 году заболеваемость туберкулезом в Казахстане снизится на 20 %, а к 2030 году будет минимизированы новые случаи заболевания туберкулезом.
До 2015 года в республике будет реализовано 6 инвестиционных проектов по строительству и модернизации отечественных объектов фармацевтической промышленности. К 2030 году более 60 % лекарственных средств, предоставляемых в рамках гарантированного объема бесплатной медицинской помощи, будут отечественного производства. Все лекарственные средства, используемые в стране, будут произведены в соответствии со стандартами лучшей производственной практики (GMP).
До 2020 года сформируется система управления качеством медицинских услуг, состоящая из трех основных элементов: государство, профессиональное сообщество и пациенты. Наблюдательные советы, как основной инструмент общественного контроля, будут созданы во всех крупных медицинских организациях на праве хозяйственного ведения к 2017 году.
Граждане будут защищены от ущерба, нанесенного здоровью в медицинской организации. В этих целях будет рассмотрен вопрос введения с 2016 года обязательного страхования гражданско-правовой ответственности медицинских работников.

Приоритет 3. Финансовая устойчивость национальной системы здравоохранения
С целью повышения финансовой устойчивости национальной системы здравоохранения будут приняты меры по совершенствованию и диверсификации источников ее финансирования.
Обеспечение финансовой устойчивости станет осуществляться солидарно, всеми социальными партнерами (государство, работодатель, работник), с учетом вклада каждого участника в экономический рост и развитие страны. Для этого в Казахстане будет поэтапно внедрена новая модель финансирования здравоохранения основанная на социальном медицинском страховании.
При этом по мере роста доходов населения в целях рационализации потребления гражданами медицинских услуг будет рассмотрен вопрос внедрения механизма сооплаты ими медицинских услуг.
Для финансирования системы здравоохранения станет активно развиваться государственно-частное партнерство.

Развитие системы социальной защиты
Система социальной защиты будет ориентирована на защиту доходов и оказание социальных услуг для уязвимых категорий населения. Базовым компонентом системы социальной защиты выступит поддержка со стороны государства, но при этом активно будет развиваться участие и частного сектора.
Модель социальной защиты будет опираться на три ключевых подхода.
Во-первых, защита доходов наиболее уязвимых социальных групп позволит им сохранить достойный уровень жизни и получить шанс использовать возможности по улучшению своей жизненной ситуации.
Во-вторых, стимулирование социальной активности индивида будет осуществляться посредством социального контракта между государством и гражданином, предусматривающего взаимные обязательства. Это значит, что социальная помощь, включая защиту доходов, будет строго обусловлена готовностью индивида преодолеть обстоятельства, ухудшающие его жизнь, в том числе отсутствие необходимых профессиональных навыков, нездоровый образ жизни.
В-третьих, интегрированное предоставление социальных услуг обеспечит тесное сотрудничество и координацию между государственными органами, в компетенцию которых входит оказание социальных услуг. Гражданин, подписавший социальный контракт, будет окружен государственной комплексной и интегрированной поддержкой, предоставляемой по принципу «одного окна».

Приоритет 1. Дальнейшая модернизация системы пенсионного обеспечения
Модернизация системы пенсионного обеспечения будет направлена на повышение уровня социальной защиты граждан в пенсионном возрасте, обеспечение финансовой устойчивости накопительной пенсионной системы в целом и дальнейшее развитие ее институциональной базы.
Будут обеспечены прозрачность управления индивидуальными пенсионными счетами вкладчиков, эффективное управление инвестиционным портфелем и пенсионными выплатами, сопоставимое замещение дохода граждан пенсионными выплатами. Это будет способствовать повышению доверия граждан к пенсионной системе.
Будет разработана Концепция дальнейшей модернизации системы пенсионного обеспечения до 2030 года.
Будет обеспечено увеличение охвата населения пенсионной системой и разработаны механизмы эффективного инвестирования пенсионных активов в проекты наиболее перспективных отраслей экономики.
Модернизация пенсионной системы будет основана на дальнейшем усилении солидарной ответственности государства, работодателей и самих работников за пенсионное обеспечение граждан.

Приоритет 2. Сокращение бедности через эффективную систему обусловленной социальной поддержки
К 2020 году сформируется новое измерение бедности, что приведет к расширению охвата нуждающихся граждан системой социальной защиты.
К 2017 году с учетом экономических возможностей государства увеличится прожиточный минимум за счет пересмотра его структуры. В дальнейшем черта бедности будет доведена до прожиточного минимума.
С учетом новых подходов к определению бедности государственная адресная социальная помощь для граждан с низкими доходами будут обеспечивать семьям доход не ниже прожиточного минимума при условии, что получатели принимают активное участие в программах содействия занятости, социальной адаптации и активации.
Таким образом, механизмы снижения бедности будут основаны исключительно на личной инициативе и готовности индивида «вырваться» из порочного круга бедности и включиться в производительный труд.
К 2017 году будет внедрен механизм социального контракта как основной формы предоставления всех видов обусловленной социальной помощи.
Каждый социальный контракт включит в себя дорожную карту выхода из трудной жизненной ситуации, предусматривающую весь комплекс мер социальной поддержки со стороны государства, в том числе пути возвращения на рынок труда, а также обязательства гражданина по выполнению дорожной карты.
Нарушение обязательств приведет к прекращению предоставления обусловленной денежной помощи. Сопровождение социального контракта будет осуществляться социальными работниками.
Базовым компонентом государственной обусловленной социальной поддержки станут меры по содействию занятости населения.
Они будут включать: обучение и содействие в трудоустройстве; повышение мобильности граждан и перемещение их в населенные пункты со средним или высоким потенциалом социально-экономического развития; организация стажировок на предприятиях с перспективой последующего трудоустройства. Данные меры также позволят снизить численность неформально занятого населения за счет формализации занятости.
К 2025 году будет выстроена интегрированная модель предоставления социальных услуг и социальной помощи, направленная на профилактику социального неблагополучия.
В рамках новой модели будет реализован принцип индивидуальной и комплексной опеки нуждающихся граждан и их семей. Для этого будет выработан механизм координации деятельности социальных работников систем образования, здравоохранения и социальной защиты и других сфер, что позволит оказывать социальные услуги нуждающимся гражданам через «одно окно».
К 2020 году интегрированная модель предоставления социальных услуг будет апробирована в нескольких пилотных регионах.
Внедрение интегрированной модели позволит усилить адресность оказания комплексных социальных услуг, видов помощи, увеличить охват нуждающихся семей в таких мерах поддержки, и как следствие - снизить уровень бедности и социального неблагополучия, укрепить институт семьи.
К 2030 году доля населения с доходами ниже прожиточного минимума не превысит 5 % всего населения. Увеличится охват населения системой социального страхования.

Приоритет 3. Комплексная поддержка материнства и детства
Система поддержки материнства и детства имеет ключевое значение для обеспечения самореализации граждан и устойчивости баланса трудовых ресурсов.
Механизмы поддержки материнства и детства будут сконцентрированы на защите доходов родителей и создании благоприятной среды для рождения детей.
Мать и ребенок должны быть окружены благоприятной и дружелюбной средой. Государство повысит качество медицинской помощи для беременных женщин, матерей и детей.
Городская и сельская инфраструктура усовершенствуется в сторону обеспечения безбарьерного пользования всеми услугами для беременных женщин, матерей и детей.
Система социального страхования рисков потери дохода в связи с беременностью, родами и уходом за ребенком продолжит свое совершенствование.
Особой заботой государства станет занятость матерей. К 2015 году будут разработаны специальные механизмы содействия их занятости, в том числе гибкие формы занятости, курсы по актуализации профессиональных навыков женщин, готовящихся выйти из отпуска по уходу за ребенком. Гибкие формы занятости будут включать работу на дому, неполный рабочий день и т.д.
В сфере обеспечения прав и защиты интересов детей в стране будет создана необходимая правовая база по обеспечению гарантий качества жизни детей.
Обеспечится эффективное межведомственное взаимодействие по оказанию помощи детям, оказавшимся в трудной жизненной ситуации, в том числе детям с ограниченными возможностями в развитии.
Создан действенный механизм в обеспечении защиты детей, ставших жертвами насилия и жестокого обращения, торговли людьми, трудовой эксплуатации и другие.
Особое внимание государством будет уделяться решению вопросов социального неблагополучия детей, предотвращению домашнего насилия и защите прав и интересов детей в соответствии с Конвенцией ООН «О правах ребенка».

Приоритет 4. Инклюзивное общество через создание благоприятной среды для всех уязвимых групп
Концепция инклюзивного роста предполагает, что преимущества экономического процветания общества становятся доступными для всех его групп и членов вне зависимости от их статуса и объективных возможностей.
В свою очередь включение инвалидов, пожилых и иных представителей уязвимых социальных групп в активную жизнь общества открывает для него новые источники идей, трудовых ресурсов, особого социального опыта.
Инвалиды вне зависимости от степени и величины бремени инвалидности и люди пожилого возраста получат доступ ко всем объектам и услугам общественной инфраструктуры.
Государственные органы, учреждения образования и здравоохранения, культурные и спортивные объекты, общественный транспорт должны обладать техническими, материальными и кадровыми ресурсами для предоставления услуг людям с ограниченными возможностями.
К 2030 году Казахстан станет безбарьерной зоной для людей с ограниченными возможностями и пожилых людей.
Обеспечение занятости инвалидов будет основано на содействии работодателям в создании специальных рабочих мест и специальных программ обучения для инвалидов, предоставляющих им возможности для самореализации.
К 2016 году государство обеспечит разработку стандарта рабочего места инвалида и стандарта условий обучения инвалида в организациях образования.
В 2016 году будет разработан комплекс стимулирующих мер, направленных на расширение создания работодателями рабочих мест для людей с ограниченными возможностями.
К 2020 году создадутся условия, когда каждый инвалид, который желает работать, и которому по медицинским показаниям разрешена та или иная трудовая деятельность, получит возможность для трудоустройства.
В рамках гарантированного объема специальных социальных услуг будут предоставляться услуги для пожилых людей по их адаптации к возрастным ограничениям и ресоциализации.
В целом государство с учетом экономических возможностей расширит объем и качество гарантированных специальных социальных услуг для всех уязвимых социальных групп, которые станут основой для инклюзивного роста.
Через эффективную политику в сфере труда и занятости к Обществу Всеобщего Труда
Политика в сфере труда и занятости будет направлена на построение Общества Всеобщего Труда, основанного на продуктивной занятости, высокой производительности труда и инклюзивном экономическом росте.
Адресный характер политики в сфере труда и занятости обеспечится за счет разработки специальных мер для различных категорий экономически активного населения. Высокая производительность труда станет обеспечиваться за счет:
1) развития квалификаций наемных работников в рамках обучения в течение всей жизни и обеспечения их долгосрочной занятости;
2) перевода самозанятых работников из неформального в формальный сектор занятости;
3) активного содействия занятости непродуктивно самозанятых работников и безработных в формальном секторе экономики с особым акцентом на вовлечении их в предпринимательство.

Приоритет 1. Реализация политики эффективной занятости
Политика в сфере занятости перейдет от снижения безработицы к обеспечению эффективной и долгосрочной занятости, результатом которой станет создание качественных рабочих мест.
Работник, располагающий качественным рабочим местом, будет осуществлять трудовую деятельность в соответствие с его профессиональными квалификациями, минимальными рисками профессиональных заболеваний и травматизма, будет иметь возможность для реализации своих профессиональных и человеческих амбиций, получать достойную заработную плату, обеспечивать высокую производительность труда.
Государство продолжит политику стимулирования создания новых рабочих мест посредством реализации проектов в рамках форсированного индустриально-инновационного развития, наращивания государственно-частного партнерства, совершенствования инвестиционного и делового климата.
Предпринимательская инициатива станет мощным каналом развития занятости и создания рабочих мест.
Государственная поддержка позволит гражданам реализовывать новые бизнес-проекты и укреплять существующие.
Механизмами поддержки предпринимательской инициативы станут обеспечение большей доступности финансовых средств, реализация программ обучения менеджеров, сервисная поддержка ведения бизнеса и организации нового дела.
Локомотивом предпринимательской инициативы станут инновации: внедрение новых технологий позволит не только увеличить количество рабочих мест, но и повысить уровень производительности труда наряду с повышением уровнем требований к профессиональным навыкам работников.
Поддержка инноваций будет основываться на следующих принципах:
1) развитие навыков, связанных с инновационной деятельностью, включит соответствующие программы обучения в рамках формального и неформального образования;
2) объединение людей и идей будет предполагать формирование точек инновационного роста, сосредотачивающих в конкретном населенном пункте новаторов и других творческих людей, а также обеспечение тесной связи университетов и частного сектора;
3) управление рисками будет основано на снижении рисков инновационного предприятия и новаторов через обеспечение доступности финансовых ресурсов, страхование, развитие инновационной инфраструктуры, включая технологические парки, свободные экономические зоны, налоговое стимулирование коммерциализации инноваций.
В целях создания продуктивной занятости и подготовки высококвалифицированных кадров для инновационного роста будет обеспечиваться взаимосвязь системы образования и рынка труда через Национальную, отраслевую рамки квалификаций и разработку профессиональных стандартов.
К 2015 году с участием работодателей будут разработаны 30 % профессиональных стандартов, а к 2020 году этот показатель достигнет 100 %.
В целом профессиональные стандарты будут актуализироваться на постоянной основе с учетом потребностей реального сектора.
Подтверждение квалификации рабочей силы на уровне технического и профессионального образования будет осуществляться при активном участии отраслевых объединений работодателей. К 2015 году внедрится подтверждение квалификации в нефтегазовой, энергетической и туристской отраслях. К 2020 году подтверждение квалификации работодателями распространится во всех отраслях экономики.
На уровне высшего образования признание квалификаций будет осуществляться частными независимыми центрами сертификации или профессиональными ассоциациями. К 2015 году в адвокатской, нотариальной, бухгалтерской, банковской и страховой деятельности будет внедрено подтверждение квалификации о высшем образовании. К 2030 году независимое подтверждение квалификации распространится во всех отраслях экономики.
Усиление связи обучения с производством обеспечит широкое применение принципов дуального обучения. К 2015 году доля учащихся профессионально-технических учебных заведений, участвующих в дуальном обучении, составит 7 %, а к 2020 году она увеличится до 15 %.
К 2015 году будет разработан механизм прогнозирования потребности рынка труда в кадрах по квалификационным требованиям в разрезе отраслей, регионов и специальностей в целях обеспечения баланса спроса и предложения на рынке труда.
Наряду с этим, для преодоления имеющегося неравенства в доступности занятости и снижения безработицы в 2014 году будут внедрены Карты занятости регионов, которые будут разрабатываться местными исполнительными органами. Каждые пять лет на их основе станет формироваться Республиканская карта занятости.
Вместе с тем, расширится информирование населения в вопросах занятости. К 2017 году во всех средних общеобразовательных учреждениях будет предусмотрена служба профессиональной ориентации для школьников. Потенциальные работники на этапе школьного возраста будут обладать полной информацией о востребованности профессий актуального рынка труда, будут способны оценить, какие потенциальные социальные «дивиденды» может принести получение той или иной профессии.
К 2015 году выработается пакет стимулирующих мер по формализации занятости через расширение участия самозанятых в системе обязательного социального страхования.
Рост производительности труда в промышленности и сельском хозяйстве станет соответствовать росту заработной платы. Установление такой обоснованной взаимосвязи будет достигнуто через технологическое перевооружение национальной экономики и развитие профессиональных навыков работников на основе внедрения инноваций.

Приоритет 2. Обучение в течение всей жизни
Обучение в течение всей жизни формирует среду для инновационного роста, мобильности рабочей силы и продуктивной занятости. Постоянное развитие и получение новых навыков позволяет наращивать производительность труда и обеспечивать конкурентоспособность нации.
К 2017 году сформируется модель трехстороннего участия государства, работодателей и работников в финансирования обучения в течение всей жизни.
Базовая ответственность за оплату обучения в течение всей жизни будет лежать на работнике.
При этом государство и работодатели будут принимать участие в финансировании обучения отдельных категорий занятого населения, например, самозанятых (государство), работников в целях переподготовки и повышения квалификации (работодатели).
При этом особое внимание будет уделено инвестициям в развитие трудовых навыков сельского населения.
В сельской местности доля самозанятого населения составляет 5 % из числа занятых, в то время как в городской местности доля самозанятых значительно ниже - 18,4 %.
К 2017 году трехсторонним комиссиям, объединяющим государство, работодателей и работников, отраслевым советам в сфере профессионального образования будет передана ответственность за регулирование национальной системы квалификаций и обучения в течение всей жизни, включая разработку профессиональных стандартов и процедур признания квалификаций.

Приоритет 3. Безопасные рабочие места и гармоничные трудовые отношения как основа эффективной занятости
Необходимым условием производительного труда являются безопасные и здоровые условия на рабочем месте, гармоничные трудовые отношения. Качественное рабочее место - это, прежде всего, строгий контроль за условиями труда, проведение профилактических мероприятий, систематическая работа работодателя и работников над совершенствованием рабочей среды.
Безопасное рабочее место является коллективной ответственностью государства, работников и работодателей. Механизмы по обеспечению здоровых и безопасных условий труда будут включать их совместные действия.
К 2030 году производственный травматизм и количество случаев профессиональных заболеваний существенно сократятся и приблизятся к уровню развитых стран мира.
Основой управления охраной труда на производстве станут стандарты безопасности, соответствующие требованиям системы управления охраной труда Международной организации труда. Государство и объединения работодателей обеспечат внедрение стандартов по безопасности труда на предприятиях страны.
Постоянно будут проводиться обучение системе управления охраной труда среди всех государственных инспекторов труда и специалистов по охране труда на всех производственных предприятиях.
В целях обеспечения достойных условий труда будет осуществлен переход от реагирования на уже произошедшие несчастные случаи к их предупреждению, реализации комплекса превентивных мер, направленных на сохранение жизни и здоровья работников.
Основой данной работы станет разработка к 2015 году и полное внедрение к 2020 году механизмов управления профессиональными рисками в повседневную производственную практику.
К 2016 году методология работы инспекции труда будет приведена в соответствие с Конвенцией Международной Организации Труда № 81 «Об инспекции труда в промышленности и торговле», ратифицированной Законом Республики Казахстан от 7 мая 2001 года № 194-II. Инспектор труда получит возможность посещать субъект контроля без предупреждения работодателя, что позволит наилучшим образом защищать трудовые права работников.
Государство создаст условия, стимулирующие активность работодателей в обеспечении безопасных условий труда.
К 2016 году будет оптимизирован государственный контроль в сфере труда. Добровольное декларирование работодателями соответствия условий труда наряду с ужесточением ответственности за нарушение трудового законодательства сократится количество проверок таких предприятий государственными инспекторами труда.
Государство в рамках системы трехстороннего партнерства будет содействовать созданию производственных советов, которые объединят представителей работодателя и работников для совместных действий по повышению производительности труда, уровня квалификации работников, внедрению новых технологий и техники, подготовки предложений по совершенствованию производственной деятельности.
К 2015 году на законодательном уровне определится минимальный объем вопросов, которые должны быть отнесены к компетенции производственных советов.
К 2017 году производственные советы будут созданы на всех предприятиях с опасными и вредными условиями труда, а к 2020 году - на всех средних и крупных предприятиях.
Государство поддержит и стимулирует деятельность профессиональных союзов как стратегического партнера в деле улучшения условий труда. Так, например, профсоюзы получат возможность участия в процессах разработки профессиональных стандартов и признания квалификации работников.

Расширение информационного, культурного и спортивного пространства
Расширение информационного, культурного и спортивного пространства выступает необходимым источником развития духовного и физического здоровья казахстанцев, способствуя их успешной самореализации.

Приоритет 1. Формирование информационного общества для эффективного социального развития
С учетом динамичного развития информационно-коммуникационных технологий в мире будут созданы все необходимые условия для ускоренного формирования в Казахстане прогрессивного информационного общества.
В 2017 году доля семей, имеющих доступ к сети Интернет, составит 60 %, а в 2020 году достигнет 100 %.
К 2030 году государством будут созданы условия для свободного информационного доступа и ликвидации цифрового неравенства. Интернет и цифровое телерадиовещание будут в каждом городе, районном центре, селе и ауле, в каждом доме и здании.
Система «электронного правительства» к 2025 году заработает в полную силу. Автоматизация государственных услуг позволит каждому гражданину получать их быстро на качественном уровне.
Доля государственных услуг, предоставляемых в электронном формате, к 2017 году составит 50 %, а к 2030 году 90 %.
Граждане будут иметь возможность к полной самореализации посредством использования новых информационных технологий как провайдера основных социально-экономических услуг и гарантий, получит большее развитие дистанционное обучение и занятость.
Развитие электронной коммерции позволит работать и приобретать товары и услуги, не выходя из дома. Доля оборота казахстанских интернет- магазинов в общем обороте товаров и услуг, оплачиваемых электронно, к 2030 году составит порядка 60 %.
Для повышения качества жизни населения и снижения различных рисков инновационные технологии будут внедряться в повседневную жизнь казахстанцев. С 2015 года будет внедрена единая дежурная диспетчерская служба по оповещению экстренных служб о чрезвычайных ситуациях.
В 2017 году время реагирования экстренных служб на чрезвычайные ситуации сократится на 10,7 %, в 2020 году - на 31 %. Доля населенных пунктов, оснащенных современной системой массового оповещения населения о чрезвычайных ситуациях, составит в 2017 году - 95 %.
Для обеспечения максимального использования предоставляемых электронных услуг к 2025 году 90 % населения овладеет компьютерной грамотностью, в том числе посредством активного участия самих граждан. Молодежь, как категория населения наиболее восприимчивая к новшествам, поможет старшим и младшим, близким и родным в развитии навыков в сфере информатизации.
Вся предоставляемая информация будет доступна на казахском и русском языках. Казахстанский контент будет активно развиваться и наполняться в соответствии с требованиями времени.
Будет обеспечена безопасность информационно-телекоммуникационной инфраструктуры, гарантирована неприкосновенность частной жизни, личной и семейной тайны, безопасность информации ограниченного доступа, высокий уровень защищенности корпоративных и индивидуальных информационных систем. С 2013 года начнется создание информационной системы и инфраструктуры Оперативного центра обеспечения информационной безопасности критически важных объектов информатизации.

Приоритет 2. Расширение доступа к ценностям культуры
Максимальная доступность культурных благ станет одним из показателей повышения качества жизни казахстанцев.
Модернизация сферы культуры будет направлена на развитие культурного и духовного потенциала каждой личности и общества в целом путем обеспечения максимальной доступности для граждан страны культурных благ, создания условий для повышения качества и разнообразия услуг, совершенствования организационных, экономических и правовых механизмов развития сферы культуры.
В 2015 году примется Концепция культурной политики в Республике Казахстан.
К 2030 году обеспечится удобный и доступный всем категориям населения обмен информацией на библиотечном пространстве. Значительно повысится роль библиотеки, усилится ее статус как культурного, образовательного и информационного центра. До 2020 года осуществится комплексная полная оцифровизация библиотечного фонда. Казахстанская национальная электронная библиотека трансформируется в библиотеку информационного общества. Для каждого гражданина откроется доступ к сводному каталогу всех библиотек Казахстана, к их полнотекстовым ресурсам. К 2025 году число посетителей библиотек увеличится в два раза.
Музеи выйдут за пределы традиционных функций исследования, хранения и экспозиции ценностей истории и культуры. Они будут не только удовлетворять сложившиеся духовные потребности, но и активно формировать их, стимулируя интерес людей к национальному наследию, достижениям художественной культуры, непреходящим ценностям отечественной и всемирной истории.
Для этого, в Концепции государственной культурной политики будут предусмотрены необходимые меры по модернизации музейной инфраструктуры, расширению их фондов. Музеи станут современными и технологичными, будут созданы передвижные экспозиции ведущих казахстанских музеев. К 2030 году число посетителей музеев увеличится в три раза. К 2025 году сформируется система виртуальных музеев.
Сфера театрального искусства станет отличаться жанровым разнообразием, и отвечать структуре театральных потребностей разных групп населения, независимо от места проживания и уровня дохода.
К 2015 году будет отработана система предоставления льготных услуг в сфере культуры отдельным категориям граждан.
Получит широкое распространение гастрольная деятельность, направленная на демонстрацию лучших художественных образцов, укрепление межкультурного диалога и повышение творческой активности всех регионов страны. С 2015 года на регулярной основе будут проводиться театральные фестивали регионального и республиканского уровней, укрепляющие единое театральное пространство.
К 2025 году число посетителей театров увеличится в два раза.
В Концепции культурной политики будут проработаны вопросы широкого распространения волонтерства и меценатства.
К 2030 году уровень удовлетворенности населения качеством услуг в сфере культуры достигнет 70 %. В 2014 году будут приняты меры по дальнейшему стимулированию создания новой качественной культурной продукции в сферах кино, театрального, музыкального искусства и литературы.
К 2015 году будет разработан минимальный социальный стандарт в сфере культуры - Норматив сети организаций культуры.

Приоритет 3. Обеспечение условий для занятия спортом всеми гражданами страны
Занятия физическими упражнениями, активными видами спорта - принцип ведения здорового образа жизни - будут развиваться на основе партнерского сотрудничества государства, работодателя и гражданина.
Государством будут предприняты меры по созданию условий для занятий спортом категориями граждан вне зависимости от дохода и возраста. Стоимость посещения спортивных объектов, их удаленность от места проживания не будет препятствием для казахстанцев в укреплении здоровья. К 2015 году сформируется четкий механизм предоставления физкультурно-оздоровительных услуг на бесплатной и льготной основе отдельным категориям граждан.
Осуществится динамичное расширение спортивной инфраструктуры, в том числе с применением механизмов государственно-частного партнерства. Кроме того, с 2015 года начнется размещение государственного заказа в частных организациях физической культуры и спорта для субсидирования посещения отдельными гражданами.
Работодатели будут активно включаться в процесс обеспечения поддержки здоровья сотрудников. С 2016 года будут внедряться программы по укреплению здоровья сотрудников на рабочих местах, которые будут содержать практические меры по укреплению их физического здоровья, по проведению просветительской работы о мерах профилактики неинфекционных заболеваний и по ведению здорового образа жизни.
Популяризации пользы физической активности поспособствует проведению регулярных массовых соревнований, участие в которых станет формой активного отдыха казахстанцев. Ежегодно будет обеспечено проведение не менее трех тысяч физкультурно-массовых и оздоровительных мероприятий. Количество граждан, принимающих участие в спортивно-массовых мероприятиях, в 2015 году возрастет до 4 млн. чел.
В 2014 году будет разработан комплекс мер по расширению внеурочных занятий физической культурой и спортом в учебных заведениях страны, что позволит к 2017 году расширить сеть спортивных секций и клубов по различным видам спорта для детей, подростков и молодежи, в том числе в сельской местности на 20 %.
В целом, к 2030 году доля лиц, занимающихся физической культурой регулярно, составит не менее 40 %.
К 2015 году будет разработан минимальный социальный стандарт в сфере физической культуры и спорта - Норматив сети спортивных и физкультурно-оздоровительных сооружений.

Стандарт жилищных условий: доступность и комфорт
Доступность жилья и комфорт проживания граждан являются одним из аспектов социально-экономического благополучия и безопасности их жизни.

Приоритет 1. Обеспеченность жильем и его доступность для населения
Обеспеченность жильем и его доступность для населения напрямую влияют на уровень его жизни и темпы прироста населения. Эффективный рынок жилья необходим как для решения социальных проблем, так и для развития экономики в целом.
Разработка механизмов повышения доступности жилья для населения станет приоритетом государственной жилищной политики.
Государством будет оказываться поддержка тем категориям граждан, которые в силу объективных причин не могут решить жилищную проблему самостоятельно.
Будут приниматься меры по дальнейшему развитию и реализации механизма социальной аренды жилья с правом дальнейшего его выкупа для социально уязвимых и отдельных категорий граждан.
Развитый рынок арендного жилья даст гражданам возможность организованной долгосрочной аренды жилья. Доступная по ценам аренда позволит казахстанцам полноценно на длительное время решить свой жилищный вопрос, а также накапливать и откладывать средства на покупку собственной квартиры. К 2018 году объем ежегодного ввода арендного жилья превысит 1 млн.кв.м. в год, а к 2020 году планируется построить около 7,8 млн.кв.м. арендного жилья, в том числе:
1) для очередников местных исполнительных органов свыше 2,3 млн.кв.м.;
2) для молодых семей около 1,5 млн.кв.м.;
3) по линии АО «ИО «Казахстанская ипотечная компания» до 3 млн.кв.м.
Учитывая, что система жилищных строительных сбережений позволяет реально решать вопросы приобретения жилья гражданами, государством к 2020 году по направлению строительства кредитного жилья запланировано ввести свыше 2,9 млн.кв.м.
Будут создаваться условия для развития индивидуального жилищного строительства, системы жилищно-строительных кооперативов, частного строительства арендного жилья. Функциональные удобства и комфортность проживания, учет природно-климатических особенностей района и конкретного места размещения дома, эстетические и экологические требования будут выдвинуты на первый план в индивидуальном жилищном строительстве. До 2020 года введется около 31 млн.кв.м. индивидуального жилья или ежегодно в среднем по 30 тысяч домов.
В жилищном строительстве внедрится система действенного контроля за применением новых строительных стандартов. В целом, с учетом применения механизмов государственной поддержки с 2013 года будет ежегодно вводиться не менее 6 млн.кв. м. общей площади нового жилья.
Для своевременного ввода строящегося жилья в эксплуатацию, стимулирования развития индивидуального жилищного строительства, приоритетным направлением работы останется развитие инженерно-коммуникационной и социальной инфраструктуры районов, в которых ведется жилищное строительство, включая благоустройство внутридворовых территорий и внутриквартальных дорог, решение вопросов транспортной доступности.
Будут созданы эффективные экономические механизмы притока частных инвестиций в жилищное строительство, стимулирования государственного - частного партнерства, а также развития системы страхования гражданско- правовой ответственности застройщика перед дольщиком.
Государство создаст условий для формирования эффективных рынков земельных участков под застройку, рынка подрядных работ, развития собственной базы строительной индустрии и стройматериалов.
Будет создана эффективная система городского планирования, отвечающая всем современным требованиям, обеспечивающая использование земли и зданий в целях соблюдения общественных интересов. Основной целью городского планирования станет создание конкурентоспособных городов, способных привлекать инновационные и наиболее высокопроизводительные компании и рабочую силу. Основой этого станет создание:
1) «умного» города, в котором в распоряжении администрации, бизнеса и жителей находятся современные информационно-коммуникационные технологии;
2) «зеленого» города, в котором осуществляется эффективное и бережливое использование ресурсов, в частности, энергии и воды, наряду с ограничением выбросов и загрязнений;
3) «безопасного» города, в котором не только низкий уровень преступности, но и высокая подготовленность жителей к возможным стихийным бедствиям;
4) «комфортного» города, в котором имеются спортивная и культурная инфраструктуры, а также необходимые рекреационные зоны.

Приоритет 2. Обеспечение комфортных условий проживания населения и улучшение состояния коммунальной инфраструктуры
В целях обеспечения безопасных условий для проживания граждан будет постоянно проводиться инвентаризация жилищного фонда, выявление аварийного жилья, подлежащего сносу или капитальному ремонту.
Продолжится реализация механизмов проведения ремонтных работ жилых домов, основанных на совместном участии государства и граждан. Расширится практика применения накопительной системы граждан на капитальный ремонт общедомового имущества. В момент проведения капитального ремонта будет осуществляться термомодернизация существующих зданий с элементами энергосбережения. В результате к 2030 году доля жилых домов, требующих капитального ремонта, снизится до 10 %.
Для социальной поддержки малообеспеченных семей будет применяться Минимальный социальный стандарт предоставления жилищной помощи.
Продолжится обеспечение населения качественной питьевой водой и услугами водоотведения, в том числе за счет строительства новых объектов водоснабжения и реконструкции действующих. Доступ городского населения к услугам водоснабжения и канализации к 2015 году вырастет до 87 %, всего населения страны - к 2025 году.
Модернизация жилищно-коммунального хозяйства будет направлена на снижение удельных эксплуатационных затрат, внедрение ресурсосберегающих технологий, повышение эффективности тарифного регулирования.
Доля населения удовлетворенного качеством коммунальных услуг к 2030 году составит 90 %. Рациональное использование и экономия потребления коммунальных услуг позволит к 2020 году на треть уменьшить их оплату, при этом к 2025 году 100 % потребителей будут оснащены приборами учета водоснабжения.
Будет осуществлена модернизация или замена старых и неэффективных котельных с применением новых технологий. К 2020 году количество аварий в жилищно-коммунальном секторе снизится на 70 %.
К 2015 году будет создана единая государственная база данных о состоянии сетей тепло-, электро-, газо-, водоснабжения и водоотведения, а также коммунальных объектов в разрезе регионов. Данная база будет включать информацию о качестве воды, а также финансовом состоянии предприятий и организаций водоснабжения и водоотведения. Это позволит обеспечить постоянный и оперативный мониторинг за состоянием коммунальной инфраструктуры, эффективное распределение средств на их содержание и модернизацию. Протяженность модернизированных сетей к 2015 году составит порядка 15 тыс. км. К 2030 году процесс модернизации инфраструктуры системы оказания коммунальных услуг полностью завершится, и в дальнейшем будет поддерживаться высокое качество оказываемых услуг.

Повышение эффективности государственного управления социальными процессами
В целях повышения эффективности государственного управления социальными процессами продолжится укрепление институциональных подходов, инструментов и механизмов, необходимых для выполнения приоритетов и достижения результатов стратегии социальной модернизации.
На повышение эффективности проводимых в Казахстане социальных преобразований будет направлена реализация комплекса мер по:
1) развитию системы государственного управления социальными процессами в государственных органах;
2) развитию гражданской службы;
3) укреплению сотрудничества государственных структур с неправительственным сектором.

Развитие системы государственного управления социальными процессами в государственных органах
В соответствии с поручением Главы государства, данным в статье «Социальная модернизация Казахстана: двадцать шагов к Обществу Всеобщего Труда», Правительством Республики Казахстан совместно с Всемирным Банком проведена оценка государственного планирования и управления с учетом применения передовых стандартов международной практики в сфере государственного управления.
В результате проведенной оценки были определены проблемы и выработаны решения по дальнейшему повышению эффективности государственного управления социальными процессами.
Для успешного достижения целей социальной модернизации одной из задач в сфере государственного управления станет формирование эффективной кадровой политики. Государственные органы будут привлекать и удерживать компетентных служащих, оказывать им поддержку в плане обучения и совершенствования навыков. В этих целях будут разработаны квалификационные требования, обеспечивающие жесткий процесс отбора кандидатов, а также комплексные планы обучения, включающие тренинги и мероприятия по обмену передовым опытом.
К 2020 году в социальных сферах будут разработаны и внедрены методы, направленные на изучение и планирование потребности в специалистах на республиканском и региональном уровнях.
Одним из приоритетов социальной модернизации станет повышение качества управления финансовыми ресурсами.
Планирование бюджета будет основано на достижении государственными органами конкретных результатов в соответствии со среднесрочными приоритетами социально-экономической политики, установленных в стратегических и программных документах. Усилия будут направлены на повышение качества документов системы государственного планирования.
На всех уровнях бюджетной системы будет внедрен мониторинг результативности бюджетных расходов. К 2015 году будет создана эффективная система внутреннего аудита.
Важным направлением в рамках достижения целей социальной модернизации выступает повышение качества и доступности социальных услуг как основного аспекта эффективности государственного управления.
На республиканском и местном уровнях регулярно проводится мониторинг качества оказания социальных услуг, включая как внутреннюю оценку эффективности административных процессов и процедур предоставления услуг, так и выявление удовлетворенности потребителей качеством и доступностью получаемых услуг. Система мониторинга должна стать основой формирования системы управления по результатам в социальных сферах, базой оценки деятельности и мотивации государственных служащих.
Для поддержки реализуемых мероприятий будет создана единая система методического обеспечения. К 2016 году в сферах образования, здравоохранения, труда и социальной защиты, культуры будут разработаны специальные руководства по оказанию качественных социальных услуг, которые будут включать принципы стимулирования работников, ориентированные на удовлетворение потребностей конечного потребителя.
Повысится информационное сопровождение вопросов и проблем социальной модернизации как в части получения и использования качественных данных, так и их распространения, в том числе с использованием средств массовой информации. В государственных органах будет обеспечено развитие систем сбора и качества информации, прежде всего в части совершенствования ведения ведомственной статистики, а также межведомственного обмена информацией. Будет продолжено развитие системы информационных технологий для хранения, систематизации и распространения данных.
Важным аспектом социальной модернизации и повышения качества социальных услуг будет являться проведение регулярной оценки реализуемых в сферах образования, здравоохранения, культуры, спорта, труда и социальной защиты, жилиіцного строительства стратегических и программных документов, которая будет осуществляться по следующим направлениям:
1) оценка выработанных стратегических направлений и мер для определения их пригодности, осуществимости, приемлемости и последовательности для достижения поставленных целей;
2) охват соответствующих групп населения пакетом социальных услуг;
3) сравнение результатов реализации стратегии с фактическим уровнем достижения целей.
Для повышения эффективности управления при Правительстве Республики Казахстан предлагается создать межведомственный совет управления социальными процессами, в ведении которого будут находиться вопросы координации работ по реализации мер социальной модернизации, выработки предложений по формированию стратегии и приоритетов углубления процессов реформирования социальной сферы, укрепления межсекторного и межведомственного взаимодействия.

Развитие гражданской службы
Учитывая высокую социальную значимость гражданской службы, к которой относятся учителя, медицинские и социальные работники государство будет осуществлять системную и единую политику в отношении ее развития. Одним из направлений данной работы станет создание комплексной нормативной правовой основы регулирования гражданской службы.
К 2016 году в Казахстане будет разработана стратегия развития гражданской службы, которая обеспечит открытость и регламентацию деятельности государственных органов и гражданских служащих, позволит разработать эффективные механизмы проведения кадровой политики в сфере гражданской службы. Особое внимание будет уделено повышению социального статуса и престижа труда работников социальной сферы в обществе. С учетом разработки данной стратегии будет определен единый государственный орган, координирующий процесс развития гражданской службы.
Будет усовершенствована система оплаты труда гражданских служащих, которая станет способствовать дальнейшему повышению престижа гражданской службы и справедливому вознаграждению труда работников образования, здравоохранения, социальной сферы, сельского хозяйства, культуры, спорта и т.д., что, в конечном итоге, поспособствует улучшению качества предоставляемых государственных услуг.

Партнерство с неправительственным сектором
Для достижения положительных результатов социальной модернизации решающее значение имеет совершенствование механизмов сотрудничества государственных органов с неправительственными организациями.
К 2015 году усовершенствуется законодательная база, которая регулирует вопросы создания и деятельности неправительственных организаций, а также их взаимодействие с государством.
В 2014 году будет усовершенствован механизм предоставления государственного социального заказа неправительственным организациям. Будет обеспечена доступность информации о ходе выполнения государственного социального заказа, предоставленного центральными и местными государственными органами, а также результаты его выполнения неправительственными организациями.
Будет усилена работа со стороны государственных органов по оказанию информационной, консультативной, методической, организационно-технической поддержки неправительственным организациям, решающим социальные вопросы.
Неправительственный сектор активно вовлечется в процессы оценки проводимых мер социальной политики и контроля качества оказания социальных услуг государственными органами. Предложения со стороны неправительственных организаций по повышению качества оказания социальных услуг будут внимательно рассматриваться и учитываться центральными и местными исполнительными органами в своей деятельности.
К 2030 году в социальной сфере будет сформирована и полноценно функционировать модель отношений, в которой государство и неправительственный сектор взаимодействуют на принципе равноправного партнерства.

Реформирование нормативной правовой базы в социальной сфере
Обновленная нормативная правовая база станет основой эффективности системы государственного управления социальными процессами и залогом успешной реализации новых инициатив в социальной сфере.

Актуальность реформирования нормативной правовой базы
За годы Независимости в Казахстане сформирована и действует масштабная нормативная правовая база, регулирующая социальные отношения.
Все важнейшие сферы - образование, здравоохранение, культура, спорт, деятельность институтов гражданского общества - регулируются специальными законодательными актами.
Кодифицировано трудовое законодательство, в правовых рамках действует система социальной защиты населения.
Приняты и действуют Кодексы «О браке (супружестве) и семье», «О здоровье народа и системе здравоохранения», Закон «О жилищных отношениях», Трудовой кодекс.
Значительно усовершенствована нормативная правовая база в сфере труда и социальной защиты населения, образования, здравоохранения.
Так, в сфере труда и социальной защиты принят новый Закон «О специальных социальных услугах», внесены изменения в Закон «О занятости населения», принят новый Закон «О миграции населения», регламентирующий вопросы внутренней миграции и определяющий новые подходы по привлечению иностранной рабочей силы.
С 2005 года введена система обязательного социального страхования, которая является дополнительной формой социальной защиты в случае наступления социальных рисков, таких как утрата трудоспособности, потеря кормильца, работы, дохода в связи с беременностью и родами, потеря дохода в связи с усыновлением (удочерением) новорожденного ребенка (детей).
В 2008 году подписана Конвенция о правах инвалидов и Факультативный протокол к ней.
В сфере образования за последние пять лет приняты ключевые законы, направленные на создание автономных высших учебных заведений, нового формата интеллектуальных школ, новых форм осуществления научной деятельности.
В сфере здравоохранения нормы законодательства кодифицированы в единый акт «О здоровье народа и системе здравоохранения», законодательно закреплена правовая основа для Единой национальной системы здравоохранения.
Вместе с тем, если отдельные сферы претерпели значительных изменений, то в сфере жилищных отношений, культуры, физической культуры и спорта законодательство требует значительного обновления.
Государством приняты меры, позволившие вывести нормотворческий процесс на новый качественный уровень, среди которых: перспективное планирование законопроектной деятельности; введение научной (правовой, антикоррупционной, криминологической и других) экспертизы проектов нормативных правовых актов.
Организована и действует система правового мониторинга нормативных правовых актов, задачами которого являются анализ законодательного акта и практики его применения.
Наряду с изложенным, инвентаризация нормативной правовой базы в социальной сфере выявила наличие следующих проблемных моментов и уязвимых позиций действующего законодательства.
Анализ законодательства Республики Казахстан в социальной сфере показал наличие коллизий, устаревших норм, наличие декларативных нормативных правовых актов, то есть без соответствующей подзаконной нормативной правовой базы или других механизмов реализации, несоответствие отдельных нормативных правовых актов международным обязательствам Республики Казахстан, наличие большого количества законов и подзаконных актов с множественными отсылочными нормами.
В ряде отраслей обновление законодательства происходит не достаточно быстрыми темпами, что приводит к его несоответствию быстро изменяющимся социальным тенденциям.
Отмечаются пробелы и в правоприменительной практике. Необходимо усиление контроля со стороны государственных органов и общественности над выполнением норм законодательства и обеспечением социальных обязательств государства. Реализация отдельных норм затруднительна в силу их декларативного характера, недостаточной регламентации некоторых процессов, отсутствия соответствующей подзаконной нормативной правовой базы. Отмечается формальное выполнение норм законодательства, наличие устаревших и дублирующих норм.
Выявленные недостатки свидетельствуют о необходимости систематизации нормативной правовой базы в социальной сфере, а также о наличии существенных резервов для повышения ее эффективности.

Подходы реформирования нормативной правовой базы в социальной сфере
Эффективность нормативной правовой базы - одна из качественных характеристик, способствующих достижению поставленных целей и задач государственной социальной политики.
В этой связи, целями реформирования нормативной правовой базы в социальной сфере будет являться:
1) укрепление правовых условий, способствующих реализации конституционных прав граждан, развитию и накоплению человеческого капитала;
2) обеспечение функционирования динамичной л эффективной нормативной правовой базы, отвечающей изменениям в социальных сферах.
Для достижения указанных целей необходимо решение следующих задач:
1) устранение коллизий, дублирующих, устаревших, отсылочных норм и пробелов в правовом регулировании;
2) обеспечение своевременного обновления и актуализации нормативной правовой базы с учетом изменения целей, задач, а также в связи с развитием и достижениями в социальных сферах;
3) обеспечение согласованности нормативной правовой базы в социальной сфере;
4) законодательное сопровождение новых инициатив, предусмотренных настоящей Концепцией.
Обновление социального законодательства необходимо осуществлять посредством совершенствования действующих норм и принятия новой нормативной правовой базы.
В процессе реформирования и систематизации законодательства целесообразно:
1) рассмотреть вопрос объединения и укрупнения законодательных актов, регулирующих однородные правовые отношения, консолидации актов не только одинаковой, но и различной юридической силы;
2) внедрение систематизации и перспективного прогнозирования в нормотворческую деятельность государственных органов в социальной сфере;
3) проводить на постоянной основе комплексный качественный и количественный анализ социального законодательства с целью его совершенствования;
4) разработать методику определения финансово-экономических, социальных и иных последствий принятия нормативных правовых актов;
5) сокращение количества отсылочных норм в актах социального законодательства.
Социальное законодательство будет регулярно пересматриваться, обновляться и совершенствоваться Правительством Республики Казахстан. Это потребует проведения периодической инвентаризации нормативных правовых актов социальной сферы и их инкорпорации в социальное законодательство.
Консолидация нормативных правовых актов позволит обеспечить упорядоченность нормативной правовой базы и обеспечит правоприменителям удобство в ее использовании. Инвентаризация станет важным инструментом систематизации социального законодательства.
При инвентаризации и систематизации будет учтена специфика сложившихся отраслей и институтов, а также объемы нормативного материала в определенной сфере социального законодательства.
Реформирование социального законодательства осуществится в сроки, предусмотренные Общенациональным планом социальной модернизации до 2016 года.

Экономический рост как основа эффективной социальной политики Казахстана
Экспертами прогнозируется, что среднегодовые темпы роста экономики Казахстана на протяжении всего периода до 2030 года будут составлять около 5 %. При этом отмечается, что перспективы экономического роста до 2030 года будут определяться достаточно благоприятной конъюнктурой мирового рынка энергоносителей и ростом глобального спроса на металлы, растущим спросом со стороны Китая и других динамично развивающихся стран азиатского региона.
Экономический рост закладывает основу для повышения благосостояния граждан через их занятость и рост уровня жизни. Доступность и качество социальных услуг напрямую зависят от темпов экономического роста и возможностей бюджета, поскольку сильная экономика формирует стабильную налоговую базу и тем самым обеспечивает устойчивость социальной модели государства.
Социальное развитие страны, направленное на улучшение социальной защиты, совершенствование системы здравоохранения и образования, сокращение социального неравенства требует значительных затрат со стороны государства.
Как показывает международный опыт, «непродуманное» увеличение социальных обязательств в странах Еврозоны на фоне замедления темпов экономического роста привело к росту дефицита бюджета, государственного долга и дестабилизации государственных финансов. В результате, для избежания дефолта в ряде стран Еврозоны принимаются меры по существенному сокращению социальных расходов и повышению налогов.
Таким образом, эффективность государственной политики в социальной сфере, выполнение государством социальных обязательств возможны только при проведении скоординированной социальной и экономической политики.
В этой связи, в целях недопущения в долгосрочном периоде дисбаланса государственных финансов в результате неадекватно возрастающих обязательств государства реализация стратегии социальной модернизации Казахстана будет предусматривать поэтапное их выполнение, исходя из возможностей бюджета, стабильного экономического роста, расширения солидарной ответственности граждан и частного сектора.
Социальная модернизация будет предполагать поэтапное внедрение минимальных социальных стандартов и подушевого финансирования в социальной сфере. Это будет способствовать концентрации бюджетных расходов на Приоритетных направлениях социального развития, повышению эффективности выделяемых бюджетных средств и доступности для населения качественных услуг социальной сферы.

4. Перечень нормативных правовых актов, посредством
которых предполагается реализация Концепции

Реализацию Концепции предполагается обеспечить посредством следующих нормативно-правовых актов.
Законодательные акты
1. Конституция Республики Казахстан;
2. Трудовой кодекс Республики Казахстан;
3. Кодекс Республики Казахстан «О здоровье народа и здравоохранении»;
4. Закон Республики Казахстан «Об образовании»;
5. Закон Республики Казахстан «О Государственной образовательной накопительной системе»;
6. Закон Республики Казахстан «О государственной молодежной политике в Республике Казахстан»;
7. Закон Республики Казахстан «О правах ребенка в Республике Казахстан»;
8. Закон Республики Казахстан «О физической культуре и спорте»;
9. Закон Республики Казахстан «О культуре»;
10. Закон Республики Казахстан «О занятости населения»;
11. Закон Республики Казахстан «О прожиточном минимуме»;
12. Закон Республики Казахстан «О пенсионном обеспечении в Республике Казахстан»;
13. Закон Республики Казахстан «О государственных социальных пособиях по инвалидности, по случаю потери кормильца и по возрасту в Республике Казахстан»;
14. Закон Республики Казахстан «О специальном государственном пособии в Республике Казахстан»;
15. Закон Республики Казахстан «О государственных пособиях семьям, имеющим детей»;
16. Закон Республики Казахстан «О государственной адресной социальной помощи»;
17. Закон Республики Казахстан «Об обязательном социальном страховании»;
18. Закон Республики Казахстан «О специальных социальных услугах»;
19. Закон Республики Казахстан «О социальной защите инвалидов в Республике Казахстан»;
20. Закон Республики Казахстан «О социальной и медико-педагогической коррекционной поддержке детей с ограниченными возможностями»;
21. Закон Республики Казахстан «О профессиональных союзах».
Стратегические и программные документы
22. Указ Президента Республики Казахстан от 7 декабря 2010 года № 1118 «Об утверждении Государственной программы развития образования Республики Казахстан на 2011 — 2020 годы»;
23. Указ Президента Республики Казахстан от 29 ноября 2010 года № 1113 «Об утверждении Государственной программы развития здравоохранения Республики Казахстан «Саламатты Қазақстан» на 2011 - 2015 годы»;
24. Указ Президента Республики Казахстан от 29 июня 2011 года № 110 «О Государственной программе развития и функционирования языков в Республике Казахстан на 2011 - 2020 годы»;
25. Постановление Правительства Республики Казахстан от 28 мая 2010 года № 488 «Об утверждении программы по обеспечению детей дошкольным воспитанием и обучением «Балапан» на 2010 - 2014 годы»;
26. Постановление Правительства Республики Казахстан от 19 июня 2013 года № 636 «Об утверждении Дорожной карты занятости 2020»;
27. Постановление Правительства Республики Казахстан от 30 ноября 2011 года № 1399 «Об утверждении отраслевой Программы развития физической культуры и спорта в Республике Казахстан на 2011 - 2015 годы»;
28. Постановление Правительства Республики Казахстан от 29 марта 2012 года № 366 «Об утверждении Программы развития онкологической помощи в Республике Казахстан на 2012 - 2016 годы»;
29. Стратегические планы государственных органов и др.

"Қазақстан Республикасын әлеуметтік дамытудың 2030 жылға дейінгі жалпыұлттық тұжырымдамасы туралы" Қазақстан Республикасының Президенті Жарлығының жобасы туралы

Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2013 жылғы 31 желтоқсандағы № 1443 қаулысы

Қазақстан Республикасының Үкіметі ҚАУЛЫ ЕТЕДІ:
«Қазақстан Республикасын әлеуметтік дамытудың 2030 жылға дейінгі жалпыұлттық тұжырымдамасы туралы» Қазақстан Республикасының Президенті Жарлығының жобасы Қазақстан Республикасы Президентінің қарауына енгізілсін.

Қазақстан Республикасының
Премьер-Министрі С. Ахметов

Қазақстан Республикасын әлеуметтік дамытудың 2030 жылға дейінгі жалпыұлттық тұжырымдамасы туралы

ҚАУЛЫ ЕТЕМІН:
1. Қоса беріліп отырған Қазақстан Республикасын әлеуметтік дамытудың 2030 жылға дейінгі жалпыұлттық тұжырымдамасы
(бұдан әрі – Тұжырымдама) бекітілсін.
2. Қазақстан Республикасының Үкіметі, Қазақстан Республикасының Президентіне тікелей бағынатын және есеп беретін мемлекеттік органдар, орталық және жергілікті атқарушы органдар Тұжырымдаманы іске асыру жөніндегі қажетті шараларды қабылдасын.
3. Осы Жарлықтың орындалуын бақылау Қазақстан Республикасы Президентінің Әкімшілігіне жүктелсін.
4. Осы Жарлық қол қойылған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі.

Қазақстан Республикасының
Президенті Н.Назарбаев

Қазақстан Республикасы
Президентінің
2013 жылғы
№ Жарлығымен
БЕКІТІЛГЕН

Қазақстан Республикасын әлеуметтік дамытудың 2030 жылға дейінгі жалпыұлттық тұжырымдамасы

Қазақстан Республикасын әлеуметтік дамытудың 2030 жылға дейінгі жалпыұлттық тұжырымдамасы 2012 жылғы 10 шілдедегі Мемлекет басшысының «Қазақстанды әлеуметтік жаңғырту: жалпыға ортақ еңбек қоғамына қарай жиырма қадам» атты мақаласында берілген тапсырмасын орындау үшін әзірленді.

1. Кіріспе
Тәуелсіздік алған 20 жыл ішінде Қазақстанда серпінді экономикалық өсуге негізделген әлеуметтік дамудың тиімді жеке моделі қалыптасты.
Білім беру, денсаулық сақтау, еңбек қатынастары мен әлеуметтік қорғау жүйелері ұдайы жетілдіріліп, жұмыспен қамту ынталандырылуда, мәдениет, ақпарат және спорт салалары табысты дамып келеді. Тұрақты экономикалық өсу қамтамасыз етіледі және қазақстандықтардың әл-ауқаты артуда.
Қазақстан БҰҰ-ның кедейлік деңгейін екі есе азайту, жалпыға ортақ бастауыш біліммен қамтамасыз ету, бастауыш және орта білім саласындағы гендерлік теңсіздікті жою жөніндегі 2015 жылға дейінгі Мыңжылдық даму мақсаттарына қол жеткізді.
2012 жылы Адами дамудың индексі рейтингінде (186 ел мен аумақтан) Қазақстан адами даму деңгейі жоғары елдер тобына сәйкес келетін 69-орынға ие болды.
Сонымен бірге, қазіргі әлемде барлық мемлекеттер бірқатар жаһандық трендтермен бетпе-бет келіп отыр, оларды өзінің әлеуметтік бағытын айқындаған кезде ескеру қажет.
Демографиялық сын-қатерлер кешенінде халықтың қартаю үрдісі байқалуда. БҰҰ деректері бойынша 60 жастағы және одан үлкен адамдар саны 2050 жылға қарай 2 еседен артық болады және бүкіл әлем халқының 22 %-ын құрайды. Бұл халықты жұмыспен қамту және еңбек нарығы құрылымындағы сапалы өзгерiстерге ғана емес, жұмыс iстейтiн адам жүктемесінiң ұлғаюына, сонымен қатар экономикалық өсудiң бәсеңдеуiне де алып келуі мүмкiн.
Табыс деңгейі төмен елдерде халықтың өсуi үрдiсі және табысы жоғары елдерде халық саны өсуiнің бәсеңдеуі байқалады, бұл жалпы әлеуметтiк жағынан осал халық санының ұлғаюына алып келеді. Бұл аз дамыған елдерден неғұрлым дамыған елдерге қоныс аудару ағындарына ықпал ететiн факторлардың бiрi болуы мүмкін.
Халық кедейшілігін азайту әлемдегі маңызды басымдықтардың бірі болып қалуда. БҰҰ деректері бойынша 2012 жылы әлемде күніне 1,25-ден аз АҚШ долларына күн көретін 1,4 млрд. адам (20%) тіркелген.
Халық табысының теңсіздігі өзекті болып қалуда. Бай және кедей елдерде жан басына шаққандағы табыс деңгейі арасындағы алшақтық ұлғайып отыр. БҰҰ деректері бойынша, соңғы 15 жыл ішінде әлемнің 100-ден астам елінде жан басына шаққандағы табыс төмендеп кетті. Әлем халқының 20 %-ы ең кедей адамдар санатына жатады және әлемдік кірістің 1 %-ына өмір сүруге ұмтылады.
Ауыз судың жетіспеуі және қалыпты санитариялық жағдайды қамтамасыз ету маңызды әлемдiк проблемалардың бiрi болып табылады. 1,1 миллиард адамның таза суды пайдалануға мүмкiндiгі жоқ. 2025 жылға қарай 1,8 миллиард адам судың абсолюттiк тапшылығы сезілетін елдер мен өңірлерде өмiр сүретiн болады, ал әлем халқының 2/3 шектеулі сумен қамту жағдайында өмiр сүруі ықтимал.
Азық-түлiктiң қажеттi қорын өндiру және оларды қайта бөлу проблемалары аштыққа ұшыраған адамдар санын ұлғайтады. Әлемде 1 миллиардқа жуық адам үнемі ашқұрсақ өмір сүруде. БҰҰ-ның есептеулеріне сәйкес 2030 жылға қарай бүкіл халықты азық-түлiкпен қамтамасыз ету үшін азық-түлiк өнімдерінің әлемдiк өндiрiсі екi есе өсуi тиіс.
Индустриялық-инновациялық даму аясында заманның технологиялық сын-қауіптеріне үлкен мән берiледi. Әлеуметтiк-экономикалық дамуда инновациялардың рөлiн күшейту дәстүрлi өнеркәсiп салаларындағы жұмыстан көрсетілетін қызметтер саласы мен ғылымды көп қажет ететiн салалардағы жұмысқа ауысуға, және осының салдары ретінде, орташа біліктілікті талап ететiн жұмыс орындары санының қысқаруына ықпал етеді.
Соңғы әлемдік экономикалық дағдарыс көптеген дамыған елдерді мемлекеттің әлеуметтік саясатты іске асырудағы рөлін қайта ойластыруға бағыттады. Бүгінде Еуропа мен Азияның бірқатар елдері өздерінің «әлеуметтік даму модельдерін» жетілдіру жолдарын іздестіруде.
Тұтыну моделіне негізделген экономикалық жүйе қаржы дағдарысынан кейін шайқалды. Әлеуметтік берекелі қоғам құрған мемлекеттерде қазіргі уақытта әлеуметтік дағдарыс өсуде: әлеуметтік төлемдер азаюда, зейнеткерлік жас ұлғайтылып, жұмыссыздық өсіп келеді.
Елдiң үдемелі индустриялық-инновациялық дамуы жағдайында және жаhандық даму үрдiстерiн ескере отырып, Қазақстанның әлеуметтiк моделі де жаңғыртуды талап етедi.
«Қазақстанды әлеуметтік жаңғырту: жалпыға ортақ еңбек қоғамына қарай жиырма қадам» атты мақалада Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә. Назарбаев Қазақстанды әлеуметтік жаңғыртудың жаңа кезеңін белгілейтін елдің әлеуметтік дамуының 2030 жылға дейінгі жалпыұлттық тұжырымдамасын әзірлеу қажеттігін айқындады.
Қазақстан Республикасын 2030 жылға дейін әлеуметтік дамыту пайымы.
Ағымдағы жағдайды талдау. Болашақтағы жетістіктер мен негізгі сын-қатерлер.
Қазақстан тәуелсіздік алғаннан кейін әлеуметтік бағдарланған мемлекет құруды бастады.
Елдің әлеуметтік моделін қалыптастыруда үш негізгі кезеңді атап көрсетуге болады.
Бірінші кезең (1991 – 1998 жылдар) кеңестік кезеңнен мұра болып қалған декларативтік және жаңа экономикалық жағдайда тұрақты бюджет базасымен нығайтылмаған әлеуметтік-экономикалық кепілдіктер санының көптігімен сипатталады.
Командалық-әкімшілік жүйе күйзеліске ұшырағаннан кейін ел инфляция деңгейі 3000 % ауқымды экономикалық дағдарыс, өндірістің терең құлдырауы мен жұмыссыздықтың тез өсуі жағдайына тап болды.
Жан басына шаққандағы ЖІӨ 1992 жылы 168 АҚШ долларын құрады, 1993 жылы ел халқының жартысы кедейшілік шегінде өмір сүрді. 1991 жылдан бастап 1997 жылдар аралығындағы кезеңде жұмыссыз халық саны іс жүзінде екі есе ұлғайды.
Кеңес уақытынан мұра болып қалған заңнама экономикалық негізі жоқ кепілдіктерді қамтыды. Мысалы, тегін көрсетілетін медициналық қызметтерге, барлық деңгейде білім беруге кепілдіктер беріліп, балалардың бос уақытын өткізу ұйымдары мемлекет есебінен жүргізілді, бірқатар заттай жеңілдіктер көзделді. Экономикалық құлдырау және бюджетке түсімдер болмаған жағдайларда бюджет мұндай үлкен жүктемені көтере алмады: еңбекақыны, зейнетақылар мен әлеуметтік жәрдемақыларды төлеуде кідірістер орын алды.
Аса тығыз мерзім ішінде экономикалық реформалар: бағаларды ырықтандыру, ұлттық валютаны енгізу, жекешелендіру, салық және банк жүйелерін реформалау, институционалдық реформалар жүргізілді.
Тегін орта білім алудың міндеттілігі регламенттелді. Жоғары білім конкурстық негізде ұсыныла бастады. Білім беру жүйесінде қызметін мемлекет реттейтін жеке сектор құрылды. Білім беру мазмұнын жаңарту процесі басталды.
Денсаулық сақтау жүйесінде саланың инфрақұрылымын оңтайландыру жөніндегі реформалар басталды. Бұл өзгерістердің салдары фармацевтикалық сектор мен стоматологиялық ұйымдарды жекешелендіру болды.
Жинақтау қағидатына негізделген жаңа зейнетақы жүйесі енгізілді. Әрбір азамат өмір бойы өзінің зейнетақы жинақтарын өз бетінше жинайды, бұл жинақтар оның болашақ зейнетақының мөлшерін айқындайды. Мемлекет барлық адамдарға базалық зейнетақы төлеміне қосымша кепілдік береді.
Ақпараттық кеңістікте жеке сектор құру азаматтардың ақпаратқа қолжетімділігін кеңейтуге мүмкіндік берді.
Екінші кезең (1999 – 2008 жылдар) барысында әлеуметтік-экономикалық кепілдіктерді ұтымды ету, мемлекет, жұмыс беруші және қызметкер арасындағы жауапкершілікті бөлу жүзеге асырылды.
Білім беру жүйесін басқару мен қаржыландыруды орталықсыздандыру жүзеге асырылды. Білім беру ұйымдарының ауқымды құрылысы басталды.
Денсаулық сақтаудың екі деңгейлі бюджеттік жүйесі құрылды. Медициналық көмек көрсету тегін медициналық көмектің кепілдік берілген көлемі негізінде жүзеге асырыла бастады. Алғаш рет азаматтардың жекелеген санаттары үшін тегін және жеңілдікпен дәрілік қамтамасыз ету бағдарламасы енгізілді.
Қазақстан Республикасының халқын әлеуметтік қорғаудың 2001 жылғы тұжырымдамасы қабылданды, онда нарықтық экономиканың даму қағидаттарына сәйкес келетін модель құру көзделген.
2002 жылдан бері табысы кедейшілік шегінен төмен адамдарға атаулы әлеуметтік көмек беріледі.
Екінші кезең шеңберінде жауапкершілік мемлекет, жұмыс беруші және қызметкер арасында бөлініп әлеуметтік қамсыздандыру жүйесінің көпдеңгейлі жүйесі құрылды. Бұл жүйе бірнеше құрауыштардан тұрады, оның әрқайсысына қатысушы тараптардың біреуі жауап береді:
1) мемлекет – базалық әлеуметтік төлемдер: базалық және ынтымақты зейнетақылар, мемлекеттік жәрдемақылар, біржолғы мемлекеттік төлемдер;
2) жұмыс беруші – еңбекке қабілеттілігін жоғалтумен байланысты табысынан айырылудың әлеуметтік қаупі орын алған кезде, жүктілікпен және бала туумен, баланы күтумен байланысты әлеуметтік төлемдер жасау үшін әлеуметтік сақтандыру жүйесіне аударылатын әлеуметтік аударымдар;
3) қызметкер – зейнетақы төлемдерін алу үшін жинақтаушы зейнетақы қорларына міндетті зейнетақы жарналары.
Әйелдерді қолдау және гендерлік теңдікті қамтамасыз ету айтарлықтай кеңейтілді. Балалы отбасыларға бала туумен және оны асырумен байланысты жәрдемақылар беріледі және осы жәрдемақылардың сомасын біртіндеп ұлғайту қамтамасыз етіледі.
Үшінші, қазіргі заманғы кезеңде (2009 жылдан бастап) мемлекеттік көрсетілетін қызметтер сапасы мен қолжетімділігі артып, тұрақты бюджет негізі есебінен лайықты әлеуметтік-экономикалық жағдай жасалуда, негізделген әлеуметтік көмек қағидаттары енгізіліп, жұмыспен қамтудың белсенді түрлері дамып келеді.
Әлеуметтік блок әлеуметтік көмек көрсетудің негізділігі қағидатын енгізу арқылы өз әлеуетін арттыра бастады.
2012 жылы Қазақстанның ЖІӨ 1991 жылмен салыстырғанда 1,9 есе ұлғайды. Жан басына шаққандағы ЖІӨ 1991 жылмен салыстырғанда 72 есеге ұлғайып, 12 мың АҚШ долларынан асты.
Табысы ең төменгі күнкөріс деңгейінен төмен халық саны 1998 жылмен салыстырғанда 2011 жылы 10,2 есеге азайды.
Орташа айлық жалақы 1998 жылмен салыстырғанда 2012 жылы 10,4 есеге өсті.
Халықтың денсаулық жағдайы жақсарды. 1995 жылы елеулі төмендеуден кейін қазақстандықтардың өмір сүруінің болжамды ұзақтығы 2012 жылы 69,6 жасты құрап, 6,6 жылға ұлғайды.
Тәуелсіздік жылдары ішінде ана өлімі 2012 жылы 100 мың тірі туған сәбиге есептегенде 13,5 көрсеткішін құрап, 5 есеге азайды.
Соңғы бес жыл ішінде (2008 – 2012 жылдар) сәби өлімін 30 %-ға, 1000 тірі туғанға есептегенде 13,6 деңгейіне дейін төмендету мүмкін болды.
2012 жылы белгіленген зейнетақының орташа айлық мөлшері 1995 жылмен салыстырғанда 16 есеге ұлғайды. Белгіленген мемлекеттік әлеуметтік жәрдемақының орташа айлық мөлшері 2000 жылмен салыстырғанда 5 есеге ұлғайды. Бұл ретте нақты есептеген кезде зейнетақылар 2,8 есеге, ал әлеуметтік жәрдемақылар 1,6 есеге өсті.
Жұмыспен қамтуды қамтамасыз етуде айтарлықтай табыстарға қол жеткізілді. 2012 жылы Қазақстанда жұмыссыздық деңгейі 5,3 %-ды құрады, бұл 1999 жылмен (13,5 %) салыстырғанда елеулі ілгерілеуді көрсетеді. Іс жүзінде қазіргі уақытта жұмыспен қамту саласындағы саясат жұмыссыздық деңгейін табиғи деңгейде ұстауда.

1. Білім беру
Негізгі жетістіктер
«Балапан» бағдарламасы шеңберінде балаларды мектепке дейінгі тәрбиемен және оқытумен қамту 2 еседей – 2009 жылғы 36,2%-дан 2012 жылы 71,5%-ға дейін ұлғайды. Мектепке дейінгі білім беру жүйесінде мемлекеттік-жекешелік әріптестік тетігі енгізілген.
Орта білім беру жүйесінде «100 мектеп құрылысы» жобасы іске асырылды. Мемлекет басшысының 2011 жылғы Жолдауына сәйкес республикалық бюджет есебінен 203 мектеп және жергілікті бюджеттер есебінен 215 мектеп салу жоспарланып отыр.
«Болашақтың мектептері» үлгісі ретінде Назарбаев Зияткерлік мектептері табысты жұмыс істеп, дамып келе жатыр.
Қосымша білім беруді одан әрі арттыруға және білім беру сапасын арттырудағы негізгі бағдар ретінде мектеп оқушыларының функционалдық сауаттылығын дамыту жөніндегі іс-қимылдардың орындылығын, біртұтастығын және жүйелілігін қамтамасыз етуге бағытталған Оқушылардың функционалдық сауаттылығын дамыту жөніндегі 2012 – 2016 жылдарға арналған ұлттық іс-қимыл жоспары іске асырылуда.
Көптілді білім беру белсенді енгізілуде. 2013 жылғы 1 қыркүйектен бастап барлық бірінші сыныптарда ағылшын тілін оқыту енгізілді.
Халқы аз елді мекендердегі оқушыларға көрсетілетін білім беру қызметтерінің сапасын арттыру үшін шағын жинақты мектептерді оқу-әдістемелік қолдаумен қамтамасыз ететін ресурстық орталықтар құрылуда.
Педагог мамандығының имиджі мен мәртебесін арттыру мақсатында мұғалімдердің біліктілігін арттырудың жаңа кембридждік моделі енгізілді.
Техникалық және кәсіптік білім беру жүйесінде білім алушыларға практикадан өту үшін жұмыс орындары ұсынылады, жұмыс берушілер тарапынан шәкіртақылар бөлінеді, оқытушылар өндірісте тағылымдамадан өткізіледі.
Жұмыс берушілер барлық түйінді учаскелерге – Ұлттық және өңірлік кеңестерге, техникалық және кәсіптік білім беру ұйымдарын басқаруға, кәсіптік стандарттарды әзірлеуге тікелей қатысады.
Жұмыс берушілер бірлестіктерінің базасында біліктілікті растайтын 3 орталық құрылды. Қазірдің өзінде 2108-ден астам кәсіпорын тартылған оқытудың қос жүйесі белсенді дамып келеді.
Жұмыс берушілерді мамандар даярлауға тартудың жүйелік операторы ретінде және әлемдік тәжірибені енгізу үшін «Кәсіпқор» холдингі құрылды, ол арқылы басқарудың бизнес қатысатын корпоративтік түрі, жаңа стандарттар, халықаралық бағдарламаларды аккредиттеу сынақтан өткізіледі және таратылады.
Жоғары білімнің қолжетімділігін кеңейту үшін берілетін гранттар саны ұлғаюда, Мемлекеттік білім беру жинақтау жүйесі құрылды.
Жоғарғы оқу орындарын оңтайландыру жүзеге асырылуда. Үш деңгейлі жоғары білім беруге (бакалавр-магистр-доктор PhD) ауысу жүзеге асырылды. Назарбаев Университеті табысты дамып келеді.
Мемлекеттік жастар саясаты саласында «Қазақстан: болашаққа жол» атты Мемлекеттік жастар саясатының 2020 жылға дейінгі тұжырымдамасы мен 2013 жылы Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулысымен бекітілген тұжырымдаманы іске асыру жөніндегі жоспар іске асырылуда.
Жастардың ойдағыдай әлеуметтенуіне және олардың мүмкіндіктерін ашып көрсетуге бағытталған мемлекеттік жастар саясатының тиімді моделін қалыптастыру Тұжырымдаманың мақсаты болып табылады.
Тұжырымдаманы іске асыру кезең-кезеңімен жүзеге асырылады: бірінші кезең – 2013 жылдан бастап 2015 жылға дейін; екінші кезең – 2015 жылдан бастап 2020 жылды қоса алғанға дейін.

Өзекті мәселелер
Балаларды мектепке дейінгі тәрбиемен және білім берумен қамту одан әрі кеңейтуді талап етеді. Бұдан басқа, халықаралық ұйымдар 1 жастан 3 жасқа дейінгі балаларды мектепке дейінгі тәрбие және оқыту жүйесіне тарту арқылы балаларды ерте дамыту қажеттігін алға тартып отыр.
Қазақстандық оқушылардың функционалдық сауаттылығының, яғни мектептен алатын білімдерін, машықтары мен дағдыларын адам өмірінің түрлі салаларындағы өмірде кездесетін міндеттердің кең диапазонын шешу үшін, сондай-ақ оларды тұлғааралық қарым-қатынас пен әлеуметтік қатынастарда пайдалану деңгейінің төмендігі байқалады.
Жоғары, техникалық және кәсіптік білім беруде оқыту мазмұнының нарықтың қажеттіліктеріне сәйкестігі қамтамасыз етілмеген, жұмыс берушілер мен тұрақты түрде білім беретін ұйымдар арасындағы байланысты дұрыс жолға қою қажет.

2. Денсаулық сақтау
Негізгі жетістіктер
1994 жылдан бері денсаулық сақтау жүйесін қаржыландыру, 2012 жылы 739 млрд. теңгені құрай отырып, 82 есеге ұлғайды.
Бірыңғай ұлттық денсаулық сақтау жүйесі әрбір азаматқа денсаулық сақтау ұйымын еркін таңдау құқығын берді.
3 300 астам амбулаториялық ұйым еліміздің барлық тұрғындарын медициналық-санитариялық алғашқы көмекпен қамтиды.
2007 – 2012 жылдар аралығындағы кезеңде елде 100 жуық мемлекеттік және жеке меншік ауруханалар, әртүрлі деңгейдегі 489 амбулаториялық-емханалық көмек көрсететін объектілер салынды.
Денсаулық сақтаудың алты инновациялық объектісі кіретін медициналық кластер құрылды. Астана қаласында әлемдік деңгейдегі жаңа онкологиялық орталық салынып жатыр.
Елдің өте алыс орналасқан аудандарын медициналық қызмет көрсетулермен қамтамасыз ететін көлік медицинасы жедел қарқынмен дамып келеді.
Жыл сайын 3 млн. астам баланы және 2 млн. астам ересекті тексере отырып, Ұлттық скринингтік бағдарлама ауруларды ерте сатыларда анықтауға және тоқтатуға мүмкіндік береді.
Амбулаториялық-емханалық деңгейде тегін дәрілік қамтамасыз ету енгізілген. 3 млн. астам азаматтың неғұрлым кең таралған 48 ауруды емдеу үшін дәрілердің 400-ден астам түрін, сондай-ақ сирек кездесетін және ауыр түрдегі (гемофилия, склероз, муковисцидоз, қатерлі ісік және т.б.) ауруларды емдеу үшін дәрілік заттарды тегін алуға мүмкіндігі бар.
Елдің барлық тұрғындары вакциналық алдын алумен қамтылған. 2012 жылы Дүниежүзiлiк денсаулық сақтау ұйымы Қазақстанды полиомиелит пен безгек аурулары жоқ ел деп таныды.
Қазақстандықтардың денсаулығы едәуір жақсарды. Қазақстан Республикасында кардиологиялық және кардиохирургиялық көмектi дамытудың 2007 – 2009 жылдарға арналған бағдарламасын іске асыру нәтижесінде соңғы алты жыл ішінде (2007 – 2012 жылдар) қан айналымы жүйесінің ауруларынан болатын азаматтардың өлім-жітімі 40 %-дан жоғары азайды. Туберкулез ауруы соңғы 10 жылда екі есе төмендеді.
Жоғары мамандандырылған тегін медициналық көмек әрбір азаматқа қолжетімді болып отыр. 2012 жылдың өзінде шамамен 21 000 кардиохирургиялық және 60-қа жуық органдарды ауыстыру операциялары жасалды. Елде жүрек ауыстыру бойынша бірінші операция жасалды. Онкологиялық аурулар кезінде органдарды сақтайтын бірегей операциялар жүргізіледі. Жамбас буындарын эндопротездеу операциялары әдеттегі операцияларға айналды.
Медициналық ұйымдардың дербестігін, бәсекелестігін дамытуға және медициналық көрсетілетін қызметтер сапасын ұдайы арттыруға бағдарланған басқару мен қаржыландырудың жаңа түрлері енгізілді.

Өзекті мәселелер
2012 жылдың қорытындысы бойынша Қазақстанда болжамды өмір сүру ұзақтығының көрсеткіші 69,9 жасты құрады, бұл кіріс деңгейі ұқсас елдерге қарағанда 4 жылға төмен.
Бұл еңбекке қабілетті жаста жүрек-қан тамыры аурулары, жол-көлік оқиғалары мен онкологиялық аурулардан болатын өлім-жітімнің жоғары деңгейімен байланысты. Туберкулезбен сырқаттанушылық жоғары деңгейде қалып отыр.
Ана мен баланың денсаулығын сақтау саласындағы айтарлықтай өзгерістерге қарамастан, республикада ана мен бала өлімінің көрсеткіштері Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының (ДДҰ) Еуропалық өңіріне қарағанда әлі де жоғары.
Жоғарыда көрсетілген проблемалардың басым бөлігін медициналық-санитариялық алғашқы көмек (МСАК) деңгейінде шешуге болады. Халықаралық тәжірибе МСАК-ты қаржыландыру көлемі денсаулық сақтау шығыстарының кемінде 40 %-ын құраған жағдайда МСАК тиімділігі мен ең көп қамтылуына қол жеткізілетінін көрсетіп отыр. Алайда 2012 жылдың қорытындысы бойынша Қазақстан МСАК-ке тегін медициналық көмектің кепілді көлемі қаражатынан 17,5%-ын ғана бөлген.
Денсаулық сақтауды қаржыландыру көздері әртараптандырылмаған, негізгі қаржылық жүктеме мемлекетке тиесілі, іскерлік қоғамдастықтың үлесі жеткіліксіз, ал азаматтардың қаржылық қатысуы оларды өз денсаулықтарына жауапкершілікпен қарауға ынталандырмайды.

3. Әлеуметтік қорғау және еңбек нарығы
Негізгі жетістіктер
Тәуелсіздік алған жылдар ішінде әлеуметтік-еңбек саласында халықтың өмір сүру деңгейін едәуір жоғарылатуға мүмкіндік берген айтарлықтай табыстар қамтамасыз етілді.
1993 жылы әлеуметтік қамсыздандыру мен әлеуметтік көмекке арналған шығыстар ЖІӨ-ден 0,9 %-ды құрады. 2012 жылы шығыстар көлемі ЖІӨ-ден 4,1 %-ға дейін өсті.
Кепілдендірілген арнайы әлеуметтік көрсетілетін қызметтер тізбесі белгіленді және халықтың негізгі осал топтары үшін арнайы әлеуметтік көрсетілетін қызметтер стандарттары әзірленді.
Қазақстан БҰҰ-ның Бас Ассамблеясы қабылдаған Мүгедектердің құқықтары туралы конвенцияға қол қойды. Конвенция мүгедектер құқықтарын қорғаудың жаңа жоғары стандарттарын белгіледі.
2007 жылы қызметкерлер құқықтарын қорғаудың ауқымды кепілдіктерін, еңбек дауларын шешудің жаңа тетіктерін, қызметкерлер біліктілігін реттеудің жаңа тәсiлдерін қамтитын қолданыстағы Еңбек кодексі күшіне енді.
Халықаралық еңбек қауіпсіздігі және оны қорғау стандарттары енгізіліп, өндірістік жарақаттану азайып келеді.
Жұмыспен қамту саласындағы саясаттың жаңа тәсілдері айқындалған Жұмыспен қамтудың жол картасы 2020 іске асырылуда. Жұмыссыздарға мемлекеттік көмек негізділік қағидаттарымен ғана беріледі. Жұмыссыз адам жұмыс табу үшін бар күш-жігерін салады, ал мемлекет оған осы мүмкіндіктерді қамтамасыз етеді.

Өзекті мәселелер
Елеулі жақсаруларға қарамастан, кәсіпорындардың жұмыс істеуі мен өсуі үшін негізгі кедергі жұмыс күшінің біліктілігі болып табылады.
Бейресми жұмыспен қамту кең таралған құбылыс болып қалып отыр. Бейресми сектор Қазақстанда ірі ауқымдарға ие, 15-тен 64 жасқа дейінгі өзін-өзі жұмыспен қамтыған халықтың шамамен үштен бірі бейресми түрде жұмыс істейді.
2013 жылдың басында елдегі өзін-өзі жұмыспен қамтыған халық саны 2,7 млн. адамды немесе еңбекке қабілетті жұмыспен қамтылған бүкіл халықтың үштен бірін құрайды. Олардың ішінен, статистикалық деректерге сәйкес 9 %-ның 11 жылдық білімі жоқ, ал орта мектептің 11 сыныбын бітіргендердің 52 %-ы өз білімдерін жалғастырмаған. Жалдамалы қызметкерлер қатарында бұл сандар тиісінше 2%-ды және 25%-ды құрайды.
Ауыл шаруашылығында өзін-өзі жұмыспен қамтыған халықтың арасында білім деңгейі неғұрлым төмен адамдар басым. Саудада өзін-өзі жұмыспен қамтығандардың 22 %-ы жұмыс істейді және олардың білім деңгейі жалдамалы қызметкерлер арасындағы орташа көрсеткіштерден қалыс қалады, бірақ бұл ретте осы салада жұмыспен қамтылғандардың басым бөлігі (58 %) арнайы орта немесе жоғары білім алған.
Жалпы алғанда білім деңгейінің төмен болуы себепті өзін-өзі жұмыспен қамтыған халықтың еңбек өнімділігі төмен.
Жұмыс күшінің теңгерімделген сұранысы мен ұсынысын қамтамасыз ету үшін еңбек ресурстарына деген қажеттілікті болжамдау тәсілдерін жақсарту қажет.
Жас адамдардың (тіркелген жұмыссыз халықтың үштен бірі) және әйелдердің (ұзақ мерзімді жұмыссыздық ерлерге қарағанда екі есе жоғары) арасындағы жұмыссыздық үлесі жоғары.
Кедей халықты белсенділендіру бағдарламалары тиімділігінің жеткіліксіздігі әлеуметтік апатияға және масылдыққа алып келеді.
Өз кезегінде әлеуметтік көмектің үлкен тиімділігін қамтамасыз ету бағдарламалар мен әлеуметтік көмек көздерін шоғырландыруды талап етеді, бұл әлеуметтік көмек көрсетудің үйлестірілуін жақсартуға мүмкіндік береді.
Өндірістік жарақаттанушылықтың жоғары болуы еңбек қатынастары саласындағы аса маңызды мәселе болып табылады.

4. Ақпараттық кеңістік, мәдениет және спорт
Негізгі жетістіктер
Сапалы қайта құрулар нәтижесінде тәуелсіздік жылдары ішінде азаматтардың ақпаратқа еркін қол жеткізу құқығы айтарлықтай кеңейе түсті. Егер 1990 жылға дейін Қазақстанда небәрі 10 республикалық мемлекеттік баспасөз басылымы шығарылып, 21 теле- және радиоарна эфирге шықса, 2012 жылы елде 2783, оның ішінде 84 %-ы жеке меншік бұқаралық ақпарат құралдары жұмыс істейді.
2012 жылы Министрлік «Казахстанская правда» және «Егемен Қазақстан» газеттерінің дизайнын жаңарту жұмысын жүргізді. «Қазақ газеттері» және «Жас өркен» ЖШС мемлекеттік басылымдарының алдына тираждарды кемінде 10-15 % ұлғайту міндеті қойылған.
2011 жылдың басында ұлттық цифрлық спутниктік желіні іске қосу жүзеге асырылды.
Астана қаласында мемлекеттік хабар тарату компанияларының басты технологиялық алаңына айналған «Қазмедиа орталығы» аппараттық-студиялық қазіргі заманғы кешені пайдалануға берілді.
2011 жылы ұялы байланыс операторлары Астана, Алматы қалаларында және елдің барлық облыс орталықтарында үшінші буын желісін (3G стандарты) пайдалануға енгізді. 2012 жылдан бері төртінші буын желілерін (4G стандарты) салу жобасын іске асыру басталды.
2007 жылдан бастап 2011 жылдар аралығы кезеңінде ұялы байланыс абоненттерінің саны 2 есе, Интернет абоненттері 3 есе ұлғайды. Ел халқының 55,3%-ы Интернет желісін пайдаланушылар болып табылады, тұрғындардың 18,5%-ы Интернетті білім алу мақсатында пайдаланады. «Электрондық үкімет» инфрақұрылымы арқылы азаматтарға, бизнеске және мемлекеттік органдарға ақпарат ұсыну және қызмет көрсету міндеттері ойдағыдай шешілуде. Мемлекеттік органдар барлығы 236 интерактивті және транзакциялы қызметтер көрсетеді. «Электрондық үкімет» порталын күн сайын 25 000 астам азамат қолданады.
2007 жылдан бастап 2011 жылдар аралығы кезеңінде электрондық коммерция 257-ден 1519 респондентке дейін өсті.
Соңғы он жыл ішінде мәдени инфрақұрылым айтарлықтай өзгерді: театрлар саны 22 %-ға ұлғайып, кітапханалар саны 21 %-ға ұлғайды, мұражайлар, кинотеатрлар мен клубтар саны екі есе дерлік ұлғайды.
Мемлекет басшысының бастамасы бойынша 2004 жылдан бері «Мәдени мұра» ұлттық стратегиялық жобасы іске асырылып келеді. Оның шеңберінде ғылымды ұлттық тарих пен мәдениет туралы түсінік беретін мыңдаған артефактілермен байытқан 40 астам археологиялық және 30 астам ғылыми-қолданбалы зерттеулер жүргізілді.
«Қазақтың дәстүрлі мың күйі», «Қазақтың дәстүрлі мың әні» және «Батырлар жыры» атты бірегей жобалар шеңберінде халық шығармашылығының үздік үлгілері жүйеленді.
«Қазақфильм» АҚ отандық киностудиясында көркем, деректі және анимациялық фильмдер шығарудың толық заманауи технологиялық тізбегі қамтамасыз етілген.
Қоры кітаптардың, авторефераттар мен диссертациялардың 5 мыңнан астам электронды көшірмесін, 18 мың библиографиялық жазбаларды қамтитын негізгі зияткерлік ұлттық ресурсқа айналған Қазақстандық ұлттық электронды кітапхана серпінді дамып келеді.
Дене шынықтырумен және спортпен айналысатын азаматтардың саны 2007 жылғы 15%-дан 2012 жылы 21,6%-ға дейін ұлғайды.
Республика бойынша спорттық ғимараттардың саны 32 мың бірліктен асады, оның 64 % ауылдық жерлерге келеді.

Өзекті мәселелер
Қазіргі уақытта ақпараттық саланы, сондай-ақ мәдениет және спорт салаларын қаржыландыру халықаралық озық стандарттарға сәйкес келмейді.
Мәселен, Қазақстанда мәдениетті дамытуға жұмсалатын бюджет шығыстары ЖІӨ 0,1%-ды құрайды, батыс елдерде бұл көрсеткіш 0,6 %-дан 0,8%-ға дейін.
Қызметкерлердің бейінді бағыттар бойынша компьютерлік сауаттылығының төмен деңгейі енгізіліп жатқан ақпараттық-коммуникациялық технологияларды тиімді пайдалануға, тиісінше оларға көрсетілетін қызметтер мен орындалатын функциялардың сапасын арттыруға мүмкіндік бермейді.
Интернет желісімен қамтуды одан әрі кеңейту қажет.
Қазақстан электрондық коммерцияны дамытуда әлемнің индустриялық елдерінен әлдеқайда артта қалуда.
БАҚ-қа арналған мемлекеттік тапсырыс шеңберінде қаржыландырудың жеткіліксіз тарифтері проблемалардың бірі болып табылады.
Өңірлердегі мәдениет мекемелері желісін дамытудағы сәйкессіздіктерге негізделген мәдениет ұйымдары көрсететін қызметтерге қол жеткізу мәселесі өзекті болып қалуда.
Сала қызметкерлерін әлеуметтік қолдау және мамандықтың беделін арттыру мәселелері назар аударуды талап етеді.
Спорт саласында бұқаралық спорт түрлерін емес, кәсіби спорт түрлерін жетілдіруге басты көңіл бөлінуде.
Ауылдық және қалалық аумақтардағы спорттық көрсетілетін қызметтердің қолжетімділігі мен сапасы деңгейінде айырмашылықтар бар. Әсіресе, ауылдық жерлерде спорттық ғимараттардың саны жеткіліксіз. Ұйымдарда және халықтың тұрғылықты жерлерінде дене шынықтыру-сауықтыру жұмыстарын ұйымдастыруда проблемалар бар.
Халықтың әлеуметтік осал жіктерінің бұқаралық спорт пен дене шынықтыруға интеграциясына жеткілікті назар аударылмайды.

5. Тұрғын үй-коммуналдық шаруашылық
Негізгі жетістіктер
Соңғы онжылдықта жалпыұлттық сипаттағы неғұрлым маңызды міндеттердің бірі тұрғын үй құрылысы болып табылады. 2012 жылға арналған тұрғын үй қоры 303,4 млн. шаршы метрді құрады, бұл 2001 жылға қарағанда 62,4 млн. артық.
Қазақстанда халықтың тұрғын үймен қамтылуы 2002 жылдан бастап 2012 жылдар аралығында 27,7 %-ға ұлғайып, бір адамға есептегенде 22,1 шаршы метрді құрады. Жыл сайын енгізілетін тұрғын үйдің жалпы алаңының көлемі 2003 жылдан бастап 2012 жылдар аралығында 3 еседен артыққа өсіп, 6 700 мыңнан астам шаршы метрді құрады.
2012 жыл ішінде республикада 3 142,1 км инженерлік-коммуникациялық желілер құрылды. Оның ішінде енгізілген электр желілерінің ұзындығы 1 532,4 км, газ – 424,4 км, жылу – 77,9 км, су құбыры және кәріз желілерінің ұзындығы 940,4 км құрады.
Үлестік құрылысты регламенттейтін қолданыстағы заңнама қатаңдатылды. Тұрғын үй құрылысына үлестік қатысу туралы шарт жасасқан тараптардың құқықтары мен заңды мүдделерінің кепілдіктері белгіленді.
Орташа класс пен халықтың әлеуметтік қорғалған жіктеріне арналған тұрғын үй салуға ынталандыруға бағытталған шаралар қабылданды: азаматтардың белгілі бір санаттары үшін (балалы жас отбасылар, мемлекеттік органдар мен мекемелер қызметкерлері, әлеуметтік сала мемлекеттік кәсіпорындарының қызметкерлері) мемлекеттік қаражат есебінен коммуналдық және қолжетімді тұрғын үй салу.
«Қазақстанның тұрғын үй құрылыс жинақ банкі» АҚ қатысуымен азаматтар, банк, мемлекет және құрылыс компанияларының тең құқықты серіктестігі қағидатына негізделген тұрғын үй құрылысы және оны сату схемасы енгізілді. Банк халықтың қалың тобына арналған түрлі бағдарламаларды іске асырады.
Жалдамалы тұрғын үй нарығын реттеу нормалары заңнамалық түрде қабылданып, оны дамыту үшін жағдайлар жасалды. Республикада жалдамалы үйлерді жалдау шарттары, сондай-ақ жергілікті атқарушы органдардың тұрғын үйді жалдау тетігі айқындалды.

Өзекті мәселелер
Экономикалық белсенді халықтың негізгі бөлігі үшін, оның ішінде жас отбасылар үшін тұрғын үйдің қолжетімділігі төмен деңгейде қалып отыр.
Жергілікті атқарушы органдарда тұрғын үйге мұқтаждар есебінде тұрған азаматтар үшін жалдамалы тұрғын үй салуды қаржыландыру көлемін одан әрі ұлғайту қажет.
Қазіргі тұрғын үй қорында көппәтерлі үйлерге жататын тұрғын үйдің 32 %-ы жекелеген жөндеу түрлерін жүргізуді талап етеді, ал 2 %-ы одан әрі пайдалануға жарамсыз апаттық тұрғын үй санатына жатады.
Қазақстанда құрылыс индустриясының тиімді нарығын дамыту қажет, ол халықтың қалың тобына арналған тұрғын үйдің қолжетімділігін арттырудың маңызды факторы болып табылады.

2. Тұжырымдаманың мақсаттары, міндеттері, іске асыру
кезеңдері және оны іске асырудан күтілетін нәтижелер.
Адами капиталдың сапасын арттыру және барлық қазақстандықтар үшін өмір сапасының жоғары стандартын қамтамасыз етуге жағдай жасау Тұжырымдаманың мақсаты болып табылады.
Қазақстанда әрбір адам өзін-өзі дамытуға ұмтылуға негізделген өсу мен даму үшін айқын әлеуметтік перспективаларды көре алады. Әрбір ата-ана өз баласының лайықты және жақсы өмір сүретініне, өз әлеуетін іске асырып, ата-ана бола алатынына сенімді болады. Егделік кәрілік ретінде емес, «екінші» есею және жаңа мүмкіндіктер уақыты ретінде қабылданатын болады.
Отансүйгіштік, рухани даму, көп тілділік, дені сау болу әдеті, өз тағдыры үшін жауапкершілік, жаңа білім алып, тәжірибе жинауға, өзін-өзі дамытуға және еңбек, инновациялық ойлау, меншікке құрметпен қарау және қорғау, адамдарға және табиғатқа деген сүйіспеншілік арқылы жаңа құндылықтарды қалыптастыруға ұмтылу қазақстандықтардың ұлттық мінез-құлқының ажырамас құрауыштары болады.
Әділ қоғам қалыптастыру мақсатына қол жеткізу үшін мынадай міндеттерді шешу қажет.
1) Өнімді жұмыспен қамтуға, қауіпсіз жұмыс орындарына негізделген әлеуметтік-еңбек қатынастарының тиімді моделін құру.
2) Азаматтарға жоғары сапалы медициналық қызмет көрсететін инновациялық және қаржылық тұрақты денсаулық сақтау жүйесін құру.
3) Азаматтарға еңбек нарығында талап етілетін біліктіліктерді, өмір бойы білім алу мүмкіндігін ұсынатын бәсекеге қабілетті және қолжетімді білім беру жүйесін қалыптастыру.
4) Инклюзивтік экономикалық өсуге негізделген әлеуметтік қорғаудың атаулы және кешенді жүйесін дамыту.
5) Қазақстандықтардың дене және рухани дамуына мүмкіндік беретін ақпараттық, мәдени және спорттық кеңістікті кеңейту.

Іске-асыру кезеңдері
Бірінші кезеңде (2014 – 2016 жылдары) әлеуметтік жаңғырту үшін құқықтық негіздер қалау және Әлеуметтік жаңғыртудың 2016 жылға дейінгі кезеңге арналған жалпыұлттық жоспарында көзделген әлеуметтік саланы реформалаудың бірінші кезекті шараларын іске асыруды қамтамасыз ету жоспарлануда.
Екінші кезеңде (2016 – 2030 жылдары) ұзақ мерзімді міндеттер мен әлеуметтік жаңғырту іс-шараларын іске асыру жоспарланып отыр.
Әлеуметтік жаңғырту стратегиясын іске асыру мынадай негізгі нәтижелерге қол жеткізуге мүмкіндік береді.
2030 жылға қарай Қазақстан табыс деңгейі жоғары елдер қатарына кіреді.
Қазақстан ел ішінде және одан тысқары жерлерде тұрақты, жайлы, әл-ауқатты мемлекет ретінде қабылданып, ал қазақстандық азаматтық әлемде бағаланатын болады.
Өмір сүрудің болжамды ұзақтығы 2030 жылға қарай туған кезде 78 жастан жоғары көрсеткішті құрайды.
2012 жылдың қорытындылары бойынша 100 000 тірі туғанға есептегенде 13,5-ды құраған ана өлімінің көрсеткіші 2030 жылға қарай
1,5 есеге төмендейді. Сәби өлімінің деңгейі (2012 жылы – 1 000 тірі туғанға есептегенде 13,6) екі есе төмендейді және ЭЫДҰ елдерінің деңгейіне сәйкес келетін болады.
2030 жылға қарай ең төменгі мемлекеттік әлеуметтік стандартқа оның барлық құрауыштары бойынша толық қолжетімділік қамтамасыз етіледі. Нәтижесінде табысы ең төменгі күнкөріс деңгейінен төмен халықтың үлесі барлық халықтың 5%-нан аспайтын болады. Бұл ретте 2020 жылға қарай кедейлік деңгейінің шегі ең төменгі күнкөріс деңгейіне дейін көтеріледі.
2020 жылға қарай 16-дан 29 жасқа дейінгі жастағы жастардың үлесі жұмыссыз халықтың құрамында екі есеге азаяды.
Халықтың денсаулығы айтарлықтай жақсарады. 2020 жылға қарай Қазақстанда туберкулезбен сырқаттанушылық кемінде 20%-ға (2012 жыл – 100 000 тұрғынға есептегенде 81,7), ал 2030 жылға қарай туберкулезбен сырқаттанушылықтың жаңа түрлері ең төменгі деңгейге дейін азайтылатын болады. Өндірістік жарақаттанушылық пен кәсіби ауруларға шалдығу жағдайларының саны айтарлықтай азаяды және әлемнің дамыған елдерінің деңгейіне жақындайтын болады.
2016 жылға дейін Ұлттық скринингтік бағдарлама жетілдіріледі.
Дене шынықтырумен үнемі шұғылданатын адамдардың үлесі 2030 жылға қарай кемінде 40%-ды құрайды.
Білім беру жүйесі тиімділіктің жаңа деңгейіне көтеріледі. 3-тен 6 жасқа дейін балаларды мектепке дейінгі тәрбиемен және білім берумен қамту 2020 жылға қарай 100 %-ды құрайды. 1-ден 3 жасқа дейінгі балалардың қамтылуын кезең-кезеңімен қамтамасыз ету жоспарланып отыр.
2030 жылға қарай арнайы оқу орындарынан тыс оқу орындарында оқи алатын мүмкіндіктері шектеулі балалардың жалпы санынан инклюзивтік білім беруге енгізілген балалардың үлесі 70 %-ға дейін жетеді.
Қазақстан 2030 жылға қарай оқушылардың оқу жетістіктерін бағалау жөніндегі халықаралық бағдарлама бойынша (PISA) ең үздік көрсеткіштерге ие 30 елдің қатарына кіреді.
Қазақстандықтар өздерін әлемдік ақпараттық және мәдени кеңістікте батыл сезінетін болады. 2025 жылға қарай ел халқын Интернет желісімен қамту 100%-ға жететін болады, халықтың 90%-ы компьютерлік сауаттылықты меңгереді.
2030 жылға қарай электронды форматта көрсетілетін мемлекеттік қызметтер үлесі 90 %-ды құрайды.
Мәдениет саласында көрсетілетін қызметтердің сапасымен халықтың қанағаттану деңгейі 2030 жылға қарай 70 %-ды құрайды.
Мемлекеттік қолдау тетіктерін қолдана отырып, 2013 жылдан бастап елімізде жыл сайын жалпы алаңы кемінде 6 млн. шаршы метр жаңа тұрғын үй пайдалануға берілетін болады.
Қазақстандықтардың адами капиталын дамытудың жоғары деңгейі ұлттық бірегейлік пен ұлттық идеяның негізіне айналады. Дені сау, білімді және салауатты адамдардың ұлты «қазақстандықтар» деген ұғымды айқындайтын болады. Орташа тап саны аса ауқымды әлеуметтік топқа айналады, елдің экономикалық өсуінің негізі болады.

2. Қазақстан Республикасын 2030 жылға дейін әлеуметтік дамытудың негізгі қағидаттары және тәсілдері
Шетелдік әлеуметтік модельдер
Халықаралық сарапшылар негізгі үш әлеуметтік модельді атап көрсетеді: скандинавиялық, континенттік және англосаксондық.

1-кесте. Әлеуметтік даму модельдерін салыстыру

Модельдер	Скандинавиялық модель	Континенттік модель	Англосаксондық модель
Критерийлер
Мемлекеттің әлеуметтік саясаттағы рөлі	Бюджеттік қаржыландыруды ұсыну	Бюджеттік қаржыландыруды ұсыну және нарықтық реттеу	Нарықтық реттеу
Әлеуметтік игіліктер ұсыну қағидаты	Теңдік – барлығы үшін тең бастапқы мүмкіндіктерді қамтамасыз ету.	Жеке жауапкершілік – әлеуметтік қорғау мен еңбек қызметінің табыстылығы деңгейі арасындағы жоғары тәуелділік	Атаулылық - мемлекеттің ең төменгі қолдауы, кәсіби дағдыларды үнемі арттыруға ынталандыру
Қаржылық негіз	Салық салудың жоғары деңгейі	Салық салудың жоғары деңгейі, міндетті және ерікті әлеуметтік сақтандырудың болуы	Жеке меншік сақтандыру мен жеке меншік жинақтардың болуы

Скандинавиялық моделі бар елдерде (Швеция, Норвегия, Дания, Австрия, Бельгия, Нидерланды) жеке жарналардың деңгейіне тәуелді емес жалпыға ортақ игіліктер мен тең бөлінетін игіліктер жүйесі жұмыс істейді.
Мемлекеттің әлеуметтік кепілдіктері әмбебап. Өз азаматтарының әлеуметтік салауаттылығы үшін негізгі жауапкершілік мемлекетке жүктеледі, ол әлеуметтік көрсетілетін қызметтердің негізгі өндірушісі болып табылады және әлеуметтік мұқтаждықтар шығыстарының қомақты бөлігін мемлекет өзіне алады.
Осы модельді қолданатын елдерде адамға туғанынан бастап және өмір бойы әлеуметтік кепілдіктер беріледі. «Жұмыспен толық қамту» саясаты жүргізіледі.
Мектепке дейінгі, орта және жоғары білім беру тегін болып табылады. Сондай-ақ біліктіліктен қайта өткізу бағдарламалары мен басқа да бірқатар білім беру бағдарламалары тегін. Осылайша, ересек халықты оқыту нысандарының алуан түрлілігі өмір бойы үздіксіз білім алуға мүмкіндік береді.
Медициналық көрсетілетін қызметтердің басым бөлігі және дәрілік қамтамасыз ету мемлекеттің толық қаржыландыруы есебінен беріледі.
Мүгедектігі және кәрілігі бойынша еңбекке қабілеттілігін, жұмысын, асыраушысын жоғалтқан жағдайда, жетім балалар мен мүмкіндігі шектеулі балалар үшін халықты толық әлеуметтік қамсыздандыру жүйесі жұмыс істейді.
Осы модельдің артықшылығы – оның адами капиталдың сапалы дамуына барынша жағдай жасайтындығында.
Мәселен, салыстырмалы талдау бәсекеге қабілеттіліктің әлемдік рейтингтерінде көрсетілген елдердің жоғарғы деңгейін көрсетеді.
Сонымен бірге, осы модельді пайдаланатын елдер бірқатар маңызды ерекшеліктерге ие.
Біріншіден, осы модель қолданылатын елдерге орташа есеппен 5-7 млн. адамды құрайтын, ал ірі елдерде 10 млн. адамға жететін халқының саны салыстырмалы түрде аз болу тән.
Екіншіден, осы елдерге сатып алу қабілетінің паритеті бойынша халықтың жан басына шаққандағы кірістердің жоғарғы деңгейі тән, ол орташа есеппен 40 мың АҚШ долларын құрайды.
Үшіншіден, мемлекет шығыстарының жоғары үлесі көп жағдайда халыққа салынатын жоғары салықтық жүктеме есебінен және корпоративті сектор арқылы қамтамасыз етіледі. Айталық, жеке табыс салығының пайыздық мөлшерлемесі 59 %-ға дейін салық салудың пропорционалды жүйесі енгізілген.
Бұл елдердегі мемлекеттік бюджеттің кірістері – ЖІӨ-ден 50-52 %-ды, мемлекеттік әлеуметтік шығыстар – ЖІӨ-ден 40-44 %-ды, оның ішінде әлеуметтік қорғауға – ЖІӨ-ден 25-27%-ды, білім беруге – ЖІӨ-ден 7-8%-ды, денсаулық сақтауға – ЖІӨ-ден 8-9 %-ды құрайды.
Континенттік модельде (Италия, Франция, Германия, Швейцария, Финляндия) әлеуметтік төлемдер ең алдымен бұрын жасалған төлемдер мен мәртебеге байланысты.
Жалпыға ортақ игіліктер мемлекеті бірінші кезекте өтемақыны төлеуші ретінде, соңғы кезекте жұмыс беруші ретінде сипатталады.
Жоғарғы әлеуметтік шығыстармен қатар әлеуметтік саясатта теңестіру құралдарын жеткіліксіз қолдану байқалады.
Бұл модель үшін міндетті және ерікті әлеуметтік сақтандыру жүйесінің жұмыс істеуі тән.
Осы модельдің мектепке дейінгі білім беру жүйесі аралас болып табылады. Орта және жоғары білім беру тегін.
Медициналық қызметтер ақылы негізде көрсетіледі, бірқатар елдерде мемлекет тегін медициналық қызметтердің белгілі бір көлемін көрсетуге және дәрілік қамтамасыз етуге кепілдік береді.
Орташа есеппен мемлекеттік бюджеттің шығыстары ЖІӨ-ден 42-45 %-ды, мемлекеттік әлеуметтік шығыстар – ЖІӨ-ден 38-39 %-ды, оның ішінде әлеуметтік қорғауға – орташа есеппен ЖІӨ-ден 25 %-ды, білім беруге – ЖІӨ-ден 5-6 %-ды, денсаулық сақтауға – орташа ЖІӨ-ден 8 %-ды құрайды.
Англосаксондық модель (Австралия, Канада, Жаңа Зеландия, АҚШ, Ұлыбритания) жеке өзін-өзі қамтамасыз етудің күштілігімен және әл-ауқаттың нарықтық саралануымен сипатталады.
Әлеуметтік кепілдіктерді ұсынуға мемлекет аз қатысады, бірақ бақылау, үйлестіру, теңестіру функцияларын атқарады, мемлекеттік емес әлеуметтік сақтандыру мен әлеуметтік қолдауды құру мен дамытуды ынталандырады. Әлеуметтік игіліктерді ұсынуда бизнес негізгі рөл атқарады. Жеке жинақтар мен өзін-өзі сақтандыру әлеуметтік қамтамасыз етудің қаржылық негізі болып табылады. Жауапкершіліктің елеулі бөлігі азаматтардың өздеріне жүктеледі. Бұл модельдің әлеуметтік саясатында теңестіру құралдары жоқ.
Осындай модельді елдерде мемлекеттік бюджеттің кірістері орташа есеппен ЖІӨ-ден 35-37 %-ды, мемлекеттік әлеуметтік шығыстар – ЖІӨ-ден 32-35 %-ды, оның ішінде әлеуметтік қорғауға – орта есеппен ЖІӨ-ден 20 %-ды, білім беруге – ЖІӨ-ден 5,5 %-ды, денсаулық сақтауға – Австралияда 6 %-дан бастап, АҚШ-та ЖІӨ-ден 9,5%-ды құрайды.
Шетелдік әлеуметтік модельдердің қаржылық көрсеткіштерін салыстырған кезде, Қазақстанның мемлекеттік бюджетінің кірісі (Ұлттық қорға түсетін түсімдерді есепке алмағанда) қаралып отырған елдерге қарағанда екі есе төмен, ЖІӨ-ден шамамен 20 %-ды құрайды (Ұлттық қорға түсетін түсімдерді ескерсек – ЖІӨ-ден 28 %). Бұл, ең алдымен, бизнес пен азаматтарға салынатын салықтық жүктеменің төмен болуына байланысты: жеке табыс салығы 10 %-ды, корпоративтік табыс салығы 20 %-ды құрайды.
2012 жылдың қорытындылары бойынша бюджеттен жұмсалатын әлеуметтік шығыстар ЖІӨ-ден 10,5 %-ды, оның ішінде әлеуметтік қорғауға – ЖІӨ-ден 4,1 %-ды, білім беруге – ЖІӨ-ден 4 %-ды, денсаулық сақтауға – ЖІӨ-ден 2,4 %-ды құрады. Осылайша, жалпы республиканың мемлекеттік бюджетінің әлеуметтік салаға жұмсайтын шығыстары жоғарыда аталған елдерге қарағанда 3,5-4,5 есе аз. Бұл ретте, үш модельдің ішіндегі әлеуметтік шығыстардың ең төмен деңгейімен сипатталатын англосаксондық модельді қолданатын елдердегі әлеуметтік қорғауға арналған шығыстар Қазақстанның шығыстарынан бес есе жоғары. Республикада скандинавиялық модельді қолданатын елдерге қарағанда, білім беруге арналған шығыстар екі есе, денсаулық сақтауға – 3,5 есе төмен.

Қазақстандағы әлеуметтік даму моделі
Шетелдік модельдерді талдау қазақстандық әлеуметтік модель континенттік модельге тән негізгі қағидаттар бойынша, бірақ белгілі бір ұлттық ерекшеліктерді ескере отырып, дамып келе жатқанын көрсетті.
Мәселен, ағымдағы әлеуметтік модельде мемлекет, жұмыс берушілер және азаматтар арасындағы жауапкершілікті бөлуге негізделген әлеуметтік серіктестіктің ұлттық схемасы тиімді жұмыс істейді. Әлеуметтік қорғау саласында жұмыс берушілер қызметкерлерді әлеуметтік сақтандыруды қамтамасыз етеді. Зейнетақымен қамсыздандыру саласында жауапкершілік, ең алдымен, жинақтаушы зейнетақы шоттарының тетігі арқылы азаматтарға жүктеледі. Мектепке дейінгі және орта білімді мемлекет қамтамасыз етеді, ал жұмыс берушілер кәсіптік стандарттарды әзірлеуге, қызметкерлерді сертификаттауға және өндірістік тағылымдаманы қамтамасыз етуге қатысу арқылы кәсіптік-техникалық және жоғары білім жүйесінде маңызды рөл атқарады.
Қазақстандық әлеуметтік модельдің одан әрі дамуы мүмкіндіктердің жалпыға ортақ теңдігі және мемлекет, жұмыс беруші мен азамат арасында жауапкершілікті нақты бөлу арқылы өндірістік жұмыспен қамту және инклюзивтік экономикалық өсу негізінде азаматтардың өмір сүру сапасының артуын қамтамасыз етеді.
Барынша ауқымды орташа тап қазақстандық әділ қоғамның негізіне айналады. Азаматтар үшін олардың өзін-өзі көрсетуі үшін, олардың жеке ұмтылыстары мен меритократияға негізделген тиісті әлеуметтік-экономикалық жағдайлар жасалатын болады. Бұл ретте өмірлік таңдауы қате болған жағдайда, бір де бір азамат мемлекет тарапынан әлеуметтік көмексіз қалмайды.
Әділ қоғам құрудағы мемлекеттің, жұмыс берушінің және азаматтың ынтымақты жауапкершілігінің басты қағидаты міндетті және ерікті сақтандыруды кеңейту арқылы қазақстандық әлеуметтік модель жаңа дамуға бет алады.
Қазақстандық әлеуметтік даму моделі мынадай қағидаттар негізінде дамитын болады:
1) елдің барлық азаматтары үшін тең мүмкіндіктер;
2) ең төменгі әлеуметтік стандарттарды белгілеу;
3) әлеуметтік көмек көрсетудің атаулы болуы немесе оның сараланған тәсілі;
4) мемлекеттің, жұмыс берушілердің және азаматтардың ынтымақты жауапкершілігі;
5) тиімді әлеуметтік саясаттың негізі ретіндегі экономикалық өсу.
Еліміздің барлық азаматтары үшін тең мүмкіндіктер
Әлеуметтік игіліктерге (сапалы медицинаға, таза суға, білім алуға, оның ішінде өмір бойы қажетті өмірлік және кәсіптік дағдыларды алу үшін) қолжетімділікті кеңейту арқылы қоғам барлық азаматтарға олардың жеке әлеуетін іске асыру үшін жағдай жасауы тиіс.
Әлеуметтік мәртебесіне, жынысына, этникалық тиесілілігіне, туған жеріне қарамастан, өмірлік циклдің барлық кезеңдерінде әлеуметтік игіліктер алуға азаматтардың тең мүмкіндіктері болуы тиіс.
Ең төменгі әлеуметтік стандарттарды белгілеу
Азаматтарға өмірінің әрбір кезеңінде әлеуметтік қызметтер көрсетудің – адамның өзін-өзі дамытуы үшін бастапқы тең мүмкіндіктерге негіз болатын ең төменгі әлеуметтік стандарттардың ең төменгі қажетті деңгейіне кепілдік берілетін болады.
Әлеуметтік көмек көрсетудің атаулы болуы немесе оның сараланған тәсілі
Еліміздің азаматтарына тең мүмкіндіктермен қатар ең төменгі әлеуметтік стандарттарды ұсынуда халықтың белгілі бір топтарына әлеуметтік көмек көрсетуде сараланған тәсіл қолданылуы тиіс.
Ол көмектің нысаны мен мөлшерін айқындау кезінде адамның экономикалық қабілетсіздік дәрежесін есепке алуды болжайды. Еңбекке қабілетті азаматтар үшін еңбек етуге тең мүмкіндіктерге, ал мүгедектер үшін өзін-өзі жетілдіру мүмкіндіктеріне кепілдік беру қажет. Тұтастай алғанда, мемлекет өмірде қиын жағдайға тап болған азаматтарға ғана көмек беруі тиіс. Бұл ретте, қолдау көрсету ең алдымен азаматтарды толыққанды әлеуметтік және экономикалық өмірге белсенді жұмылдыруға бағдарлануы тиіс.
Сараланған тәсіл әлеуметтік масылдықты болдырмауы тиіс.
Мемлекеттің, жұмыс берушілердің және азаматтардың ынтымақты жауапкершілігі.
Бұл қағидат әрбір тарапқа – мемлекетке, жұмыс берушілерге және азаматтарға – белгiлi бір мiндеттемелер мен жақсы өмір сүру сапасына қол жеткізу және әлеуметтiк-экономикалық мүмкіндіктердің барлық көлемін қамтамасыз ету жауапкершiлiгі жүктелетін әлеуметтік серіктестіктің дамуын білдіреді.
Егер мемлекет өмiрде қиын жағдайға тап болған адамға қолдау көрсететін болса, бiрақ адам өз жағдайын жақсартуға күш салмаса, онда мемлекеттiк көмек көрсету тоқтатылуы мүмкін.
Әлеуметтiк әріптестердің ынтымақты жауапкершiлiгі тараптардың әрқайсысының міндеттемелерінен қалыптасады:
1) ең төменгі әлеуметтік стандарттар;
2) бизнестің әлеуметтік жауапкершілігі;
3) белгiлi бір өмiр сүру салтына бейімділік пен ең төменгі әлеуметтiк стандарттарды қаржыландыруға белсендi қатысуды қамтитын жеке жауапкершілік (азаматтар).
Тиімді әлеуметтік саясаттың негізі ретіндегі экономикалық өсу
Әлеуметтiк модельдің пәрмендiлiгі елдiң экономикалық әлеуетіне тiкелей тәуелді болады. Бұл өзара байланыс екi өлшемде байқалады:
1) экономикалық өсу азаматтарды жұмыспен қамту арқылы олардың әл-ауқатын арттыру үшін негіз қалайды. Нарық жаңа жұмыс орындарын құруды қамтамасыз етеді, яғни азаматтардың табысын қалыптастырады. Әлеуметтік-экономикалық кепілдіктердің деңгейі (тізбесі, көлемі) экономиканың өсуі мен бюджеттің мүмкіндіктеріне тікелей байланысты. Мықты экономика тұрақты салық базасын және сол арқылы мемлекеттің әлеуметтік моделінің тұрақтылығын қамтамасыз етеді;
2) азаматтардың әл-ауқатына негізделген адами капиталды дамыту экономикалық өсудің факторы болып табылады. Біліктілікті жоғары дені сау жұмыс күші инновацияларды генерациялайды, өнімділігі жоғары еңбекті және табыстың өсуін қамтамасыз етеді.

3. Адами капиталды дамытудың негізгі әлеуметтік-экономикалық шарттары
Әрбір азаматтың өзін-өзі барынша көрсетуіне мүмкіндік беретін әділ қоғам қалыптастыру мақсатында Қазақстанның әлеуметтік даму моделі өмірлік циклдің әрбір кезеңінде әлеуметік-экономикалық жағдайларды қамтамасыз етуге бағытталатын болады:
1) балалық шағында бастапқы жағдайлардың теңдігін қамтамасыз ету;
2) еңбекке қабілетті азаматтарға тең мүмкіндіктер ортасын қалыптастыру;
3) егде жастағы азаматтарға лайықты өмірді қамтамасыз ету.
Осы тәсіл әлеуметтік бағдарламалармен жаппай қамтуды және әлеуметтік дамудың дәйектілігін қамтамасыз етеді. Әрбір адам өзінің өмір жолында «жас» шектеулерімен және мүмкіндіктермен бетпе-бет келеді. Адамның әрбір өмірлік кезеңді табысты аяқтауы одан арғы тұрақты даму үшін негіз қалайды. Мұндай «жинақтау» әсері барлық қоғамдық институттардың қатысуымен дәйекті және теңгерімделген әлеуметтік саясатты іске асырған кезде қолжетімді.

Балалық шақ
Балалық шақ кезеңінде балалардың ерте дамуы үшін жағдай жасалады, бұл олардың толыққанды тәни, ақыл-ойының және рухани дамуының кепіліне айналады. Ерте даму шеңберінде берілген қарқын мектеп жасы кезеңінде сақталып, ұлғайтылатын болады.
Жүкті және бала емізетін әйелдердің денсаулығын сақтау және нығайту. Тегiн медициналық көмек, тиiмдi тамақтану және әлеуметтік сақтандыру жүйесі арқылы ата-аналардың табыстарын қорғау дүниеге дені сау баланы әкелудiң кепiлі болады.
Балалардың денсаулығы және ерте когнитивтік дамуы. Вакцинацияны, патронаждық көмекті қоса алғанда, тегiн медициналық көмек, жүйелі профилактикалық тексерулер, балаларға арналған сапалы тамақ баланың денсаулығына келуі мүмкін зиянның алдын алуға, сәби өлiмі мен мүгедектiкті азайтуға мүмкiндiк бередi.
Ата-аналардың табыстарын қорғау. Өмiрдiң алғашқы айлары мен жылдарында баланың ерте когнитивтi дамуы мемлекеттiк жәрдемақылар мен әлеуметтiк сақтандыру жүйелері арқылы анасының табысын қорғаумен қамтамасыз етiледі.
Мектепке дейін білім беру. Түрлi нысандардағы мектепке дейiнгi білім беруге тең қол жеткізу және онымен балаларды толық қамту өмiр бойы білім алу үшін негіз қалап, базалық когнитивтік және әлеуметтік дағдылар мен білім алу уәждемесін қалыптастырады. Мектепке дейiнгi ұйымдарда олардың түрі және қаржыландыру көзiне қарамастан, білім беру бағдарламалары сапасының салыстырмалы деңгейi қамтамасыз етілетін болады.
Балалардың мүгедектігінің профилактикасы және оңалту. Ерте дамуға объективті кемшіліктері бар балаларды оңалту арқылы мемлекеттiк қолдау мұндай балаларға жоғалтқан мүмкiндiктерiн қалпына келтіруге және жаңа перспективалар ашуға немесе оларды өзгерген жағдайларға бейiмдеуге мүмкiндiк бередi.
Жалпыға ортақ тегін орта білім. Мектеп функционалдық сауаттылықтың биiк деңгейі арқылы келешектегі өмiрде кәсiптік табысқа жету үшiн трамплин болады. Балаларға мектеп беретін әлеуметтiк тәжiрибе саналы таңдау жасауға және қоғамның қажетті мүшелері болуға мүмкіндік береді.
Тең мүмкіндіктер мен спорттық және мәдени іс-шараларға инклюзивтік қолжетімділік. Дене шынықтырумен және спортпен айналысуға тең қол жеткізу арқылы балалардың тәни дамуы дені сау халық қалыптастырудың шартына айналады.

Еңбекке қабiлеттi жас
Бала кезінде негізі қаланған әлеуеттің негізінде адамның кәсіптік дағдыларын қалыптастыру, белсендi пайдалану және жетілдіру өмiрлiк циклдің осы кезеңінде адами капиталды дамыту басымдығы болып табылады.
Кәсіптік білімге қолжетімділік. Адамның әлеуметтiк-экономикалық мәртебесi оның кәсiптік бiлiм алу мүмкіндігіне ықпал етпейді, кәсіптік білімге қол жеткізуді мемлекет түрлi құралдар жүйесі арқылы қамтамасыз ететін болады. Кәсiптік бiлiмге қолжетімділікті теңестіру жүйесі атаулы және негізделген сипатқа ие болады.
Кәсіптердің ұтқырлығы. Адамның кәсiптік тұрғыда өсуі мен жұмыспен тиiмдi қамтылуы кәсіптік дағды, алу түріне қарамастан, олардың деңгейiмен және сапасымен ғана айқындалатын болады. Ерте еңбек жолы процесінде жинақтаған кәсiптік тәжiрибе кәсiптік дағдылар мен мәртебеге айырбасталатын болады. Бұл формалды және өмiр бойы қосымша білім алу, оның ішінде жұмыс орнынан және оның Ұлттық бiлiктiлiктер жүйесi шеңберiнде танылуы арқылы мүмкін болады.
Жұмыс орындарының қауiпсiздiгі. Жұмыспен қамтудың кез келген түрлері шеңберiнде барлық жұмыс орындары тиісті еңбек жағдайын жасайтын және өнiмдi қызметке ынталандыратын ұлттық қауiпсiз жұмыс ортасын қалыптастыратын болады.
Медициналық көмекке қолжетімділік. Адам денсаулығының деңгейі, оның әлеуметтiк-экономикалық мәртебесі әртүрлi қаржы көздері есебiнен берiлетiн, барлығын қамтитын және сапалы медициналық көмек алу үшiн кедергi болмайды.
Кәсiпкерлiк бастаманың еркіндігі. Кез келген азамат инновациялық идеялар аккумуляциясының, бизнес-орта мен жаңа жұмыс орындарын қалыптастырудың құралы болып табылатын кәсiпкерлiктi дамытудың ұлттық инфрақұрылымына тең қол жеткiзе алады.
Қолжетімді өнiмдi жұмыспен қамту. Жұмыс істеу ниеті адамды жұмыспен қамту түрлерінің алуан түрлілігі, біліктіліктердің теңгерімді сатысын құру, жұмыспен қамтуды жандандыру бағдарламалары, жұмыссыз қалудан әлеуметтік сақтандыру, кәсіпкерлікті ынталандыру арқылы жағдайлық немесе құрылымдылық жұмыссыздық, тиімсіз жұмыспен қамтылу және төмен еңбек өнімділігінің тәуекелдерінен қорғайды.
Ақпаратқа және мәдени құндылықтарға қол жеткiзу. Ақпарат пен мәдени даму қажеттiлiгін қанағаттандыру технологиялық даму деңгейiн ескере отырып, оның пiкiрлерi мен қалауы негiзiнде адамның еркiн таңдау мәселесі ретінде қаралатын болады.
Дене шынықтыруға қол жеткiзу. Әрбір адам өз қажеттiлiктеріне сәйкес дене шынықтыру және спорт инфрақұрылымының артықшылықтарын пайдалану мүмкiндігіне ие болады. Кадрларды даярлау, қайта даярлау және біліктілігін арттыру, сондай-ақ спорт және дене шынықтыру саласын статистикалық есепке алу жүйесі жетілдірілетін болады.

Зейнеткерлік жас
Егде жастағы азаматтарға өзін-өзі дамыту үшін жаңа мүмкіндіктер ұсынылады.
Бұл ретте әрбір егде адам, бір жағынан өзінің өмірлік жетістіктеріне сенімді болады, ал екінші жағынан кедейшілікке алып келетін табыстардың мұндай төмендеуінен қорғалатын болады.
Табыстарды қорғау. Зейнетақы жүйесi зейнеткерлікке шығу кезінде еңбек жолы процесінде жинаған әлеуметтiк-экономикалық мәртебесін сақтау кепiлі болады. Өз өмiрлiк жетiстiктеріне қарамастан, әрбір адамның зейнетақы жинақтарының есебінен лайықты өмiр сүруге мүмкiндiгi бар.
Қолжетімді медициналық көмек. Егде жастағы барлық азаматтарға жас шектеулері мен созылмалы аурулар ауыртпалығын теңестіруге мүмкiндiк беретiн ұзақ мерзiмдi күтімдi қоса алғанда, медициналық көмекке қол жеткізуге, сондай-ақ олардың өмiр сүру сапасын арттыруға кепiлдiк берілетін болады.
Белсенді ұзақ өмір сүру. Кез келген жастағы адамдар қоғамның әлеуметтік-экономикалық өміріне қатысу мүмкіндігіне ие болады. Егде жастағы адамдардың өзін-өзі көрсетуі олар жинақтаған бағасыз өмірлік және кәсіби тәжірибені сақтауға және пайдалануға, олардың өмір сүру деңгейін арттыруға мүмкіндік береді.
Тосқауылсыз тiршiлiк ортасы. Егде адамдар, оларға кiшi жастағы адамдармен қатар көлiк, мәдени және өзге де инфрақұрылымды қоса алғанда, барлық әлеуметтiк мүмкiндiктерді пайдалануға мүмкіндік беретiн қауiпсiз және ыңғайлы ортада өмір сүретін болады.
Әлеуметтік серіктестердің жауапкершілігін бөлу
Әлеуметтік саясат салаларында әлеуметтік серіктестердің жауапкершіліктерін бөлудің мынадай схемасын ескере отырып, олар ынтымақты түрде негізгі әлеуметтік-экономикалық жағдайларды қамтамасыз етуді жүзеге асырады.
Білім беру
Мемлекет тегін орта білімді ұсынады, мектепке дейінгі білім беруді қаржыландыруға қатысады, кәсіби-техникалық және жоғары білім деңгейінде мемлекеттік тапсырысты қамтамасыз етеді, сондай-ақ мемлекеттік білім берудің жинақтаушы жүйесін дамытады.
Жұмыс берушілер мемлекеттік-жекешелік әріптестік тетігі арқылы білім берудің инфрақұрылымын дамытуға қатысады, кәсіби білімде жеке тапсырысты қалыптастыруға қатысады, өндірістік тағылымдамаларды қамтамасыз етеді, қадағалау кеңестері арқылы білім беру ұйымдарын басқаруға және кәсіби стандарттарды әзірлеуге, сондай-ақ қызметкерлер біліктілігін сертификаттауға қатысады.
Азаматтар өздерінің кәсіби біліктіліктерін дамытуға, оның ішінде жеке жинақтары мен өз балаларын оқытуға жағдай жасау есебінен жауапты болады.
Денсаулық сақтау
Мемлекет тегін медициналық көмектің кепілді көлемін ұсынуды және халықтың эпидемиялық-санитариялық салауаттылығын қамтамасыз етеді.
Жұмыс берушілер қызметкерлерге әлеуметтік медициналық сақтандыруды жүзеге асыратын болады, мемлекеттік-жекешелік әріптестік тетігі арқылы денсаулық сақтау инфрақұрылымын құруға және дамытуға қатысады.
Азаматтар салауатты өмір салтын ұстанады, әлеуметтік және ерікті медициналық сақтандыруға қатысады, сондай-ақ ауруларды басқару бағдарламаларына қатысады.
Әлеуметтік-еңбек қатынастары
Мемлекет индустриялық-инновациялық жобалар шеңберінде жұмыс орындарын құруды және кәсіпкерлік үшін қолайлы ортаны дамытуды ынталандырады.
Жұмыс берушілер қауіпсіз жұмыс орындарын құрып, қызметкерлерді табыс шығынының тәуекелдерінен әлеуметтік сақтандыруды жүзеге асырады, қызметкерлерді зейнетақылық қамсыздандыруға қатысады.
Азаматтар масылдықты қош көрмейді, өнімді еңбек етеді, жұмыс орнында қауіпсіздік техникасын сақтайды, зейнетақылық жинақтауды жүргізеді.

Әлеуметтік қорғау
Мемлекет әлеуметтік қамсыздандыру мен әлеуметтік көмек жүйесін, оның ішінде шартты көмекті қаржыландырады, қолайлы өмір сүру ортасын қалыптастыруға және әлеуметтік осал азаматтарды жұмысқа орналастыру үшін мүмкіндіктер жасауға қатысады.
Жұмыс берушілер әлеуметтік жұмыс орындарын құруға, мемлекеттік-жекешелік әріптестік тетігі арқылы әлеуметтік қызметтер көрсету инфрақұрылымын дамытуға қатысады, қайырымдылық бағдарламалары арқылы өз әлеуметтік жауапкершілігін іске асырады.
Азаматтар өз балалары, ата-аналарына және көмекке мұқтаж туыстарына қамқорлық көрсетеді, әлеуметтік осал азаматтарды қолдау бойынша қоғамдық қызметке белсене қатысады.
Мәдениет, ақпарат және спорт
Мемлекет казақстандық халықтың мәдениетін қалпына келтіруге, сақтауға, дамытуға және таратуға ықпал етеді, мәдени құндылықтарға еркін қол жеткізу үшін мүмкіндіктерді қамтамасыз етеді, ақпараттық және цифрлық инфрақұрылымды дамытуға жағдай жасайды. Бұқаралық спорт инфрақұрылымына азаматтардың қолжетімділігі үшін мүмкіндіктерді қамтамасыз етеді.
Жұмыс берушілер қызметкерлердің дене шынықтырумен және спортпен айналысуларына қажетті жағдайлар жасай отырып, олардың денсаулығын қолдауды қамтамасыз етеді, меценаттық арқылы мәдениеттің дамуын қолдайды.
Азаматтар мәдени жетілуге, дене шынықтырумен және спортпен айналысуға ұмтылады, өздерінің компьютерлік сауаттылығы деңгейін арттырады.
Тұрғын үй-коммуналдық шаруашылық
Мемлекет халықтың қалың бұқара топтарының тұрғын үйге қолжетімділігін арттыру үшін қолдау шараларын көрсетеді, оның ішінде балалы жас отбасыларға, тұрғын үй құрылысы жүргізіліп жатқан аудандардың инженерлік-коммуникациялық инфрақұрылымын дамытуға қатысады.
Жұмыс берушілер мемлекеттік-жекешелік әріптестік тетігі арқылы тұрғын үй құрылысын дамытуға қатысады.
Азаматтар тұрғын үй құрылыс жинақтарының тетігін пайдалана отырып, тұрғын үй құрылысын қаржыландырады, тұрғын үй қорын ұстау мен пайдалануға жауапты болады, тұрғын үй қорын басқару жүйелеріне қатысады.

4. Ең төменгі әлеуметтік стандарттар
Негізгі әлеуметтік-экономикалық жағдайлар адамның өзін-өзі көрсетуі үшін бастапқы тең мүмкіндіктерге негіз болатын ең төменгі әлеуметтік стандарттарды белгілеу есебінен қамтамасыз етілетін болады.
Ең төменгі әлеуметтік стандарттар – азаматтардың Қазақстан Республикасы Конституциясында және Қазақстан Республикасының басқа да заңнамалық актілерінде белгіленген әлеуметтік кепілдіктері мен құқықтарын іске асыруды қамтамасыз ететін әлеуметтік көрсетілетін қызметтер мен ақша төлемдерінің ең төменгі көлемі.
Әлеуметтік қызметтер – жеке және заңды тұлғалардың Қазақстан Республикасының заңнамалық актілерінде көзделген белгілі бір құқықтар мен кепілдіктерді іске асыру нысаны.
Мемлекеттік мекемелер, сол сияқты жеке меншік, оның ішінде қоғамдық ұйымдар әлеуметтік көрсетілетін қызметтер провайдерлері болуы мүмкін.
Ең төменгі әлеуметтiк стандарттар нормалар мен нормативтер негізінде реттеледі, оларды уәкілетті органдар тұрақты экономикалық өсуге сүйене отырып әзірлейді.
Білім беру және денсаулық сақтау жүйесінде жан басына шаққандағы қаржыландыруды енгізу мәселесі қаралатын болады. Бұл осы салаларға бөлінетін бюджет қаражатының тиімділігін арттыруға және сапалы білім мен денсаулық сақтау қызметтерінің халыққа қолжетімділігін арттыруға ықпал ететін болады.
Денсаулық сақтау жүйесін денсаулық сақтаудың бастапқы звеносының жан басына шаққанда қаржыландырылуын енгізу мәселесін қарау жоспарланып отыр, сондай-ақ медициналық-санитариялық алғашқы көмектің жан басына шаққандағы нормативін қалыптастырудағы бірыңғай тәсіл пысықталатын болады, бұл денсаулық сақтау саласында мемлекеттік-жекешелік әріптестікті дамытуға ықпал етеді.
Халықты әлеуметтік қорғау жүйесінде қызмет көрсетудің бірыңғай стандарттарын қамтамасыз ету үшін арнайы әлеуметтік қызметтер көрсету жүйесінде жан басына шаққандағы қаржыландырудың енгізілуін қарау және қызметтердің сапасын арттыру жоспарланып отыр.

3. Қазақстанды әлеуметтік жаңғырту стратегиясы
1. Әлеуметтік саланың негізгі даму бағыттары. Қазақстандық өмір сапасының негізгі компоненттері
Әлеуметтiк жаңғырту стратегиясы әлеуметтiк модель қағидаттарын практикалық іске асыруды білдіреді, білім беруді, денсаулық сақтауды, еңбек және жұмыспен қамту, әлеуметтiк қорғау, ақпарат, мәдениет және спорт салаларын дамытудың негiзгi контурларын айқындайды.
Көрсетілген салаларды дамытудың ұзақ мерзiмдi бағыттары Қазақстан Республикасының 2011 – 2020 жылдарға арналған білім беруді дамыту, Қазақстан Республикасының денсаулық сақтау саласын дамытудың 2011 – 2015 жылдарға арналған «Саламатты Қазақстан» мемлекеттiк бағдарламаларында, «Ақпараттық Қазақстан – 2020», Жұмыспен қамту 2020 жол картасында айқындалған.
Әлеуметтiк жаңғырту стратегиясында белгіленген негiз қалайтын басымдықтарға қол жеткізуге бағытталған іс-қимылдар қолданыстағы бағдарламалық құжаттардың мақсаттарымен келiсiлетiн болады.
Елді әлеуметтік жаңғырту стратегиясын іске асырудың тұрақты мониторингі жүргізілетін болады. Іске асырудың екінші кезеңінің барысында нәтижелерге жету прогресін бағалау жүргізіліп, алынған деректер негізінде одан арғы іс-қимылдарды түзету жүзеге асырылатын болады. Жоспарланған нәтижелерге қол жеткізілгеннен кейін елдің әлеуметтік саласын дамыту бойынша одан арғы қадамдар стратегиясы әзірленетін болады.

Білім беруді дамыту қоғамды өркендету платформасы ретінде
Халықтың барлық санаттары жасына, әлеуметтік мәртебесіне және экономикалық жағдайына қарамастан, жоғары сапалы білім беру қызметтеріне қолжетімділікке ие болуы тиіс.
1-басымдық. Білім беру жүйесін инфрақұрылымдық жаңарту және оны қаржыландыруды жетілдіру арқылы білім беру қызметтерінің жалпыға ортақ қолжетімділігін қамтамасыз ету
Мемлекеттік бала бақшалар, жеке меншік және мемлекеттік шағын орталықтар салу, мемлекеттік-жекешелік әріптестік тетігін дамыту арқылы мектепке дейінгі білім беру инфрақұрылымын кеңейту жалғастырылады.
Балаларды мектепке дейінгі біліммен қамту нәтижелерін бағалауды ескере отырып, «Балапан» бағдарламасына іске асыру мерзімін ұзарту және мектепке дейінгі білімнің жаңа әдістерін әзірлеу бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізіледі.
Тұтастай алғанда, 2020 жылға қарай 3 жастан 6 жас аралығындағы балаларды мектепке дейінгі тәрбиемен және білім берумен қамту 100 % қамтамасыз етіліп, мектепке дейінгі білім беру мазмұны жаңартылатын болады.
Балалардың бастапқы мүмкіндіктерін арттыру үшін олардың ерте дамуының қажеттілігін ескере отырып, 2020 жылдан бастап 1 жастан 3 жас аралығындағы балаларды дамытудың түрлі нысандары енгізілетін болады. Осыған байланысты балаларды ерте дамыту ережелері әзірленетін болады.
Кепілдендірілген міндетті орта білім беру мемлекет саясатының білім беру саласындағы негізгі басымдықтарының бірі болып қала бермек.
2015 жылға қарай орта білім беруде үш ауысымдылықты толығымен жою үшін 552 жаңа мектеп салынатын болады. 2014 жылы Орта білім беру ұйымдары апаттылығының картасы әзірленетін болады.
Шағын жинақталған мектептерде білім берудің қолжетімділігін және сапасын арттыру мақсатында 2015 жылға қарай 160 тірек мектеп – ресурстық орталық құрылатын болады.
Мүмкіндігі шектеулі балаларға сапалы және қолжетімді білім алу ортасын құру мақсатында 2014 жылы болашақта Инклюзивті білім беруді одан әрі кешенді дамыту жөніндегі іс-қимылдар жоспары әзірленетін болады. 2020 жылға қарай балалардың инклюзивті білім алуына жағдай жасаған мектептер үлесі 70%-ды, ал 2030 жылға қарай 100%-ды құрайды. 2030 жылға қарай жалпы білім беретін мектептерде оқи алатын мүмкіндігі шектеулі балалардың 70%-ы инклюзивті білім берумен қамтылатын болады.
Жыл сайын техникалық және кәсіби білімі бар мамандар даярлауға мемлекеттік тапсырыс ұлғаятын болады. Білікті жұмысшыларға деген қажеттілікті ескере отырып, үдемелі индустриялық-инновациялық дамудың екінші бесжылдығы шеңберінде техникалық және кәсіптік білім берумен тегін қамтамасыз ету мүмкін болады.
Әрбір азаматқа конкурстық негіздегі гранттар мен Мемлекеттік білім беру жинақтау жүйесінің тетігі арқылы жоғары білім алу мүмкіндігі ұсынылады.
Шағын жинақталған мектептерді қоспағанда, орта білім беру ұйымдары мен кәсіби-техникалық білім беру ұйымдарында жан басына шаққандағы қаржыландыру енгізілетін болады.

2-басымдық. Білім беру сапасын арттыру
Бiлiм беру секторы әлеуетінің өсуi тұрақты түрде білім беру мазмұнын жаңарту, оқу-әдiстемелiк әдебиетті дамыту, прогрессивті және тиімді әдістемелерді енгізу арқылы жүзеге асырылады. Педагогикалық технологиялар балалар денсаулығын сақтау мен нығайтуға ықпал ететін оқу ортасын қалыптастыратын болады. Бұл шаралардың барлығы балалардың ерте жастан бастап барлық бағыттар бойынша үйлесімді дамуына ықпал ететін болады және білім беру жүйесiнде мультипликациялық әсерді қамтамасыз етедi. 2015 жылға қарай білім ортасында қолданылатын барлық педагогикалық технологиялар мен ұйымдастыру тәсілдеріне толыққанды тұлға қалыптастыруды қамтамасыз ету тұрғысынан кешенді тексеру жүргізілетін болады.
Білім беру жетістіктерін бағалау жүйесін жетілдіру бойынша жұмыстар жалғастырылады және 2015 жылы мектепке дейінгі білім беруде балалардың мектепке дайындығын бағалайтын әдістеме әзірленетін болады. 2030 жылға қарай Қазақстан Халықаралық оқушылардың білім беру жетістіктерін бағалау бағдарламасы бойынша (PISA) көрсеткіштері жоғары 30 елдің қатарына кіретін болады.
2015 жылдан бастап орта мектептiң 12 жылдық білім беруге кезеңдiк ауысуы басталады. Білім беру ұйымдарында Назарбаев Университеті, Назарбаев Зияткерлiк мектептері сияқты табысты орталықтардың және «Кәсіпқор» холдингі» КАҚ әлемдiк деңгейдегі колледждердің тәжiрибелері кезең-кезеңімен енгiзілетін болады.
Азаматтардың толыққанды және жан-жақты дамуын қолдау мақсатында балалардың өзін-өзі көрсетуге, оның ішінде мемлекеттік-жекешелік әріптестік негізінде жағдай жасайтын қосымша білім беру объектілерінің қажетті желісі қалыптастырылады.
2015 жылға қарай мектеп жасындағы балаларды қосымша білім берумен қамту 23 %-ға дейін, ал 2013 жылы 50 %-ға ұлғаяды. Мектеп білімінің сапасын арттыру мақсатында мұғалімдердің біліктілігін арттыру бойынша шаралар жүргізілетін болады және тиімділікті бақылау жүйесі енгізіледі.
Мұғалімдердің жеке қасиеттерін даярлау және дамыту деңгейін жақсарту, мұғалімдерді практикалық оқыту бағдарламаларын өзгерту; үміткердің кәсіби, сол сияқты моральдық-тұлғалық қасиетін ескеруге тиіс педагогтарды жұмысқа алу жүйесін жақсарту қажет. Сонымен қатар, уәждеуші, бонустық пакеттер арқылы мұғалім мамандығының мәртебесін арттыру қажет.
Техникалық және кәсіптік, жоғары білім берудегі оқыту бағдарламалары экономиканың нақты секторының қажеттіліктеріне бағдарланатын болады. 2015 жылға қарай кәсіптік стандарттар негізінде жаңа білім беру бағдарламалары әзірленеді. Техникалық және кәсіптік білім беру жүйесіндегі оқыту сапасын арттыру мақсатында оқытушылар құрамына өндірістен мамандар тартылып, олардың еңбекақысын төлеу қайта қаралатын болады. Дуалды оқыту қағидаттары енгізілетін болады. Колледждер ғылымды көп қажет ететін экономиканың талаптарына сәйкес замануи жабдықтармен жарақтандырылады.
Мемлекет, жұмыс берушілер мен техникалық және кәсіптік білім беру саласындағы салалық кеңестер кәсіптік стандарттар мен біліктіліктерді тану рәсімдерін әзірлеуді қоса алғанда, ұлттық біліктіліктер мен оқыту жүйесін өмір бойы реттеуге жауапты болады.
Мемлекет жоғары кәсіби деңгейдегі оқытушылары мен жеткілікті материалдық базасы бар жоғарғы оқу орындарының оңтайлы және тиімді желісін қалыптастыруға ықпал ететін болады.
Техникалық және кәсіптік, жоғарғы білім беру жүйесінің барлық түлектері 2020 жылға қарай жұмыс берушілер қоғамдастығының тәуелсіз бағалауынан өтетін болады. 2030 жылға қарай мемлекеттік тапсырыс бойынша білім алған және оқу орнын бітіргеннен кейін бір жылдың ішінде жұмысқа орналасқан түлектердің үлесі 90 %-ды құрайды.
2030 жылға қарай отандық ғылыми зерттеулер нәтижелерін өндіріске енгізу негізінде инновациялық қызметті білім мен ғылымды интеграциялау арқылы жүзеге асыратын жоғары оқу орындарының үлесі 10 %-ға өседі.
2017 жылға қарай әртүрлі білім деңгейінің бірегей педагогикалық тәжірибесін жинақтауға және таратуға ықпал ететін Бірыңғай ұлттық ғылыми-оқыту желісі ашылады, бұл білім беру жүйесінің жаңа сапалы деңгейге шығуына түрткі болмақ.
Педагогикалық құрамның біліктілігін арттыру жөніндегі жүйелі жұмыс жалғастырылады. 2014 жылы мұғалімдерді еліміздің ең үздік мектептерінде тағылымдамадан өткізу үшін мектептік алмасулар бағдарламасы әзірленеді.
Орта, техникалық және кәсіптік білім беру жүйесінің педагог қызметкерлері қызметінің тиімділігін арттыру уәждемесінің жаңа жүйесін құру мақсатында 2014 жылы оларға еңбекақы төлеу жүйесін жетілдіру жөнінде ұсыныстар әзірленеді.

3-басымдық. Басқару мен бақылауға қоғамдық қатысу
Әрбір азаматтың заманауи қажеттіліктеріне жауап беретін сапалы білім секторын құруда азаматтық қоғамның білім беру ұйымдарын басқаруға және олардың қызметінің сапасын бақылауға қатысуы үлкен рөл атқарады. Жауапкершіліктерін арттыра отырып, азаматтарды шешім қабылдау процесіне белсенді тарту әлеуметтік серіктестікті кеңейтуге, білім беру мекемелеріндегі шынайылық пен ашықтықты арттыруға ықпал ететін болады.
2015 жылы оқушылардың ата-аналарына білім беру қызметтерінің сапасын бақылауды жүзеге асыруына мүмкіндік беретін құралдар әзірленеді. Қоғамға, оның ішінде оқушылар мен ата-аналарға білім жүйесінің әріптестері және мектеп деңгейіндегі білімді басқаруға қатысушылар болуға мүмкіндік беретін қадағалау және қамқоршылық кеңестері ашылады. 2020 жылға қарай білім беру ұйымдарының 60%-ында қамқоршылық кеңестері құрылады.
2030 жылға қарай барлық орта, техникалық және кәсіптік, жоғары білім беру ұйымдарында қаржылық есептіліктің халықаралық стандарттарын пайдалана отырып, корпоративтік басқару мен дербестік қағидаттары енгізіледі.
Мектептердің дербестігі мен есеп беруі білім беру мен оқытуға қолайлы жағдай жасау үшін көтермелеулердің шешуші факторларына айналады. Азаматтардың әрқайсысының өзін-өзі көрсету мен тұрақты зияткерлік дамуға ұмтылуымен қатар, олардың жауапкершілік үлесін ұлғайту қазақстандықтардың одан әрі өсіп-өркендеуі үшін нық негіз қалауға мүмкіндік береді.
Денсаулық сақтауды дамыту салауатты адами капиталды жинақтау негізі ретінде
Әрбір азаматтың өмірлік циклінің барлық сатыларында оның денсаулығын сақтау, нығайту және қалпына келтіру өнімді жұмыспен қамту, адами капиталды жинақтау және тұрақты экономикалық өсу негізі болып табылады.
1-басымдық. Халықты медициналық көмекпен жаппай қамту
2030 жылға қарай әрбір азамат тұратын жеріне қарамастан, мемлекет кепілдік беретін медициналық көмекті, қажетті дәрілік заттарды ала алады және Қазақстанда енгізілген жаңа медициналық технологиялар қолжетімді болады.
Медициналық-санитариялық алғашқы көмек (МСАК) жүйесі жалпы дәрігерлік практика негізінде ұйымдастырылады. 2015 жылы МСАК деңгейінде жұмыс істейтін жалпы практика дәрігерлерінің үлесі 50%-ды құрайды, ал 2030 жылы 100 % болады. МСАК медициналық қызмет көрсетулердің негізгі пункті болады.
МСАК-ті – халықты медициналық көрсетілетін қызметтермен жалпы қамтуды қамтамасыз ететін базалық көмек түрін қаржыландыру ұлғаяды. 2020 жылға қарай МСАК-ті қаржыландыру көлемі ДСҰ ұсынған тегін медициналық көмектің кепілді көлемінің барлық қаражатынан 40 %-ға жетеді.
2020 жылға қарай әрбір азамат МСАК деңгейінде ұзақ мерзімді медициналық күтім мен қалпына келтіру емінің қызметтерін ала алады.
2015 жылы өңірлік деңгейде көпбейінді ауруханалар құру және мамандандырылған облыстық және аудандық ауруханаларды оңтайландыру арқылы аурухана секторын қайта құрылымдаудың екі кезеңдік процесі басталады. Осылайша, 2025 жылға қарай өзегі көпбейінді ауруханалар болатын станционарлық көмектің төрт деңгейлі желісі құрылады.
2015 жылға қарай елдің барлық аумағын Ұлттық телемедициналық желімен 100 % қамту қамтамасыз етіледі.
2015 жылға қарай трассалық медициналық құтқару бекеттерінен, медициналық апат орталықтарынан, санитариялық авиациядан тұратын ұлттық шұғыл медициналық-құтқару көмегі қызметінің базалық негіздері қалыптастырылады. Тұтастай алғанда, 2030 жылға қарай көліктік медицинаның тиімді қызметі құрылады.
Жеке медицина инфрақұрылымын дамыту үшін 2014 жылдан бастап
2020 жылдар аралығында республикада мемлекеттік-жекешелік әріптестік тетіктерін қолданумен 40-тан астам инвестициялық жобалар іске асырылады.
2015 жылдан бастап денсаулық сақтауда жаңартылған ең төменгі әлеуметтік стандарттар – Тегін медициналық көмектің кепілді көлемі жұмыс істейтін болады.

2-басымдық. Медициналық қызметтердің сапасын үздiксiз жақсарту
2030 жылға қарай ұсынылатын медициналық қызметтердің сапасы халықаралық стандарттарға сәйкес келетiн болады. Аурулардың алдын алу, ерте анықтау және басқару азаматтарға көрсетілетін медициналық көмектің негізіне айналады.
2016 жылға дейін халықтың нысаналы топтарына арналған Ұлттық скринингтік бағдарламаны скринингтердің тізбесін кезең-кезеңімен кеңейте отырып жетілдіру жалғастырылады. Бұл бағдарлама өмірлік циклдің барлық сатыларын қамтиды: балалық шақта – психофизикалық дамуын бағалау, еңбекке қабілетті кезінде – негiзгi созылмалы инфекциялық емес аурулардың ерте диагностикасы, егде жаста – созылмалы аурулардың асқынуларын ерте анықтау және психикалық дамуын бағалау. Скринингті тұрақты түрде жүргізу кең таралған созылмалы ауруларды тоқтатуға, адамның өмiр сүру салтын уақтылы түзетуге және еңбекке қабілеттілігін жоғалтудың алдын алуға мүмкіндік береді.
2013 жылдан бастап республикада дәрігер мен пациенттің серіктестік қатынастарына негізделген Ауруларды басқару бағдарламаларын енгізу басталды. Бұл бағдарламалар созылмалы инфекциялық емес аурулардың асқынуларын болдырмауға, шығыстарды азайтуға және азаматтардың өз денсаулықтарына жауапкершілікпен қарау уәждемесін қалыптастыруға мүмкіндік береді. Бұл ретте, 2014 жылға қарай созылмалы инфекциялық емес аурулар тізбесі, азаматтардың Бағдарламаларға қатысу шарттары мен оларды іске асыру тетігі айқындалатын болады.
Іске асырылып жатқан ана мен бала денсаулығын қорғау бағдарламалары тууды мемлекеттік қолдауға, қауіпсіз жүктілікті қамтамасыз етуге, балаларға интеграцияланған медициналық көмекті ұсынуға бағытталады. Бағдарламаларды іске асыру нәтижесінде 2030 жылға қарай ана өлімінің көрсеткіші бір жарым есеге және сәби өлімінің көрсеткіші екі есе төмендейді. Денсаулық сақтау ұйымдарының бала күтімі мен оны дұрыс тамақтандыру жөнінде консультациялар берулерін қамтамасыз етуге ерекше көңіл бөлінетін болады.
Дәлелді медицина медициналық көмек сапасының негізіне айналады, 2015 жылға дейін республикада халықаралық стандарттарға сәйкес келетін клиникалық хаттамалар әзірленетін болады.
Денсаулық сақтау кадрларын үздіксіз дамыту жүйесі, оның ішінде олардың біліктілігін арттырудың модульдық-жинақтау қағидатын дамыту есебінен жетілдіріледі. Медицина қызметкерлерінің біліктілік деңгейін тәуелсіз бағалау жүйесі жетілдірілетін болады.
2030 жылға қарай медициналық білім беру мен ғылыми зерттеулердің халықаралық стандарттарын енгізу нәтижесінде еліміздің барлық медициналық университеттері «құзырет орталықтарына» айналады, ал зерттеулерді ғылыми консорциумдар мен инновациялық кластерлер жүргізетін болады.
2017 жылға қарай Қазақстанда электронды денсаулық сақтаудың техникалық инфрақұрылымы қалыптасады. Бұл кезеңге қарай барлық денсаулық сақтау ұйымдарының 60%-ы бірыңғай ақпараттық желіге қосылады және азаматтардың 60%-ы электрондық медициналық карталарға ие болып, 2020 жылға қарай бұл көрсеткіштер 100 %-ды құрайды.
2020 жылға қарай дәрігерлерді, ғылымның жетістіктері мен әрбір азаматтың денсаулық жағдайы туралы ақпаратты біріктіретін электрондық денсаулық сақтау қазақстандықтарға жоғары сапалы жекелеген медициналық қызмет көрсетулерді қамтамасыз етеді.
2015 жылдан бастап лабораториялық диагностиканың жаңа стандарттары және науқастарды, оның ішінде туберкулезбен ауыратындарды табысты емдеуге және АИТВ инфекцияның таралуын тежеуге мүмкіндік беретін емдеудің жаңа стандарттары енгізіледі.
2016 жылға қарай туберкулезбен ауыратындарға мемлекеттік қолдау көрсету шаралары әзірленетін болады. Қорытындысында, 2020 жылға қарай Қазақстанда туберкулезбен сырқаттанушылық 20%-ға төмендейді, ал 2030 жылға қарай туберкулезбен ауырудың жаңа түрлері барынша қысқарады.
2015 жылға дейін республикада фармацевтикалық өнеркәсіптің отандық объектілерін салу және жаңғырту бойынша 6 инвестициялық жоба іске асырылады. 2030 жылға қарай тегін медициналық көмектің кепілді көлемі шеңберінде ұсынылатын дәрілік заттардың 60%-дан астамы отандық өндірістік болады. Елімізде қолданылатын барлық дәрілік заттар үздік өндірістік практика стандарттарына (GMP) сәйкес өндірілетін болады.
2020 жылға дейін үш негізгі элемент: мемлекет, кәсіби қоғамдастық және пациенттерден тұратын медициналық қызмет көрсетулер сапасын басқару жүйесі қалыптасады. 2017 жылға қарай Қадағалау кеңестері қоғамдық бақылаудың негізгі құралы ретінде барлық ірі медициналық ұйымдарда шаруашылық жүргізу құқығында құрылады.
Азаматтар медициналық ұйымда денсаулыққа зиян келтіру залалынан қорғалатын болады. Осы мақсаттарда 2016 жылдан бастап медициналық қызметкерлердің азаматтық-құқықтық жауапкершілігін міндетті сақтандыруды енгізу мәселесі қаралатын болады.

3-басымдық. Ұлттық денсаулық сақтау жүйесiнiң қаржылық тұрақтылығы
Ұлттық денсаулық сақтау жүйесiнiң қаржылық тұрақтылығын арттыру мақсатында оны қаржыландыру көздерін жетілдіру мен әртараптандыру бойынша шаралар қабылданады.
Қаржылық тұрақтылықты қамтамасыз ету әрбір қатысушының елдiң экономикалық өсуі мен дамуына қосатын үлесін ескере отырып, барлық әлеуметтiк әріптестермен (мемлекет, жұмыс берушi, қызметкер) ынтымақты түрде жүзеге асырылатын болады. Бұл үшін Қазақстанда әлеуметтік медициналық сақтандыруға негізделген денсаулық сақтауды қаржыландырудың жаңа моделі кезең-кезеңімен енгізіледі.
Бұл ретте халық кірісінің өсуіне қарай азаматтардың медициналық көрсетілетін қызметтерді тұтынуын ұтымды ету мақсатында олардың медициналық көрсетілетін қызметтерді бірлесіп төлеу тетігін енгізу мәселесі қаралатын болады.
Денсаулық сақтау жүйесін қаржыландыру үшін мемлекеттік-жекешелік әріптестік белсенді дамитын болады.

Әлеуметтік қорғау жүйесін дамыту
Әлеуметтік қорғау жүйесі табыстарды қорғауға және халықтың осал санаттары үшін әлеуметтік қызметтер көрсетуге бағдарланатын болады. Мемлекет тарапынан қолдау көрсету әлеуметтік қорғау жүйесінің базалық компоненті болады, бірақ бұл ретте жеке сектордың қатысуы да дамитын болады.
Әлеуметтік қорғау моделі үш шешуші тәсілге сүйенетін болады.
Біріншіден, неғұрлым осал әлеуметтік топтардың табыстарын қорғау оларға лайықты өмір деңгейін сақтауға және өзінің өмірлік жағдайын жақсарту бойынша мүмкіндіктерді пайдалануға мүмкіндік береді.
Екіншіден, жеке адамның әлеуметтік белсендігін ынталандыру мемлекет пен азаматтың арасындағы өзара міндеттемелерді көздейтін әлеуметтік келісімшарт арқылы жүзеге асырылады. Бұл табыстарды қорғауды қоса алғандағы әлеуметтік көмек, адамның өмірін нашарлататын, оның ішінде қажетті кәсіби дағдылардың болмауы, салауатсыз өмір салты жағдайларын жеңуге оның дайын екендігіне қатаң негізделетін болады.
Үшіншіден, біріктірілген әлеуметтік қызметтерді көрсету құзыретіне әлеуметтік қызметтер көрсету кіретін мемлекеттік органдар арасындағы тығыз ынтымақтастық пен үйлестіруді қамтамасыз етеді. Әлеуметтік келісімшартқа қол қойған азамат «бір терезе» қағидаты бойынша берілетін кешенді мемлекеттік және біріктірілген қолдаумен қамтамасыз етіледі.

1-басымдық. Зейнетақымен қамсыздандыру жүйесін одан әрі жаңғырту
Зейнетақымен қамсыздандыру жүйесін жаңғырту зейнеткерлік жастағы азаматтарды әлеуметтік қорғау деңгейін арттыруға, жалпы жинақтаушы зейнетақы жүйесінің қаржылық тұрақтылығын және оның институционалдық базасын одан әрі дамытуға бағытталатын болады.
Салымшылардың жеке зейнетақы шоттарын басқарудың ашықтығы, инвестициялық портфель мен зейнетақы төлемдерін тиімді басқару, азаматтардың табыстарын зейнетақы төлемдерімен сәйкесінше ауыстыру қамтамасыз етіледі. Бұл азаматтардың зейнетақы жүйесіне сенімділігін арттыруға ықпал етеді.
2030 жылға дейін зейнетақымен қамсыздандыру жүйесін одан әрі жаңғырту тұжырымдамасы әзірленетін болады.
Халықтың зейнетақы жүйесімен қамтылуын ұлғайту және зейнетақы активтерін экономиканың неғұрлым перспективалы салаларының жобаларына тиімді инвестициялау тетіктері әзірленетін болады.
Зейнетақы жүйесін жаңғырту азаматтарды зейнетақымен қамсыздандыруға мемлекеттің, жұмыс берушілер мен қызметкерлердің өздерінің ынтымақты жауапкершілігін одан әрі күшейтуге негізделеді.

2-басымдық. Негізделген әлеуметтік қолдау жүйесі арқылы кедейлікті азайту
2020 жылға қарай кедейліктің жаңа өлшемі қалыптатырылады, бұл мұқтаж азаматтарды әлеуметтік қорғау жүйесімен қамтуды кеңейтуге алып келеді.
2017 жылға қарай мемлекеттің экономикалық мүмкіндіктерін ескере отырып, құрылымын қайта қарау есебінен ең төменгі күнкөріс деңгейі көтерілетін болады. Одан әрі кедейлік шегі ең төменгі күнкөріс деңгейіне дейін жеткізілетін болады.
Кедейлікті айқындаудың жаңа тәсілдерін ескере отырып, табыстары төмен азаматтар үшін мемлекеттік атаулы әлеуметтік көмек жәрдемақы алушылар жұмыспен қамтуға, әлеуметтік бейiмделуге және белсендіруге жәрдемдесу бағдарламаларына белсене қатысқан жағдайда, отбасыларға ең төменгі күнкөріс деңгейінен төмен емес табысты қамтамасыз етеді.
Осылайша, кедейлікті төмендету тетіктері тек жеке бастамаға және индивидтің кедейліктің шырғалаң шеңберінен «құтылуға» және еселі еңбекке кірісуге дайын екендігіне ғана негізделетін болады.
2017 жылға қарай негізделген әлеуметтік көмектің барлық түрлерін ұсынудың негізгі нысаны ретінде әлеуметтік келісімшарт тетігі енгізіледі.
Әрбір әлеуметтік келісімшарт мемлекет тарапынан әлеуметтік қолдау шараларының барлық кешенін, оның ішінде еңбек нарығына қайта оралу жолдарын, сондай-ақ азаматтың жол картасын орындау міндеттемелерін көздейтін өмірдің қиын жағдайынан шығудың жол картасын қамтиды.
Міндеттемелерді бұзу негізделген ақшалай көмектің ұсынылуын тоқтатуға әкеп соқтырады. Әлеуметтік келісімшартты сүйемелдеуді әлеуметтік қызметкерлер жүзеге асыратын болады.
Мемлекеттік негізделген әлеуметтік қолдаудың базалық компоненті халықты жұмыспен қамтуға жәрдемдесу шаралары болады.
Олар оқытуды және жұмысқа орналастыруға жәрдемдесуді, азаматтардың ұтқырлығын арттыруды және оларды әлеуметтік-экономикалық даму әлеуеті орташа немесе жоғары елді мекендерге көшіруді, кейіннен жұмысқа орналастыру перспективасымен кәсіпорындарда тағылымдамалар ұйымдастыруды қамтитын болады. Бұл шаралар жұмыспен қамтуды формалдандыру есебінен формалды емес жұмыспен қамтылған халық санын азайтуға мүмкіндік береді.
2025 жылға қарай әлеуметтік қолайсыздықтың алдын алуға бағытталған әлеуметтік қызметтер мен әлеуметтік көмек көрсетудің интеграцияланған моделі құрылатын болады.
Жаңа модель шеңберінде мұқтаж азаматтар мен олардың отбасыларына жеке және кешенді қамқорлық қағидаты іске асырылатын болады. Ол үшін білім беру, денсаулық сақтау және әлеуметтік қорғау жүйелерінің және басқа да салалардың әлеуметтік қызметкерлерінің жұмысын үйлестіру тетігі әзірленетін болады, бұл мұқтаж азаматтарға әлеуметтік қызметтерді «бір терезе» арқылы көрсетуге мүмкіндік береді.
2020 жылға қарай әлеуметтік қызметтер көрсетудің интеграцияланған моделі бірнеше пилоттық өңірде сынақтан өткізілетін болады.
Интеграцияланған модельді енгізу кешенді әлеуметтік қызметтер көрсетудің, көмек түрлерінің атаулылығын күшейтуге, осындай қолдау шараларына мұқтаж отбасыларды қамтуды ұлғайтуға және осының салдары ретінде кедейлік деңгейін және әлеуметтік қолайсыздықты азайтуға, отбасы институтын күшейтуге мүмкіндік береді.
2030 жылға қарай табысы ең төменгі күнкөріс деңгейінен төмен халықтың үлесі барлық халықтың 5 %-ынан аспайтын болады. Халықты әлеуметтік сақтандыру жүйесімен қамту ұлғайтылады.

3-басымдық. Ана мен баланы кешенді қолдау
Ана мен баланы қолдау жүйесі азаматтардың өзін-өзі көрсетуін және еңбек ресурстары теңгерімінің тұрақтылығын қамтамасыз ету үшін шешуші маңызға ие.
Ана мен баланы қолдау тетіктері ата-аналар табыстарын қорғауға және балалар туу үшін қолайлы жағдай жасауға шоғырланады.
Ана мен бала қолайлы және дос-тату ортада болуы тиіс. Мемлекет жүкті әйелдерге, аналар мен балаларға арналған медициналық көмектің сапасын арттырады.
Қалалық және ауылдық инфрақұрылым жүкті әйелдер, аналар мен балалар үшін барлық көрсетілетін қызметтерді пайдалануда кедергісіз қамтамасыз ету жағына жетілдіріледі.
Жүктiлiкпен, бала туумен және бала күтімімен байланысты табысты жоғалту тәуекелдерiн әлеуметтiк сақтандыру жүйесiн жетiлдiру жалғастырылады.
Аналарды жұмыспен қамту мемлекеттің ерекше қамқорлығына айналады. 2015 жылға қарай аналар үшін жұмыспен қамтуға жәрдемдесудің арнайы тетіктері, оның ішінде жұмыспен қамтудың икемді түрлері, бала күтімі демалысынан шығуға дайындалып жүрген әйелдер үшін кәсіби дағдыларды өзектендіру курстары әзірленеді. Жұмыспен қамтудың икемді түрлері үйде жұмыс істеу, толық емес жұмыс күнін және т.с.с. қамтитын болады.
Елімізде балалардың құқықтарын қамтамасыз ету және мүдделерін қорғау саласында балалардың өмір сүру сапасының кепілдіктерін қамтамасыз ету бойынша қажетті құқықтық база құрылады.
Өмірлік қиын жағдайға тап болған балаларға, оның ішінде даму мүмкіндіктері шектеулі балаларға көмек көрсету бойынша тиімді ведомствоаралық өзара іс-қимыл қамтамасыз етіледі.
Зорлық және қатыгездік, адам сату, еңбек қорлығы және тағы да басқаларының құрбаны болған балаларды қорғауда пәрменді тетік құрылды.
«Бала құқықтары туралы» БҰҰ-ның Конвенциясына сәйкес балалардың әлеуметтік нашарлығы, үйдегі зорлықты болдырмау және балалардың құқықтары мен мүдделерін қорғау мәселелерін шешуге мемлекет ерекше назар аударатын болады.

4-басымдық. Барлық осал топтар үшін қолайлы жағдай жасау арқылы инклюзивтік қоғам
Инклюзивтік өсу тұжырымдамасы қоғамның экономикалық өркендеуiнің артықшылықтары оның барлық топтарына және мүшелеріне олардың мәртебесі және объективтік мүмкіндіктеріне қарамастан қолжетімді болатынын болжайды.
Өз кезегiнде мүгедектердi, егде адамдарды және әлеуметтiк осал топтардың өзге де өкiлдерiн қоғамның белсендi өмiрiне қосу оларға жаңа идеялар көздеріне, еңбек ресурстарына, ерекше әлеуметтiк тәжiрибеге жол ашады.
Мүгедектік ауыртпалығының дәрежесі мен шамасына қарамастан, мүгедектер және егде жастағы адамдар қоғамдық инфрақұрылымның барлық объектілеріне және көрсетілетін қызметтеріне қол жеткізетін болады.
Мемлекеттiк органдар, білім беру және денсаулық сақтау мекемелері, мәдени және спорттық объектiлер, көпшiлiк пайданалатын көлiк мүмкiндiктерi шектеулi адамдарға қызмет көрсету үшін техникалық, материалдық және кадрлық ресустарға ие болуы тиіс.
2030 жылға қарай Қазақстан мүмкіндіктері шектеулі және егде адамдарға тосқауылсыз аймаққа айналады.
Мүгедектердiң жұмыспен қамтылуын қамтамасыз ету жұмыс берушілерге арнайы жұмыс орындарын құруға және мүгедектерге арналған өзін-өзі көрсету үшін мүмкіндіктер беретін арнаулы оқыту бағдарламаларын жасауға жәрдемдесуге негізделетін болады.
2016 жылға қарай мемлекет мүгедектің жұмыс орны стандартын және білім беру ұйымдарында мүгедектерді оқыту жағдайының стандартын әзірлеуді қамтамасыз етеді.
2016 жылы жұмыс берушілердің мүмкіндіктері шектеулі адамдарға жұмыс орындарын құруды кеңейтуге бағытталған ынталандыру шараларының кешені әзірленетін болады.
2020 жылға қарай жұмыс істеуге ниетті және оған медициналық көрсетілімдер бойынша сол немесе басқа еңбек қызметі рұқсат етілетін әрбір мүгедек жұмысқа орналасу мүмкіндігіне ие болатындай жағдай жасалатын болады.
Арнаулы әлеуметтік қызметтердің кепілдендірілген көлемі шеңберінде егде адамдар үшін оларды жас шектеулеріне және ресоциализацияға бейімдеу бойынша қызметтер көрсетілетін болады.
Тұтастай алғанда, мемлекет экономикалық мүмкіндіктерді ескере отырып, барлық осал әлеуметтік топтар үшін инклюзивтік өсуге негіз болатын кепілдендірілген арнаулы әлеуметтік қызметтердің көлемі мен сапасын кеңейтеді.

Еңбек және жұмыспен қамту саласындағы тиімді саясат арқылы Жалпыға ортақ Еңбек қоғамына
Еңбек және жұмыспен қамту саласындағы саясат өнімді жұмыспен қамтуға, жоғары еңбек өнімділігі мен инклюзивті экономикалық өсуге негізделген Жалпыға ортақ Еңбек Қоғамын құруға бағытталатын болады.
Еңбек және жұмыспен қамту саласындағы саясаттың атаулы сипаты экономикалық белсенді халықтың түрлі санаттары үшін арнайы шаралар әзірлеу есебінен қамтамасыз етілетін болады. Жоғары еңбек өнімділігі мыналардың:
1) жалдамалы қызметкерлерді өмiр бойы оқыту және оларды ұзақ мерзiмдi жұмыспен қамту шеңберінде олардың бiлiктiлiктерiн дамыту;
2) өзін-өзі жұмыспен қамтыған қызметкерлерді жұмыспен қамтудың бейресми секторынан формалды секторға ауыстыру;
3) өзін-өзі өнімсіз жұмыспен қамтыған қызметкерлер мен формалды сектордағы жұмыссыздарды кәсіпкерлікке тартуға ерекше көңіл бөле отырып, жұмыспен қамтуға белсенді жәрдемдесу есебінен қамтамасыз етіледі.

1-басымдық. Тиімді жұмыспен қамту саясатын іске асыру
Жұмыспен қамту саласындағы саясат жұмыссыздықты азайтудан нәтижесі сапалы жұмыс орындарын құру болатын тиімді және ұзақ мерзімді жұмыспен қамтуды қамтамасыз етуге ауысады.
Сапалы жұмыс орны бар қызметкер өз кәсіби біліктілігіне сәйкес кәсіби аурулар мен жарақаттанушылық қаупі барынша төмен жерде еңбек етеді, өзінің кәсіби және адами амбицияларын көрсету мүмкіндігіне ие болады, лайықты еңбекақы алады, жоғары еңбек өнімділігін қамтамасыз етеді.
Мемлекет үдемелі индустриялық-инновациялық даму, мемлекеттік-жекешелік әріптестікті арттыру, инвестициялық және іскерлік ахуалды жетілдіру шеңберінде жобаларды іске асыру арқылы жаңа жұмыс орындарын құруды ынталандыратын саясатты жалғастырады.
Кәсіпкерлік бастама жұмыспен қамтуды дамыту мен жаңа жұмыс орындарын құрудың қуатты жолына айналады.
Мемлекеттік қолдау азаматтарға жаңа бизнес-жобаларды іске асыруға және қазіргі жобаларды нығайтуға мүмкіндік береді.
Қаржы қаражатына барынша қол жеткізуді қамтамасыз ету, менеджерлерді оқыту бағдарламаларын іске асыру, бизнесті жүргізуді сервистік қолдау мен жаңа істі ұйымдастыру кәсіпкерлік бастаманы қолдау тетіктеріне айналады.
Инновациялар кәсіпкерлік бастаманың локомотивіне айналады: жаңа технологияларды енгiзу жұмыс орындарының санын ұлғайтуға ғана емес, қызметкерлердiң кәсiби дағдыларына қойылатын талаптар деңгейін арттырумен қатар еңбек өнiмдiлiгінiң деңгейiн жоғарылатуға да мүмкіндік береді.
Инновацияларды қолдау мынадай қағидаттарға негiзделетiн болады:
1) инновациялық қызметпен байланысты дағдыларды дамыту формалды және формалды емес білім беру шеңберіндегі тиiстi оқыту бағдарламаларын қамтиды;
2) адамдар мен идеяларды бiрiктiру инновациялық өсудің жаңалық ашушылар мен басқа да шығармашылық адамдарын нақты елдi мекенде шоғырландыратын нүктелердi қалыптастыруды, сондай-ақ университеттер мен жеке сектордың тығыз байланысын қамтамасыз етудi болжайды;
3) тәуекелдердi басқару қаржылық ресурстардың қолжетiмдiлiгін қамтамасыз ету, сақтандыру, технологиялық парктер, еркін экономикалық аймақтар, инновацияларды коммерцияландыруды салықтық ынталандыруды қоса алғанда, инновациялық инфрақұрылымды дамыту арқылы инновациялық кәсiпорын мен жаңалық ашушылар тәуекелдерiн азайтуға негiзделетін болады.
Өнімді жұмыспен қамтуды қалыптастыру және инновациялық өсу үшiн жоғары бiлiктi кадрлар даярлау мақсатында Ұлттық, салалық біліктілік шеңберлері және кәсiби стандарттарды әзiрлеу арқылы білім беру жүйесі мен еңбек нарығының өзара байланысы қамтамасыз етiледi.
2015 жылға қарай жұмыс берушілердің қатысуымен 30 %-ға кәсіптік стандарттар әзірленеді, ал 2020 жылға қарай бұл көрсеткіш 100 %-ға жетеді.
Тұтастай алғанда, кәсіптік стандарттар нақты сектордың қажеттіліктерін ескере отырып, тұрақты негізде өзектендіріледі.
Жұмыс күшiнiң техникалық және кәсiптік бiлiмі деңгейінде біліктілігін растау жұмыс берушiлердiң салалық бiрлестiктерiнің белсендi қатысуымен жүзеге асырылады. 2015 жылға қарай мұнай-газ, энергетикалық және туристік салаларда біліктілікті растау енгізіледі. 2020 жылға қарай жұмыс берушілердің біліктілікті растаулары экономиканың барлық салаларында таралады.
Жоғары білім беру деңгейінде біліктілікті растауды тәуелсіз жеке сертификаттау орталықтары немесе кәсіптік қауымдастықтар жүзеге асыратын болады. 2015 жылға қарай адвокаттық, нотариалдық, бухгалтерлік, банктік және сақтандыру қызметінде жоғары білім жөнінде растау енгізіледі. 2030 жылға қарай біліктілікті тәуелсіз растау экономиканың барлық салаларында таралады.
Оқытудың өндіріспен байланысын күшейту дуальды оқыту қағидаттарын кеңінен пайдалануды қамтамасыз етеді. 2015 жылға қарай техникалық және кәсiптік оқу орындарындағы дуальды оқытуға қатысатын оқушылардың үлесі 7 %-ға жетеді, ал 2020 жылға қарай бұл 15 %-ға дейін ұлғаяды.
2015 жылға қарай еңбек нарығындағы сұраныс пен ұсыныстың теңгерімін қамтамасыз ету мақсатында салалар, өңірлер және мамандықтар бөлінісінде еңбек нарығының біліктілік талаптар бойынша кадрларға қажеттілігін болжау тетігі әзірленеді.
Сонымен бірге, жұмыспен қамту мен жұмыссыздықты азайту қолжетімділігіндегі қазіргі теңсіздікті еңсеру үшін 2014 жылы жергілікті атқарушы органдар әзірлейтін Өңірлердің жұмыспен қамту карталары енгізілетін болады. Олардың негізінде әрбір бес жыл сайын Республикалық жұмыспен қамту картасы жасалатын болады.
Сонымен бірге, жұмыспен қамту саласы мәселелерінде халықты хабардар ету кеңейтіледі. 2017 жылға қарай барлық орта білім беру мекемелерінде оқушылар үшін кәсіптік бағдарлану кызметі көзделетін болады. Әлеуетті қызметкерлер мектеп жасындағы кезеңде өзекті еңбек нарығындағы қажетті кәсіптер туралы толық ақпаратқа ие болады, қандай әлеуетті әлеуметтік «дивидендтер» сол немесе өзге кәсіпті меңгеруге алып келуін бағалауға қабілетті болады.
2015 жылға қарай өзін-өзі жұмыспен қамтығандардың міндетті әлеуметтік сақтандыру жүйесіне қатысуын кеңейту арқылы жұмыспен қамтуды формализациялау бойынша ынталандыру шараларының пакеті әзірленеді.
Өнеркәсіп пен ауыл шаруашылығындағы еңбек өнімділігінің өсуі жалақының өсуіне сәйкес келетін болады. Осындай негізделген өзара байланыстың болуы ұлттық экономиканы технологиялық қайта жарақтандыру мен инновацияларды енгізу негізінде қызметкерлердің кәсіби дағдыларын дамыту арқылы қол жеткізілетін болады.

2-басымдық. Өмір бойы білім алу
Өмір бойы білім алу инновациялық өсу, жұмыс күшін жұмылдыру және өнімді жұмыспен қамту үшін орта қалыптастырады. Тұрақты даму және жаңа дағдыларға ие болу еңбек өнімділігін арттыруға және ұлттың бәсекеге қабілеттілігін қамтамасыз етуге мүмкіндік береді.
2017 жылға қарай өмір бойы білім алуды қаржыландыруға мемлекеттің, жұмыс берушілердің және қызметкерлердің үшжақты қатысуымен модель қалыптастырылады.
Өмір бойы білім алу төлемінің базалық жауапкершілігі қызметкерге жүктеледі.
Бұл ретте мемлекет пен жұмыс берушілер жұмыспен қамтылған халықтың жекелеген топтарын, мысалы өзін-өзі жұмыспен қамтығандарды (мемлекет), қызметкерлерді қайта даярлау және біліктілігін арттыру мақсатында (жұмыс берушілер) оқытуды қаржыландыруға қатысады.
Бұл ретте ауыл халқының еңбек дағдыларын дамытуға салынатын инвестицияларға ерекше көңіл бөлінетін болады.
Ауылдық елді мекендерде өзін-өзі жұмыспен қамтыған халықтың үлесі 47,5 %-ды құрайды, ал қалалық жерде өзін-өзі жұмыспен қамтыған халықтың үлесі әлдеқайда төмен – 18,4 %.
2017 жылға қарай қарай кәсіптік стандарттар мен біліктілікті растау рәсімдерін әзірлеуді қоса алғанда, ұлттық біліктілік және өмір бойы білім алу жүйесін реттеу жауапкершілігі кәсіптік білім беру саласында мемлекетті, жұмыс берушілер мен қызметкерлерді біріктіретін үш жақты комиссияларға, салалық кеңестерге беріледі.

3-басымдық. Тиімді жұмыспен қамту негізі ретіндегі қауіпсіз жұмыс орындары мен үйлесімді еңбек қатынастары
Жұмыс орнындағы қауіпсіз және тиісті жағдайлар, үйлесімді еңбек қатынастары өнімді еңбектің қажетті шарты болып табылады. Сапалы жұмыс орны – бұл, ең алдымен, еңбек жағдайларын қатаң бақылау, профилактикалық іс-шаралар өткізу, жұмыс беруші мен қызметкерлердің жұмыс ортасын жетілдіру үшін жүйелі жұмыс істеуі.
Мемлекеттің, қызметкерлердің және жұмыс берушілердің ұжымдық жауапкершілігі қауіпсіз жұмыс орны болып табылады. Таза және қауіпсіз еңбек жағдайларын қамтамасыз ету жөніндегі тетіктер олардың бірлескен іс-қимылдарын қамтиды.
2030 жылға қарай өндірістік жарақаттанушылық және кәсіби аурулар жағдайларының саны айтарлықтай азайып, әлемнің дамыған елдерінің деңгейіне жақындайды.
Халықаралық еңбек ұйымының еңбекті қорғауды басқару жүйесінің талаптарына сәйкес келетін қауіпсіздік стандарттары өндірістегі еңбекті қорғауды басқару негізі болады. Мемлекет пен жұмыс берушілер бірлестіктері еліміз кәсіпорындардағы еңбек қауіпсіздігі бойынша стандарттарды енгізуді қамтамасыз етеді.
Барлық мемлекеттік еңбек инспекторлары мен барлық өндірістік кәсіпорындардағы еңбекті қорғау жөніндегі мамандар арасында еңбекті қорғауды басқару жүйесіне оқыту тұрақты түрде жүргізілетін болады.
Лайықты еңбек жағдайларын қамтамасыз ету мақсатында орын алған жазатайым оқиғаларға ден қоюдан олардың алдын алуға, қызметкерлердің өмірі мен денсаулығын сақтауға бағытталған алдын алу шаралары кешенін іске асыруға ауысу жүзеге асырылатын болады.
Кәсіби тәуекелдерді басқару тетіктерін 2015 жылға қарай әзірлеу және оларды 2020 жылға қарай күнделікті өндірістік практикаға толық енгізу осы жұмыстың негізіне айналады.
2016 жылы еңбек инспекциясы жұмысының әдіснамасы Қазақстан Республикасының 2001 жылғы 7 мамырдағы № 194-II Заңымен ратификацияланған «Өнеркәсіптегі және саудадағы еңбек инспекциясы туралы» Халықаралық Еңбек Ұйымының № 81 Конвенциясымен сәйкестендіріледі. Еңбек инспекторы бақылау субъектісіне жұмыс берушіні ескертпей бару мүмкіндігіне ие болады, бұл қызметкерлердің еңбек құқықтарын ең жақсы түрде қорғауға мүмкіндік береді.
Мемлекет қауіпсіз еңбек жағдайларын қамтамасыз етуде жұмыс берушілердің белсенділігін ынталандырушы жағдай жасайды.
2016 жылға қарай еңбек саласындағы мемлекеттік бақылау оңтайландырылатын болады. Жұмыс берушілердің еңбек заңнамасын бұзғаны үшін жауапкершілікті қатаңдатумен қатар еңбек жағдайларының сәйкестігін ерікті декларациялауы мемлекеттік еңбек инспекторларының осындай өнеркәсіптерді тексерулер санын азайтады.
Мемлекет үш жақты серіктестік жүйесі шеңберінде еңбек өнімділігін, қызметкерлер біліктілігі деңгейін арттыру, жаңа технологиялар мен техниканы енгізу, өндірістік қызметті жетілдіру жөнінде ұсыныстар дайындау жөніндегі бірлескен іс-қимылдар үшін жұмыс берушілер мен қызметкерлер өкілдерін біріктіретін өндірістік кеңестер құруға жәрдемдесетін болады.
2015 жылға қарай өндірістік кеңестердің құзыретіне жатуға тиіс мәселелердің ең аз көлемі заңнамалық деңгейде айқындалады.
2017 жылға қарай өндірістік кеңестер қауіпті және зиянды еңбек жағдайларындағы барлық кәсіпорындарда, ал 2020 жылға қарай барлық орта және ірі кәсіпорындарда құрылатын болады.
Мемлекет еңбек жағдайларын жақсарту ісінде стратегиялық әріптес ретінде кәсіподақтардың қызметін қолдайды және ынталандырады. Осылайша, мысалы, кәсіподақтар кәсіби стандарттарды әзірлеу және қызметкерлердің біліктілігін тану процестеріне қатысу мүмкіндігіне ие болады.

Ақпараттық, мәдени және спорттық кеңістікті кеңейту
Ақпараттық, мәдени және спорттық кеңістікті кеңейту қазақстандықтардың өзін-өзі ойдағыдай көрсетуіне ықпал ете отырып, олардың рухани және дене саулығының қажетті көзі болады.

1-басымдық. Тиімді әлеуметтік даму үшін ақпараттық қоғам қалыптастыру
Әлемдегі ақпараттық-коммуникациялық технологиялардың серпінді дамуын ескере отырып, Қазақстанда прогрессивті ақпараттық қоғамды жедел қалыптастыру үшін барлық қажетті жағдайлар жасалады.
2017 жылы Интернет желісіне қол жеткізетін отбасылардың үлесі 60 %-ды құрайды, ал 2020 жылы 100 %-ға жетеді.
2030 жылға қарай мемлекет ақпаратқа еркін қол жеткізу және сандық теңсіздікті жою үшін жағдай жасайды. Интернет пен сандық телерадио хабарларын тарату әрбір қалада, аудан орталығында, село мен ауылда, әрбір үй мен ғимаратта болады.
«Электрондық үкімет» жүйесі 2025 жылға қарай бар күшімен жұмыс атқарады. Мемлекеттік қызмет көрсетулерді автоматтандыру әрбір азаматқа оларды тез әрі сапалы алуға мүмкіндік туғызады.
Электрондық форматта ұсынылатын мемлекеттік қызметтердің үлесі 2017 жылға қарай 50%-ды, ал 2030 жылға қарай 90%-ды құрайды.
Азаматтардың жаңа ақпараттық технологияларды негізгі әлеуметтік-экономикалық көрсетілетін қызметтер мен кепілдіктерге провайдер ретінде пайдалану арқылы өзін-өзі толық көрсету мүмкіндігіне ие болады, қашықтықтан білім алу мен жұмыспен қамту дами түседі.
Электрондық коммерцияның дамуы үйден шықпастан, жұмыс істеуге және тауарлар мен көрсетілетін қызметтерді сатып алуға мүмкіндік береді. Электронды төленетін тауарлар мен көрсетілетін қызметтердің жалпы айналымында қазақстандық интернет-дүкендердің айналым үлесі 2030 жылға қарай шамамен 60%-ды құрайды.
Тұрғындардың өмір сүру сапасын арттыру және түрлі тәуекелдерді азайту үшін инновациялық технологиялар қазақстандықтардың күнделікті өміріне енгізілетін болады. 2015 жылдан бастап төтенше жағдайлар туралы жедел қызметтерді хабарландыру бойынша бірыңғай кезекші диспетчерлік қызмет енгізілетін болады.
2017 жылы төтенше жағдайларға арналған жедел қызметтердің ден қою уақыты 10,7%-ға, 2020 жылы 31 %-ға қысқарады. Төтенше жағдайлар туралы халықты жаппай хабардар етудің қазіргі заманғы жүйесімен жарақтандырылған елді мекендердің үлесі 2017 жылы 95%-ды құрайды.
Ұсынылатын электрондық көрсетілетін қызметтерді барынша қолдануды қамтамасыз ету үшін 2025 жылға қарай халықтың 90 %-ы, оның ішінде азаматтардың өздерінің белсенді қатысуымен компьютерлік сауаттылықты меңгереді. Жастар халықтың жаңалықтарды тез қабылдайтын санаты ретінде, үлкендер мен кішілерге, жақындары мен туысқандарына ақпараттандыру саласындағы дағдыларын дамытуға көмектеседі.
Барлық ұсынылатын ақпарат қазақ және орыс тілдерінде қолжетімді болады. Қазақстандық контент белсенді дамып, уақыт талабына сәйкес толықтырылатын болады.
Ақпараттық-телекоммуникациялық инфрақұрылымның қауіпсіздігі қамтамасыз етіліп, жеке өмірге қол сұқпаушылыққа, жеке және отбасылық құпияға, қолданылуы шектелген ақпараттың қауіпсіздігіне, корпоративтік және жеке ақпараттық жүйелер қорғалуының жоғарғы деңгейіне кепілдік берілетін болады. 2013 жылдан бастап ақпараттық жүйені және Аса маңызды ақпараттандыру объектілерінің ақпараттық қауіпсіздігін қамтамасыз ету жөніндегі жедел орталық инфрақұрылымын құру басталады.

2-басымдық. Мәдениет құндылықтарына қолжетімділікті кеңейту
Мәдени игіліктерге барынша қол жеткізу қазақстандықтардың өмір сүру сапасының арту көрсеткіштерінің біріне айналады.
Мәдениет саласын жаңғырту әрбір тұлға мен жалпы қоғамның мәдени және рухани әлеуетін ел азаматтары үшін мәдени игіліктерге барынша қол жеткізуді қамтамасыз ету, қызметтердің алуан түрлілігі мен сапасын арттыру үшін жағдай жасау, мәдениет саласын дамытудың ұйымдастырушылық, экономикалық және құқықтық тетіктерін жетілдіру жолымен дамытуға бағытталатын болады.
2015 жылы Қазақстан Республикасындағы Мәдени саясаттың тұжырымдамасы қабылданады.
2030 жылға қарай халықтың барлық санаттарына қолайлы және қолжетімді кітапханалық кеңістікте ақпарат алмасу қамтамасыз етіледі. Кітапхананың рөлі айтарлықтай артады, оның мәдени, білім беру және ақпараттық орталық ретіндегі мәртебесі күшейеді. 2020 жылға дейін кітапханалық қорға кешенді толық цифрландыру жүргізіледі. Қазақстандық ұлттық электронды кітапхана ақпараттық қоғам кітапханасына ауысатын болады. Әрбір азамат үшін Қазақстанның барлық кітапханаларының жинақталған каталогы, олардың толық мәтінді ресурстары қолжетімді болады. 2025 жылға қарай кітапхана оқырмандарының саны екі есе ұлғаяды.
Мұражайлар зерттеу, тарих және мәдениет құндылықтарын сақтау мен экспозициясының дәстүрлі функциялары шегінен шығады. Олар қалыптасқан рухани қажеттіліктерді ғана қанағаттандырып қоймай, сонымен қатар оларды белсенді қалыптастыру, ұлттық мұраға, көркем мәдениет жетістіктеріне, отандық және әлемдік тарихтың өтпес құндылықтарына адамдардың қызығушылығын ынталандырады.
Бұл үшін Мемлекеттік мәдени саясат тұжырымдамасында мұражай инфрақұрылымын жаңғырту, олардың қорларын кеңейту бойынша қажетті шаралар көзделетін болады. Мұражайлар заманауи және технологиялы болады, жетекші қазақстандық мұражайлардың жылжымалы қорлары құрылады. 2030 жылға қарай мұражайларға барушылардың саны үш есе көбейеді. 2025 жылға қарай виртуалды мұражайлар құрылады.
Театр өнері саласы жанрлық алуан түрлілікпен ерекшеленеді және тұратын жері мен табыс деңгейіне тәуелсіз халықтың түрлі топтарының театрлық қажеттіліктерінің құрылымына жауап береді.
2015 жылға қарай жекелеген санаттағы азаматтарға мәдениет саласында жеңілдік негізде қызметтер көрсету жүйесі пысықталады.
Ең үздік шығармашылық жетістіктерді көрсетуге, мәдениетаралық диалогты нығайтуға және елдің барлық өңірлерінде шығармашылық белсенділікті арттыруға бағытталған гастрольдік қызмет кеңінен таралатын болады. 2015 жылдан бастап тұрақты негізде өңірлік және республикалық деңгейлерде бірыңғай театрлық кеңістікті нығайтатын театр фестивальдары өткізіледі.
2025 жылға қарай театрларға барушы адамдардың саны екі есе артады.
Мемлекеттік мәдени саясат тұжырымдамасында волонтерлік пен меценаттықты кеңінен тарату мәселелері пысықталатын болады.
2030 жылға қарай мәдениет саласындағы қызметтердің сапасымен халықтың қанағаттанушылық деңгейі 70%-ға жетеді. 2014 жылы кино, театр, музыка өнері және әдебиет салаларындағы мәдени өнімдердің жаңа сапасын құруды одан әрі ынталандыру бойынша кешенді шаралар қабылданады.
2015 жылға қарай мәдениет саласындағы ең төменгі әлеуметтік стандарт – Мәдениет ұйымдары желісінің нормативі әзірленетін болады.

3-басымдық. Елдің барлық азаматтарының спортпен айналысуы үшін жағдай жасау
Дене шынықтырумен, спорттың белсенді түрлерімен шұғылдану – мемлекеттің, жұмыс беруші мен азаматтың әріптестік ынтымақтастығы негізінде дамитын салауатты өмір салтының қағидаты.
Мемлекет азаматтардың түрлі санаттарына олардың табысы мен жасына қарамастан спортпен айналысу үшін жағдай жасау бойынша шаралар қабылдайтын болады. Спорт объектілеріне бару құны, олардың тұрғын жерінен алшақтығы қазақстандықтар үшін денсаулықты нығайтуға кедергі болмайды. 2015 жылға қарай жекелеген санаттағы азаматтарға дене шынықтыру-сауықтыру қызметтерін тегін және жеңілдік негізде ұсынудың нақты тетігі қалыптасады.
Спорттық инфрақұрылымды, оның ішінде мемлекеттік-жекешелік әріптестік тетіктерін қолдана отырып белсенді кеңейту жұмыстары жүргізіледі Бұдан басқа, 2015 жылдан бастап дене шынықтыру және спорттың жеке меншік ұйымдарына жеке азаматтардың келуін субсидиялау үшін мемлекеттік тапсырысты орналастыру басталады.
Жұмыс берушілер қызметкерлердің денсаулығын қолдауды қамтамасыз ету процесіне белсенді қатысатын болады. 2016 жылдан бастап қызметкерлердің жұмыс орындарында денсаулықтарын нығайту бойынша бағдарламалар енгізілетін болады. Бағдарламалар қызметкерлердің денсаулығын нығайту бойынша, инфекциялық аурулардың алдын алу туралы және салауатты өмір салтын жүргізу бойынша практикалық шараларды қамтиды.
Белсенді дене шынықтыру мен спорттың пайдасын танымал ету тұрақты бұқаралық жарыстардың өткізілуіне көмек көрсетеді, оларға қатысу қазақстандықтардың белсенді демалысының нысаны болады. Жыл сайын үш мыңнан кем емес жаппай дене шынықтыру және сауықтыру іс-шараларын өткізу қамтамасыз етіледі. Жаппай спорттық іс-шараларға қатысатын азаматтардың саны 2015 жылы 4 млн. адамға дейін өседі.
2014 жылы еліміздің оқу орындарында дене шынықтырумен және спортпен айналысу бойынша сабақтан тыс сағаттарды көбейту бойынша кешенді іс-шаралар әзірленеді, ол 2017 жылға қарай балаларға, жеткіншектер мен жастарға арналған әртүрлі спорт түрлері бойынша спорт секциялары мен клубтар желісін, соның ішінде ауылдық жерде 20 %-ға кеңейтуге мүмкіндік береді.
Тұтастай алғанда, 2030 жылға қарай күн сайын дене шынықтырумен айналысатын азаматтар үлесі кемінде 40%-ды құрайды.
2015 жылға қарай дене шынықтыру мен спорт саласындағы ең төменгі әлеуметтік стандарт – Спорт және дене шынықтыру-сауықтыру кешендерінің желісі нормативі әзірленеді.

Тұрғын үй жағдайлары стандарты: қолжетімділік пен жайлылық
Тұрғын үй қолжетімділігі және азаматтардың тұру жайлылығы олардың өмірінің қауіпсіздігі және әлеуметтік-экономикалық саулығының аспектілері болып табылады.

1-басымдық. Тұрғын үймен қамтылу және оның халыққа қолжетімділігі
Тұрғын үймен қамтылу және оның халыққа қолжетімділігі оның өмір деңгейіне және халықтың өсу қарқынына тікелей әсер етеді. Тиімді тұрғын үй нарығы әлеуметтік мәселелерді, сол сияқты тұтастай алғанда экономиканы дамытуға қажет.
Халық үшін тұрғын үйге қолжетімділікті арттыру тетіктерін әзірлеу мемлекеттік тұрғын үй саясатының басымдығы болады.
Мемлекет дәлелді себептерге байланысты тұрғын үй мәселесін өз бетімен шеше алмайтын азамттардың санаттарына қолдау көрсетеді.
Әлеуметтік осал және азаматтардың бөлек санаттары үшін тұрғын үйді әлеуметтік жалдау және оны кейіннен сатып алу тетігін одан әрі іске асыру жөніндегі шаралар қабылданатын болады.
Дамыған жалға берілетін тұрғын үй нарығы азаматтарға ұйымдастырылған тұрғын үйді ұзақ мерзімді жалға алу мүмкіндігін береді. Баға бойынша қолжетімді жалға алу қазақстандықтарға ұзақ уақытқа өз тұрғын үй мәселесін шешуге, сонымен қатар өз пәтерін сатып алуға қаражатты жинақтау мен бөліп қоюға мүмкіндік береді. 2018 жылға қарай жалға берілетін тұрғын үйді жыл сайынғы енгізу көлемі жылына
1 млн. шаршы метрден асады, ал 2020 жылға қарай 7,8 млн. шаршы метрге жуық жалға берілетін тұрғын үй салу жоспарланып отыр, оның ішінде:
1) жергілікті атқарушы органдарда кезекте тұрған адамдарға 2,3 млн. шаршы метрден астам;
2) жас отбасыларға 1,5 млн. шаршы метрге жуық;
3) «Қазақстандық ипотекалық компания» ИҰ» АҚ желісі бойынша 3 млн. шаршы метрге дейін.
Тұрғын үй құрылыс жинақтары жүйесі азаматтардың тұрғын үй сатып алу мәселесін нақты шешуге мүмкіндік беретінін ескере отырып, мемлекет 2020 жылға қарай кредиттік тұрғын үй салу бағыты бойынша 2,9 млн. шаршы метрден астам тұрғын үй енгізуді жоспарлап отыр.
Жеке тұрғын үй құрылысын, тұрғын үй-құрылыстық кооперативтерді, жалға берілетін тұрғын үйдің жеке құрылысын дамыту үшін жағдайлар жасалады. Функционалдық жайлылық пен тұру жайлылығы, ауданның табиғи-климаттық ерекшеліктері мен үйдің нақты орналасатын жері, эстетикалық және экологиялық талаптар жеке тұрғын үй құрылысында бірінші кезекке шығатын болады. 2020 жылға дейін 31 млн. шаршы метрге жуық жеке тұрғын үй немесе жыл сайын 30 мың үйден енгізіледі.
Тұрғын үй құрылысында жаңа құрылыс стандарттарын қолдану бойынша пәрменді бақылау жүйесі енгізілетін болады. Тұтастай алғанда, мемлекеттік қолдау тетіктерін қолдануды ескере отырып, 2013 жылдан бастап жыл сайын жалпы алаңы 6 млн. шаршы метрден кем емес жаңа тұрғын үй енгізіледі.
Салынып жатқан тұрғын үйді уақтылы пайдалануға беру, жеке тұрғын үй құрылысын дамытуды ынталандыру үшін жұмыстың басым бағыты аула ішіндегі аумақтар мен орам ішіндегі жолдарды абаттандыруды қоса алғанда, тұрғын үй құрылысы жүргізіліп жатқан аудандардың инженерлік-коммуникациялық инфрақұрылымын дамыту, көліктің қолжетімділігі мәселелерін шешу болып қалады.
Тұрғын үй құрылысына жеке инвестицияларды тартудың, мемлекеттік-жекешелік әріптестікті ынталандырудың, сондай-ақ құрылыс салушының үлескердің алдындағы азаматтық-құқықтық жауапкершілігін сақтандыру жүйесін дамытудың тиімді экономикалық тетіктері құрылады.
Мемлекет құрылысқа арналған жер учаскелерінің тиімді нарықтарын, мердігерлік жұмыстар нарығын қалыптастыру, құрылыс индустриясы мен құрылыс материалдарының меншікті базасын дамыту үшін жағдай жасайды.
Барлық заманауи талаптарға жауап беретін, жер мен ғимараттарды қоғамдық мүдделерді сақтау мақсатында пайдалануды қамтамасыз ететін қалалық жоспарлаудың тиімді жүйесі құрылатын болады. Қалалық жоспарлаудың негізгі мақсаты инновациялық және неғұрлым жоғары өнімді компаниялар мен жұмыс күшін тарта алатын бәсекеге қабілетті қалалар құру болады. Мұның негізі:
1) әкімшіліктің, бизнес пен тұрғындардың иелігінде заманауи ақпараттық-коммуникациялық технологиялар болатын «ақылды» қаланы;
2) ресурстарды, атап айтқанда шығарындылар мен ластануды шектеумен қатар, энергия мен суды тиімді және үнемшіл пайдалану іске асырылатын «жасыл» қаланы;
3) қылмыстықтың деңгейі ғана төмен емес, сондай-ақ тұрғындардың ықтимал төтенше жағдайларға дайындығы жоғары «қауіпсіз» қаланы;
4) спорттық және мәдени инфрақұрылымы, сондай-ақ қажетті рекреациялық аймақтары бар «жайлы» қаланы құру болады.

2-басымдық. Халықтың жайлы тұру жағдайларын қамтамасыз ету және коммуналдық инфрақұрылымның жай-күйін жақсарту
Азаматтардың тұруы үшін қауіпсіз жағдайларды қамтамасыз ету мақсатында тұрғын үй қорына түгендеу, бұзылуға немесе күрделі жөндеуге жататын авариялық тұрғын үйді анықтау тұрақты түрде жүргізілетін болады.
Мемлекет пен азаматтардың бірлесіп қатысуына негізделген тұрғын үйлерге жөндеу жұмыстарын жүргізу тетіктерін іске асыру жалғасады. Азаматтардың жинақтау жүйесін жалпыүйлік мүлікті күрделі жөндеуге қолдану практикасы кеңейтіледі. Күрделі жөндеу жүргізген сәтте қолданыстағы ғимараттарға энергиямен жабдықтау элементтері бар терможаңғырту жүзеге асырылады. Нәтижесінде 2030 жылға қарай күрделі жөндеуді талап ететін тұрғын үй үлесі 10 %-ға дейін төмендейді.
Аз қамтылған отбасыларды әлеуметтік қолдау үшін Тұрғын үй көмегін көрсетудің ең төменгі әлеуметтік стандарты қолданылады.
Халықты сапалы ауыз сумен және су бұру қызметтерімен, оның ішінде сумен жабдықтаудың жаңа объектілерін салу және қолданыстағыларды реконструкциялау есебінен қамсыздандыру жалғастырылады. Қала халқының сумен жабдықтауға және кәріз қызметтеріне қолжетімділігі 2015 жылға қарай 87 %-ға дейін, ал елдің барлық халқының қолжетімділігі 2025 жылға қарай өседі.
Тұрғын үй-коммуналдық шаруашылығын жаңғырту үлестік пайдалану шығындарын азайтуға, ресурстарды үнемдейтін технологияларды енгізуге, тарифтік реттеудің тиімділігін арттыруға бағытталатын болады.
Коммуналдық қызметтер сапасына қанағаттанған халықтың үлесі
2030 жылға қарай 90%-ды құрайды. Коммуналдық қызметтерді ұтымды пайдалану және оны тұтынуды үнемдеу 2020 жылға қарай оларды төлеуді үштен бірге азайтуға мүмкіндік береді, бұл ретте 2025 жылға қарай тұтынушылардың 100%-ы сумен жабдықтауды есептеу құралдарымен жарақтандырылатын болады.
Жаңа технологияларды қолданумен ескі және тиімсіз қазандықтарды жаңғырту немесе ауыстыру жүзеге асырылады. 2020 жылға қарай тұрғын үй-коммуналдық сектордағы апаттар саны 70 %-ға төмендетіледі.
2015 жылға қарай жылу-, электр-, газ-, сумен жабдықтау және су бұру желілерінің, сондай-ақ өңірлер бөлінісіндегі коммуналдық объектілердің жағдайы туралы мемлекеттік бірыңғай деректер базасы құрылатын болады. Осы база судың сапасы, сондай-ақ сумен жабдықтау және су бұру кәсіпорындары мен ұйымдарының қаржылық жағдайы туралы ақпаратты қамтитын болады. Ол коммуналдық инфрақұрылым жағдайына тұрақты және жедел мониторинг жүргізуді, оларды ұстауға және жаңғыртуға арналған қаражаттың тиімді бөлінуін қамтамасыз етуге мүмкіндік береді. Жаңғыртылған желілердің ұзындығы 2015 жылға қарай шамамен 15 мың км құрайды. 2030 жылға қарай коммуналдық қызметтер көрсету жүйесінің инфрақұрылымын жаңғырту процесі толық аяқталатын болады және одан әрі көрсетілетін қызметтердің жоғары сапасы қолдау табады.

Әлеуметтік процестерді мемлекеттік басқару тиімділігін арттыру
Әлеуметтік процестерді мемлекеттік басқару тиімділігін арттыру мақсатында әлеуметтік жаңғырту стратегиясының басымдықтарын орындау және нәтижелерге қол жеткізу үшін қажетті институционалдық тәсілдерді, құралдар мен тетіктерді нығайту жалғастырылатын болады.
Мыналар:
1) мемлекеттік органдардағы әлеуметтік процестерді мемлекеттік басқару жүйесін дамыту;
2) азаматтық қызметті дамыту;
3) мемлекеттік құрылымдардың үкіметтік емес сектормен ынтымақтастығын нығайту жөніндегі шаралар кешенін іске асыру Қазақстанда жүргізіліп жатқан әлеуметтік қайта құрулардың тиімділігін арттыруға бағытталатын болады.
Мемлекеттік органдардағы әлеуметтік процестерді мемлекеттік басқару жүйесін дамыту
Мемлекет басшысының «Қазақстанды әлеуметтік жаңғырту: жалпыға ортақ еңбек қоғамына қарай жиырма қадам» атты мақаласында берілген тапсырмасына сәйкес Қазақстан Республикасының Үкіметі Дүниежүзілік Банкпен бірлесіп, мемлекеттік басқару саласындағы халықаралық практиканың озық стандарттарының қолданылуын ескере отырып, мемлекеттік басқаруға бағалау жүргізді.
Жүргізілген бағалаудың нәтижесінде проблемалар айқындалып, әлеуметтік процестерді мемлекеттік басқару тиімділігін одан әрі арттыру бойынша шешімдер әзірленді.
Әлеуметтік жаңғыртудың мақсаттарына табысты қол жеткізу үшін тиімді кадрлық саясат қалыптастыру мемлекеттік басқару саласындағы міндеттердің біріне айналады. Мемлекеттік органдар білікті қызметшілерді жұмысқа тартып, оларды ұстайды, оларға оқыту және дағдыларын жетілдіру тұрғысынан қолдау көрсетеді. Осы мақсаттарда үміткерлерді қатаң іріктеу процесін қамтамасыз ететін біліктілік талаптары, сондай-ақ озық тәжірибе алмасу бойынша тренингтер мен іс-шараларды қамтитын кешенді оқыту жоспарлары әзірленеді.
2020 жылға қарай әлеуметтік салаларда республикалық және өңірлік деңгейде мамандарға қажеттілікті зерделеу мен жоспарлауға бағытталған әдістер әзірленіп, енгізіледі.
Қаржы ресурстарын басқару сапасын арттыру әлеуметтік жаңғырту басымдықтарының біріне айналады.
Бюджетті жоспарлау мемлекеттік органдардың стратегиялық және бағдарламалық құжаттарда белгіленген әлеуметтік-экономикалық саясатының орташа мерзімді басымдықтарына сәйкес нақты нәтижелерге жетуіне негізделетін болады. Күш-жігер мемлекеттік жоспарлау жүйесі құжаттарының сапасын арттыруға бағытталатын болады.
Бюджет жүйесінің барлық деңгейлерінде бюджет шығыстарының нәтижелілігіне мониторинг енгізілетін болады. 2015 жылға қарай тиімді ішкі аудит жүйесі құрылады.
Мемлекеттік басқару тиімділігінің негізгі аспектісі ретінде әлеуметтік көрсетілетін қызметтердің сапасы мен қолжетімділігін арттыру әлеуметтік жаңғырту мақсаттарына жету шеңберіндегі маңызды бағыт болады.
Әкімшілік процестер мен қызметтер көрсету рәсімдерінің тиімділігін ішкі бағалауды, сол сияқты алынатын қызметтер көрсетудің сапасы мен қолжетімділігіне тұтынушылардың қанағаттануын анықтауды қоса алғанда, республикалық және жергілікті деңгейлерде әлеуметтік қызметтер көрсету сапасына тұрақты мониторинг жүргізіледі. Мониторинг жүйесі әлеуметтік салалардағы нәтижелер бойынша басқару жүйесін қалыптастыру негізіне, мемлекеттік қызметшілер қызметін бағалау базасына және уәждемесіне айналуы тиіс.
Іске асырылып жатқан іс-шараларды қолдау үшін бірыңғай әдістемелік қамсыздандыру жүйесі құрылатын болады. 2016 жылға қарай білім беру, денсаулық сақтау, еңбек және әлеуметтік қорғау, мәдениет салаларында сапалы әлеуметтік қызмет көрсетулер бойынша арнайы нұсқаулар әзірленетін болады, олар түпкілікті тұтынушының қажеттіліктерін қанағаттандыруға бағдарланған қызметкерлерді ынталандыру қағидаттарын қамтитын болады.
Сапалы деректер алу және пайдалану, сол сияқты оларды тарату, оның ішінде бұқаралық ақпарат құралдарын пайдаланумен жариялау бөлігінде әлеуметтік жаңғырту мәселелері мен проблемаларын ақпараттық сүйемелдеу артады. Мемлекеттік органдарда ақпарат жинау және оның сапасы жөніндегі жүйелерді, ең алдымен, ведомстволық статистика жүргізуді, сондай-ақ ведомствоаралық ақпарат алмасуды жетілдіру бөлігінде дамыту қамтамасыз етіледі. Деректерді сақтау, жүйелендіру және тарату үшін ақпараттық технологиялар жүйесін дамыту жалғастырылатын болады.
Білім беру, денсаулық сақтау, мәдениет, спорт, еңбек және әлеуметтік қорғау, тұрғын үй құрылысы салаларындағы іске асырылатын стратегиялық және бағдарламалық құжаттарға үнемі бағалау жүргізу әлеуметтік жаңғыртудың және әлеуметтік көрсетілетін қызметтердің сапасын арттырудың маңызды аспектісі болып табылады, ол мынадай бағыттар:
1) қойылған мақсаттарға жету үшін әзірленген стратегиялық бағыттар мен шараларды олардың қажеттігін, жүзеге асуын, қабылдануы мен дәйектілігін айқындау үшін бағалау;
2) халықтың тиісті топтарын әлеуметтік көрсетілетін қызметтер пакетімен қамту;
3) мақсаттарға іс жүзінде қол жеткізу деңгейімен стратегияның іске асырылу нәтижелерін салыстыру бойынша жүзеге асырылатын болады.
Басқару тиімділігін арттыру үшін Қазақстан Республикасы Үкіметінің жанынан қарамағында әлеуметтік жаңғырту шараларын іске асыру жөніндегі жұмыстарды үйлестіру, стратегияны қалыптастыру бойынша ұсыныстар әзірлеу және әлеуметтік саланы реформалау процестерін тереңдету басымдықтары, сектораралық және ведомствоаралық өзара іс-қимылды нығайту мәселелері болатын әлеуметтік процестерді басқару жөніндегі ведомствоаралық қеңес құру ұсынылады.
Азаматтық қызметті дамыту
Мұғалімдер, медициналық және әлеуметтік қызметкерлер жататын азаматтық қызметтің жоғары әлеуметтік маңыздылығын ескере отырып, мемлекет оны дамытуға қатысты жүйелі және бірыңғай саясатты жүзеге асыратын болады. Азаматтық қызметті реттеудің кешенді нормативтік құқықтық негізін құру осы жұмыс бағыттарының біріне айналады.
2016 жылға қарай Қазақстанда азаматтық қызметті дамыту стратегиясы әзірленетін болады, ол мемлекеттік органдар мен азаматтық қызметшілер қызметінің ашықтығын және регламенттелуін қамтамасыз етіп, азаматтық қызмет саласында кадрлық саясат жүргізудің тиімді тетіктерін әзірлеуге мүмкіндік береді. Қоғамда әлеуметтік сала қызметкерлерінің әлеуметтік мәртебесі мен беделін арттыруға ерекше назар аударылатын болады. Осы стратегияны әзірлеуді ескере отырып, азаматтық қызметті дамыту процесін үйлестіретін бірыңғай мемлекеттік орган айқындалатын болады.
Азаматтық қызметтің беделін одан әрі арттыруға ықпал ететін және білім беру, денсаулық сақтау, әлеуметтік сала, ауыл шаруашылығы, мәдениет, спорт және т.с.с. салалар қызметкерлерінің еңбегін әділ бағалайтын азаматтық қызметшілердің еңбегіне ақы төлеу жүйесі жетілдірілетін болады, бұл түпкі нәтижесінде ұсынылатын мемлекеттік қызметтер сапасын жақсартуға ықпал етеді.

Үкіметтік емес сектормен әріптестік
Әлеуметтік жаңғыртудың оң нәтижелеріне қол жеткізу үшін мемлекеттік органдардың үкіметтік емес ұйымдармен ынтымақтастығының тетіктерін жетілдіру шешуші мәнге ие болады.
2015 жылға қарай үкіметтік емес ұйымдарды құру мен оның қызметі, сондай-ақ олардың мемлекетпен өзара іс-қимылы мәселелерін реттейтін заңнамалық база жетілдіріледі.
2014 жылы үкіметтік емес ұйымдарға мемлекеттік әлеуметтік тапсырысты ұсыну тетігі жетілдіретін болады. Орталық және жергілікті мемлекеттік органдар ұсынған мемлекеттік әлеуметтік тапсырыстың орындалу барысы туралы ақпараттың қолжетімділігі, сондай-ақ оны үкіметтік емес ұйымдардың орындау нәтижелері қамтамасыз етіледі.
Әлеуметтiк мәселелерді шешетiн үкiметтiк емес ұйымдарға ақпараттық, консультациялық, әдiстемелiк, ұйымдық-техникалық қолдау көрсету бойынша мемлекеттiк органдар тарапынан жұмыс күшейтiлетiн болады.
Үкiметтiк емес сектор мемлекеттік органдар жүргізетін әлеуметтік саясат шараларын бағалау және әлеуметтік қызметтер көрсету сапасын бақылау процестеріне белсенді тартылатын болады. Әлеуметтік қызметтерді ұсыну сапасын арттыру бойынша үкiметтiк емес ұйымдар тарапынан берілетін ұсыныстарды орталық және жергілікті атқарушы органдар өз қызметінде мұқият қарап, ескеретін болады.
2030 жылға қарай әлеуметтік салада мемлекет және үкіметтік емес сектор тең әріптестік қағидатында өзара іс-қимыл жасайтын қарым-қатынастар моделі қалыптасып, толыққанды жұмыс істейтін болады.

Әлеуметтік саладағы нормативтік құқықтық базаны реформалау
Жаңартылған нормативтік құқықтық база әлеуметтік процестерді мемлекеттік басқару жүйесі тиімділігінің негізі және әлеуметтік саладағы жаңа бастамаларды ойдағыдай іске асыру кепілі болады.
Нормативтік құқықтық базаны реформалаудың өзектілігі
Тәуелсіздік жылдары Қазақстанда әлеуметтік қатынастарды реттейтін ауқымды нормативтік құқықтық база құрылып, жұмыс істеуде.
Барлық аса маңызды салалар – білім беру, денсаулық сақтау, мәдениет, спорт, азаматтық қоғам институттарының қызметі – арнайы заңнамалық актілермен реттеледі.
Еңбек заңнамасы кодификацияланған, халықты әлеуметтік қорғау жүйесі құқықтық шеңберде жұмыс істейді.
«Неке (ерлі-зайыптылық) және отбасы туралы», «Халық денсаулығы және денсаулық сақтау жүйесі туралы», «Тұрғын үй қатынастары туралы» кодекстері, Еңбек кодексі қабылданды және қолданылуда.
Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау, білім беру, денсаулық сақтау салаларында нормативтік құқықтық база едәуір жетілдірілген.
Осылайша, еңбек және халықты әлеуметтік қорғау саласында «Мемлекеттік әлеуметтік қызметтер туралы» жаңа заң қабылданды, «Халықты жұмыспен қамту туралы» Заңға өзгерістер енгізілді, ішкі көші-қон мәселелерін регламентейтін және шетелдік жұмыс күшін тарту бойынша жаңа тәсілдерді айқындайтын «Халықтың көші-қоны туралы» Заң қабылданды.
2005 жылдан бастап еңбек ету қабілетін жоғалту, асыраушысынан, жұмысынан, жүктілігіне және босануына байланысты табысынан айрылу, нәресте баланы (балаларды) асырап алуына байланысты табысынан айрылу сияқты әлеуметтік тәуекелдер басталған жағдайда әлеуметтік қорғаудың қосымша нысаны болып табылатын әлеуметтік сақтандыру жүйесі енгізілді.
2008 жылы Мүгедектер құқығы туралы конвенцияға және оған Факультативтік хаттамаға қол қойылды.
Білім беру саласында соңғы бес жыл ішінде автономиялық жоғары оқу орындарын, зияткерлік мектептердің жаңа форматын, ғылыми қызметті іске асырудың жаңа нысандарын құруға бағытталған түйінді заңдар қабылданды.
Денсаулық сақтау саласындағы заңнама нормалары «Халық денсаулығы және денсаулық сақтау жүйесі туралы» бірыңғай актісіне кодификацияланған, Бірыңғай ұлттық денсаулық сақтау жүйесі үшін заңнамалық түрде құқықтық негіз бекітілген.
Сонымен бірге, егер жекелеген салалар едәуір өзгерістерге ұшыраса, тұрғын үй қатынастары, мәдениет, дене шынықтыру және спорт салаларындағы заңнама едәуір жаңартуды талап етеді.
Мемлекет норма шығару процесін жаңа сапалы деңгейге шығаруға мүмкіндік беретін шаралар қабылдады, оның ішінде: заң жобалау қызметін перспективалық жоспарлау; нормативтік құқықтық актілерге ғылыми (құқықтық, сыбайлас жемқорлыққа қарсы, криминологиялық және басқа) сараптама енгізу.
Нормативтік құқықтық актілерге құқықтық мониторинг жүйесі ұйымдастырылып қолданылуда, оның мақсаты заңнамалық актіні және оны қолдану тәжірибесін талдау болып табылады.
Баяндалғандармен қатар, әлеуметтік саладағы нормативтік құқықтық базаны түгендеу қолданыстағы заңнаманың мынадай проблемалық жақтарын және осал ұстанымдарын анықтады.
Қазақстан Республикасының әлеуметтік саладағы заңнамасына жасалған талдау коллизиялардың болуын, ескерген нормалардың, декларативтік нормативтік құқықтық актілердің, яғни тиісті заңға тәуелді нормативтік құқықтық база немесе іске асырудың басқа да тетіктері жоқ, жекелеген нормативтік құқықтық әктілердің Қазақстан Республикасының халықаралық міндеттеріне сәйкес келмейтінін, көптеген сілтеме нормалары бар заң және заңға тәуелді актілердің болуын көрсетті.
Бірқатар салаларда заңнаманы жаңарту қарқынды жүрмеуде, бұл оның тез өзгеріп отыратын әлеуметтік үрдістерге сәйкес келмеуіне алып келуде.
Құқық қолдану тәжірибесінде де кемшіліктер бар. Заңнаманың нормаларын іске асыру және мемлекеттің әлеуметтік міндеттерін орындау кезінде мемлекеттік органдар мен жұртшылық тарапынан бақылауды күшейту қажет. Жекелеген нормаларды іске асыру олардың декларативтік сипатта болуына, кейбір процестердің жеткіліксіз регламенттелмеуіне, тиісінше заңға тәуелді нормативтік құқықтық базаның болмауына байланысты қиындық туғызады. Заңнама нормаларын немқұрайлы орындау, ескірген және қайталайтын нормалардың болуы атап өтіледі.
Анықталған кемшіліктер әлеуметтік саладағы нормативтік құқықтық базаны жүйелеу қажеттігін, сондай-ақ оның тиімділігін арттыру үшін едәуір қорлардың бар екенін растайды.
Әлеуметтік саладағы нормативтік құқықтық базаны реформалау тәсілдері
Нормативтік құқықтық базаның тиімділігі – мемлекеттік әлеуметтік саясаттың қойылған мақсаттары мен міндеттеріне жетуге ықпал ететін сапалық сипаттамалардың бірі.
Осыған байланысты, әлеуметтік саладағы нормативтік құқықтық базаны реформалау мақсаттары:
1) азаматтардың конституциялық құқықтарын іске асыруға, адами капиталды дамытуға және жинақтауға ықпал ететін құқықтық жағдайларды нығайту;
2) әлеуметтік салалардағы өзгерістерге жауап беретін серпінді және тиімді нормативтік құқықтық базаны қамтамасыз ету болып табылады.
Аталған мақсаттарға жету үшін мынадай міндеттерді шешу қажет:
1) коллизияларды, қайталаушы, ескірген, сілтеме нормаларды және құқықтық реттеудегі олқылықтарды жою;
2) мақсаттарды, міндеттерді ескере отырып, сондай-ақ әлеуметтік салалардағы даму мен жетістіктерге байланысты нормативтік құқықтық базаны уақтылы жаңарту мен өзектендіруді қамтамасыз ету;
3) әлеуметтік саладағы нормативтік құқықтық базаның келісімді болуын қамтамасыз ету;
4) осы Тұжырымдама жобасында көзделген жаңа бастамаларды заңнамалық сүйемелдеу.
Әлеуметтік заңнаманы жаңартуды қолданыстағы нормаларды жаңғырту және жаңа нормативтік құқықтық базаны қабылдау арқылы іске асыру қажет.
Заңнаманы реформалау және жүйелеу процесінде:
1) бірыңғай құқықтық қатынастарды реттейтін заңнамалық актілерді біріктіру мен ірілендіру, заңды күштері бірдей ғана емес, сондай-ақ әр түрлі актілерді шоғырландыру мәселесін қарастыру;
2) әлеуметтік саладағы мемлекеттік органдардың норма шығармашылығы қызметіне жүйелеу мен перспективалық болжауды енгізу;
3) әлеуметтік заңнаманы жетілдіру мақсатында оған кешенді түрде сапалық және сандық талдау жүргізу;
4) нормативтік құқықтық актілерді қабылдаудың қаржы-экономикалық, әлеуметтік және өзге де салдарларын анықтау әдістемесін әзірлеу;
5) әлеуметтік заңнама актілеріндегі сілтеме нормалар санын қысқарту орынды.
Қазақстан Республикасының Үкіметі әлеуметтік азаңнаманы үнемі қайта қарап, жаңартатын және жетілдіретін болады. Бұл әлеуметтік саланың нормативтік құқықтық актілеріне мезгілімен түгендеу жүргізуді және оларды әлеуметтік салаға инкорпорациялауды талап етеді.
Нормативтік құқықтық актілерді шоғырландыру нормативтік құқықтық базаны реттеуді және оны құқық қолданушылардың қолдану ыңғайлылығын қамтамасыз етеді. Түгендеу әлеуметтік заңнаманы жүйелеудің маңызды құралы болады.
Түгендеу және жүйелеу кезінде қалыптасқан салалар мен институттар ерекшелігі, сондай-ақ әлеуметтік заңнаманың белгілі бір саласындағы нормативтік материалдың көлемі ескеріледі.
Әлеуметтік заңнаманы реформалау арналған Әлеуметтік жаңғыртудың жалпыұлттық жоспарында көзделген мерзімдерде 2016 жылға дейін іске асырылатын болады.

Экономикалық өсу Қазақстанның тиімді әлеуметтік саясатының негізі ретінде
Сарапшылар Қазақстанның жылдық орташа экономикалық өсу қарқыны 2030 жылға дейін 5,5 %-ға жуық болады деп болжап отыр. Бұл ретте 2030 жылға дейінгі экономикалық өсудің перспективалары әлемдік энергия тасымалдаушылардың әлемдік нарығындағы едәуір жағымды конъюнктурасымен және Қытай мен Азия өңірінің басқа да серпінді дамушы елдері тарапынан металға өсіп отырған жаһандық сұраныспен айқындалатын болады.
Экономикалық өсу азаматтардың әл-ауқатын арттыру үшін олардың жұмыспен қамтылуы мен өмір сүру деңгейінің өсуі арқылы негіз қалайды. Әлеуметтік көрсетілетін қызметтердің қолжетімділігі және сапасы экономикалық өсудің қарқынына және бюджеттің мүмкіндіктеріне тікелей байланысты, өйткені салмақты экономика тұрақты салықтық базаны және мемлекеттің әлеуметтік тұрақтылығын қамтамасыз етеді.
Әлеуметтік қорғауды жақсартуға, денсаулық сақтау және білім беру жүйесін жаңғыртуға, әлеуметтік теңсіздікті азайтуға бағытталған елдің әлеуметтік дамуы мемлекет тарапынан едәуір шығындарды талап етеді.
Халықаралық тәжірибе көрсеткендей, экономикалық өсу қарқыны баяулап отырған кезде Еуроаймақ елдерінде әлеуметтік міндеттемелерді «ойланбастан» ұлғайту бюджеттің тапшылығына, мемлекеттік борышқа және мемлекеттік қаржының тұрақсыздығына алып келді. Нәтижесінде Еуроаймақтың бірқатар елдері дефолтты болдырмау үшін әлеуметтік шығыстарды барынша қысқарту және салықты көбейту бойынша шаралар қабылдауда.
Осылайша, әлеуметтік саладағы мемлекеттік саясаттың тиімділігі, мемлекеттің әлеуметтік міндеттерді орындауы үйлестірілген әлеуметтік және экономикалық саясатты жүргізген кезде ғана мүмкін болады.
Осыған байланысты, мемлекет міндеттемелерінің дәйексіз көбеюі нәтижесінде ұзақ мерзімді кезеңде мемлекеттік қаржының теңгерімсіздігін болдырмау мақсатында Қазақстанды әлеуметтік жаңғырту стратегиясын іске асыру оларды бюджеттің мүмкіндіктерін, тұрақты экономикалық өсуді, азаматтардың және жеке сектордың ынтымақты жауапкершілігін негізге ала отырып, кезең-кезеңімен орындауды көздейтін болады.
Әлеуметтік жаңғырту әлеуметтік салада ең төменгі әлеуметтік стандарттарды және жан басына қаржыландыруды кезең-кезеңімен енгізуді болжайды. Бұл бюджеттік шығыстарды әлеуметтік дамудың басым бағыттарында шоғырландыруға, бөлінетін бюджет қаражатының тиімділігі мен халық үшін әлеуметтік саланың сапалы көрсетілетін қызметтерінің қолжетімділігін арттыруға ықпал ететін болады.

4. Тұжырымдаманы іске асыру болжанатын нормативтік құқықтық актілерінің тізбесі
Тұжырымдаманың іске асырылуын мынадай нормативтік құқықтық актілер арқылы қамтамасыз ету болжанады:
Заңнамалық актілер
1. Қазақстан Республикасының Конституциясы;
2. Қазақстан Республикасының Еңбек кодексі;
3. «Халық денсаулығы және денсаулық сақтау жүйесі туралы» Қазақстан Республикасының Кодексі;
4. «Білім туралы» Қазақстан Республикасының Заңы;
5. «Мемлекеттік білім беру жинақтау жүйесі туралы» Қазақстан Республикасының Заңы;
6. «Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік жастар саясаты туралы» Қазақстан Республикасының Заңы;
7. «Қазақстан Республикасындағы баланың құқықтары туралы» Қазақстан Республикасының Заңы;
8. «Дене шынықтыру және спорт туралы» Қазақстан Республикасының Заңы;
9. «Мәдениет туралы» Қазақстан Республикасының Заңы;
10. «Халықты жұмыспен қамту туралы» Қазақстан Республикасының Заңы;
11. «Ең төмен күнкөріс деңгейі туралы» Қазақстан Республикасының Заңы;
12. «Қазақстан Республикасында зейнетақымен қамсыздандыру туралы» Қазақстан Республикасының Заңы;
13. «Қазақстан Республикасында мүгедектiгi бойынша, асыраушысынан айрылу жағдайы бойынша және жасына байланысты берiлетiн мемлекеттiк әлеуметтiк жәрдемақылар туралы» Қазақстан Республикасының Заңы;
14. «Қазақстан Республикасындағы арнаулы мемлекеттік жәрдемақы туралы» Қазақстан Республикасының Заңы;
15. «Балалы отбасыларға берілетін мемлекеттік жәрдемақылар туралы» Қазақстан Республикасының Заңы;
16. «Мемлекеттік атаулы әлеуметтік көмек туралы» Қазақстан Республикасының Заңы;
17. «Міндетті әлеуметтік сақтандыру туралы» Қазақстан Республикасының Заңы;
18. «Арнаулы әлеуметтік қызметтер туралы» Қазақстан Республикасының Заңы;
19. «Қазақстан Республикасында мүгедектердi әлеуметтiк қорғау туралы» Қазақстан Республикасының Заңы;
20. «Кемтар балаларды әлеуметтiк және медициналық-педагогикалық түзеу арқылы қолдау туралы» Қазақстан Республикасының Заңы;
21. «Кәсiптiк одақтар туралы» Қазақстан Республикасының Заңы.
Стратегиялық және бағдарламалық құжаттар
22. «Қазақстан Республикасында білім беруді дамыту 2011 – 2020 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасын бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Президентінің 2010 жылғы 7 желтоқсандағы № 1118 Жарлығы;
23. «Қазақстан Республикасының денсаулық сақтау саласын дамытудың 2011 – 2015 жылдарға арналған «Саламатты Қазақстан» мемлекеттік бағдарламасын бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Президентінің 2010 жылғы 29 қарашадағы № 1113 Жарлығы;
24. «Қазақстан Республикасында тілдерді дамыту мен қолданудың 2011 – 2020 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы туралы» Қазақстан Республикасы Президентінің 2011 жылғы 29 маусымдағы № 110 Жарлығы;
25. Балаларды мектепке дейінгі тәрбиемен және оқытумен қамтамасыз ету жөніндегі 2010 – 2014 жылдарға арналған «Балапан» бағдарламасын бекіту туралы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2010 жылғы 28 мамырдағы № 488 қаулысы;
26. «Жұмыспен қамту 2020 жол картасын бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2013 жылғы 19 маусымдағы № 636 қаулысы;
27. Қазақстан Республикасында дене шынықтыру мен спортты дамытудың 2011 – 2015 жылдарға арналған салалық бағдарламасын бекіту туралы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2011 жылғы 30 қарашадағы № 1399 қаулысы;
28. «Қазақстан Республикасында онкологиялық көмекті дамытуды
2012 – 2016 жылдарға арналған бағдарламасын бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 29 наурыздағы № 366 қаулысы;
29. Мемлекеттік органдардың стратегиялық жоспарлары және т.б.