О внесении изменений и дополнений в некоторые нормативные постановления Верховного Суда Республики Казахстан по гражданскому и гражданскому процессуальному законодательству

Нормативное постановление Верховного Суда Республики Казахстан от 7 декабря 2023 года № 4

1. Внести изменения и дополнения в следующие нормативные постановления Верховного Суда Республики Казахстан:

1. "О применении судами законодательства при рассмотрении дел о расторжении брака (супружества)" от 28 апреля 2000 года № 5 (с изменениями и дополнениями, внесенными нормативными постановлениями Верховного Суда Республики Казахстан от 22 декабря 2008 года № 13; от 31 мая 2012 года № 2; от 31 марта 2017 года № 2; от 15 апреля 2021 года № 1; от 30 сентября 2021 года № 2):

1) по всему тексту:

слова "исковому заявлению", "Исковое заявление", "исковое заявление", "искового заявления", "исковом заявлении" заменить соответственно словами "иску", "Иск", "иск", "иска", "иске";

после слов "в регистрирующих органах", "в регистрирующем органе", "в регистрирующий орган", "регистрирующего органа", "в регистрирующие органы" дополнить соответственно словами ", загранучреждениях Республики Казахстан", ", загранучреждении Республики Казахстан", ", загранучреждение Республики Казахстан", ", загранучреждения Республики Казахстан";

2) в пункте 2:

в абзаце первом:

слова "должно", "заявлению", "подлинник свидетельства о заключении брака (супружества)" заменить соответственно словами "должен", "иску", "свидетельство о заключении брака (супружества), если оно было выдано на бумажном носителе";

четвертое и пятое предложения исключить;

3) в пункте 3:

во втором предложении слова "заявление", "заявлению" заменить соответственно словами "иск", "иску";

4) в пункт 4 вносится изменение на казахском языке, текст на русском языке не меняется;

5) пункт 5 изложить в следующей редакции:

"5. Одним из случаев расторжения брака (супружества) в судебном порядке Кодекс предусмотрел наличие имущественных претензий супругов друг к другу. Под имущественными претензиями понимаются споры относительно раздела общего имущества, выплаты средств на содержание нетрудоспособного супруга, а также несовершеннолетних детей.";

6) в пункте 6:

в абзаце восьмом слова "и письменное заявление ответчика об отсутствии согласия на расторжение брака (супружества)" исключить;

в абзацах девятом и десятом соответственно слова "повторно" и "повторной" исключить;

абзац одиннадцатый исключить;

7) пункт 9 изложить в следующей редакции:

"9. Гражданские дела по спорам о расторжении брака (супружества) между супругами, имеющими общих несовершеннолетних детей, разделе имущества (при наличии несовершеннолетних детей) рассматриваются и разрешаются специализированными межрайонными судами по делам несовершеннолетних по месту жительства ответчика.

Иски о расторжении брака (супружества) могут предъявляться по месту жительства истца при проживании с ним совместно несовершеннолетних детей (часть седьмая статьи 30 ГПК), за исключением исков по делам, подсудным районным (городским) судам, находящимся в пределах городов республиканского значения и столицы, областных центров.

Иск о расторжении брака (супружества) с лицом, не имеющим места жительства в Республике Казахстан, может быть предъявлен и рассмотрен по существу по месту нахождения его недвижимого имущества или по последнему известному месту его жительства (часть первая статьи 30 ГПК).

Иск о расторжении брака (супружества) с лицом, осужденным к лишению свободы, независимо от определенного ему срока наказания, рассматривается судом при наличии имущественных претензий, расторжение брака между супругами, имеющими общих несовершеннолетних детей, осуществляется судом в соответствии с требованиями части третьей статьи 27 ГПК. Если иск о расторжении брака (супружества) с лицом, осужденным к лишению свободы, принимается судом к производству в соответствии со статьей 29 ГПК, то надлежит исходить из последнего места жительства указанного лица до его осуждения.";

8) в пункте 12 второе и третье предложения исключить;

9) пункт 13 изложить в следующей редакции:

"13. В соответствии с пунктом 2 статьи 22 Кодекса судам необходимо принимать меры к защите прав и интересов несовершеннолетних детей супругов, расторгающих брак (супружество). Суд в ходе рассмотрения дела должен выяснять, достигли ли супруги соглашение о том, с кем из них будут проживать несовершеннолетние дети после расторжения брака (супружества), определен ли порядок общения родителя с ребенком и порядок выплаты и размер средств на содержание детей. При этом соглашение об уплате алиментов должно быть совершено с соблюдением требований главы 22 Кодекса.

В случае, если соглашение между супругами по вышеуказанным вопросам отсутствует, а также в случае, если представленное суду соглашение нарушает интересы детей, суд обязан определить, с кем из родителей будут проживать несовершеннолетние дети после расторжения брака (супружества), порядок общения родителя с ребенком, с кого из родителей и в каких размерах взыскиваются алименты на содержание детей.

Судам при рассмотрении дел о расторжении брака для разрешения вопросов об определении, с кем из родителей будут проживать несовершеннолетние дети после расторжения брака (супружества) и порядка общения родителя с ребенком, следует руководствоваться разъяснениями, изложенными в нормативном постановлении Верховного Суда Республики Казахстан от 29 ноября 2018 года № 15 "О применении судами законодательства при разрешении споров, связанных с воспитанием детей".

При разрешении требования о взыскании алиментов судам следует иметь в виду, что согласно пункту 2 статьи 164 Кодекса алименты присуждаются с момента обращения в суд. Алименты за прошедший период могут быть взысканы в пределах трехлетнего срока с момента обращения в суд, если судом будет установлено, что истцом до подачи иска принимались меры к получению средств на содержание, но алименты не были получены вследствие уклонения лица, обязанного уплачивать алименты, от их уплаты.

О таких мерах могут свидетельствовать обращение к ответчику с требованием об уплате алиментов либо с предложением заключить соглашение об уплате алиментов, подача заявления о выдаче судебного приказа о взыскании алиментов на несовершеннолетнего ребенка (если впоследствии судебный приказ был отменен). Ответчик, в свою очередь, обязан представить доказательства, опровергающие доводы истца об уклонении от уплаты алиментов и подтверждающие уплату им алиментов в указанный период.

Суд также должен разъяснить, что проживающий отдельно от детей родитель обязан принимать участие в воспитании детей и имеет право общаться с ними, а другой родитель не вправе ему в этом препятствовать, о чем производится запись в протоколе судебного заседания.

В случае отказа в иске о расторжении брака (супружества) требование о взыскании алиментов, если истец настаивает на его рассмотрении, суд выделяет в отдельное производство, о чем указывает в резолютивной части решения.";

10) в пункте 17 слова "эксперта, в том числе заключения государственного органа по оценке имущества" заменить словами "судебного эксперта";

11) в пункте 21 слово "статьи" заменить словом "статье";

12) в пункте 22 абзац четвертый изложить в следующей редакции:

"В решении отражается момент прекращения брака (супружества) - со дня вступления решения в законную силу.";

13) в пункте 24:

в абзаце первом исключить слово "лишь";

в абзаце втором слова "Вынося новое решение" заменить словами "При вынесении нового решения";

в абзаце третьем слова "первого брака (супружества)" заменить словами "предыдущего брака (супружества)";

2. "О подготовке гражданских дел к судебному разбирательству" от 13 декабря 2001 года № 21 (с изменениями и дополнениями, внесенными нормативными постановлениями Верховного Суда Республики Казахстан от 12 января 2009 года № 2; от 30 декабря 2011 года № 5; от 29 декабря 2012 года № 6; от 25 ноября 2016 года № 9; от 20 апреля 2018 года № 7; от 15 апреля 2021 года № 1):

1) в преамбулу и по всему тексту внесены изменения на казахском языке, текст на русском языке не меняется;

2) в пункте 1 слова "заявлений" заменить словами "исков";

3) в пункте 2:

в абзаце первом слова "частью второй статьи 147" заменить словами "частью второй статьи 267-4";

в абзаце четвертом:

слова "в подлиннике и копиях по числу лиц, участвующих в деле," исключить;

слова "искового заявления" заменить словом "иска";

4) в пункте 3 слова "подано заявление" заменить словами "подан иск";

5) в пункте 8:

в абзаце первом слово "заявления" заменить словом "иска";

в абзаце втором слова "встречное исковое заявление", "заявлением", "это заявление", "встречного заявления" заменить соответственно словами "встречный иск", "иском", "иск", "встречного иска";

6) в пункте 9 слово "заявлении" заменить словом "иске";

7) в пункте 10 слова "исковое заявление" заменить словами "иск";

8) в пункте 14:

в абзаце шестом слово "заявлениям" заменить словом "искам";

в абзаце седьмом слово "инвалиды" заменить словами "лица с инвалидностью";

абзац девятый исключить;

9) в пункте 16 в абзаце втором предложение второе исключить;

10) в пункте 17:

в абзаце первом слово "сторон" заменить словами "лиц, участвующих в деле,";

в абзаце третьем:

слово "иска" заменить словом "доказательств";

второе предложение изложить в следующей редакции:

"На определение может быть подана частная жалоба, принесено ходатайство прокурором в суд апелляционной инстанции, решение которого является окончательным и пересмотру не подлежит.";

11) в пункте 19:

в абзаце первом слова "искового заявления" заменить словом "иска";

абзац третий исключить;

12) в пункте 21 в абзаце третьем слово "заявления" заменить словом "иска";

3. "О судебном решении по гражданским делам" от 11 июля 2003 года № 5 (с изменениями и дополнениями, внесенными нормативными постановлениями Верховного Суда Республики Казахстан от 12 января 2009 года № 2; от 29 июня 2009 года № 6; от 29 декабря 2012 года № 6; от 31 марта 2017 года № 2; от 16 марта 2018 года № 3; от 10 сентября 2018 года № 14; от 31 мая 2019 года № 5; от 21 апреля 2022 года № 5):

1) по всему тексту внесены изменения на казахском языке, текст на русском языке не меняется;

2) в пункте 1-2 в абзаце третьем после слов "Конституции Республики Казахстан" дополнить словами "(далее – Конституция)";

3) в пункте 3 абзац третий исключить;

4) в пункте 5 в абзаце втором после слов "Гражданского кодекса Республики Казахстан" дополнить словами "(далее – ГК)";

5) в пункте 6 слово "заявления" заменить словом "иска";

6) в пункте 11:

в абзаце четвертом слова "апелляционной или" исключить;

в абзаце седьмом предложение второе изложить в следующей редакции:

"Собранные в этом случае доказательства (протоколы и другие материалы) подлежат исследованию в судебном заседании и оценке судом при вынесении решения.";

7) в пункте 12 абзац третий изложить в следующей редакции:

"Устные показания эксперта, данные в судебном заседании, могут быть доказательствами в соответствии с частью шестой статьи 92 ГПК лишь в части разъяснения, дополнения либо уточнения заключения, данного им ранее.";

8) в пункте 13 в абзаце втором после слова "решением" дополнить словами "или постановлением";

9) в пункте 15 в абзаце первом слова "фактические данные" заменить словом "доказательства";

10) в пункте 18:

в абзаце третьем после слов "В силу" дополнить словами "части первой";

абзац шестой изложить в следующей редакции:

"Судам следует иметь в виду, что расходы по оплате помощи представителя, участвующего в процессе и не состоящего со стороной в трудовых отношениях, подлежат взысканию в размере фактически понесенных стороной затрат, но размер взыскиваемой суммы по денежным требованиям не может превышать десяти процентов от удовлетворенной части иска (статья 113 ГПК). По требованиям неимущественного характера сумма расходов взыскивается в разумных пределах, но не должна превышать триста месячных расчетных показателей.";

11) в пункте 20:

в абзаце первом слова "Гражданского кодекса Республики Казахстан" заменить словом "ГК";

в абзаце втором после слов "Национальным Банком Республики Казахстан" дополнить словами "(далее – Национальный Банк");

в абзаце третьем слово "статьей" заменить словами "пунктом 1 статьи";

12) пункт 24 исключить;

13) в пункте 28 в абзаце третьем предложение второе исключить;

14) пункт 30 исключить;

15) в пункте 31 в абзаце первом слова "Национального Банка Республики Казахстан" заменить словами "Национального Банка";

16) в пункте 32 абзац первый изложить в следующей редакции:

"Дополнительное решение может быть вынесено судом лишь в случаях, указанных в статье 236 ГПК.";

17) в пункте 33 в абзаце первом предложение второе изложить в следующей редакции:

"Разъяснение решения не допускается, если оно приведено в исполнение или истек срок, предусмотренный законом, в течение которого решение может быть принудительно исполнено.";

18) в пункте 36:

в абзаце первом после слов "нового решения" дополнить словами "об отказе в иске полностью или в части либо вынесения определения о прекращении производства по делу или об оставлении иска без рассмотрения";

в абзаце втором слово "отдельном" исключить;

19) в пункте 38 слова "Республики Казахстан" исключить;

4. "О судебной практике ликвидации отсутствующих юридических лиц и отсутствующего должника, а также юридических лиц, осуществляющих свою деятельность с грубым нарушением законодательства" от 18 июня 2004 года № 5 (с изменениями и дополнениями, внесенными нормативными постановлениями Верховного Суда Республики Казахстан от 22 декабря 2008 года № 23; от 30 декабря 2011 года № 5; от 29 ноября 2018 года № 18):

1) по всему тексту внесены изменения на казахском языке, текст на русском языке не меняется;

2) в пункте 2:

абзац второй изложить в следующей редакции:

"В соответствии с подпунктом 13) статьи 1 Закона, отсутствующий должник - должник, признанный бездействующим в соответствии с Кодексом Республики Казахстан "О налогах и других обязательных платежах в бюджет" (Налоговый кодекс), отсутствие которого, а также его учредителя (участника), должностного лица установлено в порядке, определенном Законом.";

дополнить абзацем третьим следующего содержания:

"Налоговые органы ежегодно, не позднее 30 апреля выносят приказ о признании бездействующими налогоплательщиков, не представивших за налоговый период по истечении после установленного Налоговым кодексом срока налоговых деклараций и сведений, установленных пунктами 2 и 3 статьи 91 Налогового кодекса.";

3) в пункте 4:

в абзаце первом слова "Кодекса Республики Казахстан "О налогах и других обязательных платежах в бюджет" заменить словами "Налогового кодекса";

в абзаце четвертом после слова "органами" дополнить словами "или по согласованию с акимом района (города областного значения) и собранием местного сообщества – аппаратом акима города районного значения, села, поселка, сельского округа";

дополнить абзацем пятым следующего содержания:

"Налоговые органы не позднее 1 сентября календарного года направляют в суд иски для принудительной ликвидации (снятия с учетной регистрации, прекращения деятельности) в отношении субъектов, включенных в перечень субъектов, подлежащих принудительной ликвидации (снятию с учетной регистрации, прекращению деятельности).";

абзацы пятый, шестой, седьмой, восьмой соответственно считать абзацами шестым, седьмым, восьмым, девятым;

в абзаце седьмом слова "статьями 57, 118" заменить словами "статьей 118";

в абзаце восьмом слова "налоговому или иному уполномоченному государственному органу по налогам и иным платежам в бюджет," исключить;

4) в пункте 9 в абзаце втором слова "подпунктами 1), 2), 3) пункта 1 статьи 5" заменить словами "подпунктами 1), 2) статьи 5-1";

5) в пункте 11 абзац второй исключить;

6) в пункте 16 цифры "118" заменить цифрами "118-1";

7) в пункте 17 абзац первый изложить в следующей редакции:

"В соответствии с пунктом 3 статьи 49 ГК обязанность по ликвидации отсутствующего юридического лица может быть возложена судом на собственника его имущества, уполномоченный собственником орган, орган, уполномоченный на ликвидацию юридического лица его учредительными документами, орган (лицо), инициировавший процедуру принудительной ликвидации юридического лица, либо иной орган (лицо), если осуществление функций по ликвидации юридического лица этим органом (лицом) не противоречит законодательству Республики Казахстан.";

8) в пункте 18 в абзаце втором слова "органу юстиции" заменить словами "регистрирующему органу";

9) в пункте 22 в абзаце четвертом слова "соответствующей записи в государственный регистр юридических лиц" заменить словами "сведений в Национальный реестр бизнес-идентификационных номеров";

5. "О применении судами Республики Казахстан законодательства о судебных расходах по гражданским делам" от 25 декабря 2006 года № 9 (с изменениями и дополнениями, внесенными нормативными постановлениями Верховного Суда Республики Казахстан от 30 декабря 2011 года № 5; от 15 июля 2014 года № 2; от 22 декабря 2017 года № 14; от 10 февраля 2022 года № 1; от 29 сентября 2022 года № 8):

1) по всему тексту слова "исковых заявлений", "искового заявления", "Исковое заявление", "исковое заявление" заменить соответственно словами "исков", "иска", "Иск", "иск";

2) в пункте 4 слова "встречного заявления", "заявление" заменить соответственно словами "встречного иска", "иск";

3) в пункте 5:

в абзаце втором слово "заявления" заменить словом "иски";

дополнить абзацами девятым и десятым следующего содержания:

"Пунктом 2 статьи 610 Налогового кодекса регламентировано взимание государственной пошлины с ходатайств о пересмотре судебных актов в кассационном порядке в размере 50 процентов от соответствующей ставки государственной пошлины, установленной пунктом 1 статьи 610 Налогового кодекса для субъекта обращения.

Судам следует иметь в виду, что с ходатайств физических лиц о пересмотре судебных актов в кассационном порядке подлежит взиманию государственная пошлина в размере 50 процентов от соответствующей ставки государственной пошлины для физических лиц, установленной в подпункте 1) пункта 1 статьи 610 Налогового Кодекса.";

4) в пункте 6 в абзаце третьем слово "заявлением" заменить словом "иском";

5) в пункте 10 в абзаце шестом слово "заявлении" заменить словом "иске";

6) в пункте 11 в абзаце втором слово "оплату" заменить словом "уплату";

7) в пункте 11-1 абзац первый изложить в следующей редакции:

"При рассмотрении дел в порядке главы 12 ГПК суд обязан разрешить вопрос о распределении судебных расходов между сторонами в соответствии с требованиями главы 8 ГПК.";

8) в пункт 12 внесены изменения на казахском языке, текст на русском языке не меняется;

9) пункт 15 изложить в следующей редакции:

"15. В соответствии с частью шестой статьи 226 ГПК и пунктом 17 нормативного постановления Верховного Суда Республики Казахстан от 11 июля 2003 года № 5 "О судебном решении по гражданским делам" резолютивная часть решения суда должна содержать указание на распределение судебных расходов.

Судом при принятии решения по каждому гражданскому делу должны решаться вопросы:

о распределении судебных расходов между сторонами с обязательным указанием с кого и в каком размере взыскиваются судебные расходы;

о возмещении сторонам судебных расходов в случае предъявления иска о защите прав, свобод и охраняемых законом интересов других лиц и государства;

о возмещении расходов юридической консультации, адвокатской конторе, адвокату, осуществляющему свою деятельность индивидуально в случаях оказания ими юридической помощи бесплатно;

о возмещении судебных расходов государству по делам, по которым истец освобожден от их уплаты при обращении в суд;

об отнесении государственной пошлины на счет республиканского бюджета в случае освобождения от ее уплаты обеих сторон;

о необходимости возврата излишне уплаченной государственной пошлины при подаче иска.";

10) в пункте 16 абзац четвертый изложить в следующей редакции:

"ставка государственной пошлины при подаче иска определяется в зависимости от того, кто является истцом – физическое либо юридическое лицо.";

11) в пункте 18 абзац второй изложить в следующей редакции:

"Вопрос о возмещении понесенных, при участии в рассмотрении дела в апелляционном порядке, судебных издержек в виде услуг представителя, проезда и других издержек, должен разрешаться в мотивировочной и резолютивной частях постановления коллегии.";

12) пункт 18-1 изложить в следующей редакции:

"18-1. Сторона по делу, которая не согласна с решением суда в части взыскания или отказа во взыскании судебных расходов, вправе обжаловать это решение в вышестоящий суд в установленном порядке.";

6. "О принятии обеспечительных мер по гражданским делам" от 12 января 2009 года № 2 (с изменениями и дополнениями, внесенными нормативными постановлениями Верховного Суда Республики Казахстан от 30 декабря 2011 года № 5; от 29 декабря 2012 года № 6; от 24 декабря 2014 года № 3; от 31 марта 2017 года № 2; от 20 апреля 2018 года № 7; от 15 апреля 2021 года № 1):

1) по всему тексту внесены изменения на казахском языке, текст на русском языке не меняется;

2) в пункте 2 абзац второй изложить в следующей редакции:

"При рассмотрении заявления об обеспечении иска суд обязан проверить, возбуждено ли арбитражем дело по иску лица, подавшего заявление о принятии обеспечительных мер, истребовав определение о возбуждении арбитражного разбирательства.";

3) пункт 3 изложить в следующей редакции:

"3. Обеспечительные меры принимаются для обеспечения:

исков имущественного или неимущественного характера;

исполнения решений судов;

исполнения определений судов об утверждении мировых соглашений;

соглашения об урегулировании спора (конфликта) в порядке медиации, урегулирования спора в порядке партисипативной процедуры;

принудительного исполнения исполнительных документов.

Обеспечительные меры принимаются судом во всяком положении дела только после принятия иска судьей к производству суда и возбуждения гражданского дела, но до выдачи исполнительного документа об исполнении вступившего в законную силу судебного акта.

Обеспечительные меры в предусмотренных законом случаях принимаются и судебным исполнителем в исполнительном производстве для обеспечения принудительного исполнения исполнительных документов, если обеспечительные меры не были приняты судом.";

4) в пункте 5:

абзац первый изложить в следующей редакции:

"В соответствии со статьей 157 ГПК обеспечительные меры принимаются судом на основании заявлений лиц, участвующих в деле, сторон арбитражного разбирательства или их представителей.";

абзац второй исключить;

абзац третий изложить в следующей редакции:

"В соответствии со статьей 155 ГПК лица, участвующие в деле, стороны арбитражного разбирательства или их представители в заявлении должны указать доводы о том, что непринятие обеспечительных мер может затруднить или сделать невозможным принудительное исполнение судебного акта.";

5) в пункте 6:

в абзаце втором слова "исковому заявлению", "исковом заявлении" заменить соответственно словами "иску", "иске";

в абзаце четвертом слова "в совещательной комнате" исключить;

6) в пункте 10 абзацы первый и второй изложить в следующей редакции:

"На определение по вопросам обеспечения иска в соответствии со статьей 429 ГПК может быть принесено ходатайство прокурором, подана частная жалоба лицами, интересов которых оно касается, в течение десяти рабочих дней со дня изготовления определения в окончательной форме.

Если определение об обеспечении иска было вынесено без извещения лица, подавшего жалобу, в соответствии с частью второй статьи 161 ГПК срок для подачи жалобы исчисляется со дня, когда ему стало известно об этом определении.";

7) пункт 11 исключить;

8) в пункте 17 абзац третий исключить;

9) пункт 18 исключить;

10) в пункте 19:

абзац второй исключить;

абзац пятый изложить в следующей редакции:

"Как исполнительный документ постановление судьи по делу об административном правонарушении может быть оспорено в судебном порядке, если оно обращено к принудительному исполнению с нарушением правил, предусмотренных законодательным актом об административных правонарушениях.";

абзац шестой исключить;

11) пункт 20 исключить;

12) в пункте 21 абзац второй изложить в следующей редакции:

"В соответствии с частью второй статьи 159 ГПК суд вправе рассмотреть заявление о замене меры обеспечения иска без вызова лиц, участвующих в деле, либо назначить судебное заседание. При этом неявка лиц, участвующих в деле, извещенных надлежащим образом о времени и месте судебного заседания, не является препятствием для рассмотрения заявления.";

13) в пункте 22 слова "по организационному и материально-техническому обеспечению деятельности судов" исключить;

14) в пункте 24:

в абзаце первом слово "(заявление)" исключить;

абзацы второй и третий изложить в следующей редакции:

"В случае отказа в иске в соответствии с частью второй статьи 160 ГПК принятые меры обеспечения иска сохраняются до вступления решения в законную силу. Суд одновременно с вступлением в законную силу решения выносит определение об отмене обеспечения иска. При удовлетворении иска принятые меры по его обеспечению сохраняют свое действие до исполнения решения суда. Исполнительный лист по вопросу об отмене обеспечительных мер не выписывается.

Вопрос об отмене обеспечительных мер рассматривается судом в судебном заседании с составлением протокола судебного заседания и с извещением участвующих в деле лиц.";

7. "О применении судами законодательства о возмещении морального вреда" от 27 ноября 2015 года № 7 (с изменениями и дополнениями, внесенным нормативным постановлением Верховного Суда Республики Казахстан от 31 марта 2017 года № 2):

1) по всему тексту слова "исковом заявлении", "исковых заявлений", "искового заявления", "Заявления", "заявления" заменить соответственно словами "иске", "исков", "иска", "Иски", "иска";

2) в пункте 8 в абзаце третьем после слов "близких родственников" дополнить словами ", супруга/супруги";

3) в пункте 9 в абзаце третьем после слова "родственников" дополнить словами ", супруга/супруги";

4) в пункте 15:

в абзаце втором внесены изменения на казахском языке, текст на русском языке не меняется;

в абзаце третьем после слова "родственников" дополнить словами ", супруга/супруги";

8. "О практике применения судами законодательства об усыновлении (удочерении) детей" от 31 марта 2016 года № 2 (с изменениями и дополнениями, внесенными нормативными постановлениями Верховного Суда Республики Казахстан от 20 апреля 2018 года № 7; от 30 сентября 2021 года № 2):

1) по всему тексту внесены изменения на казахском языке, текст на русском языке не меняется;

2) в пункте 1:

после слов "Конституции Республики Казахстан" дополнить словами "(далее – Конституция)";

слова "Конституционного Совета" заменить словами "Конституционного Суда";

слова " , от 10 июля 2014 года № 787 "Об утверждении Правил назначения, возврата и размера единовременной денежной выплаты в связи с усыновлением ребенка-сироты и (или) ребенка, оставшегося без попечения родителей"" исключить;

3) пункт 2 изложить в следующей редакции:

"2. Дела об усыновлении (удочерении) ребенка и его отмене, признании усыновления (удочерения) недействительным рассматриваются и разрешаются специализированными межрайонными судами по делам несовершеннолетних (часть третья статьи 27 Гражданского процессуального кодекса Республики Казахстан – далее ГПК) по месту жительства (нахождения) ребенка.

Специализированные межрайонные суды по делам несовершеннолетних рассматривают и разрешают гражданские дела по спорам, затрагивающим права и законные интересы несовершеннолетних.

По ходатайству законного представителя несовершеннолетнего лица, заявленному до окончания подготовки дела к судебному разбирательству, дела по заявлениям об усыновлении могут рассматриваться или могут быть переданы районному (городскому) суду по месту жительства (нахождения) ребенка, за исключением дел, подсудных районным (городским) судам, находящимся в пределах городов республиканского значения и столицы, областных центров (часть третья статьи 27 ГПК).

Граждане Республики Казахстан, постоянно проживающие за пределами территории Республики Казахстан, а также иностранные граждане, в том числе и в случаях, когда они постоянно проживают на территории Республики Казахстан, заявление об усыновлении подают в специализированный межрайонный суд по делам несовершеннолетних.

Следует иметь в виду, что лицо, обратившееся с заявлением об усыновлении, приобретает права законного представителя ребенка лишь после вступления решения суда об усыновлении ребенка в законную силу, за исключением случаев, когда заявитель является опекуном или попечителем, приемным родителем (приемными родителями), патронатным воспитателем или другим заменяющим законного представителя лицом, осуществляющим в соответствии с законодательством Республики Казахстан заботу, образование, воспитание, защиту прав и интересов ребенка (подпункт 12) пункта 1 статьи 1 Кодекса).";

4) в пункте 3:

слова "исковому заявлению" заменить словом "иску";

абзац пятый исключить;

5) в пункте 4 после слов "по делам особого производства, " дополнить словами "административных исков в рамках Административного процедурно-процессуального кодекса Республики Казахстан,";

6) пункт 8 дополнить абзацем восьмым следующего содержания:

"В силу статьи 95 Кодекса для усыновления ребенка, достигшего возраста десяти лет, необходимо его согласие, которое устанавливается судом в присутствии родителей либо других законных представителей ребенка, прокурора.";

7) в пункте 15 в абзаце первом слова "В целях обеспечения охраняемой законом тайны усыновления суд" заменить словом "Суд";

8) в пункте 20 слово "Заявление" заменить словом "Иск";

9) пункт 21 дополнить абзацем седьмым следующего содержания:

"Согласно пункту 3 статьи 103 Кодекса, при рассмотрении дела о признании усыновления недействительным участие усыновителей, прокурора и представителя органа, осуществляющего функции по опеке или попечительству, обязательно.";

10) в пункте 22 в абзаце втором слова "Министерства образования и науки Республики Казахстан" заменить словами "Министерства просвещения Республики Казахстан";

11) в пункте 24 слова "Республики Казахстан" исключить;

9. "О судебной практике по спорам, вытекающим из договоров страхования" от 6 октября 2017 года № 8 (с изменениями и дополнениями, внесенными нормативными постановлениями Верховного Суда Республики Казахстан от 20 апреля 2018 года № 7; от 29 сентября 2022 года № 8):

1) в пункте 1 после слов "О страховой деятельности" дополнить словами "(далее – Закон о страховой деятельности)";

2) дополнить пунктом 2-1 следующего содержания:

"2-1. В соответствии с частью второй пункта 1 статьи 86 Закона о страховой деятельности страховой омбудсман осуществляет урегулирование разногласий между страхователями (застрахованными, выгодоприобретателями) и страховыми организациями, возникающих из договоров страхования.

При этом судам следует иметь в виду, что не все разногласия между страхователями (застрахованными, выгодоприобретателями) и страховыми организациями, возникающие из договоров страхования подлежат рассмотрению страховым омбудсманом.

Закон разграничивает субъектов обращения по видам страхования и ограничивает сумму их требований.

Так, физические лица и (или) субъекты малого предпринимательства, являющиеся страхователями (застрахованными, выгодоприобретателями), вправе обратиться к страховому омбудсману для урегулирования разногласий по всем видам страхования. Иные юридические лица могут обратиться к страховому омбудсману только по классу (виду) обязательного страхования гражданско-правовой ответственности владельцев транспортных средств.

Сумма требований по разногласиям данных лиц не должна превышать десятитысячекратный размер месячного расчетного показателя (далее – МРП).

Поскольку законодатель использует деление субъектов обращения на физические лица и (или) субъекты малого предпринимательства, а остальных субъектов обращения определяет как иные юридические лица, то, следовательно, при обращении индивидуального предпринимателя следует относить его к категории физических лиц, который может обратиться к страховому омбудсману по всем видам страхования, независимо от того, к какой категории субъектов предпринимательства он относится.

Лица, указанные в части второй пункта 1 статьи 86 Закона о страховой деятельности, являющиеся страхователями (застрахованными, выгодоприобретателями), а также страховщик вправе обратиться в суд в соответствии с законодательством Республики Казахстан после получения решения страхового омбудсмана. Приведенная норма свидетельствует о необходимости соблюдения вышеуказанными лицами порядка досудебного урегулирования спора.";

3) дополнить пунктом 2-2 следующего содержания:

"2-2. В соответствии с пунктом 1 статьи 24 Предпринимательского кодекса в зависимости от среднегодовой численности работников и среднегодового дохода субъекты предпринимательства относятся к следующим категориям: субъекты малого предпринимательства, в том числе субъекты микропредпринимательства, субъекты среднего предпринимательства, субъекты крупного предпринимательства.

Предпринимательский кодекс определяет и цели, с учетом которых используется градация субъектов предпринимательства по категориям.

При этом для целей государственной статистики используется только критерий среднегодовой численности работников, тогда как для применения иных норм законодательства, к которым относится и применение Закона о страховой деятельности, используются два критерия: 1) среднегодовая численность работников и 2) среднегодовой доход.

Постановлением Правительства Республики Казахстан от 28 декабря 2015 года № 1091 утверждены Правила ведения и использования реестра субъектов предпринимательства (далее - Правила).

Согласно пункту 3 Правил определение категории субъектов предпринимательства осуществляется в соответствии с критериями и их пороговыми значениями, указанными в статье 24 Предпринимательского кодекса, а также правилами расчета среднегодовой численности работников и среднегодового дохода субъектов предпринимательства, утверждаемых Правительством Республики Казахстан. Формирование реестра осуществляется уполномоченным органом по предпринимательству.

Судам следует иметь в виду, что в соответствии с пунктом 16 Правил реестр является основным источником данных о категории субъектов предпринимательства для любых заинтересованных лиц, в том числе государственных органов.";

4) в пункте 15 слова "Правилами дорожного движения и Основными положениями по допуску транспортных средств к эксплуатации (утвержденными постановлением Правительства Республики Казахстан от 13 ноября 2014 года № 1196)" заменить словами "Правилами дорожного движения и Основными положениями по допуску транспортных средств к эксплуатации, перечня оперативных и специальных служб, транспорт которых подлежит оборудованию специальными световыми и звуковыми сигналами и окраске по специальным цветографическим схемам (утвержденными приказом Министра внутренних дел Республики Казахстан от 30 июня 2023 года № 534)";

5) в пункте 16 слова "ста месячных расчетных показателей (далее – МРП)" заменить словами "ста МРП";

6) пункт 17 изложить в следующей редакции:

"17. Порядок определения размера вреда, причиненного транспортному средству, установлен статьей 22 Закона о страховании ответственности владельцев транспортных средств и Правилами определения размера вреда.

Потерпевший (выгодоприобретатель), транспортному средству которого причинен вред, со дня представления им или страхователем (застрахованным) заявления об определении размера вреда, причиненного имуществу, сохраняет поврежденное имущество в таком состоянии, в какое оно пришло в результате транспортного происшествия, и предоставляет возможность страховщику произвести расчет размера вреда.

И только в случае, если страховщиком в установленный срок не будет определен размер вреда, то страхователь (застрахованный) либо потерпевший (выгодоприобретатель) или их представители могут воспользоваться услугами оценщика и начать восстановление (утилизацию) имущества.

В этом случае результат определения размера вреда, причиненного транспортному средству, произведенного оценщиком, принимается страховщиком для осуществления страховой выплаты потерпевшему (выгодоприобретателю) или его представителю.

Затраты на услуги оценщика, понесенные страхователем (застрахованным) либо потерпевшим (выгодоприобретателем) или их представителями, подлежат возмещению страховщиком вне зависимости от страховой выплаты.";

7) пункт 18 изложить в следующей редакции:

"18. Согласно пункту 3 Правил определения размера вреда потерпевший (выгодоприобретатель) или их представитель в течение 3 (трех) рабочих дней со дня получения отчета о размере вреда указывает в полученном отчете отметку о согласии либо несогласии с результатами проведенного расчета размера вреда с указанием причин несогласия.

Оспаривание результатов расчета размера вреда потерпевшим (выгодоприобретателем) или их представителями осуществляется в порядке, предусмотренном статьей 29-1 Закона о страховании ответственности владельцев транспортных средств.";

8) в пункте 19 в абзаце третьем предложение третье исключить;

9) в пункте 25 слова "о пенсионном обеспечении" заменить словами "о социальной защите";

10) в пункте 26 после слов "бесплатной медицинской помощи" дополнить словами "и в систему обязательного социального медицинского страхования";

11) пункт 35 изложить в следующей редакции:

"35. Выгодоприобретатель – это лицо, которое в соответствии с договором страхования или законодательными актами Республики Казахстан является получателем страховой выплаты.

По добровольным видам страхования выгодоприобретатель назначается страхователем. Если страхователь при этом не является застрахованным, то выгодоприобретателем должен быть застрахованный либо он назначается с письменного согласия застрахованного.

По договору добровольного страхования транспортного средства, приобретенного на заемные средства, выгодоприобретателем, как правило, назначается банк, являющийся одновременно залогодержателем по договору залога транспортного средства. Заемщик (залогодатель), являясь застрахованным, и присоединившись к договору добровольного страхования, выражает тем самым согласие с его условиями.

В силу пункта 2 статьи 306 ГК при наступлении страхового случая право требования по договору страхования заложенного имущества у залогодателя возникает только в случае отказа от него залогодержателя.

Следовательно, предъявляя иск о взыскании страховой выплаты, залогодатель (застрахованный) должен представить доказательства того, что банк отказался от своего права на получение страховой выплаты.";

10. "О применении судами законодательства при разрешении споров, связанных с воспитанием детей" от 29 ноября 2018 года № 15 (с изменениями и дополнениями, внесенными нормативным постановлением Верховного Суда Республики Казахстан от 15 апреля 2021 года № 1):

1) по всему тексту слова "искового заявления", "исковое заявление" заменить соответственно словами "иска", "иск";

2) в пункте 2 в абзаце четвертом слова "об определении места жительства ребенка, о порядке осуществления родительских прав родителем, проживающим отдельно от ребенка, о восстановлении в родительских правах, об ограничении родительских прав, об отмене последствий ограничения родительских прав, о возврате родителям, опекунам (попечителям), патронатному воспитателю ребенка, удерживаемого не на основании закона или судебного решения" заменить словами "об определении места жительства ребенка, в том числе при выезде ребенка с одним из родителей за пределы республики на постоянное место жительства; определении порядка общения родителя, близких родственников с ребенком, проживающим отдельно от них; отобрании ребенка, находящегося у других лиц, не на основании закона; о лишении (ограничении) и восстановлении (отмене ограничений) родительских прав";

3) в пункте 8 в абзаце пятом слова "находящихся в трудной жизненной ситуации" заменить словами "нуждающихся в специальных социальных услугах";

4) в пункте 10 слова "находящихся в трудной жизненной ситуации" заменить словами "нуждающихся в специальных социальных услугах";

11. "О применении судами законодательства при рассмотрении дел, связанных с установлением происхождения ребенка" от 29 ноября 2018 года № 16:

1) по всему тексту слова "исковое заявление", "искового заявления" заменить соответственно словами "иск", "иска";

2) в пункте 1:

в абзаце втором слова "районным (городским) судом и приравненным к ним судами (далее – районный суд)" заменить словами "специализированным межрайонным судом по делам несовершеннолетних";

абзац третий изложить в следующей редакции:

"Дела об установлении факта рождения ребенка конкретной женщиной, установлении факта признания отцовства или факта отцовства разрешаются специализированным межрайонным судом по делам несовершеннолетних в порядке особого производства по правилам, установленным главой 32 ГПК.";

3) в пункте 3:

абзац второй изложить в следующей редакции:

"По ходатайству законных представителей несовершеннолетнего лица иски об установлении отцовства и о взыскании алиментов могут рассматриваться или могут быть переданы районному (городскому) суду по месту жительства (нахождения) ребенка, за исключением дел, подсудных районным (городским) судам, находящимся в пределах городов республиканского значения и столицы, областных центров.";

абзац третий исключить;

абзацы четвертый и пятый считать абзацами третьим и четвертым;

4) в пункте 10 абзац третий исключить;

5) в пункте 14 абзац третий изложить в следующей редакции:

"Если иск об оспаривании записи об отце (матери) ребенка в книге записей актов о рождении подан лицом, не относящимся к перечню лиц, указанных в пункте 1 статьи 51 Кодекса, судья отказывает в иске.";

6) в пункт 18 внесены изменения на казахском языке, текст на русском языке не меняется;

7) в пункте 19:

в абзаце первом слова "для государственной регистрации установления отцовства" заменить словами "для внесения изменений, дополнений в актовую запись о государственной регистрации рождения в связи с установлением отцовства";

абзац четвертый изложить в следующей редакции:

"Изменения, дополнения в актовую запись о государственной регистрации рождения ребенка при установлении отцовства вносятся на основании решения суда об установлении отцовства, а также установлении факта признания отцовства и факта отцовства (подпункт 3) пункта 1 статьи 192-1 Кодекса).";

абзацы пятый и шестой исключить;

абзац седьмой считать абзацем пятым;

в абзаце седьмом слова "по указанному вопросу" исключить;

8) в пункте 20 слова "и аннулировании записи акта об установлении отцовства" исключить;

12. "О применении судами законодательства при рассмотрении дел, связанных с взысканием алиментов" от 29 ноября 2019 года № 6 (с изменениями и дополнениями, внесенными нормативными постановлениями Верховного Суда Республики Казахстан от 15 апреля 2021 года № 1; от 30 сентября 2021 года № 2):

1) по всему тексту:

слова "исковое заявление", "искового заявления" заменить соответственно словами "иск", "иска";

слова "нотариально удостоверенное", "нотариально удостоверенного" исключить;

2) пункт 2 изложить в следующей редакции:

"2. В соответствии с частью третьей статьи 27 ГПК иски о взыскании алиментов, об изменении размера алиментов, об освобождении от уплаты алиментов, от уплаты задолженности по алиментам, взыскиваемым на содержание несовершеннолетних детей, иные иски, связанные с взысканием алиментов, в том числе иски об изменении, расторжении или признании недействительным соглашения об уплате алиментов подлежат рассмотрению и разрешению в специализированных межрайонных судах по делам несовершеннолетних.

В соответствии с частью четвертой статьи 30 ГПК иски о взыскании алиментов могут быть предъявлены истцом по месту своего жительства, за исключением исков по делам, подсудным районным (городским) судам, находящимся в пределах городов республиканского значения и столицы, областных центров.

Поскольку иски об увеличении размера алиментов, о взыскании неустойки в связи с несвоевременной уплатой алиментов вытекают из прав взыскателя на получение алиментов, то такие иски также могут быть предъявлены по выбору истца либо по месту своего жительства, либо по месту жительства ответчика, с соблюдением требований части третьей статьи 27 ГПК.

Иски лиц, обязанных уплачивать алименты, об освобождении от уплаты алиментов или от уплаты задолженности по алиментам подлежат рассмотрению по месту жительства ответчика, за исключением исков по делам, подсудным районным (городским) судам, находящимся в пределах городов республиканского значения и столицы, областных центров.";

3) в пункте 4 в абзаце первом слова ", подлежащее удостоверению нотариально" исключить;

4) в пункте 5 абзац четвертый после слов "если ребенок рожден вне брака (супружества)" дополнить словами "до 25 ноября 2019 года";

5) в пункте 6 абзац пятый исключить;

6) в пункте 9 абзац десятый исключить;

7) в пункте 12 в абзаце пятом слово "заявлению" заменить словом "искам";

8) в пункте 15 в абзаце первом слово "инвалидами" заменить словами "лицами с инвалидностью";

9) пункт 25 изложить в следующей редакции:

"25. Соглашение об уплате алиментов, заключенное во внесудебном порядке, составляется в письменном виде в форме:

соглашения об уплате алиментов – нотариусом;

соглашения об урегулировании спора (конфликта) – медиатором;

соглашения об урегулировании спора об уплате алиментов в порядке партисипативной процедуры – адвокатами, лицами, являющимися членами палаты юридических консультантов (статья 158 Кодекса)

Соглашение об уплате алиментов обязательно должно содержать размер, способ и порядок уплаты алиментов.

Согласно соглашению об уплате алиментов, алименты могут выплачиваться следующим способом:

в долях к заработку и (или) иному доходу лица, обязанного уплачивать алименты;

в твердой денежной сумме, выплачиваемой периодически;

в твердой денежной сумме, уплачиваемой единовременно;

путем предоставления имущества;

иными способами, относительно которых достигнуто соглашение (выполнение работ, оказание услуг и т.д.).

В соглашении об уплате алиментов может быть предусмотрено сочетание различных способов уплаты алиментов.

В силу пункта 1 статьи 159 Кодекса к заключению, исполнению, изменению, расторжению и признанию недействительным соглашения об уплате алиментов применяются нормы ГК, регулирующие заключение, исполнение, изменение, расторжение и признание недействительными гражданско-правовых сделок.

К правоотношениям об изменении и расторжении соглашения об уплате алиментов подлежат применению нормы пункта 2 статьи 401 ГК, согласно которому по требованию одной из сторон договор может быть изменен или расторгнут по решению суда только:

1) при существенном нарушении договора другой стороной;

2) в иных случаях, предусмотренных ГК, другими законодательными актами или договором.

Судам следует иметь в виду, что к иным случаям, предусмотренным законодательством, относятся положения пункта 3 статьи 159 Кодекса.

Так, в случае существенного изменения материального или семейного положения сторон и при недостижении соглашения об изменении или о расторжении соглашения об уплате алиментов заинтересованная сторона вправе обратиться в суд с иском об изменении или о расторжении этого соглашения.";

10) в пункте 31 абзац первый изложить в следующей редакции:

"Размер задолженности по алиментам, уплачиваемым на несовершеннолетних детей в соответствии со статьей 139 Кодекса, определяется судебным исполнителем, исходя из заработной платы и иного дохода лица, обязанного уплачивать алименты, за период, в течение которого взыскание алиментов не производилось. В случаях, если лицо, обязанное уплачивать алименты, в этот период не работало или если не представлены документы, подтверждающие его заработную плату и иной доход, ежемесячные выплаты и (или) задолженность по алиментам определяются в соответствии с пунктом 3 статьи 99 Закона об исполнительном производстве из размера средней месячной заработной платы в Республике Казахстан на момент взыскания задолженности. Для должников, являющихся лицами с инвалидностью, ежемесячные выплаты или задолженность по алиментам определяются из их ежемесячной заработной платы и иного дохода, а в случае, если они не работают, - из ежемесячных пособий и (или) социальных выплат, выплачиваемых из бюджетных средств и (или) Государственного фонда социального страхования.";

11) в пункте 32 абзац пятый изложить в следующей редакции:

"Неустойка, установленная статьей 171 Кодекса, является специальной мерой семейно-правовой ответственности, гарантирующей осуществление прав нуждающихся членов семьи на получение содержания, и взыскивается в размере одной десятой процента от суммы невыплаченных алиментов за каждый день просрочки. Уменьшение размера неустойки за несвоевременную уплату алиментов на основании статьи 297 ГК не допускается.";

12) в пункте 34 абзац первый изложить в следующей редакции:

"С учетом требований пункта 1 статьи 144 Кодекса при отсутствии соглашения об уплате алиментов каждый из родителей может быть привлечен судом к участию в несении дополнительных расходов, вызванных исключительными обстоятельствами.";

13) в пункте 35 в абзаце третьем слова ", а также кратность, исходя из размера МРП" исключить.

2. Согласно статье 4 Конституции Республики Казахстан настоящее нормативное постановление включается в состав действующего права, является общеобязательным и вводится в действие со дня первого официального опубликования, за исключением подпункта 2) пункта 9, который вводится в действие с 1 января 2024 года.

Председатель Верховного Суда Республики Казахстан	А. Мергалиев
Судья Верховного Суда Республики Казахстан, секретарь пленарного заседания	Г. Альмагамбетова

Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының кейбір нормативтік қаулыларына азаматтық және азаматтық процестік заңнама бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы

Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының 2023 жылғы 7 желтоқсандағы № 4 Нормативтік қаулысы

ЗҚАИ-ның ескертпесі!
Осы нормативтік қаулының қолданысқа енгізілу тәртібін 2-т. қараңыз.

1. Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының мынадай нормативтік қаулыларына өзгерістер мен толықтырулар енгізілсін:

1. "Соттардың некенi (ерлі-зайыптылықты) бұзу туралы iстердi қараған кезде заңнаманы қолдануы туралы" 2000 жылғы 28 сәуірдегі № 5 (Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының 2008 жылғы 22 желтоқсандағы № 13; 2012 жылғы 31 мамырдағы № 2; 2017 жылғы 31 наурыздағы № 2; 2021 жылғы 15 сәуірдегі № 1; 2021 жылғы 30 қыркүйектегі № 2 нормативтік қаулыларымен енгізілген өзгерістермен және толықтырулармен):

1) бүкіл мәтін бойынша:

"талап арызы", "талап арыз", "талап қою арызында", "талап арызды", "талап қою арызымен", "талап қою арызына", "талап қою арызын", "талап арыздарды" деген сөздер тиісінше "талап қоюы", "талап қою", "талап қоюда", "талап қоюды", "талап қоюмен", "талап қоюға", "талап қоюларды" деген сөздермен ауыстырылсын;

"талапкер", "мәжілісінде", "мәжілісі" деген сөздер тиісінше "талап қоюшы" "отырысында", "отырысы" деген сөздермен ауыстырылсын;

"тіркеуші органдарда", "тіркеуші органда", "Тіркеуші органда", "тіркеуші органға", "тіркеуші органның", "Тіркеуші органдарда", "тіркеуші органдар", "Тіркеуші органдар" деген сөздерден кейін тиісінше ", Қазақстан Республикасының шет елдегі мекемелерінде", ", Қазақстан Республикасының шет елдегі мекемесінде", ", Қазақстан Республикасының шет елдегі мекемесінде", ", Қазақстан Республикасының шет елдегі мекемесіне", ", Қазақстан Республикасының шет елдегі мекемесінің", ", Қазақстан Республикасының шет елдегі мекемелері" деген сөздермен толықтырылсын;

2) 2-тармақта:

бірінші абзацта:

"Арызға неке (ерлі-зайыптылық) туралы куәлiктiң түпнұсқасы," деген сөздер "Талап қоюға неке қию (ерлі-зайыптылық) туралы куәлiк, егер ол қағаз жеткізгіште берілген болса," деген сөздермен ауыстырылсын;

төртінші және бесінші сөйлемдер алып тасталсын;

3) 3-тармақта:

екінші сөйлемдегі "арызды", "арызға" деген сөздер тиісінше "талап қоюды", "талап қоюға" деген сөздермен ауыстырылсын;

4) 4-тармақтағы "құқысы" деген сөз "құқығы" деген сөзбен ауыстырылсын;

5) 5-тармақ мынадай редакцияда жазылсын:

"5. Некені (ерлі-зайыптылықты) сот тәртібімен бұзу жағдайларының бірі ретінде Кодексте ерлі-зайыптылардың бір-біріне мүліктік талаптарының болуы көзделген. Мүліктік талаптар деп ортақ мүлікті бөлу, еңбекке жарамсыз жұбайын, сондай-ақ кәмелетке толмаған балаларын асырауға арналған қаражатты төлеуге қатысты даулар түсініледі.";

6) 6-тармақта:

сегізінші абзацтағы "және жауапкердің некені (ерлі-зайыптылықты) бұзуға келісімінің жоқтығы туралы жазбаша арызы" деген сөздер алып тасталсын;

тоғызыншы және оныншы абзацтардағы "қайта", "қайтадан" деген сөздер тиісінше алып тасталсын;

он бірінші абзац алып тасталсын;

7) 9-тармақ мынадай редакцияда жазылсын:

"9. Кәмелетке толмаған ортақ балалары бар ерлі-зайыптылар арасындағы некені (ерлі-зайыптылықты) бұзу, мүлікті бөлу (кәмелетке толмаған балалар болған кезде) туралы даулар бойынша азаматтық істерді жауапкердің тұрғылықты жері бойынша кәмелетке толмағандардың істері жөніндегі мамандандырылған ауданаралық соттар қарайды және шешеді.

Республикалық маңызы бар қалалардың және астананың, облыс орталықтарының шегінде орналасқан аудандық (қалалық) соттардың соттылығына жататын істер бойынша талап қоюларды қоспағанда, некені (ерлі-зайыптылықты) бұзу туралы талап қоюлар талап қоюшының тұрғылықты жері бойынша онымен кәмелетке толмаған балалары бірге тұрған кезде берілуі мүмкін (АПК-нің 30-бабының жетінші бөлігі).

Қазақстан Республикасында тұрғылықты жері жоқ адаммен некені (ерлі-зайыптылықты) бұзу туралы талап қою оның жылжымайтын мүлкінің орналасқан жері бойынша немесе оның ең соңғы белгілі тұрғылықты жері бойынша берілуі және қаралуы мүмкін (АПК-нің 30-бабының бірінші бөлігі).

Бас бостандығынан айыруға сотталған адаммен некені (ерлі-зайыптылықты) бұзу туралы талап қоюды, оған белгіленген жаза мерзіміне қарамастан, мүліктік талаптар болған кезде сот қарайды, кәмелетке толмаған ортақ балалары бар ерлі-зайыптылар арасындағы некені бұзуды сот АПК-нің 27-бабының үшінші бөлігінің талаптарына сәйкес жүзеге асырады. Егер сот бас бостандығынан айыруға сотталған адаммен некенi (ерлі-зайыптылықты) бұзу туралы талап қоюды АПК-нің 29-бабына сәйкес іс жүргізуге қабылдаса, онда көрсетiлген адамның сотталғанға дейiн соңғы тұрғылықты жерін негізге алу қажет.";

8) 12-тармақтағы екінші және үшінші сөйлемдер алып тасталсын;

9) 13-тармақ мынадай редакцияда жазылсын:

"13. Кодекстің 22-бабының 2-тармағына сәйкес соттар некені (ерлі-зайыптылықты) бұзатын ерлі-зайыптылардың кәмелетке толмаған балаларының құқықтары мен мүдделерін қорғау шараларын қабылдауы қажет. Сот істі қарау барысында ерлі-зайыптылардың неке (ерлі-зайыптылық) бұзылғаннан кейін кәмелетке толмаған балалары олардың қайсысымен тұратыны туралы келісімге келген-келмегенін, ата-ананың баламен қарым-қатынас тәртібі және балаларды күтіп-бағуға арналған қаражатты төлеу тәртібі және оның мөлшері айқындалған-айқындалмағанын анықтауға міндетті. Бұл ретте алимент төлеу туралы келісім Кодекстің 22-тарауының талаптарын сақтай отырып жасалуы тиіс.

Егер ерлі-зайыптылардың арасында жоғарыда аталған мәселелер бойынша келісім болмаса, сондай-ақ сотқа ұсынылған келісім балалардың мүдделерін бұзса, сот неке (ерлі-зайыптылық) бұзылғаннан кейін кәмелетке толмаған балалардың қай ата-анамен тұратынын, ата-ананың баламен қарым-қатынас тәртібін, қай ата-анадан және қандай мөлшерде балаларды күтіп-бағуға алимент өндіріліп алынатындығын анықтауға міндетті.

Соттар некені бұзу туралы істерді қараған кезде неке (ерлі-зайыптылық) бұзылғаннан кейін кәмелетке толмаған балалардың қай ата-анамен бірге тұратынын және ата-ана мен бала арасындағы қарым-қатынас тәртібін анықтау мәселелерін шешу үшін "Соттардың балаларды тәрбиелеуге байланысты дауларды шешу кезiнде заңнаманы қолдануы туралы" Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының 2018 жылғы 29 қарашадағы № 15 нормативтік қаулысындағы көрсетілген түсініктемелерді басшылыққа алуы керек.

Соттар алимент өндіру туралы талапты шешу кезінде Кодекстің 164-бабының 2-тармағына сәйкес алимент сотқа жүгінген кезден бастап тағайындалатынын ескеруі қажет. Егер сот талап қоюшының тарапынан талап қоюдан бұрын күтіп-бағуға қаражат алу шаралары қолданылғанын, бірақ алиментті төлеуге міндетті адамның оны төлеуден жалтаруы салдарынан алимент алынбағанын анықтаса, сотқа өтініш жасалған кезден бастап үш жыл мерзім шегінде өткен кезеңге алимент өндіріп алынуы мүмкін.

Мұндай шаралар туралы жауапкерге алимент төлеу туралы талаппен немесе алимент төлеу туралы келісім жасасу туралы ұсыныспен жүгіну, кәмелетке толмаған балаға алимент өндіру туралы сот бұйрығын беру туралы арызбен жүгіну (егер кейіннен сот бұйрығының күші жойылса) куәландыруы мүмкін. Жауапкер, өз кезегінде, алимент төлеуден жалтару туралы талап қоюшының дәлелдерін жоққа шығаратын және алиментті көрсетілген кезеңде өзінің төлегенін растайтын дәлелдемелерді ұсынуға міндетті.

Сот, сонымен қатар балаларынан бөлек тұратын ата-ананың балаларды тәрбиелеуге қатысуға міндетті және олармен қарым-қатынас жасауға құқығы бар екенін, ал екінші ата-ананың бұған кедергі келтіруге құқығы жоқ екенін түсіндіруі қажет, бұл туралы сот отырысының хаттамасында жазылады.

Некені (ерлі-зайыптылықты) бұзу туралы талап қоюдан бас тартылған жағдайда, алимент өндіру туралы талап, егер талап қоюшы оны қарауды талап етсе, сот шешімінің қарар бөлігінде көрсете отырып, оны жеке іс жүргізуге бөліп шығарады.";

10) 17-тармақтың бірінші абзацы мынадай редакцияда жазылсын:

"Неке (ерлі-зайыптылық) бұзылған кезде ерлі-зайыптылардың ортақ мүлкін бөлу Кодекстің 37, 38-баптарында және АК-нің 218-бабында белгіленген қағидалар бойынша жүргізіледі, бұл ретте тараптардың келісімі болмаған кезде бөлуге жататын мүліктің құнын сот сарапшының қорытындысы негізінде айқындайды.";

11) 21-тармақтағы орыс тіліндегі мәтінге өзгеріс енгізілді, қазақ тіліндегі мәтін өзгермейді;

12) 22-тармақтың төртінші абзацы мынадай редакцияда жазылсын:

"Шешiмде неке (ерлі-зайыптылық) тоқтатылған сәт – шешiм заңды күшiне енген күннен бастап көрсетіледі.";

13) 24-тармақта:

бірінші абзацтағы "ғана" деген сөз алып тасталсын;

екінші абзацтағы орыс тіліндегі мәтінге өзгеріс енгізілді, қазақ тіліндегі мәтін өзгермейді;

үшінші абзацтағы "бiрiншi некенi (ерлі-зайыптылықты)" деген сөздер "бұрынғы некені (ерлі-зайыптылықты)" деген сөздермен ауыстырылсын;

2. "Азаматтық істерді сот талқылауына дайындау туралы" 2001 жылғы 13 желтоқсандағы № 21 (Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының 2009 жылғы 12 қаңтардағы № 2; 2011 жылғы 30 желтоқсандағы № 5; 2012 жылғы 29 желтоқсандағы № 6; 2016 жылғы 25 қарашадағы № 9; 2018 жылғы 20 сәуірдегі № 7; 2021 жылғы 15 сәуірдегі № 1 нормативтік қаулыларымен енгізілген өзгерістермен және толықтырулармен):

1) кіріспедегі және бүкіл мәтін бойынша "процессуалдық" деген сөз "процестік" деген сөзбен ауыстырылсын;

бүкіл мәтін бойынша:

"сот өндірісіне", "өндірісте", "өндіріске", "өндірісіне" деген сөздер тиісінше "соттың іс жүргізуіне", "іс жүргізуде", "іс жүргізуге", "іс жүргізуіне" деген сөздермен ауыстырылсын;

"талапкердің", "талапкерлер", "Талапкердің", "талапкерге", "талапкер", "талап арыздардың", "талап арыз беру", "талап арыздың", "талап арыздан", "талап арызды", "талап арыз мәлімдеу" деген сөздер тиісінше "талап қоюшының", "талап қоюшылар", "Талап қоюшының", "талап қоюшыға", "талап қоюшы", "талаптардың", "талап қою", "талап қоюдың", "талап қоюдан", "талап қоюды", "талап қоюды мәлімдеу" деген сөздермен ауыстырылсын;

2) 1-тармақтағы "арыздарды", "арыздардың" деген сөз тиісінше "талап қоюларды", "талап қоюлардың" деген сөздермен ауыстырылсын;

3) 2-тармақта:

бірінші абзацтағы "147-бабының екінші бөлігіне" деген сөздер "267-4-бабының екінші бөлігіне" деген сөздермен ауыстырылсын;

төртінші абзацта:

"тиіс және пікірдің түпнұсқасы мен көшірмелері іске қатысатын адамдардың санына сәйкес етіліп," деген сөздер "және" деген сөзбен ауыстырылсын;

"талап қою арызының" деген сөздер "талап қоюдың" деген сөздермен ауыстырылсын;

4) 3-тармақ мынадай редакцияда жазылсын:

"3. АПК-нің 14-бабына сәйкес сотқа талап қойылған тілді сот ісін жүргізу тілі деп есептеген жөн. Алайда, егер істі сот талқылауына дайындау кезінде талап қоюшыдан не екі тараптан сот ісін жүргізу тілін өзгерту туралы жазбаша өтінішхат келіп түссе, судья істі сот отырысында талқылау жүзеге асырылатын сот ісін жүргізу тілі туралы ұйғарым шығарады.";

5) 8-тармақта:

бірінші абзацтағы "арызынан" деген сөз "қоюынан" деген сөзбен ауыстырылсын;

екінші абзацтағы "қарсы талап арызы", "онда оның арызын талапкердің арызымен", "бұл арыздың", "қарсы талап арызды" деген сөздер тиісінше "қарсы талап қоюы", "оны талап қоюшының қойған талабымен", "талап қоюдың", "қарсы талап қоюды" деген сөздермен ауыстырылсын;

6) 9-тармақтағы "арызда" деген сөз "талап қоюда" деген сөздермен ауыстырылсын;

7) 10-тармақтағы "талап қою арызына", "Талап қою арызына" деген сөздер тиісінше "талап қоюға", "Талап қоюға" деген сөздермен ауыстырылсын;

8) 14-тармақ мынадай редакцияда жазылсын:

"14. АПК-нің 54-бабына сәйкес мемлекеттің мүдделерін қозғайтын істер бойынша, қоғамдық мүдделерді немесе өздерін өз бетінше қорғай алмайтын азаматтарды қорғау талап етілгенде, сондай-ақ істі сот талқылауына дайындау кезінде прокурордың қатысу қажеттігін сот танығанда, прокурордың азаматтық сот ісін жүргізуге қатысуы міндетті болып табылады.

Заңға сәйкес прокурордың, мысалы:

заңға сәйкес келмейтін нормативтік құқықтық актіге прокурордың наразылығын қабылдамау туралы (АПК-нің 300-бабы);

адамды ата-ана құқықтарынан айыру туралы ("Неке (ерлі-зайыптылық) және отбасы туралы" Қазақстан Республикасы Кодексінің 76-бабының 2-тармағы, сонымен қатар АПК-нің 54-бабының екінші бөлігінде көзделген жағдайларда) істерді соттардың қарауы кезінде сот отырысына қатысуы міндетті.

Сот прокурордың сот отырысына қатысуын, мысалы:

басқа адамдардың мүддесі үшін прокурордың талап қоюы бойынша қозғалған;

тараптарының бірі кәмелетке толмағандар, мүгедектігі бар адамдар, әрекеттері шектеулі азаматтар болып табылатын;

тараптары мемлекет немесе әкімшілік-аумақтық бірлік болып табылатын істерді қарау кезінде міндетті деп тануы мүмкін.

Прокурордың сот отырысына міндетті түрде қатысуы жөнінде істі сот талқылауына дайындау туралы ұйғарымда көрсетіледі.";

9) 16-тармақтың екінші абзацындағы екінші сөйлем алып тасталсын;

10) 17-тармақта:

бірінші абзацтағы "тараптардың" деген сөз "іске қатысушы тұлғалардың" деген сөздермен ауыстырылсын;

үшінші абзацта:

орыс тіліндегі мәтінге өзгеріс енгізілді, қазақ тіліндегі мәтін өзгермейді;

екінші сөйлем мынадай редакцияда жазылсын:

"Ұйғарымға апелляциялық сатыдағы сотқа жеке шағым берілуі, прокурор өтінішхат келтіруі мүмкін, оның шешімі түпкілікті болып табылады және қайта қарауға жатпайды.";

11) 19-тармақта:

бірінші абзацтағы "талап қою арызы" деген сөздер "талап қою" деген сөздермен ауыстырылсын;

үшінші абзац алып тасталсын;

12) 21-тармақтың үшінші абзацындағы "арызды" деген сөз "талап қоюды" деген сөздермен ауыстырылсын;

3. "Азаматтық істер бойынша сот шешімі туралы" 2003 жылғы 11 шілдедегі № 5 (Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының 2009 жылғы 12 қаңтардағы № 2; 2009 жылғы 29 маусымдағы № 6; 2012 жылғы 29 желтоқсандағы № 6; 2017 жылғы 31 наурыздағы № 2; 2018 жылғы 16 наурыздағы № 3; 2018 жылғы 10 қыркүйектегі № 14; 2019 жылғы 31 мамырдағы № 5; 2022 жылғы 21 сәуірдегі № 5 нормативтік қаулыларымен енгізілген өзгерістермен және толықтырулармен):

1) бүкіл мәтін бойынша:

"талап-арыз", "талап қою арызына", "талап-арызды", "талап-арыздың", "Талап-арыздың", "талап-арызының", "талап-арызын", "Талап-арыз", "талап-арыздар", "талап арыз" деген сөздер тиісінше "талап қою", "талап қоюға", "талап қоюды", "талап қоюдың", "Талап қоюдың", "талап қоюының", "талап қоюын", "Талап қою", "талап қоюлар", "талап қою" деген сөздермен ауыстырылсын;

"талапкер", "талапкердiң", "талапкерге", "қойылған талапты", "талаптан" деген сөздер тиісінше "талап қоюшы", "талап қоюшының", "талап қоюшыға", "талап қоюды", "талап қоюдан" деген сөздермен ауыстырылсын;

"дәлелдеу" деген сөз "уәждеу" деген сөзбен ауыстырылсын;

2) 1-2-тармақтың үшінші абзацындағы "Қазақстан Республикасы Конституциясының" деген сөздерден кейін "(бұдан әрі – Конституция)" деген сөздермен толықтырылсын;

3) 3-тармақтағы үшінші абзац алып тасталсын;

4) 5-тармақтың екінші абзацындағы "Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексінің" деген сөздерден кейін "(бұдан әрі – АК)" деген сөздермен толықтырылсын;

5) 6-тармақтағы "арызды" деген сөз "талап қоюды" деген сөздермен ауыстырылсын;

6) 11-тармақта:

төртінші абзацтағы "апелляциялық немесе" деген сөздер алып тасталсын;

жетінші абзацтағы екінші сөйлем мынадай редакцияда жазылсын:

"Бұл жағдайда жиналған дәлелдемелер (хаттамалар және басқа материалдар) сот отырысында зерттелуге және шешім шығарылған кезде соттың бағалауына жатады.";

7) 12-тармақтың үшінші абзацы мынадай редакцияда жазылсын:

"Сарапшының сот отырысында берген ауызша айғақтары АПК-нің 92-бабының алтыншы бөлігіне сәйкес оның бұрын берген қорытындысын түсіндіру, толықтыру не нақтылау бөлігіндегі ғана дәлелдемелер бола алады.";

8) 13-тармақтың екінші абзацындағы "шешімімен" деген сөзден кейін "немесе қаулысымен" деген сөздермен толықтырылсын;

9) 15-тармақтың бірінші абзацындағы "нақты деректер" деген сөздер "дәлелдемелер" деген сөзбен ауыстырылсын;

10) 18-тармақта:

үшінші абзацта "109-бабына орай" деген сөздер "109-бабының бірінші бөлігіне сәйкес" деген сөздермен ауыстырылсын;

алтыншы абзац мынадай редакцияда жазылсын:

"Соттар процеске қатысушы және тараппен еңбек қатынастарында тұрмайтын өкілдің көмегіне ақы төлеу жөніндегі шығыстар тараптың іс жүзінде шеккен шығындары мөлшерінде өндіріп алуға жататынын, бірақ ақшалай талаптар бойынша өндіріп алынатын соманың мөлшері талап қоюдың қанағаттандырылған бөлігінің он пайызынан аспайтынын есте ұстағаны жөн (АПК-нің 113-бабы). Мүліктік емес сипаттағы талаптар бойынша шығыстар сомасы ақылға қонымды шектерде өндіріп алынады, бірақ үш жүз айлық есептік көрсеткіштен аспауға тиіс.";

11) 20-тармақта:

бірінші абзацтағы "Қазақстан Республикасы Азаматтық кодекстің" деген сөздер "АК-нің" деген сөздермен ауыстырылсын;

екінші абзацта:

"кезінде" деген сөз "туралы талап қойылған жағдайда" деген сөздермен ауыстырылсын;

"Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі" деген сөздерден кейін "(бұдан әрі – Ұлттық Банк") деген сөздермен толықтырылсын;

үшінші абзацтағы "6-бабында" деген сөз "6-бабының 1-тармағында" деген сөздермен ауыстырылсын;

12) 24-тармақ алып тасталсын;

13) 28-тармақтың үшінші абзацындағы екінші сөйлем алып тасталсын;

14) 30-тармақ алып тасталсын;

15) 31-тармақтың бірінші абзацындағы "Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің" деген сөздер "Ұлттық Банктің" деген сөздермен ауыстырылсын;

16) 32-тармақтың бірінші абзацы мынадай редакцияда жазылсын:

"Қосымша шешімді сот АПК-нің 236-бабында көрсетілген жағдайларда ғана шығара алады.";

17) 33-тармақтың бірінші абзацындағы екінші сөйлем мынадай редакцияда жазылсын:

"Егер шешім орындалса немесе шешімнің мәжбүрлi түрде орындалуы мүмкiн заңда көзделген мерзiм өтсе, шешiмді түсіндіруге жол берілмейді.";

18) 36-тармақта:

бірінші абзацтағы ", жаңа шешiм" деген сөздер "іс бойынша іс жүргізуді тоқтату туралы немесе талап қоюды қараусыз қалдыру туралы талап қоюдан толық немесе оның бөлігінде бас тарту туралы жаңа шешімді" деген сөздермен ауыстырылсын;

екінші абзацтағы "жеке" деген сөз алып тасталсын;

19) 38-тармақтағы "Қазақстан Республикасы Конституциясының" деген сөздер "Конституцияның" деген сөзбен ауыстырылсын;

4. "Жоқ болған заңды тұлғалар мен жоқ болған борышкерді, сонымен қатар өздерінің қызметін заңнаманы өрескел бұза отырып жүзеге асыратын заңды тұлғаларды таратудағы сот практикасы туралы" 2004 жылғы 18 маусымдағы № 5 (Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының 2008 жылғы 22 желтоқсандағы № 23; 2011 жылғы 30 желтоқсандағы № 5; 2018 жылғы 29 қарашадағы № 18 нормативтік қаулыларымен енгізілген өзгерістермен және толықтырулармен):

1) бүкіл мәтін бойынша "талапкер", "Талапкер", "талабы", "талаптан" деген сөздер тиісінше "талап қоюшы", "Талап қоюшы", "талап қоюы", "талап қоюдан" деген сөздермен ауыстырылсын;

2) 2-тармақта:

екінші абзац мынадай редакцияда жазылсын:

"Заңның 1-бабының 13) тармақшасына сәйкес жоқ борышкер – "Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы" Қазақстан Республикасының Кодексіне (Салық кодексі) сәйкес әрекетсіз деп танылған, оның, сондай-ақ құрылтайшысының (қатысушысының), лауазымды адамының жоқтығы Заңда айқындалған тәртіппен белгіленген борышкер.";

мынадай мазмұндағы үшінші абзацпен толықтырылсын:

"Салық органдары жыл сайын 30 сәуірден кешіктірмей Салық кодексінде белгіленген мерзім аяқталғаннан кейін салық кезеңі үшін салық декларациялары мен Салық кодексінің 91-бабының 2 және 3-тармақтарында белгіленген мәліметтерді ұсынбаған салық төлеушілерді әрекет етпейтін салық төлеушілер деп тану туралы бұйрық шығарады.";

3) 4-тармақта:

бірінші абзацтағы "Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы" Қазақстан Республикасы кодексінің (Салық кодексі)" деген сөздер "Салық кодексінің" деген сөздермен ауыстырылсын;

төртінші абзацтағы "органдар" деген сөзден кейін "немесе аудан (облыстық маңызы бар қала) әкімінің және жергілікті қоғамдастық жиналыстың келісімі бойынша – аудандық маңызы бар қала, ауыл, кент, ауылдық округ әкімінің аппараты" деген сөздермен толықтырылсын;

мынадай мазмұндағы бесінші абзацпен толықтырылсын:

"Салық органдары мәжбүрлі түрде таратуға (есептік тіркеуден шығаруға, қызметін тоқтатуға) жататын субъектілердің тізбесіне енгізілген субъектілерге қатысты мәжбүрлі түрде тарату (есептік тіркеуден шығару, қызметін тоқтату) туралы талап қоюларын күнтізбелік жылдың 1 қыркүйегінен кешіктірмей сотқа жолдайды.";

бесінші, алтыншы, жетінші, сегізінші абзацтар тиісінше алтыншы, жетінші, сегізінші, тоғызыншы абзацтар деп есептелсін;

жетінші абзацтағы "57, 118-баптарында" деген сөздер "118-бабында" деген сөздермен ауыстырылсын;

сегізінші абзацтағы "салық органына немесе салықтар мен бюджетке төленетін басқа да төлемдер бойынша өзге уәкілетті мемлекеттік органға," деген сөздер алып тасталсын;

4) 9-тармақтың екінші абзацындағы "5-бабы 1-тармағының 1), 2), 3) тармақшаларында" деген сөздер "5-1-бабының 1), 2) тармақшаларында" деген сөздермен ауыстырылсын;

5) 11-тармақтың екінші абзацы алып тасталсын;

6) 16-тармақтағы "118" деген цифрлар "118-1" деген цифрлармен ауыстырылсын;

7) 17-тармақтың бірінші абзацы мынадай редакцияда жазылсын:

"АК-нің 49-бабының 3-тармағына сәйкес заңды тұлғаны таратуды жүзеге асыру жөнiндегi мiндеттер оның мүлкiнің меншiк иесіне, меншік иесі уәкілеттік берген органға, заңды тұлғаны таратуға оның құрылтай құжаттарында уәкiлеттiк берiлген органға, заңды тұлғаны мәжбүрлеп тарату рәсіміне бастамашылық жасаған органға (тұлғаға) не өзге органға (тұлғаға), егер осы органның (тұлғаның) заңды тұлғаны тарату жөнiндегi функцияларды жүзеге асыруы Қазақстан Республикасының заңнамасына қайшы келмесе, жүктелуi мүмкiн.";

8) 18-тармақтың екінші абзацындағы "әділет органына" деген сөздер "тіркеуші органға" деген сөздермен ауыстырылсын;

9) 22-тармақтың төртінші абзацындағы "заңды тұлғалардың мемлекеттік тізіліміне тиісті жазба" деген сөздер "Бизнес-сәйкестендіру нөмірлерінің ұлттық тізіліміне тиісті жазба" деген сөздермен ауыстырылсын;

5. "Қазақстан Республикасы соттарының азаматтық істер бойынша сот шығыстары туралы заңнаманы қолдануы туралы" 2006 жылғы 25 желтоқсандағы № 9 (Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының 2011 жылғы 30 желтоқсандағы № 5; 2014 жылғы 15 шілдедегі № 2; 2017 жылғы 22 желтоқсандағы № 14; 2022 жылғы 10 ақпандағы № 1; 2022 жылғы 29 қыркүйектегі № 8 нормативтік қаулыларымен енгізілген өзгерістермен және толықтырулармен):

1) бүкіл мәтін бойынша:

"талап арыз да", "талап арыз", "талап арыздан", "талап арыздардан", "талап арызды", "талап арыздар" деген сөздер тиісінше "арыз да", "талап қою", "талап қоюдан", "талап қоюлардан", "талап қоюды", "талап қоюлар" деген сөздермен ауыстырылсын;

"талапкер", "талапкермен", "талапкерлермен", "талапкерді", "талапкерлер", "талапкерден", "Талапкердің", "талапкерге", "талапкердің" деген сөздер тиісінше "талап қоюшы", "талап қоюшымен", "талап қоюшылармен", "талап қоюшыны", "талап қоюшылар", "талап қоюшыдан", "Талап қоюшының", "талап қоюшыға", "талап қоюшының" деген сөздермен ауыстырылсын;

2) 4-тармақтағы "қарсы арыз", "арыз" деген сөздер тиісінше "қарсы талап қою", "талап қою" деген сөздермен ауыстырылсын;

3) 5-тармақ:

екінші абзацтағы "арыздары" деген сөз "талап қоюлары" деген сөздермен ауыстырылсын;

мынадай мазмұндағы тоғызыншы және оныншы абзацтармен толықтырылсын:

"Салық кодексінің 610-бабының 2-тармағында сот актілерін кассациялық тәртіппен қайта қарау туралы өтінішхаттардан мемлекеттік баж өтініш беру субъектісі үшін Салық кодексінің 610-бабының 1-тармағында белгіленген мемлекеттік баждың тиісті мөлшерлемесінің 50 пайызы мөлшерінде алынатыны регламенттелген.

Соттар жеке тұлғалардың сот актілерін кассациялық тәртіппен қайта қарау туралы өтінішхаттарынан мемлекеттік баж жеке тұлғалар үшін Салық кодексінің 610-бабы 1-тармағының 1) тармақшасында белгіленген мемлекеттік баждың тиісті мөлшерлемесінің 50 пайызы мөлшерінде алынуға жататынын назарда ұстағаны жөн.";

4) 6-тармақтағы орыс тіліндегі мәтінге өзгеріс енгізілді, қазақ тіліндегі мәтін өзгермейді;

5) 10-тармақтың алтыншы абзацындағы "арызда" деген сөз "талап қоюда" деген сөздермен ауыстырылсын;

6) 11-тармақтың екінші абзацындағы орыс тіліндегі сөз өзгереді, мемлекеттік тілдегі сөз өзгеріссіз қалады;

7) 11-1-тармақтың бірінші абзацы мынадай редакцияда жазылсын:

"Істерді АПК-нің 12-тарауының тәртібімен қарау кезінде сот АПК-нің 8-тарауының талаптарына сәйкес тараптар арасында сот шығыстарын бөлу туралы мәселені шешуге міндетті.";

8) 12-тармақтың екінші абзацындағы "дәлелді" деген сөз "уәжді" деген сөзбен ауыстырылсын;

9) 15-тармақ мынадай редакцияда жазылсын:

"15. АПК-нің 226-бабының алтыншы бөлігіне және "Азаматтық істер жөніндегі сот шешімі туралы" Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының 2003 жылғы 11 шілдедегі № 5 нормативтік қаулысының 17-тармағына сәйкес сот шешімінің қарар бөлігінде сот шығыстарын бөлуге нұсқау болуға тиіс.

Сот әрбір азаматтық іс бойынша шешім қабылдаған кезде:

сот шығыстары кімнен және қандай мөлшерде өндіріліп алынатынын міндетті түрде көрсете отырып, тараптар арасында сот шығыстарын бөлу туралы;

басқа адамдар мен мемлекеттің құқықтарын, бостандықтарын және заңмен қорғалатын мүдделерін қорғау туралы талап қойылған жағдайда тараптарға сот шығыстарын өтеу туралы;

заң консультациясының, адвокаттық кеңсенің, өз қызметін жеке түрде жүзеге асыратын адвокаттың ақысыз құқықтық көмек көрсеткен жағдайда шығыстарын өтеу туралы;

талап қоюшы сотқа жүгінген кезде сот шығыстарын төлеуден босатылған істер бойынша мемлекеттің оларды өтеуі туралы;

екі тарап мемлекеттік бажды төлеуден босатылған жағдайда оны республикалық бюджеттің есебіне жатқызу туралы;

талап қою берілген кезде артық төленген мемлекеттік бажды қайтару қажеттігі туралы мәселелерді шешуі тиіс.";

10) 16-тармақтың төртінші абзацы мынадай редакцияда жазылсын:

"талап қою берілген кезде мемлекеттік баждың мөлшерлемесі жеке не заңды тұлғаның қайсысы талап қоюшы болып табылатындығына байланысты айқындалады.";

11) 18-тармақтың екінші абзацы мынадай редакцияда жазылсын:

"Істі апелляциялық тәртіппен қарауға қатысқан кезде өкіл көрсеткен қызметтер, жол жүру және басқа да шығындар түріндегі сот шығындарын өтеу туралы мәселе алқа қаулысының уәждеу және қарар бөліктерінде шешілуге тиіс.";

12) 18-1-тармақ мынадай редакцияда жазылсын:

"18-1. Сот шығыстарын өндіріп алу немесе өндіріп алудан бас тарту бөлігінде сот шешімімен келіспеген іс бойынша тарап бұл шешімге белгіленген тәртіппен жоғары тұрған сотқа шағымдануға құқылы.";

6. "Азаматтық істер бойынша қамтамасыз ету шараларын қабылдау туралы" 2009 жылғы 12 қаңтардағы № 2 (Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының 2011 жылғы 30 желтоқсандағы № 5; 2012 жылғы 29 желтоқсандағы № 6, 2014 жылғы 24 желтоқсандағы № 3, 2017 жылғы 31 наурыздағы № 2, 2018 жылғы 20 сәуірдегі № 7, 2021 жылғы 15 сәуірдегі № 1 нормативтік қаулыларымен енгізілген өзгерістермен және толықтырулармен):

1) бүкіл мәтін бойынша:

"талапты", "талапкердің", "талапкер", "Талапкер", "талапкерден" деген сөздер тиісінше "талап қоюшының", "талап қоюшы", "Талап қоюшы", "талап қоюшыдан", "талап қоюды" деген сөздермен ауыстырылсын;

"талап арызды", "талап арыз" деген сөздер тиісінше "талап қоюды" "талап қою" деген сөздермен ауыстырылсын;

2) 2-тармақтың екінші абзацы мынадай редакцияда жазылсын:

"Талап қоюды қамтамасыз ету туралы арызды қарау кезінде сот қамтамасыз ету шараларын қабылдау туралы арыз берген тұлғаның талап қоюы бойынша төреліктің істі қозғаған-қозғамағанын, төрелік талқылауды қозғау туралы ұйғарымды талап ете отырып, тексеруге міндетті.";

3) 3-тармақ мынадай редакцияда жазылсын:

"3. Қамтамасыз ету шаралары:

мүліктік немесе мүліктік емес сипаттағы талап қоюларды;

соттардың шешімдерін орындауды;

бітімгершілік келісімдерді бекіту туралы соттардың ұйғарымдарын орындауды;

дауды (жанжалды) медиация тәртібімен реттеу, дауды партисипативтік рәсім тәртібімен реттеу туралы келісімді;

атқарушылық құжаттарды мәжбүрлеп орындатуды қамтамасыз ету үшін қабылданады.

Сот қамтамасыз ету шараларын істің қандай жағдайында болмасын судья талап қоюды іс жүргізуге қабылдағаннан және азаматтық істі қозғағаннан кейін ғана, бірақ заңды күшіне енген сот актісін орындау туралы атқарушылық құжат берілгенге дейін қабылдайды.

Егер сот қамтамасыз ету шараларын қабылдамаса, заңда көзделген жағдайларда сот орындаушысы да атқарушылық құжаттарды мәжбүрлеп орындатуды қамтамасыз ету үшін атқарушылық іс жүргізуде қамтамасыз ету шараларын қабылдайды.";

4) 5-тармақта:

бірінші абзац мынадай редакцияда жазылсын:

"АПК-нің 157-бабына сәйкес сот қамтамасыз ету шараларын іске қатысатын адамдардың, төрелік талқылау тараптарының немесе олардың өкілдерінің арызы негізінде қабылдайды.";

екінші абзац алып тасталсын;

үшінші абзац мынадай редакцияда жазылсын:

"АПК-нің 155-бабына сәйкес іске қатысатын адамдар, төрелік талқылау тараптары немесе олардың өкілдері арызда қамтамасыз ету шараларын қабылдамау сот актісін мәжбүрлеп орындауды қиындататыны немесе мүмкін етпейтіндігі жөнінде дәлелдерді көрсетуі тиіс.";

5) 6-тармақта:

екінші абзацтағы "талап қою арызына", "талап қою арызында" деген сөздер тиісінше "талап қоюға", "талап қоюда" деген сөздермен ауыстырылсын;

төртінші абзац мынадай редакцияда жазылсын:

"Егер талап қоюды қамтамасыз ету туралы арыз сот отырысында берілсе, онда ол дереу зерттеледі, содан кейін судья оны қанағаттандыру немесе бас тарту туралы ұйғарым шығарады.";

6) 10-тармақтың бірінші және екінші абзацтары мынадай редакцияда жазылсын:

"АПК-нің 429-бабына сәйкес талап қоюды қамтамасыз ету мәселелері жөніндегі ұйғарымға ол түпкілікті нысанда дайындалған күннен бастап он жұмыс күні ішінде прокурор өтінішхат келтіруі, мүдделеріне қатысы бар адамдар жеке шағым беруі мүмкін.

Егер талап қоюды қамтамасыз ету туралы ұйғарым шағым берген адамға хабарламай шығарылса, АПК-нің 161-бабының екінші бөлігіне сәйкес шағым беру үшін мерзім оған осы ұйғарым туралы белгілі болған күннен бастап есептеледі.";

7) 11-тармақ алып тасталсын;

8) 17-тармақтың үшінші абзацы алып тасталсын;

9) 18-тармақ алып тасталсын;

10) 19-тармақта:

екінші абзац алып тасталсын;

бесінші абзац мынадай редакцияда жазылсын:

"Әкімшілік құқық бұзушылық туралы іс бойынша судьяның қаулысы атқарушылық құжат ретінде, егер ол әкімшілік құқық бұзушылық туралы заңнамалық актіде көзделген қағидаларды бұза отырып, мәжбүрлеп орындатуға қолданылған болса, сот тәртібімен дау айтылуы мүмкін.";

алтыншы абзац алып тасталсын;

11) 20-тармақ алып тасталсын;

12) 21-тармақтың екінші абзацы мынадай редакцияда жазылсын:

"АПК-нің 159-бабының екінші бөлігіне сәйкес сот талап қоюды қамтамасыз ету шараларын ауыстыру туралы арызды іске қатысатын адамдарды шақырмастан қарауға не сот отырысын тағайындауға құқылы. Бұл ретте сот отырысының уақыты мен орны туралы тиісті түрде хабарландырылған іске қатысатын адамдардың келмеуі арызды қарау үшін кедергі болып табылмайды.";

13) 22-тармақтағы "соттардың қызметін ұйымдық және материалдық-техникалық қамтамасыз ету жөніндегі" деген сөздер алып тасталсын;

14) 24-тармақта:

", талап (арыз)" деген сөздер "талап қою" деген сөздермен ауыстырылсын;

екінші және үшінші абзацтар мынадай редакцияда жазылсын:

"АПК-нің 160-бабының екінші бөлігіне сәйкес талап қоюдан бас тартылған жағдайда талап қоюды қамтамасыз ету жөнінде қабылданған шаралар шешім заңды күшіне енгенге дейін сақталады. Сот шешімнің заңды күшіне енуімен бірге талап қоюды қамтамасыз етудің күшін жою туралы ұйғарым шығарады. Талап қою қанағаттандырылған кезде оны қамтамасыз ету жөніндегі қабылданған шаралар сот шешімі орындалғанға дейін өзінің қолданысын сақтайды. Қамтамасыз ету шараларының күшін жою туралы мәселе бойынша атқару парағы жазылмайды.

Сот қамтамасыз ету шараларының күшін жою туралы мәселені сот отырысының хаттамасын жасай отырып, іске қатысатын адамдарды хабардар ете отырып, сот отырысында қарайды.";

7. "Соттардың моральдық зиянды өтеу жөніндегі заңнаманы қолдануы туралы" Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының 2015 жылғы 27 қарашадағы № 7 (Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының 2017 жылғы 31 наурыздағы № 2 нормативтік қаулысымен енгізілген өзгерістермен және толықтырулармен):

1) бүкіл мәтін бойынша:

"талап арыздарды қараған", "талап арыздарын", "қойылған талап арыз", "талап арызында қойған", "талапты қойған кезде", "арыздары", "арыз берген кезде" деген сөздер тиісінше "талап қоюларды қараған", "талап қоюларын", "талап қою", "талап қоюда мәлімдеген", "талап қою кезінде", "талап қоюлары", "талап қою кезінде" деген сөздермен ауыстырылсын;

"Талапкер", "талапкер", "талапкердің" деген сөздер тиісінше "Талап қоюшы", "талап қоюшы", "талап қоюшының" деген сөздермен ауыстырылсын;

2) 8-тармақтың үшінші абзацындағы "туыстарынан" деген сөзден кейін ", жұбайынан/зайыбынан" деген сөздермен толықтырылсын;

3) 9-тармақтың үшінші абзацындағы "туыстарына" деген сөзден кейін ", жұбайының/зайыбының" деген сөздермен толықтырылсын;

4) 15-тармақта:

екінші абзацтағы "талаптары" деген сөз "талап қоюлары" деген сөздермен ауыстырылсын;

үшінші абзацтағы "туыстардың" деген сөзден кейін ", жұбайының/зайыбының" деген сөздермен толықтырылсын;

8. "Соттардың бала асырап алу жөніндегі заңнаманы қолдану практикасы туралы" 2016 жылғы 31 наурыздағы № 2 (Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының 2018 жылғы 20 сәуірдегі № 7; 2021 жылғы 30 қыркүйектегі № 2 нормативтік қаулыларымен енгізілген өзгерістермен және толықтырулармен):

1) бүкіл мәтін бойынша "себептерге", "себебін, ", "себебін", "процессуалдық" деген сөздер тиісінше "уәждерге", "уәжін, себебін,", "уәжін", "процестік" деген сөздермен ауыстырылсын;

2) 1-тармақта:

"Қазақстан Республикасының Конституциясына" деген сөздерден кейін "(бұдан әрі – Конституция)" деген сөздермен толықтырылсын;

"Конституциялық Кеңесі" деген сөздер "Конституциялық Соты" деген сөздермен ауыстырылсын;

", Жетім баланы және (немесе) ата-анасының қамқорлығынсыз қалған баланы асырап алуға байланысты біржолғы ақшалай төлемді тағайындау, қайтару қағидаларын және оның мөлшерін бекіту туралы" 2014 жылғы 10 шілдедегі № 787" деген сөздер алып тасталсын;

3) 2-тармақ мынадай редакцияда жазылсын:

"2. Бала асырап алу және оның күшін жою, бала асырап алуды жарамсыз деп тану туралы істерді баланың тұрғылықты (болатын) жеріндегі кәмелетке толмағандардың істері жөніндегі мамандандырылған ауданаралық соттар қарайды және шешеді (Қазақстан Республикасы Азаматтық процестік кодексінің 27-бабының үшінші бөлігі – бұдан әрі – АПК).

Кәмелетке толмағандардың істері жөніндегі мамандандырылған ауданаралық соттар кәмелетке толмағандардың құқықтары мен заңды мүдделерін қозғайтын даулар бойынша азаматтық істерді қарайды және шешеді.

Бала асырап алу туралы арыздар бойынша істер істі сот талқылауына дайындау аяқталғанға дейін мәлімделген кәмелетке толмаған адамның заңды өкілінің өтінішхаты бойынша республикалық маңызы бар қалалардың және астананың, облыс орталықтарының шегінде орналасқан аудандық (қалалық) соттардың соттылығына жатқызылған істерді қоспағанда, баланың тұрғылықты (болатын) жеріндегі аудандық (қалалық) сотта қаралуы мүмкін немесе оған берілуі мүмкін. (АПК-нің 27-бабының үшінші бөлігі).

Қазақстан Республикасының аумағынан тыс жерде тұрақты тұратын Қазақстан Республикасының азаматтары, сондай-ақ шетел азаматтары, оның ішінде олар Қазақстан Республикасының аумағында тұрақты тұрған жағдайларда да, бала асырап алу туралы арызды кәмелетке толмағандардың істері жөніндегі мамандандырылған ауданаралық сотқа береді.

Арыз беруші қорғаншы немесе қамқоршы, баланы қабылдайтын ата-ана (баланы қабылдайтын ата-аналар), патронат тәрбиеші немесе Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес балаға қамқорлық жасауды, бiлiм, тәрбие берудi, оның құқықтары мен мүдделерiн қорғауды жүзеге асыратын басқа да заңды өкілді алмастыратын адам болып табылатын жағдайларды қоспағанда, баланы асырап алу туралы соттың шешімі заңды күшіне енгеннен кейін ғана бала асырап алу туралы арыз берген адамның баланың заңды өкілі құқықтарына ие болатынын назарға алған жөн (Кодекстің 1-бабы 1-тармағының 12) тармақшасы).";

4) 3-тармақта:

"мазмұны бойынша АПК-нің 148-бабы қоятын жалпы талаптарға, сондай-ақ АПК-нің 311-бабының талаптарына сәйкестігін" деген сөздер "мазмұнының талап қоюға АПК-нің 148-бабында қойылған жалпы талаптарға, сондай-ақ АПК-нің 311-бабының талаптарына сәйкес келетін-келмейтінін" деген сөздермен ауыстырылсын;

бесінші абзац алып тасталсын;

5) 4-тармақтағы "арыздардан (шағымдардан)" деген сөздерден кейін ", Қазақстан Республикасының Әкімшілік рәсімдік-процестік кодексі шеңберіндегі әкімшілік талап қоюлардан" деген сөздермен толықтырылсын;

6) 8-тармақ мынадай мазмұндағы сегізінші абзацпен толықтырылсын:

"Кодекстiң 95-бабына сәйкес он жасқа толған баланы асырап алу үшін оның келісімі қажет, оны ата-аналарының не баланың басқа да заңды өкілдерінің, прокурордың қатысуымен сот анықтайды.";

7) 15-тармақтың бірінші абзацындағы "асырап алудың заңмен қорғалатын құпиясын қамтамасыз ету мақсатында" деген сөздер алып тасталсын;

8) 20-тармақтағы "арызды" деген сөз "талап қоюды" деген сөздермен ауыстырылсын;

9) 21-тармақ мынадай мазмұндағы жетінші абзацпен толықтырылсын:

"Кодекстің 103-бабының 3-тармағына сәйкес бала асырап алуды жарамсыз деп тану туралы iстi қарау кезінде асырап алушылар, прокурор және қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын орган өкілі міндетті түрде қатысады.";

10) 22-тармақтың екінші абзацындағы "Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігінің" деген сөздер "Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрлігінің" деген сөздермен ауыстырылсын;

11) 24-тармақтағы "Қазақстан Республикасы Конституциясының" деген сөздер "Конституцияның" деген сөздермен ауыстырылсын;

9. "Сақтандыру шарттарынан туындайтын даулар бойынша сот практикасы туралы" 2017 жылғы 6 қазандағы № 8 (Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының 2018 жылғы 20 сәуірдегі № 7; 2022 жылғы 29 қыркүйектегі № 8 нормативтік қаулыларымен енгізілген өзгерістермен және толықтырулармен):

1) 1-тармақта "Сақтандыру қызметі туралы" 2000 жылғы 18 желтоқсандағы № 126-II" деген сөздерден кейін "(бұдан әрі – Сақтандыру қызметі туралы заң)" деген сөздермен толықтырылсын;

2) мынадай мазмұндағы 2-1-тармақпен толықтырылсын:

"2.1. Сақтандыру қызметі туралы заңның 86-бабы 1-тармағының екінші бөлігіне сәйкес сақтандыру омбудсманы сақтандыру шарттарынан туындайтын сақтанушылар (сақтандырылушылар, пайда алушылар) мен сақтандыру ұйымдары арасындағы келіспеушіліктерді реттеуді жүзеге асырады.

Бұл ретте соттар сақтандыру шарттарынан туындайтын сақтанушылар (сақтандырылушылар, пайда алушылар) мен сақтандыру ұйымдары арасындағы барлық келіспеушіліктер сақтандыру омбудсманының қарауына жатпайтынын есте ұстағандары жөн.

Заң өтініш субъектілерін сақтандыру түрлері бойынша ажыратады және олардың талаптарының сомасын шектейді.

Сақтанушы (сақтандырылған, пайда алушы) болып табылатын жеке тұлғалар және (немесе) шағын кәсіпкерлік субъектілері сақтандырудың барлық түрлері бойынша келіспеушіліктерді реттеу үшін сақтандыру омбудсманына жүгінуге құқылы. Өзге заңды тұлғалар сақтандыру омбудсманына көлік құралдары иелерінің азаматтық-құқықтық жауапкершілігін міндетті сақтандыру сыныбы (түрі) бойынша ғана жүгіне алады.

Осы тұлғалардың келіспеушіліктері бойынша талаптардың сомасы айлық есептік көрсеткіштің (бұдан әрі – АЕК) он мың еселенген мөлшерінен аспауға тиіс.

Заң шығарушы өтініш субъектілерін жеке тұлғаларға және (немесе) шағын кәсіпкерлік субъектілеріне бөлуді пайдаланатындықтан, ал өтініштің қалған субъектілерін өзге заңды тұлғалар ретінде айқындайтындықтан, жеке кәсіпкер жүгінген кезде, оның кәсіпкерлік субъектілерінің қай санаттарына жататындығына қарамастан сақтандырудың барлық түрлері бойынша сақтандыру омбудсманына жүгінуге болатын жеке тұлғалар санатына жатқызу керек.

Сақтандыру қызметі туралы заңның 86-бабы 1-тармағының екінші бөлігінде көрсетілген, сақтанушылар (сақтандырылушылар, пайда алушылар) болып табылатындар, сондай-ақ сақтандырушы, сақтандыру омбудсманының шешімін алғаннан кейін Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес сотқа жүгінуге құқылы. Келтірілген норма жоғарыда аталған тұлғалардың дауды сотқа дейінгі реттеу тәртібін сақтау қажеттігін куәландырады.";

3) мынадай мазмұндағы 2-2-тармақпен толықтырылсын:

"2-2. Жұмыскерлердің жылдық орташа санына және жылдық орташа кіріске қарай кәсіпкерлік субъектілері мынадай санаттарға жатқызылады: шағын кәсіпкерлік субъектілері, оның ішінде микрокәсіпкерлік субъектілері, орта кәсіпкерлік субъектілері, ірі кәсіпкерлік субъектілері.

Кәсіпкерлік кодекс кәсіпкерлік субъектілерін санаттар бойынша градациялау қолданылатын мақсаттарды да айқындайды.

Бұл ретте мемлекеттік статистика мақсаттары үшін жұмыскерлердің жылдық орташа санының өлшемшарттары ғана пайдаланылады, ал сақтандыру қызметі туралы заңды қолдануға жататын заңнаманың өзге де нормаларын қолдану үшін екі өлшемшарт: 1) жұмыскерлердің жылдық орташа саны және 2) жылдық орташа кіріс пайдаланылады.

Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2015 жылғы 28 желтоқсандағы № 1091 қаулысымен Кәсіпкерлік субъектілерінің тізілімін жүргізу және пайдалану қағидалары (бұдан әрі – Қағидалар) бекітілді.

Қағидалардың 3-тармағына сәйкес кәсіпкерлік субъектілерінің санатын айқындау Кәсіпкерлік кодекстің 24-бабында көрсетілген өлшемшарттарға және олардың шекті мәндеріне, сондай-ақ Қазақстан Республикасының Үкіметі бекітетін жұмыскерлердің жылдық орташа санын және кәсіпкерлік субъектілерінің жылдық орташа кірісін есептеу қағидаларына сәйкес жүзеге асырылады. Тізілімді қалыптастыруды кәсіпкерлік жөніндегі уәкілетті орган жүзеге асырады.

Соттар Қағидалардың 16-тармағына сәйкес тізілім кез келген мүдделі тұлғалар, оның ішінде мемлекеттік органдар үшін де кәсіпкерлік субъектілерінің санаты туралы деректердің негізгі көзі болып табылатынын назарға алғаны жөн.";

4) 15-тармақтағы "Жол жүрісі Қағидаларымен және Көлік құралдарын пайдалануға рұқсат беру жөніндегі негізгі ережелермен (Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2014 жылғы 13 қарашадағы № 1196 қаулысымен бекітілген)" деген сөздер "Жол жүрісі қағидалары және көлік құралдарын пайдалануға жіберу жөніндегі негізгі ережелер, көлігі арнайы жарық және дыбыс сигналдарымен жабдықталуға және арнайы түсті-графикалық схемалар бойынша боялуға тиіс жедел және арнайлы қызметтер тізбесі (Қазақстан Республикасы Ішкі істер Министрінің 2023 жылғы 30 маусымдағы № 534 бұйрығымен бекітілген)" деген сөздермен ауыстырылсын;

5) 16-тармақтағы "жүз айлық есептік көрсеткіш (бұдан әрі – АЕК)" деген сөздер "бір жүз АЕК" деген сөздермен ауыстырылсын;

6) 17-тармақ мынадай редакцияда жазылсын:

"17. Көлік құралына келтірілген зиянның мөлшерін айқындау тәртібі Көлік құралдары иелерінің жауапкершілігін сақтандыру туралы заңның 22-бабында және Зиянның мөлшерін айқындау қағидаларында белгіленген.

Көлік құралына зиян келтірілген жәбірленуші (пайда алушы) өзі немесе сақтанушы (сақтандырылушы) мүлікке келтірілген зиянның мөлшерін айқындау туралы өтініш берген күннен бастап, бүлінген мүлікті көлік оқиғасы нәтижесіндегі күйінде сақтайды және сақтандырушыға зиянның мөлшерін есептеуге мүмкіндік береді.

Егер сақтандырушы белгіленген мерзімде зиянның мөлшерін айқындамаған жағдайда ғана сақтанушы (сақтандырылған) не жәбірленуші (пайда алушы) немесе олардың өкілдері бағалаушының қызметтерін пайдалана алады және мүлікті қалпына келтіруді (кәдеге жаратуды) бастайды.

Бұл жағдайда сақтандырушы жәбірленушіге (пайда алушыға) немесе оның өкіліне сақтандыру төлемін жүзеге асыру үшін бағалаушы жүргізген көлік құралына келтірілген зиянның мөлшерін айқындау нәтижесін қабылдайды.

Сақтанушы (сақтандырылған) не жәбірленуші (пайда алушы) немесе олардың өкілдері шеккен бағалаушының қызметтеріне жұмсалған шығындарды сақтандыру төлеміне қарамастан сақтандырушы өтеуге тиіс.";

7) 18-тармақ мынадай редакцияда жазылсын:

"18. Зиян мөлшерін айқындау қағидаларының 3-тармағына сәйкес жәбірленуші (пайда алушы) немесе олардың өкілі зиянның мөлшері туралы есепті алған күннен бастап 3 (үш) жұмыс күні ішінде алған есепте зиянның мөлшеріне жүргізілген есептің нәтижелерімен келісетіні не келіспейтіні туралы белгіні келіспеу себебін атай отырып көрсетеді.

Жәбірленушілерге (пайда алушыға) немесе олардың өкілдеріне зиян мөлшерін есептеу нәтижелеріне дау айту Көлік құралдары иелерінің жауапкершілігін сақтандыру туралы заңның 29-1-бабында көзделген тәртіппен жүзеге асырылады.";

8) 19-тармақтың үшінші абзацындағы үшінші сөйлем алып тасталсын;

9) 25-тармақтағы "зейнетақымен қамсыздандыру" деген сөздер "әлеуметтік қорғау" деген сөздермен ауыстырылсын;

10) 26-тармақтың екінші сөйлемі мынадай редакцияда жазылсын:

"Бұл ретте сақтандырушы Қазақстан Республикасының денсаулық сақтау саласындағы заңнамасына сәйкес тегін медициналық көмектің кепілдік берілген көлеміне және міндетті әлеуметтік медициналық сақтандыру жүйесіне кіретін шығыстарды өтемейді.";

11) 35-тармақ мынадай редакцияда жазылсын:

"35. Пайда алушы – бұл сақтандыру шартына немесе Қазақстан Республикасының заңнамалық актілеріне сәйкес сақтандыру төлемін алушы болып табылатын тұлға.

Ерікті сақтандыру түрлері бойынша пайда алушыны сақтанушы тағайындайды. Егер сақтанушы бұл ретте сақтандырылмаған болып табылса, онда пайда алушы сақтандырылушы болуға тиіс, не ол сақтандырылушының жазбаша келісімімен тағайындалады.

Қарыз қаражатына сатып алынған көлік құралын ерікті сақтандыру шарты бойынша пайда алушы, әдетте, көлік құралының кепіл шарты бойынша бір мезгілде кепіл ұстаушы болып табылатын банк тағайындалады. Қарыз алушы (кепіл беруші) сақтандырылған бола отырып және ерікті сақтандыру шартына қосылып, осылайша оның талаптарына келісімін білдіреді.

АК-нің 306-бабының 2-тармағына сәйкес сақтандыру жағдайы басталған кезде кепіл берушіде кепілге салынған мүлікті сақтандыру шарты бойынша талап ету құқығы одан кепіл ұстаушы бас тартқан жағдайда ғана туындайды.

Демек, сақтандыру төлемін өндіріп алу туралы талап қоя отырып, кепіл беруші (сақтандырылушы) банктің сақтандыру төлемін алу құқығынан бас тартқаны туралы дәлелдер ұсынуы тиіс.";

10. "Соттардың балаларды тәрбиелеуге байланысты дауларды шешу кезiнде заңнаманы қолдануы туралы" 2018 жылғы 29 қарашадағы № 15 (Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының 2021 жылғы 15 сәуірдегі № 1 нормативтік қаулымен енгізілген өзгерістермен және толықтырулармен):

1) бүкіл мәтін бойынша:

"талап қою арызын", "талап арызды" деген сөздер тиісінше "талап қоюды" деген сөздермен ауыстырылсын;

"қойған талапты", "қойылған талапты", "талаптың", "талап қойып" деген сөздер тиісінше "қойған талап қоюды", "қойылған талап қоюды", "талап қоюдың", "талап қоюмен" деген сөздермен ауыстырылсын;

2) 2-тармақтың төртінші абзацындағы "баланың тұрғылықты жерін айқындау туралы, баладан бөлек тұратын ата-ананың ата-ана құқықтарын жүзеге асыру тәртібі туралы, ата-ана құқықтарын қалпына келтіру туралы, ата-ана құқықтарын шектеу туралы, ата-ана құқықтарын шектеу салдарларының күшін жою туралы, заңға немесе сот шешіміне негізделмей ұстап отырған баланы ата-аналарына, қорғаншыларына (қамқоршыларына), патронаттық тәрбиешісіне қайтару" деген сөздер "баланың тұрғылықты жерін, оның ішінде ата-анасының біреуімен бірге баланың республикадан тыс жерге тұрақты тұру үшін кеткен кезінде айқындау туралы; өздерінен бөлек тұратын ата-анасының, жақын туыстарының баламен қарым-қатынас жасау тәртібін заң негізінсіз айқындау; ата-ана құқықтарынан айыру (шектеу) және қалпына келтіру (шектеулердің күшін жою)" деген сөздермен ауыстырылсын;

3) 8-тармақтың бесінші абзацындағы "қиын тұрмыстық жағдайда жүрген" деген сөздер "арнаулы әлеуметтік көрсетілетін қызметтерге мұқтаж" деген сөздермен ауыстырылсын;

4) 10-тармақтағы "өмірлік қиын жағдайда жүрген" деген сөздер "арнаулы әлеуметтік көрсетілетін қызметтерге мұқтаж" деген сөздермен ауыстырылсын;

11. "Баланың туу тегін анықтауға байланысты істерді қарау кезінде соттардың заңнаманы қолдануы туралы" 2018 жылғы 29 қарашадағы № 16:

1) бүкіл мәтін бойынша "талап қою арызы", "талап арызды", "қойылған талапты", "талапты толық" деген сөздер тиісінше "арыз", "талап қоюды", "талап қоюды толық" деген сөздермен ауыстырылсын;

2) 1-тармақта:

екінші абзацтағы "аудандық (қалалық) сот және оларға теңестірілген соттар (бұдан әрі – аудандық сот)" деген сөздер "кәмелетке толмағандардың істері жөніндегі мамандандырылған ауданаралық сот" деген сөздермен ауыстырылсын;

үшінші абзац мынадай редакцияда жазылсын:

"Баланы нақты осы әйел туған фактісін анықтау, әке болуды тану фактісін немесе әке болу фактісін анықтау туралы істерді АПК-нің 32-тарауында белгіленген қағидалар бойынша ерекше іс жүргізу тәртібімен кәмелетке толмағандардың істері жөніндегі мамандандырылған ауданаралық сот шешеді.";

3) 3-тармақта:

екінші абзац мынадай редакцияда жазылсын:

"Әке болуды анықтау және алименттерді өндіріп алу туралы талап қоюлар кәмелетке толмаған адамның заңды өкілдерінің өтінішхаты бойынша республикалық маңызы бар қалалардың және астананың, облыс орталықтарының шегінде орналасқан аудандық (қалалық) соттардың соттылығына жатқызылған істерді қоспағанда, баланың тұрғылықты (болатын) жеріндегі аудандық (қалалық) сотта қаралуы мүмкін немесе оған берілуі мүмкін.";

үшінші абзац алып тасталсын;

төртінші және бесінші абзацтар үшінші және төртінші абзацтар деп есептелсін;

4) 10-тармақтың үшінші абзацы алып тасталсын;

5) 14-тармақтың үшінші абзацы мынадай редакцияда жазылсын:

"Егер Кодекстің 51-бабының 1-тармағында көрсетілген адамдардың тізбесіне жатпайтын адам туу туралы актілер жазбалары кітабындағы баланың әкесі (анасы) туралы жазбаға дау айту туралы талап қоюды берсе, судья талап қоюдан бас тартады.";

6) 18-тармақтағы "туралы қойылған талап", "туралы талапты", "талапты", "талапқа" деген сөздер тиісінше "жөніндегі талап қоюды", "талап қоюды", "қойылған талапқа" деген сөздермен ауыстырылсын;

7) 19-тармақта:

бірінші абзацтағы "әке болуды анықтауды мемлекеттік тіркеу үшін" деген сөздер "әке болудың анықталуына байланысты баланың тууын мемлекеттік тіркеу туралы акт жазбасына өзгерістер, толықтырулар енгізу үшін" деген сөздермен ауыстырылсын;

төртінші абзац мынадай редакцияда жазылсын:

"Әке болуды анықтау кезінде баланың тууын мемлекеттік тіркеу туралы акт жазбасына өзгерістер, толықтырулар соттың әке болуды анықтау, сондай-ақ әке болуды тану фактісін және әке болу фактісін анықтау туралы шешімі негізінде енгізіледі (Кодекстің 192-1-бабының 1-тармағының 3-тармақшасы).";

бесінші және алтыншы абзацтар алып тасталсын;

жетінші абзац бесінші абзац деп есептелсін;

жетінші абзацтағы "Аталған мәселе бойынша ата-аналардың" деген сөздер "Ата-аналардың" деген сөздермен ауыстырылсын;

8) 20-тармақтағы "және әке болуды анықтау туралы актідегі жазбаны жою" деген сөздер алып тасталсын;

12. "Соттардың алименттерді өндіріп алу жөніндегі істерді қараған кезде заңнаманы қолдануы туралы" 2019 жылғы 29 қарашадағы № 6 (Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының 2021 жылғы 15 сәуірдегі № 1; 2021 жылғы 30 қыркүйектегі № 2 нормативтік қаулыларымен енгізілген өзгерістермен және толықтырулармен):

1) бүкіл мәтін бойынша:

"талап қою арызын", "талап қою арызы", "талап қою арызымен", "талабын қанағаттандыру" деген сөздер тиісінше "талап қоюды", "талап қою", "талап қоюмен", "қойған талабын қанағаттандыру" деген сөздермен ауыстырылсын;

"нотариат куәландырған", "нотариатта куәландырылған" деген сөздер алып тасталсын;

2) 2-тармақ мынадай редакцияда жазылсын:

"2. АПК-нің 27-бабының үшінші бөлігіне сәйкес алименттер өндіріп алу туралы, алименттердің мөлшерін өзгерту туралы, кәмелетке толмаған балаларды күтіп-бағуға алимент төлеуден, алименттер бойынша берешекті төлеуден босату туралы талап қоюлар, алименттерді өндірумен байланысты өзге де талап қоюлар, оның ішінде алименттерді төлеу туралы келісімді өзгерту, бұзу немесе жарамсыз деп тану туралы талап қоюлар кәмелетке толмағандардың істері жөніндегі мамандандырылған ауданаралық соттарда қаралуға және шешілуге жатады.

АПК-нің 30-бабының төртінші бөлігіне сәйкес талап қоюшы алименттерді өндіріп алу туралы талап қоюларды, республикалық маңызы бар қалалардың және астананың, облыс орталықтарының шегінде орналасқан аудандық (қалалық) соттардың соттылығына жататын істер бойынша талап қоюларды қоспағанда, өзінің тұрғылықты жері бойынша беруі мүмкін.

Алименттердің мөлшерін ұлғайту, алименттерді уақтылы төлемеумен байланысты тұрақсыздық айыбын өндіру туралы талап қоюлар өндіріп алушының алименттер алу құқықтарынан туындайтындықтан, ондай талап қоюлар АПК-нің 27-бабының үшінші бөлігінің талаптарын сақтай отырып, талап қоюшының таңдауымен өзінің тұрғылықты жері не жауапкердің тұрғылықты жері бойынша берілуі мүмкін.

Алименттер төлеуге міндетті адамдардың алименттер төлеуден немесе алименттер бойынша берешекті төлеуден босату туралы талап қоюлары, республикалық маңызы бар қалалардың және астананың, облыс орталықтарының шегінде орналасқан аудандық (қалалық) соттардың соттылығына жататын істер бойынша талап қоюларды қоспағанда, жауапкердің тұрғылықты жері бойынша қаралуға жатады.";

3) 4-тармақтың бірінші абзацындағы "нотариаттың куәландыруына жататын" деген сөздер алып тасталсын;

4) 5-тармақтың төртінші абзацындағы "ал егер бала некесіз" деген сөздерден кейін "2019 жылғы 25 қарашаға дейін" деген сөздермен толықтырылсын;

5) 6-тармақтың бесінші абзацы алып тасталсын;

6) 9-тармақтың оныншы абзацы алып тасталсын;

7) 12-тармақтың бесінші абзацындағы "арызы" деген сөз "талап қою" деген сөздермен ауыстырылсын;

8) 15-тармақтың бірінші абзацындағы "мүгедектері" деген сөз "мүгедектігі бар адамдар" деген сөздермен ауыстырылсын;

9) 25-тармақ мынадай редакцияда жазылсын:

"25. Соттан тыс тәртіппен жасалған алимент төлеу туралы келісім жазбаша түрде:

нотариуспен - алимент төлеу туралы келісім;

медиатормен - дауды (жанжалды) реттеу туралы келісім;

адвокаттармен, заң консультанттары палатасының мүшелері болып табылатын адамдармен – партисипативтік рәсім тәртібімен алимент төлеу туралы дауды реттеу туралы келісім (Кодекстің 158-бабы) нысанында жасалады.

Алимент төлеу туралы келісім міндетті түрде алимент төлеудің мөлшері, тәсілі мен тәртібін қамтуы тиіс.

Алимент төлеу туралы келісімге сәйкес алимент мынадай тәсілмен:

алимент төлеуге міндетті адамның табысына және (немесе) өзге де кірісіне үлестерде;

мерзімді түрде төленетін нақты ақшалай сомада;

біржолғы төленетін нақты ақшалай сомада;

мүлікті беру арқылы;

келісімге қол жеткізілген өзге де тәсілдермен (жұмыстарды орындау, қызметтер көрсету және т.б.) төленуі мүмкін.

Алимент төлеу туралы келісімде алимент төлеудің әртүрлі тәсілдерінің үйлесімі көзделуі мүмкін.

Кодекстің 159-бабы 1-тармағына сәйкес алимент төлеу туралы келісімді жасасуға, орындауға, өзгертуге, бұзуға және жарамсыз деп тануға АК-нің азаматтық-құқықтық мәмілелерді жасасуды, орындауды, өзгертуді, бұзуды және жарамсыз деп тануды реттейтін нормалары қолданылады.

Алимент төлеу туралы келісімді өзгерту және бұзу туралы құқықтық қатынастарға АК-нің 401-бабы 2-тармағының нормалары қолданылуға жатады, оған сәйкес тараптардың бірінің талабы бойынша шарт:

1) екінші тарап шартты елеулі түрде бұзған кезде;

2) АК-де, басқа заңнамалық актілерде немесе шартта көзделген өзге де жағдайларда тек соттың шешімімен өзгертілуі немесе бұзылуы мүмкін.

Соттар заңнамада көзделген өзге де жағдайларға Кодекстің 159-бабы 3-тармағының ережелері жататынын назарға алған жөн.

Мәселен, тараптардың материалдық немесе отбасылық жағдайы айтарлықтай өзгерген жағдайда және алимент төлеу туралы келісімді өзгерту немесе бұзу туралы келісімге қол жеткізілмеген кезде мүдделі тарап осы келісімді өзгерту немесе бұзу туралы талап қоюмен сотқа жүгінуге құқылы.";

10) 31-тармақтың бірінші абзацы мынадай редакцияда жазылсын:

"Кодекстің 139-бабына сәйкес кәмелетке толмаған балалар үшін төленетін алимент бойынша берешектің мөлшерін сот орындаушысы алимент төлеуге міндетті адамның алимент өндіріп алынбаған кезеңдегі жалақысын және өзге де кірістерін негізге ала отырып айқындайды. Алимент төлеуге міндетті адам осы кезеңде жұмыс істемесе не оның жалақысын және өзге де кірісін растайтын құжаттар табыс етілмесе, ай сайынғы төлемдер және (немесе) алимент бойынша берешек Атқарушылық іс жүргізу туралы заңның 99-бабының 3-тармағына сәйкес берешекті өндіріп алу кезіндегі Қазақстан Республикасындағы орташа айлық жалақы мөлшерінен айқындалады. Мүгедектігі бар адамдар болып табылатын борышкерлер үшін ай сайынғы төлемдер немесе алимент бойынша берешек олардың ай сайынғы жалақысынан және өзге де кірістерінен, ал егер олар жұмыс істемесе - бюджет қаражатынан және (немесе) Мемлекеттік әлеуметтік сақтандыру қорынан төленетін ай сайынғы жәрдемақылардан және (немесе) әлеуметтік төлемдерден айқындалады.";

11) 32-тармақтың бесінші абзацы мынадай редакцияда жазылсын:

"Кодекстің 171-бабында белгіленген тұрақсыздық айыбы мұқтаж отбасы мүшелерінің күтіп-бағу құқығын жүзеге асыруға кепілдік беретін отбасылық-құқықтық жауапкершіліктің арнайы шарасы болып табылады және кешіктірілген әрбір күні үшін төленбеген алимент сомасының оннан бір пайызы мөлшерінде өндіріп алынады. АК-нің 297-бабының негізінде алименттерді уақтылы төлемегені үшін тұрақсыздық айыбының мөлшерін азайтуға жол берілмейді.";

12) 34-тармақтың бірінші абзацы мынадай редакцияда жазылсын:

"Кодекстің 144-бабы 1-тармағының талаптарын ескере отырып, алимент төлеу туралы келісім болмаған кезде ата-аналардың әрқайсысын сот айрықша мән-жайлардан туындаған қосымша шығыстарды көтеруге қатысуға тартуы мүмкін.";

13) 35-тармақтың үшінші абзацындағы ", сондай-ақ еселігі АЕК мөлшері негізге алына отырып" деген сөздер алып тасталсын.

2. Қазақстан Республикасы Конституциясының 4-бабына сәйкес осы нормативтік қаулы қолданыстағы құқық құрамына қосылады, жалпыға бірдей міндетті болып табылады және 2024 жылғы 1 қаңтардан бастап қолданысқа енгізілетін 9-тармақтың 2) тармақшасын қоспағанда, алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі.

Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының Төрағасы	А. Мерғалиев
Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының судьясы, жалпы отырыс хатшысы	Г. Әлмағамбетова