ИПС "Әділет"

ХАБАРЛАНДЫРУ
Ескерту. Бүкіл мәтін бойынша "заңды тұлғаны құрмастан дара кәсіпкерлердің", "заңды тұлғаны құрмастан дара кәсіпкерлер", "заңды тұлғаны құрмастан дара кәсіпкердің", "заңды тұлғаны құрмастан дара кәсіпкер", "заңды тұлға құрмастан дара кәсіпкерлер" деген сөздер алып тасталды – ҚР Жоғарғы Сотының 15.04.2021 № 1 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Нормативтік қаулысымен.

Соттардың Қазақстан Республикасының экологиялық заңнамасын азаматтық істер бойынша біркелкі қолдануын қамтамасыз ету мақсатында Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының жалпы отырысы қаулы етеді:

1. Экологиялық заңнама Қазақстан Республикасының Конституциясына негізделеді және Қазақстан Республикасының Экологиялық кодексінен (бұдан әрі – ЭК), "Халық денсаулығы және денсаулық сақтау жүйесі туралы", "Жер қойнауы және жер қойнауын пайдалану туралы", Жер, Орман және Су Кодекстерінен, "Халықтың радиациялық қауіпсіздігі туралы" 1998 жылғы 23 сәуірдегі № 219-I (бұдан әрі – Радиациялық қауіпсіздік туралы заң), "Сәулет, қала құрылысы және құрылыс қызметі туралы" 2001 жылғы 16 шілдедегі № 242-ІІ, "Жануарлар дүниесін қорғау, олардың өсімін молайту және пайдалану туралы" 2004 жылғы 9 шілдедегі № 593-II (бұдан әрі – Жануарлар дүниесін қорғау туралы заң), "Ерекше қорғалатын табиғи аумақтар туралы" 2006 жылғы 7 шілдедегі № 175-ІІІ (бұдан әрі – Ерекше қорғалатын аумақтар туралы заң), Қазақстан Республикасының Заңдарынан және өзге де нормативтік құқықтық актілерден тұрады.

Ескерту. 1-тармаққа өзгеріс енгізілді – ҚР Жоғарғы Сотының 15.04.2021 № 1 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Нормативтік қаулысымен.

2. ЭК-нің нормалары қоршаған ортаны қорғау саласындағы қатынастарды реттейтін халықаралық шарттардың, сондай-ақ Қазақстан Республикасының өзге де заңдарының нормаларына қайшы келген жағдайда, ЭК-нің қолдану қағидалары 2-бабының 2 және 3-тармақтарында көзделген. Экологиялық заңнама табиғат объектілерін күзету, молайту, пайдалану, қорғау және адамның өмірі мен денсаулығын қорғау жөніндегі қатынастарды реттейді. Қоршаған ортаны қорғау ұғымы ЭК-нің 1-бабының 46) тармақшасында берілген.

ЭК-де реттелмеген бөлігінде шаруашылық қызметте пайдаланылмайтын ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың жер қойнауын, суын, ормандарын және өзге де табиғи ресурстарын, Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 2 маусымдағы № 734 қаулысымен бекітілген Қазақстан Республикасының Қызыл кітабын жүргізу қағидаларына енгізілген жануарлар мен өсімдіктерді қорғау және пайдалану мәселелері жануарлар дүниесін қорғау туралы, ерекше қорғалатын аумақтар туралы, жер қойнауы туралы заңдармен, басқа да арнайы заңдарымен, нормативтік құқықтық актілерімен реттеледі.

3. Қазақстан Республикасында табиғи ресурстар жалпы не арнайы табиғат пайдалануында болуы мүмкін (ЭК-нің 10-бабы). Табиғат пайдалану құқығы объектісі деп табиғи түрде оқшауланған (жергілікті жерде оның шекараларын белгілеу арқылы, "заттай") табиғи ресурстардың жеке белгілі бір бөліктерін (жер учаскесі, су объектісі, орман қорының учаскесі және тағы басқа) түсінген жөн.

Жалпы табиғатты пайдалану кезінде халық өмірлік қажетті сұраныстарды қанағаттандыру үшін, экологиялық заңнамада көзделген шектеулерді қоспағанда, табиғи ресурстарды оқшауланған пайдалануға берместен қоршаған орта объектілерін тұрақты және өтеусіз негізде пайдалануды жүзеге асыруға құқылы.

Арнайы табиғат пайдаланудың анықтамасы ЭК-нің 10-бабының 4-тармағында қамтылған. Шаруашылық және өзге де қызмет түрлерін жүргізу процесінде қоршаған ортаға эмиссияларды табиғат пайдаланушылар ЭК-да және өзге де заңнамалық актілерінде белгіленген тәртіппен арнайы рұқсаттар негізінде және ақылы шарттармен жүзеге асырады. Сонымен, қоршаған ортаға эмиссиялар үшін төлемақы табиғи ресурстардың жекелеген түрлерін пайдаланғаны үшін міндетті төлемдер сияқты Қазақстан Республикасының салық заңнамасында белгіленеді (ЭК-нің 101-бабының 1-тармағы, 102-бабы).

4. Табиғат пайдаланушылардың, олардың түрлерінің анықтамалары ЭК-нің 1-бабының 71) тармақшасында және 11-бабында, қоршаған ортаға эмиссиялар ЭК-нің 1-бабының 43) тармақшасында қамтылған.

Қоршаған ортаға эмиссияларға белгіленген лимиттер, яғни белгілі бір мерзімге және объектінің санатына қарай қоршаған ортаны қорғау саласындағы уәкілетті орган не облыстардың, республикалық маңызы бар қалалардың, астананың жергілікті атқарушы органдары белгілейтін қоршаған ортаға эмиссиялардың нормативтік көлемі шегінде жол беріледі.

Нәтижесінде қоршаған ортаға эмиссияларға жол берілетін шаруашылық және өзге де қызметті жүзеге асыратын табиғат пайдаланушылар ЭК-нің 69-бабының 1-тармағында көзделген жағдайларды қоспағанда, эмиссиялардың нақты түрлерін жүзеге асыруға арнайы табиғат пайдалануға арналған лицензияны және (немесе) экологиялық рұқсатты не кешенді экологиялық рұқсатты алуға міндетті, оларды қоршаған ортаны қорғау саласындағы уәкілетті мемлекеттік орган не облыстардың, республикалық маңызы бар қалалардың және астананың жергілікті атқарушы органдары ұсынған өтініш негізінде береді (ЭК-нің 12-бабының 3-тармағы, 20, 68, 69 және 79-баптары). Шаруашылық және өзге де қызметті қоршаған ортаға эмиссияларға экологиялық рұқсатсыз (кешенді экологиялық рұқсатсыз) жүзеге асыру не мұндай рұқсатты уақтылы ресімдемеу экологиялық заңнамада көзделген жауаптылыққа әкеледі және шаруашылық және өзге қызметті тоқтата тұру не қоршаған ортаны ластау көзі болып табылатын объектіні пайдалануды тоқтата тұру үшін негіз болып табылады.

5. Рұқсат табиғат пайдаланушының қоршаған ортаға эмиссияларға құқығын куәландыратын, өзі және ол жүргiзiп отырған шаруашылық және өзге де қызмет туралы мәлiметтердi, рұқсаттың қолданылу мерзiмiн, табиғат пайдалану шарттарын, сондай-ақ рұқсаттың қолданылуы кезеңiне арналған қоршаған ортаны қорғау жөнiндегi іс-шаралар жоспарын қамтитын құжаттар жиынтығын білдіреді (ЭК-нің 1-бабының 98) тармақшасы, 70-бабы).

Кешенді экологиялық рұқсат табиғат пайдаланушының экологиялық заңнамада белгіленген ең үздік қолжетімді технологияларды енгізу және эмиссиялардың техникалық үлестік нормативтерін сақтау шартымен қоршаған ортаға эмиссияларды жүзеге асыруына құқығын куәландыратын бірыңғай құжат болып табылады.

Қоршаған ортаға эмиссияларға рұқсаттар (кешенді рұқсаттар) өндіріс объектілерінің санаттарына және қызмет түрлеріне қарай белгілі бір мерзімге не мерзімсіз және қолданыстағы рұқсатта көрсетiлген табиғат пайдаланудың қолданылатын технологиялары мен шарттары өзгергенге дейiн беріледі (ЭК-нің 76, 79-баптары).

ЭК-нің 78-бабы 1-тармағына сәйкес қоршаған ортаға эмиссияға рұқсатты қайта ресімдеу табиғат пайдаланушының атауы өзгерген, ол қайта ұйымдастырылған жағдайларда, сондай-ақ осындай эмиссияға рұқсат берілген объектіге (объектілерге) қатысты оның (олардың) меншік иесі ауысқан жағдайда, қайта ресімдеу қоршаған ортаға жүктемені ұлғайтуға алып келмесе, күнтізбелік он бес күн ішінде жүзеге асырылады.

Табиғат пайдаланушының эмиссияларға рұқсатты қайта ресімдеу жөніндегі міндеттерді орындамауы қоршаған ортаға эмиссияларды заңсыз жүзеге асыру деп санаған жөн.

Табиғат пайдаланушыны қоршаған ортаға эмиссияларға рұқсаттан айыру сот тәртібімен ғана жүзеге асырылуы мүмкін.

Ескерту. 5-тармаққа өзгеріс енгізілді – ҚР Жоғарғы Сотының 15.04.2021 № 1 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Нормативтік қаулысымен.

6. ЭК-нің 12-бабының 1 және 2-тармақтарына сәйкес табиғи ресурстарды пайдалану (алып қою) және қоршаған ортаны қорғау саласындағы жекелеген қызмет түрлерін қоршаған ортаға эмиссияларсыз жүзеге асыру экологиялық рұқсатты талап етпейді және лицензиялар немесе рұқсаттар, Үкіметтің немесе жергілікті атқарушы органдардың табиғи ресурстарды заңдарда белгіленген тәртіппен беру туралы шешімдері не заңнамалық актілерде белгіленген тәртіппен жасалатын табиғат пайдалануға арналған шарттар (келісімшарттар) негізінде, арнайы табиғат пайдалану құқығы шеңберінде жүзеге асырылады.

7. Қоршаған ортаны ластау ұғымы ЭК-нің 1-бабы 48) тармақшасында берілген.

Қоршаған ортаны ластаудың түрлері мыналар болып табылады: химиялық, механикалық (бітеліп қалу), биологиялық және радиоактивті (жұқтыру), табиғи (радиациялық, акустикалық немесе электромагниттік сәулелену, діріл және өзге де зиянды физикалық әсер ету).

Экологиялық заңнаманы қолданған кезде қоршаған орта сапасының рұқсат етілген нормативтерінен асатын не тіпті олардан аспаса да, бірақ кейіннен оған елеулі зиян келтірген ластау заңды маңызы бар болып табылатындығын ескерген жөн. Қоршаған ортаның жекелеген объектілерін ластаудың нақтыланған ұғымдары заңнамада қамтылған.

Қоршаған орта сапасының нормативтері деп қоршаған орта жағдайының және табиғи ресурстардың адамның өмірі мен денсаулығы үшін қолайлы жағдайын сипаттайтын көрсеткіштері түсіндіріледі.

Қоршаған ортаны ластаудың негізгі түрлері мыналар болып табылады:

қоршаған ортаны қорғау саласында белгіленген нормалар мен қағидаларды бұза отырып жүзеге асырылатын шаруашылық және өзге қызмет;

авариялар, апаттар мен дүлей зілзалалар;

қалдықтарды елдің аумағына орналастыру.

Қоршаған ортаға зиянды заттардың эмиссиялары жүретін объектілер ластау көздері болады.

Істердің осы санатын қараған кезде сол немесе өзге жабдық (аппарат, қондырғы, агрегат) өзінің арналуын, технологиялық сипаттамаларын және орындайтын жұмысын, табиғи габариттерін және басқа да көрсеткіштерді негізге ала отырып, ластаушы заттар эмиссиялары көздерінің қай түріне (жылжымалы немесе стационарлық) жататындығын анықтау қажет. Сонымен, ЭК-нің 1-бабының 65-3) тармақшасына ұқсас осы қондырғыны алып жүретін көлік құралына құрылымдық тұрғыдан бекітілген бұрғылау қондырғысы жылжымалы көздерге жатпайды, себебі қондырғының тікелей жұмыс процесі (бұрғылау) көлік құралы тоқтаған кезде, яғни стационарлық жағдайда жүреді.

8. Экологиялық құқық бұзушылыққа экологиялық заңнаманы бұзатын және қоршаған ортаға, адамның денсаулығы мен өміріне, жеке және (немесе) заңды тұлғалардың, мүлкіне, мемлекетке зиян келтіретін не мұндай келтірудің нақты қатерін тудыратын әрекет (әрекетсіздік) жататындығы түсіндірілсін.

Қоғам мен табиғаттың өзара іс-қимылы саласындағы қоғамдық қатынастар, табиғат пайдалану саласындағы басқарушылық қатынастар, қоршаған ортаны жойылудан, жұтаңданудан, бүлінуден, ластанудан және өзге де зиянды әсерден қорғау объектілері ретіндегі табиғи ресурстарға меншік құқығының және өзге де құқықтардың қатынасы, соған орай туындайтын және осы құқықтық қатынастар субъектілерінің қызметі жүзеге асырылатын қоршаған орта және онымен табиғи өзара байланыста болатын оның жекелеген компонеттері, сондай-ақ адамның өмірі мен денсаулығы, жеке және (немесе) заңды тұлғалардың, мүлкі, мемлекеттік мүдделер экологиялық құқық бұзушылық объектілері болып табылады.

9. Кез келген жеке және заңды тұлғалар: мемлекеттік және мемлекеттік емес, резиденттер мен резидент еместер ластау субъектілері (зиян келтірушілер) деп танылуы мүмкін.

Қоршаған ортаға, азаматтардың өмірі мен денсаулығына, жеке және заңды тұлғалардың, немесе мемлекеттің мүлкіне экологиялық заңнаманы бұзу салдарынан зиян келтірген жеке және заңды тұлғалар Қазақстан Республикасы Азаматтық кодексі (бұдан әрі – АК) 917-бабының 2-тармағына сәйкес зиян өздерінің кінәсінен келтірілмеген жағдайларды қоспағанда, келтірілген зиянды өтеуге міндетті.

Ескерту. 9-тармаққа өзгеріс енгізілді – ҚР Жоғарғы Сотының 15.04.2021 № 1 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Нормативтік қаулысымен.

10. Экологиялық заңнаманы бұзу мүліктік (азаматтық-құқықтық), әкімшілік, қылмыстық жауаптылыққа әкеп соғады.

ЭК-нің 321-бабының 2-тармағына сәйкес қоршаған ортаға, азаматтардың денсаулығына, жеке және заңды тұлғалардың, мемлекеттің мүлкіне:

табиғи ресурстарды жою және бүлдіру;

табиғи ресурстарды заңсыз және ұтымсыз пайдалану;

өз бетінше эмиссиялар;

қоршаған ортаға нормативтен тыс эмиссиялар салдарынан келтірілген залал өтелуге тиіс.

ЭК-нің 1-бабының 42) тармақшасына сәйкес қоршаған ортаға келтiрiлетiн залал деп табиғи ресурстардың жұтаңдануы мен сарқылуын немесе тiрi организмдердiң қырылуын туындатқан немесе туындататындай етiп қоршаған ортаны ластау немесе табиғи ресурстарды белгiленген нормативтерден артық алу түсініледі.

Қалдықтарды нормативтен тыс орналастыру, ластаушы заттарды, қалдықтарды және ағын сулардың төгінділерін орналастыру үшін жабдықталған және арналған объектілерге нормативтен тыс төгу жағдайлары, сондай-ақ химиялық заттардың түсуі немесе ағын сулардың жерүстін, жер қойнауын және жерасты суларын ластауды болдырмайтын қорғаныс құрылыстарымен шектелген өндірістік алаңдарға ағу жағдайлары қоршаған ортаға залал ретінде қарастырылмайды. Ілеспе газды қайта өңдеуді дамыту бағдарламаларынан, сондай-ақ жобалық құжаттамадан және қоршаған ортаға эмиссиялардың нормативтері жобаларынан, оның ішінде табиғат пайдаланушы мемлекеттік экологиялық сараптамаға (бұдан әрі – МЭС) берген және шекті рұқсат етілген эмиссиялардың нормативтерінен асып түсуге әкелмейтін газ жағу сценарийлерінің және (немесе) кестелерінің өзгеру жағдайлары өз бетінше және нормативтен тыс эмиссияларға жатпайды (ЭК-нің 321-бабының 7, 8 және 9-тармақтары).

"Міндетті экологиялық сақтандыру туралы" 2005 жылғы 13 желтоқсандағы № 93-III Қазақстан Республикасы Заңының (бұдан әрі – Экологиялық сақтандыру туралы заң) 7-бабы 1-тармағының талаптарына сәйкес шаруашылық және өзге де қызметтің экологиялық қауіпті түрлерін жүзеге асыратын жеке және (немесе) заңды тұлғалар, өз қызметін міндетті экологиялық сақтандыру шартын жасаспай жүзеге асыруға құқылы емес. Шаруашылық және өзге қызметтің экологиялық қауіпті түрін жүзеге асыратын объекті біреуден көп болған кезде, көрсетілген шарт объектінің барлық иелерін сақтандырылушылар ретінде сақтандыру полисінде міндетті түрде көрсете отырып, олардың кез келген біреуімен жасалады.

Ескерту. 10-тармаққа өзгеріс енгізілді – ҚР Жоғарғы Сотының 15.04.2021 № 1 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Нормативтік қаулысымен.

11. Соттардың табиғи ресурстарды жою және бүлдіру және табиғи ресурстарды заңсыз және ұтымсыз пайдалану ұғымдарын былайша түсінгені жөн:

табиғи ресурстарды жою және бүлдіру – қоғамдық-қатерлі салдардың қауіптілік дәрежесін ескере отырып, бұл олардың өздерінің ерекше шаруашылық, тауар, ландшафты-рекреациялық және экожүйелік (суды реттейтін, топырақты қорғайтын, климат құрайтын және басқалары) құндылықтарын толық жоғалтуы, оларды қалпына келтіру мүмкін емес немесе жерді рекультивациялау, ағаш егу, түбін тазарту және басқа да жұмыстар жүргізуді талап етеді не оның топырақты үстіңгі ластанудан жоспарлау және шалғындандыру жөніндегі жұмыстарды жүргізу арқылы қалпына келтіруге не табиғи ресурстың өзін өзі қалпына келуіне жол берілетін олардың өздерінің ерекше құндылығын ішінара жоғалтуы;

табиғи ресурстарды заңсыз және ұтымсыз пайдалану – ЭК-нің 12-бабында белгіленген тәртіппен алынатын арнайы табиғат пайдалануға арналған рұқсатсыз, шартсыз (келісімшартсыз), жер учаскесін (келісімшарт аумағын) пайдалану немесе иелену құқығына арналған актісіз, ағаш кесу билетінсіз немесе қосалқы орман пайдалану ордерінсіз жасалған; не рұқсат етілген арнайы табиғат пайдалану, бірақ салақтық және технологиялық деңгейінің төмендігі салдарынан табиғи ресурстардың ерекше құндылығын азайтуға әкелген әрекет.

Нормативтен тыс эмиссиялар және өз бетінше эмиссиялар анықтамалары тиісінше ЭК-нің 1-бабының 56-1) және 61-1) тармақшаларында бар. Бұл ретте инструментальдық, талдамалық немесе есеп айырысу әдістерімен мемлекеттік бақылау барысында анықталған және ведомстволық және өндірістік бақылауда тіркелмеген ластаушы заттардың шығарындыларының, төгулерінің және оларды орналастырудың белгіленген лимиттерінен асып кетуінен болған қоршаған ортаға эмиссиялар да қоршаған ортаға өз бетінше эмиссия болып табылады.

Қоршаған ортаны авариялық ластау ұғымы ЭК-нің 1-бабының 49) тармақшасында, Экологиялық сақтандыру туралы заңның 1-бабының 2) тармақшасында берілген.

12. Қоршаған ортаға келтірілген зиянның өтелуі туралы сотқа қойылған талап уәжді болуы керек, материалдық және процестік құқық нормаларына сілтемелерді, шынайы залалдың дәлелдемелері мен кінәлі адам мен келтірілген залал арасындағы құқыққа қарсы әрекеттер (әрекетсіздік) арасындағы себептік-тергеу байланыстарын қамтуға тиіс.

Соттар зиянды салдарлар басталғандығы туралы куәландыратын мән-жайларды нақтылауға тиіс. Атап айтқанда, қоршаған ортаны ластау немесе табиғи ресурстардың жұтаңдануына және сарқылуына немесе тірі организмдердің жойылуына әкелген белгіленген нормативтерден артық табиғи ресурстарды алып қою орын алған-алмағандығын. Сол сияқты жасалған экологиялық құқық бұзушылықтың өзге де мән-жайларын белгілеуге шаралар қолдану қажет.

Ескерту. 12-тармаққа өзгеріс енгізілді – ҚР Жоғарғы Сотының 15.04.2021 № 1 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Нормативтік қаулысымен.

13. Жалпы қағида бойынша кінә қоршаған ортаға зиян келтіргені үшін мүліктік жауаптылыққа тартуға негіз болып табылады (АК-нің 917-бабының 1-тармағы).

Жекелеген жағдайларда қоршаған ортаға келтірілген зиян үшін жауаптылықты зиян келтірушінің кінәсінің бар-жоғына қарамастан жүктеуге жол беріледі. Сонымен теңізде көмірсутектерге барлауды және (немесе) өңдіруді жүргізетін жер қойнауын пайдаланушы теңізді ластаған жағдайда, егер зиян еңсерілмейтін күш әсерінің немесе жәбірленушінің пиғылы салдарынан болғандығын дәлелдей алмаса, кінәсінің бар-жоқтығына қарамастан жауапты болады (Жер қойнауы және жер қойнауын пайдалану туралы кодекстің 154-бабының 8-тармағы).

Сол сияқты АК-нің 931-бабының 1-тармағына, ЭК-нің 321-бабының 5-тармағына сәйкес қызметі қоршаған ортаға жоғары қауіптілікпен байланысты жеке және заңды тұлғалар, егер зиянның еңсерілмейтін күш немесе жәбірленушінің теріс пиғылы салдарынан туындағанын дәлелдей алмаса, келтірілген залалды олардың кінәсінің бар-жоқтығына қарамастан өтейді.

Егер жауаптылығы міндетті экологиялық сақтандыруға жататын сақтанушы қызметі үшінші тұлғаларға зиян келтіру қауіптілігіне байланысты объект иесі ретінде сақтандырылса, онда міндетті экологиялық сақтандыру шарты қоршаған ортаға зиян келтіргені үшін азаматтық-құқықтық жауаптылықты сақтандыру бөлігінде жасалады (Экологиялық сақтандыру туралы заңның 8-бабының 2-тармағы).

Жеке немесе заңды тұлғаның, қызметінің қоршаған орта үшін қауіптілігінің жоғары болатындығын-болмайтындығын сот экологиялық заңнаманың ережелерін, оның ішінде "Шаруашылық және өзге де қызметтің экологиялық қауіпті түрлерінің тізбесін бекіту туралы" Қазақстан Республикасы Энергетика министрінің 2015 жылғы 21 қаңтардағы № 27 бұйрығының ережелерін ескере отырып шешеді.

Ескерту. 13-тармаққа өзгеріс енгізілді – ҚР Жоғарғы Сотының 15.04.2021 № 1 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Нормативтік қаулысымен.

14. Бірнеше адам бірлесіп қоршаған ортаға зиян келтірген кезде АК-нің 932-бабына сәйкес оларға ортақ жауаптылық жүктеледі. Талап қоюшының өтініші бойынша кінәлі адамдарға, егер өндіріп алудың мұндай тәртібі қоршаған ортаны қорғау мүдделеріне сәйкес келсе, келтірілген зиянды тиімді және толық өтеуді қамтамасыз етсе, үлестік жауаптылық жүктеуге болады.

Сот кінәлі адамдарға үлестік жауаптылықты жүктей отырып, олардың әрқайсысының кінәлілік дәрежесін ескеруге тиіс. Әрбір зиян келтірушінің кінәсінің дәрежесін анықтау мүмкін болмаған жағдайда жауаптылық мөлшері үлестердің теңдігін ескере отырып белгіленеді. Бірнеше адам экологиялық құқықты бұзған кезде келтірілген зиян үшін ортақ, не үлестік жауаптылықты жүктеуге көрсетілген адамдардың бірлесіп қатысқаны анықталған эпизодтар бойынша ғана рұқсат етіледі.

Сот АК-нің 935-бабының 5-тармағына сәйкес зиян келтірушінің мүліктік жағдайын және зиянды заңды тұлға, келтірген не жеке тұлғаның қасақана әрекеттерімен келген жағдайларды қоспағанда, зиянды өтеу мөлшерін азайтуды назарға алуға құқылы.

15. Қоршаған ортаны қорғау саласындағы уәкілетті орган және қоршаған ортаны қорғау, табиғи ресурстарды қорғау, олардың өсімін молайту және пайдалану саласындағы арнайы уәкілеттік берілген мемлекеттік органдар, олардың аумақтық бөлімшелері, өзінің құзыреті шегінде мемлекеттік органдар, жеке және заңды тұлғалар, прокурорлар өздерінің өкілеттіктері шегінде қоршаған ортаға келтірілген залалды өтеу, сондай-ақ жеке немесе заңды тұлғалардың қоршаған ортаға, адамның өмірі мен денсаулығына теріс әсер ететін шаруашылық және өзге де қызметін шектеу, тоқтата тұру және тоқтату туралы істер бойынша талап қоюшы болуы мүмкін.

Жеке тұлғалар сотқа экологиялық заңнаманың бұзылуы салдарынан өздерінің өмірі мен денсаулығына, мүлкіне келтірілген зиянды өтеу туралы талаптар, кәсіпорындарды, құрылыстар мен өзге де экологиялық қауіпті объектілерді орналастыру, салу, реконструкциялау және пайдалануға беру туралы шешімдердің күшін жою туралы, сондай-ақ жеке немесе заңды тұлғалардың, қоршаған ортаға, адамның өмірі мен денсаулығына теріс әсер ететін шаруашылық және өзге де қызметін шектеу және тоқтату туралы талаптар қоюға құқылы (ЭК-нің 13-бабы).

Қоғамдық бірлестіктердің ЭК-нің 14-бабына сәйкес жеке немесе заңды тұлғалардың, қоршаған ортаға, адамның өмірі мен денсаулығына теріс әсер ететін шаруашылық және өзге де қызметін шектеу, тоқтата тұру және тоқтату туралы шешімдерді сот тәртібімен күшін жоюды талап етуге, экологиялық заңнаманы бұзу салдарынан сотқа азаматтардың өміріне, денсаулығына, жеке және заңды тұлғалардың, мүлкіне келтірілген зиянды өтеу туралы, сондай-ақ жеке және заңды тұлғалардың, оның ішінде белгісіз адамдар тобының қоршаған ортаны қорғау және табиғи ресурстарды пайдалану мәселелері бойынша құқықтарын, бостандықтары мен заңды мүдделерін қорғауға құқығы бар.

"Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы (Салық кодексі)" Қазақстан Республикасы Кодексінің 616-бабының 28) тармақшасына сәйкес талапкерлер (арыз берушілер) қоршаған ортаны қорғау және табиғи ресурстарды пайдалану мәселелері бойынша жеке және заңды тұлғалардың, құқықтарын, бостандықтарын және заңды мүдделерін қорғау туралы, оның ішінде белгіленбеген тұлғалар тобының мүдделеріндегі талап қоюлар (арыздар) бойынша арыз берген кезде мемлекеттiк баж төлеуден босатылады.

Ескерту. 15-тармаққа өзгеріс енгізілді – ҚР Жоғарғы Сотының 15.04.2021 № 1 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Нормативтік қаулысымен.

16. Жеке және заңды тұлғалар МЭС-нің қорытындысын (ЭК-нің 57-бабы) сот тәртібімен даулауға құқылы. МЭС-нің оң қорытындысынан айыруды (кері қайтарып алуды) оны берген орган табиғат пайдаланушының жазбаша өтінішінің немесе келісімінің негізінде жүзеге асырады. Қазақстан Республикасының экологиялық заңнамасының талаптарын бұзу анықталған жағдайда МЭС-нің оң қорытындысынан айыру (кері қайтарып алу) сот тәртібімен жүзеге асырылады (ЭК-нің 51-бабының 7-тармағы).

Міндетті МЭС-ке жататын объектілердің тізбесі ЭК-нің 47-бабында белгіленген. ЭК-нің 51-бабына орай МЭС-нің оң қорытындысынсыз қызметті жүзеге асыру экологиялық заңнаманы бұзу болып табылады.

Қазақстан Республикасы Энергетика министрінің 2015 жылғы 16 ақпандағы № 100 бұйрығымен бекітілген Мемлекеттік экологиялық сараптама жүргізу қағидаларының 9 және 13-тармақтарына сәйкес электрондық түрде сараптамаға ұсынылатын материалдар басқа құжаттармен қатар қоғамдық пікірді ескеру нәтижелерін де қамтуға тиіс. Өзге де мемлекеттік органдар жүзеге асыратын салалық сараптамалардың қорытындылары, сондай-ақ сырттай сарапшылардың ұсынымдық сипаттағы қорытындылары ескеріледі.

МЭС жүзеге асырған кездегі келіспеушіліктер келіссөздер арқылы не сот тәртібімен қаралады (ЭК-нің 58-бабы). Мұндай дауларды шешкен кезде соттар экологиялық заңнаманы, Ақпаратқа кіру, шешімдер қабылдауға жұртшылықтың қатысуы және қоршаған ортаға қатысты мәселелер бойынша сот әділдігіне қол жеткізу туралы конвенцияның (Орхус қаласы, 1998 жылғы 25 маусым, "Ақпаратқа кіру, шешімдер қабылдауға жұртшылықтың қатысуы және қоршаған ортаға қатысты мәселелер бойынша сот әділдігіне қол жеткізу туралы конвенцияны ратификациялау туралы" 2000 жылғы 23 қазандағы № 92-II Қазақстан Республикасының Заңымен ратификацияланды, бұдан әрі – Орхус конвенциясы) ережелерін басшылыққа алғаны жөн.

Ескерту. 16-тармаққа өзгеріс енгізілді – ҚР Жоғарғы Сотының 15.04.2021 № 1 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Нормативтік қаулысымен.

17. Соттарға қоршаған ортаға, халықтың денсаулығына тiкелей немесе жанама әсер етуі мүмкін болатын кез келген шаруашылық және өзге де қызмет түрлерi үшiн қоршаған ортаға әсер етуді бағалаудың (бұдан әрі – ҚОӘБ) міндеттілігі белгіленгендігі, жүргізу сатысы мен тәртібі ЭК-нің 6-тарауында айқындалғаны түсіндірілсін. ЭК-нің 35 және 38-баптарына сәйкес ҚОӘБ шеңберінде қоршаған орта, адамның денсаулығы үшін көзделген шаруашылық және өзге де қызметтің ықтимал салдары бағаланады, қолайсыз салдарларды (табиғи экологиялық жүйелер мен табиғи ресурстардың жойылуы, жұтаңдануы, бүлінуі және сарқылуы) алдын алу, экологиялық заңнаманың талаптарын ескере отырып, қоршаған ортаны сауықтыру жөніндегі шаралар әзірленеді.

ҚОӘБ-ны қоршаған ортаны қорғау саласындағы жұмыстарды орындауға және қызметтерді көрсетуге лицензия алған жеке және заңды тұлғалар жүзеге асырады. ҚОӘБ бойынша жұмыстарды ұйымдастыруды және қаржыландыруды жоспарланып отырған қызметтің тапсырыс берушісі (бастамашысы) қамтамасыз етеді.

Қазақстан Республикасы Қоршаған ортаны қорғау министрінің 2007 жылғы 7 мамырдағы № 135-ө бұйрығымен бекітілген Қоғамдық тыңдаулар жүргізу қағидаларына сәйкес ҚОӘБ материалдарын талқылау жөніндегі қоғамдық тыңдаулар ашық жиналыс не сауалнама түрінде жүргізіледі. Басқарушылық, шаруашылық және өзге де қызметпен белгіленген тапсырыс беруші (бастамашы) қоғамдық тыңдаулар өткізілетін уақыт пен жерді жергілікті атқарушы органдармен келіседі және қоғамдық тыңдаулар өткізу туралы хабарландыруды олар өткізілетін жер мен уақытты көрсете отырып, бұқаралық ақпарат құралдарында жариялайды.

Хабарландыруды жариялау қоғамдық тыңдаулар өткізілетін мерзімге дейін 20 күн бұрын мемлекеттік және орыс тілдерінде жүзеге асырылуға тиіс.

ЭК-нің 57-2-бабына сәйкес іске асырылуы қоршаған ортаға, халықтың денсаулығына тікелей әсер етуі мүмкін жобалар бойынша және МЭС жүргізген кезде қоғамдық тыңдаулар өткізу міндеті, оларды ұйымдастыру, өткізу тәртібі және нәтижелерін тіркеу жергілікті атқарушы органдардың құзыретіне жатқызылған (ЭК-нің 20-бабы).

Ескерту. 17-тармаққа өзгеріс енгізілді – ҚР Жоғарғы Сотының 15.04.2021 № 1 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Нормативтік қаулысымен.

18. ЭК-нің 14-бабына орай қоғамдық бірлестіктер қоршаған ортаны қорғау саласындағы қызметті жүзеге асырған кезде ЭК-нің 163, 164 және 165-баптарына сәйкес мемлекеттік органдар мен ұйымдардан уақтылы, толық және дұрыс экологиялық ақпарат алуға құқылы. Экологиялық ақпаратты беру "Жеке және заңды тұлғалардың өтiнiштерiн қарау тәртiбi туралы" Қазақстан Республикасының 2007 жылғы 12 қаңтардағы №221-ІІІ Заңына және Қазақстан Республикасының экология, геология және табиғи ресурстар министрінің 2020 жылғы 2 маусымдағы № 130 бұйрығымен бекітілген "Экологиялық ақпарат беру" мемлекеттік қызметін көрсету қағидаларына сәйкес жүзеге асырылады.

"Мемлекеттік құпиялар туралы" 1999 жылғы 15 наурыздағы № 349-І Қазақстан Республикасы Заңының 17-бабына сәйкес экологияның жай-күйі туралы мәліметтер құпияландыруға жатпайды.

Мемлекеттік органдар жұртшылықтың экологиялық ақпарат беру туралы өтініші бойынша оны ЭК 21-тарауының, "Ақпаратқа қол жеткізу туралы" 2015 жылғы 16 қарашадағы № 401-V Қазақстан Республикасы Заңының және Орхусс конвенциясының 4-бабының талаптарын ескере отырып ұсынуға тиіс. Мүдделі адамдар Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2016 жылғы 13 қазандағы № 589 қаулысымен бекітілген Мемлекеттік экологиялық ақпарат қорын жүргізу қағидаларына сәйкес Мемлекеттік экологиялық ақпарат қорынан тиісті экологиялық ақпарат алуға да құқылы.

Ескерту. 18-тармаққа өзгеріс енгізілді – ҚР Жоғарғы Сотының 15.04.2021 № 1 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Нормативтік қаулысымен.

19. Соттар осы санаттағы дауларды қараған кезде Орхусс конвенциясының 9-бабының ережелері жұртшылық өкілдерінің (жеке және (немесе) заңды тұлғалардың):

жұртшылықтың экологиялық ақпаратқа қол жеткізуге құқығын бұзулар;

жұртшылықтың жоспарланып отырған шаруашылық қызмет бойынша (ҚОӘБ және МЭС рәсімдері шеңберінде) шешімдерін қабылдау процесіне қатысу құқығын бұзулар;

мемлекеттік және мемлекеттік емес органдардың, ұйымдардың, жеке тұлғалардың экологиялық заңнаманы бұзуға байланысты шешімдеріне, әрекеттеріне (әрекетсіздігіне) шағым жасау бойынша қол жеткізу туралы дауларға қолданылатындығын ескеру қажет.

20. АК-нің 126, 1017-баптарының талаптарына орай (қызметтік және коммерциялық құпия, ашылмаған ақпарат туралы) өтініш берушіге қондырғының қуаты, шикізат базасы, жұмыс ауысымдарының саны, табиғатты қорғау іс-шараларын қаржыландыру және басқа да деректер туралы мәліметтер беруден бас тартылуы мүмкін. Мәліметтер мен қол жеткізу шектеулі деректерге қатысты экологиялық ақпарат алудан бас тарту мынадай заңнамалық актілерге де: Қазақстан Республикасының Қылмыстық-процестік кодексіне (жедел іздестіру қызметінің құпиясы, тергеу жүргізу және алдын алу тергеу), "Мемлекеттік статистика туралы" 2010 жылғы 19 наурыздағы № 257-ІV (жеке және заңды тұлғаларға бастапқы статистикалық ақпараттың құпиялылығына кепілдіктер), "Ақпараттандыру туралы" 2015 жылғы 24 қарашадағы № 418-V (жеке өмірге қолсұқпаушылықты бұзу) Қазақстан Республикасының Заңдарына негізделуі мүмкін.

21. ЭК-нің 288-бабына сәйкес қызмет процесінде өндіріс және тұтыну қалдықтары түзілетін жеке және заңды тұлғалар, егер қалдықтармен жұмыс істеу шартын айқындайтын заңнамада немесе шартта өзгеше көзделмесе, олар түзілетін кезден бастап қалдықтармен қауіпсіз жұмыс істеу үшін меншік иелері ретінде жауапты болады. Олар экологиялық және санитариялық-эпидемиологиялық талаптарды сақтауға және қалдықтарды сақтау, кәдеге жарату, залалсыздандыру, сақтау орындарына орналастыру немесе қауіпсіз жою жөніндегі іс-шараларды орындауға міндетті. Қалдықтарды қалпына келтіргенге немесе өңдегенге не көмгенге дейін оларды қауіпсіз сақтау мерзімдері ЭК-нің 288-бабының 3-тармағында айқындалған.

Қалдықтарды уақытша орналастыру ұғымы ЭК-нің 1-бабының 30-1) тармақшасында берілген. Соттар ЭК-нің 288-бабының 3-1-тармағына сәйкес қалдықтарды уақытша орналастыру қалдықтарды орналастыру болып табылмайтындығын ескеруге тиіс. Мұндай қалдықтарды сақтау мерзімдерін бұзу оларды түзілген кезден бастап орналастырылған деп тануға әкеледі.

Экологиялық заңнамамен қалдықтардың меншік иелеріне қалдықтарды жинаудың орталықтандырылған жүйесін немесе қалдықтарды жинау, кәдеге жарату, қайта өңдеу, сақтау, орналастыру немесе жою жөніндегі операцияларды орындайтын, біліктілік талаптарына жауап беретін субъектілердің қызметтерін пайдалану міндеті не қалдықтарды орналастыру немесе жою жөніндегі операцияларды өз бетімен жүзеге асыру міндеті жүктеледі. Меншік иесінің қалдықтарды мұндай субъектілерге беруі бір мезгілде, егер тараптар өзге шарттармен келісім жасамаса, оларға қалдықтарға меншік құқығының көшуін білдіреді.

Ескерту. 21-тармаққа өзгеріс енгізілді – ҚР Жоғарғы Сотының 15.04.2021 № 1 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Нормативтік қаулысымен.

22. Қалдықтарды жинау, кәдеге жарату, қайта өңдеу, сақтау, орналастыру немесе жою жөніндегі операцияларды орындайтын және бөгде тараптардан қабылданатын қалдықтарды тасымалдауды жүзеге асыратын жеке және заңды тұлғалар, егер заңнамада немесе келісімде өзгеше көзделмесе, қалдықтардың меншік иесінің қалдықтарды оларға тиесілі көлік құралына тиеген және оларды жеке немесе заңды тұлға, қабылдап алған сәттен бастап және қалдықтарды белгіленген жерде көлік құралынан түсіргенге дейін олармен қауіпсіз жұмыс істеуге жауапты болады.

Өндіріс және тұтыну қалдықтарын қалдықтарды жинау, кәдеге жарату, қайта өңдеу, сақтау, орналастыру немесе жою жөніндегі операцияларды орындауға жиынтығында құқықтары жоқ ұйымдарға берген жағдайда қоршаған ортаға эмиссия үшін төлемақы төлеу жөніндегі міндет қызметінің нәтижесінде осындай қалдықтар түзілетін адамдарға жүктеледі.

Өндіріс және тұтыну қалдықтарының меншік иелерінің, сол сияқты қалдықтарды жинау, тасымалдау, кәдеге жарату, қайта өңдеу, сақтау, орналастыру немесе жою жөніндегі операцияларды орындайтын субъектілердің жауаптылығы әрбір нақты жағдайда ЭК-нің тиісті тарауларында белгіленген тәртіппен қалдықтардың түріне және қауіптілік дәрежесіне қарай айқындалады.

Соттар ЭК-нің 297-бабының мағынасы бойынша жауаптылықтың көлемі мен мөлшеріне шаруашылық қызмет субъектілерінің қалдықтарды кәдеге жаратуға және олардың түзілу көлемін азайтуға бағытталған экологиялық іс-шараларды, оның ішінде қаржы іс-шараларын орындауы әсер ететіндігін ескеруі қажет.

Ескерту. 22-тармаққа өзгеріс енгізілді – ҚР Жоғарғы Сотының 15.04.2021 № 1 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Нормативтік қаулысымен.

23. ЭК-нің 101-бабына сәйкес қоршаған ортаға эмиссиялар үшін, оның ішінде өндіріс және тұтыну қалдықтарын орналастырғаны үшін төлемақы Салық кодексінің 69-тарауында белгіленген қағидалар бойынша қоршаған ортаға эмиссиялар үшін арнайы табиғат пайдалану тәртібімен белгіленеді және алынады.

Қоршаған ортаға эмиссиялар белгіленген тәртіппен ресімделмеген экологиялық рұқсатсыз ластаушы заттарды жылжымалы көздерден шығаруларды қоспағанда, белгіленген нормативтерден артық қоршаған ортаға эмиссиялар ретінде қаралады.

Қоршаған ортаға эмиссияларды төлеу жөніндегі салықтық міндеттемелерді орындау табиғат пайдаланушыны қоршаған ортаға келтірілген залалды өтеуден босатпайды (ЭК-нің 101-бабының 5-тармағы).

Ескерту. 23-тармаққа өзгеріс енгізілді – ҚР Жоғарғы Сотының 15.04.2021 № 1 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Нормативтік қаулысымен.

24. Қоршаған ортаға келтірілген залалды экономикалық бағалауды анықтаған кезде соттар ЭК-нің 108-бабының 1-тармағына сәйкес қоршаған ортаны қалпына келтіру жөніндегі шығындардың құндық мәнін және табиғи ресурстардың тұтыну қасиеттерін негізге алуы тиіс.

Атмосфералық ауаны және су, жер ресурстарын ластаудан, сондай-ақ өндіріс және тұтыну қалдықтарын орналастырудан келген залалды экономикалық бағалау келтірілген залалды толық жою қоршаған ортаны қалпына келтіру жөніндегі іс-шаралар арқылы мүмкін-мүмкін емес екендігіне қарай ЭК-нің 108, 109 және 110-баптарына, Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2007 жылғы 27 маусымдағы № 535 қаулысымен бекітілген Қоршаған ортаны ластаудан келтірілген залалды экономикалық бағалау ережесіне (бұдан — әрі Залалды бағалау ережесі) және басқа да құқықтық актілерге сәйкес тура немесе жанама әдістермен айқындалады (ЭК-нің 108-бабының 3-тармағы).

Қоршаған ортаға және халықтың денсаулығына, жеке және заңды тұлғалардың, мүлкіне, мемлекетке келтірілген залалды құндық бағалауды айқындаған кезде, сондай-ақ тараптар берген есептемелерді тексеру үшін соттар Залалды бағалау ережесіндегі әрбір қоршаған ортаның объектісіне қатысты белгіленген нормативтер мен таксаларды қолдануға тиіс. Егер залалды есептеу тәртібі арнайы нормативтік құқықтық актімен реттелмесе, оның мөлшері келтірілген залалды, оның ішінде жіберілген пайданы ескере отырып, қоршаған ортаның бүлінген жай-күйін қалпына келтіруге арналған іс жүзіндегі шығындар бойынша айқындалады.

Атап айтқанда, кең таралған пайдалы қазбаларды (құм, қиыршық тас, саз және басқалары, бұдан әрі – КТҚ) өз еркімен өңдеуден келген залалды экономикалық бағалау өңделген пайдалы қазбалар және (немесе) олардан алынып өндірілген тауар өнімі құнының он еселенген мөлшерінде айқындалады.

Берілген есептемелердің дұрыстығына күмән туындаған жағдайда не тараптардың бірі қарсылық білдірген кезде сот қайшылықтарды тексеру және жою мақсатында Қазақстан Республикасы Азаматтық процестік кодексінің (бұдан әрі – АПК) 77 және 82-баптарына сәйкес маманды тартуға немесе тиісті сот сараптамасын тағайындауға құқылы.

Табиғат пайдаланушы тиісті рұқсатсыз келтірген залалды бағалау есептемесі Залалды бағалау ережесінің тиісті коэффициентін қолданып, әрбір ластану көзі бойынша жеке-жеке жүргізілуге тиіс.

Залалды бағалау ережесіне сәйкес ластаушы заттардың шығарындыларының (төгінділерінің) белгіленген нормативтерінен асуы туралы куәландыратын құралмен өлшеу мен талдаулардың нәтижелері мемлекеттік экологиялық қадағалау барысында жүргізілген соңғы тексеруден бастап ескіру мерзімі аяқталғанға дейінгі кезеңге қолданылады.

Залалды бағалау есептемесі азаматтық сот ісін жүргізу тәртібімен жеке шағым жасалуға жатпайтындығын ескерген жөн, себебі есептеме АПК-нің 7-тарауында көзделген тәртіппен іс бойынша басқа да дәлелдемелердің жиынтығымен бағалануға жататын дәлелдеме болып табылады.

Ескерту. 24-тармаққа өзгеріс енгізілді – ҚР Жоғарғы Сотының 15.04.2021 № 1 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Нормативтік қаулысымен.

25. Залалды экономикалық бағалаудың тура әдісі іс жүзіндегі шығындарды және қоршаған ортаны қалпына келтіру, жұтаңданған табиғи ресурстардың орнын толтыру және тірі организмдерді сауықтыру үшін қажетті неғұрлым тиімді инженерлік, ұйымдық-техникалық және технологиялық іс-шаралар ескеріле отырып айқындалады.

Қажетті материалдарды жинауды және талдауды, келтірілген залалды экономикалық бағалауды белгілеуді қоршаған ортаны қорғау саласындағы уәкілетті органның лауазымды адамдары залал келтіру фактісі анықталған күннен бастап бір ай мерзімде өткізеді. Қоршаған ортаға залал келтірген адам қоршаған ортаны қалпына келтіру жөніндегі нақты іс-шараларды және оларды өткізу мерзімдерін көрсетіп, кепілдеме хат ұсынуға міндетті. Залалдың салдарларын жою жөніндегі шараларды бағалау олардың нарықтық құны бойынша немесе қоршаған ортаны қорғау саласында тәуелсіз сараптама жүргізуге уәкілетті тәуелсіз сараптама қорытындысын ескере отырып айқындалады.

ЭК-нің 110-бабының және Залалды бағалау ережесінің 4-тармағының мағынасы бойынша келтірілген залалды қоршаған ортаны қалпына келтіру жөніндегі іс-шаралар арқылы толық жоюды жүзеге асыру мүмкіндігін анықтаған кезде соттар қоршаған ортаны ластау салдарларын жою жөнінде және қоршаған ортаны ластаудың және оған кез келген өзге нысандарда залал келтірудің алдын алу жөніндегі міндетті превентивті шараларды дереу қабылдау мақсатында залалды экономикалық бағалаудың тек тура әдісін ғана назарға алуға тиіс.

Соттарға қоршаған ортаға келтірілген залалды экономикалық бағалау тура әдіспен айқындалатын дау бойынша істі сот талқылауына дайындау сатысында тараптарға ЭК-нің 322-бабының ережелерін түсіндіру қажет, оған сәйкес тараптардың келісімімен соттың шешімі бойынша зиян ерікті түрде, заттай нысанда жауапкерге қоршаған ортаны қалпына келтіру жөніндегі міндетті жүктеу арқылы өтелуі мүмкін.

Залалды экономикалық бағалаудың жанама әдісі залалды экономикалық бағалаудың тура әдісі қолданылуы мүмкін емес жағдайларда: атмосфералық ауаны, су ресурстарын ластау, сондай-ақ өндіріс және тұтыну қалдықтарын, оның ішінде радиоактивті қалдықтарды белгіленген нормативтерден артық орналастыру және табиғи ресурстарды нормативтен артық алып қою кезінде қолданылады. Сонымен, зиянды заттар бар ағынды сулардың өзенге құйылуы қоршаған ортаға келтірілген залалды бағалаудың жанама әдісін қолдануды, ал мұндай сулардың су қоймасына іргелес жергілікті жерге түсуі тура әдісті болжайды.

Залалды жанама әдіспен экономикалық бағалау ЭК-нің 110-бабының 2-тармағында белгіленген тәртіппен айқындалады және қоршаған ортаға іс жүзіндегі әсер мен белгіленген норматив арасындағы айырмаға, сондай-ақ қоршаған ортаға эмиссиялар үшін төлемақы мөлшерлемелеріне, экологиялық қауіпсіздік және экологиялық қатер деңгейлеріне негізделеді.

26. Табиғат пайдаланушының міндетті экологиялық төлемдерді төлеуден, қоршаған ортаға келтірілген залал үшін жауаптылықтан жалтарғаны үшін жауаптылығының аражігін қатаң ажырату қажеттілігіне соттар назар аударсын.

Жеке тұлғалардың өмірі мен денсаулығына зиян, жеке және заңды тұлғалардың, мүлкіне, мемлекетке не қоршаған ортаға залал келтірген адам келтірілген зиянды немесе залалды ерікті түрде немесе сот шешімі бойынша жоюға не оларды құндық нысанда зиян немесе залал келтіру кезінде орын алған жай-күйге дейін жеке меншік немесе сақтандыру қаражатының есебінен толтыруға, табиғи ресурстардың өсімін молайту жөніндегі, талапкерге жіберіп алған пайданы қоса алғанда, залалды өтеу жөніндегі іс-шараларды орындауға не ақша қаражаттарын мемлекеттік бюджетке немесе жәбірленген адамға тікелей аудару арқылы өтеуге құқылы. Жеке адамның өмірі мен денсаулығына келтірілген зиян толық көлемде, жәбірленушінің еңбекке қабілетін жоғалту дәрежесін, оны емдеуге және денсаулығын қалпына келтіруге жұмсалатын шығындарды, науқасты күту жөніндегі шығындарды, өзге де шығыстар мен ысыраптарды ескере отырып өтеледі. Сонымен, Радиациялық қауіпсіздік туралы заңның 21-бабының 1-тармағында заңнамаға сәйкес азаматтардың иондаушы сәулелендiрудiң белгiленген шегiнен тыс немесе радиациялық авария салдарынан сәуле алуға байланысты өз өмiрi мен денсаулығына келтiрiлген зиянның орны толтырылуына және мүлiктiк залалдардың орны толтырылуына құқығы көзделген.

Егер қоршаған ортаға залал келтірген кінәлі адам табиғи ортаны залал келтірілген кезде орын алған жағдайға дейін заттай нысанда қалпына келтіру жөніндегі сот актісін орындай алмаса, жойылғанның не бүлінгеннің орнына бағасы тең табиғи ресурсты ұсына алмаса не ақшалай нысанда оның орнын толтыра алмаса, онда шешім шығарған сот немесе шешімді орындау жері бойынша сот АПК-нің 246-бабының тәртібімен сот орындаушысының өтінішхаты бойынша және (немесе) атқарушылық iс жүргiзудегі тараптардың арызы бойынша оны орындау тәсілі мен тәртібін өзгерте алады.

Ескерту. 26-тармаққа өзгеріс енгізілді – ҚР Жоғарғы Сотының 15.04.2021 № 1 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Нормативтік қаулысымен.

27. Соттарға қоршаған ортаны қорғау саласындағы уәкілетті органның, қоршаған ортаны қорғау, табиғи ресурстарды қорғау, олардың өсімін молайту және пайдалану саласындағы арнайы уәкілетті органдардың, сондай-ақ жергілікті өкілді және (немесе) атқарушы органдардың, жергілікті өзін-өзі басқару органдарының лауазымды адамдарының экологиялық заңнамаға, оның ішінде белгісіз адамдар тобының мүдделерін қорғауға байланысты мәселелер бойынша шешімдеріне, әрекеттеріне (әрекетсіздігіне) мемлекеттік органдардың өз құзыреті шегінде, заңды тұлғалардың, сондай-ақ, прокурордың шағым жасауы туралы істер, АПК-нің 27-бабының төртінші бөлігінде және 28-бабының 2) тармақшасында көзделген жағдайларды қоспағанда, АПК-нің 292-бабының бірінші бөлігінің екінші абзацында көзделген жағдайларда мамандандырылған ауданаралық экономикалық соттардың соттылығына жататындығы түсіндірілсін.

Егер жүргізілген бақылау нәтижелері бойынша әкімшілік құқық бұзушылық туралы хаттама жасалмаса, экологиялық заңнаманы бұзушылықтарды жою туралы нұсқама АПК-нің 29-тарауының тәртібімен шағым жасалуға жатады.

ЭК-нің 126-бабына сәйкес лауазымды адамдардың шешіміне, әрекеттеріне (әрекетсіздігіне) шағым жасауға байланысты мәселелерді сотқа дейін реттеу тәртібін міндетті түрде сақтау туралы талап мемлекеттік экологиялық бақылауды жүзеге асыратын лауазымды адамдардың шешімдеріне, әрекетіне (әрекетсіздігіне) ғана қолданылады.

Егер талапкер (АПК-нің 29-тарау тәртібімен өтініш беруші) осы санат үшін заңда белгіленген дауды сотқа дейін реттеу тәртібін сақтамаса және осы тәртіпті қолдану мүмкіндігі жоғалмаса, онда АПК-нің 152-бабының бірінші бөлігінің 1) тармақшасына сәйкес судья талап қою өтінішін қайтарады.

Талап қою өтініші қате қабылданған жағдайда, ол АПК-нің 279-бабы 1) тармақшасының негізінде қараусыз қалдыруға жатады.

Ескерту. 27-тармаққа өзгеріс енгізілді – ҚР Жоғарғы Сотының 15.04.2021 № 1 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Нормативтік қаулысымен.

28. Соттарға экологиялық дау деп шаруашылық, басқарушылық және өзге қызмет, оның ішінде объектілерді орналастыру процесінде қоршаған ортаны қорғауға байланысты қабылданған және жүзеге асырылатын шешімдер мен іс-шараларды бағалау, мемлекеттік экологиялық сараптама қорытындылары, кәсіпорындардың қызметін тоқтата тұруға (шектеуге) немесе тоқтату, қоршаған ортаға эмиссиялар үшін төлемақы мөлшері, экологиялық заңнаманы бұзу салдарынан адамның денсаулығы жөніндегі, қоршаған ортаға келтірілген зиянды өтеу туралы даулар болып табылатыны түсіндірілсін.

ЭК-нің 46-тарауының нормаларына сәйкес экологиялық құқықтық қатынастар субъектілерінің арасындағы экологиялық даулар келіссөздер арқылы, оның ішінде сарапшыларды тарта отырып не тараптар бұрын келіскен дауларды шешу рәсіміне сәйкес шешілуі мүмкін. Сонымен, жер қойнауын пайдалану саласындағы келісімшартты орындауға, өзгертуге немесе тоқтатуға байланысты даулар келіссөздер арқылы шешілуі мүмкін (Жер қойнауы және жер қойнауын пайдалану туралы" Кодекстің 78-бабы). Тараптар келіскен дауларды шешу рәсімі дауды шарттың талаптарына, заңнамалық актілеріне не халықаралық шарттың талаптарына сәйкес шешу мүмкіндігін білдіреді.

Дауларды заңды тұлғалардың және жеке тұлғалардың қатысуымен шешкен кезде соттар талапкерден дауды реттеудің сотқа дейінгі тәртібін сақтау дәлелдемесін талап етуі тиіс.

Шешімнің уәждеу бөлігінде соттар міндетті түрде табиғат пайдаланушыға ЭК-ні орындамауды құқық бұзушылық деп тану үшін негіз болған тиісті нормаларында жүктелген нақты міндетті көрсете отырып, қолданыстағы заңнаманың нормаларына сілтемелер жасаған жөн.

Соттарға залалды өтеу туралы талап қоюларды қанағаттандырған кезде шешімнің қарар бөлігінде табиғат пайдаланушылардан мұнай секторы ұйымдарының зиянды өтеу туралы талап қоюлары бойынша алынған, Қазақстан Республикасының Ұлттық қорына есепке алынуға жататын қаражатты қоспағанда, залал сомасын мемлекет кірісіне өндіріп алуға не залал сомасын республикалық бюджетке өндіріп алуға эмиссия көзінің орналасқан жері бойынша салық органдарының деректемелерін көрсету қажеттігі түсіндірілсін.

Ескерту. 28-тармаққа өзгеріс енгізілді – ҚР Жоғарғы Сотының 15.04.2021 № 1 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Нормативтік қаулысымен.

29. Жеке тұлғалардың және қоғамдық бірлестіктердің жеке және заңды тұлғалардың, қоршаған ортаға, адамның өмірі мен денсаулығына теріс әсер ететін шаруашылық және өзге де қызметін шектеу, тоқтата тұру және тоқтату туралы талап қоюларын қараған кезде, ең алдымен, мұндай теріс әсер ету фактісін белгілеу осындай талаптарды қанағаттандыру үшін негіз болып табылады.

Экологиялық зиянды қызметті шектеу, тоқтата тұру және тоқтату туралы талап қоюларды қанағаттандыру туралы шешім қабылдай отырып, соттар теріс әсер етуді тоқтату объектіні жабудың нәтижесінде ғана емес, сол сияқты жауапкер экологиялық заңнама талаптарының бұзылуын жоюға мерзімді міндетті түрде көрсете отырып, жауапкерге зиянды әсер көзін жоюға: жөндеу жүргізуге, қайта құруға, жаңа тазарту құрылыстарын орнатуға, жаңа өндіріс технологияларын енгізуге, табиғат пайдалану шарттарын өзгертуге және тағы сол сияқтыға бағытталған іс-қимыл жасау міндетін жүктеу арқылы мүмкін екендігін назарға алуға тиіс.

Ескерту. 29-тармаққа өзгеріс енгізілді – ҚР Жоғарғы Сотының 15.04.2021 № 1 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Нормативтік қаулысымен.

30. Егер істе бар дәлелдемелер жауапкерді экологиялық құқық бұзушылық жасағаны үшін мүліктік жауаптылыққа тарту үшін негіздер мен шарттардың бар екендігі туралы куәландырса, тәртіп бұзушы зиянды ерікті түрде толық көлемде өтеген жағдайларды қоспағанда, сот талапкердің талап қоюдан және қоршаған орта объектілерін пайдаланғаны үшін төлемдерді мәжбүрлі түрде алуға байланысты істер бойынша бас тартуын қабылдамайды.

Соттардың назары қолданыстағы экологиялық заңнама қоршаған орта объектісіне пайдаланғаны үшін төленуге тиісті төлемдердің мөлшерін азайту мүмкіндігін көздемейтіндігіне аударылсын.

АПК-нің 29-тарауының қағидалары бойынша ерекше талап қою өндірісі тәртібімен қаралатын даулар тараптардың татуласу келісімін немесе тараптардың дауды (жанжалды) медиация тәртібімен реттеу туралы келісім не дауды партисипативтік рәсім тәртібімен реттеу туралы келісім жасасуына байланысты тоқтатылуға жатпайды.

Ескерту. 30-тармақта қазақ тіліндегі мәтін өзгермейді – ҚР Жоғарғы Сотының 15.04.2021 № 1 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Нормативтік қаулысымен.

31. Соттар экологиялық заңнаманың бұзылуына ықпал ететін мән-жайларды егжей-тегжейлі зерттеуге және АПК-нің 270-бабында көзделген тәртіппен тиісті жеке ұйғарымдарды қабылдауға тиіс.

32. Осы нормативтік құқықтық актінің қабылдануына байланысты "Соттардың қоршаған ортаны қорғау туралы заңнаманы қолдану практикасы туралы" Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының 2000 жылғы 22 желтоқсандағы № 16 нормативтік қаулысының күші жойылды деп танылсын.

33. Қазақстан Республикасы Конституциясының 4-бабына сәйкес осы нормативтік қаулы қолданыстағы құқық құрамына енгізіледі, жалпыға бірдей міндетті болып табылады және алғаш рет ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі.

Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының Төрағасы	Қ. МАМИ
Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының cудьясы, жалпы отырыс хатшысы	Қ. ШАУХАРОВ

Unofficial translation

Footnote. Throughout the text, the words "individual entrepreneurs without forming a legal entity," "individual entrepreneur without forming a legal entity," are excluded in accordance with the regulatory resolution of the Supreme Court of the Republic of Kazakhstan dated 15.04.2021 No. 1 (shall be enforced from the date of the first official publication).

In order to ensure a uniform application by the courts of the environmental legislation of the Republic of Kazakhstan in civil cases, the plenary session of the Supreme Court of the Republic of Kazakhstan

resolves:

1. Environmental legislation is based on the Constitution of the Republic of Kazakhstan and consists of the Environmental Code of the Republic of Kazakhstan (hereinafter referred to as the EC), the codes of the Republic of Kazakhstan On Public Health and Healthcare System, On Subsoil and Subsoil Use, Land, Forest and Water, laws of the Republic of Kazakhstan dated 23 April 1998 No. 219-I On Radiation Security of the Population (hereinafter referred to as the Law on Radiation Security), dated July 16, 2001 No. 242-II On Architectural, Urban Planning and Construction Activity, dated July 9, 2004 No. 593-II On Protection, Reproduction and Use of Wildlife (hereinafter - the Law on the Protection of Wildlife), dated July 7, 2006 No. 175-III On Specially Protected Natural Areas (hereinafter - the Law on Specially Protected Areas) and other regulatory legal acts.

Footnote. Paragraph 1 as amended by the regulatory resolution of the Supreme Court of the Republic of Kazakhstan dated 15.04.2021 No. 1 (shall be enforced from the date of the first official publication).

2. The rules for applying the EC in the event of conflict of its provisions with international treaties and other laws of the Republic of Kazakhstan regulating relations in the sphere of environmental protection are provided for in paragraphs 2 and 3 of Article 2 of the EC. The Environmental legislation governs relations in the protection, reproduction, use, safety of natural objects and protection of human life and health. The concept of environmental protection is contained in subparagraph 46) of Article 1 of the EC.

Issues of protection and use of subsoil, water, forests and other natural resources of specially protected natural areas not used in economic activities, of animals and plants listed in the Rules of maintaining the Red List of the Republic of Kazakhstan, approved by Order No. 734 of the Government of the Republic of Kazakhstan dated June 2, 2012, in the part not regulated by the EC, are regulated by laws on protection of the animal world, on specially protected areas, on subsoil, other special laws, regulatory legal acts.

3. Natural resources in the Republic of Kazakhstan may be in general or special nature management (Article 10 of the EC). The object of nature management right is understood as individually defined parts of natural resources (land, water body, forest fund land, and so on) that are physically detached (by establishing its borders on the ground, “natural borders”).

In general nature management, the population shall have the right to constant and free use of environmental objects to meet vital necessities, without providing of the natural resources for separate use, excepting restrictions provided for by the environmental legislation.

The definition of special nature management is contained in paragraph 4 of Article 10 of the EC. Environment emissions in the process of economic and other types of activities shall be carried out by nature users on special permits and on a paid basis, in the manner established by the EC and other legislative acts. Payment for emissions into the environment, and also mandatory payments for the use of certain types of natural resources is established by the tax legislation of the Republic of Kazakhstan (paragraph 1 of article 101, article 102 of the EC).

4. The definitions of nature users and their types are contained in subparagraph 71) of article 1 and article 11 of the EC, of emissions into the environment -in subparagraph 43) of article 1 of the EC.

Emissions into the environment shall be allowed within the established limits, i.e. the normative volumes of emissions into the environment, established for a certain period and depending on the category of the facility, by the authorized body in the environmental protection or by local executive bodies of oblasts, cities of republican status, the capital.

Nature users carrying out economic and other activity in which emissions into the environment are allowed, excepting cases provided for in paragraph 1 of Article 69 of the EC, shall be required to obtain a license and (or) an environmental permit for special nature use, for specific types of emissions or an integrated environmental permit issued by the authorized state body in the field of environmental protection or by local executive bodies of oblasts, cities of republican status and the capital on the basis of submitted application (paragraph 3 of article 12, article 20, 68, 69 and 79 of EC). Pursuit of economic and other activities without an environmental permit (integrated environmental permit) for emissions into the environment or failure to timely obtain such a permit shall entail liability provided for by the environmental legislation and shall be the ground for suspension of economic or other activities or suspension of operation of an object, which is a source of environmental pollution.

5. A permit is a set of documents certifying the nature user’s right for emissions into the environment, containing information about the nature user and the economic and other activities carried out by him, validity period of the permit, nature management conditions and environmental protection plan for the permit duration period (Subparagraph 98) of Article 1, Article 70 of the EC).

An integrated environmental permit is a single document certifying the right of a nature user to carry out emissions into the environment, subject to introduction of the best available technologies and compliance with the technical specific emission standards established by the environmental legislation.

Permits (integrated permits) for emissions into the environment shall be issued for a specified period or indefinitely, depending on the categories of production facilities and types of activities and until the change of applied technologies and nature management conditions, indicated in the effective permit (Articles 76, 79 EC).

According to paragraph 1 of Article 78 of the EC, a permit for emissions into the environment shall be reissued within fifteen calendar days in the event of a change in the name, reorganization of a nature user, also replacement of the facility (facilities) owner for which such a permit for emissions was issued, provided that the reissue does not entail an increase in the environmental burden.

Failure by the nature user to renew the permit for emissions should be considered as carrying out unlawful emissions into the environment.

A nature user may be deprived of the permit for emissions into the environment only in a judicial proceeding.

Footnote. Paragraph 5 as amended by the regulatory resolution of the Supreme Court of the Republic of Kazakhstan dated 15.04.2021 No. 1 (shall be enforced from the date of the first official publication).

6. In accordance with paragraphs 1 and 2 of Article 12 of the EC, the use (withdrawal) of natural resources and implementation of certain types of activities in the environmental protection, without emission into the environment, do not require environmental permits and are carried out on the basis of licenses or permits, resolutions of the Government or local executive bodies on the provision of natural resources in the manner prescribed by laws, or agreements (contracts) on the use of natural resources, concluded in the manner prescribed by legislative acts, in the frames of special nature use right.

7. The concept of environmental pollution is contained in subparagraph 48) of Article 1 of the EC.

Types of environmental pollution are: chemical, mechanical (clogging), biological and radioactive (infection), physical (radiation, acoustic or electromagnetic radiation, vibration and other harmful physical effects).

When applying the environmental legislation, it shall be borne in mind that legally significant is the pollution which exceeds acceptable environmental quality standards or which, although not exceeding them, subsequently caused significant harm to the environment. The concepts of pollution of individual environmental objects are contained in the legislation.

Environmental quality standards shall be understood as indicators characterizing the environment and natural resources favorable for human life and health.

The main factors of environmental pollution include:

economic and other activities carried out in violation of the established norms and rules of environmental protection;

accidents, catastrophes and natural disasters;

waste disposal in the country.

Sources of pollution are objects from which harmful substances are emitted into the environment.

When considering this category of occurrences, it shall be ascertained to what type of sources of the pollutant emissions (mobile or stationary) the equipment belongs (apparatus, installation, unit), proceeding from its purpose, technological characteristics and work performed, physical dimensions and other indicators. In this way, by analogy with subparagraph 65-3) of Article 1 of the EC, a drilling rig, at least structurally mounted on a vehicle that moves this installation, does not apply to mobile sources, since the installation’s operation process itself (drilling) is carried out when the vehicle is stopped, i.e. is in a stationary position.

8. Environmental offense shall be understood as an action (inaction) that violates the environmental legislation and causes harm to the environment, human health and life, welfare of individuals and (or) legal entities, individual entrepreneurs with no corporate status, to the state or creates a real threat of such infliction.

The environmental offense objects are public relations in interaction between the society and the nature, management relations in the nature management, ownership right relations and other rights to natural resources, as objects of environmental protection from destruction, degradation, damage, pollution and other harmful effects, the environment and its individual components in a natural interconnection, regarding which the activities of these legal relations entities arise and are carried out, as well as human life and health, property of individuals and legal entities, and the interests of the state.

Footnote. Paragraph 8 as amended by the regulatory resolution of the Supreme Court of the Republic of Kazakhstan dated 15.04.2021 No. 1 (shall be enforced from the date of the first official publication).

9. Any individuals and legal entities: state and non-state, residents and non-residents can be recognized as pollution subjects (harm-doers).

Individuals and legal entities that caused harm to the environment, life and health of citizens, property of individuals and legal entities, or the state by breaking the environmental legislation, shall be obliged to compensate for the harm caused, except for cases of harm that was not caused through their fault in accordance with paragraph 2 of Article 917 of the Civil Code of the Republic of Kazakhstan (hereinafter referred to as the Civil Code).

Footnote. Paragraph 9 as amended by the regulatory resolution of the Supreme Court of the Republic of Kazakhstan dated 15.04.2021 No. 1 (shall be enforced from the date of the first official publication).

10. Breach of the environmental legislation shall entail property (civil), administrative, criminal liability.

According to paragraph 2 of Article 321 of the EC, damage caused to the environment, the health of citizens, property of individuals and legal entities, the state in consequence of:

destruction and damage to natural resources;

illegal and irrational use of natural resources;

unauthorized emissions;

excess emissions into the environment.

Under subparagraph 42) of Article 1 of the EC, environmental damage shall be understood as pollution of the environment or withdrawal of natural resources in excess of established standards, which has caused or is causing degradation and depletion of natural resources or the death of living organisms.

Cases of excess waste disposal, excess discharge of pollutants into facilities equipped and intended for waste disposal and wastewater discharge, as well as cases of chemical substances or wastewater spills on production sites fenced by protective structures preventing pollution of the earth surface, subsoil and groundwater shall not be considered as environmental damage. Unauthorized and excess emissions do not include cases of deviation from associated gas processing development programs, also project documentation and draft standards for emissions into the environment, including changes in gas flaring scenarios and (or) schedules submitted by a natural resource user for state environmental expertise (hereinafter - SEE) and not entailing exceeding of the standards for maximum allowable emissions (paragraphs 7, 8 and 9 of Article 321 of the EC).

By virtue of the requirements of paragraph 1 of Article 7 of the Law of the Republic of Kazakhstan dated December 13, 2005 No. 93-III On Compulsory Environmental Insurance (hereinafter referred to as the Law on Environmental Insurance), individuals and (or) legal entities engaged in environmentally hazardous types of economic and other activities, shall not be entitled to pursue their activities without concluding an obligatory environmental insurance contract. In the existence of more than one owner of the facility carrying out an environmentally hazardous type of economic and other activity, the said contract shall be concluded with any of them, indicating in the insurance policy all the facility owners as insured.

Footnote. Paragraph 10 as amended by the regulatory resolution of the Supreme Court of the Republic of Kazakhstan dated 15.04.2021 No. 1 (shall be enforced from the date of the first official publication).

11. Under the notions of destruction and damage to natural resources and illegal and irrational use of natural resources, the courts shall understand:

destruction and damage to natural resources – proceeding from the extent of hazard of socially dangerous consequences, it is a complete loss by them of their specific economic, commodity, landscape-recreational and ecosystem (water-regulating, soil-protective, climate-forming and other) values, the restoration of which is impossible or requires the recovery of land, forest planting , dredging and other works, or a partial loss by them of their specific value, allowing its restoration by means of planning and grassing-down of soil from surface contamination or self-restoring of natural resources;

illegal and irrational use of natural resources - actions committed without permission for special natural resources use, obtained in the manner established by Article 12 of the EC, without an agreement (contract), an act on the land tenure right for a land plot (contract territory), a forest felling license or a permit for collateral forest use; or permitted special natural resources use, which led to a decrease in the specific value of natural resources in consequence of mismanagement and a low technological level.

Definitions of excess emissions and unauthorized emissions are contained, respectively, in subparagraphs 56-1) and 61-1) of Article 1 of the EC. Alongside this, the courts shall bear in mind that emissions into the environment, in terms of excess of the established limits for emissions, discharges and disposal of pollutants, detected during state control by instrumental, analytical or calculation methods and not recorded by departmental and production control, shall also be viewed as unauthorized emissions into the environment.

The concept of accidental environmental pollution is contained in subparagraph 49) of article 1 of the EC, subparagraph 2) of article 1 of the Law on Environmental Insurance.

12. A lawsuit on compensation for damage caused to the environment must be motivated, contain references to the provisions of substantive and procedural law, evidence of the damage caused and the causal link between the wrongful actions (inaction) of the guilty person and the damage caused.

In consideration of the legal suits, the courts shall investigate the circumstances corroborating the harmful consequences occurrence. In particular, it shall be ascertained whether there was environmental pollution or seizure of natural resources in excess of established standards, which caused the degradation and depletion of natural resources or the death of living organisms. Actions shall also be taken to establish other circumstances of the environmental offense.

Footnote. Paragraph 12 as amended by the regulatory resolution of the Supreme Court of the Republic of Kazakhstan dated 15.04.2021 No. 1 (shall be enforced from the date of the first official publication).

13. As a general rule, the guilt shall be the ground for imposing property liability for causing harm to the environment (paragraph 1 of Article 917 of the Civil Code).

In some cases, liability for damage to the environment is allowed, regardless of the presence of the fault of the damage causer. Thus, a subsoil user conducting exploration and (or) production of hydrocarbons at sea shall be held liable in the event of sea pollution, regardless of the presence of fault, unless it proves that the harm arose as a result of force majeure or absence of intent of the injured party (paragraph 8 of Article 154 of the Subsoil and subsoil use Code).

In accordance with paragraph 1 of Article 931 of the Civil Code, paragraph 5 of Article 321 of the EC, individuals and legal entities whose activities are associated with increased danger to the environment shall also compensate for the harm caused, regardless of their fault, unless they prove that the harm was caused by force majeure or absence of intent of the affected party.

If the insurant, whose liability is subject to compulsory environmental insurance has insured himself as the owner of a facility the operation of which is associated with the risk of causing harm to third parties, then the contract of compulsory environmental insurance shall be concluded in the part of civil liability insurance for causing harm to the environment (paragraph 2 of Article 8 of the Law on environmental insurance).

The court,guided by the provisions of the environmental legislation, including the order of the Minister of Energy of the Republic of Kazakhstan dated January 21, 2015 No.27 “On approval of the List of environmentally hazardous types of economic and other activities” shall decide whether the activity of an individual or legal entity poses an increased danger to the environment.

Footnote. Paragraph 13 as amended by the regulatory resolution of the Supreme Court of the Republic of Kazakhstan dated 15.04.2021 No. 1 (shall be enforced from the date of the first official publication).

14. In the event of causing joint damage to the environment by several persons in accordance with Article 932 of the Civil Code, they shall be held jointly and severally liable. On the plaintiff’s statement, it is possible to impose shared responsibility on the guilty persons, if such a recovery procedure is in the interests of environmental protection, and provides effective and full compensation for the damage caused.

The court, imposing shared liability on the guilty persons, shall proceed from the guilt extent of each of them. If it is impossible to determine the extent of each party’s guilt in the harm caused, the amount of liability shall be established on equal shares basis. In the event of an environmental offense committed by several persons, it shall be permissible to impose joint or several liability for the harm caused only on the episodes in which joint involvement of these persons was established.

The court shall have the right, in accordance with paragraph 5 of Article 935 of the CC, to take into account the property status of the harm causer and reduce the damage compensation amount, unless the damage was caused by a legal entity, an individual entrepreneur with no corporate status, or intentional actions of an individual.

15. The authorized body in the environment and specially authorized state bodies in the environmental protection, conservation, reproduction and use of natural resources, their territorial units, state bodies within their competence, individuals and legal entities, prosecutors within their powers may act as claimants in legal suits on compensation for damage to the environment, also on restriction, suspension and termination of economic and other activities of individuals or legal entities that have adverse impact on the environment, human life and health.

Individuals shall have the right to bring claims to the court on compensation for harm caused to their life and health, property due to violation of environmental legislation, demands on calling off decisions on the siting, construction, reconstruction and commissioning of enterprises, structures and other environmentally hazardous facilities, also on restriction and termination of economic and other activities of individuals or legal entities that have adverse impact on the environment, human life and health (Article 13 of the EC).

Public associations, by virtue of Article 14 of the EC, shall have the right to demand annulment of court decisions on the siting, construction, reconstruction and commissioning of enterprises, structures and other environmentally hazardous facilities, on the restriction, suspension and termination of economic and other activities of individuals or legal entities that have adverse impact on the environment, human life and health, file claims in court for compensation for harm caused to life, health and (or) property of individuals and legal entities, due to violation of the environmental legislation, also in defense of the rights, freedoms and legitimate interests of individuals and legal entities, including an indefinite range of persons, on environmental protection and use of natural resources.

Under subparagraph 28) of Article 616 of the Code of the Republic of Kazakhstan “On taxes and other obligatory payments to the budget (Tax Code)”, plaintiffs (applicants) in claims (applications) for the protection of the rights, freedoms and legitimate interests of individuals and legal entities, including in the interests of an indefinite range of persons, on issues of environmental protection and the use of natural resources, shall be exempted from paying state fees when filing a lawsuit with a court.

Footnote. Paragraph 15 as amended by the regulatory resolution of the Supreme Court of the Republic of Kazakhstan dated 15.04.2021 No. 1 (shall be enforced from the date of the first official publication).

16. Individuals and legal entities shall have the right to challenge the conclusion of the SEE in court (Article 57 of the EC). Positive conclusion of the SEE shall be withdrawn (revoked) by the body that issued it, on the written request or consent of the nature user. If a violation of the environmental legislation of the Republic of Kazakhstan is detected, the positive conclusion of the SEE shall be withdrawn (revoked) in court (paragraph 7 of Article 51 of the EC).

The list of objects subject to mandatory SEE is established by Article 47 of the EC. By virtue of Article 51 of the EC, carrying out activities without a positive conclusion by the SEE is a breach of the environmental law.

As required by paragraphs 9 and 13 of the Rules for conducting state environmental expertise, approved by order No. 100 of the Minister of Energy of the Republic of Kazakhstan dated February 16, 2015, materials provided for expertise in electronic form must contain, among other documents, the results of public opinion accounting. Conclusions of branch examinations carried out by other state bodies, also recommendations of external experts, shall be factored in.

Differences in the SEE performance shall be resolved through negotiations or in a judicial proceeding (Article 58 of the EC). In resolving such disputes, courts shall be guided by environmental legislation, provisions of the Convention on Access to Information, Public Participation in Decision-Making and Access to Justice in Environmental Matters (Aarhus, June 25, 1998, ratified by the Law of the Republic of Kazakhstan of October 23, 2000 No. 92-II “On Ratification of the Convention on Access to Information, Public Participation in Decision-Making and Access to Justice in Environmental Matters”, hereinafter -Aarhus Convention).

Footnote. Paragraph 16 as amended by the regulatory resolution of the Supreme Court of the Republic of Kazakhstan dated 15.04.2021 No. 1 (shall be enforced from the date of the first official publication).

17. It shall be brought to notice of the courts that for any types of economic and other activities that may have a direct or indirect impact on the environment, life and health of the population, mandatory environmental impact assessment (hereinafter referred to as EIA) has been established, the stages and procedure for which are determined by Chapter 6 EC. In accordance with Articles 35 and 38 of the EC, within the framework of the EIA, the possible consequences of the planned economic and other activities for the environment and human health are assessed, measures are developed to prevent adverse consequences (destruction, degradation, damage and depletion of natural ecological systems and natural resources), to improve the environment, taking into account the environmental legislation requirements.

EIA shall be carried out by individuals and legal entities that obtained a license to perform work and provide services in the field of environmental protection. Organization and funding of the work on EIA shall be provided by the customer (initiator) of the planned activity.

According to the Rules on holding public hearings, approved by order No. 135-p of the Minister of Environmental Protection of the Republic of Kazakhstan of May 7, 2007, public hearings on EIA materials discussion shall be held in the form of an open meeting or a poll. The customer (initiator) of the planned management, business and other activities shall agree in advance with the local executive bodies the time and place of the public hearing and publish an announcement in the media about the public hearings indicating their time and place.

The announcement shall be published in the National and Russian languages 20 days before the date of the public hearings.

In accordance with Article 57-2 of the EC on projects whose implementation can directly impact the environment, life and health of the population, and in the production of SEE, public hearings are mandatory, the organization, procedure for conducting and recording the results of which are within the competence of local executive bodies (article 20 of EC).

Footnote. Paragraph 17 as amended by the regulatory resolution of the Supreme Court of the Republic of Kazakhstan dated 15.04.2021 No. 1 (shall be enforced from the date of the first official publication).

18. By virtue of Article 14 of the EC, public associations, in carrying out activities in the environmental protection, shall be entitled for receiving timely, complete and reliable ecological information from state bodies and organizations, in accordance with Articles 163, 164 and 165 of the EC. Ecological information shall be provided in accordance with the Law of the Republic of Kazakhstan dated January 12, 2007 N 221-III "On the procedure for considering applications from individuals and legal entities" and the Rules for the state service "Provision of environmental information", approved by order No. 130 of the Minister of Ecology, Geology and Natural Resources of the Republic Kazakhstan dated June 2, 2020.

According to Article 17 of the Law of the Republic of Kazakhstan dated March 15, 1999 N 349-I “On State Secrets”, information on the state of environment shall not be subject to classification.

At the request of the public to provide ecological information, the state bodies shall provide it, taking into account the requirements of Chapter 21 of the EC, the Law of the Republic of Kazakhstan dated November 16, 2015 No. 401-V “On Access to Information” and Article 4 of the Aarhus Convention. Interested parties shall also have the right to receive relevant ecological information from the State Fund of Ecological Information in accordance with the Rules of maintaining the State fund of ecological information, approved by Order N 589 of the Government of the Republic of Kazakhstan dated October 13, 2016.

Footnote. Paragraph 18 as amended by the regulatory resolution of the Supreme Court of the Republic of Kazakhstan dated 15.04.2021 No. 1 (shall be enforced from the date of the first official publication).

19. When considering this category of cases, courts shall bear in mind that provisions of Article 9 of the Aarhus Convention are applicable to disputes on access of members of the public (individuals and (or) legal entities) regarding:

violations of the right of the public to access ecological information;

violations of the right to public participation in the decision-making process on the planned economic activity (within the framework of the EIA and SEE procedures);

appeal of decisions, actions (inaction) of state and non-state bodies, organizations, individuals related to violation of the ecological legislation.

20. By virtue of Articles 126, 1017 of the Civil Code (on business and commercial secrets, undisclosed information), the applicant may be denied provision of information on the installation capacity, raw material base, number of work shifts, financing of environmental measures and other data. Refusal in receiving ecological information regarding the limited access information and data may also be based on the following legislative acts: Criminal Procedure Code of the Republic of Kazakhstan (secret of operational investigation, inquiries and preliminary investigations), laws of the Republic of Kazakhstan dated March 19, 2010 No. 257 -IV On State Statistics (guarantees to individuals and legal entities of the confidentiality of primary statistical information), dated November 24, 2015 No. 418-V On Informatization (violation of privacy).

21. Under Article 288 of the EC, individuals and legal entities whose activities are related to the production and consumption wastes generation are responsible as owners for the safe handling of wastes from the moment they are generated, unless otherwise provided by law or an agreement determining the conditions for handling wastes. They are obliged to comply with environmental and sanitary-epidemiological requirements and take measures for the storage, disposal, detoxification, placement or safe disposal of waste at storage sites. The terms for the safe storage of waste prior to their recovery or processing or burial are determined by paragraph 3 of Article 288 of the EC.

The concept of temporary waste storage is contained in subparagraph 30-1) of Article 1 of the EC. Courts should bear in mind that under paragraph 3-1 of Article 288 of the EC, temporary disposal of waste is not a waste disposal. Violation of the storage terms of such waste entails recognition of it as disposed of from the moment it was formed.

Environmental legislation binds waste owners to use the centralized waste collection system or the services of entities that meet qualification requirements, perform operations in collecting, utilization, processing, storage, disposal or removal of waste, or independently carry out waste disposal or removal operations. The transfer of waste by the owner to such entities means at the same time the transfer of ownership of the waste to them, unless the parties concluded an agreement on other terms.

Footnote. Paragraph 21 as amended by the regulatory resolution of the Supreme Court of the Republic of Kazakhstan dated 15.04.2021 No. 1 (shall be enforced from the date of the first official publication).

22. Individuals and legal entities that carry out operations in collection, recycling, processing, storage, placement or disposal of waste and transporting the waste received from third parties shall be responsible for their safe handling from the moment they are transferred by the owner of the waste – loading of the waste onto the vehicle owned by them and acceptance by an individual or legal entity, and until the waste is unloaded at the designated place from the vehicle, unless otherwise provided by law or agreement.

In the events of the production and consumption waste transfer to organizations that do not have aggregate rights to collect, utilize, process, store, dispose of, or remove waste, the fee for emission into the environment shall be collected from persons whose activities result in such waste.

Responsibility of the production and consumption wastes owners, entities that carry out operations in the collection, transportation, utilization, processing, storage, placement or disposal of waste in each case, is determined depending on the type and extent of hazard of the waste in the manner established by the EC.

Courts shall bear in mind that, within the meaning of Article 297 of the EC, the extent and amount of liability is gauged by fulfillment of environmental activities by economic entities, financial including, aimed at the disposal of waste and reduction of its generation.

Footnote. Paragraph 22 as amended by the regulatory resolution of the Supreme Court of the Republic of Kazakhstan dated 15.04.2021 No. 1 (shall be enforced from the date of the first official publication).

23. In accordance with Article 101 of the EC, payment for emissions into the environment, including for disposal of production and consumption waste, shall be levied and collected in accordance with the rules established by Chapter 69 of the Tax Code for emissions into the environment in the special nature management procedure.

Emissions into the environment without an environmental permit issued in accordance with the established procedure are considered as emissions into the environment in excess of the established standards, excepting emissions of pollutants from mobile sources.

Fulfillment of tax obligations to pay for emissions into the environment shall not exempt the natural resources user from compensation for damage caused to the environment (paragraph 5 of Article 101 of the EC).

Footnote. Paragraph 23 as amended by the regulatory resolution of the Supreme Court of the Republic of Kazakhstan dated 15.04.2021 No. 1 (shall be enforced from the date of the first official publication).

24. In assessment of the economic damage to the environment, the courts, in accordance with paragraph 1 of Article 108 of the EC, shall proceed from the cost of restoring the environment and the consumer properties of the natural resources.

Economic assessment of damage from air, water and land resources pollution, also from the production and consumption waste disposal shall be determined by direct or indirect methods in accordance with Articles 108, 109 and 110 of the EC, Rules of Economic Assessment of Damage from Environmental Pollution, approved by order No. 535 of the Government of the Republic Kazakhstan dated June 27, 2007 (hereinafter - Damage Assessment Rules) and other legal acts, depending on the possibility to fully eliminate the consequences of the caused damage by environmental rehabilitation measures (paragraph 3 of Article 108 of the EC).

When assessing the cost of damage to the environment and public health, property of individuals and legal entities, the state, also to verify the calculations provided by the parties, the courts must apply the standards and rates established by the Rules for assessing damage to each specific environmental object. If the damage assessment procedure is not regulated by a special regulatory legal act, its amount shall be determined by the actual costs of restoring the disturbed condition of the environment, taking into account the losses incurred, including lost profits.

In particular, the economic assessment of damage from unauthorized extraction of common useful minerals (sand, gravel, clay and others, hereinafter-CUM) shall be determined in ten times the value of the extracted minerals and (or) the manufactured marketable product obtained from them.

In the arising doubt about correctness of the presented calculations or an objection from one of the parties, the court is entitled, in accordance with Articles 77 and 82 of the Civil Procedure Code of the Republic of Kazakhstan (hereinafter - CPC), to draw on a specialist or to appoint an appropriate judicial examination in order to check and resolve the contradictions.

Calculation of the assessment of damage caused by the nature user without proper permit shall be made separately for each pollution source using the appropriate coefficient of the Damage Assessment Rules.

In accordance with the Damage Assessment Rules, the results of instrumental measurements and analyses indicating that the established standards for emissions (discharges) of pollutants are exceeded, shall be applied for the period from the last inspection conducted during the state environmental control until the statute of limitations expiry.

It shall be borne in mind that calculation of the damage assessment is not subject to separate appeal in civil proceedings, since the calculation is the evidence subject to evaluation in conjunction with other evidence in the case in the manner prescribed by Chapter 7 of the Civil Procedure Code.

Footnote. Paragraph 24 as amended by the regulatory resolution of the Supreme Court of the Republic of Kazakhstan dated 15.04.2021 No. 1 (shall be enforced from the date of the first official publication).

25. Direct method of economic damage assessment shall be determined issuing from the actual costs and the most effective engineering, organizational, technical and technological measures necessary to restore the environment, replenish degraded natural resources and recover the living organisms.

Collection and analysis of the necessary materials, establishment of economic assessment of the caused damage shall be carried out by officials of the authorized body in the field of environmental protection within one month from the date the damage was established. The person who caused damage to the environment is required to present a letter of guarantee indicating specific measures to restore the environment and the timing of their implementation. Assessment of measures to eliminate the damage consequences shall be determined by their market value or opinion of an independent expert authorized to conduct expert assessments in the field of environmental protection.

Within the meaning of Article 110 of the EC and paragraph 4 of the Damage Assessment Rules, when determining the possibility to fully eliminate the consequences of the caused damage by environmental rehabilitation measures, the courts shall take into account only the direct method of economic damage assessment in order to immediately take measures to eliminate the consequences of pollution and mandatory measures to prevent environmental pollution and damage to it in any other forms.

At the stage of preparing a case for litigation on the application of environmental legislation, where the economic assessment of damage to the environment is determined by the direct method, the courts need to explain to the parties the provisions of Article 322 of the EC, by virtue of which, with the consent of the parties, on the court resolution, the harm could be reimbursed voluntarily, in kind, by binding the culprit to eliminate the damage to the environment.

Indirect method of economic damage assessment shall be applied where direct method of economic assessment of damage cannot be applied: pollution of atmospheric air, water resources, disposal of production and consumption waste, including radioactive, excess of established standards and excess extraction of natural resources. So, ingress of wastewater with harmful substances into the river involves the use of an indirect method of assessing damage to the environment, and the ingress of such water into a locality adjacent to the water body takes a direct method.

Economic assessment of damage by an indirect method shall be determined in the manner prescribed by paragraph 2 of Article 110 of the EC, and it is based on the difference between the actual environmental impact and the established standard, also on the charge rates for emissions into the environment, levels of environmental hazard and environmental risk.

26. Need shall be brought to notice of the courts to differentiate between liability of the nature user for evading mandatory environmental payments and liability for environmental damage.

A person who has caused harm to the life and health of individuals, damage to property of individuals and legal entities, the state or the environment shall have the right to voluntarily or by a court resolution to eliminate the harm or damage caused or compensate them in value terms at the expense of own or insurance funds to the state that existed at the time infliction of harm or damage, to carry out measures for the reproduction of natural resources, to reimburse the claimant’s losses, including lost profits, or by transferring funds to the state budget or directly to the wronged party. The harm caused to the life and health of an individual shall be compensated in full, taking into account the incapacitation extent of the wronged person, the costs of his treatment and health recovery, expenses of caring for the patient, other expenses and losses. Thus, paragraph 1 of Article 21 of the Law on Radiation Safety provides for the right of citizens to compensation for harm caused to their life and health, and to compensation for property losses caused by exposure to ionizing radiation in excess of established limits or as a result of a radiation accident in accordance with the law.

If a person guilty of causing damage to the environment is not able to execute a judicial act to restore the natural environment in its natural form to the state that existed at the time of the damage, to provide an equivalent natural resource in exchange for the destroyed or damaged one, or to compensate it in cash, then the court that passed the judgment or the court at the place of the judgment execution may, in accordance with Article 246 of the CPC, at the request of the bailiff and (or) at the request of the parties to the enforcement proceedings, change the method and procedure for its execution.

Footnote. Paragraph 26 as amended by the regulatory resolution of the Supreme Court of the Republic of Kazakhstan dated 15.04.2021 No. 1 (shall be enforced from the date of the first official publication).

27. It shall be brought to notice of the courts that cases of appealing decisions, actions (inaction) of officials of the authorized environmental protection body, specially authorized bodies in the environmental protection, conservation, reproduction and use of natural resources, as well as local representative and (or) executive bodies, local self-government bodies on issues related to environmental legislation, including in protecting the interests of an indefinite range of persons, state bodies within their competence, legal entities, as well as the prosecutor - in cases provided for in paragraph two of part one of Article 292 of the CPC, are within the jurisdiction of specialized inter-district economic courts, with the exception of cases provided for by part four of Article 27 and subparagraph 2) of Article 28 of the CPC.

If, upon the control results, a protocol on an administrative offense was not drawn up, an order to eliminate violations of environmental legislation is subject to appeal pursuant to Chapter 29 of the CPC.

In accordance with article 126 of the EC, the requirement on mandatory compliance with the pre-trial settlement of the issues related to appeal of a decision, actions (inaction) of officials shall apply only to decisions, actions (inaction) of officials exercising state environmental control.

If the claimant (the applicant in accordance with Chapter 29 of the CPC) does not comply with the procedure for pre-trial settlement of the dispute established by law for this category of cases, and the possibility of applying this procedure is not forfeited, then in accordance with subparagraph 1) of the first part of Article 152 of the CPC, the judge shall return the statement of claim to the plaintiff.

If such a statement of claim is accepted, it shall be left without consideration on the basis of subparagraph 1) of Article 279 of the CPC.

Footnote. Paragraph 27 as amended by the regulatory resolution of the Supreme Court of the Republic of Kazakhstan dated 15.04.2021 No. 1 (shall be enforced from the date of the first official publication).

28. It shall be brought to notice of the courts that an environmental dispute is a dispute over the assessment of decisions made and being implemented of measures regarding environmental protection in the process of economic, managerial and other activities, including the placement of facilities, conclusions of state environmental expertise, suspension, restriction or termination of enterprises’ activities, the amount of fees for emissions into the environment, on compensation for harm caused to human health, the environment as a result of violation of the environmental legislation.

According to the provisions of Chapter 46 of the EC, environmental disputes between subjects of environmental legal relations can be settled through negotiations, including with the involvement of experts, or in accordance with the dispute resolution procedure previously agreed upon by the parties. Thus, through negotiations, disputes related to the execution, modification or termination of a contract in subsoil use can be resolved (Article 78 of the Code On Subsoil and Subsoil Use). The dispute resolution procedure agreed upon by the parties shall mean the possibility of resolving the dispute in accordance with the terms of the contract, legislative acts or an international treaty.

When resolving disputes involving legal entities and individuals, the courts must demand from the plaintiff the evidence of compliance with the pre-trial procedure for the dispute settling.

In the rationale of the ruling, the courts shall make references to the provisions of the current legislation, indicating the specific obligation assigned to the nature user by the relevant EC provisions, non-compliance with which constituted the ground for recognizing it as an offense.

It shall be brought to notice of the courts that when satisfying claims for damages, the rationale of the ruling must indicate indemnity amount to the state revenue, the details of the tax authority at the emission source location, or recovery of the damage amount to the republican budget revenue, with the exception of funds received from natural resources users on claims on compensation for harm by oil sector organizations subject to remittance to the National Fund of the Republic of Kazakhstan.

Footnote. Paragraph 28 as amended by the regulatory resolution of the Supreme Court of the Republic of Kazakhstan dated 15.04.2021 No. 1 (shall be enforced from the date of the first official publication).

29. When considering the claims of individuals and public associations for restriction, suspension and termination of economic and other activities of individuals and legal entities that have a negative impact on the environment, human life and health, the ground for satisfying such claims shall be, first of all, the establishment of the very the existence of such a negative impact.

When deciding on the satisfaction of claims for suspension, limitation or termination of environmentally harmful activity, the courts shall bear in mind that suspension, limitation or termination of the negative impact is possible not only by the closure of the facility, but also by binding the culprit to take actions aimed at elimination of the source of harmful influence: repair, reconstruction, installation of new treatment facilities, introduction of new production technologies, change of natural resources use conditions and the like, with the obligatory indication of the period during which the defendant is obliged to eliminate the violation of the environmental legislation requirements.

Footnote. Paragraph 29 as amended by the regulatory resolution of the Supreme Court of the Republic of Kazakhstan dated 15.04.2021 No. 1 (shall be enforced from the date of the first official publication).

30. The court shall not accept the plaintiff's waiver of the claim if the evidence available in the case indicates the existence of grounds and conditions for bringing the defendant to property liability for committing an environmental offense, unless the offender voluntarily compensated the damage in full, and in cases related to coercive charges for the use of environmental objects.

It shall be brought to notice of the courts that the current environmental legislation does not provide for the possibility of reducing the amount of fees payable for the use of the environment.

Disputes considered in the order of special claim proceedings pursuant to the rules of Chapter 29 of the CPC are not subject to termination upon conclusion of a settlement or agreement between the parties on resolving a dispute (conflict) through mediation or a participatory procedure.

Footnote. Paragraph 30 as amended by the regulatory resolution of the Supreme Court of the Republic of Kazakhstan dated 15.04.2021 No. 1 (shall be enforced from the date of the first official publication).

31. Courts must carefully examine the circumstances conductive to violation of the environmental legislation, and pass special rulings in the manner prescribed by Article 270 of the CPC.

32. In connection with adoption of this regulatory resolution, the regulatory resolution No. 16 of the Supreme Court of the Republic of Kazakhstan dated December 22, 2000 “On the practice of application by the courts of legislation on protection of the environment” shall be deemed to have lost force.

33. According to Article 4 of the Constitution of the Republic of Kazakhstan, this regulatory resolution is included in the existing law, is generally binding and shall come into effect from the day of its first official publication.

Chairman
of the Supreme Court
of the Republic of Kazakhstan	K. MAMI

Judge
of the Supreme Court
of the Republic of Kazakhstan,
secretary
of the plenary session

Соттардың Қазақстан Республикасының экологиялық заңнамасын азаматтық істер бойынша қолдануының кейбір мәселелері туралы

About some issues of application by courts of the environmental legislation of the Republic of Kazakhstan in civil cases