2010 жылға дейінгі Алматы қаласының дамуының стратегиялық жоспарын бекіту туралы

     Ескерту. Күші жойылды - Алматы қалалық мәслихатының 2009.10.30 № 253 шешімімен.

      "Қазақстан Республикасындағы жергілікті мемлекеттік басқару туралы" Қазақстан Республикасы Заңының 6 бабы, 1 тармағы, 1 тармақшасына және Алматы қаласы әкімінің ұсынысына сәйкес ІІ-сайланған Алматы қалалық Мәслихаты шешім қабылдады: 2010 дейінгі Алматы қаласын дамытудың стратегиялық жоспары бекітілсін, қоса беріліп отыр. ІІ-ші сайланған Алматы қалалық Мәслихаты ХVII-ші сессиясының төрағасы ІІ-ші сайланған Алматы қалалық Мәслихаты хатшысы "Келiсiлген" "Бекiтiлген" Қазақстан Республикасы 2002 жылы 22 мамырдағы Стратегиялық жоспарлау Алматы қаласы жөнiндегi агенттiгiнiң төрағасы Мәслихатының шешiмiмен ІІ сайланған Алматы қалалық Мәслихатының 2002 жылы 22 мамырдағы өткен ХVІІ сессиясының шешіміне қосымша Алматы қаласының 2010 жылға дейінгі стратегиялық даму жоспары Кіріспе
      Алматы қаласы дамуының осы Стратегиялық жоспары (әрi қарай – Жоспар) "Стратегия-2030", республиканың 2010 жылға дейiнгi дамуының Стратегиялық жоспарында белгiленген мiндеттердi шешуге бағытталады. Оны әзiрлеу барысында 2001 жылдың соңында қалыптасқан әлеуметтiк-экономикалық дамудың көрсеткiштерi, сондай-ақ қаланың 2005 жылға дейiнгi кезеңге арналған әлеуметтiк-экономикалық дамуының индикативтiк жоспары ескерiлдi.
      Алматы қаласының даму жоспарында оның оңтүстiк астана айрықша мәртебесiне сәйкес қаланың жаңа бейнесiн жасауға, оның республиканың ғылыми, мәдени, қаржы орталығы ретiнде айқындамаларын нығайтуға игi ықпал ететiн негiзгi мiндеттер мен алғышарттар тұжырымдалды.
      Алматы қаласының әлеуметтiк-экономикалық iс әрекетiн реттеу Қазақстан Республикасының "Алматы қаласының айрықша мәртебесi туралы" Заңына негiзделген, ол қаланың ғылыми, мәдени, тарихи, қаржы орталығы екенiн есепке ала ары қарай аймақтық қаржы, экономикалық және әлеуметтiк орталығы ретiндегi дамуына, ықпалын тигiзедi.
      Жоспарда Алматы қаласының айрықша дамуы, сондай-ақ ғылыми-техникалық прогрестiң жаңа сатысына көшуге және инновациялық белсендiлiктiң күшеюi көрсетiлген. Жоспарда ең маңызды деген инвестиция бағдарламалары бөлек көрсетiлген, оның жүзеге асуы өнеркәсiптiк-технологиялық дамуына, экологиялық және әлеуметтiк мәселелердi шешуге, және денсаулықты жақсартуға бағытталады. Сондай-ақ, Стратегиялық жоспар қосымша Алматы қаласының 2010 жылға дейiнгi негiзгi даму көрсеткiштерi көрсетiлген кестемен толықтырылған. I БӨЛIМ Әлеуметтік саясат 1. Тұрғандардың санын көбейту
      1.1. Мақсат
      Қаланың әлеуметтiк-экономикалық дамуының деңгейiне сәйкес тұрғындардың санын тұрақтандыру және одан әрi көбейту.

      1.2. Жағдайды талдау
      Алматы қаласы тұрғындарының саны 1993 жылдан бастап бiрте-бiрте азайды және тек қана 1997 жылда ғана оның азаюы тоқтады. Астананы көшiруге байланысты да тұрғындар саны едәуiр азайды.
      2002 жылғы 1 қаңтардағы жағдай бойынша Алматы қаласы тұрғындарының саны 1132 мың адамды құрады, олардың iшiндегi 620 мың адам тұрғындардың экономикалық белсендi бөлiгi, тұрғындардың барлығының 55% әйелдер, тұрғындардың 17% – 15-24 жастағы жастар, 14% – зейнеткерлер.
      1999 жылдан бастап тұрғындардың табиғи өсiмiнiң қолайлы сальдосы қалыптасты. 2002 жылдың басында ол 2 еседен астам көбейдi және оның абсолюттiк мөлшерi 2250 адамды құрады. Туу коэффициентi 1999 жылы 11,5-тен 12,6-ға дейiн көбейдi, ал қайтыс болу коэффициентi бұрынғы деңгейде қалды және әрбiр 1000 адамға шаққанда 10,6 құрады, 1999 жылмен салыстырғанда үшiншi және төртiншi баланың туылуы тиiсiнше 18 және 27% ұлғайды.
      Көшi-қон процесстерi 1998 жылдан бастап көшi-қонның қолайлы сальдосымен сипатталады, көшi-қонның өсуi 2300-2100 адам болып отыр. Келетiндердiң және кететiндердiң негiзгi контингентi еңбекке жарамды адамдар болып табылады.
      Сонымен бiрге көшi-қон сипатында проблема бар. Бүгiнгi таңда жаңа астана өзiне интеллектуалдық күштердi, сонымен бiрге басқа да аймақтардан да тартуда. Бұл қалыпты процесс. Алматы қаласында қазiр мынадай келеңсiз көрiнiс орын алып отыр. Кеткен әрбiр жоғары бiлiмдi адамның орнына жоғары бiлiмi жоқ екi адам келедi. Қала маңындағы аймақтардан келген тұрғындардың көшi-қоны да елеулi қиындықтар туғызуда.
      Демографияның негiзгi проблемаларының бiрi - қайтыс болудың салдарынан тұрғындардың азаюы. Алайда, соңғы төрт жылда кiсi шығының тұрақты түрде азаюда, 1997 жылғы 11,5-тен 2000 жылы 10,4 промильге дейiн төмендедi (тұрғындардың әрбiр 1000 адамға шаққандағы есебi бойынша). Жалпы алғанда тұрғындардың 65% астамы жасы ұлғайған шақта қайтыс болады, 27%– 30-59 жаста және 47%– 20-29 жас аралығында. Барлық қайтыс болғандардың үлесi ер адамдардың үлесiне тиедi.
      Тұрғындардың қайтыс болуының негiзгi себептерi - қан айналу жүйесiнiң бұзылуы, қатерлi iсiк сырқаттары, бақытсыз жағдайлар, жарақаттану, улану, кiсi қолынан өлу және өзiне-өзi қол салу. Жас балалардың өлiмi жалпы алғанда 1,6% құрайды. 1997 жылдан бастап мұндай жағдай төмендеуде, алайда бұл проблема күйiнде қалып отыр.
      Кейбiр сырқатқа шалдығу деңгейiнiң өсуiнiң негiзгi факторларының бiрi қолайсыз экологиялық жағдай болып отыр. Мұның өзi экологиялық сауықтыру мәселелерiн шешу бiрiншi кезектегi маңызды мәселе екенiн дәлелдейдi.
      Тұрғындардың табиғи қозғалысын талдау жалпы алғанда тұрғындар санының көбеюi процессiнде iлгерiлеу бар екенiн көрсетедi, табиғи өсiм байқалып отыр, қайтыс болу деңгейi төмендеуде.
      Отбасылық-неке қатынастар саласындағы жағдайдың ептеп нашарлағаны байқалып отыр. 1999 жылмен салыстырғанда некелер саны тек қана 2% көбейiп, ажырасудың саны 9% артты. Жасы ұлғайған адамдардың некеге көптеп тұруы байқалып отыр. Барлық некелердiң 26% ұлтаралық некелердiң үлесiне тиедi.
      Экономикалық қиындықтар неке қатынастарына, ең алдымен жастарға керi әсерiн тигiздi, материалдық жағдайдың тұрақты болмауына байланысты олардың көпшiлiгi некеге тұруға ниет бiлдiрмейдi.
      Оралмандар үшiн қолайлы тұрмыс жағдайын жасау шаралары қолданылуда. 2000 жылдың басындағы жағдай бойынша Алматы қаласында Моңғолиядан, ҚХР-дан, Ресейден, Өзбекстан, Тәжiкстан және Түркменстан және басқа елдерден келген оралмандардың 669 отбасы тұрады. Оларға баспаналар, жер учаскелерiн алуға, кәсiпкерлiк қызметке тартуға, тұрмыс жағдайларын жақсартуға және бiлiм мекемелерiнде балаларын оқытуға жәрдем көрсетiлуде. Бiрақ тiлдi, жазуды бiлмеуiне байланысты олардың жаңа менталитеттегi жаңа тұрмыс жағдайларына бейiмделуi ұзаққа созылады.

      1.2.1. Күшті жақтары

      Табиғи және көшi-қон есебiнен тұрғындардың санының өсуiнде қолайлы сальдо қалыптасып отыр.
      Қоғамдағы едәуiр тұрақты әлеуметтiк-психологиялық ахуал.
      Жыныстық, жас мөлшерi бойынша құрылымы оның едәуiр жасарғанын байқатады.
      Тұрғындардың жеткiлiктi жоғары интеллектуалдық-бiлiм деңгейi.
      Жастар арасындағы отбасылық-некелiк қатынастардың дамуына игi ықпал ету. Мұның өзi балалардың көптеп дүниеге келуiне игi ықпал етедi.
      Этникалық қазақтардың тарихи Отанына оралуына көмектесу саясатын жүргiзу.
      Әйелдер, отбасы және неке iстерi жөнiндегi арнаулы комиссиялардың жұмыс iстеуi, жастардың, әйелдердiң кәсiпкерлiгiнiң дамуына игi ықпал ететiн, әйелдердiң, тұрғындардың әлеуметтiк жағынан қорғалатын басқа да топтарының құқықтарын қорғайтын қауымдастықтардың және басқа да қоғамдық бiрлестiктердiң көп болуы.
      Демографиялық саясатты жүргiзудiң мемлекеттiк және қалалық бағдарламаларының болуы.

      1.2.2. Олқы жақтары

      Қала тұрғындарының интеллектуалдық-бiлiм деңгейiн төмендетуге керi әсерiн тигiзетiн көшi-қон сипатындағы проблемалардың болуы.
      Экологиялық, экономикалық және психологиялық факторлардың тұрғындардың қайтыс болуына әсер етуi.
      Жарақат алу, iшiмдiкке салыну, нашаға тәуелдi болу, жұқпалы аурулар сияқты факторлар тұрғындардың қайтыс болуына едәуiр әсер етедi.
      Балалардың қайтыс болуының орын алуы.
      Көшi-қонды кiдiртуге бағытталған шаралардың жеткiлiксiздiгi, қолайлы жағдайлар жасауға, бiрiншi кезекте баспанамен қамтамасыз етуге қаржының жетiспеушiлiгi.
      Қоғамның негiзгi ұясы ретiндегi отбасы институтының әлсiреуi және соның салдарынан ажырасулардың көбеюi.

      1.2.3. Мүмкіндіктер

      Қазақстанның белсендi демографиялық саясат жүргiзу жөнiндегi бастамалары бойынша халықаралық ұйымдардың қолдау көрсетуi.
      Егер демографиялық процесстердi реттеу тиiмдiлiгi арттырылса, қаладағы демографиялық процестер оның әлеуметтiк экономикалық дамуына оң ықпал етедi.
      Жиi көшiп жүретiн адамдарды жоғары бiлiмдi қажет етпейтiн жұмыстарға пайдалану процестерiн реттеу.
      Тұрғындардың денсаулық жағдайын жақсарту экологиялық жағдайды сауықтыруға және салауатты өмiр салтына көшуге қолайлы әсер етедi. Оралмандарды тiршiлiк етудiң жаңа жағдайларға бейiмдеу мақсатында Оралмандардың мәдени орталығын құру. 1.2.4. Қауіптер Криминогендiк жағдайларға әсер ететiн заңсыз жолмен көшiп-қонудың көбеюi. Тұрғындардың денсаулық жағдайына керi әсер ететiн экологиялық жағдайдың одан әрi нашарлауы. Табиғи өсiмнiң жеткiлiксiздiгiнен тұрғындардың қартаюы. 1.3. Стратегиялық міндеттер
      Қаланың демографиялық мүдделерiне тұрғындардың жыл сайынғы табиғи өсiмi сәйкес келiп, Алматы қаласының республиканың бiлiм, мәдени, инновациялық орталығы ретiндегi рөлiне байланысты тұрғындар жасарып, оның интеллектуалдық деңгейi өсуде.
      Стратегия мақсаттарына сәйкес алдағы он жылдың кезеңге арналған демография саласындағы негiзгi мiндеттер болып мыналар белгiлендi:
      тұрғындардың санын көбейту режимiн оңтайландыру, қайтыс болудың деңгейiн төмендету, орташа өмiр сүру деңгейiн ұзарту;
      экологиялық жағдайды сауықтыру және салауатты өмiр салтын насихаттау бойынша кезең-кезеңiмен шараларды жүзеге асыру арқылы тұрғындардың денсаулығын жақсарту;
      қала тұрғындарының өмiр сүруiнiң сапалық деңгейiн көтеру, мықты жастар саясатын жүргiзу;
      көшi-қон процестерiн ұтымды жүргiзу.

      1.4. Iс-қимыл стратегиясы

      Келесi бағыттар бойынша шаралар кешенiн жүзеге асыру жалғастырылады.
      Қаланың санитарлық-экологиялық жағдайын жақсарту (қала әкiмшiлiгi Алматы қаласын экологиялық сауықтырудың 2015 жылғы кезеңге дейiн арналған кешендi бағдарламасы әзiрлендi және жүзеге асырылуда).
      Тұрғындардың қайтыс болу деңгейiн одан әрi төмендету үшiн тұрғындарға медициналық қызмет көрсетудi жақсарту жоспарлануда. Бұл орайда медициналық қызметтi пайдалануға тұрғындардың тұрмысы төмен топтарының да қолын жеткiзу жайы ойластырылады.
      Тұрақты емханалардың, ауруханалардың техникалық деңгейiн көтеру және әртүрлi мамандықтағы дәрiгерлердiң қызмет көрсету сапасын, олардың бiлiктiлiгiн көтеру, диеталық және балалар тағамдарын ұйымдастыру бойынша мамандандырылған бөлiмшелер құру шаралары жүзеге асырылады.
      Барлық жүктi әйелдердi, сондай-ақ бала көтеру жасындағы әйелдердi мұқият қадағалау, перзентханалардың техникалық жарақтандырылу деңгейiн көтеру жоспарлануда.
      Тұрғындардың жұмыспен қамту проблемасының бар екенiн ескерiп, сондай-ақ және олардың тiршiлiк ету мүмкiндiктерi мен құралдарының шектеулiлiгiн ескерiп, оның санының өсуiн бақылау шаралары жүзеге асырылады. Бұл орайда тұрғындардың жас мөлшерiндегi және бiлiктiлiк құрылымының өзгеру мүмкiндiгiне айрықша назар аударылады.
      Тұрғындардың өсiмiн реттеу мүмкiндiгi қаралады. Бұл орайда келушiлердiң күнкөрiсiнiң қосымша шығындарын өтеудi ұйымдастыру үшiн шақырылған дәрiгер мамандарға ақы төлеу тәртiбi енгiзiледi.
      Демографиялық саясатты жүргiзудегi басым бағыт жастардың жаңа экономикалық жағдайларға әлеуметтiк бейiмделуiне, еңбекке орналастырудың өзектi мәселелерiн шешуге, жастардың бос уақыттарын тиiмдi өткiзудi ұйымдастыруға, жастардың неке-отбасылық қатынастарындағы келеңсiз факторлар болып табылатын тұрғын үй проблемаларын шешуге бағытталған жастар бағдарламалары жүзеге асырылады.
      Бала туу бойынша ынталандыруды көздейтiн мемлекеттiк саясатты жүргiзудi ескерiп, көп балалы отбасыларға және жалғызiлiктi ата-аналарға қолдау көрсетудiң аймақтық бағдарламасын әзiрлеуге және жүзеге асыруға кiрiсу жоспарланып отыр.
      Салауатты өмiр салтын қалыптастыру, жасөспiрiмдер мен жастарға адамгершiлiк-жыныстық тәрбие беру, тұрғындарға медициналық қызмет көрсету және сырқаттанудың алдын алу бойынша бағдарламаларды әзiрлеуге және жүзеге асыруға айрықша назар аударылады.
      Болжанып отырған кезеңнiң соңына қарай дағдарысты құбылыстарды жою көзделуде. Бұл орайда тұрақты адамзаттық дамуды қамтамасыз ету мiндетi маңызды болады. Жағдайлар жасау арқылы тұрғындардың қалың топтарының қалыпты өмiр сүруiне мүмкiндiк жасау көзделуде.
      Оралмандарды тезiрек қоғамға бейiмдеу проблемаларын шешуге айрықша көңіл бөлiнедi. Оралмандардың мәдени орталығын құру жоспарлануда. Орталық көшiп келген оралмандарға күнделiктi туындайтын мәселелер бойынша жан-жақты көмек көрсетiп, олардың мәдени-интеллектуалдық деңгейiн көтеруге игi ықпал етер едi. Мәдени орталықтың жұмыс iстеуi Алматы қаласының абыройын да едәуiр арттыратын едi. Республиканың аймақтарында бүгiнгi таңда жұмыс iстейтiн оралмандарды бейiмдеу орталықтары, негiзiнен, оралмандардың уақытша тұратын қонақ үйi ретiнде пайдаланылып отыр. Оралмандардың басқа топтары оларға өтiнiш жасауға құқылы емес. Алматы қаласының оралмандарының мәдени орталығы жан-жақты бағытта жұмыс iстейтiн болады.
      Сонымен бiрге көшi-қон проблемаларын зерттеп-бiлу үшiн көшiп келгендер мен оралмандардың жағдайын және тiршiлiк ету деңгейлерiн әлеуметтiк жағынан зерттеп-бiлудiң тиiстi әдiстемелерiн әзiрлеу, олардың бейiмделуiне жәрдемдесетiн жарнамалық буклеттер, проспектiлер, афишалар әзiрлеудi ұйымдастыру жоспарланып отыр.
      Құбылмалы көшi-қонды реттеу шараларын қолдану күн тәртiбiнде тұр. Қызметтер көрсететiн салалардың нарықтық қатынастар жағдайында қызмет етуiне көшуiне байланысты құбылмалы оралмандардың есебiнен олардың жүктемелерiнiң ұлғаюы белгiлi бiр дәрежеде қалада қызметтер көрсететiн салаларды дамытуға және уақытша жұмыс орындарын ашуда қолайлы ықпал етедi.

      1.5 Күтілетін нәтижелер

      Болжанып отырған кезеңнiң соңына қарай Алматы қаласындағы халықтың саны 1178 мың адамға жетедi, олардың iшiндегi 680 мың адамы тұрғындардың экономикалық белсендi бөлiгiн құрайды.
      Тұрғындардың табиғи өсiмi жыл сайын 2500 адамға жетедi, ал көшi-қон бойынша өсiм бiрте-бiрте 4500 адамның мөлшерiнде тұрақталады.
      Тұрғындардың денсаулығының деңгейiн сипаттайтын көрсеткiштер денсаулық сақтау жүйесiнiң дамуына, қоғамда салауатты өмiр салтын қалыптастыруға және экологиялық жағдайды жақсартуға байланысты жақсарады.

2. Еңбек ресурстарының дамуы
және оларды ұтымды пайдалану

      2.1. Мақсаттар.

      Жұмыссыздық деңгейiнiң төмендеуi елiмiздiң әлеуметтiк-экономикалық дамуын тұрақты қамтамасыз ету құбылысына ешқандай кедергi келтiре алмайды. Ең болмағанда әрбiр отбасының бiр мүшесiн жұмыспен қамту болып табылады.

      2.2. Қазіргі жағдайда талдама

      Еңбекпен қамту саласында оң өзгерiстер байқалады. Сараптаушылардың баға беруiне қарағанда өткен жылмен салыстырғанда жұмыссыздардың қатары 21% қысқарды. Алайда еңбек нарқындағы жағдай бұрынғысынша қауырт болып сипатталады. Жұмыссыздық деңгейi өте жоғары қалуда. Жалпы алғанда қала бойынша 70 мың адамның жұмысқа орналаса алмаған, бұл экономикалық белсендi тұрғындардың 11% құрайды.
      Қазiргi уақытта еңбекпен қамту органында 12 мың жұмыссыздар тiркелген, бұл өткен жылмен салыстырғанда өте төмен. Жұмыссыздардың 70% ұзақ уақыт жұмыс iстемегендер мен өздерiнiң кәсiби бiлгiрлiгiн жоғалтқандар.
      Ресми жұмыссыздық 2000 жылдың соңында экономикалық белсендi тұрғындардың 2,1% құрайды, бұл республикалық көрсеткiштен 1,5 есе төмен.
      Бұған қоса, еңбек нарқында көлегейлi жұмыссыздық сақталуда, оның ауқымы қысқаруға әкелiп соқтырды. Егер 1999 жылы оның көлемi еңбекпен қамту органында 8-9 мың адам болып бағалануда, 2000 жылы 5-7 мың, 2001 жылы олардың қатары 2-3 мыңнан аспайды.
      Экономиканың тұрақтылығы, шағын кәсiпкерлiктiң дамуы соңғы екi жылда қала экономикасында әртүрлi салада 26 мың жұмыс орындарын құрды. Мұның нәтижесiнде жұмыссыз жүргендер еңбекке тартылды. Еңбекке орналастыру орталықтары арқылы 9 мың адам жұмыспен қамтылып, жылына 7% өсiм бердi.
      2001 жылдың санақ есебiнде 1500 адам жұмыспен қамтылып, өткен жылмен салыстырғанда 2 есе артты. Бұған қарамастан, экономикалық ынталандыру және жеңiлдiктер болмағандықтан, жұмыс берушiлер бұларды орналастыруда белсендiлiк танытпайды.
      Жұмыссыздарды орналастыру деңгейi жұмыс күшiне деген сұраныспен айқындалады. Экономика саласының негiзгi басты тiрегi ең алдымен, қызмет көрсету саласы, құрылыс пен көлiк болып табылады. Жұмыс күшiне деген сұраным өнеркәсiп кәсiпорындарында өте аз. Еңбекпен қамту ерлер арасында 35-40 жас аралығында болса, бұл тұрғыда әйелдерге деген сұраным өте аз. Заңды тұлғалар жұмыспен 1% ғана қамтиды. Бiр орынға жылына 18-23 жұмыссыздар келедi екен.
      Еңбекпен қамтудағы жұмысты жақсартуда бос орынға жәрмеңке өткiзумен орындалды. Бұл өзiнiң оң нәтижесiн бердi. Әсiресе, жоғары оқу орындары мен кәсiпорындардың байланысы тұрақтанды. Өткен жылы жәрмеңке өткiзуден 1000 адам жұмыспен қамтылды.
      Жұмыссыздарға қосымша қызмет көрсету мақсатында "Жұмыспен қамту клубтары" жұмыссыздарды қайта оқытумен шұғылданды.
      Жыл сайын қайта оқыту және қайта даярлау сабақтарында жұмыссыздардың 10% қамтылған. Өткен жылы қайта даярлауға 2,0 мың адам жiберiлдi. Үстiмiздегi жылы олардың қатары 2,3 мың адамға көбейе түстi.
      Жұмыссыздарды уақытша жұмыспен қамту мақсатында ең алдымен тұрғындардың сұранымы аз тобына қоғамдық негiзде төленетiн жұмыстар ұйымдастырылуда. Өткен жылы мұнда 9 мың адам жұмыс iстедi. Бұл алдыңғы жылмен салыстырғанда 11% көп. Олардың 50% қаланы көгалдандыру мен көрiктендiру саласына тартылды. Әлеуметтiк маңызы бар қоғамдық жұмыстарға тарту жандана түстi, төленетiн қоғамдық жұмыстардың құны да арта түстi.
      Қазақ-немiс жобасы шеңберiнде "Еңбек және жұмыспен қамту нарқы" тұрғысында пилоттық жоба бойынша қоғамдық жұмыстар атқарылды, мұнда оқыту және еңбекке орналастыру бiрге қамтылған. Мәселен, "Мүгедек балаларға күтiм" жобасына қатысушылар республикалық "Ақсай" балалар ауруханасында 1 жыл бойы осындай отбасыларында жұмыс iстедi. "Кiтаптарды қалпына келтiру" жобасына қатысушылар Ұлттық кiтапханада тәжiрибе жинақтап, жұмыс iстедi.
      Салауатты өмiр салтын қалыптастыру қалалық орталығымен бiрлесiп, "Салауатты өмiр сүрудi насихаттау" жобасы жүзеге асырылуда.
      Өткен жылы қаланың Бостандық ауданында балаларға арналған аулалық клубтар құрылды. Мұнда жұмыссыздар әртүрлi үйiрмелерде сабақ беруде.
      Ерекше маңыздылықты әлеуметтiк әрiптестiктi дамыту алады. Еңбек туралы жаңа заңның қабылдануына орай, әлеуметтiк әрiптестiкке жаңа еңбек қарым-қатынастар жүйесi ретке келтiрiлiп, еңбекке орналастыру мәселесiнде жауапкершiлiк арта түсуде. Қалада ұжымдық шартқа отыру тәжiрибесi жинақталуда. Бiрақ өзектi мәселелер күн тәртiбiнде қалып қоюда. Мониторингтiң көрсеткiшi бойынша, 40% кәсiпорындарда ұжымдық шарт жоқ.
      Бұл мәселелерде жетiлдiрiлген нормалық-әдiстемелiк база қажет (қазiргi уақытта әлеуметтiк әрiптестiк туралы заңды жүзеге асыру жолдары, мұның iшiнде шартқа отыру ескерiлмеген, тиiстi есеп көрсеткiштерi алынбайды).
      Еңбекке ақы төлеу мәселесi оң шешiлуде. Тұрғындарға орташа ақша көрсеткiшi 15 мың теңге құрайды, бұл жыл сайын 33% көп. Соңғы жылдары қаламызда зейнеткерлерге, бюджеттiк ұйымдарға, еңбек жалақысына берешек жоқ.

      2.2.1. Күшті жақтары

      Еңбекке орналастыру мәселелерiнде заңмен негiзделген мәселелердiң шешiлуi.
      Еңбекке орналастыру жыл сайынғы республикалық және қалалық болашақ бағдарламалардың болуы.
      Алматы қаласы әкiмiнiң, өнеркәсiп одағының және кәсiподақтардың облыстық кеңесi арасындағы үш жақты келiсiм еңбекке орналастыру саласында тұрғындарды әлеуметтiк қорғауға бағытталған.
      Қалалық бағдарламалардың толық бюджеттiк қаржыландырылуын қамтамасыз ету. Кадрларды оқыту және даярлау, мемлекеттiк тапсырыстың есебiнен жұмыссыздарды еңбекке орналастыру.
      Қоғамдық жұмыстарды дамыту және пилоттық жобаларды жүзеге асыру.
      Кедейшiлiкке және жұмыссыздыққа қарсы күрестiң республикалық және қалалық бағдарламалардың болуы.

      2.2.2. Олқы жақтары

      Жұмыспен қамту және еңбек саласындағы заңнаманы реттейтiн мөлшерлемелiк актiлердiң жетiлдiрiлмеуi немесе болмауы.
      Жұмыспен қамтудың белсендi саясатын жүргiзуде жұмыс берушiлерге арналған ынталандырудың болмауы.
      Әлеуметтiк әрiптестiктiң нашар дамуы. Жасырын жұмыссыздықтың болуы.
      Еңбек делдалдығымен айналысатын жеке және заңды тұлғалар бойынша мемлекеттiк статистикалық есептiң болмауы.

      2.2.3. Мүмкіндіктер

      Болжанып отырған экономикалық өсудiң негiзiнде кәсiби деңгейдi көтеру мақсатында инвестициялардың көбеюi.
      Шағын және жеке кәсiпкерлiктi дамыту негiзiнде жұмыспен қамту.
      Мақсатты топтарға арналған жаңа жұмыс орындарын ашатын жұмыс берушiлердi ынталандыру мәселесiн республика деңгейiнде шешу. Жергiлiктi атқару органдарына қоғамдық жұмыстарға қатысқаны үшiн ақы төлеудiң түрлерiн белгiлеу құқығын беру. Жұмыссыздықтан сақтандыру институтын енгiзу. 2.2.4. Қауіптер Жасырын және жария емес жұмыссыздықтың болуы. Ұзақ уақыт бойы жұмыс iстемейтiн азаматтардың санының өсуi және олардың кәсiби дағдыларын ұмытуы. Село халқының қалаға көшуiнiң ұлғаюы. 2.3. Стратегиялық міндеттер
      Қала экономикасының қажеттiлiгiн ескерiп, кадрларды кәсiби оқыту және қайта даярлау жүйесiн жетiлдiру арқылы жұмыссыздардың еңбек нарығындағы бәсекелесу қабiлетiн арттыру.
      Кәсiпкерлер табын қалыптастыруға жәрдемдесу.
      Жұмыссыздарды уақытша жұмыспен қамтамасыз ететiн қоғамдық жұмыстардың масштабтарын кеңейту.
      Тұрғындардың әлеуметтiк жағынан нашар топтарын жұмыспен қамтамасыз ету.
      Жария емес еңбек көшi-қонының жолын кесу, iшкi еңбек нарығын қорғау.

      2.4. Iс-қимылдар стратегиясы

      Жыл сайын барлық әлеуметтiк әрiптестердiң қатысуымен Алматы қаласының тұрғындарын жұмыспен қамтудың қалалық бағдарламалары әзiрленедi және жүзеге асырылады.
      Еңбек ресурстарының жинақылығын күшейту және белсендi тұрғындарды еңбек белсендiлiгiнiң жаңа формаларына қайта бейiмдеудi қамтамасыз ету, еңбек және жұмыспен қамтудың икемдi формаларын дамыту жоспарлануда.
      Еңбек нарығындағы жағдайды және қала экономикасының қажеттiлiгiн ескерiп, тұрғындарды жұмыспен қамтудың шешушi жолы жұмыссыздарды кәсiби оқытудың және қайта даярлаудың икемдi жүйесiн жасау болып табылады.
      Жұмыссыздардың еңбек нарығындағы бәсекелесiн қабiлетiн арттыру мақсатында жыл сайын ресми тiркелген жұмыссыздардың 10-15% кәсiби оқытуға жiберу жайы ойластырылуда. Оқыту тендерлiк iрiктеу жолымен бiлiм беру мекемелерiнiң желiсi арқылы жүргiзiледi. Оларға қойылатын негiзгi талап – кәсiби бiлiм берудiң сапасы және одан соң қайта оқытылған адамдардың еңбекке орналастыру.
      Жұмыс берушiмен өзара бiрлесiп iс-қимыл жасауды күшейту маңызды рөл атқарады. Кәсiпорынның қызметкерлерiн қайта даярлау курстарында жұмыссызға басқа мамандық берудi ұйымдастыру бойынша қосымша ақы төлеу тетiгiн енгiзу мүмкiндiгi жоспарлануда, бұл орайда оқытылған адамдар осы кәсiпорында кейiнiрек еңбекке орналастырылады.
      Жұмыспен қамтуға қолдау көрсету инвестициялық жобаларды жүзеге асыруға жәрдемдесу, жұмыс орындарын ашу арқылы жүзеге асырылады. Қаланың бюджетiнде жыл сайын шағын бизнестiң басым жобаларын жүзеге асыруға қаражат қарастырылатын болады.
      Шағын және жеке кәсiпкерлiктi дамытуға қолдау көрсетудiң тиiмдi формасы ашылатын жұмыс орындары бойынша мамандарды iрiктеу жолымен жұмыссыздарды кәсiпкерлiктiң негiздерiне кәсiби оқыту болып табылады. Бұл орайда жұмыссыз азаматтарды "Өз бизнесiңдi баста" курсы бойынша оқытуға және өз бизнесiн кеңейтудi қалайтын кәсiпкерлерге арналған "Өз бизнесiңдi жетiлдiр" курсы бойынша оқытуға арналған Кәсiпкерлiктi қолдау орталығы үлкен рөл атқарады. Сарапшыларды және халықаралық ұйымдардың оқытушыларын қатыстыра отырып, әртүрлi бағдарламалар және оқытудың әдiстемелерi жүзеге асырылады.
      Ақы төленетiн қоғамдық жұмыстардың масштабын кеңейту жайы қарастырылуда, оларға жыл сайын тiркелген жұмыссыздардың 35-40% тарту көзделуде. Әуелi жұмыссыздарды оқытып, одан соң еңбекке орналастыратын және шет елдiк әрiптестердi қатыстыра отырып жүзеге асырылатын пилоттық жобалар бойынша қоғамдық жұмыстарды ұйымдастыру жұмысы жалғастырылады.
      Жыл сайын тұрғындардың әлеуметтiк жағынан тұрмысы төмен топтарын жұмыспен қамту мақсатында қала әкiмiнiң шешiмдерiмен еңбекке орналастыру қызметiне өтiнiш жасаған жұмыссыздардың 10% жыл сайын қамту көзделген, қалалық кәсiпорындарға арналған жұмыссыздарды еңбекке орналастыру квоталары белгiленедi. Кәсiби оқытуға жiберу кезiнде тұрғындардың осы топтарына айрықша назар аударылады.
      Iшкi еңбек нарығын қорғау мақсатында шет елдiк жұмыс күштерiн жария емес жағдайда әкелудiң жолын кесу шаралары күшейтiледi. Елiмiзде даярланбайтын мамандық иелерi бар жұмысшыларды ғана сырттан әкелу көзделуде. Шет елдiк жұмыс берушiлердiң жұмыс орындарын ашу жөнiндегi мiндеттемелерiн орындауына бақылау жасалады.
      Әлемдiк тәжiрибенi ескере отырып, кедейшiлiкке қарсы тиiмдi күрес ұлттық өндiрiс пен өзiн-өзi қамтамасыз етудiң көздерi: еңбек ету мен кәсiпкерлiктi жандандыру жағдайында ғана мүмкiн болады. Саясаттың барлық экономикалық, қаржылық және басқа да құралдары осы жан-жақты жандандыруға бағытталуы тиiс.

      2.5. Күтілетін нәтижелер
2005 жылдың соңына қарай Алматы қаласы бойынша жұмыссыздардың саны қазiргi уақыттағы 70 мың адаммен салыстырғанда 58 мың адамға дейiн азаяды. Болжанып отырған мерзiмнiң соңына қарай бұл көрсеткiш 45-55 мың адам мөлшерiнде болып тұрақталады. Орташа айлық жалақы 9 жыл iшiнде 60-70% дейiн өседi және болжанып отырған мерзiмнiң соңына қарай шамамен 30-35 мың теңгенi құрайды.

3. Әлеуметтік инфрақұрылымның дамуы

3.1. Білімді реформалау стратегиясы

      3.1.1. Мақсат
      Экономиканың жоғары бiлiктi мамандарға деген қажеттiлiгiн қамтамасыз ететiн, сондай-ақ қоғамды адамгершiлiк жағынан сауықтыруға игi ықпал ететiн бiлiм берудiң тиiмдi жүйесiн құру.

      3.1.2 Жағдайды талдау

      Алматы республиканың интеллектуалдық және орталығы болып қала бередi. Қалада республиканың ғылым докторлары және кандидаттарының 60 пайызға жуығы (7,5 мың адам) жұмыс iстейдi.
      Тұрғындардың 70 пайыздан астамының жоғары, орта бiлiмi және орта арнаулы бiлiмi бар.
      Қаланың 68 жоғары оқу орнында, 42 орта арнаулы оқу орнында және 244 жалпы бiлiм беретiн мектепте 333,0 мыңға жуық адам оқиды.
      Жоғары оқу орындарында 225, колледждерде 65 мамандық бойынша, кәсiптiк мектептерде - 71 және жалпы бiлiм беретiн мектептерде 10-нан астам мамандықтар бойынша кадрлар даярланады.
      Бiлiм берудiң, кәсiби даярлаудың және кадрлардың қайта даярлаудың қалыптасқан жүйесi ҚР-ның "Бiлiм беру туралы" Заңының негiзгi қағидаларын орындауға және қаланы және республиканы жоғары бiлiктi жұмысшылармен және халық шаруашылығымен, ғылыми кешендi мамандармен қамтамасыз етуге мүмкiндiк бередi.
      Тек қана 2001 жылы кәсiптiк-техникалық мектептерге және кәсiптiк техникалық лицейлерге оқушылар қабылдау 2000 жылғы 4% салыстырғанда 32% артты. Мұның өзi халық шаруашылығының жоғары бiлiктi жұмысшы кадрларға деген қажеттiлiгiне байланысты. Бұл орайда жоғарыда аталған оқу орындарының оқушыларының саны 15% өстi. Осындағы барлық контингенттiң 80% бюджет қаражаты есебiнен оқытылады.
      Қала әкiмiнiң шешiмiмен орта арнаулы оқу орындарында кадрлар даярлауға, мемлекеттiк бiлiм мекемелерiнде кадрларды қайта даярлауға, жергiлiктi бюджеттiң қаражаты есебiнен орта бiлiм беру жүйесiн ақпараттандыруға арналған мемлекеттiк тапсырыс туралы Ереже бекiтiлдi.
      Халықаралық тәжiрибенi пайдалана отырып, инновациялық бағыт бойынша сараптамалар жүргiзiледi. Бiлiм берудiң барлық деңгейлерi және сатылары бойынша нұсқалық бiлiм беру бағдарламалары енгiзiлуде, үздiксiз бiлiм беру кешендерi жасалуда, оқу-материалдық база жаңартылды, жалпы бiлiм беретiн мектептердi, лицейлер мен гимназияларды компьютерлендiру жүзеге асырылды. Республикада тұңғыш рет Халықаралық бакалавриат бағдарламалары бойынша жұмыс iстейтiн Халықаралық лингвистикалық гимназия, 2 қазақ-ресей гимназиясы, Қазақстан-Түрiк жастар лицейi және Америка-Қазақстан мектебi жұмыс iстейдi. Мұның өзi әлемдiк бiлiм беру кеңiстiгiне енудiң оңды тәжiрибесi болып табылады.
      Жалпы бiлiм беретiн ұйымдардың баламалық түрлерi және типтерi жұмыс iстейдi. Мысалы, әртүрлi пәндердi тереңдетiп оқытатын 29 гимназия, 10 лицей, 14 мамандандырылған мектеп, 114 жалпы бiлiм беретiн мектептерде жекелеген сыныптар, шәкiрттердiң бейiмдiлiгiне және қабiлеттерiне, дифференциалдық бiлiм беру жүйесiне сәйкес 120 мыңға жуық оқушыға бiлiм берiп, негiзгi және қосымша жалпы бiлiм беру бағдарламаларын жүзеге асыруда.
      Сонымен бiрге, салалық мекемелердiң қажеттiлiгiн ескерiп, 11 түзету мектеп-интернаты жұмыс iстейдi, оларды 2.2 мың шәкiрт оқиды. Тәрбиеленуi қиын жасөспiрiмдердiң қалалық орталығы, 3 балалар үйi, 1 отбасылық балалар үйi, сондай-ақ педагогика кадрларының бiлiмiн жетiлдiру институты жұмыс iстейдi.
      Соңғы бiрнеше жыл iшiнде мектептер салу қайтадан жалғасын тапты. Өткен жылы 3 жалпы бiлiм беретiн мектеп пайдалануға берiлдi.
      Мектепке бармайтын балалардың есебi жүргiзiлуде. Мектептердiң жанында Жаппай бiлiм беру қорлары жұмыс iстейдi. Тұрмысы төмен отбасылардың балаларына, жетiм балаларға шефтiк қамқорлық ұйымдастырылған.
      Бастауыш сыныптардың мұғалiмдерiн бастауыш бiлiм берудiң мемлекеттiк мiндеттi стандарттарын игеруi бойынша 100 пайызды қайта даярлау жүзеге асырылуда.

      3.1.2.1. Күшті жақтары

      Алматы қаласындағы бiлiм берудi дамытудың 2006 жылға дейiнгi қалалық бағдарламасының болуы.
      5(6)-жастағы балаларды мектеп жасына дейiн даярлауды ұйымдастыру.
      Орта бiлiм беру стандарттары енгiзiлген, мектептерде жаңа компьютерлiк бағдарламалар, сонымен бiрге мультимедиалық бағдарламалар бойынша оқытылу жүргiзiледi.
      Озық отандық және шет елдiк технологиялар бойынша оқытуды пайдалану, жалпы бiлiм беретiн мектептердi 100 пайыздық компьютерлендiру. Олардың көпшiлiгi жаңаша үлгiде шығарылған компьютерлермен қамтамасыз етiлген.
      Бюджеттiк қаржыландырудың басымдығы, 1999 жылдан бастап оның көлемi бiр жарым есеге өстi. Жалақыны уақтылы төлеу, жалпы бiлiм беретiн мектеп нысандарын салуды қайтадан қарқынды жүргiзу. Өсiп-жетiлуi баяу балаларға арналған түзету және мамандандырылған мектептер желiлерiнiң жеткiлiктi дамуы. Мемлекеттiк емес және аралас бiлiм мекемелерi желiлерiнiң дамуы. Ғылыми-зерттеу институттарының, жоғары, орта және бастауыш кәсiби оқу орындарының жоғары дәрежеде шоғырлануы. Жоғары оқу орындарының және арнаулы оқу орындары студенттерi санының өсуi. 3.1.2.2. Олқы жақтары Бiлiм ұйымдарының оқу-материалдық базасын дамытуға арналған қаражаттардың жеткiлiксiздiгi.
      Кәсiби оқу орындарының ақпараттандырылуының нашар деңгейi және мамандандырылған мектептердiң оқу-әдiстемелiк жағынан жеткiлiксiз қамтамасыз етiлуi.
      ҚР-ның "Бiлiм беру туралы" Заңын орындауға бағытталған бiрқатар заңдық және мөлшерлемелiк актiлерiнiң болмауы немесе жетiлдiрiлмеуi.
      Мектепке дейiн, бастауыш және кәсiби бiлiм берудегi, әсiресе, мемлекеттiк тiлде оқытудың сабақтастығының жеткiлiксiз деңгейi.
      Бiлiм мекемелерiнiң және кәсiпорындардың, ұйымдардың арасындағы маман кадрларды даярлау бойынша әрiптестiгi нашар дамыған.
      Жастар және жасөспiрiмдер арасындағы есiрткiлердi, iшiмдiктердi және темекiнi тұтыну деңгейiнiң өсуi, балалардың қылмыс жасауының көбеюi.
      Бiлiм қызметкерлерiнiң жалақысының төмендiгi, сапалы бiлiм бергенi үшiн оларды материалдық ынталандыру жүйесiнiң болмауы.

      3.1.2.3. Мүмкіндіктер

      Бiлiм беру саласына инвестиция бөлудiң ұлғаюы.
      Бiлiм берудiң тәрбиелiк функциясын күшейту. Ақпараттық жүйелердi дамыту, жаңа технологияларды пайдалану мүмкiндiктерi.
      Халықаралық ұйымдардың бiлiм беру жүйесiн реформалау процесiне қолдау көрсетуi, әртүрлi келiсiмдер шеңберiнде ТМД елдерiнде мамандар даярлау мүмкiндiгi.
      Бiлiм берудiң мазмұнын жаңарту бойынша мемлекеттiк саясат шеңберiнде басқа да елдермен ынтымақтастық жасау және олардағы жетекшi оқу орындарымен озық тәжiрибелер алмасу.
      Мектептерде инновациялық қызметтi енгiзудi жандандыру, заман талабына сай жаңадан әзiрленген оқулықтарды және т.б. тәжiрибеде байқап көру.
      Мектепке дейiн, бастауыш мектептiк және кәсiби бiлiм берудiң кiдiрiссiз жүргiзiлуiн және сабақтастығын қамтамасыз ету.

      3.1.2.4. Қауіптер

      Кәсiпорындар тарапынан кәсiби бiлiм беру жүйесiне қызығушылықтың болмауы – еңбек нарығы әзiрге қажеттi жұмыс көшiмен қамтамасыз етуде.
      Соңғы жылдарда жекелеген мамандықтар бойынша кадрлар даярлауға (сонымен бiрге инженерлiк-техникалық) сұраныстың едәуiр төмендеуi. Мұның өзi алдағы уақытта мамандардың жетiспеушiлiгiне әкелiп соғуы мүмкiн және оларды шет елдерден әкелуге тура келедi.
      Экономиканың және тұрғындардың қоғамдық өмiрiнiң қажеттiлiктерiне сәйкес мамандар даярлауды жоспарлаудың және болжаудың тиiмдiлiгiнiң жеткiлiксiз жүйесi.

      3.1.3. Стратегиялық міндеттер

      Бiлiм берудiң сапасын көтеру.
      Бiлiм берудiң барлық деңгейдегi жүйелерiн ақпараттандыру.
      Бiлiм алуға жұртшылықтың тең дәрежеде қол жеткiзуiн қамтамасыз ету және таңдау мүмкiндiгi, бiлiм берудiң барлық деңгейдегi сабақтастығы.
      Тәрбие жұмыстарын жетiлдiру, оқытуды және тәрбиелеу жүйелерiнiң бiрлiгiн қамтамасыз ету.
      Кәсiби бiлiм берудiң сапасын жетiлдiру.
      Бастауыш және орта кәсiби бiлiм беру жүйесiндегi әлеуметтiк әрiптестiк үшiн жағдайлар жасау, экономиканың қажеттiлiктерiне сәйкес мамандар даярлауды жоспарлау тетiгiн енгiзу.
      Бiлiм берудi басқару жүйесiн жетiлдiру, қаржыландыру жүйесiнiң тиiмдiлiгiн көтеру.
      Бiлiм беру процесiнiң субъектiлерiн әлеуметтiк қорғаудың аймақтық жүйелерiн жасау.

      3.1.4. Iс-қимылдар стратегиясы

      Жыл сайын бiлiм беру процесiне күрделi қаржы бөлу көлемiн көбейту жоспарланады. Мұның өзi бiлiм мекемелерiнiң оқу-әдiстемелiк және материалдық-техникалық базаларын жақсарту арқылы бiлiм берудiң сапасын едәуiр жақсартуға, оқытудың жаңа стандарттарын әзiрлеуге және енгiзуге мүмкiндiк бередi.
      Таяудағы жылдары мектептерде заман талабына сай жаңадан әзiрленген бағдарламалар мен оқулықтарды енгiзу процессi аяқталуы тиiс. Бiлiм берудiң мазмұнын жаңарту тәжiрибе алғандары - N№341 және 65 бала бақшалардың базасы негiзiнде жүзеге асырылады, оқу-тәрбие орталықтары құрылады. NN№46, 146, 55, 143, 68 орта мектептердiң және NN№247, 293, 172, 319, 67 және 335 бала бақшалардың базасында бiлiм беру саласындағы инновациялық бағыттарды енгiзу бойынша тәжiрибе алғандары жұмыс iстейтiн болады.
      Қаладағы бiлiм берудiң барлық деңгейлерi және сатыларындағы оқыту сапасы оған баға берудiң өлшемдерiнiң кешенiн енгiзу, оқытудың әдiстемелерiн әзiрлеу бойынша ғылыми-әдiстемелiк зертхананы құру жолымен қамтамасыз етiледi.
      Бiлiм беру, оқыту және оқушыларды тәрбиелеу ұйымдары жұмыс сапасының әзiрленген өлшемдер бойынша мониторингiнiң жүйесi енгiзiледi, олардағы инновациялық қызмет мәлiметтерiнiң жиынтығы жасалады.
      Оқытудың сапасына бақылау жасау және оқушыларды сапасы төмен бiлiм алудан қорғаудың тетiктерi қалалық бiлiм департаментi жанынан құрылатын мемлекеттiк аттестаттау қызметi арқылы жүзеге асырылады.
      Тұрғындарға сапалы бiлiм берудiң маңызды факторы педагогикалық құрамның даярлығының деңгейi болып табылады. Алматының басқа аймақтарға қарағанда бұл мәселе бойынша мол артықшылығы бар. Себебi мамандардың бiлiктiлiгiн көтерудiң және қайта даярлаудың негiзгi базасы оның аумағында орналасқан. Осы мәселедегi негiзгi iс-қимыл бағдарламаны жетiлдiру болып табылады және ақпараттық тасқын ағымындағы талаптарға сай әдiстемелiк оқулармен негiзделедi.
      Аймақтық тұжырымдама мен бағдарламада бiлiктiлiктi арттыру және кадрларды қайта даярлау негiзiнде мектептер мен жоғары оқу орындары арасындағы қалыпты байланыс тұрақталады.
      Бүгiн Алматы қаласы республикада алғашқы болып қаланың бiлiм беру жүйесiндегi мектептердi компьютерлендiрудi аяқтады. Болашақта кәсiптiк мекемелердi заманғы талапқа сай компьютер сыныптарымен толықтырмақ.
      Бiлiм беру жүйесiнде тоғысқан телекоммуникация жүйесiн құру және енгiзу әрi қарай жалғастырылмақ, сонымен қатар әлемдiк жүйеге шығу жолдары Интернет арқылы орындалмақ.
      Алматы қаласындағы оқушылардың жоғары деңгейiн ескере отырып, ұлттық мектептiң жаңа үлгiсiн тәжiрибе арқылы енгiзу көзделуде. Тәжiрибе негiзiнде кейбiр сыныптарда бiрнеше тiлдердi оқыту қола алынбақ. Мәселен, математика пәнi ағылшын тiлiнде, физика мен химия немiс тiлiнде, табиғаттану орыс тiлiнде, тарих қазақ тiлiнде (ресейлiк патша лицейлерiнiң тәжiрибесi) оқытылмақ. Мұндай тәжiрибе арқылы оқушылардың ой-өрiсi артып, дүниежүзiнiң таңдаған жоғары оқу орындарының түсуiне жол ашады. Бұған, әрине, Интернетте өз үлесiн қоспақ.
      Бiлiм берудi басқару жүйесiнде ақпарат енгiзiледi. Әрбiр оқу пәнiнде әдiстемелiк оқу жоспары ұйымдастырылып, бұған қаланың оқытушылары мен алымдары тартылады. Қалалық жаңа технология орталығында тұрақты ғылыми-әдiстемелiк семинарлар өткiзiледi. Әдiстемелiк оқу құралдарын арнайы орган сарапқа алып бекiтедi, оған Алматы қалалық бiлiктiлiктi көтеру және кадрларды даярлау институты тұтқа болмақ.
      Мектепке дейiнгi тәрбие беру саласында балаларды тегiн оқыту арқылы 5-6 жастан бастап баулуды мемлекет мiндеттеп отыр. Әрбiр отбасына балаларды жастайынан тәрбиелеуге, олардың бiлiктi сабақтарды жан-жақты игеруiне жол ашылмақ. Мемлекеттiк мектепке дейiнгi ұйымдар осы сара жолды басшылыққа ала отырып, жас бүлдiршіндердiң 80 пайызын қамтиды.
      Қаланың әрбiр ауданында тұрмысы төмен отбасы балаларына және денсаулығы төмен балаларға бюджеттiк қолдау арқылы, сонымен қатар қоғамдық ұйымдармен тәуелсiз қорлардың негiзiнде балаларға жан-жақты бiлiм беруге өз үлестерiн қосу арқылы, бiр-бiрден бала-бақшасын ашу жоспарлануда.
      Бүгiн кейбiр мектептерде балалар өте тығыз орналасқан. Болашақта оларды басқа аудандарға бөлу қарастырылды. Сондықтан соңы 10 жыл iшiнде 2 орта бiлiм беретiн мектеп пайдалануға берiлмек.
      Дарынды балалар үшiн арнаулы мамандандырылған мектептер ашу көзделуде.
      Жалпы бiлiм беру бағдарламасын жүзеге асыру мақсатында 150 орынды мектеп-интернат, сондай-ақ осы оқу орындарында орталықтандырылған арнайы оқу-әдiстемелiк құралдарымен қамту және республикадан тыс жерлерден оқулықтар тартылмақ.
      Оқушылар мен мұғалiмдердiң денсаулығына олардың жайлы әлеуметтiк қорғалуына және сапалы бiлiм алуына барлық Жағдай жасалынды. Осы тұрғыда тұрақты дәрiгерлiк көмек көрсетiледi, мектептерде балаларға сапалы ыстық тамақ берiледi, олардың демалысына, жаз кезiнде денелерiнiң шынығуына барлық Жағдай жасалады. Тұрмысы төмен отбасылардың балалары үшiн тамақтану тегiн, оған арнайы қорлар жұмылдырылған, жастардың Жасөспiрiмдер үйiн ашу көзделуде.
      Ерекше назар қазақстандық отансүйгiштiкке және азаматтылыққа бұл тұрғыдан мектептердiң басты ұлттық мәдениетi мен Қазақстан халықтарының дәстүрiн қалыптастыруға орталықтар кешендi тәрбие беруде. Әлеуметтiк көмек берудi басты мiндет ете отырып, балалардың әртүрлi жолдарға түсiп кетпеуiне үлестерiн қосатын болады.
      Қаланың тәжiрибе мектептерiнiң оқу бағдарламасында республикада алғашқы болып экологиялық бiлiм беру, жыныстық қарым-қатынастары сабақтарына оқыту, болашақта осындай пәндердiң барлық мектептерде енгiзiлуiне күш жұмсалады.
      Кәсiби мектептер аясы темiржол, электр энергетикалық және машина құрылысы жөнiндегi кәсiби бiлiм берумен толықтырылып, еңбек нарқының қажеттiлiгiне сай кеңейтiледi. Осы салада негiзгi шаралар жоғары сынып оқушыларының кәсiби бiлiм алуына жаңа толқынды оқу бағдарламалық құжаттардың негiзiнде кәсiптiк бiлiм берудiң жаңа жүйесiмен оқыту қамтамасыз етiледi.
      2002-2003 жылдары кәсiби оқу орындарында жаңа компьютерлер мультимедиалық бағдарлама бойынша оқытылады.
      Кәсiптiк бiлiм беру оқу орындары еңбек нарқының қажеттiлiгiне сай өз жұмыстарын жоспарлайтын болады.
      Қазақ тiлiнде оқитын оқушылар мен жастарға мемлекеттiк тiлде кәсiби техникалық пәндер бойынша оқу-әдiстемелiк құралдармен қамтамасыз ету жоспары мiндеттелуде.
      Оқушыларға оларды сауықтыру жөнiндегi кешендi бағдарламаны әзiрлеп, мұнда "Бiлiм мен балалардың денсаулығы" және "Балалар мен оқушы жастардың жазы демалысы мен еңбегiн ұйымдастыру" атты бастамамен өткiзiледi. Әрбiр мектепте әртүрлi аурулардың алдын алу үшiн дәрiгердiң штатын бөлу мiндетi қоса белгiленуде.
      Сонымен қатар оқу жоспарына және жаңа пәндер жиынтығына "Алматының тарихы, географиясы мен мәдениетi", "Азаматтық құқықтану" пәндерi қоса оқытылатын болады.
      Республикалық деңгейде мемлекеттiк тiлде оқыту үшiн бiрыңғай оқу-әдiстемелiк құралдар даярлау қажет.
      Балалардың қосымша бiлiм алуына және пәндерден тыс көркемдiк-техникалық халық творчествосын меңгеруге, әрбiр шараларға белсендi қатысуына, спортпен шұғылдануына Жағдай жасалуда.
      Еңбекке оқушыларды баулуға, мектептерде кәсiби бағыт-бағдар беретiн жұмыстарды енгiзiп, осының аясында "кәсiби-мектеп лицейiн" ашу көзделуде.
      Бiлiм беру ұйымдарының жұмыс берушiлермен және басқа әлеуметтiк әрiптестермен ұйымдық жұмыс байланысты қамтамасыз ету мiндетi тұр.
      Еңбек нарқын талдау және оның мониторингi және кәсiби кадрларды даярлау жөнiнде Алматы қаласы әкiмiнiң жанынан аймақтық комиссия құрылатын болады. Барлық мүдделi тараптар экономикадағы кадр қажеттiлiгiн молықтыратын болады.
      Республикалық әдiстемелiк негiзiнде бiлiм беру, еңбек және еңбекке тарту органдарының орта мерзiмге арналған бiрлескен iс-қимыл шаралары жүзеге асырылады. Республикалық кәсiподақ кәсiподақтар федерациясы мен басқа әлеуметтiк әрiптестер бiлiктi мамандарды даярлауды аясын кеңейтуге еңбек нарқының тұтынушылығына сәйкес кадрлармен қамтамасыз ету қола алынады.
      Жергiлiктi кәсiптiк техникалық мектептер мен лицейлерге қамқоршы болатын жұмыс берушiлердi ынталандыруда жұмыс орындарда өндiрiстiк тәжiрибе өтуге республикалық деңгейде оларды материалдық ынталандыру бойынша шаралар қабылданатын болады.
      Қалада мемлекеттiк тапсырысты орналастыруға және байқау арқылы еңбекке орналастыратын мәселелермен шұғылданатын делдал ұйымдармен бiрлесiп тұрғындарды еңбекке орналастыру мен қайта даярлауда оң тәжiрибе жинақталған. Осы тәжiрибе болашақта жалғасын таппақ.
      Жоғары оқу орындарының шағын фирмаларға қысқа кәсiптiк оқыту арқылы техникалық көмек беру жөнiнде шаралар атқарылатын болады.
      Бiлiм беру мекемелерiмен жаңа қарым-қатынас орнату жүйесiн құру көзделуде. Мәселен, сапалы бiлiм беру аудиті қызметiн құру арқылы ведомстводан тыс негiзде барлық деңгейде сапалы кәсiби бiлiм алуға Жағдай жасалмақ. Ғылым, бiлiм және еңбекке тарту саласында осы жұмысты үйлестiру ведомствоаралық жұмыс жандана түспек.
      Бiлiм беру жүйесiн қаржыландыру мәселесiнде бiлiм берудi жоспарлау арқылы жүйе құрып әрбiр жеке тұлғаны қаржыландырылуымен қамту болып табылады.
      Кәсiби бiлiм беретiн мемлекеттiк оқу орындарын қаржыландыруда көпсалалық қаржыландыру жүйесi жүзе асады, оның iшiнде жеке бiлiм беруде несиелер енгiзу, орта бiлiм алғандарға білiмiн жоғарылатуда кепiлдiктер беру. (Жоғары оқу орындарының тәжiрибесi негiзiнде).
      Мұғалiмдiк мамандықты маңыздылығын көтеру мақсатында бiлiм беру мекемелерi арасында Алматы қаласы әкiмiнiң ақшалай сыйлығын жеңiп алуға дәстүрлi байқаулар өткiзiлiп, ең үздiк мұғалiмдерге сыйлықтар берiлiп, ынталандыру кепiлдiгi берiледi.

      3.1.5. Күтілетін нәтижелер

      Тоғыз жылдың iшiнде 18 жалпы бiлiм беретiн мектептер есiгiн айқара ашады, жылына 2 мектеп салынатын болады. Оның құрылысына 25-27 млрд. теңге жұмсалады.
      Орта бiлiм беру мектептерiнде 10-12% өсiп, 2005 жылдың аяғында 200-205 мың адам құрайды, 2010 жылдың соңында – 215 мың адам құрайды.
      Кәсiптiк техникалық мектептердегi оқушылар қатары 2005 жылдың соңында 2 есе өседi, 11-12 мың адам болады, 2010 жылдың соңында халық шаруашылығының тұтынушылығына сай 17-20 мың болады.
      Орта кәсiби бiлiм мекемелерiндегi оқушылар қатары болжамды жылдың соңында 35-40% өсiп қаланың даму экономикасына сай 25-26 мың адам құрайды.

      3.2. Денсаулық сақтауды реформалау стратегиясы

      3.2.1. Мақсат

      Алматы тұрғындарының денсаулық Жағдайын тұрақты түрде жақсартуды қалыптастыру, денсаулық сақтау жүйесiнде сырқаттың алдын алуда күшейту.

      3.2.2. Жағдайға талдау

      Қала тұрғындарының денсаулығын сақтау проблемасы перспективалы, кешендi түрде шешiмiн табуда, 1998 жылы қарашадан берi "Алматы қаласы тұрғындарының денсаулығы" аймақтық бағдарламасын орындау шеңберiнде тиiстi шаралар жүзеге асырылуда.
      Медициналық қызметтер көрсетудiң кепiлдi көлемi қамтамасыз етiлуде, оның сапасын жақсартуға едәуiр назар аударылады. 1999 жылдан берi бюджеттiк қаржыландырудың көлемi 30 пайыздан астам өстi.
      Денсаулық сақтау жүйесiн реформалау тұрғындардың әртүрлi медициналық қызметтерге деген қажеттiлiгiн ескерiп, жүзеге асырылуда. Емдеу-диагностикалық, нашақорларды емдеу, әртүрлi жұқпалы аурулардың алдын алу сипаттағы мекемелердiң қуаты артуда.
      Осы жүйенi лабораториялық-емханалық жәрдем берудi дамыту жағына бағыттау жүзеге асырылды, емханалардың саны өстi. Стационарлық ұйымдардың, диспансерлердiң саны азайды, олардың бiрнешеуiне мамандандырылған орталық мәртебесi берiлдi. Маңызы жағынан ғажап медициналық ұйымдар – мейiрбикештiк күтiм жасау ауруханасы, хоспис, қазiргi заманғы медициналық диагностикалық-емдеу орталықтары, кәсiби деңгейi бойынша қаралуға арналған емханалар ұйымдастырылды.
      Бiрқатар медициналық ұйымдар – стоматологиялық емханалар, косметологиялық емдеу орны, дәрiгерлiк-дене шынықтыру диспансерi, шаруашылық есептегi емханалар жекешелендiрiлдi.
      Бүгiнгi таңда қала аумағында 250 емхана және 57 аурухана жұмыс iстеуде. Олардың iшiндегi тиiсiнше 41 және 49-ы мемлекеттiң меншiгiнде. Қалалық мемлекеттiк денсаулық сақтау ұйымдарынан басқа қала тұрғындарына 16 республикалық, 3 ведомстволық ұйым, 11 ҒЗИ және 682 шаруашылық жүргiзушi мемлекеттiк емес субъектi медициналық жәрдем көрсетуде. 2000 жылы мемлекеттiк емес денсаулық сақтау ұйымдары және емдеудi жеке жүргiзетiн дәрiгерлер қала тұрғындарына амбулаториялық жәрдем көрсетудiң жалпы көлемiнiң 11,3% қамтамасыз еттi.
      Медициналық ұйымдарды қаржыландыру принциптiк жағынан бiршама өзгердi. Медицина ұйымдары қызметiн қаржыландырудың сметалық жүйесiнен медициналық қызмет көрсетудiң көлемi мен сапасы үшiн қаржыландыруға көшу жүзеге асырылды. Алғашқы медициналық-санитарлық жәрдем көрсетудi қаржыландыру жан басына шаққандағы мөлшерлеме бойынша, мамандандырылған амбулаториялық-емханалық жәрдем беру көрсетiлген қызметтерi үшiн белгiленген тариф бойынша, стационарлар - емханалық-шығындар топтары бойынша жүзеге асырылады. Бұл орайда емделген адамдардың саны, сырқатының күрделiгi бойынша анықталады.
      Тегiн медициналық жәрдем берудiң кепiлдi көлемiн көрсетуге арналған мемлекеттiк тапсырысты орналастыру ашық конкурс негiзiнде қамтамасыз етiледi.
      Алғашқы медициналық-санитарлық жәрдем берудi дамыту мақсатында 7 дербес отбасылық дәрiгерлiк амбулатория құрылды және жұмыс iстеуде.
      Амбулаториялық-емханалық жәрдем беруге жұртшылықтың барлығының қолы жетуi қамтамасыз етiлдi, жыл iшiнде 1 тұрғынға шаққанда оның дәрiгерге қаралуы жоғары деңгейде – 7,3-тен айналды (республика бойынша – 5,4). Амбулаториялық-емханалық ұйымдардың жоспарлық қуатының 95% пайдаланылды. Жәрдем берудiң стационарлық, дәрiгерлердiң бiрiн екiншiсi ауыстыру технологиясы енгiзiлуде, осының нәтижесiнде жыл сайын сырқат адамдардың 70 мыңнан астамы немесе ауруханаға жатып емделуге тиiстi адамдардың 41% ауруханаға жатпай-ақ емделедi.
      Соңы жылдары ауруханалардың төсектiк қуаты едәуiр азайды. Алайда стационарлық жәрдем алуға деген қажеттiлiк оны интенсивтендiрудiң және ауруханаға жатқызбай-ақ емдеу технологиясын дамытудың есебiнен қамтамасыз етiлдi. Төсектiк қорды пайдаланудың тиiмдiлiгiнiң көрсеткiштерi жақсарды – төсектер бойынша жұмыс көрсеткiшi жылына 287-ден 335 күнге дейiн өстi, сырқаттарды ауруханада емдеу мерзiмiнiң ұзақтығы 13,9-дан 10,2 күнге дейiн төмендетiлдi, әрбiр сырқат адам бойынша есептегенде ауруханада емдеудiң төсек бойынша айналымы 20,5-тен 33-ке дейiн өстi, төсектердiң мөлшерден босқа тұруына жол берiлмеуде.
      Тұрғындарды және медицина ұйымдарын дәрiлермен қамтамасыз ету де түбегейлi өзгердi. Бүгiнгi таңда ол екi бағыт бойынша жүзеге асырылуда: тұрғындарды дәрiлермен тегiн және жеңiлдiкпен қамтамасыз ету және медицина ұйымдарын дәрiлермен қамтамасыз ету. Өмiрлiк маңызы бар дәрiлермен қамтамасыз ету үшiн негiзгi дәрiлердi алу тендер жүргiзу арқылы қамтамасыз етiледi, дәрiлердiң жекелеген түрлерiмен қамтамасыз ету дәрiлердi жеткiзiп берушi фирмалардың бағалар бойынша ұсыныстарына талдау жасап, қамтамасыз етiледi. "Диабет" және "Өкпе ауруы" мақсатты бағдарламалары бойынша дәрiлер жергiлiктi және республикалық бюджеттердiң қаражаты есебiнен орталықтандыру жолымен сатып алынады.
      Әкiмнiң шешiмiмен сырқаттарға дәрiлердi тегiн босатуға арналған дәрiлердiң ассортиментi кеңейтiлiп, дәрiлер тегiн берiлген сырқаттардың тiзiмi ұлғайтылды. Мұндай сырқаттар үшiн дәрiгерлердiң рецептiлерi бойынша дәрiлер тегiн берiледi.
      Алайда қала тұрғындарының денсаулық Жағдайы күрделi күйiнде қалуда. Соңы 4 жыл iшiнде байқалған тұрғындардың әрбiр мыңына шаққанда баланың туылу көрсеткiшiнiң өсуiне қарамастан (2000 жылы туу мөлшерi 17 адамнан айналды, алайда оның деңгейi республикалық орташа мөлшерден төмен), тұрғындардың қайтыс болуы жоғары деңгейде қалуда. Қала бойынша оның деңгейi ептеп төмендегенмен, республикалық деңгеймен жалпы салыстырғанда жоғары күйде қалуда. Тұрғындар арасындағы ересек адамдардың қайтыс болуы қан айналымы жүйесiнiң бұзылуы (56%), онкологиялық сырқаттар (17%), жарақат алу және улану (11%), өкпе ауруларының созылмалы түрiне (5%) байланысты болып отыр.
      Тұрғындардың сырқаттану деңгейiнiң өсуi олардың нашақорлыққа, маскүнемдiкке, ВИЧ-инфекциясы сырқаттарына шалдығуына байланысты орын алуда.
      Соңы төрт жыл iшiнде жас балалардың қайтыс болуы деңгейiнiң жүйелi түрде төмендеуi байқалуда. Соның нәтижесiнде бұл көрсеткiш әрбiр 100 мың туылған сәбиге шаққанда 13,9-а төмендедi. Сәбилердiң қайтыс болуының жайы туралы айтсақ, бұл мәселеде туылғанға дейiн сырқатқа шалдығуының салдарынан, тыныс органдарының ауруларына шалдығып туатындардың үлес салмағы басым болуда.
      Тұрғындар арасындағы мынадай сырқаттардың деңгейiн: негiзгi жұқпалы аурулар, өкпе ауруы, балалардың ауруға шалдығуын төмендетуге қол жеттi. Бұл орайда балаларға алдын-ала вакцина егу өз нәтижесiн беруде.
      Санитарлық-эпидемиологиялық бақылау жүйесiндегi заңдарының жетiспеушiлiгi халықтың денсаулығына келеңсiз әсерiн тигiзедi.
      Қазақстан Республикасының 1998 жылы 10 шiлдедегi "Қазақстан Республикасының кейбiр заң актiлерiне өзгерiстер мен толықтырулар енгiзу туралы" № 283-1 Заңына сәйкес шағын кәсiпкерлiк субъектiсiн тексеру үш жылда бiр ретке шектелдi. Осы аталған заң бойынша, шағын субъектi кәсiпкерлiгiнiң санаттарына қоғамдық тамақтандырумен шұғылданатын тағам өндiрушiлер де кiредi. Осыған байланысты осы аталған шаралар бойынша адамдардың денсаулығы мен өмiрiне қауiп туғызбас үшiн санитарлық-эпидемиологиялық қызметтер өте қауырт және жоғары жауапкершiлiкпен жұмыс iстеулерi қажет.
      Бұған қоса, қолданыстағы заң жиынтықтарына сәйкес санитарлық заңдарды қатаң бұзған объектiлердiң қызметiне тыйым салу жөнiнде сотқа дер кезiнде мәлiмет берiлiп, аталған объектi тез арада жабылуы тиiс. Ал кейбiр жағдайларда, олар дер кезiнде жабылмағанда кейде 2-10 айдан кейiн жабылып жатады, ал мұндай Жағдайда республика және қала бойынша санитарлық-эпидемиологиялық Жағдай күрт төмендеп кетуi мүмкiн.
      Мемлекеттiк санитарлық-эпидемиологиялық бақылау органдарының құқықтарын кеңейту жөнiндегi заң жиынтықтарына қосымша өзгерiстер мен толықтырулар енгiзу қажеттiгi туындап отыр.

      3.2.2.1. Күшті жақтары

      Саланың әртүрлi тармақтары бойынша денсаулықты сақтауды дамытудың орташа мерзiмдiк бағдарламасының болуы.
      Денсаулық сақтаудың дамыған және жеткiлiктi мөлшерде өркендеген инфрақұрылымы.
      Дамыған және тұрғындардың барлығының қолы жетуiне мүмкiндiк жасалған алғашқы медициналық-санитарлық жәрдем көрсету жүйесi, отбасылық дәрiгерлiк амбулаториялардың жұмыс тәжiрибесiн енгiзу. Онша қымбат емес және ауруханаға жатқызбай-ақ жәрдем көрсетудiң көлемiнiң өсуi. 5 жасқа дейiнгi балаларға алдын-ала жаппай дәрi егудiң, өкпе ауруын емдеудiң тиiмдiлiгi. Салауатты өмiр салтын қалыптастыру бойынша белсендi және мақсатқа бағытталған жұмыстың жүргiзiлуi. Денсаулық сақтаудың мемлекеттiк емес секторының интенсивтi дамуы. 3.2.2.2. Олқы жақтары
      Саланы басқарудың және қаржыландырудың жоспарлы және нарықтық тетiктерiн ұтымды үйлестiруге арналған тұжырымды негiздердiң болмауы;
      Пациенттiң құқықтарының заңдық негiздерiнiң, адам ауруға шалдыққанда оған арналған әлеуметтiк кепiлдiктердiң болмауы;
      Пациенттiң денсаулығына нұқсан келтiргенi үшiн медицина қызметкерлерiн дербес жауапқа тартудың жүйесiнiң болмауы;
      Медициналық сақтандырудың дамымауы;
      Аналардың қайтыс болуының және тұрғындардың алаш рет сырқатқа шалдығуы деңгейiнiң жоғарылығы;
      Медициналық қызметтер көрсетудiң сапасын жақсарту және көлемiн өсiру үшiн медицина қызметкерлерiн ынталандырудың нарықтық тетiктерiнiң болмауы. 3.2.2.3. Мүмкіндіктер Сырқатқа шалдығудың алдын-алуды және салауатты өмiр салтын насихаттауды күшейту; Денсаулық сақтау саласындағы халықаралық тәжiрибенi пайдалану, бiрқатар халықаралық жобаларды жүзеге асыруға қатысу; Озық технологияларды енгiзу; Саланы қаржыландырудың жүйесiн жетiлдiру; Жеке секторды қалыптастыру. 3.2.2.4. Қауіптер Әлеуметтiк маңызы бар сырқаттардың көбеюi; Тұрғындардың төлем қабiлетiнiң төмендiгi, бұл орайда оларды ерiктi түрде медициналық сақтандыруды дамытуға мүмкiндiктiң болмауы; Саланың заңдық базасының жетiлдiрiлмеуi; Экологиялық Жағдайдың қалалықтардың денсаулығына қолайсыз әсер етуi.
      Қалалықтардың денсаулығына керi әсер ететiн тауарлар мен қызметтердi жарнамалау (алкоголь, темекi өнiмдерi және т.б.) мәселелерiнiң заңдық деңгейде реттелмеуi;
      Дәрiлердiң әкелiнуiне, сақталуына және сатылуына бақылау жасалмауы.

      3.2.3. Стратегиялық міндеттер

      Тұрғындардың медициналық және санитарлық-гигиеналық бiлiм деңгейiн көтеру, олардың өз денсаулығын сақтауы және нығайтуы үшiн жағдайлар жасау.
      Қалалық қызметтердiң әлеуметтiк маңызды сырқаттарымен (нашақорлық, өкпе ауруы, жыныс қатынасы арқылы берiлетiн аурулар, ЖҚТБ) күресте және олардың алдын-алуда сектораралық өзара тиiмдi, бiрлесiп iс-қимыл жасау;
      Тұрғындардың денсаулығының Жағдайына талдау және болжам жасаудың сапасын, сондай-ақ оның жайын айқындайтын факторларға талдау жасаудың сапасын көтеру;
      Денсаулық сақтау жүйесiне айрықша назар аударып, басқарудың тиiмдiлiгiн көтеру арқылы оның алғашқы буынына басымдық беру.

      3.2.4. Iс-қимылдар стратегиясы

      Тұрғындардың денсаулығын жақсарту бойынша стратегиялық iс-қимылдар қоғамның барлық топтарының мүддесi үшiн ана мен баланың денсаулығын сақтауда әдiлеттiлiктi қамтамасыз етiлуiне, балалар мен жастардың, еңбекке жарамды тұрғындардың денсаулығын қамтамасыз етуге, егде адамдардың денсаулығын сақтауға, психикалық жағынан денсаулық Жағдайын жақсартуға, жұқпалы ауруларды азайтуға, салауатты өмiр салтын қалыптастыруға, денсаулық сақтау саясатының мүддесi үшiн әрiптестiктi дамытуға, ведомствоаралық қатынастарды мөлшерлемелiк-құқықтық реттеуге және тегiн, кепiлдi медициналық жәрдемнiң сапасын көтеруге бағытталып, жоспарланады.
      Осы бағыттардағы оңды нәтижелерге қол жеткiзу арқылы "Алматы қаласы тұрғындарының денсаулығы", "Салауатты өмiр салты", "Таза ауа – жанға дауа" қалалық кешендi бағдарламаларды одан әрi жүзеге асыру, егде және қарт адамдарға медициналық жәрдем берудi жетiлдiру, "Алматы қаласы тұрғындарының жарақат алуының алдын алу және төмендету" бағдарламасын, ана мен баланың денсаулығын сақтау бойынша мақсатты бағдарламаларды орындау, балаларды ана сүтiмен емiзуге қолдау көрсету және жәрдемдесу, әлеуметтiк маңызды сырқаттармен күрес, жыныстық жолмен берiлетiн аурулардың, нашақорлық және наша бизнесiнiң және нашақорлықтың алдын алу және бақылау шараларын жүзеге асыру көзделiп отыр.
      Тұрғындардың денсаулығын жақсартуды қамтамасыз ететiн, келесi кезеңге арналған "Диабет", "Өкпе ауруы", "Қазақстан Республикасындағы артериялық қан тасуының алдын алу және емдеу", "Онкология" мақсатты бағдарламаларын әзiрлеу және жүзеге асыру жоспарлануда.
      Медициналық қызметтер көрсетудiң мемлекеттiк мекемелерiнiң қуатын сақтай отырып, дәрiгерлiк қызметтiң жеке секторы, ақылы медициналық қызметтер, емдеудiң дәстүрлi емес дәстүрiн енгiзу одан әрi кеңiнен таралады, бiрқатар мемлекеттiк емдеу-алдын алу мекемелерiн акционерлiк қоғамға айналдыру және жекешелендiру жалғастырылады.
      Қаладағы мемлекеттiк медициналық мекемелердiң күшiмен жалпы жұртшылықты кепiлдi медициналық жәрдеммен қамтамасыз ету көзделуде. Олар арқылы тұрғындардың әлеуметтiк жағынан қорғалатын топтарына жеңiлдiкпен медициналық қызметтер көрсетiлiп, дәрiлер берiледi. Тұрғындардың жеңiлдiктi пайдаланатын топтары үшiн дәрiлердi тұтынудың мөлшерлерiн әзiрлеу қажет.
      Өмiрлiк маңызы бар дәрiлердi бөлшек сауда арқылы сату кезiнде бақылау жасап, оларға бiрыңғай бағалар белгiлеген жөн.
      Таяудағы болашақта амбулаториялық-емханалық ұйымдардың шығындарын консультациялық-диагностикалық қызметтер көрсету арқылы өтеу жүйесiн енгiзу жоспарлануда.
      Қаладағы 2 емхананың базасында модельдiк отбасылық-дәрiгерлiк амбулатория жоспарланып отыр. Шет елдiк әрiптестермен бiрлесiп, әйелдерге арналған Дағдарыс орталығын ашу көзделуде.
      Жүрек-қан тамырлары жүйесi ауыратын азаматтар топтарына, эндрокринологиялық сырқатқа шалдыққан, әйелдерге арналған диспансерлiк қадағалау жүйесiн дамыту көзделуде.
      Медициналық жәрдемдi нормалау және стандарттау есебiнен ауруханаға жатқызбай-ақ емдеу технологияларының көлемiн одан әрi арттыру және сапасын жақсарту күн тәртiбiнде тұр. Медициналық жәрдемнiң стандарттарын пысықтау, емдеуге арналған айғақтарды кеңейту үшiн пилоттық күндiзгi стационар құру жоспарлануда, сондай-ақ Қазақ медицина университетiнiң базасында емдеу-клиникалық орталығын құрған жөн болады.
      Денсаулық сақтаудың мемлекеттiк ұйымдарының медициналық жабдықтармен қамтамасыз етiлуiнiң мәлiметтер жиынтығы жасалып, денсаулық сақтауды дамытудағы басымдықтарды ескерiп, олардың жабдықтарын орталықтандырылған жолмен жарақтандыру көзделуде.
      Таяудағы болашақта медициналық сақтандырудың баламалы формаларын дамыту қажет. Бұл үшiн республикалық деңгейдегi заңдық база жетiлдiрiлуi тиiс.
      Әйелдер мен балалардың сырқаттануының диагностикасы және емделуiнiң саласында жаңа медициналық технологиялар одан әрi енгiзiледi. Балаларға арналған және әйелдердiң босануына жәрдемдесетiн ұйымдардың, сонымен бiрге сәбиге жанашырлықпен қарайтын ауруханалар мәртебесiне ие ұйымдардың материалдық-техникалық базасын одан әрi жетiлдiру көзделуде. Орта медициналық бiлiмi бар мамандардың "Денсаулығы жақсы отбасылар", "Сенiмдi старт" бастамашылық бағдарламаларын енгiзу, "Медбикештер елдердiң өнiмдi денсаулығы жолында" жобасын жүзеге асыру, қалалық "Денсаулығы жақсы ата-аналар - денсаулығы жақсы балалар" клубын құру жоспарлануда.
      Бала туу жасындағы әйелдердегi анемия, жүрек-қан тамырлары (гипертония ауруы және жүректiң ишемиялық сырқаты), өткiр респираторлық, шектi жұқпалы аурулары және вирусты гепатит сырқаттарын амбулаториялық деңгейде емдеудiң халықаралық стандарттарын кеңiнен енгiзу көзделуде.
      Балалар мен жастардың денсаулығын жақсарту "Мектептiк денсаулық пункттерi" қалалық бағдарламаларын жүзеге асыру, ХДС-ның "Бала кезiндегi сырқаттарды интеграциялық жолмен емдеу стратегиясын енгiзу, республикалық ҒЗИ және ҒО-мен консультациялық, стационарлық-медициналық жәрдем көрсету, жәрдем көрсетудiң жекелеген түрлерiн стандарттау" мәселелерiнде өзара бiрлесiп, iс-қимыл жасауын қамтамасыз ету арқылы жүзеге асыру жоспарлануда. N 1 ҚБКА базасында жаңа туған сәбилердi реанимация арқылы емдеу бөлiмшесiн және "Қауiпсiз балалық шақ" қалалық клубын құру жоспарланып отыр.
      Алдағы 5 жылда ҚР-дағы ВИЧ/ЖҚТБ-а қарсы iс-қимыл бағдарламасын жүзеге асыру күн тәртiбiнде тұр.
      Инфаркт миокардына шалдыққан сырқаттарға арналған стационарлық сақтыруды ұйымдастыру көзделуде.
      Егде адамдардың денсаулығын сақтау үшiн геронтологиялық кабинеттердiң, соғыс және еңбек ардагерлерi емханаларының, медбикештер күтiм жасайтын ауруханалардың, хоспистiң, қарттар және мүгедектер үйлерiнiң материалдық базасы жетiлдiрiледi, пансионаттар, зейнеткерлердiң бос уақыттарын тиiмдi өткiзуге арналған аумақтық орталықтар ұйымдастырылды.
      Тұрғындардың психикалық денсаулығын жақсарту саласында жастарға адамгершiлiк-жыныстық тәрбие берудiң бағдарламаларын жүзеге асыру жалғастырылады, қалалық Психикалық емдеу орталығының төсектерiнiң саны көбейтiледi. "Психикалық денсаулық" салалық бағдарламасын әзiрлеу және жүзеге асыру күн тәртiбiнде тұр.
      Бақытсыз жағдайлардың, жарақат алудың және уланудың салдарынан шығындардың азайту үшiн жарақаттанған сырқаттардың денсаулығын қалпына келтiрiп, емдеу ұйымдастырылады.
      Иммунитеттi күшейтiп, сырқаттың алдын алу саласындағы қызмет иммунитеттеу кестесiне сәйкес 5 жасқа дейiнгi балаларға жаппай вакцина егудi қамтамасыз етуге, В гепатитiне қарсы вакцина егiлетiн балалардың жас мөлшерiн ұлғайтуға медицина, бiлiм беру ұйымдарының санитарлық-эпидемиологиялық қолайлы болуына бағытталады. Инфекциялық бақылау жасау стандарттары әзiрленiп, "Таза қолдар" қалалық конкурсы ұйымдастырылады.
      Салауатты өмiр салтын қалыптастыру бағытында ХДС-ның "Салауатты қалалар", "Салауатты мектептер", "Салауатты өмiр салтын насихаттайтын ауруханалар", "Денсаулығы жақсы отбасылар" бағдарламаларын жүзеге асыру жоспарлануда. Әртүрлi тақырыптық акцияларды, фестивальдарды, конкурстарды, дөңгелек үстелдердi, ғылыми-практикалық конференцияларды және телехабарларды ұйымдастыру жалғастырылады. Алдағы уақытта мектептердiң педагогтарын валеология пәнi бойынша даярлау курстары ұйымдастырылады.
      Медициналық және фармацевтiк ұйымдар қызметiнiң және денсаулық сақтау Жағдайының, дәрiлердiң адамның денсаулығына әсерiнiң мониторингiнiң бiрыңғай ақпараттық жүйесiн құру көзделуде.
      Денсаулық сақтауды ақпараттандыруды жетiлдiру, ондағы есеп берудiң мақсатты кешендi бағдарламасын жүзеге асыру жалғастырылады.
      Қант диабетi бойынша ұлттық тiзбенiң ақпараттық бағдарламасын енгiзу қажет.
      Қоғамдық ұйымдармен, денсаулық сақтау ұйымдарымен өзара бiрлесiп, тұрғындардың денсаулығын жақсарту, сонымен бiрге Қазақстан дәрiгерлерi және провизорлары қауымдастығымен, медициналық кәсiпкерлерiмен, Қоғамдық денсаулық сақтаудың жоғары мектебiмен, Денсаулық сақтаудың медициналық-экономикалық проблемаларының орталығымен, АРКДЗ ҒЗИ және ҒО және т.б.-лармен бiрлесе отырып, денсаулық сақтау жұмысы жандандырылады.
      Отандық фармацевтiк өнеркәсiптi дамыту мақсатында сапалы медициналық препараттар шығаратын кәсiпорындарға қолдау көрсетiледi.
      Өнiмдi, жақсы денсаулық мәселелерi бойынша ЮНФПА жобасын жүзеге асыру көзделуде, оның шеңберiнде бауырлас қалалардың денсаулық сақтау ұйымдарымен ынтымақтастық жасау, ЖҚТБ-мен күрес мәселелерi бойынша БҰҰ-мен, Бүкiләлемдiк Даму Банкiмен пилоттық отбасылық дәрiгерлiк амбулаториялар құру бойынша өзара бiрлесiп iс-қимыл жасау белгiлендi.

      3.2.5. Күтілетін нәтижелер

      Кепілді медициналық жәрдем берудің көлемі болжанып отырған кезеңде екі есеге ұлғаяды. Аурудың алдын алуда айрықша көзге түскен денсаулық сақтау мекемелерінің желісі толық сақталады және дамытылады. Медициналық-демографиялық Жағдайдың және халықтың денсаулығы бойынша көрсеткiштер бiрқалыпқа келiп, жақсарады.

      3.3. Тұрғындарды әлеуметтік қорғауды реформалау стратегиясы

      3.3.1. Мақсат

      Кедейліктің деңгейін төмендетуге, қайыршылықты жоюға бағытталған, тұрғындарды әлеуметтік қамсыздандырудың тиімді жұмыс істейтін жүйесін құру.

      3.3.2. Қазіргі Жағдайды талдау

      Тұрғындардың тұрмысы нашар топтарына нақты әлеуметтік жәрдем беру жұмысы ауқымды жүргізіледі. 1999 жылы 1 сәуірден бастап жергілікті бюджеттен баланың туылуына байланысты біржолы жәрдемақы, жұмыс iстеген және жұмыссыз азаматтарға жерлеуге байланысты жәрдемақылар, баласы бар отбасыларға ай сайынғы төлемдер төлеу жүзеге асырылуда.
      Алматы зейнеткерлерге ай сайын есептiк көрсеткiштiң 0,5 мөлшерiнде арнаулы қалалық жәрдемақы төлейтiн республикадағы бiрден-бiр аймақ болып табылады.
      Тұрғындарды әлеуметтiк қорғаудың бiр шарасы – мұқтаж отбасыларға тұрғын үй-коммуналдық қызметтер үшiн ақшалай өтемақы төлеу. Соңы үш жылдағы тұрғын үй жәрдемақыларын төлеуге жасалған талдау мұндай жәрдемақыларды алушылардың саны жыл сайын 30 пайызға өсетiнiн көрсетедi.
      Алматы қаласы бойынша кедейшiлiк шегi бүгiнгi таңда 1891 теңге мөлшерiнде белгiлендi. Бұл орайда күнкөрiс минимумы 4977 теңгенi құрайды. Бүгiнгi таңда 55 мыңға жуық адам кедейшiлiк шегiнен де төмен Жағдайда тұр. Мұның өзi тұрғындардың барлығының 4% жуық.
      Жалпы алғанда, жергiлiктi бюджеттiң әлеуметтiк қамсыздандыруға және әлеуметтiк жәрдемге арналған шығындары өсуде, соңы бiр iшiнде олар 1,5 есеге өстi. Осыған орай Алматы қаласы бойынша мемлекеттiк шығындардың жоғарыда аталған мақсаттарға үлесi 9-дан 13 пайызға дейiн көбейдi.
      Соңы жылдары әлеуметтiк мақсатқа арналған нысандар көптеп ашылуда. Айталық, республикада тұңғыш рет 74 пәтерлi әлеуметтiк үй, ардагерлерге арналған 350 орынды үй, тұрақты орны жоқ адамдарды әлеуметтiк бейiмдеу орталықтары, тәрбиеленуi қиын балаларға және жетiм балаларға арналған қоғамға бейiмдеу орталығы, үйсiз балаларға арналған баспана ашылды.

      3.3.2.1. Күшті жақтар

      Кедейсiздiкпен және жұмыссыздықпен күрестiң республикалық және қалалық бағдарламаларының болуы.
      Тұрғындарды әлеуметтiк қорғаудың белсендi саясатының жүргiзiлуi.
      Тұрғындарды топқа бөле отырып, тұрмысы төмен азаматтарды есепке алудың автоматтандырылған жүйесiнiң жасалуы.
      Алматы қаласының мүгедектерiн қоғамға бейiмдеудiң 1999-2000 жылдарға арналған кешендi мақсатты бағдарламасының жүзеге асырылуы.
      Қайырымдылық шараларының өрiстеуi.

      3.3.2.2. Олқы жақтары

      Атаулы әлеуметтiк жәрдем көрсетiлуiнiң жеткiлiксiз жария етiлуi, кедейшiлiктi есепке алудың ресми қабылданған әдiстемесi нақты Жағдайды толық көрсетпей отыр.
      "Мемлекеттiк атаулы жәрдем беру туралы" Заңының болмауы және басқа да мөлшерлемелiк құжаттардың жетiлдiрiлмеуi.
      жоғары және орта арнаулы бiлiм беру жүйесiнде оқитын жетiм балаларға ("тастанды балалар" немесе ата-аналары ата-аналық құқықтарынан айрылған немесе ата-аналары бас бостандығынан айыру орындарында жүрген балалар) атаулы әлеуметтiк жәрдем беру, сондай-ақ қайтыс болған студенттердi, жұмыспен қамту органдарында тiркелмеген, жұмыс iстемейтiн азаматтарды жерлеуге арналған жәрдемақылар төлеу қолданыстағы заңнамада көрсетiлмеген.
      Жұмыстан босатылған қызметкерлердiң жеткiлiксiз қорғалуы.

      3.3.2.3. Мүмкіндіктер

      Тұрғындарды әлеуметтiк қорғау мәселелерiнде нақтылықты және тиiмдiлiктi күшейту.
      Әлеуметтiк жәрдем беру жүйесiнiң жұмыс iстеуiнiң құқықтық негiздерiн жасау, әлеуметтiк жәрдем берудiң техникасы мен технологиясын жаңарту.
      Тұрғындардың тұрмысы нашар топтарының пайдасы үшiн әлеуметтiк шығындарды қайта бөлу.
      Зейнетақылық активтердi инвестициялау үшiн қаржы құралдарының шеңберiн кеңейту.
      Әлеуметтiк сақтандырудың әртүрлi жолдарын енгiзу арқылы тұрғындардың өзiн-өзi қамтамасыз ету тетiктерiн қалыптастыру және тұрғындарды осындай жақсы дағдыларға үйрету.
      Халықаралық қауымдастықты кедейшiлiктi жоюға бағытталған республикалық саясатына қолдау көрсету.

      3.3.2.4. Қауіптер

      Тұтыну бағаларының өсуiн және орташа айлық жалақының өсу деңгейiн ескерiп, зейнетақыларды жүйелi индекстеудiң болмауы. Зейнетақы реформасы саласындағы саясаттың жеткiлiксiз жүргiзiлуiне байланысты тұрғындардың зейнетақы жинақтау жүйесiне қатысуының деңгейiнiң төмендiгi. Баланың туылуына байланысты жәрдемақы төлеудiң қазiргi тәжiрибесi бала туу санының өсуiн ынталандырмайды. 3.3.3. Стратегиялық міндеттер Тұрғындардың әлеуметтiк жағынан қорғалатын топтарын жұмыспен қамтуға жәрдемдесу. Жария емес еңбек көшi-қонының жолын, iшкi еңбек нарығын қорғау. Кедейшiлiк шегiнiң деңгейiн күнкөрiс минимумының мөлшерiне дейiн бiрте-бiрте жеткiзу. Тұрғындардың неғұрлым тұрмысы нашар топтарын әлеуметтiк қамсыздандыру. Әлеуметтiк сақтандыру жүйесiн енгiзу. 3.3.4. Iс-қимылдар стратегиясы
      Әлемдiк тәжiрибенi ескере отырып, кедейшiлiкке қарсы тиiмдi күрес жүргiзу ұлттық өндiрiстi жандандыру және өзiн-өзi қамтамасыз ету көздерi: еңбек және кәсiпкерлiктi дамыту Жағдайында ана мүмкiн болады. Саясаттың барлық экономикалық, қаржы және басқа да құралдары осы жандандыруға бағытталуы тиiс.
      Тұрмысы төмен азаматтарды жергiлiктi бюджеттен қаржыландыра отырып, мемлекеттiк атаулы әлеуметтiк көмек беру жұмысын жалғастыру көзделуде.
      Осы жәрдемнiң тиiмдiлiгiн көтеру үшiн тұрмысы төмен азаматтарға әлеуметтiк жәрдем берудiң есебiнiң және мониторингiнiң жүйесi тұрақты жетiлдiрiледi. Әлеуметтiк карталар негiзiнде тұрғындардың тұрмысы төмен топтарына қолдау көрсетудiң белсендi саясатын жүргiзу жалғастырылады.
      Аса мұқтаж азаматтарға бiржолы материалдық көмек берудi жалғастырған жөн.
      Кейiнiрек күнкөрiс минимумы жоқ адамдардың барлығы үшiн мұқтаждығы бойынша жәрдемақы берудi енгiзген жөн. Осындай деңгейге қол жеткiзу қала бюджетiнiң мүмкiндiктерiнiң кеңеюiне қарай бiрте-бiрте жүзеге асырылады.
      Жұмыс берушiлердiң зейнетақы жинақтау қорларына қаражаттарды уақтылы аударуы үшiн жауапкершiлiк тетiгiн республикалық деңгейде жетiлдiру қажет.
      2002 жылдан бастап ҰОС-ның барлық мүгедектерi және қатысушылары қалалық қоғамдық көлiкте тегiн жүру құқығымен қамтамасыз етiледi.
      Кәсiпорындар мен ұйымдарды, қоғамдық бiрлестiктер мен конфессияларды, қайырымдылық қорларын және т.б. қатыстырып, қайырымдылық акцияларын жүзеге асыру одан әрi өрiс алады. Әлеуметтiк жәрдем берудiң жаңа тетiктерiн iздестiру және енгiзу шараларын қолдану жалғастырылады.
      Қаланың барлық аудандарында тұрғындарға қызмет көрсетудiң аумақтық орталықтары жұмыс iстейтiн болады.
      Болжанып отырған кезеңде кезекте тұран барлық ҰОС мүгедектерiнiң, қатысушыларының және оларға теңестiрiлген адамдардың, сондай-ақ жеңiлдiгi бар адамдардың тұрғын үй Жағдайын муниципальдық баспаналар есебiнен жақсарту көзделуде. Бұл орайда отбасының жан басына шаққандағы табысы күнкөрiс минимумынан төмен, тұрмысы төмен адамдарға ана тегiн баспана берiледi.
      Тұрақты орны жоқ адамдарды қоғамға бейiмдеудiң әлеуметтiк орталықтарын, жүйкесi ауыратын мүгедектерге, қарттарға және мүгедектерге арналған интернат-үйлердi ашу көзделуде.
      Зейнеткерлер және мүгедектер санатындағы егде адамдарға кепiлдi күнелтуге арналған табыспен қамтамасыз етуге, олардың негiзгi өмiрлiк қажеттiлiктерiн қанағаттандыруға мүмкiндiк беретiн заңнамадағы олқылықтарды республикалық деңгейде жүйелi түрде түзету қажет.
      Тұтыну бағаларының өсуiн және орташа айлық жалақының өсу деңгейiн ескерiп, зейнетақыларды жүйелi түрде индекстеген жөн.
      Азаматтардың өзiн-өзi қамтамасыз ету және әлеуметтiк қамсыздандырылуы проблемаларын тиiмдi шешу мәселелерiндегi белсендiлiктерiн арттыру мақсатында еңбекке жарамды тұрғындарды әлеуметтiк сақтандыру нарығын дамыту қажет.

      3.3.5. Күтілетін нәтижелер
Кедейшiлiк шегiнен төмен тұратын азаматтардың санын есептеу әдiстемелерiн жетiлдiрудi ескерiп, мұндай адамдардың Жағдайын күнкөрiс минимумына дейiн көтеру қажет. Кедейшiлiк шегiнен төмен тұратын адамдар 30-40 мыңды құрайды. Кедейшiлiк шегiнен төмен тұратын адамдардың санының азаюымен қатар мемлекеттiк қолдаумен қамтылған тұрмысы төмен азаматтардың жалпы саны бұрынғы күйiнде қалады. II БӨЛIМ Өнеркәсіптік-технологиялық саясат 1. Мақсат 1-шi кезең: 2002-2005 жылдар
      Импортты алмастыру, озық технологияларды тәжiрибеде байқап көру және көбейту, өнiмдердi сертификаттаудың халықаралық стандарттарына көшу, экономикалық өсудi қамтамасыз ететiн кәсiпорындарға селитебтiк қолдау көрсету шаралары негiзiнде қаладағы барлық өнеркәсiптiк-технологиялық кешеннiң тұрақты дамуын қамтамасыз ету. II-шi кезең: 2006-2010 жылдар Экономиканың өнеркәсiптiк және ғылыми-технологиялық секторларын интеграциялау жолымен дамыту. Қаланың iшкi және сыртқы нарықтарда бәсекеге түсуге қабiлеттi индустриялық кешенiн қалыптастыру. 2. Қазіргі Жағдайды талдау --------------------------------------------------------------------- ! 1998 ж. ! 1999 ж. ! 2000 ж. ! 2001 ж. ---------------------------------------------------------------------Тауар өнiмдерiнiң барлық көлемi - млн.теңге 59119 63857 82371 100795 өсу қарқыны 105,9 105,2 127,0 122,9 Алматы қаласы өнеркәсiптерiнiң өнiмiнiң республикалық өнiмнен жалпы үлесi 7,1 5,6 4,6 5,1 --------------------------------------------------------------------
      Алматы қаласы өнеркәсiптiк инфрақұрылымы дамыған қалалар санатына енедi. Оның аумағында 51 iрi өнеркәсiптiк кәсiпорын оларда 250ден астам адам және 129 орта кәсiпорын (50-дан астам адамы бар) және 2897 шағын кәсiпорын (50-ден аз адам) жұмыс iстейдi.
      Қалада шығарылатын барлық өнiмдердiң 18% бiрлескен кәсiпорындардың, 7% астамы шет елдiк кәсiпорындардың үлесiне тиедi, өнiмдердiң 7% отандық кәсiпорындар арқылы өндiрiледi. Оларға мемлекеттiң де қосатын үлесi бар. Өнiмдердiң 68% жуығы мемлекеттiң қатысынсыз жұмыс iстейтiн кәсiпорындар арқылы өндiрiледi.
      Өнеркәсiптiк өндiрiс құрылымындағы шығарылатын барлық өнiмдердiң 89% өңдеушi кәсiпорындардың үлесiне тиедi (оның 35%– тағам өнеркәсiбiнде; 13%- электрондық жабдықтар өндiрiсi; 11%- қағаз өндiрiсi және баспа iсi; 7%- дайын металл бұйымдар өндiру; 5%– көлiк құралдарын және жабдықтар өндiру; 4%– металл емес және минералды емес өнiмдер өндiру; 3%– тiгiн-тоқыма өндiрiсiнiң; 2%– химия өнеркәсiбiнiң үлесi). Қалада өндiрiлетiн барлық өнiмдердiң 11% электр энергиясын, газды және суды өндiру және бөлу үлесiне тиедi. Өнеркәсiптiң негiзгi құралдарының бағасы, оның тозуын есептен шығарғандағы бағасы 48819 млн.теңге көлемiнде бағаланады, соның iшiнде: тау кен өнеркәсiбi - 1682 млн.теңге қайта өңдеу өнеркәсiбi - 36380 млн.теңге электроэнергия, газ және су өнiмдерiн өндiру және тарату - 10757 млн.теңге.
      Соңы жылдары кәсiпорындардағы қаржылық жағдайын жақсарту оларға қайта жаңғыртумен, жаңа техникалар мен технологияларды енгiзумен айналысуға мүмкiндiк бердi. Мұның өзi негiзгi өндiрiстiк қорлар мен құралдардың Жағдайына қолайлы әсер еттi. Айталық, 1997 жылдан берi қайта өңдеу өнеркәсiбiндегi негiзгi қорларды жаңарту коэффициентi 6-дан 11%, электр энергиясын, газды және суды өндiру және қайта бөлуде 2,7ден 3,3% дейiн өстi. Тиiсiнше қайта өңдеу өнеркәсiбiндегi негiзгi қорлардың ескiру деңгейi 38-ден 33% дейiн, электр энергиясын, газды және суды өндiру және бөлу 47-ден 41% дейiн төмендеп, едәуiр өзгердi.
      жоғарыдағы цифрлардан байқағанымыздай, қорлар мен жабдықтарды ескiру үлесi әлi де жоғары күйiнде қалуда.
      Сонымен бiрге қаланың өнеркәсiптiк қуаты толық пайдаланылып отырған жоқ. Өнеркәсiптiк қуаттың толық пайдаланылмау себебi шикiзат пен тетiктерiн толықтыру құралдарын сатып алатын төлеу қаржысының тапшылығы, дайын өнiмдерiн өткiзе алмау, отандық сапалы шикiзаттың тапшылығы, сонымен қатар менеджмент пен маркетинг деңгейiнiң төмендiгi себеп болып отыр.
      Өнеркәсiп кәсiпорындарының кейбiр түйiнде мәселелерiн шешу республикалық органдардың құзыретiне кiредi.
      а)"Қорғаныс кешенi".
      Алматы қаласының қорғаныс кешенiне "Машина жасау зауыты" АҚ және "Алатау" АҚ кәсiпорындары кiредi.
      "Машина жасау зауыты" АҚ арнайы мақсаттағы өнiмнiң 90 пайызын шығарады. Оған негiзгi тапсырыс берушi – Ресей. Кәсiпорын қорғаныс саласындағы өнiмдердi даярлау мен сынақ жұмыстарын өткiзiп, осы өнiмдердiң жаңа үлгiсiн өндiрiске енгiзуге дейiн жұмыстар атқарады.
      "Алатау" АҚ Радиоэлектроника және Байланыс Ұлттық Орталығының құрамында республикамыздың қорғаныс өнеркәсiбiн дамытудағы мемлекеттiк бағдарламаға кiредi, бiрақ арнайы өндiрiс тапсырысымен қамтамасыз етiлмейдi.
      ҚР Энергетика және қорғаныс министрлерi Алматы қаласындағы қорғаныс кәсiпорындарына тапсырыс беру мен оны қаржыландыруды көздесiн, сондай-ақ "Алатау" АҚ кәсiпорнын жеке жолмен республикадағы қорғаныс кешенiн мемлекеттiк дамыту бағдарламасына жеке жолмен қосып жазу.
      б) "Алматы биокомбинаты"
      Алматы биокомбинаты мамандандырылған технологиялық тораптарды шығаруда 70 жылдық тәжiрибесi бар. жоғары бiлiктi мамандар ауыл шаруашылығына арналған жоғары сапалы биопрепаттарды шығаруға мамандандырылған. 2001 жылдың қорытындысы бойынша ауыл шаруашылық минiнiң өткiзген тендер жұмыстары бойынша осы өнiмдi шығаруға 20 млн. теңгеге тапсырыс алған. Оның қуаттылығы 20% құрайды.
      Кәсiпорын сiбiр обасы ауруларын таратпау үшiн оларға арналған заман талабына сай дәрi-дәрмектердi шығаруда республикамыздың мал шаруашылығы саласын толығымен қамтамасыз етедi.
      Қазақстан Республикасының Ауыл шаруашылық министрi осы кәсiпорындарға қажеттi тапсырыстар беруге ықпал етсiн.
      в) "шағын автомобильдердi шығару өндiрiс жобасын жүзеге асыру"
      Қазақстан мен Қытай Үкiметтерi арасында 1999 жылдың шiлдесiнде Қытайдың "Қазақстан ФАВ ЛТД (Найза)" ЖШС БК-а жеңiл несие беру келiсiмiне қол қойылған. Қазiргi уақытта бiрлескен кәсiпорында жаңа цехтар мен жабдықтар орналастырылған, мұнда 67 адам жұмыс iстейдi. Бiрақ әлi де несие бөлiнген емес. Қазақстан Республикасының Сыртқы iсминi Қытай Халық Республикасының елшiлiгiне өткен жылдың 23 мамырында арнайы нота тапсырған. Бiрақ нәтиже жоқ.
      Қазақстан Республикасының Үкiметi аталған мәселенi шешуге көмегi қажет.
      г)"Берешектi өтеу туралы"
      "АЗТМ" АҚ жоғары сапалы технологиялық кешендегi құбырларды, прокаттық жабдықтарды шығарумен шұғылданады. Дәл қазiр импортты алмастыру бағдарламасына белсендi қатысуда. Кәсiпорынның дамуына оның берешегi қолбайлау болып отыр. Осындай Жағдай "Iскер" АҚ-да, "Қазқалдықметалл" кәсiпорнында қалыптасқан.
      Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң "АЗТМ" АҚ-а Карметкомбинаттың 102 млн. теңге сомасындағы берешегiн өтеуге араласуы қажет.
      Соңы бiрнеше жылдан берi қаладағы шағын кәсiпкерлiктi дамыту бойынша интенсивтi шаралар қолданылуда. Оны еркiн кәсiпкерлiк аймағы деп жариялағалы берi 3 жыл өттi. Содан берi экономиканың нақты секторының құрылымына және даму көлемiне ықпалы артуда.
      Кәсiпкерлердiң өз нысандарының меншiк иесi болуға ұмтылысын қолдау үшiн "Алматы қаласының аумағындағы пәтерлердi, тұрғын үйлердiң жер төлелерiн және жапсарлас салынған үй-жайларды кәсiпкерлiк қызмет нысаны ретiнде қайта жаңартудың тәртiбi туралы" шешiм әзiрлендi.
      Бүгiнгi таңда кәсiпкерлерге 2,2 мыңнан астам нысан, жер учаскесiн қоса алғанда, жала берiлдi және қайтарымсыз берiлдi. Кәсiпкерлiк қызмет нысаны ретiнде 2,5 мыңға жуық пәтер қайтадан жабдықталды. Үйлердiң бiрiншi қабаттарын қайта жабдықтауға және қаланың инфрақұрылымы үшiн 11 млрд. теңге инвестиция бөлiндi.
      Мысалға "Фанкор интернешнл" кәсiпорнының жұмысын алуға болады. Ол қысқа мерзiмде жоғары сапалы, экологиялық таза антикоррозиялық бояуын шығарды. Кәсiпорын негiзiнде арнайы топырақ шығарумен кәсiптенедi, оған республикамыздағы мұнай шығару саласында күннен күнге сұраныс өсiп отыр, сонымен қатар энергетика және ауыр өндiрiс объектiлерi де қажет етедi. Кәсiпорынның үш сменадағы жұмыс уақытындағы қуаты бiр жылда 2500 тонна бояу шығаруға есептелген. 2002 жылдың iшiнде өз қаражаттарының есебiнде коррозияны кетiретiн паста шығарылу жоспарлануда.
      Бизнес-инкубатор аталатын өнеркәсiптiк аймақтарды дамыту Тұжырымдамасы жүзеге асырылуда. Оның аумағында 30-дан астам кәсiпорын жұмыс iстейдi.
      Бүгiнгi таңда қала экономикасының мүддесi үшiн 24 мыңнан астам шағын кәсiпорын жұмыс iстейдi. Кәсiпкерлiк саласында қызмет етушiлердiң саны 13% артып, 217 мың адамға жеттi. шағын бизнес 130 млрд. теңгенiң тауарларын өндiрiп, жұмыстар мен қызметтерiн атқарады. Мұның өзi Алматы қаласының жиынтық-аймақтық өнiмiнiң шамамен үштен бiр бөлiгiн құрайды.
      Сонымен бiрге шағын кәсiпкерлiктiң дамуына кедергi жасайтын бiрқатар проблемалар бар. Атап айтқанда, өндiрiстiк үй-жайлар және материалдық ресурстарды алуда қиындықтар бар, көптеген шағын кәсiпорындардың қаржылық қамтамасыз етiлуiнiң деңгейi төмен. Соның салдарынан капиталды алғашқы кезеңде жинақтауда, қолайлы шарттар бойынша несиелер алуда қиындық туады.
      Материалдық өндiрiс саласында шағын бизнестiң дамуына мынадай жағдайлар қолайсыз әсер етедi: өндiрiстiк инфрақұрылымның жетiлдiрiлмеуi, арнаулы жабдықтардың жетiспеушiлiгi, ақпараттық базаның нашарлығы, кадрларды даярлауға арналған қаржы тапшылығы.
      Көптеген елдердiң ала қарай дамуындағы басты маңыз сол елдiң экономикалық дамуы мен қуаттылығы болып табылады. Оған ғылыми-техникалық прогресс және өндiрiстегi жетiстiктер, жаңа технологияларды құру, инновациялық қызметтi ынталандыру шарттары тiкелей ықпал етедi. Әсiресе, осы тұрғыдан айтқанда, инновациялық қызметтi мемлекеттiк қолдау үлгiсi технологиялық парктердi құру болып табылады.
      Алатау поселкесiндегi технологиялық парктi құру Тұжырымдамасы республикамыздағы ғылым мен техниканың үздiк жетiстiгi болып табылады. Осы тұжырымдама министрлiктер мен ведомстволарда қаралу үстiнде.
      Республикалық атқарушы органдардың технопарктердi және басқа инновациялық ұйымдар қызметiнiң заңдар жиынтығын әзiрлеуге қатысуы.
      Өндiрiстiң өсу нүктелерi. Соңы жылдары кеден және салық жеңiлдiктерiн беру, басым инвестициялық жобалар бойынша несие беру, импорт алмастыруды мемлекеттiк бағдарламасына қатысу, банкроттауды және т.б. қолдана отырып, өндiрiстердi сауықтыру арқылы кәсiпорындарға селективтiк қолдау көрсету шаралары қолданылды. Мұның өзi 1996 жылдан берi өндiрiстiң құлдырауын тоқтатуға және өнiмдердi тұрақты түрде көптеп шығаруға мүмкiндiк бердi. 2001 жылдың қорытындылары бойынша өнiм өндiру 23% өстi. Тағам, химия, металлургия өнеркәсiбiнде, резина және пластмасса бұйымдарын, электр, электрондық жабдықтар шығару саласында өнiмдердi көптеп өндiру қамтамасыз етiлдi. Төменде, қала кәсiпорындарының тiзiмi келтiрiлген, олардың өнiмдерiнiң үлесi қала бойынша шығарылған өнiмнiң үштен бiрiн құрайды, олардың ары қарай дамуы қала экономикасына маңызды мультипликативтi әсерiн тигiзедi. --------------------------------------------------------------------- Кәсiпорындар !2001 ж. ! өсу қарқыны, (%) !өнiм ! !көлемi ! 2001 ж. ! 2005 ж. ! 2010 ж. ! ! 2001 ! 2002 ! 2002 ! ! жылға ! жылға ! жылға --------------------------------------------------------------------- Қала бойынша, барлығы, млн.теңге 100795 122,9 133,1 154 Машина мен жабдықтар өндiру "ААМЖЗ(АЗТМ)" ААҚ 814 123,4 115 130 "СП Белкамит" ААҚ 631 125,1 135 150 Көлiк жабдықтарын өндiру "ЫРЫСТЫ АЭВРЗ" ААҚ 1468 189 115 135 Алматы вагон жөндеу депосы 1398 - 106 122 Электроэнергия, су, газ өнiмдерiн өндiру және буды тарату "АПК" ЖАҚ 3773 96,6 110 120 "Алматыжылуэнергия" ААҚ 1510 95,1 103 116 Металдан жасалатын дайын бұйымдарды шығару "Латон" ЖШС 1171 61,4 111 120 "Кастинг" ЖШС 2410 540,4 120 145 Металдан емес минералды өнiмдердi шығару "Асфальтобетон" ААҚ 1560 244,9 120 140 Химиялық өнеркәсiп "Үркер Косметик" ЖЖС ӨКФ 560 97,6 105 150 Жеңiл өнеркәсiп "АММК Тоқыма компаниясы" ААҚ 537 147,1 130 140 Тамақ өнеркәсiбi "Маргарин заводы" ААҚ 3589 205,1 120 135 "Алматы чай" ЖШС 1145 103,6 107 125 "Беккер и К" БК 1298 109,6 118 125 "Рахат" ААҚ 4234 114,8 118 125 N 1 Сыра заводы 1030 105,4 126 140 ---------------------------------------------------------------------
      Үстiмiздегi жылдың басынан 43 жаңа кәсiпорын құрылып, 100 кәсiпорын өзiнiң өрiсін кеңейттi, 4 мыңға жуық жаңа жұмыс орны ашылып қалпына келтiрiлдi.
      Несие ресурстарына сұраныс. Қалада республикалық органдарға бағытталған басым инвестициялық жобалардың, сондай-ақ Интернет жүйесi арқылы таратылған, сыртқы және iшкi инвесторлар арқылы тұсауы кесiлген инвестициялық жобалардың тiзбесi әзiрлендi. Мәлiметтер жиынтығын тұрақты жаңарту жұмысы жүргiзiлуде.
      Бүгiнгi таңда өнеркәсiптiк секторды дамытуға арналған несие ресурстарына деген сұраныс шамамен 65 млн. АҚШ долларына бағаланады.
      Машина жасау кешенiнде автобустарды, автомобиль тiркемелерiн, троллейбустарды, "КАМАЗ" машиналарын, мини-автобустарды, суаруға және құмдарды өңдеуге арналған машиналар шығаруды және жаппай шығаруды өркендетуге инвестициялар қажет. Осы мақсаттарға арналған несие ресурстарына қажеттiлiк 17 млн. АҚШ долларына бағаланады.
      "Жайлау" компаниясының базасында скважиналарды тереңдетiп бұрғылауға арналған қозғалмалы айналатын тетiгi бар бұрғылар қондырғыларын жаппай шығаруы мүмкiн (1 млн. АҚШ доллары).
      "Ырысты АЭВРЗ" ЖАҚ зауыты барлық үлгiдегi жолаушылар вагондарын, темiржолдарға арналған тартатын электр двигательдерiн жөндеумен айналысады. Осында қысқа мерзiмде республиканың қажеттiлiгiн қанағаттандыру үшiн қазiргi заманғы жолаушылар вагондарын шығаруды игеруге болады. Оған қажеттi инвестициялардың көлемi – 10 млн. АҚШ доллары.
      "Алатау" АҚ-ның өндiрiстiк алаңдарында жаңа радио аппаратураларды, электр энергиясын, электронды есептегiштердi шығару iсi игерiлуi мүмкiн. Тұтынылған энергияны автоматты есептеудiң ақпаратты өлшеу жүйелерiнiң телеметрлiк датчиктерi ретiнде пайдаланылады. Сондай-ақ осы кәсiпорында асқазан-iшек ауруларын емдеуге арналған медициналық жабдықты шығару iсi игерiледi (6 млн. АҚШ доллары).
      "Мұнайаспап" ААҚ-нда автомобильдерге жанар май құю станцияларына арналған жаңа жабдықты шығару жоспарланып отыр (300 мың АҚШ доллары).
      Сапасы жақсартылған маталарды, тоқыма кездемелерiн және тiгiн бұйымдарын шығару үшiн жабдықтарды жарақтандыру, "АММК-ОЗАТ" АҚ-ның кәсiпорындарында, қаланың жеңiл өнеркәсiп кәсiпорындарында, трикотаж комбинатында жаңа технологиялық циклдер жасау қажет. Қажеттi инвестициялардың көлемi 20 млн. АҚШ долларына бағаланады.
      "Темір Кон" кәсiпорнының базасында жоғары сапалы электродтарды және болаттардың көптеген түрлерiнiң талшықтарынан бұйымдарды жаппай шығару қола алынады. Қазiргi уақытта республикада мұндай өнiмдер шығарылмайды. Қазақстанның бүкiл аумағында осындай өнiмдерге деген сұраныс көп. Қажеттi инвестициялар - 1 млн. теңге.
      Жаңа медициналық, ветеринарлық препараттарды, сонымен бiрге сiбiр күйдiргiсiне қарсы қолданылатын вакциналарды өндiру қысқа мерзiмде Алматы биокомбинатында және фармацевтикалық фабрикада игерiлуi мүмкiн (500 мың АҚШ доллары).
      Сонымен қатар, бюджет және инвесторлар қаржысы есебiнен Алматы қаласында Алатау кешенiндегi ядролық орталық жүйесiнiң негiзiнде технологиялық парк құру жобасын жүзеге асыру жоспарлануда.
      Республикалық салалар бағдарламасы он аймаққа негiздеу. Қала экономикасының дамуына импорт алмастыру жұмыстары қолайлы Жағдай тудырып отыр. Қаланың 80 кәсiпорындары республикамыздың импорталмастыру бағдарламасының белсендi мүшесi болды, олар арқылы өткен жылы жалпы сомасы 6 млрд. теңгенi шартры жасалды. Бүгiнгi таңда олардың 83 пайызы орындалды. Импорт алмастыру бағдарламасына қатысу қала кәсiпорындарына өздерiнiң өндiрiстерiн жандандыруға, жұмыстылық мәселелерiн және басқа әлеуметтi мәселелерiн шешуге көмектеседi.
      "Жетiсу" АҚ айналым құралдарының жоқтығынан 5 жыл жұмыс iстемей тұрды. 2000 жылдың желтоқсанында импорт алмастыру бағдарламасына қатысудың нәтижесiнде 1,5 млн. АҚШ доллар көлемiнде несие алуға мүмкiншiлiк туды. Ол қысқа мерзiмнiң iшiнде өндiрiстi iске қосуға және арнаулы аяқ киiмдер, әйелдер, балалар аяқ киiмiн шығаруды жолға қойды.
      Осы мерзiм iшiнде "ЫРЫСТЫ-АЭВРЗ" АҚ-да өнiм шығару, бағдарлама бекiткен шектен 2001 жылы 2 есеге артты. 385 жаңа жұмыс орындары ашылды, еңбек ақы 20 пайызға өстi.
      "АЗТМ" АҚ-да осы мерзiм iшiнде өзiнiң шығарған өнiмiн сатуы бiр жарым есе өстi, бiрнеше есе мұнай өндiру жабдықтарын шығаруы артты.
      Өнiм шығару 2000 жылмен салыстырғанда "Iскер" АҚ-да 4,5 есе артты, соның нәтижесiнде қосымша 146 жаңа жұмыс орнын ашуға және кәсiпорын жұмысшыларының жалақыларының деңгейiн 30% көтеруге мүмкiндiк тудырды. Бюджетке салық төлемдерiнiң көлемi 4 есе өстi. Кәсiпорын "КАМАЗ" автомобильдерiн құрастыруды жолға қойды.
      Сапа мен стандарттау жүйесiн ендiру. Көптеген кәсiпорындарға сапа жүйесi дүниежүзiлiк ИСО 9000,9001 стандарты деңгейiнде енгiзiлiп отыр.
      Соның бiреуi республикамыздың машина шығару кешенiнiң кәсiпорыны, халықаралық стандартты енгiзiп отырған "Белкамит" ААҚ, яғни осы күнде АСМЕ сапа сертификатын жалғыз иеленушiсi болып табылады, ол ИСО 9001 сертификатынан басқа. Содан басқа, ол Орталық Азиядағы Америкалық инженер-механиктер Ассоциациясының сосуд шығаруға берген сертификатын иеленушi жалғыз кәсiпорын, ол АСМЕ кодының талабы бойынша жұмыс iстейдi.
      Қазақстанда ұшақ техникаларын жөндеуден өткiзуге лицензиясы бар жалғыз кәсiпорын "Авиаремонтный завод 405" ААҚ болып табылады. Жөндеу кәсiпорнына сәйкес деген сертификаты бар. ҚР қорғаныс өнеркәсiбi Комитетiнде қарулық техникалар МИ-8 тiкұшақтарын және басқа да түрлерiн жөндеуге, техникалық қызмет және сақтауға лицензия алынды.
      Қолайлы кедендiк режим жасаудың нәтижесiнде ашытқы, маргарин заводтарында, кiлем тоқу фабрикаларының және обой шығаратын "Әйгерiм" кәсiпорнының мемлекеттiк демпингке қарсы қолдауға ие болған кәсiпорындардың жұмыс көрсеткiштерi жақсарды.
      Мемлекеттiк жеңiл өнеркәсiп кәсiпорындарын қолдау бағдарламасының шегiнде несие жолын ашу есебiнде "Тоқыма компаниясы АММК" ААҚ-да өндiрiстiң көлемi артып және жұмыс орнының қалпына келтiрiлдi.
      Республикалық Инновациялық даму бағдарламасын жүзеге асыру бағытында Алматы қаласының аймақтық инновациялық даму бағдарламасы әзiрлендi. Онда ұзақ мерзiмге қаланың инновациялық дамуының басымды бағыттары анықталды. Соның бiр басымды бағыты болып технопарк құру және басқа ғылыми-өнеркәсiптiк бiрлестiктер болып табылады.
      Жыл сайын, өнеркәсiптiк-технологиялық кешенiн дамыту мемлекеттiк бағдарламасын аймақтық саясатқа келтiру мақсатында қала әкiмiнiң iс-қимыл жоспары әзiрленедi, оған импорт алмастыру шаралары, халықаралық сапа жүйесiн енгiзу, жұмыс iстемей тұран өндiрiстердi iске қосу, жаңа өнiмдердi шығаруды игеру, жаңа технологияларды енгiзу, жұмыс iстеп тұран өндiрiстердi кеңейту, жаңа кәсiпорындар ашу, қосымша жұмыс орындарын ашу кiредi.
      Жобалар бойынша инвестиция тарту. Шетел инвестициясын тарту нәтижесiнде көптеген қала кәсiпорындарының тауар өнiмдерi дүниежүзiлiк деңгейге шықты. Соның iшiнде ең бiр айқын мысал инвестиция тарту жағынан келесiнi айтуға болады.
      Бұрынғы "Гидромаш" заводының орнында бiрiккен қазақстан-америка-италиандық кәсiпорын БК "Белкамит" ААҚ құрылды, ол халықаралық BSI-SUPCO компания құрамына кiредi. Кәсiпорын мұнай және газ өнiмдерiн қайта өңдеу үшiн жабдықтар, сосудтар, қысыммен жұмыс iстейтiн, сұйық газдарды сақтауға және тасымалдауа арналған криогендi ыдыстар шығарумен айналысады. АҚШ Үкiметiмен кәсiпорынға көлемi 4,6 млн.теңге грант бөлiнiп және көлемi 6,0 млн.теңге инвестиция шығарылды. Бұл қаржылар технологиялық өндiрiстi қайта жабдықтауға, инженерлiк инфрақұрылымға, жабдықтар сатып алуға, кадрлар оқытуға жұмсалды. Осы уақытта өте жоғары өндiрiс жаңа түрдегi темiрдi сваркiлеу және балқыту әдiсi және жылу алмастыру аппараттарының әртүрлi типi игерiлiндi.
      Шетел инвестициясын тарту нәтижесiнде көлемi 201 млн.теңге сырақайнату заводы iске қосылды, ол жоғары сапалы сыра шығарады. Көлемi 74 млн.теңге түрiк инвестициясы бойынша осындай заводтың құрылысы iске асуда.
      "Маргариновый завод" БК-ның 98% акциясын швейцария фирмасы "Накоста" сатып алды, ол өндiрiстi қайта жаңғырту үшiн көлемi 24 млн. АҚШ доллар инвестиция жұмсады.
      ААҚ "Авиаремонтный завод 405" 2001 жылы наурызда ағылшын "Тройка ЛТД" компаниясына сенiмдi басқаруға берiлдi. Келiсiм шарт бойынша компания өндiрiстi дамыту үшiн 5 жыл iшiнде көлемi 14 млн.АҚШ доллары инвестиция жұмсауы тиiс және кредиторлар алдындағы қарызды өтеу көзделген.
      "Кастинг" ЖАҚ-да металл өнiмдерiн шығаруда жаңа технологияны игердi, ол болатты өңдеудiң жаңа технологиясын және жабдықтар және металлургия және мұнайгаз кешенiне арналған жабдықтар шығаруды игердi.
      "Эл Джи Электроникс Алматы Казахстан" ААҚ-да инвестиция қорларын тарту нәтижесiнде бақталасты электрондық өнiм шығара бастады. 1999 жылда Оңтүстiк Корея көлемi 21 млн.теңге инвестиция бөлiндi.
      "Каспиан Индастриаз ЛТД" Компаниясымен өндiрiске жоғары сапалы ауыз су "Vita" енгiзiлдi.
      Шетел капиталының қатысы және аймақтық экономикаға қатысуы. 2001 жылы шетел инвестициясының күрделi құрылыстағы көлемi шамамен 1,6 млрд.теңге құрады, болмаса 7% барлық жалпы көлемнен құрайды. Статистиканың деректерiне сүйенсек, шетел инвестициясы көбiнесе сауда, тамақтандыру, мейманхана, көлiк және байланыс жүйелерiне салынған (50% шетел және бiрлескен фирмалар).
      Соның iшiнде 2001 жылы жапон инвесторларының көлемi 818 млн.теңге қаржысы "Алматы-1" станциясындағы жолаушылар депосын қайта жабдықтауға жұмсалған, Корея инвесторларының 420 млн.теңге қаржысы "Отырар" сауда орталығының құрылысына жұмсалған. Америка инвесторларының 109 млн.теңге қаржысы қаланың ойын-сауық индустриясын дамытуға жұмсалған.
      Сонымен, шетел компаниялары табысты жүйе қызметтерiне шоғырланған. Сонда да шетел инвестициясының қала экономикасындағы өсуi, оның әлi ашылмай жатқан қырлары бар екенiн және оның қаржы-қызықтыру орталығы екенiн дәлелдейдi.
      Шетел компанияларының қызығуы және шетел капиталының аймақтағы қатысуы. Қалалық статистиканың мәлiметтерi бойынша қалада өндiрiлетiн өнiмдердiң 25 пайызы шет елдiк және бiрлескен кәсiпорындардың үлесiне тиедi. Өндiрiстiң жоғары технологиялық салаларына бөлiнетiн инвестициялар құрылымы бойынша (телекоммуникациялар, ақпараттық жүйелер, желiлiк технологиялар және т.б.) мынадай қорытынды шығаруға болады. Шет елдiк компаниялардың Алматы нарығына деген қызығушылығы жедел өсуде. Қазiр қаланың аумағында 2 мыңнан астам бiрлескен және шет елдiк компаниялар жұмыс iстейдi, олардың жиынтық жарғылық қорлары 100 млрд. теңгенi құрайды. Өндiрiстiк өнiммен 130 компания айналысады.
      Сол өзiмiзде бар өнеркәсiптiк, жоғары ғылыми және бiлiм қуаты, экономикамызды қайта құру барысындағы жеткен табыстар және ашықтығы, қолайлы инвестициялық Жағдай қаламызға инвестицияны көбiрек тартуға Жағдай жасайды, оны жоғары көрсетiлгендерден көруге болады.
      Еңбек ресурстарының 2002-2005 жылдарындағы және 2006-2010 жылдарындағы даму динамикасы. 2001 жылы бағаланым бойынша қаланың өнеркәсiбiнде 70 мың адам жұмыс iстегенi анықталды. Мұның өзi экономикалық қызметтiң барлық түрлерiнде жұмыс iстейтiндердiң жалпы санының 13% және Алматының еңбек ресурстарының 9% құрайды. 2005 жылға таяу өнеркәсiптiк секторда жұмыс iстейтiндер 11%, ал 2010 жылға таяу 17% өседi. Мұның өзi тиiсiнше 77 және 90 мың адамды құрайды. 2.2. Өнеркәсіп секторының Жағдайы 2.2.1. Күшті жақтары Күштi өндiрiстiк қуат бар. Меншiкке көзқарас реформаланды, нарықтың дербес субъектiлерi қалыптасты. Өнеркәсiптi, кәсiпкерлiктi және инновациялық дамудың қалалық бағдарламаларының болуы. Өндiрiстiк қорларды жаңарту процессi жандандырылды. 1996 жылдан берi өндiрiстiң құлдырауы тоқтатылды, өндiрiс тұрақталды және оны толық қалпына келтiру басталды. Шет елдiк әрiптестердiң және бiрлескен өндiрiстердiң санының едәуiр өсуi. жоғары ғылыми-техникалық, кадр және қаржы қуаты. Нысандардың және жобалық ұсыныстардың инвестициялық тартымдылығы. шағын кәсiпкерлiктiң интенсивтi дамуы. Кәсiпкерлi қолдаудың жаңа формаларының жасалуы, кәсiпкерлiктiң iскерлiк белсендiлiгiнiң артуы, оның жария етiлуi. 2.2.2. Олқы жақтары Өңдеу өнеркәсiбiнiң салаларындағы тозған және ескiрген өндiрiстер мен технологиялардың үлесiнiң жоғары болуы. Кооперациялық байланыстардың жеткiлiксiз дамуы. Тоқтап тұран өндiрiстiк қуаттардың болуы. Өнеркәсiптiк сектордың ғылыми-техникалық және қаржы салаларымен нашар байланысы. Қаржы ресурстарының қымбатшылығы және өндiрiстiк қорлармен жеткiлiксiз қамтамасыз етiлуi. 2.2.3. Мүмкіндіктер Импортты алмастыратын және экспортқа бағытталған кәсiпорындардың дамуы. "Өсу нүктелерiн" жасау. Тоқтап тұран өндiрiстiк қорларды пайдаланып, шағын және орта бизнестi дамыту.
      Кәсiпорындарды өнеркәсiптiк кешендерге немесе топтарға бiрiктiрiп, олардың мақсаттарының және қаржыларының ортақтығы негiзiнде мамандандыру.
      Кооперацияны және интеграциялауды дамыту.
      "Алатау" поселкесiнде технопарк жасау.
      Алматы қаласының инновациялық дамуының аймақтық бағдарламасын жүзеге асыру.
      Тоқтап тұран iрi өндiрiстердi сегменттеудiң қалалық бағдарламасын жүзеге асыру, шағын бизнес кәсiпорындарының техникалық жағынан қайта жарақтануына жәрдемдесу.
      Iрi, орта және шағын кәсiпорындар арасындағы кооперациялық байланыстарды дамыту.
      Шағын бизнестiң инфрақұрылымдарына несие берудi жетiлдiру және дамыту.

      2.2.4. Қауіптер

      Қаражаттың жетiспеушiлiгiнен ғылымның қаржыландырылуының төмендiгi.
      жоғары технологиялық және салық төлейтiн салаларды жасаудың басымдығын көздейтiн мемлекеттiк өнеркәсiптiк саясаттың жетiлдiрiлмеуi және нақтыланбауы, өңдеу салаларының бәсекелесу қабiлетiнен айырылуы.
      Өнеркәсiптiк саясат шараларының және қаржылық тұрақтандыру шараларының ымыраласпауының күшеюi. Пайдаланылмай тұран негiзгi қорларды берудiң тетiктерiн жетiлдiру бойынша тиiмдi шаралардың қолданылмауынан кәсiпкерлiктiң дамуының кiдiруi, несие ресурстарына жұртшылықтың барлығының бiрдей қолы жете бермейдi. 3. Стратегиялық міндеттер Жалпы алғанда алдымыздағы жылдарда өнеркәсiптiк-техникалық саясатты жүргiзудi жүзеге асырудағы басымды болып: - технологиялық қайта құру; - iшкi экономикалық өсудi және салааралық, аймақаралық, сонымен қатар мемлекетаралық шаруашылық байланыстарын және кооперациясын дамуын қамтамасыз ету; - корпоративтi құрылымдарды құру, iшкi және сыртқы рынокты экспансиялау; - ақпараттық техника мен технологияны кең көлемде енгiзу; - ғылыми-техникалық жүйенi коммерциялауға жатқызу. Өндiрiстiк-технологиялық саясатты жүргiзуде келесi екi кезең көзделедi:
      Бірiншi кезең: 2002-2005 жылдар. Бұл кезеңде тиiмдi өнеркәсiптiк саясатты импорт алмастыру, қаланың ғылыми потенциалын және инновациялық-технологиялық дамуына бағытталған мүмкiндiгiн қолдана отырып әзiрлеу көзделедi. Бұл кезеңде өндiрiстiк кәсiпорындардың барлық потенциалын, iрi, орта және шағын кәсiпорындар арасындағы кооперациялық байланыстарды дамытуды қамтамасыз ету мiндеттеледi.
      Екiншi кезең: 2006-2010 жылдары. Бұл кезең барлық өнеркәсiптiк-технологиялық кешеннiң қалыпты дамуын, тұрақты экспорттық блоктың құрылуын, өндiрiстiк өнiмдердiң құрамын оңтайлы өзгерту, жоғары технология және жаңалықтар жеке қорын құруды, ғылыми-техникалық жүйенi коммерциализациялауды көздейдi. жоғары аталғандарды тиянақтай отырып 2010 жылға дейiнгi негiзгi стратегиялық мiндет болып: Өнеркәсiптiк саясатты жүргiзуде мемлекеттiк реттеудi жұмылдыру шаралары. Экономикалық дамуды және әлеуметтiк дамуды қамтамасыз ететiн кәсiпорындардың дамуы. Тоқтап тұран iрi өндiрiс орындарын сегменттеу бағдарламаларын толық жүзеге асыру. шағын өнеркәсiп кәсiпорындарды технологиялық жағынан қайта құру, iрi, орта және шағын кәсiпорындар арасындағы кооперациялық байланыстарды дамыту. Өсу аймақтарының "нүктелерiн" жасау және дамыту. Озық технологияларды әзiрлеу, тәжiрибеде байқап құру және көбейту негiзiнде өнеркәсiптi технологиялық жағынан қайта құру, Алматы қаласын дамытудың 2002-2008 жылдарға арналған аймақтық инновациялық бағдарламасын жүзеге асыру. Құрылымдық қайта құрулар жасау, iшкi және сыртқы рынокты экспансиялау. Ғылыми-техникалық өрiстi коммерциализациялау.

4. Iс-қимылдар стратегиясы

      4.1. Өндірістік-технологиялық саясаттың негізгі инструменті 4.1.1. Жалпы жүйелiк шаралар.
      Қаржы және инвестиция өрiсiнде өндiрiстiк кәсiпорынның қайта құрудағы ерекшелiгi жабдықтардың және өндiрiстiк алаңдардың үдемелi түрде босатылып оларды келесi шағын кәсiпорындарға берiлуi болып табылады.
      Бос тұран жабдықтарды беруде бақылауды жүзеге асыру үшiн лизинг орталығы құрылатын болады.(I кезең: 2002-2005 ж.ж).
      шағын өнеркәсiптiк кәсiпорындарды техникалық жабдықтауды ұйымдастыру жөнiнде шаралар қолдану көзделген. Бұл мақсатта технологиялық трансферт Орталығын ашылуы жоспарлануда. Ол арнаулы ақпаратты талдау және енгiзу, кәсiпкерлердi ең жаңа технология туралы, жаңа технология өнiмдерiне сұранысын ақпаратпен қамтамасыз ететiн орган болып табылады (I кезең: 2002-2005 жылдар).
      Негiзiнде бұл орталық қолда бар өндiрiстiк қуаттарды тиiмдi пайдалану, шағын, iрi және орта кәсiпорындар арасындағы өзара әрiптестiк қатынастарды дамыту, тиiстi өнiмдерге сұранымын, сонымен қатар осы өнiмдердi шығаруды жолға қоюға, анықтама орталығы болады. Технологиялық трансферт жүйесiн ұйымдастыру, шағын кәсiпкершiлiктiң өзiнiң жеке жоғары техникалық жабдықтардың базасын құруға мүмкiндiк бередi, экспортқа бағытталған өндiрiстерiн ұйымдастыруға себеп болады.
      Кәсiпорындардың бос жатқан алаңдар және жабдықтар тiзiмiн тұрақты өзгертулер енгiзiп әзiрлеу, анықтама кiтапшаларын шығару, ақпараттың бюллетендер, компьютерлiк ақпараттық жүйелердi пайдалану жоспарлануда (I кезең: 2002-2005 жылдар).
      Қалалық бюджеттен бөлiнетiн жеңiлдiк несие жүйесiне өзгертулер енгiзу жоспарлануда. Ол несиелендiрудiң мерзiмiн ұзарту, қаржы көлемiн 2010 жылға дейiн 150-ден 200 млн. теңгеге дейiн жеткiзу көзделуде. Қолда бар басымды жобаларға толықтырулар мен өзгертулер енгiзiледi. (I және II кезең: 2002-2010 жж.).
      шағын кәсiпкершiлiктi дамыту қорын, банкілiк емес қаржы мекемесiн құру көзделуде. Кiшiгiрiм несие беру сызбасы жаңадан бой көтерiп келе жатқан кәсiпкерлерге жеңiлдетiлген түрде бағытталады, тек кепiлдiк немесе кепiлшi құжаттарының мүмкiндiгi болған Жағдайда. (I кезең: 20022005 жылдар).
      Табиғи монополия мен монополияға қарсы реттеу өрiсiнде қалалық монополия компаниялардың жұмысының тиiмдiлiгiн арттыру бағытына орай жалғастырылады. (I және II кезең: 2002-2010 жж.).
      Табиғи монополия субъектiлерiнiң шығындарының құрамын оңтайлау жөнiндегi шаралар жүргiзiледi, қор-энергия сақтау технологиялары енгiзiледi, берiлетiн қызметтердiң сапасын көтеру жөнiндегi шаралар қолданылады.
      Монополист-кәсiпорындардың көрсетiлетiн қызметтерiнiң, жұмыстарының бағасының өсуiн байсалдату мақсатында, тариф сметаларын және тариф жобаларын бұқара алдында, дөңгелек стол басында ҰОА мен Жұмыс ардагерлерiнiң қатысуымен, АБҚ, кәсiпорын басшыларымен тыңдау жүргiзiледi.
      Негiзгi мiндеттiң бiреуi ол қор көздерiн табу, тауарлардың бағасын және тарифiн түсiру, және шаруашылықтардың өзара келiсулерiне жол бермеу шаралары болып табылады.
      I кезең 2002-2005 жылдар мерзiмiнде француз Үкiметiмен бiрiге "Алматы қаласындағы сумен жабдықтау жүйесiн қайта жабдықтау және жаңарту" жобасын жүзеге асыру басты мiндет болып табылады. Осы жобаның шеңберiнде "Женераль Дез О" компаниясының ноу-хауын және жаңа технологиясын енгiзу негiзiнде қаланың суды тазартуға арналған жаңа қондырғылар орнатылады барлық құбырлармен ағатын жуындыларды өңдеуге де ерекше көңiл бөлiнедi.
      Коммуналды меншiк мәртебесiнде АПК энерго кешенiнiң жұмысын тиiмдi пайдалану көзделуде. Бұл мақсатта арнаулы энергосақтау бағдарламасы әзiрленедi.
      Стандартизация жөнiнде қалада сапаның және технологиялардың қауымдастығын құран жөн. Бұл орайда өзiнiң сауда маркасы бар сапалық төлқұжаттарды жасау мақсатында iрi азық-түлiк өнiмдерiн өндiрушiлер оған мүше болып енуi тиiс.
      Осы жұмыстың шеңберiнде азық-түлiктер бойынша қауымдастықтар одақтарын ұйымдастыруға жәрдем көрсетiледi.
      Алдымыздағы 5 жылда (I кезең) ИСО 9000, ИСО 9001, ИСО 9002, 9004 халықаралық стандарттар бойынша сертификатталған сапа жүйелерiн енгiзу жоспарлануда (ЖАҚ "Фонкорн Интернешнл", Нан завод№1, "Беккер и К" БК, "Азимут Энерджи Сервисез" ААҚ, "Төре" ЖШС, "Каспиан Индастриес ЛТД" ЖШС, "Текстильная компания АХБК", Автобусжинақтау заводы, "Алатау" АҚ, "Жылуэнергожабдықтау" АҚ, "Ремдортехника" АҚ, "Машзавод" АҚ және басқалары).
      Сыртқы сауда саясаты өрiсiнде импортты алмастыруды дамыту бағдарламасына көптеген қала кәсiпорындары қатыстырылады. Алматы қаласындағы 2002 жылы ақпан айындағы мәжiлiсте қатысқан кәсiпорындар тiзiмi 30% өстi өткен жылмен салыстырғанда. Ары қарай республикамыздың үлкен мұнайгаз компанияларымен, металлургия заводтарымен өзара қарым қатынас үдей түспек, ол "Өскемен титан-магний комбинаты" ААҚ, "Теңгiзшевройл" ЖШС, "Харикейн-Кумколь-Мұнай" ААҚ, Евразиялық энергетикалық компаниясы, "Қазцинк" ААҚ және басқалары. Бұл әрекет бұдан әрi бiрнеше жылға созылмақ. Соның нәтижесiнде басымды сала кәсiпорындардың экспорториентациясына көңiл бөлiнедi. (II кезең: 2006-2010 жж.).
      Жұмыс iстеп тұран iрi және орта кәсiпорындар бойынша талдау жүргiзiп олардың сұранымдарын, тiзiмiн, көлемiн, әкелiнетiн тауарлардың баға көрсеткiштерiн анықтау мақсатында, ол өз өнiмдерiн шығаруға тиiстi заттар, сонымен қатар жергiлiктi рыноктың экономикалық тиiмдiлiгi жағынан қарағанда шағын кәсiпорындардың мақсатты шығаруларын ұйымдастыру үшiн анықтауға керек. (I кезең: 2002-2005 жж.).
      Ғылыми-техникалық өрiсте қаладағы өнеркәсiптiк саясатты жүргiзудiң бiр түрi конъюнктуралық зерттеулер жүргiзу болады. (I кезең: 2002-2005 жж.).
      Алынған техникалар мен технологиялар түрлерiнiң номенклатурасына талдау жасалып, оларды әлемдiк стандарт деңгейiне жеткiзiп, қаланың өнеркәсiптiк Жағдайына бейiмдеу көзделуде. Осы жұмыстағы басымдық - ғылыми зерттеулердi өнеркәсiптiк өндiрiстiң талабына бағындыру болады.
      Өнеркәсiптiк кәсiпорындарды жаңадан енгiзiлген технологияларға бейiмдеу үшiн ғылыми-техникалық өнiмдердi жарнамалауды ұйымдастырып, технологияларды алушылар мен жеткiзушiлер туралы мәлiметтер жиынтығын жасап, алдыңғы қатарлы кәсiпорындарда зерттеулер жүргiзiп, каталогтар мен ақпараттық бюллетеньдер әзiрлеу күн тәртiбiнде тұр. (I және II кезең: 2002-2010 жж.).
      Өнеркәсiптегi прогрессивтi құрылымдық қайта құруларға қол жеткiзуге жағдайлар жасау арқылы өнеркәсiптiк секторды дамыту бағдарламаларын ана емес, сонымен бiрге шағын бағдарламаларды әзiрлеу көзделуде. Айталық, "Өнеркәсiптегi ғылыми-техникалық прогрестi дамыту", "Қалалық кәсiпорындарды сыртқы экономикалық қызметке тарту", "Алматы қаласы және Алматы облысы арасындағы интеграциялық байланыстарды дамыту" және т.б. (II кезең: 2006-2010 жж.).
      Шет елдiк iскер топтардың бағдарламаларымен және шағын бағдарламаларымен кеңiнен таныстыру жүзеге асырылады. Оларды әзiрлеуге ҒЗИ-лар, ЖОО-лар, осы салада тәжiрибесi бар өнеркәсiптiк палаталар, өнеркәсiптiк кәсiпорындардың кадрлық қуаты қатыстырылады. (I және II кезең: 2002-2010 жж.).
      Институциялық өрiсте. Қалада тиiмдi өнеркәсiптiк саясатты жүргiзу мақсатында талдау және практикалық функцияларды бөлiсе отырып, қалалық әкiмшiлiкте өнеркәсiптiк басқару құрылымын реформалау жүргiзiлдi. Талдау функциясында тиiстi бiр қайта құруларды, конъюнктуралық зерттеулердi, бағдарламалар мен шағын бағдарламаларды жасау көрiнiс табады. Практикалық функция - өнеркәсiптiк саясатты жүзеге асыру.
      Мемлекетке Алматы қаласы кәсiпорындарының аз бөлiгi ана тиесiлi. Сондықтан өнеркәсiп саясатын мемлекеттiк пакеттi басқару арқылы жүргiзу өте тиiмсiз болып отыр.
      Алматы қаласындағы ҒЗИ-лардағы, жоғары оқу орындарындағы және басқа да ғылыми бiлiм беру құрылымдарында методологиялық, ғылыми, технологиялық және кадрлық базаларды пайдалана отырып, өнеркәсiптiк саясатты жүргiзген жөн. (I және II кезең: 2002-2010 жж.).
      Әртүрлi арнаулы құрылымдар ашылуына соның iшiнде Маркетингтiк зерттеу орталығын құрылуына ықпал жасалады. Ол рыноктағы өтiмдiлiгiн, шағын кәсiпорынның басымды бағыттарын анықтауға себебiн тигiзедi (I кезең: 2002-2005 жж.).
      Өнеркәсiптегi шағын шаруашылық түрiн дамыту мақсатында қарастырылған:
      өнеркәсiп аймақтарын және қаланың барлық аудандарында инкубаторларды дамыту (I кезең: 2002-2005 жж.)
      Халықаралық ынтымақтастық орталығын құру (I кезең: 2002-2005 жж.);
      Кәсiпкершiлiктi дамыту барысында құқықтық жағдайларды қалпына келтiру жөнiндегi, жала төлемдерiне жеңiлдiк бекiту, басымды тауар түрлерiн өндiруге ынталандыру, салық жеңiлдiгiн беру, жеңiлдетiлген банк несиесi, шағын кәсiпорынның инфрақұрылымын дамыту, ақпаратты-кеңес және ғылыми-техникалық орталықтарын құру шаралары қабылданады деп көзделуде (I және II кезең: 2002-2010 жж.).
      Қаладағы жүргiзiлiп отырған өнеркәсiптiк саясат мiндеттi түрде мемлекеттiк өнеркәсiптiк саладағы құрылымдарды қайта құру саясатымен үйлестiрiлуi тиiс. Нақ осылай мемлекеттiк өнеркәсiптiк саясаттың нұсқамаларын қорларды қайта тарату арқылы және оларды басымды бағыттарға арнамайтын болса, онда бұл жұмыс нәтижесiн бермейдi.
      Алдағы он жылға арналған мемлекеттiк өнеркәсiптiк саясатта мыналар көрiнiс табуы тиiс:
      - iргелi зерттеулердi мемлекет тарапынан қаржыландыруды ұлғайту, ғылыми әзiрленiмдер және оларды енгiзу бойынша көтермелеу, шағын бизнеске тоқтап тұран өндiрiстiк қорларды беру мәселесiнде құқықтық көмек беру;
      - кәсiпорындарға салық бойынша жеңiлдiк беру, заемдық ресурстар үшiн банкiлiк пайыздарды төмендету;
      - өндiрiстi дамытуға бағытталған өнеркәсiпте корпорациялар құруға құқықтық жәрдемдесу;
      - агроөнеркәсiптiк интеграцияны реттеу;
      - өнеркәсiптiң бәсекелесу қабiлетi төмен және дипрессивтiк блоктары бойынша селективтiк қолдау көрсету немесе жеңiлдiкпен несие беру, бұлардың қатарына жеңiл, ағаш өңдеу өнеркәсiптерi және басқа салалар енедi;
      - шағын және орта кәсiпорындарын технологиялық бiр жүйемен байланысқан, болмаса тапсырыстар бойынша жұмыс iстейтiн құру, әзiрлеу және енгiзу жобаларын ынталандыру.

      4.1.2. Селективтік шаралар

      1996-1998 жылдары Алматыда бәсеке күресiнде жеңiлудiң өркениеттi формасы ретiнде кәсiпорындарды банкротқа ұшырату тәртiбi жүргiзiлдi. 1999 жылдан берi бұл тәртiп, негiзiнен, бәсекелестiктi дамыту және жаңа тиiмдi кәсiпорындарды қалыптастырудың жолы ретiнде қолданылуда.
      Алдағы уақытта банкротқа ұшырату тетiктерiн қолдану кезiнде өнеркәсiптiк кәсiпорындардың бiр бөлiгi дәлелдi себептер бойынша қиын Жағдайда екенi және реформалар стратегиясын дұрыс таңдаса, олар бәсекелесу қабiлетi бар өнiмдердi шығара алатыны ескерiледi. (I кезең: 20022005 жж.).
      Мұндай кәсiпорындарға олардың жұмыс iстеуi үшiн кешендi шаралар әзiрленуi тиiс. Соның iшiнде:
      - жеңiлдетiлген тарифтер мен салықтар бекiтiлуi;
      - импорт алмастыру және тендер механизмiн қолдану;
      - БК құру және "өсу точкасын" құру;
      - жер участкелерiн ең төменгi бағамен сату;
      - интеграциялық байланыстарды дамыту.
      Осы шаралардың барлығы тек мемлекеттiк өнеркәсiптiк саясатпен үйлестiрiлуi тиiс.
      Кәсiпорындардың жұмысын жолға қоюды дамыту үшiн басқа кәсiпорындардың мүлiктiк кешенiн құру оңтайлы.
      Төлеуге қабілетi жоқ кәсiпорындарды қайта құру барысында кәсiпорындардың активтерi бiрiктiрiледi және ұтымды бағамен отандық және шетел сондай өнiм шығарушы және өткiзу рыногында өздерiн жақсы жағынан көрсеткен кәсiпорындарына ұсынылады.
      Қызықтыратын активтер портфелi құрылады, анықтамалар, ақпараттық компьютерлiк бағдарламалар шығарылады, потенциалды инвесторларды анықтау үшiн зерттеулер жүргiзiледi.
      Мұндай қайта құру өнеркәсiптiк кешен және өнеркәсiптiк кооперацияны дамыту барысындағы бiр механизм болуы мүмкiн.
      Қазiргi кезде қала әкiмшiлiгiнде жұмыс iстемей тұран iрi кәсiпорындарын салалық сегментация бағдарламасы әзiрленiп жатыр. Онда әр қайсысына бөлек ұсыныстар дайындалады. (I кезең: 2002-2005 жж.).

      4.2. Өнеркәсіптік-технологиялық саясаттың салалық бағыттары

      4.2.1. Экспортқа бағытталған салалар. Қала өнеркәсiбiндегi қалыптасқан Жағдай мен бағыттарды ескерiп, өнеркәсiптiң даму стратегиясында секторлар мен кәсiпорындарды басым дамыту көзделуi тиiс. Бұл орайда экономикалық және әлеуметтiк проблемаларды шешудi қамтамасыз ететiн кәсiпорындарға қолдау көрсетiлiп, қолда бар өнеркәсiптiк қуатты барынша пайдалану қажет.
      Алматы қаласы үшiн бұлар - тамақ, жеңiл, тоқыма өнеркәсiбi, машина жасау және металл өңдеу, электроника, фармация, химия өнеркәсiбi. Қолдау стратегиясын таңдағанда кәсiпорындар мен салаларды құтқаруды және дамытуды қамтамасыз ететiн селитебтiк тәсiлдi басшылыққа алған жөн.
      Экспортқабағыштау блогын құру бағытында мультипликативтi тиiмдiлiк алу мақсатында негiзгi акцент инновациялық дамуға жасалады. Әлемдiк экономиканың даму бағыты экономикалық өсу қарқынына инновациялық қызмет ықпалының артып отырғанын көрсетедi. Нарықтың талаптары инновациялық белсендiлiктi күшейтуге және экономикалық қызметтегi ғылыми әзiрленiмдердi кеңiнен таратуға жағдайлар жасауды қажет етедi.
      Алматы қаласының салалық ерекшелiгi – онда жоғары ғылыми-техникалық қуаттың болуы. Мұның өзi жаңа экономикалық саясатты жүргiзушi ретiндегi оның рөлiн айқындауы тиiс.
      Ұзақ жылдар бойы Алматы қаласын әлеуметтiк-экономикалық дамытудың бiртұтас мемлекеттiк саясатын жүргiзу мақсатында ғылым мен техниканың жетiстiктерiн пайдаланып, Алматы қаласының инновациялық дамуының 2002-2008 жылдарға арналған бағдарламасын жүзеге асыру басталды.
      Осы бағдарламаға сәйкес қысқа мерзiмде тексерiп, онда барлық жетiстiктердi енгiзуге болатын кәсiпорындар басым дамытылады. Олардың қатарында "Сайман" ЖАҚ, "РТЗ" АҚ, "Iскер" ААҚ, "Алмас" ғылыми енгiзу орталығы, "Жайлау" компаниясы, "Искомтранссервис" ЖШС және көптеген кәсiпорындар бар.
      Қазiр Алматы қаласында "Алатау" поселкесiндегi ядролық орталықтың базасында технопарк жасау жобасы әзiрлендi. Жобада нақты мүмкiндiктер, Ядролық физика институтының және бiрлескен Қазақстан-Америка кәсiпорнының инвесторлармен және инновациялық жобалары мен жұмыс тәжiрибесi ескерiлдi. (I кезең: 2002-2005 жж.).
      2002 жылы бұрынғы Темекi комбинатының базасында өнеркәсiптiк парк жобасын жүзеге асыру басталады.
      2) Экспорт блогын құрушы.
      Химия өнеркәсiбiнде "Үркер Косметик" ПУФ базасында косметикалық бұйымдарды өндiру (өсу қарқыны 1,5-2 есе құрайды) және үндiлiк, ресейлiк жабдықтарды орнату арқылы өндiрiстердi қайта жаңартуды жоспарлаған "Жаңафарм" ЖШС-ның және "Қызылмай" ЖШС-ның дәрiлерiн шығару басымдықпен жандана түседi (I кезең: 2002-2005 жж.).
      жоғары сапалы медициналық дәрi-дәрмектер қысқа мерзiмде өндiру Алматы биокомбинатында жолға қойылуы мүмкiн. Ол 70 жыл осы салада жұмыс стажы бар кәсiпорын. Сонымен қатар, осы қысқа мерзiмде малшаруашылығының осы кездегi сiбiр жарасын емдеуге сұранысын қанағаттандыра алады, тек мемлекеттiк тапсырыс болса ана. (I және II кезең: 2002-2010 жж.).
      4.2.2. Iшкi бағыттағы салалар. Қаладағы өнеркәсiптiң негiзiн өңдеу саласы құрайды. Алайда, оның дамуы шет елдiк инвесторларды онша қызықтырмайды. Себебi бұл өздерiнiң дайын өнiмдерiн өткiзу нарығын жоғалтуға әкелiп соғады.
      Сондай-ақ Алматыда өнiмдердi импортқа шығару негiзiнде қалыптасқан едәуiр сауда капиталы жинақталды. Сауда капиталы экономиканың нақты секторымен өзара бiрлесiп, ынтымақтастық жасауының бiр формасы – сауда-өнеркәсiптiк бiрлестiктер құру. Осындай құрылымдар сауда, өнеркәсiптiк, ғылыми және қаржы ұйымдарының стратегиялық әрiптестiгiн қамтамасыз етуге жәрдемдеседi (II кезең: 2002-2010 жж.).
      Қайта өңдеу және ауыл шаруашылығы кәсiпорындарын интеграциялау қалалық кәсiпорындардың бiрлестiктермен, фермерлiк шаруашылықтармен өзара iс-қимыл жасау моделiн әзiрлеп, пысықтау жолымен жүргiзiледi. Алматы қаласында орналасқан бас кәсiпорындар, айталық, жабдықтарды, лизингi түрiнде алу арқылы шағын әрiптестерiне жәрдем бере алады, өнiмдердi мiндеттi түрде сатып алу, жаңа өнiмдердi өндiрудi игеру, кадрларды оқыту және т.б. арқылы көмектесе алады (I кезең: 2002-2005 жж.).
      Қайта өңдеу өнеркәсiбiнiң кәсiпорындарынан тұратын компаниялар құру, шикiзаттарды мұқият қайта өңдеуге бағытталған, "егiнжай-зауытсауда" принципi бойынша ауыл шаруашылығы өнiмдерiн өндiрушiлердiң және сауда кәсiпорындарының компанияларын құру жедел жүргiзiлуi тиiс. Мұндай компанияларға орташа мерзiмдi, пайызсыз несиелер берiлуi тиiс. Алматы облысы және Алматы қаласының әкiмдерi арасында жасалған тиiстi келiсiмдi жүзеге асыруды жандандырған жөн (I кезең: 2002-2005 жж.).
      Мұндай компаниялардың акциялары "қалталы" инвесторлар үшiн зор қызығушылық туғызады, қала және облыс әкiмшiлiктерiнiң құрылтайшылыққа қатысуы осы инвестициялардың сенiмдiлiгiне кепiлдiк бередi.

1. Жоғары бәсекелестiк блок

      Бүгiнгi таңда тамақ өнеркәсiбiне айрықша көңiл бөлу қажет. Бұл салада соңы 5 жыл iшiнде өнiм өндiру қабілетi артып отыр. Орташа жылдың өсiмi 18% құрайды. Бұл сала инвестиция тартуға және кәсiпкершiлiк қызметiн дамытуға мүмкiндiк бередi.
      а) Бәсекелесу қабiлетi бар өнiмдердi өндiруге арналған ұзақ мерзiмдi "арзан" несиелердi және айналымдағы қаржыларды толықтыруға арналған қысқа мерзiмдi несиелердiң пайдалану арқылы тағам өнеркәсiбiнiң проблемаларын шешу күн тәртiбiнде тұр.
      Бұл сала қуаттарды жеңiлдету, өндiрiс алаңдарын пайдалану және жаңа технологияларды енгiзу бойынша шараларды жүзеге асыруда плацдармның рөлiн атқара алады.
      Бұрынғы Жемiс-консервi зауытының аумағында өсудiң нүктелiк аймағын жасау бойынша тәжiрибе өткiзiлуi мүмкiн. Себебi оның аумағында өндiрiстi қайта өркендетуге мүмкiндiктер бар (I кезең: 2002-2005 жж.).
      13 га аумағы бар Жемiс-консервi зауыты 1997 жылы банкрот деп жарияланды. Содан берi оның аумағында бiрнеше шағын кәсiпорын орналастырылды. Қазiргi уақытта балалар тағамы цехы коммуналдық меншiкке берiлдi және оны iске қосу мәселесi шешiлуде. Алайда, өндiрiс алаңдары мен жабдықтардың негiзгi бөлiгi әзiрге қажетсiз болып отыр.
      Жобаны жүзеге асыру үшiн оған мемлекеттiк және жергiлiктi деңгейлерде қолдау көрсету шаралары қолданылуы тиiс.
      Тағам өнеркәсiбiн интенсивтi дамыту импортты толық алмастыруға мүмкiндiк бередi.
      Қайта өңдеу кешенiн дамыту перспективасында Жемiс-консервi зауытының базасында қаланың көптеген кәсiпорындарының мүмкiндiктерiн пайдаланып, оны жабдықтармен, құралдармен, өндiрiстiң қазiргi заманғы технологияларының әзiрленiмдерiмен, дизайн, өнiмдердi орап салу және т.б. бойынша жәрдемдесiп, бұл мәселе оң шешiмiн табуы тиiс.
      б) Электроэнергетика. Алматы қаласының негiзгi электро және жылу энергияларын өндiрушi "АПК" ЖАҚ болып табылады. Оның құрамына ТЭЦ-1, ТЭЦ-2, ТЭЦ-3, Қапшағай ГЭС, ГЭС каскад, жылу және энергетикалық жүйе кәсiпорындары кiредi. Электрлiк және жылулық станцияларының бекiтiлген қуаты 1239 Мвт және 1812 Гкал. құрайды.
      I кезең: 2002-2005 жж.. Алматы энергия жүйесi толық Алматы қаласы коммуналдық меншiгiне берiлген. Ол кешеннiң энергия сақтау бағдарламасын орындау барысында тиiмдi және сенiмдi жұмыс атқаруына мүмкiндiк бередi, соның iшiнде электроэнергияны жылыту және ыстық сумен пайдалану үшiн де.
      АПК кешенiн дамыту үшiн бiрiншi кезеңде көлемi 22,2 млрд.теңге (2006 жылға дейiн) инвестиция жоспарлануда.
      Электро және жылу энергиясының жылдық жұмсау көлемi 11% артады деп күтiлуде, ол нормадан тыс жоғалтуларды қысқарту, жаңа (Талдықорған) аймақтардың қосылуы және жалпы экономиканың өсуi нәтижесiнде қол жеткiзiлген.
      II кезең: 2002-2005 жж. энергетика рыногында энергетика кешенi жоғары тиiмдi және жоғары бәсекелестiк энерго жүйенi құрайды. Табыс көзiнiң бiр бөлiгiн қаланың басқа инфрақұрылымын дамытуға мүмкiндiгiн тудырады.

2. Орта бәсекелестiк блок

      а) Машина жасау.
      Қалада машина жасау саласындағы өнеркәсiптiк саясатты жүргiзу келесi мәселелердi көздеуi тиiс (республикадағы базаларды және оның қажеттiлiгiн ескерiп):
      - импортты алуды толық тоқтату мақсатында өнеркәсiпке және ауыл шаруашылығы техникаларына қажеттi қосалқы бөлшектердi өндiрудi ұйымдастыру және шығаруды игеру;
      - автокөлiктiң және электр көлiк құралдарының өндiрiстiк базасын дамыту;
      - халық шаруашылығына арналған телевизия, компьютер, есептеу аппаратураларын және құралдарын шығаруды дамыту.
      Қаладағы машина жасау кешенi, негiзiнен, өзiнiң тиiстi саласын сақтайды. Машина жасау өнеркәсiбiн дамытудағы негiзгi мақсат-iшкi өнiм шығаруды көбейту және елiмiздiң экономикасын қажеттi машиналармен, кепiлдiк мерзiмi бар және кепiлдiк мерзiмi бiткен соң сервистiк қызмет көрсетiлетiн жабдықтармен және қосалқы бөлшектермен барынша толық қамтамасыз етуге арналған бәсекелесу қабiлетi бар, өндiрiстiк-техникалық мақсатқа арналған өнiмдер шығаруға басымдықпен көшу. Талдаудың көрсеткенiндей, өндiрiстiк қуаттарының едәуiр резервi және пайдаланылмай тұран өндiрiстiк алаңдары бар қазiргi машина жасау кешенi жұмыс iстеп тұран кәсiпорындарды қайта жаңарту және техникалық жарақтандыру есебiнен саланы жедел дамытуға мүмкiндiк бередi.
      "Алатау" АҚ қорғаныс кешенiне жатады. Сондықтан оның республиканың қорғаныс өнеркәсiбiн дамыту және конверсиялаудың мемлекеттiк бағдарламасына жеке енгiзген жөн (I кезең: 2002 ж.).
      "Белкамит" БК-да республиканың мұнай, газ өндiретiн салаларына арналған аса үлкен ыдыстарды шығару көлемiн арттыру және өнiм өндiру көлемiн кемiнде 50% арттыру жоспарлануда (I және II кезең: 20022010 жж.).
      "ААМЖЗ" АҚ-да мұнайайдау және басқа мұнайгаз кешендерiне арналған жабдықтар өндiру жоспарлануда (I кезең: 2002-2005 жж.).
      "Машзауыт" АҚ-да жаңа тұрмыстық техникаларды, бу қазандарын, қуаты 100-ден 1000 квт. дейiнгi қою отынды пайдаланып, су жылытуға арналған қазандарды өндiру игерiледi. Темiр жолға, автокөлiктер және троллейбус шаруашылықтарына арналған жабдықтар үшiн арнаулы тапсырыс бойынша қосалқы бөлшектер шығару жоспарлануда.
      "Машзауыт" АҚ қорғаныс кешенiне жатады және ол осы мақсатқа арналған өнiмдердi" 90 пайызын өндiредi. Перспективалық қорғаныс технологиялық ұйымдастыру, жобалау, жасау және енгiзу бойынша кәсiпорындардағы мүмкiндiктердi пайдаланып мемлекеттiк деңгейде шаралар қолдану қажет (I кезең: 2002 ж.).
      "Электромаш" ААҚ-дағы өнiмдердi өндiру қазақстандық моделдегi троллейбустарды құрастыруды игеру арқылы жүзеге асырылуда, сондай-ақ троллейбустарды күрделi жөндеу көлемi ұлғайтылды. Электр көлiкке арналған қосалқы бөлшектер шығару арта түседi(I кезең: 2002-2005 жж.). Соның арқасында кәсiпорында қаланың басқа да метрополитеннiң техникалық жабдықтары мен тетiктерiн шығару мүмкiндiгi бар (II кезең: 20062010 жж.). Автобус құрастыру зауытында тiркемелер және 30 тонналық тiркемелер шығару белгiлендi, автобустарға, тiркемелерге арналған сырлау кешенi енгiзiледi (I кезең: 2002-2005 жж.).
      "АТЦ-405" АҚ-да ҚР Қорғаныс министрлiгiмен тiк ұшақтарды жөндеуге және жарақтандыруға арналған контрактiнi жүзеге асыру есебiнен өнiм өндiру көлемiн 54 пайызға ұлғайту жоспарлануда. Кәсiпорын толықтай республикамыздың сұранымын қанағаттандырып сыртқы рынокқа шығуға мүмкiндiгi бар (I және II кезең: 2002-2010 жж.).
      "IскерГаз" ААҚ-да мини-автобустарды өндiрудi игеру және оны екi есеге көбейту, арнаулы автомобильдердi шығаруды 3 есеге көбейту көзделуде (I кезең: 2002-2005 жж.).
      "Iскер" АҚ-да "Камаз" автомобильдерiн жаппай өндiру және жасалған шарттар шеңберiнде темiр жол шаруашылығына арналған қосалқы бөлшектердi өндiрудi ұлғайту есебiнен өнiмдер өндiрудi бiр жарым есеге көбейту жоспарлануда.
      Кәсiпкерлiктi қолдау бағдарламасын жүзеге асыру арқылы машина жасау кәсiпорындарының жанынан негiзгi кәсiпорынның мұқтажы үшiн қажеттi бөлшектер шығаруға бағытталған шаруашылықты жүргiзудiң шағын формаларын құруды ынталандыру жолымен қажет бөлшектердi шығару Жағдайын жақсарту көзделуде (I кезең: 2002-2005 жж.).
      б) құрылыс материалдарын өндiру.
      Келешекте бұл саланың кәсiпорындарында өнiмнiң өсуi өнiмдердiң жаңа түрлерiн игеру арқылы, инвестициялық Жағдайдың өсуiне байланысты iшкi нарықта сұранымның өсуi арқылы қол жеткiзiледi. Алдымыздағы 3-4 жыл iшiнде кәсiпорындарда жаңа тауар өнiмдерi игерiледi: цемент-құм черепицалар және сапасы жақсартылған жылу сақтағыш материалдарды шығаруды игеру есебiнен өнiмдердi өндiрудi ұлғайтуға қол жеткiзiледi, тротуарлық плиткаларды шығаратын жаңа қуаттарды енгiзу белгiлендi, құрақ қоспаларды өндiретiн қосымша тасқындық жүйе iске қосылады.

3. Төменгi бәсекедегi блок.

      Бұл блокқа жеңiл өнеркәсiп жатады. Жеңiл өнеркәсiптегi Жағдай күрделiлек, алайда мұнда да тәуiр перспективалар бар. Кейбiр кәсiпорындар демпингке қарсы қолдауға, жеңiлдiгi бар несиеге ие болды және олар "аяқтарынан тұрып", жақсы жұмыс iстеуде.
      Айталық, "Жетiсу" АҚ-да жыл басынан берi 400-ге жуық жұмыс орны ашылды. Бiрақ нарық Жағдайында үстемдiк жүргiзу үшiн жеке қолтаңбаға, дәстүрлерге ие болып, өзiне тән марканы жасау қажет. Қалалық әкiмшiлiктiң iс-қимылдары осы кәсiпорындарды дамытуға Жағдай жасауға бағытталады.
      Несие алу есебiнен айналымдағы қаражаттар көлемiн ұлғайту, шығарылатын өнiмдердiң ассортиментiн көбейту жоспарлануда, аяқкиiмдер шығару көлемi 2-3 есеге артады деп жоспарлануда (II кезең: 20062010 жж.).
      "Бiрлесу" АҚ-да ресейлiк алымдармен бiрлесе отырып, халық тұтынатын тауарларды шығаруға арналған бұрын пайдаланылған шикiзаттарды қайта өңдеудiң жаңа технологияларын пайдалану мүмкiндiгi әзiрленуде. Таяудағы жылдары өнiм өндiру көлемiн 2-3 есеге ұлғайту жоспарлануда (II кезең: 2006-2010 жж.).
      Сала кәсiпорындарының негiзгi мiндеттерi – тұрғындардың сұранысын ескерiп, жеңiл өнеркәсiп тауарларымен iшкi нарықты толтыру, дайын өнiмдердi экспортқа шығаруды жандандыру, бiрте-бiрте сыртқы нарыққа шығу және шығынмен жұмыс iстейтiн кәсiпорындардың санын азайту.

      4.3. Коммерциялизациялауға тез қабiлетi бар жоғары           технологиялы өндiрiс пен салалар топтары.

      Бұл сала тобына ақпараттық технологияның барлық бағыттағы түрлерi жатады.
      Соның iшiнде, химия өнеркәсiбi, осы қысқа мерзiмнiң iшiнде рыноктi жоғары сапалы отандық өнiмдермен қамтамасыз ете алады және ауыл шаруашылығы үшiн керектi биологиялық дәрi-дәрмек түрлерiн шығаруға мүмкiндiктеқстаннан басқа да Өзбекстан, Қырғызстан, Түркменстан, Тәжiкстан бола алуына мүмкiншiлiк бар (II кезең: 2006-2010 жж.).
      "Электромаш" БК ААҚ-да троллейбустарды жинауын жолға қойылуы, республикамыздың электрокөлiгiнiң паркiн толық жаңалауға мүмкiндiк бередi, жоғары бәсекелестiк өнiм республикамыздың нарығының 80%-ын қамтамасыз етiп отырғанын есепке алғанда. Бұл Жағдай осындай өнiмнiң импортын толық тоқтатады (II кезең: 2006-2010 жж.).
      Минералды-шикiзат кешенiндегi жұмыстарды арттыру барысында алмаз бұрғылау құралдарына сұраным артады, ол осы күнде толық шетелден әкелiнедi. Мұндай өнiм шығару басқа Орталық Азия республикаларында жоқ. Сонымен, өнiм дүниежүзiлiк нарықта толық сұранымды болады (I кезең: 2002-2005 жж.).
      "ЫРЫСТЫ-АЭВРЗ" ААҚ-ы Қазақстан аумағындағы жалғыз шойынжол үшiн жолаушы вагондарын жөндеу жөнiндегi тапсырысты орындаушы кәсiпорын, соның есебiнде алдағы уақытта өзiнiң өнiмiн шектелмеген iшкi нарықта өткiзу мүмкiндiгi бар (I кезең: 2002-2005 жж.).
      "Алатау" АҚ қысқа мерзiмде ГСА-1 сваркелiк газогенераторды жаппай шығаруды игере алады. Өткiзу нарығында ондай өнiм жоқ, сондықтан тұрақты сатып алушылар болып отандық және алыс шетел, жақын шетел кәсiпорындары болуы мүмкiн (I кезең: 2002-2005 жж.).
      "АММК-ОЗАТ" ААҚ шығаратын өнiм алыс және жақын шетелге экспортқа шығарылады. Компанияның бiр жылда 100 млн. метр табиғи таза жоғары сапалы кездемелер (шыт, бязь, сәтен, твид, помази) шығаруға мүмкiндiгi бар. Олар дүние жүзiнiң барлық елдерiнде сұранымды, бiрiншi кезекте соның iшiнде АҚШ, Италия, Испания, Канада, Эстония, Россия, Корея, Германия, Украина. (I және II кезең: 2002-2010 жж.).
      "Алматы кiлем" ААҚ республикамызда жалғыз кiлем және кiлем бұйымдарын шығарушы кәсiпорын және ТМД елдерiнiң iшiндегi енi 4 метр кiлем шығарушы. Сондықтан тұрақты сатып алушылар болып жақын және алыс шетелдер кәсiпкерлерi болу мүмкiншiлiгi бар, олар Канада, АҚШ, Чехия, Польша, КХР, Монғолия, Украина, Қырғызстан және басқалары. (II кезең: 20062010 жж.).

                          7. Күтілетін нәтижелер

      Өнеркәсiптi, шағын бизнестi дамыту, экономикалық қызметтiң барлық салаларында жаңа технологияларды енгiзу, инновациялық қызметтi басым дамыту жөнiндегi қолданылған шараларды ескерiп, онжылдықтың соңына қарай өнеркәсiптiк өндiрiстiң көлемi 54% өседi.
      Осы кезеңде өнеркәсiптiң құрылымы өзгерiп, қалада шығарылатын барлық өнiмдердiң 30-35% шағын кәсiпорындардың үлесiне тиедi.
      жоғары технологиялық өндiрiс, сондай-ақ ақпараттық технологиялар саласындағы өндiрiс (жабдықтар, химия, мұнай, кен-металлургия кәсiпорындарына арналған қосалқы бөлшектер, жоғары сапалы препараттар өндiру, электроника автомобиль жасау) басым дамытылады.

III БӨЛIМ
Көлік инфрақұрылымы

1. Мақсат

     Қоғам мен экономиканың сапалы қызметтерге деген қажеттiлiгiн қамтамасыз ететiн тиiмдi және технологиялық жағынан жаңартылған көлiк және телекоммуникация кешенiн жасау.
      2002-2005 жылдар. Көлiк және телекоммуникациясының жүйесiн жоғары техникалық деңгейде дамыта отырып, толық қажеттiлiктi қанағаттандыратын кәсiпорындардың жөндеу-қалпына келтiру жұмыстарын атқарып, көлiк құралдарының жаңаруына өзiндiк үлес қосу.
      2006-2010 жылдар. Экономиканың өркендеуiне және сыртқыэкономикалық дамуға ықпалын тигiзетiн тиiмдi транзит саясатын жүргiзу. Дүниежүзiлiк стандартқа сәйкес көлiк және телекоммуникация қызметтерiнiң сапасын көтеру.

2. Қазіргі Жағдайды талдау

      Алматы - iрi автомобиль, темiр жол және әуе қатынастарының торабы, онда екi темiр жол бекетi, әуежай, екi iрi автобекет орналасқан. Алматы қаласы Орталық-Азия аймағындағы iрi көлiк және әуе қатынастары бойынша тоғыз жолдың торабы ролiн атқарады, Ұлы Жiбек жолының туристiк бағыттарының қиылысы болып табылады.
      Қаланың көлiк артерияларының үлесiне республикадағы барлық автомобиль тасымалының бестен бiр бөлiгi және әуе тасымалының үштен бiр бөлiгi тиедi.
      Алматы қаласы арқылы Азия континентiнiң солтүстiк және оңтүстiк шығыс және батыс бөлiктерiн өзара қосатын транзиттiк бағыттардың жалпы санының басым көпшiлiгi өтедi.
      Статистиканың мәлiметтерi бойынша, қала арқылы жыл сайын 700-750 млн. АҚШ долларының өнiмдерi экспортқа шығарылады, олардың 10-15 пайызы қалада өндiрiлген өнiмдердiң үлесiне тиедi. Өнiмдердiң қалған бөлiгiн континенттiң басқа аймақтарының өнiмдерi құрайды.
      Қаланың iшкi көлiк инфрақұрылымы қатты төсенiшi бар, ұзындығы 1500 км. 525 автокөлiктiк көшелерден тұрады. Автожолдардың желiсiнде 93 автожол және 73 жаяу адамдар өтетiн көпiр, 5 өтетiн жол және 20 жер асты өткелдерi бар.
      Көлiктегi жекешелендiру акционерлiк қоғамдарға айналдыру процесстерi көлiк нарығындағы бәсекелесетiн шаруашылық жүргiзушi субъектiлердiң пайда болуына ықпал еттi.
      Тендер жүргiзу тәртiбiн тұрақты жетiлдiрудiң нәтижесiнде жолаушылар тасымалдауға жоғары сапалы қызмет көрсететiн көптеген жекеменшiк компаниялар қатыстырылуда.
      Бүгiнгi таңда қалада 70 астам көлiк кәсiпорыны жұмыс iстейдi. Қаладағы 8 автопарктiң 2-уi (NN№1 және 6) жеке меншiктiң иелiгiнде, 2 автопарктiң (NN№2,4,5,7) коммуналдық меншiгiнде акциялардың 49-51 пайызы (олардың екеуi сатуға шығарылды) пайызы бар және N 3 және N 8 автопарктердiң акцияларының мемлекеттiк пакеттерi сенiмдi басқарылуда.
      30 қалалық бағытта жекеменшiк көлiк компанияларының 400 автобусы жұмыс iстейдi, мұның өзi қалалық автобустардың барлығының 16 пайызын құрайды.
      Сонымен бiрге жолаушылар тасымалдау қызметiн 12 жекеменшiк таксопарк, 3 троллейбус паркi және 1 трамвай депосын көрсетедi.
      Көлiк желiлерiн оңтайландыруға айрықша назар аударылады. Оны жүргiзудiң нәтижелерi - қаланың орталық бөлiгiн жаңадан салынып жатқан шағын аудандармен қосатын жаңа бағыттардың ашылуы, жолдардың учаскелерiнде жолаушылар тасымалдауды жеңiлдету.
      Конкурстар өткiзу шарттарын күрделi етудiң нәтижесiнде көлiк құрылымы тапсырыс берушiлерге неғұрлым сапалы және мәдениеттi қызмет көрсетуге қабiлеттi бағыттармен жаңартылды. Қолданылған шаралар жолаушылар тасымалдаудағы шығындарды төмендетуге мүмкiндiк бередi.
      Алайда көлiктiң қаржы қызметiндегi шығын деңгейi едәуiр болып отыр. Көлiк ұйымдарының 40 пайызы ана жұмыстағы дұрыс нәтижелерге қол жеткiзуде.
      Соңы бiрнеше жылда қаладағы жолаушылар көлiгiнiң паркi шамамен 10-15 пайызға жаңартылды. Өткен жылы қазақстандық алғашқы троллейбус құрастырылып, пайдалануға берiлдi.
      Алайда парктiң ескiруi тұрғындарға көлiк қызметiн көрсетудегi елеулi проблемалардың бiрi болып қалуда.
      Жолдарды салу және жөндеу жұмысы едәуiр жандандырылды. Өткен жылдың өзiнде ана жаңа техникалар мен технологияларды пайдаланып, 52 км. жол жөнделдi. Мұның өзi 2000 жылымен салыстырғанда 2 есе көп.
      2000-2001 жылдары Меңдiқұлов бульвары, Жолдасбеков көшесi, "Думан-1" шағын ауданына апаратын жол, Жароков көшесiнiң бойымен Әл-Фараби даңғылына дейiнгi кiрме жол, "Кеңсай" зиратының аумағына апаратын жол қайта жаңартылды. Брусиловский, Шаляпин, Жандосов көшелерi, Абай, Достық даңғылдары кеңейтiлiп, Мұратбаев, Мұқанов көшелерi күрделi жөнделiп, Саин көшесiне қосалқы жол, "Мамыр" және "Жетiсу" шағын аудандарына кiрме жолдар салынды.
      Майлин-Бекмаханов көшелерiнiң бойында көлiк жолайрығы, 12 км. табаны қатты жол салынды.
      Алматы қаласындағы экологиялық Жағдай жыл сайын жақсартуды қажет етедi. Өйткенi қала көшелерiнде көлiк тасқыны күн сайын арта түсуде. Барлық ауаға тарайтын түтiннiң 80-90% автомобиль көлiгiнiң үлесiне тиедi. тұрғындар арасында ауаның ластануына тiкелей байланысты әртүрлi ауруларға ұшырау орын алуда.
      Осы аталған мәселенi шешудiң тиiмдi жолы көлiк тасқынына арналған арнайы жолдар салу. Алматы қаласының орналасуына орай көшелердегi жолдарды кеңейтуге мүмкiндiк әсте туа бермейдi.
      Экологиялық мәселелердi шұғыл шешуде Үкiмет жыл сайын республикалық бюджетте осы аталған жұмыстарға қаржы бөлуiн қажет етедi.
      Сонымен қатар, көлiктi дамытуға арналған несиенi өтеу туралы мәселенi шешу де күн тәртiбiнде.
      1994 жылы қаулыда Министрлер кабинетi мен ХАДБ арасындағы заемдық келiсiмде қалаға көлiктi дамытуға қайтарымсыз несие бөлу көзделген. 1997 жылы Қаржы министрлiгi мен Алматы қаласының Әкiмшiлiгi арасында жеңiлдiк алушыларды тасымалдау арқасында несиенi қайтару келiсiмi көзделген. Бiрақ, заңмен жеңiлдiктiң күшiн жойғанының жоғарыда аталған көздерден өтеуге мүмкiндiк туғызбайды. Қазақстан Республикасының Қаржыминi республикалық бюджеттен заем бойынша 22,7 млн. АҚШ доллары сомасындағы несиенi республикалық бюджеттен қайтару мүмкiндiгiн қарастыруы тиiс. 1998 жылдан берi көлiк дамуының негiзгi көрсеткiштерiнiң өсу деңгейi ---------------------------------------------------------------------Көрсеткiштер ! 1998 ж. ! 1999 ж. ! 2000 ж. ! 2001 ж. --------------------------------------------------------------------- жүктер тасымалдау (мың тонна) барлығы 1530 885 1530 1978 авиация 6 10 8,4 3,4 Автокөлiк 1524 875 1521,6 1974,6 жүк айналымы (млн. ткм.) барлығы 207 241 285 175 авиация 28 37 91 23 Автокөлiк 179 204 194 152 Тасымалданған жолаушылар (млн. адам) барлығы 390 287 217,03 221,06 авиация 0,06 0,04 0,03 0,06 автокөлiк 389,8 286,5 217 221 Жолаушылар тасымалының айналымы (млн. жкм) барлығы 2435,9 1910,1 1405,0 1410,8 авиация 243,2 328,9 152,4 175,7 Жалпы пайдалану автокөлiгi 2192,7 1581,2 1252,6 1235,1 ---------------------------------------------------------------------
      Алматы қаласы зор дамыған телекоммуникациялар жүйесi бар, осы саладағы сервистiк қызметтер көрсету деңгейi жоғары қалалар санатына жатады.
      Соңы бiрнеше жыл бойы ескiрген АТС-тарды интенсивтi жаңалау және қаланың телефон нөмiрлерi аз учаскелерiне телефон орнату жүзеге асырылуда. "Алматытелеком" ТҚО құрамында берген сұраныстарына сәйкес кәсiпорындарға қызметтер көрсететiн корпоративтiк сервис орталығы құрылды. Қазiр қалада жалпы сыйымдылығы 450 мыңға жуық нөмiрлерi бар 90-нан астам АТС жұмыс iстейдi. Өткен жылы қосымша 14 мыңға жуық телефон орнатылды. Қаланың барлық аудандарында тұрғындардың мұқтажына сәйкес таксофондар орнатылуда. Бүгiнгi таңда олардың жалпы саны 1266 бiрлiкке жеттi. 2.1. Күшті жақтары Қаланың транзиттiк жағынан тиiмдi орналасуы. Алматы - iрi темiр жол, автомобиль және авиация көлiктерiнiң iрi торабы, iскерлiк және мәдениет орталығы. Ұлы Жiбек жолының бойында орналасуы. Көлiк, байланыс және телекоммуникациялар инфрақұрылымының жеткiлiктi дамуы. Байланыстың және телекоммуникациялар құралдарының дамуы жалпы алғанда жоғары технологиялық деңгейге сәйкес келедi. Даярланған техникалық қызметкерлердiң болуы. Көлiк кәсiпорындары көлiк құралдарын шартқа сәйкес тура жеткiзiп бередi. 2.2. Олқы жақтары
      Ескiрген телекоммуникациялық және көлiк құралдарының үлесiнiң жоғары болуы, электр көлiгiнiң жылжымалы құрамының санының азаюы, байланыс-кабельдiк желiлердiң тозуы. Жолаушылар автокөлiгiнiң жылжымалы құрамын жаңартуға арналған қаржы ресурстарының тапшылығы. Жолаушылар көлiгi кәсiпорындарының шығынмен жұмыс iстеуi. Республикада телекоммуникациялық жабдықтарды, жаңа жолаушылар автокөлiгi құралдарын шығаруға және оларды күрделi жөндеуге арналған базаның болмауы. "МАН" автобустарын алғаны үшiн ХДҚБ берген несие бойынша 5,0 млрд. жуық теңге мөлшерiнде қарызының болуы. Жолдардың тиiмдi қызмет етуi үшiн тұрақты және сенiмдi қаржы жүйесiнiң болмауы. Халықаралық байланыстарды қамтамасыз ететiн бағыттар бойынша тасымалдау үшiн арнайы жасалған жағдайлардың жеткiлiксiздiгi. 2.3. Мүмкіндіктер Экономиканың дамуын болжамдаудағы көлiк коммуникациясына қызмет көрсету саласын дамыту сыртқы экономикалық және аймақтық байланыстар арқылы жүзеге асырылады. Қаланың транзиттiк тасымалдау қуатын пайдалану. Өзiнiң өндiрiстiк жөндеу базасын дамыту. Жаңа технологияларды жүзеге асыру мақсатында ғылыми-зерттеу институттарындағы барлық қуаттылықтарды пайдалану. Электр көлiгiн дамытудағы басты бағыт – метрополитендi қосу. 2.4. Қауіптер Электр энергияға тарифтi көтеру. Көлiктi дамыту саласындағы инвестициялық жобаны жүзеге асырудағы метрополитен құрылысының кейбiр жерлерiн тоқтатып қою салдарынан болып табылады. Электр көлiктiң әлсiз дамуынан халықаралық экологиялық қалыптарға сай келмейдi. 3. Стратегиялық міндеттер
      Бiрiншi кезеңде (2002-2005 жылдар) Көлiк және телекоммуникациясын тиiмдi пайдалану негiзiнде iшкi сұранымын толық қанағаттандыру мiндетке қойылады, көлiк құралдарының жаңаруына өзiндiк үлес қосу, қорларды жаңалау және көлiк құралдарына керектi жабдықтарды сатып алу, жол инфрақұрылымдарын жетiлдiру, жаңа технологияны енгiзу, көлiк кәсiпорындарын қаржылай сауықтыру. Ол үшiн келесi шаралар қолданылады:
      - қаланың мүддесiн дамытуда жолдарды кеңейтiп, республикалық деңгейде жүк тасымалын дамытуды арттыру.
      - жыл сайын жолаушыларды көлiкпен тасымалдауды ұлғайту.
      - көлiк құралдарының үзiндiк өндiрiсiн дамыту.
      - көлiкке бақылау жасаудағы экологиялық Жағдайды жақсартып, жол қауiпсiздiгiне көңiл бөле отырып, көлiктiң экологиялық таза түрiн дамытуды басым жолға қою.
      - шағын кәсiпкерлiк пен бәсекелестiктi дамыту.
      - жаңа тұрғын үй аудандарында инженерлiк көлiк коммуникациясын дамытуды қамтамасыз ету.
      Екiншi кезеңде (2006-2010 жылдар) келесi шаралар қабылданады:
      - республиканың және қаланың мүддесiнде қаланың транзиттiк мүмкiндiгiн дамытып және пайдалану, одан түсетiн табысты өсiру;
      - қаланың электр көлiгiнiң даму басымдылығын қамтамасыз ете отырып, экологиялық мәселелердi шешу.
      - автомобиль жолдарын кеңейту, соның iшiнде бiрiншi кезекте жол торабтарын айыру және айналып өтетiн магистралдар құрылыстарын салу, олардың техникалық-пайдалану деңгейiн дүниежүзiлiк стандартқа келтiру;
      - көлiк пен байланыс жүйелерiн дамытуда ғылыми соңы және ақпараттық технологияны пайдалану.

4. Iс-қимылдар стратегиясы

I кезең: 2002-2005 жылдар

Көлiк коммуникациясының жүйесiн жоғары техникалық деңгейде дамыта отырып ұстай отырып, толық қажеттiлiктi қанағаттандыратын кәсiпорындардың жөндеу-қалпына келтiру жұмыстарын атқарып, көлiк құралдарының жаңаруына өзiндiк үлес қосу. Метрополитен құрылысына инвестиция тарту. Тасымалдау саясатын жалғастыра отырып, жайлы қызмет көрсету инфрақұрылымын қалыптастыру.

II кезең: 2006-2010 жылдар

      Қаланың электр көлiгiнiң даму басымдылығын қамтамасыз ете отырып, экологиялық мәселелердi шешу. Азаматтардың көлiкке деген қажеттiлiгiн толығымен орындап, әлемдiк деңгейде сапалы қызмет көрсету. Осы саланың тиiмдiлiгiн арттыра отырып, тасымалдау саласын қоса есептегенде табыстарды арттыру.
      Алматы қаласының көлiк мәселесi 2010 жылға дейiн әкiмшiлiк заңгерлiк тұрғыдан ана емес, сонымен қатар елдi-мекендердегi қоршаған ортаны қорғай отырып, жол қауiпсiздiгiн арттыру. Көлiктi одан әрi дамытуды оның төтенше жағдайлардағы мүмкiншiлiгiн, оған қоса Алматының табиғи аумағындағы сел жүру қауіпiн және жер сiлкiну қауіпiн толығымен ескере отырып, ала қарай дамитын болады.
      Алдымыздағы бiрiншi кезектегi шаралар iшiнде жолдардың техникалық ахуалдарын жақсарту, жолаушы тасымалдаушы парктi жаңалау, метрополитен құрылысына инвестиция тарту болып табылады.
      Қаланың көлiгiн және қаланы көрiктендiрудi дамыту бағдарламасына сәйкес жыл сайын 120 шақырым жол жөнделу жоспарлануда, оған жаңа техника мен технология тартылады. Бұған қоса жыл сайын "Думан", "Шаңырақ", "Ұлжан" аумағында жолдарды тас қиыршықтарымен қалау көзделген.
      Жолаушылар көлiгiнiң паркiн жаңарту негiзiнен жеке қаражат арқылы орындалады, оған көлiк кәсiпорындары лизингтi дамытып, екiншi деңгейдегi банкiлердiң несиелерiн және бюджеттен тыс көздердi тартады. Негiзiнен, жәйлi автобустарға жеңiлдiктер берiледi.
      Республикалық бюджеттiң есебiнен бұрын алынған "МАН" автобустарының берешектерiн өтеу үшiн жыл сайын 560,0 млн. теңге қажет етедi.
      Көлiктiң дамуындағы тиiмдiлiктi ескерiп және көлiк кәсiпорындарының жұмысын арттыру мақсатында көлiк құралдарының жеке өндiрiсi дамытылады. "Электромаш" ААҚ өндiрiсiн дамытуда қазақстандық үлгiде троллейбустарды жинау және дамыту, сондай-ақ троллейбустарды күрделi жөндеуден өткiзу ескерiледi. Бұған қоса, қосалқы бөлшектер өндiрiсi дамиды. Автобустарды жинау зауытында тiркемелердi шығару дамиды және әсiресе, 30 тонналық тiркемелерге көңiл бөлiнедi. "IскерГаз" ААҚ бiрнеше рет шағын автобустар мен арнайы автомобильдердiң өндiрiсi дамытылады. Ал, "Iскер" АҚ-да "Камаз" автомобильдерi шығарылады. Алғашқы бесжылдықта мемлекеттiк сатып алу бойынша жұмыстар атқарылып, пайдалану кәсiпорындары жетiстiктерге жетедi.
      Қаланың көлiк тасқынын басқаруды жүзеге асыруда "қала автоматтандырылған жүйесi" пайдаланылады. Мұндай орталықтан басқару жолаушыларға сапалы қызмет көрсету деңгейiн арттырып, қала жолдарында жол қауiпсiздiгi қамтамасыз етiледi.
      Автокөлiктiң экологиялық Жағдайға керi әсерiн тигiзбеу мақсатында автобустардың сығымды газды пайдалануына көшiрiледi.
      Автокөлiктердi жанармаймен жабдықтауда экологиялық талаптарға сай сапалы қызмет көрсету арқылы жұмыстар атқарылады.
      Көлiк қызметiн дамыту нарқында жақсы бәсекелестiк ахуал қалыптасады. Бұл тұрғыда жұмыстың тиiмдiлiгi артып, жолсызбалардың тоқтаусыз жұмыс iстеуiне жол ашылады. Автопарктердi бiртiндеп жеке компанияларға беру және акциясын сату көзделген.
      Көлiктердiң қозғалысындағы жол құрылысы оларды жөндеу, жабдықтарды алу, оларға қызмет көрсету конкурстық негiзде өткiзiледi. Мұндағы басты мақсат осы аталған құралдарды тиiмдi пайдалану болып табылады.
      Көлiктердi тасымалдауда экономиканың басқа салаларын дамыту жүзеге асырылады. Мұнда әсiресе, жөндеу-қалпына келтiру қажеттiлiгi толығымен қанағаттандырылады.
      Қаланың жолаушыларды тасымалдаудағы жолсызбасын дамытуда жаңа аудандарды дамыту ескерiледi, "Шаңырақ", "Думан", "Таугүл" және басқалар. Осы аудандардағы инженерлiк коммуникациялық және жол жүйелерiн дамытуға 9,0 млрд. теңге көзделген.
      Көлiк тасқынын пайдалануда сыртқы әсерлердi және сонымен қатар жолсызбалардағы жүк тасымалында халықаралық байланысты қамтамасыз ете отырып, барлық талдаманы жоспарлы жүзеге асырады.
      Тасымалдаудағы көлiк тасқынының бiртiндеп, қаланың сыртқы аумағына шығару жоспарланады.
      Қаладағы экологиялық Жағдайды ескере отырып, басым дамушылықты электр көлiгi алады. Электр көлiгiн, әсiресе қаланың батыс және оңтүстiк-батыс бағыттарында көзделген:
      жаңа тораптар құрылысы:
      - Абай д.-Момышұлы-Төле би-Саин көшелерi (4,6 км)
      - Навои-Орбита-Дежнев-Жандосов көшелерi (6,0 км)
      - Райымбек д. (Петров көшесiнен "Саяхат" автобекетiне дейiн) (14,8 км).
      Жергiлiктi электро пойыздар қозғалысы ұйымдастырылады, Алматы - Ұзынағаш және Алматы - Қапшағай бағыттары бойынша. Мұнда Отырар - Алматы және Алматы - Қапшағай жол көлiгi iске қосылады.
      Жүзеге асыру көзделуде:
      - 4 жаңа ток беретiн станциялар iске қосылады. Райымбек даңғылы мен "Медеу" тау шатқалы аумағында троллейбус желiсi iске қосылады, оған қоса "Медеу" және "Шымбұлақтағы" демалыс орындары кеңейе түспек.
      - жыл сайын 30 шақырым троллейбус, 10 шақырым трамвай желiлерi және 10 шақырым трамвай жолы iске қосылады.
      жоғарыда аталғанындай, Алматы экологиялық жағынан таза болуы үшiн метрополитеннiң құрылысын iске қосу маңызды мiндет болып табылады.
      Бiрiншi кезектегi метроны пайдалануда жылдам жүретiн трамвай пайдаланылады. Бұл қаланың батысынан Жароков көшесiне дейiн жер бетiмен қозғала отырып, одан кейiн барып жер астына түседi. Метрополитен толығымен iске қосылғанда, барлық қозғалыстар жер астында болады.
      Көлiк тасқынының жұмысын реттеу мақсатында және жол қауiпсiздiгiн орындауда көлiктiң тоғысқан жерлерiне ерекше көңіл бөлiп, шағын жол айрықтарын қайта жөндеуден өткiзiп, бiр бағытта жол қозғалысының, сонымен қатар айналып өту жолсызбаларына жоспарлы көңіл бөлiнiп, бұл тұрғыда көп қабатты автопаркингтердi орнату мақсатында жұмыстар атқарылады. 2002 жылы "Заңғар" дүкенi мен Орталық кеңшар базарының маңында жаңа автопаркингтер құрылысы жоспарлануда.
      Қала үшiн өз күшiмен және тартылған қаржы есебiнде басымды жобаларды жүзеге асыру жоспарлануда:
      1. Қалада автокөлiктiң шектен тыс артықтығының нәтижесiнде экологиялық Жағдайдың қиындығын ескере отырып, бұл мәселенi шешудiң тиiмдi жолының бiрi автокөлiк жол айырықтарын салу болып табылады. Өткен жылы бiр автокөлiк жол айырығы салынды, қазiргi кезде Саин мен Райымбек көшелерiнiң қиылысында екi қабатты жол айырығы салынуда. Болашақта тағы 14 жол айырығы мен айналып өтетiн магистралды жолдар салу жоспарлануда.
      жоғары көрсетiлген объектiлердi салу үшiн 77 млрд. теңге қаржы қажет. Қаржы көзi болып бюджет алымдарының көлемiн қысқартқан Жағдайда жергiлiктi бюджет бола алады.
      2. Бiрiншi кезектегi метрополитеннiң құрылысын аяқтау. Осы құрылыстың сметалық бағасы 662 млн. АҚШ доллар, қазiр оның 140 млн. АҚШ доллары игерiлдi.
      Бұл жоба қаланың солтүстiк және оңтүстiк-батыс аудандарын қамтитын жаппай транзит жүйесiн салуды көздейдi. Бүгiнгi күндегi жоспарланған қала құрылымы, сонымен қатар қоғамдық көлiктердi күз және қыс айларында көшелерде тайғақтың пайда болуынан пайдаланудың қиындығына байланысты, жер бетiндегi электрокөлiктердi дамытуды шектейдi.
      Метрополитен құрылысы қаланың орталық бөлiктерiндегi 450 автобус бағыттарын қысқартуға және ыңғайлы, жылдамдықты, үлкен тасымалдау мүмкiндiгiн бередi.
      Сметалық баға қалдығы 73,6 млрд. теңгенi құрайды. 2002 жылы жобада жергiлiктi бюджеттен 350 млн.теңге қаржы қарастырылған, ол жылдың шығынның төрттен бiр бөлiгiн құрайды. Басқа Жағдайда метрополитеннiң құрылысы ұзаққа созылып кетуi мүмкiн, ал техногендiк сипаттағы мәселелер арта түспек. 2003 жылдан бастап жыл сайын 4-5 млрд. теңге қаржы бөлiнедi. Жобаны қаржыландыруды республикалық және жергiлiктi бюджеттен жүзеге асыруды ұсынады.
      Жоспарланған инвестиция тиiмдiлiгi - қалада экологиялық және көлiк Жағдайының жақсаруы, 7 мың жаңа жұмыс орны ашылмақ.
      3. Айналып өтетiн магистралды жолдар салу. Бұл жобаны жүзеге асыру қаланың iшiндегi 30% көлiк тасқынын қысқартуға мүмкiндiк бередi, қала арқылы өтетiн транзиттi автокөлiктердi қысқартады, сонымен қатар экологиялық Жағдайды жақсартады.
      Осыған байланысты 5 айналып өтетiн магистралды жолдар салу жоспарлануда. Ол қала аймағындағы айналып өтетiн магистралды жолдардың торабының кешенiн құрайды: - Солтүстiк жарты айналым – Саин мен Райымбек көшелерiнiң қиылысы, Талғар жол торабына шығатын; - Шығыс жарты айналым - Талғар жол торабына шығатын; - Оңтүстiк-Шығыс жарты айналым - Әл-Фараби даңғылы, Достық даңғылы Талғар жол торабына шығатын; - Оңтүстiк-Батыс жарты айналым – Саин көшесi мен Райымбек көшелерiнiң қиылысы Қаскелең, Шамалған жол торабына шығатын; - Батыс жарты айналым – Саин көшесi Әл-Фараби даңғылына (оңтүстiк жарты айналым) Фурманов көшесiне және Достық даңғылына дейiн шығатын. Қаржы көзi болып бюджет алымдарының көлемiн қысқартқан Жағдайда жергiлiктi бюджет бола алады. Осы объектiлердi салу үшiн 14,6 млрд.теңге қаржы қажет. Телекоммуникация жүйесiнде мынадай жұмыстар жаңа тұрғыда жүзеге асырылады: - барлық станцияларды электрондау; - сандық жүйеге көшiп, халықаралық байланыстармен теңесу; - "талап бойынша" қондыру бастамасымен телефондар орнату жүзеге асырылады; - мультимедиалық телекоммуникация қызметiн енгiзу (жедел интернет, бейнекөрiнiс интернетi). Бұларға қол жеткiзуде 61 млн. АҚШ долларының инвестициясы қажет. 5. Күтілетін нәтижелер
      Жоспарланған стратегиялық мiндеттердi жүзеге асыру технологиялық жаңартылған және тиiмдi көлiк және телекоммуникация кешендерiн құруға, сонымен қатар халықаралық деңгейде қызмет көрсетуiне мүмкiндiк бередi.
      Көлiк ұйымдарының қаржы Жағдайын жақсарту мақсатында олардың өздерiн өздерi ақтау жұмысымен ерекшеленедi.
      Бұл тұрғыда көлiк саласында қызмет көрсету аясы және телекоммуникацияға қызмет көрсетуде олардың табысынан қызмет көрсету ақысы төмендетiледi.
      Негiзгi нәтижелердiң бiрi болып автокөлiктiң қала экологиясына керi әсерiн қысқарту арқылы мультипликативтi тиiмдiлiгiне қол жеткiзу.

IV-БӨЛIМ Қоршаған ортаны қорғау 1. Мақсат

Алматы қаласының қоршаған ортасын сауықтыру, ең алдымен сапалы көрсеткiштердi қалпына келтiруге байланысты.

2. Қазіргі Жағдайды талдау

      Экологиялық Жағдайды сауықтыру мақсатында 16 жылдық кешендi бағдарлама әзiрленiп, жүзеге асырылуда, оның шеңберiнде мыналар орындалады:
      - ТАСИС-пен бiрлесiп, "Алматы қаласын көлiктiң ластауы" атты жобаны жүзеге асыру, ауаның тазалығын арнайы жабдықтармен зерттеп, көлiк құралдары мен жанар майдың құрамы тексерiледi;
      - Коммуналдық көлiкте қаланың орталық бөлiгiндегi жүк тасымалдау көлiгiнiң қозғалысын шектейтiн қондырғы орнатылады;
      - Қаланы 2002 жылы мерзiмге дейiн жылумен, газбен және электрмен жабдықтау тұжырымдамасы әзiрлендi, жеке тұрғындарды газбен қамту орындалады;
      - Жел мен ауаны тазартудың жаңа қондырғысын орнату жобасы жүзеге асырылады;
      - 322 қоқыс орындары жойылады;
      - Кәсiпорындардың қаражаты есебiнен суды тазалау ғимараттары тұрғызылады;
      - Қалада экологиялық Жағдайды оңалтудың бiрыңғай жүйесi құрылады.
      Сонымен қатар бағдарламаның көптеген шаралары қаржының тапшылығынан жүзеге аспайды, соның салдарынан қаланың маңызды су құбырларын жабдықтау, құбырларды орнату, шағын өзендердiң арнасын тазалауға аз қаржы бөлiнедi.
      Алматы - республикамыздағы тазалық жағынан ерекше қамқор қала. Қаланың табиғи Жағдайы оңды, бiрақ халықтың өсуiне байланысты, оған қоса өнеркәсiп технологиялық жөн көлiк дамуы кең қарқын алған, мұның бәрi қаланың экологиялық Жағдайына әсер етуде. Халықтың тығыздығы құрылыстың көбеюiне, көлiктiң және оған қоса басқа қозғалыс құралдарының артуында экологиялық мәселе туындайды.
      Әсiресе, көңiл бөлетiн жай, ауаның ластануы, су мен топырақтың тазалығы.
      Қаладағы экологиялық Жағдаймен қатар, Iле Алатауының маңы алаңдаушылық туғызуда. Мұнда ағын судың тазалығына ерекше көңіл бөлiнуде. Экологиялық Жағдайдың ерекшелiгiне байланысты халықтың тығыздығы Жағдайында және экономиканың дамуында әртүрлi табиғи апатты болдырмауда ерекше көңiл бөлiнедi.
      Ауаны тазалау мақсатында табиғи тазалау тұрақты болмағандықтан, Алматы қаласында өне бойы ауаны тазалауға, оған әртүрлi улы заттардың таралмауына тосқауыл қойылады. Жыл сайын қаланың ауасына 170-180 мың тонна әртүрлi улы заттар таралуда. Жыл сайын әртүрлi улы заттармен қатар, көмiрқышқыл 1,1 және 1,3 есе, азоттың ерiтiндiсi – 1,3-1,5 есе, фенол – 1,3,-1,7 есе, формальдегид – 4,7-6,6 есе таралуда.
      Ауаны тазартудың басты мәселесi автомобиль көлiгiнiң түтiн шығаруын шектеуде жете көңiл бөлiнбеушiлiк болып табылады. оған қоса, әртүрлi көздерден қаланы ластауға толығымен бақылау жасалмаған.
      тұрғындардың өсуi және Үлкен-Кiшi Алматы өзендерiнiң өн бойындағы құрылыста су ағысының гидрологиялық тепе-теңдiгiне әсерiн тигiзуде. оған қоса, жер асты суларының тазалығына, оның сандық және сапалық құрамына жер бетiндегi судың таза болуы тiкелей әсер етедi.
      Су көздерiне ерекше көңiл бөлген жөн. Үйлер мен шаруашылық ғимараттарды тұрғызғанда - одан ағын суға қоқыстарды ағызбау, су бетiн таза ұстау басты мiндет. Сонымен қатар жауын-шашын болғанда ағын сулардың су құбырларына араласпауына көңiл бөлiнедi.
      Сонымен қатар бүгiн Алматы қаласында және оның маңында әртүрлi жоспарсыз құрылыстар белең алуда, бұл да өз әсерiн тигiзуде. Басты себеп, табиғи жердi тиiмдi пайдалануды реттеудiң болмау мәселесi болып табылады.
      Жер қойнауындағы сулардың таза болуы үшiн жер бетiндегi барлық құбырларды тазалықта ұстау, арықтардағы сулардың, өзендер мен көлдерге құйылғандағы тазалығын тексеру және оларда 40-45 метр тереңдiктегi судың тазалығына да жете көңiл бөлу.
      Инженерлiк-геологиялық жағдайларға байланысты күннiң көзi қыста қатты қызғанда, қардың ерiп, арналардың суға толуынан жердiң қабаты жұмсарады. Бұл селдiң жүруiне басты себеп болады. Бұған қоса су арналарының асып кетуi кейбiр жерлердегi құрылыстарға және метрополитенге зияндарын тигiзуде.
      Алматы қаласының тұрғындарына тағы бiр ерекше қауiп - қоршаған ортадағы өндiрiстiң салдарынан қоқыстардың жинақталуы. Мұнда қаланың тазалығына тасымалданбаған, жинақталып қалған қоқыстардың көбею салдары тiкелей әсер етедi, сонымен қатар көгалдандыру жұмысымен қатар ағаштардың уақтылы тазалық жұмыстарына ерекше назар аудару қажет. Алматы қаласының айырықша мәртебесiн есепке ала және қаладағы қоршаған ортаның қазiргi Жағдайға байланысты, осы бағдарламаға мiндеттi түрде мемлекеттiк мәртебе беру тиiс. 2.1. Күшті жақтары 2015 жылға дейiн экологиялық Жағдайды сауықтыру кешендi бағдарламасы әзiрленiп, жүзеге асырылады. Халықаралық ұйымдардың экологиялық жобаға қатысуына жол ашады. Қоғамдық экологиялық ұйымдардың жұмысы жандана түседi. шағын бизнестiң экологиялық мәселенi шешуге қосылуы. Алматы қаласының аумағын аудан-аудан бойынша экологиялық тазалық жұмыстарын аяқтап, ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды қорғау кестесiн әзiрлеу, "Медеу" табиғи паркiн ұйымдастыру (жергiлiктi маңызы бар) және Баум бағының табиғи аумағын ерекше қорғау. жоғары интеллектуалдық ресурстарға ғылыми қамқорлық көрсету. 2.2. Олқы жақтары табиғи Жағдайдың тұрақсыздығы ауаға ерекше әсер етедi.
      Негiзгi өндiрiстiк жабдықтардың iстен шығуы, су құбырлары жүйесiнiң жаңармауы, қатты тұрмыстық қалдықтарды басқару жүйесiнiң болмауы, өндiрiстiң және тұтынудың хал-ахуалы тiкелей табиғи Жағдайға өз әсерлерiн тигiзуде.
      Автошаруашылықтағы көлiктiң ұлғаюы ондағы сапасыз жанармайдың пайдаланылуы тағы бiр себеп.
      Экологиялық мәселелердi шешудегi басты мiндет осы тұрғыдағы заң құжаттарын құқықтық жағынан негiздеу болып табылады.
      Қаланың экологиялық Жағдайын сауықтыруға қаржы тапшылығы тiкелей әсер етедi. Бұл тұрғыда, метрополитен құрылысына көңiл бөлiнедi. тұрғындардың экологиялық танымына ерекше көңiл бөлiнбеу. 2.3. Мүмкіндіктер Көп жылы жинақталған тәжiрибенi және қоршаған ортаны қорғаудағы әлемдiк қауымдастықтың күш-жiгерiн пайдалану. Қаланың ауасын тазартудағы қола алынған жобаларды жүзеге асыру, суды дұрыс пайдалану және тұрмыстық қалдықтарға қатаң бақылау орнату. Өмiр сүрген ортаны жақсарту мәселесiнде тұрғындардың және бұқараның күш-жiгерiн жинақтап және жандандыру. 2.4. Қауіптер Экология мәселесiндегi маңызды жобаларды жүзеге асырудағы қаржы тапшылығы. Өнеркәсiп және тұрмыстық қалдықтардың жинақталуы, өзендердiң арналарының ластануы және ауыз судың сапасына жер бетiндегi әсерлер. Жер сiлкiнiсiнiң қауiптiлiгi. 3. Стратегиялық міндеттер Алматы қаласының табиғатын қорғау жүйесiн оңтайландыру. Қоршаған ортаға әртүрлi қалдықтардың шаруашылық объектiлерiндегi қалдықтардың әсерiн төмендету. Өндiрiстегi және тұтынудағы қалдықтарды болдырмау, қалдықтарды пайдалану деңгейiн арттыру. Су ресурстарын тиiмдi пайдалану және оны қорғау. Жер сiлкiнiсiне қарсы нығайтулар. Экологиялық танымдылық. 4. Iс-қимылдар стратегиясы
      Алматы қаласында табиғатты пайдалану жүйесiн оңтайлау. Бұл тұрғыда аумақтағы табиғатты пайдаланудағы ұтымды шектеу жұмыстарын жүргiзе отырып жаңа басқару жүйесiн енгiзу және әзiрлеу көзделуде. Ол аймақтағы экожайлылықты жақсарту жүйесi арқылы iске аспақ. Бұл үшiн қаланың қоршаған ортасын кешендi жұмыстар жүргiзу арқылы қорғау, қаланың сәулет құрылысының жоспарын құру, ауаны таза ұстау және қаланың күш-қайнар көздерiн дұрыс пайдаланып, өндiрiстiк, өнеркәсiптiк, экологиялық картаны құрастыру.
      Шаруашылық кешендерiнiң қоршаған ортаға тигiзетiн әсерлерiнiң деңгейiн төмендету. Ол үшiн өнеркәсiптiк-экологиялық төлқұжатты әзiрлеп, оның электронды карта арқылы қаланың сәулет құрылысындағы тазалығына жете көңiл бөлу қажет.
      Экологиялық бағдарламаға сай кешендi және мақсатты жұмыстар әзiрленiп, жүзеге асырылады.
      Кәсiпорындарда Қазақстан Республикасының жаңа экологиялық басқарудағы 14 мың сериялы жұмыстар енгiзiледi.
      Алматы қаласының бiрыңғай экологиялық мониторингi құрылып, табиғи ортаны қорғау жөнiндегi көрсеткiштер жиынтығы тоғыстырылады. Ерекше назар қоршаған ортаның өндiрiстiк мониторингiне ауады. Табиғи ресурстарды ескере отырып, кәсiпорындар өз қаражаты есебiнен қоршаған ортаны қорғауға баға берiп, өз үлестерiн қосады.
      табиғи ресурстарды қорғау және пайдалануға мемлекеттiк бақылау жаңа Жағдайда барлық талаптардың орындалуына, экологиялық бағдарламалардағы кешендi мәселелерге және қоршаған ортаны қорғау жөнiндегi iс-қимылдарға тiкелей байланысты болады.
      Табиғатты қорғаушылардың атқарған жұмысына ынталандыру шараларын арттырып, табиғи ресурстардың басымдылығын тиiмдi пайдалану. "Табиғатты пайдаланушы өзi төлейдi" атты бастама енгiзiлуi тиiс.
      Мемлекеттiк экологиялық сараптау қызметi саласында экологиялық бақылаудың басты тиiмдi сауықтыру шараларына көңiл бөлiнедi.
      Экологиялық аудит рәсiмдерiне кең жол ашылады, экологиялық кешендi мәселелердi кәсiпорындардың қызметi және шараларды жүзеге асырудағы кешендi жұмыстар қажеттiлiгi туындайды. Кәсiпорындардың ерiктi қатысуымен қоршаған ортаны басқару жүйесi iске қосылып, құзыреттi мемлекеттiк органдар кәсiпорынның экологиялық Жағдайын тексередi.
      Автокөлiктердiң қоршаған ортаға әсерiн төмендету жолында қоғамдық электрокөлiк басым бағыт алады. Алматы метрополитенiнiң бiрiншi кезегi iске қосылады.
      Бақылау-реттеу тiректерiнде мамандандырылған арнайы техникалық қызмет көрсету мекемелерi құрылып, олар сапалы қызмет көрсетедi.
      Автокөлiктердiң ауаға улы заттарды таратуына жол бермеу мақсатында арнайы қондырғылар орнатылады. "Жасыл толқындар" атты көлiк тасқынын басқару жүйесiнде автоматты жұмыстар атқарылады.
      Көлiк тасқынының құрылысын жалғастыру, шағын көшелердiң қиылысын кеңейту, бiржақты қозғалысты ашу және қаланың сыртын орап өту, көп қабатты автопаркингтердiң құрылысын жүргiзу көзделуде.
      Жылу жүйесiн беруге оларды түгендеу арқылы кезең-кезеңмен жұмыстар атқарылатын болады.
      Қаланың орталықтандырылған энергия көздерi мен табиғи газды бiртiндеп кезең-кезеңмен орталықтандыруға көшiру жоспарлануда.
      Қазақстанда энергиямен, жылумен және ыстық сумен тиiмдi пайдалану арқылы мүмкiншiлiктерге қол жеткiзу тұрғысында Алматы қаласының аймағында осы аталған жұмыстар жоспарлы түрде жүзеге асырылады. Бұған қоса, желмен жарық беретiн қондырғыларды құру жобалануда.
      шағын "Медеу" гидроэлектр станциясын, "Просвещенец" гидроэлектр станциясының құрылысын одан әрi жалғастыра отырып, жаңа энергия көздерiн iске қосу қарастырылған.
      Өндiрiс, тұрмыс қалдықтарын уақтылы сыртқа шығару және қалдықтарды қолдану деңгейiн жоғарлату жөнiндегi басқару жүйесiн жетiлдiру. Алматы қаласында қатты тұрмыс қалдықтарын басқару жобасы жүзеге асыру көзделеді. Осы жобаның негiзiнде тағамдар түрлерiне арналған арнайы қоқыс шығаратын контейнерлер сатып алынады, қоқыс жинайтын көлiк құралдарын алғызу, жол бойында арнайы станциялар ашып, оларға жабдықтар алғызу, Қарасайдағы қоқыс жинайтын жерлердi қайта жабдықтап, оларға арналған жабдықтарды алғыза отырып, жалпы ақпараттық бiрыңғай жүйенi құрып, қалдықтарды басқарудың бухгалтерлiк жүйесiн енгiзу. Жобаны жүзеге асыру қаланың қоқыс жинайтын орындарында 4 000 текше метрден асып түседi. Мұнда осы салада қосымша 500 жұмыс орны ашылады.
      Алматы қаласында қалдықтарды қайта өңдеуге арналған жаңа технологияларды енгiзе отырып, қаланың полигондарында улы заттарды сақтауға жер бөлу қарастырылған. Құрамында сынап бар бұйымдарды және басқа да қажетсiз заттарды зиян келтiрмейтiндей арнайы жерлерде сақтау жобасы әзiрленiп, жоғарыда аталғандарды жеке және заңды тұлғалардан қабылдау жұмыстары жүзеге асырылады.
      шағын бизнестi дамытуға шара қолданылады, бұл тұрғыда әртүрлi қалдықтарды, оған қоса резино-техникалық бұйымдарды және құрамында химиялық қауiптi заттары бар қалдықтарды, мұнай өнiмдерiнiң қалдықтарын қажетiне қарай қайта өңдеу көзделедi.
      Су қорларын ұтымды пайдалану және қорғау. Коммуналдық жүйеде таза суды ұтымды пайдалану жөнiндегi шаралар жалғастырылады, тұтынуды анықтайтын есептегiш қондырғылар орнатылады, "Алматы қаласының шағын өзендерi" атты бағдарлама жүзеге асырылады.
      "Алматы қаласындағы сумен жабдықтау жүйесiн қайта жабдықтау және жаңарту" жобасы басты мiндет болып табылады.
      Осы жобаның шеңберiнде Алматы қаласының барлық кәсiпорындарында суды тазартуға арналған жаңа қондырғылар орнатылып, барлық құбырлармен ағатын жуындыларды өңдеуге де ерекше көңiл бөлiнедi.
      "Медеу" станциясындағы су беретiн қондырғының барлық жабдықтарын қайта жаңартып, қажетiне қарай кеңейтiп, одан қаланың барлық су қабылдайтын құбырларына таза су беру жоспары жүзеге асырылады. Осы кешендегi ескiрген құбырларды жаңарту көзделуде.
      жоғарыда аталған жобаны жүзеге асыруда жаңа суды тұтыну жөнiндегi тұжырымдама әзiрленiп, Алматы қаласына су жеткiзу жобасы қола алынады және құбырмен ағатын судың тазалығын қарайтын балама жұмыстар орындалады.
      Жасыл желектердi суғаруға және басқа Жағдайда тұрмыс қажеттiлiгiне пайдалану үшiн жауын-шашынның суын пайдалану жөнiндегi кешендi жұмыстар әзiрленедi, көше арықтары күрделi жөндеуден өткiзiледi. "Медеу" және "Шымбұлақ" бойындағы тартылған құбырларды бәз-баяғы қалпына сақтауға және оларды жаңартуға шаралар орындалады.
      Қаланың су құбырларының жүйесiнде талаптарға сай құрылыс жүргiзуде соңы талаппен жұмыстардың орындалуына мән берiледi (Пригородный кентiндегi шағын құрылыстар).
      Жасыл желектердi жоспарлы зерттеу және оларды отау, қайта отырғызу, қалпына келтiру мұның барлығы көрiктендiру жұмысына жатады. Бұлар атқарылған барлық жұмыстарға анықтамалар көрсеткiшiн пайдаланады.
      Ерекше қорғалатын табиғи аумақтарға жете көңiл бөлiнедi. Мұнда әсiресе ерекше қорғалатын аумақтың сұлбасы жасалады (мұның iшiнде "Медеу" табиғи паркi мен ерекше қорғалатын аумақ Баум бағы).
      Жер сiлкiнiсiне қарсы нығайтулар. Алматы қаласында жер сiлкiнiсiнiң алдын алу шараларына ерекше көңiл бөлiнедi. Осындай жұмысты атқару жолында қаланың барлық ғимараттарын нығайту, ең алдымен, әсiресе, бiлiм, денсаулық сақтау, тұрғын ғимараттарды нығайту мақсаты тұр. Жергiлiктi бюджетте бұған 250 млн. теңге (2002 жылы) бөлiнедi. Бiрақ бұл қажеттiлiктен 3-4 есе кем.
      Алматы қаласының ғимараттары мен үйлерiн жер сiлкiнiсiне қарсы нығайтуда барлық жұмыс орталықтандырылған тәртiпте орындалады.
      Экологиялық ағарту. Алматы қаласының тұрғындарына жасыл желектi тиiмдi пайдалану тұрғысында таным ақпараттары жарияланатын болады. Бұл жұмыстарға қаланың барлық бiлiм беретiн мекемелерi атсалыспақ. Экологиялық таным бiлiктiлiгiне мемлекеттiк қызметшiлер бiлiктiлiгiн арттыру кешендi оқу бағдарламасын жүзеге асырады. Өндiрiс орнындағылар үшiн де осы мақсатта бiлiктiлiгiн көтеру мақсат.
      Алматы қаласындағы табиғи жасыл желектi бәз-баяғы қалпында сақтау тұрғысында тұрақты теледидар мен радио бағдарламалары берiлетiн болады, оған қоса осы тақырыпқа арналған отырыстар, жиылыстар, кеңестер, байқаулар, басқа жалпықалалық жасыл желек шаралары орындалады.

V БӨЛIМ
Инвестициялық саясат
1. Мақсат.

      Инвестициялық дұрыс ахуалды құру жолында осы негiзде iшкi және сыртқы инвестицияны жоғары деңгейде тартуға қол жеткiзiледi. 2. Қазіргі Жағдайды талдау Алматы қаласында республикалық инвестиция тарту көлемi 10% құрайды (2001 жылы 60 млрд. теңге). Күрделi құрылыс саласында соңы бiрнеше жылдары қайта өңдеу өнеркәсiбiне, саудаға, көлiкке және байланысқа көңiл аударылуда. Тағам өнеркәсiбiне бағытталған инвестиция үлесi соңы үш жылда 3 есе, саудаға, автомобильдердi жөндеуге және үй бұйымдарын жөндеуге 28 есе, көлiк және байланысқа 22% артты. Алматы қаласының 1996-2001 жылдардағы инвестициялық iс әрекетi (млн.теңге) --------------------------------------------------------------------- !1996 ж.!1997 ж.!1998 ж.!1999 ж.!2000 ж.!2001 ж. --------------------------------------------------------------------- Негiзгi капиталға инвестиция көлемi - - 26839,0 50208,0 53909,3 73369,2 Өткен жылға өсу қарқыны (%) - - - 176,7 99,5 126,0 Iрi және орта кәсiпорындардың күрделi құрылысқа инвестициясы 14030,0 11569,0 9499,0 10097,0 11213,0 22227,3 Өткен жылға өсу қарқыны (%) 99,1 73,8 66,3 100,4 102,9 1,8 есе Күрделi құрылыс көлемiнен шетел инвестициясы - 3168,1 2164,7 3712,7 1499,4 1556,1 Өткен жылға өсу қарқыны (%) - - 55,2 161,9 37,4 96,0 Жалпы көлемнен деңгейi (%) - 27,4 22,8 36,8 13,4 7,0 ---------------------------------------------------------------------
      Республикалық бюджеттен түскен қаражат үлесi соңы 5 жылда 23%-дан 4,9%-а төмендедi. Республикалық бюджеттiң қаржысы жергiлiктi бюджетте құрылыс объектiсiне бағытталған сала бойынша 1,7%-дан 7,8%-а артты.
      Инвестициялық қызметтi жандандыру мақсатында әкiмшiлiк мына шараларды орындайды:
      - "2000-2005 жылдар аралығында Алматы қаласындағы инвестициялық саясат стратегиясы" әзiрленiп, белсендi жүзеге асырылады;
      - құнды қағаздар нарқын дамыту мақсатында 400 млн. теңгеге облигация шығарылады, бұл мақсатта бiрнеше жобалар қаржыландырылды;
      - iскерлiк ақпарат нарқы қалыптасуда, инвесторлар арасында басымды инвестициялық жобалар жинағы қайта өңделiп, таратылады;
      - қаланың инвестициялық мүмкiндiгiн насихаттауда ақпараттық жүйе отырыстар, кеңестер, жиылыстар (интернет) арқылы өткiзiледi;
      - ынтымақтастық жөнiндегi мемлекетаралық комиссиялар мен дипломатиялық өкiлдiктер жұмысы жанданады.
      Өткен жылы Мәслихат "Алматы қаласындағы берешек мiндеттер туралы", "Алматы қаласының кепiлдiк қоры туралы" ережелердiң бекiттi, онда экономикаға қосымша салмақ түсiрмей, жергiлiктi бюджеттi қозғамай, заманғы талапқа сай мiндеттер бойынша берешектiк қаржыларды толық көлемде пайдалану көзделдi. Әсiресе, коммуналдық кәсiпорындар арқылы Балуан Шолақ атындағы Спорт сарайының мұз айдыны қалпына келтiрiлдi, әуежай терминалының жобасы iске асырылды.
      2001 жылы қаланың күрделi құрылысына 28 млрд. теңге бағытталды. Өткен жылға қарағанда 55% артық.
      тұрғын үй құрылысында 1995 жылдан берi қарқын алынды. Бұл тұрғыда кәсiпорындар мен ұйымдардың есебiнен құрылыс жандана түсуде, бұл мақсатта құрылысы аяқталмаған ғимараттар коммуналдық меншiкке берiлуде, одан кейiн бiртiндеп конкурстық негiзде басқа құрылыс жүргiзушiлерге берiлуде. Қалалық тұрғын үй бағдарламасы толық көлемде орындалуда. 2001 жылы тұрғын үй құрылысының қарқыны 11% артты.
      Алматы қаласының тұрақтылығы мен инвестициялық тартымдылығы оған халықаралық рейтингтiк ФИТШ елiмiздегi ең жоғары несиелiк агенттiгiнiң бағасына ие болып отыр.
      Дегенмен инвесторлардың қызығушылығын тыс қала мен республиканың маңызды басымдылығын алатын машина жасау, металл өңдеу, шұға, тiгiн өнеркәсiбi мен экология саласы қалып отыр.
      Қаланың экономикасына еркiн қаржы ресурстарын тарту белсендi инвесторлық үлестiң ұлғаю бөлiгiнде заң аясын жетiлдiру болып табылады бұдан әрi муниципалдық құнды қағаздарға айналдыру мақсатын көздеген тұрғыда орындалатын болады (зейнеткерлiк қор, КУПА, сақтандыру компаниясы).
      Мүлiктi сақтандыру, ипотеканы дамыту мәселелерiнде де заң аясын жетiлдiру көзделуде. Мүлiктi сақтандыруда аясындағы ипотеканы дамыту мәселесi заңда заңды және жеке тұлғалардың мiндеттi сақтандыруын көздемейдi. Мұның нәтижесiнде нарық бағасындағы құны жайлы ақпарат дұрыс болмай, кепiл мүлкiне ешкiм жауап бермейдi.
      Ипотекалық несие беру шарттары бойынша ипотекалық облигациялар эмиссиясы бiрыңғай стандартты құрамайды. Бұл тұрғындардың тұрғын үй құрылысы қаражатын тартудың негiзi болып табылады.
      Берешек мiндеттердi сатып алу ережесi болмағандықтан, сонымен қатар шаруашылық субъектiлерiне аударымды вексельдер болмағандықтан (ЖШС, АҚ және басқалар), шаруашылық субъектiлерiне құнды қағаздарды пайдалануға жол бермейдi.
      Бұған қоса, қалада қарыз беру және қарыз алу мәселесiнде шек қойылғандықтан, әлеуметтiк жобаларды осы тұрғыда жүзеге асыруға толық жұмыс атқаруға тосқауыл болады.
      Сонымен тағы жер сiлкiнiсiне қарсы қаланың ғимараттарында нығайтуларда, ықшам аудандардағы тұрғын-үйлердi қайта жабдықтау, жаппай жеке тұрғын-үй аудандарын дамыту және Алматы қаласының ерекше құрылыс аудандарында шешiлмеген түйiндi мәселелер бар.
      а) "Қаланың ғимараттарын және үйлерiн, мәдени-тарихи ескерткiштердi жер сiлкiнiсiне қарсы нығайту туралы".
      "Алматы қаласының ерекше мәртебесi туралы" Заңның 5 бабы 4 тармағына сәйкес қаланың ғимараттарын және үйлерiн, мәдени-тарихи ескерткiштердi жер сiлкiнiсiне қарсы нығайту шаралары көзделген. Соңы жылдары осы мақсаттарға республикалық бюджеттен 1997 жылы 64 млн. теңге бөлiнген, жыл сайын республикалық бюджеттен қаржы бөлу жеке жолда берiлсiн.
      Алматы қаласындағы әлеуметтiк бағыттағы объектiлердiң Жағдайын талдау ең алдымен, жер сiлкiнiсiне қарсы бiлiм беру 55 объектiсiн 819 млн. теңге және 19 денсаулық сақтау объектiсiн 810 млн. теңге сомасына қатайту қажеттiлiгi тұр.
      Қазақстан Республикасының Үкiметi Алматы қаласындағы ғимараттар мен үйлердi жер сiлкiнiсiне қарсы қатайтуға қаржы бөлу мәселесiн қарастыру көзделсiн.
      б) "Алматы қаласының шағын аудандарындағы тұрғын үйлер аумағын жаңғырту туралы".
      Қазiргi уақытта қаланың шағын аудандарында 871 үй апат Жағдайында қалып отыр. 1531 үйдi жер сiлкiнiсiне қарсы қатайту жұмыстары көзделген.
      Осы үйлердiң көпшiлiгi жекешелендiру кезiнде жеке меншiктерге берiлген. Мұнда жер сiлкiнiсiне қарсы қатайту, күрделi жөндеу жұмыстары жүргiзiлмеген және де тұрғындарға осы жұмыстарды атқаруға қаржы бөлiнбеген.
      Жер сiлкiнiсiне қарсы қатайту жұмыстарына 10-12 жылдың аралығында 32,1 млрд. теңге қаржы көлемi қажет.
      Алматы қаласының шағын аудандарындағы тұрғын үй аумағын қайта жаңғырту мәселелерiн республикалық бюджеттен қосымша қаражат бөлу арқылы немесе қаланың бюджетiнен алымдарды азайту арқылы мәселенi шешудi қарастыруы тиiс деп санаймыз.
      в) "Жаппай жеке құрылыс жүргiзу аумақтарын дамыту туралы".
      Қаланың шағын аудандарында жеке құрылыс жүргiзу аумақтарындағы құрылыстарда инженерлiк коммуникациялар, көлiк жолдарын және әлеуметтiк сала объектiлерiн тұрғызу артта қалуда. Қала бюджетiндегi қаржы тапшылығы оларды қамтамасыз етуге мүмкiншiлiгi болмай отыр. аталған көлемге 8,9 млрд. теңге қаржы қажет.
      Осы мәселенi қала бюджетiнен алымдарды азайту есебiнен шешу қарастырылуы тиiс.
      г) "Алматы қаласындағы ерекше қала құрылысын жүргiзудi реттейтiн аймақ туралы".
      1998 жылдың наурыз айында Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң "Алматы қаласының қаладан шеткерi аймағы туралы" № 228 Қаулысықабылданған, онда Алматы қаласында ерекше құрылыс жүргiзу аймағы бекiтiлген. Бұған қоса, осы қаулыда жердi пайдалану және оны ұстау қызметi қарастырылмаған. Алматы қаласының Әкiмi жоғарыда аталған қаулыны әзiрлеген кезде, бұл жайында ұсыныс берген болатын. Ал, толық қаулыда бұл қарастырылмаған.
      Бұның нәтижесiнде, қаладан тысқары аймақтардағы құрылыс Алматы қаласының әкiмшiлiгiмен келiсiлмей, жеке жобалар бойынша жүргiзiлуде.
      Алматы қаласының тысқары аймағында құрылыстарды жүргiзу ережесiн бекiту күн тәртiбiнде талап етiледi немесе Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң 1998 ж.17.03. N№228 "Алматы қаласының қаладан тысқары аймағы туралы" Қаулысына қосымшалар мен өзгерiстер енгiзу қажет.

      2.1. Күшті жақтары

      Отандық және шет елдiк инвестиция тартуға қалыпты Жағдай қалыптасқан. Мұның өзi қоғамдық-саяси Жағдайдың тұрақтануы, экономиканың орнықтылығы, банк жүйесiнiң тұрақтылығы, жинақтаушы қорлардың қалыпты дамуы, КУПА, сақтандыру компанияларының қызмет көрсету деңгейiнен көрiнiс табады.
      Қалалық бес жылы инвестициялық стратегияның болуы және аумақтық инвестициялық бағдарламаны жыл сайын әзiрлеу мақсаты тұр.
      Уақытша еркiн қомақты iшкi қаражаттардың болуы.

      2.2. Олқы жақтары

      Алматы қаласының шаруашылық саласында шет елдiк инвесторларды тек қана мұнай, мұнай шығару саласы мен металлургия саласы қызықтырады.
      Муниципальдық құнды қағаздар, ипотекалық несие беру, тұрғын үй құрылысын жүргiзу бағыттарындағы заң аясының жетiлдiрiлмеуi.

      2.3. Мүмкіндіктер

      Iшкi қаражаттарды экономиканың нақты даму жүйесiне бағыттау.
      Нақты экономика саласындағы несиелiк қажет етудi жандандыру.
      Шет елдiк және отандық инвесторлармен жұмысты жандандыру.
      Қаланың аумақтық қаржы орталығы ретiндегi мүмкiншiлiгiн пайдалану.
      Инвестицияны тарту мақсатында қаланың барлық активтерiн пайдалану. Заманғы талапқа сай мiндеттердi орындауды қамтамасыз ету және толығымен инвестициялық ресурстарды қайтару.

      2.4. Қауіптер

      Әлсiз инвестициялық саясат жүргiзiлсе, экономикалық жоғары көрсеткiштерге қол жеткiзуге бөгет пайда болып, елiмiздiң дамуы табиғи ресурстардың байлығына ана тәуелдi болмақ.
      Шаруашылық субъектiлерiнiң негiзгi қорларына инвестициялар тарту, қаржы лизингi арқылы орындалмаса, қала кәсiпорындары үшiн маңызды стратегиялық мәселенi шешу қиындап кеттi.

3. Стратегиялық міндеттер

      Әкiмшiлiктiң инвестициялық ресурстарды нақты экономиканың жүйесiне тарту және оны жүзеге асыру.
      Басым инвесторлардың ақпараттық жүйеге тиiмдi, пайдалы тартылуына Жағдай жасау.
      Муниципальдық құнды қағаздар нарқын тиiмдi дамыту үшiн (берешек мiндеттер) және жергiлiктi инвесторлардың қаражатын қала қажеттiлiгiне тарту.
      Құрылыс көлемiн ұлғайту, оның iшiнде тұрғын үйдi ипотекалық несиелеу үшiн дамыту (бiрiншi кезеңде пилоттық жобаларды жүзеге асыру).
      Алматы қаласының қаржылық аймақтық орталық ретiнде дамуы.

4. Iс-қимылдар стратегиясы

      I кезең: 2002-2005 жылдар. Алматы қаласының инвестициялық стратегиясын жүзеге асыру 2005 жылдарды қамтиды және оның басымдылығын анықтайды. Жергiлiктi атқарушы органдардың инвестицияларды тартуды ынталандыру жолдарын жетiлдiрiп, әсiресе, әлеуметтiк жобаларды жүзеге асыруға жұмылдыру.
      Жобаларды жүзеге асыру: "Қатты тұрмыстық қалдықтарды басқару", "Алматы қаласында сумен жабдықтау жүйелерiн қайта құрастыру және жаңарту", "Метрополитеннiң бiрiншi торабының құрылысын аяқтау".
      II кезең: 2006-2010 жылдар.
      Алматы қаласында аймақтық ерекшелiктердi есепке алу жүйесiн құру және атқарылған жұмыстарға талдама жасау. Инвестициялық жобаларды жүзеге асыру, оған ғылыми негiзде баға беру және басым салаларға аймақтағы саяси реформаны жұмылдыру.
      Аймақтың несиелiк көрсеткiшiн арттыру және әлеуметтiк салаға инвестиция тасқынына қолайлы Жағдай жасау.
      Алматы қаласындағы инвестициялық саясатты орындау жолында, ең алдымен, қаланың маңызды экономика саласын басымды дамыту: өнеркәсiп, тұрғын үй құрылысы, азаматтық құрылыстар, экология, көлiк, мәдениет, денсаулық сақтау, бiлiм беру.
      Алматы қаласында өнеркәсiп саласындағы басымдылық инвестиция тарту бағытында машина құрылысы, электроника, жеңiл және химия өнеркәсiбi болып табылады.
      Машина жасау саласында ПАЗ-3205 автобустарын шығаруды ұйымдастыру ("Алматы автобус жасау зауыты" ЖШС), оған қоса автомобильдердiң тiркемелерiн шығару ("Автомашиналарды жөндеу бірлестiгi"), оған қоса су шашатын машиналарды шығару ("Жол-жөндеу техника" АҚ), троллейбустарды шығару ("Электромаш" БК), жаңа заманғы жолаушыларды тасымалдау вагондары ("ЫРЫСТЫ-АЭВРЗ" АҚ), бұған қоса геологиялық барлауға арналған бұрғылау қондырғылары ("Жайлау" компаниясы).
      Электроника саласында бүгiнгi заман талабына сай келетiн әртүрлi сәулелi толқындармен жұмыс iстейтiн электроникалық аппараттар, электр жарығын есептегiш қондырғылар, жаңа радиоаппаратуралар шығарылады ("Алатау" АҚ, Радиотехникалық зауыт).
      Жеңiл өнеркәсiпте - мақта-мата бұйымдарын шығару, кiлемдер мен әртүрлi түрлi-түстi қалың маталар шығару ("АММК-ОЗАТ" ААҚ, "Алматыкiлем", "Мақта-мата комбинаты").
      Химия өнеркәсiбiнде - мал дәрiгерлiк жұмыстарға арналған әртүрлi биопрепараттар, сiбiр обасына қарсы вакциналар, импортты алмастыратын дәрi-дәрмектер, мұның барлығы биокомбинатта және дәрi-дәрмек фабрикасында шығарылады.
      Инвестициялық жұмыстарды жандандыру мақсатында мемлекеттiк ресурстарды жұмылдыра отырып, әрбiр кәсiпорынның жеке жұмысы нәтижесiнде отандық және шет елдiк инвесторлардың қаражаттарын тарту.
      Жергiлiктi атқарушы органдардың өкiлеттiгiнде инвестициялық жеңiлдiктердi беру және оның қайтаруға байланысты экономикамыздың маңызды салаларына барлық инвестиция тарту жүйесiн жетiлдiру жұмыстары көзделуде. Барлық кәсiпкерлерге кең жол ашу тұрғысында екi жақты несиелеу жұмыстары қатарымен жүргiзiлетiн болады.
      Инвестициялық жобаларды жүзеге асыру тұрғысында инвестицияны тарту мақсатында тендер жүргiзу жоспарлануда. Мұнда екi жақты қаржыландыру жобасы, алынған қаражаттарды қайтару, ең соңы қызмет пен өнiмнiң құнын бағалау болып табылады.
      Отандық және шет елдiк компаниялардың бiрлескен жобаларын жүзеге асыруда қарапайым бiр-бiрiне несие беру жолымен бiрлескен кәсiпорындарды құру, инвесторлар жобаларының жарты бөлiгiн акциямен толтыру және осы арқылы ала қойған мақсаттарды орындау.
      Метро құрылысының алғашқы кезегiн iске қосу жоспарлануда (бұл жайында толық мағлұмат "Көлiк инфрақұрылымы" бөлiмiнде айтылған).
      Басымды ең маңызды жұмыстар қатарына "Алматы қаласын сумен жабдықтау жүйесiн қайта ұйымдастыру және жаңарту" жобасын жүзеге асыру болып табылады. Бұл жоба қазақстандық және француздық екi үкiмет ара келiсiмiнiң шарты күшiне енгеннен күннен бастап жүзеге асырылатын болады. Дәл қазiр Қазақстан Республикасының Қаржы министрлiгi және Францияның Натексис Банкi бiрлескен жобаны үкiметаралық несие беру келiсiмiне сай жүргiзуде.
      "Алматы қаласындағы қатты тұрмыстық қалдықтарды басқару" iрi жобасын жүзеге асыру көзделуде. Қазiргi уақытта әкiмшiлiк жергiлiктi бюджетке берешектердi азайту жұмыстарын жүргiзуде. Қаланың заем берешектерi бойынша оның тасқынын төмендетудi қарастыруда. Осы арқылы аумақтық инвестициялық бағдарламаны бекiтiп, жоғарыда аталған жобаны жүзеге асыруға жол ашылмақ.
      Басымды инвесторлық жобаларды жүзеге асыру барысында мемлекеттiк және аймақтық деңгейлерде жеңiлдiк салық салу саясатын жүргiзе, өндiрiстiк инвестицияға табыс арқылы лизинг жүйесiн дамыта, коммерциялық банкiлердi тарта отырып, осы жобаларды ұзақ мерзiмдi несиелеу көзделуде.
      Ерекше назар аумақтық инвестициялық бағдарламаға (АИБ) бөлiнедi. Осы мақсатта корпорациялар мен әкiмшiлiктiң бiрлескен жұмысы негiзiнен кәсiпорындарға басымды инвестиция тарту мәселесiн шешу болып табылады.
      АИБ жобасын жүзеге асыруда мыналар қамтамасыз етiледi:
      - капиталдың нарқындағы Жағдайға салыстырмалы талдау жасау, инвестициялық ұсыныстарды болжамдау, инвестицияның ауқымын ескере отырып, осының аясында маңызды экономикалық инвестициялық жобаларды анықтау;
      - қаржы, жылжымайтын мүлiк, жер, сондай-ақ сәулет-құрылыс қызметi, құрылыс материалдары нарқына байланысты негiзгi аймақтық нарыққа байланысты талдама жасау және баға мониторингiн жүргiзу;
      - қаржы сызбаларына қатысу және әзiрлеу, сондай-ақ алдыңғы қатарлы халықаралық қаржы мүкәммалдары саласында инвестициялық саясатты жүзеге асыру, қаржы экономикалық сипаттамаға сай аумақты дамыту;
      - аумақты инвестициялық жоба мониторингi жөнiндегi шараларды жүзеге асыру, оған бөлiнген қаражаттарды пайдалану және оны уақтылы қайтарудағы мақсатты бақылау шараларын орнату;
      - отандық және шет елдiк консалтингтiк фирмалармен ынтымақтасу, инвестициялық салада кешендi қызметтердi жүзеге асыру, тапсырыс берушiнiң мiндеттемелерiн орындауда конкурстарды ұйымдастыруда инвестициялық зерттеу жұмыстарын жүргiзу.
      Экономикалық және әлеуметтiк мәселелердi шешу тұрғысында экономиканың нақты саласына еркiн қаражаттарды тарту жөнiндегi шаралар қабылданады, олар мыналар арқылы жүзеге асырылады:
      - муниципальдық құнды қағаздар эмиссиясының жолдарын дамыту, қарыз мiндеттемелерiн қамтамасыз ету (инвестициялық жобалар тәуекелi);
      - қалада сақтандыру компанияларын құру арқылы коммуналдық меншiк кәсiпорындарының мүлкiн сақтандыру.
      Мемлекеттiк деңгейде құнды қағаз нарқын дамыту мәселесiндегi заңдарға өзгерiстер мен толықтырулар енгiзу (қарыз мiндеттемелерi), жергiлiктi атқарушы органдардың мемлекеттiк басшылығымен сақтандыру қызметiн жүзеге асыру көзделуде.
      Кәсiпорындардың инвестициялық мүмкiншiлiктерiн өсiру мақсатында жақын арада клирингтiк даму қызметтерiн жүзеге асыруда Алматы қаласында клирингтiк палаталар құрылады.
      "Вексельдер нарқын дамыту жөнiндегi эмиссиялық емес құнды қағаздармен еркiн қаржы мүкәммалдарын дамыту жөнiндегi бiрлескен қызметтi үйлестiру туралы" Бас келiсiмдi жүзеге асыру көзделуде.
      Iскерлiк ақпараттық нарықты дамыту жөнiндегi жұмысты белсендi жандандыру. Қазiргi уақытта тек ана мәлiмдемелiк iскерлiк аналитикалық ақпараттық материалдарды беру жөнiндегi қызметтi дамыту жалғаса түседi. Iскерлiк мәлiметтердi кейбiр инвесторлар толығымен жарияламайды. Осы тұрғыда бұқаралық ақпарат құралдарының мүмкiндiгi ақпараттық компьютерлiк жүйенi дамыту басты мiндет болып табылады.
      Қолда бар мүмкiндiктердi осы мәселелерде жүзеге асыруда қала әкiмшiлiгi ақпараттық бизнес орталықтар жүйесiн дамыту жөнiндегi шараларды жүзеге асырады және шағын және орта кәсiпорындар аясында зерттеулер ұйымдарының негiзiнде инвесторларға қажетiнше талапқа сай ақпараттар қызметiн көрсетудi көздейдi. Бұл маңызды талаптар Алматы қаласы үшiн инвестицияны және бизнестi дамытуға тартымды негiз болып табылады.
      Инвестициялық тартымдылықты сақтау және дамыту мақсатында Алматы қаласы Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң аймақтық қаржы орталығын дамыту болып табылады.
      Аймақтық деңгейдегi тұжырымдаманы жүзеге асыру үшiн мыналар қажет:
      - екiншi деңгейдегi банкiлердегi тұрғындардың жинақтаған қаражаттарын ынталандыру жөнiндегi шаралар жүзеге асырылады, бұл бұқараға нақты кепiлдiк беру арқылы орындалады; - зейнетақы активтерiн дамыту және сақтандыру жөнiндегi шаралар қабылданады; - ипотекалық несиелеу жүйесiн дамыту, бiрiншi кезекте пилоттық жоба жүзеге асырылады; - эмиссиялық емес құнды қағаздарды және вексельдiк айналымдарды аймақта жүзеге асыру және дамыту; - тұрмыстық жайлылық пен әртүрлi жайлы бизнестi дамытуды қамтамасыз ету; - Алматы қаласының арнайы бағытын дамыту жолында қатаң сәулет-құрылыс бақылауын жүзеге асыру; - әлемдiк қалып деңгейiнде қала маңындағы базарлар мен көтерме сауда базарларды қайта жабдықтауды жүзеге асыру; - азаматтар мен астана қонақтарының қоғамдық қауiпсiздiгiне жоғары деңгейде қызмет көрсету. Ипотека саласындағы пилоттық жобаларды жүзеге асыру мақсатында және ипотекалық несиелеудi одан әрi дамытуда қалалық ипотекалық компанияларды құру мүмкiндiгi қарастырылуда, Ұлттық Банкiнiң лицензиясы мен қаржы мекемелерiнiң банкiлiк емес мәртебесiне сай жобаларды қарастыра отырып, жеке және заңды тұлғаларды несиелеу бағыты қола алынады. Қаржы лизингiн дамыту және оны жүзеге асыру негiзгi қаражаттарды тарту қаладағы лизингтiк компанияны құрумен жоспарланады. Қала үшiн стратегиялық маңызды инвестициялық жобалар -------------------------------------------------------------------- N ! Жобаның аты !Шамамен баға !Жобаны жүзеге! Қаржы көзi ! !құны !асыру мерзiмi! -------------------------------------------------------------------- Әлеуметтiк саясат 1. "Самал-2"ы.а Әмбебап 14,1 млн. 2005 ж. Отандық және спорт-сауық АҚШ доллары шетел кешенiнiң құрылысы инвесторлары 2. 18 жалпы бiлiм беру 180 млн. жыл сайын Жергiлiктi мектептерiнiң АҚШ доллары 2 мектеп бюджет құрылысы Өнеркәсiптi-технологиялық саясат 1. "Электромаш" БК 300 мың. 2005 жылдан Өз қаражаты, ААҚ-да АҚШ доллары бастап банк несиесi троллейбустарды жинақтауды қайта қалпына келтiру 2. "Автожинақтау заводы" 12 млн. 2005 жылдан Өз қаражаты, ЖШС-де ПАЗ-3205 және АҚШ доллары бастап банк несиесi автокөлiктердiң басқа түрлерiн жинақтап шығаруды игеру және әзiрлеу 3. "Жайлау Компаниясы" 1 млн. 2003 ж. Өз қаражаты, ААҚ-да қозғалмалы АҚШ доллары банк несиесi УБГ-800 "Қазақстан" бұрандасымен бұрғылау тетiктерiн шығаруды игеру 4. "АММК-ОЗАТ" ААҚ-да 18,5 млн. 2006 ж. Өз қаражаты, мақта-мата өнiмдерiн АҚШ доллары банк несиесi өндiру 5. "Алматы тоқыма 1365,0 мың. 2004- Өз қаражаты, комбинаты" ЖАҚ-да АҚШ доллары 2005 ж.ж. банк несиесi жұмысты қалпына келтiру 6. "Алматы кiлем" 1 млн. 2006- Өз қаражаты, ААҚ-ның өндiрiстiк- АҚШ доллары 2008 ж.ж. банк несиесi техникалық базасын жаңалау 7. "Алматы биокомбинаты" 200 мың. 2003 ж. Мемлекеттiк ААҚ-да сiбiр жарасына АҚШ доллары инвестиция қарсы вакцина өндiру өз қаражаты, және малдарға арналған банк несиесi биопрепараттарын өндiрудi кеңейту 8. "Асфальтобетон" 1,9 млн. 2002- Өз қаражаты, ААҚ-да асфальт бетон АҚШ доллары 2003 жж. банк несиесi өндiрiсiн қайта жабдықтау 9. "N 405 Авиаремонт 100 мың. 2005 ж. Өз қаражаты, заводы" ААҚ-да АҚШ доллары банк несиесi Ми-8Ттiкұшақтарын күрделi жөндеуден өткiзудi игеру және гальваникалық жұмыстарды жүргiзу 10. Алматы қаласында Бюджет және 2003- Республикалық технопарктi құру инвесторлар 2010 жж. және жобасын жүзеге асыру қаржысы жергiлiктi бюджеттiң қаржысы және гранты Көлiк инфрақұрылымы 1. Көлiк жол 14 жол 2002- 5-жол айырығы, айырықтарының айырығы - 2005 жж. айналым жолға- құрылысы 420 млн. жергiлiктi АҚШ доллары, бюджет қаржысы соның iшiнен (тек бюджет бiр жылға: алымының 120 млн. көлемiн доллар, қысқартса), айналып 2006- 9-жол өтетiн жолға 2010 жж. айырығына- - 95,3 млн. жергiлiктi доллар. бюджет қаржысы (бюджет алымының көлемiн қысқартса) 2. Метрополитеннiң 490,6 млн. 2010 ж. Жергiлiктi бiрiншi кезектегi АҚШ доллары бюджет және құрылысын бiтiру республикалық бюджет қаржысы 3. Аэропорттағы 10 млн. 2002 ж. Мемлекеттiк терминалдық АҚШ доллары емес заем құрылысын бiтiру жергiлiктi бюджет кепiлдiгiмен Қоршаған ортаны қорғау 1. Алматы қаласының 24 млн. 2002- Үкiметтiк су құбырлары мен АҚШ доллары 2004 ж. сыртқы заем су арналарын қайта жабдықтау және жетiлдiру 2. Қатты тұрмыстық 20 млн. 2003- Муниципалды қалдық басқармасы АҚШ доллары 2004 ж. заем 3. Жеке тұрғын үй 59,3 млн. 2002- Республикалық құрылыс аудандарын АҚШ доллары 2003 жж. және кеңейту жергiлiктi бюджет қаржысы 4. Баум рощасын қайта 608 мың. 2003- Жергiлiктi жаңарту және АҚШ доллары 2008 жж. бюджет көрiктендiру, демалыс қаржысы және мәдениет паркiн құру, Алматы қаласының 3,9 млн. 2003- ерекше қорғайтын АҚШ доллары 2005 жж. аймақтарын дамыту 5. Алматы қаласы ауа 1 кезең- 2005 ж. Муниципалды бұзылуының 2,5 млн. заем мониторингiсiн АҚШ доллары автоматтандырылған жүйесiн құру 6. Сел жүретiн қауiптi 267 мың. 2005 Республикалық және жер көшкiндерi АҚШ доллары жылға және участкелерiне дейiн жергiлiктi мониторинг жүргiзу бюджет қаржысы 7. Жер сiлкiнiсiне 55 бiлiм беру 2002- Республикалық қарсы нығайтулар объектiлерi 2010 жж. және - 5,5 млн. жергiлiктi АҚШ доллары, бюджет 19 денсаулық қаржысы сақтау объектiлерi -5,4 млн. АҚШ доллары -------------------------------------------------------------------- Күтілетін нәтижелер Капиталға негiзгi инвестиция 2010 жылы Алматы қаласы бойынша 104 млрд. теңге болады, оның дамуы 2001 жылға қарағанда 43%. Инвестиция құрылымында экономиканың нақты секторына әлеуметтiк және экономикалық бағытты дамыту болып табылады. Осы аралықта 2,5 млрд. шаршы метр тұрғын үй меңгерiледi немесе орташа жылына 270-280 мың шаршы метр. 5 жылдың iшiнде инженерлiк шешiмдегi жобалар бойынша жаңа ықшам аудан "Нұрлы қала" құрылысы жоспарланады.

VI БӨЛIМ
Салық бюджеттік саясат 1. Мақсат

Мақсат – бюджетке тұрақты табыстар түсiру және бюджеттiң тиiмдi жұмыс iстеу саласындағы жұмыс тиiмдiлiгiн арттыру, қаланың әлеуметтiк-экономикалық басымдылығын дамытуды жүзеге асыру.

2. Жағдайды талдау

     Алматы қаласы мемлекеттiк бюджеттi толықтырудың негiзгi көзi болып табылады, оның табыс бөлiгiнiң 20% қамтамасыз етедi. Республикалық бюджетке барлық аударымдарды өтегеннен кейiн, қаланың иелiгiне барлық жиналған салықтың 20-25 пайызы қалады.
      Жалпы алғанда, 2001 жылы қаланың жинақталушы бюджетiне 127 млрд. теңге жиналған (бұл 2000 жылдан 30% артық), оның iшiнде республикалық бюджетке 71,6 млрд. теңге, жергiлiктi бюджетке 55,3 млрд. теңге құрайды. Болжамдар тиiсiнше 1-4,7 пайыз, 103,2% және 106,7% орындалды. Жалпы алғанда, республикалық бюджетке 26 млрд. теңге толығымен қайтарылды.
      Болжам бойынша заңды тұлғалардан түскен табыс салығы 104,3%ке, жеке тұлғалардан – 109%, әлеуметтiк салық - 108%, ҚҚС - 103,5%, iшкi өндiрiс тауарларына акциздер бойынша – 117,3%-а орындалды.
      Қызмет саласындағы салықтар мен төлемдердiң түсу құрылымы былай анықталады:
      өнеркәсiп – 11,3% (2000 жылы 9,9%);
      құрылыс - 6,7% (5,7%);
      сауда – 11,8% (12,2%).
      Сонымен, келтiрiлген көрсеткiштер бойынша бюджеттi толықтыру көздерiндегi өзгерiстер арқылы экономикамыздың нақты саласының өскенi байқалады. Бұған қоса, сауда-делдалдық және iскерлiк жұмыстары арқылы үлес қарыны арта түскен.
      Өсу нүктесi. Бюджетке шағын кәсiпкерлiк қызметi арқылы түсiмдер молыға түсуде. Кәсiпкерлiктiң тиiмдiлiгi мен тұрақтылығы осы негiзде жаңа шаруашылық байланыстар өндiрiстiк сала қызметiнде жандана түсуде.
      Кәсiпкерлiк саласындағы салықтар мен түсiмдер үлесi өндiрiстiк сала мен сауда-делдалдық қызметтiң нәтижесiнде арта түсуде.
      Барлық жеке кәсiпкерлер патент негiзiнде салық төлеу тәртiбiне көшкен. Олар өздерiнiң салықтарын ерiктi негiзде төлейдi.
      Сонымен қатар әлi де кемшiлiктер байқалады. Болжамның орындалмауына болжамның кейбiр тарауларының орындалмауында, олар жер салығы, құнды қағаз шығаруды тiркеуден, iшiмдiк өнiмдерiнiң акциздерiнен. Көптеген кәсiпорындар мен мекемелерiнiң төлем қарыздарының көлемiнiң өсуi. Бұған басты себеп, тоқырап қалған кәсiпорындар мәселелерiнiң толық шешiлмегендiгi және олардың қайта жабдықталмауында.
      Салық органдарының бақылауында тоқыраған кәсiпорындар жылдап есепте тұр. Олардың берешектерi жүздеген млн. теңге құрайды. Бұлар негiзiнен ескi кәсiпорындар, қайта тiркеуден өтпеген. Осы кәсiпорындар iске қосылғанда, берешектер ауқымы азаятын болады.
      Өсу нүктесiн құруда мемлекеттiк мiндеттердi орталықтырылудан жоюдың бiр факторы болып салық салудағы кейбiр өкiлдiктi жергiлiктi атқарушы органдарға беру болып табылады.
      Жалпы алғанда, салық жүйесi күштi орталықтандырылған. Жергiлiктi үкiмет органы жергiлiктi салықты реттеудегi жұмыстарға бақылау жасағанда, салық пен төлем болжамы толығымен орындалады. Мәселен, базарлардағы тауарларды жүзеге асыру құқығын Қазақстан Республикасының Үкiметi анықтайды. Дегенмен, тәжiрибедегiдей аумақтың ерекшелiгi ескерiлмейдi.
      Алматы қаласындағы бюджет саясатының негiзгi бағыты құрылымдық бөлiмшелерге көңiл бөлу, бюджеттiк қаражаттарды орталықтандыру, барлық бюджеттiк қаражаттарды ұзақ мерзiмдi бағдарламалар мен басымдылыққа негiздеу.
      Мемлекеттiк мекемелердi қаржыландыру Мәслихат бекiткен сома шегiнде белгiленген тәртiпте орындалады.
      Бюджет қаражаттары есебiнен тауарларды, жұмыстарды, қызметтердi сатып алу қатаң конкурстық негiзде жүзеге асырылады. Жалпы бюджет қаражатының шарты 2001 жылы 607 млн. теңге құрайды, 2000 жылы 2,4 есеге көбейедi.
      Толығымен мемлекеттiк әлеуметтiк және арнайы жәрдемақыны, коммуналдық қызметтi төлеу, тамақтану өнімдерiн, дәрi-дәрмек, жабдықтарды сатып алу, қаланы көрiктендiру мен жасыл желекке бөлеудегi қаржыландыру.
      Қазынашылық жұмысы жақсы жолға қойылған, мұнда бюджеттiк бағдарлама толығымен қаржыландырылуда. Қаржының негiзгi бөлiгi қаланың инфрақұрылымына бағытталған әлеуметтiк тұрғыдағы объектiлердi жөндеу болып табылады.
      Медициналық ұйымдардың жұмысын жандандыруды жалғастыру, жалпы орталықтандырылған үлкен қаржыландырудан алғашқы медициналық жәрдем беру көмегiн көрсетуге көшу көзделуде.
      Алматы қаласы Әкiмшiлiгiнiң өзiне алған мiндеттерiнiң орындалуы бақылауға алынған. Дәл қазiр нақты берешектер 4338 млн. теңге құрайды (жобалар: "МАН автобустарын алғызу", "Виртген жол-жөндеу техникасын алғызу", "Жол тазалау техникасын алғызу"). Қала өзiне несие бойынша алған мiндеттемелерiн орындауда, МАН автобустарына байланысты жоба бойынша Үкiметке несиенi өтеу мерзiмiн кейiнге қалдыру немесе осы несиенi республикалық бюджет қаражатынан өтеу жөнiнде ұсыныс берiлдi (осы мәселеге ұқсас Алматы қаласын дамыту бөлiмi де кiредi).
      Алматы қаласының экономикасында өсу нүктесiн құруда бiр фактор бюджеттi орталықтырылудан жою болып табылады.
      Бүгiнгi күнде жүргiзiлiп отырған бюджеттiк саясат аумақты дамытуға ықпалын тигiзбей отыр, сондай-ақ жеке табыс көздерiн өзiн өзi басқару мақсаты қарастырылмаған. Бюджеттiк санақтар бойынша 1 тұрғынға аймақтық ерекшелiк қарастырылмаған. Қосымша табыстар көзi республикалық бюджетке аударылуда. Соңы жылдары осы мәселеде Жағдай қалыпқа келдi, бiрақ-ақ бұл мәселе кезекте тұр. Бiздiң пiкiрiмiзше, жергiлiктi бюджеттi барлық табыс көздерiнен құрастыру өз пайдасын бермек, яғни төлем төлеушiлер өздерi жергiлiктi бюджетке қажеттi аударымдарды төлейдi. Бұған қоса жергiлiктi бюджеттiң шығыс бөлiгiнде оның мақсатты пайдаланылуына меже көзделуде. Соңы 4 жылдың талдамасы бойынша табыстың көтерiлуiне қарамастан, кей уақыттарда шығынның артып отырғаны байқалады (бұл мәселелер қаланы дамытудағы өзектi мәселелер білiмiнде толығымен айтылған). 2.1. Күшті жақтары Алматы қаласының республикаға қаржы доноры мiндетiн атқаруы. Жыл сайын салық саясатын өткiзу қалалық бағдарламасын әзiрлеу. Жылдық салық пен төлем жинау болжамын орындау. Салық әкiмшiлiгiн жетiлдiру. Кәсiпкерлiктен салық түсiмдерiн дамуы мен заңдастыру арқылы оны арттыру. Қаланың салық органдарында жаңа сандық оқшау жүйелердi орнату. Қазынашылық арқылы бюджеттiк бағдарламаны уақтылы және мақсатты пайдаланудың тиiмдi жолын құру. Әлемдiк қалыптардың талабына сай кiрiс пен шығыстың жаңа бюджеттiк дәрежелерiн енгiзу. Бюджеттiк шығындарды жинақтап, қаланың әлеуметтiк-экономикалық дамуының басымды бағытын қаржыландыру. Мемлекеттiк сатып алу жүйесi жетiлдiрiлуде, бюджет қаражатын үнемдеу қамтамасыз етiледi. 2.2. Олқы жақтары Аймақтағы жергiлiктi салық жинауды реттейтiн жолдардың әлсiздiгi.
      Толық көлемде салықтың жиналмауы, сонымен қатар тоқыраған кәсiпорындар берешектерiнiң көбеюi, олардың қайта тiркеуден өтпеуi және салық органымен байланысының болмауы. Бюджеттiк қызметтердегi орталықтандыру жұмысының толық аяқталмауы. Бюджеттiң барлық деңгейiндегi өз бетiнше жұмыс iстеудегi заң аясының болмауы. Бюджеттi орталықтандыру өкiлдiгiндегi бюджеттiк ресурстардың аралығындағы тепе-теңдiлiктiң болмауы. Әрбiр басқарудағы жеке табыс көздерiнiң жүзеге аспауы. Жергiлiктi бюджеттегi шығынды жинақтаудағы iрi инвестициялық жобаларды қаржыландырудың мүмкiн болмауы. Әлеуметтiк-экономикалық дамуды болашақ жоспарлау мүмкiншiлiгiн жүзеге асыруда аймақтағы қосымша ресурстарды жүзеге асыру жүйесiн жетiлдiру. 2.3. Мүмкіншіліктер
      Салық салу аясын кеңейту, бюджетке табыстарды көбейту, салық әкiмшiлiгiн жетiлдiруде жетiспеушiлiктердi қысқарту, аймақтарға салық салуда өкiлеттiлiк беру. Бюджеттiң қызметтегi мүмкiншiлiгiн кеңейту, бұл тұрғыда бюджеттiк қарым-қатынастарды адал және тұрақты қамтамасыз ету. 2.4. Қауіптер Алматы қаласынан жиналған салықтың 75-80% республикалық бюджетке аудару. Бұл жұмыстар мемлекеттiк бюджеттiк саясатпен атқарылып, аймақтың өзiне қажеттiлiгiн толығымен өтеу болып табылады. 3. Стратегиялық міндеттер
      Кезең бойынша салық қорын кеңейту, салық әкiмшiлiгiн жақсарту және салық пен бюджет төлемдерiнiң түсуiне бақылауды үдейту. алғашқы кезектегi қаржыландыруды қамтамасыз етiп, басым бағыттағы жұмыс көлемiн толығымен орындау. Бюджеттiк қаражаттарды пайдаланудың тиiмдiлiгiн арттырып, бюджеттi толығымен орындау. Салық түсiмдерiнiң өсiмiн 50 пайызға көтеру. Бюджетке салық түсiмiнiң жетпеген олқылықтарын толтыру. Салық-бюджет бағдарламасының жаңа саясатын жүргiзе отырып, құрылымдық қайта жаңарудағы мемлекеттiк реттеу әдiстемесiн күшейту. 4. Iс-қимылдар стратегиясы Өсу нүктесi
      Экономиканың салық төлеушi секторының барлық өндiрiстiк мүмкiншiлiктерiн, тиiмдi пайдаланудың инновациалық, қаржылық дамуының, туризм индустриясы құрылуының ұзақ мерзiмге жоспарланған бағдарламасы мен басымдылығына сәйкес Алматы қаласының болашақ дамуы мен мүмкiншiлiктерi мыналар болып табылады:
      - тамақ өнеркәсiбi
      - машинақұрылымы
      - химия өнеркәсiбi
      - ақпараттық технологиялар
      - қызмет көрсету, қаржы саласымен қоса, телекоммуникациялық қызметтер мен байланыс, iшкi және сыртқы сауда және т.б.
      Бюджетке төлем мен салықтардың түсуiн бақылауды күшейту, салық басқаруды жақсарту, салық салу аясын кеңейтудi кезең-кезеңмен былай жүзеге асырылады:
      мүлiктi пайдалану және жер учаскелерiн пайдаланудағы бақылауды және оны тiркеудi жетiлдiру (I кезең, 2002-2005 жылдар);
      жеке тұлғалардың мүлкiн қайта бағалауды тұрақты жүргiзу, мүлiкке қатаң бақылау орнату, кәсiпкерлiк қызметтiң мүлкiн қатаң бақылауға алу (I және II кезең, 2002-2010 жылдар);
      салық пен жала төлем жайындағы мәлiметтерге есеп жүргiзудi жетiлдiру, жер салығының қызметтiк аясын ретке келтiру (I кезең 2002-2005 жылдар);
      кәсiпкерлiк қызметтiң жұмысын толығымен есепке алу (I және II кезең, 2002-2010 жылдар);
      нотариалдық қызмет көрсету нарқындағы Жағдайға талдама жасау және ретке келтiру (I кезең 2002-2005 жылдар);
      кәсiпкерлiк қызметпен шұғылданатын шет елдiк азаматтардың есебiн жетiлдiру (I кезең, 2002-2005 жылдар);
      нақты шығындарды анықтау мақсатында тоқырап қалған кәсiпорындардың қаржы-шаруашылық қызметiне уақтылы тексерудi жүргiзу (I және II кезең, 2002-2010 жылдар);
      Бiрiншi кезекте қаржыландыруды және қызметтiң басымдылық бағыттарын толық көлемде қамтамасыз ету.
      Қосымша алынған қаражатты халықты әлеуметтiк қорғау бағдарламасына бағыттау (I және II кезең, 2002-2010 жылдар);
      Экономиканың нақты секторын және бiрiншi кезекте шағын бизнес саласындағы инвестжобалардың басым саласын тиiмдi несиелеу (II кезең 2005-2010 жылдар);
      тегiн медициналық көмектi қаржыландыруды қамтамасыз ету, әсiресе медицинаның басым саласы, ана мен баланы қорғау, алғашқы дәрiгерлiк жедел көмек берудi дамытуға, туберкулезбен күрес жүргiзу үшiн барлық жұмыстарды жұмылдыру (I және II кезең, 2002-2010 жылдар);
      маманданған техникалық бiлiм алудың басым саласын дамытуды және бiлiм саласын барлық деңгейде табысқа жету мақсатында, бiлiм алу бағдарламасын толық көлемде қаржыландыруды қамтамасыз ету (I және II кезең, 2002-2010 жылдар);
      халықты әлеуметтiк қорғау қатары үшiн тұрғын үй құрылысын, сонымен қатар әлеуметтiк бағыттағы объектiлердi қайта құру мен құрылыстарды қаржыландыру (I және II кезең, 2002-2010 жылдар);
      жастар бағдарламасы мен қаладағы тәртiп сақтау бағдарламасын қамтамасыз етудi iске асыру (I және II кезең, 2002-2010 жылдар);
      Бюджет қаражаттарын пайдаланудың тиiмдiлiгiн арттыру және бюджеттi ашықтығын қамтамасыз ету, төмендегiлер арқылы:
      республика мен қаланың басымдылық дамуы мен ұзақ мерзiмдегi мiндеттерiне сәйкес бюджеттiк қаражаттарды пайдалану саясатын жүргiзе асыру (II кезең, 2002-2010 жылдар);
      бюджетке кiрiстiң жүйелi түсуiн талдау және оның түсуiнiң төмендеу деректерiн уақытында әсер ету мен кiрiстi мобилизациялау механизмiн жетiлдiру жүргiзу (I және II кезең, 2002-2010 жылдар);
      егер де бюджет мақсатты пайдаланылмаған Жағдайда, оны керi қайтарып алу немесе қаржыландыруды тоқтату, бюджет қаражатын тендерлiк негiзде ана жұмсау жүргiзу (I кезең, 2002-2010 жылдар);
      басқару органдары мен әлеуметтiк сала объектiлерiне арналған бюджет қаражатын мақсатты пайдалануды көздеу (I кезең, 2002-2005 жылдар);
      бұқаралық ақпарат құралдары арқылы бюджеттi қаржыландырудың жұмсалуы жайлы толығымен қаржы мағлұматтарын беру және қаржы ресурстарының қозғалысына ақпарат бере отырып, атқарушы органдардың бюджет қызметiнiң тиiмдiлiгiне тәуелсiз баға беру (I және II кезең, 2002-2010 жылдар);
      бюджеттiк қаржыландыруды жоспарлау мен бағдарламалауға ауысу (II кезең, 2005-2010 жылдар);
      салық түсiмдерiнiң түсуiн қамтамасыз етумен қатар бюджетке салық түсiмдерiнiң толық түспеуiн жою (II кезең, 2005-2010 жылдар);
      Салық түсiмдерiнiң өсуiн қамтамасыз ету арқылы бюджетке бересiнi жою.
      Салықтық заңдылықтарды мiндеттi түрде сақтау нормалары мен салықтық басқаруды жақсарту негiзiнде бюджетке салықтың түсiмнiң өсуi қамтамасыз етiледi (I және II кезең, 2002-2010 жылдар);
      бюджетке салық түсiмдерiн бақылауды жақсарту және басқа мiндеттi түсiмдердi жетiлдiру мақсатында мемлекеттiк және басқа да органдардың iс-шара механизмiн жетiлдiру шаралары қабылданады (I кезең, 20022005 жылдар);
      бюджетке түсiм мен салықтың толық түсуiн қамтамасыз ету, салық саясатын жүргiзу мақсатында жыл сайын қала әкiмiнiң iс-шаралар жоспарын әзiрлеу жоспарланады (I және II кезең, 2002-2010 жылдар);
      2005 жылға дейiн мұнай өнiмдерiне бақылауды қатайту мақсатында мыналар ұсынылады:
      қалаға алып келiнетiн мұнай өнiмдерiн бақылауға тексерудi жетiлдiру;
      экономикалық картаны құрып, жанар-жағар май стансаларының тұран жерiн анықтау, оған қоса жанар-жағар майды сақтайтын темiржол қоймаларын есепке алу;
      бұқаралық ақпарат құралдары арқылы жаңа салық заңдылықтарын халыққа тұрақты түсiндiрме және тәрбие жұмыстарын жүргiзу (I және II кезең, 2002-2010 жылдар).
      Аймақтағы салықтар мен төлемдердi жинаудағы жұмысты жақсарту мақсатында жергiлiктi өкiмет органдарының өкiлдiгiн кеңейтiп, оларға еркiндiк бере отырып, жергiлiктi бюджеттiң табыс бөлiгiн дамытып, жергiлiктi салықты реттеудегi құқықтар беру (I кезең, 2002-2005 жылдар).
      Құрылымдық қайта құру саясатын жүргiзуде мемлекеттiк реттеу әдiстерiн күшейту.
      бюджеттiк саясатын дамыту мақсатында аймақтық бюджеттердiң еркiндiгi мен әлеуметтiк-экономикалық дамуды жетiлдiруге көңiл бөлiнедi (I кезең, 2002-2005 жылдар);
      Сонымен қатар, бiрыңғай құқықтық ережелер сақтайтын, қабылдайтын және бюджеттi орындауды қадағалайтын Қазақстан Республикасының Бюджеттiк Кодексi қабылдануы керек (I кезең, 2002-2005 жылдар).
      Республикалық деңгейде бюджеттiк ортақтандыруды аяқтау, мұның негiзiнде аймақтардың бюджет қуаттылығының өсуiне деген қызығушылығын ынталандыруды арттыру. Алматы қаласының жергiлiктi бюджетiнiң табыс бөлiгiнде барлық жиналатын салықтар мен төлемдердiң 30 пайызы өзiнде қалуы тиiс. Күтiлетiн нәтижелер. Алматы қаласы бойынша салық жинау көлемi 2005 жылдың аяғына дейiн 200 млрд.теңгеге жеткiзу, ал 2010 аяғында 250 млр.теңгеге жеткiзу жоспарлануда, ол аймақтық өнiмнiң 35% құрайды.

VII БӨЛIМ Туризмді дамыту стратегиясы
1. Мақсат Туризм индустриясының
тиiмдiлiгi мен бәсекелестiгiн құру.
2. Жағдайды талдау

        Алматы орналасқан жерi бойынша барлық саяси маңызды шараларды жүргiзуге өте тартымды. Ең бастысы, бизнес туризмдi оңтүстiк астананың негiзгi инфрақұрылымы ретiнде дамыта отырып, халықаралық деңгейге көтеру және республикамыз үшiн маңызды стратегиялық болашақ ретiнде пайдалану. Саяхатшылардың негiзгi тобының жылжуы Алматы қаласы арқылы өтедi.
      Мұнда аймаққа танымал iрi театрлар, мұражайлар және басқа ойын-сауық орындары бар. Ең басты дамушылық, ол ойын-сауық бизнесi болып табылады. Алматы қаласы сонымен қатар Жiбек Жолының бойында орналасқан, оның тарихи ескерткiштерi, ғылыми және таным мүддесiнде ерекше орын алады. "Қазақстан-2030" бағдарламасын дамытуда Алматы мәдени, саяхаттың және бизнес орталығы ретiнде бағаланады.
      Алматы қаласының 500 шақырым аумағында әсем, ерекше табиғат көрiнiсi орналасқан. Оңтүстiк астананы негiзiнен өнеркәсiп аймағы деп атайды. Қала негiзiнен өндiрiспен, саудамен және ауқымы бойынша ауыл шаруашылық жұмыстарымен де шұғылданады. Мiне, осының барлығы жиынтықтап алғанда, Алматының еңбекпен қатар, демалыс орны және ойын-сауық өткiзетiн орталық ретiнде танымалдығы өте құнды.
      Атап айтқанда, жоғары тау шатқалындағы "Медеу", оның маңындағы жаласып жатқан "Шымбұлақ" саяхат шаңы базасы тек ана тұрғындарды ана емес, сонымен бiрге отандық және шет елдiк саяхатшыларды өнебойы тартып тұрады.
      Алматы қаласында саяхат құру қызметiн 300-ге жуық саяхаттаушы фирмалар өкiлдейдi. Бүгiн, негiзiнен, саяхаттың 3 түрi дамыған: сыртқа шығу, сырттан келу және iшкi дамушылық. Ең бастысы, сыртқа шығатын саяхатшылар "Көрiп, аралап келгiш саяхатшылар" деп аталады. Бұл саяхаттың түрi күн санап арта түсуде. Соңы 2 жылда саяхаттың осы түрiне шама келгенше жете көңiл бөлiнуде.
      Алматы қаласындағы тұтас алғанда меншiк түрiне қарамастан, 2001 жылы 70000 саяхатшылар саяхат құран (оның 21000-ы өзiмiзде болып қайтқан).
      Саяхаттық бизнестi атағанда, негiзiнен, қонақ үйдегi қызметтер аталады. Саяхат құру фирмалары шет елдiк қонақтарға әртүрлi қонақ үйлерiн ұсынады. Оның iшiнде, бес жұлдызды "Анкара" қонақ үйi мен "Рахат Палас" бар. Олардағы тәулiктiк тұру ақысы 120-дан 1200-ге АҚШ долларын құрайды.
      Ал үш жұлдыздық қонақ үйлердi алатын болсақ, олардағы баға 50-ден 110-а дейiн АҚШ долларын құрайды. Бұған "Қазақстан", "Достық Интеротель", "Астана Интеротель", "Отырар", "Алатау Премьер Интернешнл", "Мұнайшы", "Пекин" қонақ үйлерi жатады. Бұған балама негiзде демалыс үйлерiндегi, санаторийлердегi тұру ақысы 20-дан 60-а дейiн АҚШ долларын құрайды.
      Алматы қаласының атағын саяхат құру тұрғысында көтеру мақсатында мынадай жұмыстар өткiзiлетiн болады:
      - WЕВ-сайт ашылды, сырт жерге танымал болуы үшiн жария ретiнде әртүрлi насихаттық-жарнамалық бейне көрiнiстер, әртүрлi заманғы талаптарға сай сайт байланыстары және жарнамалық таныстыру кiтапшалары шығарылды;
      - саяхаттық бизнес инфрақұрылымында барлық көрсеткiштер жиынтығы тоғысқан;
      - Алматы қаласы өкiлдерiнiң халықаралық саяхат жәрмеңкелерiне қатысуы;
      - отандық саяхат құрушыларға толық мағлұматы бар саяхаттық жарнамалар ұйымдастырылады, бұл тұрғыда осындай жұмыстар шет елдiк саяхат құрушыларға да бағытталады;
      - бiлiктi саяхат құру әдiстемелiк құжаттамалармен қатар, жолсызбалардың төлқұжаты, арнайы көлiк жолдары белгiленiп, жоғары оқу орындарының оқытушыларымен бiрлесiп, саяхат құру жолсызбалары мен оларды алып жүретiн жол сiлтеушiлер әзiрленедi;
      - бiлiктi саяхатты жақсы меңгере бiлген жол сiлтеушiлердiң арнайы бiлiктiлiгiн көтеру орталығы, Бұған қоса аудармашыларды даярлап және жаңа жолсызбаларды белгiлейтiн мәлiмдеме жиынтығы жасалынды.
      Сонымен бiрге саяхатты дамытумен қатар, оның өзiндiк шешетiн мәселелерi де жоқ емес.
      Саяхат қызметiн талдай келiп, қорытынды шығарғанда саяхат құрушы фирмалардың көпшiлiгi тек ана шетке шығарумен ана шұғылданады.
      Шетке шығару саяхаты әлi де бәсең дамуда. Бұл үшiн негiзiнен құрылыс жүргiзуге, аумақтарды көрiктендiруге, көлiк қаражатына арнайы iрi қаржылар қажет.
      Қазiргi кезде, Алматы қаласындағы 30 фирма ана шет елдiк туристердi қабылдаумен шұғылданады.
      Бұған қоса, Алматы қаласының аумағында әртүрлi сәулетқұрылыстармен қатар, маңызды ескерткiштер, мәдени құрылыс ескерткiштерi, мұражайлар өз қалпын одан сайын көрiктендiру түсудi қажет етедi.
      Қонақ үйлерде тұру, тамақтану, көлiк қызметi шет елдiк талапқа сай болу қажет. Алматы қаласындағы сырттан келген саяхатшы орта есеппен күнiне 100 АҚШ долларын жұмсайды. Бұнда әуежолмен тасымалдау құны, Европалық және Америкалық қалыпқа сай болу тиiс.
      Саяхат құру жөнiндегi жол сiлтеушiлер, жол сiлтеушi аудармашылар және қазақстанның тарихын жақсы бiлетiн мамандар әлi де жетiспеушiлiкте, табиғаттың әсемдiгi, өсiмдiк пен жан-жануарлардың молшылығы, танымдық саяхатты ұйымдастыруға кең жол ашып отыр. Саяхат құру мемлекеттiк бюджеттiң табыс бөлiгiн молықтыруға қайнар көзi болып табылады. Сондықтан шет елдiк саяхатшылардың тасқынын арттыру мақсаты күн тәртiбiнде тұр. Бұл тұрғыда Алматы қаласының саяхатпен шұғылданатын ұйымдарының тек ана сыртқа шығу емес, сонымен бiрге өзiмiзге тарту және iшкi саяхат құруды дамыту болып табылады. 2.1. Күшті жақтары Географиялық және геосаясаттық жағынан қолайлы орналасуы. Көптеген тарихи сәулет ескерткiштерiнiң молдығы. Мұражайлардың, театрлардың, ойын-сауық орындары жүйелерiнiң дамуы. Қонақ үйлердiң, мейрамханалардың молшылығы. Заң және нормалық заң жиынтығының орындалуы. Осы саладағы саяхат құрумен шұғылданатын фирмалардың тәжiрибелiлiгi. 2.2. Олқы жақтары
      Инфрақұрылымдық қызмет көрсету саласындағы қызмет көрсету деңгейiнiң төмендiгi, отандық бағаның сапа бойынша жайлы қызмет көрсетуiне сәйкес келмеуi.
      Қазақстанның, оның iшiнде Алматы қаласының мүмкiндiгiн, Ұлы Жiбек Жолының маңыздылығын шет елге насихаттаудың жоқтығы.
      Саяхатты дамытудағы бiлiктi мамандардың деңгейiнiң төмендiгi.
      Ұлттық әуе жолын тасымалдаушылар қызметi бағасының жоғарылығы.
      Әуежайда және темiржолдарда халықаралық деңгейiнде атқаратын ақпараттық таныстыру қызметiнiң жоқтығы.
      табиғи, рекреациондық, спорттық объектiлердi игердiң төменгi деңгейде болуы; тарихи ескерткiштердiң көрiнiстерi көңiлге қонымсыздығы, саяхат құру және спорт пен демалыс орындарының келбетiн заман талабына сай жандандырудың жоқтығы.
      Қазақстан, Алматы қаласы мен Алматы облысы бойынша өзаралық байланыстың жоқтығы. Алматы қаласындағы саяхат құрушылардың назарына әртүрлi бағдарламалардың төмен деңгейлiгi.
      Алматы қаласындағы тарихи ескерткiш орындарының, Ұлы Жiбек жолы бойындағы сәулеттiк-тарихи ескерткiштердi қалпына келтiру үшiн қаржының жетiспеушiлiгi.

      2.3. Мүмкіндіктер

      Алматы қаласының тарихи орындарын қалпына келтiру және Ұлы Жiбек жолы бойындағы ескерткiштердi саяхат тұрғысынан алғанда, дамытудағы мемлекеттiк және қалалық бағдарламаны толығымен жүзеге асыру.
      Саяхаттық танымал шараларды ұйымдастыру және көлiк қызметiмен қамтамасыз ету.
      Саяхат құрудағы қызмет көрсету жайында толық мағлұмат беру және саяхат құру үшiн және оны дамытуға қажеттi әртүрлi саяхаттық ақпараттарды жариялауға.
      Аумақтың саяхат құру мүмкiншiлiгiн насихаттауда жарнаманы пайдалану. Саяхат құру саласындағы мамандарды әзiрлеу және қайта даярлау.
      Саяхат құрушыларға қосымша қызмет көрсете алатын ұйымдармен бiрлесiп жұмыс атқару.
      Мәдени ойын-сауық және басқа да шараларды жүзеге асыру.
      Халықтың қолынан шыққан бұйымдарды, қол өнерлердiң әзiрлеу және сату, осы тұрғыда жариялылық ақпараттық тасқынды әзiрлеу. Қазақстан, Алматы облысы мен Алматы қаласы бойынша бiрлескен саяхат құру жолсызбаларын әзiрлеу.
      2.4. Қауіптер Алматы қаласының географиялық жағынан орналасуы саяси тұрғыдан алғанда жайсыз аймақтармен шекаралас болуы. Саяхатты құру үшiн маңызды сәулеттiк-тарихи ескерткiштердi қалпына келтiруде қаржы көздерiнiң тапшылығы.

3. Стратегиялық міндеттер Саяхат құру саласын жетiлдiру.

      Саяхат құру инфрақұрылымын дамытуды қамтамасыз ету.
      Саяхат қызметiндегi шет елдiк саяхатшыларды тартудағы заман талабына сай маркетингтi дамыту стратегиясын әзiрлеу және жұмыстылықты ынталандыру.
      Орталық Азия аймағындағы саяхат құру орталығы ретiндегi қаланың заманғы талапқа сай жаңа имиджiн шығару.
      Сырттан шақыру құжаттарын жетiлдiрудi қамтамасыз ету.
      Саяхат құрушылардың қауiпсiздiгiн қамтамасыз ету.

4. Iс-қимылдар стратегиясы

      Туризм саласында басқаруды жетiлдiру. Саяхат елiмiздiң жалпы аудандарының экономикасына белсендi әсер етуде. Саяхат саласындағы шаруашылық субъектiлерiн құру және жүзеге асыру, жол көлiгiн, сауда, коммуналдық-тұрмыстық, мәдени медициналық қызмет көрсету саласымен тығыз байланысқан.
      Саяхаттағы мемлекеттiк реттеу жүйесiн жетiлдiру жаңа көзқарасты талап етедi, өзгерген әлеуметтiк-экономикалық жағдайларды, саяхаттық қызметтi жүзеге асыратын мақсаттар мен бағыттарды жүзеге асырады.
      Бүгiн мемлекеттiң саяхат саласындағы қызмет атқаратын атқарушы өкiмет органдары мен ұйымдардың арасындағы қызметiн арттыруды күшейту қажеттiлiгi туындап отыр. Саланы мемлекеттiк басқару мынадай шараларды жүзеге асыруға бағытталуы тиiс:
      - туристiк индустрия саласындағы қарым-қатынасты ретке келтiру және жетiлдiру;
      - саяхат құрушылардың қауiпсiздiгiн қорғау осы саладағы маңызды мiндет болып табылады;
      - саяхат үшiн кадрларды кәсiби даярлау;
      - саяхаттың нақты дамыған аумақтарында жердi пайдалану және жер құрылысының заңдарын сақтауға бақылау;
      - саяхатты ұйымдастырушы ұйымдарға, тасымалдаушылара, қызмет көрсетушiлерге бақылау;
      - мемлекеттiк саяхаттаудағы бағалы құндылықтарды сақтау және қорғау;
      - саяхаттың инфрақұрылымдағы жаңа жиынтықтарды құру.
      Алматы қаласында саяхатты дамытудағы тиiмдiлiкке қол жеткiзу мақсатында қалада көп тараптық мемлекеттiк қазыналық кәсiпорындарды құру қажет. Бұлар халықаралық, сонымен қатар iшкi саяхатты дамытудың орталығы болмақ.
      Алматы облысы мен Алматы қаласы әкiмдерiнiң бiрлесуiмен саяхатты дамыту тұрғысында бiрлескен ұзақ мерзiмдi iс-қимыл бағдарламасын әзiрлеу көзделуде.
      Туризмнiң инфрақұрылымын дамытуды қамтамасыз ету. Қаладағы саяхаттың инфрақұрылымын дамытудағы шараларға ұлттық саяхат құру ерекшелiгiн ескере отырып, келушiлермен тұрақты жұмыс iстеудi қамтамасыз ету. Бұл үшiн мыналарды жүзеге асыру қажет:
      - жалпы пайдалану үшiн саяхаттық қажеттiлiктi қамтамасыз етуде жол-көлiк инфрақұрылымын дамыту;
      - сумен жабдықтау, құбыр тарту және қатты тұрмыстық қалдықтарды болдырмау, саяхат аумақтарындағы қолда бар байланыс жүйелерiн дамытуға Жағдай жасау;
      - саяхаттық кешендердi этнографиялық мұражайларды және демалыс аймақтарын құру;
      - тарихи-мәдени және этнографиялық ескерткiштердi қалпына келтiру, мұражайларды зерттеу;
      - саяхат объектiлерiне арналған құрылыс жобасын әзiрлеу, оның iшiнде орта және шағын орналасуды, оларға тәулiктiк пайдалану жұмысына Жағдай жасауды қамтамасыз ету;
      - Алматы қаласының аумағында саяхатқа арналған шағын ауылдарды ұйымдастыру, оған яғни Оңтүстiк астанаға сырттан келетiн қонақтарға жайлы Жағдай жасау мақсатында оларға ұлттық ерекшелiктер беру.
      Маркетингтiң дамуына қолайлы Жағдай жасау қажеттiлiгi туындап отыр, мұнда қаланың басымдылығы мен ерекшелiгiне сай мыналар көзделедi:
      - Жағдай мүмкiншiлiгi жоғары саяхат құрушыларды тарту, оларға толық жайлы Жағдай жасау;
      - жеке секторға оның маркетингтiк жұмысында қолдау көрсету;
      - ұлттық саяхаттың өзiндiк ерекшелiктерiн жоғары деңгейге жеткiзiп Германияның, АҚШ-тың Ұлыбританияның, Францияның, Ресейдiң, Қытайдың, Жапонияның басымдылық саяхат тасқынына сiңiрiп жiберуге көшжiгердi жұмылдыру;
      - нарықтың жаңа жетiстiктерiн анықтауға зерттеулер жүргiзу;
      - қаланың аумағындағы бар объектiлердi және құндылықтардың ауқымын әлемдiк нарыққа жылжыту;
      - саяхаттық инфрақұрылымды жыл iшiнде бiр қалыпты жұмыс iстеуiне бағытталған нарық бағасын қолдана отырып маркетингтi пайдаланып маусымдық жоғары деңгейге жылжыту;
      - жаңа ақпараттық технологияларды ұлттық саяхат ерекшелiгiн таныта бiлуде толығымен жұмылдыру.
      Ерекше назар, зерттеу қайта жаңарту және Ұлы Жiбек жолындағы туристiк қорларды қайтадан тiркеуден өткiзу жұмыстарына аударылады.
      Алматының саяхаттық ерекше таным тартушылығын құру кең ауқымды кешендi шараларды жүргiзудi талап етедi.
      Алматы қаласының саяхатпен шұғылданатын фирмалары мен агенттiктерiнiң атағын шығаратын шаралар ең алдымен, саяхаттық жәрмеңкелерге, көрмелерге және халықаралық конференцияларға қатысып, сондай-ақ осындай халықаралық тұрғыдағы танымал шараларды Алматы қаласының аумағында да өткiзу болып табылады.
      Шет елдерде Қазақстан мен Алматы қаласы жайлы жарнамалық жоғары сападағы материалдар жиi-жиi берiлiп, таратылатын болады. Әсiресе, ақпараттық-жарнамалық қызметте саяхатпен шұғылданатын фирмалармен және саяхатшылар тоқтайтын қонақ үйлер жайында кеңiнен мәлiметтер берiлетiн болады. Ерекше көңiл, жаңа ақпараттық Интернет жүйесiне байланысты саяхаттық фирмалардың тоғыстығы жайлы мәлiметтерге бөлiнедi.
      Алматы қаласы бойынша бұқаралық ақпарат құралдары мен саяхаттық агенттiктердiң өкiлдерi үшiн танымды Алматы қаласының аумағы бойынша саяхаттар өз нәтижесiн бермек.
      Халықаралық деңгейде әртүрлi мәдени, спорттық және басқа шаралар саяхат деңгейiнiң қолайлы дамуына Жағдай жасайды.
      Бұған қосымша жарнама-ақпараттық танымды мәлiметтер қазақ тiлiнде, орыс тiлiнде және латын транскрипциясы бойынша ақпараттық табло арқылы берiлетiн болады.
      Рұқсатнамамен қамтамасыз етудi жетiлдiру.
      Қазақстанда саяхаттық танымның жоғары деңгейде болуы үшiн сырттан келген қонақтардың республикамыздың аумағына келуi мен жайлы демалып, қайтуына барлық қажеттi рәсiмдер бiрыңғай компьютерлiк жүйе бойынша есеп жүргiзiле отырып, орындалатын болады.
      Әуежайларда және темiржол вокзалдарында қалалық ақпараттық мәлiметтердiң кең дамуына жол ашылады. Әсiресе, шет елден келген қонақтарға көлiк қызметiн және де басқа қызметтердi орындау үшiн бiрыңғай қалалық орталық құрылады.
      Келген қонақтардың жеке қауiпсiздiгi туризм дамуының маңызды мәселесiнiң бiрi болып табылады. Оны қамтамасыз ету үшiн мынадай шаралар орындалады: - саяхат құру кезiнде сапалы жұмыстардың атқарылуы оның барлық қауiпсiздiк мәселелерiнiң толық шешiлгендiгiмен анықталады; - арнайы оқу орындарында сапалы саяхаткерлердi әзiрлеудегi ұйымдастыру деңгейiн көтеру; - жалпы бiлiм беретiн оқу орындарында саяхаттық сыныптардың, үйiрмелердiң жұмыс iстеуiне көңiл бөлу. VIII БӨЛIМ 2002-2010 жылдарға болашақтағы жобалар Бiрiншi кезеңде: 2002-2005 жылдар. Әлеуметтiк саясат. 1. "Самал-2" ы.а. Әмбебап спорт-сауық кешенiнiң құрылысы.
      Бұл кешен 10500 орындық спорттық аренасымен, спорттық жарыстар және концерттiк-сауық шаралар өткiзу және көрермендерге ыңғайлы Жағдай тудыру үшiн арналған. Бүгiнгi күнде құрылыстың әзiрлiгi 52% құрайды.
      Инвестиция көлемi 14 млн.АҚШ долларын құрайды. (отандық және шетел инвестициялары, БК болуы мүмкiн). Жобаның iске асуы – 2 жыл.

      Өнеркәсiптi-технологиялық саясат.
      1. ЗИУ-682Г троллейбустарын жаппай шығаруды қалпына келтiру.
      Жобаны iске асыру БК "Электромаш" ААҚ-да күшiмен iске аспақ. Олардың троллейбустарды, трамвайларды, автобустарды, және агрегаттардың тетiктерiн, электрокөлiктердiң қосалқы бөлшектерiн күрделi жөндеуден өткiзуде тәжiрибелерi бар. Кәсiпорынның қуаттылығы жаңа 100 және 100 күрделi жөндеуден өткiзiлетiн троллейбустар. Заводтың өнiмдерi бәсекелестi, сондықтан нарық өрiсiнде олардың үлесi 80% құрайды. Бүгiнгi күнде "Электромаш" ААҚ-да бiлiктi мамандарды дайындауға, негiзгi құрал сайман, "ноу-хау" беруге дайын.
      Инвестиция көлемi 300 мың.АҚШ доллары (өз қаражаттары, банк несиесi). Жобаның iске асуы – 6 ай.
      2. "Қазақстан" УБГ-800 жылжымалы бұрандасымен бұрғылау қондырғыларын шығаруды игеру.
      Жоба "Жайлау Компаниясы" ААҚ-ның базасында iске асырылады, оның құрамына тау және бұрғылау техникасын игеру саласында үлкен тәжiрибесi бар ғылыми-енгiзу орталығы кiредi. жоғары көрсетiлген бұрғылау қондырғысы ТМД елдерiнде жоқ және техникалық параметрi жағынан шетел Германия, Швеция, және Жапония елдерiнiң бұрғылау қондырғыларынан жоғары бағаланады.
      Бүгiнгi күнде тәжiрибелiк үлгi дайындалып тексеруден өттi.
      Жылына осындай 10-нан кем емес қондырғы шығарылғанда Қазақстанның қажеттiлiгi толық өтелiнетiн болады және сырттан әкелуiн тоқтатады.
      Инвестиция көлемi 1 млн.АҚШ доллары (өз қаражаттары, несие). Жобаны iске асу мерзiмi - 1,5 жыл.
      3. Тоқыма өнiмiн және бұйымын өндiрудi ұйымдастыру.
      Жобаны "Алматы тоқыма комбинаты" ЖАҚ-ның аясында iске асыру жоспарланады. Бұл кәсiпорын Қазақстандағы өндiрiстiк кешенiн, жоғары технологиялық жабдықтарын және жоғары кәсiби мамандарын сақтап қалған жеңiл өнеркәсiптердiң бiреуi.
      Бұл кәсiпорынның шығаратын өнiмдерi импортты алмастырады. Тоқыма өнiмдерiнiң жоғары сапалы бұйымдарын шығару және тиiмдi бағада отандық шикiзатты пайдалану арқылы iске асыру жоспарлануда.
      Инвестиция көлемi 1,4 млн.АҚШ доллары (өз қаражаты және несие). Iске асыру мерзiмi - 6 ай.
      4. 55 штаммдағы сiбiр жарасына қарсы вакцина өндiру.
      Жобаны "Алматы Биокомбинаты" РМК көшiмен жүзеге асырылады. Кәсiпорында биопрепарат жасауда тәжiрибесi бар жоғары кәсiби мамандары бар. Жобаны iске асыру үшiн арнаулы өндiрiстiк алаңдары инженерлiк-техникалық коммуникациясы және технологиялық жабдықтары, бөлек жылыту жүйелерi, биохимиялық зертханасы, вивариясымен арнаулы биологиялық бақылау бөлiмi, температураны реттейтiн қойма алаңдары бар.
      Жобаны жүзеге асыру малдарда ауруға қарсы тұратын иммунитет жасап шығару мүмкiндiгiн тудырады.
      Қазiргi уақытта жоғары аталған вакцина Ресейден сатып алынады 1 литрi - 25 АҚШ доллар. Республикамыздың вакцинаға сұранымы 10-12 мың.литр. Егер биокомбинат шығаратын болса бұл өнiмдi оның бағасы 20 АҚШ долларынан аспайды.
      Инвестиция көлемi - 200 мың.АҚШ доллары (мемлекеттiк инвестиция). Жобаны iске асу мерзiмi - 1 жыл.
      5. Алатау поселкесiндегi технопарк құру жобасын жүзеге асыру.
      Экономикалық өсудiң негiзгi қайнар көзi ғылыми-техникалық жаңалық және оның жетiстiктерiн өндiрiске енгiзу, жаңа технологияны меңгеру, инновациялық қызметтi қолдау.
      Көптеген елдерде мемлекеттiк қолдау үлгiсi инновациялық қызметi технологиялық парктердi құру болып табылады. оған ғылыми-техникалық прогресс және өндiрiстегi жетiстiктер, жаңа технологияларды құру, инновациялық қызметтi ынталандыру шарттары тiкелей ықпал етедi.
      Қазiргi кезде Алатау поселкесiндегi технологиялық парктi құру Тұжырымдамасы әзiрлендi және осы тұжырымдама министрлiктер мен ведомстволарда қаралу үстiнде. Жобаны республикалық, жергiлiктi бюджет, инвесторлар қаржыларымен, грандпен iске асыру көзделуде. Транспорт инфрақұрылымы. 1. Көлiк жол айырықтарын салу. Қалада автокөлiктiң шектен тыс артықтығының нәтижесiнде экологиялық Жағдайдың қиындығын ескере отырып, бұл мәселенi шешудiң тиiмдi жолының бiрi автокөлiк жол айырықтарын салу болып табылады. Болашақта тағы 14 жол айырығы мен айналып өтетiн магистралды жолдар салу жоспарлануда, соның iшiнде: - Фурманов - Әл-Фараби; - Төле би - Мате Залка; - Сейфуллин - Рысқұлова; - Әуезов көшесi Гоголь көшесi арқылы Райымбек көшесiне дейiн.
      Инвестиция көлемi - 96 млн. АҚШ доллары (республикалық және жергiлiктi бюджеттiң қаржысы). Iске асу мерзiмi - 5-7 жыл.
      2. Бiрiншi кезектегi метрополитеннiң құрылысын аяқтау.
      Осы құрылыстың сметалық бағасы 662 млн. АҚШ доллары.
      Метрополитен құрылысы қаланың орталық бөлiктерiндегi 450 автобус бағыттарын қысқартуға және ыңғайлы, жылдамдықты, үлкен тасымалдауға және 7 мың жұмыс орнын ашуға мүмкiндiк бередi.
      Инвестиция көлемi метроны бiтiру үшiн - 530 млн. АҚШ доллар (республикалық және жергiлiктi бюджет қаржысы), соның iшiнде 2002 ж. - 2,9 млн. АҚШ доллар, 2003 ж. - 29 млн. АҚШ доллар, 2004 ж. - 47 млн. АҚШ доллар, 2005 ж. - 64 млн. АҚШ доллар, 2006 ж. - 2009 ж. - 75,8 млн. АҚШ доллар, 2010 ж. - 81,6 млн. АҚШ доллары.

      Қоршаған ортаны қорғау.

      1. "Алматы қаласындағы сумен жабдықтау жүйесiн қайта жабдықтау және жаңарту".
      Жобаның басты мiндетi - суқұбыр-канализация қызметiн тиiмдi және сапалы қызмет көрсету болып табылады. Осы жобаның шеңберiнде Алматы қаласының барлық кәсiпорындарында суды тазартуға арналған жаңа қондырғылар орнатылып, барлық құбырлармен ағатын жуындыларды өңдеуге де ерекше көңiл бөлiнедi және қолданылатын судың бағасын төмендету, эксплуатациялық шығындарын төмендету, шикi суды тазартудан өткiзудiң тиiмдiлiгiн көтеру, бақылау және талдау жүйесiн жетiлдiру, жер бетiндегi суларды тазарту қуатын көтеру, тазартылмаған лай сулардың табиғи ортаға таралуын қысқарту қамтамасыз етiледi.
      Инвестиция көлемi – 24 млн. АҚШ доллары (Франция Үкiметiнiң қорынан дамып келе жатқан елдерге көмекке арналған жеңiлдетiлген заем). Жобаны жүзеге асыру мерзiмi - 3 жыл.
      2. Алматы қаласының қатты тұрмыс қалдықтарын Басқару.
      Жоба өндiрiс, тұрмыс қалдықтарын уақтылы сыртқа шығару және қалдықтарды қолдану деңгейiн жоғарлату жөнiндегi басқару жүйесiн жетiлдiрудi, Қарасайдағы қоқыс жинайтын жерлердi қайта жабдықтауды қарастырады. Жобаны жүзеге асыру үшiн қоқыс шығаратын контейнерлер сатып алу, қоқыс жинайтын көлiк құралдарын алғызу, оларға жабдықтар алғызу, жол бойында арнайы станциялар ашу жоспарлануда. Сонымен қатар жобаның ақпараттық бiрыңғай жүйесiн құрып басқару жоспарлануда. Инвестиция көлемi – 20 млн. АҚШ доллары (Евразиялық қайта құру және дамыту банкiсiнiң заемы). Жобаны жүзеге асу мерзiмi – 3 жыл.
      Екiншi кезең: 2006-2010 жылдар.

      Өнеркәсiптi технологиялық саясат.

      1. Автобустарды шығару және енгiзудi игеру.
      Жобаны жүзеге асыру керектi инфрақұрылымдары бар "Алматы автобус жинау зауыты" ЖШС аясында жобалануда (қойма ғимараттары, темiржол тұйықтары, өндiрiстiк ауданы 40 мың. шаршы метр болатын алаңы, өнiмдiлiк қуаты 6000 м. куб./сағат болатын компрессорлар қондырғысы).
      Жобамен жылына 1000 автобус шығарылады.
      Инвестиция көлемi - 12 млн. АҚШ доллары (ұзақ мерзiмдегi банк несиелерi, өз қаражаттары). Жобаның жүзеге асу мерзiмi – 2 жыл.

      2. Мақта мата өнiмдерi мен тiгiн бұйымдары.
      Жобаны жүзеге асыру керектi инфрақұрылымдары бар "Алматы мақта мата комбинаты-ОЗАТ" ААҚ жанынан жобалануда. Кәсiпорында керектi құрал жабдықтармен, өндiрiстiк ғимараттармен, транспорт және қойма шаруашылық инфрақұрылымдарымен жақсы дамыған.
      Жоба отандық мақта шикiзаттары, бояулар, химикаттар, қосымша материалдар қолдану арқылы әр түрлi маталар өндiрудi қарастырады. Жобада жылына 2 мың жұмыс орындарын құруды қарастырады.
      Инвестиция көлемi - 18.5 млн. АҚШ доллары (ұзақ мерзiмдегi жеңiлдiк несиелерi). Жобаның жүзеге асыру мерзiмi – 1 жыл.

      3. "Алматы Кiлем" ААҚ-ның өндiрiстiк-технологиялық базасын жаңалау.
      Алматы кiлем фабрикасы республикадағы кiлем және кiлем өнiмдерiн шығаратын бiрден бiр кәсiпорын. шығарған заттары экологиялық қауiпсiз, берiктiлiгi және эстетикалығы жоғары, жылу өткiзушiлiгi жақсы т.б.
      Жоба талабымызға сай компьютермен басқарылатын жаңа кiлем тоқу станоктарын сатып алуды көздейдi, ол өндiрiстi өнiмдiлiгiн арттырады, өнiмнiң бастапқы бағасын төмендетуге, өнiм көлемiнiң өндiрiсiн екi есе көбейтуге және нарықтың жаңа тәсiлдерiн игеруге мүмкiндiк бередi.
      Инвестиция көлемi - 96 млн. АҚШ доллары (республика және жергiлiктi бюджеттен). Жобаның жүзеге асыру мерзiмi – 5-7 жыл.

      Транспорттық инфрақұрылым.
      4. Айналмалы магистралды жол құрылыстары.
      5 айналмалы магистралды жол құрылыстарын салу жоспарлануда, ол қала аймағынан тыс бiрыңғай айналмалы магистралдық кешендi құрайды: - Солтүстiк жарты айналымы - Талғар трассасына шығатын Саин және Райымбек көшелерiнiң қиылысы; - Шығыс жарты айналымы - Талғар трассасына шығатын; - Оңтүстiк–Шығыс жарты айналымы - Әл-Фараби және Талғар трассасына шығатын Достық даңғылы; - Оңтүстiк-Батыс жарты айналымы - Шамалған және Қаскелең трассасына шығатын Саин мен Райымбек көшесiнiң қиылысы; - Батыс жарты айналымы - Әл-Фараби (оңтүстiк жарты айналым) даңғылынан, Фурманов пен Достық даңғылына шығатын Саин көшесi. Айналмалы жол құрылысын қаржыландыруды жергiлiктi бюджет қаржысымен қаржыландыру жоспарлануда, тек бюджет алымының көлемiн қысқартқан Жағдайда. Инвестиция көлемi - 96.6 млн. АҚШ доллары. Жобаның жүзеге асыру мерзiмi – 5 жыл. IХ БӨЛIМ Күтілетін жағдайлар Әлеуметтік салада Қаланың халқының жалпы тұрмыс деңгейi көтерiледi деп болжануда.
      Болжанып отырған кезеңнiң соңына қарай Алматы қаласындағы халықтың саны 1178 мың адамға жетедi, олардың iшiндегi 680 мың адамы тұрғындардың экономикалық белсендi бөлiгiн құрайды.
      тұрғындардың табиғи өсiмi жыл сайын 2500 адамға жетедi, ал көшi-қон бойынша өсiм бiрте-бiрте 4500 адамның мөлшерiнде тұрақталады.
      тұрғындардың денсаулығының деңгейiн сипаттайтын көрсеткiштер денсаулық сақтау жүйесiнiң дамуына, қоғамда салауатты өмiр салтын қалыптастыруға және экологиялық Жағдайды жақсартуға байланысты жақсарады.
      2005 жылдың соңына қарай Алматы қаласы бойынша жұмыссыздардың саны қазiргi уақыттағы 70 мың адаммен салыстырғанда 58 мың адамға дейiн азаяды. Болжанып отырған мерзiмнiң соңына қарай бұл көрсеткiш 45-55 мың адам мөлшерiнде болып тұрақталады.
      Орташа айлық жалақы 9 жыл iшiнде 60-70% дейiн өседi және болжанып отырған мерзiмнiң соңына қарай шамамен 30-35 мың теңгенi құрайды.
      Тоғыз жылдың iшiнде 18 жалпы бiлiм беретiн мектептер есiгiн айқара ашады, жылына 2 мектеп салынатын болады. Оның құрылысына 25-27 млрд. теңге жұмсалады.
      Орта бiлiм беру мектептерiнде 10-12% өсiп, 2005 жылдың аяғында 200-205 мың адам құрайды, 2010 жылдың соңында – 215 мың адам құрайды.
      Кәсiптiк техникалық мектептердегi оқушылар қатары 2005 жылдың соңында 2 есе өседi, 11-12 мың адам болады, 2010 жылдың соңында халық шаруашылығының тұтынушылығына сай 17-20 мың болады.
      Орта кәсiби бiлiм мекемелерiндегi оқушылар қатары болжамды жылдың соңында 35-40% өсiп қаланың даму экономикасына сай 25-26 мың адам құрайды.
      Кепiлдi медициналық жәрдем берудiң көлемi болжанып отырған кезеңде екi есеге ұлғаяды. Аурудың алдын алуда айрықша көзге түскен денсаулық сақтау мекемелерiнiң желiсi толық сақталады және дамытылады. Медициналық-демографиялық Жағдайдың және халықтың денсаулығы бойынша көрсеткiштер бiрқалыпқа келiп, жақсарады.
      Кедейшiлiк шегiнен төмен тұратын азаматтардың санын есептеу әдiстемелерiн жетiлдiрудi ескерiп, мұндай адамдардың Жағдайын күнкөрiс минимумына дейiн көтеру қажет. Кедейшiлiк шегiнен төмен тұратын адамдар 30-40 мыңды құрайды.
      Кедейшiлiк шегiнен төмен тұратын адамдардың санының азаюымен қатар мемлекеттiк қолдаумен қамтылған тұрмысы төмен азаматтардың жалпы саны бұрынғы күйiнде қалады.

      Өнеркәсіп саласында

      Өнеркәсiптiң барлық салаларында перспективтi әзiрленулердi енгiзулер қола алынады, соның iшiнде басымды бағыт ғылыми және жоғарытехнологиялық өндiрiстерге көңiл бөлiнедi, сонымен қоса қазiргi талабымызға сай сапаны енгiзу болып табылады, оларды ұйымдастыру және басқару өндiрiсте сапасы жағынан алдыңғы қатарлы жаңа өнiм түрлерiн шығаруға мүмкiндiк бередi.
      Өнеркәсiптi, шағын бизнестi дамыту, экономикалық қызметтiң барлық салаларында жаңа технологияларды енгiзу, инновациялық қызметтi басым дамыту жөнiндегi қолданылған шараларды ескерiп, он жылдықтың соңына қарай өнеркәсiптiк өндiрiстiң көлемi 54% өседi.
      Осы кезеңде өнеркәсiптiң құрылымы өзгерiп, қалада шығарылатын барлық өнiмдердiң 30-35% шағын кәсiпорындардың үлесiне тиедi.
      жоғары технологиялық өндiрiс, сондай-ақ ақпараттық технологиялар саласындағы өндiрiс (жабдықтар, химия, мұнай, кен-металлургия кәсiпорындарына арналған қосалқы бөлшектер, жоғары сапалы препараттар өндiру, электроника автомобиль жасау) басым дамытылады.

      Көлік және байланыс саласында

      Жоспарланған стратегиялық мiндеттердi жүзеге асыру технологиялық жаңартылған және тиiмдi көлiк және телекоммуникация кешендерiн құруға, сонымен қатар халықаралық деңгейде қызмет көрсетуiне мүмкiндiк бередi.
      Көлiк ұйымдарының қаржы Жағдайын жақсарту мақсатында олардың өздерiн өздерi ақтау жұмысымен ерекшеленедi.
      Бұл тұрғыда көлiк саласында қызмет көрсету аясы және телекоммуникацияға қызмет көрсетуде олардың табысынан қызмет көрсету ағысы төмендетiледi.
      Негiзгi нәтижелердiң бiрi болып автокөлiктiң қала экологиясына керi әсерiн қысқарту арқылы мультипликативтi тиiмдiлiгiне қол жеткiзу.

      Инвестициялық салада

      Капиталға негiзгi инвестиция 2010 жылы Алматы қаласы бойынша 104 млрд. теңге болады, оның дамуы 2001 жылға қарағанда 43%. Инвестиция құрылымында экономиканың нақты секторына әлеуметтiк және экономикалық бағытты дамыту болып табылады. Осы аралықта 2,5 млрд. шаршы метр тұрғын үй меңгерiледi немесе орташа жылына 270-280 мың шаршы метр. 5 жылдың iшiнде инженерлiк шешiмдегi жобалар бойынша жаңа ықшам аудан "Нұрлы қала" құрылысы жоспарланады. Салық-бюджет саласында Алматы қаласы бойынша салық жинау көлемi 2005 жылдың аяғына дейiн 200 млрд. теңгеге жеткiзу, ал 2010 аяғында 250 млрд. теңгеге жеткiзу жоспарлануда, ол аймақтық өнiмнiң 35% құрайды. ІХ БӨЛІМ 2010 жылға дейiн жүзеге асыруға қажеттi негiзгi жобалардың тiзбесi ӘЛЕУМЕТТIК САЛА --------------------------------------------------------------------- Көрсеткiштер !Өлшем !2001ж.!2002ж.!2003ж.!2004ж.!2005ж.!2010ж. !бiрлiгi!есеп ! ! ! ! ! --------------------------------------------------------------------- I. Жалпы саны мың адам 1131,9 1139,9 1143,1 1150,2 1156,7 1178,0 II. Барлық еңбек ресурстары (стрА+Б) мың адам 796,8 804,5 808,0 810,0 814,0 829,0 Оның iшiнде: А. Экономикалық белсендi тұрғындар - барлығы -"- 620,0 630,0 639,0 643,0 649,0 679,0 Оның iшiнде: А) экономика саласында жұмыс iстейтiндер Барлығы - мың адам 549,4 570,0 579,0 584,0 591,0 624,0 Оның iшiнде экономикалық қызмет түрлерiмен айналысатындары -"- 379,7 393,5 404,5 411,0 420,0 484,0 Ауыл шаруашылығы 1,5 2 2 2,3 2,5 4,0 өнеркәсiп -"- 70,0 72,0 74,5 75,0 77,0 90,0 құрылыс -"- 24,6 26,0 27,0 27,5 28 35,0 сауда, автомобильдердi және үйде пайдаланылатын бұйымдарды жөндеу -"- 20,1 23,0 28,0 31,0 34,0 45,0 қонақ үйлер және мейрамханалар -"- 13,6 14 14,5 14,7 15 20,0 көлiк және байланыс -"- 59 60 60,5 61,0 62,0 66,0 қаржы қызметi -"- 13,3 13,6 13,6 13,8 14 17,0 Жылжымайтын мүлiкпен жұмыс, жалдау және кәсiпорындардың қызметтерi -"- 56,6 57,6 58 58,3 59 65,0 Мемлекеттiк басқару -"- 21,7 21,7 21,7 21,7 21,7 22,0 бiлiм -"- 51,4 54 54,5 54,8 55 60,0 Денсаулық сақтау және әлеуметтiк қызметтер -"- 30,4 31 31,3 31,4 31,5 35,0 Басқа да коммуналдық, әлеуметтiк қызметтер -"- 17,5 18,6 18,9 19,5 20,3 25,0 В) өз қалауынша кәсiппен айналысатын тұрғындар -"- 169,7 176,5 174,5 172 171 140,0 б) жұмыссыздар - барлығы мың адам 70,6 60 60 59 58 55,0 Б. Экономикалық белсендi емес тұрғындар мың адам 176,8 174,5 169,0 167,0 165,0 150,0 Келген шет елдiк жұмыс күшi -"- 2,2 2,5 2,5 2,5 2,5 3,0 Демография Демография, сальдо (+,-) мың.адам 2,0 2,1 2,1 2,1 2,2 2,5 Туылу адам 13961 14000 14060 14147 14227 14371 ТЖК (туылудың жиынтық коэффициентi) % 12,2 12,2 12,3 12,3 12,2 12,2 Қайтыс болу % 10,4 10,4 10,4 10,4 10,4 10,4 Көшi-қон сальдосы оның iшiнде: мың адам 2,2 2,9 4,2 4,0 5,0 4,5 ерлер мың адам 1,0 1,6 2,3 2,2 2,8 2,1 әйелдер мың адам 0,8 1,3 1,9 1,8 22 2,4 Әлеуметтiк саланың басқа да көрсеткiштерi Күнкөрiс минимумы теңге 4977 5190 5416 5650 5875 7679 Кедейшiлiктiң шегi теңге 1891 2076 2198 2310 2445 3500 Кедейшiлiк шегiнен төмен тұратын адамдар саны мың адам 55,3 55,0 45,0 40,0 30,0 30,0 тұрғындарға шаққанда кедейшiлiк деңгейi (пайыз есебiмен) 4,9 4,8 3,9 3,5 3,0 2,5 Жергiлiктi бюджеттiң әлеуметтiк қорғауға және әлеуметтiк қамсыздандыруға арналған шығындар млн.теңге 1921,9 2018,0 2100,0 2150,3 2250 3000 1 адамға есептегенде жарты айлық өлшем теңге 1244 1270 1321 1367 1430 1700 Өткен жылмен салыстырғанда пайыз есебiмен 119,4 106,4 104,5 103,5 104,6 142,2 Жасына қарай зейнеткерлер тiзiмi (орташа жылдық) мың адам 161,4 159 158,5 158,0 157,0 155,0 01.01.2002 ж. зейнетақы қорына қатысушылардың саны мың адам 620,7 644,2 654,3 660 668 720 Жиналған зейнетақы қаржысының сомасы млн.теңге 188,2* х х х х х тұрғын-үй қоры млн.кв.м 21,3 21,5 21,8 22,1 22,4 24,2 тұрғын-үй құрылысын iске қосу мың.кв.м 240,9 264,3 280,0 300,0 320,0 400,0 *)зейнетақы қаржысының көлемi республика бойынша көрсетiлген ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ САЛА Негiзгi капиталға қойылатын барлық инвестициялар (млн. теңге) 73369,3 77905 84563 90805 96785 104175 оның iшiнде экономикалық қызметтiң түрлерi бойынша: Ауыл шаруашылығы, аң аулау және орман шаруашылығы 63,3 70 80 100 120 140 Тау-кен өнеркәсiбi 101,8 102 110 130 140 160 Өңдеу өнеркәсiбi 6900,6 7380 7450 7770 8090 8660 Электр энергиясын, газды және суды өндiру және бөлу 3421,8 5042 6183 6705 7305 7805 Құрылыс 10008 11300 11400 11700 12100 12500 Сауда, автомобильдердi, үйде пайдаланылатын бұйымдарды жөндеу 8151,3 8700 8770 8940 9160 9600 Қонақ үйлер және мейрамханалар 556,5 900 950 1200 1400 1700 Көлiк және байланыс 22341,6 22920 28030 31430 34800 38450 Қаржы қызметi 6029,3 6500 6600 6850 7000 7300 Жылжымайтын мүлiкпен жұмыс, жалдау және кәсiпорындардың қызметтерi 7360,8 7985 8070 8430 8580 9100 Мемлекеттiк басқару 3290,2 3400 3500 3800 4000 4300 Бiлiм 1435,3 596 600 600 600 600 Денсаулық сақтау және әлеуметтiк қызметтер 442,5 450 160 170 190 220 Басқа да коммуналдық, әлеуметтiк және жеке қызмет жеке қызмет 3266,3 2560 2660 2980 3300 3640 Қаржыландыру көздерi бойынша жалпы көлемнен I. Республикалық бюджет қаражаты, барлығы: 405,5 550 5450 8450 11450 14450 оның iшiнде экономикалық қызмет түрлерi бойынша: Электр энергиясын, газды және суды өндiру және бөлу 64,4 -- -- -- -- -- Құрылыс (жер сiлкiнiсiне қарсы жұмыстар) -- 450 450 450 450 450 Көлiк және байланыс 16,9 100 5000 8000 11000 14000 Мемлекеттiк басқару 323,4 -- -- -- -- -- Басқа да коммуналдық, әлеуметтiк және жеке қызмет 0,8 -- -- -- -- -- II. Жергiлiктi бюджет қаражаты, барлығы: 5712,3 4261 4065 4175 4275 4495 оның iшiнде экономикалық қызмет түрлерi бойынша: Электр энергиясын, газды және суды өндiру және бөлу 3,9 5 5 5 5 5 Құрылыс (жер сiлкiнiсiне қарсы жұмыстар) -- 250 250 250 250 250 Көлiк және байланыс 2993,9 3000 3100 3200 3300 3500 Жылжымайтын мүлiкпен жұмыс және жалға беру кәсiпорындар қызметi 6 70 70 80 80 100 Бiлiм 892,1 596 600 600 600 600 Денсаулық және әлеуметтiк қызмет 442,5 300 -- -- -- -- Басқа да коммуналдық, әлеуметтiк және жеке қызмет 1373,9 40 40 40 40 40 III. Кәсiпорындар мен ұйымдардың өз қаржылары, барлығы 65695,4 70122 71000 73800 76300 80120 оның iшiнде экономикалық қызмет түрлерi бойынша: Ауыл шаруашылық, аң аулау және орман шаруашылығы 63,3 70 80 100 120 140 Тау-кен өнеркәсiбi 101,8 102 110 130 140 160 Өңдеу өнеркәсiбi 6823,1 7300 7350 7650 7950 8500 Электр энергиясын, газды және суды өндiру және бөлу 3353,5 3800 3900 4200 4500 4800 Құрылыс 10008 10600 10700 11000 11400 11800 Сауда, автомобильдердi, үйде пайдаланылатын бұйымдарды жөндеу 7695,7 8200 8250 8400 8600 9000 Қонақ үйлер және мейрамханалар 556,5 900 950 1200 1400 1700 Көлiк және байланыс 18512,4 19000 19100 19350 19600 20000 6029,3 6500 6600 6850 7000 7300 Жылжымайтын мүлiкпен жұмыс және жала беру кәсiпорындар қызметi 7335,6 7900 8000 8350 8500 9000 Мемлекеттiк басқару 2966,8 3400 3500 3800 4000 4300 Бiлiм 543,2 -- -- -- -- -- Денсаулық сақтау және әлеуметтiк қызметтер -- 150 160 170 190 220 Басқа да коммуналдық, әлеуметтiк және жеке қызмет жеке қызметтер 1706,2 2200 2300 2600 2900 3200 IV. Шетел инвесторлар қаражаттары, барлығы: 1556,1 2972 4048 4380 4760 5110 Оның iшiнде экономикалық қызмет түрлерi бойынша: Өңдеу өнеркәсiбi 77,5 80 100 120 140 160 Электр энергиясын, газды және суды өндiру және бөлу -- 1237 2278 2500 2800 3000 Сауда, автомобильдердi, үйде пайдаланылатын бұйымдарды жөндеу 455,6 500 520 540 560 600 Көлiк және байланыс 818,4 820 830 880 900 950 Жылжымайтын мүлiкпен жұмыс және жала беру кәсiпорындар қызметi 19,2 15 -- -- -- -- Басқа да коммуналдық, әлеуметтiк және жеке қызмет 185,4 320 320 340 360 400 --------------------------------------------------------------------- Көрсеткiштер!Өлшем !2001ж.!2002ж.!2003ж.!2004ж.!2005ж.!2010ж.!iшкi!сыртқы !бiрлiгi!есеп ! ! ! ! ! !рынок!рынок --------------------------------------------------------------------- Өнеркәсiп өнiмiнiң көлемi (қаржылық емес сектор) млн.тн.94495,1 100543 109089 119452,3 151192 131397 Өңдеу өнеркәсiбi қайта өңделетiн ауыл шаруашылық өнiмдерi маргарин өнiмдерi тонна 3941 4200 4400 4600 4800 5500 3500 2000 қайта өңделген сұйық сүт тонна 6228 6300 6400 6500 6780 7200 7200 көкөнiс мың майы теңге 24,9 25,1 25,3 25,6 25,9 26,5 10,6 15,9 ұн мың теңге 54,4 55,0 55,1 55,1 55,1 55,5 7,5 48 ет және ет өнiмдерi тонна 352 360 363 366 370 390 390 - арақ мың теңге 240 259 268 276 278 290 290 - Тоқыма және тiгiн өнеркәсiбi Мақта қағаз жiптерi тонна 1302 5420 5500 5550 5600 5800 1740 4060 Мақта қағаз маталары млн.ш.м. 5,2 29,9 32,5 35 38 50 5 45 Кiлем және кiлем өнiмдерi мың ш.м. 173,4 200 205 220 228 246 172 74 Терi өнiмi, терi бұйымдары және аяқ-киiм өнiмдерi Аяқ-киiм мың пар 208,3 484,5 510 530 560 650 455 195 ағаш өнiмi және ағаш бұйымдары терезе, есiк, рама және мың т.б. ш.м. 62,1 63 64 64,5 65 68 68 - Қағаз және картон өнiмдерi, басылым жұмыстары Мектеп дәптерлерi және жалпылар тонна 309 400 420 440 460 520 300 220 Тұсқағаздар млн.ш.м. 13 14,5 15 16 17 22 4,8 17,2 Химиялық өнеркәсiбi Бояулар, лактар тонна 2354 2612 2700 2750 2830 3000 3000 - Шампуньдар, шаш бояулары тонна 1003 1473 1500 1520 1560 1680 504 1176 тiс пастасы тонна 128 275 290 320 360 480 15 465 Басқа да металлемес минералды өнiмдерi өндiру Құрылыс млн. кiрпiшi дана 40,2 41 42 43 44 49 49 - шойын өнiмi шойын құю қызметтерi тонна 5864 5890 5900 5900 5910 5950 5950 - Машина және жабдықтар өндiру Кiр жуатын машиналар мың дана 10,5 10,5 10,7 10,9 11 11,5 11,5 - станоктар дана Электрлiк және электронды жабдықтарды өндiру Су мың есептегiш дана 12,5 60 70 75 80 90 80 10 Электр энергиясын мың есептеу дана 29,3 50 54 55 56 57 50 7 Көлiк жабдықтарын өндiру 10 және оданда көп адам тасымалдайтын автомобиль дана 10 100 120 130 140 160 160 - арнаулы дана автомобильдер 49 670 700 720 750 800 800 - Тiркемелер және жартылай тiркемелер дана 6 40 45 50 60 100 100 - Электр энергиясын, газды және суды өндiру және бөлу электр млн. энергиясы квт.с. 547,6 573 580 582 582 590 590 - табиғат млн. суы т.м. 243,8 243,2 243,2 242 240 235 235 - ---------------------------------------------------------------------Негiзгi тұтынатын тауарлардың сұраным болжамы ---------------------------------------------------------------------Өнiмдер !2001ж.!2002ж.!2003ж.!2004ж.!2005ж.!2010ж. !iшкi!сыртқы !есеп !болжам!болжам!болжам!болжам!болжам ! ! ---------------------------------------------------------------------Ет және ет өнiмдерi Өндiрiс мың т. 0,35 0,36 0,36 0,37 0,37 0,39 0,39 Iшкi тұтыну 48,4 48.7 49 49 50,5 55 Экспорт мың т. Импорт мың т. 8 8,5 8,5 8,5 8,5 8,5 Басқа аймақтардан келiп түскендер 40,05 39,84 40,14 40,13 41,63 46,11 Сүт және сүт өнiмдерi Өндiрiс мың т. 6,2 6,3 6,4 6,5 6,8 7,2 7,2 Iшкi тұтыну 156,7 157,7 160 161 161,5 162 Экспорт мың т. Импорт тыс т. Басқа аймақтардан келiп түскендер 150,5 151,4 153,6 154,5 154,7 154,8 Сары май Өндiрiс мың т. 0,33 0,34 0,34 0,34 0,34 0,38 0,38 Iшкi тұтыну 51,3 51,6 52 52,5 52,6 53 Экспорт мың т. Импорт тыс т. 2,5 2,5 2,5 2,4 2,3 2 Басқа аймақтардан келiп түскендер 48,47 48,76 49,16 49,56 49,96 50,62 Ұн Өндiрiс мың т. 54,4 55 55,1 55,1 55,1 55,5 7,5 48 Iшкi тұтыну 6,8 6,8 6,9 7 7,1 7,5 Экспорт мың т. 20 20 20 20 20 20 Импорт мың т. Басқа аймақтардан келiп түскендер 27,6 28,2 28,2 28,1 28 28 Көкөнiс майы Өндiрiс мың т. 24,9 25,1 25,3 25,6 25,9 26,5 10,6 15,9 Iшкi тұтыну, мың т. 9,69 9,76 9,85 9,95 10,1 10,6 Экспорт мың т. Импорт мың т. 20 20 19 1865 18 17 Басқа аймақтарға шақыру 35,21 35,34 34,45 34,15 33,8 32,9 --------------------------------------------------------------------- Көлiк және байланыс --------------------------------------------------------------------- !2001жыл ! 2002ж. ! Болжам !отчет ! !---------------------------------------- ! ! ! 2003ж. ! 2004ж. ! 2005ж. ! 2010ж. --------------------------------------------------------------------- Жүк тасымалдау көлемi, мың.тонна 5277,2 5446,6 5610,7 5836,1 6129,3 7116,3 соның iшiнде: Автомобиль көлiгi 5269,2 5437,8 5600,9 5825,0 6116,2 7094,8 ұшақ көлiгi, 8,0 8,8 9,8 11,2 13,1 21,5 соның iшiнде: "Эйр Қазақстан" 4,6 5,2 6,1 7,3 9,0 16,2 Басқалары 3,4 3,5 3,7 3,9 4,1 5,3 Жолаушылар тасымалдау, млн.адам 786,9 804,5 829,2 861,1 902,9 1036,8 Автомобиль көлiгi 144,9 151,1 158,6 166,5 177,3 213,4 Электрокөлiк 76,1 76,5 77,0 78,5 80,0 85,0 ұшақ көлiгi 565,9 576,9 593,6 616,1 645,6 738,4 Соның iшiнде "Эйр Қазақстан" 504,5 514,6 530,0 551,2 578,8 665,6 Басқалары 61,4 62,3 63,6 64,8 66,8 72,8 Жүктасымалдау айналымы, млн.ткм 191,4 195,6 200,1 205,0 212,0 237,2 Соның iшiнде: автомобиль көлiгi 152,4 154,8 157,9 161,1 165,9 182,5 ұшақ көлiгi 39,0 40,8 52,1 43,9 46,0 54,7 Соның iшiнде: "Эйр Қазақстан" 16,4 17,7 18,6 19,7 21,1 26,9 Басқалары 22,6 23,1 23,6 24,3 25,0 27,7 Жолаушылар тасымалдау, млн.ткм. 2695,0 2859,5 3077,3 3353,8 3698,9 5005,6 Автомобиль көлiгi 932,8 949,6 972,7 1005,1 1038,6 1152,2 Электрокөлiк 302,3 304,0 306,0 312,0 318,0 340,0 ұшақ көлiгi 1459,9 1605,9 1798,6 2036,7 2342,3 3513,4 Соның iшiнде "Эйр Қазақстан"1284,2 1412,6 1582,1 1787,8 2056,0 3084,0 Басқалары 175,7 193,3 216,5 248,9 286,3 429,4 Көлiк кәсiпорындарының табысы (темiржолдан басқа), млн.теңге 19917,2 21550,0 23820,0 26900,0 30000,0 43300,0 Соның iшiнде: қалалық және жол көлiгi 3731,7 3750,0 3820,0 3900,0 4000,0 4300,0 ұшақ көлiгi, млн.теңге 16185,5 17800,0 20000,0 23000,0 26000,0 39000,0 Табаны қатты автомобиль жолдарының ұзындығы, мың.км 1,354 1,355 1,355 1,356 1,356 1,360 Соның iшiнде: жөндеуден өткен жолдар 52,0 52,0 52,5 53,0 53,6 55,0 Байланыс қызметiнiң көлемi, млн.теңге 24591,1 27279,2 30816,0 35746,0 42415,0 65450,0 Соның iшiнде: "Алматы- телеком" 4579,5 5266,4 6162,0 7394,0 9243,0 15700,0 Басқалары 20011,6 22012,8 24654,0 28352,0 33172,0 49750,0 Тұрғындарға қойылған телефон қондырғылары, мың.дана 374,3 380,2 387,0 394,0 400,0 420,0 Соның iшiнде: "Алматы- телеком" 315,5 320,0 325,0 330,0 335,0 350,0 Басқалары 58,8 60,2 62,0 64,0 65,0 70,0 --------------------------------------------------------------------- Ескертпе: темiржол көлiгi бойынша индикативтi жоспарды әзiрлеу мүмкiндiгi болмады, Алматы тасымалдау бөлiмшесi РМК "Қазақстан темiр жолы" "Инфрақұрылым" МК қарайды, оның негiзгi офисi. ІІ-ші сайланған Алматы қалалық Мәслихаты ХVII-ші сессиясының төрағасы ІІ-ші сайланған Алматы қалалық Мәслихаты хатшысы Маман: Сариева А.

2010 жылға дейінгі Алматы қаласының дамуының стратегиялық жоспарын бекіту туралы

Базаның жай-күйі

Құқықтық ақпараттық қызметі

Қолдау қызметі

Соңғы құжаттар

Кеңінен таралған құжаттар