Қазақстанның біртұтас энергетикалық жүйесінде авариялық бұзылыстарды болдырмау және оларды жою жөніндегі шараларды жүзеге асыру Ережесін бекіту туралы

Қазақстан Республикасы Энергетика және минералдық ресурстар министрінің 2004 жылғы 16 қыркүйектегі N 220 бұйрығы. Қазақстан Республикасының Әділет министрлігінде 2004 жылғы 22 қыркүйекте тіркелді. Тіркеу N 3090. Күші жойылды - Қазақстан Республикасы Премьер-Министрінің орынбасары - Қазақстан Республикасының Индустрия және жаңа технологиялар министрінің 2013 жылғы 16 сәуірдегі № 124 бұйрығымен

Ескерту. Күші жойылды - ҚР Премьер-Министрінің орынбасары - ҚР Индустрия және жаңа технологиялар министрінің 16.04.2013 № 124 бұйрығымен.

"Электр энергетикасы туралы" Қазақстан Республикасының 2004 жылғы 17 шілдедегі Заңын іске асыру мақсатында бұйырамын :
1. Қоса тіркелген Қазақстанның біртұтас электр энергетикалық жүйесінде авариялық бұзылыстарды болдырмау және оларды жою жөніндегі шараларды жүзеге асыру Ережесі бекітілсін.
2. Электр энергетикасы және қатты отын департаменті Қазақстан Республикасының Әділет министрлігінде осы бұйрықтың белгіленген тәртіппен мемлекеттік тіркелуден өтуін қамтамасыз етсін.
3. Осы бұйрық Қазақстан Республикасының Әділет министрлігінде мемлекеттік тіркелуден өткен күнінен бастап күшіне енеді.

Министр

Қазақстан Республикасы
Энергетика және минералдық
ресурстар министрінің
2004 жылғы 16 қыркүйектегі
N 220 бұйрығымен бекітілді

Қазақстан Республикасының БЭЖ-дегі авариялық
бұзылыстарды болдырмау және оларды жою жөніндегі
шараларды жүзеге асыру
Ережесі 1. Жалпы ережелер

1. Қазақстан БЭЖ-дегі авариялық бұзылыстарды болдырмау және оларды жою жөніндегі шараларды жүзеге асыру Ережесі (одан әрі - Ережелер) "Электр энергетикасы туралы" Қазақстан Республикасының Заңына сәйкес әзірленді.

2. Осы Ережемен Жүйелік оператордағы жедел-диспетчерлік қызметкерлердің және Қазақстан Республикасындағы электр энергиясының көтерме сауда рыногы (одан әрі - ЭКР) субъектілерінің Қазақстан Республикасы БЭЖ-нің электр бөлігінде авариялық бұзылыстарды болдырмау және оларды жою жөніндегі алдын ала қолданатын шараларды жүзеге асыру тәртібі.

3. БЭЖ-де авариялық бұзылыстарды болдырмау және оларды жою жөніндегі Жүйелік оператордың өкімдері Қазақстан Республикасының ЭКР-дағы барлық субъектілердің атқаруы үшін міндетті.

4. Осы Ережеде қабылданған келесі ұғымдар мен айқындамалар қолданылады:
1) авариялық бұзылысты жою:
авариялық бұзылыстардың өршуін болдырмау;
авариялық бұзылысқа ұшырамаған қызметтеуші жұмыскерлер мен жабдықтар үшін қауіпті аластату;
тұтынушылардың қоректенуін және электр энергиясының сапасын (жиілігі мен кернеуін) қысқа мерзімде қалпына келтіру;
Қазақстан БЭЖ мен олардың жекелеген бөліктерінің авариядан кейінгі ең сенімді схемасын жасау;
жабдықтың авариялық бұзылысы кезінде ажыратылған күйін және оны жұмысқа қосу мүмкіндігін анықтау мақсатында операциялар жүргізу.
2) авариялық бұзылысты болдырмау - мына қатерлерге байланысты авариялық жағдаяттарды жедел не автоматтық болдырмау және жою:
энергетикалық жүйедегі орнықтылықтың жоғалуы;
жабдықтардың зақымдануы (желілердің, жабдықтардың шектен тыс асқын жүктемесі);
электр энергиясы сапасының кемуі (кернеу мен жиіліктің шектен тыс жоғары не төмен деңгейлері).

2. Негізгі талаптар

5. Жүйелік оператор Қазақстан Республикасының БЭЖ-дегі авариялық бұзылыстарды болдырмау және оларды жою жөніндегі жедел қызметкерлердің іс-қимыл тәртібін айқындайтын нұсқаушы материалды:
1) орнықтылық бұзылғанда;
2) Қазақстан Республикасының БЭЖ-н оқшау жұмыс істейтін бөліктерге бөлінгенде;
3) мемлекетаралық, өңіраралық және өңірлік электр жеткізу желілерінің асқын жүктемесі кезінде;
4) өндірілетін қуаттың едәуір бөлігі жоғалғанда, жүктелген 220-500-1150 кВ-тық электр жеткізу желілерінің зақымданғанда және ажыратылғанда;
5) жиілік артқанда/кемігенде;
6) кернеу артқанда/кемігенде әзірлейді.

6. Жедел-диспетчерлік басқарудың (орталық диспетчерлік басқармасы, өңірлік диспетчерлік орталық, электр энергиясы көтерме сауда рыногының диспетчерлік мүйістері) әрбір деңгейінде авариялық бұзылыстарды болдырмау, оқшауландыру және жою жөніндегі жергілікті нұсқаулық әзірленеді, ол жедел-диспетчерлік басқарудың жоғары тұрған органының нұсқаулығына сәйкес жасалады.

7. Әралуан деңгейдегі жедел қызметкерлердің арасында міндеттерді бөлісу авариялық бұзылыстарды болдырмау, оқшауландыру және жою жөніндегі жергілікті нұсқаулықтармен келесі негізгі ережелер негізінде айқындалады:
1) төмен тұрған жедел-диспетчерлік қызметкерлер авариялық бұзылыстарды болдырмау, оқшауландыру және жою әрі олардың өршуін ескерту жөніндегі барлық операцияларды өздігінен жүргізеді, егер де мұндай операция объектілердегі жедел-диспетчерлік қызметкерлердің өзара іс-қимыл үйлесімін керек етпесе және авариялық бұзылыстың өршуі не оның жойылу кідірісін туындатпаса;
2) төмен тұрған жедел-диспетчерлік қызметкерлер авариялық бұзылысты жою кезінде бағыныстылық сипаты мен жабдық тиесілігіне қарай жоғары тұрған диспетчермен байланыста болады, оған өңірдегі, электр торабы кәсіпорнындағы (аудандағы), электр станциясындағы (қосалқы станциядағы) істің ахуалы туралы хабарлап отырады, дер кезінде қажетті ақпарат береді және жоғары тұрған диспетчердің өкімдерін қатаң орындайды;
3) төмен тұрған жедел-диспетчерлік қызметкерлер жоғары тұрған жедел қызметкерлерге жабдықтардың тиесілігіне сәйкес өзінің объектісіндегі режимнің келесі бұзылыстары туралы хабардар етеді: автоматтық ажыратулар, қосылулар, кернеудің жоғалып кетуі, әртүрлі кернеулі электр тораптарының байланыстарын жүзеге асыратын транзиттік электр жеткізу желілері мен трансформаторлардағы жұмыс режимдерінің асқын жүктемелері және шұғыл өзгерулері; генераторларда, электр жеткізу желілерінде, трансформаторларда симметриясыздық режимдердің туындауы, бақылау нүктелерінде кернеудің кемуі, жабдықтарда кернеудің шектен тыс артуы, генераторлардың, үндес қарымталауыштардың, қоздыруды автоматтық реттеу, автоматтық жиіліктік жеңілдету құрылғыларының жұмысы, теңселулердің туындауы, электр станциясында (қосалқы станцияда) да, оған жақын жерде де қысқа тұйықталудың сыртқы белгілері, қорғаныштардың ажырату мен сигналға жұмыс істеуі, автоматтық қайта қосу, жиілікті автоматтық қайта қосу, автоматтық резерв қосу құрылғыларының, режимдік автоматиканың жұмысы туралы, электр тогы жиілігінің деңгейі, жабдықтар мен электр жеткізу желілерінің ажыратылу себептері туралы.

8. Авариялық бұзылыстарды жоюға басшылық етуді:
1) бірнеше өңірлерді қамтитын авариялық бұзылыстарды жоюға басшылық етуді БЭЖ-дегі орталық диспетчерлік басқарманың диспетчері жүзеге асырады;
2) бір өңірдің жұмыс режимін қозғайтын авариялық бұзылыстардың жойылуын өңірлік диспетчерлік орталық диспетчерінің басшылығымен жүргізіледі;
3) жергілікті мәні бар электр тораптарында және БЭЖ-нің жұмыс режимін қозғамайтын авариялық бұзылыстарда - осындай бұзылыстардың таралу ауданы мен тораптарды басқару құрылымына қарай өңірлік электржелілік компанияның диспетчері не тіректік қосалқы станция диспетчері жүзеге асырады;
4) қосалқы станцияларда - қосалқы станцияға қызмет көрсету түріне байланысты қосалқы станция кезекшісі, жедел шығу бригадасы, қосалқы станциялар шебері не топ бастығы;
5) электр станциясында - станция ауысымының бастығы.

9. Қажет болған жағдайда жоғарыда аталған жедел басшылардың не әкімшілік-техникалық басшылардың авариялық бұзылысты жоюға басшылық етуді басқа адамға тапсыруға немесе жеделдік құжаттамаға жаза отырып басшылықты өзіне алуға құқығы бар. Алмасу туралы жоғары тұрған, сол сияқты төмен тұрған жедел-диспетчерлік қызметкерлер хабардар етіледі.

10. БЭЖ-нің орталық диспетчерлік басқармасы мен өңірлік диспетчерлік орталықтың диспетчерлері БЭЖ-де өздерінің жедел басқаруындағы және иелігіндегі жабдықтарда авариялық бұзылыстарды болдырмау, оқшауландыру және жою жөніндегі бүкіл операцияларды өз бетінше жүргізеді және егер де бұл қажеттілікпен туындамаса, оның жедел басқаруында не иелігінде емес жабдықтарға араласуға (қажетті ақпарат алу, тоқтата тұру, авариялық бұзылыстың жойылу барысын өзгерту) құқылы.

11. Авариялық бұзылысты жою кезінде ауысымды қабылдау мен тапсыруға жол берілмейді.
Ауысымға келген жедел қызметкерлер авариялық бұзылысты жоюды басшылық ететін адамның тұжырымы бойынша пайдаланылады. Авариялық бұзылысты жою ұзаққа созылған жағдайда оның сипатына қарай жоғары тұрған жедел-диспетчерлік қызметкердің рұқсатымен ауысымды тапсыруға жол беріледі.
Авариялық бұзылысты жою кезінде операция жедел басқаруда немесе жоғары тұрған жедел-диспетчерлік қызметкердің иелігінде емес жабдықта жүргізілген жағдайларда ауысымды тапсыруға авариялық бұзылыс болған энергия объектісіндегі әкімшілік-техникалық қызметкерлері басшысының рұқсатымен жол беріледі.

12. Жедел-диспетчерлік қызметкер әкімшілік-техникалық қызметкерлері қатарынан адамның қатысуына қарамастан тұрақты режимді қалпына келтіру жөнінде шешім қабылдай және іс-шараларды жүзеге асыра отырып авариялық бұзылысты жоюға басшылық етеді.

13. Авариялық бұзылысты жою кезінде бүкіл жедел келіссөздер және диспетчерлік басқарудың барлық деңгейіндегі диспетчерлердің, сондай-ақ электр станциялардағы ауысым бастықтарының және ірі қосалқы станциялар кезекшілерінің өкімдері таспаға жазылады.

14. БЭЖ-дегі орталық диспетчерлік басқарманың (өңірлік диспетчерлік орталықтың, өңірлік электржелілік компанияның) диспетчерінің оның құзыретіне кіретін мәселелер бойынша барлық өкімдерін адамдардың өміріне, жабдықтардың сақталуына немесе электр станциялардың, қосалқы станциялардың өз мұқтажын қоректендірудің жоғалуына немесе аса жауапты тұтынушыларды өшіруге қауіп төндіруі мүмкін өкімдерді қоспағанда, бағыныстағы жедел жұмыскерлердің орындауы міндетті. Кезекші қызметкер дұрыс берілмеген өкімді өзінің орындаудан өзінің бас тартатыны туралы осы өкімді берген диспетчерге және кәсіпорынның бас инженеріне хабарлайды.

15. Авариялық жағдайлар туындағанда, оларды жою үшін қажетті өндіруші агрегаттарды қосу/ажырату немесе электр станциялар генераторларының активтік жүктемесін өзгерту кезінде бұзылыстың жойылуын басқарушы диспетчер Ұлттық не өңірлік электр тораптарының тиісті телімінде "авария" режимін енгізуге құқысы бар.
Рыноктағы шарттық қатынастарды орындауға байланысты "авария" режимінің іс-қимылы кезіндегі рәсімдер электр торабының өшірілген бөлігінде тоқтатыла тұрады.

3. Аварияға қарсы басқарудың автоматтық жүйесі

16. Жедел-диспетчерлік қызметкерлердің іс-әрекеті мүмкін болмайтын авариялық процестер тез (секундтар, секунд үлесі) өткен кезде аварияға қарсы автоматика қарастырылады, оның негізгі мақсаттары мыналар болып табылады:
1) орнықтылықтың бұзылуын болдырмау;
2) асинхрондық режимді жою;
3) жиілік пен кернеудің шектен тыс артуын/кемуін аластату.

17. Аварияға қарсы автоматика құрылғылары ұлттық электр торабының, өңірлік электржелілік компанияның, электр энергиясы көтерме сауда рыногы субъектілерінің электр торабында меншік нысанына қарамастан орнатылады.

18. Тұтынушыларды аварияға қарсы автоматикаға қосу Қазақстан Республикасының Энергетика және минералдық ресурстар министрлігіндегі Мемлекеттік энергетикалық қадағалау жөніндегі комитетімен келісіледі.

19. Энергетикалық жүйелерде жұмыс режимінің бұзылуын, авариялық бұзылыстың туындауы мен өршуін болдырмау, электр режимі өлшемдерінің ауытқуларын не қатерлі авариялық ұйытқуларды анықтау жолымен оларды оқшаулау және жою мақсатында өндірудің автоматтық кемуіне немесе электр қуатын тұтынуға арналған апатқа қарсы басқаруды (одан әрі - ПАУ) жүзеге асыратын аварияға қарсы автоматика қолданылады.

20. Өндіруді азайтуға арналған ПАУ блоктық электр станцияларда немесе гидростанцияларда генераторларды ажыратуға яки турбинаны жеңілдетуге әсер ететін электр станцияларын автоматтық жеңілдету (АРС) құрылғыларымен жүзеге асырылады. Өндіруді апаттық ұлғайтуға арналған АҚБ АЗГ құрылғыларымен жүзеге асырылады.

21. Тұтынуды азайтуға арналған ПАУ жиілік пен кернеудің кемуін шектеу, тұтынушыларды автоматтық ажырату жолымен орнықтылықтың бұзылуын болдырмау үшін қолданылады және жиілікті жеңілдету автоматикасы, жүктемені ажыратудың арнаулы автоматикасы құрылғыларымен іске асырылады.

22. Жүктемені ажыратудың арнаулы автоматикасы:
1) қуаттың айтарлықтай тапшылығының туындау мүмкіндігін сипаттайтын жәйттер бойынша 45%-дан жоғары қуат тапшылығы бар энергия тораптарында 45 Гц-ден төмен жиілікті бірден азайтуды болдырмау;
2) қатарлас жұмыстың орнықтылығын сақтау және БЭЖ-нің бөліктерге бөлінуін болдырмау;
3) энергиясы тапшы тораптардың БЭЖ-нің қалған бөлігімен не БЭЖ-нің іргелес мемлекеттердегі энергия бірлестіктерімен апаттық режимнен кейін (байланыстың жүктемелік желілерінің біреуі ажыратылғаннан соң) қатарлас жұмысының орнықтылығын сақтау;
4) энергия тораптарын БЭЖ-мен немесе БЭЖ-н көрші мемлекеттердің энергия бірлестіктерімен байланыстыратын электр жеткізу желілерінің қатарлас жұмыс орнықтылығын бұзуға әкеп соғуға қабілетті авариялық асқын жүктемені болдырмау;
5) авариялық режимнен кейін жоғары жауапкершіліктегі тұтынушылармен бірге жүктемелік тораптың орнықтылығын қамтамасыз ету;
6) авариялық режимдерден кейін орнықтылықты сақтай отырып, тораптың өткізу қабілетін арттыру үшін қолданылады;

23. Жүктемені ажыратудың арнаулы автоматикасы құрылғыларын іске қосу келесі жәйттер бойынша, сондай-ақ олардың қиысуы арқылы жүргізіледі:
1) электр жеткізу қатарлас желілерінің бірін алдыңғы ағынды бақылай отырып ажырату;
2) рұқсат етілген мәнінен артық электр жеткізу бұрышын өзгерту;
3) электр жеткізу желісінің (қимасының) шектен тыс жүктемесіне әкеп соққан активтік қуатты лақтыру;
4) рұқсат етілген деңгейден жоғары (қандай да болмасын қосымша жәйтпен) кернеуді кеміту.

24. Жүктемені ажыратудың арнаулы автоматикасын қолдану, оның құрылымы мен БЭЖ-дегі көлемін Жүйелік оператор айқындайды.

25. Жүктемені ажыратудың арнаулы автоматикасының іс-қимылымен тұтынушыны ажырату уақыты 20 минуттан аспауы тиіс.

26. Басқа тұтынушыларда резервтерді жұмылдыру немесе шектеулерді енгізу үшін технологиялық процестің сипаты бойынша қоректендірудің кенеттен болатын үзілісінің жеткілікті уақытқа рұқсат етілетін жүктемені ажыратудың арнаулы автоматикасы тұтынушылардың объектілерінде орындалады. Аварияға қарсы автоматиканың жұмыс істеу сенімділігін қамтамасыз ету үшін жүктемені ажыратудың арнаулы автоматикасы бірінші кезекте ірі тұтынушылардың объектілерінде қолданылады, жүктемені ажыратудың арнаулы автоматикасы көлемінің жетіспеушілік кезінде ірі тұтынушылардың объектілерінде олар энергия тораптарында жоқ болса жүктемені ажыратудың арнаулы автоматикасы басқа тұтынушылардың объектілерінде қолданылады.

27. Жүйелік оператор жүктемені ажыратудың арнаулы автоматикасына қосылған жүктеме көлемін бақылауды жүзеге асырады.

28. Жиіліктің жеңілдету автоматикасы активтік қуаттың кенеттен тапшы болатын кездерінде жиіліктің кемуінен туындауы мүмкін жүйелік аварияларды болдырмау және жою үшін қолданылады.

29. Жиіліктің жеңілдету автоматикасының көлемі мен тағайыншамасын Жүйелік оператор айқындайды. Көлемдерін айқындау кезінде авариялық режимдер мен жөндеу схемаларының қабат келу мүмкіндігі қаралады. Жиіліктің жеңілдету автоматикасының көлемдерін айқындау кезінде апаттық жағдайлардағы қуат тапшылығының ең көп мөлшерлеріне сүйену қажет. Жиіліктің жеңілдету автоматикасының қуаты мен оны орналастыру энергия тораптарын талдаудан бастап өңірге және ары қарай өте отырып айқындалады.
Жүйелік оператор өңірлік диспетчерлік орталыққа жиілікті жеңілдету автоматикасы, жиілікті автоматтық қайта қосу іс-қимылдарының шектеулі шарттары - қосылған жүктеменің ең аз рұқсат етілген көлемін, АЧР тағайыншамасының аралығын, кезектесудің ең аз санын, жиілікті жеңілдету автоматикасы кезектері арасындағы жүктеменің көлемін бөлуді ұсынады.
Өңірлік диспетчерлік орталық жиілікті жеңілдету автоматикасы сатылары бойынша тұтынушыларды айқындайды, бұл ретте ең жауапты тұтынушыларды қосу тым аз жиіліктегі және ұзақ іске қосылу тағайыншамалары бар жиілікті жеңілдету автоматикасы сатылары бойынша жүзеге асырылады.
Жиілікті жеңілдету автоматикасы құрылғыларына қосылған тұтынушылардың тізбесін энергия өңірі бойынша жыл сайын жүйеаралық электр торабының бас инженері бекітуі, орталық диспетчерлік басқарманың бас диспетчерімен келісуі тиіс.

30. Электр станцияларын автоматтық жеңілдету (одан әрі - АРС) электржелілік жабдықтарды авариялық ажырату, электр жеткізу желілерінің авариялық асқын жүктемесі кезінде немесе электр тогы жиілігінің шектен тыс артуы кезінде артық энергия торабының қатарлас жұмысын сақтау үшін қолданылады.

31. Блоктық жылу электр станцияларының АРС келесі тәсілдермен жүзеге асырылады:
электр гидравликалық түрлендіргіш пен турбинаны басқару тетігіне әсер ету арқылы турбиналарды ішінара не толық жеңілдету;
кейіннен генератордың ажыратқышын өшіре отырып турбинаның тежегіш клапанын жабу;
турбинаның тежегіш клапанын жаба отырып генератордың ажыратқышын өшіру.

32. Гидрогенераторларды жеңілдету ары қарай бағыттаушы аппаратты жаба отырып генератордың ажыратқышын өшірумен жүзеге асырылады.
Электр станцияларын автоматтық жеңілдетудің түрі мен көлемі электр энергетикалық жүйесінде не оның жекелеген түйіндерінде туындайтын авариялық ажыратулар кезінде динамикалық және статикалық орнықтылықты қамтамасыз ету шарттарының негізінде айқындалады.
Электр станциялардың автоматтық жеңілдетілуі меншік нысанына қарамастан БЭЖ-нің құрамында жұмыс істейтін блоктық электр станциялары мен гидроэлектр станцияларында атқарылады.
АРС-ны БЭЖ-де қолдануды Жүйелік оператор айқындайды.

33. Гидроэлектр станцияларын автоматтық жүктеу энергия жүйесіндегі жиілікті 49 гц-тен кем болдырмау, сондай-ақ жиілікті жеңілдету автоматикасынан ажыратылған тұтынушылар қуатының орнын басу үшін автоматтық қайталама қосудан кейін оларды іске қосуға қолданылады.

4. Электр энергиясы тұтынушыларын шектеу

34. БЭЖ-де технологиялық бұзылыстарды болдырмау және жою үшін Жүйелік оператор бірінші кезекте іргелес мемлекеттердегі энергия жүйелерінің қол жететін қуаттарын қоса отырып қуаттың жедел резервтерін, ал оның толық сарқылған және орнықтылықты жоғалту қатері туындаған кезінде электр энергиясын тұтынушылардың шектелуін енгізеді, көршілес мемлекеттердің энергия жүйелеріне электр энергиясының экспортын азайтады.

35. Шектеудің енгізілуін қамтамасыз ететін іс-шаралар жоспарын өңірлік диспетчерлік орталық электр энергиясы көтерме сауда рыногының әрбір субъектісімен бірлесе отырып жыл сайын әзірлейді және оны БЭЖ-дегі орталық диспетчерлік орталықтың бас диспетчері бекітеді.

36. Электр энергиясының көтерме сауда рыногы субъектілерінің электр энергиясын тұтынуын шектеу:
1) жедел қуат резервтері сарқылған кезде электр энергиясын жеткерушіде өндіргіш қуаттың азаюы;
2) жедел қуат резервтері сарқылған кезде авариялық өшіру немесе желілердің және жабдықтардың апаттық асқын жүктемесі;
3) БЭЖ-де 49,6 Гц жиіліктің ұзақ төмендеуі (2 сағаттан аса) және жедел қуат резервтерінің сарқылуы жағдайларында жүргізіледі.

37. Электр энергиясын жеткерушіде өндіргіш қуаттың азаюы кезінде шектеулер оның орнын басуы болмағанда және жедел қуат резервтері сарқылғанда жүргізіледі.

38. Шектеулер энергия өндіруші ұйымның жүктемені тәуліктік кесте белгілеген шамаға не болмаса осы мақсаттар үшін басқа энергия өндіруші ұйымның кейіннен жазбаша түрде растай отырып көтергеніне дейін алынып тасталады.

39. Автоматтық жиілікті жеңілдетуден ажыратылған тұтынушылар режимдік өлшемдерді (жиілік, кернеу, қуат мәндері) қалпына келтіру жағдайы кезінде резервтік қуаттарды енгізу және/немесе шектеуді енгізгеннен кейін дереу қосылады. Жүктемені арнайы автоматтық ажырату автоматикасының іс-қимылымен өшірілген тұтынушыларды электрмен жабдықтау үзілісі 20 минуттан аспауы тиіс.

40. Нақты уақыт режимінде теңгеруші рынок қызметінің басталуымен тұтынушыларды шектеулер Жүйелі оператордың қуат резервтері сарқылған кезінде тек авариялық режимдерде енгізілуі мүмкін.

41. Авариялық бұзылыс, электр жеткізу желілерінің өткізу қабілеті артқан және жабдықтардың рұқсат етілген жүктемесі кезінде шектеулерін енгізу:
1) жоғары вольттық желілердің деректері бойынша шарттық электр энергиясының жеткізілімі бар тапшы бөлігіндегі тұтынушыларды ӘЖ жұмысында қалған өткізу қабілетінің кемуінен Қазақстанның біртұтас электр энергетикасы жүйесінде (өңірде) жабылмайтын қуат тапшылығын туындатуға әкеп соққан кернеуі 220-500 кВ электр жеткізу желілерінің авариялық ажыратылуы;
2) апатқа қарсы автоматиканың жұмысын болдырмау үшін тапшы бөлігінде өндіруші қуаттардың жоғалуынан туындаған кернеуі 220-500 кВ электр жеткізу желілерінің асқын жүктемесі кезінде.

42. Енгізілетін шектеулердің көлемін электр жүйелерінің авариялық режимдік жұмысынан кейін қамтамасыз ету шарты тұрғысынан Жүйелік оператордың диспетчері айқындайды және тұтынушылардың тәуліктік кесте белгілеген жүктемесіне қарай таратылады.

43. Өңірде кернеуі 110-220 кВ байланыстардың үзігі, асқын жүктеме кезінде шектеулер енгізу тиісті диспетчерлік орталықпен дербес жүргізіледі.

44. Қазақстанның біртұтас электр энергетика жүйесінде жиілікті ұзақ төмендету кезінде шектеулер енгізу:
1) 2 (екі) сағат ішінде және одан аса 49,6 Гц-тен төмен жиілікпен ұзақ жұмыс және өңірлердің (жекелеген тұтынушылардың) электр қуаттарын тұтыну жүктеменің реттеуші тиімділік шамасына азаяды. Жиілік бойынша тұтыну түзетілімі 0,1 Гц жиілік ауытқуына өңірдегі (энергия тұйықтары, тұтынушы) тұтыну қуатының 0,8-1% құрайды;
2) жиіліктің 49,6 Гц-тен төмен кезінде жиілік бойынша түзетілімімен бірге тұтынудың тәуліктік кестесімен қойған деңгейлерін ұстау үшін шектеуді енгізуді тұтынушылар дербес жүргізеді. 20 минут ішінде жиілік бойынша тұтыну түзетілімін дербес орындамаған жағдайда - диспетчерлік орталық осы тұтынушыға шектеуді мәжбүрлеп енгізеді.

6. Жауапкершілік

45. Осы Ереженің бұзылғаны үшін жауапкершілік Қазақстан Республикасының заңнамалық актілеріне сәйкес артылады.

Об утверждении Правил по предотвращению аварийных нарушений в Единой Электроэнергетической Системе Казахстана и их ликвидации

Приказ Министра энергетики и минеральных ресурсов Республики Казахстан от 16 сентября 2004 года N 220. Зарегистрирован в Министерстве юстиции Республики Казахстан 22 сентября 2004 года N 3090. Утратил силу приказом Заместителя Премьер-Министра Республики Казахстан - Министра индустрии и новых технологий Республики Казахстан от 16 апреля 2013 года № 124

Сноска. Утратил силу приказом Заместителя Премьер-Министра РК - Министра индустрии и новых технологий РК от 16.04.2013 № 124.

В целях реализации Закона Республики Казахстан от 17 июля 2004 года "Об электроэнергетике" приказываю:

1. Утвердить прилагаемые Правила по предотвращению аварийных нарушений в Единой Электроэнергетической Системе Казахстана и их ликвидации.

2. Департаменту электроэнергетики и твердого топлива в установленном порядке обеспечить государственную регистрацию настоящего приказа в Министерстве юстиции Республики Казахстан.

3. Настоящий приказ вступает в силу со дня государственной регистрации в Министерстве юстиции Республики Казахстан.

Министр

Утверждены приказом
Министра энергетики и
минеральных ресурсов
Республики Казахстан
от 16 сентября 2004 года
N 220

Правила
осуществления мер по предотвращению аварийных нарушений в Единой Электроэнергетической Системе Казахстана и их ликвидации

1. Общие положения

1. Правила осуществления мер по предотвращению аварийных нарушений в Единой Электроэнергетической Системе Казахстана (далее - ЕЭС) и их ликвидации (далее - Правила) разработаны в соответствии с Законом Республики Казахстан "Об электроэнергетике".
2. Настоящие Правила определяют порядок осуществления мер, предпринимаемых оперативно-диспетчерским персоналом Системного оператора и субъектами оптового рынка электрической энергии Республики Казахстан (далее - ОРЭ) по предотвращению аварийных нарушений в электрической части ЕЭС и их ликвидации.
3. Распоряжения Системного оператора по предотвращению аварийных нарушений и их ликвидации в ЕЭС обязательны для исполнения всеми субъектами ОРЭ Республики Казахстан.
4. В настоящих Правилах используются следующие понятия и определения:
1) ликвидация аварийного нарушения - производство операций, направленных на:
предотвращение развития аварийных нарушений;
устранение опасности для обслуживающего персонала и оборудования, не затронутого аварийным нарушением;
восстановление питания потребителей и качества электроэнергии (частоты и напряжения);
создание наиболее надежной послеаварийной схемы ЕЭС и отдельных ее частей;
выяснение состояние отключившегося во время аварийного нарушения оборудования и возможности включения его в работу.
2) предотвращение аварийного нарушения - оперативное или автоматическое предотвращение и ликвидация аварийных ситуаций, связанных с угрозой:
потери устойчивости энергетической системы;
повреждения оборудования (недопустимая перегрузка линий, оборудования);
снижения качества электроэнергии (недопустимо высокие или низкие уровни напряжения и частоты).

2. Основные требования

5. Системный оператор разрабатывает инструкции, содержащие порядок действий оперативно-диспетчерского персонала по предотвращению аварийных нарушений в ЕЭС и их ликвидации при:
1) нарушения устойчивости энергетической системы;
2) разделении ЕЭС на изолированно работающие части;
3) перегрузке межгосударственных, межрегиональных и региональных линий электропередач;
4) потере значительной части генерирующей мощности повреждении и отключении линий электропередачи 220-500-1150 килловольт (далее - кВ);
5) повышении/понижении частоты;
6) повышении/понижении напряжения.
6. На каждом уровне оперативно-диспетчерского управления (Центральное диспетчерское управление, региональный диспетчерский центр, диспетчерские пункты субъектов оптового рынка электрической энергии) разрабатывается инструкция по предотвращению, локализации и ликвидации аварийных нарушений, которая составляется в соответствии с инструкцией вышестоящего уровня оперативно-диспетчерского управления.
7. Распределение функций между оперативно-диспетчерским персоналом различных уровней определяются инструкциями по предотвращению, локализации и ликвидации аварийных нарушений на основе следующих основных положений:
1) Оперативно-диспетчерский персонал самостоятельно производит все операции по предотвращению, локализации и ликвидации аварийных нарушений и предупреждению их развития, если такие операции не требуют координации действий оперативно-диспетчерского персонала объектов между собой и не вызовут развития аварийного нарушения или задержку в ее ликвидации;
2) Оперативно-диспетчерский персонал во время ликвидации аварийного нарушения поддерживает связь с вышестоящим диспетчером, в зависимости от характера подчинения и принадлежности оборудования, информирует его о положении дел в регионе, предприятии (районе) электрических сетей, на электростанции (подстанции), своевременно представляет необходимую информацию и строго выполняет распоряжения вышестоящего диспетчера;
3) нижестоящий оперативно-диспетчерский персонал ставит в известность вышестоящий оперативно-диспетчерский персонал о следующих нарушениях режима на своем объекте, в соответствии с принадлежностью оборудования: автоматических отключениях, включениях, исчезновении напряжения, перегрузках и резких изменениях режима работы транзитных линий электропередачи и трансформаторов, по которым осуществляется связь электросетей различных напряжений; возникновении несимметричных режимов на генераторах, линиях электропередачи, трансформаторах, снижении напряжения в контрольных точках, недопустимом повышении напряжения на оборудовании, перегрузке генераторов, синхронных компенсаторов, работе устройств автоматического регулирования возбуждения, автоматической частотной разгрузки, возникновении качаний, внешних признаках короткого замыкания, как на электростанции (подстанции), так и вблизи ее, о работе защит на отключение и на сигнал, работе устройств автоматического повторного включения, частотного автоматического повторного включения, автоматического включения резерва, режимной автоматики, об уровне частоты электрического тока, о причинах отключения оборудования, линий электропередачи.
8. Руководство ликвидацией аварийных нарушений осуществляется следующим образом:
1) руководство ликвидацией аварийных нарушений, охватывающих несколько регионов осуществляет диспетчер центрального диспетчерского управления ЕЭС;
2) ликвидация аварийных нарушений, затрагивающих режим работы одного региона, производится под руководством диспетчера регионального диспетчерского центра;
3) аварийные нарушения в электрических сетях, имеющие местное значение и не затрагивающие режима работы ЕЭС - диспетчером региональной электросетевой организации или диспетчером опорной подстанции в зависимости от района распространения таких нарушений и структуры управления сетями;
4) на подстанциях - дежурным подстанции, оперативно-выездной бригадой, мастером или начальником группы подстанций в зависимости от типа обслуживания подстанции;
5) на электростанции - начальником смены станции.
9. В случае необходимости оперативные руководители или административно-технические руководители лиц, указанных в пункте 8 настоящих Правил, поручают руководство ликвидацией аварийного нарушения другому лицу либо осуществляют самостоятельное руководство, сделав запись в оперативной документации. О замене ставится в известность как вышестоящий, так и подчиненный оперативно-диспетчерский персонал.
10. Диспетчеры центрального диспетчерского управления ЕЭС и регионального диспетчерского центра самостоятельно производят все операции по предотвращению, локализации и ликвидации аварийных нарушений и предупреждению их развития в ЕЭС на оборудовании, находящемся в их оперативном управлении и ведении, а также получают необходимую информацию, приостанавливают, изменяют ход ликвидации аварийного нарушения на оборудовании, не находящемся в его оперативном управлении или ведении, если это вызывается необходимостью.
11. Приемка и сдача смены во время ликвидации аварийных нарушений не допускается.
При затянувшейся ликвидации аварийного нарушения в зависимости от его характера допускается сдача смены с разрешения вышестоящего оперативно-диспетчерского персонала.
В тех случаях, когда при ликвидации аварийного нарушения операции производятся на оборудовании, не находящемся в оперативном управлении или ведении вышестоящего оперативно-диспетчерского персонала, сдача смены допускается с разрешения руководящего административно-технического персонала энергетического объекта, на котором произошло аварийное нарушение.
12. Оперативно-диспетчерский персонал осуществляет руководство ликвидацией аварийного нарушения, принимая решения и осуществляя мероприятия по восстановлению нормального режима независимо от присутствия лиц из числа административно-технического персонала.
13. Все оперативные переговоры и распоряжения диспетчеров всех уровней диспетчерского управления, а также начальников смен электрических станций и дежурных крупных подстанций во время ликвидации аварийного нарушения подлежат записи на записывающие устройства.
14. Все распоряжения диспетчера центрального диспетчерского управления ЕЭС (регионального диспетчерского центра, региональной электросетевой организации) по вопросам, входящим в его компетенцию, исполняются подчиненным оперативно-диспетчерском персоналом, за исключением распоряжений, которые могут угрожать жизни людей, сохранности оборудования или потере питания собственных нужд электростанции, подстанции. О своем отказе выполнять заведомо незаконное распоряжение дежурный персонал сообщает диспетчеру, отдавшему такое распоряжение, и главному инженеру предприятия.
15. При возникновении аварийных ситуаций, для ликвидации которых необходимо включить/отключить генерирующие агрегаты или изменить активную нагрузку генераторов электростанций, диспетчер, управляющий ликвидацией нарушений, вводит режим "авария" на соответствующем участке Национальной или региональной электрической сети.
Во время действия режима "авария" процедуры, связанные с выполнением договорных отношений на рынке приостанавливаются в той части электрической сети, в которой она произошла.

3. Автоматическая система противоаварийного управления

16. При быстром (секунды, доли секунды) протекании аварийных процессов, в которых действия оперативно-диспетчерского персонала невозможны, предусматривается противоаварийная автоматика, основными целями которой являются:
1) предотвращение нарушения устойчивости;
2) ликвидация асинхронного режима;
3) устранения недопустимого повышения/понижения частоты и напряжения.
17. Устройства противоаварийной автоматики устанавливаются в электрической сети Национальной электрической сети, региональной электросетевой организации, субъектов оптового рынка электрической энергии независимо от форм собственности.
18. Подключение потребителей к противоаварийной автоматике согласовывается с Комитетом по государственному энергетическому надзору Министерства энергетики и минеральных ресурсов Республики Казахстан.
19. В целях предотвращения нарушения режима работы энергетических систем, возникновения и развития аварийных нарушений, их локализации и ликвидации путем выявления недопустимых отклонений параметров электрического режима или опасных аварийных возмущений применяется противоаварийная автоматика, осуществляющая противоаварийное управление (далее -ПАУ) на автоматическое снижение генерации или потребление электрической мощности.
20. ПАУ на снижение генерации осуществляется устройствами автоматической разгрузки электростанций (далее - АРС), воздействующих на отключение генераторов на блочных электростанциях, гидростанциях или разгрузки турбин. ПАУ на аварийное увеличение генерации осуществляется устройствами автоматической загрузки генераторов.
21. ПАУ на снижение потребления применяется для ограничения снижения частоты и напряжения, предотвращения нарушения устойчивости, путем автоматического отключения потребителей, и реализуется устройствами автоматики частотной нагрузки, специальной автоматики отключения нагрузки.
22. Специальная автоматика отключения нагрузки применяется для:
1) предотвращения резкого снижения частоты ниже 45 герц (далее - Гц) в энергетических узлах, имеющих дефицит мощности более 45%, по факторам, характеризующим возможность возникновения значительного дефицита мощности;
2) сохранения устойчивой параллельной работы и предотвращения разделения ЕЭС на части;
3) сохранения устойчивой параллельной работы дефицитных энергетических узлов с остальной частью ЕЭС, или ЕЭС с энергетическими сетями соседних государств в послеаварийном режиме (после отключения одной из линий связей);
4) предотвращения аварийной перегрузки линий электропередачи, связывающих энергетические узлы с ЕЭС, или ЕЭС с энергетическими сетями соседних государств, способной привести к нарушению устойчивости параллельной работы;
5) обеспечения устойчивости узла нагрузки с потребителями в послеаварийном режиме;
6) повышения пропускной способности сети с сохранением устойчивости в послеаварийных режимах.
23. Пуск устройств специальной автоматики отключения нагрузки производится по следующим факторам, а также их сочетаниям:
1) отключение одной из параллельных линий электропередачи с контролем предшествующего перетока;
2) изменение угла электропередачи сверх допустимого значения;
3) наброс активной мощности, приведший к недопустимой перегрузке линии электропередачи (сечения);
4) снижение напряжения сверх допустимого уровня (с каким-либо дополнительным фактором).
24. Применение специальной автоматики отключения нагрузки, структура и объем в ЕЭС определяется Системным оператором.
25. Время отключения потребителя действием специальной автоматики отключения нагрузки не должно превышать 20 минут.
26. Специальная автоматика отключения нагрузки выполняется на объектах потребителей, допускающих по характеру технологического процесса внезапный перерыв питания на время достаточное для мобилизации резервов или введения ограничений у других потребителей. Для обеспечения надежности работы противоаварийной автоматики специальная автоматика отключения нагрузки, в первую очередь применяется на объектах крупных потребителей, а при недостаточности объема специальной автоматики отключения нагрузки на объектах крупных потребителей или их отсутствии в энергетическом узле, специальная автоматика отключения нагрузки применяется на объектах других потребителей.
27. Системный оператор осуществляет контроль объема нагрузки подключенной к специальной автоматике отключения нагрузки.
28. Автоматика частотной разгрузки применяется для предотвращения и ликвидации системных аварий которые могут возникнуть из-за снижения частоты при внезапных дефицитах активной мощности.
29. Объем и установка автоматики частотной разгрузки определяются Системным оператором. При определении объемов рассматриваются возможные наложения аварийных режимов и ремонтных схем. При определении объемов автоматики частотной разгрузки необходимо исходить из наиболее тяжелых по размерам дефицитов мощности аварийных ситуаций. Мощность и размещение автоматики частотной разгрузки определяется, начиная от анализа энергетических узлов, переходя к регионам и далее.
Системный оператор задает региональному диспетчерскому центру граничные условия действия автоматики частотной разгрузки, частотного автоматического повторного включения - минимально допустимый объем подключенной нагрузки, диапазон установок автоматики частотной разгрузки, минимальное количество очередей, распределение объема нагрузки между очередями автоматики частотной разгрузки.
Региональный диспетчерский центр определяет распределение потребителей по ступеням автоматики частотной разгрузки, при этом подключение потребителей осуществляется к ступеням автоматики частотной разгрузки с меньшей частотой и большим временем срабатывания.
Перечень потребителей, подключенных к устройствам автоматики частотной разгрузки должен ежегодно по энергетическому региону утверждаться главным инженером межрегиональной электрической сети, согласовываться главным диспетчером центрального диспетчерского управления.
30. Автоматическая разгрузка электростанций (далее - АРС) применяется для сохранения параллельной работы избыточного энергетического узла при аварийном отключении электросетевого оборудования, аварийной перегрузке линий электропередач или при недопустимом повышении частоты электрического тока.
31. АРС блочных тепловых электрических станций осуществляется следующими способами:
частичной или полной разгрузки турбин воздействием на электрогидравлический преобразователь и механизм управления турбиной;
закрытием стопорного клапана турбины, с последующим отключением выключателя генератора;
отключением выключателя генератора, с последующим закрытием стопорного клапана турбины.
32. Разгрузка гидрогенераторов осуществляется отключением выключателя генератора, с последующим закрытием направляющего аппарата.
Вид и объем автоматической разгрузки электростанций определяется на основании условий обеспечения динамической и статической устойчивости при аварийных отключениях, возникающих в электроэнергетической системе или ее отдельных узлах.
Автоматическая разгрузка электростанции выполняется на блочных электростанциях и гидроэлектростанциях, независимо от вида собственности, работающих в составе ЕЭС.
Применение АРС в ЕЭС определяется Системным оператором.
33. Автоматическая загрузка гидроэлектростанций применяется для предотвращения снижения частоты в энергетической системе менее 49 Гц, а также для замещения мощности отключенных потребителей от специальной автоматики отключения нагрузки для последующего включения их от автоматики повторного включения.

4. Ограничения потребителей электроэнергии

34. Для предотвращения и ликвидации технологических нарушений в ЕЭС Системный оператор в первую очередь вводит оперативные резервы мощности, включая доступные резервы мощности энергетических систем сопредельных государств, а при их полном исчерпании и возникновении угрозы потери устойчивости вводит ограничения потребителей, снижает экспорт электрической энергии в энергетические системы соседних государств.
35. План мероприятий, обеспечивающих ввод ограничений, ежегодно разрабатывается региональным диспетчерским центром совместно с каждым субъектом оптового рынка электрической энергии и утверждается главным диспетчером центрального диспетчерского управления ЕЭС.
36. Ограничение потребления электроэнергии субъектов оптового рынка электрической энергии производятся в случаях:
1) снижения генерирующей мощности у поставщика электроэнергии при исчерпании оперативных резервов мощности;
2) аварийного отключения или аварийной перегрузки линий и оборудования при исчерпании оперативных резервов мощности;
3) длительного (более 2-х часов) снижения частоты в ЕЭС ниже 49,6 Гц и исчерпании оперативных резервов мощности.
37. Ввод ограничений при снижении генерирующей мощности у поставщика электроэнергии, производится при отсутствии ее замещения и исчерпании оперативных резервов мощности.
38. Ограничения отменяются после подъема нагрузки энергопроизводящей организацией до величины, установленной суточным графиком, либо подъема нагрузки для этих целей другой энергопроизводящей организацией с последующим письменным подтверждением.
39. Потребители, отключенные от автоматической частотной разгрузки включаются немедленно после ввода резервов мощности и/или ввода ограничений при условии восстановления режимных параметров (частоты, напряжения, значений мощности). Перерыв в электроснабжении потребителей отключенных действием специальной автоматики отключения нагрузки не должен превышать 20 минут.
40. С началом функционирования балансирующего рынка в режиме реального времени ограничения потребителей могут быть введены только в аварийных режимах при исчерпании резервов мощности Системного оператора.
41. Ввод ограничений при аварийном отключении, превышении пропускной способности линии электропередачи и допустимых перегрузок оборудования производится при:
1) аварийном отключении линий электропередачи напряжением 220-500кВ, приведшего к возникновению непокрываемого дефицита мощности в ЕЭС (регионе) из-за снижения пропускной способности, остающихся в работе высоковольтной линии потребителей в дефицитной части, имеющих поставку договорной электроэнергии по данным высоковольтной линии;
2) перегрузке линий электропередачи напряжением 220-500 кВ, вызванной потерей генерирующих мощностей в дефицитной части для предотвращения работы противоаварийной автоматики.
42. Объем вводимых ограничений определяется диспетчером Системного оператора исходя из условий обеспечения послеаварийного режима работы электрической сети и распределяется пропорционально нагрузке потребителей, установленной суточным графиком.
43. При разрыве, перегрузке связей напряжением 110-220 кВ в регионе ввод ограничений производится самостоятельно соответствующим диспетчерским центром.
44. Ввод ограничений при длительном снижении частоты в ЕЭС производится при:
1) длительной работе с частотой ниже 49,6 Гц в течение 2 (двух) часов и более потребление электрической мощности регионов (отдельных потребителей) уменьшается на величину регулирующего эффекта нагрузки. Коррекция потребления по частоте составляет 0,8-1% мощности потребления региона (энергетического узла, потребителя) на 0,1 Гц отклонения частоты;
2) снижении частоты ниже 49,6 Гц ввод ограничений для поддержания заданных суточным графиком уровней потребления с коррекцией по частоте производится потребителями самостоятельно. В случае невыполнения самостоятельно корректировки потребления по частоте в течение 20 минут - диспетчерский центр вводит принудительные ограничения данного потребителя.

5. Ответственность

45. За нарушение настоящих Правил наступает ответственность в соответствии с законодательными актами Республики Казахстан.