Екінші деңгейдегі банктерде тәуекелдерді басқару және ішкі бақылау жүйелерінің болуына қойылатын талаптар жөніндегі Нұсқаулықты бекіту туралы

Қазақстан Республикасы Қаржы нарығын және қаржы ұйымдарын реттеу мен қадағалау жөніндегі агенттігі Басқармасының 2005 жылғы 30 қыркүйектегі N 359 Қаулысы. Қазақстан Республикасының Әділет министрлігінде 2005 жылғы 9 қарашада тіркелді. Тіркеу N 3925. Күші жойылды - Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкі Басқармасының 2014 жылғы 26 ақпандағы № 29 қаулысымен

Ескерту. Күші жойылды - ҚР Ұлттық Банкі Басқармасының 26.02.2014 № 29 қаулысымен (01.01.2015 бастап қолданысқа енгізіледі).

Ескерту. Қаулының атауына өзгеріс енгізілді - ҚР Қаржы нарығын және қаржы ұйымдарын реттеу мен қадағалау агенттігі басқармасының 2011.01.31 № 8 (мемлекеттік тіркелген күннен бастап он төрт күнтізбелік күн өткеннен кейін қолданысқа енгiзiледi) қаулысымен.

Пайдаланушылардың назарына!
Қаулының қолданысқа енгізілу тәртібін 4-тармақтан қараңыздар .

Екінші деңгейдегі банктердің қызметін реттейтін нормативтік құқықтық актілерді жетілдіру мақсатында, Қазақстан Республикасы Қаржы нарығын және қаржы ұйымдарын реттеу мен қадағалау агенттігінің (бұдан әрі - Агенттік) Басқармасы ҚАУЛЫ ЕТЕДІ:

1. Екінші деңгейдегі банктерде тәуекелдерді басқару және ішкі бақылау жүйелерінің болуына қойылатын талаптар жөніндегі қоса беріліп отырған Нұсқаулық (бұдан әрі - Нұсқаулық) бекітілсін.

2. Мыналардың:
1) Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі Басқармасының "Екінші деңгейдегі банктерде ішкі аудитті (бақылауды) ұйымдастыру ережесін бекіту туралы" 1998 жылғы 5 маусымдағы N 112 қаулысының (нормативтік құқықтық актілерді мемлекеттік тіркеу тізілімінде N 571 тіркелген, Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің "Қазақстан Ұлттық Банкінің Хабаршысы" және "Вестник Национального Банка Казахстана", N 33 басылымдарында 1998 жылғы 11-17 тамызда жарияланған);

2) Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі Басқармасының "Екінші деңгейдегі банктерде тәуекелдерді басқару және ішкі бақылау жүйелерінің болуына қойылатын талаптар жөніндегі Нұсқаулықты бекіту туралы" 2003 жылғы 6 желтоқсандағы N 434 қаулысының (нормативтік құқықтық актілерді мемлекеттік тіркеу тізілімінде N 2653 тіркелген, "Казахстанская правда" N 27 (27337) газетінде 2004 жылғы 10 ақпанда жарияланған) күші жойылды деп танылсын.

3. <*>
Ескерту. 3-тармақтаң күші жойылды - ҚР Қаржы нарығын және қаржы ұйымдарын реттеу мен қадағалау агенттігі басқармасының 2011.01.31 № 8 (мемлекеттік тіркелген күннен бастап он төрт күнтізбелік күн өткеннен кейін қолданысқа енгiзiледi) қаулысымен.

4. Осы қаулы, 2006 жылғы 1 қаңтардан бастап қолданысқа енгізілетін Нұсқаулықтың 5-тармағы мен 2007 жылғы 1 қаңтардан бастап қолданысқа енгізілетін Нұсқаулықтың 6-тармағынан басқа, Қазақстан Республикасының Әділет министрлігінде мемлекеттік тіркеуден өткен күннен бастап он төрт күн өткеннен кейін қолданысқа енгізіледі.

5. Стратегия және талдау департаменті (Еденбаев Е.С.):
1) Заң департаментімен (Байсынов М.Б.) бірлесіп осы қаулыны Қазақстан Республикасының Әділет министрлігінде мемлекеттік тіркеуден өткізу шараларын қолға алсын;
2) осы қаулы Қазақстан Республикасының Әділет министрлігінде мемлекеттік тіркелген күннен бастап он күндік мерзімде оны Агенттіктің мүдделі бөлімшелеріне, Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкіне, екінші деңгейдегі банктерге және "Қазақстан қаржыгерлерінің қауымдастығы" заңды тұлғалар бірлестігіне жіберсін.

6. Халықаралық қатынастар және жұртшылықпен байланыс бөлімі (Пернебаев Т.Ш.) осы қаулыны Қазақстан Республикасының бұқаралық ақпарат құралдарында жариялау шараларын қолға алсын.

7. Осы қаулының орындалуын бақылау Агенттік Төрағасының орынбасары Е.Л.Бахмутоваға жүктелсін.

Төраға

Қазақстан Республикасы
Қаржы нарығын және қаржы
ұйымдарын реттеу мен қадағалау
агенттігі Басқармасының
2005 жылғы 30 қыркүйектегі
N 359 қаулысымен бекітілген

Екiншi деңгейдегi банктерде тәуекелдердi басқару
және iшкi бақылау жүйелерiнiң болуына қойылатын
талаптар туралы нұсқаулық

Осы Нұсқаулық Қазақстан Республикасының "Қазақстан Республикасындағы банктер және банк қызметi туралы" Заңына сәйкес әзiрлендi және екiншi деңгейдегi банктердiң сақтауы үшiн тәуекелдердi басқару жүйелерiнiң болуына қойылатын мiндеттi талаптарды белгiлейдi.

1. Жалпы ережелер

Ескерту. 1-тараудың тақырыбы жаңа редакцияда - ҚР Ұлттық Банкі Басқармасының 24.12.2012 № 383 Қаулысымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

1. Осы Нұсқаулықтың мақсаты тәуекелдердi басқару және iшкi бақылаудың теңбе-тең жүйесiн банктерде қалыптастыруға қойылатын талаптарды және банктер мен тәуекелдерiн олар жүргiзетiн операциялардың түрiн және көлемiн ескере отырып, тиiмдi айқындауды, бағалауды және шектеудi қамтамасыз ететiн, банктерде тәуекелдердi бақылау әдiстерiн қолдануды қарастыратын iшкi бақылауды айқындау болып табылады.
Ескерту: 1-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Қаржы нарығын және қаржы ұйымдарын реттеу мен қадағалау агенттігі Басқармасының 2006 жылғы 27 қазандағы N 234 (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-тармақтан қараңыз) қаулысымен .

2. <*>
Ескерту. 2-тармақ алынып тасталды - ҚР Қаржы нарығын және қаржы ұйымдарын реттеу мен қадағалау агенттігі Басқармасының 2009.12.29 N 263 (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-т. қараңыз) қаулысымен.

3. Екінші деңгейдегі банктер:
жыл сайын есепті жылдан кейін келетін жылғы 1 шілдеден кешіктірмей қаржы рыногын және қаржылық ұйымдарды реттеу мен қадағалауды жүзеге асыратын мемлекеттiк органға (бұдан әрi - уәкiлеттi орган) өздері осы Нұсқаулықтың талаптарын орындауын бағалау жөніндегі есепті ұсынады;
тоқсан сайын есепті тоқсаннан кейін келетін айдың 30 күнінен кешіктірмей уәкілетті органға:
осы Нұсқаулықтың 10-қосымшасына сәйкес кредиттік тәуекелінің мониторингі, кредиттік тәуекелін бағалау, кредиттік тәуекелін бақылау матрицаларын;
осы Нұсқаулықтың 11-қосымшасына сәйкес өтімділік тәуекелінің мониторингі, өтімділік тәуекелін бағалау, өтімділік тәуекелін бақылау матрицаларын ұсынады.
Ескерту. 3-тармақ жаңа редакцияда - ҚР Қаржы нарығын және қаржы ұйымдарын реттеу мен қадағалау агенттігі Басқармасының 2009.12.29 N 263 (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-т. қараңыз) қаулысымен.
3-1. Сценарийлер, стресс-тестілеудің қорытындылары, сондай-ақ кездейсоқ жағдайлар туындаған жағдайдағы іс-әрекеттер жоспары уәкілетті органға есепті жарты жылдықтан кейінгі айдың 30 күнінен кешіктірмей ұсынылады.
«Қазақстан Республикасындағы банктер және банк қызметi туралы» Қазақстан Республикасының Заңына сәйкес қайта құрылымдау барысындағы банктер қайта құрылымдау процесі аяқталғанға дейін сценарийлерді, стресс-тестілеудің қорытындыларын, сондай-ақ кездейсоқ жағдайлар туындаған жағдайдағы іс-әрекеттер жоспарын ұсынбайды.
Ескерту: 3-1-тармақпен толықтырылды - ҚР Қаржы нарығын және қаржы ұйымдарын реттеу мен қадағалау агенттігі Басқармасының 2009.11.02 N 229 (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-тармақтан қараңыз), өзгерту енгізілді - 2009.12.29 N 263 (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-т. қараңыз); 3-1-тармақ жаңа редакцияда - ҚР Ұлттық Банкі Басқармасының 24.12.2012 № 383 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі). қаулыларымен.

4. Тәуекелдердi басқару және iшкi бақылау жүйелерiнiң болуына қойылатын талаптар тізбесі осы Нұсқаулықтың 1- 6-қосымшаларында айқындалған.

5. <*>
Ескерту. 5-тармақ алынып тасталды - ҚР Қаржы нарығын және қаржы ұйымдарын реттеу мен қадағалау агенттігі басқармасының 2011.01.31 № 8 (мемлекеттік тіркелген күннен бастап он төрт күнтізбелік күн өткеннен кейін қолданысқа енгiзiледi) қаулысымен.

6. <*>
Ескерту. 6-тармақ алынып тасталды - ҚР Қаржы нарығын және қаржы ұйымдарын реттеу мен қадағалау агенттігі басқармасының 2011.01.31 № 8 (мемлекеттік тіркелген күннен бастап он төрт күнтізбелік күн өткеннен кейін қолданысқа енгiзiледi) қаулысымен.

6-1. Осы Нұсқаулықта белгіленген талаптар критерийлерін орындау жөніндегі есеп уәкілетті органға осы Нұсқаулықтың 9-қосымшасына сәйкес нысанында ұсынылады. Нұсқаулықтың талаптарына сәйкес келуінің бағасы осы Нұсқаулықтың 9-қосымшасына сәйкес анықталады.
Ескерту. 6-1-тармақ жаңа редакцияда - ҚР Қаржы нарығын және қаржы ұйымдарын реттеу мен қадағалау агенттігі Басқармасының 2009.12.29 N 263 (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-т. қараңыз) қаулысымен.

7. Осы Нұсқаулықта мынадай ұғымдар пайдаланылады:

1) бэк-офис - негiзгi функциясы фронт-офистен алынған бастапқы құжаттар негiзiнде қосалқы есепте жасалған операцияларды тiркеу болып табылатын банктiң бөлiмшесi;

2) бэк-тестинг - көрсетiлген операцияларды жасаудан болған ағымдағы (нақты) нәтижелермен банк операциялары бойынша тарихи деректердi пайдалану және есептелген нәтижелердi салыстыру арқылы тәуекелдердi өлшеу рәсiмдерiнiң тиiмдiлiгiн тексеру әдiстерi;

3) валюта тәуекелi - банк өз қызметiн жүзеге асырған кезде шетел валюталары бағамдарының өзгеруiне байланысты болған шығыстардың (шығындардың) туындау тәуекелi. Шығыстардың (шығындардың) қаупi құндық көрiнiсте валюталар бойынша банктердiң позицияларын қайта бағалаудан пайда болады;

4) гэп - сыйақы ставкаларының өзгерiсiне ұшыраған немесе белгiлi бiр мерзiм iшiнде өтеуге жататын банктiң активтерi мен мiндеттемелерiнiң көлемiн салыстыру негiзiнде банктiң процент тәуекелiн және өтiмдiлiктi жоғалту тәуекелiн өлшеу әдiстерi;

4-1) гэп - қолма-қол ақша/қолда бар ақша бойынша позиция - банктiң қолма-қол ақшасының келiп түсуi мен есептен шығарылуының арасындағы алшақтық шегi;

4-2) комплаенс-бақылаушы - комплаенс қызметiнiң жұмысын үйлестiру жөнiндегi жауапкершiлiк және комплаенс қатысушыларының комплаенс-тәуекелiн басқару саясатын iске асыруға бақылауды жүзеге асыру айрықша құзыретiне кiретiн банк қызметкерi;

4-3) комплаенс-тәуекел - банктiң Қазақстан Республикасының заңнамасы талаптарын, оның iшiнде уәкiлеттi органның нормативтiк құқықтық кесiмдерiн, сондай-ақ банктiң iшкi ережелерiн және рәсiмдерiн қадағалау негiзiнде пайда болған шығыстар (шығындар) тәуекелi;

5) кредит тәуекелi - банктiк заем, лизинг, факторинг, форфейтинг операцияларын, банктiк кепiлдiк беру операциялары мен басқа да операцияларды жүргiзу кезiнде өзiне алынған ақша мiндеттемелерiн орындау бойынша шарттың (келiсiм-шарттың) бастапқы талаптарын клиенттердiң бұзуы салдарынан болған шығыстардың (шығындардың) туындау тәуекелi;

6) операция тәуекелi - қызметкерлердің тарапынан жіберілген ішкі процестерді жүзеге асыру барысындағы кемшіліктердің немесе қателердің нәтижесінде шығындардың туындау тәуекелі, ақпарат жүйесі мен технологиясының қызмет етуі, сонымен қатар сыртқы оқиғалар салдары. Операция тәуекеліне мынадай тәуекелдер жатады:
жауапкершілікті бөлуді, есеп берушілік құрылымы мен басқаруды қоса отырып, банктің белгісіз, бірдей емес ұйымдық құрылымымен байланысты тәуекелдер;
ақпарат технологиясы саласындағы бірдей емес стратегия, саясат және/немесе стандарттар, бағдарламалық қамтамасыз етуді пайдаланудағы кемшіліктер тудыратын тәуекелдер;
бірдей емес ақпаратқа не оны сәйкес пайдаланбауға байланысты тәуекелдер;
қызметкердің сәйкес басқармауына және/немесе банктің біліксіз штатына байланысты тәуекелдер;
бизнес-процестің тең емес құрылуына не ішкі ережелердің сақталуын нашар бақылауға байланысты тәуекелдер;
банк операциясына сыртқы ықпал етудің күтпеген немесе бақыланбайтын факторлары тудырған тәуекелдер;
заңнаманың өзгеруіне байланысты тәуекел не банк қызметін жүргізуді реттейтін ішкі құжаттарда/ережелерде кемшіліктердің немесе қателердің болуына байланысты тәуекел;
операциялық тәуекелдеріне, алаяқтыққа әкеп соғатын банк басшылығының және қызметкерлерінің дұрыс емес іс-қимылдарына байланысты тәуекелдер;

7) құқықтық тәуекел - банктiң Қазақстан Республикасы заңдарының талаптарын бұзуы не банк тәжiрибесiнiң оның iшкi құжаттарына сәйкес келмеуi, ал Қазақстан Республикасы резидент еместерiне қатысты басқа мемлекеттер заңдарының талаптарын бұзуы салдарынан болған шығыстардың (шығындардың) туындау тәуекелi;

8) проценттiк тәуекел - сыйақы ставкаларының қолайсыз өзгеруi салдарынан туындаған шығыстардың (шығындардың) туындау тәуекелi, оның iшiнде:
банктiң орналастырған активтерi мен тартылған мiндеттемелерiн (белгiленген сыйақы ставкалары кезiнде) қайтару және өтеу мерзiмдерiнiң сәйкес келмеуiнен шығыстардың (шығындардың) туындау тәуекелi;
банк активтерi бойынша, бiр жағынан, және мiндеттемелерi бойынша екiншi жағынан ставкалардың әр түрiн (өзгермелi не белгiленген) банктiң қолдануы салдарынан шығыстардың (шығындардың) туындау тәуекелi;
өзге тең жағдайларда ұқсас баға сипаты бар құралдардың бiрқатары бойынша алынатын және төленетiн сыйақыны есептеу және түзетудiң түрлi әдiстерiн қолдануға байланысты негiзгi тәуекел;

9) бедел тәуекелi - қоғамдық жағымсыз пiкiрдiң немесе банкке сенiмнiң төмендеуi салдарынан болған шығыстардың (шығындардың) туындау тәуекелi;

10) өтiмдiлiктi жоғалту тәуекелi - банктiң өз мiндеттемелерiн орындамауы не уақтылы орындамауына байланысты тәуекел. Өтiмдiлiктi жоғалту тәуекелiн басқару кезiнде банктiң ағымдағы өтiмдiлiгi бақылауға алынады, сондай-ақ сыйақы алуға (төлеуге) байланысты орналастырылған және тартылған ақшалардың, кiрiстер мен шығыстардың мерзiмдерi салыстырылады;

11) банк қызметінің тәуекелі - банктің өз операцияларын жүзеге асыруынан шығатын залалдан туындайтын тәуекел;

12) рыноктық тәуекел - рыноктық параметрлердiң (валюта бағамы, сыйақы мөлшерлемесi, қаржы құралдарының құны) тиiмсiз өзгеруiне байланысты шығыстардың (шығындардың) пайда болу тәуекелi;

13) тәуекелдердi басқару жүйесi - бұл процеске төрт негiзгi элемент кiредi: тәуекелдi бағалау, тәуекелдi өлшеу, тәуекелдi бақылау және тәуекел мониторингi;

14) ішкі бақылау жүйесі - Қазақстан Республикасының заңнамаларын және уәкілетті органның нормативтік құқықтық актілерін, банк саясатын, ішкі ережелер мен рәсімдерді сақтауға, шығын тәуекелдері мен банк беделінің төмендеуіне ықпал ететін қаржылық және басқарушылық есеп берудің сенімді жүйесінің пайдалылығы мен оны қолдаудың ұзақ мерзімді мақсаттарын банктің іске асыруын қамтамасыз ететін ішкі бақылау рәсімдерінің және саясатының жиынтығы;

15) ішкі аудит қызметі - банкте ішкі аудитті ұйымдастыруды және жүзеге асыруды қамтамасыз ететін банктің қызметін жетілдіру мақсатында объективті бағалау мен консультациялық қызметті жүзеге асыратын банк бөлімшесі. Банктегі ішкі аудит тәуекелдерді басқару және ішкі бақылау процестерінің тиімділігі жөніндегі ұсынымдарды беру жолымен белгілі бір мақсаттарға қол жеткізуіне ықпал етеді;

15-1) комплаенс қызметi - Қазақстан Республикасының заңнамасы талаптарының, оның iшiнде уәкiлеттi органның нормативтiк құқықтық кесiмдерiнiң, сондай-ақ банктiң iшкi ережелерiн және рәсiмдерiнiң (комплаенс - тәуекелдi басқару) талаптарына сәйкестiгiне iшкi бақылау жасау кiретiн айрықша құзыретi бар комплаенс-бақылаушы және комплаенс қатысушыларынан тұратын банктiң iшкi қызметi;

15-2) жиынтық лимит - операция жүргiзу кезiндегi шығындарға барынша жоғары жол берiлген мөлшерi;

16) елдiң (трансферт) тәуекелi - шетел мемлекетiнiң немесе шетел мемлекетi резидентiнiң банк алдындағы қаржы тәуекелдерiне қатыссыз себептер жөнiнде мiндеттемелер бойынша төлем қабiлетсiздiгi немесе жауап беру ниетiнiң болмауы салдарынан болған шығыстардың (шығындардың) туындау тәуекелi;

17) стресс-тестинг - банк қызметiне әсер етуi мүмкiн ерекше, бiрақ ықтимал оқиғалардың банктiң қаржы ережелерiне қарымды ықпалын өлшеу әдiстерi;

17-1) сауда операциялары - банктiң өз мүддесi үшiн және өз есебiнен сатып алған/сатқан бағалы қағаздары бойынша операциялары;

17-2) комплаенс қатысушылары - комплаенс-тәуекелдi басқару айрықша құзыретiне кiретiн банктiң бөлiмшесi және/немесе қызметкерлерi;

18) фронт-офис - негiзгi функциясы банк клиенттерiмен мәмiле жасау болып табылатын банктiң бөлiмшесi;

19) баға тәуекелi - қаржы құралдарының рыноктық құнына әсер ететiн қаржы рыноктарының жағдайы өзгерген жағдайда пайда болатын қаржы құралдары портфельдерi құнының өзгеруi салдарынан болған шығыстардың (шығындардың) туындау тәуекелi.
Ескерту: 7-тармаққа өзгерістер енгізілді - ҚР Қаржы нарығын және қаржы ұйымдарын реттеу мен қадағалау агенттігі Басқармасының 2006 жылғы 27 қазандағы N 234 (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-тармақтан қараңыз), 2009.11.02 N 229 (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-тармақтан қараңыз), 2011.01.31 № 8 (мемлекеттік тіркелген күннен бастап он төрт күнтізбелік күн өткеннен кейін қолданысқа енгiзiледi) қаулыларымен.

2. Тәуекелдердi басқару жүйелерiнiң болуына қойылатын талаптар

Ескерту. 2-тараудың тақырыбы жаңа редакцияда - ҚР Ұлттық Банкі Басқармасының 24.12.2012 № 383 Қаулысымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

8. Банктiң тәуекелдi басқару жүйесiнiң болуы корпоративтiк басқаруға осы Нұсқаулық талаптарының сәйкес келуiн, банктiк заем операцияларын жүргiзу тәжiрибесiнiң, қаржы құралдарымен операциялар жүргiзу тәжiрибесiнiң, активтер мен мiндеттемелердi басқару тәжiрибесiнiң болуын, ақпарат жүйелерiнiң және басқару ақпараты жүйелерiнiң қалыптасуын қарастырады.
Ескерту: 8-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Қаржы нарығын және қаржы ұйымдарын реттеу мен қадағалау агенттігі Басқармасының 2006 жылғы 27 қазандағы N 234 (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-тармақтан қараңыз) қаулысымен .

9. Тәуекелдердi басқару жүйесiн ұйымдастыру осы Нұсқаулықтың 1-қосымшасында көрсетiлген талаптарға банктiң сәйкес келуiмен қамтамасыз етiледi.

10. Банктiк заем операцияларын жүргiзуi банкке сыйақы төлемiмен немесе сыйақы төлемiнсiз қайтару жағдайында, оның iшiнде борыштық бағалы қағаздар және басқа қаржы құралдарын сатып алу, кепiлдiк беру, аккредитив ашу, вексельдi есепке алу және кредит тәуекелiне байланысты өзге де операцияларды жүргiзу арқылы берiлген банктiк заем берудi және қаржыландырудың басқа түрлерiн қарастырады.
Тәуекелдердi басқару жүйесi шеңберiнде банктiк заем операцияларын жүргiзу тәжiрибесiнiң болуы, оның ішінде жеке тұлғаларға берілген ипотекалық тұрғын үй заемдарын және жылжымайтын мүлікпен қамтамасыз етілген немесе жылжымайтын мүлік құрылысы мақсатында берілген ипотекалық заемдарды беру осы Нұсқаулықтың 3- 4-қосымшаларында көрсетілген талаптарға банктiң сәйкес келуiн қамтамасыз етедi.
Ескерту: 10-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Қаржы нарығын және қаржы ұйымдарын реттеу мен қадағалау агенттігі Басқармасының 2006 жылғы 27 қазандағы N 234 (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-тармақтан қараңыз) қаулысымен .

10-1. Өтімділік тәуекелін басқару банктерде жеке, сондай-ақ шоғырландырылған негізде өтімділік тәуекелдерін жеткілікті шамада ескеретін бірдей құрылымның, оның ішінде кездейсоқ жағдайлар туындаған жағдайда төтенше жағдайлардағы өтімділіктің жетіспеушілігі проблемасын шешудің айқын стратегиялары бар жоспарының болуын, сондай-ақ өтімділіктің бірдей деңгейін қолдауды көздейді.
Тәуекелдерді басқару жүйелерінің аясында өтімділік тәуекелін басқару практикасының болуы банктің осы Нұсқаулыққа 4-1-қосымшада көрсетілген талаптарға сәйкестігімен қамтамасыз етіледі.
Ескерту. 10-1-тармақпен толықтырылды - ҚР Қаржы нарығын және қаржы ұйымдарын реттеу мен қадағалау агенттігі Басқармасының 2009.03.27. N 64, 2009.11.02 N 229 (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-тармақтанқараңыз) қаулыларыменҚаулысымен.

11. Қаржы құралдарымен операциялар жүргiзу баға тәуекелiне ұшыраған ықтимал сыйақы төлемдерi бойынша бағалы қағаздар және өзге де қаржы құралдарын сатып алу/сату қарастырылады.
Активтер және мiндеттемелердi басқару банктiң активтерi мен мiндеттемелерiн оның стратегиялық мақсаттарымен, оның iшiнде олармен тәуекелдерге байланысты мақсаттарды сәйкес келтiруге бағытталған iс-шараларды жүргiзу, сондай-ақ банк маржасын қажеттi деңгейде ұстауды қарастырады.
Тәуекелдердi басқару жүйесi шеңберiнде қаржы құралдарымен операциялар жүргiзу тәжiрибесiнiң болуы осы Нұсқаулықтың 5-қосымшасында көрсетiлген талаптарға банктiң сәйкес келуiн қамтамасыз етедi.

12. Ақпарат жүйесiн және басқару ақпараты жүйесiн қалыптастыруды қамтамасыз ету банкте бағдарламалық-техникалық кешеннiң, қызметкерлердiң және банк жүргiзетiн операцияларға бiрдей, оның iшiнде банктiк операциялық тәуекелдерге ұшырау дәрежесiн шектейтiн ақпараттық-коммуникациялық жүйенiң болуын қарастырады.
Тәуекелдердi басқару жүйесi шеңберiнде банктiң операциялық қызметiнiң, ақпарат жүйесiн және басқару ақпараты жүйесiн қалыптастырудың болуы осы Нұсқаулықтың 6-қосымшасында көрсетiлген талаптарға банктiң сәйкес келуi кезiнде рұқсат етiледi.

3. Ішкі аудит жүйесінiң болуына қойылатын талаптар

Ескерту. 3-тараудың тақырыбы жаңа редакцияда - ҚР Ұлттық Банкі Басқармасының 24.12.2012 № 383 Қаулысымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

13. Банктің Директорлар кеңесі мен басшылығы ішкі бақылаудың бірдей жүйесінің болуын қамтамасыз етеді және банк қызметкерлерінің ішкі бақылау саласында өз міндеттерін орындауы үшін жағдай жасайды.

14. Банктегі ішкі бақылау мынадай мақсаттарды:

1) банктің активтерін басқарудың тиімділігі мен пайдалылығын және шығын ықтималдығын болжайтын банк қызметінің операциялық және қаржы тиімділігін;

2) қаржылық және басқарушылық ақпараттың сенімділігін, толықтығы мен уақтылылығын. Аталған мақсат шынайы және сапалы қаржылық есептің жасалуын және шешімдер қабылдаған кезде банк пайдаланған басқа қаржы құжаттарын тексеруді болжалдайды;

3) банктің заңнамаларды, оның ішінде уәкілетті органның нормативтік құқықтық актілерін, сондай-ақ банктің ішкі саясаты мен рәсімдерін айқындайтын құжаттардың талаптарын тексеруді болжайтын Қазақстан Республикасы заңнамаларының талаптарын сақтауды жүзеге асыру үшін жасалады.

15. Ішкі бақылау өзара байланысты бес элементтен тұрады:

1) басқарушылық бақылау;

2) тәуекелді анықтау және бағалау;

3) бақылауды жүзеге асыру және өкілеттіктерді бөлу;

4) ақпарат және өзара іс-әрекет;

5) мониторинг және кемшіліктерді түзету.
Осы компоненттердің тиісінше қызмет етуі банктің тиімді қызметінің, ақпараттық жүйе жұмысының және пруденциалдық нормативтер мен уәкілетті орган белгілеген банктің өзге нормаларын және лимиттерін сақтаудың маңызды шарты болып табылады.

16. Ішкі бақылау жүйесі мынадай үш кезеңнің үздіксіз кезекті түрде жүру принципі бойынша қызмет етуі тиіс:
1) банктің ішкі регламенттеріне рәсімдерді қосу жолымен ішкі бақылау жүйесін (тиімділікті бақылау нәтижелерін есепке ала отырып) қалыптастыру;
2) жұмыста банктің ішкі регламенттерін пайдалану;
3) ішкі бақылау жүйесінің тиімділігін бағалау.

17. Ішкі аудитті жүргізу:
1) банктің қаржылық қызметінің ағымдағы қорытындылары туралы есептерді қаржылық қызметтің жоспарлы көрсеткіштерімен қоса директорлар кеңесіне және басшылыққа беру арқылы банктің алға қойылған мақсаттар мен міндеттерге қол жеткізу процесін тоқсан сайын тексеру;

2) жоспарлы көрсеткіштерден ауытқу мен жоспарлы көрсеткіштерді орындамау себептерін көрсетуден тұратын бөлімше қызметінің нәтижелері туралы стандарт нақты есептерді бөлімше басшыларының ай сайын тексеруі;

3) кассалық қолма-қол ақша мен бағалы қағаздарды, қосарлы кастодиандық сақтауға бақылау жасауды, мерзімдік түгендеу жүргізуді қоса отырып, материалдық активтерге қол жеткізудің шектеулілігіне бақылау жасау мақсатында тексеру;

4) тәуекелдің белгіленген лимиттерінің сақталуын тексеру мен анықталған сәйкессіздіктерді жою жөніндегі іс-шараларды іске асыру;

5) міндетті авторизацияны талап ететін операциялардың тізбесіне банк басшылығының талаптарын белгілеу;

6) операциялардың шарттары мен банк қызметіне байланысты тәуекелдерді басқару үлгілерін қолданудың нәтижелерін тексеру;

7) жүргізілген банктік және Қазақстан Республикасының заңнамаларында көзделген өзге операциялар көрсетілуінің уақтылылығын, дұрыстығын, толықтығы мен дәлдігін тексеру;

8) қылмыстық жолмен алынған кірістерді заңдастырудың (жылыстаудың) және терроризмді қаржыландырудың алдын алу рәсімдерін жүргізуді қамтиды.
Ескерту. 17-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Ұлттық Банкі Басқармасының 2014.08.27 № 168 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) қаулысымен.

18. Банкте ішкі бақылау жүйесінің сәйкестігін тексеру үшін ішкі аудит қызметі құрылады.
Банк бөлімшелерінің жүктелген функциялар мен міндеттерді орындау жағдайы, ішкі бақылау мен тәуекелдерді басқару жағдайы туралы уақтылы және шүбасыз ақпаратпен қамтамасыз ету әрі банк басшылығына жұмысты жақсарту жөніндегі ұтымды және тиімді ұсынымдар беру ішкі аудиттің мақсаты болып табылады.

19. Ішкі бақылаудың бірдей жүйесінің болуы мен қызмет етуін қамтамасыз ету жөніндегі функцияларды директорлар кеңесінің жүзеге асыруы кезінде туындайтын міндеттерді шешу мақсатында ішкі аудит қызметі құрылады.

20. Ішкі аудит қызметі өз қызметінде банк жарғысын, ішкі бақылау жүйесін ұйымдастыру мен банктің ішкі аудит қызметі туралы ережелерді, сондай-ақ банктің қызметін реттейтін басқа ішкі құжаттарды және осы Нұсқаулықтың талаптарын басшылыққа алады.

21. Ішкі аудит қызметінің мүшелерін банктің директорлар кеңесі тағайындайды.

22. Ішкі аудит қызметі банктің кез келген бөлімшесін тексеруді тағайындайды. Ішкі аудит қызметі директорлар кеңесінің алдында үнемі дауыс береді.

23. Ішкі аудит қызметі ішкі аудиттің жоспары мен банктің директорлар кеңесі бекіткен ішкі аудит бағдарламасын жасайды.

24. Ішкі аудит қызметінің міндетіне мынадай мәселелерді:
ішкі бақылау жүйесінің қызмет етуін;
ішкі аудит қызметінің жұмысын;
ағымдағы жылда ішкі және сыртқы аудитке қамтылуы қажет банк операцияларындағы тәуекел саласын;
менеджмент пен сыртқы пайдаланушыға берілген қаржы ақпаратының анықтығын және дәлдігін;
ішкі немесе сыртқы аудитор анықтаған бухгалтерлік есептегі немесе ішкі аудиттегі кез келген елеулі кемшіліктерді.
Ескерту: 24-тармаққа өзгерту енгізілді - ҚР Қаржы нарығын және қаржы ұйымдарын реттеу мен қадағалау агенттігі Басқармасының 2006 жылғы 27 қазандағы N 234 (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-тармақтан қараңыз) қаулысымен .

25. Ішкі аудиттің негізгі функциялары:
1) ішкі бақылау жүйесінің тиімділігін тексеру мен бағалау;

2) банк тәуекелдерін бағалау әдістемесінің және банк тәуекелдерін басқару рәсімдерінің (әдістемелерінің, бағдарламаларының, ережелерінің және банк операцияларын жасау мен мәмілелер, тәуекелдерді басқару рәсімдерінің) қолдану толықтығын және тиімділігін тексеру;

3) деректер базасының тұтастығы мен оларды санкция берілмеген рұқсаттан қорғауды және пайдалануды, күтпеген жағдайларда іс-қимыл жоспарының болуын қоса отырып, автоматтандырылған ақпарат жүйесін пайдаланғаны үшін ішкі бақылау жүйесінің қызмет ету сенімділігін тексеру;

4) бухгалтерлік есеп пен есеп берудің анықтығын, толықтығын, объективтілігі мен уақтылылығын, сонымен қатар ақпарат пен есеп алудың және берудің сенімділігін әрі уақтылылығын тексеру;

5) Қазақстан Республикасының нормативтік құқықтық актілеріне сәйкес өзге мәліметтерді берудің анықтығын, толықтығын, объективтілігі мен уақтылылығын тексеру;

6) банк мүлігінің сақталуын қамтамасыз етудің қолданылып жүрген тәсілдерін (әдістерін) тексеру;

7) банк жасаған операциялардың экономикалық мақсатқа лайықтылығын және тиімділігін бағалау;
8) алынып тасталды ;

9) ішкі бақылау процестері мен рәсімдерін тексеру;

10) Қазақстан Республикасының нормативтік құқықтық актілерінің талаптарын сақтау мақсатында құрылған жүйелерді тексеру;

11) банк қызметкерлерін басқару қызметінің жұмысын бағалау;

12) анықталған тәуекелдер деңгейін төмендетуді немесе бөлімше басшысының және (немесе) басқару органдарының банк үшін анықталған тәуекелдердің жарамдылығы туралы қабылдаған шешімін құжаттандыруды қамтамасыз ететін банк бөлімшелерін тексеру нәтижелері бойынша банк бөлімшелері мен органдарының қабылдаған шараларының тиімділігіне бақылау жасау;

13) банктің ішкі құжаттары көздейтін басқа мәселелер болып табылады.
Ескерту: 25-тармаққа өзгерту енгізілді - ҚР Қаржы нарығын және қаржы ұйымдарын реттеу мен қадағалау агенттігі Басқармасының 2006 жылғы 27 қазандағы N 234 (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-тармақтан қараңыз) қаулысымен .

26. Ішкі аудит қызметі сыртқы аудитордың үміткерін ұсынады.

27. Ішкі аудит қызметінің басшысы және қызметкерлері бір мезгілде банктің басқа бөлімшелеріне басшылық (жетекшілік) жасап, сондай-ақ әрі кредит комитеті мен банктің басқа органдарының мүшелері бола алмайды.

28. Ішкі аудит қызметінің басшысында және қызметкерлерінде жоғары білім бар, азаматтық және банк заңнамаларын меңгерген, кәсіби құзыреттілікті (нормативтік құқықтық актілер білімі мен қаржылық қызмет көрсету және реттеу саласында кемінде бір жыл жұмыс өтілі бар) меңгерген, сонымен қатар экономикалық қызмет саласында жасаған қылмысы үшін, сыбайлас жемқорлық және мемлекеттік қызмет пен мемлекеттік басқару мүдделеріне қарсы өзге қылмыстары үшін заңмен белгіленген тәртіппен өтелмеген немесе алынбаған сотталғандығы болмайды.

29. Банк қызметкерлері өзінің лауазымдық міндеттерін жүзеге асыру барысында қылмыстық жолмен алынған кірістерді заңдастырудың (жылыстатуды) және терроризмді қаржыландырудың алдын алу бөлігінде Қазақстан Республикасы заңнамасының талаптарын сақтайды.
Ескерту. 29-тармақ жаңа редакцияда - ҚР Ұлттық Банкі Басқармасының 2014.08.27 № 168 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) қаулысымен.

30. Банк қызметкерлері мынадай мәмілелер (операциялар):

1) олардың шығу көздерін растайтын құжаттарсыз бес миллион теңгеден астам банкке түске кез келген түсімдер (депозит, заем, банктің бағалы қағаздарын сатып алу түріндегі);

2) қолма-қол ақша түрінде ақы төлей отырып бес миллионнан астам сомаға кез келген мәмілелер;

3) корпоративтік бағалы қағаздармен жасалатын алыпсатарлық операциялар;

4) растайтын құжаттарды ұсынбай қаржы құралына қойылатын талап құқықтарын қайта ресімдеу немесе қайта табыстау;

5) заңдылығына күмән келтірілетін басқа операциялар немесе мәмілелер туралы ішкі аудит қызметіне ақпарат береді.

31. Банктің ішкі бақылау жүйесін ұйымдастыру осы Нұсқаулықтың 2-қосымшасында көрсетілген талаптарына сәйкес қамтамасыз етіледі.

4. Қорытынды ережелер

Ескерту. 4-тараудың тақырыбы жаңа редакцияда - ҚР Ұлттық Банкі Басқармасының 24.12.2012 № 383 Қаулысымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

32. Осы Нұсқаулықпен реттелмеген мәселелер Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес шешiледi.

Екiншi деңгейдегi банктерде
тәуекелдердi басқару және
iшкi бақылау жүйелерiнiң
болуына қойылатын талаптар
туралы нұсқаулыққа 1-қосымша

Ескерту: 1-қосымшаға өзгертулер енгізілді - ҚР Қаржы нарығын және қаржы ұйымдарын реттеу мен қадағалау агенттігі Басқармасының 2006 жылғы 27 қазандағы N 234 (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-тармақтан қараңыз), 2009.11.02 N 229 (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-тармақтанқараңыз), 2009.12.29 N 263 (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-т. қараңыз), 2011.01.31 № 8 (мемлекеттік тіркелген күннен бастап он төрт күнтізбелік күн өткеннен кейін қолданысқа енгiзiледi) қаулыларымен.

Тәуекелдердi басқару жүйесiн
ұйымдастыруға қойылатын талаптар

Талаптардың атауы	Талап критерийлері
Директорлар кеңесі ұзақ мерзімді корпоративтік стратегияны қалыптастырды.	Директорлар кеңесі банк қызметінің стратегиясын бекітеді; банктің корпоративтік стратегиясында банк қызметінің қысқа мерзімді және ұзақ мерзімді мақсаттары айқындалған; Қызметтің қысқа мерзімді және ұзақ мерзімді мақсаттарының мерзімдерін банктер дербес айқындайды; банктің қысқа және ұзақ мерзімді стратегиясы жасалған және банк қызметіне бұрын жағымсыз әсер еткен факторларды алып тастау мақсатында үнемі жетілдіріліп отырады.
Директорлар кеңесі талаптары корпоративтік басқарудың тиімділігін қамтамасыз ететін банк қызметін басқару саясатын белгіледі.	Директорлар кеңесі банктегі мүдделер қайшылығын реттеу жөніндегі саясатты бекітті; директорлар кеңесі тәуекелдермен (кредит тәуекелі, процент тәуекелі, өтімділікті жоғалту тәуекелі, валюта тәуекелі) байланысты және банктің стратегиясына, саясатына және рәсімдеріне қайшы келетін немесе банкпен ерекше қатынастармен байланысты тұлғалар үшін жеңілдік жағдайларын туғызатын банк операцияларының мониторингін жүргізеді; директорлар кеңесі банкпен ерекше қатынастармен байланысты тұлғалар үшін жеңілдік жағдайларын туғызатын банк операцияларының мониторингін жүргізеді.
Директорлар кеңесі директорлар кеңесінде құрылған комитеттер арқылы банк қызметінің мониторингін жүргізеді.	Банктің ішкі ережелері мен рәсімдерін сақтауын бақылауды, ішкі және сыртқы аудиторлардың есептерді орындауын, уәкілетті органның ықпал ету шараларын және өзге де талаптарын жүзеге асыратын ішкі аудит қызметі; кредит комитеті банктің ішкі құжаттарына сәйкес белгіленген ішкі кредиттік саясатын іске асырады, кредиттік портфелінің сапасын бақылауды жүзеге асырады және банктің меншікті капиталының бес процентінен асатын заемдарды беруге алдын ала рұқсат береді; активтерді және міндеттемелерді басқару жөніндегі комитет қарыз алу ережелері мен рәсімдерін, қаржы құралдарын сатып алу/сату операцияларын жүргізуді, инвестициялау мен банктік кепілдіктер беруді белгілейді және бекітеді, сондай-ақ активтерді түрлендіру, тиімділік, өтімділік және капиталдың жеткіліктілігі бойынша бағдарды айқындайды.
Директорлар кеңесі банктің қаржылық жағдайын бақылауға мүмкіндік беретін қажетті ақпаратты кезең-кезеңімен алады, есепті кезеңдегі банктің қызметіне талдау және бағалау жүргізеді.	Директорлар кеңесі ай сайын мынадай есептерді талдайды: жиынтық баланс және өткен жылмен салыстырғандағы банктің кірісі мен шығысы туралы есеп және қызметтің жоспарланған көрсеткіштері; банктермен ерекше қатынастармен байланысты тұлғалар алған жаңа заемдар туралы есеп. Директорлар кеңесі тоқсан сайын мынадай есептерге талдау жасайды: процент тәуекелі бойынша банк позициясына қысқаша талдау; валюталардың айырбас бағамының ауытқу тәуекеліне банктің ұшырауына қысқаша талдау; банктің өз капиталындағы ағымдағы және болжамдық қажеттілігін қысқаша талдау; директорлар кеңесі уәкілетті органның ықпал ету шараларын және өзге де талаптарын орындамауының себептерін, оның ішінде банк қызметіндегі кемшіліктерді жою жөніндегі іс-шаралар жоспарын түсіндіре отырып бақылау жүргізеді; қаржы құралдарын түрлеріне қарай топтастыра отырып және баланстық құнын, рыноктық құнын, кірістілігін және сатып алу мен сатудың жалпы сомасын көрсете отырып жасалған есептер; оларға қарсы қалыптасқан провизиялардың көлеміне жіктелген кредиттердің динамикасы туралы есептер.
Директорлар кеңесі жыл сайын банктің басшы қызметкерлерінің функционалдық міндеттерінде мүдделердің болуы мүмкін қайшылықтарын талдайды.	Директорлар кеңесі банктің басшы қызметкерлерінің функционалдық міндеттері бойынша жыл сайынғы есептерді талдайды; директорлар кеңесі директорлар кеңесі мүшелерін, басшы қызметкерлерді, банктің ірі қатысушысы болып табылатын тұлғаларды және банкпен ерекше қатынастармен байланысты өзге де тұлғаларды кредиттеу жағдайын банктің басқа заемшыларына қызмет көрсетумен, оның ішінде жеңілдік жағдайлар беру фактілерін тексеру мақсатында салыстырады; директорлар кеңесі банкпен ерекше қатынастармен байланысты тұлғалар тізілімін ай сайын қол қояды;
Директорлар кеңесі жыл сайын есепті жыл ішінде басқарма қызметін талдайды.	Директорлар кеңесі жыл сайын банктің ағымдағы қаржы жылына жоспарланған мақсаттарына жетуге арналған қызметтерін талдайды; директорлар кеңесі өзінің құзыреті шегінде ағымдағы жылдың мақсатты көрсеткіштеріне банк қызметінің нәтижелері сәйкес келмеген жағдайда банк басқармасының мүшелеріне шаралар қолдана алады.
Басқарма банкті басқарудың ұйымдық-функционалдық құрылымын қалыптастыру рәсімдерін белгілейді; ұйымдық құрылымы (ұйымдық құрылымының схемасы) банктің әрбір қызметшісін қосуы міндетті емес, бірақ оған банктің барлық басшы қызметкерлері кіреді.	Банктің ұйымдық-функционалдық құрылымының схемасы, оның ішінде: банк бөлімшесінің немесе банк жүргізетін операцияларға байланысты негізгі тәуекелдерді тәуекелсіз бағалау мен талдауға жауап беретін тәуекелдерді басқару жөніндегі тұлғаның өкілеттігі мен міндеттерін; олардың функционалдық міндеттеріне сәйкес келетін банк басқармасы органдарының құрылымын; банктің әрбір басшы қызметкерінің лауазымдық міндеттері мен өкілеттіктері, оның ішінде басшы қызметкерлеріне және білімі мен жұмыс стажының болу талабын қоса отырып, тәуекелдерді басқаруға тікелей қатысы бар қызметкерлеріне қойылатын біліктілік талаптары бар; есепті жыл ішінде банктің басшы қызметкерінің (басқарма мүшелерінен басқа) қызметін бағалау тәртібін, оның ішінде банк қызметінің мақсатты көрсеткіштерін банк орындамағаны үшін шара қолдануды және жауапкершілікке тартылуды реттейді.
Директорлар кеңесі Қазақстан Республикасының, шет елдердің, банктің клиенті болып табылатын резиденттердің болашақтағы экономикалық жағдайларын және әлемдік қаржы және тауар рыноктарының конъюктурасын ескере отырып, қысқа мерзімді кезеңге жылдық бюджетті/қаржы жоспарын жасау және ұзақ мерзімді кезеңге жоспарлау тәртібін бекітеді	Жылдық бюджеттер мен стратегиялық жоспарлар жасауды басқарма ағымдағы және болашақтағы бәсекелестікті, экономикалық орта мен нормативтік құқықтық базаны, банк капиталының қосымша қажетті мөлшерін және банк капиталын қаржыландырудың жаңа ұзақ мерзімді көздеріне қол жеткізуді ескере отырып жүргізеді.
Басқарма банк жүргізетін операцияларға байланысты әлуетті және ықтимал тәуекелдерді сәйкестендіреді және бағалайды, тәуекелдерді басқарудың реттелген рәсімдерін қолданады.	Тәуекелдерді басқару функциясын жүзеге асыратын банк бөлімшесі әлемдік тауар және қаржы рыноктарына теріс динамика жағдайында меншікті капиталдың, кірістіліктің және өтімділіктің жеткіліктілігін бағалау әдісін пайдаланады; Басқарма әлуетті және ықтимал тәуекелді білдіретін ішкі және сыртқы экономикалық факторларды сәйкестендіреді және талдайды, олардың банктің қаржы көрсеткіштеріне әсерінің дәрежесін бағалайды; директорлар кеңесі бекіткен жиынтық лимиттер бөлігінде басқарма банк операцияларының түрлері бойынша жеке алғанда тәуекелдердің рұқсат мөлшеріне лимитті айқындайды.
Басқарма банктің ықтимал және әлуетті тәуекелдеріне бақылауды жүзеге асырады.	Басқарма олардың ай сайынғы есебі негізінде тәуекелдердің түрлері бойынша жиынтық лимиттерді сақтауын бақылайды; басқарма банк бөлімшелерінің әлуетті және ықтимал тәуекелдерді басқарудағы саясатты сақтауын бақылайды, банк бөлімшелерінің олар үшін белгіленген лимиттер шегінде тәуекелдер мөлшерін сақтауына мониторингті жүзеге асырады.
Банк банк тәуекелдерін түрлендіру (бөлу) саясатын ұстайды.	Басқарма олар жүргізген операциялардың түрлері бойынша тәуекелдерді бөлу, яғни меншікті капитал мен төлем қабілеттігін сақтау мақсатында оларға байланысты тәуекелді ескере отырып, банк операцияларының құрылымын және көлемін қалыптастыру саясатын қолданады және оны банктің жауапты бөлімшелерінің орындауын бақылайды; банкте түрлендіру саясатын іске асыруды қамтамасыз ететін ұйымдық-функционалдық және операциялық құрылымы бар.
Банктің ұйымдық және функционалдық құрылымы, банктің қаржы қызметі жөніндегі шешімдерін қабылдау рәсімдері банктің ішкі саясатымен реттелген.	Тәуекелдерді басқару саясаты: банктік басшы қызметкерлерінің өкілеттіктері мен функционалдық міндеттерін реттейтін, оның ішінде банк операцияларын жасау мен оларға байланысты тәуекелді бақылаудың дұрыстығына қосарланған бақылауды қамтамасыз етуді қарастыратын ережелер; ішкі бақылау қызметі басшы қызметкерлердің банк қызметін басқару жөніндегі өкілеттіктері мен функцияларын шоғырландыруын анықтауға тексеру жүргізеді; Тәуекелдерді басқару және ішкі бақылау жөніндегі саясат директорлар кеңесі, басқарма мүшелерінің және банктің жауапты қызметкерлерінің тәуекелдерді басқару бойынша өкілеттіктері мен функционалдық міндеттерін айқындайды.
Банкте басқарма мен директорлар кеңесіне банктің ағымдағы қаржы қызметі және банк қабылдаған тәуекелдердің мөлшері туралы ақпаратты кезең кезеңмен алуға мүмкіндік беретін басқару есебі мен есеп беру жүйесі бар.	Банктің ағымдағы қаржы жағдайы туралы ақпарат форматтары және олар қабылдаған тәуекелдер басқару есебінің белгілі бір нысандары түрінде стандартталған, оның ішінде кредит, процент тәуекелдері, өтімділікті жоғалту тәуекелі, валюта тәуекелі, елдің/трансферт тәуекелдерін сәйкестендіреді және өлшейді, сондай-ақ тәуекелдерге ұшырау дәрежесі, белгіленген лимиттер шегінде олардың сақталуы айқындалады; Банктің директорлар кеңесіне және басқармаға ұсынылатын басқару ақпаратының тізбесі директорлар кеңесі мен басқарманың тәуекелдерді басқару жөніндегі өзінің функционалдық міндеттерін тиісті түрде орындауы үшін жеткілікті болуы керек.
Функциялары тәуекелдерді басқару бойынша ресімдерді қарастыратын қызметкерлерге білікті талаптар тәуекелдерді басқару жөніндегі банктің ішкі саясатымен белгіленеді.	Тәуекелдерді басқару жөніндегі бөлімшенің қызметкерлері тәуекелдерді басқару бойынша функционалдық міндеттерді жүзеге асыру үшін стажының, тиісті біліктілігі мен жұмыс тәжірибесінің болуын қарастыратын басшы қызметкерлерге қойылатын біліктілік талаптарға сәйкес келеді. Тәуекелдерді басқару жөніндегі бөлімше және ішкі бақылау қызметі қызметкерлерінің функционалдық міндеттері олар жүргізетін операцияларға сәйкес келеді.
Басқарма және банк операцияларын жүзеге асыруға жауапты банк бөлімшелерінің басшылары банктің директорлар кеңесі бекіткен лимиттер шегінде оларды сақтау мақсатында банк кірістерінің (шығыстарының) ай сайынғы мониторингін жүргізеді.	Ішкі саясатпен банктің кірісін (шығысын), оның ішінде банктік қызмет көрсетулердің түрлері, банктің аумақтық және функционалдық бөлімшелері бойынша ай сайын, сондай-ақ шоғырландырған негізде тоқсан сайын бақылап отыратын банк бөлімшесін белгілейді. Ішкі саясатпен директорлар кеңесі белгілеген жиынтық лимиттер шегінде бөлімшенің қызметіне байланысты кірістерді (шығыстарды) басқару жөніндегі банк бөлімшесінің өкілеттігі қарастырылған. Бөлімше қабылданатын тәуекелді ескере отырып, банктің күтіліп отырған кірістеріне бағалау (есептеу) жүргізеді.
Басқарма директорлар кеңесі белгілеген рұқсат етілген лимиттерді, оның ішінде тәуекел мен кірістілікке, тәуекел мен банктік меншікті капиталына қатысты лимиттерді сақтай отырып, банк операцияларын жүзеге асыруға жауапты банк бөлімшесі бойынша қаржы ресурстарын бөлудің мониторингін жүргізеді.	Басқарма жаңа банктік қызметті жоспарлы түрде көрсетуге байланысты меншікті капитал мен әлуетті тәуекелдердің динамикасына талдау жасайды. Басқарма директорлар кеңесі белгілеген тәуекелдердің жиынтық лимиттері шегінде қаржы операцияларын жүзеге асыратын банк бөлімшелерінің әрқайсысы үшін тәуекел лимитін айқындайды.
Банктің ішкі саясатымен банк көрсететін қызметтің құнын оларды көрсетуге байланысты шығыстарға, кірістер/шығыстар жоспарларына, экономикалық жағдайлардың конъюктураларына, қаржы рыногына және тәуекелдерге байланысты белгілеу қарастырылады;	Басқарма тартылатын депозиттер мен берілетін кредиттер бойынша сыйақы ставкаларын белгілеу жөніндегі саясатты бекітті. Сыйақы ставкаларын белгілеу жөніндегі, оның ішінде сыйақы ставкаларын белгілеу рәсімдерін реттейтін саясат.
Тәуекелдерді басқару бөлімшесі банктің қаржы көрсеткіштерінің және банктің еншілес ұйымдарының қызметін ескере отырып, шоғырландырылған негізде қабылданған тәуекелдердің мониторингін жүргізеді;	Директорлар кеңесі бекіткен тәуекелдерді басқару жөніндегі саясат қаржы көрсеткіштерінің шоғырландырылған негізде қабылданған тәуекелдер мониторингінің рәсімдерін айқындайды. Директорлар кеңесі айқындаған банк тәуекелінің жиынтық лимиттері шегінде еншілес ұйымдар үшін тәуекелдер лимиттерін Директорлар кеңесі растайды.
Тәуекелдерді басқару бөлімшесі банктің еншілес ұйымдарының тәуекелдер мөлшерінің тоқсан сайынғы мониторингін жүргізеді және еншілес ұйымдардың тәуекелдерді өлшеуінің дұрыстығын және шынайлығын бағалайды.	Тәуекелдерді басқару бөлімшесі еншілес ұйымдар мен банк холдингтерінің қаржы қызметіне мониторингті жүзеге асырады. Тәуекелдерді басқару бөлімшесінің банктердің банк холдингтерімен жасалатын операцияларын тексеру жөнінде өкілеттіктері бар. Директорлар кеңесі банк холдингтерімен жасалатын мәмілелердің шарттарына қойылатын талаптарды белгілейді. Басқарма банк холдингі болып табылатын тұлғалар ұшырайтын тәуекелдер туралы, сондай-ақ банк холдингтері қабылдаған, банктің қызметіне әсер етуі мүмкін тәуекелдер туралы мәліметтерді талдайды.
Басқарма банктің шарт қатынастарын, уәкілетті органның нормативтік құқықтық актілерін, заң талаптарын, банк операцияларын жүргізудің ішкі саясатын сақтауына тұрақты түрде мониторингті жүзеге асырады.	Банк бөлімшелері өз қызметінің Қазақстан Республикасының заңнамаларына, банктің ішкі ережелері және құжаттарына сәйкес келуіне баға береді. Ішкі бақылау қызметі банк қызметінің жаңа түрлерін ендіру кезінде банк қызметін реттейтін нормативтік құқықтық актілерді сақтауға байланысты банктік қосымша тәуекелдерінің пайда болу мүмкіндігіне бағалау жүргізеді.
Басқарма директорлар кеңесіне және банктің акционерлеріне банктің қызметі туралы қаржы және басқару есебін ұсынады;	Директорлар кеңесі басқарманың директорлар кеңесі мен банк акционерлеріне банктің қаржы көрсеткіштерін бағалау мүмкіндігін қамтамасыз ететін қаржы және басқару есебін ұсыну нысандары мен мерзімдерін бекітті. Директорлар кеңесі ішкі бақылауды және тәуекелдерді басқаруды жақсарту жөніндегі ішкі аудиторлардың қорытындыларын талдайды.
Басқарма тәуелсіз халықаралық аудиторлық ұйымдардың қорытындылары негізінде банктің есебі және есеп беру жүйесін жақсартуды жүргізеді.	Есеп және есеп беру жөніндегі банк саясаты сонымен бірге банк аудиті барысында мынадай мәселелерді қарастырады: күн сайынғы баланстарды өңдеудің дұрыстығы; банктің есеп саясатының қаржы есебінің халықаралық стандарттарына сәйкестігі; қаржы есептерімен бухгалтерлік негізсіз айла әрекет жасау фактілерінің болуы; жіктелген активтер және шартты міндеттемелер бойынша провизиялар (резервтер) қалыптастырудың дұрыстығы; банктің есеп саясатында белгіленген талаптарға есеп және есеп беруді жасау әдістерінің сәйкестігі; жылдық есептегі банктің және оның еншілес ұйымдарының құрылымы мен тәуекелдер мөлшерін ашудың толықтығы мен дұрыстығы.
Басқарма директорлар кеңесінен тиісті есепті бере отырып, банк қызметіндегі экономикалық жағдайдың дағдарысты көрсеткіштеріне тоқсан сайын талдау жасайды.	Тәуекелдерді басқару бөлімшесі меншікті капиталдың жеткіліктілігінше, мынадай факторлардың тиімділігі мен өтімділігіне әсерді болжайды: мұнайға бағаның төмендеуі; Қазақстан Республикасының тәуелсіз рейтингінің үш айда бір деңгейге және бір жылда екі деңгейге төмендеуі; шетел банктері ставкаларын көтерді және Қазақстан Республикасына банктер беретін заемдар бойынша мерзімдерді қысқартты; теңгенің құнсыздануы.
Басқарма меншікті капиталдың жеткіліктілігін және кез келген факторлардың басталуы кезіндегі өтімділікті қолдау жөніндегі шараларды әзірледі.	Тәуекелдерді басқару бөлімшесі: банктің баланстық және баланстан тыс есептерге, сондай-ақ экономикалық жағдайлардың өзгеруіне сезімтал кірістер және шығыстар шоттарына; банктің баланстық және баланстан тыс есептерге, сондай-ақ банк холдингі болып табылатын еншілес ұйымдар мен тұлғалардың кірістер және шығыстар шотына; банк алған синдикатталған заемдар және өзге де сыртқы заемдарды ставкаларын арттыру және өтеу мерзімдерін азайтуға; заңды және жеке тұлғалардың депозиттер көлемінің ықтимал төмендеуіне; өтімділіктің төмендеуі, қаржы құралдарына бағаның өзгеруіне; мұнай газ секторының және оның инфрақұрылымының субъектілеріне берілген заемдарды қайтармау деңгейіне; шетел валютасында берілген заемдарды қайтармау деңгейіне үнемі талдау жүргізеді.
Банкте тұтыну заемдары бойынша кредит скорингінің үлгісі болады.	Тұтыну заемын алуға берілетін өтінімдерді өңдеуді тіркеу процесін автоматтандыру; соңғы бес жыл ішіндегі тұтыну заемдары бойынша деректердің тарихи базасының болуы; тұтыну заемдарын берудің талаптарын, бекітудің рәсімдерін және мониторингін айқындайтын ішкі саясаттың болуы; заемшылардың скорингтік бағалауының және рейтингтік жүйенің ішкі автоматтандырылған математикалық немесе статистикалық үлгісінің болуы; скорингтің қолданылатын үлгілерінің сапасын жыл сайын тексеру.
Банктің директорлар кеңесі бекіткен тұтыну заемдарын берудің талаптарын, бекітудің рәсімдерін және мониторингін айқындайтын ішкі саясат болады.	Саясат: сапалық және сандық сипатқа негізделген кредит скорингінің көмегімен заемшының кредит қабілеттілігінің болу, оның ішінде: заемшының тұрақты және жеткілікті кірісінің болуы; жұмыс орны мен қызметі; ағымдағы кәсібі бойынша жұмыс ұзақтығы; кепіл ретінде қабылданған жылжымайтын мүлігінің болуы; несие берешегінің болуы, оның ішінде басқа банктердің алдында; банк заемдары бойынша төлем тәртібі; кредит тарихының болуы; заемшының ішкі кредит рейтингін белгілеу; заемшы берген деректердің шынайылығын айқындау; тұтыну заемдарының мониторингі мен оларды жіктеу; тұтыну заемдары бойынша провизияларды қалыптастыру тәртібін айқындайды.
Басқарма банктің және оның еншілес ұйымдарының қаржылық тұрақтылығына әсерін тигізуі мүмкін кездейсоқ жағдайлар туындаған жағдайға арналған жоспарды, оның ішінде мыналар бойынша шараларды қамтыған ішкі құжатты әзірлейді: банктің өзіне қабылдаған міндеттемелерге сәйкес есеп айырысуды жүзеге асыру мүмкіндігін уақтылы қамтамасыз ету бөлігінде депозиторлар мен кредиторлар алдындағы өзіне қабылдаған міндеттемелерін орындау қабілеттілігін қолдау; банктің күнделікті жұмыс істеу режимінің ықтимал бұзылуын алдын алу және болдырмау; банктің күнделікті жұмыс істеу режимі бұзылуының салдарын (оның ішінде қаржы шығындарын, іскерлік беделін жоғалтуды) төмендету; барабар шешімдерді қабылдау үшін жағдайларды қамтамасыз етуге, оларды уақтылы және толық іске асыруға мүмкіндік беретін банктің басқару деңгейін сақтау	Кездейсоқ жағдай туындаған жағдайға арналған жоспарды әзірлеген кезде банк мынадай факторларды ескереді: ықтимал кездейсоқ жағдайлардың түрлері мен сипатын, олармен байланысты банктің күнделікті жұмыс істеу режиміне және оның өзіне қабылдаған міндеттерін орындау қабілетіне жағымсыз әсерін тигізуі мүмкін тәуекелдерін, сондай-ақ қаржылық шығындар мөлшерінің сандық бағалауын; кездейсоқ жағдайлар туындаған жағдайға арналған жоспарын іске асыру үшін ресурстар қажеттілігін, яғни банкте дағдарыстық басқару (дағдарыс туындау жағдайларының басталу сәтіне дейінгі) рәсімдерін әзірлеу және енгізу процесі болып табылатын іс-шараларды жоспарлауды; төтенше жағдайдағы банк активтерінің жеткіліктілігін; банктің есептеуі бойынша осы көздерден алуға болатын қаражаттың мөлшерін, сондай-ақ көздерден қаражатты мобилизациялау үшін қажетті уақыттың болуын; тәуекелдерді болжау, олардың ықтимал мөлшері мен салдарын анықтау рәсімдерінің болуымен, олармен байланысты шығындарды болдырмау немесе барынша төмендету жөніндегі іс-шараларды іске асырумен бағаланатын банктегі тәуекелдерді басқару рәсімдерінің тиімділігі; банктің ішкі процесстерінің қалпына келтіру көрсеткіштерін, оның ішінде: қалпына келтіру мерзімі, қаржы шығындарының шекті мөлшері, активтер шығындарының шекті мөлшері сияқтыларды. Кездейсоқ жағдайлар туындаған жағдайларға арналған жоспар кездейсоқ жағдайлардың банктің қаржылық тұрақтылығына және жалпы оның қызметіне ықпалын төмендетуге бағытталған алдын алу және шұғыл іс-шараларын, сондай-ақ жауапкершілік матрицасын қамтиды. Алдын алу іс-шаралары стресстік жағдайларда көрініс алатын жағдайлардың туындауына жол бермеу үшін кездейсоқ жағдайлар туындау жағдайына арналған жоспарға енгізіледі және олар мыналарға бағытталған: банктің үзіліссіз жұмыс істеуін қамтамасыз етуге бағытталған ішкі саясаттарын және рәсімдерін белгілеуге; кездейсоқ жағдай туындаған жағдайға арналған жоспарды іске асыру және банкті төтенше режимге ауыстыру туралы шешім қабылдау тәртібін анықтау; банк ұшырауы ықтимал тәуекелдерді анықтау және мониторинг жүргізу стратегиясын айқындау; банктің тәуекелдерге (тәуекел түрлері бойынша) ұшырағыштығы өскен жағдайда уақтылы және тиімді шараларды анықтау; елеулі шығындарға және өтімділік жеткіліксіздігіне, оның ішінде баланстық және баланстан тыс талаптар бойынша әкелуі мүмкін ықтимал оқиғаларды және экономикалық жағдайларының келешектегі өзгерістерін ескеретін ықтимал стресс сценарийлерді анықтау; хеджирлеу құралдарын немесе банк ұшырағыш бар тәуекелдердің төмендеуіне бағытталған өзге әдістемелерді анықтау; банктің ішкі құжаттарында көзделген өзге іс-шаралар. Әрбір тәуекел түрі бойынша банктің алдын алу шаралары мынадай фактілерді анықтауды қамтиды: 1) кредиттік тәуекел: жүйелі үш айдың ішінде кредиттік портфель сапасының біртіндеп нашарлауы, оның ішінде негізгі борыш және (немесе) пайыздық сыйақы бойынша өтеу мерзімі 90 (тоқсан) күннен астамына өткен берілген заемдар көлемінің жүйелі үш ай ішінде айына үш және одан көп пайызға өсу үрдісінің болуы; жүйелі үш ай ішінде жұмыс істемейтін кредиттер үлесінің айына үш және одан көп пайызға өсу үрдісінің болуы; провизиялар көлемінің 5 (бесінші) санаттағы күмәнді және сенімсіз кредиттер ретінде жіктелген кредиттер сомасына арақатынасының және бірыңғай кредиттер бойынша провизиялардың 0,05 пайыздық тармаққа жүйелі төмендеуі; құрылысқа және жылжымайтын мүлікті сатып алуға берілген заемдар көлемінің несиелік портфеліне арақатынасының жүйелі үш ай ішінде айына үш және одан көп пайызға өсуі; портфелде тәуекелдің шоғырлануының (экономика секторлары бойынша, бір географиялық аймағы бойынша, заемшылар тобы бойынша және бір заемшы (қарсы агент) бойынша) өсу үрдісінің болуы; кредит бойынша кепілдіктің немесе кепілдеменің кредиттің (кепілдеменің) құнының отыз пайызынан астамына жеткіліксіздігі және олардың әртүрлі стресс-сценарийлері басталған кездегі сатылуы; және банктің ішкі құжаттарында көзделген өзге факторлар; 2) нарықтық тәуекел: бағалы қағаздардың инвестициялық портфелі сапасының біртіндеп, олардың эмитенттерінің жағдайына және қаржы құралдары нарықтық бағаларының жалпы құбылуына байланысты факторлардың ықпалымен жүйелі үш ай ішінде айына екі пайыздан астамына нашарлау үрдісінің болуы; активтер мен пайыздық ставкаларға сезімтал (пайыздық гэпті талдау) міндеттемелерінің арасындағы алшақтығының өсуі; пайыздық ставкаларының өзгеруіне сезімтал міндеттемелердің меншікті капиталға қатынасының (пайыздық позиция) өсуі; активтер мен шетел валютасындағы міндеттемелерінің мөлшерлері сәйкессіздіктерінің өсуі; жағымсыз үрдістер немесе қаржы құралдарының тобы бойынша көтеріңкі тәуекел (мысалы, борыштық бағалы қағаздар, банкаралық кредиттер бойынша төлемдердің өтеу мерзімін өткізу көлемінің өсуі); нарықтық тәуекел көрсеткішінің рұқсат етілетін шекті деңгейінен асуы; және банктің ішкі құжаттарында көзделген өзге факторлар; 3) өтімділікті жоғалту тәуекелі: жүйелі үш ай ішінде жүйелі түрде меншікті капитал жеткіліктілігі коэффициентінің 0,03 немесе одан көп тармаққа төмендеуі; жүйелі үш ай ішінде жүйелі түрде өтімділік коэффициенттерінің 0,03 немесе одан көп тармаққа төмендеуі; жүйелі үш ай ішінде жүйелі түрде активтер сомасындағы өтімді активтер үлесінің бес және одан көп пайызға азаюы; банктің міндеттемелері сомасындағы еншілес арнайы қаржы компаниялардың салымдарын қоспағандағы заңды және жеке тұлғалардың тартылған мерзімді салымдары үлесінің бес және одан көп пайызға азаюы; жүйелі үш ай ішінде жалпы берілген заемдар көлемінің еншілес арнайы қаржы компаниялардың салымдарын қоспағандағы заңды және жеке тұлғалардың тартылған депозиттеріне ара қатынасының жеті және одан көп пайызға өсуі; банктің өтеу мерзімі бір жылға дейінгі міндеттемелері мен активтерінің арақатынасының (банктің теріс гэп позициясы) он бес және одан көп пайызы мөлшеріне асуы; қаржыландырудың қол жетімді варианттарын елеулі (елу және одан көп пайызын) немесе толығымен жоғалту; банктің активтерді сату немесе секьюритилендіру қабілетіне ықпалын тигізе алатын стресстік жағдайлар басталған кездегі активтер мен міндеттемелер жағдайының жағымсыз өзгеруі; өтімділік шоғырлануының (бір немесе бірнеше қаржыландыру көздері бойынша) біртіндеп өсу үрдісінің болуы; және банктің ішкі құжаттарында көзделген өзге факторлар; 4) операциялық тәуекел: ақпараттық жүйелер мен технологиялардың (бағдарламалардың немесе деректер базасының, ақпаратты беру жүйелерінің, сондай-ақ банктің күнделікті жұмыс істеуі үшін қажетті өзге жүйелердің) жұмыс істеуіндегі іркілістері мен тоқтап қалуы салдарынан болған шығындардың мөлшерін анықтау және бағалау; банк басшылығының және қызметкерлерінің клиенттік базаның азаюына, клиенттердің және қарсы агенттердің банкті сенімсіздікпен немесе теріс қабылдауына әкелген теріс әрекеттері салдарынан болған шығындардың мөлшерін анықтау және бағалау; банктің операцияларына сыртқы күтпеген немесе бақыланбайтын ықпал ету факторларының салдарынан болған шығындардың мөлшерін анықтау және бағалау; банктің ішкі құжаттарында көзделген өзге факторлар. Кездейсоқ жағдайлар туындаған жағдайға арналған жоспардың шұғыл іс-шаралары стресстік жағдайлардың салдарын жоюға бағытталады және оның ішінде осылармен шектелмей мыналарды қамтиды: басқа банктерден күтпеген жағдайларда олар үшін қол жетімді болатын кредиттік қаржыландыру желісін алу мүмкіндігін, сондай-ақ ұсынылатын ресурстар түрлерін, қабылдауға болатын кепілдікті; банктің қарауындағы төтенше жағдайда әлеуетті қаржыландыру көздерінің тізбесін, сондай-ақ банктің есептеуі бойынша осы көздерден алуға болатын қаражат мөлшерін анықтау; күнделікті төлемдерді жүзеге асыру бойынша ықтимал шаралары. Маңызды іркілістер болған жағдайда банктің күнделікті өтімділіктің қосымша көздерін алуға, оның ішінде кепіл ретінде пайдалануға болатын қосымша активтерді анықтау және мобилизациялау арқылы алу мүмкіндіктері бар; жұмыс істеуі төтенше жағдайлардың салдарынан бұзылған банктің дұрыс жұмыс істеуін қалпына келтіру үшін қажетті іс-шаралардың тізбесі; қызмет көрсетулерін тез арада қалпына келтіруі қажет бөлімшелерді (тәуелді, оның ішінде сыртқы қызмет көрсетулерді жеткізушілерден немесе өзге үшінші тұлғалардан) анықтау; банктің ішкі процесстерін қалпына келтіру басымдылығының тізбесін анықтау. Кездейсоқ жағдайлар туындаған жағдайға арналған жоспар бизнес процесс жұмысындағы іркіліс болған жағдайда қызмет көрсетулерді қайта бастауға мүмкіндік беретін балама механизмдерін айқындайды: қамтамасыз етілетін қорғау дәрежесі (белгілі уақыт ішінде қалыпты жұмыс істеуін қолдау, жұмысты белгілі уақыт ішінде барынша төменгі қабылдауға болатын деңгейде ұстау, жұмысты тоқтату немесе кейіннен үзілген процесстің қалыпты жұмыс режимін қалпына келтіру); банк қызметінің бағыттары бойынша өздеріне жүктелген міндеттері мен функцияларды іске асыру үшін бөлімшелер жүзеге асыратын рәсімдердің жұмысындағы іркіліс болған жағдайда қажетті ресурстар (білікті персонал, үй-жайлар, бағдарламалық қамтамасыз ету, жабдықтар және өзге ресурстар, егер олар банктің ішкі құжаттарында көзделсе); рәсімдер мен стресстік жағдайлар басталған кезде тәуекелдерді шектеу бойынша қажетті іс-шаралар, оның ішінде тәуекелі бар операцияларды шектеу мүмкіндігі, қабылданатын тәуекел деңгейіне барабар меншікті капитал мөлшерінің өсуі, тәуекелдерге қарсы құрылатын резервтердің жеткіліктілігі; шара қабылдау тәртібін нақтылайтын басымдықтарды белгілеу рәсімдері, сондай-ақ шаралардың әр қайсысы орындалуы тиіс болатын жағдайлар; банкке деген жалпы сенімділікті қолдау үшін дағдарыс кезеңдерінде нарықтың ішкі, сондай-ақ сыртқы субъектілерімен (уәкілетті органмен, Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкімен) уақтылы, жүйелі байланысты қамтамасыз ететін іс-шаралар кешені; банктің бөлімшелері мен қызметкерлеріне арналған, қызмет үшін маңызды банктің ішкі процесстерінің жұмыс істеуін қолдау немесе уақтылы қайта бастау үшін қажетті әрекеттердің сипаттамасы бар егжей-тегжейлі нұсқаулықтар; төтенше жағдайдағы жұмыс істеу рәсімдері, оның ішінде бұзылған бизнес процесстерінің жұмыстарын қалпына келтіру, сондай-ақ төтенше жағдайда жұмысты аяқтау және күнделікті жұмыс істеу режиміне қайта көшу тәртібі, резервтік орталықтардың жұмыс істеу процедуралары, оның ішінде деректердің резервтік көшірмелерін жасау кезеңділігі мен тәсілдерін анықтау; және банктің ішкі құжаттарында көзделген өзге іс-шаралар. Кездейсоқ жағдайлар туындаған жағдайға арналған жоспардың жауапкершілік матрицасы кездейсоқ жағдайлар туындаған жағдайға арналған жоспардың әрбір нақтыланған іс-шарасы, оларды іске асыру үшін жауапты нақты тұлғалармен байланысты болатын мәліметтерді қамтиды. Жауапкершілік матрицаның мақсаты кездейсоқ жағдайлар туындаған жағдайға арналған жоспарда қойылған міндеттердің банк басшылығының және оның қызметкерлерінің лауазымдық нұсқаулықтарында жауапкершілікті белгілеу арқылы әрбір жоспарланған әрекетінен күтілетін нәтижесіне жеткізілгені. Жауапкершілік матрицасы, оның ішінде мынадай мәліметтерді қамтиды, бірақ олармен шектелмейді: төтенше жағдайлар туындаған жағдайдағы банк қызметкерлерінің функцияларын, өкілеттіктері мен міндеттемелерін, оның ішінде кездейсоқ жағдайлар туындаған жағдайға арналған жоспарды қолға алу (қолдану) құқығын қайта бөлу тәртібін; кездейсоқ жағдайлар туындаған жағдайға арналған жоспарды іске асыруға жауапты адамның тегін, атын, бар болса әкесінің аты мен байланыс жасайтын ақпаратты; банктің әртүрлі қызметкерлері мен бизнес бөлімшелері арасында тиімді ішкі үйлестіру және байланысты құру рәсімдерін, Директорлар кеңесіне кездейсоқ жағдайлар туындаған жағдайға арналған жоспарды және банк қабылдаған іс-шараларды орындау барысы туралы ақпаратты жеткізу тәртібін; және банктің ішкі құжаттарында көзделген өзге ақпаратты. Еншілес ұйымдары қызметінің күрделілігіне және ауқымына сәйкес келетін кездейсоқ жағдайлар туындаған жағдайға арналған жоспар банктің еншілес ұйымдарын ескере отырып, шоғырландырылған негізде қабылданатын тәуекелдерді есепке ала отырып жасалады. Шоғырландырылған негізде қабылданатын тәуекелдерді ескере отырып, кездейсоқ жағдайлар туындаған жағдайға арналған жоспарды жасаған кезде банк оның ішінде: төтенше жағдай ретінде еншілес ұйымының қаржылық тұрақсыздығы мен орнықсыздығы кезеңін қарайды; еншілес ұйымдарының, оның ішінде Қазақстан Республикасынан тыс жерде орналасқан еншілес ұйымдарының болуынан туындаған өзара тәуелділігін, проблемаларды шешу үшін заңды тұлғалардың ұйымдық-құқықтық оқшауланушылығының салдарын ескереді; еншілес ұйымының негізгі функцияларын тез арада қалпына келтіруді және проблемалардың шешілуін қамтамасыз етуге және қажет болған жағдайда еншілес ұйымның қызметін конгломерат қатысушыларының қызметіне зиян келтірмей кезеңімен тоқтатуға бағытталған іс-шаралар. Банк Басқармасы: кездейсоқ жағдайлар туындаған жағдайға арналған жоспардың барабарлығын қарау кезіндегі стресс-тестілеуде қолданылатын тәуекелдерді (тәуекелдердің түрлері бойынша), сценарийлерді және жорамалдарды талдау қорытындыларын кезең-кезеңімен пайдаланады; банктің ағымдағы қызметінің стратегияларына сәйкес келуін қамтамасыз ету мақсатында кездейсоқ жағдайлар туындаған жағдайға арналған жоспарды қайта қарайды; кезең-кезеңімен, бірақ айына кем дегенде бір рет кездейсоқ жағдайлар туындаған жағдайға арналған жоспарды оның тиімділігін және операциялық орындалуын қамтамасыз ету үшін тестілейді; бастапқы шарттардың өзгеруіне әкелетін әрбір іс-шарадан кейін кездейсоқ жағдайлар туындаған жағдайға арналған жоспарын барлық аспектілерін қайта қарайды және кейінгі іс-шараларды өткізу бойынша барлық шаралар қабылдайды. Директорлар кеңесі Басқарманың кездейсоқ жағдайлар туындаған жағдайға арналған жоспарда көзделген тиісті шараларды орындауына бақылауды қамтамасыз етеді.
Банк органдарының тәуекелдерді басқару және ішкі бақылау жүйесі шегінде қабылдайтын шешімдер	Директорлар кеңесінің және банк басқармасының, активтерді және міндеттемелерді басқару комитетінің, сондай-ақ кредиттік комитетінің, кредиттік комитетінің қарауына енгізілетін кредит беру туралы шешім қабылдау туралы, кредиттеу шарттарының талаптарын өзгерту, банк ұшырауы мүмкін тәуекелдерді анықтау, бағалау және мониторингі мәселелері бойынша отырыстарын өткізу сырттай дауыс беру нысанында, дауыс беруге қатысу фактісі жазбаша расталып, тиісті байланыс құралдары (факс, интернет және басқалар) арқылы жіберіледі. Осы талап көрсетілген алқалы органдары құрамына кіретін, шешімдерді қабылдау сәтінде тиісті органның отырысы өткен жерден тыс болған тұлғаларға таралмайды.

Екiншi деңгейдегi банктерде
тәуекелдердi басқару және
iшкi бақылау жүйелерiнiң
болуына қойылатын талаптар
туралы нұсқаулыққа 2-қосымша

Ескерту: 2-қосымшаға өзгертулер енгізілді - ҚР Қаржы нарығын және қаржы ұйымдарын реттеу мен қадағалау агенттігі Басқармасының 2006 жылғы 27 қазандағы N 234 (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-тармақтан қараңыз), 2009.12.29 N 263 (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-т. қараңыз) қаулыларымен.

Ішкi бақылау жүйесiн ұйымдастыруға қойылатын талаптар

Талаптардың атауы	Талап критерийлері
Банк басшылығы: директорлар кеңесі бекіткен банктің стратегиясы мен саясатын іске асыруға жауапты; банк тәуекелдерін анықтауға, өлшеуге, қадағалауға және бақылауға тартылған процестерді дамытады; жауапкершілік, өкілеттіктер мен есеп беру саласын анық шектейтін ұйымдық құрылымын қолдайды; берілген өкілеттіктердің тиімді түрде жүзеге асырылуын қамтамасыз етеді; бөлінген өкілеттіктерді тиімді жүзеге асыруды қамтамасыз етеді; ішкі бақылаудың сәйкес ережесін әзірлейді; ішкі бақылау жүйесінің бірдейлігі мен ұтымдылығын қадағалайды.	Банктің Директорлар кеңесі ішкі бақылаудың бірдей және тиімді жүйесін құруға әрі оның қызмет етуіне жауапты. Директорлар кеңесі мүшелерінің банк қызметі мен оған байланысты тәуекелдер саласында қажетті білімі мен тәжірибесі бар. Банк басшылығы, құрылымдық бөлімшелердің басшылары ішкі бақылау жүйесінің бірдей қызмет етуіне жауапты болады. Басшылық мыналарды: ішкі бақылау жөніндегі жұмыстарды қажетті тәжірибе мен техникалық мүмкіндіктері бар жоғары білікті қызметкерлердің орындауын қамтамасыз ететін шаралар қабылдайды. Директорлар кеңесі: 1)ішкі бақылау жүйесінің тиімділігін банк басшылығымен мерзімді түрде талқылайды; 2) басшылық, ішкі аудит қызметі мен сыртқы аудиторлар жасаған ішкі бақылаудың бағасын уақтылы қарайды; 3) ішкі бақылау жүйесінің кемшіліктері жөнінде аудиторлар және қадағалау органдары айтқан ұсыныстар мен ескертулерді басшылықтың жедел түрде орындауын қамтамасыз ететін мерзімді іс-шаралар жүргізеді; 4) банк стратегиясы мен тәуекелдер лимиттерінің бірдейлігіне мерзімді тексеру жүргізеді.
Банк басшылығы ішкі бақылаудың сәйкес ережесін әзірлейді; ішкі бақылау жүйесінің бірдейлігі мен ұтымдылығын қадағалайды.	Басшылық стратегия мен саясатты іске асыруды, және ішкі бақылаудың тиімді жүйесін құруды қоса отырып, директорлар кеңесінің нұсқауларын орындауға жауапты. Банктің ішкі ережелерінде ұйымдық құрылым барлық банк шеңберіндегі өкілеттіктер саласын, есеп беруді және ақпарат алмасудың тиімді жүйесі анық көрсетіле отырып сипатталады. Басшылық сәйкес бөлімшелердің басшыларына ішкі бақылау саласындағы нақты ережелер мен рәсімдерді әзірлеуге өкілеттіктер бөледі. Бұл ретте басшылық әзірлеменің және тиісті ережелер мен рәсімдердің орындалуына бақылау жасайды. Банк басшылығы ішкі бақылау жөніндегі жұмыстарды қажетті тәжірибе мен техникалық мүмкіндіктері бар жоғары білікті қызметкерлердің орындауын қамтамасыз ететін шаралар қабылдайды.
Банктің директорлар кеңесі мен басшылық кәсіби қызметтің этикалық нормалары мен стандарттарының қатаң сақталуына, ішкі бақылаудың маңыздылығына барлық деңгейде мән беретін және баса көрсететін корпоративтік мәдениетті құруға жауапты. Банктің барлық қызметкерлері ішкі бақылау процесінде өз рөлін түйсінеді әрі түсінеді және осы процеске толық қатысады.	Операция рәсімдері банктің барлық мүдделі қызметкерлері қол жеткізе алатын дәл жасалған ішкі құжаттарда сипатталды. Банк қызметкерлері өз міндеттерін тиімді орындайды және кәсіби этиканы сақтамаған немесе рәсімдерді басқаша бұзған немесе теріс пайдаланған жағдайда тиісті деңгейдегі кез келген операция проблемаларын басшылыққа жібереді.
Банк мақсаттарына жетуге теріс ықпал ететін маңызды тәуекелдердің тұрақты негізінде бағалау. Бағалау банктің дербес және шоғырландырылған негізде өзіне қабылдаған барлық тәуекелдерін (кредит тәуекелі, ел тәуекелі және валюталық шектеулерді шектеу тәуекелі, рынок тәуекелі, проценттік тәуекел, өтімділік тәуекелі, операция тәуекелі, құқықтық тәуекел мен іскерлік беделді түсіру тәуекелі) қамтиды. Жаңа немесе бұрын бақылау жасалмаған тәуекелдер проблемасын тиімді шешу мақсатында ішкі бақылау жүйесіне өзгерістер енгізу.	Алға қойылған мақсаттарға жетуге ықпал ететін тәуекелдерді басшылықтың тұрақты түрде бағалауы. Жаңа немесе осыған дейін бақылау жасалмаған тәуекелдерге тиімді бақылау жасау мақсатында ішкі бақылау жүйесін қайта қарау. Қаржы рыногында пайда болған жаңа қаржы құралдары мен рынок операцияларын бағалау және осы қызметке байланысты тәуекелдерді талдау. Тәуекелді бағалау банктің алға қойылған мақсаттарға жетуіне теріс ықпал етуі мүмкін ішкі факторларды (мәселен, ұйымдық құрылымның күрделілігін, банк қызметінің сипатын, қызметкерлердің біліктілік деңгейін, ұйымдық өзгерістерді және кадрлардың тұрақтамауын) және сыртқы факторларды (экономикалық жағдайлар мен банк саласындағы жай-күйді, технологиялық жаңалықты) анықтайды және қарастырады.
Ішкі құжаттар мыналар: басшылық жүзеге асыратын тексерулер; келісімдер жүйесі мен құқықтарды бөлу; әртүрлі бөлімшелерге тиісінше бақылау жасау; тәуекелдерге лимиттерді сақтауды тексеру және анықталған жөнсіздіктерді жоюға кейіннен бақылау жасау; шоттарды салыстыру мен тұс-тұстан тексеру жүйесі; мүлікті түгендеуге жататын бақылау жасаудың тиісінше құрылымын құруды көздейді.	Бақылауды жүзеге асыру басшылық пен клиенттермен жұмыс жүргізетін қызметкерлерді қоса отырып, банктің барлық қызметкерлеріне қолданылады. Банк басшылығы банк қызметінің барлық аспектілерінің банктің ішкі құжаттарына сәйкестігі туралы растауды, ішкі құжаттардың мазмұны бірдей болып қала беретіндігі туралы ақпаратты тұрақты негізде алады.
Қызметкерлердің міндеттерін дәл бөлу және қызметкер жауапты сала мүдделерінің дауына жол беретін жағдайды болдырмау. Мүдделердің әлуетті дауының саласын анықтау, барынша азайту, қатаң және тәуелсіз бақылау.	Бірнеше қызметкердің арасында мыналар: ақшаны санкциялы төлеу және оны нақты төлеу; оларда клиенттердің операциялары көрінетін шоттарды және банктің меншікті операциялары көрінетін шоттарды жүргізу; "банк" портфелі мен "дилер" портфеліне қатысты операцияларды жүргізу; маркетинг операцияларын сол клиенттермен бір мезгілде жасаған кезде олардың позициялары туралы ақпаратты клиенттерге формальды түрде беру; заемды берген кезде кредит құжаттамасының бірдейлігін бағалау және заемды бергеннен кейінгі заемшы мониторингі; басқа факторлармен жұмсартылмаған мүдделердің маңызды дауының туындауын болжайтын басқа салалар жөніндегі өкілеттіктерді бөлу. Мүдделердің әлуетті дауының салалары анықталады, барынша азайтылады және тәуелсіз үшінші тұлға олардың тұрақты мониторингін жүзеге асырады.
Қаржылық, операциялық сипаттағы бірдей және жалпы көлемді ақпарат пен белгіленген нормативтік талаптарды сақтау туралы мәліметтердің, сонымен қатар шешім қабылдауға қатысы бар оқиғалар мен жағдайлар жайлы тыстан келіп түсетін рыноктық ақпараттың болуы.	Бірдей ақпараттың болуы және оны тиімді түрде тарату. Ақпараттың мынадай сапасы бар: іске қатысты, сенімді, уақтылы, қол жетерлік және ресімделген. Ақпаратта ішкі қаржылық және операциялық деректер, Қазақстан Республикасы заңнамаларының белгіленген талаптары мен нормативтік құқықтық актілерді сақтау туралы деректер, сондай-ақ шешім қабылдауға қатысы бар оқиғалар мен жағдайлар туралы сыртқы рыноктан келіп түскен мәліметтер бар. Ішкі ақпарат есеп жазбаларын сақтаудың белгіленген тәртібіне сүйенетін есептеу процесінің бір бөлігі болып табылады.
Банк қызметінің барлық негізгі түрлерін қамтитын сенімді ақпарат жүйелерінің болуы. Электрондық жүйелерді қоса отырып, аталған жүйелер тәуелсіз бақылауда болып табылады. Төтенше жағдайлар кезінде ақпарат жүйесін қолдау жөніндегі сәйкес іс-шаралар әзірленді.	Ішкі резервтік рәсімдерді және функцияларды қалпына келтіру рәсімдерді, әзірлеу ережелері мен бағдарламаларды сатып алу, қызмет көрсету рәсімдерін (бақылауды өзгерту) және жеке/логикалық қауіпсіздігіне бақылау жасауды әзірлеу. Бағдарламалық қамтамасыз етуге бақылау жасау дегеніміз бағдарламалық қосымшалардағы компьютерлік қадамдар және операциялар мен банк қызметінің басқа түрлерін өңдеуді бақылайтын басқа қолдан жасалатын рәсімдер. Қызмет көрсетудің сыртқы провайдері қолдайтын банк қызметіне арналған ........ жүйелерді қалпына келтіруді қоса отырып, банктен тыс болып табылатын қайталанатын құрылғыларды пайдалана отырып күтпеген жағдайларда іс-қимыл жоспарын әзірлеу. Банк операцияларын қалпына келтіру бағдарламасының күтпеген жағдайлар туындаған жағдайларда орындалуын мерзімді түрде тестілеу.
Қызметкерлердің міндеттерді реттейтін саясат пен рәсімдерді сақтауын қамтамасыз етуге мүмкіндік жасайтын тиімді ақпарат жүйелерінің болуы, сонымен қатар сәйкес қызметкерлерге қажетті ақпаратты жеткізу.	Банк басшылығы ақпарат берудің (операциялық саясат пен банк қызметінің рәсімдерін, банктің нақты операциялық қызметі жөніндегі ақпаратты айқындайтын құжаттар) тиімді жүйесін жасайды. Жоғарыдан, төменнен, көлденеңінен ақпараттың барабар ағынын қамтамасыз ететін банктің ұйымдық құрылымын құру. Төменнен жоғарыға келіп түсетін ақпарат директорлар кеңесі мен басшылықты қызмет барысында қабылданған тәуекелдер туралы және банктің ағымдағы жағдайы туралы қажетті мәліметтермен қамтамасыз етеді. Төменге жіберілген ақпарат банк мақсатының, оның стратегиясының, белгіленген тәртіптері мен рәсімдерінің орташа және төменгі буын басшылық пен қатардағы қызметкерлерге жетуін қамтамасыз етеді.
Тұрақты негіздегі ішкі бақылау тиімділігінің мониторингі. Банк бөлімшелері және ішкі аудит қызметі шешуші тәуекелдердің мониторингі мен оларға мерзімді бағалау жүргізеді.	Банк операцияларын жүзеге асыратын бөлімдерді қоса отырып, әр түрлі бөлімшелердің қызметкерлері, қаржылық бақылау және ішкі аудит ішкі бақылау тиімділігінің мониторингін жүзеге асырады. Банк басшылығы мониторингтің нақты аспектілеріне жауап беретін қызметкерлердің міндеттерін бөледі. Банк операцияларының әртүрлі түрлері мониторингінің мерзімділігі соларға байланысты тәуекелдерге, мерзімділігі мен банк қызметі жағдайларында болатын өзгерістер сипатына сүйене отырып айқындалады.
Операция жоспарында тәуелсіз және құзыретті қызметкерлер ішкі бақылау жүйесінің тиімді және жалпы көлемді ішкі аудитін жүргізеді. Ішкі аудит қызметі, ішкі бақылау жүйесі мониторингінің бір бөлігі сияқты директорлар кеңесіне есеп береді.	Ішкі аудит қызметі ішкі бақылау жүйесінің тұрақты мониторингінің бір бөлігі болып табылады және белгіленген ережелер мен рәсімдердің бірдейлігін тәуелсіз бағалауды, сонымен қатар оларды сақтауды қамтамасыз етеді. Ішкі аудит қызметі банктің күнделікті жұмысына тәуелсіз және банк, оның филиалдары мен еншілес құрылымдары жүргізетін операциялардың барлық түрлеріне қол жеткізе алады.
Банк бөлімшелерінің қызметкерлері, ішкі аудит қызметі немесе басқа бақылау қызметтері анықтаған ішкі бақылаудың кемшіліктері сәйкес деңгейдегі басшыларға уақтылы жіберіледі және жедел түрде жойылады. Ішкі бақылаудың елеулі кемшіліктері туралы банк басшылығы мен директорлар кеңесіне хабарланады.	Ішкі бақылау жүйесіндегі кемшіліктер туралы және тиімсіз бақыланатын тәуекелдер туралы ақпарат анықталған бойда дереу сәйкес тұлғаға (тұлғаларға) жеткізіледі, маңызды мәселелер директорлар кеңесіне жеткізіледі. Сәйкес басшылар кемшіліктерді уақтылы жөндеуді қамтамасыз етеді. Ішкі аудит қызметі кейінгі тексерулерді жүргізеді немесе мониторингтің басқа түрлерін жүзеге асырады және барлық түзетілген кемшіліктер туралы директорлар кеңесіне дереу ақпарат береді. Банктің директорлар кеңесі ішкі бақылаудың кемшіліктерін қадағалау мен оларды жою үшін қабылданған шаралар жүйесін құрады. Директорлар кеңесі ішкі бақылау жүйесі анықтаған барлық проблемаларды жинақтайтын есептерді мерзімді түрде алады.
Банктің директорлар кеңесі банкті қамтамасыз етуге және ішкі бақылаудың барабар және тиімді жүйесін, банк қызметінің тәуекелдерін өлшеу мен бағалау жүйесін, банк капиталының деңгейіне қатысты тәуекелдерді және заңдарды, нормативтік құқықтық актілер мен ішкі саясатты сақтау мониторингінің сәйкес әдістерін айқындау жүйесін басшылықтың қолдауына жауапты болады.	Директорлар кеңесі бизнесті ретті жүргізуді қамтамасыз ету үшін ішкі бақылау жүйесін (белгілі мақсаттарға сілтеме жасай отырып) тұрақты түрде тексереді. Директорлар кеңесі тәуекелдерді басқару жүйесінің болуын үнемі тексереді. Директорлар кеңесі анықтау рәсімдерінің және алдына қойған мақсаттарына жетуі кезінде банк қамтылатын тәуекелдердің барабар бақылауының болуын; қаржы ақпаратының және басқару ақпаратының тұтастығын, сенімділігі мен уақтылылығын тестілеуді; заңдар мен нормативтік құқықтық актілердің, қадағалау саясаты мен ішкі жоспарлардың, әдістемелердің және рәсімдердің сақталу мониторингін қамтамасыз етеді.
Банк басшылығы банк қамтылатын тәуекелдерді анықтау, өлшеу, мониторинг жасау және бақылау жөніндегі рәсімдерді әзірлеуге жауапты болады. Жылына бір рет басшылық ішкі бақылау жүйесінің ауқымы мен тиімділігі туралы директорлар кеңесінің алдында есеп береді.	Басшылық есеп беру жауапкершілігін, өкілеттіктері мен қатынастарын бөлетін және бөлінген өкілеттіктерді тиімді жүзеге асыруды қамтамасыз ететін ұйымдық құрылымды қолдайды. Басшылық тәуекелдерді басқару рәсімдерін әзірлеуге жауапты болады. Басшылық ішкі бақылаудың сәйкес әдістемелерін белгілейді және ішкі бақылау жүйесінің бірдейлігі мен тиімділігін қадағалайды.
Ішкі аудит банктің ішкі бақылау жүйесінің тұрақты мониторингінің және ішкі аудит банктің белгіленген ішкі саясатының және рәсімдерінің бірдейлігі мен сақталуын тәуелсіз бағалауды қамтамасыз етеді. Ішкі аудит қызметі басшылық пен директорлар кеңесіне өз міндеттерін тиімді және пәрменді орындауына ықпал етеді.	Ішкі аудит қызметінің негізгі міндеттері: ішкі бақылау жүйесінің бірдейлігі мен тиімділігін тексеру және бағалау; тәуекелдерді басқару рәсімдері мен тәуекелдерді бағалау әдістемесінің қолданылуын және тиімділігін тексеру; электрондық ақпарат жүйесі мен электрондық банк қызметін қоса отырып, менеджмент және қаржылық ақпарат жүйелерін тексеру; бухесеп жазбаларының және қаржылық есептердің дәлдігі мен шынайылығын тексеру; активтерді сақтау құралдарын тексеру; тәуекел бағасына байланысты банктің капиталын бағалау жөніндегі жүйені тексеру; операциялардың тиімділігін тексеру; транзакция сияқты, ішкі бақылаудың нақты рәсімдерінің қызмет етуін де тестілеу; құқықтық және реттеуші талаптардың сақталуын, мінез-құлық кодекстерін және әдістемелер мен рәсімдерді жүргізуді қамтамасыз ету үшін тағайындалған жүйелерді тексеру; қаржылық есеп берудің шынайылығы мен уақтылылығын тестілеу; арнайы тексерулерді жүзеге асыру болып табылады. Басшылық алғашқы сатыдағы тәуекелдерге байланысты анықтауды қамтамасыз ету үшін жаңа әзірлемелер, өнімдер мен операциялық өзгерістер туралы ішкі аудит қызметін тұрақты және толық ақпаратпен қамтамасыз етеді.
Банк ішкі аудит қызметінің болуын көздейді. Банк оның мөлшері мен операцияларының сипатына сәйкес ішкі аудиттің бірдейлігін болжау үшін басшылық өз міндеттерін орындау кезінде барлық қажетті шараларды қабылдайды. Бұл шараларға өз мақсатына жету үшін бірдей ресурстар мен қызметкерлерді ішкі аудитке беру жатады.	Ішкі аудитті штаттық қызметкерлері бар ішкі аудит қызметі жүзеге асырады.
Банктің ішкі аудит қызметі аудитке қамтылған қызметке және ішкі бақылаудың күнделікті рәсіміне қатыссыз. Ішкі аудиттің банк ішінде сәйкес мәртебесі бар және өз қызметін тура әрі әділ жүзеге асырады.	Ішкі аудит қызметі банктің барлық департаменттерінде, бөлімшелері мен қызметтерінде өз еркімен қызмет атқарады. Ішкі аудит қызметі олар алған деректер мен бағалар туралы баяндауға және осы ақпаратты банктің ішінде ашуға құқығы бар. Ішкі аудит қызметі директорлар кеңесінің тікелей бақылауымен іс-әрекет жасайды. Ішкі аудит қызметі басшысының тікелей және өз еркі бойынша директорлар кеңесімен, директорлар кеңесі төрағасымен немесе қажет болған жағдайда - ішкі аудит қызметі туралы оның Ережесінде әрбір банк айқындаған ережелерге сәйкес сыртқы аудиторлармен өкілеттіктері бар. Бұл ақпараттандыруға Қазақстан Республикасының заңнамаларына және ішкі құжаттарына қарама-қайшы келетін шешімдерді банк басшылығының қабылдауы қатысты болуы мүмкін. Ішкі аудит қызметі тәуелсіз тексеруге жатады. Бұл тексеруді сыртқы аудитор сияқты тәуелсіз тарап жүзеге асырады.
Ішкі аудит қызметі әділ әрі тура және өз функцияларын қол сұғусыз және араласусыз орындауға мүмкіндік тудыратын ережесі бар.	Әділдік және туралық ішкі аудит қызметінің мүдделер дауынан қашуға ұмтылатындығын көрсетеді. Ішкі аудит қызметінің қызметкерлерін мерзімді түрде алмастыру қажет. Банк ішінде жиналған аудиторға соңғы он екі ай ішінде олар жүзеге асыратын қызметтің немесе функциялардың аудитімен айналысуға болмайды. Әділдік ішкі аудит қызметінің банк операцияларымен немесе ішкі бақылау бойынша шараларды таңдаумен және жүзеге асырумен көңілі бөлінбегенін талап етеді. Басшылық ішкі бақылау принциптерін сақтауға қатысты нақты мәселелер бойынша ішкі аудит қызметінің пікірін сұрай алады. Қайта ұйымдастыру мәселелерін, жаңа бөлімшелерді құру, оның ішінде тәуекелдерге бақылау жасау жүйесін, ақпаратты басқару немесе ақпарат технологиялары жүйесін құру немесе қайта ұйымдастыру қызметінің барынша маңызды мәселелерін қараған кезде тиімділікке жету мақсатында басшылық пікір сұрай алады. Алайда осы шараларды әзірлеу және іске асыру басшылықтың ақырғы жауапкершілігінің саласы болып қалады: консультациялық функция ішкі аудит қызметінің негізгі міндеттерін орындауға немесе жауапкершілігі мен тәуелсіздігіне кедергі келтірмейтін қосымша міндет болып табылады. Ішкі аудит қызметінің кейінгі қорытындыларында кемшіліктер мен толық емес есептерге қатысты ұсынымдар және ішкі бақылауды алу жөніндегі ұсыныстар бар.
Әрбір ішкі аудитордың және ішкі аудит қызметінің кәсіби құзыреттілігі	Әрбір ішкі аудитордың кәсіби құзыреттілігі, сонымен қатар оны жұмылдыру және үздіксіз оқыту ішкі аудит қызметі жұмысының тиімділігін арттыру үшін қажетті шарты болып табылады. Кәсіби құзыреттілік орындалатын роль сипаты мен аудитордың ақпарат жинау, талдау, бағалау және байланыс жасау қабілетін есепке ала отырып бағаланады.
Банктің кез келген қызметі мен кез келген бөлімшесін ішкі аудит қызметі тексереді.	Ішкі аудит қызметі бөлімдер мен еншілес кәсіпорындардың қызметін, сондай-ақ сыртқы мердігерлерді тарта отырып жасалатын қызметті қоса отырып, банк бөлімшелерін тексереді. Ішкі аудитке ішкі бақылау жүйесінің бірдейлігі мен тиімділігін тексеру мен бағалау және олардың өз міндеттерін орындау тәсілі: банктің тәуекелдері мен ішкі бақылау жүйесін талдау жатады. Ішкі аудит қызметі: банктің саясат пен тәуекелдерге бақылау жасауды сақтауын; қаржылық және басқарушылық ақпараттың сенімділігі (тұтастығы, дәлдігі және толықтығын қоса отырып) мен уақтылылығын; электрондық ақпарат жүйесі жұмысының үздіксіздігі мен сенімділігін; кадр бөлімінің қызмет етуін; Қазақстан Республикасының заңнамалары нормаларының және банктің ұйымдық құрылымы мен басқаруына қатысты уәкілетті органның әдістемелерін, принциптерін, ережелері мен нұсқауларын қоса отырып, банк операцияларына қатысты банктің ішкі ережелерінің болуын бағалайды.
Ішкі аудит қызметі мерзімді түрде, бірақ жылына кемінде бір рет банк операцияларын жасау жөніндегі, оның ішінде тәуекелдерді басқару мен ішкі бақылау жүйелерін жақсарту мақсатында функцияларды жүзеге асыратын банк бөлімшелеріне ішкі аудиторлық тексеру жүргізеді.	Ішкі бақылау жөніндегі банк саясаты мыналарды: банк қамтылған барлық тәуекелдерді; ішкі бақылауды жүргізу ауқымын және жиілігін; ішкі бақылауды жүргізген кезде айдаланылатын рейтинг жүйесін; банкке ішкі бақылау жүргізу жоспарын жасауға қойылатын талаптарды айқындайды; ішкі бақылау қызметі аудит саясаттарына сәйкес функциялары банк операцияларын жүргізуді көздейтін банктің барлық бөлімшелеріне тұрақты ішкі тексеру жүргізеді; ішкі бақылау қызметінің қызметкерлерінде тексеру жүргізілетін банк бөлімшелерінің қызметі туралы жұмыс тәжірибесі мен қажетті білім бар; банктің ішкі саясаты тексерілетін бөлімше қызметіне байланысты барлық қажетті, оның ішінде коммерциялық, өзге немесе құпиялылық режимі бар құжаттарға ішкі бақылау қызметінің қол жеткізу құқығын көздейді; ішкі бақылау жөніндегі банктің ішкі бақылау саясаты басшы қызметкерлерден немесе банктің басқа бөлімшелерінен атқарымдық міндеттерді орындау тәуелсіздігі және ішкі бақылау қызметінің директорлар кеңесіне есеп беруін белгілейді; ішкі бақылау қызметі банктің сыртқы аудиторымен бірлесіп банктің ішкі бақылау жүйесіндегі кемшіліктерді талқылау үшін бірлескен кездесулер жүргізеді; ішкі бақылау қызметі жаңа өнімдерді немесе қызметті енгізу туралы мәселелерді талқылауға қатысады.
Басқарма әрбір тексеру нәтижелері бойынша ішкі бақылау қызметінің есебін талдайды және анықталған кемшіліктерді жою бойынша сәйкес шараларды қабылдау жөніндегі ұсыныстарды директорлар кеңесіне береді.	ішкі бақылау саясаты әрбір тексерудің нәтижелерін банктің директорлар кеңесі мен басқармасына ішкі бақылау қызметінің беруінің оңтайлы мерзімдерін көздейді; ішкі бақылау қызметінің өкілеттіктері орындалуы бөлімшелер үшін міндетті болып табылатын жүргізілген тексеру нәтижелері бойынша ұсыныстарды дайындауды көздейді, бұл ретте оларды жүзеге асырудың тәсілдері мен шарттарын банк бөлімшелері тікелей айқындайды; ішкі бақылау қызметі банк бөлімшелерінің өткізген және жоспарлаған ішкі бақылау нәтижелері бойынша алдын ала қабылданған іс-шараларға олардың оңтайлы орындалуы үшін мониторингті жүзеге асырады.
Ішкі аудит банктің меншікті капиталы деңгейінің тәуекелмен арақатынасы үшін банктің және капиталға қатысты ішкі саясатты сақтау мониторингі үшін белгіленген әдіспен әзірленген тәуекелдерді басқару жүйесіне тәуелсіз тексеруді жүзеге асырады.	Банк меншікті капиталды бағалау рәсімдерін тексеруге жауапты тұлғаны немесе департаментті айқындайды.
Банкте банктегі ішкі аудит қызметінің мәртебесі мен өкілеттіктерін көздейтін ішкі аудит қызметі туралы ереже бар.	Ішкі аудит қызметі туралы ереже мыналарды: ішкі аудит қызметі жұмысының мақсаты мен саласын; ұйымдағы ішкі аудит қызметінің мәртебесін, оның өкілеттіктерін, міндеттерін және басқа қызметтермен қатынасын; ішкі аудит қызметінің есеп беруін белгілейді. Ішкі аудит қызметі туралы ережені директорлар кеңесі бекітеді. Ішкі аудит қызметі туралы ережеде басшылық бастама құқығын береді және ішкі аудит қызметкерінің банктің кез келген қызметкеріне тікелей қол жеткізуіне, банктің кез келген қызметін немесе кез келген бөлімшесін тексеруге, сонымен қатар басқару ақпараты мен олардың өз міндеттерін орындауына қатысы болуы мүмкін барлық консультациялық және шешім қабылдайтын органдардың хаттамаларын қоса отырып, банктің кез келген жазбасына, досьесіне немесе деректеріне қол жеткізуіне рұқсат беріледі. Ішкі аудит қызметі туралы ережеде ішкі аудит қызметі консультациялық қызмет көрсетуге немесе басқа арнайы тапсырмаларды орындауға тартылуы мүмкін жағдайлар көзделеді.
Ішкі аудитке аудит жоспары, қол жеткізерлік ақпаратты тексеру мен бағалау, нәтижелерді хабарлау және ұсынымдардың орындалуы мен проблемалардың шешілуін қадағалау жатады.	Ішкі аудитке сонымен қатар: мақсаты - бухесеп жүйесінің және ақпараттар мен солардың негізінде жасалған қаржылық есептердің сенімділігін бағалау болатын қаржы аудиті; мақсаты - заңдардың, шағын заң актілерінің, әдістемелер мен рәсімдердің сақталуын қамтамасыз ету үшін жасалған жүйелердің сапасы мен сәйкестігін бағалау болатын сақтау аудиті; мақсаты - басқа жүйелер мен рәсімдердің сапасы мен сәйкестігін бағалау, ұйымдық құрылымды талдау және жүктелген міндеттерді орындау үшін жеткіліктілікті бағалау болатын операциялық аудит; мақсаты - банктің алға қойған мақсаты шеңберінде тәуекел мен бақылауға менеджмент көзқарасының сапасын бағалау болатын менеджмент аудиті жатады. Ішкі аудит қызметінің басшылығы барлық тапсырылған міндеттерді орындау жоспарын дайындайды. Аудит жоспарына ішкі аудит бойынша жоспарланған жұмыстың кестесі мен мерзімділігі жатады. Аудит жоспары тәуекелдерге бақылау жасаудың әдістемелік бағасына негізделген. Тәуекелдерді басқаруды бағалауда ішкі аудитордың банктің негізгі қызметі мен оған байланысты тәуекелдерді қабылдауы құжаттандырылады. Ішкі аудит қызметінің басшылығы тәуекелдерді бағалау әдістемесінің принциптерін жазбаша белгілейді және қызметтің жаңа бағыттарын есепке ала отырып, ішкі бақылау жүйесіндегі немесе жұмыс процесіндегі өзгерістерді көрсету үшін оларды тұрақты түрде жаңартып отырады. Тәуекелдерді талдау кезінде қызметтің бағыттары мен банктің бөлімшелері, сондай-ақ ішкі бақылау жүйесі тексеріледі. Тәуекелдерді талдау нәтижелерінің негізінде қызметтің әрбір түріне тән тәуекелдер дәрежесін ескере отырып бірнеше жылға аудит жоспары дайындалады. Жоспарда күтілетін әзірлемелер мен инновациялар ескеріледі, әдетте қызметтің жаңа түрлері кезінде тәуекелдің барынша жоғары дәрежесі және ақылға қонымды мерзімде аудитті қамту ниеті қызмет пен бөлімше түрлерінен маңызды. Аудит жоспарына арнайы тексерулер, қорытынды шығару мен оқыту сияқты басқа міндеттерді орындауға арналған уақыт жатады. Бұл жоспарға штатты толықтыру мен басқа қажеттіліктерге арналған қажетті ресурстар атап көрсетілген бөлім де кіреді. Аудит жоспарын ішкі аудит қызметі жасайды және директорлар кеңесі бекітеді. Аудиттің әрбір міндетін орындау үшін аудиттің бағдарламасын дайындау қажет. Аудит бағдарламасында аудитті жүргізу мақсаты баяндалады. Аудиттің міндеттерді орындауының барлық рәсімдері қорытындыдағы бағалауға акценті бар жүргізілген тексерулердің нәтижелері көрсетілген сәйкес жұмыс құжаттарымен ресімделеді. Әрбір тапсырма бойынша жазбаша аудиторлық қорытынды дайындалады. Аудиторлық қорытындыда аудиттің мақсаты мен ауқымы баяндалады. Онда сондай-ақ тұжырымдар мен ұсынымдар бар. Банк басшылығы ішкі аудит қызметінің ұсынымдарын уақтылы орындауды қамтамасыз ету керек. Ішкі аудит қызметі оның ұсынымдарын орындауды қадағалайды және жарты жылда кемінде бір рет корпоративтік басқару механизміне байланысты банк басшылығына, директорлар кеңесіне есеп дайындайды.
Ішкі аудит қызметінің басшысы ішкі аудиттің принциптерін ішкі аудит қызметінің сақтауын қамтамасыз етуге жауапты болады.	Ішкі аудит қызметінің басшысы ішкі аудиттің сенімді стандарттарының сақталуын қамтамасыз етеді. Соның ішінде, ішкі аудит қызметінің басшысы аудит жоспарын, ішкі аудит қызметі жұмысының бағдарламасын, әдістемелері мен рәсімдерін әзірлеуді қамтамасыз етеді. Ішкі аудит қызметінің басшысы қызметкерлердің кәсіби құзыреттілігі мен оларды оқытуды және қажетті ресурстардың болуын қамтамасыз етеді. Ішкі аудит қызметі директорлар кеңесінің алдында үнемі есеп береді және ішкі бақылау жүйесінің тиімділігі және ішкі аудит қызметінің мақсатына жетуі жөнінде оған кеңес береді, оның ішінде басшылыққа және/немесе директорлар кеңесіне аудит жоспарының орындалу барысы туралы ақпарат береді. Директорлар кеңесі ішкі аудит қызметінің ұйымдастырылуын (қызметкерлерге қатысты тәрізді, басқа қатынастарда да), аудит жоспарын, істелген жұмыс туралы есептерді, ішкі аудит қызметі ұсынымдарының қысқаша мазмұны мен олардың орындалуымен болатын іс жағдайын қарастырады. Банк ішкі аудит қызметінің анықтаған жөнсіздіктерін жою жөніндегі шараларды қабылдауға бақылау (қайтадан тексеру жүргізуді қоса отырып); ұсынымдарды орындау және анықталған жөнсіздіктерді жою жөніндегі қабылданған шаралар туралы ақпаратты ішкі аудит қызметінің жарты жылда кемінде бір рет директорлар кеңесіне, атқарушы органға беру тәртібін белгілейді.
Банктің директорлар кеңесі банк комплаенс-тәуекелін басқаруды қамтамасыз етуге жауап береді. Директорлар кеңесі комплаенс-тәуекелін тұрақты басқарудың тұрақты және тиімді жұмыс істеуін белгілейтін құжатты қосқандағы комплаенс басқару саясатын мақұлдады. Директорлар кеңесі немесе директорлар кеңесінің жанындағы комитеттер бір жылдан кем емес мерзім аралығында комплаенс-тәуекелін басқарудың тиімділігіне баға береді.	Банктің директорлар кеңесі банк комплаенс-тәуекелін басқарудың тиісті саясатының болуына жауап береді. Банктің директорлар кеңесі комплаенс қызметі мәселелерін тиімді шешуді банк басқармасы арқылы қамтамасыз ете отырып, жауап береді. Директорлар кеңесі осы өкілеттіктерді директорлар кеңесінің жанындағы тиісті комитетке бере алады.
Банк басқармасы комплаенс-тәуекелін тиімді басқаруға жауап береді.	Банк басқармасы комплаенс-тәуекелді басқару саясатының іске асуына және комплаенс-тәуекелді басқару саясатының сақталуын қамтамасыз етуге және директорлар кеңесіне комплаенс-тәуекелді басқарудың тиімділігі туралы есеп ұсынуға жауапты болады. Банк басқармасы комплаенс-тәуекелді басқарудың негізгі принциптерін басқарманың және банк қызметкерлерінің сақтау қажеттігі көрсетілген комплаенс-тәуекелділікті басқару саясатын әзірлеуге жауап береді. Басқарма комплаенс-тәуекелін басқару саясатын сақтауды қамтамасыз етеді және комплаенс-тәуекелі анықталған жағдайда түзету және тәртіптік шаралар қабылдайды. Банк басқармасы комплаенс-қызметімен бірлесіп: жыл сайын комплаенс-тәуекелінің пайда болуы проблемаларын бірегейлендіреді және бағалайды және оларды жою жөніндегі іс-шаралар Жоспарын бекітеді. Іс-шаралар Жоспарында комплаенс-тәуекелін басқарудың кемшіліктері, комплаенс-тәуекелін тиімді басқару үшін ішкі саясатты және рәсімдерді қайта өңдеу қажеттілігі көрсетіледі; жыл сайын комплаенс-тәуекелін басқарудың тиімділігі туралы директорлар кеңесін хабардар етеді; Қазақстан Республикасының заңнамалық талаптарын сақтамау нәтижесінде іскер беделді жоғалтуға немесе шығындарға алып келуі мүмкін кез-келген операциялар туралы директорлар кеңесін дереу хабардар етеді.
Комплаенс қызметі банктегі комплаенс-тәуекелді басқаруда тәуелсіз болып табылады.	Комплаенс қызметінің комплаенс-тәуекелді басқару жөніндегі өзіне жүктелген өкілеттіктер аясында комплаенс-тәуекелді басқару бойынша жұмысты жүзеге асыруға қажетті кез-келген ақпаратты алу рұқсаты бар; комплаенс қызметінің банк аясында ресми мәртебесі, алатын тиісті орны, өкілеттігі мен тәуелсіздігі бар және өзінің қызметін банктің директорлар кеңесімен жұмыс жоспарын әзірлеу және бекіту арқылы жүзеге асырады. Комплаенс-бақылаушыны қызметке директорлар кеңесі тағайындайды. Комплаенс қызметі туралы ереже сонымен бірге мыналарды көздейді: комплаенс-бақылаушының банктің директорлар кеңесіне есептілігін; комплаенс қатысушыларының комплаенс-тәуекелді басқару бөлігінде комплаенс-бақылаушыға есептілігін; комплаенс-бақылаушының және комплаенс қатысушыларының міндеттері мен өкілеттілігін; комплаенс-бақылаушының және комплаенс қатысушыларының комплаенс-тәуекелді басқару бөлігі бойынша оларға жүктелген жұмыстар бөлігіндегі тәуелсіздігі; комплаенс қызметінің банктің басқа бөлімшелерімен және ішкі аудит қызметімен өзара қарым-қатынасы; комплаенс-тәуекелін басқару саясатын бұзу мүмкіндігін анықтау және тексеру жүргізу құқығы және осы міндетті орындау үшін ішкі және сыртқы мамандарды қамту; тексерулерінің нәтижелерін банк басқармасына ашық көрсету және ашу құқығы және қажет болғанда банктің директорлар кеңесіне білдіру құқығы. Комплаенс қызметі банктің кез-келген бөлімшесімен өз жеке ұсынысы бойынша ынтымақтастық орнатуға және өз міндеттерін орындау үшін қажетті кез-келген файлдар мен есептерді алуға құқылы.
Комплаенс қызметінің міндеттерін тиімді орындау үшін жеткілікті ресурстары бар.	Комплаенс қызметі үшін қажет ресурстар жеткілікті және комплаенс-тәуекелді тиімді басқару үшін сәйкес болу керек. Комплаенс - бақылаушы мен комплаенс қатысушыларының тиісті біліктілігі, жұмыс тәжірибесі, өз міндеттемелерін орындау үшін кәсіби және жеке қасиеті болу керек. Комплаенс - бақылаушы мен комплаенс қатысушылары Қазақстан Республикасының заңнамаларын, банктің ішкі ережелері мен рәсімдерін білуі керек. Комплаенс - бақылаушы мен комплаенс қатысушыларының кәсіби дағдылары банк тарапынан тұрақты және жүйелі оқытумен көтермеленіп отырады.
Комплаенс қызметінің функциясы мен өкілеттілігі банкте туындайтын комплаенс-тәуекелді басқаруға бағытталған.	Комплаенс қызметі өз мақсаттарына жету үшін мынадай функцияларды орындайды: банк қызметінің, сондай-ақ оның қызметкерлерінің қаржы рыногындағы іс-қимылы қаржы рыногы мен қаржылық ұйымдарды мемлекеттік реттеу туралы Қазақстан Республикасының заңнамасына және қаржы рыногындағы кәсіби қызмет стандарттарына сәйкес келуіне бақылау жасауды жүзеге асырады; банк қызметкерлерінің банктің ішкі құжаттарымен, банктің қаржы рыногындағы қызметі мәселелері бойынша басқару органдарының шешімдерімен белгіленген қаржы рыногындағы қызметті, қаржы рыногындағы операцияларды (мәмілелерді) жүргізу стандарттарын жүзеге асыру ережелерін сақтауына бақылау жасауды жүзеге асырады; дербес немесе банктің басқа бөлімшелерімен және лауазым иелерімен бірлесе отырып, банк қызметкерлерінің қаржы рыногындағы банктің қызметін реттейтін Қазақстан Республикасының қаржы рыногы мен қаржылық ұйымдарды мемлекеттік реттеу туралы заңнамаларына және қаржы рыногындағы кәсіби қызмет стандарттарына сәйкес келуін, банктің ішкі құжаттарын бұзу фактілерін зерттейді; дербес немесе банктің басқа бөлімшелері және лауазым иелерімен бірлесе отырып, клиенттер мен контрагендердің мәмілелер (операциялар) бойынша банктің немесе жекелеген қызметкерлерінің олардың қаржы рыногындағы банк қызметі жөніндегі қызметтік міндеттерін орындау кезіндегі іс-қимылына шағымдарын тексереді; дербес немесе банктің басқа бөлімшелерімен және лауазым иелерімен бірлесе отырып, қызметтері қаржы рыногындағы операциялармен (мәмілелермен) байланысты банктің жекелеген қызметкерлері және бөлімшелерінің жұмысында анықталған тәртіпсіздіктер және кемшіліктерді жою жөніндегі ұсынымдарды, сондай-ақ аталған бөлімшелердегі жұмысты оңтайландыру бойынша ұсынымдарды әзірлейді және басшылыққа ұсынады; қызметкерлердің қызметтік міндеттерінің тізбесін ескере отырып, қаржы рыногындағы банк қызметін реттейтін, банктің ішкі құжаттарының талаптарымен банктің барлық қызметкерлерін таныстыру бойынша банктегі жұмыстарды ұйымдастыруды бақылайды; нақты операциялардың (мәмілелердің) немесе олардың бөліктерінің Қазақстан Республикасының қаржы рыногы мен қаржылық ұйымдарды мемлекеттік реттеу туралы заңнамаларына және қаржы рыногындағы кәсіби қызмет стандарттарына сәйкес келуіне қатысты сұратулар бойынша кеңестер береді; комплаенс-тәуекелдің мониторингі жүзеге асырылады. Мониторинг нәтижелері комплаенс-тәуекелді басқарудың ішкі рәсімдерімен сәйкес есеп түрінде ұсынылады; туындайтын проблемаларды шешуде өзара іс-қимыл жасау қажеттілігіне, комплаенс-тәуекелдің туындауына байланысты проблемалар бойынша қызметкерлерді оқытуды жүзеге асырады; ішкі саясат пен рәсімдерді бекіту арқылы комплаенс-тәуекел туралы банк қызметкерлері үшін ішкі басшылықты әзірлейді. Комплаенс қызметінің ағымдағы есеп беру тәртібі банктің ішкі құжаттарымен белгіленеді. Комплаенс-бақылаушы банк Басқармасын хабардар етеді: қызметкерлердің Қазақстан Республикасының қаржы рыногы мен қаржылық ұйымдарды мемлекеттік реттеу туралы заңнамаларын және қаржы рыногындағы кәсіби қызмет стандарттарын, банктің қаржы рыногындағы қызметін реттейтін банктің ішкі құжаттарын бұзу туралы анықталған жағдайлар жайлы; банктің тексеруші бөлімшелерінің басшыларының жол берілген тәртіп бұзуларды жою және олардың қорытындысы туралы не осындай қабылданған шаралары туралы; жыл сайын комплаенс-тәуекелді бақылау туралы банктің Директорлар кеңесіне есеп береді. Комплаенс-бақылаушы және комплаенс қатысушылары өз функцияларын жүзеге асыру кезінде: әрбір тексеру фактісіне толық құжаттама жасауды қамтамасыз етуді және тексеру барысында қаралған барлық мәселелерді көрсететін тексеру нәтижелері бойынша қорытындыларды, анықталған жөнсіздіктер мен қателерді, оларды жою жөніндегі ұсынымдарды ресімдеуді қамтамасыз етуді; бақылау барысындағы атқарылған жұмыстың және жүргізілетін тексерудің барысына, сондай-ақ олардың нәтижелерінің дұрыстығына сенуге мүмкіндік беретін құжаттардың болуын қамтамасыз етуді (не құжаттың сақталынып тұрған жері туралы ақпарат); тиісті бөлімшелерден алынған құжаттардың сақталуын және қайтарылуын қамтамасыз етуді; алынған ақпараттың құпиялылығын сақтауды; кемшіліктерді жою үшін шаралар қолдануға, сондай-ақ жекелеген қызметкерлердің жұмыстарына талдау жасау мақсатымен тексерулердің қорытындысы бойынша банк басшылығына және банктің сәйкес бөлімшелеріне қорытынды ұсынуға.

Екiншi деңгейдегi банктерде
тәуекелдердi басқару және
iшкi бақылау жүйелерiнiң
болуына қойылатын талаптар
туралы нұсқаулыққа 3-қосымша

Ескерту: 3-қосымшаға өзгертулер енгізілді - ҚР Қаржы нарығын және қаржы ұйымдарын реттеу мен қадағалау агенттігі Басқармасының 2006 жылғы 27 қазандағы N 234 (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-тармақтан қараңыз) қаулысымен .

Банктік заем операцияларын жүргiзуге
қойылатын талаптар

Талаптың атауы	Талаптардың критерийлері
Банктің кредиттік тәуекелді бақылау жөніндегі саясаты бар.	Басқарма баланстық және баланстан тыс операциялар бойынша банктің және оның еншілес ұйымдарының кредиттік тәуекелге ұшырау мониторингін жүзеге асырады; директорлар кеңесі кредиттер сапасын бағалау рәсімдерін белгілейді; директорлар кеңесі және басқарма провизияларды қалыптастыру және жіктелген активтерді есептен шығару рәсімдерін белгіледі; басқарма айына кемінде бір рет баланстық және баланстан тыс міндеттемелер бойынша банк активтерінің сапасына және кредит тәуекелінің деңгейіне талдау жүргізеді, банктік қаржы жағдайына кредиттік тәуекелдің әсер ету дәрежесін айқындайды.
Директорлар кеңесі кредиттеумен байланысты банк қызметкерлері мүдделерінің қайшылығының тәуекелін шектейтін рәсімдер белгіледі.	Банктің кредит бөлімшесінің қызметкерлері мүдделер қайшылығы тәуекелін шектейтін рәсімдерді сақтау арқылы функционалдық міндеттерін жүзеге асырады; ішкі аудит қызметі жылына кемінде бір рет кредит бөлімшесі қызметкерлерінің мүдделер қайшылығы тәуекелін шектейтін саясатты және рәсімдерді сақтауына тексеру жүргізеді.
Директорлар кеңесі бақылау саясатының және кредит тәуекелінің мониторингін, оның ішінде шоғырландырылған негізде бекітті.	Тәуекелдерді басқару бөлімшесі тоқсанына кемінде бір рет банктің кредит тәуекелін шоғырландыруды анықтау мақсатында және шоғырландырылған негізде, оның ішінде заемшылар, экономика салаларында, ел/аймақ бөлігінде есепті кезең ішінде жүргізілген банктік заем операцияларының мониторингін жүргізеді; тәуекелдерді басқару бөлімшесі мониторинг жүргізеді және тоқсанына кемінде бір рет басқармаға және жарты жылда кемінде бір рет - директорлар кеңесіне банктің кредит тәуекелі, оның ішінде шоғырландырылған негізде заемшылар, экономика салалары, ел/аймақ бөлігі бойынша мәліметтерді ұсынады; директорлар кеңесі қысқа мерзімді, орта мерзімді және ұзақ мерзімді кезеңдерге кредит тәуекелін өлшеу мен болжамды бағалау рәсімдерін бекітеді; кредит тәуекелін өлшеу және болжамды бағалау рәсімдері мынадай параметрлер кіретін кредит тәуекелінің үлгілерін пайдалануды көздейді: кредит тәуекелі басталған кездегі шығыс (зиян) деңгейі, кредит тәуекелінің дәрежесі бойынша активтерді бөлу, кредит тәуекелінің дәрежесі бойынша активтерді бөлудің өзгеру болжамы, әр түрлі активтердің кредит тәуекелінің өзара байланысы, кредит тәуекеліне байланысты қабылданған міндеттемелер бойынша тәуекелдің ықтимал мөлшерінің болжамы, кредит тәуекелінің дәрежесі бойынша банктің кредит тәуекелімен байланысты салалар мен елдерді бөлу, кредит тәуекелі үлгілерінің жоғарыда көрсетілген параметрлері бойынша есептерді дайындау; басқарма жаңа банк қызметтерін банктің ұсынуына немесе экономиканың жаңа секторлары не аймақтарына банк қызметін көрсетуге байланысты кредит тәуекелдеріне талдау жүргізеді.
Директорлар кеңесі саралау (кредит тәуекелдерінің деңгейі бойынша бөлу) саясатын, ал басқарма банк рейтингілері (деңгейлері) негізінде кредиттерді саралау рәсімдерін бекітті.	Кредит тәуекелін саралау саясаты, оның ішінде: сандық және сапалық факторлар негізінде корпоративтік рейтингіні иеленудің кезеңділігі; заемшылардың рейтингін ескере отырып, заем бойынша кредиттік лимиттерді және сыйақы мөлшерлемелерін белгілеу; рейтинг бойынша шығындар мониторингінің кезеңділігі; рейтингінің ең төменгі рұқсат етілген деңгейіне заемшының сәйкес келуі кезінде заем беру туралы шешім қабылдау.
Директорлар кеңесі саралау процесінің (рейтингтік бағалардың) шынайылығын тексеру мақсатында, оның ішінде кредит беру, провизияларды (резервтерді) қалыптастырудың кредиттік талдау функциясының тәуелсіздігін көздейтін ішкі кредиттік талдауды жүргізу саясатын белгіледі.	Ішкі кредиттік талдау саясаты: заемдарды, қосымша шоғырландырылған негізде саралау (деңгейлері бойынша бөлу) шынайлылығын кезең-кезеңмен тексеруді; провизиялардың (резервтердің) банктің ішкі құжаттарымен, уәкілетті органның нормативтік құқықтық актілерімен сәйкес қалыптасуының шынайлылығын кезең-кезеңмен тексеруді; туынды құралдармен, форвардтық валюталық мәмілелермен, қаржы міндеттемелерімен байланысты банктің баланстан тыс операцияларын саралау (деңгейлер бойынша бөлу) шынайылығын кезең-кезеңмен тексеруді көздейді.
Басқарма ішкі кредиттік талдаудың рәсімдерін бекітті.	Ішкі кредит талдауының рәсімдері мыналарды көздейді: банктің кредит портфелі көлемінің елу бір процентінен кем емес жыл сайынғы тексеруді; ішкі кредит талдауының нәтижелерін тексеруге жауап беретін және ішкі талдауды жүзеге асыратын бөлімше және банк қызметкерлерін; кредиттік талдауды жүргізу бойынша функцияларды жүзеге асыратын тұлғаларға біліктілік талаптарын.
Кредиттік талдау рәсімдері директорлар кеңесінің және басқарманың кредиттік талдау нәтижелері туралы есептерді ұсынудың кезеңділігін белгілейді.	Ішкі кредиттік талдау рәсімдері: директорлар кеңесіне және басқармаға кредиттік талдау жүргізу нәтижелері туралы есептерді кезең кезеңмен ұсынуды; кредиттік талдау нәтижелері туралы есепте көрсетілген нысандарды және қосымша мәліметтерді; есептерді қарау нәтижелері бойынша директорлар кеңесі немесе басқарма қабылдаған шешімдерді банк бөлімшелерінің орындауын бақылау тәртібін айқындайды;
Басқарма заемдар беру бойынша шешім қабылдауға уәкілетті банктің басшы қызметкерлері туралы ережені бекітті.	Ішкі аудит қызметі заем беру туралы шешім қабылдайтын банктің басшы қызметкерлерінің банктің ішкі ережелерінде айқындалған лауазымдық өкілеттіктеріне сәйкестігін тексереді; заем беру туралы шешім қабылдауға уәкілетті банктің басшы қызметкерлері туралы ереже заем беру туралы шешім қабылдайтын өкілетті тұлғаға біліктілік және кәсіби талаптарды айқындайды;
Директорлар кеңесі кредиттеу бойынша, оның ішінде банк заемы шарттарында міндетті көрсетілуге жататын талаптарды қарастыратын құжаттарды жүргізу жөніндегі саясатты бекітті.	Кредиттеу бойынша құжаттарды жүргізу саясаты: банк заемы шарттарында міндетті көрсетілуге, оның ішінде заемшыға заем бойынша міндеттемелерін уақтылы және толық орындау мүмкіндігіне жағымсыз әсер ететін қаржы ережесі және өзге де мәліметтер туралы ақпаратты заемшыға ашуға жататын талаптарды; Қазақстан Республикасының резидент еместерін кредиттеу кезінде - шетел мемлекеттерінің заңнамаларына құқықтық сараптау жүргізуді айқындайды.
Тәуекелдерді басқару бөлімшесі заемшының кредит қабілеттілігін тиімді бағалауға талдау жүргізеді;	Директорлар кеңесі мынадай критерийлерді бекітеді: заемшының есеп саясатының қолданылып жүрген есеп және есеп беру стандарттарына, заемшылардың қаржы есептерінің шынайлылығына сәйкестігін бағалау; заемшының бас және еншілес ұйымдарының қаржы жағдайын бағалаудың дұрыстығын бағалау; заемшының беделі мен іскерлік бет-бейнесін бағалау; заемшының технологиялық өндіріс саласының жағдайын және тиімділігін бағалау; заемшының заем құралдарын пайдалануын тексеру; мынадай факторларды ескере отырып, заемшының заемды өтеуінің дерек көздерін тексеру: өндірістік перспективалары, сату динамикасы, қысқа мерзімді активтерінің сапасы, борышқа қызмет көрсетуге қойылатын талаптармен салыстырғанда борышты өтеуге бөлінуі мүмкін кірістің сомасы; заемшының бизнес-жоспарының тиімділігін бағалау.
Директорлар кеңесі заемшының өндірістік қызмет көрсеткіштерін банктің тексеруін қарастыратын заемшылар мониторингінің саясатын, ал басқарма оның рәсімдерін бекітті.	Заемшы мониторингінің саясаты мен рәсімдері банктің: заңды тұлғалардың-заемшылардың, оның ішінде жылжымайтын мүлікке берілген заемдар бойынша қаржылық талдау жүргізу; қаржы есептеріндегі деректерді жинау және талдау негізінде заемшының қаржы жағдайындағы өзгерістерді қадағалау; қаржылық талдау арқылы заем қаражаттарын пайдалану тиімділігін тексеру; баланстық және баланстан тыс операцияларды қоса алғанда, банктің меншікті капиталынан бес процент асатын соманың тәуекелдерін тексеру; оның негізгі және еншілес ұйымдарын ескере отырып, заемшының шоғырландырылған кредит тәуекелін бақылау тәртібін айқындайды.
Директорлар кеңесі қаржылық жағдайы тұрақсыз заемшылардың мониторинг саясатын бекітті.	Қаржы жағдайы қанағаттанарлықсыз заемшылардың мониторинг саясаты: "қаржы жағдайы қанағаттанарлықсыз заемшы" ұғымын, оның ішінде активтерді жіктеу бойынша уәкілетті органның нормативтік құқықтық актілерінде көзделген қаржы ережелерін бағалау критерилеріне сәйкес келетін ұғымды; қаржы жағдайы қанағаттанарлықсыз заемшыға берілген заемдарды бақылау әдістерін; заемдары жоғары тәуекелмен күмәнді және үмітсіз болып жіктелген заемшылар туралы банк филиалына ақпарат беру тәртібі жоғары тәуекелмен күмәнді және үмітсіз заемдарды өндіріп алу әдістерін; заемдары жоғары тәуекелмен күмәнды және үмітсіз болып жіктелген қаржы жағдайы қанағаттанарлықсыз заемшылардың қаржылық және өндірістік қызметінің көрсеткіштерін тәуелсіз сарапшылар мен аудитор тарту арқылы ай сайын қадағалау тәртібін; заемдары жоғары тәуекелмен күмәнды және үмітсіз заемдардың құрылымын қайта құру жоспарын әзірлеу жөніндегі шараларды айқындайды.
Директорлар кеңесі берілген қамтамасыз етудің жеткіліктілігін бағалау саясатын бекітті.	Тәуекелдерді басқару бөлімшесі: қамтамасыз етудің жеткіліктілігін есептеу жөніндегі ережені (мысалы, кредит құнының кепіл құнына коэффициенті, кепілді қайта бағалау); заемшының өндірістік қызметі көрсетікіштерінің өзгеруін, қамтамасыз етудің сақталуын, оның ішінде төтенше жағдайларға ұшырампаздығын ескере отырып қамтамасыз етудің жеткіліктілігін бағалаудың шұғыл әдістерін; кепіл затын тексерудің кезеңділігін; кепіл түрінде берілген, атап айтқанда кредиттік желілер, аккредитивтер және кепілдіктер бойынша жылжымайтын мүлік сатып алуға заңды тұлғаларға берілген заемдар бойынша жылжымайтын мүлікті кепіл ретінде қайта бағалаудың кезеңділігін; өтегенге дейін кепіл ретінде ұсталатын бағалы қағаздардың құнын қайта бағалаудың кезеңділігін; гаранттың қаржы жағдайын бағалаудың кезеңділігі мен әдістері.
Директорлар кеңесі резиденттері банктің заемшылары болып табылатын әрбір елдегі ахуал туралы ақпаратты жинау және өңдеу саясатын бекітті.	Елдің тәуекелін бағалау саясаты: халықаралық рейтинг агенттіктерінің тәуелсіз рейтингін ескере отырып, елдің тәуекелін бағалау әдістерін; әрбір елдегі саяси және экономикалық ахуал туралы сыртқы дерек көздерінен алынған ақпаратты жинаудың кезеңділігін; банктің елдің меншікті рейтингін белгілеу әдістерін, оларды жедел түзету мүмкіндігін; елдер бойынша кредиттік лимиттерді белгілеу әдістерін және оларды қайта қараудың кезеңділігін айқындайды.

Екiншi деңгейдегi банктерде
тәуекелдердi басқару және
iшкi бақылау жүйелерiнiң
болуына қойылатын талаптар
туралы нұсқаулыққа 4-қосымша

Ескерту: 4-қосымшаға өзгерістер енгізілді - ҚР Қаржы нарығын және қаржы ұйымдарын реттеу мен қадағалау агенттігі Басқармасының 2006 жылғы 27 қазандағы N 234 (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-тармақтан қараңыз); ҚР Ұлттық Банкі Басқармасының 24.12.2012 № 383(алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) қаулыларымен.

Жеке тұлғаларға берілген ипотекалық тұрғын үй
заемдарын және жылжымайтын мүлікпен қамтамасыз
етілген немесе жылжымайтын мүлік құрылысы мақсатында
ұсынылатын ипотекалық заемдарды ұсыну кезінде
тәуекелдерді басқару жүйесіне қойылатын талаптар

Талаптың атауы	Талаптардың критерийлері
Жеке тұлғаларға берілген ипотекалық тұрғын үй заемдары және жылжымайтын мүлікпен қамтамасыз етілген ипотекалық заемдарды немесе жылжымайтын мүлік құрылысы мақсатында (бұдан әрі - жылжымайтын мүлікпен байланысты заемдар) ұсынылатын, сыйақы мөлшерлемесі және басқа ерекше талаптардан, кредит мөлшерінен байланысты тәуекел деңгейін айқындайтын ішкі кредиттік саясатты әзірлейді.	Банктің жылжымайтын мүлікпен байланысты заемдар бойынша кредиттік саясаты мыналарды көздейді: кредиттеудің географиялық аймақтары; банктің несие портфелінің әр тараптануы; жылжымайтын мүлікпен байланысты заемдарға - түрлері және георафиялық аймақтары бойынша лимиттер (мысалы, одан да тәуекелі көп заемдарға лимиттер); заемдардың түрлері бойынша ереже мен шарттар; заемдарды беру тәртібі және бекіту; құжаттаманы қоса алғанда, заемдарды басқару, беру, кепілге бақылау, заемды қайтару және талдау тәртібі; жылжымайтын мүлік құнын бағалаудың ресми емес және ресми бағдарламасы; банк басшысының міндеті несие портфелін бақылау және директорлар кеңесіне есепті уақтылы және толық ұсынуын қамтамасыз ету; Тәжірибелік-құрылғылық және құрылыс жобалары бойынша және құрылысы аяқталған коммерциялық объектінің кредиттік саясаты сондай-ақ мыналарды көздейді: техникалық-экономикалық негіздемелерді және сезімталдық және тәуекелді талдауды жүргізуге талап (мысалы, болжалданатын кірістердің экономикалық ауыспалы шамалардың өзгерістеріне сезімталдығы, оның ішінде мөлшерлеме сыйақылары, бос қалған үй-жайлардың немесе пайдаланылатын шығыстардың проценті); инвестициялардың бастапқы көлеміне ең аз талаптар, меншікті капиталдың заемшысымен техникалық мазмұны (мысалы, ауыртпалық түспеген мүліктің немесе оның инвестициясының болуы); меншікті капитал бойынша ең аз талаптар, ақша қаражаттарының қозғалысы мен заемшының немесе базалық актив берешегінің қызметін қамту деңгейі; қолайлы стандарттар және амортизацияланбаған кредиттер бойынша лимиттер; кіріс алып келетін мүлікті жалға алудан және сатуға беруден алдыңғы талаптар; кірісті емес активтермен байланысты кредиттер бойынша салынған үйдің құрылымдық бірлігінің біреуін пайдалануға беруге, сатудан бұрынғы талаптар және ең аз талаптар; кредиттік келісімдер бойынша ең аз талаптар; Кредиттік саясат борышқа қызмет көрсетуді қамту»коэффицентінің ең аз мөлшерін белгілейді - қаншама рет таза операциялық кіріс жыл сайынғы борышқа қызмет көрсетудің сомасын жабады. Борышқа қызмет көрсетудің қамту коэффициенті ипотека бойынша төлемге таза операциялық кірістің қатынасы ретінде есептеледі.
Банк жылжымайтын мүлік рыноктарындағы жағдайды кредиттік шешімдер үшін маңызы бар рынок талаптарының өзгеруіне шұғыл әрекет ету мақсатында талдайды.	Рыноктық сұраныс және ұсыныс факторларына ескерілуге тиіс мыналар (өзгелердің ортасында) жатады: халықтың саны және жұмыспен қамтылу динамикасын қоса алғандағы демографиялық көрсеткіштер; аймаққа бөлу талаптары; бос қалған үй-жайлардың, құрылыстың және абсорбциидің ағымдағы және болжалданатын проценттері; жалға алу төлемінің мөлшерлемесі және үй-жайдың жалға берілетін бөлігін қоса алғандағы сату бағалары; жобалардың әр түрлі түрлері үшін ағымдағы және болжалданатын пайдалану шығыстары; кредиттеу саласындағы экономикалық көрсеткіштер, оның ішінде үрдіс және әр тараптану; бағалау үрдісі, оның ішінде дисконт және кірісті капиталдандыру барысында сыйақының тікелей мөлшерлемесі; Жылжымайтын мүлікпен байланысты заемдар кредиттің барлық тиісті факторларын, оның ішінде мыналарды көрсетеді: салынған мүлік құны; заемшының жалпы кредиттік қабілеттілігі; борышты өтеудің қайталама көздерінің болуы; кредит сапасын жақсартатын қосымша кепілдің немесе қаражаттың болуы (мысалы, кепілдік немесе ипотеканы сақтандыру). Заңды тұлғаларға берілген жылжымайтын мүлікке байланысты заемдар кредиттің мынадай факторларын көрсетеді: заемшының өндірістік күшін немесе борышқа барабар қызмет көрсету үшін базалық актив кірісін; жылжымайтын мүлікке инвестицияланған акциялар көлемі
Мүлікпен байланысты заемдар бойынша кредиттік саясат банктің басшысы үшін қолайлы тәуекел деңгейін көрсетеді және кредиттік факторды бағалау үшін банктің кредиттік қызметкерлеріне мүмкіндік беретін стандарттарды көздейді.	Стандарттар мынадай сәттерді қамтиды: мүліктің түріне қарай кредиттің ең көп мөлшері; мүліктің түріне қарай кредитті өтеудің ең көп мерзімі; кредитті біртіндеп өтеу кестелері; ипотекалық кредиттердің әр түрлі түрлері үшін сыйақы мөлшерлемесін белгілеу құрылымы; мүліктің түріне қарай кредит сомасын мүліктің құнына бөлу керек» коэффициент лимиттері.
Банк жылжымайтын мүлік портфелі бойынша кредитті басқару тәртібін белгілейді.	Кредиттің жылжымайтын мүлік портфелі бойынша басқару тәртібі мыналарды құрайды: заемшы ұсынған ақпаратты тексеру жөніндегі талаптарды қоса отырып, қаржылық есеп берудің түрлері мен кезеңділігі; кепілді бағалаудың түрлері мен кезеңділігі (құнды бағалаудың ресми және басқа түрлері); кредиттік мәмілені жабу және кредит бойынша қаражаттарды аудару; төлеу тәртібі, оның ішінде сыйақы; депозитке салынған ақша сомасын шартты басқару; кепілге салынған мүлікті басқару; кредитті өтемеген жағдайда іс-әрекет тәртібі. кепілге салынған жылжымайтын мүлікті сот/соттан тыс тәртіпте сату рәсімдерін өткізу мерзімі.
Банк құрылыс жобасының табысты аяқталу мүмкіндігін бағалауды жүзеге асырады.	Банк әзірлеушінің қабілеттілігін көрсетілген құндар мен мерзімдер шегінде жоба құрылысын аяқтауына қарай бағалайды. Банк құрылысының жобасын табысты аяқтау ықтималдығын бағалау барысында мынадай тәуекелдерді ескереді: жобаның келісілген мерзімдерде аяқталмауы қаржылық айыппұлға әкеп соғады; жауын-шашынды ауа райы, материалдық немесе еңбек ресурстарының жетіспеуі немесе нормативтік талаптардан төмен жұмыстың қабылдаушы комиссиядан өту үшін қайта жасалынуы проценттік шығыстардың артуына және жобаның жалпы құнының бастапқы бюджетпен салыстырғанда өсуіне, құрылыстың аяқталуын кешіктіруге алып келуі мүмкін; құрылыс барысында жеткізушілер мен қосалқы мердігерлер жобаның басындағы келісілген немесе қаржы бөлінген төлеммен салыстырғанда одан да жоғары ақыны талап ете бастайды; бас жеткізушінің немесе қосалқы мердігердің арасындағы еңбек даулары немесе тауарды жеткізу мен қызметтерді ұсынуға қабілетсіздігі; салынып біткен құрылысты немесе салынып жатқан үйді бұзу, сақтандырылмаған қирау; заемшының жалпы қаржылық мүмкіндігіне және оның әзірлеу мен абаттандыру саласындағы тәжірибесі, заемшының шын мәнінде бюджет аясында және құрылыс жоспарларына сәйкес жобаны аяқтай алатындығын анықтауы қажет. заемшының әзірлеу және абаттандыру саласындағы тәжірибесін бағалау; барлық қатысушы тараптардың сипаты, жұмыс тәжірибесі және қаржылық жағдайы; құрылыс объектісінің сметалық құнының өсуіне алып келетін құрылыс барысында пайдаланылатын құрылыс және өзге материалдардың қымбаттауы; жылжымайтын мүлік объектісінің, оның құрылысының аяқталу және оны пайдалануға беру кезеңдерінде құқық белгілейтін (құқық куәландыратын) құжаттарды уәкілетті мемлекеттік органдарында (жер ресурстарын басқару жөніндегі жергілікті атқарушы билік, сәулет пен қала құрылысы органдарында және т.б.) ресімдеуді кешіктіру; аяқталған құрылысты немесе салынып жатқан үйді қайта жоспарлау, қайта құру. Банктің құрылысты қаржыландыру жобасы бойынша кредиттік досьесінде мынадай құжаттама болуы керек: заемшының жобаны жасауға қажет тәжірибесі мен қаржылық мүмкіндігінің барлығын дәлелдейтін заемшы туралы қаржы ақпараты; Кредитор мен заемшының құқықтары мен міндеттері көрсетілген, құрылысқа кредит беру туралы келісім, қаражатты бөлу талабы мен төлем төленбеу оқиғасы; банктің кепілге салынған мүлікті өндіріп алуына негіз ретінде не банк меншігіне айналысқа түсу үшін заңнамада көзделген жағдайларда мүліктердің ипотекасы туралы тіркелген шарт; жерге меншік құқығын (пайдалануды), сондай-ақ қаржыландырылған ғимаратқа (банкке құрылыс объектісінің жер учаскесімен (пайдалану тәртібін) кепілге беру барысындағы)) құқығын растайтын құқық белгілейтін және өзге құжаттардың заңнамаға сәйкестігіне заңды қорытындысы; сақтандыру полистері мен сақтандыру жарналарын төлеу, құрылысшының толық немесе елеулі сақтандыру өтемдерін алатындығын куәландырудың айғағы, оның ішінде мына жағдайларда: құрылысшының ерекше тәуекелдері, жауапкершіліктері, өрт және тиісінше, су тасқынынан сақтану жағдайларында; меншіктің ағымдағы жай-күйінің және оның құрылысты аяқтау кезіндегі, сондай-ақ үй-жайдың бос еместігінің тұрақты деңгейіне жету кезіндегі рыноктық құнын көрсететін бағалау қызметін немесе өзге бағаны жүзеге асыруға лицензиясы бар мамандардың тиісінше бағасы; жобалау жоспарлары, салынып жатқан құрылыстың жоспарын көрсететін технико-экономикалық негіздеме және құрылыс бюджеті, жобаның шығындары, маркетинг жоспары және инвестициялардың үлестері; меншіктерді, жанама құрылыстарды тексеру және жер қыртысы бойынша қорытынды.
Банктер жылжымайтын мүлікпен байланысты заемдар бойынша тәуелсіз бағалаушыны тартумен қатар қамтамасыз ету бағаларын жүзеге асырады.	Жылжымайтын мүлікпен байланысты заемдар бойынша қамтамасыз етуді бағалау барысында банктер пайдаланылатын критерийлер кредиттік саясатты айқындайтын банктердің ішкі құжатымен реттеледі. Жылжымайтын мүлікпен байланысты заемдар бойынша қамтамасыз етуді бағалауға қатысты банктің ішкі құжаттарының мазмұны мынадай: жылжымайтын мүлікпен байланысты заемдар бойынша қамтамасыз етуді бағалауды жүзеге асыратын бағалаушылардың критериилері және іріктеу рәсімдері; бағалаушының тәуелсіздігін қамтамасыз ету рәсімдері; тиісінше бағалауды жүзеге асыру рәсімдері; бағалау мазмұнының критериилері; Бағалау: бағалаудың жалпы қабылданған стандарттарына сәйкес келеді. Бағалауды қамтамасыз ету объектісіне қаржылық мүддесі жоқ бағалаушы жүргізеді; жазбаша нысанда рәсімделеді және жылжымайтын мүлікпен байланысты заемды беру туралы шешімге сәйкес негізделген талдауы бар; егер, қамтамасыз ету салынып жатқан немесе қайта құрылу жағдайындағы ғимарат түрінде ұсынылған немесе жалға алу шартының рыноктық емес шартына сәйкес ішінара жалға берілген және сатылмаған алаңдары болған жағдайда тұжырымдармен талдауды және есепті қоса енгізеді; бағалау қызметін жүзеге асыруға лицензиясы бар бағалаушылар жүзеге асырады.
Банктер жыл сайын жылжымайтын мүлікпен байланысты қарыздар бойынша қамтамасыз етуді қайта бағалайды	Қамтамасыз етуді қайта бағалау тәуелсіз бағалаушыны тарта отырып, қамтамасыз ету құны республикалық бюджет туралы заңмен тиісті қаржы жылына белгіленген айлық есептік көрсеткіштің 100 000 (жүз мың еселенген) мөлшерінен асатын баламалы сома болатын жылжымайтын мүлікпен байланысты қарыздар бойынша жүзеге асырылады. Бірыңғай кредиттер портфеліне енгізілген қарыздар, сондай-ақ уәкілетті орган белгілеген активтерді, шартты міндеттемелерді жіктеу және оларға қарсы провизиялар (резервтер) құру тәртібіне сәйкес 100% (жүз пайыз) деңгейде резервтер (провизиялар) мөлшері қалыптастырылған қарыздар бойынша қайта бағалау талап етілмейді. Банк қайта бағалау қорытындылары бойынша кредиттің жіктелуін және ол бойынша арнайы резервтер мөлшерін қайта қарайды. Қайта бағалау мына жағдайларда жүргізілмейді: тұрғын үйді жөндеу; қарыз шартының талаптарын қайта қарау, сондай-ақ жылжымайтын мүлікпен байланысты қарыз бойынша жаңа немесе қосымша қамтамасыз етуді ұсыну, бұл банк шығынының тәуекелін азайтуы мүмкін; Банктер жылжымайтын мүлікпен байланысты қарыздар бойынша қамтамасыз етуді қайта бағалауда пайдаланатын критерийлер кредиттік саясатты айқындайтын банктердің ішкі құжаттарымен реттеледі.

Екiншi деңгейдегi банктерде тәуекелдердi
басқару және iшкi бақылау жүйелерiнiң
болуына қойылатын талаптар туралы
нұсқаулыққа 4-1-қосымша

Ескерту. 4-1-қосымшамен толықтырылды - ҚР Қаржы нарығын және қаржы ұйымдарын реттеу мен қадағалау агенттігі Басқармасының 2009.03.27. N 64, өзгерту енгізілді - 2009.11.02 N 229 (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-тармақтан қараңыз) қаулыларымен.

Өтімділік тәуекелін басқаруға қойылатын талаптар

Талаптың атауы	Талап критерийлері
Басқарма тәуекелдің белгіленген шекті деңгейіне сәйкес өтімділік тәуекелін басқаруға және банктің жеткілікті өтімділікті қолдауына кепілдік беруге мүмкіндік беретін стратегия мен тиісті рәсімдерді әзірлейді, Директорлар кеңесі бекітеді. Басқарма тұрақты талдау жүргізеді және Директорлар кеңесіне тоқсанына кем дегенде бір рет банктің өтімділігі бойынша ағымдағы жағдай туралы ақпаратты хабарлайды.	Өтімділік тәуекелін басқару стратегиясы банк қызметінің ауқымына өлшемдес және: бизнес қызметінің бағыттарын ескереді; өтімділіктегі мұқтаждықтарын, банк үшін ғана, не бүкіл нарық үшін, не екі жағдай да басталған кезде тән болуы мүмкін өтімділіктің жеткіліксіздігі кезеңдерінде өтімділік үшін салдарын ескереді; Директорлар кеңесі стратегияны: Басқарманың бақылау жасаудың басшылықтарын, ішкі ережелерін, рәсімдерін, механизмдерін әзірлеуі арқылы іске асыруды қамтамасыз етеді; Басқарма мүшелерінің және банктің тиісті қызметкерлерінің қажетті жұмыс тәжірибесінің, банктегі өтімділік тәуекелінің барлық дереккөздерін өлшеуге, мониторинг және бақылау жасауға арналған процесстер мен жүйенің болуына кепілдік береді; банктің өтімділік позициясы туралы есептерін қарайды. Басқарма: еншілес ұйымдарды ескерумен өтімділік тәуекелін басқаруға және өтімділік позицияларының мониторингіне арналған бақылау жасаудың құрылымын, міндеттері мен механизмдерін анықтайтын өтімділікті басқару саясатын әзірлейді; өтімділік проблемаларын шешу үшін қажет ақша қаражатын аударым жасауға нормативтік құқықтық және операциялық шектеулерді ескереді; егер банк, банк конгломератының бас ұйымы болып табылатын жағдайда банк конгломераты бойынша өтімділік тәуекелінің мониторингін жүзеге асырады; конгломераттың өтімді активтерге деген барлық ірі мұқтаждықтарын анықтау, мониторинг жасау және шұғыл ден қою рәсімдерін әзірлейді және бар болуын қамтамасыз етеді және қажет болған кезде олар туралы Директорлар кеңесіне хабарлайды; өтімділікпен стресстік жағдайларды тудыруы мүмкін нарықтағы ағымдық үрдістерді және ықтимал оқиғаларды бақылап отырады; нақты рәсімдерді, саясаттарды және лимиттерді белгілейді, Директорлар кеңесіне саясаттарды (лимиттерді) бұзған жағдайларды жою үшін қабылдау қажет шаралар туралы хабарлайды; жүргізілетін стресс-тестердің, кездейсоқ жағдайлар туындаған жағдайларға арналаған жоспардың, сондай-ақ өтімділік резервінің банк қызметінің ауқымына сәйкестігін қамтамасыз етеді; банктің мүдделі бөлімшелерінің қызметкерлеріне өтімділік тәуекелін басқару стратегиясын, стратегияны іске асыру үшін қажет негізгі ішкі ережелерді, сондай-ақ өтімділік тәуекелін басқару құрылымын мәлімет үшін жеткізеді; Директорлар кеңесіне, сондай-ақ уәкілетті органға өтімділіктің ағымдық немесе ықтимал проблемалары туралы уақтылы хабарлайды. Банк ішкі құжаттарға сәйкес мұндай проблемаларға оның ішінде (олармен шектелмей) мыналарды жатқызады: қаржыландыру алшақтығын шоғырландыру, мөлшерін ұлғайту, өтімділіктің баламалы дереккөздерін қысқарту, белгіленген лимиттерді жүйелі бұзу, ауыртпалық салынбаған, жоғары өтімді активтер резервтерін немесе болашақ проблемалардың дереккөздері болуы мүмкін сыртқы нарықтардағы жағдайлардың өзгерістерін едәуір қысқарту, мерзімінен бұрын өтеу. Директорлар кеңесі Басқарманың осы проблемаларды шешу үшін тиісті шараларды орындауына бақылау жасауды қамтамасыз етеді; банкте банктегі өтімділік тәуекелін басқару процесінің тиімділігіне кепілдік беретін бақылау жасауды бірдей ішкі механизмдердің болуын қамтамасыз етеді.
Директорлар кеңесі қаржыландырудың дереккөздері мен мерзімдерін тиімді әртараптандыруды қамтамасыз ететін қаржыландыру стратегиясы бар ішкі құжатты бекітті. Басқарма банктің капиталды барлық дереккөздерден тез жұмылдыру қабілетін өлшейді, банктің капиталды жұмылдыру қабілетіне ықпал ететін негізгі факторларды анықтайды.	Қаржыландыру стратегиясы мыналарды: қолда бар қаржыландыру дереккөздерін қысқа, орташа және ұзақ мерзімді перспективада әртараптандыруды. Әртараптандыру бағыттары қаржыландырудың орташа және ұзақ мерзімді жоспарларына кіргізілген және бюджетті жасау және бизнесті жоспарлау жөніндегі іс-шаралармен келісілген; қаржыландырудың бір нақты дереккөзі бойынша шоғырландыруды шектеу жөніндегі шараларды; бір дереккөзінен қаржыландыруға мейлінше аз тәуелділікті қамтамасыз ету мақсатында көтерме қаржыландыру дереккөздерін әртараптандыру жөніндегі шараларды көздейді. Басқарма өтімді активтерді тарту дереккөздеріне (ішкі және сыртқы дереккөздер) әртараптандыру және олар тартылатын операциялар түрлері бойынша мониторингті; банк активтерінің және қаржыландыру дереккөздерінің құрамына, ерекшеліктеріне және әртараптандырылуына талдау жасауды жүйелі түрде жүргізеді; банкаралық немесе қор нарықтарындағы ішкі немесе сыртқы жағдайларды ескере отырып, қаржыландыру стратегиясын жүйелі түрде қайта қарайды.
Директорлар кеңесі өтімділік тәуекелін басқарудың бірдей құрылымының болуы үшін жауапкершілік атқарады. Директорлар кеңесі өтімділік тәуекелін басқару саясаты мазмұнды ішкі құжатты бекітті.	Ө тімділік тәуекелін басқару саясаты өтімділік тәуекелін басқару жөніндегі жұмысты ұйымдастыруға қойылатын талаптар жүйесін, оның ішінде: өтімділік тәуекелін басқару үшін жауапты бөлімшені; банктің органдары мен бөлімшелері арасында өтімділік тәуекелін басқару жөніндегі өкілеттіктер мен жауапкершілікті бөлуді; өтімділіктің артықтығын (тапшылығын) және өтімділік артықтығының (тапшылығының) шекті рұқсат етілген мәндерін белгілеуді қосқанда банктің өтімді қаражатқа деген мұқтаждығын белгілеу рәсімдерін; банк қызметінің ауқымына сәйкес келетін өтімділік резервін оңай сатылатын активтер түрінде қолдау жөніндегі талапты; өтімділік тәуекелін басқару тұрғысынан активтер мен міндеттемелерді басқаруды ұйымдастыруға қойылатын талапты; өтімділіктің қысқа мерзімді және ұзақ мерзімді болжамын жасау тәртібін; нарықтың жай-күйімен, не міндеттемелерді орындаумен байланысты банктің қосымша өтімділікке деген мұқтаждығына әсер ететін өзге жағдайлармен байланысты оқиғалардың банк үшін жағымсыз дамуының сценарийлерін пайдаланумен өтімділіктің жай-күйіне талдау жүргізу тәртібін; банктің өтімділігін қалпына келтіру рәсімдерін, оның ішінде өтімді активтерді жұмылдыру жөніндегі шешімдерді қабылдау, өтімділіктің тапшылығы туындаған жағдайға қосымша ресурстарды тарту рәсімдерін; жеке және шоғырландырылған негізде банктегі өтімділіктің жай-күйі туралы ақпаратты жинау және талдау үшін ақпараттық жүйенің міндетті түрде болуын белгілейтін ережелерді; банктің өтімділік тәуекелін басқару үшін жауапты бөлімшелері беретін есептілік тізбесін; активтердің және міндеттемелердің құрылымы мен өтеу мерзімдері, қаржыландыру дерек көздерінің әртүрлілігі мен тұрақтылығы, түрлі валюталардағы өтімділікті басқару әдістері сияқты өтімділікті басқару жөніндегі ішкі ережелер мен рәсімдерді реттейді ; өтімділік тәуекелі деңгейінің түрлі сандық және сапалық көрсеткіштерін белгілейді.
Директорлар кеңесі бизнес-стратегияға және банктің қаржы жүйесіндегі роліне сәйкес келетін, өтімділік тәуекелінің рұқсат етілген деңгейін белгіледі.	Директорлар кеңесі банктің өтімділік тәуекелінің рұқсат етілген деңгейін белгілейді. Банктің өтімділік тәуекелінің рұқсат етілген деңгейін анықтау рәсімдері төтенше қаржыландырудың дерек көздерін іздестіру қабілетін көрсетеді; банкке өз өтімділігімен басқару және өтімділік дағдарысы кезеңінде өтімділік тәуекелін басқара алу жағдайында болу мүмкіндігін береді; сандық және/немесе сапалық тәсілдермен көрінеді.
Банктің Директорлар кеңесімен ауқыммен, жүзеге асырылатын қызметке, көрсетілетін қызметтердің географиялық қамтылуына, банк өнімдерінің сипатына сәйкес өтімділік тәуекелін басқаруға арналған лимиттер бекітілді. Басқарма лимиттерді және проблеманы Директорлар кеңесінің назарына жеткізудің тиісті рәсімдерін жүйелі түрде қайта қарайды.	Банктің ішкі құжаттарымен: банктің түрлі бизнес бағыттары арасындағы күн сайынғы өтімділікті соло және шоғырландырылған негізде басқаруға арналған лимиттер; белгіленген қаржы бөлудің немесе банктің басқа міндеттемелерінің орындалуы нәтижесінде жылыстаудың есептік көлемі бар, әр түрлі уақыт мерзімдері ішіндегі қолма-қол ақша ағынының келіп түсуінің келісілген мерзімдеріндегі кумулятивті алшақтықтың (мәселен, міндеттемелердің жалпы сомасының үлес салмағы түріндегі қаржыландыруға деген кумулятивті нетто-мұқтаждық) мөлшеріне шектеулер белгіленген. Лимиттер схемасында өз қызметін жалпы нарықтық стресстер, тек банкке ғана тән немесе екі жағдайдағы стресстер кезеңдерінде жалғастыру мүмкіндігін қамтамасыз ететін шаралар болады.
жетінші жол алынып тасталды
Директорлар кеңесімен кепіл ретінде пайдаланылуы мүмкін банктің активтерін басқару жөніндегі саясаты бар ішкі құжат бекітілді.	Өтімді активтерді алу үшін кепіл ретінде пайдаланылуы мүмкін банктің активтерін басқару жөніндегі саясат, оның ішінде: банктің кепіл ретінде пайдаланылуы мүмкін активтерге деген мұқтаждықтарын анықтау және бағалауды; банктің кепіл ретінде пайдаланылуы мүмкін активтерін пайдалану негізінде жатқан құқықтық және операциялық проблемаларды шешуді; банктің кепіл ретінде пайдаланылуы мүмкін активтерін консервативті анықтауды және олардың қаржыландыруға деген күтпеген мұқтаждық басталған кезде кез келген уақытта қол жетімді болуы тиіс еркін (ауыртпалық салынбаған) деңгейін анықтауды реттейді. Банктің бөлімшесі: Кепілге салынған активтерін қосқанда, банктің кепіл ретінде пайдаланылуы мүмкін активтері бойынша оларды қажетті қамтамасыз етудің және кепілге салуға болатын, ауыртпалық салынбаған активтердің мөлшерімен арақатынасын белгілей отырып, барлық позицияларды есептейді; банктің иелігінде бар, заңды тұлғалардың және банк өз қызметін жүзеге асыратын юрисдикциялардың бөлігінде кепіл ретінде пайдаланылуы мүмкін активтерінің көлемін бақылап отырады; активтердің әрбір ірі сыныбын банктің кепіл ретінде және көрсетілген активтердің қамтамасыз етілген активтер нарықтарында негізгі контрагенттер және ақша қаражатын жеткізушілер үшін жарамдылықпен пайдаланылуы мүмкін активтері ретінде пайдаланылу мүмкіндігін бағалайды; нақты банктер бойынша, бағалар сезімталдығының, стресстер жағдайында кепіл бойынша талаптардың шоғырлануын ескере отырып, банктің кепіл ретінде пайдаланылуы мүмкін активтерінің дерек көздерін әртараптандыру бойынша бағдарларды белгілейді; нарықтағы стресстің түрлі сценарийлері кезінде жеке сектордың контрагенттерінен қаражат тарту мүмкіндігін бағалайды; ұзақ мерзімді құрылымдық, қысқа мерзімді және бір күндік факторларды қосқанда, банктің кепіл ретінде пайдаланылуы мүмкін активтеріне деген мұқтаждықтардың кең ауқымын қанағаттандыру мүмкіндігін бағалайды. Банкте қарыз алуға деген жоспарланған және күтпеген мұқтаждықтарды қанағаттандыру, сондай-ақ банктің қаржыландыру профиліне қарай түрлі уақыт бөліктеріндегі маржа жөніндегі талаптардың ықтимал көтерілуін қамтамасыз етуге дайын болу үшін кепіл ретінде пайдаланылуы мүмкін активтердің жеткілікті көлемі бар; келісім-шартта айтылған банктің кепіл ретінде пайдаланылатын қосымша активтерін беруге қойылатын талаптардың, банктің кредиттік рейтингінің немесе оның қаржылық жай-күйінің өзгеруінің, сондай-ақ, оның ішінде баланстан тыс міндеттемелермен байланысты, міндеттемелерді мерзімінен бұрын өтеуге, өтімділіктің белгілі бір көлеміне деген мұқтаждыққа алып келуі мүмкін басқа да оқиғалардың пайда болу мүмкіндігін ескереді. Ақпараттық жүйелер кездейсоқ жағдайлар үшін банктің кепіл ретінде пайдаланылуы мүмкін ауыртпалық салынбаған активтерінің жеткіліктілігін, талап етілетін түрі мен сапасын бағалауға мүмкіндік береді.
Банктің өтімділік тәуекелін басқару жөніндегі ішкі саясаты оның ішінде өтімділіктің жетіспеушілігімен проблемалар пайда болған жағдайда ауыртпалық салынбаған жоғары сапалы өтімді активтердің резервті қорын қолдауды көздейді.	Өтімділікті басқару саясаты: стресс жағдайларында қосымша өтімділікті тарту үшін пайдалануға болатын ауыртпалық салынбаған, өтімді активтер резервтерінің мөлшерін; резервтерді қалыптастыру кезінде, оның ішінде қолма-қол ақша ағынының сәйкессіздік шамасы туралы жорамалдарды, стресстік оқиғаларды, стресс жағдайларында банктің кепіл ретінде пайдалануы мүмкін активтер құнын (яғни, активтерді сатқан немесе оларды қаржыландырудың қамтамасыз етілген түрлері бойынша кепіл ретінде пайдаланған жағдайда банктің алуы мүмкін қолма-қол ақшаның есептік көлемі) ескереді; өзін өте күрделі стресс сценарийлерінен қауіпсіздендіру үшін қолма-қол ақша және жоғары сапалы мемлекеттік облигациялар немесе осыған ұқсас құралдар сияқты резервтерді (мейлінше сенімді өтімді активтерді) қалыптастырудың дерек көздерін; банктің өтімді активтердің қажет мөлшерін қалыптастыру қабілетіне әсер ететін ақпаратқа мониторинг және талдау жасау рәсімдерін анықтайды; Басқарма стресс сценарийлері басталған кезде қаражат тарту үшін сатуға немесе кепілге салуға болатын ауыртпалық салынбаған, өтімді активтер резервтерінің динамикасына талдау жүргізеді.
Басқармамен өтімділік тәуекелін анықтау, өлшеу, мониторинг және бақылау жасау рәсімдері бекітілді. Рәсімдерге уақыт бөліктерінің тиісті ауқымы ішінде активті, пассивті және баланстан тыс баптардан алынған қолма-қол ақша ағынын жан-жақты болжаудың сенімді схемасы кіреді.	Банктің өтімділік тәуекелін анықтау, өлшеу, мониторинг және бақылау жасаудың ішкі рәсімдерінде: өтімділікке деген күтпеген (шартты) мұқтаждықтардың дерек көздерін анықтау; міндеттемелерді мерзімінен бұрын өтеуге, оның ішінде баланстан тыс міндеттемелермен байланысты, өтімділіктің белгілі бір көлеміне деген мұқтаждыққа алып келуі мүмкін оқиғалардың болуын анықтау немесе басталуын болжау; егер банк, банк конгломератының бас ұйымы болып табылған жағдайда барлық еншілес ұйымдарға тән өтімділік тәуекелін белгілеу және анықтау; әрбір ірі баланстық және баланстан тыс бапты, оның ішінде банктің қаржыландыру дерек көздерінде және оның осы қорларды пайдалануында көрінуі мүмкін, "орнатылған" опциондардың және басқа шартты міндеттемелердің әсерін бағалау; банктің қаржыландыру тәуекеліне душар болуы мен нарықтың өтімділік тәуекелі арасындағы өзара қарым-қатынастарға талдау жасау; өтімділік тәуекелінің және банк душар болатын тәуекелдің басқа түрлері арасындағы өзара байланысқа талдау жасау; өтімділік тәуекелін, оның ішінде түрлі факторларды, атап айтқанда: өтімділікке деген мұқтаждықтың және бір күн ішіне қаржыландыру қабілетінің өзгеруіне деген әлсіздікті; өтімділікке деген күн сайынғы мұқтаждықты және бір жылға дейінгі қысқа және орта мерзімді уақыт кезеңдерінде қаржыландыру қабілетін; бір жылдан астам мерзімге өтімділікке деген ұзақ мерзімді мұқтаждықты; банктің қорларды жұмылдырудың ішкі қабілетіне күшті салмақ салуы мүмкін оқиғаларға, іс-әрекеттерге және стратегияларға деген әлсіздікті ескеретін басқару әдістері. Өтімділікті өлшеу әдістері кезеңді түрде, бірақ кемінде айына бір рет: Банктің ақша қаражатының түсіміне бағалау (ақша қаражатының жылыстауымен салыстырғанда); түрлі уақыт мерзімдерінде (3 ай, 6 ай, 1 жыл және 3 жыл), оның ішінде түрлі стресс сценарийлерін ескере отырып, активтер, міндеттемелер, баланстан тыс міндеттемелер және туынды қаржы құралдары бойынша ақша қаражатының болашақ ағынын өлшеуді және болжам жасауды жүргізуді көздейді.
Банкте өтімділік тәуекелінің сандық көрсеткіштерін өлшеу және талдау жөніндегі құралдар бар.	Ішкі рәсімдер банктің баланс құрылымын, болашақ қаржы ағынын бағалау және баланстан тыс тәуекелдерді ескере отырып, өтімділік позициясын болжау үшін пайдаланатын, мыналарды: қаржыландырудың әдеттегі дерек көздеріне қатысты болжанатын қаражат жылыстауы нәтижесінде пайда болуы мүмкін мұқтаждықтарды; өз кезегінде түрлі уақыт бөліктеріндегі алшақтықтар шамасы бойынша өтімділік тәуекелінің лимиттерін, сондай-ақ ертерек алдын алу индикаторларын анықтау үшін негіз болып табылатын түрлі уақыт мерзімдерінде қаржыландырудың тапшылығын; бірнеше баламалы сценарий аясында белгілі бір уақыт ішінде қаржы ағынын болжауды; ақша қаражатының қозғалысы туралы есептерді талдауды; активтердің, міндеттемелердің және баланстан тыс баптардың болашақ әрекеті туралы жорамалға (әлеуетті сценарийлерге) сүйенетін "ақша ағынының сәйкестігін" немесе "өтімділік тапшылығын" талдауды; жуырдағы 6 айда шартты міндеттемелердің бір бөлігін не барлығын мерзімінен бұрын өтеу мүмкіндігін ескере отырып, банктің активтерін және міндеттемелерін гэп-талдауды; белгілі уақыт аралықтарындағы кумулятивті таза артылуды немесе өтімділіктің жетіспеушілігін есептеуді; банк өтімділіктің әлеуетті тәуекелін анықтау кезінде пайдаланатын жорамалдар тізбесін (әлеуетті сценарийлер), оның ішінде сол немесе басқа активтер мен міндеттемелерді өтеу ықтималдығын; тұрақсыз қаржы ағыны бар талап етуге дейінгі депозиттердің, активтердің, міндеттемелердің және баланстан тыс баптардың мерзімдерін; өтімділікпен қауырттылық кезеңдерінде қаражаттың баламалы дерек көздерінің болуын анықтауға мүмкіндік беретін көрсеткіштерді көздейді. Пайдаланылатын жорамалдар (әлеуетті сценарийлер) басталуының жоғары дәрежелі ықтималдығы бар әлеуетті ықтимал жағдайларға жақындатылған, қисынды, негізделген болып табылады, банктің жүзеге асыратын қызметінің ауқымына сәйкес келеді. Таңдалып алынған жорамалдар тізбесі (әлеуетті сценарийлер) құжатталған, банктің Директорлар кеңесімен кезеңді түрде, бірақ кемінде жылына бір рет қайта қаралады және бекітіледі.
Банктің ішкі құжаттарында ақша қаражатының болашақ ағынын (баланстың белсенді бөлігінен түсімді және банктің өзіне қабылдаған міндеттемелерін орындауы бойынша шығыстарды) анықтауға мүмкіндік беретін өтімділік тәуекелін басқару рәсімдері көзделген.	Ақша қаражатының болашақ ағынын болжау рәсімі: банк қызметінің күрделілігін, өнімдерді және нарықтарды көрсететін, оның өтімділікке (қысқа және ұзақ мерзімді) деген болашақ мұқтаждықтарына қатысты нақты жорамалдарды қабылдауды; кепіл ретінде пайдаланылуы мүмкін активтердің, оларды стресс жағдайларында орнын толтыру дерек көзі ретінде пайдалану үшін сапасын талдауды; қаржыландыру дерек көздерін өтеу мерзімдерін тең бөлу және қаражатты пайдалану мақсатында шығатын ағынмен үйлестірумен болашақ ақша ағыны түсімінің мерзімдерін реттеуді; банктің міндеттемелерінен туындайтын ақша ағынын бағалау кезінде стресстік жағдайлар жағдайында қаржыландыру дерек көздерінің қозғалысын бағалауды жүргізуді көздейді.
Банктің өтімділік тәуекелін анықтау, өлшеу, мониторинг және бақылау жасау жөніндегі ішкі рәсімдері оның ішінде баланстан тыс және басқа шартты міндеттемелермен байланысты әлеуетті қаржы ағынын ескереді.	Ішкі рәсімдер: міндеттемелерді мерзімінен бұрын орындаудың банк үшін ықтимал салдары болжамының болуын, міндеттемелердің сипатын және контрагенттің кредит қабілеттілігін қарауды, сондай-ақ салалар және географиялық секторлар бойынша әлеуетті тәуекелді; стресс кезеңдерінде басталуы мүмкін, банктің баланстан тыс міндеттемелерінен пайда болатын өтімділік тәуекелдерін басқаруды (арнайы қаржы компаниялары, қаржы деривативтері, сондай-ақ қаржылық міндеттемелер); міндеттемелердің түрлері бойынша бөлуде және біріктірілген негізде банктің өз міндеттемелерін, оның ішінде шартты міндеттемелерін орындауымен байланысты қаржылық қаражат ағынының болжамын. Банктің иелігінде кез келген шартты міндеттемелер басталған кезде, оның ішінде заемшының (эмитенттің) белгілі бір іс-әрекеттерді жасауына немесе белгілі бір іс-әрекеттерден қалыс қалуына алып келетін шартты міндеттемелер (бұдан әрі – ковенанттар) бұзылған кезде қабылданған міндеттемелерді орындау үшін өтімділіктің жеткілікті, сенімді дерек көздері бар; туынды қаржы құралдары, оның ішінде банктің кредиттік рейтингі немесе оның кредит қабілеттілігі нашарлаған не базалық активтің бағасы төмендеген жағдайда контрагенттердің қосымша кепілді талап ету ықтималдығы бойынша келісім-шарттарды қайта бағалаумен, орындаумен немесе жақындап қалған мерзімімен байланысты қаржы ағынының болжамын; банктің шартты міндеттемелерінің бір бөлігін не барлығын мерзімінен бұрын өтеуді ескере отырып, шартты міндеттемелер бойынша апта сайынғы стресс-тестілеуді жүргізуді көздейді.
Активтер мен міндеттемелерді басқару бөлімшесі және (немесе) тиісті функциялары мен өкілеттіктері бар өзге алқалық орган нарықта тұрақты ақша тарту қажеттілігі, мүмкіндігі болған жағдайда қамтамасыз ету үшін ақша ағыны графигінің және міндеттемелерді өтеу графигінің көмегімен қажетті ақша шамасын бақылайды.	Активтер мен міндеттемелерді басқару бөлімшесі және (немесе) тиісті функциялары мен өкілеттіктері бар өзге алқалық орган: апта сайын ақша ағынының графигін жасайды және таяу арадағы он жұмыс күніне қолма-қол ақша бойынша гэп-позицияға мониторинг жүргізеді; есеп айырысу күніне сәйкес апта сайын активтер мен міндеттемелерді өтеу мерзімдерінің графигін жасайды және күн сайынғы, апта сайынғы және ай сайынғы негізде қолма-қол ақша бойынша гэп-позицияға мониторинг жүргізеді; әрбір валюта бойынша ұлттық валютаға немесе басқа шетел валютасына айырбастаусыз қолма-қол ақша бойынша гэп-позицияны мониторинг жасауды және басқаруды апта сайын жүзеге асырады; банк банктің баланстан тыс міндеттемелерін өтеудің болжамды көлемін ескерумен өтімділікке бақылау жасауды жүзеге асырады.
Активтер мен міндеттемелерді басқару бөлімшесі және (немесе) тиісті функциялары мен өкілеттіктері бар өзге алқалық орган лимиттер белгілеу арқылы қолма-қол ақша бойынша гэп-позицияны бақылайды.	Банктің басқармасы немесе тиісті функциялары мен өкілеттіктері бар басқа алқалық органы капитал нарығындағы, оның ішінде банк аралық нарықтағы өтімді активтерді жұмылдыру мүмкіндігін ескере отырып, қолма-қол ақша бойынша гэп-позицияға лимиттер белгілейді. Активтер мен міндеттемелерді басқару бөлімшесі банктің өтімді активтерді жұмылдыру қабілетінің өзгеруін ескерумен кезеңді түрде, бірақ тоқсанда кемінде бір рет қолма-қол ақшаның гэп-позициялары бойынша лимиттерге шолу жүргізеді.
Басқарма міндеттемелерді мерзімінен бұрын өтеуге және банктің оның арнайы мақсаттағы еншілес ұйымдарымен шарттық және шарттық емес қатынастарымен байланысты пайда болатын өтімділіктің белгілі бір көлеміне деген мұқтаждықтарға алып келуі мүмкін оқиғалардың басталу ықтималдығына және өтімділік тәуекеліне мониторинг жасауды жүзеге асырады.	Басқарма секьюритилендіру немесе сыртқы қаржыландыру мақсаттары үшін құрылған арнайы қаржы компаниялары бойынша өтімдік позицияларын кезеңді түрде, бірақ тоқсанда кемінде бір рет бақылап отырады; стресс-тестілеу кезіндегі өтімділік болжамын қосқанда өтімділікке және гэп-талдауға өзіндік болжам жасау аясында арнайы мақсаттағы ұйымдардың түсімі (өтеу мерзімі жақындаған активтер) мен (өтеу мерзімі жақындаған міндеттемелер) жылыстауын ай сайын бақылап отырады; арнайы мақсаттағы ұйымда өтімділіктің қажетті деңгейі болмауының (болмаған жағдайда) банктің өтімділігіне ықпалына талдау жасайды; арнайы мақсаттағы еншілес ұйымдарын өтімділікпен толықтыруға ақша жылыстауды ескерумен өзінің өтімділік позициясын бағалайды; секьюритилендіру мақсаттары үшін құрылған арнайы қаржы компаниясы активтерді қаржыландырудың дерек көзі ретінде пайдаланған кезде банк міндеттемелерінің көлемін ұлғайтатын жағдайлардың басталуымен байланысты өтімділікке деген мұқтаждықтарға талдау жасайды.
Басқарма өтімділіктің шетел валютасына деген жиынтық мұқтаждықтарын бағалайды және валюталар сәйкессіздігінің рұқсат етілген шектерін анықтайды.	Басқарма стресс жағдайларындағы ықтимал шектеулерді, оның ішінде: ішкі нарықтағы валюталық резервті құралдарға қол жеткізуді (жасалған шарттар, "РЕПО" нарықтық мәмілелерінің және СВОП операцияларының болуы); өтімділіктің артығын бір валютадан басқасына аудару мүмкіндігін (шетел валютасындағы өтімді қаржы құралдары) қарастыра отырып, өзі белсенді қызметті жүзеге асыратын валюталардың әрбір түрі үшін өзінің стратегиясына жекелеген талдау жасауды жүргізеді. Банктің өтімділік тәуекелін басқару жөніндегі ішкі рәсімдері оның ішінде: шетел валютасындағы активтер мен міндеттемелер арасындағы алшақтықтарды; жасалған хеджирлеу операцияларымен және СВОП операцияларымен байланысты тәуекелдерді назарға алады.
Банкпен өтімділік тәуекелінің пайда болуын ертерек алдын алудың көрсеткіштері әзірленді.	Банктің өтімділік тәуекелін басқару жөніндегі ішкі саясаты минимум ретінде мыналар кіретін ертерек алдын алудың көрсеткіштерін (сапалық немесе сандық) көздейді: әлеуетті құбылмалы міндеттемелердің есебінен қаржыландырылатын қысқа мерзімді активтерді қоспағанда, активтердің тез өсуі; активтер немесе міндеттемелер бойынша өсетін шоғырлану; валютаның тура келмеулерінің ұлғаюы; активтер мен міндеттемелер өтелгенге дейін орташа мөлшерленген алшақтықтың ұлғаюы; бір нақты өнімдік сызық бойынша жағымсыз үрдістер немесе жоғары тәуекел (мәселен, мерзімі өткен төлемдердің ұлғаймалы көлемі); банк кірістерінің, активтер сапасының едәуір нашарлауы; кредиттік рейтингтің төмендеуі; қарыз алу жөніндегі спредтің немесе кредиттік дефолт своптары жөніндегі спредтің ұлғаюы; көтерме немесе бөлшек қаржыландырудың өсетін құны; бөлшек депозиттердің үдеуші жылыстауы; ұзақ мерзімді қаржыландыруға қол жеткізудің қиындауы; қысқа мерзімді міндеттемелерді орналастырумен қиындықтар. Банктің ішкі құжаттарымен кейбір өнімдердегі орнатылған іске қосу механизмдерінің жақындап келе жатқан бұзушылықтары туралы немесе шартты тәуекелдердің басталу ықтималдығы туралы белгі беретін ертерек алдын алудың көрсеткіштері белгіленген, бұл банкті осы өнімге өтімділікпен қосымша қолдауды ұсынуға немесе активтерді балансқа аударуға мәжбүр ететін еді.
Банктің басқармасы өтімділікті ауыстыру үшін заңдық, реттеуіш және бизнес шектеулерді ескерумен банктің, сондай-ақ оның еншілес ұйымдарының бизнес бағыттарының және валюталарының әлеуетті өтімділік тәуекелі мен қаржылық мұқтаждықтарын бақылап отырады және қадағалайды.	Өтімділік тәуекелін басқару саясаты: шоғырландырылған негіздегі өтімділік тәуекелі туралы көрініс алу үшін ақпарат жинау процестерін қосқанда, жекелеген банк, сондай-ақ еншілес, оның ішінде шетелдік ұйымдар ескерілген деңгейінде өтімділік тәуекеліне мониторинг және бақылау жасауды, банктің және оның еншілес ұйымдарының арасында өтімділікті тапсыру шектеулерін анықтау рәсімдерін жүргізуді; банк жұмыс істейтін әрбір ел бойынша, өтімділік тәуекелін басқаруға әсер ететін құқықтық және реттеуіш режимдердің қажетті білімдерінің болуын; еншілес ұйымдарды, қаражатты осылай ауыстыру қаншалықты заңмен рұқсат етілгенін ескерумен өтімділікті және ілеспе ресурстарды орналастыру үшін жұмыс рәсімдерінің болуын; өтімділіктің топ ішілік тәуекеліне ішкі лимиттерді, банктің еншілес ұйымдары деңгейіндегі лимиттерді белгілеуді; қаражаттың және кепілдің орын ауыстыруына қатысты жорамалдарды (әлеуетті сценарийлерді) көздейді. Банктің жорамалдарында өтімділіктің және кепілдің тиімді қозғалысы үшін реттеуіш, құқықтық, бухгалтерлік, кредиттік, салықтық және ішкі шектеулер, қаражатты және кепілді топ мүшелерінің арасында аударым жасау үшін қажет операциялық шаралар, сондай-ақ осы шаралар аясында осындай аударым жасауды жүргізу үшін қажет уақыт толығымен ескеріледі.
Басқарма капитал нарығына қол жеткізуді белсенді басқаруды, тиісті қызметкерлер тарабынан оған мониторинг және тексеру жасалуын қамтамасыз етеді.	Басқарма бекітілген қаржыландыру стратегиясына сәйкес капиталдың нарықтарға белсенді қатысуын қолдайды; қысқа және ұзақ мерзімді қаржыландыру нарықтарына қол жеткізу мүмкіндігін қарастырады; оның стресс кезеңдері уақытында өтімділік жетіспеушілігінің проблемаларын шешу қабілетін көтеретін қаржыландырудың баламалы дерек көздерін анықтайды. Банктің ішкі рәсімдерімен өтімділік жетіспеушілігі жағдайында банктің оның ішінде мыналар болып табылатын қаржыландырудың ықтимал дерек көздері белгіленген: акционерлер қаражаты; депозиттердің өсуі; міндеттемелерді өтеу мерзімдерінің ұлғаюы; қысқа және ұзақ мерзімді борыштық құралдардың эмиссиялары; қаражатты топ ішінде аударым жасау; еншілес компанияларды сату; активтерді секьюритилендіру; сату немесе ауыртпалық салынбаған жоғары өтімді активтермен репо операциясы; салынған қаражатты игеру; Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкінен қарыз алу. Басқарма банкті қысқа, орташа және ұзақ мерзімді перспективада өтімділікпен қамтамасыз ету мақсатында олардың тиімділігін бағалай отырып, қаражат тартудың өз нұсқаларына жүйелі түрде талдау жасайды және тестілейді.
Банктің басқармасы әдеттегі, сондай-ақ стресс жағдайлары кезінде төлем жасау және есеп айырысу міндеттемелерінің уақтылы орындалуын қамтамасыз ету үшін өтімділіктің күн сайынғы позицияларын және тәуекелдерді белсенді басқарады, осылайша төлем жасау және есеп айырысу жүйелерінің үздіксіз қызмет атқаруына мүмкіндік береді.	Банктің күн сайынғы өтімділікті басқару жөніндегі стратегиясына тіпті болмаса төрт операциялық элемент кіреді: біріншіден, оларды күтілетін іс-әрекеттермен және қолда бар ресурстармен қатынастыра отырып, өтімділіктің күндік позицияларын бақылап отыру, қосымша күндік өтімділікті тартуға немесе маңызды төлемдерді жүргізу үшін өтімділікті жылыстауды шектеуге мүмкіндік беретін негізгі позицияларға бір күн ішінде мониторингті жүзеге асыру; екіншіден, өзінің күндік мақсаттарына жету үшін күндік қорлардың жеткілікті көлемін сатып алу; үшіншіден, күндік заем қаражатын (қорларды) алу қажеттілігі жағдайында кепіл ретінде пайдаланылуы мүмкін банктің активтерін басқару. Банкте күндік мақсаттарға жету үшін қажет болатын күндік өтімділіктің көлемін тарту үшін пайдалануға болатын жеткілікті кепіл бар; төртіншіден, күндік өтімділік ағыны күтпеген кезде бұзылған жағдайда үзіліссіз қызметті қамтамасыз ету жөніндегі рәсімдердің, шаралардың болуы.
Банк банкке тән түрлі қысқа мерзімді және ұзақ мерзімді стресс-сценарийлер бойынша стресс-тестілеуді кезеңді түрде, бірақ айына кемінде бір рет жүргізеді. Басқарма стресс-тест нәтижелерін өзінің өтімділік тәуекелін басқару жөніндегі саясаты мен позицияларын түзету, сондай-ақ оқыс жағдайлардағы іс-әрекеттерінің тиімді жоспарларын әзірлеу үшін пайдаланады.	Басқарма ықтимал өтімділік тәуекеліне душар болуды анықтау және сандық тұрғыда өлшеу үшін жүйелі түрде стресс-тестілеудің жүргізілуін және сценарийлерге талдау жасалуын қамтамасыз етеді; Басқарма кезеңді түрде, бірақ тоқсанына кемінде бір рет Директорлар кеңесіне стресс-тестілеудің нәтижелері туралы хабарлайды және талқылау қорытындылары бойынша алынған нәтижелерді банктің әлеуетті тәуекелдерін шектеу, сондай-ақ өтімділік резервтерін құру мақсатында салдарды жою немесе бәсеңдету жөніндегі шараларды қабылдау үшін пайдаланады. Стресс-тестілеудің нәтижелері банктің оқыс жағдайлардағы іс-әрекеттерінің жоспарын жасауда және өтімділік жетіспеушілігі жағдайында жұмыс стратегиясы мен тактикасын анықтауда пайдаланылады. Стресс-тестілеудің нәтижелері жан-жақты талдануы және ішкі лимиттер белгілеу кезінде назарға алынуы тиіс.
Басқарма егер банк, банк конгломератының бас ұйымы болып табылған жағдайда кезеңді түрде, бірақ тоқсанына кемінде бір рет стресс-сценарийлердің өтімділіктің жалпы топтық позициясына, сондай-ақ конгломератқа мүше жекелеген ұйымдардың өтімділік позициясына әсеріне және қызметтің бағыттарына талдау жасауды жүргізеді.	Банктің ішкі құжаттарымен едәуір өтімділік тәуекеліне душар болатын, банк конгломератының құрамына кіретін ұйымдар үшін қосымша стресс-тестілеу жүргізу көзделген. Банк тестілеу барысында сценарийлердің әр түрлі уақыт бөліктеріндегі, оның ішінде күндік ауқымдағы салдарын қарастырады. Тестілеудің дәрежесі мен жиілігі банктің шамасына және оның алдында тұрған әлеуетті өтімділік тәуекелдеріне, сондай-ақ банктің Қазақстан Республикасының қаржы жүйесіндегі қатысты салмағына өлшемдес.
Банк стресс-сценарийлерді жасау кезінде бизнестің сипатын, жүзеге асырылатын қызметтің өтімділік тәуекеліне душар болуын ескереді.	Басқарма түрлі стресс-сценарийлердің жобаларын қарайды. Банк стресс-тестілеу жүргізу кезінде қысқа мерзімді және ұзақ мерзімді стресс-сценарийлерді, сондай-ақ жеке алынған банкке және жалпы алғанда бүкіл нарыққа тән стресс-сценарийлерді, оның ішінде: тиісті оқиғалар басталған жағдайда банктің шартты міндеттемелерін ескерумен міндеттемелерді мерзімінен бұрын өтеуді, оның ішінде ковенанттың бұзылуын; нарықта бір мезгілде өтімділік жетіспеушілігін; қамтамасыз етілген және қамтамасыз етілмеген қаржыландыруға қол жеткізуді шектеуді; айырбасталатын валюталарды шектеуді назарға алады; нарықтың өтімділігін қысқартудың және қаржыландыру өтімділігінің тапшылығы арасындағы байланысты; банктің өтімділігіне әсердің, тәуекелдердің басқа түрлері бойынша (кредиттік, операциялық, нарықтық және басқалар) стресс-тестілеудің нәтижелерін ескереді.
Банк стресс-тестілеу үшін жорамалдарды белгілеу кезінде консервативті-қалыпты тәсіл дайындады.	Банк сценарийдің түріне қарай мынадай тізбе кіретін бірқатар жорамалдарды қарастырады: активтер нарығының өтімсіздігі; бөлшек қаржыландырудың жылыстауы; көтерме қаржыландырудың қамтамасыз етілген және қамтамасыз етілмеген дерек көздерінің қол жетімділігі (сіздігі); қосымша маржаны белгілеу талаптары және кепіл жөніндегі талаптар; қаржыландырудың мерзімдері; үшінші тұлғаларға немесе еншілес ұйымдарға берілген кредиттік желілер бойынша шартты талаптар; баланстан тыс құралдар мен операциялар бойынша міндеттемелердің орнын толтыратын өтімділік; банкке берілген кредиттік желілердің болуы; валюталар айырбасталымы және валюталық нарықтарға қол жеткізу; Ұлттық Банктің кредиттік қаражатына қол жеткізу; активтердің болашақ өсу деңгейі. Банк кезеңді түрде, бірақ жылына кемінде бір рет тест жүргізілетін сценарийлердің сипаты мен маңыздылығының банк жүзеге асыратын қызметіне сәйкестігін қамтамасыз ету үшін сценарийлердің жобаларын қайта қарайды. Банк сценарийлерді қайта қарау кезінде нарық жағдайының өзгеруін; банк қызметі сипатының, ауқымының өзгеруін; стресс жағдайларындағы қызметтің нақты тәжірибесін ескереді. Банк өтімділіктің профиліне едәуір әсер етуі мүмкін факторларды анықтау және талдау үшін стресс-тестілеу нәтижелерінің белгілі негізгі жорамалдарға деген сезімталдығына талдау жүргізуі мүмкін.
Басқарма стресс-тестілеуде қолданылатын сценарийлер мен жорамалдарды, сондай-ақ стресс-тестілеу нәтижелерін қарайды. Банктің сценарийлер мен ілеспе жорамалдарды таңдауы құжатталған және стресс-тестілеу нәтижелерімен қатар қаралған.	Басқарма кездейсоқ жағдайлар туындаған жағдайға арналған жоспарында қаржыландырудың ілеспе ықтимал тапшылығын бағалауға және жоспарлауға стресс-тестілеу нәтижелерін қалай кіргізуді шешеді. Басшылық (Директорлар кеңесімен кеңесе отырып) банк жол беретін өтімділік тәуекелінің рұқсат етілген деңгейінен қаржыландырудың болжанған тапшылығы қандай дәрежеде жоғары (немесе қаржыландырудың болжанған тапшылығы төмен) болса, сол дәрежеде: өзінің өтімділік позициясын түзеуді немесе кездейсоқ жағдайлар туындаған жағдайға арналған жоспарын қолдауды шешеді.
Басқарма өтімділік тәуекелін басқарудың сенімді құрылымының қызмет атқаруын қамтамасыз етеді.	Басқарма өтімділік тәуекелін басқару бойынша оған жүктелген функцияларды орындау мақсатында, оның ішінде: Директорлар кеңесі бекіткен өтімділік тәуекелін басқару жөніндегі саясатқа сәйкес қажетті рәсімдердің орындалуын қамтамасыз етеді; Банктің өтімділік жөніндегі күн сайынғы міндеттемелерін, оның ішінде банктің ішіндегі не жалпы нарықтағы проблемалардан туындаған өтімділіктің жетіспеу кезеңінде орындауын қамтамасыз етеді; банктің баланстық және баланстан тыс операцияларының мерзімділігімен, оның активтері мен міндеттемелерінің өтімділігімен өлшемдес өтімділіктің жеткілікті резервін қолдауды (ауыртпалық салынбаған активтер түрінде) қамтамасыз етеді. Активтер мен міндеттемелерді басқару бөлімшесі оларды берілген займдарды қамтамасыз ету ретінде кепілге тез беру үшін өтімді активтердің қажетті деңгейін анықтайды және қолдайды; активтердің сатылуы және банк үшін өтімділікпен қауырттылық кезеңдерінде қаржыландыру дерек көздерінің қол жетімділігі туралы жеткілікті дәрежеде қалыпты жорамалдарды қолданады.
жиырма сегізінші жол алынып тасталды
Директорлар кеңесін және Басқарманы банктің өтімділік бойынша позициясы туралы уақтылы ақпаратпен қамтамасыз ету үшін банктің ішкі құжаттарымен тиісті басқарушылық ақпараттық жүйені құру көзделген. Басқарушылық ақпараттық жүйе банктің, сондай-ақ банктің еншілес ұйымдары бөлігінде өтімдік позицияларын есептеуге мүмкіндік береді.	Басқарушылық ақпараттық жүйе: шартты тәуекелдерді, сондай-ақ міндеттемелерді мерзімінен бұрын өтеуге және өтімділіктің белгілі көлеміне деген мұқтаждыққа алып келуі мүмкін оқиғалардың пайда болуымен байланысты, оның ішінде баланстан тыс баптармен байланысты тәуекелдерді қосқанда, өтімділік тәуекелінің барлық дерек көздерін; бір операциялық күнге, күн сайынғы (мейлінше қысқа уақыт бөліктері үшін), одан кейін одан ұзағырақ уақыт кезеңдерінің бірқатары да бойынша өтімділік позицияларын; стресс жағдайларын қамтитын түрлі сценарийлерді; жүйе, заңдық кедергілер, уақыт аймақтары және валюталар тұрғысынан алғанда ұйымдардағы өзгешеліктерді назарға ала отырып, өтімділік тәуекелін басқару үшін, оның ішінде шоғырландырылған негізде қажетті ақпаратты ескереді. Банк Директорлар кеңесіне, Басқармаға және (немесе) тиісті функциялары мен өкілеттіктері бар басқа алқалық органдарға есеп берудің ауқымын, нысанын және кезеңділігін анықтайтын есеп берушілік критерийлердің тізбесін әзірледі. Директорлар кеңесі кезеңді түрде, бірақ тоқсанына кемінде бір рет өтімділіктің ағымдағы әлеуетті тәуекелдерін белгіленген лимиттермен салыстырғандағы тәуекел деңгейі туралы есеп берулерді алады. Басқарма Директорлар кеңесіне өтімділік тәуекелі лимиттерінің бұзушылықтары туралы хабарлайды және түзету шараларын қабылдайды.
Директорлар кеңесі функциялары жағынан тәуелсіз, тиісінше оқытылған және құзыретті қызметкерлердің өтімділік тәуекелін басқару жүйесіне ішкі бақылау жасау жөніндегі жұмысты жүргізуін қамтамасыз етеді.	Ішкі аудит қызметі қызметкерлерінің банктегі өтімділік тәуекелін басқару жүйесінің тиімділігін бағалау үшін қажет тәжірибесі және машықтары бар. Ішкі аудит қызметі банк бөлімшелерінің өтімділік тәуекелін басқарудың келісілген құрылымын іске асыруын және тиімділігін жүйелі түрде қарайды.

Екiншi деңгейдегi банктерде
тәуекелдердi басқару және
iшкi бақылау жүйелерiнiң
болуына қойылатын талаптар
туралы нұсқаулыққа 5-қосымша

Ескерту: 5-қосымшаға өзгертулер енгізілді - ҚР Қаржы нарығын және қаржы ұйымдарын реттеу мен қадағалау агенттігі Басқармасының 2006 жылғы 27 қазандағы N 234 (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-тармақтан қараңыз), 2009.03.27. N 64, 2011.01.31 № 8 (мемлекеттік тіркелген күннен бастап он төрт күнтізбелік күн өткеннен кейін қолданысқа енгiзiледi) қаулыларымен.

Қаржы құралдарымен операциялар
жүргiзуге қойылатын талаптар

Талаптың атауы	Талаптардың критерийлері
Директорлар кеңесі қаржы құралдарын сатып алу/сату және баға тәуекелі бойынша операцияларды басқарудың ішкі саясатын бекітті.	Қаржы құралдарын сатып алу/сату бойынша операцияларды басқарудың ішкі саясаты: банк активтерінің (міндеттемелерінің) құрылымына байланысты проценттік тәуекелді айқындайды; банк активтерінің (міндеттемелерінің) құрылымына байланысты валюта тәуекелін айқындайды; туынды қаржы құралдарының операцияларына тән тәуекелдерді айқындау, баға тәуекелінің лимиттерін белгілеу әдістерін, рынок тәуекелі бойынша меншікті капиталдың жеткіліктілігін; банктің рыноктық тәуекелін өлшеу кезінде пайдаланылатын үлгілерді; тәуекелдерді басқару бөлімшесінің директорлар кеңесіне және басқармаға рынок тәуекелі бойынша банк позициялары туралы есепті ұсынуының кезеңділігін реттейді.
Директорлар кеңесі функционалдық, атап айтқанда мәмілені жүзеге асыратын фронт-офис пен көрсетілген операцияларды есепте көрсетумен айналысатын бэк-офис арасындағы міндеттерін бөлуге негізделген фронт-және бэк офистер үшін қосарланған бақылау саясатын бекітті.	Қосарланған бақылау жүйесі: фронт- және бэк-офистерді бөлуді; бэк-офистің фронт-офистің операцияларының жай-күйін уақтылы тексеру мүмкіндігін; қосарланған бақылау жүйесі қатысушылар арасындағы ықтимал келісімдерді шектеу шараларын; тәуекелдер мониторингі мен кастодиан қызметін жүзеге асыратын фронт пен бэк-офистерде және бөлімшелердегі қызметтік міндеттерді бір ғана тұлғаның қатар орындауына тыйым салуды қарастырады.
Басқарма банк операцияларының қауіпсіздігін қамтамасыз ету бойынша рәсімдерді бекітті.	Ішкі аудит қызметі меншікті капиталдың және банк кірістерінің мөлшеріне теңбе-тең болмайтын кірістермен айла-әрекет жасау және тәуекелді қабылдау жағдайларын анықтау және болдырмау мақсатында банк операцияларын тексереді.
Банктің автоматтандырылған жүйесі бар (қаржы құралдарының портфелін басқару, операцияларды қамтамасыз ету, шоттарды өңдеу және есептерді жүргізу, тәуекелдерді басқару).	Банктің қаржы құралдарын сатып алу/сату бойынша операцияларын қамтамасыз ететін техникалық жүйесі бар; банктің тәуекелдерді басқаруға қажетті ақпаратты жинау жөніндегі жүйесі бар; банктің ақша және қаржы құралдары бойынша есептеулер жүргізуге арналған техникалық жүйесі бар; ішкі аудит қызметі және сыртқы аудиторлар тәуекелдерді басқару бөлімшесінде бухгалтерлік есеп және есеп беруді жүргізуге жауап беретін банк бөлімшесі ұсынған мәліметтердің нақтылығын тексереді.
Банктің шоғырландырылған негізде, нақты уақыт режимінде тәуекелді бақылап отыруға мүмкіндікті қамтамасыз ететін қаржы құралдарымен операциялар бойынша тәуекелдерді басқару жүйесі бар.	Банк басқа рыноктық операциялардан бөлек сауда операцияларына өңдеу жүргізеді; банк еншілес ұйымдарды ескере отырып, оның ішінде шоғырландырылған негізде баға тәуекеліне ұшыраған баланстық және баланстан тыс операциялар бойынша кірістер/шығыстарды және тәуекелдерді бақылайды; банк мерзімдік биржалық позицияларды қайта бағалау негізінде кірістер/шығыстарға күн сайынғы бағалауды жүргізеді.
Банк қаржы құралдарына ағымдағы рыноктық бағаны ескере отырып, әлуетті рыноктық тәуекелді және кірістер/шығыстарды кезең-кезеңмен бағалайды.	Банк қаржы құралдары портфелінен банктің математикалық модельдерімен айқындалған ағымдағы рыноктық бағалар немесе есептеу бағасы жоқ қаржы құралдарын шығарып тастайды. банк әр операциялық күн ішінде қаржы құралдарымен жасалған операциялардан түскен кірістер/шығыстарға жүйелі бағалау жүргізеді; тәуекелдерді басқару бөлімшесі қаржы құралдары бойынша банк айқындаған әділ құнның дұрыстығына мониторинг жүргізеді; банктің директорлар кеңесі тәуекелді ескере отырып, қаржы құралының құнын айқындау рәсімдерін бекітті; тәуекелді бағалау моделі және ағымдағы бағаларды рыноктық бағаларға келтіру негізінде қаржы құралдарының құнына бағалау жүргізеді, оның ішінде стресс-тестингтерді (stress-testing) және бэк-тестингтерді (back-testing) жүзеге асырады; банк қаржы құралдарымен операциялар жасауға шешім қабылдаған кезде тәуекелді және жүйелі стресс- тестингтерді (stress-testing) бағалау нәтижелерін пайдаланады.
Директорлар кеңесі қаржы құралдарымен операциялар бойынша жиынтық лимитті, басқарма - жекелеген қаржы құралдары бойынша лимиттерді, сондай-ақ "stор - loss" ережесі бойынша халықаралық практикада қабылданған лимиттерді белгілейді.	Директорлар кеңесі кезең-кезеңмен жиынтық лимитті және "stор - loss" лимиттерін белгілеу ережелерін айқындайды; қаржы құралдарын сатып алу/сату бойынша операцияларды жүзеге асыратын банк бөлімшесі банктің басқармасына қаржы құралдары бойынша банк позициясын ұсынады; директорлар кеңесі қаржы құралдары бойынша лимиттерді және "stор - loss" лимиттерін белгілеу ережесін айқындау рәсімдерін белгілейді.
Басқарма әрбір қаржы құралдары бойынша тәуекелдерді басқару рәсімдерін бекітті.	Басқарма немесе тиісті функциялары және өкілеттіктері бар басқа алқалы орган шетел валюталарының әрбір түрлері мен барлық валюталар бойынша спот, форвард, своп операцияларының халықаралық практикасында қабылданған позициялар бойынша лимиттерді белгілейді; активтерді және міндеттемелерді басқару бөлімшесі спот және форвард операцияларын өтеу мерзімдерін басқару үшін активтер мен міндеттемелерді өтеу мерзімдерінің күн сайынғы кестесін пайдаланады; басқарма немесе тиісті функциялары және өкілеттіктері бар басқа алқалы орган қаржы құралдары үшін "stор - loss" лимиттерінің диапазонын белгілейді; ішкі аудит қызметі "stор - loss" лимиттерін айқындау ережелерін банктің дұрыс қолдануын тексереді.
Директорлар кеңесі баға тәуекелі, оның ішінде қаржы құралдарына рынок пен қаржы рыногы өтімділігінің мөлшерін ескере отырып бөлу бойынша позицияны айқындау жөніндегі шешімдерді қабылдау саясатын бекітті.	Тәуекелдерді басқару бөлімшесі қаржы құралдары бойынша лимиттердің теңбе- теңдігіне, яғни қаржы құралдарының рыногы мен қаржы құралдары өтімділігінің ауқымы мен динамикасына сәйкес талдау жүргізеді;
	Директорлар кеңесі инвестициялық саясатты бекітті, ол: инвестициялау мақсатын, инвестициялау операцияларын, сондай-ақ инвестициялаудың жоспарлары мен лимиттерін бекіту жөніндегі өкілеттіктерді; құпия ақпаратты пайдалану арқылы жүргізілетін операцияларға рұқсат бермеу мақсатында кредиттеу функцияларынан инвестициялық операциялар жүргізу функцияларын бөлу рәсімдерін; қаржы құралдарының түрлері, инвестициялық қызмет мақсаттары бойынша инвестициялық критерийлерді айқындайды.
Тәуекелдерді басқару бөлімшесі тоқсанына кемінде бір рет нәтижелері басқармаға тоқсанына кемінде бір рет, директорлар кеңесіне жарты жылда кемінде бір рет нәтижелері кезең-кезеңмен ұсынылатын, инвестициялардың көлемін талдайды.	Басқарма банктің инвестициялық операцияларының күнделікті мониторингінің рәсімдерін бекітті; инвестициялар портфелі бойынша кірістер/шығыстар туралы есеппен бірге мониторинг нәтижелері басқармаға тоқсан сайын және директорлар кеңесіне ай сайын ұсынылады; тәуекелдерді басқару бөлімшесі қаржы құралдарының, эмитенттің түрі, айналыс мерзімдері, валюта түрлері және инвестициялау мақсаттары бойынша банктің инвестициялық портфеліне мониторингті жүзеге асырады.
Басқарма инвестициялар портфелін құрылымдау рәсімдерін орта және ұзақ мерзімді перспективада инвестициялық тиімділіктің тұрақты көрсеткіштерін ұстап тұратындай етіп бекітті;	Құрылымдау рәсімдері: айына кемінде бір рет рыноктық құны бойынша инвестициялар портфеліне қайта бағалау жүргізуді; жарты жылда кемінде бір рет әрбір есепті кезең үшін қаражаттарды, кірістерді/шығыстарды тарту құнын ескере отырып, инвестициялардың қаржы нәтижелеріне бағалау жүргізуді қарастырады.
Директорлар кеңесі қаржы құралдарын сатып алу/сатудан болған шамадан тыс шығыстарды ескерту және көрсетілген саясатты банктің сақтауын бақылауды жүзеге асыру жөніндегі саясатты бекітті.	Банк олардың рыноктық құнының динамикасын ескере отырып, қаржы құралдарымен жасалған операциялардан болған кірістердің/шығыстардың өзгерістеріне талдау жүргізеді.
Активтер мен міндеттемелерді басқару жөніндегі бөлімше және/немесе тиісінше функциялары мен өкілеттіктері бар алқалы орган тәуекелінің, процент тәуекелінің және валюта тәуекелінің мониторингін жүзеге асырады.	Активтер мен міндеттемелерді басқару жөніндегі бөлімше және/немесе тиісінше функциялары мен өкілеттіктері бар алқалы орган: активтерді және міндеттемелерді басқару мәселелерін қарайды; тәуекелдерді басқару бөлімшесімен өзара іс-әрекет жасайды; баланстық және баланстан тыс операциялар бойынша процент және валюта тәуекелдерін апта сайын бақылайды; процент және валюта тәуекелдері, сатып алу/сату операцияларының түрлері және динамикасы бойынша банктің позициясы туралы басқармаға ай сайын, директорлар кеңесіне тоқсан сайын ақпарат береді; берілетін заемдер және тартылатын депозиттер бойынша сыйақы мөлшерлемелерін белгілеу жөнінде ұсыныстар береді.
Активтер мен міндеттемелерді басқару бөлімшесі шоғырландырылған негізде процент және валюта тәуекелдерінің мониторингін жүзеге асырады.	Активтерді және міндеттемелерді басқару бөлімшесі тоқсанына кемінде бір рет еншілес ұйымдарда ақшаны басқарудың мониторингін жүргізеді және шоғырландырылған негізде банктің және еншілес ұйымдардың активтері мен міндеттемелерін басқаруды жүзеге асырады;
Директорлар кеңесі тәуекелдерді бағалау саясатын, оның ішінде болжалданатын тәуекелдер бойынша қаржы құралдарын бағалаудың халықаралық практикасын әдістемелерді пайдалана отырып бекітті. (VАR-әдісі)	Активтер мен міндеттемелерді басқару бөлімшесі және/немесе тиісінше функциялары мен өкілеттіктері бар алқалы орган өтеу мерзімдері бойынша сыйақының мөлшерлемесінің деңгейін айқындайды.
Активтер мен міндеттемелерді басқару бөлімшесінің басқару бөлімшесінің процент тәуекелдерін бағалау үшін деректерді жинау мен талдау жүйесі бар.	Активтер мен міндеттемелерді басқару бөлімшесі және/немесе тиісінше функциялары мен өкілеттіктері бар алқалы орган процент тәуекелінің, процент тәуекелінің негізгі көздеріне мониторингін жүзеге асырады (өтеу мерзімдерінің ерекшелігі, заем капиталы рыногының ставкалары, кіріктірме опциондар); директорлар кеңесі валюта бағамдарының өзгеруіне талдау жасауға сәйкес валюталар позициялары бойынша шешімдер қабылдау саясатын бекітті.
Активтер мен міндеттемелерді басқару бөлімшесі және тәуекелдерді басқару бөлімшесі банктің капиталы мен кірістерімен салыстырғанда тәуекелдер сандық қатынаста шамадан тыс болған жағдайларда тәуекелдің төмендеуі бойынша шараларды қабылдайды.	Тәуекелдерді басқару бөлімшесі: әр түрлі талдама әдістерді пайдалану арқылы тәуекелдерді кешенді басқаруды; проценттік сезімталдықты бағалауды, тәуекел құнын (немесе тәуекел кірістері) бағалау жүргізетін гэпті талдауды, модельді талдауды үнемі жүргізеді; нәтижелері тәуекелдерді қабылдау және тәуекелдерге бақылау салаларында стратегиялық шешімдер қабылдауда пайдаланылатын стресс-тестингті; кезең-кезеңмен қайталанатын кірістер/шығыстар сияқты көлемдердегі өзгерістер тұрғысынан процент тәуекелі талданады және бақыланады; басқарма: туынды қаржы құралдары немесе басқа рыноктық операциялардың көмегімен процент тәуекелін хеджирлеу рәсімдерін бекітті; тәуекелдер бойынша меншікті капиталдың теңбе-теңдігін ескере отырып, гэп және процент тәуекелінің мөлшері бойынша лимиттерді белгілейді.
Активтер мен міндеттемелерді басқару бөлімшесі және/немесе тиісінше функциялары мен өкілеттіктері бар алқалы орган Басқарма бекіткен әдістерді пайдалана отырып валюта тәуекелінің деңгейін бағалайды және талдайды.	Активтер мен міндеттемелерді басқару бөлімшесі және/немесе тиісінше функциялары мен өкілеттіктері бар алқалы орган: валюта бағамдарының өзгеруін талдау үшін қосымша жүйеге ие; валюта бағамдарының өзгерістеріне сезімталдықты айқындау үшін тәуекелден валюта құралдарының құнына бағалау жүргізетін ашық валюталық позициялар мен модельдерді үнемі талдайды.
Директорлар кеңесі валюта тәуекелінің сандық қатынаста меншікті капитал мен банк кірістерінің мөлшерінен асып түсетін жағдайларында тәуекелдің төмендеуі жөніндегі саясатты бекітті.	Тәуекелдерді басқару бөлімшесі жарты жылда кемінде бір рет стресс-тестинг жүргізеді және тәуекелді қабылдау және тәуекелге бақылау кезінде стратегиялық шешімдер қабылдауда олардың нәтижелерін пайдаланады; банк активтерді және міндеттемелерді басқару саясатына сәйкес туынды құралдармен немесе басқа рыноктық операциялармен мәмілелердің көмегі арқылы валюта тәуекелін теңбе-тең және уақтылы хеджирлеу рәсімдерін пайдаланады; директорлар кеңесі ашық валюта позициялары бойынша лимиттерді және валюталық нетто-позицияларды белгілейді.

Екiншi деңгейдегi банктерде
тәуекелдердi басқару және
iшкi бақылау жүйелерiнiң
болуына қойылатын талаптар
туралы нұсқаулыққа 6-қосымша

Ескерту: 6-қосымшаға өзгертулер енгізілді - ҚР Қаржы нарығын және қаржы ұйымдарын реттеу мен қадағалау агенттігі Басқармасының 2006 жылғы 27 қазандағы N 234 (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-тармақтан қараңыз), 2011.01.31 № 8 (мемлекеттік тіркелген күннен бастап он төрт күнтізбелік күн өткеннен кейін қолданысқа енгiзiледi) қаулыларымен.

Банктiң операциялық қызметiнің, ақпарат
жүйесiнiң және басқару ақпараты жүйелерiнiң жұмыс
iстеуiн қамтамасыз етуге қойылатын талаптар

Талаптың атауы	Талаптардың критерийлері
Директорлар кеңесі банкте операциялық тәуекелді басқару саясатын регламенттейтін және мыналар: банкке тән операциялық тәуекелді анықтау; операциялық тәуекелді анықтауға, бағалауға, мониторинг жүргізуге және бақылауға (төмендетуге) банктің тәсілі; банктің бизнес стратегиясына сәйкес келетін операциялық тәуекелдің рұқсат етілген деңгейі болатын ішкі құжатты бекітеді және мерзімді түрде қайта қарайды.	Банк Басқармасы: әлуетті операциялық тәуекелдерді сәйкестендіруге және бағалауға мүмкіндік беретін тәуекелдерді басқарудың тиімді жүйесін ұйымдастыруға; операциялық тәуекелдерді басқару бойынша саясатты, ішкі ережелерді және барлық маңызды өнімдер, операциялар және процесстер бойынша операциялық тәуекелдерді басқару рәсімдерін әзірлеуге және жетілдіруге; банк бөлімшелерінің банктің директорлар кеңесі бекіткен операциялық тәуекелдерді басқару саясатын сақтауын қамтамасыз етуге жауапты. Басқарма: мүдделер тартысын болдырмау үшін операциялық тәуекелдерді басқаруға жауапты бөлімшелердің, бизнес бөлімшелерінің және өзге мүдделі бөлімшелердің арасында міндеттемелер мен есептілік жүйесін бөлуді; операциялық тәуекелді басқаруға жауап беретін қызметкерлердің кредиттік, нарықтық және басқа тәуекелдерді басқаруға жауапты қызметкерлермен, сондай-ақ сыртқы қызметтерді (сақтандыру шарты, аутсорсинг (жұмыстарды орындауға үшінші тұлғаларды тартуға)) сатып алуға жауап беретін ұйымның қызметкерлерімен өзара іс-әрекет жасауды қолдауын; банктің операциялық тәуекелді басқару саясатын маңызды операциялық тәуекелдерге ұшыраған банктің мүдделі бөлімшелеріне мәлімет үшін жеткізуді қамтамасыз етеді. Басқарма операциялық тәуекел деңгейі туралы есепті қарайды, өз құзыреті шеңберінде түзету шараларын қабылдайды және Директорлар кеңесіне банктегі операциялық деңгейі туралы есепті ұсынады.
Басқарма банк қызметін көрсету және олардың бухгалтерлік есебінің операциялық техникасы бойынша рәсімдерді бекітті.	Ішкі рәсімдер реттейді: банктің өндірістік қызметіне басшылықты қамтамасыз ететін бөлімшені; банк операцияларын жүргізудің техникалық тәртібін банк операциясының бухгалтерлік есебін банк операциясына қосарланған бақылауды және олардың есебін реттейді.
Банкте қолма-қол ақшамен жұмыс жөніндегі ақпарат жүйесі бар.	Банк кассадағы ақшаны сейфте (қоймада) сақталатын журнал жазбаларымен салыстырып тексеруді жүзеге асырады; банк кассадағы қолма-қол ақшаның артық (кем шығу) жағдайын тексереді; банк банкоматтардың қолма-қол ақшамен қамтамасыз етуіне жауап беретін қызметкерлердің жұмысына бақылау жасауды жүзеге асырады.
Басқарма қабылданған және берілген депозиттерді, дебиторлық және кредиторлық берешекті есепке алудың дұрыс жүргізілмеу және шынайы көрсетілмеу мүмкіндігін шектейтін рәсімдерді белгіледі.	Ішкі аудит қызметі депозиттерді қабылдау/орналастыру, дебиторлық/кредиторлық берешек бойынша операцияларды жүргізудің техникалық операциясын олардың сақтауын бағалау мақсатында жарты жылда кемінде бір рет бөлімшелерге тексеру жүргізеді.
Банктің деректерді электрондық өңдеу жүйесін жоспарлау, әзірлеу және жұмыс істеуі бойынша ішкі ережелері мен нұсқаулықтары бар.	Банктің деректерді электрондық өңдеу жүйесін жоспарлау, әзірлеу және жұмыс істеуіне қатысты ережелері мен нұсқаулықтары бар.
Банк басқармасы электрондық өңдеу жүйесін ішкі бақылау рәсімдерін бекітті.	Электрондық өңдеу жүйесін бақылауды жүзеге асыратын және деректерді өңдеу мәселелеріне жауап беретін банк қызметкерінің жұмыс саласына сәйкес біліктілігі және тәжірибесі болады. тексерулерді ішкі аудит қызметі басқарма бекіткен тексеру жоспарларына сәйкес жүргізеді; ішкі аудит қызметі жүргізілген тексерулердің нәтижелері туралы басқарма мен директорлар кеңесіне үнемі хабарлайды.
Басқарма рұқсатсыз кіруді болдырмау жөніндегі саясатты бекітті.	Ақпараттық қамтамасыз ету бөлімшесінің автоматтандырылған банк жүйесіне кіру және шығу кезінде кіру деңгейін тексеру жүйесі бар; басқарма маңызды кілттерді, оның ішінде деректердің ақпарат базаларына электрондық кілттерді бақылау жөніндегі рәсімдерді және ақпараттық қамтамасыз ету бөлімшесінің жауапкершілігін бекітті.
Басқарма төтенше жағдайларда деректер базасының ақпараттық жүйесін сақтауды қамтамасыз ету бойынша, жоспарлы іс-шараларды орындау рәсімдерін бекітті.	Рәсімдер: дайындаушы жабдықтардың мынадай техникалық қызмет көрсетулерін қамтамасыз ететін сертификатталған бағдарламалық қамтамасыз етудің; өрт қауіпсіздігінің, сейсмологиялық орнықтылықтың талаптарына жауап беретін деректердің ақпарат базасының техникалық кешендеріне арналған оқшау үй-жайлардың; автономды электр қуатының; резервтегі компьютерлер мен желілік коммуникациялардың міндетті түрде болуын қарастырады; банк үнемі деректердің жүйелік-маңызды бағдарламалық файлдары мен файлдардың резервтік көшірмелерін қалыптастырады.
Басқарма төтенше жағдайларда өкілеттіктер мен жауапкершіліктерді беру рәсімдерін бекітті.	Төтенше жағдайлар компьютерлік орталықтар мен филиалдар үшін жүйе жұмысында төтенше іркілістер болған жағдайдағы ережелер мен нұсқаулықтарды қарастырады.
Ақпараттық қамтамасыз ету бөлімшесі мәселелердің қайтадан пайда болуын болдырмау мақсатында қауіпсіздік шараларын әзірлеу жөнінде кезек күттірмейтін шаралардың қолданылатынын ескере отырып, нақты жүйелік проблемаларға есеп жүргізеді.	Ақпараттық қамтамасыз ету бөлімшесі техникалық проблемалар есебінің парақтарын толтырады және олар бойынша есеп жүргізеді; ақпараттық қамтамасыз ету бөлімшесі проблемалардың туу себептерін бақылайды, олар туралы ақпарат жүйесін дайындаушыларға хабарлайды және олардың қайталануын болдырмау үшін түзету шараларын қабылдайды; ақпараттық қамтамасыз ету бөлімшесі осындай проблемалардың сипатын үнемі талдайды; ақпараттық қамтамасыз ету бөлімшесі жүйелік проблемалар салдарынан пайда болған нақты алынған залал бойынша деректерді жинақтауды және есепке алуды жүргізеді және олардың қайта туындамауының алдын алу шараларын қабылдайды.
Басқарма құпия ақпараттың жария болуын және ақпарат деректерінің бұрмалануын болдырмау жөніндегі рәсімдерді бекітті.	Рәсімдер: рұқсаты шектеулі ақпарат деректерінің тізбесін; рұқсат алу тәртібі; ақпарат деректеріне рұқсатты бақылау тәртібі; ақпарат деректеріне рұқсаты бар тұлғалардың тізбесі.
Басқарма жабдықтарды үнемі тексеру арқылы іркілістерді болдырмау және жұмыс туралы есептерді тексеру жөніндегі рәсімдерді бекітті.	Ақпараттық қамтамасыз ету бөлімшесі тоқсанына кемінде бір рет деректердің автоматтандырылған базасының жұмыс істеуін қамтамасыз ететін техникалық кешендерді тексереді; ақпараттық қамтамасыз ету бөлімшесі тоқсанына бір рет техникалық кешендердің жағдайы туралы ақпаратты басқармаға ұсынады.
Басқарма деректердің автоматтандырылған базасын басқарудың терминалдарын рұқсатсыз пайдалануды болдырмау жөнінде рәсімдерді бекітті.	Ақпараттық қамтамасыз ету бөлімшесі деректердің автоматтандырылған базасын басқару терминалдарын пайдаланудың мониторингін жүргізеді және сәйкестендіреді, оның ішінде олар жүргізген операциялардың түрі мен көлемінің пайдаланушының функционалдық міндеттеріне сәйкестігін бақылайды.
Банк жаңа банктік қызметтерді ұсынуға немесе жаңа ақпарат технологиясын пайдалануға байланысты тәуекелдерді бағалайды.	Банкте пайдаланушының жеке басын сәйкестендіруге мүмкіндік беретін жүйе бар; банкте Интернет коммуникациялары бойынша қаражатты аудару жөніндегі қызметтерді ұсынған кездегі қауіпсіздіктің кешенді шаралары бар.
Банк Басқармасы: барлық маңызды банк өнімдеріне, операцияларға, процесстерге және жүйелерге тән операциялық тәуекелді сәйкестендіру және бағалау рәсімін; жаңа өнімдерді, операцияларды, процесстерді және жүйелерді енгізген кезде оларға тән операциялық тәуекелдерді бағалаудың тиісті рәсімдерін жүргізуді қамтамасыз етеді	Банктің операциялық тәуекелдерді анықтау бойынша ішкі рәсімдері банк мақсатына жетуінде жағымсыз әсер етуі мүмкін ішкі факторларды (қызметтің құрылымы, көлемі, ресурстардың сапасы, ұйымдастырушылық өзгерістер, кадрлардың тұрақтамауы) сондай-ақ сыртқы факторларды (банк секторындағы өзгерістер, технологиялар) ескереді және операциялық тәуекелді анықтау және бағалау үшін мынадай құралдарды пайдалануды көздейді, бірақ олармен шектелмейді: өзін-өзі бағалау немесе тәуекелді бағалау. Банк өзінің операциялық және өзге қызметін, әлуетті операциялық тәуекелге ұшырағыштық тізбесіне салыстыра отырып бағалайды. Банк бақылау мәселелерінің тізбесін және (немесе) операциялық тәуекелдерді басқарудағы күшті және әлсіз жақтарын анықтау үшін жұмыс кездесулер өткізуді пайдаланады; Түрлі бизнес және ұйымдық бөлімшелері немесе бизнес процесстер тәуекелдің түрлері бойынша көрсетілген графикалық немесе мәтіндік сипаттама ретіндегі тәуекел картасы. Тәуекел картасы банкке проблемалық салаларды және тәуекелдерді басқару бойынша одан кейінгі қадамының басымдылығын анықтауға мүмкіндік береді; тәуекел индикаторы – банктің тәуекелдерге ұшырау дәрежесі туралы көрсетілетін, көбінесе қаржылық болатын сандық көрсеткіштер. Тәуекел индикаторы тұрақты түрде қайта қаралады және операциялық тәуекелді басқарудағы кемшіліктерін көрсете алатын өзгерістері туралы ескертеді. Банк осындай индикаторларға жүргізілмеген немесе аяқталмаған операциялардың немесе мәмілелердің санын, олардың жиілігі және (немесе) көлемінің өсуі үнемі кадрлардың алмастыруы (тұрақтамауы), қателер мен жаңсақтықтың жиілігі және (немесе) маңыздылығы, ақпараттық-технологиялық жүйесінің тұру уақытын (ұзақтығын) жатқызады. Банкте әр индикатор үшін маңызды операциялық тәуекелдерді анықтауды қамтамасыз ету үшін лимиттер белгіленді; өлшем.Банкте банктің операциялық тәуекелге ұшырағыштығын тиісінше бағалауға, сондай-ақ операциялық тәуекелді бақылау (төмендету) үшін тиісті шаралар әзірлеуге мүмкіндік беретін, шығындар бойынша деректер базасын құруды қамтамасыз ететін рәсімдері бар ішкі құжат болады. Операциялық тәуекелді өлшеу бойынша банктің рәсімдерінде жүйелі мониторингі және жиілігін, маңыздылығын және шығындардың нақты оқиғалары туралы өзге жеткілікті ақпаратын тіркеу көзделеді.
Басқарма шығындар бойынша тиісті деректер базасындағы зияндар туралы ақпаратты жинау рәсімдерін регламенттейтін ішкі құжатты бекітті.	Банктің шығындар бойынша тиісті деректер базасында зияндар туралы ақпаратты жинау рәсімдерін регламенттейтін ішкі құжаты: қызметтің бағыты бөлігінде шығындардың түрлері мен мөлшері туралы мәліметтері көрсетілетін операциялық шығындары, банктік операцияларын және олардың пайда болу мен анықтаудың өзге оқиғалары туралы деректер базасын жүргізу тәртібін; операциялық шығындар туралы ақпаратты ұсыну нысаны және енгізілетін ақпараттың мазмұнына қойылатын талаптарды; операциялық шығындар бойынша сыртқы деректер базасын пайдалануды көздейді. Операциялық шығындардың оқиғалары туралы сыртқы деректер шығындар сомасы туралы ақпаратты, шығындар пайда болған бизнес-процессі, шығындарға ұшыраған себептер мен жағдайлар туралы ақпаратты және банкте операциялық тәуекелді бағалау үшін қажетті өзге ақпаратты қамтиды.
Басқарма операциялық тәуекел профиліне және банктің операциялық тәуекелді алдын ала басқару үшін ірі шығындарға (залалдарға) ұшырауына жиі мониторингті жүзеге асырады.	Операциялық тәуекелді басқару бойынша есеп: ішкі қаржы және операциялық деректерді; операциялық тәуекелдер бойынша белгіленген талаптарды (лимиттерді) сақтау бойынша деректерді; банктен тыс жерлерінде болатын және ашық қол жеткізуде (есептер, баспасөз-релиздер және өзгелері) болатын операциялық тәуекелдердің оқиғалары туралы деректерді; тәуекел индикаторлардың мониторингі нәтижелерін; оларды жою бойынша уақытылы түзету шараларды қабылдау үшін анықталған проблемаларды қамтиды. Банк Басқармасы: жиі, бірақ тоқсанына кемінде бір рет банктің тиісті бөлімшелерінен есептер алады (операциялық тәуекелді басқару бойынша бөлімшесі не ішкі аудит қызметі); ішкі есептер жүйесінің тиімділігін бағалау үшін ішкі дерек көздері (аудиторлар, қадағалау органдар) дайындаған есептерді пайдаланады. Директорлар кеңесі мерзімді бірақ жарты жылда кемінде бір рет банктің операциялық тәуекелге ұшырағыштық деңгейін бағалауға мүмкіндік беретін қажетті ақпарат алады.
Банк Басқармасы операциялық тәуекелді бағалауды мынадай: жаңа өнімді енгізу (бизнес-процесті); бар өнімдерге маңызды өзгерістер енгізу (бизнес-процестер); маңызды ұйымдастыру өзгерістер енгізу кезеңдерде қарайды.	Банктің уәкілетті органы өнімді (бизнес-процессті), бар өнімдерге (бизнес-процесстерге) маңызды өзгерістерді бекіту туралы және операциялық тәуекел туралы ұсынылған бағалауды назарға ала отырып, маңызды ұйымдастыру өзгерістерді бекіту туралы шешім қабылдайды.
Банктің директорлар кеңесі жарты жылда кемінде бір рет операциялық тәуекелдің банкке әсер ету дәрежесін талдауға мүмкіндік беретін басқарушылық есептілікті алады.	Директорлар кеңесі мынадай басқарушылық есептілікті талдайды: өткен жылғы сондай кезеңмен салыстырғанда тәуекел объектілері (қызмет бағыттары) бойынша бөлгенде зияны туралы; өткен жылғы сондай кезеңмен салыстырғанда операциялық тәуекелдің себептерін, оқиғалар түрлерін, салдарын бөлгенде зияны туралы.
Банк аутсорсинг - бөгде ұйымдарды және тұлғаларды банкке қажетті жұмысты орындауға тартуымен байланысты тәуекелдерді басқаруын көрсететін ішкі ережелерін әзірледі.	Аутсорсингке байланысты тәуекелдерді басқаруын көрсететін ішкі ережелерге мыналар: аутсорсинг шартына (келісіміне) қойылатын талаптар, оның ішінде меншік құқығы, деректердің құпиялылығы, құқықтарды тоқтату мәселелері, даулы мәселелерді шешу бойынша талаптар; аутсорсингке байланысты тәуекелдерді басқару және мониторинг жүргізу, оның ішінде қызмет көрсетуді жеткізушінің қаржылық жай-күйінің рәсімдері; банк пен қызмет көрсетудің сыртқы жеткізушілер арасындағы құқықтарды, міндеттемелерді және жауапкершілікті бөлу жатады
Директорлар кеңесі ішкі аудит қызметінің операциялық тәуекелді басқару саясатын тиімді және жан-жақты жүргізуді қамтамасыз етеді.	Ішкі аудит қызметі жылына кемінде бір рет банк бөлімшелерімен операциялық тәуекелді басқарудың келісілген құрылымның іске асырылуын және тиімділігін қарайды.

Екiншi деңгейдегi банктерде
тәуекелдердi басқару және
iшкi бақылау жүйелерiнiң
болуына қойылатын талаптар
туралы нұсқаулыққа 7-қосымша

Ескерту: 7-қосымшаға өзгертулер енгізілді - ҚР Қаржы нарығын және қаржы ұйымдарын реттеу мен қадағалау агенттігі Басқармасының 2006 жылғы 27 қазандағы N 234 (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-тармақтан қараңыз) қаулысымен .

Нұсқаулық талаптарының базалық критерииі

Тәуекелдерді және ішкі бақылауды басқару жүйелерін ұйымдастыру

Директорлар кеңесі банктегі мүдделер қайшылығын реттеу жөніндегі саясатты бекітті.

Директорлар кеңесі банкпен ерекше қатынастармен байланысты тұлғалармен банк операцияларының мониторингі бойынша саясатты жүргізеді.

Ішкі аудит қызметі банктің ішкі ережелер мен рәсімдерді сақтауын бақылауды, ішкі және сыртқы аудиторлардың есептерді орындауын, уәкілетті органның ықпал ету шаралары мен өзге де талаптарын жүзеге асырады.

Банктік заем операцияларының талаптарын белгілейтін және бекітетін кредит комитеті заемдардың сапасын қадағалайды және банктің меншікті капиталының бес процентінен асатын заемдарды беруге алдын ала рұқсат береді.

Активтерді және міндеттемелерді басқару жөніндегі комитет қарыз алу ережелері мен рәсімдерін, қаржы құралдарын сатып алу/сату операцияларын жүргізуді, инвестициялау мен банктік кепілдіктер беруді белгілейді және бекітеді, сондай-ақ активтерді әр тараптандыру, тиімділік, өтімділік және капиталдың жеткіліктілігі бойынша бағдарды айқындайды.

Директорлар кеңесі ай сайын мынадай есептерді талдайды: жиынтық баланс және өткен жылдағы кезеңмен салыстырғандағы банктің кірістері мен шығыстары туралы есеп және қызметтің жоспарланған көрсеткіштері; инвестициялар туралы: қаржы құралдарын түрлеріне қарай топтастыра отырып және баланстық құнын, рыноктық құнын, кірістілігін және сатып алу мен сатудың жалпы сомасын көрсете отырып жасалған есептер; оларға қарсы қалыптасқан провизиялардың көлеміне жіктелген кредиттердің динамикасы туралы есептер; банктермен ерекше қатынастармен байланысты тұлғалар алған жаңа заемдар туралы есеп. Директорлар кеңесі тоқсан сайын мынадай есептерге талдау жасайды: процент тәуекелі бойынша банк позициясына қысқаша талдау; валюталардың айырбас бағамының ауытқу тәуекеліне банктің ұшырауына қысқаша талдау, банктің меншікті капиталға ағымдағы және болжалданатын мұқтаждығына қысқаша талдау.

Директорлар кеңесі уәкілетті органның ықпал ету шараларын және өзге де талаптарын орындамауының себептерін, оның ішінде банк қызметіндегі кемшіліктерді жою жөніндегі іс-шаралар жоспарын түсіндіре отырып бақылау жүргізеді.

Директорлар кеңесі банктің басшы қызметкерлерінің функционалдық міндеттері бойынша жыл сайынғы есептерді талдайды.

Директорлар кеңесі директорлар кеңесі мүшелерін, басшы қызметкерлерді, банктің ірі қатысушысы болып табылатын тұлғаларды және банкпен ерекше қатынастармен байланысты өзге де тұлғаларды кредит беру жағдайын банктің басқа заемшыларына қызмет көрсетумен, оның ішінде жеңілдік жағдайлар беру фактілерін тексеру мақсатында салыстырады.

Банкпен ерекше қатынастармен байланысты тұлғалар тізілімін ай сайын қол қояды.

Директорлар кеңесі жыл сайын банктің ағымдағы қаржы жылына жоспарланған мақсаттарына жетуге арналған қызметтерін талдайды.

Директорлар кеңесі өзінің өкілеттілігі шегінде ағымдағы жылдың мақсатты көрсеткіштеріне банк қызметінің нәтижелері сәйкес келмеген жағдайда банк басқармасының мүшелеріне шаралар қолдана алады.

Банктің ұйымдық-функционалдық құрылымының схемасы, оның ішінде: банк бөлімшесінің немесе банк жүргізетін операцияларға байланысты негізгі тәуекелдерді тәуелсіз бағалау мен талдауға жауап беретін тәуекелдерді басқару жөніндегі тұлғаның өкілеттігі мен міндеттерін; олардың функционалдық міндеттеріне сәйкес келетін банк басқармасы органдарының құрылымын; банктің әрбір басшы қызметкерінің лауазымдық міндеттері мен өкілеттіктерін реттейді.

Есепті жыл ішінде банктің басшы қызметкерінің (басқарма мүшелерінен басқа) қызметін бағалау тәртібін, оның ішінде банк қызметінің мақсатты көрсеткіштерін банк орындамағаны үшін шара қолдануды және жауапкершілікке тартылуды реттейді.

Жылдық бюджеттер мен стратегиялық жоспарлар жасауды басқарма ағымдағы және болашақтағы бәсекелік, экономикалық орта мен нормативтік құқықтық базаны, банк капиталының қосымша қажетті мөлшерін және банк капиталын қаржыландырудың жаңа ұзақ мерзімді дерек көздеріне қол жеткізуді ескере отырып жүргізеді.

Тәуекелдерді басқару саясаты мыналарды көздейді: Банктің басшы қызметкерлерінің өкілеттілігі мен функцоналдық міндеттерін реттейтін ереже, оның ішінде банк операцияларының дұрыстығына қосарлы бақылауды қамтамасыз етуді көздейтін және олармен байланысты тәуекелді бақылауды;

Ішкі аудит қызметі банк қызметін басқару жөніндегі өкілеттіктерді және функцияларды шоғырландыру бойынша басшы қызметкерлерге тексеру жүргізеді.

Тәуекелдерді және ішкі бақылауды басқару жөніндегі саясат директорлар кеңесінің мүшелерін, басқарманы және банктің басшы қызметкерлерінің тәуекелдерді басқару жөніндегі өкілеттіктерді және функционалдық міндеттерін айқындайды.

Банктің директорлар кеңесіне және басқармаға ұсынылатын басқару ақпаратының тізбесі директорлар кеңесі мен басқарманың тәуекелдерді басқару жөніндегі өз функционалдық міндеттерін тиісінше орындауы үшін жеткілікті болуы керек.

Тәуекелдерді басқару жөніндегі бөлімшенің қызметкерлері біліктілік талаптарына сәйкес келеді, оның ішінде тәуекелдерді басқару бойынша функционалдық міндеттерді жүзеге асыру үшін тиісті біліктілігінің болуын қарастырады.

Тәуекелдерді басқару жөніндегі банк бөлімшесінің және ішкі аудит қызметі қызметкерлерінің функционалдық міндеттері олар жүргізетін операцияларға сәйкес келеді.

Ішкі бақылау жөніндегі банктің саясаты: банк ұшыраған барлық тәуекелдерді; ішкі бақылау жүргізудің ауқымы мен жиілігін; ішкі бақылау жүргізу кезінде пайдаланылатын рейтингтік жүйені; банктің ішкі бақылау жүргізу жоспарын жасауға қойылатын талаптарды;

Ішкі аудит қызметі аудит саясатына сәйкес функциялары банктік операцияларды жүргізуді қарастыратын банктің барлық бөлімшелеріне үнемі ішкі тексеру жүргізеді.

Ішкі аудит қызметінің қызметкерлері тексеру жүргізілетін банк бөлімшелерінің қызметі туралы жұмыс тәжірибесі мен қажетті білімдері бар.

Банктің ішкі саясаты тексерілетін бөлімшенің қызметіне байланысты барлық қажетті құжаттарға, оның ішінде коммерциялық, өзге де немесе құпиялық режимі бар құжаттарға қол жеткізуге ішкі аудит қызметінің құқығын қарастырады.

Ішкі бақылау жөніндегі банктің ішкі саясаты басшы қызметкерлердің немесе банктің басқа бөлімшелерінің функционалдық міндеттерін орындаудағы тәуелсіздігі және ішкі аудит қызметінің директорлар кеңесіне есеп беруі белгіленеді.

Ішкі аудит қызметі банктің сыртқы аудиторымен бірлесіп банктің ішкі бақылау жүйесіндегі кемшіліктерді талқылау үшін бірлескен кездесулер өткізеді.

Ішкі аудит қызметі жаңа өнімдерді немесе қызмет көрсетулерді ендіру туралы мәселелерді талқылауға қатысады.

Ішкі бақылау саясаты директорлар кеңесі мен банк басқармасына ішкі аудит қызметінің әрбір тексеруінің нәтижелерін ұсынуының оңтайлы мерзімдерін қарастырады.

Ішкі аудит қызметінің өкілеттіктері бөлімшелер үшін орындалуы міндетті болып табылатын жүргізілген тексерулердің нәтижелері бойынша ұсыныстар дайындауды қарастырады, сонымен бірге оларды жүзеге асырудың тәсілдері мен шарттарын тікелей банк бөлімшелері айқындайды.

Ішкі аудит қызметі оларды оңтайлы орындау мақсатында, ішкі бақылау нәтижелері бойынша қабылданған, банк бөлімшелері жүргізетін және жоспарлайтын іс-шаралардың мониторингін жүзеге асырады.

Ішкі саясатпен банктің кірісін (шығысын), оның ішінде банктік қызмет көрсетулердің динамикасында, сол бөлігінде, түрлерінде, банктің аймақтық және функционалдық бөлімшелері бойынша ай сайын, сондай-ақ шоғырландырған негізде тоқсан сайын бақылап отыратын банк бөлімшесі белгіленді.

Ішкі саясатпен директорлар кеңесі белгілеген жиынтық лимиттер шегінде бөлімшенің қызметіне байланысты кірістерді (шығыстарды) басқару жөніндегі банк бөлімшесінің өкілеттігі қарастырылған.

Басқарма жаңа банктік қызметті жоспарлы түрде көрсетуге байланысты меншікті капитал мен әлуетті тәуекелдердің динамикасына талдау жасайды.

Басқарма директорлар кеңесі белгілеген тәуекелдердің жиынтық лимиттері шегінде қаржы операцияларын жүзеге асыратын банк бөлімшелерінің әрқайсысы үшін тәуекел лимитін айқындайды.

Басқарма тартылатын депозиттер мен берілетін кредиттер бойынша сыйақы мөлшерлемелерін белгілеу жөніндегі саясатты бекітті.

Сыйақы мөлшерлемелерін белгілеу жөніндегі, оның ішінде сыйақы мөлшерлемелерін белгілеу рәсімдерін реттейтін саясат.

Тәуекелдерді басқару бөлімшесі еншілес ұйымдар мен банк холдингтерінің қаржы қызметіне мониторингті жүзеге асырады.

Тәуекелдерді басқару бөлімшесінің банктердің банк холдингтерімен жасалатын операцияларын тексеру жөнінде өкілеттіктері бар.

Директорлар кеңесі банк холдингтерімен жасалатын мәмілелердің шарттарына қойылатын талаптарды белгілейді.

Басқарма банк холдингі болып табылатын тұлғалар ұшырайтын тәуекелдер туралы, сондай-ақ банк холдингтері қабылдаған, банктің қызметіне әсер етуі мүмкін тәуекелдер туралы мәліметтерді талдайды.

Банк бөлімшелері өз қызметінің Қазақстан Республикасының заңнамаларына, банктің ішкі ережелері және құжаттарына сәйкес келуіне бағалау жасайды.

Ішкі аудит қызметі банк қызметінің жаңа түрлерін ендіру кезінде банк қызметін реттейтін нормативтік құқықтық актілерді сақтауға байланысты банктік қосымша тәуекелдерінің пайда болу мүмкіндігіне бағалау жүргізеді.

алынып тасталды <*>

алынып тасталды <*>

Директорлар кеңесі басқарманың директорлар кеңесі мен банк акционерлеріне банктің қаржы көрсеткіштерін бағалау мүмкіндігін қамтамасыз ететін қаржы және басқару есебін ұсыну нысандары мен мерзімдерін бекітті.

Директорлар кеңесі ішкі бақылауды және тәуекелдерді басқаруды жақсарту жөніндегі сыртқы аудиторлардың қорытындыларын талдайды.

Есеп және есеп беру жөніндегі банк саясаты, сонымен бірге банк аудитін тексеру барысында мынадай мәселелерді қарастырады: күн сайынғы баланстарды өңдеудің дұрыстығы; банктің есеп саясатының қаржы есебінің халықаралық стандарттарына сәйкестігі; қаржы есептерімен бухгалтерлік негізсіз айла-әрекет жасау фактілерінің болуы; жіктелген активтер және шартты міндеттемелер бойынша провизиялар (резервтер) қалыптастырудың дұрыстығы; банктің есеп саясатында белгіленген талаптарға есеп және есеп беруді жасау әдістерінің сәйкестігі; жылдық есептегі банктің және оның еншілес ұйымдарының құрылымы мен тәуекелдер мөлшерін ашудың толықтығы мен дұрыстығы.

Тәуекелдерді басқару бөлімшесі меншікті капиталдың жеткіліктілігіне, мынадай факторлардың тиімділігі мен өтімділігіне әсерді болжайды: мұнайға бағаның төмендеуі; Қазақстан Республикасының тәуелсіз борыш рейтингінің үш айда бір деңгейге және бір жылда екі деңгейге төмендеуі; шетел банктері мөлшерлемелерін көтерді және Қазақстан Республикасының банктеріне беретін заемдар бойынша мерзімдерді қысқартты; теңгенің құнсыздануы.

Тәуекелдерді басқару бөлімшесі: банктің баланстық және баланстан тыс есептерге, сондай-ақ экономикалық жағдайлардың өзгеруіне сезімтал кірістер және шығыстар шоттарына; банктің баланстық және баланстан тыс есептерге, сондай-ақ банк холдингі болып табылатын еншілес ұйымдар мен тұлғалардың кірістер және шығыстар шотына; банк алған синдикатталған заемдар және өзге де сыртқы заемдарды мөлшерлемелерін арттыру және өтеу мерзімдерін азайтуға; заңды және жеке тұлғалардың депозиттер көлемінің ықтимал төмендеуіне; өтімділіктің төмендеуі, қаржы құралдарына бағаның өзгеруіне; мұнай газ секторының және оның инфрақұрылымының субъектілеріне берілген заемдарды қайтармау деңгейіне; шетел валютасында берілген заемдарды қайтармау деңгейіне үнемі талдау жүргізеді.

Банктік заем операцияларын жүргізу

Басқарма баланстық және баланстан тыс операциялар бойынша банктің және оның еншілес ұйымдарының кредиттік тәуекелге ұшырауына мониторингті жүзеге асырады.

Директорлар кеңесі кредиттер сапасын бағалау рәсімдері белгіледі.

Директорлар кеңесі және басқарма провизияларды қалыптастыру және жіктелген активтерді есептен шығару рәсімдерін белгіледі.

Басқарма айына кемінде бір рет баланстық және баланстан тыс міндеттемелер бойынша банк активтерінің сапасына және кредит тәуекелінің деңгейіне талдау жүргізеді, банктік қаржы жағдайына кредиттік тәуекелдің әсер ету дәрежесін айқындайды.

Банктің кредит бөлімшесінің қызметкерлері мүдделер қайшылығы тәуекелін шектейтін рәсімдерді сақтау арқылы функционалдық міндеттерін жүзеге асырады.

Ішкі аудит қызметі жылына кемінде бір рет кредит бөлімшесі қызметкерлерінің мүдделер қайшылығы тәуекелін шектейтін саясатты және рәсімдерді сақтауына тексеру жүргізеді.

Басқарма жаңа банк қызметтерін банктің ұсынуына немесе экономиканың жаңа секторлары не аймақтарына банк қызметін көрсетуге байланысты кредит тәуекелдеріне талдау жүргізеді.

Ішкі аудит қызметі заем беру туралы шешім қабылдайтын банктің басшы қызметкерлерінің банктің ішкі ережелерінде айқындалған лауазымдық өкілеттіктеріне сәйкестігін тексереді.

Заем беру туралы шешім қабылдауға уәкілетті банктің басшы қызметкерлері туралы ереже заем беру туралы шешім қабылдайтын өкілетті тұлғаға білікті және кәсіби талаптарды айқындайды.

Кредиттеу бойынша құжаттарды жүргізу саясаты: банк заемы шарттарында міндетті көрсетілуге, оның ішінде заемшыға заем бойынша міндеттемелерін уақтылы және толық орындау мүмкіндігіне жағымсыз әсер етуі мүмкін қаржы ережесі және өзге де мәліметтер туралы ақпаратты заемшының ашуына жататын талаптарды; Қазақстан Республикасының резидент еместерін кредиттеу кезінде - шетел мемлекеттерінің заңнамаларына құқықтық сараптау жүргізуді айқындайды.

Директорлар кеңесі мынадай критерийлерді бекітеді: заемшының есеп саясатының қолданылып жүрген есеп және есеп беру стандарттарына, заемшылардың қаржылық есептерінің шынайылығына сәйкестігін бағалау; заемшының бас және еншілес ұйымдарының қаржы жағдайын бағалаудың дұрыстығын бағалау; заемшының беделі мен іскерлік бет-бейнесін бағалау; заемшының технологиялық өндіріс саласының жағдайын және тиімділігін бағалау; заемшының заем құралдарын пайдалануын тексеру.

Мынадай факторларды ескере отырып, заемшының заемды өтейтін дерек көздерін тексеру: өндірістік перспективалары, сату динамикасы, қысқа мерзімді активтерінің сапасы, борышқа қызмет көрсетуге қойылатын талаптармен салыстырғанда борышты өтеуге бөлінуі мүмкін кірістің сомасы; заемшының бизнес-жоспарының тиімділігін бағалау;

Заемшы мониторингінің саясаты мен рәсімдері банктің: заңды тұлғалардың, оның ішінде жылжымайтын мүлікке берілген заемдар бойынша заемшыларға қаржылық талдау жүргізу; қаржы есептеріндегі деректерді жинау және талдау негізінде заемшының қаржы жағдайындағы өзгерістерді қадағалау; қаржылық талдау арқылы заем қаражаттарын пайдалану тиімділігін тексеру; баланстық және баланстан тыс операцияларды қоса алғанда, банктің меншікті капиталынан бес процент асатын соманың тәуекелдерін тексеру; оның бас және еншілес ұйымдарын ескере отырып, заемшының шоғырландырылған кредит тәуекелін тексеру тәртібін айқындайды.

Қаржы жағдайы қанағаттанарлықсыз заемшылардың мониторинг саясаты: "қаржы жағдайы қанағаттанарлықсыз заемшы" ұғымын, оның ішінде активтерді жіктеу бойынша уәкілетті органның нормативтік құқықтық актілерінде көзделген қаржы ережелерін бағалау критерилеріне сәйкес келетін ұғымды; қаржы жағдайы қанағаттанарлықсыз заемшыға берілген заемдарды бақылау әдістерін; жоғары тәуекелмен күмәнді және үмітсіз заемдарды өндіріп алу әдістерін; заемдары жоғары тәуекелмен күмәнді және үмітсіз болып жіктелген, заемшылар туралы банк филиалдарын ақпараттандыру тәртібі; тәуелсіз эксперттерді немесе аудиторларды тарту арқылы, қаржы жағдайы қанағаттанарлықсыз заемшының қаржылық және өндірістік қызметінің көрсеткіштерін ай сайын қадағалау тәртібі, заемдары жоғары тәуекелмен күмәнді және үмітсіз болып құрылымдалған жоспарды әзірлеу жөніндегі шаралар.

Тәуекелдерді басқару бөлімшесі: қамтамасыз етудің жеткіліктілігін есептеу жөніндегі ережені (мысалы, кредит құнының кепіл құнына коэффициенті, кепілді қайта бағалау); заемшының өндірістік қызметі көрсеткіштерінің өзгеруін, қамтамасыз етудің сақталуын, оның ішінде төтенше жағдайларға ұшырампаздығын ескере отырып қамтамасыз етудің жеткіліктілігін бағалаудың шұғыл әдістерін; кепіл затын тексерудің кезеңділігін; кепіл түрінде берілген, атап айтқанда кредиттік желілер, аккредитивтер және кепілдіктер бойынша жылжымайтын мүлік сатып алуға заңды тұлғаларға берілген заемдар бойынша жылжымайтын мүлікті қайта бағалаудың кезеңділігін; өтегенге дейін кепіл ретінде ұсталатын бағалы қағаздардың құнын қайта бағалаудың кезеңділігін; гаранттың қаржы жағдайын бағалаудың кезеңділігін және әдістерін айқындайтын қамтамасыз етудің жеткіліктілігін бағалау рәсімдерінің тиімділігін кезең-кезеңмен талдайды;

Қаржы құралдарымен операциялар жүргiзу

Қосарланған бақылау жүйесі: фронт- және бэк-офистерді бөлуді; бэк-офистің фронт-офис операцияларының жағдайын уақтылы тексеру мүмкіндігін; қосарланған бақылау жүйесі қатысушылары арасындағы ықтимал келісімдерді шектеу шараларын; тәуекелдер мониторингі мен кастодиан қызметін жүзеге асыратын фронт- және бэк-офистерде және бөлімшелерде бір тұлғаның ұқсас қызметтік міндеттерді бір мезгілде орындауына тыйым салуды қарастырады.

Ішкі аудит қызметі меншікті капиталдың және банк кірістерінің мөлшеріне теңбе-тең болмайтын кірістермен айла-әрекет жасау және тәуекелді қабылдау жағдайларын анықтау және болдырмау мақсатында банк операцияларын тексереді.

Банктің қаржы құралдарын сатып алу/сату бойынша операцияларын қамтамасыз ететін техникалық жүйесі бар.

Банктің ақша және қаржы құралдары бойынша есептер жүргізуге арналған техникалық жүйесі бар.

Банктің тәуекелдерді басқаруға қажетті ақпаратты жинау жөніндегі жүйесі бар.

Ішкі аудит қызметі және сыртқы аудиторлар тәуекелдерді басқару бөлімшесінде бухгалтерлік есеп және есеп беруді жүргізуге жауап беретін банктің бөлімшесі ұсынған мәліметтердің нақтылығын тексереді.

Тәуекелдерді басқару бөлімшесі қаржы құралдары бойынша банк айқындаған әділ құнның дұрыстығына мониторинг жүргізеді.

Директорлар кеңесі кезең-кезеңмен жиынтық лимитті және "stор - loss" лимиттерін белгілеу ережелерін айқындайды.

Қаржы құралдарын сатып алу/сату бойынша операцияларды жүзеге асыратын банк бөлімшесі банктің басқармасына қаржы құралдары бойынша банк позициясын ұсынады.

Директорлар кеңесі қаржы құралдары бойынша лимиттерді және "stор - loss" лимиттерін белгілеу ережелерін айқындау рәсімдерін белгілейді.

Басқарма немесе тиісті функциялары және өкілеттіктері бар басқа алқалы орган шетел валюталарының әрбір түрлері және барлық валюталар бойынша спот, форвард, своп операцияларының халықаралық практикасында қабылданған позициялар бойынша лимиттерді белгілейді.

Активтер мен міндеттемелерді басқару бөлімшесі спот және форвард операцияларын өтеу мерзімдерін басқару үшін активтер мен міндеттемелерді өтеу мерзімдерінің күн сайынғы кестесін пайдаланады.

Директорлар кеңесі инвестициялық саясатты бекітті, ол: инвестициялау мақсатын, инвестициялау операцияларын, сондай-ақ инвестициялаудың жоспарлары мен лимиттерін бекіту жөніндегі өкілеттіктерді; құпия ақпаратты пайдалану арқылы жүргізілетін операцияларға рұқсат бермеу мақсатында кредиттеу функцияларынан инвестициялық операциялар жүргізу функцияларын бөлу рәсімдерін; қаржы құралдарының түрлері, инвестициялық қызмет мақсаттары бойынша инвестициялық критерийлерді айқындайды.

Басқарма банктің инвестициялық операцияларының күнделікті мониторингінің рәсімдерін бекітті.

Инвестициялар портфелі бойынша кірістер/шығыстар туралы есеппен бірге мониторинг нәтижелері басқарма мен директорлар кеңесіне ай сайын ұсынылады.

Тәуекелдерді басқару бөлімшесі қаржы құралдарының, эмитенттің түрі, айналыс мерзімдері, валюта түрлері және инвестициялау мақсаттары бойынша банктің инвестициялық портфеліне мониторингті жүзеге асырады.

Құрылымдау рәсімдері: айына кемінде бір рет рыноктық құны бойынша инвестициялар портфеліне қайта бағалау жүргізуді; жарты жылда кемінде бір рет әрбір есепті кезең үшін қаражаттарды, кірістерді/шығыстарды тарту құнын ескере отырып, инвестициялардың қаржы нәтижелеріне бағалау жүргізуді қарастырады.

Банк олардың рыноктық құнының динамикасын ескере отырып, қаржы құралдарымен жасалған операциялардан болған кірістердің/шығыстардың өзгерістеріне талдау жүргізеді.

Активтерді және міндеттемелерді басқару жөніндегі бөлімше және/немесе тиісінше функциялары мен өкілеттіктері бар алқалы орган: активтерді және міндеттемелерді басқару мәселелерін қарайды; тәуекелдерді басқару, басқару бөлімшесімен өзара іс-әрекет жасайды; баланстық және баланстан тыс операциялар бойынша өтімділік тәуекелін, процент тәуекелін және валюта тәуекелін апта сайын бақылайды; өтімділік тәуекелі, процент және валюта тәуекелдері, сатып алу/сату операцияларының түрлері және динамикасы бойынша банктің позициясы туралы басқармаға апта сайын, директорлар кеңесіне ай сайын ақпарат береді; берілетін заемдер және тартылатын депозиттер бойынша сыйақы мөлшерлемесін белгілеу жөнінде ұсыныстар береді.

Тиісті функциялары және өкілеттіктері бар Басқарма немесе басқа алқалы орган банктің қажетті өтімді активтер мөлшерін қалыптастыру қабілеттілігіне ықпал ететін ақпараттарды алады және талдайды.

Активтерді және міндеттемелерді басқару бөлімшелері және/немесе алқалы орган тиісті функциялары және өкілеттіктеріне сәйкес оларды берілетін займдарды қамтамасыз ету ретінде тез кепілдікке беру үшін қажетті өтімді активтердің деңгейін айқындайды және қолдайды.

Активтер мен міндеттемелерді басқару бөлімшесі өтімді активтерді, оның ішінде спот, форвард және своп операцияларын қабылданған халықаралық практикада жүргізу нәтижесінде ұлттық және шетел валюталарын тартудың дерек көздеріне тұрақты түрде мониторинг жүргізеді.

Активтер мен міндеттемелерді басқару бөлімшесі және/немесе тиісті функциялары мен өкілеттіктері бар алқалы орган: күн сайын тұрақты түрде ақша ағынының кестесін жасайды және таяудағы он жұмыс күніне қолма-қол ақша бойынша гэп-позицияның мониторингін жүргізеді; үнемі (мысалы, апта сайын) есеп айырысу күніне сәйкес, активтер мен міндеттемелерді өтеу мерзімдерінің кестесін жасайды және күн сайынғы, апта сайынғы және ай сайынғы негізде қолма-қол ақша бойынша гэп-позициясына мониторинг жүргізеді; мониторингті және әрбір валюта бойынша ұлттық валютаға немесе басқа шетел валютасына айырбастамай қолма-қол ақша жөніндегі гэп-позицияны басқаруды жүзеге асырады.

Банк баланстан тыс банк операцияларын өтеудің болжанған көлемін ескере отырып өтімділікке бақылауды жүзеге асырады.

Басқарма немесе тиісті функциялары және өкілеттіктері бар басқа алқалы орган басқа банктерден өтімді активтерді жинақтау мүмкіндігін ескере отырып, қолма-қол ақша бойынша гэп-позицияның лимиттерін белгілейді.

Активтер мен міндеттемелерді басқару бөлімшесі банктің өтімді активтерді жинақтау қабілетінің өзгеруін ескере отырып, қолма-қол ақшаның гэп-позициялары бойынша лимиттерге үнемі шолу жүргізеді.

Банк күнделікті банк операцияларын әрбір жұмыс күні жинақталуға тиіс ақшаның қажетті сомасы өтімді активтерді тартудың күнделікті сомасынан аз ғана асатын банк операцияларын жүзеге асырады.

Банк үнемі өтімді активтердің дерек көздерін (ішкі және сыртқы дерек көздері) тартудың және олар тартылған негізде операциялар түрлерін түрлендірудің мониторингін жүргізеді.

Банк үнемі шетел валютасындағы міндеттемелерді өтеуге қажетті шетел валютасындағы өтімді активтерді қалыптастыру мүмкіндігіне мониторинг жүргізеді.

Активтер мен міндеттемелерді басқару бөлімшесінің және/немесе тиісті функциялары мен өкілеттіктері бар алқалы органның: валюталық бағамдардың өзгерістерін талдау үшін қосымша жүйесі бар; валюта бағамдарының өзгеруіне сезімталдықты айқындау үшін, тәуекелдің валюталық құралдарының құнына бағалау жүргізілетін ашық валюталық позицияны немесе моделдерді үнемі талдайды.

Банктiң операциялық қызметiне, ақпарат жүйесiнiң және басқару ақпараты жүйелерiнiң жұмыс iстеуiне қамтамасыз ету

Ішкі рәсімдер реттейді: банктің өндірістік қызметіне басшылықты қамтамасыз ететін бөлімшені; банк операцияларын жүргізудің техникалық тәртібін; банк операциясының бухгалтерлік есебін; банк операциясына қосарланған бақылауды және олардың есебін реттейді.

Банк кассадағы ақшаны сейфте (қоймада) сақталатын журнал жазбаларымен салыстырып тексеруді жүзеге асырады.

Банк кассадағы қолма-қол ақшаның артық (кем шығу) жағдайын тексереді.

Банк банкоматтардың қолма-қол ақшамен қамтамасыз етуіне жауап беретін қызметкерлердің жұмысына бақылау жасауды жүзеге асырады.

Ішкі аудит қызметі депозиттерді қабылдау/орналастыру, дебиторлық/кредиторлық берешек бойынша операцияларды жүргізудің техникалық операциясын олардың сақтауын бағалау мақсатында жарты жылда кемінде бір рет бөлімшелерге тексеру жүргізеді.

Банктің деректерді электрондық өңдеу жүйесін жоспарлау, әзірлеу және жұмыс істеуіне қатысты ережелері мен нұсқаулықтары бар.

Электрондық өңдеу жүйесін бақылауды жүзеге асыратын және деректерді өңдеу мәселелеріне жауап беретін банк қызметкерінің жұмыс саласына сәйкес біліктілігі және тәжірибесі болады.

Тексерулерді ішкі аудит қызметі басқарма бекіткен тексеру жоспарларына сәйкес жүргізеді.

Ішкі аудит қызметі жүргізілген тексерулердің нәтижелері туралы басқарма мен директорлар кеңесіне үнемі хабарлайды.

Ақпараттық қамтамасыз ету бөлімшесінің автоматтандырылған банк жүйесіне кіру және шығу кезінде рұқсат алу деңгейін тексеру жүйесі бар.

Басқарма маңызды кілттерді, оның ішінде деректердің ақпарат базаларына электрондық кілттерді бақылау жөніндегі рәсімдерді және ақпараттық қамтамасыз ету бөлімшесінің жауапкершілігін бекітті.

Рәсімдер: Дайындаушы жабдықтардың мынадай техникалық қызмет көрсетулерін қамтамасыз ететін сертификатталған бағдарламалық қамтамасыз етудің; өрт қауіпсіздігінің, сейсмологиялық орнықтылықтың талаптарына жауап беретін деректердің ақпарат базасының техникалық кешендеріне арналған оқшау үй-жайлардың; автономды электр қуатының; резервтегі компьютерлер мен желілік коммуникациялардың міндетті түрде болуын қарастырады.

Банк үнемі деректердің жүйелік-маңызды бағдарламалық файлдар мен файлдардың резервтік көшірмелерін қалыптастырады.

Төтенше жағдайлар компьютерлік орталықтар және филиалдар үшін жүйе жұмысында төтенше іркілістер болған жағдайдағы ережелер мен нұсқаулықтарды қарастырады.

Ақпараттық қамтамасыз ету бөлімшесі техникалық проблемалар есебінің парақтарын толтырады және олар бойынша есеп жүргізіледі.

Ақпараттық қамтамасыз ету бөлімшесі проблемалардың туу себептерін бақылайды, олар туралы ақпарат жүйесін дайындаушыларға хабарлайды және олардың қайталануын болдырмау үшін түзету шараларын қабылдайды.

Ақпараттық қамтамасыз ету бөлімшесі осындай проблемалардың сипатын үнемі талдайды.

Рәсімдер: рұқсаты шектеулі ақпарат деректерінің тізбесін; рұқсат алу тәртібі; ақпарат деректеріне рұқсатты бақылау тәртібі; ақпарат деректеріне рұқсаты бар тұлғалардың тізбесі.

Ақпараттық қамтамасыз ету бөлімшесі тоқсанына кемінде бір рет деректердің автоматтандырылған базасының жұмыс істеуін қамтамасыз ететін техникалық кешендерді тексереді.

Ақпараттық қамтамасыз ету бөлімшесі тоқсанына бір рет техникалық кешендердің жағдайы туралы ақпаратты басқармаға ұсынады.

Ақпараттық қамтамасыз ету бөлімшесі деректердің автоматтандырылған базасын басқару терминалдарын пайдаланудың мониторингін жүргізеді және сәйкестендіреді, оның ішінде олар жүргізген операциялардың түрі мен көлемінің пайдаланушының функционалдық міндеттеріне сәйкестігін бақылайды.

Банкте пайдаланушының жеке басын сәйкестендіруге мүмкіндік беретін жүйе бар.

Банкте Интернет коммуникациялары бойынша қаражатты аудару жөніндегі қызметтерді ұсынған кездегі қауіпсіздіктің кешенді шаралары бар.

Ақпараттық қамтамасыз ету бөлімшесі жүйелік проблемалар салдарынан пайда болған нақты алынған залал бойынша деректерді жинақтауды және есепке алуды жүргізеді және олардың қайта туындамауының алдын алу шараларын қабылдайды.

Екiншi деңгейдегi банктерде
тәуекелдердi басқару және
iшкi бақылау жүйелерiнiң
болуына қойылатын талаптар
туралы нұсқаулыққа 8-қосымша

Ескерту: 8-қосымшаға өзгертулер енгізілді - ҚР Қаржы нарығын және қаржы ұйымдарын реттеу мен қадағалау агенттігі Басқармасының 2006 жылғы 27 қазандағы N 234 (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-тармақтан қараңыз); ҚР Ұлттық Банкі Басқармасының 24.12.2012 № 383(алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) қаулыларымен.

Нұсқаулықтың талаптарына қосымша критерийлер

Тәуекелдерді және ішкі бақылауды басқару жүйесін ұйымдастыру

Директорлар кеңесі банк қызметінің стратегиясын бекітеді.

Банктің корпоративтік стратегиясында банк қызметінің қысқа мерзімді және ұзақ мерзімді мақсаттары айқындалған. Қызметтердің қысқа мерзімді және ұзақ мерзімді мақсаттарының мерзімдерін банк жеке айқындайды.

Банктердің қысқа мерзімді және ұзақ мерзімді стратегиясы жасалған және банк қызметіне бұрын жағымсыз әсер еткен факторларды алып тастау мақсатында үнемі жетілдіріліп отырады.

Директорлар кеңесі тәуекелдермен (кредит тәуекелі, процент тәуекелі, өтімділікті жоғалту тәуекелі, валюта тәуекелі) байланысты және банктің стратегиясына, саясатына және рәсімдеріне қайшы келетін немесе банкпен ерекше қатынастармен байланысты тұлғалар үшін жеңілдік жағдайларын туғызатын банк басқармасы жүргізетін банк операцияларының мониторингі жөніндегі саясатты бекітеді.

алынып тасталды; <*>

Тәуекелдерді басқару функциясын жүзеге асыратын банк бөлімшесі әлемдік тауар және қаржы рыноктарына теріс динамика жағдайында меншікті капиталдың, кірістіліктің және өтімділіктің жеткіліктілігін бағалау әдістемесін пайдаланады.

Басқарма әлуетті және ықтимал тәуекелді білдіретін ішкі және сыртқы экономикалық факторларды сәйкестендіреді және талдайды, олардың банктің қаржы көрсеткіштеріне әсерінің дәрежесін бағалайды.

Директорлар кеңесі бекіткен жиынтық лимиттердің бөлігінде, басқарма банк операцияларының жекелеген түрлері бойынша тәуекелдердің рұқсат етілетін мөлшеріне лимиттерді айқындайды, банктің аталған лимиттерді сақтауының тиімді бақылау шараларын қолданады.

Басқарма олардың ай сайынғы есебі негізінде тәуекелдердің түрлері бойынша жиынтық лимиттерді сақтауын бақылайды.

Басқарма банк бөлімшелерінің ықтимал және әлуетті тәуекелдерді басқарудағы саясатты сақтауын бақылайды, банк бөлімшелерінің олар үшін белгіленген лимиттер шегінде тәуекелдер мөлшерін сақтауына мониторингті жүзеге асырады.

Басқарма олар жүргізген операциялардың түрлері бойынша тәуекелдерді бөлу, яғни меншікті капитал мен төлем қабілеттігін сақтау мақсатында оларға байланысты тәуекелді ескере отырып, банк операцияларының құрылымын және көлемін қалыптастыру саясатын қолданады және оны банктің жауапты бөлімшелерінің орындауын бақылайды.

Банкте түрлендіру саясатын іске асыруды қамтамасыз ететін ұйымдық-функционалдық және операциялық құрылымы бар;

Банктің ағымдағы қаржы жағдайы туралы ақпарат форматтары және олар қабылдаған тәуекелдер басқару есебінің белгілі бір нысандары түрінде стандартталған, оның ішінде кредит, процент тәуекелдері, өтімділікті жоғалту тәуекелі, валюта тәуекелі, елдің (трансферт) тәуекелдерін сәйкестендіреді және өлшейді, сондай-ақ тәуекелдерге тап болу дәрежесі, белгіленген лимиттер шегінде олардың сақталуы айқындалады.

Бөлімше қабылданатын тәуекелді ескере отырып, банктің күтіліп отырған кірістеріне бағалау (есептеу) жүргізеді.

Директорлар кеңесі бекіткен тәуекелдерді басқару жөніндегі саясат қаржы көрсеткіштерінің шоғырландырылған негізде қабылданған тәуекелдер мониторингінің рәсімдерін айқындайды.

Директорлар кеңесі айқындаған банк тәуекелінің жиынтық лимиттері шегінде еншілес ұйымдар үшін тәуекелдер лимиттерін Директорлар кеңесі растайды.

Тұтыну кредитін алуға өтінімдерді өңдеуге тіркеу процесін автоматтандыру.

Соңғы 5 жылға тұтыну кредиттері бойынша тарихи деректер базасының болуы.

Тұтыну кредиттерді ұсыну, бекіту рәсімі және мониторинг талаптарын айқындайтын ішкі саясаттың болуы.

Заемшылардың ішкі автоматтандырылған математикалық немесе скоринг бағалаудың статистикалық модельінің және рейтингтік жүйесінің болуы.

Пайдаланатын скоринг модельінің сапасын жыл сайын тексеру.

Саясат мынадай тәртіптерді айқындайды: сапалық және сандық сиппаттарында негізделген кредиттік скоринг арқылы заемшының кредит қабілеттілігін бағалау, оның ішінде: заемшының тұрақты және жеткілікті кірістің болуы; жұмыс орыны және лауазымы; ағымдағы кәсібі бойынша жұмыс ұзақтығы; - кепіл есебінде қолайлы жылжымайтын мүліктің болуы; - несие берешектің болуы, оның ішінде басқа банктер алдында; - банктер кредиттері бойынша төлем тәртібі; - кредит тарихының болуы; заемшының ішкі кредит рейтингін белгілеу; заемшы ұсынған деректердің дұрыстығын айқындау; тұтыну кредиттердің мониторингі және топтастыру; тұтыну кредиттер бойынша провизияларды қалыптастыру.

Ішкі бақылау

Банктің Директорлар кеңесі бірдей және тиімді ішкі бақылау жүйесін құруына және жұмыс істеуіне жауап береді.

Директорлар кеңесі мүшелерінің банк қызметі және оған байланысты тәуекелдер саласында қажетті білім мен тәжірибесі бар.

Банк басшылығы, құрылымдық бөлімшелер басшылары ішкі бақылау жүйесін бірдей жұмыс істеуіне жауап береді.

Басшылық: Қажетті тәжірибесі және техникалық мүмкіндіктері бар жоғары білікті қызметкерлер ішкі бақылау жөніндегі жұмысты орындауды қамтамасыз ететін шаралар қолдайды.

Директорлар кеңесі: 1) банк басшыларымен ішкі бақылау жүйесінің тиімділігін кезең кезеңмен талқылайды; 2) басшылық, ішкі аудит және ішкі аудиторлар қызметі жасаған ішкі бақылау бағасын уақытында қарайды; 3) ішкі бақылау жүйесі жетіспеушілігі себебінен аудиторлар және қадағалау органдары айтқан ұсынымдар мен ескертулерді басшы жедел орындауды қамтамасыз ететін кезең кезеңмен шаралар жүргізеді; 4) банк стартегиясының және тәуекел лимиттерінің бірдейлігін кезең кезеңмен тексереді.

Басшылық Директорлар кеңесінің нұсқауларын орындауға, оның ішінде стратегия мен саясатты іске асыруды және ішкі бақылау жүйесінің тиімділігін құруға жауап береді.

Банктің ішкі ережесінде өкілеттік саласы, есеп беру және барлық банк шеңберінде ақпаратпен алмасудың тиімді жүйелерін нақты көрсете отырып ұйымдық құрылымы сипатталған.

Басшылық нақты ережелерді және ішкі бақылау саласындағы рәсімдерді әзірлеуге өкілеттікті тиісті бөлімшелерінің басшыларына береді.

Басшылық тиісті ережелер мен рәсімдерді әзірлеуді және орындауды бақылайды.

Банк басшылығы қажетті тәжірибесі және техникалық мүмкіндіктері бар жоғары білікті қызметкерлер ішкі бақылау жөніндегі жұмысты орындауды қамтамасыз ететін шаралар қолдайды.

Операциялық рәсімдер банктің барлық мүдделі қызметкерлеріне алуына қолайлы нақты жасалған ішкі құжаттарда сипатталған.

Банк қызметкерлері өз міндеттемелерін тиімді орындайды және кез келген операциялық проблемалар, кәсіби этикасын сақтамау жағдайлар немесе басқа рәсімдерді бұзу не асыра пайдалану тиісті деңгейде басшылыққа хабарлайды.

Алға қойылған мақсаттарға жетуге ықпал ететін тәуекелдерді басшылықтың тұрақты түрде бағалауы.

Жаңа немесе оған дейінгі бақылауда болмаған тәуекелдерді тиімді қадағалау мақсатында ішкі бақылау жүйесін қайта қарау.

Жаңа қаржы құралдарын және қаржы рыногында пайда болатын рыноктық операцияларды бағалау және осы қызметке байланысты тәуекелдерді талдау.

Тәуекелді бағалау банктің алға қойылған мақсаттарға жетуіне теріс ықпал етуі мүмкін ішкі факторларды (мәселен, ұйымдық құрылымның күрделілігін, банк қызметінің сипатын, қызметкерлердің біліктілік деңгейін, ұйымдық өзгерістерді және кадрлардың тұрақтамауын) және сыртқы факторларды (экономикалық жағдайлар мен банк саласындағы жай-күйді, технологиялық жаңалықты) анықтайды және қарастырады.

Бақылаудың жүзеге асырылуы банктің барлық қызметкерлеріне, оған қоса басшылыққа және клиенттермен жұмыс істейтін қызметкерлерге таратылады.

Тұрақты негізде банк басшылығы банк қызметінің барлық аспектілеріне банктің ішкі құжаттардың сәйкестігі туралы растауды, ішкі құжаттардың мағынасы бірдей болып қалу туралы ақпаратты алады.

Бірнеше қызметкердің арасында мыналар: ақшаны санкциялы төлеу және оны нақты төлеу; оларда клиенттердің операциялары көрінетін шоттарды және банктің меншікті операциялары көрінетін шоттарды жүргізу; "банк" портфелі мен "дилер" портфеліне қатысты операцияларды жүргізу; маркетинг операцияларын сол клиенттермен бір мезгілде жасаған кезде олардың позициялары туралы ақпаратты клиенттерге формальды түрде беру; заемды берген кезде кредит құжаттамасының бірдейлігін бағалау және заемды бергеннен кейінгі заемшы мониторингі; басқа факторлармен жұмсартылмаған мүдделердің маңызды дауының туындауын болжайтын басқа салалар жөніндегі өкілеттіктерді бөлу.

Мүдделердің әлуетті дауының салалары анықталады, барынша азайтылады және тәуелсіз үшінші тұлға олардың тұрақты мониторингін жүзеге асырады.

Бірдей ақпараттың болуы және оның тиімді берілуі.

Ақпараттың мынадай сапалары бар: іске жатады, сенімді, уақтылы, алуға қолайлы және ресімділеді.

Ақпарат өзіне ішкі қаржы және операциялық деректерді, Қазақстан Республикасы заңнаманың белгіленген талаптарын және нормативтік құқықтық актілерін сақтау жөніндегі деректерді, сондай-ақ сыртқы рыноктан келіп түсетін мәліметтерді, шешімді қабылдауға қатысы бар оқиғаларды және жағдайларды енгізеді.

Ішкі ақпарат есеп жазбаларын сақтайтын белгіленген тәртіпке сүйенетін есеп процесінің бөлшегі болып табылады.

Ішкі резервтік рәсімдерін және функцияларды қалыптастыру рәсімдерін әзірлеу, әзірлеу ережесін және программаларды сатып алу, қызмет көрсету (бақылауды өзгерту) рәсімдерін және нақты/ойша кіру қауіпсіздігін бақылау.

Программалық қамтамасыз етуге бақылау программа қосымшаларында компьютерлік қадамдары және операцияларды өңдеуді және банк қызметінің басқа түрлерін бақылайтын қолдан жасалатын рәсімдері болып табылады.

Банктен тыс жерлерде орналасқан ішкі провайдер қызмет көрсетуді қолдау банк қызметіне арналған шиеленісті жүйесін қалпына келтіруді қоса отырып қайталау құрылғылар пайдалануымен күтпеген жағдайларда іс-әрекет жоспарын әзірлеу.

Күтпеген жағдайлар туындаған кезде банк операцияларының орындалуы үшін оны қалпына келтіру бағдарламасын кезең кезеңмен тестілеу.

Банк басшылығы ақпарат берудің тиімді жүйесін (операциялық саясатты және банк қызметінің рәсімдерін айқындайтын құжаттарды, банктің нақты операциялық қызметі жөніндегі ақпаратты) құрады.

Жоғары, төмен және көлденең ақпараттың бірдей ағымын қамтамасыз ететін банктің ұйымдық құрылымын құру.

Жоғарыдан төменге келіп түсетін ақпарат Директорлар кеңесіне және басшылыққа қызмет барысында қабылданған тәуекелдер туралы және банктің ағымдағы жағдайы туралы қажетті мәліметтермен қамтамасыз етеді.

Төменге жіберілетін ақпарат банк мақсатын, оның стратегиясын, белгіленген тәртіптерді және рәсімдерді орта мен кіші буын басшылығына және қатардағы қызметкерлерге хабарлауды қамтамасыз етеді.

Банк операцияларын жүзеге асыратын бөлімдерді, қаржы бақылау және ішкі аудитті қоса отырып әртүрлі бөлімшелердің қызметкерлері ішкі бақылаудың тиімділік мониторингін жүзеге асырады.

Банк басшылығы мониторингтің нақты аспектілеріне жауап беретін қызметкерлердің міндеттемелерін таратады.

Мониторинг ішкі бақылаудың барлық процесін мерзімдік бағалауды енгізеді.

Банктің әртүрлі операциялар мониторингінің кезеңділігі олармен байланысты кезеңділіктің және банк қызметінің жағдайларында болатын өзгерістер сипатының тәуекелдерін негізге ала отырып айқындалады.

алынып тасталды; <*>

алынып тасталды; <*>

Ішкі аудит қызметі ішкі бақылау жүйесінің тұрақты мониторингінің бөлшегі болып табылады және белгіленген ереже мен рәсімдерінің бірдейлік тәуелсіз бағалауды, сондай-ақ оны сақтауды қамтамасыз етеді.

Ішкі аудит қызметі банктің күнделікті жұмысынан тәуелсіз және банктің, оның филиалдары мен еншілес құрылымдарын қоса отырып жүргізетін операциялардың барлық түрлеріне қол жеткізеді.

Ішкі бақылау жүйесіндегі кемшіліктер туралы және тәуекелдерді тиімсіз бақылау туралы ақпарат тиісті тұлғаға (тұлғаларға) айқындалғанына қарай дереу хабарланады, күрделі мәселелер Директорлар кеңесіне хабарланады.

Тиісті басшылар жетіспеушіліктерді уақтылы түзетуді қамтамасыз етеді.

Ішкі аудит қызметі кейінгі тексерісті жүргізеді және мониторингтің басқа түрлерін жүзеге асырады және Директорлар кеңесіне барлық түзетілмеген жетіспеушіліктер туралы дереу хабарлайды.

Банктің Директорлар кеңесі ішкі бақылаудың жетіспеушіліктерін және оларды жою үшін қабылданған шараларды қадағалау жүйесін құрады.

Директорлар кеңесі ішкі бақылау жүйесі анықтаған барлық проблемаларды жинақтайтын есептерді кезең кезеңмен алады.

Директорлар кеңесі бизнесті ретті жүргізуді қамтамасыз ету үшін ішкі бақылау жүйесін (белгілі мақсаттарға сілтеме жасай отырып) тұрақты түрде тексереді.

Директорлар кеңесі тәуекелдерді басқару жүйесінің болуын жүйелі түрде тексереді.

Директорлар кеңесі анықтау рәсімдерінің болуын және қойылған мақсаттарының жетістігі кезінде банк тәуекелдерге тап болатын бірдей бақылауын; тұтастығын, қаржылық ақпараттың және басқару ақпараттың сенімділігі мен уақтылығын тестілеу; заңдарды және нормативтік құқықтық актілерді, қадағалау саясат пен ішкі жоспарларды, әдістемелерді және рәсімдерді сақтау мониторингін қамтамасыз етеді.

Басшылық жауапкершілікті, өкілеттікті және есеп беру қатынасын таратуымен және берілген өкілеттіктерді тиімді жүзеге асыруды қамтамасыз етуімен ұйымдық құрылымын қолдайды.

Басшылық тәуекелдерді басқару рәсімдерін әзірлеуге жауап береді.

Басшылық ішкі бақылаудың тиісті әдістемесін белгілейді және ішкі бақылау жүйесінің бірдейлігі мен тиімділігін қадағалайды.

Ішкі аудит қызметінің негізгі міндеттемелері мыналар болып табылады: Ішкі бақылау жүйесінің бірдейлігі мен тиімділігін тексеру және бағалау; Тәуекелдерді басқару және тәуекелдерді бағалау методология рәсімдерінің қолдануы мен тиімділігін тексеру; электрондық ақпарат жүйесін және электрондық банк қызмет көрсетуді қосқанда менеджмент және қаржылық ақпарат жүйесін тексеру; бухгалтерлік есеп және қаржылық есептері жазбаларының дәлдігі мен дұрыстығын тексеру; активтерді сақтау құралдарын тексеру; банк жүйесін оның тәуекелін бағалауына байланысты оның капиталын бағалау бойынша тексеру; операциялардың тиімділігін тексеру; транзакция сияқты ішкі бақылаудың нақты рәсімдерін жұмыс істеуін тестілеу; құқықтық және реттеу талаптарын, әдістемелер мен рәсімдерді жүргізу және тәртіп кодекстерін сақтауды қамтамасыз ету үшін тағайындалған жүйелерді тексеру; қаржылық есеп берудің дұрыстығы мен уақтылығын тестілеу; арнайы тексерулерді жүзеге асыру.

Басшылық алғашқы сатыдағы тәуекелдерге байланысты анықтауды қамтамасыз ету үшін жаңа әзірлемелер, өнімдер мен операциялық өзгерістер туралы ішкі аудит қызметін тұрақты және толық ақпаратпен қамтамасыз етеді.

Ішкі аудитті штат қызметкерлері бар ішкі аудит қызметі жүзеге асырады.

Ішкі аудит қызметі барлық департаменттерде, банк бөлімшелерінде және қызметтерінде өз еркімен қызметті жүзеге асырады.

Ішкі аудит қызметінің алынған деректер және бағалау туралы баяндауға және осы ақпаратты банк ішінде жариялауға құқығы бар.

Ішкі аудит қызметі Директорлар кеңесінің тікелей бақылауында іс-әрекет етеді.

Ішкі аудит қызметі басшысының тікелей өкілеттігі бар және өз еркімен Директорлар кеңесімен, Директорлар кеңесінің төрағасымен немесе қажет болған жағдайда - әрбір банк оның ішкі аудит қызметі туралы ережесінде айқындалған сыртқы аудиторларымен байланыста болады. Бұл хабардар Қазақстан Республикасының заңдарына және банктің ішкі құжаттарына қайшы келетін банк басшысының шешім қабылдауына қатысты болуы мүмкін.

Ішкі аудит қызметі тәуелсіз тексерілуге тиіс. Бұл тексеру тәуелсіз жақ ішкі аудитор сияқты жүзеге асырады.

Объективтілік және бейтараптылық, ішкі аудит қызметі мүдделерінің дауларын болдырмауға тырысатынын білдіреді.

Ішкі аудит қызметінің қызметкерлерін кезең кезеңмен алмастыру қажет.

Банк ішінде жиналған аудиторларға аудит қызметімен немесе осы банкте соңғы он екі ай ішінде жүзеге асырылған функциялармен айналысуға қажет емес.

Бейтараптылық ішкі аудит қызметі банк операцияларына немесе таңдауына тартылмауды және ішкі бақылау бойынша шараларды жүзеге асыруды талап етеді.

Басшылық ішкі бақылау принциптерді сақтауға қатысты нақты мәселелер бойынша ішкі аудит қызметінің пікірін сұратуы мүмкін.

Тиімділіктің жетістігі мақсатында басшылық қайта ұйымдастыру мәселелерін, қызметтің маңызды мәселелерін қарау, жаңа бөлімшелерді құрған оның ішінде тәуекелдерді бақылау жүйесін, ақпараттарды немесе ақпараттық технологияларды басқару жүйесін құру және қайта ұйымдастыру кезде пікір сұратуы мүмкін.

Дегенмен, бұл шараларды әзірлеу және іске асыруы басшылықтың жауапкершілігінің соңғы саласы болып қалады: консультативтік функция негізгі міндеттерді немесе ішкі аудит қызметінің жауапкершілігін және тәуелсіздігін орындауға кедергі болмайтын қосымша міндет болып табылады.

Ішкі аудит қызметінің кейінгі қорытындыларында ішкі бақылауды жақсарту жөніндегі жетіспеушіліктер мен кемшіліктерге және ұсыныстарға қатысты ұсынымдары бар.

Әрбір ішкі аудитордың кәсіби құзыреті, сондай-ақ оның ынталандыруы және үздіксіз оқытуы ішкі аудит қызметінің жұмыс тиімділігін арттыру үшін қажетті талаптары болып табылады.

Кәсіби құзыреті аудитордың атқару рөлінің сипатын және ақпаратты жинауға, талдауға, бағалау мен байланыста болу қабілетін ескеруімен бағаланады.

Ішкі аудит қызметі бөлімдердің және еншілес кәсіпорындарының қызметін, сондай-ақ сыртқы мердігерліктерді тартуымен қызметін қоса отырып банк бөлімшелерін тексереді.

Ішкі аудит және ішкі бақылау мен тәуекелдерді басқару жүйесінің бірдейлігі мен тиімділігін тексеру және бағалау енгізеді.

Ішкі аудит қызметі мыналарды бағалайды: банктің саясатты сақтау және тәуекелді бақылау; қаржылық және басқару ақпараттың сенімділігі мен уақтылығы (тұтастығын, дәлдігін және толықтығын қоса отырып); электронды ақпараттық жүйесі жұмысының үздіксіздігі мен сенімділігі; кадрлар бөлімінің жұмыс істеуі; Қазақстан Республикасының заңнама нормаларының және ұйымдық құрылымы және банктерді басқару туралы уәкілетті органның әдістемесін, принциптерін, ережелері мен нұсқауларын қоса отырып банктің банк операцияларына қатысты ішкі ережелерінің болуы.

Банк меншік капиталын бағалау рәсімдерін тексеру үшін жауапты тұлғаны немесе департаментті айқындайды.

Ішкі аудит қызметі туралы ереже мыналарды белгілейді: ішкі аудит қызметі қызметтерінің мақсаты мен саласын; ұйымдағы ішкі аудит қызметінің мәртебесін, оның өкілеттігін, басқа қызметтермен міндеттері мен қатынастарын; ішкі аудит қызметінің есеп берушілігін.

Ішкі аудит қызметі туралы ережесін Директорлар кеңесі бекітеді.

Ішкі аудит қызметі туралы ережесінде басшылық бастама құқығын ұсынады және ішкі аудит қызметінің қызметкеріне банктің кез келген қызметкеріне тікелей кіруге, кез келген қызметті немесе банктің кез келген бөлімшені тексеруге, сондай-ақ басқару ақпаратты және өз міндеттемелерін орындауға жататын органдардың барлық консультативтік және қабылданатын шешімдердің хаттамаларын қоса отырып кез келген жазбаларды, досьені немесе банктің деректерін алуға рұқсат беріледі.

Ішкі аудит қызметі туралы ережесінде ішкі аудит қызметі консультациялық қызмет көрсетулерге немесе басқа арнайы тапсырмаларды орындауға тартылуы мүмкін талаптарды көздейді.

Ішкі аудитке сонымен қатар: мақсаты - бухесеп жүйесінің және ақпараттар мен солардың негізінде жасалған қаржылық есептердің сенімділігін бағалау болатын қаржы аудиті; мақсаты - заңдардың, шағын заң актілерінің, әдістемелер мен рәсімдердің сақталуын қамтамасыз ету үшін жасалған жүйелердің сапасы мен сәйкестігін бағалау болатын сақтау аудиті; мақсаты - басқа жүйелер мен рәсімдердің сапасы мен сәйкестігін бағалау, ұйымдық құрылымды талдау және жүктелген міндеттерді орындау үшін жеткіліктілікті бағалау болатын операциялық аудит; мақсаты - банктің алға қойған мақсаты шеңберінде тәуекел мен бақылауға менеджмент көзқарасының сапасын бағалау болатын менеджмент аудиті жатады.

Ішкі аудит қызметінің басшылығы барлық тапсырылған міндеттерді орындау жоспарын дайындайды.

Аудит жоспарына ішкі аудит бойынша жоспарланған жұмыстың кестесі мен мерзімділігі жатады.

Аудит жоспары тәуекелдерге бақылау жасаудың әдістемелік бағасына негізделген.

Тәуекелдерді басқаруды бағалауда ішкі аудитордың банктің негізгі қызметі мен оған байланысты тәуекелдерді қабылдауы құжаттандырылады.

Ішкі аудит қызметінің басшылығы тәуекелдерді бағалау әдістемесінің принциптерін жазбаша белгілейді және қызметтің жаңа бағыттарын есепке ала отырып, ішкі бақылау жүйесіндегі немесе жұмыс процесіндегі өзгерістерді көрсету үшін оларды тұрақты түрде жаңартып отырады.

Тәуекелдерді талдау кезінде қызметтің бағыттары мен банктің бөлімшелері, сондай-ақ ішкі бақылау жүйесі тексеріледі.

Тәуекелдерді талдау нәтижелерінің негізінде қызметтің әрбір түріне тән тәуекелдер дәрежесін ескере отырып бірнеше жылға аудит жоспары дайындалады.

Жоспарда күтілетін әзірлемелер мен инновациялар ескеріледі, әдетте қызметтің жаңа түрлері кезінде тәуекелдің барынша жоғары дәрежесі және ақылға қонымды мерзімде аудитті қамту ниеті қызмет пен бөлімше түрлерінен маңызды.

Аудит жоспарына арнайы тексерулер, қорытынды шығару мен оқыту сияқты басқа міндеттерді орындауға арналған уақыт жатады. Бұл жоспарға штатты толықтыру мен басқа қажеттіліктерге арналған қажетті ресурстар атап көрсетілген бөлім де кіреді.

Аудит жоспарын ішкі аудит қызметі жасайды және Директорлар кеңесі бекітеді.

Аудиттің әрбір міндетін орындау үшін аудит бағдарламасын дайындау қажет. Аудит бағдарламасында аудитті жүргізу мақсаттары жазылады.

Аудиттің міндеттерді орындауының барлық рәсімдері қорытындыдағы бағалауға акценті бар жүргізілген тексерулердің нәтижелері көрсетілген сәйкес жұмыс құжаттарымен ресімделеді.

Әрбір тапсырма бойынша жазбаша аудиторлық қорытынды дайындалады.

Аудиторлық қорытындыда аудиттің мақсаты мен ауқымы баяндалады. Онда сондай-ақ тұжырымдар мен ұсынымдар бар.

Банк басшылығы ішкі аудит қызметінің ұсынымдарын уақтылы орындауды қамтамасыз ету керек.

Ішкі аудит қызметі оның ұсынымдарының орындалуын қадағалайды және корпоративтік тетігіне байланысты банк басшылығына, Директорлар кеңесіне жарты жылда кемінде бір рет есеп дайындайды.

Ішкі аудит қызметінің басшысы ішкі аудит стандарттарының сақталуын қамтамасыз етеді.

Атап айтқанда, ішкі аудит қызметінің басшысы аудит жоспарын, ішкі аудит қызметі жұмысының бағдарламасын, әдістемелері мен рәсімдерін әзірлеуді қамтамасыз етеді.

Ішкі аудит қызметінің басшысы қызметкерлердің кәсіби құзыреттілігі мен оларды оқытуды және қажетті ресурстардың болуын қамтамасыз етеді.

Ішкі аудит қызметі директорлар кеңесінің алдында үнемі есеп береді және ішкі бақылау жүйесінің тиімділігі және ішкі аудит қызметінің мақсатына жетуі жөнінде оған кеңес береді, оның ішінде басшылыққа және/немесе директорлар кеңесіне аудит жоспарының орындалу барысы туралы ақпарат береді.

Директорлар кеңесі ішкі аудит қызметінің ұйымдастырылуын (қызметкерлерге қатысты тәрізді, басқа қатынастарда да), аудит жоспарын, істелген жұмыс туралы есептерді, ішкі аудит қызметі ұсынымдарының қысқаша мазмұны мен олардың орындалуымен болатын іс жағдайын қарастырады.

Банк ішкі аудит қызметінің анықтаған жөнсіздіктерін жою жөніндегі шараларды қабылдауға бақылау (қайтадан тексеру жүргізуді қоса отырып); ұсынымдарды орындау және анықталған жөнсіздіктерді жою жөніндегі қабылданған шаралар туралы ақпаратты ішкі аудит қызметінің жарты жылда кемінде бір рет директорлар кеңесіне, атқарушы органға беру тәртібін белгілейді.

Банктің директорлар кеңесі банк комплаенс-тәуекелін басқарудың тиісті саясатының болуына жауап береді. Банктің директорлар кеңесі комплаенс қызметі мәселелерін тиімді шешуді банк Басқармасы арқылы қамтамасыз ете отырып, жауап береді. Директорлар кеңесі осы өкілеттіктерді директорлар кеңесінің жанындағы тиісті комитетке бере алады.

Банк басқармасы комплаенс-тәуекелді басқару саясатының іске асуына және комплаенс-тәуекелді басқару саясатының сақталуын қамтамасыз етуге және Директорлар кеңесіне комплаенс-тәуекелді басқарудың тиімділігі туралы есеп ұсынуға жауапты болады. Банк басқармасы комплаенс-тәуекелді басқарудың негізгі принциптерін басқарманың және банк қызметкерлерінің сақтау қажеттігі көрсетілген комплаенс-тәуекелділікті басқару саясатын әзірлеуге жауап береді. Басқарма комплаенс-тәуекелін басқару саясатын сақтауды қамтамасыз етеді және комплаенс-тәуекелі анықталған жағдайда түзету және тәртіптік шаралар қабылдайды. Банк басқармасы комплаенс-қызметімен бірлесіп: жыл сайын комплаенс-тәуекелінің пайда болуы проблемаларын бірегейлендіреді және бағалайды және оларды жою жөніндегі іс-шаралар Жоспарын бекітеді. Іс-шаралар Жоспарында комплаенс-тәуекелін басқарудың кемшіліктері, комплаенс-тәуекелін тиімді басқару үшін ішкі саясатты және рәсімдерді қайта өңдеу қажеттілігі көрсетіледі; жыл сайын комплаенс - тәуекелін басқарудың тиімділігі туралы директорлар кеңесін хабардар етеді; Қазақстан Республикасының заңнамалық талаптарын сақтамау нәтижесінде іскер беделді жоғалтуға немесе шығындарға алып келуі мүмкін кез-келген операциялар туралы директорлар кеңесін дереу хабардар етеді.

Комплаенс қызметінің комплаенс-тәуекелді басқару жөніндегі өзіне жүктелген өкілеттіктер аясында комплаенс-тәуекелді басқару бойынша жұмысты жүзеге асыруға қажетті кез-келген ақпаратты алу рұқсаты бар; банк шегінде ресми мәртебесі, тиісті жағдайы, өкілеттігі және тәуелсіздігі бар. Комплаенс-бақылаушыны қызметке директорлар кеңесі тағайындайды. Комплаенс қызметі туралы ереже сонымен бірге мыналарды көздейді: комплаенс-бақылаушының банктің директорлар кеңесіне есептілігін; комплаенс қатысушыларының комплаенс-тәуекелді басқару бөлігінде комплаенс-бақылаушыға есептілігін; комплаенс-бақылаушының және комплаенс қатысушыларының міндеттері мен өкілеттілігін; комплаенс-бақылаушының және комплаенс қатысушыларының комплаенс-тәуекелді басқару бөлігі бойынша оларға жүктелген жұмыстар бөлігіндегі тәуелсіздігі; комплаенс қызметінің банктің басқа бөлімшелерімен және ішкі аудит қызметімен өзара қарым-қатынасы; комплаенс-тәуекелін басқару саясатын бұзу мүмкіндігін анықтау және тексеру жүргізу құқығы және осы міндетті орындау үшін ішкі және сыртқы мамандарды қамту; тексерулерінің нәтижелерін банк басқармасына ашық көрсету және ашу құқығы және қажет болғанда банктің директорлар кеңесіне білдіру құқығы. Комплаенс қызметі банктің кез-келген бөлімшесімен өз жеке ұсынысы бойынша ынтымақтастық орнатуға және өз міндеттерін орындау үшін қажетті кез-келген файлдар мен есептерді алуға құқылы.

Комплаенс қызметі үшін қажет ресурстар жеткілікті және комплаенс-тәуекелді тиімді басқару үшін сәйкес болу керек. Комплаенс-бақылаушы мен комплаенс қатысушыларының тиісті біліктілігі, жұмыс тәжірибесі, өз міндеттемелерін орындау үшін кәсіби және жеке қасиеті болу керек. Комплаенс-бақылаушы мен комплаенс қатысушылары Қазақстан Республикасының заңнамаларын, банктің ішкі ережелері мен рәсімдерін білуі керек.

Комплаенс-бақылаушы мен комплаенс қатысушыларының кәсіби дағдылары банк тарапынан тұрақты және жүйелі оқытумен көтермеленіп отырады.

Комплаенс қызметі өз мақсаттарына жету үшін мынадай функцияларды орындайды: банк қызметінің, сондай-ақ оның қызметкерлерінің қаржы рыногындағы іс-қимылы қаржы рыногы мен қаржылық ұйымдарды мемлекеттік реттеу туралы Қазақстан Республикасының заңнамасына және қаржы рыногындағы кәсіби қызмет стандарттарына сәйкес келуіне бақылау жасауды жүзеге асырады; банк қызметкерлерінің банктің ішкі құжаттарымен, банктің қаржы рыногындағы қызметі мәселелері бойынша басқару органдарының шешімдерімен белгіленген қаржы рыногындағы қызметті, қаржы рыногындағы операцияларды (мәмілелерді) жүргізу стандарттарын жүзеге асыру ережелерін сақтауына бақылау жасауды жүзеге асырады; дербес немесе банктің басқа бөлімшелерімен және лауазым иелерімен бірлесе отырып, банк қызметкерлерінің қаржы рыногындағы банктің қызметін реттейтін Қазақстан Республикасының қаржы рыногы мен қаржылық ұйымдарды мемлекеттік реттеу туралы заңнамаларына және қаржы рыногындағы кәсіби қызмет стандарттарына сәйкес келуін, банктің ішкі құжаттарын бұзу фактілерін зерттейді; дербес немесе банктің басқа бөлімшелері және лауазым иелерімен бірлесе отырып, клиенттер мен контрагендердің мәмілелер (операциялар) бойынша банктің немесе жекелеген қызметкерлерінің олардың қаржы рыногындағы банк қызметі жөніндегі қызметтік міндеттерін орындау кезіндегі іс-қимылына шағымдарын тексереді; дербес немесе банктің басқа бөлімшелерімен және лауазым иелерімен бірлесе отырып, қызметтері қаржы рыногындағы операциялармен (мәмілелермен) байланысты банктің жекелеген қызметкерлері және бөлімшелерінің жұмысында анықталған тәртіпсіздіктер және кемшіліктерді жою жөніндегі ұсынымдарды, сондай-ақ аталған бөлімшелердегі жұмысты оңтайландыру бойынша ұсынымдарды әзірлейді және басшылыққа ұсынады; қызметкерлердің қызметтік міндеттерінің тізбесін ескере отырып, қаржы рыногындағы банк қызметін реттейтін, банктің ішкі құжаттарының талаптарымен банктің барлық қызметкерлерін таныстыру бойынша банктегі жұмыстарды ұйымдастыруды бақылайды; нақты операциялардың (мәмілелердің) немесе олардың бөліктерінің Қазақстан Республикасының қаржы рыногы мен қаржылық ұйымдарды мемлекеттік реттеу туралы заңнамаларына және қаржы рыногындағы кәсіби қызмет стандарттарына сәйкес келуіне қатысты сұратулар бойынша кеңестер береді; комплаенс-тәуекелдің мониторингі жүзеге асырылады. Мониторинг нәтижелері комплаенс-тәуекелді басқарудың ішкі рәсімдерімен сәйкес есеп түрінде ұсынылады; туындайтын проблемаларды шешуде өзара іс-қимыл жасау қажеттілігіне, комплаенс-тәуекелдің туындауына байланысты проблемалар бойынша қызметкерлерді оқытуды жүзеге асырады; ішкі саясат пен рәсімдерді бекіту арқылы комплаенс-тәуекел туралы банк қызметкерлері үшін ішкі басшылықты әзірлейді. Комплаенс қызметінің ағымдағы есеп беру тәртібі банктің ішкі құжаттарымен белгіленеді. Комплаенс-бақылаушы банк басқармасын хабардар етеді: қызметкерлердің Қазақстан Республикасының қаржы рыногы мен қаржылық ұйымдарды мемлекеттік реттеу туралы заңнамаларын және қаржы рыногындағы кәсіби қызмет стандарттарын, банктің қаржы рыногындағы қызметін реттейтін банктің ішкі құжаттарын бұзу туралы анықталған жағдайлар жайлы; банктің тексеруші бөлімшелерінің басшыларының жол берілген тәртіп бұзуларды жою және олардың қорытындысы туралы не осындай қабылданған шаралары туралы; жыл сайын комплаенс-тәуекелді бақылау туралы банктің Директорлар кеңесіне есеп береді. Комплаенс-бақылаушы және комплаенс қатысушылары өз функцияларын жүзеге асыру кезінде: әрбір тексеру фактісіне толық құжаттама жасауды қамтамасыз етуді және тексеру барысында қаралған барлық мәселелерді көрсететін тексеру нәтижелері бойынша қорытындыларды, анықталған жөнсіздіктер мен қателерді, оларды жою жөніндегі ұсынымдарды ресімдеуді қамтамасыз етуді; бақылау барысындағы атқарылған жұмыстың және жүргізілетін тексерудің барысына, сондай-ақ олардың нәтижелерінің дұрыстығына сенуге мүмкіндік беретін құжаттардың болуын қамтамасыз етуді (не құжаттың сақталынып тұрған жері туралы ақпарат); тиісті бөлімшелерден алынған құжаттардың сақталуын және қайтарылуын қамтамасыз етуді; алынған ақпараттың құпиялылығын сақтауды; кемшіліктерді жою үшін шаралар қолдануға, сондай-ақ жекелеген қызметкерлердің жұмыстарына талдау жасау мақсатымен тексерулердің қорытындысы бойынша банк басшылығына және банктің сәйкес бөлімшелеріне қорытынды ұсынуға.

Банктік заем операцияларын жүргізу

Тәуекелдерді басқару бөлімшесі банктің кредит тәуекелдерін шоғырландыруды айқындау мақсатында және шоғырландырылған негізде оның ішінде заемшылар, экономика салалары, ел/аймақтар бөлшегінде есеп кезеңі ішінде жүргізілген банктік заем операциялар мониторингін тоқсанда кемінде бір рет жүргізеді.

Тәуекелдерді басқару бөлімшесі мониторинг жүргізеді және банктің кредит тәуекелі жөніндегі мәліметтерді, оның ішінде заемшылар, экономика салалары, ел/аймақтар бөлшегіндегі шоғырландырылған негізде тоқсанда кемінде бір рет басқармаға және жартыжылда кемінде бір рет Директорлар кеңесіне ұсынады.

Директорлар кеңесі қысқа мерзімді, орта мерзімді және ұзақ мерзімді кезеңіне кредит тәуекелін өлшеу және болжамды бағалау рәсімдерін бекітті.

Кредит тәуекелін өлшеу және болжамды бағалау рәсімдері, оның ішінде мынадай параметрлерді енгізетін кредит тәуекел модельін пайдалануды көздейді: кредит тәуекелі туындаған кезде шығыс (шығын) деңгейі, кредит тәуекелінің саты бойынша активтерді тарату, кредит тәуекелінің деңгейі бойынша активтерді тарату өзгеру болжамы, әртүрлі активтер кредит тәуекелдерінің өзара байланысы, кредит тәуекеліне байланысты қабылданған міндеттемелері бойынша тәуекелдің ықтимал мөлшерінің болжамы, кредит тәуекелінің саты бойынша банктің кредит тәуекеліне байланысты салаларды және елдерді бөлу, жоғарыда көрсетілген кредиттік тәуекел моделінің параметрлері бойынша есептер дайындау.

Кредит тәуекелінің ранжирлеу саясаты, оның ішінде мыналарды көздейді: Сандық және сапалық факторлар негізде корпоративтік рейтингтерді иемдену кезеңділігі; заемшылар рейтингтерін ескере отырып кредит лимиттерін және заемдар бойынша сыйақы ставкаларын белгілеу; рейтингтер бойынша шығындар мониторингінің кезеңділігі; заемшының рейтингтің рұқсат етілетін ең төменгі деңгейіне сәйкес болған кезде.

Ішкі кредит талдауының саясаты, оның ішінде мыналарды көздейді: шоғырландырылған негізде қосымша заемдарды (деңгей бойынша бөлу) ранжирлеу дұрыстығын кезең кезеңмен тексеру; банктің ішкі құжаттарына, уәкілетті органның нормативтік құқықтық актілеріне сәйкес провизияларды (резервтерді) қалыптастыру дұрыстығын кезең кезеңмен тексеру; туынды құралдарына, форвард валюта мәмілелерге, қаржы міндеттемелерге байланысты банктің баланстан тыс операцияларын (деңгей бойынша бөлу) ранжирлеу дұрыстығын кезең кезеңмен тексеру.

Ішкі кредиттік талдау рәсімі мыналарды көздейді: банктің кредит портфелінің көлемі елу бір проценттен кем емес жыл сайынғы тексеруді; ішкі талдауды жүзеге асыратын және ішкі кредиттік талдау нәтижесін тексеруге жауап беретін банктің бөлімшелері мен қызметкерлерін; кредиттік талдау жүргізу бойынша функцияларды жүзеге асыратын тұлғаларға қойылатын біліктілік талаптар.

Кредиттік талдау рәсімі мыналарды айқындайды: кредиттік талдау жүргізу нәтижесі туралы есептерді Директорлар кеңесіне және басқармаға ұсыну кезеңділігін; кредиттік талдау жүргізу нәтижесі туралы есепте көрсетілетін нысаны мен қосымша мәліметтерін; банктің бөлімшелерінің есептерді қарау нәтижелері бойынша Директорлар кеңесі немесе басқарма қабылдаған шешімдерді орындау үшін бақылау тәртібі.

Сақтандыру тәуекелін бағалау саясаты мыналарды айқындайды: оның ішінде халықаралық рейтинг агенттігінің тәуелді рейтингтерін ескере отырып, сақтандыру тәуекелін бағалау әдістерін; әрбір елдегі саяси және экономикалық жағдай туралы сыртқы көздерінен ақпаратты жинау кезеңділігін; банктің меншікті елдік рейтингтерін белгілеу әдістері, оларды жедел түзету мүмкіндігін; елдер бойынша кредиттік лимиттерді белгілеу әдістері және оларды қайта қарау кезеңділігін.

Жеке тұлғаларға берілген ипотекалық тұрғын үй заемдарын және жылжымайтын мүлікпен қамсыздандырылған немесе жылжымайтын мүлік құрылысы мақсатында ұсынылатын ипотекалық заемдарды ұсыну

Жылжымайтын мүлікке байланысты заемдар бойынша банктің кредит саясаты мыналарды көздейді: кредит берудің географиялық аймақтарын банктің несие портфелін әртараптандыруды түрлері және географиялық аймақтары бойынша - жылжымайтын мүлікке байланысты заемдарға лимиттерді (мысалы, ең жоғары тәуекелді заемдарға лимиттер) заемдардың түрлері бойынша ережелер мен талаптарын заемдарды беру және бекіту тәртібін заемдарды басқару оның ішінде құжатаманы, беруді, кепілге бақылауды, заемды қайтару және талдау тәртібін жылжымайтын құнының ресми емес және ресми бағалау бағдарламасын банк басшылығының міндеті несие портфелін бақылау және Директорлар кеңесіне есептерді уақтылы және толық ұсынуды қамтамасыз етуін.

Тәжірибелік-құрылғы мен құрылыс жобасы және аяқталған коммерциялық объектілер бойынша кредит саясаты мыналарды көздейді: Техникалық-экономикалық негіздемелерді жүргізуге және сезімталдық пен тәуекелді талдауға қойылатын талаптарды (мысалы, экономикалық өзгермелі шамасын өзгеруіне болжанатын кірістердің сезімталдығы, оның ішінде сыйақы ставкалары, бос үй-жайлар немесе пайдалану шығыстар проценті); Инвестицияның бастапқы көлеміне қойылатын ең төменгі талаптарды, заемшының меншік капиталын техникалық ұстауын (мысалы, қолда бар ақша немесе инвестициялар, ауыртпалық түспейтін мүлік); Меншік капитал, ақша қаражатының қозғалысы және заемшының борышына немесе базалық активке қызмет көрсету қамту дәрежесі бойынша қойылатын ең төменгі талаптар; қолайлы стандарттарды және амортизацияланбаған кредиттер бойынша лимиттерді; кіріс түсетін жалдау алдындағы және сату алдындағы мүлікке қойылатын талаптарды; сату алдындағы қойылатын талаптарды және кіріс емес активтерге байланысты кредиттер бойынша салынған үйдің бір құрылымын пайдалануына жіберуге қойылатын ең төменгі талаптарды; кредиттік келісім бойынша ең төменгі талаптарды.

Ескеруге қажетті сұрату мен ұсынымдар рыноктық факторларына (басқалар арасынан) мыналар жатады: халық саны және жұмыспен қамту динамикасын қосқанда демографиялық көрсеткіштер; аймақтандыруға қойылатын талаптар; бос үй-жайлардың, құрылыстың және абсорбция жылдамдығының ағымдағы және болжам жасалатын проценттері; ағымдағы және болжам жасалатын жалдау шарттары, үйдің бөлшегін жалдауға беруді қосқанда жалдау ақысының және сату бағасының ставкалары; жобалардың әртүрлі түрлер үшін ағымдағы және болжам жасалатын пайдалану шығыстары; экономикалық көрсеткіштер, оның ішінде кредиттеу шеңберіндегі үрдісі мен әртараптандыру; бағалау үрдісі, оның ішінде дисконт және капиталдандырылған кіріс кезінде сыйақының тікелей ставкалары.

Жылжымайтын мүлікке байланысты заемдар кредиттің барлық сәйкес факторларын көрсетеді: салынған мүліктің құны; заемшының жалпы кредиттік қабілеттілігін; борышты өтеудің қайталама дерек көздерінің болуы; кредит сапасын жақсартатын қосымша кепілдің немесе қаражаттың болуы (мысалы, кепілдік немесе ипотеканы сақтандыру). Заңды тұлғаларға берілген жылжымайтын мүлікке байланысты заемдар сондай-ақ кредиттің мынадай факторларын көрсетеді: заемшының өндірістік күшін немесе борышқа барабар қызмет көрсету үшін базалық актив кірісі; жылжымайтын мүлікке инвестицияланған акциялар көлемі

Стандарттар мынадай сәттерді қамтиды: Мүліктің түріне байланысты кредиттердің ең жоғары мөлшерін; Мүліктің түріне байланысты кредитті өтеудің ең ұзақ мерзімін; Кредитті біртіндеп өтеу кестесін; Ипотекалық кредиттердің әртүрлі түрлер үшін сыйақы ставкаларын белгілеу құрылымын; Мүліктің түріне байланысты "кредит сомасын мүлік құнына бөлу" коэффициенттің лимиттері.

Жылжымайтын мүлік портфелі бойынша кредиттік басқару тәртібінің құрамында мыналар бар: заемшы берген ақпаратты тексеру жөніндегі талаптарды қосқандағы қаржылық есептердің түрлері және мерзімділігі; кепілді бағалау түрлері және мерзімділігі (құнды бағалаудың ресми және басқа түрлері); кредиттік мәмілені жабу және кредит бойынша қаражатқа аударым жасау; төлем жасау, оның ішінде сыйақы төлемін жасау тәртібі; шартты депонирленген ақша сомасын басқару; кепіл мүлікті басқару; кредит өтелмеген жағдайдағы іс-қимыл тәртібі; сот тәртібімен/соттан тысқары тәртіппен кепілге қойылған мүлікті сату рәсімдерін жүргізу мерзімдері

Банк әзірлеушінің құрылыс жобасын аталған құн мен мерзім шегінде аяқтау қабілетіне баға береді. Банк құрылыс жобасының сәтті аяқталу мүмкіндігін бағалау кезінде мынадай тәуекелдерді ескереді: жобаны көрсетілген мерзімде аяқтамау қаржылық айыппұлдарға әкеліп соғады; ауа ауарайының қолайсыздығы, материалдық немесе еңбек ресурстарының жетіспеуі немесе қабылдау комиссиясын өткізу кезінде қайта жасалатын нормативтік талаптар деңгейінен төмен жұмыс құрылыстың аяқталуына кедергі жасауы, проценттік шығыстардың өсуіне әкелуі және бастапқы бюджеттегімен салыстырғанда жобаның жалпы құнының өсуіне алып келуі мүмкін; құрылыс жұмысы барысында жеткізушілер және қосалқы мердігерлер келісілген немесе жобаның басындағы бөлінген қаржымен салыстырғанда мейлінше жоғары төлем жасауды талап ете бастайды; еңбек даулары немесе бас жеткізушінің немесе қосалқы мердігердің тауарларды жеткізу және қызмет көрсету қабілетсіздіктері; сақтандырылмаған бұзылулар, аяқталған құрылысты немесе тұрғызылып жатқан үйлерді бұзу; заемшының жалпы қаржылық әлуеттілігі және әзірлеу және көріктендіру саласындағы оның тәжірибесі, яғни заемшының шын мәнінде жобаны бюджет аясында және құрылыс жоспары бойынша аяқтай алатын-алмайтындығын анықтау; заемшының әзірлеу және көріктендіру саласындағы тәжірибесін бағалау; барлық қатысушы тараптардың сипаттамасы, жұмыс тәжірибесі және қаржылық жағдайы; құрылыс объектісінің сметалық құнының өсуіне ықпал ететін құрылыс барысында пайдаланылып отырған құрылыс және өзге де материалдардың қымбаттауы; құрылыстың аяқталу сатысындағы және пайдалануға берілу сәтіндегі жылжымайтын мүлік объектісіне уәкілетті мемлекеттік органдардағы (жергілікті атқарушы билік, сәулет және қала құрылысы, жер ресурстарын басқару жөніндегі және басқа органдар) құқық белгілейтін (құқықтық куәландыратын) құжаттарды ресімдеудегі кешіктірулер; аяқталған құрылысты және салынып жатқан үйлерді қайта жобалау, қайта құру.

Банктің құрылысты қаржыландыру жобасы бойынша кредиттік досьесінде мынадай құжаттар болуы тиіс: жобаны аяқтау үшін қажетті тәжірибенің және қаржылық әлуеттіліктің заемшыда болуына негіз болатын қаржылық ақпарат; кредитор мен заемшының құқықтары мен міндеттері, қаражат бөлу шарттары және төлем жасамау жағдайлары айтылған құрылысқа кредит беру жөніндегі келісім; банктің кепілге алынған мүлікке шара қолдану жөніндегі сұратуына негіздеме ретінде не заңнамада көзделген жағдайда банк меншігіне сұрату жасау үшін жасалған мүлік ипотекасы туралы тіркелген шарт; жерге, сондай-ақ қаржыландырып отырған үйге (банкке құрылыс объектісін жер учаскесімен бірге (пайдалану құқығы) кепілге берген кезде) меншіктік құқықты (пайдалану) растайтын құқықтық белгілеуші және басқа құжаттардың заңнамаға сәйкес келу мәнділігіне жасалған заңды қорытынды; құрылысшының толық және жүзеге асатындай сақтандырылуы, оның ішінде өрт, құрылысшының айрықша тәуекелдері жағдайындағы жауапкершіліктер және тиісті жағдайларда су тасқынынан сақтандырылатындығына куәлік ретіндегі сақтандыру полистері және сақтандыру жарналарының төленгендігінің дәлелдері; баға беру қызметін жүзеге асыруға лицензиясы бар мамандардың тиісті бағасы немесе оның ағымдағы жай-күйі бойынша және құрылысты аяқтау барысында, сондай-ақ үй-жайды тұрақты иеленуге қол жеткізген кездегі меншіктің рыноктық құнын көрсететін өзге де бағасы; қосымша құрылыс жоспарларын, жоба шығындарын, маркетинг және инвестиция үлесінің жоспарларын көрсететін жобалық жоспарлар, технико-экономикалық негіздемелер және құрылыс бюджеті; меншікті, жанама құрылыстарды инспекциялау және топырақтың үстіңгі қабаты туралы қорытындылар.

Жылжымайтын мүлікке байланысты заемдар бойынша қамтамасыз етуге баға беру кезінде банктер пайдаланатын критерийлерге банктің кредиттік саясатын анықтайтын ішкі құжаттарының реті алынады.

Жылжымайтын мүлікке байланысты заемдар бойынша қамтамасыз етуге баға беруге қатысты ішкі құжаттарда мыналар болады: жылжымайтын мүлікке байланысты заемдар бойынша қамтамасыз етуге баға беруді жүзеге асыратын бағалаушыларды іріктеу жөніндегі критерийлер және рәсімдер; бағалаушының тәуелсіздігін қамтамасыз ету рәсімдері; тиісті баға беруді жүзеге асыру рәсімдері; баға мазмұнының критерийлері.

Баға беру: баға берудің жалпыға бірдей стандарттарына сәйкес келеді; баға беруді қармтамасыз ету объектісіне қаржылық жағынан мүдделі емес баға беруші жүргізеді; жазбаша нысанда ресімделеді және негізді талдау жасалады, соның негізінде жылжымайтын мүлікке байланысты заемды беру жөнінде шешім қабылданады; егер қамтамасыз ету құрылыс жүріп жатқан немесе қайта құрылып жатқан үй түрінде ұсынылса немесе жалдау шартының рыноктық емес шарттарына сәйкес бір бөлігі жалға берілген болса және сатылмаған алаңдары болған жағдайда талдау мен есепке осы туралы тұжырымдар енгізіледі; баға беру қызметін лицензиясы бар бағалаушылар жүзеге асырады.

Қамтамасыз етуді қайта бағалау тәуелсіз бағалаушыны тарта отырып, қамтамасыз ету құны республикалық бюджет туралы заңмен тиісті қаржы жылына белгіленген айлық есептік көрсеткіштің 100 000 (жүз мың еселенген) мөлшерінен асатын баламалы сома болатын жылжымайтын мүлікпен байланысты қарыздар бойынша жүзеге асырылады. Бірыңғай кредиттер портфеліне енгізілген қарыздар, сондай-ақ уәкілетті орган белгілеген активтерді, шартты міндеттемелерді жіктеу және оларға қарсы провизиялар (резервтер) құру тәртібіне сәйкес 100% (жүз пайыз) деңгейде резервтер (провизиялар) мөлшері қалыптастырылған қарыздар бойынша қайта бағалау талап етілмейді.

Банк қайта бағалау қорытындысы бойынша кредиттің жіктелуін және ол бойынша провизия мөлшерін қайта қарайды.

Қайта бағалау мына жағдайларда жасалмайды: үйді жөндеу кезінде заем шартының талаптарын қайта қарау, сондай-ақ банктің жоғалту тәуекелін азайтатын жылжымайтын мүлікке байланысты заем бойынша жаңа немесе қосымша қамтамасыз етуді ұсыну.

Жылжымайтын мүлікке байланысты заемдар бойынша қамтамасыз етуді қайта бағалау кезінде банктер пайдаланатын критерийлер банктің кредиттік саясатын анықтайтын ішкі құжаттарымен реттеліп отырады.

Қаржы құралдарымен операциялар жүргізу

Қаржы құралдарын сатып алу/сату операцияларын басқару жөніндегі ішкі саясаты былайша реттеледі: банктің активтер (міндеттемелер) құрылымына байланысты проценттік тәуекелді анықтау; банктің активтер (міндеттемелер) құрылымына байланысты валюталық тәуекелді анықтау; туынды қаржы құралдарымен операцияларға тиесілі тәуекелдерді анықтау; баға тәуекелі лимиттерін, рыноктық тәуекел бойынша меншікті капитал жеткіліктілігін белгілеу әдістері; банктің рыноктық тәуекеліне өлшем жасау кезіндегі пайдаланылатын моделдер; тәуекелдерді басқару бөлімшесінің Директорлар кеңесіне және Басқармаға рыноктық тәуекел бойынша банктің позициясы туралы есебін беру кезеңділігі.

Банк басқа рыноктық операциялардан жекеше сауда операцияларына өңдеу жасайды.

Банк баға жөніндегі тәуекелге душар болған, сонымен бірге еншілес ұйымдарды ескере отырып, шоғырландырылған негізде баланстық және баланстан тыс операциялар бойынша тәуекелдерді және кірістерді/шығыстарды қадағалайды.

Банк шұғыл биржалық операцияларды қайта бағалау негізінде кірістерге/шығыстарға күн сайын баға береді.

Банк ағымдағы рыноктық бағасы жоқ немесе банктің математикалық моделдерімен анықталған есеп айырысу бағасы жоқ қаржы құралдарын қаржы құралдары портфелінен алып тастайды.

Банк тұрақты түрде әрбір операциялық күн ішінде қаржы құралдарымен операциялардан түскен кірістерге/шығыстарға баға береді.

Банктің Директорлар кеңесі тәуекелді ескере отырып, қаржы құралының құнын анықтау рәсімдерін бекітті.

Банк қаржы құралының құнын бағалауды тәуекелді бағалау моделін және ағымдағы бағаларды рыноктық ету негізінде жүргізеді, сонымен бірге стресс-тестер (stress-testing) және бэк-тестер (back-testing) өткізеді.

Банк қаржы құралдарымен операциялар жасауға шешімдер қабылдау кезінде тәуекелді бағалаудың және тұрақты стресс-тесттердің (stress-testing) қорытындысын пайдаланады.

Басқарма немесе тиісті функциялары және өкілеттіктері бар алқалы орган қаржы құралдары үшін «stop-loss» лимиттерінің диапазонын белгілейді.

Ішкі аудит қызметі stop-loss лимиттерін белгілеу ережелерінің дұрыс қолданылуын тексереді.

Тәуекелдерді басқару бөлімшесі қаржы құралдары рыногының аумағы мен серпінділігіне және қаржы құралының өтімділігіне сәйкес лимиттердің қаржы құралдары бойынша тепе-теңдігіне талдау жасайды.

Активтерді және міндеттемелерді басқару бөлімшесі тоқсан сайын бір реттен кем емес деңгейде еншілес ұйымдарда ақшаны басқару және банктің еншілес ұйымдарындағы активтерін және міндеттемелерін басқару мониторингін шоғырландырылған негізде жүргізеді.

Активтерді және міндеттемелерді басқару бөлімшесі және/немесе тиісті функциясы және өкілеттігі бар алқалы орган тұрақты түрде тоқсанына бір реттен кем емес өтеу мерзімі бойынша сыйақы мөлшерлемесінің деңгейін анықтайды.

Сыйақы мөлшерлемесінің деңгейлері тәуекелі жоғары күмәнді және үмітсіз активтер үлесі, меншікті капитал мен провизиялар мөлшері, мерзімсіз депозиттер үлесі сияқты факторлардың әсерін ескере отырып жасалады.

Активтерді және міндеттемелерді басқару бөлімшесі және/немесе тиісті функциясы және өкілеттігі бар алқалы орган проценттік тәуекел мониторингін, проценттік тәуекел көздерін (айырмашылық өтеу мерзімінде, заемдық капитал рыногының мөлшерлемесінде, қатарға қосылған опциондарда) жүзеге асырады.

Директорлар кеңесі валюталық бағамдардың өзгеруіне жасалған талдауға сәйкес валюталық позициялар бойынша шешімдер қабылдау жөніндегі саясатты бекітті.

Тәуекелдерді басқару бөлімшесі мыналарды жүзеге асырады: әртүрлі талдамалық әдістемелерді пайдалана отырып тәуекелдерді кешенді түрде басқаруды; тәуекел құнына (немесе тәуекелдік кірістерге) баға берілетін гэп талдау, моделдерді талдау тұрақты түрде жасалып отыратын проценттік сезімталдықты бағалау; нәтижесі тәуекелді қабылдау аймағында стратегиялық шешімдер қабылдауға және тәуекелдерді бақылауға қолданылатын стресс-тестлеу; проценттік тәуекел кезең-кезеңімен қайталанып отыратын кірістердің (шығыстардың) аумағындағы өзгерістер тұрғысынан талданады және бақылауға алынады.

Басқарма: туынды құралдардың немесе басқа рыноктық операциялардың көмегімен проценттік тәуекелді хеджирлеу рәсімін бекітті; гэп бойынша лимитті және тәуекелдер бойынша меншікті капиталдың тепе-теңдігін ескеріп, проценттік тәуекел мөлшерін белгілейді.

Тәуекелдерді басқару бөлімшесі жылына бір рет стресс-тестлеу өткізеді және оның нәтижесін тәуекелді қабылдау кезінде стратегиялық шешімдер көруге және тәуекелдерді бақылауға пайдаланады.

Банк туынды құралдардың мәмілелерінің немесе басқа рыноктық операциялардың көмегімен активтерді және міндеттемелерді басқару саясатына сәйкес валюталық тәуекелді тепе-тең және уақтылы хеджирлеу рәсімдерін пайдаланады;

Директорлар кеңесі ашық валюталық позициялар бойынша лимиттерді және валюталық нетто-позиция лимиттерін анықтайды.

Екінші деңгейдегі банктерде
тәуекелдерді басқару және ішкі
бақылау жүйелерінің болуына
қойылатын талаптар туралы
нұсқаулыққа 9-қосымша

Ескерту. 9-қосымша жаңа редакцияда, өзгеріс енгізілді - ҚР Қаржы нарығын және қаржы ұйымдарын реттеу мен қадағалау агенттігі Басқармасының 2009.12.29 N 263 (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-т. қараңыз), 2011.01.31 № 8 (мемлекеттік тіркелген күннен бастап он төрт күнтізбелік күн өткеннен кейін қолданысқа енгiзiледi) қаулыларымен.

«____________________________________» «_____» жылғы
банктің атауы

Тәуекелдерді басқару және ішкі бақылау жүйесінің болуына
нұсқаулық талаптарының критерийлерін орындау жөніндегі есебі

№	Нұсқаулықтың тиісті жолдың атауы		Ішкі құжаттардың тізбесі (құжаттың деректемелері және осы құжатты бекіткен орган)	Талап критерийін орындау бойынша өткізілген процедуралардың тізбесі	Банктің Нұсқаулық талабының критерийіне сәйкес келуінің бағасы	Банк ескертуі
	Талаптар	Талаптардың критерийлері
1	2		3	4	5	6

Нұсқаулық талаптарына сәйкес келуінің бағасы: _______________

Банктің бірінші басшысы (не оның орнындағы тұлға)
________________ ______________
қолы күні

Тәуекелдерді басқару бөлімшесінің басшысы
________________ ______________
қолы күні

Ішкі аудит қызметінің басшысы
________________ ______________
қолы күні

Комплаенс-офис басшысы
________________ ______________
қолы күні

Кестені толтырудың түсініктемесі:
Нұсқаулық талаптарына сәйкес келуін бағалау: сәйкес келеді, ішін ара сәйкес келеді, сәйкес келмейді критерийлерінің үш баллды жүйесі бойынша жүзеге асырылуы тиіс.
1. «Сәйкес келеді» деген баға банк Нұсқаулық талабының критерийін елеулі кемшіліксіз орындаған жағдайда беріледі.
2. «Ішінара сәйкес келеді» деген баға банктің нақты талап критерийін сақтауына жету қабілеттілігіне қатысты күмәннің туындауына жеткілікті деп саналмайтын кемшіліктер анықталған кезде беріледі.
3. «Сәйкес келмейді» деген баға банк Нұсқаулық талабының критерийін орындамаған кезде беріледі.
4. Егер Нұсқаулық талаптарының жекелеген критерийлері банкке қатысты қолдануға болмайтын болса, осы талап критерийіне сәйкес келуіне бағалау жүргізілмейді және «қолданылмайды» деген тиісті жазбамен белгіленеді.
5. «Банк ескертуі» деген бағанда «ішін ара сәйкес келеді» және «қолданылмайды» дегендердің негіздемелері мен себептері берілуі тиіс.
6. 6-бағаннан басқа барлық бағандарды толтыру міндетті болып табылады.

Екiншi деңгейдегi банктерде
тәуекелдердi басқару және iшкi
бақылау жүйелерiнiң болуына
қойылатын талаптар туралы
нұсқаулыққа 10-қосымша

Ескерту. 10-қосымшамен толықтырылды, өзгеріс енгізілді - ҚР Қаржы нарығын және қаржы ұйымдарын реттеу мен қадағалау агенттігі Басқармасының 2009.12.29 N 263 (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-т. қараңыз), 2011.01.31 № 8 (мемлекеттік тіркелген күннен бастап он төрт күнтізбелік күн өткеннен кейін қолданысқа енгiзiледi) қаулыларымен.

Кредиттік тәуекел мониторингінің матрицасы

1-кесте. Жылжымайтын мүлік түріндегі кепілдік қамтамасыз ету құнының несиелік портфельге қатынасы

Нақты көрсеткіштер			Стресс-тест: bottom up форматындағы стресс-тестілеу әдістемесі бойынша Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі мен уәкілетті органның ұсынымдары	Банк басқармасының пікірі бойынша банктің қаржылық ұрақтылығына әсер ету ықтималдығы (факторлар/жағдайлар) мен дәрежесі	Жағымсыз үрдістерді жою үшін қабылданған шаралар (банктің ішкі құжаттарында белгіленген лимиттен асып кеткен жағдайда толтырылады)	Комментарийлер
Есепті тоқсан, пайызбен	Алдыңғы тоқсан, пайызбен	Банктің ішкі құжаттарында белгіленген лимит
1	2	3	4	5	6	7

2-кесте. Жіктелген активтер (банкаралық заемдарды қоспағанда) және жұмыс істемейтін кредиттер

1. Төлемдері 90(тоқсан) күннен аса мерзімі өткен кредиттердің несиелік портфельге қатынасы

Нақты көрсеткіштер			Стресс-тест: Келесі тоқсанда төлемдері 90(тоқсан) күннен аса мерзімі өткен кредиттердің үлесі 20 (жиырма) пайызға өсуі. Жіктелген активтер бойынша провизиялардың мөлшері (теңгемен)	Банк басқармасының пікірі бойынша банктің қаржылық ұрақтылығына әсер ету ықтималдығы (факторлар/жағдайлар) мен дәрежесі	Жағымсыз үрдістерді жою үшін қабылданған шаралар (банктің ішкі құжаттарында белгіленген лимиттен асып кеткен жағдайда толтырылады)	Комментарийлер
Есепті тоқсан, пайызбен	Алдыңғы тоқсан, пайызбен	Банктің ішкі құжаттарында белгіленген лимит
1	2	3	4	5	6	7

2. Жіктелген кредиттер бойынша (банкаралық кредиттерді қоспағанда) шығындарды жабуға арналған провизиялардың несиелік портфельге қатынасы

Нақты көрсеткіштер			Банк басқармасының пікірі бойынша банктің қаржылық тұрақтылығына әсер ету ықтималдығы (факторлар/жағдайлар) мен дәрежесі	Банк басқармасының бағалауы бойынша келесі тоқсандағы коэффициенттің бағалық мәні. Бағалаудың құбылуын резервтердің өзгеруімен және кредиттік портфельдегі өзгерістермен сипаттау	Комментарийлер
Есепті тоқсан, пайызбен	Алдыңғы тоқсан, пайызбен	Банктің ішкі құжаттарында белгіленген лимит
1	2	3	4	5	6

3. Несиелік портфель бойынша шығындарды жабуға арналған провизиялардың жұмыс істемейтін кредиттерге қатынасы

Нақты көрсеткіштер			Банк басқармасының пікірі бойынша банктің қаржылық тұрақтылығына әсер ету ықтималдығы (факторлар/жағдайлар) мен дәрежесі	Банк басқармасының бағалауы бойынша келесі тоқсандағы коэффициенттің бағалық мәні. Бағалаудың құбылуын резервтердің өзгеруімен және кредиттік портфельдегі өзгерістермен сипаттау	Комментарийлер
Есепті тоқсан, пайызбен	Алдыңғы тоқсан, пайызбен	Банктің ішкі құжаттарында белгіленген лимит
1	2	3	4	5	6

4. Қайта құрылымдалған кредиттердің (заемшының қаржылық жағдайының нашарлауына байланысты шарттың бастапқы талаптары өзгертілген кредит) несиелік портфельге қатынасы

Есепті тоқсан, пайызбен	Алдыңғы тоқсан, пайызбен	Банктің ішкі құжаттарында белгіленген лимит	Мерзімі өткен қайта құрылымдалған кредиттердің жалпы сомасы (теңгемен)	Келесі есепті тоқсандағы өсуі немесе төмендеуі туралы банктің болжамы. Назарға алынған факторлар	Банк басқармасының бағалау бойынша келесі тоқсандағы коэффициенттің бағалық мәні. Бағаның құбылуын қайта құрылымдалған кредиттердегі өзгерістермен сипаттау	Комментарийлер
1	2	3	4	5	6	7

5. Бланктік кредиттердің несиелік портфельге қатынасы

Есепті тоқсан, пайызбен	Алдыңғы тоқсан, пайызбен	Банктің ішкі құжаттарында белгіленген лимит	Мерзімі 90 (тоқсаннан ) астам күнге өткен бланктік кредиттердің үлесі	Бесінші санаттағы күмәнді және үмітсіз деп жіктелген бланктік кредиттердің үлесі	Банк басқармасының келесі тоқсандағы бланктік кредиттердің несиелік портфельге қатынасын бағалауы	Коэффициенттің өсуі немесе төмендеуінің себептері
1	2	3	4	5	6	7

Қабылданған шешімдердің матрицасы

№	Бұзушылық	Бұзушылықтың туындауына әкелген себептер	Бұзушылықты жоюға жауапты бөлімшелер, тұлғалар	Анықталған бұзушылықты жою бойынша қабылданған шаралар жөнінде директорлар кеңесінің және (немесе) басқарманың шешімі	Банкке кері әсері	Стресс-тестілердің қорытындысы бойынша жоспарланатын шаралар жөніндегі директорлар кеңесінің және(немесе) басқарманың шешімі	Бұзушылықты жою мерзімі	Қайта қаралған мерзімдер	Бұзушылықты жою күні	Ескерту
1	2	3	4	5	6	7	8	9	10	11

Кредиттік тәуекелді бағалау матрицасы

Төмен	Орташа	Жоғары
Кредиттік портфельдің өсу қарқыны жергілікті, аймақтық және (немесе) республикалық деңгейдегі экономикалық және демографиялық үрдістермен, сондай-ақ бәсекелестік деңгейімен қамтамасыз етіледі. Өсуі жоспарланды.	Кредиттік портфельдің өсу қарқыны жергілікті, аймақтық және (немесе) республикалық деңгейдегі экономикалық және демографиялық үрдістерден, сондай-ақ бәсекелестік деңгейден асады. Белгілі дәрежеде өсуі жоспарланбаған немесе жоспарланған деңгейден асып кетеді.	Кредиттік портфельдің өсу қарқыны жергілікті, аймақтық және (немесе) республикалық деңгейдегі экономикалық және демографиялық үрдістерден, сондай-ақ бәсекелестік деңгейден елеулі дәрежеде асады. Өсуі жоспарланбаған немесе жоспарланған деңгейлер ден асып кетеді. Өсуі жаңа өнімдер немесе қала сыртындағы заемшылар бойынша байқалуы мүмкін.
Банк кірістерінің үлкен бөлігі кредиттер бойынша пайызға және операциялар бойынша комиссиялық ақыларға байланысты болады, бірақ кредиттік портфель шегіндегі кірістер көздері әртараптандырылған.	Банк кірістерінің үлкен бөлігі кредиттер бойынша пайызға және операциялар бойынша комиссиялық ақыларға байланысты болады, бірақ кредиттік портфель шегіндегі кірістер көздері әртараптандырылмаған.	Банк кредиттер бойынша пайызға және операциялар бойынша комиссиялық ақыларға елеулі дәрежеде тәуелді болады. Банк кірістілік әлеуетіне қарай, бұдан жоғары тәуекелі бар кредиттік өнімдерді көздеуі мүмкін. Кредиттік кірістер циклдық трендтер үшін өте әлсіз.
Жіктелген кредиттер мен шартты міндеттемелер бойынша резервтер мөлшерінің жіктелген кредиттер мен несиелік портфельге қатынасы елеулі болып табылады.	Жіктелген кредиттер мен шартты міндеттемелер бойынша резервтер мөлшерінің жіктелген кредиттер мен несиелік портфельге қатынасы орташа болып табылады.	Жіктелген кредиттер мен шартты міндеттемелер бойынша резервтер мөлшерінің жіктелген кредиттер мен несиелік портфельге қатынасы елеусіз болып табылады.
Пайыздық ставкалар тәуекелге сәйкес белгіленеді, сыйақылар теңдестірілген.	Кредиттер бойынша пайыздар тәуекел дәрежесіне сәйкес белгіленеді, бұл ретте тәуекел арасында елеусіз сәйкессіздіктер орын алады.	Кредиттер бойынша пайыздық ставкалар белгіленген кезде тәуекел ескерілмейді.
Кредиттеу саясаты кепілге қойылатын консервативті талаптарды қамтиды. Кепілдікті бағалау уақтылы жүргізіледі және жеткілікті болып табылады.	Кредиттеу саясаты кепілге құптауға болатын талаптарды қамтиды. Банк қолданатын тәжірибе осы саясаттардан орташа ауытқуларға әкеледі. Кепілдіктің бағалауы жеткіліксіз болып табылады немесе барабар емес қорғауын көрсетеді.	Кепілдікке жеңілдетілген талаптар қойылады, егер саясат консервативті талаптарды қамтитын болса, елеулі ауытқулар орын алады. Кредит бойынша қамтамасыз ету жеткіліксіз болып табылады, кепілдікті бағалау сирек жүргізіледі немесе барабар емес қорғауын көрсетеді.
Кредиттер және (немесе) кепілдік қамтамасыз ету жөніндегі құжаттамадағы ауытқулар азын-аулақ болады және шығындар пайда болу тәуекеліне барынша аз әсерін тигізеді.	Кредиттер және (немесе) кепілдік қамтамасыз ету жөніндегі құжаттамадағы ауытқулар деңгейі орташа болады, бірақ ауытқулар уақтылы түзетіледі де, әдеттегідей банк елеулі шығындар пайда болу тәуекеліне ұшырамайды.	Кредиттер және (немесе) кепілдік қамтамасыз ету жөніндегі құжаттамадағы ауытқулар деңгейі елеулі болады. Саясаттан ауытқулар уақтылы жойылмайды, ал банк жоғары шығындар пайда болу тәуекеліне ұшырауы мүмкін.
Банк портфелі жеткілікті дәрежеде әртараптандырылған және оның ірі шоғырлануы жоқ. Шоғырландырылған талаптардың әдеттегідей өзара байланысы жоқ. Шоғырланулар ішкі лимиттерге сәйкес келеді.	Банк портфелінің азын-аулақ шоғырлануы бар, бұл ретте шоғырланулардың өзара байланысы жоқ. Шоғырлануы нормаларға сәйкес келеді, бірақ лимиттерге жақындауы мүмкін.	Банк портфеліндегі шоғырлану елеулі болып табылады. Осы талаптар бір бірімен байланысты болуы мүмкін немесе портфельде орташа шоғырлану болуы мүмкін. Шоғырлану деңгейі ішкі лимиттерден асады.
Несиелік портфельге қатысты тапқан және өндіріп алынбаған пайыздар азын-аулақ.	Несиелік портфельге қатысты тапқан және өндіріп алынбаған пайыздар орташа.	Несиелік портфельге қатысты тапқан және өндіріп алынбаған пайыздар елеулі.
Проблемалық және үмітсіз кредиттерді провизиялармен (резервтермен) жабу деңгейі жоғары. Провизиялар бойынша шығыстар тұрақты.	Проблемалық және үмітсіз кредиттерді провизиялармен (резервтермен) жабу деңгейі орташа, бірақ провизиялар бойынша шығыстарды ұлғайту қажет болуы мүмкін.	Проблемалық және үмітсіз кредиттерді провизиялармен (резервтермен) жабу деңгейі төмен. Кредиттер бойынша шығындарды жабу үшін жеткілікті деңгейін қамтамасыз ету үшін арнайы провизиялар құру қажет болуы мүмкін.
Тоқсандағы және бір жылғы кірістер кредиттік шығындардан (үмітсіз кредиттерден) көп артық.	Кірістер есебінен таза кредиттік шығындарды (үмітсіз кредиттерді) жабу орташа болып табылады. Жыл сайынғы кірістер тепе-тең жабуды қамтамасыз етеді, бірақ тоқсандық жабу шамалы шиеленісушілікті көрсетеді.	Кірістер есебінен таза кредиттік шығындарды (үмітсіз кредиттерді) жабу төмен болып табылады. Тоқсандық және жылдық кірістер барынша аз немесе барабар емес жабуды қамтамасыз етеді.
Банктің несиелік портфелінде мерзімі өткен берешек 90 (тоқсан) күнді құрайтын кредиттердің деңгейі төмен, үрдісі тұрақты.	Банктің несиелік портфелінде мерзімі өткен берешек 90 (тоқсан) күнді құрайтын кредиттердің деңгейі орташа, үрдісі тұрақты немесе шамалы өсіп келеді.	Банктің несиелік портфелінде мерзімі өткен берешек 90 (тоқсан) күнді құрайтын кредиттердің деңгейі жоғары немесе орташа, бұл ретте үрдісі тез өсіп келеді. Деңгейі банкпен белгіленген лимиттен асады.
Банктің несиелік портфеліндегі жұмыс істемейтін кредиттердің деңгейі төмен, үрдісі тұрақты.	Банктің несиелік портфеліндегі жұмыс істемейтін кредиттердің деңгейі орташа, үрдісі тұрақты немесе шамалы өсіп келеді.	Банктің несиелік портфеліндегі жұмыс істемейтін кредиттердің деңгейі жоғары немесе орташа, үрдісі тез өсіп келеді.
Жіктелген кредиттер кредиттердің және капиталдың төмен пайызын құрайды және санаттардың ең нашарына (күмәнді немесе үмітсіз) қайта жіктелмейді.	Жіктелген кредиттер кредиттердің және капиталдың орташа пайызын құрайды және санаттардың ең нашарына (күмәнді немесе үмітсіз) қайта жіктелмейді.	Жіктелген кредиттер кредиттердің және капиталдың жоғары пайызын немесе кредиттердің және капиталдың орташа пайызын құрайды, бұл ретте үрдістер тез көтеріледі немесе кредиттер санаттардың ең нашарына (күмәнді немесе үмітсіз) қайта жіктеледі.
Үмітсіз кредиттер мөлшерінің несиелік портфельге ара қатынасы төмен болып табылады.	Үмітсіз кредиттер мөлшерінің несиелік портфельге ара қатынасы орташа болып табылады.	Үмітсіз кредиттер мөлшерінің несиелік портфельге ара қатынасы жоғары болып табылады.
Банктің кредиттерді қайта жіктеу (мерзімі бойынша, мерзімін ұзарту, қайта қаржыландыру) тәжірибесі көрсетілген проблемалық кредиттердің, мерзімі өткен кредиттердің, жұмыс істемейтін кредиттердің және шығындар көрсеткіштерінің нақтылылығы мен транспаренттігі алаңдатушылықты туғызбайды не шамалы ғана алаңдатады.	Банктің кредиттерді қайта жіктеу (мерзімі бойынша, мерзімін ұзарту, қайта қаржыландыру) тәжірибесі көрсетілген проблемалық кредиттердің, мерзімі өткен кредиттердің, жұмыс істемейтін кредиттердің және шығындар көрсеткіштерінің нақтылылығы мен транспаренттігіне қатысты шамалы алаңдатушылықты туғызады.	Банктің кредиттерді қайта жіктеу (мерзімі бойынша, мерзімін ұзарту, қайта қаржыландыру) тәжірибесі көрсетілген проблемалық кредиттердің, мерзімі өткен кредиттердің, жұмыс істемейтін кредиттердің және шығындар көрсеткіштерінің нақтылылығы мен транспаренттігіне қатысты елеулі алаңдатушылықты туғызады.

Кредиттік тәуекелді бақылау матрицасы

Процессті ұйымдастыру элементтері	Күшті	Қабылдауға болатын	Әлсіз
Кредиттік тәуекелді басқару саласындағы стратегияны, саясатты және ішкі құжаттарды әзірлеу (қайта өңдеу)	Стратегиялық және (немесе) бизнес-жоспарлар банктің тәуекелге консервативті тәбетіне сәйкес келтіріледі және кредиттердің сапасы бойынша бағыттардың, өсу мақсаттарының және кірістілігінің арасында тиісті балансты қамтамасыз етеді. Жаңа өнімдер мен бастамаларды енгізу процесстері олар енгізілгенге дейін пысықталған, тестіленген және бекітілген.	Стратегиялық және (немесе) бизнес–жоспарлар банктің тәуекелдерге орташа тәбетіне сәйкес келтіріледі. Кіріс алуға ұмтылу шамалы жоғары тәуекелі бар мәмілелерге әкелуі мүмкін. Жалпы кредиттер сапасы бойынша бағыттардың, өсу мақсаттарының және кірістілігінің арасында тиісті балансы бар. Жаңа өнімдер мен бастамалар жеткілікті тестілеусіз енгізілуі мүмкін, бірақ тәуекелдер жақсы сәйкестенеді.	Стратегиялық және (немесе) бизнес-жоспарлар тәуекелдердің шектен тыс деңгейлерін қабылдауға ықпал етеді. Қызметін жоспарлған кезде кірістерге ұмтылу басым болады. Банк алдын ала жеткілікті сараптама жасамастан жаңа өнімдермен және бастамалармен айналысады.
Кредиттік саясат	Кредиттік саясат банктің кредиттеу саласындағы стратегияны, қабылдауға болатын тәуекелдерді деңгейін, сондай-ақ кредиттерді беру және мақұлдау және тәуекелдерді таңдау стадарттарын анықтайды.	Саясаттары негізінде барабар келеді. Кейбір бағыттарда саясаттың және рәсімдерінің жетілдіру қажет болуы мүмкін, бірақ жалпылама жетілдіру сыни болып табылмайды	Саясаттарында кейбір кемшіліктер бар және бір немесе бірнеше бағытта жетілдіруді талап етеді. Портфельге, тәуекелге төзімділікке, сондай-ақ кредиттерді беру/мақұлдау саясатына және тәуекелдерді таңдауға қатысты міндеттерді барабар орындау үшін саясаттары жеткілікті дәреже нақты болып табылмайды.
Директорлар кеңесі мен Басқарма	Басқарма кредиттік тәуекелді, оның ішінде банктің баланстан тыс баптары бойынша тәуекелдерді шұғыл анықтайды және бақылайды. Банктің директорлар кеңесі мен Басқармасы тәуекелді басқаруға белсенді қатысады және тісті ішкі саясаттардың және процедуралардың болуын қамтамасыз етеді, директорлар кеңесі оларды түсініп, талдайды және бекітеді.	Жалпы директорлар кеңесі мен басқарма кредиттік тәуекелдің мониторингі мен бақылауды барабар жүргізеді, тиісті саясаттар мен процедураларды бекітеді. Басқарма тиімді жұмыс істейді, әрекет етеді және кредиттік тәуекелдерді, оның ішінде баланстан тыс баптар бойынша туындайтын тәуекелдерді анықтайды. Директорлар кеңесі мен басқарма қызметінде кредиттік тәуекелді басқаруға қатысты кейбір кемшіліктер байқалады, бұл проблемалар мойындалады және шешіледі.	Директорлар кеңесі мен басқарма кредиттік тәуекелді, оның ішінде банктің баланстан тыс баптары бойынша туындайтын тәуекелдерді басқарудың қанағаттанарлық процесінің болуын қамтамасыз етпейді. Кредиттік тәуекелді басқару саясаты мен процедуралары барабар болып табылмайды, банк басқармасы бұл кемшіліктерді жоюға қабілеттілігін танытпайды.
Кредиттік комитет	Басқарма банктің қызметін тиімді басқарады. Кредиттік комитеттің мүшелері, кредиттік офицерлердің қабылданатын тәуекелдерді тиімді басқару үшін жеткілікті білімі бар. Жауапкершілік және есеп беру саласы бөлінген, бұзушылықтар болған жағдайда түзету шаралары қабылданады.	Басқарма қабылданатын тәуекелді барабар басқарады, бірақ бір немесе бірнеше бағытта жақсартуға жетуге болады. Кредиттік комитет мүшелерінің, кредиттік офицерлердің жалпы қабылданатын тәуекелдерді тиімді басқару үшін қажетті білімдері бар, бірақ бір немесе бірнеше бағыт бойынша қосымша білім қажет болуы мүмкін. Міндеттер мен есеп беруге қатысты нақтылау талап етілуі мүмкін. Жалпы бұзушылықтар болған жағдайда түзету шаралары қабылданады.	Басқарма банк қызметін барабар басқармайды. Кредиттік комитет мүшелерінің, кредиттік офицерлердің қабылданатын тәуекелдерді тиімді басқару үшін білімі және (немесе) тәжірибесі жеткіліксіз. Жауапкершілік пен есеп беру желісі нақты емес болуы мүмкін. Себептерді, проблемаларды шешу үшін түзету шаралары жеткіліксіз болып табылады.
Банктегі кредиттік тәуекелді бағалау, мониторинг жүргізу және бақылау саласындағы банктің процедуралары	Саясатта және ілеспелі ішкі құжаттарда сипатталған қолданылатын кредиттік тәуекелді басқару әдістемелерінің және процесстерінің барабарлығына тұрақты негізде талдау жүргізіледі. Басқарма банктің кредиттік портфелі сапасындағы жағымсыз үрдістерді, оның ішінде нарықтық жағдайлардың өзгеруі салдарынан болып тұратын жағымсыз үрдістерді анықтайды және шұғыл әрекет етеді. Басқарма банктің кредиттік қызметіндегі кез келген елеулі ауытқулар туралы ақпаратты директорлар кеңесіне уақтылы және жеткілікті етіп ұсынады. Анықталған ауытқуды жою үшін қабылданатын іс-шаралар тиімді болып табылады және осы ауытқудың банктің қаржылық тұрақтылығына кері әсерін төмендетуге бағытталған.	Басқарманың кредиттік портфельдің сапасындағы жағымсыз үрдістерін анықтау және белгілерге, оның ішінде нарықтық жағдайлардың өзгеруі салдарынан туындаған белгілерге барабар әрекет ету үшін барабар жүйесі бар. Директорлар кеңесіне берілетін кез келген елеулі ауытқулар жөніндегі ақпарат банктің қаржылық тұрақтылығын қолдау үшін қанағаттанарлық және тиімді болып табылады. Анықталған ауытқуды жою үшін қабылданатын іс-шаралар барабар болып табылады, бірақ кейбір жетілдіруді және директорлар кеңесі мен басқарманың тарапынан бақылауды талап ететін жақтары бар.	Басқарма кредиттік портфель сапасында пайда болған жағымсыз үрдістерге барабар әркет етпейді. Директорлар кеңесі кредиттік портфель сапасындағы жағымсыз үрдістерге мониторинг жүргізуді және барабар бақылауды жүзеге асыруға мүмкіндік беретін жеткілікті ақпаратты алмайды. Анықталған ауытқуды жою үшін қабылданатын іс-шаралар тиімсіз болып табылады, директорлар кеңесі мен басқарма проблемаларды шешуде қабілетсіздігін танытты.
Кредиттерді беру және мақұлдау саясаты	Банк жеке де, жиынтығында портфель деңгейінде де кредиттерді беру және мақұлдау саясатынан елеулі ауытқуларын тиімді анықтап, қадағалайды және ол туралы есеп береді. Белгіленген саясаттар мен процедуралардан шамалы ғана ауытқулар байқалады.	Банк әрбір заем бойынша жеке кредиттерді беру және мақұлдау сасатынан елеулі ауытқуларды анықтайды, қадағалайды және олар туралы есеп береді. Кемшіліктер арасында тұрақты ауытқулар немесе белгіленген саясат пен процедураларды орындауға қабілетсіз болуы мүмкін, соның салдарынан банк үшін жағымысыз салдарын туындатуы мүмкін.	Банк саясаттан елеулі ауытқуларын растайды, бірақ олар бойынша жеке негізде немесе жиынтығында портфель деңгейінде есеп бермейді, және (немесе) олардың портфель сапасына ықпалын талдамайды
Кредиттік талдау	Кредитті талдау кредитті беру сәтіне де, оны бекіткеннен кейін де егжей-тегжейлі және уақтылы болып табылады.	Кредитттік талдау тиісінше негізгі тәуекелдерді анықтап, ыңғайлы мерзімде жүргізіледі. Бірақ кредиттерді бекіткеннен кейін тәуекелдерді бағалау жөніндегі жұмысты күшейтуді талап етеді.	Кредиттік талдау жеткіліксіз, негізгі тәуекелдер барабар есепке алынбайды. Кредиттік деректер уақтылы тексерілмейді.
Кредиттік тәуекелді бағалау кезінде пайдаланылатын модельдер.	Тәуекелдерді бағалаудың, сондай-ақ проблемалық кредиттерді анықтаудың ішкі модельдері нақты және уақтылы болып табылады. Ішкі модельдер кредиттік тәуекелді, проблемалық тәуекелдер бойынша да, рейтинг алған кредиттер бойынша да сапасы бойынша бөледі. Қолданылатын модель халықаралық тәжірибені, жаңадан анықталған заңдылықты ескере отырып, үнемі жетілдіріледі. Банк лимиттерді заемшылардың ішкі рейтингілерін ескере отырып, кезең кезеңімен қайта қарайды. Банкпен жүргізілетін операцияларға белгіленген лимиттерді және шектеулерді бақылау процедуралары нақты белгіленген.	Тәуекелдерді бағалаудың, сондай-ақ проблемалық кредиттерді анықтаудың ішкі модельдері барабар болып табылады. Бір немесе бірнеше бағыты жақсартуды талап етеді, дегенмен, ішкі модельдер проблемалық кредиттерді және сапасының нашарлауы байқалатын кредиттерді барабар анықтайды. Ертерек алдын алуды қамтамасыз ету үшін рейтинг бөлу аясын кеңейту: тәуекелдерді бағалау негізінде баға белгілеу немесе капиталды бөлу қажет болуы мүмкін. Модель нарықтық жағдайға және банктің жағдайына барабар келуіне жүйелі қайта қаралады және қажет болған жағдайда түзетіледі. Банкпен жүргізілетін операцияларға лимиттер мен шектеулерді қайта қарау жүйелі түрде жүзеге асырылады.	Тәуекелдерді бағалау, сондай-ақ проблемалық кредиттерді анықтаудың ішкі модельдері жеткіліксіз болып табылады және жетілдіруді талап етеді. Проблемалық кредиттер барабар анықталмауы мүмкін, тәуекелді көрсетуде бұрмалану мүмкіндігі бар. Ертерек алдын алу (кредиттер бойынша ставкаларды белгілеу, кредиттер бойынша провизияларды (резервтерді) құру, капиталды бөлу) мақсаты немесе өзге мақсат үшін рейтингі бар кредиттер бойынша тәуекелді бөлу үшін рейтингтерді бөлістіру жеткіліксіз. Бұл модельдер қажеттілігіне қарай қолданылады.
Басқару және ішкі бақылау үшін қолданылатын ақпарат.	Басқару ақпарат жүйесі кредиттік портфель жөнінде бара және уақтылы ақпаратты береді. Директорлар кеңесі және басқарма банктегі кредиттік тәуекелдің кескінін талдау және түсіну үшін тиісті есептілікті алады. Басқару ақпарат жүйесі ауытқулар жөніндегі есептілікті жасау бойынша жұмысты жеңілдетеді.	Басқару ақпарат жүйесі бір немесе бірнеше бағытта шамалы жетілдіруді қажет етуі мүмкін, бірақ директорлар кеңесі мен басқарма жалпы банктегі кредиттік тәуекелінің кескінін талдау және түсіну үшін тиісті есептілікті алады. Басқару ақпарат жүйесі ауытқулар жөніндегі есептілікті жасау бойынша жұмысты жеңілдетеді, ал оның инфрақұрылымы арнайы (стандартты емес) сұратуларды уақтылы қамтамасыз етуге мүмкіндік береді.	Басқару ақпарат жүйесінің назар аударуды талап ететін кемшіліктері бар. Ұсынылатын ақпараттың барабарлығы және (немесе) уақтылылығы жеткіліксіз болуы мүмкін. Портфельдік тәуекел туралы ақпарат толық болмауы мүмкін. Нәтижесі ретінде, директорлар кеңесі мен басқарма банктегі кредиттік тәуекелінің кескінін талдау және түсіну үшін тиісті және жеткілікті ақпаратты алмауы мүмкін. Ауытқулар туралы есептілік жетілдіруді қажет етеді. Басқару ақпарат жүйесі арнайы (стандартты емес) сұратуларды уақтылы қамтамасыз етпеу мүмкін.
Портфельді әртараптандыру	Әртараптандыруды басқару белсенді және тиімді. Шоғырландыру бойынша лимиттер қабылдауға болатын деңгейлерде белгіленеді. Банк тәуекелдердің шоғырлануын анықтайды және олар бойынша бойынша есептілікті береді және тәуекелді шектеу, қысқарту немесе өзгеше төмендету бойынша шаралар қабылдайды.	Әртараптандыруды басқару жетілдіруді қажет етуі мүмкін, бірақ барабар болып табылады. Тәуекелдердің шоғырлануы анықталып, есептерде көрсетіледі, бірақ лимиттерге немесе өзге шекті мәндеріне жетпеуі мүмкін. Басқарма жекелеген заемдар деңгейінде шоғырлануды шектеу немесе төмендету бойынша шаралар қабылдайды, бірақ портфель деңгейінде шарлар болмауы мүмкін.	Әртараптандыруды басқару белсенді емес немесе жоқ. Банк, тәуекелдердің шоғырлануын анықтамауы мүмкін, немесе оларды анықтайды, бірақ барабар емес шараларды қабылдайды немесе тәуекелді шектеу немесе төмендету бойынша шараларды қабылдамайды. Басқарма тәуекелдердің арасындағы байланысты түсінбейді. Шоғырлану лимиттері, олар бар болған жағдайда бұзылады не оларды өсіру жағына қайта қаралады.
Күтпеген жағдайлар туындағандағы іс-әрекет жоспары	Күтпеген жағдайлар туындағандағы іс-әрекет жоспары әзірленген және тиімді болып табылады. Жоспарда дағдарысты басқарудың ақылға сыйымды болжамдарды, сценарийлерді және жоспарлауды қамтиды, сондай-ақ банктің қосымша ресурстарға қажеттілігін ескереді.	Күтпеген жағдайлар туындағандағы іс-әрекет жоспары барабар болып табылады. Ағымдағы жағдайға сәйкес келеді, қажетті мәселелерді шешу процедураларын регламенттейді және жағдайдың сценарийін талдауды қоса алғанда бөліктерінің барабар деңгейін қамтиды. Жоспар кейбір бағыттар бойынша жетілдіруді талап етуі мүмкін.	Күтпеген жағдайлар туындағандағы іс-әрекет жоспары барабар емес немесе жоқ. Жоспар болуы мүмкін, бірақ банктің қосымшар ресурстарға қажеттілігін ескермеу мүмкін, осыған байланысты барабар емес болып табылады. Жоспарда дағдарыс жағдайында қаражаттың мақсатқа лайықты пайдалануы немесе оның болуы ескерілмеуі мүмкін.
Ішкі аудит қызметі	Ішкі аудит қызметі кезең кезеңімен кредиттік тәуекелді басқару процестерінің, олардың кредиттік саясаттарға және процедураларға сәйкес келуін қамтамасыз ету мақсатында ішкі тексеруін жүргізеді, кредиттік басқару, ішкі кредиттік рейтинг жүйесінің нақтылылығын, сондай-ақ кредиттердің мониторингі тәртібін анықтау процесін бағалайды. Тексеру қорытындылары кредиттік тәуекелді басқару процессінде, ішкі ереже мен процедураларда осал жерлерін анықтау үшін, сондай-ақ саясаттардан, процедуралардан және лимиттерден ауытқулар мен ерекшеліктерді анықтау үшін қолданылады.	Ішкі аудит қызметі кезең кезеңімен және ішін ара кредиттік тәуекелді басқару жөніндегі саясатта сипатталған процесстердің ішкі тексерулерін жүргізеді. Тексеру қорытындылары кредиттік тәуекелді басқару процессінде, ішкі ереже мен процедураларда осал жерлерін анықтау үшін, сондай-ақ саясаттардан, процедуралардан және лимиттерден ауытқулар мен ерекшеліктерді анықтау үшін қолданылады.	Ішкі аудит қызметі банк операцияларын жүргізген кезде қолданыстағы Қазақстан Республикасы заңнамасының талаптарын, оның ішінде уәкілетті органның нормативтік құқықтық актілерінің, оның ішінде кредиттік тәуекелдерді басқару саласындағы нормативтік құқықтық актілердің талаптарын сақтауды формальді түрде тексереді. Банктегі кредиттік тәуекелді басқару жүйесіне қатыспайды.

Жалпы қорытындылары:

Кредиттік тәуекелді бақылау сапасын бағалау	Кредиттік тәуекелді бағалау деңгейі
	Төмен	Орташа	Жоғары
	Жиынтық кредиттік тәуекел
Күшті	Төмен	Төмен	Орташа
Қабылдауға болатын	Төмен	Орташа	Жоғары
Әлсіз	Орташа	Жоғары	Жоғары

Төмен – Директорлар кеңесі мен басқарма кредиттік тәуекелдерді, оның ішінде банктің баланстан тыс баптары бойынша туындайтын тәуекелдерді шұғыл анықтайды және бақылайды. Директорлар кеңесі мен басқарма тәуекелдерді басқаруға белсенді қатысады және тиісті ішкі ережелердің болуын қамтамасыз етеді. Саясаттар мен процедуралардың талаптарына тәуекелдердің мониторингі процедураларымен, есептермен және талдау жасау және болып жатқан өзгерістерге уақтылы және тиісінше әрекет ету үшін қажетті барлық ақпаратты беретін ақпараттық басқару жүйелерімен қолдау көрсетіледі. Банк қызметкерлері Қазақстан Республикасының заңнамасы, ішкі ережелер мен процедуралардың талаптарын сақтайды, функционалдық міндеттерін қызметтік нұсқаулықтарына сәйкес жүргізеді. Ішкі бақылау жүйесі барабар болып табылады және банктің мөлшері мен қызметіне сәйкес келеді. Белгіленген ішкі ережелер мен процедуралардан кейбір ауытқулар байқалады, бірақ олар елеулі емес. Кредиттік тәуекелді басқару тәуекелдерді анықтау, қадағалау және бақылау үшін толығымен тиімді болып саналады. Банк қызметіндегі жағымсыз үрдістерді төмендетуге бағытталған іс-шаралар жеткілікті болып табылады.
Орташа – банктегі кредиттік тәуекелді басқару тиімді болып табылады, бірақ онда елеусіз кемшіліктер байқалады. Ол стратегияны орындау барысында пайда болуы мүмкін тәуекелді оңтайлы басқаруға және шұғыл әрекет етуге қабілетін көрсетеді. Банкте кредиттік тәуекелді басқаруда кейбір кемшіліктер анықталған болса да, бұл кемшіліктер уақтылы анықталып, түзетіледі. Жалпы директорлар кеңесі мен басқарма тарапынан бақылау, ішкі ережелер мен тәуекелдің мониторингі және бақылау процедуралары, есептілік пен басқару ақпарат жүйесі банктің тұрақты жұмысын қолдау үшін қанағаттанарлық және тиімді болып табылады. Жалпы тәуекелдер жеткілікті дәрежедегі, банктің тәуекел-менеджменті тарапынан қосымша бақылауды талап етпейтін бақылауда болады. Ішкі бақылау жүйесі кейбір кемшіліктерін көрсетеді, бірақ олардың барлығы бөлімшенің дұрыс жұмыс істеу барысында түзетіледі. Ішкі аудит қызметінің қызметкерлері оларды жақсарту бойынша ұсынымдар жасау мүмкін, бірақ байқалған кемшіліктер бөлімшенің сенімді де тұрақты жұмысына елеулі ықпалын тигізбейді. Банк қызметіндегі жағымсыз үрдістерін төмендетуге бағытталған іс-шаралар барабар болып табылады.
Жоғары – банкте әлеуетті кредиттік тәуекелді анықтауға, қадағалауға, мониторинг жүргізуге және бақылауға мүмкіндік беретін кредиттік тәуекелді тиімді басқару процедурасы жоқ. Тәуекелдерді басқару элементтері толығымен жеткіліксіз болып саналады, және директорлар кеңесі мен басқарма осы кемшіліктерді түзетуге қабілеттілігін танытпайды. Банктің нақты қызметкерлерінің және басқарманың біліктілігі күмән туғызады. Ішкі саясаттар мен процедураларының бұзушылығы жүйелі байқалады. Ішкі бақылау жүйесі соншалықты әлсіз болуы мүмкін, ол банктің қаржылық тұрақтылығына кері әсерін тигізеді. Бухагалтерлік есептіліктің, қаржылық есептердің шынайылығына, егер дереу түзету шараларын қолданбаса пайда болуы мүмкін шығындарға шұғыл алаңдаушылықты таныту қажет. Кредиттік тәуекелді басқару процедураларындағы және ішкі бақылау жүйесіндегі кемшіліктер банктің тәуекел-менджементі тарапынан дереу және егжей-тегжейлі назар салуды талап етеді. Банк қызметіндегі жағымсыз үрдістерді төмендетуге бағытталған іс-шаралар барабар емес болып табылады.

Бірінші басшы (не оның орнындағы тұлға) ______________________________________ _________ ________
(тегі, аты, бар болса - әкесiнiң аты) (қолы) (күні)

Тәуекелдерді басқару бөлімшесінің басшысы
_____________________________________ _________ ________
(тегі, аты, бар болса - әкесiнiң аты) (қолы) (күні)

Орындаушы:_________________________ _________
(лауазымы, тегі және аты) (қолы).

Екiншi деңгейдегi банктерде
тәуекелдердi басқару және iшкi
бақылау жүйелерiнiң болуына
қойылатын талаптар туралы
нұсқаулыққа 11-қосымша

Ескерту. 11-қосымшамен толықтырылды, өзгеріс енгізілді - ҚР Қаржы нарығын және қаржы ұйымдарын реттеу мен қадағалау агенттігі Басқармасының 2009.12.29 N 263 (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-т. қараңыз), 2011.01.31 № 8 (мемлекеттік тіркелген күннен бастап он төрт күнтізбелік күн өткеннен кейін қолданысқа енгiзiледi) қаулыларымен.

Өтімділік тәуекелі мониторингінің матрицасы

1-кесте. Активтердің құрылымы (теңгемен)

Атауы	Есептік тоқсан	Жалпы активтерден үлес, пайызбен	Алдыңғы тоқсан	Жалпы активтерден үлес, пайызбен	Банктің құжаттарында белгіленген лимиттер
Активтер барлығы					х
Қолма-қол ақша					х
Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкіндегі қаражат
Банктерге және банк операцияларының жекелеген түрлерін жүзеге асыратын ұйымдарға берілген заемдар
Бағалы қағаздарға инвестициялар
«РЕПО» операциялары
Байланысты заңды тұлғаларға инвестициялар
Клиенттерге заемдар
Жылжымайтын мүлікке инвестициялар (банк ғимараттары)
Өзге активтер

2-кесте. Коэффициенттерді талдау:

1. Есебі Қазақстан Республикасы Қаржы нарығын және қаржы ұйымдарын реттеу мен қадағалау агенттігі Басқармасының «Екiншi деңгейдегi банктер үшiн пруденциалдық нормативтер есеп айырысуларының нормативтiк мәнi мен әдiстемесi туралы нұсқаулықты бекiту туралы» 2005 жылғы 30 қыркүйектегі N 358 қаулысына (Нормативтік құқықтық актілерді мемлекеттік тіркеу тізілімінде № 3924 тіркелген) сәйкес белгіленетін он ірі депозиттердің/өтімді активтердің салым сомасының қатынасы

Нақты көрсеткіштер			Банктің бағасы
Есепті тоқсан, пайызбен	Алдынғы тоқсан, пайызбен	Банктің ішкі құжаттарында белгіленген лимиттер, пайызбен	Банк басқармасының бір айдын соңындағы 10 (он) ірі депозиттердің қалдығын бағалауы (теңгемен). Өсуінің немесе қысқаруының себебі	Банк басқармасының үш айдын соңындағы 10 (он) ірі депозиттердің қалдығын бағалауы (теңгемен). Өсуінің немесе қысқаруының себебі
1	2	3	4	5

Көрсеткіштер	Есептік тоқсан, пайызбен	Алдындағы тоқсан, пайызбен	Банктің ішкі құжаттарында белгіленген лимиттер
Өтімді активтердің қатынасы/ барлық активтер
Өтімді активтердің қатынасы/депозиттердің жиынтығы
Кредиттердің қатынасы/депозиттер
Кепіл ретінде қолданылатын банк активтері (ауыртпалық салынған)/ барлық активтер

3-кесте. Міндеттемелер құрылымын талдау (қаражат көзі), мың теңге:

Атауы	Есептік тоқсан	Жалпы міндеттемелердегі үлес, пайызбен	Алдынғы тоқсан	Жалпы міндеттемелердегі үлес, пайызбен	Банктің ішкі құжаттарында белгіленген лимиттер
Депозиттер барлығы					х
Ағымдағы шоттар
Мерзімді салымдар
Талап етілгенге дейінгі салымдар
Жергілікті банкаралық нарықтағы қарыз алулар
Шетелдік қарыздар
Банктің меншікті бағалы қағаздары
Байланысты тұлғалардан алынған заемдар
Реттелген борыш

4-кесте. Қаржыландыру көздері, мың теңге:

Атауы	7 күн	30 күн	60 күн	90 күн	180 күн	Астам
Ақша қаражаты
Ағымдағы шоттар
Депозиттер
Ауыртпалық салынбаған бағалы қағаздар
Өтеу кестесіне сәйкес кредиттер бойынша төлемдер
Активтерді сату (секьюритилендіру, «РЕПО» операциялары және басқалар)
Банкпен айрықша қатынастағы тұлғалардан алынған қаржыландыру көздері
Аталған қаржыландыру көздерінен алынған соманың барлығы

5-кесте. Міндеттемелер бойынша төлемдер (қаражатты қолдану), мың теңге:

Атауы	7 күн	30 күн	60 күн	90 күн	180 күн	Астам
Депозиттердің/алып алудың мерзімі өтуі
Өзге борыштың мерзімі өтуі
Банкпен айрықша қатынастағы тұлғаларға төлемдер
Баланстан тыс міндеттемелер
Кредиттерді беру бойынша міндеттемелер
Кредиттік желілер
Туынды қаржы құралдары
Төлемдердің барлығы

Қолданылған қаражаттың мөлшері өтімділікті қажет етуді қамтамасыз ету бойынша кез келген уақыт кезеңінде қаражат көзінен асқан жағдайда, банктің іс-әрекеті.
Күтпеген жағдайлар туындағандағы іс-әрекет жоспарының негізгі сәттері.
Банкте өтімділікке әсер ететін валюталық тәуекел бар болған жағдайда, 5-кестенің нысаны бойынша шетел валютасындағы қаражаттың көздері мен оны қолдану жөніндегі ақпаратты беру.

Қабылданған шешімдердің матрицасы

№	Бұзушылық	Бұзушылықтың болуына әкелген себептер	Бұзушылықты жоюға жауапты бөлімшелер, тұлғалар	Анықталған бұзушылықты жою бойынша қабылданған шаралар жөнінде директорлар кеңесінің және (немесе) басқарманың шешімі	Банкке жағымсыз әсері	Стресс-тестілердің қорытындысы бойынша жоспарланатын шаралар жөнінде директорлар кеңесінің және(немесе) басқарманың шешімі	Бұзушылықты жою мерзімі	Қайта қаралған мерзімдер	Бұзушылықты жойған күні	Ескерту
1	2	3	4	5	6	7	8	9	10	11

Өтімділік тәуекелін бағалау матрицасы

Төмен	Орташа	Жоғары
Қаржыландыру көздері шектеулі емес және бәсекелестікке қабілетті артықшылықты береді.	Тиімді өтімділік мүмкіндігін беретін жеткілікті қаржыландыру көздері бар.	Қаржыландыру көздері мен міндеттемелер деңгейі ұзақ мерзімді өтімділікті басқаруда ағымдағы және келешектегі қиындықтарды көрсетеді.
Қаржыландыру көздері әртараптандырылған. Көтермен қаржыландыру көздеріне немесе басқа сезімтал қаржыландыру көздеріне тәуелді емес немесе шамалы ғана тәуелділігі бар.	Жалпы қаржыландыру көздері әртараптандырылған, бірақ қаржыландыру көздер санының аздығы байқалады. Елеулі шоғырлану жоқ. Көтерме қаржыландыру көздерінен орташа тәуелділігі бар.	Заемдар бірнеше көзде, жалпы инвестициялық мақсаттары бар көздерде шоғырлануы мүмкін көтерме қаржыландыру көздеріне елеулі тәуелділігі байқалады.
Өтімділікті активтерді сату және (немесе) секьюритизация арқылы көтеру қабілеті жоғары, және банктің осы нарықтарға қол жетімділігі бойынша тұрақты беделі бар.	Банктің өтімділікті активтерді сату және (немесе) секьюритизация арқылы көтеру әлеуетті қабілеті бар, бірақ осы нарықтарға қол жетімділігі бойынша тәжірибесі аз.	Банк өтімділікті активтерді сату және (немесе) секьюритизация арқылы көтеру бойынша төмен қабілетін немесе әлеуетін танытады. Осы нарықтарға қол жетімділігі бойынша тәжірибесі жоқ немесе төмен беделі осы мәміленің жасалуына күмән туғызады.
Енгізілген опциондар бойынша көтерме міндеттемелердің көлемі аз.	Кейбір көтерме қорлардың енгізілген опциондары бар, бірақ олардың әлеуетті ықпалы шамалы.	Көтерме қорлардың материалдық көлемдерінің енгізілген опциондары бар. Олардың әлеуетті эффектісі зор
Нарықтағы жағдай өзгерген кезде банк қаржылындыру қиыншылықтарына ұшырамайды.	Нарықтағы жағдай өзгерген кезде банк қаржылындыру қиыншылықтарына аса тәуелді болмайды.	Банктің өтімділік құрылымы нарықтағы жағдайдың өзгеруіне байланысты болатынын көрсетеді.
Бас ұйымның (ірі қатысушылардың) қолдауы күшті.	Бас ұйымның (ірі қатысушылардың) қолдауы барабар.	Бас ұйымның (ірі қатысушылардың) қолдауы жеткіліксіз немесе жоқ.
Өтімділік тәуекелінің құрылымына байланысты капиталды жоғалту тәуекелі шамалы.	Өтімділік тәуекелінің құрылымына байланысты капиталды жоғалту тәуекелі басқаруға келеді.	Міндеттемелердің жоғары құнына немесе активтердің жоспарсыз төмендеуіне байланысты әлеуетті капиталды (пайданы) жоғалту тәуекелі елеулі болуы мүмкін.

Өтімділік тәуекелін бақылау матрицасы

Процессті ұйымдастыру элементтері	Күшті	Қабылдауға болатын	Әлсіз
Өтімділікті басқару саласындағы стратегияны, саясатты және ішкі құжаттарды әзірлеу (қайта өңдеу)	Ішкі құжаттарда сипатталған өтімділікті басқару процесстерін оңтайландыруы тұрақты негізде (банктің сыртқы және ішкі ортасының өзгеруіне қарай) жүргізіледі. Процессі банктің стратегиясын, бизнес–жоспарын, тәуекелдер мен басқа технологиялық процесстерді басқару бойынша саясатты әзірлеумен байланысты болады.	Кезеңдік негізде жүргізіледі, банк өтімділігін басқарудың ерекшелігін ескеретін ішкі құжаттарды әзірлеуді қамтиды. Өтімділік деңгейін басқару және бақылау саласындағы саясат оны іске асырудың әдістемелік қамтамасыз етуін білдіретін стандарттарды және нұсқаулықтарды қамтитын ішкі құжаттармен қамтамасыз етілген.	Уақыт уақытымен жүргізіледі және өтімділік деңгейін басқару және бақылау процедураларын сипаттайтын ішкі құжаттардың әзірлеуі мен бекітуін қамтиды.
Директорлар кеңесі мен Басқарма	Басқарма өтімділік тәуекелін шұғыл анықтап, бақылауға алады. Директорлар кеңесі мен банк басқармасы тәуекелдің басқаруына белсенді қатысады және тиісті ішкі саясаттардың және процедуралардың болуын қамтамасыз етеді, директорлар кеңесі оларды түсінеді, талдайды және бекітеді. Директорлар кеңесі және басқарма өтімділік тәуекелінің барлық аспектілерін түсінеді. Басқарма нарықтық өзгерістерді анықтайды және шұғыл әрекет етеді.	Жалпы Директорлар кеңесі мен басқарма өтімділік тәуекелінің мониторингін және бақылауын барабар жүзеге асырады, тиісті саясаттар мен процедураларды бекітеді. Басқарма тиімді жұмыс істейді, өтімділік тәуекелін анықтайды және әрекет етеді. Директорлар кеңесінің және басқарманың өтімділік тәуекелін басқаруға қатысты жұмысында кейбір кемшіліктер байқалады, бұл пробемалар мойындалады және шешіледі. Директорлар кеңесі мен басқарма өтімділік тәуекелінің негізгі аспектілерін ақылға сыйымды түсініп, нарықтық өзгерістерге барабар әрекет етеді.	Директорлар кеңесі мен басқарма өтімділік тәуекелін басқарудың қанағаттанарлық процессінің болуын қамтамасыз етпейді. Өтімділік тәуекелін басқару саясаттары мен процедуралары барабар емес, банк басқармасы бұл кемшіліктерді жоюға қабілетін танытпайды. Директорлар кеңесі мен басқарма өтімділік тәуекелінің негізгі аспектілерін толығымен түсінбейді немесе елемеуге тырысады. Басқарма нарықтық өзгерістерді алдын ала болжамайды және оған қарсы уақтылы және қажетті шараларды қабылдамайды.
Өтімділік тәуекелін басқару саясаты	Директорлар кеңесімен мақұлданған саясат өтімділік тәуекелін басқару процедураларын, жауапкершілікті және есеп беруін бөлістіруді тиімді регламенттейді. Директорлар кеңесі банктің өтімділік тәуекеліне ұшырағыштығына қатысты уақтылы және жеткілікті ақпаратты алады. Анықталған ауытқуды жою үшін қабылданатын іс-шаралар тиімді болып табылады және осы ауытқудың банктің қаржылық тұрақтылығына кері ықпалын төмендетуге бағытталған.	Директорлар кеңесімен мақұлданған саясат өтімділік тәуекелін басқару процедураларын, жауапкершілікті және есеп беруін бөлістіруді барабар регламенттейді. Аздаған кемшіліктер болуы мүмкін. Директорлар кеңесіне ұсынылатын кез келген елеулі ауытқулар жөніндегі ақпарат банктің қаржылық тұрақтылығын қолдау үшін қанағаттанарлық және тиімді болып табылады. Анықталған ауытқуды жою үшін қабылданатын іс-шаралар барабар болып табылады, бірақ жетілдіруді және директорлар кеңесі мен басқарма тарапынан бақылауды талап ететін кейбір бағыттары бар.	Директорлар кеңесімен мақұлданған саясат барабар емес немесе құзырлы емес. Саясаттың бір немесе екі маңызды параметры бойынша кемшілігі бар. Директорлар кеңесі банктің өтімділік тәуекеліне ұшырағыштығына мониторинг жүргізуге және барабар бақылауды жүзеге асыруға мүмкіндік беретін жеткілікті ақпарат алмайды. Анықталған ауытқуды жою үшін қабылданатын іс-шаралар тиімсіз болып табылады, директорлар кеңесі мен басқарма өзінің проблемаларды шешу қабілеттілігін танытпайды.
Өтімділік тәуекелін бағалау, мониторинг жүргізу және бақылау процесін регламенттейтін ішкі құжаттар	Өтімділік тәуекелін анықтағанда, мониторинг жүргізгенде және бақылауға алғанда өтімділік тәуекелін басқару процессі тиімді болып табылады. Саясаты ұзақ уақыт бойынша тиімді жұмыс тәжірибесімен салауатты мәдениетін танытады.	Жалпы өтімділік тәуекелін анықтағанда, мониторинг жүргізгенде және бақылауға алғанда өтімділік тәуекелін басқару процессі тиімді болып табылады. Қабылданған тәуекелдің күрделілігіне байланысты елеусіз кемшіліктердің түзетілуі оңай.	Өтімділік тәуекелін анықтағанда, мониторинг жүргізгенде және бақылауға алғанда өтімділік тәуекелін басқару процессі тиімсіз болып табылады.
Күтпеген жағдайлар туындағандағы іс-әрекет жоспары	Күтпеген жағдайлар туындағандағы іс-әрекет жоспары әзірленген және тиімді. Жоспарда дағдарысты басқарудың ақылға сыйымды болжамдарды, сценарийлерді және жоспарлауды қамтиды, сондай-ақ банктің қосымша ресурстарға қажеттілігін ескереді.	Күтпеген жағдайлар туындағандағы іс-әрекет жоспары барабар болып табылады. Ағымдағы жағдайға сәйкес келеді, қажетті мәселелерді шешу процедураларын регламенттейді және жағдайдың сценарийін талдауды қоса алғанда бөліктерінің барабар деңгейін қамтиды. Жоспар кейбір бағыттар бойынша жетілдіруді талап етуі мүмкін.	Күтпеген жағдайлар туындағандағы іс-әрекет жоспары барабар емес, өйткені банктің қосымшар ресурстарға қажеттілігін ескермейді немесе болмауы мүмкін. Жоспарда дағдарыс жағдайында қаражаттың мақсатқа лайықты пайдалануы немесе оның болуы ескерілмеуі мүмкін.
Басқару және ішкі бақылау үшін қолданылатын ақпарат	Басқару ақпарат жүйесі өтімділік тәуекеліне ұшырағыштығы туралы уақтылы және барабар ақпаратты береді. Директорлар кеңесі және басқарма банктегі өтімділік тәуекелінің кескінін талдау және түсіну үшін тиісті есептілікті алады.	Басқару ақпарат жүйесі бір немесе бірнеше бағытта шамалы жетілдіруді қажет етеді, бірақ директорлар кеңесі мен басқарма жалпы банктегі өтімділік тәуекелінің кескінін талдау және түсіну үшін тиісті есептілікті алады. Басқару ақпарат жүйесі тәуекелдің шоғырлану нүктесі мен өсуін барабар белгілейді және уақтылы, нақтылы және тиімді ақпаратты ұсынады.	Басқару ақпарат жүйесінің назар салуды талап ететін кемшіліктері бар. Ұсынылатын ақпараттың барабарлығы және (немесе) уақтылылығы жеткіліксіз болуы мүмкін. Өтімділік тәуекеліне ұшырағыштығы туралы ақпарат толық болмауы мүмкін. Соның салдары ретінде, директорлар кеңесі мен басқарма банктегі өтімділік тәуекелінің кескінін талдау және түсіну үшін тиісті немесе жеткілікті ақпаратты алмауы мүмкін.
Өтімділіктің жағдайын бағалау және жоспарлау үшін қолданылатын ақпарат	Банк балансында көрсетілетін банк операцияларына ілесіп жүретін өтімділік тәуекелін өлшеуге мүмкіндік беретін ақпаратты жүйелер мен аналитикалық процедураларды пайдаланады. Басқару ақпарат жүйесі банктің талаптары мен міндеттемелері бойынша толық ақпаратты ұсынады, тарихи деректерді қамтиды.	Қажетті ақпарат ақпараттық базаларда сақталады, божамдау процесіне қатысатын қызметкерлерге қажетті көлемде қол жетімді болады. Бұл ретте банк тарихи деректерді өтеудің және талап етудің нақты мерзімдерін анықтау үшін пайдаланады. Банкте ықтимал шығынға жазулардың және күн ішінде ақша қаражатының түсімдерінің статистикалық бағалауын басқа факторларды ескере отырып, жүргізу үшін тарихи деректердің жеткілікті көлемі бар.	Жекелеген қызметкерлерге қол жетімді, банк өтімділігінің деңгейін сипаттайтын көрсеткіштерді есептеу үшін тек нақты ақпарат қана пайдаланылады. Ақпараттың жаңартылуы банктің ішкі құжаттарымен регламенттелмеген.
Банктегі өтімділік тәуекелі басқарудың әр кезеңіндегі қызметті автоматтандыру деңгейі	Ақпараттық технологиялар бизнес-процесстерге енгізілген, банк жұмысының сапасы мен тиімділігін арттыруға мүмкіндік бере отырып, оларды толығымен автоматтандырған Ақпараттық жүйелер өтімділік тәуекелін басқарудың барлық процедураларын жүзеге асыру үшін қажетті нақтылау деңгейімен шынайы ақпаратты қамтиды.	Клиенттердің шоттарына(н) қаражаттың алынуының (келіп түсуінің) болжамды мәндерін алу, активтерді өтеу және талап етудің нақты мерзімдерін анықтау үшін математикалық және статистикалық модельдерді құруға мүмкіндік беретін бағдарламалық өнімдерді қолданады. Ақпараттық жүйелер банктің активтері мен міндеттемелері туралы тарихи деректердің көлемді мұрағатын сақтайды.	Жұмыс стандартты офистік Microsoft қосымшалары арқылы жүргізіледі. Жасалған операциялардың есебін жүргізу жүйесі бар.
Ішкі аудит қызметі	Ішкі аудит қызметінің қызметкерлерінің банктегі өтімділік тәуекелін басқару жүйесінің тиімділігін бағалау үшін қажетті тәжірибесі мен дағдылары бар. Ішкі аудит қызметі банк бөлімшелерінің іске асыруын және өтімділік тәуекелін басқарудың үйлесімді құрылымының тиімділігін жүйелі негізде қарайды.	Ішкі аудит қызметі банк бөлімшелерінің іске асыруын және өтімділік тәуекелін басқарудың үйлесімді құрылымының тиімділігін жүйелі негізде қарайды. Аздаған кемшіліктер оның нәтижелерінің тиімділігіне және сенімділігіне әсер етпейді.	Ішкі аудит қызметі өз қызметінің барысында банк бөлімшелерінің іске асыруын және өтімділік тәуекелін басқарудың үйлесімді құрылымының тиімділігін қарамайды.

Жалпы қорытындылар:

Өтімділік тәуекелін бақылау сапасын бағалау	Өтімділік тәуекелін бағалау деңгейі
	Төмен	Орташа	Жоғары
	Жиынтық өтімділік тәуекелі
Күшті	Төмен	Төмен	Орташа
Қабылдауға болатын	Төмен	Орташа	Жоғары
Әлсіз	Орташа	Жоғары	Жоғары

Төмен – Директорлар кеңесі мен басқарма өтімділік тәуекелін шұғыл анықтайды және бақылауға алады. Директорлар кеңесі мен басқарма тәуекелдерді басқаруға белсенді қатысады және тиісті ішкі ережелердің болуын қамтамасыз етеді. Саясаттар мен процедуралардың талаптарына тәуекелдердің мониторингі процедураларымен, есептермен және талдау жасау және болып жатқан өзгерістерге уақтылы және тиісінше әрекет ету үшін қажетті барлық ақпаратты беретін ақпараттық басқару жүйелерімен қолдау көрсетіледі. Банк қызметкерлері Қазақстан Республикасының заңнамасы, ішкі ережелер мен процедуралардың талаптарын сақтайды, функционалдық міндеттерін қызметтік нұсқаулықтарына сәйкес жүргізеді. Ішкі бақылау жүйесі барабар болып табылады және банктің мөлшері мен қызметіне сәйкес келеді. Белгіленген ішкі ережелер мен процедуралардан кейбір ауытқулар байқалады, бірақ олар елеулі емес. Өтімділік тәуекелін басқару тәуекелдерді анықтау, қадағалау және бақылау үшін толығымен тиімді болып саналады. Банк қызметіндегі жағымсыз үрдістерді төмендетуге бағытталған іс-шаралар жеткілікті болып табылады.
Орташа – банктегі өтімділік тәуекелін басқару тиімді болып табылады, бірақ онда елеусіз кемшіліктер байқалады. Өтімділік тәуекелін басқару стратегияны орындау барысында пайда болуы мүмкін тәуекелді оңтайлы басқаруға және шұғыл әрекет етуге қабілетін көрсетеді. Банкте өтімділік тәуекелін басқаруда кейбір кемшіліктер анықталған болса да, бұл кемшіліктер уақтылы анықталып, түзетіледі. Жалпы директорлар кеңесі мен басқарма тарапынан бақылау, ішкі ережелер мен тәуекелдің мониторингі және бақылау процедуралары, есептілік пен басқару ақпарат жүйесі банктің тұрақты жұмысын қолдау үшін қанағаттанарлық және тиімді болып табылады. Жалпы тәуекелдер жеткілікті дәрежедегі, банктің тәуекел-менеджменті тарапынан қосымша бақылауды талап етпейтін бақылауда болады. Ішкі бақылау жүйесі кейбір кемшіліктерін көрсетеді, бірақ олардың барлығы бөлімшенің дұрыс жұмыс істеу барысында түзетіледі. Ішкі аудит қызметінің қызметкерлері оларды жақсарту бойынша ұсынымдар жасау мүмкін, бірақ байқалған кемшіліктер бөлімшенің сенімді де тұрақты жұмысына елеулі ықпалын тигізбейді. Банк қызметіндегі жағымсыз үрдістерін төмендетуге бағытталған іс-шаралар барабар болып табылады.
Жоғары – банкте әлеуетті өтімділік тәуекелін анықтауға, қадағалауға, мониторинг жүргізуге және бақылауға мүмкіндік беретін өтімділік тәуекелін тиімді басқару процедурасы жоқ. Тәуекелдерді басқару элементтері толығымен жеткіліксіз болып саналады, және директорлар кеңесі мен басқарма осы кемшіліктерді түзетуге қабілеттілігін танытпайды. Банктің нақты қызметкерлерінің және басқарманың біліктілігі күмән туғызады. Ішкі саясаттар мен процедураларының жүйелі бұзушылығы байқалады. Ішкі бақылау жүйесі соншалықты әлсіз болуы мүмкін, ол банктің қаржылық тұрақтылығына кері әсерін тигізеді. Бухгалтерлік есептіліктің, қаржылық есептердің шынайылығына, егер дереу түзету шараларын қолданбаса пайда болуы мүмкін шығындарға шұғыл алаңдаушылықты таныту қажет. Өтімділік тәуекелін басқару процедураларындағы және ішкі бақылау жүйесіндегі кемшіліктер банктің тәуекел-менеджменті тарапынан дереу және егжей-тегжейлі назар салуды талап етеді. Банк қызметіндегі жағымсыз үрдістерді төмендетуге бағытталған іс-шаралар барабар емес болып табылады.

Бірінші басшы (не оның орнындағы тұлға) ______________________________________ _________ ________
(тегі, аты, бар болса - әкесiнiң аты) (қолы) (күні)

Тәуекелдерді басқару бөлімшесінің басшысы
______________________________________ _________ ________
(тегі, аты, бар болса - әкесiнiң аты) (қолы) (күні)

Орындаушы:_________________________ _________
(лауазымы, тегі және аты) (қолы).

Об утверждении Инструкции о требованиях к наличию систем управления рисками и внутреннего контроля в банках второго уровня

Постановление Правления Агентства Республики Казахстан по регулированию и надзору финансового рынка и финансовых организаций от 30 сентября 2005 года № 359. Зарегистрировано в Министерстве юстиции Республики Казахстан от 9 ноября 2005 года № 3925. Утратило силу постановлением Правления Национального Банка Республики Казахстан от 26 февраля 2014 года № 29

Сноска. Утратило силу постановлением Правления Национального Банка РК от 26.02.2014 № 29 (вводится в действие с 01.01.2015).

Сноска. Заголовок в редакции постановления Правления АФН РК от 31.01.2011 № 8 (вводится в действие по истечении четырнадцати календарных дней со дня его гос. регистрации в МЮ РК).

В целях совершенствования нормативных правовых актов, регулирующих деятельность банков второго уровня, Правление Агентства Республики Казахстан по регулированию и надзору финансового рынка и финансовых организаций (далее - Агентство) ПОСТАНОВЛЯЕТ:

1. Утвердить прилагаемую Инструкцию о требованиях к наличию систем управления рисками и внутреннего контроля в банках второго уровня (далее - Инструкция).

2. Признать утратившими силу:
1) постановление Правления Национального Банка Республики Казахстан от 5 июня 1998 года N 112 "Об утверждении Правил организации внутреннего аудита (контроля) в банках второго уровня" (зарегистрированное в Реестре государственной регистрации нормативных правовых актов под N 571, опубликованное 11-17 августа 1998 года в изданиях Национального Банка Республики Казахстан "Қазақстан Ұлттық Банкінің Хабаршысы" и "Вестник Национального Банка Казахстана" N 33);
2) постановление Правления Национального Банка Республики Казахстан от 6 декабря 2003 года N 434 "Об утверждении Инструкции о требованиях к наличию систем управления рисками и внутреннего контроля в банках второго уровня", (зарегистрированное в Реестре государственной регистрации нормативных правовых актов под N 2653, опубликованное в газете "Казахстанская правда" от 10 февраля 2004 года N 27 (27337).

3. Утратил силу постановлением Правления АФН РК от 31.01.2011 № 8 (вводится в действие по истечении четырнадцати календарных дней со дня его гос. регистрации в МЮ РК).

4. Настоящее постановление вводится в действие по истечении четырнадцати дней со дня его государственной регистрации в Министерстве юстиции Республики Казахстан, за исключением пункта 5 Инструкции, который вводится с 1 января 2006 года и пункта 6 Инструкции, который вводится с 1 января 2007 года.

5. Департаменту стратегии и анализа (Еденбаев Е.С.):
1) совместно с Юридическим департаментом (Байсынов М.Б.) принять меры к государственной регистрации в Министерстве юстиции Республики Казахстан настоящего постановления;
2) в десятидневный срок со дня государственной регистрации в Министерстве юстиции Республики Казахстан довести настоящее постановление до сведения заинтересованных подразделений Агентства, Национального Банка Республики Казахстан, банков второго уровня и Объединения юридических лиц "Ассоциация финансистов Казахстана".

6. Отделу международных отношений и связей с общественностью (Пернебаев Т.Ш.) принять меры к публикации настоящего постановления в средствах массовой информации Республики Казахстан.

7. Контроль за исполнением настоящего постановления возложить на заместителя Председателя Бахмутову Е.Л.

Председатель

Утверждена
постановлением Правления
Агентства Республики Казахстан
по регулированию и надзору
финансового рынка и
финансовых организаций
от 30 сентября 2005 года N 359

Инструкция о требованиях к наличию
систем управления рисками и внутреннего контроля
в банках второго уровня

Настоящая Инструкция разработана в соответствии с Законом Республики Казахстан "О банках и банковской деятельности в Республике Казахстан" и устанавливает обязательные для соблюдения банками второго уровня требования к наличию систем управления рисками и внутреннего контроля.

1. Общие положения

Сноска. Заголовок главы 1 в редакции постановления Правления Национального Банка РК от 24.12.2012 № 383 (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

1. Целью настоящей Инструкции является определение требований к формированию в банках адекватной системы управления рисками и внутреннего контроля, предусматривающих применение банками методов контроля рисков, обеспечивающих эффективное определение, оценку и ограничение рисков банка с учетом вида и объема проводимых ими операций.
Сноска. В пункт 1 внесены изменения - постановлением Правления Агентства РК по регулированию и надзору финансового рынка и финансовых организаций от 27 октября 2006 года N 234 (порядок введения в действие см. п.2 ).

2. Исключен постановлением Правления Агентства РК по регулированию и надзору финансового рынка и финансовых организаций от 29.12.2009 № 263 (порядок введения в действие см. п. 2).

3. Банки второго уровня:
ежегодно, не позднее 1 июля года, следующего за отчетным, представляют в государственный орган, осуществляющий регулирование и надзор финансового рынка и финансовых организаций (далее - уполномоченный орган) подготовленный ими отчет по оценке выполнения требований настоящей Инструкции;
ежеквартально, не позднее 30 числа месяца, следующего за отчетным кварталом, представляют в уполномоченный орган:
матрицы мониторинга кредитного риска, оценки кредитного риска, контроля кредитного риска в соответствии с приложением 10 к настоящей Инструкции;
матрицы мониторинга риска ликвидности, оценки риска ликвидности, контроля риска ликвидности в соответствии с приложением 11 к настоящей Инструкции.
Сноска. Пункт 3 в редакции постановления Правления Агентства РК по регулированию и надзору финансового рынка и финансовых организаций от 29.12.2009 № 263 (порядок введения в действие см. п. 2).
3-1. Сценарии, результаты стресс-тестирования, а также планы действий на случай возникновения непредвиденных обстоятельств представляются в уполномоченный орган не позднее 30 числа месяца, следующего за отчетным полугодием.
Банки, находящиеся в процессе реструктуризации в соответствии с Законом Республики Казахстан «О банках и банковской деятельности в Республике Казахстан», не предоставляют сценарии, результаты стресс-тестирования, а также планы действий на случай возникновения непредвиденных обстоятельств до прекращения процесса реструктуризации.
Сноска. Инструкция дополнена пунктом 3-1 в соответствии с постановлением Правления Агентства РК по регулированию и надзору финансового рынка и финансовых организаций от 02.11.2009 № 229 (порядок введения в действие см. п. 2); в редакции постановления Правления Национального Банка РК от 24.12.2012 № 383 (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).
4. Перечень требований к наличию систем управления рисками и внутреннему контролю определен в приложениях 1 - 6 к настоящей Инструкции.

5. Исключен постановлением Правления АФН РК от 31.01.2011 № 8 (вводится в действие по истечении четырнадцати календарных дней со дня его гос. регистрации в МЮ РК).

6. Исключен постановлением Правления АФН РК от 31.01.2011 № 8 (вводится в действие по истечении четырнадцати календарных дней со дня его гос. регистрации в МЮ РК).
6-1. Отчет по выполнению критериев требований, установленных настоящей Инструкцией, представляется в уполномоченный орган по форме согласно приложению 9 к настоящей Инструкции. Оценка соответствия требованиям Инструкции определяется согласно приложению 9 к настоящей Инструкции.
Сноска. Пункт 6-1 в редакции постановления Правления Агентства РК по регулированию и надзору финансового рынка и финансовых организаций от 29.12.2009 № 263 (порядок введения в действие см. п. 2).

7. В настоящей Инструкции используются следующие понятия:

1) бэк-офис - подразделение банка, основной функцией которого является регистрация совершенных операций во вспомогательном учете на основании первичных документов, полученных от фронт-офиса;

2) бэк-тестинг - методы проверки эффективности процедур измерения рисков с использованием исторических данных по операциям банка и сравнением рассчитанных результатов с текущими (фактическими) результатами от совершения указанных операций;

3) валютный риск - риск возникновения расходов (убытков), связанный с изменением курсов иностранных валют при осуществлении банком своей деятельности. Опасность расходов (убытков) возникает из-за переоценки позиций банка по валютам в стоимостном выражении;

4) гэп - методы измерения процентного риска банка и риска потери ликвидности на основе сравнения объема активов и обязательств банка, подверженных изменениям ставок вознаграждения или подлежащих погашению в течение определенных сроков;

4-1) гэп - позиции по наличным деньгам/наличности - величина разрыва между поступлением и выбытием наличных денег банка;

4-2) комплаенс-контролер - работник банка, в исключительную компетенцию которого входит ответственность за координацию деятельности службы комплаенс и осуществление контроля за реализацией политики управления комплаенс - риском участниками комплаенс;

4-3) комплаенс-риск - риск возникновения расходов (убытков) вследствие несоблюдения банком требований законодательства Республики Казахстан, в том числе нормативных правовых актов уполномоченного органа, а также внутренних правил и процедур банка;

5) кредитный риск - риск возникновения расходов (убытков) вследствие нарушения клиентом первоначальных условий договора (контракта) по исполнению им взятых на себя денежных обязательств при проведении банковских заемных, лизинговых, факторинговых, форфейтинговых операций, операций по выдаче банковских гарантий и других операций;

6) операционный риск - риск возникновения убытков в результате недостатков или ошибок в ходе осуществления внутренних процессов, допущенных со стороны сотрудников, функционирования информационных систем и технологий, а также вследствие внешних событий. Операционный риск включает в себя следующие риски:
риски, связанные с неопределенной, неадекватной организационной структурой банка, включая распределение ответственности, структуру подотчетности и управления;
риск, вызванный неадекватными стратегиями, политиками и/или стандартами в области информационных технологий, недостатками в использовании программного обеспечения;
риски, связанные с неадекватной информацией либо ее несоответствующим использованием;
риски, связанные с несоответствующим управлением персоналом и/или неквалифицированным штатом банка;
риски, связанные с неадекватным построением бизнес-процессов либо слабым контролем соблюдения внутренних правил;
риск, вызванный непредвиденными или неконтролируемыми факторами внешнего воздействия на операции банка;
риск, связанный с изменениями законодательства, либо риск, связанный с наличием недостатков или ошибок во внутренних документах/правилах, регламентирующих проведение деятельности банка;
риск, связанный с неверными действиями руководства и персонала банка, который может негативно отразиться на деятельности банка, мошенничество;

7) правовой риск - риск возникновения расходов (убытков) вследствие нарушения банком требований законодательства Республики Казахстан либо несоответствия практики банка его внутренним документам, а в отношениях с нерезидентами Республики Казахстан - законодательств других государств;

8) процентный риск - риск возникновения расходов (убытков) вследствие неблагоприятного изменения ставок вознаграждения, включающий:
риск возникновения расходов (убытков) из-за несоответствия сроков возврата и погашения размещенных активов и привлеченных обязательств банка (при фиксированных ставках вознаграждения);
риск возникновения расходов (убытков) вследствие применения банком разных видов ставок (плавающей либо фиксированной) по активам банка, с одной стороны, и обязательствам, с другой;
базисный риск, связанный с применением различных методов начисления и корректировки получаемого и уплачиваемого вознаграждения по ряду инструментов, которые при прочих равных условиях имеют сходные ценовые характеристики;

9) репутационный риск - риск возникновения расходов (убытков) вследствие негативного общественного мнения или снижения доверия к банку;

10) риск потери ликвидности - риск, связанный с возможным невыполнением либо несвоевременным выполнением банком своих обязательств. При управлении риском потери ликвидности контролируется текущая ликвидность банка, а также сопоставляются сроки размещенных и привлеченных денег, доходов и расходов, связанных с получением (уплатой) вознаграждения;

11) риск банковской деятельности - риск возникновения потерь, вытекающих из осуществления банком своих операций;

12) рыночный риск - риск возникновения расходов (убытков), связанных с неблагоприятными изменениями рыночных параметров (валютный курс, ставка вознаграждения, стоимость финансовых инструментов);

13) система управления рисками - это процесс, включающий четыре основных элемента: оценка риска, измерение риска, контроль риска и мониторинг риска;

14) система внутреннего контроля - совокупность процедур и политик внутреннего контроля, обеспечивающих реализацию банком долгосрочных целей рентабельности и поддержания надежной системы финансовой и управленческой отчетности, способствующей соблюдению законодательства Республики Казахстан и нормативных правовых актов уполномоченного органа, политики банка, внутренних правил и процедур, снижению риска убытков или репутации банка;

15) служба внутреннего аудита - подразделение банка, осуществляющее объективную оценку и консультационную деятельность в целях совершенствования деятельности банка, обеспечивающее организацию и осуществление внутреннего аудита в банке. Внутренний аудит в банке способствует достижению определенных целей путем представления рекомендаций по совершенствованию процессов оценки рисков, управления рисками и внутреннего контроля;

15-1) служба комплаенс - внутренняя служба банка, состоящая из комплаенс-контролера и участников комплаенса, в исключительную компетенцию которой входит осуществление внутреннего контроля за соответствием деятельности банка требованиям законодательства Республики Казахстан, в том числе нормативных правовых актов уполномоченного органа, а также внутренних правил и процедур банка (управление комплаенс - риском);

15-2) совокупный лимит - максимально допустимый размер убытков при проведении операций;

16) страновой (трансферный) риск - риск возникновения расходов (убытков) вследствие неплатежеспособности или нежелания иностранного государства или резидента иностранного государства отвечать по обязательствам перед банком по причинам, не связанным с финансовыми рисками;

17) стресс-тестинг - методы измерения потенциального влияния на финансовое положение банка исключительных, но возможных событий, которые могут оказать влияние на деятельность банка;

17-1) торговые операции - операции банка по приобретению/продаже ценных бумаг в своих интересах и за свой счет;

17-2) участники комплаенс - подразделения и/или работники банка, в исключительную компетенцию которых входит осуществление функций по управлению комплаенс - риском;

18) фронт-офис - подразделение банка, основной функцией которого является заключение сделок с клиентами банка;

19) ценовой риск - риск возникновения расходов (убытков) вследствие изменения стоимости портфелей финансовых инструментов, возникающий в случае изменения условий финансовых рынков, влияющих на рыночную стоимость финансовых инструментов.
Сноска. Пункт 7 с изменениями, внесенными постановлениями Правления Агентства РК по регулированию и надзору финансового рынка и финансовых организаций от 27.10.2006 N 234 (порядок введения в действие см. п. 2); от 02.11.2009 № 229 (порядок введения в действие см. п. 2); от 31.01.2011 № 8 (вводится в действие по истечении четырнадцати календарных дней со дня его гос. регистрации в МЮ РК).

2. Требования к наличию систем управления рисками

Сноска. Заголовок главы 2 в редакции постановления Правления Национального Банка РК от 24.12.2012 № 383 (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

8. Наличие системы управления рисками банка предусматривает соответствие требованиям, установленным настоящей Инструкцией к корпоративному управлению, наличию практики проведения банковских заемных операций, практики проведения операций с финансовыми инструментами, практики управления активами и обязательствами, функционированию информационных систем и систем управленческой информации.
Сноска. В пункт 8 внесены изменения - постановлением Правления Агентства РК по регулированию и надзору финансового рынка и финансовых организаций от 27 октября 2006 года N 234 (порядок введения в действие см. п.2 ).

9. Организация системы управления рисками обеспечивается соответствием банка требованиям, указанным в приложении 1 к настоящей Инструкции.

10. Проведение банковских заемных операций предусматривает выдачу банковских займов и других видов финансирования, предоставленных на условиях их возврата банку с выплатой или без выплаты вознаграждения, в том числе путем покупки долговых ценных бумаг и других финансовых инструментов, выдачи гарантии, открытия аккредитива, учета векселя и совершения иных операций, связанных с кредитным риском.
В рамках систем управления рисками, наличие практики проведения банковских заемных операций, в том числе предоставления ипотечных жилищных займов, выданных физическим лицам, и ипотечных займов, обеспеченных недвижимостью или предоставляемых в целях строительства недвижимости, обеспечивается соответствием банка требованиям, указанным в приложениях 3 - 4 к настоящей Инструкции.
Сноска. В пункт 10 внесены изменения - постановлением Правления Агентства РК по регулированию и надзору финансового рынка и финансовых организаций от 27 октября 2006 года N 234 (порядок введения в действие см. п.2 ).

10-1. Управление риском ликвидности предусматривает наличие в банках адекватной структуры, которая в достаточной мере учитывала бы риски ликвидности, как на индивидуальной, так и на консолидированной основе, в том числе плана на случай возникновения непредвиденных обстоятельств, содержащего четкие стратегии разрешения проблемы недостатка ликвидности в чрезвычайных ситуациях, а также поддержание адекватного уровня ликвидности.
В рамках систем управления рисками наличие практики управления риском ликвидности обеспечивается соответствием банка требованиям, указанным в приложении 4-1 к настоящей Инструкции.
Сноска. Инструкция дополнена пунктом 10-1 в соответствии с постановлением Правления Агентства РК по регулированию и надзору финансового рынка и финансовых организаций от 27.03.2009 N 64 (порядок введения в действие см. п. 2 ); с изменениями, внесенными постановлением Правления Агентства РК по регулированию и надзору финансового рынка и финансовых организаций от 02.11.2009 № 229 (порядок введения в действие см. п. 2).

11. Проведение операций с финансовыми инструментами предусматривает покупку/продажу ценных бумаг и иных финансовых инструментов, по которым возможна выплата вознаграждения, подверженных ценовому риску.
Управление активами и обязательствами предусматривает проведение мероприятий, направленных на приведение структуры активов и обязательства банка в соответствие с его стратегическими целями, в том числе с учетом связанного с ними рисков, а также поддержание маржи банка на необходимом уровне.
В рамках систем управления рисками, наличие практики проведения операций с финансовыми инструментами обеспечивается соответствием банка требованиям, указанным в приложении 5 к настоящей Инструкции.

12. Обеспечение функционирования информационных систем и систем управленческой информации предусматривает наличие в банке программно-технических комплексов, персонала и информационно-коммуникационных систем, адекватных проводимым банком операциям, в том числе ограничивающих степень подверженности банка операционному риску.
В рамках систем управления рисками наличие обеспечения операционной деятельности банка, функционирования информационных систем и систем управленческой информации допускается при соответствии банка требованиям, указанным в приложении 6 к настоящей Инструкции.

3. Требования к наличию системы внутреннего контроля

Сноска. Заголовок главы 3 в редакции постановления Правления Национального Банка РК от 24.12.2012 № 383 (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

13. Совет директоров и руководство банка обеспечивают наличие адекватной системы внутреннего контроля и создают условия для исполнения сотрудниками банка своих обязанностей в области внутреннего контроля.

14. Система внутреннего контроля в банке создается для осуществления следующих целей:
1) операционная и финансовая эффективность деятельности банка, что предполагает проверку эффективности и рентабельности управления активами банка и определения вероятности убытков;
2) надежность, полнота и своевременность финансовой и управленческой информации. Данная цель предполагает проверку составления достоверной и качественной финансовой отчетности, и других финансовых документов, используемых банком при принятии решений;
3) соблюдение требований законодательства Республики Казахстан, что предполагает проверку соблюдения банком законодательства, в том числе нормативных правовых актов уполномоченного органа, а также требований документов, определяющих внутреннюю политику и процедуры банка.

15. Система внутреннего контроля состоит из пяти взаимосвязанных элементов:
1) управленческий контроль;
2) выявление и оценка риска;
3) осуществление контроля и разделение полномочий;
4) информация и взаимодействие;
5) мониторинг и исправление недостатков.
Надлежащее функционирование этих компонентов является важным условием эффективной деятельности банка, работы информационных систем и соблюдения пруденциальных нормативов и иных норм и лимитов банка, установленных уполномоченным органом.

16. Функционирование системы внутреннего контроля должно происходить по принципу непрерывного поочередного прохождения следующих трех этапов:
1) формирование системы внутреннего контроля (с учетом результатов оценки эффективности) путем включения процедур во внутренние регламенты банка;
2) исполнение внутренних регламентов банка в работе;
3) проведение оценки эффективности системы внутреннего контроля.

17. Система внутреннего контроля включает в себя проведение следующих процедур:
1) ежеквартальную проверку процесса достижения банком поставленных целей и задач, посредством представления совету директоров и руководству отчетов о текущих результатах финансовой деятельности банка, с приложением плановых показателей финансовой деятельности;
2) проверку на ежемесячной основе руководителями подразделений стандартных детальных отчетов о результатах деятельности подразделения, включающих указание отклонений от плановых показателей и причин невыполнения плановых показателей;
3) проверку с целью контроля за ограничением доступа к материальным активам, включая кассовую наличность и ценные бумаги, контроль двойного кастодиального хранения, проведение периодической инвентаризации;
4) проверку соблюдения установленных лимитов риска и реализация мероприятий по устранению выявленных несоответствий;
5) установление требований руководством банка к перечню операций, требующих обязательной авторизации;
6) проверку условий операций и результатов применения моделей управления рисками, связанных с деятельностью банка;
7) проверку своевременности, правильности, полноты и точности отражения проведенных банковских и иных операций, предусмотренных законодательством Республики Казахстан, в учете и отчетности;
8) предотвращение легализации (отмывание) доходов, полученных преступным путем, и финансирование терроризма.
Сноска. Пункт 17 с изменением, внесенным постановлением Правления Национального Банка РК от 27.08.2014 № 168 (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

18. Для проверки соответствия системы внутреннего контроля в банке создается служба внутреннего аудита.
Целью внутреннего аудита является оценка адекватности и эффективности систем внутреннего контроля и управления рисками по всем аспектам деятельности банка, обеспечение своевременной и достоверной информацией о состоянии выполнения подразделениями банка, возложенных функций и задач, а также предоставление действенных и эффективных рекомендаций по улучшению работы.

19. Служба внутреннего аудита создается с целью решения задач, возникающих при осуществлении советом директоров функций по обеспечению наличия и функционирования адекватной системы внутреннего контроля путем предоставления объективной оценки состояния системы внутреннего контроля и рекомендаций по их совершенствованию.

20. Служба внутреннего аудита в своей деятельности руководствуется уставом банка, положениями об организации системы внутреннего контроля и службе внутреннего аудита банка, а также другими внутренними документами, регламентирующими деятельность банка и требованиями настоящей Инструкции.

21. Члены службы внутреннего аудита назначаются советом директоров банка.

22. Служба внутреннего аудита назначает проверку деятельности любого подразделения или деятельности должностного лица банка. Служба внутреннего аудита регулярно отчитывается перед советом директоров.

23. Служба внутреннего аудита составляет план внутреннего аудита и программу внутреннего аудита, утверждаемые советом директоров банка.

24. В задачи службы внутреннего аудита входит рассмотрение и обсуждение следующих вопросов:
функционирование системы внутреннего контроля;
подготовка отчетности для совета директоров о деятельности службы внутреннего аудита;
области риска в операциях банка, которые в текущем году необходимо подвергнуть внутреннему и внешнему аудитам;
достоверность и точность финансовой информации, предоставляемой менеджменту и внешним пользователям;
любые существенные недостатки в бухгалтерском учете или внутреннем аудите, выявленные внешними или внутренними аудиторами.
Сноска. В пункт 24 внесены изменения - постановлением Правления Агентства РК по регулированию и надзору финансового рынка и финансовых организаций от 27 октября 2006 года N 234 (порядок введения в действие см. п.2 ).

25. Основными функциями внутреннего аудита являются:
1) проверка и оценка эффективности системы внутреннего контроля;
2) проверка полноты применения и эффективности методологии оценки банковских рисков и процедур управления банковскими рисками (методик, программ, правил, порядков и процедур совершения банковских операций и сделок, управления рисками);
3) проверка эффективности функционирования автоматизированных информационных систем, включая контроль целостности баз данных и их защиты от несанкционированного доступа, наличие планов действий на случай непредвиденных обстоятельств;
4) проверка достоверности, полноты, объективности и своевременности бухгалтерского учета и отчетности, а также надежности и своевременности сбора и представления информации и отчетности;
5) проверка достоверности, полноты, объективности и своевременности представления иных сведений в соответствии с нормативными правовыми актами Республики Казахстан;
6) проверка применяемых способов (методов) обеспечения сохранности имущества банка;
7) оценка экономической целесообразности и эффективности совершаемых банком операций;
8) исключен.
9) проверка процессов и процедур внутреннего контроля;
10) проверка систем, созданных в целях соблюдения требований нормативных правовых актов Республики Казахстан;
11) оценка работы службы управления персоналом банка;
12) осуществление контроля за эффективностью принятых подразделениями и органами банка мер, по результатам проверок подразделений банка, обеспечивающих снижение уровня выявленных рисков, или документирование принятия руководством подразделения и (или) органами управления решения о приемлемости выявленных рисков для банка;
13) другие вопросы, предусмотренные внутренними документами банка.
Сноска. В пункт 25 внесены изменения - постановлением Правления Агентства РК по регулированию и надзору финансового рынка и финансовых организаций от 27 октября 2006 года N 234 (порядок введения в действие см. п.2 ).

26. Служба внутреннего аудита осуществляет предварительный отбор кандидатуры внешнего аудитора самостоятельно либо в составе рабочей группы банка. Предложение по выбору внешнего аудитора представляется на рассмотрение Совету директоров банка.

27. Руководитель и работники службы внутреннего аудита не могут одновременно руководить (курировать) другие подразделения банка, а также быть членами кредитного комитета и других органов банка.

28. Руководитель и работники службы внутреннего аудита имеют высшее образование, обладают знаниями гражданского и банковского законодательства, обладают профессиональной компетентностью (знанием нормативных правовых актов и стажа (опыта) работы в сфере предоставления и регулирования финансовых услуг не менее одного года), а также отсутствием имеющейся не погашенной или не снятой в установленном законом порядке судимости за преступления, совершенные в сфере экономической деятельности, за коррупционные и иные преступления против интересов государственной службы и государственного управления.

29. В процессе осуществления своих должностных обязанностей сотрудники банка соблюдают требования законодательства Республики Казахстан в части предотвращения легализации (отмывания) доходов, полученных преступным путем, и финансирования терроризма.
Сноска. Пункт 29 в редакции постановления Правления Национального Банка РК от 27.08.2014 № 168 (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

30. Сотрудники банка информируют службу внутреннего аудита о следующих сделках (операциях):
1) любых поступлениях (в виде депозита, займа, приобретения ценных бумаг банка) в банк более пяти миллионов тенге без документов, подтверждающих их источники происхождения;
2) любых сделках на сумму более пяти миллионов тенге с оплатой в наличной форме;
3) спекулятивных операциях с корпоративными ценными бумагами;
4) переоформлении или переуступке прав требования на финансовый инструмент без предоставления, подтверждающих документов;
5) других операциях или сделках, вызывающих сомнения в их законности.

31. Организация системы внутреннего контроля обеспечивается соответствием банка вышеперечисленным требованиям, а также указанным в приложении 2 к настоящей Инструкции.

4. Заключительные положения

Сноска. Заголовок главы 4 в редакции постановления Правления Национального Банка РК от 24.12.2012 № 383 (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

32. Вопросы, не урегулированные настоящей Инструкцией, подлежат разрешению в соответствии с законодательством Республики Казахстан.

Приложение 1
к Инструкции о требованиях к
наличию систем управления рисками
и внутреннего контроля в банках
второго уровня

Сноска. Приложение 1 с изменениями, внесенными постановлениями Правления Агентства РК по регулированию и надзору финансового рынка и финансовых организаций от 27.10.2006 N 234 (порядок введения в действие см. п. 2); от 02.11.2009 № 229 (порядок введения в действие см. п. 2); от 29.12.2009 № 263 (порядок введения в действие см. п. 2); от 31.01.2011 № 8 (вводится в действие по истечении четырнадцати календарных дней со дня его гос. регистрации в МЮ РК).

Требования к организации системы управления рисками

Наименование требования	Критерии требования
Советом директоров сформулирована долгосрочная корпоративная стратегия.	Советом директоров утверждена стратегия деятельности банка; в корпоративной стратегии банка определены краткосрочные и долгосрочные цели деятельности банка. Сроки краткосрочных и долгосрочных целей деятельности определяются банками самостоятельно; краткосрочная и долгосрочная стратегии банка составлены и постоянно совершенст- вуются с целью исключения факторов, ранее негативно отразившихся на деятельности банка.
Совет директоров установил политику управления деятельностью банка, требования которой обеспечивают эффек- тивность корпоратив- ного управления.	Совет директоров утвердил политику по урегулированию конфликта интересов в банке; совет директоров утверждает политику по проведению мониторинга операций банка, связанных с рисками (кредитный риск, процентный риск, риск потери ликвидности, валютный риск) и проводимых правлением банка, с целью исключения возможности совершения операций, противоречащих стратегии, политикам и процедурам банка или создающих льготные условия для лиц, связанных с банком особыми отношениями; совет директоров утверждает политику по мониторингу операций банка с лицами, связанными с банком особыми отношениями.
Совет директоров проводит мониторинг деятельности банка посредством комите- тов, созданных при совете директоров.	Служба внутреннего аудита осуществляет контроль за соблюдением внутренних правил и процедур банка, исполнением отчетов внутренних и внешних аудиторов, мер воздействия, санкций и иных требований уполномоченного органа; кредитный комитет реализует внутреннюю кредитную политику, установленную в соответствии с внутренними документами банка, осуществляет контроль за качеством кредитного портфеля и дает предварительное разрешение на выдачу займов, превышающих пять процентов собственного капитала банка; комитет по управлению активами и обязательствами устанавливает и утверждает правила и процедуры заимствования, проведения операций по купле/продаже финансовых инструментов, инвестирования и выдачи банковских гарантий, а также определяет ориентиры по диверсификации активов, рентабельности, ликвидности и достаточности капитала.
Совет директоров периодически получает необходимую инфор- мацию, позволяющую отслеживать финансо- вое состояние банка, проводит анализ и оценку деятельности банка в отчетном периоде.	Совет директоров ежемесячно анали- зирует следующие отчеты: сводный баланс и отчет о доходах и расходах банка в сравнении с тем же периодом за прошлый год и запланированные показатели деятельности; отчет о новых займах, полученных лицами, связанными с банком особыми отношениями. Совет директоров ежеквартально анализирует следующие отчеты: краткий анализ позиции банка по процентному риску; краткий анализ подверженности банка риску колебаний обменных курсов валют; краткий анализ текущих и прогнозируемых потребностей банка в собственном капитале; совет директоров проводит контроль с выяснением причин невыполнения мер воздействия и иных требований уполномочен- ного органа, в том числе плана мероприя- тий по устранению недостатков в деятель- ности банка; отчеты об инвестициях: с группировкой финансовых инструментов по их видам и указанием балансовой стоимости, рыночной стоимости, доходности и общей суммы покупок и продаж; отчеты о динамике классифицированных кредитов, объемам сформированных против них провизий.
Совет директоров ежегодно анализирует возможные конфликты интересов в функцио- нальных обязанностях руководящих работ- ников банка.	Совет директоров анализирует ежегодные отчеты по функциональным обязанностям руководящих работников банка; совет директоров сравнивает условия кредитования членов совета директоров, руководящих работников, лиц, являющихся крупным участником банка и иных лиц, связанных с банком особыми отношениями, с обслуживанием других заемщиков банка, в том числе в целях проверки факта предос- тавления льготных условий; совет директоров ежемесячно заверяет реестр лиц, связанных с банком особыми отношениями.
Совет директоров ежегодно анализирует деятельность прав- ления в течение отчетного года.	Совет директоров ежегодно анализирует деятельность правления на предмет достижения банком запланированных на текущий финансовый год целей; совет директоров в пределах своих полномочий может применить меры к членам правления банка в случае несоответствия результатов деятельности банка целевым показателям текущего года.
Правление устанав- ливает процедуры формирования органи- зационно-функциона- льной структуры управления банком; организационная структура (схема организационной структуры) необяза- тельно включает каж- дого служащего банка, но в нее входят все руково- дящие работники банка.	Схема организационно-функциональной структуры банка, в том числе регламентирует: полномочия и обязанности подразделения банка или лица по управлению рисками, отвечающие за независимую оценку и анализ основных рисков, связанных с проводимыми банком операциями; структуру органов управления банком, соответствующую их функциональным обязанностям; должностные обязанности и полномочия каждого руководящего работника банка, в том числе содержащие квалификационные требования к руководящим работникам и работникам, имеющим непосредственное отношение к управлению рисками, включая требования по наличию образования и стажа работы; порядок оценки деятельности руководящего работника банка (за исключением членов правления) в течение отчетного года, в том числе применение мер или привлечение к ответственности за невыполнение банком целевых показателей деятельности банка.
Совет директоров утверждает порядок составления годового бюджета/финансового плана на краткосроч- ный период и страте- гического планирова- ния на долгосрочный период, с учетом бу- дущих экономических условий Республики Казахстан, зарубеж- ных стран, резиденты которых являются клиентами банка и конъюнктуры мировых финансовых и товарных рынков.	Составление годовых бюджетов и стратегических планов проводится правлением с учетом текущей и будущей конкурентной, экономической среды и нормативной правовой базы, дополнительно необходимого размера капитала банка и доступа к новым долгосрочным источникам финансирования капитала банка.
Правление идентифи- цирует и оценивает потенциальные и возможные риски, связанные с проводи- мыми банком опера- циями, применяет регламентированные процедуры управления рисками.	Подразделение банка, осуществляющее функции управления рисками, использует методику оценки достаточности собственного капитала, доходности и ликвидности в случае отрицательной динамики на мировых товарных и финансовых рынках; Правление идентифицирует и анализирует внутренние и внешние экономические факторы, представляющие потенциальный и возможный риск, оценивает степень их влияния на финансовые показатели банка; в части совокупных лимитов, утвержден- ных советом директоров, правление определяет лимиты на допустимый размер рисков в отдельности по видам банковских операций, принимает эффективные меры контроля соблюдения банком указанных лимитов.
Правление осуществляет контроль возможных и потенциальных рисков банка.	Правление контролирует соблюдение совокупных лимитов по видам рисков, на основе их ежемесячного расчета; Правление контролирует соблюдение подразделениями банка политик в управлении возможными и потенциальными рисками, осуществляет мониторинг соблюдения подразделениями банка размеров рисков в пределах установленных для них лимитов.
Банк располагает политикой диверсифи- кации (распределе- нию) банковских рисков.	Правление применяет политику распреде- ления рисков по видам проводимых им опера- ций, то есть формирования структуры и объема банковских операций с учетом свя- занного с ними риска в целях сохранения необходимого уровня достаточности собст- венного капитала и платежеспособности, и контролирует их выполнение ответственными подразделениями банка; банк располагает организационно- функциональной и операционной структурой, которая обеспечивает реализацию политики диверсификации.
Организационная и функциональная структура банка, процедуры принятия решений по финансо- вой деятельности банка регламенти- рованы внутренней политикой банка.	Политика управления рисками предусматривает: положения, регламентирующие полномочия и функциональные обязанности руководящих работников банка, в том числе предусмат- ривающие обеспечение двойного контроля правильности совершения банковских опера- ций и контроля связанного с ними риска; служба внутреннего аудита проводит проверки руководящих работников на предмет выявления концентрации у них полномочий и функций по управлению деятельностью банка; Политики по управлению рисками и внут- реннему контролю определяют полномочия и функциональные обязанности по управлению рисками членов совета директоров, прав- ления и ответственных работников банка.
Банк располагает системой управлен- ческого учета и от- четности, позволяю- щей правлению и совету директоров периодически полу- чать информацию о текущей финансовой деятельности банка и размеров, принятых банком рисков.	Форматы информации о текущем финансовом состоянии банка и принятых им рисков стандартизованы в виде определенных форм управленческой отчетности, которые в том числе идентифицируют и измеряют кредитный, процентный риски, риск потери ликвидности, валютные риски, страновые (трансферные) риски, а также определяют степень подвер- женности рискам, сохранение их в пределах установленных лимитов. Перечень управленческой информации, представляемой совету директоров и правле- нию банка, достаточен для надлежащего ис- полнения советом директоров и правлением банка собственных функциональных обязан- ностей по управлению рисками.
Внутренней политикой банка по управлению рисками, в том числе устанавливаются ква- лификационные требо- вания к работникам, функции которых пре- дусматривают выпол- нение процедур по управлению рисками.	Персонал подразделения по управлению рисками соответствует квалификационным требованиям, в том числе предусматривающих наличие соответствующей квалификации для осуществления функциональных обязанностей по управлению рисками. Функциональные обязанности персонала банка подразделения по управлению рисками и служба внутреннего аудита соответствуют проводимым ими операциям.
Правление и руково- дители подразделений банка, ответственные за осуществление банковских операций проводят ежемесячный мониторинг доходов (расходов) банка, в целях сохранения их в пределах лимитов, утвержденных советом директоров банка.	Внутренними политиками установлено подразделение банка, которое ежемесячно отслеживает доходы (расходы) банка, в том числе в динамике, в разрезе, по видам банковских услуг, территориальным и функциональным подразделениям банка, а также ежеквартально на консолидированной основе. Внутренними политиками предусмотрены полномочия подразделений банка по управ- лению доходами (расходами), связанные с деятельностью подразделения, в пределах совокупных лимитов, установленных советом директоров. Подразделения проводят оценку (начисление) ожидаемых доходов банка, с учетом принимаемого риска.
Правление проводит мониторинг распре- деления финансовых ресурсов по подраз- делениям банка, ответственным за осуществление бан- ковских операций, с соблюдением установ- ленных советом ди- ректоров банка допустимых лимитов, в том числе в отно- шении риска и доходности, риска и собственного капи- тала банка.	Правление в обязательном порядке проводит анализ динамики собственного капитала и потенциальных рисков, связанных с планируемым оказанием новых банковских услуг. Правлением в пределах совокупных лимитов рисков, установленных советом директоров, определяются лимиты риска для каждого из подразделений банка, осуществ- ляющих финансовые операции.
Внутренними полити- ками банка предус- матривается установ- ление стоимости ус- луг банка в прямой зависимости от рас- ходов, связанных с их оказанием, планов доходов/расходов, конъюнктуры эконо- мических условий, финансового рынка и рисков.	Правлением утверждена политика по установлению ставок вознаграждения по привлекаемым депозитам и выдаваемым кредитам. Политика по установлению ставок вознаграждения, в том числе регламентирует процедуру установления ставок вознагражде- ния.
Подразделение управ- ления рисками прово- дит мониторинг фи- нансовых показателей банка и принимаемых рисков на консолиди- рованной основе, то есть с учетом дея- тельности дочерних организаций банка.	Политики по управлению рисками, утвержденные советом директоров, в том числе определяют процедуры мониторинга финансовых показателей и принимаемых рисков банка на консолидированной основе. Совет директоров подтверждает лимиты рисков для дочерних организаций в пределах совокупных лимитов рисков банка, определенных советом директоров.
Подразделение управ- ления рисками прово- дит ежеквартальный мониторинг размеров рисков дочерних ор- ганизаций банка и оценивает правиль- ность и достовер- ность измерения рисков дочерними организациями.	Подразделение управления рисками осуществляет мониторинг финансовой деятельности дочерних организаций и банковских холдингов; подразделение управления рисками имеет полномочия по проверке операций совершае- мых банком с банковскими холдингами; совет директоров устанавливает требова- ния к условиям сделок, совершаемых с бан- ковскими холдингами; правление регулярно анализирует сведе- ния о рисках, которым подвергаются лица, являющиеся банковским холдингом, а также рисках, принимаемых банковскими холдин- гами, которые могут повлиять на деятель- ность банка.
Правление осуществ- ляет регулярный мо- ниторинг соблюдения банком договорных отношений, норматив- ных правовых актов уполномоченного ор- гана, требований за- конодательства Рес- публики Казахстан, внутренних политик проведения банковс- ких операций.	Подразделения банка проводят оценку соответствия своей деятельности требованиям законодательства Республики Казахстан, внутренним правилам и документам банка. служба внутреннего аудита проводит оценку возможности появления дополнитель- ных рисков банка, связанных с соблюдением нормативных правовых актов, регулирующих банковскую деятельность при внедрении новых видов банковских услуг.
Правление представ- ляет совету директо- ров и акционерам банка финансовую и управленческую от- четность о деятель- ности банка.	Советом директоров утверждены формы и сроки представления правлением совету директоров и акционерам банка финансовой и управленческой отчетности, обеспечиваю- щей возможность оценки финансовых показа- телей банка. Совет директоров анализирует заключения внешних аудиторов по улучшению внутреннего контроля и управлению рисками.
Правление проводит улучшение системы учета и отчетности банка на основе заключений независи- мых международных аудиторских организаций.	Политики банка по учету и отчетности, в том числе предусматривают в ходе аудита банка проверку следующих вопросов: правильность обработки ежедневных балансов; соответствие учетной политики банка международным стандартам финансовой отчет- ности; наличие фактов необоснованных бухгал- терских манипуляций финансовыми отчетами; правильность формирования провизий (резервов) по классифицированным активам и условным обязательствам; соответствие методов учета и составле- ния отчетности требованиям, установленным в учетной политике банка; полнота и правильность раскрытия банком в годовом отчете структуры и размера рис- ков банка и его дочерних организаций.
Правление ежеквартально проводят анализ критических показа- телей экономических условий деятельности банка с последующим представлением соответствующего отчета совету директоров.	Подразделение управления рисками прогнозирует воздействие на достаточность собственного капитала, рентабельность и ликвидность следующих факторов: падение цен на нефть; понижение суверенного долгового рейтинга Республики Казахстан на один уровень за три месяца и на два уровня за один год; иностранные банки повысили ставки и сократили сроки по займам, выдаваемым банкам Республики Казахстан; девальвация тенге.
Правление разработа- ло меры по поддержа- нию достаточности собственного капи- тала и ликвидности при наступлении любого из факторов.	Подразделение управления рисками проводит регулярный анализ: балансовых и внебалансовых отчетов банка, а также чувствительных к изменению экономических условий счета доходов и расходов; балансовых и внебалансовых отчетов, а также счетов доходов, расходов дочерних организаций и лиц, являющихся банковским холдингом; повышение ставок и снижение сроков погашения полученных банком синдицирован- ных займов и иных внешних займов; возможного снижения объема депозитов юридических и физических лиц; снижения ликвидности, изменения цен на финансовые инструменты; уровня не возврата займов, предостав- ленных субъектам нефтегазового сектора и его инфраструктуры; уровня не возврата займов, предостав- ленных в иностранной валюте.
Банк располагает моделью кредитного скоринга по потреби- тельским займам.	Автоматизация процесса регистрации обработки заявок на получение потребитель- ского займа; наличие исторической базы данных по потребительским займам за пять последних лет; наличие внутренней политики, опреде- ляющей условия предоставления, процедуру утверждения и мониторинг потребительских займов; наличие внутренней автоматизированной математической или статистической модели скоринговой оценки заемщиков и рейтинговой системы; ежегодная проверка качества применяемых моделей скоринга.
Банк располагает внутренней полити- кой, определяющей условия предостав- ления, процедуру утверждения и мони- торинг потребитель- ских займов, утверж- денной советом директоров банка.	Политика определяет порядок: оценки кредитоспособности заемщика с помощью кредитного скоринга, основанного на качественных и количественных харак- теристиках, в том числе: наличие постоянного и достаточного дохода заемщика; место работы и должность; продолжительность работы по текущей профессии; наличие недвижимого имущества, прием- лемого в качестве залога; наличие ссудной задолженности, в том числе перед другими банками; платежная дисциплина по займам банков; наличие кредитной истории; установления внутреннего кредитного рейтинга заемщика; определения достоверности данных, представленных заемщиком; мониторинга и классификации потребительских займов; формирования провизий по потребитель- ским займам.
Правление разрабатывает, Совет директоров утверждает внутренний документ, содержащий план на случай возникновения непредвиденных обстоятельств, которые могут повлиять на финансовую устойчивость банка и его дочерних организаций, предусматривающий, в том числе меры по: поддержанию способности выполнения банком принятых на себя обязательств перед депозиторами и кредиторами, в части своевременного обеспечения возможности осуществления расчетов в соответствии с принятыми на себя обязательствами; предупреждению и предотвращению возможного нарушения режима повседневного функционирования банка; снижению последствий нарушения режима повседневного функционирования банка (в том числе размера финансовых потерь, потери деловой репутации); сохранению уровня управления банком, позволяющего обеспечить условия для принятия адекватных решений, их своевременную и полную реализацию.	При разработке плана на случай возникновения непредвиденных обстоятельств банк учитывает следующие факторы: виды и характер возможных непредвиденных обстоятельств, связанные с ними риски, способные негативно отразиться на режиме повседневного функционирования банка и его способности выполнять принятые на себя обязательства, а также количественная оценка размера финансовых потерь; потребность в ресурсах для реализации плана на случай возникновения непредвиденных обстоятельств, то есть планирование мероприятий, представляющих собой процесс разработки и внедрения в банке процедур кризисного управления (до момента наступления условий возникновения кризисов); достаточность активов банка в чрезвычайных обстоятельствах; размер средств, который по расчетам банка можно извлечь из этих источников, а также наличие времени, необходимого для мобилизации средств из источников; эффективность процедур управления рисками в банке, которая оценивается по наличию процедур выявления рисков, определение их количественных показателей и возможных последствий, реализации мероприятий по предотвращению или минимизации связанных с ними потерь; показатели восстановления внутренних процессов банка, в том числе таких, как: срок восстановления, допустимый размер финансовых затрат, допустимый размер потери активов. План на случай возникновения непредвиденных обстоятельств содержит превентивные и оперативные мероприятия, направленные на снижение воздействия непредвиденных обстоятельств на финансовую устойчивость банка и в целом на его деятельность, а также матрицу ответственности. Превентивные мероприятия включаются в план на случай возникновения непредвиденных обстоятельств для того, чтобы воспрепятствовать возникновению обстоятельств, которые могут проявиться в результате стрессовых ситуаций, и направлены на: установление внутренних политик банка и процедур, направленных на обеспечение непрерывности деятельности банка; определение порядка реализации плана на случай возникновения непредвиденных обстоятельств и принятия решения о переводе банка в чрезвычайный режим; определение стратегии выявления и мониторинга рисков, которым подвержен банк; определение своевременных и эффективных мер в случае увеличения подверженности банка рискам (по видам рисков); выявление предполагаемых стресс-сценариев, учитывающих возможные события или будущие изменения экономических условий, которые могут привести к существенным убыткам и недостаточности ликвидности, возникающих, в том числе по балансовым и внебалансовым требованиям; определение инструментов хеджирования или иных методов, направленных на снижение существующих рисков, которым подвержен банк; иные мероприятия, предусмотренные внутренними документами банка. По каждому виду риска превентивные меры банка включают выявление следующих фактов: 1) кредитный риск: наличие тенденции постепенного ухудшения качества кредитного портфеля в течение трех последовательных месяцев, в том числе увеличение объема выданных кредитов (займов), по которым срок просрочки по основному долгу и (или) процентному вознаграждению составляет свыше 90 (девяноста) дней на три и более процента в месяц в течение трех последовательных месяцев; наличие тенденции постепенного увеличения доли неработающих кредитов на три и более процентов в месяц в течение трех последовательных месяцев; систематическое снижение соотношения объема провизий к сумме кредитов, классифицированных как сомнительные 5 (пятой) категории и безнадежные кредиты, и провизий по однородным кредитам на 0,05 процентных пункта; увеличение соотношения объема выданных займов на строительство и приобретение недвижимости к ссудному портфелю на три и более процентов в месяц в течение трех последовательных месяцев; наличие тенденции увеличения концентрации риска в портфеле (по секторам экономики, по одному географическому региону, по группе заемщиков и по одному заемщику (контрагенту); недостаточность залога или гарантии по кредиту более чем на тридцать процентов от стоимости кредита (гарантии) и их реализуемость, при наступлении различных стресс-сценариев; и иные факторы, предусмотренные внутренними документами банка; 2) рыночный риск: наличие тенденции постепенного ухудшения качества инвестиционного портфеля ценных бумаг под влиянием факторов, связанных с состоянием их эмитентов и общими колебаниями рыночных цен на финансовые инструменты, более чем на два процента в месяц в течение трех последовательных месяцев; увеличение разрыва между активами и обязательствами, чувствительными к процентным ставкам (анализ процентного гэпа); увеличение отношения обязательств, чувствительных к изменению процентных ставок, к собственному капиталу (процентная позиция); увеличение несоответствия размеров активов и обязательств в иностранной валюте; отрицательные тенденции или повышенный риск по группе финансовых инструментов (к примеру, увеличивающийся объем просрочки платежей по долговым ценным бумагам, межбанковским кредитам); превышение показателя рыночного риска над предельно допустимым уровнем; и иные факторы, предусмотренные внутренними документами банка; 3) риск потери ликвидности: систематическое снижение в течение трех последовательных месяцев коэффициентов достаточности собственного капитала на 0,03 или более пунктов; систематическое снижение в течение трех последовательных месяцев коэффициентов ликвидности на 0,03 или более пунктов; систематическое уменьшение в течение трех последовательных месяцев доли ликвидных активов в сумме активов на пять и более процентов; снижение доли привлеченных срочных вкладов юридических и физических лиц, без учета вкладов дочерних организаций специального назначения в сумме обязательств банка на пять и более процентов; увеличение соотношения общего объема выданных займов к привлеченным депозитам юридических и физических лиц, без учета вкладов дочерних организаций специального назначения на семь и более процентов в месяц в течение трех последних месяцев; превышение соотношения обязательств банка к активам (отрицательная гэп позиция банка) со сроком погашения до одного года в размере пятнадцать и более процентов; значительная (пятьдесят и более процентов) или полная потеря доступных вариантов финансирования; неблагоприятное изменение поведения активов и обязательств при наступлении стрессовых ситуаций, которые могут повлиять на способности банка продавать или секьюритизировать активы; наличие тенденции постепенного увеличения концентрации ликвидности (по одному или нескольким источникам финансирования); и иные факторы, предусмотренные внутренними документами банка; 4) операционный риск: определение и оценка размера убытков вызванных сбоями и отказами функционирования информационных систем и технологий (программ или баз данных, систем передачи информации, а также иных систем необходимых для повседневного функционирования банка); определение и оценка размера убытков вследствие неверных действий руководства и персонала банка, повлекших за собой сужение клиентской базы, недоверие или негативное восприятие банка клиентами и контрагентами, мошенничество; определение и оценка размера убытков, вызванных непредвиденными или неконтролируемыми факторами внешнего воздействия на операции банка; и иные факторы, предусмотренные внутренними документами банка. Оперативные мероприятия плана на случай возникновения непредвиденных обстоятельств направляются на устранение последствий стрессовых ситуаций, и включают, в том числе, но не ограничиваясь: возможность получения от других банков кредитных линий финансирования, которые будут доступны для них в непредвиденных обстоятельствах, а также виды предоставляемых ресурсов, приемлемый залог; определение перечня имеющихся в распоряжении банка потенциальных источников финансирования в чрезвычайных обстоятельствах, а также размер средств, который по расчетам банка можно извлечь из этих источников; возможные меры по осуществлению ежедневных платежей. В случае серьезных сбоев банк имеет возможность получить дополнительные источники дневной ликвидности, в том числе путем выявления и мобилизации дополнительных активов банка, которые могут быть использованы в качестве залога; перечень мероприятий, необходимых для восстановления нормального функционирования банка, нарушенного вследствие чрезвычайных ситуаций; выявление подразделений (зависимые, в том числе от внешних поставщиков услуг или иных третьих лиц) по которым необходимо скорейшее возобновление услуг; определение перечня приоритетности восстановления внутренних процессов банка. План на случай возникновения непредвиденных обстоятельств определяет альтернативные механизмы, позволяющие возобновить услуги в случае сбоя в работе бизнес процесса; степень обеспечиваемой защиты (поддержание в течение определенного времени нормальной работы, поддержание в течение определенного времени работы на минимально приемлемом уровне, прекращение работы или обеспечение последующего восстановления нормального режима работы прерванного процесса); необходимые ресурсы в случае сбоя в работе процедур, осуществляемых подразделениями для реализации возложенных на них задач и функций по направлениям деятельности банка (квалифицированный персонал, помещения, программное обеспечение, оборудование и иные ресурсы, в случае если они предусмотрены внутренними документами банка); процедуры и необходимые мероприятия по ограничению рисков при наступлении стрессовых ситуаций, в том числе возможность ограничения рисковых операций, увеличение размера собственного капитала адекватного уровню принимаемого риска, достаточности резервов, создаваемых против рисков; процедуры установления приоритетов, которые детализируют порядок принятия мер, а также случаи, когда каждая из мер должна быть выполнена; комплекс мероприятий, которые в периоды кризисов обеспечивают своевременную, последовательную связь с внутренними, а также внешними субъектами рынка (уполномоченным органом, Национальным Банком Республики Казахстан) для поддержания общего доверия к банку; детальные инструкции для подразделений и сотрудников банка, содержащие описание действий, необходимых для поддержания или своевременного возобновления функционирования важных для деятельности внутренних процессов банка; процедуры работы в чрезвычайном режиме, в том числе восстановления работы, нарушенных бизнес процессов, а также порядок завершения работы в чрезвычайном режиме и возврата в режим повседневного функционирования, процедуры функционирования резервных центров, в том числе определение периодичности и способов создания резервных копий данных; и иные мероприятия, предусмотренные внутренними документами банка. Матрица ответственности плана на случай возникновения непредвиденных обстоятельств содержит сведения, в которых каждое детализированное мероприятие плана на случай возникновения непредвиденных обстоятельств связано с конкретными сотрудниками, ответственными за их реализацию. Цель матрицы ответственности состоит в том, чтобы поставленные в плане на случай возникновения непредвиденных обстоятельств задачи достигали ожидаемых результатов каждого запланированного действия путем установления ответственности в должностных инструкциях руководства банка и его сотрудников. Матрица ответственности содержит, в том числе но, не ограничиваясь, следующие сведения: порядок перераспределения функций, полномочий и обязанностей сотрудников банка на случай возникновения чрезвычайных ситуаций, в том числе право инициирования (применения) плана на случай возникновения непредвиденных обстоятельств; фамилию, имя, при наличии отчество и контактную информацию лиц, ответственных за реализацию плана на случай возникновения непредвиденных обстоятельств; процедуры построения эффективной внутренней координации и связи между различными сотрудниками и бизнес подразделениями банка, порядок доведения до сведения Совета директоров информации о ходе выполнения плана на случай возникновения непредвиденных обстоятельств и принимаемых банком мероприятий; и иную информацию, предусмотренную внутренними документами банка. План на случай возникновения непредвиденных обстоятельств составляется с учетом рисков, принимаемых на консолидированной основе, с учетом дочерних организаций банка, который соответствует сложности и масштабам деятельности дочерних организаций. При составлении плана на случай возникновения непредвиденных обстоятельств с учетом рисков, принимаемых на консолидированной основе банк, в том числе: рассматривает в качестве чрезвычайного обстоятельства период финансовой неустойчивости и нестабильности дочерней организации; учитывает взаимозависимости, обусловленные наличием дочерних организаций, в том числе находящихся за пределами Республики Казахстан, последствия организационно-правовой обособленности юридических лиц для разрешения проблем; мероприятия, направленные на обеспечение быстрого восстановления ключевых функций и решение проблем дочерней организации и в случае необходимости, поэтапное прекращение деятельности дочерней организации без ущерба деятельности участникам конгломерата. Правление банка: периодически использует результаты анализа рисков (по видам рисков), сценариев и допущений, используемых в стресс-тестировании при рассмотрении адекватности плана на случай возникновения непредвиденных обстоятельств; пересматривает план на случай возникновения непредвиденных обстоятельств в целях обеспечения соответствия текущей деятельности стратегиям банка; периодически, но не реже одного раза в месяц тестирует план на случай возникновения непредвиденных обстоятельств для обеспечения его эффективности и операционной выполняемости; пересматривает все аспекты плана на случай возникновения непредвиденных обстоятельств после каждого мероприятия, повлекшего изменение первоначальных условий, и принимает необходимые меры по проведению последующих мероприятий. Совет директоров обеспечивает контроль за выполнением Правлением соответствующих мер, предусмотренных планом на случай возникновения непредвиденных обстоятельств.
Порядок принятия решений органами банка в рамках системы управления рисками и внутреннего контроля	В случае проведения заседаний совета директоров и правления банка, комитета управления активами и обязательствами, а также кредитного комитета по вопросам принятия решения о предоставлении кредитования, изменений условий договоров кредитования, выносимых на рассмотрение кредитного комитета, выявления, оценки и мониторинга рисков, которым подвержен банк, в заочной форме голосования, факт участия в голосовании подтверждается письменно и направляется посредством соответствующих средств связи (факс, интернет и другие). Данное требование распространяется на лиц, входящих в состав указанных коллегиальных органов, которые пребывают в момент принятия решений вне места проведения заседания соответствующего органа.

Приложение 2
к Инструкции о требованиях к
наличию систем управления рисками
и внутреннего контроля в банках
второго уровня

Сноска. Приложение 2 с изменениями, внесенными постановлениями Правления Агентства РК по регулированию и надзору финансового рынка и финансовых организаций от 27.10.2006 N 234 (порядок введения в действие см. п. 2); от 29.12.2009 № 263 (порядок введения в действие см. п. 2).

Требования к системе внутреннего контроля

Название требования	Критерии требования
Руководство банка: несет ответст- венность за реализа- цию стратегии и по- литики банка, утвер- жденной советом директоров; развивает процес- сы, призванные выяв- лять, измерять, отс- леживать и контро- лировать банковские риски; поддерживает ор- ганизационную струк- туру, четко разгра- ничивающую сферы от- ветственности, пол- номочий и отчетнос- ти; обеспечивает эффективное осущест- вление делегирован- ных полномочий; разрабатывает со- ответствующие пра- вила внутреннего контроля; отслеживает адек- ватность и действен- ность системы внут- реннего контроля.	Совет директоров банка несет ответст- венность за создание и функционирование адекватной и эффективной системы внутрен- него контроля. Члены совета директоров имеют необходимые знания и опыт в области банковской деятельности и связанных с ней рисков. Руководство банка, руководители струк- турных подразделений несут ответствен- ность за адекватное функционирование сис- темы внутреннего контроля. Руководство принимает меры, обеспечи- вающие: выполнение работ по внутреннему конт- ролю высококвалифицированными сотрудника- ми, обладающими необходимым опытом и техническими возможностями. Совет директоров: 1) периодически обсуждает с руководст- вом банка эффективность системы внутрен- него контроля; 2) своевременно рассматривает оценку внутреннего контроля, сделанную руковод- ством, службой внутреннего аудита и внешними аудиторами; 3) проводит периодические мероприятия, обеспечивающие оперативное выполнение руководством рекомендаций и замечаний, высказанных аудиторами и надзорными орга- нами по поводу недостатков системы внут- реннего контроля; 4) проводит периодическую проверку адекватности стратегии банка и лимитов на риски.
Руководство банка разрабатывает соот- ветствующие правила внутреннего контро- ля; отслеживает адекватность и дей- ственность системы внутреннего контро- ля .	Руководство несет ответственность за выполнение указаний совета директоров, включая реализацию стратегии и политики, и создание эффективной системы внутреннего контроля. Во внутренних правилах банка описана организационная структура с четким указа- нием сфер полномочий, отчетности и эффек- тивной системы обмена информацией в рамках всего банка. Руководство делегирует полномочия на разработку конкретных правил и процедур в сфере внутреннего контроля руководителям соответствующего подразделения. При этом руководство контролирует разработку и исполнение, надлежащих правил и процедур. Руководство банка принимает меры, обеспечивающие выполнение работы по внут- реннему контролю высококвалифицированными сотрудниками, обладающими необходимым опытом и техническими возможностями.
Совет директоров банка и руководство несут ответственность за строгое соблюдение этических норм и стандартов профес- сиональной деятель- ности, за создание корпоративной куль- туры, подчеркивающей и демонстрирующей персоналу на всех уровнях важность внутреннего контро- ля. Все сотрудники банка осознают и понимают свою роль в процессе внутрен- него контроля и принимают полноцен- ное участие в этом процессе.	Операционные процедуры описаны в четко составленных внутренних документах, доступных всем заинтересованным сотруд- никам банка. Сотрудники банка эффективно выполняют свои обязанности и доводят до сведения руководства надлежащего уровня любые операционные проблемы, случаи несоблюдения профессиональной этики или других нарушений процедур или злоупотреблений.
Оценка на пос- тоянной основе су- щественных рисков, оказывающих отрица- тельное влияние на достижение целей банка. Оценка охва- тывает все риски, принимаемые на себя банком на индивидуа- льной и консолидиро- ванной основе (кре- дитный риск, страно- вой риск и риск введения валютных ограничений, рыноч- ный риск, процентный риск, риск ликвид- ности, операционный риск, правовой риск и риск подрыва дело- вой репутации). Внесение изменений в систему внутреннего контроля в целях эффективного решения проблем новых или ранее неконтроли- руемых рисков.	Постоянная оценка руководством рисков, влияющих на достижение поставленных целей, и реакция на меняющиеся обстоятельства и условия. Пересмотр системы внутреннего контроля с целью эффективного отслеживания новых или до этого неконтролируемых рисков. Оценка новых финансовых инструментов и рыночных операций, появляющихся на финан- совом рынке и анализ рисков, связанных с данной деятельностью. Оценка риска выявляет и рассматривает внутренние факторы (такие как сложность организационной структуры, характер бан- ковской деятельности, уровень квалификации сотрудников, организационные изменения и текучесть кадров) и внешние факторы (такие как изменения экономических условий и ситуации в банковской сфере, технологические новшества), которые могут оказать отрицательно воздействие на достижение банком поставленных целей.
Внутренними доку- ментами предусмотре- но создание надлежа- щей структуры конт- роля, включающей: проверки, осу- ществляемые руковод- ством; систему согласо- ваний и делегирова- ния прав; надлежащий конт- роль за различными подразделениями; проверки соблю- дения лимитов на риски и последующий контроль устранения выявленных наруше- ний; систему сверки счетов и перекрест- ной проверки; инвентаризацию имущества.	Осуществление контроля распространяет- ся на всех сотрудников банка, включая руководство и сотрудников, работающих с клиентами. Руководство банка на постоянной основе получает подтверждение о соответствии всех аспектов деятельности банка внутрен- ним документам банка, информацию о том, что содержание внутренних документов продолжает оставаться адекватным.
Четкое разделение обязанностей сотруд- ников и исключение ситуаций, допускаю- щих конфликт интере- сов сферы ответст- венности сотрудника. Выявление, минимиза- ция, строгий и неза- висимый контроль сфер потенциальных конфликтов интере- сов.	Разделение между несколькими сотруд- никами полномочий по: санкционированной выплате денег и их фактической выплате; ведению счетов, на которых отражаются операции клиентов, и счетов, отражающих собственные операции банка; ведению операций, относящихся к "бан- ковскому" портфелю и "дилерскому" портфелю; неформальному представлению информации клиентам об их позициях при одновременном совершении маркетинговых операций с теми же клиентами; оценке адекватности кредитной докумен- тации при выдаче займа и мониторинг заем- щика после выдачи займа; другим областям, предполагающим возникновение существенного конфликта интересов, не смягченного другими факторами. Области потенциального конфликта инте- ресов выявляются, минимизируются и неза- висимое третье лицо осуществляет их пос- тоянный мониторинг.
Наличие адекватной и всеобъемлющей ин- формации финансово- го, операционного характера и сведений о соблюдении уста- новленных норматив- ных требований, а также поступающей извне рыночной ин- формации о событиях и условиях, имеющих отношение к принятию решений. Информация надеж- на, своевременна, доступна и правильно оформлена.	Наличие адекватной информации и ее эффективная передача. Информация обладает следующими качествами: относится к делу, надежна, своевременна, доступна и оформлена. Информация включает в себя внутренние финансовые и операционные данные, данные о соблюдении установленных требований законодательства Республики Казахстан и нормативных правовых актов, а также сведения, поступающие с внешнего рынка, о событиях и условиях, имеющих отношение к принятию решений. Внутренняя информация является частью процесса учета, опирающе- гося на установленный порядок хранения учетных записей.
Наличие надежных информационных сис- тем, охватывающих все основные виды деятельности банка. Данные системы, включая электронные, находятся под неза- висимым контролем. Разработаны соответ- ствующие мероприятия по поддержке инфор- мационных систем при чрезвычайных обстоятельствах.	Разработка внутренних резервных про- цедур и процедур восстановления функций, правил разработки и приобретения программ, процедур сопровождения (изменения контроля) и контроля за безопасностью физического/логического доступа. Контроль за программным обеспечением представляет собой компьютерные шаги в программных приложениях и другие ручные процедуры, контролирующие обработку операций и другие виды банковской деятельности. Разработка плана действий на случай непредвиденных обстоятельств с использованием дублирующих устройств, находящихся вне банка, включая восстановление критических для деятельности банка систем, поддерживаемых внешним провайдером услуг. Периодическое тестирование программы вос- становления банковских операций на предмет ее выполнимости в случаях возникновения непредвиденных обстоятельств.
Наличие эффектив- ных информационных систем, позволяющих обеспечить соблюде- ние сотрудниками по- литик и процедур, регулирующих обязан- ности, а также дове- дение необходимой информации до соот- ветствующих сотруд- ников.	Руководство банка создает эффективные системы передачи информации (документы, определяющие операционную политику и про- цедуры деятельности банка, информацию по фактической операционной деятельности банка). Создание организационной структуры банка, обеспечивающей адекватный поток информации - вверх, вниз и по горизонтали. Информация, поступающая снизу вверх, обеспечивает совет директоров и руководство необходимыми сведениями о принятых в ходе деятельности рисках и о текущем состоянии банка. Информация, направляемая вниз, обеспечивает доведение целей банка, его стратегии, установленных порядков и процедур до руководства среднего и низшего звена и рядовых сотрудников.
Мониторинг эффек- тивности внутреннего контроля на постоян- ной основе. Подразделения банка и служба внут- реннего аудита про- водят мониторинг ключевых рисков и их периодическую оцен- ку.	Сотрудники различных подразделений, включая отделы, осуществляющие банковские операции, финансовый контроль и внутренний аудит, осуществляют мониторинг эффективности внутреннего контроля. Руководство банка распределяет обязанности сотрудников, отвечающих за конкретные аспекты мониторинга. Мониторинг включает периодическое проведение оценки всего процесса внутреннего контроля. Периодичность мони- торинга различных видов операций банка определяется исходя из связанных с ними рисков, периодичности и характера измене- ний, происходящих в условиях деятельности банка.
Независимые в операционном плане и компетентные сот- рудники проводят эффективный и всеобъемлющий внут- ренний аудит системы внутреннего контро- ля. Служба внутрен- него аудита, как часть мониторинга системы внутреннего контроля, подотчет- на совету директо- ров.	Служба внутреннего аудита является частью постоянного мониторинга системы внутреннего контроля, и обеспечивает независимую оценку адекватности установ- ленных правил и процедур, а также их соблюдения. Служба внутреннего аудита независима от ежедневной работы банка и имеет доступ ко всем видам операций, проводимым бан- ком, включая его филиалы и дочерние структуры.
Недостатки внут- реннего контроля, выявленные сотрудни- ками подразделений банка, службой внут- реннего аудита или другими контрольными службами, своевре- менно доводятся до сведения руководите- лей соответствующе- го уровня и опера- тивно устраняются. О существенных недостатках внутрен- него контроля сооб- щается руководству банка и совету директоров.	Информация о недостатках в системе внутреннего контроля и о неэффективно контролируемых рисках доводиться до сведения соответствующего лица (лиц) незамедлительно по мере выявления, серьезные вопросы доводятся до сведения совета директоров. Соответствующие руководители обеспечивают своевременное исправление недостатков. Служба внутреннего аудита проводит последующие проверки или осуществляет другие виды мониторинга и немедленно информируют совет директоров обо всех неисправленных недостатках. Совет директоров банка создает систему отслеживания недостатков внутреннего контроля и мер, принятых для их устранения. Совет директоров периодически получает отчеты, суммирующие все проблемы, выявленные системой внутреннего контроля.
Совет директоров банка несет ответст- венность за обеспе- чение банка и под- держания руководст- вом адекватной и эффективной системы внутреннего контро- ля, системы измере- ния и оценки рисков деятельности банка, системы определения рисков, касающихся уровня капитала банка, и соответст- вующих методов мони- торинга соблюдения законов, нормативных правовых актов и внутренней политики. Раз в год совет директоров проверяет систему внутреннего контроля и процедуру оценки капитала.	Совет директоров регулярно проверяет систему внутреннего контроля для обеспече- ния упорядоченного ведения бизнеса (со ссылкой на определенные цели). Совет директоров регулярно проверяет наличие системы управления рисков. Совет директоров обеспечивает наличие процедур выявления и адекватного контроля рисков, которым подвергается банк при достижении им поставленных целей; тестирования целостности, надежности и своевременности финансовой информации и управленческой информации; мониторинга соблюдения законов и нормативных правовых актов, надзорной политики и внутренних планов, методик и процедур.
Руководство банка несет ответственнос- ть за разработку процедур по выявле- нию, измерению, мониторингу и конт- ролю рисков, которым подвергается банк. Раз в год руководст- во отчитывается перед советом дирек- торов о масштабе и эффективности систе- мы внутреннего конт- роля.	Руководство поддерживает организацион- ную структуру с распределением ответствен- ности, полномочий и отношений отчетности и обеспечением эффективного осуществления делегированных полномочий. Руководство несет ответственность за разработку процедур управления рисками. Руководство устанавливает соответствующие методики внутреннего контроля и отслеживает адекватность и эффективность системы внутреннего контроля.
Внутренний аудит является частью пос- тоянного мониторинга системы внутреннего контроля банка и внутренней процедуры оценки капитала, поскольку внутренний аудит обеспечивает независимую оценку адекватности и соб- людения установлен- ных внутренних политик и процедур банка. Служба внутреннего аудита содействует руковод- ству и совету дирек- торов в эффективном и действенном испол- нении своих обязан- ностей.	Основными обязанностями службы внутреннего аудита являются: проверка и оценка адекватности и эффективности системы внутреннего контроля; проверка применения и эффективности процедур управления рисками и методологии оценки рисков; проверка систем менеджмента и финансовой информации, включая систему электронной информации и электронные банковские услуги; проверка точности и достоверности записей бухучета и финансовых отчетов; проверка средств сохранения активов; проверка системы банка по оценке его капитала в связи с его оценкой риска; оценка эффективности операций; тестирование как транзакций, так и функционирования конкретных процедур внутреннего контроля; проверка систем, учрежденных для обеспечения соблюдения правовых и регуля- тивных требований, кодексов поведения и проведения методик и процедур; тестирование достоверности и своевре- менности финансовой отчетности; осуществление специальных проверок. Руководство обеспечивает постоянную и полную информированность службы внутрен- него аудита о новых разработках, продуктах и операционных изменениях для обеспечения выявления связанных рисков на ранней стадии.
Банк предусматривает наличие службы внутреннего аудита. При выполнении своих обязанностей руко- водство принимает все необходимые меры с тем, чтобы банк полагался на адек- ватность внутреннего аудита, соответст- вующую его размерам и характеру опера- ций. Эти меры включают предостав- ление адекватных ресурсов и персонала внутреннему аудиту для достижения своих целей.	Внутренний аудит осуществляется службой внутреннего аудита, располагающей штатным персоналом.
Служба внутреннего аудита банка незави- симо от деятельнос- ти, подвергаемой аудиту, и от ежедневной процедуры внутреннего контро- ля. Внутренний аудит имеет соответствую- щий статус внутри банка и осуществляет свою деятельность объективно и беспристрастно.	Служба внутреннего аудита осуществляет деятельность по собственной инициативе во всех департаментах, подразделениях и службах банка. Служба внутреннего аудита имеет право докладывать о полученных им данных и оценках и раскрывать эту информацию внутри банка. Служба внутренне- го аудита действует под непосредственным контролем совета директоров. Руководитель службы внутреннего аудита располагает полномочиями напрямую и по собственной инициативе контактировать с советом директоров, председателем совета директоров, или при необходимости - с внешними аудиторами в соответствии с правилами, определенными каждым банком в его Положении о службе внутреннего аудита. Это информирование может касаться принятия руководством банка решений, противоречащих законодательству Республики Казахстан и внутренним документам банка. Служба внутреннего аудита подлежит неза- висимой проверке. Эта проверка осуществ- ляется независимой стороной, такой, как внешний аудитор.
Служба внутреннего аудита объективна и беспристрастна и занимает положение, позволяющее выпол- нять свои функции без предвзятости и вмешательства.	Объективность и беспристрастность подразумевают, что служба внутреннего аудита стремится избегать конфликта интересов. Персонал службы внутреннего аудита следует периодически ротировать. Набранным внутри банка аудиторам не следует заниматься аудитом деятельности или функций, осуществлявшихся ими в течение последних двенадцати месяцев в этом банке. Беспристрастность требует, чтобы служба внутреннего аудита не вовлекалась в операции банка или в выбор и осуществле- ние мер по внутреннему контролю. Руководство может запросить мнение службы внутреннего аудита по конкретным вопросам, касающимся соблюдения принципов внутрен- него контроля. В целях достижения эффек- тивности руководство может запросить мнение при рассмотрении вопросов реоргани- зации, наиболее важных вопросов деятель- ности, создании новых подразделений, в том числе, создании или реорганизации систем контроля над рисками, систем управления информацией или информационными техноло- гиями. Однако разработка и реализация этих мер остается сферой конечной ответствен- ности руководства: консультативная функция является дополнительной задачей, которая не мешает выполнению основных задач или ответственности и независимости службы внутреннего аудита. Последующие заключения службы внутреннего аудита содержат рекомендации, касающиеся недостатков и недочетов, и предложения по улучшению внутреннего контроля.
Профессиональная компетентность каждого внутреннего аудитора и службы внутреннего аудита.	Профессиональная компетентность каждого внутреннего аудитора, а также ее мотивация и непрекращающееся обучение являются необходимыми условиями для повышения эффективности работы службы внутреннего аудита. Профессиональная компетентность оценивается с учетом характера исполняемой роли и способности аудитора к сбору инфор- мации, к анализу, оценке и контактности.
Любая деятельность и любое подразделе- ние банка проверяют- ся службой внутрен- него аудита.	Службой внутреннего аудита проверяются подразделения банка, включая деятельность отделений и дочерних предприятий, а также деятельность с привлечением внешних подрядчиков. Внутренний аудит включает проверку и оценку адекватности и эффектив- ности систем внутреннего контроля и управ- ления рисками. Служба внутреннего аудита оценивает: соблюдение банком политики и контроля над рисками; надежность (включая целостность, точность и полноту) и своевременность финансовой и управленческой информации; непрерывность и надежность работы электронных информационных систем; функционирование отдела кадров; наличие норм законодательства Республики Казахстан и внутренних положений банка, касающихся операций банка, включая методики, принципы, правила и указания уполномоченного органа относи- тельно организационной структуры и управления банком.
Служба внутреннего аудита периодически, но не менее чем один раз в год, проводит внутренние аудиторс- кие проверки подраз- делений банка, осу- ществляющих функции по совершению бан- ковских операций, в том числе в целях улучшения систем управления рисками и внутреннего контроля.	Политика банка по внутреннему контролю определяет: все риски, которым подвержен банк; масштаб и частоту проведения внутреннего контроля; рейтинговую систему, используемую при проведении внутреннего контроля; требования к составлению плана проведения внутреннего контроля банка; служба внутреннего аудита в соответствии с политиками аудита проводит регулярные внутренние проверки всех подразделений банка, функции которых предусматривают проведение банковских операций; персонал службы внутреннего аудита обладает опытом работы и необходимыми знаниями о деятельности подразделений банка, в которых проводятся проверки; внутренними политиками банка предусмат- ривается право службы внутреннего аудита доступа ко всем необходимым документам, связанным с деятельностью проверяемого подразделения, в том числе составляющим коммерческую, иную или имеющую режим конфиденциальности; внутренними политиками банка по внутреннему контролю устанавливается независимость исполнения функциональных обязанностей от руководящих работников или других подразделений банка, и подотчетность службы внутреннего аудита совету директоров; служба внутреннего аудита совместно с внешним аудитором банка проводит совмест- ные встречи для обсуждения недостатков в системе внутреннего контроля банка; служба внутреннего аудита участвует в обсуждении вопросов о внедрении новых продуктов или услуг.
Правление анализирует отчет службы внутреннего аудита по результа- там каждой проверки и представляет совету директоров предложения по при- нятию соответствую- щих мер по устране- нию выявленных недостатков.	Политикой внутреннего контроля предусматривается оптимальные сроки представления службой внутреннего аудита результатов каждой проверки совету директоров и правлению банка; полномочия службы внутреннего аудита предусматривают подготовку предложений по результатам проведенной проверки, исполнение которых является обязательным для подразделений, при этом способы и условия их осуществления определяются непосредственно подразделениями банка; служба внутреннего аудита осуществляет мониторинг проводимых и планируемых подразделениями банка мероприятий, пред- принимаемых по результатам внутреннего контроля, с целью их оптимального выполне- ния.
Внутренний аудит осуществляет незави- симую проверку сис- темы управления рисками, разработан- ной банком для соот- несения риска с уровнем собственного капитала банка и методом, установлен- ным для мониторинга соблюдения внутрен- ней политики в отношении капитала.	Банк определяет лицо или департамент, которые несут ответственность за проверку процедуры оценки собственного капитала.
Банк имеет положение о службе внутреннего аудита, предусматри- вающее статус и полномочия службы внутреннего аудита в банке.	Положением о службе внутреннего аудита устанавливается: цели и сфера деятельности службы внутреннего аудита; статус службы внутреннего аудита в организации, его полномочия, обязанности и отношения с другими службами; подотчетность службы внутреннего аудита. Положение о службе внутреннего аудита утверждается советом директоров. В Положении о службе внутреннего аудита руководством предоставляется право инициа- тивы и разрешается работнику службы внут- реннего аудита иметь прямой доступ к любому сотруднику банка, проверять любую деятельность или любое подразделение банка, а также иметь доступ к любым записям, досье или данным банка, включая управленческую информацию и протоколы всех консультативных и принимающих решения органов, которые могут относиться к выполнению им своих обязанностей. В Положении о службе внутреннего аудита предусматриваются условия, при которых служба внутреннего аудита может быть привлечена к оказанию консультационных услуг или к выполнению других специальных заданий.
Внутренний аудит включает план аудита, проверку и оценку доступной информации, сообще- ние результатов и отслеживание испол- нения рекомендаций и решения проблем.	Внутренний аудит включает, в том числе: финансовый аудит, цель которого - оценивать надежность системы бухучета и информации и составленных на их основе финансовых отчетов; аудит соблюдения, цель которого - оценивать качество и соответствие систем, созданных для обеспечения соблюдения законов, подзаконных актов, методик и процедур; операционный аудит, цель которого - оценивать качество и соответствие прочих систем и процедур, анализировать организационные структуры и оценивать достаточность для выполнения возложенных обязанностей; аудит менеджмента, цель которого - оценивать качество подходов менеджмента к рискам и контролю в рамках поставленных банком целей. Руководство службы внутреннего аудита подготавливает план выполнения всех порученных задач. План аудита включает график и периодичность планируемой работы по внутреннему аудиту. План аудита основан на методической оценке контроля над рисками. В оценке управления рисками документируется восприятие внутренним аудитором основной деятельности банка и связанных с ней рисков. Руководство службы внутреннего аудита письменно фиксирует принципы методологии оценки рисков и регулярно обновляет их для отражения изменений в системе внут- реннего контроля или в рабочем процессе с учетом новых направлений деятельности. При анализе рисков, проводимом службой внутреннего аудита, проверяются направле- ния деятельности и подразделения банка, а также система внутреннего контроля. На основе результатов анализа рисков готовит- ся план аудита на несколько лет с учетом степени рисков, присущих тому или иному виду деятельности. В плане учитываются ожидаемые разработки и инновации, обычно более высокая степень риска при новых видах деятельности и намерение подвергнуть аудиту в разумные сроки все важные виды деятельности и подразделения. План аудита включает время для выполнения других задач, таких, как специфические проверки, вынесение заключений и обучение. В этот план входит и раздел с перечислением необходимых ресурсов для пополнения штата и других потребностей. План аудита составляется службой внутреннего аудита и утверждается советом директоров. Для выполнения каждой задачи аудита следует готовить программу аудита. В программе аудита излагаются цели проведения аудита. Все процедуры выполнения задач аудитом оформляются соответствующими рабочими документами, которые отражают результаты проведенных проверок с акцентом на оценки в заключении. По каждому заданию готовится письменное аудиторское заключение. В аудиторском заключении излагаются цель и масштабы аудита. Оно включает также выводы и рекомендации. Руководству банка следует обеспечить своевременное выполнение рекомендаций службы внутреннего аудита. Служба внутреннего аудита отслеживает выполнение его рекомендаций и готовит отчет не реже раза в полгода руководству банка, совету директоров, в зависимости от механизма корпоративного управления.
Руководитель службы внутреннего аудита несет ответственнос- ть за обеспечение соблюдения службой внутреннего аудита принципов внутренне- го аудита.	Руководитель службы внутреннего аудита обеспечивает соблюдение стандартов внутреннего аудита. В частности, руководитель службы внутреннего аудита обеспечивает разработку плана аудита, программы, методик и процедур деятельности службы внутреннего аудита. Руководитель службы внутреннего аудита обеспечивает профессиональную компетентность и обучение персонала и наличие необходимых ресурсов. Служба внутреннего аудита регулярно отчитывается перед советом директоров и консультирует его по поводу эффективности системы внутреннего контроля и достижения целей службы внутреннего аудита, в том числе информирует руководство и(или) совет директоров о ходе выполнения плана аудита. Совет директоров рассматривает организацию (как в плане персонала, так и в других отношениях) службы внутреннего аудита, план аудита, отчеты о проделанной работе, краткое изложение рекомендаций службы внутреннего аудита и положение дел с их выполнением. Банк устанавливает порядок контроля (включая проведение повторных проверок) за принятием мер по устранению выявленных службой внутреннего аудита нарушений; представления не реже одного раза в полгода службой внутреннего аудита информации о принятых мерах по выполнению рекомендаций и устранению выявленных нарушений совету директоров, исполнительному органу.
Совет директоров банка несет ответственность за обеспечение управления комплаенс - риском банка. Совет директоров одобрил политику управления комплаенс - риском, включая документ, устанавливающий постоянную и эффективную функцию управления комплаенс - риском. Не менее чем один раз в год совет директоров или комитеты при совете директоров оценивают эффективность управления комплаенс - риском.	Совет директоров банка несет ответственность за наличие соответствующей политики управления комплаенс - риском. Совет директоров банка несет ответственность за выполнение политики, обеспечивая эффективное решение вопросов службы комплаенс правлением банка. Совет директоров может делегировать эти полномочия соответствующему комитету при совете директоров.
Правление банка несет ответственность за эффективное управление комплаенс - риском.	Правление банка несет ответственность за реализацию политики управления комплаенс - риском и обеспечение соблюдения политики управления комплаенс - риском и предоставления отчета совету директоров об эффективности управления комплаенс - риском. Правление банка несет ответственность за разработку политики управления комплаенс - риском, содержащей необходимость соблюдения правлением и работниками банка основных принципов управления комплаенс - риском. Правление обеспечивает соблюдение политики управления комплаенс - риском и принимает коррективные или дисциплинарные меры, в случае выявления комплаенс - риска. Правление банка совместно со службой комплаенс: ежегодно идентифицирует и оценивает проблемы возникновения комплаенс - риска и утверждает План мероприятий по их устранению. План мероприятий содержит недостатки в управлении комплаенс - риском, потребность в переработке внутренних политик и процедур для эффективного управления комплаенс - риском; ежегодно информирует совет директоров об эффективности управления комплаенс - риском; незамедлительно информирует совет директоров о любых операциях, которые могут привести к убыткам или потери деловой репутации в результате несоблюдения требований законодательства Республики Казахстан.
Служба комплаенс независима при управлении комплаенс - риском в банке.	Служба комплаенс имеет доступ к любой информации, необходимой для осуществления функций по управлению комплаенс - риском, в рамках полномочий, возложенных на него по управлению комплаенс - риском; служба комплаенс имеет официальный статус в пределах банка, соответствующее положение, полномочия и независимость и осуществляет свою деятельность посредством разработки и утверждения советом директоров банка плана работы; Комплаенс - контролер назначается на должность советом директоров банка. Положение о службе комплаенс, в том числе предусматривает: подотчетность комплаенс - контролера совету директоров банка; подотчетность участников комплаенс комплаенс - контролеру в части управления комплаенс - риском; обязанности и полномочия комплаенс - контролера и участников комплаенс; независимость комплаенс - контролера и участников комплаенс в части функций, возложенных на них по управлению комплаенс - риском; взаимоотношения службы комплаенс с другими подразделениями банка и службой внутреннего аудита; право проведения проверок и выявления возможных нарушений политики управления комплаенс - риском и привлечения внутренних и внешних специалистов для выполнения этой задачи; право свободно выражать и раскрывать результаты проверок правлению и при необходимости совету директоров банка. Служба комплаенс имеет право по собственной инициативе сотрудничать с любым подразделением банка и получать доступ к любым файлам и отчетам, необходимым для выполнения своих обязанностей.
Служба комплаенс имеет достаточные ресурсы для эффективного выполнения обязанностей.	Ресурсы, необходимые для службы комплаенс должны быть достаточными и соответствующими для эффективного управления комплаенс - риском. Комплаенс - контролер и участники комплаенс имеют необходимую квалификацию, опыт работы, профессиональные и личные качества для выполнения своих обязанностей. Комплаенс - контролер и участники комплаенс владеют знаниями законодательства Республики Казахстан, внутренних правил и процедур банка. Профессиональные навыки комплаенс - контролера и участников комплаенс поддерживаются через регулярное и систематическое обучение.
Функции и полномочия службы комплаенс направлены на управление комплаенс - риском, возникающим в банке.	Для достижения целей служба комплаенс выполняет следующие функции: осуществляет контроль за соответствием деятельности банка, а также действий его работников на финансовом рынке законодательству Республики Казахстан о государственном регулировании финансового рынка и финансовых организаций и стандартам профессиональной деятельности на финансовом рынке; осуществляет контроль за соблюдением работниками банка правил осуществления деятельности на финансовом рынке и стандартов проведения операций (сделок) на финансовом рынке, установленных внутренними документами банка, решений органов управления банка по вопросам деятельности банка на финансовом рынке; самостоятельно или совместно с другими подразделениями и должностными лицами банка расследует факты нарушения работниками банка законодательства Республики Казахстан о государственном регулировании финансового рынка и финансовых организаций и стандартов профессиональной деятельности на финансовом рынке, внутренних документов банка, регулирующих деятельность банка на финансовом рынке; самостоятельно или совместно с другими подразделениями и должностными лицами банка рассматривает претензии клиентов и контрагентов по сделкам (операциям) к банку либо действиям отдельных его работников при выполнении ими служебных обязанностей по вопросам деятельности банка на финансовом рынке; самостоятельно или совместно с другими подразделениями и должностными лицами банка разрабатывает и представляет руководству рекомендации по устранению выявленных нарушений и недостатков в работе отдельных работников и подразделений банка, деятельность которых связана с операциями (сделками) на финансовом рынке, а также рекомендации по оптимизации работы указанных подразделений; контролирует организацию работы в банке по ознакомлению всех работников банка с требованиями внутренних документов банка, регулирующих деятельность банка на финансовом рынке, исходя из перечня служебных обязанностей работников; предоставляет консультации по запросам, относительно соответствия конкретной операции (сделки) или ее части требованиям действующего законодательства Республики Казахстан о государственном регулировании финансового рынка и финансовых организаций и стандартов профессиональной деятельности на финансовом рынке; осуществляет мониторинг комплаенс - риска. Результаты мониторинга представляются в виде отчета в соответствии с внутренними процедурами управления комплаенс - риском; осуществляет обучение персонала проблемам, связанным с возникновением комплаенс - риска, необходимость взаимодействия в решении проблем, связанным с возникновением комплаенс - риска; разрабатывает внутреннее руководство для персонала банка о комплаенс - риске посредством утверждения внутренних политик и процедур. Порядок текущей отчетности службы комплаенс определяется внутренними документами банка. Комплаенс - контролер информирует правление банка: о выявленных случаях нарушений работниками законодательства Республики Казахстан о государственном регулировании финансового рынка и финансовых организаций и стандартов профессиональной деятельности на финансовом рынке, внутренних документов банка, регулирующих деятельность банка на финансовом рынке; о мерах, принятых руководителями проверяемых подразделений банка, по устранению допущенных нарушений и их результатах, либо о непринятии таких мер; ежегодно представляет отчет о контроле за комплаенс - риском совету директоров банка. При осуществлении своих функций комплаенс - контролер и участники комплаенс: обеспечивают полное документирование каждого факта проверки и оформляют заключения по результатам проверок, отражающие все вопросы, изученные в ходе проверки, выявленные недостатки и нарушения, рекомендации по их устранению; обеспечивают наличие документов (либо информации о месте их нахождения), позволяющих следить за ходом контрольной работы и проводимых проверок, а также удостоверяются в правильности их результатов; обеспечивают сохранность и возврат полученных от соответствующих подразделений документов; соблюдают конфиденциальность полученной информации; представляют заключения по итогам проверок руководству и соответствующим подразделениям банка для принятия мер по устранению нарушений, а также для целей анализа деятельности отдельных работников банка.

Приложение 3
к Инструкции о требованиях к
наличию систем управления рисками
и внутреннего контроля в банках
второго уровня

Сноска. Приложение 3 внесены изменения - постановлением Правления Агентства РК по регулированию и надзору финансового рынка и финансовых организаций от 27 октября 2006 года N 234 (порядок введения в действие см. п.2 ).

Требования к проведению банковских заемных операций

Наименование требования	Критерии требования
Банк располагает политикой по контролю кредитного риска.	Правление осуществляет мониторинг подверженности банка и его дочерних организаций кредитному риску по балансо- вым и внебалансовым операциям; советом директоров установлены процедуры оценки качества кредитов; советом директоров и правлением установлены процедуры формирования провизий и списания классифицированных активов; правление как минимум раз в месяц проводит анализ качества активов и уровень кредитного риска банка по балансовым и внебалансовым обязательст- вам, определяет степень влияния кредитного риска на финансовое положение банка.
Советом директоров установлены процедуры, ограничивающие риск конфликта интересов работников банка, связанного с кредитованием.	Персонал кредитного подразделения банка осуществляет функциональные обязанности с соблюдением процедур, ограничивающих риск конфликта интересов; служба внутреннего аудита не менее чем один раз в год проводит проверку соблюдения работниками кредитного подразделения политик и процедур, ограничивающих риск конфликта интересов.
Советом директоров утверждена политика контроля и мониторинга кредитного риска, в том числе на консолидированной основе.	Подразделение управления рисками не менее чем раз в квартал проводит мониторинг банковских заемных операций, проведенных в течение отчетного периода, в целях выяснения концентрации кредитных рисков банка и на консолидированной основе, в том числе в разрезе заемщиков, отраслей экономики, стран/регионов; подразделение управления рисками проводит мониторинг и предоставляет не менее чем раз в квартал правлению и не менее чем один раз в полгода - совету директоров сведения по кредитному риску банка, в том числе на консолидированной основе, в разрезе заемщиков, отраслей экономики, стран/регионов; советом директоров утверждены процедуры измерения и прогнозной оценки кредитного риска на краткосрочный, среднесрочный и долгосрочный периоды; процедур измерения и прогнозной оценки кредитного риска, в том числе предусматривают использование моделей кредитного риска, включающие следующие параметры: уровень расхода (убытка) при наступлении кредитного риска, распределе- ние активов по степени кредитного риска, прогноз изменения распределения активов по степени кредитного риска, взаимосвязь кредитных рисков различных активов, прогноз возможного размера риска по принятым обязательствам, связанным с кредитным риском, распределение отраслей и стран, с которыми связан кредитный риск банка по степени кредитного риска, подготовка отчетов по вышеуказанным параметрам модели кредитного риска; правление проводит анализ кредитных рисков, связанных с предложением банком новых банковских услуг или оказанием банковских услуг на новых секторах или регионах экономики.
Советом директоров утверждена политика ранжирования (распределения по уровням кредитных рисков), а правлением - процедуры ранжирования кредитов на основе рейтингов (уровней) банка.	Политика ранжирования кредитного риска, в том числе предусматривает: периодичность присвоения корпоративных рейтингов на основе количественных и качественных факторов; установление кредитных лимитов и ставок вознаграждения по займам, с учетом рейтингов заемщиков; периодичность мониторинга убытков по рейтингам; принятие решения о выдаче займа при соответствии с заемщика минимально допустимому уровню рейтинга.
Советом директоров установлена политика проведения внутрен- него кредитного анализа для целей проверки достовер- ности процесса ранжирования (рейтинговой оценки), которые в том числе предусмат- ривают независимость функций кредитного анализа от выдачи кредитов, формирова- ния провизий (резервов).	Политика внутреннего кредитного анализа, в том числе предусматривает: периодическую проверку достоверности ранжирования (распределения по уровням) займов, дополнительно на консолидирован- ной основе; периодическую проверку достоверности формирования провизий (резервов) в соответствии с внутренними документами банка, нормативными правовыми актами уполномоченного органа; периодическую проверку достоверности ранжирования (распределения по уровням) внебалансовых операций банка, связанных с производными инструментами, форвардными валютными сделками, финансовыми обяза- тельствами.
Правлением утверждены процедуры внутреннего кредит- ного анализа.	Процедуры внутреннего кредитного анализа предусматривают: ежегодную проверку не менее чем пятидесяти одного процента объема кредитного портфеля банка; подразделение и работников банка, осуществляющих внутренний анализ и отвечающих за проверку результатов внутреннего кредитного анализа; квалификационные требования к лицам, осуществляющим функции по проведению кредитного анализа.
Процедуры кредитного анализа устанавли- вают периодичность представления совету директоров и правлению отчетов о результатах кредитного анализа.	Процедуры кредитного анализа определяют: периодичность представления совету директоров и правлению отчетов о результатах проведения кредитного анализа; форму и дополнительные сведения, указываемые в отчете о результатах кредитного анализа; порядок контроля за выполнением подразделениями банка решений, принятых советом директоров или правлением по результатам рассмотрения отчетов.
Правлением утверждены положения о руководящих работниках банка, уполномоченных на принятие решений по выдаче займов.	Служба внутреннего аудита проводит проверку соответствия полномочий руководящих работников банка, принимающих решения о выдаче займа, их должностным полномочиям, определенным во внутренних положениях банка; положение о руководящих работниках банка, уполномоченных на принятие решений о выдаче займов, определяет квалификационные и профессиональные требования к лицу, полномочному на принятие решений о выдаче займов.
Советом директоров утверждена политика по ведению докумен- тации по кредитова- нию, в том числе предусматривающая условия, подлежащие обязательному отра- жению в договорах банковского займа.	Политика ведения документации по кредитованию определяет: условия, подлежащие обязательному отражению в договорах банковского займа, в том числе к раскрытию заемщиками информации о финансовом положении и иных сведениях, которые могут негативно повлиять на возможность заемщика своевременно и в полном объеме исполнить обязательства по займу; проведение правовой экспертизы законодательства иностранного государства - при кредитовании нерезидентов Республики Казахстан.
Подразделение управления рисками проводит анализ эффективной оценки кредитоспособности заемщика.	Совет директоров утверждает критерии: оценки соответствия учетной политики заемщика действующим стандартам учета и отчетности, достоверности финансовой отчетности заемщиков; оценки правильности оценки финансового состояния родительской и дочерних организаций заемщика; оценки репутации и делового имиджа заемщика; оценки состояния отрасли и эффективности технологии производства заемщика; проверки использования заемных средств заемщиком; оценки источников погашения займа заемщиком, в том числе с учетом следующих факторов: производственные перспективы, динамика продаж, качество краткосрочных активов; сумма дохода, которая может быть выделена на погашение долга по сравнению с требованиями к обслуживанию долга; оценки эффективности бизнес-плана заемщика.
Советом директоров утверждены политика, а правлением - процедуры мониторин- га заемщиков, в том числе предусматри- вающие проверку банком показателей производственной деятельности заемщика.	Политика и процедуры мониторинга заемщика определяют порядок: проведения банком финансового анализа заемщиков - юридических лиц, в том числе по займам, предоставленным под недвижимость; отслеживания банком изменений в финансовом положении заемщиков на основе сбора и анализа данных из финансовых отчетов; проверки банком посредством финансового анализа эффективности использования заемных средств; проверки рисков, сумма которых превышает пять процентов от собственного капитала банка, включая балансовые и внебалансовые операции; контроля за консолидированным кредитным риском заемщика, в том числе с учетом его родительских и дочерних организаций.
Советом директоров утверждена политика, мониторинга заемщи- ков, имеющих неус- тойчивое финансовое положение.	Политика мониторинга заемщиков с неудовлетворительным финансовым положением определяет: понятие "заемщик с неудовлетворитель- ным финансовым положением", в том числе соответствующее критериям оценки финансового положения, предусмотренным нормативными правовыми актами уполномоченного органа по классификации активов; методы контроля займов, предоставлен- ных заемщику с неудовлетворительным финансовым положением; методы взыскания сомнительных с повышенным риском и безнадежных займов; порядок информирования филиалов банка о заемщиках, займы которым классифициро- ваны как сомнительные с повышенным риском и безнадежные; порядок ежемесячного отслеживания показателей финансовой и производственной деятельности заемщика с неудовлетвори- тельным финансовым положением, в том числе с привлечением независимых экспертов или аудиторов; меры по разработке плана реструктуризации сомнительных с повышенным риском и безнадежных займов.
Советом директоров утверждена политика оценки достаточности предоставленного обеспечения.	Подразделение управления рисками периодически анализирует эффективность процедур оценки достаточности обеспечения, которые определяют: правила по расчету достаточности обеспечения (например, коэффициент стоимости кредита к стоимости залога, переоценка залога); оперативные методы оценки достаточнос- ти обеспечения с учетом изменения показа- телей производственной деятельности заем- щика, сохранности обеспечения, в том числе его подверженности форс-мажорным обстоятельствам; периодичность проверки предмета залога; периодичность переоценки предоставлен- ной в качестве залога недвижимости, в частности, по займам, выданным юридичес- ким лицам на приобретение недвижимости, по кредитным линиям, аккредитивам и гарантиям; периодичность переоценки стоимости ценных бумаг, удерживаемых до погашения в качестве залога; периодичность и методы оценки финансового положения гаранта.
Совет директоров утвердил политику сбора и обработки информации о ситуации в каждой стране, резиденты которой являются заемщиками банка.	Политика оценки странового риска определяет: методы оценки странового риска, в том числе с учетом суверенных рейтингов международных рейтинговых агентств; периодичность сбора информации из внешних источников о политической и экономической ситуации в каждой стране; методы установления банком собственных страновых рейтингов, возможность опера- тивного их корректирования; методы установления кредитных лимитов по странам и периодичность их пересмотра.

Приложение 4
к Инструкции о требованиях к
наличию систем управления рисками
и внутреннего контроля в банках
второго уровня

Сноска. Приложение 4 с изменениями, внесенными постановлением Правления Агентства РК по регулированию и надзору финансового рынка и финансовых организаций от 27 октября 2006 года N 234 (порядок введения в действие см. п. 2); постановлением Правления Национального Банка РК от 24.12.2012 № 383 (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

Требования к системе управления рисками
при предоставлении ипотечных жилищных займов,
выданных физическим лицам, и ипотечных займов,
обеспеченных недвижимостью или предоставляемых
в целях строительства недвижимости

Название требования	Критерии требования
Банк разрабатывает внутреннюю кредитную политику по ипотечным жилищным займам, выданным физическим лицам и ипотечным займам, обеспеченным недвижимостью или предоставляемые в целях строительства недвижимости (далее - займы, связанные с недвижимостью), определяющую степень риска, в зависимости от размера кредита, ставки вознаграждения и других особых условий.	Кредитная политика банка по займам, связанным с недвижимостью предусматривает: географические регионы кредитования; диверсификацию ссудного портфеля банка; лимиты на займы, связанные с недвижимостью - по видам и географическим регионам (например, лимиты на более рискованные займы); положения и условия по видам займов; порядок выдачи и утверждения займов; порядок управления займами, включая документацию, выдачу, контроль за залогом, возврат и анализ займа; программу неформальной и официальной оценки стоимости недвижимости; обязанность руководства банка контролировать ссудный портфель и обеспечивать своевременное и полное представление отчетов совету директоров. По опытно-конструкторским и строительным проектам и завершенным коммерческим объектам кредитная политика также предусматривает: требования к проведению технико- экономических обоснований и анализа чувствительности и риска (например, чувствительность прогнозируемых доходов к изменениям экономических переменных величин, в том числе ставок вознаграждения, процент пустующих помещений или эксплуатационных расходов); минимальные требования к начальному объему инвестиций, техническое содержание заемщиком собственного капитала (например, наличности или инвестиции, необремененное имущество); минимальные требования по собственному капиталу, движению денежных средств и степени охвата обслуживания долга заемщика или базового актива; стандарты приемлемости и лимиты по неамортизационным кредитам; предарендные и предпродажные требования к имуществу, приносящему доход; предпродажные требования и минимальные требования к пуску в эксплуатацию одной структурной единицы построенного здания по кредитам, связанным с недоходными активами; минимальные условия по кредитным соглашениям. Кредитная политика устанавливает минимальные значения коэффициента "охвата обслуживания долга" - во сколько раз чистый операционный доход покроет ежегодную сумму обслуживания долга. Коэффициент охвата обслуживания долга, рассчитывается как отношение чистого операционного дохода на платеж по ипотеке.
Банк анализирует условия на рынках недвижимости в целях оперативного реагиро- вания на изменения рыночных условий, имеющих значение для кредитных решений.	К рыночным факторам спроса и предложения, которые следует учитывать, относятся (среди прочих) следующие: демографические показатели, включая динамику численности и занятости населения; требования зонирования; текущие и прогнозируемые проценты пустующих помещений, строительства и скорость абсорбции; текущие и прогнозируемые условия аренды, ставки арендной платы и цены продаж, включая сдачу в наем части помещения; текущие и прогнозируемые эксплуата- ционные расходы для различных типов проектов; экономические показатели, в том числе тенденции и диверсификация в области кредитования; тенденции оценки, в том числе дисконт и прямые ставки вознаграждения при капитализации дохода. Займы, связанные с недвижимостью отражают все соответствующие факторы кредита, в том числе: стоимость заложенного имущества; общую кредитоспособность заемщика; наличие вторичных источников погашения долга; наличие дополнительного залога или средств, улучшающих качество кредита (например, гарантии или страхование ипотеки). Займы, связанные с недвижимостью, выданные юридическим лицам, также отражают следующие факторы кредита: производственную мощность заемщика или доход от базового актива - для адекватного обслуживания долга; объем акций, инвестированных в имущество.
Кредитная политика по займам, связанным с недвижимостью, отражает приемлемую для руководства банка степень риска и предусматривает стандарты, позволяю- щие кредитным сотруд- никам банка оценить кредитные факторы.	Стандарты охватывают следующие моменты: максимальный размер кредитов в зависимости от вида имущества; максимальные сроки погашения кредита в зависимости от вида имущества; графики постепенного погашения кредита; структуру установления ставок вознаграждения для различных видов ипотечных кредитов; лимиты коэффициента "сумма кредита разделить на стоимость имущества" в зависимости от вида имущества.
Банк устанавливает порядок управления кредитом по портфелю недвижимости.	Порядок управления кредитом по портфелю недвижимости содержит: вид и периодичность финансовых отчетов, включая требования по проверке информации, предоставленной заемщиком; вид и периодичность оценок залога (официальные и другие виды оценки стоимости); закрытие кредитной сделки и перечисление средств по кредиту; порядок оплаты, в том числе вознаграждения; управление условно депонированной денежной суммой; управление залоговым имуществом; порядок действий в случае непогашения кредита; сроки проведения процедур реализации заложенной недвижимости в судебном/внесудебном порядке.
Банк осуществляет оценку вероятности успешного завершения проекта строительст- ва.	Банк оценивает способность разработчика завершить проект строитель- ства в пределах указанной стоимости и сроков. При оценке вероятности успешного завершения проекта строительства банк учитывает следующие риски: незавершение проекта в оговоренные сроки ведет к финансовым штрафам; ненастная погода, нехватка материальных или трудовых ресурсов или работа ниже нормативных требований, которую следует переделать для прохожде- ния приемочной комиссии, могут задержать завершение строительства, увеличить процентные расходы и привести к превыше- нию общей стоимости проекта по сравнению с первоначальным бюджетом; в ходе строительства поставщики и субподрядчики начинают требовать более высокой оплаты, по сравнению с тем, что было согласовано или ассигновано в начале проекта; трудовые споры или неспособность генерального поставщика или субподрядчика поставить товары и предоставить услуги; незастрахованное разрушение, снос завершенного строительства или возводя- щихся зданий; общий финансовый потенциал заемщика и его опыт в сфере разработки и благоустройства, то есть выяснить, действительно ли заемщик сможет закончить проект в рамках бюджета и согласно планам строительства; оценка опыта заемщика в сфере разработки и благоустройства; характер, опыт работы и финансовое положение всех участвующих сторон; удорожание строительных и иных материалов, используемых в процессе строительства, влекущее увеличение сметной стоимости объекта строительства; задержка в оформлении правоустанавли- вающих (правоудостоверяющих) документов в уполномоченных государственных органах (органы местной исполнительной власти, архитектуры и градостроительства, по управлению земельными ресурсами и т.д.) на объект недвижимости на завершительных стадиях его строительства и ввода в эксплуатацию; перепланировка, реконструкция завер- шенного строительства или возводящихся зданий. В кредитном досье по проекту финансирования банком строительства, должна содержаться следующая документация: финансовую информацию о заемщике, аргументирующую наличие у заемщика опыта и финансового потенциала, необходимых для завершения проекта; соглашение о кредитовании строительст- ва, в котором излагаются права и обязан- ности кредитора и заемщика, условия выделения средств и события неплатежа; зарегистрированный договор об ипотеке имущества, как основание для обращения банком взыскания на залоговое имущество, либо для его обращения в собственность банка в случаях, предусмотренных законодательством; юридическое заключение на предмет соответствия законодательству правоуста- навливающих и иных документов, подтверж- дающих право собственности (пользования) на землю, а также право на финансируемое здание (при передаче в залог банку объекта строительства с земельным участком (права пользования); страховые полисы и доказательство оплаты страховых взносов как свидетельст- во того, что строитель имеет полное и осуществимое страховое покрытие, в том числе на случай: ответственности, пожара, специфических рисков строителя и, в соответствующих случаях, страхование от наводнения; соответствующая оценка специалистов, обладающих лицензией на осуществление оценочной деятельности или иная оценка, показывающая рыночную стоимость собственности в ее текущем состоянии и по завершении строительства, а также при достижении устойчивого уровня занятости помещений; проектные планы, технико- экономическое обоснование и бюджет строительства, показывающие планы застройки, проектные затраты, планы маркетинга и доли инвестиций; инспектирование собственности, пристроек и заключения по почве.
Банки осуществляют оценку обеспечения с привлечением независимого оценщика по займам, связанным с недвижимостью.	Критерии, используемые банками при оценке обеспечения по займам, связанным с недвижимостью регламентируются внутрен- ними документами банков, определяющими кредитную политику. Внутренние документы банка, касающиеся оценки обеспечения по займам, связанным с недвижимостью содержат: критерии и процедуры отбора оценщиков, осуществляющих оценку обеспечения по займам, связанным с недвижимостью; процедуры обеспечения независимости оценщика; процедуры осуществления соответствую- щей оценки; критерии содержания оценки. Оценка: соответствует общепринятым стандартам оценки. Оценка проводится оценщиком, не имеющим финансовый интерес к объекту обеспечения; оформляется в письменной форме и содержит обоснованный анализ, в соответствии с которым принимается решение о выдаче займа, связанного с недвижимостью; включает анализ и отчет с выводами, в случае если обеспечение предоставляется в виде здания, находящегося в процессе строительства или реконструкции или частично сдается в аренду в соответствии с нерыночными условиями арендного договора, и содержит непроданные площади; осуществляется оценщиками, имеющими лицензию на осуществление оценочной деятельности.
Банки ежегодно осуществляют переоценку обеспечения по займам, связанным с недвижимостью	Переоценка обеспечения осуществляется по займам, связанным с недвижимостью, стоимость обеспечения которых составляет сумму, эквивалентную более 100 000 (ста тысячекратному) размеру месячного расчетного показателя, установленному законом о республиканском бюджете на соответствующий финансовый год, с привлечением независимого оценщика. По займам, включенным в портфель однородных кредитов, а также по займам размер резервов (провизий) по которым сформирован на уровне 100% в соответствии с установленным уполномоченным органом порядком классификации активов, условных обязательств и создания провизий (резервов) против них, переоценка не требуется. По итогам переоценки банк пересматривает классификацию кредита и размер специальных резервов по нему. Переоценка не проводится в случаях: ремонта жилья; пересмотра условий договора займа, а также представления нового или дополнительного обеспечения по займу, связанному с недвижимостью, что может уменьшить риск потерь банка; Критерии, используемые банками при переоценке обеспечения по займам, связанным с недвижимостью, регламентируются внутренними документами банков, определяющими кредитную политику.

Приложение 4-1
к Инструкции о требованиях к
наличию систем управления рисками
и внутреннего контроля в банках
второго уровня"

Требования к управлению риском ликвидности

Сноска. Инструкция дополнена приложением 4-1 в соответствии с постановлением Правления Агентства РК по регулированию и надзору финансового рынка и финансовых организаций от 27.03.2009 N 64 (порядок введения в действие см. п. 2 ); с изменениями, внесенными постановлением Правления Агентства РК по регулированию и надзору финансового рынка и финансовых организаций от 02.11.2009 № 229 (порядок введения в действие см. п. 2).

Наименование требования	Критерии требования
Правление разрабатывает, Совет директоров утверждает стратегию и соответствующие процедуры, позволяющие управлять риском ликвидности в соответствии с установленным допустимым уровнем риска и гарантировать поддержание банком достаточной ликвидности. Правление постоянно анализи- рует и не реже одного раза в квартал, доклады- вает Совету дирек- торов информацию о текущей ситуации по ликвидности банка.	Стратегия управления риском ликвидности соразмерна масштабу деятельности банка и: учитывает направления бизнес деятельности; учитывает потребности в ликвидности, а также последствия для ликвидности в периоды недостаточности ликвидности, которая может быть специфична только для банка, либо для всего рынка, либо при наступлении обеих случаев. Совет директоров обеспечивает реализацию Стратегии посредством: разработки Правлением руководств, внутренних правил, процедур, механизмов контроля; гарантирует наличие у членов Правления и соответствующего персонала банка необходимого опыта работы, процессов и системы для измерения, мониторинга и контроля за всеми источниками риска ликвидности в банке; рассматривает отчеты о позиции ликвидности банка. Правление: разрабатывает политику управления ликвидностью, которая в том числе определяет структуру, обязанности и механизмы контроля для управления риском ликвидности и мониторинга позиций ликвидности с учетом дочерних организаций; учитывает нормативно-правовые и операционные ограничения на перевод денежных средств, необходимых для решения проблем с ликвидностью; осуществляет мониторинг риска ликвидности по банковскому конгломерату в случае, если банк является родительской организацией банковского конгломерата; разрабатывает и обеспечивает наличие процедур выявления, мониторинга и оперативного реагирования на все крупные потребности в ликвидных активах в конгломерате и при необходимости сообщает о них Совету директоров; отслеживает текущие тенденции и возможные события на рынке, которые могут создать стрессовые ситуации с ликвидностью; определяет конкретные процедуры, политики и лимиты, информирует Совет директоров о мерах, которые следует предпринять для устранения случаев нарушения политик (лимитов); обеспечивает соответствие проводимых стресс-тестов, плана на случай возникновения непредвиденных обстоятельств, а также резерва ликвидности масштабам деятельности банка; доводит до сведения сотрудников заинтересованных подразделений банка стратегию управления риском ликвидности, основные внутренние правила, необходимые для реализации стратегии, а также структуру управления риском ликвидности; своевременно информирует Совет директоров, а также уполномоченный орган о текущих или возможных проблемах с ликвидностью. К таким проблемам, в соответствии с внутренними документами банк относит в том числе (не ограничиваясь ими) следующее: концентрация, увеличение размера разрыва фондирования, сокращение альтернативных источников ликвидности, систематическое нарушение установленных лимитов, существенное сокращение резерва необремененных, высоколиквидных активов, или изменения условий на внешних рынках, которые могут быть источниками будущих проблем, досрочное погашение. Совет директоров обеспечивает контроль за выполнением Правлением соответствующих мер для решения этих проблем; обеспечивает наличие в банке адекватных внутренних механизмов контроля, гарантирующие эффективность процесса управления риском ликвидности в банке.
Советом дирек- торов утвержден внутренний документ, содержащий страте- гию финансирова- ния, обеспечиваю- щую эффективную диверсификацию источников и сроков финансирования. Правление измеряет способ- ность банка быстро мобилизовать капитал из всех источников, выявляет основные факторы, влияющие на способность банка мобилизовать капитал.	Стратегия финансирования предусматривает: диверсификацию имеющихся источников финансирования в кратко-, средне- и долгосрочной перспективе. Ориентиры диверсификации включены в средне- и долгосрочные планы финансирования и согласованы с мероприятиями по составлению бюджета и планирования бизнеса; меры по ограничению концентрации по одному конкретному источнику финансирования; меры по диверсификации источников оптового финансирования, в целях обеспечения меньшую зависимость от фондов из одного источника. Правление регулярно проводит мониторинг диверсификации источников привлечения ликвидных активов (внутренние и внешние источники) и видам операций, на основе которых они привлекаются; анализ состава, особенностей и диверсификации активов банка и источники финансирования; регулярно пересматривает стратегию финансирования с учетом изменений внутренних или внешних условий на межбанковском или фондовых рынках.
Совет дирек- торов несет ответственность за наличие адекватной структуры управления риском ликвидности. Совет директо- ров утвердил внутренний документ, содержащий политику управления риском ликвидности.	Политика управления риском ликвидности регламентирует систему требований к организации работы по управлению риском ликвидности, в том числе: подразделение, ответственное за управление риском ликвидности; разделение между органами и подразделениями банка полномочий и ответственности по управлению риском ликвидности; процедуры определения потребности банка в ликвидных средствах, включая определение избытка (дефицита) ликвидности и предельно допустимых значений избытка (дефицита) ликвидности; требование по поддержанию резерва ликвидности в виде легко реализуемых активов, соответствующего масштабам деятельности банка; требование к организации управления активами и обязательствами с точки зрения управления риском ликвидности; порядок составления краткосрочного и долгосрочного прогноза ликвидности; порядок проведения анализа состояния ликвидности с использованием сценариев негативного для банка развития событий, связанных с состоянием рынка, либо иными обстоятельствами, влияющими на потребность банка в дополнительной ликвидности, связанным с исполнением обязательств; процедуры восстановления ликвидности банка, в том числе процедур принятия решений по мобилизации ликвидных активов, привлечения дополнительных ресурсов на случай возникновения дефицита ликвидности; положения, определяющие обязательное наличие информационной системы для сбора и анализа информации о состоянии ликвидности в банке на индивидуальной и консолидированной основе; перечень отчетности, предоставляемый подразделениями банка, ответственными за управление риском ликвидности; внутренние правила и процедуры по управлению ликвидностью, такие как структура и сроки погашения активов и обязательств, разнообразие и стабильность источников финансирования, методы управления ликвидностью в различных валютах; определяет различные количественные и качественные показатели уровня риска ликвидности.
Совет директо- ров установил допустимый уровень риска ликвидности, соответствующий бизнес-стратегии и роли банка в финансовой системе.	Совет директоров устанавливает допустимый уровень риска ликвидности банка. Процедуры определения допустимого уровня риска ликвидности отражают способность изыскать источники экстренного фондирования; представляют возможность банку управлять своей ликвидностью и быть в состоянии управлять риском ликвидности в период кризиса ликвидности; выражается качественными и/или количественными способами.
Советом дирек- торов банка утверждены лимиты для управления риском ликвидности в соответствии с масштабом, осуществляемой деятельностью, географическим охватом предоставляемых услуг, характера банковских продуктов. Правление регулярно пересматривает лимиты и соответствующие процедуры доведения проблемы до внимания Совета директоров.	Внутренними документами банка установлены: лимиты для управления ежедневной ликвидностью между различными бизнес направлениями банка на соло и консолидированной основе; ограничения на размер кумулятивных расхождений в договорных сроках поступления потока наличности (например, кумулятивная нетто-потребность в фондировании в виде удельного веса от общей суммы обязательств) за различные временные сроки, который содержит расчетный объем оттоков в результате исполнения намеченных финансовых ассигнований или других обязательств банка. Схема лимитов содержит меры, обеспечивающие возможность продолжать свою деятельность в периоды общерыночных стрессов, стрессов, характерных только для банка, или в обоих случаях.
Советом дирек- торов утвержден внутренний доку- мент, содержащий политику по управлению активами банка, которые могут быть использованы в качестве залога.	Политика по управлению активами банка, которые могут быть использованы в качестве залога для получения ликвидных активов, в том числе, регламентирует: выявление и оценку потребностей банка в активах, которые могут быть использованы в качестве залога; решение правовых и операционных проблем, лежащих в основе использования активов банка, которые могут быть использованы в качестве залога; консервативное определение активов банка, которые могут быть использованы в качестве залога и определение их свободного (необремененного) уровня, которые должны быть доступны в любое время при наступлении неожиданных потребностей в финансировании. Подразделение банка: рассчитывает все позиции по активам банка, которые могут быть использованы в качестве залога, включая уже заложенные активы, соотнеся их с размером необходимого обеспечения и необремененных активов, которые можно заложить; отслеживает имеющийся в распоряжении банка объем активов, которые могут быть использованы в качестве залога в разрезе юридических лиц и юрисдикций, в которых банк осуществляет свою деятельность; оценивает возможность использования каждого крупного класса активов в качестве активов банка, которые могут быть использованы в качестве залога и приемлемостью указанных активов для основных контрагентов и поставщиков денежных средств на рынках обеспеченных активов; определяет ориентиры по диверсификации источников активов банка, которые могут быть использованы в качестве залога, учитывая концентрацию по конкретным банкам, чувствительности цен, требований по залогу в условиях стрессов; оценивает возможность привлечения средств от контрагентов частного сектора при различных сценариях стресса на рынке; оценивает возможность удовлетворения широкого круга потребностей в активах банка, которые могут быть использованы в качестве залога, включая долгосрочные структурные, краткосрочные и дневные факторы. Банк имеет достаточный объем активов, которые могут быть использованы в качестве залога для удовлетворения запланированных и неожиданных потребностей в заимствовании, а также быть готовым к обеспечению возможного повышения требований по марже в различных временных отрезках – в зависимости от профиля фондирования банка; учитывает возможность появления оговоренных в контракте требований к предоставлению дополнительных активов банка, используемых в качестве залога, изменения кредитного рейтинга банка или его финансового положения, а также других событий, которые могут повлечь за собой досрочное погашение обязательств, потребность в определенном объеме ликвидности, связанные, в том числе с внебалансовыми обязательствами. Информационные системы представляют возможность оценить достаточность необремененных активов банка, которые могут быть использованы в качестве залога, требуемого вида и качества для непредвиденных обстоятельств.
Внутренняя политика банка по управлению риском ликвидности, в том числе предусматри- вает поддержание резервного запаса необремененных высококачественных ликвидных активов в случае возникновения проблем с недостаточностью ликвидности.	Политика управления ликвидностью определяет: размер резервов необремененных, ликвидных активов, которые можно использовать для привлечения дополнительной ликвидности в стрессовых ситуациях; при формировании резервов ликвидности учитывает, в том числе допущения о величине несовпадений потоков наличности, стрессовые события, стоимость активов, которые могут быть использованы банком в качестве залога (то есть расчетные объемы наличности, которые может получить банк в случае реализации активов или использования их в качестве залога по обеспеченным видам фондирования) в условиях стрессовых ситуаций; источники формирования резервов (наиболее надежных ликвидных активов), такие как наличность и высококачественные государственные облигации или аналогичные инструменты, чтобы обезопасить себя от самых серьезных стресс-сценариев; процедуры мониторинга и анализа информации, влияющей на способность банка сформировать необходимый размер ликвидных активов; Правление проводит анализ динамики резервов необремененных, ликвидных активов, которые можно продать или заложить для привлечения средств при наступлении стресс-сценариев.
Правлением утверждены проце- дуры выявления, измерения, мониторинга и контроля риска ликвидности. Процедуры включают надежную схему всестороннего прогнозирования потоков наличнос- ти, полученных из активных, пассив- ных и внебалансо- вых статей в течение соответст- вующего диапазона временных отрезков.	Внутренние процедуры банка по выявлению, измерению, мониторингу и контролю риска ликвидности содержат: определение источников непредвиденных (условных) потребностей в ликвидности; определение вероятности или прогноза наступления событий, которые могут повлечь за собой досрочное погашение обязательств, потребность в определенном объеме ликвидности, связанные, в том числе с внебалансовыми статьями; определение и выявление риска ликвидности присущего всем дочерним организациям, в случае, если банк является родительской организацией банковского конгломерата; оценка каждой крупной балансовой и внебалансовой статьи, в том числе влияние «встроенных» опционов и других условных обязательств, которые могут отразиться на источниках финансирования банка и использовании им этих фондов; анализ взаимоотношений между подверженностью банка риску фондирования и риском ликвидности рынка; анализ взаимосвязи между риском ликвидности и другими видами риска, которым подвергается банк; методы управления риском ликвидности, учитывающие, в том числе различные факторы, в частности: уязвимость к изменениям потребности в ликвидности и способности финансирования в течение дня; ежедневная потребность в ликвидности и способность финансирования в кратко- и среднесрочные временные периоды до одного года; долгосрочная потребность в ликвидности на срок более года; и уязвимость к событиям, действиям и стратегиям, которые могут оказать сильную нагрузку на внутреннюю способность банка мобилизовать фонды. Процедуры измерения ликвидности предусматривают периодическое проведение, но не реже одного раза в месяц: оценки притока денежных средств банка (в сравнении с оттоком денежных средств); измерение и прогнозирование будущих потоков денежных средств по активам, обязательствам, внебалансовым обязательствам и производным финансовым инструментам в различные временные сроки (3 месяца, 6 месяцев, 1 год и 3 года), в том числе с учетом различных стресс - сценарий.
Банк распола- гает инструментами по измерению и анализу количест- венных показателей риска ликвидности.	Внутренние процедуры предусматривают показатели, используемые банком для оценки структуры баланса, будущих финансовых потоков и прогноза позиции ликвидности, с учетом внебалансовых рисков, которые позволяют выявить: потребности, которые могут возникнуть в результате прогнозируемых оттоков средств относительно обычных источников финансирования; дефицит финансирования в различные временные периоды, что в свою очередь, является основой для определения лимитов риска ликвидности, по величине разрывов в различных временных отрезках, а также индикаторов раннего предупреждения; прогнозирование финансовых потоков в течение определенного времени в рамках нескольких альтернативных сценариев; анализ отчетов о движении денежных средств; анализ "несоответствия денежных потоков" или "дефицита ликвидности", который опирается на допущении (потенциальных сценариях) о будущем поведении активов, обязательств и внебалансовых статей; гэп-анализ активов и обязательств банка с учетом возможности досрочного погашения части либо всех условных обязательств в ближайшие 6 месяцев; расчет кумулятивного чистого избытка или недостатка ликвидности, в определенных временных интервалах; перечень допущений (потенциальные сценарии), которые банк использует при выявлении потенциального риска ликвидности, в том числе, вероятность погашения тех или иных активов и обязательств; сроки депозитов до востребования, активов, обязательств и внебалансовых статей с нестабильными финансовыми потоками; наличие альтернативных источников средств в периоды напряженности с ликвидностью. Используемые допущения (потенциальные сценарии) приближены к потенциально возможным ситуациям, с высокой степенью вероятности наступления, являются логичными, обоснованными, соответствуют масштабам деятельности, осуществляемой банком. Выбранный перечень допущений (потенциальные сценарии) документирован, периодически, но не реже одного раза в год пересматривается и утверждается Советом директоров банка.
Внутренними документами банка предусмотрены процедуры управления риском ликвидности, позволяющие определить будущие потоки денежных средств (поступления из активной части баланса и расходы по выполнению принятых банком на себя обязательств).	Процедуры прогноза будущих потоков денежных средств предусматривают: принятие реалистичных допущений относительно будущих потребностей банка в ликвидности (кратко- и долгосрочных), отражающих сложность его деятельности, продукты и рынки; анализ качества активов, которые могут быть использованы в качестве залога, для использования их как источника покрытия в стрессовых ситуациях; регулирование сроков поступления будущих денежных потоков в увязке с исходящими потоками в целях адекватного распределения сроков погашения источников фондирования и использования средств; при оценке денежных потоков, возникающих из обязательств банка, проведение оценки движения источников финансирования в условиях стрессовых ситуаций.
Внутренние процедуры банка по выявлению, измерению, мониторингу и контролю риска ликвидности, в том числе учитывают потенциальные финансовые потоки, связанные с внебалансовыми и другими условными обязательствами.	Внутренние процедуры предусматривают: наличие прогноза возможных последствий для банка досрочного исполнения обязательств, рассмотрение характера обязательств и кредитоспособности контрагента, а также потенциальный риск по отраслям и географическим секторам; управление рисками ликвидности, возникающими из внебалансовых обязательств банка, которые могут наступить в периоды стресса (специальные финансовые компании, финансовые деривативы, а также финансовые обязательства); прогноз потоков финансовых средств, связанных с исполнением банком своих обязательств, в том числе условных обязательств, в разбивке по видам обязательств и на агрегированной основе. Банк располагает надежными источниками ликвидности, достаточными для исполнения принятых обязательств, при наступлении любого из условных обязательств, в том числе при нарушении договорных обязательств, влекущих за собой совершение заемщиком (эмитентом) определенных действий или воздержание от определенных действий (далее - ковенанты); прогноз финансовых потоков, связанных с переоценкой, исполнением или подошедшим сроком контрактов по финансовым производным инструментам, в том числе вероятности того, что контрагенты потребуют дополнительный залог в случае ухудшения кредитного рейтинга банка или его кредитоспособности, либо снижения цены базового актива; еженедельное проведение стресс-тестирования по условным обязательствам, с учетом досрочного погашения части либо всех условных обязательств банка.
Подразделение управления активами и обязательствами и (или) иной коллегиальный орган с соответст- вующими функциями и полномочиями контролирует величину необходи- мых денег, с помощью графика потока денег и графика погашения обязательств для обеспечения, в случае необходи- мости, возможности стабильного привлечения денег на рынке.	Подразделение управления активами и обязательствами и (или) иной коллегиальный орган с соответствующими функциями и полномочиями: еженедельно составляет график потока денег и проводит мониторинг гэп-позиции по наличным деньгам на ближайшие десять рабочих дней; еженедельно составляет график сроков погашения активов и обязательств в соответствии с датой расчетов и проводит мониторинг гэп-позиции по наличности на ежедневной, еженедельной и ежемесячной основе; еженедельно осуществляет мониторинг и управление гэп-позициями по наличности по каждой валюте без конвертации в национальную валюту или другую иностранную валюту; банк осуществляет контроль ликвидности с учетом предполагаемого объема погашения внебалансовых обязательств банка.
Подразделение управления актива- ми и обязательст- вами и (или) иной коллегиальный орган с соответст- вующими функциями и полномочиями контролирует гэп-позиции по наличным деньгам посредством установления лимитов.	Правление или другой коллегиальный орган с соответствующими функциями и полномочиями банка устанавливает лимиты на гэп-позиции по наличным деньгам, с учетом возможности мобилизации ликвидных активов на рынке капитала, в том числе на межбанковском рынке. Подразделение управления активами и обязательствами периодически, но не реже одного раза в квартал проводит обзор лимитов по гэп-позициям наличных денег с учетом изменения способности банка мобилизовать ликвидные активы.
Правление осуществляет мониторинг риска ликвидности и вероятности наступления событий, которые могут повлечь за собой досрочное погашение обязательств и потребности в определенном объеме ликвиднос- ти, возникающие в связи с договорны- ми и недоговорными отношениями банка с его дочерними организациями специального назначения.	Правление периодически, но не реже одного раза в квартал отслеживает позиции ликвидности по специальным финансовым компаниям, созданным для целей секьюритизации или внешнего фондирования; ежемесячно отслеживает притоки (активы с приближающимся сроком погашения) и оттоки (обязательства с приближающимся сроком погашения) организации специального назначения в рамках собственного прогноза ликвидности и гэп-анализа, включая прогноз ликвидности при стресс-тестировании; анализирует воздействие на ликвидность банка отсутствие (в случае отсутствия) необходимого уровня ликвидности в организации специального назначения; оценивает свою позицию ликвидности с учетом оттока денег на пополнение ликвидности дочерней организации специального назначения; при использовании специальной финансовой компанией, созданной для целей секьюритизации, активов как источника финансирования, анализирует потребности в ликвидности, связанные с наступлением условий, увеличивающих объем обязательств банка.
Правление оценивает совокуп- ные потребности ликвидности в иностранной валюте и определяет допустимые пределы несоответствия валют.	Правление проводит отдельный анализ своей стратегии для каждого вида валют, в которой он осуществляет активную деятельность, рассматривая возможные ограничения в стрессовых ситуациях, в том числе: доступ к валютным резервным инструментам на внутреннем рынке (заключенные договора, наличие рыночных сделок «РЕПО» и операций СВОП); возможность перевода излишка ликвидности из одной валюты в другую (ликвидные финансовые инструменты в иностранной валюте). Внутренние процедуры банка по управлению риском ликвидности, в том числе принимают во внимание: разрывы между активами и обязательствами в иностранной валюте; риски, связанные с заключенными операциями хеджирования и операций СВОП.
Банком разрабо- таны показатели раннего предупреж- дения возникнове- ния риска ликвидности.	Внутренняя политика банка по управлению риском ликвидности предусматривает показатели раннего предупреждения (качественные или количественные), которые включают в себя как минимум следующее: быстрый рост активов, за исключением краткосрочных активов, финансируемых за счет потенциально волатильных обязательств; растущая концентрация по активам или обязательствам; увеличение несовпадений валюты; увеличение разрыва средневзвешенного срока до погашения активом и обязательств; отрицательные тенденции или повышенный риск по одной конкретной продуктовой линейке (к примеру, увеличивающийся объем просрочек платежей); существенное ухудшение доходов банка, качества активов; понижение кредитного рейтинга; увеличение спреда по заимствованиям или спреда по свопам кредитного дефолта; растущая стоимость оптового или розничного фондирования; возрастающий отток розничных депозитов; затруднение доступа к долговременному финансированию; трудности с размещением краткосрочных обязательств. Внутренними документами банка установлены показатели раннего предупреждения, сигнализирующие о приближающемся нарушении встроенных пусковых механизмов в некоторых продуктах или о вероятности наступления условных рисков, что вынудило бы банк предоставить этому продукту дополнительную поддержку ликвидностью или перевести активы на баланс.
Правление отслеживает и контролирует потенциальные риски ликвидности и финансовые потребности, как банка, так и его дочерних организаций, бизнес направлений и валют, с учетом юридических, регуляторных и бизнес ограничений для перемещения ликвидности.	Политикой управления риском ликвидности предусмотрено: проведение мониторинга и контроля риска ликвидности на уровне как отдельного банка, так и с учетом дочерних организаций, в том числе зарубежных, включая процессы сбора информации для получения картины о риске ликвидности на консолидированной основе, процедур выявления ограничений передачи ликвидности между банком и его дочерними организациями; наличие необходимых знаний правового и регуляторного режимов по каждой стране, в которой работает банк, влияющие на управление риском ликвидности; наличие рабочих процедур для размещения ликвидности и сопутствующих ресурсов, с учетом дочерних организаций, насколько такое перемещение средств разрешено законом; установление внутренних лимитов на внутригрупповой риск ликвидности, лимитов на уровне дочерних организаций банка; допущения (потенциальные сценарии) относительно перемещаемости средств и залога. В допущениях банка полностью учитываются регуляторные, правовые, бухгалтерские, кредитные, налоговые и внутренние ограничения для эффективного движения ликвидности и залога, операционные меры, необходимые для перевода средств и залога между членами группы, а также время, необходимое для совершения такого перевода в рамках этих мер.
Правление обеспечивает активное управление доступом к рынку капитала, его мониторинг и проверку со стороны соответствующих сотрудников.	Правление поддерживает активное присутствие на рынках капитала, в соответствии с утвержденной стратегией финансирования; рассматривает возможность доступа к кратко- и долгосрочным рынкам финансирования; выявляет альтернативные источники финансирования, которые повысили бы его способность решать проблемы с недостаточностью ликвидности, во времена стрессовых периодов. Внутренними процедурами банка определены возможные источники финансирования банка в случае недостатка ликвидности, которыми в том числе являются: средства акционеров; рост депозитов; увеличение сроков погашения обязательств; эмиссии кратко- и долгосрочных долговых инструментов; перевод средств внутри группы; продажа дочерних компаний; секьюритизация активов; продажа или операция репо с необремененными высоколиквидными активами; освоение вложенных средств; заимствование у Национального банка Республики Казахстан. Правление регулярно анализирует и тестирует свои варианты привлечения средств, оценивая их эффективность, в целях обеспечения банка ликвидностью в кратко-, средне- и долгосрочной перспективе.
Правление активно управляет ежедневными позициями ликвидности и рисками для обеспечения своевременного выполнения платежных и расчетных обязательств как при обычных, так и при стрессовых условиях, способствуя, таким образом, бесперебойному функционированию платежных и расчетных систем.	Стратегия банка по управлению ежедневной ликвидностью включает, по крайней мере, четыре операционных элементов: во-первых, отслеживание дневных позиций ликвидности, соотнося их с ожидаемыми действиями и имеющимися в наличии ресурсами, осуществление мониторинга ключевых позиций в течение дня, позволяющее привлечь дополнительную дневную ликвидность или ограничить оттоки ликвидности для проведения важных платежей; во-вторых, приобретение достаточного объема дневных фондов для достижения своих дневных целей; в-третьих, управление активами банка, которые могут быть использованы в качестве залога, в случае необходимости получения дневных заемных средств (фондов). Банк имеет достаточный залог, который можно использовать для привлечения такого объема дневной ликвидности, который необходим для достижения дневных целей; в-четвертых, наличие процедур в случае неожиданного нарушения дневных потоков ликвидности, мер по обеспечению непрерывности деятельности.
Банк периоди- чески, но не реже одного раза в месяц, проводит стресс-тестирова- ние по разнообразным краткосрочным и долгосрочным стресс-сценариям, специфичным для банка. Правление использует результаты стресс-теста для корректировки своей политики и позиций по управлению риском ликвидности, а также разработки эффективных планов действий в непредвиденных обстоятельствах.	Правление обеспечивает проведение регулярных стресс-тестов или анализ сценариев для выявления и количественного измерения подверженности возможному риску ликвидности. Правление периодически, но не реже одного раза в квартал, информирует Совет директоров о результатах стресс-тестов и использует полученные по итогам обсуждения результаты для принятия мер по устранению или смягчению последствий с целью ограничения потенциальных рисков банка, а также создания резервов ликвидности. Результаты стресс-тестов используются в формировании плана действий банка в непредвиденных обстоятельствах и в определении стратегии и тактики работы в случае недостатка ликвидности. Результаты стресс-тестов должны быть подробно проанализированы и приняты во внимание при установлении внутренних лимитов.
Правление, в случае, если банк является родитель- ской организацией банковского конгломерата, периодически, но не реже одного раза в квартал, проводит анализ влияния стресс- сценариев на общегрупповую позицию ликвиднос- ти, а также на позицию ликвиднос- ти отдельных организаций-членов конгломерата и направлений деятельности.	Внутренними документами банка предусмотрено проведение дополнительных стресс-тестов для организаций, входящих в состав банковского конгломерата, которые подвергаются значительному риску ликвидности. В ходе тестов банк рассматривает последствия сценариев в разные временные отрезки, в том числе в дневном диапазоне. Степень и частота тестирования соразмерна величине банка и стоящим перед ним потенциальным рискам ликвидности, а также относительному весу банка в финансовой системе Республики Казахстан. Банк должен установить способность увеличить частоту тестирований в особых обстоятельствах.
При составлении стресс-сценариев банк учитывает характер бизнеса, подверженность осуществляемой деятельности риску ликвидности.	Правление рассматривает проекты различных стресс-сценариев. При проведении стресс-тестирования банк принимает во внимание краткосрочные и длительные стресс-сценарии, а также стресс-сценарии, специфичные для отдельно взятого банка и для всего рынка в целом, в том числе: досрочное погашение обязательств, с учетом условных обязательств банка при наступлении соответствующих событий, в том числе нарушение ковенант; одновременный недостаток ликвидности на рынке; ограничение доступа к обеспеченному и необеспеченному финансированию; ограничение конвертируемости валют; учитывает связь между сокращениями ликвидности рынка и дефицитом ликвидности фондирования; результаты влияния на ликвидность банка, стресс-тестов по другим видам рисков (кредитный, операционный, рыночный и другие).
Банк выработал консервативно- сдержанный подход при установлении допущений для стресс-тестиро- вания.	В зависимости от вида сценария, банк рассматривает ряд допущений, включающих следующий перечень: неликвидность рынка активов; отток розничного финансирования; (не)доступность обеспеченных и необеспеченных источников оптового финансирования; требования установить дополнительную маржу и требования по залогу; сроки финансирования; условные требования по кредитным линиям, выданным третьим лицам или дочерним организациям; ликвидность, покрывающая обязательства по внебалансовым инструментам и операциям; наличие кредитных линий, выданных банку; конвертируемость валют и доступ к валютным рынкам; доступ к кредитным средствам Национального банка Республики Казахстан; уровень будущего роста активов. Банк периодически, но не реже одного раза в год, пересматривает проекты сценариев для обеспечения соответствия характера и серьезности тестируемых сценариев осуществляемой банком деятельности. При пересмотре сценариев банк учитывает изменение состояния рынка; изменения характера, масштабов деятельности банка; имеющийся фактический опыт деятельности в стрессовых ситуациях. Для выявления и анализа факторов, которые могут оказать существенное влияние на профиль ликвидности, банк может провести анализ чувствительности результатов стресс-тестирования к определенным ключевым допущениям.
Правление рассматривает сценарии и допу- щения, применяемые в стресс-тестиро- вании, а также результаты стресс-тестов. Выбор банком сценариев и сопутствующих допущений документированы и рассмотрены наряду с результатами стресс-тестирова- ния.	Правление решает, каким образом включить результаты стресс-тестов в оценку и планирование сопутствующего возможного дефицита фондирования в плане на случай возникновения непредвиденных обстоятельств. В той степени, в какой прогнозируемые дефициты фондирования больше (или прогнозируемые дефициты финансирования меньше) допускаемой банком допустимого уровня риска ликвидности, руководство решает (проконсультировавшись с Советом директоров): корректировать ли свою позицию ликвидности или поддержать план на случай возникновения непредвиденных обстоятельств.
Правление обеспечивает функционирование надежной структуры управления риском ликвидности.	Правление в целях исполнения возложенных на него функций по управлению риском ликвидности, в том числе: обеспечивает выполнение необходимых процедур в соответствии с утвержденной Советом директоров политикой по управлению риском ликвидности; обеспечивает выполнение банком ежедневных обязательств по ликвидности, в том числе в период недостатка ликвидности, вызванной проблемами внутри банка либо рынка в целом; обеспечивает поддержание достаточного резерва ликвидности (в виде необремененных активов), соразмерного со срочностью балансовых и внебалансовых операций банка, ликвидностью его активов и обязательств. Подразделение управления активами и обязательствами определяет и поддерживает необходимый уровень ликвидных активов для быстрой их передачи в залог в качестве обеспечения предоставляемых займов; применяет достаточно сдержанные допущения о реализуемости активов и доступности для банка источников финансирования в периоды напряженности с ликвидностью.
Внутренними документами банка предусмотрено создание надлежа- щей управленческой информационной системы для обеспечения Совета директоров и Правления своевре- менной информацией о позиции банка по ликвидности. Управленческая информационная система дает возможность расс- читывать позиции ликвидности, как банка, так и в разрезе дочерних организаций банка.	Управленческая информационная система учитывает: все источники риска ликвидности, включая условные риски, а также риски, связанные с возникновением событий, которые могут повлечь за собой досрочное погашение обязательств и потребность в определенном объеме ликвидности, связанные, в том числе с внебалансовыми статьями; позиции ликвидности на один операционный день, ежедневные (для более коротких отрезков времени), а затем и по ряду более отдаленных периодов времени; различные сценарии, которые охватывают стрессовые ситуации; необходимую информацию для управления риском ликвидности, в том числе на консолидированной основе, принимая во внимание различия в организациях с точки зрения системы, юридических препятствий, временных зон, и валют. Банком разработан перечень отчетных критериев, определяющих масштаб, форму и периодичность предоставления отчетов Совету директоров, Правлению и (или) другим коллегиальным органам с соответствующими функциями и полномочиями. Совет директоров периодически, но не реже одного раза в квартал получает отчеты об уровне риска в сравнении текущих потенциальных рисков ликвидности с установленными лимитами. Правление информирует Совет директоров о нарушениях лимитов риска ликвидности и принимает коррективные меры.
Совет директо- ров обеспечивает проведение работы по внутреннему контролю системы управления риском ликвидности функционально независимыми, соответственно обученными и компетентными сотрудниками.	Сотрудники службы внутреннего аудита обладают необходимым опытом и навыками для оценки эффективности системы управления риском ликвидности в банке. Служба внутреннего аудита регулярно рассматривает реализацию подразделениями банка и эффективность согласованной структуры управления риском ликвидности.

Приложение 5
к Инструкции о требованиях к
наличию систем управления рисками
и внутреннего контроля в банках
второго уровня

Требования к проведению операций
с финансовыми инструментами

Сноска. Приложение 5 с изменениями, внесенными постановлениями Правления Агентства РК по регулированию и надзору финансового рынка и финансовых организаций от 27.10.2006 N 234 (порядок введения в действие см. п. 2); от 27.03.2009 N 64 (порядок введения в действие см. п. 2); от 31.01.2011 № 8 (вводится в действие по истечении четырнадцати календарных дней со дня его гос. регистрации в МЮ РК).

Наименование требования	Критерии требования
Совет директоров утвердил внутреннюю политику управления операциями по купле/продаже финансовых инструментов и ценового риска.	Внутренние политики управления операциями по купле/продаже финансовых инструментов регламентируют: определение процентного риска, связанного со структурой активов (обязательств) банка; определение валютного риска, связанного со структурой активов (обязательств) банка; определение рисков, присущих операциям с производными финансовыми инструментами; методы установления лимитов ценового риска, достаточности собственного капитала по рыночному риску; модели, используемые при измерении рыночного риска банка; периодичность представления подразделением управления рисками совету директоров и правлению отчета о позициях банка по рыночному риску.
Совет директоров утвердил политику двойного контроля для фронт- и бэк-офисов, основанную на разделении функциональных обязанностей, в частности, между фронт-офисом, который осуществляет сделки и бэк-офис, который занимается отражением указанных операций в учете.	Система двойного контроля предусматривает: разделение фронт- и бэк-офисов; возможность бэк-офиса своевременно проверить условия операций во фронт-офисе; меры ограничения возможного сговора между участниками системы двойного контроля; запрет на исполнение одним и тем же лицом обязанностей одновременно во фронт- и бэк-офисах и подразделениях, осуществляющих мониторинг рисков и кастодиальной деятельностью.
Правление утвердило процедуры по обеспе- чению безопасности операций банка.	Служба внутреннего аудита проверяет операции банка в целях выявления и предотвращения случаев манипуляций с доходами и принятия риска, неадекватного размеру собственного капитала и доходов банка.
Банк располагает автоматизированной системой (управление портфелем финансовых инструментов, обес- печение операций, обработка счетов и проведение расчетов, управление рисками).	Банк располагает технической системой обеспечения операций по купле/продаже финансовых инструментов; банк располагает системой по сбору информации, необходимой для управления рисками; банк располагает технической системой для проведения расчетов по деньгам и финансовым инструментам; служба внутреннего аудита и внешние аудиторы проверяют точность сведений, предоставляемых подразделениями банка, отвечающими за ведение бухгалтерского учета и отчетности в подразделении управления рисками.
Банк располагает системой управления рисками по операциям с финансовыми инст- рументами, обеспечи- вающей возможность отслеживать риски в режиме реального времени, в том числе на консолидированной основе.	Банк ведет обработку торговых операций отдельно от других рыночных операций; банк отслеживает доходы/расходы и риски по балансовым и внебалансовым операциям, подверженным ценовому риску, в том числе на консолидированной основе с учетом дочерних организаций; банк проводит ежедневную оценку доходов/расходов на основе переоценки срочных биржевых позиций.
Банк периодически оценивает потенциа- льный рыночный риск и доходов/расходов с учетом текущих рыночных цен на финансовые инструменты.	Банк исключает из портфеля финансовых инструментов финансовые инструменты, которые не имеют текущей рыночной оценки или расчетной цены, определенной математическими моделями банка; банк регулярно в течение каждого операционного дня проводит оценку доходов/расходов от операций с финансовыми инструментами; подразделение управления рисками осуществляет мониторинг правильности определения банком справедливой цены по финансовым инструментам; советом директоров банка утверждены процедуры определения стоимости финансо- вого инструмента с учетом риска; банк проводит оценку стоимости финансовых инструментов на основе модели оценки риска и приведения текущих цен к рыночным, в том числе осуществляет стресс-тесты (stress-testing) и бэк-тесты (back-testing); банк использует результаты оценки риска и регулярных стресс-тестов (stress-testing) при принятии решений на совершение операций с финансовыми инструментами.
Совет директоров устанавливает совокупный лимит по операциям с финансо- выми инструментами, правление - лимиты по отдельным финан- совым инструментам, а также лимиты, при- нятые в международ- ной практике по правилу "stop-loss".	Советом директоров периодически определяются совокупный лимит и правила установления лимитов "stop-loss"; подразделение банка, осуществляющее операции по купле/продаже финансовых инструментов представляет правлению банка позиции банка по финансовым инструментам; совет директоров устанавливает процедуры определения лимитов по финансо- вым инструментам и правила определения лимитов "stop-loss".
Правление утвердило процедуры управления рисками по каждому финансовому инструменту.	Правление или другой коллегиальный орган с соответствующими функциями и полномочиями устанавливает лимиты позиций по принятым в международной практике операциям спот, форварду, своп по каждому виду иностранных валют и по всем валютам; подразделение управления активами и обязательствами использует ежедневную таблицу сроков погашения активов и обязательств для управления сроками погашения спот и форвардных операций; правление или другой коллегиальный орган с соответствующими функциями и полномочиями устанавливает диапазон лимитов "stop-loss" для финансовых инструментов; служба внутреннего аудита проверяет правильность применения банком правил определения лимитов "stop-loss".
Совет директоров утвердил политику принятия решений по определению позиции по ценовому риску, в том числе в раз- бивке по финансовым инструментам, с учетом размера рынка и ликвидности финансового рынка.	Подразделение управления рисками проводит анализ адекватности лимитов по финансовым инструментам, то есть в соответствии с масштабом и динамикой рынка финансовых инструментов и ликвидностью финансового инструмента.
	Совет директоров утвердил инвестиционную политику, в которой определены: цели инвестирования, полномочия по утверждению операций инвестирования, а также планов и лимитов инвестирования; процедуры отделения функций проведения инвестиционных операций от функций креди- тования с целью недопущения операций с использованием конфиденциальной информации; инвестиционные критерии по видам финансовых инструментов, целям инвестиционной деятельности.
Подразделение по управлению рисками не менее чем один раз в квартал анализирует объем инвестиций, резуль- таты которого перио- дически, но не менее чем один раз в квартал, представ- ляются правлению и не менее чем один раз в полгода - совету директоров.	Правление утвердило процедуры ежедневного мониторинга инвестиционных операций банка; результаты мониторинга вместе с отчетом о доходах/расходах по портфелю инвестиций ежемесячно представляются правлению и ежеквартально совету директоров банка; подразделение управления рисками осуществляет мониторинг инвестиционного портфеля банка по виду финансового инструмента, эмитента, срокам обращения, видам валют и целям инвестирования.
Правление утвердило процедуры структури- рования портфеля инвестиций так, чтобы он поддерживал стабильные показате- ли инвестиционной рентабельности в средне- и долгосроч- ной перспективе.	Процедуры структурирования предусматривают: не менее чем раз в месяц проведение переоценки портфеля инвестиций по рыночной стоимости; не менее чем раз в полгода проведение оценки финансовых результатов инвестиций, с учетом стоимости привлечения средств, доходов/расходов за каждый отчетный период.
Совет директоров установил политику по предупреждению чрезмерных расходов от купли/продажи финансовых инстру- ментов и осуществле- нию контроля за соблюдением банком указанной политики.	Банк проводит анализ изменения доходов/расходов от операций с финансовы- ми инструментами с учетом динамики их рыночной стоимости.
Подразделение по управлению активами и обязательствами и/или коллегиальный орган с соответст- вующими функциями и полномочиями осу- ществляет мониторинг процентного риска и валютного риска.	Подразделение управления активами и обязательствами и/или коллегиальный орган с соответствующими функциями и полномочиями: рассматривает вопросы управления активами и обязательствами; взаимодействуют с подразделением управлением управления рисками; ежемесячно отслеживает процентный и валютный риски по балансовым и внебалансовым операциям; ежемесячно информирует правление и ежеквартально - совет директоров, по позиции банка по процентному и валютному рискам, в динамике и по видам операций купли/продажи; дает рекомендации по установлению ставок вознаграждения по выдаваемым займам и привлекаемым депозитам.
Подразделение управления активами и обязательствами осуществляет монито- ринг процентного и валютного риска на консолидированной основе.	Подразделение управления активами и обязательствами не менее чем один раз квартал проводит мониторинг управления деньгами в дочерних организациях и осуществляется управление активами и обязательствами банка и дочерних организаций на консолидированной основе.
Совет директоров утвердил политику оценки рисков с использованием методик, в том числе международной практики оценки финансовых инструментов по предполагаемому риску (VAR-метод).	Подразделение управления активами и обязательствами и/или коллегиальный орган с соответствующими функциями и полномочиями регулярно, не менее чем раз в квартал, определяет уровни ставок вознаграждения по срокам погашения; уровни ставок вознаграждения составляются с учетом влияния факторов: доля сомнительных с повышенным риском и безнадежных активов, размер собственного капитала и провизий, доли бессрочных депозитов.
Подразделение управления активами и обязательствами располагает системой сбора и анализа данных для оценки процентных рисков.	Подразделение управления активами и обязательствами и/или коллегиальный орган с соответствующими функциями и полномочиями осуществляет мониторинг процентного риска, основные источники процентного риска (различия в сроках погашения, ставки рынка заемного капитала, встроенные опционы); совет директоров утвердил политику принятия решений по валютным позициям в соответствии с анализом изменения валютных курсов.
Подразделение управления активами и обязательствами и подразделение управления рисками принимает меры по снижению риска в тех случаях, когда в количественном отношении риски становятся чрезмер- ными в сравнении с капиталом и доходами банка.	Подразделение управления рисками осуществляет: комплексное управление рисками с использованием различных аналитических методик; оценку процентной чувствительности регулярно проводит анализ гэп, анализ модели, в которой проводится оценка рисковой стоимости (или рисковых доходов); стресс-тестирование, результаты которого используются в принятии стратегических решений в области принятия риска и контроля над риском; анализирует и контролирует процентный риск с точки зрения изменений в объемах как периодически повторяющихся доходов (расходов); правление: утвердило процедуры хеджирования процентного риска с помощью производных инструментов или других рыночных операций; устанавливает лимиты по гэп и размеру процентного риска, с учетом адекватности собственного капитала по рискам.
Подразделение управления активами и обязательствами и/или коллегиальный орган с соответст- вующими функциями и полномочиями оцени- вает и анализирует уровень валютного риска с использова- нием методик, утвержденных Правлением.	Подразделение управления активами и обязательствами и/или коллегиальный орган с соответствующими функциями и полномочиями: располагает вспомогательной системой для анализа изменения валютных курсов; регулярно анализирует открытые валютные позиции или модели, в которых проводится оценка стоимости валютных инструментов с риска, для определения чувствительности к изменениям валютных курсов.
Советом директоров утверждена политика по снижению риска в тех случаях, когда валютные риски в количественном отношении могут превысить размер собственного капитала и доходов банка.	Подразделение по управлению рисками, не менее чем раз в полгода, проводит стресс-тестирование и использует его результаты в принятии стратегических решений при принятии риска и контроля над риском; банк использует процедуры адекватного и своевременного хеджирования валютного риска с помощью сделок с производными инструментами или других рыночных операций в соответствии с политикой управления активами и обязательствами; совет директоров устанавливает лимиты по открытым валютным позициям и лимит валютной нетто-позиции.

Приложение 6
к Инструкции о требованиях к
наличию систем управления рисками
и внутреннего контроля в банках
второго уровня

Сноска. Приложение 6 с изменениями, внесенными постановлением Правления АФН РК от 27.10.2006 N 234 (порядок введения в действие см. п. 2 ); от 31.01.2011 № 8 (вводится в действие по истечении четырнадцати календарных дней со дня его гос. регистрации в МЮ РК).

Требования к обеспечению операционной
деятельности банка, функционирования информационных
систем и систем управленческой информации

Наименование требования	Критерии требования
Совет директоров утверждает и периодически пересматривает внутренний документ, регламентирующий политику управления операционным риском в банке и содержащий: определение операционного риска, присущего для банка; подход банка к выявлению, оценке, мониторингу и контролю (снижению) операционного риска; допустимый уровень операционного риска, соответствующий бизнес стратегии банка.	Правление банка несет ответственность за: организацию эффективной системы управления рисками, позволяющей идентифицировать и оценить потенциальные операционные риски; разработку и совершенствование политики по управлению операционным риском, внутренних правил и процедур управления операционным риском по всем важным продуктам, операциям и процессам; обеспечение соблюдения подразделениями банка политики управления операционным риском, утвержденной Советом директоров банка. Правление обеспечивает: распределение обязанностей и системы отчетности между подразделениями, отвечающими за управление операционным риском, бизнес подразделениями и иными заинтересованными подразделениями во избежание конфликта интересов; поддержание сотрудниками, отвечающими за управление операционным риском, взаимодействия с сотрудниками, ответственными за управление кредитным, рыночным и другими рисками, а также с сотрудниками организации, которые отвечают за покупку внешних услуг (договоры страхования, аутсорсинг (привлечение третьих лиц для выполнения работ)); доведение политики управления операционным риском банка до сведения заинтересованных подразделений банка, подверженных существенным операционным рискам. Правление рассматривает отчет об уровне операционного риска, принимает корректирующие меры в рамках своей компетенции и представляет Совету директоров отчет об уровне операционного риска в банке.
Правление утвердило процедуры по опера- ционной технике оказания банковских услуг и их бухгал- терскому учету.	Внутренние процедуры регламентируют: подразделение, обеспечивающее руководство производственной деятельностью банка; технический порядок проведения банковских операций; бухгалтерский учет операций банка; двойной контроль операций банка и их учета.
Банк располагает информационной системой по работе с наличными деньгами.	Банк осуществляет сверку находящихся в кассе денег с журнальными проводками, которые хранятся в сейфе (хранилище); банк проверяет случаи излишка (недостатка) наличных денег в кассе; банк осуществляет контроль за работой персонала, отвечающего за обеспечение наличными деньгами банкоматов.
Правление установило процедуры, ограничи- вающие возможность неправильного прове- дения и недостовер- ного отражения в учете принятых и выданных депозитов, дебиторской и креди- торской задолженнос- ти.	Служба внутреннего аудита, не менее чем раз в полгода, проводит проверки подразделений в целях оценки соблюдения ими операционной техники проведения операций по приему/размещению депозитов, дебиторской/кредиторской задолженности.
Банк располагает внутренними правила- ми и руководствами по планированию, разработке и функ- ционированию систем электронной обработ- ки данных.	Банк располагает правилами и руководствами, касающиеся планирования, разработки и функционирования систем электронной обработки данных.
Правление банка утвердило процедуры внутреннего контроля системы электронной обработки.	Работник банка, осуществляющий контроль системы электронной обработки данных и отвечающий за вопросы обработки данных, имеет квалификацию и опыт, соответствую- щие профилю работы; проверки проводятся службой внутреннего аудита в соответствии с утвержденными правлением планами проверок; служба внутреннего аудита регулярно, по результатам проведенных проверок, сообщает о результатах правлению и совету директоров.
Правление утвердило политику по предотв- ращению несанкциони- рованного доступа.	Подразделение информационного обеспечения располагает системой проверки уровня допуска при входе и выходе из автоматизированной банковской системы; правление утвердило процедуры и ответственность подразделения информацион- ного обеспечения по контролю важных ключей, в том числе электронных к информационным базам данных.
Правлением утверждены процедуры выполнения плановых мероприятий по обес- печению сохранности информационных сис- темы баз данных, в том числе форс-мажорных обстоятельств.	Процедуры предусматривают обязательное наличие: сертифицированного программного обеспечения, изготовитель которого обеспечивает последующее техническое обслуживание оборудования; обособленных помещений для технических комплексов информационных баз данных, отвечающие требованиям пожарной безопасности; сейсмоустойчивости; автономного электропитания; резервных компьютеров и сетевых коммуникаций; банк регулярно формирует резервные копии системно-важных программных файлов и файлов данных.
Правлением утверждены процедуры делегирования полно- мочий и ответствен- ности в случае форс-мажорных обстоятельств.	Процедуры форс-мажорных обстоятельств предусматривают правила и руководства для компьютерного центра и филиалов в случае чрезвычайного сбоя в работе системы.
Подразделение информационного обеспечения ведет учет фактических системных проблем, с учетом которых применяются неза- медлительные меры по разработке мер безопасности с целью предотвращения пов- торного возникнове- ния проблем.	Подразделением информационного обеспечения заполняются листы учета технических проблем и ведется по ним отчетность; подразделение информационного обеспечения отслеживает причины возникновения проблемы, извещает о них изготовителя информационной системы и принимает коррективные мер для предотвращения их повторного возникновения; подразделение информационного обеспечения регулярно анализирует характер таких проблем; подразделение информационного обеспечения ведет сбор и учет данных по фактически полученному ущербу, вследствие возникновения системных проблем и принимает меры для предотвращения их повторного возникновения.
Правление утвердило процедуры по предотвращению утеч- ки конфиденциальной информации и искаже- ния информационных данных.	Процедуры предусматривают: перечень информационных данных, имеющих ограниченный доступ; порядок получения доступа; порядок контроля доступа к информационным данным; перечень лиц, имеющих доступ к информационным данным.
Правлением утверждены процедуры по предотвращению сбоев с помощью регулярных инспекций оборудования и проверки отчетов о работе.	Подразделение информационного обеспечения, не менее чем раз в квартал, проводит проверки технических комплексов, обеспечивающих функционирование автоматизированной базы данных; подразделение информационного обеспечения раз в квартал предоставляет правлению информацию о состоянии технических комплексов.
Правлением утверждены процедуры по предотвращению несанкционированного использования терми- налов управления автоматизированной базой данных.	Подразделение информационного обеспечения осуществляет мониторинг и идентифицирует пользователей терминалов управления автоматизированной базой данных, в том числе контролирует виды и объемы проведенных ими операций на предмет их соответствия функциональным обязанностям пользователя.
Банк оценивает риски, связанные с предоставлением новых банковских услуг или с исполь- зованием новых информационных технологий.	Банк располагает системой, позволяющей идентифицировать личность пользователя; банк располагает комплексом мер безопасности при предоставлении услуг по переводу средств по коммуникациям Интернет.

Правление банка обеспечивает проведение: процедуры идентификации и оценки операционного риска, присущего всем существенным банковским продуктам, операциям, процессам, системам; при внедрении новых продуктов, операций, процессов и систем соответствующей процедуры оценки свойственных им операционных рисков	Внутренние процедуры банка по выявлению операционного риска учитывают как внутренние факторы (структуру, масштаб деятельности, качество ресурсов, организационные изменения, текучесть кадров), так и внешние факторы (изменения в банковском секторе, технологий), которые могут неблагоприятно отразиться на достижении целей банка и предусматривают использование, но не ограничиваясь ими, следующих инструментов для выявления и оценки операционного риска: самооценка или оценка риска. Банк оценивает свою операционную и иную деятельность, соотнося ее с перечнем своей уязвимости к потенциальному операционному риску. Банк использует перечень контрольных вопросов и (или) проведение рабочих встреч для выявления сильных и слабых сторон в управлении операционным риском; карта риска, представляющая собой графическое или текстовое описание, на которой различные бизнес и организационные подразделения или бизнес процессы отражены по видам риска. Карта риска представляет возможность банку выявить проблемные области и приоритетность последующих шагов по управлению рисками; индикаторы риска - количественные показатели, часто финансовые, дающие представление о степени подверженности банка риску. Индикаторы риска пересматриваются регулярно и сигнализируют об изменениях, которые могут указывать о недостатках в управлении операционным риском. К таким индикаторам банк относит количество несостоявшихся или незавершенных операций или сделок, увеличение их частоты и (или) объемов, постоянная ротация (текучесть) кадров, частота и (или) серьезность ошибок и оплошностей, время (продолжительность) простоя информационно-технологических систем. Для каждого индикатора в банке установлены лимиты, для обеспечения выявления существенных операционных рисков; измерение. Банк располагает внутренним документом, содержащим процедуры, обеспечивающие создание базы данных по убыткам, позволяющим адекватно оценить подверженность банка операционному риску, а также разработать соответствующие меры для контроля (снижения) операционного риска. Процедурами банка по измерению операционного риска предусмотрен систематический мониторинг и регистрация частоты, серьезности и иной достаточной информации об конкретных случаях убытков.
Правлением утвержден внутренний документ, регламентирующий процедуры сбора информации об ущербах в соответствующей базе данных по убыткам.	Внутренний документ банка, регламентирующий процедуры сбора информации об ущербах в соответствующей базе данных по убыткам предусматривает: порядок ведения базы данных об операционных убытках, в которой отражаются сведения об их видах и размерах в разрезе направлений деятельности, банковских операций и иных, обстоятельств их возникновения и выявления; форму представления информации об операционных убытках и требования к содержанию вводимой информации; использование внешних баз данных по операционным убыткам. Внешние данные о событиях операционных убытков включают информацию о суммах убытков, бизнес-процессе, по которым возникли убытки, причинах и обстоятельствах, вызвавших убытки, и иной информации, необходимой для оценки операционного риска в банке.
Правление осуществляет регулярный мониторинг профиля операционного риска и подвержен- ности банка крупным убыткам (потерям) для превентивного управления операционным риском.	Отчет по управлению операционным риском содержит: внутренние финансовые и операционные данные; данные по соблюдению установленных требований (лимитов) по операционным рискам; данные о событиях операционного риска, происходящих за пределами банка и находящихся в открытом доступе (отчеты, пресс-релизы), и/или внешней базы данных убытков финансовых организаций; результаты мониторинга индикаторов риска; выявленные проблемы для принятия своевременных корректирующих мер по их устранению. Правление банка: регулярно, но не реже одного раза в квартал, получает отчеты от соответствующих подразделений банка (подразделения по управлению операционным риском либо службы внутреннего аудита); использует отчеты, подготовленные внешними источниками (аудиторами, надзорными органами) для оценки эффективности системы внутренних отчетов. Совет директоров периодически, но не реже одного раза в полгода, получает необходимую информацию, позволяющую ему оценить уровень подверженности банка операционному риску.
Правление банка рассматривает оценку операционного риска на этапе: внедрения нового продукта (бизнес- процесса); внесения существенных изменений в существующие продукты (бизнес-процессы); введения значительных организационных изменений.	Уполномоченный орган банка принимает решение об утверждении продукта (бизнес-процесса), существенных изменений в существующие продукты (бизнес-процессы) и утверждении значительных организационных изменений, принимая во внимание представленную оценку об операционном риске.
Совет директоров банка не реже одного раза в полгода получает управлен- ческую отчетность, позволяющую анализировать степень влияния операционного риска на банк.	Совет директоров анализирует следующую управленческую отчетность: об ущербе в разбивке по объектам риска (направлениями деятельности) в сравнении с тем же периодом прошлого года; об ущербе в разбивке причин, типов событий, последствий операционного риска в сравнении с тем же периодом прошлого года.
Банком разработаны внутренние правила, отражающие, в том числе управление рисками, связанными с аутсорсингом – привлечением сторонних организаций и лиц к выполнению необходимых для банка работ	Внутренние правила отражающие, в том числе управление рисками, связанными с аутсорсингом включают: требования к договору (соглашению) аутсорсинга, в том числе по вопросам права собственности, конфиденциальности данных, прекращения прав, разрешения спорных вопросов; процедуры управления и мониторинга рисков, связанных с аутсорсингом, в том числе финансового состояния поставщика услуг; распределение прав, обязанностей и ответственности между банком и внешним поставщиком услуг.
Совет директоров обеспечивает проведение службой внутреннего аудита эффективной и всесторонней проверки политики управления операционным риском.	Служба внутреннего аудита не менее чем один раз в год рассматривает реализацию подразделениями банка и эффективность согласованной структуры управления операционным риском.

Приложение 7
к Инструкции о требованиях к
наличию систем управления рисками
и внутреннего контроля в банках
второго уровня

Сноска. Приложение 7 внесены изменения - постановлением Правления Агентства РК по регулированию и надзору финансового рынка и финансовых организаций от 27 октября 2006 года N 234 (порядок введения в действие см. п. 2).

Базовые критерии требований Инструкции

Организация системы управления рисками и внутреннего контроля

Совет директоров утвердил политику по урегулированию конфликта интересов в банке

Совет директоров утверждает политику по мониторингу операций банка с лицами, связанными с банком особыми отношениями.

Служба внутреннего аудита осуществляет контроль за соблюдением внутренних правил и процедур банка, исполнением отчетов внутренних и внешних аудиторов, мер воздействия и иных требований уполномоченного органа.

Кредитный комитет, который устанавливает и утверждает требования по банковским заемным операциям, следит за качеством займов и дает предварительное разрешение на выдачу займов, превышающих пять процентов собственного капитала банка.

Комитет по управлению активами и обязательствами устанавливает и утверждает правила и процедуры заимствования, проведения операций по купле/продаже финансовых инструментов, инвестирования и выдачи банковских гарантий, а также определяет ориентиры по диверсификации активов, рентабельности, ликвидности и достаточности капитала.

Совет директоров ежемесячно анализирует следующие отчеты: сводный баланс и отчет о доходах и расходах банка в сравнении с тем же периодом за прошлый год и запланированные показатели деятельности; отчеты об инвестициях: с группировкой финансовых инструментов по их видам и указанием балансовой стоимости, рыночной стоимости, доходности и общей суммы покупок и продаж; отчеты о динамике классифицированных кредитов, объемам сформированных против них провизий; отчет о новых займах, полученных лицами, связанными с банком особыми отношениями. Совет директоров ежеквартально анализирует следующие отчеты: краткий анализ позиции банка по процентному риску; краткий анализ подверженности банка риску колебаний обменных курсов валют; краткий анализ текущих и прогнозируемых потребностей банка в собственном капитале.

Совет директоров проводит контроль с выяснением причин невыполнения мер воздействия и иных требований уполномоченного органа, в том числе плана мероприятий по устранению недостатков в деятельности банка.

Совет директоров анализирует ежегодные отчеты по функциональным обязанностям руководящих работников банка.

Совет директоров сравнивает условия кредитования членов совета директоров, руководящих работников, лиц, являющихся крупным участником банка и иных лиц, связанных с банком особыми отношениями, с обслуживанием других заемщиков банка, в том числе в целях проверки факта предоставления льготных условий.

Совет директоров ежемесячно заверяет реестр лиц, связанных с банком особыми отношениями.

Совет директоров ежегодно анализирует деятельность правления на предмет достижения банком запланированных на текущий финансовый год целей.

Совет директоров в пределах своих полномочий может применить меры к членам правления банка в случае несоответствия результатов деятельности банка целевым показателям текущего года.

Схема организационно-функциональной структуры банка, в том числе регламентирует: полномочия и обязанности подразделения банка или лица по управлению рисками, отвечающие за независимую оценку и анализ основных рисков, связанных с проводимыми банком операциями; структуру органов управления банком, соответствующую их функциональным обязанностям; должностные обязанности и полномочия каждого руководящего работника банка.

Порядок оценки деятельности руководящего работника банка (за исключением членов правления) в течение отчетного года, в том числе применение мер или привлечение к ответственности за невыполнение банком целевых показателей деятельности банка.

Составление годовых бюджетов и стратегических планов проводится правлением с учетом текущей и будущей конкурентной, экономической среды и нормативной правовой базы, дополнительно необходимого размера капитала банка и доступа к новым долгосрочным источникам финансирования капитала банка.

Политика управления рисками предусматривает: положения, регламентирующие полномочия и функциональные обязанности руководящих работников банка, в том числе предусматривающие обеспечение двойного контроля правильности совершения банковских операций и контроля связанного с ними риска.

Служба внутреннего аудита проводит проверки руководящих работников на предмет выявления концентрации у них полномочий и функций по управлению деятельностью банка.

Политики по управлению рисками и внутреннему контролю определяют полномочия и функциональные обязанности по управлению рисками членов совета директоров, правления и ответственных работников банка.

Перечень управленческой информации, представляемой совету директоров и правлению банка, достаточны для надлежащего исполнения советом директоров и правлением банка собственных функциональных обязанностей по управлению рисками.

Персонал подразделения по управлению рисками соответствует квалификационным требованиям, в том числе предусматривающих наличие соответствующей квалификации для осуществления функциональных обязанностей по управлению рисками.

Функциональные обязанности персонала банка подразделения по управлению рисками и служба внутреннего аудита соответствуют проводимым ими операциям.

Политика банка по внутреннему контролю определяют: все риски, которым подвержен банк; масштаб и частоту проведения внутреннего контроля; рейтинговую систему, используемую при проведении внутреннего контроля; требования к составлению плана проведения внутреннего контроля банка.

Служба внутреннего аудита в соответствии с политиками аудита проводит регулярные внутренние проверки всех подразделений банка, функции которых предусматривают проведение банковских операций.

Персонал службы внутреннего аудита обладает опытом работы и необходимыми знаниями о деятельности подразделений банка, в которых проводятся проверки.

Внутренними политиками банка предусматривается право службы внутреннего аудита доступа ко всем необходимым документам, связанным с деятельностью проверяемого подразделения, в том числе составляющим коммерческую, иную или имеющую режим конфиденциальности.

Внутренними политиками банка по внутреннему контролю устанавливается независимость исполнения функциональных обязанностей от руководящих работников или других подразделений банка, и подотчетность службы внутреннего аудита совету директоров.

Служба внутреннего аудита совместно с внешним аудитором банка проводит совместные встречи для обсуждения недостатков в системе внутреннего контроля банка.

Служба внутреннего аудита участвует в обсуждении вопросов о внедрении новых продуктов или услуг.

Политикой внутреннего контроля предусматривается оптимальные сроки представления службой внутреннего аудита результатов каждой проверки совету директоров и правлению банка.

Полномочия службы внутреннего аудита предусматривают подготовку предложений по результатам проведенной проверки, исполнение которых является обязательным для подразделений, при этом способы и условия их осуществления определяются непосредственно подразделениями банка.

Служба внутреннего аудита осуществляет мониторинг проводимых и планируемых подразделениями банка мероприятий, предпринимаемых по результатам внутреннего контроля, с целью их оптимального выполнения.

Внутренними политиками установлено подразделение банка, которое ежемесячно отслеживает доходы (расходы) банка, в том числе в динамике, в разрезе, по видам банковских услуг, территориальным и функциональным подразделениям банка, а также ежеквартально на консолидированной основе.

Внутренними политиками предусмотрены полномочия подразделений банка по управлению доходами (расходами), связанные с деятельностью подразделения, в пределах совокупных лимитов, установленных советом директоров.

Правление в обязательном порядке проводит анализ динамики собственного капитала и потенциальных рисков, связанных с планируемым оказанием новых банковских услуг.

Правлением в пределах совокупных лимитов рисков, установленных советом директоров, определяются лимиты риска для каждого из подразделений банка, осуществляющих финансовые операции.

Правлением утверждена политика по установлению ставок вознаграждения по привлекаемым депозитам и выдаваемым кредитам.

Политика по установлению ставок вознаграждения, в том числе регламентирует процедуру установления ставок вознаграждения.

Подразделение управления рисками осуществляет мониторинг финансовой деятельности дочерних организаций и банковских холдингов.

Подразделение управления рисками имеет полномочия по проверке операций совершаемых банком с банковскими холдингами.

Совет директоров устанавливает требования к условиям сделок, совершаемых с банковскими холдингами.

Правление регулярно анализирует сведения о рисках, которым подвергаются лица, являющиеся банковским холдингом, а также рисках, принимаемых банковскими холдингами, которые могут повлиять на деятельность банка.

Подразделения банка проводят оценку соответствия своей деятельности требованиям законодательства Республики Казахстан, внутренним правилам и документам банка

Служба внутреннего аудита проводит оценку возможности появления дополнительных рисков банка, связанных с соблюдением нормативных правовых актов, регулирующих банковскую деятельность при внедрении новых видов банковских услуг.

Советом директоров утверждены формы и сроки представления правлением совету директоров и акционерам банка финансовой и управленческой отчетности, обеспечивающей возможность оценки финансовых показателей банка.

Совет директоров анализирует заключения внешних аудиторов по улучшению внутреннего контроля и управлению рисками.

Политики банка по учету и отчетности, в том числе предусматривают в ходе аудита банка проверку следующих вопросов: правильность обработки ежедневных балансов; соответствие учетной политики банка международным стандартам финансовой отчетности; наличие фактов необоснованных бухгалтерских манипуляций финансовыми отчетами; правильность формирования провизий (резервов) по классифицированным активам и условным обязательствам; соответствие методов учета и составления отчетности требованиям, установленным в учетной политике банка; полнота и правильность раскрытия банком в годовом отчете структуры и размера рисков банка и его дочерних организаций.

Подразделение управления рисками прогнозирует воздействие на достаточность собственного капитала, рентабельность и ликвидность следующих факторов: падение цен на нефть; понижение суверенного долгового рейтинга Республики Казахстан на один уровень за три месяца и на два уровня за один год; иностранные банки повысили ставки и сократили сроки по займам, выдаваемым банкам Республики Казахстан; девальвация тенге.

Подразделение управления рисками проводит регулярный анализ: балансовых и внебалансовых отчетов банка, а также чувствительных к изменению экономических условий счета доходов и расходов; балансовых и внебалансовых отчетов, а также счетов доходов расходов дочерних организаций и лиц, являющихся банковским холдингом; повышение ставок и снижение сроков погашения полученных банком синдицированных займов и иных внешних займов; возможного снижения объема депозитов юридических и физических лиц; снижения ликвидности, изменения цен на финансовые инструменты; уровня не возврата займов, предоставленных субъектам нефтегазового сектора и его инфраструктуры; уровня не возврата займов, предоставленных в иностранной валюте.

Проведение банковских заемных операций

Правление осуществляет мониторинг подверженности банка и его дочерних организаций кредитному риску по балансовым и внебалансовым операциям.

Советом директоров установлены процедуры оценки качества кредитов.

Советом директоров и правлением установлены процедуры формирования провизий и списания классифицированных активов.

Правление как минимум раз в месяц проводит анализ качества активов и уровень кредитного риска банка по балансовым и внебалансовым обязательствам, определяет степень влияния кредитного риска на финансовое положение банка.

Персонал кредитного подразделения банка осуществляет функциональные обязанности с соблюдением процедур, ограничивающих риск конфликта интересов.

Служба внутреннего аудита не менее чем один раз в год проводит проверку соблюдения работниками кредитного подразделения политик и процедур, ограничивающих риск конфликта интересов.

Правление проводит анализ кредитных рисков, связанных с предложением банком новых банковских услуг или оказанием банковских услуг на новых секторах или регионах экономики.

Служба внутреннего аудита проводит проверку соответствия полномочий руководящих работников банка, принимающих решения о выдаче займа, их должностным полномочиям, определенным во внутренних положениях банка.

Положение о руководящих работниках банка, уполномоченных на принятие решений о выдаче займов, определяет квалификационные и профессиональные требования к лицу, полномочному на принятие решений о выдаче займов.

Политика ведения документации по кредитованию определяет: условия, подлежащие обязательному отражению в договорах банковского займа, в том числе к раскрытию заемщиками информации о финансовом положении и иных сведениях, которые могут негативно повлиять на возможность заемщика своевременно и в полном объеме исполнить обязательства по займу; проведение правовой экспертизы законодательства иностранного государства - при кредитовании нерезидентов Республики Казахстан.

Совет директоров утверждает критерии: оценки соответствия учетной политики заемщика действующим стандартам учета и отчетности, достоверности финансовой отчетности заемщиков; оценки правильности оценки финансового состояния родительской и дочерних организаций заемщика; оценки репутации и делового имиджа заемщика; оценки состояния отрасли и эффективности технологии производства заемщика; проверки использования заемных средств заемщиком.

Оценки источников погашения займа заемщиком, в том числе с учетом следующих факторов: производственные перспективы, динамика продаж, качество краткосрочных активов; сумма дохода, которая может быть выделена на погашение долга по сравнению с требованиями к обслуживанию долга; оценки эффективности бизнес-плана заемщика.

Политика и процедуры мониторинга заемщика определяют порядок: проведения банком финансового анализа заемщиков - юридических лиц, в том числе по займам, предоставленным под недвижимость; отслеживания банком изменений в финансовом положении заемщиков на основе сбора и анализа данных из финансовых отчетов; проверки банком посредством финансового анализа эффективности использования заемных средств; проверки рисков, сумма которых превышает пять процентов от собственного капитала банка, включая балансовые и внебалансовые операции; контроля за консолидированным кредитным риском заемщика, в том числе с учетом его родительских и дочерних организаций.

Политика мониторинга заемщиков с неудовлетворительным финансовым положением определяет: понятие "заемщик с неудовлетворительным финансовым положением", в том числе соответствующее критериям оценки финансового положения, предусмотренным нормативными правовыми актами уполномоченного органа по классификации активов; методы контроля займов, предоставленных заемщику с неудовлетворительным финансовым положением; методы взыскания сомнительных с повышенным риском и безнадежных займов; порядок информирования филиалов банка о заемщиках, займы которым классифицированы как сомнительные с повышенным риском и безнадежные; порядок ежемесячного отслеживания показателей финансовой и производственной деятельности заемщика с неудовлетворительным финансовым положением, в том числе с привлечением независимых экспертов или аудиторов; меры по разработке плана реструктуризации сомнительных с повышенным риском и безнадежных займов.

Подразделение управления рисками периодически анализирует эффективность процедур оценки достаточности обеспечения, которые определяют: правила по расчету достаточности обеспечения (например, коэффициент стоимости кредита к стоимости залога, переоценка залога); оперативные методы оценки достаточности обеспечения с учетом изменения показателей производственной деятельности заемщика, сохранности обеспечения, в том числе его подверженности форс-мажорным обстоятельствам; периодичность проверки предмета залога; периодичность переоценки предоставленной в качестве залога недвижимости, в частности, по займам, выданным юридическим лицам на приобретение недвижимости, по кредитным линиям, аккредитивам и гарантиям; периодичность переоценки стоимости ценных бумаг, удерживаемых до погашения в качестве залога; периодичность и методы оценки финансового положения гаранта.

Проведение операций с финансовыми инструментами

Система двойного контроля предусматривает: разделение фронт- и бэк-офисов; возможность бэк-офиса своевременно проверить условия операций во фронт-офисе; меры ограничения возможного сговора между участниками системы двойного контроля; запрет на исполнение одним и тем же лицом обязанностей одновременно во фронт- и бэк-офисах и подразделениях, осуществляющих мониторинг рисков и кастодиальной деятельностью.

Служба внутреннего аудита проверяет операции банка в целях выявления и предотвращения случаев манипуляций с доходами и принятия риска, неадекватного размеру собственного капитала и доходов банка.

Банк располагает технической системой обеспечения операций по купле/продаже финансовых инструментов.

Банк располагает технической системой для проведения расчетов по деньгам и финансовым инструментам.

Банк располагает системой по сбору информации, необходимой для управления рисками.

Служба внутреннего аудита и внешние аудиторы проверяют точность сведений, предоставляемых подразделениями банка, отвечающими за ведение бухгалтерского учета и отчетности в подразделение управления рисками.

Подразделение управления рисками осуществляет мониторинг правильности определения банком справедливой цены по финансовым инструментам.

Советом директоров периодически определяются совокупный лимит и правила установления лимитов "stop-loss".

Подразделение банка, осуществляющее операции по купле/продаже финансовых инструментов представляет правлению банка позиции банка по финансовым инструментам.

Совет директоров устанавливает процедуры определения лимитов по финансовым инструментам и правила определения лимитов "stop-loss".

Правление или другой коллегиальный орган с соответствующими функциями и полномочиями устанавливает лимиты позиций по принятым в международной практике операциям спот, форварду, своп по каждому виду иностранных валют и по всем валютам.

Подразделение управления активами и обязательствами использует ежедневную таблицу сроков погашения активов и обязательств для управления сроками погашения спот и форвардных операций.

Совет директоров утвердил инвестиционную политику, в которой определены: цели инвестирования, полномочия по утверждению операций инвестирования, а также планов и лимитов инвестирования; процедуры отделения функций проведения инвестиционных операций от функций кредитования с целью недопущения операций с использованием конфиденциальной информации; инвестиционные критерии по видам финансовых инструментов, целям инвестиционной деятельности.

Правление утвердило процедуры ежедневного мониторинга инвестиционных операций банка.

Результаты мониторинга вместе с отчетом о доходах/расходах по портфелю инвестиций ежемесячно представляются правлению и совету директоров банка.

Подразделение управления рисками осуществляет мониторинг инвестиционного портфеля банка по виду финансового инструмента, эмитента, срокам обращения, видам валют и целям инвестирования.

Процедуры структурирования предусматривают: не менее чем раз в месяц проведение переоценки портфеля инвестиций по рыночной стоимости; не менее чем раз в полгода проведение оценки финансовых результатов инвестиций, с учетом стоимости привлечения средств, доходов/расходов за каждый отчетный период.

Банк проводит анализ изменения доходов/расходов от операций с финансовыми инструментами с учетом динамики их рыночной стоимости.

Подразделение управления активами и обязательствами и/или коллегиальный орган с соответствующими функциями и полномочиями: рассматривает вопросы управления активами и обязательствами; взаимодействуют с подразделением управлением управления рисками; еженедельно отслеживает риски ликвидности, процентного риска и валютного риска по балансовым и внебалансовым операциям; еженедельно информирует правление и ежемесячно - совет директоров, по позиции банка по риску ликвидности, процентному и валютному рискам, в динамике и по видам операций купли/продажи; дает рекомендации по установлению ставок вознаграждения по выдаваемым займам и привлекаемым депозитам.

Правление или другой коллегиальный орган с соответствующими функциями и полномочиями получает и анализирует информацию, влияющую на способность банка сформировать необходимый размер ликвидных активов

Подразделение управления активами и обязательствами и/или другой коллегиальный орган с соответствующими функциями и полномочиями определяет и поддерживает необходимый уровень ликвидных активов для быстрой их передачи в залог в качестве обеспечения предоставляемых займов

Подразделение управления активами и обязательствами постоянно проводит мониторинг источников ликвидных активов, в том числе для привлечения национальной и иностранных валют в результате совершения принятых в международной практике операций спот, форвард и своп.

Подразделение управления активами и обязательствами и/или коллегиальный орган с соответствующими функциями и полномочиями: регулярно составляет график потока денег ежедневно и проводит мониторинг гэп-позиции по наличным деньгам на ближайшие десять рабочих дней; регулярно (например, еженедельно) составляет график сроков погашения активов и обязательств в соответствии с датой расчетов, и проводит мониторинг гэп-позиции по наличности на ежедневной, еженедельной и ежемесячной основе; осуществляет мониторинг и управление гэп-позициями по наличности по каждой валюте без конвертации в национальную валюту или другую иностранную валюту.

Банк осуществляет контроль ликвидности с учетом предполагаемого объема погашения внебалансовых банковских операций.

Правление или другой коллегиальный орган с соответствующими функциями и полномочиями устанавливает лимиты на гэп-позиции по наличным деньгам, с учетом возможности мобилизации ликвидных активов от других банков.

Подразделение управления активами и обязательствами регулярно проводит обзор лимитов по гэп-позициям наличных денег с учетом изменения способности банка мобилизовать ликвидные активы.

Банк осуществляет ежедневные банковские операции так, чтобы необходимые суммы денег, которые мобилизованы за каждый рабочий день, не намного превышали ежедневную сумму привлечения ликвидных активов.

Банк регулярно проводит мониторинг диверсификации источников привлечения ликвидных активов (внутренние и внешние источники) и видам операций, на основе которых они привлекаются.

Банк регулярно проводит мониторинг способности сформировать ликвидные активы в иностранной валюте необходимые для погашения обязательств в иностранной валюте.

Подразделение управления активами и обязательствами и/или коллегиальный орган с соответствующими функциями и полномочиями: располагает вспомогательной системой для анализа изменения валютных курсов; регулярно анализирует открытые валютные позиции или модели, в которых проводится оценка стоимости валютных инструментов с риска, для определения чувствительности к изменениям валютных курсов.

Обеспечение операционной деятельности банка, функционирования информационных систем и систем управленческой информации

Внутренние процедуры регламентируют: подразделение, обеспечивающее руководство производственной деятельностью банка; технический порядок проведения банковских операций; бухгалтерский учет операций банка; двойной контроль операций банка и их учета.

Банк осуществляет сверку находящихся в кассе денег с журнальными проводками, которые хранятся в сейфе (хранилище).

Банк проверяет случаи излишка (недостатка) наличных денег в кассе.

Банк осуществляет контроль за работой персонала, отвечающего за обеспечение наличными деньгами банкоматов.

Служба внутреннего аудита, не менее чем раз в полгода, проводит проверки подразделений в целях оценки соблюдения ими операционной техники проведения операций по приему/размещению депозитов, дебиторской/кредиторской задолженности.

Банк располагает правилами и руководствами, касающиеся планирования, разработки и функционирования систем электронной обработки данных.

Работник банка, осуществляющий контроль системы электронной обработки данных и отвечающий за вопросы обработки данных, имеет квалификацию и опыт, соответствующие профилю работы.

Проверки проводятся службой внутреннего аудита в соответствии с утвержденными правлением планами проверок.

Служба внутреннего аудита регулярно, по результатам проведенных проверок, сообщает о результатах правлению и совету директоров.

Подразделение информационного обеспечения располагает системой проверки уровня допуска при входе и выходе из автоматизированной банковской системы.

Правление утвердило процедуры и ответственность подразделения информационного обеспечения по контролю важных ключей, в том числе электронных к информационным базам данных.

Процедуры предусматривают обязательное наличие: сертифицированного программного обеспечения, изготовитель которого обеспечивает последующее техническое обслуживание оборудования; обособленных помещений для технических комплексов информационных баз данных, отвечающие требованиям пожарной безопасности; сейсмоустойчивости; автономного электропитания; резервных компьютеров и сетевых коммуникаций.

Банк регулярно формирует резервные копии системно-важных программных файлов и файлов данных.

Процедуры форс-мажорных обстоятельств предусматривают правила и руководства для компьютерного центра и филиалов в случае чрезвычайного сбоя в работе системы.

Подразделением информационного обеспечения заполняются листы учета технических проблем и ведется по ним отчетность.

Подразделение информационного обеспечения отслеживает причины возникновения проблемы, извещает о них изготовителя информационной системы и принимает коррективные мер для предотвращения их повторного возникновения.

Подразделение информационного обеспечения регулярно анализирует характер таких проблем.

Процедуры предусматривают: перечень информационных данных, имеющих ограничений доступ; порядок получения доступа; порядок контроля доступа к информационным данным; перечень лиц, имеющих доступ к информационным данным.

Подразделение информационного обеспечения, не менее чем раз в квартал, проводит проверки технических комплексов, обеспечивающих функционирование автоматизированной базы данных.

Подразделение информационного обеспечения раз в квартал предоставляет правлению информацию о состоянии технических комплексов.

Подразделение информационного обеспечения осуществляет мониторинг и идентифицирует пользователей терминалов управления автоматизированной базой данных, в том числе контролирует виды и объемы проведенных ими операций на предмет их соответствия функциональным обязанностям пользователя.

Банк располагает системой, позволяющей идентифицировать личность пользователя.

Банк располагает комплексом мер безопасности при предоставлении услуг по переводу средств по коммуникациям Интернет.

Подразделение информационного обеспечения ведет сбор и учет данных по фактически полученному ущербу, вследствие возникновения системных проблем и принимает меры для предотвращения их повторного возникновения

Приложение 8
к Инструкции о требованиях к
наличию систем управления рисками
и внутреннего контроля в банках
второго уровня

Сноска. Приложение 8 с изменениями, внесенными постановлением Правления Агентства РК по регулированию и надзору финансового рынка и финансовых организаций от 27.10.2006 N 234 (порядок введения в действие см. п. 2); постановлением Правления Национального Банка РК от 24.12.2012 № 383 (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

Дополнительные критерии требований к Инструкции

Организация системы управления рисками и внутреннего контроля

Советом директоров утверждена стратегия деятельности банка.

В корпоративной стратегии банка определены краткосрочные и долгосрочные цели деятельности банка. Сроки краткосрочных и долгосрочных целей деятельности определяются банками самостоятельно.

Краткосрочная и долгосрочная стратегии банка составлены и постоянно совершенствуются с целью исключения факторов, ранее негативно отразившихся на деятельности банка.

Совет директоров утверждает политику по мониторингу операций банка, связанных с рисками (кредитный риск, процентный риск, риск потери ликвидности, валютный риск) и проводимых правлением банка, с целью исключения возможности совершения операций, противоречащих стратегии, политикам и процедурам банка или создающих льготные условия для лиц, связанных с банком особыми отношениями.

Подразделение банка, осуществляющее функции управления рисками, использует методику оценки достаточности собственного капитала, доходности и ликвидности в случае отрицательной динамики на мировых товарных и финансовых рынках.

Правление идентифицирует и анализирует внутренние и внешние экономические факторы, представляющие потенциальный и возможный риск, оценивает степень их влияния на финансовые показатели банка.

В части совокупных лимитов, утвержденных советом директоров, правление определяет лимиты на допустимый размер рисков в отдельности по видам банковских операций, принимает эффективные меры контроля соблюдения банком указанных лимитов.

Правление контролирует соблюдение совокупных лимитов по видам рисков, на основе их ежемесячного расчета.

Правление контролирует соблюдение подразделениями банка политик в управлении возможными и потенциальными рисками, осуществляет мониторинг соблюдения подразделениями банка размеров рисков в пределах установленных для них лимитов.

Правление применяет политику распределения рисков по видам проводимых им операций, то есть формирования структуры и объема банковских операций с учетом связанного с ними риска в целях сохранения необходимого уровня достаточности собственного капитала и платежеспособности, и контролирует их выполнение ответственными подразделениями банка.

Банк располагает организационно-функциональной и операционной структурой, которая обеспечивает реализацию политики диверсификации.

Форматы информации о текущем финансовом состоянии банка и принятых им рисков стандартизованы в виде определенных форм управленческой отчетности, которые в том числе идентифицируют и измеряют кредитный, процентный риски, риск потери ликвидности, валютные риски, страновые (трансферные) риски, а также определяют степень подверженности рискам, сохранение их в пределах установленных лимитов.

Подразделения проводят оценку (начисление) ожидаемых доходов банка, с учетом принимаемого риска.

Политики по управлению рисками, утвержденные советом директоров, в том числе определяют процедуры мониторинга финансовых показателей и принимаемых рисков банка на консолидированной основе.

Совет директоров подтверждает лимиты рисков для дочерних организаций в пределах совокупных лимитов рисков банка, определенных советом директоров.

Автоматизация процесса регистрации обработки заявок на получение потребительского кредита.

Наличие исторической базы данных по потребительским кредитам за 5 последних лет.

Наличие внутренней политики, определяющей условия предоставления, процедуру утверждения и мониторинг потребительских кредитов.

Наличие внутренней автоматизированной математической или статистической модели скоринговой оценки заемщиков и рейтинговой системы.

Ежегодная проверка качества применяемых моделей скоринга.

Политика определяет порядок: оценки кредитоспособности заемщика с помощью кредитного скоринга, основанного на качественных и количественных характеристиках, в т.ч.: - наличие постоянного и достаточного дохода заемщика; - место работы и должность; - продолжительность работы по текущей профессии; - наличие недвижимого имущества, приемлемого в качестве залога; - наличие ссудной задолженности, в том числе перед другими банками; - платежная дисциплина по кредитам банков; - наличие кредитной истории; установления внутреннего кредитного рейтинга заемщика; определения достоверности данных, представленных заемщиком; мониторинга и классификации потребительских кредитов; формирования провизий по потребительским кредитам.

Внутренний контроль

Совет директоров банка несет ответственность за создание и функционирование адекватной и эффективной системы внутреннего контроля.

Члены совета директоров имеют необходимые знания и опыт в области банковской деятельности и связанных с ней рисков.

Руководство банка, руководители структурных подразделений несут ответственность за адекватное функционирование системы внутреннего контроля.

Руководство принимает меры, обеспечивающие: выполнение работ по внутреннему контролю высококвалифицированными сотрудниками, обладающими необходимым опытом и техническими возможностями.

Совет директоров: 1) периодически обсуждает с руководством банка эффективность системы внутреннего контроля; 2) своевременно рассматривает оценку внутреннего контроля, сделанную руководством, службой внутреннего аудита и внешними аудиторами; 3) проводит периодические мероприятия, обеспечивающие оперативное выполнение руководством рекомендаций и замечаний, высказанных аудиторами и надзорными органами по поводу недостатков системы внутреннего контроля; 4) проводит периодическую проверку адекватности стратегии банка и лимитов на риски.

Руководство несет ответственность за выполнение указаний совета директоров, включая реализацию стратегии и политики, и создание эффективной системы внутреннего контроля.

Во внутренних правилах банка описана организационная структура с четким указанием сфер полномочий, отчетности и эффективной системы обмена информацией в рамках всего банка.

Руководство делегирует полномочия на разработку конкретных правил и процедур в сфере внутреннего контроля руководителям соответствующего подразделения.

Руководство контролирует разработку и исполнение, надлежащих правил и процедур.

Руководство банка принимает меры, обеспечивающие выполнение работы по внутреннему контролю высококвалифицированными сотрудниками, обладающими необходимым опытом и техническими возможностями.

Операционные процедуры описаны в четко составленных внутренних документах, доступных всем заинтересованным сотрудникам банка.

Сотрудники банка эффективно выполняют свои обязанности и доводят до сведения руководства надлежащего уровня любые операционные проблемы, случаи несоблюдения профессиональной этики или других нарушений процедур или злоупотреблений.

Постоянная оценка руководством рисков, влияющих на достижение поставленных целей, и реакция на меняющиеся обстоятельства и условия.

Пересмотр системы внутреннего контроля с целью эффективного отслеживания новых или до этого неконтролируемых рисков.

Оценка новых финансовых инструментов и рыночных операций, появляющихся на финансовом рынке и анализ рисков, связанных с данной деятельностью.

Оценка риска выявляет и рассматривает внутренние факторы (такие как сложность организационной структуры, характер банковской деятельности, уровень квалификации сотрудников, организационные изменения и текучесть кадров) и внешние факторы (такие как изменения экономических условий и ситуации в банковской сфере, технологические новшества), которые могут оказать отрицательно воздействие на достижение банком поставленных целей.

Осуществление контроля распространяется на всех сотрудников банка, включая руководство и сотрудников, работающих с клиентами.

Руководство банка на постоянной основе получает подтверждение о соответствии всех аспектов деятельности банка внутренним документам банка, информацию о том, что содержание внутренних документов продолжает оставаться адекватным.

Разделение между несколькими сотрудниками, полномочий по: санкционированной выплате денег и их фактической выплате; ведению счетов, на которых отражаются операции клиентов, и счетов, отражающих собственные операции банка; ведению операций, относящихся к«"банковскому" портфелю и "дилерскому"»портфелю; неформальному представлению информации клиентам об их позициях при одновременном совершении маркетинговых операций с теми же клиентами; оценке адекватности кредитной документации при выдаче займа и мониторинг заемщика после выдачи займа; другим областям, предполагающим возникновение существенного конфликта интересов, не смягченного другими факторами.

Области потенциального конфликта интересов выявляются, минимизируются и независимое третье лицо осуществляет их постоянный мониторинг.

Наличие адекватной информации и ее эффективная передача.

Информация обладает следующими качествами: относится к делу, надежна, своевременна, доступна и оформлена.

Информация включает в себя внутренние финансовые и операционные данные, данные о соблюдении установленных требований законодательства Республики Казахстан и нормативных правовых актов, а также сведения, поступающие с внешнего рынка, о событиях и условиях, имеющих отношение к принятию решений.

Внутренняя информация является частью процесса учета, опирающегося на установленный порядок хранения учетных записей.

Разработка внутренних резервных процедур и процедур восстановления функций, правил разработки и приобретения программ, процедур сопровождения (изменения контроля) и контроля за безопасностью физического/логического доступа.

Контроль за программным обеспечением представляет собой компьютерные шаги в программных приложениях и другие ручные процедуры, контролирующие обработку операций и другие виды банковской деятельности.

Разработка плана действий на случай непредвиденных обстоятельств с использованием дублирующих устройств, находящихся вне банка, включая восстановление критических для деятельности банка систем, поддерживаемых внешним провайдером услуг.

Периодическое тестирование программы восстановления банковских операций на предмет ее выполнимости в случаях возникновения непредвиденных обстоятельств.

Руководство банка создает эффективные системы передачи информации (документы, определяющие операционную политику и процедуры деятельности банка, информацию по фактической операционной деятельности банка).

Создание организационной структуры банка, обеспечивающей адекватный поток информации - вверх, вниз и по горизонтали.

Информация, поступающая снизу вверх, обеспечивает совет директоров и руководство необходимыми сведениями о принятых в ходе деятельности рисках и о текущем состоянии банка.

Информация, направляемая вниз, обеспечивает доведение целей банка, его стратегии, установленных порядков и процедур до руководства среднего и низшего звена и рядовых сотрудников.

Сотрудники различных подразделений, включая отделы, осуществляющие банковские операции, финансовый контроль и внутренний аудит, осуществляют мониторинг эффективности внутреннего контроля.

Руководство банка распределяет обязанности сотрудников, отвечающих за конкретные аспекты мониторинга.

Мониторинг включает периодическое проведение оценки всего процесса внутреннего контроля.

Периодичность мониторинга различных видов операций банка определяется исходя из связанных с ними рисков, периодичности и характера изменений, происходящих в условиях деятельности банка.

Служба внутреннего аудита является частью постоянного мониторинга системы внутреннего контроля, и обеспечивает независимую оценку адекватности установленных правил и процедур, а также их соблюдения.

Служба внутреннего аудита независима от ежедневной работы банка и имеет доступ ко всем видам операций, проводимым банком, включая его филиалы и дочерние структуры.

Информация о недостатках в системе внутреннего контроля и о неэффективно контролируемых рисках доводиться до сведения соответствующего лица (лиц) незамедлительно по мере выявления, серьезные вопросы доводятся до сведения совета директоров.

Соответствующие руководители обеспечивают своевременное исправление недостатков.

Служба внутреннего аудита проводит последующие проверки или осуществляет другие виды мониторинга и немедленно информируют совет директоров обо всех неисправленных недостатках.

Совет директоров банка создает систему отслеживания недостатков внутреннего контроля и мер, принятых для их устранения.

Совет директоров периодически получает отчеты, суммирующие все проблемы, выявленные системой внутреннего контроля.

Совет директоров регулярно проверяет систему внутреннего контроля для обеспечения упорядоченного ведения бизнеса (со ссылкой на определенные цели).

Совет директоров регулярно проверяет наличие системы управления рисков.

Совет директоров обеспечивает наличие процедур выявления и адекватного контроля рисков, которым подвергается банк при достижении им поставленных целей; тестирования целостности, надежности и своевременности финансовой информации и управленческой информации; мониторинга соблюдения законов и нормативных правовых актов, надзорной политики и внутренних планов, методик и процедур.

Руководство поддерживает организационную структуру с распределением ответственности, полномочий и отношений отчетности и обеспечением эффективного осуществления делегированных полномочий.

Руководство несет ответственность за разработку процедур управления рисками.

Руководство устанавливает соответствующие методики внутреннего контроля и отслеживает адекватность и эффективность системы внутреннего контроля.

Основными обязанностями службы внутреннего аудита являются: проверка и оценка адекватности и эффективности системы внутреннего контроля; проверка применения и эффективности процедур управления рисками и методологии оценки рисков; проверка систем менеджмента и финансовой информации, включая систему электронной информации и электронные банковские услуги; проверка точности и достоверности записей бухучета и финансовых отчетов; проверка средств сохранения активов; проверка системы банка по оценке его капитала в связи с его оценкой риска; оценка эффективности операций; тестирование как транзакций, так и функционирования конкретных процедур внутреннего контроля; проверка систем, учрежденных для обеспечения соблюдения правовых и регулятивных требований, кодексов поведения и проведения методик и процедур; тестирование достоверности и своевременности финансовой отчетности; осуществление специальных проверок.

Руководство обеспечивает постоянную и полную информированность службы внутреннего аудита о новых разработках, продуктах и операционных изменениях для обеспечения выявления связанных рисков на ранней стадии.

Внутренний аудит осуществляется службой внутреннего аудита, располагающей штатным персоналом.

Служба внутреннего аудита осуществляет деятельность по собственной инициативе во всех департаментах, подразделениях и службах банка.

Служба внутреннего аудита имеет право докладывать о полученных им данных и оценках и раскрывать эту информацию внутри банка.

Служба внутреннего аудита действует под непосредственным контролем совета директоров.

Руководитель службы внутреннего аудита располагает полномочиями напрямую и по собственной инициативе контактировать с советом директоров, председателем совета директоров, или при необходимости - с внешними аудиторами в соответствии с правилами, определенными каждым банком в его Положении о службе внутреннего аудита. Это информирование может касаться принятия руководством банка решений, противоречащих законодательству Республики Казахстан и внутренним документам банка.

Служба внутреннего аудита подлежит независимой проверке. Эта проверка осуществляется независимой стороной, такой, как внешний аудитор.

Объективность и беспристрастность подразумевают, что служба внутреннего аудита стремится избегать конфликта интересов.

Персонал службы внутреннего аудита следует периодически ротировать.

Набранным внутри банка аудиторам не следует заниматься аудитом деятельности или функций, осуществлявшихся ими в течение последних двенадцати месяцев в этом банке.

Беспристрастность требует, чтобы служба внутреннего аудита не вовлекалась в операции банка или в выбор и осуществление мер по внутреннему контролю.

Руководство может запросить мнение службы внутреннего аудита по конкретным вопросам, касающимся соблюдения принципов внутреннего контроля.

В целях достижения эффективности руководство может запросить мнение при рассмотрении вопросов реорганизации, наиболее важных вопросов деятельности, создании новых подразделений, в том числе, создании или реорганизации систем контроля над рисками, систем управления информацией или информационными технологиями.

Однако разработка и реализация этих мер остается сферой конечной ответственности руководства: консультативная функция является дополнительной задачей, которая не мешает выполнению основных задач или ответственности и независимости службы внутреннего аудита.

Последующие заключения службы внутреннего аудита содержат рекомендации, касающиеся недостатков и недочетов, и предложения по улучшению внутреннего контроля.

Профессиональная компетентность каждого внутреннего аудитора, а также ее мотивация и непрекращающееся обучение являются необходимыми условиями для повышения эффективности работы службы внутреннего аудита.

Профессиональная компетентность оценивается с учетом характера исполняемой роли и способности аудитора к сбору информации, к анализу, оценке и контактности.

Службой внутреннего аудита проверяются подразделения банка, включая деятельность отделений и дочерних предприятий, а также деятельность с привлечением внешних подрядчиков.

Внутренний аудит включает проверку и оценку адекватности и эффективности систем внутреннего контроля и управления рисками.

Служба внутреннего аудита оценивает: соблюдение банком политики и контроля над рисками; надежность (включая целостность, точность и полноту) и своевременность финансовой и управленческой информации; непрерывность и надежность работы электронных информационных систем; функционирование отдела кадров; наличие норм законодательства Республики Казахстан и внутренних положений банка, касающихся операций банка, включая методики, принципы, правила и указания уполномоченного органа относительно организационной структуры и управления банком.

Банк определяет лицо или департамент, которые несут ответственность за проверку процедуры оценки собственного капитала.

Положением о службе внутреннего аудита устанавливается: цели и сфера деятельности службы внутреннего аудита; статус службы внутреннего аудита в организации, его полномочия, обязанности и отношения с другими службами; подотчетность службы внутреннего аудита.

Положение о службе внутреннего аудита утверждается советом директоров.

В Положении о службе внутреннего аудита руководством предоставляется право инициативы и разрешается работнику службы внутреннего аудита иметь прямой доступ к любому сотруднику банка, проверять любую деятельность или любое подразделение банка, а также иметь доступ к любым записям, досье или данным банка, включая управленческую информацию и протоколы всех консультативных и принимающих решения органов, которые могут относиться к выполнению им своих обязанностей.

В Положении о службе внутреннего аудита предусматриваются условия, при которых служба внутреннего аудита может быть привлечена к оказанию консультационных услуг или к выполнению других специальных заданий.

Внутренний аудит включает, в том числе: финансовый аудит, цель которого - оценивать надежность системы бухучета и информации и составленных на их основе финансовых отчетов; аудит соблюдения, цель которого - оценивать качество и соответствие систем, созданных для обеспечения соблюдения законов, подзаконных актов, методик и процедур; операционный аудит, цель которого - оценивать качество и соответствие прочих систем и процедур, анализировать организационные структуры и оценивать достаточность для выполнения возложенных обязанностей; аудит менеджмента, цель которого - оценивать качество подходов менеджмента к рискам и контролю в рамках поставленных банком целей.

Руководство службы внутреннего аудита подготавливает план выполнения всех порученных задач.

План аудита включает график и периодичность планируемой работы по внутреннему аудиту.

План аудита основан на методической оценке контроля над рисками.

В оценке управления рисками документируется восприятие внутренним аудитором основной деятельности банка и связанных с ней рисков.

Руководство службы внутреннего аудита письменно фиксирует принципы методологии оценки рисков и регулярно обновляет их для отражения изменений в системе внутреннего контроля или в рабочем процессе с учетом новых направлений деятельности.

При анализе рисков, проводимом службой внутреннего аудита, проверяются направления деятельности и подразделения банка, а также система внутреннего контроля.

На основе результатов анализа рисков готовится план аудита на несколько лет с учетом степени рисков, присущих тому или иному виду деятельности.

В плане учитываются ожидаемые разработки и инновации, обычно более высокая степень риска при новых видах деятельности и намерение подвергнуть аудиту в разумные сроки все важные виды деятельности и подразделения.

План аудита включает время для выполнения других задач, таких, как специфические проверки, вынесение заключений и обучение. В этот план входит и раздел с перечислением необходимых ресурсов для пополнения штата и других потребностей.

План аудита составляется службой внутреннего аудита и утверждается советом директоров.

Для выполнения каждой задачи аудита следует готовить программу аудита. В программе аудита излагаются цели проведения аудита.

Все процедуры выполнения задач аудитом оформляются соответствующими рабочими документами. Они отражают результаты проведенных проверок с акцентом на оценки в заключении.

По каждому заданию готовится письменное аудиторское заключение.

В аудиторском заключении излагаются цель и масштабы аудита. Оно включает также выводы и рекомендации.

Руководству банка следует обеспечить своевременное выполнение рекомендаций службы внутреннего аудита.

Служба внутреннего аудита отслеживает выполнение его рекомендаций и готовит отчет не реже раза в полгода руководству банка, совету директоров, в зависимости от механизма корпоративного управления.

Руководитель службы внутреннего аудита обеспечивает соблюдение стандартов внутреннего аудита.

В частности, руководитель службы внутреннего аудита обеспечивает разработку плана аудита, программы, методик и процедур деятельности службы внутреннего аудита.

Руководитель службы внутреннего аудита обеспечивает профессиональную компетентность и обучение персонала и наличие необходимых ресурсов.

Служба внутреннего аудита регулярно отчитывается перед советом директоров и консультирует его по поводу эффективности системы внутреннего контроля и достижения целей службы внутреннего аудита, в том числе информирует руководство и(или) совет директоров о ходе выполнения плана аудита.

Совет директоров рассматривает организацию (как в плане персонала, так и в других отношениях) службы внутреннего аудита, план аудита, отчеты о проделанной работе, краткое изложение рекомендаций службы внутреннего аудита и положение дел с их выполнением.

Банк устанавливает порядок контроля (включая проведение повторных проверок) за принятием мер по устранению выявленных службой внутреннего аудита нарушений; представления не реже одного раза в полгода службой внутреннего аудита информации о принятых мерах по выполнению рекомендаций и устранению выявленных нарушений совету директоров, исполнительному органу.

Совет директоров банка несет ответственность за наличие соответствующей политики управления комплаенс - риском. Совет директоров банка несет ответственность за выполнение политики, обеспечивая эффективное решение вопросов службы комплаенс правлением банка. Совет директоров может делегировать эти полномочия соответствующему комитету при совете директоров.

Правление банка несет ответственность за реализацию политики управления комплаенс - риском и обеспечение соблюдения политики управления комплаенс - риском и предоставления отчета совету директоров об эффективности управления комплаенс - риском. Правление банка несет ответственность за разработку политики управления комплаенс - риском, содержащей необходимость соблюдения правлением и работниками банка основных принципов управления комплаенс - риском. Правление обеспечивает соблюдение политики управления комплаенс - риском и принимает коррективные или дисциплинарные меры, в случае выявления комплаенс - риска. Правление банка совместно со службой комплаенс: ежегодно идентифицирует и оценивает проблемы возникновения комплаенс - риска и утверждает План мероприятий по их устранению. План мероприятий содержит недостатки в управлении комплаенс - риском, потребность в переработке внутренних политик и процедур для эффективного управления комплаенс - риском; ежегодно информирует совет директоров об эффективности управления комплаенс - риском; незамедлительно информирует совет директоров о любых операциях, которые могут привести к убыткам или потери деловой репутации в результате несоблюдения требований законодательства Республики Казахстан.

Служба комплаенс имеет доступ к любой информации, необходимой для осуществления функций по управлению комплаенс - риском, в рамках полномочий, возложенных на него по управлению комплаенс - риском; имеет официальный статус в пределах банка, соответствующее положение, полномочия и независимость. Комплаенс - контролер назначается на должность советом директоров банка. Положение о службе комплаенс, в том числе предусматривает: подотчетность комплаенс - контролера совету директоров банка; подотчетность участников комплаенс комплаенс - контролеру в части управления комплаенс - риском; обязанности и полномочия комплаенс - контролера и участников комплаенс; независимость комплаенс - контролера и участников комплаенс в части функций, возложенных на них по управлению комплаенс - риском; взаимоотношения службы комплаенс с другими подразделениями банка и службой внутреннего аудита; право проведения проверок и выявления возможных нарушений политики управления комплаенс - риском и привлечения внутренних и внешних специалистов для выполнения этой задачи; право свободно выражать и раскрывать результаты проверок правлению и при необходимости совету директоров банка. Служба комплаенс имеет право по собственной инициативе сотрудничать с любым подразделением банка и получать доступ к любым файлам и отчетам, необходимым для выполнения своих обязанностей.

Ресурсы, необходимые для службы комплаенс, должны быть достаточными и соответствующими для эффективного управления комплаенс - риском. Комплаенс - контролер и участники комплаенс имеют необходимую квалификацию, опыт работы, профессиональные и личные качества для выполнения своих обязанностей. Комплаенс - контролер и участники комплаенс владеют знаниями законодательства Республики Казахстан, внутренних правил и процедур банка

Профессиональные навыки комплаенс - контролера и участников комплаенс поддерживаются через регулярное и систематическое обучение.

Для достижения целей служба комплаенс выполняет следующие функции: осуществляет контроль за соответствием деятельности банка, а также действий его работников на финансовом рынке законодательству Республики Казахстан о государственном регулировании финансового рынка и финансовых организаций и стандартам профессиональной деятельности на финансовом рынке; осуществляет контроль за соблюдением работниками банка правил осуществления деятельности на финансовом рынке и стандартов проведения операций (сделок) на финансовом рынке, установленных внутренними документами банка, решений органов управления банка по вопросам деятельности банка на финансовом рынке; самостоятельно или совместно с другими подразделениями и должностными лицами банка расследует факты нарушения работниками банка законодательства Республики Казахстан о государственном регулировании финансового рынка и финансовых организаций и стандартов профессиональной деятельности на финансовом рынке, внутренних документов банка, регулирующих деятельность банка на финансовом рынке; самостоятельно или совместно с другими подразделениями и должностными лицами банка рассматривает претензии клиентов и контрагентов по сделкам (операциям) к банку либо действиям отдельных его работников при выполнении ими служебных обязанностей по вопросам деятельности банка на финансовом рынке; самостоятельно или совместно с другими подразделениями и должностными лицами банка разрабатывает и представляет руководству рекомендации по устранению выявленных нарушений и недостатков в работе отдельных работников и подразделений банка, деятельность которых связана с операциями (сделками) на финансовом рынке, а также рекомендации по оптимизации работы указанных подразделений; контролирует организацию работы в банке по ознакомлению всех работников банка с требованиями внутренних документов банка, регулирующих деятельность банка на финансовом рынке, исходя из перечня служебных обязанностей работников; предоставляет консультации по запросам, относительно соответствия конкретной операции (сделки) или ее части требованиям действующего законодательства Республики Казахстан о государственном регулировании финансового рынка и финансовых организаций и стандартов профессиональной деятельности на финансовом рынке; осуществляет мониторинг комплаенс - риска. Результаты мониторинга представляются в виде отчета в соответствии с внутренними процедурами управления комплаенс - риском; осуществляет обучение персонала проблемам, связанным с возникновением комплаенс - риска, необходимость взаимодействия в решении проблем, связанным с возникновением комплаенс - риска; разрабатывает внутреннее руководство для персонала банка о комплаенс - риске посредством утверждения внутренних политик и процедур. Порядок текущей отчетности службы комплаенс определяется внутренними документами банка. Комплаенс - контролер информирует правление банка: о выявленных случаях нарушений работниками законодательства Республики Казахстан о государственном регулировании финансового рынка и финансовых организаций и стандартов профессиональной деятельности на финансовом рынке, внутренних документов банка, регулирующих деятельность банка на финансовом рынке; о мерах, принятых руководителями проверяемых подразделений банка, по устранению допущенных нарушений и их результатах, либо о непринятии таких мер; ежегодно представляет отчет о контроле за комплаенс - риском совету директоров банка. При осуществлении своих функций комплаенс - контролер и участники комплаенс: обеспечивают полное документирование каждого факта проверки и оформляют заключения по результатам проверок, отражающие все вопросы, изученные в ходе проверки, выявленные недостатки и нарушения, рекомендации по их устранению; обеспечивают наличие документов (либо информации о месте их нахождения), позволяющих следить за ходом контрольной работы и проводимых проверок, а также удостоверяются в правильности их результатов; обеспечивают сохранность и возврат полученных от соответствующих подразделений документов; соблюдают конфиденциальность полученной информации; представляют заключения по итогам проверок руководству и соответствующим подразделениям банка для принятия мер по устранению нарушений, а также для целей анализа деятельности отдельных работников банка.

Проведение банковских заемных операций

Подразделение управления рисками не менее чем раз в квартал проводит мониторинг банковских заемных операций, проведенных в течение отчетного периода, в целях выяснения концентрации кредитных рисков банка и на консолидированной основе, в том числе в разрезе заемщиков, отраслей экономики, стран/регионов.

Подразделение управления рисками проводит мониторинг и предоставляет не менее чем раз в квартал правлению и не менее чем один раз в полгода - совету директоров сведения по кредитному риску банка, в том числе на консолидированной основе, в разрезе заемщиков, отраслей экономики, стран/регионов.

Советом директоров утверждены процедуры измерения и прогнозной оценки кредитного риска на краткосрочный, среднесрочный и долгосрочный периоды.

Процедуры измерения и прогнозной оценки кредитного риска, в том числе предусматривают использование моделей кредитного риска, включающие следующие параметры: уровень расхода (убытка) при наступлении кредитного риска, распределение активов по степени кредитного риска, прогноз изменения распределения активов по степени кредитного риска, взаимосвязь кредитных рисков различных активов, прогноз возможного размера риска по принятым обязательствам, связанным с кредитным риском, распределение отраслей и стран, с которыми связан кредитный риск банка по степени кредитного риска, подготовка отчетов по вышеуказанным параметрам модели кредитного риска.

Политика ранжирования кредитного риска, в том числе предусматривает: периодичность присвоения корпоративных рейтингов на основе количественных и качественных факторов; установление кредитных лимитов и ставок вознаграждения по займам, с учетом рейтингов заемщиков; периодичность мониторинга убытков по рейтингам; принятие решения о выдаче займа при соответствии с заемщика минимально допустимому уровню рейтинга.

Политика внутреннего кредитного анализа, в том числе предусматривает: периодическую проверку достоверности ранжирования (распределения по уровням) займов, дополнительно на консолидированной основе; периодическую проверку достоверности формирования провизий (резервов) в соответствии с внутренними документами банка, нормативными правовыми актами уполномоченного органа; периодическую проверку достоверности ранжирования (распределения по уровням) внебалансовых операций банка, связанных с производными инструментами, форвардными валютными сделками, финансовыми обязательствами.

Процедуры внутреннего кредитного анализа предусматривают: ежегодную проверку не менее чем пятидесяти одного процента объема кредитного портфеля банка; подразделение и работников банка, осуществляющих внутренний анализ и отвечающих за проверку результатов внутреннего кредитного анализа; квалификационные требования к лицам, осуществляющим функции по проведению кредитного анализа.

Процедуры кредитного анализа определяют: периодичность представления совету директоров и правлению отчетов о результатах проведения кредитного анализа; форму и дополнительные сведения, указываемые в отчете о результатах кредитного анализа; порядок контроля за выполнением подразделениями банка решений, принятых советом директоров или правлением по результатам рассмотрения отчетов.

Политика оценки странового риска определяет: методы оценки странового риска, в том числе с учетом суверенных рейтингов международных рейтинговых агентств; периодичность сбора информации из внешних источников о политической и экономической ситуации в каждой стране; методы установления банком собственных страновых рейтингов, возможность оперативного их корректирования; методы установления кредитных лимитов по странам и периодичность их пересмотра.

Предоставление ипотечных жилищных займов, выданных физическим лицам, и ипотечных займов, обеспеченных недвижимостью или предоставляемых в целях строительства недвижимости

Кредитная политика банка по займам, связанным с недвижимостью предусматривает: географические регионы кредитования диверсификацию ссудного портфеля банка лимиты на займы, связанные с недвижимостью - по видам и географическим регионам (например, лимиты на более рискованные займы) положения и условия по видам займов порядок выдачи и утверждения займов порядок управления займами, включая документацию, выдачу, контроль за залогом, возврат и анализ займа программу неформальной и официальной оценки стоимости недвижимости обязанность руководства банка контролировать ссудный портфель и обеспечивать своевременное и полное представление отчетов совету директоров.

По опытно-конструкторским и строительным проектам и завершенным коммерческим объектам кредитная политика также предусматривает: требования к проведению технико-экономических обоснований и анализа чувствительности и риска (например, чувствительность прогнозируемых доходов к изменениям экономических переменных величин, в том числе ставок вознаграждения, процент пустующих помещений или эксплуатационных расходов); минимальные требования к начальному объему инвестиций, техническое содержание заемщиком собственного капитала (например, наличности или инвестиции, необремененное имущество); минимальные требования по собственному капиталу, движению денежных средств и степени охвата обслуживания долга заемщика или базового актива; стандарты приемлемости и лимиты по неамортизационным кредитам; предарендные и предпродажные требования к имуществу, приносящему доход; предпродажные требования и минимальные требования к пуску в эксплуатацию одной структурной единицы построенного здания по кредитам, связанным с недоходными активами; минимальные условия по кредитным соглашениям.

К рыночным факторам спроса и предложения, которые следует учитывать, относятся (среди прочих) следующие: демографические показатели, включая динамику численности и занятости населения; требования зонирования; текущие и прогнозируемые проценты пустующих помещений, строительства и скорость абсорбции; текущие и прогнозируемые условия аренды, ставки арендной платы и цены продаж, включая сдачу в наем части помещения; текущие и прогнозируемые эксплуатационные расходы для различных типов проектов; экономические показатели, в том числе тенденции и диверсификация в области кредитования; тенденции оценки, в том числе дисконт и прямые ставки вознаграждения при капитализации дохода.

Займы, связанные с недвижимостью, отражают все соответствующие факторы кредита: стоимость заложенного имущества; общую кредитоспособность заемщика; наличие вторичных источников погашения долга; наличие дополнительного залога или средств, улучшающих качество кредита (например, гарантии или страхование ипотеки). Займы, связанные с недвижимостью, выданные юридическим лицам, также отражают следующие факторы кредита: производственную мощность заемщика или доход от базового актива - для адекватного обслуживания долга; объем акций, инвестированных в имущество.

Стандарты охватывают следующие моменты: максимальный размер кредитов в зависимости от вида имущества; максимальные сроки погашения кредита в зависимости от вида имущества; графики постепенного погашения кредита; структуру установления ставок вознаграждения для различных видов ипотечных кредитов; лимиты коэффициента "сумма кредита разделить на стоимость имущества" в зависимости от вида имущества.

Порядок управления кредитом по портфелю недвижимости содержит: вид и периодичность финансовых отчетов, включая требования по проверке информации, предоставленной заемщиком; вид и периодичность оценок залога (официальные и другие виды оценки стоимости); закрытие кредитной сделки и перечисление средств по кредиту; порядок оплаты, в том числе вознаграждения; управление условно депонированной денежной суммой; управление залоговым имуществом; порядок действий в случае непогашения кредита; сроки проведения процедур реализации заложенной недвижимости в судебном/внесудебном порядке.

Банк оценивает способность разработчика завершить проект строительства в пределах указанной стоимости и сроков. При оценке вероятности успешного завершения проекта строительства банк учитывает следующие риски: незавершение проекта в оговоренные сроки ведет к финансовым штрафам; ненастная погода, нехватка материальных или трудовых ресурсов или работа ниже нормативных требований, которую следует переделать для прохождения приемочной комиссии, могут задержать завершение строительства, увеличить процентные расходы и привести к превышению общей стоимости проекта по сравнению с первоначальным бюджетом; в ходе строительства поставщики и субподрядчики начинают требовать более высокой оплаты, по сравнению с тем, что было согласовано или ассигновано в начале проекта; трудовые споры или неспособность генерального поставщика или субподрядчика поставить товары и предоставить услуги; незастрахованное разрушение, снос завершенного строительства или возводящихся зданий; общий финансовый потенциал заемщика и его опыт в сфере разработки и благоустройства, то есть выяснить, действительно ли заемщик сможет закончить проект в рамках бюджета и согласно планам строительства; оценка опыта заемщика в сфере разработки и благоустройства; характер, опыт работы и финансовое положение всех участвующих сторон; удорожание строительных и иных материалов, используемых в процессе строительства, влекущее увеличение сметной стоимости объекта строительства; задержка в оформлении правоустанавливающих (правоудостоверяющих) документов в уполномоченных государственных органах (органы местной исполнительной власти, архитектуры и градостроительства, по управлению земельными ресурсами и т.д.) на объект недвижимости на завершительных стадиях его строительства и ввода в эксплуатацию; перепланировка, реконструкция завершенного строительства или возводящихся зданий.

В кредитном досье по проекту финансирования банком строительства, должна содержаться следующая документация: финансовую информацию о заемщике, аргументирующую наличие у заемщика опыта и финансового потенциала, необходимых для завершения проекта; соглашение о кредитовании строительства, в котором излагаются права и обязанности кредитора и заемщика, условия выделения средств и события неплатежа; зарегистрированный договор об ипотеке имущества, как основание для обращения банком взыскания на залоговое имущество, либо для его обращения в собственность банка в случаях, предусмотренных законодательством; юридическое заключение на предмет соответствия законодательству правоустанавливающих и иных документов, подтверждающих право собственности (пользования) на землю, а также право на финансируемое здание (при передаче в залог банку объекта строительства с земельным участком (права пользования); страховые полисы и доказательство оплаты страховых взносов как свидетельство того, что строитель имеет полное и осуществимое страховое покрытие, в том числе на случай: ответственности, пожара, специфических рисков строителя и, в соответствующих случаях, страхование от наводнения; соответствующая оценка специалистов, обладающих лицензией на осуществление оценочной деятельности или иная оценка, показывающая рыночную стоимость собственности в ее текущем состоянии и по завершении строительства, а также при достижении устойчивого уровня занятости помещений; проектные планы, технико-экономическое обоснование и бюджет строительства, показывающие планы застройки, проектные затраты, планы маркетинга и доли инвестиций; инспектирование собственности, пристроек и заключения по почве.

Критерии, используемые банками при оценке обеспечения по займам, связанным с недвижимостью регламентируются внутренними документами банков, определяющими кредитную политику.

Внутренние документы банка, касающиеся оценки обеспечения по займам, связанным с недвижимостью содержат: критерии и процедуры отбора оценщиков, осуществляющих оценку обеспечения по займам, связанным с недвижимостью; процедуры обеспечения независимости оценщика; процедуры осуществления соответствующей оценки; критерии содержания оценки.

Оценка: соответствует общепринятым стандартам оценки; оценка проводится оценщиком, не имеющим финансовый интерес к объекту обеспечения; оформляется в письменной форме и содержат обоснованный анализ, в соответствии с которым принимается решение о выдаче займа, связанного с недвижимостью; включает анализ и отчет с выводами, в случае если обеспечение предоставляется в виде здания, находящего в процессе строительства или реконструкции или частично сдается в аренду в соответствии с нерыночными условиями арендного договора, и содержит непроданные площади; осуществляется оценщиками, имеющими лицензию на осуществление оценочной деятельности.

Переоценка обеспечения осуществляется по займам, связанным с недвижимостью, стоимость обеспечения которых составляет сумму, эквивалентную более 100 000 (ста тысячекратному) размеру месячного расчетного показателя, установленному законом о республиканском бюджете на соответствующий финансовый год, с привлечением независимого оценщика. По займам, включенным в портфель однородных кредитов, а также по займам размер резервов (провизий) по которым сформирован на уровне 100 % в соответствии с установленным уполномоченным органом порядком классификации активов, условных обязательств и создания провизий (резервов) против них, переоценка не требуется.

По итогам переоценки банк пересматривает классификацию кредита и размер провизий по нему.

Переоценка не проводится в случаях: ремонта жилья; пересмотра условий договора займа, а также представления нового или дополнительного обеспечения по займу, связанному с недвижимостью, что может уменьшить риск потерь банка.

Критерии, используемые банками при переоценке обеспечения по займам, связанным с недвижимостью регламентируются внутренними документами банков, определяющими кредитную политику.

Проведение операций с финансовыми инструментами

Внутренние политики управления операциями по купле/продаже финансовых инструментов регламентируют: определение процентного риска, связанного со структурой активов (обязательств) банка; определение валютного риска, связанного со структурой активов (обязательств) банка; определение рисков, присущих операциям с производными финансовыми инструментами; методы установления лимитов ценового риска, достаточности собственного капитала по рыночному риску; модели, используемые при измерении рыночного риска банка; периодичность представления подразделением управления рисками совету директоров и правлению отчета о позициях банка по рыночному риску.

Банк ведет обработку торговых операций отдельно от других рыночных операций.

Банк отслеживает доходы/расходы и риски по балансовым и внебалансовым операциям, подверженным ценовому риску, в том числе на консолидированной основе с учетом дочерних организаций.

Банк проводит ежедневную оценку доходов/расходов на основе переоценки срочных биржевых позиций.

Банк исключает из портфеля финансовых инструментов финансовые инструменты, которые не имеют текущей рыночной оценки или расчетной цены, определенной математическими моделями банка.

Банк регулярно в течение каждого операционного дня проводит оценку доходов/расходов от операций с финансовыми инструментами.

Советом директоров банка утверждены процедуры определения стоимости финансового инструмента с учетом риска.

Банк проводит оценку стоимости финансовых инструментов на основе модели оценки риска и приведения текущих цен к рыночным, в том числе осуществляет стресс-тесты (stress-testing) и бэк-тесты (back-testing).

Банк использует результаты оценки риска и регулярных стресс-тестов (stress-testing) при принятии решений на совершение операций с финансовыми инструментами.

Правление или другой коллегиальный орган с соответствующими функциями и полномочиями устанавливает диапазон лимитов "stop-loss" для финансовых инструментов.

Служба внутреннего аудита проверяет правильность применения банком правил определения лимитов "stop-loss".

Подразделение управления рисками проводит анализ адекватности лимитов по финансовым инструментам, то есть в соответствии с масштабом и динамикой рынка финансовых инструментов и ликвидностью финансового инструмента.

Подразделение управления активами и обязательствами не менее чем один раз квартал проводит мониторинг управления деньгами в дочерних организациях и осуществляется управление активами и обязательствами банка и дочерних организаций на консолидированной основе.

Подразделение управления активами и обязательствами и/или коллегиальный орган с соответствующими функциями и полномочиями регулярно, не менее чем раз в квартал, определяет уровни ставок вознаграждения по срокам погашения.

Уровни ставок вознаграждения составляются с учетом влияния факторов: доля сомнительных с повышенным риском и безнадежных активов, размер собственного капитала и провизий, доли бессрочных депозитов.

Подразделение управления активами и обязательствами и/или коллегиальный орган с соответствующими функциями и полномочиями осуществляет мониторинг процентного риска, основные источники процентного риска (различия в сроках погашения, ставки рынка заемного капитала, встроенные опционы).

Совет директоров утвердил политику принятия решений по валютным позициям в соответствии с анализом изменения валютных курсов.

Подразделение управления рисками осуществляет: комплексное управление рисками с использованием различных аналитических методик; оценку процентной чувствительности регулярно проводит анализ гэп, анализ модели, в которой проводится оценка рисковой стоимости (или рисковых доходов); стресс-тестирование, результаты которого используются в принятии стратегических решений в области принятия риска и контроля над риском; анализирует и контролирует процентный риск с точки зрения изменений в объемах как периодически повторяющихся доходов (расходов).

Правление: утвердило процедуры хеджирования процентного риска с помощью производных инструментов или других рыночных операций; устанавливает лимиты по гэп и размеру процентного риска, с учетом адекватности собственного капитала по рискам.

Подразделение по управлению рисками, не менее чем раз в полгода, проводит стресс-тестирование и использует его результаты в принятии стратегических решений при принятии риска и контроля над риском.

Банк использует процедуры адекватного и своевременного хеджирования валютного риска с помощью сделок с производными инструментами или других рыночных операций в соответствии с политикой управления активами и обязательствами.

Совет директоров устанавливает лимиты по открытым валютным позициям и лимит валютной нетто-позиции.

Приложение 9
к Инструкции о требованиях к
наличию систем управления рисками
и внутреннего контроля в банках
второго уровня

Отчет "____________________________________"
наименование банка
по выполнению критериев требований Инструкции
к наличию системы управления рисками и
внутреннего контроля за "_____" год

Сноска. Приложение 9 в редакции постановления Правления АФН РК от 29.12.2009 № 263 (порядок введения в действие см. п. 2); с изменениями, внесенными постановлением Правления АФН РК от 31.01.2011 № 8 (вводится в действие по истечении четырнадцати календарных дней со дня его гос. регистрации в МЮ РК).

№	Наименование соответствующей строки Инструкции		Перечень внутренних документов (реквизиты документа и орган, которым утвержден данный документ)	Перечень проведенных процедур по выполнению Критерия требования	Оценка соответствия банка критерию требования Инструкции	Примечание банка
	Требования	Критерий требования
1	2		3	4	5	6

Оценка соответствия требованиям Инструкции: _______________
Первый руководитель банка (либо лицо, его замещающее)
________________ ______________
подпись дата

Руководитель подразделения управления рисками
________________ ______________
подпись дата

Руководитель службы внутреннего аудита
________________ ______________
подпись дата

Руководитель комплаенс-офиса
________________ ______________
подпись дата

Пояснения к заполнению таблицы:
Оценку соответствия требованиям Инструкции необходимо осуществлять по трехбалльной системе следующих критериев: соответствие, частичное соответствие, не соответствие.
1. Оценка "соответствие" выносится при выполнении банком критерия требования Инструкции без каких-либо значительных недостатков.
2. Оценка "частичное соответствие" выносится при обнаружении недостатков, которые не считаются достаточными для появления серьезных сомнений относительно способности банка в достижении соблюдения конкретного критерия требования.
3. Оценка "несоответствие" выносится при невыполнении банком критерия требований Инструкции.
4. В случае, если отдельные критерии требования Инструкции не могут быть применены в отношении банка, оценка соответствия данному критерию требования не осуществляется и отмечается соответствующей записью "не применимо".
5. В графе "Примечание банка" необходимо дать обоснования и причины "частичного соответствия" и "не применимо".
6. Заполнение всех граф, за исключением графы 6, обязательно.

Приложение 10
к Инструкции о требованиях к наличию
систем управления рисками и внутреннего
контроля в банках второго уровня

Матрица мониторинга кредитного риска

Сноска. Инструкция дополнена приложением 10 в соответствии с постановлением Правления АФН РК от 29.12.2009 № 263 (порядок введения в действие см. п. 2); с изменениями, внесенными постановлением Правления АФН РК от 31.01.2011 № 8 (вводится в действие по истечении четырнадцати календарных дней со дня его гос. регистрации в МЮ РК).

Таблица 1. Отношение стоимости залогового обеспечения в виде недвижимости к ссудному портфелю

Фактические показатели			Стресс-тест: Рекомендации Национального Банка Республики Казахстан и уполномочен- ного органа по методологии стресс- тестирования в формате bottom up	Вероятность (факторы/условия) и степень воздействия на финансовую устойчивость банка, с точки зрения правления банка	Меры, принятые для устранения негативных тенденций (заполняется в случае превышения установленного внутренними документами банка лимита)	Коммен- тарии
Отчетный квартал, в про- центах	Преды- дущий квартал, в про- центах	Лимит, установ- ленный внутрен- ними докумен- тами банка
1	2	3	4	5	6	7

Таблица 2. Классифицированные активы (за исключением межбанковских займов) и неработающие кредиты

1. Отношение кредитов с просрочкой платежей свыше 90 (девяноста) дней к ссудному портфелю

Фактические показатели			Стресс-тест: увеличение доли кредитов с просрочкой платежей свыше 90 (девяноста) дней на 20 (двадцать) процентов в следующем квартале. Размер провизий по классифициро- ванным активам (в тенге)	Вероятность (факторы/условия) и степень воздействия на финансовую устойчивость банка, с точки зрения правления банка	Меры, принятые для устранения негативных тенденций (заполняется в случае превышения установленного внутренними документами банка лимита)	Коммен- тарии
Отчетный квартал, в про- центах	Преды- дущий квартал, в про- центах	Лимит, установ- ленный внутрен- ними до- кументами банка
1	2	3	4	5	6	7

2. Отношение провизий на покрытие убытков по классифицированным кредитам (за исключением межбанковских займов) к ссудному портфелю

Отчетный квартал, в процентах	Предыдущий квартал, в процентах	Лимит, установ- ленный внутрен- ними до- кументами банка	Вероятность (факторы/условия) и степень воздействия на финансовую устойчивость банка, с точки зрения правления банка	Оценочное значение коэффициента в следующем квартале по оценке правления банка. Описание колебания оценки изменениями резервов или изменениям в кредитном портфеле	Комментарии
1	2	3	4	5	6

3. Отношение провизий на покрытие убытков по ссудному портфелю к неработающим кредитам

Отчетный квартал, в процентах	Предыдущий квартал, в процентах	Лимит, установ- ленный внутренними документами банка	Вероятность (факторы/условия) и степень воздействия на финансовую устойчивость банка, с точки зрения правления банка	Оценочное значение коэффициента в следующем квартале по оценке правления банка. Описание колебания оценки изменениями резервов или изменениям в кредитном портфеле	Комментарии
1	2	3	4	5	6

4. Отношение реструктурированных кредитов (кредит, по которому были изменены первоначальные условия договора, в связи с ухудшением финансового состояния заемщика) к ссудному портфелю

Отчетный квартал, в процентах	Предыдущий квартал, в процентах	Лимит, установ- ленный внутрен- ними до- кументами банка	Общая сумма просроченных реструктури- рованных кредитов (в тенге)	Прогноз банка о повышении или снижении в следующем отчетном квартале. Факторы, принятые во внимание	Оценочное значение коэффициента в следующем квартале по оценке правления банка. Описание колебания оценки изменениями в реструктурированных кредитах	К о м м е н т а р и и
1	2	3	4	5	6	7

5. Отношение бланковых кредитов к ссудному портфелю

Отчетный квартал, в процентах	Предыдущий квартал, в процентах	Лимит, установ- ленный внутрен- ними до- кументами банка	Доля бланковых кредитов с просрочкой свыше 90 (девяноста) дней	Доля бланковых кредитов, классифициро- ванных как сомнительные пятой категории и безнадежные	Оценка правлением банка отношения бланковых кредитов к ссудному портфелю в следующем квартале	Причины повышения или снижения коэффициента
1	2	3	4	5	6	7

Матрица принятых решений

№	Н а р у ш е н и е	Причи- ны, пов- лекшие возник- новению нару- шения	Подраз- деления, лица, ответст- венные за устра- нение нарушения	Решение совета дирек- торов и (или) правления по при- нятым мерам по устране- нию выяв- ленного нарушения	Нега- тивное влияние на банк	Решение совета директоров и (или) правления по плани- руемым мерам по результатам стресс- тестов	Срок устране- ния нару- шения	Пере- смот- ренные сроки	Дата устра- нения нару- шения	П р и м е ч а н и е
1	2	3	4	5	6	7	8	9	10	11

Матрица оценки кредитного риска

Низкий	Умеренный	Высокий
Темпы роста кредитного портфеля обеспечиваются экономическими и демографическими тенденциями на местном, региональном и (или) республиканском уровне, а также уровнем конкуренции. Рост был запланирован.	Темпы роста кредитного портфеля превышают экономические и демографические тенденции на местном, региональном и (или) республиканском уровне, а также уровень конкуренции. В определенной степени рост не был запланирован или превышает запланированные уровни.	Темпы роста кредитного портфеля значительно превышают экономические и демографические тенденции на местном, региональном и (или) республиканском уровне, а также уровень конкуренции. Рост не был запланирован или превышает запланированные уровни. Рост может наблюдаться по новым продуктам или иногородним заемщикам.
Банк зависит от процентов по кредитам и комиссий по операциям в большей части своих доходов, но источ- ники доходов в рамках кредитного портфеля диверсифицированы.	Банк зависит от процентов по кредитам и комиссий по операциям в большей части своих доходов, но источники доходов в рамках кредитного портфеля не диверсифицированы.	Банк в значительной степени зависит от процентов по кредитам и комиссий по операциям. Банк может быть нацелен на кредитные продукты с более высоким риском в виду их потенциала доходности. Кредитные доходы сильно уязвимы для циклических трендов.
Отношение размера резер- вов по классифицированным кредитам и условным обязательствам к класси- фицированным кредитам и ссудному портфелю является значительным.	Отношение размера резервов по классифицированным кредитам и условным обязательствам к классифицированным кредитам и ссудному портфелю является умеренным.	Отношение размера резервов по классифицированным кредитам и условным обя- зательствам к классифици- рованным кредитам и ссудному портфелю является незначительным.
Процентные ставки устанавливаются в зависимости от риска, вознаграждения хорошо сбалансированы.	Проценты по кредитам устанавливаются в зависимости от уровня риска, при этом имеют место случаи незначительных несоответствий между риском.	Риск не учитывается при установлении процентной ставки по кредитам.
Политика кредитования включает консервативные требования к залогу. Оценки залога проводятся своевременно и являются достаточными.	Политика кредитования включает приемлемые требования к залогу. Используемые банком практики приводят к умеренным отклонениям от данных политик. Оценка залога является недостаточной или отражает неадекватную защиту.	Требования к залогу либеральны, если политика включает консервативные требования, имеют место существенные отклонения. Обеспечение по кредиту является недостаточным, оценка залога проводится редко или отражает неадекватную защиту.
Отклонения в документации по кредитам и (или) залоговому обеспечению незначительны и имеют минимальное воздействие на риск возникновения убытков.	Уровень отклонений в документа- ции по кредитам и (или) залого- вому обеспечению умеренный, но отклонения корректируются своевременно и обычно не подвергают банк существенному риску возникновения убытков.	Уровень отклонений в документации по кредитам и (или) залоговому обеспечению значительный. Отклонения от политики не устраняются своевременно, а банк может подвергаться повышенному риску возникновения убытков.
Портфель банка достаточно диверсифицирован и не имеет крупных концентра- ций. Концентрированные требования обычно не взаимосвязаны. Концентра- ции соответствуют внутренним лимитам.	Банк имеет несущественную концентрацию портфеля, при этом концентрации не взаимосвязаны. Концентрации соответствуют нормам, но могут приближаться к лимитам.	Банк имеет значительную концентрацию в портфеле. Данные требования могут быть взаимосвязаны друг с другом или с умеренными концентрациями в портфеле. Уровень концентрации превышает внутренние лимиты.
Заработанные и не взысканные проценты относительно ссудного портфеля незначительны.	Заработанные и не взысканные проценты относительно ссудного портфеля умеренные.	Заработанные и не взысканные проценты относительно ссудного портфеля значительны.
Уровень покрытия проблемных и безнадежных кредитов с помощью провизий (резервов) высокий. Расходы по провизиям стабильные.	Уровень покрытия проблемных и безнадежных кредитов с помощью провизий (резервов) умеренный, но возможно необходимо увеличить расходы по провизиям.	Уровень покрытия проблем- ных и безнадежных кредитов с помощью провизий (резер- вов) низкий. Возможно необходимо создание специальных провизий для обеспечения приемлемого уровня покрытия убытков по кредитам.
Доходы за квартал и за год намного превышают кредитные убытки (безнадежные кредиты).	Покрытие чистых кредитных убытков (безнадежных кредитов) за счет доходов является умеренным. Ежегодные доходы обеспечивают адекватное покрытие, но квартальное покрытие может демонстрировать некоторую напряженность.	Покрытие чистых кредитных убытков за счет доходов является низким. Доходы за квартал и за год обеспечивают минимальное или неадекватное покрытие.
Уровень кредитов, просроченная задолжен- ность по которым составляет 90 (девяносто) дней в ссудном портфеле банка, низкий, тенденция стабильная.	Уровень кредитов, просроченная задолженность по которым составляет 90 (девяносто) дней в ссудном портфеле банка, умеренный, тенденция стабильная или немного повышающаяся	Уровень кредитов, просроченная задолженность по которым составляет 90 (девяносто) дней в ссудном портфеле банка, высокий или умеренный, при этом тенденция быстро повышается. Уровень превышает установленный банком лимит.
Уровень неработающих кредитов в ссудном портфеле банка низкий, тенденция стабильная.	Уровень неработающих кредитов в ссудном портфеле банка умеренный, тенденция стабильная или немного повышающаяся.	Уровень неработающих кредитов в ссудном портфеле банка высокий или умеренный, тенденция быстро повышается.
Классифицированные кредиты составляют низкий процент от кредитов и капитала и не переклассифицируются в наихудшую из категорий (сомнительных или безнадежных).	Классифицированные кредиты составляют умеренный процент от кредитов и капитала и не переклассифицируются в наихудшую из категорий (сомнительных или безнадежных).	Классифицированные кредиты составляют высокий процент от кредитов и капитала или умеренный процент от кредитов и капитала, при этом тенденция быстро повышается или кредиты переклассифицируются в наихудшую из категорий (сомнительных или безнадежных).
Соотношение размера безнадежных кредитов к ссудному портфелю является низким.	Соотношение размера безнадежных кредитов к ссудному портфелю является умеренным.	Соотношение размера безнадежных кредитов к ссудному портфелю является высоким.
Практика банка по пере- классификации кредитов (по сроку, пролонгация, рефинансирование) не вызывает или вызывает мало озабоченности в транспарентности отраженных проблемных кредитов, просроченных кредитов, неработающих кредитов и показателей по убыткам.	Практика банка по переклассификации (по сроку, пролонгация, рефинансирование) вызывает некоторую озабоченность относительно точности и транспарентности отраженных проблемных кредитов, просроченных кредитов, неработающих кредитов и показателей по убыткам.	Практики банка по переклассификации (по сроку, пролонгация, рефинансирование) вызывают значительную озабоченность относительно точности и транспарентности отраженных проблемных кредитов, просроченных кредитов, неработающих кредитов и показателей по убыткам.

Матрица контроля кредитного риска

Элементы организации процесса	Сильный	Приемлемый	Слабый
Разработка (переработка) стратегии, политики и внутренних документов в области управления кредитным риском	Стратегические и (или) бизнес-планы согласуются с консервативным аппе- титом банка к риску и обеспечивают надлежащий баланс между ориентирами по качеству кредитов, целями роста и доходнос- ти. Процессы внедрения новых продуктов и инициатив проработаны, протестированы и утверждены до их внедрения.	Стратегические и (или) бизнес-планы согласуются с умеренным аппетитом банка к риску. Стремление к доходам может привести к сделкам с несколько завышенным уровнем риска. В целом имеет место надлежащий баланс между ориентирами по качеству кредитов, целями роста и доходности. Могут быть внедрены новые продукты и инициативы без достаточного тестиро- вания, но риски хорошо идентифицируются.	Стратегические и (или) бизнес-планы способствуют принятию чрезмерных уровней риска. Стремление к доходам доминирует при планировании деятельности. Банк занимается новыми продуктами и инициативами, не проводя достаточной предварительной экспертизы.
Кредитная политика	Кредитная политика определяет стратегию банка в области кредитования, допустимые уровни рисков, а также стандарты выдачи и одобрения кредитов и отбора рисков.	Политики в основном адекватные. Возможно, в некотором направлении необходимо совершенст- вование политики и процедур, но совершенствование в целом не является критическими.	Политики имеют некоторые недостатки и нуждаются в совершенствовании в одном или нескольких направлениях. Политики не являются достаточно четкими для того, чтобы адекватно довести задачи в отношении портфеля, толерант- ности к риску, а также политики выдачи/одобрения кредитов и отбора рисков.
Совет директоров и Правление	Правление оперативно выявляет и контролирует кредитный риск, возникающий, в том числе по внебалансовым статьям банка. Совет директоров и правление банка активно участвуют в управлении риском и обеспечивают наличие соответствующих внутренних политик и процедур, совет директоров понимает их, анализирует и утверждает.	В целом совет директо- ров и правление адекватно осуществляют мониторинг и контроль кредитного риска, утверждают соответст- вующие политики и процедуры. Правление работает достаточно эффективно, реагирует и выявляет кредитные риски, возникающие в том числе по внебалансовым статьям. Наблюдается некоторые недоработки в деятельности совета директоров и правления в отношении управления кредитным риском, эти проблемы признаются и решаются.	Совет директоров и правление не обеспечивают наличие удовлетворительного процесса управления кредитным риском, возникающим, в том числе, по внебалан- совым статьям банка. Политики и процедуры управления кредитным риском являются неадекватными, правление банка не демонстрирует способности исправить эти недостатки.
Кредитный комитет	Правление эффективно управляет деятельностью банка. Члены кредитного комитета, кредитные офицеры имеют достаточно знаний для эффективного управления принимаемыми рисками. Сфера ответст- венности и подотчетности разграничены, принимаются корректирующие меры в случае нарушений.	Правление адекватно управляет принимаемым риском, но можно добиться улучшений в одном или нескольких направлениях. Члены кредитного комитета, кредитные офицеры, имеют в целом знания, необходимые для эффективного управления принимаемыми рисками, но возможно необходимы дополнительные знания по одному или несколь- ким направлениям. Возможно требуется уточнение в отношении обязанностей и подотчетности. В целом, принимаются корректи- рующие меры в случае нарушений.	Правление не адекватно управляет деятельностью банка. Члены кредитного комитета, кредитные офицеры не обладают достаточными знаниями и (или) опытом для эффективного управ- ления принимаемыми рисками. Линии ответственности и подотчетности возможно нечеткие. Корректирующие меры недостаточны для решения причин, проблем.
Процедуры банка в области оценки, мониторинга и контроля за кредитным риском в банке	Проводится регулярный анализ адекватности применяемых методик и процессов управления кредитным риском, описанных в Политике и сопутствующих внутренних документах. Правление выявляет и оперативно реагирует на негативные тенденции в качестве кредитного портфеля банка, которые в том числе происходят в результате изменения рыночных условий. Правление предоставляет совету директоров своевременную и достаточную информацию о любых существенных отклонениях в кредитной деятельности банка. Мероприятия, принимаемые для устранения выявленного отклонения, являются эффективными и направлены на снижение негативного влияния данного отклонения на финансовую устойчивость банка.	Правление обладает адекватной системой для выявления негативных тенденций в качестве кредитного портфеля и адекватного реагирова- ния на сигналы, которые, в том числе происходят в результате изменения рыночных условий. Информация о любых существенных отклоне- ниях, предоставляемая совету директоров, является удовлетвори- тельной и эффективной для поддержания финансовой устойчивости банка. Мероприятия, принимаемые для устранения выявленного отклонения, являются адекватными, но имеются некоторые направления, требующие совершенство- вания и контроля со стороны совета директоров и правления.	Правление неадекватно реагирует на возникшие негативные тенденции в качестве кредитного портфеля. Совет директоров не получает достаточной информации, позволяю- щей осуществлять мониторинг и контролировать адекватным образом на негативные тенденции в качестве кредитного портфеля. Мероприятия, прини- маемые для устранения выявленного отклоне- ния, являются неэффективными, совет директоров и правление не продемонстрировали своей способности разрешить проблемы.
Политики выдачи и одобрения кредитов	Банк эффективно опреде- ляет, отслеживает и отчитывается о значитель- ных отклонениях от политики выдачи и одобрения кредитов, как индивидуально, так и в совокупности на уровне портфеля. Отмечены несущественные отклонения от установленных политик и процедур.	Банк определяет, отсле- живает и отчитывается о значительных отклоне- ниях от политики выдачи и одобрения кредитов, индивидуально по каждому займу. Среди недостатков могут быть постоянные откло- нения или неспособность выполнять установленные политики и процедуры, что может повлечь неблагоприятные последствия для банка.	Банк подтверждает значительные отклонения от политики, но не отчитывается по ним на индивидуальной основе или в совокупности на уровне портфеля, и (или) не анализирует их воздействие на качество портфеля.
Кредитный анализ	Кредитный анализ является тщательным и своевремен- ным, как на момент выдачи кредита, так и после его утверждения.	Кредитный анализ надлежащим образом определяет основные риски и проводится в приемлемые сроки. Однако требуется усилить работу по оценке рисков после утверждения кредитов.	Кредитный анализ проводится недоста- точно, основные риски учитываются неадек- ватно. Кредитные данные проверяются не своевременно.
Модели, ис- пользуемые при оценке кредитного риска	Внутренние модели оценки рисков, а также выявления проблемных кредитов являются точными и своевременными. Внутрен- ние модели качественно подразделяют кредитный риск, как по проблемным, так и по получившим рейтинг кредитам. Применяемая модель постоянно совершенст- вуется с учетом междуна- родного опыта, вновь выявленных закономер- ностей. Банк периодически пересматривает лимиты с учетом внутренних рейтингов заемщиков. Четко определены процедуры контроля установленных лимитов и ограничений на проводимые банком операции.	Внутренние модели оценки рисков, а также выявления проблемных кредитов являются адекватными. Одно или несколько направлений требуют улучшения, тем не менее, внутренние модели адекватно выявляют проблемные кредиты и кредиты, по которым наблюдается ухудшение качества. Возможно, следует расширить распределение рейтингов для обеспечения раннего предупреждения; ценообразования на основе оценки рисков или распределения капитала. Модель регу- лярно пересматривается на предмет ее адекватности рыночной ситуации и положению банка и при необходи- мости корректируется. Пересмотр лимитов и ограничений на проводимые банком операции осуществляется регулярно.	Внутренние модели оценки рисков, а также выявления проблемных кредитов являются недостаточ- ными и требуют совершенствования. Возможно, проблемные кредиты выявляются не адекватно, существует возможность искажения в отражении риска. Распределение рейтингов недоста- точно для подразде- ления риска по имеющим рейтинг кредитам для целей раннего предупреж- дения или в иных целях (установление ставок по кредитам, формирования провизий (резервов) по кредитам, распреде- ление капитала). Данные модели применяются эпизодически, по мере необходимости.
Информация, используемая для управ- ленческого и внутреннего контроля	Система управленческой информации предоставляет адекватную и своевремен- ную информацию о кредитном портфеле. Совет директоров и правление получают соответствующую отчетность для анализа и понимания профиля кредитного риска в банке. Система управленческой информации облегчает работу по составлению отчетности об отклонениях.	Система управленческой информации возможно нуждается в незначи- тельном совершенство- вании в одном или нескольких направле- ниях, но совет директоров и правление в целом получают соответствующую отчетность для анализа и понимания профиля кредитного риска в банке. Система управ- ленческой информации облегчает работу по составлению отчетности об отклонениях, а ее инфраструктура позволяет своевременно обеспечивать специаль- ные (нестандартные) запросы.	Система управлен- ческой информации имеет недостатки, требующие внимания. Адекватность и (или) своевременность представляемой информации может быть недостаточной. Информация о портфельных рисках может быть неполной. Как результат, совет директоров и правление могут не получать соответст- вующую или достаточ- ную информацию для анализа и понимания профиля кредитного риска в банке. Отчетность об отклонениях нуждается в совершенствовании. Система управлен- ческой информации может не обеспечивать своевременно специальные (нестандартные) запросы.
Диверсифика- ция портфеля	Управление диверсификацией активное и эффективное. Лимиты по концентрациям устанавли- ваются на приемлемых уровнях. Банк выявляет и представляет отчетность по концентрации рисков и принимает меры по ограничению, сокращению или иному снижению риска.	Управление диверсифи- кацией возможно нуждается в совершенст- вовании, но является адекватным. Концентрации рисков выявляются и отражаются в отчетах, но могут не достигать лимитов или иных пороговых значений. Правление принимает меры для ограничения или снижения концентраций на уровне отдельных займов, но могут отсутствовать меры на уровне портфеля.	Управление диверсифи- кацией пассивно или отсутствует. Банк, возможно, не выявляет концентрации рисков и (или) выявляет их, но принимает не адекват- ные меры или не принимает меры по ограничению или снижению риска. Правление не разби- рается в корреляциях рисков. Лимиты концентраций в случае их наличия нарушаются либо пересматриваются в сторону их повышения.
План действий на случай воз- никновения непредвиден- ных обстоя- тельств	План действий на случай возникновения непредви- денных обстоятельств разработан и эффективен. План включает разумные предположения, сценарии и планирование управления кризисом, а также учитывает потребности банка в дополнительных ресурсах.	План действий на случай возникновения непредви- денных обстоятельств адекватен. Соответствует текущему условию, регламентирует процедуры решения необходимых вопросов и содержит адекватный уровень деталей, включая анализ сценария ситуаций. План может требовать совершенство- вания по некоторым направлениям.	План действий на случай возникновения непредвиденных обстоятельств неадекватен или не существует. План может существовать, но он не учитывает потребности банка в дополнительных ресурсах, в связи с этим является неадекватным. План может не учитывать целесообразное использование средств или их наличие в кризисной ситуации.
Служба внутреннего аудита	Служба внутреннего аудита периодически проводит внутренние проверки процессов по управлению кредитным риском в целях обеспечения их соответст- вия кредитным политикам и процедурам, оценивает процесс кредитного администрирования, определение точности системы внутренних кредитных рейтингов, а также порядка мониторинга кредитов. Результаты проверки используются для выявления слабых мест в процессе управления кредитным риском, во внутренних правилах и процедурах, а также для выявления каких-либо отклонений и исключений из политики, процедур и лимитов.	Служба внутреннего аудита периодически и выборочно проводит внутренние проверки процессов, описанных в политике по управлению кредитным риском. Результаты проверки используются для выявления слабых мест в процессе управления кредитным риском, во внутренних правилах и процедурах, а также для выявления каких-либо отклонений и исключений из политики, процедур и лимитов.	Служба внутреннего аудита формально проверяет соблюдение требований действую- щего законодательства Республики Казахстан, в том числе норматив- ных актов уполномо- ченного органа, при осуществлении операций банка, в том числе нормативных актов в области управления кредитным риском. Не принимает участие в системе управления кредитным риском в банке.

Обобщенные выводы:

Оценка качества контроля за кредитным риском	Уровень оценки кредитного риска
	Низкий	Умеренный	Высокий
	Совокупный кредитный риск
Сильный	Низкий	Низкий	Умеренный
Приемлемый	Низкий	Умеренный	Высокий
Слабый	Умеренный	Высокий	Высокий

Первый руководитель (либо лицо, его замещающее)
______________________________________ __________ ________
(фамилия, имя, при наличии - отчество) (подпись) (дата)

Руководитель подразделения управления рисками
______________________________________ __________ ________
(фамилия, имя, при наличии - отчество) (подпись) (дата)

Исполнитель:__________________________ _________
(должность, фамилия и имя) (подпись)

Низкий - Совет директоров и правление оперативно выявляют и контролируют кредитные риски, возникающие в том числе по внебалансовым статьям банка. Совет директоров и правление активно участвуют в управлении рисками и обеспечивают наличие соответствующих внутренних положений. Требования политик и процедур поддерживаются процедурами мониторинга риска, отчетами и информационными системами управления, которые представляют всю необходимую информацию для ее анализа, своевременного и надлежащего реагирования на происходящие изменения. Сотрудниками банка соблюдаются требования законодательства Республики Казахстан, внутренних правил и процедур, функциональные обязанности выполняются согласно должностным инструкциям. Системы внутреннего контроля адекватны и соответствуют размерам и деятельности банка. Отмечаются некоторые отклонения от установленных внутренних правил и процедур, но они не являются существенными. Управление кредитным риском считается полностью эффективным для установления, отслеживания и контроля за рисками. Мероприятия, направленные на снижение негативных тенденций в деятельности банка, являются достаточными.
Умеренный - управление кредитным риском в банке достаточно эффективно, но в нем наблюдаются незначительные недоработки. Оно отражает быстрое реагирование и способность успешно управлять риском, который может возникнуть по ходу выполнения стратегии. Хотя в банке могут наблюдаться некоторые недоработки в отношении управления кредитным риском, эти недостатки своевременно выявляются и корректируются. В целом контроль со стороны совета директоров и правления, внутренние правила и процедуры мониторинга и контроля риска, отчетность и системы управленческой информации считаются удовлетворительными и эффективными для поддержания стабильной работы банка. В целом риски находятся под контролем в достаточной степени, не требующей дополнительного контроля со стороны риск-менеджмента банка. Система внутреннего контроля показывает некоторые недостатки или недоработки, но они все корректируются в ходе нормальной работы подразделения. Сотрудники службы внутреннего аудита могут сделать рекомендации по их улучшению, но замеченные недоработки не окажут существенного воздействия на надежную и стабильную работу подразделения. Мероприятия, направленные на снижение негативных тенденций в деятельности банка, являются адекватными.
Высокий - в банке отсутствуют процедуры эффективного управления кредитным риском, которые не позволяют выявлять, отслеживать, мониторить и контролировать потенциальный кредитный риск. Элементы управления рисками считаются полностью недостаточными, и совет директоров и правление не демонстрируют способности исправить эти недостатки. Поставлен под сомнение профессионализм конкретных сотрудников и правления банка. Наблюдаются систематические нарушения внутренних политик и процедур. Система внутреннего контроля может быть настолько слабой, что негативно отражается на финансовой устойчивости банка. Необходимо проявить незамедлительную обеспокоенность на предмет достоверности бухгалтерского учета, финансовых отчетов и потенциальных убытков, которые могут появиться, если не предпринять немедленных корректирующих мер. Недостатки в процедурах управления кредитным риском и в системах внутреннего контроля требуют немедленного и тщательного внимания со стороны риск-менеджмента банка. Мероприятия, направленные на снижение негативных тенденций, в деятельности банка являются неадекватными.

Приложение 11
к Инструкции о требованиях к наличию
систем управления рисками и внутреннего
контроля в банках второго уровня

Матрица мониторинга риска ликвидности

Сноска. Инструкция дополнена приложением 11 в соответствии с постановлением Правления АФН РК от 29.12.2009 № 263 (порядок введения в действие см. п. 2); с изменениями, внесенными постановлением Правления АФН РК от 31.01.2011 № 8 (вводится в действие по истечении четырнадцати календарных дней со дня его гос. регистрации в МЮ РК).

Таблица 1. Структура активов (в тенге)

Наименование	Отчетный квартал	Доля от общих активов, в процентах	Предыдущий квартал	Доля от общих активов, в процентах	Лимиты, установленные внутренними документами банка
Всего активов					х
Наличность
Средства в Национальном Банке Республики Казахстан					х
Займы, предоставленные банкам и организациям, осуществляющим отдельные виды банковских операций
Инвестиции в ценные бумаги
Операции «РЕПО»
Инвестиции в связанные юридические лица
Займы клиентам
Инвестиции в недвижимость (здания банка)
Прочие активы					х

Таблица 2. Анализ коэффициентов:

1. Отношение суммы вкладов десяти крупных депозитов/ликвидные активы, расчет которых устанавливается в соответствии с постановлением Правления Агентства Республики Казахстан по регулированию и надзору финансового рынка и финансовых организаций от 30 сентября 2005 года № 358 "Об утверждении Инструкции о нормативных значениях и методике расчетов пруденциальных нормативов для банков второго уровня" (зарегистрированным в Реестре государственной регистрации нормативных правовых актов Республики Казахстан под № 3924)

Фактические показатели			Оценка банка:
Отчетный квартал, в процентах	Предыдущий квартал, в процентах	Лимиты, установленные внутренними документами банка, в процентах	Оценка правлением банка остатка 10 (десяти) крупных депозитов на конец одного месяца (в тенге). Причины увеличения или сокращения	Оценка правлением банка остатка 10 (десяти) крупных депозитов на конец трех месяцев (в тенге). Причины увеличения или сокращения
1	2	3	4	5

Показатели	Отчетный квартал, в процентах	Предыдущий квартал, в процентах	Лимиты, установленные внутренними документами банка
Отношение ликвидных активов/всего активов
Отношение ликвидных активов/итого депозитов
Отношение кредитов/ депозиты
Активы банка, используемые в качестве залога (обремененные)/всего активы

Таблица 3. Анализ структуры обязательств (источников средств), тыс. тенге:

Наименование	Отчетный квартал	Доля от общих обязательств, в процентах	Предыдущий квартал	Доля от общих обязательств, в процентах	Лимиты, установленные внутренними документами банка
Всего депозитов					х
Текущие счета
Срочные вклады
Вклады до востребования
Заимствования на местном межбанковском рынке
Иностранные заимствования
Собственные ценные бумаги банка
Займы, полученные от связанных лиц
Субординированный долг

Таблица 4. Источники финансирования, тыс. тенге:

Наименование	7 дней	30 дней	60 дней	90 дней	180 дней	Более
Денежные средства
Текущие счета
Депозиты
Необремененные ценные бумаги
Выплаты по кредитам в соответствии с графиком погашения
Реализация активов (секьюритизация, операции «РЕПО» и другие)
Источники финансирования от лиц, связанных с банком особыми отношениями
Всего сумма от указанных источников финансирования

Таблица 5. Выплаты по обязательствам (использование средств), тыс. тенге:

Наименование	7 дней	30 дней	60 дней	90 дней	180 дней	Более
Истечение срока депозитов/изъятия
Истечение срока прочего долга
Выплаты лицам, связанным с банком особыми отношениями
Внебалансовые обязательства
Обязательства по предоставлению кредитов
Кредитные линии
Производные финансовые инструменты
Всего выплат

Действия банка, в случае если объем использованных средств превышает источники в любой период времени по обеспечению потребностей в ликвидности.
Основные моменты Плана действий на случай возникновения непредвиденных обстоятельств.
Представление информации об источниках и использовании средств в иностранной валюте по форме таблицы 5 в случае наличия у банка валютных рисков, способных повлиять на ликвидность.

Матрица принятых решений

№	Н а р у ш е н и е	Причины, повлек- шие воз- никно- вению нару- шения	Подраз- деления, лица, ответст- енные за устра- нение нару- шения	Решение Совета директоров и (или) Правления по при- нятым мерам по устранению выявлен- ного на- рушения	Нега- тивное влияние на банк	Решение Совета директоров и (или) Правления по плани- руемым мерам по результатам стресс- тестов	Срок устра- нения нару- шения	Перес- мотрен- ные сроки	Дата устра- нения нару- шения	П р и м е ч а н и е
1	2	3	4	5	6	7	8	9	10	11

Матрица оценки риска ликвидности

Низкий	Умеренный	Высокий
Источники финансирования неограниченны и предоставляют конкурентоспособное преимущество.	Имеются достаточные источники финансирования, предоставляющие возможность для эффективной ликвидности.	Источники финансирования и уровень обязательств указывают на текущие и будущие трудности в управлении долгосрочной ликвидностью.
Источники финансирования диверсифицированы. Не существует или незначи- тельная зависимость от оптовых источников финансирования или других чувствительных источников финанси- рования.	В целом источники финанси- рования диверсифицированы, однако наблюдается незначительное количество источников финансирования. Значительные концентрации отсутствуют. Существует умеренная зависимость от оптовых источников финансирования.	Займы могут концентрироваться у нескольких источников, у источников с общими инвестиционными целями. Наблюдается значительная зависимость от оптовых источников финансирования.
Способность повысить ликвидность через продажу активов и (или) секьюритизацию высокая, и банк имеет установив- шуюся репутацию по доступу к этим рынкам.	Банк потенциально имеет способность повысить ликвидность через продажу активов и (или) секьюритизацию, но имеет небольшой опыт по доступу к этим рынкам.	Банк демонстрирует небольшую способность или потенциал повышения ликвидности через продажу активов и (или) секьюритизацию. Отсутствие опыта по доступу к этим рынкам или плохая репутация могут поставить под сомнение эту сделку.
Объем оптовых обязательств по встроенным опционам низкий.	Некоторые оптовые фонды имеют встроенные опционы, но их потенциальное воздействие незначительное.	Материальные объемы оптовых фондов имеют встроенные опционы. Их потенциальный эффект значителен.
Банк не будет испытывать трудностей финансирова- ния в случае изменения ситуации на рынке.	Банк не сильно зависит от трудностей финансирования в случае изменения ситуации на рынке.	Структура ликвидности банка свидетельствует о зависимости от изменения ситуации на рынке.
Поддержка родительской организации (крупных участников) сильная.	Поддержка родительской (крупных участников) организации адекватная.	Поддержка родительской организации (крупных участников) недостаточная или отсутствует.
Риск потери капитала (прибыли) в силу структуры рисков ликвидности незначительный.	Риск потери капитала (прибыли) в силу структуры рисков ликвидности управляемый.	Потенциальный риск потери капитала (прибыли) в силу высокой стоимости обязательств или незапланированного снижения активов может быть значительным.

Матрица контроля риска ликвидности

Элементы организации процесса	Сильный	Приемлемый	Слабый
Разработка (переработка) стратегии, политики и внутренних документов в области управления ликвидностью	Проводится на постоянной основе (по мере изменения внешней и внутренней среды банка) оптимизация процессов управления ликвидностью, описанных во внутренних документах. Процесс взаимосвязан с разработкой стратегии банка, бизнес-плана, политики по управлению рисками и другими технологическими процессами.	Проводится на периоди- ческой основе, включает разработку внутренних документов, учитывающих особенности управления ликвидностью банка. Политика в сфере управления и контроля за уровнем ликвидности подкреплена внутренними документами, содержащими стандарты и инструкции, представляющие собой методическое обеспечение ее реализации.	Проводится время от времени и вклю- чает разработку и утверждение внут- ренних документов, описывающих проце- дуры управления и контроля за уров- нем ликвидности.
Совет директоров и Правление	Правление оперативно выявляет и контролирует риск ликвидности. Совет директоров и правление банка активно участвуют в управлении риском и обеспечивают наличие соответствующих внутренних политик и процедур, совет директоров понимает их, анализирует и утверждает. Совет директоров и правление понимают все аспекты риска ликвидности. Правление выявляет и оперативно реагирует на рыночные изменения.	В целом Совет директоров и правление адекватно осуществляют мониторинг и контроль риска ликвидности, утверждают соответствующие политики и процедуры. Правление работает достаточно эффективно, реагирует и выявляет риск ликвиднос- ти. Наблюдаются некото- рые недоработки в деятельности совета директоров и правления в отношении управления риском ликвидности, эти проблемы признаются и решаются. Совет директоров и правление достаточно разумно понимают ключе- вые аспекты риска ликвидности и адекватно реагирует на рыночные изменения.	Совет директоров и правление не обес- печивают наличие удовлетворитель- ного процесса управления риском ликвидности. Политики и проце- дуры управления риском ликвидности являются неадек- ватными, правление банка не демонст- рирует способности исправить эти недостатки. Совет директоров и правление не полностью понимают или предпочитают игнорировать ключевые аспекты риска ликвидности. Правление не предвидит или не предпринимает своевременные и необходимые меры в ответ на рыночные изменения.
Политика управления риском ликвидности	Одобренная советом директоров политика эффективно регламентирует процедуры управления риском ликвидности, распределения ответствен- ности и подотчетности. Совет директоров получает своевременную и достаточную информацию относительно подвержен- ности банка риску ликвидности. Мероприятия, принимаемые для устранения выявленного отклонения, являются эффективными и направлены на снижение негативного влияния данного отклонения на финансовую устойчивость банка.	Одобренная советом директоров политика адекватно регламентирует процедуры управления риском ликвидности, распределения ответст- венности и подотчет- ности. Могут быть небольшие недостатки. Информация о любых существенных отклоне- ниях, предоставляемая совету директоров является удовлетвори- тельной и эффективной для поддержания финансовой устойчивости банка. Мероприятия, принимаемые для устранения выявленного отклонения, являются адекватными, но имеются некоторые направления, требующие совершенство- вания и контроля со стороны совета директоров и правления.	Одобренная советом директоров полити- ка неадекватна или некомпетентна. Политика имеет недостаток по одному или двум существенным параметрам. Совет директоров не получает доста- точной информации, позволяющей осуществлять мониторинг и контролировать адекватным образом подверженности банка риску лик- видности. Мероприятия, принимаемые для устранения выяв- ленного отклоне- ния, являются неэффективными, совет директоров и правление не продемонстрировали своей способности разрешить проблемы.
Внутренние документы, регламенти- рующие про- цесс оценки, мониторинга и контроля риска ликвидности	Процесс управления риском ликвидности эффективен при выявлении, мониторинге и контроле риска ликвид- ности. Политика демонстри- рует здоровую культуру с эффективным опытом работы в течение долгого времени.	Процесс управления риском ликвидности в целом эффективен при выявлении, мониторинге и контроле ликвидности. Несущественные недостатки в силу сложности принятых рисков легко исправимы.	Процесс управления неэффективен при выявлении, мониторинге и контроле риска ликвидности.
План действий на случай возникнове- ния непредви- денных обстоятельств	План действий на случай возникновения непредви- денных обстоятельств разработан и эффективен. План включает разумные предположения, сценарии и планирование управления кризисом, а также учитывает потребности банка в дополнительных ресурсах.	План действий на случай возникновения непредви- денных обстоятельств адекватен. Соответствует текущему условию, регламентирует процедуры решения необходимых вопросов и содержит адекватный уровень деталей, включая анализ сценария ситуаций. План может требовать совершенствования по некоторым направлениям.	План действий на случай возникнове- ния непредвиденных обстоятельств неадекватен пос- кольку не учиты- вает потребности банка в дополни- тельных ресурсах или не существует. План может не учитывать целесо- образное использо- вание средств или их наличие в кри- зисной ситуации.
Информация, используемая для управлен- ческого и внутреннего контроля	Система управленческой информации предоставляет адекватную и своевременную информацию о подвержен- ности риску ликвидности. Совет директоров и правление получают соответствующую отчетность для анализа и понимания профиля риска ликвидности в банке.	Система управленческой информации возможно нуждается в незначи- тельном совершенство- вании в одном или нескольких направлениях, но совет директоров и правление в целом получают соответствующую отчетность для анализа и понимания профиля риска ликвидности в банке. Система управленческой информации адекватно фиксирует точки концентрации и роста риска и представляет своевременную, точную и эффективную информацию.	Система управлен- ческой информации имеет недостатки, требующие внима- ния. Адекватность и (или) своевре- менность представ- ляемой информации может быть недостаточной. Информация о подверженности риску ликвидности может быть неполной. Как результат, совет директоров и правление могут не получать соответствующую или достаточную информацию для анализа и понимания профиля риска ликвидности в банке.
Информация, используемая для оценки и планирования состояния ликвидности	Банк использует информационные системы и аналитические процедуры, позволяющие измерять риск ликвидности, который сопутствует операциям банка, отражаемым на балансе банка. Управлен- ческая информационная система предоставляет полную информацию о требованиях и обязательствах банка, содержит исторические данные.	Необходимая информация хранится в информацион- ных базах, доступна всем сотрудникам, вовлеченным в процесс прогнозиро- вания в необходимом объеме. При этом банк использует исторические данные для определения реальных сроков погашения и востребования. Банк обладает достаточ- ным объемом исторических данных для проведения статистических оценок возможных списаний и поступлений денежных средств в течение дня, с учетом других факторов.	Используется только фактическая информация для расчета показа- телей, характери- зующих уровень ликвидности банка, которая доступна отдельным сотрудникам. Обновление информации не регламентировано внутренними документами банка.
Уровень автоматизации деятельности на разных этапах управления риском лик- видности в банке	Информационные технологии интегрированы в бизнес- процессы, полностью их автоматизируют, предостав- ляя возможность повышать качество и эффективность работы банка. Информационные системы содержат достоверную информацию, с необходимым уровнем детализации для осуществления всех процедур управления риском ликвидности.	Банк применяет програм- мные продукты, позволяю- щие строить математи- ческие и статистические модели для получения прогнозных значений оттока (притока) средств на счета клиентов, реальных сроков погаше- ния и востребования активов. Информационные системы хранят значительный архив исторических данных об активах и обязательствах банка. Обновление и дополнение информации происходит регулярно.	Работа произво- дится при помощи стандартных офисных приложений Microsoft. Есть система учета совершаемых операций.
Служба внутреннего аудита	Сотрудники службы внутреннего аудита обладают необходимым опытом и навыками для оценки эффективности системы управления риском ликвидности в банке. Служба внутреннего аудита регулярно рассматривает реализацию подразделениями банка и эффективность согласованной структуры управления риском ликвидности.	Служба внутреннего аудита рассматривает реализацию подразделе- ниями банка и эффектив- ность согласованной структуры управления риском ликвидности. Небольшое количество недоработок не влияет на эффективность и надежность его результатов.	В ходе своей деятельности Служба внутреннего аудита не рассмат- ривает реализацию подразделениями банка и адекват- ность согласован- ной структуры управления риском ликвидности.

Обобщенные выводы:

Оценка качества контроля за риском ликвидности	Уровень оценки риска ликвидности
	Низкий	Умеренный	Высокий
	Совокупный риск ликвидности
Сильный	Низкий	Низкий	Умеренный
Приемлемый	Низкий	Умеренный	Высокий
Слабый	Умеренный	Высокий	Высокий

Первый руководитель (либо лицо, его замещающее)
______________________________________ __________ ________
(фамилия, имя, при наличии - отчество) (подпись) (дата)

Руководитель подразделения управления рисками
______________________________________ __________ ________
(фамилия, имя, при наличии - отчество) (подпись) (дата)

Исполнитель:__________________________ _________
(должность, фамилия и имя) (подпись)

Низкий - Совет директоров и правление оперативно выявляют и контролируют риск ликвидности. Совет директоров и правление активно участвуют в управлении рисками и обеспечивают наличие соответствующих внутренних положений. Требования политик и процедур поддерживаются процедурами мониторинга риска, отчетами и информационными системами управления, которые представляют всю необходимую информацию для ее анализа, своевременного и надлежащего реагирования на происходящие изменения. Сотрудниками банка соблюдаются требования законодательства Республики Казахстан, внутренних правил и процедур, функциональные обязанности выполняются согласно должностным инструкциям. Система внутреннего контроля адекватна, и соответствует размерам и деятельности банка. Отмечаются некоторые отклонения от установленных внутренних правил и процедур, но они не являются существенными. Управление риском ликвидности считается полностью эффективным для выявления, мониторинга и контроля за риском. Мероприятия, направленные на снижение негативных тенденций в деятельности банка, являются достаточными.
Умеренный - управление риском ликвидности в банке достаточно эффективно, но при этом имеют место незначительные недоработки. Управление риском ликвидности отражает быстрое реагирование и способность успешно управлять риском, который может возникнуть по ходу выполнения стратегии. Хотя в банке могут наблюдаться некоторые недоработки в отношении управления риском ликвидности, эти недостатки своевременно выявляются и корректируются. В целом, контроль со стороны совета директоров и правления, внутренние правила и процедуры мониторинга и контроля риска, отчетность и системы управленческой информации считаются удовлетворительными и эффективными для поддержания стабильной работы банка. В целом риски находятся под контролем в достаточной степени, не требующей дополнительного контроля со стороны риск-менеджмента банка. Система внутреннего контроля показывает некоторые недостатки или недоработки, но они все корректируются в ходе текущей работы подразделения. Сотрудники службы внутреннего аудита представляют рекомендации по их улучшению, но замеченные недоработки не окажут существенного воздействия на надежную и стабильную работу подразделения. Мероприятия, направленные на снижение негативных тенденций в деятельности банка являются адекватными.
Высокий - в банке отсутствуют процедуры эффективного управления риском ликвидности, которые не позволяют выявлять, отслеживать, мониторить и контролировать потенциальный риск ликвидности. Элементы управления рисками считаются полностью недостаточными, и совет директоров и правление не демонстрируют способности исправить эти недостатки. Поставлен под сомнение профессионализм конкретных сотрудников и правления банка. Наблюдаются систематические нарушения внутренних политик и процедур. Система внутреннего контроля может быть настолько слабой, что негативно отражается на финансовой устойчивости банка. Необходимо проявить незамедлительную обеспокоенность на предмет достоверности бухгалтерского учета, финансовых отчетов и потенциальных убытков, которые могут появиться, если не предпринять немедленных корректирующих мер. Недостатки в процедурах управления риском ликвидности и в системах внутреннего контроля требуют немедленного и тщательного внимания со стороны риск-менеджмента банка. Мероприятия, направленные на снижение негативных тенденций, в деятельности банка являются неадекватными.