Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2004 жылғы 28 қазандағы № 1120 "Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінің мәселелерi" қаулысымен бекітілген Қазақстан Республикасы Әдiлет министрлiгi туралы epeжeнің 14-тармағының 264) тармақшасына сәйкес БҰЙЫРАМЫН:
1. Қоса беріліп отырған Құқықтық мониторинг жүргізу қағидалары бекітілсін.
2. Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінің Құқықтық саясат департаменті заңнамада белгіленген тәртіппен:
1) осы бұйрықты мемлекеттік тіркеуді;
2) осы бұйрықты Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінің ресми интернет-ресурсында орналастыруды қамтамасыз етсін.
3. Осы бұйрықтың орындалуын бақылау жетекшілік ететін Қазақстан Республикасының Әділет вице-министріне жүктелсін.
4. Осы бұйрық алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін қолданысқа енгізіледі.
|
Қазақстан Республикасы Әділет министрі |
А. Ескараев |
| Қазақстан Республикасы Әділет министрі 2023 жылғы 11 шілдедегі № 471 бұйрығымен бекітілген |
Құқықтық мониторинг жүргізу қағидалары
1-тарау. Жалпы ережелер
1. Осы Құқықтық мониторинг жүргізу қағидалары (бұдан әрі – Қағидалар) Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2004 жылғы 28 қазандағы № 1120 "Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінің мәселелерi" қаулысымен бекітілген Қазақстан Республикасы Әдiлет министрлiгi туралы epeжeнің 14-тармағының 264) тармақшасына сәйкес әзірленді және мемлекеттік органдардың өздері қабылдаған және (немесе) әзірлеушілері болып табылған не өздерінің құзыретіне жататын нормативтік құқықтық актілерге құқықтық мониторинг жүргізу тәртібін айқындайды.
2. Құқықтық мониторинг қабылданған нормативтік құқықтық актілерде Қазақстан Республикасының заңнамасына қайшылықтарды, қайталануларды, олқылықтарды, тиімсіз іске асырылатын, ескірген және сыбайлас жемқорлық сипаты бар құқық нормаларын анықтау және қабылданған нормативтік құқықтық актілердің іске асырылу тиімділігін болжау, талдау, бағалау арқылы оларды жетілдіру жөнінде ұсыныстар жасау мақсатында жүргізіледі.
3. Құқықтық мониторинг объектілері:
1) жаңа конституциялық заңдар, кодекстер, шоғырландырылған заңдар, заңдар;
2) өзге де нормативтік құқықтық актілер болып табылады.
Осы Қағидаларда құқықтық мониторинг жүргізу мақсатында жаңа редакцияда қабылданған конституциялық заңдар, кодекстер, шоғырландырылған заңдар, заңдар, сондай-ақ жаңадан қабылданған конституциялық заңдар, кодекстер, шоғырландырылған заңдар, заңдар, заңнамалық актілерге өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы заңдар қабылданған күнінен бастап бес жыл ішінде жаңа деп есептеледі.
Құқықтық мониторинг жүргізілуге жататын өзге нормативтік құқықтық актілер деп:
3) жаңа конституциялық заңдарды, кодекстерді, шоғырландырылған заңдарды, заңдарды қоспағанда, конституциялық заңдар, кодекстер, шоғырландырылған заңдар, заңдар;
4) Қазақстан Республикасы Президентінің нормативтік құқықтық жарлықтары;
5) Қазақстан Республикасы Үкіметінің нормативтік құқықтық қаулылары;
6) Қазақстан Республикасы Орталық сайлау комиссиясының, Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің және Қазақстан Республикасының өзге де орталық мемлекеттік органдарының нормативтік құқықтық қаулылары, Қазақстан Республикасы министрлерінің және Қазақстан Республикасының орталық мемлекеттік органдарының өзге де басшыларының нормативтік құқықтық бұйрықтары, Қазақстан Республикасының орталық мемлекеттік органдарының ведомстволары басшыларының нормативтік құқықтық бұйрықтары;
7) мәслихаттардың нормативтік құқықтық шешімдері, әкімдіктердің нормативтік құқықтық қаулылары, әкімдердің нормативтік құқықтық шешімдері және тексеру комиссияларының нормативтік құқықтық қаулылары түсініледі.
4. Құқықтық мониторинг мынадай нормативтік құқықтық актілер бойынша:
1) заңда белгіленген тәртіппен күші жойылған нормативтік құқықтық актілерге;
2) құқықтық мониторинг қолданысқа енгізілген күнінен бастап бес жыл ішінде жүргізілетін заңнамалық актілерге өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы заңдарды қоспағанда, өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы нормативтік құқықтық актілер;
3) мемлекеттік органдардың, олардың қарауындағы ұйымдардың, квазимемлекеттік сектор субъектілерінің, жергілікті өзін-өзі басқару органдарының, ұлттық операторлардың ішкі ведомстволық қызметін реттейтін және үшінші тұлғалардың мүдделерін қозғамайтын нормативтік құқықтық актілер;
4) Қазақстан Республикасы Конституциялық Сотының, Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының нормативтік қаулыларына;
5) республикалық бюджетті бекіту, Қазақстан Республикасының Ұлттық қорынан кепілдендірілген трансферт, республикалық және облыстық бюджеттер, республикалық маңызы бар қалалар, астана бюджеттері арасындағы жалпы сипаттағы трансферттердің көлемі туралы нормативтік құқықтық актілер, сондай-ақ оларға өзгерістер және/немесе толықтырулар енгізу туралы нормативтік құқықтық актілерге;
6) халықаралық шарттарды ратификациялау және олардың күшін жою туралы нормативтік құқықтық актілерге;
7) амнистия туралы нормативтік құқықтық актілерге;
8) жергілікті мемлекеттік басқару органдарының әкімшілік-аумақтық құрылыс мәселелері бойынша нормативтік құқықтық актілерге жүргізілмейді.
Мемлекеттік құпияларды және заңмен қорғалатын өзге де құпияны құрайтын нормативтік құқықтық актілер, сондай-ақ "Қызмет бабында пайдалану үшін", "Баспасөзде жариялаусыз", "Баспасөзге арналмаған" деген белгілері бар нормативтік құқықтық актілер бойынша құқықтық мониторинг мемлекеттік органның бірінші басшысының шешімі бойынша және ол айқындайтын тәртіппен жүргізіледі.
5. Қазақстан Республикасы Президентінің нормативтік құқықтық жарлықтарына мониторингті олардың әзірлеушілері болып табылатын мемлекеттік органдар Қазақстан Республикасы Президентінің 2010 жылғы 27 сәуірдегі № 976 Жарлығымен бекітілген Қазақстан Республикасы Президентінің жолдауын дайындау және іске асыру, актілерімен және тапсырмаларымен жұмыс істеу және олардың орындалуын бақылауды жүзеге асыру, нормативтік құқықтық жарлықтарға мониторинг жүргізу Қағидаларында белгіленген тәртіппен тұрақты негізде жүргізеді.
6. Құқықтық мониторингті мемлекеттік органдардың құрылымдық бөлімшелері өздері қабылдаған және (немесе) әзірлеушілері болып табылған не өздерінің құзыретіне жататын нормативтік құқықтық актілерге қатысты жүргізеді.
Құқықтық мониторинг жүргізу кезінде мемлекеттік органдардың Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен қоғамдық және ғылыми ұйымдарды, азаматтарды тартуға құқығы бар.
7. Мемлекеттік органдарда құқықтық мониторинг жөніндегі бөлімшелердің қызметін үйлестіруді заң қызметтері, олар болмаған жағдайда мемлекеттік органның басшысы айқындайтын құрылымдық бөлімшелер (бұдан әрі – заң қызметтері) жүзеге асырады.
8. Мемлекеттік органдардың құқықтық мониторинг бойынша қызметін үйлестіруді Қазақстан Республикасының әділет органдары жүзеге асырады.
9. Құқықтық мониторингке жататын нормативтік құқықтық актілердің тізбесі және олар бойынша жауапты мемлекеттік орган, сондай-ақ құқықтық мониторинг жүргізу мерзімдері осы Қағидаларда белгіленген мерзімдерге сәйкес нормативтік құқықтық актілердің тіркелімдеріне сәйкес белгіленеді.
10. Қабылданған нормативтік құқықтық актілердің іске асырылу тиімділігін бағалау мақсатында мемлекеттік органдар заңдардың тұрақтылығы дәрежесіне талдауды жүзеге асырады.
11. Нормативтік құқықтық актілер бойынша құқықтық мониторинг жүргізу кезінде әзірлеуші мемлекеттік органдар:
1) Қазақстан Республикасы Президентінің жыл сайынғы жолдауларында, Қазақстан Республикасы Конституциялық Сотының елдегі конституциялық заңдылықтың жай-күйі туралы Қазақстан Республикасының Парламентіне жыл сайынғы жолдауларында, Қазақстан Республикасы Конституциялық Сотының және Жоғарғы Сотының нормативтік қаулыларында, мемлекеттік жоспарлау жүйесі саласындағы өзге де актілерде қамтылған ақпаратты;
2) мемлекеттік органдар дайындаған нормативтік құқықтық актілерді қолдану практикасын шолуды;
3) Қазақстан Республикасының Үкіметі айқындайтын (заң жобаларына ғылыми құқықтық сараптаманы қамтамасыз ететін) уәкілетті ұйым жүргізген заңнаманың тиімділігін талдау (нормативтік құқықтық актілерді талдау) нәтижелерін;
4) азаматтардың, заңды тұлғалардың мемлекеттік органдарға өтініштерін талдау және қорытындылау нәтижелерін;
5) нормативтік құқықтық актілерді қолдану практикасына қатысты прокурорлық қадағалау актілерін;
6) сот практикасын талдау, қорыту нәтижелерін;
7) мемлекеттік аудит нәтижелерін (мемлекеттік аудит және қаржылық бақылау органдарының аудиторлық қорытындысы);
8) қолданыстағы заңнаманың проблемалары бойынша өткізілетін ғылыми-практикалық конференциялардың, семинарлардың, кеңестердің материалдарын, сондай-ақ үкіметтік емес ұйымдар ұсынатын материалдарды;
9) қоғамдық кеңестер, сондай-ақ қоғамдық кеңестердің тапсырмасы бойынша коммерциялық емес ұйымдар, азаматтар жүргізетін заңнама нормаларын қолдануға қоғамдық мониторинг қорытындыларын (ұсынымдарын);
10) Қазақстан Республикасы Ұлттық кәсіпкерлер палатасының нормативтік құқықтық актілеріне қоғамдық мониторинг нәтижелерін;
11) бұқаралық ақпарат құралдарында және жалпыға қолжетімді телекоммуникация желілеріндегі, оның ішінде әлеуметтік желілердегі интернет-ресурстарда қамтылған ақпаратты;
12) нормативтік құқықтық актілерді құқық қолдану мәселелері бойынша әлеуметтік зерттеулердің нәтижелерін;
13) құқық қолдану практикасы бойынша статистикалық деректерді;
14) заңнаманы жетілдіру жөніндегі талдамалық материалдарды;
15) Қазақстан Республикасының Ұлттық кәсіпкерлер палатасының, жеке кәсіпкерлік субъектілері бірлестіктерінің жеке кәсіпкерлік субъектілерінің мүдделерін қозғайтын Қазақстан Республикасының қолданыстағы заңнамасын жетілдіру жөніндегі ұсыныстары мен ескертулерін;
16) сыбайлас жемқорлық тәуекелдерін сыртқы және ішкі талдау нәтижелері бойынша анықталған сыбайлас жемқорлық құқық бұзушылықтар жасауға ықпал ететін себептер мен жағдайларды жою жөніндегі ұсынымдарды пайдаланады.
Ескерту. 11-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Әділет министрінің 26.01.2024 № 68 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.2-тарау. Нормативтік құқықтық актілердің тіркелімдерін жүргізу
12. Нормативтік құқықтық актілер туралы ақпаратты жинау, есепке алу және сақтау мақсатында мемлекеттік органдардың заң қызметтері құқықтық мониторингке жататын нормативтік құқықтық актілердің тіркелімдерін (бұдан әрі – тіркелімдер) осы Қағидаларға 1-қосымшаға сәйкес:
1) Қазақстан Республикасының заңнамалық актілеріне (осы Қағидалардың 4-тармағында көрсетілген нормативтік құқықтық актілерді қоспағанда);
2) Қазақстан Республикасы Үкіметінің нормативтік құқықтық қаулыларына (халықаралық шарттарды бекіту, қабылдау және оларға қосылу туралы қаулыларды қоспағанда);
3) Орталық сайлау комиссиясының, Қазақстан Республикасы Жоғары аудиторлық палатасының, Ұлттық Банктің және өзге де орталық мемлекеттік органдардың нормативтік құқықтық қаулыларына;
4) Қазақстан Республикасы министрлерінің және орталық мемлекеттік органдардың өзге де басшыларының нормативтік құқықтық бұйрықтарына;
5) орталық мемлекеттік органдардың ведомстволары басшыларының нормативтік құқықтық бұйрықтарына;
6) мәслихаттардың нормативтік құқықтық шешімдеріне, әкімдіктердің нормативтік құқықтық қаулыларына, әкімдердің нормативтік құқықтық шешімдеріне, тексеру комиссияларының нормативтік құқықтық қаулыларына қатысты жеке-жеке жүргізеді.
13. Орталық мемлекеттік органдар өздері әзірлеген не өздерінің құзыретіне жататын Қазақстан Республикасының заңнамалық актілері, Қазақстан Республикасы Үкіметінің нормативтік құқықтық қаулылары, өздері қабылдаған орталық мемлекеттік органдардың актілері бойынша тіркелімдерді электрондық түрде қазақ және орыс тілдерінде жүргізеді.
Мәслихаттар, әкімдіктер және тексеру комиссиялары жергілікті мемлекеттік басқару органдарының актілері бойынша тіркелімдерді электрондық түрде қазақ және орыс тілдерінде жүргізеді.
Мемлекеттік органдар тіркелімдерге мәліметтерді енгізуді нормативтік құқықтық актілер қолданысқа енгізілгеннен кейін он жұмыс күнінен кешіктірмей жүзеге асырады.
14. Құқықтық мониторингке жататын Қазақстан Республикасының заңнамалық актілері және Қазақстан Республикасы Үкіметінің нормативтік құқықтық қаулылары бойынша Қазақстан Республикасы Әділет министрлігі осы Қағидаларға 2-қосымшаға сәйкес нысан бойынша жауапты мемлекеттік органдарды бекіте отырып, бірыңғай тіркелімдерді (бұдан әрі – бірыңғай тіркелімдер) электрондық түрде жүргізеді.
Бірыңғай тіркелімдерді жүргізуді Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінің құрылымдық бөлімшелері жүзеге асырады.
15. Құқықтық мониторинг жүргізудің толықтығын қамтамасыз ету мақсатында мемлекеттік органдар жылына екі рет, есепті кезеңнен кейінгі айдың 10-ы күніне дейін (бірінші жартыжылдықтың қорытындысы бойынша ағымдағы жылғы 10 шілдеге дейін және жылдың қорытындысы бойынша есептік жылдан кейінгі жылғы 10 қаңтарына дейін) бірыңғай тіркелімдермен (әділет органдарында мемлекеттік тіркеуден өткен нормативтік құқықтық актілерді қоспағанда) салыстырып тексеру үшін Қазақстан Республикасының Әділет министрлігіне тіркелімдерге енгізілген мәліметтер туралы ақпаратты нормативтік құқықтық актінің әрбір нысаны бойынша жеке-жеке жібереді.
3-тарау. Жаңа заңдар бойынша құқықтық мониторинг жүргізу тәртібі
16. Жаңа заңдар бойынша әзірлеуші мемлекеттік орган жыл сайынғы негізде бес жыл бойы құқықтық мониторинг жүргізеді.
Жаңа заң бойынша құқықтық мониторинг жүргізу мерзімі заң қолданысқа енгізілген күннен басталады.
Жаңа заңдар бойынша құқықтық мониторинг жүргізу кезінде әзірлеуші мемлекеттік орган Реттеушілік саясаттың консультативтік құжатында көрсетілген нысаналы индикаторларға қол жеткізу деңгейін, қабылданған нормалардың тиімділігін, сондай-ақ заң қабылданғаннан кейін туындаған өзге де салдарды бағалайды.
17. Жаңа заңдар бойынша құқықтық мониторингті заңды әзірлеген мемлекеттік органның құрылымдық бөлімшесі не осы заң құзыретіне жататын құрылымдық бөлімше жүргізеді.
Заңды әзірлеуге бірнеше уәкілетті мемлекеттік орган қатысқан не заңда бірнеше мемлекеттік органның құзыреті қамтылған жағдайларда тиісті мемлекеттік органдардың әрқайсысы осы нормативтік құқықтық актіде қамтылған өз құзыреті шегінде құқықтық мониторинг жүргізеді және Қазақстан Республикасының Әділет министрлігіне тиісті есептік ақпаратты жібереді.
18. Мемлекеттік органның құрылымдық бөлімшелері графикке сәйкес жүргізілген құқықтық мониторинг нәтижелерін талдайды және нормативтік құқықтық актілерде кемшіліктер анықталған жағдайда есепті айдан кейінгі айдың 25-күнінен кешіктірмей Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен тиісті нормативтік құқықтық актілердің жобаларын әзірлеу жөнінде шаралар қабылдайды.
19. Жаңа заң бойынша жүргізілген құқықтық мониторингтің қорытындысы бойынша есеп Қазақстан Республикасының Әділет министрлігіне жыл сайын осы Қағидаларға 3-қосымшаға сәйкес (есепті кезеңнен кейінгі жылдың 10 қаңтарына дейін) қазақ және орыс тілдерінде жіберіледі.
Құқықтық мониторинг бойынша есепке міндетті түрде есепте көрсетілген мәліметтердің негізділігі мен анықтығын көрсететін тиісті материалдар қоса берілуге тиіс.
20. Жаңа заңдар бойынша құқықтық мониторинг жүргізу кезеңінде мемлекеттік органдар ұсынған мәліметтердің дұрыстығын тексеру мақсатында Әділет министрлігі жүргізілген құқықтық мониторинг нәтижелеріне қосымша зерделеу жүргізеді.
Бес жыл өткен соң құқықтық мониторинг жүргізу тоқтатылатын заңнамалық актілерге өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы заңдарды қоспағанда, жаңа заңдар бойынша құқықтық мониторинг жүргізу осы Қағидалардың 4-тарауында айқындалған тәртіппен жалғасады.
4-тарау. Өзге нормативтік құқықтық актілер бойынша құқықтық мониторинг жүргізу тәртібі
21. Өзге нормативтік құқықтық актілер бойынша құқықтық мониторингті мемлекеттік органдар тұрақты негізде жүргізеді.
Уәкілетті мемлекеттік органдар өзге нормативтік құқықтық актілер бойынша құқықтық мониторинг жүргізген кезде қолданыстағы реттеудің тиімділігін, сондай-ақ осы Қағидаларға 4-қосымшаға сәйкес өзге де мән-жайларды бағалайды.
Өзге де нормативтік құқықтық актілер бойынша құқықтық мониторинг жүргізу кезінде мемлекеттік органдар пайдаланатын мәліметтер, сондай-ақ тиісті шаралар қабылдануға тиіс мерзімдер осы Қағидалардың 18-тармағында қамтылған.
22. Жыл қорытындысы бойынша жүргізілген құқықтық мониторинг нәтижелері бойынша қабылданған шаралар:
Қазақстан Республикасының заңнамалық актілері бойынша – Реттеушілік саясаттың консультативтік құжатын әзірлеу, тиісті заң жобаларын Заң жобалау жұмыстарының жоспарына енгізу, заң жобасын Қазақстан Республикасы Парламентінің Мәжілісіне енгізу не басқа заң жобаларына түзетулер енгізу;
Қазақстан Республикасы Үкіметінің нормативтік құқықтық қаулылары бойынша – Үкімет қаулысының жобасын Қазақстан Республикасы Үкіметінің Аппаратына енгізу;
орталық мемлекеттік органдардың, жергілікті мемлекеттік басқару органдарының актілері бойынша – нормативтік құқықтық актіні Қазақстан Республикасының әділет органдарына мемлекеттік тіркеуге енгізу;
Әділет органдарында мемлекеттік тіркеуге жатпайтын нормативтік құқықтық актілер бойынша – оларға өзгерістер және (немесе) толықтырулар енгізу немесе олардың күшін жою болып табылады.
23. Мемлекеттік органның құрылымдық бөлімшелері заң қызметтеріне талдамалық анықтамаларды осы Қағидаларға 6-қосымшаға сәйкес нысан бойынша және/немесе құқық нормаларында кемшіліктері жоқ нормативтік құқықтық актілер тізбесін тоқсан сайын есепті айдан кейінгі айдың 5-күніне дейінгі мерзімде электрондық құжат айналымы жүйесі арқылы ұсынады.
24. Жүргізілген құқықтық мониторингтің қорытындысы бойынша орталық және жергілікті мемлекеттік органдар, сондай-ақ тексеру комиссиялары Қазақстан Республикасының әділет органдарына осы Қағидаларға 4-қосымшаға сәйкес нысан бойынша қазақ және орыс тілдерінде жыл қорытындысы бойынша есепті кезеңнен кейінгі айдың 10 күніне дейінгі мерзімде (есепті жылдан кейінгі жылдың 10 қаңтарына дейін) есептер жібереді.
Нормативтік құқықтық актілерге құқықтық мониторинг жүргізу кезеңінде мемлекеттік органдар ұсынған мәліметтердің анықтығын тексеру мақсатында әділет органдары нормативтік құқықтық актіге жүргізілген құқықтық мониторинг нәтижелеріне қосымша зерделеу жүргізеді.
Орталық мемлекеттік органдар қорытынды ақпаратты Қазақстан Республикасының Әділет министрлігіне жібереді.
Жергілікті өкілді және атқарушы органдар, сондай-ақ тексеру комиссиялары ақпаратты облыстардың, республикалық маңызы бар қалалардың, астананың аумақтық әділет органдарына жібереді.
Облыстардың, республикалық маңызы бар қалалардың, астананың аумақтық әділет органдары жинақталған ақпаратты Қазақстан Республикасының Әділет министрлігіне есепті кезеңнен кейінгі айдың 15-і күніне дейін (есепті жылдан кейінгі жылдың 15 қаңтарына дейін) жібереді.
25. Құқықтық мониторинг жүргізудің толықтығын қамтамасыз ету үшін мемлекеттік органдар Қазақстан Республикасының әділет органдарына кадр және шаруашылық мәселелері жөніндегі құқықтық актілерді қоспағанда, осы Қағидаларға 5-қосымшаға сәйкес нысан бойынша орталық мемлекеттік органдар мен жергілікті мемлекеттік басқару органдары қабылдаған актілердің тізбесін (бұдан әрі – тізбе) жылына екі рет бірінші жартыжылдықтың (ағымдағы жылғы 10 шілдеге дейін) және жылдың (есепті жылдан кейінгі жылдың 10 қаңтарына дейін) қорытындылары бойынша жібереді.
Әділет органдары оларды мемлекеттік тіркеу қажеттігі туралы мәселені шешу үшін тиісті актілерді сұратады.
26. Анықталған кемшіліктерді жою жөнінде ұсынымдар әзірлеу мақсатында әділет органдары мемлекеттік органдармен бірлесіп, жылына бір рет мемлекеттік органдар мониторингінің нәтижелерін қарайды.
27. Мемлекеттік органдар нормативтік құқықтық актілерде Қазақстан Республикасының заңнамасына қайшы келетін, ескірген, сыбайлас жемқорлық сипаты бар, тиімсіз іске асырылатын құқық нормалар анықталған кезде осы Қағидаларға 6-қосымшаға сәйкес нысан бойынша қазақ және орыс тілдерінде талдамалық анықтамалар жасайды.
Әзірлеуші болып табылмайтын мемлекеттік органдардың құзыретіне кіретін нормативтік құқықтық актілерде Қазақстан Республикасының заңнамасына қайшы келетін, ескірген, сыбайлас жемқорлық сипаты бар және тиімсіз іске асырылатын құқық нормалар анықталған жағдайда мемлекеттік органдар талдамалық анықтама жасалған сәттен бастап он жұмыс күні ішінде осы нормативтік құқықтық актіні қабылдаған не оны әзірлеуші болып табылатын, не оның құзыретіне жататын мемлекеттік органға хабарлама жібереді.
5-тарау. Баламалы құқықтық мониторинг
28. Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2019 жылғы 28 наурыздағы "Қазақстан Республикасындағы норма шығармашылығы қызметінің кейбір мәселелері туралы" № 149 қаулысымен айқындалған уәкілетті ұйым заңнаманың тиімділігіне талдау жүргізеді.
Мемлекеттік органдар құқықтық мониторинг жүргізу кезінде заңнаманың тиімділігіне жүргізілген талдау нәтижелерін пайдаланады.
Заңнаманың тиімділігіне жүргізілген талдау нәтижелерімен келіспеген жағдайда мемлекеттік орган заңнаманың тиімділігіне жүргізілген талдау нәтижелерін алғаннан кейін отыз жұмыс күні ішінде тиісті нәтижелермен келіспеу негіздемелерімен жазбаша дәлелді және негізделген себептерімен уәкілетті ұйымға жібереді.
Ескерту. 28-тарамақ жаңа редакцияда - ҚР Әділет министрінің 26.01.2024 № 68 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.29. Қазақстан Республикасының Ұлттық кәсіпкерлер палатасы "Қазақстан Республикасының Ұлттық кәсіпкерлер палатасы туралы" Қазақстан Республикасы Заңына сәйкес жеке кәсіпкерлік субъектілерінің мүдделерін қозғайтын нормативтік құқықтық актілерге қоғамдық мониторинг жүргізеді.
30. Қоғамдық кеңестер азаматтардың құқықтарына, бостандықтары мен міндеттеріне қатысты нормативтік құқықтық актілерге қоғамдық мониторинг жүргізуге құқылы.
Қоғамдық мониторингті ұйымдастыру және жүргізу тәртібі "Қоғамдық бақылауды ұйымдастыру мен жүргізу қағидаларын бекіту туралы" Қазақстан Республикасы Ақпарат және қоғамдық даму министрінің 2021 жылғы 26 ақпандағы № 73 бұйрығымен бекітілген қоғамдық бақылауды ұйымдастыру және жүргізу Қағидаларында айқындалады.
Қоғамдық мониторинг нәтижелері жыл сайын тиісті мемлекеттік органның және Қазақстан Республикасы Ұлттық кәсіпкерлер палатасының ресми интернет-ресурстарында орналастырылады.
31. Нормативтік құқықтық актілердің қоғамдық мониторингін өзге де мүдделі тұлғалар жүргізуі мүмкін.
Қоғамдық мониторинг жүргізу кезінде өзге де мүдделі адамдар мемлекеттік органдарға және олардың лауазымды адамдарына, сондай-ақ квазимемлекеттік сектор субъектілеріне Қазақстан Республикасының ақпаратқа қол жеткізу саласындағы заңнамасында белгіленген тәртіппен және негіздер бойынша мониторинг нысанасына жатқызылған, салықтық және заңмен қорғалатын өзге де құпияны құрайтын, сондай-ақ құпия болып табылатын мәліметтерді қоспағанда, қажетті ақпаратты беру туралы сұрау салулар жіберуі мүмкін.
Нормативтік құқықтық актілердің қоғамдық мониторингінің нәтижелері уәкілетті мемлекеттік органның атына тиісті хат түрінде ресімделеді.
32. Қоғамдық мониторинг нәтижелерін уәкілетті мемлекеттік органдар құқықтық мониторинг жүргізу кезінде пайдаланады.
6-тарау. Заңдардың тұрақтылығы дәрежесін айқындау
33. Заңдардың тұрақтылығы дәрежесі мемлекеттік органдардың осы Қағидаларға 7-қосымшаға сәйкес нысан бойынша заңдардың тұрақтылығы дәрежесіне талдау (бұдан әрі – талдау) жүргізу жолымен айқындалады және нормативтік құқықтық актілердің құқықтық мониторингі нәтижелері бойынша есептің ажырамас бөлігі болып табылады.
Заңдардың тұрақтылығы дәрежесін талдауды әзірлеушілері болған не ол өздерінің құзыретіне жататын мемлекеттік органдардың құрылымдық бөлімшелері жүргізеді.
34. Мемлекеттік органдар талдау нәтижелерін құқықтық мониторинг қорытындыларымен бірге әрбір жылдың 10 қаңтарына дейінгі мерзімде Қазақстан Республикасының Әділет министрлігіне уақтылы жіберуді қамтамасыз етеді.
35. Тұрақты нормативтік құқықтық актілер деп:
жыл бойы өзгерістерге ұшырамаған заңдар, конституциялық заңдар, шоғырландырылған заңдар мен кодекстер;
нормативтік құқықтық актілермен жылына 3 реттен асырылмай өзгерістер енгізілген кодекстер түсініледі.
Салыстырмалы түрде тұрақты нормативтік құқықтық актілер:
редакциялық сипаттағы, сондай-ақ заң техникасына қатысты түзетулерді қоспағанда, нормативтік құқықтық актілермен жылына 2 реттен асырылмай өзгерістер енгізілген заңдар;
нормативтік құқықтық актілермен жылына 4-тен бастап, бірақ 6 реттен асырылмай өзгерістер енгізілген кодекстер түсініледі.
Тұрақсыз нормативтік құқықтық актілер:
редакциялық сипаттағы, сондай-ақ, заң техникасына қатысты түзетулерді қоспағанда, нормативтік құқықтық актілермен жылына 2 реттен көп өзгерістер енгізілген заңдар;
нормативтік құқықтық актілермен жылына 6 реттен көп өзгерістер енгізілген кодекстер түсініледі.
36. Заңдардың тұрақтылығын айқындау жөніндегі мемлекеттік органдардың қызметін үйлестіруді Қазақстан Республикасының Әділет министрлігі жүзеге асырады.
37. Мемлекеттік органдар ұсынған мәліметтердің анықтығын қамтамасыз ету мақсатында Қазақстан Республикасының Әділет министрлігі қосымша бақылау ретінде талдау нәтижелерінде қамтылған деректерге іріктеп қайта тексеру жүргізеді.
38. Заңдардың тұрақтылығын айқындау объектісі:
1) Қазақстан Республикасының конституциялық заңдары;
2) Қазақстан Республикасының кодекстері;
3) шоғырландырылған заңдар;
4) Қазақстан Республикасының заңдары болып табылады.
39. Мыналар:
1) қолданыстағы нормативтік құқықтық актілерге өзгерістер және/немесе толықтырулар енгізу туралы нормативтік құқықтық актілер;
2) халықаралық шарттарды ратификациялау және олардың күшін жою туралы нормативтік құқықтық актілер;
3) Қазақстан Республикасының республикалық бюджет, Қазақстан Республикасының Ұлттық қорынан кепілдендірілген трансферт, республикалық және облыстық бюджеттер, республикалық маңызы бар қалалар, астана бюджеттері арасындағы жалпы сипаттағы трансферттердің көлемі туралы заңдар, сондай-ақ оларға өзгерістер және/немесе толықтырулар енгізу туралы нормативтік құқықтық актілер;
4) қолданысқа енгізілгеннен кейінгі бірінші жыл ішінде қабылданған заңдар;
5) амнистия туралы нормативтік құқықтық актілер;
6) заңда белгіленген тәртіппен күші жойылған нормативтік құқықтық актілер заңдардың тұрақтылығын айқындау объектісі болып табылмайды.
7-тарау. Құқықтық мониторинг нәтижелері бойынша қорытынды ақпарат
40. Жаңа заңдар бойынша жүргізілген құқықтық мониторинг қорытындысы бойынша келіп түскен есептерді Қазақстан Республикасының Әділет министрлігі есепті кезеңнен кейін он бес жұмыс күні ішінде талдайды.
41. Қазақстан Республикасының Әділет министрлігі осы Қағидалардың 24-тармағына сәйкес ұсынылған ақпаратты талдайды және қорытындылайды, жылдың қорытындысы бойынша есепті жылдан кейінгі жылдың 15 ақпанына дейінгі мерзімде жалпыға қолжетімді мемлекеттік ақпараттандыру объектісінде мемлекеттік органдардың құқықтық мониторинг жүргізуі сапасын арттыру жөнінде шаралар қабылдау туралы ұсынымдар енгізе отырып, қорытынды ақпаратты (мемлекеттік құпияларды және заңмен қорғалатын өзге де құпияны құрайтын нормативтік құқықтық актілер, сондай-ақ "Қызмет бабында пайдалану үшін", "Баспасөзде жариялаусыз", "Баспасөзге арналмаған" деген белгілері бар нормативтік құқықтық актілерді қоспағанда) орналастырады.
Заңдардың тұрақтылық дәрежесін талдау нәтижелері құқықтық мониторингтің жылдық қорытындыларымен бірге есепті жылдан кейінгі жылдың 15 ақпанына дейінгі мерзімде жылына бір рет орналастырылады.
| Құқықтық мониторинг жүргізу қағидаларына 1-қосымша |
____________________________________________
(мемлекеттік органның атауы)
20___жылғы________ құқықтық мониторинг жүргізуге жататын нормативтік құқықтық актілердің тіркелімі
Р/с № | Нормативтік құқықтық актінің атауы | Нормативтік құқықтық актінің түрі | Нормативтік құқықтық актінің қабылданған күні | Нормативтік құқықтық актінің тіркеу нөмірі | Нормативтік құқықтық актінің тиісті нормасына сілтеме жасай отырып, нормативтік құқықтық актіні қабылдау негізі (органның құзыреті) | Нормативтік құқықтық актіні мемлекеттік тіркеу күні | Нормативтік құқықтық актіні мемлекеттік тіркеу нөмірі |
1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 |
кестенің жалғасы
Нормативтік құқықтық актінің қолданысқа енгізілген күні | Нормативтік құқықтық актіге өзгерістер және (немесе) толықтырулар енгізу туралы мәліметтер | Нормативтік құқықтық актінің қолданысын тоқтата тұру туралы мәліметтер | Нормативтік құқықтық актінің (немесе оның жекелеген бөліктерінің) қолданыс мерзімінің өтуіне немесе бұрын шығарылған нормативтік құқықтық актінің ережелері, оның бөліктері (бөлігі) қайшы келетін немесе бұрын шығарылған актіні немесе оның бөлігін (бөліктерін) ауыстыратын жаңа нормативтік құқықтық актінің қабылдануына байланысты қолданысын тоқтату туралы мәліметтер | Нормативтік құқықтық актінің күшін жою туралы мәліметтер |
9 | 10 | 12 | 13 | 14 |
| Құқықтық мониторинг жүргізу қағидаларына 2-қосымша |
20__жылғы_________ құқықтық мониторинг жүргізуге жататын
______________________________________
(нормативтік құқықтық акті (актілер) нысаны көрсетіледі)
бойынша бірыңғай тіркелім
Р/с № | Нормативтік құқықтық актінің атауы | Нормативтік құқықтық актінің түрі | Нормативтік құқықтық актінің қабылданған күні | Нормативтік құқықтық актінің тіркеу нөмірі | Нормативтік құқықтық актінің тиісті нормасына сілтеме жасай отырып, нормативтік құқықтық актіні қабылдау негізі (органның құзыреті) | Нормативтік құқықтық актіні мемлекеттік тіркеу күні |
1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 |
кестенің жалғасы
Нормативтік құқықтық актіні мемлекеттік тіркеу нөмірі | Нормативтік құқықтық актіні қолданысқа енгізу күні | Нормативтік құқықтық актіге өзгерістер және (немесе) толықтырулар енгізу туралы мәліметтер | Құқықтық мониторинг жүргізу бойынша жауапты мемлекеттік орган |
8 | 9 | 10 | 11 |
| Құқықтық мониторинг жүргізу қағидаларына 3-қосымша |
Құқықтық мониторинг нәтижелері
"_____________________________________________"
(мемлекеттік әзірлеуші органның атауы)
Қазақстан Республикасының қабылданған Заңы бойынша жүргізілген құқықтық мониторинг нәтижелері бойынша есеп
I БӨЛІМ
1. Заңның атауы
2. Реттеушілік саясаттың консультативтік құжатында көрсетілген индикаторларға қол жеткізу деңгейі (көбінесе сандық есептеу арқылы берілуге тиіс)
Р/с № | Бағаланатын индикатор | Қойылған индикаторларға қол жеткізу деңгейі |
3. Заңды қабылдаудың оң салдары
4. Заңды қабылдаудың теріс салдары
5. Жұртшылықтың қабылданған заңға қатынасы (сот шешімдерін, жеке және заңды тұлғалардың өтініштерін талдау нәтижелері бойынша алынған деректерді көрсете отырып) (интернет-ресурстардағы, әлеуметтік желілердегі және т.б. ақпаратты талдау)
* Заңды қабылдаудың оң және теріс салдарын сипаттау кезінде жаңа заңды қолдану практикасын талдау нәтижелері бойынша алынған деректерді көрсету қажет (атап айтқанда, келіп түскен өтініштерді, қолда бар сот актілерін талдауды ескере отырып)
II БӨЛІМ
Р/с № | Нормадағы кемшіліктердің түрі | Құқықтық мониторинг жүргізу барысында анықталған нормативтік құқықтық актінің атауы, түрі, қабылданған күні, нөмірі | Нормативтік құқықтық акт сәйкес келмейтін актінің атауы түрі, бабы, бөлігі, абзацы, тармағы, қабылданған күні, нөмірі / талдамалық анықтамасының жасалған күні | Анықталған кемшіліктерді жою жөнінде қолданылатын шаралар (нормативтік құқықтық акт жобасының атауы, әзірлеу не келісу сатысы) | Құқықтық мониторинг жүргізу барысында анықталған келтірілген нормативтік құқықтық акт туралы мәліметтер |
1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 |
1. | Тиімсіз іске асырылатын нормалар | ||||
2. | Қайшы келетін нормалар | ||||
3. | Ескірген нормалар | ||||
4. | Сыбайлас жемқорлық сипаты бар нормалар | ||||
5. | Қайталанатын нормалар | ||||
6. | Құқық нормаларының олқылықтары | ||||
7. | Артық бланкеттік және сілтемелік нормалардың болуы | ||||
8. | Өзге (болған жағдайда) | ||||
Жиыны: | |||||
________________ (мемлекеттік органның аппарат басшысы не заң қызметі
мәселелеріне жетекшілік ететін лауазымды адам)
(Т.A.Ә., болған жағдайда)
20__ жылғы "___" ___________ _____________ қолы
| Құқықтық мониторинг жүргізу қағидаларына 4-қосымша |
Құқықтық мониторинг нәтижелері
Өзге нормативтік құқықтық актілер бойынша жүргізілген құқықтық мониторинг нәтижелері бойынша есеп
_______________________________________________________
(мемлекеттік органның атауы)
I БӨЛІМ
1. Нормативтік құқықтық актінің атауы
2. Тиімсіз іске асырылатын нормалар
Р/с № | Нақты тиімсіз іске асырылатын нормалар | Практикада туындайтын проблемалар | Ұсынылатын шешу жолдары |
II БӨЛІМ
Р/с № | Нормадағы кемшіліктердің түрі | Құқықтық мониторинг жүргізу барысында анықталған нормативтік құқықтық актінің атауы, түрі, қабылданған күні, нөмірі | Нормативтік құқықтық акт сәйкес келмейтін актінің атауы, түрі, бабы, тармағы, бөлігі, абзацы, қабылданған күні, нөмірі / талдамалық анықтамасының жасалған күні | Анықталған кемшіліктерді жою жөнінде қолданылатын шаралар (нормативтік құқықтық акт жобасының атауы, әзірлеу не келісу сатысы) |
Құқықтық мониторинг жүргізу барысында анықталған, келтірілген |
1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 |
1. | Қайшы келетін нормалар | ||||
2. | Ескірген нормалар | ||||
3. | Сыбайлас жемқорлық сипаты бар нормалар | ||||
4. | Қайталанатын нормалар | ||||
5. | Құқық нормаларының олқылықтары | ||||
6. | Артық бланкеттік және сілтемелік нормалардың болуы | ||||
7. | Өзге (болған жағдайда) | ||||
Жиыны: |
____________________________ (мемлекеттік органның аппарат басшысы не заң
қызметі мәселелеріне жетекшілік ететін лауазымды адам)
(Т.A.Ә., болған жағдайда)
"___" ___________ 20__ жылғы _____________ қолы
| Құқықтық мониторинг жүргізу қағидаларына 5-қосымша |
20__жылғы ____ жартыжылдықта қабылдаған актілерінің тізбесі
______________________________________________
(мемлекеттік органның атауы)
Р/с № | Актінің қабылданған күні (күні, айы, жылы) | Актінің нөмірі | Актінің толық атауы (негізгі актіге өзгерістер және (немесе) толықтырулар енгізілген жағдайда, негізгі актінің толық атауы) | Ескертпе | |||||
мемлекеттік тіркеуге жіберілмеген | мемлекеттік тіркеуге жіберілген (ілеспе хаттың күні және нөмірі) | тіркелген (мемлекеттік тіркеу күні және нөмірі) | мемлекеттік тіркеуден бас тартылған (әділет органдары хатының күні және нөмірі) | мемлекеттік тіркеуден бас тартылғаннан кейінгі қолданылған шаралар (күшін жою туралы актінің нөмірі және күні) | мемлекеттік тіркеудің күшін жою (сот шешімінің күні мен нөмірі) | ||||
1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 | 10 |
| Құқықтық мониторинг жүргізу қағидаларына 6-қосымша |
"_____________________________________________"
(нормативтік құқықтық актінің атауы)
___ жылғы "__" ____ № ___ _________________
____________________________________________________
(нормативтік құқықтық актінің нысаны)
жүргізілген құқықтық мониторинг нәтижелері бойынша талдамалық анықтама
Р/с № | Құқық нормасындағы кемшіліктер түрлері | Қолданыстағы редакция | Нормада (нормаларда) анықталған кемшіліктер және (немесе) оларды қолданудың практикалық мысалдары | Ұсынылатын редакция (ұсыныстар) |
1. | Қайшы келетін нормалар | |||
2. | Ескірген нормалар | |||
3. | Сыбайлас жемқорлық сипаты бар нормалар | |||
4. | Тиімсіз іске асырылатын нормалар | |||
5. | Қайталанатын нормалар | |||
6. | Құқық нормаларының олқылықтары | |||
7. | Артық бланкеттік және сілтеме нормалардың болуы | |||
8. | Өзге (болған жағдайда) |
Мемлекеттік органның жауапты орындаушысы
(Т.A.Ә., болған жағдайда, лауазымы, құрылымдық бөлімшенің атауы, жұмыс телефоны,
электрондық пошта мекенжайы көрсетіледі)
Талдамалық анықтама жасалған күні: 20__ жылғы ______
| Құқықтық мониторинг жүргізу қағидаларына 7-қосымша |
Заңдардың тұрақтылығы дәрежесін талдау
_____________________________________________
(заңнамалық актінің атауы)
Кіріспе
1. Құқықтық реттеу нысанасы.
2. Заңнама саласы.
Жалпы бөлім
Заңнамалық акт туралы ақпараттан тұрады.
1-кесте. Жалпы ақпарат
Р/с № | Заңнамалық актіге өзгерістер және (немесе) толықтырулар енгізу туралы мәліметтер | Жауапты мемлекеттік орган | Заңнамалық актіге өзгеріс және/ немесе толықтыру енгізу негіздері |
1 | 2 | 3 | 4 |
Жалпы бөлімде жылдар бойынша және ай сайынғы көрсеткіштер, сандық өзгерістер бөлігінде өзгерістер серпіні көрсетіледі.
2-кесте. Жылдар мен айлар бөлігінде заңнамалық актіге өзгерістер және/ немесе толықтырулар енгізілген заңнамалық актілердің саны
Жыл/ай | Қаңтар | Ақпан | Наурыз | Сәуір | Мамыр | Маусым | Шілде | Тамыз | Қыркүйек | Қазан | Қараша | Желтоқсан | Жиыны |
Жыл | |||||||||||||
Жыл | |||||||||||||
Жыл | |||||||||||||
Жиыны |
Құрылымдық талдау
Нормативтік құқықтық актінің құрылымдық элементтерінің санынан, өзгерістерге ұшырамаған нормалардың санынан және өзгерістер енгізілген (оның ішінде алып тасталған және қосылған жаңа құрылымдық элементтер) нормалардың санынан тұрады.
Құрылымдық талдау заңнамалық актінің жекелеген құрылымдық элементтерінің (тараудың, параграфтың, бөлімнің, кіші бөлімнің, баптың, тармақтың, тармақшаның, бөліктің) сандық өзгеру серпінін зерттеуден де тұрады.
3-кесте. Әр бапты салыстырмалы талдау
Р/с № | Атауын көрсете отырып, өзгерістер енгізілген құрылымдық элементтің нөмірі | Саны | Өзгертілген ереженің мәні/мазмұны | Заңнамалық актіге өзгерістер және/ немесе толықтырулар енгізген заңнамалық актілердің атауы және қабылданған күні | Заңнамалық актіге өзгеріс және/ немесе толықтыру енгізу негіздері |
1. | 1-бап. | ||||
2. | 2-бап. | ||||
3. | 3-бап. | ||||
4. | 2-тарау. | ||||
… | |||||
Жиыны |
Заңдардың тұрақтылығын талдау
Акт қабылданған сәттен бастап және есепті кезең үшін тұрақтылықтың ең жоғары және ең аз кезеңі көрсетіледі.
* нормативтік құқықтық актілердің тұрақтылығы кезеңі – бұл нормативтік құқықтық актіге өзгерістер және/ немесе толықтырулар енгізу жүзеге асырылмаған уақыт кезеңі;
* нормативтік құқықтық актілер тұрақтылығының ең ұзақ кезеңі – нормативтік құқықтық актіге өзгерістер және/ немесе толықтырулар енгізу жүзеге асырылмаған уақыттың ең аз кезеңі (нормативтік құқықтық актілердегі өзгерістер арасындағы ең аз уақыт кезеңі);
* нормативтік құқықтық актілер тұрақтылығының ең қысқа кезеңі – нормативтік құқықтық актідегі өзгерістер және/ немесе толықтырулар арасындағы ең қысқа уақыт кезеңі.
Негізгі тұжырымдар
Заңдардың тұрақтылығын талдау заңдардың өзгеру серпінін, жекелеген нормалардың өзгеру санын зерттеуден, сондай-ақ заңдардың тұрақсыздығының негізділігін анықтаудан тұрады.
"Негізгі тұжырымдар" бөлімі нормативтік құқықтық актінің тұрақтылығын, салыстырмалы тұрақтылығын және тұрақсыздығын, сондай-ақ заңдардың тұрақсыздығының негізділігін айқындайды.
Заңдардың тұрақтылығын талдау әртүрлі уақыт кезеңінде алынған нәтижелерден (нормативтік құқықтық актінің қабылданған сәттен бастап жылдар бойынша және есепті кезең бөлігінде тұрақтылығын салыстырудан), нормативтік құқықтық актінің өзгерістері қарқындылығын арттыру немесе төмендету көрсеткіштерінен де тұрады.
Мемлекеттік органның аппарат басшысы не заң қызметі мәселелеріне жетекшілік ететін
лауазымды адам
(Т.A.Ә.,болған жағдайда) ____________________________
(қолтаңбаның толық жазылуы)
_________________
(қолы)
"____"______________ 20 __ ж.
