"Су айдындарындағы қауіпсіздік қағидаларын бекіту туралы" Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрінің 2015 жылғы 19 қаңтардағы № 34 бұйрығына өзгерістер енгізу туралы

Жаңа

Қазақстан Республикасы Төтенше жағдайлар министрінің 2023 жылғы 14 қыркүйектегі № 488 бұйрығы. Қазақстан Республикасының Әділет министрлігінде 2023 жылғы 19 қыркүйекте № 33431 болып тіркелді

      БҰЙЫРАМЫН:

      1. "Су айдындарындағы қауіпсіздік қағидаларын бекіту туралы" Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрінің 2015 жылғы 19 қаңтардағы № 34 (Нормативтік құқықтық актілерді мемлекеттік тіркеу тізілімінде № 10335 болып тіркелген) бұйрығына келесі өзгерістер мен толықтырулар енгізілсін:

      Аталған бұйрықпен бекітілген Су айдындарындағы қауіпсіздік қағидаларында:

      2, 3, 4-тармақтары мынадай редакцияда жазылсын:

      "2. Осы Қағидаларда мынадай ұғымдар пайдаланылады:

      1) акватория - табиғи, жасанды немесе шартты шекаралармен шектелген су кеңістігі;

      2) алғашқы көмек - бұл адамның өмірін сақтап қалуға, шұғыл жағдайлар кезінде асқынулардың алдын алуға, сондай-ақ оқиға орнында зардап шеккен адамның өзі (өзіне-өзі көмек) немесе жақын маңдағы басқа адам (өзара көмек) жүргізетін шұғыл жағдай кезінде зардап шеккен адамның денсаулығы мен өміріне төнетін қатерді төмендету мақсатында медицина қызметкерлері келгенге дейін шұғыл базалық іс-шаралар кешені;

      3) "Александротвың ұшы" құтқару құралы-суға батып бара жатқан адамға көмек көрсетуге арналған құрал, ол ұзындығы шамамен 30 метр, диаметрі 40 сантиметр ілмегі және екі қалқымасы бар жүзбелі балшық болып табылады;

      4) бұқаралық іс-шараны ұйымдастырушы - бастамасы бойынша бұқаралық іс-шара өткізілетін жеке немесе заңды тұлға;

      5) демалушылар - демалу, балық аулау, шомылу, шағын көлемді кемелерде жүзу және демалудың басқа да түрлері мақсатында су айдындарында жүрген адамдар;

      6) жағажай - су айдынына іргелес және ұйымдасқан демалу, оның ішінде адамдарды шомылу үшін жайластырылған жер учаскесі;

      7) жеке құтқару құралы – суда немесе мұзда болған кезде адамға қосымша қалқымалылық жасауға арналған құтқару құралы. Жеке құтқару құралдарына құтқару шеңберлері, кеудешелер, төсбелгілер, қалтқылар жатады;

      8) жер үсті су объектілері - шекаралары, көлемі және су режимі бар жер бетінде оның рельеф нысандарында сулардың тұрақты немесе уақытша шоғырлануы;

      9) №1 жиынтық - жеңіл үлгідегі сүңгуірлік құрал-жабдықтарға су астында көрінуді жақсартуға арналған жартылай Маска, су астында немесе су астында атмосфералық ауамен жүзетін адамның басын Судан көтермей тыныс алуына мүмкіндік беретін қуыс түтік түріндегі тыныс алу түтігі және жүзуге арналған жүзгіштер аяққа тағылатын Қанат түріндегі қозғаушы ретінде кіреді;

      10) коммуналдық жағажай - жергілікті атқарушы органның қарамағындағы немесе шарттық негізде жеке немесе заңды тұлғаға берілген жағажай;

      11) көзбен шолып қарау - су объектілері мен су шаруашылығы құрылыстарындағы бұқаралық демалыс, туризм және спорт орнының осы Қағидалардың талаптарына сәйкестігін айқындау мақсатында жағажай мен акватория аумағын комиссиялық байқау;

      12) құтқару посты - ведомстволық тиесілілігіне және меншік нысанына қарамастан ұйымдар, акваторияның белгілі бір учаскесінде жеке және заңды тұлғалар құратын, шомылушылардың қауіпсіздігі жөніндегі нұсқаушылармен (бұдан әрі - нұсқаушы) жасақталған, құтқару жабдықтарымен жарақтандырылған, су айдындарында адамдардың қауіпсіздігін қамтамасыз ету жөніндегі функцияларды орындайтын пост;

      13) құтқару шильці - құлағаннан кейін мұзға өз бетінше шығуға, сондай-ақ жатқан күйінде жұқа мұзбен жүруге мүмкіндік беретін құтқару Аксессуары. Бұл сыммен біріктірілген үшкір металл ұштары бар 2 тұтқаны білдіреді;

      14) нұсқаушы - он сегіз жасқа толған, азаматтық қорғау саласындағы уәкілетті органның аумақтық бөлімшесінде даярлықтан өткен жеке тұлға;

      15) оқу орны - бұл жағажай аумағында арнайы жабдықталған, жүзу бойынша ұжымдық және жеке сабақтар өткізуге барынша бейімделген орын;

      16) осы Қағидалардың талаптарын сақтауға жауаптылар - су айдындарының, су объектілеріндегі жаппай демалыс, туризм және спорт орындарының иелері (жалға алушылар, өтеусіз пайдаланушылар), нұсқаушылар (жаттықтырушылар), құтқарушылар, жергілікті атқарушы органдар, сондай-ақ су айдындарын пайдаланатын және (немесе) оларда демалып жатқан жеке және заңды тұлғалар;

      17) сақтандыру ұшы - құтқару дөңгелегімен немесе құтқару кеудешесімен бірлесіп пайдаланылатын, белбеуге немесе иыққа тағылатын құтқарушының (нұсқаушының) өзін сақтандыруға арналған ілмегі бар катушкадағы ұзындығы кемінде 200 метр қалқымалы балға;

      18) спорттық-бұқаралық іс-шаралар - адамның дене және зияткерлік қабілеттерін дамытуға, салауатты өмір салтын насихаттауға бағытталған, спорттық ғимараттар мен объектілерде, сондай-ақ спорттық-бұқаралық іс-шараларды өткізуге арналған ашық жерлерде өткізілетін, осы іс-шараларда бір мезгілде екі жүз және одан да көп көрерменнің болуын көздейтін іс-шаралар;

      19) су айдындары - өзендер және оларға теңестірілген каналдар, көлдер, су қоймалары, тоғандар және басқалар;

      20) су айдындарындағы қауіпсіздік белгілері - адамдардың өмір сүру қауіпсіздігін қамтамасыз ету мақсатында су айдындарының жанында Орнатылатын белгілер (ескерту, тыйым салу, ақпараттық және басқалар) (белгінің қолданылу аймағы әр бағытта 50 метрге дейін);

      21) су айдынындағы бұқаралық іс – шара - іргелес немесе іргелес емес жер учаскесі бар су айдынында (немесе оның бір бөлігінде) өткізілетін адамдар жаппай болатын көпшілік іс-шара (мәдени-ойын-сауық, спорттық, жарнамалық немесе ойын-сауық іс-шарасы);

      22) су объектілері мен су шаруашылығы құрылыстарындағы жаппай демалу, туризм және спортқа арналған орнын ұйымдастырушы - су айдынын рекреациялық мақсаттар үшін (жағажай, балық аулау, емдеу, туризм, спорт және суда немесе мұзда белсенді демалу, шағын көлемді кемелерді жалға алу және су айдындарында жүзу мен сырғанаудың басқа да құралдары) пайдалану құқығы берілген жеке немесе заңды тұлға), оның ішінде балалардың ұйымдастырылған демалысы;

      23) су объектілері мен су шаруашылығы құрылыстарындағы жаппай демалуға, туризмге және спортқа арналған орын - рекреациялық мақсаттар үшін пайдаланылатын (жағажай, балық аулау, емдеу, туризм, спорт және суда немесе мұзда белсенді демалу, шағын көлемді кемелерді және басқа да жүзу құралдарын жалға алу және су айдындарында сырғанау), сондай-ақ балалардың ұйымдастырылған демалысы үшін;

      24) су пайдаланушы - Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен өз мұқтаждарын және (немесе) коммерциялық мүдделерін қанағаттандыру үшін су ресурстарын пайдалану құқығы берілген жеке немесе заңды тұлға;

      25) су режимі - су объектілеріндегі су деңгейлерінің, шығыстарының және көлемдерінің уақыт бойынша өзгеруі;

      26) шомылуға тыйым салынған орын - облыстардың (республикалық маңызы бар қалалардың, астананың) жергілікті өкілді органдары айқындаған, адамдарды шомылуға арналмаған су айдындарының ықтимал қауіпті учаскелері;

      27) шағын көлемді кеме – ұзындығы жиырма метрден аспайтын, борттағы адамдардың рұқсат етілген саны он екі адамнан аспайтын кеме, балық аулау, жүктерді тасымалдау, сүйрету, пайдалы қазбаларды іздеу, барлау және өндіру, құрылыс, жол, гидротехникалық және басқа да ұқсас жұмыстарды жүргізу, лоцмандық және мұзжарғыш алып өту үшін салынған немесе жабдықталған кемелерден басқа, сондай-ақ су объектілерін ластанудан және бітелуден қорғау жөніндегі іс-шараларды жүзеге асыру.

      3. Жеке немесе заңды тұлғаның қылмыстық жазаланатын іс-әрекет белгілері болмаған кезде жасаған осы Қағидаларды бұзуы немесе орындамауы "Әкімшілік құқық бұзушылық туралы" Қазақстан Республикасы Кодексінің 412-бабына сәйкес жауаптылыққа әкеп соғады.

      4. Шомылуға бөлінген су айдыны акваториясы учаскесінің түбін 2 метрге дейінгі тереңдікте зерттеп-қарауды және тазалауды, сондай – ақ жағажайдың осы Қағидалардың 9-тармағының талаптарына сәйкестігін көзбен шолып қарауды жергілікті атқарушы органдар мен уәкілетті органның аумақтық бөлімшелері өкілдерінің қатысуымен, азаматтық қорғау саласындағы уәкілетті органның аумақтық бөлімшелері (бұдан әрі-уәкілетті орган) немесе су астында жұмыс жүргізу үшін сүңгуірлік жабдықтары мен құрал-жабдықтары бар ұйымдар жүргізеді.";

      мынадай мазмұндағы 4-1 және 4-2 тармақтармен толықтырылсын:

      "4-1. Су айдыны акваториясы учаскесінің түбін зерттеп-қарау және тазалау, көзбен шолып тексеру жыл сайын 1 маусымнан 31 тамызға дейін созылатын шомылу маусымы басталғанға дейін жүзеге асырылады.

      4-2. Акватория бойынша жағажайлар мыналарды ажыратады: теңіз, өзен, көл, су қоймалары мен жасанды су айдындарының жанындағы жағажайлар.

      Жағалау аймағының түрі бойынша жағажайлар мыналарды ажыратады: малтатас, ұсақ малтатас, құм – малтатас, құм, қабық, қиыршық тас, тас, бетон, аралас.

      Тиістілігі бойынша жағажайлар мыналарды ажыратады: коммуналдық, жеке.

      Жағажайлар орналасқан жері бойынша: қалалық, қала сыртындағы.

      Жағалау сызығының ұзындығы бойынша жағажайлар: кіші – 75 метрге дейін, орташа – 76 метрден 125 метрге дейін, үлкен – 126 метрден жоғары.

      Мақсаты бойынша жағажайлар мыналарды ажыратады: ересектер үшін, балалар үшін (тереңдігі 0,7 метрден 1,2 метрге дейінгі мектепке дейінгі және мектеп жасындағы), аралас.";

      6 тармағы мынадай редакцияда жазылсын:

      "6. Су айдындарында, оның ішінде жағажайларда қауіпсіздікті қамтамасыз ету үшін уәкілетті орган мынадай шараларды орындайды:

      1) жергілікті атқарушы органдармен бірлесіп су айдындарындағы төтенше жағдайлардың алдын алуға бағытталған профилактикалық жұмыстарды ұйымдастырады және жүргізеді;

      2) Қазақстан Республикасының су айдындарында су-құтқару және сүңгуір-іздестіру жұмыстарын жүргізеді;

      3) су объектілерінде және су шаруашылығы құрылыстарында радиотрансляциялық қондырғылар бойынша және басқа да бұқаралық ақпарат құралдарының көмегімен жаппай демалуға, туризмге және спортқа арналған орындарда демалушылар арасында судағы жазатайым оқиғалардың алдын алу бойынша бұқаралық-түсіндіру жұмыстарын жүргізеді;

      4) жергілікті атқарушы органдардың шешімі бойынша ішкі істер органдарының қызметкерлерінің, Ұлттық ұланның әскери қызметкерлері мен көліктік бақылау инспекциясының кезекшілігін ұйымдастырады;

      5) жағажайдың осы Қағидалардың 9-тармағының талаптарына сәйкестігін шомылу маусымы басталғанға дейін және су объектілері мен су шаруашылығы құрылыстарында жаппай демалу, туризм және спорт орнын ұйымдастырушының өтініші бойынша көзбен шолып қарауды жүргізеді;

      6) әкімшілік құқық бұзушылықтар туралы істерді оларды жасау фактілері бойынша іс жүргізуді ұйымдастырады:

      құқық қорғау органдарынан, сондай-ақ басқа да мемлекеттік органдардан, жергілікті өзін-өзі басқару органдарынан келіп түскен материалдар;

      жеке және заңды тұлғалардың хабарламалары немесе өтініштері, сондай-ақ бұқаралық ақпарат құралдарындағы хабарламалар;

      7) шомылуға тыйым салынған және рұқсат етілген орындарда (уәкілетті органның аумақтық бөлімшесінің басшысы бекіткен патрульдеу ай сайынғы кестесі негізінде) патрульдеу жүргізуді ұйымдастырады.";

      8, 9 және 10-тармақтары мынадай редакцияда жазылсын:

      "8. Қазақстан Республикасының Су кодексі 65-бабының 4-тармағының екінші бөліміне сәйкес облыстардың (республикалық маңызы бар қалалардың, астананың) жергілікті өкілді органдары азаматтардың өмірі мен денсаулығын сақтау мақсатында өңірдегі жағдайлардың ерекшеліктерін ескере отырып, ортақ су пайдалану қағидаларында тиісті өңірдің аумағында орналасқан су объектілерінде шомылу, ауыз су және шаруашылық қажеттіліктерге су алу, мал суару, шағын кемелерде және басқа да жүзу құралдарында жүзу тыйым салынған жерлерді айқындауы мүмкін.

      9. Су объектілері мен су шаруашылығы құрылыстарындағы бұқаралық демалыс, туризм және спорт орындарында:

      1) топырақты қазу, мұзды қазу, су айдынының түбін тереңдету жөніндегі жұмыстарды жүргізу кезінде жұмыстар жүргізілетін учаскелерді қоршау жөнінде, ал су айдынының түбін тегістеу жөніндегі жұмыстар аяқталғаннан кейін шаралар қабылданады;

      2) шомылу маусымы басталар алдында 2 метрге дейінгі тереңдікте шомылуға бөлінген су айдыны акваториясы учаскесінің түбін тексеру және тазалау жүргізіледі, оның қорытындысы бойынша осы Қағидаларға 3-қосымшаға сәйкес нысан бойынша жағажайды зерттеу актісі беріледі;

      3) құтқару бекеттері құрылады:

      демалушылар мен шомылушылардың қауіпсіздігін қамтамасыз ететін, осы қағидаларды бұзу жағдайларының алдын алатын және зардап шеккендерге алғашқы көмек көрсететін нұсқаушылармен (құтқару жабдықтарымен және жабдықтармен жарақтандырылған) жасақталған;

      кезекші персоналмен (медициналық персоналмен немесе тиісті даярлықтан өткен, қажетті құралдармен және дәрі-дәрмектермен жарақтандырылған адамдармен) алғашқы көмек (дәрігерге дейінгі медициналық көмек) көрсетуге арналған үй-жайы бар адамдар;

      4) күзет бекеттері құрылады;

      5) жағалау белдеуінен 20 метрден аспайтын қондырғымен барлық бақыланатын қызмет көрсету аймағын қамтуды қамтамасыз ететін биіктіктегі бақылау мұнаралары орнатылады;

      6) киім ауыстыруға арналған кабиналар (50 адамға 1), дәретханалар (50 адамға 1, шомылу орнынан кемінде 50 метр және 150 метрден аспайтын қашықтықта), шезлондар, тенттер мен шатырлар (ұйымдастырушының бастамасы бойынша су объектілері мен су шаруашылығы құрылыстарында жаппай демалу, туризм және спорт орындары);

      7) қызмет көрсетудің барлық аймағын қамтитын дауыс зорайтқыш құрылғылар, телефон байланысы және бейне тіркеу жүйесі орнатылады;

      8) ақпараттық стендтер (су объектілеріндегі жазатайым оқиғалардың профилактикасы жөніндегі мәліметтермен, су мен ауаның температурасы, желдің жылдамдығы мен бағыты және су ағыны туралы деректермен) белгіленеді;

      9) ақпараттық стендтер:

      су мен ауаның температурасын, желдің жылдамдығы мен бағытын және су ағынын көрсететін тақтайшалары бар стендтер;

      құқық қорғау органдарының, құтқару қызметтерінің және жақын маңдағы су-құтқару станциясының телефон нөмірлері мен мекенжайлары бар стендтер;

      ең үлкен тереңдігі мен қауіпті жерлері көрсетілген аумақ пен акваторияның схемалық бейнесі бар стендтер;

      судағы қауіпсіздікке жауапты адамдар көрсетілген сабақтар, жаттығулар, жарыстар кестесі бар стендтер;

      осы Қағидаларды бұзғаны үшін әкімшілік жауапкершілік туралы стендтер;

      10) ақпараттық стенділер шағын, орта, ірі болып бөлінеді:

      шағын, мөлшері 0.5х1 метрге Дейін, жағажайдың бүкіл жағалау сызығының ұзындығы бойынша әрбір 50 метр сайын орнатылады;

      орташа, мөлшері 0.5х1 метрден 2х3 метрге дейін, жағажайдың бүкіл жағалау сызығының ұзындығында әр 75 метр сайын орнатылады;

      үлкендері, мөлшері 2х3 метрден асады, жағажайдың бүкіл жағалау сызығының ұзындығына әр 150 метр сайын орнатылады;

      11) жағажайлар Ағынды суларды ағызу орындарынан, мал қоралары мен суағарларынан және басқа да ластау көздерінен, порттардан, шлюздерден, гидроэлектростанциялардан кемінде 500 метр жоғары, сондай-ақ гидротехникалық құрылыстардан, айлақтардан, айлақтардан, пирстерден, мұнай құю құрылғыларынан, паромдық арқан өткелдерінен кемінде 250 метр жоғары және 1000 метр төмен қашықтықта құрылады оның санитариялық-гигиеналық жай-күйіне әсер ететін құйындылары, шұңқырлары және батпақты беттері жоқ су объектілерінің бір немесе бірнеше жер учаскелерінде (көшкіндерге, көшкіндерге және селдерге ұшырамайтын) және акваторияларында;

      12) жағалау белдеуінің ені кемінде 20 метр болған кезде 2 метр тереңдікке дейін шомылуға бөлінген Акватория түбінің шегініссіз біртіндеп еңіс орнатылады, Акватория түбі мен жағажай аумағы шомылу маусымы басталар алдында және маусым бойы шомылушыларға қауіп төндіретін су өсімдіктерінен, раковиналардан, шөгінділерден, шыныдан, тастардан және басқа да заттардан тазартылады;

      13) шомылуға бөлінген орындар белгілермен белгіленеді, шомылуға бөлінген акватория учаскесінің шекаралары бір-бірінен 10-20 метр қашықтықта және тереңдігі 1,3 метр жерден 25 метрге дейін орналасқан қызыл немесе қызылсары түсті қалқыбелгілермен белгіленеді және кеме жүретін аймаққа шықпайды;

      14) шағын көлемді кемелерді жалға алу пункттерінің, халықтың суда серуендеуін, сүйретілетін құралдармен сырғанауды, су объектілерінде сырғанауды жүргізу үшін шағын көлемді кемелер тұрақтарының базасының, су астында жүзу үшін пайдаланылатын жағажайлар мен акваториялар учаскелерінің (белдеулерінің) шекараларынан 50 метрден жақын емес жүзу тақталарының орналасуы қамтамасыз етіледі;

      15) тереңдігі 0,7 метрден аспайтын мектепке дейінгі және бастауыш мектеп жасындағы балаларды жүзуге үйрету үшін, тереңдігі 1,2 метрден аспайтын жоғары мектеп жасындағы балалар үшін учаскелер құру қамтамасыз етіледі. Учаскелер қоршаумен қоршалады немесе кабельдерге бекітілген қалқымалы сызықпен қоршалады;

      16) жағажайларда түбінің тереңдігі (кемінде 2 метр) көрсетіле отырып, жағалауы таяз акваторияның табиғи учаскелерінде суға секіруге арналған орындар жасау қамтамасыз етіледі. Мұндай учаскелер болмаған кезде суға секіруді орындау кезінде қауіпсіздікті қамтамасыз ететін тереңдігі бар жерлерге ағаш көпірлер немесе салдар орнатылады. Стационарлық (уақытша) су аттракциондары адамдарды пайдалану кезінде олардың қауіпсіздігін қамтамасыз етеді, ал оларды орналастыру орындары стационарлық (уақытша) су аттракциондарын пайдалану қағидалары және оларды пайдалану кезіндегі қауіпсіздік шаралары бар стендтермен жабдықталады;

      17) биіктігі 3 және одан да көп метр суға секіруге арналған мұнара платформаларына шығу нұсқаушылардың (жаттықтырушылардың) рұқсатымен және олардың қатысуымен қамтамасыз етіледі. Мұнара платформалары мен мұнараның сатылы шеруі тұтқалары бар, биіктігі мен ені құрылыс нормаларында белгіленген мөлшерден аспайтын қадамдар, баспалдақтың жабыны сырғып кетпейтін материалдардан жасалады;

      18) жер асты суларының жер бетіне шығуынсыз, шұңқырларсыз, құйындыларсыз және секундына 0,5 метрден асатын ағыссыз жағажайлар құру қамтамасыз етіледі;

      19) жағажайда 50 метрден аспайтын аралықпен Судан 10 метр қашықтықта құтқару шеңберлері мен "Александровтың соңы" құтқару құралдары бар қалқандар жасау қамтамасыз етіледі;

      20) уәкілетті органның жүзу құралдарын және су объектілері мен су шаруашылығы құрылыстарындағы бұқаралық демалыс, туризм және спорт орнын ұйымдастырушының құтқару қайықтарын қоспағанда, жағажайдың акваториясына кемелер, гидроциклдер және басқа да техникалық құралдар жіберілмейді.

      10. Су айдынындағы бұқаралық іс-шараны ұйымдастырушы осы Қағидалардың талаптарын азаматтар үшін жалпыға қолжетімді жерге орналастырады, осы Қағидалардың сақталуын қамтамасыз ететін шараларды көздейді.";

      мынадай мазмұндағы 10-1 және 10-2 тармақтармен толықтырылсын:

      "10-1. Ұйымдастырушы су айдындарында бұқаралық іс – шараларды өткізу үшін аумағында ол өтіп жатқан жергілікті атқарушы органдарға бұқаралық іс-шараларды өткізу күніне дейін күнтізбелік он күннен кешіктірмей осы Қағидаларға 4-қосымшаға сәйкес нысан бойынша бұқаралық іс-шараларды өткізу туралы жазбаша хабарлама (бұдан әрі-хабарлама), бұқаралық іс-шараларды өткізу бағдарламаларын (регламент) қоса бере отырып жібереді, сценарий) еркін түрде. Жергілікті атқарушы органдар уәкілетті органның аумақтық бөлімшесін хабардар етеді.

      10-2. Жергілікті атқарушы органдар хабарламаны қарайды және уәкілетті органның аумақтық бөлімшелерін ол келіп түскен күннен бастап күнтізбелік үш күн ішінде хабардар етеді. Егер бұқаралық іс-шараны ұйымдастырушы жергілікті атқарушы орган болып табылған жағдайда, хабарлама жіберілмейді, тек уәкілетті органның аумақтық бөлімшесі ғана хабардар етіледі.";

      12-тармақ мынадай редакцияда жазылсын:

      "12. Су аттракциондарын ұйымдастырушы (суда, буксирде) қозғалыс бағыты бойы демалушылардың қауіпсіздігін қамтамасыз етеді (құтқару кеудешелерімен жарақтайды және су аттракционында қауіпсіздік шаралары туралы нұсқама жүргізеді).";

      14-тармақта:

      1) тармақша мынадай редакцияда жазылсын:

      "1) су айдындарының жабдықталмаған учаскелерінде және "Суға түсуге тыйым салынады" белгілері белгіленген жерлерде шомылуға;";

      8) тармақша мынадай редакцияда жазылсын:

      "8) су айдындарын ластауға және қоқыстауға, кір жууға, жанармай құюға, көлік құралдарын жууға және жөндеуге, жануарларды шомылдыруға бөлінген орындарда және оларға іргелес аумақтарда, оның ішінде жағажайлардан жоғары жерлерде 500 метрге дейін шомылуға;";

      10) тармақша мынадай редакцияда жазылсын:

      "10) өз бетінше су айдындарында қауіпсіздік белгілерін жоюға (алып тастауға), бүлдіруге немесе орнатуға;";

      мынадай мазмұндағы 17), 18), 19) және 20) тармақшалармен толықтырылсын:

      "17) балаларды қараусыз қалдыруға;

      18) су объектілеріндегі жаппай демалу орындарының жұмыс уақытынан тыс және (немесе) түнгі уақытта суға кіруіне жол берілмейді.".

      мынадай мазмұндағы 14-1-тармақпен толықтырылсын:

      "14-1. Балалардың өмірі мен денсаулығының қауіпсіздігін қамтамасыз ету жөніндегі міндеттерді тиісінше орындамағаны үшін жауапкершілік Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексімен реттеледі.";

      23-тармағы мынадай редакцияда жазылсын:

      "23. Балалардың шомылу 10 адамнан аспайтын, ұзақтығы 20 минуттан аспайтын топтарда суда болу аралығымен ұсынылады.";

      30-тармақтың 5), 6) және 7) тармақшалары мынадай редакцияда жазылсын:

      "5) кемінде 3 ватерполь добының болуы;

      6) мүйіз үлгісіндегі екі дауыс зорайтқыштан (электромегафондар) кем емес;

      7) сабақ кестесі бар тақта (оқыту әдістемесі және жүзу техникасы бойынша оқу плакаттары бар).";

      36 тармақ мынадай редакцияда жазылсын:

      "36. Туристік топтарды ұйымдастырушылар уәкілетті органның аумақтық бөлімшелерін су айдындарындағы туристік маршруттар туралы, сондай-ақ топтың шығу және қайту күні, қатысушылар саны, топ басшысының тегі, аты, әкесінің аты туралы мәліметтерді хабардар етеді.";

      45-тармақтың 2) тармақшасы мынадай редакцияда жазылсын:

      "2) қорғалмаған және қорғалмаған орындардан өтуге және өтуге;";

      46 және 47-тармақтар мынадай редакцияда жазылсын:

      "46. Мұзда болған кезде:

      1) мұздың жұқа және жетілмеген жерлеріне шығуға;

      2) мұздың жекелеген (қауіпті) учаскелерінде топтармен жиналуға;

      3) мұздағы ойықтарға, жарықтарға, ойықтарға жақындау;

      4) өткелдер үшін бөлінген орындардың шекарасынан тыс көлік құралдарымен мұзға шығуға;

      5) от жағуға;

      6) 20 сантиметрден аз қашықтықта екі тесікті, ал басқа жұп тесіктерден 2 метрден аз қашықтықта екі тесікті тесу;

      7) мұзда жабдықтар мен қоқыстарды қалдыруға жол берілмейді.

      47. Қараңғыда, нашар көрінген кезде және мұз қату және мұз еру кезінде мұзға шығуға жол берілмейді.";

      мынадай мазмұндағы 47-1-тармақпен толықтырылсын:

      "47-1. Балалардың мұзда болуына осы Қағидалардың талаптарын сақтауды ескере отырып, ересектердің еріп жүруі кезінде рұқсат етіледі.";

      48-тармақ мынадай редакцияда жазылсын:

      "48. Мұздың қалыңдығы 25 сантиметрден кем болған кезде мұз астында балық аулауға жеке құтқару құралдары (ысқырық, құтқару шильці, құтқару кеудешесі, диаметрі 11 миллиметрден кем емес, ұзындығы 12 метрден кем емес арқан, ұзындығы 2 метрден кем емес таяқ, су өткізбейтін пакеттегі ұялы телефон) болған кезде жол беріледі.";

      49-тармақ алып тасталсын;

      50 және 51-тармақтар мынадай редакцияда жазылсын:

      "50. Жеке және заңды тұлғалар су объектілері мен су шаруашылығы құрылыстарында топырақ пен шымтезекті қазу, жаппай демалуға, туризм мен спортқа арналған орындарда объектілердің түбін тереңдету жөніндегі жұмыстарды жүргізген кезде қауіпті учаскелерді қоршауды жүргізеді, ал аяқталғаннан кейін су айдынының түбін теңестіру жөніндегі жұмыстарды жүргізеді.

      51. Жеке және заңды тұлғалар мұзды қазу жұмыстарын жүргізу кезінде адамдар үшін қауіпті учаскелерді қоршауды жүргізеді.";

      мынадай мазмұндағы 51-1 және 51-2-тармақтармен толықтырылсын:

      "51-1. Мұзда стационарлық (уақытша) аттракциондар салуға мұздың қалыңдығын күнделікті өлшей отырып, мұздың қалыңдығы 25 сантиметрден кем емес кезінде жол беріледі.

      51-2. Қысқы шомылу орындарын ұйымдастыру және жабдықтау:

      1) қысқы шомылу орны осы Қағидалардың 7-тармағының 1) тармақшасына сәйкес белгіленген орындарда жабдықталады;

      2) жаппай шомылу кезінде мұздың қалыңдығы кемінде 25 сантиметрді құрайды;

      3) қысқы шомылу орнын ұйымдастыру кезеңінде құтқару бекеттері ашылады;

      4) қысқы шомылу орны тереңдігі 1.7 метрге дейін және көлемі кемінде 2х2 метрге дейін жабдықталады, сынған және ұсақталған мұздан тазартылады, өткір жиектері жоқ;

      5) қысқы шомылу орнының шеттері тақталардан жасалған төсеммен қоршалады;

      6) қысқы шомылу орны бүкіл периметрі бойынша қоршалады және ағаш қоршаулары болады (биіктігі кемінде 110 сантиметр);

      7) қысқы шомылу орнынан 5 метрден аспайтын қашықтықта құтқару құралдары (құтқару шеңбері, Александровтың соңы, құтқару багоры) қойылады;

      8) қысқы шомылу орны жарықтандырумен, шомылушыларды шешіндіруге және жылытуға арналған орындармен жабдықталады.";

      52-тармақ мынадай редакцияда жазылсын:

      "52. Су айдындарындағы қауіпсіздік белгілерін осы Қағидаларға 2-қосымшаға сәйкес су айдындарындағы адамдармен жазатайым оқиғалардың алдын алу мақсатында жергілікті атқарушы органдар мен су объектілері мен су шаруашылығы құрылыстарындағы жаппай демалыс, туризм және спорт орнын ұйымдастырушылар белгілейді.";

      1, 2 және 3-қосымшалар осы бұйрықтың 1, 2 және 3-қосымшаларына сәйкес жаңа редакцияда жазылсын;

      осы бұйрықтың 4-қосымшасына сәйкес 4-қосымшамен толықтырылсын.

      2. Қазақстан Республикасы Төтенше жағдайлар министрлігінің Азаматтық қорғаныс және әскери бөлімдер комитеті Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіпте:

      1) осы бұйрықтың Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінде мемлекеттік тіркелуін;

      2) осы бұйрықты Қазақстан Республикасы Төтенше жағдайлар министрлігінің интернет-ресурсында орналастыруды;

      3) осы бұйрық Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінде мемлекеттік тіркелгеннен кейін он жұмыс күні ішінде Қазақстан Республикасы Төтенше жағдайлар министрлігінің Заң департаментіне осы тармақтың 1) және 2) тармақшаларында көзделген іс-шаралардың орындалуы туралы мәліметтерді ұсынуды қамтамасыз етсін.

      3. Осы бұйрықтың орындалуын бақылау жетекшілік ететін Қазақстан Республикасы Төтенше жағдайлар вице-министріне жүктелсін.

      4. Осы бұйрық алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі.

      Қазақстан Республикасының
Төтенше жағдайлар министрі
С. Шарипханов

      "КЕЛІСІЛДІ"

      Қазақстан Республикасы

      Денсаулық сақтау министрлігі


      "КЕЛІСІЛДІ"

      Қазақстан Республикасы

      Ішкі істер министрлігі


      "КЕЛІСІЛДІ"

      Қазақстан Республикасы

      Экология және табиғи ресурстар

      министрлігі

  Қазақстан Республикасының
Төтенше жағдайлар министрі
2023 жылғы 14 қыркүйектегі
№ 488 Бұйрығына
1 қосымша
Су айдындарындағы
қауіпсіздік қағидаларына
1 қосымша

Құтқару бекетін орнатуға қойылатын талаптар

р/с №

Атауы

Бірлік саны, кіші жағажайлар

Бірлік саны, орташа және үлкен жағажайлар

Ескертпе

1-бөлім. Құтқару бекетінің штаты

1.

Бекет басшысы

1

1


2.

Нұсқаушы

2

Жағажайдың жағалау жиегінің ұзындығына байланысты: 76- дан 125 метрге дейін кемінде 3, 125- тен 175 метрге дейін кемінде 4, 175- тен 225 метрге дейін кемінде 5, 225 метрден және одан жоғары кемінде 6


2-бөлім. Жабдықтар мен құрал-жабдықтар

1.

Моторлы қайық

Жағажайдың жағалау жиегінің ұзындығына байланысты: 50-ден 125 метрге дейін кемінде 1, 125- тен 225 метрге дейін кемінде 2, 225 метрден және одан көп кемінде 3

борттарда "құтқару" деген жазуы бар

2.

Ескекті қайық

Жағажайдың жағалау жиегінің ұзындығына байланысты: 50-ден 125 метрге дейін кемінде 1, 125- тен 225 метрге дейін кемінде 2, 225 метрден және одан көп кемінде 3

борттарда "құтқару" деген жазуы бар

3.

Тасымалданатын радиостанция

1 жасақтың әрбір нұсқаушыға


4.

Құтқару шеңбері

1

2


5.

"Александров жібі" құтқару құралы

1

2


6.

Мегафон

1

2


7.

Дәрі-дәрмектерімен санитарлық сөмке

1

1


8.

Трал


1


9.

Ұзындығы кемінде 5 – 6 метр, ұзындығы кемінде 40 метр, жіңішке жібі бар құтқару тақталары


2


10.

Ұзындығы кемінде 7 метр ағаш саты


1


11.

Ұзындығы кемінде 40 метр құтқару жіңішке жібі


1


12.

Ұзындығы кемінде 40 метр жіңішке жіпбайламындағы ұзындығы кемінде 2 метр багор


1


13.

Ұзындығы кемінде 40 метр бар ұзындығы 2 метрден артық емес жеңіл конструкциядаан жасалған шаналар


1


14.

кемінде 40 метр жіңішке жібі мен ұзындығы кемінде 5 метр құтқару сырығы


1


15.

Сақтандыру жібі

1 жасақтың әрбір нұсқаушыға


16.

Құтқару шильцалары


2


17.

№1 жиынтық

1 жасақтың әрбір нұсқаушыға


18.

Дүрбі

1

1 әрбір бақылау мұнарасына


19.

Ысқырық

1 жасақтың әрбір нұсқаушыға


20.

Құтқару кеудешелері

1 жасақтың әрбір нұсқаушыға


21.

Сырықтар, құтқару ілгектері


1 жасақтың әрбір нұсқаушыға


22.

Бақылау мұнарасы

Барлық бақыланатын қызмет көрсету аймағын қамтуға байланысты


23.

Су айдындарында жазатайым оқиғалардың алдын алу және суға батушыға көмек көрсету жөніндегі материалдары бар стенд

1


24.

Стационарлық аттракциондарды пайдалану қағидалары және стационарлық аттракциондарды пайдалану қауіпсіздігі шаралары бар стенд

1, стационарлық аттракциондар болған кезде


3-бөлім. Құтқару бекетінің құжаттамасы

1.

Күн тәртібі

1


2.

Бекет бойынша кезекшінің нұсқаулығы

1


3.

Еңбекті қорғау және қауіпсіздік техникасы жөніндегі нұсқаулық

1


4.

Судағы жазатайым оқиғалар туралы актілер кітабы

1


5.

Акватория тереңдігі бар қызмет көрсетілетін ауданның картасы (схемасы)

1


6.

Қазақстан Республикасы азаматтарының су айдындарындағы жүріс-тұрыс қағидалары

1


7.

Құтқару бекеті мүлкінің тізімдемесі

1


      Ескертпе: бір құтқару бекеті жүзіп өту сызығының 200 метрден артық емес ұзындығына қойылады.

  Қазақстан Республикасының
Төтенше жағдайлар министрі
2023 жылғы 14 қыркүйектегі
№ 488 Бұйрығына
2 қосымша
Су айдындарындағы
қауіпсіздік қағидаларына
2 қосымша

Су айдындарындағы қауіпсіздік белгілері

р/с №

Белгідегі жазу

Белгінің жалпы түрі

1.

Шомылу орны

Жасыл шеңберде. Үстінен жазу. Жазудың астында (жүзудің шекарасын метрмен көрсете отырып) жүзіп келе жатқан адам бейнеленген. Белгі ақ түсті бағанға бекітіледі

2.

Балалардың шомылатын орны

Жасыл шеңберде. Үстінен жазу. Жазудың астында (жүзу шегі метрмен көрсетілген) суда тұрған екі бала бейнеленген. Белгі ақ түсті бағанға бекітіледі

3.

Шомылуға тыйым салынады (шекараларын метрмен көрсете отырып)

Қызыл раманың ішінде. Жазу үстiңгі жағында. Төменгі жақта жүзіп келе жатқан адам бейнелеген. Бейне жоғарыдағы сол жақ бұрыштан бастап қызыл сызықпен диагональ бойынша сызылады. Белгi қызыл бағанға бекiтiледi.

4.

Мұз үстiмен жүруге болады.

Тұтастай жасыл түске боялады. Жазу ортасында ақ түстi. Белгi ақ бағанға бекiтiледi.

5.

Мұз үстiмен жүруге тыйым салынады

Тұтастай қызыл түске боялады. Жазу ортасында ақ түстi. Белгi қызыл бағанға бекiтiледi.

6.

Толқуды тудырмаңыз!

Қызыл шеңбердің ішінде ақ фонда қызыл сызықпен сызылған қара түсті екі толқын бейнеленген. Белгі қызыл түсті бағанға бекітіледі

7.

Сүңгуге тыйым салынады

Қызыл раманың ішінде. Жазу үстiңгі жағында. Төменгі жағында сүңгіп бара жатқан адам бейнеленген. Бейне жоғарыдағы сол жақ бұрыштан бастап қызыл сызықпен диагональ бойынша сызылады. Белгi қызыл бағанға бекiтiледi.

8.

Жүзу құралдарының қозғалысына тыйым салынады.

Қызыл раманың ішінде. Жазу үстiңгі жағында. Төменгі жағында iлме моторлы шағын көлемді кеме бейнеленген. Бейне жоғарыдағы бұрыштан бастап қызыл сызықпен диагональ бойынша сызылады. Жағажайдың акваториясын қоршайтын қалқыбелгілер бірге қойылады.

9.

Шағын көлемді кемелердің тұруына және тоқтауына тыйым салынады

Қызыл шеңбердің ішінде ақ фонда қызыл сызықпен сызылған қара түсті "Р" әрпі бейнеленген. Белгі қызыл түсті бағанға бекітіледі

10.

Қауіпті! Иірім!

Қара жиектемедегі жасыл үшбұрыш ақ фонда және ортасында екі ирек көлденең сызықпен сызылған леп белгісі. Үстіңгі жағында "Қауіпті!" деген жазу. Төменгі жағында қара жиектемеде "Иірім!" деген жазу. Қалқымалы белгі, су кемерінен 5-10 метр жерде, тереңдіктер күрт алмасатын ауданға қойылады.

11.

Зәкірді лақтырмаңыз!

Қызыл шеңбердің ішінде ақ фонда қызыл сызықпен сызылған қара түсті Зәкір бейнеленген. Белгі қызыл түсті бағанға бекітіледі.

12.

Абайлаңыз, жұқа мұз!

Қызыл шеңберде. Жоғарыдан жазу. Төменде мұздың астына түскен адам бейнеленген. Сурет жоғарғы сол жақ бұрыштан диагональ бойынша қызыл сызықпен сызылған. Белгі қызыл түсті бағанаға бекітіледі.

  Қазақстан Республикасының
Төтенше жағдайлар министрі
2023 жылғы 14 қыркүйектегі
№ 488 Бұйрығына
3 қосымша
Су айдындарындағы
қауіпсіздік қағидаларына
3 қосымша

№_____ жағажайды зерттеу актісі

      Біз жағажай акваториясының түбіне зерттеу жүргізген мекеменің (ұйымның) өкілі,

      төменде қол қойдық

      ________________________________________________________________________

      ________________________________________________________________________

      жергілікті атқарушы органның өкілі

      ________________________________________________________________________

      ________________________________________________________________________

      уәкілетті органның аумақтық бөлімшенің өкілі

      ________________________________________________________________________

      ________________________________________________________________________

      бір жағынан, және

      су объектілері мен су шаруашылығы құрылыстарындағы бұқаралық демалыс, туризм

      және спорт орнын ұйымдастырушының өкілі

      ________________________________________________________________________

      ________________________________________________________________________

      екінші жағынан,

      20__ жылғы "___" ______________ жағажай зерттеу жүргізілді

      ________________________________________________________________________

      (жағажайдың атауы)

      су қоймасында орналасқан

      ________________________________________________________________________

      (су қоймасының атауы)

      Тереңдікті өлшейтін және шомылу кезінде қауіпті заттарды көрсететін жағажайдың

      жоспар – схемасын жасады.

      Көлденең профиль бойынша түбінің тереңдігін өлшеді.

      Жағажай акваториясының түбінен кедергілерді жойды / өткізбеді.

      Жағажайдың сәйкестігін визуалды тексеруден өткізді/өткізбеді.

      Тексеру кезінде мыналар анықталды:

      1. Су объектілері мен су шаруашылығы құрылыстарындағы жаппай демалыс орны

      "_______________________" орналасқан мекен-жайы:

      _______________________________________ және 20__ жылғы "___" _________

      әкімдіктің № _____ қаулысымен белгіленген (көшірмесі қоса берілген).


2. Құтқару бекеті
3. Медициналық көмек көрсету пункті
4. Қорғау посты
5. Кезекші персонал
6. Шомылуға арналған балалар жағажайы
7. Бақылау мұнарасы
8. Ақпараттық стендтер
9. Акватория учаскесінің шекаралары (буйки)
10. Шағын кемелерді жалға беру пункттері
11. Суға секіруге арналған орындар
12. Құтқару құралдары бар қалқандар
13. Қолда бар мүлік:

– құрылды/жоқ.
– құрылды/жоқ.
– құрылды/жоқ.
– жасақталған/жоқ.
– жабдықталған/жоқ.
– орнатылған/жоқ.
– орнатылған/жоқ.
– белгіленген/жоқ.
– орнатылған/жоқ.
– орнатылған/жоқ.
– орнатылған/жоқ.
 


1) моторлы қайық
2) ескекті қайық
3) тасымалданатын радиостанция
4) құтқару шеңбері
5) "Александровтың соңы"
6) мүйіз түріндегі дауыс зорайтқыш
7) мысықтармен трал
8) сақтандырудың соңы
9) құтқару кеудешесі (төсбелгі)
10) құтқару багоры, полюс

– ____ дана бар/жоқ;
– ____ дана бар/жоқ;
– ____ дана бар/жоқ;
– ____ дана бар/жоқ;
– ____ дана бар/жоқ;
– ____ дана бар/жоқ;
– ____ дана бар/жоқ;
– ____ дана бар/жоқ;
– ____ дана бар/жоқ;
– ____ дана бар/жоқ;
 

      Қорытындылар:

      Су объектілері мен су шаруашылығы құрылыстарында жаппай демалу, туризм және

      спорт орнының жұмыс істеуіне жол беріледі/жол берілмейді (себебі).

      Осы акт үш данада жасалды (1 – уәкілетті органның аумақтық бөлімшесі, 2 – жергілікті

      атқарушы орган, 3-жағажайдың ұйымдастырушы) және жағажайдың жұмыс істеуіне

      рұқсат беретін/тыйым салатын құжат болып табылады.

      Жағажай акваториясының түбіне зерттеу жүргізген мекеменің (ұйымның) өкілі

      __________________________________________________________________

      тегі, аты, әкесінің аты (бар болса) қолы, мөр орны (бар болса)

      жергілікті атқарушы органның өкілі

      __________________________________________________________________

      тегі, аты, әкесінің аты (бар болса) қолы, мөр орны (бар болса)

      уәкілетті органның аумақтық бөлімшесінің өкілі

      __________________________________________________________________

      тегі, аты, әкесінің аты (бар болса) қолы

      су объектілері мен су шаруашылығы құрылыстарының жаппай демалу орындарын

      ұйымдастырушы

      __________________________________________________________________

      тегі, аты, әкесінің аты (бар болса) қолы, мөр орны (бар болса)

  Қазақстан Республикасының
Төтенше жағдайлар министрі
2023 жылғы 14 қыркүйектегі
№ 488 Бұйрығына
4 қосымша
Су айдындарындағы
қауіпсіздік қағидаларына
4 қосымша

Су айдындарында жаппай іс-шара өткізу туралы хабарлама

      1. Бұқаралық іс-шараның мақсаты

      _____________________________________________________________________

      2. Бұқаралық іс-шара нысаны

      _____________________________________________________________________

      3. Бұқаралық іс-шараны өткізу орны (орындары), қатысушылардың қозғалыс

      маршруттары, көлік (оның ішінде жүзу) құралдарын пайдаланған жағдайда оларды

      пайдалану туралы ақпарат

      _____________________________________________________________________

      4. Бұқаралық іс-шараның басталу күні, уақыты

      _____________________________________________________________________

      Бұқаралық іс-шараның аяқталу күні, уақыты

      _____________________________________________________________________

      5. Бұқаралық іс-шараға қатысушылардың болжамды саны _____ адам

      6. Ұйымдастырушының бұқаралық іс-шараны қамтамасыз ету нысандары мен әдістері:

      1) көрермендер мен қатысушылардың қауіпсіздігін қамтамасыз ету (уәкілетті органның

      аумақтық бөлімшесінде қоғамдық құтқарушыларды даярлау жөніндегі курстардан

      өткені туралы анықтамасы бар қоғамдық құтқарушылардың саны)

      _____________________________________________________________________

      _____________________________________________________________________

      2) қоғамдық тәртіпті қорғауды қамтамасыз ету (полиция қызметкерлеріне қоғамдық

      тәртіпті қорғауды қамтамасыз етуде көмек көрсету үшін тартылатын жеке күзет

      ұйымдары қызметкерлерінің, еріктілер мен бақылаушылардың саны (олар тартылған

      жағдайда)

      _____________________________________________________________________

      _____________________________________________________________________

      3) медициналық көмекті ұйымдастыру

      _____________________________________________________________________

      _____________________________________________________________________

      7. Бұқаралық іс-шараны ұйымдастырушының (ұйымдастырушылардың) Тегі, аты,

      әкесінің аты (бар болса) не атауы, оның тұрғылықты немесе болған жері туралы не

      тұрған жері туралы мәліметтер және телефон нөмірі

      _____________________________________________________________________

      _____________________________________________________________________

      8. Бұқаралық іс-шараны өткізу тәртібі, оның ішінде келушілерге, көрермендерге және

      бұқаралық іс-шараның өзге де қатысушыларына

      _____________________________________________________________________

      _____________________________________________________________________

      9. Су объектісіндегі адамдардың қауіпсіздігін, қоғамдық тәртіпті және қоршаған

      ортаны қорғауды қамтамасыз етуге жауапты адамның тегі, аты, әкесінің аты (бар

      болса), байланыс деректері

      _____________________________________________________________________

      _____________________________________________________________________

      Қосымша:

      _____________________________________________________________________

      (бұқаралық іс-шара өткізу объектісін пайдалануға құқықтардың бар екендігін

      растайтын құжаттар)

      20__ жылғы "___"__________ ___________________________________________

      (хабарламаның берілген күні) (бұқаралық іс-шараны ұйымдастырушының

      (ұйымдастырушылар) қолы

Егер Сіз беттен қате тапсаңыз, тінтуірмен сөзді немесе фразаны белгілеңіз және Ctrl+Enter пернелер тіркесін басыңыз

 

бет бойынша іздеу

Іздеу үшін жолды енгізіңіз

Кеңес: браузерде бет бойынша енгізілген іздеу бар, ол жылдамырақ жұмыс істейді. Көбінесе, ctrl-F пернелері қолданылады