ИПС "Әділет"

Қазақстан Республикасы Конституциялық Кеңесі, Төраға И.И.Рогов, Кеңес мүшелері Х.Ә.Әбішев, Қ.Ж.Балтабаев, Н.В.Белоруков, В.А.Малиновский, А.М.Нұрмағамбетов, Ү.М.Стамқұлов қатысқан құрамда, мыналардың:

Қазақстан Республикасы Парламенті Сенатының өкілі - Қазақстан Республикасы Парламенті Сенатының депутаты Қ.Ахметовтың,

Қазақстан Республикасы Парламенті Мәжілісінің өкілі - Қазақстан Республикасы Парламенті Мәжілісінің депутаты Н.Н.Турецкийдің,

Қазақстан Республикасы Үкіметінің өкілі - Қазақстан Республикасының Әділет вице-министрі Д.Р.Құсдәулетовтың,

Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының өкілі - Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының судьясы Ж.Н.Бәйішевтің,

Қазақстан Республикасы Бас прокуратурасының өкілі - Қазақстан Республикасы Бас Прокурорының орынбасары А.Қ.Дауылбаевтың,

Қазақстан Республикасындағы Адам құқықтары жөніндегі уәкіл А.О.Шәкіровтің,

Қазақстан Республикасы Индустрия және сауда министрлігінің өкілі - Қазақстан Республикасы Индустрия және сауда министрлігінің Жауапты хатшысы В.К.Советскийдің қатысуымен,

өзінің ашық отырысында""Қазақстан Республикасының Конституциясына өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы" 2007 жылғы 21 мамырдағы N 254-ІII Қазақстан Республикасы Заңының қабылдануына байланысты Қазақстан Республикасы Конституциялық Кеңесінің бұдан бұрын қабылданған кейбір нормативтік қаулыларын қайта қарау туралы мәселені қарады.

Баяндамашы - Конституциялық Кеңестің мүшесі Н.В.Белоруковтың хабарлауын, отырысқа қатысушылардың сөздерін тыңдап, Конституциялық Кеңесінің нормативтік қаулыларын және өзге де конституциялық іс жүргізу материалдарын талдап, Қазақстан Республикасы Конституциялық Кеңесі мынаны анықтады:

"Қазақстан Республикасының Конституциясына өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы" 2007 жылғы 21 мамырдағы N 254-ІII Қазақстан Республикасының Заңы арқылы еліміздің Негізгі Заңына елеулі тузетулер енгізілді. Конституциялық новеллаларда қоғамдық және мемлекеттік институттардың бірігіп кетуіне және қоғамдық бірлестіктерді мемлекеттік қаржыландыруға салынатын тыйымды алып тастау (Конституцияның 5-бабы ), өлім жазасын қолдану ауқымын шектеу (Конституцияның 15-бабы ), тек қана соттың санкциясымен тұтқындау және қамауда ұстау (Конституцияның 16-бабы ) көзделген. Конституцияға Республика Президенті сайланатын мерзімді ( 41-бап ), Парламенттің өкілеттігін, депутаттарының санын, оларды сайлау тәртібін және өкілеттігін тоқтату негіздерін ( 50-58 , 61-63-баптар) , Үкіметті ( 44, 56-баптар) , Конституциялық Кеңесті ( 57, 71-баптар) және басқа да кейбір мемлекеттік органдарды ( 57, 58-баптар) құру рәсімдерін өзгертетін түзетулер енгізілді. Негізгі Заңның сот және құқық қорғау жүйелерінің ( 75, 82, 84-баптар) , жергілікті мемлекеттік басқару және өзін-өзі басқару ( 86, 87, 89-баптар) қызметін регламенттейтін және басқа да кейбір нормалары өзгертілді.

Конституциялық реформа негізгі қоғамдық-саяси институттар мен олардың даму келешегін түсінудегі жаңа тұжырымдамалық көзқарастарды айқындап берді. Конституцияға енгізілген бірқатар өзгерістер мен толықтырулар (5, 43, 44, 51, 84, 89-баптар) , өзара байланыса келе, мемлекеттік биліктің мақсатын, мемлекет функциясының мазмұнын жаңаша түсіндіруге, мемлекеттік органдардың, қоғамдық бірлестіктер мен азаматтардың өзара қарым-қатынасы принциптерін айқындауға, азаматтық қоғам институттарын мемлекеттік маңызы бар мәселелерді шешуге кеңінен қатыстыруға, өзгеріп отыратын қоғамдық қатынастармен бара-бар заң нормаларын белгілеуге мүмкіндік береді.

Бұл еліміздің бүкіл нормативтік құқықтық базасын, Қазақстан Республикасы Конституциялық Кеңесінің нормативтік қаулыларын қоса отырып, жаңартылған Конституцияға сәйкестендіруді талап етеді.

"Қазақстан Республикасының Конституциялық Кеңесі туралы" 1995 жылғы 29 желтоқсандағы N 2737 Қазақстан Республикасы Конституциялық заңының 36-бабы 1-тармағының 1) тармақшасына сәйкес Конституциялық Кеңестің шешімін ол өз бастамасы бойынша, егер Кеңес қабылданған шешімге негіз болған Конституция нормасы өзгерді деп тапқан жағдайда, қайта қарауы мүмкін.

Жүргізілген талдау көрсеткеніндей, Конституциялық Кеңестің бұдан бұрын қабылданған кейбір нормативтік қаулылары қайта қарауды талап етеді. Негізгі Заңның өзгертілген және толықтырылған нормаларына сәйкес келмейтіндері толығымен жойылуға тиіс, Конституциялық Кеңестің конституциялық новеллаларға сәйкес келмейтін жекелеген ережелерін алып тастағанда Конституция нормаларын түсіндірудің ішкі қисыны, мазмұндылығы мен мағынасы жоғалмайтын нормативтік қаулылары ішінара жойылуға тиіс. Сол арқылы, Конституциялық Кеңестің тиісті конституциялық өкілеттігі жүзеге асырыла отырып қабылданып, ішінара күші жойылып отырған қорытынды шешімдерде бекітілген құқықтық позициялардың нысаны өзгермейді және ауқымы кеңеймейді.

Жазылғанның негізінде, "Қазақстан Республикасының Конституциялық Кеңесі туралы" Қазақстан Республикасы Конституциялық заңының 36-бабы 1-тармағының 1) тармақшасын, 2 және 3-тармақтарын, 31-33 және 40-баптарын, 41-бабы 1-тармағының 2) тармақшасын басшылыққа алып, Қазақстан Республикасы Конституциялық Кеңесі

қаулы етеді:

1. Қазақстан Республикасы Конституциялық Кеңесінің мына нормативтік қаулыларының толығымен күші жойылды деп танылсын:

1.1. "Қазақстан Республикасы Конституциясының 5-бабының 2-тармағын ресми түсіндіру туралы" 1997 жылғы 29 сәуірдегі N 8/2 ;

1.2. "Парламент Мәжілісі депутатының өкілеттігін тоқтату үшін негіздер бөлігіндегі Қазақстан Республикасы Конституциясының 52-бабының 1 және 5-тармақтарын ресми түсіндіру туралы" 1997 жылғы 23 мамырдағы N 12/2 ;

1.3. "Қазақстан Республикасы Президентінің 1998 жылғы 26 маусымда Қазақстан Республикасы Парламенті қабылдаған "Сауда-өнеркәсіп палаталары туралы" Заңның Қазақстан Республикасының Конституциясына сәйкестігі туралы өтініші туралы" 1998 жылғы 31 шілдедегі N 5/2 ;

1.4. "Қазақстан Республикасы Премьер-Министрінің 1998 жылғы 9 желтоқсанда Қазақстан Республикасы Парламенті қабылдаған "Сауда-өнеркәсіп палаталары туралы" Қазақстан Республикасының Заңын конституциялық емес деп тану жөніндегі өтініші туралы" 1999 жылғы 18 ақпандағы N 15/2 ;

1.5. "Қазақстан Республикасы Премьер-Министрінің "Сауда-өнеркәсіп палаталары туралы" Қазақстан Республикасының Заңын конституциялық емес деп тану жөніндегі өтініші туралы" Қазақстан Республикасы Конституциялық Кеңесінің 1999 жылғы 18 ақпандағы N 15/2 қаулысына Қазақстан Республикасы Президентінің қарсылығы туралы" 1999 жылғы 29 наурыздағы N 15/3;

1.6. "Қазақстан Республикасы Конституциясының 83-бабы 1-тармағын және 84-бабы 1-тармағын ресми түсіндіру туралы" 2000 жылғы 26 желтоқсандағы N 23/2 ;

1.7. "Қазақстан Республикасы Конституциясы 3-бабының 3-тармағын, 6-бабының 1-тармағын, 8-бабын және 66-бабының 5) тармақшасын ресми түсіндіру туралы" 2001 жылғы 12 сәуірдегі N 1/2 ;

1.8. "Қазақстан Республикасы Конституциясы 52-бабының 3 және 5-тармақтарын ресми түсіндіру туралы" 2001 жылғы 17 мамырдағы N 7/2 ;

1.9. "Қазақстан Республикасы Конституциясы 61-бабының 1 және 4-тармақтарын ресми түсіндіру туралы" 2001 жылғы 8 маусымдағы N 8/2 ;

1.10. "Қазақстан Республикасы Конституциясының 16 және 83-баптарын ресми түсіндіру туралы" 2003 жылғы 31 желтоқсандағы N 13 ;

1.11. "Қазақстан Республикасы Конституциясының 50-бабының 3-тармағын ресми түсіндіру туралы" 2004 жылғы 12 ақпандағы N 1 .

2. Қазақстан Республикасы Конституциялық Кеңесінің мына нормативтік қаулыларының:

2.1. "Қазақстан Республикасы Конституциясы 4-бабының 1-тармағын, 14-бабының 1-тармағын, 77-бабы 3-тармағының 3) тармақшасын, 79-бабының 1-тармағын және 83-бабының 1-тармағын ресми түсіндіру туралы" 1997 жылғы 6 наурыздағы N 3 :

дәлелдеме бөлігінің 4-тармағының бірінші абзацы;

дәлелдеме бөлігінің 7-тармағы;

қаулы бөлігінің 4-тармағының бірінші сөйлемі;

қаулы бөлігінің 6-тармағындағы "тек қана" деген сөздер алынып тасталып;

2.2. "Парламент Сенаты депутаттарының өкілеттігін мерзімінен бұрын тоқтату бөлігіндегі Қазақстан Республикасы Конституциясының 52-бабының 3 және 5-тармақтарын ресми түсіндіру туралы" 1997 жылғы 16 мамырдағы N 11/2 :

дәлелдеме бөлігінде "Конституцияның 52-бабының 1-тармағында Парламент депутаты қандай да болсын аманатты мандатпен байланысты емес делінген. Бұл нормалардың мәнінен шығатын жәйт, депутаттың қызметі ешқандай да аманатқа немесе тапсырмаға қатысты емес, ол жалпы мемлекеттік мүдделерді басшылыққа алады. Қазақстан Республикасы Президентінің конституциялық заң күші бар "Қазақстан Республикасының Парламенті және оның депутаттарының мәртебесі туралы" 1995 жылғы 16 қазандағы Жарлығының 24-бабының 1-тармағында: "Парламент депутаты қандай да болсын аманатты мандатпен, соның ішінде аманат немесе тапсырмамен байланысты емес және Парламентте өз сенімі бойынша дауыс береді" деп көрсетілген" деген сөздер алынып тасталып;

2.3. "Адвокаттық қызмет туралы" Қазақстан Республикасы Заңының 20-бабы 3-тармағының Қазақстан Республикасының Конституциясына сәйкестілігі туралы" 1999 жылғы 2 шілдедегі N 12/2 :

дәлелдеме бөлігінің жетінші абзацындағы "және сондай-ақ қоғамдық бірлестіктерді мемлекеттік қаржыландыруға" деген сөздер алынып тасталып;

2.4. "Қазақстан Республикасы Конституциясының 52-бабының 1 және 5-тармақтарын, 72-бабы 1-тармағының 4) тармақшасын және 74-бабының 3-тармағын ресми түсіндіру туралы" 2001 жылғы 13 желтоқсандағы N 19/2 :

дәлелдеме бөлігінің 1-тармағы;

дәлелдеме бөлігінің 3-тармағы тоғызыншы абзацының бірінші сөйлемі;

қаулы бөлігінің 1-тармағы алынып тасталып;

2.5. "Қазақстан Республикасы Конституциясының 61-бабының 7-тармағын және 63-бабының 1-тармағын ресми түсіндіру туралы" 2003 жылғы 13 мамырдағы N 6 :

дәлелдеме бөлігінің 4-тармағы;

қаулы бөлігінің 4-тармағы алынып тасталып, ішінара күші жойылды деп танылсын.

3. "Қазақстан Республикасының Конституциялық Кеңесі туралы" 1995 жылғы 29 желтоқсандағы N 2737 Қазақстан Республикасы Конституциялық заңының 40-бабына сәйкес, осы қаулының кері күші болмайды, сондықтан Конституциялық Кеңестің бұдан бұрын қабылданған нормативтік қаулыларының толығымен не ішінара күшін жою, Конституцияның 74-бабының 1 және 2-тармақтарына орай, конституциялық емес деп танылған заңдарға Республика Президенті қол қоюы немесе оларға заңдық күш қайтарылуы мүмкін екендігіне әкеп соқтырмайды деп белгіленсін. Қажет болған кезде мұндай заңдар Конституцияда және нормативтік құқықтық актілерді әзірлеу мен қабылдау тәртібін регламенттейтін заңнамада белгіленген рәсімдерді сақтай отырып қайта қабылдануы мүмкін.

4. Қазақстан Республикасы Конституциясының 74-бабының 3-тармағына сәйкес қаулы оны қабылдаған күннен бастап күшіне енеді, шағымдануға жатпайды, Республиканың бүкіл аумағында жалпыға бірдей міндетті және Қазақстан Республикасы Конституциясының 73-бабының 4-тармағында көзделген ретті ескере отырып, түпкілікті болып табылады.

5. Осы қаулы республикалық ресми басылымдарда қазақ және орыс тілдерінде жариялансын.

Қазақстан Республикасы
Конституциялық Кеңесінің
Төрағасы

      Конституционный Совет Республики Казахстан в составе Председателя Рогова И.И., членов Совета Абишева Х.А., Балтабаева К.Ж., Белорукова Н.В., Малиновского В.А., Нурмагамбетова A.M., Стамкулова У.М. с участием:
      представителя Сената Парламента Республики Казахстан - депутата Сената Парламента Республики Казахстан Ахметова К.,
      представителя Мажилиса Парламента Республики Казахстан - депутата Мажилиса Парламента Республики Казахстан Турецкого Н.Н.,
      представителя Правительства Республики Казахстан - вице-Министра юстиции Республики Казахстан Куставлетова Д.Р.,
      представителя Верховного Суда Республики Казахстан - судьи Верховного Суда Республики Казахстан Баишева Ж.Н.,
      представителя Генеральной прокуратуры Республики Казахстан - заместителя Генерального Прокурора Республики Казахстан Даулбаева А.К.,
      Уполномоченного по правам человека в Республике Казахстан Шакирова А.О.,
      представителя Министерства индустрии и торговли Республики Казахстан - Ответственного секретаря Министерства индустрии и торговли Республики Казахстан Советского В. К.
      рассмотрел в открытом заседании вопрос о пересмотре некоторых ранее принятых нормативных постановлений Конституционного Совета Республики Казахстан в связи с принятием Закона Республики Казахстан от 21 мая 2007 года N 254-III "О внесении изменений и дополнений в Конституцию Республики Казахстан".
      Заслушав сообщение докладчика - члена Конституционного Совета Белорукова Н.В., выступления участников заседания, проанализировав нормативные постановления Конституционного Совета и другие материалы конституционного производства, Конституционный Совет Республики Казахстан

установил:

       Законом Республики Казахстан от 21 мая 2007 года N 254-III "О внесении изменений и дополнений в Конституцию Республики Казахстан" внесены существенные коррективы в Основной Закон страны. Конституционные новеллы предусматривают снятие запрета на слияние общественных и государственных институтов и на государственное финансирование общественных объединений ( статья 5 Конституции ), ограничение пределов применения смертной казни ( статья 15 Конституции ), санкционирование ареста и содержания под стражей только судом ( статья 16 Конституции ). В Конституцию внесены поправки, изменяющие срок, на который избирается Президент Республики ( статья 41 ), полномочия Парламента, численность его депутатов, порядок избрания и основания прекращения их полномочий ( статьи 50 -58, 61- 63), процедуры формирования Правительства ( статьи 44 , 56_ ), Конституционного Совета ( статьи 57 , 71_ ) и некоторых других государственных органов
( статьи 57 , 58_ ). Изменены нормы Основного Закона, регламентирующие деятельность судебной и правоохранительной систем ( статьи 75 , 82_ , 84_ ), местного государственного управления и самоуправления ( статьи 86 , 87_ , 89_ ) и некоторые другие.
      Конституционная реформа предопределила новые концептуальные подходы к пониманию основных общественно-политических институтов и перспектив их развития. Ряд изменений и дополнений в Конституцию ( статьи 5 , 43_ , 44_ , 51_ , 84_ , 89_ ), в их взаимосвязи, позволяет по-новому трактовать предназначение государственной власти, содержание функций государства, определять принципы взаимоотношений государственных органов, общественных объединений и граждан, шире вовлекать институты гражданского общества в решение государственно-значимых задач, устанавливать юридические нормы, адекватные изменяющимся общественным отношениям.
      Это требует приведения в соответствие с обновленной Конституцией всей нормативной правовой базы страны, включая нормативные постановления Конституционного Совета Республики Казахстан.
      Согласно подпункту 1) пункта 1 статьи 36 Конституционного закона Республики Казахстан от 29 декабря 1995 года N 2737 "О Конституционном Совете Республики Казахстан" решение Конституционного Совета может быть пересмотрено им по собственной инициативе в случае, если Конституционный Совет установит, что изменилась норма Конституции, на основании которой было принято решение.
      Проведенный анализ показывает, что некоторые ранее принятые нормативные постановления Конституционного Совета требуют своего пересмотра. Отмене в целом подлежат те из них, которые не согласуются с измененными и дополненными нормами Основного Закона. Отмене в части подлежат нормативные постановления Конституционного Совета, при исключении из которых отдельных, не соответствующих конституционным новеллам положений, не будут утеряны внутренние логика и взаимосвязь, содержательность и смысл толкования норм Конституции. Тем самым не изменяется предмет и не расширяются пределы правовых позиций, закрепленных в отменяемых в части итоговых решениях, при принятии которых были реализованы соответствующие конституционные полномочия Конституционного Совета.
      На основании изложенного, руководствуясь подпунктом 1) пункта 1 и пунктами 2 и 3 статьи 36 , статьями 31 -33 и 40_ , подпунктом 2) пункта 1 статьи 41 Конституционного закона "О Конституционном Совете Республики Казахстан", Конституционный Совет Республики Казахстан

постановляет:

1. Отменить в целом следующие нормативные постановления Конституционного Совета Республики Казахстан:

1.1. от 29 апреля 1997 года N 8/2 "Об официальном толковании пункта 2 статьи 5 Конституции Республики Казахстан";

1.2. от 23 мая 1997 года N 12/2 "Об официальном толковании пунктов 1 и 5 статьи 52 Конституции Республики Казахстан в части оснований для прекращения полномочий депутата Мажилиса Парламента";

1.3. от 31 июля 1998 года N 5/2 "Об обращении Президента Республики Казахстан о соответствии Конституции Республики Казахстан Закона "О торгово-промышленных палатах", принятого Парламентом Республики Казахстан 26 июня 1998 года";

1.4. от 18 февраля 1999 года N 15/2 "Об обращении Премьер-Министра Республики Казахстан о признании Закона Республики "О торгово-промышленных палатах", принятого Парламентом Республики Казахстан 9 декабря 1998 года, неконституционным";

1.5. от 29 марта 1999 года N 15/3 "О возражении Президента Республики Казахстан на постановление Конституционного Совета Республики Казахстан от 18 февраля 1999 года N 15/2 "Об обращении Премьер-министра Республики Казахстан о признании Закона Республики Казахстан "О торгово-промышленных палатах" неконституционным";

1.6. от 26 декабря 2000 года N 23/2 "Об официальном толковании пункта 1 статьи 83 и пункта 1 статьи 84 Конституции Республики Казахстан";

1.7. от 12 апреля 2001 года N 1/2 "Об официальном толковании пункта 3 статьи 3, пункта 1 статьи 6, статьи 8 и подпункта 5) статьи 66 Конституции Республики Казахстан";

1.8. от 17 мая 2001 года N 7/2 "Об официальном толковании пунктов 3 и 5 статьи 52 Конституции Республики Казахстан";

1.9. от 8 июня 2001 года N 8/2 "Об официальном толковании пунктов 1 и 4 статьи 61 Конституции Республики Казахстан";

1.10. от 31 декабря 2003 года N 13 "Об официальном толковании статей 16 и 83 Конституции Республики Казахстан";

1.11. от 12 февраля 2004 года N 1 "Об официальном толковании пункта 3 статьи 50 Конституции Республики Казахстан".

2. Отменить в части следующие нормативные постановления Конституционного Совета Республики Казахстан:

      2.1. от 6 марта 1997 года N 3 "Об официальном толковании пункта 1 статьи 4, пункта 1 статьи 14, подпункта 3) пункта 3 статьи 77, пункта 1 статьи 79 и пункта 1 статьи 83 Конституции Республики Казахстан", исключив:
      первый абзац пункта 4 мотивировочной части;
      пункт 7 мотивировочной части;
      предложение первое пункта 4 постановляющей части;
      слово "только" в пункте 6 постановляющей части;

2.2. от 16 мая 1997 года N 11/2 "Об официальном толковании пунктов 3 и 5 статьи 52 Конституции Республики Казахстан в части досрочного прекращения полномочий депутатов Сената Парламента", исключив:
слова "Пункт 1 статьи 52 Конституции гласит, что депутат Парламента не связан каким-либо императивным мандатом. Из смысла этой нормы вытекает, что депутат в своей деятельности не может быть связан никаким наказом или поручением, а руководствуется общегосударственными интересами. Указ Президента Республики Казахстан, имеющий силу конституционного закона, "О Парламенте Республики Казахстан и статусе его депутатов" от 16 октября 1995 года также предусматривает в пункте 1 статьи 24: "Депутат Парламента не связан каким-либо императивным мандатом, в том числе наказом или поручением, и голосует в Парламенте по своему убеждению" в мотивировочной части;

2.3. от 2 июля 1999 года N 12/2 "О соответствии пункта 3 статьи 20 Закона Республики Казахстан "Об адвокатской деятельности" Конституции Республики Казахстан", исключив:
слова "и также государственное финансирование общественных объединений" в абзаце седьмом мотивировочной части;

      2.4. от 13 декабря 2001 года N 19/2 "Об официальном толковании пунктов 1 и 5 статьи 52, подпункта 4) пункта 1 статьи 72 и пункта 3 статьи 74 Конституции Республики Казахстан", исключив:
      пункт 1 мотивировочной части;
      предложение первое девятого абзаца пункта 3 мотивировочной части;
      пункт 1 постановляющей части;

      2.5. от 13 мая 2003 года N 6 "Об официальном толковании пункта 7 статьи 61 и пункта 1 статьи 63 Конституции Республики Казахстан", исключив:
      пункт 4 мотивировочной части;
      пункт 4 постановляющей части.

3. В соответствии с пунктом 1 статьи 40 Конституционного Закона Республики Казахстан от 29 декабря 1995 года N 2737 "О Конституционном Совете Республики Казахстан" определить, что настоящее постановление не имеет обратной силы, поэтому отмена в целом либо в части ранее принятых нормативных постановлений Конституционного Совета, в силу пунктов 1 и 2 статьи 74 Конституции, не влечет возможность подписания Президентом Республики законов, признанных неконституционными, либо возвращения им юридической силы. При необходимости такие законы могут быть вновь приняты с соблюдением процедур, установленных Конституцией и законодательством, регламентирующим порядок разработки и принятия нормативных правовых актов.

4. В соответствии с пунктом 3 статьи 74 Конституции Республики Казахстан постановление вступает в силу со дня его принятия, обжалованию не подлежит, является общеобязательным на всей территории Республики и окончательным с учетом случая, предусмотренного пунктом 4 статьи 73 Конституции Республики Казахстан.

5. Опубликовать настоящее постановление на казахском и русском языках в официальных республиканских печатных изданиях.

       Председатель
       Конституционного Совета
       Республики Казахстан