Қазақстан Республикасының Ауылдық аумақтарын дамытудың 2004-2010 жылдарға арналған мемлекеттiк бағдарламасы туралы

Қазақстан Республикасы Президентінің 2003 жылғы 10 шілдедегі N 1149 Жарлығы

Қазақстан Республикасы Конституциясының 44-бабының 8) тармақшасына сәйкес қаулы етемін:

1. Қоса берiлiп отырған Қазақстан Республикасының Ауылдық аумақтарын дамытудың 2004-2010 жылдарға арналған мемлекеттiк бағдарламасы (бұдан әрi - Бағдарлама) бекiтiлсiн.

2. Қазақстан Республикасының Yкiметi Бағдарламаны iске асыру жөнiндегi iс-шаралар жоспарын бiр ай мерзiмде әзiрлесiн және бекiтсiн.

3. Қазақстан Республикасының Ауыл шаруашылығы министрлiгi және оған тартылған басқа да барлық министрлiктер, агенттiктер мен облыстардың әкiмдерi Бағдарламаны iске асыру жөнiнде шаралар қабылдасын.

4. Бағдарламаның орындалуын қамтамасыз ету жөнiндегi бақылау мен үйлестiру Қазақстан Республикасының Ауыл шаруашылығы министрлiгiне жүктелсiн.

5. Осы Жарлық қол қойылған күнiнен бастап күшiне енедi.

Қазақстан Республикасының
Президенті

Астана, 2003 жылғы 10 шілде
N 1149

Қазақстан Республикасы
Президентінің
2003 жылғы 10 шілдедегі
N 1149 Жарлығымен
бекітілген

Қазақстан Республикасының Ауылдық
аумақтарын дамытудың 2004-2010 жж.
арналған мемлекеттік бағдарламасы

Астана, 2003 жыл

Паспорт

Атауы Ауылдық аумақтарды дамытудың 2004-2010 жылдарға
арналған мемлекеттік бағдарламасы

Негізі Қазақстан Республикасының Президенті
Н.Ә.Назарбаевтың " Ішкі және сыртқы саясаттың
2003 жылға арналған негізгі бағыттары туралы",
"Ішкі және сыртқы саясаттың 2004 жылға арналған
негізгі бағыттары туралы" Қазақстан халқына
Жолдаулары

Негізгі әзірлеуші Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы
министрлігі

Мақсаты Ауылда қоныстануды оңтайландыру негізінде
ауылдың (селоның) тіршілігін қамтамасыз етудің
қалыпты жағдайларын жасау

Міндеттері Бағдарламаның мақсаты қол жеткізу үшін мынадай
міндеттерді шешу көзделеді:
ауылдық елді мекендерді (бұдан әрі - АЕМ)
паспорттау негізінде әлеуметтік-экономикалық
дамудың негізгі көрсеткіштері бойынша қазіргі
ахуалға талдау жасау;
АЕМ-ді әлеуметтік-экономикалық даму
деңгейлерінің өлшемдері бойынша жіктеу;
экономикалық қызметті дамыту, әлеуметтік және
инженерлік инфрақұрылым объектілерін салуға,
жөндеуге және қайта жаңғыртуға инвестиция салу
жөніндегі бірінші кезекті міндеттерді әзірлеу;
АЕМ-дің әлеуметтік-экономикалық дамуына,
ауылдық аумақтардың экологиялық қауіпсіздігіне,
жер ресурстарын бағалауға мониторинг
ұйымдастыру, ауыл тұрғындарын әлеуметтік және
инженерлік инфрақұрылым қызметтерімен
қамтамасыздандыру нормативтері мен стандарттарын
әзірлеу;
ауыл тұрғындарын қоныс аударуға ынталандыру
бағдарламаларын әзірлеу және іске асыру;
тиімді ауылдық қоныстану моделін әзірлеу және
оны іске асыру жөніндегі іс-шараларды өткізу.

Негізгі Мемлекеттік қолдау шаралары бәрінен бұрын ауыл
басылымдықтар тұрғындарының қажетті табыс деңгейін қамтамасыз
ететін, әлеуметтік-экономикалық даму деңгейі
жоғары АЕМ-ге тіршілік қамтамасыз ету
инфрақұрылымын дамытуға бағытталатын болады

Қаржыландыру Республикалық және жергілікті бюджеттер
көздері қаражаты, бюджеттен тыс көздер қаражаты
(заем қаражаты, тікелей инвестициялар, гранттар
және басқа да қаржы институттарының қаражаты)

Бағдарламаны іске Бірінші кезеңде - ауыл тұрғындарына әлеуметтік
асырудан игіліктердің көкейге қонымды деңгейін қамтамасыз
күтілетін түпкі ететін АЕМ экономикасының серпінді өсуіне қол
нәтиже жеткізу, екінші кезеңде - ауыл тұрғындарын
тіршілікті қамтамасыз ету үшін келешегі бар
өңірлерге оңтайлы қоныстандыру

Іске асыру Бірінші кезең - 2004-2006 жылдар, екінші кезең
мерзімі 2007-2010 жылдар

"... Қазақстанда тарихи, әсiресе әмiршiл экономика дәуірінде, адамдарды ауылдық жерлерде қоныстандыру нарықтық экономика тұрғысынан да, әлеуметтік және экологиялық жағынан да сәтсiз қалыптасып келдi. Нәтижесінде құлдырау экономикасы көптеген ауылдық аудандардың сипатты белгiсiне айналды.
...Мемлекеттiң күллi қаржы-экономикалық саясаты, соның ішінде әлеуметтік және ауыл шаруашылық саясаты адамның тіршілігі мен нарықтың жұмыс істеу тұрғысынан тек перспективалы аумақтарға ғана ірiктеп бағытталуға тиіс."
Н.Назарбаев

Кiрiспе

Президенттiң Қазақстан халқына Жолдауына сәйкес Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2003-2005 жылдарға арналған стратегиялық бағытында ауыл проблемалары басымдық болып айқындалған. 2002 жылғы маусымда Қазақстан Республикасы Президентiнiң Жарлығымен агроазық-түлік кешенінің тиiмдiлiгiн арттыруға бағытталған шараларды көздейтiн осы кезеңге арналған Мемлекеттік агроазық-түлiк бағдарламасы бекiтiлген болатын.
Сонымен қатар, жалпы экономикалық өсу аясында қала және ауыл тұрғындарының тұрмыс деңгейiндегi алшақтық күшейе түсуде, табыстардың өңiрлiк айырмашылықтары да елеулі. Ауылдық жерде ел халқының 43%-ы тұрады, ресми статистика деректерiне қарағанда олардың үштен бірінің табысы ең төменгi өмiр сүру деңгейiнен төмен. Бұл халдiң одан әрi орнығуы ел халқының тұрмыс деңгейi бойынша жiктелуiн күшейтедi, қоғамның әлеуметтiк-саяси ахуалына кері әсерін тигізеді, елдің адамдық даму көрсеткiштерi мен инвестициялық бет-бейнесiнен көрiнiс береді.
Агроазық-түлiк секторының даму ерекшелiктерi мен ауыл шаруашылығы қызметінен түсетін табыстардың өсуiн ескере отырып, ауыл халқының қазiргi шамадан тыс көптігі халықтың тұрмыс деңгейiнiң өсуiне тұсау болатын себептердiң бiрi болып табылады және елдің тұрақты дамуын жоспарлаған кезде күрделi проблемаға айналады.
Проблема әкiмшiлiк экономика кезеңiнен сақталып қалған қоныстанудың ұтымсыз схемаларымен одан әрi ширыға түседi, нәтижесiнде инвестициялық бағдарламаларды түзу кезінде ауылдың әлеуметтік инфрақұрылымның дамуына бағытталатын қаражатты тиiмсiз салу жалғасуда, көші-қоны үдерістері стихиялы, игерiлмейтiн сипатқа ие.
Осы Бағдарламаны әзiрлеу ауыл аумақтарын тиiмдi дамыту және ресурстарды экономикалық перспективалы тiршiлiк кешу орындарында шоғырландыруға мүмкiндік беретін әрі ауыл халқы табысының көкейге қонымды деңгейiн қамтамасыз ететiн ауылда қоныстанудың оңтайлы схемаларын түзу жөнiнде шаралар қолдану қажеттiгiнен туындады.

I. Ауылдық аумақтардың дамытудың мемлекеттiк
бағдарламасының тұжырымдамалық негіздері, мақсаты,
міндеттері және іске асыру кезеңдері

1.1. Тұжырымдамалық негiздер

Ауыл шаруашылығы өндiрiсiнiң басқа салалардан айырмашылығы және оның ерекшелігі ауыл шаруашылығы - тек өндiрiс саласы ғана емес, ел халқының ауқымды тобының өмір сүру аясы да болып табылады. Ауыл экономикасы және ауылдық мекен ажырағысыз байланысты: ауылдық мекендер тарихи тұрғыда ауыл шаруашылығы қызметiнiң негiзiнде қалыптасып, өзiнiң тіршілігін оның тоқтатылуымен қатар доғарып отырды. Бұл үдерiс бүгiнгi таңда да жалғасуда. Тек қана 2000-2002 жылдарында 300-ге жуық елдi мекен өзiнен-өзi тарап кеттi. Әкiмдiктердiң деректерi бойынша бүгінгі таңда 136 таратылмаған, тұрғын халқы жоқ ауылдық елдi мекендер бар.
Агроөндiрiстi реформалау үдерiсi, оны нарық соқпағына көшiру, ауыл шаруашылығы әлеуетінің өсуiн бағалау үшiн маркетингтiк стратегияны қолдану ауыл халқының шамадан тыс көптігі проблемасының бетiн ашты. Iшкi нарық сыйымдылығы елде өндiрiлетiн ауыл шаруашылығы өнімдерін теңдестiрiлген тұтыну үшiн жеткiлiксiз. Оларды өндiруден алынатын табыстар ауыл тұрғындарының тiршiлiгiн қамтамасыз етудiң ең төменгi стандарттарын қамтамасыз етпейді. Есептеулер көрсеткендей, ең төменгi өмiр сүру мөлшерiне тең (4,6 мың тг) орташа жан басылық деңгейге жету үшін ауыл халқының саны 5,6 млн. адамды құрауға тиiс, яғни 900 мың адамды босатып шығару қажет, ал ҚР бойынша жан басына шаққандағы орташа ақшалай табыстың 7,7 мың теңгеге тең деңгейінде ауыл халқының саны 2 есеге дерлiк қысқарып, 3,5 млн адамды құрауға тиiс.
Аграрлық сектор, ауа райы ахуалы бойынша қолайлы соңғы жылдарға қарамастан экономиканың жоғары тәуекелдi және пайдасы төмен саласы болып қалып отыр. Сыртқы және ішкі нарықтардың сыйымдылығын ескере отырып, ауыл шаруашылығы өнiмдерiнiң болжамды өсімі оптимистік көзқарас бойынша 2006 жылдың соңына қарай 10%-дан сәл артықты құрайды (инфляцияны ескермегенде 612 млрд. тг). Аграрлық секторда табыстың өсуiн арттыру үшiн мүмкiндіктер шектеулі деп пайымдауға болады.
Ауыл шаруашылығы өнiмдерiн қайта өңдеудiң агротехнологиялары мен технологияларының төмен деңгейi отандық өнiмдердiң әлемдiк және iшкi нарықтардағы бәсеке қабілетсіздігінің негізгі себебі болып табылады, агросекторда ықтимал табысты қысқартады. Сондықтан Қазақстан Республикасы Президентiнiң Жарлығымен бекiтiлген 2003-2005 жылдарға арналған Мемлекеттік агроазық-түлік бағдарламасында аграрлық экономиканы интенсивтендiру, ғылыми негізделген агротехнологияларды пайдалану есебiнен шығындарды қысқарту жөнiндегi шаралар көзделеді, мұның өзі келешекте салада жұмыс iстейтiн адамдарды қосымша босатуға алып келерi сөзсiз.
Осы тұрғыда ауылдағы шамадан артық қоныстану мен ауылдық қауымдастықтардың өмір-тiршiлiгiне лайықты жағдайды қамтамасыз ету проблемасы өзектi болмақ.
Ауылды көтеру проблемасы мемлекеттiк реттеудiң жекелеген мәселелеріне жауапты әрбір ведомство немесе жергiлiктi билiк органы оларды өзiндiк мақсаттылық деңгейiнде шешуге әрекеттенген, ескірген шығынды әдiстермен шешiлуге тиiс емес. Проблеманы тұтас алғанда тиісінше түсінбей, ағымдағы мiндеттердi шешуге елеулi мемлекеттiк ресурстар тартылып келдi. Осылайша ахуал тұмшаланып қала бердi, ал қолдағы қаражат тиiмсiз пайдаланып келдi.
Президент Жолдауында адамның өмiр-тiршiлiгi және нарықтың жұмыс істеу тұрғысынан келешегі бар ауыл аумақтарын қолдауға бағытталған мемлекеттiк саясаттың қажеттігі ерекше атап өтіледі.
Ауылдық аумақтарды дамытуды мемлекеттiк реттеудiң әлемдiк тәрбиесі көпшілік елдердің ауыл өңiрлерiн дамытуды мемлекеттiк реттеуi негiзiнде ауылдық аумақтардың экономикасымен тікелей байланысты табыстар деңгейiнiң көрсеткiштерi жататындығын көрсетеді (халықтың жан басына шаққандағы IЖӨ, жан басылық табыс, жұмыссыздардың үлесi).
Әлемдік Банктің жіктемесі бойынша Қазақстан халықтың жан басына шаққанда ІЖӨ өндіру көрсеткіштері бойынша табысы деңгейі төмен елдер тобына жатады. Қазақстан 1 ауыл тұрғынына келетін ауыл шаруашылығы ЖӨ деңгейі Ресейге қарағанда 1,8 есе төмен, Украинаға қарағанда 1,3 есе төмен, Түркияға қарағанда 3 есе төмен, Оңтүстiк Кореядағыға, Германиядағыға қарағанда 7,5 есе төмен, Франциядағыға қарағанда 8,8 есе төмен, Бельгиядағыға қарағанда 43 есе төмен.
Баяндалғанның негiзiнде ауыл аумақтарын дамытудың мемлекеттік саясатының тұжырымдамалық негiзi оның ауыл экономикасын дамыту перспективаларымен байланысты болып табылатындығы жөнінде қорытынды жасалды.
Ауыл аумақтарын дамытудың мемлекеттiк бағдарламасының (бұдан әрі - Бағдарлама) объектісі болып ауылдық елдi мекен - тұрғындары негiзiнен ауыл шаруашылығымен шұғылданатын жинақы қоныстанған аумақтағы қоныс айқындалады. Қазақстан Республикасының "Қазақстан Республикасының әкiмшiлiк-аумақтық құрылысы туралы" Заңында белгiленген "ауылдық елді мекен" ұғымының "ауыл (село)" ұғымынан айырмасы бар. Мәселен, Заңның қағидаларына сәйкес ауылдың (селоның) айырым белгiлерi мыналар болып табылады:
а) елдi мекеннiң белгiленген тәртiппен есепке алынуы және тiркелуі;
б) оның жергiлiктi өкiлеттi және атқарушы органдар арқылы басқарылуы;
в) 50 адамнан кем емес адам саны, олардың iшiнен ауыл шаруашылығы өндірісімен шұғылданатын жұмыскерлер мен олардың отбасыларының мүшелерi тұрғындардың кемінде жартысын құрайды.
Сонымен қатар, Заңның 2-бабында "қалалық елдi мекендерге республикалық, облыстық және аудандық маңызы бар қалалардың, сондай-ақ кенттердiң жататындығы; ауылдық елді мекендерге олардың әкiмшiлiк бағыныстылығына қарамастан қалған барлық eлді мекендердің жататындығы" туралы айтылады.
Бүгінгі таңдағы ақиқат Заңда берілген анықтамалардан өзгеше, мұның өзі оған өзгерістер мен толықтырулар енгізуді қажет етеді.
Облыстық әкiмдiктер ресми ұсынған 7660 ауылдық елдi мекендердің ішінен 500-нен астамында 50-ден кем адам тұрады, қалалардың аумақтық шекарасына енгiзiлген көптеген станциялар мен разъездер (257), тұрғындары iс жүзiнде ауыл шаруашылығы қызметiмен шұғылданатын селолар (317) бар. Оларда тұратын халықтың саны 579 540 адамды құрайды, олар өздерiн ауыл тұрғындары деп санайды және ауыл проблемаларына мемлекеттiң назар аударуына үмiт артады.
Бағдарламада әлеуметтiк-экономикалық даму деңгейiн сипаттайтын өлшемдер тобы бойынша, ауылдық елдi мекендердiң жiктемесi берiледi, олардың iшiнде экономикалық әлеуетін бағалау басым болып табылады. Әлеуметтiк қолдау шаралары бәрiнен бұрын ауыл тұрғындарының қажетті табыс деңгейiн қамтамасыз ететiн, әлеуметтiк-экономикалық даму әлеуеті жоғары ауылдық елді мекендерге тiршiлiктi қамтамасыз ету инфрақұрылымын дамытуға бағытталатын болады.

1.2. Мақсаты мен мiндеттерi

Ауыл аумақтарын дамытудың мемлекеттiк бағдарламасының мақсаты ауылда орналасуды оңтайландыру негiзiнде селоның (ауылдың) тiршiлiгiн қамтамасыз етуге қалыпты жағдайлар туғызу болып табылады.
Бағдарламаның мақсаттарына қол жеткiзу үшiн мынадай мiндеттерді шешу көзделеді:
1. Ауылдық елдi мекендердi (бұдан әрi - АЕМ) паспорттау негізінде әлеуметтік-экономикалық дамудың негiзгi көрсеткiштерi бойынша қазiргi ахуалға талдау жасау.
2. АЕМ-дi әлеуметтiк-экономикалық даму деңгейлерiнiң өлшемдері бойынша жіктеу.
3. Экономикалық қызметтi дамыту, әлеуметтiк және инженерлік инфрақұрылым объектілерін салуға, жөндеуге және қайта жаңғыртуға инвестиция салу.
4. AEM-нiң әлеуметтiк-экономикалық дамуына, ауылдық аймақтардың экологиялық қауіпсіздігіне, жер ресурстарын бағалауға мониторингтi ұйымдастыру; ауыл тұрғындарының әлеуметтік және инженерлiк инфрақұрылым қызметтерiмен қамсыздандырылуының нормативтері мен стандарттарын әзiрлеу.
5. Ауыл тұрғындарын қоныс аударуға ынталандыру бағдарламаларын әзірлеп, іске асыру.
6. Тиiмдi ауылдық қоныстану моделiн, соның iшiнде қолайсыз экологиялық жағдайлы АЕМ-ді, әзiрлеу және оны iске асыру жөнiндегi iс-шараларды өткiзу.

1.3. Iске асыру мерзiмдерi

Бағдарлама шеңберiнде шешiлетiн проблемалардың ауқымы мен жаңалығы, әзірленіп отырған шараларды республикалық және жергiлiктi бюджеттердiң мүмкiндiктерiмен үйлестіру қажеттілігі, оның екі кезеңде iске асырылуын негiздейдi.
Бiрiншi кезеңде (2004-2006 жж.) алғашқы үш мiндеттi шешу көзделеді. Сондай-ақ олардың негізінде табыстардың және қызметтердiң құны бойынша теңдестiрiлген оңтайлы ауылдық қоныстану үлгісі моделiн қалыптастыру үшiн ауыл тұрғындарының әлеуметтiк және инженерлік қамсыздандырылуының ұлттық стандарттарын даярлап бекiту, оңтайландырылған көшi-қон ағымдарын мемлекеттік реттеу және ауыл қоныс аударушыларын қолдау шараларының бағдарламасын даярлау, қолда бар заңнамалық базаға тексеру жүргiзiп, тиiстi нормативтiк құжаттарды әзiрлеу қажет.
Екiншi кезеңде (2007-2010 жж.) әрбiр AEM* сыйымдылығына ықтимал бағалау жүргізілетін болады, ауылда орналасуды оңтайландыру, ауыл тұрғындарының неғұрлым тұрмыс деңгейін қамтамасыз ету жөнiндегi шаралар iске асырылады, ауылдық аумақтарды тұрақты дамыту негіздері жасалады.
________________________________
*) елді мекеннің ықтимал сыйымдылығы - бір елді мекеннің шекарасындағы, табыстың нормативтік деңгейін иеленетін ауыл халқының шекті санын сипаттайтын көрсеткіш.

2. Ауыл аумақтарының жай-күйін талдау

2.1. Экономика мен ауыл халқы табыстарының даму деңгейі

Елдің жалпы ішкі өніміндегі ауыл шаруашылығының үлесі шамамен 8,5%-ын құрайды және де таяудағы және ұзақ мерзімді келешекте елеулі өзгермейді, мұның өзі мұнай өндіруші салалардағы көлемдердің өсуімен, тағам өнімдерінің ішкі нарығының шектеулі сыйымдылығымен, ауыл шаруашылығы өнімдерінің сыртқы нарықтарының тұрлаусыздығымен, үлкен көлік шығыстары мен агротехнологиялардың төмен деңгейі салдарынан Қазақстан өнімдерінің әлсіз бәсекелестік қабілеттілігімен байланысты. Мемлекеттік агроазық-түлік бағдарламасына сәйкес ауыл шаруашылығы өнімдерінің болжамды өсімі 2006 жылдың соңына қарай 10%-дан сәл ғана жоғары болмақ.
Республика ауыл шаруашылығының ЖӨ-дегі ең жоғары үлес Қостанай (14,2%), Алматы (13,6%), Оңтүстік Қазақстан (12,3%), Солтүстік Қазақстан (12,1%), Ақмола (11,7%) және Шығыс Қазақстан (9,9%) облыстарының еншісінде. Ең төмен үлес Маңғыстау (0,2%), Атырау (1%), Қызылорда (1,9%) облыстарына келеді.
Ауыл шаруашылығының республикалық ЖӨ-дегі өсімдік шаруашылығы мен мал шаруашылығының ара қатынасы - 58,5 және 41,5%. Негізінен өсімдік шаруашылығымен Ақмола, Жамбыл, Қостанай, Солтүстік Қазақстан және Оңтүстік Қазақстан облыстарында, мал шаруашылығымен Ақтөбе, Атырау, Маңғыстау облыстарында айналысады. Қалған облыстарында шамамен бірдей ара-қатынас байқалады (1 кесте).

1 кесте
__________________________________________________________________
Көрсеткiштер | Ақмола | Ақтөбе | Алматы | Атырау | Шығыс |Жамбыл
| | | | | Қазақ.|
| | | | | стан |
__________________________________________________________________
Ауыл шаруашы. 64,9 20,05 75,2 5,7 54,7 31,2
лығы ЖӨ,
млрд. теңге

Республика 11,7 3,7 13,6 1,0 9,9 5,6
ауыл шаруашы.
лығы ЖӨ-дегi
үлес, %

Ауыл өсім. 69,4 36 53,5 18,8 50,9 63,5
шаруа. дік
шылығы шаруа.
ЖӨ, шылы
с.і. ғы, %
мал 30,6 64 46,5 81,2 49,1 36,5
шаруа.
шылы.
ғы, %
__________________________________________________________________

Кестенің жалғасы
__________________________________________________________________
Көрсеткiштер |Батыс |Қарағанды |Қостанай |Қызылорда |Маңғыстау
|Қазақ.| | | |
|стан | | | |
__________________________________________________________________
Ауыл шаруашы. 21,6 27,5 78,6 10,7 1,1
лығы ЖӨ,
млрд. теңге

Республика 3,9 5,0 14,2 1,9 0,2
ауыл шаруашы.
лығы ЖӨ-дегi
үлес, %

Ауыл өсім. 46,4 48,5 56,1 59,7 1,6
шаруа. дік
шылығы шаруа.
ЖӨ, шылы
с.і. ғы, %
мал 53,6 51,5 43,9 40,3 98,4
шаруа.
шылы.
ғы, %
__________________________________________________________________

Кестенің жалғасы
__________________________________________________________________
Көрсеткiштер | Павлодар | Солтүстік | Оңтүстік | Республика
| | Қазақстан | Қазақстан |
__________________________________________________________________
Ауыл шаруашы. 27,3 67,0 68,1 555,1
лығы ЖӨ,
млрд. теңге

Республика 4,9 12,1 12,3 100
ауыл шаруашы.
лығы ЖӨ-дегi
үлес, %

Ауыл өсім. 54 70,7 68,3 58,5
шаруа. дік
шылығы шаруа.
ЖӨ, шылы
с.і. ғы, %
мал 46 29,3 31,7 41,5
шаруа.
шылы.
ғы, %
__________________________________________________________________

Бонитеттiң жоғары балын республиканың солтүстiктегi астық себуші - Ақмола (38), Қостанай (32), Солтүстiк Қазақстан (34) және Шығыс Қазақстан (31) облыстарындағы топырақ иеленеді. Нақ осы облыстарда 1 адамға шаққанда егiстiкпен неғұрлым қамтамасыз етiлу тән.
Жайылымдармен Маңғыстау (1 шартты мал басына шаққанда - 102,4 га), Қарағанды (54,5 га) және Атырау (33,7 гa) облыстары - республиканың орталық және батыс бөлiгi неғұрлым қамтамасыз етілген.
100 ауыл тұрғынына келетiн ауылдық кәсiпкерлiк объектiлерiнiң саны республикада орташа алғанда 3,1-дi құрайды. Ауылдық жердегi 100 ауыл тұрғынына келетiн кәсiпкерлік объектілерінің неғұрлым көбiрек саны Ақтөбе - 4,8, Оңтүстiк Қазақстан - 4,8, Алматы - 3,9, Шығыс Қазақстан - 3,4 облыстарында шоғырланған. Ең төменгi көрсеткiштер - Атырау және Қызылорда облыстарында.
Ауылдық жерде 1000 тұрғынға келетiн ауыл шаруашылығы өнiмдерiн қайта өңдеу кәсіпорындардың неғұрлым көбi Павлодар (2,4), Солтүстiк Қазақстан (2,2), Қарағанды (1,2) және Қостанай (1,2) облыстарында. Бәрiнен де азы - Атырау, Қызылорда және Маңғыстау облыстарында - 0,2-ден.

2 кесте
__________________________________________________________________
Көрсеткiштер | Ақмола | Ақтөбе | Алматы | Атырау | Шығыс |Жамбыл
| | | | | Қазақ.|
| | | | | стан |
__________________________________________________________________
Ауыл шаруашы. 64,9 20,05 75,2 5,7 54,7 31,2
лығы ЖӨ,
млрд. теңге

Өнімді 15,9 1,4 17,3 7,8 2,0 3,3
өткізуден
түскен табыс,
млрд. теңге

% 24,5 6,8 23,0 136,8 3,7 10,6
__________________________________________________________________

Кестенің жалғасы
__________________________________________________________________
Көрсеткiштер |Батыс |Қарағанды |Қостанай |Қызылорда |Маңғыстау
|Қазақ.| | | |
|стан | | | |
__________________________________________________________________
Ауыл шаруашы. 21,6 27,5 78,6 10,7 1,1
лығы ЖӨ
млрд. теңге

Өнімді 0,9 2,4 20,3 1,2 3,3
өткізуден
түскен табыс,
млрд. теңге

% 4,2 8,7 25,8 11,2 300,0
__________________________________________________________________

Кестенің жалғасы
__________________________________________________________________
Көрсеткiштер | Павлодар | Солтүстік | Оңтүстік | Республика
| | Қазақстан | Қазақстан |
__________________________________________________________________
Ауыл шаруашы. 27,3 67,0 68,1 555,1
лығы ЖӨ
млрд. теңге

Өнімді 1,5 6,9 7,3 91,4
өткізуден
түскен табыс,
млрд. теңге

% 5,5 10,3 10,7 16,5
__________________________________________________________________

Ауыл шаруашылығы өнiмдерiн өндiру құрылымында 38%-ға жуығы үш солтүстік астық себетін облысқа (Ақмола, Қостанай, Солтүстiк Қазақстан) және 32%-ға жуығы үш оңтүстік облысқа (Алматы, Жамбыл, Оңтүстiк Қазақстан) келедi (2-кесте).
Ауылдық жерде үй шаруашылықтарының тұтынуға жұмсалған табыстары 2002 жылғы III тоқсанда республика бойынша айына орта есеппен бiр жан басына шаққанда 5036 теңгені құрады. Табыстардың орташа республикалық деңгейден жоғары деңгейi Ақмола - 6313 теңге, Ақтөбе - 6660 теңге, Қостанай - 6446 теңге, Солтүстiк Қазақстан - 6319 теңге - облыстарында қалыптасты. Төменірек - Қызылорда - 3532 және Маңғыстау - 3459 теңге - облыстарында.
Экономикалық қызмет тиімділігінің маңызды құрамдас бөлігі болып табылатын ықтимал өткізу нарықтарынан - аудан орталықтарынан, қалалардан, темір жол станцияларынан, автомагистральдардан бәрінен де шалғай орналасқан АЕМ Ақтөбе, Атырау және Қарағанды облыстарында. Өткізу нарықтарынан 100 шақырымнан артық қашықтықта тұрған АЕМ-дер осы облыстарда тиісінше 8,4; 7,6; 5,7%. Шығыс Қазақстан облыстарында мұндай АЕМ-дер жоқ. Жамбыл облысында - 2 АЕМ, Павлодар облысында - 3, Оңтүстік Қазақстан облысында - 6 (1 диаграмма).

1 диаграмма

Өткізу рыноктарынан 100 км-ден астам
қашықтықтағы АЕМ-дің саны және үлес салмағы, %

1 диаграмманы қағаз мәтінінен қараңыз.

Республика өңiрлерi бойынша табыстар деңгейiнiң жiктелiсi елеулi. 2002 жылдың 3 тоқсанында күнкөрiс минимумынан төмен табысы бар ауылдықтардың үлесi республика бойынша 32,6%-ды құрады, мұның өзi қалалық деңгеймен салыстырғанда 16,4%-ғa жоғары. Осы көрсеткіштің төмен деңгейі - Ақмола (25,3%), Қостанай (27,4%), Солтүстiк Қазақстан (26,6%), Оңтүстік Қазақстан (23%) облыстарында, ал жоғары деңгейi - Маңғыстау (83,6%) және Қызылорда (52,1%) облыстарында (3 кесте).
Ауылдық жерлерде ауыл шаруашылығы жалпы өнiмiн өндiру республика бойынша бір жан басына шаққанда айына 7168 теңге құрады (салыстыру үшiн: бұл көрсеткiш республика бойынша қала халқы үшiн 22691 тг құрайды). Маңғыстау облысында 1284 теңге, Атырау - 2515 теңге, мұның өзі тіпті азық-түлiк қоржынына деген шығыстарды да жаппайды (3 кесте). Осы облыстарда қалыптасқан ахуал ауыл экономикасы мен халықтың табысын көтеру үшiн нақты көмек шараларын талап етеді.

3 кесте
__________________________________________________________________
Көрсеткiштер | Ақмола | Ақтөбе | Алматы | Атырау | Шығыс |Жамбыл
| | | | | Қазақ.|
| | | | | стан |
__________________________________________________________________
2002 жылы* 14388 5830 5614 2515 7521 4844
халықтың жан
басына
шаққанда ауыл
шаруашылығының
жалпы өнімін
өндіру бір
айға
есептегенде

2002 жылдың 4803 4957 4594 5942 4616 3954
III тоқс.
орташа жан
басына шаққан.
да бір айдағы
күнкөріс мини.
мум көлемі,
теңге

2002 жылдың 6313 6660 4532 5417 6029 3978
III тоқс.
орташа жан
басына шаққан.
да бір айда
тұтынуға
жұмсалған үй
шаруашылықта.
рының табыста.
ры, теңге

2002 жылы күн. 25,3 34,4 39,6 45,9 29,9 33,5
көрістік мини.
мум көлемінен
төмен тұтынуға
жұмсалған
табыстары бар
ауылдық жер
халқының
үлесі, %

2002 жылдың 3362 3470 3216 4159 3231 2768
III тоқс.
орташа жан
басына шаққан.
да бір айдағы
азық-түлік
қоржынының
көлемі, теңге

2002 жылы 6,4 19,2 17,0 16,1 11,4 13,2
азық-түлік
қоржынының
көлемінен
төмен тұтынуға
жұмсалған
табыстары бар
ауылдық жер
халқының
үлесі, %
__________________________________________________________________

Кестенің жалғасы
__________________________________________________________________
Көрсеткiштер |Батыс |Қарағанды |Қостанай |Қызылорда |Маңғыстау
|Қазақ.| | | |
|стан | | | |
__________________________________________________________________
2002 жылы* 5175 10003 15334 3659 1284
халықтың жан
басына
шаққанда ауыл
шаруашылығының
жалпы өнімін
өндіру бір
айға
есептегенде

2002 жылдың 4836 4831 4533 4171 6603
III тоқс.
орташа жан
басына шаққан.
да бір айдағы
күнкөріс мини.
мум көлемі,
теңге

2002 жылдың 5268 5277 6446 3532 3459
III тоқс.
орташа жан
басына шаққан.
да бір айда
тұтынуға
жұмсалған үй
шаруашылықта.
рының табыста.
ры, теңге

2002 жылы күн. 35,1 30,1 27,4 52,1 83,6
көрістік мини.
мум көлемінен
төмен тұтынуға
жұмсалған
табыстары бар
ауылдық жер
халқының
үлесі, %

2002 жылдың 3385 3382 3173 2920 4622
III тоқс.
орташа жан
басына шаққан.
да бір айдағы
азық-түлік
қоржынының
көлемі, теңге

2002 жылы 12,4 13,0 14,9 18,7 69,7
азық-түлік
қоржынының
көлемінен
төмен тұтынуға
жұмсалған
табыстары бар
ауылдық жер
халқының
үлесі, %
__________________________________________________________________

Кестенің жалғасы
__________________________________________________________________
Көрсеткiштер | Павлодар | Солтүстік | Оңтүстік | Республика
| | Қазақстан | Қазақстан |
__________________________________________________________________
2002 жылы* 8475 13116 4272 7168
халықтың жан
басына
шаққанда ауыл
шаруашылығының
жалпы өнімін
өндіру бір
айға
есептегенде

2002 жылдың 4844 4716 3787 4734
III тоқс.
орташа жан
басына шаққан.
да бір айдағы
күнкөріс мини.
мум көлемі,
теңге

2002 жылдың 4799 6319 4089 5036
III тоқс.
орташа жан
басына шаққан.
да бір айда
тұтынуға
жұмсалған үй
шаруашылықта.
рының табыста.
ры, теңге

2002 жылы күн. 41,4 26,6 23 32,6
көрістік мини.
мум көлемінен
төмен тұтынуға
жұмсалған
табыстары бар
ауылдық жер
халқының
үлесі, %

2002 жылдың 3391 3301 2651 3314
III тоқс.
орташа жан
басына шаққан.
да бір айдағы
азық-түлік
қоржынының
көлемі, теңге

2002 жылы 19,6 8,7 5,9 13
азық-түлік
қоржынының
көлемінен
төмен тұтынуға
жұмсалған
табыстары бар
ауылдық жер
халқының
үлесі, %
__________________________________________________________________
*Алдын ала деректер (Қазақстан Республикасының Статистика жөнiндегi агенттiгi; жинақ "Ауылдың (селоның) 2002 ж. мониторингі")

2.2. Инженерлiк инфрақұрылыммен қамтамасыз етiлу деңгейi

Сумен қамту. АЕМ-нiң көпшiлiк бөлiгi ауыз сумен қамтамасыз етілуде қиындықтарды бастан кешiрiп отыр. Сумен қамтамасыз ету инфрақұрылымның мұндай күйiнiң негізгі себебі оны ұстау және дамыту үшiн қаражаттың жоқтығымен байланысты.
Өзен ағындыларының көлемi бойынша Қазақстан сумен аса кем қамтамасыз етілген елдер қатарына жатады. Су кем жылдары су ресурстарының жалпы көлемi 58 текше км-ге дейін, ал қолда бары, тиісінше 26 текше км-ге дейiн төмендейдi.
1996 жылға дейiн ауылдық сумен қамту ұзындығы 13,5 мың км 54 топтық су құбырларын, ұзындығы 17,6 мың км 1,5 мың жергiлiктi су құбырларын, ұзындығы 3,7 мың км аса кентішілік желiлерден тұрды, мұның өзi сумен тұрғын халқы 3 млн адамға жуық 2935 АЕМ-ді және 16,2 млн мал басын қамтамасыз еттi; ирригациялық (суландыру) құрылыстарымен 97,5 млн га жайылым суарылды. Қазiр iс жүзiнде барлық су объектiлерiнiң сапалық жай-күйi қанағаттанғысыз деп бағаланады.
Ауылдық жерде ауыз су проблемасы екi негiзгi себептен туындайды: сумен қамтамасыз ету жүйесiнiң бұзылуымен және жер бетiндегi әрi жер асты суларының ластануының жоғары деңгейімен. Қазiргi таңда АЕМ-iң 72,4%-ында (5543 бiрлiк) су құбырлары жоқ (2 диаграмма).

2 диаграмма

Су құбырлары жоқ АЕМ-дің саны мен үлес салмағы, %

2 диаграмманы қағаз мәтінінен қараңыз

Бұл көрсеткіш Ақтөбе - 87,5% (386 АЕМ), Атырау - 81,7% (161), Шығыс Қазақстан - 77,5% (664), Батыс Қазақстан - 82,4% (426), Қостанай - 87,1% (667), Маңғыстау - 87,5% (35), Павлодар - 88,6% (451) және Солтүстік Қазақстан - 79,7 (605) облыстарында республикалық көрсеткіштен жоғары.
АЕМ-нің 63% астамы (4862) ауыз суға орталықсыздандырылған сумен қамтамасыз ету көздерінен - құдықтардан, бұлақтардан, айырым желілері жоқ артезиан ұңғыларынан алынған суды пайдаланады, олардағы судың сапасы республика бойынша микробиологиялық және санитарлық-химиялық көрсеткіштер жөнінен нормативтерге сәйкес келмейді. Сапасы кепілдік берілмеген тасып әкетілетін суды олардың ішінен 682 АЕМ немесе жалпы санының 9% пайдаланады (4 кесте).

4 кесте

АЕМ-дi сумен қамту жүйесiнiң жай-күйi
__________________________________________________________________
Сумен | 2002 ж. | 1991 ж. | 2002 жылдың
қамтамасыз |_____________________________________| 1991 жылға
ету көзі |ЕМ саны |ЕМ жалпы |ЕМ саны |ЕМ жалпы | арақатынас
| |санының | |санының |
| |% | |% |
__________________________________________________________________
Орталықтан. 2116 27,6 3878 49,4 -44,5%
дырылған
сумен
қамтамасыз
ету

Жергілікті 4862 63,4 3633 46,3 +37%
көздер

Тасылатын 682 9 334 4,2 +114,5%
су
__________________________________________________________________

Kөлік инфрақұрылымы. Сапалы ауыз сумен қамтамасыз ету саласындағы проблемалармен қатар ауылдық өңiрлердiң экономикасын көтеру үшiн автомобиль қатынасын, жолдар мен жол бойындағы инфрақұрылымды дамытудың шешушi маңызы бар. Бұл ретте облыстық және аудандық жолдар өңiрлердiң балансына берiлген кезден бастап оларды қаржыландыру және күтіп ұстаумен байланысты ахуал, пайдаланылатын жолдар мен олардағы жасанды құрылыстардың интенсивті түрде тозуына және бұзылуына жетелей отырып, жылдан жылға нашарлай түсуде. АЕМ арасындағы оларды өзара, сондай-ақ аудан және облыс орталықтарымен байланыстыратын автомобиль қатынасы іс жүзінде дамымаған және күрделi күйде. Әсiресе бұл тұрақты жолаушы автомобиль қатынасына қатысты. Бүгінгі таңда республиканың 500 елдi мекенiнен астамы өздерiнiң шалғайлығына және жергілікті жолдардың техникалық күйiнiң төмендiгiне байланысты осындай қатынастан ада, ал қысқы уақытта аудан орталықтарынан әдетте толық оқшауланып қалады.
Қазiргi уақытта Қазақстанда жалпы пайдаланудағы автожолдардың ұзындығы 88 мың км құрайды, олардың 65 мың км немесе 74% жергiлiктi маңызы бар жолдар болып табылады. 1998-1999 жылдары жергілікті маңызы бар жолдар өңірлердің балансына берiлген кезде 40,4 мың км жол (ұзындығының 61%) қанағаттанарлық күйде болды. 1997 жылдан бастап жолдардың жай-күйi туралы ауқымды зерттеулер жүргiзiлген жоқ, жолдардың жай-күйi аса төмен қаржыландырумен байланысты одан әрі нашарлады. Өңiрлердiң жол-көлiк саласы қаржы ресурстарына өткiр мұқтаждық көрiп отыр. Жергілікті маңызы бар жолдарды жөндеуге және күтiп ұстауға жергiлiктi бюджеттерден шығыстардың жалпы қажеттігінен 15%-ға дейiн бөлiнедi. Мұның өзi жыл сайын желiнiң жалпы ұзындығынан 200-300 км жолдың жарамсыздыққа ұшырауына алып келеді; көптеген учаскелер бүгінгі таңда тек карталарда ғана бар, ал іс жүзінде жоққа тән.
Республикада қатты төсемді ауылдық жолдармен қамтамасыз етілу Батыс Қазақстан облысында 12%-дан Жамбыл облысында 81,2%-ға дейін ауытқиды (3 диаграмма).

3 диаграмма

Қатты төсемді автожолдары жоқ
АЕМ-дің саны мен үлес салмағы, %

3 диаграмманы қағаз мәтінінен қараңыз

Электр қуатымен қамтамасыз етілу. Республикада 265 АЕМ (3,5%) электр қуатымен қамтамасыз етілмеген. Облыс АЕМ-дерінің жалпы санынан электрлендірілмеген АЕМ бәрінен де Қарағанды - 11,1% (56), Қызылорда - 8,1% (22), Павлодар - 7,1% (36) облыстарында көп орналасқан (4 диаграмма).

4 диаграмма

Электр энергиясымен қамтамасыз
етілмеген АЕМ-дің саны мен үлес салмағы, %

4 диаграмманы қағаз мәтінінен қараңыз

Газдандыру. Қазiргi таңда табиғи газбен Батыс Қазақстан, Маңғыстау, Атырау, Қостанай, Ақтөбе, Оңтүстiк Қазақстан, Жамбыл және Алматы облыстары қамтамасыз етiледі. Жергілікті желілердің дамымағандығына байланысты ауыл халқының баршасының бiрдей табиғи газ алуға мүмкіндігі жоқ. Табиғи газбен неғұрлым қамтамасыз етiлген облыстар - Батыс Қазақстан, Оңтүстік Қазақстан, Жамбыл және Атырау.
Жаңажол мұнай-газ кен орнында газды қайта өңдеу зауытын 2001 жылы қайта жаңғырту, мұнай өндiрудi одан әрi ұлғайту және осы кен орнында iлеспе мұнай газын игеру Ақтөбе облысының ауылдық тұтынушыларына газ жеткiзудi қамтамасыз етуге мүмкiндiк бередi.
Жамбыл облысында ауылдық жердегi желiлiк (табиғи) газ құбырының ұзындығы 1000 км астам. Магистральдi желiлерден шалғайдағы Мойынқұм, Сарысу және Шу аудандарында табиғи газ жоқ. Амангелдi кен орындары тобын игеру жүргiзiлуде. Олардың 2003 жылы пайдалануға берілумен Жамбыл облысының ауылдық аудандарын газдандыру жөнiнде мүмкiндiктер жасалатын болады.

Байланыс. АЕМ-дi байланыспен қамтамасыз етудегi қалыптасқан ахуал халықтың орналасу тығыздығының төмендiгiне және ауыл тұрғындарының материалдық қамсыздандырылуының әлсіз деңгейiне байланысты қала мен ауыл арасындағы байланыс қызметiмен қамтамасыз етілудегі күрт сәйкессiздiкке алып келдi.
Ауыл халқының қалың көпшiлiгi шектеулi ақпараттық өрiс жағдайына өмір сүруде немесе жалпы ақпараттық оқшаулану жағдайында қалып отыр. Қазақстан Республикасында АЕМ-дің* 36,8%-ы (2818) телефон байланысымен қамтамасыз етiлмеген (5 диаграмма).

5 диаграмма

Телефон байланысымен қамтамасыз етілмеген
АЕМ-дің саны мен үлес салмағы, %

5 диаграмманы қағаз мәтінінен қараңыз

Телефон байланысымен қамтамасыз етілмеген АЕМ-нің неғұрлым жоғары үлес салмағы Қызылорда - 62,2% (167), Оңтүстік Қазақстан - 60,6% (543), Ақтөбе - 56,9% (251), Қостанай - 49,3% (378), Батыс Қазақстан - 41,8% (216) және Атырау - 41,6% (82) облыстарында.
Республиканың 4834 АЕМ-де тұрақты пошта байланысы бөлімшелері (бұдан әрі - ПББ) жоқ. АЕМ-нің 7%-ы пошта жөнелтілімдерін жеткізу айына 10 реттен кем жүзеге асырылады (6 диаграмма)*.

6 диаграмма

Тұрақты пошта байланысы бөлімшелері
жоқ АЕМ-дің саны мен үлес салмағы, %

6 диаграмманы қағаз мәтінінен қараңыз

Тұрақты пошта байланысы бөлімшелері (ПББ) жоқ АЕМ-нің ең жоғары үлес салмағын ОҚО - 76,6% (686), ШҚО - 69,8% (598), Павлодар - 67,4% (343), Қостанай - 66,4% (509), Атырау - 65,5% (129) және Қарағанды - 65% (329) облыстарындағы ауыл тұрғындары иеленеді.
____________________
* "Қазақтелеком" ААҚ деректері бойынша 2003 ж.01.06. телефон байланысымен қамтамасыз етілмеген АЕМ саны 1549 бірлікке тең (20%), әкімдіктердің деректері мен алшақтықтар мынаған байланысты. Әкімдіктер 50 адамға дейін тұрғыны бар барлық АЕМ-ді, сондай-ақ Байқоңыр ғарыш алаңының әрекет аймағына жататын АЕМ-ді есепке алған.

Ауылдық ПББ-нiң аумақтық шашыраңқылығы және шалғайлығы, әлсіз автокөлік инфрақұрылымы пошта жөнелтiлiмдерiн жеткiзудi орташа алғанда аптасына пошта байланысының аудандық тораптарына тек қана 3,4 рет, ал ауылдық ПББ-не 2,5 рет жүзеге асыруға мүмкiндiк береді. Қазақстан Республикасының шегiнде пошта және арнайы жөнелтiлiмдердi тасымалдауды жүзеге асыратын пошта вагондарының пайдаланудағы паркiндегi 24%-ын белгiленген жұмыс мерзiмiн өткерген және өздерінің техникалық жай-күйi бойынша 2003 жылдың iшiнде есептен шығаруды талап ететiн вагондар құрайды.
АЕМ-нiң барлығының халқы мемлекеттiк теледидар және радио бағдарламаларына қол жеткізумен қамтамасыз етiлмеген. Мемлекеттiк телехабарларға қол жетімділігі жоқ елді мекендердің жалпы саны 1255 бiрлiктi құрайды. Қамтылмаған AEM-нiң ең көбi Шығыс Қазақстан (223), Ақтөбе (156), Батыс Қазақстан (141) облыстарында.
Ауылда таратылған байланыс желiсiнiң жоқтығы ауыл халқына байланыс қызметін беруді ұйымдастыруға кедергi келтiруде, мұның өзi ауылдық тауар өндiрушілердің өскелең қажеттіктеріне қайшы келедi және аграрлық секторда нарықтық инфрақұрылымның қалыптасуына кедергі келтіреді.

2.3. Әлеуметтiк инфрақұрылыммен қамтамасыз етiлу деңгейi

Денсаулық сақтау. Медициналық мекемелермен қамтамасыз етiлудi талдау көрсеткендей АЕМ-нің 82,1%-ы (6290) денсаулық сақтау обьектiлерiмен қамтамасыз етілген, ал олардың ішінен 400 медициналық мекеме нормативтерге сәйкес келмейдi. 1370 АЕМ-де медициналық мекеме жоқ, олардың iшiнен тұрғын халқының саны 50-ден асатын 833 AEM-де* олар болуға тиіс.
Медициналық ұйымдармен қамтамасыз етiлуге тиiстi 833 АЕМ-нің ішінен 6 АЕМ-де ауылдық ауруханалар болуға тиiс, 33 AEM-де - отбасылық дәрiгерлiк амбулатория, 94 АЕМ-де - фельдшерлік-акушерлік пункттер, 171 АЕМ-де - фельдшерлiк пункттер, 529 АЕМ-де - медициналық қызметкерлер.
____________________
* Паспорттау кезiнде АЕМ-дiң медұйымдармен қамтамасыз етiлуiн бағалау Қазақстан Республикасы Yкiметiнiң 1999 жылғы 26 сәуірдегі N 472 қаулысымен бекітілген ауылдық денсаулық сақтау iсiн дамытудың ең төменгi стандарттарына сәйкес жүргiзiлдi (тұрғындардың санына қарай қамтамасыз етiлу).
Қазақстан Республикасы Президентiнiң 1998 жылғы 16 қарашадағы N 4153 Жарлығымен бекiтiлген "Халық денсаулығы" Мемлекеттік бағдарламасында ауылдық денсаулық сақтау iсiн дамытудың ең төменгi мемлекеттiк стандартын әзiрлеу көзделген, оған сәйкес медициналық қызметпен қамтамасыз етілген АЕМ-ге таяудағы медмекемеден 5 км-ден аспайтын жерде орналасқан AEM-дер жатқызылуға тиiс. Алайда Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң N 472 қаулысының қазiргі редакциясында АЕМ-нің таяудағы медмекемеге дейінгі арақашықтығын ескеретiн норматив көзделмеген. Осыған байланысты АЕМ-дiң медициналық қызмет көрсетумен қамтамасыз етілуін бағалау кезінде арақашықтық факторы ескерiлмедi (сонымен қатар Денсаулықсақтауминiнiң деректерi бойынша арақашықтық, факторы ескергенде, iс жүзінде барлық АЕМ-дер медициналық қызмет көрсетумен қамтамасыз етiлген).

Медұйымдары жоқ, бірақ оларға қажеттілік бар АЕМ-дер бәрінен де Оңтүстік Қазақстан, Қостанай және Қарағанды облыстарында тиісінше - 138,136 және 124 АЕМ (7 диаграмма). АЕМ-де негізінен ФП, ФАП-тың, АДА, АУА-ның мемлекеттік меншік нысаны сақталған. Ауылдық жерлерде 7988 дәрігер мен 29954 орта медициналық қызметкерлер жұмыс істейді. Ауылдық аурухана мекемелерінде 16922 жатын орын жұмыс істейді.

7 диаграмма

АЕМ-дің денсаулық сақтау
объектілеріне қамтамасыз етілуі

7 диаграмманы қағаз мәтінінен қараңыз

Ауыл халқының денсаулық жай-күйi мен медициналық көмек көрсету деңгейі талап етілетіннен елеулi керi қалып отыр. Медициналық көмек көрсетудiң көлемi мен сапасы халықтың өскелең қажеттiктерiн қанағаттандырмайды. Халықтың денсаулығының нашарлауы қолайсыз экологиялық ахуалмен, таза ауыз сумен жабдықтаудағы кемшiлiктермен тереңдей түсуде.
Ауылдық емдеу-профилактикалық ұйымдардың материалдық-техникалық базасы қанағаттанғысыз күйде қалуда. Медициналық ұйымдар негiзiнен бейiмделмеген, санитариялық-гигиеналық талаптарға жауап бермейтiн (суық, ыстық сумен жабдықталмаған, телефон байланысы жүргізілмеген) үй-жайларда орналасқан, қазiргi заманғы медициналық құрал-жабдықпен, санитарлық автокөлікпен, жұмсақ және қатты құралдармен жеткiлiксiз жарақталған. Ауылдық денсаулық сақтау объектілерінің кейбірінде аптекалық дүңгiршiктерi жоқ.

Бiлiм беру. Мектеп жасындағы балалардың оқумен қамтылуын талдау көрсеткендей, 5575 (72,8%) АЕМ-де аталған нормативтерге сәйкес мектептер бар. 479 (6,2%) АЕМ-де мектептер нормативтерге сәйкес келмейдi, 16,06 (21%) AEM-де мектептер мүлде жоқ, олардың iшінде білім беру нормативіне сәйкес 458*-де (6%) мектептер болуға тиiс. Бiлiм беру объектiлерi болуға тиiс жерде олармен қамтамасыз етiлмеген AEM-дер бәрiнен де Шығыс Қазақстан, Оңтүстiк Қазақстан облыстарында көбірек - 153 және 88 АЕМ (8 диаграмма).
____________________
* Қазақстан Республикасы Бiлiм және ғылым министрлiгiнiң деректерi бойынша 2002-2003 оқу жылының 1 қазанына республикада жалпы білім беретiн мектептерi жоқ 735 АЕМ бар, соның iшiнде олардың 580 iшiнде мектеп оқушылары тұрады. Облыстық әкімдіктер басқа цифрларды табыс берiп отыр. Паспорттау кезiнде АЕМ-дердiң мектептермен қамтамасыз жетiлуiн бағалау Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2000 жылғы 25 ақпандағы N 300 қаулысымен бекiтiлген білiм беру ұйымдары желiсiнiң кепiлдiктi мемлекеттiк нормативіне сәйкес жүргізілді (АЕМ-дегі оқушылардың саны мен ең таяудағы мектепке дейiнгi арақашықтық бойынша). Мектептер олардың ведомстволық бағыныстылығына ("Қазақстан темiр жолы" ЖАҚ және т.б.) қарамастан ескерiлдi.

8 диаграмма

АЕМ-дің білім беру объектілерімен қамтамасыз етілуі

8 диаграмманы қағаз мәтінінен қараңыз

Мәдениет, спорт, қоғамдық қауiпсiздiк және құқықтық қызмет көрсету. Ауыл тұрғындарының демалысымен шұғылданған аудандық мәдениет бөлiмдерi таратылған. Мәдениет объектілері жекешелендiрiлген немесе жабылған, кiтапханалардың кiтап қоры жоғалтылған. Мәдениет мекемелері бейiмделмеген үй-жайларда - мектептерде, әкiмдiктерде орналасқан. Мемлекеттік желідегі 1822 ауылдық клуб мекемелерiнiң тек қана 519-ның Мәдениет үйлерi мен клубтарының типтік ғимараттары бар, 1303-і бейiмделген үй-жайларда орналасқан, 600-ден астам клубтарға күрделi жөндеу талап етіледі, 130-ы апаттық жағдайда, 172 клуб мекемелерi қыста мүлде жылытылмайды.
АЕМ-де 2976 кiтапхана жұмыс iстейдi, 27 кiтапхананың типтiк ғимараттары бар, 51 кітапхана - апатты ғимараттарда, 300-нен астамына күрделi жөндеу, 1184 - ағымдағы ремонт талап етіледі, кітап қорларын сақтау және оқырмандарға қызмет көрсету үшiн жағдай жасалмаған. Кітапханалардың көпшiлiгiнiң ақпараттық жүйелерге қол жетiмдiлiгi жоқ.
Кинотеатрлардың саны 944-дан 64-кe дейiн (соның iшiнде мемлекеттік - 43), киноқондырғылар саны 2320-дан 543-ке дейiн, облыстардың бiрқатар ауылдық аудандарында 60-85%-ға азайған. Шалғайдағы АЕМ-дердi кино қызметiн көрсетумен қамтамасыз ету жөнiндегі жұмыстың оң нысаны Қарағанды облысында сәттi енгiзiлiп отырған бейнемобильдер болып табылады.
Ауыл тұрғындары арасында дене мәдениетi мен спортты дамытудың жай-күйі нашарлады. Республика ауылдарында 17134 спорт ғимараттары, соның iшiнде 1500 орыннан кем емес 113 стадион, 23 жүзу бассейнi, 3886 спорт залдары, 12 теннис корттары, 10619 жазықтықтағы құрылыстар бар. Спорт ғимараттары негiзiнен жұмыс iстемейдi. Республикалық селолық "Қайрат" спорт қоғамы өз қызметін тоқтатты. Ауылдық аудандардың 37,7%-ның ғана дене мәдениетi және спорт жөніндегі комитеттері бар, қалғандарында спорт мәселелерiмен әкiмдiктiң iшкi саясат бөлiмiндегi бiр маман айналысады.
Ауылда дене мәдениетi мамандары жетiспейдi. Ел бойынша барлығы 279 ауыл инструкторлары - спорт жөнiндегi әдiскерлер бар. Дене мәдениетi - спорт жұмысы ауылда қоғамдық негіздерде немесе жалпы бiлiм беретiн мектептiң дене мәдениетi мұғалiмi арқылы жүргiзiледi. Дене мәдениеті - көпшілік және спорт жұмысы үшiн жауап беретiн штаттық қызметкерсiз ауылда ауыл спортының жай-күйін жақсартуға, ең бастысы ұлтты сауықтыруға қол жеткiзу мүмкiн емес.
АЕМ-де құқық тәртiбi толығымен қамтамасыз етiлмейдi. Қылмыстардың елеулі саны маскүнемдік негiзiнде жасалады, мал ұрлау тараған. Құқық бұзушылықтардың алдын алу және "Қоғамдық тәртіпті нығайту және iшкi iстер органдары уәкiлеттi учаскелiк қызметкерлерінің құқық бұзушылықтарды болдырмау мен алдын алудағы рөлiн арттыру жөнiндегi қосымша шаралар туралы" Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң 1996 жылғы 24 желтоқсандағы және 2001 жылғы 23 желтоқсандағы N 701 қаулыларын iске асыру қойылған талаптарға жауап бермейдi.
AEM-де учаскелiк полиция инспекторы елдiң құқық қорғау органдарының бірден-бір өкілі болып табылады, ол қызмет көрсетiлетiн әкiмшiлiк учаскедегi қоғамдық қауіпсіздікті қамтамасыз етеді, әлеуметтiк қауiптi немесе ерекше назармен бақылауды талап ететiн адамдардың профилактикалық немесе өзге де есептерiн жүргізедi.
Ауылдық жерлерде 2689 учаскелiк полиция бекеттерi жұмыс iстейді. Учаскелік инспекторларды қызметтiк автокөлiкпен және байланыс құралдармен қамтамасыз етуде күрделі ахуал байқалады. Олардың 18,8%-ы ғана автокөлiкпен және 30%-ы байланыс құралдармен жарақталған. Учаскелік милиционерлердiң елеулi бөлiгi бiр-бiрiнен ондаған километр қашықтықта және аудан орталығынан едәуiр шалғай орналасқан бiрнеше AEM-гe қызмет көрсетедi.

2.4. Экологияның жай-күйi

Республика аумағында топырақ пен өсiмдiк жамылғысының өзгеруімен, жердің антропогендік қызмет өнiмдерiмен ластануымен байланысты келеңсiз экологиялық көріністер байқалады. Қолайсыз экологиялық жағдайы бар бiрнеше iрi өңiрлер көзге түседi:
Каспий өңiрi.
Семей полигоны.
Арал өңiрiнiң қазақстандық бөлiгi.
Балқаш өңiрi.
Каспий өңiрi. Табиғи жемшөп алқаптарының жай-күйi бойынша қолайсыз. Онда Атырау облысының шабындықтары мен жайылымдарының 77%-на жуығыда антропогендік әсер ету белгілері бар - тапталудың әртүрлi дәрежесi (49%), қорекке iшiнара жарамды (35%), қорекке жарамсыз (1,3%) және улы (1,1%) өсiмдiктермен ластанған. Жайылымдық өсiмдiктердiң азуының күшті дәрежесі облыс алаңының 48%-да, орташасы - 12%-да, әлсiз - 20%-да байқалады. Табиғи ресурстарды интенсивті түрде игеру, теңiз жағалауындағы аудандарда көмiрсутек шикiзатын барлау және өндіру нәтижесінде топырақтың ластану проблемасы алда өткiр тұр. Каспий өңiрi топырағының мұнай өнімдерімен ластануы 1-ден 5г/кг-ға дейiн, сирегiрек 10г/кг-ға дейiн құрайды, сондай-ақ мынадай улардың жоғары шоғырлануы (мг/кг): никель - 100, қорғасын - 80, цинк - 50, хром - 100, фосфор - 80 байқалады.
Семей полигоны - ірі экологиялық апат өңiрi. Полигонда 1949 жылдан 1989 жылдар бойында 470: 90 әуеде, 26 жер бетiнде, 354 жер асты ядролық жарылыстар жүргiзiлген. Радиоактивтік жауын-шашын 1,7 млн. адам тұратын 304 мың шаршы километр аумақта тараған. Экологиялық апат алаңы 7 млн. га, оның iшiнде полигонның өзiнiң аумағы - 1,8 млн. га, төтенше радиациялық қатер аумақтары - 501 млн. га құрайды. Семей полигонының әсер ету аймағында ауыл шаруашылығы алқаптары 27,4 млн. га саналады, бұл өңiрдiң жалпы алаңынан 88,3%-ды құрайды.
Арал өңiрiнiң қазақстандық бөлiгi 59,6 млн. га жердi, соның iшiнде Қызылорда (22,6 млн. га), Ақтөбе (19,7 млн. гa), Қарағанды (8,7 млн. га) және Оңтүстiк Қазақстан (8,6 млн. га) облыстарының жерлерін немесе республиканың жалпы алаңынан 22%-ды қамтиды. Экологиялық апат кіндігінде (Арал ауданы) аумақтың 22%-дағы жайылымдар күштi және орташа дәрежелi азуға бой алдырған, әлсіз дәрежемен бірге бұл 80%-ға дейiн артады. Қазалы ауданында күштi және орташа дәрежеде жайылымдардың 17%-ы азуға ұшыраған. Сырдарья өзенi сағасы мен жазығының шалғынды өсiмдiктері ең серпінді алап ретінде неғұрлым үлкен өзгерiстерге ұшыраған. Қамысты-қурайлы шабындықтардың тозуы Қазалы ауданында 40,3%-дан Арал ауданында 55,3%-ға дейiн ауытқиды. Олардың көпшiлiк бөлігі шабындықтар санатынан жайылымдар санатына өткен. Аралдың құрғап кеткен табанында құмды, сортаң, тақыр түзілуде. Шаңның таралу және шөгіп қалу аймағының алаңы 25 млн. га төңiрегiнде.
Балқаш өңiрi аймағы жерiнiң экологиялық жай-күйi аса күрделi әрi негізінен Іле, Қаратал, Ақсу, Лепсі өзендерінің гидрологиялық режимімен айқындалады. Мынадай келеңсіз процестер: өсімдіктің азуы және оның арамшөптермен алмасуы, сортаңдану және шөлейттену, қайталап сортаңдау және улы химиялық заттармен және ауыр металдармен ластану байқалады.
Республикада радиациялық аяның мейлiнше жол берiлетiн мәнi 33мкР/с-тан аспауы тиіс. Осы көрсеткiштен асатын радиациялық ая деңгейi Атырау облысының 2 AEM-де байқалады (Құрманғазы ауданының Азғыр ауылында - 37,5 мкр/с және Жылыой ауданының Кеңарал ауылында - 33 мкр/с). Республиканың басқа АЕМ-де радиациялық ахуал қалыпты болып есептеледі. Жамбыл облысының 23 АЕМ-де және Оңтүстiк Қазақстан облысының 13 АЕМ-де топырақ қатты сортаңданған (4-6%). Шығыс Қазақстан облысының 5 АЕМ-де, Жамбыл облысының 110 АЕМ-де, Батыс Қазақстан облысының 166 АЕМ-де, Қызылорда облысының 24 АЕМ-де, Оңтүстік облысының 45 АЕМ-де топырақтың тұздануы орташа деңгейi (2-4%). Республиканың қалған аумағында топырақтық тұздану деңгейі егiншiлiктiң әралуан түрлерiмен айналысуға мүмкiндiк бередi.
Республиканың 637 AEM-де (8,3%) сапа нормативтерiне сәйкес келмейтін ауыз су пайдаланылады, яғни минералды тұздардың шектi жол берiлетiн шоғырлануы онда 1,5гр/л. асады. 20 АЕМ-де судағы тұздың мөлшерi 3гр/л. асады: Қызылорда облысының 5 АЕМ-де, Солтүстiк Қазақстан облысының 14 АЕМ-де, Оңтүстiк Қазақстан облысының 1 AEM-де.
176 AEM-де судағы тұздың мөлшерi 2-ден 3 гр/л. дейiн, 440 AEM-де судағы тұздың мөлшері 1,5-тен 2гр/л. дейiн. Суы сапасыз АЕМ-дiң көпшiлiгi Ақмола, Қызылорда және Солтүстік Қазақстан облыстарында.
Алматы, Қарағанды, Қостанай, Павлодар облыстарында экологиялық қауіпсіздік көрсеткіштері бойынша қалыптан ауытқушылық жоқ.

2.5. Ауыл халқының көшi-қоны

Халықаралық көшi-қон. 2000 жылға дейiнгi кезеңде республика шегінен 114791 ауыл тұрғындары кеттi. Өздерiнiң тарихи отанына ұлты еуропалық көптеген ауыл тұрғындары қоныс аударуда. Бәрінен де көбiрек республиканың солтүстiк облыстарынан кетуде. 2000-2002 жылдары барлығы Қостанай облысынан 18840 адам, Ақмола 17532 адам, Солтүстiк Қазақстан - 16829 адам, Павлодар 15304 адам кетті. Бәрінен де кем негiзiнен байырғы тұрғындар тұратын Маңғыстау - 30 адам, Атырау - 11 адам, Қызылорда - 645 адам облыстарынан қоныс аударады.
Республиканың ауылдық жерлерiне көшiп келудiң өсуi байқалады. 2000-2002 жылдар дейінгі мерзім ішінде республиканың ауылдық аумақтарына 46140 адам көшiп келдi. Негiзiнен республиканың оңтүстік облыстарына көшiп келуде: Оңтүстiк Қазақстан (10737 адам), Алматы (7370), Жамбыл (6537). Бәрiнен де кем Қызылорда (245), Атырау (284) және Қарағанды (296 адам) облыстарына қоныс аударады (9 диаграмма).
Қазақстан Республикасы ауыл халқының халықаралық көшi-қон сальдосы 2000-2002 жылдары 68 651 адам құрады. Көші-қонның теріс сальдосының төмендеуі байқалады. Егер 2000 жылы сальдо - (минус) 31754 адамды құраса, ал 2001 жылы - 24299 адамды, 2002 жылы - барлығы 12 598 адамды құрады, яғни 3 жыл ішінде 2,5 есеге қысқарды.
Ішкі көші-қон. 1995-2002 жылдары 714 489 ауыл тұрғындары қалаларға көшті олардың ішінен 61,3%-ы өз облысының қалаларынан қоныс аударды (облысішілік көші-қон), 38,7% - басқа облыстардың қалаларына қоныс аударды (облысаралық көші-қон).
Осы кезең ішінде қалаларға ауыл тұрғындары бәрінен де көбірек Оңтүстік Қазақстан (64 219 адам), Шығыс Қазақстан (62 115 адам), Павлодар (54 730 адам) облыстарынан қоныс аударды. Қалаларға ауылдықтардың ең азы Атырау (7786 адам), Қызылорда (9273 адам) облыстарынан көшіп кетті. Ауылдықтардың облысішілік көші-қонындағы негізгі бағыттар - Алматы, Астана қалалары және олардың маңдары.

9 диаграмма

Қазақстан Республикасында ауыл
тұрғындарының облыстар бойынша 2000-2002 жылдар
ішіндегі халықаралық көші-қоны, адам

9 диаграмманы қағаз мәтінінен қараңыз

1995-2002 жылдары қалалардан ауыл аумақтарына 285 132 адам қоныс аударды, олардың ішінен 40,6%-ы (115 878 адам) облысаралық көші-қон бойынша, 59,4% (169 254 адам) облысішілік көші-қон бойынша. Ауылдарға бәрінен де көбірек Алматы қаласынан (40 288 адам), Шығыс Қазақстан (39 673 адам), Павлодар (24 289), Оңтүстік Қазақстан (21 196 адам), Қостанай (21 128) облыстарының қалаларынан көшті. Ауылдарға қалалықтардың ең азы Маңғыстау (5 812 адам), Атырау (5 863 адам) облыстарының қалаларынан қоныс аударды (10 диаграмма).

10 диаграмма

Қазақстан Республикасы халқының
1995-2002 жылдар ішіндегі ішкі көші-қоны, адам

10 диаграмманы қағаз мәтінінен қараңыз

2000-2002 жылдары ауылдық жерлерге көшкен қалалықтардың негізгі ағыны Ақмола және Алматы облыстарына бағытталған (1 карта).

Картаны қағаз мәтінінен қараңыз

Халықтың қаладан ауылға 2000-2002 жылдары
облысаралық көші-қонының негізгі бағыттары (адам)

2000-2002 жылдары ауыл халқының жалпы санына қатысты "ауыл-қала" көші-қонының жоғары деңгейі Маңғыстау (3,9%), Қарағанды (3,2%), Павлодар (2,5%), Батыс Қазақстан (2,2%), Шығыс Қазақстан (1,8%) және Қостанай (1,7%) облыстарында байқалды.
Урбанизация процесіне Алматы (0,3%), Атырау, Қызылорда және Оңтүстік Қазақстан (0,4%-дан) облыстарының ауыл тұрғындары бәрінен де аз бейілді (5 кесте).

5 кесте

Ауыл халқының жалпы санындағы ауылдан
қалаға қоныс аударушылардың үлес салмағы
___________________________________________________________________
Облыстар | 2000 жыл | 2001 жыл
______________________________________________________
|Халқы.|Ауылдан |Қоныс |Халқы. |Ауылдан |Қоныс
|ның |қалаға |аудару. |ның |қалаға |аудару.
|саны |қоныс |шылардың|саны |қоныс |шылардың
| |аудару. |үлес | |аудару. |үлес
| |шылардың |салмағы | |шылардың |салмағы
| |саны | | |саны |
___________________________________________________________________
Ақмола 431490 4219 1,0 418509 3715 0,9
Ақтөбе 304454 3058 1,0 302030 3861 1,3
Алматы 1095415 3502 0,3 1096696 4662 0,4
Атырау 185352 976 0,5 185355 1142 0,6
Батыс 361837 4716 1,3 356026 7604 2,1
Қазақстан
Жамбыл 538012 2817 0,5 538862 4130 0,8
Қарағанды 247075 5279 2,1 240386 6371 2,7
Қостанай 454423 5610 1,2 443612 6974 1,6
Қызылорда 236974 1036 0,4 239394 957 0,4
Маңғыстау 68311 2175 3,2 68320 2659 3,9
Оңтүстік 1258574 21713 1,7 1262107 11949 0,9
Қазақстан
Павлодар 289711 5391 1,9 281610 6153 2,2
Солтүстік 443362 2114 0,5 436440 2262 0,5
Қазақстан
Шығыс 627438 7888 1,3 620280 9427 1,5
Қазақстан
Қазақстан 6542428 101003 1,5 6489627 102762 1,6
Республикасы
___________________________________________________________________

Кестенің жалғасы
_____________________________________________________________
Облыстар | 2002 жыл
______________________________________
| Халқының | Ауылдан | Қоныс
| саны | қалаға | аударушылардың
| | қоныс | үлес
| | аудару. | салмағы
| | шылардың |
| | саны |
_____________________________________________________________
Ақмола 407027 4860 1,2
Ақтөбе 304699 4530 1,5
Алматы 1098516 6214 0,6
Атырау 186564 788 0,4
Батыс Қазақстан 350597 7873 2,2
Жамбыл 539502 5212 1,0
Қарағанды 233225 7513 3,2
Қостанай 432572 7435 1,7
Қызылорда 241447 1425 0,6
Маңғыстау 75890 2233 2,9
Оңтүстік Қазақстан 1271809 4688 0,4
Павлодар 273073 6922 2,5
Солтүстік Қазақстан 429648 2572 0,6
Шығыс Қазақстан 613473 11204 1,8
Қазақстан Республикасы 6458042 92234 1,4
_____________________________________________________________
Ауыл тұрғындарының - Астана және Алматы қалаларының облысаралық көші-қонының негізгі бағыттары (2 карта).

Картаны қағаз мәтінінен қараңыз

Халықтың ауылдан қалаға 2000-2002 жылдары
облысаралық көші-қонының негізгі бағыттары (адам)

Басқа облыстардан ауылдық жерлерге 2000 жылдан 2002 жылға дейін неғұрлым жоғары көшіп-қону Алматы (21701 адам), Ақмола (11149 адам), Солтүстік Қазақстан (4952 адам), Шығыс Қазақстан (4374 адам), Оңтүстік Қазақстан (4327 адам) облыстарында. Жоғарыда аталған кезең ішінде қоныс аудару үшін неғұрлым тартымсыз облыстар: Маңғыстау (738 адам), Қызылорда (849 адам), Қарағанды (1047 адам) және Атырау (1153 адам) болды (11 диаграмма).

11 диаграмма

Қазақстан Республикасының ауылдық жерлеріне
басқа облыстардан 2000-2002 жылдары
келгендердің облыстар бойынша саны, адам

11 диаграмманы қағаз мәтінінен қараңыз

2000-2002 жылдары ауылдық жерлерден бір облыстан басқа облыстардың ауылдарына 20 214 адам көшті (12 диаграмма).
Ауыл халқының "ауыл-ауыл" облысаралық көші-қонының 2000-2002 жылдары оң сальдосы Алматы (4250 адам), Ақмола (2452 адам), Маңғыстау (202 адам) және Павлодар (173 адам) облыстарында.
Теріс сальдо Шығыс Қазақстан (1880 адам), Қостанай (1285 адам), Жамбыл (1283 адам), Қарағанды (893 адам), Қызылорда (555 адам), Оңтүстік Қазақстан (486 адам), Солтүстік Қазақстан (282 адам), Ақтөбе (180 адам), Батыс Қазақстан (179 адам) және Атырау (54 адам) облыстарында.

12 диаграмма

Ауыл халқының 2000-2002 жылдар
облысаралық көші-қонының сальдосы (ауыл-ауыл)

12 диаграмманы қағаз мәтінінен қараңыз

Ауыл-ауыл облысаралық көші-қон ағынның негізгі бағыттары Алматы және Ақмола облыстары болып табылады (3 карта). Алматы облысына республиканың барлық облыстарынан қоныс аударуда. Ақмола облысына негізінен Солтүстік Қазақстанның облыстарынан және Қарағанды облысынан.

Картаны қағаз мәтінінен қараңыз

Халықтың ауылдан ауылға 2000-2002 жылдары
облысаралық көші-қонының негізгі бағыттары (адам)

Ауылдық көшi-қонның басқа бағыттары бiр табиғи-климаттық аймақтарда орналасқан облыстар болып табылады. Атырау, Батыс Қазақстан және Маңғыстау облыстарының ауыл тұрғындары Батыс Қазақстанның және Алматы облысының ауылдарына көштi. Жамбыл, Қызылорда және Оңтүстік Қазақстан облыстарының ауыл тұрғындары Оңтүстiк Қазақстанның аграрлық аймағына және Алматы облысына қоныс аударды. Нақ осындай үрдiс Солтүстiк және Шығыс Қазақстанда байқалды.

3. Әлеуметтiк-экономикалық даму деңгейi
бойынша AEM-дi бағалау әдістемесі мен өлшемдері

3.1. Бағалау өлшемдерi

Ауылдық аумақтардың келешектiлiгiн айқындау, әлеуетке қол жеткiзуге әсер ететін факторларды зерделеудi және олардың негiзiнде АЕМ-дi өсу мүмкiндiктерiн iске асыру үшін қолда бар әлеуеттің жиынтық көрсеткiшi бойынша жiктеудi талап етедi.
Әлемдiк практикада көрсеткiштерi болашақтағы даму үшiн қолайлы aуылдық аумақтар әлеуметтік-экономикалық дамуды бағалау өлшемдерiнiң негiзiнде айқындалады.
Өлшемдердi түзу мақсатында әрбiр АЕМ бойынша әлеуметтiк-экономикалық дамудың 130 көрсеткiшi бойынша паспорттау жүргiзiлген болатын. Өлшемдердi iрiктеу кезінде Азия Даму Банкінің халықаралық консультанттарының техникалық көмегi шеңберiнде дайындалған және АЕМ-нің қолда бар сипаттамаларына бейiмделген елдiң ауылдық аудандарын зерттеу әдiстемесi негізге алынды.
АЕМ-нiң әлеуметтiк-экономикалық даму деңгейi мен олардың келешектілігін бағалайтын аса маңызды параметрлер болып, өлшемдердiң 4 тобы айқындалды: экономикалық әлеует, инженерлік инфрақұрылымның даму деңгейi, әлеуметтiк объектiлермен қамтамасыз етілуі және экологиялық қауiпсiздiк, олар 21 жиынтық көрсеткiштi қамтиды. Өлшемдердi iрiктеп алу көптеген параметрлер бойынша бекiтiлген салалық нормативтер мен стандарттардың болмауымен күрделенген болатын. Бар болған жерiнде олар бастапқы мәндер ретiнде алынды, басқа жағдайларда осы көрсеткіштің орташа республикалық мәнi өлшем болып табылады.
АЕМ-нiң әлеуетiн бағалау кезiнде экономикалық даму басылымдықтары ескеріле отырып, әрбір көрсеткiшке салмақ берiлдi, бұл олардың мәндiлiгiн баллдардың жиынтық мөлшері сомасында сипаттайды. Экономикалық әлеует көрсеткiштерi неғұрлым үлкен салмақты иеленеді - жиынтық ең жоғары балл 60, инженерлiк инфрақұрылым көрсеткiштерi 30 баллдан аспайды, әлеуметтік объектілермен қамтамасыз етiлу сипаттамалары он баллға дейiнгi салмақты иеленедi. АЕМ-нің даму деңгейіне экологиялық параметрлердiң әсерi түзету коэффициенттерi арқылы бағаланады. Оларға өлшемдердің алғашқы үш тобы бойынша алынған баллдар көбейтiледi. Өлшемдердің тізбесі олардың ретпен орналасуы және үлес салмақтары N 1 қосымшада берiлген.

3.1.1. Экономикалық әлеует

1) "Топырақтың құнарлылығы" - 12 балл. Топырақтың сапасы мен ықтимал құнарлылығын топырақтың бiрқатар сипаттамаларын ескеретiн баға баллдарында көрiнiс табатын егістікті бағалау сипаттайды және де 1-ден 100-гe дейiнгi мәнi болуы мүмкiн, онда ең жақсы топырақ неғұрлым жоғары балл иеленедi. Көрсеткiштiң бастапқы мәндерi топырақ қабатының сапасын 10 баллдық қадаммен, "15 балдан төмен" көрсеткiшiнен республикадағы ең үлкен көрсеткiшке дейiн "45 балдан жоғары", ретпен орналасуын көздейтiн Қазақстан Республикасы Жер ресурстарын басқару жөніндегі агенттігінің деректерiне сәйкес белгiленген.
2) "Өткiзу рыноктарынан жырақтық дәрежесi" - 9 балл. Республиканың ауылдық аумақтарының ерекшелiгi - аграрлық сектордың өндiрушiлерi мен тұтынушылардың арасындағы нақтылы қашықтықтар әдетте едәуiр үлкен болып табылады. Көлiк шығыстары өнiмдi рынокқа жеткізудің жалпы құнының елеулi үлесiн құрайды, мұның өзi шағын аумақты және дамыған нарықтық инфрақұрылымы бар елдерге қарағанда көбiрек. АЕМ-нен аудан орталығына, темiр жол бекетіне, автомагистральға және қалаға дейiнгi ара қашықтықты өткiзу рыноктарының қол жетiмдiлiгі көрсеткіші үшін негіз ретінде пайдалануға болады. Төменгi мән ретiнде 20 км-ге тең және одан төменірек, 9 балға бағаланған арақашықтық қабылданған. Бұл мән барлық AEM арасындағы ең төмен және ең жоғары орташа ара қашықтықтарды есептеу арқылы айқындалған. Қадамның мөлшерi 40 км құрайды, ал көрсеткіштің ең жоғары бастапқы мәнi ретiнде 100 және одан көбiрек км-ге тең қашықтық қабылданған.
Аумақтардың дамуының ықтимал мүмкiндiктерiн айқындайтын абсолюттік көрсеткіштерден (мысалы, ауыз судың болуы) өзге, келешекте даму үшiн жағдайлардың болуын сипаттайтын салыстырмалы көрсеткiштер бар. Салыстырмалы көрсеткiштер бойынша қалыптасқан орташа республикалық деңгейi көрсеткiштiң өлшемiнің оңтайлы деңгейі ретінде алынады, ал бастапқы мәндер республика бойынша орташадан ауытқуларды бiлдiредi. Оларға мыналар жатады:
3) "Кәсiпкерлiк белсендiлiк" - 5 балл, нақты ауыл аумағындағы халықтың экономикалық белсендiлiгiнiң деңгейiн айқындайды, шаруашылық жүргiзушi субъектілер санын 100 тұрғынға арақатынасымен есептеледi. Осы көрсеткiштiң бастапқы мәндерiнiң қадамдық түрленуі 1-ден 5-ке дейін және одан да көпке ауытқиды.
4) "Ауыл шаруашылығы өнiмдерiн қайта өңдеудi дамыту" - 5 балл. Тиісті аумақта қосылған құнның өсу мүмкiндiктерiн сипаттайды, ауыл шаруашылығы өнiмдерiн қайта өңдеу объектілерінің болуымен айқындалады. Көрсеткiштiң бастапқы мәндерi бiр АЕМ-де 0-ден 4-тен acaтын қайта өңдеуші цехқа дейін өзгермелi болады.
5) "Ауыл шаруашылығы техникасымен қамтамасыз етiлу" - 8 балл, 100 га егістікке келетін тракторлардың санымен 100 га егiстiкке келетiн комбайндардың саны екi көрсеткішке бөлінеді. Бастапқы мәндердiң шамасы га/1 трактор - 200 және га/1 комбайн - 300 нормативтік жүктемеден ауытқулармен айқындалған.
6) "Суландыру жүйелерiн пайдалану" - суармалы егiншiлiктi дамыту жөніндегі мүмкіндіктер суландыру жүйелерiнiң болуы мен пайдаланылуын бейнелейдi. Көрсеткiшті қамтамасыз етілу дәрежесі бойынша тәптiштеу қиын, суландыру жүйелерi не бар, не жоқ. Суарылатын жерлер тәлімі (суарылмайтын) егiншiлiкке немесе жайылымдарға қарағанда ауыл халқының едәуір көп мөлшеріне табысты қамтамасыз ете алады. Суландыру жүйелерi бар және пайдаланылатын аумақтар 7 балмен, ал жоқтары - 0 балмен бағаланады.
7) "Егiстiк" - 7 балл, егiншiлiктi дамыту мүмкiндiктерiн айқындайды. Бастапқы мәндер бір ауыл тұрғынына келетiн егiстiк шамасының осы көрсеткiштiң республика бойынша орташа шамасынан - 1 ауыл тұрғынына 5 гектарға тең - ауытқуымен айқындалады.
8) "Жайылымдар" - 7 балл. Жемшөппен iс жүзiндегi және ықтимал қамтамасыз етілуді сипаттайды және жайылымдардың нормативтiк толтырылуының негiзiнде есептеледi - 1 гектарға 3-4 ірі қара мал басы. Негiзгi мәндер ретiнде нормативтiк көрсеткiштен ауытқулар қабылданған.

3.1.2. Инженерлiк инфрақұрылым

1) "Сумен қамту" - 7 балл. Ауылдық аумақтың келешектiлiгiн айқындайтын факторлардың бірі сумен қамту жүйесi болып табылады. Сумен қамту жүйесiнiң жай-күйiн бағалау жеке тұтыну үшін судың қандай көздерден алынатындығы бойынша жүргiзiледi. Су құбырлары бар АЕМ-дер суды жергілікті көздерден, ашық су тоғандардан және тасып әкелiнетiн суды пайдаланатын АЕМ-ге қарағанда жақсырақ жағдайда. Сумен қамту жүйесi бойынша мәндердiң шамасы су құбыры бар АЕМ-де 7 балдан тасып әкелiнетiн суды пайдаланатын AEM-де 0 балға дейiн, 5 және 3 балл қадамдармен ауытқиды.
2) "Жол" - 7 балл. Жол желiсiнiң жеткiлiктiлiгi туралы оның тығыздығы (алаң бірлігіне шаққанда - км) және пайдалануға жарамдылық жай-күйi бойынша сөз етуге болады. Әрбір АЕМ-ді бағалау үшін жол желiсi тығыздығының халықтың жан басына шаққандағы нормаға қатынасы негізінде ауыл жолдары желiсiнiң жай-күйiн айқындайтын индекстi пайдалану жөн болар едi. Индексті есептеп шығару мүмкін болған жоқ. Өйткенi АЕМ-дегi жолдардың ұзындығы туралы мәлiметтi алудың сәті түспеді. Бұл деректер неғұрлым соңғы кезеңде пайдаланылатын болады деп күтiлуде. Жол инфрақұрылымын бағалау және бұл көрсеткiштiң бастапқы мәндерiн айқындау үшiн ауыл жолдарының мынадай типтері қабылданды: қатты төсемдi - 7 балл, топырақ төсемдi - 3 балл, далалық - 0 балл.
3) "Газбен қамту" - 3 балл. Халықтың тұрмыс деңгейiн сипаттайтын инфрақұрылымның даму көрсеткiшi. Бастапқы мәндер АЕМ-де газдандырудың болуымен немесе жоқтығымен айқындалады (газдандырылған АЕМ - 3 балл, газдандырылмағандары - 0).
4) "Электр энергиясы" - 7 балл, халықтың тұрмыс деңгейiнiң және аумақтың экономикалық белсендiлiгiнiң аса маңызды көрсеткiшi. Энергиямен қамту - шағын кәсiпкерлікті дамыту үшін маңызды фактор. Бастапқы мәндер AEM-нiң электр энергиясымен қамтамасыз етiлгендігімен немесе қамтамасыз етiлмегендiгiмен айқындалады.
5) "Байланыс" - 6 балл, ауылдың телефондандырылу деңгейiмен айқындалады. Көрсеткіштің мәні агробизнес және кәсiпкерлiк саласында Интернет жүйесiн пайдалану мүмкiндіктерінің ұлғаюымен едәуір артады, мұның өзi орасан зор аумағы бар Қазақстан үшiн елеулi болып табылады. Көрсеткіштің бастапқы мәндерi нақты аумақты телефондандырудың болуымен немесе болмауымен айқындалады.

3.1.3. Әлеуметтiк даму

Ауылдық аумақтарды дамытуды басым бюджеттiк қаржыландыру негізінен әлеуметтік саланы (білім беру, денсаулық сақтау, әлеуметтiк инфрақұрылым) қаржыландыруға бағытталатын болады. Жеткілікті экономикалық әлеуеті бар, аумақтарды дамытудың әлеуметтiк және басқа да проблемаларын шешу үшін мемлекеттiк шығыстарды кемдеу талап ететiн АЕМ-дер инвестициялар тұрғысында басымдылықты болады;
1) "Бiлiм беру" - 3 балл. Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң 2000 жылғы 25 ақпандағы "Білім беру ұйымдары желiсiнiң кепiлдiктi мемлекеттiк нормативi туралы" N 300 қаулысымен ауылдық білім беруді дамыту жөнiндегi мемлекеттiк нормативтер мен стандарттар бекiтiлген. Оқушылар саны төмендегіше әрбiр АЕМ-де:
төменгi мектеп жасындағы 5 және одан астам адам - орта жалпы білім беретін мемлекеттік оқу орнын бастапқы баспалдағының жұмыс iстеуiне кепiлдiк берiледi;
төменгi және орта мектеп жасындағы 41 және одан астам адам - орта жалпы білім беретін мемлекеттiк оқу орнының бастапқы және негiзгi баспалдақтарының жұмыс істеуіне кепілдік беріледі;
төменгi, орта және ересек мектеп жасындағы 81 және одан астам адам - орта жалпы білім беретін мемлекеттiк оқу орнының жұмыс iстеуiне кепiлдiк берiледi.
Аталған норматив бiлiм беру ұйымы мектеп жасындағы оқушылар тұрақты тұратын елді мекеннен 3 км астам қашықтықта болған ретте белгiленедi.
Бiлiм берудi дамыту көрсеткiшiн бағалау бiлiм беру объектiлерiнiң белгiленген нормаларға сәйкестігі немесе сәйкес еместiгi, олардың нақты елдi мекенде бар болуы мен бiлiм беру ұйымдарының мектеп жасындағы оқушылар тұрақты тұратын АЕМ-нен 3 км астам қашықтығы бойынша жүзеге асырылады;
2) "Денсаулық сақтау" - 3 балл. Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң 1999 жылғы 26 сәуірдегі "Ауыл халқына алғашқы медициналық-санитарлық көмектi жақсарту жөнiндегi шаралар туралы" N 472 қаулысына сәйкес тұрғындардың төмендегiдей саны бар AEM-де:
50-300 адам - жеке үй-жай ұстамай-ақ; медициналық көмек көрсете алатын 1 медициналық қызметкер болуға тиiс;
300-800 адам - фельдшерлiк пункт (бұдан әрi - ФП) болуға тиiс, онда пациенттерді қабылдау мен медициналық көмек ең төменгi медициналық және шаруашылық құрал-жабдықтармен арнайы бөлінген үй-жайда көрсетiлуге тиiс;
800-2000 адам - фельдшерлiк-акушерлiк пункт (бұдан әрi - ФАП) болуға тиіс;
2000-5000 адам - отбасылық дәрiгерлiк амбулатория (бұдан әрi - ОДА) болуға тиіс, онда алғашқы дәрiгерлiк көмек көрсетiледi;
5000 және одан астам адам - тегiн кепiлдiктi көлем шегiнде бiлiктi медициналық көмек көрсететін, бекiтiлiп берiлген ФП, ФАП, ОДА қызметiн үйлестiретiн ауылдық аурухана болуға тиіс (бұдан әрі - АА).
Ауылдық жерде денсаулық сақтау мекемелерi желiсiн дамыту қоныстану сипаты ескеріле отырып, қамтамасыз етудiң мақсатына медициналық көмек көрсетудiң қол жетiмділігі мен уақтылылығына қарай, әрбiр елдi мекенде жақсы жол, телефон байланысы, көлiкпен қамтамасыз ету болған ретте жүзеге асырылуға тиiс.
Ауылдық денсаулық сақтау жүйесiн бағалау денсаулық сақтау объектілерінің белгіленген нормаларға сәйкестiгi немесе сәйкес еместiгi және олардың АЕМ-де бар болуы негізінде жүргізіледі;
3) "Тұрғын үймен қамтамасыз етiлу" - 2 балл. Тұрғын үй инфрақұрылымының даму деңгейі мен қоныс аударушыларды қабылдауының ықтимал мүмкiндiктерiн айқындайды. Талданатын көрсеткіштің бiр ауыл тұрғынына келетiн 15,6 м ² тең тұрғын алаңға тең осы өлшемнiң орташа республикалық мәніне арақатынасымен айқындалады;
4) "Еңбекпен қамту" - 1 балл, талданатын АЕМ-дегi еңбекпен қамтылу көрсеткіштерінің ауылдық жердегi еңбекке қабiлеттi халықтың 100 адамға шаққанда 93,5 жұмыспен қамтылғандарына тең орташа республикалық шамадан ауытқуын сипаттайды;
5) "Кедейлiк" - 1 балл, нақты елдi мекен халқының әл-ауқат деңгейін сипаттайды, талданатын көрсеткiштiң ауылдың 100 тұрғынына шаққанда атаулы әлеуметтiк көмек aлатын 13 адамға тең орташа республикалық шамасына арақатынасымен бағаланады.

3.1.4. Экологиялық қауiпсiздiк

Қазақстанда көптеген өңiрлерде ауылдық аумақтарды дамытуға eлеулі кедергілер туғызатын экологиялық проблемалар көптеп саналады. Осы қолайсыз факторлардың күрделі көріністері өсу әлеуетiнiң сәл ғана елеулi iске асырылу перспективасына күмән келтiруi мүмкін.
1. Өлшемдер блогы мынадай көрсеткiштер бойынша бөлiнген:
1) "Радиациялық ая" . Ядролық сынақтардан зардап шеккен ауылдық аумақтар неғұрлым экологиялық қолайсыз болып табылады, онда радиация аясы әлi де бұрынғыша жол берілетін нормадан асып түседi. Радиацияның қауiптi деңгейi сол сияқты: уран рудасын өндiру, тау-кен қазба орындарында зиянды материалдарды сақтау, әскери полигондарда зиянды тастандылар нәтижесінде қалыптасты.
Экологиялық қауiпсiздiк радиациялық ая параметрiмен бағаланады. Өлшем бірлігі: мкР/сағ. Елді мекендердiң аумағындағы радиациялық аяның жай-күйiн сипаттайтын көрсеткіш сыртқы гамма- сәуленiң экспозициялық дозасының қуаты (ЭДҚ) болып табылады, ол 0,3 МкЗв/сағ (33 мкР/сағ).
33 мкР/сағ асатын радиациялық ая деңгейi бар АЕМ-дер, басқа көрсеткіштер бойынша олардың осындай (радиациялық) әлеуетi барларға жататындығына қарамастан, ерекше қолайсыз экологиялық жағдайлы елдi мекендер тобына ауыстырылады;
2) "Топырақтың сортаңдануы" - ауыл шаруашылығы алқаптары олардың құнарлылығына теріс әсер ететiн бiрқатар қасиеттерге ие. Осындай негiзгi белгi топырақтың copтаңдануы болып табылады. Егiстiктiң терiс қасиеттерiн еңсеру орасан зор инвестициялармен байланысты. Топырақтағы сордың жинақталуы 10%-дан жоғары жер егiншiлiкке жарамсыз. Неғұрлым төмен жинақталу сорға төзімді дақылдарды өсiруге мүмкiндiк бередi, алайда егiн шығымдылығы төмендейдi әрі арнайы агротехникалық iс-шаралар жүргiзудi: гипс енгiзудi, агротехникалық мелиорацияны қолдануды талап етеді. Суармалы егiстiкте сорғы жүйелерiн қалпына келтiру және жаңаларын құру қажет;
3) "Судың сапасы" . Елдi мекендегi ауыз судың сапасын айқындайтын параметр, алдыңғыларды нақтылаушы және тiршiлiк ету жағдайлары тұрғысынан, яғни қуаты мен әсерінің тереңдігі жағынан қалған параметрлердiң iшiнен неғұрлым маңыздысы болып табылады. Параметр белгілі бір жағдайларда, бiрiншi кезекте тиiстi ресурстар бар әрi оларды пайдалану мақсатқа сай болған кезде реттеуге көнеді. Судың сапасы мен оның тұтынуға жарамдылығын сипаттау үшiн оны минералдау деңгейі алынады. ҚР Бас санитарлық дәрiгерi 15.12.98 ж. бекiткен (Сан.Пин. 3.01.067-97 РК "Ауыз су. Ауыз сумен қамтудың орталықтандырылған жүйелерiндегi судың сапасына қойылатын гигиеналық тараптар. Сапа бақылауы.") ауыз судағы минералдық тұздардың (құрғақ қалдықтың) шектi жол берiлетін жинақталуы (ШЖЖ) 1 (1,5) г/л құрайды.

3.2. АЕМ-нiң әлеуметтiк-экономикалық даму деңгейiн
бағалау алгоритмi

Барлық жiктеу факторлары бойынша көрсеткiштердiң жиынтық сомасы әрбір АЕМ бойынша айқындалады. Бұл үшiн олардың бастапқы мәндерiн анықтау негiзiнде зерттеліп отырған жиынтықтың көрсеткiштерiн топтастыру мақсатында бөлу қатарларын тұрғызу жүзеге асырылады.
Өлшемдердiң үш блогы бойынша алынған АЕМ баллдарының жиынтық сомасы экологиялық қауiпсiздiк пен ауыз судың болуы жөнiндегi түзету коэффициентiне көбейтіледі. Оған әлеуетті бағалауға нақты аумақтың экологиялық жай-күйiне түзету енгiзуге мүмкiндiк беретін 0-ден 1-ге дейінгі мәндер берiлген. АЕМ-де қолайлы экологиялық ахуал болған ретте 1-ге тең мән беріледі, бұл оның баллдарының жиынтығына әсер етпейдi. Ал экологиялық проблемалардың болуы проблеманың тереңдігіне қарай елді мекенге 0,25 және 0,75-ке тең балл бередi, мұның өзi AEM әлеуетiнiң ақырғы бағасына әсер етеді.
Экологиялық проблемалары бар АЕМ-дер неғұрлым қолайсыз болып табылады. Мұндай АЕМ-дердiң кейбiрiнiң әжептәуiр өсу перспективасы бар. Бiрақ оларда тұру денсаулық үшін аса қауіпті.
Әрбiр АЕМ үшiн әрбiр фактор бойынша көрсеткiш әлеуметтiк-экономикалық даму деңгейінің жиынтық балын көрсету үшiн жалпыланып қорытылады. Жиынтық балдар бойынша барлық АЕМ-дер перспективалылық факторларының әсер ету дәрежесiне қарай төрт топқа бөлінеді.
AEM-дер балдардың жиынтық сомасының негiзiнде төрт санатқа (типке) топтастырылады:
- Даму әлеуетi жоғары AEM - 70 балдан астам;
- Даму әлеуетi орташа AEM - 35-69 балл;
- Даму әлеуетi төмен АЕМ - 1-34 балл;
- Ерекше қолайсыз экологиялық жағдайлы АЕМ - 01 балл.

4. Ауыл аумақтарын әлеуметтiк-экономикалық
даму деңгейi бойынша жiктеу

4.1. АЕМ-дi өлшемдер топтары бойынша топтастыру

Республиканың барлық 7660 АЕМ-дерi өлшемдердiң әрбiр тобы тұрғысында бағаланған (6 кесте)

6 кесте
Республика АЕМ-iн өлшемдер топтары
тұрғысында перспективалылық деңгейі бойынша топтастыру
___________________________________________________________________
Облыстар | АЕМ | Экономикалық Инженерлік
|саны | әлеует инфрақұрылым
| |_______________________________________
| |Төмен |Орта. |Жоға. |Төмен |Орта.|Жоға.
| | |ша |ры | |ша |ры
| |_______________________________________
| |0-15 |16-40 |41-60 | 0-14 |15-24|25-30
___________________________________________________________________
Ақмола 689 16 566 107 32 284 373
Ақтөбе 441 160 281 - 18 309 114
Алматы 826 107 674 45 36 300 490
Атырау 198 43 155 - 52 101 45
Батыс Қазақстан 517 17 465 35 46 412 59
Жамбыл 382 19 338 25 27 149 206
Қарағанды 506 109 387 10 62 190 254
Қостанай 766 102 566 98 104 432 230
Қызылорда 274 80 194 - 68 132 74
Маңғыстау 40 1 39 - - 11 29
Оңтүстік Қазақстан 896 34 836 26 125 477 294
Павлодар 509 86 415 8 93 246 170
Солтүстік Қазақстан 759 12 496 251 16 315 428
Шығыс Қазақстан 857 1 767 89 37 344 476
Жиыны 7660 787 6179 694 716 3702 3242
___________________________________________________________________

Кестенің жалғасы
_______________________________________________
Облыстар | Әлеуметтік даму
|_________________________
| Төмен | Орташа | Жоғары
|_________________________
| 0-4 | 5-8 | 9-10
_______________________________________________
Ақмола 98 419 172
Ақтөбе 37 361 43
Алматы 105 676 45
Атырау 81 106 11
Батыс Қазақстан 81 383 53
Жамбыл 19 310 53
Қарағанды 68 355 83
Қостанай 103 643 20
Қызылорда 92 169 13
Маңғыстау 3 33 4
Оңтүстік Қазақстан 132 647 117
Павлодар 157 262 90
Солтүстік Қазақстан 1 625 133
Шығыс Қазақстан 242 569 46
Жиыны 1219 5558 883
_______________________________________________

4.1.1. Экономикалық әлеует бойынша

Жоғары дамыған экономикалық әлеуетті топқа республиканың 694 АЕМ-дері (9,1%) кіреді. Осы топтағы АЕМ-дің ең көп саны Солтүстік Қазақстан (33,1%), Ақмола (15,5%), Қостанай (12,8%), Шығыс Қазақстан (10,4%) облыстарында.
Орташа экономикалық әлеуетті АЕМ 6179 (80,7%). Маңғыстау және Оңтүстік Қазақстан облыстарында - бұл 90%-ан астам Ақтөбе және Солтүстік Қазақстан - 60%-ға жуық, қалған облыстарда - 70-90%.
Төмен экономикалық әлеуетті АЕМ 787 (10,3%). Мұндай АЕМ-дер бәрінен де Ақтөбе (36,3%), Қызылорда (29,2%), Қарағанды (21,5%), Атырау (21,7%) облыстарында көп (13 диаграмма).

13 диаграмма

Қазақстан Республикасының АЕМ-дер
экономикалық әлеуеті бойынша топтастыру

13 диаграмманы қағаз мәтінінен қараңыз

4.1.2. Инженерлік инфрақұрылымның даму деңгейі бойынша

Жіктеу бойынша 3242 АЕМ - 42%, инженерлік инфрақұрылымның даму деңгейі жоғары тобына, 3702 АЕМ (49%) орташа деңгейге және 716 АЕМ (9%) әлсіз деңгейге жатқызылды (14 диаграмма).
Инженерлік инфрақұрылым даму деңгейі жоғары АЕМ-нің неғұрлым жоғары саны Маңғыстау - 72,5%, Алматы - 60%, Шығыс Қазақстан және Солтүстік Қазақстан - 56%-дан, Ақмола және Жамбыл - 54%-дан және Қарағанды - 50% облыстарында болып шықты.

14 диаграмма

Қазақстан Республикасының АЕМ-дер
инженерлік инфрақұрылым бойынша топтастыру

14 диаграмманы қағаз мәтінінен қараңыз

Инженерлік инфрақұрылымның даму деңгейі орташа АЕМ-нің неғұрлым көп саны Батыс Қазақстан - 80%, Ақтөбе - 70%, Қостанай - 56% және Оңтүстік Қазақстан - 53% облыстарына келеді.
Инженерлік инфрақұрылымның даму деңгейі төмен АЕМ-нің ең көп саны Атырау, Қызылорда және Павлодар облыстарында - тиісінше 26,25 және 18%.

4.1.3. Әлеуметтік даму деңгейі бойынша

АЕМ-нің көпшілігі - 7660-тан 5558-і немесе 72% - жіктеу нәтижесінде әлеуметтік даму деңгейі орташа топқа жатқызылды. Деңгейі жоғары топта 883 АЕМ бар. Мұның өзі жалпы санынан 11% құрайды, ал әлеуметтік даму деңгейі төмен топта - республика АЕМ-нің 1219-ы немесе 16%-ы. Әлеуметтік дамудың жоғары даму деңгейімен Ақмола - АЕМ-нің 25%, Павлодар және Солтүстік Қазақстан - 17,5% және Жамбыл - 14% облыстары сипатталады (15 диаграмма).

15 диаграмма

Қазақстан Республикасы АЕМ-дерін
әлеуметтік дамуы бойынша топтастыру

15 диаграмманы қағаз мәтінінен қараңыз

Әлеуметтiк дамудың орташа деңгейi Қостанай (84%), Маңғыстау, Ақтөбе және Алматы (82%), Батыс Қазақстан (74%) және Қарағанды (70%) облыстары AEM-iнiң үлесiнде.
АЕМ-дiң әлеуметтiк дамуының төмен деңгейi Атырау (41%), Қызылорда (34%), Павлодар (31%), Шығыс Қазақстан (28%) облыстарында.

4.1.4. Экологиялық қауiпсiздiк көрсеткiштерi бойынша

Экологиялық қауiпсiздiктi бағалау АЕМ-дiң экологиялық жай-күйi бойынша дәл деректердің жоқтығымен қиындықты болды. Республикада ауылдық аумақтарға экологиялық мониторинг жүргізу жүйесi жоқ. Облыстық әкiмдiктердiң дәлдеудi талап ететiн деректерi бойынша ерекше қолайсыз экологиялық жағдайлы топқа 22 АЕМ (0,3%), соның iшiнде радиациялық аяның жоғары деңгейі бар 2 АЕМ және судағы тұздың мөлшерi 3 гр/л астам 20 АЕМ бар (5.4. бөлiм қараңыз).
Экологиялық қауiпсiздiк көрсеткiштерi оңтайлы деңгейден төмен, бiрақ ең төменгі жол берілетін деңгейден төмен емес топқа 1029 AEM (13,4%) кiрдi. Бұл Ақмола облысы AEМ-ің 16%, Жамбыл - 35%-ы, Батыс Қазақстан облысы - 32%, Қызылорда - 43%-ы, Солтүстiк Қазақстан - 34% және Оңтүстік Қазақстан облысы - 16%-ы.
Мұндай АЕМ-дер үшiн бағдарламаны iске асырудың кейiнгi кезеңдерінде мемлекеттік қолдау шаралары көзделетiн болады.
Барлық қалған АЕМ-дер нормадан ауытқуларсыз, қалыпты экологиялық жағдайлы топқа кірді (7 кесте).

7 кесте

Қазақстан Республикасы АЕМ-дерiнiң
экологиялық жай-күйін бағалау
___________________________________________________________________
Облыстар | АЕМ | Радиация | Топырақтың
|саны | деңгейі | сортаңдану деңгейі
| |_______________________________________
| |33-тен |33-ке |Өте |Күшті|Орташа|Әлсіз
| |аса |дейін |күшті,|4-6% |2-4% |2%-ға
| | |6%-дан| | |дейін
| | |аса | | |
| |_______________________________________
| | Коэффициент | Коэффициент
| |_______________________________________
| | k0 | k1 | k0 |k0,25|k0,75| k1
___________________________________________________________________
Ақмола 689 - 689 - - - 689
Ақтөбе 441 - 441 - - - 441
Алматы 826 - 826 - - - 826
Атырау 198 2 196 - - - 198
Батыс Қазақстан 517 - 517 - - 167 351
Жамбыл 382 - 382 - 23 110 249
Қарағанды 506 - 506 - - - 504
Қостанай 766 - 766 - - - 766
Қызылорда 274 - 274 - - 24 250
Маңғыстау 40 - 40 - - - 40
Оңтүстік Қазақстан 896 - 896 - 13 49 834
Павлодар 509 - 509 - - - 509
Солтүстік Қазақстан 759 - 759 - - - 759
Шығыс Қазақстан 857 - 857 - - 5 852
Жиыны 7660 2 7658 - 36 354 7268
___________________________________________________________________

Кестенің жалғасы
______________________________________________________
Облыстар | Судың сапасы
| (судағы тұздың мөлшері)
|________________________________
| 3 гр/л- | 2-3 | 1,5-2 | 0-1,5
| ден | гр/л | гр/л | гр/л
| аса | | |
| | | |
|________________________________
| Коэффициент
|________________________________
| k0 |k0,25 | k0,75 | k1
______________________________________________________
Ақмола - 91 19 579
Ақтөбе - 1 40 400
Алматы - - - 826
Атырау - - - 198
Батыс Қазақстан - - - 517
Жамбыл - - - 382
Қарағанды - 2 32 472
Қостанай - - - 766
Қызылорда 5 10 78 181
Маңғыстау - - 3 37
Оңтүстік Қазақстан 1 - 80 815
Павлодар - - - 509
Солтүстік Қазақстан 14 66 180 498
Шығыс Қазақстан - 6 8 843
Жиыны 20 176 440 7023
______________________________________________________

4.2. АЕМ-ді әлеуметтік-экономикалық дамудың жиынтық
көрсеткіші бойынша жіктеу

Жіктеу облыс әкімдіктері табыс еткен, халқының жалпы саны 7 193 869 адам болатын республиканың барлық 7660 АЕМ-рі бойынша жүргізілді. Жіктеу бойынша 1062 АЕМ (14%) даму әлеуеті жоғары топқа (1 566 869 адам), 5664 АЕМ (74%) - даму әлеуеті орташа топқа (5329147 адам), 776 АЕМ (10%) - даму әлеуеті әлсіз топқа (288242 адам), 22 АЕМ (0,3%) - экологиялық жағдайы ерекше қолайсыз топқа (9611 адам) жатқызылды, 136 АЕМ-де (1,7%) - тұрғындар жоқ (16 диаграмма, 8 кесте). Республика АЕМ-ін облыстар кесіндісінде санаттау 2 қосымшада келтірілген.

16 диаграмма

Қазақстан Республикасының АЕМ-ін
жиынтық көрсеткіш бойынша топтастыру

16 диаграмманы қағаз мәтінінен қараңыз

8 кесте

Қазақстан Республикасының АЕМ-ін
әлеуметтік-экономикалық дамуы деңгейі бойынша жіктеу
___________________________________________________________________
Облыстар |АЕМ | Халық |Экологияның жай-күйі ескерілген,
|саны | саны, | жиынтық көрсеткіш
| | адам |________________________________
| | | жоғары | халық |орташа | халық
| | | 70-100 | саны |35-69 | саны
| | | | | бал. |
___________________________________________________________________
Ақмола 689 434863 152 147725 434 225532
Ақтөбе 441 291716 1 1702 357 273036
Алматы 826 1217091 103 333203 672 879710
Атырау 198 262870 159 252832
Батыс Қазақстан 517 380912 34 67753 441 304682
Жамбыл 382 567860 38 87729 300 445794
Қарағанды 506 306738 33 34772 395 261418
Қостанай 766 515952 131 113908 550 385196
Қызылорда 274 360257 6 11871 154 319380
Маңғыстау 40 76168 40 76168
Оңтүстік Қазақстан 896 1420318 66 200181 752 1157062
Павлодар 509 304560 33 53225 385 249850
Солтүстік Қазақстан 759 442868 256 212119 406 196108
Шығыс Қазақстан 857 611696 209 302681 619 302379
Барлығы 7660 7193869 1062 1566889 5664 5329147
___________________________________________________________________

Кестенің жалғасы
___________________________________________________________________
Облыстар | Экологияның жай-күйі ескерілген,
| жиынтық көрсеткіш
|_____________________________________________
| төмен | халық | ерекше | халық | тұрғын
| 1-34 | саны | қолайсыз | саны | халықсыз
| бал. | | экол-лық | |
| | | жағдайлы | |
___________________________________________________________________
Ақмола 96 61606 7
Ақтөбе 83 16978
Алматы 36 4178 15
Атырау 37 9458 2 580
Батыс Қазақстан 28 8477 14
Жамбыл 44 34337
Қарағанды 68 10548 10
Қостанай 74 16848 11
Қызылорда 103 25469 5 3537 6
Маңғыстау
Оңтүстік Қазақстан 72 62702 1 373 5
Павлодар 40 1485 51
Солтүстік Қазақстан 78 29520 14 5121 5
Шығыс Қазақстан 17 6636 12
Барлығы 776 288242 22 9611 136
___________________________________________________________________

4.2.1. Даму әлеуетi жоғары АЕМ-дер

Даму деңгейi жоғары санатқа барлық бағалау өлшемдерi бойынша жиынтық балы 70-тен әрі және одан жоғары АЕМ-дер жатқызылды. Даму деңгейi жоғары AEM-нiң ең үлкен мөлшері Солтүстік Қазақстан - 33,7%, Шығыс Қазақстан - 24,4%, Ақмола - 22% және Қостанай - 17% облыстарында. Атырау және Маңғыстау облыстарында даму әлеуетi жоғары AEM жоқ, Ақтөбе облысында - 1 АЕМ, Қызылорда - 6 АЕМ (17 диаграмма).

17 диаграмманы қағаз мәтінінен қараңыз

4.2.2. Даму әлеуеті орташа АЕМ-дер

Даму әлеуеті орташа АЕМ санатына бағалаудың барлық өлшемдері бойынша жиынтық балы бойынша 35-тен 69-ға дейін, қоса алғанда, тұрғын халқы 5 329 147 адам 5664 АЕМ жатқызылды (9-сурет). Бұл топ АЕМ-дің саны бойынша ең үлкен топ. Осы топтағы АЕМ-дің үлес салмағы облыстар кесіндісінде шамамен бірдей. Маңғыстау облысында барлық АЕМ-дер осы топқа түсті. Ақмола, Қызылорда және Солтүстік Қазақстан облыстарында осы топтағы АЕМ-дің үлесі шамамен барлық АЕМ-дің жартысын алады. Қалған облыстарда мұндай АЕМ-дің үлесі 70% және одан жоғарыны құрайды (18 диаграмма).

18 диаграмманы қағаз мәтінінен қараңыз

4.2.3. Даму әлеуеті төмен АЕМ-дер

Даму әлеуеті төмен АЕМ-дер санатына бағалаудың барлық өлшемдері бойынша жиынтық балы 1-ден 34-ке дейін қоса алғанда, 776 АЕМ жатқызылады. Даму әлеуеті төмен АЕМ-дің ең көп саны Қызылорда - 38%, Атырау және Ақтөбе - 19%, Қарағанды - 14%, облыстарында. Маңғыстау облысында мұндай АЕМ-дер жоқ. Қалған облыстарда даму әлеуеті төмен АЕМ үлесі 15%-дан кемірек (19 диаграмма).

19 диаграмманы қағаз мәтінінен қараңыз.

4.2.4. Ерекше қолайсыз экологиялық жағдайлары АЕМ-дер

Бұл топқа нөлдік жиынтық халқының саны 9611 адам болатын, ерекше қолайсыз экологиялық жағдайдағы 22 АЕМ кірді. Бұл Атырау облысындағы радиациялық аяның деңгейі жоғары 2 (580 адам) АЕМ, сапалы ауыз судың жоқтығына байланысты Қызылорда облысындағы 14 АЕМ (5121 адам), Оңтүстік Қазақстан облысындағы 1 АЕМ (373) (Диаграмма 20).

20 диаграмманы қағаз мәтінінен қараңыз.

АЕМ-ді жіктеу бойынша деректер экономикалық әлеуетті дамыту әрі инженерлік және әлеуметтік инфрақұрылымға инвестициялар жасау жөніндегі ұсыныстарды нақтылау үшін әрбір өлшем және әрбір көрсеткіш бойынша талданады 12 Солтүстік Қазақстан облысы. (Диаграмма 21).
Нақтылау нәтижесінде ауыз судағы тұздардың жоғары мөлшеріне орай 4-топқа түскен, бірақ жоғары және орташа экономикалық әлеуеті бар Қызылорда облысының 2 АЕМ-де және Солтүстік Қазақстан облысының 12 АЕМ-де Экологиялық проблемасу тазарту құрылыстарын салу есебінен шешілетіндігі айқындалады. Алайда бұл жағдайда да су тазарту құрылыстарын салуға кететін шығыстар мен осы ауылдық аумақтардың экономикалық пайдасына егжей-тегжейлі есептеулер жүргізілетін болады.
Республикада халық тұрмайтын 136 АЕМ бар. Мұндай АЕМ-дер бәрінен де Павлодар облысында - 51 АЕМ (10%) Маңғыстау, Атырау, Ақтөбе және Жамбыл облыстарында мұндай АЕМ-дер жоқ (диаграмма 21)

21 диаграмманы қағаз мәтінінен қараңыз

5. Ауылдық аумақтарды дамытуды
мемлекеттiк реттеу шаралары

5.1. Ауылдық аумақтарды дамытуға бағытталатын
бюджет қаражатын пайдаланудың тиімділігі

Әлеуметтiк-экономикалық өлшемдер бойынша жүргiзiлген жiктеу ауылдық аумақтарды дамыту жөнiндегi мемлекеттiк саясаттың бағыттарын оңтайландыруға мүмкiндiк береді. Осы уақытқа дейін экономикалық инвестициялау бағыттарының негiздiлiгiн объективтi түрде бағалауға мүмкіндік беретін құрал болған жоқ.
Бағдарламаның мақсаты мен мiндеттерiне сәйкес инвестициялау объектілерін таңдаған кезде мынадай басымдықтар ұсынылады.
Әлеуметтiк-инженерлiк инфрақұрылымды салуға және қайта жаңғыртуға инвестицияларды даму әлеуетi жоғары және орташа АЕМ-ге бағыттау қажет. Жiктеу деректерi бойынша әрбір АЕМ-дегі нақты ахуалды қарау, инвестициялауға жататын объектiлердi айқындау, құнын есептеп шығару және оның сомасын қаржыландыру көздерiнiң мүмкiндiктерiмен теңдестiру қажет. Агроөндіріс және қайта өңдеу салаларының өсу, өткiзу рыноктарын кеңейту бағдарламаларын әзiрлеу, кiрістердің ықтимал шамасын есептеп шығару және соларға сәйкес елдi мекеннiң ауылдық мигранттарды қосымша қабылдау тұрғысындағы ықтимал сыйымдылығын есептеп шығару қажет.
Даму әлеуетi төмен АЕМ бойынша экономикалық қызметтiң қосымша салаларын дамыту және табыстардың өсу мүмкiндiгiн қарау, тiршiлiктi қамтамасыз ету қызметтерін нормативтік қалыпқа жеткiзуге арналған шығыстарды бағалау, оларды қоныс аударуға арналған ықтимал шығыстармен салыстыру және қаражат салудың неғұрлым тиiмдi нұсқасы бойынша анықтау қажет. Бұл жұмысты жүргiзу үшiн қаражатты қолда бар бiлiм беру және денсаулық сақтау объектілерін жөндеуге ғана бағыттау, байланыс және көлiк қатынасы қызметтерiмен қамтамасыз ету жөн.
Ерекше қолайсыз экологиялық жағдайлы аумақтар жаңадан инвестицияланатындар тізімінен шығарылуға тиiс. Бұл аумақтар бойынша неғұрлым қолайлы жерге қоныс аударуды ынталандыратын шаралар бойынша есептеулердi дайындау және қоныс аударуға арналған қаражатқа қажеттілікті, жайласуға, мал мен өндіріс құрал-жабдықтарын сатып алуға арнап кредиттеуді, ауыл шаруашылығы қызметін жүргізуге арнап бөлінетін жер учаскелерінің көлемдерін айқындау қажет.
Әр түрлi АЕМ-дер үшiн олардың экономикалық әлеуетiне қарай сараланған мемлекеттік қызметтердi беру жөнiндегi жан-жақты қамтитын көп секторлы стратегияны талдап жасау мемлекеттік бюджет қаражатын пайдаланудың тиiмдiлiгiн арттыруға бағытталған. Жіктеу нәтижелері бойынша ауылдық аумақтарды дамытуға инвестициялар салу жөнiндегi бiрiншi кезекті шаралармен даму әлеуеті жоғары 1062 AEM және жиынтық даму деңгейi орташа, бiрақ жоғары экономикалық әлеуеті бар 132 АЕМ қамтылатын болады.
Әлеуметтiк-экономикалық даму деңгейi мен экологиялық қауiпсiздiгiне мониторинг жүргізілген кезде АЕМ-дi жiктеудiң өзгеруi мүмкiн, соған байланысты инвестициялардың бағыттары түзелетін болады.
Мемлекеттiк реттеу шаралары министрлiктер, агенттiктер және әкiмдіктер ұсынған бағыттар бойынша АЕМ-дi жiктеу негiзiнде әрбiр елдi мекен бойынша топтастырылған.

5.2. Ауыл шаруашылығы өндiрiсiнiң өсуi және
экономикалық қызмет аясының кеңеюі

Ауыл тұрғындарының тiршiлiгiн қамтамасыз етудiң көкейге қонымды деңгейін қамтамасыз ету үшiн АЕМ кiрiстiлiгiн арттыру мақсатында экономикалық қызметтiң барлық салаларын кеңейту жөнiнде шаралар қолдану қажет.
Агроөнеркәсiп кешенiнiң өсуiн қамтамасыз ету саласында бюджет қаражатын бөле отырып, мемлекеттiк қолдаудың негiзгi шаралары Қазақстан Республикасы Президентінің 2002 жылғы 5 маусымдағы N 889 Жарлығымен бекiтiлген Қазақстан Республикасының 2003-2005 жылдарға арналған Мемлекеттiк агроазық-түлiк бағдарламасы (бұдан әрi - МАБ) мен облыстық агроазық-түлік бағдарламаларында көзделген.
Ауыл шаруашылығы өндiрiсiнiң өсуi бәсекеге қабiлеттi өнiмдi өндiру және ішкі және сыртқы рыноктарда сату көлемдерiн ұлғайту жолымен қамтамасыз етiлетiн болады. Егістік алқаптарының құрылымын оңтайландыру, ғылыми негiзделген егiстiк айналымдары мен егіншілікте жаңа прогрессивті технологияларды ендiру; су сақтаушы технологияларды ендiру; тұқым шаруашылығының базасын жаңарту, минералдық тыңайтқыштарды, улағыштар мен гербицидтердің пайдаланылуын арттыру; селекциялық-асыл тұқымдандыру жұмысын интенсификациялау; аналық мал басын жоғары өнімді өндiргiштердiң ұрығымен жасанды ұрықтандыру мен барынша қамту; малдың жаңа тұқымдарын дамыту үшiн жағдайлар туғызу; мамандандырылған орта және iрi тауарлы өндiрiсті қалыптастыру, ұлттық ветеринария жүйесiн сапалық жаңа деңгейге көшiру жөнiндегi шаралар көзделеді.
Мысалы Алматы облысында ауыл шаруашылығы өндiрiсiн өсіруді экономикалық тиімді дақылдардың егiстiк алаңдарын кеңейту мен шығымдылығын арттыру есебінен қамтамасыз ету жоспарлануда. Облыста арнайы жер қоры бар, оның алаңы 1095,7 мың га, оның ішінен 70,4 мың га егiстiк, олардың iшiнен шаруа және қосалқы қожалықтар ұйымдастыру үшін жер беріледі. Келешекте негiзгi иеленушiлер жекеше жер пайдаланушылар шаруа қожалықтары және акционерлiк қоғамдар болады. 2005 жылдың соңына қарай шаруа (фермерлік) қожалықтарының саны - 39500-гe, заңдық құрылымдардың саны - 900-гe жетедi.
Айналымға 1020 га тыңайған жарамсыз, соның iшiнде 403 га суармалы жерді тарту есебінен ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлерде егiстiктi ұлғайту орын алады. Жұмыс істеп тұрған сүт зауыттары мен цехтарының, қант зауыттары мен жүндi бастапқы өңдеу жөніндегі фабрика қуаттарының жүктемесiн ұлғайту белгiленген.
Шығыс Қазақстан облысында астық себушi аудандарда дәндi дақылдарды өндіруді ұлғайту мақсатында тыңайған жерлердi пайдалану есебiнен егiстiк алқаптарын кеңейту көзделуде, егістіктің құнарлылығын ұстап тұру (минералдық тыңайтқыштар енгiзу, гербицидтерді, пестицидтерді қолдану) жөнiндегi iс-шаралар белгiленген, тұқым шаруашылықтары желісі одан әрі дамуға ие болады.
2003 жылдан бастап Үржар ауданының шаруашылықтарында соя өсіру қайта жаңартылады. Суландыру жүйесiнiң желiсiн салу жүргiзiлген (Дүниежүзiлiк Даму банкінің қаражаты есебінен), Күршiм ауданында 3,5 мың га дейін суармалы жер алқабы картоп, көкөніс және дәнді дақылдар өндiруге пайдаланылатын болады. Қатонқарағай ауданында марал өсіру, басқа аудандарда еттi мал өсiрудi дамыту жөнiнде шаралар белгiленген.
Қостанай облысында мал шаруашылығында асыл тұқымды жылқы өсіруді дамыту, жылқының қостанайлық тұқымын көбейту және оның негiзiнде қазақ - бiрегей тұқымдық қасиеттері бар мiнiстiк тұқымын шығару жөнiнде шаралар көзделедi. Осы мақсатта 2005 ж. жылқы өсіру кешенінің - ат зауыты мен халықаралық санаттағы атшабардың (ипподромның) құрылысы басталады. Арқалықта, Амангелді, Жангелдин аудандарында бір-бiрден үйiрлi жылқы өсiретiн асыл тұқымды шаруашылық құру белгiленген. Өсiмдiк шаруашылығында халықаралық рынокта үлкен әрі тұрақты сұранысқа ие бидайдың күштi және қатты сорттарын, сондай-ақ елдiң өсiмдiк майына, жармаға, тығыздалған жемдерге, қайта өңдеушi салалар үшiн шикiзатқа деген iшкi қажеттіліктерін қамтамасыз ету мақсатында жемдiк астық, маслина, бұршақ және жарма дақылдарын: кемінде 2745,7 мың тонна бидай дақылын, арпа - 270,4 мың тонна, қарақұмық - 3,6 мың тонна өндiруді ұлғайтуға бағытталған, нарықтық конъюнктураны ескере отырып, астық өндiрiсiнiң құрылымын оңтайландыру жөнінде шаралар көзделген.
Оңтүстiк Қазақстан облысында Қызылқұм және Келес алаптарының құрылысын жалғастыру көзделедi, мұның өзi мақта егiлетiн суармалы жер алқабын 90-95 мың га-ға арттыруға және ауыл тұрғындары табыстарының қосымша көздерiн жасауға мүмкiндiк бередi.
Жер-жерде AEM-де ауылдық кәсiпкерлiк, соның iшiнде мыналар дамуға ие болады:
Шығыс Қазақстан облысында жидектердi, саңырауқұлақтарды қайта өңдеу және жемістерді сублимациялау жөнiндегi, ешкi және қой сүтiн қайта өңдеу жөнiндегi, шұжық цехтары мен балық өнiмдерiн қайта өңдеу жөнiндегi цехтар, киiз байпақ басу цехы, наубайханалар мен диірмендер құрылатын болады;
Солтүстiк Қазақстан облысында 83 жаңа жұмыс орнын құра отырып, нан-тоқаш, макарон және кондитерлiк өнiмдердi, алкогольсiз сусындар мен консервтелген балық шығару жөніндегі 21 жаңа кәсiпорынды (өндiрiстердi) iске қосу күтiледi. 4 тоқтап тұрған қайта өңдеушi өндірістерді, соның ішінде Ақжар ауданында үш және Шал ақын ауданында бiреуiн қалпына келтiру белгіленген;
Қостанай облысында 15 ауданының даму әлеуетi бap AEM-iнде әртүрлі өнімдерді қайта өңдеу және шығару жөнiндегi 69 жаңа өндiрiстер - диiрмендер - 14 бiрлiк, жалпы қуаты 5000 т, наубайханалар - 20 бiрлiк, жалпы қуаты - 8000 мың бөлке, макарон цехтар - 7, мұздатқыш қасапханалар - 2 (1 тн/тәулік), жарма өндiру жөнiндегi цехтар - 2, өсiмдiк майын өндiру жөнiндегi цех - 3 (10 тн/жыл), кондитерлік цехтар - 3 (135 т/жыл) және т.б. ашу жоспарлануда;
Маңғыстау облысында Каспийдiң жағалау аймағында орналасқан АЕМ-де балық аулау және сақтау, оны қайта өңдеу жөнiндегi өндiрiстер құрылатын болады;
Оңтүстiк Қазақстан облысында жемiс-көкөнiс консервiлерiн өндіру жөніндегі 3 цех, виноматериалдарын өндiру жөнiндегi - 3 цех, шикi мақтаны өңдеу жөнiндегi - 3 цех ашу белгіленеді;
Алматы облысында 7 АЖМҚ, 3 ТҚКС, 52 шаштараз, 3 тiгiн цехы қатарға қосылады;
Қостанай облысында ауылдарда 308 объектiнi ашу көзделедi: жалпы сауда алаңы 6000м ² болатын 196 дүкен, отыратын орындарының жалпы саны 700 болатын 29 кафе мен бар, 35 шаштараз, 14 дәріхана, 5 жаңа автобус бағыттары және т.б. ашу көзделедi.
Қарағанды облысында ауылда кiрiстердi арттыру мақсатында 27 дайындау-сатып алу пунктін ашу көзделедi, Шығыс Қазақстан облысында ет өндiруге маманданған шалғайдағы аудандардың АЕМ-де терең мұздатқыш камералары бар мал сою цехтарын құру жоспарланады. 2 ірі АЕМ-де - оларды тоңазытқыш-танкерлермен жарақтай отырып, сүт дайындау пункттерiн құру жоспарланады. Қой шаруашылығы аудандарында Семей ЖОБ фабрикалары мен терi-мех комбинатының қаражаты есебінен жүн мен терi шикiзатын жинау жөнiндегi дайындау пункттерiнiң желiсi құрылатын болады.
Туристiк инфрақұрылым объектiлерiн дамыту туристiк базаларды, сауықтыру кешендерін, мейманханаларды, туризм бойынша құрал-жабдық пен жарақтарды өндiру жөніндегі цехтар салуды көздейдi.
Мысалға: Ақмола облысында - инвестициялық жобалар есебiнен дамитын "Бурабай" курорттық аймағы туристiк инфрақұрылымды объектiлерді дамыту көзделеді;
Батыс Қазақстан облысында "Ақжайық" шипажай-профилакторийiн қайта жаңғырту жүргізілетін болады, облыстың барлық аудандарында (Шыңғырлаудан өзге) аудандық туристер станцияларын салу жоспарланады. Станцияның базасында экология, өлкетану және археология бөлімдерін ашу жоспарланады. Туристердiң материалдық-техникалық базаларын нығайту үшін Чапаево с., Бөрлі а., Шыңғырлау а., Дарьинское с. құрал-жабдықтар мен жарақтар өндiрiсi дамитын болады. Шетелдіктерді қажеттi және уақтылы ақпаратпен қамтамасыз ету үшiн 2005 жылы Бөрлi ауданында ақпараттық туристiк орталық салу жоспарланады (Бөрлі селосы). Туристiк-өлкетану және қорықты жерлердің бірегей орналасуына байланысты 2006 жылы Новопетровка селосында (Қарағаш қорығы) және Жымпиті селосында туристер үшiн демалыс базасын, Бөкей Орда ауданының Орда селосында туристік-өлкетану кешенiн салу жоспарланады;
Солтүстiк Қазақстан облысында Шалқар көлiнiң жағалауында 2004 жылы туристік-сауықтыру кешенiн салу белгiленген;
Маңғыстау облысында туристiк инфрақұрылым құру жөнiндегi iс-шаралар жүзеге асырылатын болады, бұл ретте жұмыс iстейтiн бағыттарда қызмет көрсету объектiлерi - жедел тамақтану нүктелері, мейманханалар және басқалар құрылатын болады.
Әрбiр AEM бойынша ауыл халқының көкейге қонымды табыс деңгейімен қамтамасыз етілуіне мониторинг жүргiзу мақсатында Қазақстан Республикасының Статистика жөніндегі агенттігіне тиісті статистикалық формаларды әзiрлеу және ауыл округтерiн статистиктерiне деректер жинауды тапсыру қажет. Бұның өзi мемлекетке жыл сайын келешектi AEM-дi қолдаудың қабылданған шараларының тиiмдiлiгiн iзерлеп отыруға және ауыл халқының табысын одан әрi арттыру жөніндегі қадамдарды айқындауға мүмкiндiк бередi.

5.3. Инженерлiк инфрақұрылымды дамыту, көлемдерi мен
қаржыландыру көздері

5.3.1. Сумен қамту

АЕМ-дi сапалы ауыз сумен қамтамасыз ету деңгейiн және су ресурстарының қатшылығын қысқарту ауыл шаруашылығын, қайта өңдеушi өндiрiстер мен шағын кәсiпкерлiктi дамыту үшін жағдай туғызу жөнiндегi құрал ретiнде сондай-ақ, республикадағы әлеуметтiк, демографиялық және санитарлық-эпидемиологиялық ахуалды тұрақтандыру факторы ретiнде қаралады. Техникалық іс-шараларды жүзеге асыру сумен қамту жүйелерi мен құрылыстарының жұмысын жақсартуға, олардың жұмысын неғұрлым тиiмдi етуге, су беруге арналған шығыстарды төмендетуге мүмкiндiк беретін жаңа технологиялар мен техникалық шешiмдердi енгiзудi көздейдi.
Адам ағзасы үшiн зиянды химиялық қоспалардан тазартуды қамтамасыз ететін Шаңқанай кен орнының табиғи цеолиттерiнiң негiзiнде су дайындаудың қазiргi заманғы технологияларын пайдалана отырып, су тазарту станцияларын салу көзделуде.
Әлсiз және қатты тұзданған суды тұздан арылту және ауыз суды алу үшін темірді, марганецті кетiру, судың қышқылдылығын түзету, сондай-ақ қатаңдығын азайту мiндеттерін шешуге мүмкіндік беретiн отандық жабдықты пайдалану көзделедi.
Жоғарыда аталған жұмыстарды орындау сапалы ауыз сумен республиканың 2411 АЕМ-нің қамтамасыз етуге мүмкіндік береді.
АЕМ-дi ауыз сумен қамтамасыз ету проблемасын шешу 2002-2010 жылдарға арналған "Ауыз су" салалық бағдарламасына және республика облыстарын мынадай бағыттар бойынша сумен қамтамасыздандыру бағдарламаларына сәйкес көзделедi:
сумен қамту жүйесiнiң объектiлерiн салу көзделген. Облыстық кесіндіде Батыс Қазақстан облысында 145,2 км су құбырлары желiсiн, суды деманганациялау жөнiндегi станцияны су тартқы салу көзделедi. Қарағанды облысында да су құбырлары желiлерiн, ұңғылар салу көзделеді. Солтүстік Қазақстан облысында Есдәулет, Көбеңсай және Қарашат жер асты су көздерiнен Уәлиханов және Ақжар аудандарында су құбырларын салу, елдi мекендер үшiн жер асты суларынан топтық ұңғылық сутартқылар құрылысы, елдi мекендерде айырық желiлердi қайта жаңғыртуы және Ақжар ауданындағы Шат, Қарашат, Ащысу өзендерiнде бөгеттер салу жоспарланады;
Сергеев cу торабын қайта жаңғырту жөнiндегi жұмыстардың күллi кешені аяқталатын болады, мұның өзi республиканың Солтүстiк өңiрiне тұрақты су берудi қамтамасыз етеді және аудан халқының тұрмыстық мұқтаждарын қанағаттандыру үшiн электр энергиясын шығаруды ұлғайтады;
сумен қамту жүйелерiнiң объектiлерiн қайта жаңғыртуды және техникалық қайта жарақтандыруды жүзеге асыру көзделедi. Соның iшiнде сумен қамту жүйелерiнiң пайдаланылу жай-күйін бабында ұстау үшiн жұмыс iстеп тұрған жүйелерiн қалпына келтiру және жетiлдiру. Алматы облысының су құбырлары желiлерiн жөндеу-қалпына келтiру жұмыстарын жүргiзу, 4 ұңғы бұрғылау белгіленген. Тасып әкелетін суды пайдаланатын Алакөл ауданының - Қамысқалы, Ұялы, Алакөл а. және Панфилов ауданының Ақкент а. қолда бар желiнi қайта жаңғырту жүзеге асырылады. Батыс Қазақстан облысында су құбырлары желiлерiне күрделi жөндеу жүргiзу, топтық су құбырларын қайта жаңғырту, құрал-жабдықтарды жөндеу, сутартқы, шахталық құдықтар салу, терендiктегi copғыларды ауыстыру, тазарту фильтрлерiн орнату белгiленген. Қарағанды облысында су құбырлары желiлерін қайта жаңғырту мен күрделi жөндеу жүргiзу жоспарланады. Солтүстiк Қазақстан облысында топтық су құбырларын қайта жаңғырту көзделген;
Атырау облысында қатты ластануға ұшыраған ауыз су көздерiнде сүзгi ретінде шанқанай табиғи цеолиттерiн қолдана отырып, су тазарту мәселелерiн шешу көзделедi, Солтүстік Қазақстан облысында су тазарту қондырғыларын орнату көзделедi;
жер асты және жер үстi суларының қолда бар көздерiн, оларға тазарту құрылыстарын орната отырып пайдалану есебiнен, ауылдық сумен қамтуды орталықсыздандыру жөніндегі іс-шараларды жүзеге асыру.

5.3.2. Электрлендiру

Бағдарламада жаңа электр желiлерiн тарту, жұмыс iстеп тұрған электр желілерін жұмысқа қабілеттi күйде ұстауды қамтамасыз ету, халықты және әлеуметтiк сала объектілерін электр энергиясымен үздiксiз қамту үшiн электр энергиясын беру желiлерi мен энергетикалық жабдықтардың сақталуын қамтамасыз етуге бағытталған iс-шараларды әзiрлеу көзделген. Ақмола облысында 2004-2010 жылдары жұмыс iстеп тұрған электр желiлерiн жұмысқа қабiлеттi күйде ұстау үшiн қайта жаңғырту және электрді есепке алудың қазiргi заманғы жүйелерiн ендiру көзделген. Ақтөбе облысында Әйтеке би ауданының Аққұм селосында, Мартөк ауданының Бұтақ селосында жоғары вольттi желі - 10 кВ Байғанин ауданындағы Оймауыт және Дияр ауылдарында және Шалқар ауданының Аяқұм ауылында 35 кВ жоғары вольттi желi тарту көзделедi. Батыс Қазақстан облысында Қарашығанақ ГТС-інде 40 МВт арналған қосымша төртiншi энергоблок құрылысы, электр энергиясын есепке алудың қазіргі заманғы жүйелерiн ендiру белгiленген. Қарағанды облысында электр желiлерiн күрделi жөндеу жоспарланған.

5.3.3. Жолдар

Автомобиль жолдарымен олардағы құрылыстардың сақталуы мен техникалық жай-күйін жақсартудың негiзгi бағыттары республикалық және жергiлiктi бюджеттер қаражатының үлестік қатысуы негiзiнде инвестициялық бағдарламаларды iске асыру, күрделi, орта және ағымдағы жөндеулерді жүргізу, барлық АЕМ-дiң көлiкке қол жетiмдiлiгiн қамтамасыз ету болып табылады.
Автомобиль жолдарын нормативтiк талаптарға сәйкес келетiн деңгейге дейін жеткізу мақсатында мыналар бойынша шаралар қолданылатын болады:
ауыл автожолдарын салу, қайта жаңғырту және күрделi жөндеу. Ақмола облысында жергілікті маңызы бар автомобиль жолдарын дамыту бағдарламасының шеңберінде Бурабай-Астана автотрассасын қайта жаңғырту, жүк көп тасымалданатын бағыттардағы облысаралық (Көкшетау-Қостанай, Көкшетау-Петропавл) ауданаралық байланыстарды (Көкшетау-Атбасар, Макин-Астраханка) қамтамасыз ететiн бұзылған жол учаскелерiн және шаруашылықаралық автожолдарды қайта жаңғырту және күрделi жөндеу белгiленген. Перспективалы бағыттардағы жолдардың жекелеген учаскелерінің құрылысы (Егiндiкөл-Корғалжын, Қорғалжын-Астана). Ақтөбе облысында Шұбарқұдық-Ойыл-Қобда-Соль-Елек және Ақтөбе-Болгарка-Шұбарқұдық автожолдарына күрделi жөндеу жүргізу талап етіледі. Алматы облысында жаңа жол салу, оның iшiнде Панфилов ауданында Надек - Шежін, Лесновка-Еңбекшi, Шолақай - Дихан - Қайрат, Iле ауданында Өтеген батыр-Қарасу. Алакөл ауданында жолдарды, соның iшiнде ең көп ұзындықты Үшарал-Арқарлы жолын күрделi жөндеу. Батыс Қазақстан облысында жергiлiктi маңызы бар жолдарды қалпына келтiру жоспарланады. Чапаево-Жаңғала, Жаңғала-Сайхын, Ақсай-Шыңғырлау, Жымпиты-Қаратөбе, Каменка-Шильная, Балка-Богатырево, Аңқаты-Сарыөмiр бағыттарында жол төсемiн жөндеу, Чапаево-Жаңғала автожолының 15 километрiнде көпiр өткелiн салу, Самара-Шымкент, Орал-Атырау, Подстепное-Федоровка-гр. РФ және Орал-Каменка-гp. РФ автожолдарын қайта жаңғырту көзделедi. Қарағанды облысында жергілікті маңызы бар автожолдарды күрделi жөндеу, орташа жөндеу, ағымдағы жөндеу, шұңқыр жөндеу жоспарланады. Маңғыстау облысында кентiшiлiк және кентаралық жолдарға күрделі жөндеу жүргізу белгiленедi. Солтүстiк Қазақстан облысында ауылдық жерлерден өтетiн республикалық маңызы бар жолдарға, жергiлiктi маңызы бар (күрделi және орташа жөндеу), жергілікті маңызы бар жолдарды жөндеу жоспарланады;
жергiлiктi жолдар мен жолаушы көлiгiнiң қатынау бағыттарын тиiсiнше бабында күтіп-ұстау.
Облыстың елдi мекендерiнiң iшiнде жолаушы көлiгi бағыттарының жұмыс істеу үшін қолда бар 11,7 мың шар. м пайдаланудағы төсемдер алаңында күрделi жөндеу және асфальт бетон төсемді 325,7 мың шар.м жаңа жолдар салу көзделедi;
- АЕМ-дi аудан және облыс орталықтармен байланыстыратын автокөлік қатынастарының стандартты деңгейiн айқындау;
- ауылдық жерлерде көлiк қызметтерi рыногын дамыту үшiн жағдай туғызу, бұл үшін көлік операторларының санын ұлғайтуға, қосымша жұмыс орындарын құруға, инфрақұрылымды қайта қалпына келтiруге және ауыл шаруашылық өнiмдерiн өзiндiк құнындағы көлiк компонентінің деңгейін төмендетуге жәрдемдесу қажет.

5.3.4. Байланыс, телефондандыру, пошта

Ауылда инженерлік инфрақұрылымды дамыту аграрлық сектордың ақпараттық кеңістікке қол жеткізу саласында қазіргі заманғы технологиялардың болуымен тығыз байланысты. Телекоммуникациялар Қазақстан Республикасының инфрақұрылымдық кешенінің маңызды бөлігі болып табылатындықтан олардың серпінді дамуы ауыл шаруашылығы өндірісінің тиімділігін арттырудың, қалаларға көші-қон үрдістерін тұрақтандырудың, ауыл халқының өмір сүру стандарттарын жақсартудың шарттарының біріне айналып келеді.
Бағдарламада тұрғындарының саны 200-ден асатын республиканың телефондандырылмаған АЕМ-рiнде телефон орнату көзделедi. Телефондандырудың неғұрлым жылдам және тиімді әдісі радиоға қол жетiмдiлiк (WLL) пен радиоұзартқыштарды қолдану болып табылады, олар арқылы АТС-ден 30 км-ге дейiнгi әрекет радиусында орналасқан елдi мекендер сымсыз телефон байланысымен қамтамасыз етiледi. Мысалы, радио қол жетiмдiлiктi Атырау облысында - аудан орталықтары Махамбет, Балықшы, Солтүстiк Қазақстан облысында аудан орталығы - Саумалкөл, Тайынша, Алматы облысында - аудан орталығы - Талғар, Есiк, Шонжа.
Ауыл тұрғындары мен ауыл шаруашылығы өнiмдерiн өндiрушiлердің ақпараттық қамтамасыз етілуіндегі елеулi ақтаңдақты жою мақсатында қазiргi заманғы цифрлық, платформаларда құрылған телекоммуникациялық инфрақұрылым қажет. Ол жалпыұлттық экономика дамуға және ауыл мен қала тұрғындарының арасындағы өмiр сүру деңгейi, бiлiм беру және басқа да әлеуметтік қызметтерге қатысты теңдессiздiктi (дисбалансты) жоюға үлес қосатын болады.
ұқсастық АТС-тi цифрлық АТС-ке алмастыру, бұл ретте цифрландыру көрсеткіші 2005 жылдың соңына бүгiнгi таңдағы 4,8%-бен салыстырғанда 19%-ға жетедi; мысалы, Қостанай облысында цифрландыру пайызы 17%, Жамбыл - 27%, Атырау - 33%, Ақтөбе -34%;
абоненттерге қалааралық және халықаралық желiге қол жеткізуге жол ашатын АНА (автоматтандырылған нөмiр анықтағыш) электронды құрылғылармен жете жарақтандыру, өйткені қазіргі кезде абоненттердiң 15%-ы мұндай мүмкiндiктен айырылған; 2005 жылдың аяғына қарай енгізілген сыйымдылығы 50 нөмiрден астам барлық ATC-дi АНА электрондық құрылғылармен қамтамасыз ету жоспарланады;
аудан орталығы - ауыл учаскесiнде осы учаскелерде арналарды бір мезетте көбейте отырып, бiрiктiретiн желiлердi цифрландыру, мұның өзi цифрландыру пайызын 3,5%-дан 24%-ға дейін көбейте отырып, берiлетiн қызметтердiң сапасын едәуiр жақсартады;
абоненттiк қол жеткiзу саласында жаңа технологияларды қолдануды кеңейту - сапалы қызмет көрсетудi ұйымдастыру үшiн РСМ (Puls-Code Modulation) құрылғыларын пайдалану;
шалғайдағы және жол қатынасы қиын аудандар үшiн ұлттық спутниктік байланыс желісін одан әрi дамыту;
ұлттық ақпараттық супермагистральдi (ҰАСМ) салу ретiне қарай аудан орталықтары мен iрi АЕМ-де цифрлық ағымдарды немесе арналарды ҰАСМ трассасының бойындағы барлық ұқсастық АТС-дi цифрлық АТС-ге алмастыра отырып, бөлу үшiн ТОБЖ (талшықты-оптикалық байланыс желiлерi) тармақтарын құру көзделген. Бүгiнгi таңда ҰАСМ-гe республиканың 46 аудан орталығы мен 16 ауылы қосылған, 2005 жылға дейiн ҰАСМ-ге тағы да 35 аудан орталығы мен 5 АЕМ қосылатын болады;
ауыл абоненттерiнiң санын 365,0 мыңнан 450,0 мыңға дейiн арттыруы нәтижесінде 2005 жылдың аяғына қарай ауылда телефон тығыздығының көрсеткiшiн 100 тұрғынға келетін телефон аппараттарының санын 5,6-дан 7,6-ғa жеткiзу;
шалғайдағы және жол қатынасы қиын аудандарда ДАМА типтi спутниктік байланыс жүйелерін енгiзу. Мысалы, Ақмола облысында спутниктiк байланыс станциялары Жарқайың, Қорғалжың, Жақсылық, Есiл және Атбасар аудандарының шалғайдағы кенттерiнде орнатылатын болады.
Телекоммуникациялардың жұмыс iстеп тұрған желiсiн модернизациялау да Интернет желісін, электронды пошта және ұтқыр телефон байланысын интенсивтi дамытуда маңызды рөл атқарады, мұның өзi телекоммуникациялық қызметтер көрсету көлемiнiң артуына жәрдемдеседi, ол 2002 жылғы деңгеймен салыстырғанда 2010 жылға қарай 2,1 есеге артады.
Ауылдық байланыс пен пошта қатынасын 2004-2010 жылдары қалпына келтіру және дамыту үшін, оларды техникалық шешу амалдарын ескере отырып, мыналар көзделедi:
ауылда телекоммуникациялар қызметiне әмбебап қол жеткiзудi қамтамасыз етуге және ынталандыруға бағытталған мемлекеттiк шаралар бағдарламасын әзiрлеу, яғни Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң 2003 жылғы 18 ақпандағы N 168 қаулысымен бекiтiлген "Қазақстан Республикасы телекоммуникациялар жүйесiн дамытудың 2003-2005 жылдарға арналған бағдарламасына" сәйкес ауылдық байланыстың жаңа операторларының пайда болуы үшiн жағдай туғызу;
операторлардың кiрiстерiн қайта бөлу есебiнен телефон байланысы қызметінің құнын субсидиялау;
ауылда пошта-жинақ жүйесiн дамыту Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2003 жылғы 18 наурыздағы қаулысымен бекiтiлген "Қазпошта" ААҚ 2005 жылға дейiнгi Даму жоспарының шеңберінде дамыту;
жылжымалы ПББ, велосипедтер, пошта жәшiктерiн, транспорт құралдарын, үйлер мен үй-жайлар сатып алу;
үйлер мен үй-жайларды күрделi жөндеу;
пошта жөнiлтiмдерiнiң сапасын арттыру және жиiлiгiн ұлғайту үшiн 7 бірлік мөлшерінде пошта вагондарын сатып алу.

5.3.5. Газдандыру

Табиғи газбен қамтамасыз ету мүмкiндiгi нақты аумақта газ кен орындарының немесе газ құбырлары желiсiнiң болуына байланысты.
Тұтас алғанда AEM-дi газбен қамтамасыз ету мәселелерiн шешу және энергетикалық ресурстарға қол жетiмдiлiктi қамтамасыз ету үшiн мынадай шаралар қабылданатын болады:
- магистральдық газ бөлу желiлерiн салу. Ақтөбе облысында 2004-2010 жылдары "Ақтөбе-Мәртөк", "Ақтөбе-Байғанин", "Ақтөбе-Новоалексеевка", "Жаңажол-Жем КС-13" жоғары қысымды газ құбырларын салу жобаларын iске асыру белгiленген. Алматы облысында Амангелді кен орнын дамытуды ескере отырып, Жамбыл ауданының 30, Қарасай - 22, Iле - 3 АЕМ-де, желілік газбен қамтуды жүзеге асыру көзделген;
кентiшiлiк газ желiлерiн салу. Соның iшiнде Атырау облысында Ракуша, Еркінқала, Дамба, Амангелдi, Құрманғазы, Водниково, Талқайраң, Бесiктi және Стандарт учаскелерін, Жарсуат, Құрылыс, Исатай (0,3 км), Забурун (9,7 км), Жаңа Жанбай (16,5 км), Жанбай (14,4 км), Алға, Еңбекші, Ортақшыл, Есбол, Ақжайық, Ақтоғай, Алмалы елдi мекендерiн газдандыру көзделедi. Kомсомольск және Қошқар а. газбен қамту үшiн Орта Азия - Орталық газ құбырларына газ құбыры тармағын тарту көзделеді;
- орталықтандырылған сұйытылған газбен толтыру және баллондар алмастыру пункттерінің техникалық жарақтануын арттыру;
- ауыл тұрғындарын табиғи газбен қамтамасыз ету жөнiндегi шараларды іске асыру республиканың 7 облысында әртүрлi деңгейдегi газ құбырлары желiсiн салуды көздейдi - Алматы, Атырау, Ақтөбе, Жамбыл, Батыс Қазақстан, Маңғыстау және Оңтүстiк Қазақстан облыстарында;
- қалған облыстарда орталықтандырылған сұйытылған газбен толтыру және баллондар алмастыру пункттерiнiң техникалық жарақтануын көтеру жөнiндегi iс-шараларды жүзеге асыру көзделеді - Ақмола, Жамбыл, Қостанай, Павлодар, Қызылорда және Оңтүстiк Қазақстан облыстарында.

5.4. Әлеуметтiк инфрақұрылымды дамыту

5.4.1. Бiлiм беру

Ауылда бiлiм беру жүйесiн 2005 жылға дейiн дамыту Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2003 жылғы 4 ақпандағы N 128 қаулысымен бекiтiлген "Ауыл мектебi" бағдарламасының шеңберінде жүзеге асырылатын болады. Мемлекеттiк бiлiм беру қызметтерiне бiрдей қол жеткiзудi, бастауыш және орта білім беретін оқу орындарының қолда бар желiсiн сақтауды және одан әрi дамытуды қамтамасыз ететін шаралар көзделетiн болады.
Мiндеттi бiлiм алуға құқықты iске асыру саласында мектеп жасындағы балаларды жалпы орта бiлiммен толық қамту жөнiндегi iс-шараларды iске асыру жоспарланады.
Бiлiм беру сапасын арттыру үшiн ауылдық мектептердi колледждер мен кәсіптік мектептерді (лицейлердi) түрлi қаржыландыру көздерiнен, соның iшiнде жергiлiкті бюджеттер, демеушілердің, халықаралық ұйымдардың қаражаты есебiнен, компьютерлiк техникамен, қажетті спорттық құрал-жабдықтармен қамтамасыз ету көзделедi.
Бiрыңғай ақпараттық кеңістік қалыптастыру үшін ауылдық білім беру ұйымдарын телекоммуникациялық желiлер мен Интернет арқылы техникалық мүмкіндіктер болған ретте Қазақстанның бiрыңғай бiлiм беру желiсiне қосу жөнiндегi жұмыс жалғастырылатын болады.
Ауылдық бiлiм беру ұйымдарының материалдық базасын нығайту, оларды жаңа буындағы көрнекi-оқу құралдарымен, оқулықтармен және әдiстемелiк әдебиеттермен қамтамасыз ету мақсатында ауылдық жалпы бiлiм беретiн, кәсiптік мектептер (лицейлер) мен колледждерге оқушылардың практикасын өткiзу үшiн жер алқаптарын беру көзделедi.
Бұдан өзге, 2010 жылға дейiн ауылдағы бiлiм беру қызметiнiң сапасын арттыру үшін мыналар көзделедi:
жоғары және орта кәсiптiк оқу орындарын бiтiрген ауылдық жерде жұмыс істеу үшін келген мамандарды заңнамаға сәйкес тұрғын үймен қамтамасыз ету;
- шалғайдағы ауылдардан оқушыларды мектепке арнаулы автокөлікпен жеткізу;
- аграрлық сектор үшiн мемлекеттiк бiлiм беру гранттары мен мемлекеттік білім беру кредиттерi бойынша елдiң жоғары оқу орындарында кадрлар даярлау (ауыл мектептері үшін пед.кадрлар);
- бiлiм беру объектiлерiн салу. Мысалы, Алматы облысында ауылдық жерлерден келген балалар үшiн 2 интернат мекемесiн ашу көзделген. 5-6 жастағы балаларды міндетті мектепке дейін даярлауды жүзеге асыру үшiн бiлiм беру ұйымдарында мектепалды даярлық сыныптарын ашуға қаражат бөлiнген, сондай-ақ қосымша мектепке дейiнгi 15 балалар мекемелері ашылатын болады, 8 жалпы бiлiм беретiн мектептер салу көзделген. Атырау облысында 4 мектеп (Курилкино с. 320 оқушы орын, Миялы а. 320 оқушы орын., Yштоған а. 200 оқушы орын., Сафоновка с. 624 оқушы орын.), жергiлiктi бюджеттен 17 мектеп және 2 мектеп жанындағы интернат салу көзделген. Демеушілік көмек қаражаты есебiнен Исатай а. орта мектеп және Доссор а. 2 бастауыш мектеп салу көзделеді. Батыс Қазақстан облысында ауылдық елдi мекендерде 22 мектеп салу көзделедi, өйткені жұмыс істеп тұрған мектептер апатты жағдайда (1960-1970 жж. салынған) немесе бейiмделмеген үй-жайларда орналасқан. Кейбiр елдi мекендерде мектептерде спорт залдары, шеберханалар жоқ, сыныптық бөлмелер жетіспейді, сондықтан мектептiң қазiргi ғимаратында спорт залын салу көзделедi. Тасқала ауданының Каменка с. балалар музыка мектебi дәрiстер екi ауысымда өткiзiлетiн орта жалпы бiлiм беретін мектеп ғимаратында орналасқан, балалармен жеке дәрiстер өткiзу үшiн жағдай жоқ. Осыған байланысты балалар музыка мектебiнiң үйiн салу көзделедi. Қарағанды облысында бiлiм беру процесiн жақсарту және мектептерді бейiмделген әрi апатты ғимараттардан типтiк ғимараттарға көшiру үшiн Бағдарлама орта, негізгі, мектеп-интернат және мектепке дейiнгi мекемелер салу көзделедi. Бұхар Жырау ауданында өнер мектебін салу, жалпы бiлiм беретiн мектеп ғимараттарына жөндеу жұмыстарын жүргізу белгіленеді. Солтүстік Қазақстан облысында негiзгi мектептi модернизациялау және бастауыш мектептер етіп және орта мектептi негiзгi мектеп етiп қайта ұйымдастыру жөнiндегi iс-шараларды жүзеге асыру, мектептерді қайта ұйымдастырумен қатар интернат мекемелерiн ашуды көздеу жоспарланады;
- бiлiм беру объектiлерiн жөндеу және қайта жаңғырту;
- бiлiм беру объектiлерiнiң материалдық-техникалық базасын нығайту;
- ауыл мектептерi, колледждер мен кәсiптiк мектептер мұғалiмдердiң бiліктілігін арттыру.
Жамбыл облысында төтенше жағдайға (жер сiлкiнуге) байланысты "Жамбыл облысындағы жер сiлкiнудiң зардаптарын жою және әлеуметтiк маңызы бар объектiлердi қалпына келтіру жөніндегі бiрiншi кезектегi мiндеттер туралы" Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң 2003 жылғы 27.05. N 492 қаулысына сәйкес 2003 жылы демеушiлер қаражаты есебiнен 3 мектеп салынып, 11 мекемені күшейту және жөндеу, сондай-ақ 2004-2005 жылдары республикалық бюджет есебiнен 4 мектеп салу көзделген.

5.4.2. Денсаулық сақтау

Ауылда денсаулық сақтау жүйесiн дамытудың негiзгi бағыты медициналық қызметтің сапасы мен оған қол жетiмдiлiктi арттыру арқылы халықтың ауруға шалдығуын нақты төмендету болып табылады. Осы мiндеттi iске асыру медициналық қызметтер нарығындағы қаржылық құралдарды жетілдіру, ауыл тұрғындарының медициналық қызметтерге қол жеткiзуiн қамтамасыз етудi жақсарту, салауатты өмір-салтын насихаттау жөнiндегi iс-шараларды жандандыру жолымен көзделедi.
Бағдарламаны iске асыру кезеңiнде денсаулық сақтау объектiлерiнiң материалдық-техникалық базасын нығайту және ұстауды жақсарту көзделедi. Медициналық мекемелер салу, денсаулық сақтау объектілерін күрделi, ағымдағы жөндеу және қайта жаңғырту жоспарланады. Атырау облысында Құлсары қ. 70 жатын орындық тубаурухана, Доссор с. 50 жатын орындық тубаурухана, Индербор. кент. 50 жатын орындық және Қызылқоға ауданында 3 ФП, Аққыстау кент. 50 жатын орындық ОАА салу жоспарланады. Кейбір елдi мекендерде АДА және учаскелiк ауруханалар ғимараттарына күрделi жөндеу қажет. 12 АЕМ-де АДА ғимараттары пешпен жылытылады, төмен температуралық режим байқалады. Оларды газдандыру және Жымпиты а. қазандық салу қажет.
Бағдарлама шеңберiнде алғашқы медициналық-санитарлық көмек көрсетуді жақсарту көзделеді.
Мысалы, Алматы облысында медициналық және фармацевтiк көмекке қол жетімділікті қамтамасыз ету үшiн, АЕМ-дiң облыс орталықтарынан жырақтығын және жатын орындармен қамтамасыз етілудің төмендiгiн ескере отырып, Райымбек ауданының Нарынқол, Кеген ауылдарында және Еңбекшіқазақ ауданында, Шелек а. жатын орын желiсiн арттыру жоспарланады. Бақанас а. 15 жатын орындық ОАА инфекциялық бөлiмшесiн ашу жоспарланады. Сәбилердiң шетiнеуiн, бiр жылға дейінгі балалардың ауруға шалдығуын азайту, ерте жастағы балалардың денсаулығын нығайту және профилактикалық мақсатта 5 сүтхана ашылады.
Ауылдық жерлерде денсаулық сақтау жүйесiн дамытудың басым бағыттары болып сол сияқты мыналар айқындалады:
ауыл халқының санитарлық-эпидемиологиялық бақуаттылығын қамтамасыз ету;
ауылдық денсаулық сақтау медициналық қызметкерлерiнiң бiлiктiлiк жүйелі түрде арттыру, тұрғын үймен қамтамасыз ету арқылы денсаулық сақтау iсi жас мамандарының әлеуеттік қорғалу деңгейiн арттыру;
салауатты өмiр сүру салтын жер-жерде насихаттау және ана мен баланы қорғау;
туберкулезбен ауыратындарға арнаулы медициналық көмек көрсету.
Орталық аудандық және облыстық ауруханаларда тұрғындарының саны аз шалғайдағы елді мекендердiң тұрғындарына қызмет көрсету үшiн тұрақты жылжымалы дәрігерлік амбулаториялар құрылатын болады.
ҚР ауыл тұрғындарына медициналық қызмет көрсетудiң сапасы мен қол жетімділігін қамтамасыз ету мақсатында ара қашықтықпен жергiлiктi жерлердегi медициналық-техникалық жарақтану деңгейіне қарамастан ауылдық медициналық ұйымдардың практикасына телемедицина және ауруларды диагностикалау мен емдеудің қазіргі заманғы технологиялары ендiрiлетiн болады.
Осы мақсатты iске асыру үшiн республиканың ауыл тұрғындарының медициналық қызмет көрсету мен медициналық ақпаратқа телемедицина, ұтқыр медицина бағдарламасын, жасау және медициналық бiлiм берудi жетiлдiру жолымен алғашқы медициналық көмек жүйесi деңгейінде қол жеткізуін қамтамасыз етуге мүмкiндiк беретiн кешендi бағдарлама жасау көзделедi.
Облыстық ауруханалардың құрамында санитарлық авиация мен орталық аудандық ауруханаларда оның жердегi бөлiмшелерi қалпына келтiрiлетiн және әрi қарай дамуға ие болады.
Ауылдық жерлердегі денсаулық сақтау жүйесінің қызметкерлерiн әлеуметтік қорғауды заңнамалық бекiту, соның iшiнде отын алуды, қызметi аралап жүру сипатындағы медициналық қызметкерлердiң қоғамдық көлiкте тегiн жүруiн, қызметтiң осы түрлерімен қала жағдайында айналысатын медициналық қызметкерлердiң ставкаларымен салыстырғанда жалақысын (ставкаларын) кемiнде 2%-ғa арттыруды заңнамалық бекiту көзделедi.
Ауылдық және отбасылық дәрiгерлiк амбулаториялар, аудандық учаскелік және орталық аудандық ауруханалар олардың емханалық бөлiмшелерiмен бiрге белгiленген нормативтерге сәйкес медициналық жабдықпен және санитарлық автокөлiкпен жарақталатын болады, сол сияқты олардың әрқайсысын компьютерлендiру көзделедi.

5.4.3. Мәдениет, спорт, қоғамдық қауiпсiздiк және
құқықтық қызмет көрсету

Ауылда мәдениеттi дамыту бiрыңғай мәдени-ақпараттық кеңiстiктi нығайту, тарихи-мәдени мұраны сақтау және дамыту, кәсiби өнер мен халық шығармашылығын дамыту жағдайларын қамтамасыз ету, теңдестiрiлген тiлдiк және әлеуметтiк бағдарланған жастар саясатын жүргiзу арқылы қоғамның рухани әлеуетiн iске асыруды көздейдi.
Жұмыс iстемейтiн мәдениет мекемелерiн: аудандық мәдениет бөлімдерін, кітапханаларды, клубтарды, кинотеатрларды және киноқондырғыларды қалпына келтiру жөнінде пәрменді шаралар қолданылады, олар жергiлiктi бюджеттен қаржыландырылатын болады. Батыс Қазақстан облысында 2010 жылға дейiн мәдениет мекемелерiнiң желiсiн кеңейту күтiлуде. Бұрынырақ оңтайландыру үдерісінде жабылып қалған мәдениет үйлерi мен клубтарды және кiтапхананы қолда бар ғимараттарды қалпына келтiру есебiнен ашу. Қарағанды облысында мәдениет объектiсiн салу көзделген.
Мемлекеттiк мекемелер мен мәдениет кәсiпорындарының материалдық-техникалық базасын нығайту жоспарланады.
Ауыл халқын мәдени демалыс және ақпараттық ағарту қызметтерi кешенімен қамтамасыз етілу, республикалық театр-концерт ұйымдарының гастрольдiк қызметiн қайта жандандыру көзделеді.
Ауыл кiтапханаларының қорын отандық және әлемдiк классика шығармалармен, қазіргі заманғы жазушылардың кiтаптарымен, мерзiмдi басылымдармен толықтыру, Интернетке қоса отырып, компьютерлiк техникамен қамтамасыз ету көзделген.
Ауылда дене мәдениетi мен спорттың жай-күйiн жақсарту, дене мәдениеті мен бұқаралық спортты, жоғары жетiстiктер спортын дамыту есебiнен жүзеге асырылатын болады. Жоғары класты спортшыларды даярлау үшiн қазiргi заманғы база, дене мәдениетi сауықтыру және спорттық құрылыстардың кең желісі құрылатын болады. Туристiк саланы экономиканың кiрiстi саласына айналдыру көзделеді.
Ауылда дене мәдениетiнiң, спорт пен туризмнiң жай-күйiн жақсарту үшін мынадай шаралар көзделедi:
- спорт құрылыстарын қайта жаңғырту мен жаңартуды жүргiзу;
- дене мәдениетiмен және спортпен шұғылдануға арналған спорт алаңдарын салуды ұйымдастыру;
- спорт мекемелерiн қажеттi спорттық жарақтармен және жабдықтармен қамтамасыз ету;
- спорт инфрақұрылымын құру;
- жергiлiктi деңгейде балалар мен жасөспiрiмдерге бiлiм беру бағдарламаларын іске асыру.
Қоғамдық қауiпсiздiктi қамтамасыз ету мақсатында ауылдық учаскелiк полиция инспекторлары мен полиция пункттерінің учаскелiк полицейлерiн көлiк құралдарымен, жиhазбен, компьютерлік техникамен, стационарлық рациялармен жарақтандыру жоспарланады.
Ауыл халқына құқықтық қызмет көрсетудi жетiлдiру бiлiктi заң көмегін көрсету саласында жұмыс iстейтiн адвокаттардың, нотариустердiң және басқа да кәсiби заңгерлердiң санын одан әрі арттыруды, ауыл тұрғындарына көрсетiлетiн құқықтық қызметтер сапасын көтеруді, сондай-ақ жергілікті мемлекеттiк басқару органдарының адвокаттық кеңселердi, заң консультацияларын, нотариаттық кеңселердi орналастыру үшiн әлеуметтiк-тұрмыстық жағдайлар туғызуын көздейтін болады.
Ауыл халқы үшiн құқықтық қызметтердiң жүйелiлiгi мен қол жетiмділігі сол сияқты жергілікті мемлекеттiк басқару органдарының жергiлiктi бюджет қаражаты есебiнен ауылдық аудандарға құқықтық қызмет көрсетудi жетiлдiру жөнiндегi бағдарламаларды әзiрлеумен және іске асырумен қамтамасыз етiлетiн болады.

5.4.4. Тұрғын үй

Тұрғын үй құрылысы саласында мыналар көзделедi:
- тұрғындардың тұрғын үй жағдайын жақсарту және оларды нормативтік көрсеткішке дейін жеткізу. Алматы облысында апатты тұрғын үйлердi бұзу және көнерген тұрғын үйді күрделі жөндеу есебінен тұрғын үй жағдайларын жақсарту көзделген.
Жаңа тұрғын үйлердi қатарға қосу жоспарланады. Солтүстiк Қазақстан облысында тұрғын үйлерді пайдалануға енгiзу көзделген. Халықтың қаражаты есебiнен жалпы алаңы 102743 шаршы м 863 үйді пайдалануға енгiзу жоспарланады;
тұрғын үйлер салу мен жөндеу көзделедi;
жас мамандарды орнықтыру үшiн ведомстволық тұрғын үймен қамтамасыз ету. Ақтөбе облысында тұрғын үйлер құрылысы жоспарланады;
ипотекалық кредиттеудi дамыту.

5.5. Ауылдық аумақтардың экологиялық қауiпсiздiгiн
қамтамасыз ету

АЕМ-дiң экологиялық қауiпсiздiгiн қамтамасыз ету саласындағы қызметтің бағыттарын нақтылау мақсатында ауылдық аумақтарға экологиялық-демографиялық зерттеу жүргізілетін болады, оларға экологиялық ахуалды сипаттайтын әкiмшiлiк аудандардың экологиялық паспорттары жасалады.
Ауылдық аумақтардың экологиялық қауiпсiздiгiн қамтамасыз ету үшiн жергілікті бюджеттен және басқа көздерден мынадай шаралар көзделедi:
- экономикалық қызметтiң табиғи орта үшiн қауiптi түрлерi бойынша өндірістер мен технологияларға мониторинг жүргiзу және осы негiзде экологиялық-экономикалық ахуалды болжау, жоспарлау және бағдарламалау;
- өнеркәсiп және ауыл шаруашылығы кәсiпорындарының ресурс сақтайтын, қалдықсыз технологияларға көшуiн, экологиялық таза өнiмдердi өндiрудi қамтамасыз ететін өнеркәсіп пен ауыл шаруашылығын техника-технологиялық жаңартудың экологиялық-экономикалық тұрғыдан басым жобаларын iрiктеп алу үшiн нормативтер әзiрлеу;
- шөлейттенумен күресу үшiн құмның сусымалылығын азайтатын, жеткілікті тығыздықпен сексеуіл екпелерiн отырғызу және Аралдың толық тартылуына жол бермейтін, оны сақтау жөніндегі Мемлекетаралық бағдарламаны әзірлеу;
- аумақтарды абаттандыру және санитарлық тазарту;
- табиғат қорғау объектiлерiн қалпына келтiру, қайта жаңғырту және күтіп ұстау;
- адамның техногендiк iс-әрекетiнiң зардаптарын жою.

6. Ауыл халқын қоныстандырудың оңтайлы моделiн әзiрлеу

АЕМ-дердi әлеуметтiк-экономикалық даму деңгейi бойынша жiктеу және ауыл халқының әлеуметтік және коммуникациялық кешен қызметтерiмен қамтамасыз етiлуiн арттыру жөніндегі шараларды іске асыру ауылдық қоныстанудың жүйелерiн модельдеу үшiн негiз жасайды, оны шешу үшін мыналар қажет:
бiлiм беру, денсаулық сақтау, байланыс, электрмен, газбен және сумен, көлік қатынасымен қамту қызметтерiнiң қажеттi көлемiмен қамтамасыз етiлу саласында нормативтік базаны, елдің орташа статистикалық тұрғынының өмiр сүру сапасының ең төменгi және ұлттық стандарттарын қалыптастыратын экологиялық нормативтердi түзу;
кiсiнiң көптiгi* көрсеткiштерiне қарай AEM-дердiң тиiмдi нұсқаларын құру үшін білім беру, денсаулық сақтау, байланыс, көлiк қатынасы, электрмен, газбен және сумен қамтамасыз ету объектілері бойынша типтiк жобалар құнын есептеп шығару;
қалыптасудағы ауыл статистиктерi институтының деректері негiзiнде АЕМ кесіндісінде кірістер көрсеткiштерiнiң статистикалық есебiн жүргiзу;
қоршаған ортаға тұрақты экологиялық мониторингтi енгiзу;
ықтимал кiрiстерге және өмiр сүру сапасының ең төменгi немесе ұлттық стандарттарына қарай айқындалатын АЕМ сыйымдылығын модельдеу;
қазiргi кезде әзiрленiп жатқан Қазақстан Республикасының Өндіргіш күштерін дамыту және орналастыру схемасымен, өңiрлiк даму, мемлекеттiк басқару деңгейлерi арасында өкілеттіктердің ара-жiгiн ажырату және бюджетаралық қатынастарды, индустриалдық-инновациялық саясатты жетілдіру бағдарламаларымен үйлестiру.
Нормативтiк-құқықтық базаны жасау елеулi уақытты талап етедi, осыны ескере отырып, табиғи-климаттық аймақтарға байлай отырып, ауылдық қоныстанудың оңтайлы моделдер мен ауылдық қоныстанудың ұлттық схемаларын әзiрлеу 2006 жылдың соңына қарай, ал оны іске асыру - 2010 жылдың соңына қарай мүмкiн болмақ.
Институционалдық негiздер. Бюджет қаражатын пайдаланудың тиiмділігін арттыру үшін ауылдық аумақтарды дамытуды басқару жөнiндегi институционалдық құрылымдарды нығайту қажет:
ауыл oкругтерi деңгейiнде жергiлiктi билiк органдарының штаттарын кеңейту және материалдық-техникалық базасын нығайту;
уәкiлеттi мемлекеттiк органда ауылдық аумақтарды дамыту жөнiндегi мамандырылған құрылым құру және оның ауыл халқын оңтайлы қоныстандыру шараларын әзiрлеу мен іске асыру жөніндегі аумақтық басқармаларында мынадай функционалдық мiндеттерiн айқындай отырып, штат бірлігін бөлу;
қолданыстағы және әзiрлену үстiндегi салалық бағдарламаларды үйлестіру;
ауылдық аумақтарды дамыту жөнiндегi мемлекеттiк бағдарламаның iске асыруына мониторинг жүргiзу;
ауыл аумақтарын дамыту мәселелерi жөнiнде iс-шаралар әзiрлеу;
ауылдық аумақтарды дамыту жөнiндегi мемлекеттiк бағдарламаны насихаттау және түсіндіру.
Ауылдық аумақтарды дамытуда жергiлiктi өзiн-өзi басқару тетiктерін әзірлеу мен іске асыруға үлкен рөл берiледi.
_________________
*кiсiнiң көптiгi - АЕМ-де тұратын халық саны

Халықты еңбекпен қамту. Бағдарлама елдiң аграрлық секторында экономикалық өсуге және даму әлеуетi жоғары және орташа АЕМ-де қосымша жаңа жұмыс орындарын құруға жәрдемдесетін болады.
Ауыл шаруашылығы ұйымдарының келешекке жұмыс күшiне қажеттігі мен 2004-2006 жылдардағы кезеңге арналған жаңа жұмыс орындарын құру болжамы айқындалатын болады.
Ауыл шаруашылығы өндiрiсiн даму қарқындары халықтың даму әлеуеті әлсіз АЕМ-ден көшуiне, сондай-ақ қолайсыз табиғи-климаттық және экологиялық жағдайлы өңірлерден қоныс аударуына жәрдемдесу жолымен жұмыс күшiн пайдалану мүмкiндiгiн, келешегі жоқ өңірлерден даму үстiндегi өңiрлерге iшкi көшi-қонды ынталандыру жөнiндегi шараларды, сондай-ақ ауыл халқының артық еңбек күшi проблемаларын шешуде бағытталған бiрқатар басқа шараларды ескеретін болады.
Бағдарлама орталық және жергiлiктi атқарушы органдардың, кәсiпорындар мен ұйымдардың қызметiнiң үйлестiрiлуiн көздейдi.
Ауыл шаруашылығы кәсiпорындарының деңгейiнде:
ауыл шаруашылығы өндiрiсi мен инфрақұрылымды дамытуға қажетті мамандықтар кесіндісінде жұмыс күшiне сұраныс пен ұсынысты талдау, болжамдау мен мониторингті жүзеге асыру және еңбек нарығының бiрыңғай ақпараттық базасын түзу мақсатында жұмыспен қамту мәселелері жөнiндегi органдарға тиiстi ақпарат беру;
басқа өңiрлерден жұмыс күшiн тарту;
мамандықтар мен салалар бойынша қажеттiктердi жоспарлау, кадрлар даярлау және қайта даярлау;
ұйымдар мен өңiрлер арасында жұмыс күшiн бөлу және қайта бөлу тетігін әзірлеу;
әлеуметтiк-тұрмыстық және сервистiк блокты ұйымдастыру;
жаңа тұрғын үйлер құрылысы;
жұмыс күшiн тиiмдi пайдалануға мониторинг;
жұмыс күшiне сұраныс пен ұсынысты анықтау мақсатында жұмыспен қамту мәселелері жөніндегі республикалық деректер базасын пайдалану.
Ауыл шаруашылығы өндiрiсiн кадрлармен қамтамасыз ету жөніндегі мемлекеттік іс-шаралар:
а) орталық атқарушы органдар деңгейiнде:
қажет етiлетiн мамандықтарға оқыту бағдарламаларын әзiрлеу мен iске асыру;
бiлiм беру ұйымдарының мамандарды мемлекеттiк тапсырыс пен жұмыс берушілердің тапсырыстары негiзiнде даярлауын ұштастыру;
ҚР еңбек, еңбектi қорғау туралы, жер қойнауын қорғау және пайдалану жөніндегі заңнаманың сақталуына мемлекеттiк бақылауды күшейту;
б) жергiлiктi атқарушы органдар деңгейiнде:
халыққа кәсiптер мен мамандықтар кесiндiсiнде жұмыс күшiне сұраныс (бос орындар,) ал жұмыс берушiлер үшiн - ұсыныс туралы ақпаратты беру;
ауыл шаруашылығы өндiрiсi үшiн қажеттi мамандықтар кесiндiсінде еңбек нарығының ақпараттық базасы шеңберiнде жұмыс күшiне сұраныс пен ұсынысты талдау, болжау және мониторинг;
iшкi еңбек көшi-қонын дамыту;
өңiрлерде ауыл шаруашылығы өндiрiсiнде жұмыс iстеу үшiн мамандарды кәсіптік даярлау мен қайта даярлау үшiн оқу орталықтарын құру;
бiлiм бepу жүйесi ұйымдарында жеделдетiлген бiлiм беру-кәсіптік бағдарламалары бойынша жұмысшы мамандықтарына қайта даярлау жүйесiн дамыту.
Ауылдық жерлерде жұмыссыздықты еңсеру, оның ауқымын қысқарту үшін жергілікті атқарушы органдар даму әлеуетi әлсiз және даму әлеуетi жоқ АЕМ-де мыналардың есебінен жұмыссыздық деңгейiн төмендету жөнiнде қосымша шараларды көздеуге тиіс:
жұмыссыздарды қоғамдық жұмыстармен қамтуды ұйымдастыру;
жұмыссыз азаматтарды кәсiптiк даярлау, бiлiктiлiгiн арттыру және қайта даярлау;
тиiстi әкiмшiлiк аумақтық бiрлiктер аумақтарында тұратын халықтың нысаналы топтарын жыл сайын айқындау және жергiлiктi әкiмдердiң оларды әлеуметтік қорғану жөніндегі шараларды бекiтуi.

7. Ауыл халқының көші-қон ағынын басқару

7.1. Ауыл халқының көші-қонын мемлекеттiк реттеу

Көшi-қон ағындарын реттеу ауылдық аумақтарды дамытудың аса маңызды компоненттерінің бірі болып табылады. Көшi-қон саласындағы қоғамдық қатынастар қазіргі уақытта Қазақстан Республикасының "Халықтың көшi-қоны туралы" Заңымен реттеледi, оған сәйкес азаматтарды тұрғылықты жердi таңдау мәселелерiнде мәжбүрлеуге жол берiлмейдi. Сонымен қатар заңда ішкі көші-қон мәселелерi реттелмеген. Сондықтан азаматтарды көшiру туралы шешiмдер қабылданғанға дейін жоғарыда аталған заңға өзгерiстер мен толықтырулар енгiзу қажет.
Мемлекеттiк көшi-қон саясаты ауылдық қоныс аударушыларға қатысты мыналарды көздеуге тиіс:
ауыл халқының көшi-қон ағымдарының көлемiн болжау;
елдi мекендер кесiндiсiнде қолда бар қордағы жерлерге есеп жүргiзу, олардың жай-күйін талдау, iшкi қоныс аударушылар үшiн ауыл шаруашылығы алқаптарын бөлу тетiктерiн әзірлеу;
әкiмшiлiк аумақтық бөлiнiс кесiндiсiнде қалаларда, кенттерде, селолық жерлерде өнеркәсіп, көлік, сауда, ауыл шаруашылығы, әлеуметтiк және инфрақұрылым қызметтерi саласының объектілерінде жұмыспен қамтылудың өсуiн болжау;
халықтың қоныс аударуын ынталандыру, мемлекеттiк кепілдіктер мен жеңілдіктер, субсидиялар мен өтемақылар беру;
бiр қоныс аударушыға немесе оның отбасына арнап бекiтiлген нормативтер негізінде қоныс аударушыларды көшiруге және жайластыруға арналған қажеттi қаржы шығыстарын есептеп шығару;
қоныс аударуға арналған шығыстарды кемiтуге негiзделген көшi-қон ағындарының оңтайлы схемаларын әзiрлеу, қосымша тұрғын халықты қабылдауға ұсынылатын АЕМ-дер, қала типтес кенттер, шағын қалалар мен қалалар тiзбесi мен олардың бюджет ресурстарының мүмкіндіктерімен теңестірілуін айқындау.

7.2. Ауыл халқының көшi-қонын басқару кезеңдерi

Ауыл халқының жаппай көшi-қон ағындарын қалыптастыру үдерiсi ауылдық аумақтарды дамыту бағдарламасын iске асыру кезеңдерiмен айқындалатын болады.
Бiрiншi кезеңде, тиiстi тетiктер әзiрленгеннен кейiн, қолайсыз экологиялық жағдайлы 8 АЕМ-нен, сондай-ақ экономикалық әлеуеттiң төмен көрсеткiштерiне ие, даму деңгейi әлсіз топқа кіретін АЕМ-дің бiр бөлiгiнен қоныс аударуды жүргiзу болжанып отыр. Облыстық әкiмдiктердің ұсынылған деректеріне сәйкес 125 елдi мекеннен 6674 адамды көшiру, олардың iшiнен 642 адам тұратын елеулі экологиялық проблемалары бар 3 елдi мекенiнен және даму әлеуетi әлсiз 122 елдi мекеннен - 6032 адамды көшіру жоспарлануда. Облыс әкiмдiктерi Қызылорда - 30, Батыс Қазақстан - 26, Қарағанды - 21 АЕМ-нен неғұрлым қолайлы жерлерге тұрғындарды көшiрудi көздеп отыр.
Iшкi көшi-қонның негiзгi ағындары екiншi кезеңде ауылдық қоныстануды оңтайландыру жөніндегі шараларды жүргiзу шеңберiнде күтiледi. Сондықтан қалған кезеңде бұл үдерісті реттеу жөніндегі нормативтiк базаны пысықтау, көшi-қон ағындарының болжамдық көлемдері мен бағыттарын бағалауды жүргiзу және бұл үдерiстi мемлекеттiк ынталандыру шараларының жyйесiн әзірлеу қажет. Реттелетін көшi-қонды жүзеге асыру үшiн қажеттi қаржы ресурстарының көлемі әзірленетін нормативтік базаға және қоныс аударуға ұсынылатын көшi-қон ағымдарының шамасына қарай aйқындалатын болады.

8. Заңнамалық қамтамасыз ету

1. 2004-2010 жылдарға арналған республикалық бюджет жобаларын әзірлеген кезде Қазақстан Республикасының Ауылдық аумақтарды дамытудың мемлекеттiк бағдарламасын іске асыруға арналған қаражатты бөлудi көздеу.
2. "Қазақстан Республикасында ауылды (селоны) және агроөнеркәсiптік кешенді басым дамыту туралы" Қазақстан Республикасының 1991 жылғы 13 ақпандағы Заңына өзгерістер мен толықтырулар енгiзу.
3. "Жергiлiктi мемлекеттiк басқару туралы" Қазақстан Республикасының Заңына мемлекеттiк билік деңгейлері арасында функциялардың ара-жiгiн ажырату мәселелерi бөлiгiнде өзгерiстер мен толықтырулар енгізу туралы Заң жобасын әзiрлеу.
4. "Жергiлiктi өзiн-өзi басқару туралы" Қазақстан Республикасы Заңының жобасын әзірлеу және атап айтқанда шағын ауылдарда өзiн-өзi басқару органдарын құру мәселелерін енгізу.
5. "Халықтың көшi-қоны туралы" Қазақстан Республикасының Заңына , ауыл халқының ішкі көші-қон қатынастарын реттеу және мемлекеттiк қолдау бөлiгiнде өзгерiстер мен толықтырулар енгізу туралы" Қазақстан Республикасының Заңының жобасын әзiрлеу және Үкiметке енгiзу.
6. Жер кодексiне арнаулы жер қорынан және мемлекеттiк қорлардағы жерлерден ерекше қолайсыз экологиялық жағдайлы және даму әлеуетi әлсiз АЕМ-ден қоныс аударушыларға бөліп беру үшін мемлекеттiк резерв құру туралы ұсыныстар енгiзу.
7. "Әкiмшiлiк аумақтық бөлiнiс туралы" Қазақстан Республикасының Заңына кенттер мен кенттік округтердiң, адам саны 50-ден кем AEM, т/ж бекеттерiнiң және т/ж разъездерінің мәртебесін айқындай отырып, өзгерiстер мен толықтырулар енгiзу туралы мәселенi пысықтау.
8. Республиканың сыртқы шекаралары аймағында тұрған шекаралық АЕМ-дің мәртебесін заңнамалық тұрғыда айқындау.
9. Ауылдық жерлердегi заңды тұлғаларды құру және тарату үдерiсiн оңайлату.
10. Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң жер қатынастарын реттейтiн қаулыларына өзгерістер мен толықтырулар енгiзу.
11. Мыналарды әзiрлеу:
республиканың ауыл тұрғындарының әлеуметтiк және инженерлiк инфрақұрылымымен қамтамасыз етiлу нормативтерi;
АЕМ-дегi жерлерге түгендеу жүргiзу жөнiндегi нұсқаулық;
ерекше қолайсыз экологиялық жағдайлы АЕМ-нен тұрғындарды көшiрудi ескере отырып, ауылдық аумақтарды пайдаланудың өңiрлiк схемаларын әзiрлеу жөнiндегi әдiстемелік нұсқаулар;
агроқұрылымдардың аумақтарын ұйымдастыру жөнiндегi схемаларды (жобаларды) әзірлеу жөнiндегi нұсқаулар;
Қазақстан Республикасының Ауыл шаруашылығы және азық-түлік министрі 1991 жылғы 30 желтоқсанда бекiткен АЕМ шегiн белгiлеу жөнiндегi нұсқауларға өзгерістер мен толықтырулар енгiзу.
12. Бағдарламаның негiзгi iс-шараларын ғылыми негіздеу, сондай-ақ халықты инженерлiк және инфрақұрылыммен қамтамасыз етудiң салалық нормативтерін әзірлеу үшін бұл үдерiске ғылыми ұйымдарды тарту қажет.

9. Қаржылық қамтамасыз ету

Ауылдық аумақтарды дамытудың мемлекеттiк бағдарламасының шараларын іске асыруға арнап, мынадай қаржы ресурстарын бөлу көзделедi:
республикалық бюджеттен барлығы 3 жылға арнап - 50 млрд. теңге* (4 қосымша), соның ішінде:
2003 жыл - 16,6 млрд.теңге;
2004 жыл - 16,7 млрд.теңге;
2006 жыл - 16,7 млрд.теңге;
Олардың iшiнен жергiлiктi бюджеттерге трансферттер - 45 млрд.теңге*, соның ішінде:
2003 жыл - 15 млрд.теңге;
2004 жыл - 15 млрд.теңге;
2006 жыл - 15 млрд.теңге;
Жергiлiктi бюджеттен - 74,8 млрд.теңге* (5 қосымша), соның iшiнде:
2003 жыл - 23,5 млрд.теңге;
2004 жыл - 25 млрд.теңге;
2006 жыл - 26,3 млрд.теңге.
Басқа көздерден - 34,8 млрд.теңге* (6 қосымша):
2003 жыл - 14,4 млрд.теңге;
2004 жыл - 10,1 млрд.теңге;
2006 жыл - 10,3 млрд.теңге.
____________________
*цифрлар нақтыланатын болады

10. Күтiлетiн нәтижелер

Ауылдық елдi мекендер тұрғындарының табыс деңгейiн
арттыру

Ауыл тұрғындарының табыс деңгейiн арттыруға екi бағыт бойынша қол жеткізілетін болады - ауыл шаруашылығы өнiмдерiн өндiру, қайта өңдеу көлемдерiн өсiру және ауыл шаруашылығы емес бейімдегі кәсiпкерлiк қызмет субъектiлерiн құруды, ауыл нарықтық инфрақұрылымын құруға ынталандыру.
Ауылда барлығы шағын және орта бизнестiң қосымша 5480 жаңа кәсіпорындар құралатын болады. Бағдарламаны iске асыру нәтижесiнде 2004-2006 жылдары ауыл шаруашылығы өндірісін ұлғайту, ауылдық жерлерде экономикалық саланы кеңейту есебiнен тұтас алғандай республикада 21358 қосымша жұмыс орындары құрылатын болады.

Халықты инженерлiк инфрақұрылыммен қамтамасыз ету

Сумен қамту. АЕМ-дiң сапалы ауыз сумен қамтамасыз етiлу деңгейін арттыру және ауыл шаруашылығын, қайта өңдеушi өндiрiстер мен шағын кәсiпкерлiктi дамытуға арналған су ресурстарының қатшылығын қысқарту, сондай-ақ республикада әлеуметтiк, демографиялық және санитарлық-эпидемиологиялық ахуалды тұрақтандыру үшiн республиканың 2411 AEM-i қамтылатын болады, соның iшiнде 2004-2006 жылдарға мыналар көзделген:
- 565 АЕМ-де сумен қамту жүйесiнiң объектiлерiн салу;
- 1777 AEM-де сумен қамту объектiлерiн қайта жаңғырту және техникалық қайта жарақтандыру.

Электрлендiру

178 AEM-де жаңа электр желiлерiнiң құрылысы жүргiзiлетiн болады, 1470 АЕМ-де ауылды энергиямен үздiксiз жабдықтауды қамтамасыз ету үшiн электр беру желiлерін қайта жаңғырту және жөндеу жүзеге асырылатын болады.
Ауыл жолдары. Автомобиль жолдарының техникалық жай-күйiн нормативтік талаптарға сәйкес келетiн деңгейге дейiн жеткiзу үшiн, ауыл жолдарын дамыту жөнiндегі шаралармен 3422 АЕМ қамтылатын болады, соның iшiнде:
- 90 АЕМ-де ауыл автожолдарын салу жүзеге асырылады;
- 2038 АЕМ-де ауыл автожолдарын қайта жаңғырту және күрделi жөндеу;
- 1294 AEM-де ауыл жолдары мен жолаушы көлiгiнiң қатынау бағыттарын тиісті бабында ұстау.
Бұдан өзге, АЕМ-дi аудан және облыс орталықтарымен байланыстыратын автокөлік қатынасының стандартты деңгейi айқындалатын болады. Ауылдық жерлерде көлiк қызметтерінің рыногын дамыту, көлiк операторларының санын ұлғайту, қосымша жұмыс орындарын ашу, инфрақұрылымды қалпына келтiру және ауыл шаруашылығы өнiмдерiнiң өзiндiк құнындағы көлiк компонентінің деңгейін кеміту үшiн жағдайлар туғызылатын болады.

Байланыс, телефондандыру, пошта. 2004-2010 жылдары ауылдық байланыс пен пошта қатынасын қалпына келтiру және дамыту мiндеттерi мен оларды техникалық шешу амалдарының болуын ескере отырып, жұмыс істеп тұрған телекоммуникациялардың коммуникациялық жүйелерін модернизациялау және жаңаларын салу жөнiндегi шаралар 1773 АЕМ-де ұқсастықты ATC-дi цифрлық АТС-ге алмастыру жолымен жүзеге асырылатын болады, "Қазпошта" ААҚ-ның ауылдық пошта байланыс саласын жетілдіру жоспарын iске асыру қамтамасыз етiледi.

Газдандыру. Ауыл тұрғындарын газбен қамтуды жақсарту жөнiндегi iс-шаралар барлығы 1631 АЕМ қамтылатын болады, соның iшiнде:
- 223 АЕМ-де магистральды газ бөлу желiлерiн салу;
- 276 АЕМ-де кентiшiлiк газ желiлерiн салу;
- 1132 АЕМ-де сұйытылған газбен толтырудың және баллондарды алмастырудың орталықтандырылған пункттерiнiң техникалық жарақтануын арттыру жүзеге асырылады.

Халықты әлеуметтiк инфрақұрылыммен қамтамасыз ету

Денсаулық сақтау

Ауылда денсаулық сақтау жүйесiн дамыту мiндетiн iске асыру медициналық қызметтер рыногында қаржылық құралдарды жетiлдiру, ауыл тұрғындарының медициналық қызметтерге қол жеткізуін қамтамасыз етудi жақсарту, салауатты өмiр салтын насихаттау жөнiндегi іс-шараларды жандандыру жолымен көзделедi. Бағдарламаны iске асыру кезеңi iшiнде денсаулық сақтау жүйесін дамыту және салауатты өмiр салтын қалыптастыру жөнiндегi шаралармен АЕМ-дiң көпшілігі қамтылатын болады, соның ішінде:
- 325 АЕМ-де ауруханалар салынады;
- 1774 АЕМ-де денсаулық сақтау объектiлерiнде күрделi жөндеу және қайта жаңғырту жүргізіледі.

Бiлiм беру. Ауылда 2005 жылға дейiн бiлiм беру жүйесiнiң моделін қалыптастыру "Ауыл мектебi" бағдарламасының шеңберiнде жүзеге асырылатын болады. Мемлекеттік білім беру қызметтерiнде бiрдей қол жеткiзудi, бастауыш және орташа бiлiм беретiн оқу орындарының қолда бар желiсiн сақтау мен оны әрi қарай дамытуды қамтамасыз ететін шаралар көзделедi. Бағдарламаның iс-шараларымен барлық елдi мекендер қамтылатын болады, соның ішінде:
- 529 AEM-де мектептер салынады;
- 1218 AEM-де мектептер, колледждер, кәсiптiк мектептер, лицейлер, компьютерлік техникамен қамтамасыз етiледi.

Мәдениет, спорт, туризм және қоғамдық қауiпсiздiк

Көзделген шараларды жүзеге асыру нәтижесiнде мәдениет және спорт мекемелерінің қызметіне қол жеткiзу, ұлттық теледидар мен радио хабарлары бағдарламаларымен 100% игеру қамтамасыз етiлетiн болады.
Ауылдық жерлерде қоғамдық қауiпсiздiктi қамтамасыз ету саласында 2181 АЕМ-де ауылдық учаскелiк полиция инспекторлары мен полиция пункттерiнiң учаскелiк полицейлерін көлік құралдарымен, жиhазбен, компьютерлiк техникамен, стационарлық рациялармен материалдық-техникалық қамтамасыз ету көзделедi.
Ауыл халқы үшін құқықтық қызметтердің жүйелілігі мен қол жетімділігі сол сияқты жергілікті мемлекеттік басқару органдарының жергілікті бюджеттер есебінен ауылдық аудандарға құқықтық қызмет көрсетуді жетілдіру жөніндегі бағдарламаларды әзірлеп, іске асыруы арқылы қамтамасыз етілетін болады.
Ауылдық елдi мекендердiң экологиялық қауiпсiздiгiн қамтамасыз ету. АЕМ-дің экологиялық қауiпсiздiгiн қамтамасыз ету үшiн экологиялық қауiпсiздiк нормативтері әзірленеді, қолайсыз экологиялық жағдайлы аумақтар нақтыланады.

Ауылдық жерлердегi көші-қон үдерiсiн реттеу

Ауыл халқының iшкi көшi-қон тетiктерi, көшi-қон үдерiстерiн реттеу үшін ынталандыру жүйесi әзiрленетiн болады. 2006 жылдың аяғына қарай табиғи-климаттық аймақтарға және өндіргіш күштердi орналастырудың ұлттық схемасына байлай отырып, ауылдық қоныстандырудың оңтайлы моделi әзiрленедi, ал оны iске асыру 2010 жылдың аяғына қарай жүзеге асырылатын болады. Халықты ерекше қолайсыз АЕМ-ден көшiру жүргiзiледi.

Қазақстан Республикасы Президентінің
2003 жылғы 10 шілдедегі N 1149
Жарлығымен бекітілген Ауылдық
аумақтарды дамытудың мемлекеттік
бағдарламасына 1-қосымша

Ауылдық аумақтардың әлеуметтік-экономикалық
дамуын бағалау өлшемдері

__________________________________________________________________
Жіктеу | Өлшем бірлігі | Бастапқы мәндер | Көрсеткіштер
факторлары | | |
__________________________________________________________________
1. Экономикалық әлеует 60
__________________________________________________________________
Топырақ Бонитет балы >45 12
құнарлығы >25-45 7
15-25 3
<15 0

Өткізу АЕМ-нен аудан <=20 9
рыноктарынан орталығына, т/ж
жырақтық бекетіне,
дәрежесі автомагистральға,
таяудағы қалаға >20-60 6
дейінгі ара >60-100 3
қашықтық, км >100 0

Кәсіпкерлік 100 тұрғынға >5 5
белсенділік* келетін
шаруашылық
жүргізуші 3-5 4
субъектілер
1-<3 2
<1 0

Ауыл Бар >4 5
шаруашылығы
өнімдерін қайта 2-4 4
өңдеуді дамыту
1 2
Жоқ 0 0

А/ш 1) 100 га >0,5 4
техникасымен егістікке
қамтамасыз келетін
етілуі* тракторлар 0,4-0,5 3
0,2-<0,4 2
<0,2 0
2) 100 га >0,3 4
егістікке 0,2-0,3 3
келетін
комбайндар
0,1-<0,2 2
<0,1 0

Ирригациялық Бар және 7
пайдаланылады
жүйелерді Бар және 3
пайдаланылмайды
пайдалану Жоқ 0

Егістік* Бір адамға >5 7
шаққанда, га
3-5 4
1-<3 2
<1 0

Жайылымдар** Бір шартты мал >0,3 7
басына
Ірі қара мал, га 0,2-0,3 4
0,1-<0,2 2
<0,1 0
__________________________________________________________________
II Инженерлік инфрақұрылым 30
__________________________________________________________________
Сумен қамту Су құбырларымен 7
қамтамасыз етілген
Жергілікті көздерді 5
пайдаланады
Суды ашық су тоғандарынан 3
пайдаланады
Тасып әкелетін су 0

Жол Қатты төсем 7
Топырақ 3
Далалық жол 0

Газбен қамту Газдандырылған 3
Газдандырылмаған 0

Электр Электр энергиясымен 7
энергиясы қамтамасыз етілген
Электр энегиясымен 0
қамтамасыз етілмеген

Байланыс Байланыс желілері бар 6
Байланыс желілері жоқ 0
__________________________________________________________________
III Әлеуметтік желілері жоқ
__________________________________________________________________
Білім беру Мектептердің бар болуы және 3
олардың нормаларға сәйкестігі
Бар болуы, бірақ мектептердің 2
нормаларға сәйкес еместігі
Мектептер жоқ 0

Денсаулық Медмекемелердің бар болуы және 3
сақтау олардың нормаларға сәйкестігі
Бар болуы, бірақ медмекемелердің 2
нормаларға сәйкес еместігі
Медмекемелері жоқ 0

Тұрғын үймен Бір адамға келетін >=15,6 2
қамтамасыз тұрғын алаңдар, м ² <15,6 0
етілуі*

Еңбекпен қамту* 100 еңбекке >=93,5 1
жарамдылығы
Келетін жұмыс <93,5 0
істейтіндер саны

Кедейлік* ЕМ 100 тұрғынына <=13 1
келетін атаулы >13 0
әлеуметтік
көмекті алатын
адамдар саны
__________________________________________________________________
IV. Экологиялық қауіпсіздік
__________________________________________________________________
Радиациялық ая Мкр/с <33 1
>33 0
Топырақтың % Әлсіздік 1
сортаңдығы
сортаңдауы Орташа 0,75
сортаңданған
Қатты 0,25
сортаңданған
Аса қатты 0
сортаңданған
Судың сапасы Судағы 1 дейін 1
минералдық
тұздардың
деңгейі (гр/л) 1-2 0,75
>2-3 0,25
>3 0

Балдар Жиыны 100
Даму әлеуеті жоғары ЕМ 70-100
Даму әлеуеті орташа ЕМ 35-69
Даму әлеуеті төмен ЕМ 1-34
Ерекше қолайсыз экологиялық 0
жағдайлы ЕМ
__________________________________________________________________
* - талданатын фактордың орташа республикалық көрсеткіш пен арақатынасы арқылы есептеп шығарылады.
** - жайылымдардың нормативтік толтырылуы негізінде есептеп шығарылады - 1га 3 ІҚМ басы.

О Государственной программе развития сельских территорий Республики Казахстан на 2004-2010 годы

Указ Президента Республики Казахстан от 10 июля 2003 года N 1149

В соответствии с подпунктом 8) статьи 44 Конституции Республики Казахстан постановляю:

1. Утвердить прилагаемую Государственную программу развития сельских территорий Республики Казахстан на 2004-2010 годы (далее - Программа).

2. Правительству Республики Казахстан в месячный срок разработать и утвердить план мероприятий по реализации Программы.

3. Министерству сельского хозяйства Республики Казахстан и другим задействованным министерствам, агентствам и акимам областей принять меры по реализации Программы.

4. Контроль и координацию обеспечения выполнения Программы возложить на Министерство сельского хозяйства Республики Казахстан.

5. Настоящий Указ вступает в силу со дня подписания.

Президент
Республики Казахстан

Утверждена
Указом Президента
Республики Казахстан
от 10 июля 2003 года N 1149

Государственная программа
развития сельских территорий
Республики Казахстан на 2004-2010 годы Паспорт

Наименование Государственная программа развития
сельских территорий на 2004-2010 годы

Основание Послания Президента Республики Казахстан
Назарбаева Н.А. народу Казахстана K022003
"Об основных направлениях внутренней и
внешней политики на 2003 год" и K032004 "Об
основных направлениях внутренней и внешней
политики на 2004 год"

Основной разработчик Министерство сельского хозяйства Республики
Казахстан

Цель Создание нормальных условий жизнеобеспечения
аула (села) на основе оптимизации сельского
расселения

Задачи Для достижения цели Программы
предусматривается решить следующие задачи:
анализ имеющейся ситуации по основным
показателям социально-экономического
развития на основе паспортизации сельских
населенных пунктов (далее - СНП);
классификация СНП по критериям уровня
социально-экономического развития;
разработка первоочередных мер по развитию
экономической деятельности, инвестированию
строительства, ремонта и реконструкции
объектов социальной и инженерной
инфраструктуры;
организация мониторинга
социально-экономического развития СНП,
экологической безопасности сельских
территорий, оценки земельных ресурсов;
разработка нормативов и стандартов
обеспеченности сельских жителей услугами
социальной и инженерной инфраструктуры;
разработка и реализация программ
стимулирования переселения сельских жителей;
разработка модели эффективного сельского
расселения и проведение мероприятий по ее
реализации

Основные приоритеты Меры государственной поддержки будут
направляться на развитие инфраструктуры
жизнеобеспечения прежде всего в СНП с
высоким потенциалом социально-экономического
развития, обеспечивающим необходимый уровень
доходов сельских жителей

Источники Средства республиканского и местных
финансирования бюджетов, средства внебюджетных источников
(заемные средства, прямые инвестиции, гранты
и средства других финансовых институтов)

Ожидаемый конечный На первом этапе - достижение динамичного
результат от реали- роста экономики СНП, обеспечивающего
зации программы приемлемый уровень социальных благ сельским
жителям, на втором этапе - оптимальное
расселение сельских жителей в регионах,
имеющих перспективы для жизнеобеспечения

Срок реализации Первый этап - 2004-2006 годы, второй этап -
2007-2010 годы

"...В Казахстане исторически, особенно в эпоху командной экономики, расселение людей в сельской местности складывалось неудачным образом как с позиции рыночной экономики, так и по социальным и экологическим соображениям. В результате для многих сельских районов характерной чертой стала депрессивная экономика.
...Вся финансово-экономическая политика государства, в том числе социальная и сельскохозяйственная, должна быть селективно направлена только на территории, которые перспективны с позиции жизнедеятельности человека и функционирования рынка."

Н.А. Назарбаев

Введение

В соответствии с Посланием Президента народу Казахстана приоритетом в стратегическом курсе Правительства Республики Казахстан на 2003-2005 годы определены проблемы аула. В июне 2002 года Указом Президента Республики Казахстан была утверждена Государственная агропродовольственная программа на этот период, предусматривающая меры, направленные на повышение эффективности агропродовольственного комплекса.
Вместе с тем на общем фоне экономического роста усиливается диспропорция в уровне жизни городского и сельского населения, значительны региональные различия в доходах. В сельской местности проживает 43% населения страны, из них около одной трети, по данным официальной статистики, имеют доход ниже прожиточного минимума. Дальнейшая консервация этого состояния усиливает дифференциацию населения страны по уровню жизни, негативно сказывается на социально-политической атмосфере общества, отражается на показателях человеческого развития и инвестиционном имидже страны.
С учетом особенностей развития агропродовольственного сектора и роста доходов от сельскохозяйственной деятельности имеющийся переизбыток сельского населения является одной из причин сдерживания роста уровня жизни населения и превращается в серьезную проблему при планировании устойчивого развития страны.
Проблема еще больше усугубляется нерациональными схемами расселения, сохранившимися со времен административной экономики, в результате чего при формировании инвестиционных программ продолжается неэффективное вложение средств, направляемых на развитие социальной инфраструктуры села, миграционные процессы носят стихийный, неуправляемый характер.
Разработка настоящей программы вызвана необходимостью принятия мер по эффективному развитию сельских территорий и формированию оптимальных схем сельского расселения, позволяющих концентрировать ресурсы в экономически перспективных местах жизнеобитания и обеспечивающих приемлемый уровень доходов сельского населения.

I. Концептуальные основы, цель, задачи и этапы реализации
Государственной программы развития сельских территорий

1.1. Концептуальные основы

Отличие сельскохозяйственного производства от других отраслей и его специфика состоят в том, что сельское хозяйство - это не только сфера производства, но и сфера жизни большой массы населения страны. Сельская экономика и сельское поселение неразрывно связаны: сельские поселения исторически формировались на основе сельскохозяйственной деятельности и переставали существовать с прекращением последней. Новейшая история только подтверждает эту закономерность: кризис в сельхозпроизводстве повлек за собой отток населения и развал систем жизнеобеспечения сельских населенных пунктов. Этот процесс продолжается и сегодня. Только за 2000-2002 годы самоликвидировались около 300 населенных пунктов. По данным акиматов, сегодня насчитывается 136 неупраздненных СНП, где нет населения.
Процесс реформирования агропроизводства, перевод его на рыночные рельсы, применение маркетинговых стратегий для оценки роста сельскохозяйственного потенциала обнажили проблему переизбытка сельского населения. Емкость внутреннего рынка недостаточна для сбалансированного потребления производимой в стране сельскохозяйственной продукции. Доходы, получаемые от ее производства, не обеспечивают минимальные стандарты жизнеобеспечения сельских жителей. Расчеты показывают, что для достижения среднедушевого уровня, равного величине прожиточного минимума (4,6 тыс. тг.), численность сельского населения должна составлять 5,6 млн. чел., т.е. необходимо высвободить около 900 тыс. чел., а при уровне среднедушевого денежного дохода по РК, равного 7,7 тыс. тг, численность сельского населения должна сократиться почти в 2 раза и составлять около 3,5 млн. человек.
Аграрный сектор, несмотря на последние благоприятные по погодным условиям годы, остается высокорисковой и низкоприбыльной сферой экономики. С учетом емкости внешних и внутренних рынков прогнозируемый прирост продукции сельхозпроизводства по оптимистическому сценарию составит к концу 2006 г. чуть более 10% (57 млрд. тг. без учета инфляции). Можно констатировать, что возможности для увеличения роста доходов в аграрном секторе являются ограниченными.
Низкий уровень агротехнологий и технологий переработки сельхозпродукции является основной причиной неконкурентоспособности отечественной продукции на мировых и внутренних рынках, сокращает потенциальные доходы в агросекторе. Поэтому в Государственной агропродовольственной программе на 2003-2005 годы, утвержденной Указом Президента Республики Казахстан, предусмотрены меры по интенсификации аграрной экономики, сокращению издержек за счет использования научно обоснованных агротехнологий, что в перспективе неизбежно приведет к дополнительному высвобождению занятых в отрасли.
В свете этого актуализируется проблема сельского перенаселения и обеспечения достойных условий жизнедеятельности сельских сообществ.
Проблема подъема аула не должна решаться старыми затратными методами, когда каждое ведомство или орган местной власти, ответственные за отдельные вопросы государственного регулирования, пытались их решить на своем уровне целесообразности. Привлекались значительные государственные ресурсы на решение текущих задач без должного осознания проблемы в целом. Таким образом ситуация оставалась прежней, а имеющиеся средства использовались неэффективно.
В Послании Президента особо подчеркивается необходимость государственной политики, направленной на поддержку сельских территорий, перспективных с позиций жизнедеятельности человека и функционирования рынка.
Мировой опыт государственного регулирования развития сельских территорий также показывает, что в основе госрегулирования развития сельских регионов большинства стран лежат показатели уровня доходов (ВВП на душу населения, душевой доход, доля безработных), которые напрямую связаны с экономикой сельских территорий.
По классификации Всемирного Банка, Казахстан относится к группе стран с низким уровнем дохода по показателям производства ВВП на душу населения. Уровень ВП сельского хозяйства на 1 сельского жителя в Казахстане в 1,8 раза ниже, чем в России, в 1,3 раза ниже, чем в Украине, в 3 раза ниже, чем в Турции, в 7,5 раза ниже, чем в Южной Корее, Германии, в 8,8 раза ниже, чем во Франции, в 43 раза ниже, чем в Бельгии.
На основании изложенного сделан вывод, что концептуальной основой государственной политики развития сельских территорий является обусловленность ее перспективами развития сельской экономики.
Объектом Государственной программы развития сельских территорий (далее - Программа) определен сельский населенный пункт - поселение на компактно заселенной территории, где население занято преимущественно сельским хозяйством. Понятие "сельский населенный пункт" отличается от понятия "аул (село)", обозначенного в Законе Республики Казахстан "Об административно-территориальном устройстве Республики Казахстан". Так, в соответствии с положениями Закона отличительными признаками аула (села) являются:
а) учет и регистрация населенного пункта в установленном порядке;
б) управление им местными представительными и исполнительными органами;
в) численность не менее 50 человек, из которых занятые в сельскохозяйственном производстве работники и члены их семей составляют не менее половины населения.
В то же время в ст. 2 Закона говорится о том, что "к городским населенным пунктам относятся города республиканского, областного и районного значения, а также поселки; к сельским - все остальные населенные пункты независимо от их административной подчиненности".
Существующая сегодня реальность отличается от определений, данных в Законе, что требует внесения в него изменений и дополнений.
Из 7660 сельских населенных пунктов, официально представленных областными акиматами, в более 500 проживает менее 50 человек, существуют многочисленные станции и разъезды (257), села, включенные в территориальные границы городов (317), где население практически занимается сельскохозяйственной деятельностью. Численность населения, проживающего в них, составляет 579 540 чел., оно считает себя сельским и надеется на внимание государства к проблемам села.
В Программе дается классификация сельских населенных пунктов по группе критериев, характеризующих уровень социально-экономического развития, среди которых приоритетным является оценка экономического потенциала. Меры государственной поддержки будут направляться на развитие инфраструктуры жизнеобеспечения прежде всего в сельские населенные пункты с высоким потенциалом социально-экономического развития, обеспечивающим необходимый уровень доходов сельских жителей.

1.2. Цель и задачи

Целью Государственной программы развития сельских территорий является создание нормальных условий жизнеобеспечения села (аула) на основе оптимизации сельского расселения.
Для достижения целей Программы предусматривается решение следующих задач:
1. Анализ имеющейся ситуации по основным показателям социально-экономического развития на основе паспортизации сельских населенных пунктов (далее - СНП).
2. Классификация СНП по критериям уровня социально-экономического развития.
3. Разработка первоочередных мер по развитию экономической деятельности, инвестированию строительства, ремонта и реконструкции объектов социальной и инженерной инфраструктуры.
4. Организация мониторинга социально-экономического развития СНП, экологической безопасности сельских территорий, оценки земельных ресурсов; разработка нормативов и стандартов обеспеченности сельских жителей, в том числе из СНП с неблагополучными экологическими условиями, услугами социальной и инженерной инфраструктуры.
5. Разработка и реализация программ стимулирования переселения сельских жителей.
6. Разработка модели эффективного сельского расселения, в том числе СНП с неблагополучными экологическими условиями, и проведение мероприятий по ее реализации.

1.3. Сроки реализации

Масштабы и новизна решаемых в рамках Программы проблем, необходимость координации разрабатываемых мер с возможностями республиканского и местных бюджетов обусловливают ее реализацию в два этапа.
На первом этапе (2004-2006 гг.) предполагается решение первых трех задач. Необходимо также подготовить и утвердить национальные стандарты социальной и инженерной обеспеченности сельских жителей для формирования на их основе сбалансированной по доходам и стоимости услуг модели оптимального сельского расселения, наметить программу мер государственного регулирования оптимизированных миграционных потоков и поддержки сельских мигрантов, провести ревизию имеющейся законодательной базы и разработать необходимые нормативные правовые документы.
На втором этапе (2007-2010 гг.) будет произведена оценка потенциальной емкости каждого СНП*, реализованы меры по оптимизации сельского расселения, обеспечению более высокого уровня жизни сельских жителей, созданы основы устойчивого развития сельских территорий.

___________________
* потенциальная емкость населенного пункта - показатель, характеризующий предельную численность сельского населения, имеющего нормативный уровень доходов, в границах одного населенного пункта

2. Анализ состояния сельских территорий

2.1. Уровень развития экономики и доходов сельского
населения

Доля сельского хозяйства в валовом внутреннем продукте страны составляет около 8,5% и не может значительно измениться в ближайшей и долгосрочной перспективе, что обусловлено ростом объемов в нефтедобывающих отраслях, ограниченной емкостью внутреннего рынка продуктов питания, нестабильностью внешних рынков сельхозпродукции, слабой конкурентоспособностью казахстанской продукции из-за больших транспортных издержек и низкого уровня агротехнологий. Прогнозируемый прирост продукции сельхозпроизводства в соответствии с Государственной агропродовольственной программой составляет к концу 2006 года чуть более 10%.
Наибольшую долю в ВП сельского хозяйства республики имеют Костанайская (14,2%), Алматинская (13,6%), Южно-Казахстанская (12,3%), Северо-Казахстанская (12,1%), Акмолинская (11,7%) и Восточно-Казахстанская (9,9%) области. Самая низкая доля приходится на Мангистаускую (0,2%), Атыраускую (1%), Кызылординскую (1,9%) области.
Соотношение растениеводства и животноводства в республиканском ВП сельского хозяйства - 58,5 и 41,5%. Преимущественно растениеводством занимаются в Акмолинской, Жамбылской, Костанайской, Северо-Казахстанской и Южно-Казахстанской областях, животноводством - в Актюбинской, Атырауской и Мангистауской областях. В остальных областях отмечается примерно одинаковое соотношение (таблица 1).

Таблица 1

-------------------------------------------------------------------
Показатели !Акмо- !Актю- !Алма-!Аты- !Вос- !Жам- !За-
!лин- !бин- !тин- !рау- !точно-!был- !падно-
!ская !ская !ская !ская !Казах-!ская !Казах-
! ! ! ! !стан- ! !стан-
! ! ! ! !ская ! !ская
-------------------------------------------------------------------
ВП сельского хозяй-
ства, млрд. тенге 64,9 20,5 75,2 5,7 54,7 31,2 21,6
Доля в ВП сельского
хозяйства республики,
% 11,7 3,7 13,6 1,0 9,9 5,6 3,9
ВП сельского|расте- 69,4 36 53,5 18,8 50,9 63,5 46,4
хозяйства, |ниевод-
в т.ч. |ства, %
|животно- 30,6 64 46,5 81,2 49,1 36,5 53,6
|водства,
|%
-------------------------------------------------------------------

Продолжение таблицы

-------------------------------------------------------------------
Показатели !Кара-!Кос- !Кы- !Ман- !Пав- !Севе- !Южно-!Рес-
!ган- !та- !зыл- !гис- !ло- !ро- !Ка- !пуб-
!дин- !най- !ор- !тау- !дар- !Казах-!зах- !лика
!ская !ская !дин- !ская !ская !стан- !стан-!
! ! !ская ! ! !ская !ская !
-------------------------------------------------------------------
ВП сельского хозяй-
ства, млрд. тенге 27,5 78,6 10,7 1,1 27,3 67,0 68,1 555,1
Доля в ВП сельского
хозяйства республи-
ки, % 5,0 14,2 1,9 0,2 4,9 12,1 12,3 100
ВП сельс-|расте- 48,5 56,1 59,7 1,6 54 70,7 68,3 58,5
кого хо- |ниевод-
зяйства |ства, %
в т.ч. |животно- 51,5 43,9 40,3 98,4 46 29,3 31,7 41,5
|водства,
|%
-------------------------------------------------------------------

Высоким баллом бонитета обладают почвы в северных зерносеющих областях республики - Акмолинской (38), Костанайской (32), Северо-Казахстанской (34) и Восточно-Казахстанской (31) областях. В этих же областях наибольшая обеспеченность пашней исходя из расчета на 1 чел.
Наиболее обеспечены пастбищами Мангистауская (102,4 га на 1 усл. гол.), Карагандинская (54,5 га) и Атырауская (33,7 га) области - центральная и западная части республики.
Количество объектов сельского предпринимательства на 100 сельских жителей в среднем в республике составляет 3,1. Наибольшее число объектов предпринимательства в сельской местности на 100 сельских жителей сосредоточено в Актюбинской - 4,8, Южно-Казахстанской - 4,8, Алматинской - 3,9, Восточно-Казахстанской - 3,4 областях. Самые низкие показатели по Атырауской и Кызылординской областям.
Более всего в сельской местности предприятий по переработке сельхозпродукции, приходящихся на 1000 жителей, в Павлодарской (2,4), Северо-Казахстанской (2,2), Карагандинской (1,2) и Костанайской (1,2) областях. Менее всего - в Атырауской, Кызылординской и Мангистауской областях - по 0,2.

Таблица 2

-------------------------------------------------------------------
Показатели !Акмо- !Актю- !Алма-!Аты- !Вос- !Жам- !За-
!лин- !бин- !тин- !рау- !точно-!был- !падно-
!ская !ская !ская !ская !Казах-!ская !Казах-
! ! ! ! !стан- ! !стан-
! ! ! ! !ская ! !ская
-------------------------------------------------------------------
ВП сельского хозяй-
ства, млрд. тенге 64,9 20,5 75,2 5,7 54,7 31,2 21,6
Доход от реализации
продукции, млрд.
тенге 15,9 1,4 17,3 7,8 2,0 3,3 0,9
% 24,5 6,8 23,0 136,8 3,7 10,6 4,2
-------------------------------------------------------------------

Продолжение таблицы

-------------------------------------------------------------------
Показатели !Кара-!Кос- !Кы- !Ман- !Пав- !Севе- !Южно-!Рес-
!ган- !та- !зыл- !гис- !ло- !ро- !Ка- !пуб-
!дин- !най- !ор- !тау- !дар- !Казах-!зах- !лика
!ская !ская !дин- !ская !ская !стан- !стан-!
! ! !ская ! ! !ская !ская !
-------------------------------------------------------------------
ВП сельского хозяй-
ства, млрд. тенге 27,5 78,6 10,7 1,1 27,3 67,0 68,1 555,1
Доход от реализации
продукции, млрд.
тенге 2,4 20,3 1,2 3,3 1,5 6,9 7,3 91,4
% 8,7 25,8 11,2 300,0 5,5 10,3 10,7 16,5
-------------------------------------------------------------------

В структуре производства сельхозпродукции около 38% приходится на три северных зерносеющих области (Акмолинская, Костанайская, Северо-Казахстанская) и около 32% на три южные области (Алматинская, Жамбылская, Южно-Казахстанская) (таблица 2).
Доходы домашних хозяйств, использованные на потребление, в сельской местности в III квартале 2002 года составили в среднем на душу населения в месяц по республике 5 036 тенге. Выше среднереспубликанского уровень доходов сложился в Акмолинской - 6313 тенге, Актюбинской - 6660 тенге, Костанайской - 6446 тенге, Северо-Казахстанской - 6319 тенге областях. Ниже в Кызылординской - 3532 тенге и Мангистауской - 3459 тенге.
Больше всех удалены от потенциальных рынков сбыта - райцентров, городов, железнодорожных станций, автомагистралей, являющихся важной составляющей эффективности экономической деятельности, СНП в Актюбинской, Атырауской и Карагандинской областях. СНП, находящихся на расстоянии более 100 км от рынков сбыта, в этих областях соответственно 8,4; 7,6; 5,7%. В Восточно-Казахстанской области нет таких СНП. В Жамбылской - 2 СНП, Павлодарской - 3, Южно-Казахстанской - 6 (диаграмма 1).

Диаграмма 1

Количество и удельный вес СНП,
удаленных от рынков сбыта более чем на 10 км, %
(См. бумажный вариант)

Значительна дифференциация уровня доходов по регионам республики. В 3 квартале 2002 года доля сельчан, имеющих доходы ниже прожиточного минимума, составила по республике 32,6%, что выше по сравнению с городским уровнем на 16,4%. Низкий уровень данного показателя - в Акмолинской (25,3%), Костанайской (27,4%), Северо-Казахстанской (26,6%), Южно-Казахстанской (23%) областях, а высокий - в Мангистауской (83,6%) и Кызылординской (52,1%) (таблица 3).
Производство валовой продукции сельского хозяйства по республике в расчете на душу населения в месяц составило 7168 тг. (для сравнения: этот показатель по республике для городского населения составляет 22 691 тг.). В Мангистауской области составляет 1 284 тг., в Атырауской 2 515 тг., что не покрывает затраты даже на продовольственную корзину (таблица 3). Сложившаяся ситуация в этих областях требует мер реальной помощи для подъема сельской экономики и доходов населения.

Таблица 3

-------------------------------------------------------------------
Показатели !Акмо- !Актю- !Алма-!Аты- !Вос- !Жам- !За-
!лин- !бин- !тин- !рау- !точно-!был- !падно-
!ская !ская !ская !ская !Казах-!ская !Казах-
! ! ! ! !стан- ! !стан-
! ! ! ! !ская ! !ская
-------------------------------------------------------------------
Производство валовой
продукции сельского
хозяйства на душу
населения в 2002 г. ^*
в расчете на месяц 14388 5830 5614 2515 7521 4844 5175

Величина прожиточного
минимума - в III кв.
2002 год в среднем
на душу в месяц,
тенге 4803 4957 4594 5942 4616 3954 4836

Доходы домашних
хозяйств, исполь-
зованные на пот-
ребление в III кв.
2002 год, в среднем
на душу в месяц,
тенге 6313 6660 4532 5417 6029 3978 5268

Доля населения
сельской местности,
имеющего доходы,
использованные на
потребление, ниже
величины прожиточ-
ного минимума в 2002
году, %. 25,3 34,4 39,6 45,9 29,9 33,5 35,1

Величина продо-
вольственной корзины
в III кв. 2002 год
в среднем на душу
в месяц, тенге 3362 3470 3216 4159 3231 2768 3385

Доля населения
сельской местности,
имеющего доходы,
использованные на
потребление, ниже
величины продоволь-
ственной корзины в
2002 году, %. 6,4 19,2 17,0 16,1 11,4 13,2 12,4
-------------------------------------------------------------------

Продолжение таблицы

-------------------------------------------------------------------
Показатели !Кара-!Кос- !Кы- !Ман- !Пав- !Севе- !Южно-!Рес-
!ган- !та- !зыл- !гис- !ло- !ро- !Ка- !пуб-
!дин- !най- !ор- !тау- !дар- !Казах-!зах- !лика
!ская !ская !дин- !ская !ская !стан- !стан-!
! ! !ская ! ! !ская !ская !
-------------------------------------------------------------------
Производство вало-
вой продукции
сельского хозяйст-
ва на душу населе-
ния в 2002 г. ^* в
расчете на месяц 10003 15304 3659 1284 8475 13116 4272 7168

Величина прожиточ-
ного минимума - в
III кв. 2002 год
в среднем на душу
в месяц, тенге 4831 4533 4171 6603 4844 4716 3787 4734

Доходы домашних
хозяйств, исполь-
зованные на пот-
ребление в III кв.
2002 год. в сред-
нем на душу в
месяц, тенге 5277 6446 3532 3459 4799 6319 4089 5036

Доля населения
сельской местнос-
ти, имеющего
доходы, использо-
ванные на потреб-
ление, ниже вели-
чины прожиточного
минимума в 2002
году, %. 30,1 27,4 52,1 83,6 41,4 26,6 23 32,6

Величина продо-
вольственной кор-
зины в III кв.
2002 год в сред-
нем на душу в
месяц, тенге 3382 3173 2920 4622 3391 3301 2651 3314

Доля населения
сельской местнос-
ти, имеющего
доходы, использо-
ванные на потреб-
ление, ниже вели-
чины продоволь-
ственной корзины
в 2002 году, %. 13,0 14,9 18,7 69,7 19,6 8,7 5,9 13
-------------------------------------------------------------------

* предварительные данные (Агентство по статистике Республики Казахстан, сборник "Мониторинг аула (села) 2002 г.)

2.2. Уровень обеспеченности инженерной инфраструктурой

Водоснабжение. Большая часть СНП испытывает трудности в обеспечении питьевой водой. Основная причина такого состояния инфраструктуры водообеспечения связана с отсутствием средств для ее содержания и развития.
По объему речного стока Казахстан относится к числу наименее водообеспеченных стран. В маловодные годы общий объем водных ресурсов снижается до 58 куб. км, а располагаемый соответственно до 26 куб. км.
До 1990 г. сельское водоснабжение было представлено 54-мя групповыми водопроводами протяженностью 13,5 тыс. км, 1,5 тыс. локальными водопроводами - 17,6 тыс. км, внутрипоселковыми сетями - свыше 3,7 тыс. км, что обеспечивало водой 2935 СНП с населением около 3 млн. человек и 16,2 млн. голов скота; ирригационными сооружениями обводнялось 97,5 млн. га пастбищ. Сейчас качественное состояние практически всех водных объектов оценивается как неудовлетворительное.
Проблема с питьевой водой в сельской местности вызвана двумя основными причинами: разрушением системы водоснабжения и высоким уровнем загрязнения поверхностных и грунтовых вод. В настоящее время 72,4% (5543 ед.) СНП не имеют водопроводов (диаграмма 2).

Диаграмма 2

Количество и удельный вес СНП, не имеющих водопроводы, %
(См. бумажный вариант)

Выше республиканского этот показатель в Актюбинской - 87,5% (386 СНП), Атырауской - 81,7% (161), Восточно-Казахстанской - 77,5% (664), Западно-Казахстанской - 82,4% (426), Костанайской - 87,1% (667), Мангистауской - 87,5% (35), Павлодарской - 88,6% (451) и Северо-Казахстанской - 79,7% (605) областях.
Более 63% (4862) СНП используют для питья воду из децентрализованных источников водоснабжения - колодцев, родников, артезианских скважин без разводящих сетей, качество воды в них не соответствует нормативам по микробиологическим и санитарно-химическим показателям по республике. Привозной водой негарантированного качества пользуется 682 СНП из них, или 8,9% от общего количества (таблица 4).

Таблица 4

Состояние системы водоснабжения СНП

-------------------------------------------------------------------
! 2002 г. ! 1991 г. ! Соотношение
Источник !----------------------------------! 2002 г.
водоснабжения !Кол-во!% от об- !Кол-во!% от обще-! к 1991 г.
! НП !щего кол-! НП !го кол-ва !
! !ва НП ! ! НП !
-------------------------------------------------------------------
Централизованное
водоснабжение 2116 27,6 3878 49,4 -44,5%
Местные источники 4862 63,5 3633 46,3 +37%
Привозная вода 682 8,9 334 4,2 +114,5%
-------------------------------------------------------------------

Транспортная инфраструктура. Наряду с проблемами в сфере обеспечения качественной питьевой водой решающее значение для подъема экономики сельских регионов имеет развитие автомобильного сообщения, дорог и придорожной инфраструктуры. При этом со времени передачи областных и районных дорог на балансы регионов ситуация с их финансированием и содержанием из года в год ухудшается, приводя к интенсивному износу и разрушению имеющихся дорог и искусственных сооружений на них. Автомобильное сообщение между СНП, соединяющее их между собой, а также с районными и областными центрами, практически не развито и находится в критическом состоянии. Особенно это касается регулярного автомобильного пассажирского сообщения. Сегодня более 500 населенных пунктов республики в силу своей отдаленности и низкого технического состояния местных дорог не имеют такого сообщения, а зачастую в зимнее время остаются полностью отрезанными от районных центров.
В настоящее время протяженность автодорог общего пользования в Казахстане составляет 88 тыс. км, из которых 65 тыс. км, или 74%, являются дорогами местного значения. При передаче в 1998-1999 годах дорог местного значения на балансы регионов в удовлетворительном состоянии находилось 40,4 тыс. км (61% от протяженности). С 1997 года масштабных исследований о состоянии дорог не проводилось, состояние дорог в связи с крайне низким финансированием еще более ухудшилось. Дорожно-транспортная отрасль регионов испытывает острую нужду в финансовых ресурсах. На ремонт и содержание дорог местного значения из местных бюджетов выделяется до 15% от общей потребности расходов. Это приводит к тому, что ежегодно из общей протяженности сети приходит в негодность до 200-300 километров дорог, многие участки сегодня существуют только на картах, фактически же отсутствуют.
Обеспеченность сельскими дорогами с твердым покрытием в республике колеблется от 12% в Западно-Казахстанской до 84% в Жамбылской областях (диаграмма 3).

Диаграмма 3

Количество и удельный вес СНП,
не имеющих автодороги с твердым покрытием, %
(См. бумажный вариант)

Обеспеченность электроэнергией. В республике 265 СНП (3,5%) не обеспечены электроэнергией. Неэлектрифицированных СНП от общего количества СНП области больше всего расположено в Карагандинской - 11,1% (56), Кызылординской - 8,1% (22), Павлодарской - 7,1% (36) областях (диаграмма 4).

Диаграмма 4

Количество и удельный вес СНП,
не обеспеченных электроэнергией, %
(См. бумажный вариант)

Газификация. В настоящее время природным газом обеспечиваются Западно-Казахстанская, Мангистауская, Атырауская, Костанайская, Актюбинская, Южно-Казахстанская, Жамбылская и Алматинская области. В связи с неразвитостью локальных сетей не все сельское население имеет возможность получать природный газ. Наиболее газифицированы природным газом области - Западно-Казахстанская, Южно-Казахстанская, Жамбылская и Костанайская.
Реконструкция газоперерабатывающего завода на Жанажолском нефтегазовом месторождении в 2001 году, дальнейшее увеличение добычи нефти и разработка попутного нефтяного газа на данном месторождении позволят обеспечить поставку газа сельским потребителям Актюбинской области.
В Жамбылской области протяженность сетевого (природного) газа в сельской местности составляет более 1000 км. Отсутствует природный газ в отдаленных от магистральных сетей Мойынкумском, Сарысуском и Шуском районах. Ведется разработка Амангельдинской группы месторождений. С вводом их в эксплуатацию в 2003 году будут созданы возможности по газификации сельских районов Жамбылской области.
Связь. Сложившаяся ситуация с обеспечением СНГ связью в силу низкой плотности населения и слабого уровня материального обеспечения сельских жителей привела к резкой диспропорции в обеспеченности услугами связи между городом и селом.
Основная масса сельского населения живет в условиях ограниченного информационного поля или вообще находится в условиях информационной изоляции. В Республике Казахстан 36,8% (2818) СНП* не обеспечены телефонной связью (диаграмма 5).
______________________
* По данным ОАО "Казахтелеком", на 01.06.2003 г. численность СНП, не обеспеченных телефонной связью, равна 1549 ед. (20%), расхождения с данными акиматов связаны с тем, что акиматами были учтены все СНП, включая с населением до 50 человек, а также СНП, попадающие в зону действия космодрома "Байконур".

Диаграмма 5

Количество и удельный вес СНП,
не обеспеченных телефонной связью, %
(См. бумажный вариант)

Наибольший удельный вес не обеспеченных телефонной связью СНП в Кызылординской - 61,2% (167), Южно-Казахстанской - 60,6% (543), Актюбинской - 56,9% (251), Костанайской - 49,3% (378), Западно-Казахстанской - 41,8% (216) и Атырауской - 41,6% (82) областях.
В 4834 СНП республики отсутствуют стационарные отделения почтовой связи (далее - ОПС). В 78% СНП доставка почтовых отправлений осуществляется менее 10 раз в месяц.

Диаграмма 6

Количество и удельный вес СНП, не имеющих стационарные
отделения почтовой связи, %
(Cм. бумажный вариант)

Наибольший удельный вес СНП, в которых отсутствуют ОПС, в ЮКО - 76,6% (686), ВКО - 69,8% (598), Павлодарской - 67,4% (343), Костанайской - 66,4% (509), Атырауской - 65,5% (129) и Карагандинской - 65% (329) областях.
Территориальная разбросанность и удаленность сельских ОПС, слабая автотранспортная инфраструктура позволяют осуществлять доставку почтовых отправлений в среднем до районных узлов почтовой связи - только 3,4 раза, а до сельских ОПС - 2,5 раза в неделю. В используемом парке почтовых вагонов, осуществляющих перевозку почтовых и специальных отправлений в пределах Республики Казахстан, 24% составляют вагоны, которые отработали установленные сроки и по своему техническому состоянию требуют списания в течение 2003 года.
Население не всех СНП обеспечены доступом к государственным телевизионным и радиопрограммам. Общее количество населенных пунктов, не обеспеченных доступом к государственному телевещанию, составляет 1255 единиц. Больше всего неохваченных СНП находится в Восточно-Казахстанской (223), Актюбинской (156), Западно-Казахстанской (141) областях.
Отсутствие разветвленной сети связи на селе препятствует организации предоставления услуг связи сельскому населению, что идет вразрез с растущими потребностями сельских товаропроизводителей и тормозит формирование в аграрном секторе рыночной инфраструктуры.

2.3. Уровень обеспеченности социальной инфраструктурой

Здравоохранение. Анализ обеспеченности медучреждениями показывает, что 82,1% (6290) СНП обеспечены объектами здравоохранения, в 400 из них медучреждения не соответствуют нормативам. В 1370 СНП медучреждения отсутствуют, из них в 833 СНП* с численностью населения свыше 50 человек в соответствии с минимальным стандартом развития сельского здравоохранения они должны быть. Из 833 СНП, подлежащих обеспечению медорганизациями, в СНП должны быть сельские больницы, в 33 СНП - семейные врачебные амбулатории, в 94 СНП - фельдшерско-акушерские пункты, в 171 СНП - фельдшерские пункты, в 529 СНП - медицинские работники. СНП без медучреждений, но с потребностью в них больше всего в Южно-Казахстанской, Костанайской и Карагандинской областях - 138, 136 и 124 СНП соответственно (диаграмма 7).

_______________________
* При паспортизации оценка обеспеченности СНП медучреждениями проводилась в соответствии с минимальным стандартом развития сельского здравоохранения, утвержденным постановлением Правительства Республики Казахстан от 26 апреля 1999 года N 472 (обеспеченность в зависимости от количества жителей).
Государственной программой "Здоровье народа", утвержденной Указом Президента Республики Казахстан от 16 ноября 1998 года N 4153, предусмотрена разработка минимального государственного стандарта развития сельского здравоохранения, в соответствии с которым к СНП, обеспеченным медицинским обслуживанием, должны быть отнесены СНП, расположенные не более 5 км от ближайшего медучреждения. Однако в существующей редакции постановления Правительства Республики Казахстан N 472 норматив, учитывающий расстояние от СНП до ближайшего медучреждения, не предусмотрен. В соответствии с этим при оценке обеспеченности СНП медицинским обслуживанием фактор расстояния не учитывался (в то же время, по данным Минздрава, с учетом фактора расстояния практически все СНП обеспечены медицинским обслуживанием).


В СНП преимущественно сохраняется государственная форма собственности ФП, ФАПов, СВА, СУБ.
В сельской местности работают 7988 врачей и 29954 средних медицинских работника. В сельских больничных организациях функционируют 16922 койки.

Диаграмма 7

Обеспеченность СНП объектами здравоохранения
(См. бумажный вариант)

Состояние здоровья сельского населения и уровень медицинского обслуживания значительно отстают от требуемых. Объем и качество оказания медицинской помощи не удовлетворяют растущие потребности населения. Ухудшение здоровья населения усугубляется неблагоприятной экологической обстановкой, недостатком в снабжении чистой питьевой водой.
Материально-техническая база сельских лечебно-профилактических организаций продолжает оставаться в неудовлетворительном состоянии. Медицинские организации в основном размещены в неприспособленных, не отвечающих санитарно-гигиеническим требованиям (не имеют холодного, горячего водоснабжения, не телефонизированы) помещениях, недостаточно оснащены современным медицинским оборудованием, санитарным автотранспортом, мягким и твердым инвентарем. Не все объекты сельского здравоохранения имеют аптечные киоски.
Образование . Анализ охвата детей школьного возраста обучением показывает, что в 5575 (72,8%) CHП имеются школы в соответствии с указанными нормативами, в 479 (6,2%) СНП школы не соответствуют нормативам, в 1606 (21%) СНП школы отсутствуют вообще, из них в соответствии с образовательным нормативом в 458 ^* (6%) школы должны быть. СНП, не обеспеченных объектами образования, но где они должны быть, больше всего находится в Восточно-Казахстанской, Южно-Казахстанской областях - 153 и 88 СНП (диаграмма 8).

_______________________
* По данным Министерства образования и науки Республики Казахстан, на 1 октября 2002-2003 учебного года в республике 735 СНП, не имеющих общеобразовательных школ, в том числе в 583 из них проживают школьники. Областными акиматами представлены другие цифры. При паспортизации оценка обеспеченности СНП школами проводилась в соответствии с гарантированным государственным нормативом сети организаций образования, утвержденным постановлением Правительства Республики Казахстан от 25 февраля 2000 года N 300 (по численности учащихся в СНП и расстоянию до ближайшей школы). Школы учитывались независимо от ведомственной принадлежности (ЗАО "Казакстан темip жолы" и др.).

Диаграмма 8

Обеспеченность СНП объектами образования
(См. бумажный вариант)

Культура, спорт, общественная безопасность и правовое обслуживание . Упразднены районные отделы культуры, которые занимались досугом сельчан. Приватизированы или закрыты объекты культуры, потерян книжный фонд библиотек. Учреждения культуры расположены в неприспособленных помещениях - школах, акиматах. Из 1822 сельских клубных учреждений государственной сети только 519 имеют типовые здания домов культуры и клубов, 1303 - находятся в приспособленных помещениях, свыше 600 клубам требуется капитальный ремонт, 130 - находятся в аварийном состоянии, 172 клубных учреждения зимой вообще не отапливаются.
В СНП функционируют 2976 библиотек, 27 библиотек имеют типовые здания, 51 библиотека - в аварийных зданиях, более 300 - требуется капитальный ремонт, 1184 - текущий ремонт, не созданы условия для хранения книжных фондов и обслуживания читателей. Большинство библиотек не имеют доступа к информационным системам.
Количество кинотеатров уменьшилось с 994 до 64 (в т.ч. государственных - 43), киноустановок с 2320 до 543, в ряде сельских районов областей - на 60-85%. Положительной формой работы по обеспечению отдаленных СНП кинообслуживанием являются видеомобили, успешно внедряемые в Карагандинской области.
Ухудшилось состояние развития физической культуры и спорта среди сельского населения. В селах республики имеются 17134 спортивных сооружения, в том числе 113 стадионов не менее чем на 1500 посадочных мест, 23 плавательных бассейна, 3886 спортивных залов, 12 теннисных кортов, 10619 плоскостных сооружений. Спортивные сооружения в основном бездействуют. Прекратило свою деятельность республиканское сельское спортивное общество "Кайрат". Только 37,7% сельских районов имеют комитеты по физической культуре и спорту, в остальных вопросами спорта занимается один специалист в отделе внутренней политики аппарата акима.
Не хватает физкультурных кадров на селе. По стране насчитывается только 279 сельских инструкторов - методистов по спорту. Физкультурно-спортивная работа на селе проводится на общественных началах или учителем физкультуры общеобразовательной школы. Без штатного работника, отвечающего за физкультурно-массовую и спортивную работу на селе, невозможно добиться улучшения состояния сельского спорта, а главное - оздоровления нации.
Не в полной мере обеспечивается правопорядок в СНП. Значительное число преступлений совершается на почве пьянства, распространено скотокрадство. Не отвечают предъявляемым требованиям профилактика правонарушений и реализация постановлений Правительства Республики Казахстан от 24 декабря 1996 года и N 701 от 23 мая 2001 года "О дополнительных мерах по укреплению общественного порядка и повышению роли участковых уполномоченных органов внутренних дел в предупреждении и профилактике правонарушений".
Участковый инспектор полиции в СНП является единственным представителем правоохранительных органов страны, который обеспечивает общественную безопасность на обслуживаемом административном участке, ведет профилактический и иной учет лиц, представляющих социальную опасность или требующих особого внимания и контроля.
В сельской местности действуют 2689 участковых пунктов полиции. Сложная ситуация отмечается с обеспечением участковых инспекторов служебным автотранспортом и средствами связи. Только 18,8% обеспечены автотранспортом и 30% оснащены средствами связи. Значительная часть участковых обслуживает несколько СНП, расположенных на расстоянии десятков километров друг от друга и на значительном удалении от районного центра.

2.4. Состояние экологии

На территории республики отмечаются негативные экологические проявления, связанные с изменением почвенного и растительного покрова, загрязнением земель продуктами антропогенной деятельности. Выделяются несколько крупных регионов с неблагоприятной экологической обстановкой:
Прикаспийский регион;
Семипалатинский полигон;
казахстанская часть Приаралья;
зона Прибалхашья.
Прикаспийский регион неблагополучный по состоянию природных кормовых угодий, где около 77% сенокосов и пастбищ Атырауской области имеют признаки антропогенного воздействия - различную степень сбитости (49%), засорение плохо поедаемыми (35%), непоедаемыми (1,3%) и ядовитыми (1,1%) растениями. Сильная степень деградации пастбищной растительности отмечается на 48% площади области, средняя - на 12%, слабая - на 20%. Остро стоит проблема загрязнения почв в результате интенсивного освоения природных ресурсов, разведки и добычи углеводородного сырья в прибрежных районах. Загрязнение почв Прикаспия нефтепродуктами составляет от 1 до 5 г/кг, реже до 10 г/кг, отмечаются также высокие концентрации (в мг/кг) таких токсинов, как никель - 100, свинец - 80, цинк - 50, хром - 100, фосфор - 80.
Семипалатинский полигон - крупный регион экологического бедствия. На полигоне с 1949 по 1989 годы произведено 470 ядерных взрывов: 90 воздушных, 26 наземных, 354 подземных. Радиоактивные осадки распространились на территории 304 тыс. кв. км, где проживает 1,7 млн. человек. Площадь зоны экологического бедствия составляет 7 млн. га, из них территория самого полигона - 1,8 млн. га, зоны чрезвычайного радиационного риска - 5,2 млн. га. Сельскохозяйственных угодий в зоне воздействия Семипалатинского полигона числится 27,4 млн. га, что составляет 88,3% от общей площади региона.
Казахстанская часть Приаралья охватывает 59,6 млн. га земель, в том числе земли Кызылординской (22,6 млн. га), Актюбинской (19,7 млн. га), Карагандинской (8,7 млн. га) и Южно-Казахстанской (8,6 млн. га) областей, или 22% от общей площади республики. В центре экологической катастрофы (Аральский район) сильной и средней степени деградации подвержены пастбища на 22% территории, вместе со слабой степенью она увеличивается до 80%. В Казалинском районе в сильной и средней степени деградировано 17% пастбищ. Луговая растительность дельты и долины р. Сырдарьи как самая динамичная претерпела наибольшие изменения. Деградация тростниковых сенокосов колеблется от 40,3% в Казалинском районе до 55,3% в Аральском. Большая их часть перешла из категории сенокосов в категорию пастбищ. На осушенном дне Арала формируется песчано-солончаковая пустошь. Площадь зоны распространения и осаждения пыли составляет около 25 млн. га.
Экологическое состояние земель зоны Прибалхашья крайне напряженное и определяется в основном гидрологическим режимом рек: Или, Каратал, Аксу, Лепсы. Наблюдаются следующие негативные процессы: деградация растительности и замена ее сорнотравьем, засоление и опустынивание, вторичное засоление и загрязнение токсичными химическими веществами и тяжелыми металлами.
Максимально допустимое значение радиационного фона в республике не должно превышать 33 мкР/ч. Уровень радиационного фона, превышающий данный показатель, наблюдается в 2-х СНП Атырауской области (с. Азгир - 37,5 мкР/ч (Курмангазинского) и с. Кенарал - 33 мкР/ч (Жылыойского) районов). Радиационная обстановка в остальных СНП республики считается допустимой.
Сильно засолены почвы (4-6%) - в 23 СНП Жамбылской и 13 СНП Южно-Казахстанской областей. Средняя - засоленность почвы (2-4%) - в 5 СНП Восточно-Казахстанской, НО СНП Жамбылской, 166 СНП Западно-Казахстанской, 24 СНП Кызылординской, 49 СНП Южно-Казахстанской областей. Уровень засоленности почв на остальной территории республики позволяет заниматься различными видами земледелия.
В 637 СНП республики (8,3 %) используют питьевую воду, не соответствующую нормативам качества, т.е. предельно допустимая концентрация минеральных солей в ней превышает 1,5 гр/л. В 20 СНП содержание соли в воде свыше 3 гр/л: - 5 СНП Кызылординской, 14 СНП Северо-Казахстанской, 1 СНП Южно-Казахстанской областей.
В 176 СНП - с содержанием соли в воде от 2 до 3 гр/л. В 440 СНП - с содержанием соли в воде от 1,5 до 2 гр/л. Большинство СНП с некачественной водой находятся в Акмолинской, Кызылординской и Северо-Казахстанской областях.
Алматинская, Карагандинская, Костанайская, Павлодарская области не имеют отклонений от нормы по показателям экологической безопасности.

2.5. Миграция сельского населения

Международная миграция . За период с 2000 по 2002 годы за пределы республики выехал 114 791 сельский житель. Эмигрируют на свою историческую родину многие сельчане европейских национальностей. Больше всех уезжают из северных областей республики. За 2000-2002 годы всего выбыло из Костанайской области - 18 840 чел., Акмолинской - 17 532 чел., Северо-Казахстанской - 16 829 чел., Павлодарской - 15 304 чел. Менее всего эмигрируют из областей: Мангистауской - 30 чел., Атырауской - 211 чел., Кызылординской - 645 чел., где преимущественно проживают коренные жители.
Наблюдается рост иммиграции в сельскую местность республики. За период с 2000 года по 2002 год в сельскую местность республики иммигрировали 46140 человек. Преимущественно иммигрировали в южные области республики: Южно-Казахстанскую (10 737 чел.), Алматинскую (7 370 чел.), Жамбылскую (6 537 чел.). Менее всего переезжают в Кызылординскую - 245, Атыраускую (284 чел.) и Карагандинскую (296 чел.) области (диаграмма 9).
Сальдо международной миграции сельского населения Республики Казахстан за 2000-2002 годы составило 68 651 человек. Наблюдается снижение отрицательного сальдо миграции. Если в 2000 году сальдо составляло - (минус) 31 754 человека, то в 2001 году уже -24 299 человек, в 2002 году всего -12598 человек, т.е. за 3 года сократилось в 2,5 раза.
Внутренняя миграция. За 1995-2002 годы 714 489 сельских жителей переехали в города. Из них 61,3% переселились в города своей области (внутриобластная миграция), а 38,7% - в города других областей (межобластная миграция).
Больше всего сельских жителей за этот период переселились в города из Южно-Казахстанской (64 219 чел.), Восточно-Казахстанской (62 115 чел.), Павлодарской (54 730 чел.) областей. Менее всего сельчан выехало в города из Атырауской (7 786 чел.), Кызылординской (9 273 чел.) областей. В межобластной миграции сельчан основные направления - гг. Алматы, Астана и их пригороды.

Диаграмма 9

Международная миграция сельского населения
Республики Казахстан по областям за 2000-2002 годы, чел.
(См. бумажный вариант)

За 1995-2002 годы из городов в сельскую местность переехали 285132 человека, из них 40,6% (115 878 чел.) по межобластной миграции, 59,4% (169 254 чел.) - по внутриобластной. Больше всего переехали в аулы из города Алматы (40288 чел.), городов Восточно-Казахстанской (39 673 чел.), Павлодарской (24 289 чел.), Южно-Казахстанской (21 196 чел.), Костанайской (21 128 чел.) областей. Менее всего горожан переселилось в села из городов Мангистауской (5 812 чел.), Атырауской (5 863 чел.) областей (диаграмма 10).

Диаграмма 10

Внутренняя миграция населения
Республики Казахстан за 1995-2002 годы, чел.
(См. бумажный вариант)

Основные потоки горожан, переезжающих в сельскую местность в 2000-2002 годы, направлены в Акмолинскую и Алматинскую области. Межобластная миграция городских жителей в село возросла в соседние по региону области (карта 1).

Карта 1

Основные направления межобластной миграции
населения из города в село за 2000-2002 года (чел.)
(См. бумажный вариант)

В 2000-2002 годах высокий уровень миграции "село - город" по отношению к общей численности сельского населения наблюдался в Мангистауской (3,9%), Карагандинской (3,2%), Павлодарской (2,5%), Западно-Казахстанской (2,2%), Восточно-Казахстанской (1,8%) и Костанайской (1,7%) областях.
Менее всего подвержены к процессу урбанизации сельские жители Алматинской (0,3%), Атырауской, Кызылординской и Южно-Казахстанской (по 0,4%) областей (Таблица 5).

Таблица 5.

Удельный вес мигрантов из села в город
в общей численности сельского населения

-------------------------------------------------------------------
Области ! 2000 год ! 2001 год
!-------------------------------------------------
!Числен-!Число !Удельный!Числен-!Число !Удельный
!ность !мигран-!вес миг-!ность !мигран-!вес миг-
!населе-!тов из !рантов !населе-!тов из !рантов
!ния !села в ! !ния !села в !
! !город ! ! !город !
-------------------------------------------------------------------
Акмолинская 431490 4219 1.0 418509 3715 0.9
Актюбинская 304454 3058 1.0 302030 3861 1.3
Алматинская 1095415 3502 0.3 1096696 4662 0.4
Атырауская 185352 976 0.5 185355 1142 0.6
ЗКО 361837 4716 1.3 356026 7604 2.1
Жамбылская 538012 2817 0.5 538862 4130 0.8
Карагандинская 247075 5279 2.1 240386 6371 2.7
Костанайская 454423 5610 1.2 443612 6974 1.6
Кызылординская 236974 1036 0.4 239394 957 0.4
Мангистауская 68311 2175 3.2 68320 2659 3.9
ЮКО 1258574 21713 1.7 1262107 11949 0.9
Павлодарская 289711 5391 1.9 281610 6153 2.2
СКО 443362 2114 0.5 436440 2262 0.5
ВКО 627438 7888 1.3 620280 9427 1.5
Республика
Казахстан 6542428 101003 1.5 6489627 102762 1.6
-------------------------------------------------------------------

Продолжение таблицы

-------------------------------------------
Области ! 2002 год !
!-------------------------
!Числен-!Число !Удельный!
!ность !мигран-!вес миг-!
!населе-!тов из !рантов !
!ния !села в ! !
! !город ! !
-------------------------------------------
Акмолинская 407027 4860 1.2
Актюбинская 304699 4530 1.5
Алматинская 1098516 6214 0.6
Атырауская 186564 788 0.4
ЗКО 350597 7873 2.2
Жамбылская 539502 5212 1.0
Карагандинская 233225 7513 3.2
Костанайская 432572 7435 1.7
Кызылординская 241447 1425 0.6
Мангистауская 75890 2233 2.9
ЮКО 1271809 4688 0.4
Павлодарская 273073 6922 2.5
СКО 429648 2572 0.6
ВКО 613473 11204 1.8
Республика
Казахстан 6458042 92234 1.4
--------------------------------------------

Карта 2

Основные направления межобластной миграции
населения из села в город за 2000-2002 годы (чел.)
(См. бумажный вариант)

Основные направления межобластной миграции сельских жителей - города Астана и Алматы. Переселяются сельчане также в города соседних областей по регионам (Карта 2).
Наиболее высокая миграция в сельскую местность из других областей за период с 2000 года по 2002 год в Алматинской (21701 чел.), Акмолинской (11 149 чел.), Северо-Казахстанской (4 952 чел.), Восточно-Казахстанской (4 374 чел.), Южно-Казахстанской (4 327 чел.) областях. Менее привлекательными областями для переселения за вышеуказанный период были: Мангистауская (738 чел.), Кызылординская (849 чел.), Карагандинская (1 047 чел.) и Атырауская (1 153 чел.) (Диаграмма 11).

Диаграмма 11

Численность прибывших в сельскую местность Республики
Казахстан по областям из других областей
за 2000-2002 годы, чел.
(См. бумажный вариант)

За 2000-2002 годы из сельской местности одной области в села других областей переехали 20 214 человек (Диаграмма 12).
Положительное сальдо межобластной миграции сельского населения "село - село" за 2000-2002 годы в Алматинской (4 250 чел.), Акмолинской (2 452 чел.), Мангистауской (202 чел.) и Павлодарской (173 чел.) областях.
Отрицательное сальдо в Восточно-Казахстанской (1 880 чел.), Костанайской (1 285 чел.), Жамбылской (1 283 чел.), Карагандинской (893 чел.), Кызылординской (555 чел.), Южно-Казахстанской (486 чел.), Северо-Казахстанской (282 чел.), Актюбинской (180 чел.), Западно-Казахстанской (179 чел.) и Атырауской (54 чел.) областях.

Диаграмма 12

Сальдо межобластной миграции сельского населения
за 2000-2002 годы (село - село)
(См. бумажный вариант)

Основными направлениями межобластного миграционного потока "село - село" являются Алматинская и Акмолинская области (карта 3). В Алматинскую область переселяются из всех областей республики. В Акмолинскую область преимущественно из областей Северного Казахстана и Карагандинской области.

Карта 3

Основные направления межобластной миграции
населения из села в село за 2000-2002 годы (чел.)
(См. бумажный вариант)

Другими направлениями сельской миграции являются области, расположенные в одних природно-климатических зонах. Сельские жители Атырауской, Западно-Казахстанской и Мангистауской областей переехали в села Западного Казахстана и в Алматинскую область. Сельчане Жамбылской, Кызылординской и Южно-Казахстанской областей мигрировали в аграрную зону Южного Казахстана и в Алматинскую область. Такая же тенденция наблюдается в Северном и Восточном Казахстане.

3. Методика и критерии оценки СНП по уровню
социально-экономического развития

3.1. Критерии оценки

Определение перспективности сельских территорий требует изучения факторов, влияющих на достижение потенциала и проведение на их основе классификации СНП по совокупному показателю имеющегося потенциала для реализации возможностей роста.
В мировой практике сельские территории, показатели которых благоприятны для развития в будущем, определяются на основе критериев оценки социально-экономического развития.
С целью формирования критериев была проведена паспортизация по 130 показателям социально-экономического развития по каждому СНП. При отборе критериев за основу взята методика исследования сельских районов страны, подготовленная в рамках технической помощи международными консультантами Азиатского Банка Развития и адаптированная к имеющимся характеристикам СНП.
Важнейшими параметрами, оценивающими уровень социально-экономического развития СНП и их перспективность, определены 4 группы критериев: экономический потенциал, уровень развития инженерной инфраструктуры, обеспеченность социальными объектами и экологическая безопасность, которые включают 21 совокупный показатель. Отбор критериев был осложнен отсутствием по многим параметрам утвержденных отраслевых нормативов и стандартов. Где имеются, они были взяты в качестве пороговых значений, в остальных случаях критерием является среднереспубликанское значение данного показателя.
С учетом приоритетов экономического развития при оценке потенциала СНП каждому из показателей был установлен вес, который характеризовал их значимость в сумме совокупного количества баллов. Наибольший вес имеют показатели экономического потенциала - суммарный наивысший балл 60, показатели инженерной инфраструктуры не превышают 30 баллов, характеристики обеспеченности социальными объектами имеют вес до 10 баллов. Влияние на уровень развития СНП экологических параметров оценивается через поправочные коэффициенты, на которые умножаются баллы, полученные по первым трем группам критериев. Перечень критериев, их ранжирование и удельные веса даны в приложении 1.

3.1.1. Экономический потенциал

1) "Плодородие почвы" - 12 баллов. Качество и потенциальное плодородие почвы характеризует бонитировка пашни, выраженная в баллах бонитета, учитывающая ряд характеристик почвы, может иметь значение от 1 до 100, где лучшие почвы имеют более высокий балл. Пороговые значения показателя установлены в соответствии с данными Агентства Республики Казахстан по управлению земельными ресурсами, предполагают градацию качества почвенного слоя с шагом в 10 баллов, от показателя "менее 15 баллов" до наибольшего в республике "более 45 баллов";
2) "Степень удаленности от рынков сбыта" - 9 баллов. Особенностью сельских территорий республики является то, что физические расстояния между производителями аграрного сектора и потребителями зачастую весьма велики. Транспортные расходы составляют значительную долю общей стоимости доставки продукта на рынок, большую, чем в странах с небольшой территорией и развитой рыночной инфраструктурой. Расстояние от СНП до районного центра, железнодорожной станции, автомагистрали, города можно использовать как основание для показателя доступности рынков сбыта. За низкий порог принято расстояние, равное 20 км и менее, оцененное в 9 баллов. Это значение определено исчислением средних расстояний между наименьшим и наибольшим среди всех СНП. Размер шага составляет 40 км, а за наибольшее пороговое значение показателя принято расстояние, равное 100 км и более.
Помимо абсолютных показателей (например, наличие питьевой воды), определяющих потенциальные возможности развития территорий, существуют относительные показатели, характеризующие наличие условий для развития в перспективе. Сложившийся среднереспубликанский уровень по относительным показателям берется как оптимальный уровень критерия показателя, а пороговые значения выражают отклонения от среднего по республике. К ним относятся:
3) "Предпринимательская активность" - 5 баллов, определяет уровень экономической активности населения на конкретной сельской территории, вычисляется соотнесением количества хозяйствующих субъектов на 100 жителей. Пошаговая вариация пороговых значений данного показателя колеблется от 1 до 5 и более;
4) "Развитие переработки сельхозпродукции" - 5 баллов, характеризует возможности роста добавленной стоимости на соответствующей территории, определяется наличием объектов переработки сельхозпродукции. Пороговые значения показателя варьируют от 0 до более 4 перерабатывающих цехов в одном СНП;
5) "Обеспеченность сельскохозяйственной техникой" - 8 баллов, подразделяется на два показателя: количество тракторов на 100 га пашни и количество комбайнов на 100 га пашни. Величина пороговых значений - определена отклонениями от нормативной нагрузки га/1 трактор - 200 и га/1 комбайн - 300;
6) "Использование ирригационных систем" . Возможности по развитию орошаемого земледелия отражают наличие и использование ирригационных систем. Показатель трудно детализировать по степени обеспеченности, ирригационные системы либо имеются, либо их нет. Поливные земли в состоянии обеспечить доходы гораздо большему количеству сельского населения, чем богарное земледелие или пастбища. Территории, где имеются и используются ирригационные системы, оцениваются в 7 баллов, а не имеющие - 0;
7) "Пашня" - 7 баллов, определяет возможности развития земледелия. Пороговые значения определяются отклонением величины пашни на одного сельского жителя от средней величины этого показателя по республике, равного 5 га на 1 сельского жителя;
8) "Пастбища" - 7 баллов, характеризует фактическую и потенциальную кормообеспеченность и рассчитывается на основе нормативной загрузки пастбищ - 3-4 головы КРС на 1 га. За пороговые значения приняты отклонения от нормативного показателя.

3.1.2. Инженерная инфраструктура

1) "Водоснабжение" - 7 баллов. Одним из факторов, определяющих перспективность сельской территории, является система водоснабжения. Оценка состояния системы водоснабжения проводится по тому, из каких источников берется вода для личного потребления. СНП, имеющие водопроводы, в лучшем положении, чем СНП, пользующиеся местными источниками, водой из открытых водоемов и привозной водой. Величина порогов по системе водоснабжения колеблется от 7 баллов в СНП, имеющих водопровод, до 0 баллов в СНП, пользующихся привозной водой, с шагами в 5 и 3 балла;
2) "Дорога" - 7 баллов. О достаточности дорожной сети можно судить по ее плотности (км на единицу площади) и рабочему состоянию. Для оценки каждого СНП следовало бы использовать индекс, определяющий состояние сети сельских дорог на основе отношения плотности сети дорог к норме на душу населения. Индекс невозможно было вычислить, т.к. сведений о протяженности дорог в СНП получить не удалось. Ожидается, что эти данные будут использованы на более позднем этапе. Для оценки дорожной инфраструктуры и определения пороговых значений этого показателя был принят тип сельских дорог: с твердым покрытием - 7 баллов, грунтовые - 3 балла, полевые - 0 баллов;
3) "Газоснабжение" - 3 балла, показатель развития инфраструктуры, характеризующий уровень жизни населения. Пороговые значения определяются наличием или отсутствием газификации СНП (газифицированные СНП - 3 балла, негазифицированные - 0);
4) "Электроэнергия" - 7 баллов, важнейший показатель уровня жизни населения и экономической активности территории. Энергоснабжение - важный фактор для развития малого предпринимательства. Пороговые значения определяются обеспеченностью или необеспеченностью СНП электроэнергией;
5) "Связь" - 6 баллов, определяется уровнем телефонизации аула. Значение показателя существенно возрастает с ростом возможностей использования системы Интернет в сфере агробизнеса и предпринимательства, что существенно для Казахстана с его огромной территорией. Пороговые значения показателя определяются наличием или отсутствием телефонизации конкретной территории.

3.1.3. Социальное развитие

Приоритетное бюджетное финансирование развития сельских территорий будет направлено в основном на финансирование социальной сферы (образование, здравоохранение, социальная инфраструктура). СНП с достаточным экономическим потенциалом, требующие меньше государственных затрат для решения социальных и других программ развития территорий, будут приоритетными в плане инвестиций;
1) "Образование" - 3 балла. Постановлением Правительства Республики Казахстан от 25 февраля 2000 года N 300 "О гарантированном государственном нормативе сети организаций образования" утверждены государственные нормативы и стандарты по развитию сельского образования. В каждом СНП с численностью учащихся:
младшего школьного возраста 5 и более человек - гарантируется функционирование начальной ступени среднего общеобразовательного государственного учебного заведения;
младшего и среднего школьного возраста 41 и более человек - гарантируется функционирование начальной и основной ступеней среднего общеобразовательного государственного учебного заведения;
младшего, среднего и старшего школьного возраста 81 и более человек - гарантируется функционирование среднего общеобразовательного государственного учебного заведения.
Указанный норматив устанавливается при отдаленности организации образования более чем на 3 км от населенного пункта, где постоянно проживают учащиеся школьного возраста.
Оценка показателя развития образования осуществляется по соответствию или несоответствию объектов образования установленным нормам и их наличию в конкретном населенном пункте, отдаленности организаций образования более чем на 3 км от СНП, где постоянно проживают учащиеся школьного возраста;
2) "Здравоохранение" - 3 балла. В соответствии с постановлением Правительства Республики Казахстан от 26 апреля 1999 года N 472 "О мерах по улучшению первичной медико-санитарной помощи сельскому населению" в СНП с числом жителей:
50 - 300 человек - должен быть 1 медицинский работник, который может оказывать медицинскую помощь без содержания отдельного помещения;
300 - 800 человек - полагается фельдшерский пункт (далее - ФП), где прием пациентов и медицинская помощь должны оказываться в специально выделенном помещении с минимальными медицинскими и хозяйственными принадлежностями;
800 - 2000 человек - должен быть фельдшерско-акушерский пункт (далее - ФАП);
2000 - 5000 человек - должна быть семейная врачебная амбулатория (далее - СВА), где оказывается первичная врачебная помощь;
5000 человек и более - должна быть сельская больница (далее - СБ), оказывающая квалифицированную медицинскую помощь в пределах бесплатного гарантированного объема, координирующая деятельность прикрепленных ФП, ФАП, СВА.
Развитие сети учреждений здравоохранения в сельской местности должно осуществляться с учетом характера расселения исходя из целей обеспечения, доступности и своевременности оказания медицинской помощи в каждом населенном пункте, при наличии хорошей дороги, телефонной связи, транспортного обеспечения.
Оценка системы сельского здравоохранения проводится на основе соответствия или несоответствия объектов здравоохранения установленным нормам и их наличию в СНП;
3) "Обеспеченность жильем" - 2 балла, определяет уровень развития жилищной инфраструктуры и потенциальные возможности принятия переселенцев. Определяется соотношением анализируемого показателя со среднереспубликанским значением данного критерия, равного 15,6 м ² жилой площади на одного сельского жителя;
4) "Занятость" - 1 балл, характеризует отклонения показателей занятости в анализируемых СНП от их среднереспубликанской величины, равной 93,5 занятых на 100 человек трудоспособного населения в сельской местности;
5) "Бедность" - 1 балл, характеризует уровень благосостояния населения конкретного населенного пункта, оценивается соотнесением анализируемого показателя с его среднереспубликанской величиной, равной 13 человек, получающих адресную социальную помощь на 100 жителей села.

3.1.4. Экологическая безопасность

В Казахстане множество экологических проблем, создающих существенные препятствия развитию сельских территорий во многих регионах. Серьезные проявления этих неблагоприятных факторов могут поставить под сомнение перспективу даже незначительной реализации потенциала роста.
1. Блок критериев распределен по показателям:
1) "Радиационный фон" . Сельские территории, пострадавшие от ядерных испытаний, являются наиболее экологически неблагоприятными, где фоновая радиация по-прежнему превышает допустимую норму. Опасный уровень радиации сложился также в результате добычи урановой руды, хранения вредных материалов на территориях горных выработок, вредных выбросов на военных полигонах.
Экологическая безопасность оценивается параметром - радиационный фон. Единица измерения - мкР/ч. Показателем, характеризующим состояние радиационного фона на территории населенных мест, является мощность экспозиционной дозы внешнего гамма-излучения (МЭД), которая не должна превышать 0,3 мкЗв/час (33 мкР/час).
СНП с уровнем радиационного фона, превышающим 33 мкР/ч, переносятся в группу населенных пунктов с особо неблагоприятными экологическими условиями, несмотря на то, что по другим показателям они относились к имеющим такой потенциал;
2) "Засоленность почв" . Сельскохозяйственные угодья обладают рядом свойств, отрицательно влияющих на их плодородие. Основным таким признаком является засоленность почв. Преодоление отрицательных свойств пашни связано с огромными инвестициями. Земли с концентрацией соли в грунте свыше 10% не пригодны для земледелия. Более низкие концентрации позволяют возделывать солеустойчивые культуры, однако со снижением урожайности, и требуют проведения специальных агротехнических мероприятий: внесение гипса, применение агротехнической мелиорации. На орошаемой пашне необходимо восстановление и новое строительство дренажных систем;
3) "Качество воды" . Параметр, определяющий качество питьевой воды в населенном пункте, является уточняющим к предыдущим и наиболее важным из оставшихся параметров с точки зрения условий существования, то есть по силе и глубине действия. Регулированию параметр поддается при определенных условиях, в первую очередь при наличии соответствующих ресурсов и целесообразности их использования.
Для характеристики качества и пригодности воды для потребления взят уровень ее минерализации. Утвержденная Главным санитарным врачом РК от 15.12.98 г. (Сан.Пин. N 3.01.067-97 РК "Питьевая вода. Гигиенические требования к качеству воды централизованных систем питьевого водоснабжения. Контроль качества") предельно допустимая концентрация (ПДК) минеральных солей (сухого остатка) в питьевой воде составляет 1 (1,5) г/л.

3.2. Алгоритм оценки уровня социально-экономического
развития СНП

Совокупная сумма показателей по всем классификационным факторам определяется по каждому СНП. Для этого осуществляется построение рядов распределения с целью группировки показателей исследуемой совокупности на основании выявления их пороговых значений.
Сумма баллов СНП, набранная по трем блокам критериев, умножается на поправочный коэффициент по экологической безопасности и наличию питьевой воды, которому приданы значения от 0 до 1, позволяющие ввести в оценку потенциала поправку на экологическое состояние конкретной территории. При благоприятной экологической обстановке СНП придается значение, равное 1, которое не влияет на его сумму баллов, наличие же экологических проблем определяет населенному пункту балл, равный 0,25 и 0,75, в зависимости от глубины проблемы, что существенно влияет на конечную оценку потенциала СНП.
Наиболее неблагоприятными являются СНП, имеющие экологические проблемы. Некоторые из таких СНП имеют неплохие перспективы роста, но проживание в них крайне опасно для здоровья.
Показатель по каждому фактору для каждого СНП обобщается с тем, чтобы показать совокупный балл уровня социально-экономического развития. По совокупному баллу все СНП разбиваются на четыре группы в зависимости от степени влияния факторов перспективности.
На основании совокупной суммы баллов СНП группируются в четыре категории (типа):
- СНП с высоким потенциалом развития - более 70 баллов;
- СНП со средним потенциалом развития - 35-69 баллов;
- СНП с низким потенциалом развития - 1-34 балла;
- СНП с особо неблагоприятными экологическими условиями - 0 баллов.

4. Классификация сельских территорий
по уровню социально-экономического развития

4.1. Группировка СНП по группам критериев

Все 7660 СНП республики оценены в разрезе каждой группы критериев (таблица 6).

Таблица 6

Группировка СНП республики по уровню перспективности
в разрезе групп критериев

-------------------------------------------------------------------
! ! Экономический ! Инженерная
Области !Кол-во! потенциал ! инфраструктура
! СНП !----------------------------------------------
! !низкий!средний!высокий!низкий!средний!высокий
! !----------------------------------------------
! ! 0-15 ! 16-40 ! 41-60 ! 0-14 ! 15-24 ! 25-30
-------------------------------------------------------------------
Акмолинская 689 16 566 107 32 284 373
Актюбинская 441 160 281 - 18 309 114
Алматинская 826 107 674 45 36 300 490
Атырауская 198 43 155 - 52 101 45
ВКО 857 1 767 89 37 344 476
Жамбылская 382 19 338 25 27 149 206
ЗКО 517 17 465 35 46 412 59
Карагандин-
ская 506 109 387 10 62 190 254
Костанайская 766 102 566 98 104 432 230
Кызылордин-
ская 274 80 194 - 68 132 74
Мангистауская 40 1 39 - - 11 29
Павлодарская 509 86 415 8 93 246 170
СКО 759 12 496 251 16 315 428
ЮКО 896 34 836 26 125 477 294
-------------------------------------------------------------------
Итого 7660 787 6179 694 716 3702 3242
-------------------------------------------------------------------

Продолжение таблицы

--------------------------------------
! Социальное !
Области ! развитие !
!-----------------------
!низкий!средний!высокий!
!-----------------------
! 0-4 ! 5-8 ! 9-10 !
--------------------------------------
Акмолинская 98 419 172
Актюбинская 37 361 43
Алматинская 105 676 45
Атырауская 81 106 11
ВКО 242 569 46
Жамбылская 19 310 53
ЗКО 81 383 53
Карагандинская 68 355 83
Костанайская 103 643 20
Кызылординская 92 169 13
Мангистауская 3 33 4
Павлодарская 157 262 90
СКО 1 625 133
ЮКО 132 647 117
--------------------------------------
Итого 1219 5558 883
--------------------------------------

4.1.1. По экономическому потенциалу

В группу с высоко развитым экономическим потенциалом входят 694 СНП (9,1%) республики. Наибольшее количество СНП этой группы в Северо-Казахстанской (33,1%), Акмолинской (15,5%), Костанайской (12,8%), Восточно-Казахстанской (10,4%) областях.
Со средним экономическим потенциалом 6179 СНП (80,7%). В Мангистауской и Южно-Казахстанской областях - это более 90%, в Актюбинской и Северо-Казахстанской - около 60%, в остальных областях - 70-90%.
С низким экономическим потенциалом 787 СНП (10,3%). Больше всего таких СНП в Актюбинской (36,3%), Кызылординской (29,2%), Карагандинской (21,5%), Атырауской (21,7%) областях (диаграмма 13).

Диаграмма 13

Группировка СНП Республики Казахстан
по экономическому потенциалу
(См. бумажный вариант)

4.1.2. По уровню развития инженерной инфраструктуры

По классификации 3242 СНП (42%) были отнесены к группе с высоким уровнем развития инженерной инфраструктуры, 3702 СНП (49%) к среднему уровню и 716 СНП (9%) к слабому (диаграмма 14).
С высоким уровнем развития инженерной инфраструктуры наибольшее количество СНП оказалось в Мангистауской (72,5%), Алматинской (60%), Восточно-Казахстанской и Северо-Казахстанской (по 56%), Акмолинской и Жамбылской (по 54%), Карагандинской (50%) областях.

Диаграмма 14

Группировка СНП Республики Казахстан
по инженерной инфраструктуре
(См. бумажный вариант)

Наибольшее количество СНП со средним уровнем развития инженерной инфраструктуры приходится на Западно-Казахстанскую (80%), Актюбинскую (70%), Костанайскую (56%) и Южно-Казахстанскую (53%) области.
Максимальное количество СНП с низким уровнем развития инженерной инфраструктуры находятся в Атырауской, Кызылординской и Павлодарской областях - 26, 25 и 18% соответственно.

4.1.3. По уровню социального развития

Большинство СНП - 5558 из 7660, или 72%, в результате классификации отнесены в группу со средним уровнем социального развития. В группе с высоким уровнем 883 СНП, что составляет 11% от общего числа, а в группе с низким уровнем социального развития - 1219 СНП республики, или 16%. Высоким уровнем социального развития характеризуются Акмолинская (25% СНП), Павлодарская и Северо-Казахстанская (17,5%), Жамбылская (14%) области (диаграмма 15).

Диаграмма 15

Группировка СНП Республики Казахстан
по социальному развитию
(См. бумажный вариант)

Средний уровень социального развития в большинстве СНП Костанайской (84%), Мангистауской, Актюбинской и Алматинской (82%), Западно-Казахстанской (74%) и Карагандинской (70%) областей.
Низкий уровень социального развития СНП в Атырауской (41%), Кызылординской (34%), Павлодарской (31%), Восточно-Казахстанской (28%) областях.

4.1.4. По показателям экологической безопасности

Оценка экологической безопасности была затруднена отсутствием точных данных по экологическому состоянию СНП. В республике не разработана система экологического мониторинга сельских территорий. По данным областных акиматов, которые требуют уточнения, в группу с особо неблагоприятными экологическими условиями вошли 22 СНП.
В группу с показателями экологической безопасности ниже оптимального уровня, но не ниже минимально допустимого, вошли 1029 СНП (13,4%). Это 16% СНП Акмолинской области, 35% - Жамбылской, 32% - ЗКО, 43% - Кызылординской, 34% - СКО и 16% - ЮКО. Для таких СНП будут предусмотрены меры государственной поддержки на последующих этапах реализации Программы.
Все остальные СНП вошли в группу с нормальными экологическими условиями без отклонений от нормы (таблица 7).

Таблица 7

Оценка экологического состояния СНП Республики Казахстан

-------------------------------------------------------------------
! !Уровень радиации! Уровень засоленности почв
Области !Кол-во!----------------------------------------------
! СНП !более 33! до 33 !очень !силь-!средне,!слабо,
! ! ! !сильно,!но, !2-4% !до 2%
! ! ! !более !4-6% ! !
! ! ! !6% ! ! !
! !----------------------------------------------
! ! коэффициент ! коэффициент
! !----------------------------------------------
! ! k0 ! k1 ! k0 !k0,25! k0,75 ! k1
-------------------------------------------------------------------
Акмолинская 689 - 689 - - - 689
Актюбинская 441 - 441 - - - 441
Алматинская 826 - 826 - - - 826
Атыpayская 198 2 196 - - - 198
ВКО 857 - 857 - - 5 852
Жамбылская 382 - 382 - 23 110 249
ЗКО 517 - 517 - - 166 351
Карагандин-
ская 506 - 506 - - 504
Костанайская 766 - 766 - - - 766
Кызылордин-
ская 274 - 274 - - 24 250
Мангистауская 40 - 40 - - - 40
Павлодарская 509 - 509 - - - 509
СКО 759 - 759 - - - 759
ЮКО 896 - 896 - 13 49 834
-------------------------------------------------------------------
Итого 7660 2 7658 36 354 7268
-------------------------------------------------------------------

Продолжение таблицы

---------------------------------------------
! Качество воды !
! (содержание соли в воде) !
Области !-------------------------------
! бол. ! 2-3 ! 1,5-2 !0-1,5!
! 3 гр/л ! гр/л ! гр/л !гр/л !
!-------------------------------
! коэффициент !
!-------------------------------
! k 0 ! k 0,25! k 0,75! k 1 !
---------------------------------------------
Акмолинская - 91 19 579
Актюбинская - 1 40 400
Алматинская - - - 826
Атыpayская - - - 198
ВКО - 6 8 843
Жамбылская - - - 382
ЗКО - - - 517
Карагандин- - 2 32 472
ская
Костанайская - - - 766
Кызылордин- 5 10 78 181
ская
Мангистауская - - 3 37
Павлодарская - - - 509
СКО 14 66 180 498
ЮКО 1 - 80 815
----------------------------------------------
Итого 20 176 440 7023
----------------------------------------------

4.2. Классификация СНП по совокупному показателю
социально-экономического развития

Классификация проведена по всем 7660 СНП республики, представленным акиматами областей, с общей численностью населения 7 193 869 человек. По классификации 1062 СНП (14%) отнесены в группу с высоким потенциалом развития (1 566 869 чел.), 5664 СНП (74%) - со средним потенциалом развития (5 329 147 чел.), 776 СНП (10%) - со слабым потенциалом развития (288 242 чел.), 22 СНП (0,3%) - с особо неблагоприятными экологическими условиями (9611 чел.), в 136 СНП (1,7%) нет населения (диаграмма 16, таблица 8). Категоризация СНП республики в разрезе областей приведена в приложении 2.

Диаграмма 16

Группировка СНП Республики Казахстан
по совокупному показателю
(См. бумажный вариант)

Таблица 8

Классификация СНП Республики Казахстан
по уровню социально-экономического развития

-------------------------------------------------------------------
Области !Кол-во!Числен-! Совокупный показатель с учетом
! СНП !ность ! состояния экологии
! !населе-!-------------------------------------
! !ния, !высо- !числен-!сред-!числен-!низкий
! !чел. !кий !ность !ний !ность !1-34
! ! !70-100!населе-!35-69!населе-!бал.
! ! ! бал. !ния ! бал.!ния !
-------------------------------------------------------------------
Акмолинская 689 434863 152 147725 434 225532 96
Актюбинская 441 291716 1 1702 357 273036 83
Алматинская 826 1217091 103 333203 672 879710 36
Атыpayская 198 262870 159 252832 37
ВКО 857 611696 209 302681 619 302379 17
Жамбылская 382 567860 38 87729 300 445794 44
ЗКО 517 380912 34 67753 441 304682 28
Карагандинская 506 306738 33 34772 395 261418 68
Костанайская 766 515952 131 113908 550 385196 74
Кызылординская 274 360257 6 11871 154 319380
103
Мангистауская 40 76168 40 76168
Павлодарская 509 304560 33 53225 385 249850 40
СКО 759 442868 256 212119 406 196108 78
ЮКО 896 1420318 66 200181 752 1157062 72
-------------------------------------------------------------------
Итого 7660 7193869 1062 1566869 5664 5329147 776
-------------------------------------------------------------------

Продолжение таблицы

----------------------------------------------------
Области ! Совокупный показатель с учетом !
! состояния экологии !
!-------------------------------------
!числен-! с особо !числен-!без насе-!
!ность !неблагопр.!ность !ления !
!населе-!экологи- !населе-! !
!ния !ческими !ния ! !
! !условиями ! ! !
----------------------------------------------------
Акмолинская 61606 7
Актюбинская 16978
Алматинская 4178 15
Атыpayская 9458 2 580
ВКО 6636 12
Жамбылская 34337
ЗКО 8477 14
Карагандинская 10548 10
Костанайская 16848 11
Кызылординская 25469 5 3537 6
Мангистауская
Павлодарская 1485 51
СКО 29520 14 5121 5
ЮКО 62702 1 373 5
----------------------------------------------------
Итого 288242 22 9611 136
----------------------------------------------------

4.2.1. СНП с высоким потенциалом развития

К категории с высоким потенциалом развития отнесены СНП с совокупным баллом по всем критериям оценки от 70 и выше. Наибольшее количество СНП с высоким потенциалом развития находится в СКО (33,7%), ВКО (24,4%), Акмолинской (22%) и Костанайской (17%) областях. В Атырауской и Мангистауской областях СНП с высоким потенциалом нет, в Актюбинском - 1 СНП, Кызылординской - 6 СНП (диаграмма 17).

Диаграмма 17
(См. бумажный вариант)

4.2.2. СНП со средним потенциалом развития

К категории СНП со средним потенциалом развития отнесено 5664 СНП с совокупным баллом по всем критериям оценки от 35 до 69 включительно с населением 5 329 147 человек (рис. 9). Эта группа самая большая по количеству СНП. Удельный вес СНП данной группы в разрезе областей примерно одинаков. В Мангистауской области все СНП попали в эту группу. В Акмолинской, Кызылординской и Северо-Казахстанской областях доля СНП данной группы занимает примерно половину всех СНП. В остальных областях доля таких СНП составляет 70% и выше (диаграмма 18).

Диаграмма 18
(См. бумажный вариант)

4.2.3. СНП с низким потенциалом развития

К категории СНП с низким потенциалом развития отнесено 776 СНП с совокупным баллом по всем критериям оценки от 1 до 34 включительно. Наибольшее количество СНП с низким потенциалом развития находится в Кызылординской области - 38%, Атырауской и Актюбинской - 19 %, Карагандинской - 14%. В Мангистауской области нет таких СНП. В остальных областях доля СНП с низким потенциалом развития менее 15% (диаграмма 19).

Диаграмма 19
(См. бумажный вариант)

4.2.4. СНП с особо неблагоприятными экологическими
условиями

В данную группу с нулевым совокупным баллом вошли 22 СНП с численностью населения 9611 чел., находящиеся в особо неблагоприятных экологических условиях. Это 2 СНП (580 чел.) в Атырауской области с высоким уровнем радиационного фона, 5 СНП (3537 чел.) - в Кызылординской области, 14 СНП (5121 чел.) - в СКО, 1 СНП (373 чел.) - в Южно-Казахстанской области из-за отсутствия качественной питьевой воды (диаграмма 20).

Диаграмма 20
(См. бумажный вариант)

Данные по классификации СНП были проанализированы по каждому критерию и каждому показателю для конкретизации рекомендаций по развитию экономического потенциала и инвестициям в инженерную и социальную инфраструктуру. В результате уточнения выяснилось, что в 2-х СНП Кызылординской и 12 СНП Северо-Казахстанской областей, попавших в 4 группу из-за высокого содержания солей в питьевой воде, но имеющих высокий и средний экономический потенциал, экологическая проблема разрешима за счет строительства водоочистных сооружений. Однако и в данном случае будет проведен тщательный расчет затрат на строительство водоочистных сооружений и экономической отдачи данных сельских территорий.
В республике числится 136 СНП, где не проживает население. Таких СНП больше всего в Павлодарской области - 51 СНП (10%). В Мангистауской, Атырауской, Актюбинской и Жамбылской областях таких СНП нет (диаграмма 21).

Диаграмма 21
(См. бумажный вариант)

5. Меры государственного регулирования развития
сельских территорий

5.1. Эффективность использования бюджетных средств,
направляемых на развитие сельских территорий

Проведенная классификация СНП по социально-экономическим критериям позволяет оптимизировать направления государственной политики по развитию сельских территорий. До сих пор отсутствовал инструмент, позволяющий объективно оценить экономическую обоснованность направлений инвестирования.
В соответствии с целями и задачами Программы предлагаются следующие приоритеты при выборе объектов инвестирования.
Инвестиции в строительство и реконструкцию социально-инженерной инфраструктуры необходимо направлять в СНП, имеющие высокий и средний потенциал развития . По данным классификации рассмотреть конкретную ситуацию в каждом СНП, определить объекты, подлежащие инвестированию, просчитать стоимость и сбалансировать сумму с возможностями источников финансирования. Нужно разработать программы роста агропроизводства и отраслей переработки, расширения рынков сбыта, рассчитать потенциальную величину доходов и в соответствии с ними потенциальную емкость населенного пункта на предмет дополнительного приема сельских мигрантов.
По СНП с низким потенциалом развития необходимо рассмотреть возможность развития дополнительных сфер экономической деятельности и роста доходов, оценить затраты на доведение уровня услуг жизнеобеспечения до нормативного, сопоставить их с возможными затратами на переселение и определиться по наиболее эффективному варианту вложения средств. До проведения этой работы целесообразно направление средств только на ремонт имеющихся объектов образования и здравоохранения, обеспечение услугами связи и транспортным сообщением.
Территории с особо неблагоприятными экологическими условиями должны быть исключены из списка вновь инвестируемых. По данным территориям необходимо подготовить расчеты по мерам, стимулирующим переселение в более благоприятную местность, и определить потребность средств на переселение, кредитование на обустройство, покупку скота и орудий производства, объемы земельных участков, выделяемых на ведение сельхоздеятельности.
Выработка всеохватывающей многосекторной стратегии по предоставлению дифференцированных государственных услуг для различных СНП в зависимости от их экономического потенциала направлена на повышение эффективности использования средств государственного бюджета. По результатам классификации первоочередными мерами по инвестированию развития сельских территорий будут охвачены 1062 СНП с высоким потенциалом развития и 132 СНП с совокупным средним уровнем развития, но имеющие высокий экономический потенциал.
Следует учесть, что при проведении мониторинга уровня социально-экономического развития и экологической безопасности классификация СНП может изменяться, в связи с чем будут корректироваться направления инвестиций.
Меры государственного регулирования сгруппированы по направлениям, предложенным министерствами, агентствами и акиматами по каждому населенному пункту на основе классификации СНП.

5.2. Экономическая деятельность

5.2.1. Рост сельскохозяйственного производства
и расширение сферы экономической деятельности

В целях повышения доходности СНП для обеспечения приемлемого уровня жизнеобеспечения сельских жителей, необходимо принятие мер по расширению всех сфер экономической деятельности.
В области обеспечения роста агропромышленного комплекса основные меры государственной поддержки с выделением бюджетных средств предусмотрены в Государственной агропродовольственной программе Республики Казахстан на 2003-2005 годы (далее - ГАП), утвержденной Указом Президента Республики Казахстан от 5 июня 2002 года N 889, и в областных агропродовольственных программах.
Рост сельскохозяйственного производства будет обеспечен путем увеличения объемов производства и продаж на внутреннем и внешнем рынках конкурентоспособной продукции. Предусматриваются меры по: оптимизации структуры посевных площадей, внедрению научно обоснованных севооборотов и новых прогрессивных технологий в земледелии; внедрению водосберегающих технологий; обновлению базы семеноводства, увеличению использования минеральных удобрений, протравителей и гербицидов; интенсификации селекционно-племенной работы; максимальному охвату искусственным осеменением маточного поголовья семенем высокопродуктивных производителей; созданию условий для развития новых пород животных; формированию специализированного средне- и крупнотоварного производства, переводу на качественно новую ступень национальной системы ветеринарии.
К примеру: в Алматинской области рост доходов планируется обеспечить за счет расширения посевных площадей и роста урожайности экономически выгодных культур. В области имеется специальный земельный фонд, его площадь составляет 1095,7 тыс. га, из них 70,4 тыс. га - пашни, из которых предоставляются земли для организации крестьянских и подсобных хозяйств. Основными владельцами в перспективе будут частные землепользователи, крестьянские хозяйства, акционерные общества. К концу 2005 года количество крестьянских (фермерских) хозяйств достигнет 39500, юридических образований - 900.
Произойдет увеличение пашни на землях сельхозназначения за счет вовлечения в оборот 1020 га залежных бросовых земель, в том числе 403 га орошаемых. Намечено увеличение загрузки мощностей действующих молочных заводов и цехов, сахарных заводов и фабрики по первичной обработке шерсти.
В Восточно-Казахстанской области в зерносеющих районах в целях увеличения производства зерновых культур предусматривается расширение посевных площадей за счет использования залежных земель, намечены мероприятия по поддержанию плодородия пашни (внесение минеральных удобрений, применение гербицидов, пестицидов), получит дальнейшее развитие сеть семеноводческих хозяйств. С 2003 года в хозяйствах Урджарского района возрождается возделывание сои, в Курчумском районе, где проведено строительство оросительных систем (за счет средств Всемирного Банка Развития), площади орошаемых земель до 3,5 тыс. га будут использованы под производство картофеля, овощей и зерновых культур. В Катон-Карагайском районе намечены меры по развитию мараловодства, в остальных районах - мясного скотоводства.
В Костанайской области в животноводстве предусматриваются меры по развитию племенного коневодства путем размножения костанайской породы лошадей и выведения на ее основе казахской верховой породы, имеющей уникальные породные качества. В этих целях в 2005 г. будет начато строительство коневодческого комплекса - конезавода и ипподрома международного класса. Намечается организация в Аркалыке, Амангельдинском, Джангельдинском районах по одному племенному хозяйству по табунному коневодству. В растениеводстве предусматриваются меры по оптимизации структуры зернового производства с учетом рыночной конъюнктуры, направленные на увеличение производства пшеницы сильных и твердых сортов, имеющих большой и устойчивый спрос на международных рынках, а также зернофуражных, масличных, бобовых и крупяных культур в целях обеспечения внутренних потребностей страны в растительном масле, крупах, концентрированных кормах, сырье для перерабатывающих отраслей: не менее 2745,7 тыс. тонн зерна пшеницы, ячменя - 270,4 тыс. тонн, гречихи - 3,6 тыс. тонн.
В Южно-Казахстанской области предполагается продолжение строительства Кызылкумского и Келесского массивов, что позволит увеличить площади орошаемых земель под хлопчатником на 90-95 тыс. га и создать дополнительные источники доходов сельских жителей.
Повсеместно в СНП получит развитие сельское предпринимательство, в том числе:
в Восточно-Казахстанской области будут созданы цеха по переработке ягод, грибов и сублимации фруктов, по переработке козьего и овечьего молока, колбасные цеха и цеха по переработке рыбной продукции, пимокатный цех, пекарни, мельницы;
в Северо-Казахстанской области ожидается ввод 21 нового предприятия (производства) по выпуску хлебобулочных, макаронных и кондитерских изделий, безалкогольных напитков и консервированной рыбы с созданием 83 новых рабочих мест. Намечено восстановление 4-х простаивающих перерабатывающих производств, в том числе трех в Акжарском районе и одного в районе Шал акына;
в Костанайской области в СНП 15 районов, имеющих потенциал для развития, планируется открытие 69 новых производств по переработке и выпуску различной продукции: мельниц - 14 ед. на общую мощность 5000 т, пекарни - 20 ед. на общую мощность - 8 000 тыс. булок, макаронных цехов - 7, хладобоен - 2 (1 т/сутки), цехов по производству круп - 2, цехов по производству растительного масла - 3 (10 т/год), кондитерских цехов - 3 (135 т/год);
в Мангистауской области в СНП, расположенных в прибрежной зоне Каспия, будут созданы производства по ловле и хранению рыбы, ее переработке;
в Южно-Казахстанской области намечается открытие цехов: по производству плодоовощных консервов - 3, по производству виноматериалов - 3, по обработке хлопка-сырца - 3;
в Алматинской области войдут в строй 7 АЗС, 3 СТО, 52 парикмахерские, 3 швейных цеха;
в Костанайской области предполагается открыть в селах 308 объектов: 196 магазинов с общей торговой площадью 6000 м, 29 кафе и баров на общее число посадочных мест 700, 35 парикмахерских, 14 аптек, 5 новых автобусных маршрутов и т.д;
в Карагандинской области в целях повышения доходов на селе предусматривается открытие 27 заготовительно-закупочных пунктов, в Восточно-Казахстанской области в СНП отдаленных районов, специализирующихся на производстве мяса, планируется создание убойных цехов с камерами глубокой заморозки, в 2 крупных СНП - создание пунктов заготовки молока с оснащением их танкерами-охладителями. В овцеводческих районах будет создана сеть заготовительных пунктов по сбору шерсти и кожевенного сырья за счет средств фабрик Семипалатинской ПОШ и кожевенно-мехового комбината.
Получат развитие объекты сельской туристической инфраструктуры, что предполагает строительство туристических баз, оздоровительных комплексов, гостиниц, цехов по производству инвентаря и снаряжения по туризму.
К примеру: в Акмолинской области предусмотрено развитие объектов туристической инфраструктуры курортной зоны Боровое, которая будет развиваться за счет инвестиционных проектов;
в Западно-Казахстанской области будет произведена реконструкция санатория-профилактория "Акжаик", планируется построить районные станции туристов во всех районах области (кроме Чингирлауского). На базе станции планируется открыть отделы экологии, краеведения и археологии. Для укрепления материально-технической базы туристов будет развиваться производство инвентаря и снаряжения в с. Чапаево, с. Бурлин, с. Чингирлау, с. Дарьинское. Для обеспечения необходимой и своевременной информации иностранцев в Бурлинском районе планируется построить информационный туристский центр в 2005 году (в с. Бурлин). В связи с уникальным расположением туристско-краеведческих и заповедных мест в 2006 году в с. Новопетровка (Карагашский заказник) и в с. Джамбейты планируется строительство базы отдыха для туристов, в с. Орда Бокейординского района - туристско-краеведческого комплекса;
в Северо-Казахстанской области на побережье озера Шалкар в 2004 году намечено строительство туристско-оздоровительного комплекса;
в селах Мангистауской области будут реализованы мероприятия по созданию туристической инфраструктуры, при этом на действующих маршрутах будут создаваться сервисные объекты - пункты быстрого питания, мотели и прочие.
В целях мониторинга обеспеченности приемлемым уровнем доходов сельского населения по каждому СНП Агентству по статистике Республики Казахстан необходимо разработать соответствующие статистические формы и поручить статистикам сельских округов сбор данных, что позволит государству ежегодно отслеживать эффективность принятых мер поддержки перспективных СНП и определять дальнейшие шаги по повышению доходности сельского населения.

5.3. Развитие инженерной инфраструктуры

5.3.1. Водоснабжение

Повышение уровня обеспечения СНП качественной питьевой водой и сокращение дефицита водных ресурсов рассматриваются как инструмент по созданию условий для развития сельского хозяйства, перерабатывающих производств и малого предпринимательства, а также как фактор стабилизации социальной, демографической и санитарно-эпидемиологической обстановки в республике. Реализация технических мероприятий предусматривает внедрение новых технологий и технических решений, позволяющих улучшить работу систем и сооружений водоснабжения, сделать их работу более эффективной, снизить затраты на подачу воды.
Строительство станций водоочистки намечается с использованием современных технологий приготовления воды на основе природных цеолитов Чанконайского месторождения, обеспечивающих очистку от вредных для организма человека химических соединений.
Для обессоливания слабо и сильносоленых вод и получения питьевой воды предусматривается использование отечественного оборудования, позволяющего решать задачи, удаления железа, марганца, коррекции кислотности, а также снижения жесткости воды.
Выполнение вышеназванных работ даст возможность обеспечить качественной питьевой водой сельских жителей республики.
Решение проблемы обеспечения СНП питьевой водой предусматривается в соответствии с отраслевой программой "Питьевые воды" на 2002-2010 годы и программами водообеспечения областей республики по следующим направлениям:
предусмотрено строительство объектов системы водоснабжения. В том числе в областном срезе в Западно-Казахстанской области намечается строительство водопроводных сетей, станции по деманганации воды, водозабора. В Карагандинской области также намечается строительство водопроводных сетей, скважин. В Северо-Казахстанской области планируется строительство водоводов Уалихановского и Акжарского районов из Есдаулетовского, Кобенсайского и Карашатского месторождений подземных вод, строительство кустовых скважинных водозаборов из месторождений подземных вод для населенных пунктов, реконструкция разводящих сетей в населенных пунктах и строительство плотин на реках Шат, Карашат, Ащису в Акжарском районе;
будет завершен весь комплекс работ по реконструкции Сергеевского гидроузла, что обеспечит стабильную подачу воды северному региону республики и увеличит выработку электроэнергии для удовлетворения бытовых нужд населения района;
осуществление реконструкции и технического перевооружения объектов систем водоснабжения, в том числе восстановление и усовершенствование существующих систем водоснабжения для поддержания их эксплуатационного состояния. В Алматинской области намечено провести ремонтно-восстановительные работы водопроводных сетей, пробурить 4 скважины. В с. Камыскала, Уялы, Алаколь Алакольского района и в с. Аккент Панфиловского района, пользующихся привозной водой, будет осуществлена реконструкция имеющейся сети. В Западно-Казахстанской области намечены проведение капитального ремонта водопроводных сетей, реконструкция групповых водопроводов, ремонт оборудования, строительство, водозабора, шахтных колодцев, замена глубинных насосов, установка очистных фильтров. В Карагандинской области планируется провести реконструкцию и капитальный ремонт водопроводных сетей. В Северо-Казахстанской области предусмотрено выполнить реконструкцию групповых водопроводов;
предусматривается решение вопросов очистки воды в Атырауской области в источниках питьевой воды, подверженных загрязнению, с применением на очистных сооружениях в качестве фильтрата чанконайских природных цеолитов, в Северо-Казахстанской области также намечается установка водоочистных сооружений;
реализация мероприятий по децентрализации сельского водоснабжения за счет использования имеющихся месторождений подземных и поверхностных вод с установкой на них очистных сооружений.

5.3.2. Электрификация

Программой предусмотрены строительство новых электролиний, обеспечение поддержания в работоспособном состоянии существующих сельских электрических сетей, разработка мер, направленных на обеспечение сохранности линий электропередач и энергетического оборудования для бесперебойного снабжения электроэнергией населения и объектов социальной сферы. В Акмолинской области предусмотрены в 2004-2010 годы реконструкция существующих электрических сетей для содержания их в работоспособном состоянии и внедрение современных систем электрического учета. В Актюбинской области предусматривается строительство ВЛ-10 кВ в с. Аккум Айтекебийского района, в с. Бутак Мартукского района, ВЛ-35 кВ - в селах Оймаут и Дияр Байганинского района и в с. Аяккум Шалкарского района. В Западно-Казахстанской области намечены строительство дополнительного четвертого энергоблока на 40 МВт на Карачаганакской ГТЭС, внедрение современных систем учета электрической энергии. В Карагандинской области запланирован капитальный ремонт ЛЭП.

5.3.3. Сельские дороги

Основными направлениями обеспечения сохранности и улучшения технического состояния автомобильных дорог и сооружений на них являются реализация инвестиционных программ на основе долевого участия средств республиканского и местных бюджетов, проведение капитального, среднего и текущего ремонта, обеспечение транспортной доступности всех СНП.
В целях доведения технического состояния автомобильных дорог до уровня, соответствующего нормативным требованиям, будут приняты следующие меры по:
строительству, реконструкции и капитальному ремонту сельских автодорог. В Акмолинской области в рамках программы развития автомобильных дорог местного значения намечена реконструкция автотрассы Боровое - Астана, реконструкция и капитальный ремонт разрушенных участков на грузонапряженных направлениях, обеспечивающих межобластные связи (Кокшетау - Костанай, Кокшетау - Петропавловск), межрайонные (Кокшетау - Атбасар, Макинск - Астраханка), и межхозяйственных автодорог, строительство отдельных участков дорог на перспективных направлениях (Егиндыколь - Коргалжино, Коргалжино - Астана). В Актюбинской области требуется проведение капитального ремонта автодорог Шубаркудук-Уил-Кобда-Соль-Илецк и Актобе-Болгарка-Шубаркудук. В Алматинской области строительство новой дороги - Надек - Чежин, Лесновка - Енбекши, Чулакай - Дихан - Кайрат в Панфиловском районе, Отеген батыр - Карасу в Илийском районе. Капитальный ремонт дорог, из них наибольшей протяженности Ушарал - Архарлы Алакольского района. В Западно-Казахстанской области планируется восстановление дорог местного значения. Предусматривается ремонт дорожного покрытия на направлениях Чапаево-Джангала, Джангала-Сайхин, Аксай-Чингирлау, Джамбейты-Каратобе, Каменка-Шильная, Балка-Богатырево, Анкаты-Сарыомир строительство мостового перехода на 15-ом километре автодороги Чапаево-Джангала, реконструкция автодорог Самара-Шымкент, Уральск-Атырау, Подстепное-Федоровка-гр. РФ и Уральск-Каменка-гр. РФ. В Карагандинской области планируется капитальный ремонт автодорог местного значения, средний ремонт, текущий ремонт и ямочный ремонт. В Мангистауской области намечается проведение капитального ремонта внутрипоселковых и межпоселковых дорог. В Северо-Казахстанской области планируется отремонтировать (капитальный и средний ремонт) дороги республиканского значения, проходящие по сельской местности, дороги местного значения;
поддержанию в должном состоянии местных дорог и маршрутов следования пассажирского транспорта. Для функционирования маршрутов пассажирского транспорта внутри населенных пунктов областей предусмотрены капитальный ремонт существующих покрытий и строительство новых дорог с асфальтобетонным покрытием;
определению стандартного уровня автотранспортного сообщения, связывающего СНП с районными и областными центрами;
созданию условий для развития в сельской местности рынка транспортных услуг, для чего необходимо содействовать увеличению количества транспортных операторов, созданию дополнительных рабочих мест, восстановлению инфраструктуры и снижению уровня транспортной составляющей в себестоимости сельскохозяйственной продукции.

5.3.4. Связь, телефонизация, почта

Развитие инженерной инфраструктуры на селе тесно связано с наличием современных технологий в области доступа аграрного сектора к информационному пространству. Поскольку телекоммуникации являются важной частью инфраструктурного комплекса Республики Казахстан, то их динамичное развитие становится одним из условий повышения эффективности сельскохозяйственного производства, стабилизации миграционных процессов в города, улучшения жизненных стандартов сельского населения.
Программой предусматривается телефонизация всех нетелефонизированных СНП республики с численностью населения более 200 человек. Наиболее быстрым и эффективным методом телефонизации является применение систем радиодоступа (WLL) и радиоудлинителей, посредством которых населенные пункты, расположенные в радиусе действия до 30 км от АТС, обеспечиваются беспроводной телефонной связью. Так, например, радиодоступ предполагается развернуть в Атырауской области - райцентр Махамбет, Балыкши, в Северо-Казахстанской области - райцентр Саумалколь, Тайынша, в Алматинской области - райцентр Талгар, Есик, Чунджа.
С целью ликвидации значительного пробела в информационном обеспечении сельских жителей и производителей сельхозпродукции необходима телекоммуникационная инфраструктура, построенная на современных цифровых платформах, которая будет вносить вклад в общенациональное экономическое развитие и устранение дисбаланса между сельским и городским населением в отношении уровня жизни, образования и других социальных услуг.
Для обеспечения агропромышленного комплекса современными телекоммуникационными услугами необходима модернизация существующей сельской сети телекоммуникаций, добиться которой позволит проведение следующих мероприятий:
замена аналоговых АТС на цифровые, показатель цифровизации при этом к концу 2005 года достигнет 19% по сравнению с сегодняшним 4,8%, например, в Костанайской области процент цифровизации составит 17%, Жамбылской - 27%, Атырауской - 33%, Актюбинской - 34%;
дооснащение координатных телефонных станций электронными устройствами АОН (автоматический определитель номера), открывающими доступ абонентам к междугородной и международной сети, так как в настоящее время 15% абонентов лишены такой возможности; к концу 2005 года планируется все сельские АТС с монтированной емкостью более 50 номеров обеспечить электронными устройствами АОН;
цифровизация соединительных линий на участке райцентр-село с одновременным увеличением каналов на этих участках, что значительно улучшит качество предоставляемых услуг и увеличит процент цифровизации с 3,5% до 24%;
расширение применения новейших технологий в области абонентского доступа - использование устройств РСМ (Pulse-Code Modulation) для организации качественных услуг;
дальнейшее развитие национальной спутниковой сети связи для отдаленных и труднодоступных районов;
для поддержания и развития зоновой сети сельской телефонной связи по мере строительства национальной информационной супермагистрали (НИСМ) предусмотрено строить отводы ВОЛС (волоконно-оптической линии связи) для выделения цифровых потоков или каналов в сельские районные центры и крупные СНП с заменой всех аналоговых АТС вдоль трассы НИСМ на цифровые. Сегодня к НИСМ подключены 46 райцентров и 16 сел республики, до 2005 года к НИСМ будут подключены еще 35 райцентров и 5 СНП;
доведение показателя телефонной плотности на селе к концу 2005 года с 5,6 до 7,6 телефонного аппарата на 100 жителей в результате увеличения количества сельских абонентов с 365,0 тыс. до 450,0 тыс.;
внедрение в отдаленных и труднодоступных районах спутниковых систем типа ДАМА. Так, в Акмолинской области станции спутниковой связи будут установлены в отдаленных поселках Жаркаинского, Коргалжинского, Жаксынского, Есильского и Атбасарского районов.
Модернизация существующей сети телекоммуникаций играет также важную роль в интенсивном развитии ИНТЕРНЕТ, электронной почты и мобильной телефонной связи, что будет способствовать увеличению объема оказания телекоммуникационных услуг, который по сравнению с уровнем 2002 года к 2010 году возрастет в 2,1 раза.
Для восстановления и развития сельской связи и почтового сообщения в 2004-2010 годах с учетом способов их технического решения предполагается:
разработка программы государственных мер, направленных на обеспечение и стимулирование универсального доступа на селе к услугам телекоммуникаций, т.е. создание условий для появления новых операторов сельской связи согласно Программе развития отрасли телекоммуникаций Республики Казахстан на 2003-2005 годы, утвержденной постановлением Правительства РК от 18 февраля 2003 г. N 168;
субсидирование стоимости услуг телефонной связи за счет перераспределения доходов операторов;
развитие почтово-сберегательной системы на селе в рамках плана развития ОАО "Казпочта" до 2005 года, утвержденного постановлением Правительства Республики Казахстан от 18 марта 2003 года N 268;
приобретение передвижных ОПС, велосипедов, почтовых ящиков, транспортных средств, зданий и помещений;
капитальный ремонт зданий и помещений;
для повышения качества и увеличения частоты перевозки почтовых отправлений приобрести почтовые вагоны в количестве 7 единиц.

5.3.5. Газификация

Возможность обеспечения природным газом зависит от наличия на конкретной территории газовых месторождений или газопроводной сети.
В целом для решения вопросов обеспечения СНП газом и обеспечения доступности к энергетическим ресурсам будут приняты следующие меры:
строительство магистральных газораспределительных сетей. К примеру, в Актюбинской области намечена реализация проектов строительства газопроводов высокого давления в 2004-2010 гг.: Актобе-Мартук, Актобе-Байганин, Актобе-Новоалексеевка, Жанажол-Эмба КС-13. В Алматинской области предусмотрено осуществление сетевого газоснабжения 30 СНП Жамбылского, 22 - Карасайского, 3 - Илийского районов с учетом развития Амангельдинского месторождения;
строительство внутрипоселковых газовых сетей. В том числе в Атырауской области предусматривается газификация населенных пунктов Ракуша, Еркинкала, Дамба, Амангельды, Курмангазы, Водниково, Талгайран, Бесикты и участков Стандарт, Жарсуат, Курылыс, Исатай (0,3 км), Забурун (9,7 км), Жана-Жанбай (16,5 км), Жанбай (14,4 км), Алга, Енбекши, Ортакшил, Есбол, Акжаик, Актогай, Алмалы. Для газоснабжения с. Комсомольск и Кошкар предусматривается строительство газопровода-отвода от газопровода Средняя Азия - Центр;
повышение технической оснащенности централизованных пунктов заправки сжиженным газом и обмена баллонов.
Реализация мер по обеспечению сельских жителей природным газом предусматривает строительство газопроводных сетей разных уровней в 7 областях республики - в Алматинской, Атырауской, Актюбинской, Жамбылской, Западно-Казахстанской, Мангистауской и Южно-Казахстанской областях.
В остальных областях предусматривается осуществить мероприятия по повышению технической оснащенности централизованных пунктов заправки сжиженным газом и обмена баллонов - в Акмолинской, Жамбылской, Костанайской, Павлодарской, Кызылординской и Южно-Казахстанской областях.

5.4. Развитие социальной инфраструктуры

5.4.1. Образование

Развитие системы образования на селе до 2005 года будет осуществляться в рамках программы "Ауыл мектебi", утвержденной постановлением Правительства Республики Казахстан от 4 февраля 2003 года N 128. Будут предусмотрены меры, обеспечивающие равный доступ к государственным образовательным услугам, сохранность имеющейся сети учебных заведений среднего общего и начального, среднего профессионального образования и ее дальнейшее развитие.
В области реализации прав на обязательное образование планируется осуществить мероприятия по полному охвату детей школьного возраста общим средним образованием.
Для повышения качества образования необходимо обеспечить сельские школы, колледжи и профессиональные школы (лицеи) компьютерной техникой, необходимым спортивным инвентарем из различных источников финансирования, в том числе за счет средств местных бюджетов, средств спонсоров, международных организаций.
Для формирования единого информационного пространства будет продолжена работа по подключению сельских организаций образования к единой образовательной сети Казахстана через телекоммуникационные сети и Интернет при наличии технических возможностей.
В целях укрепления материальной базы сельских организаций образования, обеспечения их учебно-наглядными пособиями, учебниками и методической литературой нового поколения предполагается создать библиотечные фонды, предоставить сельским общеобразовательным, профессиональным школам (лицеям) и колледжам земельные угодья для проведения практики учащихся.
Кроме того, до 2010 года для повышения качества услуг образования в ауле предусматривается:
обеспечение жильем молодых специалистов, окончивших высшие и средние профессиональные учебные заведения и прибывших для работы в сельскую местность, в соответствии с законодательством РК;
осуществлять подвоз учащихся к школе из отдаленных сел на специальном автотранспорте;
подготовка кадров в высших учебных заведениях страны для аграрного сектора по государственным образовательным грантам и государственным образовательным кредитам (пед. кадры для сельских школ);
строительство объектов образования. Так, в Алматинской области предусмотрено строительство интернатных учреждений для детей из сельской местности. Для осуществления обязательной дошкольной подготовки 5-6 летних детей в организациях образования выделены средства на открытие классов предшкольной подготовки, а также будут открыты детские дошкольные учреждения, предусмотрено строительство новых общеобразовательных школ. В Атырауской области предусмотрено строительство 4 школ (с. Курилкино на 320 уч. мест, с. Миялы на 320 уч. мест, с. Уштоган на 200 уч. мест, с. Сафоновка на 624 учен. места), из местного бюджета - 17 школ и 2 пришкольных интерната. За счет спонсорских средств предусматривается строительство средней школы в с. Исатай и 2-х начальных школ в с. Доссор. В Западно-Казахстанской области предусматривается строительство в сельских населенных пунктах 22 школ, так как существующие школы находятся в аварийном состоянии (1960-1970 гг. постройки) или в приспособленных помещениях. В некоторых населенных пунктах школы не имеют спортивных залов, мастерских, в них не хватает классных комнат, поэтому предусматривается строительство спортивных залов рядом с существующим зданием школы. Детская музыкальная школа в с. Каменка Таскалинского района размещается в здании средней общеобразовательной школы, в которой занятия проводятся в две смены, отсутствуют условия для индивидуальных занятий с учащимися. В связи с этим предполагается строительство здания детской музыкальной школы. В Карагандинской области в целях улучшения общеобразовательного процесса и перевода школ из приспособленных и аварийных зданий в типовые программой предусматривается строительство средних, основных школ, школ-интернатов и дошкольных учреждений. В Бухар-Жырауском районе планируется строительство школы искусств. Намечается проведение ремонтных работ в зданиях общеобразовательных школ. В Северо-Казахстанской области планируется осуществить мероприятия по модернизации и реорганизации основных школ в начальные и средних в основные, параллельно с реорганизаций школ предусмотреть открытие интернатных учреждений;
ремонт и реконструкция объектов образования;
укрепление материально-технической базы объектов образования;
повышение квалификации учителей сельских школ, колледжей и профессиональных школ.
В Жамбылской области в связи с чрезвычайными обстоятельствами (землетрясением) и в соответствии с постановлением Правительства РК от 27.05.2003 года N 492 "О первоочередных мерах по ликвидации последствий землетрясения и восстановлению объектов социального значения в Жамбылской области" предусмотрено строительство 3 школ, усиление и ремонт 11 учреждений за счет спонсорских средств в 2003 году, а также строительство 4 школ за счет республиканского бюджета в 2004-2005 годы.

5.4.2. Здравоохранение

Основным направлением развития системы здравоохранения в ауле является реальное снижение заболеваемости населения посредством повышения качества и доступности медицинских услуг. Реализация этой задачи предусматривается путем совершенствования финансовых инструментов на рынке медицинских услуг, улучшения обеспечения доступа к медицинским услугам жителей села, активизации мероприятий по пропаганде здорового образа жизни.
За период реализации Программы предусматривается укрепление материально-технической базы и улучшение содержания объектов здравоохранения.
Планируется строительство медучреждений, капитальный, текущий ремонт и реконструкция объектов здравоохранения. Например, в Атырауской области планируется строительство туббольницы на 70 коек в г. Кульсары, туббольницы в с. Доссор на 50 коек, больничного комплекса в с. Доссор, ЦРБ в пос. Индерборский на 50 коек и в пос. Аккистау, 3-х ФП в Кзылкогинском районе. В некоторых населенных пунктах необходим капитальный ремонт зданий СВА и участковых больниц. Здания СВА 12 СНП имеют печное отопление, наблюдается низкий температурный режим. Необходима их газификация и строительство котельной в с. Жымпиты.
В рамках Программы предусматривается улучшение оказания первичной медико-санитарной помощи. Так, для обеспечения доступности медицинской и фармацевтической помощи в Алматинской области, учитывая отдаленность СНП от областного центра и низкую обеспеченность койками, планируется увеличение коечной сети в селах Нарынкол, Кегень Райымбекского района и в с. Шелек Енбекшиказахского района. Планируется открытие инфекционного отделения ЦРБ в с. Баканас на 15 коек. С целью снижения младенческой смертности, заболеваемости детей до года, профилактики и укрепления здоровья детей раннего возраста будет открыто 5 молочных кухонь.
Приоритетными направлениями развития системы здравоохранения в сельской местности также определены:
обеспечение санитарно-эпидемиологического благополучия сельского населения;
систематическое повышение квалификации медицинских работников сельского здравоохранения. Повышение уровня социальной защищенности молодых специалистов здравоохранения путем их обеспечения жильем;
повсеместная пропаганда здорового образа жизни и охрана материнства и детства;
оказание специализированной медицинской помощи больным туберкулезом.
В центральных районных и областных больницах будут создаваться штатные передвижные врачебные амбулатории для обслуживания населения отдаленных населенных пунктов с малым числом населения.
В целях обеспечения качества и доступности медицинского обслуживания сельского населения РК в практику сельских медицинских организаций будут внедряться телемедицина и современные технологии диагностики и лечения заболеваний независимо от расстояний и уровня медико-технического оснащения на местах.
Для реализации этой цели предусматривается создание комплексной программы, позволяющей обеспечить доступ сельских жителей республики к медицинскому обслуживанию и медицинской информации на уровне системы первичной медицинской помощи путем создания программы телемедицины, мобильной медицины и совершенствования медицинского образования.
Будут восстановлены и получат дальнейшее развитие санитарная авиация в составе областных больниц и ее наземные подразделения в центральных районных больницах.
Предусматривается законодательное закрепление социальной защиты работающих в сфере здравоохранения в сельской местности, в том числе приобретение топлива, бесплатный проезд в общественном транспорте медицинских работников с разъездным характером деятельности, повышение не менее чем на 25 процентов окладов (ставок) по сравнению со ставками медицинских работников, занимающихся этими видами деятельности в городских условиях.
Сельские и семейные врачебные амбулатории, сельские участковые и центральные районные больницы с их поликлиническими подразделениями будут оснащены медицинским оборудованием и санитарным автотранспортом в соответствии с установленными нормативами, предусматривается также их компьютеризация.

5.4.3. Культура, спорт, туризм, общественная
безопасность и правовое обслуживание

Развитие культуры на селе предусматривает реализацию духовного потенциала общества через укрепление единого культурно-информационного пространства, сохранение и развитие историко-культурного наследия, обеспечение условий развития профессионального искусства и народного творчества, проведение сбалансированной языковой и социально ориентированной молодежной политики.
Будут приняты действенные меры по восстановлению неработающих учреждений культуры: районных отделов культуры, библиотек, клубов, кинотеатров, киноустановок, которые будут финансироваться из средств местного бюджета. Так, в Западно-Казахстанской области до 2010 года ожидается расширение сети культурных учреждений, открытие домов культуры, клубов и библиотек, ранее закрытых в процессе оптимизации, за счет восстановления имеющихся зданий. В Карагандинской области предусмотрено строительство объектов культуры.
Планируется укрепление материально-технической базы государственных учреждений и предприятий культуры.
Предусматривается обеспечение сельского населения комплексом культурно-досуговых и информационно-просветительских услуг, возобновление гастрольной деятельности республиканских театрально-концертных организаций.
Предусмотрены пополнение фонда сельских библиотек произведениями отечественной и мировой классики, книгами современных писателей, периодическими изданиями, обеспечение компьютерной техникой с подключением к Интернет.
Улучшение состояния физической культуры, спорта на селе будет осуществляться за счет развития физической культуры и массового спорта, спорта высших достижений, будет создаваться современная база для подготовки спортсменов высокого класса, широкая сеть физкультурно-оздоровительных и спортивных сооружений. Предусматривается превращение туристической отрасли в доходную отрасль экономики.
Для улучшения состояния физической культуры, спорта и туризма на селе предусматриваются следующие меры:
провести реконструкцию и обновление спортивных сооружений;
организовать строительство спортивных площадок для занятий физической культурой и спортом;
обеспечить спортивные учреждения необходимым спортивным инвентарем и оборудованием;
создать спортивные инфраструктуры;
реализовать программы образования для детей и юношества на местном уровне.
В целях обеспечения общественной безопасности планируется оснащение сельских участковых инспекторов полиции и участковых пунктов полиции транспортными средствами, мебелью, компьютерной техникой, стационарными рациями.
Совершенствование правового обслуживания сельского населения будет предполагать дальнейшее увеличение численности адвокатов, нотариусов и других профессиональных юристов, занятых в сфере оказания квалифицированной юридической помощи, повышение качества оказываемых правовых услуг сельским жителям, а также создание социально-бытовых условий органами местного госуправления для размещения адвокатских контор, юридических консультаций, нотариальных контор.
Системность и доступность правовых услуг для сельского населения будет обеспечиваться также разработкой и реализацией органами местного госуправления программ по совершенствованию правового обслуживания сельских районов за счет средств местных бюджетов.

5.4.4. Жилье

В области жилищного строительства предусматривается:
улучшение жилищных условий жителей и доведение их до нормативных показателей. Так, в Алматинской области предусмотрено улучшение жилищных условий за счет сноса аварийных домов и капитального ремонта ветхого жилья, планируется ввод нового жилья. В Северо-Казахстанской области за счет средств населения планируется ввести в эксплуатацию 863 дома общей площадью 102743 кв.м.;
строительство и ремонт жилья;
обеспечение ведомственным жильем для закрепления молодых специалистов. В Актюбинской области планируется строительство жилых домов;
развитие ипотечного кредитования.

5.5. Обеспечение экологической безопасности
сельских территорий

В целях уточнения направлений деятельности в области обеспечения экологической безопасности будет проведено эколого-демографическое обследование сельских территорий, созданы экологические паспорта административных районов и СНП, характеризующие экологическую ситуацию в них.
Для обеспечения экологической безопасности сельских территорий предусматриваются следующие меры из местного бюджета и других источников:
ведение мониторинга производств и технологий по видам экономической деятельности, опасным для природной среды, и на этой основе прогнозирование, планирование и программирование эколого-экономической ситуации;
разработка нормативов для отбора приоритетных с эколого-экономических позиций проектов технико-технологического обновления промышленности и сельского хозяйства, обеспечивающих переход промышленных и сельскохозяйственных предприятий на ресурсосберегающие, безотходные технологии, производство экологически чистых продуктов;
для борьбы с опустыниванием предусматриваются посадка саксаульных насаждений достаточной плотности, уменьшающих подвижность песка, и разработка межгосударственной программы по сохранению Арала, не допускающему его полного обмеления;
благоустройство и санитарная очистка территорий;
восстановление, реконструкция и содержание природоохранных объектов;
ликвидация последствий техногенных действий человека.

6. Разработка оптимальной модели
расселения сельского населения

Классификация СНП по уровню социально-экономического развития и реализация мер по повышению роста обеспеченности сельского населения услугами социального и коммуникационного комплексов создают основу для моделирования системы сельского расселения, для решения которой необходимо:
создание нормативной базы в области обеспеченности необходимым объемом услуг образования, здравоохранения, связи, электро-, газо- и водоснабжения, транспортного сообщения, экологических нормативов, формирующих минимальные и национальные стандарты качества жизни среднестатистического жителя страны;
составление расчетов стоимости типовых проектов по объектам образования, здравоохранения, связи, транспортного сообщения, электро-, газо- и водоснабжения для построения эффективных вариантов СНП в зависимости от показателей людности ^* ;
введение статистического учета показателей доходов в разрезе СНП на основе данных формируемого института сельских статистиков;
введение постоянного экологического мониторинга окружающей среды;
моделирование емкости СНП, определяемой в зависимости от потенциальных доходов и минимальных или национальных стандартов качества жизни;
координация с разрабатываемыми в настоящее время схемой развития и размещения производительных сил Республики Казахстан до 2015 года, программами регионального развития, разграничения полномочий между уровнями государственного управления и совершенствования межбюджетных отношений, индустриально-инновационной политики.

_________________________________
* людность - количество населения, проживающего в СНП.

Создание нормативной правовой базы потребует значительного времени, с учетом этого разработка оптимальной модели сельского расселения в привязке к природно-климатическим зонам и национальной схеме сельского расселения возможна к концу 2006 года, а ее реализация - к концу 2010 года.
Институциональные основы. Для повышения эффективности использования бюджетных средств необходимо укрепление институциональных структур по управлению развитием сельских территорий:
расширение штатов и укрепление материально-технической базы органов местной власти на уровне сельских округов;
создание в уполномоченном государственном органе специализированной структуры по развитию сельских территорий и выделение в его территориальных управлениях для разработки и реализации мер оптимального расселения сельского населения штатной единицы со следующими функциональными обязанностями:
координация действующих и разрабатываемых отраслевых программ;
мониторинг реализации Государственной программы развития сельских территорий;
разработка мероприятий по вопросам развития сельских территорий;
пропаганда и разъяснение Государственной программы развития сельских территорий.
Большая роль в развитии сельских территорий отводится разработке и реализации механизмов местного самоуправления.
Занятость населения . Программа будет способствовать экономическому росту в аграрном секторе экономики страны и созданию дополнительных рабочих мест в СНП с высоким и средним потенциалом развития.
Будет определена потребность сельскохозяйственных организаций в рабочей силе на перспективу и прогноз создания новых рабочих мест на 2004-2006 годы.
Темпы развития сельскохозяйственного производства будут учитывать возможность использования рабочей силы путем содействия населению в перемещении его из СНП со слабым потенциалом развития, а также переселении из регионов с неблагоприятными природно-климатическими и экологическими условиями, меры по стимулированию внутренней миграции из неперспективных регионов в развивающиеся, а также ряд других мер, направленных на решение проблем трудоизбыточности сельского населения.
Программа предполагает усиление координации деятельности центральных и местных исполнительных органов, предприятий и организаций.
На уровне сельскохозяйственных предприятий:
анализировать, прогнозировать и осуществлять мониторинг спроса и предложения рабочей силы в разрезе специальностей, требуемых для сельскохозяйственного производства и развития инфраструктуры, и предоставлять соответствующую информацию органам по вопросам занятости с целью формирования единой информационной базы рынка труда;
привлечение рабочей силы из других регионов;
планирование потребностей по специальностям и отраслям, подготовка и переподготовка кадров;
разработка механизма распределения и перераспределения рабочей силы между организациями и регионами;
организация социально-бытового и сервисного блока;
строительство нового жилья;
мониторинг эффективного использования рабочей силы;
пользование республиканской базой данных по вопросам занятости с целью выявления спроса и предложения рабочей силы.
Государственные мероприятия по обеспечению сельскохозяйственного производства кадрами:
а) на уровне центральных исполнительных органов:
разработка и реализация программ обучения требуемым специальностям;
сочетание подготовки организациями образования специалистов на основе государственного заказа и заказов работодателей;
усиление государственного контроля за соблюдением законодательства РК о труде, охране труда, по охране и использованию недр;
б) на уровне местных исполнительных органов:
предоставление информации населению о спросе (вакансиях), а для работодателей - о предложении рабочей силы в разрезе профессий и специальностей;
анализ, прогнозирование и мониторинг спроса и предложения рабочей силы в рамках информационной базы рынка труда в разрезе специальностей, требуемых для сельскохозяйственного производства;
развитие внутренней трудовой миграции;
создание учебных центров в регионах для профессиональной подготовки и переподготовки специалистов для работы в сельскохозяйственном производстве;
развитие в организациях образования системы переподготовки по рабочим специальностям по ускоренным образовательно-профессиональным программам.
Для преодоления безработицы в сельской местности, сокращения ее масштабов местные исполнительные органы должны предусмотреть дополнительные меры по снижению уровня безработицы в СНП со слабым потенциалом развития и не имеющих потенциала развития за счет:
организация занятости безработных на общественных работах;
организации профессиональной подготовки, повышения квалификации и переподготовки безработных граждан;
ежегодного определения целевых групп населения, проживающих на территории соответствующих административно-территориальных единиц, и утверждения местными акимами мер по их социальной защите.

7. Управление миграционными потоками сельского населения

7.1. Государственное регулирование миграции
сельского населения

Регулирование миграционных потоков является одной из важнейших составляющих программы развития сельских территорий. Общественные отношения в области миграции в настоящее время регулируются Законом Республики Казахстан "О миграции населения", в соответствии с которым недопустимо принуждение граждан в вопросах выбора места жительства. Вместе с тем в законе не урегулированы вопросы внутренней миграции. Поэтому до принятия решений о переселении граждан необходимо внести изменения и дополнения в вышеназванный закон.
Государственная миграционная политика в отношении сельских переселенцев должна предусматривать:
прогноз объемов миграционных потоков сельского населения;
проведение учета имеющихся земель запаса в разрезе населенных пунктов, анализ их состояния, разработка механизмов выделения сельскохозяйственных угодий для внутренних переселенцев;
прогноз роста занятости в городах, поселках, сельской местности на объектах промышленности, транспорта, торговли, сельского хозяйства, сферы социальных и инфраструктурных услуг в разрезе административно-территориального деления;
создание стимулов для переселения граждан, предоставление государственных гарантий и льгот, субсидий и компенсаций;
расчет необходимых финансовых затрат на переселение и обустройство мигрантов на основе утвержденных нормативов на 1 переселенца или его семью;
разработку оптимальных схем миграционных потоков, основанных на минимизации затрат на переселение, определение перечня СНП, поселков городского типа, малых городов и городов, рекомендуемых к приему дополнительного населения, и сбалансированности их с возможностями бюджетных ресурсов.

7.2. Этапы управления миграцией сельского населения

Процесс формирования массовых миграционных потоков сельского населения будет определяться этапами реализации программы развития сельских территорий.
На первом этапе после разработки соответствующих механизмов предполагается провести переселение из 8 СНП с неблагоприятной экологической обстановкой, а также из части СНП, входящих в группу со слабым уровнем развития, имеющих низкие показатели экономического потенциала. Согласно представленным данным областных акиматов планируется отселение населения из 125 населенных пунктов - 6674 человек, из них 3 населенных пункта со значительными экологическими проблемами, в которых проживают 642 человека, и 122 населенных пункта со слабым потенциалом развития - 6032 человека. Акиматами областей предусматривается переселение жителей в более благоприятные места в Кызылординской - из 30, Западно-Казахстанской - из 26, Карагандинской - из 21 СНП.
Основные потоки внутренней миграции ожидаются на втором этапе в рамках проведения мер по оптимизации сельского расселения. Поэтому за оставшийся период необходимо проработать нормативную базу по регулированию этого процесса, провести оценку прогнозных объемов и направлений миграционных потоков и разработать систему мер государственного стимулирования этого процесса. Объемы финансовых ресурсов, необходимых для осуществления регулируемой миграции, будут определяться исходя из разрабатываемой нормативной базы и величины рекомендуемых к переселению миграционных потоков.

8. Законодательное обеспечение

1. При разработке проектов республиканского бюджета на 2004-2010 годы предусматривать выделение средств для реализации Государственной программы развития сельских территорий Республики Казахстан.
2. Внести изменения и дополнения в Закон Республики Казахстан от 13 февраля 1991 г. "О приоритетности развития аула (села) и агропромышленного комплекса в Республике Казахстан".
3. Разработать проект закона о внесении изменений и дополнений в Закон Республики Казахстан "О местном государственном управлении" в части вопросов разграничения функций между уровнями государственной власти.
4. Разработать проект закона Республики Казахстан "О местном самоуправлении", в который внести вопросы создания органов самоуправления в малых селах.
5. Разработать и внести в Правительство проект закона Республики Казахстан "О внесении изменений и дополнений в Закон Республики Казахстан "О миграции населения" в части регулирования отношений и государственной поддержки внутренней миграции сельского населения.
6. Внести в Земельный кодекс предложения об образовании государственного резерва из специального земельного фонда и из земель государственного запаса для выделения переселенцам из СНП с особо неблагоприятными экологическими условиями и слабым потенциалом развития.
7. Проработать вопрос о внесении изменений и дополнений в Закон Республики Казахстан "Об административном территориальном делении".
8. Определить статус приграничных СНП, находящихся в зоне внешних границ республики.
9. Упростить процесс создания и ликвидации юридических лиц, находящихся в сельской местности.
10. Внести изменения и дополнения в постановления Правительства Республики Казахстан, регулирующие земельные отношения.
11. Разработать:
нормативы обеспеченности социальной и инженерной инфраструктурой сельских жителей республики;
инструкцию по проведению инвентаризации земель СНП;
методические указания по разработке региональных схем использования сельских территорий с учетом переселения граждан из СНП с особо неблагоприятными экологическими условиями;
указания по разработке схем (проектов) организации территорий агроформирований;
внести изменения и дополнения в Указания по установлению черты СНП, утвержденные 30 декабря 1991 года Министром сельского хозяйства и продовольствия Республики Казахстан.
12. Для научного обоснования основных мероприятий Программы, а также разработки отраслевых нормативов обеспечения населения инженерной и социальной инфраструктурой необходимо вовлечение в данный процесс научных организаций.

9. Финансовое обеспечение

На реализацию мер Государственной программы развития сельских территорий предусматривается выделение финансовых ресурсов:
из республиканского бюджета всего на 3 года - 67,5 млрд. тенге ^* (приложение 4), в том числе:
2004 год - 21,4 млрд. тенге;
2005 год - 22,4 млрд. тенге;
2006 год - 23,7 млрд. тенге;
из них трансферты местным бюджетам - 53,6 млрд. тенге, в том числе:
2004 год - 17,9 млрд. тенге;
2005 год - 17,9 млрд. тенге;
2006 год - 17,9 млрд. тенге;
из местного бюджета - 74,8 млрд. тенге ^* (приложение 5), в том числе:
2004 год - 23,5 млрд. тенге;
2005 год - 25 млрд. тенге;
2006 год - 26,3 млрд. тенге;
из других источников - 34,8 млрд. тенге ^* (приложение 6):
2004 год - 14,4 млрд. тенге;
2005 год - 10,1 млрд. тенге;
2006 год - 10,3 млрд. тенге.

__________________
* цифры будут уточняться

10. Ожидаемые результаты от реализации
первого этапа Программы

Увеличение уровня доходов жителей сельских
населенных пунктов

Увеличение уровня доходов сельских жителей будет достигнуто по двум направлениям: росту объемов производства, переработки сельскохозяйственной продукции и стимулированию создания субъектов предпринимательской деятельности несельскохозяйственного профиля, рыночной инфраструктуры села.
Всего на селе будет создано дополнительно 5480 новых предприятий малого и среднего бизнеса.
В результате реализации программы в 2004-2006 годы за счет увеличения сельскохозяйственного производства, расширения экономической сферы в сельской местности в целом по республике будет создано 21358 дополнительных рабочих мест.

Обеспечение населения инженерной инфраструктурой
Водоснабжение . Мероприятиями по повышению уровня обеспеченности СНП качественной питьевой водой и сокращению дефицита водных ресурсов для развития сельского хозяйства, перерабатывающих производств и малого предпринимательства, а также стабилизации социальной, демографической и санитарно-эпидемиологической обстановки в республике будет охвачено 2411 СНП республики, в том числе на 2004-2006 годы предусмотрено:
строительство объектов системы водоснабжения в 565 СНП;
реконструкция и техническое перевооружение объектов водоснабжения в 1777 СНП.
Электрификация . В 178 СНП будет осуществлено строительство новых электролиний, а в 1470 СНП для обеспечения бесперебойного энергоснабжения села - реконструкция и ремонт линий электропередач.
Сельские дороги . В целях доведения технического состояния автомобильных дорог до уровня, соответствующего нормативным требованиям, мерами по развитию сельских дорог будет охвачено 3422 СНП, в том числе:
осуществлено строительство сельских автодорог в 90 СНП;
реконструкция и капитальный ремонт сельских автодорог в 2038 СНП;
поддержание в должном состоянии местных дорог и маршрутов следования пассажирского транспорта в 1294 СНП. Кроме того, будет определен стандартный уровень автотранспортного сообщения, связывающего СНП с районными и областными центрами. Созданы условия для развития в сельской местности рынка транспортных услуг, увеличения количества транспортных операторов, открытия дополнительных рабочих мест, восстановления инфраструктуры и снижения уровня транспортной составляющей в себестоимости сельскохозяйственной продукции.
Связь, телефонизация, почта . С учетом задач восстановления и развития сельской связи и почтового сообщения в 2004-2010 годы и наличия способов их технического решения будут осуществлены меры по модернизации существующих и строительству новых коммуникационных систем телекоммуникаций путем замены аналоговых АТС на цифровые в 1773 СНП, будет обеспечена реализация плана развития ОАО "Казпочта" в области совершенствования сельской почтовой связи.

Газификация . Улучшение газоснабжения сельских территорий будет обеспечено за счет:
строительства магистральных газораспределительных сетей;
строительства внутрипоселковых газовых сетей;
повышения технической оснащенности централизованных пунктов заправки сжиженным газом и обмена баллонов.

Обеспечение населения социальной инфраструктурой

Здравоохранение . Реализация задачи развития системы здравоохранения в ауле предусматривается путем совершенствования финансовых инструментов на рынке медицинских услуг, улучшения обеспечения доступа к медицинским услугам жителей села, активизации мероприятий по пропаганде здорового образа жизни. За период реализации программы мерами по развитию системы здравоохранения и формированию здорового образа жизни будет охвачено большинство СНП, в т.ч.:
будут построены медучреждения в 325 СНП;
проведены капитальный ремонт и реконструкция объектов здравоохранения в 1774 СНП.
Образование . Развитие системы образования в ауле до 2005 года будет осуществляться в рамках программы "Ауыл мектебi". Будут предусмотрены меры, обеспечивающие равный доступ к государственным образовательным услугам, сохранность имеющейся сети учебных заведений и ее дальнейшее развитие. Программными мероприятиями будут охвачены почти все населенные пункты, в том числе:
будут построены школы в 529 СНП;
будут обеспечены компьютерной техникой школы, колледжи, профессиональные школы (лицеи) в 1218 СНП.
Культура, спорт, туризм, общественная безопасность и правовое обслуживание . В результате осуществления предусмотренных мер будет обеспечено повышение доступа к услугам учреждений культуры и спорта, 100%-ный охват программами национального телевидения и радиовещания.
В сфере обеспечения общественной безопасности в сельской местности в 2181 СНП будет предусмотрено материально-техническое обеспечение сельских участковых инспекторов полиции и участковых пунктов полиции транспортными средствами, мебелью, компьютерной техникой, стационарными рациями.
Системность и доступность правовых услуг для сельского населения будут обеспечиваться также разработкой и реализацией органами местного госуправления программ по совершенствованию правового обслуживания сельских районов за счет средств местных бюджетов.

Обеспечение экологической безопасности
сельских населенных пунктов

Для обеспечения экологической безопасности СНП будут разработаны нормативы экологической безопасности, определены территории с неблагоприятной экологической обстановкой.

Регулирование миграционных процессов в сельской
местности

Будут разработаны механизмы внутренней миграции, система стимулов для регулирования миграционных процессов сельского населения. К концу 2006 года будет разработана оптимальная модель сельского расселения в привязке к природно-климатическим зонам и национальной схеме размещения производительных сил, а ее реализация будет осуществлена к концу 2010 года. Будет проведено отселение граждан из СНП с особо неблагоприятной экологической обстановкой.

Приложение 1
к Государственной программе
развития сельских территорий,
утвержденной Указом Президента
Республики Казахстан
от 10 июля 2003 года N 1149

Критерии оценки социально-экономического развития
сельских территорий

-------------------------------------------------------------------
Классификационные !Единица измерения!Пороговые значения!Показа-
факторы ! ! !тели
-------------------------------------------------------------------
I. Экономический потенциал 60

Плодородие почвы Балл бонитета >45 12
>25-45 7
15-25 3
<15 0

Степень удаленности Расстояние от СНП <=20 9
от рынков сбыта до районного центра,
ж/д станции,
автомагистрали,
ближайшего
города, км >20-60 6
>60-100 3
>100 0

Предпринимательская Приходится
активность ^* хозяйствующих >5 5
субъектов на 100
жителей 3-5 4
1-<3 2
<1 0

Развитие переработки Имеется >4 5
сельхозпродукции 2-4 4
1 2

Отсутствует 0 0

Обеспеченность с\х 1) Приходится >0,5 4
техникой ^* тракторов
на 100 га пашни 0,4-0,5 3
0,2-<0,4 2
<0,2 0

2) Приходится
комбайнов >0,3 4
на 100 га пашни 0,2-0,3 3
0,1-<0,2 2
<0,1 0

Использование Имеются и
ирригационных используются 7
систем Имеются и не
используются 3
Не имеются 0

Пашня ^* На одного чело-
века, га >5 7
3-5 4
1-<3 2
<1 0

Пастбища ^** На одну условную
голову >0,3 7
КРС, га 0,2-0,3 4
0,1-<0,2 2
<0,1 0

II. Инженерная инфраструктура 30

Водоснабжение Обеспечен
водопроводом 7
Пользуются местными
источниками 5
Пользуются водой из
открытых водоемов 3
Привозная вода 0

Дорога Твердое покрытие 7
Грунтовая 3
Полевая 0

Газоснабжение Газифицированы 3
Не газифицированы 0

Электроэнергия Обеспечены
электроэнергией 7
Не обеспечены
электроэнергией 0

Связь Имеют линии связи 6
Не имеют линий
связи 0

III. Социальное развитие 10

Образование Наличие школ и их
соответствие нормам 3
Наличие, но несоот-
ветствие школ
нормам 2
Не имеют школ 0

Здравоохранение Наличие медучрежде-
ний и их соответ-
ствие нормам 3
Наличие, но несоот-
ветствие медучреж-
дений нормам 2
Не имеют медучреж-
дений 0

Обеспеченность Приходится жилой >=15,6 2
жильем ^* площади на 1 чел., м <15,6 0

Занятость ^* Количество занятых >=93,5 1
людей на 100
трудоспособных <93,5 0

Бедность ^* количество людей,
получающих <=13 1
адресную социальную >13 0
помощь на 100
жителей НП

VI. Экологическая безопасность

Радиационный фон мкР/ч <33 1
>33 0

Засоленность почвы % Слабозасоленные 1
Среднезасоленные 0,75
Сильнозасоленные 0,25
Очень сильнозасо-
ленные 0

Качество воды Уровень минераль-
ных солей До 1 1
в воде (гр/литр) 1-2 0,75
>2-3 0,25
>3 0

Баллы Итого 100

НП с высоким потенциалом развития 70 - 100
НП со средним потенциалом
развития 35 - 69
НП с низким потенциалом развития 1 - 34
НП с особо неблагоприятными
экологическими условиями 0
-------------------------------------------------------------------

^* рассчитывается путем соотношения анализируемого фактора со среднереспубликанским показателем;

^** рассчитывается на основе нормативной загрузки пастбищ - 3 головы КРС на 1 га.

Приложение 2
к Государственной программе
развития сельских территорий,
утвержденной Указом Президента
Республики Казахстан
от 10 июля 2003 года N 1149

Классификация сельских населенных пунктов
областей Республики Казахстан
в таблице разбита по цвету
(См. бумажный вариант)

Приложение 3
к Государственной программе
развития сельских территорий,
утвержденной Указом Президента
Республики Казахстан
от 10 июля 2003 года N 1149

Карты областей Республики Казахстан
с классификацией сельских населенных пунктов*
(См. бумажный вариант)

Приложение 4
к Государственной программе
развития сельских территорий,
утвержденной Указом Президента
Республики Казахстан
от 10 июля 2003 года N 1149

Финансирование мероприятий из средств
республиканского бюджета* (тыс. тенге)

-------------------------------------------------------------------
Разделы !Наименование! Прогноз на ! Примечание
! бюджетной !-----------------------------! (цели,
! программы !2004 год !2005 год !2006 год ! задачи)
-------------------------------------------------------------------
Всего по 21377997 22441328 23711827 х
республике

Всего тран- 17882473 17882473 17882473
сферты мест-
ным бюджетам

1. Усиление 3135270 3142500 3150100 х
институцио-
нальной
структуры
по управле-
нию сель-
скими
террито-
риями

1.1. Соз- 2882473 2882473 2882473
дание
аппаратов
сельских
акимов

Трансферты создание ап- 2882473 2882473 2882473 Создание ин-
местным паратов сель- ституцио-
бюджетам ских акимов нальных
на: сельских структур по
округов управлению
сельскими
территориями
на уровне
местных ис-
полнительных
органов

1.2. Управ- 135270 142500 150100 х
ление миг-
рационными
потоками
Введение до- 135270 142500 150100 Обеспечение
полнительной анализа
единицы по внутренней
вопросам ре- миграции и
гулирования управления
и анализа региональ-
внутренней ными мигра-
миграции ционными по-
сельского токами путем
населения в увеличения
штате Агент- численности
ства РК по центрального
миграции и аппарата и
демографии и террито-
его террито- риальных ор-
риальных ганов Агент-
органах ства РК по
миграции и
демографии и
введения по
одной едини-
це в каждом
районе

в т.ч.: 11210 11770 12100 х
центральный
аппарат
Агентства РК
по
миграции
и демографии

террито- 37660 39530 42000 х
риальные уп-
равления
миграции

районные 86400 91200 96000 х
специалисты

1.3. Опти- 117527 117527 117527
мальное
расселение
сельского
населения

Методическое 87527 87527 87527 Разработка
обеспечение экологичес-
разработки ких норма-
модели опти- тивов в раз-
мального резе регио-
расселения нов, нацио-
сельского нальных
населения на стандартов
базе нацио- инженерного,
нального социального
стандарта обеспечения
качества сельских
жизни сель- жителей и
ского насе- модели опти-
ления мального
расселения
сельского
населения

Пропаганда 30000 30000 30000 Проведение
оптимального информацион-
расселения но-пропаган-
сельского дитских ме-
населения роприятий с
целью про-
ведения по-
литики опти-
мального
расселения
сельского
населения

2. Рост ** ** ** Финансирова-
сельскохо- ние предус-
зяйственного мотрено в
производства рамках Госу-
и расширение дарственной
сферы эконо- агропродо-
мической вольственной
деятельности программы РК
на 2003-2005
годы

3. Развитие 6567278 7244879 7907278 х
инженерной
инфраструк-
туры

3.1. Водо- 6467278 6507278 6507278 х
снабжение

Субсидирова- 1007278 1007278 1007278 Компенсация
ние стоимос- убытков,
ти услуг по возникающих
подаче в результате
питьевой оказания
воды из осо- услуг по по-
бо важных даче питье-
групповых вой воды из
систем водо- особо важных
снабжения, групповых
являющихся систем водо-
безальтерна- снабжения,
тивными ис- являющихся
точниками безальтерна-
питьевого тивными ис-
водоснаб- точниками
жения, нахо- питьевого
дящихся в водоснабже-
республикан- ния, нахо-
ской собст- дящихся в
венности республикан-
ской собст-
венности

Трансферты строитель- 5460000 5500000 5500000 Строитель-
местным ство и ре- ство и ре-
бюджетам конструкцию конструкция
на: водопроводов систем
питьевого
водоснабже-
ния в целях
устойчивого
обеспечения
населения
питьевой
водой в
необходимом
количестве и
гарантиро-
ванного ка-
чества

3.2. Почта 100000 737601 1400000 х

Увеличение 100000 737601 1400000 Капитальный
уставного ремонт зда-
капитала ОАО ний почтовой
"Казпочта" связи,
приобретение
оборудова-
ния, авто-
транспортных
средств,
велосипедов,
почтовых
ящиков для
улучшения
почтового
обслуживания
сельского
населения

4. Развитие 11165449 11423949 11724449 х
социальной
инфраструк-
туры

4.1. Обра- 5542900 5476000 4888600 х
зование

Подготовка 332900 332900 332900 Обеспечение
кадров в выс- сельских
ших учебных школ педа-
заведениях гогами в рам
страны по ках програм-
государст- мы "Ауыл
венным обра- мектебi"
зовательным
грантам (по
государст-
венным обра-
зовательным
кредитам)
(пед. кадры
для сельских
школ)

Трансферты строитель- 5210000 5143100 4555700 Перевод школ
местным ство объек- в типовые
бюджетам тов образо- здания, по-
на: вания вышения ре-
сурсного
обеспечения
образова-
тельного
процесса

4.2. Здра- 4330000 4356900 4944300 х
воохранение

Трансферты 4330000 4356900 4944300 Создание ус-
местным ловий для
бюджетам удовлетворе-
на: ния потреб-
ностей насе-
ления в ме-
дицинской
помощи.
Улучшение
материально-
технической
базы

строитель- 3659300 3016200 4329310
ство объек-
тов здра-
воохранения

телемедицину 670700 1340700 614990

4.3. Куль- 1283549 1581549 1881549 х
тура

Проведение 1283549 1581549 1881549 х
государст-
венной ин-
формационной
политики
через теле-
радиовещание

в т.ч.: 564983 564983 564983 Обеспечение
обеспечение 100%-ного
100%-ного охвата
охвата программой
программой телевидения
телевидения "Хабар"
"Хабар"

обеспечение 387520 685520 985520 Обеспечение
100%-ного 100%-ного
охвата охвата
программой программой
телевидения телевидения
Казахстан "Казахстан"

обеспечение 331046 331046 331046 Обеспечение
100%-ного 100%-ного
охвата охвата
программой программой
Казахского Казахского
радио радио

4.4. Спорт, 9000 9500 10000 х
туризм

Проведение 9000 9500 10000 Проведение
социально республикан-
значимых ских сорев-
спортивных нований
мероприятий среди сель-
ских спорт-
сменов по
различным
видам спорта

5. Обеспе- 10000 30000 30000 х
чение эко-
логической
безопас-
ности

Эколого- 10000 30000 30000 Паспортиза-
демографи- ция админи-
ческое стративных
обследование районов,
сельских выдача эко-
территорий с логического
целью созда- паспорта,
ния экологи- характере-
ческих пас- зующего
портов адми- экологичес-
нистративных кую ситуа-
районов цию в рес-
Республики публике
Казахстан

6. Земель- 500000 600000 900000
ные отно-
шения

Обеспечение 245000 270000 300000 Обеспечение
картографи- картографи-
ческими ческими ма-
материалами териалами
сельских сельских
населенных населенных
пунктов пунктов.
Съемки и
фотопланшеты
сельских
населенных
пунктов

Инвентариза- 175000 90000 Установление
ция земель фактического
сельхозназ- использова-
начения ния земель
хозяйствую-
щими субъек-
тами аграр-
ного секто-
ра. Выявле-
ние соответ-
ствия ис-
пользуемых
площадей
правоуста-
навливающим
и правоудос-
товеряющим
документам
на земельные
участки

Разработка 80000 140000 104000 Разработка
региональных схемы орга-
схем органи- низации
зации и пла- планирования
нирования территорий
сельских сельских
территорий населенных
пунктов, что
необходимо
для решения
вопроса по
переселению
и трудоуст-
ройству на-
селения из
депрессив-
ных, эколо-
гически и
экономически
неперспек-
тивных
территорий

Подготовка и 0 100000 496000 Обеспечение
издание сельских
земельно- населенных
кадастровых пунктов
карт сельских необходимыми
населенных планово-кар-
пунктов тографичес-
кими мате-
риалами для
создания
полноценного
земельного
кадастра
-------------------------------------------------------------------

^* предполагаемые суммы расходов подлежат уточнению при формировании республиканского бюджета на 2004 год и последующие годы
^** предусмотрено в рамках Государственной агропродовольственной программы Республики Казахстан на 2003-2005 годы

-------------------------------------------------------------------
Разделы ! Акмолинская ! Актюбинская
!-----------------------------------------------------
! Прогноз на ! Прогноз на
!-----------------------------------------------------
!2004 год!2005 год!2006 год!2004 год!2005 год!2006 год
-------------!-----------------------------------------------------
Всего по
республике 673224 1342374 899304 1653078 1199758 1021558

Всего тран-
сферты мест-
ным бюджетам 673224 1342374 1153414 1653078 1199758 1021558

1. Усиление
институцио-
нальной
структуры по
управлению
сельскими
территориями 192504 192504 192504 185548 185548 185548

1.1. Создание
аппаратов
сельских
акимов 192504 192504 192504 185548 185548 185548

Трансферты
местным
бюджетам на: 192504 192504 192504 185548 185548 185548

1.2. Управле-
ние мигра-
ционными
потоками

1.3. Опти-
мальное
расселение
сельского
населения

2. Рост - - - - - -
сельскохозяй-
ственного
производства
и расширение
сферы эконо-
мической
деятельности

3. Развитие
инженерной 291700 562870 436000 287830 432710 636010
инфраструк-
туры

3.1. Водо-
снабжение 291700 562870 436000 287830 432710 636010

Трансферты
местным
бюджетам на: 291700 562870 436000 287830 432710 636010

3.2. Почта

4. Развитие
социальной 189020 587000 270800 1179700 581500 200000
инфраструк-
туры

4.1.Образо-
вание 200000 270800 396800 105000

Трансферты
местным
бюджетам на: 200000 270800 396800 105000

4.2. Здра-
воохранение 189020 387000 782900 476500 200000

Трансферты
местным
бюджетам на: 189020 387000 254110 782900 476500 200000

141120 195400 254110 735000 285000 200000
47900 191600 0 47900 191500 0

4.3. Куль-
тура

4.4. Спорт,
туризм

5. Обеспече-
ние экологи-
ческой безо-
пасности

6. Земельные
отношения
-------------------------------------------------------------------

Продолжение таблицы

-------------------------------------------------------------------
Разделы ! Алматинская ! Атырауская
!-----------------------------------------------------
! Прогноз на ! Прогноз на
!-----------------------------------------------------
!2004 год!2005 год!2006 год!2004 год!2005 год!2006 год
-------------!-----------------------------------------------------
Всего по
республике 1215780 1814580 1274380 1077394 1223334 1000494

Всего тран-
сферты мест-
ным бюджетам 1215780 1814580 1274380 1077394 1223334 1000494

1. Усиление
институцио-
нальной
структуры по
управлению
сельскими
территориями 478780 478780 478780 123594 123594 123594

1.1. Создание
аппаратов
сельских
акимов 478780 478780 478780 123594 123594 123594

Трансферты
местным
бюджетам на: 478780 478780 478780 123594 123594 123594

1.2. Управле-
ние мигра-
ционными
потоками

1.3. Опти-
мальное
расселение
сельского
населения

2. Рост - - - - - -
сельскохозяй-
ственного
производства
и расширение
сферы эконо-
мической
деятельности

3. Развитие
инженерной 189100 259300 170600 359000 638240 152000
инфраструк-
туры

3.1. Водо-
снабжение 189100 259300 170600 359000 638240 152000

Трансферты
местным
бюджетам на: 189100 259300 170600 359000 638240 152000

3.2. Почта

4. Развитие
социальной 547900 1076500 625000 594800 461500 724900
инфраструк-
туры

4.1.Образо-
вание 500000 485000 625000 359900 270000 380000

Трансферты
местным
бюджетам на: 500000 485000 625000 359900 270000 380000

4.2. Здра-
воохранение 47900 591500 0 234900 191500 344900

Трансферты
местным
бюджетам на: 47900 591500 0 234900 191500 344900

400000 187000 344900
47900 191500 0 47900 191500 0

4.3. Куль-
тура

4.4. Спорт,
туризм

5. Обеспече-
ние экологи-
ческой безо-
пасности

6. Земельные
отношения
-------------------------------------------------------------------

-------------------------------------------------------------------
Разделы ! Восточно-Казахстанская ! Жамбылская
!-----------------------------------------------------
! Прогноз на ! Прогноз на
!-----------------------------------------------------
!2004 год!2005 год!2006 год!2004 год!2005 год!2006 год
-------------!-----------------------------------------------------
Всего по
республике 1126049 1010399 302929 1131696 1177386 596786

Всего тран-
сферты мест-
ным бюджетам 1126049 1010399 302929 1131696 1177386 596786

1. Усиление
институцио-
нальной
структуры по
управлению
сельскими
территориями 302929 302929 302929 149786 149786 149786

1.1. Создание
аппаратов
сельских
акимов 302929 302929 302929 149786 149786 149786

Трансферты
местным
бюджетам на: 302929 302929 302929 149786 149786 149786

1.2. Управле-
ние мигра-
ционными
потоками

1.3. Опти-
мальное
расселение
сельского
населения

2. Рост - - - - - -
сельскохозяй-
ственного
производства
и расширение
сферы эконо-
мической
деятельности

3. Развитие
инженерной 547520 358470 0 272910 49000 0
инфраструк-
туры

3.1. Водо-
снабжение 547520 358470 0 272910 49000 0

Трансферты
местным
бюджетам на: 547520 358470 272910 49000

3.2. Почта

4. Развитие
социальной 275600 349000 0 709000 978600 447000
инфраструк-
туры

4.1.Образо-
вание 227700 157500 410000 447000

Трансферты
местным
бюджетам на: 227700 157500 410000 447000

4.2. Здра-
воохранение 47900 191500 709000 568600

Трансферты
местным
бюджетам на: 47900 191500 0 709000 568600 0

661000 377000
47900 191500 0 48000 191600 0

4.3. Куль-
тура

4.4. Спорт,
туризм

5. Обеспече-
ние экологи-
ческой безо-
пасности

6. Земельные
отношения
-------------------------------------------------------------------

Продолжение таблицы

-------------------------------------------------------------------
Разделы ! Западно-Казахстанская ! Карагандинская
!-----------------------------------------------------
! Прогноз на ! Прогноз на
!-----------------------------------------------------
!2004 год!2005 год!2006 год!2004 год!2005 год!2006 год
-------------!-----------------------------------------------------
Всего по
республике 2068632 1529022 1441467 1223281 2053811 1896466

Всего тран-
сферты мест-
ным бюджетам 2068632 1529022 1441467 1223281 2053811 1896466

1. Усиление
институцио-
нальной
структуры по
управлению
сельскими
территориями 115912 115912 115912 298911 298911 298911

1.1. Создание
аппаратов
сельских
акимов 115912 115912 115912 298911 298911 298911

Трансферты
местным
бюджетам на: 115912 115912 115912 298911 298911 298911

1.2. Управле-
ние мигра-
ционными
потоками

1.3. Опти-
мальное
расселение
сельского
населения

2. Рост - - - - - -
сельскохозяй-
ственного
производства
и расширение
сферы эконо-
мической
деятельности

3. Развитие
инженерной 517740 192210 0 876470 750000 1159700
инфраструк-
туры

3.1. Водо-
снабжение 517740 192210 0 876470 750000 1159700

Трансферты
местным
бюджетам на: 517740 192210 876470 750000 1159700

3.2. Почта

4. Развитие
социальной 1434980 1220900 1325555 47900 1004900 437855
инфраструк-
туры

4.1.Образо-
вание 768200 920900 917000 704900

Трансферты
местным
бюджетам на: 768200 920900 917000 704900

4.2. Здра-
воохранение 666780 300000 408555 47900 300000 437855

Трансферты
местным
бюджетам на: 666780 300000 408555 47900 300000 437855

618880 300000 320700 300000 350000
47900 0 87855 47900 0 87855

4.3. Куль-
тура

4.4. Спорт,
туризм

5. Обеспече-
ние экологи-
ческой безо-
пасности

6. Земельные
отношения
-------------------------------------------------------------------

Продолжение таблицы

-----------------------------------------
Разделы ! Костанайская !
!---------------------------
! Прогноз на !
!---------------------------
!2004 год!2005 год!2006 год!
-------------!---------------------------
Всего по
республике 863002 1176682 1040347

Всего тран-
сферты мест-
ным бюджетам 863002 1176682 1040347

1. Усиление
институцио-
нальной
структуры по
управлению
сельскими
территориями 427582 427582 427582

1.1. Создание
аппаратов
сельских
акимов 427582 427582 427582

Трансферты
местным
бюджетам на: 427582 427582 427582

1.2. Управле-
ние мигра-
ционными
потоками

1.3. Опти-
мальное
расселение
сельского
населения

2. Рост - - -
сельскохозяй-
ственного
производства
и расширение
сферы эконо-
мической
деятельности

3. Развитие
инженерной 387520 400000 454910
инфраструк-
туры

3.1. Водо-
снабжение 387520 400000 454910

Трансферты
местным
бюджетам на: 387520 400000 454910

3.2. Почта

4. Развитие
социальной 47900 349100 157855
инфраструк-
туры

4.1.Образо-
вание 349100 70000

Трансферты
местным
бюджетам на: 349100 70000

4.2. Здра-
воохранение 47900 87855

Трансферты
местным
бюджетам на: 47900 0 87855
47900 0 87855

4.3. Куль-
тура

4.4. Спорт,
туризм

5. Обеспече-
ние экологи-
ческой безо-
пасности

6. Земельные
отношения
-----------------------------------------

-------------------------------------------------------------------
Разделы ! Кызылординская ! Мангистауская
!-----------------------------------------------------
! Прогноз на ! Прогноз на
!-----------------------------------------------------
!2004 год!2005 год!2006 год!2004 год!2005 год!2006 год
-------------!-----------------------------------------------------
Всего по
республике 2257977 1669437 1867537 321335 1083365 666120

Всего тран-
сферты мест-
ным бюджетам 2257977 1669437 1867537 321335 1083365 666120

1. Усиление
институцио-
нальной
структуры по
управлению
сельскими
территориями 73237 73237 73237 59665 59665 59665

1.1. Создание
аппаратов
сельских
акимов 73237 73237 73237 59665 59665 59665

Трансферты
местным
бюджетам на: 73237 73237 73237 59665 59665 59665

1.2. Управле-
ние мигра-
ционными
потоками

1.3. Опти-
мальное
расселение
сельского
населения

2. Рост - - - - - -
сельскохозяй-
ственного
производства
и расширение
сферы эконо-
мической
деятельности

3. Развитие
инженерной 736940 955400 1274000 100000 100000
инфраструк-
туры

3.1. Водо-
снабжение 736940 955400 1274000 100000 100000

Трансферты
местным
бюджетам на: 736940 955400 1274000 100000 100000

3.2. Почта

4. Развитие
социальной 1447800 640800 520300 261670 923700 506455
инфраструк-
туры

4.1.Образо-
вание 1106000 507200 191600

Трансферты
местным
бюджетам на: 1106000 507200 191600

4.2. Здра-
воохранение 341800 640800 520300 261670 416500 314855

Трансферты
местным
бюджетам на: 341800 640800 520300 261670 416500 314855

293900 640800 520300 213770 225000 227000
47900 0 0 47900 191500 87855

4.3. Куль-
тура

4.4. Спорт,
туризм

5. Обеспече-
ние экологи-
ческой безо-
пасности

6. Земельные
отношения
-------------------------------------------------------------------

Продолжение таблицы

-------------------------------------------------------------------
Разделы ! Павлодарская ! Северо-Казахстанская
!-----------------------------------------------------
! Прогноз на ! Прогноз на
!-----------------------------------------------------
!2004 год!2005 год!2006 год!2004 год!2005 год!2006 год
-------------!-----------------------------------------------------
Всего по
республике 1864757 479757 1404412 656767 876997 1713852

Всего тран-
сферты мест-
ным бюджетам 1864757 479757 1404412 656767 876997 1713852

1. Усиление
институцио-
нальной
структуры по
управлению
сельскими
территориями 76957 76957 76957 275997 275997 275997

1.1. Создание
аппаратов
сельских
акимов 76957 76957 76957 275997 275997 275997

Трансферты
местным
бюджетам на: 76957 76957 76957 275997 275997 275997

1.2. Управле-
ние мигра-
ционными
потоками

1.3. Опти-
мальное
расселение
сельского
населения

2. Рост - - - - - -
сельскохозяй-
ственного
производства
и расширение
сферы эконо-
мической
деятельности

3. Развитие
инженерной 453610 0 0 35400 160000 180000
инфраструк-
туры

3.1. Водо-
снабжение 453610 0 0 35400 160000 180000

Трансферты
местным
бюджетам на: 453610 35400 160000 180000

3.2. Почта

4. Развитие
социальной 1334190 402800 1327455 345370 441000 1257855
инфраструк-
туры

4.1.Образо-
вание 973900 310800 644300 142200 240000 550000

Трансферты
местным
бюджетам на: 973900 310800 644300 142200 240000 550000

4.2. Здра-
воохранение 360290 92000 683155 203170 201000 707855

Трансферты
местным
бюджетам на: 360290 92000 683155 203170 201000 707855

312390 92000 595300 155270 201000 620000
47900 87855 47900 87855

4.3. Куль-
тура

4.4. Спорт,
туризм

5. Обеспече-
ние экологи-
ческой безо-
пасности

6. Земельные
отношения
-------------------------------------------------------------------

Продолжение таблицы

-----------------------------------------
Разделы ! Южно-Казахстанская !
!---------------------------
! Прогноз на !
!---------------------------
!2004 год!2005 год!2006 год!
-------------!---------------------------
Всего по
республике 1749501 1245571 2502711

Всего тран-
сферты мест-
ным бюджетам 1749501 1245571 2502711

1. Усиление
институцио-
нальной
структуры по
управлению
сельскими
территориями 121071 121071 121071

1.1. Создание
аппаратов
сельских
акимов 121071 121071 121071

Трансферты
местным
бюджетам на: 121071 121071 121071

1.2. Управле-
ние мигра-
ционными
потоками

1.3. Опти-
мальное
расселение
сельского
населения

2. Рост - - -
сельскохозяй-
ственного
производства
и расширение
сферы эконо-
мической
деятельности

3. Развитие
инженерной 504260 641800 936780
инфраструк-
туры

3.1. Водо-
снабжение 504260 641800 936780

Трансферты
местным
бюджетам на: 504260 641800 936780

3.2. Почта

4. Развитие
социальной 1124170 482700 1444860
инфраструк-
туры

4.1.Образо-
вание 735300 482700 460000

Трансферты
местным
бюджетам на: 735300 482700 460000

4.2. Здра-
воохранение 388870 984860

Трансферты
местным
бюджетам на: 388870 0 984860
47900 0 87860

4.3. Куль-
тура

4.4. Спорт,
туризм

5. Обеспече-
ние экологи-
ческой безо-
пасности

6. Земельные
отношения
----------------------------------------

Приложение 5
к Государственной программе
развития сельских территорий,
утвержденной Указом Президента
Республики Казахстан
от 10 июля 2003 года N 1149

Финансирование мероприятий из средств
местного бюджета*
(тыс.тенге)

-------------------------------------------------------------------
Разделы ! ! Акмолинская
! Прогноз на !--------------------------
! ! Прогноз на
!-----------------------------------------------------
!2004 год!2005 год!2006 год!2004 год!2005 год!2006 год
-------------!-----------------------------------------------------
Всего по
области 23457355 25003455 26318212 1144399 1987401 2382756
1. Рост сель-
скохозяйствен-
ного произ-
водства и
расширение
сферы 1406943 1903878 1696233 2200 80619
экономической
деятельности

2. Развитие
инженерной 9450477 10257160 10294186 125600 799956 641362
инфраструк-
туры

2.1. Водо-
снабжение 2655202 2698426 2496733 20600 56840 41700
2.2. Электри-
фикация 210193 332942 408389 40310
2.3. Сельские
дороги 5062552 6227920 6682555 105000 743116 519043
2.4. Газифи-
кация 1522530 997871 706510 40310

3. Развитие
социальной 12038225 12182780 13937135 988691 1159132 1636261
инфраструк-
туры

3.1. Образо-
вание 6859920 6719540 7374585 532502 596070 1310770
3.2. Здра-
воохранение 2637250 2722453 3658070 360182 443230 215870
3.3. Культу-
ра 1334529 1352876 2216624 87937 84694 78521
3.4. Спорт,
туризм 940006 788673 435448
3.5. Жилье 266520 599238 252408 8070 35138 31100

4. Обеспече-
ние экологи-
ческой безо- 420741 533737 175116 30108 26113 24514
пасности
сельских
территорий

5. Управление
миграционными 140969 125900 215542
потоками
сельского
населения
-------------------------------------------------------------------

Продолжение таблицы

-------------------------------------------------------------------
Разделы ! Актюбинская ! Алматинская
!--------------------------!--------------------------
! Прогноз на ! Прогноз на
!-----------------------------------------------------
!2004 год!2005 год!2006 год!2004 год!2005 год!2006 год
-------------!-----------------------------------------------------
Всего по
области 991328 1500849 1654586 2742107 2550154 3038389
1. Рост сель-
скохозяйствен-
ного произ-
водства и
расширение
сферы 277901 205946 489587 651706 712350
экономической
деятельности

2. Развитие
инженерной 564000 833705 592400 949390 1035330 1113640
инфраструк-
туры

2.1. Водо-
снабжение 128800 112800 86400 210200 222200 219200
2.2. Электри-
фикация 39200 133333
2.3. Сельские
дороги 300000 400000 450000 739190 813130 894440
2.4. Газифи-
кация 96000 187571 56000

3. Развитие
социальной 423828 303100 856240 1278830 844318 1201099
инфраструк-
туры

3.1. Образо-
вание 273800 86100 432100 855000 500000 590000
3.2. Здра-
воохранение 31000 89100 293400 263117 168624 480000
3.3. Культу-
ра 114428 115100 128740 113913 129794 109299
3.4. Спорт,
туризм 4600 12800 2000 46800 45900 21800
3.5. Жилье

4. Обеспече-
ние экологи-
ческой безо- 3500 86143 24300 18800 11300
пасности
сельских
территорий

5. Управление
миграционными
потоками
сельского
населения
-------------------------------------------------------------------

* предполагаемые суммы расходов подлежат уточнению при формировании местного бюджета на 2004 год и последующие годы

-------------------------------------------------------------------
Разделы ! Атырауская ! Восточно-Казахстанская
!--------------------------!--------------------------
! Прогноз на ! Прогноз на
!-----------------------------------------------------
!2004 год!2005 год!2006 год!2004 год!2005 год!2006 год
-------------!-----------------------------------------------------
Всего по
области 965751 968312 970168 3365215 3495785 4253075
1. Рост сель-
скохозяйствен-
ного произ-
водства и
расширение
сферы 93288
экономической
деятельности

2. Развитие
инженерной 50237 47900 22200 1859552 2202160 2732284
инфраструк-
туры

2.1. Водо-
снабжение 215513 206925 402783
2.2. Электри-
фикация 6559 7999 6711
2.3. Сельские
дороги 1637480 1987236 2322790
2.4. Газифи-
кация 50237 47900 22200

3. Развитие
социальной 915514 920412 947968 1322835 1205571 1405269
инфраструк-
туры

3.1. Образо-
вание 664115 620500 688600 732034 893436 795577
3.2. Здра-
воохранение 251399 299912 259368 413544 201522 482256
3.3. Культу-
ра
3.4. Спорт,
туризм 151807 74863 75686
3.5. Жилье 25450 35750 51750

4. Обеспече-
ние экологи-
ческой безо- 89540 88054 38480
пасности
сельских
территорий

5. Управление
миграционными
потоками
сельского
населения 77042
-------------------------------------------------------------------

-------------------------------------------------------------------
Разделы ! Жамбылская ! Западно-Казахстанская
!--------------------------!--------------------------
! Прогноз на ! Прогноз на
!-----------------------------------------------------
!2004 год!2005 год!2006 год!2004 год!2005 год!2006 год
-------------!-----------------------------------------------------
Всего по
области 1009255 1059716 1107405 2778400 2406500 2015500
1. Рост сель-
скохозяйствен-
ного произ-
водства и
расширение
сферы 3162 3320 3470 169840 188750 22276
экономической
деятельности

2. Развитие
инженерной 558340 586256 612638 1121250 477610 220910
инфраструк-
туры

2.1. Водо-
снабжение 313021 328672 343462 88800 109700 33500
2.2. Электри-
фикация 35250 19410 5410
2.3. Сельские
дороги 245319 257584 269176
2.4. Газифи-
кация 997200 348500 182000

3. Развитие
социальной 447753 470140 491297 1278110 1458250 1754514
инфраструк-
туры

3.1. Образо-
вание 207000 217350 227131 100000 40000 20000
3.2. Здра-
воохранение 240753 252790 264166
3.3. Культу-
ра 586800 685700 1609514
3.4. Спорт,
туризм 439810 415600 125000
3.5. Жилье 151500 316950

4. Обеспече-
ние экологи-
ческой безо- 123600 206290
пасности
сельских
территорий

5. Управление
миграционными
потоками
сельского
населения 85600 75600 17800
-------------------------------------------------------------------

-------------------------------------------------------------------
Разделы ! Карагандинская ! Костанайская
!--------------------------!--------------------------
! Прогноз на ! Прогноз на
!-----------------------------------------------------
!2004 год!2005 год!2006 год!2004 год!2005 год!2006 год
-------------!-----------------------------------------------------
Всего по
области 1591600 2126340 1786410 1446118 807804 1384289
1. Рост сель-
скохозяйствен-
ного произ-
водства и
расширение
сферы 135752 182120 102951 6460 6080 6080
экономической
деятельности

2. Развитие
инженерной 807564 833295 850634 313256 389893 524862
инфраструк-
туры

2.1. Водо-
снабжение 394000 293000 208000 89896 83439 94656
2.2. Электри-
фикация 24464 22395 12634 0 105000
2.3. Сельские
дороги 389100 517900 630000 222263 287754 305806
2.4. Газифи-
кация 1097 18700 19400

3. Развитие
социальной 622484 1089425 832825 1055029 361345 700652
инфраструк-
туры

3.1. Образо-
вание 518000 937000 629000 913900 344200 610800
3.2. Здра-
воохранение 71000 118000 190000 3692 1475 3310
3.3. Культу-
ра 33484 29225 13825 101332 45714
3.4. Спорт,
туризм 5200 36105 15670 15670
3.5. Жилье 25158

4. Обеспече-
ние экологи-
ческой безо- 25800 21500 71373 50486 67695
пасности
сельских
территорий

5. Управление
миграционными
потоками
сельского
населения 85000
-------------------------------------------------------------------

-------------------------------------------------------------------
Разделы ! Кызылординская ! Мангистауская
!--------------------------!--------------------------
! Прогноз на ! Прогноз на
!-----------------------------------------------------
!2004 год!2005 год!2006 год!2004 год!2005 год!2006 год
-------------!-----------------------------------------------------
Всего по
области 596669 544934 502557 584416 566050 328300
1. Рост сель-
скохозяйствен-
ного произ-
водства и
расширение
сферы 3600 17000 7000 500 8000
экономической
деятельности

2. Развитие
инженерной 41728 52500 60844 355968 203805 187780
инфраструк-
туры

2.1. Водо-
снабжение 27500 52500 60000 72000 61500 126400
2.2. Электри-
фикация 844 23305 17380
2.3. Сельские
дороги 220000 84000 44000
2.4. Газифи-
кация 14228 63968 35000

3. Развитие
социальной 538291 456434 418038 224948 351245 140520
инфраструк-
туры

3.1. Образо-
вание 248169 204434 232557 70200 282050 64100
3.2. Здра-
воохранение 145000 128000 100000 74363 8000 39800
3.3. Культу-
ра 55622 30800 33681
3.4. Спорт,
туризм 8000 12000 80385 45195 36620
3.5. Жилье 81500 81200 51800 16000

4. Обеспече-
ние экологи-
ческой безо- 13050 19000 16675 3000 3000
пасности
сельских
территорий

5. Управление
миграционными
потоками
сельского
населения
-------------------------------------------------------------------

-------------------------------------------------------------------
Разделы ! Павлодарская ! Северо-Казахстанская
!--------------------------!--------------------------
! Прогноз на ! Прогноз на
!-----------------------------------------------------
!2004 год!2005 год!2006 год!2004 год!2005 год!2006 год
-------------!-----------------------------------------------------
Всего по 1586322 1339660 1731472 1211675 1339550 1371005
области
1. Рост сель-
скохозяйствен-
ного произ-
водства и
расширение
сферы 402974 373980 349020
экономической
деятельности

2. Развитие
инженерной 685772 539450 677732 901000 615200 917000
инфраструк-
туры

2.1. Водо-
снабжение 274072 78850 82432 610000 610000 597000
2.2. Электри-
фикация 66500
2.3. Сельские
дороги 438700 460600 482700 291000 305200 320000
2.4. Газифи-
кация 46100

3. Развитие
социальной 472576 426230 704720 310675 424350 454005
инфраструк-
туры

3.1. Образо-
вание 78600 83300 503850 263000 239000 134000
3.2. Здра-
воохранение 305000 171800 68100 20000 130000 262000
3.3. Культу-
ра 71277 153953 115075 27675 55350 58005
3.4. Спорт,
туризм 17699 17177 17695
3.5. Жилье

4. Обеспече-
ние экологи-
ческой безо- 25000
пасности
сельских
территорий

5. Управление
миграционными
потоками
сельского
населения
-------------------------------------------------------------------

-----------------------------------------
Разделы ! Южно-Казахстанская !
!--------------------------!
! Прогноз на !
!---------------------------
!2004 год!2005 год!2006 год!
-------------!---------------------------
Всего по 3444100 4310400 3792300
области
1. Рост сель-
скохозяйствен-
ного произ-
водства и
расширение
сферы 101780 192821 206521
экономической
деятельности

2. Развитие
инженерной 1116820 1340100 1139900
инфраструк-
туры

2.1. Водо-
снабжение 237800 482000 201200
2.2. Электри-
фикация 104720 126500 153600
2.3. Сельские
дороги 474500 371400 444600
2.4. Газифи-
кация 299800 360200 340500

3. Развитие
социальной 2158661 2712828 2393727
инфраструк-
туры

3.1. Образо-
вание 1403600 1676100 1136100
3.2. Здра-
воохранение 458200 710000 999800
3.3. Культу-
ра 142061 68260 24250
3.4. Спорт,
туризм 154800 144268 140977
3.5. Жилье 114200 92600

4. Обеспече-
ние экологи-
ческой безо- 11470 14351 16452
пасности
сельских
территорий

5. Управление
миграционными
потоками
сельского
населения 55369 50300 35700
-----------------------------------------

Приложение 6
к Государственной программе
развития сельских территорий,
утвержденной Указом Президента
Республики Казахстан
от 10 июля 2003 года N 1149

Финансирование мероприятий из других источников*
(тыс тенге)

-------------------------------------------------------------------
Разделы ! ! Акмолинская
! Прогноз на !--------------------------
! ! Прогноз на
!-----------------------------------------------------
!2004 год!2005 год!2006 год!2004 год!2005 год!2006 год
-------------!-----------------------------------------------------
Всего по 14360425 10147627 10341021 842374 899861 698377
области
1. Рост сель-
скохозяйствен-
ного произ-
водства и 3100914 2107688 1931270 120881 108224 49786
расширение
сферы
экономической
деятельности

2. Развитие
инженерной
инфраструк- 9406881 6362693 6723676 567951 618133 509972
туры

2.1. Водо-
снабжение 272436 215714 293750 30800 13600 20000
2.2. Электри-
фикация 1820010 1569603 1398511 84000 84784 31646
2.3. Телефо-
низация 3683469 3828550 4396424 368133 381980 385677
2.4. Дороги 3478946 289946 109040 85018 137769 72649
2.5. Газифи-
кация 152020 158880 525952

3. Развитие
социальной
инфраструк- 1717044 1551534 1537030 153542 173504 138618
туры

3.1. Образо-
вание 128348 86798 389207 28306 49124 23091
3.2. Здра-
воохранение 136435 72947 44590 32350 35558 34495
3.3. Культура 422710 99919 64849 29940 27345 33545
3.4. Жилье 888682 1171253 1035133 45800 58040 46987
3.5. Спорт,
туризм 140869 120617 3251 17146 3110 500

4. Обеспече-
ние экологи- 135586 125713 149045
ческой безо-
пасности
-------------------------------------------------------------------

^* объемы средств подлежат уточнению

-------------------------------------------------------------------
Разделы ! Актюбинская ! Алматинская
!--------------------------!--------------------------
! Прогноз на ! Прогноз на
!-----------------------------------------------------
!2004 год!2005 год!2006 год!2004 год!2005 год!2006 год
-------------!-----------------------------------------------------
Всего по 318493 303201 779135 1572710 1003703 1033239
области
1. Рост сель-
скохозяйствен-
ного произ-
водства и 77852 52436 33325 731471 204152 390553
расширение
сферы
экономической
деятельности

2. Развитие
инженерной
инфраструк- 240640 250764 745810 836709 796250 640736
туры

2.1. Водо-
снабжение 8000 14500 68200
2.2. Электри-
фикация 418533 354557 148960
2.3. Телефо-
низация 240640 250764 745810 410176 427193 423576
2.4. Дороги
2.5. Газифи-
кация

3. Развитие
социальной
инфраструк- 4530 3300 1950
туры

3.1. Образо-
вание
3.2. Здра-
воохранение
3.3. Культура 1780
3.4. Жилье
3.5. Спорт,
туризм 2750 3300 1950

4. Обеспече-
ние экологи-
ческой безо-
пасности
-------------------------------------------------------------------

-------------------------------------------------------------------
Разделы ! Атырауская ! Восточно-Казахстанская
!--------------------------!--------------------------
! Прогноз на ! Прогноз на
!-----------------------------------------------------
!2004 год!2005 год!2006 год!2004 год!2005 год!2006 год
-------------!-----------------------------------------------------
Всего по 521810 452213 799591 1087489 1006537 844779
области
1. Рост сель-
скохозяйствен-
ного произ-
водства и 225910 136224 168486 377930 322544 190906
расширение
сферы
экономической
деятельности

2. Развитие
инженерной
инфраструк- 133800 139489 139705 641241 630456 586053
туры

2.1. Водо-
снабжение
2.2. Электри-
фикация 1410 159940 129470 81780
2.3. Телефо-
низация 133800 138039 139653 481301 500986 504273
2.4. Дороги
2.5. Газифи-
кация 52

3. Развитие
социальной
инфраструк- 148100 162500 487400 68018 53336 67621
туры

3.1. Образо-
вание 335000
3.2. Здра-
воохранение 15700 19300 2000 7200
3.3. Культура 47950 2100 9530
3.4. Жилье 132400 143200 150400 12408 50640 57570
3.5. Спорт,
туризм 406 596 521

4. Обеспече-
ние экологи-
ческой безо-
пасности 14000 14000 4000 300 200 200
-------------------------------------------------------------------

-------------------------------------------------------------------
Разделы ! Жамбылская ! Западно-Казахстанская
!--------------------------!--------------------------
! Прогноз на ! Прогноз на
!-----------------------------------------------------
!2004 год!2005 год!2006 год!2004 год!2005 год!2006 год
-------------!-----------------------------------------------------
Всего по 621321 552868 493245 3597923 387385 337755
области
1. Рост сель-
скохозяйствен-
ного произ-
водства и 104710 84824 42086 80110 110224 61986
расширение
сферы
экономической
деятельности

2. Развитие
инженерной
инфраструк- 272570 417418 410834 3480375 240073 238680
туры

2.1. Водо-
снабжение 33860 92963 100890
2.2. Электри-
фикация 2455 23671
2.3. Телефо-
низация 236055 242784 245944 236075 240073 238680
2.4. Дороги 200 3244300
2.5. Газифи-
кация 58000 64000

3. Развитие
социальной
инфраструк- 242890 50625 40325 350
туры

3.1. Образо-
вание
3.2. Здра-
воохранение
3.3. Культура 242690 350
3.4. Жилье 200 50625 40325
3.5. Спорт,
туризм

4. Обеспече-
ние экологи-
ческой безо- 1150 37088 37088 37088
пасности
-------------------------------------------------------------------

-------------------------------------------------------------------
Разделы ! Карагандинская ! Костанайская
!--------------------------!--------------------------
! Прогноз на ! Прогноз на
!-----------------------------------------------------
!2004 год!2005 год!2006 год!2004 год!2005 год!2006 год
-------------!-----------------------------------------------------
Всего по 934111 1073363 1016554 836771 861423 763596
области
1. Рост сель-
скохозяйствен-
ного произ-
водства и 99710 101874 69186 234339 191750 285983
расширение
сферы
экономической
деятельности

2. Развитие
инженерной
инфраструк- 705557 809885 859065 415234 449721 350060
туры

2.1. Водо-
снабжение 101000 18500 63000 58816 74151 34660
2.2. Электри-
фикация 158407 80923
2.3. Телефо-
низация 320350 332162 368665 273989 288393 291010
2.4. Дороги 82428 87177 24391
2.5. Газифи-
кация 125800 378300 427400

3. Развитие
социальной
инфраструк- 123233 153493 82803 109760 154236 43295
туры

3.1. Образо-
вание 38042 36874 25916
3.2. Здра-
воохранение 26355 17637 7945
3.3. Культура 12860 12370 57614 9404
3.4. Жилье 51733 69133 70433
3.5. Спорт,
туризм 71500 71500 45363 42111 30

4. Обеспече-
ние экологи-
ческой безо- 5610 8110 5500 77438 65715 84257
пасности

-------------------------------------------------------------------

-------------------------------------------------------------------
Разделы ! Кызылординская ! Мангистауская
!--------------------------!--------------------------
! Прогноз на ! Прогноз на
!-----------------------------------------------------
!2004 год!2005 год!2006 год!2004 год!2005 год!2006 год
-------------!-----------------------------------------------------
Всего по 174265 203875 192732 519028 422591 363153
области
1. Рост сель-
скохозяйствен-
ного произ-
водства и 81910 96624 60386 96810 126424 65086
расширение
сферы
экономической
деятельности

2. Развитие
инженерной
инфраструк- 80414 94996 119078 103518 42067 36267
туры

2.1. Водо-
снабжение 2000 7000 37000
2.2. Электри-
фикация 25050 30000 30000
2.3. Телефо-
низация 55364 62996 82078 41518 42067 36267
2.4. Дороги 25000
2.5. Газифи-
кация

3. Развитие
социальной
инфраструк- 11941 12255 13268 318700 254100 261800
туры

3.1. Образо-
вание 62000
3.2. Здра-
воохранение
3.3. Культура
3.4. Жилье 11941 12255 13268 256700 254100 261800
3.5. Спорт,
туризм

4. Обеспече-
ние экологи-
ческой безо-
пасности
-------------------------------------------------------------------

-------------------------------------------------------------------
Разделы ! Павлодарская ! Северо-Казахстанская
!--------------------------!--------------------------
! Прогноз на ! Прогноз на
!-----------------------------------------------------
!2004 год!2005 год!2006 год!2004 год!2005 год!2006 год
-------------!-----------------------------------------------------
Всего по 476034 315197 294445 1385574 1372729 1449489
области
1. Рост сель-
скохозяйствен-
ного произ-
водства и 234339 63224 31986 234339 206636 191516
расширение
сферы
экономической
деятельности

2. Развитие
инженерной
инфраструк- 241044 251973 257208 1146605 1165368 1239823
туры

2.1. Водо-
снабжение
2.2. Электри-
фикация 779825 785688 853605
2.3. Телефо-
низация 241044 251973 257208 366780 379680 386218
2.4. Дороги
2.5. Газифи-
кация

3. Развитие
социальной
инфраструк- 650 5250 4630 125 150
туры

3.1. Образо-
вание 5000
3.2. Здра-
воохранение 4630 125 150
3.3. Культура
3.4. Жилье
3.5. Спорт,
туризм 650 250

4. Обеспече-
ние экологи-
ческой безо-
пасности 600 18000
-------------------------------------------------------------------

-----------------------------------------
Разделы ! Южно-Казахстанская !
!--------------------------!
! Прогноз на !
!---------------------------
!2004 год!2005 год!2006 год!
-------------!---------------------------
Всего по 1472523 1292682 1274931
области
1. Рост сель-
скохозяйствен-
ного произ-
водства и 400600 302524 289996
расширение
сферы
экономической
деятельности

2. Развитие
инженерной
инфраструк- 541223 456098 590384
туры

2.1. Водо-
снабжение 2960
2.2. Электри-
фикация 191800 79100 252520
2.3. Телефо-
низация 278243 289458 291364
2.4. Дороги 42000 65000 12000
2.5. Газифи-
кация 26220 22540 34500

3. Развитие
социальной
инфраструк- 530700 534060 394550
туры

3.1. Образо-
вание 800 200
3.2. Здра-
воохранение 50200
3.3. Культура 100000
3.4. Жилье 377500 533260 394350
3.5. Спорт,
туризм 3000

4. Обеспече-
ние экологи-
ческой безо-
пасности
-----------------------------------------