О Комплексном плане по решению проблем миграции, усилению контроля за миграционными потоками из сопредельных государств, созданию благоприятных условий для отечественных квалифицированных кадров с тем, чтобы не допустить их чрезмерного оттока на зарубежные рынки труда на 2014 - 2016 годы

Постановление Правительства Республики Казахстан от 31 декабря 2013 года № 1593

      В соответствии с Указом Президента Республики Казахстан от 18 декабря 2012 года № 449 «О мерах по реализации Послания Главы государства народу Казахстана от 14 декабря 2012 года «Стратегия «Казахстан-2050»: новый политический курс состоявшегося государства» Правительство Республики Казахстан ПОСТАНОВЛЯЕТ:
      1. Утвердить прилагаемый Комплексный план по решению проблем миграции, усилению контроля за миграционными потоками из сопредельных государств, созданию благоприятных условий для отечественных квалифицированных кадров с тем, чтобы не допустить их чрезмерного оттока на зарубежные рынки труда на 2014 – 2016 годы (далее – Комплексный план).
      2. Центральным, местным и иным государственным органам, организациям (по согласованию) обеспечить представление информации о ходе исполнения Комплексного плана в Министерство национальной экономики Республики Казахстан ежеквартально до 5 числа месяца, следующего за отчетным кварталом.
      Сноска. Пункт 2 в редакции постановления Правительства РК от 09.04.2015 № 208.
      3. Министерству национальной экономики Республики Казахстан обеспечить представление сводной информации о ходе исполнения Комплексного плана в Правительство Республики Казахстан до 15 числа месяца, следующего за отчетным кварталом.
      Сноска. Пункт 3 в редакции постановления Правительства РК от 09.04.2015 № 208.
      4. Контроль за исполнением настоящего постановления возложить на заместителя Премьер-Министра Республики Казахстан Сапарбаева Б.М.
      Сноска. Пункт 4 в редакции постановления Правительства РК от 09.04.2015 № 208.
      5. Настоящее постановление вводится в действие со дня подписания.

      Премьер-Министр
      Республики Казахстан                       С. Ахметов

Утвержден      
постановлением Правительства
Республики Казахстана  
от 31 декабря 2013 года № 1593

Комплексный план
по решению проблем миграции, усилению контроля за миграционными
потоками из сопредельных государств, созданию благоприятных
условий для отечественных квалифицированных кадров с тем, чтобы
не допустить их чрезмерного оттока на зарубежные рынки труда
на 2014 – 2016 годы

      Введение
      В Комплексном плане по решению проблем миграции, усилению контроля за миграционными потоками из сопредельных государств, созданию благоприятных условий для отечественных квалифицированных кадров с тем, чтобы не допустить их чрезмерного оттока на зарубежные рынки труда на 2014 – 2016 годы (далее – Комплексный план) на основе системного подхода проведен анализ причинно-следственных связей и текущих проблем внутренней и внешней миграции в контексте социально-экономического развития страны.
      Комплексный план предусматривает широкий охват направлений по совершенствованию миграционной политики Республики Казахстан: реализацию мер по усилению контроля над миграционными потоками, совершенствованию учета и прогноза потоков внутренней и внешней миграции; противодействию оттока квалифицированной рабочей силы и повышения привлекательности казахстанского рынка труда для высококвалифицированных иностранных специалистов. Представлены мероприятия, направленные на усиление мер по пресечению нелегальной миграции и созданию условий для расширения легальной трудовой деятельности, совершенствованию системы законодательства и приведению его в соответствие с международными стандартами в области защиты прав трудящихся мигрантов.

      1. Анализ текущих миграционных процессов во взаимосвязи с социально-экономическим развитием страны

      Сноска. Раздел 1 с изменениями, внесенными постановлением Правительства РК от 09.04.2015 № 208.

      Демографическое развитие
      Изменение демографических процессов является одним из ключевых факторов, определяющих миграционную политику в стране. Демографическая ситуация в регионах Казахстана неоднородна и будет развиваться в дальнейшем под влиянием сложившихся тенденций естественного воспроизводства и миграции населения.
      За последние 10 лет величина естественного прироста населения выросла в 2,1 раза, уровень рождаемости вырос с 14,6 % в 1999 году до 22,5 % в 2010 году.
      Тем не менее, по шкале демографического старения ООН, в Казахстане население находится на пороге старости. Данный процесс особенно характерен для северных, восточных и центральных областей республики.
      К 2020 году ожидается снижение уровня рождаемости, обусловленное изменениями репродуктивных стереотипов и установок молодого поколения.
      Показатель замещения населения будущими поколениями (суммарный показатель рождаемости) в целом по стране снизится с 2,59 рождений на 1 женщину репродуктивного возраста в 2011 году до 2,45 рождений в 2020 году.
      В прогнозируемый период численность городского населения увеличится на 27,4 %, составив в 2020 году 60 % от всего населения страны.
      Постепенное сокращение уровня смертности будет способствовать повышению ожидаемой продолжительности жизни: к 2015 году – 70,3 лет, к 2020 году – 72,4 года.
      По предварительным оценкам, соотношение населения выходящего из трудоспособного возраста к вступающему в него в 2017 году составит 70,3 %, а к 2030 году равномерно снизится до 49,6 %. Это означает, что на 1000 человек, вступающих в трудоспособный возраст, к 2030 году будет приходиться 496 человек, выходящих из трудоспособного возраста. Коэффициент демографической нагрузки возрастет с 59,5 % в 2013 году до 72,7 % в 2030 году.
      В результате изменения репродуктивных стереотипов, сокращения уровня смертности, повышения демографической нагрузки населения, к 2030 году в Республике Казахстан будет актуальна проблема неравномерного выбывания и восполнения экономически активного населения. На фоне ожидаемых темпов экономического роста, в будущем, в некоторых регионах Республики Казахстан, это может привести к несбалансированности предложения рабочей силы и растущего спроса на труд.
      Сложившиеся демографические тренды будут оказывать значимое влияние на потоки и направления внутренних миграционных процессов и потребуют их управляемой корректировки в соответствии с планируемым развитием.

      Структурное и региональное развитие экономики Казахстана
      Уровень и успешность развития регионов зависит от экономической специализации, которая влияет на уровень ВРП и оплаты труда; темпы роста и структуру занятости; размеры безработицы; численность самозанятого населения.
      Диспропорции в региональном и отраслевом развитии оказывают решающее воздействие на вектор внешней и, прежде всего, внутренней миграции, который направлен в наиболее развитые регионы страны.
      Почти 60 % всех инвестиций в основной капитал приходится на западные области, а также города Астаны и Алматы. В этих же областях производится более половины всего валового продукта и выплачивается самая высокая заработная плата.
      Именно в этих регионах в 2012 году сформировалось положительное сальдо миграции (г. Астана – 19 607 чел., г. Алматы – 10 002 чел., Мангистауская область – 2 299 чел., Атырауская область – 118 чел.).
      Наибольший отток населения наблюдается в Южно-Казахстанской и Жамбылской области.
      Решающим фактором межрегиональной миграции является дифференциация доходов. Разница среднемесячной заработной платы работников западных областей, городов Астаны, Алматы, работников Северо-Казахстанской, Жамбылской и Акмолинской областей составляет 2,6 раза.
      Социальное неравенство и поиск источников повышения уровня доходов способствует развитию неформальных форм занятости и подработок (вторичной занятости). В число областей с наибольшей долей неформальной занятости входят: Южно-Казахстанская (16,3 % от общей неформальной занятости), Алматинская и Восточно-Казахстанская области (16,7 % и 9,3 % соответственно), Жамбылская (9,8 %). В целом, эти 4 области охватывают более 50 % от общей неформальной занятости.
      Неравномерность потоков внутренних мигрантов, неформальная занятость, приводят к дисбалансу на рынке труда.
      По расчетам АО «Институт экономических исследований» прогнозируется положительный тренд спроса на труд, который к 2020 году вырастет на 16 %.
      Позитивная динамика будет отмечаться практически по всем отраслям. Стабильным источником спроса на труд будут оставаться крупные города.
      Наряду с этим, в регионах, где население, вступающее в трудоспособный возраст, превышает выходящее из него, возникнет риск избытка предложения над спросом на труд и рост безработицы. Закономерно будет расти миграционный отток.
      Диспропорции регионального развития, неравенство доходов и дисбаланс рынка труда, сдерживают структурные сдвиги в экономике и занятости, своевременное обеспечение новых производств трудовыми ресурсами, вынуждают прибегать к привлечению иностранной рабочей силы, вызывают застойную безработицу, социальную напряженность в депрессивных регионах. Это негативно сказывается на развитии экономики, сдерживая рост производительности труда.

      Внутренняя миграция
      Начиная с 2000 года, в Казахстане значительно увеличилась миграционная подвижность населения внутри страны, вырос объем межрегиональной и региональной миграции населения.
      В Республике Казахстан, в среднем, за 2000 – 2010 годы количество межрегиональных мигрантов составило 138 747 человек. С 2010 по 2012 годы значение этого показателя выросло на 18,8 %. Ежегодный рост региональной миграции составил 3,2 %.
      Внутренняя миграция в современном Казахстане имеет следующие характерные черты:
      1) основной поток миграции направлен в города Астана, Алматы, Шымкент и западный регион;
      2) наблюдается устойчивый поток мигрантов в благополучные регионы;
      3) в миграционном потоке основную долю занимает молодое население;
      4) ключевым фактором миграционного потока выступает получение образования и высокого дохода.
      Внутренняя миграция в Казахстане характеризуется интенсивным переселением экономически активного населения из сел и экологически неблагополучных регионов в регионы с более благоприятной экономической ситуацией, увеличивая тем самым нагрузку на инфраструктуру, способствуя социальной напряженности в принимающих регионах.
      Для Республики Казахстан характерно развитие стихийно сложившихся агломераций с центрами в городах Астане, Алматы, Шымкент.
      Переселение людей из сельской местности в города способствует процессу урбанизации страны. Согласно мировому опыту, в среднем увеличение численности городских жителей страны на 10 %, дают дополнительный прирост экономики на 6,4 %.
      Несмотря на объективность урбанизации, ее стихийность сопряжена с усилением нагрузки на инфраструктуру городов, случаями нарушения прав человека, ростом социальной напряженности.
      В этом контексте, проблема учета и прогноза потоков межрегиональной и региональной миграции является чрезвычайно актуальной.
      В рамках мер по усилению регулирования внутренних миграционных потоков в Законе Республики Казахстан от 22 июля 2011 года № 477-IV «О миграции населения» впервые учтены вопросы внутренних перемещений населения.
      Начиная с 1 января 2015 года, в целях регулирования процессов внутренней миграции будет усилен контроль над выполнением внутренними мигрантами обязанностей по регистрации на новом месте жительства.
      Правительством Республики Казахстан планируется установление квоты переселения внутренних мигрантов и получение статуса переселенца. Гражданам Республики Казахстан, включенным в квоту переселения внутренних мигрантов, в порядке, устанавливаемом Правительством Республики Казахстан, будут выплачиваться единовременные пособия, включающие затраты по проезду к постоянному месту жительства и провозу имущества, и предоставляться льготные кредитные займы для строительства, восстановления или приобретения жилья.

      Процесс урбанизации
      Современная государственная региональная политика Казахстана направлена на территориальную концентрацию экономических и трудовых ресурсов в перспективных районах и приоритетных точках роста, интенсивное развитие высокоурбанизированных зон, предпринимательской активности, обеспечение продуктивной трудовой занятости населения.
      Концентрация ресурсов в центрах («точках») роста является общемировой тенденцией и ярко выражена в развитых и успешно развивающихся странах, так как эти центры являются «локомотивами» развития для всей территории страны.
      В развитых странах мира доля городского населения составляет: в Канаде – 76 %, Бразилии – 86 %, Австралии – 89 %. В Казахстане доля городского населения – 54,9 %.
      Отсутствие тенденции к росту урбанизации в Казахстане – редкий случай для развивающихся стран. В быстрорастущих странах (Китай, Индонезия), уровень урбанизации за прошедшее десятилетие увеличился на 10 – 15 %. В Казахстане же уровень урбанизации с 2003 года составлял приблизительно 53 – 55 %.
      Характерной чертой развития городов Казахстана является преобладание монопрофильных городов (27 моногородов) и малых городов (69 % от общего числа населенных пунктов, имеющих статус города).
      Развитие моногородов и малых городов зависит от стадии жизненного цикла располагаемого в них производства, востребованности и уровня спроса на продукцию.
      В результате остановки и простаивания крупных промышленных предприятий, в моногородах и малых городах сложилась сложная ситуация в социальной сфере, жилищно-коммунальном хозяйстве, инженерной инфраструктуре, повысился уровень безработицы, увеличилось число самозанятого населения. Это привело к массовому оттоку трудоспособного населения в более благополучные регионы.
      Большую часть мигрирующего населения моногородов и малых городов составляют молодые люди трудоспособного возраста. В связи с этим в этих населенных пунктах наблюдается старение населения и снижение доли экономически активного населения.
      Благополучными регионами, привлекающими мигрантов из моногородов, малых городов, сельских населенных пунктов стали крупные городские агломерации. Только в период с 2003 по 2012 гг. население столицы Казахстана увеличилось на 55 %.
      В целях координации региональных и отраслевых программ по развитию агломераций, постановлениями Правительства Республики Казахстан от 6 июня 2013 года № 581 и от 18 июня 2013 года  № 611 утверждены Межрегиональные планы мероприятий по развитию крупных агломераций.
      Основной стратегической задачей развития агломераций является формирование их как долгосрочных центров роста, интегрированных с мировыми и региональными рынками.
      При этом моногорода и малые города должны стать промежуточным звеном обмена между промышленностью и сельским хозяйством, источниками городской культуры на селе, «шлюзами» для регулирования миграционных потоков, препятствующими чрезмерному наплыву сельского населения в крупные агломерации.
      Требуется повышение управляемости процессами урбанизации, в связи с ростом нагрузки на инфраструктуру крупных городов.
      Назрела необходимость выработки четкого видения и идеологии миграционной политики относительно взаимодействия сельской местности, моногородов, малых городов и крупных агломераций; согласование потоков внутренней миграции со стратегией развития страны и кадровой политикой, в целях преодоления информационной асимметрии на рынке труда.
      Необходим комплекс мер по адаптации внутренних мигрантов в городах, предоставлению доступного (арендного) жилья, созданию региональных баз данных о вакансиях, частных агентств занятости, повышению ответственности работодателей за организацию трудовой деятельности межрегиональных и региональных мигрантов без заключения с ними трудовых договоров.

      Регистрационный и статистический учет внутренней миграции
      Задачи учета миграционных потоков заключаются в обеспечении получения достоверных сведений о численности населения в той или иной территориальной единице на определенный момент времени.
      Реализацией государственной политики в области миграции населения, осуществлением ее межведомственной координации, разработкой системы мер в области регулирования и мониторинга миграционных процессов, а также регулированием миграции занимается Министерство здравоохранения и социального развития Республики Казахстан.
      Министерство национальной экономики Республики Казахстан (далее - МНЭ) осуществляет функции по формированию государственной политики в сфере миграции населения.
      За Министерством внутренних дел Республики Казахстан закреплены функции и полномочия по противодействию незаконной миграции, учету и регистрации иностранцев и лиц без гражданства, оформлению документов на временное и постоянное их проживание, выезду из страны на постоянное место жительства, документированию, учету и регистрации граждан, а также по вопросам беженцев.
      Органы внутренних дел формируют единую базу данных учета въезда и выезда иностранцев и лиц без гражданства, обеспечивают системное обновление сведений, а также осуществляют своевременный информационный обмен с Министерством здравоохранения и социального развития Республики Казахстан, Министерством иностранных дел Республики Казахстан и Комитетом национальной безопасности Республики Казахстан, принимают меры по пресечению незаконной иммиграции.
      В рамках своей компетенции, местные исполнительные органы также осуществляют функции по реализации миграционной политики.
      В целях повышения эффективности государственного контроля внутренней миграции граждан, а также исключения злоупотреблений при регистрации неограниченного количества граждан на одну жилищную площадь, необходимо распространить положительный опыт города Алматы, предусматривающий ограничение регистрации граждан в случаях, когда на одного проживающего приходится менее 15 кв. метров жилой площади.
      Введение данной нормы в регионах позволит совершенствовать процесс регистрации граждан, с учетом фактических возможностей жилища по вмещению проживающих.

      Внешняя миграция
      В период трансформационных рыночных реформ с 1990 по 1999 годы страну покинуло 11 % населения. Отрицательный баланс внешней миграции сохранялся в Казахстане вплоть до 2003 года. С 2004 года ситуация изменилась и сальдо внешней миграции перешло в положительную область.
      В последние годы интенсивность внешних миграционных потоков значительно снизилась. Происходит замедление процессов иммиграции и эмиграции населения
      Среднее значение коэффициента эмиграции с 2007 по 2011 годы составляло 2,29 на 1000 человек, показатель коэффициента иммиграции был равен 2,79 на 1000 человек, в результате коэффициент чистой миграции составил 0,5 на 1000 человек.
      Рост коэффициента чистой миграции населения коррелирует с положительными общеэкономическими тенденциями в Республике Казахстан.
      Основная часть иммигрантов – этнические казахи, прибывшие из Узбекистана, Монголии, Китая, Туркменистана на территорию Республики Казахстан.
      Наряду с этим, обращает на себя внимание тот факт, что в числе отъезжающих из Казахстана на постоянное место жительство 43,8 % составляют молодые люди от 15 до 34 лет.

      Репатриационная политика, адаптация оралманов в социально-экономическую жизнь страны
      Этническая миграция оказывает существенное влияние на облик государства. Значительные изменения в этнической структуре населения произошли после обретения независимости Республикой Казахстан, когда государство провозгласило политику возвращения этнических казахов на историческую родину.
      В результате принятия в декабре 1997 года Закона «О миграции населения», иммиграционная политика затрагивала интересы, прежде всего, казахского этноса.
      С 1991 года по 1 июня 2013 года на историческую родину вернулись и получили статус оралмана 246 603 семей или 924 363 этнических казахов.
      Из общего числа оралманов, большинство – 61,0 % прибыли из Узбекистана, 14,0 % являются выходцами из Китая, 9,5 % – из Монголии, 7,0 % – из Туркменистана, 4,8 % – из России и 3,7 % – из других стран.
      В настоящее время происходит снижение интенсивности иммиграции казахского этноса.
      Из числа оралманов трудоспособного возраста, прибывших с 1991 года до 1 июня 2013 года на территорию Казахстана, по уровню образования, 8,6 % имели высшее образование, 20,6 % – среднее специальное образование, 70,8 % – общее среднее образование, либо вообще не имели образования.
      При этом, среди прибывших этнических казахов, лица трудоспособного возраста составляли 55,2 %, нетрудоспособного возраста – 44,8 %.
      В итоге, рост и пополнение трудовых ресурсов Республики Казахстан обеспечивается за счет притока населения с более низким уровнем квалификации, либо ее отсутствием.
      За все годы реализации репатриационной политики законодательно не были предусмотрены требования жесткого закрепления прибывающих оралманов для расселения по административно-территориальному делению. В результате, расселение оралманов осуществлялось неравномерно, без учета социально-экономических потребностей регионов.
      Наибольшее количество оралманов расселились в Алматинской – 16,1 % (148 980 чел.), Южно-Казахстанской – 21,3 % (197 168 чел.), Мангистауской – 12,6 % (116 437 чел.) и Жамбылской областях – 9,4 % (87 302 чел.).
      Учитывая, что в гражданство Казахстана принято 88,1 % от прибывших с 1991 года оралманов, информация о том, где они в настоящее время проживают и роде их занятий отсутствует. После приобретения гражданства Республики Казахстан, дальнейшая судьба оралманов выпадает из поля зрения миграционного контроля.
      В связи с этим отсутствует мониторинг занятости, социального положения оралманов, получивших гражданство Республики Казахстан.
      За первое полугодие 2013 года, среди 9 122 оралманов в трудоспособном возрасте, обратились в уполномоченные органы за трудовым посредничеством лишь 803 мигранта, получивших статус оралмана. В результате, работа по пропаганде трудоустройства, интеграции оралманов ведется не эффективно, поскольку охват оралманов услугами трудового посредничества незначителен.
      В 2013 году принят Закон Республики Казахстан «О внесении изменений и дополнений в некоторые законодательные акты Республики Казахстан по вопросам трудовой миграции» (далее – Закон), которым осуществлена корректировка основных параметров государственной миграционной политики, в том числе в отношении оралманов. При этом основной акцент смещается на активную работу с казахской диаспорой за рубежом, на углубление с ней культурно-образовательных и экономических связей.
      Законом усовершенствована система мер, направленная на адаптацию и интеграцию в казахстанское общество уже прибывших к нам соотечественников.
      В соответствии с Законом статус оралмана будет присваиваться этническим казахам, расселяемым в регионы, определенные Правительством Республики Казахстан.
      Оралманам сохранены неденежные льготы и другие виды социальной помощи: бесплатные адаптационные и интеграционные услуги в центрах адаптации и интеграции оралманов (далее – ЦАИО); места в школах и дошкольных организациях наравне с гражданами Республики Казахстан; квоты на поступление в учебные заведения; получение медицинской помощи, земельных участков в соответствии с законодательством.
      Кроме того, оралманам могут выдаваться льготные кредиты на строительство, восстановление и приобретение жилья.
      Упразднены, связанные с отменой квоты на переселение оралманов, денежные выплаты и компенсации.
      При этом за местными исполнительными органами сохранено право на установление единовременных пособий оралманам и членам их семей.
      Также Законом изменены условия приобретения оралманами казахстанского гражданства. Теперь право на его получение наступает после четырех лет постоянного проживания на территории Республики Казахстан на законных основаниях.

      Процесс адаптации и интеграции оралманов
      В соответствии с Законом Республики Казахстан «О миграции населения» для оказания адаптационных и интеграционных услуг постановлением Правительства Республики Казахстан от 29 сентября 2007 года № 859 созданы ЦАИО в городах Актау, Караганда и Шымкент, а также в селе Аксукент Южно-Казахстанской области. ЦАИО предназначены для временного проживания и оказания оралманам, а также членам их семей адаптационных и интеграционных услуг.
      Этнические иммигранты до получения статуса оралмана для проживания могут воспользоваться услугами центров временного размещения (далее – ЦВРО).
      В соответствии с Законом «О миграции населения» Республики Казахстан ЦВРО – жилище, предназначенное для временного проживания этнических казахов и членов их семей до получения статуса оралмана. Расселение в ЦВРО других лиц, кроме этнического казаха и членов его семьи, запрещается.
      Отмечена низкая эффективность работы ЦАИО и ЦВРО, поскольку за первое полугодие 2013 года ЦВРО посетили 28 семей или 87 человек, а ЦАИО – 157 семей или 594 человек. Правовую консультацию получили 74 человека, прошли профессиональную подготовку – 20 человек.
      Средняя заработная плата штатной единицы ЦАИО в 2,4 раза ниже среднереспубликанской заработной платы.
      В основном, ЦАИО находятся в приспособленных помещениях, старых строениях. Работы по капитальному ремонту и модернизации ЦАИО зависят от объемов бюджетного финансирования, которого не всегда хватает.
      Согласно Указу Президента Республики Казахстан от 16 января 2013 года № 466 и постановлению Правительства Республики Казахстан от 13 марта 2013 года № 231 ЦАИО переданы из МВД в Комитет по миграции МТСЗН.
      Далее в рамках разграничения полномочий между органами государственного управления ЦАИО переданы в ведение местных исполнительных органов.
      В рамках повышения адаптации и интеграции оралманов, необходимо повысить эффективность деятельности ЦАИО и ЦВРО, увеличить охват оралманов мерами по содействию в трудоустройстве и адаптации. Работу ЦАИО и ЦВРО необходимо усилить в направлении правовой консультации, разъяснения национального законодательства Республики Казахстан, предоставления полного спектра услуг, в том числе языковых курсов. Разработать эффективный механизм расселения оралманов в приоритетные регионы; определить комплекс мер по повышению качества работы ЦАИО и ЦВРО.
      Необходимо привлечение НПО, правозащитных организаций, внедрения эффективного информационного поля для репатриантов и иммигрантов, пребывающих на территории Республики Казахстан.

      Процесс эмиграции населения, в том числе квалифицированных специалистов
      Интенсивная эмиграция в 1990-х годах привела к значительной потере человеческих ресурсов: за 1992 – 2011 гг. из республики выбыло 3,3 млн. человек, около 2,0 млн. человек – безвозвратно. Среди выбывшего с 2009 по 2011 год населения 70,9 % составили группы трудоспособного возраста 16 – 62 (57) лет.
      Несмотря на общее замедление интенсивности внешней миграции в последнее время, в 2009 году число эмигрантов с высшим и средним специальным образованием превысило число иммигрантов с высшим и средним специальным образованием на 58 %, в 2010 году – на 20 %, в 2011 году – на 68 %.
      В результате миграционных процессов для Казахстана актуализировалась проблема «утечки мозгов» и замещения высококвалифицированных трудовых ресурсов низкоквалифицированными.
      Отчасти этому способствует создание условий для свободного передвижения работников – граждан стран – участников Единого Экономического Пространства (далее – ЕЭП) на территории трех государств (Республика Беларусь, Республика Казахстан и Российская Федерация).
      В рамках ЕЭП вопросы трудовой миграции между Республикой Казахстан и Российской Федерации регулируются Соглашением о правовом статусе трудящихся-мигрантов и членов их семей от 19 ноября 2010 года (далее – Соглашение), которое вступило в силу с 1 января 2012 года.
      С принятием Соглашения, исключены процедуры получения разрешения на работу, которые устанавливали страны в целях защиты внутреннего рынка труда.
      С момента вступления в силу Соглашения наблюдается увеличение потока трудовой миграции между государствами – участниками ЕЭП.
      Так, из стран ЕЭП на территорию Казахстана для осуществления трудовой деятельности в 2012 году въехало 7 249 чел., в страны ЕЭП из Казахстана в 2012 году для осуществления трудовой деятельности выехало 52 438 чел., что в 7,2 раза превышает показатель прибывших трудовых мигрантов из стран ЕЭП.
      В основном граждане Казахстана выезжают в Российскую Федерацию, особенно из приграничных регионов (в 2011 году – 10430 чел., 2012 году – 52319 чел.).
      В результате эмиграции высококвалифицированных специалистов, Казахстан стал испытывать дефицит трудовых ресурсов. На 1 января 2013 года наибольшую потребность в квалифицированных рабочих испытывали предприятия и организации промышленности (4,3 тыс. чел.) и строительства (2,7 тыс. чел.). Специалисты высшего уровня квалификации наиболее востребованы в организациях сферы здравоохранения и социальных услуг (1,6 тыс. чел.), промышленности (0,9 тыс. чел.) и образования (0,9 тыс. чел.).
      В целях повышения качества человеческого капитала в Казахстане, а также в связи с прогнозируемым ростом потребности в кадрах, в соответствии с поставленными задачами по ускорению экономического роста страны до 2050 года, потребуется выработка адекватного комплекса мероприятий по регулированию будущих миграционных потоков и их качественной структуры.

      Привлечение иностранной рабочей силы (в том числе лучших высококвалифицированных специалистов)
      За 2012 год въехали и зарегистрировались в миграционной полиции Республики Казахстан – 793 574 иностранных граждан, в том числе 688 905 – граждан стран СНГ (или 86,8 %).
      По данным статистического портала ЕИС «Беркут», за 8 месяцев 2013 года в страну въехало 4 201 396 иностранцев, из которых в органах внутренних дел зарегистрировалось 636 605 граждан, в том числе 527 350 – граждан стран СНГ (или 82,8 %).
      В последние три года наблюдается тенденция снижения количества привлекаемой иностранной рабочей силы (далее – ИРС). Так, в 2009 году привлечено 30,9 тыс. человек, в 2010 г. – 29,2 тыс. человек, в 2011 г. – 27,1 тыс. человек и в 2012 г. – 21,7 тыс. человек.
      По состоянию на 1 октября 2013 года по разрешениям местных исполнительных органов на территории Республики Казахстан осуществляли трудовую деятельность 25,6 тысячи иностранных граждан, что составляет 0,28 % от экономически активного населения страны.
      Основными странами исхода трудовых мигрантов продолжают оставаться Китай – 6 215 человек (24 % от общей численности ИРС), Турция – 3753 человек (15 %), Индия – 1869 человек (7 %).
      Из Великобритании, Италии, Республики Корея, США, Германии, Нидерландов, Канады, Франции и Японии привлечено в совокупности
4 347 чел.(17 % от общей численности ИРС).
      Основная доля ИРС привлекается в строительную отрасль – 12,2 тыс. человек (47 %), горнодобывающую – 3,9 тыс. человек (16 %) и обрабатывающую промышленность – 1,6 тыс. человек (6,4 %).
      Основная масса привлекаемых иностранных работников являются руководителями и специалистами (70 % от общей численности ИРС).
      В целях защиты внутреннего рынка труда Правительство Республики Казахстан ежегодно устанавливает квоту на привлечение в республику иностранных специалистов.
      На 2013 год квота установлена в размере 1,2 процента к экономически активному населению республики, что составляет 108,1 тыс. единиц (в 2012 г. – 1,0 % или 90,0 тыс.).
      Кроме квотирования, дополнительными механизмами, ограничивающими и регулирующими состав ИРС, являются требования по местному содержанию в кадрах.
      В целях создания условий для ведения бизнеса, повышения инвестиционной привлекательности страны, законодательством освобождены от выполнения условий по казахстанскому содержанию в кадрах:
      1) субъекты малого предпринимательства;
      2) государственные учреждения и предприятия;
      3) разрешения, выдаваемые в рамках квот по приоритетным проектам и странам исхода, на территорию специальной экономической зоны;
      4) представительства иностранных юридических лиц.
      Вместе с тем, большинство иностранных специалистов привлекаются в отрасли, которые не подпадают под существующие оговорки относительно повышения инвестиционной привлекательности страны.
      Сложность действующего правового механизма и длительность процедур оформления разрешений на привлечение ИРС приводят к тому, что выделяемая квота используется не в полной мере. В обход действующего законодательства развивается нелегальная трудовая деятельность мигрантов.
      В 2011 – 2012 годах, осуществление трудовой деятельности в качестве цели пребывания в Казахстане указали только 2,3 тыс. иностранцев, в то время как частную поездку – 808,0 тыс. человек.
      Для привлечения высококвалифицированных специалистов необходимо повышение привлекательности казахстанского рынка труда; разработка механизмов, которые на примере западных стран, создавали бы стимулы к трудовой деятельности на территории Республики Казахстан высококвалифицированных специалистов; снижение транзакционных издержек, связанных с оформлением документов при трудоустройстве и пересечении границы.

      Экономический эффект трудовой миграции в Республике Казахстан (доходы мигрантов, статистика денежных переводов)
      Согласно данным ЭСКАТО ООН, как минимум 0,57 % ВВП, или $1,1 млрд. в год, казахстанская экономика получает за счет трудовых мигрантов.
      При этом часть своих доходов трудовые мигранты тратят в принимающей стране, создавая спрос на продукты питания, жилье, услуги сферы здравоохранения, развлечения и широкий спектр коммерческих услуг.
      В рамках привлечения высококвалифицированной ИРС, существует проблема диспропорций в оплате труда, когда оплата труда иностранных работников завышается в 3 и более раза относительно оплаты труда местных специалистов. По результатам проверки крупных компаний, на начало 2013 года было выявлено 108 фактов диспропорции в 51 компании. Из них 6 компаний являются казахстанскими и 45 – с иностранным участием.
      Негативным следствием потока иммигрантов для принимающей страны является вывоз за пределы страны денежных средств, заработанных трудовыми мигрантами. Усиление интенсивности данного процесса можно наблюдать посредством анализа счета текущих операций по статье «Оплата труда» и «Личные трансферты (текущие трансферты между домашними хозяйствами-резидентами и домашними хозяйствами-нерезидентами)».
      В Республике Казахстан, в период с 2005 года по 2012 год, отрицательное нетто по балансу оплаты труда выросло в 2,6 раза и достигло максимума в 1 млрд. 928 млн. долларов США, а за 1 полугодие 2013 года – 856 млн. долларов США.
      Общий объем переводов денежных средств за рубеж, посредством системы международных переводов, составил 204,1 млрд. тенге (0,7 % от ВВП). Физическими лицами было проведено 1 461,9 тыс. транзакций на сумму 185,9 млрд. тенге. Средняя сумма одного перевода физического лица через системы международных денежных переводов составила 109 тыс. тенге.
      Основной объем платежей и переводов денег, был направлен в пользу резидентов Российской Федерации – 47,4 % от общего объема переводов, Узбекистана – 16,3 %, Китая – 9,2 %, Кыргызстана – 6,2 %, Азербайджана – 3,0 %, Украины – 2,8 % и Турции – 2,2 % соответственно.
      В результате денежные переводы через их непосредственное влияние на потребление и инвестиции, играют важную роль в экономическом росте стран –доноров и оказывают давление на платежный баланс страны – реципиента – Республики Казахстан.

      Нелегальная трудовая миграция (рост теневой экономики, проблемы социальной защищенности легальных и нелегальных трудовых мигрантов)
      В мировой практике термин нелегальной трудовой миграции отождествляют с нерегистрируемой трудовой миграцией, поскольку в большей степени трудовые мигранты легально въезжают на территорию страны, но в дальнейшем не регистрируют и не оформляют свою трудовую деятельность.
      Нелегальная трудовая миграция, неформальная занятость, связанная с миграционными потоками рабочей силы вносит определенный вклад в рост теневой (ненаблюдаемой) экономики.
      Доля ненаблюдаемой экономики в объеме ВВП Республики Казахстан за последние годы, несмотря на тенденцию к снижению от 20,1 % в 2005 г. до 19,5 % в 2011 г., все еще находится на высоком уровне.
      Значительные размеры ненаблюдаемой экономики отмечены в сфере строительства, производстве пищевых продуктов, на транспорте, уличных продовольственных и вещевых рынках, в сельском хозяйстве.
      В рамках формирования ненаблюдаемой экономики, рост неформальной занятости, не декларируемой занятости, влечет потери государственного бюджета в связи с уклонением от налогов; несоблюдением трудового законодательства, правил организации и охраны труда.
      Не декларируемая (скрытая) занятость в первой половине нынешнего десятилетия составляла в Казахстане 20 – 30 %. Особой группой здесь являлись нелегальные трудовые мигранты.
      В Казахстане, по оценкам экспертов ведущих аналитических групп, трудовая нелегальная иммиграция оценивается в пределах от 100 до 300 тыс. человек.
      Наблюдается тенденция роста нелегальной трудовой миграции за счет так называемых «сезонных мигрантов», в первую очередь, из Узбекистана, Кыргызстана и Таджикистана.
      Несмотря на политику привлечения высококвалифицированных трудовых ресурсов, Казахстан принимает в основном низкоквалифицированную рабочую силу.
      Нелегальная трудовая миграция заменяет казахстанцев в секторах, в которых требуется низкоквалифицированная рабочая сила – в строительстве, в качестве подсобных рабочих на рынках, на отдельных видах сельскохозяйственных работ с невысоким уровнем оплаты труда. Запрет на въезд трудовых мигрантов не приведет к автоматическому заполнению этих ниш рынка труда казахстанцами.
      Тем не менее, неконтролируемый прилив рабочей силы в ту или иную отрасль, как правило, создает экономические и социальные проблемы.
      Нелегальные трудовые мигранты, нарушая миграционное законодательство Республики Казахстан, позволяют работодателям не соблюдать нормы трудового законодательства по отношению к себе. Получая заниженную заработную плату, мигранты создают нездоровую конкуренцию на рынке труда Казахстана. Нелегальные трудовые мигранты нередко работают без заключения трудового договора.
      В последнее время, наблюдается рост привлечения иностранной рабочей силы физическими лицами. За незаконное использование иностранной рабочей силы привлечено к административной ответственности 3,3 тыс. физических лиц, у которых работало 9,2 тыс. незаконных трудовых мигрантов. В результате, актуальным является создание программ для въезда мигрантов с низкой квалификацией для противодействия нерегистрируемой трудовой миграции.
      В целях легализации трудовых иммигрантов принят Закон Республики Казахстан «О внесении изменений и дополнений в некоторые законодательные акты Республики Казахстан по вопросам трудовой миграции».
      Законом урегулированы вопросы пребывания и осуществления трудовой деятельности трудовых иммигрантов, являющихся гражданами стран, у которых с Республикой Казахстан заключены соглашения о безвизовом въезде и пребывании, и прибывших в Казахстан с целью выполнения работ (оказания услуг) у работодателей – физических лиц в качестве домашних работников.
      Трудовому иммигранту выдается разрешение органами внутренних дел на трудовую деятельность на срок, указанный в заявлении иммигранта, и может составлять один, два или три месяца. По заявлению иммигранта разрешение может неоднократно продлеваться на срок, указанный в заявлении.
      Максимальный срок непрерывного временного проживания трудового иммигранта в Республике Казахстан не может превышать двенадцать месяцев.
      Разрешение является основанием для заключения трудовым иммигрантом трудового договора с работодателем – физическим лицом.
      Обязательным условием для получения разрешения является предварительный платеж по индивидуальному подоходному налогу в размере 2-х месячных расчетных показателей за каждый месяц, на который оформляется разрешение.
      Также в отношении трудовых иммигрантов впервые вводятся дакто-, фотоучеты, порядок которых будет определяться МВД.
      Предусмотрен запрет заключения трудового договора по выполнению работ (оказанию услуг) в домашнем хозяйстве одним работодателем – физическим лицом одновременно более чем с пятью трудовыми иммигрантами, а также привлечение к административной ответственности работодателя – физического лица за нарушение данной нормы.
      Рост нелегальной трудовой миграции и поиск эффективных путей ее регулирования являются одними из наиболее серьезных проблем миграционной политики Казахстана. В рамках этого актуален вопрос повышения стимулов к легальной трудовой деятельности, соврешенствования национального законодательства в части регулирования и противодействия нелегальной трудовой миграции, повышения ответственности работодателей за организацию нелегальной трудовой деятельности и несоблюдение норм трудового законодательства в отношении мигрантов.

2. Анализ мирового опыта регулирования миграционных процессов

      В мировой практике выделяются либеральный и консервативный подходы к разработке и реализации миграционной политики. Согласно данным ООН, эмиграционная политика 80 % стран мира характеризуется либеральным подходом. Наиболее нейтральными к эмиграции являются крупные получатели денежных переводов от мигрантов (Китай, Индия, Филиппины). В Мексике провозглашена жесткая регулирующая политика в отношении эмиграции.
      Выделяют следующую классификацию подходов к формированию иммиграционной политики:

Страны с низкой иммиграцией – с государственной политикой в сторону ее увеличения

Австралия, Канада, Новая Зеландия, Сингапур

Страны с умеренной иммиграцией – без государственного вмешательства в данный процесс

Молдова, Украина, Хорватия

Страны с умеренной иммиграцией – с государственной политикой в сторону ее увеличения

Андорра

Страны с умеренной иммиграцией – с государственной политикой в сторону ее сохранения

Коста-Рика, Бруней, Германия, Ирландия, Монако, Норвегия, Испания, Швеция, Швейцария, США

Страны с высокой иммиграцией – с государственной политикой в сторону ее снижения

ОАЭ, Эстония, Франция, Кувейт, Ливия, Нидерланды, Оман, Катар, Саудовская Аравия

      В международной миграционной политике сформировались следующие тренды:
      1) миграционная политика стран-экспортеров рабочей силы характеризуется не только большим разнообразием, но и разнополярным подходом, при этом эмиграция рассматривается в качестве объективного процесса;
      2) либеральную поощрительную политику в области эмиграции ведут страны с экономической зависимостью от денежных переводов мигрантов;
      3) усиление консервативных подходов и запретительной политики по отношению к иммиграции у стран крупных импортеров рабочей силы.
      В рамках регулирования внутренней миграции населения, интересен опыт Китая. Экономический успех Китая можно связать с облегчением внутренней миграции. Недавняя реформа в системе регистрации домохозяйств (Hukou – хуку) способствовала развитию более гибкого рынка труда.
      «Hukou» – система регистрации домохозяйства, или так называемая прописка, требуемая по закону Китая. Прописка выдается на семью и обычно включает рождение, смерть, браки, разводы и движения всех членов семьи.
      Система «хуку» играет важную роль в управлении процессом урбанизации. Уровень урбанизации в городах Китая в 2008 году составлял 45,7 %, в 2011 году – 51,3 %, в 2012 году – 52,6 %.
      Для переселения в средние города минимальные требования к новому местному «хуку» включали наличие стабильного источника дохода и фиксированное пребывание на данной территории.
      Для привлечения мигрантов в крупные города были введены жесткие критерии отбора, такие как наличие степени бакалавра и жилья площадью не менее 100 м2.
      В рамках усиления урбанизации решается проблема создания соответствующей инфраструктуры, учитывая расходы на обеспечение миллионов новых граждан услугами здравоохранения, социального обеспечения и образования. Общие затраты на миграцию 260 миллионов человек оцениваются в 53 % от налоговых поступлений 2012 года.
      При этом ведется работа по интенсивной интеграции и адаптации мигрировавшего сельского населения.
      Однако проблема отставания развития инфраструктуры и ресурсов города от темпов роста миграции из сельской местности в город создает социальную напряженность. Поэтому, правительство Китая не намерено отменять систему регистрации, поскольку без этого страна не сможет контролировать движение населения.
      В Индии существует право «свободно перемещаться по всей территории Индии; жить и селиться в любой части территории Индии». При этом остро стоит проблема неформальной занятости, стихийной урбанизации, условий жизни и труда внутренних мигрантов. Большинство мигрантов – это малоквалифицированные работники, которые обычно работают в неформальном секторе.
      В рамках решения существующих проблем, национальная комиссия по сельским трудовым ресурсам (NCRL) разработала законодательство, предусматривающее минимальные стандарты труда, программы поддержки неформальных работников.
      Правительством Индии предполагается двухсторонний подход к вопросу растущей численности мигрантов – модернизация инфраструктуры в существующих городах и развитие новых пригородных поселков для рассредоточения городского притока людей. Более того, план включает стратегию создания определенных рабочих мест в сельской местности, например, развитие малых и средних отраслей, таких как пищевая переработка и сельское хозяйство.
      В Корее долгое время наблюдался процесс активной внутренней миграции. В связи с улучшением инфраструктуры регионов, повышением социального обеспечения и уменьшением разницы в заработной плате, данный процесс замедлился. В 2011 году возникла обратная миграция: стало больше мигрантов из столичного региона в другие провинции.
      В рамках опыта регулирования внутренней миграции Кореи, отмечена следующая закономерность: «увеличение государственных расходов на социальное обеспечение и улучшение инфраструктуры провинций положительно влияют на замедление внутренних миграционных потоков».
      В странах Латинской Америки и Карибского бассейна, для снижения нагрузки на инфраструктуру городов в результате урбанизации, растут масштабы использования микробригад, когда жильцы сами строят, ремонтируют и обслуживают жилье и благоустраивают районы.
      В целях учета внешних и внутренних потоков мигрантов, в зарубежных странах применяются различные подходы.
      В Великобритании отсутствует институт регистрации граждан по месту жительства, что обусловлено исторически высокой ролью местного самоуправления; отсутствует единый документ, удостоверяющий личность граждан. В то же время, все британцы имеют свой персональный идентификационный номер (ПИН) в базе данных Министерства здравоохранения. Согласно обращениям в учреждения здравоохранения осуществляется сбор информации по внутренней миграции.
      Норвегия является страной, в которой действует централизованный регистр населения и представляет идеальную модель организации миграционного учета. Центральный регистр населения (CPR) позволяет фиксировать любую смену места жительства резидентом страны на срок свыше 6 месяцев, включая эмиграцию и переезд внутри муниципалитета, из одного муниципалитета в другой. Регистр находится в ведении Директората по налогам и сборам. Персональные данные (копия регистра) передаются в Центральное статистическое управление.
      Помимо этого, в Норвегии функционирует База данных иностранцев. При этом около 3200 пользователей во всех районах Норвегии имеют доступ к просмотру информации в Базе данных иностранцев. И только работники центральных или местных управлений полиции могут вносить изменения, применяя Систему обработки данных (DUF). В консульствах Норвегии используется система NORVIS, предназначенная для обработки обращений за визами; пользователями системы SESAM являются около сотни центров приема лиц, ходатайствующих о предоставлении убежища.
      Для стран ЕС основными источниками информации о внешних миграционных процессах являются Центральные Регистры. Информация об иностранной силе поступает из «Разрешения на работу или вида на жительство». В Швейцарии и Германии максимальная информация поступает из «Регистра иностранцев».
      В таких странах, как США, Канада, Австралия и Новая Зеландия, системы сбора информации почти аналогичны. Причиной тому одинаковый подход к учету и схожий характер миграционных потоков. Как правило, речь идет о трудовых мигрантах, которые намерены в последствии обрести гражданство в указанных странах.
      Сбор данных о миграционных процессах в США осуществляет Бюро цензов Министерства торговли на основе переписей и разнообразных социально-демографических обследований населения. Эти два метода позволяют не только оценить объем миграционного потока, но и получить широкий спектр разнообразных характеристик мигрантов.
      В мировой практике активно разрабатываются и применяются механизмы адаптации и интеграции мигрантов.
      В результате объективных демографических, экономических и социальных тенденций развития ЕС потребовалась разработка комплекса мер по интеграции иммигрантов, которые содержит несколько этапов:
      1) развитие антидискриминационной практики и законодательства;
      2) трудоустройство, как основа для участия в жизни общества;
      3) меры для упрощения процедуры признания дипломов о профессиональном образовании и квалификации и опыта работы уроженцев третьих стран;
      4) профессиональное переобучение и переквалификация;
      5) повышение возможностей интеграции через систему образования;
      6) жилищная политика;
      7) социальное обеспечение.
      Предоставление услуг мигрантам в странах ЕС осуществляется посредством государственных и негосударственных структур, которые оказывают помощь в трудоустройстве, получении образования и переквалификации, языковые курсы, социальную помощь.
      В рамках повышении адаптации и интеграции мигрантов, в ЕС особая роль отводится информационным центрам, которые осуществляют работу по предотвращению нелегальной миграции (работа с базой данных, статистикой денежных переводов, исследования); консультированию и проведению тренингов; содействию легальной миграции; защите мигрантов; предоставлению финансовой помощи.
      Финансирование программ интеграции и адаптации мигрантов в ЕС осуществляется специальными фондами.
      Помимо этого, в странах ЕС существуют следующие действующие механизмы адаптации мигрантов:
      1) центры поддержки малого бизнеса: обучение, микрокредитование, юридическая поддержка;
      2) иммиграционная обсерватория: исследовательская сеть научно-исследовательских и учебных заведений, занимающихся изучением, оценкой и развитием миграционной ситуации;
      3) работа с организациями и объединениями иммигрантов: техническая поддержка, поддержка проектной деятельности, целевые и сетевые программы проектов, активная коммуникация.
      Феномен «утечки мозгов», а также эмиграция квалифицированных рабочих кадров из различных сфер является серьезной и труднорешаемой проблемой.
      Во многих странах рассматриваются стратегии по улучшению экономической и социальной ситуации для предотвращения эмиграции квалифицированных кадров и стабилизации положения дел внутри государства.
      По результатам Индекса оттока квалифицированных кадров (Foreign Policy) страны СНГ в рейтинге расположились следующим образом: Киргизия (36 место, индекс – 7,4); Украина (40 место с показателем – 7,3 балла); Узбекистан (45 место); Россия (72 место); Казахстан (138 место). Меньше всего люди хотят выезжать из США, Норвегии, Австралии, Австрии, Бельгии, Омана и Люксембурга.
      В рамках противодействия процессу «утечки мозгов», интересен опыт Кореи и Тайваня.
      Эти страны делают все возможное для привлечения ученых и исследователей. Они выбрали путь поощрения своих диаспор к репатриации. В Тайване создано специальное государственное Агентство – Национальная комиссия по делам молодежи, которая координирует усилия по стимулированию репатриации. Комиссия выступает как информационно-координационный центр, обслуживающий репатриирующихся ученых, желающих трудоустроиться, и потенциальных нанимателей.
      Корея уделяет большое внимание модернизации своих научно-исследовательских институтов для создания улучшенных условий для репатриантов. В Корейском институте науки и техники (КИНТ) исследователи, поступающие на работу, получают большую самостоятельность в научно-исследовательской и административной областях.
      В Тайване и Корее активно действуют вербовочные структуры, которые отыскивают зрелых специалистов и ученых, предлагая им высокие оклады, сопоставимые с доходами за границей, лучшие условия для работы, помощь с жильем и образованием детей. Для специалистов и преподавателей, которые не собираются возвращаться на родину, созданы специальные программы-приглашения для чтения курсов лекций. В настоящее время обе страны уже не ограничиваются задачей добиться физического возвращения своих ведущих специалистов, а стараются подключить свои диаспоры к транснациональным сетям. Для этого они организуют сети специалистов, живущих за границей, и связывают их со специалистами на родине.
      Миграция квалифицированных работников имеет свои критерии отбора. Так в Австрии для высококвалифицированных специалистов предусмотрено специальное разрешение – «разрешение на проживание для ключевых управленцев». Для этой категории основным критериям является назначение на должность управляющего в австрийскую компанию.
      В законодательстве США для высококвалифицированных иностранных специалистов, имеющих выдающиеся достижения, научные степени и т.д., устанавливаются квоты, но период ожидания грин-карты для указанных категорий гораздо меньше (за счет меньшего числа претендентов).
      Цель Европейской голубой карты заключается в привлечении квалифицированных кадров из третьих стран на рынок труда страны – члена ЕС. Голубая карта действует в течение срока от одного до четырех лет, в зависимости от контракта. Карта также позволяет ее обладателям привозить членов своей семьи.
      В силу дефицита некоторых специальностей развитые страны ведут кадровую политику привлечения иностранных граждан, имеющих специальность и опыт работы в той или иной сфере деятельности.
      В связи с дефицитом специалистов в сфере информационных технологий в Канаде была введена специальная программа, облегчающая въезд работников, обладающих соответствующей квалификацией, не требующая получения работодателями разрешения.
      Специальная программа привлечения врачей и медсестер действует в Ирландии. Разрешение на работу для лицензированного медицинского персонала выдается без проведения проверки рынка труда. Тип предоставляемого разрешения зависит от уровня заработной платы, зафиксированного в рабочем контракте.
      Таким образом, в различных странах существуют свои подходы привлечения высококвалифицированной рабочей силы и повышению привлекательности рынка труда.
      Низкоквалифицированная иностранная рабочая сила в развитых странах не менее востребована на рынке труда, чем высококвалифицированная. Зачастую низкоквалифицированные мигранты являются основой нелегальной трудовой миграции.
      Спрос на низкоквалифицированную рабочую силу в ряде отраслей Германии определил необходимость расширения программ сезонной миграции, временной работы по контракту и привлечения стажеров из стран, не входящих в ЕС.
      Дополнительным каналом притока низкоквалифицированной рабочей силы в Германию стала программа «au pair», в соответствии с условиями которой молодые люди в возрасте до 25 лет могут оказывать услуги по уходу за детьми и ведению домашнего хозяйства. Период их пребывания и работы в стране – до 1 года.
      В США для низкоквалифицированных рабочих есть сельскохозяйственные (H2 – A) и несельскохозяйственные (H2 – B) визы. Верхнего предела для визы H2 – A нет, но работодатели обязаны обеспечить работников жильем, оплатить им билеты на самолет и возместить расходы на проезд до места работы. Максимальная продолжительность визы H2 – A – один год с возможностью продления или 3 года в целом.
      В рамках жилищного обустройства низкоквалифицированных трудовых мигрантов, в развитых странах существуют программы, предусматривающие финансовую поддержку в виде льгот по оплате жилья, либо компенсации расходов на аренду.
      В Италии от работодателей требуют, чтобы они гарантировали предоставление жилья, достойных условий труда привлекаемым низкоквалифицированным специалистам. Если регион нуждается в значительном количестве иностранных работников, но не имеет достаточного жилья для них, такому региону выделят меньшую квоту.
      В рамках противодействия нелегальной миграции населения, в развитых странах практикуется ужесточения иммиграционного законодательства.
      Во-первых, ограничен въезд отдельных категорий иностранных граждан на основании качественных и количественных ограничений, во-вторых, усилена ответственность работодателей за наем нелегальной рабочей силы, а в-третьих, расширяются полномочия специализированных служб по делам иммиграции.
      В случаях особо жестокого обращения с трудовыми мигрантами, законодательство США предусматривает карательные меры против работодателей, использующих труд нелегальных иммигрантов, и организаторов нелегальной иммиграции, наказывая их наложением штрафа и лишением свободы.
      Обобщение мирового опыта регулирования миграционных процессов, позволяет выделить следующие механизмы, применимые в Республике Казахстан:
      1) разработка гибкой политики урбанизации и перераспределения рабочей силы в направления: село – малый, средний город – крупный город и агломерация;
      2) внедрение и развитие электронных систем учета внутренних и внешних мигрантов;
      3) построение постоянно действующей системы мониторинга и оценки потребностей рынка труда, в т.ч. в низко- и высококвалифицированных кадрах, и подготовка перечня профессий, нужных стране;
      4) совершенствование миграционной политики, в соответствии с демографической ситуацией и спросом на рынке труда, передовым мировым опытом;
      5) выработка сбалансированной миграционной политики в сочетании ограничительных механизмов квотирования и селективных методов привлечения высококвалифицированной рабочей силы;
      6) осуществление надзора за процессом по найму персонала;
      7) формирование перечня преференций, для активного привлечения высококвалифицированной рабочей силы из-за рубежа;
      8) расширение каналов, позволяющих получать гражданство, для удержания высококвалифицированных кадров;
      9) использование позитивного мирового опыта по адаптации и интеграции мигрантов, которые применимы на территории Республики Казахстан;
      10) разработка рекомендаций и подходов по недопущению оттока квалифицированных кадров.

3. Выбор модели миграционной политики для Республики Казахстан
и предлагаемые пути решения существующих проблем

      Сноска. Раздел 3 с изменениями, внесенными постановлением Правительства РК от 05.02.2015 № 42.

      В Республике Казахстан сформировалась либеральная миграционная политика в отношении эмиграции и иммиграции населения. При этом на протяжении многих лет государственная миграционная политика была направлена на сохранение иммиграционных процессов.
      В странах мира, которые совершили экономический рывок (Сингапур, Канада, Австралия, ОАЭ и т.д.) в свое время была усилена политика иммиграции. В результате это дало дополнительные стимулы развития экономики.
      Миграционная политика Республики Казахстан будет проводиться в органичном контексте стратегических направлений экономической политики, в т.ч. структурной и региональной политики.
      Будут учитываться изменения на национальном рынке труда, результаты мониторинга и прогноза потребности в кадрах, для выявления профессий, видов работ, наиболее востребованных на рынке труда Республики Казахстан, с целью привлечения высококвалифицированной иностранной рабочей силы.

      Цель: проведение эффективной миграционной политики Республики Казахстан, направленной на обеспечение потребностей в качественной и квалифицированной рабочей силе, создания условий беспрепятственной реализации прав, свобод и обязательств мигрантов.

      Задачи:

      Внутренняя миграция
      Совершенствование учета и прогноза потоков внутренней миграции;
      повышение эффективности управления внутренней миграции в контексте процессов урбанизации и взаимодействие региональной и миграционной политики;
      формирование политики адаптации внутренних мигрантов в городах.

      Внешняя миграция
      Совершенствование учета и регулирования потоков внешней миграции населения во взаимосвязи с социально-экономическим развитием страны;
      создание условий для активной интеграции репатриантов и иммигрантов в социально-экономическую и политическую жизнь страны;
      совершенствование механизма привлечения высококвалифицированной иностранной рабочей силы;
      противодействие оттоку квалифицированной рабочей силы, создание условий и стимулов для переселения высококвалифицированных специалистов в Республику Казахстан;
      усиление мер по пресечению нелегальной миграции и расширения легальной трудовой миграции;
      совершенствование правовой базы миграционной политики.

      Основные направления государственной миграционной политики

      1. Совершенствование учета и прогноза потоков внутренней миграции.
      Будут изучены потоки внутренних мигрантов в целях совершенствования системы их учета.
      В целях регулирования процессов внутренней миграции будут выработаны предложения по упрощению порядка регистрации внутренних мигрантов по месту жительства; проведен анализ целесообразности применения опыта регистрации граждан города Алматы, в городе Астане.
      Будут регулярно разрабатываться прогнозные оценки миграционных потоков с учетом демографического фактора, задач индустриально-инновационного развития страны и потребности регионов в трудовых ресурсах.
      2. Повышение эффективности управления внутренней миграцией в контексте процессов урбанизации и взаимодействие региональной и миграционной политики.
      В связи с ростом нагрузки на инфраструктуру крупных городов, будет проведена работа по совершенствованию управления процессами урбанизации.
      В целях улучшения взаимодействия региональной и миграционной политики будут приняты меры по формированию экономического взаимодействия и регулирования внутренней миграции сельских регионов с моногородами, малыми городами и крупными агломерациями, в рамках комплексных планов их развития.
      Необходимо выработать меры относительно формирования перечня населенных пунктов с особо неблагоприятными экологическими условиями проживания и низким потенциалом развития; механизмов закрепления трудовых ресурсов путем создания новых производств и рабочих мест, особенно в регионах, где прогнозируется миграционная убыль населения.
      3. Формирование политики адаптации внутренних мигрантов в городах.
      В рамках формирования политики адаптации внутренних мигрантов, будут выработаны предложения по принятию дополнительных мер, направленных на повышение информированности населения о возможностях трудоустройства при переезде в города; созданию жилищно-коммунальной инфраструктуры; взаимодействию государственных центров занятости с частными агентствами занятости.
      Частные агентства занятости будут сосредоточены на работе по формированию партнерских отношений с работодателями частного сектора для поддержки программ подготовки переселенцев из сельских районов, их правового консультирования и социальной защиты.
      4. Совершенствование учета и регулирования потока внешней миграции населения во взаимосвязи с социально-экономическим развитием страны.
      В целях совершенствования регулирования потоков внешней миграции предполагается создание информационной системы миграционной полиции МВД; утверждение порядка выдачи, продления и отзыва разрешения трудовому иммигранту, а также порядка регистрации, ведения дакто –, фотоучетов трудовых иммигрантов.
      Необходимо привлечение неправительственных организаций (МОМ, МОТ и др.) при проведении научно-исследовательских разработок для анализа и прогноза миграционной ситуации, мониторинга и оценки эффективности различных миграционных программ; проведение ежегодного мониторинга трудовых мигрантов, осуществляющих трудовую деятельность в Республике Казахстан.
      5. Создание условий для активной интеграции репатриантов и иммигрантов в социально-экономическую и политическую жизнь страны.
      В рамках построения эффективной миграционной политики, предстоит проведение работы по активной интеграции репатриантов и иммигрантов, посредством совершенствования правил присвоения статуса оралмана; определения критериев и перечня регионов для расселения оралманов, предоставления им льготного кредитного займа на решение жилищных проблем; повышения эффективности работы центров, обеспечивающих содействие адаптации и интеграции оралманов; совершенствования порядка и сроков проживания оралманов и членов их семей в ЦАИО и ЦВРО.
      Необходимо проведение работы по улучшению порядка расселения оралманов и членов их семей; созданию межведомственной рабочей группы для совершенствования механизма адаптации и интеграции; мониторингу занятости и социального положения оралманов.
      Предстоит организация общественного института для координации работы национальных правозащитных организаций Республики Казахстан в сфере защиты прав мигрантов; актуализация Интернет-ресурсов государственных органов для эффективного информирования репатриантов и иммигрантов о правилах въезда и пребывания на территории Республики Казахстан, о миграционном законодательстве, трудовых и социальных правах в стране трудоустройства.
      6. Совершенствование механизма привлечения высококвалифицированной иностранной рабочей силы.
      Для получения возможных выгод и преимуществ от международного разделения труда, Казахстан будет активно участвовать в конкурентной борьбе за высококвалифицированную рабочую силу.
      В этой связи, предстоит создание эффективных механизмов оценки потребностей в иностранной рабочей силе с учетом перспектив развития экономики и национального рынка труда. Необходимо внедрение дифференцированных подходов по регулированию краткосрочной и долгосрочной трудовой миграции, предусматривающих использование различных механизмов отбора, условий въезда, пребывания и осуществления трудовой деятельности.
      Для оценки количества трудовых мигрантов, ежегодно будет проводиться анализ динамики объемов денежных переводов из Республики Казахстан. Будет осуществляться регулярный контроль по вопросам оплаты труда на предприятиях, привлекающих иностранную рабочую силу.
      7. Противодействие оттоку квалифицированной рабочей силы и создание условий и стимулов для переселения высококвалифицированных специалистов в Республику Казахстан.
      В рамках противодействия оттоку высококвалифицированной рабочей силы, будет проведено исследование факторов эмиграции и иммиграции квалифицированных кадров.
      Необходимо проведение работы по стимулированию переселения на постоянное место жительства иностранных предпринимателей, инвесторов, квалифицированных специалистов, востребованных на рынке труда, и членов их семей, в том числе среди бывших соотечественников.
      Будут выработаны предложения по упрощению визового режима со странами ОЭСР.
      8. Усиление мер по пресечению нелегальной миграции и расширения легальной трудовой миграции.
      В целях усиления мер по пресечению нелегальной миграции и создания условий для расширения легальной трудовой миграции будут проведены совместные межгосударственные оперативно-профилактические мероприятия, направленные на выявление и пресечение нарушений миграционного законодательства.
      Помимо этого, будет проведена работа по реализации совместно с компетентными органами иностранных государств мер по противодействию нелегальной миграции, будут проведены семинары, круглые столы в целях изучения опыта зарубежных стран по предотвращению фактов незаконной миграции, а также защите прав трудовых мигрантов.
      9. Совершенствование правовой базы миграционной политики.
      В рамках совершенствования правовой базы, национальное законодательство будет приведено в соответствие нормам и требованиям соглашений Всемирной торговой организации с учетом национальных интересов Республики Казахстан. Будет проведена работа по повышению ответственности работодателя за несоблюдение прав трудящихся-мигрантов (внутренних и внешних). Предполагается дальнейшее совершенствование миграционного законодательства с учетом изменения социально-экономической ситуации в стране, на основании анализа правоприменительной практики в сфере трудовой миграции.

           4. План мероприятий по реализации Комплексного плана

      Сноска. Раздел 4 с изменениями, внесенными постановлением Правительства РК от 09.04.2015 № 208.

№ п/п

Мероприятие

Форма завершения

Ответственные за исполнение

Срок исполнения

Предполагаемые расходы (тыс. тенге)

Источник финансирования

1

2

3

4

5

6

7

1. Совершенствование учета и прогноза потоков внутренней миграции

1.


Изучение потоков внутренних мигрантов с целью совершенствования системы их учета

Информация в Правительство Республики Казахстан (в соответствии с пунктом 2 постановления)

МВД (созыв), МЗСР, МНЭ, акиматы областей, городов Астаны и Алматы

5 июля ежегодно

Не требуются


2.

Рассмотрение необходимости применения опыта регистрации граждан города Алматы в городе Астана

Предложения в Правительство Республики Казахстан (в соответствии с пунктом 2 постановления)

МВД, МРР, акиматы областей, городов Астана и Алматы

Май 2014 года

Не требуются


3.

Выработка предложений по переселению граждан из населенных пунктов с особо неблагоприятными экологическими условиями проживания и оказания им мер социальной поддержки в рамках Дорожной карты занятости 2020

Предложения в Правительство Республики Казахстан (в соответствии с пунктом 2 постановления)

МТСЗН (созыв), МРР, акиматы областей, городов Астана и Алматы

Февраль
2014 года

Не требуются


4.

Внесение предложений по упрощению порядка регистрации внутренних мигрантов по месту жительства

Предложения в Правительство Республики Казахстан (в соответствии с пунктом 2 постановления)

МВД

Июль 2014 года

Не требуются


5.

Выработка предложений по формированию прогноза миграционных потоков с учетом демографического фактора, задач индустриально-инновационного развития страны, потребности регионов в трудовых ресурсах

Предложения в Правительство Республики Казахстан (в соответствии с пунктом 2 постановления)

МЭБП (созыв), МТСЗН, МИНТ, МВД, акиматы областей, городов Астана и Алматы

Ноябрь 2014 года

Не требуются


2. Повышение эффективности управления внутренней миграцией в контексте процессов урбанизации и взаимодействие региональной и миграционной политики

6.


Выработка предложений дифференцированного подхода  управления процессом урбанизации в зависимости от типов городов

Предложения в Правительство Республики Казахстан (в соответствии с пунктом 2 постановления)

МРР (созыв), МЭБП, акиматы областей, городов  Астана и Алматы

Декабрь 2014 года

Не требуются


7.

Выработка предложений по определению критериев целевых значений плотности застройки для препятствия бесконтрольному расширению территории городов с населением свыше 200 000 человек

Предложения в Правительство Республики Казахстан (в соответствии с пунктом 2 постановления)

МРР (созыв),  акиматы областей, городов Астана и Алматы

Октябрь 2014 года

Не требуются


8.

Разработка мер по экономическому взаимодействию и регулированию внутренней миграции сельских регионов с моногородами, малыми городами и крупными агломерациями, в рамках комплексных планов их развития

Информация в Правительство Республики Казахстан (в соответствии с пунктом 2 постановления)

МРР (созыв),  МСХ, акиматы областей, городов Астана и Алматы

5 июля 2014 года

Не требуются


9.

Выработка предложений по внесению изменений в «Межрегиональные  планы мероприятий по развитию крупных агломераций» в части регулирования потоков внутренних мигрантов и их  адаптации

Предложения в Правительство Республики Казахстан (в соответствии с пунктом 2 постановления)

МРР (созыв), МТСЗН, акиматы областей, городов Астана и Алматы

Июль 2014 года

Не требуются


10.

Формирование перечня населенных пунктов с особо неблагоприятными экологическими условиями проживания и низким потенциалом развития

Информация в Правительство Республики Казахстан (в соответствии с пунктом 2 постановления)

МРР, МЭБП, МОСВР, МТСЗН

5 апреля 2014 года

Не требуются


11.

Внесение предложений по механизмам закрепления трудовых ресурсов путем создания новых производств и рабочих мест, особенно в регионах, где прогнозируется миграционная убыль населения

Предложения в Правительство Республики Казахстан (в соответствии с пунктом 2 постановления)

МТСЗН (созыв), МРР, МЭБП, акиматы областей

Декабрь 2014 года

Не требуются


3. Формирование политики адаптации внутренних мигрантов в городах

12.

Внесение предложений по принятию дополнительных мер, направленных на повышение информирован-
ности населения о возможностях трудоустройства при переезде в города

Предложения в Правительство Республики Казахстан (в соответствии с пунктом 2 постановления)

МТСЗН, МКИ, акиматы областей, городов Астана и Алматы

Июль 2014 года

Не требуются


13.


Проработка вопроса по созданию жилищно-
коммунальной инфраструктуры для проживания внутренних  трудовых мигрантов и приезжих студентов ВУЗов и учащихся организаций ТиПО, в том числе на основе государственно-частного партнерства

Предложения в Правительство Республики Казахстан (в соответствии с пунктом 2 постановления)

МРР, МТСЗН, МОН, акиматы областей, городов Астана и Алматы

Ноябрь 2014 года

Не требуются



14.

Реализация мероприятий по обеспечению взаимодействия государственных центров занятости с частными агентствами по вопросам трудоустройства граждан, обеспечению информацией по социальной защите, правовому консультированию межрегиональных трудовых мигрантов

Информация в Правительство Республики Казахстан (в соответствии с пунктом 2 постановления)

МЗСР, акиматы областей, городов Астаны и Алматы

5 июля 2014, 2015 годов

Не требуются


4. Совершенствование учета и регулирования потоков внешней миграции населения во взаимосвязи с социально-экономическим развитием страны

15.

Создание информационной системы миграционной полиции МВД

Информация в Правительство Республики Казахстан (в соответствии с пунктом 2 постановления)

МВД (созыв), КНБ (по согласованию), МЗСР

5 января 2016 года

2014 год - 549 642 тыс. тенге, 2015 год – 80 612 тыс. тенге, 2016 год – 18 324 тыс. тенге

Республиканский бюджет

16.

Утверждение порядка выдачи, продления и отзыва разрешения трудовому иммигранту, а также порядка регистрации, ведения дакто-, фотоучетов трудовых иммигрантов

Приказ МВД

МВД

Февраль 2014 года

Не требуются


17.


Привлечение неправительственных организаций (МОМ, МОТ и др.) при проведении научно-
исследовательских разработок для анализа и  прогноза миграционной ситуации, мониторинга и оценки эффективности мер миграционной политики

Информация в Правительство Республики Казахстан (в соответствии с пунктом 2  постановления)

МВД, МИД, МЗСР

5 января ежегодно (начиная с 2015 года)

Не требуются


18.

Проведение мониторинга мигрантов, осуществляющих трудовую деятельность

Информация в Правительство Республики Казахстан (в соответствии с пунктом 2 постановления)

МЗСР, МВД

5 января ежегодно

Не требуются


5. Создание условий для активной интеграция репатриантов и иммигрантов в социально-экономическую и политическую жизнь страны

19.

Внесение изменений в приказ Министра труда и социальной защиты населения Республики Казахстан от 22 июля 2013 года № 329-Ө-М «Об утверждении Правил присвоения статуса оралмана»

Приказ МТСЗН

МТСЗН

Март 2014 года

Не требуются


20.

Определение критериев регионов для расселения оралманов

Информация в Правительство Республики Казахстан (в соответствии с пунктом 2 постановления)

МРР, МСХ, акиматы областей, городов Астана и Алматы

Февраль 2014 года

Не требуются


21.

Утверждение перечня регионов для расселения оралманов

Постановление Правительства Республики Казахстан

МТСЗН (созыв), МЭБП, МРР, акиматы областей, городов Астана и Алматы

Апрель 2014 года

Не требуются


22.

Утверждение правил предоставления льготных кредитных займов для строительства, восстановления или приобретения жилья оралманам и членам их семей

Постановление Правительства Республики Казахстан

МТСЗН (созыв), МРР, акиматы областей, городов Астана и Алматы, АО «ЖССБРК» (по согласованию)

Февраль 2014 года

В пределах средств, ежегодно предусматриваемых в республиканском бюджете на соответствующие годы

Республиканский бюджет

23.

Внесение изменений и дополнений в приказ Министра труда и социальной защиты населения Республики Казахстан от 22 июля
2013 года
№ 331-Ө-М «Об утверждении Правил и сроков проживания оралманов и членов их семей в Центре адаптации и интеграции оралманов, а также Правил оказания оралманам и членам их семей адаптационных и интеграционных услуг»

Приказ МТСЗН

МТСЗН, акиматы областей, городов Астана и Алматы

Февраль 2014 года

Не требуются


24.


Внесение предложений по повышению эффективности работы центров, обеспечивающих содействие адаптации и интеграции оралманов

Предложения в Правительство Республики Казахстан (в соответствии с пунктом 2 постановления)

МТЗСН (созыв), МЭБП, акиматы  областей

Сентябрь  2014 года

Не требуются


25.

Внесение изменений в приказ Министра труда и социальной защиты населения Республики Казахстан от 22 июля
2013 года
№ 330-Ө-М «Об утверждении Правил деятельности центров адаптации и интеграции оралманов, Правил деятельности центров временного размещения»

Приказ МТСЗН

МТСЗН, акиматы областей, городов Астана и Алматы

Февраль 2014 года

Не требуются


26.


Внесение изменений в приказ Министра труда и социальной защиты населения Республики Казахстан от 22 июля
2013 года
№ 328-Ө-М «Об утверждении Правил первичного расселения этнических казахов и членов их семей, по их желанию, до присвоения статуса оралмана в центрах временного размещения»

Приказ МТСЗН

МТСЗН, акиматы областей, городов Астана и Алматы

Февраль 2014 года

Не требуются



27.


Создание постоянно действующей межведомственной рабочей группы для совершенствования механизма адаптации и интеграции оралманов и членов их семей с участием государственных органов и органов местного самоуправления, а также институтов гражданского общества и бизнес-структур

Приказ МТСЗН


МТЗСН, МЭБП, МВД, акиматы областей, городов Астана и Алматы


Март 2014 года


Не требуются



28.

Проведение мониторинга занятости, социального положения оралманов

Информация в Правительство Республики Казахстан (в соответствии с пунктом 2 постановления)

МЗСР (созыв), акиматы областей, городов Астаны и Алматы

5 апреля ежегодно

Не требуются


29.

Выработка предложений по созданию общественного института для координации работы национальных право-защитных организаций Республики Казахстан в сфере защиты прав мигрантов

Предложения в Правительство Республики Казахстан (в соответствии с пунктом 2 постановления)

МТЗСН, МВД, акиматы областей, городов Астана и Алматы, УПЧ

Октябрь 2014 года

Не требуются


30.


Актуализация интернет-ресурсов государственных органов для  информирования иммигрантов о правилах въезда и пребывания на территории Республики Казахстан, о миграционном законодательстве, трудовых и социальных правах в Республике Казахстан

Информация в  Правительство Республики Казахстан (в соответствии с пунктом 2 постановления)

МИД, МНЭ, МЗСР, МВД, МИР

5 января ежегодно  (начиная с 2015 года)

Не требуются


6. Совершенствование механизма привлечения высококвалифицированной иностранной рабочей силы

31.

Выработка предложений по совершенствованию механизма квотирования и иных инструментов регулирования привлечения иностранной рабочей силы

Предложения в Правительство Республики Казахстан (в соответствии с пунктом 2 постановления)

МТЗСН, МЭБП, МРР, МИНТ, акиматы областей, городов Астана и Алматы

Июль 2014 года

Не требуются


32.

Выработка предложений по формированию  профессий, видов работ, не востребованных у граждан Республики Казахстан и рассмотрение возможности привлечения по ним иностранной рабочей силы в упрощенном порядке

Предложения в Правительство Республики Казахстан (в соответствии с пунктом 2 постановления)

МТСЗН (созыв), МРР, акиматы областей, городов Астана и Алматы

Октябрь 2014 года

Не требуются


33.

Оценка количества трудовых мигрантов с учетом объемов денежных переводов из Республики Казахстан

Информация в Правительство Республики Казахстан (в соответствии с пунктом 2 постановления)

МНЭ (созыв), НБ (по согласованию), МВД, МЗСР

5 апреля ежегодно

Не требуются


34.

Организация регулярного контроля по вопросам оплаты труда на предприятиях, привлекающих иностранную рабочую силу

Информация в Правительство Республики Казахстан (в соответствии с пунктом 2 постановления)

МЗСР

5 октября ежегодно

Не требуются


35.

секретно

36.

секретно

7. Противодействие оттоку квалифицированной рабочей силы и создание условий и стимулов для переселения высококвалифицированных специалистов в Республику Казахстан

37.

Проведение исследования причин оттока и притока квалифицированных кадров

Информация в Правительство Республики Казахстан (в соответствии с пунктом 2 постановления)

МНЭ, МЗСР, МОН, МИР, МЭ

5 января ежегодно(начиная с 2015 года)

В пределах средств, ежегодно предусматриваемых в республиканском бюджете на соответствующие годы

Республиканский бюджет

38.

Содействие распространению за рубежом информации о государственной политике Республики Казахстан в области миграции с целью привлечения иностранных предпринимателей, инвесторов, квалифицированных специалистов и членов их семей, в том числе из числа бывших соотечественников, востребованных на рынке труда

Информация в Правительство Республики Казахстан (в соответствии с пунктом 2 постановления)

МИД (созыв), МЗСР, МВД, МИР

5 января ежегодно (начиная с 2015 года)

В пределах средств, ежегодно предусматриваемых в республиканском бюджете  на соответствующие годы

Республиканский бюджет

39.

Внесение предложений по упрощению визового режима со странами ОЭСР

Предложения в Правительство Республики Казахстан (в соответствии с пунктом 2 постановления)

МИД (созыв), МВД

Июнь 2014 года

Не требуются


40.

секретно

8. Усиление мер по пресечению нелегальной миграции и расширения легальной трудовой миграции

41.


Проведение совместных межгосударственные оперативно-профилактических мероприятий, направленных на выявление и пресечение  нарушений миграционного законодательства

Информация в Правительство Республики Казахстан (в соответствии с пунктом 2  постановления)

МВД (созыв), КНБ (по согласованию)

5 января ежегодно (начиная с 2015 года)

Не требуются


42.

Реализация совместно с компетентными органами иностранных государств мер по противодействию нелегальной миграции

Информация в Правительство Республики Казахстан (в соответствии с пунктом 2 постановления)

МВД

5 января ежегодно (начиная с 2015 года)

Не требуются


43.

Проведение семинаров, круглых столов в целях изучения опыта зарубежных стран по предотвращению фактов незаконной миграции, а также защите прав  трудовых мигрантов

Информация в Правительство Республики Казахстан (в соответствии с пунктом 2 постановления)

МНЭ, МИД, МВД, МЗСР

Июль ежегодно

В пределах средств, ежегодно предусматриваемых в республиканском бюджете на соответствующие годы

Республиканский бюджет

44.

секретно

45.

секретно

9. Совершенствование правовой базы миграционной политики

46.

Разработка предложений по приведению национального законодательства в соответствии с требованиями соглашений Всемирной торговой организации

Предложения в  Правительство Республики Казахстан (в соответствии с пунктом 2 постановления)

МТЗСН, МВД, МЭБП

Июнь 2014 года

Не требуются


47.

Совершенствование законодательства Республики Казахстан в части повышения ответственности работодателя за несоблюдение прав трудящихся-мигрантов (внутренних и внешних)

Информация в Правительство Республики Казахстан (в соответствии с пунктом 2 постановления)

МТСЗН (свод), МЭБП, МВД

5 января  2015 года

Не требуются


48.


Выработка предложений по совершенствованию миграционного законодательства с учетом изменения социально-экономической ситуации в стране

Предложения в Правительство Республики Казахстан (в соответствии с пунктом 2 постановления)

МЭБП, МВД, МТСЗН

Ноябрь 2014 года

Не требуются


49.

На основании анализа правоприменительной практики в сфере трудовой миграции проработать вопрос внесения в законодательство норм, предусматривающих:
- перечисление заработной платы трудовым иммигрантам на депозиты в банках второго уровня Республики Казахстан;
- заключение трудовыми иммигрантами обязательного договора медицинского страхования.

Предложения в Правительство Республики Казахстан (в соответствии с пунктом 2 постановления)

МВД (свод), МЭБП, МТСЗН, МРР, МФ, НБ, МЗ

Июнь 2014 года

Не требуются


Примечание: расшифровка аббревиатур:

АО «ЖССБК»

-

АО «Жилстройсбербанк Казахстана»

ГП

-

Генеральная прокуратура Республики Казахстан

КНБ

-

Комитет национальной безопасности Республики Казахстан

МВД

-

Министерство внутренних дел Республики Казахстан

МЗ

-

Министерство здравоохранения Республики Казахстан

МИД

-

Министерство иностранных дел Республики Казахстан

МИНТ

-

Министерство индустрии и новых технологий Республики Казахстан

МКИ

-

Министерство культуры и информации Республики Казахстан

МОН

-

Министерство образования и науки Республики Казахстан

МОСВР

-

Министерство окружающей среды и водных ресурсов Республики Казахстан

МРР

-

Министерство регионального развития Республики Казахстан

МСХ

-

Министерство сельского хозяйства Республики Казахстан

МТСЗН

-

Министерство труда и социальной защиты населения Республики Казахстан

МФ

-

Министерство финансов Республики Казахстан

МЭБП

-

Министерство экономики и бюджетного планирования Республики Казахстан

НБ

-

Национальный Банк Республики Казахстан

СВР «Сырбар»

-

Служба внешней разведки «Сырбар»

УПЧ

-

Уполномоченный по правам человека в Республике Казахстан

МЗСР

-

Министерство здравоохранения и социального развития Республики Казахстан

МИР

-

Министерство по инвестициям и развитию Республики Казахстан

МЭ

-

Министерство энергетики Республики Казахстан

МНЭ

-

Министерство национальной экономики Республики Казахстан

Көші-қон проблемаларын шешу, шектес мемлекеттерден көші-қон ағындарын бақылауды күшейту, отандық білікті кадрлардың шетелдік еңбек нарығына шамадан тыс кетуін болдырмау үшін оларға қолайлы жағдайлар жасау жөніндегі 2014 - 2016 жылдарға арналған кешенді жоспар туралы

Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2013 жылғы 31 желтоқсандағы № 1593 қаулысы

      «Мемлекет басшысының 2012 жылғы 14 желтоқсандағы «Қазақстан – 2050» стратегиясы: қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты» атты Қазақстан халқына Жолдауын іске асыру жөніндегі шаралар туралы» Қазақстан Республикасы Президентінің 2012 жылғы 18 желтоқсандағы № 449 Жарлығына сәйкес Қазақстан Республикасының Үкіметі ҚАУЛЫ ЕТЕДІ:
      1. Қоса беріліп отырған Көші-қон проблемаларын шешу, шектес мемлекеттерден көші-қон ағындарын бақылауды күшейту, отандық білікті кадрлардың шетелдік еңбек нарығына шамадан тыс кетуін болдырмау үшін оларға қолайлы жағдайлар жасау жөніндегі 2014 – 2016 жылдарға арналған кешенді жоспар (бұдан әрі – Кешенді жоспар) бекітілсін.
      2. Орталық, жергілікті және өзге мемлекеттік органдар, ұйымдар (келісім бойынша) тоқсан сайын, есепті тоқсаннан кейінгі айдың 5-күніне дейін Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігіне Кешенді жоспардың орындалу барысы туралы ақпарат беруді қамтамасыз етсін.
      Ескерту. 2-тармақ жаңа редакцияда - ҚР Үкіметінің 09.04.2015 № 208 қаулысымен.
      3. Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігі есепті тоқсаннан кейінгі айдың 15-күніне дейін Қазақстан Республикасының Үкіметіне Кешенді жоспардың орындалу барысы туралы жиынтық ақпарат беруді қамтамасыз етсін.
      Ескерту. 3-тармақ жаңа редакцияда - ҚР Үкіметінің 09.04.2015 № 208 қаулысымен.
      4. Осы қаулының орындалуын бақылау Қазақстан Республикасы Премьер-Министрінің орынбасары Б.М. Сапарбаевқа жүктелсін.
      Ескерту. 4-тармақ жаңа редакцияда - ҚР Үкіметінің 09.04.2015 № 208 қаулысымен.
      5. Осы қаулы қол қойылған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі.

      Қазақстан Республикасының
      Премьер-Министрі                                     С. Ахметов

Қазақстан Республикасы  
Үкіметінің        
2013 жылғы 31 желтоқсандағы
№ 1593 қаулысымен     
бекітілген        

Көші-қон проблемаларын шешу, шектес мемлекеттерден көші-қон
ағындарын бақылауды күшейту, отандық білікті кадрлардың
шетелдік еңбек нарығына шамадан тыс кетуін болдырмау үшін
оларға қолайлы жағдайлар жасау жөніндегі
2014 – 2016 жылдарға арналған
кешенді жоспар

      Кіріспе
      Көші-қон проблемаларын шешу, шектес мемлекеттерден көші-қон ағындарын бақылауды күшейту, отандық білікті кадрлардың шетелдік еңбек нарығына шамадан тыс кетуін болдырмау үшін оларға қолайлы жағдайлар жасау жөніндегі 2014 – 2016 жылдарға арналған кешенді жоспарда (бұдан әрі – Кешенді жоспар) елдің әлеуметтік-экономикалық даму контекстінде ішкі және сыртқы көші-қонның себеп-салдарлық байланыстарының және ағымдағы проблемаларына жүйелі тәсіл негізінде талдау жүргізілді.
      Кешенді жоспарда Қазақстан Республикасының көші-қон саясатын жетілдіру: көші-қон ағындарын бақылауды күшейту, ішкі және сыртқы көші-қон ағындарын есепке алу мен болжауды жетілдіру бойынша шараларды іске асыру; білікті жұмыс күшінің кетуіне қарсы іс-қимыл және біліктілігі жоғары шетелдік мамандар үшін қазақстандық еңбек нарығының тартымдылығын арттыру жөніндегі бағыттарды кеңінен қамту көзделеді. Заңсыз көші-қонның жолын кесу және заңды еңбек қызметін кеңейтуге жағдай жасау, заңнама жүйесін жетілдіру және оны көшіп-қонушы еңбекшілердің құқықтарын қорғау саласындағы халықаралық стандарттарға сәйкес келтіру жөніндегі шараларды күшейтуге бағытталған іс-шаралар ұсынылған.

1. Ағымдағы көші-қон процестерін елдің әлеуметтік-экономикалық
дамуымен өзара байланыста талдау

      Ескерту. 1-бөлімге өзгеріс енгізілді - ҚР Үкіметінің 09.04.2015 № 208 қаулысымен.

      Демографиялық даму
      Демографиялық процестердің өзгеруі елдегі көші-қон саясатын айқындайтын негізгі факторлардың бірі болып табылады. Қазақстан өңірлеріндегі демографиялық жағдай біртекті емес және одан әрі халықтың табиғи ұдайы өсіп-өнуі және көші-қонының қалыптасқан үрдістерінің ықпалымен дамитын болады.
      Соңғы 10 жылда халықтың табиғи өсімінің шамасы 2,1 есе өсті, бала туу деңгейі 1999 жылғы 14,6 %-дан 2010 жылы 22,5 %-ға дейін өсті.
      Дегенмен, БҰҰ-ның демографиялық қартаю шәкілі бойынша Қазақстандағы халық қартаю қарсаңында. Аталған процесс, әсіресе, республиканың солтүстік, шығыс және орталық облыстарына тән.
      2020 жылға қарай репродуктивті стереотиптердің және жас ұрпақ ұстанымдарының өзгерістеріне негізделген бала туу деңгейінің төмендеуі күтіледі.
      Халықтың келешек ұрпақтармен орын алмасу көрсеткіші (туудың жиынтық көрсеткіші) жалпы алғанда ел бойынша репродуктивті жастағы 1 әйелге 2011 жылы 2,59 туудан 2020 жылы 2,45 тууға дейін төмендейді.
      Болжанатын кезеңде қала халқының саны 27,4 %-ға дейін ұлғайып, 2020 жылы елдің барлық халқының 60 % құрайтын болады.
      Өлім-жітім деңгейінің біртіндеп қысқаруы күтілетін өмір сүру ұзақтығының артуына жәрдемдесетін болады: 2015 жылға қарай – 70,3 жас, 2020 жылға қарай – 72,4 жас.
      Алдын ала бағалаулар бойынша еңбекке жарамды жастан шығатын халықтың оған келетін халыққа арақатынасы 2017 жылы 70,3 %-ды құрайды, ал 2030 жылға қарай 49,6 %-ға дейін бірқалыпты төмендейді. Бұл 2030 жылы еңбекке жарамды 1000 адамға еңбекке қабілетті жастан шығатын 496 адамнан келетінін білдіреді. Демографиялық жүктеме коэффициенті 2013 жылғы 59,5 %-дан 2030 жылы 72,7 %-ға дейін өседі.
      Репродуктивті стереотиптердің өзгеруі, өлім-жітім деңгейінің қысқаруы, халықтың демографиялық жүктемесінің артуы нәтижесінде 2030 жылға қарай Қазақстан Республикасында экономикалық белсенді халықтың біртекті емес шығуы және толығуы өзекті проблема болады. Бұл күтілетін экономикалық өсу қарқындарының аясында болашақта Қазақстан Республикасының кейбір өңірлерінде жұмыс күшінің ұсынысы мен еңбекке сұраныстың өсуінің теңгерімсіздігіне алып келуі мүмкін.
      Қалыптасқан демографиялық трендтер ішкі көші-қон процестерінің ағындары мен бағыттарына айтарлықтай ықпал ететін болады және оларды жоспарланған дамуға сәйкес басқарылатын түзетулерді қажет ететін болады.

      Қазақстан экономикасының құрылымдық және өңірлік дамуы
      Өңірлер дамуының деңгейі мен табыстылығы ЖӨӨ және еңбек төлемінің деңгейіне; өсу қарқындары мен жұмыспен қамтудың құрылымына; жұмыссыздық көлеміне; өзін-өзі жұмыспен қамтитын халық санына әсер ететін экономикалық мамандандыруға тәуелді болады.
      Өңірлік және салалық дамудағы сәйкессіздіктер сыртқы және ең алдымен елдің неғұрлым дамыған өңірлеріне бағытталған ішкі көші-қон бағытына шешуші ықпал етеді.
      Негізгі капиталға барлық инвестициялардың 60 %-ға жуығы батыс облыстарға, сондай-ақ Астана мен Алматы қалаларына тиесілі. Осы облыстарда барлық жалпы өнімнің жартысынан көбі өндіріледі және ең жоғары жалақы төленеді.
      Дәл осы өңірлерде 2012 жылы оң көші-қон сальдосы қалыптасты (Астана қ. – 19 607 адам, Алматы қ. – 10 002 адам, Маңғыстау облысы – 2 299 адам, Атырау облысы – 118 адам).
      Халықтың ең көп кетуі Оңтүстік Қазақстан және Жамбыл облыстарында байқалады.
      Өңіраралық көші-қонның шешуші факторы табыстың саралануы болып табылады. Батыс облыстардың, Астана, Алматы қалаларының қызметкерлері мен Солтүстік Қазақстан, Жамбыл және Ақмола облыстары қызметкерлерінің орташа жалақысының айырмашылығы 2,6 есені құрайды.
      Әлеуметтік теңсіздік және табыс деңгейін арттыру көздерін іздестіру жұмыспен қамтудың және қосымша ақша табудың (қайталама жұмыспен қамту) формалды емес нысандарының дамуына ықпал етеді. Формалды емес жұмыспен қамтудың неғұрлым үлкен үлесі тиесілі облыстар қатарына: Оңтүстік Қазақстан (жалпы формалды емес жұмыспен қамтудың 16,3 %), Алматы және Шығыс Қазақстан облыстары (сәйкесінше 16,7 % және 9,3 %), Жамбыл облысы (9,8 %) кіреді. Жалпы, бұл 4 облыс жалпы формалды емес жұмыспен қамтудың 50 %-нан астамын қамтиды.
      Ішкі көшіп-қонушылар ағынының бірқалыпты болмауы, формалды емес жұмыспен қамту еңбек нарығындағы теңгерімсіздікке алып келеді.
      «Экономикалық зерттеулер институты» АҚ-ның есептеулері бойынша 2020 жылға қарай 16 %-ға өсетін еңбекке сұраныстың оң тренді болжанады.
      Оң серпін іс жүзінде барлық салалар бойынша байқалатын болады. Еңбекке сұраныстың тұрақты көзі ірі қалалар болып қала береді.
      Сонымен қатар, еңбекке қабілетті жастағы халық ол жастан шығатын халықтан асатын өңірлерде еңбекке сұраныстан ұсыныстың артық болу тәуекелі мен жұмыссыздықтың өсуі пайда болады. Көші-қонның сыртқа кету ағынының өсуі заңды болады.
      Өңірлік дамудың сәйкессіздіктері, табыстың теңсіздігі және еңбек нарығының теңгерімсіздігі экономикадағы және жұмыспен қамтудағы құрылымдық ілгерілеулерді, жаңа өндірістерді еңбек ресурстарымен уақтылы қамтамасыз етуді тежейді, шетелдік жұмыс күшін тартуға мәжбүр етеді, жұмыссыздықтың тоқырауына, депрессивті өңірлердегі әлеуметтік шиеленісушілікке алып келеді. Бұл еңбек өнімділігінің өсуіне кедергі жасай отырып, экономиканың дамуына теріс әсер етеді.

      Ішкі көші-қон
      2000 жылдан бастап Қазақстанда елдегі халықтың көші-қон қозғалысы айтарлықтай ұлғаюда, халықтың өңіраралық және өңірлік көші-қонының көлемі өсуде.
      Қазақстан Республикасында 2000 – 2010 жылдары өңіраралық көшіп-қонушыларының саны орта есеппен 138 747 адамды құрады. 2010 жылдан бастап 2012 жылға дейінгі аралықта осы көрсеткіштің мәні 18,8 %-ға өсті. Өңірлік көші-қонның жыл сайынғы өсуі 3,2 % құрайды.
      Қазіргі уақыттағы Қазақстандағы ішкі көші-қонның мынадай сипаттағы ерекшеліктері бар:
      1) көші-қонның негізгі ағыны Астана, Алматы, Шымкент қалаларына және батыс өңірге бағытталған;
      2) көшіп-қонушылардың қолайлы өңірлерге тұрақты ағыны байқалады;
      3) көші-қон ағынындағы негізгі үлес жастарға келеді;
      4) көші-қон ағындарының түйінді факторы білім алу және жоғары табыс табу болып табылады.
      Қазақстандағы ішкі көші-қон экономикалық белсенді халықтың ауылдардан және экологиялық қолайсыз өңірлерден экономикалық жағдайы анағұрлым қолайлы өңірлерге қарқынды қоныс аударуымен сипатталады, осылайша қабылдайтын өңірлердегі әлеуметтік шиеленісушілікке жәрдемдесе отырып, инфрақұрылымға жүктемені ұлғайтады.
      Қазақстан Республикасы үшін Астана, Алматы, Шымкент қалаларындағы стихиялық қалыптасқан орталықтары бар агломерациялардың дамуы тән.
      Адамдардың ауылдық жерден қалаға қоныс аударуы елдің урбанизациялау процесіне ықпал етеді. Әлемдік тәжірибеге сәйкес, орта есеппен елдің қалалық тұрғындары санының 10 %-ға ұлғаюы экономиканың 6,4 %-ға қосымша өсімін береді.
      Урбанизациялаудың объективтілігіне қарамастан, оның стихиялылығы қалалардың инфрақұрылымына жүктеменің күшеюімен, адам құқықтарын бұзу жағдайларымен, әлеуметтік шиеленісушіліктің өсуімен байланысты.
      Осы тұрғыда өңіраралық және өңірлік көші-қонды есепке алу мен болжау проблемасы өте өзекті болып табылады.
      «Халықтың көші-қоны туралы» Қазақстан Республикасының Заңында ішкі көші-қон ағындарын реттеуді күшейту бойынша шаралар шеңберінде алғаш рет халықтың ішкі орын ауыстыру мәселелері ескерілген.
      2015 жылдың 1 қаңтарынан бастап, ішкі көші-қон процестерін реттеу мақсатында, ішкі көшіп-қонушылардың жаңа тұрғылықты жерде тіркелуі бойынша міндеттемелерді орындауын бақылау күшейтілетін болады.
      Қазақстан Республикасының Үкіметі ішкі көшіп-қонушылардың орын ауыстыруына және қоныс аударғандар мәртебесін алуға квоталар белгілеуді жоспарлауда. Ішкі көшіп-қонушылардың қоныс аудару квотасына енген Қазақстан Республикасының азаматтарына Қазақстан Республикасының Үкіметі белгілеген тәртіппен тұрақты тұрғылықты жеріне баруға жолақы және мүлкін тасымалдау шығындарын қамтитын біржолғы жәрдемақы төленетін болады және тұрғын үй құрылысына, қайта қалпына келтіру немесе сатып алу үшін жеңілдікті кредиттік қарыздар берілетін болады.

      Урбанизациялау процесі
      Қазақстанның қазіргі заманғы мемлекеттік өңірлік саясаты перспективті аудандар мен басым өсу нүктелерінде экономикалық және еңбек ресурстарын аумақтық шоғырландыруға, жоғары урбанизацияланған аймақтарды, кәсіпкерлік белсенділікті қарқынды дамытуға, халықтың өнімді жұмыспен қамтылуын қамтамасыз етуге бағытталған.
      Өсу орталықтарына («нүктелеріне») ресурстарды шоғырландыру жалпы әлемдік үрдіс болып табылады және дамыған және табысты дамушы елдерде айқын көрінеді, себебі осы орталықтар елдің барлық аумағы үшін дамудың «қозғаушы күші» болып табылады.
      Әлемнің дамыған елдерінде қала тұрғындарының үлесі: Канадада – 76 %, Бразилияда – 86 %, Австралияда – 89 % құрайды. Қазақстанда қала тұрғындарының үлесі – 54,9 % құрайды.
      Қазақстанда урбанизациялаудың өсу үрдісінің болмауы – дамушы елдер үшін сирек құбылыс. Жылдам өсуші елдерде (Қытай, Индонезия) өткен он жылдың ішінде урбанизациялау деңгейі 10-15 % өсті. Ал Қазақстанда 2003 жылдан бастап урбанизациялау деңгейі шамамен 53-55 % құрады.
      Қазақстан қалаларының дамуына тән сипат – монобейінді қалалардың (27 моноқала) және шағын қалалардың (қала мәртебесіне ие елдімекендердің жалпы санынан 69 %) басым болуы.
      Моноқалалар мен шағын қалалардың дамуы оларда орналасқан өндірістің өмірлік циклінің кезеңіне, өнімге қажеттілік пен сұраныс деңгейіне байланысты.
      Моноқалалар мен шағын қалаларда ірі өнеркәсіп кәсіпорындарының тоқтауы мен тұрып қалуының нәтижесінде әлеуметтік салада, тұрғын үй-коммуналдық шаруашылығында, инженерлік инфрақұрылымда күрделі жағдай қалыптасты, жұмыссыздық деңгейі өсті, өзін-өзі жұмыспен қамтитын халық саны өсті. Бұл еңбекке қабілетті халықтың анағұрлым қолайлы өңірлерге жаппай кетуіне алып келді.
      Моноқалалар мен шағын қалалардағы көшіп-қонушы халықтың үлкен бөлігін еңбекке қабілетті жастағы жастар құрайды. Осыған байланысты осы елді мекендерде халықтың қартаюы және экономикалық белсенді халық үлесінің төмендеуі байқалады.
      Моноқалалардан, шағын қалалардан, ауылдық елді мекендерден көшіп-қонушыларды тартатын қолайлы өңірлер ірі қалалық агломерациялар болып табылады. Тек 2003 жылдан бастап 2012 жылға дейінгі аралықта Қазақстан астанасындағы халықтың саны 55 %-ға өсті.
      Агломерацияларды дамыту жөніндегі өңірлік және салалық бағдарламаларды үйлестіру мақсатында Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2013 жылғы 6 маусымдағы № 581 және 2013 жылғы 18 маусымдағы № 611 қаулыларымен Ірі агломерацияларды дамыту жөніндегі өңіраралық іс-шаралар жоспарлары бекітілді.
      Агломерацияларды дамытудың негізгі стратегиялық міндеті – оларды әлемдік және өңірлік нарықтармен интеграцияланған ұзақ мерзімді өсу орталықтары ретінде қалыптастыру болып табылады.
      Бұл ретте, моноқалалар және шағын қалалар өнеркәсіп пен ауыл шаруашылығы арасындағы алмасудың аралық буынына, ауылдағы қалалық мәдениеттің қайнар көздеріне, ірі агломерацияларға ауыл халқының шамадан тыс келуіне кедергі болатын көші-қон ағындарын реттеуге арналған «шлюздарына» айналуы тиіс.
      Ірі қалалардың инфрақұрылымына жүктеменің өсуіне байланысты урбанизациялау процестерін басқаруды арттыру талап етіледі.
      Ауылдық жерлердің, моноқалалардың, шағын қалалар мен ірі агломерациялардың өзара іс-қимылына қатысты көші-қон саясатының айқын пайымы мен идеологиясын әзірлеу қажеттігі туындады; еңбек нарығындағы ақпараттық асимметрияны еңсеру мақсатында ішкі көші-қон ағындарын елдің даму стратегиясы және кадрлық саясатымен келісу.
      Ішкі көшіп-қонушылардың қалаларға бейімделуі, қолжетімді (жалға беру) тұрғын үйді ұсыну, бос орындар туралы өңірлік деректер базасын, жұмыспен қамтудың жеке агенттіктерін құру, өңіраралық және өңірлік көшіп-қонушылармен еңбек шарттарын жасаспай еңбек қызметін ұйымдастыруы үшін жұмыс берушінің жауапкершілігін арттыру бойынша іс-шаралар кешені қажет.

      Ішкі көші-қонды тіркеу және статистикалық есепке алу
      Көші-қон ағындарын есепке алу міндеттері белгілі бір уақытқа сол немесе өзге аумақтық бірліктегі халық саны туралы дұрыс мәліметтер алуды қамтамасыз ету болып табылады.
      Халықтың көші-қоны саласындағы мемлекеттік саясатты іске асырумен, оны ведомствоаралық үйлестіруді жүзеге асырумен, көші-қон процестерін реттеу және мониторингтеу саласындағы шаралар жүйесін әзірлеумен, сондай-ақ көші-қонды реттеумен Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау және әлеуметтік даму министрлігі айналысады.
      Ұлттық экономика министрлігі (бұдан әрі - ҰЭМ) халықтың көші-қоны саласындағы мемлекеттік саясатты қалыптастыру жөніндегі функцияларды жүзеге асырады.
      Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрлігіне заңсыз көші-қонға қарсы іс-қимыл жасау, шетелдіктер мен азаматтығы жоқ адамдарды есепке алу және тіркеу, олардың тұрақты және уақытша тұруына, елден тұрақты тұруға кетуіне құжаттар әзірлеу, азаматтарды құжаттандыру, есепке алу және тіркеу, сондай-ақ босқындар мәселелері бойынша функциялар мен өкілдіктер бекітілген.
      Ішкі істер органдары шетелдіктердің және азаматтығы жоқ адамдардың келуі мен кетуін есепке алудың бірыңғай дерекқорын қалыптастырады, мәліметтердің жүйелі түрде жаңартылуын қамтамасыз етеді, сондай-ақ Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау және әлеуметтік даму министрлігімен, Қазақстан Республикасы Сыртқы істер министрлігімен және Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитетімен уақтылы ақпарат алмасуды жүзеге асырады, заңсыз көшіп келуге жол бермеу жөніндегі шараларды қабылдайды.
      Жергілікті атқарушы органдар да өз құзыреті шеңберінде көші-қон саясатын іске асыру функцияларын жүзеге асырады.
      Азаматтардың ішкі көші-қонын мемлекеттік бақылаудың тиімділігін арттыру, сондай-ақ бір тұрғын үй алаңына азаматтардың шектеусіз санын тіркеу кезінде теріс пайдалануларды болдырмау мақсатында бір тұрушыға тұрғын алаңының кемінде 15 шаршы метрі келетін жағдайларда азаматтарды тіркеуді шектеуді көздейтін Алматы қаласының оң тәжірибесін тарату қажет.
      Өңірлерде аталған норманы енгізу тұрушыларды тұрғын үйлерге сыйғызудың нақты мүмкіндіктерін ескере отырып, азаматтарды тіркеу процесін жетілдіруге мүмкіндік береді.

      Сыртқы көші-қон
      1990 жылдан 1999 жылға дейінгі трансформациялық нарықтық реформалар кезеңінде елімізден халықтың 11 % кетті. Сыртқы көші-қонның теріс теңгерімі Қазақстанда 2003 жылға дейін сақталды. 2004 жылдан бастап жағдай өзгерді және сыртқы көші-қон сальдосы оң жағына ауысты.
      Соңғы жылдары сыртқы көші-қон ағындарының қарқындылығы айтарлықтай төмендеді. Халықтың көшіп келуі мен көшіп кету процестерінің бәсеңдеуі орын алуда.
      Көшіп кету коэффициентінің орташа мәні 2007 жылдан 2011 жылға дейін 1000 адамға 2,29 құрады, көшіп келу коэффициентінің көрсеткіші 1000 адамға 2,79-ға тең болды, нәтижесінде таза көші-қон коэффициенті 1000 адамға 0,5 құрады.
      Халықтың таза көші-қон коэффициентінің өсуі Қазақстан Республикасындағы жалпы экономикалық оң үрдістермен сипатталады.
      Көшіп келушілердің басым бөлігі – Қазақстан Республикасының аумағына Өзбекстаннан, Моңғолиядан, Қытайдан, Түрікменстаннан келген этникалық қазақтар.
      Сонымен қатар, Қазақстаннан тұрақты тұруға кететіндердің 43,8 % 15 пен 34 жас аралығындағы жастар екені назар аудартады.

      Репатриациялық саясат, оралмандардың елдің әлеуметтік-экономикалық өміріне бейімделуі
      Этникалық көші-қон мемлекеттің бет-бейнесіне айтарлықтай әсер етеді. Қазақстан Республикасы тәуелсіздік алып, мемлекет этникалық қазақтардың тарихи отанына оралу саясатын жариялағаннан кейін халықтың этникалық құрылымында айтарлықтай өзгерістер болды.
      1997 жылдың желтоқсан айында «Халықтың көші-қоны туралы» Қазақстан Республикасы Заңын қабылдау нәтижесінде көшіп келу саясаты, ең алдымен, қазақ этносының мүдделерін қозғады.
      1991 жылдан бастап 2013 жылғы 1 маусымға дейін 246 603 отбасы немесе 924 363 этникалық қазақ тарихи отанына қайтып оралды және оралман мәртебесін алды.
      Оралмандардың жалпы санының көпшілігі – 61,0 % Өзбекстаннан, 14,0 % – Қытайдан, 9,5 % – Монғолиядан, 7,0 % – Түрікменстаннан, 4,8 % – Ресейден және 3,7 % басқа елдерден келген.
      Қазіргі уақытта қазақ этносы көшіп келуінің қарқындылығы төмендеп келеді.
      1991 жылдан бастап 2013 жылдың 1 маусымына дейін Қазақстан аумағына келген еңбекке жарамды жастағы оралмандардың ішінен, білім деңгейі бойынша 8,6 % - жоғары білімі, 20,6 % - орта арнаулы білімі бар, 70,8 % - жалпы орта білімі немесе мүлдем білімі жоқ.
      Бұл ретте, келген этникалық қазақтардың ішінде еңбекке жарамды жастағы адамдар 55,2 %, еңбекке жарамсыз жастағы адамдар 44,8 % құрады.
      Нәтижесінде Қазақстан Республикасы еңбек ресурстарының өсуі және толығуы біліктілік деңгейі одан да төмен не мүлдем жоқ халықтың келуі есебінен қамтамасыз етіледі.
      Репатриациялық саясат іске асырылған барлық жылдар ішінде әкімшілік-аумақтық бөлу бойынша орналастыру үшін келетін оралмандарды қатаң бекіту талаптары заңнамалық тұрғыдан көзделген жоқ. Нәтижесінде, оралмандарды орналастыру бірқалыпты емес, өңірлердің әлеуметтік-экономикалық қажеттіліктері есепке алынбай жүзеге асырылды.
      Оралмандардың ең көп бөлігі Алматы облысында – 16,1 % (148 980 адам), Оңтүстік Қазақстан – 21,3 % (197 168 адам), Маңғыстау – 12,6 % (116 437 адам) және Жамбыл – 9,4 % (87 302 адам) облыстарында орналастырылды.
      Қазақстан азаматтығын 1991 жылдан бастап келген оралмандардың 88,1 % қабылдағанын ескерсек, қазіргі уақытта олардың қай жерде тұрып жатқаны туралы, олардың қандай кәсіппен айналысатыны туралы ақпарат жоқ. Қазақстан Республикасының азаматтығын алғаннан кейін оралмандардың кейінгі тағдыры көші-қон бақылауынан тыс қалады.
      Осыған байланысты, Қазақстан Республикасының азаматтығын алған оралмандардың жұмыспен қамтылуының, әлеуметтік жағдайының мониторингі жоқ.
      2013 жылдың бірінші жартыжылдығында еңбекке жарамды жастағы 9 122 оралманның ішінен оралман мәртебесін алған 803 көшіп-қонушы ғана еңбек делдалдығы үшін уәкілетті органдарға жүгінген. Нәтижесінде оралмандарды жұмыспен қамту, интеграцияны насихаттау бойынша жұмыс тиімді жүргізілмейді, өйткені оралмандарды еңбек делдалдығы қызметімен қамту болмашы ғана.
      2013 жылы мемлекеттік көші-қон саясатының негізгі параметрлері, оның ішінде оралмандарға қатысты түзету жүзеге асырылған «Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне көші-қон мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» Қазақстан Республикасы Заңы (бұдан әрі – Заң) қабылданды. Бұл ретте негізгі назар шет елдегі қазақ диаспорасымен белсенді жұмысқа, онымен мәдени-білім және экономикалық байланыстарды тереңдетуге ауысады.
      Заңда елге келген отандастарымыздың қазақстандық қоғамға бейімделуі мен ықпалдасуына бағытталған шаралар жүйесі жетілдірілген.
      Заңға сәйкес Қазақстан Республикасының Үкіметі айқындаған өңірлерге қоныстанған этникалық қазақтарға оралман мәртебесі берілетін болады.
      Оралмандарға берілетін ақшалай емес жеңілдіктер мен әлеуметтік көмектің басқа да түрлері сақталған: оралмандарды бейімдеу және ықпалдастыру орталықтарында (бұдан әрі – ОБЫО) бейімделу мен ықпалдасудың тегін көрсетілетін қызметтері; қарапайым азаматтармен қатар мектептерден және мектепке дейінгі ұйымдардан орындар ұсыну; оқу орындарына түсу квоталары; медициналық көмек алу, заңнамаға сәйкес жер учаскелерін ұсыну.
      Бұдан басқа, оралмандарға тұрғын үй салуға, қалпына келтіруге және сатып алуға жеңілдетілген кредиттер берілетін болады.
      Оралмандарды қоныстандыруға арналған алып тасталуымен байланысты квоталар, ақша төлемдері мен өтемақылар жойылады.
      Бұл ретте жергілікті атқарушы органдардың оралмандар мен олардың отбасы мүшелеріне бір жолғы жәрдемақылар белгілеу құқығы сақталған.
      Сондай-ақ оралмандардың қазақстандық азаматтықты алу шарттары Заңмен өзгертілген. Енді азаматтық алу құқығы Қазақстан Республикасының аумағында заңды негізде тұрақты төрт жыл тұрғаннан кейін ғана беріледі.

      Оралмандарды бейімдеу және ықпалдастыру процесі
      «Халықтың көші-қоны туралы» Қазақстан Республикасының Заңына сәйкес бейімдеу және ықпалдастыру қызметтерін көрсету үшін Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2007 жылғы 29 қыркүйектегі № 859 қаулысымен Ақтау, Қарағанды және Шымкент қалаларында, сондай-ақ Оңтүстік Қазақстан облысының Ақсукент ауылында ОБЫО құрылды. ОБЫО уақытша тұруға және оралмандарға, сондай-ақ олардың отбасы мүшелеріне бейімдеу және ықпалдастыру қызметтерін көрсетуге арналған.
      Этникалық көшіп келушілер оралман мәртебесін алғанға дейін тұру үшін уақытша орналастыру орталықтарының (ОУОО) қызметтерін пайдалана алады.
      «Халықтың көші-қоны туралы» Қазақстан Республикасының Заңына сәйкес ОУОО – этникалық қазақтар мен олардың отбасы мүшелерінің оралман мәртебесін алғанға дейін уақытша тұруына арналған тұрғын жай. Орталыққа этникалық қазақтардан және олардың отбасы мүшелерінен басқа тұлғаларды орналастыруға тыйым салынады.
      ОБЫО мен ОУОО жұмыстары тиімділігінің төмендігі байқалды, өйткені 2013 жылдың бірінші жартыжылдығында ОУОО-ға 28 отбасы немесе 87 адам барған, ал ОБЫО-ға 157 отбасы немесе 594 адам болған. 74 адам құқықтық консультация алған, 20 адам кәсіптік даярлаудан өткен.
      ОБЫО штаттық бірлігінің орташа жалақысы орташа республикалық жалақыдан 2,4 есе төмен.
      Негізінен ОБЫО бейімделген үй жайларда, ескі құрылыстарда орналастырылған. ОБЫО күрделі жөндеу жүргізу мен жаңғырту жұмыстары бюджеттік қаржыландырудың көлеміне байланысты болады, ол әрдайым жете бермейді.
      Қазақстан Республикасы Президентінің 2013 жылғы 16 қаңтардағы № 466 Жарлығына және Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2013 жылғы 13 наурыздағы № 231 қаулысына сәйкес ОБЫО ІІМ-нен Еңбекминінің Көші-қон комитетіне берілді.
      Одан әрі мемлекеттік басқару органдарының арасындағы өкілеттіктердің аражігін ажырату шеңберінде ОБШО жергілікті атқарушы органдардың қарамағына берілді.
      Оралмандардың бейімделуі мен ықпалдасуын арттыру шеңберінде ОБЫО мен ОУОО қызметтерінің тиімділігін арттыру, жұмыспен қамту және бейімдеуге жәрдемдесу жөніндегі шаралармен оралмандардың қамтылуын ұлғайту қажет. ОБЫО мен ОУОО жұмысын құқықтық консультациялар беру, Қазақстан Республикасының ұлттық заңнамасын түсіндіру, көрсетілетін қызметтердің толық спектрін, оның ішінде тіл курстарын ұсыну бағыттары бойынша күшейту керек. Оралмандарды басым өңірлерге орналастырудың тиімді тетігін әзірлеу қажет; ОБЫО мен ОУОО жұмысының сапасын арттыру бойынша шаралар кешенін айқындау керек.
      ҮЕҰ, құқық қорғау ұйымдарын тарту, Қазақстан Республикасының аумағына келген репатрианттар мен көшіп келушілер үшін тиімді ақпараттық алаң енгізу қажет.

      Халықтың, оның ішінде білікті мамандардың көшіп кету процесі
      1990 жылдардағы қарқынды көшіп кету адам ресурстарының айтарлықтай жоғалуына алып келді: 1992 – 2011 жж. республикадан 3,3 млн. адам кетті, 2,0 млн. жуық адам – кері қайтқан жоқ. 2009 жылдан бастап 2011 жылға дейінгі аралықта кеткен халықтың 70,9 % 16-62 (57) жастағы еңбекке жарамды топтар құрады.
      Соңғы кезде сыртқы көші-қон қарқындылығының жалпы бәсеңдеуіне қарамастан, 2009 жылы жоғары және орта арнаулы білімі бар көшіп кетушілер саны жоғары және орта арнаулы білімі бар көшіп келушілер санынан 58 % артты, 2010 жылы – 20 %, 2011 жылы – 68 % артты.
      Көші-қон процестерінің нәтижесінде Қазақстан үшін «білімдарлардың елден кетуі» мен жоғары білікті еңбек ресурстарының төмен біліктілермен алмасу проблемасы өзектілене түсті.
      Бір жағынан бұған қызметкерлердің – Бірыңғай экономикалық кеңістікке (бұдан әрі – БЭК) қатысушы елдер (Беларусь Республикасы, Қазақстан Республикасы мен Ресей Федерациясы) азаматтарының үш мемлекет аумағында еркін қозғалуы үшін жағдай туғызылуы ықпал етеді.
      БЭК аясында Қазақстан Республикасы мен Ресей Федерациясының арасындағы еңбек көші-қоны мәселелері 2010 жылғы 19 қарашадағы еңбекші көшіп-қонушылар мен олардың отбасы мүшелерінің құқықтық мәртебесі туралы 2012 жылғы 1 қаңтардан бастап күшіне енген келісіммен (бұдан әрі – Келісім) реттеледі.
      Келісімді қабылдағаннан кейін, еңбектің ішкі нарығын қорғау мақсатында елдер белгілеген жұмысқа орналасуға рұқсат алу рәсімдері алынып тасталды.
      Келісім күшіне енген кезден бастап БЭК қатысушылары мемлекеттер арасындағы еңбек көші-қоны ағынының ұлғайғаны байқалады.
      Осылайша, Қазақстанның аумағына БЭК елдерінен еңбек қызметін жүзеге асыру үшін 2012 жылы 7 249 адам келді, 2012 жылы Қазақстаннан БЭК елдеріне еңбек қызметін жүзеге асыру үшін 52 438 адам кетті, бұл БЭК елдерінен келген еңбекші көшіп-қонушылардың көрсеткішінен 7,2 есе артық.
      Негізінен Қазақстан Республикасының азаматтары Ресей Федерациясына, әсіресе шекара маңындағы өңірлерден кетеді (2011 жылы – 10430 адам, 2012 жылы – 52319 адам).
      Жоғары білікті мамандардың көшіп кетуінің нәтижесінде Қазақстан еңбек ресурстарының тапшылығын сезіне бастады. 2013 жылғы 1 қаңтардағы жағдай бойынша білікті жұмысшылар өнеркәсіп (4,3 мың адам) және құрылыс кәсіпорындары мен ұйымдарында (2,7 мың адам) көптеп жетіспеді. Біліктілігі жоғары деңгейдегі мамандар денсаулық сақтау және әлеуметтік қызметтер (1,6 мың адам), өнеркәсіп (0,9 мың адам) және білім беру (0,9 мың адам) салаларында көп талап етіледі.
      Қазақстандағы адами капиталдың сапасын арттыру мақсатында, сондай-ақ кадрлық қажеттіліктің болжанатын өсуінің шеңберінде 2050 жылға дейін елдің экономикалық өсуін жеделдету бойынша қойылған міндеттерге сәйкес болашақ көші-қон ағындарын және олардың сапалы құрылымын реттеу бойынша іс-шаралардың барабар кешенін әзірлеу қажет болады.

      Шетелдік жұмыс күшін (оның ішінде үздік жоғары білікті мамандарды) тарту
      2012 жылы 793 574 шетелдік азамат, оның ішінде 688 905 ТМД азаматтары (немесе 86,8 %) елге келді және Қазақстан Республикасының көші-қон полициясында тіркелді.
      «Бүркіт» БАЖ статистикалық порталының деректері бойынша 2013 жылдың 8 айында елімізге 4 201 396 шетелдік кірді, олардың ішінде 636 605 азамат, оның ішінде 527 350 ТМД азаматтары (немесе 82,8 %) ішкі істер органдарында тіркелді.
      Соңғы үш жылда шетелден тартылатын шетелдік жұмыс күші санының азаю үрдісі байқалуда. Мәселен, 2009 жылы – 30,9 мың адам, 2010 жылы – 29,2 мың адам, 2011 жылы – 27,1 мың адам және 2012 жылы – 21,7 мың адам тартылды.
      2013 жылғы 1 қазандағы жағдай бойынша жергілікті атқарушы органдардың рұқсаттары бойынша Қазақстан Республикасының аумағында 25,6 мың шетелдік азамат еңбек қызметін жүзеге асырды, бұл елдің экономикалық белсенді халқының 0,28 %-ын құрайды.
      Еңбекші көшіп-қонушылар шығатын негізгі елдер ретінде Қытай – 6 215 адам (ШЖК жалпы санының 24 %), Түркия - 3753 адам (15 %), Үндістан – 1869 адам (7 %) қалып отыр.
      Ұлыбританиядан, Италиядан, Корея Республикасынан, АҚШ-тан, Германиядан, Нидерландыдан, Канададан, Франция мен Жапониядан жиынтығында барлығы 4 347 адам тартылған (ШЖК жалпы санының 17 %).
      Шетелдік жұмыс күшінің негізгі үлесі құрылыс саласына – 12,2 мың адам (47 %), тау-кен өндіру саласына – 3,9 мың адам (16 %) және өңдеу өнеркәсібі саласына 1,6 мың адам (6,4 %) тартылды.
      Жұмысқа тартылатын шетелдік жұмыскерлердің негізгі бөлігі (ШЖК жалпы санынан 70 %) басшылар мен мамандар болып табылады.
      Ішкі еңбек нарығын қорғау мақсатында Қазақстан Республикасының Үкіметі жыл сайын республикаға шетелдік мамандарды тартуға арналған квотаны белгілейді.
      2013 жылға арналған квота республиканың экономикалық белсенді халқының 1,2 пайызы мөлшерінде белгіленген, бұл 108,1 мың бірлікті (2012 жылы 1,0 % немесе 90,0 мың) құрайды.
      Квоталаудан басқа, шетелдік жұмыс күшінің құрамын шектейтін және реттейтін қосымша тетіктер кадрларды жергілікті қамтуға қойылатын талаптар болып табылады.
      Бизнесті жүргізу үшін жағдайлар жасау, елдің инвестициялық тартымдылығын арттыру мақсатында заңнамада кадрлардағы қазақстандық қамту жөніндегі шарттарды орындаудан:
      1) шағын кәсіпкерлік субъектілері;
      2) мемлекеттік мекемелер мен кәсіпорындар;
      3) арнайы экономикалық аймақ аумағында басым жобалар мен шығу елдері бойынша квоталар шеңберінде берілетін рұқсаттар;
      4) шетелдік заңды тұлғалардың өкілеттіктері босатылды.
      Сонымен бірге, шетелдік мамандардың басым бөлігі елдің инвестициялық тартымдылығын арттыруға қатысты қолданыстағы ескертпелерге жатпайтын салаларға тартылады.
      Қолданыстағы құқықтық тетіктің күрделілігі мен шетелдік жұмыс күшін тартуға рұқсаттарды ресімдеу рәсімдерінің ұзақтығы бөлінетін квотаның толық көлемде пайдаланылмайтынына әкеліп соғады. Қолданыстағы заңнаманы бұза отырып, көшіп-қонушылардың заңсыз еңбек қызметі дамиды.
      2011 – 2012 жылдары 2,3 мың шетелдік қана Қазақстанға келу мақсаты ретінде еңбек қызметін жүзеге асыру екенін көрсетсе, ал 808,0 мың адам – жеке сапар ретінде көрсеткен.
      Жоғары білікті мамандарды тарту үшін қазақстандық еңбек нарығының тартымдылығын арттыру; жоғары білікті мамандарды Қазақстан Республикасының аумағында еңбек ету ынталандыратын батыс елдері мысалындағы тетіктерді әзірлеу; жұмысқа орналасу және шекараны кесіп өту кезінде құжаттарды ресімдеуге байланысты транзакциялық шығасыларды төмендету қажет.

      Қазақстан Республикасындағы еңбек көші-қонының экономикалық әсері (көшіп-қонушылардың табыстары, ақша аударымдарының статистикасы)
      БҰҰ ЭСКАТО деректеріне сәйкес, еңбекші көшіп-қонушылардың есебінен қазақстандық экономика ең аз дегенде 0,57 % ЖІӨ немесе жылына $1,1 млрд. алады.
      Бұл ретте, еңбекші көшіп-қонушылар өз табыстарының бір бөлігін азық-түлікке, тұрғын үйге, денсаулық сақтау саласының қызметтеріне, ойын-сауықтар мен коммерциялық қызметтердің кең ауқымына сұраныс туындата отырып, қабылдайтын елде жұмсайды.
      Жоғары білікті шетелдік жұмыс күшін тарту шеңберінде шетелдік қызметкерлерге еңбекақы төлеу жергілікті мамандардың еңбекақысы төлеміне қатысты 3 және одан да көп есеге асып кететін еңбекақы төлеу сәйкессіздіктерінің проблемасы орын алуда. Ірі компанияларды тексеру нәтижелері бойынша 2013 жылдың басында 51 компанияда 108 сәйкессіздік фактісі анықталды. Олардың ішінде 6-уы қазақстандық және 45-і шетелдіктер қатысатын компания болып табылады.
      Қабылдайтын ел үшін еңбекші көшіп-қонушылардың еңбекпен тапқан ақша қаражатының елден тыс жерлерге шығарылуы көшіп келушілер ағынының теріс салдары болып табылады. «Еңбекақы төлеу» мен «Жеке трансферттер» (үй шаруашылығы – резиденттер және үй шаруашылығы – бейрезиденттер арасындағы ағымдағы трансферттер) бабы бойынша ағымдағы операциялар есебіне талдау жасау арқылы осы процесс қарқындылығының күшеюін байқауға болады.
      Қазақстан Республикасында 2005 жылдан бастап 2012 жылды қоса алғанға дейінгі кезеңде еңбекақы төлеу теңгерімі бойынша теріс нетто 2,6 есе өсті және ең көп дегенде 1 млрд. 928 млн. АҚШ долларын, ал 2013 жылдың 1-жартыжылдығында 856 млн. АҚШ долларын құрады.
      Халықаралық аударымдар жүйесі арқылы шет елдерге ақша қаражаттарын аударудың жалпы көлемі 204,1 млрд. теңгені (ЖІӨ 0,7 %) құрады. Жеке тұлғалар 185,9 млрд. теңге сомасына 1 461,9 мың транзакция жүргізген. Халықаралық ақша аударымдарының жүйесі арқылы жеке тұлғаның бір аударымының орташа сомасы 109 мың теңгені құрайды.
      Төлемдер мен ақша аударымдарының негізгі көлемі Ресей Федерациясы резиденттерінің пайдасына – аударымдардың жалпы көлемінің 47,4 %, Өзбекстан – 16,3 %, Қытай – 9,2 %, Қырғызстан – 6,2 %, Әзербайжан – 3,0 %, Украина – 2,8 % және тиісінше Түркия – 2,2 % бағытталған.
      Нәтижесінде ақша аударымдары, олардың тұтыну мен инвестицияларға тікелей ықпалы арқылы донор-елдердің экономикалық өсуінде маңызды рөл атқарады және реципиент-елдің – Қазақстан Республикасының төлемдік теңгеріміне қысым көрсетеді.

      Заңсыз еңбек көші-қоны (көлеңкелі экономиканың өсуі, заңды және заңсыз еңбекші көшіп-қонушылардың әлеуметтік қорғалу проблемалары)
      Әлемдік практикада заңсыз еңбек көші-қоны термині тіркелмеген еңбек көші-қонымен теңестіріледі, өйткені көп жағдайда еңбекші көшіп-қонушылар ел аумағына заңды түрде кіреді, бірақ кейіннен өз еңбек қызметтерін тіркемейді және ресімдемейді.
      Заңсыз еңбек көші-қоны, жұмыс күшінің көші-қон ағындарымен байланысты бейресми жұмыспен қамтылу көлеңкелі (бақыланбайтын) экономиканың өсуіне белгілі бір үлес қосады.
      Қазақстан Республикасының ЖІӨ көлемінде бақыланбайтын экономиканың үлесі, 2005 жылғы 20,1 %-дан 2011 жылы 19,5 %-ға дейін төмендеу үрдісіне қарамастан, соңғы жылдары әлі де болса жоғары деңгейде тұр.
      Бақыланбайтын экономиканың едәуір көлемі құрылыс саласында, тамақ өнімдері өндірісінде, көлікте, көшедегі тамақ өнімдері және киім-кешек базарларында, ауыл шаруашылығында байқалған.
      Бақыланбайтын экономиканы қалыптастыру шеңберінде бейресми жұмыспен қамтылудың, мәлімделмеген жұмыспен қамтылудың өсуі салықтардан жалтарумен; еңбек заңнамасының, еңбекті ұйымдастыру және қорғау қағидаларының сақталмауына байланысты мемлекеттік бюджеттің шығындарына әкеп соқтырады.
      Мәлімделмеген (жасырын) жұмыспен қамту осы онжылдықтың алғашқы жартыжылдығында Қазақстанда 20-30 %-ды құрады. Заңсыз еңбекші көшіп-қонушылар бұл арада ерекше топ болып табылады.
      Қазақстанда, жетекші талдамалық топтар сарапшыларының бағалауы бойынша, заңсыз еңбек көші-қоны 100 мыңнан 300 мың адамға дейінгі шекте деп бағаланады.
      Заңсыз еңбек көші-қонының өсу үрдісі, бірінші кезекте Өзбекстаннан, Қырғызстаннан және Тәжікстаннан келетін, «маусымдық көшіп-қонушылар» деп аталатындар есебінен байқалады.
      Жоғары білікті еңбек ресурстарын тарту саясатына қарамастан, Қазақстан негізінен біліктілігі төмен жұмыс күшін қабылдайды.
      Заңсыз еңбек көші-қоны біліктілігі төмен жұмыс күшін қажет ететін секторларда – құрылыста, қосалқы жұмысшылар ретінде базарларда, еңбекақы деңгейі жоғары емес ауыл шаруашылығы жұмыстарының жекелеген түрлерінде қазақстандықтарды алмастыруда. Көшіп-қонушы еңбекшілердің келуіне тыйым салу еңбек нарығының бұл тауашаларын автоматты түрде қазақстандықтармен толықтыруға алып келмейді.
      Дегенмен, қандай да бір салаға жұмыс күшінің бақылаусыз ағылып келуі, әдетте, экономикалық және әлеуметтік проблемалар тудырады.
      Заңсыз еңбекші көшіп-қонушылар, Қазақстан Республикасының көші-қон заңнамасын бұза отырып, жұмыс берушілердің өзіне қатысты еңбек заңнамасының нормаларын сақтамауына мүмкіндік береді. Төмен жалақы ала отырып, көшіп-қонушылар Қазақстанның еңбек нарығында жайсыз бәсекелестікті тудырады. Заңсыз еңбекші көшіп-қонушылар көп жағдайда жеке еңбек шартын жасаспай жұмыс істейді.
      Соңғы уақытта жеке тұлғалардың шетелдік жұмыс күшін тартуының өсуі байқалады. Шетелдік жұмысшы күшін заңсыз пайдаланғаны үшін 9,2 мың заңсыз еңбекші көшіп-қонушы жұмыс істеген 3,3 мың жеке тұлға әкімшілік жауапкершілікке тартылды. Нәтижесінде, тіркелмеген еңбек көші-қонына қарсы іс-қимыл жасау үшін біліктілігі төмен көшіп-қонушылардың елге кіруіне арналған бағдарламалар жасау өзекті болып табылады.
      Еңбекші көшіп-қонушыларды заңдастыру мақсатында «Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне еңбек көші-қонының мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» Қазақстан Республикасының Заңы қабылданды.
      Бұдан басқа, Заңда елге визасыз кіру және болу туралы Қазақстан Республикасымен келісімдер жасалған елдердің азаматтары болып табылатын және жұмыс берушілерде – жеке тұлғаларда үй шаруасындағы қызметші ретінде жұмыстарды орындау (қызметтер көрсету) мақсатымен Қазақстанға келген еңбекші көшіп-қонушылардың елде болу және еңбек қызметін жүзеге асыру мәселелері реттелген.
      Еңбекші көшіп-қонушыға көшіп келушінің өтінішінде көрсетілген мерзімге еңбек қызметін жүзеге асыруға рұқсатты ішкі істер органдары береді және бір, екі немесе үш айды құрауы мүмкін. Көшіп келушінің өтініші бойынша рұқсат өтініште көрсетілген мерзімге бірнеше рет ұзартылуы мүмкін.
      Еңбекші көшіп-қонушының Қазақстан Республикасында үздіксіз уақытша тұруының ең ұзақ мерзімі он екі айдан аспайды.
      Еңбекші көшіп-қонушының жұмыс беруші-жеке тұлғамен еңбек шартын жасасуына рұқсат негіз болып табылады.
      Рұқсат ресімделетін әрбір айға 2 айлық есептік көрсеткіш мөлшерінде жеке табыс салығы бойынша алдын ала төлем рұқсатты алу үшін міндетті шарт болып табылады.
      Сондай-ақ еңбекші көшіп-қонушыларға қатысты алғаш рет дакто-, фотоесепке алу жүргізіледі, оның тәртібін ІІМ айқындайды.
      Бір жұмыс берушінің – жеке тұлғаның үй шаруашылығында жұмыстарды орындауға (қызметтер көрсетуге) бір мезгілде бестен артық еңбекші көшіп-қонушымен еңбек шартын жасасуына тыйым салу, сондай-ақ жұмыс беруші- жеке тұлғаны осы норманы бұзғаны үшін әкімшілік жауапкершілікке тарту көзделген.
      Заңсыз еңбек көші-қонының өсуі және оны реттеудің тиімді жолдарын іздестіру Қазақстанның көші-қон саясатының неғұрлым маңызды проблемаларының бірі болып табылады. Оның шеңберінде заңды еңбек қызметіне ынталандыруларды арттыру, ұлттық заңнаманы заңсыз еңбек көші-қонын реттеу және оған қарсы іс-қимыл бөлігінде жетілдіру, заңсыз еңбек қызметін ұйымдастырғаны және көшіп-қонушыларға қатысты еңбек заңнамасының нормаларын сақтамағаны үшін жұмыс берушілердің жауапкершілігін арттыру мәселесі өзекті болып табылады.

      2. Әлемдік көші-қон процестерін реттеу тәжірибесін талдау

      Әлемдік практикада көші-қон саясатын әзірлеуде және іске асыруда ырықтандырылған және консервативті тәсілдер бөліп көрсетіледі. БҰҰ деректеріне сәйкес әлем елдерінің 80 %-ның көшіп кету саясаты ырықтандырылған тәсілмен сипатталады. Көшіп-қонушылардан ірі ақша аударымдарын алушылар (Қытай, Үндістан, Филиппин) көшіп кетуге аса бейтарап болып табылады. Мексикада көшіп кетуге қатысты қатаң реттеу саясаты жарияланған.
      Көшіп келу саясатын қалыптастыруда мынадай тәсілдерді бөліп көрсетеді:

Ұлғайту жағына қарай мемлекеттік саясат жүргізетін – көшіп келуі төмен елдер

Австралия, Канада, Жаңа Зеландия, Сингапур

Бұл процеске мемлекет араласпайтын - көшіп келуі қалыпты елдер

Молдова, Украина, Хорватия

Ұлғайту жағына қарай мемлекеттік саясат жүргізетін - көшіп келуі қалыпты елдер

Андорра

Сақтау жағына қарай мемлекеттік саясат жүргізетін - көшіп келуі қалыпты елдер

Коста-Рика, Бруней, Германия, Ирландия, Монако, Норвегия, Испания, Швеция, Швейцария, АҚШ

Азайту жағына қарай мемлекеттік саясат жүргізетін - көшіп келуі жоғары елдер

БАӘ, Эстония, Франция, Кувейт, Ливия, Нидерланды, Оман, Катар, Сауд Арабиясы

      Халықаралық көші-қон саясатында мынадай трендтер қалыптасты:
      1) жұмыс күшін экспорттаушы-елдердің көші-қон саясаты алуан түрлілігімен ғана емес, сонымен бірге түрлі өрісті тәсілмен сипатталады, бұл ретте көшіп кету объективті процесс ретінде қаралады;
      2) көшіп кету саласындағы ырықтандырылған көтермелеу саясатын көшіп-қонушылардың ақша аударымдарына экономикалық тәуелді елдер жүргізеді;
      3) жұмыс күшін ірі импорттаушы елдердегі көшіп келуге қатысты консервативті тәсілдер мен тыйым салу саясатын күшейту.
      Халықтың ішкі көші-қонын реттеу шеңберінде Қытайдың тәжірибесі қызығушылық тудырады. Қытайдың экономикалық табысын ішкі көші-қонның жеңілдеуімен байланыстыруға болады. Үй шаруашылықтарын тіркеу жүйесіндегі жақын арада өткен реформа (Hukou - хуку) неғұрлым икемді еңбек нарығын дамытуға ықпал етті.
      «Hukou» – үй шаруашылығын тіркеу жүйесі немесе Қытай елінің заңы бойынша талап етілетін тіркелу. Тіркелу отбасына беріледі және әдетте, тууды, өлімді, неке қиюды, ажырасуларды және отбасының барлық мүшелерінің қозғалыстарын қамтиды.
      «Хуку» жүйесі урбанизациялау процесін басқаруда маңызды рөл атқарады. Қытай қалаларында 2008 жылы урбанизация деңгейі – 45,7 %, 2011 жылы – 51,3 %, 2012 жылы – 52,6 % құрады.
      Орташа қалаларға көшу үшін жаңа жергілікті «хукуға» қойылатын ең төменгі талаптар тұрақты табыс көзінің болуын және осы аумақта болуын тіркеуді қамтыды.
      Көшіп-қонушыларды ірі қалаларға тарту үшін бакалавр дәрежесінің болуы және кемінде 100 м2 тұрғын алаңының болуы сияқты қатаң іріктеу критерийлері енгізілді.
      Урбанизацияның күшеюі шеңберінде миллиондаған жаңа азаматтарды денсаулық сақтау, әлеуметтік қамсыздандыру және білім беру қызметтерімен қамтамасыз ету шығыстарын ескере отырып, тиісті инфрақұрылым құру проблемасы шешіледі. 260 миллион адамның көші-қонына жалпы шығындар 2012 жылдың салық түсімдерінен 53 %-бен бағаланады.
      Бұл ретте, көшіп-қонған ауыл халқының үдемелі интеграциясы мен оларды бейімдеу бойынша жұмыстар жүргізілуде.
      Алайда, қала инфрақұрылымы мен ресурстары дамуының ауылдық елді мекеннен қалаға көшіп-қонудың өсу қарқынынан артта қалу проблемасы әлеуметтік шиеленісті туғызады. Сондықтан, Қытай үкіметі тіркеу жүйесін жоюға ниетті емес, себебі онсыз ел халқының қозғалысын бақылай алмайды.
      Үндістанда «Үндістанның барлық аумағында еркін жүріп-тұру; Үндістанның кез келген аумағында тұруға және қоныстану» құқығы бар. Бұл ретте, бейресми жұмыспен қамтылуы, ретсіз урбанизация, ішкі көшіп-қонушылардың тыныс-тіршілігі мен еңбек жағдайының проблемасы өткір болып отыр. Көшіп-қонушылардың басым бөлігі – бұл әдетте бейресми секторда жұмыс істейтін, біліктілігі аз жұмысшылар.
      Қазіргі проблемаларды шешу шеңберінде ауылдық еңбек ресурстары жөніндегі ұлттық комиссия (NCRL) еңбектің ең төмен стандарттарын, бейресми жұмысшыларға қолдау көрсету бағдарламасын қамтитын заңнаманы әзірледі.
      Үндістан Үкіметі көшіп-қонушылар санының өсу мәселесіне қатысты екі жақты тәсілді – қазіргі қалаларда инфрақұрылымды жаңғыртуды және адамдардың қалаға ағымын шоғырландыру үшін қала маңындағы жаңа кенттерді дамытуды болжап отыр. Оның үстіне, жоспарда ауылдық елді мекенде белгілі жұмыс орындарын құру стратегиясын қамтылған, мысалы, тағам өңдеу және ауыл шаруашылығы сияқты шағын және орта салаларды дамыту.
      Кореяда ұзақ уақыт бойы ішкі көші-қонның белсенді процесі байқалған болатын. Өңірлер инфрақұрылымының жақсаруына, әлеуметтік қамсыздандырудың артуына және жалақыдағы айырмашылықтың азаюына байланысты, бұл процесс баяулады. 2011 жылы кері көші-қоны пайда болды: астаналық өңірлерден басқа провинцияларға көшіп-қонушылар көп болды.
      Кореяның ішкі көші-қонын реттеу тәжірибесі шеңберінде мынадай заңдылық белгіленді: «әлеуметтік қамсыздандыруға арналған мемлекеттік шығыстардың ұлғаюы және провинциялардың инфрақұрылымының жақсаруы ішкі көші-қон ағынын баяулатуға оң ықпал етеді».
      Латын Америкасы мен Кариб бассейндері елдерінде урбанизациялау нәтижесінде тұрғындардың өздері тұрғын үйлерді жөндеген және аудандарды абаттандырған кезде қала инфрақұрылымына жүктемені төмендету үшін микробригадаларды пайдалану ауқымы өсе түсті.
      Көшіп-қонушылардың ішкі және сыртқы ағындарын есепке алу мақсатында шетелдерде түрлі тәсілдер қолданылады.
      Ұлыбританияда азаматтарды тұрғылықты жерлері бойынша тіркеу институты жоқ, бұл жергілікті өзін-өзі басқарудың тарихи тұрғыдан жоғары рөліне негізделген; азаматтардың жеке басын растайтын бірыңғай құжат жоқ. Сонымен қатар, барлық британдықтардың Денсаулық сақтау министрлігінің деректер базасында жеке сәйкестендіру нөмірі (ЖСН) бар. Денсаулық сақтау мекемелеріне жүгінулерге сәйкес ішкі көші-қон бойынша ақпарат жинау жүзеге асырылады.
      Норвегия халықтың орталықтандырылған тіркемесі қолданылатын ел болып табылады және ол көші-қонды есепке алуды ұйымдастырудың мінсіз моделін білдіреді. Халықтың орталықтандырылған тіркемесі (CPR) ел резидентінің 6 айдан артық мерзімде, оның ішінде көшіп кету мен муниципалитет ішінде бір муниципалитеттен екіншісіне көшуді қоса алғанда, кез келген тұрғылықты жерін ауыстыруын тіркеуге мүмкіндік береді. Тіркелім Салық пен алымдар жөніндегі директораттың қарамағында. Дербес деректер (тіркелімнің көшірмесі) Орталық статистикалық басқармаға беріледі.
      Бұдан басқа, Норвегияда Шетелдіктердің деректер базасы жұмыс істейді. Бұл ретте, Норвегияның барлық аудандарында 3200 жуық пайдаланушының осы Шетелдіктердің деректер базасындағы ақпаратты қарауға рұқсаты бар және орталық және жергілікті полиция басқармаларының қызметкерлері ғана Деректерді өңдеу жүйесін қолдана отырып (DUF), өзгерістер енгізе алады. Норвегияның консульдықтарда виза алу үшін өтініштерді өңдеуге арналған NORVIS жүйесі пайдаланылады; SESAM жүйесінің пайдаланушылары баспана беру туралы өтінішхат ұсынатын жүзге жуық тұлғаларды қабылдау орталықтары болып табылады.
      ЕО елдері үшін сыртқы көші-қон процестері туралы негізгі ақпарат көздері Орталық тіркелімдер болып табылады. Шетелдік жұмыс күші туралы ақпарат «Жұмыс жасауға рұқсаттан немесе тұруға ықтиярхаттан» келіп түседі. Швейцария мен Германияда ең көп ақпарат «Шетелдіктер тіркелімінен» келіп түседі.
      АҚШ, Канада, Австралия және Жаңа Зеландия сияқты елдерде ақпарат жинау жүйесі ұқсас деуге болады. Оның себебі есепке алудағы бірдей тәсілдер және көші-қон ағындары сипатының ұқсастығы болып табылады. Әдетте, бұл жерде кейін көрсетілген елдерден азаматтық алуға ниетті еңбекші көшіп-қонушылары туралы сөз болып отыр.
      АҚШ-та көші-қон процестері туралы деректерді жинауды халық санақтары және алуан түрлі әлеуметтік-демографиялық зерттеулердің негізінде Сауда министрлігінің Ценз бюросы жүзеге асырады. Бұл әдістің екеуі де көші-қон ағындарының көлемін бағалауға қана емес, сондай-ақ көшіп-қонушылардың түрлі сипаттамаларының кеңейтілген спектрін алуға мүмкіндік береді.
      Әлемдік практикада көшіп-қонушыларды бейімдеу мен интеграциялау тетіктері әзірленеді және қолданылады.
      ЕО дамуының объективті демографиялық, экономикалық және әлеуметтік үрдістері нәтижесінде көшіп келушілерді интеграциялау бойынша шаралар кешенін әзірлеу қажет болды, ол бірнеше кезеңді қамтиды:
      1) кемсітушілікке қарсы практика мен заңнаманы дамыту;
      2) қоғам өміріне қатысудың негізі ретінде жұмысқа орналастыру;
      3) үшінші елде туылғандардың кәсіби білімі туралы дипломы мен біліктілігін, жұмыс тәжірибесін мойындау рәсімін оңайлатуға арналған шаралар;
      4) кәсіби қайта оқыту және біліктілікті арттыру;
      5) білім беру жүйесі арқылы интеграциялау мүмкіндіктерін арттыру;
      6) тұрғын үй саясаты;
      7) әлеуметтік қамсыздандыру.
      ЕО елдерінде көшіп-қонушыларға қызмет көрсетуді ұсынуды жұмысқа орналастыруға, білім мен қайта мамандануға, тілдік курстардан өтуге, әлеуметтік көмек алуға жәрдемдесетін мемлекеттік және мемлекеттік емес құрылымдар жүзеге асырады.
      Көшіп-қонушылардың бейімделуі мен интеграциялануын арттыру шеңберінде ЕО-да заңсыз көші-қонның алдын алу (деректер базасымен, ақша аударымдары статистикасымен жұмыс, зерттеулер); консультация беру мен тренингтер өткізу; заңды көші-қонға жәрдемдесу; көшіп-қонушыларды қорғау, қаржылық көмек ұсыну бойынша жұмысты жүзеге асыратын ақпараттық орталықтарға ерекше рөл бөлінеді.
      ЕО-да көшіп-қонушыларды интеграциялау мен бейімдеу бағдарламаларын қаржыландыруды әлеуметтік қорлар жүзеге асырады.
      Бұдан басқа, ЕО елдерінде көшіп-қонушыларды бейімдеудің мынадай қолданыстағы тетіктері бар:
      1) шағын бизнесті қолдау орталықтары: оқыту, шағын кредит беру, заңдық қолдау көрсету;
      2) көшіп келу обсерваториясы: көші-қон ахуалын зерттеумен, бағалаумен және дамытумен айналысатын ғылыми-зерттеу және оқу орындарының зерттеу желілері;
      3) көшіп келушілердің ұйымдарымен және бірлестіктерімен жұмыс: техникалық қолдау көрсету, жобалау қызметін қолдау, жобалардың нысаналы және желілік бағдарламалары, белсенді коммуникация.
      «Білімдарлардың елден кетуі» феномені, сондай-ақ түрлі салалардан білікті жұмыс кадрларының көшіп кетуі күрделі әрі қиын шешілетін проблема болып отыр.
      Көптеген елдерде білікті кадрлардың көшіп кетуінің алдын алу және мемлекет ішіндегі ахуалды тұрақтандыру үшін экономикалық және әлеуметтік жағдайды жақсарту жөніндегі стратегиялар қарастырылады.
      Білікті кадрлардың кету индексінің нәтижелері бойынша (Foreign Policy), рейтингте: Қырғызстан (36-орын, индексі 7,4); Украина (40-орын, көрсеткіші 7,3 балл); Өзбекстан (45-орын); Ресей (72-орын); Қазақстан (138-орын). Адамдар көбіне АҚШ-тан, Норвегиядан, Австралиядан, Австриядан, Бельгиядан, Оман және Люксембургтен кеткілері келмейді.
      «Білімдарлардың елден кетуі» процесіне қарсы іс-қимыл шеңберінде Корея мен Тайваньнің тәжірибесі қызықты.
      Бұл елдер ғалымдар мен зерттеушілерді тарту үшін барлық мүмкіншіліктерді жасайды. Олар өз диаспораларының қайта оралуын көтермелеу жолын таңдады. Тайваньда қайта оралуды ынталандыру бойынша күштерді үйлестіретін арнайы мемлекеттік Агенттік – Жастар істері жөніндегі ұлттық комиссия құрылған. Комиссия жұмысқа орналасқысы келетін қайтып оралған ғалымдар мен әлеуетті жалға алушыларға қызмет көрсететін ақпараттық-үйлестіру орталығы ретінде әрекет етеді.
      Корея қайта оралғандарға жақсартылған жағдай жасау үшін өзінің ғылыми-зерттеу институттарын жаңғыртуға көп көңіл бөледі. Кореяның ғылым және техника институтына (КҒТИ) жұмысқа тұрған зерттеушілер ғылыми-зерттеу және әкімшілік салада көп дербестік алады.
      Тайваньда және Кореяда оларға шетелдегі табыспен салыстыруға келетін жоғары еңбекақы, үздік жұмыс жағдайын, тұрғын үй мен балаларын оқытуда көмек көрсетуді ұсына отырып, тәжірибелі мамандар мен ғалымдарды іздеп табатын қызметке тарту құрылымдары белсенді жұмыс істейді. Отанына оралғысы келмейтін мамандар мен оқытушылар үшін дәрістер курсын оқу үшін арнайы шақыру-бағдарламалары жасалған. Қазіргі уақытта екі ел де өздерінің жетекші мамандарының іс жүзінде оралуына қол жеткізу міндетімен шектеліп қана қоймай, өз диаспораларын трансұлттық желілерге жұмылдыруға тырысады. Бұл үшін олар шетелде тұратын мамандардың желісін ұйымдастырады және оларды отандағы мамандармен байланыстырады.
      Білікті қызметкерлердің көші-қонының өз іріктеу критерийлері бар. Мәселен, Австрияда жоғары білікті мамандар үшін – «негізгі басқарушылар үшін тұруға рұқсат» арнайы рұқсаты көзделген. Бұл санат үшін негізгі критерий – австриялық компанияға басқарушы лауазымына тағайындалу болып табылады.
      АҚШ заңнамасында көрнекті жетістіктері, ғылыми дәрежелері және т.б. бар жоғары білікті шетелдік мамандар үшін квоталар белгіленеді, бірақ көрсетілген санаттар үшін грин-карталарды күту кезеңдері айтарлықтай аз (үміткерлердің аз болуы есебінен).
      Еуропалық көгілдір картаның мақсаты үшінші елдерден ЕО мүше-елдердің еңбек нарығына білікті кадрларды тарту болып табылады. Көгілдір карта келісімшартқа байланысты бір жылдан бастап төрт жылға дейін әрекет етеді. Карта оның иелеріне өз отбасы мүшелерін әкелуге де мүмкіндік береді.
      Кейбір мамандықтардың тапшылығына байланысты дамыған елдер қандай да бір қызмет саласында мамандығы мен еңбек тәжірибесі бар шетел азаматтарын тартудың кадрлық саясатын жүргізеді.
      Ақпараттық технологиялар саласындағы мамандардың тапшылығына байланысты Канадада тиісті біліктілігі бар қызметкерлердің келуін жеңілдететін және жұмыс берушілерге рұқсат алуды талап етпейтін арнайы бағдарлама енгізілген болатын.
      Дәрігерлер мен медбикелерді тартудың арнайы бағдарламасы Ирландияда қолданылады. Лицензиясы бар медициналық персоналдың жұмыс істеуіне рұқсат беру еңбек нарығына тексеру өткізбестен беріледі. Берілетін рұқсат түрі жұмыс келісімшартында тіркелген еңбекақы деңгейіне байланысты болады.
      Осылайша, әртүрлі елдерде жоғары білікті жұмыс күшін тарту мен еңбек нарығының тартымдылығын арттырудың өз тәсілдері бар.
      Еңбек нарығында біліктілігі төмен шетелдік жұмыс күші дамыған елдерде де жоғары білікті жұмыс күші сияқты аса қажет. Әдетте, біліктілігі төмен көшіп-қонушылар заңсыз еңбек көші-қонының негізі болып табылады.
      Біліктілігі төмен жұмыс күшіне деген сұраныс Германияның бірқатар салаларында маусымдық көші-қон, келісімшарт бойынша уақытша жұмысты және ЕО-ға кірмейтін елдерден тағылымдамадан өтушілерді тарту бағдарламаларын кеңейту қажеттігін айқындады.
      Германияға біліктілігі төмен жұмыс күші ағынының қосымша арнасы «au pair» бағдарламасы болды, оның шарттарына сәйкес 25 жасқа дейінгі жастар балаларға күтім жасау және үй шаруашылығын жүргізу бойынша қызмет көрсете алады. Олардың елде тұру мен жұмыс мерзімі – 1 жылға дейін.
      АҚШ-та біліктілігі төмен жұмыскерлер үшін ауыл шаруашылығы (H2-A) және ауыл шаруашылығы емес (H2-B) визалар бар. H2-A визасы үшін ең жоғарғы шек жоқ, бірақ жұмыс берушілер жұмысшыларды баспанамен қамтамасыз етуге, олардың ұшаққа билеттерінің ақысын төлеуге және жұмысқа дейінгі жол ақысын төлеуге міндетті. H2-A визасының ең жоғары ұзақтығы – ұзарту мүмкіндігі бар бір жыл немесе жалпы 3 жыл.
      Біліктілігі төмен жұмыс күшін тұрғын үймен жайластыру шеңберінде дамыған елдерде тұрғын үйдің ақысын төлеу бойынша жеңілдік түрінде не жалға алу шығыстарына өтемақы түрінде қаржылай қолдау көрсетуді көздейтін бағдарламалар бар.
      Италияда жұмыс берушілерден олар тартатын біліктілігі төмен мамандарға тұрғын үй беру, тиісті еңбек жағдайына кепілдік беру талап етіледі. Егер өңір шетелдік қызметкерлердің елеулі санына мұқтаж болса, бірақ оларға жеткілікті тұрғын үйі болмаса, мұндай өңірге аз квота беріледі.
      Халықтың заңсыз көші-қонына қарсы іс-қимыл шеңберінде, дамыған елдерде көшіп келу заңнамасын қатайту тәжірибесі қолданылады.
      Біріншіден, сапалы және сандық шектеулер негізінде шетел азаматтарының жекелеген санаттарына келуге шектеу салынған, екіншіден, жұмыс берушілердің заңсыз жұмыс күшін жалға алғандығы үшін жауапкершілігі күшейтілді, үшіншіден, көшіп келу істері жөніндегі арнайы қызметтердің өкілеттіктері кеңейтілді.
      Еңбекші көшіп-қонушыларға аса қатыгездікпен қарау жағдайларында АҚШ заңнамасында заңсыз көшіп келушілердің еңбегін пайдаланатын жұмыс берушілерге және заңсыз көшіп келуін ұйымдастырушыларға қарсы айыппұл салу және бостандықтарынан айыру сияқты жазалау шаралары қолданылады.
      Көші-қон процестерін реттеудің әлемдік тәжірибесін жалпылау Қазақстан Республикасында қолданылатын мынадай тетіктерді бөліп көрсетуге мүмкіндік береді:
      1) урбанизациялаудың икемді саясатын әзірлеу мен жұмыс күшін мынадай бағытта: ауыл – шағын, орташа қала – ірі қала және агломерация етіп бөлуге;
      2) сыртқы және ішкі көшіп-қонушыларды есепке алудың электронды жүйесін енгізу және дамыту;
      3) еңбек нарығы, оның ішінде, төмен – және жоғары білікті кадрларға қажеттілікті мониторингілеу мен бағалаудың тұрақты жұмыс істейтін жүйесін құру, сондай-ақ елге қажетті мамандықтардың тізбесін жасау;
      4) демографиялық жағдай мен еңбек нарығындағы сұранысқа, әлемдік озық тәжірибеге сәйкес көші-қон саясатын жетілдіру;
      5) квота берудің шектеулі тетіктері мен жоғары білікті жұмыс күшін тартудың селективті әдістерін үйлестіруде теңгерімделген көші-қон саясатын әзірлеу;
      6) персоналды жалға алу бойынша процесті қадағалауды жүзеге асыру;
      7) шет елдерден жоғары білікті жұмыс күшін белсенді түрде тарту үшін преференциялар тізбесін қалыптастыру;
      8) жоғары білікті кадрларды ұстап қалу үшін азаматтық алуға мүмкіндік беретін арналарды кеңейту;
      9) Қазақстан Республикасының аумағында қолданылатын көшіп-қонушыларды бейімдеу мен интеграциялау бойынша әлемдік оң тәжірибені пайдалану;
      10) білікті кадрлардың шамадан тыс кетуіне жол бермеу бойынша ұсынымдар мен тәсілдер әзірлеу.

      3. Қазақстан Республикасы үшін көші-қон саясатының моделін таңдау және қазіргі кездегі проблемаларды шешудің ұсынылатын жолдары

      Қазақстан Республикасында халықтың көшіп кетуі мен көшіп келуіне қатысты ырықтандырылған көші-қон саясаты қалыптасты. Бұл ретте көптеген жылдар бойы мемлекеттік көші-қон саясаты көшіп келу процестерін сақтауға бағытталған болатын.
      Экономикалық серпіліс жасаған әлем елдерінде (Сингапур, Канада, Австралия, БАӘ және тағы басқа елдер) көшіп келу саясаты өз уақытында күшейтілген болатын. Нәтижесінде, бұл экономиканың дамуын қосымша ынталандырды.
      Қазақстан Республикасының көші-қон саясаты экономикалық саясаттың, оның ішінде құрылымдық және өңірлік саясаттың стратегиялық бағыттарының үйлесімді контексінде жүргізіледі.
      Шетелдік жоғары білікті жұмыс күштерін тарту мақсатында Қазақстан Республикасының еңбек нарығында аса талап етілетін мамандықтарды, жұмыстардың түрлерін анықтау үшін ұлттық еңбек нарығындағы өзгерістер, кадрларға деген қажеттіліктің мониторингі мен болжамының нәтижелері ескерілетін болады.

      Мақсаты: Сапалы және білікті жұмыс күші қажеттіліктерін қамтамасыз етуге бағытталған Қазақстан Республикасының тиімді көші-қон саясатын жүргізу, көшіп-қонушылардың құқықтарын, бостандықтары мен міндеттемелерін кедергісіз іске асыруға жағдайлар жасау.

      Міндеттер:
      Ішкі көші-қон
      Ішкі көші-қон ағындарын есепке алу мен болжауды жетілдіру;
      урбанизация процестерінің контексінде ішкі көші-қонды басқару тиімділігін арттыру, өңірлік және көші-қон саясатының өзара іс-қимылы;
      ішкі көшіп-қонушылардың қалаларда бейімделу саясатын қалыптастыру.

      Сыртқы көші-қон
      Халықтың сыртқы көші-қон ағындарын елдің әлеуметтік-экономикалық дамуымен өзара байланыста есепке алу мен реттеуді жетілдіру;
      елдің әлеуметтік-экономикалық және саяси өміріне репатрианттар мен көшіп келушілердің белсенді түрде интеграциялануы үшін жағдайлар жасау;
      шетелдік жоғары білікті жұмыс күшін тарту тетігін жетілдіру;
      білікті жұмыс күшінің кетуіне қарсы іс-қимыл және жоғары білікті мамандардың Қазақстан Республикасына қоныс аударуын ынталандыру мен оған жағдайлар жасау;
      заңсыз көші-қонға жол бермеу және заңды еңбек көші-қонды кеңейту бойынша шараларды күшейту;
      көші-қон саясатының құқықтық базасын жетілдіру.

      Мемлекеттік көші-қон саясатының негізгі бағыттары

      Ескерту. Кіші бөлімге өзгеріс енгізілді - ҚР Үкіметінің 05.02.2015 № 42 қаулысымен.

      1. Ішкі көші-қон ағындарын есепке алу және болжауды жетілдіру.
      Ішкі көшіп-қонушыларды есепке алу жүйесін жетілдіру мақсатында олардың ағындары зерделенетін болады.
      Ішкі көші-қон процестерін реттеу мақсатында көшіп-қонушыларды тұрғылықты жері бойынша тіркеуді оңайлату жөнінде ұсыныстар әзірленетін болады; Астана қаласында Алматы қаласының азаматтарын тіркеу тәжірибесін қолдану орындылығына талдау жүргізілді.
      Демографиялық факторды, елдің индустриялық-инновациялық даму міндеттері мен өңірлердің еңбек ресурстарына қажеттілігін ескере отырып, көші-қон ағындарының болжамды бағалаулары тұрақты әзірленетін болады.
      2. Урбанизация процестерінің контексінде ішкі көші-қонды басқару тиімділігін арттыру және өңірлік және көші-қон саясатының өзара іс-қимылы.
      Ірі қалалардың инфрақұрылымына жүктеменің өсуіне байланысты урбанизация процестерін басқаруды жетілдіру бойынша жұмыстар жүргізіледі.
      Өңірлік және көші-қон саясатының өзара іс-қимылын жақсарту мақсатында ауылдық өңірлердің моноқалалармен, шағын қалалармен және ірі агломерациялармен олардың кешенді даму жоспарлары шеңберінде ішкі көші-қонның өзара экономикалық іс-қимылын қалыптастыру мен реттеу бойынша шаралар қабылданатын болады.
      Экологиялық жағдайлары тұруға аса қолайсыз және даму әлеуеті төмен елді мекендердің тізбесін; әсіресе халық көші-қонының азаюы болжанатын жаңа өндірістер мен жұмыс орындарын құру жолымен еңбек ресурстарын бекіту тетіктерін қалыптастыруға қатысты шаралар әзірлеу қажет.
      3. Қалаларда ішкі көшіп-қонушылардың бейімделу саясатын қалыптастыру.
      Ішкі көшіп-қонушыларды бейімдеу саясатын қалыптастыру шеңберінде халықты қалаларға көшу кезінде жұмысқа орналасу мүмкіндіктері туралы хабардар етуді арттыруға бағытталған қосымша шаралар қабылдау; тұрғын үй-коммуналдық инфрақұрылым құру; мемлекеттік жұмыспен қамту орталықтарының жеке агенттіктермен өзара іс-қимылы бойынша шаралар әзірленетін болады.
      Жеке жұмыспен қамту агенттіктері ауылдық аудандардан қоныс аударушыларды дайындау бағдарламаларын қолдау, олардың құқықтық консультация алуы мен әлеуметтік қорғалуы үшін жеке сектордың жұмыс берушілерімен әріптестіктер құру бойынша жұмысқа шоғырланатын болады.
      4. Халықтың сыртқы көші-қон ағындарын елдің әлеуметтік-экономикалық дамуымен өзара байланыста есепке алу мен реттеуді жетілдіру.
      Сыртқы көші-қон ағындарын реттеуді жетілдіру мақсатында ІІМ көші-қон полициясының ақпараттық жүйесін құру; көшіп келуші еңбекшіге рұқсат беру, оны ұзарту және қайтарып алу тәртібін, сондай-ақ көшіп келуші еңбекшілерге дакто-, фотоесептер жүргізу тәртібін бекіту болжанады.
      Көші-қон ахуалын талдау және болжау, әртүрлі көші-қон бағдарламаларының тиімділігін мониторингілеу және бағалау үшін ғылыми-зерттеу әзірлемелерін жүргізуде үкіметтік емес ұйымдарды тарту (ХҚҰ, ХЕҰ және т.б.); Қазақстан Республикасында еңбек қызметін жүзеге асыратын көшіп-қонушы еңбекшілерге жыл сайынғы мониторинг жүргізу қажет.
      5. Елдің әлеуметтік-экономикалық және саяси өміріне репатрианттар мен көшіп келушілердің белсенді интеграциясы үшін жағдайлар жасау.
      Тиімді көші-қон саясатын құру шеңберінде оралмандарды орналастыру, оларға тұрғын үй проблемаларын шешуге жеңілдетілген кредиттік қарыз беру үшін өңірлердің критерийлері мен тізбесін айқындау; оралмандардың бейімделуі мен интеграциясына жәрдемдесуді қамтамасыз ететін орталықтар жұмысының тиімділігін арттыру; оралман мәртебесін беру қағидасын жетілдіру, оралмандар және олардың отбасы мүшелерінің ОБИО және ОУОО тұру тәртібі мен мерзімдерін жетілдіру арқылы репатрианттар және көшіп келушілердің белсенді интеграциясы бойынша жұмыс жүргізу қажет.
      Оралмандар мен олардың отбасы мүшелерін орналастыру тәртібін жақсарту; бейімделу мен интеграция тетігін жетілдіру үшін ведомствоаралық жұмыс тобын құру; оралмандардың жұмыспен қамтылу және әлеуметтік жағдайын мониторингілеу бойынша жұмыс жүргізу қажет.
      Көшіп-қонушылардың құқықтарын қорғау саласында Қазақстан Республикасының ұлттық құқық қорғау ұйымдарының жұмысын үйлестіру үшін қоғамдық институт ұйымдастыру қажет; Қазақстан Республикасының аумағына кіру және болу ережелері, көші-қон заңнамасы, жұмысқа орналастыру еліндегі еңбек және әлеуметтік құқықтар туралы репатрианттар мен көшіп келушілерді тиімді хабардар ету үшін мемлекеттік органдардың Интернет-ресурстарын өзектендіру.
      6. Шетелдік жоғары білікті жұмыс күшін тарту тетігін жетілдіру.
      Халықаралық еңбекті бөлуден болатын ықтимал пайдалар мен артықшылықтарды алу үшін Қазақстан жоғары білікті жұмыс күші үшін бәсекелестік күреске белсене қатысатын болады.
      Осыған байланысты, экономика мен ұлттық еңбек нарығының даму перспективаларын ескере отырып, шетелдік жұмыс күшіне қажеттілікті бағалаудың тиімді тетіктерін құру қажет. Қысқа мерзімді және ұзақ мерзімді еңбек көші-қонын реттеу бойынша іріктеу, кіру, келу шарттарының және еңбек қызметін жүзеге асырудың әртүрлі тетіктерін пайдалануды көздейтін сараланған тәсілдерді енгізу қажет.
      Еңбекші көшіп-қонушылардың санын бағалау үшін жыл сайын Қазақстан Республикасынан ақша аударымдары көлемдерінің серпініне талдау жүргізілетін болады. Шетелдік жұмыс күшін тартатын кәсіпорындардағы еңбекақы төлеу мәселелерін жүйелі бақылау жүзеге асырылады.
      7. Білікті жұмыс күшінің кетуіне қарсы іс-қимыл және Қазақстан Республикасына жоғары білікті мамандарды қоныстандыру үшін жағдайлар жасау және ынталандыру.
      Жоғары білікті жұмыс күшінің кетуіне қарсы іс-қимыл шеңберінде білікті кадрлардың көшіп келу және көшіп кету факторларына зерттеу жүргізілетін болады.
      Шетелдік кәсіпкерлер, инвесторлар, білікті мамандар мен олардың отбасы мүшелерінің, оның ішінде еңбек нарығында талап етілетін бұрынғы отандастарымыздың тұрақты тұрғылықты жерге қоныстануын ынталандыру бойынша жұмыс жүргізу қажет.
      ЭЫДҰ елдерімен визалық режимді жеңілдету бойынша ұсыныстар әзірленетін болады.
      8. Заңсыз көші-қонның жолын кесу және заңды еңбек көші-қонын кеңейту бойынша шараларды күшейту.
      Заңсыз көші-қонға жол бермеу бойынша шараларды күшейту және заңды еңбек көші-қонын кеңейту үшін жағдайлар жасау мақсатында көші-қон заңнамасының бұзушылықтарын анықтау және жолын кесуге бағытталған бірлескен мемлекетаралық жедел-профилактикалық іс-шаралар жүргізілетін болады.
      Бұдан басқа, заңсыз еңбек көші-қонына қарсы іс-қимыл жөніндегі шараларды шетел мемлекеттерінің құзыретті органдарымен бірлесіп іске асыру, шет елдердің заңсыз көші-қон фактілерін болғызбау, сондай-ақ еңбекші көшіп-қонушылардың құқықтарын қорғау жөніндегі тәжірибесін зерделеу мақсатында семинарлар, дөңгелек үстелдер өткізілетін болады.
      9. Көші-қон саясатының құқықтық базасын жетілдіру.
      Құқықтық базаны жетілдіру шеңберінде Қазақстан Республикасының мүдделерін ескере отырып ұлттық заңнама Дүниежүзілік сауда ұйымы келісімдерінің нормалары мен талаптарына сәйкестендірілетін болады. Жұмыс берушінің еңбекші көшіп-қонушылардың (ішкі және сыртқы) құқықтарын сақтамағаны үшін жауапкершілігін арттыру бойынша жұмыс жүргізілетін болады. Елдегі әлеуметтік-экономикалық ахуалдың өзгеруін ескере отырып, еңбек көші-қоны саласында құқық қолдану практикасын талдау негізінде көші-қон заңнамасын одан әрі жетілдіру болжанады.

4. Кешенді жоспарды іске асыру жөніндегі іс-шаралар жоспары

      Ескерту. 4-бөлімге өзгеріс енгізілді - ҚР Үкіметінің 09.04.2015 № 208 қаулысымен.

Р/с

Іс-шаралар

Аяқтау нысаны

Орындау үшін жауаптылар

Орындау мерзімі

Болжамды шығыстар
(мың теңге)

Қаржыландыру көзі

1

2

3

4

5

6

7

1. Ішкі көші-қон ағындарын есепке алу мен болжауды жетілдіру

1.

Ішкі көшіп-қонушыларды есепке алу жүйесін жетілдіру мақсатында олардың ағындарын зерделеу

Қазақстан Республикасының Үкіметіне ақпарат (қаулының 2-тармағына сәйкес)

ІІМ (жинақтау), ДСӘДМ, ҰЭМ, облыстардың, Астана мен Алматы қалаларының әкімдіктері

5 шілде жыл сайын

Талап етілмейді


2.

Астана қаласында Алматы қаласының азаматтарын тіркеу тәжірибесін қолдану қажеттігін қарастыру

Қазақстан Республикасының Үкіметіне ұсыныстар (қаулының 2-тармағына сәйкес)

ІІМ, ӨДМ, облыстардың, Астана мен Алматы қалаларының әкімдіктері

2014 жылғы мамыр

Талап етілмейді


3.

Азаматтарды экологиялық жағдайы өмір сүруге аса қолайсыз елді мекендерден көшіру және оларға Жұмыспен қамтудың жол картасы 2020 шеңберінде әлеуметтік қолдау көрсету бойынша ұсынымдар әзірлеу

Қазақстан Республикасының Үкіметіне ұсыныстар (қаулының 2-тармағына сәйкес)

Еңбекмині (жинақтау), ӨДМ, облыстардың, Астана мен Алматы қалаларының әкімдіктері

2014 жылғы ақпан

Талап етілмейді


4.

Ішкі көшіп-қонушылардың тұрғылықты жері бойынша тіркеуді оңайлату жөнінде ұсыныстар енгізу

Қазақстан Республикасының Үкіметіне ұсыныстар (қаулының 2-тармағына сәйкес)

ІІМ

2014 жылғы шілде

Талап етілмейді


5.

Демографиялық факторды, елдің индустриялық-инновациялық даму міндеттерін, өңірлердің еңбек ресурстарына қажеттіліктерін ескере отырып көші-қон ағындарының болжамын қалыптастыру бойынша ұсыныстар әзірлеу

Қазақстан Республикасының Үкіметіне ұсыныстар (қаулының 2-тармағына сәйкес)

ЭБЖМ (жинақтау), Еңбекмині, ИЖТМ, ІІМ, облыстардың, Астана мен Алматы қалаларының әкімдіктері

2014 жылғы қараша

Талап етілмейді


2. Урбанизациялау процестері контексінде ішкі көші-қонды басқарудың тиімділігін арттыру және өңірлік және көші-қон саясатының өзара іс-қимылы

6.

Қалалардың түріне байланысты урбанизациялау процесін басқарудың сараланған тәсілінің ұсыныстарын әзірлеу

Қазақстан Республикасының Үкіметіне ұсыныстар (қаулының 2-тармағына сәйкес)

ӨДМ (жинақтау), ЭБЖМ, облыстардың, Астана мен Алматы қалаларының әкімдіктері

2014 жылғы желтоқсан

Талап етілмейді


7.

Халық саны 200 000 адамнан жоғары қалалар аумағының бақылаусыз кеңеюіне кедергі жасау үшін құрылыс салу тығыздығының нысаналы мәндерінің критерийлерін айқындау бойынша ұсыныстар әзірлеу

Қазақстан Республикасының Үкіметіне ұсыныстар (қаулының 2-тармағына сәйкес)

ӨДМ (жинақтау), облыстардың, Астана мен Алматы қалаларының әкімдіктері

2014 жылғы қазан

Талап етілмейді


8.

Моноқалаларды, шағын қалаларды және ірі агломерацияларды дамытудың кешенді жоспарлары шеңберінде, олармен экономикалық өзара іс-қимыл және ауылдық өңірлердің ішкі көші-қонын реттеу бойынша шаралар әзірлеу

Қазақстан Республикасының Үкіметіне ақпарат (қаулының 2-тармағына сәйкес)

ӨДМ (жинақтау) АШМ, облыстардың, Астана мен Алматы қалаларының әкімдіктері)

2014 жылғы 5 шілде

Талап етілмейді


9.

Ішкі көшіп-қонушылардың ағындарын реттеу және олардың бейімделу бөлігінде «Ірі агломерацияларды дамыту жөніндегі іс-шаралардың өңіраралық жоспарларына» өзгерістер енгізу бойынша ұсыныстар әзірлеу

Қазақстан Республикасының Үкіметіне ұсыныстар (қаулының 2-тармағына сәйкес)

ӨДМ (жинақтау), Еңбекмині, облыстардың, Астана мен Алматы қалаларының әкімдіктері

2014 жылғы шілде

Талап етілмейді


10.

Өмір сүруге экологиялық жағдайы аса қолайсыз және даму әлеуеті төмен елді мекендердің тізбесін қалыптастыру

Қазақстан Республикасының Үкіметіне ақпарат (қаулының 2-тармағына сәйкес)

ӨДМ, ЭБЖМ, ҚОСРМ, Еңбекмині

2014 жылғы 5 сәуір

Талап етілмейді


11.

Әсіресе халықтың көші-қонының азаюы болжанған өңірлерде жаңа өндірістер мен жұмыс орындарын құру жолымен еңбек ресурстарын бекіту тетіктері бойынша ұсыныстар енгізу

Қазақстан Республикасының Үкіметіне ұсыныстар (қаулының 2-тармағына сәйкес)

Еңбекмині (жинақтау), ӨДМ, ЭБЖМ, облыс әкімдіктері

2014 жылғы желтоқсан

Талап етілмейді


3. Қалаларда ішкі көшіп-қонушылардың бейімделу саясатын қалыптастыру

12.

Халықты қалаларға көшу кезінде жұмысқа орналасу мүмкіндіктері туралы хабардар етуді арттыруға бағытталған қосымша шаралар қабылдау жөнінде ұсыныстар енгізу

Қазақстан Республикасының Үкіметіне ұсыныстар (қаулының 2-тармағына сәйкес)

Еңбекмині, МАМ, облыстардың, Астана мен Алматы қалаларының әкімдіктері

2014 жылғы шілде

Талап етілмейді


13.

Ішкі еңбекші көшіп-қонушылар және сырттан келген ЖОО студенттері және ТжКБ ұйымдарының оқушылары тұру үшін, оның ішінде мемлекеттік-жекешелік әріптестік негізінде тұрғын үй-коммуналдық инфрақұрылым құру мәселесін пысықтау

Қазақстан Республикасының Үкіметіне ұсыныстар (қаулының 2-тармағына сәйкес

ӨДМ, Еңбекмині, БҒМ, облыстардың, Астана мен Алматы қалаларының әкімдіктері

2014 жылғы қараша

Талап етілмейді


14.

Азаматтарды жұмысқа орналастыру, әлеуметтік қорғау бойынша ақпаратпен қамтамасыз ету, өңіраралық еңбекші көшіп-қонушыларға құқықтық консультация беру мәселелері бойынша жеке агенттіктермен мемлекеттік жұмыспен қамту орталықтарының өзара іс-қимылын қамтамасыз ету жөніндегі іс-шараларды іске асыру

Қазақстан Республикасының Үкіметіне ақпарат (қаулының 2-тармағына сәйкес)

ДСӘДМ, облыстардың, Астана мен Алматы қалаларының әкімдіктері

2014, 2015 жылғы 5 шілде

Талап етілмейді


4. Халықтың сыртқы көші-қон ағындарын елдің әлеуметтік-экономикалық дамуымен өзара байланыста есепке алу мен реттеуді жетілдіру

15.

ІІМ көші-қон полициясының ақпараттық жүйесін құру

Қазақстан Республикасының Үкіметіне ақпарат (қаулының 2-тармағына сәйкес)

ІІМ (жинақтау), ҰҚК (келісім бойынша), ДСӘДМ

2016 жылғы 5 қаңтар

2014 жыл - 549 642 мың теңге,
2015 жыл – 80 612 мың теңге,
2016 жыл – 18 324 мың теңге

Республикалық бюджет -

16.

Еңбекші көшіп-келушіге рұқсат берудің, оны ұзартудың және қайтарып алу тәртібін, сондай-ақ еңбек ететін көшіп келушілерді тіркеудің, дакто-, фотоесепке алуды жүргізу тәртібін бекіту

ІІМ бұйрығы

ІІМ

2014 жылғы ақпан

Талап етілмейді


17.

Көші-қон ахуалын талдау және болжау, әртүрлі көші-қон саясатының тиімділігін мониторингілеу және бағалау үшін ғылыми-зерттеу әзірлемелер жүргізу кезінде үкіметтік емес ұйымдарды (КХҰ, ХЕҰ және басқаларды) тарту

Қазақстан Республикасының Үкіметіне ақпарат (қаулының 2-тармағына сәйкес)

ІІМ, СІМ, ДСӘДМ

5 қаңтар жыл сайын (2015 жылдан бастап)

Талап етілмейді




18.

Еңбек қызметін жүзеге асыратын көшіп-қонушылар мониторингін жүргізу

Қазақстан Республикасының Үкіметіне ақпарат (қаулының 2-тармағына сәйкес)

ДСӘДМ, ІІМ

Қаңтар
жыл сайын

Талап етілмейді


5. Елдің әлеуметтік-экономикалық және саяси өміріне оралмандар мен көшіп келушілердің белсенді интеграциясы үшін жағдайлар жасау

19.

«Оралман мәртебесін беру қағидасын бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрінің 2013 жылғы 22 шілдедегі № 329-Ө-М бұйрығына өзгерістер енгізу

Еңбекмині бұйрығы

Еңбекмині

2014 жылғы наурыз

Талап етілмейді


20.

Оралмандарды қоныстандыру үшін өңірлердің критерийлерін айқындау

Қазақстан Республикасының Үкіметіне ақпарат (қаулының 2-тармағына сәйкес)

ӨДМ, АШМ, облыстардың, Астана мен Алматы қалаларының әкімдіктері

2014 жылғы ақпан

Талап етілмейді


21.

Оралмандарды қоныстандыру үшін өңірлердің тізбесін бекіту

Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулысы

Еңбекмині (жинақтау), ЭБЖМ, ӨДМ, облыстардың, Астана мен Алматы қалаларының әкімдіктері

2014 жылғы сәуір

Талап етілмейді


22.

Оралмандарға және олардың отбасы мүшелеріне тұрғын үйді салуға, қалпына келтіруге немесе сатып алу үшін жеңілдетілген кредиттік қарыз беру қағидаларын бекіту

Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулысы

Еңбекмині (жинақтау), ӨДМ, облыстардың, Астана мен Алматы қалаларының әкімдіктері, «ҚРТҚЖБ» АҚ (келісім бойынша)

2014 жылғы ақпан

Тиісті жылдарға республикалық бюджетте жыл сайын көзделетін қаражат шегінде

Республикалық бюджет

23.

«Оралмандар мен олардың отбасы мүшелерінің Оралмандарды бейімдеу және ықпалдастыру орталығында тұру мерзімдері мен қағидаларын, сондай-ақ оралмандар мен олардың отбасы мүшелеріне бейімдеу және ықпалдастыру қызметтерін көрсету қағидаларын бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрінің 2013 жылғы 22 шілдедегі № 331-ө-м бұйрығына өзгерістер мен толықтырулар енгізу

Еңбекмині бұйрығы

Еңбекмині, облыстардың, Астана мен Алматы қалаларының әкімдіктері

2014 жылғы ақпан

Талап етілмейді


24.

Оралмандардың бейімделуі мен интеграциясына жәрдемдесуді қамтамасыз ететін орталықтар жұмыстарының тиімділігін арттыру бойынша ұсыныстар енгізу

Қазақстан Республикасының Үкіметіне ұсыныстар (қаулының 2-тармағына сәйкес)

Еңбекмині (жинақтау), ЭБЖМ, облыстардың әкімдіктері

2014 жылғы қыркүйек

Талап етілмейді


25.

«Оралмандарды бейімдеу және ықпалдастыру орталықтары қызметінің қағидаларын және Уақытша орналастыру орталықтарының қағидаларын бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрінің 2013 жылғы 22 шілдедегі № 330-Ө-М бұйрығына өзгерістер енгізу

Еңбекмині бұйрығы

Еңбекмині, облыстардың, Астана мен Алматы қалаларының әкімдіктері

2014 жылғы ақпан

Талап етілмейді


26.

«Этникалық қазақтарды және олардың отбасы мүшелерін оралман мәртебесін алғанға дейін олардың қалауы бойынша уақытша орналастыру орталықтарына алғашқы қоныстандыру қағидасын бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрінің 2013 жылғы 22 шілдедегі № 328-Ө-М бұйрығына өзгерістер енгізу

Еңбекминінің бұйрығы

Еңбекмині, облыстардың, Астана мен Алматы қалаларының әкімдіктері

2014 жылғы ақпан

Талап етілмейді


27.

Мемлекеттік органдар мен жергілікті өзін-өзі басқару органдарының, сондай-ақ азаматтық қоғам институттары мен бизнес құрылымдардың қатысуымен, оралмандардың және олардың отбасы мүшелерінің бейімделуі мен интеграциялануы тетігін жетілдіруге арналған тұрақты жұмыс істейтін ведомствоаралық жұмыс тобын құру

Еңбекмині бұйрығы

Еңбекмині, ЭБЖМ, ІІМ, облыстардың, Астана мен Алматы қалаларының әкімдіктері

2014 жылғы наурыз

Талап етілмейді


28.

Оралмандардың жұмыспен қамтылуының, әлеуметтік жағдайының мониторингін жүргізу

Қазақстан Республикасының Үкіметіне ақпарат (қаулының 2-тармағына сәйкес)

ДСӘДМ (жинақтау), облыстардың, Астана мен Алматы қалаларының әкімдіктері

5 сәуір жыл сайын

Талап етілмейді


29.

Көшіп-қонушылардың құқығын қорғау саласында Қазақстан Республикасының ұлттық құқық қорғау ұйымдарының жұмысын үйлестіру үшін қоғамдық институт құру бойынша ұсыныстар әзірлеу

Қазақстан Республикасының Үкіметіне ұсыныстар (қаулының 2-тармағына сәйкес)

Еңбекмині, ІІМ, облыстардың, Астана және Алматы қалаларының әкімдіктері, АҚУ

2014 жылғы қазан

Талап етілмейді


30.

Көшіп келушілерді Қазақстан Республикасының аумағына келу және онда болу қағидалары туралы, көші-қон заңнамасы, Қазақстан Республикасындағы еңбек және әлеуметтік құқықтар туралы хабардар ету үшін мемлекеттік органдардың интернет-ресурстарын өзектілендіру

Қазақстан Республикасының Үкіметіне ақпарат (қаулының 2-тармағына сәйкес)

СІМ, ҰЭМ, ДСӘДМ, ІІМ, ИДМ

5 қаңтар, жыл сайын (2015 жылдан бастап)

Талап етілмейді


6. Жоғары білікті шетелдік жұмыс күшін тарту тетігін жетілдіру

31.

Квота беру тетігін және шетелдік жұмыс күшін тартуды реттеудің өзге де құралдарын жетілдіру бойынша ұсыныстар әзірлеу

Қазақстан Республикасының Үкіметіне ұсыныстар (қаулының 2-тармағына сәйкес)

Еңбекмині, ЭБЖМ, ӨДМ, ИЖТМ, облыстардың, Астана және Алматы қалаларының әкімдіктері

2014 жылғы шілде

Талап етілмейді


32.

Қазақстан Республикасы азаматтарында сұранысқа ие емес мамандықтар, жұмыс түрлерін қалыптастыру бойынша ұсыныстар әзірлеу және олар бойынша жеңілдетілген тәртіппен шетелдік жұмыс күшін тарту мүмкіндігін қарастыру

Қазақстан Республикасының Үкіметіне ұсыныстар (қаулының 2-тармағына сәйкес)

Еңбекмині (жинақтау), ӨДМ, облыстардың, Астана және Алматы қалаларының әкімдіктері

2014 жылғы қазан

Талап етілмейді


33.

Қазақстан Республикасынан ақшалай аударымдар көлемдерін ескере отырып, еңбекші көшіп-қонушылар санын бағалау

Қазақстан Республикасының Үкіметіне ақпарат (қаулының 2-тармағына сәйкес)

ҰЭМ (жинақтау), ҰБ (келісім бойынша), ІІМ, ДСӘДМ

5 сәуір жыл сайын

Талап етілмейді


34.

Шетелдік жұмыс күшін тартатын кәсіпорындардағы еңбекақы төлеу мәселелерін жүйелі бақылауды ұйымдастыру

Қазақстан Республикасының Үкіметіне ақпарат (қаулының 2-тармағына сәйкес)

ДСӘДМ

5 қазан жыл сайын

Талап етілмейді


35.

құпия

36.

құпия

7. Білікті жұмыс күшінің кетуіне қарсы іс-қимыл және жоғары білікті мамандардың Қазақстан Республикасына қоныс аударуына жағдайлар жасау және ынталандыру

37.

Білікті кадрлардың кету және келу себептеріне зерттеу жүргізу

Қазақстан Республикасының Үкіметіне ақпарат (қаулының 2-тармағына сәйкес)

ҰЭМ, ДСӘДМ, БҒМ, ИДМ, ЭМ

5 қаңтар жыл сайын (2015 жылдан бастап)

Республикалық бюджетте тиісті жылдарға жыл сайын көзделетін қаражат шегінде

Республикалық бюджет

38.

Еңбек нарығында сұранысқа ие шетелдік кәсіпкерлерді, инвесторларды, білікті мамандарды және олардың отбасы мүшелерін, оның ішінде бұрынғы отандастар қатарынан, шақырту мақсатында Қазақстан Республикасының көші-қон саласындағы мемлекеттік саясаты туралы ақпаратты шетелге таратуға жәрдемдесу

Қазақстан Республикасының Үкіметіне ақпарат (қаулының 2-тармағына сәйкес)

СІМ (жинақтау), ДСӘДМ, ІІМ, ИДМ

5 қаңтар жыл сайын (2015 жылдан бастап)

Республикалық бюджетте тиісті жылдарға жыл сайын көзделетін қаражат шегінде

Республикалық бюджет

39.

ЭЫДҰ елдерімен визалық режимді жеңілдету бойынша ұсыныстар енгізу

Қазақстан Республикасының Үкіметіне ұсыныстар (қаулының 2-тармағына сәйкес)

СІМ (жинақтау), ІІМ

2014 жылғы маусым

Талап етілмейді


40.

құпия

8. Заңсыз көші-қонға жол бермеу бойынша және заңды еңбек көші-қонын кеңейту шараларын күшейту

41.

Көші-қон заңнамасын бұзушылықтарды анықтауға және жол бермеуге бағытталған, бірлескен мемлекетаралық жедел-профилактикалық іс-шаралар өткізу

Қазақстан Республикасының Үкіметіне ақпарат (қаулының 2-тармағына сәйкес)

ІІМ (жинақтау), ҰҚК (келісім бойынша)

5 қаңтар жыл сайын (2015 жылдан бастап)

Талап етілмейді


42.

Заңсыз еңбек көші-қонына қарсы іс-қимыл жөніндегі шараларды шетел мемлекеттерінің құзыретті органдарымен бірлесіп іске асыру

Қазақстан Республикасының Үкіметіне ақпарат (қаулының 2-тармағына сәйкес)

ІІМ

5 қаңтар жыл сайын (2015 жылдан бастап)

Талап етілмейді


43.

Шет елдердің заңсыз көші-қоны фактілерін болғызбау, сондай-ақ еңбекші көшіп-қонушылардың құқықтарын қорғау жөніндегі тәжірибесін зерделеу мақсатында семинарлар, дөңгелек үстелдер өткізу

Қазақстан Республикасының Үкіметіне ақпарат (қаулының 2-тармағына сәйкес)

ҰЭМ, СІМ, ІІМ, ДСӘДМ

Шілде
жыл сайын

Республикалық бюджетте тиісті жылдарға жыл сайын көзделетін қаражат шегінде

Республикалық бюджет

44.

құпия

45.

құпия

9. Көші-қон саясатының құқықтық базасын жетілдіру

46.

Ұлттық заңнаманы Дүниежүзілік сауда ұйымы келісімдерінің талаптарына сәйкестендіру бойынша ұсыныстар әзірлеу

Қазақстан Республикасының Үкіметіне ұсыныстар (қаулының 2-тармағына сәйкес)

Еңбекмині, ІІМ, ЭБЖМ

2014 жылғы маусым

Талап етілмейді


47.

Еңбекші көшіп-қонушылардың (ішкі және сыртқы) құқықтарын сақтамағаны үшін жұмыс беруші жауапкершілігін арттыру бөлігінде Қазақстан Республикасы заңнамасын жетілдіру

Қазақстан Республикасының Үкіметіне ақпарат (қаулының 2-тармағына сәйкес)

Еңбекмині (жинақтау), ЭБЖМ, ІІМ

2015 жылғы 5 қаңтар

Талап етілмейді


48.

Елдегі әлеуметтік-экономикалық ахуалдың өзгеруін ескере отырып, көші-қон заңнамасын жетілдіру бойынша ұсыныстар әзірлеу

Қазақстан Республикасының Үкіметіне ұсыныстар (қаулының 2-тармағына сәйкес)

ЭБЖМ, ІІМ, Еңбекмині

2014 жылғы қараша

Талап етілмейді


49.

Еңбек көші қоны саласындағы құқық қолдану практикасын талдау негізінде заңнамаға мыналарды:
- еңбекші көшіп келушілерге еңбекақыны Қазақстан Республикасының екінші деңгейдегі банктеріндегі депозиттерге аударуды;
- еңбекші көшіп келушілермен міндетті медициналық сақтандыру шартын жасасуды көздейтін нормаларды енгізу мәселесін пысықтау

Қазақстан Республикасының Үкіметіне ұсыныстар (қаулының 2-тармағына сәйкес)

ІІМ (жинақтау), Еңбекмині. ӨДМ, Қаржымині, ҰБ (келісім бойынша), ДСМ

2015 жылғы маусым

Талап етілмейді


      Ескертпе: аббревиатуралардың толық жазылуы:

«ҚРТҚЖБ» АҚ

-

«Қазақстанның тұрғын үй құрылыс жинақ банкі» АҚ

БП

-

Қазақстан Республикасының Бас прокуратурасы

ҰҚК

-

Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитеті

ІІМ

-

Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрлігі

ДСМ

-

Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрлігі

СІМ

-

Қазақстан Республикасы Сыртқы істер министрлігі

ИЖТМ

-

Қазақстан Республикасы Индустрия және жаңа технологиялар министрлігі

МАМ

-

Қазақстан Республикасы Мәдениет және ақпарат министрлігі

БҒМ

-

Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі

ҚОСРМ

-

Қазақстан Республикасы Қоршаған орта және су ресурстары министрлігі

ӨДМ

-

Қазақстан Республикасы Өңірлік даму министрлігі

АШМ

-

Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрлігі

Еңбекмині

-

Қазақстан Республикасы Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігі

Қаржымині

-

Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігі

ЭБЖМ

-

Қазақстан Республикасы Экономика және бюджеттік жоспарлау министрлігі

ҰБ

-

Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі

СБҚ «Сырбар»

-

Қазақстан Республикасы «Сырбар» Сыртқы барлау қызметі

АҚУ

-

Қазақстан Республикасындағы Адам құқықтары жөніндегі Уәкіл

ДСӘДМ

-

Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау және әлеуметтік даму министрлігі

ИДМ

-

Қазақстан Республикасы Инвестициялар және даму министрлігі

ЭМ

-

Қазақстан Республикасы Энергетика министрлігі

ҰЭМ

-

Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігі