ИПС "Әділет"

ИМЕНЕМ РЕСПУБЛИКИ КАЗАХСТАН

Конституционный Суд Республики Казахстан в составе Председателя Азимовой Э.А., судей Ескендирова А.К., Жакипбаева К.Т., Мусина К.С., Нурмуханова Б.М., Подопригоры Р.А., Сарсембаева Е.Ж. и Ударцева С.Ф., с участием:

субъекта обращения Калижанова Н.С.,

представителей:

Генеральной прокуратуры Республики Казахстан – советника Генерального Прокурора Адамова Т.Б.,

Судебной администрации Республики Казахстан – заместителя руководителя Мусралинова А.С.,

Министерства юстиции Республики Казахстан – вице-министра Мукановой А.К.,

Республиканской коллегии адвокатов – председателя научно-консультативного совета Сизинцева С.В.,

Аппарата Мажилиса Парламента Республики Казахстан – главного консультанта Отдела законодательства Байтеленова Р.Т.,

Аппарата Сената Парламента Республики Казахстан – заместителя заведующего Отделом законодательства Сартаевой Н.А.,

рассмотрел в открытом заседании обращение Калижанова Н.С. о проверке на соответствие Конституции Республики Казахстан (далее - Конституция) части второй статьи 124, части девятой статьи 127 и части четвертой статьи 171 Административного процедурно-процессуального кодекса Республики Казахстан от 29 июня 2020 года (далее – АППК).

Заслушав докладчика – судью Конституционного Суда Республики Казахстан Мусина К.С. и участников заседания, изучив материалы конституционного производства, проанализировав нормы законодательства Республики Казахстан и отдельных зарубежных стран, Конституционный Суд Республики Казахстан (далее – Конституционный Суд)

установил:

Определением специализированного межрайонного административного суда города Астаны (далее – СМАС г. Астаны) от 25 апреля 2023 года при рассмотрении административного дела по иску Ауесбаева А.М. на представителя истца Калижанова Н.С. на основании части четвертой статьи 127 АППК было наложено денежное взыскание в размере 20 месячных расчетных показателей (далее – МРП) за неуважение к суду.

Определением СМАС г. Астаны от 16 мая 2023 года на Калижанова Н.С. за неисполнение определения суда о наложении денежного взыскания от 25 апреля 2023 года на основании части девятой статьи 127 и части четвертой статьи 171 АППК наложено повторное денежное взыскание в размере 30 МРП.

Определением СМАС г. Астаны от 29 мая 2023 года за неисполнение определения суда о наложении денежного взыскания от 16 мая 2023 года на Калижанова Н.С. наложено повторное денежное взыскание в размере 40 МРП.

Вышеуказанные судебные акты субъектом обращения не исполнены ввиду несогласия с ними. Обжалование судебных актов в порядке, установленном АППК, субъектом обращения также не осуществлялось в силу требований части второй статьи 124 АППК.

Автор обращения полагает, что часть вторая статьи 124 АППК, допускающая обжалование определения о применении меры процессуального принуждения в виде денежного взыскания только после его исполнения, ограничивает его право на доступ к правосудию, а положения части девятой статьи 127 и части четвертой статьи 171 АППК создают условия, при которых судьи могут злоупотреблять возможностью неоднократного применения мер процессуального принуждения к участникам процесса путем наложения денежного взыскания за одно и то же нарушение.

При рассмотрении вопроса о конституционности оспариваемых норм АППК применительно к предмету обращения Конституционный Суд исходит из следующего.

1. Республика Казахстан, утверждая себя демократическим, светским, правовым и социальным государством, высшими ценностями которого являются человек, его жизнь, права и свободы (пункт 1 статьи 1 Конституции), гарантирует каждому право на судебную защиту своих прав и свобод (пункт 2 статьи 13 Конституции), которое ни в каких случаях не подлежит ограничению (пункт 3 статьи 39 Конституции).

В итоговых решениях Конституционного Совета, затем Конституционного Суда подчеркивалось, что возведение конкретной разновидности прав или свобод до конституционного уровня и объявление в Конституции об их гарантированности означает, что государство возлагает на себя обязанность обеспечить реализацию этих прав и свобод (нормативные постановления Конституционного Совета от 28 октября 1996 года № 6, от 12 марта 1999 года № 3/2, от 27 февраля 2008 года № 2, Конституционного Суда от 22 мая 2023 года № 16-НП и другие).

В соответствии с пунктом 2 статьи 75 Конституции судебная власть осуществляется посредством гражданского, уголовного и иных установленных законом форм судопроизводства.

Конституционное разделение форм судопроизводства на гражданское, уголовное и иные виды реализовано в Гражданском процессуальном кодексе Республики Казахстан от 31 декабря 2015 года (далее – ГПК), Уголовно-процессуальном кодексе Республики Казахстан от 4 июля 2014 года (далее – УПК), Кодексе Республики Казахстан об административных правонарушениях от 5 июля 2014 года (далее – КоАП) и АППК. Каждый из указанных нормативных правовых актов на началах равенства сторон устанавливает порядок рассмотрения дел соответственно об уголовных и административных правонарушениях, по спорам, возникающим из гражданских, семейных, трудовых, жилищных и других правоотношений, а также порядок административного судопроизводства.

Задачами административного судопроизводства, установленными законодателем в части второй статьи 5 АППК, являются справедливое, беспристрастное и своевременное разрешение административных дел с целью эффективной защиты и восстановления нарушенных или оспариваемых прав, свобод и законных интересов физических лиц, прав и законных интересов юридических лиц в публично-правовых отношениях. Данная норма корреспондируется с нормой пункта 1 статьи 76 Конституции о том, что судебная власть имеет своим назначением защиту прав, свобод и законных интересов граждан и организаций, обеспечение исполнения Конституции, законов, иных нормативных правовых актов, международных договоров Республики Казахстан.

Важной особенностью АППК является осуществление административного судопроизводства на основе активной роли суда. Суд, не ограничиваясь объяснениями, заявлениями, ходатайствами участников административного процесса, представленными ими доводами, доказательствами и иными материалами административного дела, всесторонне, полно и объективно исследует все фактические обстоятельства, имеющие значение для правильного разрешения административного дела, и по собственной инициативе или мотивированному ходатайству участников административного процесса собирает дополнительные материалы и доказательства, а также выполняет иные действия, направленные на решение задач административного судопроизводства (статья 16 АППК).

Перераспределение бремени доказывания и процессуальная активность суда относятся к основным особенностям судебного разбирательства по правилам административного судопроизводства, являются распространенной практикой, нашедшей отражение в административно-процессуальных кодексах и законах ряда стран, нацеленной на обеспечение паритета при неравенстве сторон, одна из которых обладает властными полномочиями.

2. Меры процессуального принуждения – одна из форм реализации конституционного принципа обязательности судебных решений. Обеспечивая авторитет судебной власти, они одновременно служат средством, гарантирующим судебную защиту прав и свобод не только истца, но и ответчика.

Отличительная особенность мер процессуального принуждения – это применение их судом за нарушение исключительно процессуальных норм, предназначенных и применяющихся только с целью реализации и соблюдения принципов АППК, исключения злоупотребления правом и обеспечения исполнения судебных актов, не связанное с нарушением какого-либо отраслевого законодательства. Предназначение мер процессуального принуждения – немедленное устранение препятствий к осуществлению права на судебную защиту и восстановлению нарушенных прав и свобод. С этой точки зрения, обязанность лица исполнить меру процессуального принуждения немедленно или в установленный законом короткий срок является необходимой и соразмерной, отвечающей задачам и принципам административного процесса.

Поддерживая свою позицию, что право на судебную защиту означает право лица обратиться в суд за защитой и восстановлением нарушенных прав и свобод (нормативное постановление от 22 февраля 2023 года № 3), Конституционный Суд вместе с тем считает, что это право должно реализовываться в неразрывной взаимосвязи и совокупности с другими нормами Конституции, такими как:

осуществление государственной власти в Республике Казахстан на основе Конституции и законов в соответствии с принципом ее разделения на законодательную, исполнительную и судебную ветви (пункт 4 статьи 3);

определение содержания и применения законов и иных нормативных правовых актов правами человека (пункт 2 статьи 12);

равенство всех перед законом и судом и исключение какой-либо дискриминации (статья 14);

осуществление правосудия в Республике Казахстан только судом (пункт 1 статьи 75);

защита судебной властью прав, свобод и законных интересов граждан и организаций, обеспечение исполнения Конституции, законов, иных нормативных правовых актов, международных договоров Республики Казахстан (пункт 1 статьи 76);

обязательная сила на всей территории Республики Казахстан решений, приговоров и иных постановлений судов (пункт 3 статьи 76);

независимость судьи и подчинение его только Конституции и закону (пункт 1 статьи 77);

обязанность каждого соблюдать Конституцию и законодательство Республики Казахстан, уважать права, свободы, честь и достоинство других лиц (пункт 1 статьи 34);

осуществление прав и свобод человека и гражданина не должно нарушать прав и свобод других лиц, посягать на конституционный строй и общественную нравственность (пункт 5 статьи 12).

Это означает, что судебная защита прав не может нарушать права и свободы других лиц, должна осуществляться в строгом соответствии с Конституцией и законами Республики Казахстан, на основе принципа равенства всех перед законом, независимым судом, акты которого носят общеобязательный характер. При этом законы, регулирующие судебную защиту прав и свобод физических и юридических лиц, призваны обеспечивать баланс при реализации конституционных норм.

Нормы действующих законов, регулирующих порядок административного судопроизводства (АППК и соответствующие нормы ГПК), предусматривают возможность обжалования определения о применении меры процессуального принуждения в виде денежного взыскания (часть вторая статьи 124 АППК), определяют порядок рассмотрения частной жалобы на такое определение (статья 429 ГПК). Наряду с этим законом установлен механизм освобождения лица от уплаты денежного взыскания, уменьшения его размера или применения отсрочки либо рассрочки исполнения денежного взыскания (части седьмая и восьмая статьи 127 АППК). Применение данных защитных мер возможно как перед обжалованием определения о наложении денежного взыскания, так и после него.

Cледует констатировать наличие в абзаце втором части второй статьи 124 АППК двух самостоятельных правовых положений. В соответствии с первым предложением предусмотрено, что "обжалование данного определения не приостанавливает исполнение мер процессуального принуждения", тогда как согласно второму – "подача частной жалобы на применение денежного взыскания допускается после исполнения наложенного взыскания".

Конституционный Суд полагает, что, исходя из взаимосвязанных целей обеспечения эффективной реализации права каждого на судебную защиту и достижения задач административного судопроизводства, данный абзац части второй статьи 124 АППК закрепляет право лица на обжалование определения суда со дня его вручения, а также обязанность такого лица по исполнению наложенного взыскания в течение установленного законом срока.

3. Статья 14 Основного Закона закрепляет принцип равенства всех перед законом и судом, что предполагает единство требований и правовой ответственности для всех субъектов соответствующих правоотношений (нормативное постановление Конституционного Суда от 3 октября 2023 года № 31-НП).

Анализируя положения статьи 127 АППК с точки зрения наличия в них дискриминационных норм, Конституционный Суд отмечает, что денежное взыскание как одна из мер процессуального принуждения может быть применено как к физическому, так и к должностному либо юридическому лицу или его представителю вне зависимости от его процессуального статуса, пола, места жительства, должностного положения и т.п. Обязательным условием для применения к лицу денежного взыскания является совершение им действий (бездействия), предусмотренных частями третьей, четвертой, пятой и девятой статьи 127 АППК. Наложение денежного взыскания осуществляется в судебном заседании, о котором в обязательном порядке уведомляется лицо, в отношении которого применяется данная мера принуждения.

Право суда применять меры процессуального принуждения, в том числе налагать денежное взыскание, вытекает из конституционных принципов самостоятельности и независимости судебной власти, обязательности требований судей и служит одним из проявлений дискреционных полномочий суда, необходимых для осуществления правосудия в контексте административной юстиции.

Таким образом, статья 127 АППК устанавливает равные для всех участников административного процесса последствия нарушения норм об обязательности требований суда и судебных актов и не имеет положений дискриминационного характера.

4. В соответствии с подпунктом 2) пункта 3 статьи 77 Конституции никто не может быть подвергнут повторно уголовной или административной ответственности за одно и то же правонарушение.

Конституционный Суд признает, что правовая ответственность устанавливается в законах различного отраслевого содержания и учитывает характер действия или бездействия лица.

Так, например, статьей 9 Гражданского кодекса Республики Казахстан от 27 декабря 1994 года (далее – ГК) закреплены порядок и способы защиты гражданских прав и возложения гражданской ответственности, в том числе в виде возмещения убытков, компенсации морального вреда, наложения штрафа и других способов, установленных законом. ГК устанавливает также ответственность субъектов гражданских правоотношений за нарушение прав и законных интересов других лиц.

Уголовный кодекс Республики Казахстан от 3 июля 2014 года (часть вторая статьи 2) вводит основания уголовной ответственности, определяет, какие опасные для личности, общества или государства деяния являются уголовными правонарушениями, то есть преступлениями или уголовными проступками, устанавливает наказания и иные меры уголовно-правового воздействия за их совершение.

Согласно части второй статьи 6 КоАП законодательство об административных правонарушениях закрепляет основания и принципы административной ответственности, определяет, какие деяния являются административными правонарушениями, виды взысканий, налагаемых за их совершение.

В соответствии с имеющимися правовыми подходами основанием для применения мер правовой ответственности является противоправное деяние.

Статья 653 КоАП предусматривает административную ответственность за проявление неуважения к суду. Вместе с тем законодатель в примечании к указанной статье установил, что ответственность, предусмотренная статьей 653 КоАП за проявление неуважения к суду, не распространяется на действие (бездействие), в отношении которого могут быть применены меры процессуального принуждения в соответствии с АППК.

В соответствии с пунктом 3 статьи 61 Конституции Парламент Республики Казахстан вправе издавать законы, которые регулируют важнейшие общественные отношения, устанавливают основополагающие принципы и нормы, касающиеся правосубъектности физических и юридических лиц, гражданских прав и свобод, обязательств и ответственности физических и юридических лиц.

Конституционный Суд также отмечает, что в административном судопроизводстве меры процессуального принуждения применяются не только за неуважение к суду, но также и за злоупотребление процессуальными правами или невыполнение процессуальных обязанностей, в том числе в случаях представления доказательств, исполнения поручений с нарушением установленного судом срока без уважительных причин, если это привело к затягиванию рассмотрения административного дела. За неисполнение решения суда, определения суда об утверждении соглашения сторон о примирении, медиации или об урегулировании спора в порядке партисипативной процедуры суд вправе налагать денежное взыскание на ответчика. Следовательно, перечень оснований для применения мер процессуального принуждения включает в себя деяния, не охватывающиеся статьей 653 КоАП, но отражающие особенности административного судопроизводства и принципы его осуществления.

Перечисленные в статье 127 АППК деяния, за совершение которых может быть применена мера процессуального принуждения в виде денежного взыскания, исключены законодателем из перечня противоправных деяний, влекущих административную ответственность. Меры процессуального принуждения являются разновидностью юридической ответственности в сфере судебного процесса и могут рассматриваться как процессуальная ответственность в случае нарушения участником судебного процесса правил поведения в суде и неисполнения своих процессуальных обязанностей, включая уклонение от исполнения решения суда. Они применяются для обеспечения соблюдения законности в ходе судебного процесса, включают в себя действия, направленные на сбор доказательств, поддержание порядка и обеспечение справедливости в рамках судебных процедур, и представляют собой юридические инструменты, используемые в процессе административного судопроизводства.

Согласно части третьей статьи 127 АППК суд вправе наложить денежное взыскание на лицо, злоупотребляющее процессуальными правами или не выполняющее процессуальных обязанностей, в том числе в случаях представления доказательств, исполнения поручений с нарушением установленного судом срока без уважительных причин, если это привело к затягиванию рассмотрения административного дела, за каждое действие (бездействие) в размере десяти месячных расчетных показателей. В части девятой статьи 127 и части четвертой статьи 171 АППК предусмотрены положения, позволяющие учитывать определенные квалифицирующие признаки (повторность), с увеличением размера денежного взыскания. Повторное денежное взыскание в данных статьях АППК налагается за совершение новых процессуальных нарушений.

В связи с этим Конституционный Суд считает, что установленное частью девятой статьи 127 и частью четвертой статьи 171 АППК право суда на повторное применение к лицу меры процессуального принуждения в виде денежного взыскания за новое процессуальное нарушение не противоречит подпункту 2) пункта 3 статьи 77 Конституции.

5. Нормы АППК и соответствующие нормы ГПК с достаточной степенью определенности регулируют процесс административного судопроизводства. Однако отдельные нормы АППК требуют совершенствования в части определения конкретных сроков совершения процессуальных действий, например, срока вручения лицу копии определения о наложении денежного взыскания либо срока, в течение которого на такое определение может быть подана жалоба, в случае применения судом отсрочки или рассрочки исполнения судебного акта о наложении денежного взыскания. Кроме того, использование в АППК понятия "повторно" допускает неоднозначное его понимание в отношении полномочий административного суда.

Конституционный Суд также обращает внимание, что в гражданском, уголовном и иных установленных законом формах судопроизводства предусмотрены разные меры правового воздействия за нарушение порядка в зале судебного заседания, неисполнение процессуальных обязанностей и иные действия (бездействие), явно свидетельствующие о неуважении к суду и (или) судье. Схожие противоправные деяния при рассмотрении судами дел в рамках гражданского судопроизводства и производства по делам об административных правонарушениях образуют состав административных правонарушений, за которые применяются административные взыскания (статья 653 КоАП). В свою очередь, в АППК и УПК такие же деяния влекут меры процессуального принуждения, не имеющие аналогичных правовых последствий, какие возникают в результате применения административной ответственности. Отличаются процессуальные возможности лиц, на которых судом наложено денежное взыскание за такие нарушения: по УПК такое лицо вправе обжаловать определение суда вне зависимости от уплаты денежного взыскания, а по обжалуемой заявителем норме АППК подача частной жалобы не приостанавливает исполнение мер процессуального принуждения. Неисполнение судебного акта, вынесенного в связи с проявлением лицом неуважения к суду и (или) судье при судопроизводстве в рамках ГПК, УПК и КоАП, образует состав административного правонарушения, но этот порядок не распространяется на случаи неисполнения судебного акта, которым применены меры процессуального принуждения за схожие деяния в соответствии с АППК. В этой связи, по мнению Конституционного Суда, возникает объективная необходимость устранения дисбаланса и унификации мер юридической ответственности за схожие противоправные деяния и способов защиты привлекаемых к такой ответственности лиц в разных формах судопроизводства.

На основании изложенного, руководствуясь пунктом 3 статьи 72 и пунктом 3 статьи 74 Конституции Республики Казахстан, подпунктом 3) пункта 4 статьи 23, статьями 55 – 58, 62, пунктами 3 и 4 статьи 63, пунктом 4 статьи 64 и подпунктом 2) пункта 1 статьи 65 Конституционного закона Республики Казахстан от 5 ноября 2022 года "О Конституционном Суде Республики Казахстан", Конституционный Суд Республики Казахстан

постановляет:

1. Признать часть вторую статьи 124 Административного процедурно-процессуального кодекса Республики Казахстан соответствующей Конституции Республики Казахстан в данном Конституционным Судом Республики Казахстан истолковании:

"Исходя из взаимосвязанных целей обеспечения эффективной реализации права каждого на судебную защиту и достижения задач административного судопроизводства, правовые положения абзаца второго части второй статьи 124 данного Кодекса следует понимать как предоставление лицу, к которому применена мера процессуального принуждения в виде денежного взыскания, права на обжалование соответствующего определения в вышестоящий суд со дня его вручения, а также возложение на такое лицо обязанности по исполнению наложенного взыскания в установленный законом срок".

2. Признать часть девятую статьи 127 и часть четвертую статьи 171 Административного процедурно-процессуального кодекса Республики Казахстан соответствующими Конституции Республики Казахстан.

3. Решения судов, основанные на ином истолковании положения абзаца второго части второй статьи 124 Административного процедурно-процессуального кодекса Республики Казахстан, исполнению не подлежат и должны быть пересмотрены в установленном порядке.

4. Правительству Республики Казахстан в шестимесячный срок внести в Мажилис Парламента Республики Казахстан проект закона, направленный на совершенствование законодательства в части применения мер процессуального принуждения в административном судопроизводстве в соответствии с правовыми позициями Конституционного Суда Республики Казахстан, содержащимися в настоящем нормативном постановлении.

5. Настоящее нормативное постановление вступает в силу со дня его принятия, является общеобязательным на всей территории Республики Казахстан, окончательным и обжалованию не подлежит.

6. Опубликовать настоящее нормативное постановление на казахском и русском языках в периодических печатных изданиях, получивших право на официальное опубликование законодательных актов, единой системе правовой информации и на интернет-ресурсе Конституционного Суда Республики Казахстан.

Конституционный Суд Республики Казахстан

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ АТЫНАН

Қазақстан Республикасының Конституциялық Соты Төраға Э.Ә. Азимова, судьялар А.Қ. Ескендіров, Қ.Т. Жақыпбаев, Қ.С. Мусин, Б.М. Нұрмұханов, Р.А. Подопригора, Е.Ж. Сәрсембаев және С.Ф. Ударцев қатысқан құрамда,

өтініш субъектісі Н.С. Калижановтың,

Қазақстан Республикасы Бас прокуратурасының өкілі – Бас Прокурордың кеңесшісі Т.Б. Адамовтың,

Қазақстан Республикасы Сот әкімшілігінің өкілі – басшының орынбасары А.С. Мусралиновтың,

Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінің өкілі – вице-министр А.Қ. Мұқанованың,

Республикалық адвокаттар алқасының өкілі – ғылыми-консультативтік кеңестің төрағасы С.В. Сизинцевтің,

Қазақстан Республикасы Парламенті Мәжілісі Аппаратының өкілі – Заңнама бөлімінің бас консультанты Р.Т. Байтеленовтің,

Қазақстан Республикасы Парламенті Сенаты Аппаратының өкілі – Заңнама бөлімі меңгерушісінің орынбасары Н.А. Сартаеваның қатысуымен,

өзінің ашық отырысында Н.С. Калижановтың 2020 жылғы 29 маусымдағы Қазақстан Республикасы Әкімшілік рәсімдік-процестік кодексінің (бұдан әрі – ӘРПК) 124-бабы екінші бөлігінің, 127-бабы тоғызыншы бөлігінің және 171-бабы төртінші бөлігінің Қазақстан Республикасының Конституциясына (бұдан әрі – Конституция) сәйкестігін тексеру туралы өтінішін қарады.

Баяндамашы – Қазақстан Республикасы Конституциялық Сотының судьясы Қ.С. Мусинді және отырысқа қатысушыларды тыңдап, конституциялық іс жүргізу материалдарын зерделеп, Қазақстан Республикасы мен жекелеген шет елдер заңнамасының нормаларына талдау жасай отырып, Қазақстан Республикасының Конституциялық Соты (бұдан әрі – Конституциялық Сот)

анықтады:

А.М. Ауесбаевтың талап қоюы бойынша әкімшілік істі қарау кезінде Астана қаласының мамандандырылған ауданаралық әкімшілік сотының (бұдан әрі – Астана қаласының МАӘС) 2023 жылғы 25 сәуірдегі ұйғарымымен талап қоюшының өкілі Н.С. Қалижановқа ӘРПК-нің 127-бабының төртінші бөлігі негізінде сотты құрметтемегені үшін 20 айлық есептік көрсеткіш (бұдан әрі – АЕК) мөлшерінде ақшалай өндіріп алу қолданылған.

Соттың ақшалай өндіріп алуды қолдану туралы 2023 жылғы 25 сәуірдегі ұйғарымын орындамағаны үшін Н.С. Қалижановқа Астана қаласы МАӘС-інің 2023 жылғы 16 мамырдағы ұйғарымымен ӘРПК-нің 127-бабының тоғызыншы бөлігі және 171-бабының төртінші бөлігі негізінде 30 АЕК мөлшерінде қайталап ақшалай өндіріп алу қолданылған.

Соттың ақшалай өндіріп алуды қолдану туралы 2023 жылғы 16 мамырдағы ұйғарымын орындамағаны үшін Н.С. Қалижановқа Астана қаласы МАӘС-інің 2023 жылғы 29 мамырдағы ұйғарымымен 40 АЕК мөлшерінде қайталап ақшалай өндіріп алу қолданылған.

Өтініш субъектісі жоғарыда аталған сот актілерін олармен келіспегендіктен орындамаған. Өтініш субъектісі ӘРПК-де белгіленген тәртіппен сот актілеріне шағым жасауды да ӘРПК-нің 124-бабы екінші бөлігінің талаптарына байланысты жүзеге асырмаған.

Өтініш авторы ақшалай өндіріп алу түрінде процестік мәжбүрлеу шарасын қолдану туралы ұйғарымға шағым жасауға ол орындалғаннан кейін ғана жол беретін ӘРПК-нің 124-бабының екінші бөлігі өзінің сот төрелігіне қол жеткізу құқығын шектейді, ал ӘРПК-нің 127-бабы тоғызыншы бөлігінің және 171-бабы төртінші бөлігінің ережелері судьялардың процеске қатысушыларға сол бір бұзушылық үшін ақшалай өндіріп алуды қолдану арқылы процестік мәжбүрлеу шараларын бірнеше рет қолдану мүмкіндігін теріс пайдалануына жағдайлар жасайды деп ойлайды.

ӘРПК-нің дау айтылып отырған нормаларының конституциялылығы мәселесін қарау кезінде өтініш нысанасына қатысты Конституциялық Сот мыналарды негізге алады.

1. Қазақстан Республикасы өзін адам және адамның өмірі, құқықтары мен бостандықтары ең қымбат қазынасы болып табылатын демократиялық, зайырлы, құқықтық және әлеуметтік мемлекет ретінде орнықтыра отырып (Конституцияның 1-бабының 1-тармағы), әркімнің өз құқықтары мен бостандықтарының сот арқылы қорғалу құқығына кепілдік береді (Конституцияның 13-бабының 2-тармағы), бұл ешбір жағдайда да шектелмеуге тиіс (Конституцияның 39-бабының 3-тармағы).

Конституциялық Кеңестің, одан кейін Конституциялық Соттың қорытынды шешімдерінде құқықтардың немесе бостандықтардың нақты бір түрін конституциялық деңгейге дейін жеткізу және Конституцияда олардың кепілділігінің жариялануы мемлекеттің осы құқықтар мен бостандықтардың іске асырылуын қамтамасыз етуді өз міндетіне алатындығын білдіреді деп баса атап өтілді (Конституциялық Кеңестің 1996 жылғы 28 қазандағы № 6, 1999 жылғы 12 наурыздағы № 3/2, 2008 жылғы 27 ақпандағы № 2, Конституциялық Соттың 2023 жылғы 22 мамырдағы № 16-НҚ нормативтік қаулылары және басқалар).

Конституцияның 75-бабының 2-тармағына сәйкес сот билігі сотта іс жүргізудің азаматтық, қылмыстық және заңмен белгіленген өзге де нысандары арқылы жүзеге асырылады.

Конституцияда сот ісін жүргізу нысандарының азаматтық, қылмыстық және өзге де түрлерге бөлінуі 2015 жылғы 31 қазандағы Қазақстан Республикасының Азаматтық процестік кодексі (бұдан әрі – АПК), 2014 жылғы 4 шілдедегі Қазақстан Республикасының Қылмыстық-процестік кодексі (бұдан әрі – ҚПК), 2014 жылғы 5 шілдедегі Қазақстан Республикасының Әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодексі (бұдан әрі – ӘҚбК) және ӘРПК арқылы іске асырылды. Аталған нормативтік құқықтық актілердің әрқайсысы тараптар теңдігі негізінде тиісінше қылмыстық және әкімшілік құқық бұзушылықтар туралы, азаматтық, отбасылық, еңбек, тұрғын үй қатынастарынан және басқа да құқықтық қатынастардан туындайтын даулар бойынша істерді қарау тәртібін, сондай-ақ әкімшілік сот ісін жүргізу тәртібін белгілейді.

Заң шығарушы ӘРПК-нің 5-бабының екінші бөлігінде белгілегендей әкімшілік сот ісін жүргізудің міндеттері жария-құқықтық қатынастарда жеке тұлғалардың бұзылған немесе дау айтылатын құқықтарын, бостандықтары мен заңды мүдделерін, заңды тұлғалардың құқықтары мен заңды мүдделерін тиімді түрде қорғау және қалпына келтіру мақсатында әкімшілік істерді әділ, бейтарап және уақтылы шешу болып табылады. Бұл норма Конституцияның 76-бабы 1-тармағының сот билігі өзіне азаматтар мен ұйымдардың құқықтарын, бостандықтары мен заңды мүдделерін қорғауды, Қазақстан Республикасы Конституциясының, заңдарының, өзге де нормативтік құқықтық актілерінің, халықаралық шарттарының орындалуын қамтамасыз етуді мақсат етіп қояды деген нормасымен үйлеседі.

Әкімшілік сот ісін жүргізуді соттың белсенді рөлі негізінде жүзеге асыру ӘРПК-нің маңызды ерекшелігі болып табылады. Сот әкімшілік процеске қатысушылардың түсініктемелерімен, арыздарымен, өтінішхаттарымен, олар ұсынған дәлелдермен, дәлелдемелермен және әкімшілік істің өзге де материалдарымен шектеліп қана қоймай, әкімшілік істі дұрыс шешу үшін маңызы бар барлық нақты мән-жайды жан-жақты, толық және объективті түрде зерттейді және өз бастамасы немесе әкімшілік процеске қатысушылардың уәжді өтінішхаты бойынша қосымша материалдар мен дәлелдемелерді жинайды, сондай-ақ әкімшілік сот ісін жүргізу міндеттерін шешуге бағытталған өзге де әрекеттерді орындайды (ӘРПК-нің 16-бабы).

Дәлелдеу жүктемесін қайта бөлу және соттың процестік белсенділігі әкімшілік сот ісін жүргізу қағидалары бойынша сот ісін талқылаудың негізгі ерекшеліктеріне жатады, бірқатар елдердің әкімшілік-процестік кодекстері мен заңдарында көрініс тапқан, бірі билік өкілеттіктеріне ие болатын тараптардың теңсіздігі кезінде тепе-теңдікті қамтамасыз етуге бағытталған кең таралған практика болып табылады.

2. Процестік мәжбүрлеу шаралары – сот шешімдері міндеттілігінің конституциялық қағидатын іске асыру нысандарының бірі. Сот билігінің беделін қамтамасыз ете отырып, олар бір мезгілде талап қоюшының ғана емес, жауапкердің де құқықтары мен бостандықтарын сот арқылы қорғауға кепілдік беретін құрал ретінде қолданылады.

Процестік мәжбүрлеу шараларының айрықша ерекшелігі – бұл соттың оларды тек қана ӘРПК қағидаттарын іске асыру және сақтау, құқықтың теріс пайдаланылуын болғызбау және қандай да бір салалық заңнаманы бұзумен байланысты емес сот актілерінің орындалуын қамтамасыз ету мақсатына ғана арналған және сол үшін қолданылатын процестік нормаларды бұзғаны үшін қолдануы. Процестік мәжбүрлеу шараларының мақсаты – сот арқылы қорғалу құқығын жүзеге асыру және бұзылған құқықтар мен бостандықтарды қалпына келтіру кедергілерін дереу жою. Осы тұрғыдан алғанда, тұлғаның процестік мәжбүрлеу шарасын дереу немесе заңда белгіленген қысқа мерзімде орындау міндеті әкімшілік процестің міндеттері мен қағидаттарына сай келетін қажетті және мөлшерлес шара болып табылады.

Сот арқылы қорғалу құқығы адамның бұзылған құқықтары мен бостандықтарын қорғау және қалпына келтіру үшін сотқа жүгіну құқығын білдіреді деген өз ұстанымын ұстана отырып (2023 жылғы 22 ақпандағы № 3 нормативтік қаулы), Конституциялық Сот сонымен бірге бұл құқық Конституцияның басқа да нормаларымен:

Қазақстан Республикасында мемлекеттік биліктің Конституция мен заңдар негізінде заң шығарушы, атқарушы және сот тармақтарына бөліну қағидатына сәйкес жүзеге асырылуы (3-баптың 4-тармағы);

заңдар мен өзге де нормативтік құқықтық актілердің мазмұны мен қолданылуы адам құқықтарына қарай анықталуы (12-баптың 2-тармағы);

заң мен сот алдында жұрттың бәрі тең және қандай бір кемсітуге жол берілмеу (14-бап);

Қазақстан Республикасында сот төрелігін тек соттың ғана жүзеге асыруы (75-баптың 1-тармағы);

сот билігінің азаматтар мен ұйымдардың құқықтарын, бостандықтары мен заңды мүдделерін қорғауы, Қазақстан Республикасы Конституциясының, заңдарының, өзге де нормативтік құқықтық актілерінің, халықаралық шарттарының орындалуын қамтамасыз етуі (76-баптың 1-тармағы);

соттар шешімдерінің, үкімдері мен өзге де қаулыларының Қазақстан Республикасының бүкіл аумағында міндетті күшінің болуы (76-баптың 3-тармағы);

судьяның тәуелсіз болуы және оның Конституция мен заңға ғана бағынуы (77-баптың 1-тармағы);

әркімнің Қазақстан Республикасының Конституциясын және заңнамасын сақтау, басқа адамдардың құқықтарын, бостандықтарын, абыройы мен қадір-қасиетін құрметтеу міндеті (34-баптың 1-тармағы);

адамның және азаматтың өз құқықтары мен бостандықтарын жүзеге асыруы басқа адамдардың құқықтары мен бостандықтарын бұзбауға, конституциялық құрылыс пен қоғамдық имандылыққа нұқсан келтірмеуге тиіс (12-баптың 5-тармағы) сияқты нормалармен ажырамас өзара байланыста және жиынтықта іске асырылуға тиіс деп есептейді.

Бұл құқықтарды сот арқылы қорғау басқа тұлғалардың құқықтары мен бостандықтарын бұза алмайды, Қазақстан Республикасының Конституциясына және заңдарына қатаң сәйкестікте, заң алдында, актілері жалпыға бірдей міндетті сипатта болатын тәуелсіз сот алдында жұрттың бәрі тең қағидаты негізінде жүзеге асырылуға тиіс дегенді білдіреді. Бұл ретте жеке және заңды тұлғалардың құқықтары мен бостандықтарының сот арқылы қорғалуын реттейтін заңдар конституциялық нормаларды іске асыру кезінде теңгерімді қамтамасыз етуге бағытталады.

Әкімшілік сот ісін жүргізу тәртібін реттейтін қолданыстағы заңдардың нормаларында (ӘРПК және АПК-нің тиісті нормалары) ақшалай өндіріп алу түрінде процестік мәжбүрлеу шарасын қолдану туралы ұйғарымға шағым жасау мүмкіндігі көзделеді (ӘРПК-нің 124-бабының екінші бөлігі), осындай ұйғарымға берілген жеке шағымды қарау тәртібі айқындалады (АПК-нің 429-бабы). Сонымен қатар заңмен тұлғаны ақшалай өндіріп алуды төлеуден босату, оның мөлшерін азайту немесе ақшалай өндіріп алудың орындалуын кейінге қалдыруды не бөліп төлеуді қолдану тетігі белгіленді (ӘРПК-нің 127-бабының жетінші және сегізінші бөліктері). Осы қорғау шараларын ақшалай өндіріп алуды қолдану туралы ұйғарымға шағым жасау алдында да, одан кейін де қолдануға болады.

ӘРПК-нің 124-бабы екінші бөлігінің екінші абзацында екі дербес құқықтық ереженің бар екенін айту керек. Бірінші сөйлемге сәйкес "осы ұйғарымға шағым жасау процестік мәжбүрлеу шараларының орындалуын тоқтата тұрмайды" деп, ал екінші сөйлемге сәйкес "ақшалай өндіріп алуды қолдануға жекеше шағым беруге қолданылған өндіріп алу орындалғаннан кейін жол беріледі" деп көзделген.

Конституциялық Сот әркімнің сот арқылы қорғалу құқығын тиімді іске асыруды қамтамасыз етудің және әкімшілік сот ісін жүргізу міндеттеріне қол жеткізудің өзара байланысты мақсаттарын негізге ала отырып, ӘРПК-нің 124-бабы екінші бөлігінің аталған абзацында тұлғаның сот ұйғарымына шағым жасау құқығы ол табыс етілген күннен бастап берілетіні, сондай-ақ мұндай тұлғаның қолданылған ақшалай өндіріп алуды заңда белгіленген мерзім ішінде орындау міндеттемесі бекітіледі деп пайымдайды.

3. Негізгі Заңның 14-бабында заң мен сот алдында жұрттың бәрі тең қағидаты бекітіледі, бұл тиісті құқықтық қатынастардың барлық субъектілері үшін талаптар мен құқықтық жауаптылықтың біртұтастығын көздейді (Конституциялық Соттың 2023 жылғы 3 қазандағы № 31-НҚ нормативтік қаулысы).

ӘРПК-нің 127-бабының ережелерін оларда кемсітушілік нормалардың бар-жоғы тұрғысынан талдай отырып, Конституциялық Сот ақшалай өндіріп алу процестік мәжбүрлеу шараларының бірі ретінде жеке тұлғаға да, лауазымды адамға да не заңды тұлғаға немесе оның өкіліне де олардың процестік мәртебесіне, жынысына, тұрғылықты жеріне, лауазымдық жағдайына және т. б. қарамастан қолданылуы мүмкін екенін атап өтеді. Тұлғаның ӘРПК-нің 127-бабының үшінші, төртінші, бесінші және тоғызыншы бөліктерінде көзделген әрекеттерді (әрекетсіздікті) жасауы оған ақшалай өндіріп алуды қолдануға міндетті шарт болып табылады. Ақшалай өндіріп алуды қолдану сот отырысында жүзеге асырылады, бұл жайында өзіне қатысты осы мәжбүрлеу шарасы қолданылатын тұлға міндетті түрде хабардар етіледі.

Соттың процестік мәжбүрлеу шараларын қолдану, оның ішінде ақшалай өндіріп алуды қолдану құқығы сот билігінің дербестігі мен тәуелсіздігі конституциялық қағидаттарынан, судьялар талаптарының міндеттілігінен туындайды және соттың әкімшілік әділет тұрғысынан сот төрелігін жүзеге асыру үшін қажетті дискрециялық өкілеттіктерінің көріністерінің бірі болып табылады.

Осылайша, ӘРПК-нің 127-бабында әкімшілік процестің барлық қатысушыларына сот талаптары мен сот актілерінің міндеттілігі туралы нормаларды бұзудың тең салдары белгіленеді және кемсітушілік сипаттағы ережелер орын алмайды.

4. Конституцияның 77-бабы 3-тармағының 2) тармақшасына сәйкес бір құқық бұзушылық үшін ешкімді де қайтадан қылмыстық немесе әкімшілік жауапқа тартуға болмайды.

Конституциялық Сот құқықтық жауаптылық әртүрлі салалық мазмұндағы заңдарда белгіленетінін таниды және тұлғаның әрекетінің немесе әрекетсіздігінің сипатын ескереді.

Мәселен, 1994 жылғы 27 желтоқсандағы Қазақстан Республикасы Азаматтық кодексінің (бұдан әрі – АК) 9-бабында азаматтық құқықтарды қорғаудың және азаматтық жауаптылықты жүктеудің тәртібі мен тәсілдері, оның ішінде залалдарды өтеу, моральдық зиянның өтемін төлету, айыппұл салу және заңда белгіленген басқа да тәсілдер түрінде бекітілген. АК-де азаматтық-құқықтық қатынастар субъектілерінің басқа тұлғалардың құқықтары мен заңды мүдделерін бұзғаны үшін жауаптылығы да белгіленеді.

2014 жылғы 3 шілдедегі Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексінде (2-баптың екінші бөлігі) қылмыстық жауаптылық негiздерi енгізіледі, жеке адам, қоғам немесе мемлекет үшiн қандай қауiптi іс-әрекеттердің қылмыстық құқық бұзушылық, яғни қылмыс немесе қылмыстық теріс қылық болып табылатыны айқындалады, оларды жасағаны үшiн жазалар мен өзге де қылмыстық-құқықтық ықпал ету шаралары белгiленедi.

ӘҚбК-нің 6-бабының екінші бөлігіне сәйкес әкiмшiлiк құқық бұзушылық туралы заңнамада әкiмшiлiк жауаптылықтың негiздерi мен қағидаттары бекітіледi, қандай іс-әрекеттердiң әкiмшiлiк құқық бұзушылық болып табылатыны және оларды жасағаны үшiн қолданылатын жаза түрлерi айқындалады.

Қолданыстағы құқықтық тәсілдерге сәйкес құқықтық жауаптылық шараларын қолдану үшін құқыққа қайшы іс-әрекет негіз болып табылады.

ӘҚбК-нің 653-бабында сотты құрметтемегені үшін әкімшілік жауаптылық көзделеді. Сонымен қатар заң шығарушы аталған бапқа ескертпеде сотты құрметтемегені үшін ӘҚбК-нің 653-бабында көзделген жауаптылық ӘРПК-ге сәйкес процестік мәжбүрлеу шаралары қолданылуы мүмкін әрекетке (әрекетсіздікке) қолданылмайды деп белгіленген.

Конституцияның 61-бабының 3-тармағына сәйкес Қазақстан Республикасының Парламенті аса маңызды қоғамдық қатынастарды реттейтін, жеке және заңды тұлғалардың құқық субъектілігіне, азаматтардың құқықтары мен бостандықтарына, жеке және заңды тұлғалардың міндеттері мен жауапкершілігіне қатысты негізгі қағидаттар мен нормаларды белгілейтін заңдар шығаруға құқылы.

Конституциялық Сот әкімшілік сот ісін жүргізуде процестік мәжбүрлеу шаралары сотты құрметтемегені үшін ғана емес, сондай-ақ процестік құқықтарды теріс пайдаланғаны немесе процестік міндеттерді орындамағаны үшін, оның ішінде сот белгілеген мерзімді дәлелді себептерсіз бұза отырып, дәлелдемелер ұсынылған, тапсырмалар орындалған жағдайларда, егер бұл әкімшілік істі қараудың созылуына алып келсе, қолданылады деп атап өтеді. Сот шешімін, тараптардың татуласу, медиация туралы келісімін бекіту туралы немесе дауды партисипативтік рәсім тәртібімен реттеу туралы сот ұйғарымын орындамағаны үшін сот жауапкерге ақшалай өндіріп алуды қолдануға құқылы. Демек, процестік мәжбүрлеу шараларын қолдану негіздерінің тізбесі ӘҚбК-нің 653-бабында қамтылмаған, бірақ әкімшілік сот ісін жүргізудің ерекшеліктерін және оны жүзеге асыру қағидаттарын көрсететін іс-әрекеттерді қамтиды.

ӘРПК-нің 127-бабында санамаланған, жасағаны үшін ақшалай өндіріп алу түрінде процестік мәжбүрлеу шарасы қолданылуы мүмкін іс-әрекеттерді заң шығарушы әкімшілік жауаптылыққа әкеп соғатын құқыққа қайшы іс-әрекеттер тізбесінен алып тастаған. Процестік мәжбүрлеу шаралары сот процесі саласында заң жауаптылығының бір түрі болып табылады және сот процесіне қатысушы сотта мінез-құлық қағидаларын бұзған және сот шешімін орындаудан жалтаруды қоса алғанда, өзінің процестік міндеттерін орындамаған жағдайда процестік жауаптылық ретінде қаралуы мүмкін. Олар сот процесі барысында заңдылықтың сақталуын қамтамасыз ету үшін қолданылады, дәлелдемелер жинауға, тәртіпті сақтауға және сот процедуралары аясында әділдікті қамтамасыз етуге бағытталған әрекеттерді қамтиды және әкімшілік сот ісін жүргізу процесінде қолданылатын заңды құралдар болып табылады.

ӘРПК-нің 127-бабының үшінші бөлігіне сәйкес сот процестік құқықтарды теріс пайдаланатын немесе процестік міндеттерді орындамайтын тұлғаға, оның ішінде сот белгілеген мерзімді дәлелді себептерсіз бұза отырып дәлелдемелер ұсынылған, тапсырмалар орындалған жағдайларда, егер бұл әкімшілік істі қараудың созылуына алып келсе, әрбір әрекет (әрекетсіздік) үшін он айлық есептік көрсеткіш мөлшерінде ақшалай өндіріп алуды қолдануға құқылы. ӘРПК-нің 127-бабының тоғызыншы бөлігінде және 171-бабының төртінші бөлігінде ақшалай өндіріп алу мөлшерін ұлғайтатын белгілі бір саралау белгілерін (қайталануын) ескеруге мүмкіндік беретін ережелер көзделген. Қайталап ақшалай өндіріп алу ӘРПК-нің аталған баптарында жаңа процестік бұзушылықтар жасағаны үшін қолданылады.

Осыған байланысты Конституциялық Сот ӘРПК-нің 127-бабының тоғызыншы бөлігінде және 171-бабының төртінші бөлігінде белгіленген соттың тұлғаға жаңа процестік бұзушылық үшін ақшалай өндіріп алу түрінде процестік мәжбүрлеу шарасын қайта қолдану құқығы Конституцияның 77-бабы 3-тармағының 2) тармақшасына қайшы келмейді деп есептейді.

5. ӘРПК нормалары және АПК-нің тиісті нормалары жеткілікті дәрежедегі айқындылықпен әкімшілік сот ісін жүргізу процесі реттейді. Алайда, ӘРПК-нің жекелеген нормалары процестік әрекеттерді жасаудың нақты мерзімдерін, мысалы, тұлғаға ақшалай өндіріп алуды қолдану туралы ұйғарымның көшірмесін табыс ету мерзімін не сот ақшалай өндіріп алуды қолдану туралы сот актісін орындауды кейінге қалдыруды немесе бөліп төлеуді қолданған жағдайда, мұндай ұйғарымға шағым беруге болатын мерзімді айқындау бөлігінде жетілдіруді талап етеді. Сонымен қатар, ӘРПК-де "қайталап" ұғымының қолданылуы әкімшілік соттың өкілеттігіне қатысты оны екіұшты түсінуге жол береді.

Конституциялық Сот сотта іс жүргізудің азаматтық, қылмыстық және заңда белгіленген өзге де нысандарында сот отырысы залында тәртіпті бұзғаны, процестік міндеттерді орындамағаны және сотты және (немесе) судьяны құрметтемеуді айқын айғақтайтын өзге де әрекеттер (әрекетсіздік) үшін әртүрлі құқықтық ықпал ету шаралары көзделгеніне де назар аударады. Соттардың азаматтық сот ісін жүргізу және әкімшілік құқық бұзушылық туралы істер бойынша іс жүргізу шеңберінде істерді қарауы кезіндегі ұқсас құқыққа қайшы іс-әрекеттер әкімшілік құқық бұзушылықтар құрамын құрайды, оларға әкімшілік жазалар қолданылады (ӘҚбК-нің 653-бабы). Өз кезегінде, ӘРПК-де және ҚПК-де осындай іс-әрекеттер әкімшілік жауаптылықты қолданудан туындайтын осыған ұқсас құқықтық салдары жоқ процестік мәжбүрлеу шараларына әкеп соғады. Сот осындай бұзушылықтар үшін ақшалай өндіріп алу қолданылған тұлғалардың процестік мүмкіндіктерінің айырмашылығы бар: ҚПК бойынша мұндай тұлға ақшалай өндіріп алуды төлеген-төлемегеніне қарамастан, сот ұйғарымына шағым жасауға құқылы, ал өтініш беруші шағым жасап отырған ӘРПК нормасы бойынша жеке шағым беру процестік мәжбүрлеу шараларын орындауды тоқтата тұрмайды. АПК, ҚПК және ӘҚбК шеңберінде сот ісін жүргізу кезінде адамның сотты және (немесе) судьяны құрметтемеуіне байланысты шығарылған сот актісін орындамау әкімшілік құқық бұзушылық құрамын құрайды, бірақ бұл тәртіп ӘРПК-ге сәйкес ұқсас іс-әрекеттері үшін процестік мәжбүрлеу шаралары қолданылған сот актісін орындамау жағдайларына қолданылмайды. Осыған байланысты, Конституциялық Соттың пікірінше, әртүрлі сот ісін жүргізу нысандарында теңгерімсіздікті жоюдың және ұқсас құқыққа қайшы іс-әрекеттер үшін заңды жауаптылық шараларын және осындай жауаптылыққа тартылатын тұлғаларды қорғау тәсілдерін біріздендірудің объективті қажеттігі туындайды.

Осы жазылғандардың негізінде, Қазақстан Республикасы Конституциясының 72-бабының 3-тармағын және 74-бабының 3-тармағын, "Қазақстан Республикасының Конституциялық Соты туралы" 2022 жылғы 5 қарашадағы Қазақстан Республикасы Конституциялық заңының 23-бабы 4-тармағының 3) тармақшасын, 55 – 58, 62-баптарын, 63-бабының 3 және 4-тармақтарын, 64-бабының 4-тармағын және 65-бабы 1-тармағының 2) тармақшасын басшылыққа ала отырып, Қазақстан Республикасының Конституциялық Соты

қаулы етеді:

1. Қазақстан Республикасы Әкімшілік рәсімдік-процестік кодексінің 124-бабының екінші бөлігі Қазақстан Республикасының Конституциялық Соты берген төмендегідей түсіндірмеде Қазақстан Республикасының Конституциясына сәйкес келеді танылсын:

"Әркімнің сот арқылы қорғалу құқығын тиімді іске асыруды қамтамасыз етудің және әкімшілік сот ісін жүргізу міндеттеріне қол жеткізудің өзара байланысты мақсаттарын негізге ала отырып, аталған Кодекстің 124-бабы екінші бөлігі екінші абзацының құқықтық ережелерін ақшалай өндіріп алу түрінде процестік мәжбүрлеу шарасы қолданылған тұлғаға жоғары тұрған сотқа тиісті ұйғарымға шағым жасау құқығын ол табыс етілген күннен бастап беру деп, сондай-ақ мұндай тұлғаға қолданылған өндіріп алуды заңда белгіленген мерзімде орындау міндетін жүктеу деп түсіну керек".

2. Қазақстан Республикасы Әкімшілік рәсімдік-процестік кодексінің 127-бабының тоғызыншы бөлігі және 171-бабының төртінші бөлігі Қазақстан Республикасының Конституциясына сәйкес келеді деп танылсын.

3. Соттардың Қазақстан Республикасы Әкімшілік рәсімдік-процестік кодексінің 124-бабы екінші бөлігі екінші абзацының ережелерін өзгеше түсіндіруге негізделген шешімдері орындалуға жатпайды және белгіленген тәртіппен қайта қаралуға тиіс.

4. Қазақстан Республикасының Үкіметі алты ай мерзімде Қазақстан Республикасы Парламентінің Мәжілісіне Қазақстан Республикасы Конституциялық Сотының осы нормативтік қаулыда қамтылған құқықтық ұстанымдарына сәйкес, әкімшілік сот ісін жүргізуде процестік мәжбүрлеу шараларын қолдану бөлігінде заңнаманы жетілдіруге бағытталған заң жобасын енгізсін.

5. Осы нормативтік қаулы қабылданған күнінен бастап күшіне енеді, Қазақстан Республикасының бүкіл аумағында жалпыға бірдей міндетті, түпкілікті болып табылады және шағым жасалуға жатпайды.

6. Осы нормативтік қаулы заңнамалық актілерді ресми жариялау құқығын алған мерзімді баспасөз басылымдарында, құқықтық ақпараттың бірыңғай жүйесінде және Қазақстан Республикасы Конституциялық Сотының интернет-ресурсында қазақ және орыс тілдерінде жариялансын.

Қазақстан Республикасының
Конституциялық Соты