Об утверждении Стратегии гендерного равенства в Республике Казахстан на 2006-2016 годы

Указ Президента Республики Казахстан от 29 ноября 2005 года N 1677

В целях реализации принципов гендерного равенства во всех сферах жизни общества ПОСТАНОВЛЯЮ:

1. Утвердить прилагаемую Стратегию гендерного равенства в Республике Казахстан на 2006-2016 годы (далее - Стратегия).

2. Правительству Республики Казахстан, государственным органам, непосредственно подчиненным и подотчетным Президенту Республики Казахстан, акимам областей, городов Астаны и Алматы:

1) руководствоваться в своей деятельности Стратегией и принять необходимые меры по ее реализации;

2) обеспечить согласованность принимаемых государственных, отраслевых (секторальных) и региональных программ (планов) со Стратегией.

3. Государственным органам, непосредственно подчиненным и подотчетным Президенту Республики Казахстан, центральным и местным исполнительным органам ежегодно к 20 января предоставлять Национальной комиссии по делам женщин и семейно-демографической политике при Президенте Республики Казахстан информацию о ходе выполнения Стратегии.
Сноска. Пункт 3 с изменениями, внесенными Указами Президента РК от 01.02.2006 N 56 ; от 15.05.2008 N 593 (порядок введения в действие см. п. 4 ).

4. Национальной комиссии по делам женщин и семейно-демографической политике при Президенте Республики Казахстан ежегодно к 15 февраля информировать Главу государства о ходе реализации Стратегии.
Сноска. Пункт 4 в редакции Указа Президента РК от 15.05.2008 N 593 (порядок введения в действие см. п. 4 ).

5. Правительству Республики Казахстан:

1) (исключен - Указом Президента РК от 15.05.2008 N 593 (порядок введения в действие см. п. 4 ).

2) принять иные меры, вытекающие из настоящего Указа.

6. Контроль за исполнением настоящего Указа возложить на Администрацию Президента Республики Казахстан.

7. Настоящий Указ вводится в действие со дня подписания.

Президент
Республики Казахстан

Утверждена
Указом Президента
Республики Казахстан
от 29 ноября 2005 года N 1677

Стратегия
гендерного равенства в Республике Казахстан
на 2006-2016 годы

Астана, 2005 год

Содержание

Введение

Основные понятия

Раздел 1. Обеспечение реального равенства прав и возможностей
мужчин и женщин - веление времени

Раздел 2. Достижение гендерного равенства в
общественно-политической жизни

Раздел 3. Достижение гендерного равенства в экономике

Раздел 4. Гендерное образование.
Правовое и гендерное просвещение

Раздел 5 . Укрепление репродуктивного здоровья
мужчин и женщин

Раздел 6. Предотвращение насилия в обществе
по признаку пола

Раздел 7. Достижение гендерного равенства в семье.
Укрепление семьи и повышение роли воспитания
в семье

Раздел 8. Развитие гендерночувствительного
общественного сознания

Раздел 9. Ожидаемые результаты от реализации
Стратегии

ВВЕДЕНИЕ

Казахстан определил своим приоритетом в области внешней политики интеграцию с мировым сообществом.
В Декларации тысячелетия Организации Объединенных Наций (2000 г.), которую подписало большинство стран мира, поощрение равенства мужчин и женщин, расширение прав и возможностей женщин определены в качестве основных целей развития человечества в третьем тысячелетии.
В настоящее время во всем мире исторически сложившееся доминирование мужчин над женщинами претерпевает изменения. В промышленно развитых и социально ориентированных странах женщины практически достигли равенства с мужчинами в вопросах своих прав и возможностей.
За годы независимости Казахстан также достиг определенного прогресса в области защиты прав и законных интересов мужчин и женщин.
В 1998 году Казахстан присоединился к Конвенции ООН о ликвидации всех форм дискриминации в отношении женщин. Ратифицированы также Конвенции ООН " О политических правах женщин" и " О гражданстве замужней женщины". Подписаны международные пакты о гражданских и политических, об экономических, социальных и культурных правах и другие. Всего Казахстан присоединился к более чем 60 международным договорам по правам человека.
Постановлением Правительства от 27 ноября 2003 года N 1190 одобрена Концепция гендерной политики в Республике Казахстан. Она определила основные направления гендерной политики в нашей стране - достижение сбалансированного участия мужчин и женщин во властных структурах, обеспечение равных возможностей для экономической независимости женщин, развития своего бизнеса и продвижения по службе, создание условий для равного осуществления прав и обязанностей в семье, свобода от насилия по признаку пола.
На IV Форуме женщин Казахстана, состоявшемся в сентябре 2004 года в г. Астане, Президент страны поручил Правительству и Национальной комиссии по делам семьи и женщин разработать на базе данной Концепции Стратегию гендерного равенства в Республике Казахстан, в которой следует четко обозначить основные направления деятельности, включая экономическую, социальную и политическую сферы, разработать систему мер по срокам для обеспечения равных возможностей женщинам.
Стратегия является основополагающим документом, направленным на реализацию гендерной политики государства, инструментом ее реализации и осуществления мониторинга со стороны государства и гражданского общества, важным фактором становления демократии. В этой связи в каждый раздел Стратегии включены разработанные совместно с региональным офисом Женского фонда ООН (ЮНИФЕМ) индикаторы по достижению гендерного равенства в политике, экономике, образовании, семье, вопросах охраны здоровья и предотвращения насилия в отношении женщин и детей.
Стратегия гендерного равенства предусматривает решение задач по достижению равенства прав и возможностей мужчин и женщин в период с 2006 по 2016 годы, состоит из 9 разделов.
Реализация Стратегии гендерного равенства в Республике Казахстан будет способствовать созданию условий для реализации женщинами и мужчинами их права на жизнь без дискриминации по признаку пола.

ОСНОВНЫЕ ПОНЯТИЯ

Временные специальные меры - меры, направленные на достижение гендерного баланса в обществе (например, квота представительства женщин в органах власти как форма позитивной дискриминации). В соответствии с Конвенцией ООН о ликвидации всех форм дискриминации женщин она не рассматривается как дискриминация.
Гендер - это совокупность социальных и культурных норм и ролей мужчин и женщин, которые определяют их поведение, а также социальные взаимоотношения между ними.
Слово "gender" в переводе с английского языка означает род (мужской, женский).
Термин "гендер" является аналитическим инструментом для понимания социальных процессов.
Гендерный анализ - систематические исследования различного воздействия разрабатываемых и действующих проектов развития на мужчин и женщин. Он позволяет увидеть и сравнить, каким образом политические, экономические, социальные и иные факторы влияют на женщин и мужчин.
Гендерный баланс - равенство мужчин и женщин на всех уровнях организационной структуры.
Гендерный бюджет - инструмент оценки воздействия государственного бюджета по всем отраслям и видам услуг на различные группы мужчин и женщин. Предусматривает анализ гендерно-ориентированных ассигнований, рассматривает воздействие основных расходов по всем отраслям и видам услуг отдельно на женщин и мужчин, анализирует стратегии и ассигнования, направленные на достижение равенства возможностей в сфере государственных услуг.
Гендерные исследования - изучение социально-экономического, политического и культурного статуса, гендерных ролей и гендерных отношений женщин и мужчин. Предоставление информации для разработки и планирования политики, стратегий и программ по воздействию на существующие в обществе гендерные отношения.
Гендерно-правовая экспертиза - определение, в какой мере международные стандарты и нормы реализуются в национальном законодательстве. Определение степени гендерной чувствительности представительных и исполнительных органов, социума, способствующей формированию гендерносправедливой политики, включающей не только равные права и ответственность, но и равные возможности для мужчин и женщин.
Гендерные предрассудки - стереотипы о существовании превосходства или неполноценности, органически связанных с половой принадлежностью и так называемым "предназначением полов".
Гендерная политика - государственная и общественная деятельность, направленная на достижение равенства мужчин и женщин во всех сферах жизнедеятельности общества.
Гендерное равенство - равный доступ для женщин и мужчин к ресурсам и благам вне зависимости от половой принадлежности при выполнении социальных функций.
Гендерное равноправие - равноправие женщин и мужчин перед законом, что является одним из путей достижения гендерного равенства.
Гендерные роли - социальные роли, предписываемые мужчинам и женщинам в соответствии с социальными и культурными нормами, существующими в данном обществе и данной исторической ситуации.
Гендерная статистика - отражение соответствующего положения мужчин и женщин во всех сферах социально-политической жизни и освещение гендерных проблем в обществе.
Гендерные стереотипы - устойчивые общепринятые представления в обществе о должном "женском" и "мужском" поведении, их предназначении, социальных ролях и деятельности.
Гендерная чувствительность - понимание и принятие во внимание социально обусловленных факторов, лежащих в основе дискриминации по признаку пола.
Гендерночувствительное планирование - специальные методы и средства для предоставления женщинам и девочкам большей возможности участия в процессе развития общества и для измерения воздействия запланированных действий на женщин и мужчин.
Гендерная экспертиза - общественно-правовой анализ государственных программ и иных актов с целью определения соответствия их конституционному праву равенства мужчин и женщин и предотвращения дискриминации по признаку пола.
Дискриминация по признаку пола - любое ограничение или ущемление прав и свобод человека, а также принижение его достоинства по признаку пола. Дискриминация по признаку пола является самой распространенной разновидностью дискриминации.
Дискриминация косвенная - действия, основанные не на формальном различении (ограничении, исключении) по признаку пола, но оказывающие неодинаковый эффект на лиц разного пола в плане использования ими прав и свобод.
Дискриминация позитивная - возможность введения временных специальных мер, направленных на ускорение установления фактического равенства между мужчинами и женщинами. Предоставление преимуществ при продвижении по службе, выдвижении в выборные органы власти, трудоустройстве, получении образования представителям групп, традиционно дискриминируемым по признаку пола.
Дискриминация прямая - дискриминация с конкретным указанием на половую принадлежность с целью использования этого в действиях.
Дискриминация скрытая - преднамеренная дискриминация без прямого указания на половую принадлежность, но приводящая к неодинаковому результату для лиц разного пола.
Домашнее насилие (насилие в семье) - любое умышленное действие одного члена семьи в отношении другого, если это действие ущемляет законные права и свободы члена семьи, причиняет ему физические или психические страдания и наносит моральный вред или содержит угрозу физическому или личностному развитию члена семьи.
Домашний труд - деятельность женщин по поддержанию домашнего хозяйства (уборка, стирка, приготовление пищи и т.д.), которая не оплачивается, не имеет количественного эквивалента и социально признанной значимости. Неравное распределение домашних обязанностей является одной из форм дискриминации женщин.
Индикаторы - показатели, указывающие на прогресс (или его отсутствие) в достижении поставленных целей; на состояние изучаемого процесса, средство измерения того, что в реальности изменилось в сравнении с тем, что было запланировано в количественном, качественном и временном отношении.
Квоты - установленный уровень представительства женщин и мужчин при составлении списков кандидатов на выборах, а также их участия в органах законодательной и исполнительной власти. Квотирование рассматривается как временная мера для достижения гендерного баланса в обществе.
Кризисные центры - организации, предоставляющие услуги (консультации, временное убежище, помощь в реабилитации) лицам из групп риска, чаще всего женщинам, попавшим в сложную ситуацию вследствие насилия или угрозы насилия.
Насилие в отношении женщин - любой акт насилия, совершенный на основе полового признака, который причиняет или может причинить физический, половой или психологический ущерб или страдания женщине, а также угроза совершения таких актов, принуждение или произвольное лишение свободы, будь то в общественной или личной жизни.
Равные возможности - система средств и условий, необходимых для реального достижения равенства прав.
Равные права - гарантированное государством, закрепленное в Конституции Республики Казахстан и других законодательных актах равное для женщин и мужчин право осуществления гражданских, политических, экономических, социальных, культурных и других прав.
Репродуктивное здоровье - здоровье человека, отражающее его способность к воспроизводству полноценного потомства.
Репродуктивные права - права граждан на охрану их репродуктивного здоровья, принятие и реализация гражданами решения относительно рождения или отказа от рождения детей в браке или вне брака, методов зачатия и рождения детей, их числа, времени и места рождения, интервалов между рождениями, а также на медико-социальную, информационную и консультативную помощь в этой сфере.
Сексуальные домогательства на рабочем месте - сексуальные домогательства включают в себя такое нежелательное сексуальное поведение, как физический контакт и сексуально окрашенные предложения, замечания, показ порнографии и сексуальные требования, будь то слово или действия.
Сексуальное насилие в семье - это деяние, посягающее на половую неприкосновенность и половую свободу другого члена семьи, а также действия сексуального характера по отношению к несовершеннолетнему.
Торговля людьми - осуществляемые в целях эксплуатации вербовка, перевозка, передача, укрывательство или получение людей путем угрозы силой или ее применения или других форм принуждения, похищения, мошенничества, обмана, злоупотребления властью или уязвимостью положения либо путем подкупа в виде платежей или выгод для получения согласия лица, контролирующего другое лицо. Эксплуатация включает, как минимум, эксплуатацию проституции третьими лицами и/или другие формы сексуальной эксплуатации, принудительный труд или услуги, рабство или обычаи, сходные с рабством, подневольное состояние или извлечение органов.
SWOT-анализ - методы анализа, которые позволяют определить слабые и сильные стороны ситуации или явления, а также угрозы и возможности по улучшению этой ситуации или явления.

РАЗДЕЛ 1. ОБЕСПЕЧЕНИЕ РЕАЛЬНОГО РАВЕНСТВА ПРАВ
И ВОЗМОЖНОСТЕЙ МУЖЧИН И ЖЕНЩИН - ВЕЛЕНИЕ ВРЕМЕНИ ЦЕЛЬ

Создание условий для реализации равных прав и равных возможностей мужчин и женщин, провозглашенных Конституцией Республики Казахстан и международными актами, к которым присоединился Казахстан, а также их равное участие во всех сферах жизнедеятельности общества.

АНАЛИЗ СИТУАЦИИ

На начало 2005 года общая численность населения в республике составила 15074,8 тыс. человек. в том числе женщин - 7817,9 тыс. человек (51,9 %), мужчин - 7256,9 тыс. человек (48,1 %). На 1000 мужчин в среднем приходится 1077 женщин.
Гендерный состав населения в возрасте от рождения до 24 лет свидетельствует о численном превосходстве мужчин, так как мальчиков рождается больше, чем девочек. Начиная с 25-летнего возраста, доля мужчин становится менее 50 % и далее, с увеличением возраста, все более уменьшается.
Средняя ожидаемая продолжительность жизни в Казахстане составляет 66,2 года, в том числе мужчин 60,6, женщин - 72,0 года. Женщины живут дольше мужчин на 11,3 года.
В силу сложившегося стереотипа распределения социальных ролей в реальной жизни женщины имеют меньше прав и возможностей, чем мужчины.
В настоящее время только четыре женщины назначены министрами, 8 - заместителями министров, 3 - председателями комитетов, 5 - заместителями акимов областей, 1 - акимом района.
Среди заместителей акимов районов женщин 17 %, акимов сельских и поселковых округов - 11 %, их заместителей - 18 %. Нет женщин среди акимов областей и городов.
Отмечается некоторый рост числа женщин среди политических государственных служащих с 9,5 % в 2000 году до 10,3 % в 2004 году. При этом численность женщин во власти снижается в зависимости от высоты должностной ступени.
Уменьшается представительство женщин в Парламенте: с 11,2 % в 1999 году до 9,5 % в 2004 году. Меньше стало женщин в местных представительных органах: 19,2 % в 1999 году, 17,1 % в 2004 году, хотя число выдвинутых женщин-кандидатов в депутаты маслихатов увеличилось по сравнению с 1999 годом на 16 % и составило в 2004 году 1619 человек.
Женщины менее востребованы на рынке труда. Из обратившихся в 2004 году в службы занятости по вопросам трудоустройства работу получила лишь каждая шестая. Самые малые перспективы устройства на работу у женщин с высшим и средним специальным образованием в возрасте 45 лет и старше.
В настоящее время среди лиц, работающих по найму, женщины составляют почти половину. Но их заработная плата составляет лишь 61 % от зарплаты мужчин. Причина в том, что женщины, как правило, работают на более низкооплачиваемых должностях даже в таких традиционно "женских" отраслях, как здравоохранение и образование, где зарплата женщин составила в 2004 году соответственно 85 % и 81 % от зарплаты мужчин.
Не изжиты факты насилия в отношении женщин и их сексуальной эксплуатации.
Гендерные аспекты недостаточно учитываются в процессе принятия решений и формирования государственной политики.
Для обеспечения баланса возможностей мужчин и женщин Указом Главы государства в 1998 году создана Национальная комиссия по делам семьи и женщин при Президенте Республики Казахстан. Постановлением Правительства от 19 июля 1999 года N 999 был утвержден Национальный план действий по улучшению положения женщин в Республике Казахстан, который на сегодняшний день на 85 % уже выполнен.
В решении социально значимых проблем активное участие принимают около 300 неправительственных организаций и общественных объединений, работающих в области защиты прав и законных интересов семьи, женщин и детей, в числе которых 150 - женских.
В целях достижения равных прав и возможностей Глава государства поставил следующие задачи:
добиваться того, чтобы как можно больше женщин было представлено в органах власти на уровне принятия решений;
совершенствовать законодательство и сформировать институты обеспечения гендерного равенства, ускорить принятие Закона Республики Казахстан "О равных правах и равных возможностях мужчин и женщин", продолжить работу по обеспечению правовых механизмов защиты прав женщин;
создать условия для того, чтобы женщины активно включились в экономическую жизнь;
создавать экономические льготы и преференции для женщин, принимать меры по улучшению здоровья матери и ребенка, обеспечить существенное повышение правовых и социальных гарантий для женщин;
возрождать нравственные ценности, культивировать позитивный образ семьи и брака.

Сильные стороны

Казахстан является участником более 60 международных договоров по правам человека. Среди них Конвенция о ликвидации всех форм дискриминации в отношении женщин (далее - СИДО).
Высокая оценка отчета Казахстана по выполнению СИДО, данная Комитетом ООН по ликвидации дискриминации в отношении женщин.
Рост гражданской активности женщин, увеличение количества женских неправительственных организаций.
Поддержка Правительством Республики Казахстан кредитной линии для развития предпринимательства среди женщин.
Готовность Правительства Республики Казахстан включить интересы женщин в государственную политику.
Создание Национальной комиссии по делам семьи и женщин при Президенте Республики Казахстан, принятие Национального плана действий по улучшению положения женщин в Республике Казахстан и Концепции гендерной политики в Республике Казахстан.
Создание депутатской группы "Отбасы" ("Семья") в Парламенте Республики Казахстан.
Создание сектора по защите прав женщин и детей в Национальном центре по правам человека.
Сотрудничество с международными организациями по вопросам гендерного равенства.
Начата гендерная экспертиза национального законодательства. Разработаны проекты законов Республики Казахстан "О равных правах и равных возможностях мужчин и женщин", "О бытовом насилии" и Стратегии гендерного равенства в Республике Казахстан на 2006-2016 годы.

Слабые стороны

Недостаточное осознание обществом необходимости гендерного равенства. Наличие устойчивых традиционных стереотипов о роли и месте женщины в обществе.
Слабая реализация политики гендерного равенства государственными органами. Несовершенство законодательной базы, отсутствие гендерно-ориентированного законодательства, формальное равенство мужчин и женщин. Недостаток эффективных механизмов достижения фактического равноправия мужчин и женщин.
Недостаточное взаимодействие государственных учреждений и неправительственных организаций, занимающихся проблемами защиты прав и законных интересов мужчин и женщин.
Женщины слабо представлены на уровне принятия решений в государственных органах и на высокооплачиваемых работах в различных сферах экономики.
Отсутствие системы государственного мониторинга реализации гендерной политики, а также гендерного анализа и гендерных индикаторов.
Недостаточные объемы и использование статистической информации.

Возможности

Государства-члены ООН взяли на себя обязательства по преодолению гендерного неравенства в своих страна.
Руководство страны активно способствует достижению подлинного гендерного равенства.
Возрастающий экономический рост и повышение благосостояния народа увеличивают возможности мужчин и женщин в реализации своих прав.
Создаются условия для изучения опыта различных стран по решению гендерных проблем.
Неправительственные организации активизируют свою деятельность по вопросам решения проблем гендерного равенства.
Устанавливаются контакты с национальными, региональными и международными организациями, занимающимися гендерными вопросами.

Угрозы

Очевидное меньшинство женщин во власти на уровне принятии решений снижает их возможности участвовать в создании справедливого социального общества.
Дискриминация женщин при приеме на работу, продвижении по карьерной лестнице, повышении квалификации, сокращении кадров и т.д.
Правовая неграмотность и правовой нигилизм значительной части населения.
Высокий уровень образования не гарантирует работающим женщинам-специалистам перспектив должностного роста.
Недостаток гендерного образования гендерных знаний у населения, что снижает возможность реализации прав и законных интересов женщин и мужчин.
Преобладание женщин среди безработных и бедных.
Отсутствие механизмов применения в судах Конвенции ООН о ликвидации всех форм дискриминации в отношении женщин затрудняет защиту их прав.

СТРАТЕГИЧЕСКИЕ ЗАДАЧИ

Объединение усилий государственных органов и всего казахстанского общества по реализации социально справедливой гендерной политики. В этих целях необходимо следующее:
повысить уровень правовой и политической культуры общества для самореализации граждан, а также обеспечения равенства полов во всех сферах жизнедеятельности, включая политику, социально-трудовые и семейные отношения;
добиться повышения гендерной чувствительности на всех уровнях разработки социально-экономической политики и принятия решений;
обеспечить соблюдение принципа равного партнерства между мужчинами и женщинами во всех сферах жизни (пропорциональность, паритетность и толерантность отношений);
предоставить временные дополнительные преимущества для представителей того пола, чьи интересы менее представлены в какой-либо сфере деятельности;
внедрить гендерные подходы в разработку, реализацию и контроль за исполнением национального законодательства, республиканских и местных бюджетов и государственных социально-экономических программ;
обеспечить совершенствование законодательства и формирование институтов гендерного равенства с целью реализации правовых механизмов защиты прав женщин и мужчин;
внедрить гендерные индикаторы и гендерную статистику, проводить обязательную гендерную экспертизу нормативных правовых актов, государственных планов и программ, учебников и учебных пособий.

СТРАТЕГИЯ ДЕЙСТВИЙ

Государственным органам необходимо усилить контроль за реализацией государственной гендерной политики:
во всех государственных структурах определить круг лиц, ответственных за формирование и реализацию государственной гендерной политики;
соблюдать гендерный баланс на уровне принятия решений;
учитывать гендерные аспекты в процессе принятия решений и формирования государственной политики;
обучать государственных служащих приемам работы по учету гендерных особенностей при разработке, реализации и оценке социально-экономических программ развития;
внедрить гендерные подходы в деятельность центральных и местных исполнительных органов;
ввести должности секретарей комиссий по делам семьи и гендерной политике при акимах областей, гг. Астаны и Алматы, занимающихся вопросами семьи и гендерной политики;
с целью обеспечения правовых механизмов защиты прав и законных интересов мужчин и женщин ускорить принятие законов Республики Казахстан "О равных правах и равных возможностях мужчин и женщин" и "О бытовом насилии";
ввести норму об обязательной гендерной экспертизе всех действующих и разрабатываемых нормативных правовых актов с целью снижения социальных рисков и возможного ущерба, связанного с пренебрежением гендерной спецификой. В этих целях рассмотреть возможность применения дополнительных гендерных индикаторов, в том числе при формировании республиканского и местных бюджетов, а также при оценке деятельности центральных и местных исполнительных органов по реализации настоящей Стратегии. Принять меры по совершенствованию гендерной статистики. <*>
Сноска. В Стратегию внесены изменения - Указом Президента РК от 1 февраля 2006 года N 56 .

РАЗДЕЛ 2. ДОСТИЖЕНИЕ ГЕНДЕРНОГО РАВЕНСТВА
В ОБЩЕСТВЕННО-ПОЛИТИЧЕСКОЙ ЖИЗНИ ЦЕЛЬ

Достижение равного (паритетного) представительства мужчин и женщин в органах исполнительной и представительной власти, процессах управления на уровне принятия решений.

АНАЛИЗ СИТУАЦИИ

В соответствии со статьей 33 Конституции Республики Казахстан "граждане Республики Казахстан имеют право участвовать в управлении делами государства".
По состоянию на 1 января 2005 года, на государственной службе состоят 49713 женщин, или 57,4 % от общей численности госслужащих. В 2000 году их было меньше (54 %).
Доля женщин среди политических государственных служащих составляет 11 % (в 2000 году - 8,8 %), из них в центральных аппаратах - 9,7 % (в 2000 году - 9,5 %).
Численность женщин среди административных госслужащих увеличилась до 592 % (в 2000 году - 56,2 %), из них в центральных аппаратах - до 60,1 % (в 2000 году - 552 %). Такая же ситуация и в регионах.
В соответствии с Указом Президента Республики Казахстан от 4 декабря 2003 года N 1243 "О кадровом резерве государственной службы" в регионах создан резерв кадров для выдвижения на уровень принятия решений.
В ходе прошедших в 2003 году выборов в маслихаты был отмечен рост общественно-политической активности женщин. Кандидатами в депутаты были зарегистрированы 1484 женщины, или около 20 % от общего числа зарегистрированных. Из них победителями в острой конкурентной борьбе стали 568 женщин, или 17 Д % от общего числа избранных депутатов.
Для дальнейшего политического продвижения женщин Национальной комиссией по делам семьи и женщин при Президенте Республики Казахстан совместно с международными и неправительственными организациями за последние 3 года проведено более 1200 конференций, тренингов и семинаров во всех регионах страны.

Сильные стороны

Более высокий образовательный уровень женщин.
Участие женщин в политике составляет достойную конкуренцию мужчинам и способствует улучшению состояния дел в стране.
Присутствие женщин в управленческих структурах развивает более гибкие, ориентированные на постоянно меняющуюся ситуацию формы управления.
Женщины более исполнительны, аккуратны, коммуникабельны, проявляют больший интерес к людям и заботу о них.
Рост гражданской активности женщин, активизация деятельности женских неправительственных организаций.

Слабые стороны

Сохраняющиеся в обществе стереотипы о роли женщин в обществе, патриархальный подход к вопросам равенства полов.
Недостаток эффективных механизмов продвижения женщин.
Недостаточная поддержка инициатив женщин и женских организаций со стороны государственных органов.
Отсутствие у политических партий стратегий и программ продвижения женщин во власть.
Фрагментарная деятельность женских неправительственных общественных объединений, разобщенность усилий женских организаций, направленных на защиту интересов женщин.
Недостаток у женщин политического опыта.

Возможности

Возможность введения квот для женщин как временной меры для обеспечения более широкого их участия в исполнительной и представительной власти в соответствии с Конвенцией ООН о ликвидации всех форм дискриминации в отношении женщин.
Взаимодействие с международными организациями по вопросам достижения равных возможностей для мужчин и женщин, повышения роли женщин в обществе.
Возможность изучения опыта развитых стран по вопросам политического продвижения женщин.

Угрозы

Формальное равенство мужчин и женщин не способствует демократии и дальнейшему развитию общества.
Незначительное число женщин во власти на уровне принятия решений снижает их роль в проведении реформ в стране.
Наличие общественных стереотипов и иррациональных предрассудков, которые не способствуют политическому продвижению женщин.
Недостаточная защита прав и законных интересов мужчин и женщин несет в себе угрозу достижению подлинного гендерного равенства.
Исполнение не на должном уровне законодательных актов и международных договоров, касающихся семьи, женщин и детей, как со стороны государственных органов, так и общественных объединений может снизить активность женщин и женских НПО в деле реализации своих прав во всех сферах жизнедеятельности общества.

СТРАТЕГИЧЕСКИЕ ЗАДАЧИ

Расширение возможностей и улучшение положения женщин, их всестороннее участие на основе равенства в общественно-политической жизни.
Внедрение действенных механизмов и временных мер для увеличения представительства женщин на уровне принятия решений.
Обеспечение гендерного равенства в органах управления при решении кадровых вопросов.
Принятие мер по повышению политического потенциала женщин и их политической активности в решении социальных проблем.
Продолжение практики подготовки и продвижения женщин-лидеров через школы лидерства и другие механизмы их обучения.

СТРАТЕГИЯ ДЕЙСТВИЙ

Добиваться 30 %-ного представительства женщин во власти на уровне принятия решений в соответствии с требованиями Пекинской платформы действий по улучшению положения женщин (1995 г.). В этих целях:
выдвигать женщин на различные должности из утвержденного резерва кадров;
включить в должностные инструкции государственных служащих положения о недопустимости гендерной дискриминации при исполнении профессиональных обязанностей;
рассмотреть возможность принятия временных мер для выравнивания соотношения мужчин и женщин на руководящих постах (квотирование).
Продолжить практику обучения и подготовки женщин-политиков (центры, школы женского лидерства) при содействии международных организаций.
Развивать сотрудничество государственных органов с общественными объединениями и НПО, работающими в области защиты прав и интересов семьи, женщин, детей и мужчин.
Добиваться формирования партийных списков с учетом и соблюдением гендерного баланса при выдвижении женщин и мужчин на руководящие должности и в выборные органы как на республиканском, так и местном уровнях. Проводить просветительскую работу путем организации семинаров и тренингов как с руководителями партий, так и с женщинами, желающими заниматься политической деятельностью.

Индикаторы:

1. Наличие Закона Республики Казахстан "О равных правах и равных возможностях мужчин и женщин".
2. Количество женщин на руководящих должностях на уровне принятия решений.
3. Доля женщин в Парламенте.
4. Доля женщин в политике/политических партиях.
5. Наличие механизмов по продвижению женщин в государственных учреждениях.

РАЗДЕЛ 3. ДОСТИЖЕНИЕ ГЕНДЕРНОГО РАВЕНСТВА В ЭКОНОМИКЕ ЦЕЛЬ

Достижение гендерного равенства в экономической сфере, дальнейшее развитие предпринимательства среди женщин, повышение конкурентоспособности женщин на рынке труда.

АНАЛИЗ СИТУАЦИИ

Благодаря внутренней стабильности, реализации Стратегии индустриально-инновационного развития, государственных программ возрождения села, развития малого бизнеса и снижения бедности в Казахстане создаются большие возможности для сокращения безработицы и обеспечения занятости мужчин и женщин.
Создана реально работающая рыночная экономика. Валовой внутренний продукт на душу населения увеличился за 10 лет почти в 4 раза и в 2004 году составил 2700 долларов. к 2008 году прогнозируется удвоение этого показателя. Вклады населения в банках по своим объемам достигли почти 40 % республиканского бюджета. Сегодня Казахстан, по классификации Всемирного Банка, входит в группу стран со средним уровнем дохода.
В настоящее время в экономике Казахстана занято 3,7 млн. женщин, что составляет 49 % от общего числа работающих.
Программа по снижению бедности в Республике Казахстан на 2003-2005 годы позволит к концу 2005 года по сравнению с началом 2003 года на 17,4 % снизить долю населения, имеющего доходы ниже прожиточного минимума, на 48,8 % - проживающего ниже черты бедности, с 93 % до 81 % - уровень безработицы.
Принят Закон Республики Казахстан "О микрокредитных организациях", который регулирует правовое положение и упрощает порядок создания этих организации. За прошедшие 7 лет по Программе микрокредитования наименее обеспеченным гражданам выдано около 125 тыс. микрокредитов на общую сумму более 12 млрд, тенге.
В 2004 году в уполномоченные органы по вопросам занятости обратились за содействием в трудоустройстве 282 тыс. безработных, из них 142,8 тыс. женщин (51 %), в том числе женщин, проживающих в сельской местности, - 43,5 тыс. чел. (30 %). Трудоустроена 74,5 тыс. женщин (52 %), в т.ч. в сельской местности - 21,6 тыс. (50 %). 79,9 тыс. безработных женщин (59,5 % от общего числа) приняли участие в общественных работах.
В настоящее время женщины быстрее могут найти работу в нерегистрируемом секторе. Так называемое "самозанятое население" представлено в основном женщинами, для которых торговля - это единственный источник доходов и существования для всей семьи. Особенно велика доля самозанятости женщин в аграрном секторе, где она достигает 60 %.
Отраслевая и профессиональная дифференциация между мужчинами и женщинами значительно влияет на разницу в уровне оплаты труда. Высокий уровень заработной платы в отрасли приводит к увеличению в ней занятости мужчин и, соответственно, вытеснению женщин в те сферы деятельности, где оплата труда ниже.
Среднемесячная заработная плата женщин в 2004 году составила 21 тыс. тенге (160 долл. США). Наблюдается снижение соотношения средней заработной платы женщин и мужчин. Если в 1999 году у женщин она составляла 67,6 % от зарплаты мужчин, то в 2004 году - 61,7 %. Эта тенденция сохраняется даже в традиционно "женских" отраслях экономики (здравоохранение, образование, сфера социальных услуг, культура).
В 2004 году численность работников, занятых во вредных и других неблагоприятных условиях труда, составила 1340,4 тыс. человек, из них женщин - 528,6 тыс. человек (39,4 %).
Удельный вес женщин среди наемных работников на малых предприятиях составляет 34 %, доля фермерских хозяйств, возглавляемых женщинами, составляет 10 %.
Доля населения с доходами ниже прожиточного минимума составляет 19,8 %.

Сильные стороны

Целевое увеличение инвестиций в "человеческий капитал", которые по значимости не уступают инвестициям в экономическое развитие страны, является важнейшей предпосылкой экономической модернизации на перспективу и необходимым условием долгосрочного стратегического планирования, осуществляемого на основе принципа гендерного равенства.
Понимание руководством страны необходимости предотвращения любых форм дискриминации в отношении женщин.
Начатая Правительством Республики Казахстан поддержка отраслей, в которых преимущественно заняты женщины.
Поддержка Правительством Республики Казахстан кредитной линии для женщин-предпринимателей.
Рост активности женщин в экономике.
Создание и развитие женских неправительственных организаций, занимающихся экономическим продвижением женщин.

Слабые стороны

Неравномерность в распределении ресурсов между мужчинами и женщинами.
Женщины в силу ряда социальных, культурных особенностей и традиций оказались в более трудном положении, чем мужчины.
Женщинам труднее получить кредит, поскольку многие из них не обладают залоговым имуществом.
Более высокий уровень безработных среди женщин по сравнению с мужчинами и скрытая дискриминация при приеме на работу и увольнении.
Более высокий уровень бедности среди женщин по сравнению с мужчинами.
На женщин возложена основная часть неоплачиваемой домашней работы и у них остается меньше времени на карьеру, повышение квалификации, самообразование. Наше общество до сих пор не признает экономической ценности домашнего неоплачиваемого труда женщин, в том числе ухода за детьми.
Отсутствие гендерного подхода при составлении бюджета.
Отсутствие гендерного анализа и гендерных индикаторов, фиксирующих результаты осуществления гендерной политики в экономике.

Возможности

Принимаемые руководством страны меры по экономическому продвижению женщин и разработка государственной политики по данному вопросу.
Поддержка международными организациями процессов достижения равных возможностей для мужчин и женщин.
Активизация деятельности неправительственных организаций по вопросам экономического продвижения женщин.
Возможность подготовки специалистов за рубежом и в странах СНГ в рамках различных соглашений.
Установление контактов с национальными, региональными и международными организациями, занимающимися вопросами экономического продвижения женщин.
Расширение возможностей женщин в получении кредитов. Обучение женщин новым навыкам и специальностям, которые будут востребованы в высокооплачиваемых производственных сферах.

Угрозы

У мужчин риск бедности высок среди безработных, одиноких пенсионеров и инвалидов. Группу риска в отношении бедности у женщин составляют одинокие матери, женщины-инвалиды, матери, имеющие на содержании детей-инвалидов, и безработные.
Более слабые конкурентные позиции женщин проявляются, в первую очередь, в их сконцентрированности в низкооплачиваемых отраслях. Усугубляет бедность работающих женщин неравномерное распределение мужчин и женщин по отраслям экономики и профессиям, а также позициям и должностной иерархии.
Высокий уровень образования не гарантирует работающим женщинам-специалистам перспектив должностного роста.
Экономические права мужчин и женщин не имеют механизмов реализации в силу отсутствия необходимого правосознания у широких слоев граждан республики. Именно этот фактор ограничивает возможность появления и рассмотрения исков по нарушению экономических прав.
Отсутствие исследований и информационных кампаний по проблемам борьбы с дискриминацией в отношении женщин в области занятости.
В условиях безработицы женщины подвержены большей опасности сексуальных домогательств и дискриминации, в том числе и на рабочем месте.

СТРАТЕГИЧЕСКИЕ ЗАДАЧИ

Координация и развитие межсекторального сотрудничества для расширения взаимодействия усилий государства и гражданского общества по введению и обеспечению контроля за созданием гендерно ориентированной, справедливой социальной и экономической ситуации в стране.
Использование гендерного подхода в процессе составления бюджетов всех уровней. Обучение специалистов разработке гендерных бюджетов и организации контроля за их исполнением. Анализ смет расходов с точки зрения ожидаемых последствий преодоления гендерного неравенства.
Разработка гендерной составляющей стратегического прогноза социально-экономического развития страны. Анализ вклада мужчин и женщин в экономические результаты проводимой макроэкономической политики.
Проведение мониторинга гендерной сбалансированности занятости во всех отраслях экономики. Повышение уровня занятости на основании принципов гендерного равенства. Снижение уровня безработицы.
Оптимизация методов реструктуризации экономики в интересах снижения безработицы и преодоления гендерной асимметрии на рынке труда, связанной с доминирующей феминизацией занятости в наименее престижных и низкооплачиваемых областях производства.
Разработка механизма проведения гендерной экспертизы (экономической, социальной и юридической).
Выравнивание уровня оплаты труда между отраслями экономики и снижение различий в характере и оплате труда между женщинами и мужчинами с безусловным соблюдением требований равной оплаты за равный труд. Анализ макроэкономических последствий неоплачиваемой работы мужчин и женщин в рамках социального воспроизводства.
Обеспечение равных возможностей на рынке труда и содействие занятости женщин.
Принятие программ по обеспечению равного доступа сельским женщинам к экономическим ресурсам.
Экономическое и правовое просвещение всех слоев населения.

СТРАТЕГИЯ ДЕЙСТВИЙ

Рассмотреть вопрос о присоединении Казахстана к конвенциям Международной организации труда "О равном обращении и равных возможностях для трудящихся мужчин и женщин: трудящиеся с семейными обязанностями" и "О минимальных нормах социального обеспечения".
Разработать мероприятия, направленные на выполнение целей развития тысячелетия, способствующих:
повышению конкурентоспособности женщин на рынке труда с применением системы поддержки (консультации, помощь в обучении и трудоустройстве);
дальнейшему развитию предпринимательства и самозанятости среди женщин;
профессиональной переподготовке женщин, обучению администрированию и управлению бизнесом. При этом учеба будет сконцентрирована на следующих темах: бизнес-менеджмент, воспитание уверенности в себе и повышение профессиональной компетентности.
Создать широкую сеть центров экономического образования, совершенствовать меры по развитию малого и среднего бизнеса путем финансовой поддержки предпринимательства, широкого развития консультационных и маркетинговых услуг.
Разработать механизмы по вовлечению женщин в бизнес и содействию в дальнейшем развитии созданных ими предприятий. Потребности женщин в труде учитывать при проведении дальнейших преобразований в экономике. Особое внимание уделять развитию занятости женщин в сельском хозяйстве, в том числе в сфере переработки сельхозпродукции.
Создать систему гарантий по достижению гендерного равенства при продвижении по службе и условия для сочетания успешной карьеры с домашними обязанностями и воспитанием детей.
Разработать меры по поддержке женщин и мужчин, занимающихся уходом за детьми и их воспитанием, а также механизмы привлечения мужчин к уходу за детьми.
Совершенствовать механизмы и повысить роль социального партнерства в решении вопросов гендерного равенства. Применять различные методы при проведении анализа и изучении ситуации в трудовых коллективах, на рабочих местах для обеспечения волеизъявления работников, администрации и профсоюзов: собрания, сборы предложений по соблюдению равных возможностей женщин и мужчин, письменные выражения ими своих мнений и идей.
Обучать больше девушек и женщин техническим специальностям.
Создать условия для развития социально ориентированного предпринимательства с учетом гендерных аспектов, направленного на:
усиление гуманитарной мотивации трудовой деятельности и самого бизнеса, вложение инвестиций в "человеческий капитал";
распространение и развитие семейного бизнеса, укрепляющего институт семьи. Создание широкой сети рабочих мест "на дому" со свободным графиком работы и новыми формами разделения труда;
вытеснение силовых и командных методов решения проблем в сфере управления бизнесом экономическими методами с развитием социального партнерства и духа взаимопомощи.
Проводить специальные обследования с целью выявления причин гендерного неравенства в разных отраслях и на разных уровнях руководства экономикой.
Составлять прогноз экономической активности населения с учетом гендерной специфики отдельных регионов и секторов производства, а также данных мониторинга бедности.
Составлять прогнозный расчет потребности в специалистах для экономики Казахстана с учетом гендерного аспекта.
Совершенствовать законодательную и нормативную базу по режиму и охране труда с учетом гендерного аспекта, внедрять и расширять гибкие формы занятости, улучшать условия труда. Особые нормы заложить для беременных женщин и женщин, имеющих детей.
Реализовывать мероприятия, направленные на улучшение условий труда, с учетом гендерной специфики, обеспечивать контроль за их проведением.
Рассмотреть возможность субсидирования обязательных пенсионных взносов в пользу работающих по найму женщин, находящихся в отпуске по уходу за ребенком.

Индикаторы:

1. Доля женщин, владеющих землей, в общей численности населения.
2. Численность получивших кредиты на приносящую доход деятельность, всего, в т.ч. мужчин, женщин, город-село.
3. Количество зарегистрированных предприятий, собственниками которых являются женщины.
4. Доля мужчин и женщин в формировании валового внутреннего продукта (ВВП).
5. Численность населения, обратившегося в органы по трудоустройству, всего, в т.ч. мужчин, женщин.
6. Численность самостоятельно занятых мужчин и женщин.
7. Численность занятых в сельскохозяйственном производстве, всего, в т.ч. мужчин, женщин.
8. Соотношение заработной платы мужчин и женщин в разрезе город-село.
9. Количество вновь созданных рабочих мест в сельской местности, всего, в т.ч. для мужчин, женщин.
10. Уровень безработицы среди мужчин и женщин в разрезе по возрасту, город-село.
11. Длительность безработицы среди мужчин и женщин.
12. Доля населения с доходами ниже стоимости продуктовой корзины, всего, в т.ч. мужчин, женщин, город-село.
13. Численность лиц, проживающих за чертой бедности, всего, в т.ч. мужчин, женщин.
14. Доля женщин на оплачиваемых рабочих местах в сферах труда, не связанных с сельским хозяйством.
15. Численность получателей социальных выплат (пенсий, пособий, их средний размер), всего, в т.ч. мужчин, женщин.
16. Количество домохозяйств во главе с одним кормильцем в разрезе по полу.

РАЗДЕЛ 4. ГЕНДЕРНОЕ ОБРАЗОВАНИЕ.
ПРАВОВОЕ И ГЕНДЕРНОЕ ПРОСВЕЩЕНИЕ ЦЕЛЬ

Внедрение гендерных знаний в систему образования. Просвещение общества по осознанию необходимости правового и гендерного равенства, справедливых социальных отношений между мужчинами и женщинами.

АНАЛИЗ СИТУАЦИИ

По данным переписи 1999 года, грамотность населения в возрасте 15 лет и старше составляет 99,5 %. Индекс доступности образования возрос с 0,927 в 1999 году до 0,944 в 2004 году.
Из общей численности населения в возрасте 15 лет и старше имеют среднее общее образование 33,5 % женщин и 40,0 % мужчин, среднее специальное образование - 24,6 % женщин и 19,9 % мужчин.
Доля женщин, имеющих высшее образование, составляет 13,2 %, мужчин - 12,0 %.
Совокупная доля охвата обучением учащихся (в школах, профессионально-технических школах, колледжах, вузах) в возрасте от 6 до 24 лет на начало 2004/2005 учебного года составила 74 %. Среди женщин этот показатель сложился на уровне 75 %, мужчин - 73 %.
В целом система образования страны феминизирована. В организациях среднего общего образования преобладают преподаватели женского пола (80 %), в дошкольных организациях воспитание и обучение детей дошкольного возраста осуществляют только женщины-воспитатели (100 %). Из 16 начальников областных, городов Астаны и Алматы департаментов образования - 6 женщин (37,5 %)
Охват учащихся женского пола на всех ступенях образования (от 6 до 24 лет) составляет 81,1 %, мужского пола - 70,9 %. Доля юношей, не получивших общее среднее образование, в два раза выше, чем доля девушек.
В системе начального профессионального образования по таким профессиям сферы обслуживания, как секретарь-референт, швея, повар, парикмахер и другие, 99,8 % составляют девушки.
Проведена гендерная экспертиза учебников средних общеобразовательных школ. Выявлена гендерная асимметрия, которая закрепляется и воспроизводится в сознании детей, при этом усваиваются устаревшие стереотипные роли мальчиков и девочек.
Разработаны учебные программы по гендерному образованию для предшколы (6-7 лет), 1-4 классов и студентов вузов, в 2005 году они будут разработаны и для 5-11 классов. Ведется разработка учебных пособий для учителей и учеников.
В целях внедрения гендерных подходов в системе высшего образования введен учебно-методический курс для студентов "Введение в теорию гендера".
При Казахском государственном женском педагогическом институте создан научно-исследовательский институт социальных и гендерных исследований. Им разработаны учебное пособие "Основы гендерного образования" на казахском и русском языках для студентов вузов, обучающихся по педагогическим специальностям, а также гендерные индикаторы для всей системы образования.
При поддержке ЮНЕСКО реализуется проект по гендерному образованию в рамках национальной программы "Образование для всех".
Гендерные курсы преподаются в Казахском национальном университете имени Аль-Фараби (на отделениях социологии, психологии, педагогики, истории, права, социальной работы, филологии), Казахском национальном педагогическом университете имени Абая, Казахском государственном женском педагогическом институте, университетах городов Караганды, Усть-Каменогорска, Уральска, Талдыкоргана, Семипалатинска, Костаная и других.
В системе Министерства внутренних дел в учебные программы колледжей введены факультативные занятия (10 часов) по теме "Гендерные проблемы и задачи органов внутренних дел". Гендерные вопросы освещаются при прохождении курсов "Оперативно-розыскная деятельность" и "Уголовное право".
Вместе с тем все проводимые мероприятия носят разрозненный характер. Необходима продуманная политика по гендерному образованию и правовому просвещению населения.

Сильные стороны

Гендерное образование способствует проведению политики гендерного равенства на всех уровнях и во всех сферах жизни общества.
Проведена гендерная экспертиза учебников общеобразовательных школ, разрабатываются программы и учебники, в ближайшие годы они будут внедрены в систему образования.
Женщины имеют высокий уровень образования.
Созданы научно-исследовательский институт социальных и гендерных исследований в Казахском государственном женском педагогическом институте (2000 г.), Центр гендерного образования в Казахском национальном университете имени Аль-Фараби (2005 г.) и другие исследовательские центры. Проводятся гендерные исследования в разных областях социального и гуманитарного блока образований.
Действуют женские неправительственные организации, занимающиеся вопросами гендерного просвещения.
Проводится обучение по вопросам политического и экономического продвижения женщин.

Слабые стороны

Значительная часть общества недопонимает важность и необходимость гендерного просвещения и создания системы гендерного образования.
Отсутствие специальных правовых знаний не позволяет в полной мере осуществлять защиту прав мужчин и женщин.
На женщин возложена основная часть неоплачиваемой домашней работы, в связи с чем у них остается мало времени на повышение квалификации и самообразование.
Недостаточно проводятся масштабные исследования по гендерному образованию.
Мало издано учебников и учебных пособий по гендерному образованию для вузов. В библиотеках их практически нет.

Возможности

Активизация деятельности научно-исследовательских центров по изучению проблем гендерного равенства будет способствовать решению основных стратегических задач.
Преподавание гендерных дисциплин ускорит развитие культуры отношений между мужчинами и женщинами на основе равноправия, толерантности, уважения прав человека на самореализацию и индивидуальную неповторимость.
Международные организации осуществляют поддержку программ гендерного образования.
Имеется возможность подготовки специалистов по гендерному образованию за рубежом и в странах-участницах СНГ в рамках различных соглашений.
Устанавливаются контакты с национальными, региональными и международными организациями, занимающимися вопросами гендерного образования и экономического продвижения мужчин и женщин.
Активизируют деятельность неправительственные организации по вопросам гендерного образования.

Угрозы

Недостаточное внимание вопросам гендерного просвещения может снизить темпы развития демократических процессов в обществе.
Высокий уровень образования не гарантирует работающим женщинам-специалистам перспектив профессионального и должностного роста.
Права мужчин и женщин недостаточно реализуются в связи с низким уровнем гендерного просвещения широких слоев граждан республики.
Недостаточное знание своих прав ограничивает граждан в использовании возможностей подачи исков по их нарушению.
Отсутствие информационных кампаний о необходимости гендерного просвещения снижает эффективность принимаемых мер.

СТРАТЕГИЧЕСКИЕ ЗАДАЧИ

Создание эффективно действующей системы гендерного образования.
Создание условий для организации широкомасштабного гендерного просвещения для всех слоев населения.
Формирование гендерного сознания у политиков и лидеров - женщин и мужчин.
Обучение мужчин и женщин по вопросам политического и экономического продвижения.
Разработка учебных программ в области просвещения по правам человека с учетом гендерного аспекта.
Проведение исследований по вопросам гендерного равенства с целью мониторинга существующих программ.

СТРАТЕГИЯ ДЕЙСТВИЙ

Внедрять гендерные знания в систему образования, создать эффективно действующую систему гендерного просвещения населения. В этих целях:
ввести гендерную составляющую в учебные программы всех уровней образования. Провести соответствующую коррекцию образовательных программ учреждений дошкольного образования, школ, средних специальных и высших учебных заведений;
разработать обучающий пакет для педагогов (учителей), преподавателей организаций образования (предшколы, школы, вузы);
проводить гендерную экспертизу учебных пособий и учебников для вузов;
организовать подготовку специалистов в области гендерного образования в педагогических вузах. Проводить гендер-тренинги для педагогов (учителей), учащихся, специалистов системы образования;
рекомендовать вузам организовать специализацию по гендерному образованию в рамках педагогических специальностей;
расширять поддержку проектов повышения квалификации в области гендерного образования воспитателей, учителей и преподавателей учебных заведений, реализующих образовательные программы дошкольного воспитания и обучения, среднего общего, всех уровней профессионального образования, в том числе и послевузовского;
разрабатывать и внедрять программы обучения по гендерному просвещению родителей;
издавать учебно-методическую литературу и видеофильмы по гендерным проблемам. Организовать издание информационных бюллетеней "Гендерное образование" для пропаганды гендерных знаний:
создавать механизмы, позволяющие разрешить проблему гендерного дисбаланса в системе образования, и обеспечить равное участие мужчин и женщин на всех уровнях образования;
совершенствовать гендерные индикаторы и гендерную статистику в образовании;
проводить гендерные исследования с учетом индикаторов, которые расширяют возможности девочек и женщин;
повышать статус и укреплять материально-техническую базу научно-исследовательского института социальных и гендерных исследований и других институтов, занимающихся гендерной проблематикой, за счет грантов и спонсорских средств;
республиканскому институту повышения квалификации руководящих и научно-педагогических кадров системы образования (РИПК СО), региональным ИПК организовать курсы по повышению квалификации учителей по гендерному образованию.
Рекомендовать ввести специальные курсы гендерного образования при подготовке специалистов в различных областях деятельности.
Создать систему гендерного просвещения для государственных служащих всех уровней, депутатов Парламента и маслихатов, работников средств массовой информации.
Расширять практику повышения гендерной чувствительности с целью формирования гендерного сознания политиков, лидеров общественного движения, представителей профсоюзов, журналистов.
Внедрять специальные курсы для лиц, ответственных за проведение гендерной политики.

Индикаторы:

1. Соотношение женщин и мужчин в системе образования на руководящем уровне.
2. Количество учебных гендерночувствительных программ и курсов.
3. Наличие специальной квоты в системе среднего профессионального и высшего образования для сельских девушек (сельское хозяйство, медицина, технические специальности, право, сфера обслуживания, культура).
4. Доля женщин с высшим образованием.
5. Доля женщин с ученой степенью.
6. Соотношение женщин /мужчин в науке.
7. Доля женщин, обучающихся в системе образования силовых ведомств.

РАЗДЕЛ 5. УКРЕПЛЕНИЕ РЕПРОДУКТИВНОГО ЗДОРОВЬЯ
МУЖЧИН И ЖЕНЩИН ЦЕЛЬ

Сохранить и укрепить репродуктивное здоровье мужчин, женщин и подростков для обеспечения нормального воспроизводства населения и повышения качества жизни.

АНАЛИЗ СИТУАЦИИ

В последние годы в результате улучшения социально-экономического положения в Казахстане произошли некоторые положительные медико-демографические изменения.
Наметилась тенденция роста рождаемости. В 2004 году показатель рождаемости составил 18,1 на 1000 человек и в сравнении с 2000 годом увеличился в 1,2 раза. Естественный прирост населения увеличился в 1,7 раза, показатель составил в 2004 году 8,05 на 1000 человек.
Вместе с тем наблюдается рост смертности населения. В 2004 году показатель составил 10,2 случая на 1000 человек (10,1 в 1999 году), в том числе женщин - 8,5, мужчин - 11,9. В структуре причин смертности 84 % приходится на болезни системы кровообращения, несчастные случаи, травмы и отравления, новообразования и болезни органов дыхания.
Показатель младенческой смертности имеет тенденцию к снижению, но остается высоким по сравнению со странами Европы и составляет на начало 2004 года 14,5 случая на 1000 живорожденных.
Отмечается снижение показателя материнской смертности, с 60,9 в 2000 году до 36,9 случая на 100 тыс. живорожденных в 2004 году. Однако это в 4 раза выше, чем в среднем в Европейском сообществе и в 3 раза выше допустимого уровня по определению Всемирной организации здравоохранения.
Сохраняются высокими показатели ряда социально значимых и опасных заболеваний, таких как, туберкулез, ВИЧ/СПИД, наркомания, алкоголизм.
Заболеваемость активным туберкулезом среди женщин в 2004 году составила 130,3 случая на 100 тыс. чел., среди мужчин - 178,8.
Серьезной проблемой являются заболевания, передающиеся половым путем. Заболеваемость сифилисом в 2004 году составила 79,3 случая на 100 тыс. чел., в т.ч. среди женщин - 78,1, среди мужчин - 79,8, гонококковой инфекцией - 76,2 на 100 тыс. чел.
Возросла первичная заболеваемость наркологическими расстройствами. В 2004 году она составила 404,1 случая на 100 тыс. чел. против 294,9 в 2000 году.
С зависимостью от наркотиков состоит на учете более 50 тыс. человек. Отмечается тенденция роста числа женщин, злоупотребляющих наркотиками. Так, если в 2000 году на учете состояли 3,8 тыс. женщин, то в 2004 году - более 5 тыс. человек.
В республике зарегистрированы 4696 ВИЧ-инфицированных человек, в т.ч. женщин - 874. Среди последних - 229 беременных, роды произошли у 89, родился 91 ребенок.
Актуальной проблемой остается заболеваемость анемией. В 2004 году число больных анемией, состоящих на диспансерном учете, составило 296,8 тыс. человек, из них больше половины (52,4 %) - дети в возрасте до 14 лет.
Для профилактики и сокращения заболеваемости анемией и йододефицитными расстройствами, распространенными в Центральной Азии, в настоящее время в стране проводятся йодирование пищевой соли и фортификация муки препаратами железа и витаминами.
Заболеваемость злокачественными новообразованиями также имеет тенденцию роста. В 2004 году, по сравнению с 2000 годом, показатель увеличился среди мужчин - на 4,2 %, среди женщин - на 9,2 %. Всего число больных, состоящих на учете на конец 2004 года, составило 114628 человек.
Все эти заболевания отражаются на репродуктивном здоровье мужчин и женщин. Проводимые мероприятия по сохранению репродуктивного здоровья, планированию семьи, применению контрацептивов и другие пока не оказывают заметного влияния на улучшение ситуации.
В течение последних трех лет принят целый ряд законов, направленных на охрану здоровья населения. Среди них Закон Республики Казахстан "О репродуктивных правах граждан и гарантиях их осуществления".
В настоящее время здоровье мужчин является достаточно острой социальной проблемой. Для них характерна высокая смертность в трудоспособном возрасте (16-62 года) - 957,23 случая на 100 тыс. населения, у женщин (16-57 лет) этот показатель в 3 раза ниже - 313,37.
Причиной являются стрессы, нервные срывы, напряженный ритм работы, заболевания сердечно-сосудистой системы, атеросклероз, рак легкого, употребление алкоголя и наркотиков, повышенный уровень травматизма и др.
На репродуктивном здоровье мужчин отражаются болезни, передаваемые половым путем, заболевания простаты и семенного канатика, бесплодие и другое.
Большую тревогу вызывает здоровье женщин. Индекс их здоровья составляет 20-30 %, в отдельных регионах - 10 % и ниже.
У женщин чаще отмечается гипертония, неврозы, они больше страдают от болезней, передаваемых половым путем, бесплодия, рака молочной железы, остеопороза и др. Более 60 % женщин страдает анемией.
Аборт продолжает оставаться одной из главных причин материнской смертности. Осложнения, вызванные абортом, за 2004 год составили 1826 случаев, летальность от абортов - 1,2 промилле.
Количество абортов в 2004 году, по сравнению с 2000 годом, незначительно снизилось с 30,9 на 1000 женщин фертильного возраста до 30,3. Наибольшее количество абортов зарегистрировано в возрастной группе 19-34 лет (75 %), у подростков (15-18 лет) - 4,9 %.
38,3 % женщин фертильного возраста применяют те или другие виды контрацепции. Основным методом контрацепции остается внутриматочная спираль - 62,5 %.
Около 16 % браков являются бесплодными, за что в равной степени ответственны как мужчины, так и женщины. В настоящее время сформировано новое направление в лечении бесплодия - вспомогательные репродуктивные технологии, которые необходимо развивать для улучшения воспроизводства населения страны.
Заболеваемость женщин злокачественными новообразованиями молочной железы возросла с 33,9 на 100 тыс. женщин в 2000 году до 38,9 в 2004 году. На их долю приходится более половины онкологических заболеваний репродуктивной системы женщин.
Анализ состояния здоровья подростков свидетельствует о низком уровне индекса здоровья девушек-подростков, почти каждая вторая из них (46,9 %) имеет те или иные заболевания. Гинекологическая патология наблюдалась у 1466 девочек на 100 тысяч осмотренных. Более половины из них имеют дисфункциональные состояния репродуктивной системы.
Удельный вес абортов среди подростков, по данным 2004 года, составил 5 %, показатель подростковой беременности на 1000 девочек - 22,9. Основные причины - низкая информированность, вредные привычки, сниженная ответственность родителей, распространение наркомании и алкоголизма среди молодежи.

Сильные стороны

Принят Закон Республики Казахстан "О репродуктивных правах граждан и гарантиях их осуществления".
В системе здравоохранения имеются возможности для создания на базе действующих медицинских учреждений сети по охране здоровья мужчин.
Желание мужчин продлить свой репродуктивный возраст, иметь качество жизни на более высоком уровне.
Развита сеть медицинских организаций, оказывающих услуги по охране здоровья женщин.
Созданы неправительственные организации, занимающиеся вопросами репродуктивного здоровья женщин.
Общество осознало необходимость принятия безотлагательных мер по сохранению репродуктивного здоровья подростков:
в Законе Республики Казахстан "О репродуктивных правах граждан и гарантиях их осуществления" имеется статья об охране репродуктивного здоровья несовершеннолетних;
в соответствии с данным Законом подготовка подростков к семейной жизни вменена в обязанности Министерства образования и науки.

Слабые стороны

Нет целенаправленной политики по сохранению репродуктивного здоровья мужчин:
мужчины редко обращаются к врачам, редко обследуются, игнорируют профилактические меры и, как следствие, меньше живут;
органами здравоохранения мало уделяется внимания сохранению здоровья мужчин;
в системе здравоохранения не создана инфраструктура специально для мужчин;
низка информированность мужчин по вопросам сохранения здоровья.
Недостаточно эффективных механизмов по охране репродуктивного здоровья женщин:
мало проводится информационных кампаний по вопросам охраны репродуктивного здоровья женщин;
недостаточно питание женщин, особенно беременных;
недостаточны ресурсы и финансовые средства у женщин для более качественного лечения.
Подростки мало информированы в вопросах сохранения репродуктивного здоровья и получения квалифицированной медицинской помощи. Целенаправленная работа в этом направлении организована недостаточно.

Возможности

Привлечение к решению проблем репродуктивного здоровья всей общественности, работников здравоохранения, образования, средств массовой информации и других.
Широкие возможности использования общественного здравоохранения.
Понимание руководством страны необходимости улучшения репродуктивного здоровья мужчин и женщин.
Поддержка международными организациями охраны репродуктивного здоровья женщин и мужчин.
Возможность подготовки специалистов за рубежом и в странах СНГ в рамках различных соглашений.
Установление контактов с национальными, региональными и международными организациями, занимающимися вопросами охраны репродуктивного здоровья.
Активизация деятельности неправительственных организаций по охране репродуктивного здоровья мужчин и женщин.

Угрозы

Сохраняется состояние кризиса здоровья мужчин:
высокий уровень преждевременной смертности мужчин;
склонность мужчин к употреблению наркотиков и алкоголя;
рост случаев суицида у мужчин. Соотношение самоубийств среди мужчин и женщин составляет 3:1;
мужчины больше, чем женщины, заняты на работах, связанных с повышенным риском для здоровья и жизни.
Высокий уровень распространения абортов, наряду с гестозами, акушерскими кровотечениями, септическими осложнениями, обусловливает материнскую смертность, бесплодие.
Низкий индекс здоровья беременных женщин приводит к осложнению беременности и родов.
Пагубно влияют на здоровье детей алкоголизм и наркомания родителей.
Напрямую детям могут передаваться сифилис и ВИЧ-инфекция.
Вызывает тревогу здоровье подростков. Значительная часть молодежи признается не годной к воинской службе.
Среди молодежи распространены наркомания и употребление алкоголя.
Неблагоприятная экологическая ситуация в ряде регионов страны отрицательно влияет на состояние репродуктивного здоровья населения.

СТРАТЕГИЧЕСКИЕ ЗАДАЧИ

Дальнейшее совершенствование нормативной правовой базы в области охраны репродуктивного здоровья.
Снижение уровня заболеваемости, влияющей на репродуктивное здоровье населения.
Принятие комплекса мер по сохранению репродуктивного здоровья подростков и молодежи

СТРАТЕГИЯ ДЕЙСТВИЙ

Разработать меры по охране репродуктивного здоровья населения в целях реализации Закона Республики Казахстан "О репродуктивных правах граждан и гарантиях их осуществления".
Принять меры по обеспечению групп высокого риска современными средствами контрацепции.
Принять меры по профилактике суицидов, включая развитие сети телефонов доверия, кризисных центров, деятельности врачей-психиатров, психологов, психотерапевтов и социальных работников.
Проводить информационную работу среди населения по повышению знаний в области современных средств контрацепции как мужских, так и женских.
Повысить ответственность мужчин за сохранение своего здоровья, предоставлять бесплатную информацию по различным вопросам здоровья мужчин, обеспечить консультирование по семейным вопросам.
Совершенствовать нормативную правовую базу в области охраны материнства и детства, обеспечить приоритетность развития данной службы и улучшить ее финансирование.
В целях повышения индекса здоровья женщин:
снизить заболеваемость анемией, раком молочной железы;
создать на базе действующих онкологических диспансеров центры для раннего выявления (скрининга) рака молочной железы;
осуществить комплекс мер по планированию семьи и снижению количества абортов;
обеспечить доступность для населения просвещения по вопросам половой жизни и деторождения, безопасного материнства и кормления грудью, питания, злоупотребления психоактивными веществами, влияния неблагоприятных экологических факторов на здоровье людей и их благополучие на протяжении всей жизни;
обеспечить нормативно-правовую поддержку: разработки и внедрения методов восстановления репродуктивных функций и проведения исследований в этой области; изучения биомедицинских, эпидемиологических и санитарно-гигиенических аспектов заболеваний, которые оказывают особенно серьезное или специфическое влияние на здоровье населения, таких, как рак молочной железы, инфекция половых путей, венерические болезни, ВИЧ/СПИД;
проводить профилактику (с раннего детского возраста) и принять меры по лечению бесплодия у мужчин и женщин;
обеспечить переход к критериям живорождения, рекомендованным ВОЗ;
добиться дополнительного питания для беременных женщин, а также питания для детей в школах;
принять меры по охране здоровья пожилых людей для продления их активной жизни.
Укреплять здоровье подростков и молодежи, совершенствуя меры, направленные на профилактику травматизма и отравлений, борьбу с вредными привычками, а также путем развития физической культуры и спорта, организации досуга:
повышать знания подростков и молодежи о репродуктивных правах и гарантиях их осуществления;
добиваться снижения уровня заболеваемости, влияющей на репродуктивное здоровье подростков и молодежи;
проводить нравственное и половое воспитание подростков и молодежи, способствовать повышению уровня знаний в целях снижения нежелательной беременности, распространения абортов;
формировать модели медико-социальной помощи, проводить социальную реабилитацию нуждающихся в помощи подростков и молодежи.

Индикаторы:

1. Уровень заболеваний у мужчин и женщин, влияющих на их репродуктивное здоровье.
2. Повышение продолжительности жизни мужчин и женщин.
3. Индекс здоровья женщин.
4. Уровень материнской смертности.
5. Структура материнской смертности.
6. Уровень распространения ВИЧ среди беременных женщин.
7. Уровень распространения абортов.
8. Доля беременных женщин, своевременно вставших на учет в учреждениях родовспоможения.
9. Доля родов, принятых в специализированных учреждениях родовспоможения, в иных медицинских учреждениях, в том числе и на дому (раздельно).
10. Уровень использования контрацептивов.
11. Уровень заболеваемости анемией, а также болезнями, связанными с дефицитом йода.
12. Уровень распространенности инфекций, передаваемых половым путем.
13. Уровень смертности от рака молочной железы.
14. Уровень детской смертности в возрасте до 5 лет.
15. Уровень младенческой смертности.

РАЗДЕЛ 6. ПРЕДОТВРАЩЕНИЕ НАСИЛИЯ
В ОБЩЕСТВЕ ПО ПРИЗНАКУ ПОЛА ЦЕЛЬ

Создание условий для достойной жизни людей без насилия. Не допускать насилия как формы отношений между людьми. Искоренение насилия в его различных проявлениях во всех социальных сферах, включая семью.

АНАЛИЗ СИТУАЦИИ

В 2004 году было зарегистрировано 143 тыс. преступлений, в т.ч. в отношении женщин более 35 тыс. Из них 551 убийство, 405 случаев умышленного причинения тяжкого вреда здоровью, 1,3 тыс. изнасилований, 1,1 тыс. побоев и истязаний. Совершено 357 преступлений, связанных с организацией и содержанием притонов для занятия проституцией и сводничеством.
По оценке некоторых экспертов, в Казахстане свыше 60 % всех женщин хотя бы раз в жизни подвергались физическому или сексуальному насилию. Менее 10 % случаев изнасилований доходит до рассмотрения в суде. 28 % замужних женщин являются жертвами насилия со стороны своих мужей.
В соответствии с поручением Президента Республики Казахстан с февраля 1999 года в структуре Министерства внутренних дел было создано подразделение по защите женщин от насилия, которое является структурной единицей полиции общественной безопасности органов внутренних дел Республики Казахстан.
Практически во всех регионах страны открыты 38 кризисных центров для женщин и детей. Содержатся они в основном за счет грантов международных организаций.
В 2004 году на телефоны доверия кризисных центров поступило более 27 тыс. обращений. Наибольшее число звонков связано с физическим (23 %) и психологическим (17 %) насилием.
Всем обратившимся оказана консультативная помощь, большинству из них - помощь психологов и юристов.
В 2001-2003 годы совместно с ЮНИФЕМ была проведена крупная информационная кампания "Жизнь без насилия - это наше право".
Впервые к решению проблем насилия в отношении женщин привлечен Верховный Суд Республики Казахстан. Приняты конкретные рекомендации по улучшению судебной практики по этим вопросам.
Постановлением Правительства Республики Казахстан от 12 марта 2001 года N 346 утверждены Правила взаимодействия государственных органов, организаций и общественных объединений, занимающихся проблемами насилия в отношении женщин.
Разработан проект Закона Республики Казахстан "О бытовом насилии", который определяет круг лиц, подлежащих защите от бытового насилия, и организаций, которые должны оказывать помощь пострадавшим. Предусматривается введение в судебную практику охранных ордеров с целью дальнейшего пресечения насилия. Законопроект прошел обсуждение практически во всех регионах страны и включен в перспективный план законопроектных работ Правительства на 2007 год.
Приняты законы Республики Казахстан " О внесении изменений и дополнений в некоторые законодательные акты по вопросам незаконной миграции", " О внесении дополнений в Уголовный кодекс Республики Казахстан", внесено дополнение в Закон Республики Казахстан "О туристской деятельности в Республике Казахстан", которыми незаконный вывоз людей за пределы Казахстана или их незаконный транзит признается преступлением, подлежащим наказанию в виде лишения свободы от 3 до 8 лет с конфискацией имущества.
Совместно с Международной организацией по миграции реализованы проекты "Информационная кампания по предупреждению трафика женщин" и "Борьба с торговлей людьми (трафиком) из (в, через) и внутри Казахстана".
В настоящее время при Правительстве Республики Казахстан действует межведомственная комиссия по вопросам борьбы с незаконным вывозом, ввозом и торговлей людьми. Разработан национальный План по борьбе, предотвращению и профилактике преступлений по торговле людьми на 2004-2005 гг.
В ноябре 2004 года Казахстан подписал Конвенцию о борьбе с торговлей людьми и эксплуатацией проституции третьими лицами и Заключительный протокол к данной Конвенции.
По фактам незаконной вербовки людей для сексуальной или иной эксплуатации (трафика) в 1999 году было зарегистрировано 8 преступлений, в 2000 г. - 3, 2001 г. - 5, 2002 г. - 0, 2003 г. - 4, 2004 г. - 14.

Сильные стороны

Отмечаются положительные сдвиги в обществе по вопросам гендерного равенства, что является одним из главных факторов для искоренения насилия в отношении женщин.
Налажен механизм получения статистической информации об уровне насилия в отношении мужчин и женщин.
Создан и формируется информационный банк данных о насилии в отношении женщин.
Налажен и имеет нормативную базу механизм взаимодействия государственных органов и общественных объединений, занимающихся проблемами насилия в отношении женщин.
Привлечено внимание общества к проблеме коммерческого секса и посягательств на половую неприкосновенность.
При содействии Национальной комиссии по делам семьи и женщин при Президенте Республики Казахстан и технической поддержке Детского фонда ООН (ЮНИСЕФ) научно-практическим центром социально-психологической службы реализован проект "Обучение детей и молодежи ненасильственному поведению". Разработаны учебная программа, план и учебно-методический комплект для учащихся 5-10 классов. После доработки будут приняты меры по внедрению их в систему образования.

Слабые стороны

Имеют место устоявшиеся стереотипы о том, что поднимаемая проблема бытового насилия надумана, что семья - это неприкасаемая ячейка общества и вмешательство в ее внутренние дела недопустимо. Половина жертв домашнего насилия не обращается в правоохранительные органы, боясь морального осуждения.
Подразделения органов внутренних дел, занимающиеся проблемами насилия в отношении женщин, технически слабо оснащены, не имеют достаточных возможностей для оказания конкретной помощи женщинам-жертвам насилия.
Трафик женщин становится заметным социальным явлением. В то же время информации о его масштабах, формах и видах явно недостаточно.
Жертвы трафика обычно оказываются без виз и паспортов или с поддельными паспортами, превращаясь в нелегальных мигрантов, в результате чего они не желают контактировать с правоохранительными органами несмотря на противоправные условия жизни и работы.

Возможности

Создание государственной программы и включение всех уровней и всех подразделений власти в борьбу с проявлениями насилия.
Активизация общественных объединений и вовлечение широкого круга инициативных групп в систему предотвращения и искоренения насилия.
Совершенствование законодательства, предусматривающего уголовную и административную ответственность за совершение преступлений и правонарушений, содержащих признаки насилия, приведение его в соответствие с международными нормами.
Развитие сети кризисных центров и приютов для лиц, подвергшихся насилию. В перспективе они могут стать методической и информационной базой для всех учреждений социального обслуживания семьи и детей.
Принятие законов Республики Казахстан "О внесении изменений и дополнений в некоторые законодательные акты Республики Казахстан по вопросам противодействия торговле людьми" и "О бытовом насилии".
Ратификация Конвенции ООН против транснациональной организованной преступности.
Предотвращение и профилактика домашнего насилия посредством обучения и выявления насилия на ранней, начальной стадии.

Угрозы

Гендерная асимметрия, являясь базовой в системе человеческих отношений и выступая питательной средой для любых насильственных проявлений, основанных на представлении о "природном" превосходстве мужчин, может принимать нежелательные формы. Кроме того, она приводит к деформации личности, столкнувшейся с проявлениями насилия.
Последствия насилия касаются всех сторон жизни. Это может привести к социальной изоляции и антисоциальному поведению, ограничению экономических возможностей, нежеланию участвовать в политической, общественной или образовательной деятельности.
Насилие негативно сказывается на всех сторонах жизни личности и общества. Оно оказывает сильное воздействие на детей-очевидцев насилия. Примирительное отношение к насилию и его совершение - это круг, разорвать который могут только согласованные и целенаправленные действия.
Из-за распространенных стереотипов мужчины также редко говорят о том, что подверглись насилию. Считается, что они должны "проявлять мужскую стойкость".
Насилие в семье - одна из причин суицида мужчин и женщин, убийств и нанесения телесных повреждений средней тяжести, а также одна из главных причин преступности среди детей, подростков и молодежи.
В отношении жертв трафика нередко нарушаются права человека, в том числе право на жизнь, личную свободу, равенство перед законом, свободу передвижения и вступления в брак, защиту от произвольного ареста и задержания.

СТРАТЕГИЧЕСКИЕ ЗАДАЧИ

Дальнейшее совершенствование национального законодательства по предотвращению насилия и преступлений, связанных с проституцией и торговлей людьми.
Усиление борьбы и достижение значительного снижения насилия в отношении мужчин и женщин.
Развитие социальных служб, оказывающих реальную помощь жертвам бытового насилия, предоставляющих временный приют и материальную поддержку. Трудотерапия и трудовая реабилитация жертв насилия.
Проведение информационных кампаний по просвещению населения об опасности насилия во всех его проявлениях.

СТРАТЕГИЯ ДЕЙСТВИЙ

Применять положения Конвенции ООН о ликвидации всех форм дискриминации в отношении женщин в судебной практике.
Ратифицировать Конвенцию ООН против транснациональной организованной преступности и протоколы к ней.
Принять Закон Республики Казахстан "О бытовом насилии", рассматривающий насилие в семье как уголовное преступление.
Внести соответствующие изменения в законодательство Республики Казахстан по вопросам защиты жертв трафика за рубежом и внутри страны, в том числе дающих свидетельские показания против лиц, подозреваемых в торговле людьми, на судебных процессах.
Рассмотреть возможность создания национального координационного центра по борьбе с нелегальным вывозом людей (в том числе женщин и детей).
Рассмотреть вопросы создания реабилитационных центров в пунктах пропуска через государственную границу для размещения жертв трафика из Казахстана и стран-участниц СНГ до выяснения обстоятельств их пребывания за границей.
Принять меры по упрощению процессуальных действий по принятию мер к виновным за совершение домашнего насилия.
Укрепить структурные подразделения МВД, занимающиеся предупреждением и пресечением насилия.
Осуществлять постоянный патронаж женщин, нуждающихся в поддержке, защите от насилия, реабилитации и предоставлении временного приюта.
Оказывать психологическую поддержку мужчинам и женщинам в решении проблем мобилизации их собственных возможностей и внутренних ресурсов для преодоления сложных жизненных ситуаций.
Проводить информационно-пропагандистскую и образовательную работу (обучающие программы, выпуск буклетов и бюллетеней), связанную с проблемами предотвращения насилия, в том числе трафика.
Содействовать распространению международного опыта борьбы с насилием. Содействовать осознанию женщинами своей причастности к искоренению насилия путем повышения личной и корпоративной самооценки их политической и правовой культуры.
Совместно с неправительственными организациями постоянно проводить гендерное обучение специалистов, работающих в правоохранительных органах и органах юстиции, а также работников здравоохранения.
Оказывать поддержку кризисным центрам за счет государственных грантов на социально значимые проекты.
Проводить специальные научные исследования по проблемам насилия в отношении мужчин, женщин и детей, оценке последствий насилия в семье и быту, а также сексуальных домогательств.
В целях предупреждения фактов насилия проводить профилактическую работу с неблагополучными семьями и потенциальным контингентом населения.
Внедрять в систему образования программу "Обучение детей и молодежи ненасильственному поведению".
В трудовых коллективах проводить работу по введению запрета на любые формы дискриминации по признаку пола, вербальное насилие, сексуальные домогательства и другие формы поведения, унижающие достоинство женщин и мужчин.

Индикаторы:

1. Наличие соответствующих законов (Закон Республики Казахстан "О бытовом насилии" и др.) и соответствующих механизмов их реализации.
2. Число случаев насилия в отношении женщин за истекший год.
3. Количество сотрудников подразделений МВД по защите женщин от насилия.
4. Количество кризисных центров, в том числе с приютами (численность обратившихся мужчин и женщин, всего, в том числе по видам насилия).
6. Количество теле-, радиопрограмм/передач, информационных роликов, публикаций, посвященных гендерному насилию.

РАЗДЕЛ 7. ДОСТИЖЕНИЕ ГЕНДЕРНОГО РАВЕНСТВА В СЕМЬЕ.
УКРЕПЛЕНИЕ СЕМЬИ И ПОВЫШЕНИЕ РОЛИ ВОСПИТАНИЯ В СЕМЬЕ ЦЕЛЬ

Укрепление института семьи и семейно-брачных отношений, повышение престижа семьи, пропаганда ценностей брака и семьи, достижение гендерного равенства в семейных отношениях, обеспечивающих социальную и культурную преемственность поколений и являющихся фактором стабильности и устойчивого развития гражданского общества.
Формирование новых моделей эгалитарной семьи, ориентированных на принципы гендерного равенства. Вовлечение мужчин в сферу домашнего труда и процесс воспитания детей.

АНАЛИЗ СИТУАЦИИ

В соответствии со статьей 27 Конституции Республики Казахстан "брак и семья, материнство, отцовство и детство находятся под защитой общества и государства".
Закон Республики Казахстан "О браке и семье" устанавливает и регулирует семейно-брачные отношения. Их главные принципы - равенство прав супругов в семье, приоритет семейного воспитания детей, защита прав и интересов несовершеннолетних и нетрудоспособных членов семьи.
По данным переписи населения (1999 г.), в Казахстане около 3,5 млн. семей. Средний размер семьи - 4 человека, в т.ч. на селе - 4,6 человека, в городе - 3,6. В браке состояли 56 % женщин и 62 % мужчин.
Увеличивается средний возраст вступления в брак. В 2004 году он составил у женщин 24,0 года, у мужчин - 26,9 лет.
Около 1 млн. человек (9,1 %) являются вдовыми, причем среди них женщин почти в 6 раз больше, чем мужчин, в основном за счет старшего и пожилого возраста.
Почти 700 тыс. человек (6,4 %) разведенных граждан, женщин здесь также почти вдвое больше, чем мужчин.
Более 0,5 млн. женщин старше 23 лет, или каждая девятая, не имеют детей.
445 тысяч домохозяйств, или 11 %, состоят только из матерей с детьми, в том числе почти две трети - из матерей с несовершеннолетними детьми.
Распределение обязанностей внутри семьи носит традиционный характер и дискриминирует женщин. Бюджет времени мужчин обычно складывается из оплачиваемой работы и досуга, женщин - из оплачиваемой работы, обязанностей по дому, воспитанию детей и обслуживанию потребностей членов семьи.

Сильные стороны

В Казахстане создана достаточная правовая база по вопросам семьи, женщин и детей.
Понимание в обществе важности семьи, ее роли в воспитании новых поколений, обеспечении общественной стабильности и прогресса.
Признание необходимости учета интересов семьи и детей, а также принятие специальных мер их социальной поддержки.
Отмечаемая тенденция реального реформирования патриархальной структуры семьи и появления новых разнообразных моделей, ориентированных на гендерное партнерство и сотрудничество.

Слабые стороны

Неполные семьи, состоящие из одного родителя и детей, являются в основном материнскими.
Согласно переписи населения 1999 года, неполные семьи, главами которых являются женщины, составили 91 %.
Около 850 тыс. человек, или 6 % населения, живет вне семьи.
Уменьшилось влияние отцов на воспитание детей в семье.
Увеличивается количество разводов, падает престиж семьи, усиливаются напряженность внутрисемейной жизни, конфликты и факты насилия в отношении женщин.

Возможности

Дальнейшее совершенствование социальных гарантий поддержки семьи будет способствовать ее укреплению.
Развитие сети доступных для всех семей внешкольных учреждений, летних оздоровительных лагерей для школьников.
Продолжительность жизни семейных мужчин выше, чем у несемейных.

Угрозы

Наблюдается рост числа лиц, никогда не состоявших в официальном браке. Таких женщин в возрасте старше 23 лет и мужчин старше 26 лет примерно поровну, всего около 1,2 млн. человек, или почти каждый пятый. Как показывают исследования, сегодня значительная часть молодых людей, по опыту западных стран, живет в незарегистрированном браке.
В наиболее трудном положении находятся многодетные семьи, одинокие матери и молодые семьи.
Созидающая роль семьи в развитии будущего человеческого потенциала слабо осознается и мало поддерживается современным обществом.
Многие семейные пары и незамужние женщины ограничиваются одним ребенком или откладывают рождение ребенка на неопределенный срок.
Возможно ухудшение демографической ситуации, увеличение количества одиноких мужчин и женщин.

СТРАТЕГИЧЕСКИЕ ЗАДАЧИ

Дальнейшее совершенствование национального брачно-семейного законодательства и улучшение социальной поддержки семьи.
Создание соответствующих социально-экономических, жилищно-бытовых условий для самореализации членов семьи и воспитания детей.
Достижение гендерного равенства в семейных отношениях. Повышение престижа семьи, укрепление брачно-семейных отношений, пропаганда ценностей брака и семьи.
Возрождение нравственных ценностей и культивирование позитивного образа семьи и брака.
Формирование эгалитарной семьи. Равное разделение ответственности за воспитание детей и выполнение домашних обязанностей.
Улучшение информационно-правового просвещения населения по вопросам гендерного равенства в брачно-семейных отношениях.

СТРАТЕГИЯ ДЕЙСТВИЙ

Совершенствовать законодательство по укреплению брачно-семейных отношений и повышению статуса семьи. Обеспечить нормативную базу по регулированию вопросов социальной поддержки семей, имеющих детей, в том числе многодетных семей.
Возродить лучшие семейные, этно-культурные традиции, способствующие укреплению духовных и нравственных основ брака и семьи.
Обеспечить необходимые условия для реализации экономической, воспроизводительной и культурно-психологической функций семьи, повысить качество жизни семей.
Обеспечить фактическое равенство прав и обязанностей мужчин и женщин в брачно-семейных отношениях и воспитании детей.
Развивать действующие специализированные институты социального обеспечения семьи и детей, службы специализированной психолого-педагогической помощи семьям по выходу из кризисных ситуаций и социально-психологической адаптации к новым условиям.
Проводить многоплановые исследования положения семьи в Казахстане с определением перспектив и направлений развития института семьи и брака с учетом национальных традиций и менталитета народа. На основании данного исследования разработать комплексную программу повышения статуса семьи в Казахстане.
Рассмотреть возможность организации постоянных передач (программ) на радио-, телеканалах, в других средствах массовой информации на темы брачно-семейных отношений с привлечением специалистов различных сфер.
Развивать сеть клубов знакомств и других форм общения одиноких граждан различных возрастных групп.
Упростить процедуру усыновления детей гражданами Казахстана и решить проблемные вопросы международного усыновления.
Развивать механизмы усиления социальной поддержки семьи, в том числе предоставление льгот родителям-одиночкам, семьям, имеющим несовершеннолетних детей, в том числе многодетным семьям.
Предусмотреть возможность стимулирования работодателей, поощряющих равное распределение семейных обязанностей и создающих для работающих матерей условия, облегчающие грудное вскармливание.
Рассмотреть возможность введения в учебные курсы для школ и вузов раздела "Гендерное равенство в семье".
Трансформировать представление о воспитательной функции как исключительно женской. Поднять авторитет отца. Создать условия, чтобы материнство не было препятствием карьерному росту и личной самореализации женщин.
Изменить оценку домашнего труда, выявлять его социальные и экономические функции.

Индикаторы:

1. Соответствие национального законодательства международным требованиям.
2. Количество специализированных институтов социального обеспечения семьи и детей, центров психолого-педагогической помощи семьям по выходу из кризисных ситуаций и социально-психологической адаптации к новым условиям.
3. Количество дошкольных учреждений и медицинских учреждений.
4. Количество зарегистрированных разводов.
5. Количество неполных семей.
6. Количества получателей и размер детских пособий.
7. Наличие специальных радио-, телевизионных программ, а также рубрик в периодической печати.

РАЗДЕЛ 8. РАЗВИТИЕ ГЕНДЕРНОЧУВСТВИТЕЛЬНОГО
ОБЩЕСТВЕННОГО СОЗНАНИЯ ЦЕЛЬ

Формировать а общественном сознании необходимость социального равенства мужчин и женщин во всех сферах общественной жизни.
Радикально трансформировать общественное сознание, искоренять гендерные стереотипы, связанные с идеей превосходства и доминирования одного пола над другим. Сформировать новые модели гендерного самосознания и типов поведения, основанные на принципе гендерного равенства прав и возможностей, с учетом особенностей жизненной практики мужчин и женщин.

АНАЛИЗ СИТУАЦИИ

В процессе демократизации казахстанского общества особая роль отводится средствам массовой информации как наиболее чувствительному индикатору состояния общества.
Активно обсуждается тема гендерного равенства в программах государственного и негосударственного телевидения.
Женская тематика - одна из наиболее популярных и многочисленных на страницах республиканских и региональных СМИ. Немало уделяется внимания участию женщин в неправительственном секторе, причем выделяются прежде всего женские НПО.
Издаются специализированные журналы по проблемам материнства, значению института семьи и роли матери в нравственном воспитании подрастающего поколения.
В 2004 году освещение гендерной политики государства было включено отдельной строкой в тематический перечень государственного заказа.
Все действующие СМИ независимо от формы собственности имеют доступ к получению государственного заказа путем участия в открытых конкурсах. В 2004 году заказы получили 33 газеты, 26 журналов, 1 информационное агентство республиканского уровня и 36 центральных и региональных телерадиокомпаний. При этом 80 % газет, журналов, радио- и телеканалов являются негосударственными.
Принят Закон Республики Казахстан "О государственном социальном заказе", призванный установить казахстанскую модель взаимодействия государства с неправительственными организациями. Он обеспечит правовую основу для широкого участия неправительственных организаций в решении социально значимых проектов за счет средств государственного бюджета, позволит повысить качество и объем социальных услуг, предоставляемых населению.
Проводится работа по подготовке "гендерночувствительных журналистов". За последние 2 года по инициативе Национальной комиссии по делам семьи и женщин при Президенте Республики Казахстан совместно с Бюро ООН "Гендер и развитие" обучено около 150 журналистов электронных и печатных средств массовой информации.
Задачей государства и правозащитных организаций являются поддержка и осуществление программ для молодежи о роли и статусе мужчин и женщин на основе гендерного равенства. В то же время во многих передачах, художественных и даже в мультипликационных фильмах содержатся элементы пропаганды насилия. На телевидении все еще пропагандируются гендерные стереотипы, допускаются неуважительное отношение к женщине, порнографические импликации.
Стереотипное изображение женщины и гендерных ролей особенно характерно для рекламной и коммерческой информации.

Сильные стороны

Средства массовой информации имеют большие возможности воздействия на общество, широкую аудиторию, получения быстрого эффекта в вопросах освещения равенства мужчин и женщин.
Демократизация общественных отношений, либерализация в сфере СМИ за годы независимости Казахстана способствуют увеличению количества материалов, касающихся проблем гендерного неравенства.
Активизация женского движения, возросший политический потенциал женщин, эффективная деятельность женских НПО, формирование феномена женского предпринимательства.
Ориентация в сторону увеличения числа женщин в составе руководителей СМИ окажет позитивное влияние на решение проблем, касающихся семьи, женщин и детей. Постановка указанной проблемы в средствах массовой информации, освещение работы женщин-руководителей, лоббирование интересов женщин в различных органах власти - эти и другие меры могут способствовать продвижению женщин на руководящие посты.

Слабые стороны

Недостаточно проводится просветительская работа по изменению менталитета общества.
Мало информационных кампаний по проблемам борьбы с дискриминацией в отношении мужчин и женщин.
Нет целевых программ по разъяснению гендерной политики государства.
Журналисты недостаточно подготовлены в вопросах освещения гендерного равенства.
СМИ пока не стали активными партнерами в решении гендерных проблем

Возможности

Масштабное правовое и гендерное просвещение населения.
Государственный социальный заказ на освещение гендерной проблематики позволит значительно увеличить количество различных программ по этому вопросу.
Обучение журналистов будет способствовать более полному освещению гендерных вопросов в СМИ.

Угрозы

Недостаточное освещение гендерной политики государства в СМИ в определенной степени может снизить эффективность принимаемых мер.
Продолжение трансляции гендерных стереотипов может стать серьезным тормозом в реализации демократических преобразований в стране.

СТРАТЕГИЧЕСКИЕ ЗАДАЧИ

Преодоление гендерных стереотипов и создание новой системы гендерных идеалов и установок, ориентированных на идеологию равных прав и возможностей. При этом гендерное равенство должно трактоваться с учетом гендерных различий, уникальности женского и мужского типов поведения.
Обеспечение свободы слова в контексте соблюдения принципа равноправия женщин и мужчин.

СТРАТЕГИЯ ДЕЙСТВИИ

Проводить национальную гендерную политику по повышению гендерночувствительного общественного сознания. Использовать в этих целях такие имеющиеся мощные механизмы, как образование, культура, средства массовой информации.
Проводить широкомасштабные информационные, просветительские кампании, направленные на повышение гендерной культуры общества, формирование позитивного отношения к равному представительству мужчин и женщин в органах государственной власти и управления.
Обеспечить сотрудничество государственных органов и СМИ в вопросах достижения социального равенства мужчин и женщин.
Широко освещать в средствах массовой информации вопросы реализации положений Конвенции ООН о ликвидации всех форм дискриминации в отношении женщин, Национального плана действий по улучшению положения женщин в Республике Казахстан, международных документов по правам человека.
Активно формировать в общественном сознании цивилизованный образ современной женщины, женщины-лидера как полноправного и активного участника всех политических, социальных процессов, освещать роль женщин в политической жизни страны.
Обеспечить поддержку средств массовой информации в части пропаганды гендерного равенства.
Принять меры по повышению гендерной чувствительности СМИ. Ввести в профессиональную подготовку будущих журналистов гендерное образование, проводить просветительскую работу среди производителей информации - издателей, редакторов, журналистов.
Оказать содействие в равноправном участии мужчин и женщин в деятельности средств массовой информации, обеспечении их равного представительства при назначении в управленческие и контрольные органы как государственных, так и негосударственных СМИ.

Индикаторы:

1. Наличие программ в средствах массовой информации, направленных на реализацию гендерной политики государства.
2. Количество социально значимых проектов по вопросам равенства прав и возможностей мужчин и женщин за счет социального заказа.
3. Наличие программ по правовому и гендерному просвещению населения.
4. Соотношение женщин и мужчин в СМИ на руководящем уровне.
5. Число обученных журналистов по освещению гендерных вопросов.

РАЗДЕЛ 9. ОЖИДАЕМЫЕ РЕЗУЛЬТАТЫ ОТ РЕАЛИЗАЦИИ СТРАТЕГИИ

1. Общая политика государства будет ориентирована на выполнение целей развития тысячелетия, в том числе достижения гендерного равенства в стране.
2. Произойдет постепенная трансформация общественного сознания в сторону смены гендерной парадигмы - от доминирования одного пола к партнерству и сотрудничеству обоих полов. "Гендерночувствительными" станут государственные служащие, депутаты и руководители всех уровней, все те, кто находится на уровне принятия решений.
3. Женщины будут на равных участвовать во всех процессах социального развития, реализуя свой личностный, человеческий потенциал. Они на равных войдут в общественные сферы, а мужчины - в приватные сферы семьи, домашнего труда и воспитания детей.
4. Все это будет способствовать дальнейшему совершенствованию гражданского общества и формированию "паритетной демократии" в стране.

По достижению гендерного равенства в общественно-политической сфере:

1. В казахстанское законодательство будет введена норма об обязательной гендерной экспертизе всех действующих и разрабатываемых нормативных правовых актов, государственных программ, социально значимых планов и проектов, отраслевых стратегий и концепций с целью снижения социальных рисков и возможного ущерба, связанного с пренебрежением гендерной спецификой.
2. Предполагается сформировать институты обеспечения гендерного равенства, продолжится работа по обеспечению правовых механизмов защиты прав женщин.
3. Увеличится число женщин до 30 %-ного представительства на уровне принятия решений, рекомендуемого Пекинской платформой действий, в том числе в Правительстве, Парламенте, акиматах, маслихатах и судебных органах.
4. На качественно новый уровень поднимется благодаря увеличению объемов выделяемых средств на социально значимые проекты сотрудничество государственных органов с общественными объединениями и НПО, работающими в области защиты прав и интересов семьи, женщин и детей.

По достижению гендерного равенства в экономике:

1. Женщины будут иметь равный с мужчинами доступ к земельным, материальным, финансовым и др. ресурсам. Повысится конкурентоспособность женщин на рынке труда. Увеличится число женщин в предпринимательстве, в т.ч. в малом и среднем бизнесе. Увеличится число предприятий, принадлежащих женщинам.
2. Будут разработаны механизмы развития отраслей экономики (легкой, швейной, пищевой и других), где традиционно трудятся женщины.
3. Женщины будут иметь широкий доступ к информации, образованию, профессиональной подготовке, консультативной помощи. Для них будут созданы специальные центры экономического образования, кредитные линии и фонды.
4. Увеличится количество государственных и частных детских дошкольных учреждений в целях повышения трудовой активности родителей. Будут приняты меры по поддержке женщин и мужчин, занимающихся уходом за детьми и их воспитанием. Будут разработаны механизмы привлечения мужчин к уходу за детьми.
5. Будут законодательно закреплены права женщин, находящихся в отпуске по уходу за ребенком, на непрерывные обязательные пенсионные накопления.

По гендерному образованию:

1. Будет развиваться система гендерного образования и просвещения населения, начиная с детского возраста.
2. Будут созданы условия для обучения девушек и женщин техническим специальностям с тем, чтобы они могли работать в приоритетных отраслях экономики Казахстана (нефтегазовая промышленность, машиностроение, строительство, транспорт).
3. Будет проводиться обучение политиков, лидеров общественного движения, представителей профсоюзов, журналистов с целью повышения их гендерного сознания и гендерной чувствительности.

По охране репродуктивного здоровья:

1. Сохранение репродуктивного здоровья мужчин и женщин, охрана материнства и детства станут приоритетом в деятельности государственных органов и неправительственных организаций, занимающихся этими вопросами. Получат развитие механизмы общественного здравоохранения по улучшению здоровья населения.
2. Значительно снизится заболеваемость анемией, йододефицитными расстройствами, раком молочной железы и др. заболеваниями, оказывающими влияние на репродуктивное здоровье населения.
3. Будут приняты меры по обеспечению мужчин и женщин современными средствами контрацепции, снизится количество абортов.
4. Повысится ответственность мужчин за сохранение своего здоровья, будут приняты меры по снижению травматизма и смертности от несчастных случаев на производстве.
5. Повысится индекс здоровья женщин благодаря реализации специальных программ по сохранению их репродуктивного здоровья.
6. Будут укрепляться здоровье детей и молодежи, приняты меры, направленные на борьбу с курением, наркоманией и алкоголизмом, широкое развитие получат физическая культура и спорт, организация досуга молодежи.

По предотвращению насилия:

1. Будут укреплены структурные подразделения МВД, занимающиеся предупреждением и пресечением насилия, в том числе торговли людьми.
2. Будут ратифицированы Конвенция ООН против транснациональной организованной преступности и протоколы к ней.
3. Будут приняты законодательные меры по защите прав жертв торговли людьми, в том числе дающих свидетельские показания против лиц, подозреваемых в торговле людьми, на судебных процессах.
4. Будет рассмотрен вопрос о создании национального координационного центра по борьбе с нелегальным вывозом людей (в т.ч. женщин и детей).
5. Во всех районах и городах Казахстана будут действовать кризисные центры, в том числе за счет средств местных бюджетов и государственных грантов на социально значимые проекты.
6. Дети и молодежь будут обучаться ненасильственному поведению.
7. В результате этой работы постоянно будут создаваться условия для достойной жизни человека без насилия.

По достижению гендерного равенства в семье:

1. Будет происходить постепенный переход от патриархальной семьи, где отец-кормилец и добытчик, мать-хозяйка и хранительница семейного очага, к эгалитарным моделям семьи, основанным на принципах гендерного равенства.
2. Мужчины и женщины будут иметь возможность совмещать оплачиваемую работу с воспитанием детей. Повысится качество жизни семей, будут созданы условия для реализации экономической, воспроизводительной и культурно-психологической функций семьи.
3. Будут упрощены процедуры усыновления детей гражданами Казахстана и решены проблемные вопросы международного усыновления.
4. Будут проводиться исследования о положении семьи в Казахстане с определением перспектив и направлений развития института семьи и брака с учетом национальных традиций и менталитета народа. Будет разработана комплексная программа повышения статуса семьи в Казахстане.
5. Возрастет число эгалитарных семей.

По информационному обеспечению гендерного равенства:

1. Национальная гендерная политика будет сориентирована на трансформацию общественного сознания под знаком гендерного равенства.
2. Будет продолжена практика проведения широкомасштабных информационных, просветительских кампаний, направленных на повышение гендерной культуры общества.
3. В общественном сознании будет активно формироваться цивилизованный образ современной женщины, женщины-лидера как полноправного и активного участника всех политических и социальных процессов в стране. Постоянно будет освещаться роль женщин в политической жизни общества.
4. СМИ, сферы образования и культуры постепенно сократят до минимума число программ, несущих идеологию гендерного неравенства, и будут работать в направлении гендерного паритета и сотрудничества.
Все это будет способствовать изменению общественного сознания в сторону социального равенства мужчин и женщин во всех сферах жизни и деятельности.

Қазақстан Республикасында 2006-2016 жылдарға арналған Гендерлік теңдік стратегиясын бекіту туралы

Қазақстан Республикасы Президентінің 2005 жылғы 29 қарашадағы N 1677 Жарлығы

Президент пен Үкімет
актілерінің жинағында
жариялануға тиіс

Қоғам өмірінің барлық салаларында гендерлік теңдік қағидаттарын іске асыру мақсатында ҚАУЛЫ ЕТЕМІН:

1. Қоса беріліп отырған Қазақстан Республикасында 2006-2016 жылдарға арналған Гендерлік теңдік стратегиясы бекітілсін (бұдан әрі - Стратегия).

2. Қазақстан Республикасының Үкіметі, Қазақстан Республикасының Президентіне тікелей бағынатын және есеп беретін мемлекеттік органдар, облыстардың, Астана және Алматы қалаларының әкімдері:
1) өз қызметінде Стратегияны басшылыққа алсын және оны іске асыру жөнінде қажетті шаралар қабылдасын;
2) қабылданатын мемлекеттік, салалық (секторлық) және өңірлік бағдарламалардың (жоспарлардың) Стратегиямен келісілуін қамтамасыз етсін.

3. Қазақстан Республикасының Президентіне тікелей бағынатын және есеп беретін мемлекеттік органдар, орталық және жергілікті атқарушы органдар жыл сайын 20 қаңтарға Қазақстан Республикасы Президентінің жанындағы Әйелдер істері және отбасылық-демографиялық саясат жөніндегі ұлттық комиссияға Стратегияның іске асырылу барысы туралы ақпарат ұсынсын.
Ескерту. 3-тармаққа өзгерту енгізілді - ҚР Президентінің 2006.02.01 N 56 , 2008.05.15 N 593 Жарлықтарымен.

4. Қазақстан Республикасы Президентінің жанындағы Әйелдер істері және отбасылық-демографиялық саясат жөніндегі ұлттық комиссия жыл сайын 15 ақпанға Стратегияның іске асырылу барысы туралы Мемлекет басшысын хабардар етіп отырсын.
Ескерту. 4-тармақ жаңа редакцияда - ҚР Президентінің 2008.05.15 N 593 Жарлығымен.

5. Қазақстан Республикасының Үкіметі:
1) алынып тасталды - ҚР Президентінің 2008.05.15 N 593 Жарлығымен.
2) осы Жарлықтан туындайтын өзге де шараларды қабылдасын.
Ескерту. 5-тармаққа өзгерту енгізілді - ҚР Президентінің 2008.05.15 N 593 Жарлығымен.

6. Осы Жарлықтың орындалуын бақылау Қазақстан Республикасы Президентінің Әкімшілігіне жүктелсін.

7. Осы Жарлық қол қойылған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі.

Қазақстан Республикасының
Президенті

Қазақстан Республикасы
Президентінің
2005 жылғы 29 қарашадағы
N 1677 Жарлығымен
БЕКІТІЛГЕН

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДА
2006-2016 ЖЫЛДАРҒА АРНАЛҒАН ГЕНДЕРЛІК ТЕҢДІК
СТРАТЕГИЯСЫ

Астана, 2005 жыл

МАЗМҰНЫ

Кіріспе

Негізгі ұғымдар

1-бөлім. Ерлер мен әйелдердің құқықтары мен мүмкіндіктерінің
нақты теңдігін қамтамасыз ету - уақыт талабы

2-бөлім. Қоғамдық-саяси өмірдегі гендерлік теңдікке қол
жеткізу

3-бөлім. Экономикадағы гендерлік теңдікке қол жеткізу

4-бөлім. Гендерлік білім беру. Құқықтық және гендерлік
оқу-ағарту

5-бөлім. Ерлер мен әйелдердің ұрпақты болу денсаулығын
бекемдеу

6-бөлім. Қоғамдағы жынысқа байланысты зорлық-зомбылықтың
алдын алу

7-бөлім. Отбасындағы гендерлік теңдікке қол жеткізу. Отбасын
нығайту және отбасындағы тәрбиенің рөлін күшейту

8-бөлім. Гендерлік сезімтал қоғамдық сананы жетілдіру

9-бөлім. Стратегияны іске асырудан күтілетін нәтижелер

КІРІСПЕ

Қазақстан дүниежүзілік қоғамдастыққа кірігуді өзінің сыртқы саясат саласындағы басымдығы ретінде айқындады.
Әлем елдерінің көпшілігі қол қойған Біріккен Ұлттар Ұйымының мыңжылдық декларациясында (2000 ж.) ерлер мен әйелдердің теңдігін көтермелеу, әйелдердің құқықтары мен мүмкіндіктерін кеңейту үшінші мыңжылдықтағы адамзат дамуының негізгі мақсаттары ретінде айқындалған.
Қазіргі кезде бүкіл дүние жүзінде тарихи қалыптасқан ерлердің әйелдерден басым болу жағдайы өзгерістерге ұшырауда. Өнеркәсібі дамыған және әлеуметтік бағдар алған елдерде әйелдер өз құқықтары мен мүмкіндіктерінің ерлермен тең болуына іс жүзінде қол жеткізді.
Тәуелсіздік жылдары ішінде Қазақстан ерлер мен әйелдердің құқықтары мен заңды мүдделерін қорғау саласында да белгілі бір дәрежеде ілгеріледі.
1998 жылы Қазақстан БҰҰ-ның Әйелдерге қатысты кемсітудің барлық нысандарын жою туралы конвенциясына қосылды. БҰҰ-ның "Әйелдердің саяси құқықтары туралы" және "Тұрмыс құрған әйелдің азаматтығы туралы " конвенциялары да бекітілді. Азаматтық және саяси құқықтар туралы халықаралық пакт пен Экономикалық, әлеуметтік және мәдени құқықтар туралы пактіге және басқаларына қол қойылды. Қазақстан адам құқықтары туралы барлығы 60-тан астам халықаралық шартқа қосылды.
Үкіметтің 2003 жылғы 27 қарашадағы N 1190 қаулысымен Қазақстан Республикасындағы Гендерлік саясат тұжырымдамасы мақұлданды. Ол еліміздегі гендерлік саясаттың негізгі бағыттарын - ерлер мен әйелдердің билік құрылымдарына теңгерімді қатысуына қол жеткізуді, әйелдердің экономикалық тәуелсіздігі, өз бизнесін дамытуы мен мансап жолында ілгерілеуі үшін тең мүмкіндіктерді қамтамасыз етуді, отбасындағы құқықтар мен міндеттердің тең жүзеге асырылуы үшін жағдайлар жасауды, жыныс нышаны бойынша зорлық-зомбылықтан азат болуды айқындады.
2004 жылғы қыркүйекте Астана қаласында өткізілген Қазақстан әйелдерінің IҮ Форумында ел Президенті Үкімет пен Отбасы және әйелдер істері жөніндегі ұлттық комиссияға аталған Тұжырымдаманың негізінде Қазақстан Республикасында Гендерлік теңдік стратегиясын әзірлеп, онда экономикалық, әлеуметтік және саяси салаларды қоса алғанда, қызметтің негізгі бағыттарын анық белгілеу, әйелдерге тең мүмкіндіктерді қамтамасыз ету үшін шаралар жүйесін мерзімдері бойынша әзірлеу керек екенін тапсырды.
Стратегия - мемлекеттің гендерлік саясатын іске асыруға бағытталған негізгі құжат, оны іске асырудың және мемлекет пен азаматтық қоғам тарапынан оның мониторингін жүзеге асырудың құралы, демократияның қалыптасуының маңызды факторы болып табылады. Осыған байланысты Стратегияның әр бөліміне БҰҰ Әйелдер қорының өңірлік офисімен (ЮНИФЕМ) бірлесіп әзірленген, саясатта, экономикада, білім беруде, отбасында, денсаулық сақтау және әйелдер мен балаларға қатысты зорлық-зомбылықты болдырмау мәселелерінде гендерлік теңдікке қол жеткізу жөніндегі көрсеткіштер енгізілген.
Гендерлік теңдік стратегиясы 2006-2016 жылдар аралығындағы кезеңде еркектер мен әйелдердің құқықтары мен мүмкіндіктерінің теңдігіне қол жеткізу жөніндегі міндеттердің шешілуін көздейді, 9 бөлімнен тұрады.
Қазақстан Республикасында Гендерлік теңдік стратегиясын іске асыру әйелдер мен ерлердің өздерінің өмір сүру құқықтарын жынысқа байланысты кемсітусіз іске асыруы үшін жағдай жасауға ықпал ететін болады.

НЕГІЗГІ ҰҒЫМДАР

Уақытша арнайы шаралар - қоғамда гендерлік теңгерімге қол жеткізуге бағытталған шаралар (мысалы, оң дискриминация нысаны ретінде билік органдарындағы әйелдер өкілдігінің квотасы), БҰҰ-ның Әйелдерге қатысты кемсітудің барлық түрлерін жою туралы конвенциясына сәйкес ол кемсіту ретінде қарастырылмайды.
Гендер - бұл ерлер мен әйелдердің мінез-құлқын, сондай-ақ олардың арасындағы әлеуметтік өзара қарым-қатынасты айқындайтын, олардың әлеуметтік және мәдени нормалары мен рөлдерінің жиынтығы.
"Gender" сөзі ағылшын тілінен аударғанда жыныс (еркек, әйел) дегенді білдіреді.
"Гендер" термині әлеуметтік процестерді түсінуге арналған талдау құралы болып табылады.
Гендерлік талдау - әзірленіп жатқан және қолданыстағы дамыту жобаларының ерлер мен әйелдерге түрлі әсерін жүйелі түрде зерттеу. Ол саяси, экономикалық, әлеуметтік және басқа да факторлардың әйелдер мен еркектерге қалайша әсер ететінін көруге және салыстыруға мүмкіндік береді.
Гендерлік теңгерім - ұйымдастырушылық құрылымның барлық деңгейлеріндегі ерлер мен әйелдердің теңдігі.
Гендерлік бюджет - барлық салалар мен қызметтердің түрлері бойынша мемлекеттік бюджеттің ерлер мен әйелдердің түрлі топтарына ықпал етуін бағалау құралы. Гендерлік бағдарланған қаржыландыруды талдауды көздейді, барлық салалар мен қызметтердің түрлері бойынша негізгі шығыстардың әйелдер мен ерлерге жеке әсерін қарастырады, мемлекеттік қызметтер саласындағы мүмкіндіктердің теңдігіне қол жеткізуге бағытталған стратегиялар мен қаржыландыруды талдайды.
Гендерлік зерттеулер - әйелдер мен ерлердің әлеуметтік-экономикалық, саяси және мәдени мәртебесін, гендерлік рөлдері мен гендерлік қарым-қатынасын зерттеу. Қоғамдағы гендерлік қатынастарға ықпал ету жөніндегі саясатты, стратегиялар мен бағдарламаларды әзірлеу мен жоспарлау үшін ақпарат беру.
Гендерлік-құқықтық сараптама - халықаралық стандарттар мен нормалардың ұлттық заңнамада қандай дәрежеде іске асырылатынын айқындау.
Ерлер мен әйелдер үшін тек тең құқықтар мен жауапкершілікті ғана емес, сонымен қатар тең мүмкіндіктерді де қамтитын гендерлік әділетті саясатты қалыптастыруға ықпал ететін, өкілді және атқарушы органдардың, әлеуметтің гендерлік сезімталдығының дәрежесін айқындау.
Гендерлік ескі нанымдар - белгілі бір жыныстық тегімен және "жыныстардың мақсатымен" деп аталатын өзара байланысты артықшылық немесе кембағалдық болуы туралы таптаурындар.
Гендерлік саясат - қоғамдық өмірдің барлық салаларында ерлер мен әйелдердің теңдігіне қол жеткізуге бағытталған мемлекеттік және қоғамдық қызмет.
Гендерлік теңдік - әлеуметтік функцияларды орындау кезінде жыныстық тегіне қарамастан әйелдер мен ерлердің ресурстар мен игіліктерге тең дәрежеде қол жеткізуі.
Гендерлік тең құқықтылық - әйелдер мен ерлердің заң алдындағы тең құқықтығы гендерлік теңдікке жету жолдарының бірі болып табылады.
Гендерлік рөлдер - белгілі бір қоғамда және тарихи жағдайда қолданылатын әлеуметтік және мәдени нормаларға сәйкес ерлер мен әйелдерге берілетін әлеуметтік рөлдер.
Гендерлік статистика - ерлер мен әйелдердің әлеуметтік-саяси өмірдің барлық салаларындағы тиісті жағдайын бейнелеу және қоғамдағы гендерлік проблемаларды көрсетеді.
Гендерлік таптаурындар - лайықты "әйелдік" және "еркектік" мінез-құлық, олардың мақсаты, әлеуметтік рөлдері мен қызметі туралы қоғамда жалпыға бірдей қабылданған орнықты көзқарастар.
Гендерлік сезімталдық - жыныс нышаны бойынша кемсітудің негізінде жататын әлеуметтік жағынан ұштасқан факторларды түсіну және назарға алу.
Гендерлік сезімтал жоспарлау - әйелдер мен қыздарға даму процесіне қатысуға көбірек мүмкіндік беруге арналған және жоспарланған іс-қимылдардың әйелдер мен ерлерге әсерін өлшеуге арналған арнайы әдістер мен құралдар.
Гендерлік сараптама - мемлекеттік бағдарламалар мен өзге де актілердің ерлер мен әйелдер теңдігінің конституциялық құқығына сәйкес келуін айқындау және жыныс нышаны бойынша кемсітуді болдырмау мақсатында оларды қоғамдық-құқықтық тұрғыдан талдау.
Жынысы бойынша кемсіту - жынысы бойынша адамның құқықтары мен бостандықтарын кез келген шектеу немесе қысым көрсету, сондай-ақ оның қадір-қасиетін түсіру. Кемсітудің ең кең таралған түрі жынысы нышаны бойынша кемсіту болып табылады.
Жанама түрде кемсіту - жынысы бойынша жалаң ажыратуға (шектеуге, ерекшелеуге) негізделмеген, бірақ жынысы түрлі адамдардың өз құқықтары мен бостандықтарын пайдалануында оларға әр түрлі әсер ететін іс-әрекеттер.
Оң тұрғыда кемсіту - ерлер мен әйелдердің арасында іс жүзіндегі теңдік орнатылуын жеделдетуге бағытталған уақытша арнайы шараларды енгізу мүмкіндігі. Жынысы бойынша дәстүрлі түрде кемсітілетін топтардың өкілдеріне қызмет сатысы бойынша жоғарылату, биліктің сайланатын органдарына ұсынылу, жұмысқа орналасу, білім алу кезінде артықшылықтар беру.
Тікелей кемсіту - жыныстық тегін оны тікелей көрсете отырып іс-әрекеттерде пайдалану мақсатында кемсіту.
Астыртын кемсіту - жыныстық тегін тікелей көрсетпейтін, бірақ жынысы әр түрлі адамдар үшін бірдей нәтиже бермейтін қасақана кемсіту.
Үйдегі зорлық-зомбылық (отбасындағы зорлық-зомбылық) - егер бұл іс-әрекет отбасы мүшесінің заңды құқықтары мен бостандықтарына қысым көрсетсе, оның тәнін немесе жан дүниесін қинап, моральдық зиян келтірсе немесе отбасы мүшесінің дене жағынан немесе жеке басының дамуына қатер келтіретін болса, отбасының бір мүшесінің екінші мүшесіне қатысты кез келген қасақана іс-әрекеті.
Үй еңбегі - әйелдердің үй шаруашылығын ұстап-күту жөніндегі ақысы төленбейтін, сандық баламасы мен әлеуметтік тұрғыдан мойындалған мәні жоқ қызметі (үй жинау, кір жуу, тамақ дайындау және т.б.). Үй ішілік міндеттердің тең бөлінбеуі әйелдерді кемсіту нысандарының бірі болып табылады.
Көрсеткіштер - алға қойған мақсаттарға жетудегі ілгерілеушілікті (немесе оның жоқ екенін); зерделенетін процестің жай-күйін көрсететін көрсеткіштер; сан, сапа және уақыттық қатынаста жоспарланғанмен салыстырғанда іс жүзінде ненің өзгергенін өлшейтін құрал.
Квоталар - сайлауда үміткерлердің тізімін жасаған кезде әйелдер мен ерлер өкілдігінің, сондай-ақ олардың заңнамалық және атқарушы билік органдарына қатысуының белгіленген деңгейі. Квоталау қоғамдағы гендерлік теңгерімге қол жеткізуге арналған уақытша шара ретінде қарастырылады.
Дағдарыс орталықтары - зорлық-зомбылықтың немесе зорлық-зомбылық қатерінің салдарынан қиын жағдайға тап болған, тәуекел тобындағы адамдарға, көбінесе әйелдерге қызметтер көрсететін (консультациялар, уақытша баспана беру, оңалуға көмектесу) ұйымдар.
Әйелдерге қатысты зорлық-зомбылық - қоғамдық немесе жеке өмірде жынысы негізінде жасалған, әйелге тәни, жыныстық немесе психологиялық залал немесе азап келтіретін немесе келтіруі мүмкін кез келген зорлық-зомбылық әрекеті, сондай-ақ осындай әрекеттің жасалу қатері, бас бостандығынан мәжбүрлеп немесе ерікті түрде айыру.
Тең мүмкіндіктер - құқықтар теңдігіне іс жүзінде қол жеткізу үшін қажетті құралдар мен жағдайлардың жүйесі.
Тең құқықтар - мемлекет кепілдік беретін, Қазақстан Республикасының Конституциясы мен басқа да заңнамалық актілерінде бекітілген, азаматтық, саяси, экономикалық, әлеуметтік, мәдени және басқа да құқықтарды жүзеге асырудың әйелдер мен ерлер үшін тең құқығы.
Ұрпақты болу денсаулығы - адамның толыққанды ұрпақ әкелу қабілетін көрсететін денсаулығы.
Ұрпақты болу құқықтары - азаматтардың ұрпақты болу денсаулығын сақтау, азаматтардың некеде немесе некеден тыс бала тууға немесе бала туудан бас тартуға, бойына бала бітіру мен оларды туу әдістеріне, балалардың санына, туатын уақыты мен жеріне, бала туу арасындағы уақыт аралығына қатысты шешім қабылдау мен оны іске асыру, сондай-ақ осы салада медициналық-әлеуметтік, ақпараттық және консультациялық көмек алу құқығы.
Жұмыс орнындағы нәпсілік қол сұғу - нәпсілік қол сұғу тәни жанасу мен ұсыныстар, нәпсілік реңкі бар сөздер, порнография көрсету және сөзбен немесе іс-әрекетпен нәпсілік талаптар қою сияқты жағымсыз нәпсілік мінез-қылықты қамтиды.
Отбасындағы нәпсілік зорлық-зомбылық - бұл отбасының басқа бір мүшесінің жыныстық қол сұғылмаушылығына және жыныстық еркіндігіне қол сұғатын әрекет, сондай-ақ жасы кәмелетке толмаған адамға қатысты нәпсілік сипаттағы іс-әрекет.
Адамдарды саудалау - адамдарды пайдалану мақсатында жүзеге асырылатын, күш жұмсау туралы қоқан-лоққы немесе күш қолдану немесе мәжбүрлеудің басқа нысандарының қолдану, ұрлау, алаяқтық жасау, алдау, билікті немесе біреудің осал жағдайын теріс пайдалану жолымен немесе бір тұлғаны бақылайтын екінші тұлғаның келісімін алу үшін оны төлем жасау немесе пайдалар түрінде сатып алу жолымен адамдарды үгіттеп тарту, тасымалдау, табыстау, жасыру немесе қабылдап алуды білдіреді. Пайдалану ең аз дегенде, үшінші бір адамдардың жезөкшелікті пайдалануын және/немесе нәпсілік пайдаланудың басқа нысандарын, мәжбүрлі еңбекті немесе қызметтерді, құлдықты немесе құлдыққа ұқсас салттарды, бас еркі жоқ жағдайды немесе ағзаларын алуын қамтиды.
SWOT-талдау - ахуалдың немесе құбылыстың әлсіз және күшті жақтарын, сондай-ақ осы ахуалды немесе құбылысты жақсарту жөніндегі қатерлер мен мүмкіндіктерді айқындауға мүмкіндік беретін талдау әдістері.

1-БӨЛІМ. ЕРЛЕР МЕН ӘЙЕЛДЕРДІҢ ҚҰҚЫҚТАРЫ МЕН МҮМКІНДІКТЕРІНІҢ
НАҚТЫ ТЕҢДІГІН ҚАМТАМАСЫЗ ЕТУ - УАҚЫТ ТАЛАБЫ МАҚСАТЫ

Қазақстан Республикасының Конституциясы мен Қазақстан қосылған халықаралық актілерде жарияланған, ерлер мен әйелдердің тең құқықтары мен тең мүмкіндіктерін іске асыру үшін жағдай жасау, сондай-ақ олардың қоғам өмірінің барлық салаларына тең жағдайда қатысуы.

ЖАҒДАЙДЫ ТАЛДАУ

2005 жылдың басына қарай республикадағы халықтың жалпы саны 15074,8 мың адамды құрады, соның ішінде әйелдер - 7817,9 мың адам (51,9 %), ерлер - 7256,9 мың адам (48,1 %). 1000 ер адамға орта есеппен 1077 әйелден келеді.
Жасы 24-ке дейінгі аралықтағы халықтың гендерлік құрамы ерлердің сан жағынан артық екенін көрсетеді, себебі ұл балалардың қыз балаларға қарағанда туылуы көбірек. 25 жастан бастап ерлердің үлесі 50 %-дан кеми түседі, одан әрі жас ұлғайған сайын бара-бара азая береді.
Қазақстанда адамның орташа өмір жасы 66,2 жылды, соның ішінде ерлердікі - 60,6 жылды, әйелдердікі - 72,0 жылды құрайды. Әйелдер ерлерден 11,3 жыл артық өмір сүреді.
Әлеуметтік рөлдерді бөлудегі қалыптасқан таптаурындыққа байланысты нақты өмірде әйелдердің құқықтары мен мүмкіндіктері ерлерге қарағанда азырақ болады.
Қазіргі уақытта төрт әйел ғана министр, 8 әйел - министрдің орынбасары, 3 әйел - комитет төрайымы, 5 әйел - облыс әкімдерінің орынбасарлары, 1 әйел - аудан әкімі болып тағайындалған. Аудан әкімдері орынбасарларының арасында әйелдер 17 %-ды, ауылдық және кенттік округтер әкімдерінің арасында - 11 %-ды, олардың орынбасарларының арасында - 18 %-ды құрайды. Облыстар мен қалалар әкімдерінің арасында әйелдер жоқ.
Мемлекеттік саяси қызметшілер арасындағы әйелдер санының 2000 жылғы 9,5 %-дан 2004 жылы 10,3 %-ға дейін біршама артуы байқалады. Бұл орайда биліктегі әйелдердің саны лауазымдық сатының жоғарылығына қарай кеми береді.
Әйелдердің Парламентте өкілдік етуі 1999 жылғы 11,2%-дан 2004 жылы 9,5%-ға дейін төмендеген. Мәслихаттардың депутаттығына ұсынылған кандидат әйелдердің саны 1999 жылмен салыстырғанда 16 %-ға артып, 2004 жылы 1619 адамды құраса да, жергілікті өкілді органдардағы әйелдердің саны 1999 жылғы 19,2%-дан 2004 жылы 17,1%-ға азайған.
Әйелдер еңбек нарығында азырақ сұранысқа ие. 2004 жылы еңбекпен қамту қызметтеріне жұмысқа орналасу мәселелері бойынша келгендердің ішінен әрбір алтыншы әйелге ғана жұмыс берілген. Жоғары және орта арнайы білімі бар 45 жастағы және одан үлкен әйелдердің жұмысқа орналасу мүмкіндігі мүлде аз.
Қазіргі кезде жалданып жұмыс істейтін адамдардың жартысына жуығын әйелдер құрайды. Бірақ олардың еңбекақысы ерлердің еңбекақысының 61%-ын ғана құрайды. Мұның себебі, әдетте әйелдер денсаулық сақтау мен білім беру ісі сияқты дәстүрлі "әйелдер" салаларында еңбекақысы азырақ қызметтерде жұмыс істейді, 2004 жылы әйелдердің еңбекақысы тиісінше ерлердің еңбекақысынан 85% және 81%-ын құрады.
Әйелдерге қатысты зорлық-зомбылық пен оларды нәпсі үшін пайдалану фактілері әлі жойылған жоқ.
Гендерлік аспектілер шешімдер қабылдау және мемлекеттік саясатты қалыптастыру процесінде жеткілікті ескерілмейді.
Ерлер мен әйелдердің мүмкіндіктерінің теңгерімділігін қамтамасыз ету үшін Мемлекет басшысының Жарлығымен 1998 жылы Қазақстан Республикасының Президенті жанынан Отбасы және әйелдер істері жөніндегі ұлттық комиссия құрылды. Үкіметтің 1999 жылғы 19 шілдедегі N 999 қаулысымен Қазақстан Республикасында әйелдердің жағдайын жақсарту жөніндегі іс-қимылдардың ұлттық жоспары бекітілді, оның бүгінгі күні 85 %-ы орындалды.
Әлеуметтік мәні бар проблемаларды шешуге отбасының, әйелдер мен балалардың құқықтары мен заңды мүдделерін қорғау саласында жұмыс істейтін 300-ге жуық үкіметтік емес ұйымдар мен қоғамдық бірлестіктер белсене қатысады, олардың қатарында 150 әйелдер ұйымы бар.
Тең құқықтар мен тең мүмкіндіктерге қол жеткізу мақсатында Мемлекет басшысы мынадай міндеттер қойды:
билік органдарында шешімдер қабылдау деңгейінде мүмкіндігінше әйелдердің көп болуына ұмтылу;
заңнаманы жетілдіру және гендерлік теңдікті қамтамасыз ету институттарын қалыптастыру, "Ерлер мен әйелдердің тең құқықтары мен тең мүмкіндіктері туралы" Қазақстан Республикасы Заңының қабылдануын жеделдету, әйелдерді қорғаудың құқықтық тетіктерін қамтамасыз ету жөніндегі жұмысты жалғастыру;
әйелдердің экономикалық өмірге белсенді араласуы үшін жағдайлар жасау;
әйелдер үшін экономикалық жеңілдіктер мен артықшылықтар жасау, ана мен баланың денсаулығын жақсарту жөнінде шаралар қабылдау, әйелдер үшін құқықтық және әлеуметтік кепілдіктердің елеулі түрде артуын қамтамасыз ету;
адамгершілік құндылықтарды жаңғырту, отбасы мен некенің жағымды бейнесін әспеттеу.

Күшті жақтары

Қазақстан адам құқықтары жөніндегі 60-тан астам халықаралық шарттың қатысушысы болып табылады. Олардың қатарында Әйелдерге қатысты кемсітудің барлық нысандарын жою туралы конвенция (бұдан әрі - СИДО) бар.
СИДО-ны орындау жөніндегі Қазақстанның есебіне БҰҰ-ның Әйелдерге қатысты кемсітуді жою жөніндегі комитеті жоғары баға берді.
Әйелдердің азаматтық белсенділігінің артуы, әйелдердің үкіметтік емес ұйымдары санының ұлғаюы.
Әйелдер арасындағы кәсіпкерлікті дамытуға арналған кредиттік желіні Қазақстан Республикасы Үкіметінің қолдауы.
Қазақстан Республикасы Үкіметінің әйелдердің мүдделерін мемлекеттік саясатқа енгізуге деген ниеттілігі.
Қазақстан Республикасының Президенті жанынан Отбасы және әйелдер істері жөніндегі ұлттық комиссияның құрылуы, Қазақстан Республикасында әйелдердің жағдайын жақсарту жөніндегі іс-қимылдардың ұлттық жоспарының және Қазақстан Республикасындағы гендерлік саясат тұжырымдамасының қабылдануы.
Қазақстан Республикасының Парламентінде "Отбасы" депутаттық тобының құрылуы. Адам құқықтары жөніндегі ұлттық орталықта әйелдер мен балалардың құқықтарын қорғау жөніндегі сектордың құрылуы.
Гендерлік теңдік мәселелері бойынша халықаралық ұйымдармен ынтымақтастық.
Ұлттық заңнамаға гендерлік сараптаманың басталуы.
"Ерлер мен әйелдердің тең құқықтары мен тең мүмкіндіктері туралы", "Тұрмыстағы зорлық-зомбылық туралы" Қазақстан Республикасында заңдары жобаларының және Қазақстан Республикасында 2006-2016 жылдарға арналған Гендерлік теңдік стратегиясының
әзірленуі.

Әлсіз жақтары

Гендерлік теңдіктің қажеттілігін қоғамның жеткілікті түсінбеуі. Әйелдің қоғамдағы рөлі мен орны туралы қалыптасқан дәстүрлі таптаурын болуы.
Мемлекеттік органдардың гендерлік теңдік саясатын мардымсыз іске асыруы. Заңнамалық базаның жетілмегендігі, гендерлік бағдары бар заңнаманың жоқтығы, ерлер мен әйелдердің аз жүзіндегі теңдігі. Ерлер мен әйелдердің іс жүзіндегі тең құқықтылығына қол жеткізудің тетіктерінің жетіспеуі.
Мемлекеттік мекемелердің және ерлер мен әйелдердің құқықтары мен заңды мүдделерін қорғау мәселелерімен айналысатын үкіметтік емес ұйымдардың өзара іс-қимылының жеткіліксіздігі.
Мемлекеттік органдарда шешімдер қабылдау деңгейінде және экономиканың түрлі салаларындағы еңбекақысы жоғары жұмыстарда әйелдерден өкілдік етуі нашар.
Гендерлік саясатты іске асырудағы мемлекеттік мониторинг жүйесінің, сондай-ақ гендерлік талдаудың және гендерлік көрсеткіштердің болмауы.
Статистикалық ақпарат көлемі мен оның пайдаланылуының жеткіліксіздігі.

Мүмкіндіктері

БҰҰ-ға мүше мемлекеттер өз елдеріндегі гендерлік теңсіздікті жеңу жөнінде міндеттемелер алды.
Ел басшылығы шынайы гендерлік теңдікке қол жеткізуге белсенді түрде ықпал етуде.
Экономиканың барған сайын өсе түсуі және халықтың әл-ауқатының артуы ерлер мен әйелдердің өз құқықтарын іске асырудағы мүмкіндіктерін ұлғайтады.
Түрлі елдердің гендерлік проблемаларды шешу жөніндегі тәжірибесін зерделеу үшін жағдайлар жасалуда.
Үкіметтік емес ұйымдар өздерінің гендерлік теңдік проблемаларын шешу мәселелері жөніндегі қызметін жандандыруда.
Гендерлік мәселелермен айналысатын ұлттық, өңірлік және халықаралық ұйымдармен байланыстар орнатылуда.

Қатерлер

Биліктің шешімдер қабылдау деңгейіндегі әйелдердің көрінеу азшылығы олардың әділетті әлеуметтік қоғам құруға қатысу мүмкіндіктерін азайтады.
Жұмысқа қабылдау, мансап сатысымен көтерілу, біліктілікті арттыру, кадрларды қысқарту және т.б. кезінде әйелдерді кемсіту.
Халықтың елеулі бөлігінің құқықтық сауатсыздығы және құқықтық көзқамандығы.
Білімнің жоғары деңгейі жұмыс істейтін маман әйелдерге лауазымдық өсу перспективаларына кепілдік бермейді.
Халықтың гендерлік білімі мен танымының жеткіліксіздігі, бұл әйелдер мен ерлердің құқықтары мен заңды мүдделерін іске асыру мүмкіндігін азайтады.
Жұмыссыздар мен кедейлер арасында әйелдердің басым болуы.
БҰҰ-ның Әйелдерге қатысты кемсітудің барлық нысандарын жою туралы конвенциясының соттарда қолдану тетіктерінің болмауы олардың құқықтарын қорғауды қиындатады.

СТРАТЕГИЯЛЫҚ МІНДЕТТЕРІ

Мемлекеттік органдар мен бүкіл қазақстандық қоғамның әлеуметтік жағынан әділетті гендерлік саясатты іске асыру жөніндегі күш-жігерін біріктіру. Бұл мақсаттарда мыналар қажет:
азаматтардың өзін-өзі жан-жақты көрсетуі, сондай-ақ саясатты, әлеуметтік-еңбек және отбасы қарым-қатынастарын қоса алғанда, өмірдің барлық салаларында жыныстық теңдікті қамтамасыз ету үшін қоғамның құқықтық және саяси мәдениеті деңгейін көтеру;
әлеуметтік-экономикалық саясатты әзірлеудің және шешімдер қабылдаудың барлық деңгейлерінде гендерлік сезімталдықтың артуына қол жеткізу;
өмірдің барлық салаларында ерлер мен әйелдердің тең серіктестігі қағидатының (қарым-қатынастардағы үйлесімдік, тепе-теңдік пен төзушілік) сақталуын қамтамасыз ету;
қызметтің қандай бір саласында мүдделері бәсең білдірілетін жыныстың өкілдері үшін уақытша қосымша артықшылықтар беру;
ұлттық заңнаманы, республикалық және жергілікті бюджеттерді және мемлекеттік әлеуметтік-экономикалық бағдарламаларды әзірлеу, іске асыру және орындалуын бақылау ісіне гендерлік әдістерді ендіру;
ерлер мен әйелдердің құқықтарын қорғаудың құқықтық тетіктерін іске асыру мақсатында заңнаманы жетілдіруді және гендерлік теңдік институттарын қалыптастыруды қамтамасыз ету;
гендерлік көрсеткіштерді және гендерлік статистиканы ендіру, нормативтік құқықтық актілерге, мемлекеттік жоспарлар мен бағдарламаларға, оқулықтар мен оқу құралдарына міндетті гендерлік сараптама жүргізу.

ІС-ҚИМЫЛДАР СТРАТЕГИЯСЫ

Мемлекеттік органдар мемлекеттік гендерлік саясаттың іске асырылуына бақылауды күшейтуі қажет:
барлық мемлекеттік құрылымдарда мемлекеттік гендерлік саясатты қалыптастыру мен іске асыруға жауапты адамдар тобын айқындау;
шешімдер қабылдау деңгейінде гендерлік теңгерімді сақтау;
шешімдер қабылдау және мемлекеттік саясатты қалыптастыру процесінде гендерлік аспектілерді ескеру;
әлеуметтік-экономикалық даму бағдарламаларын әзірлеу, іске асыру және бағалау кезінде мемлекеттік қызметшілерді гендерлік ерекшеліктерді есепке алу жөніндегі жұмыс тәсілдеріне үйрету;
орталық және жергілікті атқарушы органдардың қызметіне гендерлік аспектілерді енгізу;
облыстар, Астана және Алматы қалалары әкiмдерiнiң жанындағы отбасы iстерi және гендерлiк саясат жөнiндегi комиссиялардың отбасы және гендерлiк саясат мәселелерiмен айналысатын хатшылары лауазымдарын енгiзу;
ерлер мен әйелдердің құқықтары мен заңды мүдделерін қорғаудың құқықтық тетіктерін қамтамасыз ету мақсатында "Ерлер мен әйелдердің тең құқықтары мен тең мүмкіндіктері туралы" және "Тұрмыстағы зорлық-зомбылық туралы" Қазақстан Республикасы заңдарының қабылдануын жеделдету;
гендерлік ерекшеліктерге немқұрайлы қараумен байланысты әлеуметтік тәуекелдер мен ықтимал залалды азайту мақсатында барлық қолданыстағы және әзірленетін нормативтік құқықтық актілерге міндетті түрде гендерлік сараптама жасау туралы норманы енгізу. Осы мақсатта республикалық және жергілікті бюджеттерді қалыптастыру кезінде де, сондай-ақ орталық және жергілікті атқарушы органдардың осы Стратегияны іске асыру жөніндегі қызметін бағалау кезінде қосымша гендерлік көрсеткіштерді қолдану мүмкіндігін қарау. Гендерлік статистиканы жетілдіру жөнінде шаралар қабылдау.
Ескерту. 1-бөлімге өзгерту енгізілді - ҚР Президентінің 2006.02.01. N 56 жарлығымен.

2-БӨЛІМ. ҚОҒАМДЫҚ-САЯСИ ӨМІРДЕ ГЕНДЕРЛІК ТЕҢДІККЕ ҚОЛ
ЖЕТКІЗУ МАҚСАТЫ

Атқарушы және өкілдік билік органдарында, шешімдер қабылдау деңгейіндегі басқару процестерінде ерлер мен әйелдердің тең (паритетті) өкілдік етуіне қол жеткізу.

ЖАҒДАЙДЫ ТАЛДАУ

Қазақстан Республикасы Конституциясының 33-бабына сәйкес "Қазақстан Республикасы азаматтарының мемлекет ісін басқаруға қатысуға құқығы бар".
2005 жылғы 1 қаңтардағы жағдай бойынша мемлекеттік қызметте 49713 әйел жұмыс істейді немесе мемлекеттік қызметшілердің жалпы санының 57,4 %-ы. 2000 жылы олардың саны азырақ, 54% болды.
Мемлекеттік саяси қызметшілер арасындағы әйелдердің үлесі 11 %-ды құрайды (2000 жылы - 8,8 %), олардың ішінде орталық аппараттарда - 9,7 % (2000 жылы - 9,5%).
Мемлекеттік әкімшілік қызметшілер арасындағы әйелдердің үлесі 59,2 %-ға дейін көбейді (2000 жылы - 56,2 %), олардың ішінде орталық аппараттарда - 60,1 %-ға дейін (2000 жылы - 55,2 %). Өңірлерде де жағдай осындай.
"Мемлекеттік қызметтің кадр резерві туралы" Қазақстан Республикасы Президентінің 2003 жылғы 4 желтоқсандағы N 1243 Жарлығына сәйкес шешімдер қабылдау деңгейіне жоғарылату үшін өңірлерде кадрлар резерві құрылған.
2003 жылы өткен мәслихаттарға сайлау барысында әйелдердің қоғамдық-саяси белсенділігінің артуы байқалды. 1484 әйел немесе тіркелгендердің жалпы санының 20 %-ға жуығы депутаттыққа кандидаттар болып тіркелді. Олардың ішінде қатал бәсекелестік күресте 568 әйел немесе сайланған депутаттардың жалпы санының 17,1 %-ы жеңімпаз болды.
Қазақстан Республикасының Президентінің жанындағы Отбасы және әйелдер істері жөніндегі ұлттық комиссия әйелдерді саяси тұрғыда одан әрі жоғарылату үшін халықаралық және үкіметтік емес ұйымдармен бірлесіп, соңғы 3 жылда елдің барлық өңірлерінде 1200-ден астам конференциялар, тренингтер және семинарлар өткізді.

Күшті жақтары

Әйелдердің білім деңгейінің анағұрлым жоғары болуы. Әйелдердің саясатқа қатысуы еркектермен лайықты бәсекелестікті құрап, елдегі істің жағдайының жақсаруына ықпал етеді.
Басқарушылық құрылымдарда әйелдердің қатысуы едәуір икемдірек, үнемі өзгеріп отыратын жағдайларға бағдар алған басқару нысандарын дамытады.
Әйелдер әлдеқайда тындырымды, ұқыпты, тіл табысқыш, адамдарға үлкен ынтамен қарауға және қамқорлық жасауға бейім.
Әйелдердің азаматтық белсенділігінің артуы, әйелдердің үкіметтік емес ұйымдарының қызметінің жандануы.

Әлсіз жақтары

Әйелдердің қоғамдағы рөлі туралы қоғамда сақталып отырған таптаурындар, жыныстар теңдігі мәселелеріне патриархаттық тұрғыдан келу.
Әйелдерді жоғарылатудың пәрменді тетіктерінің жетіспеуі.
Әйелдердің және әйелдер ұйымдарының бастамаларын мемлекеттік органдар тарапынан қолдаудың жеткіліксіздігі.
Саяси партиялардың әйелдерді билікке жоғарылату стратегиялары мен бағдарламаларының болмауы.
Әйелдердің үкіметтік емес қоғамдық ұйымдарының дәйексіз қызметі, әйелдер ұйымдарының әйелдердің мүдделерін қорғауға бағытталған күш-әрекетінің бытыраңқылығы.
Әйелдердің саяси тәжірибесінің жетімсіздігі.

Мүмкіндіктер

БҰҰ-ның Әйелдерге қатысты кемсітудің барлық нысандарын жою туралы конвенциясына сәйкес әйелдердің атқарушы және өкілді билікке неғұрлым кеңірек қатысуын қамтамасыз етуге арналған уақытша шара ретінде әйелдер үшін квоталар енгізу мүмкіндігі.
Әйелдер мен ерлер үшін тең мүмкіндіктерге қол жеткізу, әйелдердің қоғамдағы рөлін арттыру мәселелері бойынша халықаралық ұйымдармен өзара іс-қимыл жасау.
Дамыған елдердің әйелдерді саяси тұрғыдан жоғарылату мәселелері жөніндегі тәжірибесін зерделеу мүмкіндігі.

Қатерлер

Ерлер мен әйелдердің тек сөз жүзіндегі теңдігі демократияға және қоғамның одан әрі дамуына ықпал етпейді.
Биліктің шешімдер қабылдау деңгейіндегі әйелдер санының аз болуы олардың елде реформалар жүргізудегі рөлін төмендетеді.
Әйелдерді саяси жоғарылатуға ықпал етпейтін қоғамдық таптаурындар мен ақылға сыймайтын түсініктердің болуы.
Ерлер мен әйелдердің құқықтары мен заңды мүдделерінің жеткіліксіз қорғалуы шынайы гендерлік теңдікке қол жеткізу үшін қатер тудырады.
Отбасы, әйелдер мен балаларға қатысты заңнамалық актілердің және халықаралық шарттардың мемлекеттік органдар тарапынан да, сондай-ақ қоғамдық ұйымдар тарапынан да тиісінше деңгейінде орындалмауы қоғам өмірінің барлық салаларында әйелдердің және үкіметтік емес әйелдер ұйымдарының өз құқықтарын іске асыруындағы бәсеңдетуі мүмкін.

СТРАТЕГИЯЛЫҚ МІНДЕТТЕР

Әйелдердің мүмкіндіктерін кеңейту және жағдайын жақсарту, олардың қоғамдық-саяси өмірге теңдік негізінде жан-жақты қатысуы.
Шешімдер қабылдау деңгейінде әйелдердің өкілдігін арттыру үшін пәрменді тетіктер мен уақытша шараларды енгізу.
Басқару органдарында кадр мәселелерін шешу кезінде гендерлік теңдікті қамтамасыз ету.
Әйелдердің саяси әлеуетін және олардың әлеуметтік мәселелерді шешудегі саяси белсенділігін арттыру жөнінде шаралар қолдану.
Лидер әйелдерді лидерлік мектептері арқылы және оларды оқытудың басқа да тетіктері арқылы даярлау мен жоғарылату практикасын жалғастыру.

ІС-ҚИМЫЛДАР СТРАТЕГИЯСЫ

Әйелдердің жағдайын жақсарту жөніндегі іс-қимылдардың Пекин платформасының (1995 ж.) талаптарына сәйкес әйелдердің биліктің шешімдер қабылдау деңгейінде 30% өкілдігі болуына қол жеткізу. Бұл мақсатта:
бекітілген кадр резервінен әйелдерді түрлі лауазымдарға жоғарылату;
мемлекеттік қызметшілердің қызметтік нұсқаулықтарына кәсіби міндеттерді орындау кезінде гендерлік кемсітушілікке жол берілмеу туралы ережені енгізу;
басшы орындардағы ерлер мен әйелдердің арақатысын теңестіру үшін уақытша шаралар қолдану (квоталау) мүмкіндігін қарастыру.
Халықаралық ұйымдардың жәрдем көрсетуі мен саясаткер әйелдерді оқыту мен даярлау практикасын (әйелдер көшбасшылығы орталықтары, мектептері) жалғастыру.
Отбасының, әйелдердің, балалардың және ерлердің құқықтары мен мүдделерін қорғау саласында жұмыс істейтін қоғамдық бірлестіктермен және ҮЕҰ-мен мемлекеттік органдардың ынтымақтастығын дамыту.
Республикалық, сондай-ақ жергілікті деңгейлерде де басшылық қызметтерге және сайланушы органдарға әйелдер мен ерлерді ұсынған кезде партиялық тізімдердің гендерлік теңгерімді ескере және сақтай отырып түзуге ұмтылу. Партиялардың басшыларымен де, сондай-ақ саяси қызметпен айналысқысы келетін әйелдермен де семинарлар мен тренингтер ұйымдастыру жолымен ағартушылық жұмыс жүргізу.

Көрсеткіштер:

1. "Ерлер мен әйелдердің тең құқықтары мен тең мүмкіндіктері туралы" Қазақстан Республикасы Заңының болуы.
2. Шешімдер қабылдау деңгейінде басшылық қызметтердегі әйелдердің саны.
3. Парламенттегі әйелдердің үлесі.
4. Саясаттағы/саяси партиялардағы әйелдердің үлесі.
5. Әйелдерді мемлекеттік мекемелерге жоғарлату жөніндегі тетіктердің болуы.

3-БӨЛІМ. ЭКОНОМИКАДА ГЕНДЕРЛІК ТЕҢДІККЕ ҚОЛ ЖЕТКІЗУ МАҚСАТЫ

Экономика саласында гендерлік теңдікке қол жеткізу, әйелдер арасындағы кәсіпкерлікті одан әрі дамыту, әйелдердің еңбек нарығындағы бәсекеге қабілеттілігін арттыру.

ЖАҒДАЙДЫ ТАЛДАУ

Ішкі тұрақтылықтың, Индустриялық-инновациялық даму стратегиясының , ауылды қайта өркендету, шағын бизнесті дамыту және кедейшілікті азайту мемлекеттік бағдарламаларының іске асырылуына орай Қазақстанда жұмыссыздықты азайту және ерлер мен әйелдердің жұмыспен қамтылуын қамтамасыз ету үшін үлкен мүмкіндіктер жасалуда.
Нақтылы жұмыс істейтін нарықтық экономика құрылды. Жан басына шаққандағы жалпы ішкі өнім 10 жыл ішінде 4 есе дерлік өсті және 2004 жылы 2700 долларды құрады. 2008 жылға қарай бұл көрсеткішті екі есеге өсіру болжанып отыр. Халықтың банктердегі салымдары шамамен республикалық бюджеттің 40 %-ына жуық жетті. Дүниежүзілік банктің сыныптамасы бойынша Қазақстан бүгінде табыс деңгейі орташа елдер тобына кіреді.
Қазіргі кезде Қазақстанның экономикасында 3,7 млн. әйел жұмыс істейді, бұл жұмыс істейтіндердің жалпы санының 49 %-ын құрайды.
Қазақстан Республикасындағы кедейшілікті азайту жөніндегі 2003-2005 жылдарға арналған бағдарлама 2005 жылдың соңына қарай 2003 жылдың бас кезімен салыстырғанда, төменгі күнкөріс деңгейінен төмен адамдардың үлесін 17,4 %-ға, кедейшілік шегінен төмен өмір сүретіндердің үлесін 48,8 %-ға, жұмыссыздық деңгейін 9,3 %-дан 8,1 %-ға дейін кемітуге мүмкіндік береді.
"Микрокредиттік ұйымдар туралы" Қазақстан Республикасының Заңы қабылданды, ол осы ұйымдардың құқықтық жағдайын реттейді және құрылу тәртібін оңайлатады. Өткен 7 жыл ішінде ең аз қамтамасыз етілген азаматтарға микрокредит беру бағдарламасы бойынша 12 млрд. теңгеден астам сомаға 125 мыңға жуық микрокредит берілді.
2004 жылы жұмыспен қамту мәселелері жөніндегі уәкілетті органдарға жұмысқа орналастыруға жәрдемдесу туралы өтінішпен 282 мың жұмыссыз жүгінген, оның 142,8 мыңы - әйелдер (51 %), оның ішінде ауылдық жерлерде тұратын әйелдер - 43,5 мың адам (30 %). Жұмысқа орналастырылғаны - 74,5 мың әйел (52 %), оның ішінде ауылдық жерлерде тұратыны - 21,6 мың (50 %). 79,9 мың жұмыссыз әйел (жалпы санының 59,5 %-ы) қоғамдық жұмыстарға қатысты.
Қазіргі кезде әйелдер тіркелмейтін секторда тезірек жұмыс таба алады. "Өзін-өзі жұмыспен қамтыған халық" деп аталатындардың қатарында негізінен әйелдер басым, олар үшін сауда - бұл табыс табудың және бүкіл отбасы үшін күн көрудің бірден-бір көзі. Өзін-өзі жұмыспен қамтыған әйелдердің үлесі әсіресе аграрлық секторда жоғары, онда бұл 60 %-ға жетеді.
Ерлер мен әйелдер арасында салалық және кәсіптік жағынан саралану еңбекақы төлеу деңгейіндегі айырмашылыққа айтарлықтай ықпал етеді. Саладағы еңбекақының жоғары деңгейі онда ерлердің жұмыспен қамтылуының артуына және тиісінше әйелдердің еңбекақысы төмен қызмет салаларына ығыстырылуына әкеледі.
Әйелдердің орташа айлық жалақысы 2004 жылы 21 мың теңгені (160 АҚШ долл.) құрады. Әйелдер мен ерлердің орташа еңбекақысының арақатысының төмендегені байқалады. Егер 1999 жылы әйелдердің орташа жалақысы ерлер жалақысының 67,6 %-ын құраса, ал 2004 жылы - 61,7 %-ын құрады. Бұл үрдіс тіпті экономиканың дәстүрлі "әйелдер" салаларында да (денсаулық сақтау, білім беру, әлеуметтік қызметтер көрсету саласы, мәдениет) сақталып отыр.
2004 жылы зиянды және басқа да қолайсыз еңбек жағдайларында жұмыс істейтін қызметкерлердің саны 1340,4 мың адамды құрады, соның ішінде әйелдер - 528,6 мың адам (39,4 %).
Шағын кәсіпорындарда жалданып жұмыс істейтін қызметкерлердің ішінде әйелдердің үлес салмағы 34 %-ды, әйелдер басқаратын шаруа қожалықтарының үлесі 10 %-ды құрайды.
Табысы ең төменгі күнкөріс деңгейінен аз халықтың саны 19,8 %-ды құрайды.

Күшті жақтары

Маңызы жағынан елдің экономикалық дамуына құйылатын инвестициялардан кем түспейтін "адами капиталға" инвестицияларды мақсатты түрде ұлғайту келешектегі экономикалық жаңартудың аса маңызды алғышарты әрі гендерлік теңдік қағидаты негізінде жүзеге асырылатын ұзақ мерзімді стратегиялық жоспарлаудың қажетті шарты болып табылады.
Әйелдерге қатысты кемсітудің кез келген нысандарын болдырмау қажеттілігін Ел басшылығының түсінуі.
Негізінен әйелдер жұмыс істейтін салаларға Қазақстан Республикасы Үкіметінің қолдау көрсете бастауы.
Қазақстан Республикасы Үкіметінің кәсіпкер әйелдерге арналған кредиттік желіні қолдауы.
Әйелдердің экономикадағы белсенділігінің артуы.
Әйелдерді экономикалық жағынан жоғарылатумен айналысатын әйелдердің үкіметтік емес ұйымдарын құру мен дамыту.

Әлсіз жақтары

Ерлер мен әйелдердің арасындағы ресурстарды бөлудегі біркелкіліктің болмауы.
Әйелдер бірқатар әлеуметтік, мәдени ерекшеліктер мен дәстүрлерге байланысты ерлерге қарағанда қиынырақ жағдайға тап болды.
Әйелдердің кредит алуы қиын, себебі олардың көпшілігінің кепілге салатын мүлкі жоқ.
Ерлермен салыстырғанда әйелдердің арасындағы жұмыссыздықтың деңгейі әлдеқайда жоғары болуы және жұмысқа қабылдау және жұмыстан босату кезіндегі жасырын түрдегі кемсітушілік.
Ерлермен салыстырғанда әйелдердің арасындағы кедейліктің деңгейі әлдеқайда жоғары болуы.
Әйелдерге ақысы төленбейтін үй жұмысының негізгі бөлігі жүктелген, сондықтан мансапқа, біліктілігін жоғарылатуға, өздігінен білім алуға олардың уақыты аз қалады. Біздің қоғам әйелдердің ақысы төленбейтін үй еңбегінің, соның ішінде бала күтімінің экономикалық құндылығын осы уақытқа дейін мойындамай келеді.
Бюджетті жасау кезінде гендерлік әдістің болмауы.
Экономикада гендерлік саясаттың жүзеге асырылуының нәтижелерін тіркеп отыратын гендерлік талдау мен гендерлік көрсеткіштердің болмауы.

Мүмкіндіктер

Әйелдерді экономикалық жағынан ілгерілету жөніндегі ел басшылығы қабылдайтын шаралар және осы мәселе бойынша мемлекеттік саясаттың әзірленуі.
Халықаралық ұйымдардың ерлер мен әйелдер үшін тең мүмкіндіктерге қол жеткізу үрдістерін қолдауы.
Үкіметтік емес ұйымдардың әйелдерді экономикалық жағынан ілгерілету мәселелері жөніндегі қызметін жандандыру.
Түрлі келісімдер шеңберінде мамандарды шетелде және ТМД елдерінде даярлау мүмкіндігі.
Әйелдерді экономикалық жағынан ілгерілету мәселелерімен айналысатын ұлттық, өңірлік және халықаралық ұйымдармен байланыс орнату.
Әйелдердің кредит алудағы мүмкіндіктерін кеңейту. Жоғары ақы төленетін өндірістік салаларға қажет болатын жаңа мамандықтар мен дағдыларға әйелдерді оқытып-үйрету.

Қатерлер

Ерлердің кедей болу қатері жұмыссыздардың, жалғызбасты зейнеткерлер мен мүгедектердің арасында жоғары. Әйелдердің кедей болуына қатысты қатер тобын жалғызбасты аналар, мүгедек әйелдер, асырауында мүгедек балалары бар аналар және жұмыссыз әйелдер құрайды.
Әйелдердің әлсіз бәсекелестік позициялары бірінші кезекте олардың ақы аз төленетін салаларда шоғырлануынан көрінеді. Жұмыс істейтін әйелдердің кедейшілігін ерлер мен әйелдердің экономика салалары мен мамандықтар, сондай-ақ позициялар мен лауазымдық саты бойынша біркелкі бөлінбеуі тереңдете түседі.
Білім деңгейінің жоғары болуы жұмыс істейтін маман әйелдерге мансаптық өсу келешегіне кепілдік бермейді.
Республика азаматтары қалың жігінің құқықтық санасының төмендігі сияқты қарапайым фактіге байланысты ерлер мен әйелдердің экономикалық құқықтарының іске асырылу тетіктері жоқ. Дәл осы фактор экономикалық құқықтардың бұзылуы жөніндегі талаптардың пайда болуы мен оларды қарау мүмкіндіктерін шектейді.
Жұмыспен қамту саласында әйелдерге қатысты кемсітуге қарсы күрес проблемалары жөнінде зерттеулердің және ақпараттық науқандардың болмауы.
Жұмыссыздық жағдайында әйелдер нәпсілік қудалану және кемсіту қатеріне көбірек тап болады, соның ішінде жұмыс орнында да ұшырайды.

СТРАТЕГИЯЛЫҚ МІНДЕТТЕР

Елде гендерлік жағына бағдар алған, әділетті әлеуметтік және экономикалық жағдай жасауға бақылау жасауды енгізу мен қамтамасыз ету жөніндегі мемлекет пен азаматтық қоғамның өзара іс-қимылын кеңейту үшін сектораралық ынтымақтастықты үйлестіру және дамыту.
Барлық деңгейлердегі бюджеттерді жасау процесінде гендерлік әдісті пайдалану. Мамандарды гендерлік бюджеттер әзірлеуге және олардың орындалуын бақылауды ұйымдастыруға үйрету. Гендерлік теңсіздікті жеңудің күтілетін салдарлары тұрғысынан шығыстар сметасына талдау жасау.
Елдің әлеуметтік-экономикалық дамуының стратегиялық болжамының гендерлік құрауышын әзірлеу. Жүргізіліп жатқан макроэкономикалық саясаттың макроэкономикалық нәтижелеріне ерлер мен әйелдердің қосқан үлесін талдау.
Экономиканың барлық салаларында жұмыспен қамтылудың гендерлік теңгерімділігінің мониторингін жүргізу. Гендерлік теңдік қағидаттарының негізінде жұмыспен қамтылу деңгейін жоғарылату. Жұмыссыздық деңгейін төмендету.
Жұмыссыздықты азайту және өндірістің сұраныс төмен әрі еңбекақы аз төленетін салаларында жұмыспен қамтуда басым болып отырған әйелдердің басым болуына байланысты еңбек нарығындағы гендерлік ассиметрияны жеңу мүддесінде экономиканы қайта құрылымдау әдістерін оңтайландыру.
Гендерлік сараптама (экономикалық, әлеуметтік және құқықтық) жүргізу тетігін әзірлеу.
Экономика салалары арасындағы еңбекке ақы төлеу деңгейін теңдестіру және тең еңбек үшін тең ақы төлеу талаптарын сөзсіз орындай отырып, әйелдер мен ерлер арасындағы еңбектің сипаты мен ақысындағы айырмашылықтарды азайту. Ерлер мен әйелдердің ақы төленбейтін жұмысының макроэкономикалық салдарларын әлеуметтік қайта молықтыру аясында талдау.
Еңбек нарығында тең мүмкіндіктерді қамтамасыз ету және әйелдердің жұмыспен қамтылуына жәрдемдесу.
Ауыл әйелдерінің экономикалық ресурстарға қол жеткізуіне тең мүмкіндіктерді қамтамасыз ету жөніндегі бағдарламаларды қабылдау.
Халықтың барлық топтарына экономикалық және құқықтық білім беру.

ІС-ҚИМЫЛДАР СТРАТЕГИЯСЫ

Халықаралық еңбек ұйымының "Еңбеккер ерлер мен әйелдерге тең қарау мен тең мүмкіндіктер туралы: отбасы міндеттері бар еңбеккерлер" және "Әлеуметтік қамсыздандырудың ең төменгі нормалары туралы" конвенцияларына Қазақстанның қосылуы туралы мәселені қарау.
Мыңжылдықтың даму мақсаттарын орындауға бағытталған:
қолдау жүйесін (кеңес беру, оқуға және еңбекке орналасуға көмек көрсету) қолдана отырып, әйелдердің еңбек нарығындағы бәсекеге қабілеттілігін арттыруға;
әйелдер арасындағы кәсіпкерлікті және өзін өзі жұмыспен қамтуды одан әрі дамытуға;
әйелдерді кәсіби жағынан қайта даярлауға, бизнеске әкімшілік етуді және басқаруды үйретуге ықпал ететін іс-шараларды әзірлеу. Бұл ретте оқыту мынадай тақырыптарға бағытталатын болады: бизнес-менеджмент, өзіне өзі сенімділікті тәрбиелеу және біліктілік құзыреттілігін арттыру.
Экономикалық білім беру орталықтарының ауқымды желісін құру, кәсіпкерлікке қаржылық қолдау көрсету, кеңес беру және маркетинг қызметтерін кеңінен дамыту жолымен шағын және орта бизнесті дамыту жөніндегі іс-шараларды жетілдіру.
Әйелдерді бизнеске тарту және олар құрған кәсіпорындардың одан әрі дамуына жәрдемдесу жөніндегі тетіктерді әзірлеу. Экономикада кейіннен өзгерістер болған кезде әйелдердің еңбекке деген мұқтаждығын ескеру. Әйелдердің ауыл шаруашылығында, соның ішінде ауыл шаруашылығы өнімдерін қайта өңдеу саласында жұмыспен қамтылуын дамытуға айрықша көңіл бөлу.
Қызмет бойынша жоғарылатылған кезде гендерлік теңдікке қол жеткізу жөніндегі кепілдіктер жүйесін құру және табысты мансапты үй ішіндегі міндеттермен және бала тәрбиелеумен ұштастыру үшін жағдайлар жасау.
Бала күтімімен және оларды тәрбиелеумен айналысатын әйелдер мен ерлерге қолдау көрсету жөніндегі шараларды әзірлеу. Ерлерді бала күтіміне тартудың тетіктерін әзірлеу.
Гендерлік теңдік мәселелерін шешудегі әлеуметтік серіктестіктің тетіктерін жетілдіру және рөлін арттыру. Қызметкерлердің, әкімшіліктің және кәсіподақтардың ерік білдіре алуын қамтамасыз ету үшін еңбек ұжымдарында, жұмыс орындарында ахуал талдау мен зерделеу жүргізу кезінде түрлі әдістемелерді қолдану: жиналыстар, әйелдер мен ерлердің тең мүмкіндіктерін сақтау жөнінде ұсыныстарды жинау, өз пікірлері мен ойларын жазбаша түрде көрсету.
Техникалық мамандықтарға қыздар мен әйелдерді көбірек оқытып-үйрету.
Гендерлік аспектілерді ескере отырып:
еңбек қызметінің және бизнестің өзінің "адами капиталға" инвестициялар салуының ізгілік жағын күшейтуге;
отбасы институтын нығайтатын отбасылық бизнесті тарату мен дамытуға; еркін еңбек кестесі мен еңбек бөлісінің жаңа нысандары бар "үйдегі" жұмыс орындарының кең желісін құруға;
әлеуметтік серіктестікті және өзара көмек рухын дамыта отырып, бизнесті басқару саласындағы шешім қабылдаудың күш қолдану және әміршілдік әдістерін экономикалық әдістермен ығыстырып шығаруға бағытталған әлеуметтік бағдар алған кәсіпкерлікті дамыту үшін жағдайлар жасау.
Экономиканың түрлі салаларындағы және түрлі басқару деңгейлеріндегі гендерлік теңсіздіктің себептерін анықтау мақсатында арнайы зерттеулер жүргізу.
Жекелеген өңірлердің және өндіріс секторларының гендерлік ерекшеліктерін, сондай-ақ кедейшілік мониторингінің деректерін ескере отырып, халықтың экономикалық белсенділігінің болжамын жасау.
Гендерлік аспектіні ескере отырып, Қазақстанның экономикасы үшін мамандарға деген мұқтаждықтың болжамдық есебін жүргізу.
Гендерлік аспектіні ескере отырып, еңбек режимі мен еңбекті қорғау жөніндегі заңнамалық және нормативтік базаны жетілдіру, жұмыспен қамтудың икемді нысандарын енгізу және кеңейту, еңбек жағдайларын жақсарту. Жүкті әйелдер мен балалы әйелдер үшін ерекше нормаларды енгізу.
Гендерлік ерекшелікті ескере отырып, еңбек жағдайларын жақсартуға бағытталған іс-шараларды іске асыру, олардың жүргізілуін бақылауды қамтамасыз ету.
Бала күтімі бойынша демалыста жүрген, жалданып жұмыс істейтін әйелдердің пайдасына міндетті зейнетақы жарналарына қаржы бөлу мүмкіндігін қарастыру.

Көрсеткіштер:

1. Халықтың жалпы санындағы жер иеленуші әйелдердің үлесі.
2. Кіріс әкелетін қызметке арнап кредит алған адамдардың саны, соның ішінде ерлер, әйелдер, қала-ауыл.
3. Меншік иелері әйелдер болып табылатын тіркелген кәсіпорындардың саны.
4. ІЖӨ-ді қалыптастырудағы еркектер мен әйелдердің үлесі.
5. Жұмысқа орналастыру органдарына өтінішпен жүгінген халықтың саны, барлығы, соның ішінде ерлер, әйелдер.
6. Өзін-өзі жұмыспен қамтыған ерлер мен әйелдердің саны.
7. Ауыл шаруашылығы өндірісінде жұмыс істейтіндердің саны, барлығы, соның ішінде ерлер, әйелдер.
8. Ерлер мен әйелдердің жалақысының қала-ауыл бөлінісіндегі арақатысы.
9. Ауылдық жерде жаңадан ашылған жұмыс орындарының саны, барлығы, соның ішінде ерлер, әйелдер.
10. Ерлер мен әйелдер арасындағы жұмыссыздықтың жас шамасы, қала-ауыл бөлінісіндегі деңгейі.
11. Ерлер мен әйелдер арасындағы жұмыссыздықтың ұзақтығы.
12. Азық-түлік себетінің құнынан төмен кіріс кіретін халықтың үлесі, барлығы, соның ішінде ерлер, әйелдер, қала-ауыл.
13. Кедейшілік шегінен төмен өмір сүретін адамдардың саны, барлығы, соның ішінде ерлер, әйелдер.
14. Ауыл шаруашылығымен байланысы жоқ еңбек салаларындағы ақы төленетін жұмыс орындарындағы әйелдердің үлесі.
15. Әлеуметтік төлемдер (жәрдемақылар мен зейнетақылар, олардың ортада мөлшері) алушылардың барлығы, соның ішінде ерлер, әйелдердің саны.
16. Бір асыраушысы бар үй шаруашылықтарының жыныс бойынша бөліністегі саны.

4-БӨЛІМ. ГЕНДЕРЛІК БІЛІМ БЕРУ. ҚҰҚЫҚТЫҚ ЖӘНЕ ГЕНДЕРЛІК
ОҚУ-АҒАРТУ МАҚСАТЫ

Білім беру жүйесіне гендерлік білім-білікті енгізу. Қоғамды ерлер мен әйелдер арасындағы құқықтық және гендерлік теңдіктің, әділетті әлеуметтік қарым-қатынастың қажеттігін түсінетіндей етіп оқыту бойынша ағарту.

ЖАҒДАЙДЫ ТАЛДАУ

1999 жылғы санақтың деректері бойынша 15 және одан жоғары жастағы халықтың сауаттылығы 99,5 %-ды құрайды. Білім беруге қол жеткізе алу индексі 1999 жылғы 0,927-ден 2004 жылғы 0,944 %-ға дейін өскен.
Жасы 15-тегі және одан үлкен халықтың жалпы санынан әйелдердің 33,5 %-ның және ерлердің 40,0 %-ның жалпы орта білімі, әйелдердің 24,6%-ның және ерлердің 19,9 % арнайы орта білімі бар.
Жоғары білімі бар әйелдердің үлесі 13,2 %-ды, ерлердің үлесі - 12,0 %-ды құрайды.
6-24 жастағы білім алушыларды оқумен қамтудың (мектептерде, кәсіптік-техникалық мектептерде, колледждерде, жоғары оқу орындарында) жиынтықты үлесі 2004/2005 оқу жылының бас кезіне қарай 74 %-ды құрады. Әйелдердің арасында бұл көрсеткіш 75 %, ерлер арасында - 73 % деңгейінде қалыптасты.
Тұтастай алғанда елдің білім беру жүйесінде әйелдер басым. Жалпы орта білім беру ұйымдарында әйел оқытушылардың саны басым (80 %), мектепке дейінгі ұйымдарда мектеп жасына дейінгі балаларды тәрбиелеу мен оқытуды әйел тәрбиешілер ғана жүзеге асырады. Облыстардың, Астана қаласы мен Алматы қаласының білім департаменттерінің 16 бастығының арасында 6 әйел бар (37,5%).
Білім берудің барлық сатыларындағы (6 мен 24 жас арасы) әйел жынысты оқушыларды қамту 81,1 %-ды, ер жыныстыларды - 70,9 %-ды құрайды. Жалпы орта білім алмаған бозбалалардың үлесі қыздардың үлесінен екі есе жоғары.
Бастапқы кәсіптік білім беру жүйесінде хатшы-референт, тігінші, аспаз, шаштараз және басқа сияқты мамандықтар бойынша 99,8 %-ды қыздар құрайды. Жалпы орта білім беретін мектептердің оқулықтарына гендерлік сараптама жүргізілді. Балалардың санасында орнытып, қайта жаңғыратын гендерлік ассиметрия анықталды, бұл орайда ұл балалар мен қыз балалардың ескірген таптаурын рөлдері сіңіріледі.
Мектепке дайындық сыныптарына (6-7 жас), 1-4 сыныптарға және жоғары оқу орындарының студенттеріне арналған гендерлік білім беру жөніндегі оқу бағдарламалары әзірленді, 2005 жылы олар 5-11 сыныптар үшін де әзірленетін болады. Мұғалімдер мен оқушыларға арналған оқу құралдарын әзірлеу жүріп жатыр.
Жоғары білім жүйесіне гендерлік әдістерді енгізу мақсатында студенттерге арналған "Гендер теориясына кіріспе" атты оқу-әдістемелік курс енгізілді.
Қазақ мемлекеттік қыздар педагогикалық институтының жанынан Әлеуметтік және гендерлік зерттеулер ғылыми-зертеу институты құрылды. Олар педагогикалық мамандықтар бойынша оқып жүрген жоғары оқу орындарының студенттері үшін қазақ және орыс тілдерінде "Гендерлік білім негіздері" оқу құралы, сондай-ақ бүкіл білім беру жүйесі үшін гендерлік көрсеткіштер әзірледі.
ЮНЕСКО-ның қолдауымен "Баршаға арналған білім" ұлттық бағдарламасының шеңберінде гендерлік білім беру бойынша жоба іске асырылуда.
Гендерлік курстар әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетінде (социология, психология, педагогика, тарих, құқық, әлеуметтік жұмыс, филология бөлімдерінде), Абай атындағы Қазақ ұлттық педагогикалық университетінде, Қазақ мемлекеттік қыздар педагогикалық институтында, Қарағанды, Өскемен, Орал, Талдықорған, Семей, Қостанай қалаларының университеттерінде және т.б. оқытылады.
Ішкі істер министрлігінің жүйесінде колледждердің оқу бағдарламаларына "Ішкі істер органдарының гендерлік проблемалары мен міндеттері" тақырыбы бойынша факультативтік сабақтар (10 сағат) енгізілген. Гендерлік мәселелер "Жедел іздестіру қызметі" және "Қылмыстық құқық" курстарын өткізу кезінде сөз болады.
Сонымен бірге өткізіліп жатқан барлық іс-шаралар шашыранды сипатқа ие. Халыққа гендерлік білім беру мен құқықтық жағынан оқу-ағарту жөнінде ойластырылған саясат қажет.

Күшті жақтары

Гендерлік білім беру қоғам өмірінің барлық деңгейлерінде және барлық салаларында гендерлік теңдік саясатын жүргізуге ықпал етеді.
Жалпы білім беретін мектептердің оқулықтарына гендерлік сараптама жүргізілді, бағдарламалар мен оқулықтар әзірленуде, ал жақын арадағы жылдарда олар білім беру жүйесіне енгізілетін болады.
Әйелдердің білім деңгейі жоғары.
Қазақ қыздар педагогикалық институтында Әлеуметтік және гендерлік зерттеулердің ғылыми-зертеу институты (2000 ж.), әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетінде Гендерлік білім беру орталығы (2005 жыл) және басқа да зерттеу орталықтары құрылды. Білім берудің түрлі салаларында гендерлік зерттеулер жүргізіледі.
Гендерлік ағарту мәселелерімен айналысатын әйелдердің үкіметтік емес ұйымдары жұмыс істейді.
Әйелдерді саяси және экономикалық жағынан ілгерілету мәселелері бойынша оқыту жүргізіледі.

Әлсіз жақтары

Қоғамның елеулі бөлігі гендерлік оқу-ағартудың және гендерлік білім беру жүйесін құрудың маңыздылығы мен қажеттілігін жете түсінбейді.
Арнайы құқықтық білімнің болмауы ерлер мен әйелдердің құқықтарын қорғауды толық көлемде жүзеге асыруға мүмкіндік бермейді.
Әйелдерге ақысы төленбейтін үй жұмысының негізгі бөлігі жүктелген, осыған байланысты біліктілігін арттыруға және өздігінен білім алуға олардың уақыты аз қалады.
Гендерлік білім беру бойынша ауқымды зерттеулер жеткілікті түрде жүргізілмейді.
Гендерлік білім беру бойынша жоғары оқу орындарына арналған оқулықтар мен оқу құралдары аз шығарылған. Кітапханаларда олар іс жүзінде болмайды.

Мүмкіндіктер

Ғылыми-зерттеу орталықтарының гендерлік теңдік проблемаларын зерделеу жөніндегі қызметін жандандыру негізгі стратегиялық міндеттерді шешуге ықпал ететін болады.
Гендерлік пәндерді оқыту ерлер мен әйелдер арасындағы тең құқықтылыққа, төзімділікке, адамның өз қабілеттерін жан-жақты көрсетуге және өзіндік басының ерекшелігіне деген құқықтарын құрметтеушілікке негізделген қарым-қатынас мәдениетінің дамуын жеделдетеді.
Халықаралық ұйымдар гендерлік білім беру бағдарламаларын қолдауды жүзеге асырады.
Әр түрлі келісімдердің шеңберінде мамандарды гендерлік білім беру бойынша шетелдерде және ТМД-ға қатысушы елдерде даярлау мүмкіндігі бар.
Гендерлік білім беру және ерлер мен әйелдерді экономикалық жағынан ілгерілету мәселелерімен айналысатын ұлттық, өңірлік және халықаралық ұйымдармен байланыстар орнатылуда.
Үкіметтік емес ұйымдар өздерінің гендерлік білім беру мәселелері бойынша қызметін жандандыра түсуде.

Қатерлер

Гендерлік оқу-ағарту мәселелеріне жеткілікті түрде назар аудармау қоғамдағы демократиялық процестердің даму қарқынын төмендетуі мүмкін.
Білім деңгейінің жоғары болуы жұмыс істейтін маман әйелдердің кәсіптік және лауазымдық өсу перспективаларына кепілдік бермейді.
Республика азаматтарының қалың көпшілігінің гендерлік сауатының деңгейі төмен болуына байланысты ерлер мен әйелдердің құқықтары жеткілікті түрде іске асырылмайды.
Азаматтардың өз құқықтарын жеткіліксіз білуі олардың бұзылуы жөнінде талап-арыз беру мүмкіндіктерін пайдалануды шектейді.
Гендерлік ағарту қажеттілігі туралы ақпараттық науқандардың болмауы қабылданатын шаралардың тиімділігін кемітеді.

СТРАТЕГИЯЛЫҚ МІНДЕТТЕР

Тиімді жұмыс істейтін гендерлік білім беру жүйесін құру.
Халықтың барлық топтарына арнап кең ауқымды гендерлік ағарту ісін ұйымдастыру үшін жағдайлар жасау.
Саясаткерлер мен көшбасшылардың - әйелдер мен ерлердің гендерлік санасын қалыптастыру.
Ерлер мен әйелдерді саяси және экономикалық жағынан ілгерілету мәселелері бойынша оқыту.
Гендерлік аспектіні ескере отырып, адам құқықтары бойынша сауат ашу саласында оқу бағдарламаларын әзірлеу.
Қолданыстағы бағдарламаларды мониторингтеу мақсатында гендерлік теңдік мәселелері бойынша зерттеулер жүргізу.

ІС-ҚИМЫЛДАР СТРАТЕГИЯСЫ

Білім беру жүйесіне гендерлік білім-білікті енгізу, халықты гендерлік ағартудың тиімділігі жұмыс істейтін жүйесін құру. Осы мақсатта:
білім берудің барлық деңгейлеріндегі оқу бағдарламаларына гендерлік құрауышты енгізу. Мектеп жасына дейінгі білім беру мекемелерінің, мектептердің, орта арнайы және жоғары оқу орындарының білім беру бағдарламаларына тиісті түзетулер жүргізу;
педагогтар (мұғалімдер), білім беру ұйымдарының (мектепалды даярлаудың, мектептердің, жоғары оқу орындарының) оқытушылары үшін оқыту пакетін әзірлеу;
жоғары оқу орындарына арналған оқу құралдары мен оқулықтарға гендерлік сараптама жүргізу;
педагогикалық жоғары оқу орындарында гендерлік білім беру саласындағы мамандар даярлауды ұйымдастыру. Білім беру жүйесінің педагогтары (мұғалімдері), оқушылары, мамандары үшін гендер-тренингтер өткізу;
жоғары оқу орындарына педагогикалық мамандықтардың аясында гендерлік білім беру бойынша мамандандыру ісін ұйымдастыруды ұсыну;
мектепке дейінгі тәрбиелеу мен оқытудың, жалпы орта, кәсіптік білім берудің, соның ішінде жоғары оқу орындарынан кейін білім берудің барлық деңгейлерінің білім беру бағдарламаларын іске асырып жатқан оқу орындары тәрбиешілерінің, мұғалімдері мен оқытушыларының гендерлік білім беру саласындағы біліктілігін арттыру жобаларына қолдауды кеңейту;
ата-аналарды гендерлік ағарту жөніндегі бағдарламаларды әзірлеу және енгізу;
гендер проблемалары бойынша оқу-әдістемелік әдебиет пен бейнефильмдер шығару. Гендерлік білімдерді насихаттау үшін "Гендерлік білім беру" ақпараттық бюллетеньдерін шығаруды ұйымдастыру;
білім беру саласындағы гендерлік теңгерімсіздік проблемасын шешуге ерлер мен әйелдердің білім беру ісінің барлық деңгейлеріне тең қатысуын қамтамасыз етуге мүмкіндік беретін тетіктерді жасау;
білім берудегі гендерлік көрсеткіштерді және гендерлік статистиканы жетілдіру;
қыз балалар мен әйелдердің мүмкіндіктерін кеңейтетін гендерлік көрсеткіштерді ескере отырып гендерлік зерттеулер жүргізу;
гранттар мен демеушілік қаражат есебінен әлеуметтік және гендерлік зерттеулер ғылыми-зерттеу институтының және гендерлік проблемалармен айналысатын басқа да институттардың мәртебесін көтеру және материалдық-техникалық базасын нығайту;
Білім беру жүйесінің басшы және ғылыми-педагогикалық кадрларының біліктілігін арттыру республикалық институтының (БЖ РБАИ), өңірлік БАИ-лардың мұғалімдердің гендерлік білім бойынша біліктілігін арттыру жөніндегі курстарды ұйымдастыруы.
Қызметтің түрлі салаларында мамандар даярлау кезінде арнайы гендерлік білім беру курстарын енгізуді ұсыну.
Барлық деңгейдегі мемлекеттік қызметшілер, Парламент пен мәслихаттардың депутаттары, бұқаралық ақпарат құралдарының қызметкерлері үшін гендерлік оқу-ағарту жүйесін құру.
Саясаткерлердің, қоғамдық қозғалыс көшбасшыларының, кәсіподақтар өкілдерінің, журналистердің гендерлік санасын қалыптастыру мақсатында гендерлік сезімталдықты күшейту практикасын кеңейту.
Гендерлік саясатты жүргізу үшін жауапты адамдар үшін арнайы курстар енгізу.

Көрсеткіштер:

1. Білім беру жүйесіндегі басшылық деңгейіндегі ерлер мен әйелдердің арақатысы.
2. Гендерлік сезімталдық оқу бағдарламалары мен курстарының саны.
3. Орта кәсіптік және жоғары білім беру жүйесінде ауыл қыздары үшін арнайы квотаның болуы (ауыл шаруашылығы, медицина, техникалық мамандықтар, құқық, қызмет көрсету саласы, мәдениет).
4. Жоғары білімді әйелдердің үлесі.
5. Ғылыми дәрежесі бар әйелдердің үлесі.
6. Ғылымдағы ерлер мен әйелдердің арақатысы.
7. Қуатты ведомстволардың білім беру жүйесінде оқып жатқан әйелдердің үлесі.

5-БӨЛІМ. ЕРЛЕР МЕН ӘЙЕЛДЕРДІҢ ҰРПАҚТЫ БОЛУ ДЕНСАУЛЫҒЫН
БЕКЕМДЕУ МАҚСАТЫ

Халықтың қалыпты өсіп-өнуін қамтамасыз ету және өмір сүру сапасын арттыру үшін ерлердің, әйелдер мен жасөспірімдердің ұрпақ әкелетін денсаулығын сақтау және нығайту.

ЖАҒДАЙДЫ ТАЛДАУ

Соңғы жылдары Қазақстанда әлеуметтік-экономикалық жағдайдың жақсаруының нәтижесінде бірқатар медициналық-демографиялық оң өзгерістер болды.
Бала туудың өсу үрдісі байқалды. 2004 жылы бала туу көрсеткіші 1000 адамға шаққанда 18,1-ді құрады және 2000 жылмен салыстырғанда 1,2 есе көбейді. Халық санының табиғи түрде өсуі 1,7 есе артты, көрсеткіш 2004 жылы 1000 адамға шаққанда 8,05-ті құрады.
Сонымен бірге халық арасындағы өлім-жітімнің көбеюі байқалады. 2004 жылы көрсеткіш 1000 адамға шаққанда 10,2 оқиғаны құрады (1999 жылы 10,1), соның ішінде әйелдер - 8,5, еркектер - 11,9. Қайтыс болу себептерінің құрылымында 84%-ы қан айналысы жүйесінің ауруларына, жазатайым жағдайларға, жарақаттар мен улану жағдайларына, ісік аурулары мен тыныс жолдарының ауруларына келеді.
Нәрестелердің шетінеуі көрсеткішінің төмендегені байқалады, бірақ Еуропаның елдерімен салыстырғанда жоғары болып қалуда және 2004 жылдың бас кезіне тірі туған 1000 нәрестеге шаққанда 14,5 оқиғаны құрайды.
Аналар арасындағы қайтыс болу көрсеткішінің 2000 жылғы 60,9-дан 2004 жылғы 100 мың тірі туған нәрестеге шаққанда 36,9 оқиғаға дейін төмендегені байқалады. Алайда бұл Еуропалық қоғамдастықтағы орташа деңгейге қарағанда 4 есе жоғары және Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының айқындамасы бойынша шекті деңгейден 3 есе жоғары.
Туберкулез, АҚТҚ/ЖҚТБ, нашақорлық, маскүнемдік сияқты бірқатар әлеуметтік мәні бар және қатерлі аурулардың көрсеткіштері жоғары болып қалып отыр.
Өршімелі туберкулезбен ауыру әйелдердің арасында 2004 жылы 100 мың адамға шаққанда 130,3, ерлердің арасында 178,8 оқиғаны құрады.
Жыныстық жолмен берілетін аурулар күрделі проблема болып табылады. Мерезбен ауыру 2004 жылы 100 мың адамға шаққанда 79,3 оқиғаны құрады, соның ішінде әйелдердің арасында - 78,1, ерлердің арасында - 79,8, гонококк жұқпасымен ауыру 100 мың адамға шаққанда 76,2 оқиғаны құрады.
Наркологиялық дімкәстікпен бастапқы сырқаттанушылық көбейді. 2000 жылғы 294,9 оқиғамен салыстырғанда ол 2004 жылы 100 мың адамға шаққанда 404,1 оқиғаны құрады.
Есірткіге тәуелділікпен есепте 50 мыңнан астам адам тұрады. Есірткіге бой ұрған әйелдер санының арту үрдісі байқалады. Мысалы, егер 2000 жылы есепте 3,8 мың әйел тұрған болса, ал 2004 жылы - 5 мыңнан астам әйел тұрды.
Республикада АҚТҚ жұқпасы бар 4696 адам, соның ішінде - 874 әйел тіркелген. Олардың арасында 229 жүкті әйел болды, оның 89-ы босанды, 91 нәресте туылды.
Қан аздығымен ауыру өзекті проблема болып отыр. 2004 жылы диспансерлік есепте тұратын, қан аздығымен ауыратын науқастардың саны 296,8 мың адамды құрады, олардың ішінде жартысынан астамы (52,4 %) - 14 жасқа дейінгі балалар.
Қан аздығымен және Орталық Азияда кең таралған йод жетіспеу дерттерімен ауырудың алдын алу және санын азайту үшін қазіргі уақытта елде ас тұзын йодтандыру және ұнды темір препараттарымен және витаминдермен байыту жүргізілуде.
Қатерлі ісіктермен сырқаттанудың да өсу үрдісі бар. 2004 жылы 2000 жылмен салыстырғанда оның көрсеткіші ерлер арасында - 4,2 %-ға, әйелдер арасында - 9,2 %-ға көбейді. 2004 жылдың соңына қарай есепте тұратын науқастардың саны барлығы 114628 адамды құрады.
Осы аурулардың барлығы еркектер мен әйелдердің ұрпақ әкелу денсаулығына әсерін тигізеді. Ұрпақты болу, денсаулығын сақтау, отбасын жоспарлау, контрацептивтер қолдану және т.б. бойынша іске асырылып жатқан іс-шаралар жағдайдың жақсаруына әзірге елеулі әсер етіп жатқан жоқ.
Соңғы үш жылдың ішінде халықтың денсаулығын қорғауға бағытталған бірқатар заңдар қабылданды. Олардың ішінде "Азаматтардың ұрпақты болу құқықтары және оларды жүзеге асыру кепілдіктері туралы" Қазақстан Республикасының Заңы бар.
Қазіргі кезде ерлердің денсаулығы едәуір өзекті әлеуметтік проблема болып табылады. Олар үшін еңбекке қабілетті жаста (16-62 жас) қайтыс болу тән - 100 мың адамға шаққанда 957,23 жағдай, әйелдерде (16-57 жас) бұл көрсеткіш 3 есе төмен - 313,37.
Мұның себебі жүйкеге күш түсу, жүйке тозуы, ширыққан жұмыс ырғағы, жүрек-қан тамыры аурулары, атеросклероз, өкпе рагы, ішімдік пен есірткіні пайдалану, жарақаттанудың жоғары деңгейі және басқалар болып табылады.
Ерлердің ұрпақ әкелу денсаулығына жыныстық жолмен берілетін аурулар, қуық безі мен ұрық арқауының аурулары, белсіздік және басқалары әсер етеді.
Әйелдердің денсаулығы аса үлкен алаңдаушылық тудырады. Олардың денсаулығының индексі 20-30 %-ды, жекелеген аймақтарда - 10 %-ды және одан да төмен көрсеткішті құрайды.
Әйелдерде көбінесе гипертония, невроздар байқалады, олар жыныстық жолмен берілетін аурулардан, бедеуліктен, сүт безі рагынан, остеопороздан және басқа аурулардан көбірек зардап шегеді. Әйелдердің 60 %-дан астамы анемиядан зардап шегеді.
Аборт аналардың өлімінің басты себептерінің бірі болып қалып отыр. Аборттан туындаған асқынулар 2004 жыл ішінде 1826 оқиғаны, аборттан қайтыс болу - 1,2 промиллені құрады.
Аборттардың саны 2004 жылы 2000 жылмен салыстырғанда бала туатын жастағы 1000 әйелге шаққандағы 30,9-дан 30,3-ке дейін шамалы ғана төмендеді. Аборттардың ең көп саны 19-34 жас тобында (75 %), жасөспірімдерде (15-18 жас) - 4,9 % тіркелген.
Бала туатын жастағы әйелдердің 38,3 %-ы контрацепцияның қандай да бір түрлерін қолданады. Контрацепцияның негізгі әдісі жатыр ішіне салынатын спираль болып қалып отыр - 62,5 %.
Некеде тұрғандардың шамамен 16 %-ы баласыз, бұл үшін ерлер де, әйелдер де тең дәрежеде жауапты. Қазіргі кезде бедеулікті емдеудің жаңа бағыты - ұрпақ әкелетін көмекші технологиялар жасалған, оларды ел халқының өсіп-өнуін жақсарту үшін дамыту қажет.
Сүт безінің қатерлі ісігімен әйелдердің сырқаттануы 2000 жылғы 100 мың әйелге шаққандағы 33,9-дан 2004 жылы 38,9-ға дейін көбейді. Олардың үлесіне әйелдердің ұрпақ әкелу жүйесінің онкологиялық ауруларының жартысынан астамы келеді.
Жасөспірімдердің денсаулық жағдайына жасалған талдау жасөспірім қыздардың денсаулық индексінің деңгейі төмен екенін куәландырады, олардың әрбір екіншісінің дерлік (46,9 %) қандай да бір аурулары бар. Гинекологиялық патология тексерілген 100 мың қыз балаға шаққанда 1466 қызда байқалды. Олардың жартысынан астамының ұрпақ әкелу жүйесінде дисфункционалдық ахуал бар.
Жасөспірімдер арасындағы аборттардың үлес салмағы 2004 жылғы деректер бойынша 5 %-ды, жасөспірімдердің жүктілігінің көрсеткіші 1000 қыз балаға шаққанда 22,9-ды құрады. Басты себептері - ақпараттың жоқтығы, зиянды әдеттер, ата-аналар жауапкершілігінің төмендігі, жастар арасында есірткі құмарлық пен маскүнемдіктің таралуы.

Күшті жақтары

"Азаматтардың ұрпақты болу құқықтары және оларды жүзеге асыру кепілдіктері туралы" Қазақстан Республикасының Заңы қабылданды.
Денсаулық сақтау жүйесінде жұмыс істеп тұрған медициналық мекемелердің базасында ерлердің денсаулығын қорғау жүйесін құру үшін мүмкіндіктер бар.
Ерлердің өздерінің ұрпақты болу денсаулығын ұзартуға, неғұрлым биік деңгейдегі өмір сүру сапасына қол жеткізуге деген ынтасы.
Әйелдердің денсаулығын қорғау жөнінде қызметтер көрсететін медициналық ұйымдардың жүйесі дамыған.
Әйелдердің ұрпақты болу денсаулығының мәселелерімен айналысатын үкіметтік емес ұйымдар құрылған.
Қоғам жасөспірімдердің ұрпақты болу денсаулығын сақтау жөнінде кейінге қалдыруға болмайтын шараларды қолдану қажеттігін түсінді:
"Азаматтардың ұрпақты болу құқықтары және оларды жүзеге асыру кепілдіктері туралы" Қазақстан Республикасының Заңында кәмелетке толмағандардың ұрпақты болу денсаулығын сақтау туралы бап бар;
Осы Заңға сәйкес жасөспірімдерді отбасылық өмірге дайындау Білім және ғылым министрлігінің міндетіне енгізілген.

Әлсіз жақтары

Ерлердің ұрпақ әкелу денсаулығын сақтау жөнінде мақсатты түрде бағытталған саясат жоқ:
ерлер дәрігерге сирек қаралады, сирек тексеріледі, профилактикалық шараларды елеусіз қалдырады және соның салдарынан аз өмір сүреді;
денсаулық сақтау органдары ерлердің денсаулығын сақтауға аса назар аудармайды;
денсаулық сақтау жүйесінде ерлерге арналған арнайы инфрақұрылым құрылмаған;
денсаулық сақтау мәселелері жөнінде ерлердің хабардар етілуі төмен.
Әйелдердің ұрпақ әкелу денсаулығын сақтау жөніндегі тиімді тетіктері жеткіліксіз:
әйелдердің ұрпақ әкелу денсаулығын сақтау мәселелері жөнінде ақпараттық науқандар өткізілмейді;
әйелдердің, әсіресе жүкті әйелдердің тамақтануы жеткіліксіз;
неғұрлым сапалы ем алу үшін әйелдердің ресурстары мен қаржы қаражаты жеткіліксіз.
Жасөспірімдердің ұрпақты болу денсаулығын сақтау мен білікті медициналық көмек алу мәселелерінде хабардарлығы мардымсыз. Бұл бағыттағы мақсатты жұмыс жеткілікті дәрежеде ұйымдастырылмаған.

Мүмкіндіктер

Ұрпақты болу денсаулығының проблемаларын шешуге барлық жұртшылықты, денсаулық сақтау, білім беру, бұқаралық ақпарат құралдары қызметкерлерін және т.б. тарту.
Қоғамдық денсаулық сақтауды пайдаланудың кең мүмкіндіктері.
Ел басшылығының ерлер мен әйелдердің ұрпақты болу денсаулығын жақсарту қажеттілігін түсінуі.
Халықаралық ұйымдардың ерлер мен әйелдердің ұрпақты болу денсаулығын сақтауға қолдау көрсетуі.
Әр түрлі келісімдердің шеңберінде мамандарды шетелдерде және ТМД елдерінде даярлау мүмкіндігі.
Ұрпақ әкелу денсаулығын сақтау мәселелерімен айналысатын ұлттық, өңірлік және халықаралық ұйымдармен байланыстар орнату.
Ерлер мен әйелдердің ұрпақты болу денсаулығын сақтау жөніндегі үкіметтік емес ұйымдардың қызметін жандандыру.

Қатерлер

Ерлер денсаулығының дағдарыс ахуалы сақталуда:
ерлердің мезгілсіз қайтыс болуының деңгейі жоғары;
ерлердің есірткі қолдануға және ішімдік ішуге бейімдігі;
ерлердің өзіне-өзі қол көтеру жағдайларының көбеюі. Ерлер мен әйелдер арасында өзіне-өзі қол көтеру жағдайларының арақатысы 3:1-ді құрайды;
ерлер әйелдерге қарағанда денсаулық пен өмір сүру үшін жоғары қатері бар жұмыстарда көбірек істейді.
Гестоздармен, акушерлік қан кетулермен, септикалық асқынулармен қатар аборттардың таралуының жоғары деңгейі, аналар өліміне, бедеулігіне себеп болады.
Жүкті әйелдердің денсаулығының төмен индексі жүктілік пен босанудың күрделілігіне әкеледі.
Балалардың денсаулығына ата-аналарының маскүнемдігі мен нашақорлығы кері әсер етеді.
Балаларға мерез бен АҚТҚ жұқпасы тікелей берілуі мүмкін.
Жасөспірімдердің денсаулығы алаңдаушылық туғызады. Жастардың елеулі бөлігі әскери қызметке жарамсыз деп танылады.
Жастардың арасында нашақорлық пен ішімдік ішу кең таралған.
Елдің бірқатар өңірлеріндегі қолайсыз экологиялық ахуал халықтың ұрпақ әкелу денсаулығының жағдайына кері әсерін тигізеді.

СТРАТЕГИЯЛЫҚ МІНДЕТТЕР

Ұрпақты болу денсаулығын сақтау саласындағы нормативтік құқықтық базаны одан әрі жетілдіру.
Халықтың ұрпақты болу денсаулығына әсер ететін аурулардың деңгейін төмендету.
Жасөспірімдер мен жастардың ұрпақты болу денсаулығын сақтау шаралар кешенін қолдану.

ІС-ҚИМЫЛДАР СТРАТЕГИЯСЫ

"Азаматтардың ұрпақты болу құқықтары және оларды жүзеге асыру кепілдіктері туралы" Қазақстан Республикасының Заңын іске асыру мақсатында халықтың ұрпақ әкелу денсаулығын сақтау жөнінде шаралар қолдану.
Жоғары қатер топтарын қазіргі заманғы контрацепция құралдарымен қамтамасыз ету жөнінде шаралар қолдану.
Сенім телефондары, дағдарыс орталықтары желісін, психиатр дәрігерлердің, психологтардың, психотерапевтер мен әлеуметтік қызметкерлердің қызметін дамытуды қоса алғанда, өзіне-өзі қол көтеру жайттарының алдын алу жөнінде шаралар қолдану.
Халықтың арасында ерлердің де, сондай-ақ әйелдердің де контрацепциясының қазіргі заманғы құралдары саласындағы білімін арттыру жөнінде ақпараттық жұмыс жүргізу.
Ерлердің өз денсаулығын сақтау жөнінде жауапкершілігін арттыру, ерлер денсаулығының түрлі мәселелері бойынша тегін ақпарат беру, отбасы мәселелері бойынша консультация беруді қамтамасыз ету.
Ана мен баланы қорғау саласындағы нормативтік құқықтық базаны жетілдіру, аталған қызметті дамытудың басымдығын қамтамасыз ету және оны қаржыландыруды жақсарту.
Әйелдердің денсаулық индексін жоғарылату мақсатында:
қан аздықпен, сүт бездері рагымен ауыруды азайту;
жұмыс істеп тұрған онкологиялық диспансерлердің базасында сүт бездерінің рагын ертерек анықтауға (скрининг) арналған орталықтар құру;
отбасын жоспарлау және аборттар санын азайту жөнінде шаралар кешенін жүзеге асыру;
жыныстық өмір мен бала туу, ана болудың қауіпсіздігі және бала емізу, тамақтану, психобелсенді заттарға бой ұру, адамдардың денсаулығына және аман-есен болуына ғұмыр бойында әсер етуі мүмкін қолайсыз экологиялық факторлардың әсер етуі мәселелері бойынша оқу-ағартуға халықтың қол жеткізе алуын қамтамасыз ету;
ұрпақты болу функцияларын қалпына келтіру мен осы салада зерттеулер жүргізу әдістерін әзірлеу мен енгізуді, сүт безінің рагы, жыныс жолдарының жұқпасы, жыныс аурулары, АҚТҚ/ЖҚТБ сияқты денсаулыққа айрықша күрделі немесе өзіндік түрде әсер ететін аурулардың биомедициналық, эпидемиологиялық және санитарлық-гигиеналық жақтарын зерделеуді нормативтік құқықтық қолдауды қамтамасыз ету;
ерлер мен әйелдердің бедеулігінің алдын алуды (ерте бала жасынан бастап) жүргізу және емдеу бойынша шаралар қабылдау;
ДДҰ ұсынған тірі туылу өлшемдеріне көшуді қамтамасыз ету;
жүкті әйелдерді қосымша тамақтандыруға, сондай-ақ балаларды мектепте тамақтандыруға қол жеткізу;
егде адамдардың белсенді өмірін ұзарту үшін олардың денсаулығын сақтау жөнінде шаралар қабылдау.
Жарақат алу мен уланудың алдын алуға, зиянды әдеттерге қарсы күреске бағытталған шараларды жетілдіре отырып, сондай-ақ дене шынықтыру мен спортты дамыту, бос уақытты ұйымдастыру жолымен жасөспірімдер мен жастардың денсаулығын нығайту:
жасөспірімдер мен жастардың ұрпақты болу құқықтары мен оларды жүзеге асыру туралы білімін көтеру;
жасөспірімдер мен жастардың ұрпақты болу денсаулығына әсер ететін аурулардың деңгейін төмендетуге ұмтылу;
жасөспірімдер мен жастарды адамгершілік және жыныстық жағынан тәрбиелеуді іске асыру, күтпеген жүктілікті, аборттардың таралуын азайту мақсатында білім деңгейін жоғарылатуға ықпал ету;
медициналық-әлеуметтік көмек көрсету үлгілерін қалыптастыру, көмекке мұқтаж жасөспірімдер мен жастарды әлеуметтік жағынан оңалтуды жүргізу.

Көрсеткіштер:

1. Ерлер мен әйелдердің ұрпақты болу денсаулығына әсер ететін
аурулардың деңгейі.
2. Ерлер мен әйелдердің өмірінің ұзақтығын арттыру.
3. Әйелдердің денсаулық индексі.
4. Аналар өлімінің деңгейі.
5. Аналар өлімінің құрылымы.
6. Жүкті әйелдер арасындағы АҚТҚ таралуының деңгейі.
7. Аборттардың таралу деңгейі.
8. Бала туу мекемелеріне уақтылы есепке тұрған жүкті әйелдердің үлесі.
9. Мамандандырылған бала туу мекемелерінде, өзге де медициналық мекемелерде, оның ішінде үйде (бөлек) босану үлесі.
10. Контрацептивтерді пайдалану деңгейі.
11. Қан аздығымен, сондай-ақ йод тапшылығына байланысты аурулармен сырқаттану деңгейі.
12. Жыныс жолдары арқылы берілетін инфекциялардың таралу деңгейі.
13. Сүт безі рагынан қайтыс болу деңгейі.
14. 5 жасқа дейінгі жастағы балалар өлімінің деңгейі.
15. Нәресте жастағы өлім деңгейі.

6-БӨЛІМ. ҚОҒАМДАҒЫ ЖЫНЫСҚА БАЙЛАНЫСТЫ ЗОРЛЫҚ-ЗОМБЫЛЫҚТЫҢ
АЛДЫН АЛУ МАҚСАТЫ

Адамдардың зорлық-зомбылықсыз лайықты өмір сүруі үшін жағдайлар жасау. Адамдар арасындағы қарым-қатынас нысаны ретіндегі зорлық-зомбылыққа жол бермеу. Зорлық-зомбылықтың барлық көріністерін барлық әлеуметтік салаларда, соның ішінде отбасында түбірінен жою.

ЖАҒДАЙДЫ ТАЛДАУ

2004 жылы 143 мың қылмыс, соның ішінде әйелдерге қатысты 35 мыңнан астам қылмыс тіркелген. Оның ішінде 551 кісі өлтіру, денсаулыққа қасақана ауыр нұқсан келтірудің 405 оқиғасы, 1,3 мың әйел зорлау, 1,1 мың ұрып-соғу мен азаптау жайттары. Зинақорлық пен жеңгетайлық жасауға арналған орындарды ұйымдастыру мен ұстауға байланысты 357 қылмыс жасалған.
Кейбір сарапшылардың бағалауы бойынша Қазақстанда барлық әйелдердің 60 %-ынан астамы өмірінде ең болмағанда бір рет тәни немесе жыныстық зорлық-зомбылыққа ұшыраған. Әйел зорлау оқиғаларының сотта қарауға дейін жеткізілуі 10 %-дан төмен. Тұрмыстағы әйелдердің 28 %-ы өз жұбайлары тарапынан болған зорлық-зомбылықтың құрбандары болып табылады.
Қазақстан Республикасы Президентінің 1999 жылғы 19 ақпандағы тапсырмасына сәйкес Ішкі істер министрлігінің құрылымында әйелдерді зорлық-зомбылықтан қорғау жөніндегі бөлімше құрылды, ол Қазақстан Республикасының ішкі істер органдарының қоғамдық қауіпсіздік полициясының құрылымдық бірлігі болып табылады.
Елдің барлық дерлік өңірлерінде әйелдер мен балаларға арналған 38 дағдарыс орталығы ашылды. Олар негізінен халықаралық ұйымдардың гранттары есебінен ұсталады.
2004 жылы дағдарыс орталықтарының сенім телефондарына 27 мыңнан астам қоңырау түсті. Қоңыраулардың басым бөлігі тәни (23 %) және психологиялық (17 %) зорлық-зомбылыққа байланысты болды. Көмек сұрағандардың барлығына консультациялық көмек көрсетілді, олардың көпшілігі - психологтар мен заңгерлердің көмегі.
2001-2003 жылдары ЮНИФЕМ-мен бірлесіп отырып, "Зорлық-зомбылықсыз өмір - бұл біздің құқығымыз" атты ірі ақпараттық науқан өткізілді.
Әйелдерге қатысты зорлық-зомбылық проблемаларын шешуге Қазақстан Республикасының Жоғарғы Соты алғаш рет қатыстырылды. Осы мәселелер бойынша сот тәжірибесін жақсарту жөнінде бойынша нақты ұсынымдар қабылданды.
Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2001 жылғы 12 наурыздағы N 346 қаулысымен Әйелдерге қатысты зорлық-зомбылық проблемаларымен айналысатын мемлекеттік органдардың, ұйымдардың және қоғамдық бірлестіктердің өзара іс-қимылын ұйымдастыру ережесі бекітілді.
"Тұрмыстағы зорлық-зомбылық туралы" Қазақстан Республикасы Заңының жобасы әзірленді. Ол тұрмыстағы зорлық-зомбылықтан қорғалуға тиіс адамдардың тобын және зардап шеккендерге көмек көрсетуге тиіс ұйымдарды айқындайды. Зорлық-зомбылықтың одан әрі жолын кесу мақсатында сот практикасына күзет ордерлерін енгізу көзделіп отыр. Заң жобасы елдің барлық дерлік өңірлерінде талқылаудан өтті және Үкіметтің 2007 жылға арналған заң жобалау жұмыстарының перспективалық жоспарына енгізілді.
" Кейбір заңнамалық актілерге заңсыз көші-қон мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы ", " Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексіне толықтырулар енгізу туралы " Қазақстан Республикасының заңдары қабылданды, "Қазақстан Республикасындағы туристік қызмет туралы" Қазақстан Республикасының Заңына толықтыру енгізілді, олар бойынша адамдарды Қазақстанның шегінен тысқары жерлерге заңсыз әкету немесе олардың заңсыз транзиті мүлкін тәркілей отырып, 3 жылдан 8 жылға дейін бас бостандығынан айыру түріндегі жазаға тартылуға тиіс қылмыс болып танылады.
Көші-қон жөніндегі халықаралық ұйыммен бірлесіп "Әйелдер трафигінің алдын алу жөніндегі ақпараттық науқан" және "Қазақстаннан, Қазақстанда, ол арқылы және оның ішінде адамдардың саудасына (трафигіне) қарсы күрес" жобалары іске асырылды.
Қазіргі уақытта Қазақстан Республикасы Үкіметінің жанында адамдарды заңсыз әкетуге, әкелуге және саудалауға қарсы күрес мәселелері жөніндегі ведомствоаралық комиссия жұмыс істейді. Адамдарды сату жөніндегі қылмыстарға қарсы күрес, оларды болдырмау және алдын алу жөніндегі 2004-2005 жылдарға арналған ұлттық жоспар әзірленді.
2004 жылғы қарашада Қазақстан Адамдарды сатуға және үшінші тұлғалардың жезөкшелікті пайдалануына қарсы күрес туралы Конвенцияға және аталған Конвенцияға қорытынды хаттамаға қол қойды.
Адамдарды жыныстық немесе басқа жолмен пайдалану үшін заңсыз тарту (трафик) фактілері бойынша 1999 жылы - 8, 2000 жылы - 3, 2001 жылы - 5, 2002 жылы - 0, 2003 жылы - 4, 2004 жылы - 14 қылмыс тіркелген.

Күшті жақтары

Гендерлік теңдік мәселелері бойынша қоғамда оңды өзгерістер байқалады, бұл әйелдерге қатысты зорлық-зомбылықты түбірімен жоюдың басты факторлардың бірі болып табылады.
Ерлер мен әйелдерге қатысты зорлық-зомбылық деңгейі туралы ақпарат беретін статистикалық ақпарат алудың тетігі жолға қойылған.
Әйелдерге қатысты зорлық-зомбылық туралы ақпараттық деректер қоры құрылып, қалыптастырылуда.
Әйелдерге қатысты зорлық-зомбылық проблемаларымен айналысатын мемлекеттік органдардың, қоғамдық бірлестіктердің өзара іс-қимылының тетігі жолға қойылған және оның нормативтік базасы бар.
Коммерциялық жыныс қатынасы және жыныстық қол сұғылмаушылыққа қатер келтіру мәселесіне қоғамның назары аударылды.
Қазақстан Республикасының Президенті жанындағы Отбасы және әйелдер істері жөніндегі ұлттық комиссияның көмегімен және БҰҰ Балалар қорының (ЮНИСЕФ) техникалық қолдау көрсетуімен әлеуметтік-психологиялық қызметтің ғылыми-тәжірибелік орталығы "Балалар мен жастарды зорлық-зомбылықсыз мінез-құлыққа үйрету" жобасын іске асырды. 5-10 сынып оқушылары үшін оқу бағдарламасы, жоспар және оқу-әдістемелік жиынтық әзірленді. Пысықталғаннан кейін оларды білім беру жүйесіне енгізу жөнінде шаралар қолданылатын болады.

Әлсіз жақтары

Көтеріліп отырған тұрмыстық зорлық-зомбылық мәселесі ойдан шығарылған, отбасы - бұл қоғамның қол сұғылмауға тиіс ұяшығы, сондықтан оның ішкі істеріне араласуға жол берілмеуге тиіс деген қалыптасқан таптаурын бар. Үй ішіндегі зорлық-зомбылық құрбандарының жартысы моральдық тұрғыдағы мінеуден қорқып, құқық қорғау органдарына шағынбайды.
Ішкі істер органдарының әйелдерге қатысты зорлық-зомбылық проблемаларымен айналысатын бөлімшелері техникалық жағынан әлсіз жарақталған, зорлық-зомбылықтың құрбаны болған әйелдерге нақты көмек көрсету үшін жеткілікті мүмкіндіктері жоқ.
Әйелдер трафигі елеулі әлеуметтік құбылысқа айналуда. Сонымен қатар, оның ауқымы, нысандары мен түрлері туралы ақпарат сөзсіз жеткіліксіз.
Трафиктің құрбандары, әдетте, визасыз және төлқұжатсыз немесе жалған паспорттармен қалады да, заңсыз мигранттарға айналып, соның салдарынан өмір сүру мен жұмыс істеудің құқыққа қайшы жағдайларына қарамастан, олар құқық қорғау органдарымен байланыс жасауды қаламайды.

Мүмкіндіктер

Мемлекеттік бағдарлама жасау және биліктің барлық деңгейлері мен барлық бөлімшелерін зорлық-зомбылық көріністеріне қарсы күреске қосу.
Қоғамдық бірлестіктерді жандандыру және бастамашылық топтардың ауқымды бөлігін зорлық-зомбылықты болдырмау мен түбірінен жою жүйесіне тарту.
Зорлық-зомбылық нышандары бар қылмыстар мен құқық бұзушылықтарды жасағаны үшін қылмыстық және әкімшілік жауапкершілікті көздейтін заңнаманы жетілдіру, оны халықаралық нормаларға сәйкес келтіру.
Зорлық-зомбылыққа ұшыраған адамдарға арналған дағдарыс орталықтары мен панажай желісін дамыту. Келешекте олар отбасы мен балаларға әлеуметтік қызмет көрсетудің барлық мекемелері үшін әдістемелік және ақпараттық базаға айналуы мүмкін.
"Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне адамдар саудасына қарсы тұру мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы" және "Тұрмыстық зорлық-зомбылық туралы" Қазақстан Республикасының заңдарын қабылдау.
БҰҰ-ның трансұлттық ұйымдасқан қылмысқа қарсы конвенциясын бекіту. Оқып-үйрету және зорлық-зомбылықты ерте, бастапқы сатысында анықтау жолымен үйдегі зорлық-зомбылықты болдырмау және алдын алу.

Қатерлер

Гендерлік ассиметрия адамдық қарым-қатынастар жүйесіне негіз бола отырып және ерлердің артық "жаратылғаны" туралы түсінікке негізделген кез келген зорлық-зомбылық көріністеріне дем беруші орта ретінде әрекет ете отырып, жағымсыз түрлерге ие болуы мүмкін. Оның үстіне, ол зорлық-зомбылық көріністеріне тап болған тұлғаның күйреуіне әкеледі.
Зорлық-зомбылықтың салдарлары өмірдің барлық қырларына әсер етеді. Бұл әлеуметтік оқшаулануға және қоғамға қарсы мінез-құлыққа, экономикалық мүмкіндіктердің шектелуіне, саяси, қоғамдық немесе білім беру қызметіне қатысуға деген құлықтың болмауына әкелуі мүмкін. Зорлық-зомбылық тұлғаның және қоғам өмірінің барлық қырларына теріс әсерін тигізеді. Ол оны көзімен көрген балаларға күшті әсер етеді. Зорлық-зомбылыққа шыдамдылықпен қарау және оны жасау - бұл келісілген және мақсатқа бағытталған іс-қимылдар арқылы ғана үзуге болатын шеңбер.
Кең таралған таптаурындардың салдарынан ерлер өздерінің зорлық-зомбылыққа ұшырағаны туралы сирек айтады. Олар "ер-азаматқа тән төзімділік" танытуға тиіс деп саналады.
Отбасындағы зорлық-зомбылық - ерлер мен әйелдердің өзіне-өзі қол көтеруінің, кісі өлтіру мен ауырлығы орташа дене зақымдарының себептерінің бірі, сондай-ақ балалардың, жасөспірімдер мен жастардың арасындағы қылмыстың басты себептерінің бірі.
Трафиктің құрбандарына қатысты адам құқықтары, соның ішінде өмір сүруге, жеке бостандығына, заң алдындағы теңдікке, жүріп-тұру мен некеге тұру бостандығына, босқа тұтқындалудан және ұсталудан қорғалуға деген құқығы жиі бұзылады.

СТРАТЕГИЯЛЫҚ МІНДЕТТЕР

Зорлық-зомбылықты және жезөкшелік пен адамдарды саудалауға байланысты қылмыстарды болдырмау жөніндегі ұлттық заңнаманы одан әрі жетілдіру.
Ерлер мен әйелдерге қатысты зорлық-зомбылыққа қарсы күресті күшейту және оны айтарлықтай төмендетуге қол жеткізу.
Тұрмыстық зорлық-зомбылықтың құрбандарына нақты көмек көрсететін, уақытша баспана беріп, материалдық қолдау жасайтын әлеуметтік қызметтерді дамыту. Зорлық-зомбылық құрбандарын еңбекпен емдеу және еңбекпен оңалту.
Зорлық-зомбылықтың барлық көріністерінің қауіптілігі туралы халықты оқу-ағарту жөнінде ақпараттық науқандар өткізу.

ІС-ҚИМЫЛДАР СТРАТЕГИЯСЫ

БҰҰ-ның Әйелдерге қатысты кемсітудің барлық түрлерін жою туралы конвенциясының ережелерін сот практикасында қолдану.
БҰҰ-ның трансұлттық ұйымдасқан қылмысқа қарсы конвенциясын және оның хаттамаларын бекіту.
Отбасындағы зорлық-зомбылықты қылмыс ретінде қарастыратын "Тұрмыстық зорлық-зомбылық туралы" Қазақстан Республикасының Заңын қабылдау.
Қазақстан Республикасының заңнамасына шет елдердегі және елдің ішіндегі трафиктің құрбандарын, соның ішінде адамдарды саудалады деген күдікті адамдарға қарсы сот процестеріне куәгерлік жасайтындарды қорғау мәселелері бойынша тиісті өзгерістер енгізу.
Адамдарды (соның ішінде әйелдер мен балаларды) елден заңсыз әкетуге қарсы күрес жөніндегі ұлттық үйлестіру орталығын құру мүмкіндігін қарастыру.
Қазақстаннан және ТМД-ға қатысушы елдерден келген трафик құрбандарының шетелде болуының мән-жайы анықталғанға дейін оларды орналастыра тұру үшін мемлекеттік шекара арқылы өткізу бекеттерінде оңалту орталықтарын құру мәселелерін қарастыру.
Үй ішіндегі зорлық-зомбылықты жасағаны үшін кінәлі адамдарға шара қолдану жөнінде іс жүргізу әрекеттерін оңайлату жөнінде шаралар қолдану.
Зорлық-зомбылықтың алдын алумен және жолын кесумен айналысатын Ішкі істер министрлігінің құрылымдық бөлімшелерін нығайту.
Қолдау көрсетуге, зорлық-зомбылықтан қорғауға, оңалтуға және уақытша баспана берілуіне мұқтаж әйелдерге тұрақты қамқорлық жасауды жүзеге асыру.
Ерлер мен әйелдерге олардың өмірдегі күрделі жағдайларды жеңіл шығуы үшін жеке мүмкіндіктері мен ішкі ресурстарын жұмылдыра білу проблемаларын шешуге психологиялық қолдау көрсету.
Зорлық-зомбылықты, соның ішінде трафикті болдырмау проблемаларымен байланысты ақпараттық-насихаттау және білім беру жұмысын (оқып-үйрету бағдарламалары, буклеттер мен бюллетеньдер шығару) жүргізу.
Зорлық-зомбылыққа қарсы күрестің халықаралық тәжірибесін таратуға жәрдемдесу. Әйелдердің саяси және құқықтық мәдениетіне жеке және корпоративтік тұрғыдан өзіне-өзі баға беруін көтеру жолымен зорлық-зомбылықты түбірімен жоюға өздерінің қатыстылығын түсінуіне жәрдемдесу.
Үкіметтік емес ұйымдармен бірлесіп құқық қорғау және әділет органдарында жұмыс істейтін мамандарды, сондай-ақ денсаулық сақтау қызметкерлерін гендерлік оқытуды тұрақты түрде жүргізу.
Әлеуметтік мәні бар жобаларға берілетін мемлекеттік гранттар есебінен дағдарыс орталықтарына қолдау көрсету.
Ерлерге, әйелдер мен балаларға қатысты зорлық-зомбылық проблемалары, отбасы мен тұрмыстағы зорлық-зомбылықтың, сондай-ақ нәпсілік қол сұғудың салдарларын бағалау жөнінде арнайы ғылыми зерттеулер жүргізу.
Зорлық-зомбылық фактілерінің алдын алу мақсатында қиюы қашқан отбасылармен және халықтың ықтимал контингентімен алдын алу жұмысын жүргізу.
Білім беру жүйесіне "Балалар мен жастарды зорлық-зомбылықсыз мінез-құлыққа үйрету" бағдарламасын енгізу.
Еңбек ұжымдарында жынысына байланысты кемсітудің кез келген түрлеріне, сөз жүзіндегі зорлық-зомбылыққа, нәпсілік қол сұғуға және әйелдер мен еркектердің абыройын түсіретін басқа да мінез-құлық түрлеріне тыйым салу жөнінде жұмыс жүргізу.

Көрсеткіштер:

1. Тиісті заңдардың ("Тұрмыстық зорлық-зомбылық туралы" Қазақстан Республикасының Заңы және т.б.) және тиісті іске асыру тетіктерінің болуы
2. Өткен жыл ішіндегі әйелдерге қатысты зорлық-зомбылық оқиғаларының саны
3. Әйелдерді зорлық-зомбылықтан қорғау жөніндегі Ішкі істер министрлігі қызметкерлерінің саны
4. Дағдарыс орталықтарының, соның ішінде панажайлар саны (көмек сұраған ерлер мен әйелдердің саны, барлығы, соның ішінде зорлық-зомбылық түрлері бойынша)
5. Гендерлік зорлық-зомбылыққа арналған теле-, радиобағдарламалары хабарларының, ақпараттық роликтердің, жарияланымдардың саны.

7-БӨЛІМ. ОТБАСЫНДАҒЫ ГЕНДЕРЛІК ТЕҢДІККЕ ҚОЛ ЖЕТКІЗУ.
ОТБАСЫН НЫҒАЙТУ ЖӘНЕ ОТБАСЫНДАҒЫ ТӘРБИЕНІҢ РӨЛІН КҮШЕЙТУ МАҚСАТЫ

Отбасы және отбасы-неке қарым-қатынастары институтын нығайту, отбасының беделін көтеру, неке мен отбасы құндылықтарын насихаттау, ұрпақтардың әлеуметтік және мәдени сабақтастығын қамтамасыз ететін және азаматтық қоғамның тұрақтылығы мен орнықты дамуының факторы болып табылатын отбасы қарым-қатынастарында гендерлік теңдікке қол жеткізу.
Гендерлік теңдік қағидаларына бағдар алған эгалитарлық отбасының жаңа үлгілерін қалыптастыру. Ерлерді үй жұмысы саласына және балаларды тәрбиелеу процесіне тарту.

ЖАҒДАЙДЫ ТАЛДАУ

Қазақстан Республикасының Конституциясының 27-бабына сәйкес "Неке мен отбасы, ана мен әке және бала мемлекеттің қорғауында болады".
"Неке және отбасы туралы" Қазақстан Республикасының Заңы отбасы-неке қатынастарын белгілейді және реттейді. Олардың басты қағидаттары - отбасындағы ерлі-зайыптылардың құқықтарының теңдігі, балаларды отбасында тәрбиелеудің басымдығы, отбасының кәмелетке толмаған және еңбекке қабілетсіз мүшелерінің құқықтары мен мүдделерін қорғау.
Халық санағының деректері бойынша (1999 ж.) Қазақстанда 3,5 млн. отбасы бар. Отбасының орташа шамасы - 4 адам, соның ішінде ауылда - 4,6 адам, қалада - 3,6. Некеде әйелдердің 56 %-ы және еркектердің 62 %-ы тұрды.
Некеге тұрудың орташа жасы ұлғайып келеді. 2004 жылы ол әйелдерде 24,0 жасты, еркектерде - 26,9 жасты құрады.
Шамамен 1 млн. адам (9,1 %) жесір болып табылады, әрі олардың арасындағы әйелдер саны еркектерге қарағанда 6 есе көп, негізінен үлкен және егде жас есебінен.
Шамамен 700 мыңға жуық адам (6,4 %) - ажырасқан және айырыласқан азаматтар, мұндағы әйелдердің саны да еркектерге қарағанда екі есе дерлік артық.
23 жастан асқан әйелдердің 0,5 миллионнан астамында немесе әрбір тоғызыншысында бала жоқ.
445 мың үй шаруашылығы немесе 11 %-ы балалары бар аналардан ғана тұрады, оның ішінде үштен екісіне жуығы - жасы кәмелетке толмаған балалары бар әйелдер.
Отбасы ішіндегі міндеттердің бөлінуі дәстүрлі сипатқа ие және әйелдерді кемсітеді. Еркектердің уақытының бюджеті әдетте еңбекақы төленетін жұмыстан және бос уақыттан құралады, әйелдердікі - еңбекақы төленетін жұмыстан, үй ішіндегі міндеттерден, бала тәрбиесінен және отбасы мүшелерінің қажеттіліктеріне қызмет көрсетуден құралады.

Күшті жақтары

Қазақстанда отбасы, әйелдер мен балалар мәселелері бойынша жеткілікті құқықтық база жасалған.
Қоғамда отбасының маңыздылығын, оның жаңа ұрпақты тәрбиелеудегі, қоғамдық тұрақтылық пен үдерісті қамтамасыз етудегі рөлін түсіну.
Отбасы мен балалардың мүдделерін ескеру қажеттігін мойындау, сондай-ақ оларға әлеуметтік қолдау көрсетудің арнайы шараларын қолдану.
Отбасының патриархаттық құрылымын іс жүзінде реформалау және гендерлік серіктестік пен ынтымақтастыққа бағдар алған түрлі жаңа үлгілердің пайда болу үрдісі байқалады.

Әлсіз жақтары

Бір ата-анадан және балалардан тұратын толық емес отбасылар негізінен аналарға тән болып табылады. 1999 жылғы халық санағына сәйкес басшысы әйелдер болып табылатын толық емес отбасылар 91%-ды құрады.
850 мыңға жуық адам немесе халықтың 6%-ы отбасынан тыс өмір сүреді.
Отбасындағы балалар тәрбиесіне әкелердің ықпалы азайды.
Ажырасу саны артып келеді, отбасының беделі түсуде, отбасының ішкі өміріндегі шиеленіс, әйелдерге қатысты жанжалдар мен зорлық-зомбылық фактілері күшейе түсуде.

Мүмкіндіктер

Отбасына қолдау көрсетудің әлеуметтік кепілдіктерін одан әрі жетілдіру оның нығаюына ықпал ететін болады.
Барлық отбасыларының қолы жете алатын мектептен тыс мекемелер, мектеп оқушыларына арналған жазғы сауықтыру лагерьлері жүйесін дамыту.
Отбасылы ерлердің өмірі бойдақ адамдарға қарағанда ұзақ.

Қатерлер

Ресми некеде ешқашан тұрмаған адамдар санының өсуі байқалады. 23 жастан асқан осындай әйелдер мен 26 жастан асқан еркектердің саны шамамен тең, барлығы 1,2 млн. шамасында немесе әрбір бесінші дерлік. Зерттеулер көрсеткендей, бүгінде жас адамдардың елеулі бөлігі батыс елдердің тәжірибесімен тіркелмеген некеде тұрады.
Көп балалы отбасылар, жалғызбасты аналар мен жас отбасылар неғұрлым қиын жағдайда қалып отыр.
Болашақ адами әлеуеттің дамуындағы отбасының жасампаздық рөлін қазіргі заманғы қоғам толық түсінбейді және оған қолдау көрсетуі төмен.
Көптеген отбасы жұптары мен күйеуі жоқ әйелдер бір баламен шектеледі немесе баланың тууын белгіленбеген мерзімге кейінге қалдырады.
Демографиялық жағдайдың нашарлауы, жалғызбасты еркектер мен әйелдер санының ұлғаюы мүмкін.

СТРАТЕГИЯЛЫҚ МІНДЕТТЕР

Ұлттық неке-отбасы заңнамасын одан әрі жетілдіру және отбасына әлеуметтік қолдауды жақсарту.
Отбасы мүшелерінің өз қабілеттерін көрсетуі мен бала тәрбиесі үшін тиісті әлеуметтік-экономикалық, тұрғын үй-тұрмыстық жағдайлар жасау.
Отбасындағы қарым-қатынастарда гендерлік теңдікке қол жеткізу. Отбасының беделін көтеру, неке-отбасы қарым-қатынастарын нығайту, неке мен отбасы құндылықтарын насихаттау.
Адамгершілік құндылықтарды жаңғырту және отбасы мен некенің жағымды бейнесін дәріптеу.
Эгалитарлық отбасын қалыптастыру. Бала тәрбиесі мен үй ішіндегі міндеттерді орындаудағы жауапкершілікті тең бөлісу.
Неке-отбасы қарым-қатынастарындағы гендерлік теңдік мәселелері бойынша халықты ақпараттық-құқықтық ағартуды жақсарту.

ІС-ҚИМЫЛДАР СТРАТЕГИЯСЫ

Неке-отбасы қарым-қатынастарын нығайту және отбасының мәртебесін көтеру жөніндегі заңнаманы жетілдіру. Балалары бар отбасыларына, соның ішінде көп балалы отбасыларына әлеуметтік қолдау көрсету мәселелерін реттеу жөніндегі нормативтік базаны қамтамасыз ету.
Неке мен отбасының рухани және адамгершілік негіздерін нығайтуға ықпал ететін озық отбасылық, этномәдени дәстүрлерді жаңғырту.
Отбасының экономикалық, ұрпақ әкелу және мәдени-психологиялық функциясын іске асыру үшін қажетті жағдайларды қамтамасыз ету, отбасыларының өмір сүру сапасын жоғарылату.
Неке-отбасы қатынастарында және бала тәрбиелеуде ерлер мен әйелдердің құқықтары мен міндеттерінің іс жүзіндегі теңдігін қамтамасыз ету.
Отбасы мен балаларды әлеуметтік қамсыздандырудың жұмыс істеп тұрған мамандандырылған институттарын, дағдарыс жағдайлардан шығу және жаңа жағдайларға әлеуметтік-психологиялық тұрғыдан бейімделу жөнінде отбасыларына мамандандырылған психологиялық-педагогикалық көмек көрсету қызметтерін дамыту.
Отбасы мен неке институтының перспективалары мен бағыттарын айқындай отырып, ұлттық дәстүрлер мен халықтың менталитетін ескере ала отырып, Қазақстандағы отбасының жағдайына көп жоспарлы зерттеу жүргізу. Аталған зерттеудің негізінде Қазақстандағы отбасының мәртебесін көтерудің кешенді бағдарламасын әзірлеу.
Радио-, телеарналарда, басқа да бұқаралық ақпарат құралдарында түрлі салалардың мамандарын тарта отырып, неке-отбасы қатынастары тақырыбына арналған тұрақты хабарлар (бағдарламалар) ұйымдастыру мүмкіндігін қарастыру.
Әр түрлі жас топтарындағы жалғызбасты азаматтардың танысу клубтарының және басқа қарым-қатынас түрлерінің желісін дамыту.
Қазақстан азаматтарының бала асырап алу рәсімін оңайлату және халықаралық бала асырап алудың проблемалық мәселелерін шешу.
Отбасына әлеуметтік қолдау көрсетуді күшейту тетіктерін дамыту, соның ішінде жалғызбасты ата-аналарға, кәмелетке толмаған балалары бар отбасыларына, соның ішінде көп балалы отбасыларына жеңілдіктер беру.
Отбасындағы міндеттердің тең бөлінуін көтермелейтін және жұмыс істейтін аналар үшін баланы емізуді жеңілдететін жағдайлар жасайтын жұмыс берушілерді ынталандыру мүмкіндігін қарастыру.
Мектептер мен жоғары оқу орындарына арналған оқу курстарына "Отбасындағы гендерлік теңдік" бөлімін енгізу мүмкіндігін қарастыру.
Тәрбиелеу міндетін әйелдерге ғана тән міндет деген көзқарасты өзгерту. Әкенің беделін көтеру. Ана болу әйелдердің мансаптық өсуі мен өз қабілеттерін жан-жақты көрсетуіне кедергі болмауы үшін жағдайлар жасау.
Үй ішіндегі жұмысты бағалауды өзгерту, оның әлеуметтік және экономикалық функцияларын анықтау.

Көрсеткіштер:

1. Ұлттық заңнаманың халықаралық талаптарға сәйкестігі.
2. Отбасы мен балаларды әлеуметтік қамсыздандырудың мамандандырылған институттарының, дағдарыс жағдайлардан шығу және жаңа жағдайларға әлеуметтік-психологиялық бейімделу жөнінде отбасыларына мамандандырылған психологиялық-педагогикалық көмек көрсету орталықтарының саны.
3. Мектеп жасына дейінгі мекемелер мен медициналық мекемелердің саны.
4. Тіркелген ажырасулар саны.
5. Толық емес отбасылар саны.
6. Балалар жәрдемақысын алушылардың саны және жәрдемақы мөлшері.
7. Арнайы радио-теледидар бағдарламаларының, сондай-ақ мерзімді баспасөздегі айдарлардың болуы.

8-БӨЛІМ. ГЕНДЕРЛІК СЕЗІМТАЛ ҚОҒАМДЫҚ САНАНЫ ЖЕТІЛДІРУ МАҚСАТЫ

Қоғамдық санада қоғамдық өмірдің барлық салаларындағы ерлер мен әйелдердің әлеуметтік теңдігінің қажеттігін қалыптастыру.
Қоғамдық сананы түбірімен өзгерту, бір жыныстың екінші жыныстан артықшылығы мен басымдығы туралы пікірмен байланысты гендерлік таптаурындарды түбірімен жою. Ерлер мен әйелдердің өмір тәжірибелерінің ерекшеліктерін ескере отырып, құқықтар мен мүмкіндіктердің гендерлік теңдігі қағидатына негізделген гендерлік өзіндік сана мен мінез-құлық түрлерінің жаңа үлгілерін қалыптастыру.

ЖАҒДАЙДЫ ТАЛДАУ

Қазақстан қоғамын демократияландыру барысында қоғам жағдайының барынша сезімтал көрсеткіші ретінде бұқаралық ақпарат құралдарына айрықша рөл беріледі.
Мемлекеттік және мемлекеттік емес теледидар бағдарламаларында гендерлік теңдік тақырыбы белсенді түрде талқылануда.
Әйелдер тақырыбы - республикалық және өңірлік БАҚ беттеріндегі ең танымал және сан жағынан көп тақырыптардың бірі. Әйелдердің үкіметтік емес секторға қатысуына баса назар аударылады, бұл орайда ең әуелі әйелдердің үкіметтік емес ұйымдары ерекшеленеді.
Ана болу проблемалары, өскелең ұрпақты адамгершілік тұрғыдан тәрбиелеудегі отбасы институты мен ана рөлінің маңызы жөнінде мамандандырылған журналдар шығарылады.
2004 жылы мемлекеттің гендерлік саясатын көрсету мемлекеттік тапсырыстың тақырыптық тізбесіне жеке жол болып енгізілді.
Барлық жұмыс істейтін БАҚ-тар меншік нысанына қарамастан, ашық конкурстарға қатысу жолымен мемлекеттік тапсырыс алу мүмкіндігіне ие болады. 2004 жылы тапсырыстарды 33 газет, 26 журнал, республикалық деңгейдегі 1 ақпарат агенттігі мен 36 орталық және өңірлік телерадиокомпаниялар алды. Бұл орайда газеттердің, журналдардың, радио және телеарналардың 80 %-ы мемлекеттік емес болып табылады.
"Мемлекеттік әлеуметтік тапсырыс туралы" Қазақстан Республикасының Заңы қабылданды, ол мемлекеттің үкіметтік емес ұйымдармен өзара іс-қимылының қазақстандық үлгісін орнықтыруға арналған. Ол әлеуметтік мәні бар жобаларды мемлекеттік бюджеттің қаражаты есебінен шешуге үкіметтік емес ұйымдардың кеңінен қатысуы үшін құқықтық негізді қамтамасыз етеді, халыққа көрсетілетін әлеуметтік қызметтердің сапасы мен көлемін арттыруға мүмкіндік береді.
"Гендерлік тақырыпқа сезімтал журналистерді" даярлау жөнінде жұмыс жүргізілуде. Соңғы 2 жыл ішінде Қазақстан Республикасы Президенті жанындағы Отбасы және әйелдер істері жөніндегі ұлттық комиссияның бастамасы бойынша БҰҰ-ның "Гендер және даму" бюросымен бірлесіп, электрондық және басылымдық бұқаралық ақпарат құралдарының 150 журналисі оқытылды.
Мемлекет пен құқық қорғау ұйымдарының міндеті ерлер мен әйелдердің гендерлік теңдігінің негізіндегі рөлі мен мәртебесі туралы жастарға арналған бағдарламаларға қолдау көрсету және жүзеге асыру болып табылады. Сонымен қатар көптеген хабарларда, көркем және тіпті мультипликациялық фильмдердің өзінде зорлық-зомбылықты насихаттау элементтері бар. Теледидарда әлі де гендерлік таптаурындар насихатталады, әйелге деген дөрекі қатынасқа, порнографиялық импликацияларға жол беріледі.
Әйелді және гендерлік рөлдерді таптаурын түрде бейнелеу әсіресе жарнамалық және коммерциялық ақпаратқа тән.

Күшті жақтары

Бұқаралық ақпарат құралдарында қоғамға, көпшілік аудиторияға ықпал етудің зор мүмкіндіктері, ерлер мен әйелдердің теңдігін жария көрсету мәселелерінде жедел нәтиже алу мүмкіндігі бар.
Қазақстан тәуелсіздік алған жылдар ішінде қоғамдық қатынастардың демократияландырылуы, БАҚ саласындағы ырықсыздандыру гендерлік теңсіздік проблемаларына қатысты материалдардың көбеюіне ықпал етіп отыр.
Әйелдер қозғалысының жандануы, әйелдердің арта түскен саяси әлеуеті, әйелдердің үкіметтік емес ұйымдарының тиімді қызметі, әйелдер кәсіпкерлігі құбылысының қалыптасуы.
БАҚ басшыларының құрамында әйелдер санының көбеюі жағына бағдар алу отбасына, әйелдер мен балаларға қатысты проблемалардың шешілуіне оңды әсер етеді. Аталған проблеманы бұқаралық ақпарат құралдарында көтеру, басшы әйелдердің жұмысын көрсету, әйелдердің мүдделерін түрлі билік органдарында қолдау - осы және басқа да шаралар әйелдерді басшылық қызметтерге жоғарылатуға ықпал етуі мүмкін.

Әлсіз жақтары

Қоғамның менталитетін өзгерту жөніндегі ағартушылық жұмыс жеткілікті жүргізілмейді.
Ерлер мен әйелдерге қатысты кемсітуге қарсы күрес мәселелері жөнінде ақпараттық науқандар аз.
Мемлекеттің гендерлік саясатын түсіндіру бойынша мақсатты бағдарламалар жоқ.
Журналистер гендерлік теңдікті жария көрсету мәселелеріне жеткілікті дайындалмаған.
БАҚ әзірше гендерлік мәселелерді шешуде белсенді серіктестерге айналған жоқ.

Мүмкіндіктер

Халықты құқықтық және гендерлік жағынан ауқымды түрде оқу-ағарту.
Гендерлік проблемаларды көрсетуге арналған мемлекеттік әлеуметтік тапсырыс осы мәселе жөніндегі бағдарламалардың санын айтарлықтай көбейтуге мүмкіндік береді.
Журналистерді оқытып-үйрету БАҚ-тарда гендерлік мәселелердің толығымен ашып көрсетуге ықпал ететін болады.

Қатерлер

Мемлекеттің гендерлік саясатының БАҚ-тарда жеткілікті түрде көрсетілмеуі жүргізіліп жатқан шаралардың тиімділігін белгілі бір дәрежеде төмендетуі мүмкін.
Гендерлік таптаурындардың жариялануын жалғастыру елдегі демократиялық қайта құруларды іске асыруда елеулі тежегішке айналуы мүмкін.

СТРАТЕГИЯЛЫҚ МІНДЕТТЕР

Гендерлік таптаурындарды жеңу және тең құқықтар мен мүмкіндіктер идеологиясына бағдарланған гендерлік мұраттар мен ұстанымдардың жаңа жүйесін құру. Бұл ретте гендерлік теңдік гендерлік айырмашылықтарды, әйелдің және еркектің мінез-құлық типтерінің бірегейлігін есепке ала отырып түсіндірілуге тиіс.
Әйелдер мен ерлердің тең құқықтығы қағидатының сақталуы аясында сөз бостандығын қамтамасыз ету.

ІС-ҚИМЫЛДАР СТРАТЕГИЯСЫ

Гендерлік сезімтал қоғамдық сананы дамыту жөніндегі ұлттық гендерлік саясатты жүргізу. Бұл мақсатта білім беру, мәдениет, бұқаралық ақпарат құралдары сияқты қолда бар қуатты тетіктерді пайдалану.
Қоғамның гендерлік мәдениетін көтеруге, мемлекеттік билік пен басқару органдарындағы ерлер мен әйелдердің тең өкілдігі болуына оңды көзқарасты қалыптастыруға бағытталған кең ауқымды, ақпараттық, ағартушылық науқандар өткізу.
Мемлекеттік органдар мен БАҚ-тың ерлер мен әйелдердің әлеуметтік теңдігіне қол жеткізу мәселелеріндегі ынтымақтастығын қамтамасыз ету.
БҰҰ-ның Әйелдерге қатысты кемсітудің барлық түрлерін жою туралы конвенциясы ережелерінің, Қазақстан Республикасында әйелдердің жағдайын жақсарту жөніндегі іс-қимылдардың ұлттық жоспарының, адам құқықтары жөніндегі халықаралық құжаттардың іске асырылу мәселелерін бұқаралық ақпарат құралдарында кеңінен көрсету.
Барлық саяси, әлеуметтік процестердің толық құқықты әрі белсенді қатысушысы ретіндегі қазіргі заманғы әйелдің, лидер әйелдің өркениетті бейнесін қоғамдық санада белсенді түрде қалыптастыру, әйелдің елдің саяси өміріндегі рөлін көрсету.
Гендерлік теңдікті насихаттау бөлігінде бұқаралық ақпарат құралдарына қолдау жасалуын қамтамасыз ету.
БАҚ-тардың гендерлік сезімталдығын арттыру жөнінде шаралар қолдану. Болашақ журналистерді кәсіби жағынан даярлау ісіне гендерлік білім беруді енгізу, ақпарат өндірушілер - баспагерлер, редакторлар, журналистер арасында ағартушылық жұмыс жүргізу.
Ерлер мен әйелдердің бұқаралық ақпарат құралдарының жұмысына тең дәрежеде қатысуына, мемлекеттік, сондай-ақ мемлекеттік емес бұқаралық ақпарат құралдарының басқарушы және бақылаушы органдарына тағайындау кезінде олардың тең өкілдік етуін қамтамасыз етуге жәрдем көрсету.

Көрсеткіштер:

1. Бұқаралық ақпарат құралдарындағы мемлекеттің гендерлік саясатын іске асыруға бағытталған бағдарламалардың болуы.
2. Әлеуметтік тапсырыс есебінен әзірленетін, ерлер мен әйелдердің құқықтары мен мүмкіндіктерінің теңдігі мәселелері жөнінде әлеуметтік мәні бар жобалардың саны.
3. Халықты құқықтық және гендерлік оқу-ағарту жөніндегі бағдарламалардың болуы.
4. БАҚ-тағы басшылық деңгейіндегі ерлер мен әйелдердің арақатысы.
5. Гендерлік мәселелерді көрсету жөнінде оқытылған журналистердің саны.

9-БӨЛІМ. СТРАТЕГИЯНЫ ІСКЕ АСЫРУДАН КҮТІЛЕТІН НӘТИЖЕЛЕР

1. Мемлекеттің жалпы саясаты мыңжылдықтың даму, соның ішінде елдегі гендерлік теңдікке қол жеткізу мақсаттарын орындауға бағдарланатын болады.
2. Қоғамдық сананың гендерлік парадигмасының ауысуы - бір жыныстың басым болуынан - екі жыныстың серіктестігі мен ынтымақтастығына ауысу жағына бірте-бірте өзгеруі орын алады. Мемлекеттік қызметшілер, депутаттар мен барлық деңгейдегі басшылар, шешімдер қабылдау деңгейінде тұрғандардың барлығы "гендерлік жағынан сезімтал" болады.
3. Әйелдер өздерінің жеке басының әлеуеті мен адами әлеуетін іске асыра отырып, әлеуметтік дамудың барлық процесстеріне тең дәрежеде қатысатын болады. Олар тең дәрежеде қоғамдық салаларға, ал еркектер - отбасы, үй еңбегі және бала тәрбиесі сияқты қарапайым салаларға кіретін болады.
4. Осының бәрі елдегі азаматтық қоғамның одан әрі жетілуіне және "паритеттік демократияның" қалыптасуына ықпал ететін болады.

Қоғамдық-саяси салада гендерлік теңдікке қол
жеткізу бойынша:

1. Қазақстандық заңнамаға гендерлік ерекшеліктерге немқұрайды қарауға байланысты әлеуметтік тәуекелдер мен ықтимал залалды азайту мақсатында, қолданыстағы және әзірленетін барлық нормативтік құқықтық актілерге, мемлекеттік бағдарламаларға, әлеуметтік мәні бар жоспарлар мен жобаларға, салалық стратегиялар мен тұжырымдамаларға міндетті түрде гендерлік сараптама жасау туралы норма енгізілетін болады.
2. Гендерлік теңдікті қамтамасыз ету институттарын қалыптастыру көзделуде, әйелдердің құқықтарын қорғаудың құқықтық тетіктерін қамтамасыз ету бойынша жұмыс жалғастырылады.
3. Іс-қимылдардың Пекин платформасы ұсынатын, әйелдердің шешімдер қабылдау деңгейіндегі, соның ішінде Үкіметте, Парламентте, әкімдіктерде, мәслихаттар мен сот органдарында өкілдік ететін әйелдер саны 30%-ға дейін көбейеді.
4. Әлеуметтік мәні бар жобаларға бөлінетін қаражат көлемінің ұлғаюының арқасында отбасының, әйелдер мен балалардың құқықтарын қорғау саласында жұмыс істейтін қоғамдық бірлестіктермен және үкіметтік емес ұйымдармен мемлекеттік органдардың ынтымақтастығы сапалық жағынан жаңа деңгейге көтерілуде.

Экономикада гендерлік теңдікке қол жеткізу бойынша:

1. Әйелдер жер, материалдық, қаржылық және басқа да ресурстарға ерлермен тең дәрежеде қол жеткізетін болады. Еңбек нарығындағы әйелдердің бәсекеге қабілеті артады. Кәсіпкерліктегі, соның ішінде шағын және орта бизнестегі әйелдердің саны артады. Әйелдерге тиесілі кәсіпорындардың саны артады.
2. Дәстүрлі түрде әйелдер еңбек ететін экономика салаларын (жеңіл, тігін, тағам өнеркәсібін және басқаларын) дамыту тетіктері әзірленетін болады.
3. Әйелдер ақпаратқа, білім алуға, кәсіби даярлыққа, кеңес алу көмегіне кеңінен қол жеткізе алатын болады. Олар үшін экономикалық білім берудің арнайы орталықтары, кредиттік желілер мен қорлар құрылатын болады.
4. Ата-аналардың еңбекке белсенділігін арттыру мақсатында мемлекеттік және мектепке дейінгі жекеше балалар мекемелерінің саны артады. Бала күтімімен және оларды тәрбиелеумен айналысатын әйелдер мен ерлерге қолдау көрсету жөнінде шаралар қолданылатын болады. Ерлерді бала күтіміне тартудың тетіктері әзірленетін болады.
5. Бала күтімі бойынша демалыста жүрген әйелдердің үздіксіз міндетті зейнетақы жинақтауларына құқықтары заңнамалық түрде бекітілетін болады.

Гендерлік білім беру бойынша:

1. Гендерлік білім беру мен ағарту жүйесі халыққа бала кезден бастап оқытып-дамытылатын болады.
2. Қыздар мен әйелдерге Қазақстан экономикасының басым салаларында (мұнай-газ өнеркәсібі, машина жасау, құрылыс, көлік) жұмыс істей алуы үшін оларды техникалық мамандықтарға оқыту үшін жағдайлар жасалатын болады.
3. Саясаткерлердің, қоғамдық қозғалыс көшбасшыларының, кәсіподақтар өкілдерінің, журналистердің гендерлік санасын және гендерлік сезімталдығын арттыру мақсатында оларды оқыту іске асырылатын болады.

Ұрпақты болу денсаулығын сақтау бойынша:

1. Ерлер мен әйелдердің ұрпақты болу денсаулығын сақтау, ана мен баланы қорғау мемлекеттік органдардың және осы мәселелермен айналысатын үкіметтік емес ұйымдар қызметінің басымдығына айналады. Қоғамдық денсаулық сақтаудың халықтың денсаулығын жақсарту жөніндегі тетіктері дамитын болады.
2. Қан аздығы, йод тапшылығы дерттерімен, сүт безі рагымен және халықтың ұрпақты болу денсаулығына әсер ететін басқа да сырқаттармен ауыру айтарлықтай төмендейді.
3. Ерлер мен әйелдерді қазіргі заманғы контрацепция құралдарымен қамтамасыз ету жөніндегі шаралар қолданылатын болады.
4. Ерлердің өз денсаулығын сақтауы үшін жауапкершілігі артады, өндірістегі жазатайым оқиғалардан болатын жарақаттану мен өлімді азайту жөнінде шаралар қолданылатын болады.
5. Әйелдердің ұрпақ әкелу денсаулығын сақтау жөніндегі арнайы бағдарламаларды іске асырудың арқасында олардың денсаулық индексі жоғарылайды.
6. Балалар мен жастардың денсаулығы нығайтылады, темекі тартуға, нашақорлық пен маскүнемдікке қарсы күреске бағытталған шаралар қолданылатын болады, дене шынықтыру мен спорт, жастардың бос уақытын ұйымдастыру кеңінен дамиды.

Зорлық-зомбылықты болдырмау бойынша:

1. Зорлық-зомбылықтың, соның ішінде адамдарды саудалаудың алдын алумен және жолын кесумен айналысатын ІІМ-нің құрылымдық бөлімшелері нығайтылатын болады.
2. БҰҰ-нің трансұлттық ұйымдасқан қылмысқа қарсы конвенциясы және оның екі хаттамасы бекітілетін болады.
3. Адам саудасы құрбандарының, соның ішінде адам саудалады деген күдікті адамдарға қарсы сот процестерінде куәгерлік жасаған адамдардың құқықтарын қорғаудың заңнамалық шаралары қабылданатын болады.
4. Адамдарды (соның ішінде әйелдер мен балаларды) елден заңсыз әкетуге қарсы күрес жөніндегі ұлттық үйлестіру орталығын құру туралы мәселе қаралатын болады.
5. Қазақстанның барлық аудандары мен қалаларында, соның ішінде жергілікті бюджеттер мен әлеуметтік мәні бар жобаларға арналған гранттар есебінен дағдарыс орталықтары жұмыс істейтін болады.
6. Балалар мен жастар зорлық-зомбылықсыз мінез-құлыққа оқытылатын болады.
7. Осы жұмыстың нәтижесінде адамның зорлық-зомбылықсыз лайықты өмір сүруі үшін үнемі жағдай жасалатын болады.

Отбасындағы гендерлік теңдікке қол жеткізу бойынша:

1. Әке - асыраушы және табыскер, ана - қазан-аяқ иесі және отбасын сақтаушы болатын патриархаттық отбасынан гендерлік теңдік қағидаттарына негізделген отбасының эгалитарлық үлгілеріне бірте-бірте көшу жүргізілетін болады.
2. Ерлер мен әйелдер еңбекақы төленетін жұмысты бала тәрбиесімен ұштастыру мүмкіндігіне ие болады. Отбасылардың өмір сүру сапасы артады, отбасының экономикалық, ұрпақты болу және мәдени-психологиялық функцияларын іске асыру үшін жағдайлар жасалатын болады.
3. Қазақстан азаматтарының бала асырап алу рәсімдері оңайлатылып, халықаралық бала асырап алу проблемалық мәселелері шешілетін болады.
4. Отбасы мен неке институтын дамытудың келешегі мен бағыттарын айқындаумен, ұлттық дәстүрлер мен халықтың менталитеті ескеріле отырып, Қазақстандағы отбасының жағдайы туралы зерттеулер жүргізілетін болады. Қазақстандағы отбасының мәртебесін жоғарылатудың кешенді бағдарламасы әзірленетін болады.
5. Эгалитарлық отбасыларының саны артады.

Гендерлік теңдікті ақпараттық қамтамасыз ету бойынша:

1. Ұлттық гендерлік саясат гендерлік теңдік белгісі аясында қоғамдық сананы өзгертуге бағытталатын болады.
2. Қоғамның гендерлік мәдениетін көтеруге бағытталған кең ауқымды ақпараттық, ағартушылық науқандарды өткізу тәжірибесі жалғасатын болады.
3. Елдегі барлық саяси және әлеуметтік процестердің толық құқықты әрі белсенді қатысушысы ретіндегі қазіргі заманғы әйелдің, лидер әйелдің өркениетті бейнесі қоғамдық санада белсенді түрде қалыптастырылатын болады. Қоғамның саяси өмірінде әйелдердің рөлі үнемі көрсетіліп отырады.
4. БАҚ-тар, білім беру мен мәдениет саласы гендерлік теңсіздік идеологиясын уағыздайтын бағдарламалардың санын барынша азайтып, гендерлік теңдік пен ынтымақтастық бағытында жұмыс істейтін болады.
5. Осының барлығы өмір мен қызметтің барлық салаларында ерлер мен әйелдердің әлеуметтік теңдігі жағына қоғамдық сананың өзгеруіне ықпал ететін болады.