Об утверждении четвертого и пятого сводного периодического доклада о выполнении Республикой Казахстан Международной конвенции о ликвидации всех форм расовой дискриминации

Постановление Правительства Республики Казахстан от 17 июля 2008 года N 701

      В целях выполнения положений Международной конвенции о ликвидации всех форм расовой дискриминации, принятой Генеральной Ассамблеей Организации Объединенных Наций 21 декабря 1965 года, Правительство Республики Казахстан  ПОСТАНОВЛЯЕТ:

      1. Утвердить прилагаемый четвертый и пятый сводный периодический доклад о выполнении Республикой Казахстан Международной конвенции о ликвидации всех форм расовой дискриминации.

      2. Министерству иностранных дел Республики Казахстан в установленном порядке направить в Комитет по ликвидации расовой дискриминации Организации Объединенных Наций четвертый и пятый сводный периодический доклад о выполнении Республикой Казахстан Международной конвенции о ликвидации всех форм расовой дискриминации.

      3. Настоящее постановление вводится в действие со дня подписания.

       Премьер-Министр
      Республики Казахстан                       К. Масимов

Проект

Утвержден        
постановлением Правительства
Республики Казахстан    
от 17 июля 2008 года N 701

Республика Казахстан

  Четвертый и пятый сводный периодический доклад
о выполнении Республикой Казахстан Международной конвенции о
ликвидации всех форм расовой дискриминации
(объединенный)

2008 год, Астана

  Введение

      Настоящий доклад представляется в соответствии с пунктом 1  статьи 9 Международной конвенции о ликвидации всех форм расовой дискриминации и составлен в соответствии с Общими руководящими принципами, касающимися формы и содержания докладов, подлежащих представлению государствами-участниками.
      Доклад подготовлен Министерством культуры и информации Республики Казахстан с участием заинтересованных министерств, ведомств, Национального центра по правам человека при Президенте Республики Казахстан. В подготовке доклада в части проведения социологического опроса оказали содействие неправительственные организации Казахстана: общественное объединение "Казахстан. Здоровое поколение" и объединение юридических лиц "Гражданский альянс Казахстана".
      В периодический доклад включены ответы на замечания Комитета Организации Объединенных Наций (далее - ООН) по ликвидации всех форм расовой дискриминации. Проведен анализ основных нормативных правовых актов Республики Казахстан.  Международная Конвенция по ликвидации всех форм расовой дискриминации, принятая 21 декабря 1965 года и ратифицированная Республикой Казахстан Законом Республики Казахстан 28 июня 1998 года, имеет приоритет перед национальным законодательством, поскольку в соответствии с пунктом 3  статьи 4 Конституции Республики Казахстан (далее - Конституция): "Международные договоры, ратифицированные Республикой, имеют приоритет перед ее законами и применяются непосредственно, кроме случаев, когда из международного договора следует, что для его применения требуется издание закона".
      Компетенцией по осуществлению Международной Конвенции по ликвидации всех форм расовой дискриминации, социальных и культурных правах обладают следующие государственные Республики Казахстан и консультативно-совещательный орган:
      1. Комиссия по правам человека при Президенте Республики Казахстан;
      2. Министерство юстиции;
      3. Комитет национальной безопасности;
      4. Министерство внутренних дел;
      5. Министерство индустрии и торговли;
      6. Министерство здравоохранения;
      7. Агентство по статистике;
      8. Генеральная прокуратура;
      9. Министерство образования и науки;
      10. Министерство труда и социальной защиты населения;
      11. Министерство экономики и бюджетного планирования;
      12. Министерство иностранных дел;
      13. Национальный центр по правам человека (Уполномоченный по правам человека в Республике Казахстан). 

       Сведения общего характера

      Территория Республики Казахстан - 2 724,9 тысяч квадратных километров.
      Административно-территориальное устройство Республики Казахстан на 1 января 2008 года состоит из 10 133 административно-территориальных единиц (на 1 января 2007 года - 10133). В нее входят 14 областей, столица, 1 город республиканского значения, 160 районов, 8 районов в столице и городе республиканского значения, 39 и 45 городов областного и районного значения, 5 районов в городах областного значения, 157 (161) поселковых и 2346 (2336) сельских администраций, 163 (167) поселка и 7194 (7262) аульных/сельских населенных пункта.
      Плотность населения в целом по республике составляет 5,6 человек на один квадратный километр.
      Численность населения страны на 1 января 2008 года по текущим данным составила 15 602 600 человек, в том числе городского - 8305,0 тысяч (53,2 %), сельского - 7241,6 тысяч человек (46,8 %). По сравнению с началом года она увеличилась на 49,1 тысячу человек, или на 0,3 %.
      Столица - город Астана.
      Город республиканского значения - Алматы.
      По площади Казахстан занимает 9-е место в мире, уступая Российской Федерации, Китаю, Соединенным Штатам Америки, Аргентине, Бразилии, Канаде, Индии и Австралии. Общая протяженность границ Республики Казахстан с соседними государствами составляет 12187 километров. Казахстан граничит по суше с Китайской Народной Республикой, Кыргызстаном, Узбекистаном, Туркменистаном, Российской Федерацией.
      Территория Казахстана простирается с запада на восток на 3 000 километров, с севера на юг - на 1 600 километров.
      На территории республики представлены природные зоны умеренного пояса - лесостепь, полупустыня и пустыня. Средняя температура января повышается от -18 о С на севере и востоке республики до -3 о С в самой южной части Казахстана. Средняя температура июля возрастает с +19 о С на севере до +28 о С на юге.
      Территория Казахстана расположена в четырех климатических зонах - лесостепной, степной, полупустынной, пустынной. Самая высокая точка Казахстана - пик Хан-Тенгри (7 010 метров), самая низкая - впадина Карагие (132 метров ниже уровня моря).
      Современная фауна Казахстана включает в себя 172 вида млекопитающих, 490 видов птиц, 51 вид пресмыкающихся, 12 видов земноводных, свыше 100 видов рыб.
      С юго-запада территория Казахстана омывается изолированными водоемами Каспийского и Аральского морей.
      Казахстан занимает первое место по площади среди государств, не имеющих выхода к морю.

       Население

      Численность населения - 15 602,6 тысяч человек.
      С начала 2008 года в регионах Республики Казахстан, кроме Акмолинской, Костанайской, Северо-Казахстанской и Восточно-Казахстанской областей, наблюдался рост численности населения. Максимальный прирост общей численности приходится на Южно-Казахстанскую область - 49 031 человек, Алматинскую область - 22 582 человек и город Алматы - 37 493 человек соответственно, а максимальная ее убыль - на Восточно-Казахстанскую область, - минус 7 129 человек и Костанайскую область - 6 141 человек.
      За первый квартал 2008 года органами ЗАГС зарегистрировано 86 927 рождений, что на 9 126 новорожденных больше по сравнению с аналогичным периодом прошлого года. Общий коэффициент рождаемости на 1 000 жителей составил 21,0 родившихся. Уровень рождаемости по регионам страны колеблется в пределах 12,7 - 30,3 родившихся на 1 000 жителей.

      Национальный состав населения
        Республики Казахстан

Все национальности

15 602 600 человек

Казахи

9336752

Русские

3915607

Узбеки

450855

Украинцы

431157

Уйгуры

237288

Татары

227472

Немцы

221412

Корейцы

103159

Азербайджанцы

91739

Белорусы

88801

Турки

87713

Дунгане

47617

Поляки

40422

Курды

38849

Чеченцы

36412

Таджики

33404

Другие

213941

       Численность населения на 1 января 2008 года

      Примечание РЦПИ. См. бумажный вариант.

      Наиболее урбанизированными являются Карагандинская и Мангистауская области, где численность горожан составляет 84,7 % и 69,4 % соответственно. В Южно-Казахстанской, Северо-Казахстанской и Алматинской областях преобладает сельское население - 60,2 - 69,9 % от их общей численности.
      Общий прирост численности населения республики за январь-декабрь 2007 года составил 175,3 тысяч человек, из них 141,6 тысяч - в городских поселениях. За этот период наблюдается увеличение общей численности населения в 13 регионах страны (кроме Восточно-Казахстанской, Костанайской и Северо-Казахстанской). Максимальный ее прирост приходится на Южно-Казахстанскую область и город Алматы - 48,5 тысяч и 39,1 тысяч человек соответственно, а максимальная ее убыль - на Восточно-Казахстанскую область - минус 6,7 тысяч человек.
      Численность населения республики на 1 января 2008 года по сравнению с 1 январем 2007 года увеличилась на 174 650 и составила 15 620,6 тысяч человек. Увеличение численности населения страны связано в основном с ростом рождаемости.
      Возрастной состав населения республики на 1 января 2008 года сложился следующим образом: дети до 15 лет составили 3729,9 (3691,7) тысяч человек, или 24,0 %, лица в возрасте от 15 до 65 лет - 10635,6 (10497,3) тысяч человек, или 68,3 % (68,2 %), лица в возрасте 65 и старше - 1206,0 (1207,9) тысяч человек, или 7,7 % (7,8 %) от общей численности. По сравнению с 1 январем 2007 года численность детей от 0 до 15 лет и лиц в возрасте 15-64 года увеличилась на 38,2 тысяч, или на 1,0 % и 138,3 тысяч человек, или на 1,3 % соответственно. Численность лиц в возрасте 65 лет и старше уменьшилась на 1,9 тысяч человек, или на 0,2 %.
      В гендерном аспекте в республике сложилось соотношение с перевесом численности женского населения. На 1 000 мужчин приходится 1 078 женщин.

       Половозрастная пирамида населения на 1 января 2008 года

       Примечание РЦПИ. См. бумажный вариант.

       Политическая и правовая система

       Конституция

      Действующая ныне Конституция - вторая по счету за 17 лет существования независимого Казахстана. Предыдущая Конституция действовала с 28 января 1993 года по 30 августа 1995 года. До 1993 года в Казахстане действовала Конституция Казахской Советской Социалистической Республики. Действующая  Конституция была принята на референдуме 30 августа 1995 года.
      7 октября 1998 года в нее были внесены изменения, в частности, увеличившие срок полномочий депутатов Парламента и Президента. В результате внесения поправок также был отменен верхний возрастной предел для избрания лица Президентом и занятия должности государственного служащего.
      В соответствии с  Законом Республики Казахстан от 21 мая 2007 года "О внесении изменений и дополнений в Конституцию Республики Казахстан" в Конституцию был внесен еще ряд изменений и дополнений, в частности:
      разрешено финансирование государством общественных объединений, в том числе политических партий (ранее на это существовал конституционный запрет);
      уменьшено количество преступлений, за которые предусмотрена исключительная мера наказания - смертная казнь;
      санкционирование ареста передано суду (ранее эти функции исполняли органы прокуратуры);
      уменьшен срок полномочий Президента страны с семи до пяти лет;
      исключено конституционное положение о том, что на время исполнения своих обязанностей Президент приостанавливает свое членство в политической партии;
      увеличено число мест в нижней (Мажилис) и верхней (Сенат) палатах Парламента;
      увеличено количество депутатов верхней палаты Парламента (Сената), назначаемых Президентом;
      введен императивный мандат депутата нижней палаты Парламента (Мажилиса), в связи с чем депутат Мажилиса лишается своего мандата в случае выхода или исключения из политической партии, по партийному списку которой он был избран, или в случае прекращения деятельности этой партии;
      увеличен срок полномочий местных представительных органов - маслихатов.
      Конституция гарантирует основные права и свободы человека (раздел II). Конституция может быть изменена и дополнена Парламентом по предложению Президента. Изменения и дополнения в Конституцию Республики Казахстан могут быть также внесены республиканским референдумом, проводимым по решению Президента, принятого им по собственной инициативе, предложению Парламента или Правительства. Проект изменений и дополнений в Конституцию не вносится на республиканский референдум, если Президент решит передать его на рассмотрение Парламента. Решение Парламента принимается в этом случае в порядке, установленном Конституцией. Если Президент Республики отклоняет предложение Парламента о вынесении на республиканский референдум изменений и дополнений в Конституцию, то Парламент вправе большинством не менее четырех пятых голосов от общего числа депутатов каждой из Палат Парламента принять закон о внесении этих изменений и дополнений в Конституцию. В таком случае Президент Республики подписывает этот закон или выносит его на республиканский референдум, который считается состоявшимся, если в голосовании приняло участие более половины граждан Республики, имеющих право участвовать в республиканском референдуме. Изменения и дополнения в Конституцию, вынесенные на республиканский референдум, считаются принятыми, если за них проголосовало более половины граждан, принявших участие в голосовании, не менее чем в двух третях областей, городе республиканского значения и столице.

       Президент

      В Казахстане президентская форма правления. Президент Республики Казахстан избирается в соответствии с  Конституционным законом Республики Казахстан от 28 сентября 1995 года "О выборах в Республике Казахстан" совершеннолетними гражданами Республики на основе всеобщего, равного и прямого избирательного права при тайном голосовании сроком на пять лет.
      Одно и то же лицо не может быть избрано Президентом Республики более двух раз подряд. Однако это ограничение не распространяется на Первого Президента Республики Казахстан.
      Президент определяет основные направления внутренней и внешней политики государства; назначает выборы в Парламент; принимает решение о проведении референдума; подписывает законы, международные договоры и ратифицированные грамоты. Президент имеет право законодательной инициативы.
      Президент после консультаций с фракциями политических партий, представленных в Мажилисе Парламента, вносит на рассмотрение Мажилиса для дачи согласия кандидатуру Премьер-Министра Республики; с согласия Мажилиса Парламента назначает на должность Премьер-Министра Республики; освобождает его от должности; по представлению Премьер-Министра определяет структуру Правительства Республики, образует, упраздняет и реорганизует центральные исполнительные органы Республики, не входящие в состав Правительства; назначает на должности членов Правительства Республики; назначает на должности министров иностранных дел, обороны, внутренних дел, юстиции; освобождает от должностей членов Правительства; принимает присягу членов Правительства; председательствует на заседаниях Правительства по особо важным вопросам; поручает Правительству внесение законопроекта в Мажилис Парламента; отменяет либо приостанавливает полностью или частично действие актов Правительства и Премьер-Министра Республики, акимов областей, городов республиканского значения и столицы. Президент с согласия Сената Парламента назначает на должности Председателя Национального Банка, Генерального Прокурора и Председателя Комитета национальной безопасности Республики Казахстан; освобождает их от должностей.
      Президент назначает на должности сроком на пять лет Председателя и двух членов Центральной избирательной комиссии, Председателя и двух членов Счетного комитета по контролю за исполнением республиканского бюджета. Президентом назначается Председатель и два члена Конституционного Совета.
      Президент после консультаций с председателями Палат Парламента и Премьер-Министром может распустить Парламент или Мажилис Парламента.
      Президент является Верховным Главнокомандующим Вооруженными Силами Республики. Президент образует Совет Безопасности и иные консультативно-совещательные органы, а также Ассамблею народа Казахстана и Высший Судебный Совет.
      Президент решает вопросы гражданства республики, предоставления политического убежища, осуществляет помилование граждан, награждает государственными наградами Республики, присваивает почетные, высшие воинские и иные звания, классные чины, дипломатические ранги, квалификационные классы и осуществляет иные полномочия в соответствии с Конституцией и законами Республики Казахстан.
      Президент обладает правом вето на принятые Парламентом законы, правом отмены либо приостановления всех нормативных актов Правительства и органов исполнительной власти, издает Указы и распоряжения, имеющие обязательную силу на территории Республики, а в случаях, предусмотренных Конституцией 1995 года - законы и указы, имеющие силу законов Республики. Другие полномочия Президента определяет  Конституционный Закон Республики Казахстан от 26 декабря 1995 года "О Президенте Республики Казахстан".
      Президент может быть отрешен от должности Парламентом только в случае государственной измены. Окончательное решение по данному вопросу принимается на совместном заседании Палат Парламента большинством не менее трех четвертей от общего числа голосов депутатов каждой из Палат, при наличии заключения Верховного Суда об обоснованности обвинения и заключения Конституционного Совета о соблюдении установленных конституционных процедур.
      Президент может быть досрочно освобожден от должности при устойчивой неспособности осуществлять свои обязанности по болезни.

       Парламент

      Состоит из двух палат: Сената и Мажилиса, действующих на постоянной основе. Сенат образуют депутаты, избираемые по два человека от каждой области, города республиканского значения и столицы Республики Казахстан. Депутаты Сената избираются депутатами местных представительных органов власти - маслихатов. Пятнадцать депутатов Сената назначаются Президентом с учетом национально-культурных и иных значимых интересов общества.
      Мажилис состоит из ста семи депутатов. Избрание девяноста восьми депутатов Мажилиса осуществляется на основе всеобщего, равного и прямого избирательного права при тайном голосовании. Девять депутатов Мажилиса избираются Ассамблеей народа Казахстана. К распределению депутатских мандатов на основе партийных списков допускаются политические партии, набравшие не менее семи процентов голосов избирателей, принявших участие в голосовании. Срок полномочий депутатов Сената - шесть лет, срок полномочий депутатов Мажилиса - пять лет.
      Полномочия депутата Парламента прекращаются в случаях подачи в отставку, его смерти, признания депутата по вступившему в законную силу решению суда недееспособным, умершим или безвестно отсутствующим и иных предусмотренных Конституцией и конституционным законом случаях.
      Депутат Парламента лишается своего мандата при его выезде на постоянное место жительства за пределы Казахстана, вступлении в законную силу в отношении него обвинительного приговора суда, утрате гражданства Республики Казахстан.
      Депутат Мажилиса Парламента лишается своего мандата при выходе или исключении депутата из политической партии, от которой в соответствии с конституционным законом он избран, прекращении деятельности политической партии, от которой в соответствии с конституционным законом депутат избран.
      Полномочия назначенных депутатов Сената Парламента могут быть досрочно прекращены по решению Президента Республики. Полномочия депутатов Парламента и Мажилиса Парламента прекращаются в случаях роспуска соответственно Парламента или Мажилиса Парламента.
      Парламент принимает законы, вносит в них изменения и дополнения, ратифицирует и денонсирует международные договоры республики.
      Парламент на совместном заседании Палат:
      по предложению Президента Республики Казахстан вносит изменения и дополнения в Конституцию;
      утверждает отчеты Правительства и Счетного комитета по контролю за исполнением республиканского бюджета об исполнении республиканского бюджета. Неутверждение Парламентом отчета Правительства об исполнении республиканского бюджета означает выражение Парламентом вотума недоверия Правительству;
      двумя третями голосов от общего числа депутатов каждой из Палат по инициативе Президента вправе делегировать ему законодательные полномочия на срок, не превышающий одного года;
      решает вопросы войны и мира;
      принимает по предложению Президента Республики решение об использовании Вооруженных Сил Республики для выполнения международных обязательств по поддержанию мира и безопасности;
      осуществляет иные полномочия, возложенные на Парламент Конституцией.
      Право законодательной инициативы принадлежит Президенту Республики Казахстан, депутатам Парламента и Правительству и реализуется исключительно в Мажилисе.
      Парламент в раздельном заседании Палат путем последовательного рассмотрения вопросов вначале в Мажилисе, а затем в Сенате проводит повторное обсуждение и голосование по законам или статьям закона, вызвавшим возражения Президента Республики, в месячный срок со дня направления возражений. Несоблюдение этого срока означает принятие возражений Президента. Если Мажилис и Сенат большинством в две трети голосов от общего числа депутатов каждой из Палат подтвердят ранее принятое решение, Президент в течение одного месяца подписывает закон. Если возражения Президента не преодолены хотя бы одной из Палат, закон считается непринятым или принятым в редакции, предложенной Президентом. При этом возражения Президента на конституционные законы преодолеваются Парламентом не менее чем тремя четвертями голосов от общего числа депутатов каждой из Палат;
      Сенат избирает и освобождает от должности (по представлению Президента) Председателя Верховного суда и судей Верховного суда республики, дает согласие на назначение Президентом Председателя Национального Банка, Генерального прокурора и председателя Комитета национальной безопасности.
      Сенат выполняет функции Парламента Республики по принятию конституционных законов и законов в период временного отсутствия Мажилиса, вызванного досрочным прекращением его полномочий.
      К исключительному ведению Мажилиса относится принятие к рассмотрению внесенных в Парламент проектов конституционных законов и законов и рассмотрение этих проектов, большинством голосов от общего числа депутатов Палаты дача согласия Президенту Республики на назначение Премьер-Министра Республики.
      Мажилис большинством голосов от общего числа депутатов Мажилиса по инициативе не менее одной пятой от общего числа депутатов Мажилиса вправе выразить вотум недоверия Правительству.
      Президент может распустить Парламент и Мажилис после консультаций с председателями Палат Парламента и Премьер-Министром.
      Организация и деятельность Парламента, правовое положение его депутатов определяются  Конституционным Законом Республики Казахстан от 16 октября 1995 года "О Парламенте Республики Казахстан и статусе его депутатов".

       Правительство

      Правительство образуется Президентом Республики Казахстан, несет ответственность перед Президентом и подотчетно Парламенту.
      Премьер-Министр назначается Президентом с согласия Мажилиса Парламента.
      Парламент заслушивает Программу Правительства и одобряет либо отклоняет ее. Каждая из Палат Парламента самостоятельно, без участия другой Палаты, вправе по итогам заслушивания отчета большинством голосов от общего числа депутатов Палаты вправе принимать обращение к Президенту Республики об освобождении от должности члена Правительства в случае неисполнения им законов Республики. Если Президент Республики отклоняет такое обращение, то депутаты большинством голосов от общего числа депутатов Палаты вправе по истечении шести месяцев со дня первого обращения повторно поставить перед Президентом Республики вопрос об освобождении от должности члена Правительства. В этом случае Президент Республики освобождает от должности члена Правительства.
      Президент вправе по собственной инициативе принять решение о прекращении полномочий Правительства и освободить от должности любого его члена. Освобождение от должности Премьер-Министра означает прекращение полномочий всего Правительства.
      Компетенция, порядок организации и деятельности Правительства определяются  Конституционным законом от 18 декабря 1995 года "О Правительстве Республики Казахстан".

       Конституционный Совет

      Конституционный Совет образован в соответствии с Конституцией 1995 года и рассматривает до подписания Президентом принятые Парламентом законы на их соответствие Конституции Республики; рассматривает до ратификации международные договоры республики на соответствие их Конституции; дает официальное толкование норм Конституции; решает в случае спора вопрос о правильности проведения выборов Президента Республики, депутатов Парламента и проведения республиканского референдума; рассматривает на соответствие Конституции Республики принятые Парламентом и его Палатами постановления; выполняет иные полномочия, определенные Конституцией.
      Эти вопросы Конституционный Совет рассматривает только по обращению Президента, Премьер-Министра, Председателя Сената, Председателя Мажилиса или не менее одной пятой части от общего числа депутатов Парламента. Законы или иные нормативные правовые акты, признанные неконституционными, в том числе ущемляющими закрепленные Конституцией права и свободы человека и гражданина, Конституционным Советом отменяются и не подлежат применению.
      Конституционный Совет состоит из семи членов, полномочия которых длятся шесть лет. Пожизненными членами Конституционного совета являются по праву экс-Президенты Республики. Два члена Конституционного Совета назначаются Президентом Республики, по два члена Конституционного Совета назначаются соответственно Сенатом и Мажилисом.

       Суды и правосудие

      Суды состоят из постоянных судей, независимость которых защищается Конституцией и законом. Судами Республики Казахстан являются Верховный Суд и местные суды, учреждаемые законом. Все судьи назначаются Президентом, за исключением членов Верховного суда. Верховный Суд является высшим судебным органом Республики Казахстан.
      Председатель и судьи Верховного Суда Республики Казахстан избираются Сенатом по представлению Президента Республики на основании рекомендаций Высшего Судебного Совета.
      Суд не вправе применять законы и иные нормативные правовые акты, ущемляющие закрепленные Конституцией права и свободы человека и гражданина.
      Статус, порядок формирования и организация работы судов определяются  Конституционным законом Республики Казахстан от 25 декабря 2000 года "О судебной системе и статусе судей Республики Казахстан", Высшего Судебного Совета -  Законом Республики Казахстан от 28 мая 2001 года "О Высшем Судебном Совете Республики Казахстан".
      С 1 января 2007 года в Республике Казахстан введено судопроизводство с участием присяжных заседателей.

       Прокуратура

      Прокуратура осуществляет высший надзор за точным и единообразным применением законов, указов Президента, иных нормативных правовых актов, представляет интересы государства в суде, и в пределах, установленных законом, осуществляет уголовное преследование.
      Прокуратура Республики составляет единую централизованную систему с подчинением нижестоящих прокуроров вышестоящим и Генеральному прокурору, назначаемому Президентом сроком на пять лет. Прокуратура подотчетна лишь Президенту.
      Компетенция, организация и порядок деятельности Прокуратуры определяются  Законом Республики Казахстан от 21 декабря 1995 года "О Прокуратуре".

       Местные органы власти

      Местное государственное управление осуществляется местными представительными и исполнительными органами, которые ответственны за состояние дел на соответствующей территории.
      Местные представительные органы - маслихаты - избираются населением на основе всеобщего, равного, прямого избирательного права сроком на пять лет.
      К ведению маслихатов относятся: утверждение планов, экономических и социальных программ развития территории, местного бюджета и отчетов об их исполнении; решение вопросов местного административно-территориального устройства; рассмотрение отчетов руководителей местных исполнительных органов по вопросам, входящим в компетенцию маслихата, и осуществление иных полномочий по обеспечению прав и законных интересов граждан.
      Местные исполнительные органы входят в единую систему исполнительных органов Республики Казахстан и обеспечивают проведение общегосударственной политики исполнительной власти на соответствующей территории.
      К ведению местных исполнительных органов относятся: разработка экономических и социальных программ развития, местного бюджета, управление коммунальной собственностью, иные полномочия, определенные Конституцией и законодательством.
      Акимы областей, города республиканского значения и столицы назначаются на должность Президентом Республики с согласия маслихатов соответственно областей, города республиканского значения и столицы.
      По инициативе не менее одной пятой от общего числа депутатов маслихата может быть поставлен вопрос о выражении вотума недоверия акиму. В этом случае маслихат большинством голосов от общего числа его депутатов вправе выразить недоверие акиму и поставить вопрос о его освобождении от должности соответственно перед Президентом Республики либо вышестоящим акимом. Полномочия акимов областей, городов республиканского значения и столицы прекращаются при вступлении в должность вновь избранного Президента.

       Законодательное и институциональное обеспечение прав человека

      За годы независимости Казахстаном была проделана огромная работа по совершенствованию законодательства и приведению его в соответствие с нормами международных документов о правах человека, ратифицированных страной. Учреждены такие правозащитные учреждения как Комиссия по правам человека при Президенте Республики Казахстан, Уполномоченный по правам человека в Республике Казахстан, Национальная комиссия по делам семьи и гендерной политике при Президенте Республики Казахстан.
      Комиссия по правам человека - один из наиболее распространенных в мире типов национальных правозащитных учреждений. В Казахстане этот орган был создан Указом Президента Республики в 1997 году.
      В соответствии с  Положением о Комиссии по правам человека при Президенте Республики Казахстан, утвержденным Указом Главы государства от 19 марта 2003 года, основным направлением деятельности Комиссии по правам человека является содействие Главе государства в реализации его конституционных полномочий гаранта прав и свобод человека. Комиссия вырабатывает предложения по совершенствованию государственной политики в области прав человека и повышению эффективности правозащитных механизмов. Поступающие в Комиссию обращения, прежде всего, необходимы для изучения ситуации с правами человека, выявления недостатков в законодательной базе и правоприменительной практике государственных органов.
      Являясь консультативно-совещательным политическим органом, Комиссия по правам человека при Президенте Республики Казахстан взаимодействует с государственными органами, судами, прокуратурой, полицией, а также с неправительственными организациями, которые стали ее полноценными партнерами в деле защиты законных прав и интересов казахстанцев.
      Вместе с тем, в соответствии с  Указом Президента Республики Казахстан от 19 сентября 2002 года N 947 учреждена должность Уполномоченного по правам человека, а государственным органом определен Центр по правам человека, который осуществляет информационно-аналитическое, организационно-правовое и иное обеспечение деятельности Уполномоченного по правам человека.
      Появление института Уполномоченного по правам человека в Республике Казахстан (далее - Уполномоченный) стало следствием развития общества, его демократизации и становления идей, прав человека в стране. Созданию нового государственного органа предшествовала многоплановая работа по популяризации данного института, анализу и проектированию воздействия института Уполномоченного на совершенствование государственного управления.
      Также в 2006 году была учреждена Национальная комиссия по делам семьи и гендерной политике при Президенте Республики Казахстан, преобразованная в мае 2008 года в Национальную комиссию по делам женщин и семейно-демографической политике при Президенте Республики Казахстан.
      В соответствии с частью 1  статьи 2 Гражданского кодекса Республики Казахстан гражданское законодательство основывается на признании равенства участников регулируемых им отношений, неприкосновенности собственности, свободы договора, недопустимости произвольного вмешательства кого-либо в частные дела, необходимости беспрепятственного осуществления гражданских прав, обеспечения восстановления нарушенных прав, их судебной защиты.
      Согласно  статье 5 Гражданского процессуального кодекса задачами гражданского судопроизводства являются защита нарушенных или оспариваемых прав, свобод и охраняемых законом интересов граждан, государства и организаций, укрепление законности и правопорядка, предупреждение правонарушений.
      Задачами  Уголовного кодекса , принятого 16 июля 1997 года, являются: защита прав, свобод и законных интересов человека и гражданина, собственности, прав и законных интересов организаций, общественного порядка и безопасности, окружающей среды, конституционного строя и территориальной целостности Республики Казахстан, охраняемых законом интересов общества и государства от преступных посягательств, охрана мира и безопасности человечества, а также предупреждение преступлений.
      Согласно части 2  статьи 8 Уголовно-процессуального кодекса установленный законом порядок производства по уголовным делам должен обеспечивать защиту от необоснованного обвинения и осуждения, от незаконного ограничения прав и свобод человека и гражданина, в случае незаконного обвинения или осуждения невиновного - незамедлительную и полную его реабилитацию, а также способствовать укреплению законности и правопорядка, предупреждению преступлений, формированию уважительного отношения к праву.
      Целями уголовно-исполнительного законодательства Республики Казахстан являются восстановление социальной справедливости, исправление осужденных, предупреждение совершения новых преступлений как осужденными, так и иными лицами. В соответствии с целями уголовно-исполнительное законодательство имеет своей задачей регулирование порядка и условий отбывания наказаний, определение средств исправления осужденных, охрану их прав, свобод и законных интересов, оказание им помощи в социальной адаптации.

       Информирование и пропаганда прав человека

      Постановлением Правительства Республики Казахстан от 30 июня 2006 года утвержден  Национальный план действий по образованию в области прав человека в Республике Казахстан на 2006-2007 годы (далее - Национальный план).
      Республика Казахстан поддерживает цели Всемирной программы в области прав человека (далее - Всемирная программа), рекомендованной Генеральной Ассамблеей Организации Объединенных Наций, и отмечает, что образование в области прав человека вносит огромный вклад в дело осуществления прав человека.
      Резолюцией 2004/71 Комиссии по правам человека в рамках первого этапа (2005-2007 годы) Всемирной программы основное внимание уделяется системам начального и среднего образования. В соответствии с этим Республика Казахстан взяла на себя обязательства по проведению исследования по вопросам образования в области прав человека в системе средних школ и разработке Национального плана.
      Следует отметить, что данная программа не является первой в многолетнем процессе образования в области прав человека. В целях оказания содействия инициативам в области просвещения по вопросам прав человека были приняты конкретные международные рамки действий, такие как Десятилетие образования в области прав человека ООН на 1995-2004 годы, которые способствовали разработке и осуществлению всеобъемлющих, эффективных и устойчивых стратегий в интересах образования в области прав человека на национальном уровне.
      В процессе разработки Национального плана Министерство образования и науки Республики Казахстан (далее - МОН) провело национальное исследование на предмет образования в области прав человека в средних общеобразовательных школах, с привлечением экспертов и социологических организаций.
      В соответствии с этим были разработаны индикаторы для мониторинга знаний по правам человека, среди которых: показатель осведомленности школьников об основных правах человека, количество часов, выделяемых на преподавание прав человека, оснащенность учебниками и пособиями по правам человека и другие.
      Проведенное исследование позволило увидеть общую картину по образованию в области прав человека в средней школе.
      Количество часов на преподавание прав человека в разных классах составляет от четырех до пяти часов в месяц, в дополнение к этому проводятся факультативы, классные часы, внешкольные мероприятия.
      Результаты опроса показали, что учащиеся проявляют высокий интерес (96 %) к более глубокому изучению своих прав в школе. Процент детей, знающих, куда обращаться, если их права нарушены, увеличивается от младших классов к старшим (с 43 % до 58 %).
      Велика роль родителей и семьи в формировании знаний и практической помощи детям по вопросам прав человека, так как больше половины учеников получают информацию о правах человека от своих родителей, и в случае нарушения их прав они также обратятся к родителям.
      Широкое обсуждение результатов исследования, а также выработанные рекомендации и предложения содействуют совершенствованию образования в области прав человека, корректировке преподавания граждановедения и других дисциплин правового спектра с учетом важности преподавания прав человека. С целью обсуждения проекта национального исследования был проведен ряд мероприятий совместно с Уполномоченным по правам человека в Республике Казахстан, неправительственными организациями при поддержке Центра Организации по безопасности и сотрудничеству в Европе (далее - ОБСЕ) в Казахстане.
      Важно отметить позитивные тенденции в ситуации с образованием в области прав человека в республике. Права человека внедряются и реализуются в рамках всей системы образования и на всех уровнях образования. Национальный план включает цели, приоритеты, а также мероприятия по его реализации, определенные по результатам проведения национального исследования. В Национальном плане предусмотрено 8 приоритетов, которые сформированы с учетом компонентов образования в области прав человека в средней школе, предложенных Всемирной программой образования в области прав человека.
      Достижение целей Национального плана носит краткосрочный характер (2006-2007 годы), что продиктовано необходимостью реализации первого этапа (2005-2007 годы) Всемирной программы. По итогам реализации Национального плана планируется проведение работ по оценке достижений и разработка плана реализации последующих этапов Всемирной программы.
      Основными целями Национального плана являются: совершенствование образования культуры прав человека, достижение общего понимания основных принципов и методов образования в области прав человека, уделение особого внимания образованию в области прав человека на национальном и международном уровнях, расширение взаимодействия и сотрудничества всех заинтересованных сторон в деле развития и совершенствования образования в области прав человека, а также совершенствование действующих учебных программ образования в области прав человека.
      Реализация мероприятий Национального плана призвана дать эффект, который выразится в формировании культуры прав человека у школьника, способного активно и грамотно пользоваться своими правами, повышении уровня правосознания учащихся, снижении детской преступности, а также в проявлении других позитивных в правовом плане проявлениях. Однако следует помнить, что совершенствование системного образования в области прав человека и работа по воспитанию учащихся в духе уважения прав человека связана с большими трудностями, и решение их возможно лишь путем длительной и целенаправленной работы.
      В целях реализации поставленных задач необходимо тесное сотрудничество всех заинтересованных участников данного процесса: государственных органов, международных организаций, неправительственного сектора, а так же самих педагогических работников и учащихся.
      Таким образом, Национальный план представляет собой ряд первоочередных спланированных конкретных действий, направленных на совершенствование образования в области прав человека в рамках среднего образования в Республике Казахстан.
      В рамках реализации Национального плана осуществляется ряд мероприятий, способствующих формированию правовой культуры школьников:
      с 2006-2007 учебного года в школах республики правовые дисциплины включены в перечень республиканских олимпиад и соревнований научных проектов;
      в период с 30 ноября по 20 декабря 2006 года в организациях среднего общего, начального профессионального и среднего профессионального образования проведены республиканская акция студентов юридических вузов и колледжей "Правовые знания - школьникам" и другие специальные мероприятия, посвященные Дню прав человека, Всеобщей Декларации прав человека;
      на веб-сайте МОН создана рубрика "Образование по правам человека";
      подготовлены и опубликованы специальные материалы по проблемам образования в области прав человека в периодических журналах и газетах: "Внешкольник Казахстана", "Қазақстан тарихы", "История Казахстана: преподавание в вузах и школах", "Учитель Казахстана", "Қазақстан мұғалімі", "Қазақстан мектебі", "Столичное образование" и другие.
      В соответствии с Государственными общеобязательными стандартами образования в общеобразовательных школах изучается цикл общественно-правовых дисциплин: в начальных классах - "Родная речь", "Познание мира", в старших классах - "История" (51 час в год), "История Казахстана" (51 час), "Основы обществознания" (68 часов), "Основы правоведения" (68 часов). Кроме того, ведутся специальные курсы, разработанные Международным фондом избирательных систем по программе "Введение в граждановедение". С 2005-2006 учебного года в школах республики реализуется региональный проект "Исследуя гуманитарное право" (далее - ИГП), одной из основных задач которого является распространение знаний о международном гуманитарном праве. Данная программа направлена на ограничение и предотвращение нарушений гуманитарного права и основных прав человека, способствует формированию мировоззрения учащихся, учит исследовать различные аспекты определенной проблемы и конструктивно обсуждать ее. В ходе изучения курса у учащихся развиваются интерес и понимание современных социальных и политических событий, школьники учатся оценивать текущие события и гуманитарные акции с точки зрения международного права, знакомятся с деятельностью общественных объединений, призванных оказывать поддержку уязвимым слоям населения.
      Пилотный проект ИГП реализуется в 30 общеобразовательных школах Алматинской, Южно-Казахстанской, Жамбылской и Кызылординской областей.
      Координирование и методическое обеспечение проекта ИГП возложены на Республиканский институт повышения квалификации научно-педагогических кадров системы образования и областные институты повышения квалификации педагогических кадров. Учебное пособие ИГП вошло в приказ Министра образования и науки Республики Казахстан от 15 февраля 2007 года "Об утверждении Перечня учебных изданий, разрешенных к использованию в организациях образования в 2007-2008 году".
      Реализация мероприятий Национального плана призвана дать эффект, который выразится в формировании культуры прав человека у школьника, способного активно и грамотно пользоваться своими правами, в повышении уровня правосознания учащихся, снижении детской преступности, а также в проявлении других позитивных в правовом плане проявлениях. Однако следует помнить, что совершенствование системного образования в области прав человека и работа по воспитанию учащихся в духе уважения прав человека связана с большими трудностями, и решение их возможно лишь путем длительной и целенаправленной работы.

       О защите прав человека

      Республика Казахстан утверждает себя демократическим, светским, правовым и социальным государством, высшими ценностями которого являются человек, его жизнь, права и свободы.
      За нарушение прав человека в национальном законодательстве предусмотрены следующие виды ответственности:
       Главой 3 Уголовного Кодекса Республики Казахстан за совершение преступления против конституционных и иных прав и свобод человека и гражданина предусмотрена уголовная ответственность. Это следующие статьи: 141 "Нарушение равноправия граждан", 142 "Нарушение неприкосновенности частной жизни", 143 "Незаконное нарушение тайны переписки, телефонных переговоров, почтовых, телеграфных и иных сообщений", 144 "Разглашение врачебной тайны", 145 "Нарушение неприкосновенности жилища", 146 "Воспрепятствование осуществлению избирательных прав или работе избирательных комиссий", 147 "Фальсификация избирательных документов, документов референдума или неправильный подсчет голосов", 148 "Нарушение трудового законодательства Республики Казахстан", 149 "Воспрепятствование осуществлению права на свободу совести и вероисповеданий", 150 "Воспрепятствование деятельности общественных объединений", 151 "Воспрепятствование проведению собрания, митинга, демонстрации, шествия, пикетирования или участию в них", 152 "Нарушение правил охраны труда", 153 "Принуждение к участию в забастовке или к отказу от участия в забастовке", 155 "Воспрепятствование законной профессиональной деятельности журналиста".
      Гражданским Кодексом Республики Казахстан от 27 декабря 1994 года регулируется защита личных неимущественных и имущественных отношений граждан. Так,  статьями 143 ,  144 ,  145 ,  146 данного Кодекса предусмотрены права на защиту чести, достоинства и деловой репутации, на охрану тайны личной жизни, на собственное изображение, на неприкосновенность жилища.
      Защита гражданских прав осуществляется путем признания прав; восстановления положения, существовавшего до нарушения права; пресечения действий, нарушающих право или создающих угрозу его нарушения; присуждения к исполнению обязанности в натуре; взыскания убытков, неустойки; признания сделки недействительной; компенсации морального вреда; прекращения или изменения правоотношений; признания недействительным или не подлежащим применению не соответствующего законодательству акта органа государственного управления или местного представительного либо исполнительного органа; взыскания штрафа с государственного органа или должностного лица за воспрепятствование гражданину или юридическому лицу в приобретении или осуществлении права, а также иными способами, предусмотренными законодательными актами.
      Кодексом Республики Казахстан от 30 января 2001 года "Об административных правонарушениях" предусмотрена административная ответственность за нарушения прав человека в области охраны здоровья, санитарно-эпидемиологического благополучия населения, окружающей среды, общественной нравственности, собственности, общественного порядка и безопасности предусмотрена административная ответственность, в частности,  статьи 87 ,  89  - за нарушение работодателем или должностным лицом трудового законодательства Республики Казахстан,  статья 221 - за нарушение правил по безопасному ведению работ,  статья 241 - за уклонение от проведения мер по ликвидации последствий экологического загрязнения,  статья 323 - за нарушение санитарно-гигиенических и санитарно-противоэпидемических правил и норм,  статья 336 - за распитие спиртных напитков или появление в общественных местах в пьяном виде.

       Международно-правовые акты как часть национальной правовой системы и применение норм международных правовых актов по правам человека государственными органами, судами в ходе судебного разбирательства
      Согласно  статье 4 Конституции действующим правом в Республике являются нормы Конституции, соответствующих ей законов, иных нормативных правовых актов, международных договорных и иных обязательств Республики, а также нормативных постановлений Конституционного Совета и Верховного Суда Республики. Конституция имеет высшую юридическую силу и прямое действие на всей территории страны. Международные договоры, ратифицированные Республикой, имеют приоритет перед ее законами и применяются непосредственно, кроме случаев, когда из международного договора следует, что для его применения требуется издание закона. Все законы, международные договоры, участником которых является Республика, публикуются. Официальное опубликование нормативных правовых актов, касающихся прав, свобод и обязанностей граждан, является обязательным условием их применения.
      Согласно  статье 1 Уголовного Кодекса Республики Казахстан от 16 июля 1997 года уголовное законодательство основывается на Конституции Республики Казахстан, конституционных законах и общепризнанных принципах и нормах международного права.
      Согласно  статье 1 Уголовно-процессуального Кодекса Республики Казахстан от 13 декабря 1997 года порядок уголовного судопроизводства на территории Республики Казахстан определяется Конституцией Республики Казахстан, конституционными законами, и общепризнанными принципами и нормами международного права. Международные договорные и иные обязательства Республики Казахстан, а также нормативные постановления Конституционного Совета и Верховного Суда Республики Казахстан, регулирующие порядок уголовного судопроизводства, являются составной частью уголовно-процессуального права.
      Частью 8  статьи 3 Гражданского Кодекса Республики Казахстан от 27 декабря 1994 года предусмотрено, что, если международным договором, участником которого является Республика Казахстан, установлены иные правила, чем те, которые содержатся в гражданском законодательстве Республики Казахстан, применяются правила указанного договора. Международные договоры, участником которых является Республика Казахстан, к гражданским отношениям применяются непосредственно кроме случаев, когда из международного договора следует, что для его применения требуется издание соответствующего нормативного правового акта.
      В соответствии с пунктом 3  статьи 2 Трудового кодекса Республики Казахстан от 15 мая 2007 года, если международным договором, ратифицированным Республикой Казахстан, установлены иные правила, чем те, которые содержатся в настоящем Кодексе, то применяются правила международного договора. Международные договоры, ратифицированные Республикой Казахстан, к трудовым отношениям применяются непосредственно, кроме случаев, когда из международного договора следует, что для его применения требуется издание закона.
      Согласно  статье 2 Гражданского процессуального кодекса Республики Казахстан от 13 июля 1999 года порядок судопроизводства по гражданским делам на территории Республики Казахстан определяется конституционными законами, Гражданским процессуальным кодексом Республики Казахстан, основанном на Конституции и общепризнанных принципах и нормах международного права. Международные договорные и иные обязательства Республики Казахстан являются составной частью гражданского процессуального права.
      Также частью 3  статьи 1 Кодекса Республики Казахстан об административных правонарушениях от 30 января 2001 года предусмотрено, что международные договорные и иные обязательства Республики Казахстан, регулирующие административно-деликатные правоотношения, являются составной частью законодательства об административных правонарушениях.
      Международные договоры, ратифицированные Республикой, имеют приоритет перед ее законами и применяются непосредственно, кроме случаев, когда из международного договора следует, что для его применения требуется издание закона.
       Закон "О международных договорах Республики Казахстан" от 30 мая 2005 года определяет порядок заключения, выполнения, изменения и прекращения международных договоров Республики Казахстан. В соответствии с указанным законом международные договоры Республики Казахстан заключаются, выполняются, изменяются и прекращаются в соответствии с Конституцией, общепризнанными принципами и нормами международного права, положениями самого международного договора,  Венской конвенцией о праве международных договоров, настоящим Законом и иными законодательными актами Республики Казахстан.
      В  статье 20 вышеуказанного закона отмечается, что Президент Республики Казахстан и Правительство Республики Казахстан принимают меры по обеспечению выполнения международных договоров Республики Казахстан. Кроме того, отмечается, что центральные государственные органы Республики Казахстан в пределах своей компетенции обеспечивают выполнение обязательств, принятых по международным договорам Республикой Казахстан, наблюдают за осуществлением принадлежащих Республике Казахстан прав, вытекающих из таких международных договоров, и за выполнением другими участниками международных договоров их обязательств. Общее наблюдение и контроль за выполнением международных договоров Республики Казахстан осуществляет Министерство иностранных дел Республики Казахстан.
      В  статье 21 указанного закона отмечается, что в случае нарушений международных договоров Республики Казахстан другими их участниками, а также в иных случаях, предусмотренных нормами международного права, действие таких международных договоров может быть прекращено или приостановлено нормами настоящего закона.
      Также необходимо отметить, что в целях обеспечения усиления контроля за реализацией международных договоров и договоренностей, достигнутых Республикой Казахстан на переговорах и встречах высшего и межправительственного уровня, Указом Президента Республики Казахстан от 9 апреля 1996 года N 2940 утверждены  Правила реализации международных договоров Республики Казахстан и договоренностей, достигнутых в ходе встреч и переговоров на высшем и межправительственном уровнях, а также решений международных организаций, членом которых является Республика Казахстан.

       Экономика страны

      Валовой внутренний продукт (далее - ВВП), в млн. тенге:
      2005 год - 7 457 063,9
      2006 год - 10 139 500,0
      2007 год - 12 763 211,6
      2008 год - 3 144 011,7 (ВВП за 1 квартал 2008 года)

       Инфляция

      Уровень инфляции (прирост) в 2005 году - 7,5 %, в 2006 году - 8,4 %, в 2007 году - 1,9 %, на июнь 2008 года - 1,2 %.

             Численность занятых, безработных
              и уровень безработицы


2004

2005

2006

2007

2008
(1
квартал
2008
года)

Численность
занятых в
экономике
всего, тыс.
чел. в том
числе:

7181,8

7261,0

7403,5

7713,5

7800,0

Мужчины

3718,5

3764,4

3808,9

3961,2


Женщины

3463,3

3496,6

3594,6

3752,3


Численность безработных

658,8

640,7

625,4

583,9

573,8

Из них зареги-
стрированных в
качестве
безработных в
органах заня-
тости, на конец
года

117,7

94,0

75,1

62,5

62,0

Уровень
безработицы,
в %

8,4

8,1

7,8

7,0

6,9

Доля зареги-
стрированных
безработных в
численности
экономически
активного
населения (на
конец года),
в %

1,5

1,2

0,9

0,8

0,8
(1
квартал
2008
года)

       Этноконфессиональный состав населения страны

      Казахстан является многонациональным и поликонфессиональным государством, где наибольший удельный вес в общей численности населения занимают казахи - 58,6 % и русские - 26,1 %. На долю других этносов и этнических групп приходится 15,3 % населения республики.
      По результатам социологических исследований по проблемам межэтнических отношений, проводимых на регулярной основе МКИ, сохраняется необходимость проведения национальной политики, направленной на сохранение межэтнического согласия. Главными задачами являются продолжение углубленного изучения происходящих национальных процессов, стимуляция общественного, национального самопознания этнокультурной среды, дальнейшая корректировка возникающих проблем и профилактика угроз стабильности и согласия в межэтнических отношениях.
      По сравнению с результатами опроса 2007 года негативные моменты в межэтнических взаимоотношениях по месту жительства не столь существенны, проблемы обычно решаются на месте благодаря традиционно сложившейся толерантности народа Казахстана, многолетнему опыту личностного и группового взаимодействия и не могут в целом повлиять на настрой сотрудничества и взаимопонимания.
      В Республике Казахстан официально зарегистрированы более 470 национально-культурных объединений, из которых наиболее активными являются: уйгурские, немецкие, корейские, украинские, русские центры.
      В Казахстане существует высокий уровень религиозной толерантности и веротерпимости.
      По данным Комитета по делам религий Министерства юстиции Республики Казахстан, по состоянию на 1 января 2008 года насчитывается 4001 религиозных объединений и групп. Из них 2337 проповедуют ислам (Суннизм - 2324, Шиизм - 4, Ахмадийский Жамагат - 4).
      Православные религиозные объединения и группы составляет 281 организация, из них Русская Православная Церковь 272, Старообрядческие церкви - 7.
      Католицизм - 82, из них Римско-католическая церковь - 78 и Греко-католическая церковь - 4.
      Протестантизм - 1189, из них традиционные протестанты - 646, пятидесятники - 53, пресвитерианские - 215, нетрадиционные протестантские направления - 275.
      Буддизм всего - 4, из них тибетстко-буддийский центр - 1 и вон-буддизм и другие - 3.
      Иудаизм - 21, из них еврейские общины - 27.
      Нетрадиционные религии составляют 50 организаций, благотворительные религиозные фонды и другие общества - 31 объединений.
      По результатам последних социологических исследований 92,2 % опрошенных ответили, что не испытывали недоброжелательного отношения окружающих людей из-за своей принадлежности к определенной религии. Это количество равно как среди мусульман, так и среди христиан.
      Идея теократического государства у мусульман Казахстана по-прежнему не находит своей поддержки. Если в исследовании 2006 года 70 % мусульман обозначили свою резко отрицательную позицию и только 11 % признали возможность теократии, то в исследовании 2007 года уже 74 % мусульман против и только 2,5 % - "за". Степень неприятия идеи теократического государства у христиански ориентированных славян еще больше - 86 %.
      В Казахстане в распоряжении верующих 3100 мечетей, храмов, молитвенных домов и иных культовых сооружений. В том числе 2195 мусульманских мечетей, 257 православных церквей, 89 католических костелов, 10 иудейских синагог, 546 протестантских молитвенных домов, один буддистский храм. Для сравнения: в 1991 году было всего 25 мечетей, в 1989 году - 62 православных прихода. В Республике Казахстан действуют восемь высших (в том числе два исламских, одно католическое, одно лютеранское и четыре протестантских), шесть средних специальных и три общеобразовательных духовных учреждения. Религиозными объединениями выпускается 38 периодических печатных изданий. Крупными центрами развития религий стали Астана, Алматы, Южно-Казахстанская и Алматинская области.
      Событиями, имеющими важное международное значение, стали проведенные по инициативе Главы государства два Съезда лидеров мировых и традиционных религий.

       Языковая политика в Республике Казахстан

      С обретением республикой независимости все факторы общественно-политических и социальных процессов стали создавать благоприятные условия для реализации национально-культурных потребностей всех этносов и этнических групп, проживающих в Казахстане. В государстве принимаются меры по созданию равных возможностей для развития языка и культуры всех проживающих в республике этносов. Конституцией, законами " О гражданстве Республики Казахстан ", " О языках в Республике Казахстан ", " Об общественных объединениях ", " О культуре ", " Об образовании ", " Об охране и использовании объектов историко-культурного наследия " закреплены права каждого гражданина, представителя каждого этнического меньшинства на возрождение и развитие самобытной культуры, на свободный выбор языка обучения и воспитания. В соответствии со  статьей 19 Конституции всем без исключения предоставляется право на пользование родным языком и культурой, на свободный выбор языка общения, воспитания, обучения и творчества.  Государственная программа функционирования и развития языков на 2001-2010 годы, утвержденная Указом Президента Республики Казахстан от 7 февраля 2001 года N 550, направлена не только на возрождение и расширение функций казахского языка, но и на сохранение общекультурных функций русского языка, развитие языков этнических групп.
      Обеспечение этой задачи осуществляется через получение общего среднего образования на родном языке или преподавание родного языка в качестве обязательного предмета.
      Мозаичность языковой и этнокультурной ситуации в Республике Казахстан предопределяет объективные трудности в организации поликультурного образования.
      В местах компактного проживания этнических групп функционируют школы 75(0,9 %) - с узбекским, 15(0,1 %) - уйгурским, 3(0,03 %) - таджикским, 1(0,01 %) - украинским языками обучения.
      В 126 общеобразовательных школах республики изучают как самостоятельный предмет 15 родных языков: немецкий, польский, корейский, дунганский, татарский, турецкий, азербайджанский, курдский, уйгурский, чеченский, греческий, армянский, иврит, белорусский, украинский.
      В 76 общеобразовательных школах родные языки изучаются факультативно или в кружках: немецкий, корейский, иврит, татарский, польский, украинский, армянский, греческий, азербайджанский, чеченский, беларуский, карачаево-черкеский, чувашский, болгарский, казахский, русский.
      В соответствии с пунктом 6.15. Государственного общеобязательного стандарта среднего общего образования в 10-11 классах родной язык изучается по выбору учащихся.
      В высших учебных заведениях страны обучаются представители более 80 национальностей, более 60 % студентов получают образование на русском языке. В Казахском национальном педагогическом университете имени Абая обучение ведется на уйгурском, турецком, азербайджанском, корейском, китайском и немецком языках.
      Задачи по обеспечению прав граждан на изучение родных языков осуществляется путем привлечения национально-культурных объединений к реализации государственной языковой политики.
      Национально-культурными объединениями образованы воскресные школы во всех регионах страны. Наиболее успешно реализуют возможности воскресных школ в обучении родному языку немецкая, корейская, еврейская, татарская и польская диаспоры.
      В республике функционируют 196 воскресных школ с численным контингентом более 7000 детей и взрослых и три школы национального возрождения в городах Усть-Каменогорске, Петропавловске, Павлодаре, в которых изучается 30 языков, с численным составом 1163 учащихся.
      В соответствии с пунктом 4.1 Плана мероприятий по реализации поручений Президента Республики Казахстан Н. Назарбаева и предложений, высказанных участниками XII сессии Ассамблеи народа Казахстана, утвержденного Руководителем Администрации Президента Республики Казахстан 29 декабря 2006 года N 35-13.61, при воскресных школах национально-культурных объединений организовываются курсы государственного языка. Сформированы группы, подобраны преподаватели.
      Национально-культурные объединения активно поддерживают мероприятия по языковой тематике.
      Вопрос формирования поликультурного общества и сохранение его стабильности является одним из приоритетных вопросов внутренней политики нашего государства. Приоритеты государственной политики, связанные с укреплением межнационального согласия, отражены в деятельности Министерства культуры и информации.
      Реализация государственной политики в этой сфере обеспечивается проведением комплекса мероприятий по следующим базовым направлениям:
      информационно-пропагандистское обеспечение вопросов укрепления межнационального согласия и профилактики этнической дискриминации;
      организационно-практические и исследовательские мероприятия по созданию условий для развития межэтнических отношений и сохранению этнической самобытности, развития языка, образования и культуры этносов, проживающих в Казахстане.
      Тема сохранения межнациональной стабильности занимает существенное место в информационной деятельности Министерства культуры и информации.
      Годовой объем по данной тематике по линии печатных средств массовой информации составляет 342 газетные полосы формата А-2 (больше, чем в 2006 году, на 92 полосы) и 80 учетно-издательских листов в журналах (больше, чем в 2006, на 16 учетно-издательских листов).
      На независимых телеканалах объем этих работ составляет 205 часов в год (64 миллиона тенге).
      В 2007 году из 74 средств массовой информации, выполняющих государственный заказ, по вопросам межнационального согласия работали 21, в том числе 12 республиканских газет, 4 национальных издания ("Deutsche Allgemeine Zeitung", "Украiнськi новини", "Уйғур авази", "Коре ильбо"), 4 республиканских телеканала, открытое акционерное общество "Национальная компания "Казахское информационное агентство".
      Основной задачей средств массовой информации является формирование в общественном сознании устойчивого мнения о необходимости сохранения существующего уровня межэтнического согласия и недопущение влияния возможных кризисных ситуаций на стабильность в общественной жизни.
      В целом информационно-пропагандистская работа в данном направлении строится на основе производства тематических передач, постоянной ротации аудио-видеороликов в эфире республиканских телеканалов, публикации специализированных материалов, статей, интервью, комментариев в общенациональных печатных изданиях.
      В эфире республиканских телеканалов выходят специализированные культурно-просветительские передачи (информационно-аналитические, цикловые, интерактивные программы) о жизни различных этносов на территории Казахстана, основные из них - "Мы - граждане Казахстана" (Национальный телеканал "Казахстан"), "Сто народов" (31 канал), "Достык-Дружба" (Казахское радио).
      В передачах, выходящие под эгидой Республиканской телерадиокорпорации "Казахстан", запись программ проходит с непосредственным участием представителей национально-культурных центров на языках этносов народа Казахстана.
      Постоянно осуществляется прокат видеороликов и тележурналов: Национальным телеканалом "Казахстан" изготовлено 3 тематических видеоролика и 10 аудиороликов, Агентством "Хабар" 10 тележурналов. Общее количество ротации данной продукции в эфире составляет 528 раз.
      Систематически проводятся встречи с главными редакторами по актуальным вопросам реализации информационной политики в сфере внутриполитической стабильности.
      В эфире государственных телеканалов организуются специальные проекты с участием лидеров национально-культурных центров, старейшин национальных диаспор, депутатов, общественных деятелей.
      На постоянной основе в периодических печатных изданиях функционируют специализированные рубрики, направленные на продвижение и пропаганду идей мира и согласия в общественной среде: "Духовные ценности", "Мемлекеттік мәселе", "Пікір", "Позиция", "Актуально", "Сухбат", "События".
      Под этими газетными рубриками в течение 1 квартала 2008 года размещены около 500 материалов.
      Наряду с целенаправленной информационной работой Министерство культуры и информации уделяет значительное внимание изучению и анализу материалов, публикуемых и выходящих в эфир по данной тематике.
      В этой связи ведется постоянный мониторинг электронных и печатных средств массовой информации, интернет-сайтов на предмет разжигания межнациональной розни, а также других действий, противоречащих законодательству.
      Ежедневно по результатам мониторинга 6 республиканских телеканалов, 32 периодических изданий и 11 веб-сайтов общественно-политической направленности составляется "информационная картина дня" по широкому спектру вопросов.
      В целом, по результатам мониторинга следует отметить, что республиканские СМИ проводят взвешенную информационную политику по вопросу межнационального согласия.
      Одной из характерных особенностей развития Казахстана на современном этапе является постоянное возрастание роли религии в жизни общества. Повышается ее авторитет и статус, расширяются социальные функции, растет число верующих и религиозных объединений. Как известно в Казахстане были проведены два съезда мировых и традиционных религий, в которых приняли участие представители большинства религиозных течений нашей планеты. Президент и Правительство страны постоянно поддерживают контакт с главами мировых конфессий. В соответствии с Конституцией Республики Казахстан и принятым в 1992 году  Законом РК "О свободе вероисповедания и религиозных объединениях" верующие получили возможность свободно исповедовать религию, не подвергаясь ограничению своих общечеловеческих и гражданских прав и обязанностей перед государством. В Республике действует более 40 конфессий. В Казахстане доминирует ислам в форме суннизма ханафитского мазхаба. Русская православная церковь является вторым по численности верующих религиозным направлением.
      Достаточно длительный опыт деятельности на территории Республики имеют также Римско-католическая церковь, некоторые протестантские течения (в основном Евангельские христиане-баптисты, лютеране), иудаизм, буддизм.
      С начала 90-х годов прошлого века активную деятельность в Республике развернули такие новые и нетрадиционные для республики религиозные течения, как Свидетели Иеговы, меннониты, мормоны, мунисты, ваххабиты, кришнаиты, сайентологи, бахай, трансцендентальная медитация и другие.
      Число верующих официальной статистикой не охвачено в силу того, что Закон Республики Казахстан "О свободе вероисповедания и религиозных объединениях" предоставляет право свободно выбирать любую религию или не исповедовать никакой, и человек вправе не предоставлять данных о своей религиозной принадлежности. По данным социологического мониторинга религиозной ситуации в Республике, проводимого Министерством культуры и информации, общее число верующих в Казахстане насчитывает от 50 % до 60 % населения. Однако, если применять более объективные критерии, согласно которым человек может считаться верующим (достаточно регулярное посещение храмов, мечетей, молитвенных домов и собраний; постоянное соблюдение религиозных обрядов, жизнь в соответствии с нормами веры и другое), то реальное количество верующих составляет не более 15-20 %) от общего числа населения.
       149 статья Уголовного Кодекса Республики Казахстан предусматривает уголовную ответственность за воспрепятствование осуществлению права на свободу совести и вероисповеданий.
      В Казахстане имеет место отождествление конфессиональной принадлежности верующих с их этнической принадлежностью. Исламская община, помимо казахов, составляющих в ней большинство, представлена узбеками, татарами, уйгурами, азербайджанцами, чеченцами и другими.
      Русская православная церковь объединяет в основном представителей славянских национальностей (кроме поляков). Наиболее многочисленными из них являются русские, украинцы, белорусы.
      Основную этническую часть Римско-католической церкви представляют немцы и поляки. Часть украинцев является приверженцами Греко-католической церкви (Униатская церковь).
      Протестантизм исповедуют в основном немцы и поляки. В то же время активная деятельность иностранных миссионеров способствует распространению протестантизма среди коренного населения Республики, русских, корейцев и других национальностей.
      Буддизм в Республике представлен слабо. В основном его исповедует немногочисленная часть корейской диаспоры и калмыки.
      Иудаизм представлен евреями.

       Заключительные замечания Комитета по ликвидации расовой дискриминации, Казахстан, СЕRD/С/65/СО/3, от 10 декабря 2004 г.

      Рассмотрев первоначальный третий периодические доклады Республики Казахстан (СЕRD/С/439/Аdd.2) Комитет по ликвидации расовой дискриминации отметив позитивные моменты, вместе с тем, принял заключительные замечания и сформулировал их в виде вызывающих озабоченность вопросов и ряда рекомендации.

       Позитивные аспекты, отмеченные Комитетом по ликвидации расовой дискриминации

      1. Комитет отмечает, что государство-участник является многонациональной страной, в которой проживает большое число весьма различных и значительных по размерам общин, составляющих в общей сложности свыше 40 % от общей численности населения, и высоко оценивает усилия государства-участника по представлению информации относительно этнического состава населения, а также других статистических данных.
      2. Комитет высоко оценивает усилия государства-участника по созданию и улучшению деятельности правозащитных органов.
      3. Комитет с удовлетворением отмечает представленную информацию об улучшении экономического положения в стране, в частности сокращении безработицы.
      4. Комитет также с удовлетворением отмечает тот факт, что государство-участник ратифицировало  Конвенцию 1951 года о статусе беженцев и Протокол к ней 1967 года, а также  Конвенцию МОТ о дискриминации (в области труда и занятий) 1958 года (N 111).

       Вопросы, вызывающие озабоченность, и рекомендации

      1. Комитет отмечает, что в государстве-участнике нет специального законодательства о расовой дискриминации.
      Комитет считает, что специальный национальный закон по вопросам расовой дискриминации, принятый для осуществления положений Конвенции и содержащий также юридическое определение расовой дискриминации, соответствующее положениям Конвенции, явился бы полезным подспорьем в деле борьбы против расовой дискриминации в государстве-участнике.
      В Казахстане декларативно и фактически осуществляется принцип межнационального, межконфессионального и межрасового единства и равноправия. Народ Казахстана, состоящий из представителей более чем 130 национальностей и этносов, полностью поддерживает все инициативы государства в сфере этнической и конфессиональной политики. Политика государства в названной сфере направлена на гражданскую консолидацию народа Казахстана, позитивно влияя на межнациональные отношения жителей страны. Поэтому считаем, что нет необходимости разработки специального закона о расовой дискриминации, он объективно не требуется Казахстану, так как принципы, касающиеся ликвидации расовой дискриминации, закреплены в Конституции Республики Казахстан, во многих законодательных актах, связанных с правами человека и гражданина, в частности, в Гражданском процессуальном кодексе Республики Казахстан, в Уголовно-процессуальном кодексе Республики Казахстан, где имеются соответствующие нормы.
      Так, пункт 2  статьи 14 Конституции Республики Казахстан гласит: "Никто не может подвергаться какой-либо дискриминации по мотивам происхождения, социального, должностного и имущественного положения, пола, расы, национальности, языка, отношения к религии, убеждений, места жительства или по любым иным обстоятельствам".
      Следует отметить, что приведенный перечень обстоятельств, по которым запрещается дискриминация, не является исчерпывающим, что дает возможность расширительного и прогрессивного толкования при применении данной статьи.
      Очень важным при предупреждении дискриминации по признаку расы, национальности, языка является наличие в Кодексе об административных правонарушениях нормы, которая влечет усиление ответственности за совершение административного правонарушения по мотиву национальной, расовой и религиозной ненависти или вражды и квалифицируется как обстоятельство, отягчающее ответственность за правонарушение (пункт 5 статьи 62).
      Недопущение пропаганды или агитации расового и национального превосходства отражено в пункте 3  статьи 20 Конституции.
      Согласно пункту 3  статьи 5 Конституции "запрещается создание и деятельность общественных объединений, цели или действия которых направлены на... разжигание социальной, национальной, религиозной сословной и родовой розни...".
      Конституционное положение о запрете на создание общественных объединений, деятельность которых направлена на разжигание расовой и национальной розни, находит свое продолжение в  Законе Республики Казахстан "Об общественных объединениях" (статья 5).
      Пункт 8  статьи 5 Закона Республики Казахстан "О политических партиях" не допускает "создание политических партий по признакам профессиональной, расовой, национальной, этнической и религиозной принадлежности граждан...".
       Статьей 13 Закона Республики Казахстан "О средствах массовой информации" установлено, что "основаниями для приостановления выпуска (выхода в эфир) средства массовой информации в установленном законом порядке являются:... пропаганда или агитация культа жестокости и насилия, социального, расового, национального, религиозного, сословного и родового превосходства".
      В административном законодательстве также предусмотрена ответственность за административные правонарушения в области печати и информации, включающие публикацию в средствах массовой информации, а также ввоз в Республику печатной продукции и материалов, "направленных на разжигание расовой, национальной, социальной и религиозной вражды, пропагандирующей войну, сословную исключительность..." (статьи 343, 344).
      Министерство культуры и информации проводит мониторинг средств массовой информации на предмет соблюдения ими законодательства республики. При выявлении фактов нарушения принимаются меры, предусмотренные законодательными актами страны. Если материалы, опубликованные в средствах массовой информации, требуют более тщательной проверки, а также экспертизы, информация оперативно направляется в правоохранительные органы для принятия соответствующих мер.
      Пункт 8  статьи 4 Закона Республики Казахстан "О культуре", ограничивая деятельность сферы культуры, запрещает пропаганду и агитацию расового и национального превосходства.
      Согласно нормам Кодекса Республики Казахстан об административных правонарушениях: "Лица, совершившие административные правонарушения, равны перед законом независимо от происхождения, социального, должностного и имущественного положения, расовой и национальной принадлежности, убеждений, пола, языка, отношения к религии и характера занятий, места жительства, принадлежности к общественным объединениям, а также любых иных обстоятельствах" (статья 11).
       Уголовный Кодекс Республики Казахстан содержит отдельную статью, отнесенную в главу о преступлениях против мира и безопасности человечества, в которой выделен состав преступления, предусматривающий уголовную ответственность за возбуждение социальной, национальной, родовой, расовой или религиозной вражды. Диспозиция этой статьи оговаривает ответственность за создание конфликтов между гражданами разных национальностей, родов, рас, которые могут сопровождаться агрессивными выпадами, физической расправой или угрозой таковой, уничтожением или повреждением имущества либо изоляции, отчуждения, ограничением в правах, льготах и преимуществах, а также, если действия совершаются с целью принизить национальные святыни, образ жизни, уклад, историю развития отдельных рас, национальностей или народностей.
      Вместе с тем, Кодекс об административных правонарушениях предусматривает норму, которая влечет усиление ответственности за совершение административного правонарушения по мотиву национальной, расовой и религиозной ненависти или вражды и квалифицируется, как обстоятельство, отягчающее ответственность за правонарушение.
      Политическое право участия в выборах гарантируется Конституционным Законом Республики Казахстан "О выборах в Республике Казахстан", в частности, в пункте 1  статьи 4 указано, что всеобщее активное избирательное право реализуется гражданами Республики вне зависимости от происхождения, расы, национальности и языка. Отсутствие дискриминации при реализации этого права особенно важно, поскольку оно дает возможность всем гражданам Республики путем выбора Президента, депутатов Мажилиса Парламента, маслихатов и органов местного самоуправления, участвовать в управлении страной.
      Конституционный Совет обеспечивает на всей территории Республики верховенство Конституции, защиту конституционных прав и свобод человека и гражданина, в том числе, закрепленных в пункте 2  статьи 14 Основного Закона, в соответствии с которым никто не может подвергаться какой-либо дискриминации по мотивам расы, национальности или по любым иным обстоятельствам.
      В связи с тем, что вопросы расового равенства либо дискриминации могут стать предметом обращения, Конституционный Совет воздерживается давать какую-либо оценку положениям, как Международного акта, так и внутреннего законодательства.
      Тем не менее, относительно заключительных замечаний Комитета по ликвидации расовой дискриминации ООН следует отметить, что Конституционный Совет поддерживает все возможные формы совершенствования национального законодательства и институтов по правам и свободам человека и гражданина с учетом положений Конституции Республики Казахстан.
      Так, в  нормативном постановлении от 13 июня 2006 года N 4 Конституционный Совет указал, что правозащитная деятельность Уполномоченного по правам человека является одним из способов защиты прав и свобод каждого. В посланиях о состоянии конституционной законности в Республике, озвученных в Парламенте Республики 20 июня 2003 года и 29 мая 2007 года, Конституционный Совет выступает за усиление правозащитных функций Уполномоченного по правам человека.
      Таким образом, в случае разработки специального Закона его нормы будут носить отсылочный характер на действующие законодательные акты либо дублировать их положения, что противоречит общему порядку разработки нормативных правовых актов.
      2. Принимая к сведению конституционные и другие положения о запрещении пропаганды расового или этнического превосходства, Комитет обеспокоен в связи с недостаточностью конкретных положений уголовного законодательства в отношении статьи 4а) Конвенции во внутреннем законодательстве государства-участника.
       Комитет рекомендует государству-участнику принять законодательство в свете общей рекомендации XV Комитета для обеспечения полного и адекватного осуществления статьи 4а) Конвенции.
      Принцип равноправия включен в Конституцию Республики Казахстан. В Республике признаются неконституционными любые действия, способные нарушить межнациональное согласие (часть 2 статьи 39). Дискриминация по расовому признаку в законодательстве противоречит Конституции, поэтому нормативные акты, содержащие дискриминационные положения, считаются противозаконными, и органы прокуратуры выносят протесты государственному органу или должностному лицу, издавшему их.
      Согласно  статье 7 Трудового кодекса Республики Казахстан каждый имеет равные возможности в реализации своих прав и свобод в сфере труда. Никто не может подвергаться какой-либо дискриминации при реализации трудовых прав в зависимости от пола, возраста, физических недостатков, расы, национальности, языка, имущественного, социального и должностного положения, места жительства, отношения к религии, политических убеждений, принадлежности к роду или сословию, к общественным объединениям. Лица, считающие, что они подверглись дискриминации в сфере труда, вправе обратиться в суд или иные инстанции в порядке, установленном законами Республики Казахстан.
      В  главе 3 Уголовного Кодекса Республики Казахстан "Преступления против конституционных и иных прав и свобод человека и гражданина" имеется пункт статьи 141 "Нарушение равноправия граждан", которая развивает соответствующее положение Конституции о равноправии:
      "Часть 1. Прямое или косвенное ограничение прав и свобод человека (гражданина) по мотивам происхождения, социального, должностного или имущественного положения, пола, расы, национальности, языка, отношения к религии, убеждений, места жительства, принадлежности к общественным объединениям или по любым иным обстоятельствам - наказывается штрафом, либо арестом на срок до трех месяцев, либо лишением свободы на срок до одного года;
      Часть 2. То же деяние, совершенное лицом с использованием своего служебного положения либо руководителем общественного объединения - наказывается штрафом, арестом, лишением свободы в два раза больше, чем наказания, указанные в п. 1, либо лишением права занимать определенные должности или заниматься определенной деятельностью на срок до трех лет".
      Диспозиция этой статьи предусматривает неприемлемость любого ограничения прав граждан в зависимости от расовой и национальной принадлежности, а не каких-либо индивидуальных качеств лица.
      В отдельную статью Уголовного Кодекса Республики Казахстан ( статья 164 ), отнесенную в главу о преступлениях против мира и безопасности человечества, выделен состав преступления, предусматривающий уголовную ответственность за возбуждение социальной, национальной, родовой, расовой или религиозной вражды. В статье зафиксировано следующее:
      "Часть 1. Умышленные действия, направленные на возбуждение социальной, национальной, родовой, расовой, религиозной вражды или розни, на оскорбление национальной чести и достоинства либо религиозных чувств граждан, а равно пропаганда исключительности, превосходства либо неполноценности граждан по признаку их отношения к религии, сословной, национальной, родовой или расовой принадлежности, если эти деяния совершены публично или с использованием средств массовой информации - наказываются большим штрафом, либо арестом на срок до шести месяцев, либо исправительными работами на срок до двух лет, либо лишением свободы на срок до пяти лет.
      Часть 2. Те же деяния, совершенные группой лиц или неоднократно, или соединенные с насилием, либо угрозой его применения, а равно лицом с использованием своего служебного положения либо руководителем общественного объединения, а также
      Часть 3. Действия, предусмотренные частями первой и второй настоящей статьи, повлекшие тяжкие последствия, могут наказываться ограничением свободы на срок до четырех лет, либо лишением свободы от четырех до десяти лет с лишением права заниматься определенной деятельностью до трех лет".
      Диспозиция этой статьи оговаривает создание конфликтов между гражданами разных национальностей, родов, рас, которые могут сопровождаться агрессивными выпадами, физической расправой или угрозой таковой, уничтожением или повреждением имущества либо изоляции, отчуждения, ограничением в правах, льготах и преимуществах, а также, если действия совершаются с целью принизить национальные святыни, образ жизни, уклад, историю развития отдельных рас, национальностей или народностей.
      Согласно пункту 2  статьи 337 Уголовного кодекса Республики Казахстан создание общественного объединения, провозглашающего или на практике реализующего расовую, национальную, родовую, нетерпимость или исключительность, а равно руководство таким объединением, наказывается исправительными работами, ограничением либо лишением свободы до трех лет с лишением права занимать определенные должности или заниматься определенной деятельностью на срок до трех лет.
      Активное участие в деятельности таких объединений в соответствии с пунктом 2  статьи 337-1 Уголовного кодекса Республики Казахстан наказывается штрафом либо исправительными работами на срок до одного года или арестом до четырех месяцев. Данная ответственность применяется и в случаях, если в уставе, программе и иных принимаемых общественным объединением документах, признаваемых членами объединения, в устных коллективных высказываниях, которые поддерживаются и которыми руководствуются члены объединения в своей деятельности, выражается дискриминационное, неприязненно-враждебное отношение к гражданам в зависимости от расовой, национальной, родовой, сословной принадлежности или провозглашается их исключительность и превосходство.
      Уголовно-процессуальный кодекс Республики Казахстан, определяющий порядок уголовного судопроизводства, содержит  статью 21 "Осуществление правосудия на началах равенства перед законом и судом", в которой говорится: "В ходе уголовного судопроизводства никто не может подвергаться какой-либо дискриминации по мотивам происхождения, социального, должностного и имущественного положения, пола, расы, национальности, языка, отношения к религии...".
      В Кодексе об административных правонарушениях Республики Казахстан имеется статья в отношении преступлений в сфере расовой дискриминации. Согласно  статье 82 Кодекса ограничение прав физических лиц в выборе языка, дискриминация по языковым признакам влекут штраф на должностных лиц в размере от пяти до двадцати месячных расчетных показателей.
      Согласно  статье 347-1 Уголовного Кодекса Республики Казахстан за умышленное причинение физических и психических страданий, совершенное следователем, лицом, осуществляющим дознание, или иным должностным лицом с целью получить от пытаемого или третьего лица сведения или признания либо наказать его за действие, которое совершило оно или в совершении которого оно подозревается, а также запугать или принудить его или третье лицо, или по любой причине, основанной на дискриминации любого характера, предусматривается уголовная ответственность в виде штрафа в размере от двухсот до пятисот месячных расчетных показателей или в размере заработной платы или иного дохода осужденного за период от двух до пяти месяцев, либо лишением права занимать определенные должности на срок до трех лет, либо ограничением свободы на срок до пяти лет, либо лишением свободы на тот же срок.
      3. Признавая, что после получения независимости государство-участник открыло свои границы, Комитет также отмечает высокий уровень эмиграции среди определенных этнических или национальных групп.
       Комитет рекомендует государству-участнику включить в свой следующий периодический доклад информацию об эмиграции, включая информацию о причинах и последствиях этого продолжающегося явления и о его воздействии на конкретные этнические и национальные группы.
      Пункт 2  статьи 21 Конституции указывает, что "каждый имеет право выезжать за пределы Республики. Граждане Республики имеют право беспрепятственного возвращения в Республику".
      В  статье 3 Закона Республики Казахстан "О миграции населения" указывается на недопустимость при регулировании миграции населения какой-либо дискриминации по мотивам происхождения, расы, национальности и языка. Данным Законом предусмотрено присвоение статуса беженца иностранцам, могущим стать жертвой преследований по признаку расы и национальности и по этой причине вынужденных находиться вне страны своей гражданской принадлежности.
       Статья 14 Гражданского Кодекса Республики Казахстан закрепляет право свободно покидать пределы республики и возвращаться на ее территорию.
      Пункт 2  статьи 10 Конституции устанавливает, что гражданин Республики ни при каких условиях не может быть лишен гражданства, права изменить свое гражданство, а также не может быть изгнан за пределы Казахстана.
      Суверенитет Казахстана привел к тотальной трансформации этнодемографической ситуации в стране. Широкомасштабные миграционные процессы из Казахстана в Россию и другие страны впервые за последние полтора столетия способствовали значительному уменьшению общей численности населения - с 16 464 464 чел. (по переписи 1989 г.) до 14 953 126 чел. (по переписи 1999 г.), т.е. на более чем 9,1 %.
      Особенно значительным стало уменьшение численности немецкого и славянского населения Казахстана. Численность немцев в результате массового выезда в Германию (по инициативе и при помощи германского правительства) уменьшилась с 957 518 чел. до 353 441 чел. (убыль составила 63,1 %). Численность русского населения снизилась с 6 227 549 чел. до 4 479 618 чел. (на 28,6 %), украинцев - с 896 240 чел. до 547 052 чел. (на 38,9 %), татар - с 327 982 чел. до 248 952 (на 24,1 %), белорусов - с 182 601 чел. до 111 926 чел. (на 38, 7 %), корейцев - с 103 315 чел. до 99 657 чел. (на 3,5 %), азербайджанцев - с 90 083 чел. до 78 295 чел. (на 13,1 %), поляков - с 59 956 чел до 47 297 чел. (на 21,1 %) и т.д.
      Снизилась также численность чечен, башкир, молдаван, ингушей, мордвы, армян, греков, киргизов, болгар, лезгин, туркменов и абсолютного большинства других народов Казахстана.
      Как видно из представленных данных, за годы суверенитета численность абсолютного большинства народов Казахстана значительно сократилась. За период с 1989 по 1999 гг. незначительно выросла численность лишь казахов с 6 534 616 чел. до 7 985 039 чел. (на 22,1 %), узбеков - с 332 017 чел. до 370 663 чел. (на 11,6 %), уйгуров - с 185 301 чел. до 210 339 чел. (на 13,5 %), дунган - с 30 165 чел. до 36 945 чел. (на 22,4 %) и курдов - с 25 425 чел. до 32 764 чел. (на 28,8 %).
      Очевидно, что основными причинами уменьшения численности населения стали механические причины и в первую очередь миграционные факторы.
      Причинами широкомасштабной эмиграции некоренных народов с территории Казахстана, являются, прежде всего, распад СССР и приход к власти этнократических режимов на всем постсоветском пространстве. Следствием этого стал выезд из Казахстана сотен тысяч русского, немецкого и другого европейского населения.
      Более объективными представляется суждение, в соответствии с которым причины эмиграции видятся как в экономических, так и в политических факторах, таких как, перманентный экономический кризис, сокращение занятости, трудность адаптации к непредсказуемости рыночной стихии и т.д.
      Все это, по мнению аналитиков, усугубляется психологическим дискомфортом и глубочайшим стрессом, который испытывает неказахское население в процессе приспособления к государственной этнократии.

             Внешняя миграция населения
Республики Казахстан по национальностям (выбывшие)


2007

1 полугодие 2008

ВСЕГО

33690

16657

Казахи

2276

1048

Русские

22708

11265

Украинцы

2774

1272

Белорусы

582

307

Узбеки

115

54

Грузины

20

7

Азербайджанцы

125

70

Литовцы

39

7

Молдаване

69

51

Латыши

3

4

Киргизы

62

23

Таджики

37

23

Армяне

105

41

Туркмены

6

3

Эстонцы

20

4

Балкарцы

8

2

Башкиры

98

58

Буряты

5

1

Аварцы

13

11

Даргинцы

11

1

Кумыки

1

1

Лакцы

10

5

Лезгины

1

1

Ногайцы

1

1

Рутульцы

1

1

Ингуши

59

37

Кабардинцы

6

-

Калмыки

5

6

Каракалпаки

25

14

Карелы

2

1

Коми

4

4

Марийцы

39

21

Мордва

78

42

Осетины

11

4

Татары

807

397

Тувинцы

1

1

Удмурты

30

12

Чеченцы

174

90

Чуваши

54

20

Саха

1

1

Адыгейцы

1

-

Евреи

47

21

Карачаевцы

2

2

Хакасы

2

-

Коми пермяки

8

8

Долганы

4

-

Ханты

1

1

Эвенки

-

1

Нивхи

-

1

Ненцы

9

-

Чуванцы

3

1

Гагаузы

1

3

Евреи
городские

-

1

Евреи
среднеазиатские

1

-

Цыгане

20

5

Шорцы

-

1

Американцы

2

-

Арабы

1

1

Энцы

1

-

Крымчаки

-

1

Абазины

3

1

Ассирийцы

2

1

Болгары

25

18

Венгры

-

1

Агулы

-

1

Голландцы

3

-

Греки

46

17

Дунгане

5

2

Китайцы

11

5

Корейцы

201

122

Курды

14

6

Немцы

2474

1261

Персы

4

3

Поляки

279

183

Румыны

4

3

Сербы

3

4

Словаки

-

1

Турки

28

12

Уйгуры

27

25

Финны

3

4

Хахла монголы

1

1

Чехи

4

3

Монголы

1

-

Японцы

1

-

Не указавшие

15

9

      4. Приветствуя информацию, которая была представлена относительно ряда меньшинств в государстве-участнике, Комитет выражает сожаление по поводу отсутствия информации о положении некоторых групп меньшинств, в частности цыган, и осуществлении ими всех прав человека.
       Комитет рекомендует государству-участнику включить в свой следующий периодический доклад информацию о положении всех групп меньшинств, в частности цыган, и в этой связи обращает внимание государства-участника на свою общую рекомендацию XXVII о дискриминации в отношении рома (цыган).
      По данным Агентства по статистике Республики Казахстан, численность цыган составляет на 1 января 2008 года 5 153 человека. Органами исполнительной власти на местах предоставлена возможность компактного проживания. Создаются условия по недопущению дискриминационных действий в отношении всех национальных меньшинств, в том числе и рома.
      В равной степени обеспечивается доступ к услугам социальной сферы: здравоохранения, культуры, образования.
      Органами образования принимается комплекс мер, направленных на безусловное соблюдение прав детей-граждан, независимо от принадлежности к какой-либо национальности, групп меньшинств, в том числе народности рома (цыган), на получение бесплатного школьного образования.
      В учебных заведениях страны образовательная деятельность осуществляется с соблюдением принципа доступности образования всех уровней для населения с учетом интеллектуального развития, психофизиологических и индивидуальных особенностей каждого гражданина, без ограничений по признакам расовой и национальной принадлежности.
      Права граждан Казахстана, гарантированные Конституцией, соблюдаются. Равноправие каждого человека перед законом при отправлении своих прав и свобод гарантировано. Образовательными программами учебных заведений всех уровней предусмотрено и выполняется проведение различных мероприятий, направленных на укрепление культуры межнационального и межрасового воспитания.
      Жалоб и заявлений касательно притеснений на расовой и этнической почвах со стороны рома не зарегистрировано.
      В связи с ассимиляцией с коренным населением, наличием жилья и постоянной работы или бизнеса, можно утверждать, что цыгане Казахстана ведут оседлый образ жизни, пользуясь всеми правами и обязанностями граждан республики.
      Таким образом, проблема кочевых общин рома в части, оговоренной в общих рекомендациях, в Казахстане не является актуальной.
      В то же время существует необходимость широкомасштабной разъяснительной работы по предупреждению дискриминации и стигматизации по национальному признаку на бытовом уровне. В качестве положительного примера можно привести деятельность областной газеты "Южный Казахстан" по пропаганде и разъяснению государственной национальной политики. В данном издании один раз в месяц выпускается в свет специальное приложение "Шанырак", в котором рассказывается о жизни, быте, истории, традициях и обрядах национальностей, проживающих в Южно-Казахстанской области. В числе других материалов в приложении была опубликована статья М. Лимаренко о жителях г. Шымкента - цыганах "Табор остался в Шымкенте" (декабрь, 2006 год).
      Органы внутренних дел республики в пределах своей компетенции осуществляют функции по предупреждению и пресечению преступных и иных противоправных посягательств на права и свободы человека и гражданина и интересы общества и государства, без какой-либо дискриминации на расовой почве. В своей деятельности органы внутренних дел принимают безотлагательные меры по пресечению и выявлению фактов насилия на расовой почве. За отчетный период актов насилия на расовой почве в отношении рома (цыган) не зарегистрировано.
      Фактов незаконного применения полицией силы в отношении рома (цыган) в связи с арестом и задержанием не допущено. Арест и задержание рома (цыган) производится на общих основаниях, предусмотренных уголовно-процессуальным законодательством.
      Так, в 2007 году задержано и привлечено к уголовной ответственности за совершение преступлений 5 лиц цыганской (рома) национальности, из них 2 - за преступления, связанные с незаконным оборотом наркотических средств, по одному за совершение изнасилования, кражи и грабежа. За аналогичный период 2006 года - 9 рома (цыган) (за незаконное приобретение и хранение наркотических средств, кражу чужого имущества, причинения тяжкого вреда здоровью  по 2 лица и по одному за совершение грабежа, мошенничества и разбойного нападения).
      Прием на службу в органы внутренних дел граждан Республики Казахстан осуществляется в соответствии с требованиями нормативных правовых актов, регламентирующих деятельность отделов внутренних дел без дискриминации по расовому признаку, однако представители цыганской (рома) национальности на службу в органы внутренних дел не поступали.
      В деятельности органов внутренних дел страны по обеспечению миграционного контроля фактов привлечения к административной ответственности и выдворения за пределы страны рома (цыган), из числа иностранных граждан, не имеется. Основная часть представителей рома занята предпринимательской деятельностью и в сфере обслуживания.
      Представители рома зарегистрировали общественное объединение "Цыган", которое проводит мероприятия по развитию культуры и традиции своего народа. При содействии Ассамблеи народа Казахстана общественное объединение "Цыган" вовлечено в общественную жизнь республики. Цыганский культурный центр принимает активное участие при проведении государственных праздников. Так, при проведении мероприятий, посвященных Дню единства народа Казахстана, национально-культурными центрами был организован концерт "Казахстан - наш общий дом!", в котором приняло участие общественное объединение "Цыган".
      Вместе с тем, отсутствие специалистов (педагогов) создает проблему в организации воскресных школ для обучения детей рома цыганскому языку.
      На данный момент языком общения в цыганской среде стал русский и по желанию родителей их дети охвачены обучением в общеобразовательных школах русским языком обучения.
      Государственная поддержка малых народов осуществляется в рамках  Программы совершенствования казахстанской модели межэтнического и межконфессионального согласия на 2006-2008 годы, утвержденной постановлением Правительства Республики Казахстан 28 июня 2006 года N 593.
      5. Комитет отмечает отсутствие законодательства о статусе языков и тот факт, что государство-участник представило мало информации об участии меньшинств в разработке политики в сфере культуры и образования. Комитет обеспокоен в связи с тем, что языки меньшинств не используются в системе образования в масштабах, сопоставимых с той долей, которую представители различных этнических общин составляют среди всего контингента учащихся.
       Комитет рекомендует государству-участнику принять законодательство о статусе языков и включить в свой следующий периодический доклад подробную информацию об использовании языков этнических меньшинств в сфере образования и о том, каким образом этнические меньшинства участвуют в разработке политики в сфере культуры и образования.
       Закон Республики Казахстан "О языках в Республике Казахстан" от 11 июля 1997 года устанавливает правовые основы функционирования языков в Республике Казахстан, обязанности государства в создании условий для их изучения и развития, обеспечивает одинаково уважительное отношение ко всем употребляемым в Республике Казахстан языкам.
      Согласно  статье 28 Закона Республики Казахстан "Об образовании" от 27 июля 2007 года "воспитательные программы в организациях образования являются составляющей частью учебного процесса и направлены на формирование патриотизма, гражданственности, интернационализма, высокой морали и нравственности, а также на развитие разносторонних интересов и способностей обучающихся, воспитанников. Пропаганда расовой, этнической, религиозной, социальной непримиримости и исключительности, распространение милитаристских и иных идей, противоречащих общепризнанным принципам международного права и гуманизма, в организациях образования запрещается".
      Система образования Республики Казахстан представляет совокупность организаций образования, преемственных образовательных программ и государственных общеобязательных стандартов образования для различных уровней образования и органов управления образованием. Главной задачей системы образования является создание необходимых условий для получения образования, направленных на формирование, развитие и профессиональное становление личности на основе национальных и общечеловеческих ценностей, достижений науки и практики.
      В Казахстане формирование межэтнического образования началось с конца 90-х годов прошлого столетия, когда впервые стали обращать внимание на ранний учет менталитета и генетических особенностей детей разных национальностей и различных народностей, которые проживают в одной стране. Владение родным языком - необходимое условие его сохранения, и государство закрепляет за собой обязанность способствовать созданию условий для изучения и функционирования языков народа Казахстана.
      Важным для многонациональной республики является то, что, как определено  статьей 7 Конституции, "государство заботится о создании условий для изучения и развития языков народа Казахстана".
      С целью создания условий для изучения и функционирования родного языка народов Казахстана распоряжением Президента Республики Казахстан от 15 июля 1996 года N 3058 одобрена  Концепция этнокультурного образования в Республике Казахстан. Основной идеей данной концепции является создание модели образования, ориентированной на сохранение самобытности этнических групп и освоение ценностей других культур. Важно, что при этом не утрачивается этническая идентичность и обеспечивается восприятие ими государственных ценностей.
      В целях реализации пункта 3  статьи 9 Закона Республики Казахстан "Об образовании" в учебных заведениях для национальных групп по возможности создаются условия для изучения родного языка. В местах компактного проживания национальных групп для обучения на их языках создаются организации образования или подразделения (классы, группы и другое).
      Как уже отмечалось, в 133 общеобразовательных школах республики представители 11 национальностей изучают родной язык.
      В соответствии с пунктом 3 статьи 28 Закона Республики Казахстан "Об образовании" в организациях образования запрещается пропаганда расовой, национальной непримиримости и исключительности.
       Законом Республики Казахстан "О культуре" признается право каждого из представителей любой национальности на участие в развитии своей национальной культуры и в обязанности граждан вменяется уважать язык, культуру, обычаи и традиции как казахского народа, так и других этносов Казахстана.
      Права граждан на равное участие в культурной жизни, пользование родным языком и культурой подтверждается каждодневной практикой деятельности театров. Независимо от национальной специфики театры планомерно проводят свою работу по культурному обслуживанию населения. Их национальный состав представлен следующим образом: 18 казахских, 15 русских, 3 объединенных (казахская и русская труппы), 1 уйгурский, 1 корейский, 1 немецкий. Репертуарная афиша театров состоит из постановок казахских, русских, немецких, корейских, уйгурских и других авторов.
      Казахстан - одно из самых многонациональных государств в мире, и для него очень важно строить свою внутреннюю политику таким образом, чтобы учесть интересы различных наций и народностей. Соответственно в государственной политике огромное внимание уделяется гармонизации межэтнических отношений. Принцип национальной политики в своем объединении построен не на национальной принадлежности, а на гражданстве и очень прост: мы все - народ единого независимого Казахстана.
      В части определения языка производства по делам об административных правонарушениях Кодекс об административных правонарушениях предусматривает отдельную  статью 21 "Язык производства", в которой говорится: "Производство по делам об административных правонарушениях ведется на государственном языке, а при необходимости в производстве с государственным употребляется русский и другие языки". Согласно данной статье, "участвующим в деле лицам, не владеющим или недостаточно владеющим языком, на котором ведется производство по делу, разъясняется и обеспечивается право делать заявления, давать объяснения и показания, заявлять ходатайства, приносить жалобы, знакомиться с материалами дела, выступать при рассмотрении на родном языке или другом языке, которым они владеют, бесплатно пользоваться услугами переводчика".
      В части защиты языкового равенства в Республике Казахстан в главе "Административные правонарушения, посягающие на права личности" Кодекса об административных правонарушениях предусмотрена ответственность за нарушение законодательства о языках (статья 81). В статье, в частности, указано, что: "Отказ должностного лица в принятии документов, запроса, заявления или жалобы, а также их не рассмотрение, мотивированное незнанием языка..." влечет административную ответственность. В указанную главу Кодекса включена одна из важнейших статей, определяющая административную ответственность за дискриминацию по языковым признакам "Ограничение прав граждан в выборе языка" (статья 82).
      Во всех социально ориентированных программах, принятых в республике в последние годы, образование рассматривается в качестве важного и эффективного средства социальной адаптации людей, улучшения их экономического положения, профессионального и личностного развития, независимо от различия расы, цвета кожи, национального и этнического происхождения.
      Структура системы образования Республики Казахстан открыта и представляет возможность каждому получать и дополнять, по мере необходимости, образование в рамках системы формального образования.
      Вопросы прав и свобод человека и гражданина определены в Конституции, Законах Республики Казахстан " О правах ребенка в Республике Казахстан " (2002 год), " Об образовании " (2007 год) и других.
      Неотъемлемое право человека и гражданина Республики Казахстан на получение образования закреплено в Конституции (статья 30).
      В республике принимаются меры по выполнению положения статьи 30 Конвенции ООН по правам ребенка. В соответствии с пунктом 3  статьи 9 Закона Республики Казахстан "Об образовании" для обеспечения прав ребенка пользоваться своим родным языком, культурой, традициями своего народа в Казахстане функционируют школы с казахским, русским, узбекским, уйгурским, таджикским и украинскими языками обучения.
      Как самостоятельный предмет в организациях образования изучаются 16 родных языков (немецкий, польский, украинский, корейский, татарский, турецкий, чеченский, азербайджанский, курдский, уйгурский).
      В 79 воскресных школах страны родные языки изучают свыше 3,5 тысяч детей (в 2005 году - 76 воскресных школ, количество детей - около 3-х тысяч детей).
      Согласно Закону Республики Казахстан "О правах ребенка в Республике Казахстан" (статья 11 пункт 1) каждый ребенок имеет право на выражение своего мнения, свободу совести, развитие своей общественной активности.
      В сферу специального образования шире стали внедряться инновационные процессы по интеграции детей в образовательную среду здоровых сверстников. Совершенствуется работа по изучению инновационных направлений в создании оптимальных условий для профилактики и успешной коррекции нарушений развития ребенка, воспитания и обучения, социальной адаптации и интеграции в общество детей с ограниченными возможностями.
      Продолжается работа по созданию необходимых условий для представления каждому ученику необходимого объема знаний по политико-правовым дисциплинам. Знания о правах человека, воспитание казахстанского патриотизма, уважения к государственным символам Республики Казахстан, формирование основ гражданственности внедряются и реализуются в рамках всей системы школьного образования.
      В соответствии с Государственными общеобязательными стандартами образования в общеобразовательной школе изучается цикл общественно-правовых дисциплин: в начальных классах - "Родная речь", "Познание мира"; в старших классах - "История", "История Казахстана", "Основы обществознания", "Основы правоведения".
      Кроме того, ведутся специальные курсы, например, курс, разработанный Международным фондом избирательных систем по программе "Введение в граждановедение".
      Как отмечалось выше, с 2005-2006 учебного года в школах республики реализуется региональный проект "Исследуя гуманитарное право".
      В рамках реализации Национального плана действий по образованию в области прав человека в Республике Казахстан на 2006-2007 годы осуществляются мероприятия, направленные на формирование правовой культуры школьников.
      Указом Президента Республики Казахстан от 29 ноября 2005 года N 1677 утверждена  Стратегия гендерного равенства в Республике Казахстан на 2006-2016 годы, направленная на обеспечение равных прав и возможностей всех членов общества вне зависимости от половой принадлежности.
      Согласно официальной статистике, в Казахстане охват девочек начальным образованием является практически всеобъемлющим. Кроме того, Казахстан относят к группе стран, где достигнут гендерный паритет в среднем общем образовании.
      В соответствии со Стратегией гендерного равенства в Республике Казахстан на 2006-2016 годы предусматривается обучение детей и молодежи ненасильственному поведению путем внедрения соответствующих программ в систему образования.
      При поддержке ЮНИСЕФ научно-практическим центром социально-психологической службы реализован проект "Обучение детей и молодежи ненасильственному поведению", разработаны учебная программа, план и учебно-методический комплект для учащихся 5-10-х классов.
      В пункте 4 статьи 12 Конституции определено, что иностранцы и лица без гражданства пользуются в республике правами и свободами, установленными для граждан, если иное не предусмотрено Конституцией, законами и международными договорами.
      Дети, не являющиеся гражданами Республики Казахстан, но проживающие на территории республики, имеют право выбора организации образования, языка обучения и другое.
      Во исполнение  Плана мероприятий на 2006-2008 годы по реализации Программы миграционной политики Республики Казахстан на 2001-2010 годы, утвержденной постановлением Правительства Республики Казахстан от 27 сентября 2006 года N 925, в целях обеспечения конституционных прав на образование, удовлетворения образовательных потребностей репатриантов (оралманов), проводится работа по обучению детей оралманов в общеобразовательных школах страны.
      В целях изучения охвата обязательным средним общим образованием детей оралманов, вернувшихся на Родину, в ежегодный отчет областных департаментов (управлений) образования включены сведения о детях-оралманов школьного возраста.
      В 2006-2007 учебном году в общеобразовательных учебных заведениях республики обучался 47841 учащийся-репатриант, в том числе 16518 - на начальной, 25101 - основной, 6205 - старшей ступенях общеобразовательной школы, 17 инвалидов детства. Наибольшее число учащихся-репатриантов проживает в Южно-Казахстанской - 8180, Алматинской - 8027, Карагандинской - 5498, Акмолинской - 6622, Жамбылской 4685, Павлодарской - 1301, областях. По данным областных департаментов (управлений) образования, все дети школьного возраста репатриантов (47841) охвачены обучением, кроме 17-и детей, которые являются инвалидами детства.
      В республику прибыло 1276 учителей-репатриантов, из них трудоустроено 1200. Организованы курсы повышения их квалификации.
      В организациях среднего общего образования республики для учащихся-оралманов, прибывших из ближнего и дальнего зарубежья (Узбекистана, Туркменистана, Таджикистана, Кыргызстана, России, Украины, Грузии, Республики Иран, Китая, Монголии, Турции, Пакистана, Саудовской Аравии, Афганистана), в целях ликвидации пробелов в их знаниях и адаптации к образовательным программам проводятся дополнительные уроки, консультации, предусмотрены специальные переходные программы.
      Для взрослого населения репатриантов, прибывших из Исламской Республики Пакистан, Афганистана и Ирана, организованы курсы по изучению казахского и русского языков.
      С детьми-оралманами со дня их прибытия проводится учебно-воспитательная работа. Для лучшего овладения языком в школах вводятся дополнительные спецкурсы "Тіл дамыту", "Тіл мәдениеті", "Сөз өнері". Организовываются кружки по интересам, факультативные занятия по казахскому и русскому языкам. Проводятся внеклассные мероприятия в форме вечеров, познавательных игр, бесед по изучению истории родного края, традиций и обычаев казахского народа. Дети репатриантов активно включаются в общественную жизнь школ, участвуют в художественной самодеятельности, в смотрах-конкурсах и предметных олимпиадах, занимаются в спортивных секциях.
      Принимаются меры по обеспечению детей-оралманов одеждой, обувью и школьными принадлежностями. Все дети обеспечены бесплатными учебниками и питанием.
      В рамках благотворительной акции "Забота" фонды, организованные при общеобразовательных школах республики, областные общества Красного Креста и Красного Полумесяца, региональные фонды для малоимущих постоянно оказывают адресную помощь детям оралманов.
      Так, в городе Алматы за счет Фонда всеобуча для 232 школьников-оралманов приобретены одежда, обувь, школьные принадлежности на сумму 186 тыс. тенге, 211 учащихся-оралманов обеспечены бесплатным питанием.
      Все дети оралманов в Павлодарской области обеспечены учебниками бесплатно. На отдых и оздоровление для них выделено из Фонда всеобуча 803 844 тенге. Для 400 школьников-оралманов приобретены: одежда - на сумму 354840 тенге, обувь - на 283 100 тенге, школьные принадлежности - на 165 904 тенге. В областях традиционно проводится "День оралманов".
      Учебные заведения технического и профессионального образования совместно с областными департаментами (управлениями) образования через уполномоченные органы по вопросам занятости привлекают безработное (неработающее) население на переподготовку и повышение квалификации через краткосрочные курсы.
      Образовательные услуги по повышению квалификации и переподготовке кадров реализуются в 45 вузах. Так, в Казахском национальном техническом университете имени К. Сатпаева функционирует Республиканский центр переподготовки и повышения квалификации инженерных кадров и преподавателей по техническим дисциплинам; Карагандинском государственном университете им. Е.А. Букетова - факультет повышения квалификации; в Костанайском государственном университете им. А. Байтурсынова - Региональный межотраслевой институт переподготовки и повышения квалификации кадров; Казахском государственном агротехническом университете им. С. Сейфуллина - институт повышения квалификации; Казахской головной архитектурно-строительной академии - Институт непрерывного образования; Казахском национальном аграрном университете - Институт послевузовского образования и повышения квалификации кадров аграрного профиля и другие.
      В Казахстане дополнительное образование осуществляется в общественных объединениях, неправительственных организациях, на курсах обучения, переподготовки и повышения квалификации и др.
      Это различные формы обучения, позволяющие сохранять и повышать ранее приобретенную квалификацию, а также расширять свои представления об изменяющемся мире технологий, знаний и ценностей. Очень часто это обучение, совмещенное с одновременной работой.
      Реализация принципа "Образование для всех" в наибольшей степени возможна через все уровни и виды организации профессионального образования неформального сектора: обучение на производстве, в учебных центрах, на курсах и других структурах.
      В соответствии пунктом 2 статьи 14 Конституции никто не может подвергаться какой-либо дискриминации по мотивам происхождения, социального, должностного и имущественного положения, пола, расы, национальности, языка, отношения к религии, убеждений, места жительства или по любым иным обстоятельствам.
      В городе Петропавловске Северо-Казахстанской области при средней школе N 17 с 1998-1999 учебного года работает "Школа национального возрождения", где дети восьми национальностей изучают азербайджанский, еврейский, польский, татарский, немецкий, армянский, украинский, чеченский и ингушский языки.
      Сегодня 68 процентов обучающихся в высших учебных заведениях Казахстана получают знания на русском языке.
      Таким образом, Казахстан не только на законодательном уровне, но и на практике все больше и ближе подходит к такой языковой ситуации, когда каждый гражданин республики в соответствии с Конституцией реализует свое право на выбор языка общения, воспитания, обучения и творчества.
      6. Комитет отмечает, что представительство этнических меньшинств в государственных органах не соответствует той доле, которую различные этнические общины составляют в общей численности населения в государстве-участнике.
       Комитет рекомендует государству-участнику включить в свой следующий периодический доклад информацию об этническом представительстве в государственных органах и принять практические меры для обеспечения того, чтобы этнические меньшинства имели равный доступ к работе в этих органах.
      В соответствии с пунктом 4  статьи 33 Конституции требования, предъявляемые к кандидату на должность государственного служащего, обуславливаются только характером должностных обязанностей и устанавливаются законом.
      В соответствии с нормой (пункт 4  статьи 12 ) Закона Республики Казахстан "О государственной службе" при поступлении на государственную службу не допускается установление каких бы то ни было прямых или косвенных ограничений в зависимости от пола, расы, национальной принадлежности, языка, социального происхождения, имущественного положения, места жительства, отношения к религии, убеждений, принадлежности к общественным объединениям и по любым иным обстоятельствам.
      Согласно указанному Закону поступление на государственную службу политических государственных служащих осуществляется на основании назначения либо избрания.
      Занятие административной государственной должности осуществляется на конкурсной основе.
      Согласно пункту 1 статьи 14 Закона, конкурс на занятие административной государственной должности обеспечивает право граждан Республики Казахстан на равный доступ к государственной службе.
      Основным условием при поступлении граждан Республики Казахстан на государственную службу и ее прохождении является соответствие установленным квалификационным требованиям.
      Казахстанское законодательство о государственной службе в полной мере соответствует международным стандартам. Так, на состоявшейся в апреле 2000 года в городе Алматы научно-практической конференции "Особенности социокультурного развития этнических групп Казахстана в современных условиях" Верховный комиссар ООН по делам нацменьшинств господин М. Вандер Стулл высоко оценил позитивный и демократичный характер казахстанского законодательства о государственной службе с позиции учета интересов представителей национальных меньшинств, проживающих в республике.
      В рекомендациях конференции отмечено, что в республике "имеется законодательная база, основанная на конституционном принципе равенства всех граждан, создающая все условия для реализации Лундских рекомендаций об эффективном участии национальных меньшинств в общественно-политической жизни, которые применимы к условиям Казахстана. Осуществляется государственная поддержка, направленная на повышение эффективного участия национальных меньшинств в общественной жизни государства, создания условий для полноценного этнокультурного развития. Закон Республики Казахстан "О государственной службе" предусматривает реализацию конституционного права всеобщего доступа граждан, независимо от их национальной принадлежности на государственную службу путем открытого конкурса".
      Согласно статистическим данным, на 1 января 2008 года, доля представителей других национальностей, проживающих в Казахстане, в общей численности населения страны, составляет более 40 %.
      Из 130 национальностей, населяющих Казахстан, их представители широко представлены на государственной службе.
      По состоянию на 1 января 2008 года на государственной службе работают представители 64 национальностей.

      Информация о численности государственных
        служащих в разрезе национальностей

N

Национальность

Полити-
ческие

Администра-
тивные

Итого

%

1

Казахи

2731

74810

77541

81,9

2

Русские

236

11387

11623

12,3

3

Украинцы

84

1627

1711

1,81

4

Татары

18

837

855

0,9

5

Немцы

27

520

547

0,6

6

Корейцы

7

465

472

0,5

7

Узбеки

14

444

458

0,5

8

Уйгуры

14

405

419

0,4

9

Белорусы

11

255

266

0,28

10

Поляки

5

149

154

0,16

11

Азербайджанцы

4

79

83

0,09

12

Башкиры

2

59

61

0,06

13

Дунгане

3

52

55

0,06

14

Мордва

2

37

39

0,04

15

Чеченцы

2

37

39

0,04

16

Кыргызы

1

36

37

0,04

17

Ингуши

1

33

34

0,04

18

Армяне

3

27

30

0,03

19

Греки

3

26

29

0,03

20

Молдаване

-

29

29

0,03

21

Чуваши

1

26

27

0,03

22

Турки

-

25

25

0,03

23

Болгары

1

16

17

0,02

24

Курды

2

14

16

0,02

25

Балкарцы

1

10

11

0,01

26

Китайцы

-

11

11

0,01

27

Удмурты

1

9

10

0,01

28

Аварцы

-

9

9

0,01

29

Лезгины

-

9

9

0,01

30

Евреи

-

8

8

0,01

31

Литовцы

1

6

7

0,01

32

Марийцы

-

7

7

0,01

33

Осетины

-

6

6

0,01

34

Таджики

-

6

6

0,01

35

Татары
крымские

-

6

6

0,01

36

Грузины

-

5

5

0,01

37

Каракалпаки

1

4

5

0,01

38

Эстонцы

-

5

5

0,01

39

Калмыки

-

4

4

0,004

40

Ненцы

-

4

4

0,004

41

Чехи

-

4

4

0,004

42

Даргинцы

1

2

3

0,003

43

Латышы

-

3

3

0,003

44

Адыгейцы

-

2

2

0,002

45

Буряты

-

2

2

0,002

46

Венгры

-

2

2

0,002

47

Гагаузы

-

9

2

0,002

48

Карачаевцы

-

2

2

0,002

49

Кумыки

-

2

2

0,002

50

Финны

-

2

2

0,002

51

Арабы

-

1

1

0,001

52

Итальянцы

1

-

1

0,001

53

Ногайцы

-

1

1

0,001

54

Орочи

-

1

1

0,001

55

Персы

-

1

1

0,001

56

Румыны

-

1

1

0,001

57

Саха (якуты)

-

1

1

0,001

58

Табасараны

-

1

1

0,001

59

Таты

-

1

1

0,001

60

Тувинцы

-

1

1

0,001

61

Туркмены

-

1

1

0,001

62

Другие
(Иранцы и
Кумандины)

-

3

3

0,003


Итого:

3178 91540 94718 100

      7. Комитет выражает сожаление по поводу отсутствия в докладе государства-участника информации об основополагающих правах неграждан, временно или постоянно проживающих в Казахстане, включая трудящихся-мигрантов.
       Обращая внимание государства-участника на свою общую рекомендацию о дискриминации в отношении неграждан, Комитет рекомендует государству-участнику включить в свой следующий периодический доклад информацию о негражданах и осуществлении ими своих прав. Кроме того, он призывает государство-участника рассмотреть вопрос о ратификации Международной конвенции о защите прав всех трудящихся-мигрантов и членов их семей .
      Основой правового регулирования пребывания иностранцев и лиц без гражданства в Республике Казахстан является Конституция Республики Казахстан, принятая 30 августа 1995 года.
      Согласно пункту 4 статьи 12 Конституции иностранцы и лица без гражданства пользуются в Республике правами и свободами, а также несут обязанности, установленные для граждан, если иное не предусмотрено Конституцией, законами и международными договорами.
      В Конституции закрепляются как неотъемлемые права и свободы человека: право свободного передвижения по территории Казахстана и свободного выбора местожительства, кроме случаев, оговоренных законом (статья 21).
      В реализацию данного положения Конституции в Казахстане 19 июня 1995 года принят  Закон Республики Казахстан "О правовом положении иностранцев", который определяет основные права и обязанности иностранцев, порядок их въезда в Республику Казахстан, пребывание и передвижение по ее территории и выезда из Республики Казахстан. В частности, статья 3 Закона устанавливает, что иностранцы в Республике Казахстан равны перед законом, независимо от их происхождения, социального и имущественного положения, расовой и национальной принадлежности, пола, образования, языка, отношения к религии, рода и характера занятий.
      Согласно  статьям 5 и  8 Трудового кодекса каждый имеет право свободно выбирать труд или свободно соглашаться на труд без какой бы то ни было дискриминации и принуждения к нему, право распоряжаться своими способностями к труду, выбирать профессию и род деятельности. Иностранцы и лица без гражданства также пользуются в Казахстане равными правами в сфере трудовых отношений.
      Принудительный труд запрещен.
      Принудительный труд означает любую работу или службу, требуемую от какого-либо лица под угрозой какого-либо наказания, для выполнения которой это лицо не предложило добровольно своих услуг, за исключением работ:
      требуемых в силу законов Республики Казахстан об обязательной воинской службе;
      являющихся частью обычных гражданских обязанностей граждан, установленных законами Республики Казахстан;
      требуемых от какого-либо лица вследствие приговора суда, вступившего в законную силу, при условии, что работа будет производиться под надзором и контролем государственных органов и что лицо, выполняющее ее, не будет уступлено или передано в распоряжение физических и (или) юридических лиц; требуемых в условиях чрезвычайных ситуаций или военного положения;
      выполняемых для прямой пользы коллектива членами данного коллектива, и которые поэтому могут считаться обычными гражданскими обязанностями членов коллектива при условии, что они или их представители имеют право высказать свое мнение относительно целесообразности этих работ.
      Улучшению ситуации на рынке труда способствовало принятие ряда программ: по борьбе с бедностью и безработицей (2000-2002 годы), по снижению бедности (2003-2005 годы), занятости населения (2005-2007 годы).
      В рамках Программы занятости населения, принятой в целях улучшения ситуации на рынке труда, право в приоритетном порядке пройти профессиональную подготовку, повышение квалификации и переподготовку имеют безработные, входящие в целевые группы. В целевую группу входят и оралманы. В соответствии с пунктом 1.2  статьи 29-3 Закона Республики Казахстан "О миграции населения" оралманам оказывается помощь в трудоустройстве, повышении квалификации и освоении новой профессии.
      В Республике Казахстан разработан ряд законодательных актов, обеспечивающих права оралманов, беженцев и вынужденных переселенцев. В частности, принят Закон Республики Казахстан от 6 июля 2007 года "О внесении изменений и дополнений в Закон Республики Казахстан "О миграции населения". Постановлениями Правительства Республики Казахстан от 5 сентября 2000 года и от 29 октября 2001 года одобрена соответственно Концепция миграционной политики Республики Казахстан и утверждена Отраслевая программа миграционной политики Республики Казахстан на 2001-2010 годы.
      На основании данных документов соответствующие центральные и местные исполнительные органы проводят последовательную работу по защите интересов репатриантов, беженцев и вынужденных переселенцев. С каждым годом увеличивается квота для оралманов. Всем переселившимся по квоте оралманам предоставляется жилье, выплачивается единовременное пособие и оплачиваются транспортные расходы. Кроме этого, оралманы обеспечиваются другими льготами, предусмотренными статьи 29-2 Закона Республики Казахстан "О миграции населения". В высших учебных заведениях республики созданы специализированные подготовительные курсы для оралманов.
      Соотечественникам, прибывающим на постоянное местожительство, представляются льготы на получение гражданства Республики Казахстан. Соответствующие нормы были закреплены Законом Республики Казахстан "О внесении изменений и дополнений в Закон Республики Казахстан "О гражданстве Республики Казахстан", принятом в мае 2002 года.
      В Карагандинской и Южно-Казахстанской областях созданы общественные объединения по защите прав переселенцев "Отандастар". Аналогичная организация "Оралман" действует в Северо-Казахстанской области.
      Со времени обретения Казахстаном независимости на историческую родину переселились на постоянное место жительство около 651299 тыс. этнических казахов. С каждым годом увеличивается количество оралманов, прибывающих вне квоты иммиграции: если в 2005 году прибыло 28239 семей оралманов при квоте 15000 семей; вне квоты - 13239; в 2006 году - 20498 семей оралманов, вне квоты - 5498; в 2007 году - 22520 семей оралманов, вне квоты - 7520.
      Основными странами, откуда прибывают оралманы, являются: Узбекистан - 10169 семей, Монголия - 1188 семей, Туркменистан - 1309 семей, Китай - 1450 семей.
      Присоединение Казахстана к Конвенции ООН   "О защите прав всех трудящихся-мигрантов и членов их семей" (далее - Конвенция) является в данное время преждевременным по следующим основаниям.
      В случае присоединения Казахстана к Конвенции выполнение ее отдельных условий потребует выделения дополнительных средств из государственного бюджета.
      В частности, пункт 1 статьи 43 Конвенции предусматривает, что трудящиеся-мигранты пользуются равным режимом с гражданами государства в отношении:
      доступа к учебным заведениям и услугам в соответствии с условиями приема и другими правилами, действующими в отношении соответствующих заведений и услуг;
      доступа в заведения и учреждения профессиональной подготовки и переподготовки;
      обеспечения жильем, в том числе жильем, предоставляемым по программам социального обеспечения, и защиты от эксплуатации через арендную плату за жилье;
      доступа к социальному и медицинскому обслуживанию при условии соблюдения требований, предъявляемых в отношении участия в соответствующих программах.
      Кроме того, отдельные нормы Конвенции не соответствуют действующему законодательству Республики Казахстан.
      Так, статьей 51 Конвенции установлено, что:
      "Трудящиеся-мигранты, которым в государстве работы по найму не разрешено свободно выбирать для себя оплачиваемую деятельность, не считаются не имеющими законного статуса и не теряют разрешения на жительство лишь вследствие прекращения их вознаграждаемой деятельности до истечения срока действия разрешения на работу...";
      "Трудящиеся-мигранты имеют право на поиски другой работы по найму, участие в программах общественных работ и переподготовку в течение оставшегося периода действия их разрешения на работу...".
      Закон Республики Казахстан "О свободе вероисповедания и религиозных объединениях" статьей 3 предусматривает право на свободу вероисповедания. Это право включает для граждан и лиц без гражданства свободу исповедовать любую религию или не исповедовать никакой.
      Дети, не являющиеся гражданами Республики Казахстан, но проживающие на территории республики, имеют право выбора организации образования, языка обучения и другое.
      8. Комитет выражает озабоченность по поводу того, что некоторые беженцы были насильственно возвращены в свои страны в ситуациях, когда существовали веские основания считать, что они могут подвергнуться там серьезным нарушениям прав человека.
       Комитет рекомендует государству-участнику включить в свой следующий периодический доклад информацию о положении беженцев, юридических основаниях для их депортации и о предоставляемой им юридической защите, включая их право на юридическую помощь и обжалование в суд решений о депортации. Он также призывает государство-участника обеспечить в соответствии со статьей 5 b) Конвенции, чтобы беженцы не возвращались насильственно в страну при наличии веских оснований считать, что они могут подвергнуться в ней серьезным нарушениям прав человека.
      Правовое положение беженцев регламентируется  Законом Республики Казахстан от 13 декабря 1997 года "О миграции населения" и другими нормативными правовыми актами Республики Казахстан. В декабре 1998 года Казахстан присоединился к Конвенции ООН 1951 года и Протоколу к ней 1967 года, касающихся статуса беженцев.
       Статьей 45 Кодекса об административном правонарушении Республики Казахстан в качестве одного из видов административного взыскания предусматривается административное выдворение за пределы Республики Казахстан иностранца или лица без гражданства.
      Согласно пункту 2  статьи 46 Кодекса об административном правонарушении Республики Казахстан лишение специального права, лишение или приостановление действия лицензии (специального разрешения, квалификационного аттестата (свидетельства), приостановление или запрещение предпринимательской деятельности или отдельных ее видов, а также административное выдворение за пределы Республики Казахстан иностранцев или лиц без гражданства могут применяться в качестве как основных, так и дополнительных административных взысканий.
      В  статье 1 Закона Республики Казахстан "О миграции населения" понятие "беженец" определено следующим образом: "беженцы - иностранцы, которые в силу обоснованных опасений могут стать жертвой преследований по политическим убеждениям, признаку расы, вероисповедания, гражданства, национальности, принадлежности к определенной социальной группе, вынуждены находиться вне страны своей гражданской принадлежности и не могут пользоваться защитой своей страны или не желают пользоваться защитой вследствие таких опасений, или лица без гражданства, находящиеся вне страны своего прежнего обычного местожительства, которые не могут или не желают вернуться в нее вследствие этих опасений".
      В Законе Республики Казахстан от 19 июня 1995 года "О правовом положении иностранцев" в  статье 2 определено, что иностранцами в Республике Казахстан признаются лица, не являющиеся гражданами Республики Казахстан и имеющие доказательства своей принадлежности к гражданству иного государства. Лица, не являющиеся гражданами Республики Казахстан и не имеющие доказательства своей принадлежности к гражданству иного государства, признаются лицами без гражданства.
      Согласно  статье 25 указанного Закона иностранцы, совершившие преступления, административные или иные правонарушения на территории Республики Казахстан, несут ответственность на общих основаниях с гражданами Республики Казахстан, за исключением случаев, установленных международными договорами Республики Казахстан.
      Республика Казахстан присоединилась к  Конвенции о статусе беженцев, принятой 28 июля 1951 года, и Протоколу, касающемуся статуса беженцев, принятому 31 января 1967 года. Так, в статье 1 Конвенции о статусе беженцев и Протоколу, касающемуся статуса беженцев, под понятием "беженец" подразумевается лицо, которое:
      1) рассматривалось как беженец в силу соглашений от 12 мая 1926 года и 30 июня 1928 года или же в силу Конвенций от 28 октября 1933 года и 10 февраля 1938 года, Протокола от 14 сентября 1939 года или же в силу устава Международной организации по делам беженцев;
      постановления об отказе в праве считаться беженцами, вынесенные Международной организацией по делам беженцев в период ее деятельности, не препятствуют тому, чтобы статус беженца предоставлялся лицам, которые удовлетворяют условиям, установленным в пункте 2 настоящего раздела;
      2) в результате событий, происшедших до 1 января 1951 года, и в силу вполне обоснованных опасений стать жертвой преследований по признаку расы, вероисповедания, гражданства, принадлежности к определенной социальной группе или политических убеждений находится вне страны своей гражданской принадлежности и не может пользоваться защитой этой страны или не желает пользоваться такой защитой вследствие таких опасений; или, не имея определенного гражданства и находясь вне страны своего прежнего обычного местожительства в результате подобных событий, не может или не желает вернуться в нее вследствие таких опасений.
      В тех случаях, когда какое-либо лицо является гражданином нескольких стран, выражение "страна его гражданской принадлежности" означает любую из стран, гражданином которой оно является, и такое лицо не считается лишенным страны своей гражданской принадлежности, если без всякой действительной причины, вытекающей из вполне обоснованных опасений, оно не прибегает к защите одной из стран, гражданином которой оно является.
      Республика Казахстан присоединилась к  Международной конвенции о ликвидации всех форм расовой дискриминации, принятой 21 декабря 1965 года путем ратифицирования Законом Республики Казахстан от 29 июня 1998 года.
      Как член мирового сообщества Казахстан принимает активное участие в решении проблем беженцев в соответствии с формирующейся и реализующейся миграционной политикой государства. Это является логическим продолжением выбранного Казахстаном курса на приверженность целям и принципам, закрепленным Уставом ООН и Всеобщей Декларацией прав человека, который подтвержден принятием Закона Республики Казахстан от 15 декабря 1998 года "О присоединении Республики Казахстан к Конвенции о статусе беженцев и Протоколу, касающемуся статуса беженцев".
      Число зарегистрированных беженцев на 1 января 2008 года составляет 528 человека. Лица, получившие статус беженца, в основном, это выходцы из Афганистана (525 человек).
      Из общей численности: 188 детей - в возрасте до 16 лет, 221 женщин и 307 мужчин, 322 человека - в трудоспособном возрасте, в том числе по национальной принадлежности:
      1) таджики - 322 человека,
      2) пуштуны - 106 человек,
      3) хазары - 48 человек,
      4) узбеки - 30 человек,
      5) другие национальности - 22 человека.
      Более 90 процентов проживают в городе Алматы, остальные - в Южно-Казахстанской области. 88 человек имеют высшее и незаконченное высшее образование, 26 человек - среднее специальное образование, 38 человек - неграмотные.
      Статус беженца предоставляется на один год и продлевается ежегодно.
      Правовой статус лиц, ходатайствующих и признанных беженцами, регулируются Законом Республики Казахстан "О миграции населения", Законом Республики Казахстан от 19 июня 1995 года "О правовом положении иностранцев".
      Основная часть беженцев трудоустроена, кроме того, отдельным из них оказывается помощь такими международными организациями, как Управление Верховного Комиссара ООН по делам беженцев, Красный Крест и другими.
      Республика Казахстан тесно сотрудничает с Управлением Верховного Комиссара ООН по делам беженцев и Международной организацией по миграции, Международным комитетом Красного Креста и Красного Полумесяца, принимает активное участие в мероприятиях, проводимых вышеуказанными организациями.
      Одним из приоритетных направлений деятельности Уполномоченного является наблюдение за выполнением прав мигрантов и национальных меньшинств и актуализация необходимости следования международным обязательствам в данной сфере.
      Важными правовыми документами, регулирующими вопросы миграции населения, являются Закон Республики Казахстан от 13 декабря 1997 года "О миграции населения", Конвенция от 28 июля 1951 года "О статусе беженцев" и Протокол от 31 января 1967 года, касающийся статуса беженцев, ратифицированный Республикой Казахстан 15 декабря 1998 года.
      В Казахстане также принят ряд программных документов по обеспечению прав мигрантов: Концепция миграционной политики Республики Казахстан, одобренная постановлением Правительства Республики Казахстан от 5 сентября 2000 года, и Отраслевая программа миграционной политики Республики Казахстан на 2001-2010 годы, утвержденная постановлением Правительства Республики Казахстан от 29 октября 2001 года.
      Несмотря на то, что в целом вопросы прав мигрантов и национальных меньшинств урегулированы национальными нормативными правовыми актами, анализ их норм, проведенный учреждением Уполномоченного, выявил ряд недостатков. Так, на сегодняшний день национальным законодательством не предусмотрена возможность подачи заявлений о признании беженцем на границе Республики Казахстан, не регламентирован порядок обращения с лицами, ищущими убежища и нелегально пересекшими границу, в то время, как, присоединившись к вышеперечисленным международным договорам, Республика Казахстан приняла на себя обязательства по приему лиц, ходатайствующих о признании их беженцами.
      Серьезной проблемой для беженцев является получение вида на жительство, поскольку зачастую для них представляется затруднительным подтвердить свою платежеспособность в период пребывания в Республике Казахстан в соответствии с требованиями законодательства.
      Также одним из сложных вопросов является отсутствие у беженцев необходимой информации о деятельности соответствующих органов государственной власти, порядке и формах оказания помощи. Существует проблема недостаточной координации между различными государственными органами, занимающимися вопросами миграции.
      На решение проблем защиты прав беженцев и оралманов путем проведения мониторинга прав указанных групп населения в Республике Казахстан и повышения уровня знаний органов государственной власти направлен проект "Деятельность по укреплению институционального развития потенциала с целью усиления системы убежища в Центральной Азии", финансируемый Европейским Союзом и Управлением Верховного Комиссара ООН по делам беженцев. 19 октября 2006 года между Уполномоченным по правам человека в Республике Казахстан и Управлением Верховного Комиссара ООН по делам беженцев подписано соглашение по реализации данного проекта.
      Соглашением предусматривается проведение анализа текущего состояния прав беженцев в Республике Казахстан на основе мониторинга соблюдения прав беженцев в тех областях, в которых проживает наибольшее количество представителей данной социально уязвимой группы населения. Также будет проведен анализ текущего состояния прав оралманов в Республике Казахстан на основе мониторинга соблюдения их прав. Кроме того, проект направлен на распространение информации о возможностях обращения к Уполномоченному, так как количество обращений о нарушении прав беженцев невелико из-за отсутствия у данной группы населения необходимых знаний о возможностях защиты своих прав.
      В рамках реализации проекта проводятся семинары для целевых групп и мониторинговые исследования во всех регионах Казахстана.
      В Министерстве труда и социальной защиты населения на стадии разработки находится проект Закона Республики Казахстан "О беженцах".
      Создана рабочая группа из числа представителей министерств труда и социальной защиты населения, иностранных дел, юстиции, финансов, образования и науки, здравоохранения, по чрезвычайным ситуациям, экономики и бюджетного планирования, внутренних дел, а также Генеральной прокуратуры и Комитета национальной безопасности.
      В состав данной рабочей группы также вошли представители ООН, ОБСЕ и общественных объединений.
      9. Признавая, что государство-участник подготовило государственный план по борьбе с торговлей людьми, Комитет с озабоченностью отмечает продолжающуюся практику торговли женщинами и детьми, которая особенно затрагивает неграждан и этнические меньшинства.
       Комитет рекомендует государству-участнику включить в свой следующий периодический доклад подробную информацию о торговле людьми и укрепить свои текущие усилия по пресечению и борьбе против такой торговли, а также оказанию поддержки и помощи ее жертвам. Кроме того, Комитет настоятельно призывает государство-участника предпринять решительные усилия с целью привлечения к ответственности виновных и подчеркивает огромную важность проведения оперативных и беспристрастных расследований.
      Для решения данной проблемы на уровне Правительства 26 сентября 2003 года создана Межведомственная комиссия по вопросам борьбы с незаконным вывозом, ввозом и торговлей людьми. Рабочим органом комиссии является Министерство юстиции Республики Казахстан. Согласно положению комиссии ее основными задачами являются:
      1) анализ существующей ситуации в области незаконного вывоза, ввоза и торговли людьми;
      2) выработка предложений и рекомендаций по:
      информированию населения по вопросам борьбы с незаконным вывозом, ввозом и торговлей людьми;
      совершенствованию законодательства Республики Казахстан в соответствии с принятыми международно-правовыми документами в области незаконного вывоза, ввоза и торговли людьми и существующей практики;
      повышению эффективности взаимодействия заинтересованных государственных органов Республики Казахстан в области борьбы с незаконным вывозом, ввозом и торговлей людьми;
      защите и оказанию помощи жертвам незаконного вывоза, ввоза и торговли людьми.
      Одновременно Правительство во второй раз принимает двухлетний   План мероприятий Правительства Республики Казахстан по борьбе, предотвращению и профилактике преступлений, связанных с торговлей людьми, на 2006-2008 годы, утвержденный постановлением Правительства Республики Казахстан от 10 апреля 2006 года N 261.
      Указанный План содержит 16 мероприятий, в том числе: по информационному освещению через средства массовой информации мер по борьбе с торговлей людьми, проведению информационных кампаний; профессиональной подготовке работников правоохранительных органов методам выявления, пресечения преступлений по торговле людьми; ведению отдельной уголовно-правовой статистики по уголовным делам и преступлениям, связанным с торговлей людьми, и анализ результатов их расследования.
      По итогам реализации первого Плана Законом Республики Казахстан от 14 декабря 2005 года ратифицирована  Конвенция   о борьбе с торговлей людьми и с эксплуатацией проституции третьими лицами и Заключительного протокола.
      5 февраля 2008 года Глава государства подписал  Закон Республики Казахстан "О ратификации Конвенции о рабстве от 25 сентября 1926 года, Протокола о внесении изменений в Конвенцию о рабстве от 7 декабря 1953 года и Дополнительной Конвенции об упразднении рабства, работорговли и институтов и обычаев, сходных с рабством, от 7 сентября 1956 года".
      Данный закон был разработан во исполнение пункта 13 Комплексного плана мероприятий по продвижению заявки Казахстана на председательствование в ОБСЕ и направлен на совершенствование деятельности правоохранительных органов в вопросах профилактики и борьбы с преступлениями, связанными с работорговлей, защиты лиц, пострадавших от таких преступлений, а также приведение норм законодательства Республики Казахстан в соответствие с нормами международного права.
      Генеральной прокуратурой совместно с Комитетом национальной безопасности, Министерством внутренних дел Республики Казахстан и Агентством Республики Казахстан по борьбе с экономической и коррупционной преступностью определен перечень статей Уголовного кодекса Республики Казахстан о преступлениях, связанных с торговлей людьми, статистические данные по которым на постоянной основе вводятся в банк данных Комитета по правовой статистике и специальным учетам Генеральной прокуратуры Республики Казахстан.
      На практике статьями Уголовного кодекса Республики Казахстан, непосредственно предусматривающими торговлю людьми, общепринято считать статьи 128 "Торговля людьми" и 133 "Торговля несовершеннолетними", поэтому основанием для включения в банк данных остальных статей является наличие их совокупности со статьями 128 и 133 Уголовного Кодекса Республики Казахстан.
      Комитетом правовой статистики и специальным учетам в соответствии с приказом Генерального Прокурора Республики Казахстан от 17 июня 2005 года N 27 ведется единый карточный учет заявлений и сообщений о преступлениях, уголовных дел, результатах их расследования и судебного рассмотрения. Для формирования специализированного банка данных разработан проект приказа Генерального прокурора Республики Казахстан "О внесении изменений и дополнений в некоторые нормативные правовые акты Генерального прокурора Республики Казахстан". В настоящее время имеется приказ Председателя Комитета правовой статистики и специальных учетов "О создании специализированного банка данных о преступлениях, связанных с торговлей людьми, и лицах, их совершивших".
      Работа по противодействию торговле людьми находится на постоянном контроле Правительства Республики Казахстан.
      Решение проблемы торговли людьми и их эксплуатации не может быть успешным без принятия законодательных мер. Один из них - законопроект "О внесении изменений и дополнений в некоторые законодательные акты по вопросам противодействия торговли людьми".
      Указанный законопроект учитывает международные и модельные стандарты и предусматривает ряд существенных изменений и дополнений в национальное законодательство: Уголовный Кодекс Республики Казахстан, Кодекс Республики Казахстан об административных правонарушениях, Закон Республики Казахстан "О правовом положении иностранцев".
      Наиболее значимым можно считать предложенные изменения в части защиты прав жертв торговли людьми, усиление ответственности за указанные преступления, расширения сферы действия Закона.
      В настоящее время Казахстан присоединился порядка к тридцати международным договорам по борьбе с преступностью и защите прав человека. Одним из ряда прогрессивных шагов в данном направлении стало подписание Казахстаном в октябре 2005 года Конвенции о борьбе с торговлей людьми и с эксплуатацией проституции третьими лицами и Заключительного протокола к нему.
      Не менее важным является планомерная работа Правительства в сфере борьбы с торговлей людьми. В данный момент государственными органами реализуется План Правительства Республики Казахстан по борьбе, предотвращению и профилактике преступлений по торговле людьми на 2006-2008 годы. Настоящим Планом предусмотрена проработка ряда нормативных правовых актов по линии борьбы с торговлей людьми, мероприятия по внедрению в учебные программы организаций образования целевых спецкурсов, по созданию механизма социальной реабилитации жертв торговли людьми, по расширению сети кризисных центров для пострадавших и другое.
      В республике созданы специальные механизмы по борьбе с торговлей людьми, определен уполномоченный государственный орган Министерство юстиции Республики Казахстан.
      В современных условиях появление и активное расширение новых видов преступлений, тесно связанных с международной преступностью и ее организованными формами, таких, как похищение людей, незаконное усыновление, торговля людьми, требует адекватной реакции.
      Преследуя цель выявления каналов незаконной миграции, полицией совместно с погранично-таможенными органами проводятся специальные мероприятия на приграничных и стыковых станциях по отработке международных пассажирских поездов и оперативной проверке иностранных граждан, задержанных за незаконный въезд на территорию Республики Казахстан.
      Министерство внутренних дел Республики Казахстан осуществляется постоянное взаимодействие с заинтересованными неправительственными и международными организациями. Одним из направлений взаимодействия является реализация обучающих программ для сотрудников правоохранительных органов и здравоохранения, работающих с жертвами насилия.
      В стране создана сеть телефонов доверия и горячих линий, в том числе в Министерстве и территориальных органах внутренних дел, кризисные центры, общественные объединения, целью деятельности которых является - защита прав жертв насилия и торговли людьми, обеспечение безопасного места жительства, психологическая и социальная реабилитация, первая доврачебная медицинская помощь, юридическое консультирование и оказание других видов правовой и другой помощи. Службы полиции в своей деятельности непосредственно связаны с неправительственными организациями, работающих в этой сфере.
      Кроме того, в тематике открытого конкурса Министерства культуры и информации по государственным закупкам услуг по выполнению социально значимых проектов неправительственными организациями Республики Казахстан в 2008 году предусмотрено 3 лота по борьбе, предотвращению и профилактике преступлений, связанных с торговлей людьми.
      Органы внутренних дел проводят активную профилактическую работу по предотвращению фактов торговли людьми. Мероприятия проводятся совместно с неправительственными организациями, работающими в этой сфере, международными организациями в том числе и с Международной организацией по миграции. Деятельность осуществляется посредством проведения совместных семинаров, тренингов, на которых обсуждаются вопросы предупреждения и противодействия торговле людьми, защиты жертв. Неправительственные организации привлекаются к работе с потерпевшими, свидетелями данных преступлений, с пострадавшими, не пожелавшими обратиться в полицию с соответствующим заявлением.
      Через средства массовой информации ведется профессиональное консультирование населения по вопросам профилактики насилия и трафика в отношении женщин и детей.
      Проводится работа по выявлению фактов сводничества и проституции. Осуществляются оперативно-профилактические мероприятия в увеселительных заведениях (казино, ночные клубы), сфере обслуживания (сауны, гостиницы), местах отдыха граждан (санатории, дома отдыха). Проводятся профилактические мероприятия, основной задачей которых является выявление фактов торговли людьми, сводничества, притоносодержания, вовлечение в занятие проституцией, похищения людей и незаконного лишения свободы с целью сексуальной эксплуатации.
      Против сотрудников правоохранительных органов возбуждены уголовные дела, были предъявлены обвинения, из них было осуждено за преступления, связанные с незаконной торговлей людьми, в 2007 году.
      Во всех государственных органах действуют департаменты внутренней безопасности, занимающиеся преступлениями, совершенными своими сотрудниками. За 2007 год указанными подразделениями выявлены 2 преступления по торговле людьми, совершенные с участием сотрудников органов внутренних дел:
      1) в марте 2007 года сотрудниками департамента Комитета национальной безопасности по городу Алматы и Департамента собственной безопасности Министерства внутренних дел выявлено преступление по покровительству начальником отдела по борьбе с трафиком людей Управления по борьбе с организованной преступностью Департамента внутренних дел по городу Алматы Морозова И.В. гражданки Хамбулатовой О.М, занимающейся сводничеством в сфере оказания платных интимных услуг. По данному факту возбуждено уголовное дело по статье 348 Уголовного кодекса Республики Казахстан "фальсификация доказательств" и статье 307 Уголовного кодекса Республики Казахстан "злоупотребление должностными полномочиями". Данное дело направлено в суд для рассмотрения.
      2) в июне 2007 года Управлением собственной безопасности Департамента внутренних дел по Акмолинской области возбуждено уголовное дело по статье 307 "злоупотребление должностными полномочиями", части 2 Уголовного кодекса Республики в отношении старшего оперуполномоченных Управления по борьбе с организованной преступностью Департамента внутренних дел по Акмолинской области Сыздыкова Д.М. и Байсалбаева А.Ж., которые оказывали "покровительство" Тулеповой М.Б., занимающейся сводничеством.
      Жертвам незаконной торговли людьми оказывается помощь Министерством иностранных дел в возвращении на родину.
      По данным Министерства внутренних дел, представленным в Министерство юстиции в связи с подготовкой Посольством США в Республике Казахстан подготовительного отчета в Государственный Департамент США по борьбе с торговлей людьми за 2007 год, выявлено следующее.
      В период с января по октябрь 2007 года меры безопасности по защите участников уголовного процесса приняты по 349 уголовным делам, из которых 7 уголовных дел по преступлениям по торговле людьми.
      В республике разработан механизм защиты участников уголовного процесса, в том числе потерпевших, свидетелей и другое. В этих целях из государственного бюджета выделяются средства для найма жилого помещения, замены документов, изменения анкетных данных, места работы и места жительства, осуществление физической охраны и прочее. В настоящее время наработана серьезная практика по государственной защите участников уголовного процесса.
      По указанным 7 делам оказана помощь 31 жертвам торговли людьми-участникам уголовного процесса. Для реализации программы "Защита участников уголовного процесса" государством выделяются ежегодно бюджетные средства. В 2007 году выделено 28 миллионов 944 тысяч тенге. Администратором программы является Министерство внутренних дел Республики Казахстан. С января по октябрь 2007 года были потрачены 4 миллиона 430 тысяч тенге на охрану и содержание лиц, участвующих в уголовном процессе, а также аренду жилья для их временного проживания. Из этих средств для жертв торговли были использованы 649 тысяч тенге. Деньги были использованы на охрану лиц, аренду для них жилья, медицинское обслуживание, питание, обеспечение средствами гигиены и одеждой.
      За рубежом помощь гражданам Казахстана, оказавшимся жертвами торговли людьми, оказывается дипломатическими и консульскими представительствами. Ежегодно средства для этого выделяются по республиканской бюджетной программе "Оказание финансовой помощи гражданам Республики Казахстан, незаконно ввезенным в иностранные государства и ставшим жертвами торговли, а также пострадавшим за рубежом от других преступлений и оказавшимся в форс-мажорных обстоятельствах". В 2007 году государством на эти цели было израсходовано 11 миллионов 700 тысяч тенге.
      С января по октябрь 2007 года загранучреждениями Казахстана оказана помощь 28 казахстанским гражданам на общую сумму 3533,5 тыс. тенге.
      Одним из важных шагов по борьбе с торговлей людьми является присоединение Республики Казахстан к международным документам, в частности, Конвенции ООН о ликвидации всех форм дискриминации в отношении женщин, Конвенции ООН о борьбе с торговлей людьми и с эксплуатацией проституции третьими лицами, Конвенции ООН против транснациональной организованной преступности и дополняющим ее Протоколу о предупреждении и пресечении торговли людьми, особенно женщинами и детьми, и наказании за нее и Протоколу против незаконного ввоза мигрантов по суше, морю и воздуху.
      10. Признавая усилия государства-участника по борьбе с бедствием терроризма в рамках национальной контртеррористической программы, Комитет с озабоченностью отмечает отсутствие информации о воздействии этой программы на принцип недискриминации.
       Комитет обращает внимание государства-участника на свое заявление от 8 марта 2002 года, в котором он подчеркнул обязанность государств обеспечивать, чтобы меры, принимаемые в борьбе против терроризма, не предусматривали проведение дискриминации и не приводили к дискриминации по признакам расы, цвета кожи или родового, национального или этнического происхождения, и просит государство-участника включить в свой следующий периодический доклад дополнительную информацию о своей контртеррористической программе .
      В Республике Казахстан осуществляется формирование системы противодействия терроризму. Одной из мер организационного характера явилось создание распоряжением Президента Республики Казахстан в декабре 2003 года Антитеррористического центра Комитета национальной безопасности. Этим же распоряжением Центр наделен полномочиями по осуществлению контроля за реализацией государственными органами Республики Казахстан мер по усилению систем безопасности и готовности к нейтрализации террористических угроз, в том числе предусмотренных Государственной программой борьбы с терроризмом, экстремизмом и сепаратизмом.
      В состав Антитеррористического центра входят министерства внутренних дел, обороны, по чрезвычайным ситуациям, юстиции, транспорта и коммуникаций, культуры и информации, Служба охраны Президента Республики Казахстан и Комитет таможенного контроля Министерства финансов. Данный состав Антитеррористического центра обусловлен тем, что терроризм рассматривается, прежде всего, как социальное явление, борьба с которым может вестись с различной позиции. За короткий срок Антитеррористическим центром сформирована общегосударственная система противодействия терроризму, экстремизму и сепаратизму, включая в себя нормативную правовую базу, организационные и практические мероприятия.
      В целом, Парламентом страны ратифицированы более сорока двусторонних и многосторонних международных договоров и соглашений, касающихся вопросов борьбы с международным терроризмом и экстремизмом. Руководством Республики предпринимаются конкретные практические шаги по дальнейшему укреплению сотрудничества и региональной безопасности, межнационального и межконфессионального согласия.
      С 1999 года в Республике действует  Закон "О борьбе с терроризмом", в котором в числе важнейших принципов борьбы с этой угрозой определены: защита жизни, здоровья и прав лиц, подвергающихся опасности в результате террористической акции; соблюдение законности; неотвратимость наказания; комплексность принимаемых антитеррористических мер при приоритетности предупреждения терроризма. Особое внимание уделено правам, обязанностям и гарантиям граждан в связи с осуществлением борьбы с терроризмом.
      В рамках своей компетенции Комитет национальной безопасности принимает активное участие в региональных организациях, создающих предпосылки к развитию нового вида субрегионального сотрудничества. Активно развиваются контакты со спецслужбами и правоохранительными органами и международными антитеррористическими организациями. Продолжена отработка навыков совместных действий сил и средств государственных органов в случае террористического акта, путем проведения антитеррористических учений.
      С октября 2004 года по ноябрь 2006 года в Казахстане впервые в судебном порядке были признаны террористическими 13 зарубежных организаций ("Аль-Каида", Исламская партия Восточного Туркестана, "Курдский народный конгресс" и "Исламское движение Узбекистана", "Асбат аль-Ансар", "Братья-мусульмане", "Бос гурд", "Жамаат моджахетов Центральной Азии", "Лашкар-и-Тайба", "Талибан", "Общество социальных реформ", "Аум сенрике", "ШАТ") и 1 экстремистская партия "Хизб-ут-Тахрир".
      20 апреля 2006 года решением Совета Безопасности ООН запрещенная в Казахстане организация "Жамаат моджахедов Центральной Азии" по инициативе Казахстана была официально включена в консолидированный список террористических организаций ООН.
      Эта превентивная мера позволила компетентным органам Республики, находясь в рамках правового поля, более жестко и целенаправленно реагировать на любые проявления деятельности этих организаций в стране, своевременно ликвидировать исходящие от них угрозы. Активно проводится информационно-пропагандистская деятельность. Одним из последних примеров является выпущенное учебное методическое пособие "Начальная антитеррористическая подготовка населения".
      18 февраля 2005 года был принят  Закон "О противодействии экстремизму", направленный на определение правовых и организационных основ противодействия экстремизму в целях защиты прав и свобод человека и гражданина, основ конституционного строя, обеспечения суверенитета Республики Казахстан, целостности, неприкосновенности и неотчуждаемости ее территории, национальной безопасности.
      В целом, сформированная нормативная правовая база уже сегодня позволяет осуществлять комплекс профилактических мер, оперативно-розыскные и иные необходимые для борьбы с международным терроризмом и экстремизмом мероприятия.
      Министерство обороны Республики Казахстан запланировало и провело комплекс учебно-тактических учений, на протяжении которых проводилась работа по совершенствованию взаимодействия руководящих структур Вооруженных Сил, других видов войск и армейских подразделении во время проведения запланированных военно-тактических учений, таких как "Каспий против террора-2005", "Против атомного терроризма-2006", "Миротворческая миссия-2007". Все учения имеют антитеррористическую направленность.
      В период проведения учений не допускались факты расизма, деления по признакам рода, цвета кожи, национального и этнического происхождения.
      Правительство Казахстана открыто высказывается в поддержку борьбы с терроризмом и категорически отвергает террористические акты. Казахстан является членом Шанхайской организации сотрудничества наряду с Китаем, Россией, Таджикистаном, Узбекистаном и Кыргызстаном. Казахстан поддерживает дипломатические отношения с Кубой, Северной Кореей, Ливией, Палестинской автономией, Суданом и Ираном.
      По условиям Меморандума о взаимопонимании 2002 года Казахстан разрешает коалиционным силам использовать Алматинский международный аэропорт при аварийных отклонениях от маршрутов самолетов. С декабря 2001 года Казахстан также бесплатно разрешил более 1100 перелетов через свое воздушное пространство.
      В 2003 году представители Казахстана успешно прошли ознакомительную двухлетнюю программу, состоящую из 14 курсов, организованных отделом содействия антитеррористической подготовке Бюро по дипломатической безопасности Государственного департамента США.
      Казахстан участвует в 11 из 12 международных конвенций и протоколов, касающихся терроризма.
      Для многонационального Казахстана формирование установок толерантности, веротерпимости и миролюбия, профилактика экстремизма и ксенофобии имеют особую актуальность. Современные процессы глобализации, участником которых является и Казахстан, определенная прозрачность границ представляют реальную угрозу возможного негативного воздействия внешних конфликтов на безопасность страны.
      Локальные конфликты в Центрально-Азиатском регионе и России, угроза распространения религиозного экстремизма и терроризма могут являться катализаторами ухудшения психологического самочувствия, роста внутреннего беспокойства, социальной напряженности и других деструктивных процессов в массовом сознании казахстанцев.
      В этой ситуации приоритетами государственной политики являются сохранение внутриполитической стабильности, межнационального и межконфессионального согласия, стабилизация массового сознания и создание благоприятного социально-психологического климата в большинстве социальных групп населения.
      Разработка и реализация эффективной системы мер по формированию толерантного сознания и профилактике экстремизма в казахстанском обществе является комплексной задачей, решение которой требует скоординированных усилий государственных органов при широкой поддержке общественности.
      Министерством культуры и информации разработана   Программа совершенствования казахстанской модели межэтнического и межконфессионального согласия на 2006-2008 годы, утвержденная постановлением Правительства Республики Казахстан от 28 июня 2006 года N 593. В указанной Программе определены цели и задачи формирования толерантного сознания и поведения, профилактики различных видов экстремизма, а также намечены основные направления и механизмы их реализации, указаны источники финансирования.
      Реализация Программы позволит сохранить внутриполитическую стабильность, межнациональное и межконфессиональное согласие в Республике Казахстан.
      11. Комитет с озабоченностью отмечает, что, за исключением судей Верховного суда, все судьи назначаются президентом, который также решает вопросы организации работы судов.
       Комитет рекомендует государству-участнику укрепить независимость судебной власти и других государственных органов в интересах предоставления каждому человеку защиты и средств отстаивания своих прав в случае любых нарушений Конвенции и включить в свой следующий периодический доклад подробную информацию о мерах, принятых с этой целью.
      По вопросу укрепления независимости судебной власти и других государственных органов отмечаем следующее.
      В соответствии со статьей 82 Конституции Председатель и судьи Верховного Суда Республики Казахстан избираются Сенатом по представлению Президента Республики, основанному на рекомендации Высшего Судебного Совета. Председатели и судьи местных и других судов назначаются на должности Президентом Республики по рекомендации Высшего Судебного Совета.
      Согласно  статье 75 Конституции судами Республики являются Верховный Суд Республики и местные суды Республики, учреждаемые законом.
      Судья при отправлении правосудия независим и подчиняется только Конституции и закону, какое-либо вмешательство в деятельность суда по отправлению правосудия недопустимо и влечет ответственность по закону. По конкретным делам судьи не подотчетны.
      Согласно  статье 78 Конституции суды не вправе применять законы и иные нормативные правовые акты, ущемляющие закрепленные Конституцией права и свободы человека и гражданина. Если суд усмотрит, что закон или иной нормативный правовой акт, подлежащий применению, ущемляет закрепленные Конституцией права и свободы человека и гражданина, он обязан приостановить производство по делу и обратиться в Конституционный Совет с представлением о признании этого акта неконституционным.
      Учитывая, что права и свободы человека и гражданина закреплены в Конституции, следует выделить также деятельность Конституционного Совета Республики Казахстан, который является государственным органом, обеспечивающим верховенство Конституции на всей территории страны. Конституционный Совет Республики Казахстан рассматривает на соответствие Конституции Республики до подписания Президентом принятые Парламентом законы, также международные договоры Республики до их ратификации.
      Законы и международные договоры, признанные несоответствующими Конституции, не могут быть подписаны либо ратифицированы и введены в действие. Законы и иные нормативные правовые акты, признанные ущемляющими закрепленные Конституцией права и свободы человека и гражданина, отменяются и не подлежат применению. Решения Конституционного Совета вступают в силу со дня их принятия, являются общеобязательными на всей территории Республики Казахстан, окончательными и обжалованию не подлежат.
      Юридическая защита по казахстанскому законодательству производится на равной основе, независимо от признака расы. Статья 13 Конституции признает право за каждым на признание его правосубъектности, судебную защиту своих прав и свобод, получение квалифицированной юридической помощи. В случаях, предусмотренных законом, юридическая помощь оказывается бесплатно.
      12. Комитет отмечает отсутствие в государстве-участнике судебных дел о расовой дискриминации и получение Комиссией по правам человека лишь двух жалоб на расовую дискриминацию в 2000 и 2001 годах.
       Комитет рекомендует государству-участнику обеспечить, чтобы малочисленность жалоб не была результатом неинформированности потерпевших о своих правах или ограниченности их финансовых средств либо отсутствия у них доверия к полиции или судебным органам, или же недостаточно внимательного или чуткого отношения властей к случаям расовой дискриминации. Комитет настоятельно призывает государство-участника обеспечить включение в национальное законодательство надлежащих положений об эффективной защите и средствах противодействия нарушениям Конвенции и как можно шире распространять среди общественности информацию об имеющихся средствах правовой защиты .
      За нарушение конституционных и иных прав и свобод человека и гражданина главой 3 Уголовного кодекса Республики Казахстан предусмотрена уголовная ответственность. В этой связи определенные функции по защите прав человека в порядке уголовно-процессуального производства возложены на правоохранительные органы, включая Генеральную прокуратуру, Министерство внутренних дел, Комитет национальной безопасности Республики Казахстан.
      Гражданский процессуальный кодекс предусматривает право каждого гражданина "обратиться в суд за защитой нарушенных или оспариваемых конституционных прав, свобод и охраняемых законом интересов" (статья 8 "Судебная защита прав, свобод и законных интересов лица").
      В соответствии со статьей 5 Международной конвенции о ликвидации всех форм расовой дискриминации государства-участники обязуются запретить и ликвидировать расовую дискриминацию во всех ее формах и обеспечить равноправие каждого человека перед законом, без различия расы, цвета, кожи, национального или этнического происхождения, в особенности в отношении осуществления гражданских прав и прав в экономической и культурной областях.
      Указанная норма реализуется в рамках статьи 14 Конституции, согласно которой все равны перед законом и судом и никто не может подвергаться какой-либо дискриминации по мотивам происхождения, социального, должностного и имущественного положения, пола, расы, национальности, языка, отношения к религии, убеждений, места жительства или по любым иным обстоятельствам.
       Статьей 164 Уголовного кодекса Республики Казахстан предусматривается ответственность за возбуждение социальной, национальной, родовой, расовой или религиозной вражды, а также  статьей 170 указанного кодекса - призывы к насильственному свержению или изменению конституционного строя либо насильственному нарушению единства территории Республики Казахстан.
      Согласно статистическим данным, за период с 2003 года по 2007 год зарегистрировано 222 преступлений, связанных с возбуждением социальной, национальной, родовой, расовой или религиозной вражды, из них за 2003 год зарегистрировано 9 преступлений, связанных с призывами к насильственному свержению или изменению конституционного строя либо насильственному нарушению единства территории Республики Казахстан. За период с 2004 по 2007 год зарегистрировано 16 подобных преступлений, из них: за 2004 год - 10, за 2005 год - 3, за 2006 год - 1, за 2007 год - 1.
      13. Отмечая существование Комиссии по правам человека, которая в первую очередь выполняет консультативные функции, а также недавнее назначение Уполномоченного по правам человека, Комитет выражает сожаление по поводу недостаточно подробной информации об их независимости и эффективности.
       Комитет рекомендует государству-участнику представить в своем следующем периодическом докладе дополнительную информацию о роли и функционировании Комиссии по правам человека и Уполномоченного. Кроме того, Комитет призывает государство-участника рассмотреть вопрос о создании независимого национального правозащитного органа в соответствии с Принципами, касающимися статуса национальных учреждений, занимающихся поощрением и защитой прав человека (Парижские принципы) (резолюция 48/134 Генеральной Ассамблеи) .
      Президент Республики Казахстан своим  Указом 19 марта 2003 года N 1042 создал Комиссию по правам человека как консультативно-совещательный орган при Главе государства. В настоящее время она состоит из 22 человек, представляющих различные социально-экономические слои, национальную, политическую, профессиональную, ведомственную специфику казахстанского общества.
      Комиссия по правам человека при Президенте Республики Казахстан является консультативно-совещательным органом, содействующим реализации Главой государства его конституционных полномочий гаранта прав и свобод человека и гражданина, признаваемых и гарантируемых в соответствии с Конституцией.
      Основными задачами Комиссии являются:
      1) создание условий для реализации Президентом Республики Казахстан его конституционного статуса гаранта прав и свобод человека и гражданина в Республике Казахстан;
      2) содействие совершенствованию механизма обеспечения и защиты прав и свобод человека и гражданина;
      3) содействие деятельности центральных и местных государственных органов в реализации государственной политики в области обеспечения и защиты прав и свобод человека и гражданина;
      4) участие в разработке концепций и программ государственной политики в сфере обеспечения и защиты прав и свобод человека;
      5) а также содействие укреплению международного сотрудничества в области обеспечения и защиты прав и свобод человека.
      Сегодня Казахстан находится в процессе новых демократических преобразований. Провозглашенный в октябре 1990 года Декларацией о государственном суверенитете принцип создания гуманного демократического государства потребовал переустройства экономической, политической, общественной и духовной жизни общества, а также формирования соответствующей правовой базы.
      Одной из форм деятельности в области прав человека является принятие нормативных актов, направленных на внедрение в правовое пространство республики международных стандартов и принципов соблюдения прав человека.
      Принятые ранее законы Республики Казахстан " О свободе вероисповедания и религиозных объединениях " (1993 год), " О реабилитации жертв массовых политических репрессий ", " О психиатрической помощи и гарантиях прав граждан при ее оказании " (1992 год), " О миграции населения " (1997 год) и другие в значительной мере содержат в себе международные правозащитные нормы, что является важным вкладом республики в дело защиты прав человека.
      Вместе с тем, необходимы энергичные и действенные меры по приведению национального законодательства в соответствие с принятыми Казахстаном международными конвенциями и соглашениями.
      Достигнутая за годы независимости Республики Казахстан общественно-политическая стабильность создает надежные условия для всеобъемлющего утверждения в обществе прав и свобод человека, их уважения и реализации.
      19 сентября 2002 года путем принятия  Указа Президента Республики Казахстан N 947 "Об учреждении должности Уполномоченного по правам человека" был создан институт Уполномоченного по правам человека в Республике Казахстан.
      Анализ статуса института Уполномоченного по правам человека в Республике Казахстан позволяет говорить о существовании в Казахстане особой, специфической модели омбудсмена. Своеобразие казахстанской модели достигается путем синтеза двух различных способов назначения Уполномоченного, который, согласно  Положению об Уполномоченном по правам человека, утвержденному Указом Президента Республики Казахстан от 19 сентября 2002 года N 947 (далее - Положение) назначается на должность Президентом после консультаций с Комитетами Палат Парламента.
      Таким образом, получив свою власть, производную как от Президента, не входящего согласно казахстанской Конституции, ни в одну из ветвей власти, так и Парламента, Уполномоченный достигает одинаково независимого положения по отношению к исполнительной и законодательной ветвям власти.
      Компетенция Уполномоченного, его статус закреплены Указом Президента. Независимость института гарантируется правовыми процедурами: порядком назначения и освобождения от должности, запретом незаконного вмешательства в деятельность Уполномоченного (пункт 5 Положения), а также прямо закрепленным в Положении принципом независимости.
      Политическая индифферентность института обеспечивается обязанностью Уполномоченного приостановить членство в политических партиях и иных общественных объединениях на период своих полномочий, а также очерченным кругом обжалуемых действий деятельностью всех государственных органов, кроме ответственных за принятие политически важных решений: Президента Республики Казахстан, Парламента Республики Казахстан и его депутатов, Правительства, Конституционного Совета, Генерального прокурора, Центральной избирательной комиссии, судов Республики Казахстан (пункт 18 Положения).
      Это приводит к тому, что Уполномоченный работает в круге действующего, но не проектируемого законодательства, расценивая поступающие обращения только с точки зрения несоответствия обжалуемых действий требованиям действующего права в Республике Казахстан. Вместе с тем, это не лишает Уполномоченного возможности способствовать совершенствованию законодательства Республики Казахстан, касающегося прав и свобод человека, форм и методов их защиты, приведению его в соответствие с общепризнанными принципами и нормами международного права (пункт 19 Положения).
      Согласно пункту 21 Положения Уполномоченный в случаях, имеющих большое общественное значение, вправе направить свое обращение Президенту, Парламенту или Правительству. Данное полномочие позволяет Уполномоченному участвовать и в принятии политически важных решений, если они затрагивают права человека. Таким образом, достигается оптимальный вариант политической индифферентности и законодательной регламентированности Уполномоченного.
      Основной функцией Уполномоченного является рассмотрение и разрешение обращений по вопросу восстановления нарушенных прав. Вместе с тем существует ряд функций по поощрению прав человека, такие как образовательная деятельность, международное сотрудничество в сфере прав человека, мониторинговая и аналитическая деятельность, что соответствует перечню функций национального учреждения, предусмотренному Парижскими принципами.
      Акты Уполномоченного, согласно логике Положения, можно разделить на обычные акты и акты реагирования. В категорию первых входят запросы и обращения, в категорию вторых - рекомендации (пункт 24 Положения). Однако все они носят определенный рекомендательный характер. Зачастую в запросах уже содержится настояние восстановить нарушенные права, если факты, указанные в обращении гражданина, подтвердятся. Необходимо отметить, что и Парижские принципы не предполагают императивных полномочий национального учреждения. Деятельность Уполномоченного согласно пункту 30 Положения, обеспечивается Национальным центром по правам человека, который осуществляет информационно-аналитическое, организационно-правовое и иное обеспечение деятельности Уполномоченного, что соответствует требованию Парижских принципов о наличии инфраструктуры, обеспечивающей бесперебойное осуществление деятельности национального учреждения.
      Таким образом, деятельность Уполномоченного соответствует как нормам международных стандартов, так и принятой международной практике.
      Восстановление нарушенных прав конкретного гражданина ценно тем, что это стимулирует пересмотр практики деятельности государственного учреждения, допустившего нарушение права человека. После запросов и рекомендаций Уполномоченного можно надеяться, что в аналогичных случаях гражданам не потребуется дополнительных усилий для реализации своих прав во взаимоотношениях с данным государственным органом.
      Кроме того, вмешательство Уполномоченного, оценка им конкретной ситуации ценны тем, что даже в случаях отказа заявители получают полное изложение доводов, насыщенную консультацию по конкретному вопросу. Работа с жалобами, прием граждан - первостепенная составляющая деятельности института, позволяющая влиять на деятельность государственных органов в целях совершенствования и повышения уровня стандартов оказания государственных услуг.
      Одним из таких направлений, находящимся вне пределов рассмотрения жалоб, однако содержательно связанным с вопросами прав человека, является просветительская работа. Для института Уполномоченного принципиально важно предоставить населению необходимые знания для самостоятельной защиты прав человека.
      Вторым направлением работы по предупреждению нарушений прав человека является образовательная деятельность. Воспитание у школьников, студентов культуры уважения прав человека позволит нам иметь положительные результаты уже в недалеком будущем. Данная работа предполагает как непосредственную образовательную деятельность, так и разработку учебных программ, методик обучения, проведение образовательных мероприятий, в первую очередь для преподавателей.
      Для повышения уровня аналитической деятельности Уполномоченного потребовалось создание таких вспомогательных структур, как Экспертный и Консультативный советы. В первый вошли опытные юристы, ученые, адвокаты, представители всех правозащитных структур, во второй - преимущественно члены неправительственных организаций города Астаны.
      Посредством экспертно-аналитической деятельности Уполномоченный имеет возможность систематизировать информацию о наиболее проблемных вопросах в области прав человека, выявить недостатки в деятельности государственных органов, способствовать соблюдению страной правозащитных стандартов, содержащихся в признанных Казахстаном международных договорах.
      Отдельными направлениями работы являются сотрудничество с международными организациями, неправительственным сектором и другими составляющими гражданского общества.
      Международное сотрудничество представляет институту Уполномоченного возможность использовать опыт, традиции, принципы правозащитной деятельности за рубежом, более того, скорректировать свою работу в рамках мирового правозащитного процесса. Права человека перестали быть категорией национального права, и с этим нельзя не считаться. Использование международных стандартов в области прав человека - это и приобщение к прогрессивному опыту, и объективная необходимость современной правозащитной практики. Именно поэтому институтом Уполномоченного особое внимание уделяется сотрудничеству с международными правозащитными организациями.
      В деятельности Уполномоченного не существует строго очерченных Положением приоритетов в области защиты прав. Вместе с тем, необходимость имплементации норм международных договоров, к которым присоединился Казахстан ( Конвенция о предупреждении всех форм дискриминации в отношении женщин 1979 года,  Конвенция о ликвидации всех форм расовой дискриминации 1969 года, Конвенция против пыток и других жестоких, бесчеловечных и или унижающих достоинство видов обращения или наказания 1984 года,  Конвенция о правах ребенка 1989 года, Международные Пакты о гражданских и политических, социальных, культурных и экономических правах), а также реагирования на рекомендации комитетов ООН в отношении Казахстана требует специализации деятельности.
      Выполняя мониторинг процесса соблюдения обозначенных международных обязательств республики, институт Уполномоченного определил пять приоритетных направлений работы по защите прав социально-обособленных и уязвимых групп населения: детей, женщин, пожилых, лиц с ограниченными возможностями, осужденных, содержащихся в пенитенциарных учреждениях. Нынешнее состояние общества показывает, что данные группы населения нуждаются в непосредственной помощи. Не имея возможности самостоятельно защитить свои права по различным причинам, они представляют объект особого внимания Уполномоченного по правам человека.
      14. Комитет отмечает недостаток информации об усилиях, предпринимаемых государством-участником для привлечения неправительственных организаций к подготовке периодического доклада и выражает озабоченность по поводу введенных властями ограничений на деятельность организаций гражданского общества, включая организации, занимающиеся вопросами борьбы против расовой дискриминации.
       Комитет подчеркивает важную роль гражданского общества в деле полного осуществления Конвенции и рекомендует государству-участнику устранить все юридические и практические административные препятствия для свободного функционирования организаций гражданского общества, которые способствуют поощрению прав человека и борются против расовой дискриминации. Кроме того, Комитет рекомендует консультироваться с ними при подготовке следующего периодического доклада .
      В Республике Казахстан проблемами защиты прав человека занимается ряд неправительственных организаций, такие как Казахстанское международное бюро по правам человека и соблюдению законности, Общественный фонд "Хартия за права человека", Алматинский Хельсинский комитет, Международный фонд защиты свободы слова "Әділ сөз", учреждение "Институт европейского права и прав человека", общественный фонд "Хартия за права человека". Они активно сотрудничают с Уполномоченным по правам человека при Президенте Республики Казахстан и рядом государственных структур.
      Правительство Республики Казахстан активно привлекает представителей неправительственного сектора ко всем инициативам в области защиты прав человека и гражданина.
      Как отмечалось выше, в подготовке доклада в части проведения социологического опроса также оказало содействие общественное объединение "Казахстан. Здоровое поколение". Также были учтены предложения объединения юридических лиц "Гражданский альянс Казахстана".
      15.  Комитет рекомендует государству-участнику принять во внимание соответствующие положения Дурбанской декларации и Программы действий при осуществлении Конвенции в рамках внутренней правовой системы, в частности в отношении ее статей 2-7. Он также рекомендует ему включить в свой следующий периодический доклад информацию о мерах, принятых в порядке осуществления Дурбанской декларации и Программы действий на национальном уровне .
      Республика Казахстан ведет интенсивную работу и принимает конкретные меры на национальном уровне и активно сотрудничает с другими государствами и региональными/международными организациями (Управление Верховного Комиссара ООН по делам беженцев, Международная организация по миграции, международный комитет Красного Креста и Красного Полумесяца) в области защиты прав человека (расовая дискриминация, ксенофобия и связанная с ней нетерпимость, отношение к людям, подверженным различного рода пандемиям и другое).
      Все вопросы и рекомендации, озвученные в Дурбанской декларации, полностью соблюдаются на территории Республики Казахстан как на законодательном уровне, так и на уровне общественных отношении в социальной, экономической, политической, культурной, межэтнической, конфессиональной сферах. Так, пункт 2 статьи 14 Конституции Республики Казахстан гласит: "Никто не может подвергаться какой-либо дискриминации по мотивам происхождения, социального, должностного и имущественного положения, пола, расы, национальности, языка, отношения к религии, убеждений, места жительства или по любым иным обстоятельствам".
      Как член мирового сообщества, Республика Казахстан принимает активное участие в решении проблем беженцев в соответствии с миграционной политикой государства. Это является логическим продолжением выбранного Казахстаном курса на приверженность целям и принципам, закрепленным Уставом ООН и Всеобщей Декларацией прав человека, который подтвержден принятием  Закона Республики Казахстан от 15 декабря 1998 года "О присоединении Республики Казахстан к Конвенции о статусе беженцев и Протоколу, касающемуся статуса беженцев".
      Правовое положение беженцев регламентируется Законом Республики Казахстан "О миграции населения" и другими нормативными правовыми актами РК. Казахстан присоединился к Конвенции ООН 1951 года и Протоколу к ней 1967 года, касающихся статуса беженцев. Также Республика Казахстан присоединилась к Международной конвенции о ликвидации всех форм расовой дискриминации, принятой 21 декабря 1965 года, ратифицированной Законом Республики Казахстан от 29 июня 1998 года.
      На решение проблем защиты прав беженцев и оралманов путем проведения мониторинга прав указанных групп населения в Республике Казахстан и повышения уровня знаний органов государственной власти направлен проект "Деятельность по укреплению институционального развития потенциала с целью усиления системы убежища в Центральной Азии", финансируемый Европейским Союзом и Управлением Верховного Комиссара ООН по делам беженцев.
      В Республике Казахстан на стадии разработки находится проект Закона "О беженцах". С этой целью создана рабочая группа из числа представителей ряда министерств, а также Генеральной прокуратуры и Комитета национальной безопасности. В состав данной рабочей группы вошли представители ООН, ОБСЕ и общественных объединений страны.
      В Казахстане на уровне Правительства от 26 сентября 2003 года создана Межведомственная комиссия по вопросам борьбы с незаконным вывозом, ввозом и торговлей людьми. Рабочей органом комиссии является Министерство юстиции Республики Казахстан.
      5 февраля 2008 года Глава государства подписал  Закон Республики Казахстан "О ратификации Конвенции о рабстве от 25 сентября 1926 года, Протокола о внесении изменений в Конвенцию о рабстве от 7 декабря 1953 года и Дополнительной Конвенции об упразднении рабства, работорговли и институтов и обычаев, сходных с рабством, от 7 сентября 1956 года".
      Права граждан Казахстана, гарантированные Конституцией Республики Казахстан, соблюдаются. Равноправие каждого человека перед законом при отправлении своих прав и свобод гарантировано. Образовательными программами учебных заведений всех уровней предусмотрено и выполняется проведение различных мероприятий, направленных на укрепление культуры межнационального и межрасового воспитания.
      В соответствии со статьей 3 Закона Республики Казахстан "Об образовании" основными принципами государственной политики в области образования являются, наряду с другими, равенство прав всех граждан Республики Казахстан на образование, доступность образования всех уровней для всех слоев населения.
      Все граждане Республики Казахстан, независимо от этнической, расовой, религиозной, социальной принадлежности имеют равный доступ к образованию, в том числе, на родном языке.
      Существует уникальный общественный институт - Ассамблея народа Казахстана, объединяющая национально-культурные объединения всех этносов, проживающих на территории Республики Казахстан. При национально-культурных центрах действуют воскресные школы, в которых изучаются язык, традиции и история родного народа.
      Казахстан - одно из самых многонациональных государств в мире, и для него очень важно строить свою внутреннюю политику таким образом, чтобы учесть интересы различных наций и народностей. Соответственно в государственной политике огромное внимание уделяется гармонизации межэтнических отношений.
      16.  Комитет также рекомендует государству-участнику широко распространять среди общественности свои доклады с момента их представления и аналогичным образом публиковать замечания Комитета по этим докладам .
      Данное замечание было принято к сведению. Проведен ряд мероприятий по распространению общественности национального доклада с участием представителей Администрации Президента Республики Казахстан, министерств и ведомств, международных и неправительственных организаций, Ассамблеи народа Казахстана, национально-культурных центров, учреждений образования, ученых и международных экспертов.
      17.  Комитет отмечает, что государство-участник не сделало факультативного заявления, предусмотренного в статье 14 Конвенции, и рекомендует ему рассмотреть этот вопрос .
      На основании протокола пятого заседания Межведомственной Комиссии по международному гуманитарному праву и международным договорам по правам человека при Министерстве иностранных дел Республики Казахстан было принято решение о подготовке и внесении в Правительство Республики Казахстан проекта  Указа Президента Республики Казахстан "О подписании заявления Республики Казахстан о признании компетенции Комитета по ликвидации расовой дискриминации, предусмотренной статьей 14 Международной конвенции о ликвидации всех форм расовой дискриминации от 21 декабря 1965 года" по вопросу о принятии Казахстаном факультативного заявления, предусмотренного статьей 14 Международной Конвенции о ликвидации всех форм расовой дискриминации.
      Указанный Указ вступил в силу 29 мая 2008 года.
      18.  Комитет настоятельно рекомендует государству-участнику ратифицировать поправки к пункту 6 статьи 8 Конвенции, принятые 15 января 1992 года на четырнадцатом Совещании государств-участников и одобренные Генеральной Ассамблеей в ее резолюции 47/111. В этой связи Комитет ссылается на резолюцию 57/194 Генеральной Ассамблеи, в которой Ассамблея настоятельно призвала государств-участников ускорить свои национальные процедуры ратификации этой поправки и оперативно уведомить Генерального секретаря в письменном виде об их согласии с ней. Аналогичный призыв был вновь сформулирован Ассамблеей в ее резолюции 58/160 .
      В соответствии с поправками Международной Конвенции на 22 заседании четырнадцатого Совещания государств-участников, состоявшемся 15 января 1992 года, включен новый пункт в качестве пункта 7 статьи 8: "Член Комитета, учрежденного в соответствии с настоящей Конвенцией, с согласием Генеральной Ассамблеи получает вознаграждение за счет ресурсов ООН на таких условиях, которые определяются Генеральной Ассамблеей".

Приложение    

                  Программа социологического исследования
     на тему: "Состояние вопроса о соблюдении прав человека по признаку национальной принадлежности в Казахстане", проведенного общественным объединением "Казахстан. Здоровое поколение" в 2007 году.

       I. Методологический раздел

       1.1. Актуальность темы
      В настоящее время, в период глобализации, как никогда остро стоит проблема взаимоотношений между людьми разных рас, этносов и национальностей. Проблема расовой, этнической, национальной дискриминации в зависимости от сложившейся политической, социально-экономической ситуации в тот или иной исторический период времени существовала в большей или меньшей степени всегда, никогда не исчезая совсем.
      Чтобы избежать ошибок начала-середины XX века, Организация Объединенных Наций провозгласила Декларацию о ликвидации всех форм расовой дискриминации от 20 ноября 1963 года (резолюция 1904 (XVIII) Генеральной Ассамблеи), которая "торжественно подтверждает необходимость скорейшей ликвидации расовой дискриминации во всем мире, во всех ее формах и проявлениях". Мировое сообщество приняло "Международную конвенцию о ликвидации всех форм расовой дискриминации", 21 декабря 1965 года, которая утверждена резолюцией Генеральной Ассамблеи 2106 (XX) и вступила в силу 4 января 1969 года.
      Наблюдающаяся интеграция культур, языков и различных вероисповеданий во всем мире, в том числе и в независимом Казахстане, может привести к потере национальной целостности и самоидентификации этноса, которая является одной из причин развития националистических тенденций в обществе. Как результат, возникают межнациональные, межэтнические, межрасовые конфликты.
      Задача каждого независимого государства, стремящегося к построению гражданского общества, постоянно инициировать целенаправленную работу с тем, чтобы не перейти тонкую грань между здоровым патриотизмом и национализмом.
      Для формирования и укрепления казахстанской идентичности, развития гармоничных межэтнических отношений, взаимодействия культур всех этнических групп, проживающих в Казахстане, была создана Ассамблея народа Казахстана. Различные этносы объединены во множество национально-культурных объединений.
      Актуальность такого подхода подчеркнул Президент Республики Казахстан Назарбаев Н.А.: "Межнациональное согласие является краеугольным камнем всеобъемлющей безопасности, стабильности, поступательного экономического и политического развития Казахстана, сохранение гражданского и общенационального согласия, обеспечивает мир и спокойствие в стране. Работа в этом направлении актуальна в процессе вхождения Республики Казахстан в число 50-ти конкурентоспособных стран мира...".

       1.2. Проблемная ситуация
      В современном независимом Казахстане сложилась уникальная ситуация, когда вместе дружно могут сосуществовать множество наций, то есть Казахстан является многонациональной и многоконфессиональной страной. Однако для поддержания стабильности необходима постоянная работа, направленная на совершенствование законодательства, улучшение механизма реализации принятых законов, непрерывная разъяснительная работа государственных органов, активизация деятельности неправительственных организаций (НПО), специализирующихся на защите прав человека, развитии языка, национальных культур и др.

       1.3. Цель исследования
      Определить соблюдение прав человека по расовому, национальному и этническому признаку в Казахстане.

       1.4. Задачи исследования
      Для определения существования на территории Казахстана каких-либо признаков расовой дискриминации по отношению к этническим меньшинствам поставлены следующие задачи:
      1) определить  степень толерантности  коренной нации  к проживающим этническим меньшинствам в Казахстане;
      2) определить уровень осведомленности людей о своих правах и свободах по национальному признаку;
      3) определить в каких областях нарушаются права и свободы различных этнических групп (по национальному, этническому признаку).

       1.5. Предмет исследования
      Предметом исследования является выявление нарушения прав и свобод человека (по национальному признаку).

       1.6. Объект исследования
      Жители семи областей Казахстана: Алматинской, Акмолинской, Актюбинской, Восточно-Казахстанской, Карагандинской, Кызылординской, Южно-Казахстанской областей.

       1.7. Гипотезы исследования
      1. Такой формы дискриминации, как расовая (этническая, на национальной почве), в Казахстане не существует. 
      2. Случаи расовой (этнической, на национальной почве) дискриминации, которые были выявлены - единичны и не могут адекватно представлять ситуацию в стране.
      3. В Казахстане существует скрытая дискриминация по национальному признаку.
      4. В Казахстане существует ярко выраженная дискриминация по национальному (этническому, расовому) признаку. 

       II. Методический раздел

       2.1. Методы сбора первичной социологической информации
      Методы сбора социологической информации - опрос. Вид опроса - анкетирование.

       2.2. Место, время проведения исследования, название инструментария
      Анкетирование проводилось в пяти регионах Казахстана (центральный, северный, западный, восточный, южный регионы), с 1 августа по 30 августа 2007 года.
      Анкета: "Состояние вопроса о соблюдении прав человека по признаку национальной принадлежности в Казахстане".

       2.3. Характеристика инструментария:
      Всего вопросов - 30
      по содержанию: о фактах поведения - 10
      N 5, 7, 8, 9, 11, 12, 13, 14, 15, 19
      о фактах сознания - 12
      N 3, 4, 6, 10, 16, 17, 18, 20, 21, 22, 23, 24
      о личности респондента - 6
      N 25, 26, 27, 28, 29, 30
      по форме: закрытых - 26
      открытых - 4

       2.4. Выборка:
      Было опрошено 2558 человек (100 %), из них:
      (25) 963 (37,6 %) казаха
      935 (36,5 %) русских
      169 (6,6 %) украинцев
      58 (2,2 %) узбеков
      110 (4,3 %) немцев
      277 (10,8 %) представители других национальностей (азербайджанцы, армяне, беларусы, грузины, дунгане, евреи, корейцы, курды, лезгины, литовцы, молдаване, мордва, поляки, таджики, туркмены, уйгуры, цыгане, чеченцы, чуваши).
      46 (1,8 %) опрошенных респондентов не заполнили данную графу.
      (26) 949 человек (37 %) в возрасте от 18 до 29
      518 человек (20,2 %) в возрасте от 30 до 36
      435 человек (16,9 %) в возрасте от 37 до 45
      288 человек (11,2 %) в возрасте от 46 до 54
      184 человек (7,2 %) в возрасте от 55 - и выше
      184 человека (7,2 %) не заполнили данную графу.
      (27) 1582 респондентов (31,8 %) - женского пола
      907 респондентов (35,4 %) - мужского пола
      69 респондентов (2,7 %) не заполнили данную графу.
      (см. график 1)

       График 1. Показатели половозрастные.

      Примечание РЦПИ. См. бумажный вариант.

      (28) 378 респондентов (14,8 %) со средним образованием
      916 респондентов (35,8 %) со средне-специальным образованием
      1134 респондентов (44,3 %) с высшим образованием
      130 респондентов (5 %) не заполнили данную графу.
      (29) 1980 опрошенных (77,4 %) жители городов (г.г. Абай, Актау, Алматы, Астана, Есиль, Караганда, Каркаралинск, Кокчетав, Кустанай, Кызылорда, Павлодар, Пришахтинск, Семей, Степняк, Темиртау, Усть-Каменогорск, Уральск);
      544 опрошенных (22 %) жители сел и поселков (с.с. Акколь, Бейбитшилик, Гагарина, Егиндыбулак, Карабас, Курулус, Жана-Арка, Заря, Макпал, Маркаколь, Невский, Приречная, Енбекшилер, Топар, Ушаново);
      36 опрошенных (1,4 %) не заполнили данную графу
      (30) 2409 опрошенных (94,1 %) являются гражданами Республики Казахстан
      54 опрошенных (2,1 %) не являются гражданами Республики Казахстан
      49 (1,9 %) респондентов не заполнили данную графу.
      Тип выборки - стихийная. Единицей наблюдения является контингент людей, проживающих в пяти регионах Казахстана.

       2.5. Метод обработки эмпирических данных:
      Метод обработки эмпирических данных - ручной.

       2.6. Практическая значимость исследования:
      Данный материал имеет определенное практическое значение для специалистов, занимающихся национальными вопросами политики государства.

       2.7. Анкета

       Уважаемый респондент!

      Наша организация проводит исследование на тему: "Состояние вопроса о соблюдении прав человека по признаку национальной принадлежности в Казахстане". Вам предлагается ряд вопросов, на которые необходимо ответить. Соответствующий вариант ответа просим обвести кружочком. Исследование носит  анонимный характер, полученные данные будут представлены в обобщенном виде. Заранее благодарим за участие!
      1. Знаете ли Вы организации в Казахстане, занимающиеся защитой прав человека?
      А) да     Б) нет     В) затрудняюсь ответить
      2. Если "да", то какие?
      А) ___________________________________________________________
      3. Что такое, на Ваш взгляд, дискриминация?
      А) ___________________________ Б) не знаю
      4. На Ваш взгляд, существует в Казахстане проблема дискриминации по национальному признаку?
      А) да, эта проблема остро стоит перед нами
      Б) нет, такой проблемы в нашем государстве не существует
      В) есть случаи дискриминации, но они единичны, и не могут представлять всей картины
      Г) не открыто, но постоянно присутствует в повседневной жизни
      Д) затрудняюсь ответить
      5. Известны ли Вам случаи дискриминации прав по национальному признаку в Казахстане?
      А) да, известны, это происходят на всех уровнях
      Б) нет, не известны
      6. Если Вы считаете, что какая-либо из наций (этнос, раса) подвергается дискриминации на территории Казахстана, то укажите, какая(ие) (вписать национальность, этнос, расу, если таковые имеются)?
      А) ваш вариант _______________________________
      Б) я считаю, что подобные проблемы для Казахстана не актуальны
      7. Будете ли Вы обращаться в суд, если будут нарушаться и ущемляться Ваши права и свободы (по национальному, этническому, расовому признаку)?
      А) да, обязательно
      Б) нет, это бесполезно
      В) скорее нет, чем да
      Г) скорее да, чем нет
      Д) другое ____________________________________________________
      8. Если "нет" (т.е., не обратитесь в суд), то почему?
      А) нет соответствующих законов
      Б) такие дела не практикуются
      В) я не доверяю Казахстанской судебной системе
      Г) пустая трата времени, все равно ничего не добьешься
      Д) другое ____________________________________________________
      9. Есть ли в Вашем кругу друзей и близких знакомых лица другой (не Вашей) национальности?
      А) да, конечно     Б) нет, не имею     В) другое
      ______________________________________________________________
      10. Как Вы относитесь к смешанным бракам?
      А) положительно  Б) отрицательно  В) нейтрально  Г) затрудняюсь
                                                          ответить
      11. Будете ли Вы против, если Ваш ребенок вступит в брак с человеком другой национальности?
      А) да, я буду категорически против
      Б) нет, национальность человека не имеет значения
      В) затрудняюсь ответить
      12. Отдадите ли Вы своего ребенка в школу с обучением на государственном языке?
      А) да, есть такая необходимость и потребность
      Б) нет, такой необходимости нет
      В) затрудняюсь ответить
      Г) другое ____________________________________________________
      13. Доступно ли Вам изучение государственного языка?
      А) да     Б) нет     В) меня этот вопрос не интересует
      14. Доступно ли Вам изучение родного языка (для некоренных национальностей)?
      А) да     Б) нет
      15. Считаете ли Вы, что в Вашей организации чаще увольняют лиц некоренной национальности, чем лиц коренной национальности?
      А) да     Б) нет     В) другое
      16. Если "да", то как Вы думаете, происходит ли это исключительно по национальному признаку или же из-за незнания государственного языка?
      А) думаю, что из-за незнания государственного языка
      Б) думаю, что по национальному признаку
      В) думаю, что это происходит по разным причинам и национальность роли не играет
      17. Как Вы думаете, у представителей некоренной национальности такие же шансы получить какой-либо высокий пост, как у лиц коренной национальности?
      А) Да, шансы одинаковы
      Б) Он может не получить этот пост только в том случае, если он не знает государственный язык
      В) Нет, шансов значительно меньше
      18. Имеют ли представители некоренной национальности равный доступ к работе?
      А) да, имеются равные возможности для трудоустройства
      Б) нет, устроится на работу труднее, если ты некоренной национальности
      В) скорее да, чем нет
      Г) скорее нет, чем да
      19. Сталкивались ли Вы со случаями ущемления прав со стороны правоохранительных органов на национальной, этнической почве?
      А) Нет, таких случаев я не встречал(а)
      Б) Да, такие случаи часто встречаются
      В) Такое бывает в единичных случаях
      20. Влияет ли большое количество разнообразных конфессий в Казахстане на межнациональные отношения негативно?
      А) да, множество конфессий приводит к возникновению межнациональной разобщенности
      Б) наоборот, позитивно влияет на повышение уровня межнациональной терпимости
      В) затрудняюсь ответить
      21. Является ли Ваша приверженность к какой-либо религии поводом для дискриминации?
      А) Да     Б) Нет     В) неверующий
      22. Как Вы думаете, сохраняются ли все Ваши гарантированные права и свободы в Казахстане?
      А) да
      Б) нет, они систематически нарушаются
      В) я не знаю всех своих прав и поэтому затрудняюсь ответить
      Г) другое_____________________________________________________
      23. Знакомы ли Вы с Международной Конвенцией о ликвидации всех форм расовой дискриминации?
      А) да, знаком(а)
      Б) я слышал о его существовании, но не знаю его содержания
      В) нет, не знаю о существовании такого документа
      24. На Ваш взгляд, какие меры должны принять государство и неправительственные организации для соблюдения прав и свобод граждан Республики Казахстан?
____________________________________________________________________
____________________________________________________________________
____________________________________________________________________
____________________________________________________________________
____________________________________________________________________

Национальность:  Казах    Русский   Украинец   Узбек      Немец

                                                           Другая

Возраст :         18-29     30-36     37-45     46-54     55 и старше

Пол :             женский                       мужской

Образование :    Среднее             Среднеспециальное      Высшее
                 (школа)             (училище, колледж)    (институт,
                                                           университет,
                                                            академия)

Место проживания : Город -                   Село -

Гражданство :       Гражданин РК              Негражданин РК 

       III. Аналитический раздел

       Обработка полученных данных :
      Для достижения поставленной цели в данном исследовании были применены три варианта вопросов, сопоставление которых позволяет выявить реальное отношение респондента к данной проблеме: состояние информированности по данному вопросу, личное мнение по данному вопросу, фактическое положение дел. Также были выделены несколько тематических разделов: общие сведения о личности респондента, проблемы, связанные с основным вопросом: трудоустройство, языковая проблема, информированность респондента по проблеме, судебно-правовая система, вопросы религии, вопросы личного характера.
      (3) На вопрос " что такое дискриминация !" 60 % респондентов имеют представление об этом понятии, 27 % - не знают, что такое дискриминация.
      Если провести сравнительный анализ, то 31,7 % респондентов с высшим образованием, 19,1 % - со средне-специальным, 6,9 % - со средним образованием смогли дать более-менее четкое определения термина. Таким образом, мы видим, что ответ на данный вопрос напрямую зависит от уровня образования.
      (4) На прямой вопрос о том,  существует ли проблема расовой дискриминации в Казахстане , мнение респондентов разделилось следующим образом: из 100 % опрошенных 31,9 % ответили, что данной проблемы в Казахстане не существует, 29,5 % - есть случаи дискриминации, но они единичны и не могут быть показательными. Вместе с тем, 7,4 % респондентов ответили, что дискриминация не открыто, но постоянно присутствует в повседневной жизни. У 4,5 % респондентов мнение, что эта проблема в стране актуальна. Таким образом, 61,4 % опрошенных считает, что проблемы расовой дискриминации в Казахстане нет, и единичные случаи не отражают реального положения данной проблемы в стране.
      (5) На вопрос о  реальных случаях дискриминации по национальному признаку в Казахстане , большинство респондентов (72,5 %) ответили, что с такими случаями не встречались, однако 15,5 % опрошенных ответили, что сталкивались или слышали от знакомых о данной проблеме, 5,6 % затруднились ответить на этот вопрос.
      (6) При ответе на открытый вопрос, в котором респондентов попросили  назвать национальность, этнос, расу, которые по их мнению подвергаются расовой дискриминации в Казахстане , были получены следующие варианты ответов: 72,3 % опрошенных считают, что подобные проблемы не актуальны для Казахстана.
      Вместе с тем были и противоположные мнения о том, что дискриминации на территории Казахстана подвергаются те или иные представителей этносов. Это: 8,8 % - казахи; 3,5 % - русские; 2,6 % - оралманы; 1,7 % - узбеки; 1,5 % - славяне; 1,4 % - "все"; 1,2 % - русскоязычные; 1,2 % - кавказцы; 0,9 % - азиаты; 0,9 % - лица с европейской внешностью; 0,8 % - "все кроме казахов"; 0,3 % - цыгане (см. график 2).

       График 2. Дискриминация по национальному признаку.

       Примечание РЦПИ. См. бумажный вариант.

      Из ответов респондентов на два вышеуказанных вопроса следует, что больше половины населения республики вообще не видят признаков дискриминации. Вместе с тем, в таком многонациональном государстве, как Казахстан, неизбежно возникновения трений на национальной почве. Из графика (2) видно, что более всего недовольны положением представители коренного населения в основном приезжие из сельской местности (8,8 %) и оралманы (2,6 %), переехавшие и проживающие на северных регионах страны.
      (1) На вопрос,  знаете ли Вы организации, занимающиеся защитой прав человека , 26,6 % ответили - знают, 39,6 % - не знают и 30,2 % - затрудняются ответить.
      (2)  Какие конкретно организации занимаются защитой прав человека на территории Казахстана : были представлены несколько вариантов ответов, это
      -  государственные структуры (3,8 % - КНБ, МВД, прокуратура, районные, областные суды, Конституционный суд РК, полиция, акиматы, юстиция, отдел терроризма и т.д.);
      -  негосударственные структуры (7,4 % респондентов назвали различные неправительственные организации, а именно - ассоциация предпринимателей, комиссия по правам человека при президенте, защита прав потребителей, адвокатские конторы "Закон и правосудие", профсоюзы, отдел по защите прав человека при УК УИС, омбудсмен, Ассамблея народа Казахстана, движение "Невада-Семей", а также были названы несколько фамилий руководителей организаций, которые занимаются вопросами, связанными с правами человека);
      -  международные организации (3,7 % опрошенных указали ООН, ОБСЕ, институт Омбудсмена, ЮНЕСКО, Фонд Сорос, Гринпис и т.д.).
      0,9 % - респондентов полагают, что защитой прав человека в Казахстане занимается уже не существующая партия "Отан" и ныне действующая партия "Нур Отан".
      Итого из 100 % опрошенных только 14,9 % смогли более-менее определенно назвать организации, которые занимаются данным вопросом.
      Из вышесказанного можно сделать вывод, что население имеет довольно размытое представление о том, какие структуры в государстве непосредственно занимаются данной проблемой и куда, в случае возникновения потребности, можно обратиться. Более того, из 100 % опрошенных лишь 0,6 % опрошенных смогли назвать фамилии руководителей неправительственных организаций, занимающихся защитой прав человека в городе своего проживания.
      (24)  На вопрос об информированности населения о "Международной Конвенции о ликвидации всех форм, расовой дискриминации " 11,1 % опрошенных ответили, что знакомы с данным документом, 35 % - слышали о его существовании, но не знают его содержания, 50,3 % - не знают о существовании такого документа, а 3,4 % не стали отвечать на этот вопрос.
      Следует отметить, что деятельность респондентов, ответивших положительно (11,1 %) напрямую связана с обсуждаемой проблематикой.
      (7) Далее респондентам были заданы вопросы  о предпринимаемых ими действиях в случае нарушения их прав и свобод по национальному признаку . Опрашиваемые обязательно обратятся в суд - 32,5 %; скорее "да", чем "нет" - 14,5 %, скорее "нет", чем "да" - 22,3 %, не обратятся в суд, т.к. считают это бесполезным - 24,9 %.
      (8) На вопрос,  почему они не обратятся в суд , получили следующие ответы: нет соответствующих законов - 4,5 %, такие дела не практикуются - 11,6 %, нет доверия судебной системе - 7,1 %, пустая трата времени (денег, здоровья) - 27,6 %.
      (19) Далее следует вопрос:  сталкивались ли Вы со случаями ущемления прав со стороны правоохранительных органов на национальной, этнической почве : 54,5 % респондентов   ответили "нет"; 7,8 % - такие случаи часто встречаются; 35,1 % - такое бывает в единичных случаях.
      (22) На вопрос,  как Вы думаете, сохраняются ли все Ваши гарантированные права и свободы в Казахстане , на графике отражены следующие варианты ответов (см. график 3):

       График 3. Сохраняются ли гарантированные права и свободы.

      Примечание РЦПИ. См. бумажный вариант.

      (13) В связи с языковой политикой государства и повышении роли государственного языка были заданы следующие вопросы:  доступно ли Вам изучение государственного языка ? "да" - ответили 67,9 % опрошенных; "нет" - 19 %, "не интересует этот вопрос" - 11,2 %.
      В комментариях респонденты выразили пожелание о более высоком уровне преподавания государственного языка, необходимости использования новых интерактивных методик обучения.
      (14) На вопрос  доступно ли Вам изучение родного языка (для некоренных национальностей), большинство - 65,8 % - ответили утвердительно, а 11,8 % - респондентов ответили "нет".
      (12) При этом, 56,2 % опрошенных готовы  отдать своего ребенка в школу с обучением на государственном языке ; из них 27,6 % казахи, 28,6 % представители некоренной национальности, а 15,8 % опрошенных затрудняются ответить утвердительно, так как указывают на низкий уровень знаний в школах с государственным языком обучения.
      (18) На вопрос,  имеют ли представители некоренной национальности равный доступ к работе , половина опрошенных респондентов (50,6 %) - ответили "да, имеются равные возможности для трудоустройства", 17,4 % ответили - "скорее да, чем нет", 12,9 % - "скорее нет, чем да", 16 % опрошенных - ответили "нет, устроится на работу труднее, если ты некоренной национальности" (см. график 4).

       График 4. Равный доступ к работе .

      Примечание РЦПИ. См. бумажный вариант.

      (17) В обществе, где присутствуют признаки дискриминации процесс трудоустройства, получение какого-либо высокого поста, должности сильно затруднен, а статусные позиции некоренного населения занижены и привилегированные посты/должности практически недоступны. Для выявления проблемной ситуации был задан следующий вопрос:
       у представителей некоренной национальности такие же шансы получить какой-либо высокий пост, как и у лиц коренной национальности , 56,8 % респондентов ответили, что "шансы одинаковы"; 13,9 % - "шансов значительно меньше", и это, в основном, касается государственной службы.
      Когда же речь заходит о международных организациях или транснациональных компаниях, работающих на территории Казахстана, то руководители данных организаций с большим перевесом отдают предпочтение "неказахам". Вместе с тем, 25,9 % респондентов считают, что соискатель может не получить вакантное место только в том случае, если не знает государственного языка.
      (15) На вопрос,  считаете ли Вы, что в Вашей организации чаще увольняют лиц некоренной национальности , чем лиц коренной национальности 13,3 % опрошенных ответили "да", однако большинство респондентов - 76,9 % - опровергли такое утверждение, считая, вместе с тем, что все зависит от руководителя и профессионализма работника.
      (16) Из тех,  кто полагает, что увольнения по признаку национальной принадлежности все-таки происходят (13,3 %), в равных количествах опрошенные считают, что это происходит по признаку национальной принадлежности (9,7 %) и что это происходит из-за не знания государственного языка (9,6 %), 27 % опрошенных все же считают, что увольнения если даже и происходят, то по разным причинам и национальность в этом случае роли не играет.
      (20) Так как в мире в современных конфликтах религия вовлечена как основная идеологическая сила и являются катализатором конфликтов, ответы на вопрос,  влияет ли негативно на межнациональные отношения множество конфессий (религий) в Казахстане - только 8 %) опрошенных полагают, что большая концентрация конфессий и религий на одной территории приводит к возникновению межнациональной разобщенности, тогда как 33 % опрошенных думают напротив, что на общую атмосферу в обществе такая ситуация влияет позитивно и способствует повышению уровня межнациональной терпимости; 26,9 %) - затрудняются ответить на этот вопрос.
      (21) На следующий вопрос, является ли Ваша приверженность к какой-либо религии поводом для дискриминации, 73,4 % - "нет"; 2,5 % респондентов - ответили "да"; 13,7 % - неверующие; 8,1 % - не ответили (см. график 5).

       График 5. Религиозный фактор .

      Примечание РЦПИ. См. бумажный вариант.

      (10) На вопрос о том,  как респондент относится к смешанным бракам , "положительно" ответили 47,2 %, "отрицательно" - 16,3 %, "нейтрально" - 29,8 % и "затруднились ответить" - 3 % опрошенных, 3,4 % опрошенных не ответили на вопрос. Полученный результат говорит о том, что большинство (77 %) опрошенных в целом относится положительно/нейтрально к межнациональным бракам.
      Из тех, у кого отношение к смешанным бракам "отрицательное" (16,3 %) 10,2 % - представители коренной национальности, 5,9 % - представители не коренной национальности;
      А у тех, кто относится к смешанным бракам "положительное" (47,2 %) 13,3 % - представители коренной национальности, 32,5 % - представители не коренной национальности.
      (11) Вместе с тем, на проверочный вопрос, касающийся практических действий, будет ли респондент против,  если ребенок вступит в брак с человеком не его национальности , 22,4 % ответили, что будут категорически против смешанного брака, 51,8 % ответили, что национальность человека в данной ситуации не будет иметь значения, 23,5 % затруднились ответить, 1,9 % не ответили на данный вопрос.
      Из тех, кто категорически против смешанного брака (22,4 %) - 12,9 % - представители коренной национальности, 6,1 % - представители некоренной национальности.
      Из тех, кто считает, что национальность не имеет значение в этом вопросе (51,8 %) - 15,3 % - представители коренной национальности, 35,6% - представители некоренной национальности (см. график 6).

       График 6. Отношение к смешанным бракам.

       Примечание РЦПИ. См. бумажный вариант.

      (9) На вопрос,  имеете ли Вы в своем кругу лиц другой (не Вашей) национальности , подавляющее большинство 89,0 % ответили "да, конечно" и только лишь 8,5 % ответили "нет".
      (24) Обработка открытого вопроса  о мерах, которые должны предпринять государство и неправительственные организации для соблюдения прав и свобод граждан Республики Казахстан , дала следующие наиболее часто предлагаемые варианты ответов:
      1) Принять два государственных языка - казахский и русский;
      2) Не форсировать изучение государственного языка;
      3) Начать углубленное изучение государственного языка в школах;
      4) Ввести единый язык (например, казахский), чтобы не было разногласий;
      5) Строго соблюдать законы и Конституцию РК, при нарушении сурово наказывать, а также ужесточить меры наказания за преступления на национальной почве;
      6) Повышенное внимание ко всем случаям дискриминации;
      7) Работа по информированию населения о правах, свободах и обязанностях в средствах СМИ, а также освещать в СМИ работу государственных органов, НПО, проводить семинары, круглые столы и конференции на эту тему;
      8) Увеличить процент некоренного населения в государственных органах и правительстве, при условии знания ими государственного языка;
      9) Воспитание толерантности, пропаганда межэтнического межнационального согласия среди молодежи;
      10) Убрать в паспорте/удостоверении личности графу "национальность";
      11) Ввести двойное гражданство;
      12) Борьба с коррупцией. Усиление мер наказания за взяточничество. 59,5 % - не стали отвечать на этот вопрос.

      Социологический опрос позволил сделать следующие выводы:
      1. 7,4 % опрошенных в той или иной мере указывают на существование данной проблемы, таким образом, первая гипотеза о том, что такой формы дискриминации, как расовая (этническая, на национальной почве) в Казахстане не существует, не подтвердилась.
      2. 86,9 % опрошенных считают, что проблемы ярко выраженной дискриминации по национальному признаку не актуальны для Казахстана, следовательно, четвертая гипотеза не подтвердилась.
      3. Третья гипотеза о том, что в Казахстане существует скрытая дискриминация по национальному признаку во всех сферах деятельности, подтверждается частично. Это может объясниться следующим: улучшение политического и социально-экономического положения и, в связи с этим, рост патриотических и националистических чувств коренного населения, увеличение населения городов за счет сельских жителей с более низким уровнем образования, проводимая языковая политика, приводят к нарастанию напряженности в обществе, что в первую очередь проявляется в межнациональных отношениях. Кроме того, можно отметить, что в стране еще недостаточно совершенны механизмы судебной системы по разрешению ситуаций, связанных с дискриминацией по национальному признаку. Население мало информировано о своих правах и свободах, что отражается в низкой активности населения по решению подобных проблем.
      4. Незначительный процент (5,5 %) респондентов ответили, что сталкивались или слышали от знакомых о наличии данной проблемы. Однако это происходит на бытовом, межличностном уровне и в отдельных сферах жизнедеятельности. Гипотеза о том, что случаи расовой дискриминации в Казахстане единичны и не могут адекватно представлять ситуацию в стране, подтверждается.

Қазақстан Республикасының Нәсілдік кемсітушіліктің барлық нысандарын жою туралы халықаралық конвенцияны орындауы жөніндегі төртінші және бесінші жинақталған мерзімді баяндаманы бекіту туралы

Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2008 жылғы 17 шілдедегі N 701 Қаулысы

      Біріккен Ұлттар Ұйымының Бас Ассамблеясы 1965 жылғы 21 желтоқсанда қабылдаған Нәсілдік кемсітушіліктің барлық нысандарын жою туралы халықаралық конвенция ережелерін орындау мақсатында Қазақстан Республикасының Үкіметі  ҚАУЛЫ ЕТЕДІ :

      1. Қоса беріліп отырған Қазақстан Республикасының Нәсілдік кемсітушіліктің барлық нысандарын жою туралы халықаралық конвенцияны орындауы жөніндегі төртінші және бесінші жинақталған мерзімді баяндама бекітілсін.

      2. Қазақстан Республикасы Сыртқы істер министрлігі белгіленген тәртіппен Қазақстан Республикасының Нәсілдік кемсітушіліктің барлық нысандарын жою туралы халықаралық конвенцияны орындауы жөніндегі төртінші және бесінші жинақталған баяндаманы Біріккен Ұлттар Ұйымының Нәсілдік кемсітушілікті жою комитетіне жіберсін.

      3. Осы қаулы қол қойылған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі.

       Қазақстан Республикасының
      Премьер-Министрі                                    К. Мәсімов

Жоба

Қазақстан Республикасы
Үкіметінің      
2008 жылғы 17 шілдедегі
N 701 қаулысымен   
бекітілді      

  Қазақстан Республикасы Нәсілдік кемсітулердің барлық нысандарын жою туралы Халықаралық конвенцияны Қазақстан Республикасының орындауы жөніндегі біріктірілген төртінші және бесінші баяндама Кіріспе

      Осы баяндама Нәсілдік кемсітулердің барлық нысандарын жою туралы Халықаралық  конвенцияның 9-бабының 1-тармағына сәйкес әзірленіп, қатысушы-мемлекеттермен ұсынылуға жататын баяндамалардың нысанына және мазмұнына қатысты жалпы басшылыққа алынатын қағидаларға сәйкес құрастырылды.
      Баяндаманы Қазақстан Республикасының Мәдениет және ақпарат министрлігі мүдделі министрліктердің, құрылымдардың, Қазақстан Республикасы Президенті жанындағы Адам құқықтары жөніндегі ұлттық орталықтың қатысуымен дайындады.
      Баяндаманы дайындау барысында әлеуметтік сұрау өткізу кезеңінде Қазақстанның үкіметтік емес ұйымдары: "Қазақстан. Салауатты ұрпақ" қоғамдық бірлестігі және "Қазақстан азаматтық одағы" заңды тұлғалар бірлестігі жәрдемдесті.
      Баяндамаға Біріккен Ұлттар Ұйымының нәсілдік кемсітулердің барлық нысандарын жою жөніндегі Комитетінің ескертулеріне жауаптар енгізілген. Қазақстан Республикасының негізгі нормативті құқықтық актілерге сараптама жүргізілді. Нәсілдік кемсітулердің барлық нысандарын жою жөніндегі 1965 жылғы 21 желтоқсанда қабылданған және Қазақстан Республикасының 1998 жылы 28 маусымдағы Қазақстан Республикасының Заңымен бекітілген Халықаралық конвенцияның ұлттық заңнама алдында басымдығы бар, өйткені Қазақстан Республикасы Конституциясының  4-бабының 3-тармағына сәйкес:
      "Республика бекіткен халықаралық шарттардың Республика заңдарынан басымдығы болады және халықаралық шарт бойынша оны қолдану үшін заң шығару талап етілетін жағдайдан басқа реттерде, тікелей қолданылады".
      Әлеуметтік және мәдени құқықтар туралы халықаралық пактіні жүзеге асыру құқығы құзыретіне мынадай мемлекеттік және консультативтік-кеңесші орган ие болады:

      1. Қазақстан Республикасы Президенті жанындағы Адам құқығы жөніндегі комиссия;

      2. Әділет министрлігі;

      3. Ұлттық қауіпсіздік комитеті;

      4. Ішкі істер министрлігі;

      5. Индустрия және сауда министрлігі;

      6. Денсаулық сақтау министрлігі;

      7. Статистика агенттігі;

      8. Бас прокуратура;

      9. Білім және ғылым министрлігі;

      10. Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігі;

      11. Экономика және бюджеттік жоспарлау министрлігі;

      12. Сыртқы істер министрлігі;

      13. Адам құқықтары жөніндегі ұлттық орталық (Қазақстан Республикасындағы Адам құқығы жөніндегі уәкілетті орган).

       Жалпы сипаттағы деректер

      Қазақстан Республикасының аумағы - 2 724,9 мың шаршы километр.
      Қазақстан Республикасының әкімшілік-аймақтық құрылымы 2008 жылғы 1 қаңтарына 10 134 әкімшілік-аймақтық бірлікті құрайды. Оған - 14 облыс, елорда, 1 республикалық маңызы бар қала, 160 аудан, 9 аудан елордада және республикалық маңызы бар қалада, 39 және 45 облыстық және аудандық маңызды бар қалалар, облыстық маңызы бар қалалардағы 5 аудан, 157 кенттік және 2346 ауылдық әкімшіліктер, 163 кент және 7194 ауылдық/селолық елді-мекендер кіреді.
      Республикадағы жалпы халықтың тығыздығы бір шаршы километрге 5,6 адамды құрайды.
      2008 жылғы 1 қаңтарға ел халқының саны ағымдағы мәліметтерге сәйкес 15 602,6 мың адам, оның ішінде 8 305,1 мыңы қалалық (53,2%), 7 241,6 мың адам ауыл халқы (46,8%). Жыл басымен салыстырғанда адам басы 49,1 мың адамға немесе 0,3% өсті.
      Елорда - Астана қаласы.
      Республикалық маңызы бар қала - Алматы қаласы.
      Аумағы бойынша Қазақстан дүниежүзінде Ресей Федерациясы, Америка Құрама Штаттары, Аргентина, Бразилия, Канада, Үндістан және Австралиядан кейін 9-орында. Қазақстан Республикасы шекарасының жалпы ұзындығы, көршілес мемлекеттерді қоса алғанда, 12 187 километрді құрайды. Қазақстан құрғақ жерде Қытай Халық Республикасымен, Қырғызстанмен, Өзбекстанмен, Түркменстанмен, Ресей Федерациясымен шектеседі.
      Қазақстанның аумағы батыстан шығысқа қарай 3 000 километр, солтүстіктен оңтүстікке қарай 1 600 километрге созылып жатыр. Республика аумағында нысапты белдеудің табиғи аймақтары - орманды дала, жартылай шөлейт және шөл орналасқан. Қаңтардың орташа температурасы республиканың солтүстігі пен шығысында -18 С-ден бастап, ал Қазақстанның оңтүстік жағында -3 С-ке дейін жоғарылайды. Шілденің орташа температурасы солтүстікте +19 С-ден бастап, ал оңтүстікте +28 С-ге дейін жоғарылайды.
      Қазақстанның аумағы орман далалы, жартылай шөлді, шөлейт - төрт климаттық аймақта орналасқан.
      Қазақстанның ең биік нүктесі - Хан-Тәңірі шыңы (7 010 метр), ең төменгісі - Қарагие ойпаты (теңіз деңгейінен 132 метр төмен орналасқан).
      Қазақстанның қазіргі таңдағы жан-жануарлар дүниесі сүт қоректілердің 172 түрін, құстардың 490 түрін, бауырымен жорғалаушылардың 51 түрін, қос мекенділердің 12 түрін, балықтардың 100-ден астам түрін құрайды.
      Оңтүстік-батыстан бастап Қазақстан аумағы Каспий және Арал теңіздерінің оқшауланған су қоймаларымен шектеседі.
      Қазақстан - теңізге шыға алмайтын мемлекеттердің арасында ауданы бойынша бірінші орын алады.

      Халқы

      Халық саны - 15 602,6 адам.
      2008 жылдың басынан бастап Қазақстан Республикасының аймақтарында, Қостанай, Солтүстік-Қазақстан және Шығыс-Қазақстан облыстарын санамағанда, халық санының өсуі байқалды. Жалпы халық санының максималды өсімі Оңтүстік-Қазақстан облысына - 49 031 адам, Алматы облысына - 22 582 адам, Алматы қаласына - 37 493 адамнан келеді. Ал, оның максималды кемуі - Шығыс-Қазақстан облысында - 7 129 адам және Қостанай облысында - 6 141 адам.
      2008 жылдың бірінші тоқсанында АХАЖ органдарының мәліметіне сәйкес 86 927 сәби дүниеге келген, өткен жылдың осы уақытымен салыстырғанда 9 126 сәбиге өскен. Дүниеге келудің жалпы коэффициенті 1 000 тұрғынға 21,0 сәбиден келеді. Еліміздің аймақтары бойынша туу деңгейі 1 000 тұрғынға шамамен 12,7 - 30,3 сәбиден келеді.

        Қазақстан   Республикасы халқының ұлттық құрамы

Барлық ұлттар 15 602 600 адам

Қазақтар

9336752

Орыстар

3915607

Өзбектер

450855

Украиндар

431157

Ұйғырлар

237288

Татарлар

227472

Немістер

221412

Кәрістер

103159

Белорустар

91739

Әзірбайжандар

88801

Түріктер

87713

Дұнгандар

47617

Поляктар

40422

Күрдтер

38849

Шешендер

36412

Тәжіктер

33404

басқалар

213941

       2008 жылдың 1 қаңтарындағы халық саны

(диаграмманы қағаз мәтінінен қараңыз)

      Неғұрлым урбанизацияланған қалалар Қарағанды мен Маңғыстау облыстары, мұнда қала тұрғындарының саны 84,7% және 69,4% құрайды. Оңтүстік Қазақстан, Солтүстік Қазақстан және Алматы облыстарында ауыл тұрғындарының саны басым ол жалпы санның - 60,2-69,9%-ін құрайды.
      Республикадағы жалпы халықтың санының өсімі 2007 жылдың қаңтар-желтоқсан айларында 175,3 мың адамды құрады, олардың 141,6 мыңы - қала тұрғындары. Осы мерзім ішінде 13 аумақтағы тұрғындардың жалпы санының артқаны байқалады (Шығыс Қазақстан, Қостанай және Солтүстік Қазақстаннан басқа) басым бөлігі Оңтүстік Қазақстан облысында және Алматы қаласында, бұл аймақтарға 48,5 мың және 39,1 мың адамнан келеді, ал неғұрлым кему саны - Шығыс Қазақстан облысында байқалады - 6,7 мың адам.
      Жалпы елімізде тұрғындардың санының артуы 2007 жылдың 1 қаңтарымен салыстырғанда 2008 жылдың 1 қаңтарына 174 650 адамға өсіп, 15 620,6 адамды құрайды. Еліміздегі тұрғындар санының көбеюі туу деңгейінің өсуімен байланысты.
      Республиканың жасы үлкен тұрғындарының саны 2008 жылдың 1 қаңтарында мынадай сипатта болды: 15 жасқа дейінгі балалар саны - 3729,9 (3691,7) мың адам немесе 24%, жасы 15-тен 65 жас аралығындағы адам саны - 10635,6 (10497,3) мың адам немесе 68,3% (68,2), 65 жастағы және одан үлкен адам саны - 1206,0 (1207,9) мың адам, немесе жалпы санның 7,7% (7,8%) құрады. 2007 жылғы 1 қаңтармен салыстырғанда 0 ден 15 жасқа дейінгі балалардың және 15-тен 64 жастағы адамдардың саны 38,2 мың адамға немесе 0,1% артты. 65 жастан үлкен адам саны 1,9 мың адамға азайды немесе 0,2%-ға азайды.
      Гендерлік тұрғыдан республикада әйел адамдардың саны артып отыр. 1 000 ер адамға 1 078 әйел адамнан келеді.

      2008 жылғы 1 қаңтардағы тұрғындардың жыныстық-жастық
      пирамидасы

(диаграмманы қағаз мәтінінен қараңыз)

       Саяси және құқықтық жүйелер

       Конституция

      Қазіргі қолданыстағы Конституция - тәуелсіз Қазақстанның 17 жыл мерзіміндегі екіншісі. Осының алдындағы Конституция 1993 жылғы 28 қаңтардан 1995 жылғы 30 тамызға дейін қолданылды. 1993 жылға дейін Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасының Конституциясы болды. Қолданылып жүрген  Конституция 1995 жылғы 30 тамыздағы референдумда қабылданған болатын.
      Оған 1998 жылғы 7 қазанында Парламент депутаттары мен Президент өкілдігінің мерзімін ұлғайту жөнінде өзгерістер енгізілді. Сондай-ақ, түзету енгізу нәтижесінде Президенттікке сайлануға және мемлекеттік қызметші лауазымына тұруға жоғарғы жас шектеуі алынып тасталды.
      Қазақстан Республикасының 2007 жылғы 21 мамырдағы "Қазақстан Республикасы Конституциясына өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы"  Заңына сәйкес Конституцияға тағы да бірқатар өзгерістер мен толықтырулар енгізілді, атап айтқанда:
      мемлекеттің қоғамдық бірлестіктерді, оның ішінде саяси партияларды қаржыландыруына рұқсат берілді (бұрын бұған конституциялық тыйым бар болатын);
      ең ауыр жаза - өлім жазасы берілетін қылмыстардың саны азайтылды;
      тұтқындауға санкция беру функциясы енді сотқа берілді (бұрын бұл функцияларды прокуратура органдары атқаратын);
      ел Президентінің өкілеттік мерзімі жеті жылдан бес жылға дейін азайтылды;
      Президенттің өз міндеттерін атқару кезінде саяси партияларға мүшелігін тоқтата тұруы туралы конституциялық ереже алынып тасталды;
      Парламенттің төменгі (Мәжіліс) және жоғары (Сенат) палаталарындағы орындардың саны көбейтілді;
      Парламенттің жоғары (Сенат) палатасына Президент тағайындайтын депутаттардың саны көбейтілді;
      Парламенттің төменгі палатасы (Мәжіліс) депутатының императивтік мандаты енгізілді, осыған байланысты партиялық тізімі бойынша өзі сайланған саяси партиядан шыққан немесе шығарылған жағдайда, немесе осы партияның қызметі тоқтатылған жағдайда Мәжіліс депутаты өзінің мандатынан айрылады;
      жергілікті өкілетті органдар - мәслихаттардың өкілеттік мерзімі көбейтілді.
      Конституция адамның негізгі құқықтары мен еркіндіктеріне кепілдік береді ( II бөлім ). Конституцияны Президенттің ұсынысы бойынша Парламент өзгерте және толықтыра алады. Сондай-ақ, Қазақстан Республикасының Конституциясына Президенттің өзінің бастамасымен, Парламенттің немесе Үкіметтің ұсынысымен Президент қабылдаған шешім бойынша өткізілетін республикалық референдуммен өзгерістер мен толықтырулар енгізілуі мүмкін. Егер Президент Конституцияға енгізілетін өзгерістер мен толықтырулардың жобасын Парламенттің қарауына берсе, онда жоба республикалық референдумға шығарылмайды. Бұл жағдайда, Парламент шешімі Конституцияда белгіленген тәртіппен қабылданады. Егер Республика Президенті Конституцияға енгізілетін өзгерістер мен толықтыруларды республикалық референдумға шығару туралы Парламенттің ұсынысын кері қайтарса, онда Парламенттің әр палатасы депутаттарының жалпы санының бестен төртінен кем емес көпшілік дауыспен Конституцияға өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы заңды қабылдауға құқылы. Мұндай жағдайда Президент бұл заңға қол қояды немесе оны республикалық референдумға шығарады, бұндай жағдайда егер, республикалық референдумға қатысу құқығы бар Республика азаматтарының жартысынан астамы дауыс беруге қатысса, өтті деп есептеледі. Егер облыстардың, республикалық маңызы бар қалалардың кемінде үштен бірі және астанада дауыс беруге қатысқан азаматтардың жартысынан астамы дауыс берсе, Республикалық референдумға шығарылған Конституцияға енгізілетін өзгерістер мен толықтырулар қабылданды деп есептеледі.

       Президент

      Қазақстанда президенттік басқару нысаны қалыптасқан. Қазақстан Республикасының Президенті 1995 жылдың 28 қыркүйектегі " Қазақстан Республикасындағы сайлау туралы " Конституциялық заңына сәйкес Республиканың кәмелетке толған азаматтарының жалпыға бірдей, тең және төте сайлау құқығы негізінде жасырын дауыс беруі арқылы бес жыл мерзімге сайланады.
      Бір адам қатарынан екі реттен артық Қазақстан Республикасының Президенті болып сайлана алмайды. Бірақ бұл ереже Қазақстан Республикасының Тұңғыш Президентіне қолданылмайды.
      Президент мемлекеттің сыртқы және ішкі саясатының негізгі бағыттарын айқындайды; Парламент сайлауын тағайындайды; референдум өткізу туралы шешім қабылдайды; заңдарға, халықаралық шарттар мен ратификацияланған грамоталарға қол қояды.
      Президенттің заң шығаруға бастамашылық құқығы бар.
      Президент Парламент Мәжілісінде өкілдігі бар саяси партиялар фракцияларымен кеңесулерден кейін келісім беру үшін Мәжілістің қарауына Қазақстан Республикасы Премьер-Министрінің кандидатурасын енгізеді; Парламент Мәжілісінің келісімімен Қазақстан Республикасы Премьер-Министрін қызметке тағайындайды; оны қызметтен босатады; Премьер-Министрдің ұсынуымен Қазақстан Республикасы Үкіметінің құрылымын айқындайды, Республиканың Қазақстан Республикасы Үкіметінің құрамына кірмейтін орталық атқарушы органдарын құрады, таратады және қайта құрады; сыртқы істер, қорғаныс, ішкі істер, әділет министрлерін қызметке тағайындайды; Үкімет мүшелерін қызметтен босатады; Үкімет мүшелерінің ант берулерін қабылдайды; ерекше маңызды мәселелер бойынша Үкімет отырыстарына төрағалық етеді; Үкіметке заң жобасын Парламент Мәжілісіне енгізуді тапсырады; Үкіметтің, Республика Премьер-Министрінің, облыс, республикалық маңызы бар қалалар мен астана әкімдері актілерінің күшін жояды не қолданылуын толық немесе ішінара тоқтата тұрады.
      Президент Парламент Сенатының келісімімен Ұлттық Банкінің Төрағасын, Бас Прокурорды және Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитетінің Төрағасын қызметке тағайындайды, оларды қызметінен босатады.
      Президент Орталық сайлау комиссиясының Төрағасының және екі мүшесін, Республикалық бюджеттің атқарылуын бақылау жөніндегі есеп комитетінің Төрағасын және екі мүшесін бес жыл мерзімге қызметке тағайындайды.
      Президент Парламент Палаталары төрағаларымен және Премьер-Министрмен кеңескеннен кейін Парламентті немесе Парламент Мәжілісін тарата алады.
      Президент Республика Қарулы Күштерінің Жоғарғы Бас Қолбасшысы болып табылады, ерекше маңызды мәселелер бойынша Үкімет отырыстарына төрағалық етеді.
      Президент Қауіпсіздік Кеңесін және өзге де консультативтік-кеңесу органдарын, сондай-ақ Қазақстан халқының Ассамблеясын және Жоғарғы Сот кеңесін құрады.
      Президент республика азаматтығы, саяси баспана беру мәселелерін шешеді, азаматтарға рақымшылық жасайды, мемлекеттік наградалармен марапаттайды, құрметті, жоғары әскери және өзге де атақтарды, сыныптық шендер, дипломатиялық дәрежелерді, біліктілік сыныптарын береді және Қазақстан Республикасының Конституциясында айқындалған өзге де өкілеттіктерді атқарады.
      Президенттің Парламент қабылдаған заңдарға тиым салуға құқы бар, Үкіметтің және атқарушы билік органдарының барлық нормативтік актілерінің күшін жоюға немесе тоқтата тұруға құқығы бар, Қазақстан аумағында орындалуға міндетті Жарлықтар мен өкімдер, ал 1995 жылғы Конституцияда көзделген жағдайларда - заң күшіне ие заңдар мен жарлықтар шығара алады.
      Президенттің басқа да өкілеттіктері Қазақстан Республикасының 1995 жылғы 26 желтоқсандағы " Қазақстан Республикасының Президенті туралы " Конституциялық Заңында айқындалған.
      Президентті Парламент лауазымынан мемлекеттік сатқындық жасаған жағдайында ғана шеттете алады. Бұл мәселе бойынша ақырғы шешім, айыптаудың негізділігі туралы Жоғарғы соттың қорытындысы мен белгіленген конституциялық рәсімдердің сақталуы туралы Конституциялық Кеңестің қорытындысы болған кезде, әр палата депутаттарының көпшілік дауысымен (жалпы санының кемінде төрттен үші) қабылданады.
      Президент өзінің міндеттерін сырқатқа байланысты жүзеге асыруға тұрақты қабілетсіз болған кезде мерзімінен бұрын қызметінен босатылуы мүмкін.

       Парламент

      Парламент екі палатадан: Сенаттан және Мәжілістен тұрады.
      Сенатты әрбір облыстан, республикалық маңызы бар қаладан және астанадан екі адамнан сайланатын депутаттар құрайды. Сенат депутаттарын жергілікті өкілетті билік органдары - мәслихаттар депутаттары сайлайды. Сенаттың он бес депутатын ұлттық-мәдени және басқа да елеулі қоғамның мүдделерін ескере отырып, Президент тағайындайды.
      Мәжіліс жүз жеті депутаттан тұрады. Тоқсан сегіз депутатты сайлау жасырын дауыс беру арқылы жалпыға ортақ, тең және төте дауыс беру негізінде жүзеге асырылады. Мәжілістің тоғыз депутатын Қазақстан халқы Ассамблеясы сайлайды. Партиялық тізім негізінде депутат мандатын бөліп таратуға дауыс беруге қатысқан сайлаушылардың кемінде жеті пайыз дауысын жинаған саяси партиялар жіберіледі. Сенат депутаттарының өкілеттік мерзімі - алты жыл, Мәжілісі депутаттарының өкілеттік мерзімі - бес жыл.
      Парламент депутаттарының өкілеттігі орнынан түскен, қайтыс болған, соттың заңды күшіне енген шешімі бойынша депутат іс-әрекетке қабілетсіз, хабарсыз кеткен деп танылған жағдайларда және Конституция мен конституциялық заңда көзделген өзге де жағдайларда тоқтатылады.
      Парламент депутаты Қазақстаннан тысқары жерге тұрақты тұруға кеткенде, оған қатысты соттың айыптау үкімі заңды күшіне енгенде, Қазақстан Республикасында азаматтығын жоғалтқан жағдайларда өз мандатынан айрылады.
      Парламент Мәжілісінің депутаты конституциялық заңға сәйкес өзін сайлаған саяси партиядан шыққан немесе шығарылған, конституциялық заңға сәйкес депутатты сайлаған саяси партия қызметін тоқтатқан кезде өз мандатынан айрылады.
      Парламент Сенатының тағайындалған депутаттарының өкілеттігі Қазақстан Республикасы Президентінің шешімі бойынша мерзімінен бұрын тоқтатылуы мүмкін.
      Парламент және Парламент Мәжілісі депутаттарының өкілеттігі тиісінше Парламент немесе Парламент Мәжілісі таратылған жағдайларда тоқтатылады.
      Парламент заңдарды қабылдайды, оларға өзгерістер мен толықтырулар енгізеді, республиканың халықаралық шарттарын ратификациялайды және күшін жояды.
      Палаталардың бірлескен отырысында Парламент:
      Қазақстан Республикасы Президентінің ұсынысы бойынша Конституцияға өзгерістер мен толықтырулар енгізеді;
      Үкіметтің және Республикалық бюджеттің атқарылуын бақылау жөніндегі есеп комитетінің республикалық бюджеттің атқарылуы туралы есептерін бекітеді. Үкіметтің республикалық бюджеттің атқарылуы туралы есебін Парламенттің бекітпеуі Парламенттің Үкіметке сенімсіздік білдіргенін көрсетеді;
      Президентке оның бастамасы бойынша әр Палата депутаттары жалпы санының үштен екісінің даусымен бір жылдан аспайтын мерзімге заң шығару өкілеттігін беруге хақылы;
      соғыс және бітім мәселелерін шешеді;
      Қазақстан Республикасы Президентінің ұсынысы бойынша бейбітшілік пен қауіпсіздікті сақтау жөніндегі халықаралық міндеттемелерді орындауға Республика Қарулы Күштерін пайдалану туралы шешім қабылдайды;
      Конституцияда Парламентке жүктелген өзге де өкілеттіктерді жүзеге асырады.
      Заң шығару бастамасы құқығы Қазақстан Республикасының Президентіне, Парламент депутаттарына беріледі және ол тек қана Мәжілісте жүзеге асырылады.
      Парламент Республика Президентінің қарсылығын туғызған заңдар немесе заң баптары бойынша Палаталардың бөлек отырысында мәселелерді алдымен Мәжілісте, кейіннен Сенатта дәйекті қарау жолымен қайталап талқылау мен дауысқа салуды, қарсылық жіберілген күннен бастап бір ай мерзімде жүргізеді. Бұл мерзімнің сақталмауы Президент қарсылығының қабылданғанын білдіреді. Егер Мәжіліс пен Сенат бұрын қабылданған шешімді әр Палатадағы депутаттардың жалпы санының үштен екісінің көпшілік даусымен қолдаса, Президент бір айдың ішінде заңға қол қояды. Егер Президенттің қарсылықтары ең болмағанда Палаталардың біреуінде еңсерілмесе, заң қабылданбаған немесе Президент ұсынған редакциямен қабылданды деп есептеледі. Бұл орайда, Президенттің конституциялық заңдарға қатысты қарсылықтарын Парламент әр Палатадағы депутаттардың жалпы санының кемінде үштен екісінің көпшілік даусымен еңсереді.
      Сенат Жоғарғы сот Төрағасын және Республика Жоғарғы сотының судьяларын (Президенттің ұсынуымен) сайлайды және қызметінен босатады, Президенттің Ұлттық Банктің Төрағасын, Бас прокурорды және Ұлттық қауіпсіздік комитетінің Төрағасын тағайындауына келісім береді.
      Сенат Мәжіліс өкілеттігінің мерзімінен бұрын тоқтатылуына байланысты, Мәжіліс уақытша болмаған кезеңде конституциялық заңдар мен заңдарды қабылдау жөніндегі функцияларды атқарады.
      Парламенттің қарауына енгізілген конституциялық заңдар мен заңдардың жобаларын қабылдау және оларды қарау, Палата депутаттары санының басым көпшілік даусымен Республика Президентінің Республика Премьер-Министрін тағайындауға келісім беру тек қана Мәжілістің құзыретіне жатады.
      Мәжіліс депутаттары жалпы санының кемінде бестен бір бөлігінің бастамасымен, Мәжіліс депутаттары жалпы санының көпшілік даусымен Үкіметке сенімсіздік білдіруге құқылы.
      Президент Парламент Палаталарының Төрағасымен және Премьер-Министрмен кеңескеннен кейін Парламент пен Мәжілісті тарата алады.
      Парламентті ұйымдастыру мен оның қызметі, оның депутаттарының құқықтық жағдайы Қазақстан Республикасының 1995 жылғы 16 қазандағы " Қазақстан Республикасының Парламенті және оның депутаттарының мәртебесі туралы " Конституциялық Заңымен айқындалады.

       Үкімет

      Үкіметті Қазақстан Республикасының Президенті құрады, ол Президенттің алдында жауапты және Парламентке есеп береді.
      Премьер-Министрді Президент Парламент Мәжілісінің келісімімен тағайындайды.
      Парламент Үкімет Бағдарламасын тыңдайды және оны мақұлдайды не қабылдамайды.
      Үкімет мүшелері Республика заңдарын орындамаған жағдайда, Парламент Палаталарының әр қайсысы дербес, екінші Палатаның қатысуынсыз, есепті тыңдау нәтижелері бойынша, Палата депутаттары санының басым көпшілік даусымен Үкімет мүшелерін қызметінен босату туралы Республика Президентіне мәлімдеме қабылдауға құқылы. Егер Республика Президенті бұндай мәлімдемені қабылдамаса, бірінші мәлімдеме жасалған күннен бастап алты ай өткен соң Үкімет мүшелерін қызметінен босату туралы мәселені Палата депутаттары санының басым көпшілік даусымен Республика Президентіне екінші рет қоюға құқылы. Бұл жағдайда Президент Үкімет мүшесін қызметінен босатады.
      Президент өзінің жеке бастамасымен Үкімет өкілеттігін тоқтату туралы шешім қабылдауға және оның кез келген мүшесін қызметінен босатуға құқылы. Премьер-Министрді қызметінен босату бүкіл Үкіметтің өкілеттігінің тоқтатылғанын білдіреді.
      Үкіметтің құзыреті, оны ұйымдастыру мен қызмет тәртібі Қазақстан Республикасының 1995 жылғы 18 желтоқсандағы " Қазақстан Республикасының Үкіметі туралы " Конституциялық заңымен айқындалады.

       Конституциялық Кеңес

      Конституциялық Кеңес 1995 жылғы  Конституцияға сәйкес құрылды және Президент қол қойғанға дейін Парламент қабылдаған заңдардың Республика Конституциясына сәйкестігін қарайды; республиканың халықаралық шарттарының Конституцияға сәйкестігін ратификациялауға дейін қарайды; Конституция нормаларына ресми түсінік береді; Республика Президентінің, даулы жағдайда Парламент депутаттарының сайлауын өткізудің және республикалық референдум өткізудің дұрыстығы туралы мәселені шешеді; Парламент пен оның Палаталары қабылдаған қаулылардың республика Конституциясына сәйкестігін қарайды; Конституцияда айқындалған өзге де өкілеттіктерді орындайды.
      Конституциялық Кеңес бұл мәселелерді Президенттің, Премьер-Министрдің, Сенат Төрағасының, Мәжіліс Төрағасының немесе Парламент депутаттары жалпы санының кемінде бестен бір бөлігінің сұрауымен ғана қарайды.
      Конституциялық Кеңес адамның және азаматтың Конституцияда бекітілген құқықтары мен бостандықтарына қысым келтіреді деп танылған заңдарды немесе өзге де нормативтік құқықтық актілерді жояды және оларды қолдануға болмайды.
      Конституциялық Кеңес өкілеттік мерзімі алты жыл, жеті мүшеден тұрады. Кеңес мүшелерін екі-екіден Сенат пен Мәжіліс, екі мүшесі мен төрағаны Президент тағайындайды.

       Соттар мен сот төрелігі

      Соттар тұрақты судьялардан тұрады, олардың тәуелсіздігі Конституциямен және заңмен қорғалады. Жоғарғы сот пен жергілікті соттар Қазақстан Республикасының соттары болып табылады.
      Жоғарғы сот   мүшелерін қоспағанда, барлық судьяларды Президент тағайындайды. Жоғарғы сот Қазақстан Республикасының ең жоғары сот органы болып табылады.
      Жоғарғы соттың Төрағасы мен Жоғарғы соттың судьяларын Қазақстан Республикасы Президентінің ұсынуымен Сенат сайлайды.
      Соттың Конституцияда бекітілген құқықтары мен бостандықтарына қысым келтіреді деп танылған заңдарды немесе өзге де нормативтік құқықтық актілерді қолдануға құқығы жоқ.
      Соттардың және Жоғарғы Сот Кеңесінің мәртебесі, қалыптастыру тәртібі мен олардың жұмысын ұйымдастыру Қазақстан Республикасының 2000 жылғы 20 желтоқсандағы " Қазақстан Республикасындағы соттар мен судьялардың мәртебесі туралы " Конституциялық заңмен айқындалады.

       Прокуратура

      Прокуратура заңдардың, Президент Жарлықтарының, өзге де нормативтік құқықтық актілердің дәл және бірыңғай қолданылуына жоғары қадағалауды жүзеге асырады, сотта мемлекеттің мүддесін білдіреді, және заңдарда белгіленген шектерде қылмыстық қудалауды жүзеге асырады.
      Республика прокуратурасы төмен тұрған прокурорлар жоғары тұрғандарына және Президент бес жыл мерзімге тағайындайтын Бас прокурорға бағынышты орталықтандырылған бірыңғай жүйені құрайды. Прокуратура тек Президентке ғана есеп береді.
      Прокуратураның мәртебесі, ұйымдастыру мен олардың қызмет тәртібі Қазақстан Республикасының 1995 жылғы 21 желтоқсандағы " Қазақстан Республикасындағы прокуратура " туралы Конституциялық заңымен айқындалады.

       Жергілікті билік органдары

      Жергілікті мемлекеттік басқаруды жергілікті өкілетті және атқарушы органдар жүзеге асырады, олар тиісті аумақтағы істің жай-күйі үшін жауапты.
      Жергілікті өкілдікті органдар - мәслихаттарды халық жалпыға ортақ, тең және төте сайлау құқығымен бес жыл мерзімге сайлайды.
      Мәслихаттардың қарауына: жоспарларды, аумақтың экономикалық және әлеуметтік даму бағдарламаларын, жергілікті бюджетті және олардың орындалуы туралы есептерді бекіту; жергілікті әкімшілік-аумақтық орналасу мәселелерін шешу; жергілікті атқарушы органдар басшыларының мәслихат құзыретіне кіретін мәселелер жөніндегі есептерін қарау, және азаматтардың құқықтары мен заңды мүдделерін қамтамасыз ету жөніндегі өзге де өкілеттіктер жатады.
      Жергілікті атқарушы органдар Қазақстан Республикасы атқарушы органдарының бірыңғай жүйесіне кіреді және тиісті аумақта атқарушы биліктің жалпы мемлекеттік саясатының жүргізілуін қамтамасыз етеді.
      Жергілікті атқарушы органдардың қарауына: экономикалық және әлеуметтік даму бағдарламаларын, жергілікті бюджетті әзірлеу, коммуналдық шаруашылықты басқару; Конституцияда және заңнамада айқындалған өзге де өкілеттіктер жатады.
      Облыстардың, республикалық маңызы бар қалалардың және астананың әкімдерін қызметке тиісінше облыс, республикалық маңызы бар қалалар және астана мәслихаттарының келісімімен Республика Президенті тағайындайды.
      Мәслихат депутаттары жалпы санының кемінде бестен бірінің бастамасымен әкімге сенімсіздік білдіру туралы мәселе қойылуы мүмкін. Бұндай жағдайда мәслихат депутаттары жалпы санының басым көпшілігінің даусымен әкімге сенімсіздік білдіруге және оны қызметінен босату туралы тиісінше Президенттің не жоғары тұрған әкімнің алдына мәселе қоюға құқылы. Облыстардың, республикалық маңызы бар қалалардың және астана әкімдерінің өкілеттіктері жаңадан сайланған Президент өз қызметіне кіріскенде тоқтатылады.

       Адам құқықтарын заңнамалық және институционалдық
      қамтамасыз ету

      Қазақстанда тәуелсіздік алған жылдары ішінде заңнаманы жетілдіру және оны біздің еліміз ратификациялаған адам құқықтары туралы халықаралық құжаттармен сәйкестікке келтіру жөнінде үлкен жұмыс атқарылды. Президент жанындағы Адам құқықтары жөніндегі комиссия, Қазақстан Республикасындағы Адам құқықтары жөніндегі уәкіл, Қазақстан Республикасы Президентінің жанындағы Отбасы істері және гендерлік саясат жөніндегі ұлттық комиссия сияқты құқық қорғау мекемелері құрылды.
      Адам құқықтары жөніндегі комиссия - әлемде кеңінен тараған ұлттық құқық қорғау мекемелері үлгілерінің біреуі болып табылады. Біздің елімізде бұл орган республика Президентінің Жарлығымен 1997 жылы құрылған болатын.
      Қазақстан Республикасы Президентінің 2003 жылғы 19 наурыздағы  Жарлығымен бекітілген Қазақстан Республикасы Президентінің жанындағы Адам құқықтары жөніндегі комиссия туралы Ережеге сәйкес Комиссияның қызметінің негізгі бағыты болып Қазақстанда адамның және азаматтың құқықтары мен бостандықтарының кепілі болу конституциялық өкілдігін атқаруда Мемлекет Басшысына көмек көрсету болып табылады. Комиссия адам құқықтары саласындағы мемлекеттік саясатты жетілдіру және құқық қорғау тетіктерінің тиімділігін арттыру бойынша ұсыныстар дайындайды. Комиссияға түсетін жолданулар ең алдымен адам құқықтары туралы жағдайды зерттеуге, заңнамалық базадағы және мемлекеттік органдардың құқық қолдану тәжірибесіндегі кемшіліктерді табу үшін қажет.
      Комиссияның негізгі қызметі өзінің аса маңызды функциясы - Қазақстанда адамның және азаматтың құқықтары мен бостандықтарының кепілі болуды атқаруда Мемлекет Басшысына көмек көрсету болып табылады.
      Консультативтік-кеңесші саяси орган бола отырып, Комиссия мемлекеттік органдармен, соттармен, прокуратурамен, полициямен, сондай-ақ қазақстандықтардың заңды құқықтары мен мүдделерін қорғау ісінде өзінің табиғи әріптестеріне айналған үкіметтік емес ұйымдармен бірлесе отырып әрекет етеді.
      Адамның құқықтары мен бостандықтары саласындағы мемлекеттік билік органдарының қызметін бақылау мен қадағалауды жүзеге асырушы органдар жүйесінде омбудсмен институты маңызды орынға ие.
      Қазақстан Республикасындағы Адам құқықтары жөніндегі уәкіл (әрі қарай - Уәкіл) институты қоғамның дамуының, оның демократиялануы мен елдегі адам құқығы идеясының қалыптасуы нәтижесі іспетті болды. Жаңа мемлекеттік органды құру алдында осы институтты таныту, уәкіл институтының мемлекеттік басқаруды жетілдіруге әсерін талдау және жобалау жөнінде сан салалы жұмыс жүргізілді.
      Сондай-ақ, 2006 жылы Қазақстан Республикасы Президентінің жанындағы Отбасы істері және гендерлік саясат жөніндегі ұлттық комиссия құрылды.
      Қазақстан Республикасы Азаматтық кодексінің  2-бабы 1-тармағына сәйкес азаматтық заңнама ол реттейтін қатынастарға қатысушылардың теңдігін тануға, мүлікке қол сұқпаушылыққа, келісім бостандығына, адамның жеке ісіне кімнің болса да өздігінен араласуына жол бермеуге, азаматтық құқықтарын кедергісіз жүзеге асыру қажеттігіне, бұзылған құқықтардың қалпына келтірілуін қамтамасыз етуге, оларды сотпен қорғауға негізделеді.
      Азаматтық процессуалдық кодексінің  5-бабына сәйкес азаматтық сот өндірісінің міндеттері азаматтардың, мемлекеттің және ұйымдардың бұзылған немесе даулы құқықтарын бостандықтары мен заңмен қорғалатын мүдделерін қорғау, заңдылық пен құқықтық тәртіпті нығайту, құқық бұзушылықтардың алдын алу болып табылады.
      1997 жылғы 16 шілдеде қабылданған Қылмыстық  кодекстің міндеттері: жеке адам мен азаматтың құқықтарын, бостандығы мен заңды мүдделерін, ұйымдардың меншігін, құқықтары мен заңды мүдделерін, қоғамдық тәртіп пен қауіпсіздікті, қоршаған ортаны, Қазақстан Республикасының конституциялық құрылымы мен аумақтық тұтастығын, қоғам мен мемлекеттің заңмен қорғалатын мүддесін қылмыстық қол сұғудан қорғау, бейбітшілікті және адам қауіпсіздігін қорғау, сондай-ақ қылмыстың алдын алу болып табылады.
      Қылмыстық-процессуалдық кодекстің  8-бабы 2-тармағына сәйкес қылмыстық істер жөніндегі заңмен белгіленген өндіріс тәртібі жеке адам мен азаматты негізсіз айыптаудан және соттаудан, құқықтары мен бостандықтарының заңсыз шектелуінен қорғауды қамтамасыз етуге тиіс, кінәсіз жан заңсыз айыпталған немесе сотталған жағдайда - оның шұғыл және толық ақталуын, сондай-ақ заңдылық пен құқықтық тәртіптің нығаюына, қылмыстың алдын алуға, құқыққа құрметпен қарауды қалыптастыруға жәрдемдесуге тиіс.
      Қазақстан Республикасының қылмыстық-орындаушылық заңнамасының мақсаты әлеуметтік әділетті қалпына келтіру, сотталғандарды түзеу, сотталғандар ғана емес, сонымен қатар өзге адамдардың да жаңа қылмыс жасауының алдын алу болып табылады. Осы мақсаттарға сәйкес қылмыстық-орындаушылық заңнама міндеті жазаны өтеудің тәртібі мен жағдайларын реттеу, сотталғандарды түзеу жолдарын айқындау, құқықтарын, бостандықтары мен заңды мүдделерін қорғау, олардың әлеуметтік бейімделуіне көмек көрсету болып табылады.

       Адам құқықтарын насихаттау және оларды хабардар ету

      Қазақстан Республикасының 2006 жылғы 30 маусымдағы  қаулысымен Қазақстан Республикасындағы адам құқықтары саласындағы білім беру жөніндегі 2006-2007 жылдарға арналған Ұлттық іс шаралар жоспары (әрі қарай - Ұлттық жоспар) бекітілді.
      Қазақстан Республикасы БҰҰ Бас Ассамблеясы ұсынған адам құқықтары саласындағы Бүкілдүниежүзілік бағдарламаның (әрі қарай Бүкілдүниежүзілік бағдарлама) мақсаттарын қолдайды, және адам құқықтары саласындағы білім беру адам құқықтарын жүзеге асыру ісіне үлкен үлес қосады деп атап көрсетеді.
      Адам құқықтары жөніндегі комиссияның 2004/71 қарарымен Бүкілдүниежүзілік бағдарламаның бірінші кезеңі (2005-2007 жылдар) шеңберінде бастауыш және орта білім беру жүйесіне баса назар аударылады. Осыған сәйкес Қазақстан Республикасы орта мектептер жүйесіндегі адам құқықтары саласындағы білім беру мәселелері бойынша зерттеу жүргізу және Ұлттық жоспарды әзірлеу жөнінде өзіне міндеттеме алды.
      Бұл бағдарламаның адам құқықтары саласындағы білім беру процесіндегі алғашқы бағдарлама емес екенін атап өту керек. Адам құқықтары мәселелері бойынша ағарту саласындағы бастамаларға жәрдемдесу мақсатында БҰҰ 1995-2004 жылдарға арналған Адам құқықтары саласындағы білім берудің он жылдығы сияқты халықаралық іс-шаралардың нақты шеңбері қабылданған болатын, бұл шаралар ұлттық деңгейде адам құқықтары саласындағы білім беру мүддесінде кең ауқымды, тиімді және тұрақты стратегияларды әзірлеуге және жүзеге асыруға жәрдемдесті.
      Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі Ұлттық жоспарды әзірлеу барысында сарапшылар мен әлеуметтік ұйымдарды тарта отырып жалпы орта білім беру мектептеріндегі адам құқықтары саласында білім беру жағдайына Ұлттық зерттеу жүргізді.
      Осыған орай адам құқығы бойынша білім мониторингіне арналған индикаторлар әзірленген болатын. Олардың арасында: адамның негізгі құқықтары туралы оқушылардың хабардар болу көрсеткіші, адам құқығын оқытуға бөлінетін сағаттардың саны, адам құқықтары жөніндегі оқулықтармен және көмекші құралдармен жабдықталу көрсеткіштері және тағы басқа бар.
      Жүргізілген зерттеу жиынтығы орта мектептегі адам құқықтары саласындағы білім беру жөніндегі жалпы жағдайды көруге мүмкіндік берді.
      Әртүрлі сыныптарда адам құқықтары саласындағы білім беруге арналған сағаттардың саны айына төрт сағаттан бес сағатқа дейін, бұған қосымша факультативтер, сынып сағаттары, мектептен тыс шаралар өткізіледі.
      Сұрау салу нәтижелері оқушылардың (96%) мектепте өз құқықтарын анағұрлым тереңірек зерттеуге ынталы екенін көрсетті. Құқықтары бұзылған жағдайда кімге баруды білетін балалардың пайызы төменгі сыныптардан жоғары сыныптарға қарай көбейеді (43%-тен 58%-ке дейін).
      Адам құқықтары мәселелері бойынша балалардың білімін қалыптастыруда және практикалық көмек көрсетуде ата-аналар мен отбасының рөлі зор, өйткені оқушылардың көпшілігі адам құқықтары жөніндегі ақпаратты өз ата-аналарынан алады, және құқықтары бұзылған жағдайда да олар өзінің ата-анасына барады.
      Зерттеу нәтижелерін кеңінен талқылау, сондай-ақ әзірленген ұйғарымдар мен ұсыныстар адам құқықтары саласындағы білім беруді жетілдіруге, адам құқықтарын оқытудың маңыздылығын ескере отырып, азаматтану және құқықтық саладағы басқа да пәндерді оқытуды түзеуге жәрдемдеседі. Ұлттық зерттеу жобасын талқылау мақсатында Қазақстан Республикасындағы Адам құқықтары жөніндегі уәкілмен, үкіметтік емес ұйымдармен бірлесе отырып, ОБСЕ Орталығын қолдау жөнінде бірқатар шаралар өткізілді.
      Республикадағы адам құқықтары саласындағы білім беру ахуалын, ондағы оң өзгерістерді атап өту маңызды. Адам құқықтары білім берудің барлық жүйесі шеңберінде және білім берудің барлық деңгейлерінде енгізілуде және іске асырылуда.
      Ұлттық жоспар мақсаттар мен басымдықтарды, сондай-ақ жүргізілген ұлттық зерттеу нәтижелері бойынша айқындалған оларды іске асыру жөніндегі іс-шараларды қамтиды. Ұлттық жоспарда 8 басымдық көзделген, олар адам құқықтары саласындағы білім берудің Бүкілдүниежүзілік бағдарламасында ұсынылған, орта мектепте адам құқықтары саласындағы білім беру компоненттерін ескере отырып қалыптастырылды.
      Ұлттық жоспардың мақсаттарына жету қысқа мерзімге 2006-2007 жылдарға арнаған, бұл Бүкілдүниежүзілік бағдарламаның бірінші кезеңін (2006-2007 жылдар) іске асыру қажеттігінен туындайды. Ұлттық жоспарды іске асыру қорытындылары бойынша қол жеткен жетістіктерді бағалау және Бүкілдүниежүзілік бағдарламаның келесі кезеңдерін іске асыру жоспарын әзірлеу жоспарлануда.
      Ұлттық жоспардың негізгі мақсаттары: адам құқығы мәдениетін оқытуды жетілдіру, адам құқықтары саласындағы білім берудің негізгі әдістері мен принциптерін жалпы ұғынуға қол жеткізу, ұлттық және халықаралық деңгейдегі адам құқықтары саласындағы білім беруге баса назар аудару, адам құқықтары саласындағы білім беруді дамыту және жетілдіру ісінде барлық мүдделі тараптардың өзара іс-әрекеті мен ықпалдастығын ұлғайту, сондай-ақ адам құқықтары саласында білім берудің қолданыстағы оқу бағдарламаларын жетілдіру болып табылады.
      Ұлттық жоспардың іс-шараларын іске асыру өзінің құқығын белсенді де сауатты пайдалануға қабілетті оқушының адам құқықтары мәдениетін қалыптастырудан, оқушылардың құқықтану деңгейін арттырудан, балалар арасындағы қылмыстың азаюынан, сондай-ақ құқықтық тұрғыдағы оң құбылыс көріністерінен байқалады. Алайда, адам құқықтары саласындағы білім беруді жүйелі жетілдіру мен оқушыларды адам құқығын құрметтеу рухында тәрбиелеу жөніндегі жұмыс үлкен қиындықтармен байланысты, және оларды ұзақ та мақсатты жұмыс жүргізу арқылы ғана мүмкін болатынын ұмытпау керек.
      Қойылған міндеттерді іске асыру мақсатында осы процеске қатысушылардың барлығының: мемлекеттік органдардың, халықаралық ұйымдардың, үкіметтік емес сектордың, сондай-ақ педагогикалық қызметкерлер мен оқушылардың өздерінің де тығыз ынтымақтастығы қажет.
      Осылайша, Ұлттық жоспар Қазақстан Республикасындағы орта білім беру шеңберінде адам құқықтары саласындағы білім беруді жетілдіруге бағытталған бірінші кезектегі, жоспарлы нақты бірқатар әрекеттерді қамтиды. Ұлттық жоспарды іске асыру шеңберінде оқушылардың құқықтық мәдениетін қалыптастыруға жәрдемдесетін бірқатар іс-шаралар:
      2006-2007 жылғы оқу жылынан бастап республика мектептерінде құқықтық пәндер республикалық олимпиадалар мен ғылыми жобалар жарыстарының тізбесіне енгізілді;
      2006 жылғы 30 қарашадан 20 желтоқсан аралығында орта жалпы, бастауыш кәсіптік және орта кәсіптік білім беру ұйымдарында заңгерлік жоғары оқу орындары мен колледж студенттерінің "Құқықтық білім - оқушыларға" республикалық акциясы мен Адам құқығы, Адам құқықтарының жалпыға ортақ Декларациясы күндеріне арналған басқа да арнаулы іс-шаралар өткізілді;
      Білім және ғылым министрлігі веб-сайтында Адам құқықтары бойынша білім беру рубрикасы жасалған;
      адам құқықтары саласындағы білім беру мәселелері жөнінде арнаулы материалдар даярланып, мерзімді журналдар мен газеттерде: "Внешкольник Казахстана", "Қазақстан тарихы", "История Казахстана: преподование в вузах и школах", "Учитель Казахстана", "Қазақстан мұғалімі", "Қазақстан мектебі", "Столичное образование" және тағы басқа беттерінде жарияланды.
      Білім берудің міндетті мемлекеттік стандарттарына сәйкес жалпы білім беру мектептерінде қоғамдық-құқықтық пәндердің циклы оқытылады: бастауыш сыныптарда - "Ана тілі", "Әлемтану", жоғарғы сыныптарда - "Тарих" (51 сағат), "Қазақстан тарихы" (51 сағат), "Қоғамтану негіздері" (68 сағат), "Құқықтану негіздері" (68 сағат). Халықаралық сайлау жүйелері қоры жасаған "Азаматтануға кіріспе" бағдарламасы бойынша арнайы курстар енгізілуде.
      2005-2006 оқу жылынан бастап республика мектептерінде "Гуманитарлық құқықты зерттей отырып" (ГҚЗ) аймақтық жобасы жүзеге асырылуда, оның негізгі міндеттерінің бірі - Халықаралық гуманитарлық құқық (ХГҚ) туралы білімді тарату. Берілген бағдарлама гуманитарлық құқық пен негізгі адам құқықтарының бұзылуларын; шектеуге және алдын алуға бағытталған, оқушылардың дүниеге көзқарасының қалыптасуына жәрдемдеседі, белгілі бір проблеманың түрлі аспектілерін зерттеуге және оны дұрыс талдауға үйретеді. Курсты оқу барысында оқушыларда қазіргі заманғы әлеуметтік және саяси оқиғаларға деген қызығушылық және оларды түсіну дамиды, олар ағымдағы оқиғалар мен гуманитарлық акцияларды халықаралық құқық тұрғысынан бағалауды үйренеді, халықтың әлеуметтік қауқарсыз топтарына қолдау көрсетуі тиіс қоғамдық бірлестіктердің қызметімен танысады.
      ХГЗ пилоттық жобасы Алматы, Оңтүстік Қазақстан, Жамбыл және Қызылорда облыстарының 30 жалпы білім беру мектептерінде жүзеге асырылуда.
      ХГЗ жобасын үйлестіру және әдістемелік қамтамасыз ету Білім беру жүйесінің ғылыми-педагогикалық кадрларының біліктілігін жоғарылату республикалық институтына және педагогикалық кадрлардың біліктілігін жоғарылату облыстық институттарына жүктелген. Қазіргі кезде ХГЗ оқу құралы Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2007 жылғы 15 ақпандағы Білім беру ұйымдарында "2007-2008 жылдары қолдануға рұқсат берілген оқу басылымдарының тізімін бекіту туралы" бұйрығына енді.
      Ұлттық жоспардың іс-шараларын іске асыру игі нәтиже беруге тиіс, бұл өзінің құқығын белсенді де сауатты пайдалануға қабілетті оқушының адам құқықтары мәдениетін қалыптастырудан, оқушылардың құқықтану деңгейін арттырудан, балалар арасындағы қылмыстың азаюынан, сондай-ақ құқықтық тұрғыдағы оң құбылыс көріністерінен байқалады. Алайда, адам құқықтары саласындағы білім беруді жүйелі жетілдіру мен оқушыларды адам құқығын құрметтеу рухында тәрбиелеу жөніндегі жұмыс үлкен қиындықтармен байланысты және оларды ұзақ та мақсатты жұмыс жүргізу арқылы ғана мүмкін болатынын ұмытпау керек.

       Адам құқығын қорғау туралы

      Қазақстан Республикасы өзін демократиялық, зайырлы, құқықтық және әлеуметтік мемлекет деп бекітеді, онда адам өмірі мен оның құқықтары және бостандығы жоғары құндылықтар болып табылады.
      Адам құқығы бұзылған жағдайда ұлттық заңнамада мынандай жауапкершіліктер түрі қарастырылған:
      Қазақстан Республикасының Қылмыстық Кодексінің 3-тармағында конституциялық және басқа да адам және азамат құқығы мен бостандығына қарсы қылмыс жасағаны үшін қылмыстық жауапкершілікке тарту қарастырылған. Олар мына баптарда қарастырылған:  141-бап "Азаматтардың тең құқылығын бұзу",  142-бап "Жеке өмірге қол сұқпауды бұзу",  143-бап "Жазылудың, телефонмен сөйлесу, пошталық, телеграфтық және басқа да хабарлардың құпиялығын заңсыз түрде бұзу",  144-бап "Дәрігерлік құпияны жариялау",  145-бап "Тұрғын үйге қол сұқпаушылықты бұзу",  146-бап "Сайлау құқығын іске асыруды немесе сайлау комиссиясының жұмысына кедергі келтіру",  147-бап "Сайлау құжаттарын, референдумның құжаттарын фальсификациялау немесе дауыс санын дұрыс есептемеу",  148-бап "Қазақстан Республикасының еңбек туралы заңнамасын бұзу",  149-бап "Ар тазалығы құқығына және діни ұстамдылықты іске асыруға кедергі болу",  150-бап "Қоғамдық бірлестіктердің жұмыстарына кедергі келтіру",  151-бап "Жиналыстар, митингілер мен демонстрациялар, жорықтар мен пикеттерге немесе оларға қатысуға кедергі келтіру",  152-бап "Еңбекті қорғау ережесін бұзу",  153-бап "Көтеріліске қатысуға мәжбүрлеу немесе оған қатысудан бас тартуға мәжбүрлеу",  155-бап "Журналистің кәсіби заңды әрекетіне кедергі келтіру".
      1994 жылғы 27 желтоқсандағы Қазақстан Республикасының Азаматтық Кодексі азаматтардың жеке және мүліктік қатынастарды мен мүліктік қатынастарын реттейді. Аталған Кодекстің  144 ,  145 ,  146-баптарында жеке өмірдің құпиялығын сақтау, өзіндік ерекшелену мен тұрғын үйге қол сұқпаушылық құқықтары қарастырылған.
      Азаматтық құқықты қорғау мына жолдар арқылы іске асырылады: құқықты мойындау; құқық бұзылғанға дейінгі ережені қалпына келтіру; құқықты бұзатын немесе оның бұзылуына жол беретін әрекеттерді атап көрсету; міндетті нақты орындауды жүктеу; шығынды, тұрақсыздықты орнына келтіру; келісімді дұрыс емес деп тану; моралдық шығынды өтеу; құқықтық қатынастарды тоқтату немесе өзгерту; мемлекеттік басқару немесе жергілікті өкілетті немесе атқарушы органның актісін тиісті заңнамаға сәйкес келмейді деп тану; азаматқа немесе заңды тұлғадан немесе мемлекеттік органнан азаматқа немесе заңды тұлғаға сатып алу барысында немесе өз құқығын іске асыру барысында кедергі келтірген үшін айыппұл салу, сондай-ақ заңнамалық актілерде көрсетілген басқа да жолдарын қарастыру.
      Қазақстан Республикасының 2001 жылғы 30 қаңтардағы "Әкімшілік құқық бұзушылықтар туралы" Кодексі адамдардың, тұрғындардың денсаулығына, санитарлық-эпидемиологиялық риясыздығына, қоршаған ортаға, қоғамдық адамгершілікке, жеке меншікке, қоғамдық тәртіпке және қауіпсіздікке зиян келтірілген жағдайда  87,   89-баптар бойынша әкімшілік жауапкершілікке тарту жағдайы, 87, 89-баптар бойынша - жұмыс беруші немесе лауазымды тұлғаны Қазақстан Республикасының еңбек заңнамасына сәйкес жауапқа тарту қарастырылған.  221-бап - жұмысты қауіпсіз жүргізуге байланысты,  241-бап - экологиялық ластау салдарын жоюдан бас тарту,  323-бапта - санитарлық-гигиеналық және санитарлық-эпидемияға қарсы заң бұзушылықтар болғанда,  336-бапта - спирттік ішімдіктер ішу немесе қоғамдық орындарға мас күйінде келуге байланысты жауапқа тарту мәселелері қарастырылған.
      Ұлттық құқықтық жүйенің бір бөлігі ретіндегі халықаралық-құқықтық актілер және адам құқығын мемлекеттік органдардың, сот талқылауы барысындағы соттардың адам құқына байланысты халықаралық құқықтық актілерді қолдануы
      Қазақстан Республикасының Конституциясының  4-бабына сәйкес Республикада қолданылып отырған құқық ол Конституцияның нормалары, оған сәйкес келетін заңдар, халықаралық келісімдер Республиканың басқа да нормативтік құқықтық актілері мен міндеттемелер, сондай-ақ Конституциялық Кеңес пен Республиканың Жоғары Сотының нормативтік қаулылары болып табылады. Конституция жоғары заңдық күшке ие және еліміздің барлық аумақтарында нақты әрекет етеді. Республика бекіткен халықаралық келісімдер оның заңдарының алдында басым және тікелей қолданылады, тек кейбір жағдайлардан басқа уақыттарда, айталық халықаралық келісімді қолдану үшін заң шығару керек болған жағдайдан басқа. Республика қатысатын барлық заңдар, халықаралық келісімдер жарияланады. Азаматтардың құқықтарына, бостандығы мен міндеттеріне қатысты нормативтік құқықтық актілерді ресми түрде жариялау оны қолданудың міндетті шарты болып табылады.
      Қазақстан Республикасының 1997 жылғы 16 шілдедегі Қылмыстық Кодексінің 1-бабына сәйкес қылмыстық заңнамалар Қазақстан Республикасының Конституциясына, конституциялық заңдарға және жалпы қолдау көрсетілген халықаралық құқықтың принциптер мен нормаларға негізделеді.
      Қазақстан Республикасының 1997 жылғы 13-желтоқсандағы Қылмыстық-процессуалдық Кодексінің  1-бабына сәйкес Қазақстан Республикасы аумағында қылмыстық іс жүргізу тәртібі Қазақстан Республикасының Конституциясымен, конституциялық заңдармен, және халықаралық құқықтың жалпы қолдау көрсетілген принциптері мен нормаларымен айқындалады. Қазақстан Республикасының халықаралық келісімдері мен басқа да міндеттері, сондай-ақ қылмыстық іс жүргізуді реттейтін Конституциялық Кеңестің және Қазақстан Республикасының Жоғары Сотының нормативтік қаулылары қылмыстық-процессуалдық құқықтың құрамды бөлігі болып табылады.
      Қазақстан Республикасының 1994 жылғы 27 желтоқсандағы Азаматтық Кодексінің  3-бабының 8-тармағында Қазақстан Республикасы халықаралық келісімде қатысушы болса, онда басқа ережелер айқындалған, ол Қазақстан Республикасының азаматтық заңнамасынан бөлек, аталған келісімнің ережелері азаматтық қатынастарда қолданылады, тек халықаралық келісімде оны қолдану үшін республика ішінде акті шығаруды талап ететін жағдайлардан басқа.
      Қазақстан Республикасының 2007 жылғы 15 мамырдағы Еңбек кодексінің  2-бабының 3-тармағына сәйкес егер, Қазақстан Республикасында бекітілген халықаралық келісімде, аталған Кодексте көрсетілгеннен басқа да ережелер көрсетілген болса, онда халықаралық келісімнің ережелері қолданылады. Қазақстан Республикасында бекітілген халықаралық келісімдер еңбек қатынастарында тікелей қолданылады, тек қана халықаралық келісім бойынша оны қолдану үшін заң шығару керек болатын жағдайдан басқа.
      Қазақстан Республикасының 1999 жылғы 13 шілдедегі Азаматтық процессуалдық кодексінің  2-бабына сәйкес Қазақстан Республикасының аумағында азаматтық істер бойынша сот өндірісі тәртібі Қазақстан Республикасының Конституциясына және жалпы қолдау көрсетілген халықаралық құқық нормалары мен принциптеріне негізделген конституциялық заңдармен, Қазақстан Республикасының Азаматтық процессуалдық кодексімен айқындалады.
      Сондай-ақ, 2001 жылғы 30 қаңтардағы Кодекстің 3-бөлімінің 1-бабындағы көрсетілген әкімшілік құқық бұзушылық, әкімшілік-деликаттық құқықтық қатынастарды реттейтін халықаралық келісімдер мен Қазақстан Республикасының басқа да міндеттері әкімшілік құқық бұзушылық туралы заңнамасының құрамды бөлігі болып табылады.
      Республиканың бекітілген халықаралық келісімдері оның заңдарының алдында басым болады және нақты түрде қолданылады, кей жағдайларда халықаралық келісімдерді қолдану үшін заң шығаруды керек етпейтін жағдайлардан басқа.
      Қазақстан Республикасының 2005 жылғы 30-мамырдағы "Қазақстан Республикасының халықаралық келісімдері туралы" заңы Қазақстан Республикасында халықаралық келісімдерді тоқтату және өзгерту, келісімге отыру тәртібін реттейді.
      Қазақстан Республикасының халықаралық келісімдері Қазақстан Республикасының Конституциясына, жалпы қолданыс тапқан халықаралық принциптер мен нормаларға, халықаралық ережелерге, халықаралық құқық туралы Вена конвенциясына, аталған Заңға және Қазақстан Республикасының басқа да заңнамалық актілеріне сәйкес тоқтатылады, өзгертіледі, келісімдер жүргізіледі.
      Қазақстан Республикасының 2005 жылғы 30 мамырдағы "Қазақстан Республикасының халықаралық келісімдері туралы"  Заңына сәйкес Қазақстан Республикасының халықаралық келісімдері, Қазақстан Республикасының Конституциясына, жалпы қолдау көрсетілген халықаралық құқық пен сол халықаралық келісімнің ережесімен, халықаралық келісімдер туралы Вена конвенциясымен аталған Заңға және Қазақстан Республикасының басқа да заңнамалық актілеріне сәйкес келісімдер жүргізіледі, келісім жүргізу тоқтатылады және өзгертіледі.
      Жоғарыда көрсетілген заңның 20-бабында Қазақстан Республикасының Президенті мен Қазақстан Республикасының Үкіметі Қазақстан Республикасында халықаралық келісімдерді орындауды қамтамасыз етуге шаралар қабылдайды деп көрсетілген. Бұдан басқа, Қазақстан Республикасында қолданыстағы әрбір халықаралық келісімді Қазақстан Республикасы міндетті түрде орындау керек деп көрсетілген. Сонымен қатар, Қазақстан Республикасының орталық мемлекеттік органы өз құзыреті шегінде Қазақстан Республикасының халықаралық келісім бойынша қабылдаған міндеттерін орындауды қамтамасыз етеді, Қазақстан Республикасына қатысты осындай халықаралық келісімдерден шығатын құқықтың орындауын бақылайды және де халықаралық келісімдерге қатысушылардың міндеттерін орындауын бақылайды.
      Заңның 21-бабында Қазақстан Республикасында халықаралық келісімдердің орындалуын жалпы түрде бақылауды Қазақстан Республикасы Сыртқы істер министрлігі жүргізеді деп көрсетілген.
      Аталған заңның 21-бабында Қазақстан Республикасы немесе оның басқа да қатысушылары халықаралық келісімдерді бұзатын болса, сондай-ақ халықаралық құқықтың нормаларында көрсетілген басқа да жағдайларда мұндай халықаралық келісімнің әрекет етуі тоқтатылуы мүмкін немесе аталған заңның нормаларымен тоқтатылуы мүмкін.
      Сонымен қатар, Қазақстан Республикасының келіссөздер жүргізу арқылы және жоғары және үкімет аралық деңгейді жүргізіліп қол жеткізілген халықаралық келісімдер мен келісім шарттардың орындалуына бақылау жасауды күшейтуді қамтамасыз ету мақсатында, 1996 жылғы 9 сәуірде Қазақстан Республикасының Жарлығымен Қазақстан Республикасында кездесулер арқылы және жоғары және үкімет аралық деңгейде, сондай-ақ Қазақстан Республикасы мүшесі болып табылатын халықаралық организациялардың шешімдерін орындаудың мен келіссөздер жүргізу халықаралық келісімдерді, іске асыру Ережесі бекітілді.

       Ел экономикасы

      Жалпы ішкі өнім (ЖІӨ), млн. теңгемен:
      2005 жыл - 7 457 063,9 
      2006 жыл - 10 139 500,0
      2007 жыл - 12 763 211,6
      2008 жыл - 3 144 011,7 (ЖІӨ 2008 жылдың 1 тоқсанына)

       Инфляция

      Инфляция деңгейі (өсу санымен), 2005 жылы 7,5%, 2006 жылы 8,4%, 2007 жылы 1,9% құраса, 2008 жылы 1,2% құрады;

    Жұмыс істеушілер, жұмыссыздар саны жұмыссыздық деңгейі


2004

2005

2006

2007

2008
(1
тоқсан)

экономикада
жұмыс істейтіндер саны барлығы мың адам, оның ішінде:

7181,8

7261,0

7403,5

7713,5

7800,0

Ер адамдар

3718,5

3764,4

3808,9

3961,2


Әйел
адамдар

3463,3

3496,6

3594,6

3752,3


Жұмыссыздар
саны

658,8

640,7

625,4

583,9

573,8

Оның ішінде
жұмыссыз
ретінде
жұмыс беру
органдарын-
да жылдың
соңында
тіркелген-
дері

117,7

94,0

75,1

62,5

62,0

жұмыссыздар
саны, %-
алғанда

8,4

8,1

7,8

7,0

6,9

Экономика-
лық белсен-
ді тұрғын-
дар санының
ішінен
жұмыссыз
ретінде
тіркелген-
дер саны
%-пен

1,5

12

09

0,8

0,8

       Тұрғындардың діни құрамы
      Еліміздің тұрғындарының этноконфессионалдық құрамы

      Қазақстан көп ұлтты және поликонфессионалды ел болып табылады, барлық тұрғындардың басым көпшілігін қазақтар құрайды - 58,6% және орыстар 26,1%. Басқа этностардың үлесіне республика тұрғындарының 15,3% келеді.
      Мәдениет және ақпарат министрлігі тұрақты негізде этносаралық және конфессияаралық мәселелер жөнінде әлеуметтік зерттеулер жүргізеді. Соңғы зерттеудің қорытындысы бойынша мынандай нәтижелер алынды:
      - елімізде этника аралық келісімді сақтау бойынша ұлттық саясатты сақтау қажеттігі жалғасуда. Бұл саясаттың басты міндеттері болып жатқан ұлттық процестерді толығырақ зерттеуді жалғастыру, қоғамдық, ұлттық өзін-өзі тануды, этномәдени ортаны тануды реттеу, туындайтын проблемаларды оны әрі қарай реттейтін қатынастардағы келісім мен тұрақтылықты сақтау бойынша алдын алу жұмыстарын жүргізу;
      - 2007 жылғы сауалнамалармен салыстырғанда жергілікті жерлердегі этника аралық қатынастардың теріс жақтары онша маңызды емес, дәстүрмен бойға сіңген толеранттықтың арқасында, жеке және топтық өзара қарым қатынастардың көп жылдық тәжірибесінің арқасында, проблемалар әдетте жергілікті жерлерде шешіледі және негізінен алғанда қызметтестік пен өзара қарым-қатынастар жасау бетбұрысына әсер ете алмайды.
      Қазақстан Республикасында ресми түрде 470 астам ұлттық мәдени орталықтар мен бірлестіктер тіркелген, олардың ішінде ең белсенділері: ұйғыр, неміс, кәріс, украин, орыс орталықтары болып табылады.
      Қазақстанда діндік ұстанымға деген толеранттық пен діни сенімге деген ұстамшылдық жоғары деңгейде.
      Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінің діндер ісі жөніндегі Комитетінің мәліметтері бойынша 2008 жылдың 1 қаңтарындағы жағдай бойынша 4 001 діни бірлестік пен топтар бар. Олардың 2337 ислам дінінде (Суниттер - 2324, Шейттер - 4, Ахмадия жамағаты - 4).
      Православ діни бірлестіктер мен топтар - 281 ұйымды құрайды.
      Орыс Православ шіркеуі - 272, Старообрядтық шіркеу - 7.
      Католиктік - 82, оның ішінде Римдік-католиктік шіркеу - 78 және Грек-католиктік шіркеу - 4.
      Протестанизм - 1189, оның ішінде дәстүрлі протестанттар - 646, пятдесятниктер - 53, пресвитериандықтар - 215, дәстүрлі емес протестанттық бағыттар - 275.
      Буддалықтар барлығы - 4, оның ішінде Тибеттік-Буддистік орталық - 1 және вон-буддизм мен басқалары - 3.
      Иудаизм - 27 оның ішінде еврейлік қоғамдастықтар - 27.
      Дәстүрлі емес діндер саны 50 ұйым, діни қайырымдылық қорлары мен басқа да қоғамдар - 31 бірлестікті құрайды.
      Соңғы әлеуметтік зерттеулердің нәтижесінде 92,9% сауалнама алынғандар қандайда бір дінге сенетіндерге деген ешқандай теріс көзқарастарының жоқ екенін айтты. Бұл сан мұсылман мен христиандар арасында бірдей.
      Қазақстан мұсылмандары арасында теократиялық мемлекет туралы идея бұрынғыша қолдау алып отырған жоқ. Егер 2006 жылғы зерттеулерде 70% мұсылман өзінің теріс көзқарасын көрсеткен болса, тек 11% теократияны мойындады, ал 2007 жылғы зерттеуде 74% мұсылман қарсы тек 2,5% мұсылман "қолдап отыр". Теріс қарау мен теократиялық мемлекет идеясы христиандық славяндарда көп 86%.
      Қазақстанда дінге сенетіндердің қарамағында 3100 мешіт, храм, шоқыну үйлері мен культтық құрылыстар бар. Оның ішінде 2195 мұсылман мешіті, 257 православ шіркеуі, 89 католик костелдер, 10 иудей сенагогы, 546 протестандық шоқыну үйі, 1 буддистік храм бар. Салыстыру үшін 1991 жылы барлығы 25 мешіт болса, 1989 жылы - 62 православ шіркеуі болды. Республикада сегіз жоғары (оның ішінде екі исламдық, бір католик, бір лютериандық, төрт протестандық), алты орта арнайыландырылған және үш жалпы білім беретін рухани мекемелер бар. Діни бірлестіктер 38 мерзімдік басылым шығарады. Дінді дамытудың күрделі орталықтары Астана, Алматы, Оңтүстік Қазақстан, және Алматы облыстары болып отыр.
      Елбасының бастауымен өткен әлемдік және дәстүрлі діндердің басшыларының екі съезі халықаралық маңызы бар оқиға болды.

       Қазақстан Республикасындағы тілдік саясат

      Республика тәуелсіздік алғаннан бері барлық факторлар Қазақстан Республикасында тұрып жатқан барлық этностардың және этникалық топтардың ұлттық-мәдени қоғамдық-саяси және әлеуметтік процестерін жүзеге асыруға қолайлы жағдайлар туғыза бастады. Мемлекетімізде елімізде тұрып жатқан барлық этностар мен этностық топтар үшін тіл мен мәдениетті дамытуға бірдей тең жағдайлар туғызуға тиісті шаралар қабылданып отыр. Қазақстан Республикасының Конституциясында "Азаматтық туралы", " Тіл туралы ", "Қоғамдық бірлестіктер туралы", " Мәдениет туралы ", " Білім туралы " Заңдарында әрбір азаматтың, әрбір этникалық топтың өкілінің ез мәдениетін дамытуға, білім алудағы және тәрбие алуда тілді таңдауда еркіндігі көрсетілген. Республиканың Конституциясының  19-бабына сәйкес барлығына бірдей өз тілі мен мәдениетін еркін қолдануға, қарым-қатынас жасау тілі мен білім алу мен шығармашылықты таңдауда еркіндік берілген. Қазақстан Республикасы Президентінің 2001 жылғы 7 ақпандағы  Жарлығымен бекітілген "2001-2010 жылдарға арналған тілдерді қолдануды іске асырудың мемлекеттік бағдарламасы" тек қана қазақ тілін дамытып, қайта жандандыруға ғана көңіл бөлмейді сонымен қатар орыс тілінің, этникалық топтардың жалпы мәдени қызметін сақтауға да бағытталған.
      Бұл міндетті өз тілінде жалпы білім алу немесе міндетті пән ретінде білім алу арқылы қамтамасыз ету қарастырылған.
      Қазақстан Республикасындағы тілдік және этникалық жағдайдың әртүрлілігі полимәдени білім беруді ұйымдастыруда нақты қиындықтардың туындауын болжайды.
      Этникалық топтар шоғырланған жерлерде 75 (0,9%) - өзбек, 15 (0,1%) - ұйғыр, 3 (0,03%) - тәжік, 1 (0,01%) - украин тілдерінде сабақ беретін мектептер жұмыс істейді.
      Республиканың 126 жалпы білім беретін мектептерінде жеке пән ретінде 15 тіл оқылады; неміс, поляк, кәріс, дүнген, татар, түрік, әзербайжан, күрд, ұйғыр, шешен, грек, армян, иврит, беларус, украин тілдері.
      76 жалпы білім беретін мектептерде туған тілдері факультатив ретінде және үйірмелерде оқытылады: неміс, кәріс, иврит, татар, поляк, украин, армян, грек, әзербайжан, шешен, беларус, қарашай-черкес, чуваш, болгар, қазақ, орыс тілдері.
      Мемлекеттік жалпы білім беру стандарттарының 15-бабының 6-тармағына сәйкес (ГОСО) 10-11 сыныптарда туған тілдері баланың таңдауы бойынша жүргізіледі.
      Еліміздің жоғары оқу орындарында 80 астам ұлттардың өкілдері оқып жатыр, студенттердің 60%-ы орыс тілінде білім алуда. Қазақтың Абай атындағы педагогикалық ұлттық университетінде білім алу ұйғыр, түрік, әзербайжан, кәріс, қытай және неміс тілдерінде жүргізіледі.
      Азаматтарды туған тілін оқуға құқығын қамтамасыз етудің міндеттері ұлттық-мәдени бірлестіктерді тарту мен мемлекеттік тілдер саясатын жүзеге асыру арқылы жүргізіледі.
      Ұлттық-мәдени бірлестіктер еліміздің барлық аумақтарында жексенбілік мектептер ашты. Демалыс күндердегі мектептердің неміс тілін, кәріс тілін, еврей, татар, және поляк тілдерін үйретуде мүмкіндіктері жеткілікті.
      Республикада 196 жексенбілік мектептер жұмыс істейді. Онда 7000 бала және үлкендер білім алуда және үш ұлттық қайта өрлеу мектебі Өскемен, Петропавл, Павлодар қалаларында жұмыс істеп түр, онда - 1163 оқушы қамтылған. Аталған мектептерде 30 тіл оқылады.
      Іс-шаралар жоспарының 4.1 тармағына сәйкес XII сессияда берілген Қазақстан Республикасының Президентінің тапсырмасын іске асыру мақсатында ҰМО (ұлттық мәдени орталықтардың) демалыс күнгі мектептерінде мемлекеттік тілді оқу курстары ұйымдастырылған. Топтар құрылып оқытушылар таңдалып алынды.
      Ұлттық-мәдени бірлестіктер тілдік тақырыптар бойынша шараларды белсенді түрде қолдап отыр.
      Халықаралық келісімді бекітуге байланысты мемлекеттік саясаттың басымдылығы тілдік құрылым бойынша министрлікте де өз көрінісін тауып отыр. Осы бағыттағы жұмыстар жалғастырыла бермек.
      Кеп мәдениетті қоғам құру және оның тұрақтылығын сақтап қалу мәселесі біздің мемлекетіміздің бірден-бір басымдылық мәселелерінің бірі болып табылады.
      Осы саладағы мемлекеттік саясатты Министрліктер мына базалық бағыттар бойынша өз есебінен іске асырады:
      - ұлтаралық келісім мен этникалық кемсітудің алдын алу мәселелері бойынша ақпараттық-үгіт-насихат жүргізу;
      - Қазақстанда тұрып жатқан этникалық бірлестіктер арасында этника аралық қарым-қатынас пен этникалық бірегейлікті сақтап қалу жағдайларын туғызу, тілді дамыту, білім беру мен этнос мәдениетін сақтау үшін ұйымдастырушылық-тәжірибелік және зерттеу жұмыстары шараларын жүргізу.
      Ұлтаралық тұрақтылықты сақтап қалу тақырыбы Қазақстан Республикасының Мәдениет және ақпарат министрлігінің ақпараттық қызметінде маңызды орын алып отыр.
      Аталған тақырып бойынша БАҚ (бұқаралық ақпарат құралдарында) баспада жарық көретін жылдық көлем А-2 форматта 342 жол (2006 жылмен салыстырғанда 92 жолға артық) және журналдардағы есептік-басылым беттері 80 жол (2006 жылмен салыстырғанда 16 есептік-баспа бетіне артық).
      Тәуелсіз телеканалдарда бұл жұмыстардың көлемі - жылына 205 сағат (64 млн. теңге).
      Өткен жылы мемлекеттік тапсырысты орындайтын 74 бұқаралық ақпарат құралдарының ұлтаралық келісім бойынша 21-і жұмыс істеді, оның ішінде 12 республикалық газет, 4 ұлттық баспа ("Deutscht Allgemeine Zeityung", "Украінськиі новини", "Уйғур авази", "Коре ильбо"), 4 республикалық телеканал ақпараттық агенттік.
      Бұл жерде негізгі міндет ретінде қоғамдық санаға қолда бар этникааралық келісімді сақтап қалудың қажеттілігін түсіндіру және қоғамдық өмірдегі тыныштықты бұзатын мүмкін деген дағдарысты жағдайды болдырмау.
      Республикалық телеканалдардың эфирінен арнайыландырылған Қазақстан аумағында тұратын әр түрлі этностардың өмірлері туралы мәдени-ағартушылық бағдарламалар шығып тұрады (ақпараттық-аналитикалық, циклдық, интерактивтік). Олардың негізгілері - "Біз Қазақстан азаматымыз" ("Қазақстан" Ұлттық телеканалы), "Сто народов", "31 канал", "Достық-Дружба" (Қазақ радиосы).
      "Қазақстан" Республикалық телерадиокорпорациясының атымен шығатын бағдарламалар Ұлттық мәдени орталықтардың қатысуымен Қазақстанда тұратын этностар тілінде жарық көреді.
      "Қазақстан" Ұлттық телеканалының бейнероликтері мен тележурналдары үнемі жарыққа шығып отырады. 3 тақырыптық бейнеролик пен 10 аудиоролик дайындалды, "Хабар" 10 тележурнал дайындады. Аталған өнімнің эфирде берілуінің жалпы саны 528 рет.
      Бас редактормен ішкі саяси тұрақтылықты сақтаудың негізгі басты мәселелері бойынша ақпараттық саясатты іске асыру мәселесі бойынша кездесулер жүргізіліп отырады.
      Мемлекеттік телеканалдардың эфирінде ҰМО (ұлттық мәдени орталықтардың) басшыларының, ұлттық диаспоралардың қарт адамдарымен, депутаттармен, қоғамдық қайраткерлерінің қатысуымен арнайы жобалар ұйымдастырылып отырады.
      Үнемі қоғамдық ортада бейбітшілікті қолдау мен келісімді насихаттау мақсатында баспа беттерінде арнайыландырылған рубрикалар жүргізіледі, олар: "Духовные ценности", "Мемлекеттік мәселе", "Пікір", "Позиция", "Актуально", "Сұхбат", "События".
      Осы газеттік рубрикаларда 2008 жылдың 1 тоқсанында 500 материал жарияланды.
      Мәдениет және ақпарат министрлігінің мақсатты ақпараттық жұмыстарымен қатар аталған тақырып бойынша эфирге шығатын және баспа беттерінде жарияланатын барлық материалдар зерттеліп отырады.
      Осыған байланысты БАҚ-ның (бұқаралық ақпарат құралдары) электрондық және басылымдарына ұлтаралық қақтығыстың туындамауына, сондай-ақ басқа да заңнамаға қарсы әрекеттердің туындамауын бақылауға арналған мониторинг жүргізіліп отырылады.
      Күн сайын мониторинг нәтижесі бойынша 6 республикалық телеканалдарда, 32 мерзімді баспа беттерінде және 11 веб-сайттарда мәселенің кеңейтіліп қарастырылған түрінде қоғамдық-саяси бағытта "бір күннің ақпараттық-картинасы" жасалады.
      Жалпы, мониторинг нәтижесі бойынша республикада БАҚ-ның ұлтаралық келісім мәселесі бойынша жоғарыда аталған ақпараттық саясатты бір деңгейде салмақпен жүргізіп отыратындығын айтып өтуге болады.
      Қазақстанның бүгінгі заманғы дамуының негізгі ерекшеліктерінің бірі қоғамдық өмірде діннің рөлінің үнемі артып келе жатқандығы. Оның беделі мен статусы әлеуметтік қызметі сонымен қоса, діни бірлестіктерде дінге сенуші адамдар саны күннен-күнге арта түсуде. Барлықтарыңызға белгілі Қазақстанда планетамыздың діндері арасындағы басым бағыттарының өкілеттері қатысқан әлемдік және дәстүрлі діндердің екі съезі болып өтті. Біздің Президент пен еліміздің Үкіметі әлемдік конфессияның басшыларымен үнемі қарым қатынас жасап отырады. Қазақстан Республикасының 1992 жылғы қабылданған Конституциясы мен Қазақстан Республикасының "Бостандық, діни сенім мен діни бірлестіктер туралы"  Заңына сәйкес дінге сенуші адамдар өз дінін еркін түрде қабылдап, өздерінің мемлекет алдындағы құқықтары мен міндеттерін және азаматтық құқықтарын еркін атқаруға қол жеткізді. Республикада 40-тан астам конфессия жұмыс істеп тұр. Қазақстанда ханафитстік мазхаба нысанындағы суниттік ислам басым болып отыр. Орыстың правасловяндық шіркеуі діни бағытта екінші орында тұр.
      Республика аумағында сонымен қатар Римдік-католиктік шіркеу де көп уақыттан бері жұмыс істеп келеді (негізінен Евангелиялық христиан баптистер, лютерандар), иудизм, буддизм.
      Өткен ғасырдың 90-жылдарынан бастап Республикада дәстүрлі емес Свидетели Иеговы, меннониттар, мормоны, мунисттер, баххабиттер, кришнайттар, сайентологтар, бахай, трансценденталдық медитация, және басқалары сияқты діни ағымдар өз жұмыстарын белсенді түрде жүргізіп отыр. Дінге сенушілердің саны Қазақстан Республикасының "Дінге сену мен діни бірлестіктер бостандығы туралы" Заңы негізінде кімде-кім өзінің қандай дінді ұстанатындығы мен қандай да бір дінге сенетін адамдардың саны туралы мәлімет бермеуге еріктілігі көрсетілуіне байланысты алынған жоқ. Қазақстан Республикасының Мәдениет және ақпарат министрлігі жүргізген әлеуметтік сауалнама нәтижелері бойынша Республикадағы діни жағдай бойынша Қазақстанда тұратын тұрғындардың дінге сенушілерінің жалпы саны 50%-дан 60%-ға дейін. Алайда, егер адамның дінге сенетіні болып саналатын нақты шарттарды алатын болсақ (мешіттерге мен храмдарға, шіркеуге басқа да діни орындарға неғұрлым жиі баратын, діни дәстүрді орындайтын тағы басқа) онда дінге сенушілердің нақты саны тұрғындардың жалпы санының 15-20%-ын құрайды.
      Қазақстан Республикасының Қылмыстық Кодексінің  149-бабында ар бостандығы мен діни сенім бостандығына кедергі келтірген үшін қылмыстық жауапкершілікке тарту мәселесі қарастырылған.
      Қазақстанда дінге сенетін адамдардың олардың этникалық түріне байланысты конфессионалдық ұстанымын жекелеп көрсету үлкен орын алған. Мұсылман қоғамында қазақтардан басқа өзбектер, татарлар, ұйғырлар, әзербайжандар, шешендер тағы басқа этникалық топтар басым.
      Орыстың православ шіркеуінде негізінен славян ұлттарын біріктіріп отыр (поляктардан басқа). Олардың ішінен басымдары орыстар, украиндықтар, беларустар.
      Римдік-католиктік шіркеудің негізгі этникалық құрамы немістерден және поляктардан тұрады. Украиндықтар да Грек-католиктік шіркеудің ұстанушылары болып табылады.
      Протестанизмді негізінен немістер мен поляктар ұстанады. Сонымен қатар шетел миссионерлерінің белсенді әрекеттері протестанизмнің Қазақстанның байырғы тұрғындарының орыстардың, кәрістер мен басқа да ұлттардың осы дінді ұстануына әкеліп соғып отыр.
      Республикада Буддизм аз көлемде ғана. Негізінен оны кәріс ұлтының аздаған бөлігі мен қалмақтардың шамалы бөлігі ұстанады.
      Иудизмді еврейлер ұстанады.

      Нәсілдік кемсітушілікті жою бойынша Комитеттің қорытынды ескертпелері, Қазақстан, СЕRD/С/65/СО/3,10 желтоқсан 2004 жыл

      Нәсілдік кемсітушілікті жою бойынша Комитет Қазақстан Республикасының бастапқы - үшінші кезеңді баяндамаларын (СЕRD/С/439/Аdd.2) қарастырып, сондай-ақ оның оң сәттерін белгілей отырып, өзінің қорытынды ескертпелерін қабылдады және оларды алаңдаушылықты тудыратын сұрақтар мен ұсыныстар ретінде тұжырымдады.

Нәсілдік кемсітушілікті жою бойынша Комитеттің белгілеген оң аспектілері

      1. Комитет қатысушы - мемлекет деп тұрғындардың жалпы санынан жуықтап алғанда 40%-дан астамын құрайтын түрлі және көлемдері бойынша маңызды қауымдардың ірі саны мекен ететін көп ұлтты ел болып табылатынын атап өтті, сондай-ақ қатысушы-мемлекеттің халықтың этникалық құрамына, басқа да статистикалық мәліметтерге қатысты ақпаратты беру бойынша салынған күштерді жоғары бағалайды.
      2. Комитет қатысушы-мемлекеттің құқық қорғаушы органдарды құру және олардың қызметтерін жақсартудағы салынған күштерді жоғары бағалайды.
      3. Комитет елдегі экономикалық жағдайдың жақсаруы туралы, оның ішінде жұмыссыздықтың азаюы туралы берілген ақпаратты қанағатпен атап өтеді.
      4. Сонымен қатар, Комитет қатысушы-мемлекет босқындарының мәртебелері туралы 1951 жылдың Конвенция мен 1967 жылғы Хаттаманы, сондай-ақ, 1958 жылдың МОТ-ң кемсітушілік туралы Конвенцияны (N 111) (еңбек және жұмыс саласындағы) бекіткенін қанағатпен атап өтті.

      Алаңдаушылықты тудыратын мәселелер мен ұсыныстар

      1.   Комитет қатысушы-мемлекетте нәсілдік кемсітушілік туралы арнайы заңдылықты атап өтті.

      Комитет Конвенцияның ережелерін жүзеге асыру үшін қабылданған ережелерге сай нәсілдік кемсітушілікке заңды анықтаманы құрайтын нәсілдік кемсітушілік мәселелері бойынша арнайы ұлттық заңы қатысушы-мемлекеттегі нәсілдік кемсітушілікке қарсы күрестегі пайдалы буын ретінде танылады деп есептейді.

      Қазақстанда ұлтаралық, конфессияаралық және нәсіларалық бірлік пен теңдік қағидалары іс жүзінде жүзеге асырылуда. 130-дан астам ұлт пен этнос өкілдерінен тұратын Қазақстанның халқы мемлекеттің этникалық және конфессиялық саясат саласындағы бастамаларын толығымен қолдайды. Мемлекеттің аталған саладағы саясаты Қазақстан тұрғындарының ұлтаралық қатынастарына оң ықпал тигізіп, елдің азаматтық шоғырландыруына бағытталады. Сондықтан да нәсілдік кемсітушілік туралы арнайы Заңды әзірлеу қажеттілігі жоқ деп есептейміз, себебі нәсілдік кемсітушілікті жоюға қатысты қағидалар Қазақстан Республикасының Конституциясында, адам мен азаматтың құқықтарымен байланысты және тиісті нормаларға ие болған көптеген заң актілерінде, оның ішінде Қазақстан Республикасының Азаматтық іс жүргізу кодексінде, Қазақстан Республикасының Қылмыстық-іс жүргізу кодексінде бекітілген.
      Қазақстан Республикасы Конституциясының  14-бабының 2-тармағында былай көрсетілген: тегіне, әлеуметтік, лауазымдық және мүліктік жағдайына, жынысына, нәсіліне, ұлтына, тіліне, дінге көзқарасына, нанымына, тұрғылықты жеріне байланысты немесе кез келген өзге жағдаяттар бойынша ешкімді ешқандай кемсітуге болмайды.
      Аталған баптың 2-тармағында көрсетілген кемсітуге болмайтын жағдаяттарға байланысты берілген тізімі жеткіліксіз болғанын белгілеу керек, және бұл жағдай осы бапты қолдануда кең және прогрессивті талқылау мүмкіндігін береді.
      Нәсіліне, ұлтына, тіліне байланысты кемсітушіліктерді алдын-алуда Әкімшілік құқық бұзушылықтар туралы кодексте ұлттық, нәсілдік, және діни өшпенділік немесе дұшпандылық ниетіне байланысты әкімшілік құқық бұзушылықты жасау үшін жауапкершілікті күшейтуге әкелетін норманың болуы және бұл осы құқық бұзушылық үшін жауапкершілікті ауырлататын мән-жай ретінде сараланатыны өте маңызды (62-баптың 5-тармағында).
      Нәсілдік және ұлттық астамшылықты насихаттауға немесе үгіттеуге жол берілмейтіні жөнінде Конституцияның  20-баптың 3-тармағында көрініс табады.
      Конституцияның  5-бабының 3-тармағына сәйкес "Мақсаты немесе іс-әрекеті... әлеуметтік, нәсілдік, ұлттық, діни, тектік-топтық және рулық араздылықты қоздыруға бағытталған қоғамдық бірлестіктер құруға және олардың қызметіне... тыйым салынады".
      Іс-әрекеті нәсілдік, ұлттық араздылықты қоздыруға бағытталған қоғамдық бірлестіктер құруға тыйым салу жөнінде конституциялық ереже " Қоғамдық бірлестіктер туралы " Қазақстан Республикасының Заңында өзінің жалғасын табады (5-бап).
      Қазақстан Республикасының "Саяси партиялар туралы" Заңының  5-бабы 8-тармағына сәйкес "...азаматтардың кәсіби, нәсілдік, ұлттық, этникалық және діни көзқарасына байланысты саяси партияларды құруға" тыйым салынады.
      Қазақстан Республикасының "Бұқаралық ақпарат құралдары туралы" Заңының  13-бабына сәйкес әлеуметтік, нәсілдік, діни, тектік-топтық және рулық астамшылықты, қатыгездік, зорлық-зомбылықты насихаттау үшін бұқаралық ақпарат құралдарын қолдануға тыйым салынады.
      Сонымен қатар әкімшілік заңнамаларда "нәсілдік, ұлттық, әлеуметтік және діни араздықты қоздыруға бағытталған, соғысты, тектік-топтық айрықшылықты... насихаттайтын" бұқаралық ақпарат құралдарында баспаға енген ақпарат саласындағы, сондай-ақ Республикаға осындай баспалық өнім мен материалдарды әкелу үшін әкімшілік құқық бұзушылық үшін жауапкершілік қарастырылды ( 343 ,  344-баптар ).
      Қазақстан Республикасының Мәдениет және ақпарат министрлігі және оның аймақтық құрылымдары БАҚ-ның республика заңдылығын сақтауға мониторинг өткізеді. Бұзушылық деректерін анықтауда елдің заң актілерімен қарастырылған шаралар қолданады. Егер БАҚ-да жарияланған материалдар одан да ұқыпты тексерісті, сондай-ақ сараптаманы қажет етсе, бұндай ақпарат жедел түрде құқық қорғау органдарына тиісті шаралар қабылдау үшін жіберіледі.
      Қазақстан Республикасының "Мәдениет туралы" Заңының  4-бабының 8-ші тармағында мәдениет саласындағы іс-әрекетті шектей отырып, нәсілдік және ұлттық астамшылдықты насихаттау мен үгіттеуге тыйым салады.
      Әкімшілік құқық бұзушылықтар туралы Қазақстан Республикасының Кодексінің нормаларына сәйкес: "Әкімшілік құқық бұзушылықтарды жасаған тұлғалар тегіне, әлеуметтік, лауазымдық және мүліктік жағдайына, жынысына, нәсіліне, ұлтына, тіліне, дінге көзқарасына, нанымына, айналысатын іс-әрекетіне, тұрғылықты жеріне, қоғамдық бірлестіктерге қатыстылығына немесе кез келген өзге жағдаяттарға қарамастан, заң алдында тең" ( 11-бап "Азаматтардың заң алдындағы теңдігі").
      Қазақстан Республикасының Қылмыстық Кодексі бейбітшілік пен адамзат қауіпсіздігіне қарсы қылмыстар туралы тарауға жатқызылған, әлеуметтік, ұлттық, рулық, нәсілдік және діни араздылықты қоздыру үшін қылмыстық жауапкершілікті қарастыратын қылмыс құрамы белгіленген жеке бабын құрайды. Бұл баптың диспозициясы әр түрлі ұлттардың, рулардың, нәсілдердің азаматтардың арасындағы агрессиялық іс-әрекеттер, физикалық қырып-жою немесе қорқытумен, қандайда бір мүлікті жою немесе бұзумен, құқықтарды, жеңілдіктер мен артықшылықтарды шектеу, оқшаулау, айырумен ұштасқан, сонымен бірге егер іс-әрекеттер ұлттық әулиелі заттарды, өмір салтын, жеке нәсілдердің, ұлт немесе елдердің даму тарихын, құрылысын кемсіту мақсатындағы конфликттерді тудыру үшін жауапкершілікті белгілейді.
      Сонымен қатар, Әкімшілік құқық бұзушылықтар туралы кодексі ұлттық, нәсілдік, және діни өшпенділік немесе дұшпандыққа байланысты әкімшілік құқық бұзушылықты жасау үшін жауапкершілікті күшейтуге әкелетін норманы қарастырады және, құқық бұзушылық үшін жауапкершілікті ауырлататын мән-жай ретінде сараланады.
      Сайлауға қатысу саяси құқығы Қазақстан Республикасының "Қазақстан Республикасындағы сайлау туралы" Конституциялық Заңымен беріледі; нақтырақ айтқанда, осы Заңның  4-бабының 1-бөлімінде жаппай белсенді дауыс беру құқығы Республиканың азаматтарымен тегіне, нәсіліне, ұлты мен тіліне қарамастан жүзеге асырылады. Осы құқықты жүзеге асыруда Республиканың барлық азаматтарына сайлау жолымен Президентті, Парламент Мәжілісінің, Маслихаттың депутаттарын, жергілікті өзін-өзі басқару органдарын сайлауға қатысу мүмкіндігін бергендіктен, кемсітушіліктің жоқтығы мәселесі ерекше маңызды.
      Конституциялық Кеңес республиканың барлық аумағында Конституцияның жоғары тұруын, адам мен азаматтың конституциялық құқықтары мен бостандықтарын қорғауын қамтамасыз етеді, және осыған сәйкес Негізгі Заңның  14-бабының 2-бөлігінде бекітілгендей, нәсіліне, ұлтына, өзге жағдаяттар бойынша ешкімді ешқандай кемсітуге болмайды.
      Нәсілдік теңдік не кемсітушілік мәселелері жолдаудың пәніне айналуы мүмкіндігіне қарамастан, Конституциялық Кеңес Халықаралық актінің де, ішкі заңдылықтың ережелеріне де қандайда бір бағаны беруден бас тартады.
      Дегенмен, БҰҰ-ның Нәсілдік кемсітушілікті жою туралы комитеттің қорытынды ескертпелеріне қатысты Конституциялық Кеңес адам мен азаматтың құқықтары мен бостандықтары бойынша ұлттық заңдылық пен институттарды жетілдірудің барлық мүмкіндігінше барлық нысандарын Қазақстан Республикасының Конституциясының ережелерін ескере отырып қолдайтынын атап өту керек.
      Осылайша, Конституциялық Кеңес 2006 жылдың 13 шілдесіндегі N 4 нормативтік  қаулыда Адам құқықтары жөніндегі уәкілдің құқық қорғау қызметі әрбір азаматтың құқықтары мен бостандықтарын қорғау тәсілдерінің бірі деп көрсеткен. 2003 жылдың 20 маусымында және 2007 жылдың 29 мамырында Республиканың Парламентінде жарияланған Республикадағы конституциялық заңдылықтың жағдайы туралы жолдауларында Конституциялық Кеңес Адам құқықтары жөніндегі Уәкілдің құқық қорғау қызметтерін күшейткені жария етілді.
      Сонымен, арнайы Заң әзірленсе, оның нормалары әрекет етуші заң актілеріне қайыра сілтемелі сипатқа ие болады немесе олардың ережелерін қайталайды, ал бұл, өз кезегінде, нормативтік-құқықтық актілерді әзірлеудің жалпы тәртібіне қарама-қайшы болады.
      2. Нәсілдік немесе этникалық астамшылықты насихаттауға тыйым салу туралы конституциялық және басқа да ережелерді ескере отырып, Комитет қатысушы-мемлекеттің ішкі заңдылығындағы Конвенцияның 4 а) бабына қатысты қылмыстық заңдылығының нақты ережелерінің жетіспеушілігіне алаңдаушылықты білдіреді.
      Комитет қатысушы-мемлекетке Конвенцияның 4 а) бабын толық және барабар жүзеге асыруды қамтамасыз ету үшін XV Комитеттің жалпы ұсыныстарын ескере отырып қабылдауын ұсынады.
      Тепе-теңдік қағидасы 1995 жылдың 30 тамызында қабылданған Қазақстан Республикасының Конституциясына енген. Республикада конституциялық емес әрекеттер деп, ұлтаралық келісушілікті бұза алатын кез келген іс-әрекеттер таниды (Қазақстан Республикасы Конституциясының  39-бабының 2-бөлігі). Заңдылықтағы нәсілдік белгілері бойынша қандай да бір кемсітушіліктер Қазақстан Республикасының Конституциясына қайшы келеді, сондықтан да кемсітушілік ережелерін құрайтын нормативтік актілер заңға қайшы деп есептеледі, және прокуратура органдары бұны шығарған мемлекеттік орган немесе лауазымды тұлғаға наразылық көрсетеді.
      Қазақстан Республикасының Еңбек кодексінің  7-бабына сәйкес әркімнің еңбек саласындағы өз құқықтары мен бостандығын іске асыруға тең мүмкіндіктері бар. Ешкімді өзінің еңбек құқықтарын іске асыру кезінде жынысына, жасына, дене кемістіктеріне, нәсіліне, ұлтына, тіліне, мүліктік, әлеуметтік және лауазымдық жағдайына, тұратын жеріне, дінге көзқарасына, саяси сеніміне, руға немесе текке-топқа, қоғамдық бірлестіктерге қатыстылығына байланысты кемсітуге болмайды. Еңбек саласында кемсітушілікке ұшырадым деп есептейтін адамдар Қазақстан Республикасының заңдарында белгіленген тәртіппен сотқа немесе өзге де орындарға жүгінуге құқылы.
      Қазақстан Республикасының Қылмыстық Кодексінің "Адамның және азаматтың Конституциялық құқықтары мен бостандықтарына қарсы қылмыстар" атты 3-тарауында теңдік туралы Конституцияның тиісті жағдайын дамытатын "Азаматтардың тең құқықтылығын бұзу" туралы  141-бабы бар:
      1-бөлім. Адамның (азаматтың) құқықтары мен бостандықтарын тегіне, әлеуметтік, лауазымдық немесе мүліктік жағдайы, жынысы, нәсілі, ұлты, тілі, дінге көзқарасына сенімі, тұрғылықты жері, қоғамдық бірлестіктерге қатыстылығына себептерімен немесе өзге кез келген жағдайлар бойынша тікелей немесе жанама шектеу - айыппұл салынумен немесе үш айға дейінгі мерзімге қамауға алынуына, не бір жылға дейінгі бас бостандығынан айырылынумен жазаланады.
      2-бөлім. Адам өзінің қызмет бабын пайдалана отырып не қоғамдық бірлестіктің жетекшісі жасаған дәл сол әрекет - айыппұл салуға, қамауға, 1-бөлігінде көрсетілген жазалардан екі есе аса бас бостандығынан айыруға, не белгілі бір лауазымдарды атқару немесе белгілі бір қызметпен айналысу құқығынан айырылынумен жазаланады.
      Осы баптың диспозициясы тұлғаның қандай да бір жеке белгілерін емес, азаматтардың нәсілдік және ұлттық қатыстылығына байланысты кез келген шектеулерге жол берілмейтінін қарастырады.
      Қазақстан Республикасының Қылмыстық Кодексінің Бейбітшілік пен адамзат қауіпсіздігіне қарсы қылмыстар туралы тарауға жатқызылған, жеке бапқа енген ( 164-бап ) әлеуметтік, ұлттық, рулық, нәсілдік немесе діни араздықты қоздыру үшін қылмыстық жауапкершілікті қарастыратын қылмыс құрамы белгіленген. Бапта мыналар белгіленген:
      1-бөлім. Әлеуметтік, ұлттық, рулық, нәсілдік, діни араздықты немесе алауыздықты қоздыруға, азаматтардың ұлттық ар-намысы мен қадір-қасиетін не діни сезімдерін қорлауға бағытталған қасақана іс-әрекеттер, сол сияқты азаматтардың дінге көзқарасына, тектік-топтық, ұлттық, рулық, немесе нәсілдік қатыстылығы белгілері бойынша олардың айрықшылығын, артықшылығын немесе кемдігін насихаттау, егер осы әрекеттер көпшілік алдында немесе бұқаралық ақпарат құралдарын пайдалана отырып жасалса - үлкен мөлшеріндегі айыппұл салуға не алты айға дейінгі мерзімге қамауға не екі жылға дейінгі мерзімге түзеу жұмыстарына жазаланады.
      2-бөлім. Адамдар тобымен немесе бірнеше рет жасалған, немесе күш көрсетумен не оны қолданамын деп қорқытумен ұштасқан, сол сияқты өзінің қызмет бабын пайдалана отырып, адам не қоғамдық бірлестіктің жетекшісі жасаған нақ сол іс-әрекеттер.
      3-бөлім. Осы баптың бірінші және екінші бөліктерінде көзделген, ауыр зардаптарға әкеп соққан іс-әрекеттер - төрт жылға дейінгі мерзімге белгілі лауазымдарды атқару немесе белгілі бір қызметпен айналысу құқығынан айырып немесе онсыз төрт жылдан он жылға дейінгі мерзімге бас бостандығынан айыруға жазаланады.
      Бұл баптың диспозициясы әр түрлі ұлттардың, рулардың, нәсілдердің азаматтардың арасындағы агрессиялық іс-әрекеттер, физикалық қырып-жою немесе қорқытумен, қандайда бір мүлікті жою немесе бұзумен, құқықтарды, жеңілдіктер мен артықшылықтарды шектеу, оқшаулау, айырумен ұштасқан, сонымен бірге егер іс-әрекеттер ұлттық әулиелі заттарды, өмір салтын, жеке нәсілдердің, ұлт немесе елдердің даму тарихын, құрылысын кемсіту мақсатындағы конфликттерді тудыру үшін жауапкершілікті белгілейді.
      Қазақстан Республикасы Қылмыстық Кодексінің  337-бабының 2-тармағына сәйкес нәсілдік, ұлттық, рулық төзбеушілікті немесе артықшылықты уағыздайтын немесе оны іс жүзінде жүзеге асыратын немесе оған басшылық жасау түзеу жұмыстарына, үш жылға дейінгі мерзімге белгілі бір лауазымдарды атқару немесе белгілі бір қызметпен айналысу құқығынан айыра отырып, үш жылға дейінгі мерзімге бас бостандығын шектеуге немесе айыруға жазаланады.
      Қазақстан Республикасы Қылмыстық Кодексінің 337-бабының 2-тармағына сәйкес жоғары аталған бірлестіктердің қызметіне белсене қатысу айыппұл салуға, не бір жылға дейінгі мерзімге түзеу жұмыстарына, не төрт айға дейінгі мерзімге қамауға жазаланады. Егер қоғамдық бірлестікте қабылданатын жарғыда, бағдарламада және басқа да құжаттарда, бірлестіктің мүшелерімен танылатын, өз қызметінде басшылық алынатын ауызша ұжымдық пікірлерде азаматтарға нәсілдік, ұлттық, тектік-топтық, рулық қатыстылығына байланысты кемсітушілік, жағымсыз дұшпандық қатынасы байқалса немесе олардың астамшылығы жарияланса, аталған жауапкершілік қолданылады.
      Қазақстан Республикасының Қылмыстық іс жүргізу кодексі, қылмыстық сот өндірісінің тәртібін анықтай отырып, "Заң мен сот алдындағы теңдік бастамаларында сот төрелігін жүзеге асыру" атты  21-бабында былай жазылады: "Қылмыстық сот өндірісі кезінде ешкімді өзінің тегіне, әлеуметтік, лауазымдық және мүліктік жағдайына, жынысына, нәсіліне, ұлтына, тіліне, дінге көзқарасына... байланысты ешқандай кемсітуге болмайды".
      Қазақстан Республикасының әкімшілік құқық бұзушылықтар туралы Кодексте және Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексінде нәсілдік кемсітушілікке қатысты қылмыстарға байланысты баптар бар. Кодекстің 82-бабына сәйкес жеке тұлғалардың тілді таңдау құқықтарын шектеу, тілдік белгілері бойынша қандайда бір кемсітушіліктер лауазымды тұлғаларды бестен жиырма айлық есептік көрсеткішіне дейін мөлшерде айыппұлға жазаланады.
      Қазақстан Республикасы Қылмыстық Кодексінің  347-1-бабына сай кез келген сипаттағы кемсітушілікке негізделген тергеушінің немесе алдын ала анықтауды жүргізуші адамның тарапынан азаптаған адамнан немесе үшінші тұлғадан мәліметтер алуға немесе ол жасаған әрекеттер үшін жазалауға, сондай-ақ қорқыту мен мәжбүрлегені үшін екі жүзден бес жүз айлық есептік көрсеткішке дейін не еңбек ақының көлеміндей не жазаланғанның басқа табыстарынан екі айдан бес айға дейін кірістен айыру, не белгілі бір лауазымды үш жыл мерзімге дейін босату немесе бес жылға дейін бас бостандығын шектеуге, дәл сол мерзімге бас бостандығынан айыруға жатады.
      3. Тәуелсіздікті алғаннан кейін қатысушы-мемлекет өзінің шекараларын ашқанын танып, Комитет нақты бір этникалық немесе ұлттық топтардың арасындағы жер алудың жоғарғы деңгейін белгілейді.
       Комитет қатысушы-мемлекетке келесі кезеңдік баяндамасына жер алу туралы ақпаратты қосуды, оның ішінде бұл созылмалы құбылыстың себептері мен салдары туралы, оның нақты этникалық және ұлттық топтарға ықпал ету туралы ақпаратты қосуды ұсынады.
      Қазақстан Республикасы Конституциясының  21-бабының 2-тармағында "Әркімнің Республикадан тыс жерлерге кетуіне құқығы бар. Республика азаматтарының Республикаға кедергісіз қайтып оралуына құқығы бар" деп көрсетілген.
      Қазақстан Республикасының "Тұрғындарды көші-қону туралы" Заңының  3-бабында тұрғындарды көші-қонуды реттеуде тегіне, нәсіліне, ұлтына мен тіліне байланысты қандайда бір кемсітуге тыйым салынатындығы айтылады. Осы Заңмен нәсілі мен ұлтына байланысты ізге түсудің құрбаны болған және сол себептен өзінің азаматтығына байланыстылығы елден тыс болуға мәжбүрлі шетел азаматтарға босқындар мәртебесін ие болуын қарастырылады.
      Қазақстан Республикасының Азаматтық Кодексінің  14-бабы Республика аймағынан шегінен еркін шығып кетуге және оның аумағына қайтып оралу құқығын бекітеді.
      Қазақстан Республикасы Конституциясының  10-бабының 2-тармағы Республика азаматын ешқандай жағдайда азаматтығынан, өзінің азаматтығын өзгерту құқығынан айыруға, сондай-ақ оны Қазақстаннан тыс жерлерге аластауға болмайды деп белгілейді.
      Қазақстанның егемендігі елдегі этнодемографиялық жағдайының толық трансформациясына әкелді. Қазақстаннан Ресейге және басқа да елдерге кең аумақтық миграциялық үрдістер ақырғы бір жарым жүз жылдықта халықтың жалпы санын едәуір азаюына себеп болды - 16 464 464 адам (1989 жыл жазбасы бойынша) 14 953 126 адамдарға дейін (1999 жыл жазбасы бойынша), яғни 9,1%-дан астам.
      Қазақстанның неміс және славян тұрғындарының санының азаюының маңыздылығы болды. Германияға массалық кету нәтижесіне орай (германия үкіметінің бастамасы және көмегімен) немістердің саны 957 518 адамнан 353 441 адамға дейін азайды (кемуі 63,1%). Орыс тұрғындарының саны 6 227 549 адамнан 4 479 618 адамға дейін (28,6%-ға), украиндер - 896 240 адамнан 547 052 адамға дейін (38,9%-ға), татарлар - 327 982 адамнан 248 952 адамға дейін (24,1%-ға), белорустар - 182 601 адамнан 111 926 адамға дейін (38,7%-ға), кәрістер - 103 315 адамнан 99 653 адамға дейін (3,5%-ға), әзірбайжандар - 90 083 адамнан 78 295 адамға дейін (13,1%-ға), поляктар - 59 956 адамнан 47 297 адамға дейін (21,1%-ға) және тағы басқа сандары төмендеді.
      Сонымен қатар шешендердің, башқұрттардың, молдавандардың, ингуштардың, мордвалардың, армяндардың, гректердің, қырғыздардың, болгарлардың, лезгиндердің, түрікмендердің және Қазақстанның басқа ұлттардың көпшілігінің саны төмендеді.
      Байқалғандай, егемендік жылдары Қазақстан ұлттарының абсолютті көпшілігінің саны азайды. 1989-1999 жылдар аралығында тек қазақтардың 6 534 616 адамнан 7 985 039 адамға дейін (22,1%-ға), өзбектердің - 332 017 адамнан 370 663 адамға дейін (11,6%-ға), ұйғырлардың - 185 301 адамнан 210 339 адамға дейін (13,5%-ға), дұнғандардың - 301 658 адамнан 36 945 адамға (22,4%-ға), курдтардың - 25 425 адамнан 32 764 адамға дейін (28,8%-ға) саны өсті.
      Тұрғындар санының азаюының негізгі себептері механикалық себептер мен көші-қон факторлар болғанына көзіміз жетті.
      Қазақстан аумағынан жергілікті емес халықтарының кең масштабты көші-қонудың себептеріне, ең алдымен, КСРО-ның құлдырауы мен барлық кеңестік кейінгі кеңістікте билікке этнократикалық тәртіптің келуі болып табылады. Оның нәтижесінде Қазақстаннан жүз мыңға жуық орыс, неміс және басқа да еуропалық елдері кетті.
      Көші-қонның себептері перманенті экономикалық дағдарыс, жұмыспен қамтудың азаюы, нарық дағдарысы, адаптацияның қиын өтуі сияқты экономикалық және саяси факторларды жатқызатын авторлардың пікірлері неғұрлым объективті болып табылады.
      Бұның барлығы, аналитиктердің ойынша, қазақ емес тұрғындарды мемлекеттік этнократияға бейімделу үрдісіне қиындық туғызатын психологиялық дискомфорт пен терең стресспен күрделенеді.

   Қазақстан Республикасының ұлттары бойынша тұрғындардың
                 сыртқы көші-қонуы (кеткен)


2007 жыл

2008 жылдың
1 жарты
жылдығы

БАРЛЫҒЫ

33690

16657

Қазақтар

2276

1048

Орыстар

22708

11265

Украиндар

2774

1272

Белорустар

582

307

Өзбектер

115

54

Грузиндер

20

7

Әзірбайжандар

125

70

Литвалықтардың

39

7

Молдовандар

69

51

Латыштардың

3

4

Қырғыздар

62

23

Тәжіктер

37

23

Армяндар

105

41

Түрікмендер

6

3

Эстондар

20

4

Балкарлар

8

2

Башқұрттар

98

58

Буряттар

5

1

Аварлар

13

11

Даргиндер

11

1

Қумықтар

1

1

Лақтар

10

5

Лезгиндер

1

1

Ноғайлар

1

1

Рутулецтер

1

1

Инғуштар

59

37

Кабардиндіктер

6

-

Қалмақтар

5

6

Қарақалпақтар

25

14

Қарелдер

2

1

Коми

4

4

Мариліктер

39

21

Мордвалар

78

42

Осетиндер

11

4

Татарлар

807

397

Тувалықтар

1

1

Удмурттар

30

12

Шешендер

174

90

Шуваштар

54

20

Сахалар

1

1

Адагейліктер

1

-

Еврейлер

47

21

Карашайлықтар

2

2

Хакастар

2

-

Коми пермяктар

8

8

Долғандар

4

1

Ханттар

1

1

Эвенктер

-

1

Нивхтер

-

1

Неністер

9

-

Шуандар

3

1

Гагауыздар

1

3

Тау еврейлер

-

1

Орта азияттық еврейлер

1

-

Цыгандар

20

5

Шорстар

-

1

Американдар

2

-

Арабтар

1

1

Энцтар

1

-

Крымшықтар

-

1

Абазиндер

2

1

Ассириліктер

2

1

Болғарлар

25

18

Венгерлер

-

1

Агулдар

-

1

Голландықтар

3

-

Гректер

46

17

Дұнғандар

5

2

Қытайлықтар

11

5

Кәрістер

201

122

Қүрдтер

14

6

Немістер

2474

1261

Перстер

4

3

Поляктар

279

183

Румындар

4

3

Сербтер

3

4

Словактар

-

1

Түріктер

28

12

Ұйғырлар

27

25

Финдер

3

4

Халха монғолдар

1

1

Чехтер

4

3

Монғолдар

1

-

Жапондықтар

1

-

Көрсетілмегендер

15

9

      4. Қатысушы-мемлекеттегі азшылықтың қатарына байланысты ұсынылған ақпаратты қолдай отырып, Комитет цыгандар сияқты азшылық топтарының кейбіреулерінің жағдайы жөніндегі ақпараттың және олармен адам құқықтарын жүзеге асыру мәселелерінің болмауы туралы өкініш білдірді.
      Комитет қатысушы-мемлекетке өзінің келесі баяндамасына азшылық топтардың жағдайы туралы ақпаратты, оның ішінде цыгандарды қосуын ұсынады және, осыған байланысты қатысушы-мемлекетті ромаға (цыган) байланысты кемсітулер туралы XXVII жалпы ұсынысына бет бұрады.
      Қазақстан Республикасының статистика агенттігінің 2008 жылғы 1 қаңтардағы деректер бойынша цыган халқының саны 5 153 құрады.
      Жергілікті атқарушы билік органдар олардың талаптарын ескере отырып, олардың жинақталған түрде мекен етулерінің мүмкіндік берді. Барлық ұлттық азшылықтарға, оның ішінде ромаларға байланысты кемсіту іс-әрекеттеріне тыйым салатын шарттар құрылып жатыр.
      Денсаулық сақтау, мәдениет, білім беру сияқты әлеуметтік салалардағы қызметтерге қол жетімдік тең дәрежеде қамтамасыз етіледі.
      Республиканың білім беру органдарында қандайда бір ұлтқа, азшылық топтарға, оның ішінде ромаға (цыган), жататынына қарамай, азаматтардың балаларының құқықтарын сөзсіз сақталуына бағытталған, сондай-ақ тегін мектеп білім алуына бағытталған шаралардың кешені қабылданады.
      Елдің оқу орындарында білім беру іс-әрекеті халықтың нәсілдік және ұлттық қатыстылық белгілері бойынша шектеу қоймай, әрбір азаматтың интеллектуалды даму, психофизиологиялық және жеке ерекшеліктерін ескеріп барлық деңгейлердегі білім алу қол жетімдігі қағидасын сақталып жүзеге асырылады.
      Қазақстан Республикасының Конституциясымен кепіл етілген Қазақстан азаматтарының құқықтары сақталады. Әрбір адамның өзінің құқықтары мен бостандықтарын жүзеге асырудағы теңдігі кепіл етіледі. Барлық деңгейлердегі оқу орындарының білім беру бағдарламаларымен ұлтаралық және нәсіларалық тәрбиенің мәдениетін нығайтуына бағытталған түрлі шаралар қарастырылады және орындалады.
      Рома тарапынан нәсілдік және этникалық себептермен қысымдардың жасалуы жөніндегі шағымдар мен арыздар тіркелген жоқ.
      Түпкілікті тұрғындармен ассимиляциямен, тұрғын үйлері мен тұрақты жұмыс немесе бизнестің болуына орай, Қазақстанның цыгандары республика азаматтарының барлық құқықтары мен міндеттерін қолдана отырып, қалыпты өмір салтын жүргізетінін айтуға болады.
      Осылайша, жалпы ұсыныстарда көрсетілген, ромалардың көшпенді қауымдарының мәселесі Қазақстан Республикасында өзекті деп есептелмейді.
      Сонымен қатар тұрмыстық деңгейдегі ұлттық белгілері бойынша кемсітулер мен стигматизацияны алдын алу бойынша кең масштабты түсіндірмелі жұмыс жүргізу қажеттілігі бар. Мысал ретінде Шымкент қаласының "Южный Казахстан" атты облыстық газетінің мемлекеттік ұлттық саясатын насихаттау мен талқылау жөніндегі қызметін атап өтуге болады. Бұл басылымда айына бір рет шығатын Оңтүстік-Қазақстан облысында тұратын ұлттардың өмірі, тұрмыс салты, тарихы, салт-дәстүрлері туралы айтылатын "Шаңырақ" деген арнайы қосымша бар. Бұл материалдардың ішінде М.Лимаренконың Шымкент қаласының тұрғындары - цыгандар туралы "Көшіп жүрген цыгандар тобы Шымкентте қалды" атты мақаласы жарыққа шықты (желтоқсан, 2006).
      Республиканың ішкі істер органы адам мен азаматтың құқықтары мен бостандықтарына және қоғам мен мемлекеттің мүдделеріне қылмыстық және басқа да заңға қарсы алдын алу бойынша қызметін нәсілдік негіздегі кемсітулерсіз жүзеге асырады. Ішкі істер органдары өз қызметінде нәсілдік негіздегі зорлық-зомбылық фактілердің жолын кесу және оларды анықтау шараларын қолданады. Есеп кезеңі ішінде ромаға (цыган) қатысты нәсілдік негіздегі зорлық-зомбылық актілері тіркелген жоқ.
      Сонымен бірге ромаға қатысты қамау немесе кідіртумен байланысты полицияның күшін заңсыз қолдану фактілері орын алған жоқ. Романы қамау және кідірту қылмыстық іс жүргізу заңдылықпен қарастырылған жалпы негіздерде өтеді.
      2007 жылы қылмыс жасағандары үшін цыган ұлтты 5 тұлға қылмыстық жауапкершілікке тартылды, олардың ішінде 2 - наркотикалық заттармен заңсыз айналысуына байланысты, біреуі - зорлауға, ұрлыққа, тонауға байланысты қылмыстар үшін қылмыстық жауапкершілікке тартылды. Осыған ұқсас былтыр - 9 рома (цыган) (наркотикалық заттарды заңсыз сатып алу және сақтау үшін, біреудің мүлкін ұрлау, денсаулыққа ауыр зардаптар келтіргені үшін - 2 тұлға және тонау, алаяқтылық және қарақшылықпен - бір тұлға қылмыстық жауапкершілікке тартылды.
      Ішкі істер органдарына Қазақстан Республикасының азаматтарын қызметке алу ІІБ-нің қызметін реттейтін нормативтік-құқықтық актілердің талаптарына сәйкес нәсілдік белгілері бойынша ешқандай кемсітулерсіз қабылданады. Бірақ та, цыган ұлттарының өкілдері ішкі істер органдарының қызметіне түскен жоқ.
      Елдің көші-қонды бақылауды қамтамасыз ететін ішкі істер органдарының қызметіне ромаларды (цыгандарды) әкімшілік жауапкершілікке тарту және елден тысқары шығару фактілері жоқ.
      Романың өкілдері "Цыган" атты қоғамдық бірлестік тіркеді, олар өзінің халқының мәдениеті мен салт-дәстүрлерін дамыту бойынша шараларын өткізеді.
      Қазақстан халқының Ассамблеясының қолдауымен, "Цыган" қоғамдық бірлестігі республиканың қоғамдық өміріне белсенді түрде қатысып жүреді. Цыгандардың мәдениет орталығы мемлекеттік мерекелерді өткізуге белсенді қатысады. Осылайша, Қазақстан халықтарының бірлігі күніне арналған шараларды өткізуде ұлттық-мәдениетті орталықтармен "Қазақстан-біздің ортақ үйіміз" атты концерт ұйымдастырылды, оған "Цыган" қоғамдық бірлестігі қатысты.
      Сонымен қатар мамандардың (ұстаздардың) жоқтығы Ромалардың балаларын цыган тіліне оқыту үшін жексенбі мектептерін ұйымдастыруда айтарлықтай проблема туғызады.
      Қазіргі таңда цыгандар ортасында қатынас тілі болып орыс тілі есептеледі және ата-аналардың ниеттері бойынша олардың балалары жалпыға бірдей білім беретін орта мектептерде орыс тілінде білім алады.
      Аз халықты мемлекеттік қолдау Этносаралық және конфессияаралық келісімнің 2006-2008 жылдарға арналған бағдарламасы шегінде жүзеге асырылады.
      5. Комитет тілдердің статусы туралы заңнаманың жоқтығын ескертіп отыр, мемлекет-қатысушы шағын топтардың мәдениеті мен білім алу саласындағы қатысуын аз ұсынған. Сондықтан комитет шағын топтардың тілдері білім алудағы көптеген басқа оқушылар контингентінің ішінен алар орны аз екендігіне алаңдап отырғандығын білдіреді.

      Комитет қатысушы мемлекетке тілдер статусы туралы заңнама қабылдап және өзінің келесі мерзімдік баяндамасында білім беру саласында этникалық шағын топтардың тілдерін қолдануы туралы толық ақпарат беретінін және этникалық шағын топтар мәдениет пен білім беру саласындағы саясатты қалыптастыруға қалай қатысатындығы туралы ақпаратты қосады.
      Қазақстан Республикасының 1997 жылғы 11 шілдедегі "Қазақстан  Республикасындағы тіл туралы " Заңы Қазақстан Республикасында тілдердің қалыптасуына құқықтық негізді белгілейді, мемлекеттік тілді үйреніп, оны дамытуға жасап отырған міндеттері барлық Қазақстан Республикасында қолданылып отырған этникалық топтар үшін бірдей болмақ.
      Қазақстан Республикасының 2007 жылғы 27 шілдедегі "Білім беру туралы" Заңының  28-бабында білім беру ұйымдардағы тәрбие беру бағдарламалары оқу процесінің құрама бөлігі болып табылды және ол отансүйгіштік, азаматтық, интернационалдық қасиеттерді қалыптастыруға, жоғары морал мен адамгершілікті, сондай-ақ оқушылардың әр түрлі қызығушылықтарын дамытуға бағытталған. Нәсілдік, этникалық, діни, әлеуметтік төзбеушілікке жол бермеуге шақырады және милитариандық басқа да халықаралық құқық пен гуманизм принциптеріне қарсы келетін идеялардың білім беру ошақтарында таралуына жол бермейді.
      Қазақстан Республикасындағы білім беру жүйесі білім беру ұйымдарының өзара бірлестігін білім беру бағдарламаларының және мемлекеттік жалпы білім беру стандарттарының әр түрлі білім беру деңгейлеріндегі ұштастықтарын, және білім беруді басқару жұмыстарының сабақтастықтарын көрсетеді. Білім беру жүйесінің басты міндеті ұлттық және қоғамдық құндылықтар негізінде ғылым мен тәжірибеге қол жеткізу үшін жеке тұлғаның қалыптасып оның нақтылануына әсер ететін білім алу үшін барлық қажетті жағдайлар жасау болмақ.
      Мемлекет республиканың барлық азаматтарына тегін орта білім алуға және алғашқы кәсіби білім алуға кепілдік береді. Тегін орта, кәсіби білім алу, жоғары және жоғары оқу орыннан кейін білім алу ұйымдарында мемлекеттік білім беру тапсырысына сәйкес конкурстан өту арқылы жүргізіледі, егер осы деңгейдегі білімді азамат бірінші рет алып отырған болса (Қазақстан Республикасының "Білім беру туралы" Заңының  8-бабы 2-тармағы).
      Қазақстанда этника аралық білім беру 90-жылдардың соңында басталды, онда бір елде тұрып жатқан әр ұлттық әр түрлі халықтық менталитетті генетикалық ерекшелікті ертерек есепке алу басталды. Туған тілді білу - оны сақтап қалудың қажетті жағдайының бірі, және мемлекет Қазақстан халықтарының тілін сақтап қалу мен оқуға оны дамыту бойынша жұмыстар жүргізуге әсер етуге құқылы. Осы мақсатта 1997 жылы Қазақстан Республикасында этномәдени білім беру концепциясы бекітілді. Аталған концепцияның негізгі идеясы этникалық топтардың ерекшеліктерін сақтап қалуға әсер ете алатын білім беру үлгісін құру және бір мезетте басқа мәдениеттердің құндылықтары мен стандарттарын меңгеру. Бұл жерде этникалық бірегейліктің жойылмауы маңызды және оларға да мемлекеттік құндылықтарды да қабылдау қамтамасыз етілді.
      Көп ұлтты мемлекет үшін Конституцияның  7-бабында көрсетілгендей "Мемлекет Қазақстан халықтарының тілін оқу мен зерттеуге оны дамытуға қамқорлық жасауға қолайлы жағдай туғызады".
      Қазақстан халықтарының туған тілін оқу мен оны қолданудың жағдайын туғызу мақсатында Қазақстан Республикасы Президентінің 1996 жылғы 15 шілдедегі N 3058  өкімімен Қазақстан Республикасы этномәдени білім алу Концепциясы мақұлданды. Аталған концепцияның негізгі идеясы этникалық топтардың ерекшеліктеріне негізделген және басқа мәдениеттің құндылықтарын меңгеруге негізделген білім беру моделін құру болмақ.
      Қазақстан Республикасының "Білім беру туралы" Заңының  9-бабының 3-тармағын іске асыру мақсатында ұлттық топтардағы оқу орындарында мүмкіндігіне қарай туған тілдерін үйрету жағдайлары жасалады. Ұлттық топтардың шоғырланған жерлерінде олардың тілдерін оқытуға білім беру орындары мен оны бөлімшелерінде жағдайлар жасалады (сынып, топ, басқа да оқыту орындары).
      Республиканың 133 жалпы білім беру мектептерінде 11 ұлттық тіл оқылуда (неміс, поляк, украин, ұйғыр, кәріс, дұнған, шешен, әзербайжан, күрд ) тілдері оқытылуда.
      Білім беру орындарына нәсілдік, ұлттық төзбеушілікті оларды ұнатпаушылықты насихаттауға тыйым салынады. (Қазақстан Республикасы "Білім беру туралы" Заңының 28-бабының 3-тармағы).
      Қазақстан Республикасының " Мәдениет туралы " Заңымен қандай да болмасын ұлттың өкілінің өз ұлтының мәдениетін дамытуға қатысуына құқылы екендігі танылады және азаматтардың міндетіне қазақ халқының және де Қазақстан халықтарының басқа да ұлттарының тілін, мәдениеті мен салт-дәстүрін сыйлау міндеттілігі көрсетілген. Азаматтардың мәдени өмірге араласуына өз тілі мен мәдениетін қолдануға және театрлар қызметін күнделікті тұрғындарға қызмет көрсетуде пайдалану құқықтары берілген. Ұлттық бағдарына қарамастан театрлар өз жұмыстары арқылы халыққа толық қызмет көрсете алады. Олардың ұлттық құрамы мынандай - 18 қазақ, 15 орыс, 3 біріктірілген (қазақ және орыс), 1 ұйғыр, 1 кәріс, 1 неміс. Театрлардың репертуарлық афишалары қазақ, орыс, неміс, кәріс, ұйғыр, тағы басқа авторлардан тұрады.
      Қазақстан - әлемдегі бірден бір көп ұлтты мемлекет, және оған өзінің ішкі саясатын әр түрлі ұлттар мен халықтардың мүддесін ескере отырып жүргізу маңызды болмақ. Осыған сәйкес мемлекеттік саясатта этника аралық қарым-қатынастарды ұлғайтуға көп көңіл бөлінген. Ұлттық саясаттың өз бірлігіндегі принципі қай ұлтқа жататындығында немесе азаматтық негізде құрылған және өте қарапайым: біз біртұтас тәуелсіз Қазақстанның халқымыз.
      Әкімшілік құқық бұзушылық Кодексінде істі өндірісіне тілді анықтау бойынша  21-бапта "Қылмыстық іс өндірісіндегі тіл" көрсетілген, онда: "Әкімшілік құқық бұзушылық істерді өндіру мемлекеттік тілде жүргізіледі, ал қажет болған жағдайда орыс және басқа да тілдер қолданылады" деп көрсетілген. Аталған бапқа сәйкес" іске қатысатындар іс бойынша өндіріс жүргізіліп жатқан тілді білмейтін азаматтарға түсініктеме беруге куәлік етуге, іс материалымен танысуға істі қарау барысында өзі білетін тілде сөйлеуге аудармашының қызметін тегін пайдалануға құқылы екендігі түсіндіріледі".
      Оның ішінде Қазақстан Республикасындағы тілдік теңдік "Әкімшілік құқық бұзушылықтар, жеке тұлғаның құқығына қол сұғу" Кодексінде ( 81-бап ) тілдер туралы заңнаманы бұзғаны үшін әкімшілік құқық бұзушылық қарастырылған туралы жауапкершілікке тарту қарастырылған. Бапта оның ішінде "Лауазымды тұлғаның құжатты қабылдаудан, сұрау немесе өтінішті шағымды, сондай-ақ оларды тілді білмеу негізде оны қарамау..." әкімшіліктік жауапкершілікті туғызады. Кодекстің аталған тарауында тілдік ерекшелігіне байланысты кемсіту бойынша әкімшіліктік жауапқа тарту туралы бап енгізілген "Азаматтардың тілін таңдау құқығын шектеу" (82-бап).
      Соңғы жылдары республикада қабылданған барлық әлеуметтік бағытталған бағдарламаларда білім беру азаматтарды әлеуметтік бағыттандырудың маңызды да тиімді, олардың қай нәсілге жататын, терісінің түсіне ұлттық және этникалық негізіне қарамастан экономикалық жағдайын көтеретін құралы ретінде қарастырылып отыр.
      Қазақстан Республикасының білім беру жүйесі ашық және қажет болған жағдайда әрбір адам оны білім берудің формалды шегінде толықтыра алады.
      Адамның және азаматтардың бостандығы мәселесі Қазақстан Республикасының Конституциясында, Қазақстан Республикасы " Қазақстан Республикасындағы бала құқығы туралы " (2002 жыл), "Білім беру туралы" (2007 жыл) басқа да Заңдарында көрсетілген.
      Қазақстан Республикасының азаматы мен адамдарының білім алуға деген құқығының ажырамас бөлігі Қазақстан Республикасының Конституциясымен бекітілген ( 30-бап ).
      Республикада БҰҰ Конвенциясының бала құқығы ережесінің 30 бабын орындау бойынша шаралар қолданылуда. Қазақстан Республикасы "Білім беру туралы" Заңының  9-бабы 3-тармағына сәйкес Қазақстанда баланың өз тілін қолдануда, мәдениеті мен өз халқының салт-дәстүрін қолданудағы құқығын қамтамасыз ету мақсатында қазақ, орыс, өзбек, ұйғыр, тәжік және украин тілдерінде мектептер жұмыс істейді.
      Білім беру орындарында жеке пән ретінде 16 туған тіл оқылады (неміс, поляк, украин, кәріс, татар, түрік, шешен, әзірбайжан, күрд, ұйғыр тілдері).
      79 жексенбілік мектептерде туған тілін 305 мыңнан астам бала оқиды (2005 жылы - 76 жексенбілік мектептерде бала саны 3 мыңға жуық болды).
      Қазақстан Республикасының "Қазақстан Республикасындағы бала құқығы туралы" Заңына сәйкес ( 11-бап 1-тармақ) әрбір бала өз ойын айтуға, ар бостандығына, өзінің қоғамдық белсенділігін арттыруға құқылы.
      Әлеуметтік білім беру саласына баланы білім беру ортасындағы дені сау өзімен қатарлас балалар арасына интеграциялау бойынша инновациялық процестер көптеп қолданылуда. Баланың дамуындағы кемшіліктерді реттеу бойынша және кемістіктің алдын алу жұмыстарын жетістікпен жүргізу бойынша жаңашылдық бағыттарды зерттеу, баланы әлеуметтік бағыттандыру мен мүмкіндігі шектеулі балалар арасында интеграциялау жұмыстары жетілдіріліп отыр.
      Әрбір оқушыға саяси-құқықтық пәндер бойынша тиісті көлемде білім беру үшін барлық жағдайларды туғызу жұмыстары жалғастырылуда. Адам құқығы туралы білім беру, қазақстандық патриотизмді тәрбиелеу, Қазақстан Республикасының мемлекеттік рәміздеріне деген сыйлаушылық көзқарасты тәрбиелеу, азаматтық негізін қалыптастыру мектепте білім берудің барлық жүйесіне енгізіледі және барлық жүйеде іске асырылады.
      Мемлекеттік жалпы білім берудің стандарттарына сәйкес жалпы білім беретін мектептерде қоғамдық-құқықтық пәндер циклы оқытылады: бастауыш сыныптарда - "Родная речь", "Познание мира", жоғары сыныптарда - "История Казахстана", "Основы обществознания", "Основы правоведения". Одан басқа, Халықаралық Сайлау Жүйесі Қорының "Введение в граждановедение" атты арнайы курсы жүргізіледі.
      2005-2006 оқу жылынан бері республиканың мектептерінде аумақтық "Исследуя гуманитарное право" жобасы жүргізіліп жатыр.
      Қазақстан Республикасының Президентінің 2005 жылғы 29 қарашадағы N 1677  Жарлығымен Қазақстан Республикасында 2006-2016 жылдардағы  гендерлік   теңдіктің Стратегиясы бекітілді, ол қай жынысқа жататынына қарамастан қоғамның барлық мүшелерінің құқықтары мен мүмкіндіктерінің теңдігін қамтамасыз етуге бағытталған.
      Қазақстанның ресми статистикасына сәйкес қыздардың бастауыш сыныптарда оқулары жалпылай қамтылған. Одан басқа, Қазақстан жалпы білім беруде гендерлік бастамшылдық елдер қатарына кіреді.
      Қазақстан Республикасының 2006-2016 жылдарға арналған гендерлік Стратегиясына сәйкес балалар мен жастарды тиісті бағдарламаны жалпы білім беру саласына еріксіз түрде енгізуге байланысты емес, еркін түрде оқыту қарастырылуда.
      ЮНЕСЕФ-тің қолдауымен әлеуметтік-психологиялық қызметтің ғылыми-тәжірибелік орталығы "Балалармен жастарға ерікті түрде білім беру" жобасы жүзеге асырылды, 5-10 кластарға арналған оқу бағдарламасы жасалып, жоспар мен оқу-әдістемелік жиынтығы жасалды.
      Қазақстан Республикасының Конституциясының  12-бабының 4-тармағында шетелдіктер мен азаматтығы жоқ тұлғалар республикада азаматтарға арналып айқындалған құқықтар мен бостандықтарды қолданады, егер Конституцияда, заңдарда және халықаралық келісімдермен басқасы көрсетілмеген жағдайда.
      Қазақстан Республикасының азаматы болып табылмайтын бірақ республика аумағында тұрып жатқан балалар білім алу орнын таңдауға, білім алу тілін және тағы басқа таңдауға құқылы.
      2006-2008 жылдарға арналған Жоспардың салалық Бағдарламасының шараларын орындау мақсатында Қазақстан Республикасының көші қон саясаты 2001-2010 жылдарға арнап, Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2006 жылғы 27 қыркүйектегі N 925  қаулысымен бекітілген, білім алуға, репатрианттардың (оралмандардың) конституциялық құқықты қамтамасыз ету үшін, білім алу қажеттіліктерін қанағаттандыру мақсатында оралмандардың балаларын жалпы білім беретін мектептерде оқытуға байланысты нақты жұмыстар жүргізуде.
      Отанына қайтып келген оралмандардың балаларын міндетті түрде жалпы білім беретін мектептерде оқыту мақсатында облыстық білім беру департаменттердің (басқарма) жыл сайынғы есептеріне мектеп жасындағы оралмандардың балалары туралы мәліметтер беру міндеті енгізілді.
      2006-2007 жылдарда оқу жылдары республиканың жалпы білім беретін оқу орындарында 47841 оқушы-репатрианттар оқып жатыр, оның ішінде 16518 - бастауыш, 25101 - негізгі 6205 - жалпы білім беретін мектептердің жоғары деңгейлерінде оқиды. Оқушы - репатрианттардың басым көпшілігі: Оңтүстік-Қазақстанда - 8180, Алматыда - 8027, Қарағандыда - 5498, Ақмолада - 6622, Жамбылда - 4685, Павлодар облысында - 1301. Облыстық білім беру департаменттерінің мәліметтері бойынша бүгінгі күні репатрианттардың (47841) мектеп жасындағы балалары білім алуға тартылған, тек қана жасынан мүгедек болып саналатын 17-баладан басқалары.
      Республикадағы 1276 оқытушы-репатриант келді, оның 1200 жұмысқа тұрғызылды. Біліктілігін арттыру курстары ұйымдастырылған.
      Республиканың жалпы орта білім беретін оқу орындарында жақын және алыс шетелден: Өзбекстаннан, Түркіменстаннан, Тәжікстаннан, Ресейден, Украинадан, Грузиядан, Иран Республикасынан, Қытайдан, Монғолиядан, Түркиядан, Пәкістаннан, Сауд Арабиясынан, Ауғанстаннан келген оралман-оқушыларға арналып - олардың білімдеріндегі олқылықтардың орнын толтыру мен оларды бағыттау мақсатында білім беру бағдарламаларында қосымша сабақтар, кеңестер жүргізіледі, арнайы ауысу бағдарламалары қарастырылған.
      Репартианттардың Мұсылман Республикаларынан келген Пәкістаннан, Ауғанстаннан, Ираннан келген жасы үлкен адамдарына арналып кирилицаны, қазақ орыс тілдерін оқыту бойынша курстар ұйымдастырылған.
      Оралман-балалармен олардың келген күнінен бастап нақты оқу-тәрбие жұмыстары жүргізіледі. Мектепте тілді жақсы меңгерту үшін арнайы қосымша түрде курстар жүргізіледі. "Тіл дамыту", "Тіл мәдениеті", "Сөз өнері". Өз қызығушылықтарына байланысты үйірмелер мен қазақ және орыс тілдерін игеруге байланысты факультативтік сабақтар өткізіледі. Кеш түрінде сыныптан тыс жұмыстар, танымдылық ойындар, туған елінің қазақ халқының тарихы мен салт дәстүрі бойынша әңгімелер жүргізіледі. Репатрианттардың балалары мектептің қоғамдық өміріне белсенді түрде қатысады, көркем өнер үйірмесіне, бақылау-сайыстарға және пәндік олимпиадаларға қатысады, спорттық секцияларға барады.
      Оралмандардың балаларына киім кешектер, аяқ киім мен оқу құралдары беріледі. Барлық балаларға тегін оқу құралдары беріліп тегін тамақтандырумен қамтылған.
      "Забота" қайырымдылық акциясы шегінде республиканың жалпы білім беретін мектептері жанынан құрылған қорлар, Облыстық Қызыл Жарты ай мен Қызыл крест, аумақтық аз қамтылған отбасыларына арналған қорлар оралмандардың балаларына үнемі мекенжайлық көмектер көрсетіп тұрады.
      Алматы қаласында жаппай оқыту Қоры есебінен 232-оқушы оралмандарға 186 мың теңгеге киімдер, аяқ киім, мектеп құралдары алынды, 211 оқушы-оралман тегін тамақпен қамтылған.
      Павлодар облысының барлық балаларына оқу құралдары тегін берілген. Олардың демалуы мен денсаулығына Жаппай оқыту Қорынан 803 844 теңге бөлінді. 400 оқушы-оралманға 354840 теңгеге киім кешек, 282 100 теңгеге-аяқ киім, 165 904 теңгеге - оқу құралдары алынды. Облыста дәстүрлі түрде "Оралмандар күні" өткізіліп тұрады.
      Техникалық және кәсіби білім беру орындары облыстық білім беру департаменттерімен бірігіп өкілетті органдар арқылы еңбекпен қамту мәселесі бойынша (Жұмыспен қамту және еңбек биржасы) жұмыссыз тұрғындарды қайта даярлауға және  қысқа курстар  арқылы біліктілігін арттыруға тартып отырады.
      Біліктіліктерін арттыру мен қайта даярлаудың білім беру қызметі 45 жоғары оқу орындарында жүргізіледі. Қ. Сәтпаев атындағы Қазақ ұлттық техникалық университетте инженер кадрлардың, техникалық пәндер мұғалімдер біліктіліктерін арттырады, Е.А.Бөкетов атындағы Қарағанды мемлекеттік университетінде - біліктілікті арттыру факультеті, А. Байтұрсынов атындағы Қостанай мемлекеттік университетінде - кадрлардың біліктілігін арттырудың аумақтық салааралық институты, С.Сейфуллин атындағы Қазақ мемлекеттік агротехникалық университетте біліктілігін арттыру институты, Қазақстан Бас сәулет-құрылыстық академиясында - Үздіксіз білім беру институты, Қазақ ұлттық аграрлық университетте - жоғары оқу орыннан кейінгі институт және аграрлық саладағы кадрлардың біліктілігін арттыру орындары жұмыс істейді.
      Қазақстанда қосымша білім алу қоғамдық бірлестіктерде, үкіметтік емес ұйымдарда, оқыту курстарында, қайта даярлау және біліктілігін арттыру курстарында жүргізіледі.
      "Жалпылай білім алу" принципін жүргізу барлық деңгейлер арқылы және формалды емес сектордың кәсіби білім беруін ұйымдастыру арқылы: өндірісте оқыту, оқыту орталықтарында, курстар мен басқа да құрылымдарда оқыту арқылы жүргізіледі.
      Қазақстан Республикасының Конституциясының 14-бабының 2-тармағына сәйкес өзінің шыққан тегі мен әлеуметтік, лауазымдық және мүліктік жағдайына, жасы мен нәсіліне және жынысына, ұлтына, тіліне немесе дінге деген көзқарасына, сеніміне, тұратын жеріне немесе басқа да жағдайларына қарай ешкім де қандай да болмасын кемсітілмейді.
      Солтүстік-Қазақстан облысының Петропавл қаласында N 17 ОМ (орта мектепте) 1989/99 оқу жылында "Ұлттық қайта жаңғыру" орталығы жұмыс істейді, онда сегіз ұлттың балалары әзірбайжан, еврей, поляк, татар, неміс, армян, украин, шешен, ингуш тілдерін оқиды.
      Бүгінгі күні Қазақстанның жоғары оқу орындарында оқып жатқандардың 68 пайызы орыс тілінде білім алып жатыр. Сонымен Қазақстан тек қана заңнамалық деңгейде ғана емес бұндай тілдік жағдайға толығырақ және жақынырақ қарайды, онда республиканың әрбір азаматы Конституцияға сәйкес қарым қатынас жасау тілін таңдауға, тәрбие алу мен білім алу шығармашылық тілін таңдауға құқылы.
      6. Комитет этникалық шағын топтардың өкілдері мемлекеттік органдарда аз олар әр түрлі этникалық қоғамдардың тұрғын санының жалпы көлемінен мемлекет-қатысушы құрамында аз екенін атап өтеді.
      Комитетте мемлекет-қатысушыға өзінің келесі мерзімдік баяндамасына мемлекеттік органдардағы этникалық өкілеттіктер туралы ақпаратты қосуын және этникалық топтардың осы органдарда жұмыс істеуінің тең мүмкіндігі қарастырылуы туралы ақпаратты қосуын ұсынады.
      Қазақстан Республикасының Мемлекеттік қызмет туралы агенттігі (одан әрі - Агенттік) Комитеттің соңғы нәсілдік кемсітуді жою бойынша ескертуіне мынаны хабарлайды.
      Қазақстан Республикасының Конституциясының  33-бабының 4-тармағына сәйкес мемлекеттік қызметке үміткерге қойылатын талаптардан тек лауазымдық міндетпен ғана көрінеді және заңмен анықталады.
      Қазақстан Республикасының Конституциясының нормасына сәйкес (12б.4-тармақ) " Мемлекеттік қызмет туралы " Заңында (одан әрі - Заң) мемлекеттік қызметке түсу барысында қандайда бір нәсіліне қарай, жынысы мен ұлтына, тіліне және әлеуметтік шығу тегіне қарай, мүліктік жағдайына, тұратын жері мен дінге көзқарасына қарай және қандайда бір қоғамдық бірлестікке кіруіне немесе басқа да жағдайларына қарай тура немесе жанама шектеулер қойылмайды.
      Заңға сәйкес саяси мемлекеттік қызметкердің мемлекеттік қызметке кіруге тағайындау немесе сайлау арқылы жүргізіледі.
      Әкімшілік мемлекеттік лауазымға кіру конкурстық түрде жүргізіледі.
      Заңның  14-бабының 1-тармағына сәйкес әкімшілік мемлекеттік лауазымға кіру конкурсы Қазақстан Республикасының азаматының құқығын мемлекеттік қызметке алу барлығына тең түрде жүргізіледі.
      Қазақстан Республикасының азаматының мемлекеттік қызметке одан өтуге негізгі жағдайы біліктілік талаптардың сәйкес келуімен айқындалады.
      Қазақстанның мемлекеттік қызмет туралы заңнамасы толықтай халықаралық стандарттарға сәйкес келеді. Онда, 2000 жылдың сәуір айында ғылыми-тәжірибелік Алматы қаласы болған "Қазіргі жағдайдағы Қазақстанның әлеуметтік этникалық топтарының дамуы" атты конференциясында БҰҰ ұлттық аз топтар ісі жөніндегі бас комиссары М. Вандер Стул мырза біздің мемлекеттік қызмет туралы заңнамамыздың Қазақстандағы ұлттық шағын топтардың мүддесіне қаралған позитивтік және демократиялық сипатын ашып берді.
      Конференцияның ұсыныстарында республикада "азаматтардың барлығының теңдігін көрсететін Лундттық ұсынысты іске асыруға барлық мүмкіндіктерді қамтамасыз ететін конституциялық теңдік принципіне негізделген заңнамалық база бар екені, Қазақстан жағдайы бойынша ұлттық шағын топтардың қоғамдық-саяси өмірге араласуы айтылған. Ұлттық шағын топтардың өкілдерінің мемлекеттің қоғамдық жұмысына араласуына мемлекеттік қолдау көрсететіні толыққанды этномәдени дамудың барлық жағдайлары жасалған. Қазақстан Республикасының "Мемлекеттік қызмет туралы" Заңы азаматтардың конституциялық құқықтарға олардың ұлттық негізіне қарамай мемлекеттік қызметке кіруіне жалпылай толық түрде қол жеткізуін қарастырады.
      2007 жылғы 1 қаңтардағы статистикалық мәліметтерге сәйкес Қазақстанда тұратын басқа ұлттар жалпы санының ара салмағы 40% құрап отыр. Қазақстанда тұратын 130 ұлттың өкілдері мемлекеттік қызметтерде кең түрде қамтылған.
      Бүгінгі күні 2007 жылғы 1 шілде бойынша мемлекеттік қызметте 64 ұлт өкілі жұмыс істейді.

  Ұлттық айырмашылықтардағы мемлекеттік қызметтегілер саны
                        туралы ақпарат
                    (2007 жылдың 1-шілде бойынша)

N

Ұлты

Саяси

Әкім-
шілік

Барлы-
ғы

%

1

Қазақтар

2731

74810

77541

81,9

2

Орыстар

236

11387

11623

12,3

3

Украиндар

84

1627

1711

1,81

4

Татарлар

18

837

855

0,9

5

Немістер

27

520

547

0,6

6

Кәрістер

7

465

472

0,5

7

Өзбектер

14

444

458

0,5

8

Ұйғырлар

14

405

419

0,4

9

Белорустар

11

255

266

0,28

10

Поляктар

5

149

154

0,16

11

Әзірбайжандар

4

79

83

0,09

12

Башқұрттар

2

59

61

0,06

13

Дұғандар

3

52

55

0,06

14

Морвалықтар

2

37

39

0,04

15

Шешендер

2

37

39

0,04

16

Қырғыздар

1

36

37

0,04

17

Ингуштар

1

33

34

0,04

18

Армяндар

3

27

30

0,03

19

Гректер

3

26

29

0,03

20

Молдовандар

-

29

29

0,03

21

Чуваштар

1

26

27

0,03

22

Түріктер

-

25

25

0,03

23

Болғарлар

1

16

17

0,02

24

Күрдтер

2

14

16

0,02

25

Балкарлар

1

10

11

0,01

26

Қытайлықтар

-

11

11

0,01

27

Удмурттар

1

9

10

0,01

28

Аварлар

-

9

9

0,01

29

Лезгиндер

-

9

9

0,01

30

Еврейлер

-

8

8

0,01

31

Литовтықтар

1

6

7

0,01

32

Марийліктер

-

7

7

0,01

33

Осетиндер

-

6

6

0,01

34

Тәжіктер

-

6

6

0,01

35

Крымдық татарлар

-

6

6

0,01

36

Грузиндер

-

5

5

0,01

37

Қарақалпақтар

1

4

5

0,01

38

Эстондар

-

5

5

0,01

39

Қалмықтар

-

4

4

0,004

40

Неністер

-

4

4

0,004

41

Чехтар

-

4

4

0,004

42

Даргиндер

1

2

3

0,003

43

Латыштар

-

3

3

0,003

44

Адыгейліктер

-

2

2

0,002

45

Буряттар

-

2

2

0,002

46

Венгерлер

-

2

2

0,002

47

Гагауздар

-

9

2

0,002

48

Қарашайлықтар

-

2

2

0,002

49

Құмықтар

-

2

2

0,002

50

Финдер

-

2

2

0,002

51

Арабтар

-

1

1

0,001

52

Итальяндықтар

1

-

1

0,001

53

Ноғайлар

-

1

1

0,001

54

Орочилар

-

1

1

0,001

55

Парсылар

-

1

1

0,001

56

Румындар

-

1

1

0,001

57

Сахалар

-

1

1

0,001

58

Табасарандар

-

1

1

0,001

59

Татылар

-

1

1

0,001

60

Турвиндіктер

-

1

1

0,001

61

Түрікмендер

-

1

1

0,001

62

Тағы басқа
(Ирандықтар және
Кумандиндер)

-

3

3

0,003


Барлығы

3178

91540

94718

100

      7. Комитет қатысушы мемлекет баяндамасында Қазақстанда еңбек етуші мигранттарды қосқанда үнемі немесе уақытша тұратын азаматтығы жоқ азаматтар туралы ақпараттың болмағандығына өкініш білдіреді.
      Қатысушы мемлекеттің жалпы көңілі өзінің азаматтығы жоқ азаматтарға қатысты кемсітуге қатысты жалпы ұсынысына Комитет қатысушы мемлекетке өзінің келесі мерзімдік баяндамасына азаматтығы жоқ азаматтар туралы және олардың өз құқықтарын жүзеге асыруы туралы ақпаратты қосуын ұсынады. Одан басқа, мемлекет-қатысушыны барлық еңбек етуші мигранттар мен олардың отбасыларының құқықтарын қорғаудың Халықаралық конвенциясын бекіту туралы мәселені қарауын ұсынады.
      Қазақстан Республикасында шетел азаматтарының және азаматтығы жоқ азаматтардың келуінің құқықтық негізін реттеуші 1995 жылы 30 тамызда қабылданған Қазақстан Республикасының Конституциясы болып табылады.
      Қазақстан Республикасының Конституциясының  12-бабының 4-тармағына сәйкес шетелдіктер мен азаматтығы жоқ азаматтар Республикада құқықтар мен бостандықты қолданады, және басқа жағдай Конституция мен заңдармен және халықаралық келісімдермен көрсетілмеген болса, азаматтарға арналып бекітілген міндетті мойындайды.
      Қазақстандағы Конституцияның аталған ережесін іске асыру ушін 1995 жылы 19 шілдеде Қазақстан Республикасының " Шетелдіктердің құқықтық ережесі туралы " Заңы қабылданды, онда шетелдіктердің Қазақстан Республикасына келу құқығы мен міндеттері мен онда тұру, оның аумақтарында еркін жүріп тұру мен Қазақстан Республикасына шығу құқықтары мен міндеттері айқындалған.
      Оның ішінде Заңның  3-бабында Қазақстан Республикасындағы шетелдіктер өздерінің ұлттық, әлеуметтік, жыныстық ерекшелігіне білімі мен тіліне, дінге көзқарасы мен айналысатын кәсібіне қарамастан заң алдында тең құқылы деп көрсетілген.
      Еңбек кодексінің  5,    6 және   8-баптарына сәйкес әркім еңбекті немесе еңбек етуге ешқандай кемсітусіз таңдауға, өзінің еңбекке қабілеттілігіне еркін қарауға, кәсіп пен шұғылданушылығын еркін таңдауға құқылы. Шетелдіктер мен азаматтығы жоқ азаматтар Қазақстанда еңбек қатынастары саласында тең құқықтарды қолданады.
      Мәжбүрлі жұмысқа тыйым салынған.
      Қандайда болмасын жұмыс пен қызметке мәжбүрлеу қандайда бір жазалауды көрсетеді, оны орындау ерікті болып саналмайды, тек мына жұмыстарды қоспағанда:
      - Қазақстан Республикасында талап етілетін міндетті әскери қызмет;
      - азаматтардың қарапайым азаматтық міндеті болып табылатын Қазақстан Республикасы заңдарымен айқындалатын;
      - қандайда бір тұлғадан соттың үкімі болып табылатын, жұмыс бақылау арқылы жүргізілетін жағдайда ғана күшіне енетін және оны орындайтын тұлғалар жеке тұлғаларға немесе заңды тұлғаларға берілмейтін жұмыстар;
      төтенше жағдайлар мен әскери жағдайлардағы жұмыстар;
      ұжымның есесіне қатысты сол ұжымның мүшелері атқаратын және сондықтан ұжым мүшелеріне күнделікті азаматтық міндет болып табылатын, олар мен олардың өкілдері осы жұмыстың мақсаты туралы өз көзқарасын еркін айта алатын жұмыстар.
      Еңбек ұжымында жағдайды жақсарту бірнеше бағдарламаларды қабылдауға негіз болды: кедейшілік пен жұмыссыздықпен күресу бойынша (2003-2005 жылдар), әлеуметтік бағдарламаларды одан әрі тереңдету; тұрғындарды еңбекпен қамту (2005-2007).
      Еңбек нарығындағы жағдайды жақсарту, мақсатында қабылданған тұрғындарды еңбекпен қамту Бағдарламасы шегінде басымдылық ретте кәсіби дайындықтан өту, біліктілікті арттыру мен қайта даярлау құқығына мақсатты топтарға кіретіндер ие. Мақсатты топтарға оралмандар кіреді. Қазақстан Республикасының "Тұрғындардың көші қоны туралы" Заңының  29-3-бабының 1.2-тармағына сәйкес оралмандарға жұмысқа тұруға, біліктілігін арттыруға және жаңа кәсіп алуға көмек көрсетіледі.
      Қазақстан Республикасында оралмандардың, босқындардың және еріксіз көшкендердің құқықтарын қамтамасыз ететін заңнамалық актілер бар.
      Оның ішінде Қазақстан Республикасының "Тұрғындардың көші қоны туралы" Заңына өзгертулер мен толықтырулар енгізу туралы Қазақстан Республикасы Үкіметінің "Қазақстан Республикасы көші-қон туралы  тұжырымдамасы " мақұлданды. Қазақстан Республикасының көші қон саясатының бекітілген Бағдарламасы бар, ол іске асыру әрекеттерінің Жоспарына сәйкес жүргізіледі.
      Аталған құжаттардың негізінде тиісті орталық және жергілікті атқарушы органдар репатрианттардың босқындар мен еріксіз көшкендердің мүддесін қорғауда ретті түрде жұмыстар жүргізіп отыр. Жыл сайын оралмандардың квоталары өсіп келеді. Квота бойынша көшіп келген оралмандарға үй, бір реттік жәрдемақы беріледі және көліктік шығындары қайтарылады. Одан басқа оралмандар Қазақстан Республикасының 2002 жылы мамырда қабылданған "Тұрғындардың көші қоны туралы" Заңының  29-2-бабында көрсетілген басқа да жеңілдіктерді пайдаланады.
      Қарағанды және Оңтүстік-Қазақстан облыстарында оралмандардың құқықтарын қорғау бойынша "Отандастар" атты қоғамдық бірлестік құралған. Осыған ұқсас "Оралман" атты ұйым Солтүстік-Қазақстан облысында жұмыс істеп жатыр.
      Қазақстанның БҰҰ "Еңбек етуші мигранттардың барлығы және олардың отбасыларының құқықтарын қорғау туралы" Конвенциясына қосылу (одан әрі Конвенция) бүгінгі күні мына негіздер бойынша мерзімнен бұрынырақ болып тұр.
      Қазақстанның Конвенцияға қосылған жағдайында оның кейбір жағдайларын орындау үшін мемлекеттік бюджеттен қосымша шығындар талап етіледі.
      Оның ішінде Конвенцияның 43-бабына (1 тармағына) сәйкес еңбек етуші-мигранттар мемлекеттің азаматтарымен мына жағдайларда бірдей құқықтарды пайдаланады:
      Оқу орындарына қабылдану мен басқа да жағдайларға байланысты немесе ережелерге байланысты оқу орындарына тиісті оқу орындарының қызметіне қатысты жүргізілу ретінде;
      мекемелер мен кәсіби білім беру мен қайта даярлау оқу орындарына алынуы;
      тұрғын үймен қамтамасыз етілу, оның ішінде әлеуметтік қамтамасыз ету бағдарламасы бойынша берілетін және тұрғын үйді мердігерлік беру арқылы ақы төлеуден қорғалуға;
      әлеуметтік медициналық қызмет көрсетуге қол жеткізу тиісті бағдарламаларға қатысуын ұсынған жағдайда.
      Одан басқа Конвенцияның кейбір нормалары Қазақстан Республикасының қолданыстағы заңнамасына сәйкес келмейді.
      Конвенцияның 51-бабында мыналар көрсетілген:
      "Өзіне ақы төленетін жұмысты еркін таңдауға рұқсат етілмеген мемлекеттердегі еңбек етуші-мигранттар заңдық статусы жоқ болып табылмайды және олардың еңбек ету мерзімі тоқтағанға дейін онда тұруға рұқсатынан айырылмайды...";
      "Еңбек етуші мигранттар басқа да жалдамалы жұмыстарды іздеуге құқылы, қоғамдық жұмыстарға қатысуға олардың жұмыс істеуге берілген рұқсатының қалған уақытында қайта даярлықтан өтуге құқылы...".
      Қазақстан Республикасының "Дінге сену және діни бірлестіктер бостандығы туралы" Заңының  3-бабы дін таңдау бостандығын қарастырады. Бұл азаматтар мен азаматтығы жоқ азаматтарға қандай да болмасын дінге сенуге немесе ешқандай да дінге сенбеу құқығын қарастырады.
      Қазақстан Республикасының азаматы болып табылмайтын, республика аумағында тұрып жатқан балалар білім алу ұйымын таңдауға, білім алу тілі мен басқа да жағдайларды таңдауға құқылы.
      8. Комитет кейбір босқындар өз елдеріне олар сол елде қандайда бір адам құқығын бұзушылыққа түсіп қалуы мүмкін деген көзқарастар бойынша елдеріне қайтарылғандығы мәселесіне алаңдаушылығын білдіреді.
      Комитет қатысушы-мемлекетке өзінің келесі мерзімдік баяндамасына босқындардың жағдайы туралы, оларды депортациялаудың заңдық негізін және оларға заңдық қорғау мен оларды депортациялау туралы шешімін қайта қарауға заңдық көмек беру туралы ақпараттарды қосуды ұсынады. Сонымен қатар қатысушы-мемлекетті Конвенцияның 5-бабына сәйкес босқындар еліне мәжбүрлі түрде қайтарылмай егер олар адам құқығының өрескел бұзылуына тап болуы мүмкін болғанда ғана қайтарылсын деп ұсынады.
      Босқындардың құқықтық жағдайы Қазақстан Республикасы "Тұрғындардың көші қоны туралы" Заңымен реттелген және басқа да Қазақстан Республикасының нормативтік актілерімен реттелген. 1998 жылдың желтоқсан айында Қазақстан БҰҰ 1951 жылғы Конвенциясына және оның босқындардың статусына қатысты 1967 жылғы Хаттамасына қосылды.
      Қазақстан Республикасындағы әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодекстің (КоАП РК)  45-бабында   әкімшілік жауапқа тарту  ретінде шетелдікті немесе азаматтығы жоқ азаматты Қазақстан Республикасының аумағынан шығаруды қарастырады, КоАП РК  46-бабының 2-тармағына сәйкес: нақты құқықтан айыру лицензиядан айыру немесе оның әрекет етуін тоқтату (арнайы рұқсат етілген) біліктілік аттестация (куәлік), кәсіпкерлік әрекетті немесе оның кейбір түрлерін тоқтату немесе оған тыйым салу, сондай-ақ шетелдіктерді азаматтығы жоқ тұлғаларды Қазақстан Республикасының аумағынан әкімшілік түрде шығарып тастау негізгі және қосымша әкімшіліктік жауапқа тарту болып саналады.
      Қазақстан Республикасының 1997 жылғы 13 желтоқсандағы N 204 "Тұрғындардың көші қоны туралы" Заңының  1-бабына сәйкес босқын түсінігі мынадай түрде анықталған: "босқындар-шетелдіктер, олар саяси көзқарастары мен әлеуметтік топтың қандай да бір тобына жатуына, нәсіліне байланысты зардаптар шегуі мүмкін, өздері азаматы болып табылатын елдерінен сыртта жүруге мәжбүр және өз елінің қорғауын қолдана алмайды, осындай жағдайлардың салдарынан қорғана алмайды немесе өзінің бұрынғы тұратын жерінен сырттағы елдегі азаматтығы жоқ тұлғалар, олар осындай өз елдеріндегі қорғанушылықтарына байланысты елдеріне қайтып орала алмайды".
      Қазақстан Республикасының 1995 жылдың 19 маусымдағы N 2337 "Шетелдіктердің құқықтық жағдайы туралы" Заңының  2-бабына сәйкес Қазақстан Республикасында шетелдік деп басқа елдің азаматтығына жататындығын дәлелдей алатын тұлғалар жатады. Қазақстан Республикасының азаматы болып табылмайтын тұлғалар және өздерінің басқа мемлекеттің азаматына жататынын дәлелдемеген тұлғалар азаматтығы жоқ тұлға болып табылады.
      25-бапқа сәйкес Қазақстан Республикасының аумағында қылмыс жасаған, әкімшілік және басқа да құқық бұзушылықтар жасаған шетелдіктер Қазақстан Республикасының азаматтарымен бірдей жауапкершілікке тартылады, тек қана Қазақстан Республикасының халықаралық келісімдерінен басқа жағдайларда.
      Қазақстан Республикасы босқындар статусы туралы 1951 жылы 28 шілдеде қабылданған Конвенцияға және босқындардың статусына қатысты 1967 жылы 31 қаңтарда қабылданған Хаттамаға қосылды. Конвенцияның және "босқындардың статусына қатысты Хаттаманың" босқындардың статусы туралы 1-бабында "босқын" термині ретінде:
      1) 1926 жылғы 12 мамырындағы және 1928 жылғы 30 маусымдағы келісімге сәйкес босқын ретінде танылған немесе 1933 жылғы 28 қарашадағы және 1938 жылғы 10 желтоқсандағы Конвенция мен 1939 жылғы 14 қыркүйектегі Хаттамаға сәйкес немесе босқындар ісі жөніндегі халықаралық ұйымдардың жарғысында көрсетілгендей;
      Халықаралық ұйымының босқындар ісі жөнінде берген босқын ретінде танылудан бас тарту туралы қаулысы босқынның статусы аталған тараудың 2-тармағына сәйкес босқын аталуына кедергі болмайды;
      2) 1951 жылы 1 қаңтарда болған жағдайларға сәйкес нәсіліне, дінді ұстану, азаматтығы мен қандайда бір әлеуметтік топқа жатуына немесе саяси көзқарастарына қарай құрбан болып қалудан сақтанудың толық негізі бола алады, өз елінің сыртында, өз азаматтығынан алшақта және осы елдің қорғауын қолдана алмайды немесе осындай қорғауды мына себептерге байланысты керек етпейді; немесе нақты бір азаматтығының болмағандығынан өзінің елінің сыртында жүргендіктен өзінің бұрынғы тұрған жерінен қандай да бір оқиғаның салдарынан алшақта жүруіне байланысты, осындай сақтанушылықтардың арқасында еліне қайтқысы келмейді немесе қайта алмайды.
      Егер қандай да бір азамат бірнеше елдің азаматы болып табылатын болса "оның қай елдің азаматы" деген сұраққа байланысты ол өзі азаматы болып саналатын қандай да бір елді көрсете алады, бұндай тұлға өзінің азаматтығы бар елден айырылған болып табылмайды, нақты негізделген қауіптен шығатыны себепті, ол өзі азаматы болып саналатын қандайда бір елдің қорғауын қабылдамаса.
      Сонымен қатар, Қазақстан Республикасы 1965 жылы 21 желтоқсанда қабылданған нәсілдік кемсітушіліктің барлық формасын жою туралы Халықаралық конвенцияға қосылды.
      Әлемдік қоғамдастықтың мүшесі ретінде Қазақстан босқындардың мәселелерін шешуде мемлекетіміздің қалыптасып келе жатқан және жүзеге асырылып отырған көші-қон саясатына белсенді түрде араласып отыр. Ол Қазақстанның ұстанған БҰҰ Жалпыға бірдей Декларациясымен бекітілген принциптер мен мақсаттар курсының логикалық жалғаушысы болып табылады. Ол Қазақстан Республикасының "Қазақстан Республикасының босқындар статусы туралы Конвенцияға және босқындардың статусына қатысты Хаттамасы туралы" 1998 жылғы 15 желтоқсандағы  Заңымен бекітілген.
      2007 жылғы 1 шілдеде тіркелген босқындар саны 528 адамды құрайды. Босқын статусын алған тұлғалар негізінен Ауғанстаннан келгендер (525 адам). Барлық саннан: 188 бала 16 жаста, 221 әйел адам және 307 ер адам, 322 адам еңбекке жарамды жаста.
      Оның ішінде ұлт бойынша:
      1. Тәжіктер - 322 адам
      2. пуштундар - 106 адам.
      3. Хазарлар - 48 дам.
      4. Өзбектер - 30 адам.
      5. басқа ұлттар - 22 адам.
      90 пайызы Алматы қаласында тұрып жатыр, басқалары Оңтүстік Қазақстан облысында тұрады. 88 адамның жоғары білімі және аяқталмаған жоғары білімі бар, 26 адамның арнайы білімі бар, 38 адам сауатсыз.
      Босқын статусы бір жылға беріледі және жыл сайын ұзартылып отырады.
      Бүгінгі күні босқын болып табылатын және босқынға жататын тұлғаның құқықтық статусы Қазақстан Республикасының "Тұрғындардың көші қоны туралы"  Заңымен , Қазақстан Республикасының Президентінің Заңдық күші бар "Қазақстан Республикасындағы шетел азаматтарының құқықтық статусы туралы" 1995 жылғы 19 маусымдағы N 2337  Жарлығымен реттеледі.
      Босқындардың негізгі бөлігі жұмыспен қамтылған одан басқа олардың кейбіреулеріне УВКБ БҰҰ, Қызыл ай мен қызыл крест тағы басқа халықаралық ұйымдар арқылы көмектер көрсетіледі.
      Қазақстан Республикасы БҰҰ босқындар ісі жөніндегі Бас Комиссарымен және Көші-қон бойынша халықаралық Ұйыммен, Қызыл ай мен қызыл крестің Халықаралық комитетімен тығыз қарым-қатынас орнатып тұрады, аталған ұйымдардың өткізетін шараларына белсенді түрде қатысып отырады.
      Адам құқықтары бойынша Өкілеттің (одан әрі Өкілет) басты бағыттарының бірі босқындардың құқығын орындауды және ұлттық шағын топтардың құқығын орындауды бақылау аталған сала бойынша халықаралық міндеттерді орындаудың қажеттігін жандандыру болмақ.
      Тұрғындардың көші-қонын реттейтін маңызды құжаттар Қазақстан Республикасындағы 1997 жылғы 13 желтоқсандағы "Тұрғындардың көші қоны туралы" Заңы, Қазақстан Республикасында 1998 жылы 15 желтоқсанда бекітілген 1951 жылғы 28 шілдедегі "Босқындардың статусы туралы" Конвенциясы және босқындардың статусына қатысты 1967 жылғы 31 қаңтардағы Хаттамасы. Сонымен қатар, Қазақстанда босқындардың құқықтарын қамтамасыз ететін бірнеше бағдарламалық құжаттар бар. Қазақстан Республикасының Үкіметінің 2000 жылғы 5 қыркүйектегі Қаулысы мен 2001 жылғы 29 қарашадағы Қазақстан Республикасының көші-қоны саясатына сәйкес және Қазақстан Республикасының көші-қон саясатының 2001-2010 жылдарда арналған Салалық бағдарламасы.
      Босқындардың және ұлттық шағын топтардың құқықтарының мәселелері ұлттық нормативтік актілермен, нормаларын сараптаулармен реттелген болса да Өкілетті мекеменің тексерісінде бірнеше қателіктер анықталды. Бүгінгі күні ұлттық заңнама Қазақстан Республикасы шекарасында босқын ретінде танудың өтінішін қарау мүмкіндігі қарастырылмаған, бас сұға іздеп жүрген және шекарадан заңсыз түрде өтіп кеткен тұлғаларға қандай қарым-қатынас жасау мәселесі реттелмеген. Сонымен қатар, жоғарыда аталған халықаралық құжаттарға қосылған ретінде Қазақстан Республикасы өздерін босқын ретінде тануды ұсынатын тұлғаларды қабылдау бойынша өзіне міндеттер қабылдады.
      Босқындардың негізгі мәселесі тұрғын үй алу болмақ, себебі оларға Қазақстан Республикасында заңнама талаптарына сәйкес осында тұру мерзімінде төлеуге қабілеттілігін нақтылау қиынырақ. Сонымен қатар, босқындарда тиісті мемлекеттік органдардың көмек көрсететін қызметтері туралы ақпараттың болмауы. Әр түрлі босқындар мәселесімен айналысатын мемлекеттік органдар арасында реттелмеген мәселелер көп.
      Босқындар мен оралмандардың проблемаларын Қазақстан Республикасындағы аталған тұрғындардың топтарының мониторингісін жүргізу арқылы шешуге және мемлекеттік билік органдарының білімін арттыруға байланысты Еуропалық УВКБ БҰҰ қаржыландырып отырған "Орталық Азиядағы бас сауғалау жүйесін арттыру мақсатында потенциалдың институционалдық дамуын бекіту бойынша әрекеттері жобасы" және БҰҰ босқындар ісі жөніндегі Бас Басқармасымен аталған жобаны іске асыруға қол қойылды.
      Келісімде Қазақстан Республикасындағы босқындардың құқықтарының бүгінгі күнгі жағдайын неғұрлым әлеуметтік-кіріптарлыққа ұшыраған тұрғындардың көптеген бөлігі тұратын облыстарда мониторинг жүргізу арқылы сараптама жүргізу қарастырылуда. Сонымен қатар, Қазақстан Республикасындағы оралмандардың құқықтық жағдайын сақтауына сараптама жасалады. Одан басқа жоба Өкілетті орынға баруы мүмкіндігі туралы ақпаратты таратуға бағытталған, себебі бұл жағдайлар босқындардың құқықтарын бұзу, аталған топта тиісті дәрежеде білімінің болмауы мен өз құқықтарын қорғау мүмкіндігінің болмауынан туындап отыр.
      Жобаны жүзеге асыру шегінде мақсатты топтар мен Қазақстанның барлық аумақтарындағы мониторингілік зерттеулерге байланысты семинарлар жүргізіледі.
      Мерзімдік басылымдардағы баяндамаға босқындардың жағдайы туралы ақпаратты енгізу үшін Еңбек және әлеуметтік қорғау министрлігінде Қазақстан Республикасының "Босқындар туралы" Заңы қарастырылуда. Еңбек және тұрғындарды әлеуметтік қорғау министрлігінде, сыртқы істер, әділет, қаржы, білім беру және ғылым, денсаулық сақтау, ішкі істер, сондай-ақ ұлттық қауіпсіздік Комитеті өкілдерінен тұратын жұмысшы топ құрылды.
      Аталған жұмысшы топтың құрамына БҰҰ, ОБСЕ және қоғамдық бірлестіктер өкілдері кірді.
      9. Қатысушы мемлекет адамдарды сату бойынша мемлекеттік жоспар дайындағанын мойындай отырып, Комитет одан әрі жалғасып отырған әйел адамдар мен балаларды сатудың тәжірибесінің артып отырғандығына алаңдаушылық білдіреді, ол негізінен азаматтығы жоқ тұлғалар мен этникалық шағын топтарға қатысты.
      Комитет қатысушы мемлекетке өзінің келесі мерзімдік басылым баяндамасына адамдарды сату туралы ақпаратты енгізуді осындай саудаға қарсы жүргізген жұмыстарын атап көрсетуді ұсынады. Одан басқа, Комитет мемлекет-қатысушыны осындай жағдайға кінәлі адамды жауапкершілікке тарту мақсатында шешім қабылдауға және шұғыл және бұлтартқысыз зерттеулер жүргізудің аса маңызды екенін атап көрсетеді.
      Аталған мәселені шешу үшін Үкімет деңгейінде Ведомствоаралық адамдарды заңсыз алып кету мен заңсыз кіргізу оларды сатумен күресу бойынша 2003 жылы 26 қыркүйекте комиссия құрылды. Комиссияның ережесіне сәйкес оның негізгі міндеттері мыналар:
      1) осы салада заңсыз адамды алып кету мен енгізу және адам сату жағдайларын сараптау;
      2) мына мәселелер бойынша ұсыныстар мен қолдау жасау;
      - тұрғындарды адамдарды заңсыз алып кету мен заңсыз кіргізуге
        және адамдарды сатуға байланысты ақпараттар беру;
      - Қазақстан Республикасының қабылданған заңнамасына сәйкес
        адамды заңсыз алып кету енгізу мен адам сату саласындағы
        халықаралық-құқықтық құжатына сәйкес жетілдіру;
      - Заңсыз алып кету мен енгізу адам сату жағдайларының
        құрбандарын қорғау мен оларға көмек көрсету.
      Сонымен қатар, Үкімет екінші рет Қазақстан Республикасының Үкіметінің шараларына адамдарды сатуға байланысты қылмыстың алдын алу онымен күрес туралы Қазақстан Республикасының Үкіметінің қаулысымен бекітілген Жоспарын қабылдады (2006 -2008 жылдар 2006 жылдың 10 сәуірі N 26).
      Үкіметтің 2006-2008 жылдарға арналған Жоспары 16 шарадан тұрады: оның ішінде БАҚ арқылы адамдарды сатумен күресу шаралары бойынша ақпарат беру бойынша ақпараттық компаниялар жүргізу; адам сату бойынша адам сатумен байланысты қылмыстар саны; (Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің  113 ,  125 ,  128 ,  133 ,  270 ,  271-баптары ).
      Қазақстан Республикасының бірінші Жоспарын жүзеге асыру қорытындысы бойынша 2005 жылдың 14 желтоқсанында үшінші тұлғалардың жезөкшелікті қолдануы мен адам сатумен күрес туралы Конвенциясы мен Қорытынды хаттамасы бекітілді.
      Ұлттық қауіпсіздік Комитеті мен Қазақстан Республикасының ІІМ және Қазақстан Республикасы экономикалық және сыбайлас жемқорлықпен күрес Агенттігімен, Бас Прокуратурамен бірлесіп Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің адамдарды сатуға байланысты статистикалық мәліметтері құқықтық статистика Деректер базасында сақталатын және Қазақстан Республикасы Бас прокуратурасының үнемі есебінде болатын, бірнеше баптарының тізімі анықталды.
      Тәжірибеде адам сатуды қарастыратын Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің баптары ретінде "Адамдарды сату" туралы  128-бабы және "Жасөспірімдерді сату" туралы  133-баптары саналатын еді. Сондықтан басқа баптарды деректер базасына енгізу олардың Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің 128, 133-баптарымен бірлігі тұрғысынан қаралады. Құқықтық және арнайы есепке алу Комитеті Қазақстан Республикасы Бас Прокурорының бұйрығымен 2005 жылдың 17 маусымындағы N 27 өтініштер мен қылмыс туралы, олардың зерттелу нәтижелері және соттық қараулар туралы мәліметтердің бірегей есебін жүргізіп отыр. Арнайы деректер базасын қалыптастыру үшін Қазақстан Республикасы Бас Прокуратурасының "Қазақстан Республикасы Бас Прокуратурасының кейбір нормативтік құқықтық актілеріне өзгертулер мен толықтырулар енгізу туралы" бұйрығының жобасы жасалды. Бүгінгі күні Құқықтық және арнайы есепке алу Комитеті Төрағасының "адамдарды сатумен байланысты қылмыстарға және оны ұйымдастырған тұлғаларға арнайы деректер базасын құру туралы" бұйрығы бар, ол бүгінгі күні қолданылып отыр.
      Бүгінгі күні Ішкі істер министрлігі "Қазақстан Республикасының 1926 жылғы 7 желтоқсандағы құлдық туралы Конвенциясын, 1953 жылғы 7 желтоқсандағы құлдық туралы Конвенцияға қосымша мен өзгертулер енгізудің Хаттамасы және құлдықты жою туралы 1956 жылдың 7 қыркүйегіндегі құл сату мен құлдыққа ұқсас институттар мен салт-дәстүрді жою туралы Конвенциясы туралы" Заң жобасын жасады. Заң жобасы барлық мүдделі мемлекеттік органдармен келісілді жақын арада Үкіметке беріледі. Қазақстан Республикасының транснационалдық қылмыспен күрес бойынша Конвенциясына қатысуы және оны толықтыратын сыртқы істер Министрлігінің екі Хаттамасы туралы мәселе талқылануда.
      Адамдарды сатуға қарсы жұмыстар жүргізу Қазақстан Республикасының Үкіметінің үнемі бақылауында тұр.
      Адамдарды сату проблемасын шешу және адамдарды пайдалану жұмыстарының проблемасын шешу заңнамалық негізсіз мүмкін емес. Олардың біреуі - "Адамдарды сатуға қарсылық көрсету мәселелері бойынша кейбір заңнамалық актілерге өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы" заң жобасы.
      Аталған заң жобасы халықаралық және стандарттық моделді есепке алады және ұлттық: Қылмыстық  Кодексті , Қазақстан Республикасының әкімшілік құқық бұзушылық туралы  Кодексін , Қазақстан Президентінің Заңдық күші бар "Қазақстан Республикасындағы шетел азаматтарының құқықтық ережесі туралы"  Жарлығын есепке алады. Неғұрлым басты ретінде адам сатудың құрбаны болғандардың құқығын қорғау бөлігіне өзгерістер ұсыну, қылмыс жасағаны үшін жауапкершілігін арттыру, Заңның әрекет ету саласын арттыруды маңызды деп санау керек.
      Бүгінгі күні Қазақстан адам құқығын қорғау мен қылмыспен күрес жүргізудің халықаралық дәстүріне қосылды. Аталған бағыттағы неғұрлым алғы шарт ретінде Қазақстанның 2005 жылғы қазанда адамды сатумен күрес және жезөкшелікті үшінші жақтың пайдалануы мен оның Қорытынды хаттамасы болып отыр.
      Үкіметтің адамдарды сатумен күрес бойынша жүргізген толыққанды жұмыстары да маңызды. Бүгінгі күні мемлекеттік органдар Қазақстан Республикасының Үкіметінің адамдарды сату мен оның алдын алу және оны болдырмаудың 2006-2008 жылдарға арналған Жоспары іске асырылуда. Аталған Жоспарда адамдарды сатумен күрес желісі бойынша бірнеше нормативтік құқықтық актілер сараланып, адам сатудың құрбаны болған адамдарды реабилитациялау механизмін құру бойынша ұйымдастыруда мақсатты топтар құру механизмі зардап шеккендерді кризистік орталықтарға жіберу бойынша механизмдері қарастырылды.
      Біздің республикамызда бүгінгі күні адамдарды сатумен күресудің бойынша арнайы механизмдер құрылған: жауапты мемлекеттік орган болып Әділет министрлігі айқындалды.
      Қазіргі заман жағдайларына байланысты және халықаралық қылмыспен тығыз байланысқан және оның ұйымдасқан формасына байланысты қылмыстардың жаңа түрлерінің, адамды ұрлау, заңсыз сұрап алу, адамды сату қылмыстары тең әсер етуді талап етеді.
      Заңсыз көші-қонның каналдарын анықтау мақсатында полиция шекаралық-кеден органдарымен бірлесе отырып шекара мен халықаралық көліктік пайыздардың түйісу станцияларында Қазақстан Республикасы аумағына заңсыз кіргендерді ұстау мақсатында арнайы іс-шаралар өткізуде.
      ІІМ мүдделі үкіметтік емес және халықаралық ұйымдармен үнемі өзара әрекеттер ұйымдастырып отырады. Өзара әрекеттестіктің бағыттарының біреуі қылмыстың құрбандарымен жұмыс істейтін құқық қорғау органдары мен денсаулық сақтау органдары қызметкерлерін оқыту болмақ.
      Елімізде телефондар жүйесі мен қызу желілер құрылған. Оның ішінде Министрлік пен ішкі істер органдарының аумақтарында, дағдарыстық орталықтарда, қоғамдық бірлестіктерде сенім телефоны құрылған - оның әрекеті адам сатудың құрбандарының құқығын қорғау оларға қауіпсіз тұрғын жай тауып беру, психологиялық және әлеуметтік реабилитация, алғашқы дәрігерлік көмек, заңдық кеңестер беру және басқа да құқықтық көмектер көрсету. Полиция қызметтері өз әрекеттерінде осы сала бойынша (ҮЕҰ) Үкіметтік емес ұйымдармен үнемі байланысып отырды.
      Ішкі істер органдары адам сату фактілерінің алдын алу бойынша жұмыстарын белсенді түрде жүргізеді. Шаралар осы салада жұмыс істеп жүрген халықаралық ұйымдармен оның ішінде көші-қон мәселесі бойынша Халықаралық ұйымдармен бірлесіп және Үкіметтік емес ұйымдармен бірлесіп жүргізіледі. Әрекеттер бірлескен семинарлар өткізу мен адамдарды сатудың алдын алу мен онымен күрес жүргізу бойынша тренингтер өткізу, құрбанды қорғау жұмыстарын бірлесіп жүргізу арқылы өткізіледі. ҮЕҰ қызметкерлері зардап шеккендермен аталған қылмыстық куәларымен, полицияға барғысы келмеген зиян шеккендермен жұмыстарға тартылады.
      БАҚ арқылы тұрғындарға әйелдер мен балаларды зорлау мен трафик мәселелері жөнінде кәсіби кеңестер беріледі. Осы мақсатта мемлекеттік бюджеттен тұрғын үйді жалға алу, құжаттарды ауыстыру, анкеталық мәліметтерді өзгерту, жұмыс пен тұратын жерді ауыстыру бойынша жеке басын қорғауды іске асыру жұмыстары жүргізіледі. Бүгінгі күні қылмыстық процеске қатысушыларды мемлекеттік қорғау бойынша нақты тәжірибесі жасалған.
      Жеңгетайлық пен жезөкшелікті анықтау бойынша жұмыстар жүргізілуде. Көңіл көтеру орындарында (казино, түнгі клуб), қызмет көрсету органдарында (сауна, қонақ үй), азаматтардың демалу орындарында (шипажай, демалыс үйлері) жедел алдын-алу жұмыстары жүргізіледі. Алдын алу шараларының негізгі міндеттері адамды сату, жеңгетайлық пен притондар ұстау, жезөкшелікпен айналысуға тарту, адамды ұрлау мен жыныстық қатынас жасау қызметін үшін бостандығынан айырудың алдын-алу жұмыстары жүргізілуде.
      Құқық қорғау органдарының қызметкерлеріне 2007 жылы заңсыз адам сатуға байланысты қылмыстық істер қозғалды айыптар тағылды.
      Барлық мемлекеттік органдарда өз қызметкерлерінің жасаған қылмыстарымен айналысатын ішкі қауіпсіздік департаменттері жұмыс істеп тұр. 2007 жылы аталған бөлімшелер адам сатуға байланысты 2 қылмысты ашты бұл қылмысты құқық қорғау қызметкері жасаған.
      1) 2007 жылдың наурызында Алматы қаласының Ұлттық қауіпсіздік комитеті департаментінің және Ішкі істер Министрлігінің өзіндік қауіпсіздік департаментінің қызметкерлері Алматы қаласының ішкі істер Департаментінің адамдар трафигімен күрес бөлімінің бастығы И. В. Морозованың ақылы жыныстық қатынас қызметін көрсетуге жеңгетайлық ететін азаматша О.М. Хамбулатоваға қамқорлық еткені жөнінде қылмысты анықтады. Аталған факті бойынша Қылмыстық кодекстің  348-бабы бойынша "айғақты фольсификациялау" және Қылмыстық кодекстің  307-бабы бойынша "лауазымдық өкілеттілігін пайдалану" бойынша қылмыстық іс қозғалды. Аталған іс сотқа қарауға жіберілді.
      2) 2007 жылдың маусым айында Ақмола облысы бойынша ішкі істер Департаментінің өзіндік қауіпсіздік Басқармасының қызметкері Қылмыстық кодекстің  307-бабы бойынша "лауазымдық өкілеттілігін пайдалану" бойынша Ұйымдасқан қылмыспен күрес Басқармасының шұғыл өкілеті Д.М. Сыздықовқа және А.Ж. Байсалбаевқа қарсы қылмыстық іс қозғалды, олар жеңгетайлықпен айналысатын М.Б.Төлеповқа қамқорлық жасаған.
      Сыртқы істер Министрлігі адамдарды заңсыз сату құрбандарының отанына қайтуына көмек көрсетті.
      Ішкі істер Министрлігінің мәліметтері бойынша Әділет Министрлігінде берілген 2007 жыл бойынша Қазақстан Республикасындағы АҚШ Елшілігінің АҚШ мемлекеттік адамдарды сату Департаментінде дайындаған есебі негізінде мыналар анықталды:
      2007 жылдың қаңтарынан қарашасына дейінгі мерзімде 349 қылмыстық іске қатысушыларды қорғау бойынша жұмыстар жүргізілді, олардың 7-адамдарды сату істері.
      Аталған істер бойынша адам сатудың 31 құрбанына көмек көрсетілді. "Қылмыстық іске қатысушыны қорғау" бағдарламасын іске асыру үшін мемлекет жыл сайын бюджеттен қаржы бөліп отырады. 2007 жылғы 28 миллион 944 мың теңге бөлінген. Бағдарламаның әкімшісі Қазақстан Республикасының Ішкі істер министрлігі. 2007 жылдың қаңтардан қарашаға дейін 4 миллион 430 мың теңге қылмыстық іске қатысқан тұлғаларды қорғау мен оларды күтуге, сондай-ақ олардың уақытша тұруына тұрғын жай жалдауға жұмсалды. Осы қаржыдан адамдарды сату құрбандарына 649 мың теңге жұмсалды. Ақша қылмыстық іске қатысқан тұлғаларды қорғау мен оларды күтуге, сондай-ақ олардың уақытша тұруына тұрғын жай жалдауға жұмсалды.
      Шет елде адамдарды сату қылмысының құрбаны болған Қазақстан азаматына дипломатиялық және елшілік жолмен көмек көрсетіледі. Жыл сайын осыған қаржы республикалық "Қазақстан Республикасының өз елінен шет елге заңсыз әкетілген және адам сату қылмысының құрбаны болған, сондай-ақ шет елде басқа да қылмыстан зардап шегіп форс-мажорлық жағдайларда қалған Қазақстан Республикасының азаматтарына қаржылық көмек көрсету бағдарламасы бойынша жүргізіледі. 2007 жылы мемлекет осы мақсатқа 11 700 мың теңге  (шамамен 97 224 АҚШ доллары)  бөлді.
      2007 жылдың қазанынан бастап Қазақстанның шетелдегі мекемелеріне 28 қазақстандық азаматқа жалпы 3533,5 мың теңгеге (шамамен 29 362 АҚШ доллары) көлемінде көмек көрсетілді.
      Адамдарды сатумен күрестің маңызды алғы шарттарының бірі Қазақстан Республикасының халықаралық құжаттарға қосылуы, оның ішінде БҰҰ әйелдерге қатысты барлық кемсітушіліктерді жою Конвенциясына, БҰҰ қылмысты трансұлттық ұйымдастыруға қарсы Конвенциясына және оған қосымша ретіндегі адамдарды сатудың, әсіресе әйелдер мен балаларды сатудың алдын алу және оны болдырмау Хаттамаға қосылу және босқындарды теңізбен, құрғақ жермен, әуемен заңсыз әкету Хаттамасына қосылу болды.
      10. Қатысушы мемлекеттің ұлттық контртеррористік бағдарлама шегіндегі терроризммен күрес жағдайын мойындау, Комитет осы бағдарламаның дискриминация емес принципті түрде әсер етуінің жоқ болуына мазасыздық білдіреді.
       Комитет қатысушы мемлекеттің 2002 жылғы 8 наурыздағы өтінішіне көңіл бөлуге шақырады, онда мемлекеттің терроризмге қарсы шараларды қамтамасыз етудегі мемлекеттің міндетін кемсітуді болдырмауды қарастырмауына және нәсіл бойынша, терісінің түсі мен ұлтының немесе этникалық тегінің шығуына байланысты кемсіту бойынша танылмауына және қатысушы мемлекеттің өзінің келесі мерзімдік баяндамасына контртеррористік бағдарламасы туралы ақпаратты қосуын талап етеді.
      Қазақстан Республикасында терроризмге қарсылық әрекет көрсету жүйесі қалыптасқан. Қазақстан Республикасының Президенті 2003 жылдың желтоқсанындағы жарғысымен Антитеррористік орталық құруға жарлық берді. Осы жарлықпен Орталық Қазақстан Республикасының мемлекеттік органдарының қауіпсіздікті арттыру жүйесін нығайту және террористік қауіпті жоюға дайындық, оның ішінде терроризммен, экстремизммен және сепаратизммен күрес жүргізудің Мемлекеттік бағдарламасын іске асыра алады. Сонымен қатар, антитеррористік орталықтың құрамына Ішкі істер, Қорғаныс, Төтенше жағдайлар, Әділет, Көлік және коммуникация, Мәдениет және ақпарат, Қаржы министрліктері, Қазақстан Республикасының Президентінің күзет қызметі, Кедендік бақылау Комитеті кіреді. Аталған құрам терроризм ең бірінші әлеуметтік құбылыс ретінде көрінетінін, онымен күресу әр түрлі позицияда жүргізілетінін көрсетеді. Қысқа мерзімде Антитеррористік орталық терроризмге, экстремизмге және сепаратизмге қарсы күрестің жалпы мемлекеттік жүйесін қалыптастыруда оған нормативтік базаны, ұйымдастыру және тәжірибелік шаралар енгізді.
      Толығымен Парламентте екі жақты немесе көп жақты халықаралық терроризммен экстремизіммен күрестің халықаралық келісімдерінің қырық шақтысы белгіленген. Республика басшылығы одан әрі де халықаралық және ұлтаралық келісімдерді жүргізуді жалғастыра бермек.
      1999 жылдан Республикада " Терроризммен күрес " Заңы жұмыс істеп келеді, оның ішінде бұл күресудің маңызды принциптерінің бірі: террористік акті кезінде зардап шеккендердің өмірін, денсаулығын және тұлғалардың құқықтарын қорғау болып анықталды; заңдылықтың сақталуын; жауапқа тартылудың міндетті түрде болатыны; терроризмге қарсы шаралардың кешенді түрде болуын бақылау анықталды. Азаматтардың терроризммен күресті іске асыру барысындағы құқығына, міндетіне және кепілдіктеріне ерекше көңіл бөлінуде.
      ҰҚК өзінің құзыры шегінде аумақтық, субераумақтық қызметтестік бойынша жаңа түрдегі қызметтестіктерін дамытуға белсенді түрде қатысып отыр. Арнайы қызметтер мен құқық қорғау органдарымен және халықаралық терроризмге қарсы күрес ұйымдармен тығыз түрде жұмыстар жүргізілуде. Мемлекеттік органдардың антитеррористік жаттығулыр жүргізу барысындағы өзара әрекеттерді құру жалғасуда. 2004 жылдың қазан айынан 2006 жылдың қараша айына дейін Қазақстанда сот тәртібімен 13 шетелдік ұйым террористік деп танылды ("Аль-Кайда", Шығыс Түркістанның Ислам партиясы, "Курд халықтық конгрессі" және "Өзбекстанның ислам қозғалысы", "Асбат аль -Ансар", "Братья - мусульмане", "Бос груд", "Жамаат маджехетов Орталық Азия", "Лашкар - и Тайба", "Талибан", "Общество социальных мер". "Аум сенрике", "ШАТ") және 1 экстремистік партия "Хизб-ут-Тахрир" болып аталды.
      2006 жылдың 20 сәуірінде БҰҰ Қауіпсіздік Кеңесінің шешімімен Қазақстанда тыйым салынған "Жаммаат моджехедов Центральной Азии" ұйымы біздің бастамамызбен БҰҰ террористік ұйымдардың ішіндегі ресми түрдегі келісімге келген тізіміне енгізілді.
      Бұл превентивтік шара Республиканың құзырлы органдарына құқықтық тұрғыда бола тұра қатал әрі мақсатты түрде осы ұйымдардың қандай да болмасын әрекеттерінің көрінуіне әсер ететінін олардан туындайтын салдарды дер кезінде жоятынын көрсетті. Ақпараттық насихат жұмыстары белсенді түрде жүргізілуде. Соңғы мысал ретінде "Тұрғындарды антитеррористік дайындаудың алғашқы дайындығы" атты оқу әдістемелік құрал шығаруы болды.
      Қазақстан Республикасының қорғаныс Министрлігі бірнеше оқу-тактикалық жаттығулар жүргізді, оның барысында Қарулы Күштердің басқарушылық құрылымдарының өзара әрекеттестігін жетілдіру жұмыстары, басқа да әскер мен әскери бөлімшелерді жоспарланған әскери-тактикалық жаттығуларға тарту "Каспий террорға қарсы 2005 жыл", "Атомдық террорға қарсы - 2006", "Бейбітшілік сақтау миссиясы 2007". Барлық жаттығулар терроризмге қарсы бағытталған.
      Жаттығу жүргізу барысында нәсілшілдік, рулық, немесе терісінің түсіне қарай бөлу мен ұлттық этникалық шығу тегіне қарай бөлу фактілеріне жол берілген жоқ.
      Қазақстан Үкіметі терроризммен күресті қолдайды және террористік актілерді мүлдем жоққа шығарады. Қазақстан Шанхай қызметтестік ұйымының мүшесі Қытаймен, Ресеймен, Тәжікстан, Өзбекстанмен және Қырғызстанмен бірге Кубамен, Солтүстік Кореямен, Ливиямен, Палестина автономиясымен, Судан мен Иранмен дипломатиялық көзқараста.
      2002 жылғы түсіністік туралы Меморандум жағдайы бойынша Қазақстан коалициялық күштерге Алматы халықаралық әуежайын ОПС қолдаудың ұшақтары апатты жағдайда ауытқып кеткенінде қолдануға рұқсат береді. 2001 жылдың желтоқсанынан ОПС-ты қолдау бойынша өз әуе кеңестігінен 1100 рет ұшуға рұқсат етті. 2003 жылы Қазақстанның өкілдері АҚШ Мемлекеттік департаментінің ұйымдастырған екі жылдық танысудың 14 курсын өтті. Қазақстан 12 халықаралық хаттаманың 11 халықаралық конвенцияның хаттамаларына қатысады.
      Көп ұлтты Қазақстан үшін толеранттықты, дінге шыдамдылықты бейбітшілікті сүюді қалыптастыру, экстремизмнің алдын алу және ксенофобияның алдын алу маңызды болып отыр. Қазақстан қатысушы болып табылатын ғаламданудың қазіргі кездегі процестері шекараның нақты көрінуі елдің қауіпсіздігіне сыртқы теріс қақтығыстың туындауына әсер етеді.
      Орталық Азияда Локалды қақтығысты және Ресей аумағындағы діни экстремизм мен терроризмді тарату қаупі психикалық өзін өзі сезінудің катализаторы болуы мүмкін, ішкі тынышсыздықтың, әлеуметтік қақтығыстың әлеуметтік басқа да тынышсыздықты, қазақстандықтардың санасына дескрутивтік процестерді туғызуы мүмкін. Бұл жағдайда мемлекеттік саясаттың бастамдық саясаты ішкі саяси жағдайды, тұрақтылықты сақтау, ұлтаралық және конфессияаралық келісімді астау, массалық сананы тұрақтандыру және тұрғындардың әлеуметтік топтары көп тұратын жердегі әлеуметтік-психологиялық климат құру болмақ.
      Толеранттық сананы қалыптастыру бойынша шаралар жүйесін тиімді түрде құру мен оны қолдану және қазақстандық қоғамдағы экстремизмнің алдын алу оны шешу мемлекеттік органдардың қоғамның кең түрде қолдауын талап ететін міндеттер болмақ.
      Бағдарламада толеранттық сананы қалыптастырудың міндеттері мен мақсаттары көрсетілген, экстремизмнің алдын алу сондай-ақ оны іске асырудың негізгі механизмдері көрсетіліп қаржыландыру көздері көрсетілген.
      11. Бағдарламаны іске асыру ішкі саяси тұрақтылықты сақтауды Қазақстан Республикасында халықаралық және конфессияаралық келісімді сақтауға мүмкіндік береді.
       Комитет қатысушы мемлекетке сот билігінің тәуелсіздігін бекітуді және басқа да мемлекеттік органдардың әр адамға қандайда бір Конвенция бұзылған жағдайда өз сенімін қорғауды қамтамасыз етуді өзінің келесі мерзімдік баяндамасында басты мақсаттағы қабылданған барлық шаралар туралы толық ақпарат беруін ұсынады.
      Сот билігін және тағы басқа мемлекеттік органдардың Тәуелсіз нығайту жөнінде келесіні хабарлаймыз:
      Қазақстан Республикасының Конституцияның  82-бабына сәйкес Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының Төрағасын және судьяларын Жоғары Сот Кеңесінің кепілдемесіне негізделген Республика Президентінің ұсынуымен Сенат сайлайды.
      Қазақстан Республикасының Конституцияның 82-бабына сәйкес Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының Төрағасын және судьяларын Жоғары Сот Кеңесінің кепілдемесіне негізделген Республика Президентінің ұсынуымен Сенат сайлайды.
      Заңмен құрылған Республиканың Жоғарғы Соты, Республиканың жергілікті және басқа да соттары Республиканың соттары болып табылады.
      Республиканың сот жүйесі Республика Конституциясымен және конституциялық заңмен белгіленеді. Қандай да бір атаумен арнаулы және төтенше соттарды құруға жол берілмейді. ( 75-бап )
      Соттардың Конституциямен баянды етілген адамның және азаматтың құқықтары мен бостандықтарына нұқсан келтіретін заңдар мен өзге де нормативтік құқықтық актілерді қолдануға хақысы жоқ. Егер сот қолданылуға тиісті заң немесе өзге де нормативтік құқықтық акт Конституциямен баянды етілген адамның және азаматтың құқықтары мен бостандықтарына нұқсан келтіреді деп тапса, іс жүргізуді тоқтата тұруға және осы актіні конституциялық емес деп тану туралы ұсыныспен Конституциялық Кеңеске жүгінуге міндетті. (78-бап)
      Қазақстан Республикасының құзырлы органдарының ішінен адам құқығын қорғауға юрисдикцияға ие органдар ретінде Қазақстан Республикасының соттарын айтуға болады.
      Қазақстан Республикасының Конституциясының  78-бабына сәйкес соттар Конституция бекіткен адам құқығы мен бостандығына нұқсан келтіретін актілерді қабылдамауы керек. Егер сот қолдануға жататын заң немесе қандайда бір нормативтік акт Конституциямен бекітілген адам құқығы мен бостандығына нұқсан келтіретін болса ол іс бойынша өндірісті тоқтатып Конституциялық Кеңеске осы актіні конституцияға жатпайды деп тану ұсынысын беру керек.
      Қазақстан Республикасының азаматтардың құқықтары мен бостандығы Конституциясында бекітілген және Қазақстан Республикасының Конституциялық Кеңесін да айырып көрсетуге болады, ол Қазақстан Республикасында Конституцияның басымдылығын барлық аумаққа қамтамасыз ететін жоғары орын болып табылады. Республика Конституциясы құрамында Президенттің Парламенттің қабылдаған заңына қол қойғанға дейін қарайды, сонымен қатар Республиканың халықаралық келісімдерін оны бекіткенге дейін қарайды.
      Қазақстан Республикасының Конституциясына сәйкес емес деп танылған заңдар мен халықаралық келісімдерге қол қойылмайды және бекітілмейді. Адамдардың азаматтардың Конституциямен бекітілген құқықтары пен бостандықтарына нұқсан келтіретін заңдар мен басқа да нормативтік құқықтық актілер күші жойылып қолданыстан алынады. Конституциялық Кеңестің шешімі оны қабылдағаннан кейін күшіне енеді. Қазақстан Республикасы аумағында жалпы міндетті болып табылады, ол соңғы және қайта қарауға жатпайды.
      Қазақстандық заңнамамен заңдық түрде қорғау нәсіліне қарамастан тең түрде жүргізіледі. Қазақстан Республикасының Конституциясының  13-бабында 1995 жылғы 30 тамыздағы әр адамның оның құқықтық субъекті екенін тануды өзінің құқығымен бостандығын сотпен қорғауға, білікті заңдық көмек алуын таниды. Егер осындай жағдайлардағы заңмен көрсетілген заңдық көмек тегін болу керек.
      12. Комитет қатысушы мемлекетке нәсілдік кемсіту туралы соттық істердің жоқтығын ескертеді және адам құқықтары бойынша Комиссияның 2000-2001 жылдар тек қана екі шағым алғанын ескертеді.
       Комитет шағымның аздығы зардап шеккендердің өз құқықтарынан хабарсыздығының салдары болмауын, олардың қаржылық жағдайының жеткіліксіздігінен олардың полицияларға немесе сот органдарына деген сенімсіздігінен емес екендігін, билікті нәсілдік кемсітуге дұрыс көңіл қоймай отырғандығынан болмауын ескертеді. Комитет үнемі қатысушы мемлекетке ұлттық заңнамаға Конвенцияның бұзушылықтарын тиімді түрде қорғау мен қоғам арасында құқықтық қорғау бойынша қолда бар қаржы туралы ақпаратты таратуды ұсынады.
      Конституциялық және басқа да құқықтардың бұзғаны үшін Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексінің 3-тармағымен қылмыстық жауапкершілікке тарту қарастырылған. Осыған байланысты қылмыстық-процессуалдық өндірістің адамның құқығын қорғаудың кейбір функциялары құқық қорғау органдарына өндіруге жүктелген, оған Бас Прокуратура, Ішкі істер министрлігі, Қазақстан Республикасының Ұлттық қауіпсіздік комитеттері кіреді.
      Азаматтық процессуалдық кодексі әрбір азаматтың құқығын "нұқсан келтірілген құқықтарын қорғау мен конституциялық бостандық пен заңмен қорғалатын мүддені құқылы қалпына келтіреді" ("Тұлғалардың құқықтарын, бостандығын және заңды мүддесін сотпен қорғау"  8-бап ).
      5-бапқа сәйкес мемлекет-қатысушы аталған конвенцияда нәсілдік кемсітушілікті оның барлық нысандарын жоюды және әр адамның, нәсіл ерекшелігіне, түсіне, ұлттық және этникалық топ негізінен қарамастан заң алдындағы тең құқылығын қамтамасыз етуге, негізінен азаматтық құқық пен экономикалық және мәдени салалардағы құқықтарды қамтамасыз етуге міндеттейді.
      Аталған норма Қазақстан Республикасындағы Конституцияның  14-бабы шегінде жүзеге асырылады, осыған сәйкес барлығы да заң алдында тең және сот арқылы ешкім де өзінің шығу тегі бойынша, әлеуметтік лауазымдылық, мүліктік, жыныстық және ұлттық, тіліне және дінге көзқарасы бойынша қандайда бір кемсітушілікке ұшырамауы керек, сондай-ақ аталған кодекстің 170-бабында зорлықты болдырмауға шақыруға немесе конституциялық құрылымның өзгеруі немесе Қазақстан Республикасының аумағын күшпен бұзуға жол бермеуге міндеттенеді.
      2003-2008 жылдың ортасына дейін статистикалық мәліметтерге сәйкес әлеуметтік, ұлттық, нәсілдік немесе діни ұстаным бойынша 222 қылмыс тіркелген, оның 2003 жыл бойынша 9 қылмыс зорлықшылдыққа тартумен байланысты немесе конституциялық құрылымның өзгеруіне байланысты немесе Қазақстан Республикасының аумағын күшпен бұзуға байланысты 2004-2008 жылдың ортасына дейін 16 қылмыс тіркелді, оның 2004 жыл - 10, 2005 жыл - 3, 2006 жыл - 1 және 2008 жыл ортасына дейін - 1.
      13. Адам құқықтары бойынша ең бірінші кеңестік функцияны атқаратын Комиссияның жұмыс істеуін ескерте келе сондай-ақ адам құқығы бойынша Өкілеттіліктің жақында ғана тағайындалуына байланысты Комитет олардың тәуелсіздігі мен тиімділігі туралы құжаттардың жоқтығына өкініш білдіреді.
      Комитет қатысушы мемлекетке өзінің келесі мерзімдік баяндамасында адам құқығы бойынша Комиссияның және Өкілеттіліктің әрекет ету ролі туралы ақпаратты енгізуін ұсынады. Одан басқа, Комитет қатысушы мемлекетке адам құқығын қорғайтын және осы жұмыстарды қорғайтын мемлекеттік мекемелердің статусына қатысты Принциптерге сәйкес ұлттық тәуелсіз құқық қорғау органын құру туралы мәселені қарастыруға шақырады.
      Қазақстан Республикасының Президенті өзінің 2003 жылғы 19 наурыздағы N 1042  Жарлығымен адам құқықтары бойынша комиссия құрды. Ол Елбасы жанындағы кеңестік отырыстық орган болды. Бүгінгі күні оның құрамында әр түрлі этникалық топтардан тұратын, ұлттармен саяси кәсіби, және қоғамның ведомствалық ерекшелігін көрсететін 22 адам бар.
      Комиссияның негізгі міндеттері:
      1) Қазақстан Республикасының Президенті оның конституциялық статусын адам құқығы мен бостандығының кепілдігін туғызатын және Қазақстан Республикасының азаматтарының конституциялық статусын жүзеге асыруына жағдай жасау;
      2) адам мен азаматтың құқығы мен бостандығын қамтамасыз ететін жетілдірілген механизм құруға ықпал ету;
      3) орталық және жергілікті мемлекеттік органдардың мемлекеттік бағдарламаларды адам мен азамат құқығын бостандығын қорғаудағы саясатын жүргізуге ықпал ету;
      4) сондай-ақ адам құқығын қамтамасыз ету саласында халықаралық қызметтестікті нығайтуға ықпал ету.
      Бүгінгі күні Қазақстан жаңа демократиялық қайта өрлеу кезеңінде тұр. 1990 жылдың қазанында жарияланған мемлекеттің егемендігі туралы Декларацияда зайырлы демократиялық мемлекет құру принципі қоғамның экономикасын, саяси, қоғамдық және рухани өмірін қайта құруды, сондай-ақ, тиісті құқықтық базаны қалыптастыруды талап етті.
      Адам құқығы саласындағы әрекет етудің формаларының бірі республиканың халықаралық стандарттар мен принциптерге бағытталған республика аумағында адам құқығын қорғау принципін енгізу болмақ.
      Бұрын қабылданған Қазақстан Республикасы Заңдары " Діни бірлестіктердің бостандығы туралы " (1993 жыл), " Саяси қуғын сүргін құрбандарын реабилитациялау ", " Азаматтарға психикалық көмек көрсетілген жағдайда оған көмек пен кепіл беру туралы " (1992 жыл), " Тұрғындардың көші қоны туралы " (1997 жыл), басқа да халықаралық құқық қорғау нормаларын қамтыған басқа да заңдар, ол республиканың адам құқығы ісіне маңызды көңіл бөлуі болып табылады.
      Сонымен қатар, Қазақстанның халықаралық конвенцияны және келісімді қабылдауына байланысты ұлттық заңнаманы тиісті түрде сәйкестендірудің шараларын жүргізу керек.
      Экономикалық реформалаудың қиындықтарына байланысты тұрғындардың өмірі азаматтардың әлеуметтік-экономикалық құқықтарын қамтамасыз ету деңгейі де жақсармай отыр.
      Қазақстан Республикасының тәуелсіздік алған жылдарында қоғамдық-саяси тұрақтылық адам құқығы мен бостандығының жалпыға ортақ жағдайын туғызу оны құрметтеу мен іске асыруға сенімді жағдайлар туғызады.
      2002 жылдың 19 қыркүйегінде Қазақстан Республикасының Президентінің "Адам құқықтары жөніндегі лауазымдық Өкілеттікті бекіту туралы"  Жарлығымен Қазақстан Республикасының адам құқығы жөніндегі Өкілетті институты құрылды.
      Қазақстан Республикасындағы адам құқықтары бойынша өкілетті институттың статусын сараптау Қазақстанда ерекше арнайыландырылған омбудсмен моделінің бар екендігі туралы айтуға мүмкіндік береді. Қазақстандық моделдің Өкілеттіліктің екі түрлі тағайындалу әдісін синтездеу, адам құқықтары бойынша Өкілеттілік туралы Қазақстан Республикасының Президентінің 2002 жылғы 19 қыркүйектегі Жарлығымен бекітілген Ережеге сәйкес (одан әрі Ереже) лауазымға Палата Парламенттерінің Комитеттерімен кеңескеннен кейін тағайындалады. Сонымен қазақстандық Конституция бойынша Президенттен шығатын өз билігін алған соң бірде бір билік тармағына кірмейтін Парламентке де Өкілетті атқарушы және заң шығару тармақтарынан тәуелсіз.
      Өкілеттіліктің құзыры мен оның статусы Президент Жарлығымен бекітілген. Институттың тәуелсіздігі құқықтық процедуралармен кепілденген: тағайындау және лауазымнан алу тәртібі Өкілеттіліктің (5 Ереже) қызметіне заңсыз араласу, сондай-ақ Ережеде тура көрсетілген тәуелсіздік принциптерімен кепілденеді.
      Институттың саяси бірегейлігі Өкілеттіліктің өз өкілеті барысында саяси партияларға және басқа да қоғамдық бірлестіктерге мүшелігін тоқтату, сондай-ақ барлық мемлекеттік органдардың қаралатын мәселелерінің нақты бір аяда ғана қаралуымен, одан басқа саяси маңызды шешімдердің қабылдануға тек саяси маңызды шешімді қабылдауға жауапты: Қазақстан Республикасы Президенті, Қазақстан Республикасы Парламенті және оның депутаттары, Үкімет, Конституциялық Кеңес, Бас Прокурордың, Орталық сайлау комиссиясының, Қазақстан Республикасының соттарынан басқа. (18 Ереже). Ол Өкілеттілік әрекет ететін алайда жобаланбайтын заңнаманың аясында түскен шағымды топтың әрекеттерінің Қазақстан Республикасында қолданылатын құқық талаптарына сәйкес еместігі көзқарасымен бағалауға әкеп соғады. Ол Өкілеттілікті Қазақстан Республикасы адам құқығы мен бостандығына қатысты заңнаманы жетілдіруге ықпал ету мүмкіндігі мен қорғау әдістері мен формаларынан айырмайды, оның жалпы қабылданған халықаралық құқықтар принциптері мен нормаларынан айырмайды (19 Ереже).
      Ереженің 21-бабына сәйкес Өкілетте қоғамдық маңызы көп жағдайларда өзінің жолдауын Президентке, Парламентке немесе Үкіметке жіберуге құқылы. Аталған өкілеттілік Өкілеттігі адам құқығына нұқсан келтіретін жағдайда саяси маңызды шешім қабылдауға қатысуға мүмкіндік береді. Сонымен Өкілеттінің жалпы түрдегі заңнамалық регламенттілігі саяси индифференттігіне қол жеткізіледі.
      Өкілеттінің ерекше функциясы адамдардың құқығының бұзылуы бойынша оны қалпына келтіру болып табылады. Сонымен қатар адам құқығын кеңейтуге байланысты бірнеше функциялар бар, олар білім беру әрекеттері, адам құқығы саласында халықаралық қызметтестік, мониторингілік және аналитикалық қызмет олар Париждік принциптермен қарастырылған ұлттық мекеменің функциялар тізіміне сәйкес келмейді.
      Өкілеттінің актілері Ереже логикасына сәйкес қарапайым актілерге және әсер ету актілеріне бөлуге болады. Біріншінің санатына сұраулар мен хат жолдаулар кірсе, ал екінші санатқа ұсыныстар кіреді (24 Ереже). Алайда олардың барлығы нақты рекомендациялау сипатында болады. Кейде сұраныста егер адам құқығы бұзылғандығы нақтыланатын болса, бұзылған құқықты қалпына келтіруге нақты нұсқау береді. Париж принципі ұлттық мекеменің императивтік өкілеттігін нұсқамайды. Өкілеттінің Әрекетін Ереженің 30-тармағына сәйкес Ұлттық орталық қамтамасыз етеді, ол ақпараттық-аналитикалық, ұйымдастырушылық-құқықтық және басқа да Өкілеттінің Париждік принциптер талаптарына сәйкес Өкілеттінің ұлттық мекеменің әрекетін үзіліссіз қамтамасыз етіп отыратын инфроқұрылымның болуын қамтамасыз етеді. Сонымен қатар, Өкілеттінің әрекеттері халықаралық тәжірибеде қабылданған халықаралық стандарттар нормасына сәйкес келеді.
      Нақты азаматтың нұқсан келген құқын қалпына келтіру адам құқығын бұзуға жол берген мемлекеттік мекеменің әрекетінің тәжірибесін қайта қарауға стимулдауында. Өкілеттінің сұраулары мен ұсыныстарынан соң басқа да осындай жағдайларда азаматтарға аталған мемлекеттік органмен өзара қарым қатынас жасау барысындағы өз құқықтарын жүзеге асыруда қосымша күш керек емес. Одан басқа Өкілеттінің араласуы оның нақты бір жағдайды бағалауы қараудан бас тартқан жағдайдың өзінде шағым беруші шағым бойынша толықтай ақпарат алады. Шағымдармен жұмыс жүргізу, азаматтарды қабылдау институттың алғашқы кезектегі жұмыстары, ол мемлекеттік органдардың жұмыстарына мемлекеттік қызмет көрсету стандарттарын көтеруге ықпал етеді.
      Осындай шағымды қараудан тыс бағыттардың бірі және мағынасы жағынан адам құқықтары мәселелерімен байланысты бағыттардың бірі ол ағартушылық жұмыстар болып саналады. Өкілетті институты үшін тұрғындарға адамның құқығын өз бетімен қорғауға қажетті білім беру өте маңызды.
      Адам құқығын бұзудың алдын алуға бағытталған жұмыстардың екіншісі ол білім беру қызметі. Оқушыларды, студенттерді адам құқығын сыйлау мәдениетіне үйрету жақын арада дұрыс нәтижелерге қол жеткізуі мүмкін. Аталған жұмыс нақты білім беру әрекеті ретінде және бағдарламалар жасау, оқыту әдістемесін жүргізу, білім беру шараларын өткізу, оның ішінде ең бірінші кезекте оқытушылардың білімін көтеру жұмыстары жүргізіледі.
      Өкілеттінің аналитикалық әлеуетінің деңгейін арттыру үшін Эксперттік Консультациялық Кеңес сияқты құрылымдар құру қажет болды. Біріншіге тәжірибесі бар заңгерлер, ғалымдар, адвокаттар, басқа құқық қорғау құрылымдарының өкілдері кірді, екіншісіне - Астана қаласының ҮЕҰ мүшелері кірді. Эксперттік-аналитикалық әрекеттен өкілетті адам құқығын қорғаудағы неғұрлым көп проблема туындап тұрған саласындағы ақпараттарды жүйелеуге мемлекеттік органдардың жұмыстарындағы кемшіліктерді анықтауға еліміздің халықаралық келісімдерде Қазақстанның таныған құқық қорғау стандарттарына ықпал етуге мүмкіндік алады.
      Жұмыстың нақты бір бағыттары ретінде халықаралық ұйымдармен, үкіметтік емес сектормен және басқа да азаматтық қоғамды құрайтын органдармен бірігіп қызмет етуі болып табылады.
      Халықаралық өзара қызметтестік Өкілетті институтқа шетелде құқық қорғау тәжірибелерін, дәстүрін, құқық қорғау процесіндегі принциптерін қолдануға мүмкіндік береді. Бүгінгі күні адам құқығы ұлт құқығы категориясы болудан қалды және онымен санаспауға болмайды. Адам құқығы саласында халықаралық стандарттарды қолдану - ол прогрессивтік тәжірибеге бет бұру болмақ және қазіргі заманғы құқық қорғау тәжірибесінің объективтік қажеттілігі. Нақты осы үшін Өкілетті институт халықаралық құқық қорғау ұйымдарымен жұмыс жасауға көп көңіл бөледі.
      Өкілеттінің әрекетінде адам құқығын қорғауды Ережемен нақты түрде көрсетілген басымдылықтар жоқ. Сонымен қатар Қазақстан қосылған халықаралық келісімдердің нормаларын имплентациялау қажеттілігіне байланысты 1979 жылғы әйелдерге қатысты барлық нәсілдік кемсітушіліктерді жою туралы Конвенция, 1984 жылғы жазалау мен көңіл аударудағы адами емес немесе оның ар намысына тиетін қинау мен басқа да қатал жазаларға қарсы Конвенция, 1989 жылғы бала құқығы туралы Конвенциясы, Азаматтық және саяси әлеуметтік, мәдени және экономикалық құқықтар туралы Халықаралық Пакт, сондай-ақ БҰҰ комитеттерінің Қазақстанға қатысты ұсыныстарын ескеру - қызметті арнайыландыруды талап етеді. Республиканың халықаралық міндеттерінде көрсетілген мониторингті сақтауды орындай отырып Өкілетті институтты әлеуметтік-ерекшеленген әлеуметтік тұрғыдан қорғалмаған топтардың құқығын қорғау бойынша жұмыстар жүргізудің бес бастамшылдық бағыттарын айқындады: балалар, әйелдер, мүмкіндігі шектелген қарт адамдар, пенитенциялық мекемелерде тұратын сотталғандар. Қоғамның бүгінгі күнгі жағдайы аталған тұрғындар тобы нақты көмекке зәру. Өздерінің құқықтарын әр түрлі себептерге байланысты қорғауға мүмкіндіктері болмай тұрып, олар Өкілеттінің ерекше көңіл бөлетін нысаны болмақ.
      14. Комитет мемлекет-қатысушының үкіметтік емес ұйымдарды мерзімдік баяндама дайындауды әзірлеуге тартуды күшейту туралы ақпараттың аздығын ескертеді. Және биліктің азаматтық қоғамның әрекетін шектеуге байланысты өзінің алаңдаушылығын білдіреді, оған нәсілдік кемсітуге қарсы мәселелермен айналысатын ұйымдар да кіреді.
      Комитетте азаматтық қоғамның ролінің Конвенцияның толықтай іске асыруының маңызды екенін астын сызып көрсетеді және мемлекет-қатысушыға - адам құқығын кеңейтуге ықпал ететін және нәсілдік кемсітушілікке қарсы азаматтық қоғам ұйымының әрекет етуіне барлық заңдық тәжірибелік әкімшілік бөгеттерді жоюды ұсынады. Одан басқа Комитет келесі мерзімдік баяндаманы дайындау кезінде солармен кеңесуін ұсынады.
      Қазақстан Республикасында адам құқығын қорғау мәселесімен бірнеше Үкіметтік емес ұйымдар (ҮЕҰ), адам құқығын сақтаудың және заңдылықты сақтаудың Қазақстандық халықаралық бюросы, Қоғамдық "Хартия за права человека", Алматы Хелсинг комитеті, Сөз бостандығын қорғаудың Халықаралық қоры "Әділ сөз". Олар Қазақстан Республикасы Президентінің жанындағы адам құқығы бойынша Өкілеттілікпен және басқа да бірнеше мемлекеттік құрылымдармен тығыз түрде қызметтеседі.
      Қазақстан Республикасының Үкіметі "үшінші сектордың" өкілдерін адам және азаматтардың құқын қорғау салаларындағы бастамаларына көп шақырады.
      15. Комитет мемлекет-қатысушыға Дурбан декларациясының сәйкес келетін ережесін ескеруге және Конвенцияны ішкі құқықтық жүйеде оның ішінде оның 2-7-баптарына қатысты қолданған жағдайда әрекет ету Бағдарламасын ескеруді ұсынады. Сонымен қатар өзінің келесі мерзімдік баяндамасына Дурбандық декларация мен Бағдарламаны ұлттық деңгейде қолдануды жүзеге асырудың тәртібін көрсетуді ұсынады.
      Қазақстан Республикасы интенсивті жұмыстар жүргізіп, басқа мемлекеттермен және аумақтық/халықаралық ұйымдармен қызмет жасауды ұлттық деңгейде нақты шаралар қабылдап отыр (Қазақстан БҰҰ Жоғары Комиссарының босқында ісі жөніндегі Басқармасымен және Халықаралық көші қон Ұйымымен, Халықаралық Қызыл ай мен Қызыл крест комитеттерімен) адам құқығын қорғау салаларында тығыз байланысып жұмыстар атқарып отыр (нәсілдік кемсіту, ксенофобия және осыған байланысты шыдамсыздық көрсету, әр түрлі пандемияларға ұшыраған адамдарға деген көзқарас тағы басқа).
      Қазақстан Республикасының бейбітшілік қоғамдастығының мүшесі ретінде Қазақстан Республикасы босқындардың мәселелерін мемлекеттің көші қонға қатысты саясатына сәйкес шешеді. Бұл Қазақстанның таңдап алған курсының, БҰҰ Жарғысымен адам құқығының Жалпы Декларациясымен бекітілген дұрыс жалғасы болып табылады, ол Қазақстан Республикасының "Қазақстан Республикасының босқындар статусы туралы Конвенцияға және босқындардың статусына қатысты Хаттамаға қосылуы туралы" 1998 жылдың 15 желтоқсандағы Заңымен бекітілген.
      Босқындардың құқықтық жағдайлары Қазақстан Республикасы "Тұрғындардың көші қоны туралы" Заңымен реттеледі және басқа да Қазақстан Республикасы құқықтық актілерімен реттеледі. Қазақстан БҰҰ 1951 жылғы Конвенциясына және 1967 жылғы босқындарға қатысты Хаттамасына қосылды. Сондай-ақ Қазақстан Республикасы 1965 жылы 21 желтоқсанда қабылданған Халықаралық нәсілдік кемсітушіліктің барлық формаларын жоюдың Халықаралық конвенциясына қосылды.
      Босқындардың және оралмандардың құқықтарын қорғау проблемасын Қазақстан Республикасы тұрғындарының аталған топтарының мониторингісін жүргізу арқылы шешу және мемлекеттік органдарының білімін арттыруға бағытталған "Орталық Азияда пана жүйесін күшейту мақсатындағы әлеуеттің институционалдық дамуын күшейту бойынша әрекеті" жобасы, БҰҰ ЕСиУВКБ. Қазақстан Республикасында "Босқындар туралы" Заң жобасы талқылану үстінде. Осы мақсатта бірнеше министрліктер мүшесінен құралған және Қазақстан Республикасы ҰҚК мен Бас прокуратурадан тұратын жұмыс тобы құрылған. Аталған жұмыс тобының құрамына БҰҰ, ОБСЕ өкілдері және еліміздің қоғамдық бірлестіктерінің өкілдері енгізілген.
      Қазақстанда Үкімет деңгейінде адамды заңсыз шығару мен енгізу және адамды сатумен күрес мәселелер бойынша 2003 жылдың 26 қыркүйегінде құрылған комиссиясы жұмыс істейді. Комиссияның жұмыс тобы Қазақстан Республикасы Әділет министрлігі болып табылады. Сонымен қатар, Үкімет екінші рет Қазақстан Республикасы Үкіметінің адамдарды сатумен байланысты қылмыстардың алдын алу мен оның алдын алудың екі жылдық Жоспарын қабылдап отыр.
      БҰҰ трансұлттық ұйымдасқан қылмысына қарсы Конвенциясына және оны толықтыратын екі Хаттамасына қосылады. Осыған сәйкес заң жобасы талқыланып, Қазақстан Республикасы ІІМ "1926 жылдың 25 қыркүйегіндегі құлдық туралы Конвенциясын, 1953 жылғы 7 желтоқсандағы құлдық туралы Конвенциясына өзгерістер енгізу туралы Хаттамаға және құлдықты, құл сатуды жою туралы және салт дәстүрлер мен осы саладағы институттарды жою туралы 1956 жылдың 7 қыркүйектегі Қосымша Конвенцияға" қосылу жоспарлануда. Адамдарды сатуға қарсылық бойынша жұмыстар Қазақстан Республикасының Үкіметінің үнемі бақылауында тұр.
      Қазақстан азаматының Қазақстан Республикасының Конституциясы кепілдік ететін құқығы сақталып отыр. Әр адамның өз құқығы мен бостандығын жолдаудағы теңдігі кепілденген. Барлық деңгейдегі оқу орындарының оқу бағдарламаларында қаралған және ұлт аралық және нәсіл аралық тәрбие беру барысында әр түрлі шаралар өткізу орындалып отыр.
      Қазақстан Республикасының "Білім беру туралы" Заңының  3-бап сәйкес білім беру саласындағы мемлекеттің саясатының негізгі принциптері басқалармен қатар, Қазақстан Республикасының барлық азаматтарының теңдігі, барлық деңгейдегі білім берудің тұрғындардың барлығына бірдей мүмкіндігі болып табылады.
      Қазақстан Республикасының барлық азаматтары этникалық, нәсілдік діни, әлеуметтік шығуына қарамастан білім алуға тең түрде қол жеткізе алады оның ішінде туған тілінде. Қазақстан халықтарының Ассамблеясы жанында Қазақстан Республикасы аумағында тұрып жатқан Ұлттық мәдени орталықтар жұмыс істеп тұр. НКЦ жексенбілік мектептер жұмыс істейді, онда тілдер мен мәдениет және туған елінің тарихы оқытылады.
      Қазақстан - әлемдегі ең бір көп ұлтты мемлекет оған өзінің ішкі саясатын барлық ұлттар мен халықтардың мүдделерін қамти отырып жүргізу маңызды. Осыған сәйкес мемлекеттік саясатта этникааралық қатынастардың үндестігіне көп көңіл бөлінуде. Ұлттық саясаттың бірігуіндегі принцип ұлттық ерекшеліктерге құралмай азаматтыққа құрылған және өте қарапайым: біз барлығымыз біртұтас тәуелсіз Қазақстанның халқымыз.
      16. Сонымен қатар Комитет мемлекет-қатысушыға қоғам арасына өз баяндамасын оның ұсынылған күнінен бастап кең түрде таратуды және сондай түрде осы баяндама бойынша ескертулерді жариялауды ұсынады.
      Аталған ескерту есепке алынды. Қазақстан Республикасы Президентінің Әкімшілігі, министрліктер мен ведомствалар, халықаралық және үкіметтік емес ұйымдардың, Қазақстан халықтарының Ассамблеясы, ұлттық мәдени орталықтар, білім беру мекемелері, ғалымдар мен халықаралық сарапшылардың қатысуымен ұлттық баяндаманы қоғамдастыққа тарату саласында бірнеше шаралар өткізілді.
      17. Комитет мемлекет-қатысушы Конвенцияның 14-бабында көрсетілген факультативтік өтініш жасамағандығын ескертеді және осы мәселені қарастыруды ұсынады.
      Қазақстан Республикасы сыртқы істер министрлігі жанындағы Халықаралық гуманитарлық және халықаралық келісімдер бойынша Ведомствааралық Комиссияның адам құқықтары бойынша бесінші хаттамасына сәйкес Қазақстан Республикасы Президентінің Қазақстанның Нәсілдік кемсітушіліктің барлық нысандардың жою Халықаралық конвенцияның 14-бабына сәйкес Нәсілдік кемсітушіліктің барлық нысандарын жою жөніндегі Комитеттің құзыретін тану туралы Қазақстан Республикасының өтініші жөніндегі Халықаралық Конвенцияның көрсетілгендей нәсілдік кемсітудің барлық формаларын жою туралы Жарлығын дайындап Үкіметке енгізілуде.
      18. Комитет нақты түрде қатысушы мемлекеттен 1992 жылы 15 қаңтарда Бас Ассамблеяның он төртінші Кеңесінде қабылданған оны резолюциялауды 47/111 қолдаған Конвенцияның 8-бап 6-тармағындағы түзетулерді бекітуді ұсынады. Осыған байланысты Комитет Бас Ассамблеяның 57/194 резолюциясына сүйенеді, онда Ассамблея мемлекет-қатысушыны осы түзетудегі ұлттық процедураларды ратификациялауды жеделдетуге шақырады және Бас хатшыны онымен келісетіндіктері туралы шұғыл түрде мәлімдеуін ұсынады. Осындай шақыруды Ассамблея өзінің 58/160 резолюциясында көрсетті.
      Мемлекет-қатысушының он төртінші Кеңесінде 1992 жылдың 15 қаңтарындағы Халықаралық Конвенциядағы түзетулерге сәйкес жаңа тармақ 8-баптың 7-тармағы ретінде енгізілді "Аталған Конвенцияға сәйкес бекітілген Бас Ассамблеяның келісімімен БҰҰ қорынан осы жағдайларда Бас Ассамблея бекіткен Комитет Мүшесі сыйақы алады".

Қосымша

"Қазақстанда ұлттық қатыстылығы бойынша адам құқықтарын сақтау мәселесінің жағдайы" тақырыбы бойынша "Қазақстан. Құнарлы ұрпақ" қоғамдық бірлестігімен өткізілген
Социологиялық зерттеудің бағдарламасы

      I. Әдістемелік бөлім

      І.І. Тақырыптың өзектілігі

      Қазіргі таңда, жаһандану кезеңінде әр түрлі нәсілдердің, этностардың және ұлттардың адамдары арасындағы өзара қарым-қатынас мәселесі аса өткір. Нәсілдік, этникалық, ұлттық кемсітушілік мәселесі ешқашан жоғалмай, қандайда бір тарихи уақыт кезеңінде қалыптасқан саяси, әлеуметтік-экономикалық жағдайына байланысты белгілі бір дәрежеде әрқашанда болған.
      XX ғасырдың басы-ортасының қателіктері қайталамас үшін, Біріккен Ұлттар Ұйымы 1963 жылдың 20 қарашада нәсілдік кемсітулердің барлық нысандарын жою туралы Декларацияны жариялады (Бас Ассамблеяның 1904 резолюциясы (XVIII). Ол "барлық дүниежүзіндегі нәсілдік кемсітулердің барлық нысандары мен көріністерін тез ара жою қажеттілігін салтанатты түрде хабарлайды". Дүниежүзілік қауымдастық Бас Ассамблеяның резолюциясымен 2106 (XX) бекітілген 1965 жылдың 21 желтоқсанындағы "Нәсілдік кемсітулердің барлық нысандарын жою туралы халықаралық конвенцияны" қабылдады және 1969 жылдың 4 қаңтарында күшіне енді.
      Бүкіл дүниежүзіндегі, оның ішіндегі тәуелсіз Қазақстандағы, байқалған мәдениеттердің, тілдердің, және әр түрлі діни нанымдардың бірігуі, ұлттық тұтастылық пен этностың өзгешелігінің жоғалуына әкеле алады, ал бұл, өз кезегінде, қоғамдық ұлтаралық тенденциялардың дамыту себептерінің бірі. Оның нәтижесінде ұлтаралық, этникааралық, нәсіларалық қақтығыстар туындайды.
      Азаматтық қоғамды құруға талпынған әрбір тәуелсіз мемлекеттің міндеті - қалыпты отаншылдық пен национализмнің арасындағы шекараны бұзбай, мақсатты жұмысты тұрақты түрде ынталандыру.
      Қазақстандық ұқсастықты қалыптастыру және нығайту үшін, этникааралық гармониялық қатынастарды дамыту үшін, Қазақстанда тұратын барлық этникалық топтар мәдениеттерінің өзара әрекеттесуі үшін Қазақстан халықтарының Ассамблеясы, сондай-ақ көптеген ұлттық-мәдениеттік бірлестіктер құрылды.
      Бұндай бағыттың өзектілігін Қазақстан Республикасы Президенті Н.Ә.Назарбаев белгіледі: "... Ұлтаралық бірлік баршамыздың қауіпсіздігіміздің, тұрақтылығымыздың, Қазақстанның экономикалық және саяси дамуының негізі әрі азаматтық және жалпыұлттық келісушілікті сақтау болып табылады және елдегі бейбітшілік пен тыныштылықты қамтамасыз етеді. Қазақстан Республикасының дүниежүзіндегі 50 бәсекеге жарамды елдердің санына кіру үрдісі болып жатқанда бұл бағыттағы жұмыс өзекті...".

      1.2. Проблемалық жағдай
      Қазіргі тәуелсіз Қазақстанда көптеген ұлттар бірге тату өмір сүре алатын ерекше жағдайда яғни, Қазақстан көпұлтты және көп конфессиялы ел болып табылады. Бірақ тұрақтылықты қолдау үшін заңдылықты жетілдіруге, қабылданған заңдарды жүзеге асыру механизмін жақсартуға бағытталған тұрақты жұмыс, мемлекеттік органдардың үздіксіз түсіндірмелі жұмысы, адам құқықтарын қорғаумен, тілдер мен ұлттық мәдениеттерді дамытумен және тағы басқамен айналысатын үкіметтік емес ұйымдардың іс-әрекеттерінің белсендіруі қажет.

      1.3. Зерттеу мақсаты
      Қазақстанда адам құқықтары нәсілдік, ұлттық және этникалық белгілері бойынша сақталынатындығын анықтау.

      1.4. Зерттеу міндеттері
      Қазақстан аумағында этникалық азшылықтарға қатысты нәсілдік кемсітулердің қандайда бір белгілерінің болуын анықтау;
      1. Түбірлі ұлттың Қазақстанда тұратын этникалық азшылықтарға толеранттық дәрежесін анықтау;
      2. Адамдардың ұлттық белгілері бойынша өздерінің құқықтары мен бостандықтары туралы хабардарлықтарының деңгейін анықтау;
      3. Әр түрлі этникалық топтардың құқықтары мен бостандықтары қай облыстарда бұзылатындығын анықтау (ұлттық, этникалық белгілері бойынша).

      1.5. Зерттеу пәні
      Зерттеу пәні ретінде адамның құқықтары мен бостандықтарын бұзуын анықтау (ұлттық белгілері бойынша).

      1.6 Зерттеу нысандары
      Қазақстанның жеті облысының - Қарағанды, Ақмола, Шығыс-Қазақстан, Оңтүстік-Қазақстан, Қызылорда, Талдықорған, Ақтөбе облысының тұрғындары.

      1.6. Зерттеу гипотезалары
      1. Нәсілдік (этникалық, ұлттық негіздегі) сияқты кемсітулер Қазақстанда кездеспейді.
      2. Анықталған нәсілдік кемсітулердің фактілері жеке және елдегі жағдайды шынайы көрсете алмайды.
      3. Қазақстанда ұлттық белгілері бойынша жабық түрдегі кемсітулер бар.
      4. Қазақстанда ұлттық белгілері бойынша (этникалық, нәсілдік белгілері) анық көрініс тапқан кемсітулер кездеседі.

      II. Тәсілдік бөлім

      2.1. Алғашқы социологиялық ақпаратты жинау әдістері
      Социологиялық ақпаратты жинау әдістері - сұрау. Сұраудың түрі-сауалнамалау.

      2.2. Зерттеуді өткізу орны, уақыты, құралдардың атауы
      Сауалнама Қазақстанның бес аймақтарында (орталық, солтүстік, батыс, шығыс, оңтүстік аймақтар), 1 - 30 тамызға дейін өткізілді.
      Сауалнама: "Қазақстандағы ұлттық белгілері бойынша адам құқықтарын сақтау мәселесінің жағдайы".

      2.3. Құралдардың сипаттамасы:
      Сұрақтардың барлығы - 30 мазмұны бойынша: мінез-құлқы фактілері туралы - 10
      N 5, 7, 8, 9, 11, 12, 13, 14, 15, 19 
таным фактілері бойынша - 12
      N 3, 4, 6, 10, 16, 17, 18, 20, 21, 22, 23, 24
сауалнамаға жауап берушінің тұлғасы туралы - 6
      N 25, 26, 27, 28, 29, 30
нысаны бойынша: жабық - 26
               ашық - 4

      2.4. Таңдау:
      2558 адам (100%) сұралды, олардың ішінен
      (25) 963 (37,6%) қазақ
      935 (36,5%) орыс
      169 (6,6%)украин
      58 (2,2%) өзбек
      110 (4,3%)неміс
      277 (10,8%) басқа ұлттардың өкілдері (әзербайжандар, армяндар, белорустар, грузиндар, дұнғандар, еврейлер, кәрістер, күрдтер, лезгиндар, литвалықтар, молдавандар, мордвалар, поляктар, тәжіктер, түрікмендер, ұйғырлар, цыгандар, шешендер, шуваштар).
      46 (1,8%) сауалнамаға жауап бергендер осы бағананы толтырмады.
      (26) 949 адам (37%) 18-ден 29-ға дейінгі
      518 адам (20,2%) 30-дан 36-ға дейінгі
      435 адам (16,9%) 37-ден 45-ке дейінгі
      288 адам (11,2%) 46-дан 54-ке дейінгі
      184 адам (7,2%) 55-тен - және одан жоғары
      184 адам (7,2%) осы бағананы толтырмады.
      (27) 1582 сауалнамаға жауап бергендер (31,8%) - әйел адамдар
      907 сауалнамаға жауап бергендер (35,4%) - ер адамдар
      69 сауалнамаға жауап бергендер (2,7%) осы бағананы толтырмады.

      (1 кестені қарау)

(диаграмманы қағаз мәтінінен қараңыз)

      1 Кесте. Жыныстық-жастық көрсеткіштер
      (28) 378 сауалнамаға жауап бергендер (14,8%) орта білімдері бар
      916 сауалнамаға жауап бергендер (35,8%) арнайы орта білімдері бар.
      1134 сауалнамаға жауап бергендер (44,3%) жоғары білімі бар.
      130 сауалнамаға жауап бергендер (5%) осы бағананы толтырмады.
      (29) 1980 сауалнамаға жауап бергендер (77,4%) қала тұрғындары (Абай, Ақтау, Алматы, Астана, Есіл, Қарағанды, Қарқаралы, Көкшетау, Қостанай, Қызылорда, Павлодар, Пришахтинск, Семей, Степняк, Теміртау, Өскемен, Орал қ.қ.);
      544 сауалнамаға жауап бергендер (22%) ауыл және кенттердің тұрғындары (Ақкөл, Бейбітшілік, Гагарина, Егіндібұлақ, Қарабас құрылыс, Жаңа-Арқа, Заря, Мақпал, Марқакөл, Невалық, Приреесная, Еңбекшілер, Топар, Ушаново);
      36 сауалнамаға жауап бергендер (1,4%) осы бағананы толтырмады.
      (28) 2409 сауалнамаға жауап бергендер 94,1%) Қазақстан Республикасының азаматтары;
      49 (1,9%) сауалнамаға жауап бергендер (1,4%) осы бағананы
      толтырмады.
      Таңдау түрі - зілзала. Байқау бірлігі болып, Қазақстанның бес
      аумақтарында мекен ететін адамдардың контингенті.

      2.5. Эмпирикалық мәліметтерді өңдеу әдісі
      Эмпирикалық мәліметтерді өңдеу әдісі - қол әдісі.
 
         2.5. Зерттеудің тәжірибелік мәні 
      Осы материал мемлекет саясатының ұлттық мәселелерімен айналысатын мамандар үшін нақты тәжірибелі мәнді.

      2.7. Сауалнама

Құрметті сауалнамаға жауап беруші!

      Біздің ұйымымыз "Қазақстандағы ұлттық белгілері бойынша адам құқықтарының сақталуы туралы мәселесінің жағдайы" тақырыбына зерттеу жүргізіп отыр. Сізге жауап беруге тиісті сұрақтар ұсынылады. Тиісті жауаптың нұсқамасын дөңгелетуіңізді сұраймыз. Зерттеу анонимді сипатқа ие, алынған мәліметтер жалпылай түрде беріледі. Сізді сауалнамаға қатысқаныңыз үшін алдын ала алғысымызды білдіреміз!.
      1. Сіз Қазақстандағы адам құқықтарын қорғаумен айналысатын ұйымдарды білесіз бе?
      А) иә       Ә) жоқ       Б) жауап беруге қиналып тұрмын.
      2. "Иә" болса, бұл қандай ұйымдар?
      А) ____________________________________________________
      3. Сіздің ойыңызша кемсіту дегеніміз не?
      А) _____________________________ Ә) білмеймін.
      4. Сіздің көзқарасыңыз бойынша Қазақстанда ұлттық белгілерге байланысты кемсітушілік мәселесі бар ма?
      А) иә, бұл мәселе қазіргі кезде өте өткір
      Ә) жоқ, біздің мемлекетімізде ондай мәселелер кездескен жоқ.
      Б) кемсітулер кездеседі, бірақ олардың кездесетін жағдайлары жекелей, және мен жағдайдың барлығын біле алмаймын
      В) олар күнделікті өмірде жабық және тұрақты түрде кездеседі.
      Д) жауап беруге қиналып тұрмын.
      5. Сізге Қазақстандағы ұлттық белгілері бойынша құқықтарды кемсіту жағдайлары белгілі ме?
      А) иә, белгілі, бұл барлық деңгейлерде кездеседі
      Ә) жоқ, белгілі емес.
      6. Егер Сіз Қазақстан аумағындағы қандайда бір ұлты (этнос, нәсіл) кемсітілді деп санасаңыз, онда қандай екенін көрсетіңіз (егер ондай болса, ұлтын, этносын, нәсілін көрсету)
      А) сіздің нұсқауыңыз ________________________
      Ә) менің ойымша, бұндай мәселелер Қазақстан үшін өзекті емес.
      7. Сіздің құқықтарыңыз бұзылса және кемсітілсе (ұлттық, этникалық, нәсілдік белгілері бойынша), Сіз сотқа жүгінесіз бе?
      А) иә, міндетті түрде
      Ә) жоқ, бұның қажеті жоқ
      Б) иә деп айтқаннан гөрі, жоқ шығар
      В) жоқ деп айтқаннан гөрі иә шығар
      Д) басқасы __________________________
      8. "Жоқ" болса (сотқа жүгінбеген жағдайда), неге?
      А) тиісті заңдардың жоқтығы
      Ә) бұндай істер іс жүзінде болмайды
      Б) мен Қазақстандық сот жүйесіне сенбеймін
      В) уақытты бос жібересің, бәрі бір түкте шықпайды.
      Д) басқасы ________________________________
      9. Сізде достарыңыз бен жақын таныстарыңыз арасында басқа ұлттың (Сіздікі емес) тұлғалары бар ма?
      А) иә, әрине       Ә) жоқ       Б) басқасы ________________
      10. Сіз аралас некелерге қалай қарайсыз?
      А) оң қараймын Ә) теріс қараймын Б) бейтарап Г) жауап беруге қиналып тұрмын
      11. Сіздің балаңыз басқа ұлттың адамымен неке қиса, сіз теріс қарайсыз ба?
      А) иә, мен мүлдем теріс боламын
      Ә) жоқ, адамның ұлтына мен ешқандай көңіл бөлмеймін
      Б) жауап беруге қиналып тұрмын
      12. Сіз өзіңіздің балаңызды мемлекеттік тілде үйрететін мектепке бересіз бе?
      А) ондай қажеттілік бар
      Ә) Жоқ, бұнда қажеттілік жоқ
      Б) жауап беруге қиналып тұрмын
      В) басқасы _____________________________
      13. Сізге мемлекеттік тілді үйрену қол жетімді ме?
      А) иә       Ә) жоқ       Б) бұл сұрақ мені қызықтырмайды
      14. Сізге туған тіліңізді үйрену қол жетімді ме (жергілікті тұрғындар еместерге)?
      А) иә Ә) жоқ
      15. Сіздің ұйымыңызда жергілікті ұлттарға қарағанда, жергілікті емес ұлттардың тұлғаларын жиірек жұмыстан шығарады деп есептейсіз бе?
      А) иә Ә) жоқ Б) басқасы__________________________
      16. "Иә" болса, сіздің ойыңызша, бұл тек ұлттық белгілері бойынша бола ма әлде мемлекеттік тілді білмегендіктен бе?
      А) мемлекеттік тілді білмегендіктен деп есептеймін
      Ә) ұлттық белгілері бойынша деп есептеймін
      Б) бұл әр түрлі себептерге байланысты және ұлттың бұл жерде ешқандай қатысы жоқ
      17. Сіздің көзқарасыңыз бойынша, жергілікті емес ұлттардың өкілдері жергілікті ұлттардың тұлғалары сияқты жоғарғы шенге тұра ала ма?
      А) Иә, олардың мүмкіндіктері бірдей.
      Ә) Ол бұл шенді тек мемлекеттік тілді білмеген жағдайда ғана ала алмайды
      Б) Жоқ, оның мүмкіндіктері аздау
      18. Жергілікті емес ұлттардың өкілдерінде жұмысқа тең қол жетімдіктері бар ма?
      А) иә, жұмысқа түсу үшін бірдей мүмкіндіктер орнатылды
      Ә) жоқ, егер сен жергілікті емес ұлттың тұлғасы болсаң, жұмысқа түсу қиынырақ түседі
      Б) жоқ деп айтқаннан гөрі иә шығар
      В) иә деп айтқаннан гөрі, жоқ шығар
      19. Сіз құқық қорғау органдары тарапынан ұлттық, этникалық негіздегі құқықтарды кемсіткен жағдайларымен кездестіңіз бе?
      А) жоқ, бұндай жағдайларды кездестірмедім
      Ә) иә, ондай жағдайлар жиі кездеседі
      Б) ондай жағдайлар жекелей.
      20. Қазақстандағы әр түрлі конфессиялардың көптігі ұлтаралық қатынастарға теріс ықпал етеді ме?
      А) иә, көптеген конфессиялардың болуы ұлтаралық қақтығыстардың пайда болуына әкеледі
      Ә) керісінше, ұлтаралық төзімділіктің деңгейін жоғарлатуына оң ықпалын тигізеді.
      Б) жауап беруге қиналып тұрмын
      21. Сіздің қандайда бір дінге бейілділігі кемсітудің себебі бола ала ма?
      А) иә       Ә) жоқ       Б) дінге сенбеймін
      22. Сіздің ойыңызша, Қазақстандағы кепіл етілген құқықтар мен бостандықтардың барлығы сақталады ма?
      А) иә
      Ә) жоқ, олар жүйелі түрде бұзылады
      Б) мен барлық құқықтарымды білмеймін, сондықтан да жауап беруге қиналамын
      В) басқасы _______________________
      23. Сіз "Нәсілдік кемсітулердің барлық нысандарын жою туралы Халықаралық Конвенциясымен" таныссыз ба?
      А) иә, маған таныс
      Ә) мен оның бар болуы жөнінде естідім, бірақ оның мазмұнын білмеймін
      Б) жоқ, ондай құжат туралы естімедім
      24. Сіздің ойыңызша, Қазақстан Республикасы азаматтарының құқықтары мен бостандықтарын сақтау үшін мемлекет пен үкіметтік емес ұйымдар қандай шаралар қолдану керек?

Ұлты:

Қазақ

Орыс

Украин

Өзбек

Неміс

Жасы:

18-29

30-36

37-45

46-54

55-және
одан жоғары

Жы-
нысы:

әйел ад.

ер ад.

Бі-
лімі:

Орта (мектеп)

Арнайы
орта
(училище,
колледж)

Жоғарғы (институт,
университет, академия)

Тұрғылықты
жері:

Қала-

Ауыл-

Азаматтығы:

Қазақстан
Республикасы
азаматы

Қазақстан Республикасы
азаматы емес

       III. Аналитикалық бөлім

       Алынған мәліметтерді өңдеу:
      Бұл зерттеудегі мақсатқа жету сұрақтарына 3 нұсқау берілген. Оларды салыстыруда сауалнамаға жауап берушінің осы мәселеге көзқарасын анықтауға болады: бұл сұрақ бойынша ақпараттандырылуының жағдайы, бұл сұрақ бойынша өз ойы, істің іс жүзіндегі жағдайы. Сонымен қатар, бірнеше тақырыптық бөлімдер ерекшеленді: сауалнамаға жауап берген тұлғасы жөніндегі жалпы мәліметтер, негізгі сұрақпен байланысты мәселелер: жұмысқа тұру, тіл мәселесі, сауалнамаға жауап берушіні мәселе бойынша ақпараттандыру, соттық-құқықтық жүйе, дін мәселелері, жеке сипаттағы сұрақтар.
      (3) Кемсіту дегеніміз не? деген сұраққа сауалнамаға жауап берушілердің 60%-ы бұл түсінік туралы өз ұғымдары бар, 27% - кемсіту не екенін білмейді.
      Салыстырмалы анализді өткізетін болсақ, онда 31,7%-і сауалнамаға жауап бергендер жоғарғы білімі бар, 19,1%-і арнайы орта білімі бар, 6,9%-і орта білімі бар тұлғалар терминге неғұрлым нақты анықтама бере алды. Осылайша, бұл сұраққа жауап беру тікелей түрде білім деңгейіне байланысты екенін көреміз.
      (4) Қазақстанда нәсілдік кемсітушілік бар ма? Деген сұраққа сауалнамаға жауап берушілердің ойлары келісе бөлінді: сұралған 100%- тен 31,9%-і бізде ондай мәселе кездеспейді, 29,5% - кемсітулер бар, бірақ олардың кездесетіні жекелей және көрсеткіш ретінде бола алмайды деп жауап берді. Сонымен қатар, 7,4% сауалнамаға жауап берушілер кемсітулер ашық болмаса да, күнделікті өмірде кездеседі деп жауап берді. 4,5% сауалнамаға жауап берушілер бұл мәселе елде өзекті деген. Осылайша, 61,4% сұралғандар нәсілдік кемсіту мәселесі Қазақстанда жоқ, және жекелей оқиғалар елдегі осы мәселенің шынайы жағдайын көрсетпейді.
      (5) Қазақстандағы ұлттық белгілері бойынша кемсітулердің нақты оқиғалары деген сұраққа сауалнамаға жауап берушілердің көбісі (72,5%) ондай оқиғаларды кездестірмедік деді, бірақ 15,5%-і мәселемен қақтығысты немесе таныстардан осы мәселе жөнінде естіді деп жауап берді, 5,6%-і сұраққа жауап беруге қиналды.
      (6) Сауалнамаға жауап берушілерді олардың ойынша Қазақстанда нәсілдік белгілері бойынша кемсітілген ұлтты, этносты, нәсілді атауға тиіс ашық сұраққа жауап беруде келесі жауаптардың нұсқаулары алынды: жауап бергендердің 72,3%-і бұндай мәселелер Қазақстан үшін өзекті емес деп есептейді.
      Сонымен қатар, Қазақстан аумағында этностардың қандайда бір өкілдері кемсітіледі деген қарама-қайшы ойлар да кездесті. Бұл 8,8% - қазақтар; 3,5% -орыстар; 2,6% - оралмандар; 1,7% - өзбектер; 1,5% - славяндар; 1,4% - "барлығы"; 1,2% - орыс тілді, 1,2% - кавказдар; 0,9% - еуропалық бейнелі тұлғалар; 0,8% - "қазақтардан басқалардың барлығы"; 0,3% - цыгандар (2 кестені көру).

Ұлттық белгілері бойынша кемсітулер

(диаграмманы қағаз мәтінінен қараңыз)

      Сауалнамаға жауап берушілердің екі жоғары көрсетілген сұраққа жауаптары республика тұрғын халқының жартысынан астамы кемсіту белгілерін мүлдем көрмейтінін көрсетеді. Сонымен қатар Қазақстан сияқты көпұлтты мемлекетте ұлттық негіздегі қақтығыстардың туындауы міндетті түрде болады. Кесте 2-ден қалыптасқан жағдайдың ұнамағандардың ішінде көбінесе жергілікті тұрғын халқының өкілдер, оның ішінде ауыл жерлерден келгендер (8,8%) мен оралмандар (2,6%), елдің солтүстік аумақтарына ауысқан және мекен ететіндер кездескенін көрсетеді.
      (1) Адам құқықтарын қорғауымен айналысатын ұйымдарды білесіз бе деген сұраққа 26,6%-і жауап бергендер біледі деп, 39,6%-і білмейді және 30,2%-і жауап беруге қиналып тұрмын деп жауап берді.
      (2) Қазақстан аумағындағы адам құқықтарымен айналысатын нақты қандай ұйымдарды білесіз деген сұраққа жауаптардың бірнеше нұсқаулары ұсынылды, бұл -
      - мемлекеттік құрылымдар (ҰҚК, ІІМ, прокуратура, аудандық, облыстық соттар, Қазақстан Республикасы Конституциялық соты, полиция, акиматтар, әділет органдары, терроризм бөлімі, тағы басқа);
      - мемлекеттік емес құрылымдар (сауалнамаға жауап берушілердің 7,4%-і әр түрлі үкіметтік емес ұйымдарды атады, олардың ішінде - кәсіпкерлердің ассоциациясы, Президент жанындағы адам құқықтары жөніндегі комиссия, тұтынушылардың құқықтарын қорғау, "Заң және сот әділдігі" адвокаттық конторалары, кәсіподақтар, УК УИС жанындағы адам құқықтары жөніндегі бөлімі, омбудсмен, Қазақстан халықтарының Ассамблеясы, "Невада-Семей" қозғалысы, сондай-ақ адам құқықтарына байланысты мәселелермен айналысатын ұйымдардың жетекшілерінің тектері аталды);
      - халықаралық ұйымдар (сұралғандардың 3,7%-і БҰҰ-ын, ОБСЕ-ні, омбудсменді, ЮНЕСКО-ны, Сорос қорын, Грин Пис-ті және тағы басқаны көрсетті).
      0,9% - сауалнамаға жауап берушілер Қазақстанда адам құқықтарын қорғауымен "Отан" атты әрекет етпейтін партиясы мен қазіргі "Нұр-Отан" партиясы айналысатынын көрсетті.
      Қорытындылай келгенде, сауалнамаға жауап берушілердің 100%-нің тек 0,6% сұралғандары ғана өзінің тұрғылықты жеріндегі адам құқықтарын қорғауымен айналысатын үкіметтік емес ұйымдардың жетекшілердің тектерін атай алды.
      (3) "Нәсілдік кемсітулердің барлық нысандарын жою туралы Халықаралық Конвенциясы" туралы тұрғын халықтың ақпараттануы жөнінде сұраққа 11,1% сұралғандары бұл құжатпен таныс екенін, 35% - оның бар болуы туралы естіді, бірақ оның мазмұнын білмейді деп, 50,3%-і - бұндай құжат туралы білмейміз деп жауап берсе, 3,4% - бұл сұраққа жауап бермеді.
      Сауалнамаға оң жауап бергендердің қызметі (11,1%) талқыланатын мәселемен тікелей байланысты екенін белгілеу қажет.
      (7) Әрі қарай сауалнамаға жауап берушілерге ұлттық белгілері бойынша құқықтары мен бостандықтары бұзылған жағдайда олармен жасалатын іс-әрекеттері жөнінде сұрақтар қойылды. Сұралғандар міндетті түрде сотқа жүгінеді - 32,5%; "жоқтан "гөрі "иә" -14,5%, "иәдан" гөрі "жоқ" - 22,3%, бұдан т.к шықпайды деп есептегендіктен, сотқа жүгінбейді - 24,9%.
      (8) Олар сотқа неге жүгінбейді деген сұраққа келесі жауаптар алынды: тиісті заңдардың жоқтығы - 4,5%, бұндай істер іс жүзінде кездеспейді - 11,6%, сот жүйесіне сенім жоқ - 7,1%, уақытты (ақшаны, денсаулығын) бос кетіреді - 27,6%.
      (19) Әрі қарай мынандай сұрақ қойылды: Сіз ұлттық, этникалық белгілеріне байланысты құқық қорғау органдардың тарапынан құқықтарды кемсіту жағдайларымен кездестіңіз бе: 54,5% сауалнамаға жауап берушілер "жоқ" деп жауап берді; 7,8% - ондай жағдайлар кездеспеді; 35,1% - бұндайлар жекелей түрде кездеседі деп жауап берген.
      (22) Қазақстанда Сіздің кепіл етілген құқықтарыңыз бен бостандықтарыңыз сақталады ма деген сұраққа жауаптардың келесі нұсқаулары көрініс тапты (кесте 3 қарау):

Кепіл етілген құқықтар мен бостандықтар сақтала ма?

(диаграмманы қағаз мәтінінен қараңыз)

      (13) Мемлекеттің тіл саясаты мен мемлекеттік тілдің ролін жоғарлатуына байланысты келесі сұрақтар қойылды: Сізге мемлекеттік тілді үйрену қол жетімді ме? "иә" - 67,9% жауап бергендер, "жоқ" - 19%, "бұл сұрақ қызығушылық тудырмайды" - 11,2%.
      Сауалнамаға жауап берушілер өз талқылауларында мемлекеттік тілді оқытудың жоғарғы деңгейінің болуын қалайды, оқытудың жаңа интерактивті әдістерін қолдану қажет деген ойлар айтты.
      (14) Туған тіліңізді үйрену Сізге қол жетімді ме деген сұраққа (жергілікті ұлттарға қатысты емес) көбісі - 65,8% - оң, 11,8% - сауалнамаға жауап берушілер "жоқ" деп жауап берді.
      (12) Осылайша, сұралғандардың 56,2% -і өзінің баласын мемлекеттік тілдегі оқуындағы мектепке беруге дайын; олардың 27,6% қазақтар, 28,6% жергілікті емес ұлттардың өкілдері, 15,8% сұралғандар мемлекеттік тілде оқытылатын мектептерде білім деңгейінің төмендігіне орай оң жауап беруге қиналды.
      (18) Жергілікті емес ұлттардың өкілдері жұмысқа түсулеріне бірдей қол жеткізе ала ма деген сұраққа сауалнамаға жауап берушілердің жартысы (50,6%) - "иә, жұмысқа тұруға тең мүмкіндіктер бар" деп, 17,4% "жоқтан гөрі иә шығар" деп жауап берді, 12,9% - "иәдән гөрі, жоқ шығар", 16% сұралғандары - "сен жергілікті ұлттың адамы болмасаң, жұмысқа түсу қиынырақ түседі" деп жауап берді (кесте 4 қарау).

Жергілікті ұлттардың өкілдері жұмысқа түсулеріне бірдей қол жеткізе алады ма?

(диаграмманы қағаз мәтінінен қараңыз)

      Кесте 4. Жұмысқа бірдей қол жетімдік
      (17) Кемсіту белгілері болған қоғамда жұмысқа түсу үрдісі, қандайда бір жоғарғы шенді, лауазымды алу қиынға түседі, ал жергілікті емес тұрғын халқының мәртебелік ұстанымдары мен артықшылықтары бар шендер/лауазымдар іс жүзінде қол жетімсіз. Проблемалық жағдайды анықтау үшін келесі сұрақ қойылды:
      Жергілікті емес ұлттардың өкілдері, жергілікті ұлттардай, қандайда бір шенді алуға бірдей мүмкіндіктері бірдей ме? 56,8% сауалнамаға жауап берушілер "мүмкіндіктері бірдей"; 13,9% -і "мүмкіндіктері азырақ" деп жауап берді, бұл көбінесе мемлекеттік қызметке байланысты.
      Қазақстанның аумағында жұмыс істейтін халықаралық ұйымдар мен трансұлттық компаниялары жөнінде сөз қозғалған кезде, бұл ұйымдардың жетекшілері "қазақ" еместерге басымдылық береді. Сонымен қатар 25,9% сауалнамаға жауап берушілер ізденуші мемлекеттік тілді білмесе, ваканттық орнын ала алмайды деп есептейді.
      (15) Сіздің ұйымыңызда жергілікті ұлттардан гөрі жергілікті ұлттардың адамдарын жиі жұмыстан шығарады деп есептейсіз бе деген сұраққа - 13,3% сұралғандар "иә" деп жауап берсе, сауалнамаға жауап берушілердің көбісі - 76,9% - бұл нанымды жоққа шығарып, барлығы жетекші мен жұмыскердің кәсіпқойлығына байланысты деп көрсетеді.
      (16) Ұлттық белгілеріне байланысты жұмыстан шығару жағдайлары кездеседі деп есептегендердің ішінен (13,3%) сұралғандардың ішінде бұл ұлттық тегіне байланысты (9,7%) және бұл мемлекеттік тілді білмегендіктен болады деп жауап берді, 27% сұралғандары жұмыстан шығарулар орын алса да, әр түрлі себептерге байланысты және бұнда ұлттың ешқандай қатысы жоқ деп есептейді.
      (20) Дүниежүзінде қазіргі жанжалдарда негізгі идеологиялық күш салынғандықтан және жанжалдардың катализаторы болып табылғандықтан, Қазақстандағы конфессиялардың (діндердің) көптігі ұлтаралық қатынастарға теріс ықпалын тигізе ме деген сұраққа - тек 8% сұралғандары бір аумақтағы конфессиялар мен діндердің көптігі ұлтаралық араздылығына әкеледі деп жауап берсе, 33%-і керісінше бұл жағдай қоғамдағы жалпы атмосферасына оң ықпалын тигізеді және ұлтаралық төзімділік деңгейінің жоғарлауына әкеледі деп есептейді; 26,9% - бұл сұраққа жауап беруге қиналып тұрмын деп көрсетті.
      (21) Сіздің дінге деген бейілділігіңіз қандайда бір дінді кемсітудің себебі бола ала ма деген келесі сұраққа 73,4% -"жоқ" деп, сауалнамаға жауап берушілердің 2,5%-і - "иә" деп жауап берді; 13,7% - дінге сенбейтіндер; 8,1% - жауап бермеді (кесте 5 қарау).

Дінге деген бейілділік қандайда бір дінді кемсітудің себебі бола ала ма?

(диаграмманы қағаз мәтінінен қараңыз)

      Кесте 5. Діни факторы.
      (10) Аралас некелерге сауалнамаға жауап беруші қалай қарайды деген сұраққа 47,2% "оң", 16,3% "теріс", 29,8% бейтарапты, 3%-і "жауап беруге қиналып тұрмын" деп жауап берсе, 3,4% бұл сұраққа жауап бермеді. Алынған нәтиже сұралғандардың көбісі (77%) жалпы алғанда ұлтаралық некелерге оң/бейтарапты қарайды.
      Аралас некелерге "теріс" қарайтындардың (16,3%) ішінде 10,2% - жергілікті ұлттың өкілдері, 5,9% - жергілікті емес ұлттардың өкілдері.
      (11) Тәжірибелі іс-әрекеттерге байланысты балаңыз оның ұлтының адамымен неке қиса деген тексеру сұрағына 22,4% аралас некеге мүлдем қарсы болады деп, 51,8% адамның ұлты бұл жағдайда ешқандай мән бермейді деп жауап берді, 23,5% жауап беруге қиналды, 1,9% бұл сұраққа жауап бермеді.
      Аралас некеге мүлдем қарсы болғандардың ішінен (22,4%) - 12,9% - жергілікті ұлттың өкілдері болса, 6,1% - жергілікті емес ұлттардың өкілдері.
      Бұл мәселеде ұлттың ешқандай қатысы жоқ деп есептейтейтіндердің ішінен (51,8%) - 15,3% - жергілікті ұлттың өкілдері, 35,6% - жергілікті емес ұлттардың өкілдері (кесте 6 қарау).

Аралас некелерге қарым-қатынасы

(диаграмманы қағаз мәтінінен қараңыз)

      Кесте 6. Аралас некелерге қарым-қатынасы.
      (9) Өзінің қарым-қатынас шеңберінде басқа ұлттың (Сіздікі емес) тұлғалары бар ма деген сұраққа көбісі 89,0% "әрине, иә" деп жауап берсе, 8,5% "жоқ" деп жауап берді.
      (24) Қазақстан Республикасы азаматтарының құқықтар мен бостандықтарын сақтау үшін мемлекет пен үкіметтік емес ұйымдардың қолдануға тиесілі шаралар туралы ашық сұрақты өңдеу келесі неғұрлым жиі кездесетін жауаптардың нұсқаулары берілді:
      1) екі мемлекеттік тілді - қазақ және орыс тілдерін қабылдау;
      2) Мемлекеттік тілді игеруді жеделдетпеу;
      3) Мемлекеттік тілді мектептерде тереңдетіп оқытуды бастау;
      4) Даулар болмас үшін бір тілді (мыс. қазақ тілін) енгізу;
      5) Қазақстан Республикасы Заңы мен Конституциясын қатаң түрде
      сақтау, бұзылуда қатаң жазалау, сондай-ақ ұлттық белгілеріне
      байланысты жасалған қылмыстар үшін жазалау шараларын қатайту;
      6) Кемсітудің барлық жағдайларына жоғарлатылған көңіл беру;
      7) Тұрғын халықты құқықтары, бостандықтары мен міндеттері
      жөнінде БАҚ арқылы ақпараттандыру жұмыстары, сондай-ақ
      жасалған жұмысты мемлекеттік органдардың БАҚ-да, ҮЕҰ-да, тағы
      басқада көрсету, бұл тақырыпқа семинарлар, дөңгелек үстелдер
      мен конференциялар өткізу;
      8) Жергілікті емес тұрғын халықтың мемлекеттік мекемелер мен
      Үкіметте, негізгі орындарында, олардың мемлекеттік тілді білу
      жағдайында, пайызын арттыру;
      9) Төзімділікті тәрбиелеу, жастар арасында этникааралық,
      ұлтаралық бірлікті насихаттау;
      10) Паспортта/жеке куәлікте "ұлт" деген бөлімді алып тастау;
      11) Қос мемлекеттік азаматтықты енгізу;
      12) Сыбайлас жемқорлықпен күресу. Пара алу үшін жаза шарасын
      күшейту.
      59,5% - бұл сұраққа жауап бермеді.
      Жүргізілген социологиялық сауалнама келесі нәтижелер жасауға көмектесті:
      1. Сұралғандардың 7,4%-ы бұл мәселенің бар болуы жөнінде айтады, осылайша, Қазақстанда нәсілдік (этникалық, ұлттық белгілері бойынша) сияқты кемсітулердің бұндай нысандары жоқ деген гипотеза дәлелденбеді.
      2. Сұралғандардың 86,9%-і ұлттық белгілері бойынша қатты өрнектелген кемсітулер мәселесі Қазақстан үшін өзекті емес, сәйкесінше, төртінші гипотеза расталды.
      3. Қазақстандағы барлық іс-әрекеттерде ұлттық белгілері бойынша жасырылған кемсітулер бар деген үшінші гипотеза жекелей расталады. Бұл келесі жағдаймен түсіндіріледі: саяси және әлеуметтік-экономикалық жағдайдың жақсартылуы және осыған байланысты жергілікті тұрғын халықтың отаншылдық және ұлтшылдық сезімдерінің өсуі, төменгі дәрежелі білімдегі ауыл тұрғындары арқылы қала тұрғындарын көбейту, жүргізілетін тіл саясаты қоғамдағы шиеленісудің өсуіне әкеледі, бұл, өз кезегінде ұлтаралық қатынастарда көрініс табады. Сонымен қатар елде ұлттық белгілері бойынша кемсітулермен байланысты жағдайларды шешетін сот жүйесінің механизмі жеткілікті түрде жетілмеген. Тұрғын халқы өзінің құқықтары мен бостандықтары жөнінде аз ақпараттанған, бұл тұрғын халықтың осындай мәселелерді шешудегі белсенділігінің төмен болуында көрініс табады.
      4. Сауалнамаға жауап берушілердің кіші пайызы (5,5%) осы мәселемен кездесті немесе бар болғандығы жөнінде таныстардан естіді. Бірақ бұл тұрмыстық, тұлға аралық деңгейде және өмірдегі әр түрлі салаларында кездеседі. Қазақстандағы нәсілдік кемсітулер жекелей кездесетіні және олар елдегі шынайы жағдайын көрсете алмайды деген гипотеза расталады.