Қазақстан Республикасы демографиялық дамуының 2001-2005 жылдарға арналған бағдарламасы туралы

Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2001 жылғы 30 қазандағы N 1380 Қаулысы. Күші жойылды - Қазақстан Республикаксы Үкіметінің 2008 жылғы 1 желтоқсандағы N 1122 Қаулысымен

Күші жойылды - Қазақстан Республикаксы Үкіметінің 2008.12.01 N 1122 Қаулысымен.

"Қазақстан Республикасы мемлекеттiк демографиялық саясатының тұжырымдамасы туралы" Қазақстан Республикасы Үкiметiнің 2000 жылғы 17 тамыздағы N 1272 қаулысына сәйкес Қазақстан Республикасының Yкiметi қаулы етеді:

1. Қоса берілiп отырған Қазақстан Республикасы демографиялық дамуының 2001-2005 жылдарға арналған бағдарламасы (бұдан әрi - Бағдарлама) бекiтiлсiн.

2. Орталық атқарушы органдардың басшылары, облыстардың, Астана және Алматы қалаларының әкiмдерi Бағдарламаның iске асырылуын қамтамасыз етсiн және Қазақстан Республикасының Көшi-қон және демография жөнiндегі агенттiгiне жыл сайын 15 қаңтарға және 15 шілдеге оның орындалу барысы туралы ақпарат ұсынсын.

3. Қазақстан Республикасының Көшi-қон және демография жөнiндегi агенттiгi жыл сайын 25 қаңтарға және 25 шiлдеге Қазақстан Республикасының Үкiметiне Бағдарламаның iске асырылу барысы туралы жиынтық ақпарат ұсынсын.

4. Осы қаулы қол қойылған күнiнен бастап күшiне енедi және жариялануға тиiс.

Қазақстан Республикасының
Премьер-Министрі

Қазақстан Республикасы Үкіметінің
2001 жылғы 30 қазандағы
N 1380 қаулысымен
бекітілген

Қазақстан Республикасы демографиялық дамуының 2001-2005 жылдарға арналған бағдарламасы

Бағдарламаның паспорты

Атауы - Қазақстан Республикасы демографиялық
дамуының 2001-2005 жылдарға арналған
бағдарламасы

Әзiрлеу үшiн - "Қазақстан Республикасы мемлекеттiк
негiз демографиялық саясатының тұжырымдамасы
туралы" Қазақстан Республикасы Yкiметiнiң
2000 жылғы 17 тамыздағы N 1272 қаулысы

Негiзгi - Қазақстан Республикасының Көшi-қон және
әзiрлеушiлер демография жөнiндегi агенттігi

Мақсаты - Қазақстан Республикасының демографиялық
процестерiндегі келеңсiз үрдiстердi еңсеру
үшiн кешендi шешiмдердi әзiрлеу мен iске
асыру және осы негiзде халық санының
өсуiне қол жеткiзу

Мiндеттерi - Бала тууды тұрақтандыру және тууды өсiру;
халықтың өлiмiн азайту, денсаулық жағдайын
жақсарту; отбасы институтын нығайту;
көшi-қонның терiс сальдосын азайту;
халықтың өмiр сүру сапасын арттыру

Қаржыландыру - Бағдарламаны қаржылай қамтамасыз ету жыл
көздерi сайын әлеуметтiк салаға арнап көзделетiн
бюджет қаржысы есебiнен және Қазақстан
Республикасының заңнамасымен тыйым
салынбаған өзге де қаржыландыру көздерiнен
жүзеге асырылатын болады

Күтiлетiн - Бағдарламаны iске асыру 2006 жылға қарай
нәтижелер бала туу деңгейiнiң тұрақтануы мен
бiршама өсуiне, өлiм деңгейiнiң азаюы мен
халық өмiрiнiң күтiлген ұзақтығының
өсуiне, көшi-қонның терiс сальдосының
азаюына қол жеткiзуге мүмкiндiк бередi.
2001-2005 жылдар iшiнде халық санының
тұрақты өсуiне алғышарттар жасалатын
болады.

Кiрiспе

Қазақстан Республикасы демографиялық дамуының 2001-2005 жылдарға арналған бағдарламасы (бұдан әрi - Бағдарлама) "Қазақстан Республикасы мемлекеттiк демографиялық саясатының тұжырымдамасы туралы" Қазақстан Республикасы Yкiметiнiң 2000 жылғы 17 тамыздағы N 1272 қаулысына сәйкес әзiрлендi және 5 жылға есептелген.
Осы Бағдарламаны әзiрлеу халықтың сандық та, сапалық та дамуына жағдай жасау үшiн, тұтас алғанда, мемлекеттiк билiктiң барлық тармағының және қоғамның нысаналы, дәйектi қызметiн жүзеге асыру жөнiндегi бiрыңғай стратегия әзiрлеу қажеттiгiнен туып отыр.
Бағдарламада Қазақстанның демографиялық дамуының мақсаттары мен мiндеттерi айқындалған, сондай-ақ оларды iске асырудың негiзгi бағыттары мен тетiктерi белгiленген.
Бағдарлама ел халқының табиғи және ырықсыз қозғалысындағы негiзгi процестердi: өсiп-өнетiн денсаулық жағдайын жақсарту және бала тууды ынталандыру жөнiнде шаралар қабылдау жолымен бала тууды, өлiмдi және көшi-қонды реттеуге, халықтың өлiмiн азайтуға, көшi-қонды реттеуге бағытталған.
Демографиялық дамуда оң параметрлерге қол жеткiзу мемлекеттiң әлеуметтiк-экономикалық өмiрiнде неғұрлым маңызды аспектiлердiң бiрi болып табылады, өйткенi бұл елiмiздiң қорғаныс қабiлетiн және оның егемендiгiн қамтамасыз етуге, экономиканың одан әрi өсуi үшiн әлеует жасауға жәрдемдеседi. Қоғамның демографиялық дамуын мемлекеттiк реттеу қажеттiгi осыдан туындап отыр. Елiмiздiң халқын сандық та, сапалық та ұдайы өсiру рөлi мемлекеттiк мүдделер сатысында оның басты орында екендiгiнен туындайды.
Мемлекеттiк демографиялық саясат "Қазақстан - 2030" K972030_ Стратегиясында көзделген халықтың әл-ауқаты мәселелерiмен өзара тығыз байланыста. Стратегияның "Қазақстан азаматтарының денсаулығы, бiлiм алуы және игiлiгi" деген төртiншi басымдығын iске асыру мақсатында бiрқатар бағдарламалар: "Халық денсаулығы" мемлекеттiк бағдарламасы , "Бiлiм" мемлекеттiк бағдарламасы , Қазақстан Республикасында Дене тәрбиесi мен спортты дамытудың мемлекеттiк бағдарламасы , Қазақстан Республикасында Шағын кәсiпкерлiктi дамыту мен қолдаудың 2001-2002 жылдарға арналған мемлекеттiк бағдарламасы , Кедейлiкпен және жұмыссыздықпен күрес жөнiндегi 2000-2002 жылдарға арналған бағдарлама , "Қазақстан жастары" бағдарламасы , Қазақстан Республикасында ана мен бала денсаулығын қорғаудың 2001-2005 жылдарға арналған бағдарламасы , Қазақстан Республикасында травматизмнiң профилактикасы мен оны азайтудың 2000-2002 жылдарға арналған нысаналы кешендi бағдарламасы , Қазақстан Республикасының халқын әлеуметтiк қорғау тұжырымдамасы , Әйелдердiң жағдайын жақсарту, қоршаған ортаны қорғау және басқалар жөнiндегi iс-қимылдың ұлттық жоспарлары қабылданып, қазiр iске асырылып жатыр.
Осы Бағдарлама белсендi демографиялық саясатты жүргiзу үшiн базалық негiз жасауға тиiс.

1. Қазiргi демографиялық ахуалға талдау жасау

Қазақстанда соңғы жылдардағы демографиялық ахуал республикада бала туудың азаюы, өлiм деңгейiнiң жоғарылығы және халықтың көшi-қонының едәуiр ұлғаюының салдарынан қолайсыз деп бағаланып отыр.
Қазақстан Республикасы халқының саны 2001 жылғы 1 қаңтарда Қазақстан Республикасының Статистика жөнiндегi агенттiгiнiң алдын ала деректерi бойынша 14841,9 мың адам болды. Республикада 16426,5 мың адам тұрған 1993 жылдың басымен салыстырғанда, халық саны 1584,6 мың адамға немесе 9,6 пайызға азайды.
1999 жылы бала туу 1000 адамға 14,2 баладан келiп, ХХ ғасырдың соңғы онжылдығы iшiнде ең төменгі коэффициент белгiлендi, бұл республикада бала туудың ең шырқау шыңы белгiленген 1987 жылғы деңгейдiң 55,3 пайызы болды. 2000 жылы бала туу деңгейi өстi, бала туу коэффициентi - 1000 адамға 14,69 баладан келдi.
Профилактикалық медицина академиясы мен Макро Интернэшнл Инк 1999 жылы Қазақстанда жүргізген медициналық-демографиялық зерттеуi 1989 жылдан бергi кезең iшiнде бала туу жиынтық коэффициентi (БТЖК) қазақ әйелдерi арасында 3,6-дан 2,5-ке дейiн, орыс әйелдерi арасында 2,2-ден 1,4-ке дейiн төмендегенiн, ал Қазақстан бойынша жалпы БТЖК 2,9-дан 2,1-ге дейiн азайғанын көрсеттi. Осы орайда ауылдық жерлерде және қалада тұратын әйелдер арасындағы бiр әйелге шаққандағы бала туу санының арақатынасы, іс жүзiнде өзгерiссiз қалып отыр. Ауылдық жердегi әйелдердiң БТЖК iс жүзiнде екi есе жоғары.
Бұл Қазақстанның демографиялық дамуына нақ ауылдық жерлерде тұратын әйелдер неғұрлым елеулi үлес қоса алатындығын, сондай-ақ экономикалық шектеулiлiк жағдайында халықтың осы тобына елеулi мемлекеттiк және қоғамдық қолдау көрсетiлуi қажеттiгiн аңғартады.
Өткен ғасырдың соңғы онжылдығында басталған бала туу деңгейiнiң төмендеуi өтпелi кезеңнiң залалдарынан туындап отыр.
Халықтың өсiп-өну денсаулығының көрсеткiшi төмендеуде: аборт гинекологиялық аурулардың жиiлiгiн ұлғайтады, бала көтермейтiн халге келтiредi, перинатальдық ауруларды көбейтедi, анемия денсаулық сақтаудың ең басты проблемаларының бiрi болып қалып отыр, еркектердiң өсiп-өну жүйесi ауруларының саны көбеюi байқалады.
Халық арасында өлiм деңгейi жоғары болып қалып отыр. Өлiм коэффициентi 2000 жылы - 1000 адамға 10,1 адамнан келдi, бұл 1990 жылғы деңгейден 27,8 пайыз жоғары.
Әлi күнге дейiн сәбилер өлiмi мен аналар өлiмiнiң деңгейi, сондай-ақ еркектер өлiмiнiң деңгейi жоғары болып қалып отыр.
Халықтың өмiр сүруiнiң орташа ұзақтығы төмен деңгейде қалып отыр. 1999 жылы оның деңгейi 65,5 жас, ал еркектерде небары 60,3 жас болды.
Өлiм деңгейiне және өмiр сүрудiң күтiлген ұзақтығының қысқаруына қолайсыз экологиялық жағдай, ауызсудың тапшылығы және оның сапасы (Қазақстан халқының төрттен бiрi дерлiк осы проблемамен бетпе-бет келуде), теңдестiрiлмеген және жеткiлiксiз тамақ, санитариялық-гигиеналық нормалардың сақталмауы, уақтылы және толымды медициналық емдеуге қол жеткiзудiң шектеулiлiгi елеулi әсер етедi.
Тиiсiнше осы жылдар iшiнде халықтың табиғи өсiмiнiң коэффициентi айтарлықтай төмендедi және 2000 жылы 1000 адамға 4,6-дан келдi.
Шығыс Қазақстан, Солтүстiк Қазақстан, Қарағанды, Қостанай облыстарында халықтың табиғи кемуi байқалады. Мұндай үрдiс сақталған жағдайда, таяу болашақта тұтас елiмiз бойынша халық депопуляцияға ұшырауы мүмкін.
Демографиялық процестердi дамытуда сыртқы және iшкi көшi-қон шешушi рөл атқарады. Көшi-қон қозғалысы шырқау шыңына 1994 жылы жеткенi белгiлi, сол жылы республикадан 480,8 мың адам кетiп, 70,4 мың ғана адам келген болатын. 1995 жылдан бастап халықтың көшi-қон белсендiлiгі бәсеңдей бастап, 1997 жылдың өзiнде көшi-қон сальдосы - 261,4 мың адам болды және бұл көрсеткiш 2000 жылы 123,2 мың адамға тең болды.
Халықтың көшiп кетуi, бiрiншiден, халықтың жалпы санын азайтады, екiншiден, еңбек және генеративтiк әлеуеттi төмендетедi, өйткенi көшiп кетушiлердiң үштен екiсi еңбекке қабiлеттi жастағы адамдар.
Iшкi көшi-қонның жандануы жүрiп жатыр. Халықтың, әсiресе жастардың қалаларға қоныс аударуы олардың өсiп-өну бағдарының өзгеруiне ықпал ететiн болады.
Республикада тұратын қазақтардың саны 2001 жылғы 1 қаңтардағы жағдай бойынша 8154,4 мың адам немесе республика халқының жалпы санының 54,9 пайызы болды. Республикада 4280,1 мың немесе 28,8 пайыз орыс тұрады.
Өткен санақпен (1989 жыл) салыстырғанда қазақтардың, ұйғырлардың, дүнгендердiң, өзбектердiң саны өстi. Немiстердiң саны 3 есе дерлiк азайды. Орыстардың, украиндардың, татарлардың және басқа да ұлттардың саны азайды.
Халықтың этникалық құрамындағы өзгерiске оның ұлтына қарай табиғи қозғалысындағы айырмашылық та, репатрианттардың (оралмандардың) көшiп келуi де, басқа ұлттардың өзiнiң тарихи отанына көшiп кетуi де себепшi болды.
Жалпы алғанда, халық санының азаюы табиғи өсiмнiң мардымсыздығынан және халық көшi-қонының терiс сальдосынан болып отыр.
Тек белсендi ақпараттық-насихат жұмыстарын жүргiзiп қана қоюмен шектелмей, ресурстарды, қаржы ресурсын қоса, жұмылдырып, пәрмендi шара қолдану саналы қабылданған қажеттілiк болып табылады. Қазiргi заманғы демографиялық ахуалды айқындайтын басты факторлар бала туу және өмiр сүрудiң күтілетін ұзақтығын ұлғайту, өлiмдi азайту және көшi-қонның терiс сальдосын азайту болып табылады.

2. Бағдарламаның мақсаттары мен мiндеттерi

Бағдарламаның мақсаты демографиялық процестердегi келеңсiз үрдістердi еңсеру үшiн кешендi шешiмдердi әзiрлеу мен іске асыру және осы негiзде халық санының өсуiне қол жеткiзу болып табылады.
Бағдарламаның негiзгi мiндеттерi:
1) бала тууды тұрақтандыру және оның ұзақ мерзiмдiк болашақта халықтың ұдайы көбеюiн кеңiнен қамтамасыз ететiн деңгейге дейiн өсуi;
2) өлiмдi азайту, халықтың өмiр сүруiнiң орташа ұзақтығын ұлғайту, халықтың денсаулық жағдайын жақсарту;
3) отбасы институтын нығайту;
4) көшi-қонның терiс сальдосын азайту;
5) халық тұрмысының сапасын арттыру.

3. Бағдарламаның негiзгi бағыттары және оны
iске асыру тетiктерi

Аталған мақсатқа жету және негiзгi мiндеттердi шешу:
1) халықтың орналасу проблемалары бойынша тиiстi нормативтiк құқықтық база қалыптастыруды;
2) демографиялық дамуды ынталандыру мен қолдаудың қаржы-экономикалық тетiктерiн жетiлдiрудi;
3) демография саласындағы бiлiм және тәрбие жүйесiн тиiмдi дамытуды талап етедi.
Бағдарламаны іске асыру үшiн Іс-шаралар жоспары әзiрлендi, ол көзделген іс-шараларды кезең-кезеңiмен орындауды көздейдi, бұл мемлекеттiк органдардың Бағдарламаны орындау жөнiндегi қызметiн үйлестiруге және бақылауға мүмкiндiк бередi.
Бағдарламаны iске асыру процесiн жедел басқаруды Қазақстан Республикасының Көшi-қон және демография жөнiндегi агенттiгi қамтамасыз етедi.
Бағдарлама мақсатына жетудiң негiзгi бағыттары мен басымдықтары мыналар болып табылады:
Өсiп-өну денсаулығын сақтау - өсiмтал жастағы, әсiресе жүктi, босанатын және босанған әйелдердiң, сәбилердiң денсаулық жағдайын жақсартуға, әйелдердiң босанғаннан кейiн ауырып, мүгедек болып қалуын және өлiмiн азайтуға мүмкiндiк беретiн жағдайларды қамтамасыз ету. Сонымен қатар, осы бағытпен халықтың өсiп-өну денсаулығын сақтау мен қалпына келтiру жөнiндегi iс-шаралар кешенi көзделуде.
Отбасы институтын нығайту - орнықты әрi салауатты отбасын қалыптастыру жөнiндегi iс-шараларды iске асыру.
Өлiмдi азайту - ел халқының, әсiресе балалардың өмiрi мен денсаулығын сақтауға жәрдемдесетiн жағдайларды қамтамасыз ету.
Халықтың әлеуметтiк-экономикалық қажеттерiн қанағаттандыру үшiн жағдай жасау - "адам факторын" үдемелi дамытуды, материалдық әл-ауқатты арттыруды, әлеуметтiк және экономикалық қатынастарға толымды қатысуды қамтамасыз ету мақсатында кәсiптiк бiлiм алуға қол жеткiзудi арттыру және халықты әлеуметтiк қамсыздандыру жүйесiнiң тиiмдi жұмыс iстеуiн арттыру.
Көшi-қон процестерiн реттеу - көшiп келушiлерге, әсiресе оралмандар мен қайтып оралған реэмигранттарға қалыпты тұрмыс жағдайын жасау жолымен көшiп келудi жандандыру есебiнен көшi-қонның терiс сальдосын төмендету. Бұл бағыт медициналық-экологиялық және медициналық-әлеуметтiк аспектiлер тұрғысынан iшкi көшi-қонды реттеу мәселесiн де қамтиды.

3.1. Өсiп-өну денсаулығын сақтау

1. Аудандық медициналық мекемелер базасында еркектер үшiн, белсiздiктi қоса алғанда, жыныстық және өсiп-өну денсаулығы проблемаларына орай алдын алу мен жәрдем көрсету жөнiндегі медициналық көмек қызметiн ұйымдастыру.
2. Ұрықтандыру және белсiздiк пен бедеулiктен емдеудiң осы қызметтi жүзеге асыратын медициналық мекемелер қызметiнiң бағасы мен орналасқан жерi қол жеткiзуге болатындай етiп медициналық технологияларды енгiзудi жандандыру.
3. Экологияның ластануы мен өсiп-өну денсаулығы арасындағы себептi-салдарлы байланысты зерделей отырып, халықтың өсiп-өну денсаулығына тәуекел факторларының әсер ету деңгейi бойынша басымдықтарды анықтау және саралау мониторингiн енгiзу.
4. Негiзгi тағам өнiмдерiнiң құрамындағы темiрдi ұлғайту жөнiндегi бағдарламаны зерделеу және әзiрлеу.
5. Ықтимал қаупi бар химиялық және биологиялық заттардың аймақтық тiркелiмiн жүргiзу және оларды халықтың өсiп-өну денсаулығына әсер ететiн қоршаған ортаны басым ластаушыларды анықтау үшiн пайдалану.

3.2. Отбасы институтын нығайту

Қоғамның негiзi ретiнде отбасының абыройын көтеру, неке-отбасы қатынастарын нығайту, неке және отбасы құндылықтарын насихаттау, денi сау балалардың тууы, олардың тағдыры үшiн жауапкершiлiк елiмiздiң демографиялық дамуының алғышарттарының бiрi болып табылады.
Осы мақсатта қол жеткендi дамыта отырып, мынадай шараларды жүзеге асыру көзделедi:
1) бiлiм беру ұйымдары мен бұқаралық ақпарат құралдарында дәстүрлi отбасын насихаттауды жандандыру;
2) неке-отбасы қатынастарын нығайту және отбасы мәртебесiн көтеру жөнiндегi заңдарды жетiлдiру;
3) үлгiлi отбасылық, этно-мәдени дәстүрлер мен нормаларды қайта жаңғырту, отбасын тұрақтандыру және дамыту, оның адамгершiлiк негiздерiн нығайту;
4) отбасының экономикалық, ұдайы көбею және мәдени-психологиялық функцияларын iске асыру үшiн қажеттi жағдайларды қамтамасыз ету, отбасы тұрмысының сапасын арттыру;
5) неке-отбасы қатынастарында және балаларды тәрбиелеуде әйел мен еркектiң құқықтары әрi мiндеттерiнiң іс жүзiндегi теңдiгiн қамтамасыз ету;
6) отбасы мен балаларды әлеуметтiк қамсыздандырудың мамандандырылған институттарын дамыту;
7) отбасыларына дағдарысты ахуалдан шығу жөнiндегi психологиялық-педагогикалық көмек және жаңа жағдайларға әлеуметтiк- психологиялық бейiмделу орталықтарын кеңейту.

3.3. Өлiмдi азайту

Осы бағыт қоғамдық денсаулық сақтаудың қалыптасуы мен дамуын, ауруға, зиянды әдеттерге, травматизмге қарсы күресте профилактикалық шараларды күшейтудi, салауатты өмiр салтын қалыптастыруды қамтамасыз ететiн мiндеттердi, бағдарламаларды iске асырумен тығыз байланысты.
Осы бағытты іске асыру үшiн мынадай қосымша шаралар қабылданады:
1) еңбек жағдайлары ерекше зиянды және ерекше ауыр жұмыстарда әйелдер еңбегiн пайдалануға тыйым салуды заң жүзiнде бекiту;
2) оқу орындарында физика, химия, информатика, үй шаруашылығы кабинеттерi және шеберханалар үшiн қауiпсiздiк ережелерiн әзiрлеу;
3) оқу-тәрбие процесi кезiнде балаларды, сондай-ақ жазатайым жағдайды туғызатын себептердi жою жөнiндегi iс-шаралардың орындалуын бақылауды күшейту;
4) балалар бақшаларының тәрбиеленушiлерi мен оқу орындарында оқып жатқандарды бiлiм беру процесi кезеңiнде жазатайым оқиғадан сақтандыру жөнiнде ұсыныстар әзiрлеу;
5) балалар бақшаларының тәрбиеленушiлерi мен оқу орындарында оқып жатқандарды оқытудың әртүрлi әдiстерi кезiнде оларды қолайсыз факторлардың әсерiнен қорғау мақсатында денсаулығының жай-күйiн бақылаудың әдiстерiн әзiрлеу;
6) жүктi (12 аптадан асқан) әйелдермен және 1,5 жасқа толмаған баласы бар әйелдермен жеке еңбек шартын жұмыс берушiнiң бастамасы бойынша бұзуға тыйым салу;
7) Қазақстан Республикасының ДСҰ мен Еуропалық комиссияның Көлiк, қоршаған орта мен денсаулық сақтау хартиясына және Трансшекаралық су арналары мен халықаралық өзендердi қорғау әрi пайдалану конвенциясының су және денсаулық проблемалары жөнiндегi хаттамасына қосылуы мақсатында жұмыс жүргізу;
8) Ауаның үлкен қашықтықта трансшекаралық ластануы туралы конвенцияны iске асыру;
9) балаларды жәбiрлеу және бала еңбегiн пайдалану мәселелерi жөнiнде бақылау және жедел ден қою жүйесiн енгiзу;
10) барлық жерде қоршаған орта гигиенасы жөнiнде аймақтық бағдарлама әзiрлеу;
11) экологиялық қолайсыз аймақтардан халық денсаулығына қатер төндiрмейтiн аймақтарға халықтың көшi-қонын ұластыруды ұйымдастыру үшiн алғышарттар қалыптастыру жөнiнде жұмыс жүргiзу.

3.4. Әлеуметтiк-экономикалық қажеттердi қанағаттандыру үшiн жағдай жасау

Еңбек әлеуетiн ұдайы молайтуды уақтылы қамтамасыз ету үшiн экономиканың болашақ қажеттерiн ескере отырып, қызметкерлердi озық даярлауды және олардың бiлiктiлiгiн көтерудi жүзеге асыру, жұмыссыздарды кәсiптiк бағдарлау және психологиялық қолдау жөнiндегi жұмысты күшейту қажет. Бұдан басқа, жұмыссыздық пен кедейлiктiң халық үшiн өзектi проблемаларын шешуге, еңбекке қабiлеттi халық үшiн лайықты ақы төленетiн еңбек пен тұтынудың жоғары деңгейiн қамтамасыз етуге мүмкiндiк беретiн жағдай жасауға бағытталған шаралар көзделуге тиiс.
Сондай-ақ осы бағыт шеңберiнде мынадай шаралар қолданылатын болады:
1) студенттер контингентiн қалыптастыруды ұйымдастыру кезiнде тәмәмдаушы сыныптар оқушылары арасынан алдын ала тестiлеудi жүргiзу есебiнен жоғары бiлiмге қол жеткiзiлуiн кеңейту;
2) көп балалы отбасылар үшiн шағын несие берудi енгiзудi жандандыру;
3) елiмiздiң бүкiл халқы үшiн базалық әлеуметтiк игiлiктерге қол жеткiзудiң теңдiгiн қамтамасыз ететiн әлеуметтiк нормативтер жүйесiн әзiрлеу мен енгізу. Осы нормативтер негiзiнде болашақта әлеуметтiк-демографиялық даму саясаты iске асырылуға тиiс;
4) жоғары оқу орындарында демограф мамандар даярлауды енгізу.

3.5. Көшi-қон процестерiн реттеу

Осы бағытты iске асыру мынадай шараларды жүзеге асыруды көздейдi:
1) көшiп келу квотасын жыл сайын ұлғайту;
2) оралмандарды қабылдау мен жайластыруға, оларды әлеуметтiк салаға жылдам кiрiктiруге қолайлы жағдай жасау;
3) шет елдердегi қазақ диаспорасымен сындарлы өзара қатынастарды қолдау және дамыту;
4) тоқыраған аудандарда тұратын адамдардың неғұрлым қолайлы аймақтарға ерiктi көшi-қонына жағдай жасау;
5) қайта қайтып келгендердiң әлеуметтiк мәселелерiн шешуге қолдау жасауды қамтамасыз ету;
6) халықтың көшiп кету (эмиграция) көңiл-күйiн зерделеу.

3.6. Бағдарламаны iске асыру тетiгi

Бағдарламаны iске асыру әлеуметтiк-демографиялық саясат мәселелерi жөнiндегi нормативтiк құқықтық базаны жетiлдiрудi көздейдi. Елiмiздiң демографиялық жағдайын түбегейлi жақсартуға бағытталған заңнамалық кесiмдер қабылданатын болады. Осы Бағдарлама негізiнде Қазақстан Республикасының кейiнгi кезеңдерге арналған демографиялық саясатының бағдарламасын әзiрлеу және қабылдау көзделiп отыр.
Қазақстан Республикасы Yкiметiнiң алғашқы медициналық-санитариялық көмектi дамыту, жастардың тұрғын үй саясаты, тiршiлiк ету қауiпсiздігін және салауатты өмiр салтын қалыптастыру жағдайын, таза тағам мен ауызсуды қамтамасыз ету жөнiндегi шешiмдерi қабылдануға тиiс.
Ауыл халқының өсiп-өну және жыныстық денсаулығы мәселелерi бойынша медициналық көмек көрсету үлесiн ұлғайту жағына қарай медициналық көмектi қайта құрылымдауға саятын ұйымдастыру сипатындағы шаралар, сондай-ақ халықтың орналасуы мәселелерiнiң ақпараттық-бiлiм беру аспектiлерiн жандандыру жөнiндегi шаралар қолданылатын болады.
Бағдарламалық ережелердi өмiрге енгiзу осы Бағдарламаны iске асыру жөнiндегi iс-шаралар жоспары арқылы жүзеге асырылатын болады.
Бағдарламаның орындалуын үйлестiру және бақылау мақсатында оның мониторингi жүргiзiлетiн болады. Бұдан басқа, Қазақстан Республикасында демографиялық саясатты жүргiзудiң нәтижелiлiгi индикаторларының жүйесiн енгiзу көзделуде, олар тиiстi бағыттар бойынша халықтың тiршiлiк қызметi көрсеткiштерiн қамтитын болады. Неғұрлым маңызды индикаторлардың қатарына, ең алдымен медициналық-демографиялық көрсеткiштер және көшiп кету (эмиграция) көңiл-күйiне баға беру, сондай-ақ басқа да әлеуметтiк нормативтер кiретiн болады. Бағдарлама мониторингiнiң және демографиялық индикаторлар талдауының нәтижесi жекелеген бағыттарға түзету енгiзу және кейiнгi Бағдарламаларды әзiрлеу үшiн негiз болады.

4. Қажеттi қаржыландыру ресурстары мен көздерi

2001-2005 жылдарда Бағдарламаны iске асыру мынадай көздерден жүзеге асырылатын болады:
1) республикалық бюджеттен;
2) жергiлiктi бюджеттерден;
3) Қазақстан Республикасының заңдарымен тыйым салынбаған өзге де қаржыландыру көздерiнен.
2001 жылы Бағдарламаны iске асыру республикалық және жергiлiктi бюджеттерде бекiтiлген қаражаттар шегiнде жүзеге асырылатын болады.
Бағдарламаны қаржыландыру республикалық бюджетте бiлiмдi, денсаулық сақтау саласындағы бағдарламаларды, әлеуметтiк қамсыздандыру мен әлеуметтiк көмек саласындағы қызметтi, мәдениет, спорт және ақпарат саласындағы қызметтi, көшi-қон саласындағы қызметтi, қоршаған табиғи ортаны қорғау жөнiндегi iс-шараларды қаржыландыруға арналып көзделген қаражаттар шегiнде жүзеге асырылатын болады.
Халықаралық ұйымдардың техникалық және гранттық көмектерін, YЕҰ-дың, қоғамдық қорлардың және Қазақстан Республикасының заңнамалық кесiмдерiмен тыйым салынбаған өзге де көздердiң демеушiлiк қолдауын тарту көзделiп отыр.

5. Бағдарламаны іске асырудан күтiлетiн нәтиже

Бағдарламаны толық iске асыру және онда көзделген барлық шараны қабылдау нәтижесiнде орташа және ұзақ мерзiмдi болашақта Қазақстанның тұрақты әлеуметтiк-экономикалық дамуын қамтамасыз ету мақсатында халықтың сандық та, сапалық та өсуiн одан әрi ұлғайтудың негiзi қамтамасыз етiлетiн болады. 2005 жылы Қазақстан Республикасы халқының жалпы саны 15 миллионға жуық адам болады деп болжануда.
2001-2005 жылдар iшiнде демографиялық даму үшiн алғышарттар жасау 2010 жылға қарай халық санының өсуiн 16,0 миллион адамға дейiн және 2030 жылға қарай ТОК (2,5 есе) ұлғаюы, күтiлетiн өмiр сүру ұзақтығы, көшi-қонның терiс сальдосын төмендету есебiнен 20,0 миллион адамға дейiн жеткiзудi қамтамасыз етуге тиiс.
Жағдай қолайлы болған, атап айтқанда, халықтың материалдық әл-ауқаты мен әлеуметтiк даму деңгейiн арттыру мақсатына сай экономикалық өсу қарқыны болған ретте, 2030 жылы халық саны 22 миллион адамға дейiн өсуi мүмкiн.
Бағдарламаның жанама нәтижелеріне мыналарды жатқызған жөн:
1) әсiресе, жасөспiрiмдер арасында аборттың және жыныстық қатынас арқылы жұғатын аурулардың деңгейiн төмендету;
2) белгілі бір дәрежеде ішкі көші-қондағы теңгерімсіздікті жою және халықтың тұрмыс жағдайлары мен өндіргіш күштерді дамытуға мемлекеттік қажеттілікті ескере отырып, халықты ұтымды орналастыру үшін негіз жасау, ол халықтың тұрмыс деңгейін арттыруға жәрдемдесетін болады.

6. Қазақстан Республикасы демографиялық дамуының 2001-2005 жылдарға арналған бағдарламасын iске асыру жөнiндегi Іс-шаралар жоспары

Ескерту. 6-бөлімге өзгеріс енгізілді - ҚР Үкіметінің 2004.03.20. N 364 қаулысымен . ____________________________________________________________________
Iс-шара Аяқталу нысаны Орындалуына Орындалу
жауаптылар мерзімі
____________________________________________________________________
1 2 3 4
____________________________________________________________________
1. Демографиялық саясатты іске асыру жөніндегі
ұйымдастыру-құқықтық
іс-шаралар
____________________________________________________________________
1.1. <*> Алып тасталды - ҚРҮ-нің 2002.04.17. N 444 қаулысымен .

1.2. АҚТҚ дертiнiң анадан Нормативтік ДСМ 2002 ж.
балаға тiкелей өтуінің құқықтық маусым
алдын алу бағдарламасын кесімнің жобасы
әзiрлеу және енгiзу

1.3. "Міндетті әлеуметтік Қазақстан ЕХҚМ 2001 ж.
сақтандыру туралы" Қазақстан Республикасы қазан
Республикасы Заңының жобасын Заңының
әзірлеу және Қазақстан жобасы
Республикасы Үкіметінің
қарауына енгізу

1.4. Қоршаған ортаның гигие. Қазақстан ДСМ, ТОҚМ, 2002 ж.
насы жөнінде аймақтық Республикасының облыстардың, желтоқ.
бағдарлама әзірлеу Үкіметіне Астана және сан
ақпарат Алматы қалала.
рының әкімдері

1.5. Экологиялық білім Нормативтік құ. БҒМ, ТОҚМ 2001 ж.
тұжырымдамасын әзірлеу қықтық кесімнің қазан
жобасы

1.6 <*> Алып тасталды - ҚРҮ-нің 2002.04.17. N 444 қаулысымен .

1.7. Қазақстан Республикасы Қазақстан КДА, СА, ДСМ, 2005 ж.
демографиялық дамуының 2001 Республикасының БҒМ, Ақпарат ақпан
-2005 жылдарға арналған Үкіметіне мині, ЭБЖМ
бағдарламасының iске асыры. ақпарат
луына талдау жүргiзу
____________________________________________________________________
2. Өсiп-өну денсаулығын сақтау
____________________________________________________________________
2.1. Отбасын жоспарлау, Қазақстан ДСМ 2002 ж.
аборттан кейiнгi консультация Республикасының желтоқсан
жөніндегi қызмет көрсетулерге Үкіметіне
қол жеткiзудi кеңейту ақпарат

2.2. Патологиясы бар жүктi -//- ДСМ 2002 ж.
әйелдерге акушерлiк-қамқор. желтоқсан
лыққа қол жеткiзудi және
оның бiлiктiлiгiн арттыру.
Әйелдерге медициналық жәрдем
көрсетудiң барлық деңгейінде
(ФАП, СА, СДА, ОАА, ҚА, ОА,
ПНО) босанғаннан кейiнгi
асқынудан сауықтыру.

2.3. Бедеулiктi емдеудiң Нормативтiк ДСМ 2003 ж.
жаңа медициналық құқықтық маусым
технологиясын енгізу кесімнің
жобасы

2.4. Еркектер үшiн, белсiз. -//- ДСМ 2003 ж.
дiктi қоса алғанда, жыныстық қазан
және өсіп-өну денсаулығы
проблемаларына орай алдын
алу мен жәрдем көрсету
жөніндегi медициналық көмек
қызметiн құру

2.5. Жасөспiрiмдер мен -//- ДСМ 2003 ж.
жастарды өсіп-өну функцияла. наурыз
рының (айналыс бойынша)
бұзылуын анықтау мәнiне
тексерудi жүзеге асыру
____________________________________________________________________
3. Өлiмдi азайту
____________________________________________________________________
3.1. Алғашқы медициналық- Қазақстан ДСМ, облыстар. жыл
санитариялық жәрдем ұйым. Республикасының дың, Астана сайын
дарында телефон және көлiк Үкiметiне және Алматы желтоқ.
байланысын жақсарту ақпарат қалаларының сан
әкімдері

3.2. Балалар мен жасөспi. Нормативтік құ. ДСМ 2003 ж.
рiмдердi жыныстық қатынас қықтық кесімнің қазан
арқылы жұғатын аурулар жобасы
(ЖҚЖА) мен АҚТҚ/ЖҚТБ дерті.
нің бар-жоғына тексерудi
жүзеге асыру

3.3. Жазатайым оқиғадан, Қазақстан ЕХҚМ жыл
өндiрiсте жарақат алудан Республикасының сайын
халықтың өлiмiн азайтуға Үкіметіне желтоқсан
қол жеткiзу, меншік нысанына ақпарат
қарамастан барлық өндiрiстiк
кәсіпорындарда қауіпсіздік
техникасы қызметтерінің жұмыс
істеуiн қамтамасыз ету

3.4. Бұқаралық ақпарат құрал. -//- Ақпарат. жыл
дарында халықтың салауатты мині,ДСМ сайын
өмір салтын насихаттаудың желтоқсан
пәрмендiлігін арттыру жолымен
нашақорлықтың және маскүнем.
дiктiң таралуына қарсы
күрестi насихаттауды күшейту
____________________________________________________________________
4. Отбасы институтын нығайту
____________________________________________________________________
4.1. Yлгiлi отбасы, этно- Қазақстан КДА, облыстар. жыл
мәдени дәстүрлер мен норма. Республикасының дың, Астана сайын
ларды қайта жаңғырту, Үкіметіне және Алматы желтоқ.
отбасының адамгершілiк негiз. ақпарат қалаларының сан
дерiн күшейту жөнiнде жұмыс әкімдері
жүргiзу

4.2. Отбасы институтын, -//- Ақпмині,ОӘІҰК жыл
гендерлiк теңдiк қағидаттарын (келісім сайын
насихаттау, ата-аналардың бойынша), желтоқсан
балаларды тәрбиелеудегi КДА, ДСМ,
рөлiн көтеру ӘдМ
____________________________________________________________________
5. Көші-қон
____________________________________________________________________
5.1. Репатрианттар (оралман. Қазақстан КДА жыл
дар) отбасының өзінің тарихи Республикасы сайын
отанына қоныс аударуын және Президентінің маусым
орналасуын ұйымдастыру. "Көшіп келу
Көшiп келу квотасын жыл квотасы туралы"
сайын ұлғайтуды көздеу Жарлығының
жобасы

5.2. Қазақстан Республика. Қазақстан КДА, СА 2003
сында көшiп кету көңiл-күйi Республикасының жылдан
мониторингiн жүргiзу Үкіметіне бастап
ақпарат жыл
сайын
ақпан
____________________________________________________________________
6. Әлеуметтiк-экономикалық қажеттiлiктердi қанағаттандыру
үшін жағдай жасау
____________________________________________________________________
6.1. Жұмыссыз әйелдердi жаңа Қазақстан ЕҚМ, ОӘІҰК жыл
мамандықтарға оқыту және Республикасының (келiсiм сайын
қайта оқыту жолымен олардың Үкіметіне бойынша) желтоқсан
бiлiктiлігін үнемi арттыру ақпарат

6.2. Жәбiрлеуден зардап Нормативтiк Облыстардың, 2002 ж.
шеккен әйелдер үшiн құқықтық Астана, Алматы жел.
баспаналар құру кесімнің жобасы қалаларының тоқсан
әкімдері

6.3. Аймақтарда әйелдердiң Қазақстан ОӘІҰК (келiсiм 2002 ж.
әлеуметтiк серiктестiгi Республикасының бойынша), желтоқсан
орталықтарын құру Үкіметіне ақпарат облыстардың,
Астана және
Алматы қала.
ларының әкім.
дері, ҮЕҰ

6.4. Мүмкiндiгi шектеулi Нормативтік БҒМ 2001 ж.
мектеп жасына дейiнгi бала. құқықтық желтоқсан
ларды тәрбиелеу мен оқытудың кесімнің
арнаулы бiлiм беру бағдарла. жобасы
маларын әзiрлеу және енгiзу

6.5. Қазiргi заманғы шағын -//- БҒМ 2001 ж.
жасақталатын мектептер желтоқсан
үлгiсiн әзiрлеу

6.6. Қазақстан Республика. -//- БҒМ 2002 ж.
сында қашықтықтан оқыту маусым<*>
туралы тәртіптi әзiрлеу <*>

6.7. Мектепке дейiнгi тәрбие -//- БҒМ Тұрақты
мен оқыту жүйесiнiң одан
әрi дамуын қамтамасыз ету

6.8. Мектеп жасына дейiнгi -//- БҒМ 2001 ж.
балаларды дамыту үшін бас. қараша
тауыш буында "степ бай степ"
бағдарламасын әзiрлеу және
енгiзу

6.9. Мектепке дейiнгi тәрбие -//- БҒМ 2001 ж.
мен оқытудың мемлекеттiк қыркүйек
стандартының жобасын әзiр.
леуге конкурс өткiзу

6.10. Жалпы бiлiм беретiн Қазақстан БҒМ, облыс. Тоқсан
мектептер оқушыларының ыстық Республикасының тардың, Астана сайын
тамақпен және қоғамдық тамақ. Үкіметіне және Алматы
тандырумен қамтамасыз ақпарат қалаларының
етiлуiне талдау жүргiзу әкімдері

6.11. Еліміздің жоғары оқу Нормативтік БҒМ 2003 ж.
орындарында демограф мамандар құқықтық қыркүйек
даярлауды жүзеге асыру кесімнің жобасы

6.12. Дене тәрбиесі және Қазақстан ТурСА жыл
спорт ұйымдарының материал. Республикасының сайын
дық-техникалық базасын Үкіметіне желтоқсан
нығайту, балалар мен жас. ақпарат
өспірімдерді спорт секция.
ларында шынығуға тартуды
қамтамасыз ету ____________________________________________________________________

О Программе демографического развития Республики Казахстан на 2001-2005 годы

Постановление Правительства Республики Казахстан от 30 октября 2001 года N 1380. Утратило силу постановлением Правительства Республики Казахстан от 1 декабря 2008 года N 1122.

Сноска. Утратило силу постановлением Правительства Республики Казахстан от 1 декабря 2008 года N 1122 .

В соответствии с постановлением Правительства Республики Казахстан от 17 августа 2000 года N 1272 P001272_ "О Концепции государственной демографической политики Республики Казахстан", Правительство Республики Казахстан постановляет:
1. Утвердить прилагаемую Программу демографического развития Республики Казахстан на 2001-2005 годы (далее - Программа).
2. Руководителям центральных исполнительных органов, акимам областей, городов Астаны и Алматы обеспечить реализацию Программы и представлять Агентству Республики Казахстан по миграции и демографии ежегодно к 15 января и к 15 июля информацию о ходе ее выполнения.
3. Агентству Республики Казахстан по миграции и демографии ежегодно к 25 января и к 25 июля представлять в Правительство Республики Казахстан сводную информацию о ходе реализации Программы.
4. Настоящее постановление вступает в силу со дня подписания и подлежит опубликованию.

Премьер-Министр
Республики Казахстан

Утверждена
постановлением Правительства
Республики Казахстан
от 30 октября 2001 года N 1380

Программа демографического развития
Республики Казахстан на 2001-2005 годы

Паспорт Программы

Наименование Программа демографического развития

Республики Казахстан на 2001-2005 годы

Основание для - постановление Правительства Республики

разработки Казахстан от 17 августа 2000 года N 1272

P001272_ "О Концепции государственной

демографической политики Республики
Казахстан"

Основные разработчики - Агентство Республики Казахстан по миграции
и демографии

Цель - выработка и реализация комплексных решений для преодоления негативных тенденций в
демографических процессах Республики
Казахстан и на этой основе достижение роста
численности населения

Задачи - стабилизация рождаемости и ее рост; уменьшение смертности, улучшение состояния
здоровья населения; укрепление института
семьи; сокращение отрицательного сальдо
миграции; рост качества жизни населения

Источники - финансовое обеспечение Программы будет
финансирования осуществляться за счет ежегодно
предусматриваемых бюджетных ассигнований на
социальную сферу и иных не запрещенных
законодательством Республики Казахстан
источников финансирования

Ожидаемые - реализация Программы позволит добиться к
результаты 2006 году стабилизации и небольшого роста
уровня рождаемости, сокращения уровня
смертности и роста ожидаемой
продолжительности жизни населения, снижения
отрицательного сальдо миграции. За
2001-2005 годы будут созданы предпосылки к
устойчивому росту численности населения.

Введение

Программа демографического развития Республики Казахстан на 2001-2005 годы разработана в соответствии с постановлением Правительства Республики Казахстан от 17 августа 2000 года N 1272 P001272_ "О Концепции государственной демографической политики Республики Казахстан" (далее - Программа) и рассчитана на 5 лет.
Разработка настоящей Программы обусловлена необходимостью выработки единой стратегии по осуществлению целенаправленной, последовательной деятельности всех ветвей государственной власти и общества в целом для создания условий количественного и качественного развития народа.
В Программе определены цели и задачи демографического развития Казахстана, а также намечены основные направления и механизмы их реализации.
Программа нацелена на регулирование основных процессов в естественном и механическом движениях населения страны: рождаемости, смертности и миграции путем принятия мер по улучшению состояния репродуктивного здоровья и стимулированию рождаемости, снижению смертности населения, регулированию миграции.
Достижение положительных параметров в демографическом развитии является одним из наиболее значимых аспектов в социально-экономической жизни государства, поскольку оно способствует обеспечению обороноспособности страны и ее суверенитета, созданию потенциала для дальнейшего роста экономики. Этим обусловлена необходимость государственного регулирования демографического развития общества. Роль количественного воспроизводства населения страны обусловлена ее главенствованием в иерархии интересов государства.
Государственная демографическая политика находится в тесной взаимосвязи с вопросами благосостояния народа, предусмотренных в Стратегии K972030_ "Казахстан-2030". В целях реализации стратегии четвертого приоритета "Здоровье, образование и благополучие граждан Казахстана" приняты и в настоящее время реализуются ряд программ: Государственная программа U984153_ "Здоровье народа", Государственная программа U000448_ "Образование", U010570_ Государственная программа развития физической культуры и спорта в Республике Казахстан, U010597_ Государственная программа развития и поддержки малого предпринимательства в Республике Казахстан на 2001-2002 годы, P000833_ Программа по борьбе с бедностью и безработицей на 2000-2002 годы, P010249_ Программа "Молодежь Казахстана", P010630_ Программа "Охрана здоровья матери и ребенка в Республике Казахстан на 2001-2005 годы", P001020_ Целевая комплексная программа профилактики и снижения травматизма в Республике Казахстан на 2000-2002 годы, P010886_ Концепция социальной защиты населения Республики Казахстан, Национальные планы действий по улучшению положения женщин P990999_ , защите окружающей среды Р000878_ и другие.
Настоящая Программа должна заложить базовую основу для проведения активной демографической политики.

1. Анализ современной демографической ситуации

Демографическая ситуация в Казахстане за последние годы оценивается как неблагоприятная в силу значительного для республики снижения рождаемости, высокого уровня смертности и значительного миграционного оттока населения.
Численность населения Республики Казахстан на 1 января 2001 года по предварительным данным Агентства Республики Казахстан по статистике составила 14841,9 тысяч человек. По сравнению с началом 1993 года, когда в республике проживало 16426,5 тысяч человек, численность населения уменьшилась на 1584,6 тысяч человек, или на 9,6 процента.
В 1999 году отмечен самый низкий за последние десятилетия XX века коэффициент рождаемости - 14,2 на 1000 человек, что составляет 55,3 процента уровня 1987 года, когда был зафиксирован в республике самый высокий пик рождаемости. В 2000 году уровень рождаемости возрос и коэффициент рождаемости достиг - 14,69 на 1000 человек.
Медико-демографические исследования, проведенные Академией профилактической медицины и Макро Интернэшнл Инк в Казахстане в 1999 году, показывают, что за период с 1989 года суммарный коэффициент рождаемости (СКР) среди женщин-казашек снизился с 3,6 до 2,5, среди русских женщин - с 2,2 до 1,4, а общий СКР по Казахстану сократился с 2,9 до 2,1. При этом практически неизменным остается соотношение числа рождений на одну женщину между женщинами, проживающими в сельской местности и в городе. СКР сельских женщин выше практически в два раза.
Это говорит о том, что наиболее ощутимый вклад в демографическое развитие Казахстана могут внести именно женщины, проживающие в сельской местности, а также о том, что в условиях экономических ограничений этой группе населения должна быть оказана существенная государственная и общественная поддержка.
Снижение уровня рождаемости, начавшееся в последнее десятилетие прошлого века, в основном обусловлено издержками переходного периода.
Ухудшаются показатели репродуктивного здоровья населения: аборт увеличивает частоту гинекологических заболеваний, приводит к невынашиванию, повышает перинатальную заболеваемость, анемия остается одной из главных проблем здравоохранения, наблюдается рост числа заболеваний репродуктивной системы у мужчин.
Высоким остается уровень смертности населения. Коэффициент смертности в 2000 году составил - 10,1 на 1000 человек, что на 27,8 процента выше уровня 1990 года.
Все еще высокими остаются уровни младенческой смертности и материнской смертности, а также уровень смертности мужского населения.
Средняя продолжительность жизни населения остается низкой. Уровень ее в 1999 году составил 65,5 года, а у мужчин всего 60,3 года.
Серьезное влияние на уровень смертности и сокращение ожидаемой продолжительности жизни оказывают неблагоприятная экологическая обстановка, дефицит питьевой воды и ее качество (почти четверть населения Казахстана сталкивается с этой проблемой), несбалансированное и недостаточное питание, несоблюдение санитарно-гигиенических норм, ограниченная доступность к своевременному и полноценному медицинскому лечению.
Соответственно коэффициент естественного прироста населения за эти годы значительно снизился и в 2000 году составил 4,6 на 1000 человек.
В Восточно-Казахстанской, Северо-Казахстанской, Карагандинской, Костанайской областях наблюдается естественная убыль населения. При сохранении такой тенденции в ближайшем будущем возможна депопуляция населения в целом по стране.
Решающую роль в развитии демографических процессов играет внешняя и внутренняя миграция. Как известно, пик миграционного движения пришелся на 1994 год, когда из республики выехало 480,8 тыс. человек, а прибыло только 70,4 тыс. человек. Начиная с 1995 года, миграционная активность населения стала снижаться, и уже в 1997 году сальдо миграции составило 261,4 тыс. человек и этот показатель в 2000 году был равен 123,2 тыс. человек.
Эмиграция населения, во-первых, уменьшает общую численность населения, во-вторых, снижает трудовой и генеративный потенциал, так как две трети эмигрирующих - лица трудоспособного возраста.
Происходит активизация внутренней миграции. Перемещение населения, особенно молодежи, в города будет способствовать перемене его репродуктивной ориентации.
Численность казахов, проживающих в республике на 1 января 2001 года, составляет 8154,4 тысяч человек, или 54,9 процента от общей численности населения республики. Русских в республике проживает 4280,1 тысяч человек, или 28,8 процента.
По сравнению с предыдущей переписью (1989 год) возросла численность казахов, уйгур, дунган, узбеков. Почти в 3 раза уменьшилась численность немцев. Уменьшилась численность русских, украинцев, татар и лиц других национальностей.
Изменения в этнической структуре населения обусловлены как различием в естественном движении населения по национальностям, так и иммиграцией репатриантов (оралманов), и эмиграцией лиц других национальностей на свою историческую родину.
В целом снижение численности населения происходит из-за низкого естественного прироста и отрицательного сальдо миграции населения.
Принятие действенных мер, заключающихся не только в проведении активной информационно-пропагандистской работы, но и в мобилизации ресурсов, включая финансовые, является осознанной необходимостью. Главными, определяющими факторами современной демографической ситуации, является рождаемость и увеличение ожидаемой продолжительности жизни, снижение смертности и сокращение отрицательного сальдо миграции.

2. Цели и задачи Программы

Целью Программы является выработка и реализация комплексных решений для преодоления негативных тенденций в демографических процессах и на этой основе достижение роста численности населения.
Основные задачи Программы:
1) стабилизация рождаемости и ее рост в долгосрочной перспективе до уровня, обеспечивающего расширенное воспроизводство населения;
2) уменьшение смертности, увеличение средней продолжительности жизни населения, улучшение состояния здоровья населения;
3) укрепление института семьи;
4) сокращение отрицательного сальдо миграции;
5) рост качества жизни населения.

3. Основные направления и механизм реализации Программы

Достижение указанной цели и решение основных задач требует:
1) формирования соответствующей нормативной правовой базы по проблемам народонаселения;
2) совершенствования финансово-экономических механизмов стимулирования и поддержки демографического развития;
3) эффективного развития системы образования и воспитания в области демографии.
Для реализации Программы разработан План мероприятий, который предусматривает поэтапное исполнение намеченных мероприятий, что позволит координировать и контролировать деятельность государственных органов по исполнению Программы.
Оперативное управление процессом реализации Программы обеспечивается Агентством Республики Казахстан по миграции и демографии.
Основными направлениями и приоритетами достижения цели Программы являются:
Охрана репродуктивного здоровья - обеспечение условий, позволяющих улучшить состояние здоровья женщин репродуктивного возраста, особенно беременных, рожениц и родильниц, младенцев, снизить их послеродовую заболеваемость, инвалидность и смертность. Кроме того, данным направлением предусматривается комплекс мероприятий по сохранению и восстановлению репродуктивного здоровья населения.
Укрепление института семьи - реализация мер по формированию крепкой и здоровой семьи.
Снижение смертности - обеспечение условий, способствующих сохранению жизни и здоровья населения страны, и особенно детей.
Создание условий для удовлетворения социально-экономических потребностей населения - повышение доступности к получению профессионального образования в целях обеспечения поступательного развития "человеческого фактора", роста материального благосостояния, полноценного участия в социальных и экономических отношениях и повышение эффективности функционирования системы социального обеспечения населения.
Регулирование процессов миграции - снижение отрицательного сальдо миграции за счет активизации иммиграции путем создания нормальных жизненных условий для иммигрантов, особенно для оралманов и возвращающихся реэмигрантов. Направление также охватывает вопрос регулирования внутренней миграции с точки зрения медико-экологических и медико-социальных аспектов.

3.1. Охрана репродуктивного здоровья

1. На базе районных медицинских учреждений организовать службы медицинской помощи для мужчин по профилактике и оказанию помощи в проблемах сексуального и репродуктивного здоровья, включая бесплодие.
2. Активизировать внедрение медицинских технологий оплодотворения и лечения бесплодия, доступных по цене и месту расположения медицинских учреждений, осуществляющих эти услуги.
3. Ввести мониторинг выявления приоритетов и ранжирования по уровню действия факторов риска репродуктивному здоровью населения с изучением причинно-следственной связи между загрязнением экологии и репродуктивным здоровьем.
4. Изучить и разработать программу по увеличению содержания железа в основных продуктах питания.
5. Ввести региональные регистры потенциально опасных химических и биологических веществ и их использование для определения приоритетных загрязнителей окружающей среды, влияющих на репродуктивное здоровье населения.

3.2. Укрепление института семьи

Повышение престижа семьи, как основы общества, укрепление брачно-семейных отношений, пропаганда ценностей брака и семьи, рождение здоровых детей, ответственность за их судьбу является одним из предпосылок демографического развития страны.
В этих целях, развивая достигнутое, предусматривается осуществление следующих мер:
1) активизация пропаганды традиционной семьи в организациях образования и средствах массовой информации;
2) совершенствование законодательства по укреплению брачно-семейных отношений и повышению статуса семьи;
3) возрождение лучших семейных, этно-культурных традиций и норм, стабилизация и развитие семьи, укрепление ее нравственных основ;
4) обеспечение необходимых условий для реализации экономической, воспроизводительной и культурно-психологической функции семьи, повышение качества жизни семей;
5) обеспечение фактического равенства прав и обязанностей мужчин и женщин в брачно-семейных отношениях и в воспитании детей;
6) развитие специализированных институтов социального обеспечения семьи и детей;
7) расширение центров психолого-педагогической помощи семьям по выходу из кризисных ситуаций и социально-психологической адаптации к новым условиям.

3.3. Снижение смертности

Данное направление тесно связано с реализацией задач, программ, обеспечивающих становление и развитие общественного здравоохранения, усиление профилактических мер в борьбе с болезнями, вредными привычками, травматизмом, формирование традиций здорового образа жизни.
Для реализации данного направления будут приняты следующие дополнительные меры:
1) законодательно закрепить запрещение применения труда женщин на работах с особо вредными и особо тяжелыми условиями труда;
2) разработать правила безопасности в учебных заведениях для кабинетов физики, химии, информатики, домоводства и мастерских;
3) усилить контроль за детьми во время учебно-воспитательного процесса, а также за выполнением мероприятий по устранению причин, вызвавших несчастный случай;
4) подготовить предложения по страхованию воспитанников детских садов и обучающихся в учебных заведениях от несчастных случаев в период образовательного процесса;
5) разработать методы контроля за состоянием здоровья воспитанников детских садов и обучающихся в учебных заведениях с целью защиты от воздействия на них неблагоприятных факторов при различных методах обучения;
6) запретить расторжение индивидуального трудового договора по инициативе работодателя с беременными (свыше 12 недель) женщинами и женщинами, имеющими детей в возрасте до 1,5 лет;
7) провести работу в целях присоединения Республики Казахстан к Хартии по транспорту, окружающей среде и охране здоровья ВОЗ и Европейской комиссии, протоколу по проблемам воды и здоровья Z000094_ Конвенции по охране и использованию трансграничных водотоков и международных озер;
8) реализовать Z000089_ Конвенцию о трансграничном загрязнении воздуха на большие расстояния;
9) внедрить систему контроля и оперативного реагирования по вопросам насилия над детьми и использования детского труда;
10) повсеместно разработать региональные программы по гигиене окружающей среды;
11) провести работу по формированию предпосылок для организации последующей миграции населения из экологически неблагоприятных регионов в регионы, не представляющие угрозы здоровью населения.

3.4. Создание условий для удовлетворения
социально-экономических потребностей

Для своевременного обеспечения воспроизводства трудового потенциала необходимо осуществлять опережающую подготовку и повышение квалификации работников с учетом будущих потребностей экономики, усилить работу по профессиональной ориентации и психологической поддержке безработных. Кроме того, также должны быть предусмотрены меры, направленные на решение актуальных для населения проблем безработицы и бедности, создание для трудоспособного населения условий, позволяющих иметь достойно оплачиваемый труд и обеспечивать высокий уровень потребления.
Также в рамках данного направления будут приняты следующие меры:
1) при организации формирования студенческого контингента расширить доступность высшего образования за счет проведения предварительного тестирования среди учащихся выпускных классов;
2) активизировать внедрение микрокредитования для многодетных семей;
3) разработать и внедрить систему социальных нормативов, обеспечивающих равенство доступа к базовым социальным благам и услугам для всего населения страны. На основе этих нормативов должна в дальнейшем реализовываться политика социально-демографического развития;
4) ввести в высших учебных заведениях подготовку специалистов- демографов.

3.5. Регулирование миграционных процессов

Реализация данного направления предполагает осуществление следующих мер:
1) ежегодное увеличение квоты иммиграции;
2) создание благоприятных условий для приема и обустройства оралманов, их быстрейшей интеграции в социальную сферу;
3) поддержка и развитие конструктивных взаимоотношений с казахской диаспорой за рубежом;
4) создание условий для добровольной миграции лиц, проживающих в депрессивных районах в другие, более благополучные регионы;
5) обеспечение поддержки в решении социальных вопросов реэмигрантов;
6) изучение эмиграционного настроения населения.

3.6. Механизм реализации Программы

Реализация Программы предусматривает совершенствование нормативной правовой базы по вопросам социально-демографической политики. Будут приняты законодательные акты, направленные на кардинальное улучшение демографического состояния страны. На основе данной Программы предполагается разработка и принятие программ демографической политики Республики Казахстан на последующие этапы.
Должны быть приняты решения Правительства Республики Казахстан по развитию первичной медико-санитарной помощи, молодежной жилищной политики, обеспечению безопасности жизнедеятельности и условий формирования здорового образа жизни, здорового питания и питьевой воды.
Будут приняты меры организационного характера, заключающиеся в реструктуризации медицинской помощи в сторону увеличения доли медобслуживания по вопросам репродуктивного и сексуального здоровья сельского населения, а также меры по активизации информационно- образовательного аспекта вопросов народонаселения.
Претворение в жизнь программных положений будет осуществлено через План мероприятий по реализации данной Программы.
В целях координации и контроля выполнения Программы будет проводиться ее мониторинг. Кроме этого, предполагается внедрение системы индикаторов результативности проведения демографической политики в Республике Казахстан, которые будут включать показатели жизнедеятельности населения по соответствующим направлениям. В число наиболее значимых индикаторов будут входить прежде всего медико-демографические показатели и оценка эмиграционного настроения, а также другие социальные нормативы. Результаты анализа мониторинга Программы и демографических индикаторов будут служить основанием для корректировки отдельных направлений и разработки последующих Программ.

4. Необходимые ресурсы и источники финансирования

Реализация Программы в 2001-2005 годах будет осуществляться из следующих источников:
1) республиканского бюджета;
2) местных бюджетов;
3) иных, не запрещенных законодательством Республики Казахстан источников финансирования.
Реализация Программы в 2001 году будет осуществляться в пределах средств, утвержденных в республиканском и местных бюджетах.
Финансирование Программы будет осуществляться в пределах средств, предусмотренных в республиканском бюджете на финансирование образования, программ в области здравоохранения, деятельности в области социального обеспечения и социальной помощи, деятельности в области культуры, спорта и информации, деятельности в сфере миграции, мероприятий по охране окружающей природной среды.
Предполагается привлечение технической и грантовой помощи международных организаций, спонсорской поддержки НПО, общественных фондов и иных источников, не запрещенных законодательными актами Республики Казахстан.

5. Ожидаемый результат от реализации Программы

В результате полной реализации Программы и принятия всех мер, предусмотренных в ней, будет обеспечена основа для дальнейшего увеличения количественного и качественного роста численности населения в целях обеспечения устойчивого социально-экономического развития Казахстана в средне- и долгосрочной перспективе. Предполагается, что общая численность населения Республики Казахстан в 2005 году составит около 15 млн. человек.
Создание предпосылок для демографического развития в течение 2001-2005 годов должно обеспечить рост численности населения до 16,0 млн. человек к 2010 году и до 20,0 млн. человек к 2030 году за счет увеличения СКР (до 2,5), ожидаемой продолжительности жизни, снижения отрицательного сальдо миграции.
При благоприятном стечении обстоятельств, а именно при темпах экономического роста, соответствующего целям повышения уровня материального благосостояния и социального развития населения, возможен рост численности населения до 22 млн. человек в 2030 году.
К косвенным результатам Программы следует отнести:
1) снижение уровня абортов и заболеваний, передающихся половым путем, особенно среди подростков;
2) в определенной степени устранение дисбаланса во внутренней миграции и создание основ для рационального размещения населения с учетом его жизненных условий и государственной потребности развития производительных сил, которое будет способствовать повышению уровня жизни населения.

6. План мероприятий по реализации Программы
демографического развития Республики Казахстан на 2001-2005 годы <*>

Сноска. Внесены изменения - постановлением Правительства РК от 17 апреля 2002 г. N 444 P020444_ ; от 20 марта 2004 г. N 364 .

___________________________________________________________________________ Мероприятие ! Форма ! Ответственные ! Срок !завершения ! за исполнение ! исполнения ___________________________________________________________________________ 1 ! 2 ! 3 ! 4 ___________________________________________________________________________

1. Организационно-правовые мероприятия по реализации

демографической политики

1.1. (исключена - N 444 от 17.04.2002 г.)

1.2. Разработать и внедрить Проект МЗ июнь

Программу профилактики нормативного 2003 г.

вертикальной передачи ВИЧ- правового

инфекции от матери к ребенку акта

1.3. Разработать и внести на Проект Закона МТСЗ октябрь

рассмотрение в Правительство Республики 2001 г.

Республики Казахстан проект Казахстан

Закона Республики Казахстан

"Об обязательном социальном

страховании"

1.4. Разработать региональные Информация МЗ, МПРООС, декабрь

программы по гигиене Правительству акимы областей, 2002 г.

окружающей среды Республики гг. Астана и

Казахстан Алматы

1.5. Разработать Концепцию Проект МОН, МПРООС октябрь

экологического образования нормативного 2001 г.

правового акта

1.6. (исключена - N 444 от 17.04.2002 г.)

1.7. Провести анализ Информация АМД, АС, МЗ, февраль

реализации Программы Правительству МОН, Мининформ, 2005 г.

демографического развития Республики МЭБП,

Республики Казахстан на Казахстан

2001-2005 годы

2. Охрана репродуктивного здоровья

2.1. Расширить доступ к Информация МЗ декабрь

услугам по планированию семьи, Правительству 2002 г.

постабортному консультированию Республики

Казахстан

2.2 Повысить доступность и -//- МЗ декабрь

квалификацию акушерского 2002 г.

патронажа за беременными с

патологиями. Реабилитировать

послеродовые осложнения на всех

уровнях оказания медицинской

помощи женщинам (ФАП, СБ, СВА,

ЦРБ, ГБ, ОБ, ПНЦ)

2.3 Внедрить новые медицинские Проект МЗ июнь

технологии лечения бесплодия нормативного 2003 г.

правового акта

2.4. Создать службы медицинской -//- МЗ октябрь

помощи для мужчин по 2003 г.

профилактике и оказанию помощи

в проблемах сексуального и

репродуктивного здоровья,

включая бесплодие

2.5. Осуществлять осмотры -//- МЗ март

подростков и молодежи на предмет 2003 г.

обнаружения нарушений

репродуктивных функций (по

обращаемости)

3. Уменьшение смертности

3.1. Улучшить телефонную и Информация МЗ, Акимы декабрь

транспортную связь в Правительству областей, ежегодно

организациях первичной Республики гг. Астана,

медико-санитарной помощи Казахстан Алматы

3.2. Осуществлять обследование Проект МЗ октябрь

детей и подростков на наличие нормативного 2003 г.

болезней, передаваемых половым правового акта

путем (БППП) и ВИЧ/СПИД-

инфекцию

3.3. Добиться снижения Информация МТСЗ декабрь

смертности населения от Правительству ежегодно

несчастных случаев, Республики

травматизма на производстве, Казахстан

обеспечить функционирование

служб техники безопасности

на всех производственных

предприятиях независимо

от форм собственности

3.4. Усилить пропаганду борьбы -//- Мининформ, МЗ декабрь

с распространением наркомании ежегодно

и алкоголизма путем повышения

действенности пропаганды

здорового образа жизни

населения в средствах массовой

информации

4. Укрепление института семьи

4.1. Провести работу по Информация АМД, Акимы декабрь

возрождению лучших семейных, Правительству областей, ежегодно

этно-культурных традиций и Республики гг. Астана,

норм, усилению нравственных Казахстан Алматы

основ семьи

4.2. Пропагандировать институт -//- Мининформ, НКДСЖ декабрь

семьи, принципы гендерного (по ежегодно

равенства, повысить роль согласованию),

родителей в воспитании детей АМД, МЗ, МЮ

5. Миграция

5.1. Организовать переселение Проект Указа АМД июнь

и устройство семей репатриантов Президента ежегодно

(оралманов) на свою Республики

историческую родину. Казахстан

Предусмотреть ежегодное "О квоте

увеличение квоты иммиграции"

иммиграции

5.2. Проводить мониторинг Информация АМД, АС февраль

эмиграционного настроения в Правительству ежегодно

Республике Казахстан Республики начиная

Казахстан с 2003 г.

6. Создание условий для удовлетворения

социально-экономических потребностей

6.1. Проводить обучение Информация МТСЗ, НКДЖС декабрь

безработных женщин новым Правительству (по ежегодно

специальностям и постоянно Республики согласованию)

повышать их квалификацию путем Казахстан

переобучения

6.2. Создать приюты для Проект Акимы декабрь

женщин, пострадавших от нормативного областей, 2002 г.

насилия правового гг. Астана,

акта Алматы

6.3. Создать в регионах центры Информация НКДСЖ (по декабрь

социального партнерства женщин Правительству согласованию), 2002 г.

Республики акимы

Казахстан областей,

гг. Астана и

Алматы, НПО

6.4. Разработать и внедрить Проект МОН декабрь

специальные образовательные нормативного 2001 г.

программы воспитания и правового акта

обучения детей дошкольного

возраста с ограниченными

возможностями

6.5. Разработать модели -//- МОН декабрь

современной малокомплектной 2001 г.

школы

6.6. Разработать правила о -//- МОН июнь

дистанционном обучении в 2002 г.

Республике Казахстан

6.7. Обеспечить дальнейшее -//- МОН Постоянно

развитие системы дошкольного

воспитания и обучения

6.8. Разработать и внедрить -//- МОН ноябрь

программу "степ бай степ" в 2001 г.

начальном звене для развития

детей дошкольного возраста

6.9. Провести конкурс на -//- МОН сентябрь

разработку проекта 2001 г.

государственного стандарта

дошкольного воспитания

и обучения

6.10. Провести анализ Информация МОН, акимы Ежеквар-

обеспечения учащихся Правительству областей, тально

общеобразовательных школ Республики гг. Астана

горячим и общественным Казахстан и Алматы

питанием

6.11. Осуществлять Проект МОН сентябрь

подготовку в ВУЗах страны нормативного 2003 г.

специалистов-демографов правового акта

6.12. Укрепить материально- Информация АТурС декабрь

техническую базу организаций Правительству ежегодно

физической культуры и спорта, Республики

обеспечить привлечение детей Казахстан

и подростков к занятиям в

спортивных секциях

___________________________________________________________________________