ИПС "Әділет"

      Қазақстан Республикасы 1998 жылғы 29 маусымда ратификациялаған Нәсілдік кемсітушіліктің барлық нысандарын жою туралы халықаралық конвенцияның 9-бабына және Біріккен Ұлттар Ұйымының Нәсілдік кемсітушілікті жою жөніндегі комитетінің 76-сессиясының ұсынымдарына сәйкес Қазақстан Республикасының Үкіметі ҚАУЛЫ ЕТЕДІ:
      1. Қоса беріліп отырған Нәсілдік кемсітушіліктің барлық нысандарын жою туралы халықаралық конвенцияны Қазақстан Республикасының орындауы туралы алтыншы және жетінші жиынтық мерзімді баяндама бекітілсін.
      2. Қазақстан Республикасы Сыртқы істер министрлігі Біріккен Ұлттар Ұйымының Нәсілдік кемсітушілікті жою жөніндегі комитетіне белгіленген тәртіппен Нәсілдік кемсітушіліктің барлық нысандарын жою туралы халықаралық конвенцияны Қазақстан Республикасының орындауы туралы алтыншы және жетінші жиынтық мерзімді баяндаманы жіберсін.
      3. Осы қаулы қол қойылған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі.

Қазақстан Республикасының
Премьер-Министрі С. Ахметов

Қазақстан Республикасы
Үкіметінің
2012 жылғы 22 қазандағы
№ 1332 қаулысымен
бекітілген

Нәсілдік кемсітушіліктің барлық нысандарын жою туралы халықаралық конвенцияны Қазақстан Республикасының орындауы туралы алтыншы және жетінші жиынтық мерзімді баяндама

      Бұл баяндама Нәсілдік кемсітушіліктің барлық нысандарын жою туралы халықаралық конвенцияның (бұдан әрі - Конвенция) 9-бабының 1-тармағына және қатысушы мемлекеттермен ұсынылуға жататын баяндамалардың нысанына және мазмұнына қатысты жалпы басшылыққа алынатын қағидаттарға (CERD/C/2007/1) сәйкес БҰҰ Нәсілдік кемсітушілікті жою комитетіне ұсынылады. Осы баяндама Конвенция баптарын іске асыруды қамтамасыз ету бойынша Қазақстан Республикасының алтыншы және жетінші жиынтық мерзімді есептерін қамтиды.
      Баяндама жобасын Үкімет қаулысымен бекітілген Қазақстан Республикасы Мәдениет және ақпарат министрлігі жанындағы жұмыс тобы әзірледі. Оның құрамына министрліктердің, ведомстволардың, Қазақстан Республикасы Президенті жанындағы Адам құқықтары жөніндегі ұлттық орталықтың, үкіметтік емес құқық қорғау ұйымдарының, этномәдени бірлестіктердің өкілдері кірді.
      Жұмыс тобына кірмеген азаматтық қоғам институттары өкілдерінің қатысуымен дөңгелек үстелдер мен кездесулер ұйымдастыру арқылы бұл құжатқа қоғамдық сараптама жүргізілді. Бұдан басқа, Мәдениет және ақпарат министрлігі Астанадағы ЕҚЫҰ офисімен бірлесіп, жиынтық баяндама жобасының ашық тұсаукесерін өткізіп, нәтижесінде баяндаманың негізгі баптары қоғамдық талқылауға салынды.
      Қазақстан Республикасының жалпы базалық құжаты адам құқықтары жөніндегі халықаралық шарттарға қатысушы мемлекеттер жасайтын баяндамалардың нысаны мен мазмұнына қатысты жалпы басшылыққа алынатын қағидаттарға сәйкес әзірленді және БҰҰ комитетінің қарауына 2012 жылғы мамырда жіберілді. Азаматтық және саяси құқықтар туралы халықаралық пактіні Қазақстан Республикасының орындауы туралы кезекті баяндама Адам құқықтары жөніндегі комитетке 2009 жылы жіберілді. Осы жиынтық алтыншы (2008 - 2010 жылдар) және жетінші (2010 - 2012 жылдар) жиынтық баяндама Нәсілдік кемсітушіліктің барлық нысандарын жою саласында 2008 - 2012 есеп кезеңінде қол жеткізілген негізгі өзгерістер мен ілгерілік туралы ақпаратты қамтиды.
      Осы баяндама екі негізгі, жалпы сипаттағы мәліметтерді және Конвенцияның 1-7 баптарының іске асырылуы бойынша ақпаратты қамтыған бөліктерден құралады, сондай-ақ алдыңғы баяндаманы қарау нәтижесінде айтылған БҰҰ Нәсілдік кемсітушілікті жою комитетінің сұрақтары мен ұсынымдарына жауаптар береді.
     1. Жалпы сипаттағы мәліметтер
      Тұрғындар.
      Қазақстан Республикасының аумағы мен әкімшілік бөлінісі 2008 жылғы Нәсілдік кемсітушілікті жою туралы соңғы төртінші және бесінші жиынтық мерзімді баяндама ұсынылғаннан кейін елеулі өзгерістерге ұшыраған жоқ.
      Жалпы тұрғындар саны есеп беру кезеңінде 15 миллион 571,5 мыңнан 16 миллион 675,4 мыңға дейін көбейді. 2012 жылдың басындағы жағдай бойынша тұрғындар саны жалпы тұрғындар санына пайыздық көрсеткішпен шаққанда 7,1 % өскен. Бұл жағдай туу санының өсуі мен өлім санының біршама азаюынан туындап отыр, оны 203 мың 869-дан 228 мың 331-ге дейін көбейген тұрғындар санының табиғи өсімі де көрсетеді. Сондай-ақ, осы кезеңде елге келушілер санының елеулі өсуімен қатар, Қазақстан Республикасы аумағынан тұрғылықты мекенжайға шетелге көшіп кетушілер санының қысқарғандығы байқалады. Егер 2008 жылы көші-қон сальдосы 1 мың 117 адам болса, 2012 жылы ол 5 мың 102 адамды құрады (2-қосымша).
      Ақмола, Қостанай, Солтүстік Қазақстан, Батыс Қазақстан және Шығыс Қазақстан облыстарын қоспағанда, елдің 16 өңірінің 11-інде есеп беру кезеңінде тұрғындар санының өсімі байқалады. Тұрғындар жалпы санының мейлінше өсімі Оңтүстік Қазақстан мен Алматы облыстарында көрініс тапқан (4, 5, 6-қосымшалар).
      Балалар мен жастардың (29 жасқа дейін) гендерлік құрамы 2012 жылғы 1 қаңтардағы жағдай бойынша 29-дан 65 жасқа дейін және одан жоғары жастағы ер азаматтардың әйелдерден сандық жағынан және салыстырмалы түрде басымдығын (ел тұрғындарының жалпы құрылымында) көрсетеді. Жасы 65 және одан жоғары әйелдер саны шамамен алғанда ерлерден екі есе көп. Жалпы, өмір ұзақтығы артып, жасы 70 және одан да жоғары тұрғындардың саны өскен (3 және 6-қосымшалар).
      Қазақстанда 2012 жылдың басында тұрғындардың жартысынан көбі (54,7 %) қалалық жердің тұрғындары, 45,3 % - ауылдық жердің тұрғындары болып табылады. Алайда 5-тен 19-ға дейінгі жастағы тұрғындардың көпшілігі ауылдық жерде тұрады (1823,7 - ауылда, 1662,3 - қалада), бұл ауыл өңірінде бала туу санының жоғары болуына байланысты (3-қосымша).
      Халық санағының дерегі бойынша Қазақстанның этностық құрамына 120-дан астам этнос кіреді. 2012 жылдың басында қазақтар саны 10 млн. (64,6 %) асты, орыстар - 3,7 млн. адам (22,3 %), украиндықтар - 314 мың адам (1,9 %), өзбектер - 494 мың адам (3,0 %), ұйғырлар - 238 мың адам (1,4 %), татарлар - 203 мың адам (1,2 %), немістер - 181 мың адам болды (1,1 %) (7 және 8-қосымшалар).
      БҰҰ Нәсілдік кемсітушілікті жою комитетінің 13-ұсынымына сәйкес төменде этностық топтардың әлеуметтік-экономикалық жағдайы туралы мәліметтер келтіріледі.
      Көрсеткіш ретінде тым аз болуына байланысты этнос топтарының әлеуметтік-саяси жағдайы туралы жыл сайынғы статистикалық деректерді келтіру қиындай түсті (тұрғындардың жалпы саны ішінде адамдардың этностық белгісі бойынша үлесі тым аз). Сондықтан, Қазақстан Республикасы Президенті жанындағы Мемлекеттік басқару академиясының этносаралық және конфессияаралық қатынастар саласын зерттеу орталығы 2011 жылы этностық топтардың әлеуметтік-саяси жағдайына таңдаулы зерттеу жүргізді.
      Зерттеу нәтижелері бойынша 0,5 % қазақтар, 0,6 % орыстар және 0,1 % басқа да этностар «өте нашар өмір сүреміз, өзімізге ең қажетті нәрселерді ала алмай отырмыз» деген жауап беру арқылы өздерінің әлеуметтік-экономикалық жағдайларын теріс бағалаған. «Айлықтан айлыққа қаражатымызды жеткізе алмаймыз» деген жауапты 10,4 % қазақтар, 10 % немістер, 5 % орыстар, ұйғырлар мен кәрістер арасында бір пайыздан, 0,6 % украиндықтар және 2,1 % басқа да этностар.
      Сонымен қатар, зерттеу нәтижелері бойынша өзбектер (18,2 %) мен кәрістер (41,6 %) негізінен ауыл шаруашылығы саласында, ұйғырлар (25,3 %), қазақтар (31,0 %) қызмет көрсету саласында жұмыспен қамтылған, бұл да осы және басқа этностық топ өкілдерінің әлеуметтік-экономикалық жағдайына әсер етеді (9-қосымша).
      Жалпы 2010 жылғы желтоқсанда тұрғындардың атаулы ақшалай орташа табысы 45895 теңгені (306 АҚШ $) құрап, 2009 жылдың тиісті кезеңімен салыстырғанда 15,7 %-ға, нақты ақшалай табысы 7,3 %-ға өскен. 2010 жылғы желтоқсанда ақшалай орташа табыс мөлшері бойынша Атырау облысы, Астана қаласы, Маңғыстау облысы алда келеді, мұндағы көрсеткіш республикалық орташа деңгейден 2,2 - 1,9 есе асып түскен.
      2010 жылғы желтоқсанда табысы ең төмен өңірлер қатарында Оңтүстік Қазақстан, Алматы және Жамбыл облыстары байқалды, ол өңірлердегі тұрғандардың табыс көрсеткіші республикалық деңгейден орташа есеппен 58,4 % - 70,6 % аралықта болған. Сонымен қатар, нақты ақшалай табыстың мейлінше өсу қарқыны Ақтөбе және Жамбыл облыстарында байқалады. 2011 жылғы қаңтарда өңірлер бойынша атаулы ақшалай табыстың ең төменгі және ең жоғарғы мөлшерлерінің ара-қатынасы 3,8 есені (2010 жылғы қаңтарда - 3,8 есе) құрады (10 және 11-қосымшалар).
      Саяси құрылым.
      Қазақстан Республикасының саяси құрылымы төртінші және бесінші мерзімді (CERD/C/KAZ/CO/4-5) баяндаманы 2009 жылы ұсынғаннан кейін елеулі өзгерістерге ұшыраған жоқ.
      Нормативтік құқықтық база.
      Адамның және ел азаматтарының нәсілдік және этностық тегіне қарамастан құқықтары мен бостандықтарын көздейтін Конституция, Қазақстан Республикасының негізгі заңдары төртінші және бесінші жиынтық мерзімді баяндама ұсынғаннан кейін өзгермеді (CERD/C/KAZ/CO/4-5). Конституцияның 4-бабына сәйкес Қазақстан Республикасында қолданылатын құқық Конституцияның, соған сәйкес заңдардың, өзге де нормативтік құқықтық актілердің, халықаралық шарттары мен республиканың басқа да міндеттемелерінің, сондай-ақ Республиканың Конституциялық Кеңесінің және Жоғарғы Сотының нормативтік қаулыларының нормалары болып табылады.
      Халықаралық шартта оның қолданылуы заң қабылдауды қажет еткен жағдайларды есептемегенде, Қазақстан Республикасы қол қойған ұлттық заңнама алдында басымдылығы бар тікелей қолданылатын халықаралық шарттар және елдің басқа да міндеттемелері ұлттық заңнаманың ажырамас бөлігі болып табылады.
      2009 жылғы 4 желтоқсандағы «Босқындар туралы» Қазақстан Республикасы Заңының 4-бабына сәйкес пана іздеген адамдарды және босқындарды осы Заңда белгіленген тәртіпке сәйкес пана алу құқығымен қамтамасыз ету; босқын мәртебесін беру жөніндегі рәсімдерді жүргізу кезінде әлеуметтік тегіне, нәсіліне, ұлтына, азаматтығына, діни сеніміне және саяси нанымына байланысты кемсітушілікке жол бермеу; пана іздеген адамдар мен босқындардың жеке өмірі туралы ақпараттың құпиялылығын сақтау; пана іздеген адамдардың және босқындардың ажырап қалған отбасыларының қосылуына жәрдемдесу; Қазақстан Республикасының бала құқықтары туралы заңнамасына сәйкес Қазақстан Республикасында жүрген босқын балалардың құқықтарын қорғау; босқындарды елден шығарып жіберуге жол бермеу босқындар мәселелері жөніндегі мемлекеттік саясаттың негізгі принциптері болып табылады.
      2011 жылғы 22 шілдедегі «Халықтың көші-қоны туралы» Қазақстан Республикасының Заңы халықтың көші-қоны саласындағы қоғамдық қатынастарды реттейді, көші-қон процестерінің құқықтық, экономикалық және әлеуметтік негіздерін айқындайды.
      2011 жылы Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексіне азаматтардың теңдігін бұзу, азаптау және т.б үшін қылмыстық жауапкершілікті қатаңдататын өзгерістер енгізілді.
     2. Конвенцияның 1-7 баптарын іске асыру туралы ақпарат.
      Осы баяндаманың екінші бөлігінде азаматтардың азаматтық және саяси құқықтарының кең ауқымын қамтыған Конвенцияның 1-7 баптарының іске асырылуына бағытталған практикалық шаралар жөнінде ақпарат беріледі. Осыған байланысты, БҰҰ Адам құқықтары жөніндегі комитетіне 2009 жылы ұсынылған Азаматтық және саяси құқықтар туралы халықаралық пактіні Қазақстан Республикасының орындауы туралы ұлттық есептің мәліметтері пайдаланылды.
      Нәсілдік кемсітушіліктің ішкі құқықта бекітілген анықтамасының Конвенцияның 1-бабының 1-тармағындағы анықтамаға сәйкестігі туралы.
      Ұлттық заңнамада «азаматтардың тең құқықтығының бұзылуы» термині «кемсітушілік» терминінің баламасы болып табылады (Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексі 141-бабы). Бұл шығу тегіне, әлеуметтік, лауазымдық немесе мүліктік жағдайына, жынысына, нәсіліне, ұлтына, тіліне, дініне, сеніміне, тұрғылықты орнына, қоғамдық бірлестіктерге қатысуына немесе басқа да кез келген мән-жайларға қарап, адамның (азаматтың) құқықтары мен бостандықтарын тікелей немесе жанама шектеуді білдіреді.
      Конвенцияның 2-бабын іске асыру бойынша мемлекеттік органдардың заңнамалық, институционалдық және басқа да шараларды қабылдауы туралы.
      2-баптың 1- тармағының a), b), c), d) тармақшаларына қатысты.
      Қазақстан Республикасы Нәсілдік кемсітушіліктің барлық нысандары мен түрлерін айыптайды және барлығының заң алдында теңдігі конституцияда бекітілген. Адам, оның өмірі, құқықтары және бостандықтары мемлекеттің ең жоғарғы құндылығы болып табылады. Қазақстан Республикасы Конституциясы 14-бабының 1 және 2-тармақтарына сәйкес «тегіне, әлеуметтік, лауазымдық және мүліктік жағдайына, жынысына, нәсіліне, ұлтына, тіліне, дінге көзқарасына, нанымына, тұрғылықты жеріне байланысты немесе кез келген өзге жағдаяттар бойынша ешкімді ешқандай кемсітуге болмайды» Қазақстан Республикасы Конституциясы 20-бабының 3-тармағына сәйкес «конституциялық құрылысты күштеп өзгертуді, оның тұтастығын бұзуды, мемлекет қауіпсіздігіне нұқсан келтіруді, соғысты, әлеуметтік, Нәсілдік, ұлттық, діни, тектік-топтық және рулық астамшылықты, сондай-ақ қатыгездік пен зорлық-зомбылыққа бас ұруды насихаттауға немесе үгіттеуге жол берілмейді».
      Қазақстан Республикасы Конституциясы 5-бабының 3-тармағына сәйкес «мақсаты немесе іс-әрекеті республиканың конституциялық құрылысын күштеп өзгертуге, оның тұтастығын бұзуға, мемлекет қауіпсіздігіне нұқсан келтіруге, әлеуметтік, нәсілдік, ұлттық, діни, тектік-топтық және рулық араздықты қоздыруға бағытталған қоғамдық бірлестіктер құруға және олардың қызметіне, сондай-ақ заңдарда көзделмеген әскерилендірілген құрамалар құруға тыйым салынады».
      Сонымен қатар, Қазақстан Республикасы Конституциясының 39-бабының 2-тармағына сәйкес ұлтаралық татулықты бұзатын кез келген әрекет конституциялық емес деп танылады және заң бойынша қудаланады.
      2-баптың 1-ші тармағы е) тармақшасына қатысты.
      Қазақстан Республикасы біріктіретін көпнәсілді ұйымдар мен қозғалыстардың құрылуын ынталандырады және қолдайды. «Қазақстан халықтарының Ассамблеясын құру туралы» Қазақстан Республикасы Президентінің 1995 жылғы 1 наурыздағы Жарлығымен елдегі этносаралық келісімді қамтамасыз ету мәселелері бойынша Қазақстан Республикасы Президенті жанындағы консультативтік-кеңесші орган құрылды, оның негізіне мемлекеттің және этномәдени бірлестіктер түріндегі азаматтық қоғам институттарының әріптестігінің қағидаты салынды. Оның қызметін нормативті-құқықтық тұрғыдан реттеуді қамтамасыз ететін «Қазақстан халқы Ассамблеясы туралы» Қазақстан Республикасының Заңы 2008 жылғы 8 қазанда қабылданды.
      Қазақстан Республикасы Президентінің 2011 жылғы 7 қыркүйектегі № 149 Жарлығымен «Қазақстан халқы Ассамблеясы туралы Ереже» бекітілді.
      2-баптың 2-тармағына қатысты.
      Қазақстан Республикасы барлық азаматтарының Нәсілдік, ұлттық, діни, тіл, әлеуметтік және басқа да жағдайына қарамастан заң алдындағы конституциялық құқықтары мен бостандықтарының теңдігіне кепіл болады. Осыған байланысты, Қазақстан Республикасы түрлі этнос өкілдері арасында жасанды теңсіздік жасаудан бас тартады және түрлі этностық топтар үшін теңсіз немесе ерекше құқықтарды енгізбейді.
      Конвенцияның 3-бабын іске асыру бойынша мемлекеттік органдардың заңнамалық, институционалдық және басқа да шараларды қабылдауы туралы.
      Қазақстан Республикасы өз аумағында нәсілдік сегрегация мен апартеида айыптайды және ел азаматтарының Қазақстан аумағында еркін жүріп-тұруға және тұрғылықты мекенді таңдауға құқықтары мен бостандықтарына кепіл береді. Ел Конституциясы 21-бабының 1-тармағына сәйкес «Қазақстан Республикасы аумағында заңды түрде жүрген әрбір адам, заңда көрсетілгеннен басқа реттерде, оның аумағында еркін жүріп-тұруға және тұрғылықты мекенді өз қалауынша таңдап алуға құқығы бар». Бұған қоса, 21-баптың 2-тармағына сәйкес «әрбір адам Қазақстан Республикасының аумағынан тыс жерлерге шығуға, Қазақстан Республикасына кедергісіз оралуға құқығы бар».
      Жүріп-тұру және тұрғылықты орнын таңдау бостандығына азаматтардың конституциялық құқықтарын іске асыру мақсатында Қазақстан Республикасының халқын құжаттандыру қағидаларын бекітті (Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2000 жылғы 12 шілдедегі № 1063 қаулысы). Құжаттандыру қағидалары Қазақстан Республикасында тұрақты тұратын азаматтарға, шетелдіктерге, азаматтығы жоқ тұлғалар үшін жүріп тұру бостандығы, тұрғылықты орынды өз қалауынша таңдап алу, шетелге шығу және елге оралу құқығына кепілдік береді.
      1995 жылғы 19 маусымдағы «Шетелдіктердің құқықтық жағдайы туралы» Қазақстан Республикасы Заңы шетелдіктердің және азаматтығы жоқ тұлғалардың Қазақстан Республикасы аумағында еркін жүріп-тұра алатындығына кепілдік береді. Осы Заңның 16-бабына сәйкес егер мемлекеттік қауіпсіздікті қамтамасыз ету, қоғамдық тәртіпті, халықтың денсаулығы мен адамгершілігін сақтау, Қазақстан Республикасы азаматтарының құқықтары мен заңды мүдделерін қорғау үшін қажет болса Қазақстан Республикасының мемлекеттік уәкілетті органдарының актілерімен шектеулер қойылуы мүмкін.
      Конвенцияның 4-бабының іске асуы бойынша мемлекеттік органдардың заңнамалық, институционалдық және басқа да шараларды қабылдауы туралы.
      Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексінде нәсілдік және ұлттық шыдамсыздық себебі бойынша қылмыстар мен құқық бұзушылықтары үшін қылмыстық жауапкершілік көзделген (Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексінің 54, 96, 103, 104, 107, 160, 164, 187, 275, 337-баптары).
      Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексі 54-бабының 1-тармағына сәйкес ұлттық, Нәсілдік және діни өшпенділік немесе араздық себебі бойынша, басқа адамдардың заңды іс-әрекеті үшін кектенушіліктен, сондай-ақ басқа қылмысты жасыру немесе оны жасауды оңайлату мақсатында қылмыс жасау қылмыстық жауапкершілікті және жазаны ауырлататын мән-жай болып табылады.
      Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің 141-бабында азаматтардың тең құқығын бұзғаны үшін қылмыстық жауапкершілік көзделген. Азаматтардың тең құқықтығын бұзу - бұл шығу тегіне, әлеуметтік, лауазымдық немесе мүліктік жағдайына, жынысына, нәсіліне, ұлтына, тіліне, дініне, сеніміне, тұрғылықты орнына, қоғамдық бірлестіктерге қатысуына немесе басқа да кез келген мән-жайларға қарап, адамның (азаматтың) құқықтары мен бостандықтарын тікелей немесе жанама шектеу болып табылады.
      Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексінің 164-бабының 1-бөлігінде әлеуметтік, ұлттық, рулық, Нәсілдік немесе діни наразылықты тудыру болып саналатын қылмыстық жауапкершілік көзделген қасақана әрекеттер тізімделген. Олардың қатарына әлеуметтік, ұлттық, рулық, нәсілдік, діни араздықты немесе алауыздықты қоздыруға, азаматтардың ұлттық ар-намысы мен қадір-қасиетін не діни сезімдерін қорлауға бағытталған қасақана іс-әрекеттер, сол сияқты азаматтардың дінге көзқарасына, тектік-топтық, ұлттық, рулық немесе нәсілдік қатыстылығы белгілері бойынша олардың айрықшалығын, артықшылығын немесе кемдігін насихаттау, егер осы әрекеттер көпшілік алдында немесе бұқаралық ақпарат құралдарын пайдалана отырып, сол сияқты әлеуметтік, ұлттық, нәсілдік, діни араздықты немесе алауыздықты насихаттайтын әдебиет пен өзге ақпарат жеткізгіштерді тарату жолымен жасалған әрекеттер жатады.
      Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің 160-бабы ұлттық, этникалық, нәсілдік немесе діни топты осы топтың мүшелерін өлтіру, олардың денсаулығына ауыр зардап келтіру, бала тууға күшпен бөгет жасау, балаларды мәжбүрлеп біреуге беру, күштеп көшіру не осы топтың мүшелерін қырып-жоюға есептелген өзге де тіршілік жағдайларын туғызу арқылы толық немесе ішінара жоюға бағытталған қасақана әрекеттер деп анықтай отырып геноцид үшін қылмыстық жауапкершілікті көздейді.
      Қазақстан Республикасы қылмыстық кодексінің 337-бабының 2-бөлігі нәсілдік, ұлттық, рулық, әлеуметтік, таптық немесе діни төзбеушілікті немесе артықшылықты уағыздайтын немесе оны іс жүзінде жүзеге асыратын, конституциялық құрылысты күштеп құлатуға, мемлекеттің қауіпсіздігіне нұқсан келтіруге немесе Қазақстан Республикасының аумақтық тұтастығына қол сұғушылыққа шақыратын қоғамдық бірлестік құру, сол сияқты осындай бірлестікке басшылық жасау үшін қылмыстық жауапкершілікті көздейді.
      2009 жыл мен 2012 жылдың бірінші жартыжылдығы кезеңінде Қазақстан Республикасында ұлттық араздықты тудыру (Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодекстің 164-бабы) фактілері бойынша 20 қылмыс, оның ішінде 2009 жылы - 7, 2010 жылы - 8, 2011 жылы - 1, 2012 жылы - 4 қылмыс тіркелген. Атап айтқанда, 164-баптың 1-бөлігі бойынша - 10 (2009 жылы - 3, 2010 жылы - 4, 2012 жылы - 3), 164-баптың 2-бөлігі бойынша - 9 (2009 жылы - 4, 2010 жылы - 4, 2012 жылы - 1); 164-баптың 3 - бөлігі бойынша - 1 қылмыс (2011 жылы) тіркелген.
      Тергеу қорытындылары бойынша істің мәні бойынша қарау үшін сотқа 12 қылмыстық іс жіберілген, өндіріспен 2 қылмыстық іс (2009 жыл) уақытша тоқтатылды, тоқтатылғаны - 1 (2010 жыл), медициналық сипаттағы мәжбүрлеу шарасын қолдану үшін сотқа бағытталды - 1 (2010 жыл), өндірісте жатқаны - 4. Көрсетілген қылмыстарды жасағаны үшін айып тағылған адамдарды ақтау, сондай-ақ, іс бойынша өндірісті тоқтату, оның ішінде оңалту негіздемесі бойынша фактілер орын алмады.
      Мысалы, азамат Б. 2009 жылғы 21 наурызда «Қазақтар, алға, орыстарды ұрайық» мәтіндік хабарламаны өзінің телефонынан теріп, телеарналардың бірінің SMS порталына жолдаған. Бұл хабарлама бұқаралық ақпарат құралдары эфирінде бір сағат бойы көрсетілген. Осыған орай Қарағанды облысы Теміртау қалалық сотының 2009 жылғы 29 қазандағы үкімімен азамат Б. Қылмыстық Кодекстің 164-бабының 1-бөлігінде көзделген қылмысты жасады деп айыпталып, оған 30 айлық есепті көрсеткіш (256 АҚШ $) көлемінде айыппұл тағылды.
      Сондай-ақ Ж.,С.,Б. азаматтар 2010 жылғы қаңтарда Алматы қаласының «Құлагер» шағын ауданындағы үйлердің бірінде аэрозоль баллонмен ұйғыр ұлты тұлғалары атынан қазақ ұлты өкілдерінің намысы мен абыройына нұқсан келтіретін балағаттық жазулар жазған. Алматы қаласы Медеу аудандық сотының 2010 жылғы 24 сәуірдегі үкімімен Ж., С, Б. Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексі 164-бабының 2-бөлігінде көзделген қылмыс жасағаны үшін айыпты деп танылып, 2 жылға бас бостандығынан айырылды.
      Конвенцияның 5-бабын іске асыру бойынша мемлекеттік органдардың заңнамалық, институционалдық және басқа да шараларды қабылдауы туралы.
      5-баптың «Сот және басқа да сот төрелігін атқаратын органдар алдында тең болу құқығы туралы» а) тармағына қатысты.
      Қазақстан Конституциясының 14-бабына сәйкес «заң мен соттың алдында жұрттың бәрі тең. Тегіне, әлеуметтік, лауазымдық және мүліктік жағдайына, жынысына, нәсіліне, ұлтына, тіліне, дінге көзқарасына, нанымына, тұрғылықты жеріне байланысты немесе кез келген өзге жағдаяттар бойынша ешкімді ешқандай кемсітуге болмайды».
      Қазақстанда сот билігі тұрақты судьялар, сондай-ақ «Сот жүйесі мен судьялардың мәртебесі туралы» 2000 жылғы 25 желтоқсандағы Қазақстан Республикасының конституциялық Заңында көзделген жағдайларда және тәртіппен қылмыстық сот ісін жүргізуге тартылатын алқа билері түріндегі соттарға ғана тиесілі. Қазақстанда сот төрелігін тек сот қана жүзеге асырады. Соттың айрықша өкілеттігін басқа органдарға беруді көздейтін заң актілерін шығаруға тыйым салынады. Ешқандай өзге органдар мен тұлғалардың судья өкілеттігін немесе сот билігі функцияларын иеленуге құқығы жоқ. Сот өндірісі тәртібінде қаралуға жататын өтініштер, арыздар мен шағымдарды ешқандай өзге органдар, лауазымды немесе басқа да тұлғалар қаралмайды немесе бақылауына алмайды.
      Сот билігі Қазақстан Республикасының атынан жүзеге асырылады және азаматтар мен ұйымдардың құқықтарын, бостандықтары мен заңды мүдделерін қорғауға, Конституцияның, заңдардың, өзге де нормативтік құқықтық актілердің, халықаралық шарттардың орындалуын қамтамасыз ету үшін қызмет етеді. Әлеуметтік, ұлттық, рулық, нәсілдік немесе діни белгісіне қарамастан әркімге мемлекеттік органдардың, ұйымдардың, лауазымды және өзге де адамдардың ел Конституциясында және заңдарында көзделген құқықтарға, бостандықтар мен заңды мүдделерге нұқсан келтіретін немесе оларды шектейтін кез келген заңсыз шешімдері мен іс-қимылдарынан сот арқылы қорғалуға кепілдік беріледі. Ешкімді де оның ісін заңның барлық талаптары мен әділеттілікті сақтай отырып құзыретті, тәуелсіз және бейтарап сотта қаралу құқығынан айыруға болмайды.
      Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының дерегіне сәйкес есепті кезеңде Нәсілдік кемсітушілік негіз болған шағымдар, өтініштер бойынша азаматтық және әкімшілік істер қозғалып қарастырылмаған.
      Қазақстан Республикасы Бас прокуратурасының Құқықтық статистика және арнайы есептері комитетінің мәліметтеріне сәйкес «әлеуметтік, ұлттық, рулық, нәсілдік немесе діни араздықты тудыру туралы» Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексі 164-бабы бойынша үкім шығарумен 2010 жылы — 12 адам, 2011 жылы - 20 адам, оның ішінде Оңтүстік Қазақстан облысында - 14, Қарағанды облысында - 4, Ақтөбе облысында - 1, Маңғыстау облысында — 1 адам сотталған.
      Мысалы, Ақмола облыстық сотының 2010 жылғы 2 маусымдағы шешімімен азамат Т. Жақсы кентінде 2009 жылдың наурызынан бастап қыркүйегіне дейін ұлттық, діни араздық пен бөлінушілікті тудыруға бағытталған қасақана әрекеттерді жұрт алдында жасағаны, азаматтардың дінге көзқарасына, таптық, ұлттық белгісі бойынша олардың артықшылығын, астамшылдығын және кем екендігін насихаттағаны, сонымен қатар, терроризмді үгіттеп, аталған мазмұндағы материалдарды таратқаны үшін айыпты деп танылған.
      Судьялардың кәсіби деңгейін арттыру жөніндегі конвенцияның ережесін іске асыру мақсатында Қазақстан Республикасының Жоғарғы Соты жанындағы оқу орталықтары Қазақстан Республикасы ратификациялаған халықаралық шарттардың негізгі ережелерін зерттеу және қолдану бойынша әртүрлі іс-шаралар өткізуде.
      2010 - 2011 жылдар кезеңінде Қазақстан Республикасының Жоғарғы Соты 52 семинар және 969 судья үшін адам құқығы саласында құқық қорғау стандарттары мен халықаралық міндеттемелер бойынша біліктілікті арттыру мақсатында таныстыру іссапарын (тағылымдама) өткізген.
      2010 жылғы 16-18 маусымда Щучинск қаласында Қазақстан Республикасының Жоғарғы Соты мен жергілікті соттар судьяларының қатысуымен Босқындар ісі жөніндегі БҰҰ Босқындар жөніндегі жоғары комиссар басқармасымен бірлескен жұмыс шегінде ұйымдастырылып «Судьялар үшін Босқындар туралы халықаралық құқық» тақырыбында семинар өтті.
      2010 жылғы қыркүйекте Маңғыстау облысы мен Астана қаласының судьялары мен прокурорлары үшін адам саудасына қарсы күрес тақырыбында 2 өңірлік семинар Халықаралық көші-қон ұйымымен бірге ұйымдастырылып өткізілді.
      2011 жылғы 28-29 қарашада Ақмола облысының Бурабай кентінде Қазақстан Республикасының Жоғарғы Соты өкілдерінің қатысуымен «Адам құқықтары жөніндегі БҰҰ тетіктері шеңберінде жеке хабарламалар» атты оқу семинары өтті.
      Семинарлар адам құқықтарын қорғау жөніндегі БҰҰ әртүрлі органдарының жекелеген өтініштерді қарау рәсімдері туралы, сондай-ақ адам құқықтарын қорғау саласындағы БҰҰ тиісті халықаралық келісімдерінің шеңберінде қатысушы елдердің осыған байланысты өздері қабылдаған міндеттемелері туралы құзыретті мемлекеттік органдардың хабардар болуын арттыруға бағытталған.
      Қазақстан Республикасының Жоғарғы Соты адам құқықтарын қорғау, нәсілдік кемсітушілік саласындағы азаматтық қоғам мен ҮЕҰ арасындағы байланыстарын белсенді дамытуда. Мәселен, Қазақстан Республикасының Жоғарғы Соты «Адам құқықтары үшін хартия» қоғамдық қорымен бірлесіп, 2009 жылғы тамыз - желтоқсан аралығында алқа билерінің қатысуымен қылмыстық істерді қарау, тұтқынға алуға рұқсат беру және Азаптауға қарсы комитетінің ұсынымдарын іске асыру мәселелері бойынша судьяларға арналған 4 өңірлік семинар өткізді.
      5-баптың «Мемлекеттік лауазымды қызметкерлер не жеке тұлғалар жасайтын зорлықтан немесе дене жарақатынан жеке қауіпсіздікке және мемлекет тарапынан қорғаныс алуға құқық туралы» b) тармағына қатысты.
      Бұл тармақ бойынша егжей-тегжейлі ақпарат БҰҰ Комитетіне Азаптауларға және басқа да қатыгез, адамгершілікке жатпайтын немесе ар-намысты қорлайтын іс-әрекеттер мен жазалау түрлеріне қарсы конвенция бойынша Қазақстан Республикасының есебі шеңберінде 2012 жылы ұсынылатын болады.
      Қазақстан Конституциясының 17-бабына сәйкес «ешкімді азаптауға, оған зорлық-зомбылық жасауға, басқадай қатыгездік немесе адамдық қадір-қасиетін қорлайтындай жәбір көрсетуге не жазалауға болмайды».
      Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексі 2011 жылы тергеушінің, анықтауды жүргізуші адамның, немесе өзге лауазымды адамның не олардың айдап салуымен немесе үнсіз келісімімен басқа адамның, не олардың білуімен қиналушыдан немесе үшінші адамнан мәліметтер алу немесе мойындату, не ол жасаған немесе жасады деп күдік келтірілген іс-әрекет үшін оны жазалау, сондай-ақ оны немесе үшінші адамды кез келген сипаттағы кемсітуге негізделген кез келген себеп бойынша қорқыту немесе мәжбүр ету мақсатымен қасақана тән зардабын және (немесе) психикалық зардап шектіруі үшін қылмыстық жауапкершілікті қатаңдатуға бағытталған 141-1 баппен толықтырылды.
      2011 жылы Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің 141-1 бабы бойынша Қазақстан азаматтарына қатысты 11 қылмыстық іс қозғалды, оның ішінде 5 қылмыстық іс сотқа жіберілді, 6 қылмыстық іс уақытша өндірістен шығарылды (4 - айыпталушы тұлғаның анықталмағанынан және 2 - тиісті сараптама жүргізілуіне байланысты).
      2012 жылдың бірінші жартыжылдығында Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің 141-1 бабы бойынша 8 қылмыстық іс қозғалды, оның ішінде 3 қылмыстық іс сотқа жіберілді, 5 қылмыстық іс уақытша өндірістен шығарылды (3 - айыпталушы тұлғаның анықталмағанынан және 2 - тиісті сараптама жүргізілуіне байланысты).
      5-баптың саяси құқықтар туралы с) тармағына қатысты.
      Қазақстан Конституциясының 3-бабына сәйкес мемлекеттік биліктің бірден-бір бастауы халық болып табылады. Халық билікті тікелей республикалық референдум және еркін сайлау арқылы жүзеге асырады, сондай-ақ өз билігін жүзеге асыруды мемлекеттік органдарға береді.
      «Қазақстан Республикасындағы сайлау туралы» Қазақстан Республикасының 1995 жылғы 28 қыркүйектегі Конституциялық заңының 4-бабына сәйкес Республиканың он сегіз жасқа жеткен азаматтарының тегіне, әлеуметтік, лауазымдық және мүліктік жағдайына, жынысына, нәсіліне, ұлтына, тіліне, дінге көзқарасына, нанымына, тұрғылықты жеріне немесе кез келген өзге жағдаяттарға қарамастан, сайлауда дауыс беруге қатысу құқығы бар.
      Қазақстан Конституциясының 33-бабының 4-тармағына сәйкес ел азаматтарының мемлекеттік қызметке тұруға тең құқығы бар. Мемлекеттік қызметші лауазымына кандидатқа қойылатын талаптар лауазымдық міндеттердің сипатына ғана байланысты болады және Қазақстан Республикасының заңнамасымен белгіленеді.
      «Мемлекеттік қызмет туралы» Қазақстан Республикасының 1999 жылғы 23 шілдедегі Заңының 12-бабының 4-тармағына сәйкес мемлекеттік қызметке кіру кезінде жынысына, нәсіліне, қай ұлтқа жататынына, тіліне, әлеуметтік тегіне, мүліктік жағдайына, тұрғылықты жеріне, дінге қатынасына, сеніміне, қоғамдық бірлестіктерге қатыстылығына және кез келген өзге де мән-жайларға қарай қандай да болсын тікелей немесе жанама шектеулер белгілеуге жол берілмейді.
      Қазақстан халқы Ассамблеясы атынан Қазақстан Республикасы Парламентінің Мәжілісіне (Парламенттің кіші палатасы) сайланатын 9 депутат ұлттық заңнаманың сақталуына этностық сараптама жүргізеді. Қазақстан халқы Ассамблеясы депутаттық тобының мүшелері заң жобаларын әзірлеу бойынша жұмыс топтары құрамында белсенді жұмыс атқарады. Сонымен қатар, Қазақстан халқы Ассамблеясы арқылы сайланған депутаттар мемлекеттік тілдің мәртебесін арттыру, оралмандар мәселесін шешу, білім саласындағы заңнаманы жетілдіру мәселелері бойынша, әсіресе этностық топтардың шағын орналасып тұратын жерінде, Үкімет пен жекелеген мемлекеттік органдарға сұрау салады (13 және 14-қосымшалар).
      5-баптың «Өзге азаматтық, атап айтқанда еркін жүріп-тұру, азаматтық таңдау, мүлікке құқық, отбасын құруға, бейбіт жиналыстар өткізуге құқықтар туралы» d) тармағына қатысты.
      Еркін жүріп-тұру және тұру құқығы туралы.
      Қазақстан Республикасы азаматтарының, шетелдіктердің және азаматтығы жоқ адамдардың еркін жүріп-тұруға құқығының заңнамалық және іс жүзінде қолданылуы туралы ақпарат Конвенцияның 3-бабына қатысты тарауда көрсетілген.
      Өз елін қоса алғанда, кез келген елден кету, өз еліне оралу құқығы.
      Қазақстан Республикасы Конституциясының 21-бабы 2-тармағына сәйкес әркімнің республикадан тыс жерлерге кетуіне құқығы бар. Сонымен қатар, ел азаматтарының республикаға кедергісіз қайтып оралуына құқығы бар.
      2010 жылы тұрақты өмір сүруге елден 28 мың 852 адам кетті, оның 2303 қайта Қазақстанға оралды. Басым көпшілігі 1657 - Ресейден, 198 Моңғолиядан, 127 Қытайдан, 123 Германиядан, 61 Өзбекстаннан, 48 Беларусьтен қайтып оралды.
      2011 жылы тұрақты өмір сүруге елден 32 848 адам кетті, 1 259 адам қайта Қазақстанға оралды. Басым көпшілігі 1 мың 57 адам - Ресейден, 67 - Германиядан, 54 - Өзбекстаннан, 26 - Беларусьтен қайтып оралды. Елге оралған Қазақстан Республикасы азаматтарының этностық тұрғыдан статистикалық есебі жүргізілмейді.
      2012 жылғы 1 қаңтарға Қазақстан Республикасында 566 адам босқын мәртебесіне ие (209 отбасы, оның ішінде жеке тұратындар мен балалар). Босқындардың негізгі бөлігі Алматы қаласында тіркелген - 457 адам (171 отбасы), Оңтүстік Қазақстан облысында - 83 адам (31 отбасы), сондай-ақ, Алматы облысында - 26 адам (7 отбасы).
      Босқын мәртебесін алғандардың ішінде 250 әйел, 316 ер адам. Олардың ішінде 552 адам - Ауғанстан азаматы, 1 Сомали азаматы, 2 - Эфиопиядан, Өзбекстаннан - 6, Қытай Халық Республикасынан - 5.
      Босқын мәртебесі бар тұрғындардың этностық құрамына 328 тәжік, 111 пұштұн, 80 хазарлық, 31 өзбек және 16 басқа ұлттар өкілдері кіреді. Олардың ішінде 68 адам жоғары білімді, 18 адамның жоғары білімі аяқталмаған, 13 арнайы орта білімді, 207 орта білімді, 36 адамның білімі - бастауыш. 48 адамның білімі жоқ. Босқындар арасында бес жасқа дейінгі балалар - 67, сондай-ақ мектеп жасына дейінгілер - 109 адам.
      2011 жылы көші-қон полициясы басқармаларына босқын мәртебесін алу үшін 129 адам өтінішпен шыққан. Олардың екеуіне (Алматы қаласы - 1, Оңтүстік Қазақстан облысы - 1) босқын мәртебесі берілді. 12 өтініш қаралуда. Қазақстан Республикасының 2009 жылғы 4 желтоқсандағы «Босқындар туралы» Заңында көрсетілген негіздемелер бойынша босқын мәртебесін беру, ұзарту, айыру және тоқтату рәсімі жүргізу жөніндегі комиссия 79 адамға (36 отбасыға) босқын мәртебесін беруден бас тартты.
      Босқындар мәселесімен айналысатын мемлекеттік органдар қызметі 1951 жылғы «Босқындар мәртебесі туралы» конвенцияның, «Босқындар туралы» Қазақстан Республикасы заңының, «Шетелдіктердің құқықтық жағдайы туралы» және басқа да нормативтік құқықтық актілердің баптарына негізделген. Босқындар туралы заң 2010 жылы қолданысқа енгізілді. Онда босқын мәртебесін берудің критерийлері мен рәсімдерін айқындайды, пана іздеген адамдардың және босқындардың құқықтарын қорғау бойынша кепіл болады, сондай-ақ олардың Қазақстан аумағындағы негізгі құқықтары мен міндеттемелерін бекітеді. Заңнамалық тұрғыдан босқын мәртебесін беру туралы өтінімді тапсыру мен тіркеу тәртібі анықталған, босқын мәртебесін беру туралы уәкілетті органның шешім қабылдау мерзімі тіркелген күннен бастап 3 айға дейін ұзартылған.
      Қазақстан Республикасының 2009 жылғы 4 желтоқсандағы «Босқындар туралы» Заңы еңбек бостандығы немесе кәсіпкерлікпен айналысу құқығына, денсаулық сақтау қызметтеріне қолжетімділікке, Конституцияда, Қазақстан Республикасы ратификациялаған заңдар мен халықаралық шарттарда көзделген басқа да құқықтар мен бостандықтарға (8, 9 баптары) кепілдік береді. Қазақстан Республикасының «Босқындар туралы» Заңын қабылдауға байланысты Қазақстан Республикасының 2001 жылғы 30 қаңтардағы «Әкімшілік құқық бұзушылық туралы» кодексіне және Қазақстан Республикасының 2001 жылғы 11 шілдедегі «Атаулы әлеуметтік қызметтер туралы» Заңына өзгерістер мен толықтырулар енгізілді.
      Халықаралық құқық нормаларына және БҰҰ Босқындар жөніндегі жоғары комиссар басқармасы өкілдігінің ұсынымдарына сәйкес босқындардың балаларына қатысты арнайы ережелер енгізіліп, босқындарға жол жүру құжаттарын беру жүзеге асырылуда. Босқындар туралы конвенцияда көрсетілген жол жүру құжаттары босқындардың Қазақстан аумағының ішінде және аумағынан тыс жерлерде де жүруін қамтамасыз етеді.
      Қазақстан Республикасының 2009 жылғы 4 желтоқсандағы «Босқындар туралы» Заңын іске асыру мақсатында Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2010 жылғы 9 наурыздағы № 183 қаулысымен Босқын мәртебесін беру, ұзарту, одан айыру және оны тоқтату ережелері, босқын мәртебесін беру өтінішін тіркеу мен оны қарау тәртібі, пана іздеген адамның куәлігі, жеке куәлігі және жол жүру құжаттарының үлгілері бекітілді.
      Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрлігінің Көші-қон полициясы комитетінде босқындармен жұмысты үйлестіру мақсатында тұрақты жұмыс жасайтын Бас прокуратура, Сыртқы істер, Әділет министрліктері, сондай-ақ, БҰҰ Босқындар жөніндегі жоғары комиссар басқармасының босқындар ісі жөніндегі өкілдерінің қатысуымен тұрақты жұмыс істейтін жұмыс тобы құрылды. Босқындардың негізі бөлігі сауда-саттық, құрылыс, қызмет көрсету саласында еңбек етеді немесе өзін-өзі қамтиды. БҰҰ Босқындар жөніндегі жоғары комиссар басқармасы және Қызыл крест пен қызыл жарты ай қоғамы босқындардың әлеуметтік осал топтарына тұрақты көмек көрсетеді.
      2011 жылғы сәуірде Алматы қаласында Қазақстан Республикасы Президенті жанындағы Адам құқықтары жөніндегі комиссиясы мен БҰҰ Босқындар жөніндегі жоғары комиссар басқармасы Орталық Азия, Ресей, Қытай, Түркия, халықаралық ұйымдар (Халықаралық көші-қон ұйымы, ЕҚЫҰ) және Қазақстан Республикасының мемлекеттік органдарының қатысуымен Орталық Азиядағы босқындары қорғау және халықаралық миграция жөніндегі өңірлік конференция өтті. 2012 жылғы маусымда Қазақстан Республикасы Парламенті Сенатында «Қазақстан Республикасындағы босқындар мәселелерін халықаралық тәжірибеге сәйкес заңнамалық қамтамасыз ету: жай-күйі мен перспективалары» тақырыбы бойынша дөңгелек үстел отырысы болды, оған Парламент депутаттары, мемлекеттік органдардың өкілдері мен халықаралық сарапшылар қатысты.
      Азаматтыққа құқық туралы.
      Қазақстан Республикасы Конституциясының 10-бабына сәйкес Қазақстан азаматтығы «Қазақстан Республикасының азаматтығы туралы» Қазақстан Республикасының 1991 жылғы 20 желтоқсандағы Заңына сәйкес беріледі және тоқтатылады, ол қандай негізде алынғанына қарамастан, бірыңғай және тең болып табылады. Қазақстан азаматын ешқандай жағдайда азаматтығынан, өзінің азаматтығын өзгерту құқығынан айыруға, сондай-ақ оны Қазақстаннан тыс жерлерге қудалауға болмайды. Қазақстан Республикасы азаматының басқа мемлекеттің азаматтығында болуы танылмайды.
      «Қазақстан Республикасының азаматтығы туралы» Қазақстан Республикасының 1991 жылғы 20 желтоқсандағы Заңының 5-бабына сәйкес тегіне, әлеуметтік және мүліктік жағдайына, нәсілі мен ұлтына, жынысына, біліміне, тіліне, діни көзқарасына, саяси және өзге де сенімдеріне, кәсібінің түрі мен сипатына, тұрғылықты жеріне және басқа да мән-жайларға қарамастан ел азаматтары заң алдына тең.
      «Қазақстан Республикасының азаматтығы туралы» Қазақстан Республикасының 1991 жылғы 20 желтоқсандағы Заңының 16-бабына сәйкес Қазақстан Республикасының азаматтығына Қазақстан Республикасының аумағында заңды негізде кемінде бес жыл тұрақты тұратын не Қазақстан Республикасының азаматтарымен кемінде үш жыл некеде тұратын адамдар қабылданатын болады. Қазақстан Республикасының азаматтығына қабылдаған кезде кәмелетке толмағандардан, әрекетке қабілетсіз және Қазақстан Республикасы алдында ерекше еңбек сіңірген адамдардан не Қазақстан Республикасының Президенті белгілейтін тізбе бойынша кәсіптерге ие және талаптарға сай келетін адамдардан және олардың отбасы мүшелерінен осы тармақшаның бірінші абзацында көзделген шарттардың болуы талап етілмейді. Қазақстан Республикасы азаматтарының ішінде жақын туыстарының бірі-баласы (оның ішінде асырап алған баласы), жұбайы (зайыбы) және ата-анасының біреуі (асырап алушысы), апа-қарындасы, аға-інісі, атасы немесе әжесі бар, Қазақстан Республикасына тұрақты тұру мақсатымен келген, бұрынғы одақтас республикалардың азаматтары, Қазақстан Республикасында тұру мерзіміне қарамастан, қабылданатын болады.
      Қазақстан Республикасы жаппай репрессия, күштеп ұжымдандыру, басқа да адамгершілікке жатпайтын саяси акциялар барысында республика аумағынан кеткен адамдардың және олардың ұрпақтарының оралуы үшін жағдай жасайды.
      2009 - 2012 жылдар кезеңінде 214 мың 438 адам Қазақстан азаматтығын алған, оның ішінде азаматтық алған тұлғалардың 90 % құрайтын 194 мың 731 адам Қазақстан аумағынан амалсыздан кеткен оралмандар және олардың ұрпақтары. Олардың ішінде 2009 жылы 74 мың 30, 2010 жылы 77 мың 863 адам, 2011 жылы - 59 мың 30, 2012 жылы - 3 мың 515 адам қазақстан азаматтығын алды.
      Мемлекеттік деңгейде этностық қазақтардың қоныс аударуы көзделген 2009 - 2011 жылдарға арналған «Нұрлы көш» бағдарламасы бекітілді. Бағдарлама шеңберінде этностық ішкі және сыртқы көші-қон үдерісін ретке келтіру, Қазақстаннан бұрын кеткен жоғары білікті мамандардың қайтуын ынталандыру, мигранттардың бейімделуі және ықпалдасу қиындықтарынан, жұмыссыздықтан және жоспарланбаған көшіп-қонудан туындаған әлеуметтік тәуекелдердің алдын алу, ұлттық бірігу үдерістерінің одан әрі дамуын қамтамасыз ету, әлеуметтік тұрақтылық пен татулықты нығайту, демографиялық жағдайды жақсарту қарастырылған.
      Неке қию және зайып таңдау құқығы.
      Қазақстан Республикасының «Неке (ерлі-зайыптылық) және отбасы туралы» 2011 жылғы 26 желтоқсандағы Кодексі (бұдан әрі - Кодекс) неке-отбасы қатынастарын реттейді.
      Қазақстан неке-отбасы заңнамасы ерлі-зайыптылардың өз еркімен некеге отыру қағидатына негізделеді. Кодекстің 2-бабының 4-тармағына сәйкес Қазақстан Республикасында некеге отыру (ерлі-зайыпты болу) кезінде және отбасылық қатынастарда шығу тегі, әлеуметтік, лауазымдық және мүліктік жағдайы, нәсілі, ұлты, тілі немесе діни көзқарасы немесе кез келген өзге де мән-жайлар бойынша азаматтардың құқықтарын шектеудің кез келген нысандарына тыйым салынады.
      Қазақ, орыс, өзбек, украин, ұйғыр, татар, неміс этностық топтар өкілдері арасында этносаралық неке санының өсу үрдісі байқалады.
      Айталық, 2009 - 2011 жылдар кезеңінде этносаралық неке саны 25 мың 522-ден 27 мың 269-ға дейін өскен (15-қосымша). Мүлікті иелену құқығы туралы.
      Қазақстан азаматтарының ұлттық шығу тегіне қарамастан мүлікті иеленуге құқығы бар.
      Қазақстан Республикасы Конституциясының 26-бабының 1-тармағына сәйкес азаматтар заңды түрде алған қандай да болсын мүлкін жеке меншігінде ұстай алады. Аталған баптың 2-тармағына сәйкес соттың шешімінсіз ешкімді де өз мүлкінен айыруға болмайды. Заңмен көзделген ерекше жағдайларда мемлекет мұқтажы үшін мүліктен айыру оның құны тең бағамен өтелген кезде жүргізілуі мүмкін. Меншікке мемлекет кепілдік береді. Заңнамада мүліктік қатынастар саласында бір этностық топтың өкілдеріне екіншілеріне залал келтіру арқылы басымдылық немесе өзге де айрықша құқықтарды беретін ережелер көзделмеген.
      Мүлікті иелену құқығына Қазақстан Республикасының Конституциясы, 1994 жылғы 27 желтоқсандағы Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексі, 2003 жылғы 20 маусымдағы Қазақстан Республикасының Жер кодексі, Қазақстан Республикасының «Жылжымайтын мүлікке құқықтарды мемлекеттік реттеу туралы» 2007 жылғы 26 шілдедегі Заңы, Қазақстан Республикасының «Мемлекеттік мүлік туралы» 2011 жылғы 1 наурыздағы Заңы кепілдік береді.
      Жеке тұрғын үй құрылысын жүргізу үшін жер учаскелерін ресімдеудің және берудің айқындылығын қамтамасыз ету мақсатында 2007 жылғы 6 шілдеде «Қазақстан Республикасының Жер кодексіне өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» Қазақстан Республикасының Заңы қабылданды. Осы заң жер телімдерін алудың рәсімдерін жеңілдетіп, жер теліміне құқық беру туралы шешім қабылдаудың соңғы мерзімін белгіледі (43-баптың 7-тармағы).
      Мұрагерлік құқығы туралы
      Қазақстан Республикасы Конституциясының 26-бабының 2-тармағына сәйкес мұрагерлік құқығына заңмен кепілдік беріледі. 1994 жылғы 27 желтоқсандағы Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексінің 14-бабы азаматтың Қазақстан Республикасы шегінде де, одан тыс жерлерде де мүлікті, соның ішінде шетел валютасын меншіктену, мүлікті мұраға алу, мұраға қалдыру құқығына кепілдік береді.
      Азаматтық кодекстің 235-бабына сәйкес азамат қайтыс болған кезде оған тиесілі мүлікке меншік құқығы өсиетке немесе заңға сәйкес мұрагерлік бойынша басқа адамдарға көшеді. Азаматтық кодексінің (ерекше бөлігі) «Заңды мұрагерлік» деген 59-тарауының баптарына сәйкес мұрагерлік ережелері мен рәсімі республиканың барлық азаматтары үшін, олардың Нәсілдік, ұлттық, тілдік, діни және өзге де тиістілігіне қарамастан ортақ және міндетті болып табылады.
      Ой бостандығы, ар-намыс пен дінге деген құқық туралы
      Ой, ар-ождан және дін бостандығына Қазақстан Республикасы Конституциясының 22-бабының ережелері кепілдік береді. Қазақстан Республикасын 2011 жылғы 11 қазандағы «Діни қызмет және діни бірлестіктер туралы» Заңының 3-бабы «діни бірлестіктер және Қазақстан Республикасының азаматтары, шетелдіктер мен азаматтығы жоқ адамдар дінге көзқарасына қарамастан заң алдында тең екендігін» белгілейді. 3-баптың 5-тармағына сәйкес «заңды діни қызметке кедергі келтіруге, жеке тұлғалардың дінге көзқарасы себептері бойынша азаматтық құқықтарының бұзылуына немесе олардың діни сезімдерін қорлауға, қандай да бір дінді ұстанушылар қастерлейтін заттарды, құрылыстар мен орындарды бүлдіруге жол берілмейді».
      Бүгінгі таңда Қазақстанда негізгі дін ұстанушылардың саны бойынша ислам, христиан діндері негізгі болып табылады. 2009 жылғы халық санағы бойынша тұрғындардың 70 % өздерін мұсылман есептейді. Қазақстанда негізінен түркі, кавказ халықтары және тәжіктер ислам дінін ұстанады. Тұрғындардың үштен бір бөлігі (26 %) христиандарға жатады (12-қосымша).
      Қазақстанда заңды тұлға не филиал ретінде 3868 діни бірлестік өз қызметін жүзеге асырады. Елде 217 миссионер, олардың ішінде 217 шетелдік азаматтар, миссионерлік қызметті жүзеге асырады. Қазақстанда 3374 ғибадатханалар қызмет етеді.
      2011 жылы елімізде ой, ар-ождан және дін ұстануға азаматтардың құқықтарын қамтамасыз ету және конфессияаралық келісімді нығайту мақсатында Қазақстан Республикасының Дін істері жөніндегі агенттігі құрылды.
      2012 жылғы мамырда Дүниежүзілік және дәстүрлі діндер көшбасшыларының IV съезі өткен болатын, мұнда дін көшбасшылары кеңесінің мүшелері сайланды. Кеңес қызметі түрлі дін өкілдерінің арасындағы өзара түсіністік пен ынтымақтастықты одан әрі нығайтуға, сондай-ақ Съездің пікір алмасу алаңының тұжырымдамалық негіздерін жетілдіруге бағытталады.
      Уәкілетті орган болып табылатын Қазақстан Республикасының Дін істері жөніндегі агенттігі заңнама базасын жетілдіру бойынша жұмыс атқарып, бірқатар нормативтік құқықтық актілерді қабылдады (18-қосымша).
      Қазақстан Республикасы Үкіметінің жанында Діни бірлестіктермен байланыс жөніндегі кеңес тұрақты жұмыс істейді, оған діни бірлестіктердің өкілдері кіреді. Осындай пікір алмасу алаңы түріндегі кеңестер облыс әкімдіктері (әкімшіліктері) жанында да жұмыс істейді.
      Қазақстанда діни бірлестіктерді тіркеу рәсімдерін түсіндіру бойынша жұмыс жүйелі түрде жүргізілуде. Осы мақсатта Қазақстан мұсылмандары рухани басқармасының, орыс православие шіркеуінің, рим-католик шіркеуінің, еврейлер қауымының, протестанттық бірлестіктердің басшыларымен және басқалармен кездесулер ұйымдастырылды және өткізілді.
      Елде азаматтық қоғам өкілдерінің қолдауымен экстремизм мен терорризмнің алдын алу жұмысы жоспарлы жүргізілуде. Баспа және электрондық бұқаралық ақпарат құралдары діни экстремизмге қарсы іс-қимыл және қоғамдағы конфессияаралық келісімді насихаттау туралы материалдар тұрақты түрде жариялануда.
      Ой бостандығы және оларды еркін білдіру құқығы туралы.
      Қазақстан Республикасы Конституциясының 20-бабының ережелері сөз бен шығармашылық бостандығына кепілдік береді. Әркімнің Қазақстан Республикасының заңдарында тыйым салынбаған кез келген жолмен еркін ақпарат алуға және таратуға құқығы бар. Мемлекеттік құпия қамтыған мәліметтерге қатысты шектеу қойылған. Қазақстан Республикасының 1999 жылғы 15 наурыздағы «Мемлекеттік құпиялар туралы» Заңында мемлекеттік құпия болып табылатын мәліметтер тізбесі белгіленеді.
      Сондай-ақ, Қазақстан Республикасы Конституциясының 20-бабына сәйкес «республиканың конституциялық құрылысын күштеп өзгертуді, оның түтастығын бұзуды, мемлекет қауіпсіздігіне нұқсан келтіруді, соғысты, әлеуметтік, нәсілдік, ұлттық, діни, тектік-топтық және рулық астамшылықты, сондай-ақ қатыгездік пен зорлық-зомбылыққа бас ұруды насихаттауға немесе үгіттеуге жол берілмейді».
      Қазақстан Республикасының 1999 жылғы 23 шілдедегі «Бұқаралық ақпарат құралдары туралы» Заңы бұқаралық ақпарат құралдары саласындағы қоғамдық қатынастарды реттейді, Қазақстан Республикасының Конституциясына сәйкес олардың бостандықтарына мемлекеттік кепілдемелерді орнатады.
      Тәуелсіз бұқаралық ақпарат құралдарының болуы құқықтық демократиялық мемлекетті дамытудың шешуші шарттары мен индикаторларының бірі болып табылады. 2012 жылғы 1 қаңтарға елімізде 2740 масс-медиа әрекет етеді, олардың ішінде 84 % (2301) - мемлекеттік емес, 16 % (439) - мемлекеттік. Жалпы құрылымдағы басым көпшілігі газеттер (1662) мен журналдар (832), олардың үлесі 91 % құрайды. Электрондық бұқаралық ақпарат құралдары (50 телеарна, 43 радио компания, 134 кәбілдік телеарна операторлары, 6 жерсеріктік хабар тарату операторлары) 8,5 % үлес құрайды, ал әрекет етіп тұрған 13 ақпараттық агенттік 0,5 % үлесті алып отыр.
      Қазақстанда 13 этностың тілінде жарық көретін 32-ден астам ұлттық баспа құралдары бар. «Мәдениет» телеарнасының эфирінде 3 ұлттық тілдегі (ұйғыр, кәріс, неміс) бағдарламалар шығады. Ең ірі этностық республикалық газеттер мемлекеттің қолдауымен қызмет етеді («Украински новини», «Дойче альгемайне цайтунг», «Коре ильбо», «Уйгур авази», «Ватан», «Ак барс», «Ahiska-Ахыска» газеттері).
      Отандық ақпараттық нарықта 2786 шетелдік бұқаралық ақпарат құралдары еркін таралады, олардың 2674 баспа құралдары және 112 телерадио арналар (90 % орыс тілінде, 5 % ағылшын және 5 % өзге тілдерде).
      2006 жылғы Женева келісімінің қатысушысы ретінде Қазақстан өңірдегі өзге де мемлекеттер сияқты 2015 жылы жерүсті эфирлік телехабар таратудың сандық форматына толық көшуге дайындалуда. 2012 - 2013 жылдары шекаралық аймақтар мен облыс орталықтарында сандық хабар тарату енгізіледі, 2014 - 2015 жылдары сандық хабар тарату аймағына еліміздің орталық өңірлері қосылады.
      Бейбіт жиналыстар және қауымдастықтар бостандығына құқық туралы Қазақстан Республикасы Конституциясының 32-бабына сәйкес Қазақстан азаматтары бейбіт әрі қарусыз жиналуға, жиналыстар, митингілер мен демонстрациялар, шерулер өткізуге және тосқауылдарға тұруға хақылы. Бұл құқықты пайдалану мемлекеттік қауіпсіздік, қоғамдық тәртіп, денсаулық сақтау, басқа адамдардың құқықтары мен бостандықтарын қорғау мүдделері үшін заңмен шектелуі мүмкін.
      Қазақстандағы бейбіт жиналыстар бостандығының құқықтық реттелуі «Қазақстан Республикасында бейбіт жиналыстар, митингілер, шерулер, пикеттер және демонстрациялар өткізу мен ұйымдастыру тәртібі туралы» 1995 жылғы 17 наурыздағы Қазақстан Республикасының Заңында көрсетілген.
      Бұл заң азаматтардың конституциялық құқықтары мен бостандықтарын іске асыру, осы іс-шаралардың көшелерде, алаңдарда және басқа да қоғамдық орындарда өткізілуі кезінде қоғамдық қауіпсіздік пен тәртіпті қамтамасыз ету үшін жағдай жасауға бағытталған. Наразылық акцияларын өткізу барысында заңдылық пен құқықтық тәртіптің сақталуына, құқықтық тұрғыдан шешудің жолдары мен тетіктерін іздеу арқылы мұндай акциялар туындауының себептері мен көздерін шұғыл түрде орнында шешуге ерекше мән беріледі. Рұқсат етілмеген акциялар өткізілген сәтте прокуратура органдары тез арада қолданыстағы заңнама нормаларын түсіндіру, кінәлі адамдарды Қазақстан Республикасының 2001 жылғы 30 қаңтардағы «Әкімшілік құқық бұзушылық туралы» кодексінің 373-бабында белгіленген тәртіпте әкімшілік жауапкершілікті қоса алғанда заңдарда белгіленген жауапкершілікке тарту бойынша шаралар қабылдайды.
      Қазақстан Республикасының «Әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодексі» (373-бабы) және Қылмыстық кодекстің (334-бабы) бейбіт жиналыстарды, митингілерді, шерулерді, пикеттерді, демонстрацияларды ұйымдастыру мен өткізу тәртібі туралы заңнаманы бұзғаны үшін айыппұлдан және он бес тәулік мерзімге әкімшілік тұтқындаудан бастап бір жылға дейінгі мерзімге бас бостандығынан айыру санкцияларын көздейді.
      Бейбіт жиналыстар бостандығына құқық Қазақстанның барлық азаматтары үшін олардың нәсілдік, ұлттық, тілдік, әлеуметтік, таптық, рулық және басқа да белгісіне қарамастан әмбебап болып табылады.
      Қазақстан Республикасы Конституциясының 23-бабына сәйкес ел азаматтары еркін бірлестіктер (қауымдастықтар) құру бостандығына құқығы бар. Қазақстан Республикасы Конституциясының 5-бабына сәйкес елде идеологиялық және саяси әр-алуандылық танылады. Қоғамдық бірлестіктер заң алдында бірдей. Қазақстан азаматтарына олардың Нәсілдік, ұлттық, тілдік, әлеуметтік, таптық, рулық және басқа да белгісіне қарамастан бірлестіктер құру бостандығы құқығына кепілдік беріледі.
      1996 жылғы 31 мамырдағы «Қоғамдық бірлестіктер туралы» және 2001 жылғы 16 қаңтардағы «Коммерциялық емес ұйымдар туралы» Қазақстан Республикасының Заңдары Қазақстан Республикасы азаматтарының бірлестіктер құру бостандағына құқығын іске асыруға байланысты туындайтын қоғамдық қатынастарды реттейді.
      2012 жылғы 1 қаңтарға Қазақстан Республикасы аумағында 35 мың коммерциялық емес ұйымдар, оның ішінде шамамен 20 мың үкіметтік емес ұйымдар (8099 қоғамдық бірлестіктер, 1271 заңды тұлғалардың бірлестіктері, 4910 қор, 3031 мекеме және 820 этномәдени бірлестіктер) тіркелген.
      Қазақстан халқы Ассамблеясы этномәдени бірлестіктерді біріктірген азаматтық қоғамның біртұтас институты болып табылады. Ассамблея құрылымын институционалдық нығайту мақсатында ғылыми-сараптамалық кеңес құрылып, оған ғалымдар, сарапшылар, жетекші ғылыми-зерттеу құрылымдардың басшылары кірді. Ассамблеяның қоғамдық келісім саласындағы жобаларын қаржыландыру үшін Қазақстан халқы Ассамблеясының қоғамдық қоры құрылды. Этносаясаттың және Ассамблея қызметінің мәселелерін жария ететін «Менің елім» журналы жарық көреді. Қазақстан Республикасының ұлттық академиялық кітапханасында Қазақстан халқы Ассамблеясының ресми депозитарий ашылған. Қазақстан халқы Ассамблеясының веб-порталы жұмыс істейді.
      2009 жылдың қыркүйегінде этносаралық татулық жөніндегі қазақстандық үлгінің тәжірибесі ЕҚЫҰ Саны аз ұлттардың істері жөніндегі жоғары комиссары К.Воллебектің офисінде Қазақстан халқы Ассамблеясы делегациясының қатысуымен «Этносаралық және конфессияаралық келісімнің қазақстандық үлгісі» тақырыбында Гаага қаласында (Нидерланд Корольдігі) өткен семинар барысында қаралды.
      2010 жылғы қыркүйекте Саны аз ұлттардың істері жөніндегі жоғары комиссарының қатысуымен Алматы қаласында «Қоғамдық-саяси өмірге қазақстан этностарының қатысуы. Консультативтік органдардың рөлі мен тиімділігі: Қазақстан халқы Ассамблеясының тәжірибесі» халықаралық семинары өтті. Саны аз ұлттардың істері жөніндегі ЕҚЫҰ жоғары комиссарымен екіжақты кездесулер барысында Қазақстанның ЕҚЫҰ-ға төрағалық ету кезеңіне Қазақстан халқы Ассамблеясы мен Саны аз ұлттардың істері жөніндегі ЕҚЫҰ жоғары комиссарының жұмысына қатысты ұлттық күн тәртібі ретінде ұсыныстар берілді. Тәжірибе алмасу бойынша халықаралық конференциялар, кеңестер, тренингтер өткізу, бірлескен зерттеу жобаларын жүргізу бойынша уағдаластыққа қол жеткізілді.
      2010 жылы Қазақстан Республикасы Президентінің Жарлығымен елдегі этносаралық татулықты нығайтуға бағытталған ел бірлігі доктринасы бекітілді. Доктринаның негізгі ережелері Қазақстан Республикасының 2020 жылға дейінгі даму стратегиясына енгізілді.
      Қазақстан халқы Ассамблеясының сессияларында бекітілетін жыл сайынғы іс-шаралар жоспарларымен қатар, «Қазақстан халқын біріктіру факторы ретіндегі толерантты тілдік ортаны құру» және «Мемлекеттілікті, халық бірлігін одан әрі нығайту және қоғамның бірігуін қамтамасыз ету» стратегиялық бағыттары шегінде Стратегияның ережелерін іске асыру көзделген.
      Мемлекеттік органдармен, этномәдени бірлестіктермен, азаматтық қоғам институттарымен өзара іс-қимыл негізінде этносаралық толеранттықтың қазақстандық үлгісін жетілдіру жалғасты. Бюджеттік бағдарламалар шеңберінде шетелдік қазақ диаспорасына, этностық бұқаралық ақпарат құралдарына, ұлттық театрларға, жексенбілік мектептерге және этнолингвистикалық орталықтарға қолдау көрсетілді, этносаралық қатынастар саласындағы мемлекеттік ақпараттық саясат, тақырыптық әдебиет, мемлекеттік органдарға арналған әдістемелік нұсқаулықтар шығару қаржыландырылды, этностық және конфессиялық жағдай мониторингі сондай-ақ маңызды мәселелер бойынша зерттеулер жүргізілді.
      Қазақстан халқы Ассамблеясы Хатшылығының өкілдері қазақстандық делегация құрамында 2010 жылы Нью-Йорк қаласында орналасқан БҰҰ штаб пәтерінде Мәдениеттердің жақындасуы халықаралық жылына арналып БҰҰ Бас хатшысы Пан Ги Мун төрағалығымен өткен БҰҰ арнайы іс-шарасына қатысты.
      Қазақстан халқы Ассамблеясы Кеңесінің мүшелері Вена қаласында (Австрия) гуманитарлық өлшем бойынша өткен «Саны аз ұлттар адамдарының білім алуы: ықпалдасу мен тең мүмкіндіктер» тақырыптағы ЕҚЫҰ екінші қосымша кеңесінің жұмысына қатысты. Оның барысында Саны аз ұлттардың істері жөніндегі ЕҚЫҰ жоғары комиссары К.Воллебек Қазақстан жұмысының оң тәжірибесін атап көрсетті, әсіресе ұлттық тегіне қарамастан Қазақстан қоғамы жоғары деңгейлі білімі бар мемлекеттер қатарынан табылатындығын атап өтті.
      Тілдік саясат саласында «Ұйғыр және өзбек оқыту тіліндегі мектептермен өңірлік ынтымақтастық: жақындасу, қазақстандық патриотизмді тәрбиелеудің мәселелерін шешуге және міндеттерін іске асыруға бағытталған тиімді педагогикалық тетіктерді іздеу» семинары (2010) өтті. ЕҚЫҰ қолдауымен ұйғыр тілінде оқытатын мектептер арасында «Қазақстан - менің Отаным» жобасы жүзеге асырылды.
      Өңірлердегі достық үйлерінде жаңа форматта этномәдени бірлестіктердің этносаралық қатынастар саласындағы көп қырлы жұмысты ықпалдастырып, олардың көпфункционалдық ресурстық орталықтарына айналды. Ел тұрғындарының мәдени, тілдік, діни және этностық әр-алуандығын сақтау достық үйлері жұмысының басымдықты бағыты болып табылады.
      5-баптың «Экономикалық, әлеуметтік және мәдени салалардағы құқықтар, атап айтқанда еңбекке құқық, кәсіподақтар құруға құқық, тұрғын үйге, денсаулық сақтауға, білім алуға, мәдени өмірге қатысуға т.б. құқықтар туралы» е) тармағына қатысты.
      Еңбекке құқық туралы.
      Қазақстан Республикасының Конституциясына және ұлттық заңнамаға сәйкес еңбек және жұмыспен қамту саласындағы кемсітушіліктің кез келген нысандары мен түрлеріне тыйым салынған, әркім еңбек бостандығына және қызмет пен кәсіптің түрін еркін таңдауға құқылы. Әркімнің қауіпсіздік пен тазалық талаптарына жауап беретін еңбек жағдайларына, қандай да бір кемсітушіліксіз еңбек ақысына, сондай-ақ жұмыссыздықтан әлеуметтік қорғалуына құқығы бар.
      Қазақстан Республикасының 2007 жылғы 15 мамырдағы Еңбек кодексінің 7-бабында еңбек саласындағы кемсітуге тыйым салынған. Осы нормаға сәйкес әркімнің еңбек саласындағы құқықтары мен бостандықтарын іске асыруға тең мүмкіндіктері бар. Ешкімді де еңбек құқықтарын іске асыру кезінде жынысына, жасына, дене кемістіктеріне, нәсіліне, ұлтына, тіліне, мүліктік, әлеуметтік және лауазымдық жағдайына, тұратын жеріне, дінге көзқарасына, саяси сеніміне, руға немесе тапқа, қоғамдық бірлестіктерге қатыстылығына байланысты ешқандай кемсітуге болмайды; Еңбектің нақты бір түріне тән талаптармен айқындалатын немесе басымдықпен әлеуметтік және құқықтық қорғалуға мұқтаж адамдар үшін мемлекеттің ерекше қамқорлығынан туындаған өзгешеліктер, айрықшалықтар, артықшылықтар және шектеулер кемсітушілік болып саналмайды. Еңбек саласында кемсітушілікке ұшырадым деп есептейтін адамдар Қазақстан Республикасының заңдарында белгіленген тәртіпте сотқа немесе өзге де орындарға жүгінуге құқылы.
      Қолданыстағы заңнамаға сәйкес Қазақстан азаматтары, сондай-ақ Қазақстан Республикасының аумағында тұрақты тұратын шетелдіктер және азаматтығы жоқ адамдар зейнетақыға да, әлеуметтік қамтамасыз етілуге де, оның ішінде әлеуметтік сақтандырылуға тең құқығы бар.
      Қазақстан Республикасының 2005 жылғы 7 ақпандағы «Міндетті әлеуметтік сақтандыру туралы» Заңына сәйкес жұмыс істейтін зейнеткерлерді қоспағанда жұмыскерлер, Қазақстан Республикасының аумағында тұрақты тұратын және Қазақстан Республикасының аумағында табыс келтіретін шетелдіктер мен азаматтығы жоқ адамдарды қоса алғанда өзін-өзі жұмыспен қамтыған адамдар міндетті әлеуметтік сақтандырылуға жатады.
      Демек, Қазақстан аумағында уақытша еңбек іс-қимылын жасайтын еңбекші мигранттар және олардың отбасыларының мүшелері міндетті әлеуметтік сақтандырылуға жатпайды.
      «Қызметкер еңбек (қызметтік) міндеттерін атқарған кезде оны жазатайым оқиғалардан міндетті сақтандыру туралы» Қазақстан Республикасының 2005 жылғы 7 ақпандағы Заңына сәйкес мемлекеттік мекеме қызметкерлерінен басқа барлық қызметкерлер еңбек (қызметтік) міндеттемелерін орындау кезінде жазатайым оқиғалардан міндетті сақтандырылуы тиіс.
      Сонымен қатар, «Еқбектегі міндетін атқару кезіндегі қызметкердің жарақаттануына, кәсіптік ауруға ұшырауына немесе денсаулығының өзге де бұзылуына байланысты келтірілген залалды өтеуге деген құқығын өзара тану туралы» 1994 жылғы 9 қыркүйектегі Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығына (бұдан әрі - ТМД) қатысушы мемлекеттер қол қойған (Қазақстан Республикасы Президентінің 1995 жылғы 25 мамырдағы № 2303 Жарлығымен бекітілген) келісімге сәйкес залал келтіргенге жауапты жұмыс беруші өзінің ұлттық заңнамасы бойынша оны өтейді. Бұл кезде жұмыскердің еңбектік зақым ауырлығының деңгейін және кәсіби ауруын қайта қарау аумағында ол өмір сүретін Тараптың заңнамасымен жүргізіледі.
      Қазақстан Республикасы Еңбек кодексінің 159-бабына сәйкес жұмыс беруші өз қаражаты есебінен қызметкерлерге еңбекке уақытша жарамсыздық бойынша әлеуметтік жәрдемақы төлеуге міндетті. Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес еңбекші мигранттардың еңбекке уақытша жарамсыздық бойынша әлеуметтік жәрдемақыға, сондай-ақ жұмыскерді еңбек (қызметтік) міндеттерін атқарған кезде жазатайым оқиғалардан міндетті сақтандыруға құқығы бар.
      Қазақстан өркениетті көші-қонды ұйымдастыруды - заңсыз көші-қонның себеп-салдарын жоюды және мигранттарды әлеуметтік қорғауға жағдай жасауды қолдайды. Қазақстан Республикасының көші-қон саясаты Қазақстанның мемлекеттік саясатының стратегиялық бағыттарының бірі болып табылады. Қазіргі таңда миграция мәселелерін реттейтін тиісті халықаралық-шарттық база жасалған.
      Халықаралық құқық нормаларына, Қазақстан қатысушысы болып табылатын көпжақты және екіжақты келісімдердің ережелеріне сәйкес заңсыз миграцияның, кез келген жағдайдағы мигранттарға қатысты зорлықтың, адам саудасының алдын алу және жолын кесу бойынша шаралар қабылдануда.
      «Халықтың көші-қоны туралы» Қазақстан Республикасының 2011 жылғы 22 шілдедегі Заңында халықтың еңбек миграциясы саласындағы мемлекеттік саясаттың негізгі міндеттері, атап айтқанда шетелдік еңбек күшінің тартылуына квота белгілеу арқылы ішкі еңбек нарығын қорғау, Қазақстан Республикасындағы еңбек қызметін жүзеге асыру үшін жоғары білікті шетелдік жұмыс күшін тарту бекітілген.
      «Көші-қон туралы» Қазақстан Республикасының жаңа Заңын іске асыру мақсатында Шетелдік қызметкерге жұмысқа орналасуға және жұмыс берушілерге шетелдік жұмыс күшін тартуға рұқсат беру қағидалары мен шарттары (бұдан әрі - Қағидалар) әзірленіп, Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 13 қаңтардағы № 45 қаулысымен бекітілді. Қағидалар жеңілдетілген тәртіппен шетелдік жұмыс күшін тартуға қазақстандық мазмұнды жоғарылату бағдарламаларын іске асыратын жер қойнауын пайдаланушы ұйымдарға (рұқсат беру кезінде ерекше талаптар қойылмайды); Қазақстанда кадрлар даярлау жүргізілмейтін мамандықтар бойынша өз бетімен дербес жұмысқа орналасу үшін (ғылыми кадрлар, жоғары оқу орындарының оқытушылары, IT мамандары, жекелеген мамандықтар және т.б.); 2010 - 2014 жылдарға арналған Индустрияландыру картасына және «Өнімділік 2020» Бағдарламасына енгізілген жобаларды іске асырушы ұйымдарға (рұқсат беру кезінде ерекше талаптар қойылмайды); басым бағыттағы жобалар бойынша белгіленген квота шеңберінде (кадрлардағы қазақстандық мазмұн бойынша шарттардан босатылған, сонымен бірге рұқсат беру кезінде ерекше талаптар қойылмайды); арнайы экономикалық аймақтардың қатысушыларына кадрлардағы қазақстандық мазмұн бойынша шарттардан босатылған, ішкі еңбек нарығында сәйкес келетін үміткерлерді іздеу рәсімі жойылды); этностық қазақтарды немесе бұрынғы отандастарды тартатын ұйымдарға (рұқсат беру кезінде ерекше талаптар қойылмайды, ішкі еңбек нарығындағы қажетті кандидатураларды іздестіру рәсімі алып тасталған) рұқсат етеді.
      Бұдан басқа, Қағидалар рұқсат беру құжаттарын алудан мыналарды босатады: бизнес-иммигранттарды (кәсіпкерлікпен айналысу мақсатымен келген иммигранттар); «Еңбекші мигранттар және олардың отбасы мүшелерінің құқықтық мәртебесі туралы» келісімнің негізінде шетелдік қызметкерлерді (Ресей Федерациясының және Беларусь Республикасының азаматтарын); шетелдік заңды тұлғалар филиалдарының немесе өкілдіктерінің бірінші басшылары болып жұмыс істейтін шетелдік қызметкерлерді.
      Сонымен қатар, шетелдік қызметкерлерді мекеме ішіндегі ауыстыру реттелген (бұрын қолданыстағы заңнамада мекеме ішіндегі ауыстыру мәселелері айтылмаған).
      2012 жылғы 1 мамырға шетелдік жұмыс күшін тартқан жұмыс берушілердің саны 3032 бірлікті құрады. Осы кезде бұл ұйымдарда 401,1 мың қазақстандық азамат және 25,9 мың немесе 6,4 % шетелдік азаматтар жұмыс істеген. Ішкі еңбек нарығын қорғау мақсатында Қазақстан Республикасының Үкіметі жыл сайын елімізге шетелдік жұмыс күшін тартуға квота белгілейді. 2012 жылға квота экономикалық тұрғыдан белсенді халықтың 1,0 % немесе 89,1 мың бірлікті құрайды.
      Өңірлік жұмыспен қамту және кадрларды қайта даярлау стратегиясы (Жол картасы) Қазақстан Республикасының тұрғындарын жұмыс орындарымен қамтамасыз етудің тиімді шараларының бірі болып табылады. Оның мәні - дағдарыс жағдайында тұрғындарды қысқа мерзім кезеңінде жұмыспен қамту мәселелерін шешу бойынша шаралар қабылдау. Оны қаржыландыруға 2009 - 2010 жылдары 2,3 миллиард АҚШ доллары жұмсалып, шамамен 9 мың жоба іске асырылды, онда 400 мың жұмыс орны ашылды (2009 жылы - 258,6 мың, 2010 жылы - 132,0 мың). Сонымен бірге, мемлекет субсидия беретін уақытша жұмыс орындарына 200 мың адам орналастырылды, 150 мың азамат жаңа мамандықтарды игерді. Аталған шаралар жұмыссыздықтың өсуін тоқтатып қана қоймай, 2009 жылдың екінші тоқсанындағы 6,9 %-дан 2010 жылдың аяғына қарай бүл көрсеткішті 5,6 % дейін азайтуға мүмкіндік берді.
      Бүгінгі күні еңбек нарығы келесі өлшемдермен бейнеленеді: экономикалық тұрғыдан белсенді халық саны 2008 жылдағы 8,4 миллион адамнан 2011 жылдағы 8,8 миллион адамға ұлғайды; жұмыспен қамтылған халық саны 7,9 миллион адамнан 8,3 миллион адамға дейін көбейді. Бұл ретте жеке меншік кәсіпорындардағы жұмыспен қамту басым. Жұмыссыздық деңгейі 2008 жылғы 6,6 %-дан 2011 жылғы 5,4 %-ға төмендеді. Тиісінше, жұмыссыздардың саны экономикалық тұрғыдан белсенді халық санының өсу шеңберінде 85 мың адамға азайды.
      2011 жылы Қазақстанда қабылданған жаңа жұмыспен қамту бағдарламасы ел тұрғындарын өнімді еңбекке тарту міндетімен қатар еңбек нарығындағы іс жүзіндегі жағдайды ескере отырып, тұрғындарың жұмыспен қамтылуына ықпал етудің жаңа көзқарасын және тетіктерін көздейді. Мемлекеттік қолдау шараларының ауқымы өз бетінше еңбекпен қамтылған азаматтардың мәселелерін шенгу арқылы едәуір кеңейтілген. Басым мүмкіндіктер ауыл жастарына беріледі.
      Аталған бағдарлама төрт бағыттан тұрады: оқыту және жұмысқа орналасуға жәрдемдесу; ауылда кәсіпкерлікті дамытуға жәрдемдесу; еңбек ресурстарының ұтқырлығын арттыру; ауылдық елді мекендерді дамыту. Сонымен бірге бағдарламаға қатысушылар үшін жұмыс берушілердің оқытуға байланысты шығындары жартылай өтеледі (70 % дейін). Мемлекеттің және бағдарламаға қатысушылардың міндеттемелері әлеуметтік келісімшартта бекітіледі.
      Ауылдық жерлерде жалданбалы жұмыс орындарын құру мүмкіндігі шектеулі екенін ескере отырып, тұрғындардың экономикалық белсенділігін арттыру өз кәсібін ұйымдастыру арқылы көзделеді. Ауылдағы кәсіпкерлікке жәрдемдесу кәсіпкерлік негіздеріне үйрету; шағын несиелер беру; инженерлік-коммуникациялық инфрақұрылымды дамыту және орнықтыру арқылы жүзеге асырылады. Шағын несиелеу ауылдағы кәсіпкерлікті қолдаудың негізгі тетігі болып табылады. Шағын несие 5 жыл мерзімге 20 мың АҚШ долларына дейін беріледі, орташа сыйақы мөлшері - 6 %.
      Табыс мөлшері төмен адамдар үшін осы шаралардың қолжетімдігін арттыру мақсатында, мемлекет көлемі 5-8 % төменгі сыйақысымен және кепілдіксіз несиелеудің қолайлы шарттарын көздеген.
      Кәсіподақтар құру және оларға қосылу құқығы туралы.
      Қазақстан ерікті түрде кәсіби одақтарды құруға және оларға кіруге кепілдік береді. Осы ережені Қазақстан Республикасының Конституциясы, Қазақстан Республикасының 1993 жылғы 9 сәуірдегі «Кәсіби одақтар туралы» Заңы, Халықаралық еңбек ұйымының «Бірігу бостандығы және ұйымдастыру құқығын қорғау туралы» № 87 және «Ұжымдық келіссөздерді ұйымдастыру және жүргізу туралы» № 98 конвенциялары реттейді.
      Кәсіби одақтарды құру және оларға кіру, жеке және ұжымдық шарттар жасасу құқығына нәсіліне, ұлтына, әлеуметтік, тілдік, таптық және басқа да ерекшелігіне қарамастан Қазақстан Республикасының барлық азаматтары ие.
      Мемлекеттік құрылымдар мен еңбеккерлердің қорғау саласындағы коммерциялық емес ұйымдарының өзара белсенді іс-қимыл жасасуы үшін мемлекет тарапынан Қазақстан Республикасы Премьер-Министрінің орынбасары басқаратын Әлеуметтік әріптестік және әлеуметтік-еңбек қатынастарын реттеу жөніндегі республикалық үшжақты комиссия құрылған.
      Қазақстан Республикасы кәсіподақтарының федерациясы ел жұмыскерлерінің ең ірі және өкілетті ұйымы болып табылады. Оның қатарында 2012 жылғы 1 қаңтарға 2 млн. 139 мың 683 кәсіподақ мүшелері бар. Кәсіподақ мүшелігімен қамту жалданбалы жұмысшылардың жалпы санынан (5 млн. 694 мың адам) 37,5 % құрайды. Кәсіподақ мүшелігімен қамту 2009 жылдың 1 қаңтарына 2 млн. 47 мың 185 адамды құрайды.
      Қазақстан Республикасы кәсіподақтарының федерациясы 26 республикалық салалық кәсіподақты, 14 облыстық бірлестікті және Астана қаласының кәсіподақтарының кеңесін біріктіретін заңды тұлғалардың еркін бірлестігі түріндегі коммерциялық емес ұйым болып табылады. Қазақстан Республикасының кәсіподақтары федерациясының құрамына 180 облыстық (кәсіподақтар облыстық комитеттері) және оларға теңестірілген салалық кәсіподақтарың аумақтық ұйымдары, 18 521 бастауыш кәсіподақ ұйымдары кіреді.
      Саны жағынан білім және ғылым қызметкерлерінің 814612 мүшені біріктіретін республикалық салалық кәсіподақтары ең ірі болып табылады, денсаулық сақтау - 279023; тау-кен өндірісі - 213086, теміржолшылар - 110 мың 163 кәсіподақ мүшесі.
      Кәсіподақтар мүшелері үшін құқықтық кепілдіктерді қамтамасыз ету және олардың әлеуметтік-экономикалық, еңбек құқықтарын және мүдделерін қорғау мақсатында құрылған.
      Адамның құқықтарын құрметтеу, қанағаттанарлық өмір және қолайлы еңбек жағдайларын қамтамасыз ету, жұмыспен қамту мүмкіндіктерін жақсарту, экономикалық тұрақтылықты арттыру - мұның барлығы кәсіподақтар барлық еңбеккерлер үшін қамтамасыз етуге тырысатын әлеуметтік әділеттіктің негізгі элементтері болып табылады. Өз мақсаттарына қол жеткізу үшін кәсіподақтар өз қызметінде келесі басымдықтарды іске асырады: азаматтардың ешқандай кемсітусіз еңбек ақысын алуға конституциялық құқығы; кедейшілікпен және қайыршылықпен күрес; шетелдік кәсіпорындарда Қазақстанның ұлттық заңнамасының бұзылуына жол бермеу, отандық жұмысшылар мен мамандарды қорғау; азаматтардың жұмыссыздықтан әлеуметтік қорғалуына қатысты конституциялық құқығын қамтамасыз ету; әйелдердің мәселелеріне биліктің назарын күшейту, әйелдердің үкіметтік емес ұйымдарына және комиссияларға жан-жақты қолдау көрсету; заңнама нормалары негізінде жұмыс беруші мен қызметкер арасында әділ қатынастарды орнату; әділ зейнетақымен қамтамасыз ету үшін күрес.
      Кәсіподақтардың маңызды функцияларының бірі - әлеуметтік әріптестікке, Әлеуметтік әріптестік, әлеуметтік-экономикалық және еңбек қатынастарын реттеу жөніндегі республикалық үшжақты комиссияның жұмысына қатысуы болып табылады. Кәсіподақтар рақымдық келіссөздер негізінде уәкілетті мемлекеттік органдармен және жұмыс берушілердің одақтарымен салалық (тарифтік) келісімдер жасайды. Барлық облыстық кәсіподақ бірлестіктері жергілікті атқарушы органдарымен және жұмыс берушілердің одақтарымен аймақтық келісімдер жасайды. Жалпы, республика бойынша 18 салалық (тарифтік) келісімдер (26 салалық кәсіподақтардан) және өңірлік деңгейде 14 келісімдер жасалған.
      Елде 17 мың 409 ұжымдық шарттар жұмыс істейді, бұл кәсіподақтық ұйымдар жұмыс істейтін кәсіпорындар мен мекемелердің 95,4 %. Мәселен, салалық мүшелік ұйымдарда ұжымдық шарт жасасқан бастауыш ұйымдар санының өсуі байқалады. Егер олардың саны 2010 жылы 16884 құраса, 2011 жылы олар 516-ға (17410) көбейді. Ұжымдық шарттарды жасасуда ұйымдастыру белсенділігін салалық кәсіподақтар білдірді: Қазақстан ауыл шаруашылығы және өңдеу ұйымдарының қызметкерлері (2010 жылы - 1579, 2011 жылы - 1682), шағын және орта кәсіпкерлік ұйымдары (2010 жылы - 361, 2011 жылы - 402); Қазақстан Республикасының мәдениет, спорт және ақпарат (2010 жылы - 487, 2011 жылы - 597), Қазақстан Республикасының білім және ғылым қызметкерлері (2010 жылы - 9 387,2011 жылы - 9588).
      Ең төменгі және нақты еңбекақы көлемін ұлғайту, оның дер кезінде төленуі, еңбекақы төлеуде кемсітуге жол бермеу, бюджеттік сала қызметкерлеріне ақы төлеу жүйесін жетілдіру мәселелері кәсіподақтар қызметінде басымдылығын сақтап отыр. Кәсіподақтардың белсенді қызметінің арқасында бюджеттік сала қызметкерлерінің базалық еңбекақысы 25 % ұлғайды, егер ол 2010 жылы 13 мың 613 теңгені (91 АҚШ $) құраса, 2011 жылы 17 мың 697 теңгені (118 АҚШ $) құрады.
      Кәсіподақтар Халықаралық еңбек ұйымының қолдауымен балалар еңбегінің ең ауыр түрлерін жою жұмыстарына қатысады. Қазіргі таңда үй ішінде балалар еңбегінің мәселелерін анықтау мақсатында кең көлемді зерттеу жүргізу үшін Іс-шаралар жоспары әзірленуде.
      Кәсіподақтардың қатысуымен қызметкерлердің өмірі мен денсаулығына келтірілген зиянды өтеу мәселесі шешілді. «Қазақстан Республикасы Азаматтық кодексіне өзгерістер және толықтырулар енгізу туралы» 2011 жылғы 30 наурыздағы Қазақстан Республикасы заңының қабылдануы осы жұмыстық нәтижесінде қабылданды және онда өндіріс кезінде және кәсіби аурулар салдарынан жоғалтқан еңбекақысына төленетін өтемақының көлемін ұлғайту көзделген.
      Тұрғын үй құқығы туралы
      Қазақстан Республикасының 1997 жылғы 16 сәуірдегі «Тұрғын үй қатынастары туралы» Заңы, Азаматтық кодекстің нормалары және оған сәйкес қабылданатын басқа да заңнама Қазақстан Республикасындағы тұрғын үй қатынастарын реттейді. Қазақстан Республикасында азаматтардың тұрғын үй құқығына кепілдік берілген. Заңда көрсетілген санаттарға, яғни тұрғын үйге мұқтаж азаматтарға мемлекеттік тұрғын үй қорынан заңда белгіленген нормаларға сәйкес қол жетімді бағаға сәйкес беріледі (Қазақстан Республикасы Конституциясының 25-бабының 2-тармағы).
      Қазақстан Республикасының 1997 жылғы 16 сәуірдегі «Тұрғын үй қатынастары туралы» Заңы (бұдан әрі - Заң) 71-бабының 1-тармағына сәйкес жеке тұрғын үй қорынан жергілікті атқарушы орган жалға алған коммуналдық тұрғын үй қорынан тұрғын үй берілуге жататын азаматтарды есепке алу тұратын жері бойынша ауданның, облыстық маңыздағы қаланың, республикалық маңыздағы қаланың, астананың жергілікті атқарушы органдарымен жүргізіледі. Заңның 74-бабына сәйкес мемлекеттік тұрғын үй қорынан тұрғын үй немесе жеке тұрғын үй қорынан жергілікті атқарушы орган жалға алған коммуналдық тұрғын үй осындай тұрғын үйге мұқтаж азаматтарға қажетті құжаттарымен бірге өтініш берген күннен бастап тізіммен белгіленген кезек тәртібімен беріледі.
      Осы тізімдерге енгізілген азаматтардың құқықтары тең болып танылады. Мүгедектерді және Ұлы Отан соғысына қатысушыларды қоспағанда, ешкім нәсілдік, ұлттық, тілдік, таптық, рулық ерекшелігіне қарай, егер осы Заңда басқа жағдайлар ескерілмеген жағдайда, осындай тізімдерге енгізілген азаматтардың алдында мемлекеттік тұрғын үй қорынан тұрғын үй немесе жеке тұрғын үй қорынан жергілікті атқарушы орган жалға алған коммуналдық тұрғын үй алуға басым құқыққа ие емес.
      Қазіргі таңда Қазақстан Республикасы тұрғын үй құрылысын қолдау жөніндегі мемлекеттік саясатты іске асырып, тұрғын үй коммуналдық саланы жаңғырту жұмыстарын жүргізуде, сондай-ақ тұрғын үй қатынастарының барынша тиімді моделін құру үшін қолайлы жағдайлар қамтамасыз етілуде. 2011 жылы барлық қаржыландыру көздерінен тұрғын үй құрылысына 417,1 млрд. теңге (2,78 млрд. АҚШ $) немесе 2010 жылға қарағанда 119,2 % қаржы жұмсалған. 6,5 млн. шаршы метр тұрғын үй пайдалануға берілді немесе алдыңғы жылға қарағанда 101,9 %. Пайдалануға берілген үйлердің жалпы көлемінде 55 % үйлер жеке тұрғын үй немесе 3,6 млн. шаршы метр, ол 2010 жылға қарағанда 13 % артық. Қазіргі таңда 2020 жылға дейін арналған «Қол жетімді тұрғын үй» бағдарламасының жобасы әзірленуде.
      Денсаулық сақтауға, медициналық жәрдемге, әлеуметтік қамтамасыз етуге және әлеуметтік қызмет көрсетуге құқықтар туралы.
      Қазақстан Республикасының азаматтары Нәсілдік, ұлттық немесе этностық ерекшелігіне қарамастан елдің заңнамасында белгіленген тәртіпте әлеуметтік қамтамасыз етуге және әлеуметтік қызметке құқығы бар.
      Қазақстан Республикасы Конституциясының 29-бабы азаматтардың денсаулық сақтауға, заңмен белгіленген кепілдендірілген медициналық көмектің көлемін тегін алуға құқылы, мемлекеттік және жеке меншік емдеу мекемелерінде, сондай-ақ, жеке медициналық практикамен айналысушы адамдардан ақылы медициналық жәрдем алу заңда белгіленген негіздер мен тәртіп бойынша жүргізіледі.
      «Халық денсаулығы және денсаулық сақтау жүйесі туралы» Қазақстан Республикасы кодексінің 87-бабына сәйкес мемлекет ел азаматтарына денсаулық сақтау құқығына, тегін медициналық көмектің кепілдік берілген көлемінің көрсетілуіне, медициналық көмекке бірдей қол жеткізуіне, медициналық көмектің сапасына, дәрілі заттардың қолжетімділігіне, сапасына, тиімділігі мен қауіпсіздігіне, аурулардың профилактикасы, салауатты өмір салты мен дұрыс тамақтануды қалыптастыру жөніндегі іс-шаралардың жүргізілуіне кепілдік береді.
      Мемлекеттік органдар медициналық қызмет көрсетуге қол жетімділікті қамтамасыз ету жөніндегі қызметінде тегін медициналық көмектің кепілдік берілген көлемінің тізбесін, бастапқы, стационарлық және жедел медициналық-санитарлық көмекті көрсету ережелерін басшылыққа алады. 2011 жылы Бірыңғай ұлттық денсаулық сақтау жүйесі енгізілді, оның мақсаты медициналық көмектің қол жетімділігін қамтамасыз ету, атап айтқанда емделушіге медициналық қызмет көрсету кезінде медициналық ұйымды таңдау құқығын беру болып табылады.
      Қазақстан Республикасының аумағында жүрген шетелдік азаматтарға медициналық көмек «Тұрғындардың денсаулығын сақтау саласындағы әріптестік туралы» келісімнің ережелеріне сәйкес көрсетіледі. Аталған келісімде ТМД мемлекеттерінің үкіметтері қатысушы мемлекеттердің азаматтарына өзара өтемақыны өтеусіз шұғыл және кезек күттірмейтін медициналық көмек көрсету, денсаулық сақтау органдары мен мекемелерінің жолдамасы бойынша жіберуші тараптың нақты шығындарын өтеуімен немесе екі жақты шарттарда белгіленген жағдайда жоспарлы медициналық көмекті көрсету міндеттерін қуаттайды (3-бап).
      2011 жылы ауырған жағдайда шетелдіктерге және азаматтығы жоқтарға Қазақстан Республикасының аумағына кіруге тыйым салынатын аурулар тізімі бекітілді. Бұл тізбеге келесі аурулар кіреді: нашақорлық, психикалық бұзылу (ауру), туберкулез, лепра, жыныс жолдарымен арқылы берілетін инфекциялар (мерез, мерез лимфогранулемасы, шанкроид), жіті инфекциялық аурулар (тыныс органдарының жіті вирустық инфекциясынан және тұмаудан басқа).
      Сонымен қатар, 2011 жылы иммигранттарға медициналық көмек көрсету ережелері бекітілді. Бұл ережелер гуманитарлық және саяси себеппен, еңбек қызметін жүзеге асыру, білім алу, отбасыларының қосылуы мақсатында көшіп келген оралмандарға, азаматтығы жоқтарға, шетел азаматтарына қатысты қолданылады және оларға медициналық көмек көрсету тәртібін белгілейді.
      Медициналық қызметке тең қол жетімділікті қамтамасыз ету - Қазақстан Республикасының денсаулық сақтау саласын дамытудың 2011 - 2015 жылдарға арналған «Саламатты Қазақстан» мемлекеттік бағдарламасы мен Қазақстан Республикасында онкологиялық көмекті дамытудың 2012 - 2016 жылдарға арналған бағдарламасының міндеттерінің бірі болып табылады.
      Қазақстан Республикасы Конституциясының 28-бабына сәйкес ел азаматтарына жасына келген, науқастанған, мүгедек болған, асыраушысынан айырылған жағдайда және өзге де заңды негіздерде оған ең төменгі жалақы мен зейнетақының мөлшерінде әлеуметтік қамсыздандырылуына кепілдік беріледі. Бұл құқық барлығына бірдей, яғни нәсіліне, ұлтына немесе этностық шығу тегі есепке алынбайды.
      Қазақстанда мемлекеттің әлеуметтік қамқорлығында (2012 жылғы 1 маусымға) 468,3 мың мүгедек, асыраушысынан айырылған 200 мың адам, егде жастағы 21,3 мың адам бар. Оларға қатысты мемлекеттік саясаттың жалпы бағыты мемлекеттің нақты мүмкіндіктеріне сәйкес базалық әлеуметтік жәрдемақыларды ұлғайту болып табылады. 2012 жылғы 1 қаңтардан мемлекеттік жәрдемақылардың көлемі орта есеппен 7 % ұлғайды.
      Қолданыстағы заңнамаға сәйкес азаматтар келесі әлеуметтік тәуекелдер болған жағдайда әлеуметтік төлемдер алуға құқылы: еңбек қабілеттілігін жоғалту, асыраушысынан айырылу, жұмысынан айырылу, жүктілігіне және бала тууына байланысты табыс көзінен айырылу, бала асырап алу және бір жасқа дейінгі бала күтіміне байланысты табыс көзінен айырылу. Міндетті әлеуметтік сақтандыруға қатысушылардың саны 6 млн. адамнан асады (2005 жылы 3,9 млн. адам). Барлық жалданбалы қызметкерлер және өз бетімен еңбекпен айналысатын адамдардың 23 % сақтандырумен қамтыған. 2012 жылғы 1 маусымдағы жағдай бойынша міндетті әлеуметтік сақтандырудың жүйесін қолданысқа енгізуден бастап әлеуметтік төлемдердің жалпы сомасы 232,9 млрд. теңгені құрады (1,55 млн. АҚШ $), бұл ретте 2012 жылғы мамырда 951,7 млн. теңге (46,3 млн. АҚШ $) әлеуметтік төлемдер жүзеге асырылды, алушылар саны 219 мың 164 адам құрады.
      2008 жылғы желтоқсанда «Арнайы әлеуметтік қызметтер туралы» Қазақстан Республикасының Заңы қабылданды. Қазіргі таңда әлеуметтік қызмет көрсету жүйесінде реформалар жүргізілуде. 2009 - 2011 жылдары республикалық бюджеттен реформаның 1 кезеңін іске асыруға жұмсалған қаражат көлемі 16 млрд. теңгеден асты (106 млн. АҚШ $). 2012 жылы республикалық бюджеттен 2,2 млрд. теңге (14,66 млн. АҚШ $) 38 мың адамды қамтитын арнаулы әлеуметтік қызметтерді көрсету стандарттарын енгізу; 790 адамды қамтитын күндізгі бөлімшелерді ашу мақсаттарына көзделген.
      Жыл басындағы жағдай бойынша әлеуметтік қызмет көрсету жүйесімен 103 стационарлық түрдегі медициналық-санитарлық мекемелердегі 20 мыңнан аса егде адамдар мен мүгедектер, оның ішінде мүгедек балалар (50 - егде жастағы адамдар мен мүгедектерге арналған интернат-үйлер, 32 - психоневрологиялық интернат-үйлер, 4 - тірек-қозғалыс аппаратының ақауы бар мүгедек балалар үшін интернат-үйлер, 17 - балалар психоневрология интернат-үйлері) қамтылған.
      2012 жылғы қаңтардан бастап Астана және Алматы қалаларында, Шығыс Қазақстан және Қостанай облыстарында тұрақты баспанасы жоқ адамдарға арнайы әлеуметтік қызметтерді көрсету стандарты енгізіле бастады. Республикалық бюджеттен бөлінген қаржы көлемі 155,6 мың теңгені (1,037 млн. АҚШ $) құрап, тұрақты мекенжайы жоқ 4 мың адам осындай қызметпен қамтылды.
      Мүгедектердің құқықтарының сақталуы үшін және оларды қоғамға кіріктіру үшін жергілікті атқарушы органдармен шамамен мүмкіндігі шектеулі 88 мың адам немесе мұқтаж адамдардың 93 % жеке оңалту бағдарламаларына сәйкес протездік-ортопедиялық, есту протездерімен, мүгедек арбаларымен, сурдо- және тифло-құралдармен, санаторлық-курорттық емдеумен, ыммен сөйлесу мамандарымен және жеке көмекшілермен қамтылды.
      Мүгедектерді қолдау, олардың еңбекке құқығын қамтамасыз ету, мүгедектерді еңбек нарығында жұмысқа орналасу мүмкіндіктерін кеңейту мақсатында 2011 жылғы 31 қаңтарда «Мүгедектердің қоғамдық бірлестіктері құрған ұйымдарда мемлекеттік сатып алуды жүзеге асырудың кейбір мәселелері туралы» Қазақстан Республикасының қаулысы бекітілді. Бұл қаулы жұмысқа қабілетті мүгедектердің жұмыспен қамтылуын қамтамасыз ету үшін мүгедектердің қоғамдық бірлестіктері құрған, тауар өндіретін, жұмыстарды орындайтын, қызмет көрсететін ұйымдарды қолдайды.
      Республика бойынша жүргізілген нысандарды инвентаризациялау мониторингі көрсеткендей, 2012 жылғы 1 қаңтардағы жағдай бойынша мүгедектер үшін 11,4 мың (32 %) кіреберіс жолдары, панду стар, мүгедек арбалары үшін құрылғылар қол жетімді болған, жаяу жүргіншілердің 485 жолдары (10 %) дыбыс және жарық құрылғыларымен жабдықталған, мүгедектерге қызмет көрсету үшін 879 (6 %) арнайы автобустар қол жетімді болған, жүріп-тұруға қиналатын мүгедектерді жалпы жұрт пайдаланатын көлікке отырғызу үшін 3,7 мың (30 %) жаяу жүргінші аялдамалары жабдықталды, өңірлерде 132 мүгедектік такси қызмет етеді.
      Білім алуға және кәсіби дайындыққа құқық туралы.
      Қазақстан Республикасы Конституциясының 30-бабына сәйкес азаматтардың мемлекеттік оқу орындарында тегін орта білім алуына кепілдік беріледі. Орта білім алу міндетті. Сонымен қатар, азаматтардың мемлекеттік жоғары оқу орнында конкурстық негізде тегін жоғары білім алуға құқығы бар. Ақылы білім алу заңда белгіленген негіздер мен тәртіп бойынша жүзеге асырылады.
      Қазақстан Республикасының Конституциясына, «Білім туралы», «Қазақстан Республикасындағы тіл туралы» Заңдарына сәйкес мемлекет Қазақстанның көпұлтты халқының тілдерін үйрену мен дамыту үшін жағдай туғызуға қамқорлық жасайды. Әрбір ұлттық топ ұлттық тілдерін, мәдениетін, салт-дәстүрлерін жаңғырту және дамыту үшін ұлттық-мәдени орталықтарды, жексенбілік мектептерді құруға құқылы.
      2010 - 2011 жылдары республикамыздың 108 жалпы білім беру мектептерінде 13133 оқушы жеке пән ретінде 16 ана тілін оқиды, оның ішінде: неміс, поляк, кәріс, дұнған, курд, түрік, татар, әзірбайжан, ұйғыр, шешен, грек, армян, иврит, лезгин, украин, белорус тілдері.
      Этностық топтардың шағын орналасқан жерлерінде негізгі түрдегі мектептермен қатар мемлекеттік және ана тілін, ұлттық мәдениетті, салт-дәстүрлерді үйрену үшін ұлттық-мәдени орталықтар жанынан жексенбілік мектептер немесе тіл курстары ашылған. Республикамызда 3956 бала мен жасөспірім оқитын 81 жексенбілік мектеп жұмыс істейді. Аталған мектептерде оқушылар факультативті түрде немесе үйірмелерде 16 ұлттың дәстүрлерін, салттары мен тілдерін үйренеді. Олардың ішінде: неміс, кәріс, татар, поляк, украин, армян, грек, әзірбайжан, шешен, ингуш, белорус, чуваш, болгар, башқорт, тәжік, чех тілдері бар.
      Қазіргі таңда Қазақстанда өзбек тілінде оқытатын 58 мектепте және аралас тілде оқытатын 83 мектепте 78921 бала өзбек тілінде оқиды. Ұйғыр тіліндегі 14 мектепте және аралас тілдегі 49 мектепте 14 424 адам ұйғыр тілінде оқиды. 2 мектепте тәжік тілінде және 10 мектепте аралас тілдерде 3 615 бала тәжік тілінде білім алады (15-қосымша).
      Сонымен бірге, меншік нысанына қарамастан Қазақстан Республикасының аумағындағы барлық оқу орындары жалпыға бірдей мемлекеттік стандартқа сәйкес білім алудың әрбір деңгейінде қазақ, орыс және бір шет тілін оқып үйренуге жағдай жасап отыр. Республика мектептерінде балалар қазақ, орыс, ана тілінде адамның мол адамгершілік қасиетін, достықты және халықтар арасындағы құрметті дәріптейтін әлемдік классикалық және қазіргі заманғы әдебиет туындыларын оқиды. Бұл гуманизм және демократиялық құндылықтар идеяларын, елімізде тұратын түрлі ұлт өкілдері арасындағы түсіністік пен достастықты, қазақстандық патриотизмді, азаматтық сананы, төзімділік пен адамгершілікті бойына сіңіруге жағдай жасайды.
      Республикада жыл сайын ұйғыр тілі мен әдебиетінен, өзбек тілі мен әдебиетінен олимпиадалар өткізіліп тұрады. Аталған мектептердің оқушылары республикалық «Ақбота» математикалық конкурсына, халықаралық «Кенгуру» және республикалық ғылыми сайыстарға белсене қатысады.
      Қазақстан Республикасындағы жалпы білім беретін мектептер үшін оқулықтар мен оқу-әдістемелік кешендерді дайындау және басып шығарудың мақсатты бағдарламасына сәйкес қазақ, орыс, өзбек және ұйғыр тілдеріндегі отандық оқулықтар әзірленіп, кезең-кезеңімен енгізілді. Өзбек тілінде оқытатын мектеп оқушылары жергілікті бюджет есебінен 88,7 % оқулықтармен қамтамасыз етілді, 99 % ұйғыр тілінде оқытатын мектептер, 87,9 % тәжік тілінде оқытатын мектептер. Қазақстан Республикасы Үкіметінің № 173 қаулысына сәйкес тұрмысы төмен отбасыларынан шыққан балалар Нәсілдік, ұлттық және этностық ерекшелігіне қарамастан 98 % тегін оқулықтармен қамтамасыз етілген. Қазақстанда 2005 жылы тәжік тілінде жергілікті бюджет есебінен таралымы 2000 данамен «Жазушы» баспасынан 1 сынып оқулықтары әзірленіп, жарыққа шыкты: «Алифбе» және «Забони модарй» (әдеби оқулық). Қазақстан Республикасында білім беруді дамытудың 2011 - 2020 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасында 2015 жылға дейін барлық оқушыларды жергілікті бюджет есебінен оқулықтарды жыл сайын 100 % сатып алу кезеңімен тегін оқулықтармен және оқу-әдістемелік кешендермен қамтамасыз ету көзделген.
      Жыл сайын жалпы білім беретін мектептердің материалдық-техникалық базасы жақсартылуда. Жергілікті бюджет есебінен олар соңғы үлгідегі компьютерлермен және интерактивті тақталармен жабдықталуда. Мектептердің барлығына телефон жүргізіліп, Интернет желісіне қосылған. Білім беру саласын қаржыландыру көлемі тұрақты өсуде: 2009 жылға қарағанда 2010 жылы ол 9,7 % өсті.
      Өзбек, ұйғыр және тәжік тілінде оқытатын мектеп бітірушілеріне жоғары және кәсіби білім алуды қолжетімді ету мемлекеттің осы саладағы негізгі міндеттерінің бірі болып табылады. Атап айтқанда, Ұлттық бірыңғай тестілеу (бұдан әрі - ҰБТ) және талапкерлерді кешенді тестілеу (бұдан әрі - ТКТ) қазақ және орыс тілдерінде жүргізіледі. Этностық топтар тілдерінде оқытатын мектеп оқушылары мектепті бітіру емтихандарын ана тілінде тапсырады. 2007 жылдан бастап өзбек, ұйғыр және тәжік тілінде оқытатын мектеп бітірушілері өз еркімен қазақ және орыс тілдерінде тапсырылған ҰБТ-ға қатысты. 2009 жылы аталған норма ресми түрде бекітіліп, олар ҰБТ не мектеп бітіру емтиханын өз еркімен таңдайды.
      Жоғары оқу орындарына түсу үшін мектеп бітірушілері этностық топтар тілдерінде талапкерлерді кешенді тестілеуден өтеді және оның нәтижесімен мемлекеттік білім беру гранттарына ие болу конкурстарына қатысады. Саны аз ұлттардың мәселелері жөніндегі ЕҚЫҰ жоғары комиссарының қолдауымен біздің республикада «Өзбек тілінде оқытатын мектеп бітірушілерін Қазақстан Республикасының жалпы білім беру және ақпарат кеңістігіне кіріктіру» пилоттық жобасы іске асырылуда. Жобаның қорытындылары бойынша эксперименттік мектеп бітірушілері мемлекеттік грант иегерлері атанып, Қазақстан Республикасының жоғары оқу орындарында тегін білім алуда.
      Этностық топтардың тілдерінде білім беретін мектептерде тілдік пәндерден басқа негізгі пәндер екі тілде яғни билингвалық негізде оқытылады: оқушының қалауы бойынша ана тілінде және қазақ тілінде немесе ана тілінде және орыс тілінде. Көптілдік және билингвалық оқыту негізінде жүргізілетін оқу-тәрбие процесінің нәтижелеріне жүргізілген сандық және сапалық талдау аталған инновациялық әдістердің тиімділігін көрсетіп отыр. Мұндай тәжірибені қолдану көп жағдайда өзбек, ұйғыр және тәжік тілінде оқытатын мектептердің бітірушілеріне техникалық және кәсіби, сондай-ақ жоғары білімге қол жеткізуге мүмкіндік береді.
      Ю. Сареми атындағы № 1 көпсалалы мектеп-гимназияда 2004 жылы 181 мектеп бітірушісінің ішінен 13 адам (7,2 %) жоғары оқу орындарына грант бойынша түссе, 2010 жылы 121 мектеп бітірушісінен 106 адам (87,6 %) жоғары оқу орындарына түскен, олардың ішінде 76, яғни 62,8 % мемлекеттік білім беру грантының иегерлері атанған.
      Қазақстанда мемлекеттік тілді үйреніп, қоғамдық және кәсіби өмірде тең мүмкіндікке ие болу үшін этностық топтардың өкілдеріне жағдай жасалған. Қазақстанның барлық өңірлерінде 33 жоғары оқу орындарының базасында Қазақ тілін үйрену орталықтары жұмыс істейді. Аталған орталықтар мемлекеттік тілді үйренемін немесе қазақ тілін білу деңгейін арттырамын деушілерге оқу қызметтерін ұсынады. Этностық топтардың одан әрі қоғамға кірігуі үшін мемлекеттік тілді оқып үйренуіне жасалатын жағдайлардың сапасын арттыру мақсатында орыс, өзбек, ұйғыр және тәжік тілдерінде оқытатын мектептердің 1-11 сыныптарында қазақ тіліне бөлінген сағат саны ұлғайтылды. Ол аптасына 2 сағат әрбір сыныпта оқытылады. Тілдерді меңгерудің еуропалық стандартына сәйкес тілдерді меңгерудің (қазақ тілі - мемлекеттік тіл ретінде, орыс тілі және ағылшын тілі) деңгейлік оқу бағдарламалары әзірленіп, бекітілген. Бұл бағдарламаның тұжырымдамалық негізі - Еуропа кеңесі әзірлеген «шет тілін игерудің жалпыеуропалық құзыреттері: оқу, оқыту, бағалау» атты құжат. 2010 - 2011 оқу жылынан оқу процесіне қазақ тілінде оқытылмайтын мектептердің 1-11 сыныптары үшін қазақ тілінің деңгейлік бағдарламалары енгізілген.
      2010 жылы аталған мектептердің 7175 бітірушілерінің 543 адамы ҰБТ-ға қатысып, 1278 - КТА-ға, 73 - «Алтын белгімен», 183 - үздік аяқтаған. Жоғары оқу орындарына түскендердің саны - 1263, соның ішінде оқу гранттарын жеңіп алғаны - 806.
      Барлық ұлттар өкілдері техникалық және кәсіптік, жоғары оқу орындарында білім алуда. Жоғары оқу орындарының студенттері қатарында 86 этностың өкілдері бар, олар студенттердің жалпы контингентінің 7,8 % құрайды (610,2 мың адам). Этностық топтардың өкілдері Қазақстанның жоғары оқу орындарында өздері таңдаған мамандықтары және тілдері бойынша білім алады. Жыл сайын «Шетел филологиясы: өзбек тілі» мамандығына 5 білім гранты бөлінеді, «Шетел филологиясы: кәріс тілі» - 10, «Шетел филологиясы: ұйғыр тілі - 5, «Шетел филологиясы: поляк тілі» - 5 гранттар бөлінген, ол «Шетел филологиясы» мамандығы бойынша бөлінген гранттардың 20 % құрайды.
      Этностық топтардың тілдерінде оқытатын мектептер үшін кадрлар даярлауды Жаркент педагогикалық колледжі, Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті, Абай атындағы Қазақ ұлттық педагогикалық университеті, Абылай хан атындағы Халықаралық және әлемдік тілдер қазақ университеті, М. Әуезов атындағы Оңтүстік Қазақстан мемлекеттік университеті, I. Жансүгіров атындағы Жетісу мемлекеттік университеті жүзеге асырады.
      Жыл сайын ұйғыр тілінде оқытатын мектептердің бес бітірушісіне, республикалық олимпиадалардың жүлдегерлеріне және «Алтын белгі» (оқу үздігі) иегерлеріне Абай атындағы Қазақ Ұлттық педогогикалық университетінің ұйғыр тілі мен әдебиеті факультетінде оқу үшін гранттар бөлінеді. Қазіргі таңда аталған мектептерде 8 772 мұғалім жұмыс істейді, олардың 83,2 % жоғары, 16,3 % орта кәсіби, 0,4 % - аяқталмаған жоғары, ал 0,02 % - жалпы орта білімі бар.
      Этностық топтардың тілдерінде оқытатын мектептерде жұмыс істейтін мұғалімдердің біліктілігін арттырудың негізгі оқу орындары барлық облыстарда жұмыс істейтін педагогикалық кадрлардың біліктілігін арттыру институттары мен олардың жанындағы біліктілігін арттыру орталықтары болып табылады. Біліктілікті арттыру институттары Қазақстан халқы Ассамблеясымен, мәдени орталықтармен тығыз байланыс жасайды. Тіл мамандары Өзбекстаннан, Тәжікстаннан, Германиядан және т.б. мемлекеттерден шақырылады. Өзбек тілінде оқытатын мектеп мұғалімдері ана тілі мен әдебиеті бойынша Өзбекстанда болатын түрлі форумдарға қатысып тұрады. Билингвалық оқыту және ана тілі болып табылмайтын тілдер мұғалімдерінің тәжірибесін зерттеу бойынша өзбек және тәжік тілінде оқытатын мектеп мұғалімдерін Латвия және Қырғызстанға танысу сапарлары ұйымдастырылды.
      Республика өңірлері үшін бірыңғай ақпараттық-білім ортасын құру сондай-ақ «онлайн» режимде оқыту тәжірибесін дамыту үшін интернетте оқыту жүйесі енгізілді. 2007 жылғы қыркүйек айынан бастап апта сайын көрнекті мемлекет және қоғам қайраткерлерінің, белгілі ғалымдардың, жазушылардың, журналистердің, сондай-ақ пәндер бойынша жаңашыл мұғалімдердің қатысуымен интерактивті сабақтар өткізілуде.
      Мәдени өмірге тең қатысу құқығы туралы
      Қазақстан Республикасының азаматтары нәсіліне, ұлтына, этностық, тілдік, таптық, рулық, әлеуметтік ерекшелігіне қарамастан еліміздің мәдени өміріне тең қатысуға құқығы бар.
      Қазақстан Республикасында мемлекеттік театрлардың ішінде қазақ тіліндегі және екі аралас театрмен қатар 14 орыс театры және неміс, кәріс, ұйғыр, өзбек театры жұмыс істейді. Олардың үшеуі ТМД аумағында бірегей болып табылады. Аталған театрларда этностық топтар тіліндегі қазіргі заманғы қойылымдардан басқа Қазақстан Республикасын мекендейтін ұлттардың классикалық және дәстүрлі туындыларының қойылымдары әзірленуде.
      Сонымен бірге, Қазақстан Республикасында тарихи-этнографиялық мұражайлар жұмыс істейді. Онда қазіргі Қазақстанда тұратын түрлі этностардың өмір тарихы жайлы мағлұмат беретін бірегей экспонаттар жинақталған.
      Еліміздің аумағында 40 республикалық және 8 мыңнан астам облыстық мәдени ұйымдары жұмыс істейді. 18 жаңа театр, 874 кітапхана, 222 мұражай, 1,5 мың мәдениет үйлері құрылды. «Мәдени мұра» ұлттық стратегиялық жоба шеңберінде таралымы 1,5 млн. дананы құрайтын 600 кітап шығарылды. Олар тарих, археология, этнография және Қазақстан халықтарының мәдениетіне қатысты, соның ішінде «Әлемдік әдебиет кітапханасы», «Әлемдік мәдениеттану», «Әлемдік философиялық мұра» кітаптары бар. Ш.Айманов атындағы «Қазақфильм» киностудиясында ұлттық мәдениет мұрасы туралы 20-дан астам деректі фильмдер түсірілді. Жыл сайын елімізде тарихи-мәдени мұраны дәріптеуге бағытталған 200-ден астам іс-шаралар өткізіледі.
      Қазақстан Республикасында 87 этнолингвистикалық орталықтар жұмыс жасауда. Онда 4304 бала мен жасөспірім аймақтарда шағын тұратын 16 этностың дәстүрлерін, салттары мен тілдерін үйренуде. Олар қажетті оқу-әдістемелік, тарихи әдебиетпен және лингафондық құрал-жабдықтармен қамтамасыз етілген. Оның барлығы өз ұлтының мәдениетімен, дәстүрлерімен танысып, мерекелерге, этностың мәдениет күндеріне қатысуға, оның әдебиетін, тарихын, музыкасын, бейнелеу өнерін зерттеуге мүмкіндік береді.
      5-баптың «Кез келген орынға немесе қоғамдық пайдалануға арналған қызмет көрсетудің кез келген түріне: көлік, мейманханалар, мейрамханалар, кафелер, театрлар және парктерге қол жетімділік құқығы туралы» f) тармағына қатысты.
      Қазақстан Республикасы қоғамдық пайдалануға арналған кез келген орынға немесе кез келген қызмет түріне қол жетімділікке кепілдік береді. Қазақстан Республикасы Конституциясының 21-бабының 1-тармағына сәйкес Қазақстан Республикасы аумағында заңды түрде жүрген әрбір адам, заңда көрсетілгеннен басқа реттерде, оның аумағында еркін жүріп-тұруға және тұрғылықты мекенді өз қалауынша таңдап алуға құқығы бар.
      Сонымен қатар, Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексінде ұлтаралық араздықты қоздыруға, сондай-ақ жынысы, нәсілі, тілі, әлеуметтік, ұлттық, таптық, рулық және басқа да ерекшеліктері бойынша кемсітуге бағытталған іс-әрекеттер үшін қылмыстық жауапкершілік көзделген.
      Конвенцияның 6-бабын іске асыру бойынша мемлекеттік органдардың заңнамалық, институционалдық және басқа да шараларды қабылдауы туралы.
      Ақпарат осы этностық араздықты тудыру үшін қылмыстық және әкімшілік жауапкершілікке қатысты 2-тарауда келтірілген.
      Конвенцияның 7-бабын іске асыру бойынша мемлекеттік органдардың заңнамалық, институционалдық және басқа да шаралар қабылдауы туралы.
      Мемлекет дінаралық, этносаралық және мәдениетаралық диалогты дамыту, ұлттық заңнаманы жетілдіру, саны аз ұлттардың құқықтарын қорғау үшін жағдайлар мен тетіктер жасау, сондай-ақ Конвенцияның негізгі баптарын іске асыру мақсатында тұрақты негізде жұмыс жүргізуде.
      2011 - 2014 жылдарға арналған Қазақстанның ел бірлігі доктринасының (бұдан әрі - Доктрина) ережелерін іске асыру мақсатында іс-шаралар жоспары қабылданған. Доктринаны іске асыру жөніндегі шаралар 2011 - 2015 жылдарға арналған стратегиялық жоспарларына енгізілген.
      Мемлекеттік этносаясатты ғылыми - талдау тұрғыдан қамтамасыз ету мақсатында Қазақстан Республикасының Президенті жанындағы Мемлекеттік басқару академиясының жанынан Этносаралық және конфессияаралық қатынастар жөніндегі орталық ашылды. Онда доктрина тақырыбына қатысты мемлекеттік қызметшілер, этномәдени орталықтардың жетекшілері, ғылыми -сараптамалық топтар үшін 3 дөңгелек үстел, 1 аймақтық және 2 республикалық оқыту семинарлары өткізілді.
      Мемлекеттің қолдауымен жоғары оқу орындары «Этносаралық қарым-қатынастардың қалыптасу тарихы», «Қазақстандағы және қазіргі әлемдегі ұлттық және ұлтаралық қатынастар», «Диаспорология», «Депортацияланған халықтар тарихы» атты элективтік курстар әзірледі, жоғары оқу орындары үшін елдің этносаралық әр-алуандығының тарихи тамыры көрсетілген «Қазақстан тарихы» оқулығы шығарылды. Сонымен бірге, мемлекеттік қызметшілер мен этномәдени бірлестіктердің жетекшілері үшін «Мемлекеттік этносаясат: жаңа трендтер» әдістемелік нұсқаулығы шығарылды.
      Өңірлерде ғылыми-сараптау топтарының мүшелері келесі жобаларды іске асырды: «Толеранттық мектебі» (Шығыс Қазақстан облысы); «Тұрғындар арасында төзімді сана және ұлттық бірлік сананы қалыптастыру жөніндегі аймақтық бағдарлама» (Ақмола облысы). «ҚарЛаг тарихы» көптомдық тарихи туынды және «Қарағанды облысындағы жапон әскери тұтқындары» ғылыми-зерттеу жұмысы («Болашақ» университеті); «Қазақтардың тәрбие туралы ұлттық мұрасы» (М.Әуезов атындағы Оңтүстік Қазақстан мемлекеттік университеті), үш тілде «Қазақстан бірлігінің ұлттық доктринасы бойынша анықтамалық түсініктеме» («Еуразия-Даналық» гуманитарлық зерттеулер қоры, Ақмола облысы) жарық көрді.
      Этносаралық және конфессияаралық қатынастарда теріс үрдістердің алдын алдын алу мақсатында этносаралық және конфессияаралық жағдайларға тұрақты мониторинг жүргізілуде. Этностық шиеленіске ойысуы мүмкін әлеуметтік-тұрмыстық және криминалды жағдайлар анықталып, шешілген. Есепті мерзімде республикалық және аймақтық деңгейде бұқаралық ақпарат құралдарында заңнама талаптары, этикалық нормалар және қағидалар сақтала отырып, этносаралық және конфессияаралық қатынастар жайлы материалдар жарық көрді. Этносаралық қатынастарды ақпараттық сүйемелдеу мәдениетін қалыптастыру мәселелері этносаралық қатынастар мәселелері жөніндегі жетекші журналистер мен сарапшылар клубында талқыланып, оның шеңберінде ұлттық бұқаралық ақпарат құралдары үшін газеттердің интернет баламалары, блогтарды тиімді жүргізу бойынша мастер-класс өтті.
      2009 - 2012 жылдарға арналған Қазақстан Республикасындағы адам құқықтары саласындағы ұлттық іс-қимыл жоспарының іске асуы жалғасты, 2011 жылы «Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне халықтың көші-қоны мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» Қазақстан Республикасының 2011 жылғы 22 шілдедегі Заңы қолданысқа енгізілді, ол аталған саладағы қоғамдық қатынастарды реттейді, көші-қон процестерінің құқықтық, экономикалық және әлеуметтік негіздерін анықтайды. «Қазақстан Республикасының Еңбек кодексіне өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» Қазақстан Республикасының 2012 жылғы 17 ақпандағы Заңы қабылданды. Оның міндетіне - қоғамдық келісім мен экономикалық дамуды, лайықты еңбекті заңнамалық жағынан қамтамасыз етуге бағытталған демократиялық, құқықтық және әлеуметтік тетіктерді дамыту мақсатында еңбек қатынастарының құқықтық реттеуді жетілдіру кіреді.
      Қазақстан Республикасы Мәдениет және ақпарат министрлігі Тілдерді дамытудың 2011 - 2020 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы шеңберінде 2011 - 2013 жылдарға арналған іс-шаралар жоспарын әзірледі. Мемлекеттік тілге үйретудің инфрақұрылымы кеңейді: қазақ тілді балабақшалардың саны - 1418, мектептер - 3830 немесе жалпы білім беретін мектептердің шамамен 50 %, 132 тілдерді оқыту жөніндегі орталық құрылды, онда 2011 жылы 563 топта 22 654 адам оқып шықты, оның ішінде 11271 адам - түрлі этнос өкілдері. Орталық атқарушы органдарда 350 топта 10 383 адам, оның ішінде 555 - түрлі этнос өкілдері.
      Жоғары оқу орындарында мынадай іс-шаралар өткізілді: «Жастар ұлттық бірлік пен төзімділік үшін» (2011 жыл); «Этностық, діни және ұлттық бірлік проблемалары» (2011 жыл); «Жастар - этносаралық қатынастарды бейбіт жолмен дамытудың қорғаушылары» (2011 жыл); «Біздің бірлігіміз мықты» (2011 жыл). «Төзімділік негіздері» факультативтік курсы негізінде жоғары оқу орындары үшін типтік бағдарламалар әзірленді және 2011-2012 оқу жылында таңдау бойынша компонент ретінде енгізілді. Толеранттық негіздерін қалыптастыру орта білім жүйесінде «Қоғамтану», «Ана тілі», «Қазақстан тарихы», «Адам және қоғам» пәндерінің негізінде енгізілуде. Көпмәдениеттілік бағдарламалары орта және қосымша білім беру мекемелерінде енгізілген.

Нәсілдік кемсітушіліктің
барлық нысандарын жою туралы
халықаралық конвенцияны Қазақстан
Республикасының орындауы туралы
алтыншы және жетінші жиынтық
мерзімді баяндамаға 1-қосымша

      Нәсілдік кемсітушілікті жою туралы жөніндегі комитеттің түсініктемелері мен ұсынымдары туралы ақпарат
      Комитет қатысушы мемлекетке этносаралық шиеленістің түпкі себептерін жою үшін барлық, атап айтқанда, тұрғындардың барлық топтарын одан әрі ықпалдастыру, ауылдық аудандарды одан әрі дамыту, жұмыссыздықты қысқарту және жер бөлу мәселесінде көбірек теңдікті қамтамасыз ету жолымен, қажетті шараларды қабылдауды ұсынады. Сонымен бірге, Комитет қатысушы мемлекетке этносаралық жанжалдарды ертерек анықтау және болдырмау жүйесін, атап айтқанда этностық топтар арасындағы қатынастарға тиімді мониторинг жүргізу тетігін пайдалану және өзара түсіністік пен бейкемсітушілік рухында тұрғындарды ағарту бойынша шаралар қабылдау арқылы нығайтуды және осы шаралардың қорытындылары туралы Комитетке келесі мерзімді баяндамада хабарлауды ұсынады.
      Елдегі этносаралық тұрақтылықты сақтау үшін әлеуметтік-экономикалық факторлардың шешуші рөлін түсіне отырып, мемлекет өмір сүру деңгейіндегі ауытқушылықтарды және тұрғындардың әртүрлі топтарының әлеуметтік қорғалуын теңестіруге бағытталған жүйелі жұмысты жүргізуде. Қазақстан Республикасы Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігі басты мақсаты тұрақты және өнімді жұмыспен қамту арқылы тұрғындардың табыстарын арттыру болып табылатын жүмыспен қамту бағдарламасын әзірлеуде.
      Жұмыссыздықты қысқарту және тұрғындардың жұмысқа орналасуына жәрдемдесу саласындағы жағдай туралы егжей-тегжейлі ақпарат «Еңбек құқығы» тарауында баяндалған.
      Тұрғындардың экономикалық белсенділігінің артуы 2020 жылға дейін жұмыссыздың деңгейінің 5 %-ға дейін төмендеуін қамтамасыз етеді. Күнкөріс деңгейінен төмен орта табысы бар адамдардың үлесі 8,2 %-дан (2010 ж.), 6 %-ға (2020 ж.) дейін азаяды.
      Тұрмысы осал отбасылардың әлеуметтік деңгейін арттыру мақсатында 18 жасқа дейінгі балаларға мемлекеттік жәрдемақылар, атаулы әлеуметтік көмек және тұрғын үй көмегі төленуде.
      Тұрмысы төмен отбасыларды тұрғын үймен қамтамасыз ету үшін бірқатар шаралар қабылдануда. Мемлекет әлеуметтік қорғалуға жататын тұрмысы осал және тұрғын үйге мұқтаж тұрғындарға тұрғын үйді пайдалануға береді. Әлеуметтік жағынан қорғалатын мұқтаж топтарға келесілер жатады:
      Ұлы Отан соғысының мүгедектері мен қатысушылары және оларға теңестірілгендер; 1- және 2-топ мүгедектері; мүгедек балалары бар немесе оларды тәрбиелеп отырған отбасылар; жасына байланысты зейнеткерлер; жетім балалар мен ата-анасының қарауынсыз қалған балалар; этностық репатрианттар (оралмандар) және көпбалалы отбасылар (17 қосымша).
      Сонымен бірге, интернаттық мекемелерде 15 мыңнан астам жетім балалар мен ата-анасының қарауынсыз қалған балалар тәрбиеленуде. Кәмелет жасына жеткенге дейін олардың атындағы тұрғын үй сақталады. Балалар үйлерінің тәрбиеленушілері үшін жалдамалы және әлеуметтік тұрғын үй беру тәжірибесі енгізілген.
      2009 жылғы шілдеде «Тұрғын үй қатынастары туралы» Қазақстан Республикасының Заңына түзетулер енгізіліп, ата-анасының қарауынсыз қалған балалардың мемлекеттік тұрғын үй қорынан тұрғын үй алу құқықтары бекітілді. Осы құқыққа ие балалардың және жетім балалардың жасы 23-ке дейін көбейді. 2009 жылы балалар үйінің 111 бітірушісіне 2008 жылға қарағанда (22 пәтер) бес есе артық пәтер берілді.
      Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылға арналған заң жобалау жұмыстарының жоспарына сәйкес «Жетім балалар мен ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балалардың тұрғын үйге құқықтарын қамтамасыз ету мәселелері бойынша Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» Қазақстан Республикасы Заңының жобасы Парламент қарауына енгізілді.
      2008 жылы Ішкі істер министрлігінің Қазақстан халқы Ассамблеясының Хатшылығымен өзара іс-қимылын қамтамасыз ету мақсатында 2008 - 2009 жылдарға арналған этносаралық қатынастар саласындағы әріптестікті нығайту жөніндегі Іс-шаралар жоспарына қол қойылған болатын. Онда этносаралық мәселелер бойынша ішкі істер органдарын кәсіби тұрғыдан даярлау жүйесінде дәрістер өткізу, өзара әріптестік шараларын әзірлеу үшін Қазақстан халқы Ассамблеясы өңірлік құрылымдарының ішкі істер бөлімімен кеңестер өткізуі көзделген. Этномәдени орталықтар мен ішкі істер органдары өкілдерінің этностардың шағын топтасып тұратын жерлеріне бірлесіп баруы ұйымдастырылды, жанжалдық жағдайларды алдын ала анықтау бойынша бірлескен мониторинг жүргізілуде.
      2012 жылғы сәуірде 2012 — 2013 жылдарға арналған этносаралық қатынастар саласындағы өзара іс-қимылды нығайту жөніндегі Қазақстан Халқы Ассамблеясы мен Ішкі істер министрлігінің арасындағы ынтымақтастық туралы келісімге қол қойылды.
      Аталған Келісім нәсілдік, этностық және діни ерекшелігіне қарамастан азаматтардың тең құқығын, адамның құқықтары мен бостандықтарын қорғауды, этносаралық қатынастарды саясаттандыруға жол бермеуді қамтамасыз ететін заңнамалық нормалардың одан әрі іске асырылуын көздейді. Алдын алу тетіктері мен шараларының ішінде Келісімде тұрғындардың этносаралық қатынастар саласындағы саяси-құқықтық мәдениетін арттыру, ксенофобияға, экстремизмге және ұлтшылдыққа нөлдік толеранттықты қалыптастыру көзделген. Қылмысқа, нашақорлыққа, ішімдікке, балалар және жасөспірімдер арасындағы құқық бұзушылықтардың таралауына қарсы күрес бойынша Ішкі істер министрлігімен бірлескен жұмыс көзделген. Этностық топтардың шағын тұратын жерлерінде полиция қызметкерлері үшін семинар-тренингтер өткізу, полиция кадрларын көпэтностық қоғам жағдайында жұмыс әдістеріне үйрету, тілдік дайындық, ақпараттық-ағартушылық жұмыстарды жүргізу жоспарланған.
      Ішкі істер министрлігінің жеке құрамын көпэтностық қоғамда іс-қимыл жүргізуге әдістемелік дайындықтан өткізуге негізгі басымдық берілген.
      Қазіргі таңда тұрақты түрде Қазақстан халқы Ассамблеясының Хатшылығы мен құқық қорғау органдары басшыларының өңірлік кеңестері өткізілуде. Жанжалдардың алдын алу үшін жедел «үштіктер» (әкім - учаскелік полиция инспекторы - этнос лидері) құрылған. Барлық облыс орталықтарында полиция қызметкерлері мен этностық топтар қатарынан шыққан студенттердің бірлескен патруль қызметі ұйымдастырылған. Этносаралық және конфессияаралық қатынастарды зерттеу жөніндегі орталық Ішкі істер министрлігі орталық аппаратының офицерлері үшін лекциялар өткізуде.
      Осыған байланысты Саны аз ұлттардың істері жөніндегі жоғарғы комиссарының 2006 жылғы көпұлтты қоғамда полиция қызметінің мәселелері туралы ұсынымдары Қазақстан Халқы Ассамблеясы мен Ішкі істер министрлігінің көпэтностық қоғамдағы полиция қызметін қамтамасыз ету жөніндегі жүргізіп келе жатқан бірлескен жұмысын орынды толықтыра түседі.
      Бұл жұмыс қоғамды біріктіру және ұлттық бірлікті қалыптастыру жөніндегі мемлекетіміздің ауқымды жұмысына кіріктірілген. Мысалы, 2011 - 2014 жылдарға арналған Қазақстанның ел бірлігі доктринасын іске асыру жөніндегі іс-шаралар жоспарының 8-тармағымен Ішкі істер министрлігіне жергілікті атқарушы органдармен бірге «Азаматтардың құқықтарының бұзылуын алдын алу, этносаралық қатынастардың жағдайына кері әсерін тигізуі мүмкін үрдістерді анықтау мақсатында еліміздегі этносаралық және конфессияаралық жағдайдың барысына тұрақты мониторинг жүргізу» міндеті жүктелген.
      Комитет қатысушы мемлекеттен Конституция мен Білім туралы Заңның ережелерін тиімді іске асыру үшін төмендегілерді қамтамасыз ету мақсатында қажетті шараларды қабылдауды сұрайды: саны аз ұлттардың тілдерінде оқытылатын мектептерде тиісті оқу сапасын қамтамасыз ету; саны аз ұлттардың тілдерінде оқытылатын мектептерге қажетті қаржы көлемі мен ресурстарды беру; мектептерді тиісті деңгейде қажетті мамандармен және саны аз ұлттардың тіліндегі оқулықтармен жабдықтау; барлық оқулықтарда саны аз ұлттардың мәдениетін, дәстүрін және тарихын, сондай-ақ қазақстан қоғамы дамуына олардың үлесін тиісінше көрсету; еш кемсітусіз барлық этностық топтарға жататын оқушылардың жоғары білімге қол жетімділігін, атап айтқанда № 32 жалпы ұсынымына сәйкес тиісті ерекше шараларды қабылдау жолымен кеңейту.
      Егжей-тегжейлі ақпарат «Білім алуға және кәсіби дайындыққа құқық» тарауында баяндалған.
      Конституцияға, «Білім туралы», «Қазақстан Республикасындағы тілдер туралы» Қазақстан Республикасының Заңдарына сәйкес мемлекет Қазақстанның көпэтностық халықтың барлық тілдерін үйрену және дамыту үшін қолайлы жағдайлар туғызуға қамқорлық жасайды. Қазақстанда тұратын әрбір этностық топ ұлттық тілдерін, мәдениетін, дәстүрлерін, салттарын жаңғыртып дамытуға ықпал ететін өз этномәдени бірлестіктерін, жексенбілік мектептерін құруға құқылы.
      Саны аз ұлттардың тілдерінде оқытылатын мектептерде тиісті оқу сапасы.
      Саны аз ұлттардың тілдерінде оқытылатын мектептердің оқушылары өз мектептерінде этностық топтардың тілдерінде қорытынды емтихандарын тапсырады. 2007 жылдан бастап аталған мектептердің бітірушілері ерікті түрде қазақ немесе орыс тілінде ҰБТ-ға қатыса алады. 2009 жылы бұл норма ресми түрде бекітіліп, оларға ҰБТ-ға қатысу өз еркімен болатын болды.
      Жоғары оқу орындарына түсу үшін саны аз ұлттардың тілдерінде оқытылатын мектептердің бітірушілері ТКТ өтеді және оның нәтижелері бойынша жоғары оқу орындарында тегін оқу үшін мемлекеттік білім беру гранттарын тағайындау конкурсына қатысады.
      Саны аз ұлттардың істері жөніндегі жоғарғы комиссардың қолдауымен «Өзбек тілінде оқытатын мектеп бітірушілерді Қазақстан Республикасының жалпы білім беру және ақпарат кеңістігіне кіріктіру» бастама жобасы іске асырылуда. Елдің жоғары оқу орындары мен колледждеріне түсу үшін ғылым негіздері бойынша қазақ және орыс тілдерінде қосымша сабақтар ұйымдастыру аталған жобаның мақсаты болып табылады. 2011 жылы аталған мектептердің 7769 бітірушілерінің 596 ҰБТ-ға, 1373 кешенді тестілеуге қатысты, 93 адам «Алтын белгі» жалпы орта білімі туралы аттестат (жақсы тәртіп пен оқу жоспарының барлық пәндері бойынша үздік бағаға ие болған, жалпы орта білім курсы бойынша қорытынды мемлекеттік аттестациядан үздік бағамен өткен), 171 үздік аттестат алды. Жоғары оқу орындарына 1334 түсті, соның ішінде білім гранттарын 876 жеңіп алды.
      Саны аз ұлттардың тілдерінде оқытылатын мектептерге жеткілікті қаржы құралдары мен ресурстарды бөлу.
      Мемлекет тарапынан білім беру саласына жыл сайын қаржы бөлінуде: 2007 жылы — 480,7 млрд. теңге (3,2 млрд. АҚШ $) немесе ішкі жалпы өнімнің (бұдан әрі - ІЖӨ) 3,7 %; 2010 жылы - 797 млрд. теңге (5,3 млрд. АҚШ $) немесе ІЖӨ 4,1 %; 2011 - 2012 оқу жылында - 1 000 млрд. теңге (6,66 млрд. АҚШ $) немесе ІЖӨ 3,8 %. 2011 - 2012 оқу жылына елімізде жалпы орта білім беретін 7 мың 465 мемлекеттік ұйымдарда, соның ішінде орыс, ұйғыр, тәжік, өзбек тілдерінде оқытылатын мектептерде 2 млн. 479 мың 44 оқушы оқиды.
      Жыл сайын мектептердің материалдық-техникалық базасы жақсарылып келеді. Жергілікті бюджет есебінен олар соңғы үлгідегі компьютерлермен және интерактивті тақталармен жабдықталуда. Мектептердің барлығында телефондар орнатылып, Интернет желісі қосылған. Барлық мектептерде жабдықталған физика, биология кабинеттері, компьютерлік сыныптар, лингафондық және мультимедиялық кабинеттер, интерактивті тақталар, шеберханалар және т.б. бар. Мектеп кітапханалары жыл сайын «Мәдени мұра» бағдарламасының шеңберінде жаңа балалар, көркем әдеби, анықтамалық, ғылыми-көпшілік, электрондық және энциклопедиялық басылымдармен толықтырылуда.
      Мектептерді тиісті деңгейде қажетті мамандармен және саны аз ұлттардың тілдеріндегі оқулықтармен жабдықтау.
      Қазіргі таңда өзбек, ұйғыр және тәжік тілдерінде оқытатын 74 мектеп жұмыс істейді (өзбек - 58, ұйғыр - 14, тәжік - 2). Бұдан басқа 2010 - 2011 оқу жылында республикада жалпы білім беретін 108 мектепте 13 мың 133 оқушы жеке пән ретінде 16 ана тілін оқыды (атап айтқанда неміс, поляк, кәріс, дүнген, күрд, түрік, татар, әзірбайжан, ұйғыр, шешен, грек, армян, иврит, лезгин, украин, белорус тілдері). Онда 10 мың 652 мұғалім жұмыс істейді, олардың ішінде 91,4 % білім жоғары; 0,4 % жоғары білімі аяқталмаған; 8,2 % білімі кәсіби орта; 0,03 % білімі жалпы орта.
      Барлық жалпы білім беру мектептеріндегі мұғалімдердің қызметі оқыту тіліне қарамастан мемлекеттік жалпы білім беру стандарты талабына сәйкес реттеледі. Мемлекеттік жалпы білім беру стандарты орта білімнің базалық мазмұнына, оқу жүктемесінің ең жоғары көлеміне, оқушыларды дайындау деңгейі мен сапасына қойылатын талаптарды белгілейді, білім беру салалары бойынша қалыптасқан негізгі құзыреттер, білім, дағды және тәжірибе түріндегі күтілетін болжамдарды нақтылайды, қоғамға ойдағыдай әлеуметтенуіне ықпал етеді. Сондай-ақ білім беру ұйымдарын міндетті мемлекеттік аттестациялау көзделген. Бұл рәсім білім беру қызметтерінің мемлекеттік жалпы білім беру стандартының талаптарына сәйкестігін бақылау мақсатында жүргізіледі.
      Облыстық педагогикалық кадрлардың біліктілігін арттыру институттары, өңірлік педагогикалық институттар және олардың жанындағы біліктілік арттыру орталықтар этностық топтардың тілдерінде оқытатын мектептер мұғалімдерінің біліктілігін арттыру жүргізелетін негізгі жоғары оқу орындары болып табылады.
      Билингвалық оқыту және ана тілі емес тілдер мұғалімдерінің тәжірибесін зерттеу бойынша шетелдік таныстыру іссапарлары ұйымдастырылуда.
      Оқулықтарды және оқу-әдістемелік кешендерді дайындау және басып шығару жөніндегі мақсатты бағдарламаға сәйкес Қазақстан Республикасының жалпы білім беретін мектептері үшін қазақ, орыс, өзбек және ұйғыр тілдеріндегі отандық оқулықтар әзірленіп, кезең-кезеңімен оқу процесіне енгізілді. Жалпы 1-11 сыныптардың оқулықтармен қамтамасыз етілуі 89 % құрайды.
      «Алматы кітап» баспасының 1-4 сыныптарға арналған оқулықтарын тәжік тіліне аудару және 2-11 сыныптарға арналған «Тәжік тілі» және «Тәжік әдебиеті» оку-әдістемелік кешендерін жасау бойынша жұмыстар жүргізілуде.
      2011- 2020 жылдарға арналған Қазақстан Республикасындағы білім берудің мемлекеттік бағдарламасы 2015 жылға дейін жергілікті бюджет құралдары есебінен жыл сайын 100 % оқулықтарды кезең-кезеңімен сатып алу жолымен барлық оқушыларды тегін оқулықтармен және оқу-әдістемелік кешендерімен қамтамасыз етуді көздейді.
      Саны аз ұлттардың мәдениетін, дәстүрін және тарихын және олардың қазақстан қоғамының дамуына үлесін барлық оқулықтарда тиісті деңгейде көрсету.
      Білім және ғылым министрі 2011 жылғы 9 наурызда бекіткен Базалық оқулықтарды 2011 жылы шығарудың тақырыптық жоспарына сәйкес мәдениет, этносаралық қатынастар дәстүрлері мәселелеріне қатысты оқулықтар шығарылды: «Ежелгі шығыс мәдениеті», «Шетел әдебиетінің тарихы», «Педагогикалық жобалау: теориясы мен технологиясы».
      2011 жылдан бастап жоғары оқу орындарында этносаралық және нәсілдік кемсітушілік мәселелеріне арналған жеке пәндерді оқыту енгізілді. Мысалы, М.Қозыбаев атындағы Солтүстік Қазақстан мемлекеттік университетінде келесі пәндер оқытылады: «Қазіргі заманғы саяси теориялар», «Қазіргі әлемдегі және Қазақстандағы ұлттық және ұлтаралық қатынастар». Қостанай мемлекеттік педагогикалық университетінде «Түрік халықтарының тарихы», «Диаспорология» пәндері оқытылады. Іскерлік және шет тілдері университетінде келесі пәндер оқытылады: «Депортацияланған халықтар тарихы», «Қазақстанға депортацияланған тау халықтарының тарихы», «Қазақстанға жер аударылған неміс халқының тарихы». Қ. Сәтпаев атындағы Қазақ ұлттық техникалық университетінде оқушылар үшін этносаралық қатынастарды зерттеу жөніндегі таңдаулы курс бағдарламасы бекітілген. М.Өтемісов атындағы Батыс Қазақстан мемлекеттік университетінде «Батыс Қазақстандағы этносаралық және конфессияаралық қатынастардың тарихы» оқу бағдарламасы бекітілген. Қорқыт Ата атындағы Қызылорда мемлекеттік университеті «Қызылорда облысындағы этносаралық қатынастар тарихы» бағдарламасын ұсынған. Семей мемлекеттік педагогикалық институты «Қазақстан халықтарының этномәдени дамуы» оқу-әдістемелік нұсқаулығы шығарды. Баишев атындағы Ақтөбе университетінде «Этносаралық қатынастар мәдениеті» арнайы курсы оқытылуда.
      Білім және ғылым министрлігі 2009 - 2011 жылдарға арналған іргелі зерттеулер бағдарламасы шеңберінде этносаралық қатынастар саласын, тарихын және олардың қалыптасу ерекшеліктерін терең зерттеуге бағытталған ғылыми-зерттеу жобалары мен ғылыми іс-шараларды іске асырды.
      Кешенді зерттеулер жүргізетін Білім және ғылым министрлігіне қарасты негізгі ғылыми-зерттеулер ұйымдары қатарында Ш. Уәлиханов атындағы тарих және этнология институты; А. Байтұрсынов атындағы тіл институты, олар аталған мерзімде келесі негізгі іргелі ғылыми жобаларды іске асырды: «XX және XXI ғасыр басындағы көпэтностық мемлекеттердің жағдайы», «Қазақстан халықтарының үйлесімділігі: тарих, дін және тарихи компьютинг», «Қазақстан диаспораларының тілдері - этносаралық қатынастардың тұрақты дамуының негізі» және т.б.
      Оқулықтар мен оқу құралдарын әзірлеу, монографияларды, арнайы журналдар мен жинақтарды, халықаралық конференциялардың ұсынымдарын басып шығару аталған ғылыми шаралардың негізгі нәтижелері болып табылады. Жекелеген нәтижелер оқу-білім процесіне енгізіліп, кейбіреулерінің негізгі ережелері ғылыми кітапхана жүйесіне қосылды.
      Этносаралық төзімділік қатынастарды қалыптастырудың объективтік процестерін көрсету, сондай-ақ шет елдерде тұратын қазақтар арасында «Алаш» феноменін қазіргі заманғы көзқараспен оқу мақсатында Қазақстан Халқы Ассамблеясының ғылыми-сараптама кеңесі «Қазақ диаспорасы арасындағы Алаш Орда философиясының қазіргі түсінігі: жағдай, бағалау, сабақтар (социотарихи талдау)» халықаралық жобасын іске асырды, оның қорытындылары «Сөнбесін от алауы» монографиясында орын тапты.
      Қазақстан халқы Ассамблеясының бастамасымен қарағандылық ғалымдар «ҚарЛАГ тарихы» (5 том) және «Қарағанды облысындағы жапон әскери тұтқындары» зерттеу материалдарын қазақ және орыс тілдерінде жариялады.
      Қазақстан Республикасы Президентінің Мұрағатымен бірлесіп «Депортация тарихынан. Қазақстан - 1930 - 1935 жж. Құжаттар жинағы» басылымы жарыққа шығаруға әзірленді. Аталған жұмыс қатал тоталитарлық режим кезіндегі төзімділік пен бейбіт ізгі көршілестікті қалыптастырудағы қазақ халқының және этностық топтар өкілдерінің рөлін көрсетеді.
      Қазақстан халқы Ассамблеясы ғылыми-сараптамалық кеңесінің мүшесі, профессор Г.В. Канның 2011 жылы шығарған «Қазақстан тарихы» оқулығы да этносаралық қатынастардың тарихы мен Қазақстандағы біртұтас халықтың қалыптасу процесін көрсетеді.
      Қазақстан халқы Ассамблеясының ғылыми-сараптамалық кеңесі келесі монографиялар жариялады: «Нұрсұлтан Назарбаев. Бейбітшілік және қоғамдық келісім идеясы», «Қазақстан халқы Ассамблеясы: тарихи очерк». Монографиялар көпэтностық Қазақстан мен этносаралық қатынастардың қалыптасу тарихын бейнелейді.
      «Қазақстан бізді біріктіреді» кітабында депортация куәгерлері мен репрессияға ұшыраған халықтар ұрпақтарының әңгімелері келтіріліп, этносаралық төзімділіктің қалыптасу көздеріне талдау жасалады.
      Қазақстан халқы Ассамблеясының қолдауымен «КарЛАГ тарихы» бестомдық басылым, «Қарағанды облысындағы жапон әскери тұтқындары» ғылыми-зерттеу жұмысы, «Қазақстанның мемлекеттік этносаясаты: жаңа трендтер» ғылыми-әдістемелік құралы жарық көрді.
      Еш кемсітусіз барлық этностық топтарға жататын окушылардың жоғары білімге қол жетімділігін, атап айтқанда жалпы ұсынымға сәйкес тиісті ерекше шараларды қабылдау жолымен кеңейту.
      Егжей-тегжейлі ақпарат «Білім алуға және кәсіби дайындыққа құқық» тарауында баяндалған.
      «Білім туралы» Қазақстан Республикасы Заңының 3-бабына сәйкес әрбір адамның интеллектуалдық, психофизикалық және жеке адам ерекшеліктерін ескере отырып, тұрғындар үшін барлық деңгейлерде білім алуға қол жетімділік білім саласындағы мемлекеттік саясаттың қағидаттарының бірі болып табылады. Мемлекет Қазақстан Республикасының азаматтарына тегін мектепке дейінгі, бастауыш, негізгі орта және жалпы орта білім алуға, сондай-ақ конкурстық негізде мемлекеттік білім тапсырысына сәйкес, егер осы деңгейлердің әрқайсысын азамат алғашқы рет алатын болса тегін техникалық, кәсіптік, орта білімнен кейінгі, жоғары және жоғары білімнен кейінгі білім алуға кепілдік береді.
      2012 жылғы 19 қаңтардағы № 111 Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулысына сәйкес шетел азаматтарын ақылы негізде жоғары оқу орындарына әңгімелесу арқылы қабылданады.
      Мемлекеттік және ана тілін үйрену үшін ұлттық-мәдени орталықтар жанынан жексенбілік мектептер және тіл курстары ашылған. Республикада 3956 балалар мен жасөспірімдер оқитын 81 жексенбілік мектеп жұмыс істейді. Аталған мектептерде оқушылар факультативті түрде немесе үйірмелерде 16 этностың дәстүрлерін, салттары мен тілдерін үйренеді. Білім беру саласын қаржыландыру жылдан-жылға ұлғайып келеді: 2009 жылға қарағанда 2010 жылы қаржыландыру 9,7 %-ға өсті.
      Саны аз ұлттардың істері жөніндегі ЕҚЫҰ жоғарғы комиссарының қолдауымен «Өзбек тілінде оқытатын мектеп бітірушілерін Қазақстан Республикасының жалпы білім беру және ақпарат кеңістігіне кіріктіру» бастапқы жобасы іске асырылуда. Аталған мектептерді, тілдік пәндерден басқа пәндер екі тілде оқытылады: ана тілінде және мемлекеттік қазақ немесе ана тілінде және орыс тілінде.
      Көптілдік және билингвалық оқытуды енгізудің нәтижелеріне жүргізілген талдау инновациялық әдістердің тиімділігін көрсетеді. Бұл өзбек, ұйғыр және тәжік тілінде оқытатын мектептердің бітірушілеріне техникалық және кәсіби, сондай-ақ жоғары білімге қол жеткізуге мүмкіндіктерін кеңейтеді.
      Білім және ғылым министрлігі өзбек, ұйғыр және тәжік тілдерінде оқытатын мектеп оқушыларына көптілдік және билингвалық білім беру арқылы олардың Қазақстан Республикасының білім беру ақпараттық кеңістігіне әлеуметтік кірігуін нығайту мәселелері бойынша конференциялар, кеңестер және семинарлар өткізіп тұрады. 2009 жылғы мамырда Шымкент қаласында халықаралық конференция, 2010 жылғы сәуірде Алматы қаласында Саны аз ұлттардың істері жөніндегі ЕҚЫҰ жоғарғы комиссары өкілдерінің қатысуымен семинар өтті.
      Елдің жоғары оқу орындарының студенттері қатарында 86 саны аз ұлттар өкілдері бар, олар студенттердің жалпы құрамының 7,8 % құрайды (610,2 мың адам). Саны аз этностық топтардың өкілдері Қазақстанның жоғары оқу орындарында өздері таңдаған мамандықтар және тілдер бойынша білім алады. Жыл сайын «Шетел филологиясы: өзбек тілі» мамандығына 5 білім гранты бөлінеді, «Шетел филологиясы: кәріс тілі» - 10, «Шетел филологиясы: ұйғыр тілі» - 5, «Шетел филологиясы: поляк тілі» - 5 гранттар бөлінген. Бұл «Шетел филологиясы» мамандығы бойынша бөлінген гранттардың жалпы санынан 20 % құрайды.
      Өңірлер үшін бірыңғай ақпараттық-білім ортасын құру, «онлайн» режимде оқыту мақсатында Интернетте интерактивті оқыту жүйесі енгізілді. 2007 жылдан бастап апта сайын мемлекет және қоғам қайраткерлерінің, ғалымдардың, жазушылардың, журналистердің, сондай-ақ пәндер бойынша жаңалық енгізуші мұғалімдердің қатысуымен интерактивті сабақтар өткізілуде.
      Жалпы білім беретін 100 мектепте 14 мың 567 оқушы 19 ана тілі пәнін жеке пән ретінде оқиды: неміс тілін - 289 оқушы, поляк - 921, кәріс - 583, дүнген - 6089, татар - 227, украин - 163, түрік - 4374, әзірбайжан - 384, курд - 592, ұйғыр - 292, шешен - 177, грек - 40, армян - 26, белорус - 8, тәжік - 12, иврит - 8, қырғыз - 15, лезгин тілін - 15 оқушы.
      195 мамандандырылған этнолингвистикалық орталықтар ашылған, онда балалар мен ересектер 30 этностың тілдерін үйрене алады. Ана тілдерін үйрену үшін жексенбілік мектептерге бюджеттен қаржы бөлінеді.
      Комитет қатысушы мемлекетті Конвенция 1-бабының 1-тармағында көрсетілгендей тікелей және жанама кемсітушілік анықтамасын қамтитын кемсітушілікке қарсы күрес жөніндегі жалпылама заңды қабылдау жолымен күш-жігер жалғастыруға шақырады. Сонымен бірге, Комитет қатысушы мемлекетке қолданыстағы заңнамаға, оны Конвенцияның ережелеріне, негізінен 4-баптың а) және б) тармақтарына толық сәйкес келтіру үшін жан-жақты шолу жасауды ұсынады.
      Адам құқықтары саласындағы негізгі халықаралық нормалар мен қағидаттарға Конституцияның, Қазақстан Республикасы қылмыстық кодексінің ережелерінде кепіл беріледі.
      Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының қадағалау алқасының қаулыларында халықаралық шарттар нормаларын қолдану тәжірибесі тұрақты түрде қорытындыланады. Қазақстан Республикасы Конституциясының 4-бабын іске асыру мақсатында Республикамыз ратификациялаған халықаралық шарттар ұлттық заңнама алдында басым болады және соттарда тікелей пайдаланылады. Халықаралық шарттардың нормаларын дұрыс және бірыңғай пайдалануын қамтамасыз ету мақсатында Қазақстан Республикасының Жоғарғы Соты 2008 жылғы 10 шілдеде «Қазақстан Республикасында халықаралық шарттардың нормаларын пайдалану туралы» нормативтік қаулы қабылдады.
      2009 - 2012 жылдарға арналған Адам құқықтары саласындағы ұлттық іс-қимыл жоспарын (бұдан әрі - Ұлттық жоспар) Елбасы 2009 жылғы 5 мамырда мақұлдады. Елбасының тапсырмасына сәйкес Үкімет пен уәкілетті мемлекеттік органдар жылына екі рет (шілде мен желтоқсанда) Президент Әкімшілігіне Ұлттық жоспар ұсынымдарын орындау туралы ақпарат береді.
      Қазақстанда азаматтардың қоғамның барлық салаларындағы этностық теңдігі заң жүзінде бекітіліп, іс жүзінде іске асырылған, барлық діндер мен ұлттардың бірге толеранттық өмір сүруіне құқықтық негіздер бар. Қазақстан ратификациялаған халықаралық құқықтық актілер мен ұлттық заңнамада бір адамдардың құқықтары мен бостандықтары екінші бір адамдардың құқықтары мен бостандықтарына нұқсан келтіре алмайтындығы белгіленеді. Атап айтқанда, Адам құқықтарының жалпыға бірдей декларациясы, Азаматтық және саяси құқықтар туралы халықаралық пакт (2005 жылғы 28 қарашада ратификацияланған), Нәсілдік кемсітушілікті жою жөніндегі халықаралық конвенция (1998 жылғы 29 маусымда қосылдық) адамдардың ұлтына, нәсіліне, діни нанымына қарамастан құқықтары мен бостандықтарының теңдігін жариялайды.
      Ұлты, нәсілі, тілі, діни нанымы т.б. бойынша адамдарды кемсіту жөніндегі құқыққа қарсы кез келген іс-қимыл қылмыс болып табылады және қылмыстық жазаны тудырады. Қазақстан халқы бірлігін алдын ала бұза алатын және ұлтаралық қатынастар жағдайын ұшықтыра алатын іс-әрекеттер «Қазақстан Республикасының ұлттық қауіпсіздігі туралы» Қазақстан Республикасының Заңына сәйкес ұлттық қауіпсіздік қатерлерінің біріне жатады және оларға тыйым салынған. Бұл жалпыға міндетті ережелер жоғары заң күшіне ие және мемлекетіміздің барлық аумағында тікелей қолданылатын Қазақстан Республикасының Конституциясында да бекітілген. Мысалы, Конституцияның 39-бабында былай делінген: «Ұлтаралық татулықты бұзатын кез келген әрекет конституциялық емес деп танылады». Осы бапта адамның және азаматтың құқықтары мен бостандықтары конституциялық құрылысты қорғау, қоғамдық тәртіпті, адамның құқықтары мен бостандықтарын, халықтың денсаулығы мен имандылығын сақтау мақсатына қажетті шамада ғана және тек заңмен шектелуі мүмкін екендігі көзделген.
      Қазақстан Республикасының аумағында Нәсілдік, ұлттық, әлеуметтік және діни араздықты тұтандыруға бағытталған мәліметтерді жариялайтын бұқаралық ақпарат құралдарының өнімдерін әзірлегені, сақтағаны, тасымалдағаны және таратқаны үшін, сондай-ақ осындай мәліметтерді жариялауға рұқсат бергені үшін әкімшілік жауапкершілік көзделген (ӘҚК 343, 344 баптары). Сонымен бірге, Конституцияның жоғарыда аталған құқық теңдігі және тегіне, әлеуметтік, лауазымдық немесе мүліктік жағдайына, жынысына, нәсіліне, ұлтына, тіліне, дінге көзқарасына, сеніміне және басқа да кез келген мән-жайларға қарап адамның (азаматтың) құқықтары мен бостандықтарын тікелей немесе жанама шектеуді болдыртпау туралы ережесін дамытатын адам тең құқықтығын бұзғаны үшін қылмыстық жауапкершілік көзделген. Азаматтардың өз құқықтары мен мүдделерін қорғау мақсатында өтініштер берудің тиімді тетігі әзірленген, бұл Қазақстан Республикасының азаматтық іс жүргізу, қылмыстық іс-жүргізу және әкімшілік заңнамасында реттелген.
      Қазақстан Республикасының ұлттық заңнамасы азаматтарды олардың құқықтары мен бостандықтарын қорғау үшін жеткілікті деңгейде заңнамалық базаға ие. Азаматтар өз қалауы бойынша кез келген мемлекеттік органға, соттарға, ҮЕҰ-ға арыз-шағыммен шығуға құқылы.
      Қазақстанда Омбудсмен, Мемлекет басшысы жанындағы Адам құқықтары жөніндегі комиссия сияқты адам құқықтарының сақталуына мониторинг жүргізетін институттар мен құрылымдар бар. Жеке және заңды тұлғалардың арыздарын беру, қарау және шешу тәртібі «Жеке және заңды тұлғалардың өтініштерін қарау тәртібі туралы» Қазақстан Республикасының 2007 жылғы 12 қаңтардағы № 221 Заңына сәйкес жүргізіледі.
      Адам құқықтары жөніндегі ұлттық орталық азаматтарды қабылдауды және Адам құқықтары жөніндегі уәкілдің Қазақстан Республикасы азаматтарының, шетел азаматтарының және азаматтығы жоқ адамдардың олардың Конституциямен және халықаралық шарттарда белгіленген құқықтары мен бостандықтарына нұқсан келтіріп отырған лауазымды тұлғалар мен ұйымдардың іс-әрекеттері мен шешімдеріне өтініштерін қарауын қамтамасыз етеді. Адам құқықтары жөніндегі уәкілге өтінішпен шығу шарты мен тәртібі туралы ақпарат www.ombudsman.kz сайтында көрсетілген (16 қосымша).
      Этносаралық төзімділікті қамтамасыз ету жөніндегі Қазақстанның биік жетістіктері БҰҰ-ның саны аз ұлттар істері жөніндегі тәуелсіз сарапшысы Гай Макдугалл ханымның 2009 жылы Қазақстанға сапары нәтижесінде жасаған баяндамасында атап өтілді. ЕҚЫҰ Саны аз ұлттардың істері жөніндегі жоғарғы комиссары К.Воллебек мырза да 2010 жылы Қазақстанға жасаған сапары нәтижесінде еліміздің бұл бағыттағы әлеуетін атап өтті.
      Ұлттық астары бар немесе жұртшылыққа осындай түрде көрсетілген құқық бұзушылықтарды (тұрмыстық қылмыстар, бұқаралық ақпарат құралдардағы теріс жарияланымдар) прокуратура органдары қатаң бақылауға алады.
      Комитет қатысушы мемлекетті саны аз топ мүшелерінің саяси өмірге және шешім қабылдаудың кез келген процестеріне әділ және тиісті түрде қатысуын қамтамасыз етуге және олардың құқықтары мен мүдделеріне қатысты мәселелер бойынша олармен алдын-ала кеңестер жүргізуге бағытталған ерекше шараларды қоса алғанда, қосымша шаралар қабылдауға шақырады. Сонымен бірге, Комитет қатысушы мемлекетке Қазақстан халық Ассамблеясының әлеуеті мен маңыздылығын өкілеттіліктер қағидаты негізінде сайлау өткізу ережесін бекіту және оны саны аз топтардың мәселелерін қарайтын сессияларды өткізетін тұрақты жұмыс істейтін орган ретінде жаңа функциялар беру арқылы көтеруді ұсынады.
      Толық ақпарат осы баяндаманың Конвенцияның 5-бабына қатысты тармағында келтірілген.
      Қазақстан Республикасында барлық этностық топтар жоғары азаматтық-құқықтық және қоғамдық мәртебеге ие. Олардың өкілдері саны аз ұлттардың өкілдері ретінде емес, толық құқыққа ие Қазақстан халқының азаматтары ретінде қарастырылады. Сонымен бірге, Қазақстан Республикасы Конституциясының 19-бабының ережелеріне сәйкес азаматтар өз ұлты мен этностық ерекшелігін көрсетуге немесе көрсетпеуге құқылы.
      Қолданыстағы Конституцияға сәйкес еліміздің барлық азаматтары тең құқыққа ие, олардың мемлекет ісін басқаруға қатысу құқығы бар. Қазақстан этностарының өкілдері құқықтарды жай «пайдаланушы» емес, этностық қазақтармен қатар еліміздегі ұлттық-мемлекеттік құрылыстың белсенді қатысушылары болып табылады.
      Қазақстан Республикасы басшылығының саясаты этностардың құрылымына қатысты бұрынғы КСРО жүргізген саясаттың терең салдарын еңсеруге, депортацияланған халықтарға қатысты совет мемлекетінің кемсітушілік саясатының теріс салдарын еңсеруге өз мақсаты ретінде қарайды. Мемлекет депортацияның тікелей құрбандарына тұрақты түрде өтемақы төлеп тұрады.
      Қазақстанда тұратын этностардың өкілдері түрлі этномәдени бірлестіктер шеңберінде ұйымдасқан. Қазіргі таңда елімізде 820 этномәдени бірлестік жұмыс жасайды. Аймақтық бірлестіктер облыстық ассамблеялар шеңберінде топтасқан.
      Қазақстан халықтарының Ассамблеясы мүшелерін сайлау «Қазақстан халқы Ассамблеясы туралы» Қазақстан Республикасының Заңмен реттеледі. Аталған заңның 15-бабына сәйкес Қазақстан халқы Ассамблеясының мүшелігіне облыстық ассамблеялар және этномәдени бірлестіктер, сондай-ақ олардың жоғары органдарының шешімімен кандидатуралар ұсынылады.
      Осылайша, Қазақстан халқы Ассамблеясының мүшелерін сайлау тікелей этнос өкілдерімен жүзеге асырылады. Ассамблея адам құқықтарын қорғау саласындағы бірегей жетістік болып табылады және Қазақстанда тұратын этностардың басын біріктіреді. Сонымен бірге, ол этномәдени бірлестіктер мен мемлекет арасындағы медиатор болып табылады. Ассамблеяның мәртебесі, оның ішінде өздерінің 9 өкілін Парламенттің төменгі палатасы - Мәжіліске жіберу құқығы Қазақстан Республикасының Конституциясында айқын көрсетілген. 9 депутатты сайлау этносаралық бәсекелестікті болдырмау үшін ротация тәртібімен жүзеге асырылады.
      Комитет қатысушы мемлекетке саны аз топтардың мемлекеттік органдарда және мемлекеттік қызметте болуын жақсарту және орталық және жергілікті әкімшілік органдарына қызметкерлерді жұмысқа алу кезінде кемсітушіліктің барлық нысандарының алдын алу және оларға қарсы күрес мақсатында тиімді шаралар қабылдауды ұсынады. Комитет қатысушы мемлекетке өзінің келесі мерзімді баяндамасында осы мақсатта қабылданған шаралар туралы ақпаратты, сондай-ақ этностық топтар көбірек тұратын аудандарда олардың қызметте болуы туралы санақ мәліметтерін келтіруді ұсынады.
      Толық ақпарат осы баяндаманың Конвенцияның 5-бабына қатысты тарауында келтірілген.
      Қазақстан мемлекет ісін басқаруға барлық азаматтарға нәсіліне, терісінің түсіне, тіліне, дініне, саяси немесе басқа да көзқарастарына, ұлттық немесе әлеуметтік шығу тегіне немесе басқа да ерекшеліктерге қарамастан тең қатысуға кепілдік береді.
      Қазақстан Республикасы Конституциясының 33-бабына сәйкес азаматтардың тікелей немесе өз өкілдері арқылы жанама түрде мемлекетті басқару ісіне қатысуға құқығы бар. Қазақстан азаматтарының мемлекеттік органдарға және өзін-өзі басқару органдарына сайлануға сондай-ақ республикалық референдумға қатысуға құқығы бар.
      Еліміздің Конституциясы мемлекеттік қызметке тең қолжетімділікке кепілдік берілген. Мемлекеттік қызметке үміткер кандидатқа қойылатын біліктілік талаптары лауазымдық міндетпен түсіндіріледі және заңмен белгіленеді. Сонымен бірге, Конституциямен ешкімді ұлттық, тілдік және басқа да ерекшеліктер бойынша қандай да бір кемсітуге жол берілмейді. Бұл норма барлық ел азаматтарының құқықтары мен міндеттерінің теңдігін және мемлекетпен бұл құқықтар тең қорғалатынын білдіреді.
      «Мемлекеттік қызмет туралы» Қазақстан Республикасының Заңы азаматтардың олардың ұлтына қарамастан ашық конкурс арқылы мемлекеттік қызметке жалпыға бірдей конституциялық құқығын іске асыруды көздейді.
      Сонымен қатар, елімізде «этностық еңбек бөлінісі» өздігінен қалыптасқан. Ол этностық топтар өкілдерінің басым бөлігінің мемлекеттік қызметке қызықпайтынын, сәйкесінше, олардың мемлекеттік қызметке қарағанда еңбекақысы жоғары бизнеске және қызмет көрсету саласына бағытталатынын көрсетті.
      Қазақстан халқы Ассамблеясының құрамына республикалық және аймақтық деңгейде этностық топтардан басқа заң шығару және атқарушы билік басшылары, орталық және жергілікті атқарушы органдардың, олардың аумақтық құрылымдарының өкілдері кіреді және бұл шешім қабылдау барысында этностардың қатысуы мен өкілдігін толық көлемде қамтамасыз етуге мүмкіндік беретінін де атап өткен жөн.
      Қазақстан халқы Ассамблеясының XIX сессиясында Қазақстан Президенті Н.Ә. Назарбаев Үкіметке «туыстық, жерлес және жеке табынушылық фактілерімен, сондай-ақ еңбекке орналастыру және оқу орындарына түсу кезіндегі сыбайлас жемқорлықпен күресуді нығайту жөніндегі кешенді шараларды қабылдауды қамтамасыз етсін» деген тапсырма берді.
      Комитет қатысушы мемлекетке өзінің есептік баяндамасына түрлі этностық топтардың және олардың қатысушы мемлекетте орналасқан географиялық аудандары туралы егжей-тегжейлі мәліметтерді және мүмкіндігінше санақ деректерін қосуды ұсынады.
      Толық ақпарат баяндаманың тұрғындарға қатысты тарауында келтірілген.
      Комитет қатысушы мемлекетке № 27 (2000 ж.) жалпы ұсынымын басшылыққа ала отырып, өзінің есептік баяндамасына ром халқы жайлы, соның ішінде олармен экономикалық, әлеуметтік және мәдени құқықтары жайлы егжей-тегжейлі ақпаратты қосуды ұсынады. Комитет сонымен бірге қатысушы мемлекетке ром қоғамдарының жағдайын барлық жоспарланатын және іске асырылып жатқан бағдарламалар мен жобаларда ескеріп, ром халқының өкілдерін мемлекеттік мекемелерде, әсіресе, олар тұратын аудандарда өкілдерінің болуын қамтамасыз етуді ұсынады.
      Тұрғындардың этностық топтары жайлы мәлімет әрбір он жыл сайын болып тұратын халық санағы нәтижесінде белгілі болады. 2009 жылы соңғы жүргізілген халық санағының қорытындысы бойынша Қазақстан Республикасында 4065 ром халқының өкілдері тұрады.
      Ром халқы өкілдерінің негізгі бөлігі кәсіпкерлікпен, сондай-ақ қызмет көрсету саласымен шұғылданады және мемлекеттік қызметке қызығушылық білдірмейді. Жергілікті атқарушы билік органдарымен ром халқының өкілдеріне топтасып тұру мүмкіндігі берілген. Барлық этностық топтар үшін, оның ішінде ром халқына қатысты кемсітушілік әрекеттерге жол бермеу үшін жағдайлар жасалуда.
      Ресми статистикалық мәліметтерге сәйкес 2009 жылы ром халқы өкілдерінің жалпы саны 4065 адамды, оның ішінде Ақмола облысында 531, Ақтөбе облысында 152, Алматы облысында 484, Атырау облысында 5, Батыс Қазақстан облысында 161, Жамбыл облысында 142, Қарағанды облысында 678, Қостанай облысында 431, Қызылорда облысында 2, Маңғыстау облысында 12, Оңтүстік Қазақстан облысында 53, Павлодар облысында 387, Солтүстік Қазақстан облысында 431, Шығыс Қазақстан облысында 182, Астана қаласында 124, Алматы қаласында 290 адамды құраған.
      Басқа азаматтармен қатар ром өкілдеріне әлеуметтік сала қызметтеріне қол жетімділік қамтамасыз етілуде: денсаулық сақтау, мәдениет, білім беру. Білім беру органдары қандай да болмасын этносқа, саны аз ұлтқа жататындығына қарамастан, оның ішінде ром халқының балаларын қоса алғанда, азаматтардың балаларының мектепте тегін білім алу құқықтарының жаппай сақталуына бағытталған кешенді шаралар қабылдауда. Еліміздің оқу орындарына оқу қызметі тұрғындардың барлық деңгейлері үшін қол жетімділік қағидаты негізінде олардың интеллектуалдық, психофизиологиялық және жеке қабілеттеріне сәйкес ешқандай нәсілдік немесе ұлттық ерекшелігі бойынша кемсітусіз жүзеге асырылуда.
      Әрбір адамның заң алдындағы тең құқығына кепілдік берілген. Барлық деңгейдегі оқу орындарының білім беру бағдарламаларында ұлтаралық және нәсіларалық мәдениетті нығайтуға бағытталған түрлі іс-шаралар қарастырылған және жүргізілуде. Рома тарапынан нәсілдік және этностық ерекшелігі себебінен кемсітулер бойынша арыз-шағымдар тіркелген жоқ.
      Жергілікті тұрғындармен ассимиляцияға ұшырау, тұрғын үйдің және тұрақты жұмыстың немесе бизнестің болуына байланысты және республика азаматтарының барлық құқықтары мен бостандықтарын пайдалана отырып, Қазақстандағы ром халқы отырықшы өмір салтына өтті деп айтуға болады. Осылай, жалпы ұсынымдарда айтылған ромалардың көшпелі қауымдастығы мәселесі Қазақстанда өзекті емес.
      Қазақстан Республикасының ішкі істер органдары өздерінің құзыреті шегінде адамның және азаматтардың құқықтары мен бостандықтарына, мемлекет пен қоғамның мүдделеріне нұқсан келтіретін қылмыстық және басқа да құқық бұзушылық әрекеттерді Нәсілдік негізде қандай да болсын кемсітусіз алдын алу және жолын кесу функцияларын жүзеге асырады. Ішкі істер органдары өз қызметінде нәсілдік негізде зорлық жасау фактілерінің жолын кесу бойынша шұғыл шаралар қабылдайды. Есеп беру кезеңінде Нәсілдік негізде ромаға қатысты зорлық фактілері тіркелмеген. Полиция қызметкерлері тарапынан қамауға және ұстауға байланысты ром өкілдеріне қарсы заңсыз күш қолдану фактілеріне жол берілмеген.
      Қазақстан Республикасының ішкі істер органдарына азаматтарды қызметке алу ішкі істер органдарының қызметін реттейтін нормативтік-құқықтық актілерде көрсетілген талаптарға сәйкес және нәсілдік ерекшелігіне қарамастан ешбір кемсітусіз жүргізіледі, бірақ ром халқының өкілдері ішкі істер органдарына қызметке тұруға ниет білдірмеген. Көші-қонға бақылауды қамтамасыз ету жөніндегі ішкі істер органдарының қызметінде шетел азаматтарының ішінде ром өкілдерін әкімшілік жауапкершілікке тарту және мемлекеттен тыс жерлерге шығарып жіберу фактілері орын алмады.
      Ром өкілдері «Цыган» атты қоғамдық бірлестігін тіркеп, өз халқының мәдениеті мен дәстүрлерін дамыту мақсатында іс-шаралар жүргізуде. Қазақстан халқы Ассамблеясының қолдауы арқасында «Цыган» қоғамдық бірлестігі еліміздің қоғамдық өміріне қатыстырылады. Цыгандар мәдени орталығы мемлекеттік мерекелерді өткізуге белсене қатысады. Сонымен бірге, мамандардың (педагогтардың) болмауы жексенбілік мектептерде рома балаларын цыган тіліне үйретуде проблемалар туғызуда. Қазіргі таңда рома ортасында әңгімелесу тілі орыс тілі және ата-аналарының қалауымен олардың балалары орыс тілінде оқытылатын мектептерді жалпы орта біліммен қамтылған.
      Комитет қатысушы мемлекетті баспана сұраушыларды тіркеуге қатысты кемсітушілік саясатты жоюды және ешбір кемсітусіз халықаралық стандарттарға сәйкес барлық адамдар үшін босқын мәртебесін анықтау рәсіміне қол жетімділігін қамтамасыз етуді ұсынады. Комитет қатысушы мемлекетке мемлекеттік қызметшілерді және құқық қорғау органдарының қызметкерлерін азаматтығы жоқ және саяси баспана іздеушілерге қатысты кемсітушілік іс-әрекеттерге бару тенденциясын болдырмау үшін олардың тиісті дайындығын қамтамасыз етуді ұсынады.
      2012 жылғы жағдай бойынша Ұлттық жоспардың бірқатар ұсынымдары іске асырылды. Атап айтқанда, 2009 жылғы желтоқсанда «Босқындар туралы» Қазақстан Республикасының Заңы қабылданды. Шетел азаматтарына және азаматтығы жоқ тұлғаларға пана беру, оларға босқын мәртебесін беру, сондай-ақ олардың құқықтары мен бостандықтарын қамтамасыз ету аталған заңның негізгі мақсаты болып табылады. Заң ратификацияланған Босқындар мәртебесі туралы конвенцияның негізгі ережелеріне сәйкес келеді. Заңда босқындар мен пана іздеп жүрген адамдардың құқықтарын қамтамасыз етудің негізгі қағидаттары ескерілген: аумақтан шығарып жібермеу, босқын мәртебесін берудің ашықтығы, қол жетімділігі, босқындарды кемсітуге жол бермей қолдау, ақпараттың құпиялылығы, отбасы бірлігі және босқындар балаларының құқықтарын қорғау.
      «Босқындар туралы» Қазақстан Республикасы Заңының 12-бабына сәйкес баспана іздеген тұлғаға босқын мәртебесін беруден бас тарту үшін бір негіздемесі - «егер осы тұлғаға қатысты, өзі азаматы болып табылатын елде не шығу еліндегі лаңкестік, діни-экстремистік, сондай-ақ тыйым салынған діни ұйымдардың қызметіне қатысады не қатысты деп болжауға дәлелді негіздемелер болса». Бұл пункт Заңға ұлттық қауіпсіздікті қамтамасыз ету мақсатында енгізілді.
      Осы негіздеме бойынша бас тарту туралы шешім алған адам босқын мәртебесін бермеу туралы, ұзарту немесе айыру туралы шешім шыққан күннен бастап бір ай ішінде Қазақстан Республикасының аумағынан өз еркімен шығуы тиіс. Өз еркімен Қазақстан Республикасының аумағынан кетуден бас тартса, онда күштеп шығаруды ішкі істер органдары соттың шешімі негізінде іске асырады. Сонымен бірге, Заңмен баспана іздеген адамдарды және босқындарды нәсілдік, діни сенім, ұлттық, азаматтық белгісі, белгілі бір әлеуметтік топқа жататындығы немесе саяси нанымы бойынша олардың өміріне немесе бостандығына қауіп төнген елдің шекарасына қайтаруға немесе елден шығарып жіберуге тыйым салынады.
      «Босқындар туралы» Қазақстан Республикасы Заңының 8-бабының 5-тармағына сәйкес шағымдану мерзімдерін қоса алғанда, босқын мәртебесін беру туралы өтініш хат бойынша шешім қабылдау рәсімі аяқталғанға дейінгі мерзімде, оның ішінде қабылданған шешімге шағымдану рәсімі аяқталғанша Қазақстан Республикасында болуға құқығы бар. «Босқындар туралы» Қазақстан Республикасының Заңы пана іздеген адамдарды және босқындарды нәсілдік, діни сенім, ұлттық, азаматтық белгісі, белгілі бір әлеуметтік топқа жататындығы немесе саяси нанымы бойынша олардың өміріне немесе бостандығына қауіп төнген елдің шекарасына қайтаруға немесе елден шығарып жіберуге тыйым салады (18-бап).
      «Қылмыстық және қылмыстық іс жүргізу заңнамасының адамның жеке бас бостандығын сақтау және қадір-қасиетіне қол сұқпау, қинауға, зорлық-зомбылыққа, басқа да қатыгез немесе адамның ар-намысын қорлайтын әрекеттер мен жазалау түрлеріне қарсы мәселелер жөніндегі нормаларын қолдану туралы» Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының 2009 жылғы 28 желтоқсандағы нормативтік қаулысында келесі түсініктеме берілген: «Конвенцияның 3-бабының талаптарын орындау мақсатында қылмыс жасағаны үшін айыпталған немесе шетел мемлекеті соттаған шетел мемлекетінің азаматын ұстап беру туралы талапты қараған кезде талап жолдаған шетел мемлекетінде адам құқықтарын өрескел, сорақылықпен және жаппай бұзудың тұрақты тәжірибесінің бар-жоғын көрсететін мән-жайлар анықталады. Мұндай фактілер болып, ұстап берілетін адамды азаптауы мүмкін деп есептеуге нақты негіздеме болған жағдайда, бұл адам талап жолдаған мемлекетке берілмейді» делінген.
      «Босқындар туралы» Қазақстан Республикасының Заңы баспана іздеп жүрген адамдарға уәкілетті органның босқын мәртебесін беруден бас тарту туралы шешіміне шағымдану құқығын береді. Шағымдану мерзімінде мұндай адамның босқын мәртебесін беру туралы шешім шыққанға дейін шағымды қарау мерзімін қоса алғанда Қазақстанда аумағында болу құқығы бар. Босқындардың уәкілетті органның босқын мәртебесін ұзартудан бас тарту, одан айыру немесе оны тоқтату туралы шешімдеріне шағымдануға құқығы бар. Уәкілетті органдар босқын мәртебесін беруден бас тарту туралы немесе босқын мәртебесінен айыру туралы шешім қабылданған күннен бастап бес жұмыс күні ішінде аталған адамға бұл шешімнің себептерін көрсетіп және қабылданған шешімге шағымдану тәртібін түсіндіріп, шешімнің көшірмесін тапсырады немесе жібереді. Тиісті шешімді алған адам сотқа жүгінуге құқығы бар.
      Заң баспана іздеуші адамдарды және босқындарды нәсілдік, діни сенімі, ұлттық, азаматтық белгісі, белгілі бір әлеуметтік топқа жататындығы немесе саяси нанымы бойынша олардың өміріне немесе бостандығына қауіп төнген елдің шекарасына қайтаруға немесе елден шығарып жіберуге тыйым салады. Баспана іздеген адам Қазақстан Республикасының аумағына келуінен бұрын ол өзі немесе осыған уәкілетті өкіл арқылы босқын мәртебесін беру туралы қолдаухатпен Республиканың дипломатиялық өкілдігіне немесе консулдық мекемесіне жүгіне алады.
      «Босқындар туралы» Қазақстан Республикасының Заңы БҰҰ Босқындар жөніндегі жоғарғы комиссар басқармасының құзыретіне жататын адамдар үшін келесі құқықтарды береді: Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес еңбек ету бостандығына немесе кәсіпкерлік қызметке; Қазақстан Республикасының денсаулық сақтау саласындағы заңнамасына сәйкес медициналық қызмет көрсетілуіне; Қазақстан Республикасының Конституциясында, заңдарында және халықаралық шарттарында белгіленген басқа да құқықтар мен бостандықтар.
      «Босқындар туралы» Қазақстан Республикасының Заңының ережелеріне сәйкес Ішкі істер министрлігінің Көші-қон комитетіне қарасты тұлғалар босқынның және баспана іздеп жүрген адамның куәлігін алу құқығы бар. 2009 - 2011 жылдары Қазақстан Үкіметі «Босқындар туралы» Қазақстан Республикасының Заңын іске асыруға және босқындар мен баспана іздеп жүрген адамдарға куәлік шығаруға 3 млрд. 3,7184 млрд. теңге (24,8 млн. АҚШ $) бөлді. Босқын куәлігі Қазақстан Республикасының барлық аумағында еркін жүріп-тұру үшін жарамды. Босқындар Қазақстан Республикасынан тыс жерлерде олардың жеке басын және мәртебесін растайтын жүру құжатын алуға құқылы.
      Қазақстан Республикасы Азаматтық іс-жүргізу кодексі 280-бабының 1-тармағына сәйкес жеке және заңды тұлға өз құқықтарының, бостандықтарының және заңмен қорғалатын мүдделерінің бұзылғаны туралы өздеріне мәлім болған күннен бастап үш ай ішінде сотқа арызбен жүгінуге құқылы.
      Қазақстан Республикасында босқындардың көпшілігі табиғи ауа райына байланысты екі өңірде тұрақтайды: Оңтүстік Қазақстан облысында - 11 % және Алматы қаласында - 88,1 %. Босқындар мен репатрианттардың балалары мемлекеттік атаулы әлеуметтік көмек алуға құқығы бар. Оларды қазақстан қоғамына кіріктіруге ықпал ету мақсатында оқу-тәрбие бағдарламалары шеңберінде ана тілін тереңірек үйрену, қазақ және орыс тілдерін меңгеру үшін жағдайлар жасалған. Қосымша сабақтар беріліп, тіл үйірмелері, факультативтік сабақтар ұйымдастырылған.
     Атап айтқанда, жұмыс істеуге рұқсат беру жүйесін қайта қарау, квоталар жүйесінің және қосымша құқықтық көмек берудің құбылмалы болуын арттыру жолымен еңбекші мигранттардың жағдайын ретке келтіруге ықпал ету үшін шаралар қабылдау.
      Қазақстан 1993 жылдан Халықаралық еңбек ұйымының (бұдан әрі - ХЕҰ) мүшесі болып табылады және ел осы ұйымның барлық 8 негізін қалаушы және 4 басымдықты конвенциясын қоса алғанда ХЕҰ 16 конвенциясын бекітті. Сонымен қатар Қазақстан Экономикалық, әлеуметтік және мәдени құқықтар туралы халықаралық пактін, Азаматтық және саяси құқықтар туралы халықаралық пактін, Әйелдерді қатысты кемсітушіліктің барлық нысандарын жою туралы конвенция мен оның факультативтік хаттамасын, Баланың құқықтары туралы конвенцияны және оның екі факультативтік хаттамасын бекітті.
      «Еңбек миграциясының мәселелері жөніндегі Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» Қазақстан Республикасы Заңының жобасы қазіргі уақытта әзірленді және жақын арада Парламент қарауына енгізіледі.
      Қазақстан ТМД шеңберіндегі келесі көпжақты келісімдердің мүшесі болып табылады: Еңбек миграциясы және еңбекші мигранттарды әлеуметтік қорғау саласындағы ынтымақтастық туралы 1994 жылғы келісім, Орта (жалпы), бастауыш кәсіптік және орта кәсіптік (арнайы) білім туралы құжаттарды өзара тану және сәйкестігі туралы 2004 жылғы келісім. Сонымен қатар, Қазақстан еңбек миграциясы мәселелері бойынша Әзірбайжанмен, Беларусьпен, Қырғызстанмен, Моңғолиямен, Тәжікстанмен, Өзбекстанмен екіжақты және үшжақты келісімдерге қол қойған.
      Қазақстанда әлемнің 105 елінен 32 мың еңбекші мигранттар жұмыс істейді. 2011 жылғы 22 шілдеде жаңа редакцияда «Тұрғындардың көші-қоны туралы» Республикасының Заңы қабылданды. Заң жобасын әзірлеуге Астанада қаласындағы ЕҚЫҰ орталығының, ХЕҰ, Еуропалық комиссияның және Көші-қон жөніндегі халықаралық ұйымның өкілдері қатысты. Заң жобасының нормалары мигранттарды әлеуметтік қолдауға, заңсыз және іріктемелі миграцияны қысқарту жолымен ұлттық танылуды сақтау әрі дамыту шегінде миграциялық процестердің теріс салдарын азайтуға бағытталған.
      Жаңа заңды іске асыру шеңберінде Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 13 қаңтардағы № 45 қаулысымен шетелдік жұмысшыға жұмысқа тұруға және жұмыс берушілерге шетелдік жұмыс күшін (бұдан әрі - ШЖК) тартуға рұқсат беру ережелері және шарттары қабылданды. ШЖК жаңа санаттары енгізілді: шетелдік жұмысшылар, маусымдық шетелдік жұмысшылар және іскер иммигранттар. Сондай-ақ ШЖК тартуды квоталаудың түрлері енгізілді: санаттар, өңірлер, елдер, салалар бойынша, ерекше өте маңызды жобаларға. Шетелдік жұмысшының өзі жұмысқа тұруына жеңілдетілген тәртіпте рұқсат берілетін лауазымдар, мамандықтар, кәсіптер (республиканың еңбек нарығында аса тапшы) тізбесі белгіленді.
      Ішкі еңбек нарығын қорғау мақсатында Қазақстан Республикасының Үкіметі жыл сайын ішкі еңбек нарығына талдау, жұмыс берушілердің тапсырмалары және мүдделі мемлекеттік органдардың ұсыныстары негізінде анықталатын шетелдік мамандарды республикаға тартуға квота белгілейді.
      2007 - 2011 жылдар кезеңінде ең үлкен мөлшерде квота 2008 жылы белгіленді - республикадағы экономикалық белсенді тұрғындарының (бұдан әрі - ЭБТ) 1,6 %. 2007 жылмен салыстырғанда бұл көрсеткіш 1,5 еседен аса көбейген. Одан кейін 2009 жылы әлемдік қаржы дағдарысына байланысты қазақстан азаматтарын жұмыссыздықтан қорғау мақсатында белгіленген квота көлемі төмендетіліп (екі еседен аса), ЭБТ 0,75 % құрады. 2010 жылы бұл көрсеткіш сол деңгейде қалды - 63,7 мың бірлікті құрады, 2011 жылы ШЖК тартуға квота 0,85 % құрады.
      2011 жылы республикаға келген шетелдік мамандардың басым көпшілігі (шамамен 87,1 %) алыс шет елдерінен болды, олар арасында алдағылар Қытай (23,5 %), Түркия (15,4 %), Үндістан (8,6 %), Ұлыбритания (7,0 %), Италия (4,9 %). Жергілікті атқарушы органдардың мәліметіне сәйкес 2012 жылғы 1 қаңтарға ШЖК тартатын жұмыс берушілер саны 3187 бірлік құрады (2007 жылғы деңгейден 40,9 %-ға жоғары). Бұл ретте аталған ұйымдарда 443,5 мың қазақстан азаматы (2007 жыл деңгейінен 54,2 % артық) және 29,3 мың шетел азаматы жұмыс істейді (2007 жыл деңгейінен 45,7 % төмен).
      Қазақстан Республикасы Президентінің «Қазақстан Республикасы Президентінің 2010 жылғы 17 тамыздағы № 1039 Жарлығын іске асырудың кейбір мәселелері туралы» 2010 жылғы 22 қыркүйектегі № 1066 Жарлығына сәйкес халықтың көші-қоны саласындағы, сондай-ақ ШЖК тартуды квоталау және оралмандардың көшіп келу квотасы бойынша келген оралмандарға және олардың отбасыларына біржолғы жәрдемақылар мен өтемақылар төлеу функцияларын санамағанда босқындар мәселелері жөніндегі Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігінің функциялары Ішкі істер министрлігіне берілді.
      Еңбекші мигранттар мен шетелдік азаматтардың құқықтарын бұзғаны үшін жауапты жұмыс берушілер мен делдалдардың іс-әрекеттерін тиімді тергеуді, қылмыстық қудалауды және жазалауды қамтамасыз ету, атап айтқанда заңсыз иммиграция мен адам саудасына қарсы күреске бағытталған шараларды күшейту.
      Заңсыз миграцияға қарсы күрес ТМД қатысушы елдерінің құзыретті органдарымен тығыз іс-қимылда ТМД қатысушы мемлекеттерінің заңсыз миграцияға қарсы күрес бойынша ынтымақтастығы туралы келісімнің, оның дамуы үшін қабылданған құжаттардың негізінде, бұған қоса ТМД елдері құрған ЕврАзЭҚ, БЭК, ҰҚШҰ және ШЫҰ сияқты одақтар, ұйымдар мен қауымдастықтар шеңберінде, сондай-ақ екіжақты (Ресей, Беларусь, Украина және т.б.) келісімдердің негізінде жүргізіледі.
      Уағдаласушы тараптардың аумағына заңсыз келіп жатқан мигранттарды қайтару және қабылдау процесін реттеу мақсатында Украинамен, Ресей Федерациясымен және Орталық Азия елдерімен реадмиссия туралы келісімдер жасасу пысықталуда, олар мемлекетішілік рәсімдерден өтуде (барлығы 15 елмен). 2009 жылы Германиямен, 2010 жылғы ақпанда Швейцариямен, 2011 жылы Норвегиямен және Чехиямен реадмиссия туралы келісімдерге қол қойылды (оларды бекіту әзірленуде).
      Бірыңғай экономикалық кеңістік пен Кедендік одақ құру шегінде 2010 жылғы 10 қарашада «Үшінші елдерден заңсыз еңбек миграциясына қарсы іс-қимыл бойынша ынтымақтастық туралы келісімге» қол қойылды. Тұрақты негізде «Мигрант», «Заңсыз келген адам», «Шекара» сияқты шұғыл-профилактикалық шаралары жүргізілуде.
      Еңбекші мигранттардың және шетелдіктердің құқықтарының бұзылуына жауапты жұмыс берушілер мен делдалдардың іс-әрекетіне тиісті тергеу жүргізуді, оларды қылмыстық қудалауды және жазалауды қамтамасыз ету мақсатында тұрақты негізде шұғыл шаралар қабылдануда. Ұйымдасқан қылмысқа қарсы күрес бөлімшелері адам саудасының фактілерін және адам саудасына қатысты қылмыстарды анықтау, жолын кесу және алдын алу бойынша мақсатты жұмыстар жүргізуде.
      Қазақстан заңнамасында адам саудасы үшін қылмыстық жауапкершілік көзделген, адам саудасына қарсы іс-қимыл саласындағы нормативтік-құқықтық актілердің қажеттілігіне орай жетілдірілуде және оларға өзгерістер енгізілуде, халықаралық конвенциялар мен хаттамалар бекітілуде, келісімдерге қол қойылуда. 2001 жылы күшіне енген «Қылмыстық процеске қатысатын адамдарды мемлекеттік қорғау туралы» Қазақстан Республикасының Заңына сәйкес қылмыстық істерді тергеу және сотта қарау барысында адам саудасы фактісі бойынша жәбір шеккендердің қауіпсіздігі қамтамасыз етіледі. 2009 жылы енгізілген өзгерістерге сәйкес адамдарды қорғауды қамтамасыз ету қылмыстық істі қозғауға дейін жүргізіледі.
      2010 жылы адам саудасына қарсы күресті жүргізетін бөлімшелер 279 қылмыстық істі қозғаған, оның 22 адам саудасы үшін; 17 кәмелетке толмағандар саудасы үшін; 21 пайдалану мақсатында адамды ұрлау; 21 пайдалану үшін бостандығынан заңсыз айыру; 7 жезөкшелікке тарту; және 191 жеңгетайлық және жезөкшелік жайын ұстағаны үшін. Республикада алғаш рет адамдарды пайдаланумен айналысқан төрт ұйымдасқан қылмыстық топтардың іс-қимылының жолы кесілді. 2010 жылы адам саудасының құрбандарының жалпы саны 82 адам болды (2009 жылы - 59, 2008 жылы - 50).
      Адам саудасына қатысты қылмыстарды анықтау, жолын кесу және тергеу мақсатында республика аумағында тоқсан сайын «"STOP трафик" шұғыл-профилактикалық іс-шарасы жүргізілуде.
      2004 жылдан Қазақстан Республикасы Үкіметі жанында Адамдарды заңсыз шығару, әкелу және сату мәселелері жөніндегі ведомствоаралық комиссия жұмыс істейді. Осындай комиссиялар жергілікті аумақтық деңгейде, облыстық және Алматы мен Астана қалаларының жергілікті атқару органдарының (әкімдіктердің) жанында жұмыс істейді. Үкіметтік комиссияның ұсынымдарының негізінде әрбір төрт жылда ведомствоаралық іс-қимыл жоспары қабылданып, іске асырылады.
      Адам саудасына қатысты қылмыстарға қарсы күрес, оларды болдыртпау және алдын алу туралы Қазақстан Республикасының Үкіметі бекіткен 2009 - 2011 жылдарға арналған іс-шаралар жоспарын және 2010 — 2011 жылдарға арналған жұмысқа тұру агенттіктерінің, азаматтардың шетелге шығуларын рәсімдеуде қызмет көрсететін ұйымдардың, модельдік және неке агенттіктерінің қызметіне тексеру жүргізу жөніндегі Бас прокуратурамен бірлескен жоспарды іске асыру бойынша шаралар тұрақты негізде қабылдануда.
      «11616» (қаржылық қолдауды мемлекеттік әлеуметтік тапсырыс шегінде Ішкі істер министрлігі жүзеге асыруда, телефонға «Дағдарыстық орталықтар одағы» ҮЕҰ қызмет көрсетуде) және 1409 сенім телефондары жұмыс істейді (қаржылық қолдауды мемлекеттік әлеуметтік тапсырыс шегінде Қазақстан Республикасының Әділет министрлігі жүзеге асыруда, телефонға «құқық» қоғамдық қоры қызмет көрсетуде), олар адам саудасына қатысты қылмыстардың құрбандарын анықтауға және көмек көрсетуге бағытталған. Осы телефондар республиканың барлық аумағында қалалық және ұялы телефондардан тәулік бойы қол жетімді. Шетелге кетуші республика азаматтары үшін Қазақстан Республикасының шетелдік мекемелерінің мекен-жайлары мен телефондары көрсетілген 12 мың данада кітапша шығарылып, олар мемлекеттік органдарға, облыстардың, Астана мен Алматы қалаларының әділет департаменттеріне жіберілді және азаматтардың шетелге шығу орындары әуежайларда, вокзалдарда, порттарда таратылды. Аталған кітапшаларда адам саудасы құрбаны болмау үшін кеңестер беріледі. Бопсалауды және тіркелгендігі болмауы себебінен немесе қатысушы мемлекет аумағы арқылы транзитпен жүріп өтуі себебінен депортациялауды қосқанда қатыгез іс-әрекеттерге жол бермеу үшін мигранттар мен шетелдіктердің құқықтары бойынша құқық қорғау және әкімшілік органдар қызметкерлері үшін дайындық бағдарламаларын ұйымдастыру.
      Шетелдіктерді және азаматтығы жоқ адамдарды Қазақстан Республикасынан тысқары жерлерге әкімшілік жолмен шығару заңнамада белгіленген болу тәртібін бұзғаны үшін әкімшілік жаза шарасы ретінде қолданылады және Қазақстан Республикасының әкімшілік құқық бұзушылықтар кодексінің баптары негізінде соттың шешімімен ғана жүзеге асырылады.
      Бәрімбек Бейсенов атындағы Ішкі істер министрлігінің Қарағанды заң институтының жанында заңсыз миграцияға және адам саудасына қарсы күрес бойынша мамандарды даярлайтын оқу орталығы құрылып, оның негізінде Халықаралық көші-қон ұйымының қолдауымен орталық азиялық өңір елдері үшін мамандарды дайындайтын халықаралық орталықты құру жоспарланып отыр. 2010 жылы аталған оқу орталығы «Қазақстан Республикасындағы миграциялық саясат: даму және перспективалар» тақырыбында екі семинар өткізіп, оларға ішкі істер бөлімдерінің көші-қон полиция бөлімшелерінің 38 қызметкері қатысты. Семинарлар жұмысына Қазақстанның қоғамдық және үкіметтік емес бірлестіктерінің, сондай-ақ Адам құқықтары және заңдылықты сақтау жөніндегі қазақстан халықаралық бюросының өкілдері қатысты. Семинарлар шеңберінде 2007 - 2015 жылдарға арналған Қазақстан Республикасының миграциялық саясатын дамытудың негізгі мәселелері қаралды.
      Қазақстан Республикасы Президенті жанындағы Мемлекеттік басқару академиясының іс-қимыл жоспарына сәйкес 2011 жылғы 14-18 наурыз аралығында «Миграциялық саясат сондай-ақ ұлттық және халықаралық қауіпсіздік аясындағы босқындар мәселелері» тақырыбында мемлекеттік қызметшілердің біліктілігін арттыру семинары өткізілді. Ашықтық және құқыққа сәйкестік қағидаттарын сақтау мақсатында депортацияға шағымдану құралдарына мигранттардың заңды қол жеткізуі және адалдықпен елде болуы бөлігінде тұрақты негізде мониторинг жүргізілуде. Қандай да бір болу шарты бұзылған жағдайда заңсыз мигрантқа ұстаудың, кері қайтарудың және/немесе депортациялаудың ұлттық және танылған халықаралық ережелер қолданылады.
      2011 жылғы сәуірде Алматы қаласында Ішкі істер министрлігінің бастамасымен «Дағдарыс орталықтарының одағы» заңды тұлғалар бірлестігінің, ЕҚЫҰ Астанадағы орталығының, Халықаралық көші-қон ұйымының және Қазақстан Республикасындағы АҚШ Елшілігінің қолдауымен «Балалар саудасына қарсы іс-қимыл тетіктері» республикалық семинар-кеңесі өткізілді. Аталған іс-шараға Ресей Федерациясы, Украина сарапшылары, Қазақстанның, Өзбекстанның, Қырғызстанның және Тәжікстанның ҮЕҰ өкілдері қатысты.
      Еңбекші мигранттар үшін депортацияға шағымданудың тиімді құралдарына қол жетімділікті қамтамасыз ету.
      Елден тыс шығару туралы шешімдерді сот қабылдайды. «Тұрғындардың көші-қоны туралы» 2011 жылғы 22 шілдедегі Қазақстан Республикасы Заңының 61-бабына сәйкес уәкілетті органдардың және (немесе) олардың лауазымды адамдарының шешімдеріне және әрекеттеріне (әрекетсіздіктеріне) жоғары тұрған мемлекеттік органдарда (жоғары тұрған лауазымды адам) және (немесе) Қазақстан Республикасы заңдарына сәйкес сотта шағымдану мүмкін.
      Сонымен бірге, «Тұрғындардың көші-қоны туралы» 2011 жылғы 22 шілдедегі Қазақстан Республикасы Заңының «шетелдікке немесе азаматтығы жоқ адамға Қазақстан Республикасында тұрақты тұруға рұқсат беруден бас тартудың негіздері» атты 49-бабына сәйкес тұрақты тұруға рұқсатты немесе азаматтығы жоқ адамның куәлігін беруден бас тартуға Қазақстан Республикасының заңдарында белгіленген тәртіпте шағымдануға болады. Осындай шешімдерге шағымдануға ниет білдірген адам шағымды қарау кезеңінде Қазақстан Республикасының аумағында болады.
      Еңбекші мигранттар және олардың отбасы мүшелерінің ешқандай кемсітусіз денсаулық сақтау, білім беру қызметтеріне және әлеуметтік жеңілдіктерге тиімді қол жетімділігін қамтамасыз ету.
      «Тұрғындардың көші-қоны туралы» 2011 жылғы 22 шілдедегі Қазақстан Республикасы Заңының 5-бабына сәйкес иммигранттар Қазақстан Республикасында, егер Қазақстан Республикасының Конституциясында, заңдарда және халықаралық шарттарда өзгешелік көзделмесе, Қазақстан Республикасының азаматтары үшін орнатылған барлық құқықтар мен бостандықтарды пайдаланады. Сондай-ақ, иммигранттар Қазақстан Республикасында Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіпте білімге, медициналық және әлеуметтік көмекке, Қазақстан Республикасының иммигранттар келуіне ашық аумағында еркін жүріп-тұруға, тұратын орнын еркін таңдауға, өздеріне тиесілі мүліктік және жеке мүліктік емес құқықтарын қорғау үшін сотқа және мемлекеттік органдарға шағымдануға, қызметтерін тегін негізде алып тұрған оралмандарды және олардың отбасы мүшелерін қоспағанда, оралмандарды бейімдеу және кіріктіру орталықтарында ақылы бейімделу және кірігу қызметтерін алуға құқығы бар.
      Сонымен бірге, иммигранттар Қазақстан Республикасында, егер Қазақстан Республикасының Конституциясында, заңдарда және халықаралық шарттарда өзгешелік көзделмесе, Қазақстан Республикасының Конституциясы мен заңдарын, оның ішінде Қазақстан Республикасының аумағына кірудің, шығудың және болудың белгіленген тәртібін сақтауға міндетті.
      Комитет мүше мемлекетке адам құқықтары мәселелері бойынша, атап айтқанда Конвенция ережелеріне, құқық қорғау органдары қызметкерлерін, мұғалімдерді, әлеуметтік жұмыскерлерді, мемлекеттік қызметкерлерді және бұқаралық ақпарат құралдарының қызметкерлерін даярлауға қатысты ағартуды белсенді ету мүмкіндігін қарауды ұсынады және осы салада адам құқықтарын қорғау мәселелері бойынша құқық қорғау органдарының лауазымды адамдарын даярлау туралы өзінің № 13 (1993) жалпы ұсынымына назар аударады.
      Қызметкерлердің адам құқықтары саласындағы стандарттарды үйренуі Қазақстан Республикасы Бас прокуратурасының және Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрлігінің біліктілікті арттыру институттарының оқу бағдарламаларына енгізілген. «Құқық қорғау қызметі туралы» Қазақстан Республикасының Заңына сәйкес ішкі істер органдарына алғаш рет қызметкер қабылданатын адамдар арнайы бастапқы оқудан өтеді. Осыған байланысты Ішкі істер министрлігі, Астанадағы ЕҚЫҰ орталығы және Адам құқықтары және заңдылықты сақтау жөніндегі халықаралық қазақстан ұйымының уағдаластығы шегінде адам құқықтары жөніндегі арнайы курс әзірленіп енгізілген.
      Ішкі істер органдары қызметкерлерінің біліктілігін арттыру курстарының бағдарламасына адам құқықтары саласындағы халықаралық стандарттарды үйрену пәндері енгізілген. Ішкі істер министрлігінің ведомстволық оқу орындарының базасында 2009 жылы 1000 адам, 2010 жылы - 2743 адам, 2011 жылы - 3467 адам оқытылды.
      Адам құқықтары саласындағы судьялардың біліктілігін арттыру мәселелері судьялардың біліктілігін арттыру бағдарламаларына енгізілген. Жоғарғы сот осы салада оқыту бағдарламалары жүргізеді (конференциялар, семинарлар, дөңгелек үстелдер т.б.).
      Адам құқықтары жөніндегі уәкіл халықаралық ҮЕҰ және шетел мемлекеттеріндегі әріптестерінің жәрдемімен мемлекеттік қызметшілер, әлеуметтік қамтамасыз ету мекемелерінің, пенитенциарлық жүйенің және ҮЕҰ қызметкерлері үшін оқыту семинарлары бойынша жобаларды іске асыруда.
      Бұған қоса, Қазақстан Республикасының жалпы білім беру мектептерінде қоғамдық-құқықтық пәндер циклі, атап айтқанда бастауыш сыныптарда - «Әлемді тану», жоғары сыныптарда - «Тарих» (51 сағат), «Қазақстан тарихы» (51 сағат), «Қоғамтану» (68 сағат), «Құқықтану негіздері» (68 сағат) оқытылады. Сонымен бірге, «Азаматтықтануға кіріспе» бағдарламасы бойынша Сайлау жүйелері жөніндегі халықаралық қор әзірлеген арнайы курстар жүргізілуде. 2006 - 2007 жылдан республика мектептерінде «Мемлекет және құқық негіздері», «құқықтану негіздері» құқықтық пәндері енгізілді. Бұл пәндер республикалық олимпиадалар және ғылыми жобалар сайыстарының тізбесіне енгізілген. 2005 - 2006 жылдан республика мектептерінде «Гуманитарлық құқықты зерттей отырып» өңірлік жобасы іске асырылуда, оның бір негізгі міндеті халықаралық гуманитарлық құқық туралы білімді тарату. Бағдарлама адамның негізгі құқықтарын бұзуды шектеуге және болдырмауға бағытталған, оқушылардың өмірлік көзқарасын, азаматтық жауапкершілігін қалыптастыруға ықпал етеді, белгілі бір мәселенің түрлі аспектілерін зерттеуді үйретеді.
      Осылай қазақстан мемлекеті тек белгілі бір ведомстволар қызметкерлерінің ғана емес, жалпы республика тұрғындарының құқықтық сауаттылығын арттыру бойынша едәуір жұмыс жүргізуде.
      Атап айтқанда Жоғары Сот және жергілікті соттар құқық қорғау және басқа да мүдделі мемлекеттік органдар, адвокатура, ҮЕҰ қатысуымен дөңгелек үстелдер, семинар сабақтарын, мекемелерде, мектептерде, лицейлерде лекциялар оқытып, жергілікті және республикалық газет-журналдарда мақалалар жариялауда.
      2011 жылғы 11-15 шілде аралығында Болгария Республикасының Жоғары Кассациялық Сотымен ынтымақтастық шеңберінде Қазақстан Республикасы Жоғары Сотының және облыстық соттарының делегациясы София қаласына зорлыққа және әйелдерге қатысты кемсітушілікке, адам саудасына және осы мәселелерді реттейтін халықаралық конвенциялардың ережелерін қолдануға қатысты азаматтық және қылмыстық істерді қарау жөніндегі Болгария Республикасының сот тәжірибесімен танысу үшін танымдық сапар ұйымдастырылды.
      Қазақстан Республикасы Президенті жанындағы Мемлекеттік басқару академиясының этносаралық және конфессияаралық қатынастар саласын зерттеу жөніндегі орталығының 2012 жылға арналған жұмыс жоспары этносаралық және конфессияаралық қатынастар мәселелері бойынша тренингтер өткізуді; мемлекеттік қызметкерлердің біліктілігін арттыру бағдарламалары үшін арнайы курстарды әзірлеуді; «Қазақстанның этноконфессиялық картасы»: жинау, жүйелеу, статистикалық мәліметтерді бірегейлендіру ақпараттық-талдау дерек базасын құруды көздейді.
      Комитет Нәсілдік кемсітушіліктен арылған мемлекет жоқ екендігін түсіне отырып, қатысушы мемлекетке Нәсілдік кемсітушілік жөніндегі шағымдардың аз санының себептерін анықтауды ұсынады. Қылмыстық сот төрелігі жүйесін қолдану және жұмыс істеуі процесінде Нәсілдік кемсітушіліктің алдын алу туралы өзінің № 31 (2005) жалпы ұсынымына сілтеме жасай отырып, өзінің бұрынғы қорытынды ескертпелерін қуаттай отырып, Комитет қатысушы мемлекетке мұндай шағымдардың аз саны құрбандарға өздерінің құқықтарын қорғау үшін мүмкіндік беретін құқықтық қорғалудың тиімді құралдарының болмауының, құрбандардың өз құқықтары туралы жеткіліксіз білетіндігінің, қудалаудан қорқуының, полиция мен сот органдарында сенім болмауының немесе билік тарапынан Нәсілдік кемсітушілік оқиғаларына немқұрайлы немесе атүсті қарауының салдары болып табылмайтынына көз жеткізуді ұсынады. Комитет қатысушы мемлекеттен өзінің келесі мерзімді баяндамасында нәсілдік кемсітушілік әрекеттеріне шағымдар туралы және қылмыстық, азаматтық және әкімшілік сот істерін қарау кезінде қабылданған тиісті шешімдер туралы жаңартылған ақпарат ұсынуды сұрайды. Мұндай ақпарат қаралған істердің саны мен сипаты, сот шешімдері, сондай-ақ кез келген өтеу немесе жәбірленушілерге берілген басқа да қорғау құралдары туралы мәліметтерден тұруы тиіс.
      Қазақстан 120 этностық топтар мекендейтін көпэтностық мемлекет болып табылады. Қазақстан Республикасының Конституциясына сәйкес заң және сот алдында барлығы тең. Тегіне, әлеуметтік, лауазымдық және мүліктік жағдайына, жынысына, нәсіліне, ұлтына, тіліне, дінге көзқарасына, нанымына, тұрғылықты жеріне байланысты немесе кез келген өзге жағдаяттар бойынша ешкімді, ешқандай кемсітуге болмайды. Әркімнің өз құқықтары мен бостандықтарының сот арқылы қорғалуына құқығы бар. Бұл конституциялық кепілдік. Мұндай істер санаты жәбірленушінің немесе оның заңды өкілдерінің арызы негізінде қозғалады.
      Қазіргі таңда қолданыстағы заңдарға қылмыстық жазаны және қылмыстық-атқарушылық жүйені одан әрі жетілдіру, жемқорлыққа қарсы одан әрі күрес, сот жүйесін жетілдіру, білікті заң көмегімен қамтамасыз ету, тегін медициналық көмектің кепілдендірілген көлемін беру, азаматтардың жекелеген санаттарын әлеуметтік қорғау, адамдардың жеке өміріне қол сұғылмау құқығын қорғау, құқық бұзушылықтардың алдын алу, тұтынушылардың құқықтарын қорғау мәселелері бойынша түзетулер енгізілді.
      Алматы қаласы мен Оңтүстік Қазақстан облыстарының жергілікті атқарушы және өкілетті органдарының жанынан адам құқықтары жөніндегі сандық кітапханалар іске қосылды. Шығыс Қазақстан облысында осындай кітапхананы пайдалануға беру аяқталуда.
      Комитет қатысушы мемлекетке оларға қатысты Нәсілдік немесе этностық ерекшелігі бойынша қандай да бір кемсітушілікке жол бермеу үшін елге қайтып оралған барлық адамдарға қатысты ерекше шараларды қабылдау мәселесін қарастыруды ұсынады.
      Оралмандарға қатысты қолдаудың ерекше шараларын қабылдау олардың этностық ерекшелігіне қатысты емес, келесі екі фактордан туындады: олардың басым бөлігі саяси репрессиялар қатеріне, 1931 - 1932 жылдардағы аштыққа, отырықшылыққа күштеп өткізуге және т.б. байланысты кезінде шет елге қоныс аударуға мәжбүр болған адамдардың ұрпақтары болып табылады, ал қазақстан мемлекеті репатриант оралмандарға қатысты қабылдаған шаралары өз мәні бойынша өтеу болып табылады; оралмандардың көпшілігі Қазақстанға оралған кезде бейімдеуді аса қажет етеді, өйткені еліміздің мәдени ортасы ландшафт өткен онжылдықтар ішінде зор өзгерістерге ұшырады; оралмандардың көпшілігі шет елде аз уақыт болып Қазақстанға қайтып келген отандастарға қарағанда қазіргі заманғы Қазақстанда кең таралған орыс тілін жетік білмейді немесе мүлдем білмейді.
      2010 жылы елден тұрақты тұруға 28 мың 853 адам кеткен, олардың 2 мың 303 сол жылы Қазақстанға қайтып келген. Ең көп қайтып келгені Ресейден 1357, Өзбекстаннан 61, Беларусьтен 48, алыс шетел елдері: Монғолиядан 198, Қытайдан 127 және Германиядан 123.
      2011 жылы елімізден тұрақты тұруға 32 мың 848 адам кеткен, олардың 1259 сол жылы Қазақстанға қайтып келген. Ең көп қайтып келгені Ресейден 1057, Өзбекстаннан 54 және Беларусьтен 26, алыс шетел елдері Германиядан 67, АҚШ-тан 5, Израильден 5 адам. Ресми статистика бойынша олардың этностық құрамы бойынша есеп жүргізілмейді.
      Комитет мүше мемлекетке саны аз ұлттардың тілдерін, әсіресе олар топтасын тұратын жерлерде қолдануды қамтамасыз ету үшін тиісті шараларды қабылдауды және қалалар мен ауылдық елді мекендерді, маңдайшалар мен бағытшаларды қайта атау кезінде, сондай-ақ саны аз ұлттардың мәдени құқықтарын қорғау мақсатында қостілділікке негізделген саясатты ұстануды ұсынады.
      «Қазақстан Республикасындағы тілдер туралы» 1997 жылғы 17 шілдедегі Қазақстан Республикасының Заңы Қазақстан Республикасында тілдердің қолданылуының құқықтық негіздерін, мемлекеттің оларды оқып-үйрену мен дамыту үшін жағдай жасау жөніндегі міндеттерін белгілейді, Қазақстан Республикасында қолданылатын барлық тілдерге бірдей құрметпен қарауды қамтамасыз етеді.
      «Қазақстан Республикасындағы тілдер туралы» Қазақстан Республикасының Заңының 21-бабында (Деректемелер мен көрнекі ақпарат тілі) бланкілер, маңдайшалар, хабарландырулар, жарнама, прейскуранттар, баға көрсеткіштері, басқа да көрнекі ақпарат мемлекеттік және орыс, ал қажет болған жағдайда басқа да тілдерде жазылады деп нақты атап көрсетілген. Көрнекі ақпараттың барлық мәтіні мынадай ретпен: мемлекеттік тілде - сол жағына немесе жоғарғы жағына, орыс тілінде он жағына немесе төменгі жағына орналасады, бірдей өлшемдегі әріптермен жазылады. Қажеттігіне қарай көрнекі ақпараттың мәтіндері қосымша басқа да тілдерге аударылуы мүмкін. Бұл жағдайда қаріп өлшемі нормативтік-құқықтық актілерде белгіленген талаптардан аспауға тиіс.
      Осы орайда атап өтетін мәселе, саны аз ұлттардың тілдерін қолдануды қамтамасыз ету үшін заңнамада барлық қажетті шаралар қарастырылған. Сонымен бірге, мемлекет тарапынан азаматтардың этнотілдік сұраныстарын қанағаттандыру үшін барлық мүмкіндіктер қолданылып, жағдайлар жасалуда. Этностық топтардың көптеген өкілдері қазақ тілін белсенді меңгеруді жөн санайды, себебі ол қазақстан қоғамына кірігу перспективасынан және жастардың кәсіби болашағынан туындайды.
      Комитет өзінің бұрынғы қорытынды ескертпелерін қуаттай отырып, қатысушы мемлекетті адам құқықтарын қорғау және көтермелеумен айналысатын ұлттық мекемелердің мәртебесіне қатысты қағидаттарға ("Париж қағидаттары", Бас Ассамблеяның 48/134 қарары) сәйкес адам құқықтары жөніндегі тәуелсіз ұлттық институтты құру мәселесін қарауға шақырады.
      Ұлттық әлеуетті нығайту және адам құқықтарын ынталандыру және қорғау ісінде кемшіліктерді, атап айтқанда заңдылықтың сақталуын қамтамасыз ету және тұрғындардың әлеуметтік жағынан осал топтарын қорғау арқылы жою жөніндегі кешенді іс-шаралар 2009 - 2012 жылдарға арналған Адам құқықтары саласындағы іс-қимылдың ұлттық жоспарында көзделген.
      Қазақстан Республикасындағы Адам құқықтары жөніндегі уәкілдің функциялары Париж қағидаттарына сәйкес келеді. Мысалы, ол мемлекеттік органдардан, лауазымды тұлғалардан қажетті мәліметтерді сұрата алады, Парламент палаталарына парламенттік тыңдау өткізу жөнінде ұсыныс енгізе алады, кез келген мемлекеттік органға және ұйымға, сондай-ақ бостандықты шектеу орындарына бара алады. Өз қалауы бойынша және келіп түскен арыздардың негізінде ол адам құқықтарының бұзылу фактілерін тексеріп, оның қорытындысы бойынша бұқаралық ақпарат құралдарында ресми хабарландырулар жасай алады.
      Құқық бұзушылықтар фактілері бойынша прокуратура органдарын тексеру үшін Уәкілге тыйым салынбаған. Ол тек Президенттің, Қазақстан Республикасы Парламенті мен оның депутаттарының, Қазақстан Республикасы Үкіметінің, Конституциялық Кеңесінің, Бас прокурорының, Орталық сайлау комиссиясының, Қазақстан Республикасы соттарының іс-қимылдары мен шешімдеріне қатысты шағымдарды қарамайды.
      Уәкілдің атына түрлі сипаттағы арыздар мен шағымдар келіп түседі. Олардың ішінде ұлттық белгісі бойынша кемсітушілік жөнінде арыздар бар. 2003 - 2011 жылдар кезеңінде ұлттық белгісі бойынша кемсітушілік туралы 37 арыз келіп түскен.
      Адам құқықтарының бөлінбейтіндігін ескере отырып, Комитет қатысушы мемлекетті адам құқықтарына қатысты ол осы әлі бекітпеген халықаралық шарттарды, атап айтқанда Еңбекші мигранттар мен олардың отбасы мүшелерінің құқықтарын қорғау туралы халықаралық конвенцияны (1990), Еңбек және кәсіп саласындағы кемсітушілікке жол бермеу жөніндегі ХЕҰ-ның № 111 конвенциясы және ЮНЕСКО-ның 1960 жылғы білім саласындағы кемсітушілікке қарсы күрес конвенциясы сияқты ережелері Нәсілдік кемсітушілікке тікелей қатысты шарттарды бекіту мүмкіндігін қарауға шақырады.
      Қазақстан Республикасы «Еңбек және кәсіп саласындағы кемсітушілікке жол бермеу туралы» ХЕҰ № 111 конвенциясын 2000 жылғы 14 желтоқсандағы № 118-ІІ Қазақстан Республикасының Заңымен бекітті.
      Еңбекші мигранттар мен олардың отбасы мүшелерінің құқықтарын қорғау туралы халықаралық конвенцияға қатысты: төменде көрсетілген факторларға байланысты Қазақстанның Конвенцияға қосылуы ерте екені туралы қорытынды жасауға Қазақстанның Конвенцияға қосылуының нәтижесіне жүргізілген талдау мүмкіндік береді: (1) көші-қон саласындағы қолданыстағы заңнаманың жетілдірілуі жеткіліксіз және оны пысықтауды, жекелеген мәселелер бойынша жаңа, анағұрлым жетілдірілген нормативтік-құқықтық актілерді әзірлеуді қажет етеді; (2) қаралып отырған Конвенция Дүниежүзілік сауда ұйымына кіру мақсаттары үшін міндетті түрде қол қойылған құжаттардың тізбесіне кірмейді, ал оған қосылу бүгінгі таңда қолданыстағы заңнамаға едәуір өзгерістер енгізуді қажет етеді; (3) Конвенцияға қол қойған елдердің көпшілігі донор мемлекеттер болып табылады, олар өз елінен тыс жерлерде өз азаматтарын қорғауды мақсат тұтады. Конвенцияға қосылу кезінде кейбір елдердің жасаған ескертпелері азаматтардың әлеуметтік, саяси құқықтары мен бостандықтарына қатысты; (4) әлемнің дамыған мемлекеттері бұл Конвенцияға қосылған жоқ, себебі, бұл елдердің заңнамаларында кепілдік берілген құқықтар мен бостандықтар Конвенция талаптарына сәйкес келеді, ал көп жағдайда олардан асып түседі; (5) ТМД елдері (оның ішінде Конвенцияны бекіткен Әзірбайжан, Қырғызстан, Тәжікстан) Конвенция талаптарын іс жүзінде орындауға толық дайын емес.
      Конвенция заңды және заңсыз еңбек миграциясын іс жүзінде теңестіретініне байланысты, бұл оны қабылдайтын кез келген қоғамның әлеуметтік, демографиялық, аумақтық құрылымында ауытқуды, жергілікті еңбек және тұрғын үй нарығында бәсекелестіктің шиеленісін, заңмен реттелмейтін жұмыспен қамтудың біртұтас секторларының қалыптасуын, мінез-құлықтық этностық және субэтностық көзқарас қалыптары мен нормаларының шиеленсін, әлеуметтік және мәдени шоқынуды және қоғамның қылмыстануын, әлеуметтік шиеленіс ошақтарының пайда болуын тудыра отырып, қауіпсіздігінің кез келген түріне нақты және әлеуетті қатерлер тудыра алады.
      Қазақстан ТМД Еңбекші мигранттар мен олардың отбасы мүшелерінің құқықтарын қорғау туралы халықаралық конвенциясын 2009 жылғы 31 желтоқсанда бекітті (№ 235-IV). Жұмыс күшінің еркін қозғалысының бостандығын қамтамасыз ету бөлігінде Беларусь Республикасы, Қазақстан Республикасы және Ресей Федерациясының бірыңғай экономикалық кеңістігінің құқықтық базасын қалыптастыру үшін «Еңбекші мигранттар мен олардың отбасы мүшелерінің құқықтық мәртебесі туралы» Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2010 жылғы 8 қазандағы № 1044 қаулысы қабылданды. Аталған Келісімге 2010 жылғы 19 қарашада Санкт Петербург қаласында ЕврАзЭҚ Мемлекетаралық кеңесінің кезекті отырысында қол қойылды.
      Дурбан процесіне шолу жөніндегі конференциядан кейінгі шаралар туралы № 33 (2009) өзінің жалпы ұсынымын ескере отырып, Комитет қатысушы мемлекетке Конвенцияны ішкі заңнамаға енгізген кезде 2009 жылғы сәуірде Женевада өткен Дурбан, процесіне шолу жөніндегі конференцияның Қорытынды құжатын ескере отырып Дурбан декларациясын және Нәсілшілдікке нәсілдік кемсітушілікке, ксенофобияға және оған қатысты төзімсіздікке қарсы күрес жөніндегі әлемдік конференцияда 2001 жылғы қыркүйекте қабылданған қабылданған Іс-қимыл жоспарын жүзеге асыруды ұсынады. Комитет қатысушы мемлекетті өзінің келесі есеп беру баяндамасына қабылданған іс-қимыл жоспарлары және Дурбан декларациясы мен Іс-қимыл жоспарын орындау жөніндегі ұлттық деңгейдегі басқа да шаралар туралы нақты ақпаратты қосуды сұрайды.
      Қазақстан Республикасы қарқынды жұмыс жүргізіп ұлттық деңгейде нақты шаралар қабылдауда және басқа мемлекеттермен, сондай-ақ адам құқықтары саласындағы өңірлік/халықаралық ұйымдармен белсенді түрде ынтымақтасады (БҰҰ Босқындар істері жөніндегі Жоғарғы комиссарының басқармасы, Халықаралық көші-қон ұйымы, Қызыл Крест және Қызыл Жарты Ай халықаралық комитеті).
      Дурбан декларациясында айтылған барлық сұрақтар мен ұсынымдар Қазақстан Республикасының аумағында заңнама деңгейде де, әлеуметтік, экономикалық, саяси, мәдени, этносаралық, конфессияаралық саладағы қоғамдық қатынастар деңгейінде де толық сақталады. Мысалы, Қазақстан Республикасы Конституциясы 14-бабының 2-тармағында «тегіне, әлеуметтік, лауазымдық және мүліктік жағдайына, жынысына, нәсіліне, ұлтына, тіліне, дінге көзқарасына, нанымына, тұрғылықты жеріне байланысты немесе кез келген өзге жағдаяттар бойынша ешкімді ешқандай кемсітуге болмайды» деп көрсетілген.
      Әлемдік қоғамдастықтың мүшесі ретінде Қазақстан Республикасы мемлекеттің көші-қон саясатына сәйкес босқындар мәселелерін шешуге белсене қатысады. Бұл БҰҰ Жарғысында және «Босқындар мәртебесі туралы конвенцияға және босқындар мәртебесіне қатысты оның Хаттамасына Қазақстан Республикасының қосылуы туралы» Қазақстан Республикасының 1998 жылғы 15 желтоқсандағы Заңымен расталған Адам құқықтарының жалпыға бірдей декларациясында бекітілген мақсаттар мен қағидаттарға Қазақстанның таңдаған беріктік бағытының қисынды жалғасы болып табылады.
      Босқындардың құқықтық мәртебесін «Халықтың көші-қоны туралы» Қазақстан Республикасының Заңы және Қазақстан Республикасының басқа да НҚА реттейді. Қазақстан босқындар мәртебесіне қатысты 1951 жылғы БҰҰ Конвенциясына және 1967 жылғы оның Хаттамасына қосылды. Сонымен қатар, Қазақстан Республикасы 1965 жылғы 21 желтоқсанда қабылданған «Нәсілдік кемсітушіліктің барлық нысандарын жою туралы халықаралық конвенцияны» 1998 жылғы 29 маусымда бекітті.
      Қазақстанда босқындар мен оралмандардың құқықтарын қорғау мәселелерін аталған тұрғындардың топтарына мониторинг жүргізу жолымен шешуге «Орталық Азияда баспана жүйесін күшейту мақсатында әлеуеттің институционалдық дамуын нығайту жөніндегі іс-қимыл» жобасы бағытталған, бұл жобаны Еуропалық Одақ және БҰҰ Босқындар жөніндегі Жоғарғы Комиссарының Басқармасы қаржыландырады.
      «Босқындар туралы» Қазақстан Республикасының Заңы қабылданған. Осы заң жобасын әзірлеу барысында министрліктердің, Бас прокуратура мен Ұлттық қауіпсіздік комитетінің өкілдерінен жұмыс тобы құрылған болатын. Аталған жұмыс тобының құрамына БҰҰ, ЕҚЫҰ және елдің қоғамдық бірлестіктерінің өкілдері кірді.
      Қазақстан азаматтарының Қазақстан Республикасының Конституциясында кепілдік берілген құқықтары сақталуда. Әрбір адамның өз құқықтары мен бостандықтарын іске асыру кезінде заң алдындағы тең құқығына кепілдік беріледі. Барлық деңгейдегі оқу орындарының білім беру бағдарламаларында ұлтаралық мәдениетті және нәсіларалық төзімділікті нығайтуға бағытталған түрлі іс-шаралар өткізу көзделген және орындалуда.
      Келесі мерзімді баяндаманы әзірлеуге байланысты Комитет қатысушы мемлекетке, атап айтқанда нәсілдік кемсітушілікке қарсы күрес шегінде адам құқықтарын қорғау саласында жұмыс істейтін азаматтық қоғам ұйымдарымен диалогты кеңейте және тереңдете отырып, кеңесулерді жалғастыруды ұсынады. Бұл бағыттағы жұмыс Қазақстан Республикасында ұдайы жүргізіледі және жетілдірілуде. Мысалы, Қазақстан Республикасының Жоғарғы Соты азаматтық қоғаммен және адам құқықтарын қорғау, нәсілдік кемсітушілікке қарсы күрес және басқа да арнайы мәселелермен айналысатын ҮЕҰ-мен байланысты белсенді дамытуда. Қазақстан Республикасының Жоғарғы Соты «Адам құқықтары үшін хартия» қоғамдық қорымен бірлесіп алқа билерінің қатысуымен қылмыстық істерді қарау, қамауға рұқсат беру және Азаптауға қарсы комитеттің ұсынымдарын іске асыру мәселелері бойынша бірқатар судьяларға арналған, сондай-ақ халықаралық стандарттарға сәйкес ұлттық заңнаманы жетілдіру арқылы Қазақстан Республикасында адам саудасына қарсы іс-қимылға бағытталған іс-шаралар өткізді.
      Қазақстан Республикасында адам құқықтарын қорғау мәселелерімен төмендегідей бірқатар ҮЕҰ айналысады: Адам құқықтары және заңдылықты сақтау жөніндегі қазақстан халықаралық бюросы, «Адам құқықтары үшін хартия» қоғамдық қоры, Алматы Хельсинки комитеті, «Әділ сөз» сөз бостандығын қорғау халықаралық қоры, «Еуропалық құқық және адам құқықтары институты» мекемесі.
      Қазақстан Республикасының Үкіметі үкіметтік емес сектор өкілдерін адамның және азаматтың құқықтарын қорғау саласындағы барлық бастамаларына белсенді түрде тартады.
      Комитет қатысушы мемлекетке 1992 жылғы 15 қаңтарда Конвенцияға қатысушы мемлекеттердің 14-кеңесінде қабылданып Бас Ассамблеяның 1992 жылғы 16 желтоқсандағы 47/111 қарарымен мақұлданған Конвенцияның 8-бабының 6-тармағына түзетуді бекітуді ұсынады. Осыған байланысты Комитет қатысушы мемлекеттерді осы түзетуді бекітудің ішкі рәсімдерін жеделдетуге және осы түзетумен келісетіндігі туралы Бас хатшыға жазбаша түрде шұғыл хабарлауға табанды түрде шақырған Бас Ассамблеяның 61/148 қарарына сілтеме жасайды.
      Қазақстан Республикасы осы түзетуді бекіту мәселесін қарауда. Қарау нәтижесі бойынша Қазақстан Республикасының Үкіметі тиісті хабарлама жолдайтын болады.
      Комитет қатысушы мемлекеттердің баяндамалары оларды таныстыру кезінде осы баяндамаға қатысты Комитеттің ескертпелері мемлекеттік тілде, ресми қолданылатын тілде және, қажеттілігіне қарай, басқа да кең тараған тілдерде жариялануы үшін жұртшылыққа кеңінен қол жетімді болуын ұсынады.
      Ескертпе назарға алынды, осы баяндама мемлекеттік және ресми қолданылатын, сондай-ақ, қажеттілігіне қарай, басқа да кең тараған тілдерде жария етілетін болады және Мәдениет және ақпарат министрлігінің және басқа да мемлекеттік органдардың сайттарында, сонымен қатар барлық халыққа қызмет көрсету орталықтарында қолжетімді заңдардың деректер базасында тегін орналастырылады.

Жасына қарай тұрғындардың саны мен құрамы (жыл басына, адам)

Жасы, жыл	2009	2010	2011	2012
Барлығы	15982343	16204617	16441959	16675392
1-жасқа дейін	347404	351920	362630	367820
1-4	1131464	1211792	1293904	1366496
5-9	1141378	1191266	1238493	1305812
10-14	1228636	1169449	1136310	1115128
15-19	1552562	1498831	1430345	1363769
20-24	1600409	1630574	1651031	1635615
25-29	1336452	1379637	1419667	1481754
30-34	1216650	1231291	1254930	1267874
35-39	1135970	1153035	1159984	1174111
40-44	1069725	1061115	1071274	1083372
45-49	1101899	1108031	1089644	1073896
50-54	881539	916434	971264	1009088
55-59	690242	713538	728677	754207
60-64	409082	478909	545269	581854
65-69	403031	341610	292677	286431
70 және жоғары	735900	767185	795860	808165

Жекелеген жастық топтардың тұрғындардың жалпы санындағы үлесі (жыл басына, пайыз)

Жасы, жыл	2009	2010	2011	2012
Барлығы	100	100	100	100
1 жасқа дейін	2,2	2,2	2,2	2,2
1-4	7,1	7,5	7,9	8,2
5-9	7,1	7,4	7,5	7,8
10-14	7,7	7,2	6,9	6,7
15-19	9,7	9,3	8,7	8,2
20-24	10,0	10,1	10,0	9,8
25-29	8,4	8,5	8,6	8,9
30-34	7,6	7,6	7,6	7,6
35-39	7,1	7,1	7,1	7,0
40-44	6,7	6,6	6,5	6,5
45-49	6,9	6,8	6,6	6,4
50-54	5,5	5,7	5,9	6,1
55-59	4,3	4,4	4,4	4,5
60-64	2,6	3,0	3,3	3,5
65-69	2,5	2,1	1,8	1,7
70 және жоғары	4,6	4,7	4,8	4,9

Тұрғындардың жынысы мен жасына қарай бөлінісі (жыл басына, адам)

Жасы, жыл	2010 жыл			2012 жыл
Жасы, жыл	Барлығы	Ерлер	Әйелдер	Барлығы	Ерлер	Әйелдер
Барлығы	16204617	7808753	8395864	16675392	8042835	8632557
0-4	351920	181402	170518	367820	189135	178685
5-9	1211792	622428	589364	1366496	702206	664290
10-14	1191266	610768	580498	1305812	670503	635309
15-19	1169449	597916	571533	1115128	570427	544701
20-24	1498831	756991	741840	1363769	695362	668407
25-29	1630574	808967	821607	1635615	811482	824133
30-34	1379637	687466	692171	1481754	736046	745708
35-39	1231291	607032	624259	1267874	627568	640306
40-44	1153035	562477	590558	1174111	571096	603015
45-49	1061115	512068	549047	1083372	524635	558737
50-54	1108031	527092	580939	1073896	509990	563906
55-59	916434	423162	493272	1009088	468777	540311
60-64	713538	314714	398824	754207	334611	419596
65 және жоғары	478909	202562	276347	581854	244402	337452

Қала және ауыл тұрғындардың жас ерекшелігі құрылымы (жыл басына, мың адам)

Жасы жыл	Қала тұрғыны				Ауыл тұрғыны
Жасы жыл	2009	2010	2011	2012	2009	2010	2011	2012
Барлығы	8649662	8806952	8961336	9114614	7332681	7397665	7480623	7560778
1 жасқа дейін	171021	186421	189680	194389	176383	165499	172950	173431
1-4	548634	593216	649324	698196	582830	618576	644580	668300
5-9	534565	562222	590507	629208	606813	629044	647986	676604
10-14	571233	545198	530956	521025	657403	624251	605354	594103
15-19	836702	782864	721909	674698	715860	715967	708436	689071
20-24	908301	942427	970141	970252	692108	688147	680890	665363
25-29	759996	791512	816523	854420	576456	588125	603144	627334
30-34	681252	695205	714516	726502	535398	536086	540414	541372
35-39	637314	648293	652147	661286	498656	504742	507837	512825
40-44	592823	590523	599684	608303	476902	470592	471590	475069
45-49	616748	620105	608784	597914	485151	487926	480860	475982
50-54	496909	516371	547966	569764	384630	400063	423298	439324
55-59	395659	407566	415279	427780	294583	305972	313398	326427
60-64	238715	281110	320048	340469	170367	197799	225221	241385
65 және жоғары	659790	643919	633872	640408	479141	464876	454665	454188

Қазақстан Республикасы тұрғындарының 2011 жыл басына саны (жыл басына адам)

Облыстар мен қалалар	Барлығы	Қала	Ауыл
Қазақстан	16 441 959	8 961 336	7 480 623
Ақмола	733 212	342 421	390 791
Ақтөбе	777 471	478 165	299 306
Алматы	1 873 374	437 406	1 435 968
Атырау	532 020	253 746	278 274
Батыс Қазақстан	608 318	290 000	318 318
Жамбыл	1 046 497	411 310	635 187
Қарағанды	1 352 302	1 055 902	296 400
Қостанай	881 605	443 244	438 361
Қызылорда	700 578	295 420	405 158
Маңғыстау	524 175	275 842	248 333
Оңтүстік Қазақстан	2 567 707	1 007 806	1 559 901
Павлодар	746 163	511 817	234 346
Солтүстік Қазақстан	589 308	238 781	350 527
Шығыс Қазақстан	1 398 083	808 330	589 753
Астана қ.	697 129	697 129	-
Алматы қ.	1 414 017	1 414 017	-

Қазақстан Республикасы тұрғындарының 2012 жыл басына саны (жыл басына, адам)

Облыстар мен қалалар	Барлығы	Қала	Ауыл
Қазақстан	16 675 392	9 114 614	7 560 778
Ақмола	731 328	341 722	389 606
Ақтөбе	786 349	484 960	301 389
Алматы	1 909 362	443 500	1 465 862
Атырау	542 987	260 396	282 591
Батыс Қазақстан	612 551	297 091	315 460
Жамбыл	1 055 976	410 499	645 477
Қарағанды	1 358 064	1 063 394	294 670
Қостанай	879 579	446 423	433 156
Қызылорда	712 992	301 615	411 377
Маңғыстау	545 724	281 878	263 846
Оңтүстік Қазақстан	2 621 523	1 025 546	1 595 977
Павлодар	747 055	514 381	232 674
Солтүстік Қазақстан	583 598	238 376	345 222
Шығыс Қазақстан	1 395 059	811 588	583 471
Астана қ.	742 918	742 918	_
Алматы қ.	1 450 327	1 450 327	-

Нәсілдік кемсітушіліктің барлық
нысандарын жою туралы халықаралық
конвенцияны Қазақстан Республикасының
орындауы туралы алтыншы және жетінші
жиынтық мерзімді баяндамаға 5-қосымша

Жынысына және жекелеген жастық топтарға қарай Қазақстан Республикасы тұрғындарының 2011 жыл басына саны, адам

Өңір	Барлығы			сонымен қатар, жаста
	Барлығы			0-15			16-62(57)			*63(58)&+
	Барлығы	Ерлер	Әйелдер	Барлығы	Ерлер	Әйелдер	Барлығы	Ерлер	Әйелдер	Барлығы	Ерлер	Әйелдер
Қазақстан	16 441 959	7 925 957	8 516 002	4 290 053	2 199 811	2 090 242	10 516 932	5 263 917	5 253 015	1 634 974	462 229	1 172 745
Ақмола	733 212	353 536	379 676	171 024	87 614	83 410	470 170	240 162	230 008	92 018	25 760	66 258
Ақтөбе	777 471	373 937	403 534	196 341	100 863	95 478	514 986	254 643	260 343	66 144	18 431	47 713
Алматы	1 873 374	919 348	954 026	512 517	262 923	249 594	1 190 130	603 248	586 882	170 727	53 177	117 550
Атырау	532 020	260 569	271 451	160 191	82 172	78 019	333 593	168 024	165 569	38 236	10 373	27 863
Батыс Қазақстан	608 318	293 504	314 814	143 648	73 695	69 953	396 931	200 871	196 060	67 739	18 938	48 801
Жамбыл	1 046 497	510 365	536 132	323 873	165 989	157 884	635 822	319 252	316 570	86 802	25 124	61 678
Қарағанды	1 352 302	638 678	713 624	301 971	154 594	147 377	877 529	437 644	439 885	172 802	46 440	126 362
Қостанай	881 605	415 863	465 742	177 295	90 775	86 520	582 542	291 285	291 257	121 768	33 803	87 965
Қызылорда	700 578	349 327	351 251	225 214	115 189	110 025	426 465	218 704	207 761	48 899	15 434	33 465
Маңғыстау	524 175	259 785	264 390	167 230	86 075	81 155	327 247	165 290	161 957	29 698	8 420	21 278
Оңтүстік Қазақстан	2 567 707	1 269 405	1 298 302	903 105	461 879	441 226	1 502 620	758 232	744 388	161 982	49 294	112 688
Павлодар	746 163	350 976	395 187	156 050	79 985	76 065	494 284	245 082	249 202	95 829	25 909	69 920
Солтүстік Қазақстан	589 308	280 535	308 773	121 327	62 438	58 889	380 022	194 161	185 861	87 959	23 936	64 023
Шығыс Қазақстан	1 398 083	664 054	734 029	294 209	150 655	143 554	912 760	460 592	452 168	191 114	52 807	138 307
Астана қ.	697 129	338 723	358 406	156 049	80 540	75 509	498 040	246 658	251 382	43 040	11 525	31 515
Алматы қ.	1 414 017	647 352	766 665	280 009	144 425	135 584	973 791	460 069	513 722	160 217	42 858	117 359

Нәсілдік кемсітушіліктің барлық
нысандарын жою туралы халықаралық
конвенцияны Қазақстан Республикасының
орындауы туралы алтыншы және жетінші
жиынтық мерзімді баяндамаға 6-қосымша

Жынысына және жекелеген жастық топтарға қарай Қазақстан Республикасы тұрғындарының 2012 жыл басына саны

Өңірлер	Барлығы			Соның ішінде, жаста
	Барлығы			0-15			16-62(57)			*63(58)&+
	Барлығы	Ерлер	Әйелдер	Барлығы	Ерлер	Әйелдер	Барлығы	Ерлер	Әйелдер	Барлығы	Ерлер	Әйелдер
Қазақстан Республикасы	16 675 392	8 042 835	8 632 557	4 398 647	2 256 554	2 142 093	10 603 764	5 314 816	5 288 948	1 672 981	471 465	1 201 516
Ақмола облысы	731 328	353 132	378 196	171 603	88 116	83 487	467 143	239 196	227 947	92 582	25 820	66 762
Ақтөбе облысы	786 349	378 591	407 758	200 708	103 101	97 607	517 528	256 606	260 922	68 113	18 884	49 229
Алматы облысы	1 909 362	937 814	971 548	528 480	271 157	257 323	1 204 883	611 965	592 918	175 999	54 692	121 307
Атырау облысы	542 987	266 187	276 800	166 075	85 174	80 901	337 525	170 399	167 126	39 387	10 614	28 773
Батыс Қазақстан облысы	612 551	295 596	316 955	145 722	74 770	70 952	397 923	201 767	196 156	68 906	19 059	49 847
Жамбыл облысы	1 055 976	516 399	539 577	331 557	170 205	161 352	635 228	320 368	314 860	89 191	25 826	63 365
Қарағанды облысы	1 358 064	641 374	716 690	305 874	156 611	149 263	876 470	437 685	438 785	175 720	47 078	128 642
Қостанай облысы	879 579	415 192	464 387	177 495	90 913	86 582	579 375	290 284	289 091	122 709	33 995	88 714
Қызылорда облысы	712 992	355 970	357 022	231 149	118 311	112 838	431 223	221 917	209 306	50 620	15 742	34 878
Маңғыстау облысы	545 724	270 915	274 809	176 321	90 849	85 472	337 837	171 066	166 771	31 566	9 000	22 566
Оңтүстік Қазақстан облысы	2 621 523	1 298 271	1 323 252	927 366	474 508	452 858	1 526 963	773 444	753 519	167 194	50 319	116 875
Павлодар облысы	747 055	351 531	395 524	158 165	81 066	77 099	491 728	244 188	247 540	97 162	26 277	70 885
Солтүстік Қазақстан облысы	583 598	277 972	305 626	121 006	62 311	58 695	374 315	191 835	182 480	88 277	23 826	64 451
Шығыс Қазақстан облысы	1 395 059	663 195	731 864	296 770	152 030	144 740	904 031	457 474	446 557	194 258	53 691	140 567
Астана қаласы	742 918	359 407	383 511	171 072	88 134	82 938	525 094	258 780	266 314	46 752	12 493	34 259
Алматы қаласы	1 450 327	661 289	789 038	289 284	149 298	139 986	996 498	467 842	528 656	164 545	44 149	120 396

Нәсілдік кемсітушіліктің барлық
нысандарын жою туралы халықаралық
конвенцияны Қазақстан Республикасының
орындауы туралы алтыншы және жетінші
жиынтық мерзімді баяндамаға 7-қосымша

Ұлтына және тұратын өңіріне қарай Қазақстан Республикасы тұрғындарының 2012 жыл басына саны

Өңірлер	Барлық	Қазақ	Орыс	Өзбек	Украин	Ұйғыр	Татар	Неміс	Корей	Әзірб айжан	Белорус	Түрік	Дүнген	Поляк	Күрд	Шеше н	Тәжік	Башқорт	Басқа
Қазақстан	16675392	10764253	3726722	493783	313698	237582	203371	180832	103456	93490	62694	101416	57819	33301	40626	31809	39612	17073	173855
Ақмола	731328	352423	257283	1154	36227	200	13452	26284	1401	1934	11252	151	81	8115	512	3091	289	1954	15525
Ақтөбе	786349	632040	101929	894	24306	129	9383	5532	1477	1058	1307	110	13	228	7	1302	113	769	5752
Алматы	1909362	1314887	303617	4196	5748	150820	13724	9003	16685	16301	797	36677	1738	1196	14238	5982	715	336	12702
Атырау	542987	497214	33591	1205	768	90	2304	467	3053	418	216	240	12	36	19	166	36	60	3092
БҚО	612551	449910	132642	503	10793	100	8565	1289	895	1325	2030	30	60	126	1	570	70	412	3230
Жамбыл	1055976	758708	118807	25615	4505	2620	9169	4397	9614	11503	546	31176	48027	142	14013	2264	660	398	13812
Қарағанды	1358064	651557	520134	3829	47060	621	32191	33139	13383	4364	12545	436	169	3923	245	5207	1176	4128	23957
Қостанай	879579	333835	374474	1138	80884	174	16626	28203	3851	3531	14408	178	16	1565	13	1939	448	3878	14418
Қызылорда	712992	681457	15640	1386	373	126	1718	175	8060	246	104	1541	1	11	11	800	105	182	1056
Маңғыстау	545724	485655	39717	1770	2139	146	1719	301	839	4975	255	89	48	58	11	624	82	147	7149
ОҚО	2621523	1904079	133765	432921	5025	3705	18933	2530	9214	31108	569	21684	18	132	8686	2446	31915	862	13931
Павлодар	747055	364874	283348	1150	37877	196	14181	21087	1073	1917	5110	94	27	980	45	1749	300	1316	11731
СҚО	583598	197495	292450	448	27549	117	12700	20658	476	1676	6339	168	9	13331	274	636	560	741	7971
ШҚО	1395059	801894	541433	1313	5996	940	17335	13700	1479	1476	1709	197	136	223	35	1662	263	330	4938
Астана қ.	742918	540815	128928	8166	13453	881	9937	7930	4981	2978	3834	2807	482	2412	314	1063	634	1009	12294
Алматы қ.	1450327	797410	448964	8095	10995	76717	21434	6137	26975	8680	1673	5838	6982	823	2202	2308	2246	551	22297

Нәсілдік кемсітушіліктің барлық
нысандарын жою туралы халықаралық
конвенцияны Қазақстан Республикасының
орындауы туралы алтыншы және жетінші
жиынтық мерзімді баяндамаға 8-қосымша

Жекелеген этностардың Қазақстан Республикасы тұрғындарының жалпы санындағы үлесі 2012 жыл басына

Өңір	Барлық ұлттар	Қазақ	Орыс	Өзбек	Украин	Ұйғыр	Татар	Неміс	Корей	Әзірбайжан	Белорус	Түрік	Дүнген	Поляк	Күрд	Шешен	Тәжік	Башқорт	Басқа
Қазақстан	100,00	64,55	22,35	2,96	1,88	1,42	1,22	1,08	0,62	0,56	0,38	0,61	0,35	0,20	0,24	0,19	0,24	0,10	1,04
Ақмола	100,00	48,19	35,18	0,16	4,95	0,03	1,84	3,59	0,19	0,26	1,54	0,02	0,01	1,11	0,07	0,42	0,04	0,27	2,12
Ақтөбе	100,00	80,38	12,96	0,11	3,09	0,02	1,19	0,70	0,19	0,13	0,17	0,01	0,00	0,03	0,00	0,17	0,01	0,10	0,73
Алматы	100,00	68,87	15,90	0,22	0,30	7,90	0,72	0,47	0,87	0,85	0,04	1,92	0,09	0,06	0,75	0,31	0,04	0,02	0,67
Атырау	100,00	91,57	6,19	0,22	0,14	0,02	0,42	0,09	0,56	0,08	0,04	0,04	0,00	0,01	0,00	0,03	0,01	0,01	0,57
БҚО	100,00	73,45	21,65	0,08	1,76	0,02	1,40	0,21	0,15	0,22	0,33	0,00	0,01	0,02	0,00	0,09	0,01	0,07	0,53
Жамбыл	100,00	71,85	11,25	2,43	0,43	0,25	0,87	0,42	0,91	1,09	0,05	2,95	4,55	0,01	1,33	0,21	0,06	0,04	1,31
Қарағанды	100,00	47,98	38,30	0,28	3,47	0,05	2,37	2,44	0,99	0,32	0,92	0,03	0,01	0,29	0,02	0,38	0,09	0,30	1,76
Қостанай	100,00	37,95	42,57	0,13	9,20	0,02	1,89	3,21	0,44	0,40	1,64	0,02	0,00	0,18	0,00	0,22	0,05	0,44	1,64
Қызылорда	100,00	95,58	2,19	0,19	0,05	0,02	0,24	0,02	1,13	0,03	0,01	0,22	0,00	0,00	0,00	0,11	0,01	0,03	0,15
Маңғыстау	100,00	88,99	7,28	0,32	0,39	0,03	0,31	0,06	0,15	0,91	0,05	0,02	0,01	0,01	0,00	0,11	0,02	0,03	1,31
ОҚО	100,00	72,63	5,10	16,51	0,19	0,14	0,72	0,10	0,35	1,19	0,02	0,83	0,00	0,01	0,33	0,09	1,22	0,03	0,53
Павлодар	100,00	48,84	37,93	0,15	5,07	0,03	1,90	2,82	0,14	0,26	0,68	0,01	0,00	0,13	0,01	0,23	0,04	0,18	1,57
СҚО	100,00	33,84	50,11	0,08	4,72	0,02	2,18	3,54	0,08	0,29	1,09	0,03	0,00	2,28	0,05	0,11	0,10	0,13	1,37
ШҚО	100,00	57,48	38,81	0,09	0,43	0,07	1,24	0,98	0,11	0,11	0,12	0,01	0,01	0,02	0,00	0,12	0,02	0,02	0,35
Астана қаласы	100,00	72,80	17,35	1,10	1,81	0,12	1,34	1,07	0,67	0,40	0,52	0,38	0,06	0,32	0,04	0,14	0,09	0,14	1,65
Алматы қаласы	100,00	54,98	30,96	0,56	0,76	5,29	1,48	0,42	1,86	0,60	0,12	0,40	0,48	0,06	0,15	0,16	0,15	0,04	1,54

Нәсілдік кемсітушіліктің барлық нысандарын
жою туралы халықаралық конвенцияны
Қазақстан Республикасының орындауы
туралы алтыншы және жетінші жиынтық
мерзімді баяндамаға 9-қосымша

Этностар бойынша тұрғындардың әлеуметтік-экономикалық жағдайын субъективті бағалау

Әлеуметтік-экономикалық жағдайды субъективті бағалау	Қазақ	Орыс	Неміс	Ұйғыр	Өзбек	Кәріс	Украин	Басқа этностар
Жеткілікті өмір сүреміз, барлық нәрсеге қол жетерлік	13,7 %	9,9 %	8,0 %	7,1 %	22,1 %	3,9 %	3,9 %	31,7%
Қанағаттанарлықтай өмір сүреміз, жағдайымызды жақсарту үшін барлық қажеттілікті иеленеміз	54,4 %	56,9 %	53,0 %	51,1 %	76,8 %	68,5 %	72,4 %	41,3%
Әзірге жалақыдан келесі жалақыға жетеді	19,2%	24,9 %	25,0 %	31,9%	0,0 %	24,3 %	16,0%	20,8 %
Жалақыдан келесі жалақыға жеткізе алмаймыз	10,4%	5,0 %	10,0%	1,1 %	0,0 %	1,1%	0,6 %	2,1 %
Өте нашар өмір сүреміз, ең қажетті нәрселерімізді ала алмаймыз	0,5 %	0,6 %	0,0 %	0,0 %	0,0 %	0,0 %	0,0 %	0,1 %
Жауап беруге қиналамын	1,6%	2,8 %	4,0 %	8,8 %	1,1 %	2,2 %	7,2 %	3,9 %
Барлығы	100,0 %	100,0 %	100,0 %	100,0 %	100,0 %	100,0 %	100,0%	100,0 %

Көзі: Қазақстан Республикасы Президенті жанындағы Мемлекеттік басқару академиясының Этносаралық және конфессияаралық қатынастар саласын зерттеу жөніндегі орталығы

Этностар бойынша тұрғындардың кәсіби ерекшелігі

Кәсіптік сала	Қазақ	Орыс	Неміс	Ұйғыр	Өзбек	Кәріс	Украин	Басқа этностар
Мемлекеттік қызмет	5,4 %	7,3 %	2,9 %	2,4 %	1,5%	1,3 %	4,3 %	9,2 %
Өнеркәсіп өндірісі	1,6%	14,7 %	13,0 %	0,0 %	10,6%	9,1 %	4,3 %	6,1 %
Медицина, білім беру, ғылым, мәдениет	26,4 %	32,1 %	26,1 %	6,0 %	21,2%	7,8 %	23,1 %	12,3 %
Сауда	14,7 %	13,8%	7,2 %	31,3%	6,1 %	28,6 %	12,8%	26,5 %
Көлік, байланыс	7,0 %	4,6 %	2,9 %	16,9%	22,7 %	3,9 %	2,6 %	8,6 %
Қызмет көрсету саласы	31,0%	18,3%	17,4%	25,3 %	9,1 %	5,2 %	12,0%	9,2 %
Құрылыс	4,7 %	1,8%	2,9 %	9,6 %	9,1 %	1,3%	8,5 %	6,1 %
Өндіріп шығару саласы	3,9%	0,0 %	0,0 %	0,0 %	0,0 %	0,0 %	0,0 %	0,6 %
Энергетикалық сала	0,0 %	0,0 %	1,4%	1,2%	1,5%	0,0 %	5,1 %	0,8 %
НМ, ҰҚК, қорғаныс күштері құрылымы	1,6%	3,7 %	0,0 %	0,0 %	0,0 %	0,0 %	0,0 %	0,3 %
Қаржы саласы	2,3 %	1,8%	0,0 %	4,8 %	0,0 %	1,3%	2,6 %	1,1 %
Ауыл шаруашылығы	0,0 %	0,9 %	26,1 %	2,4 %	18,2%	41,6%	24,8 %	18,4%
Жұмыссыздар	1,6%	0,9 %	0,0 %	0,0 %	0,0 %	0,0 %	0,0 %	0,8 %
Барлығы	100,0 %	100,0%	100,0 %	100,0%	100,0 %	100,0%	100,0%	100,0%

Нәсілдік кемсітушіліктің
барлық нысандарын жою туралы
халықаралық конвенцияны
Қазақстан Республикасының
орындауы туралы алтыншы және
жетінші жиынтық мерзімді
баяндамаға 10-қосымша

Тоқсан бойынша күнкөріс қоржынынан табысы төмен тұрғындар үлесі

Нәсілдік кемсітушіліктің
барлық нысандарын жою туралы
халықаралық конвенцияны
Қазақстан Республикасының
орындауы туралы алтыншы және
жетінші жиынтық мерзімді
баяндамаға 11-қосымша

Тұрғындардың өмір сүру деңгейі индикаторлары

№	Индикаторлар	2007	2008	2009	2010	2011
1	Күнкөріс минимумынан төмен табысы бар тұрғындардың үлесі¹⁾, %	12,7	12,1	8,2	6,5	5,3
	қала	6,9	8,1	4,1	3,7	2,4
	ауыл	18,1	15,9	12,1	10,1	8,8
2	Тұтыну кәрзеңкесі құнынан төмен табысы бар тұрғындар үлесі¹⁾, %	1,4	1,2	0,6	0,4	0,5
	қала	0,7	0,6	0,2	0,3	0,1
	ауыл	2,1	1,7	0,9	0,6	0,9
3	Кедейлік тереңдігі¹⁾, %	2,4	2,3	1,3	1,1	0,9
4	Кедейлік өзектілігі¹⁾, %	0,8	0,7	0,3	0,3	0,3
5	Үй шаруасы (тұтынуға пайдаланылған) табысы, орта есеппен әр тұрғынға шаққанда, теңге	16 935	20 037	21 348	26 152	30 637
	қала	19 865	23 365	25 008	30 529	34 612
	ауыл	13 687	16 271	17 136	20 985	25 865
6	Тұтынуға пайдаланылған табыстың күнкөріс минумимына қатысы %	175,4	162,1	168,6	193,9	190,6
7	Тұрғындардың номиналды ақшалай табысы, әрбір тұрғынға шаққанда, теңге	25 226	32 984³⁾	34 282	38 779	45 435³⁾
8	Нақты ақша табысы индексі, %	118,9	111,8³⁾	96,9³⁾	105,6	108,2³⁾
9	Орта есеппен әрбір тұрғынға шаққандағы қаржы шығыны, теңге	15 516	18 324	19 718	24 460	28 911
	қала	19 172	22 569	24 220	29 775	33 901
	ауыл	11 465	13 520	14 537	18 209	22 921
10	10 % мейлінше ауқатты және 10 % әжептәуір аз қамтамасыз етілген тұрғындар қатынасы (қорлар коэффициент²⁾, мәрте	7,2	6,2	5,3	5,7	6,1
11	Шоғырландырылған табыс коэффиценті (Джинни индексі)	0,309	0,288	0,267	0,278	0,289
12	Үй шаруашылығының орта өлшемі, адам	3,4	3,3	3,4	3,0	3,5
	қала	2,9	2,9	3,0	4,0	3,1
	ауыл	3,9	3,9	4,0	4,2	4,1

*Күнкөріс минимумы 43 тамақ өнімі түрлерінің тұтыну кәрзенкесіне пайыздық қатысы арқылы есептеліп, 60 % құрады.

Этникалық және діни топтарға жататын тұрғындар

пайыз

	Барлық тұрғындар	Олардың ішінде көрсеткендері:						Көрсету ден бас тартты
	Барлық тұрғындар	ислам	христиан	иудаизм	буддизм	басқа	сенбейтіндер	Көрсету ден бас тартты
Екі жыныс
Барлық	100	70,2	26,3	0,0	0,1	0,0	2,8	0,5
Оның ішінде
Қазақтар	100	98,3	0,4	0,0	0,0	0,0	1,0	0,3
Орыстар	100	1,4	91,6	0,0	0,0	0,0	6,1	0,8
Өзбектер	100	99,1	0,4	0,0	0,0	0,0	0,4	0,2
Украин	100	0,9	90,7	0,0	0,0	0,0	7,3	0,9
Ұйғыр	100	98,4	0,5	0,0	0,0	0,0	0,6	0,5
Татар	100	79,6	10,2	0,0	0,0	0,1	8,1	2,0
Неміс	100	1,6	81,6	0,0	0,0	0,1	14,0	2,7
Кәріс	100	5,2	49,4	0,2	11,4	0,1	28,5	5,2
Түрік	100	99,1	0,3	0,0	0,0	0,0	0,3	0,2
Әзірбайжан	100	94,8	2,5	0,0	0,0	0,0	1,9	0,8
Белорус	100	0,8	90,2	0,0	0,0	0,0	7,8	1,1
Дүнген	100	98,9	0,4	0,0	0,0	0,0	0,3	0,3
Күрд	100	98,3	0,5	0,0	0,0	0,0	0,7	0,4
Тәжік	100	97,8	0,9	0,0	0,0	0,1	0,8	0,4
Поляк	100	0,7	90,1	0,0	0,0	0,1	7,3	1,8
Шешен	100	93,7	3,0	0,0	0,0	0,1	2,1	1,2
Қырғыз	100	96,7	0,9	0,0	0,0	0,0	1,5	0,9
Басқа	100	34,7	52,3	0,8	0,9	0,1	8,4	2,7

Ақпарат көзі: Қазақстан Республикасы Статистика агенттігі, 2009

Өңірлер бойынша әрбір этностың 10 мың өкіліне мәслихат* депутаттарының саны

Этнос атауы	Ақмола обл.	Ақтөбе обл.	Алматы обл.	Атырау обл.	БҚО	Жамбыл обл.	Қарағанды обл.	Қостанай обл.
Қазақ	5,1	2,9	2,1	2,6	3,8	2,4	3,2	5,5
Орыс	2,1	0,6	0,8	0,3	1,1	0,6	1,1	1,8
Украин	3,6	3,3	3,5	-	3,7	-	1,5	3,2
Неміс	2,7	5,4	-	21,4	-	2,3	1,5	3,2
Белорус	2,7	-	-	-	4,9	-	0,8	3,5
Татар	2,2	2,1	2,2	-	4,7	-	2,2	1,2
Поляк	2,5	-	8,4	-	-	-	2,5	6,4
Ұйғыр	-	-	0,6	-	-	-	-	-
Шешендер	3,2	-	1,7	-	-	-	-	10,3
Башқорт	5,1	-	-	-	24,3	-	-	2,6
Молдаван	6,1	-	-	-	-	-	-	-
Әзірбайжан	5,2	-	1,2	-	7,5	1,7	-	5,7
Өзбек	-	-	2,4	-	-	1,2	-	-
Корей	-	-	2,4	6,6	22,3	2,1	3,7	-
Дүнген	-	-	5,8	-	-	0,6	-	-
Түрік	-	-	0,3	-	-	0,3	-	-
Армян	16,9	-	-	-	21,1	-	-	12,1
Қырғыз	-	-	-	-	-	1,2	-	-
Мордва	-	-	-	-	-	-	-	7,2
Басқа	10,8	-	2,1	-	-	2,1	3,0	2,7

Өңірлер бойынша әрбір этностың 10 мың өкіліне мәслихат* депутаттарының саны

Этнос атауы	Қызыл Орда обл.	Маңғыстау обл.	ОҚО	Павлодар обл.	СҚО	ШҚО	Астана қ.	Алматы қ.
Қазақ	2,2	2,3	1,5	4,3	7,3	2,9	0,3	0,3
Орыс	-	1,0	0,1	1,0	1,5	1,3	0,2	0,2
Украин		-	-	2,1	4,0	3,3	0,7	0,1
Неміс		-	-	2,8	1,9	2,2	-	-
Татар		-	-	1,4	3,1	2,3	-	-
Поляк		-	-	-	0,8	-	-	-
Ұйғыр		-	2,7	-	-	-	-	-
Шешен	-	-	-	-	-	12,0	-	-
Әзірбайжан	-	-	-	5,2	11,9	13,6	-	-
Өзбек	-	-	0,5	-	-	-	-	-
Корей	-	-	2,2	9,3	-	-	2,0	0,7
Түрік	-	-	0,5	-	-	-	-	-
Армян	-	-	-	-	-	12,3	-	-
Литов	-	-	-	-	14,8	-	-	-
Ингуш	-	-	-	-	-	-	8,7	-
Басқа	-	-	-	4,6	10,1	2,7	1,1	-

*Мәслихат - тұрғындардың қалауын білдіретін және Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес оны іске асыруға қажетті шараларды анықтайтын, жүзеге асыруды бақылайтын, облыс (республикалық маңызы бар қалалар, бас қала) немесе аудан (облыстық маңызы бар қалалар) тұрғындары сайлайтын сайлаулы орган.

Нәсілдік кемсітушіліктің барлық
нысандарын жою туралы халықаралық
конвенцияны Қазақстан Республикасының
орындауы туралы алтыншы және жетінші
жиынтық мерзімді баяндамаға 14-қосымша

2012 жылғы I жарты жылдығына әрбір этностың еңбекке қабілетті жастағы (18-65 жас) 10 000 адамға шаққандағы судьялар көлемі

Этнос атауы	Әрбір этностың еңбекке қабілетті жастағы 10 000 адамға шаққандағы судьялар көлемі
Қазақтар	7,4
Орыстар	2,5
Украиндар	2,3
Татарлар	4,8
Немістер	1,3
Кәрістер	4,6
Өзбектер	0,6
Ұйғырлар	2,7
Белорустар	2,2
Поляктар	6,4
Әзербайджандар	1,6
Шешендер	3,3
Басқа	0,6

Ақпарат көзі: Қазақстан Республикасының Статистика агенттігі, Қазақстан Республикасының Жоғарғы Соты

2012 жылғы I жарты жылдықтағы мәліметтер бойынша еңбекке қабілетті жастағы (18-65 жас) этнос өкілдерінен шыққан Парламент депутаттарының 100 000 адамға шаққандағы көлемі

Этнос атауы	Этнос өкілдерінен шыққан Парламент депутаттарының 100 000 адамға шаққандағы көлемі
Қазақтар	1,2
Кәрістер	1,9
Немістер	0,9
Поляктар	2,5
Орыстар	0,6
Татарлар	1,3
Өзбектер	0,2
Ұйғырлар	0,4
Украиндар	1,2
Шешендер	2,7

Ақпарат көзі: Қазақстан Республикасы Статистика агенттігі,
Қазақстан Республикасы орталық сайлау комиссиясы

Нәсілдік кемсітушіліктің
барлық нысандарын жою туралы
халықаралық конвенцияны Қазақстан
Республикасының орындауы туралы
алтыншы және жетінші жиынтық мерзімді
баяндамаға 15-қосымша

Этносаралық отбасылар, 2009 - 2011

Этнос атауы	Басқа этностармен неке қидырғандар саны
	Күйеулер			Келіндер
	2009	2010	2011	2009	2010	2011
Барлығы	25522	25669	27269	25522	25669	27269
Қазақтар	4910	5090	5559	4185	4246	4578
Орыстар	7267	7320	7768	8906	8841	9703
Өзбектер	745	739	706	621	757	769
Украиндар	2768	2705	2932	2600	2649	2836
Ұйғырлар	621	653	712	527	493	576
Татарлар	1513	1539	1729	1619	1642	1730
Немістер	2220	2112	2311	2249	2147	2310
Өзге этностар	882	882	371	600	709	311
Этносын көрсетуден бас тартқандар	4596	4629	5181	4215	4185	4456

Ақпарат көзі: Қазақстан Республикасының Статистика агенттігі

Оқыту тілдері бойынша білім алып жатқан адамдар саны

Жыл	Ұйғыр тілінде	Өзбек тілінде	Тәжік тілінде	Неміс тілінде
2008 жыл	14 934	79 426	3 503	377
2009 жыл	14 722	79 109	3 568	287
2010 жыл	14 424	78 921	3 615	217
2011 жыл	14 392	77 907	3 818	212

Ақпарат көзі: ҚР Білім және ғылым министрлігі

Нәсілдік кемсітушіліктің
барлық нысандарын жою туралы
халықаралық конвенцияны Қазақстан
Республикасының орындауы туралы
алтыншы және жетінші жиынтық мерзімді
баяндамаға 16-қосымша

2012 жылғы 1 қаңтар - 22 тамыз кезеңінде ҚР Адам құқықтары жөніндегі уәкілетті тұлғаға этностық ерекшелігіне (нәсілдік кемсіту) қарай азаматтар теңдігінің бұзылуы туралы 28 шағым келіп түсті. Келіп түскен шағымдарды қарау рәсіміне Қазақстан Республикасы Адам құқықтары жөніндегі уәкілетті тұлға жанындағы сарапшылар кеңесінің отырысы кіреді, нәсілдік кемсіту саласындағы құқық қорғаушылар мен заңгерлердің сарапшылық қорытындысы берілгеннен кейін ұсынымдар құзыретті органдар органдарға жіберіледі.
Адам құқықтары жөніндегі уәкілетті тұлғаға келіп түскен шағымдар саны

Жыл	Шағымдар барлығы	Расталған фактілер	Расталмаған фактілер	Қарау үстіндегі шағымдар
2008	2	1	1	0
2009	1	0	1	0
2010	6	3	3	0
2011	14	2	12	0
2012*	5	2	2	1
Барлығы	28	8	19	1

*2012 жылғы 22 тамызға
Айталық, Уәкілетті тұлғаға Ресей тұрғыны Д. шағымданып, «Қазақстан футбол федерациясы» қауымдастығының ЗТБ атқару комитеті 2011 жылғы 24 желтоқсандағы № 2/7 хаттамасында бектілген 2012 жылға премьер-лигасы клубтарының ауыстыратын құрамалары командалары арасындағы футбол сайысы регламенті кемсіту ережелер бар деп көрсетті. Атап айтқанда, регламенттің 4.3 тармағында аталған сайыс кездесулері барысында клуб командасы құрамында матч бойы алаңда ұлты қазақ Қазақстан азаматы болып табылатын кемінде екі ойыншының болуын талап еткен. Осы ретте бұл талап матч кезінде ойыншыларды ауыстыруға кері ықпал еткен. Шағымды қабылдаған Уәкілетті тұлға Қазақстан Республикасы Спорт және дене шынықтыру мәдениеті агенттігіне сұрау салып, онда Конституция мен халықаралық нормаларға қайшы келетін нәсілдік кемсітуге жол бермеуге назар аударды. Уәкілетті тұлғаның бұл қадамының нәтижесінде осы кемсіту нормасы регламенттен алынып тасталды.
Сонымен қатар, адам құқықтарын бұзу, атап айтқанда нәсілдік кемсітушілік бойынша шағым арыздарды қараудың Қазақстанда қолданылып жүрген тетігі бірегей және тиімді деп атап өткен жөн.

Қазақстан Республикасындағы жалпы есептелген атаулы әлеуметтік көмек* (жалпы көрсеткіші)

Санат	Адам, мың	Теңгемен төленді	млн. АҚШ $
Атаулы әлеуметтік көмек тағайындалған адамдар саны (2012 ж. 1 мамырға)	78,8	664,4 млн.	4,43
Бала туылуына берілетін жәрдемақы алғандар саны (2012 ж. 1 маусымға)	159	8,3 млрд.	5,53
Мүгедек бала тәрбиелеуге берілетін жәрдемақы алғандар саны (2012 ж. 1 маусымға)	58	5,2 млрд.	34,6
Бала күту үшін берілетін жәрдемақы алғандар саны (2012 ж. 1 маусымға)	146,3	10,2 млрд.	68
Аз қамтамасыз етілген отбасыларындағы 18-жасқа дейінгі жәрдемақы алған балалар саны (2012 ж. 1 мамырға)	511,7	2,7 млрд.	1,8
Арнайы мемлекеттік жәрдемақы алғандар саны (2012 ж. 1 маусымға)	1286,8	3,13 млрд.	20,86

- ҚР Санақ агенттігінің мәліметі бойынша өмір сүрудің ең аз деңгейі 2012 жылғы 1 мамырда 16 мың 119 теңге (107,7 АҚШ $) құраған. Және де табысы өмір сүрудің ең аз деңгейінен төмен адамдардың үлесі 2011 жылы 5,3 % болды.

Азаматтардың конституциялық құқықтары мен бостандықтарын қорғайтын заңнамалық қорды одан әрі жетілдіру мақсатында бекітілген Үкімет қаулыларының тізімі,

Р/с №	Қаулы атауы	Бекіту уақыты және ак №
1	«Дінтану сараптамасын жүргізу қағидаларын бекіту туралы және Қазақстан Республикасы Үкіметінің кейбір шешімдерінің күші жойылды деп тану туралы»	2012 жылғы 7 ақпан, № 209
2	«Миссионерлік қызметті жүзеге асыратын тұлғаларды тіркеуді және қайта тіркеуді жүргізу» мемлекеттік қызмет стандартын бекіту және «Жеке және заңды тұлғаларға көрсетілетін мемлекеттік қызметтердің тізілімін бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2010 жылғы 20 шілдедегі № 745 қаулысына өзгеріс енгізу туралы»	2012 жылғы 7 ақпан, № 211
3	«Ғибадат үйлерін, ғимараттарды және өзге де мүлікті діни бірлестіктерге беру тәртібі туралы ережені бекіту жайында «Қазақстан Республикасы Министрлер Кабинетінің 1993 жылғы 14 желтоқсандағы № 1247 қаулысының күші жойылды деп тану туралы»	2012 жылғы 7 ақпан, № 210
4	«Қазақстан Республикасының Үкіметі жанындағы Діни бірлестіктермен байланыстар жөніндегі кеңестің ережесі мен құрамын бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2000 жылғы 27 шілдедегі № 1140 қаулысына өзгерістер енгізу туралы»	2012 жылғы 17 қаңтар № 86
5	«Қазақстан Республикасының Үкіметі жанындағы Діни бірлестіктермен байланыстар жөніндегі кеңестің ережесі мен құрамын бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2000 жылғы 27 шілдедегі № 1140 қаулысына өзгерістер енгізу туралы» Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 12 сәуірдегі № 449 Қаулысы қабылданды.	2012 жылғы 12 сәуір, № 449

Көзі: Қазақстан Республикасы Дін істері жөніндегі агенттігі

В соответствии со статьей 9 Конвенции о ликвидации всех форм расовой дискриминации, ратифицированной Республикой Казахстан 29 июня 1998 года, и рекомендациями 76-й сессии Комитета по ликвидации расовой дискриминации Организации Объединенных Наций Правительство Республики Казахстан ПОСТАНОВЛЯЕТ:

1. Утвердить прилагаемый шестой и седьмой сводный периодический доклад о выполнении Республикой Казахстан Международной конвенции о ликвидации всех форм расовой дискриминации.

2. Министерству иностранных дел Республики Казахстан в установленном порядке направить в Комитет по ликвидации расовой дискриминации Организации Объединенных Наций шестой и седьмой сводный периодический доклад о выполнении Республикой Казахстан Международной конвенции о ликвидации всех форм расовой дискриминации.

3. Настоящее постановление вводится в действие со дня подписания.

Премьер-Министр
Республики Казахстан	С. Ахметов

Утвержден
постановлением Правительства
Республики Казахстан
от 22 октября 2012 года № 1332

Шестой и седьмой сводный периодический доклад о выполнении Республикой Казахстан
Международной конвенции о ликвидации всех форм расовой дискриминации

Настоящий доклад представляется в Комитет ООН по ликвидации расовой дискриминации в соответствии с пунктом 1 статьи 9 Международной конвенции о ликвидации всех форм расовой дискриминации (далее - Конвенция) и общими руководящими принципами, касающимися формы и содержания докладов, подлежащих представлению государствами-участниками (CERD/C/2007/1). Настоящий доклад содержит шестой и седьмой периодические отчеты Республики Казахстан по обеспечению реализации статей Конвенции.

Проект доклада подготовлен рабочей группой при Министерстве культуры и информации Республики Казахстан, утвержденной постановлением Правительства. В ее состав вошли представители министерств, ведомств, Национального центра по правам человека при Президенте Республики Казахстан, неправительственных правозащитных организаций, этнокультурных объединений.

Проведена общественная экспертиза данного документа через организацию круглых столов и встреч с участием представителей институтов гражданского общества, не вошедших в рабочую группу. Кроме того, Министерством культуры и информации совместно с офисом ОБСЕ в Астане проведена публичная презентация проекта сводного доклада, в результате которого основные статьи доклада подверглись общественному обсуждению.

Общий базовый документ Республики Казахстан разработан в соответствии с общими руководящими принципами, касающимися формы и содержания докладов, представляемых государствами-участниками международных договоров по правам человека, и направлен на рассмотрение Комитета ООН по ликвидации расовой дискриминации в мае 2012 года. Очередной доклад о выполнении Республикой Казахстан Международного пакта о гражданских и политических правах был направлен в Комитет по правам человека в 2009 году. Настоящий сводный шестой (2008-2010 годы) и седьмой (2010 - 2012 годы) доклад содержит информацию об основных изменениях и прогрессе, достигнутом в сфере ликвидации всех форм расовой дискриминации за отчетный период с 2008 по 2012 годы.

Настоящий доклад состоит из двух основных частей, содержащих сведения общего характера и информацию о реализации статей 1-7 Конвенции, а также дает ответы на вопросы и рекомендации Комитета ООН по ликвидации расовой дискриминации, озвученные по результатам рассмотрения предыдущего доклада.

1. Сведения общего характера.

Население.

Территория и административное деление Республики Казахстан не претерпели кардинальных изменений с момента представления последнего сводного четвертого и пятого доклада по ликвидации расовой дискриминации в 2008 году.

Общая численность населения в отчетном периоде увеличилась с 15 тыс. 5715 человек до 16 тысяч 675,4 человек. По состоянию на начало 2012 года, рост населения в процентном выражении составил 7,1 % от общего числа населения. Данная ситуация вызвана ростом рождаемости и значительным сокращением количества смертей, о чем свидетельствует увеличение естественного прироста населения с 203 тысяч 869 человек до 228 тысяч 331 человека. В данный период также наблюдалось сокращение количества граждан, выехавших на постоянное место жительства за пределы Республики Казахстан, при значительном росте количества прибывших в страну. Если в 2008 году сальдо миграции составляло 1117 человек, то в 2012 году оно возросло до 5102 человек (приложение 2).

Рост населения в отчетном периоде наблюдается в 11 из 16 регионов страны, кроме Акмолинской, Костанайской, Северо-Казахстанской, Западно-Казахстанской и Восточно-Казахстанской областей. Максимальный прирост общей численности населения приходится на Южно-Казахстанскую область и Алматинскую области (приложения 4, 5, 6).

Гендерный состав детей и молодежи (до 29 лет) по состоянию на 1 января 2012 года свидетельствует о численном и относительном превосходстве (в отличие от общей структуры населения страны) лиц мужского пола, начиная с 29 до 65 и выше, - женского. Количество женщин в возрасте от 65 лет и выше, почти в два раза больше, чем мужчин. В целом, увеличились продолжительность жизни и количество населения в возрасте от 70 лет и старше (приложения 3 и 6).

В Казахстане на начало 2012 года более половины населения (54,7 %) являются жителями городской местности, 45,3 % - сельской. Однако большинство населения в возрасте от 5 до 19 лет проживает в сельской местности (в селе - 1823,7 и в городе - 1 662,3), что обусловлено высокой рождаемостью в сельских регионах (приложение 3).

Этнический состав Казахстана по данным переписи насчитывает более 120 этносов. На начало 2012 года численность казахов составила свыше 10 млн. человек (64,6 %), русских - 3,7 млн. человек (22,3 %), украинцев - 314 тыс. человек (1,9 %), узбеков - 494 тыс. человек (3,0 %), уйгур - 238 тыс. человек (1,4 %), татар - 203 тыс. человек (1,2 %), немцев - 181 тыс. человек (1,1 %) (приложения 7 и 8).

Согласно рекомендации 13 Комитета ООН по ликвидации расовой дискриминации ниже приводится информация о социально-экономическом положении этнических групп.

Представление ежегодных статистических данных о социально-экономическом положении этнических групп затруднено в связи с отсутствием репрезентативности этих данных (доля населения по этнической принадлежности слишком мала в общей численности населения). В этой связи в 2011 году центром по изучению сферы межэтнических и межконфессиональных отношений Академии государственного управления при Президенте Республики Казахстан было проведено выборочное обследование социально-экономического положения этнических групп.

По результатам исследования оценили 0,5 % казахов, 0,6 % русских и 0,1 % представителей других этносов негативно оценили свое социально-экономическое положение, выбрав вариант ответа "живем очень плохо, отказываем себе в самом необходимом". Среди тех, кто выбрал ответ "не можем свести концы с концами" - 10,4 % казахов, 10 % немцев, 5 % русских, по 1 проценту среди уйгур и корейцев, 0,6 % украинцев и 2,1 % представителей других этносов.

Кроме того, результаты исследования показали, что узбеки (18,2 %) и корейцы (41,6 %) в основном заняты в сельскохозяйственной сфере, большинство уйгур (25,3 %), казахов (31,0 %) работают в сфере оказания услуг, что также влияет на социально-экономическое положение представителей тех или иных этнических групп (приложение 9).

В целом, среднедушевые номинальные денежные доходы населения в декабре 2010 года составили 45895 тенге (306 $ США), увеличившись по сравнению с соответствующим периодом 2009 года на 15,7 %. Реальные денежные доходы выросли на 7,3 %. Лидирующие позиции по размерам среднедушевых денежных доходов в декабре 2010 года занимают Атырауская область, город Астана, Мангистауская область, где данный показатель превысил среднереспубликанский уровень в 2,2 - 1,9 раза.

В числе самых низкодоходных регионов в декабре 2010 года отмечены Южно-Казахстанская, Алматинская и Жамбылская области, в которых величина доходов населения составила в среднем 58,4 % и 70,6 % от республиканского уровня. Вместе с тем, наибольшие темпы роста реальных денежных доходов населения отмечаются в Актюбинской и Жамбылской областях. Соотношение между максимальными и минимальными величинами номинальных денежных доходов по регионам в январе 2011 года составило 3,8 раза (в январе 2010 года - 3,8 раза) (приложения 10 и 11).

Политическая структура.

Политическая структура Республики Казахстан с момента предоставления четвертого и пятого периодического доклада в 2009 году (CERD/C/KAZ/CO/4-5) не претерпела кардинальных изменений.

Нормативно-правовая база.

Конституция, основные законы Республики Казахстан, предметом которых являются права и свободы человека и граждан страны вне зависимости от их расовой и этнической принадлежности, остались неизменными с момента представления четвертого и пятого сводного периодического доклада (CERD/C/KAZ/CO/4-5). Согласно статье 4 Конституции "действующим правом в Республике Казахстан являются нормы Конституции, соответствующих ей законов, иных нормативных правовых актов, международных договорных и иных обязательств республики, а также нормативных постановлений Конституционного Совета и Верховного Суда Республики".

Неотъемлемой частью национального законодательства являются международные договоры, а также иные обязательства, ратифицированные Республикой Казахстан, имеющие приоритет перед национальным законодательством, которые применяются непосредственно, кроме случаев, когда из международного договора следует, что для его применения требуется издание закона.

Согласно статье 4 Закона Республики Казахстан от 4 декабря 2009 года "О беженцах" основными принципами государственной политики по вопросам беженцев являются: обеспечение лиц, ищущих убежище, и беженцев правом на убежище в соответствии с порядком, установленным настоящим Законом; недопустимость дискриминации по мотивам социального происхождения, расы, национальности, гражданства, вероисповедания и политических убеждений при проведении процедур по присвоению статуса беженца; соблюдение конфиденциальности информации о личной жизни лиц, ищущих убежище, и беженцев; содействие воссоединению разлученных семей лиц, ищущих убежище, и беженцев; защита прав детей-беженцев, находящихся в Республике Казахстан, в соответствии с законодательством Республики Казахстан о правах ребенка; недопущение высылки лиц, ищущих убежище.

Закон Республики Казахстан от 22 июля 2011 года "О миграции населения" регулирует общественные отношения в области миграции населения, определяет правовые, экономические и социальные основы миграционных процессов.

В 2011 году были внесены поправки в Уголовный кодекс Республики Казахстан, ужесточающие уголовную ответственность за нарушение равноправия граждан, применение пыток и др.

2. Информация о реализации статей 1 -7 Конвенции.

Во второй части настоящего доклада представлена информация по практическим мерам, направленным на реализацию статей 1-7 Конвенции, содержащей широкий круг гражданских и политических прав граждан. В этой связи использованы сведения Национального отчета о выполнении Республикой Казахстан Международного пакта о гражданских и политических правах, представленного в Комитет по правам человека ООН в 2009 году.

О соответствии определения расовой дискриминации, закрепленного во внутреннем праве, определению, содержащемуся в пункте 1 статьи 1 Конвенции.

В национальном законодательстве страны аналогом термина "дискриминация" является термин "нарушение равноправия граждан" (статья 141 Уголовного кодекса Республики Казахстан), который обозначает прямое или косвенное ограничение прав и свобод человека (гражданина) по мотивам происхождения, социального, должностного или имущественного положения, пола, расы, национальности, языка, отношения к религии, убеждений, места жительства, принадлежности к общественным объединениям или по любым иным обстоятельствам.

О принятии государственными органами законодательных, институциональных и других мер по реализации статьи 2 Конвенции.

Касательно подпунктов а), b), с), d) пункта 1 статьи 2.

Республика Казахстан осуждает все формы и виды расовой дискриминации и конституционно закрепляет равенство всех перед законом. Высшей ценностью государства являются человек, его жизнь, права и свободы. В соответствии с пунктами 1, 2 статьи 14 Конституции Республики Казахстан "никто не может подвергаться какой-либо дискриминации по мотивам происхождения, социального, должностного и имущественного положения, пола, расы, национальности, языка, отношения к религии, убеждений, места жительства или по любым иным обстоятельствам".

Согласно пункту 3 статьи 20 Конституции Республики Казахстан "не допускаются пропаганда или агитация насильственного изменения конституционного строя, нарушения целостности республики, подрыва безопасности государства, войны, социального, расового, национального, религиозного, сословного и родового превосходства, а также культа жестокости и насилия".

В соответствии с пунктом 3 статьи 5 Конституции Республики Казахстан "запрещаются создание и деятельность общественных объединений, цели или действия которых направлены на насильственное изменение конституционного строя, нарушение целостности республики, подрыв безопасности государства, разжигание социальной, расовой, национальной, религиозной, сословной и родовой розни, а также создание не предусмотренных законодательством военизированных формирований".

Кроме того, согласно пункту 2 статьи 39 Конституции Республики Казахстан любые действия, способные нарушить межэтническое согласие, признаются неконституционными и преследуются по закону.

Касательно подпункта е) пункта 1 статьи 2.

Республика Казахстан поощряет и поддерживает создание объединяющих многорасовых организаций и движений. Указом Президента Республики Казахстан от 1 марта 1995 года "Об образовании Ассамблеи народов Казахстана" создан консультативно-совещательный орган при Президенте Республики Казахстан по вопросам обеспечения в стране межэтнического согласия, в основу которого положен принцип партнерства государства и институтов гражданского общества в форме этнокультурных объединений. В октябре 2008 года принят Закон Республики Казахстан "Об Ассамблее народа Казахстана", обеспечивший нормативно-правовое регулирование ее деятельности. Указом Президента Республики Казахстан от 7 сентября 2011 года № 149 утверждено Положение об Ассамблее народа Казахстана.

Касательно пункта 2 статьи 2.

Республика Казахстан гарантирует равенство всех граждан перед законом и соблюдение всех конституционных прав и свобод вне зависимости от их расовой, национальной, религиозной, языковой, социальной и другой принадлежности. В связи с этим, Казахстан воздерживается от создания искусственного неравенства среди представителей различных этносов и не вводит неравные или особые права для различных этнических групп.

О принятии государственными органами законодательных, институциональных и других мер по реализации статьи 3 Конвенции.

Республика Казахстан осуждает расовую сегрегацию и апартеид на своей территории и гарантирует права и свободы граждан страны в передвижении по территории Казахстана. Согласно пункту 1 статьи 21 Конституции страны "каждому, кто законно находится на территории Республики Казахстан, принадлежит право свободного передвижения по ее территории и свободного выбора места жительства". Кроме того, согласно пункту 2 статьи 21 "каждый имеет право выезжать за пределы Республики Казахстан, граждане имеют право беспрепятственного возвращения в Республику Казахстан".

В целях реализации конституционных прав граждан на свободу передвижения и выбора места жительства, Республика Казахстан утвердила Правила документирования населения (постановление Правительства Республики Казахстан от 12 июля 2000 года № 1063). Правила документирования гарантируют соблюдение прав на свободу передвижения, выбора места жительства, выезда за рубеж и возвращения на родину для граждан, иностранцев, лиц без гражданства, постоянно проживающих в Республике Казахстан.

Закон Республики Казахстан от 19 июня 1995 года "О правовом положении иностранцев" гарантирует, что иностранцы и лица без гражданства могут свободно передвигаться по территории Республики Казахстан. Согласно статье 16 данного Закона ограничения могут быть установлены актами уполномоченных государственных органов Республики Казахстан, когда это необходимо для обеспечения государственной безопасности, охраны общественного порядка, здоровья и нравственности населения, защиты прав и законных интересов граждан Республики Казахстан.

О принятии государственными органами законодательных, институциональных и других мер по реализации статьи 4 Конвенции.

Уголовное законодательство Республики Казахстан предусматривает уголовную ответственность за преступления и правонарушения по мотивам расовой и национальной нетерпимости (статьи 54, 96, 103, 104, 107, 160, 164, 187, 275, 337 Уголовного кодекса Республики Казахстан).

Согласно статье 54 Уголовного кодекса Республики Казахстан обстоятельством, отягчающим уголовную ответственность и наказание, признается совершение преступления по мотиву национальной, расовой и религиозной ненависти или вражды, из мести за правомерные действия других лиц, а также с целью скрыть другое преступление или облегчить его совершение.

Статья 141 Уголовного кодекса Республики Казахстан предусматривает уголовную ответственность за нарушение равноправия граждан. Под нарушением равноправия граждан подразумевается прямое или косвенное ограничение прав и свобод человека (гражданина) по мотивам происхождения, социального, должностного или имущественного положения, пола, расы, национальности, языка, отношения к религии, убеждений, места жительства, принадлежности к общественным объединениям или по любым иным обстоятельствам.

В части 1 статьи 164 Уголовного кодекса Республики Казахстан перечислены действия, которые квалифицируются как возбуждение социальной, национальной, родовой, расовой или религиозной вражды, за которые предусмотрена уголовная ответственность. В их числе, умышленные действия, направленные на возбуждение социальной, национальной, родовой, расовой, религиозной вражды или розни, на оскорбление национальной чести и достоинства либо религиозных чувств граждан, а равно пропаганда исключительности, превосходства либо неполноценности граждан по признаку их отношения к религии, сословной, национальной, родовой или расовой принадлежности, если эти деяния совершены публично или с использованием средств массовой информации, а равно путем распространения литературы и иных носителей информации, пропагандирующих социальную, национальную, расовую, религиозную вражду или рознь.

Статья 160 Уголовного кодекса Республики Казахстан предусматривает уголовную ответственность за геноцид, определяя его как умышленные деяния, направленные на полное или частичное уничтожение национальной, этнической, расовой или религиозной группы путем убийства членов этой группы, причинения тяжкого вреда их здоровью, насильственного воспрепятствования деторождению, принудительной передачи детей, насильственного переселения либо создания иных жизненных условий, рассчитанных на физическое уничтожение членов этой группы.

Часть 2 статьи 337 Уголовного кодекса Республики Казахстан предусматривает уголовную ответственность за создание общественного объединения, провозглашающего или на практике реализующего расовую, национальную, родовую, социальную, сословную или религиозную нетерпимость или исключительность, призывающего к насильственному ниспровержению конституционного строя, подрыву безопасности государства или посягательствам на территориальную целостность Республики Казахстан, а равно руководство таким объединением.

За период с 2009 года по первое полугодие 2012 года в Республике Казахстан зарегистрировано 20 преступлений по фактам возбуждения национальной розни (статья 164 Уголовного кодекса Республики Казахстан), в 2009 году - 7, в 2010 году - 8, в 2011 году - 1, в 2012 году - 4 преступления. В том числе, по части 1 статьи 164 -10 (2009 год - 3, 2010 год - 4, 2012 год - 3); по части 2 статьи 164 -9 (2009 год - 4, 2010 год - 4, 2012 год - 1); по части 3 статьи 164 - 1 (2011 год).

По результатам расследования из 20 уголовных дел направлено в суд для рассмотрения по существу 12, приостановлено производством 2 уголовных дела (2009 год), прекращено - 1 (2010 год), направлено в суд для применения принудительной меры медицинского характера - 1 (2010 год), находятся в производстве - 4 уголовных дела. Фактов оправдания лиц, обвиняемых в совершении указанных преступлений, а также прекращения производства по уголовному делу, в том числе по реабилитирующим основаниям, не имеется.

К примеру, гражданин Б. 21 марта 2009 года на своем сотовом телефоне набрал текстовое сообщение "Казахи, давайте бить русских" и направил на SMS портал одного из телеканалов. Данное сообщение в течение часа выходило в эфир средства массовой информации. Вследствие чего приговором суда города Темиртау Карагандинской области от 29 октября 2009 года гражданин Б. признан виновным в совершении преступления, предусмотренного частью 1 статьи 164 Уголовного кодекса Республики Казахстан, и приговорен судом к штрафу в размере 30 месячных расчетных показателей (256 $ США).

Или граждане Ж., С, Б. в январе 2010 года на стене одного из домов микрорайона "Құлагер" города Алматы от имени уйгурского этноса произвели из баллончиков-аэрозолей надписи с нецензурной бранью, оскорбляющие честь и достоинство представителей казахского этноса. Приговором суда Медеуского района города Алматы от 24 апреля 2010 года граждане Ж., С, Б. признаны виновными в совершении преступления, предусмотренного частью 2 статьи 164 Уголовного кодекса Республики Казахстан, и осуждены к двум годам лишения свободы.

О принятии государственными органами законодательных, институциональных и других мер по реализации статьи 5 Конвенции.

Касательно пункта а) "О праве на равенство перед судом и всеми другими органами, отправляющими правосудие".

Согласно статье 14 Конституции Казахстана "все равны перед законом и судом. Никто не может подвергаться какой-либо дискриминации по мотивам происхождения, социального, должностного и имущественного положения, пола, расы, национальности, языка, отношения к религии, убеждений, места жительства или по любым иным обстоятельствам".

Судебная власть в Казахстане принадлежит только судам в лице постоянных судей, а также присяжных заседателей, привлекаемых к уголовному судопроизводству в случаях и порядке, предусмотренных Конституционным Законом Республики Казахстан от 25 декабря 2000 года "О судебной системе и статусе судей Республики Казахстан". Правосудие в Казахстане осуществляется только судом. Запрещается издание законодательных актов, предусматривающих передачу исключительных полномочий суда другим органам. Никакие иные органы и лица не вправе присваивать себе полномочия судьи или функции судебной власти. Обращения, заявления и жалобы, подлежащие рассмотрению в порядке судопроизводства, не могут быть рассмотрены или взяты на контроль никакими другими органами, должностными или иными лицами.

Судебная власть осуществляется от имени Республики Казахстан и имеет своим назначением защиту прав, свобод и законных интересов граждан и организаций, обеспечение исполнения Конституции, законов, иных нормативных правовых актов, международных договоров. Каждому вне зависимости от социальной, национальной, родовой, расовой или религиозной принадлежности гарантируется судебная защита от любых неправомерных решений и действий государственных органов, организаций, должностных и иных лиц, ущемляющих или ограничивающих права, свободы и законные интересы, предусмотренные Конституцией и законами страны. Никто не может быть лишен права на рассмотрение его дела с соблюдением всех требований закона и справедливости компетентным, независимым и беспристрастным судом.

По данным Верховного Суда Республики Казахстан за отчетный период гражданские и административные дела по искам, заявлениям, мотивированным фактами расовой дискриминации, не возбуждались и не рассматривались.

Согласно данным Комитета по правовой статистике и специальным учетам Генеральной прокуратуры Республики Казахстан по статье 164 Уголовного кодекса Республики Казахстан "возбуждение социальной, национальной, родовой, расовой или религиозной вражды" с вынесением приговора в 2010 году осуждено 12 лиц, а в 2011 году - 20 лиц, в том числе в Южно-Казахстанской области 14 лиц, Карагандинской 4 лица, Актюбинской 1 лицо, Мангистауской области 1 лицо.

К примеру, по решению Акмолинского областного суда от 2 июня 2010 года, гражданин Т. признан виновным в том, что в период с марта по сентябрь 2009 года в поселке Жаксы совершал публично умышленные действия, направленные на возбуждение национальной, религиозной вражды и розни, пропагандировал исключительность, превосходство и неполноценность граждан по признаку их отношения к религии, сословной, национальной принадлежности, а также пропагандировал терроризм и распространял материалы указанного содержания.

В целях реализации положения Конвенции по повышению профессионального уровня судей, учебными центрами при Верховном Суде Республики Казахстан проводятся различные мероприятия по изучению и применению основных положений международных договоров, ратифицированных Республикой Казахстан.

В период с 2010 по 2011 годы Верховный Суд Республики Казахстан провел 52 семинара и ознакомительные поездки (стажировки) для 969 судей с целью повышения их квалификации в области правозащитных стандартов и международных обязательств в области прав человека.

16-18 июня 2010 года в городе Щучинск состоялся семинар "Международное право о беженцах для судей", организованный в рамках совместной работы с Управлением верховного комиссара ООН по делам беженцев с участием судей Верховного Суда Республики Казахстан и местных судов.

В сентябре 2010 года состоялись 2 региональных семинара по борьбе с торговлей людьми для судей и прокуроров Мангистауской области и судей города Астаны, организованных совместно с Международной организацией по миграции в Республике Казахстан.

28 - 29 ноября 2011 года в поселке Боровое Акмолинской области состоялся семинар "Индивидуальные сообщения в рамках механизмов ООН по правам человека" с участием представителей Верховного Суда Республики Казахстан.

Семинары направлены на повышение осведомленности компетентных государственных органов о процедурах рассмотрения индивидуальных обращений различными органами ООН по защите прав человека, а также о принятых обязательствах стран-участниц в рамках международных соглашений ООН в области защиты прав человека.

Верховный Суд Республики Казахстан активно развивает связи с представителями гражданского общества в сфере защиты прав человека, антирасовой дискриминации. К примеру, Верховный Суд Республики Казахстан совместно с Общественным фондом "Хартия за права человека" провел с августа по декабрь 2009 года 4 региональных семинара для судей по вопросам рассмотрения уголовных дел с участием присяжных заседателей, санкционирования ареста и реализации рекомендаций Комитета против пыток.

Касательно пункта b) "О праве на личную безопасность и защиту со стороны государства от насилия или телесных повреждений, причиняемых как государственными должностными лицами, так и отдельными лицами".

Подробная информация по данному пункту будет представлена в Комитет ООН в 2012 году в рамках отчета Республики Казахстан по реализации Конвенции против пыток и других жестоких, бесчеловечных или унижающих достоинство видов обращения и наказания.

Согласно статье 17 Конституции Казахстана "никто не должен подвергаться пыткам, насилию, другому жестокому или унижающему человеческое достоинство обращению или наказанию".

Уголовный кодекс Республики Казахстан в 2011 году был дополнен статьей 141-1, направленной на ужесточение уголовной ответственности за умышленное причинение физических и (или) психических страданий, совершенное следователем, лицом, осуществляющим дознание, или иным должностным лицом либо с их подстрекательства или с молчаливого согласия другим лицом либо с их ведома с целью получить от пытаемого или третьего лица сведения или признания либо наказать его за действие, которое совершило оно или в совершении которого оно подозревается, а также запугать или принудить его или третье лицо или по любой причине, основанной на дискриминации любого характера.

В 2011 году по статье 141-1 Уголовного кодекса Республики Казахстан возбуждено 11 уголовных дел в отношении граждан Казахстана, из них в суд направлено 5 уголовных дел, приостановлено производством 6 уголовных дел (ввиду неустановления лица, подлежащего привлечению в качестве обвиняемого - 4, в связи с проведением соответствующей экспертизы - 2).

За первое полугодие 2012 года по статье 141-1 Уголовного кодекса Республики Казахстан возбуждено 8 уголовных дел, из них в суд направлено 3 уголовных дела, приостановлено производством 5 уголовных дел (ввиду неустановления лица, подлежащего привлечению в качестве обвиняемого - 3, в связи с проведением соответствующей экспертизы - 2).

Касательно пункта с) о политических правах.

Согласно статье 3 Конституции Казахстана единственным источником государственной власти является народ. Народ осуществляет власть непосредственно через республиканский референдум и свободные выборы, а также делегирует осуществление своей власти государственным органам.

Согласно статье 4 Конституционного Закона Республики Казахстан от 28 сентября 1995 года "О выборах в Республике Казахстан" граждане Республики имеют право участвовать в голосовании на выборах по достижении восемнадцатилетнего возраста, вне зависимости от происхождения, социального, должностного и имущественного положения, пола, расы, национальности, языка, отношения к религии, убеждений, места жительства или любых иных обстоятельств.

Согласно пункту 4 статьи 33 Конституции Казахстана все граждане страны имеют право на доступ к государственной службе, требования, предъявляемые к кандидату на должность государственного служащего, обуславливаются только характером должностных обязанностей и устанавливаются законодательством Республики Казахстан.

Согласно пункту 4 статьи 12 Закона Республики Казахстан от 23 июля 1999 года "О государственной службе" не допускается установление при поступлении на государственную службу каких бы то ни было прямых или косвенных ограничений в зависимости от пола, расы, национальной принадлежности, языка, социального происхождения, имущественного положения, места жительства, отношения к религии, убеждений, принадлежности к общественным объединениям и по любым иным обстоятельствам.

Этническую экспертизу на предмет соблюдения национального законодательства осуществляют 9 депутатов, избираемых от Ассамблеи народа Казахстана, в Мажилис Парламента Республики Казахстан (нижняя палата Парламента). Члены депутатской группы от Ассамблеи народа Казахстана активно работают в составе рабочих групп по разработке законопроектов. Кроме того, депутаты от Ассамблеи народа Казахстана готовят и направляют в адрес Правительства и отдельных госорганов запросы по вопросам повышения статуса государственного языка, решения проблем оралманов, совершенствования законодательства в сфере образования, в том числе в местах компактного проживания этнических групп (приложения 13, 14).

Касательно пункта d) "О других гражданских правах, в частности о праве на свободу передвижения, на выбор гражданства, о праве на имущество, на вступление в брак, на свободу мирных собраний и др.".

О праве на свободу передвижения и проживания.

Информация о законодательном, практическом применении права на свободу передвижения граждан Республики Казахстан, лиц без гражданства и иностранцев изложена в разделе касательно статьи 3 Конвенции.

О праве покидать любую страну, включая свою собственную, и возвращаться в свою страну.

Согласно пункту 2 статьи 21 Конституции Республики Казахстан каждый имеет право выезжать за пределы республики. Кроме того, граждане страны имеют право беспрепятственного возвращения в республику.

За 2010 год из страны на постоянное место жительства выехало 28852 человека, из которых 2303 вернулось обратно в Казахстан. Наибольшее количество вернулось из России - 1 657, Монголии - 198, КНР - 127, ФРГ - 123, Узбекистана - 61, Беларуси - 48.

За 2011 год из страны на постоянное место жительства выехало 32848 человек, из которых 1259 вернулось обратно в Казахстан. Наибольшее количество вернулось из России - 1057, ФРГ - 67, Узбекистана - 54, Беларуси - 26. Статистический учет вернувшихся граждан Республики Казахстан по их этнической принадлежности не ведется.

На 1 января 2012 года количество лиц, имеющих статус беженца в Республике Казахстан, составляет 566 человек (209 семей, в том числе отдельных лиц, включая детей). Основная часть беженцев зарегистрирована в г.Алматы и составляет 457 человек (171 семья), в Южно-Казахстанской области - 83 человека (31 семья), а также в Алматинской области - 26 человек (7 семьи). Среди получивших статус беженцев 250 женщин и 316 - мужчин. Из них 552 человека являются гражданами Афганистана, 1 гражданин Сомали, 2 - Эфиопии, Узбекистана - 6, Китайской Народной Республики - 5.

Этнический состав беженцев представлен 328 таджиками, 111 пуштунами, 80 хазарами, 31 узбеком и 16 представителями других этносов. Из них имеют высшее образование - 68 человек, незаконченное высшее - 18, среднее специальное - 13, среднее - 207, начальное - 36. Не имеют образования 48 человек. В числе беженцев 109 человек - дети школьного возраста и 67 детей до 5 лет.

За 2011 год в органы миграционной службы за получением статуса беженца обратилось 129 человек. Из них статус беженца предоставлен двоим (город Алматы -1, Южно-Казахстанская область - 1). 12 заявлений находятся на стадии рассмотрения. Решением комиссии по осуществлению процедуры присвоения, продления, лишения и прекращения статуса беженца отказано в предоставлении статуса беженца 79 человек (36 семей) по основаниям, определенным Законом Республики Казахстан от 4 декабря 2009 года "О беженцах".

Деятельность государственных органов, занимающихся проблемой беженцев, основывается на статьях Конвенции 1951 года "О статусе беженцев", Закона Республики Казахстан от 4 декабря 2009 года "О беженцах", Закона Республики Казахстан от 19 июня 1995 года "О правовом положении иностранцев" и других нормативных правовых актов. Закон о беженцах введен в действие в 2010 году. Он определяет критерии и процедуры присвоения статуса беженца, гарантирует защиту прав лиц, ищущих убежище, и беженцев, а также закрепляет их основные права и обязанности на территории Казахстана. Законодательно уточнен порядок подачи и регистрации ходатайств о присвоении статуса беженцев, увеличены сроки принятия решений уполномоченным органом о присвоении статуса беженца до трех месяцев со дня регистрации.

Закон Республики Казахстан от 4 декабря 2009 года "О беженцах" гарантирует права на свободу труда либо занятий предпринимательством, доступ к услугам здравоохранения, другие права и свободы, предусмотренные Конституцией, законами и международными договорами, ратифицированными Республикой Казахстан. В связи с принятием Закона Республики Казахстан "О беженцах" были внесены изменения в Кодекс Республики Казахстан от 30 января 2001 года "Об административных правонарушениях" и Закон Республики Казахстан от 11 июля 2001 года "О государственной адресной социальной помощи".

В соответствии с нормами международного права и рекомендациями представительства Управления верховного комиссара ООН по делам беженцев, введены специальные положения в отношении детей беженцев и осуществляется выдача проездных документов для беженцев. Выдача проездных документов, предусмотренных Конвенцией о беженцах, обеспечивает передвижение беженцев как внутри, так и за пределами территории Казахстана.

В целях реализации Закона Республики Казахстан от 4 декабря 2009 года "О беженцах", постановлением Правительства Казахстана от 9 марта 2010 года № 183 утверждены Правила присвоения, продления, лишения и прекращения статуса беженца, порядок регистрации и рассмотрения ходатайства о присвоении статуса беженца, образцы свидетельства лица, ищущего убежище, удостоверения беженца и проездного документа.

Для координации работы с беженцами в Комитете миграционной полиции Министерства внутренних дел Республики Казахстан создана постоянно действующая рабочая группа с участием представителей Генеральной прокуратуры, министерств иностранных дел, юстиции, а также Управления верховного комиссара ООН по делам беженцев ООН. Основная часть беженцев работает в сфере торговли, строительства, услуг или самозаняты. Управление верховного комиссара ООН по делам беженцев и Общество Красного Креста и Красного Полумесяца оказывают постоянную помощь социально уязвимым категориям беженцев.

В апреле 2011 года в городе Алматы Комиссией по правам человека при Президенте Республики Казахстан совместно с Управлением верховного комиссара ООН по делам беженцев была организована региональная конференция по миграции с участием представителей компетентных органов стран Центральной Азии, России, Китая и Турции, международных организаций (Международная организация по миграции, ОБСЕ) и представителей казахстанских государственных органов. В июне 2012 года в Сенате Парламента Казахстана состоялся круглый стол "Законодательное обеспечение вопросов беженцев в Республике Казахстан в соответствии с международной практикой: состояние и перспективы", в котором приняли участие депутаты Парламента, представители государственных органов, международные эксперты.

О праве на гражданство.

Согласно статье 10 Конституции Республики Казахстан казахстанское гражданство приобретается и прекращается в соответствии с Законом Республики Казахстан от 20 декабря 1991 года "О гражданстве Республики Казахстан", является единым и равным независимо от оснований его приобретения. Гражданин Казахстана ни при каких условиях не может быть лишен гражданства, права изменить свое гражданство, а также не может быть изгнан за пределы Казахстана. За гражданином Республики Казахстан не признается гражданство другого государства.

Согласно статье 5 Закона Республики Казахстан от 20 декабря 1991 года "О гражданстве Республики Казахстан" граждане страны равны перед законом независимо от происхождения, социального и имущественного положения, расовой и национальной принадлежности, пола, образования, языка, отношения к религии, политических и иных убеждений, рода и характера занятий, места жительства или любых иных обстоятельств.

Согласно статье 16 Закона Республики Казахстан от 20 декабря 1991 года "О гражданстве Республики Казахстан" в гражданство Республики Казахстан могут быть приняты лица, постоянно проживающие на территории Республики Казахстан на законных основаниях не менее пяти лет либо состоящие в браке с гражданами Республики Казахстан не менее трех лет. Наличие этих условий не требуется при приеме в гражданство Республики Казахстан несовершеннолетних, недееспособных и лиц, которые имеют особые заслуги перед Республикой Казахстан либо имеют профессии и отвечают требованиям по перечню, устанавливаемому Президентом Республики Казахстан, и членов их семей; граждане бывших союзных республик, прибывшие с целью постоянного проживания в Республику Казахстан, имеющие одного из близких родственников - граждан Республики Казахстан: ребенка (в том числе усыновленного), супруга (супругу), одного из родителей (усыновителей), сестру, брата, деда или бабушку, независимо от срока их проживания в Республике Казахстан.

Согласно положениям этой же статьи в гражданство Республики Казахстан могут быть приняты граждане бывших союзных республик, прибывшие с целью постоянного проживания в Казахстане и имеющие одного из близких родственников - граждан Казахстана: ребенка (в том числе усыновленного), супруга (супругу), одного из родителей (усыновителей), сестру, брата, деда или бабушку, независимо от срока их проживания в Казахстане.

Республика Казахстан создает условия для возвращения на ее территорию лиц, вынужденно покинувших территорию республики в периоды массовых репрессий, насильственной коллективизации, в результате иных антигуманных политических акций, и их потомков.

За период с 2009 по 2012 годы 214 тысяч 438 лиц получили казахстанское гражданство, в том числе 194 731 лицо, вынужденно покинувших территорию Казахстана, и их потомки (оралманы), что составляет 90 % от общего количества лиц, получивших гражданство. Из них получили казахстанское гражданство в 2009 году - 74 тысяч 30 человек, в 2010 году - 77 тысяч 863, в 2011 году - 59 тысяч 30, в 2012 году - 3515 лиц.

На государственном уровне утверждена программа "Нұрлы көш", национальная программа по переселению этнических казахов на 2009-2011 годы. В рамках программы предусматриваются упорядочение процесса этнической внутренней и внешней миграции, стимулирование к возвращению высококвалифицированных специалистов, ранее выехавших из Казахстана, предупреждение возникновения социальных рисков, связанных с трудностями адаптации и интеграции мигрантов, безработицей и стихийной миграцией, обеспечение дальнейшего развития процессов национальной консолидации, укрепление социальной стабильности и согласия, улучшение демографической ситуации.

О праве на вступление в брак и на выбор супруга.

Семейно-брачные отношения регулируются Кодексом Республики Казахстан от 26 декабря 2011 года "О браке (супружестве) и семье" (далее - Кодекс).

Брачно-семейное законодательство Казахстана основывается на принципе добровольности брачного (супружеского) союза супругов. Согласно пункту 4 статьи 2 Кодекса в Республике Казахстан запрещаются любые формы ограничения прав граждан при вступлении в брак (супружество) и в семейных отношениях по мотивам происхождения, социального, должностного и имущественного положения, расы, национальности, языка, отношения к религии или по любым иным обстоятельствам.

Наблюдается тенденция роста межэтнических браков среди представителей казахской, русской, узбекской, украинской, уйгурской, татарской, немецкой этнических групп. Так, в период с 2009 по 2011 годы количество межэтнических браков возросло с 25 тысяч 522 до 27 тысяч 269 (приложение 15).

О праве на владение имуществом.

Граждане Казахстана имеют право на владение имуществом вне зависимости от их национальной принадлежности.

Согласно пункту 1 статьи 26 Конституции Республики Казахстан граждане могут иметь в частной собственности любое законно приобретенное имущество. Согласно пункту 2 той же статьи никто не может быть лишен своего имущества, иначе как по решению суда. Принудительное отчуждение имущества для государственных нужд в исключительных случаях, предусмотренных законодательством, может быть произведено при условии равноценного его возмещения. Собственность гарантируется государством. В законодательстве отсутствуют положения, дающие приоритетные или иные особенные права в сфере имущественных отношений представителям одних этнических групп в ущерб другим.

Право на владение имуществом гарантируется Конституцией Республики Казахстан, Гражданским кодексом Республики Казахстан от 27 декабря 1994 года, Земельным кодексом Республики Казахстан от 20 июня 2003 года, Законом Республики Казахстан от 26 июля 2007 года "О государственной регистрации прав на недвижимое имущество", Законом Республики Казахстан от 1 марта 2011 года "О государственном имуществе".

В целях обеспечения прозрачности процедур оформления и предоставления земельных участков для индивидуального жилищного строительства 6 июля 2007 года принят Закон Республики Казахстан "О внесении изменений и дополнений в Земельный кодекс Республики Казахстан". Данным Законом упрощены процедуры получения земельных участков, установлены предельные сроки по принятию решения о предоставлении права на земельный участок (пункт 7 статьи 43).

О праве наследования.

В соответствии с положением пункта 2 статьи 26 Конституции Республики Казахстан право наследования гарантируется законом. Статья 14 Гражданского кодекса Республики Казахстан от 27 декабря 1994 года гарантирует право гражданина иметь на праве собственности имущество, в том числе иностранную валюту как на территории Республики Казахстан, так и за ее границами, наследовать и завещать имущество.

Согласно статье 235 Гражданского кодекса в случае смерти гражданина право собственности на принадлежащее ему имущество переходит по наследству к другим лицам в соответствии с завещанием или законом. Правила и процедура наследования согласно положениям статей главы 59 "Наследование по закону" Гражданского кодекса (особенная часть) являются общими и обязательными для всех граждан республики вне зависимости от их расовой, национальной, языковой, религиозной и другой принадлежности.

О праве на свободу мысли, совести и религии.

Свобода мысли, совести и религии гарантированы положениями статьи 22 Конституции Республики Казахстан. Статья 3 Закона Республики Казахстан от 11 октября 2011 года "О религиозной деятельности и религиозных объединениях" устанавливает, что "религиозные объединения и граждане Республики Казахстан, иностранцы и лица без гражданства, независимо от отношения к религии равны перед законом". Согласно пункту 5 статьи 3 "воспрепятствование законной религиозной деятельности, нарушение гражданских прав физических лиц по мотивам отношения к религии или оскорбление их религиозных чувств, осквернение почитаемых последователями той или иной религии предметов, строений и мест не допускаются".

На сегодняшний день основными религиями в Казахстане по количеству последователей являются ислам, христианство. По итогам переписи 2009 года 70 % населения считают себя мусульманами. Ислам в Казахстане исповедуют в основном тюркские и кавказские народы, а также таджики. Примерно треть населения (26 %) принадлежат к христианству (приложение 12).

В Казахстане в качестве юридического лица или филиала осуществляют свою деятельность 3868 религиозных объединений. В стране осуществляют миссионерскую деятельность 237 миссионеров, из них 217 иностранных граждан. В Казахстане действуют 3374 культового сооружения.

В 2011 году в целях обеспечения прав граждан на свободу мысли, совести и вероисповедания и укрепления межконфессионального согласия было создано Агентство Республики Казахстан по делам религий.

В мае 2012 года состоялся IV Съезд лидеров мировых и традиционных религий, где были избраны члены Совета религиозных лидеров. Деятельность Совета направлена на дальнейшее укрепление взаимопонимания и сотрудничества между представителями разных религий, а также на совершенствование концепционных основ диалоговой площадки Съезда.

Агентством Республики Казахстан по делам религий как уполномоченным органом проведена работа по совершенствованию законодательной базы, принят ряд нормативно-правовых актов (приложение 18).

При Правительстве Республики Казахстан действует Совет по связям с религиозными объединениями, в который входят представители религиозных объединений. Аналогичные советы в форме диалоговых площадок функционируют при акиматах (администрациях) областей.

В Казахстане на системной основе проводится работа по разъяснению процедур регистрации религиозных объединений. С этой целью были организованы и проведены встречи с руководителями духовного управления мусульман Казахстана, русской православной церкви, римско-католической церкви, общиной евреев, протестантских объединений и другими.

В стране при поддержке представителей гражданского общества проводится планомерная работа по профилактике экстремизма и терроризма. В печатных и электронных средствах массовой информации постоянно публикуются материалы по противодействию религиозному экстремизму и популяризации межконфессионального согласия в обществе.

О праве на свободу убеждений и на свободное их выражение.

Свобода слова и творчества гарантируются положениями статьи 20 Конституции Республики Казахстан. Каждый имеет право свободно получать и распространять информацию любым не запрещенным законодательством Республики Казахстан способом. Ограничения накладываются на информацию, содержащую государственные секреты. Перечень сведений, составляющих государственные секреты, определен Законом Республики Казахстан от 15 марта 1999 года "О государственных секретах".

Кроме того, согласно статье 20 Конституции Республики Казахстан "не допускаются пропаганда или агитация насильственного изменения конституционного строя, нарушения целостности Республики Казахстан, подрыва безопасности государства, войны, социального, расового, национального, религиозного, сословного, родового превосходства, а также культа жестокости и насилия".

Закон Республики Казахстан от 23 июля 1999 года "О средствах массовой информации" регулирует общественные отношения в области средств массовой информации, устанавливает государственные гарантии их свободы в соответствии с Конституцией Республики Казахстан.

Наличие свободных средств массовой информации является одним из ключевых условий и индикаторов развития правового демократического государства. На 1 января 2012 года в стране действует 2740 единиц масс-медиа, из которых 84 % (2301) - негосударственные, 16 % (439) - государственные. Подавляющее большинство в общей структуре занимают газеты (1662) и журналы (832), доля которых составляет 91 %. Электронные средства массовой информации (телеканалов 50, радиокомпаний 43, операторов кабельного телевидения 134, операторов спутникового вещания 6) занимают долю в размере 8,5 %, а существующие 13 информационных агентств занимают долю в объеме 0,5 %.

В Казахстане действуют 32 национальных печатных издания на 13 языках этносов Казахстана. В эфир телеканала "Мәдениет" (культура) выходят передачи на 3-х национальных языках (уйгурский, корейский, немецкий). Наиболее крупные этнические республиканские газеты работают при государственной поддержке (газеты "Украински новини", "Дойче альгемайне цайтунг", "Коре ильбо", "Уйгур авази", "Ватан", "Ак барс", "Ahiska-Ахыска").

Свободно распространяются на информационном рынке Казахстана 2786 иностранных средств массовой информации, из которых 2 тысячи 674 печатных издания и 112 теле-, радиоканала (90 % на русском языке, 5 % на английском и 5 % на других языках).

Являясь участником Женевского соглашения 2006 года, Казахстан, также как и другие страны региона, готовится к полному переходу на цифровой формат наземного эфирного телевещания в 2015 году. В 2012 - 2013 годах будет введено цифровое вещание в приграничных зонах и областных центрах, в 2014 - 2015 годах в зону цифрового вещания будут включены центральные регионы страны.

О праве на свободу мирных собраний и ассоциаций.

Согласно статье 32 Конституции Республики Казахстан граждане Казахстана вправе мирно и без оружия собираться, проводить собрания, митинги и демонстрации, шествия и пикетирование. Пользование этим правом может ограничиваться законом в интересах государственной безопасности, общественного порядка, охраны здоровья, защиты прав и свобод других лиц.

Правовое регулирование свободы мирных собраний в Казахстане осуществляется посредством применения Закона Республики Казахстан от 17 марта 1995 года "О порядке организации и проведения мирных собраний, митингов, шествий, пикетов и демонстраций в Республике Казахстан".

Данный закон направлен на создание условий для реализации конституционных прав и свобод граждан, обеспечения общественной безопасности и порядка при проведении этих мероприятий на улицах, площадях и в иных общественных местах. При проведении акций протеста особое внимание уделяется соблюдению законности и правопорядка, оперативной локализации причин и источников возникновения таких акций с поиском путей и механизмов их правового разрешения. При проведении несанкционированных акций органами прокуратуры незамедлительно принимаются меры по разъяснению норм действующего законодательства и привлечению виновных лиц к установленной законом ответственности, в том числе к административной ответственности в порядке, предусмотренном статьей 373 Кодекса Республики Казахстан от 30 января 2001 года "Об административных правонарушениях".

Кодекс Республики Казахстан "Об административных правонарушениях" (статья 373) и Уголовный кодекс Республики Казахстан (статья 334) содержат санкции за нарушение законодательства о порядке организации и проведения мирных собраний, митингов, шествий, пикетов и демонстраций от штрафов и административного ареста на срок до 15 суток до лишения свободы на срок до одного года.

Право на свободу мирных собраний является универсальным для всех граждан Казахстана вне зависимости от их расовой, национальной, языковой, социальной, сословной, родовой и другой принадлежности.

Согласно статье 23 Конституции Республики Казахстан граждане страны имеют право на свободу объединений (ассоциаций). Согласно статье 5 Конституции Республики Казахстан в стране признается идеологическое и политическое многообразие. Общественные объединения равны перед законом. Гражданам Казахстана гарантируется право на свободу объединений вне зависимости от их расовой, национальной, языковой, социальной, сословной, родовой и другой принадлежности.

Законы Республики Казахстан от 31 мая 1996 года "Об общественных объединениях" и от 16 января 2001 года "О некоммерческих организациях" регулируют общественные отношения, возникающие в связи с реализацией гражданами Казахстана права на свободу объединений.

По состоянию на 1 января 2012 года на территории Республики Казахстан зарегистрировано 35 тысяч некоммерческих организаций, в том числе порядка 20 тысяч неправительственных организаций (8099 общественных объединений, 1271 объединение юридических лиц, 4910 фондов, 3031 учреждение, 820 этнокультурных объединений).

Ассамблея народа Казахстана объединяет этнокультурные объединения, представляя единый институт гражданского общества. В целях институционального укрепления структуры Ассамблеи создан научно-экспертный совет, в который вошли ученые, эксперты, руководители ведущих научно-исследовательских структур. Для финансирования проектов Ассамблеи в сфере общественного согласия создан общественный Фонд Ассамблеи народа Казахстана. Издается журнал "Менің Елім" (Моя страна), освещающий вопросы этнополитики и деятельности Ассамблеи. В Национальной академической библиотеке Республики Казахстан открыт официальный депозитарий Ассамблеи народа Казахстана. Функционирует веб-портал Ассамблеи народа Казахстана.

Опыт казахстанской модели межэтнической толерантности был рассмотрен в сентябре 2009 года в офисе Верховного комиссара ОБСЕ по делам национальных меньшинств К. Воллебека в городе Гаага (Королевство Нидерланды) в ходе семинара с участием делегации Ассамблеи народа Казахстана на тему "Казахстанская модель межэтнического и межконфессионального согласия".

В сентябре 2010 года с участием Верховного комиссара ОБСЕ по делам национальных меньшинств в городе Алматы был проведен международный семинар "Участие казахстанских этносов в общественно-политической жизни. Роль и эффективность консультативных органов: опыт Ассамблеи народа Казахстана". В ходе двусторонних встреч с Верховным комиссаром ОБСЕ по делам национальных меньшинств даны предложения по национальной повестке дня работы Ассамблеи народа Казахстана и Верховного комиссара ОБСЕ по делам национальных меньшинств на период председательства Казахстана в ОБСЕ. Достигнута договоренность о проведении международных конференций, совещаний и тренингов по обмену опытом, совместных исследовательских проектов.

В 2010 году утверждена Указом Президента Республики Казахстан доктрина национального единства, направленная на укрепление межэтнического взаимоуважения в стране. Основные положения доктрины включены в Стратегию развития Республики Казахстан до 2020 года.

Наряду с ежегодными планами мероприятий, утверждаемыми на сессиях Ассамблеи народа Казахстана, реализация положений Стратегии предусмотрена в рамках стратегических направлений: "Создание толерантной языковой среды как фактора единения народа Казахстана" и "Дальнейшее укрепление государственности, единства народа и обеспечение консолидации общества для стабильного развития нации".

На основе взаимодействия с госорганами, этнокультурными объединениями, институтами гражданского общества продолжено совершенствование казахстанской модели межэтнической толерантности. В рамках бюджетных программ оказана поддержка зарубежной казахской диаспоре, этническим средствам массовой информации, национальным театрам, воскресным школам и этнолингвистическим центрам, финансируются государственная информационная политика в сфере межэтнических отношений, издание тематической литературы, выпуск методических пособий для государственных органов, проводятся мониторинг этнической и конфессиональной ситуации, а также исследования актуальных вопросов.

Представители Секретариата Ассамблеи народа Казахстана в составе казахстанской делегации приняли участие в специальном мероприятии ООН, посвященном Международному году сближения культур в 2010 г. в штаб-квартире ООН в Нью-Йорке под председательством Генерального секретаря ООН Пан Ги Муна.

Члены Совета Ассамблеи народа Казахстана приняли участие в работе второго дополнительного совещания ОБСЕ по гуманитарному измерению в городе Вене (Австрия) "Образование лиц, относящихся к национальным меньшинствам: интеграция и равные возможности", на котором Верховный комиссар ОБСЕ по делам нацменьшинств К. Воллебек отметил позитивный опыт работы Казахстана и подчеркнул, что Казахстан относится к странам с высоким уровнем образования общества, независимо от национальной принадлежности.

В сфере языковой политики проведен семинар "Региональное сотрудничество школ с уйгурским и узбекским языком обучения: сближение, поиск эффективных педагогических механизмов, направленных на решение проблем и реализацию задач воспитания казахстанского патриотизма" (2010 г.). При поддержке ОБСЕ реализован проект "Қазақстан - менің Отаным" (Казахстан - моя Родина) среди школ с уйгурским языком обучения.

Дома дружбы в регионах в новом формате интегрировали всю многогранную работу этнокультурных объединений в сфере межэтнических отношений, стали их многофункциональными ресурсными центрами. Приоритетным направлением в работе домов дружбы является сохранение культурного, языкового, религиозного и этнического многообразия населения страны.

Касательно пункта е) "О правах в экономической, социальной и культурной областях, в частности право на труд, право создавать профессиональные союзы, право на жилище, здравоохранение, образование, участие в культурной жизни и др.".

О праве на труд.

В соответствии с Конституцией Республики Казахстан и национальным законодательством в Казахстане любые формы и виды дискриминации в сфере труда и занятости запрещены, каждый имеет право на свободу труда, свободный выбор рода деятельности и профессии. Каждый имеет право на условия труда, отвечающие требованиям безопасности и гигиены, на вознаграждение за труд без какой-либо дискриминации, а также на социальную защиту от безработицы.

Статьей 7 Трудового кодекса Республики Казахстан от 15 мая 2007 года запрещена дискриминация в сфере труда. Согласно данной норме каждый имеет равные возможности в реализации своих прав и свобод в сфере труда. Никто не может подвергаться какой-либо дискриминации при реализации трудовых прав в зависимости от пола, возраста, физических недостатков, расы, национальности, языка, имущественного, социального и должностного положения, места жительства, отношения к религии, политических убеждений, принадлежности к роду или сословию, к общественным объединениям. Не являются дискриминацией различия, исключения, предпочтения и ограничения, которые определяются свойственными данному виду труда требованиями либо обусловлены особой заботой государства о лицах, нуждающихся в повышенной социальной и правовой защите. Лица, считающие, что они подверглись дискриминации в сфере труда, вправе обратиться в суд или иные инстанции в порядке, установленном законами Республики Казахстан.

В соответствии с действующим законодательством граждане Казахстана, а также иностранцы и лица без гражданства, постоянно проживающие на территории Республики Казахстан, имеют равные права, как на пенсионное обеспечение, так и на социальное обеспечение, в том числе и социальное страхование.

В соответствии с Законом Республики Казахстан от 7 февраля 2005 года "Об обязательном социальном страховании" обязательному социальному страхованию подлежат работники, за исключением работающих пенсионеров, самостоятельно занятые лица, включая иностранцев и лиц без гражданства, постоянно проживающих на территории страны и осуществляющих деятельность, приносящую доход.

Таким образом, трудящиеся-мигранты и члены их семей, осуществляющие временную трудовую деятельность на территории Казахстана, не подлежат обязательному социальному страхованию.

Согласно Закону Республики Казахстан от 7 февраля 2005 года "Об обязательном страховании работника от несчастных случаев при исполнении им трудовых (служебных) обязанностей" все работники, кроме работников государственных учреждений, подлежат обязательному страхованию от несчастных случаев при исполнении ими трудовых (служебных) обязанностей.

Кроме того, Соглашением от 9 сентября 1994 года "О взаимном признании прав на возмещение вреда работникам, причиненного увечьем, профессиональным заболеванием либо иным повреждением здоровья, связанными с исполнением ими трудовых обязанностей", подписанным государствами - участниками Содружества Независимых Государств (далее -СНГ) (ратифицировано Указом Президента Республики Казахстан от 25 мая 1995 года № 2303), определено, что работодатель, ответственный за причинение вреда, производит его возмещение в соответствии со своим национальным законодательством. При этом пересмотр степени тяжести трудового увечья и профессионального заболевания работника осуществляется в соответствии с законодательством Стороны, на территории которой он проживает.

В соответствии со статьей 159 Трудового кодекса Республики Казахстан, работодатель обязан за счет своих средств выплачивать работникам социальное пособие по временной нетрудоспособности. Согласно законодательству Республики Казахстан трудящиеся-мигранты имеют право на социальное пособие по временной нетрудоспособности, а также на обязательное страхование работника от несчастных случаев при исполнении трудовых (служебных) обязанностей.

Казахстан выступает за организацию цивилизованной миграции - за устранение причин нелегальной миграции и создание условий для социальной защиты мигрантов. Миграционная политика Республики Казахстан является одним из стратегических направлений государственной политики Казахстана. В настоящее время в стране создана соответствующая международно-договорная база, регулирующая вопросы миграции.

В соответствии с нормами международного права, положениями многосторонних и двусторонних соглашений, участником которых Казахстан является, принимаются меры по предотвращению и пресечению нелегальной миграции, насилия в отношении мигрантов любого статуса, торговли людьми.

В Законе Республики Казахстан от 22 июля 2011 года "О миграции населения" закреплены основные задачи государственной политики в области трудовой миграции населения, в числе которых защита внутреннего рынка труда путем квотирования привлечения иностранной рабочей силы, привлечение высококвалифицированной иностранной рабочей силы для осуществления трудовой деятельности в Республике Казахстан.

В целях реализации нового Закона Республики Казахстан от 22 июля 2011 года "О миграции" разработаны Правила и условия выдачи разрешений иностранному работнику на трудоустройство и работодателям на привлечение иностранной рабочей силы (далее - Правила), которые утверждены постановлением Правительства Республики Казахстан от 13 января 2012 года № 45. Правилами предусмотрен упрощенный порядок получения разрешений при привлечении иностранных работников организациями-недропользователями, реализующими программы повышения казахстанского содержания в кадровом составе организаций (не возлагаются особые условия при выдаче разрешений); для самостоятельного трудоустройства по специальностям, по которым не осуществляется подготовка кадров в Казахстане (научные кадры, преподаватели высших учебных заведений, IT специалисты, "штучные" специальности и т.п.) организациями, участвующими в реализации проектов, включенных в Карту индустриализации Казахстана на 2010 - 2014 годы и Программу "Производительность 2020" (не возлагаются особые условия при выдаче разрешений); в рамках квоты по приоритетным проектам (освобождены от условий по казахстанскому содержанию в кадровом составе организаций, а также не возлагаются особые условия при выдаче разрешений); участникам специальных экономических зон (освобождены от условий по казахстанскому содержанию в кадрах, отменена процедура поиска подходящих кандидатур на внутреннем рынке труда); организациям, привлекающим этнических казахов или бывших соотечественников (не возлагаются особые условия при выдаче разрешений, отменена процедура поиска подходящих кандидатур на внутреннем рынке труда).

Кроме того, Правилами освобождены от получения разрешительных документов: бизнес-иммигранты (иммигранты, прибывшие с целью осуществления предпринимательской деятельности); иностранные работники (граждане Российской Федерации и Республики Беларусь) в рамках Соглашения "О правовом статусе трудящихся-мигрантов и членов их семей"; иностранные работники, работающие первыми руководителями филиалов или представительств иностранных юридических лиц.

Наряду с этим регламентированы внутрикорпоративные переводы иностранных работников (ранее, в действующем законодательстве внутрикорпоративные переводы не были оговорены).

На 1 мая 2012 года количество работодателей, привлекающих иностранную рабочую силу, составило 3032 единицы. При этом в данных организациях работает 401,1 тыс. казахстанских граждан и 25,9 тыс. или 6,4 % иностранных граждан. В целях защиты внутреннего рынка труда Правительством Республики Казахстан ежегодно устанавливается квота на привлечение в страну иностранных специалистов. В 2012 году квота установлена 1,0 % от экономически активного населения или 89,1 тыс. единиц.

Одной из практических мер по обеспечению рабочими местами населения Республики Казахстан является Стратегия региональной занятости и переподготовки кадров (Дорожная карта), суть которой заключается в принятии мер по решению вопросов краткосрочной занятости населения в условиях кризиса. На ее финансирование в 2009 - 2010 годах было направлено 2,3 млрд. долларов США и реализовано почти 9 тысяч проектов, на которых создано около 400 тысяч рабочих мест (2009 г. - 258,6 тыс., 2010 г. - 132,0 тыс.). Кроме того, трудоустроены на временные рабочие места, субсидируемые государством 200 тысяч человек, 150 тысяч граждан обучены новым профессиям. Указанные меры позволили не только сдержать рост безработицы, но снизить ее уровень с 6,9 % во втором квартале 2009 года до 5,5 % к концу 2010 года.

На сегодняшний день рынок труда характеризуется следующими параметрами: численность экономически активного населения увеличилась с 8,4 млн. человек в 2008 году до 8,8 млн. человек в 2011 году; численность занятого населения увеличилась с 7,9 млн. человек до 8,3 млн. человек. При этом преобладает занятость на частных предприятиях. Уровень безработицы снизился с 6,6 % в 2008 году до 5,4 % в 2011 году. Соответственно на 85 тыс. человек уменьшилось число безработных при росте экономически активного населения.

Новая Программа занятости, принятая в Казахстане в 2011 году, ставит перед собой задачи вовлечения населения страны в продуктивную занятость и предусматривает новые подходы и механизмы содействия занятости населения, исходя из реальной ситуации на рынке труда. Фокус мер государственной поддержки значительно расширен за счет решения вопросов самозанятого населения. Приоритетные возможности предоставляются сельской молодежи.

Указанная программа имеет четыре направления: обучение и содействие в трудоустройстве; содействие развитию предпринимательства на селе; повышение мобильности трудовых ресурсов; развитие сельских населенных пунктов. Также для участников Программы предусмотрена частичная компенсация (до 70 %) затрат работодателей, связанных с обучением. Обязательства государства и участников Программы закрепляются социальным контрактом.

Учитывая, что в сельской местности возможности создания наемных рабочих мест ограничены, повышение экономической активности населения предусматривается через организацию собственного дела. Содействие предпринимательству на селе производится за счет обучения основам предпринимательства; предоставления микрокредитов; развития и обустройства инженерно-коммуникационной инфраструктуры. Основным механизмом поддержки предпринимательства на селе является микрокредитование. Микрокредит выдается в сумме до 20 тыс. долларов США сроком на 5 лет, по ставке вознаграждения в среднем 6 %.

С целью повышения доступности данных мер для людей с невысоким достатком, государство предусмотрело благоприятные условия кредитования с более низкой ставкой вознаграждения по кредиту от 5 % до 8 % и отсутствием залога.

О праве создавать профсоюзы и вступать в них.

Казахстан гарантирует работникам на добровольной основе создавать профессиональные союзы и вступать в них. Данное положение регламентируется Конституцией Республики Казахстан, Законом Республики Казахстан от 9 апреля 1993 года "О профессиональных союзах", конвенциями Международной организации труда № 87 "О свободе ассоциации и защите права на организацию" и № 98 "О праве на организацию и на ведение коллективных переговоров".

Правом создавать и вступать в профессиональные союзы, равно как заключать индивидуальные и коллективные договоры обладают все граждане Республики Казахстан вне зависимости от расовой, национальной, социальной, языковой, сословной, родовой или другой принадлежности.

Для активного взаимодействия госструктур с некоммерческими организациями в области защиты прав трудящихся государством создана Республиканская трехсторонняя комиссия по социальному партнерству и регулированию социальных и трудовых отношений под руководством заместителя Премьер-Министра Республики Казахстан.

Наиболее массовой и представительной организацией трудящихся страны является федерация профсоюзов Республики Казахстан, объединяющая по состоянию на 1 января 2012 года 2 млн. 139 тысяч 683 члена профессиональных союзов. Охват профсоюзным членством от общего числа наемных работников в 2012 году составляет 37,5 % (5 млн. 694 тысяч человек). Охват профсоюзным членством на 1 января 2009 года составлял 2 047 185 человек.

Федерация профсоюзов Республики Казахстан - некоммерческая организация, в форме добровольного объединения юридических лиц, объединяющая 26 республиканских отраслевых профессиональных союзов, 14 областных объединений и совет профсоюзов города Астаны. В составе Федерации профсоюзов Республики Казахстан 180 областных (обкомов профсоюзов) и приравненных к ним территориальных организаций отраслевых профсоюзов, 18521 первичная профсоюзная организация.

По своей численности наиболее крупными являются республиканские отраслевые профсоюзы работников образования и науки, объединяющие 814612 членов; здравоохранения - 279023, горно-металлургической промышленности - 213086, железнодорожников - 110163 членов профсоюзов.

Профсоюзы созданы в целях консолидации, содействия в обеспечении правовых гарантий и защиты социально-экономических, трудовых прав и интересов членов профсоюзов.

Уважение прав человека, обеспечение удовлетворительных условий жизни и благоприятных условий труда, улучшение возможностей занятости, повышение экономической стабильности - все это является основными элементами социальной справедливости, которую профсоюзы стремятся обеспечить для всех трудящихся. Для достижения своих целей профсоюзы реализуют следующие приоритеты своей деятельности: конституционное право граждан на вознаграждение за труд без какой-либо дискриминации; преодоление бедности и нищеты населения; недопустимость нарушения национального законодательства Казахстана на иностранных предприятиях, дискриминации отечественных рабочих и специалистов; обеспечение конституционного права граждан на социальную защиту от безработицы; усиление внимания власти к проблемам женщин, оказание всесторонней поддержки деятельности женских неправительственных организаций и комиссий; установление справедливых отношений между работником и работодателем на основе законодательных норм; борьба за справедливое пенсионное обеспечение.

Одной из наиболее важных функций профсоюзов является их участие в социальном партнерстве, в работе Республиканской трехсторонней комиссии (представители правительства, работодателей и трудящихся) по социальному партнерству и регулированию социально-экономических и трудовых отношений. На основе коллективных переговоров профессиональные союзы заключают с уполномоченными государственными органами и союзами работодателей отраслевые (тарифные) соглашения. Все областные объединения профсоюзов заключают региональные соглашения с местными исполнительными органами и союзами работодателей. В целом по республике заключено 18 отраслевых (тарифных) соглашений (из 26 отраслевых профсоюзов) и 14 соглашений на региональном уровне.

В стране действуют 17 тысяч 409 коллективных договоров, что составляет 95,4 процентов предприятий и учреждений, где действуют профсоюзные организации. Так, в отраслевых членских организациях отмечается заметный рост количества первичных организаций, заключивших коллективные договора. Если в 2010 году их количество составляло 16884, то в 2011 году на 516 больше (17410). Организационную активность в заключении коллективных договоров проявили отраслевые профсоюзы: работников сельскохозяйственных и перерабатывающих организаций Казахстана (в 2010 году - 1579, в 2011 году - 1682), малого и среднего бизнеса (в 2010 году - 361, в 2011 году - 402); работников культуры, спорта и информации Республики Казахстан (в 2010 году - 487, в 2011 год - 597); работников образования и науки Республики Казахстан (в 2010 году - 9387, в 2011 году - 9588).

В деятельности профсоюзов приоритетными остаются вопросы повышения размеров минимальной и реальной заработной платы, своевременной ее выплаты, недопущение дискриминации в оплате труда, совершенствование системы оплаты работникам бюджетных отраслей. Благодаря активным действиям профсоюзов увеличен базовый должностной оклад работников бюджетной сферы на 25 %, если в 2010 году он составлял 13613 тенге (91 $ США), то в 2011 году - 17697 тенге (118 $ США).

Профсоюзы при поддержке Международной организации труда участвуют в работе по искоренению наихудших форм детского труда. В настоящее время идет подготовка плана действий по проведению широкомасштабного обследования населения с целью выявления проблем детского труда в домашних условиях.

С участием профсоюзов решен вопрос возмещения вреда, причиненного жизни и здоровью работников. Результатом работы явилось принятие Закона Республики Казахстан от 30 марта 2011 года "О внесении изменений и дополнений в Гражданский кодекс Республики Казахстан", который предусматривает увеличение возмещения утраченного заработка пострадавшим при производственных травмах и профессиональных заболеваниях.

О праве на жилье.

Жилищные отношения в Республике Казахстан регулируются Законом Республики Казахстан от 16 апреля 1997 года "О жилищных отношениях", нормами Гражданского кодекса и иным законодательством, издаваемым в соответствии с ним. В Казахстане гарантированы права граждан на обеспечение жильем. Жилье предоставляется за доступную плату из государственных жилищных фондов нуждающимся категориям граждан в соответствии с нормами, установленными в Конституции Республики Казахстан (пункт 2 ст. 25).

Согласно пункту 1 статьи 71 Закона Республики Казахстан от 16 апреля 1997 года "О жилищных отношениях" (далее - Закон) учет граждан Республики Казахстан, которым может быть предоставлено жилище из коммунального жилищного фонда или жилище, арендованное местным исполнительным органом в частном жилищном фонде, осуществляется по месту жительства местным исполнительным органом района, города областного значения, города республиканского значения, столицы. В соответствии со статьей 74 Закона жилище из государственного жилищного фонда или жилище, арендованное местным исполнительным органом в частном жилищном фонде, предоставляется гражданам, состоящим на учете нуждающихся, в порядке очередности, установленной списками, с момента подачи заявления со всеми необходимыми документами.

Права граждан, включенных в указанные списки, признаются равными. Никто не имеет преимущественного права в зависимости от расовой, национальной, языковой, сословной, родовой принадлежности, за исключением инвалидов и участников Великой Отечественной войны, на получение жилища из государственного жилищного фонда или жилища, арендованного местным исполнительным органом в частном жилищном фонде, перед другими, включенными в данные списки, если иное не предусмотрено настоящим Законом.

В настоящее время реализуется государственная поддержка жилищного строительства и проводится модернизация систем жилищно-коммунальной сферы, а также обеспечивается условие для создания оптимальной модели жилищных отношений. В 2011 году по всем источникам финансирования на жилищное строительство направлено 417,1 млрд. тенге (2,78 млрд. $ США) или 119,2 % к 2010 году. Введено 6,5 млн. квадратных метров жилья или 101,9 % к предыдущему году. В общем объеме ввода 55 % приходится на индивидуальное жилье или 3,6 млн. кв.м, что на 13 % больше, чем в 2010 году. Разрабатывается проект Программы "Доступное жилье" до 2020 года.

О правах на здравоохранение, медицинскую помощь, социальное обеспечение и социальное обслуживание.

Граждане Республики Казахстан вне зависимости от расовой, национальной или этнической принадлежности в порядке, установленном законодательством страны, имеют право на социальное обеспечение и социальное обслуживание.

Статьей 29 Конституции Республики Казахстан гарантировано право граждан на охрану здоровья, на получение бесплатного гарантированного объема медицинской помощи, установленного законом, и платной медицинской помощи в государственных и частных лечебных учреждениях, а также у лиц, занимающихся частной медицинской практикой.

В соответствии со статьей 87 Кодекса Республики Казахстан "О здоровье народа и системе здравоохранения" от 18 сентября 2009 года государство гарантирует гражданам страны право на охрану здоровья, предоставление гарантированного объема бесплатной медицинской помощи, равный доступ к медицинской помощи, качество медицинской помощи, доступность, качество, эффективность и безопасность лекарственных средств, проведение мероприятий по профилактике заболеваний, формированию здорового образа жизни и здорового питания.

Государственные органы в своей работе по обеспечению доступности к медицинскому обслуживанию руководствуются перечнем гарантированного объема бесплатной медицинской помощи, правилами оказания первичной, стационарной и скорой медико-санитарной помощи. В 2011 году внедрена Единая национальная система здравоохранения, целью которого является обеспечение доступности к медицинской помощи, в частности пациент имеет право выбора медицинской организации при оказании медицинских услуг.

Иностранным гражданам, находящимся на территории Республики Казахстан, медицинская помощь оказывается согласно положениям Соглашения "О сотрудничестве в области охраны здоровья населения", в котором Правительства государств СНГ обязуются оказывать экстренную и неотложную медицинскую помощь гражданам государств-участников без взаимных компенсаций затрат, плановую медицинскую помощь по направлению органов и учреждений здравоохранения с возмещением фактических затрат направляющей стороной либо на условиях, предусмотренных специальными двусторонними договорами (статья 3).

В 2011 году был утвержден перечень заболеваний, наличие которых запрещает въезд иностранцам и лицам без гражданства в Республику Казахстан. В данный перечень входят следующие заболевания: наркомания, психические расстройства (заболевания), туберкулез, лепра, инфекции, передаваемые преимущественно половым путем (сифилис, венерическая лимфогранулема, шанкроид), острые инфекционные заболевания (кроме острых респираторных вирусных инфекций и гриппа).

Кроме того, в 2011 году были утверждены правила оказания медицинской помощи иммигрантам. Правила распространяются на оралманов (репатрианты), лиц без гражданства, граждан других стран, прибывших по гуманитарным и политическим мотивам, с целью осуществления трудовой деятельности, получения образования, воссоединения семьи и определяют порядок оказания медицинской помощи.

Обеспечение равного доступа к медицинскому обслуживанию является одной из задач Государственной программы развития здравоохранения Республики Казахстан "Саламатты Қазақстан" (Здоровый Казахстан) на 2011 - 2012 годы и Программы развития онкологической помощи в Республике Казахстан на 2012 - 2016 годы.

Согласно статье 28 Конституции Республики Казахстан гражданам страны гарантируются минимальный размер заработной платы и пенсии, социальное обеспечение по возрасту, в случае болезни, инвалидности, потери кормильца и по иным законным основаниям. Данное право является универсальным для всех граждан вне зависимости от расового, национального или этнического происхождения.

В Казахстане на государственном социальном обеспечении (по состоянию на 1 июня 2012 года) находятся более 468,3 тыс. инвалидов, 200 тыс. лиц, потерявших кормильца, 21,3 тыс. лиц пожилого возраста. Общим направлением государственной политики по отношению к ним является повышение размеров базовых социальных пособий с учетом реальных экономических возможностей государства. С 1 января 2012 года размеры государственных пособий увеличены в среднем на 7 %.

В соответствии с действующим законодательством граждане имеют право на получение социальных выплат при наступлении случаев социальных рисков: утрата трудоспособности, потеря кормильца, потеря работы, потери дохода в связи с беременностью и родами, усыновлением (удочерением) и потеря дохода в связи с уходом за ребенком по достижению им возраста одного года. Численность участников обязательного социального страхования составляет более 6 млн. человек (в 2005 году было 3,9 млн. чел.). Страхованием охвачены все наемные работники и 23 % самостоятельно занятых лиц. По состоянию на 1 июня 2012 года общая сумма социальных выплат с начала введения в действие системы обязательного социального страхования составила 232,9 млрд. тенге (1,55 млн. $ США), при этом за май 2012 года осуществлено социальных выплат на 6 951,7 млн. тенге (46,3 млн. $ США), численность получателей составила 219 тысяч 164 человека.

В декабре 2008 года принят Закон Республики Казахстан "О специальных социальных услугах", на сегодняшний день проводится реформа системы социального обслуживания. Объем затрат за 2009 - 2011 годы из республиканского бюджета на реализацию 1 этапа реформы составил более 16 млрд. тенге (106 млн. $ США). В 2012 году из республиканского бюджета предусмотрено 2,2 млрд. тенге (14,66 млн. $ США) на введение стандартов оказания специальных социальных услуг с охватом около 38 тыс. человек, открытие отделений дневного пребывания с охватом 790 человек.

По состоянию на начало года системой социального обслуживания было охвачено свыше 20 тысяч престарелых и инвалидов, в том числе детей-инвалидов в 103 медико-социальных учреждениях стационарного типа (50 домов-интернатов для престарелых и инвалидов общего типа, 32 психоневрологических дома-интерната, 4 дома-интерната для детей-инвалидов с нарушениями опорно-двигательного аппарата, 17 детских психоневрологических домов-интернатов), 7,2 тыс. человек в 37 организациях полустационарного типа (15 реабилитационных центров для инвалидов, 22 отделения дневного пребывания); 51 тыс. человек в 482 отделениях социальной помощи на дому для престарелых и инвалидов, в том числе детей — инвалидов.

С января 2012 года внедрен стандарт оказания специальных социальных услуг для лиц без определенного места жительства в гг. Астане и Алматы, Восточно-Казахстанской и Костанайской областях. Объем выделенных средств из республиканского бюджета составил 155,6 тыс. тенге (1,037 млн. $ США) для охвата около 4 тыс. лиц без определенного места жительства.

Для обеспечения соблюдения прав инвалидов и интеграции их в общество местными исполнительными органами было охвачено порядка 88 тыс. лиц с ограниченными возможностями (93 % от общего количества нуждающихся) с предоставлением протезно-ортопедической, слухопротезной помощи, кресло-колясок, сурдо- и тифло- технических средств, санаторно-курортного лечения, услуг специалистов жестового языка и индивидуальных помощников в соответствии с индивидуальной программой реабилитации.

В целях поддержки инвалидов, обеспечения их права на труд, расширения возможностей для трудоустройства инвалидов на рынке труда в 2011 году утверждено постановление Правительства Республики Казахстан от 31 января 2011 г. "О некоторых вопросах осуществления государственных закупок у организаций, созданных общественными объединениями инвалидов", позволяющее поддерживать организации, производящие товары, выполняющие работы, оказывающие услуги, создаваемые общественными объединениями инвалидов для обеспечения занятости работоспособных инвалидов.

Мониторинг проведенной инвентаризации объектов по республике показал, что на 1 января 2012 года инвалидам было доступно 11,4 тыс. (32 %) подъездных путей, пандусов, устройств для инвалидных колясок, оборудовано 485 (10 %) пешеходных переходов звуковыми и световыми устройствами, доступно 879 (6 %) специальных автобусов для обслуживания инвалидов, обустроено 3,7 тыс. (30 %) пассажирских остановок для посадки в транспорт общего пользования инвалидов, имеющих затруднения в передвижении, функционирует 132 инвалидных такси в регионах.

О праве на образование и профессиональную подготовку.

Согласно статье 30 Конституции Республики Казахстан всем гражданам гарантируется бесплатное среднее образование в государственных учебных заведениях. Среднее образование является обязательным. Кроме того, граждане имеют право на получение на конкурсной основе бесплатного высшего образования в государственном высшем учебном заведении. Получение платного образования осуществляется на основании и в порядке, установленном законом.

В соответствии с Конституцией, Законом Республики Казахстан от 27 июля 2007 года "Об образовании", Законом Республики Казахстан от 11 июля 1997 года "О языках в Республике Казахстан" государство заботится о создании благоприятных условий для изучения и развития всех языков полиэтнического народа Казахстана. Каждая этническая группа, проживающая в стране, имеет право образовывать свои этнокультурные центры, воскресные школы, которые способствуют возрождению и развитию языков, культуры, традиций, обычаев этнических групп.

В 2010 - 2011 учебном году 13133 учащихся в 108 общеобразовательных школах страны изучают как самостоятельный предмет 16 родных языков, в том числе немецкий, польский, корейский, дунганский, курдский, турецкий, татарский, азербайджанский, уйгурский, чеченский, греческий, армянский, иврит, лезгинский, украинский, белорусский.

В местах компактного проживания этнических групп наряду с основным типом школ для дополнительного изучения государственного и родных языков, культур, традиций, обычаев этносов Казахстана созданы воскресные школы или лингвистические курсы при этнокультурных центрах. В стране функционирует 81 воскресная школа с контингентом 3956 детей и подростков. В данных школах учащиеся факультативно или в кружках изучают традиции, обычаи и языки народов, компактно проживающих в регионах, в том числе немецкий, корейский, татарский, польский, украинский, армянский, греческий, азербайджанский, чеченский, ингушский, белорусский, чувашский, болгарский, башкирский, таджикский, чешский.

В настоящее время в Казахстане 78921 человек обучается на узбекском языке в 58 школах с узбекским языком обучения и 83 школах со смешанными языками обучения. Кроме того, 14424 человека обучаются на уйгурском языке в 14 школах с уйгурским и 49 со смешанными языками обучения. 3615 учащихся обучаются на таджикском языке в 2 школах с таджикским и 10 со смешанными языками обучения (приложение 15).

Кроме того, все учебные заведения на территории Республики Казахстан, независимо от формы собственности, обеспечивают условия для изучения казахского, русского и одного иностранного языка в соответствии с государственным общеобязательным стандартом для каждого уровня образования. В школах страны дети изучают выдающиеся произведения казахской, русской, родной и мировой классической и современной литературы, в которых воспеваются высоконравственные качества человека, национальные и общечеловеческие ценности, дружба и взаимопонимание между народами. Это способствует восприятию идей гуманизма и демократических ценностей взаимопонимания между представителями разных этносов, проживающих в стране, воспитанию казахстанского патриотизма, чувства гражданственности, толерантности и нравственности.

В республике ежегодно проводятся республиканские олимпиады по уйгурскому языку и литературе, узбекскому языку и литературе. Учащиеся данных школ принимают активное участие в республиканском математическом конкурсе "Акбота", международной математической олимпиаде "Кенгуру" и республиканских научных соревнованиях.

В соответствии с целевой программой подготовки и издания учебников и учебно-методических комплексов для общеобразовательных школ Казахстана были разработаны и поэтапно внедрены в учебный процесс отечественные учебники на казахском, русском, узбекском и уйгурском языках. Учащиеся школ с узбекским языком обучения обеспечены учебниками за счет местных бюджетов на 88,7 %, школ с уйгурским языком обучения на 99 %, учащиеся школ с таджикским языком обучения на 87,9 %. В соответствии с постановлением Правительства Республики Казахстан № 173 дети с малообеспеченных семей вне зависимости от расовой, национальной или этнической принадлежности обеспечены бесплатными учебниками на 98 %. В Казахстане в 2005 году на таджикском языке подготовлены и изданы за счет местного бюджета издательством "Жазушы" учебники для первого класса: "Алифбе" и "Забони модарй" (литературное чтение) тиражом по 2000 экземпляров. В Государственной программе развития образования Республики Казахстан на 2011 - 2020 годы предусмотрена возможность обеспечения к 2015 году всех учащихся бесплатными учебниками и учебно-методическими комплексами за счет средств местных бюджетов путем поэтапного ежегодного 100 % закупа учебников.

С каждым годом улучшается материально-техническая база общеобразовательных школ. За счет средств местного бюджета они укомплектовываются компьютерами современной модификации и интерактивными досками. Все школы телефонизированы и подключены к сети Интернет. Объем финансирования сферы образования постоянно растет: по сравнению с 2009 годом в 2010 году возрос на 9,7 %.

Одной из основных задач государства в данной сфере является обеспечение доступности получения высшего и профессионального образования выпускниками школ с узбекским, уйгурским и таджикским языками обучения. В частности, Единое национальное тестирование (далее -ЕНТ) и комплексное тестирование абитуриентов (далее - КТА) проводятся на казахском и русском языках. Учащиеся школ с обучением на языках этнических групп сдают итоговые выпускные экзамены в школе на родном языке. С 2007 года выпускники школ с узбекским, уйгурским и таджикским языками обучения на добровольной основе участвовали в ЕНТ на казахском или русском языках. В 2009 году данная норма закреплена официально, им было предоставлено право выбора между ЕНТ и итоговыми выпускными экзаменами в школе по желанию выпускника.

Для поступления в высшие учебные заведения выпускники школ с обучением на языках этнических групп проходят КТА и по его результатам принимают участие в конкурсе на присуждение государственных образовательных грантов. При содействии Верховного комиссара по делам национальных меньшинств ОБСЕ в нашей республике осуществляется пилотный проект "Интеграция выпускников школ с узбекским языком обучения в общеобразовательном и информационном пространстве Республики Казахстан". По результатам проекта большинство выпускников экспериментальных школ стали обладателями государственных грантов и обучаются в высших учебных заведениях Республики Казахстан на бесплатной основе.

Во всех школах с обучением на языках этнических групп основные предметы, кроме языковых дисциплин, преподаются на двух языках, т.е. на билингвальной основе по выбору учащихся на родном и казахском или родном и русском языках. Количественный и качественный анализ результатов учебно-воспитательного процесса на основе внедрения многоязычного и билингвального обучения убеждают об эффективности применяемых инновационных подходов. Применение подобной практики позволит в значительной степени расширить доступ выпускников школ с узбекским, уйгурским и таджикским языками обучения к техническому и профессиональному, а также высшему образованию.

В многопрофильной школе-гимназии № 1 имени Ю. Сареми в 2004 году 13 (7,2 %) человек из 181 выпускника поступили в вузы по грантам, а в 2010 году 106 (87,6 %) человек из 121 - поступили в вузы, из них 76, т.е. 62,8 % - стали обладателями государственных образовательных грантов.

С целью создания равных возможностей в общественной и профессиональной жизни Казахстаном созданы условия для изучения государственного языка представителями этнических групп. Во всех регионах страны на базе 33 высших учебных заведений действуют центры изучения казахского языка, которые оказывают образовательные услуги всем желающим изучить государственный язык либо повысить уровень владения казахским языком. В целях повышения качества условий для изучения государственного языка представителями этнических групп с целью дальнейшей интеграции в общество увеличено количество часов, отводимых на изучение казахского языка как государственного в 1-11 классах школ с русским, узбекским, уйгурским и таджикским языками обучения, на 2 часа в неделю в каждом классе. Разработаны и утверждены уровневые учебные программы освоения языков (казахского как государственного, русского и английского) на основании европейского стандарта владения языками, концептуальной основой которых является система уровней владения языком, разработанная в документе Совета Европы "Общеевропейские компетенции владения иностранным языком: изучение, преподавание, оценка". С 2010 - 2011 учебного года внедрены уровневые программы по изучению казахского языка для 1-11 классов школ с неказахским языком обучения.

В 2010 году из числа 7175 выпускников школ с обучением на языке этнических групп 543 человека участвовали в ЕНТ, 1278 - в КТА, 73 - получили аттестат об общем среднем образовании "Алтын белгі" (учрежденная золотая медаль), 183 - аттестат с отличием. В том числе поступили в высшие учебные заведения — 1263, из них получили образовательные гранты - 806.

Представители всех этносов получают образование в организациях технического и профессионального, высшего образования республики. В числе студентов вузов - представители 86 этносов, которые составляют 7,8 % от общего контингента студентов (610,2 тыс. чел.). Представители этнических групп обучаются в вузах Казахстана по выбранным ими специальностям и языку обучения. Ежегодно на специальности "Иностранная филология: узбекский язык" выделяется 5 образовательных грантов, "Иностранная филология: корейский язык" - 10, "Иностранная филология: уйгурский язык" - 5, "Иностранная филология: польский язык" - 5 образовательных грантов, что составляет 20 % от общего количества грантов по специальности "Иностранная филология".

Подготовку кадров для работы в школах с обучением на языках этнических групп осуществляют Жаркентский педагогический колледж, Казахский национальный университет имени аль-Фараби, Казахский национальный педагогический университет имени Абая, Казахский университет международных отношений и мировых языков имени Абылай хана, Южно-Казахстанский государственный университет имени М. Ауезова, Жетысуский государственный университет имени И. Жансугурова.

Ежегодно пяти выпускникам школ с уйгурским языком обучения, призерам республиканских олимпиад и обладателям знака "Алтын белгі" (отличник учебы) выделяются гранты на обучение в Казахском национальном педагогическом университете имени Абая на факультете уйгурского языка и литературы. В настоящее время в данных школах работают 8772 учителя, 83,2 % которых имеют высшее, 16,3 % - профессиональное среднее, 0,4 % - незаконченное высшее, а 0,02 % — среднее общее образование.

Основными учебными заведениями, в которых проводится повышение квалификации учителей из школ с преподаванием на языках этнических групп, являются институты повышения квалификации педагогических кадров, имеющиеся во всех областях республики, региональные педагогические институты и центры повышения квалификации при них. Институты повышения квалификации сотрудничают с Ассамблеей народа Казахстана, этнокультурными центрами. Приглашаются специалисты по языкам из Узбекистана, Таджикистана, Германии и т.д. Учителя школ с узбекским языком обучения Республики Казахстан принимают участие в различных форумах в Узбекистане по родному языку и литературе. По билингвальному обучению и изучению опыта учителей неродного языка были организованы ознакомительные поездки учителей школ с узбекским и таджикским языками обучения в Латвию и Кыргызстан.

В целях создания единой информационно-образовательной среды для регионов республики, а также для развития практики обучения в режиме "онлайн" внедрена система интерактивного обучения в Интернете. С сентября 2007 года еженедельно проводятся интерактивные уроки с участием государственных и общественных деятелей, известных ученых, писателей, журналистов, а также учителей-новаторов по различным предметам.

О праве на равное участие в культурной жизни.

Граждане Республики Казахстан вне зависимости от расовой, национальной, этнической, языковой, сословной, родовой, социальной принадлежности имеют право на равное участие в культурной жизни страны.

В Республике Казахстан среди государственных театров наряду с казахскими, двумя смешанными театрами функционируют 14 русских, немецкий, корейский, уйгурский, узбекский театры. Три из них являются единственными на территории СНГ. В этих театрах кроме современных постановок на языках этнических групп осуществляются постановки из фонда классических и традиционных произведений народов Республики Казахстан.

Кроме того, функционируют историко-этнографические музеи, в которых собраны уникальные экспонаты со времен обитания различных этносов на территории современного Казахстана.

На территории страны действуют 40 республиканских и более 8 тысяч областных организаций культуры. Создано 18 новых театров, 874 библиотек и 222 музея, 1,5 тысячи домов культуры. В рамках национального стратегического проекта "Мәдени мұра." (Культурное наследие) издано 600 наименований книг тиражом 1,5 млн. экземпляров по истории, археологии, этнографии и культуре народа Казахстана, в их числе "Библиотека мировой литературы", "Мировая культурологическая мысль", "Мировое философское наследие". Киностудией "Казахфильм" имени Ш. Айманова создано более 20 документальных фильмов о наследии национальной культуры. Ежегодно проводятся более 200 мероприятий, направленных на популяризацию историко-культурного наследия в стране.

В Республике Казахстан функционируют 87 этнолингвистических центров, где 4304 детей и подростков изучают традиции, обычаи и языки 16 этносов, компактно проживающих в регионах. Они обеспечены учебно-методической, исторической литературой и лингафонным оборудованием, позволяют знакомиться с культурой, традициями своего народа и участвовать в праздниках, Днях культуры этносов, изучать литературу, историю, музыку, изобразительное искусство.

Касательно пункта f) статьи 5 "О праве на доступ к любому месту или любому виду обслуживания, предназначенному для общественного пользования: транспорт, гостиницы, рестораны, кафе, театры и парки".

Республика Казахстан гарантирует право доступа к любому месту или виду обслуживания, предназначенному для общественного пользования. В Конституции Республики Казахстан гарантированы права граждан страны в свободном передвижении по территории республики и выборе места жительства. Согласно пункту 1 статьи 21 Конституции Республики Казахстан каждому, кто законно находится на территории Казахстана, принадлежит право свободного передвижения по ее территории.

Кроме того, Уголовный кодекс Республики Казахстан предполагает уголовную ответственность за разжигание межнациональной розни, а также дискриминации по причине пола, расы, языка, социального, национального, сословного, родового и другого происхождения.

О принятии государственными органами законодательных, институциональных и других мер по реализации статьи 6 Конвенции.

Информация изложена в разделе 2 касательно уголовной и административной ответственности за разжигание этнической розни.

О принятии государственными органами законодательных, институциональных и других мер по реализации статьи 7 Конвенции.

Государство на постоянной основе проводит работу по развитию межрелигиозного, межэтнического и межкультурного диалога, совершенствованию национального законодательства, созданию условий и механизмов для защиты прав этнических групп, а также реализации основных статей Конвенции.

В целях реализации положений доктрины национального единства Казахстана на 2011 - 2014 годы (далее - Доктрина) разработан план мероприятий. Меры по реализации Доктрины включены в стратегические планы на 2011 - 2015 годы.

В целях научно-аналитического обеспечения государственной этнополитики функционирует центр по изучению межэтнических и межконфессиональных отношений, который провел 3 круглых стола по теме доктрины, 1 зональный и 2 республиканских обучающих семинара для государственных служащих и руководителей этнокультурных объединений, научно-экспертных групп.

При поддержке государства высшими учебными заведениями разработаны элективные курсы: "История становления межэтнических отношений", "Национальные и межнациональные отношения в Казахстане и современном мире", "Диаспорология", "История депортированных народов", выпущен учебник для вузов "История Казахстана", раскрывающий исторические корни межэтнического разнообразия страны. Кроме того, было издано методическое пособие для госслужащих и руководителей этнокультурных объединений "Государственная этнополитика: новые тренды".

В регионах членами научно-экспертных групп реализованы проекты: "Школа толерантности" (Восточно-Казахстанская область); "Региональная программа по формированию установок толерантного сознания и национального единства среди населения" (Акмолинская область). Изданы многотомное историческое издание "История КарЛАГа" (Карагандинского лагеря) и научно-исследовательская работа "Японские военнопленные в Карагандинской области" (университет "Болашак"); фундаментальный учебно-воспитательный проект "Народная мудрость казахов о воспитании" (Южно-Казахстанский государственный университет имени М. Ауэзова), "Справочник-комментарий по доктрине национального единства Казахстана" на трех языках (Фонд гуманитарных исследований "Евразия-Даналық", Акмолинская область).

С целью профилактики негативных тенденций межэтнических отношений осуществляется постоянный мониторинг межэтнической и межконфессиональной ситуации. Выявлены и урегулированы все случаи социально-бытовых и криминальных конфликтов, способных перерасти в этническую плоскость. В отчетный период на республиканском уровне и в регионах обеспечено освещение в средствах массовой информации межэтнических и межконфессиональных отношений с соблюдением законодательства, этических норм и принципов. Вопросы формирования культуры освещения межэтнических отношений обсуждались на заседаниях клуба ведущих журналистов и экспертов по вопросам межэтнических отношений, в рамках которых проведен мастер-класс для этнических средств массовой информации по созданию и функционированию интернет-версий газет, эффективному ведению блогов.

Продолжилась реализация Национального плана действий в области прав человека в Республике Казахстан на 2009 - 2012 годы. В 2011 году введен в действие Закон Республики Казахстан от 22 июля 2011 года "О внесении изменений и дополнений в некоторые законодательные акты Республики Казахстан по вопросам миграции населения", который регулирует общественные отношения в указанной области, определяет правовые, экономические и социальные основы миграционных процессов. Принят Закон Республики Казахстан от 17 февраля 2012 года "О внесении изменений и дополнений в Трудовой кодекс Республики Казахстан", в задачи которого входят совершенствование правового регулирования трудовых отношений в целях развития демократических, правовых и социальных механизмов, направленных на обеспечение общественного согласия и экономического развития, обеспечение законодательной поддержки достойного труда.

Министерством культуры и информации Республики Казахстан в рамках Государственной программы развития языков на 2011 - 2020 гг. разработан План мероприятий на 2011 - 2013 гг. Расширена инфраструктура обучения государственному языку: детских садов с казахским языком обучения - 1418, школ - 3830 или около 50 % от всех общеобразовательных школ, создано 132 центра обучения языкам, где в 2011 году в 563 группах обучались 22 654 человека, в том числе 11271 - представитель этнических групп. В центральных исполнительных органах в 350 группах обучались 10383 человек, 555 - представители этносов.

В вузах проведены следующие мероприятия: "Молодежь за национальное единство и толерантность" (2011 год); "Проблемы этнической, религиозной и национальной идентичности" (2011 год); "Молодежь - защитники мирного развития межэтнических отношений" (2011 год); "Мы сильны единством" (2011 год). На базе факультативного курса "основы толерантности" разработаны типовые программы для вузов и в 2011-2012 учебном году внедрены в качестве предметов по выбору. Формирование основ толерантности внедряется в системе среднего образования на базе предметов "Обществоведение", "Родной язык", "История Казахстана", "Человек и общество". Программы поликультурного образования внедрены в учреждениях среднего и дополнительного образования.

Приложение 1
к шестому и седьмому сводному
периодическому докладу о выполнении
Республикой Казахстан Международной
конвенции о ликвидации всех форм
расовой дискриминации

Информация по комментариям и рекомендациям Комитета по ликвидации расовой дискриминации.

Комитет рекомендует государству - участнику принять все необходимые меры для устранения коренных причин межэтнической напряженности путем, в частности, дальнейшей интеграции всех групп населения, дальнейшего развития сельских районов, сокращения безработицы и обеспечения большего равенства в вопросах распределения земли. Кроме того, Комитет рекомендует государству-участнику укреплять систему раннего выявления и предотвращения межэтнических конфликтов, в том числе посредством использования эффективного механизма мониторинга отношений между этническими группами и принятия мер по просвещению населения в целом в духе взаимопонимания и недискриминации, и сообщить о результатах этих мер Комитету в своем следующем периодическом докладе.

Понимая ключевую роль социально-экономических факторов для поддержания межэтнической стабильности в стране, государство ведет систематическую работу, направленную на выравнивание разрывов в уровне жизни и социальной защищенности различных слоев населения. Министерством труда и социальной защиты населения Республики Казахстан разрабатывается программа занятости населения, основной целью которой является повышение доходов населения путем содействия устойчивой и продуктивной занятости.

Подробная информация о ситуации в сфере сокращения безработицы и содействия трудоустройству населения изложена в разделе "Право на труд".

Рост экономической активности населения обеспечит снижение безработицы до 5% к 2020 году. Доля населения со среднедушевыми доходами ниже прожиточного минимума снизится с 8,2% (2010 год) до 6 % (2020 год).

В целях повышения социального уровня малообеспеченным семьям выплачиваются государственные пособия на детей до 18 лет, адресная социальная помощь и жилищная помощь.

Предпринимается ряд мер с целью обеспечения жильем семей с низким уровнем дохода. Государство предоставляет жилище в пользование нуждающимся малоимущим социально защищаемым слоям населения. В число малоимущих социально защищаемых слоев населения входят: инвалиды и участники Великой Отечественной войны, лица, приравненные к ним; инвалиды 1 и 2 групп; семьи, имеющие или воспитывающие детей-инвалидов; пенсионеры по возрасту; дети-сироты и дети, оставшиеся без попечения родителей, оралманы и многодетные семьи (приложение 17).

Кроме того, в интернатных учреждениях воспитываются свыше 15 тысяч детей-сирот и детей, оставшихся без попечения родителей. За ними, до достижения совершеннолетия, сохраняется жилье. Практикуется предоставление арендного и социального жилья для выпускников детских домов.

В июле 2009 года в Закон Республики Казахстан "О жилищных отношениях" внесены поправки, закрепляющие право детей, оставшихся без попечения родителей, на получение жилища из государственного жилищного фонда. Возраст этих детей и детей-сирот, имеющих такое право, увеличен до 23 лет. В 2009 году 111 выпускникам детских домов предоставлено жилье, что в пять раз больше, чем в 2008 году (22 квартиры).

В соответствии с Планом законопроектных работ Правительства Республики Казахстан на 2012 год на рассмотрение Парламента внесен проект Закона Республики Казахстан "О внесении изменений и дополнений в некоторые законодательные акты Республики Казахстан по вопросам обеспечения прав на жилище детей-сирот и детей, оставшихся без попечения родителей".

В 2008 году в целях обеспечения взаимодействия Министерства внутренних дел с Секретариатом Ассамблеи народа Казахстана был подписан План мероприятий по укреплению взаимодействия в сфере межэтнических отношений на 2008 - 2009 годы. Он предусматривал совещания региональных структур Ассамблеи народа Казахстана с отделом внутренних дел для выработки мер взаимодействия, проведение в системе профессиональной подготовки органов внутренних дел лекций по межэтнической тематике. Проведены совместные выезды представителей этнокультурных объединений и органов внутренних дел в места компактного проживания этносов, осуществляется совместный мониторинг по раннему выявлению конфликтных ситуаций.

В апреле 2012 года было подписано Соглашение о сотрудничестве между Ассамблеей народа Казахстана и Министерством внутренних дел по укреплению взаимодействия в сфере межэтнических отношений на 2012 - 2013 годы.

Упомянутое Соглашение предусматривает дальнейшую реализацию законодательных норм, обеспечивающих равноправие граждан вне зависимости от их расовой, этнической и религиозной принадлежности, защиту прав и свобод человека, недопущение политизации межэтнических отношений. В числе превентивных механизмов и мер в соглашении предусмотрены повышение политико-правовой культуры населения в области межэтнических отношений, формирование нулевой толерантности к ксенофобии, экстремизму и национализму. Предусмотрена совместная работа с Министерством внутренних дел в решении таких общесоциальных задач, как борьба с преступностью, наркоманией, алкоголизмом, распространением детской, подростковой преступности. Планируется проведение семинаров-тренингов для полиции в местах компактного проживания этнических групп, обучения полицейских кадров методам работы в условиях полиэтничного общества, языковой подготовки, проведение информационно-просветительской работы.

Основной акцент сделан на методической подготовке личного состава Министерства внутренних дел к ведению деятельности в полиэтничном обществе.

В настоящее время проводятся регулярные региональные совещания Секретариата Ассамблеи народа Казахстана и руководителей правоохранительных органов. Созданы оперативные "тройки" (аким - участковый - лидер этноса) в Алматинской области для профилактики конфликтов. Во всех областных центрах организовано совместное патрулирование полиции и студентов из числа этнических групп. Центром по исследованию межэтнических и межконфессиональных отношений проводятся лекции для офицеров центрального аппарата Министерства внутренних дел.

В этой связи Рекомендации Верховного комиссара по делам национальных меньшинств 2006 года по вопросам полицейской деятельности в многонациональном обществе органично дополнят проводимую в Казахстане совместную работу Ассамблеи народа Казахстана и Министерства внутренних дел по обеспечению полицейской деятельности в полиэтничном обществе.

Эта работа интегрирована в более широкую работу государства по консолидации общества, и формированию национального единства. Так, например, пунктом 8 Плана мероприятий по реализации доктрины национального единства Казахстана на 2011 - 2014 годы за Министерством внутренних дел совместно с местными исполнительными органами закреплено поручение "Осуществлять постоянный мониторинг межэтнической и межконфессиональной ситуации в стране в целях профилактики нарушений прав граждан, выявления тенденций, способных негативно повлиять на состояние межэтнических отношений".

Комитет призывает государство-участника принять необходимые меры для эффективного осуществления положений Конституции и Закона об образовании с целью обеспечить надлежащее качество обучения в школах с преподаванием на языках меньшинств; выделение достаточных финансовых средств и ресурсов, в частности школам с преподаванием на языках малочисленных этнических групп; надлежащее укомплектование школ необходимыми специалистами и снабжение учебниками на языках меньшинств; должное отражение во всех учебниках культуры, традиций и истории меньшинств и их вклада в развитие казахстанского общества; расширение доступа к высшему образованию для учащихся, принадлежащих ко всем этническим группам, без какой-либо дискриминации, в том числе путем принятия соответствующих особых мер в соответствии с общей рекомендацией № 32.

Подробная информация изложена в разделе "Право на образование и профессиональную подготовку".

В соответствии с Конституцией, законами Республики Казахстан "Об образовании", "О языках в Республике Казахстан" государство заботится о создании благоприятных условий для изучения и развития всех языков полиэтнического народа Казахстана. Каждая этническая группа, проживающая в Казахстане, имеет право образовывать свои этнокультурные объединения, воскресные школы, которые способствуют возрождению и развитию национальных языков, культуры, традиций, обычаев.

Надлежащее качество обучения в школах с преподаванием на языках меньшинств.

Учащиеся школ с обучением на языках национальных меньшинств сдают в школе выпускные экзамены на языке этнических групп. Начиная с 2007 года, выпускники данных школ на добровольной основе могут участвовать в ЕНТ на казахском или русском языках. В 2009 году данная норма закреплена официально, им разрешено принять участие в сдаче ЕНТ по желанию.

Для поступления в высшие учебные заведения выпускники школ с обучением на языках национальных меньшинств проходят КТА и по его результатам принимают участие в конкурсе на присуждение государственных образовательных грантов для бесплатного обучения в высших учебных заведениях.

При содействии Верховного комиссара по делам национальных меньшинств осуществляется пилотный проект "Интеграция выпускников школ с узбекским языком обучения в общеобразовательном и информационном пространстве Республики Казахстан". Целью проекта является организация дополнительных уроков по основам наук на казахском и русском языках для поступления в вузы и колледжи страны. В 2011 году из числа 7769 выпускников названных школ 596 человек участвовали в ЕНТ, 1373 - в КТА, 93 - получили аттестат об общем среднем образовании со знаком "Алтын белгі" (показавшие примерное поведение и имевшие отличные годовые оценки по всем предметам учебного плана, прошедшие итоговую государственную аттестацию за курс среднего общего образования на оценки отлично), 171 — аттестат с отличием. Поступили в высшие учебные заведения - 1334, в т.ч. получили образовательные гранты - 876.

Выделение достаточных финансовых средств и ресурсов, в частности школам с преподаванием на языках малочисленных этнических групп.

Государством ежегодно выделяются средства из бюджета страны на образование: в 2007 году - 480,7 млрд. тенге (3,2 млрд. $ США) или 3,7% к валовому внутреннему продукту (далее - ВВП); в 2010 году - 797 млрд. тенге (5,3 млрд. $ США) или 4,1% к ВВП, в 2011 - 2012 учебном году - 1000 млрд. тенге (6,66 млрд. $ США) или 3,8% к ВВП. В 2011-2012 учебном году в стране функционируют 7 465 государственных организаций общего среднего образования, в том числе с русским, уйгурским, таджикским, узбекским языками обучения, в которых обучаются 2 млн. 479 тыс. 44 учащихся.

С каждым годом улучшается материально-техническая база данных школ. За счет средств местного бюджета они укомплектовываются компьютерами современной модификации и интерактивными досками. Все школы телефонизированы и подключены к сети Интернет. Во всех школах имеются оборудованные учебные кабинеты физики, биологии, компьютерные классы, лингафонные и мультимедийные кабинеты, интерактивные доски, мастерские и т.д. Школьные библиотеки ежегодно пополняются по программе "Мәдени мұра" новейшей детской, художественной, справочной, научно-популярной литературой, электронными учебниками и энциклопедическими изданиями.

Надлежащее укомплектование школ необходимыми специалистами и снабжение учебниками на языках меньшинств.

В настоящее время функционируют 74 школы с узбекским, уйгурским и таджикским языками обучения (с узбекским - 58, с уйгурским - 14, таджикским - 2). Помимо этого в 2010 - 2011 учебном году в 108 общеобразовательных школах республики 13 133 учащихся изучали как самостоятельный предмет 16 родных языков (а именно: немецкий, польский, корейский, дунганский, курдский, турецкий, татарский, азербайджанский, уйгурский, чеченский, греческий, армянский, иврит, лезгинский, украинский, белорусский). В них работают 10 652 учителя, из которых имеют: высшее образование - 91,4%; незаконченное высшее - 0,4%; профессиональное среднее - 8,2%; среднее общее образование - 0,03%.

Деятельность учителей во всех общеобразовательных школах вне зависимости от языка обучения регулируется согласно требованиям государственного общеобразовательного стандарта. Государственный общеобразовательный стандарт устанавливает требования к базовому содержанию среднего образования, максимальному объему учебной нагрузки, уровню и качеству подготовки обучающихся, конкретизирует ожидаемые результаты в виде сформированных ключевых компетентностей, знаний, умений и навыков по образовательным областям, способствует успешной социализации в общество. Также предусмотрена обязательная государственная аттестация организаций образования. Данная процедура проводится с целью контроля соответствия образовательных услуг требованиям государственного общеобязательного стандарта.

Основными учебными заведениями, в которых проводится повышение квалификации учителей школ, где обучение проходит на языках этнических групп, являются областные институты повышения квалификации педагогических кадров, региональные педагогические институты и центры повышения квалификации при них.

По билингвальному обучению и изучению опыта учителей неродного языка организуются ознакомительные зарубежные поездки.

В соответствии с целевой программой подготовки и издания учебников и учебно-методических комплексов для общеобразовательных школ Республики Казахстан были разработаны и поэтапно внедрены в учебный процесс отечественные учебники на казахском, русском, узбекском и уйгурском языках. В целом обеспеченность учебниками в 1-11 классах составляет 89%.

Ведется работа по переводу учебников для 1-4 классов издательства "Алматы кітап" ("Алматы книга") на таджикский язык и созданию учебников и учебно-методического комплекса "Таджикский язык" и "Таджикская литература" для 2-11 классов.

В Государственной программе развития образования Республики Казахстан на 2011 - 2020 годы предусмотрена возможность обеспечения к 2015 году всех учащихся бесплатными учебниками и учебно-методическими комплексами за счет средств местных бюджетов путем поэтапного ежегодного 100 % закупа учебников.

Должное отражение во всех учебниках культуры, традиций и истории меньшинств и их вклада в развитие казахстанского общества.

В соответствии с утвержденным 9 марта 2011 года Министром образования и науки Тематическим планом издания базовых учебников в 2011 году выпущены учебники, затрагивающие вопросы культуры, традиций межэтнических отношений: "Ежелгі шығыс мәдениеті" (Древняя восточная культура), "Шетел әдебиетінің тарихы" (История зарубежной литературы), "Педагогикалық жобалау: теориясы мен технологиясы" (Педагогическое проектирование: теория и технология).

С 2011 года в высших учебных заведениях введено изучение отдельных дисциплин, посвященных межэтническим отношениям и расовой дискриминации. Так Северо-Казахстанским государственным университетом имени М. Козыбаева изучаются дисциплины: "Современные политические теории", "Национальные и межнациональные отношения в современном мире и Казахстане". Костанайским государственным педагогическим институтом изучаются дисциплины: "История тюркских народов", "Диаспорология". Университетом деловой карьеры и иностранных языков изучаются следующие дисциплины: "История депортированных народов", "История горных народов, депортированных в Казахстан", "История немецкого народа, депортированного в Казахстан". Казахским национальным техническим университетом имени К. Сатпаева для обучающихся утверждена Программа элективного курса по изучению межэтнических отношений. Западно-Казахстанским государственным университетом им. М. Утемисова утверждена учебная программа "История межэтнических и межконфессиональных отношений в Западном Казахстане". Кызылординским государственным университетом имени Коркыт ата предложена программа "Қызылорда облысындағы этносаралық қатынастар тарихы" ("История межэтнических отношений Кызылординской области"). Семипалатинским государственным педагогическим институтом издано учебно-методическое пособие "Этнокультурное развития народов Казахстана". Актюбинским университетом имени Баишева читается специальный курс "Культура межэтнических отношений".

Министерством образования и науки в рамках программы фундаментальных исследований на 2009 - 2011 гг. реализованы научно-исследовательские проекты и проведены научные мероприятия, направленные на углубленное изучение сферы межэтнических отношений, истории и особенностей их формирования.

Среди основных научно-исследовательских организаций Министерства образования и науки Республики Казахстан, осуществляющих комплексные исследования, - Институт истории и этнологии им. Ч. Валиханова; Институт языкознания им А. Байтурсынова, которыми за указанный период реализованы следующие основные фундаментальные научные проекты; "Положение полиэтничных государств XX и начала XXI веков. Гармоничность народов Казахстана: история, религия, культура", "Казахстан в XX и XXI веках: методология, историография и исторический компьютинг" и "Язык диаспор Казахстана как основа стабильного развития межэтнических отношений" и др.

Основными результатами данных научных мероприятий стали разработка учебников и учебных пособий, издание монографий, специализированных журналов и сборников, рекомендаций международных конференций. Отдельные результаты внедрены в учебно-образовательный процесс, основные положения некоторых включены в библиотечную научную сеть.

В целях отражения объективных процессов формирования межэтнических толерантных отношений, а также современного прочтения феномена "Алаш" в среде казахов, проживающих за рубежом, научно-экспертным советом Ассамблеи народа Казахстана реализован международный проект - "Современная трактовка философии Алаш Орды в среде казахской диаспоры: состояние, оценка, уроки (социоисторический анализ)", результаты которого отражены в монографии "Сөнбесін от алауы" (Пусть не гаснет огонь).

Под эгидой Ассамблеи народа Казахстана карагандинскими учеными изданы материалы исследований "История КарЛАГа" (Карагандинского лагеря) (5 томов) и "Японские военнопленные в Карагандинской области" на казахском и русском языках.

Совместно с Архивом Президента Республики Казахстан подготовлено к выпуску издание "Из истории депортации. Казахстан - 1930-1935 гг. Сборник документов". Данная работа отражает роль казахского населения и представителей этнических групп в формировании толерантности и добрососедства в условиях жесткого тоталитарного режима.

Выпущенный в 2011 году членом научно-экспертного совета Ассамблеи народа Казахстана, профессором Каном Г.В. учебник "История Казахстана" также отражает историю межэтнических отношений и современные процессы формирования единого народа Казахстана.

Научно-экспертным советом Ассамблеи народа Казахстана изданы следующие монографии: "Нурсултан Назарбаев. Идея мира и общественного согласия", "Ассамблея народа Казахстана: исторический очерк". Монографии освещают историю формирования полиэтничного Казахстана и формирования межэтнических отношений.

В книге "Казахстан нас объединяет" содержатся свидетельства очевидцев и потомков депортированных и репрессированных народов, анализируются истоки формирования межэтнической толерантности.

При поддержке Ассамблеи народа Казахстана выпущены пятитомное издание "История КарЛАГа", научно-исследовательская работа "Японские военнопленные в Карагандинской области", учебно-методическое пособие "Государственная этнополитика Казахстана: новые тренды".

Расширение доступа к высшему образованию для учащихся, принадлежащих ко всем этническим группам, без какой-либо дискриминации, в том числе путем принятия соответствующих особых мер в соответствии с общей рекомендацией.

Подробная информация изложена в разделе "Право на образование и профессиональную подготовку".

В соответствии со статьей 3 Закона Республики Казахстан "Об образовании" одним из принципов государственной политики в области образования является доступность образования всех уровней для населения с учетом интеллектуального развития, психофизических и индувидуальных особенностей каждого лица. Государство обеспечивает получение гражданами Республики Казахстан бесплатного предшкольного, начального, основного среднего и общего среднего образования, а также на конкурсной основе в соответствии с государственным образовательным заказом бесплатного технического и профессионального, послесреднего, высшего и послевузовского образования, если образование каждого из этих уровней гражданин получает впервые.

В соответствии с постановлением Правительства Республики Казахстан от 19 января 2012 года № 111 прием иностранных граждан на обучение в высших учебных заведениях на платной основе осуществляется в виде собеседования.

Для дополнительного изучения государственного и родных языков, национальных культур созданы воскресные школы и лингвистические курсы при национальных культурных центрах. В республике функционирует 81 воскресная школа с контингентом 3 956 детей и подростков. В данных школах учащиеся факультативно или в кружках изучают традиции, обычаи и языки 16 этносов, компактно проживающих в регионах. Объем финансирования сферы образования постоянно растет: по сравнению с 2009 годом в 2010 году возрос на 9,7 %.

При содействии Верховного комиссара ОБСЕ по делам национальных меньшинств осуществляется пилотный проект "Интеграция выпускников школ с узбекским языком обучения в общеобразовательном и информационном пространстве Республики Казахстан". В данных школах основные предметы, кроме языковых дисциплин, преподаются на двух языках: на родном и государственном казахском или родном и русском языках.

Анализ результатов внедрения многоязычного и билингвального обучения убеждает в эффективности инновационных подходов. Это расширит доступ к техническому и профессиональному, а также высшему образованию выпускникам школ с узбекским, уйгурским и таджикским языками обучения.

Министерством образования и науки проводятся конференции, совещания и семинары по вопросам укрепления социальной интеграции через полиязычное и билингвальное образование учащихся школ с узбекским, уйгурским и таджикским языками обучения страны в общеобразовательном и информационном пространстве Республики Казахстан. В мае 2009 года в городе Шымкент проведена международная конференция, в апреле 2010 года в г. Алматы - республиканский семинар с участием представителей Верховного комиссара ОБСЕ по делам национальных меньшинств.

В числе студентов вузов страны представители 86 национальных меньшинств, которые составляют 7,8 % от общего контингента студентов (610,2 тыс. чел.). Представители этнических меньшинств обучаются в вузах Казахстана по выбранным ими специальностям и языку обучения. Ежегодно на специальности "Иностранная филология: узбекский язык" выделяется 5 образовательных грантов, "Иностранная филология: корейский язык" - 10, "Иностранная филология: уйгурский язык" - 5, "Иностранная филология: польский язык" — 5 образовательных грантов. Это составляет 20 % от общего количества грантов по специальности "Иностранная филология".

В целях создания единой информационно-образовательной среды для регионов, обучения в режиме "онлайн" внедрена система интерактивного обучения в Интернете. С 2007 года еженедельно проводятся интерактивные уроки с участием государственных и общественных деятелей, ученых, писателей, журналистов, а также учителей-новаторов по предметам.

В 100 общеобразовательных школах 14 тысяч 567 учащихся изучают как самостоятельный предмет 19 родных языков: немецкий - 289 учащихся, польский - 921, корейский - 583, дунганский - 6098, татарский - 227, украинский - 163, турецкий - 4374, азербайджанский - 384, курдский - 592, уйгурский - 292, чеченский - 177, греческий - 40, армянский - 26, белорусский - 8, таджикский - 12, иврит - 8, кыргызский - 15, лезгинский - 15 учащихся.

Открыто 195 специализированных этнолингвистических центров, где дети и взрослые могут изучать языки 30 этносов. Для изучения родных языков выделяются бюджетные средства воскресным школам.

Комитет призывает государство-участник продолжать свои усилия путем принятия всеобъемлющего закона о борьбе с дискриминацией, который включает определение прямой и косвенной дискриминации, как это предусмотрено в пункте 1 статьи 1 Конвенции. Кроме того, Комитет рекомендует государству-участнику провести всеобъемлющий обзор действующего законодательства в целях приведения его в полное соответствие с положениями Конвенции, в основном с положениями пунктов а) и b) статьи 4.

Основополагающие международные нормы и принципы в области прав человека гарантированы положениями Конституции Республики Казахстан, Уголовного кодекса Республики Казахстан.

Практика применения норм международных договоров постоянно обобщается в постановлениях надзорной коллегии Верховного Суда Республики Казахстан. Во исполнение статьи 4 Конституции Республики Казахстан международные договоры, ратифицированные Республикой, имеют приоритет перед национальным законодательством и применяются судами непосредственно. В целях обеспечения правильного и единообразного применения судами норм международных договоров 10 июля 2008 года Верховный Суд Республики Казахстан принял нормативное постановление "О применении норм международных договоров Республики Казахстан".

Национальный план действий в области прав человека в Республике Казахстан на 2009 - 2012 годы (далее - Национальный план) одобрен Главой государства 5 мая 2009 года. В соответствии с поручением Главы государства Правительство и уполномоченные государственные органы два раза в год (в июле и декабре) направляют в Администрацию Президента информацию о ходе реализации рекомендации Национального плана.

В Казахстане закреплено законодательно и реализовано на практике этническое равноправие граждан страны во всех сферах общества, имеются правовые основы толерантного сосуществования всех религий и национальностей. Ратифицированными Казахстаном международно-правовыми актами и национальным законодательством установлено, что права и свободы одних людей не могут ущемлять прав и свобод других. В частности, Всеобщая декларация прав человека, Международный пакт о гражданских и политических правах (ратифицирован 28 ноября 2005 года), Международная конвенция о ликвидации всех форм расовой дискриминации (присоединились 29 июня 1998 года) провозглашают равенство прав и свобод людей, независимо от национальной, расовой, религиозной принадлежности.

Является преступной и уголовно-наказуемой любая противоправная деятельность по дискриминации людей по национальности, расе, языку, отношению к религии и др. Действия, заведомо способные нарушить единство народа Казахстана и ухудшить состояние межнациональных отношений, в соответствии с Законом Республики Казахстан "О национальной безопасности Республики Казахстан" отнесены к одним из видов угроз национальной безопасности и запрещены. Эти общеобязательные положения закреплены также в Конституции Республики Казахстан, имеющей высшую юридическую силу и прямое действие на всей территории государства. Так, статья 39 Конституции устанавливает: "Признаются неконституционными любые действия, способные нарушить межнациональное согласие". Здесь же предусмотрена возможность ограничения прав и свобод человека и гражданина только законами и лишь в той мере, в какой это необходимо в целях защиты конституционного строя, охраны общественного порядка, прав и свобод человека, здоровья и нравственности населения.

Установлена административная ответственность за изготовление, хранение, перевозку и распространение на территории Республики Казахстан продукции средств массовой информации, содержащей сведения, направленные на разжигание социальной, расовой, национальной, религиозной, сословной и родовой розни, а также за разрешение на публикацию в средствах массовой информации таких материалов (статьи 343, 344 КоАП). Также установлена уголовная ответственность за нарушение равноправия граждан, которая развивает вышеуказанное положение Конституции о равноправии и недопущении прямого или косвенного ограничения прав и свобод человека (гражданина) по мотивам происхождения, социального, должностного или имущественного положения, пола, расы, национальности, языка, отношения к религии, убеждений или по любым иным обстоятельствам. Разработан эффективный механизм подачи обращений граждан за защитой своих прав и интересов, который урегулирован гражданско-процессуальным, уголовно-процессуальным и административным законодательством Республики Казахстан.

Национальное законодательство Республики Казахстан имеет достаточную законодательную базу для обеспечения граждан средствами правовой защиты своих нарушенных прав и свобод. Граждане вправе по своему выбору обращаться с жалобами в любые государственные органы, суды, НПО.

В Казахстане существуют правозащитные институты и структуры, осуществляющие мониторинг соблюдения прав граждан, такие как Омбудсмен, Комиссия по правам человека при Главе государства. Порядок подачи, рассмотрения и разрешения жалоб физических и юридических лиц на действия госорганов предусмотрен Законом Республики Казахстан от 12 января 2007 года № 221 "О порядке рассмотрения обращений физических и юридических лиц".

Национальный центр по правам человека обеспечивает прием граждан и рассмотрение Уполномоченным по правам человека обращений граждан Республики Казахстан, иностранных граждан и лиц без гражданства на действия и решения должностных лиц и организаций, нарушающих их права и свободы, гарантированные Конституцией и международными договорами. Информация об условиях и порядке подачи обращений в адрес Уполномоченного по правам человека изложена на сайте www.ombudsman.kz (приложение 16).

Высокие заслуги Казахстана по обеспечению межэтнической толерантности в обществе были отмечены в докладе независимого эксперта ООН по делам национальных меньшинств г-жи Гай Макдугалл по итогам ее визита в Казахстан в 2009 году. Верховный комиссар ОБСЕ по делам национальных меньшинств Кнут Воллебек по итогам своего визита в Казахстан в 2010 году также отметил имеющийся потенциал страны в данном направлении.

Нарушения законности (преступление на бытовой почве, деструктивная публикация в средствах массовой информации), имеющие национальный подтекст либо которые могут быть преподнесены общественности в качестве таковых, органами прокуратуры берутся на особый контроль.

Комитет призывает государство-участник принять дополнительные меры, включая особые меры, направленные на обеспечение справедливого и адекватного участия всех членов групп меньшинств в политической жизни и в любых процессах принятия решений и на проведение с ними предварительных консультаций по вопросам, затрагивающим их права и интересы. Кроме того, Комитет рекомендует государству-участнику повысить потенциал и значение Ассамблеи народа путем установления правил проведения выборов на основе принципа представительности и наделения ее новыми функциями в качестве постоянно действующего органа, регулярно проводящего сессии, на которых следует рассматривать широкий круг вопросов, имеющих конкретное отношение к меньшинствам.

Более подробная информация изложена в разделе настоящего доклада касательно статьи 5 Конвенции.

В Республике Казахстан все этнические группы имеют высокий гражданско-правовой и общественный статус. Их представители выступают не в качестве национальных меньшинств, а рассматриваются как обладающие всей полнотой прав граждане единого народа Казахстана. Кроме того, согласно положениям статьи 19 Конституции Республики Казахстан, граждане вправе определять, указывать или не указывать свою национальную, этническую принадлежность.

Согласно действующей Конституции все граждане страны равны, они имеют право участвовать в управлении делами государства. Представители этносов Казахстана являются не пассивными "потребителями" прав и свобод, а активными участники национально-государственного строительства в стране, наравне с этническими казахами.

Политика руководства Республики Казахстан ставит своей целью устранить глубинные причины политики бывшего СССР, связанные со структурой населения этносов, преодолеть негативные последствия дискриминационной политики советского государства по отношению к представителям депортированных народов. Государство регулярно выплачивает компенсации непосредственным жертвам депортаций.

Представители этносов, проживающих в Казахстане, организованы в рамках различных этнокультурных объединений. В настоящее время в республике функционируют 820 этнокультурных объединений. При этом региональные организации объединены в рамках областных ассамблей.

Избрание членов Ассамблеи народа Казахстана регламентируется Законом Республики Казахстан "Об Ассамблее народа Казахстана". Согласно статье 15 данного закона кандидатуры в члены Ассамблеи народа Казахстана выдвигаются по решению сессий ассамблей областей на основании предложений этнокультурных объединений, а также по решению их высших органов.

Таким образом, избрание членов Ассамблеи народа Казахстана происходит непосредственно самими представителями этносов. Ассамблея народа Казахстана является уникальным достижением в сфере защиты прав человека и объединяет этносы, проживающие в Казахстане. Она же является медиатором между этнокультурными объединениями и государством. Статус Ассамблеи, в том числе право направлять 9 своих представителей в нижнюю палату - Мажилис Парламента, закреплены в Конституции Республики Казахстан. Назначение 9 депутатов происходит по принципу ротации во избежание межэтнической конкуренции.

Комитет рекомендует государству-участнику принять эффективные меры в целях улучшения представленности групп меньшинств в государственных органах и на государственной службе и предупреждения всех форм дискриминации и борьбы с ними в процессе отбора и найма сотрудников в центральные и местные административные органы. Комитет предлагает государству-участнику представить в своем следующем периодическом докладе информацию о мерах, принятых в этих целях, а также статистические данные о представленности в районах, где проживает значительное число представителей этнических групп.

Более подробная информация изложена в разделе настоящего доклада касательно статьи 5 Конвенции.

Казахстан гарантирует право участвовать в управлении государством всем лицам, без какого бы то ни было различия, как-то в отношении расы, цвета кожи, пола, языка, религии, политических или иных убеждений, национального или социального происхождения или иного обстоятельства.

В соответствии со статьей 33 Конституции Республики Казахстан граждане имеют право участвовать в управлении делами государства непосредственно и через своих представителей. Граждане Республики имеют право быть избранными в государственные органы и органы местного самоуправления, а также участвовать в республиканском референдуме.

Конституцией страны гарантирован равный доступ к государственной службе. Квалификационные требования, предъявляемые к кандидату на должность государственного служащего, обуславливаются только характером должностных обязанностей и устанавливаются законом. Кроме того, Конституцией также установлено, что никто не может подвергаться какой-либо дискриминации по мотивам национальности, языка или любым иным мотивам. Данная норма подразумевает равенство прав и обязанностей всех граждан страны и равную защиту государством этих прав.

Закон Республики Казахстан "О государственной службе" предусматривает реализацию конституционного права всеобщего доступа граждан на государственную службу, независимо от их национальной принадлежности, путем открытого конкурса.

Вместе с тем в стране объективно сложилось "этническое разделение труда". Это проявляется в отсутствии стремления у значительной части представителей этнических групп к работе на государственной службе и, соответственно, их ориентированности на занятие определенных ниш в бизнес-секторе и сфере услуг, где заработная плата значительно выше, чем на государственной службе.

Следует отметить, что в состав Ассамблеи народа Казахстана на республиканском и региональном уровнях, помимо этнических групп, входят руководители законодательной и исполнительной ветвей власти, представители центральных и местных исполнительных органов, их территориальных структур, что позволяет в полной мере обеспечить участие и представительство интересов этносов в ходе принятия решений.

На XIX сессии Ассамблеи народа Казахстана Президент Н.А. Назарбаев поручил Правительству "обеспечить принятие комплексных мер по усилению борьбы с фактами родства, землячества и личной преданности, а также коррупционными правонарушениями при трудоустройстве и поступлении в учебные заведения".

Комитет рекомендует государству-участнику включить в свой следующий периодический доклад подробную информацию и, по возможности, дезагрегированные статистические данные о социально-экономическом положении различных этнических групп и географических районов их проживания в государстве-участнике.

Информация изложена в разделе доклада касательно сведений о населении.

Комитет рекомендует государству-участнику, принимая во внимание общую рекомендацию № 27 (2000 год), включить в свой следующий периодический доклад подробную информацию о положении рома, в том числе данные об осуществлении ими их экономических, социальных и культурных прав человека. Комитет также предлагает государству-участнику учитывать положение общин рома во всех планируемых и осуществляемых программах и проектах, а также в рамках всех принимаемых мер и обеспечивать представленность меньшинства рома в государственных учреждениях, прежде всего в районах их проживания.

Данные об этническом составе населения доступны по результатам переписи населения, проводимой каждые десять лет. По итогам последней переписи населения, проведенной в 2009 году, в Республике Казахстан проживает 4065 представителей народности рома.

Основная часть представителей рома занята предпринимательской деятельностью, а также в сфере услуг и не проявляет интереса к государственной службе. Органами исполнительной власти на местах представителям народности рома предоставлена возможность для компактного расселения. Создаются условия по недопущению дискриминационных действий в отношении всех этнических меньшинств, в том числе и рома.

В 2009 году согласно данным официальной статистики общая численность представителей народности рома составила 4065 человек, в том числе в Акмолинской области 531, в Актюбинской области 152, в Алматинской области 484, в Атырауской области 5, в Западно-Казахстанской области 161, в Жамбылской области 142, в Карагандинской области 678, в Костанайской области 431, В Кызылординской области 2, в Мангистауской области 12, в Южно-Казахстанской области 53, в Павлодарской области 387, в Северо-Казахстанской области 431, в Восточно-Казахстанской области 182, в городе Астане 124, в городе Алматы 290 человек.

В равной степени с остальными гражданами обеспечивается доступ рома к услугам социальной сферы: здравоохранения, культуры, образования. Органами образования принимается комплекс мер, направленных на безусловное соблюдение прав детей-граждан, независимо от принадлежности к какому-либо этносу, групп меньшинств, в том числе народности рома (цыган), на получение бесплатного школьного образования. В учебных заведениях страны образовательная деятельность осуществляется с соблюдением принципа доступности образования всех уровней для населения с учетом интеллектуального развития, психофизиологических и индивидуальных особенностей каждого гражданина, без ограничений по признакам расовой и национальной принадлежности.

Равноправие каждого человека перед законом при отправлении своих прав и свобод гарантировано. Образовательными программами учебных заведений всех уровней предусмотрено и выполняется проведение различных мероприятий, направленных на укрепление культуры межнационального и межрасового воспитания. Жалоб и заявлений касательно притеснений по причине расовой и этнической принадлежности со стороны рома не зарегистрировано.

В связи с ассимиляцией с коренным населением, наличием жилья и постоянной работы или бизнеса, можно утверждать, что народы рома Казахстана ведут оседлый образ жизни, пользуясь всеми правами и обязанностями граждан республики. Таким образом, проблема кочевых общин рома в части, оговоренной в общих рекомендациях, в Казахстане не является актуальной.

Органы внутренних дел Республики Казахстан в пределах своей компетенции осуществляют функции по предупреждению и пресечению преступных и иных противоправных посягательств на права и свободы человека и гражданина и интересы общества и государства без какой-либо дискриминации на расовой почве. В своей деятельности органы внутренних дел принимают безотлагательные меры по пресечению и выявлению фактов насилия на расовой почве. За отчетный период актов насилия на расовой почве в отношении рома (цыган) не зарегистрировано. Фактов незаконного применения полицией силы в отношении рома (цыган) в связи с арестом и задержанием не допущено.

Прием на службу в органы внутренних дел граждан Республики Казахстан осуществляется в соответствии с требованиями нормативно-правовых актов, регламентирующими деятельность отделов внутренних дел без дискриминации по расовому признаку, однако представители цыганской (рома) национальности на службу в органы внутренних дел не поступали. В деятельности органов внутренних дел страны по обеспечению миграционного контроля фактов привлечения к административной ответственности и выдворения за пределы страны рома (цыган), из числа иностранных граждан, не имеется.

Представители рома зарегистрировали общественное объединение "Цыган", которое проводит мероприятия по развитию культуры и традиции своего народа. При содействии Ассамблеи народа Казахстана общественное объединение "Цыган" вовлечено в общественную жизнь страны. Цыганский культурный центр принимает активное участие при проведении государственных праздников. Вместе с тем, отсутствие специалистов (педагогов) создает проблему в организации воскресных школ для обучения детей рома цыганскому языку. На данный момент языком общения в цыганской среде стал русский и по желанию родителей их дети охвачены обучением в общеобразовательных школах с русским языком обучения.

Комитет призывает государство-участник ликвидировать дискриминационную практику применительно к регистрации просителей убежища и обеспечить беспрепятственный доступ для всех лиц без какой-либо дискриминации в том, что касается процедуры определения статуса беженца в соответствии с международными стандартами. Комитет рекомендует государству-участнику обеспечить надлежащую подготовку для государственных служащих и сотрудников правоохранительных органов с целью избежать какой-либо тенденции к дискриминационным действиям в отношении неграждан и просителей убежища.

По состоянию на 2012 год реализован ряд рекомендаций Национального плана действий в области прав человека. В частности, в декабре 2009 г. был принят Закон Республики Казахстан "О беженцах", основная цель которого заключается в предоставлении убежища иностранцам и лицам без гражданства, присвоении статуса беженцев, а также обеспечении их прав и обязанностей. Закон соответствует положениям ратифицированной Конвенции о статусе беженцев. В Законе учтены основные принципы обеспечения прав беженцев и лиц, ищущих убежище: невысылка с территории, прозрачность и доступность присвоения статуса беженца, не дискриминационная поддержка беженцев, конфиденциальность информации, единство семьи и защиты прав детей беженцев.

Согласно статье 12 Закона Республики Казахстан "О беженцах" среди оснований для отказа в присвоении статуса беженца предусмотрено наличие веских оснований предполагать, что данное лицо участвует либо участвовало в деятельности террористических, экстремистских, а также запрещенных религиозных организаций, функционирующих в стране гражданской принадлежности либо в стране, откуда это лицо прибыло. Данный пункт включен в Закон в целях обеспечения национальной безопасности.

Лицо, получившее отказ по данному основанию, должно добровольно покинуть территорию Республики Казахстан в течение одного месяца со дня принятия решения об отказе в предоставлении, продлении либо лишении статуса беженца, а также прекращении статуса беженца. В случае отказа добровольно покинуть территорию Республики Казахстан, принудительное выдворение производится органами внутренних дел на основании решения суда. Вместе с тем, Законом запрещается возвращать или выдворять лиц, ищущих убежище, и беженцев на границу страны, где их жизни или свободе угрожает опасность по признаку расы, вероисповедания, национальности, гражданства, принадлежности к определенной социальной группе или политическим убеждениям.

Согласно пункту 5 статьи 8 Закона Республики Казахстан "О беженцах" лица, ищущие убежище, имеют право на нахождение в Республике Казахстан на срок до окончания процедуры принятия решения по ходатайству о присвоении статуса беженца, в том числе во время процедуры обжалования принятого решения. Закон Республики Казахстан "О беженцах" запрещает выдворять или возвращать лиц, ищущих убежище, и беженцев где их жизни или свободе угрожает опасность по признаку расы, вероисповедения, национальности, гражданства, принадлежности к определенной социальной группе или политических убеждений (статья 18).

В нормативном постановлении Верховного Суда от 28 декабря 2009 года "О применении норм уголовного и уголовно-процессуального законодательства по вопросам соблюдения личной свободы и неприкосновенности достоинства человека, противодействия пыткам, насилию, другим жестоким или унижающим человеческое достоинство видам обращения и наказания" дается следующее разъяснение: "При рассмотрении требования о выдаче гражданина иностранного государства, обвиняемого в совершении преступления или осужденного иностранным государством, во исполнение требований статьи 3 Конвенции выясняются обстоятельства, указывающие на наличие или отсутствие в иностранном государстве, направившем требование, постоянной практики грубых, вопиющих и массовых нарушений прав человека. При наличии таких фактов и существовании достаточных оснований полагать, что выдаваемому лицу может угрожать применение пыток, это лицо не выдается государству, направившему требование".

Принятый Закон Республики Казахстан "О беженцах" наделяет лиц, ищущих убежище, правом на обжалование решения уполномоченного органа об отказе в присвоении статуса беженца. На период обжалования такое лицо имеет право находиться в Казахстане на срок до принятия решения о присвоении статуса беженца, включая сроки обжалования. Беженцы имеют право обжаловать решения уполномоченного органа об отказе в продлении, лишении или прекращении статуса беженца. Уполномоченные органы в течение пяти рабочих дней со дня принятия решения об отказе в присвоении статуса беженца или решения о лишении статуса беженца обязаны вручить или направить лицу, обратившемуся с ходатайством, копию решения с указанием причин отказа и разъяснением порядка обжалования принятого решения. Лицо, получившее соответствующее решение, имеет право обратиться в суд.

Законом запрещается возвращать или выдворять лиц, ищущих убежище, и беженцев на границу страны, где их жизни или свободе угрожает опасность по признаку расы, вероисповедания, национальности, гражданства, принадлежности к определенной социальной группе или политическим убеждениям. Лицо, ищущее убежище, может ходатайствовать о присвоении статуса беженца до своего прибытия в Казахстан лично или через своего представителя в дипломатическое представительство или консульское учреждение Республики.

Закон Республики Казахстан "О беженцах" предоставляет лицам, относящимся к компетенции Управления Верховного комиссара ООН по делам беженцев, следующие права: свобода труда либо занятий предпринимательством; доступ к услугам здравоохранения в соответствии с законодательством Казахстана; другие права и свободы, предусмотренные Конституцией Республики Казахстан, законами и международными договорами, ратифицированными Республикой Казахстан.

Согласно положениям Закона о беженцах лица, относящиеся к компетенции Комитета миграционной полиции Министерства внутренних дел Республики Казахстан, имеют право на удостоверение беженца и лица, ищущего убежище. Правительство Казахстан в 2009 - 2011 гг выделило 3 718,4 миллиона тенге (24,8 млн. $ США) для реализации Закона о беженцах и выпуска удостоверений беженцев и лиц, ищущих убежище. Удостоверение беженца действительно для свободного передвижения на всей территории Республики Казахстан. Беженцы имеют право на проездной документ, который будет удостоверять их личность и статус за пределами Республики Казахстан.

Согласно пункту 1 статьи 280 Гражданского процессуального кодекса Республики Казахстан физическое и юридическое лицо вправе обратиться с суд с заявлением в течение трех месяцев со дня, когда им стало известно о нарушении их прав, свобод и охраняемых законом интересов.

Большинство беженцев в Республике Казахстан оседают в двух регионах: Южно-Казахстанской области — 11% и в г. Алматы - 88,1% в силу объективных природно-климатических условий. Дети беженцев и репатриантов имеют право на получение государственной адресной социальной помощи. Для них созданы условия углубленного изучения родного языка, освоения казахского и русского языков в рамках учебно-воспитательных программ с целью оказания содействия интеграции в казахстанское общество. Организуются дополнительные уроки, языковые кружки, факультативные часы.

Принять меры для содействия упорядочению положения трудящихся-мигрантов, в частности путем пересмотра системы выдачи разрешений на работу, повышения гибкости системы квот и оказания дополнительной правовой помощи.

Казахстан является с 1993 года членом Международной организации труда (далее - МОТ), и страна ратифицировала 16 конвенций МОТ, включая все 8 основополагающих и 4 приоритетных конвенции данной организации. Также Казахстан ратифицировал Международный пакт об экономических, социальных и культурных правах, Международный пакт о гражданских и политических правах, Конвенцию об искоренении всех форм дискриминации в отношении женщин и Факультативный протокол к ней, Конвенцию о правах ребенка и два факультативных протокола к ней.

В настоящее время разработан и в ближайшее время будет внесен на рассмотрение Парламента проект Закона Республики Казахстан "О внесении изменений и дополнений в некоторые законодательные акты Республики Казахстан по вопросам трудовой миграции".

Казахстан является участником следующих многосторонних соглашений в рамках СНГ: Соглашение о сотрудничестве в области трудовой миграции и социальной защиты трудящихся-мигрантов 1994 года, Соглашение о взаимном признании и эквивалентности документов о среднем (общем) образовании, начальном профессиональном и среднем профессиональном (специальном) образовании 2004 года. Также Казахстаном подписаны двусторонние и трехсторонние соглашения по вопросам трудовой миграции с Азербайджаном, Беларусью, Кыргызстаном, Монголией, Таджикистаном, Узбекистаном.

В Казахстане работают 32 тысячи трудящихся - мигрантов из 105 стран мира. 22 июля 2011 г. принят Закон Республики Казахстан "О миграции населения" в новой редакции. В работе над проектом закона участвовали представители Центра ОБСЕ в городе Астане, МОТ, Европейской комиссии и Международной организации по миграции. Нормы законопроекта направлены на социальную поддержку мигрантов, уменьшение негативных последствий миграционных процессов в рамках сохранения и развития национальной идентичности и безопасности страны путем максимального сокращения незаконной и селективной миграции.

В рамках реализации нового закона постановлением Правительства Республики Казахстан от 13 января 2012 года № 45 утверждены Правила и условия выдачи разрешений иностранному работнику на трудоустройство и работодателям на привлечение иностранной рабочей силы (далее - ИРС). Введены новые категории ИРС: иностранные работники, сезонные иностранные работники и бизнес-иммигранты. Также введены различные виды квотирование привлечения ИРС: по категориям, регионам, странам, отраслям, на отдельные особо важные проекты. Установлен перечень должностей, специальностей, профессий, (остродефицитных на рынке труда республики), по которым в упрощенном порядке выдаются разрешения на трудоустройство самому иностранному работнику.

В целях защиты внутреннего рынка труда Правительством Республики Казахстан ежегодно устанавливается квота на привлечение в республику иностранных специалистов, которая определяется на основании анализа внутреннего рынка труда, заявок работодателей и предложений заинтересованных государственных органов.

За период 2007 - 2011 годов наибольший размер квоты был установлен в 2008 году - 1,6 % от экономически активного населения (далее - ЭАН) республики. По сравнению с 2007 годом этот показатель был увеличен более чем в 1,5 раза. В дальнейшем, в связи с мировым финансовым кризисом в 2009 году в целях защиты казахстанских граждан от безработицы размер установленной квоты был снижен (более чем в 2 раза) и составил 0,75 % от ЭАН. В 2010 году этот показатель оставался на том же уровне и составил 63,7 тысячи единиц, в 2011 году квота на привлечение ИРС составила 0,85%.

В 2011 году наибольшее число прибывших в республику иностранных специалистов (порядка 87,1%) были выходцами из стран дальнего зарубежья, среди которых лидируют Китай (23,5%), Турция (15,4%), Индия (8,6%), Великобритания (7,0%), Италия (4,9%). Согласно данным местных исполнительных органов на 1 января 2012 года количество привлекающих ИРС работодателей составило 3187 единицы (на 40,9 % больше уровня 2007 года). При этом, в данных организациях работает 443,5 тыс. казахстанских граждан (на 54,2% больше уровня 2007 года) и 29,3 тыс. иностранных граждан (на 45,7% меньше уровня 2007 года).

В соответствии с Указом Президента Республики Казахстан от 22 сентября 2010 года № 1066 "О некоторых вопросах реализации Указа Президента Республики Казахстан от 17 августа 2010 года № 1039" функции Министерства труда и социальной защиты населения Республики Казахстан в сфере миграции населения, а также по вопросам беженцев, за исключением функций по квотированию привлечения иностранной рабочей силы и выплате единовременных пособий и компенсаций оралманам и членам их семей, прибывшим по квоте иммиграции оралманов, переданы Министерству внутренних дел.

Обеспечить эффективное расследование действий, уголовное преследование и наказание работодателей и посредников, ответственных за нарушения прав трудящихся-мигрантов и иностранцев, и в частности усилить меры, направленные на борьбу с нелегальной иммиграцией и торговлей людьми.

Противодействие незаконной миграции осуществляется в тесном взаимодействии с компетентными органами стран-участниц СНГ на основе Соглашения о сотрудничестве государств-участников СНГ в борьбе с незаконной миграцией, принятых в его развитие документов, а также в рамках созданных странами СНГ союзов, организаций и сообществ, таких как ЕврАзЭС, ЕЭП, ОДКБ и ШОС, а также на двусторонней основе соглашениями (Россия, Беларусь, Украина и т.д.).

В целях урегулирования процесса возвращения и приема мигрантов, незаконно пребывающих на территории договаривающихся сторон, прорабатывается заключение соглашений о реадмиссии с Украиной, Российской Федерацией и странами Центральной Азии, которые проходят внутригосударственные процедуры (всего с 15 странами). Подписаны соглашения о реадмиссии в 2009 году с Германией, в феврале 2010 года со Швейцарией, в 2011 году с Норвегией и Чехией (готовится их ратификация).

В рамках формирования Единого экономического пространства и Таможенного союза в ноябре 2010 года подписано "Соглашение о сотрудничестве по противодействию нелегальной трудовой миграции из третьих государств". На постоянной основе проводятся оперативно-профилактические мероприятия, в том числе "Мигрант", "Нелегал", "Граница".

В целях обеспечения надлежащего расследования действий и уголовного преследования и наказания работодателей и посредников, ответственных за нарушение прав трудящихся-мигрантов и иностранцев, на постоянной основе принимаются оперативные меры. Подразделениями по борьбе с организованной преступностью проводится целенаправленная работа по выявлению, пресечению и предупреждению фактов торговли людьми и преступлений, сопутствующих трафику людей.

В законодательстве Казахстана предусмотрена уголовная ответственность за торговлю людьми, по мере необходимости совершенствуются и вносятся изменения в нормативно-правовые акты в сфере противодействия торговле людьми, ратифицируются международные конвенции и протокола, подписываются соглашения. С 2001 года введен в действие Закон Республики Казахстан "О государственной защите лиц, участвующих в уголовном процессе", в соответствии с которым в ходе расследования и судебного рассмотрения уголовных дел обеспечивается безопасность потерпевших по факту торговли людьми. В соответствии с внесенными в 2009 году изменениями обеспечение защиты лиц осуществляется уже до возбуждения уголовного дела.

В 2010 году подразделениями по борьбе с торговлей людьми возбуждено 279 уголовных дел, из них: 22 за торговлю людьми; 17 за торговлю несовершеннолетними; 21 за похищение человека с целью эксплуатации; 21 за незаконное лишение свободы с целью эксплуатации; 7 за вовлечение в занятие проституцией; и 191 за сводничество и содержание притона. Впервые в республике пресечена деятельность четырех организованных преступных групп, занимавшихся эксплуатацией людей. В 2010 году общее число выявленных жертв торговли людьми составило 82 лица (в 2009 году - 59, в 2008 году - 50).

В целях выявления, пресечения и раскрытия преступлений, связанных с торговлей людьми, на территории республики ежеквартально проводится оперативно-профилактическое мероприятие "STOP трафик".

При Правительстве Республики Казахстан с 2004 года действует Межведомственная комиссия по вопросам борьбы с незаконным вывозом, ввозом и торговлей людьми. Аналогичные комиссии действуют на местном территориальном уровне, при местных исполнительных органах (акиматах) областей и городов Алматы и Астаны. На основании рекомендаций правительственной комиссии каждые четыре года принимается и реализуется межведомственный план действий.

На постоянной основе принимаются меры по реализации Плана мероприятий Правительства Республики Казахстан по борьбе, предотвращению и профилактике преступлений, связанных с торговлей людьми на 2009 - 2011 годы, и совместного плана с Генеральной прокуратурой по проведению проверок деятельности агентств по трудоустройству, организаций, оказывающих услуги по оформлению выезда граждан за рубеж, модельных и брачных агентств на 2010 - 2011 годы.

Действуют телефоны доверия "11616" (финансовая поддержка деятельности осуществляется Министерством внутренних дел в рамках государственного социального заказа, обслуживается телефон НПО "Союз кризисных центров") и 1409 (финансовая поддержка деятельности осуществляется Министерством юстиции Республики Казахстан в рамках государственного социального заказа, обслуживает телефон общественный фонд "Право"), направленные на выявление жертв преступлений по торговле людьми и оказания помощи. Данные телефоны доступны с городских и мобильных телефонов по всей территории республики круглосуточно. Было выпущено 12 тысяч экземпляров брошюр для граждан республики, выезжающих за границу, с указанием адресов, телефонов загранучреждений Республики Казахстан, которые направлены в государственные органы и департаменты юстиции областей, городов Астаны и Алматы и распространены ими в местах выезда граждан за рубеж: аэропортах, вокзалах, портах. В указанных брошюрах содержатся советы как не стать жертвой торговли людьми.

Организовать программы подготовки для сотрудников правоохранительных и административных органов по правам мигрантов и иностранцев, с тем, чтобы не допускать жестокого обращения, включая вымогательство и депортацию по причине отсутствия регистрации или следования транзитом через территорию государства-участника.

Административное выдворение за пределы Республики Казахстан иностранцев и лиц без гражданства применяется как мера административного взыскания за нарушение установленного законодательством порядка пребывания и осуществляется только по решению суда на основании статей Кодекса Республики Казахстан об административных правонарушениях.

На базе Карагандинского юридического института Министерства внутренних дел Республики Казахстан имени Баримбека Бейсенова создан учебный центр для подготовки специалистов по борьбе с нелегальной миграцией и торговлей людьми, на базе которого при поддержке MOM планируется создание международного центра по подготовке специалистов для стран центрально-азиатского региона. В 2010 году данный учебный центр провел 2 семинара на тему "Миграционная политика в Республике Казахстан: развитие и перспективы", где приняли участие 38 сотрудников подразделений миграционной полиции отделов внутренних дел. В работе семинаров приняли участие представители общественных и неправительственных объединений Казахстана, а также Казахстанского Международного бюро по правам человека и соблюдению законности. В рамках семинаров были рассмотрены основные вопросы развития миграционной политики Республики Казахстан на 2007 -2015 годы.

В соответствии с планом деятельности Академией государственного управления при Президенте Республики Казахстан с 14 по 18 марта 2011 года проведен семинар по повышению квалификации государственных служащих на тему: "Миграционная политика и проблемы беженцев в контексте национальной и международной безопасности". В целях соблюдения принципов транспарентности и легитимности на постоянной основе осуществляется мониторинг в части законного доступа мигрантов к средствам обжалования депортации и добросовестного пребывания в стране. В случае нарушения каких-либо условий пребывания к нелегальному мигранту применяются национальные и признанные международные правила задержания, возвращения и/или депортации.

В апреле 2011 года в городе Алматы по инициативе Министерства внутренних дел Республики Казахстан при поддержке объединения юридических лиц "Союз кризисных центров" в Казахстане, Центра ОБСЕ в Астане, MOM и Посольства США в Республике Казахстан проведено республиканское семинар-совещание "Механизмы противодействия торговле детьми". В указанном мероприятии приняли участие эксперты из Российской Федерации, Украины, представители НПО Казахстана, Узбекистана, Кыргызстана и Таджикистана.

Обеспечить для трудящихся-мигрантов доступ к эффективным средствам обжалования депортации.

Решения о выдворении принимаются судом. Согласно положениям статьи 61 Закона Республики Казахстан от 22 июля 2011 года "О миграции населения" решения и действия (бездействия) уполномоченных органов и (или) их должностных лиц могут быть обжалованы в вышестоящих государственных органах (вышестоящему должностному лицу) и (или) в суде в соответствии с законами Республики Казахстан.

Кроме того, согласно статье 49 Закона Республики Казахстан "О миграции населения" "Основания для отказа в выдаче либо аннулирования разрешения на постоянное проживание в Республике Казахстан иммигрантам" отказ в выдаче вида на жительство или удостоверения лица без гражданства может быть обжалован в порядке, установленном законодательством Республики Казахстан. Лицо, которое намерено обжаловать данные решения в период обжалования, находится на территории Республики Казахстан.

Обеспечить эффективный доступ к услугам в области здравоохранения, образования и к социальным льготам для трудящихся-мигрантов и членов их семей, без какой-либо дискриминации.

Согласно положениям статьи 5 Закона Республики Казахстан от 22 июля 2011 года "О миграции населения" иммигранты в Республике Казахстан имеют право пользоваться правами и свободами, установленными для граждан Республики Казахстан, если иное не предусмотрено Конституцией Республики Казахстан, законами и международными договорами. Кроме того, иммигранты в Республике Казахстан имеют право на образование, медицинскую и социальную помощь в порядке, установленном законодательством Республики Казахстан, на свободное передвижение по территории Республики Казахстан, открытой для посещения иммигрантов, свободный выбор места жительства, обращаться в суд и государственные органы для защиты принадлежащих им имущественных и личных неимущественных прав, на получение платной адаптационных и интеграционных услуг в центрах адаптации и интеграции оралманов, за исключением оралманов и членов их семей, получающих данные услуги на бесплатной основе.

Кроме того, иммигранты в Республике Казахстан несут обязанности, установленные для граждан Республики Казахстан, если иное не предусмотрено Конституцией, законами и международными договорами, обязаны соблюдать Конституцию и законодательство Республики Казахстан, в том числе установленный порядок въезда, выезда и пребывания на территории Республики Казахстан.

Комитет предлагает государству-участнику рассмотреть возможность активизации просвещения по вопросам прав человека, в частности в отношении положений Конвенции и подготовки сотрудников правоохранительных органов, учителей, социальных работников, государственных служащих и сотрудников средств массовой информации, и обращает внимание на свою общую рекомендацию № 13 (1993) о подготовке должностных лиц правоохранительных органов по вопросам защиты прав человека в этой области.

Изучение сотрудниками стандартов в области прав человека включено в учебные программы институтов повышения квалификации Генеральной прокуратуры Республики Казахстан и Министерства внутренних дел Республики Казахстан. В соответствии с Законом Республики Казахстан "О правоохранительной службе" лица, принимаемые впервые на службу в органы внутренних дел, проходят специальное первоначальное обучение. В этой связи, в рамках договоренности Министерства внутренних дел с Центром ОБСЕ в городе Астане и Казахстанским международным бюро по правам человека и соблюдению законности разработан и внедрен специальный курс по правам человека в программу курсов специального первоначального обучения.

В программу курсов повышения квалификации сотрудников отделов внутренних дел включены дисциплины по изучению международных стандартов в области прав человека. На базе ведомственных учебных заведений Министерства внутренних дел прошли обучение в 2009 году 1000 человек, в 2010 году 2743 человек, в 2011 году 3467 человек.

Вопросы повышения квалификации судей в области прав человека включены в учебные программы повышения квалификации судей. Верховным Судом проводятся обучающие программы в этой области (конференции, семинары, круглые столы и т.д.).

Уполномоченным по правам человека при содействии международных НПО и коллег из зарубежных государств также реализуются проекты по обучающим семинарам для государственных служащих, работников учреждений социального обеспечения, пенитенциарной системы и неправительственных организаций.

Более того, в общеобразовательных школах Республики Казахстан изучается цикл общественно-правовых дисциплин, в частности в начальных классах - "Познание мира", в старших классах - "История" (51 час), "История Казахстана" (51 час), "Основы обществознания" (68 часов), "Основы правоведения" (68 часов). Кроме того, ведутся специальные курсы, разработанные Международным фондом избирательных систем по программе "Введение в граждановедение". С 2006 - 2007 года в школах республики введены правовые дисциплины "Основы государства и права", "Основы правоведения". Эти дисциплины включают в перечень республиканских олимпиад и соревнований научных проектов. С 2005-2006 учебного года в школах республики реализуется региональный проект "Исследуя гуманитарное право", одной из основных задач которого является распространение знаний о международном гуманитарном праве. Программа направлена на ограничение и предотвращение нарушений основных прав человека, способствует формированию мировоззрения учащихся, гражданской ответственности, учит исследовать различные аспекты определенной проблемы.

Таким образом, казахстанским государством проводится значительная работа по повышению правовой грамотности не только служащих определенных ведомств, но всего населения республики.

В частности, Верховным Судом и местными судами проводятся с участием представителей правоохранительных и других заинтересованных государственных органов, адвокатуры, НПО круглые столы, семинарские занятия, лекции в учреждениях, школах, лицеях, публикуются статьи в газетах-журналах в местных и республиканских изданиях.

11-15 июля 2011 года в рамках сотрудничества с Верховным Кассационным Судом Республики Болгарии состоялся ознакомительный визит делегации Верховного Суда и областных судов Республики Казахстан в город Софию с целью изучения судебной практики Республики Болгарии по рассмотрению гражданских и уголовных дел, связанных с насилием и дискриминацией в отношении женщин, торговлей людьми и применению положений международных конвенций, регулирующих данные вопросы.

Планом работы центра по изучению сферы межэтнических и межконфессиональных отношений Академии государственного управления при Президенте Республики Казахстан на 2012 год предусмотрены: проведение тренингов по вопросам межэтнических и межконфессиональных отношений; разработка спецкурсов для программ повышения квалификации государственных служащих; создание информационно-аналитической базы данных "Этноконфессиональная карта Казахстана": сбор, систематизация, унификация статистических данных.

Комитет, считая, что не существует страны, свободной от расовой дискриминации, предлагает государству - участнику выяснить причины столь незначительного количества жалоб на расовую дискриминацию. Подтверждая свои предыдущие заключительные замечания и ссылаясь на свою общую рекомендацию № 31 (2005) о предупреждении расовой дискриминации в процессе отправления и функционирования системы уголовного правосудия, Комитет рекомендует государству-участнику удостовериться в том, что незначительное количество таких жалоб не является результатом отсутствия эффективных средств правовой защиты, позволяющих жертвам отстаивать свои права, недостаточной осведомленности жертв о своих правах, боязни преследований, отсутствия доверия к полиции и судебным органам, либо недостаточного внимания или восприимчивости к случаям расовой дискриминации со стороны властей. Комитет просит государство-участник представить в своем следующем периодическом докладе обновленную информацию о жалобах на акты расовой дискриминации и соответствующих решениях, вынесенных в ходе уголовных, гражданских и административных судебных разбирательств. Такая информация должна включать сведения о количестве и характере рассмотренных дел, решениях суда, а также о любом возмещении или иных средствах защиты, предоставленных жертвам таких деяний.

Казахстан является полиэтничным государством, в котором мирно проживают более 120 этнических групп. В соответствии с Конституцией Республики Казахстан все равны перед законом и судом. Никто не может подвергаться какой-либо дискриминации по мотивам происхождения, социального, должностного и имущественного положения, пола, расы, национальности языка, отношения к религии, убеждений, места жительства или по любым иным обстоятельствам. Каждый имеет право обратиться в суд за защитой нарушенных или оспариваемых прав. Это конституционная гарантия. Такая категория дел возбуждается на основании заявления потерпевшего или его законных представителей.

На данный момент внесены поправки в действующие законы по вопросам дальнейшего совершенствования системы исполнения уголовных наказаний и уголовно-исполнительной системы, дальнейшего усиления борьбы с коррупцией, совершенствования судебной системы, обеспечения квалифицированной юридической помощью, предоставления гарантированного объема бесплатной медицинской помощи, социальной поддержки отдельных категорий граждан, защиты прав граждан на неприкосновенность частной жизни, профилактики правонарушений, защиты прав потребителей.

Запущены цифровые библиотеки по правам человека при местных исполнительных и представительных органов города Алматы и Южно-Казахстанской области. На стадии завершения запуск такой библиотеки в Восточно-Казахстанской области.

Комитет предлагает государству-участнику рассмотреть вопрос о применении особых мер в отношении всех лиц, возвращающихся в страну, с тем, чтобы избегать какой-либо дискриминации по отношению к ним по расовому или этническому признаку.

Применение особых мер поддержки по отношению к оралманам обусловлено не их этнической принадлежностью, а следующими двумя факторами: значительная их часть является потомками лиц, вынужденных в свое время совершить переселение за рубеж из-за угрозы политических репрессий, голода 1931-1932 годов, принудительного перевода на оседлость и др., меры, принимаемые казахстанским государством по отношению к репатриантам-оралманам, являются компенсационными по своей сути; большинство оралманов по прибытии в Казахстан остро нуждаются в адаптации, поскольку культурный ландшафт страны подвергся радикальным изменениям за прошедшие десятилетия; большинство оралманов слабо владеют либо вовсе не владеют русским языком, широко распространенным в современном Казахстане, в отличие от соотечественников, которые вернулись в Республику Казахстан через короткое время пребывания за рубежом.

За 2010 год из страны на постоянное место жительства выехало 28 852 человека, из которых 2 303 в том же году вернулось обратно в Казахстан. Наибольшее количество вернулось из России - 1657, Узбекистана - 61 и Беларуси - 48, из стран дальнего зарубежья 198 из Монголии, 127 из КНР и 123 из ФРГ.

За 2011 год из страны на постоянное место жительства выехало 32848 человек, из которых 1259 в том же году вернулось обратно в Казахстан. Наибольшее количество вернулось из России - 1057, Узбекистана - 54 и Беларуси - 26 из стран дальнего зарубежья 67 из ФРГ и по 5 из США и Израиля.

Официальная статистика не ведет учет вернувшегося населения по их этническому составу.

Комитет рекомендует государству-участнику принять необходимые меры в целях обеспечения использования языков меньшинств, особенно в областях их компактного проживания, и применения подхода, основанного на двуязычии, при переименовании городов и сел и при составлении вывесок и указателей, а также в целях защиты культурных прав всех групп меньшинств.

Закон Республики Казахстан "О языках в Республике Казахстан" от 17 июля 1997 года устанавливает правовые основы функционирования языков в Республике Казахстан, обязанности государства в создании условий для их изучения и развития, обеспечивает одинаково уважительное отношение ко всем без исключения употребляемым в Республике Казахстан языкам.

В статье 21 (Язык реквизитов и визуальной информации) Закона Республики Казахстан "О языках в Республике Казахстан" четко указано, что бланки, вывески, объявления, реклама, прейскуранты, ценники, другая визуальная информация излагаются на государственном и русском, а при необходимости, и на других языках. Все тексты визуальной информации располагаются в следующем порядке: слева Или сверху - на государственном, справа или снизу - на русском языках, пишутся одинаковыми по размеру буквами. По мере необходимости тексты визуальной информации могут быть приведены дополнительно и на других языках. При этом размеры шрифта не должны превышать установленных нормативно-правовыми актами требований.

В этой связи отмечаем, что в законодательстве предусмотрены все необходимые меры в целях обеспечения использования языков меньшинств. Вместе с тем государством также создаются условия и используются все возможности для удовлетворения этноязыковых запросов граждан. Многие представители этнических общностей выступают за активное изучение казахского языка, так как этого требуют перспектива интеграции в казахстанское общество и профессиональное будущее молодежи.

Подтверждая свои предыдущие заключительные замечания, Комитет призывает государство-участник рассмотреть вопрос о создании независимого национального института по правам человека в соответствии с принципами, касающимися статуса национальных учреждений, занимающихся поощрением и защитой прав человека ("Парижские принципы") (резолюция 48/134 Генеральной Ассамблеи).

Комплекс мероприятий по укреплению национального потенциала и устранению недостатков в деле поощрения и защиты прав человека, в том числе посредством обеспечения законности и надлежащей защиты уязвимых слоев населения предусмотрен в Национальном плане действий в области прав человека в Республике Казахстан на 2009 - 2012 годы.

Уполномоченный по правам человека в Республике Казахстан имеет функции, соответствующие Парижским принципам. Так, он имеет право запрашивать у государственных органов и должностных лиц сведения, обращается к палатам Парламента с предложением провести парламентские слушания, посещает любые государственные органы и организации, а также места лишения свободы. По собственной инициативе и на основании поступивших сообщений он проверяет факты нарушения прав человека и по результатам размещает официальные сообщения в средствах массовой информации.

Проведение Уполномоченным проверок органов прокуратуры по фактам нарушения не запрещается. Он не рассматривает жалобы только на действия и решения Президента, Парламента Республики Казахстан и его депутатов, Правительства Республики Казахстан, Конституционного Совета, Генерального прокурора, Центральной избирательной комиссии, судов Республики Казахстан.

В адрес Уполномоченного поступают обращения и жалобы различного характера, в их числе имеют место обращения о дискриминации по национальному признаку. За период с 2003 по 2011 год поступило 37 обращений по мотивам дискриминации по национальному признаку.

Памятуя о неделимости всех прав человека, Комитет призывает государство-участник рассмотреть возможность ратификации тех международных договоров по правам человека, которые оно еще не ратифицировало, в частности договоров, положения которых непосредственным образом касаются вопроса расовой дискриминации, таких, как Международная конвенция о защите прав всех трудящихся-мигрантов и членов их семей (1990 год), Конвенция № 111 Международной организации труда о недопущении дискриминации в области труда и занятий (1958 год) и Конвенция ЮНЕСКО о борьбе с дискриминацией в области образования 1960 года.

Казахстан ратифицировал Конвенцию № 111 МОТ "О недопущении дискриминации в области труда и занятий" Законом Республики Казахстан № 118-II от 14 декабря 2000 года.

Относительно ратификации Международной конвенции о защите прав всех трудящихся-мигрантов и членов их семей: проведенный анализ оценки последствий присоединения Республики Казахстан к Конвенции позволяет сделать вывод о том, что присоединение к Конвенции Казахстана преждевременно в силу указанных ниже факторов: (1) действующее законодательство в области миграционной политики недостаточно усовершенствовано и требует принятия действий по его доработке и разработке новых, более совершенных нормативно-правовых актов по отдельным вопросам; (2) рассматриваемая Конвенция не входит в перечень обязательных подписанных документов для целей вступления в ВТО, а присоединение в настоящий момент времени потребует внесения значительных изменений в действующее законодательство; (3) большая часть стран, подписавших Конвенцию, является странами-донорами, которые преследуют цель защиты собственных граждан за пределами своей страны. Оговорки, с которыми ряд стран присоединился к Конвенции, касаются социальных, политических прав и свобод граждан; (4) развитые государства мира не присоединились к данной Конвенции, поскольку права и свободы, гарантируемые законодательством этих стран, отвечают требованиям Конвенции, а во многих случаях превышают их; (5) страны СНГ (в том числе ратифицировавшие Конвенцию Азербайджан, Кыргызстан, Таджикистан) не готовы в полной мере выполнить на практике требования Конвенции.

В связи с тем, что Конвенция практически уравнивает в правах легальную и нелегальную трудовую миграцию, это может создать реальные и потенциальные угрозы любому аспекту безопасности принимающего общества, вызывая деформацию его социальной, демографической, территориальной структур, обострение конкуренции на местных рынках труда и жилья, образование целых секторов занятости, не поддающихся законодательному регулированию, столкновение этнических и субэтнических стереотипов и норм поведения, социальную и культурную маргинализацию и криминализацию общества, возникновение очагов социальной напряженности.

Казахстан ратифицировал Конвенцию о правовом статусе трудящихся-мигрантов и членов их семей государств-участников СНГ 31 декабря 2009 года (№ 235-IV). Для формирования правовой базы единого экономического пространства Республики Беларусь, Республики Казахстан и Российской Федерации в части, касающейся обеспечения свободы передвижения рабочей силы, принято постановление Правительства Республики Казахстан от 8 октября 2010 года № 1044 "О подписании Соглашения о правовом статусе трудящихся-мигрантов и членов их семей". Указанное Соглашение подписано 19 ноября 2010 года в г.Санкт- Петербург в ходе очередного заседания Межгосударственного Совета ЕврАзЭС.

С учетом своей общей рекомендации № 33 (2009) о последующих мерах в связи с Конференцией по обзору Дурбанского процесса Комитет рекомендует государству-участнику осуществить Дурбанскую декларацию и Программу действий, принятые в сентябре 2001 года Всемирной конференцией по борьбе против расизма, расовой дискриминации, ксенофобии и связанной с ними нетерпимости, с учетом Итогового документа Конференции по обзору Дурбанского процесса, состоявшейся в Женеве в апреле 2009 года, при включении Конвенции во внутреннее законодательство. Комитет просит государство-участник включить в свой следующий периодический доклад конкретную информацию о принятых планах действий и других мерах по осуществлению Дурбанской декларации и Программы действий на национальном уровне.

Республика Казахстан ведет интенсивную работу и принимает конкретные меры на национальном уровне и активно сотрудничает с другими государствами и региональными/международными организациями (УВКБ ООН, MOM, международный комитет Красного Креста и Красного Полумесяца) в области защиты прав человека.

Все вопросы и рекомендации, озвученные в Дурбанской декларации, полностью соблюдаются на территории Республики Казахстан, как на законодательном уровне, так и на уровне общественных отношении в социальной, экономической, политической, культурной, межэтнической, конфессиональной сферах. Так, пункт 2 статьи 14 Конституции Республики Казахстан гласит: "Никто не может подвергаться какой-либо дискриминации по мотивам происхождения, социального, должностного и имущественного положения, пола, расы, национальности, языка, отношения к религии, убеждений, места жительства или по любым иным обстоятельствам".

Как член мирового сообщества, Республика Казахстан принимает активное участие в решении проблем беженцев в соответствии с миграционной политикой государства. Это является логическим продолжением выбранного Казахстаном курса на приверженность целям и принципам, закрепленным Уставом ООН и Всеобщей Декларацией прав человека, который подтвержден принятием Закона Республики Казахстан от 15 декабря 1998 года "О присоединении Республики Казахстан к Конвенции о статусе беженцев и Протоколу, касающемуся статуса беженцев".

Правовое положение беженцев регламентируется Законом Республики Казахстан "О миграции населения" и другими нормативно-правовым актами Республики Казахстан. Казахстан присоединился к Конвенции ООН 1951 года и Протоколу к ней 1967 года, касающихся статуса беженцев. Также Республика Казахстан 29 июня 1998 года ратифицировал Международную конвенции о ликвидации всех форм расовой дискриминации от 21 декабря 1965 года.

На решение проблем защиты прав беженцев и оралманов путем проведения мониторинга прав указанных групп населения в Республике Казахстан направлен проект "Деятельность по укреплению институционального развития потенциала с целью усиления системы убежища в Центральной Азии", финансируемый Европейским Союзом и Управлением Верховного комиссара ООН по делам беженцев.

Принят Закон Республики Казахстан "О беженцах". В процессе подготовки проекта закона была создана рабочая группа из числа представителей ряда министерств, а также Генеральной прокуратуры и Комитета национальной безопасности. В состав данной рабочей группы вошли представители ООН, ОБСЕ и общественных объединений страны.

Права граждан Казахстана, гарантированные Конституцией Республики Казахстан, соблюдаются. Равноправие каждого человека перед законом при отправлении своих прав и свобод гарантировано. Образовательными программами учебных заведений всех уровней предусмотрено и выполняется проведение различных мероприятий, направленных на укрепление культуры межнациональной и межрасовой толерантности.

В связи с подготовкой следующего периодического доклада Комитет рекомендует государству-участнику продолжать консультации, расширяя и углубляя свой диалог с организациями гражданского общества, работающими в сфере защиты прав человека, в частности в рамках борьбы с расовой дискриминацией.

Работа на данном направлении в Республике Казахстан проводится постоянно и совершенствуется. Например, Верховный Суд Республики Казахстан активно развивает связи с гражданским обществом и неправительственными организациями, занимающимися вопросами прав человека, борьбы против расовой дискриминации и другими специальными вопросами. Верховный Суд Республики Казахстан совместно с Общественным фондом "Хартия за права человека" провел ряд мероприятий для судей по вопросам рассмотрения уголовных дел с участием присяжных заседателей, санкционирования ареста и реализации рекомендаций Комитета против пыток, а также, направленные на противодействие торговле людьми в Республике Казахстан через совершенствование национального законодательства согласно международным стандартам.

В Республике Казахстан проблемами защиты прав человека занимается ряд НПО, такие как: Казахстанское международное бюро по правам человека и соблюдению законности, Общественный фонд "Хартия за права человека", Алматинский Хельсинский комитет, Международный фонд защиты свободы слова "Әділ сөз", учреждение "Институт европейского права и прав человека".

Правительство Республики Казахстан активно привлекает представителей неправительственного сектора ко всем инициативам в области защиты прав человека и гражданина.

Комитет рекомендует государству-участнику ратифицировать поправку к пункту 6 статьи 8 Конвенции, принятую 15 января 1992 года на четырнадцатом совещании государств — участников Конвенции и одобренную Генеральной Ассамблеей в ее резолюции 47/111 от 16 декабря 1992 года. В этой связи Комитет ссылается на резолюцию 61/148 Генеральной Ассамблеи, в которой она настоятельно призвала государства-участники ускорить их внутренние процедуры ратификации этой поправки и оперативно уведомить Генерального секретаря в письменной форме о своем согласии с поправкой.

Вопрос ратификации Республикой Казахстан данной поправки рассматривается. По результатам рассмотрения Правительством Республики Казахстан будет направлено соответствующее уведомление.

Комитет рекомендует, чтобы доклады государства-участника были широко доступны для общественности в момент их представления и чтобы замечания Комитета по этим докладам были аналогичным образом опубликованы на государственном языке, официально употребляемом языке и других широко распространенных языках, по мере необходимости.

Замечание принято к сведению, настоящий доклад будет опубликован на государственном и официально употребляемом языке, а также на других широко распространенных языках, и будет размещен на сайтах Министерства культуры и информации и других государственных органов, а также в базе данных "Закон", которая бесплатно доступна во всех центрах обслуживаниях населения.

Приложение 2
к шестому и седьмому сводному
периодическому докладу о выполнении
Республикой Казахстан Международной
конвенции о ликвидации всех форм
расовой дискриминации

Численность и состав населения по возрасту

на начало года, человек

Возраст, лет	2009	2010	2011	2012
Все население	15982343	16204617	16441959	16675392
до 1 года	347404	351920	362630	367820
1-4	1131464	1211792	1293904	1366496
5-9	1141378	1191266	1238493	1305812
10-14	1228636	1169449	1136310	1115128
15-19	1552562	1498831	1430345	1363769
20-24	1600409	1630574	1651031	1635615
25-29	1336452	1379637	1419667	1481754
30-34	1216650	1231291	1254930	1267874
35-39	1135970	1153035	1159984	1174111
40-44	1069725	1061115	1071274	1083372
45-49	1101899	1108031	1089644	1073896
50-54	881539	916434	971264	1009088
55-59	690242	713538	728677	754207
60-64	409082	478909	545269	581854
65-69	403031	341610	292677	286431
70 и старше	735900	767185	795860	808165

Доля отдельных возрастных групп к общей численности населения

на начало года, процент

Возраст, лет	2009	2010	2011	2012
Все население	100	100	100	100
до 1 года	2,2	2,2	2,2	2,2
1-4	7,1	7,5	7,9	8,2
5-9	7,1	7,4	7,5	7,8
10-14	7,7	7,2	6,9	6,7
15-19	9,7	9,3	8,7	8,2
20-24	10,0	10,1	10,0	9,8
25-29	8,4	8,5	8,6	8,9
30-34	7,6	7,6	7,6	7,6
35-39	7,1	7,1	7,1	7,0
40-44	6,7	6,6	6,5	6,5
45-49	6,9	6,8	6,6	6,4
50-54	5,5	5,7	5,9	6,1
55-59	4,3	4,4	4,4	4,5
60-64	2,6	3,0	3,3	3,5
65-69	2,5	2,1	1,8	1,7
70 и старше	4,6	4,7	4,8	4,9

Приложение 3
к шестому и седьмому сводному
периодическому докладу о выполнении
Республикой Казахстан Международной
конвенции о ликвидации всех форм
расовой дискриминации

Распределение населения по полу и возрасту (на начало года, человек)

Возраст, лет	2010 год			2012 год
Возраст, лет	всего	мужчины	женщины	всего	мужчины	женщины
Всего	16204617	7808753	8395864	16675392	8042835	8632557
0-4	351920	181402	170518	367820	189135	178685
5-9	1211792	622428	589364	1366496	702206	664290
10-14	1191266	610768	580498	1305812	670503	635309
15-19	1169449	597916	571533	1115128	570427	544701
20-24	1498831	756991	741840	1363769	695362	668407
25-29	1630574	808967	821607	1635615	811482	824133
30-34	1379637	687466	692171	1481754	736046	745708
35-39	1231291	607032	624259	1267874	627568	640306
40-44	1153035	562477	590558	1174111	571096	603015
45-49	1061115	512068	549047	1083372	524635	558737
50-54	1108031	527092	580939	1073896	509990	563906
55-59	916434	423162	493272	1009088	468777	540311
60-64	713538	314714	398824	754207	334611	419596
65 и старше	478909	202562	276347	581854	244402	337452

Возрастная структура городского и сельского населения

(на начало года, человек)

Возраст , лет	Городское население				Сельское население
Возраст , лет	2009	2010	2011	2012	2009	2010	2011	2012
Всего	8649662	8806952	8961336	9114614	7332681	7397665	7480623	7560778
до 1 года	171021	186421	189680	194389	176383	165499	172950	173431
1-4	548634	593216	649324	698196	582830	618576	644580	668300
5-9	534565	562222	590507	629208	606813	629044	647986	676604
10-14	571233	545198	530956	521025	657403	624251	605354	594103
15-19	836702	782864	721909	674698	715860	715967	708436	689071
20-24	908301	942427	970141	970252	692108	688147	680890	665363
25-29	759996	791512	816523	854420	576456	588125	603144	627334
30-34	681252	695205	714516	726502	535398	536086	540414	541372
35-39	637314	648293	652147	661286	498656	504742	507837	512825
40-44	592823	590523	599684	608303	476902	470592	471590	475069
45-49	616748	620105	608784	597914	485151	487926	480860	475982
50-54	496909	516371	547966	569764	384630	400063	423298	439324
55-59	395659	407566	415279	427780	294583	305972	313398	326427
60-64	238715	281110	320048	340469	170367	197799	225221	241385
65 и выше	659790	643919	633872	640408	479141	464876	454665	454188

Приложение 4
к шестому и седьмому сводному
периодическому докладу о выполнении
Республикой Казахстан Международной
конвенции о ликвидации всех форм
расовой дискриминации

Численность населения Республики Казахстан на начало 2011 года

(на начало года, человек)

Регион	всего	город	село
Республика Казахстан	16 441 959	8 961336	7 480 623
Акмолинская	733 212	342 421	390 791
Актюбинская	777 471	478 165	299 306
Алматинская	1 873 374	437 406	1 435 968
Атырауская	532 020	253 746	278 274
Западно-Казахстанская	608 318	290 000	318 318
Жамбылская	1 046 497	411 310	635 187
Карагандинская	1 352 302	1 055 902	296 400
Костанайская	881 605	443 244	438 361
Кызылординская	700 578	295 420	405 158
Мангистауская	524 175	275 842	248 333
Южно-Казахстанская	2 567 707	1 007 806	1 559 901
Павлодарская	746 163	511 817	234 346
Северо-Казахстанская	589 308	238 781	350 527
Восточно-Казахстанская	1 398 083	808 330	589 753
г.Астана	697 129	697 129	_
г.Алматы	1 414 017	1 414 017	_

Численность населения Республики Казахстан на начало 2012 года

(на начало года, человек)

Регион	всего	город	село
Республика Казахстан	16 675 392	9 114 614	7 560 778
Акмолинская	731 328	341 722	389 606
Актюбинская	786 349	484 960	301 389
Алматинская	1 909 362	443 500	1 465 862
Атырауская	542 987	260 396	282 591
Западно-Казахстанская	612 551	297 091	315 460
Жамбылская	1 055 976	410 499	645 477
Карагандинская	1 358 064	1 063 394	294 670
Костанайская	879 579	446 423	433 156
Кызылординская	712 992	301 615	411 377
Мангистауская	545 724	281 878	263 846
Южно-Казахстанская	2 621 523	1 025 546	1 595 977
Павлодарская	747 055	514 381	232 674
Северо-Казахстанская	583 598	238 376	345 222
Восточно-Казахстанская	1 395 059	811 588	583 471
г. Астана	742 918	742 918
г. Алматы	1 450 327	1 450 327

Приложение 5
к шестому и седьмому сводному
периодическому докладу о выполнении
Республикой Казахстан Международной
конвенции о ликвидации всех форм
расовой дискриминации

Численность населения Республики Казахстан по полу и отдельным возрастным группам на начало 2011 года

Наименование регионов	человек
	Всего			в том числе в возрасте лет
	Всего			0-15
	всего	мужчины	женщины	всего	мужчины	женщины
Казахстан	16 441 959	7 925 957	8 516 002	4 290 053	2 199 811	2 090 242
Акмолинская	733 212	353 536	379 676	171 024	87 614	83 410
Актюбинская	777 471	373 937	403 534	196 341	100 863	95 478
Алматинская	1 873 374	919 348	954 026	512 517	262 923	249 594
Атырауская	532 020	260 569	271 451	160 191	82 172	78 019
З-Казахстанская	608 318	293 504	314 814	143 648	73 695	69 953
Жамбылская	1 046 497	510 365	536 132	323 873	165 989	157 884
Карагандинская	1 352 302	638 678	713 624	301 971	154 594	147 377
Костанайская	881 605	415 863	465 742	177 295	90 775	86 520
Кызылординская	700 578	349 327	351 251	225 214	115 189	110 025
Мангистауская	524 175	259 785	264 390	167 230	86 075	81 155
Ю-Казахстанская	2 567 707	1 269 405	1 298 302	903 105	461 879	441 226
Павлодарская	746 163	350 976	395 187	156 050	79 985	76 065
С-Казахстанская	589 308	280 535	308 773	121 327	62 438	58 889
В-Казахстанская	1 398 083	664 054	734 029	294 209	150 655	143 554
г.Астана	697 129	338 723	358 406	156 049	80 540	75 509
г.Алматы	1 414 017	647 352	766 665	280 009	144 425	135 584

Продолжение таблицы

Наименование регионов	человек
	в том числе в возрасте лет
	16-62(57)			63(58)&+
	всего	мужчины	женщины	всего	мужчины	женщины
Казахстан	10 516 932	5 263 917	5 253 015	1 634 974	462 229	1 172 745
Акмолинская	470 170	240 162	230 008	92 018	25 760	66 258
Актюбинская	514 986	254 643	260 343	66 144	18 431	47 713
Алматинская	1 190 130	603 248	586 882	170 727	53 177	117 550
Атырауская	333 593	168 024	165 569	38 236	10 373	27 863
З-Казахстанская	396 931	200 871	196 060	67 739	18 938	48 801
Жамбылская	635 822	319 252	316 570	86 802	25 124	61 678
Карагандинская	877 529	437 644	439 885	172 802	46 440	126 362
Костанайская	582 542	291 285	291 257	121 768	33 803	87 965
Кызылординская	426 465	218 704	207 761	48 899	15 434	33 465
Мангистауская	327 247	165 290	161 957	29 698	8 420	21 278
Ю-Казахстанская	1 502 620	758 232	744 388	161 982	49 294	112 688
Павлодарская	494 284	245 082	249 202	95 829	25 909	69 920
С-Казахстанская	380 022	194 161	185 861	87 959	23 936	64 023
В-Казахстанская	912 760	460 592	452 168	191 114	52 807	138 307
г. Астана	498 040	246 658	251 382	43 040	11 525	31 515
г. Алматы	973 791	460 069	513 722	160 217	42 858	117 359

Приложение 6
к шестому и седьмому сводному
периодическому докладу о выполнении
Республикой Казахстан Международной
конвенции о ликвидации всех форм
расовой дискриминации

Численность населения Республики Казахстан по полу и отдельным возрастным группам на начало 2012 года

Наименование регионов	Всего			в том числе в возрасте лет
	Всего			0-15
	всего	мужчины	женщины	всего	мужчины	женщины
Казахстан	16 675 392	8 042 835	8 632 557	4 398 647	2 256 554	2 142 093
Акмолинская	731 328	353 132	378 196	171 603	88 116	83 487
Актюбинская	786 349	378 591	407 758	200 708	103 101	97 607
Алматинская	1 909 362	937 814	971 548	528 480	271 157	257 323
Атырауская	542 987	266 187	276 800	166 075	85 174	80 901
З-Казахстанская	612 551	295 596	316 955	145 722	74 770	70 952
Жамбылская	1 055 976	516 399	539 577	331 557	170 205	161 352
Карагандинская	1 358 064	641 374	716 690	305 874	156 611	149 263
Костанайская	879 579	415 192	464 387	177 495	90 913	86 582
Кызырлординская	712 992	355 970	357 022	231 149	118 311	112 838
Мангистауская	545 724	270 915	274 809	176 321	90 849	85 472
Ю-Казахстанская	2 621 523	1 298 271	1 323 252	927 366	474 508	452 858
Павлодарская	747 055	351 531	395 524	158 165	81 066	77 099
С-Казахстанская	583 598	277 972	305 626	121 006	62 311	58 695
В-Казахстанская	1 395 059	663 195	731 864	296 770	152 030	144 740
г.Астана	742 918	359 407	383 511	171 072	88 134	82 938
г.Алматы	1 450 327	661 289	789 038	289 284	149 298	139 986

Продолжение таблицы

Наименование регионов	в том числе в возрасте лет
	16-62(57)			63(58)&+
	всего	мужчины	женщины	всего	мужчины	женщины
Казахстан	10 603 764	5 314 816	5 288 948	1 672 981	471 465	1 201 516
Акмолинская	467 143	239 196	227 947	92 582	25 820	66 762
Актюбинская	517 528	256 606	260 922	68 113	18 884	49 229
Алматинская	1 204 883	611 965	592 918	175 999	54 692	121 307
Атырауская	337 525	170 399	167 126	39 387	10 614	28 773
З-Казахстанская	397 923	201 767	196 156	68 906	19 059	49 847
Жамбылская	635 228	320 368	314 860	89 191	25 826	63 365
Карагандинская	876 470	437 685	438 785	175 720	47 078	128 642
Костанайская	579 375	290 284	289 091	122 709	33 995	88 714
Кызырлординская	431 223	221 917	209 306	50 620	15 742	34 878
Мангистауская	337 837	171 066	166 771	31 566	9 000	22 566
Ю-Казахстанская	1 526 963	773 444	753 519	167 194	50 319	116 875
Павлодарская	491 728	244 188	247 540	97 162	26 277	70 885
С-Казахстанская	374 315	191 835	182 480	88 277	23 826	64 451
В-Казахстанская	904 031	457 474	446 557	194 258	53 691	140 567
г.Астана	525 094	258 780	266 314	46 752	12 493	34 259
г.Алматы	996 498	467 842	528 656	164 545	44 149	120 396

Приложение 7
к шестому и седьмому сводному
периодическому докладу о выполнении
Республикой Казахстан Международной
конвенции о ликвидации всех форм
расовой дискриминации

Численность населения Республики Казахстан по полу и отдельным возрастным группам на начало 2012 года

Наименование регионов	Все националь ности	Казахи	Русские	Узбеки	Украинцы	Уйгуры	Татары	Немцы	Корейцы	Азерба йджан цы	Белору сы	Турки	Дунгане	Поляки	Курды	Чеченцы	Таджики	Башкиры	Другие
Казахстан	16675392	10764253	3726722	493783	313698	237582	203371	180832	103456	93490	62694	101416	57819	33301	40626	31809	39612	17073	173855
Акмолинская	731328	352423	257283	1154	36227	200	13452	26284	1401	1934	11252	151	81	8115	512	3091	289	1954	15525
Актюбинская	786349	632040	101929	894	24306	129	9383	5532	1477	1058	1307	110	13	228	7	1302	113	769	5752
Апматинская	1909362	1314887	303617	4196	5748	150820	13724	9003	16685	16301	797	36677	1738	1196	14238	5982	715	336	12702
Атырауская	542987	497214	33591	1205	768	90	2304	467	3053	418	216	240	12	36	19	166	36	60	3092
ЗКО	612551	449910	132642	503	10793	100	8565	1289	895	1325	2030	30	60	126	1	570	70	412	3230
Жамбылская	1055976	758708	118807	25615	4505	2620	9169	4397	9614	11503	546	31176	48027	142	14013	2264	660	398	13812
Карагандинская	1358064	651557	520134	3829	47060	621	32191	33139	13383	4364	12545	436	169	3923	245	5207	1176	4128	23957
Костанайская	879579	333835	374474	1138	80884	174	16626	28203	3851	3531	14408	178	16	1565	13	1939	448	3878	14418
Кызылординская	712992	681457	15640	1386	373	126	1718	175	8060	246	104	1541	1	11	11	800	105	182	1056
Мангистауская	545724	485655	39717	1770	2139	146	1719	301	839	4975	255	89	48	58	11	624	82	147	7149
ЮКО	2621523	1904079	133765	432921	5025	3705	18933	2530	9214	31108	569	21684	18	132	8686	2446	31915	862	13931
Павлодарская	747055	364874	283348	1150	37877	196	14181	21087	1073	1917	5110	94	27	980	45	1749	300	1316	11731
СКО	583598	197495	292450	448	27549	117	12700	20658	476	1676	6339	168	9	13331	274	636	560	741	7971
ВКО	1395059	801894	541433	1313	5996	940	17335	13700	1479	1476	1709	197	136	223	35	1662	263	330	4938
г.Астана	742918	540815	128928	8166	13453	881	9937	7930	4981	2978	3834	2807	482	2412	314	1063	634	1009	12294
г.Алматы	1450327	797410	448964	8095	10995	76717	21434	6137	26975	8680	1673	5838	6982	823	2202	2308	2246	551	22297

Приложение 8
к шестому и седьмому сводному
периодическому докладу о выполнении
Республикой Казахстан Международной
конвенции о ликвидации всех форм
расовой дискриминации

Доля отдельных этносов в общей численности Республики Казахстан на начало 2012 года (в процентах)

Наименование регионов	Все национа льности	Казахи	Русские	Узбеки	Украинц ы	Уйгуры	Татары	Немцы	Корейцы	Азербайджанцы	Белору сы	Турки	Дунгане	Поляки	Курды	Чеченцы	Таджики	Башкиры	Другие
Казахстан	100,00	64,55	22,35	2,96	1,88	1,42	1,22	1,08	0,62	0,56	0,38	0,61	0,35	0,20	0,24	0,19	0,24	0,10	1,04
Акмолинская	100,00	48,19	35,18	0,16	4,95	0,03	1,84	3,59	0,19	0,26	1,54	0,02	0,01	1,11	0,07	0,42	0,04	0,27	2,12
Актюбинская	100,00	80,38	12,96	0,11	3,09	0,02	1,19	0,70	0,19	0,13	0,17	0,01	0,00	0,03	0,00	0,17	0,01	0,10	0,73
Алматинская	100,00	68,87	15,90	0,22	0,30	7,90	0,72	0,47	0,87	0,85	0,04	1,92	0,09	0,06	0,75	0,31	0,04	0,02	0,67
Атырауская	100,00	91,57	6,19	0,22	0,14	0,02	0,42	0,09	0,56	0,08	0,04	0,04	0,00	0,01	0,00	0,03	0,01	0,01	0,57
ЗКО	100,00	73,45	21,65	0,08	1,76	0,02	1,40	0,21	0,15	0,22	0,33	0,00	0,01	0,02	0,00	0,09	0,01	0,07	0,53
Жамбылская	100,00	71,85	11,25	2,43	0,43	0,25	0,87	0,42	0,91	1,09	0,05	2,95	4,55	0,01	1,33	0,21	0,06	0,04	1,31
Карагандинская	100,00	47,98	38,30	0,28	3,47	0,05	2,37	2,44	0,99	0,32	0,92	0,03	0,01	0,29	0,02	0,38	0,09	0,30	1,76
Костанайская	100,00	37,95	42,57	0,13	9,20	0,02	1,89	3,21	0,44	0,40	1,64	0,02	0,00	0,18	0,00	0,22	0,05	0,44	1,64
Кызылординская	100,00	95,58	2,19	0,19	0,05	0,02	0,24	0,02	1,13	0,03	0,01	0,22	0,00	0,00	0,00	0,11	0,01	0,03	0,15
Мангистауская	100,00	88,99	7,28	0,32	0,39	0,03	0,31	0,06	0,15	0,91	0,05	0,02	0,01	0,01	0,00	0,11	0,02	0,03	1,31
ЮКО	100,00	72,63	5,10	16,51	0,19	0,14	0,72	0,10	0,35	1,19	0,02	0,83	0,00	0,01	0,33	0,09	1,22	0,03	0,53
Павлодарская	100,00	48,84	37,93	0,15	5,07	0,03	1,90	2,82	0,14	0,26	0,68	0,01	0,00	0,13	0,01	0,23	0,04	0,18	1,57
СКО	100,00	33,84	50,11	0,08	4,72	0,02	2,18	3,54	0,08	0,29	1,09	0,03	0,00	2,28	0,05	0,11	0,10	0,13	1,37
ВКО	100,00	57,48	38,81	0,09	0,43	0,07	1,24	0,98	0,11	0,11	0,12	0,01	0,01	0,02	0,00	0,12	0,02	0,02	0,35
г.Астана	100,00	72,80	17,35	1,10	1,81	0,12	1,34	1,07	0,67	0,40	0,52	0,38	0,06	0,32	0,04	0,14	0,09	0,14	1,65
г.Алматы	100,00	54,98	30,96	0,56	0,76	5,29	1,48	0,42	1,86	0,60	0,12	0,40	0,48	0,06	0,15	0,16	0,15	0,04	1,54

Приложение 9
к шестому и седьмому сводному
периодическому докладу о выполнении
Республикой Казахстан Международной
конвенции о ликвидации всех форм
расовой дискриминации

Субъективная оценка социально-экономического положения населения

по этносам

Субъективная оценка социально-экономического положения	Этническая принадлежность
Субъективная оценка социально-экономического положения	Казахи	Русские	Немцы	Уйгуры	Узбеки	Корейцы	Украинцы	Другие этносы
Живем в достатке, практически ни в чем себе не отказываем	13,7%	9,9%	8,0%	7,1%	22,1%	3,9%	3,9%	31,7%
Живем удовлетворительно, имеем все необходимое для улучшения положения	54,4%	56,9%	53,0%	51,1%	76,8%	68,5%	72,4%	41,3%
Пока удается свести концы с концами	19,2%	24,9%	25,0%	31,9%	0,0%	24,3%	16,0%	20,8%
Не можем свести концы с концами	10,4%	5,0%	10,0%	1,1%	0,0%	1,1%	0,6%	2,1%
Живем очень плохо, отказываем себе в самом необходимом	0,5%	0,6%	0. ,0%	0,0%	0,0%	0,0%	0,0%	0,1%
Затрудняюсь ответить	1,6%	2,8%	4,0%	8,8%	1,1%	2,2%	7,2%	3,9%
Всего	100,0%	100,0%	100,0%	100,0%	100,0%	100,0%	100,0%	100,0%

Источник: Центр по изучению сферы межэтнических и межконфессиональных отношений Академии государственного управления при Президенте Республики Казахстан

Профессиональная принадлежность населения по этносам

Профессиональная сфера	Этническая принадлежность
Профессиональная сфера	Казахи	Русские	Немцы	Уйгуры	Узбеки	Корейцы	Украинцы	Другие
Государственная служба	5,4%	7,3%	2,9%	2,4%	1,5%	1,3%	4,3%	9,2%
Промышленное производство	1,6%	14,7%	13,0%	0,0%	10,6%	9,1%	4,3%	6,1%
Медицина, образование, наука, культура	26,4%	32,1%	26,1%	6,0%	21,2%	7,8%	23,1%	12,3%
Торговля	14,7%	13,8%	7,2%	31,3%	6,1%	28,6%	12,8%	26,5%
Транспорт, связь	7,0%	4,6%	2,9%	16,9%	22,7%	3,9%	2,6%	8,6%
Сфера услуг	31,0%	18,3%	17,4%	25,3%	9,1%	5,2%	12,0%	9,2%
Строительство	4,7%	1,8%	2,9%	9,6%	9,1%	1,3%	8,5%	6,1%
Добывающая отрасль	3,9%	0,0%	0,0%	0,0%	0,0%	0,0%	0,0%	0,6%
Энергетическая отрасль	0,0%	0,0%	1,4%	1,2%	1,5%	0,0%	5,1%	0,8%
Структуры МВД КНБ, вооруженные силы	1,6%	3,7%	0,0%	0,0%	0,0%	0,0%	0,0%	0,3%
Финансовая сфера	2,3%	1,8%	0,0%	4,8%	0,0%	1,3%	2,6%	1,1%
Сельское хозяйство	0,0%	0,9%	26,1%	2,4%	18,2%	41,6%	24,8%	18,4%
Безработные, самозанятые	1,6%	0,9%	0,0%	0,0%	0,0%	0,0%	0,0%	0,8%
Всего	100,0%	100,0%	100,0%	100,0%	100,0%	100,0%	100,0%	100,0%

Приложение 10
к шестому и седьмому сводному
периодическому докладу о выполнении
Республикой Казахстан Международной
конвенции о ликвидации всех форм
расовой дискриминации

Динамика уровня бедности в Республике Казахстан

Приложение 11
к шестому и седьмому сводному
периодическому докладу о выполнении
Республикой Казахстан Международной
конвенции о ликвидации всех форм
расовой дискриминации

Индикаторы уровня жизни населения

№	Индикаторы	2007	2008	2009	2010	2011
1	Доля населения с доходами ниже прожиточного минимума¹⁾, %	12,7	12,1	8,2	6,5	5,3
	город	6,9	8,1	4,1	3,7	2,4
	село	18,1	15,9	12,1	10,1	8,8
2	Доля населения с доходами ниже стоимости продовольственной корзины¹⁾, %	1,4	1,2	0,6	0,4	0,5
	город	0,7	0,6	0,2	0,3	0,1
	село	2,1	1,7	0,9	0,6	0,9
3	Глубина бедности¹⁾, %	2,4	2,3	1,3	1,1	0,9
4	Острота бедности¹⁾, %	0,8	0,7	0,3	0,3	0,3
5	Доходы домашних хозяйств (использованные на потребление), в среднем на душу населения, тенге	16 935	20 037	21 348	26 152	30 637
	город	19 865	23 365	25 008	30 529	34 612
	село	13 687	16 271	17 136	20 985	25 865
6	Соотношение доходов, использованных на потребление, с прожиточным минимумом, %	175,4	162,1	168,6	193,9	190,6
7	Номинальные денежные доходы населения, в среднем на душу, тенге	25 226	32 984³⁾	34 282	38 779	45 435³⁾
8	Индекс реальных денежных доходов, %	118,9	111,8³⁾	96,9³⁾	105,6	108,2³⁾
9	Денежные расходы населения в среднем на душу, тенге	15 516	18 324	19 718	24 460	28 911
	город	19 172	22 569	24 220	29 775	33 901
	село	11 465	13 520	14 537	18 209	22 921
10	Соотношение 10% наиболее и 10% наименее обеспеченного населения (коэффициент фондов)²⁾, раз	7,2	6,2	5,3	5,7	6,1
11	Коэффициент концентрации доходов (индекс Джини)	0,309	0,288	0,267	0,278	0,289
12	Средний размер домохозяйства, человек	3,4	3,3	3,4	3,0	3,5
	город	2,9	2,9	3,0	4,0	3,1
	село	3,9	3,9	4,0	4,2	4,1

* Прожиточный минимум определялся по 43 наименованиям продуктов питания, и процентное соотношение в нем продовольственной корзины составило 60 %.

Приложение 12
к шестому и седьмому сводному
периодическому докладу о выполнении
Республикой Казахстан Международной
конвенции о ликвидации всех форм
расовой дискриминации

Население по принадлежности к этническим и религиозным группам (проценты)

	Все население	из них указавшие:						Отказались указать
	Все население	ислам	христиа нство	иудаизм	буддизм	другое	неверу ющие	Отказались указать
Оба пола
Все население	100	70,2	26,3	0,0	0,1	0,0	2,8	0,5
из них:
Казахи	100	98,3	0,4	0,0	0,0	0,0	1,0	0,3
Русские	100	1,4	91,6	0,0	0,0	0,0	6,1	0,8
Узбеки	100	99,1	0,4	0,0	0,0	0,0	0,4	0,2
Украинцы	100	0,9	90,7	0,0	0,0	0,0	7,3	0,9
Уйгуры	100	98,4	0,5	0,0	0,0	0,0	0,6	0,5
Татары	100	79,6	10,2	0,0	0,0	0,1	8,1	2,0
Немцы	100	1,6	81,6	0,0	0,0	0,1	14,0	2,7
Корейцы	100	5,2	49,4	0,2	11,4	0,1	28,5	5,2
Турки	100	99,1	0,3	0,0	0,0	0,0	0,3	0,2
Азербайджанцы	100	94,8	2,5	0,0	0,0	0,0	1,9	0,8
Белорусы	100	0,8	90,2	0,0	0,0	0,0	7,8	1,1
Дунгане	100	98,9	0,4	0,0	0,0	0,0	0,3	0,3
Курды	100	98,3	0,5	0,0	0,0	0,0	0,7	0,4
Таджики	100	97,8	0,9	0,0	0,0	0,1	0,8	0,4
Поляки	100	0,7	90,1	0,0	0,0	0,1	7,3	1,8
Чеченцы	100	93,7	3,0	0,0	0,0	0,1	2,1	1,2
Кыргызы	100	96,7	0,9	0,0	0,0	0,0	1,5	0,9
Другие национальности	100	34,7	52,3	0,8	0,9	0,1	8,4	2,7

Источник: Агентство по статистике Республики Казахстан

Приложение 13
к шестому и седьмому сводному
периодическому докладу о выполнении
Республикой Казахстан Международной
конвенции о ликвидации всех форм
расовой дискриминации

Численность депутатов маслихатов* на 10 000 представителей каждого этноса по регионам

Наименование этнических групп	Акмолинская	Актюбинская	Алматинская	Атырауская	Западно-Казахстанская	Жамбылская	Карагандинская	Костанайская
Казахи	5,1	2,9	2,1	2,6	3,8	2,4	3,2	5,5
Русские	2,1	0,6	0,8	0,3	1,1	0,6	1,1	1,8
Украинцы	3,6	3,3	3,5	-	3,7	-	1,5	3,2
Немцы	2,7	5,4	-	21,4	-	2,3	1,5	3,2
Белорусы	2,7	-	-	-	4,9	-	0,8	3,5
Татары	2,2	2,1	2,2	-	4,7	-	2,2	1,2
Поляки	2,5	-	8,4	-	-	-	2,5	6,4
Уйгуры	-	-	0,6	-	-	-	-	-
Чеченцы	3,2	-	1,7	-	-	-	-	10,3
Башкиры	5,1	-	-	-	24,3	-	-	2,6
Молдаване	6,1	-	-	-	-	-	-	-
Азербайджанцы	5,2	-	1,2	-	7,5	1,7	-	5,7
Узбеки	-	-	2,4	-	-	1,2	-	-
Корейцы	-	-	2,4	6,6	22,3	2,1	3,7	-
Дунгане	-	-	5,8	-	-	0,6	-	-
Турки	-	-	0,3	-	-	0,3	-	-
Армяне	16,9	-	-	-	21,1	-	-	12,1
Киргизы	-	-	-	-	-	1,2	-	-
Мордва	-	-	-	-	-	-	-	7,2
Другие	10,8	-	2,1	-	-	2,1	3,0	2,7

Численность депутатов маслихатов* на 10 000 представителей каждого этноса по регионам

Наименование этнических групп	Кызыл ординская	Мангистауская	Южно-Казахстанская	Павлодарская	Северо-Казахстанская	Восточно-Казахстанская	Астана	Алматы
Казахи	2,2	2,3	1,5	4,3	7,3	2,9	0,3	0,3
Русские	-	1,0	0,1	1,0	1,5	1,3	0,2	0,2
Украинцы	-	-	-	2,1	4,0	3,3	0,7	0,1
Немцы	-	-	-	2,8	1,9	2,2	-	-
Татары	-	-	-	1,4	3,1	2,3	-	-
Поляки	-	-	-	-	0,8	-	-	-
Уйгуры	-	-	2,7	-	-	-	-	-
Чеченцы	-	-	-	-	-	12,0	-	-
Азербайджанцы	-	-	-	5,2	11,9	13,6	-	-
Узбеки	-	-	0,5	-	-	-	-	-
Корейцы	-	-	2,2	9,3	-	-	2,0	0,7
Турки	-	-	0,5	-	-	-	-	-
Армяне	-	-	-	-	-	12,3	-	-
Литовцы	-	-	-	-	14,8	-	-	-
Ингуши	-	-	-	-	-	-	8,7	-
Другие	-	-	-	4,6	10,1	2,7	1,1	-

* Маслихат - выборный орган, избираемый населением области (города республиканского значения, столицы) или района (города областного значения), выражающий волю населения, и в соответствии с законодательством Республики Казахстан, определяющий меры, необходимые для ее реализации, и контролирующий их осуществление.

Приложение 14
к шестому и седьмому сводному
периодическому докладу о выполнении
Республикой Казахстан Международной
конвенции о ликвидации всех форм
расовой дискриминации

Количество судей на 10 000 представителей этносов трудоспособного возраста (18-65 лет) по состоянию на первое полугодие 2012 года

Наименование этноса	Количество судей на 10 000 человек трудоспособного возраста в каждом этносе
Казахи	7,4
Русские	2,5
Украинцы	2,3
Татары	4,8
Немцы	1,3
Корейцы	4,6
Узбеки	0,6
Уйгуры	2,7
Белорусы	2,2
Поляки	6,4
Азербайджанцы	1,6
Чеченцы	3,3
Другие	0,6

Источник: Агентство по статистике Республики Казахстан, Верховный Суд Республики Казахстан

Количество депутатов Парламента на 100 000 представителей этносов трудоспособного возраста (18-65 лет) по состоянию на первое полугодие 2012 года

Наименование этноса	Количество депутатов Парламента на 100 000 представителей каждого этноса
Казахи	1,2
Корейцы	1,9
Немцы	0,9
Поляки	2,5
Русские	0,6
Татары	1,3
Узбеки	0,2
Уйгуры	0,4
Украинцы	1,2
Чеченцы	2,7

Источник: Агентство по статистике Республики Казахстан, Центральная избирательная комиссия Республики Казахстан

Приложение 15
к шестому и седьмому сводному
периодическому докладу о выполнении
Республикой Казахстан Международной
конвенции о ликвидации всех форм
расовой дискриминации

Межэтнические браки, 2009 - 2011 гг.

Наименование этносов	Число вступивших в брак с представителями других этносов
	женихи			невесты
	2009	2010	2011	2009	2010	2011
Всего	25522	25669	27269	25522	25669	27269
Казахи	4910	5090	5559	4185	4246	4578
Русские	7267	7320	7768	8906	8841	9703
Узбеки	745	739	706	621	757	769
Украинцы	2768	2705	2932	2600	2649	2836
Уйгуры	621	653	712	527	493	576
Татары	1513	1539	1729	1619	1642	1730
Немцы	2220	2112	2311	2249	2147	2310
Другие этносы	882	882	371	600	709	311
Отказались указать принадлежность к этносу	4596	4629	5181	4215	4185	4456

Источник: Агентство по статистике Республики Казахстан Количество обучающихся по языкам обучения

Год	С уйгурским языком обучения	С узбекским языком обучения	С таджикским языком обучения	С немецким языком обучения
2008 год	14 934	79 426	3 503	377
2009 год	14 722	79 109	3 568	287
2010 год	14 424	78 921	3 615	217
2011 год	14 392	77 907	3 818	212

Источник: Министерство образования и науки Республики Казахстан

Приложение 16
к шестому и седьмому сводному
периодическому докладу о выполнении
Республикой Казахстан Международной
конвенции о ликвидации всех форм
расовой дискриминации

В период с 1 января 2008 по 22 августа 2012 года в адрес Уполномоченного по правам человека в Республике Казахстан поступило 28 жалоб о нарушении равноправия граждан по этническому признаку (расовая дискриминация). Процедура рассмотрения поступивших жалоб содержит заседание Экспертного совета при Уполномоченном по правам человека в РК,после получения экспертного заключения правозащитников и юристов в области расовой дискриминации рекомендации направляются в уполномоченные органы.

Количество жалоб, поступивших в адрес учреждения Уполномоченного по правам человека в Республике Казахстан

Год	Всего поступило количество жалоб	Количество подтвердившихся фактов	Количество не подтвердившихся фактов	Количество жалоб, находящихся на рассмотрении
2008	2	1	1	0
2009	1	0	1	0
2010	6	3	3	0
2011	14	2	12	0
2012*	5	2	2	1
Всего	28	8	19	1

* По состоянию на 22 августа 2012 года

Например, в адрес Уполномоченного обратился житель России Д. с жалобой на дискриминационные положения регламента турнира по футболу среди команд дублирующих составов клубов премьер-лиги на 2012 год, утвержденного протоколом Исполкома ОЮЛ "Ассоциация "Федерация футбола Казахстана" от 24 декабря 2011 года № 2/7 (далее - Регламент). В частности, пункт 4.3 Регламента устанавливает, что на протяжении всего матча указанного турнира в составе команды клуба на поле должны находиться не менее двух игроков коренной национальности, являющихся гражданами Республики Казахстан. При этом замена игрока во время матча также ограничена данным требованием. Приняв жалобу к рассмотрению, учреждение Уполномоченного направило запрос в Агентство Республики Казахстан по делам спорта и физической культуры, обратив внимание на недопустимость расовой дискриминации как противоречащей нормам Конституции и международного права. В результате вмешательства Уполномоченного данная дискриминационная норма исключена из Регламента.

Следует отметить, что действующий в Казахстане механизм рассмотрения жалоб о нарушениях прав человека, в том числе по расовой дискриминации, единый и достаточно эффективный.

Приложение 17
к шестому и седьмому сводному
периодическому докладу о выполнении
Республикой Казахстан Международной
конвенции о ликвидации всех форм
расовой дискриминации

Накопленные выплаты в рамках адресной социальной помощи

в Республике Казахстан*

Категория	Человек тыс.	выплачено в тенге:	выплачено в млн. $ США:
Количество граждан, которым назначена адресная социальная помощь (на 1 мая 2012 года)	78,8	664,4 млн.	4,43
Количество получивших пособие по рождению ребенка (на 1 июня 2012 года)	159	8,3 млрд.	5,53
Количество получивших пособие воспитывающему ребенка-инвалида до 18 лет (на 1 июня 2012 года)	58	5,2 млрд.	34,6
Количество получивших пособие по уходу за ребенком (на 1 июня 2012 года)	146,3	10,2 млрд.	68
Количество детей из малообеспеченных семей получивших пособие до 18 лет (на 1 мая 2012 г.)	511,7	2,7 млрд.	1,8
Количество получивших года специальное государственное пособие (на 1 июня 2012 года)	1286,8	3,13 млрд.	20,86

* По данным Агентства Республики Казахстан по статистике прожиточный минимум по состоянию на май 2012 года составил 16119 тенге (107,7 $ США.), при этом доля населения с доходами ниже прожиточного минимума в 2011 году составила 5,3 %.

Приложение 18
к шестому и седьмому сводному
периодическому докладу о выполнении
Республикой Казахстан Международной
конвенции о ликвидации всех форм
расовой дискриминации

Перечень постановлений Правительства, утвержденных в целях дальнейшего совершенствования законодательной базы,направленной на защиту конституционных прав и свобод граждан

№ п/п	Название постановления	Дата утверждения и № акта
1	"Об утверждении Правил проведения религиоведческой экспертизы и о признании утратившими силу некоторых решений Правительства Республики Казахстан"	7 февраля 2012 года № 209
2	"Об утверждении стандарта государственной услуги "Проведение регистрации и перерегистрации лиц, осуществляющих миссионерскую деятельность" и о внесении изменения в постановление Правительства Республики Казахстан от 20 июля 2010 года № 745 "Об утверждении реестра государственных услуг, оказываемых физическим и юридическим лицам"	7 февраля 2012 года № 211
3	"О признании утратившим силу постановления Кабинета Министров Республики Казахстан от 14 декабря 1993 года № 1247 "Об утверждении Положения о порядке передачи религиозным объединениям культовых (молитвенных) зданий, сооружений и иного имущества"	7 февраля 2012 года № 210
4	"О внесении изменений в постановление Правительства Республики Казахстан от 27 июля 2000 года № 1140 "Об утверждении Положения и состава Совета по связям с религиозными объединениями при Правительстве Республики Казахстан"	17 января 2012 года № 86
5	"О внесении изменений в постановление Правительства Республики Казахстан от 27 июля 2000 года № 1140 "Об утверждении Положения и состава Совета по связям с религиозными объединениями при Правительстве Республики Казахстан"	12 апреля 2012 года № 449

Источник: Агентство Республики Казахстан по делам религий.

Шестой и седьмой сводный периодический доклад о выполнении Республикой КазахстанМеждународной конвенции о ликвидации всех форм расовой дискриминации

Шестой и седьмой сводный периодический доклад о выполнении Республикой Казахстан
Международной конвенции о ликвидации всех форм расовой дискриминации