О Среднесрочной фискальной политике Правительства Республики Казахстан на 2005-2007 годы

Постановление Правительства Республики Казахстан от 31 августа 2004 года N 918.

В соответствии со статьей 70 Бюджетного кодекса Правительство Республики Казахстан постановляет:

1. Утвердить прилагаемую Среднесрочную фискальную политику Правительства Республики Казахстан на 2005-2007 годы.

2. Настоящее постановление вступает в силу со дня подписания.

Премьер-Министр Республики Казахстан

Утверждена постановлением Правительства Республики Казахстан от 31 августа 2004 года N 918

Среднесрочная фискальная политика
Правительства Республики Казахстан
на 2005-2007 годы

Введение

Принятый в текущем году Бюджетный кодекс определил новые подходы к осуществлению бюджетного процесса. Прежде всего, акцент делается на необходимости среднесрочного бюджетного планирования в соответствии с экономической политикой государства. С целью придания процессу бюджетного планирования стратегической направленности было принято решение ежегодно разрабатывать документ, который определял бы налогово-бюджетную политику на предстоящий трехлетний период - Среднесрочную фискальную политику.

Необходимость данного документа обусловлена прямой зависимостью успеха экономических реформ от направлений развития финансовой системы общества, адекватности проводимой налогово-бюджетной политики требованиям времени. Высокие темпы экономического роста в Казахстане, рост доходов бюджета, укрепление финансовых институтов, создание Национального фонда, приемлемый уровень дефицита государственного бюджета требуют проведения более активной фискальной политики государства. В этих условиях бюджет, как главное средство мобилизации и расходования ресурсов государства, позволяет политической власти иметь реальную возможность воздействовать на экономику, финансировать ее структурную перестройку, стимулировать развитие приоритетных секторов экономики, обеспечить социальную поддержку наименее защищенных слоев населения. Основой при разработке бюджета на соответствующий финансовый год будет являться Среднесрочная фискальная политика.

Среднесрочная фискальная политика Правительства Республики Казахстан на 2005-2007 годы (далее - Среднесрочная фискальная политика) разработана на основе Программы Правительства Республики Казахстан на 2003-2006 годы, Среднесрочного плана социально-экономического развития Республики Казахстан на 2005-2007 годы, государственных и отраслевых (секторальных) программ и с учетом послания Президента Республики Казахстан народу Казахстана "К конкурентоспособному Казахстану, конкурентоспособной экономике, конкурентоспособной нации".

1. Социально-экономическое положение
1.1 Анализ социально-экономического развития страны в 2003 году и оценка динамики важнейших показателей на 2004 год

В 2003 году реальный рост ВВП составил 9,2%, а среднегодовая инфляция сложилась на уровне 6,4%.

В истекшем году произошло, как и прогнозировалось на основании тенденций мировой экономики, укрепление обменного курса тенге по отношению к доллару США, вследствие высоких цен на нефть и девальвации доллара по отношению к другим свободно конвертируемым валютам более чем на 20%.

Несмотря на укрепление тенге по отношению к доллару США, относительно корзины валют стран - основных торговых партнеров (евро, российского рубля, китайского юаня) тенге девальвировал в реальном выражении на 2,5%.

Макроэкономическая стабильность в стране продолжала оказывать стимулирующее влияние на развитие экономики, что стало главным фактором увеличения производства товаров и услуг, значительного притока прямых иностранных инвестиций, поступления доходов в государственный бюджет, и, в конечном счете, повышения благосостояния населения страны.

По оценке в первом полугодии 2004 года по сравнению с аналогичным периодом прошлого года рост валового внутреннего продукта (ВВП) составил 9,1%. Рост обеспечен увеличением объемов в промышленности на 9,4%, сельском хозяйстве - на 5,2%. В секторе услуг увеличены объемы перевозки грузов всеми видами транспорта на 9,3% и розничного товарооборота - на 7,1%.

В первом полугодии 2004 года по сравнению с аналогичным периодом 2003 года значительного изменения в структуре ВВП не произошло. По оценке, доля производства товаров в ВВП составила 40,6% (39,1% в январе-июне 2003 года), производство услуг - 53,3% (55,5%).

По итогам первого полугодия текущего года средний уровень инфляции составил 6,6% и не претерпел значительного изменения по сравнению с соответствующим периодом прошлого года (6,7%).

Высокий уровень мировых цен на основные казахстанские товары на мировом рынке способствовал значительному увеличению объемов экспортных поступлений. За пять месяцев текущего года внешнеторговый оборот составил 11,5 млрд. долларов США и был выше аналогичного периода 2003 года на 46%. Экспорт составил 7 млрд. долларов США, импорт - 4,5 млрд. долларов США, рост на 42 и 52% соответственно.

Реализация крупных инвестиционных проектов с участием иностранных инвесторов в нефтедобывающей отрасли, Стратегия индустриально-инновационного развития, а также осуществление ряда отраслевых программ позволили сохранить на высоком уровне объемы привлекаемых в экономику инвестиций. По сравнению с аналогичным периодом прошлого года инвестиции в основной капитал увеличились на 12,1 %.

Сохраняющиеся высокие цены на нефть и приток в страну больших объемов валютной выручки стали основной причиной укрепления курса тенге. Так, средневзвешенный обменный курс тенге за первое полугодие 2004 года составил 138,42 тенге за доллар США. С начала года в номинальном выражении тенге укрепился к доллару США на 5,07%.

По оценке в 2004 году уровень инфляции в среднем составит 5,6-7%, что соответствует прогнозу индикативного плана.

Уровень официальной ставки рефинансирования по отношению к росту цен будет поддерживаться слабо положительным (7%), что позволит стимулировать расширение деловой активности.

Будет укрепляться торговый баланс страны. Положительное сальдо в 2004 году оценивается в размере 4,5 млрд. долларов США.

Рост объемов промышленного производства составит 9,2%, объем валовой продукции сельского хозяйства возрастет на 2,8% к уровню прошлого года. Инвестиции в основной капитал возрастут на 10%.

Предполагается опережающий рост темпов развития в сфере услуг.

Темпы роста объемов предоставляемых услуг связи составят 30%, транспорта 8,6%, торговли 8,5% к уровню 2003 года.

1.2 Реализация налоговой политики

В 2003 году изменения в налоговом законодательстве были направлены на стимулирование экономического роста страны путем снижения налоговой нагрузки, стимулирования притока и внедрения новой техники и передовых технологий, улучшение взаимоотношений государства и налогоплательщиков и призваны повысить инвестиционную привлекательность страны.

В соответствии с Посланием Президента Республики Казахстан народу Казахстана "Основные направления внутренней и внешней политики на 2004 год", Стратегией индустриально-инновационного развития Республики Казахстан на 2003-2015 годы в целях снижения налоговой нагрузки и стимулирования экономического роста страны, а также стимулирования легализации доходов определенной категории граждан и увеличения заработной платы с 2004 года снижены ставки индивидуального подоходного налога, введена регрессивная шкала ставок по социальному налогу, снижена ставка налога на добавленную стоимость, установлены особые режимы налогообложения на территориях специальных экономических зон, расширены сферы применения специальных налоговых режимов.

С целью дальнейшего устойчивого развития экономики, углубления проводимых реформ, усовершенствованы налогообложение нефтяных операций, финансового лизинга, нерезидентов, финансовых инструментов, а также нормы налогового администрирования.

Основными целями введения новых условий налогообложения недропользователей являются: максимальное получение доходов бюджета от нефтяных операций, достижение максимального баланса интересов сторон при сохранении экономических мотиваций недропользователей.

Совершенствование налогообложения финансового лизинга способствует дальнейшему развитию лизинга в Казахстане, как одного из важнейших инструментов финансирования инвестиций в основные средства.

1.3 Совершенствование бюджетной системы

В целях совершенствования бюджетной системы в последние годы в Казахстане проведен комплекс мер.

Созданы действующие на постоянной основе бюджетные комиссии, целями которых являются обеспечение своевременной и качественной разработки проектов бюджетов, выработка предложений по уточнению и исполнению бюджетов, рассмотрение отчетов администраторов о реализации бюджетных программ.

Осуществляется формирование программного, целенаправленного бюджета, отражающего приоритеты социально-экономического развития страны. В настоящее время основным инструментом реализации социально-экономической политики государства являются государственные, отраслевые (секторальные) программы.

Начиная с 2003 года, перечень действующих и разрабатываемых государственных, отраслевых (секторальных) программ утверждается в составе Индикативного плана социально-экономического развития Республики Казахстан на среднесрочный период. Во всех государственных, отраслевых (секторальных) программах, требующих финансирования из бюджета, определены требуемые объемы финансовых средств в разрезе годов и источников финансирования.

В целях формирования реального бюджета, отражающего приоритеты социально-экономического развития страны, начиная с 2002 года бюджет был разделен на текущий бюджет, за счет которого осуществлялись программы, направленные на выполнение текущих нужд государства, и бюджет развития, включающий инвестиционные расходы в экономику, т.е. расходы на развитие инфраструктуры, градостроительство, создание и развитие информационных систем, науку, инвестиций в человеческий капитал и.т.п. Такое разделение бюджета позволило реально оценить стоимость выполнения государством своих функций, определенных законодательством и направленных на содержание имеющейся сети государственных учреждений, и объем инвестиционного вклада государства на его социально-экономическое развитие, а также систематизировать бюджетные программы.

Для обеспечения прозрачности расходования бюджетных средств и проведения по ним бюджетного контроля с 2002 года введен паспорт бюджетной программы как основной документ оценки деятельности администратора по выполнению возложенных на него функций. Такая мера продиктована необходимостью рационального планирования, исполнения бюджетных программ и усиления ответственности администраторов за эффективное использование бюджетных денег.

В ходе отдельных мероприятий по совершенствованию бюджетной системы были выявлены многочисленные вопросы, решение которых требовало системного подхода. В связи с этим был разработан Бюджетный кодекс, который позволил упорядочить и систематизировать действующие нормы законодательства, обеспечить им более гибкую структуру.

В Бюджетном кодексе заложены новые принципы бюджетной системы, обеспечивающие ее устойчивость и стабильность, пересмотрены ранее существовавшие принципы бюджетного планирования, подходы по формированию доходной и расходной частей бюджетов всех уровней.

В результате проведения функционального анализа действующих законодательных актов и, учитывая накопленный позитивный и негативный опыт в отношениях между центром и регионами, были определены принципы межбюджетных отношений, формы официальных трансфертов, доходы республиканского бюджета, областного бюджета, бюджета города республиканского значения, столицы, районов (городов областного значения). В целях придания финансовой устойчивости всем уровням бюджетов в Бюджетном кодексе четко распределены расходные полномочия уровней бюджетов. Для усиления самостоятельности бюджетов, а также для обеспечения стабильности межбюджетных отношений размеры бюджетных субвенций и изъятий будут устанавливаться на три года.

В Бюджетном кодексе предусмотрена статья об оценке эффективности бюджетных программ, согласно которой оценкой эффективности являются проведение соответствующих расчетов, анализ обоснования бюджетных программ, хода их выполнения и оказываемого ими воздействия на социально-экономическое положение страны и определение неэффективных направлений бюджетных программ.

Разработанная и утвержденная Правительством Республики Казахстан методика проведения оценки эффективности бюджетных программ определяет порядок проведения и систему показателей оценки эффективности бюджетных программ в процессе планирования, исполнения и контроля за исполнением бюджета.

При формировании республиканского бюджета на 2005 год Республиканской бюджетной комиссией при рассмотрении бюджетных заявок администраторов бюджетных программ на 2005-2007 годы рассматривалась информация о реализации республиканских бюджетных программ за 2003 год и первое полугодие 2004 года. Результаты рассмотрения служили основой для принятия решений относительно целесообразности выполнения конкретной бюджетной программы в предстоящем финансовом году и объемов ее финансирования.

Расширено понятие бюджетных инвестиций, вводятся поэтапный отбор инвестиционных проектов, а также порядок оценки эффективности проектов.

Отменяется заимствование местными исполнительными органами на внешних и внутренних рынках капитала с сохранением права заимствования только у вышестоящего бюджета.

Введен новый механизм перечисления средств в Национальный фонд, согласно которому все официальные трансферты, являющиеся источниками формирования Национального фонда, будут перечисляться непосредственно из государственного бюджета.

2. Цель и задачи фискальной политики на 2005-2007 годы
2.1 Цель и задачи фискальной политики

Основной целью фискальной политики в среднесрочном периоде является повышение конкурентоспособности экономики страны, выражающееся в устойчивом экономическом развитии и росте благосостояния граждан во всех регионах.

Достижению данной цели в среднесрочном периоде будет способствовать решение следующих основных задач:

диверсификация отраслей экономики, подготовка условий для перехода в долгосрочном плане к сервисно-технологической экономике;

снижение доли теневой экономики;

сокращение размера государственного долга по отношению к ВВП, оптимизация его структуры;

развитие инфраструктуры и человеческого капитала;

повышение качества предоставляемых государством услуг.

Кроме того, фискальная политика, являясь важнейшей составляющей общеэкономической политики государства, в планируемом периоде должна будет содействовать поддержанию установленного коридора по среднегодовому уровню инфляции, устойчивости платежного баланса, росту конечного потребления товаров и услуг и накопления капитала.

2.2 Основные направления реализации фискальной политики

Реализация задач фискальной политики будет осуществлена по следующим основным направлениям:

совершенствование налогового законодательства и администрирования;

совершенствование механизмов использования нефтяных доходов государства через Национальный фонд Республики Казахстан;

поддержание расходов на уровне, обеспечивающем, с одной стороны, эффективное выполнение в полном объеме государственных функций и содействие макроэкономической стабильности - с другой стороны;

повышение результативности и эффективности государственных расходов, в том числе путем дальнейшего внедрения методов бюджетного программирования на всех этапах бюджетного процесса;

упорядочение процесса подготовки, рассмотрения, отбора инвестиционных проектов с целью обеспечения системности эффективного формирования расходов бюджета, направляемых на развитие;

совершенствование межбюджетных отношений, установление четкого разграничения доходных и расходных полномочий между различными уровнями бюджетной системы.

3. Механизмы реализации фискальной политики

3.1 Основные показатели социально-экономического развития страны на 2005-2007 годы

Формирование возможных сценариев социально-экономического развития республики, определяемых с учетом целевых параметров, имеющихся резервов развития и ожидаемого влияния внешних и внутренних факторов, позволяет определить возможности налогово-бюджетной политики Правительства в среднесрочной перспективе, принять взвешенные решения о государственных расходах и, соответственно, повысить эффективность использования финансовых государственных ресурсов.

При определении задач и основных направлений реализации среднесрочной фискальной политики за основу был принят базовый сценарий развития экономики страны на 2005-2007 годы (таблица 1).

Базовый сценарий предполагает, что мировые цены на нефть будут находиться в интервале 28-33 доллара США за баррель. Индекс внешней конъюнктуры снизится по сравнению с 2003 годом на 5,4%, с дальнейшим снижением в 2005 году еще на 1,6%. В 2006-2007 годах индекс будет расти незначительно на 0,5% в год. Экспортные цены на нефть стабилизируются на уровне 21-25 доллара США за баррель. Положительное сальдо торгового баланса в среднем будет составлять свыше 2,3 млрд. доллара США в год.

В соответствии с данным сценарием, среднегодовой рост ВВП в 2005-2007 годах составит 8,1%.

Сохранится тенденция опережающего роста услуг по сравнению с производством товаров. Производство товаров будет расти в среднем в прогнозируемом периоде на 7,8% в год, а производство услуг - на 8,7%.

Увеличение реальных доходов населения в совокупности с улучшением финансового состояния предприятий создаст необходимые условия для роста инвестиций в реальный сектор экономики.

Расширение инвестиционного спроса будет связано, в первую очередь, с внутренними источниками финансирования инвестиций, получаемых за счет собственных средств предприятий. Темпы роста объемов инвестиций в основной капитал составят в планируемом периоде 12-15%.

Уровень инфляции снизится с 5,6-7% в среднем за 2004 год до 4,1-5,5% в 2007 году.

Необходимо отметить, что в случае изменений макроэкономических факторов, не зависимых от реализации фискальной политики Правительства, основные ее параметры в последующем будут корректироваться либо уточняться в зависимости от степени таких изменений.

Таблица 1

Прогноз макроэкономических показателей Республики Казахстан

на 2004-2007 годы (базовый сценарий)

____________________________________________________________________

Наименование | 2003 | 2004 | прогноз

| отчет | оценка |_________________________

| | | 2005 | 2006 | 2007

____________________________________________________________________

ВВП, млрд. тенге 4449,8 5138 5850 6640 7557

реальное изменение 109,2 109,0 107,9 108,0 108,5

ВВП в % к предыдущему

году

дефлятор ВВП, % 107,9 105,9 105,5 105,0 104,9

ВВП, млрд. долл. США 29,8 37,6 44,4 51,4 59,0

ВВП на душу населения, 1997,2 2504,5 2942,4 3378,3 3853,7

долл. США

Индекс потребительских

цен, в %

в среднем за год 6,4 5,6-7 4,9-6,5 4,8-6,2 4,1-5,5

Курс тенге к

доллару США

на конец года 143,3 133,6 130,0 128,4 127,6

в среднем за год 149,5 136,7 131,7 129,2 128,0

Денежная масса, 971,2 1325,0 1631,0 1938,0 2266,0

млрд. тенге

Уровень монетизации 21,8 25,8 27,9 29,2 30,0

экономики, %

Официальная ставка 7,0 7,0 6,8 6,5 6,0

рефинансирования

Национального Банка, %

(на конец периода)

Экспорт товаров, 13201,4 16832 17566 17328,3 17872,2

млн.долл.США (ФОБ)

Импорт товаров, 9030,7 12324,2 13486,6 14237,0 15320,0

млн.долл.США (ФОБ)

Торговый баланс, 4170,7 4507,9 4079,4 3091,3 2552,2

млн. долл. США

Баланс услуг, -2251,5 -2302,0 -1972,0 -1887,0 -1723,0

млн. долл. США

Текущий счет, -69 -357 -335 -1460 -1818

млн. долл. США

Инвестиции в основной

капитал

в % к предыдущему году 110,6 110,0 112,0 115,0 114,0

Объем валовой 606,7 648,6 701,9 757,2 810,3

продукции сельского

хозяйства, млрд. тенге

в % к предыдущему году 101,4 102,8 103,3 103,4 102,9

Объем промышленной 2836,0 3195,4 3491,5 3817,9 4077,5

продукции, млрд.тенге

в % к предыдущему году 109,1 109,2 107,3 108,1 107,4

добыча нефти и 51,3 56,1 59,0 64,4 68,7

газового конденсата,

млн. тонн

в т.ч. экспорт, 44,3 48,6 50,9 55,5 59,0

млн. тонн

Мировая цена на нефть 28,9 32,6 32,9 29,0 28,5

(смесь Brent),

долларов США за

баррель

Экспортная цена на 21,6 24,5 24,7 21,8 21,4

нефть, долларов США

за баррель

Строительство, 446,9 528,2 650,7 812,4 1027,6

млрд. тенге

в % к предыдущему году 109,3 111,5 112,0 113,5 114,0

Услуги транспорта, 880,0 975,7 1069,8 1189,5 1439,2

млрд. тенге

в % к предыдущему году 107,8 108,6 108,0 109,0 110,0

Связь, млрд. тенге 144,0 196,6 247,7 299,1 357,7

в % к предыдущему году 125 130,0 120 115 115

Торговля, млрд. тенге 1191,8 1411,3 1615,2 1892,5 2206,6

в % к предыдущему году 109,4 108,5 109,0 109,5 110,0

____________________________________________________________________

В таблице 2 представлен прогноз государственного бюджета на 2005-2007 годы, сформированный на основе базового сценария развития экономики страны, по структуре*, определенной Бюджетным кодексом Республики Казахстан.

Таблица 2

Прогноз государственного бюджета на 2005-2007 годы

(в процентах к ВВП)

____________________________________________________________________

Наименование | Прогноз

|__________________________________

| 2005 год | 2006 год | 2007 год

____________________________________________________________________

Доходы 24,30 24,03 24,29

Затраты 24,19 23,78 23,97

Операционное сальдо 0,11 0,25 0,32

Чистое бюджетное кредитование 0,21 -0,05 0,14

Бюджетные кредиты 0,35 0,07 0,25

Погашение бюджетных кредитов 0,14 0,13 0,11

Сальдо по операциям с финансовыми 1,40 0,80 0,68

активами

Приобретение финансовых активов 1,44 0,83 0,71

Поступления от продажи 0,03 0,03 0,03

финансовых активов государства

Дефицит (профицит) бюджета -1,50 -0,50 -0,50

Финансирование дефицита 1,50 0,50 0,50

(использование профицита) бюджета

____________________________________________________________________

* Примечание.

В соответствии с Бюджетным кодексом Республики Казахстан доходами бюджета являются налоговые и другие обязательные платежи, официальные трансферты, деньги, передаваемые государству на безвозмездной основе, не носящие характера возвратности и не связанные с продажей финансовых активов государства, подлежащие зачислению в бюджет.

Затратами бюджета являются бюджетные средства, выделяемые на невозвратной основе.

Операционное сальдо определяется как разница между доходами и затратами бюджета. Отрицательное операционное сальдо допускается при наличии в затратах бюджета бюджетных программ развития.

Бюджетный кредит - деньги, выделяемые из бюджета на возвратной, срочной и платной основе. Погашение бюджетного кредита - погашение заемщиком основного долга по бюджетному кредиту в соответствии с кредитным договором и законодательством Республики Казахстан. Чистое бюджетное кредитование определяется как разница между бюджетными кредитами и погашением бюджетных кредитов.

Приобретение финансовых активов - расходы бюджета, связанные с операциями по приобретению в государственную собственность долей участия, ценных бумаг юридических лиц, в том числе международных организаций. Поступления от продажи финансовых активов государства - поступления в бюджет, связанные с операциями по продаже долей участия, ценных бумаг юридических лиц, в том числе международных организаций, находящихся в государственной собственности, государственных учреждений и государственных предприятий в виде имущественного комплекса, а также иного государственного имущества, находящегося в оперативном управлении или хозяйственном ведении государственных предприятий. Сальдо по операциям с финансовыми активами определяется как разница между приобретением финансовых активов и поступлениями от продажи финансовых активов государства.

Дефицит (профицит) бюджета равен операционному сальдо за вычетом чистого бюджетного кредитования и сальдо по операциям с финансовыми активами.

Финансирование дефицита бюджета - обеспечение покрытия дефицита бюджета за счет заимствования и свободных остатков бюджетных средств.

Использование профицита бюджета - расходование профицита бюджета, средств займов, свободных остатков бюджетных средств на погашение основного долга по займам.

3.2 Политика доходов Налоговая политика

Налоговая политика государства должна основываться на экономической обоснованности налогообложения конкретным видом налога, ликвидации барьеров, препятствующих развитию предпринимательства, на простоте и ясности норм налогового законодательства, а также на дальнейшем повышении налоговой культуры.

В рамках реализации задач фискальной политики налоговая система должна быть ориентирована не только на пополнение государственной казны, но и выступать мощным инструментом управления экономикой.

В среднесрочном периоде основными направлениями совершенствования налогового законодательства должны стать:

налоговое стимулирование высокотехнологичных и экспортоориентированных производств;

применение мер для усиления привлекательности инвестиционного климата в несырьевом секторе экономики, включая возможность расширения формы предоставления инвестиционных налоговых преференций.

Для реализации этих задач Правительством выработаны предложения по внесению изменений и дополнений в Налоговый кодекс с 2005 года. В частности, предусматриваются изменения по вопросам совершенствования амортизационной политики в целях стимулирования и ускорения процессов обновления и модернизации основных средств, расширения формы предоставления инвестиционных налоговых преференций, налогового стимулирования производства товаров с высокой добавленной стоимостью и внедрения систем менеджмента качества и охраны окружающей среды, соответствующих международным стандартам, совершенствования налогообложения финансовых операций и субъектов финансового рынка, улучшения налогового администрирования.

Особым направлением в государственной политике в области налогообложения должно стать дальнейшее улучшение взаимоотношений государства с налогоплательщиками, которое должно строиться на тесном взаимодействии между двумя сторонами, взаимном понимании всей важности происходящих процессов.

В результате проводимой политики будут созданы оптимальные условия для достижения однозначного понимания налогоплательщиками норм налогового законодательства, повышения уровня соблюдения налогоплательщиками налоговой дисциплины, с одной стороны, обеспечения транспарентности налоговой системы, ее справедливости, стабильности и предсказуемости, достижения сбалансированности налоговой нагрузки для всех категорий налогоплательщиков - с другой, что, в конечном итоге, позволит обеспечить экономическую и политическую стабильность государства.

Доходы государственного бюджета на 2005-2007 годы

Доходы государственного бюджета определены на основе налогового законодательства с учетом предлагаемых изменений с 1 января 2005 года, важнейших макроэкономических показателей республики, среднесрочного плана социально-экономического развития Республики Казахстан на 2005-2007 годы.

Прогноз доходов государственного бюджета приведен в таблице 3.

Таблица 3

Доходы государственного бюджета

(в % к ВВП)

____________________________________________________________________

Наименование | 2005 год | 2006 год | 2007 год

____________________________________________________________________

Доходы 24,3 24,0 24,3

Налоговые поступления 23,2 22,9 22,9

Неналоговые поступления 0,7 0,6 0,6

Поступления от продажи 0,4 0,5 0,8

основного капитала

____________________________________________________________________

Рост налоговых поступлений составит в 2005 году по отношению к предыдущему году 14,6%, в 2006 и 2007 годах соответственно - 11,9% и 13,7%.

В расчетах прогноза доходов учтен перечень организаций сырьевого сектора, по которым сверхплановые налоговые и иные обязательные платежи зачисляются в Национальный фонд. Расчет поступлений налогов по данным организациям произведен с учетом расчетной постоянной мировой цены на нефть 19 долларов США за баррель.

Кроме того, внесенные изменения в положения Налогового кодекса, регулирующие порядок исчисления амортизационных отчислений по фиксированным активам, которые вступят в силу с 1 января 2005 года, приведут к снижению в 2005 году корпоративного подоходного налога почти на 26,0 млрд. тенге.

Налоговые поступления скорректированы на изменения ставок социального налога, определенных с учетом социальных отчислений в Государственный фонд социального страхования Республики Казахстан в соответствии с Законом Республики Казахстан "Об обязательном социальном страховании".

Вместе с тем, в налоговых поступлениях учтены дополнительные поступления налогов от реализации Государственной программы развития жилищного строительства в Республике Казахстан на 2005-2007 годы.

С 2006 года согласно Меморандуму о взаимопонимании между Правительством Республики Казахстан и ТОО "Тенгизшевройл" в 2006 году ТОО "Тенгизшевройл" не будет осуществлять уплату роялти в размере 200 млн. долларов США, а с 2007 года будет осуществлен зачет в счет уплаты роялти - 200 млн. долларов США, что также учтено при формировании прогноза налоговых поступлений.

Неналоговые поступления в 2005 году прогнозируются со снижением на 48,8% к оценке 2004 года, в 2006 году со снижением на 2,1% к прогнозу 2005 года и в 2007 году с увеличением на 1,8%.

Снижение в 2005 году по сравнению с предыдущим годом неналоговых поступлений связано с разовой выплатой компенсации республике Agip Caspian Sea B.V. в сумме 13,8 млрд. тенге, погашением в 2004 году задолженности по арендной плате за использование комплекса "Байконур" в сумме 9,2 млрд. тенге, уменьшением поступления от дохода Национального Банка в сумме 16,5 млрд. тенге и укреплением тенге к доллару США.

Снижение в 2006 году неналоговых поступлений связано, в основном, с уменьшением поступлений грантов, привлекаемых центральными государственными органами в рамках финансовой помощи.

В составе доходов государственного бюджета Республики Казахстан важно определить соотношение поступлений от предприятий нефтяного и ненефтяного секторов (таблица 4). Это обусловлено тем, что в настоящий момент экономика нашей страны в значительной степени финансируется за счет экспорта нефти. При осуществлении дальнейшей фискальной политики Правительство Республики Казахстан должно стремиться к снижению зависимости доходной части бюджета от резких колебаний мировых цен на нефть. В связи с этим, особый интерес представляет концепция устойчивого ненефтяного дефицита бюджета, который не учитывает поступления нефтяных доходов и, соответственно, не имеет прямой зависимости от ситуации, складывающейся на мировом рынке нефти.

Как это следует из таблицы 4, налоговая политика будет направлена на стимулирование развития ненефтяного (преимущественно несырьевого) сектора. Развитие налоговой базы, не зависящей от нефтяных доходов, будет способствовать достижению целей по диверсификации экономики и обеспечит устойчивость проводимой фискальной политики.

Таблица 4

Структура доходов государственного бюджета

(в процентах к доходам государственного бюджета)

____________________________________________________________________

Поступления от предприятий | 2005 год | 2006 год | 2007 год

____________________________________________________________________

- нефтяного сектора 22,2 18,9 17,6

- ненефтяного сектора 77,8 81,1 82,4

____________________________________________________________________

Важным элементом в системе регулирования потока нефтедоходов, направляемых на финансирование потребностей государственного бюджета, является Национальный фонд Республики Казахстан. Функционирование Национального фонда осуществляется в целях стабильного социально-экономического развития страны, накопления финансовых средств для будущих поколений (сберегательная функция) и снижения зависимости экономики от воздействия неблагоприятных внешних факторов (стабилизационная функция).

Правительство Республики Казахстан намерено провести работу по дальнейшему совершенствованию механизма взаимоотношений между государственным бюджетом и Национальным фондом. Предполагается разработать концепцию Национального фонда, которая бы определила наиболее рациональные пути решения следующих задач:

1. Достижение отрицательной корреляции между поступлениями, зависящими от конъюнктуры, и расходами бюджета. Накопление в периоды хорошей конъюнктуры достаточных средств для поддержания финансовых обязательств государства в кризисные годы.

2. Накопление средств от использования невосполняемых природных ресурсов для обеспечения будущих поколений.

3. Стерилизация денежной массы во избежание излишнего инфляционного давления, вызываемого притоком валюты.

4. Сдерживание внутреннего спроса, путем контроля расходов, предотвращение перегрева экономики.

В этой связи и ввиду благоприятных прогнозов мировых цен на нефть в среднесрочной перспективе планируется продолжить политику накопления средств в Национальном фонде (таблица 5).

Таблица 5

Динамика поступлений в Национальный фонд

____________________________________________________________________

Наименование | прогноз 2005 | прогноз 2006 | прогноз 2007

| года | года | года

|_____________________________________________

|в млрд. | в % к |в млрд.|в % к |в млрд.|в %к

| тенге | ВВП | тенге | ВВП | тенге | ВВП

____________________________________________________________________

Стабилизационный

портфель:

____________________________________________________________________

Официальные трансферты 70,2 1,2 63,3 0,9 64,4 0,8

из республиканского

бюджета, определяемые

как превышение

фактических

поступлений в

республиканский бюджет

от организаций

сырьевого сектора над

их годовыми объемами,

утвержденными законом

о республиканском

бюджете на

соответствующий

финансовый год

Сберегательный

портфель:

I. Официальные 12,9 0,2 11,9 0,2 12,8 0,2

трансферты из

республиканского

бюджета,

рассчитываемые в

размере 10% от

планируемых в

республиканском

бюджете сумм

поступлений в

республиканский

бюджет от

организаций

сырьевого сектора

II. Официальные 2,8 0,05 2,8 0,04 1,2 0,02

трансферты из

республиканского

бюджета, определяемые

за счет поступлений

от приватизации

государственного

имущества,

находящегося в

республиканской

собственности и

относящегося к

горнодобывающей и

обрабатывающей

отраслям

III. Официальные 0,4 0,01 0,4 0,01 0,4 0,01

трансферты из местного

бюджета, определяемые

за счет поступлений от

продажи земельных

участков

сельскохозяйственного

назначения

Итого сберегательный 16,1 0,3 15,1 0,2 14,4 0,2

портфель

Итого поступлений в 86,3 1,5 78,4 1,2 78,8 1,0

Национальный Фонд

____________________________________________________________________

3.3 Политика затрат

Бюджетная политика основана на оценке относительной эффективности участия государства в различных отраслях экономики и направлена на сокращение расходования бюджетных средств по тем направлениям, где участие государства несвойственно или нецелесообразно. При этом важным моментом является концентрация бюджетных ресурсов на комплексном решении ключевых стратегических задач при одновременном выполнении текущих обязательств.

В рамках реализации задач фискальной политики финансовые ресурсы государства необходимо распределить таким образом, чтобы обеспечить максимально эффективное и полное выполнение функций государственного управления. Для этого необходимо создать целостную систему экономического и бюджетного планирования, адаптированную к условиям рыночной экономики. Неотъемлемым элементом этой работы будут являться оптимизация и унификация программных документов, установление четкой взаимосвязи их мероприятий с расходами бюджета.

В целях дальнейшего совершенствования программно-целевого метода планирования будет разработана методика оценки эффективности реализации государственных, отраслевых (секторальных) программ, их влияния на социально-экономическое развитие республики. Это позволит значительно повысить эффективность использования бюджетных средств.

В соответствии с посланием Президента Республики Казахстан народу Казахстана "К конкурентоспособному Казахстану, конкурентоспособной экономике, конкурентоспособной нации" на основе Программы Правительства Республики Казахстан на 2003-2006 годы, Среднесрочного плана социально-экономического развития Республики Казахстан на 2005-2007 годы, государственных и отраслевых (секторальных) программ определены следующие приоритеты бюджетных расходов в среднесрочном периоде:

реформирование и развитие здравоохранения,

развитие образования,

дальнейшее углубление социальных реформ,

индустриально-инновационное развитие,

развитие аграрного сектора,

реализация новой жилищной политики,

развитие города Астаны.

Расходы государственного бюджета на 2005-2007 годы объединены по отраслевым признакам и функциональному направлению, отражающие выполнение функций государства, реализацию государственной политики. Предполагаемые объемы расходов государственного бюджета в процентах к ВВП указаны в приложении в функциональном разрезе.

Прогнозный номинальный темп роста общего объема расходов в 2007 году относительно 2005 года составляет 24%. При этом темп роста расходов государственного бюджета ниже темпов роста ВВП. Это обусловлено высокими прогнозными темпами роста ВВП ввиду благоприятной мировой конъюнктуры, особенно в нефтегазовом секторе. В условиях высоких мировых цен на нефть фискальная политика будет направлена на вывод из обращения части сверхдоходов путем их аккумулирования в Национальном фонде и последующего размещения на мировых финансовых рынках. Это позволит не допустить роста инфляции и "перегрева" экономики.

Правильность такого подхода подтверждает многолетний опыт стран-экспортеров нефти. Он показывает, что неразумно высокие государственные расходы в отдельные благоприятные годы впоследствии, в годы циклического снижения цен на нефть, зачастую приводят к низкому уровню жизни ввиду макроэкономического разбалансирования экономики и нарушению устойчивости баланса государственных доходов и расходов. Для предотвращения этого необходимо постоянно предпринимать и совершенствовать меры по достижению баланса потребления доходов от природных ресурсов в отдельные периоды времени.

Государственные услуги общего характера

Расходы по функциональной группе "Государственные услуги общего характера" в 2005-2007 годах предполагаются на уровне 1,5% к ВВП.

Приоритетное значение будет иметь увеличение финансирования фундаментальных и прикладных научных исследований, являющееся основой высокотехнологического развития и благосостояния граждан Казахстана. В долгосрочной перспективе, с развитием соответствующей инфраструктуры, расходы на науку и инновации необходимо увеличивать до уровня развитых стран.

Как было отмечено в послании Президента Республики Казахстан народу Казахстана: "конкурентоспособность государства проявляется в повышении роли и авторитета страны на международной арене, в способности государства решать насущные проблемы своих граждан, повышении качества предоставляемых государством услуг".

Поэтому в ближайшей перспективе наиболее актуальным будет решение вопросов совершенствования системы государственной службы - перехода на международные стандарты качества предоставления государственных услуг, формирования компактного аппарата государственного управления посредством использования современных информационных технологий, значительного повышения профессионализма государственных служащих и создания эффективной системы их подготовки и переподготовки.

Повышение престижа государственной службы в обществе будет реализовываться целенаправленным проведением политики усиления статуса и социальной защищенности государственных служащих.

Кроме того, в связи с децентрализацией функций государственного управления будут решаться новые задачи совершенствования государственной кадровой политики на региональном уровне посредством укрепления материально-технической базы Академии государственной службы, совершенствования системы подготовки и повышения квалификации, внедрения единых стандартов обучения государственных служащих.

С точки зрения административной реформы, информатизация является важным средством для достижения целей модернизации государственного управления.

Задача состоит в переводе в автоматизированный режим ряда государственных услуг и функциональных задач государственных органов. Это позволит повысить качество и оперативность работы, эффективность принимаемых ими решений.

В соответствии с Государственной программой формирования и развития национальной информационной инфраструктуры Республики Казахстан основным направлением расходов в сфере информатизации в 2005-2007 годах будет реализация инвестиционных проектов, предусматривающих:

формирование основных компонентов инфраструктуры "электронного Правительства", включая национальную идентификационную систему, реализацию единого шлюза (портала) "электронного Правительства", представляющего "единую точку доступа" ко всем электронным услугам и информационным ресурсам государственных органов, а также создание Удостоверяющего центра;

создание и развитие центральных и региональных ведомственных, межведомственных информационных систем, их интеграцию в национальную информационную инфраструктуру республики;

создание единой мультисервисной защищенной транспортной среды государственных органов с участием операторов связи на базе современных технологий.

В рамках "электронного Правительства" предполагается создание информационной системы "электронной таможни", которая направлена на повышение эффективности функционирования таможенной службы Республики Казахстан за счет совершенствования существующих, внедрения новых перспективных информационных таможенных технологий на основе современных технических решений.

В этой связи требуется объединить имеющиеся информационные ресурсы и построить инфраструктуру в составе систем электронных паспортов, подписи, документооборота, закупок и платежей; создать общественную инфраструктуру универсального доступа к государственным информационным ресурсам и услугам; реорганизовать деятельность государственных органов в направлении оптимизации их информационного обмена как между собой, так и с общественностью.

Мероприятия "электронного Правительства" должны привести к оптимизации функций и штата государственного аппарата и демократизации формы его взаимодействия с общественностью.

Учитывая необходимость функциональной реорганизации государственного управления, построения единой защищенной среды для передачи информации и организации общественных центров доступа к Интернету, реализация данной программы потребует значительного роста квалификации государственных служащих, перераспределения функций внутри государственных органов и перенаправления высвобождающихся средств на автоматизацию процессов их деятельности, а также дополнительного выделения средств на указанные выше мероприятия в соответствии с разрабатываемой государственной программой формирования "электронного Правительства" Республики Казахстан.

В среднесрочном периоде необходимо будет осуществить полную компьютеризацию госорганов на всех уровнях, подключить их к электронной почте и создать единую систему электронного документооборота государственных органов.

Посредством новых возможностей будет формироваться целостная многоуровневая система среднесрочного планирования во всех государственных органах, национальных компаниях и на республиканских государственных предприятиях.

Оборона

Расходы по функциональной группе "Оборона" включают в себя расходы на нужды обороны, организацию предупреждения и ликвидации чрезвычайных ситуаций, обеспечение безопасности охраняемых лиц и выполнение церемониальных ритуалов и составляют к ВВП в 2005 и 2006 годах 1,2%, в 2007 году - 1,5%.

Основой планирования расходов на нужды обороны является Военная доктрина Республики Казахстан, утвержденная Указом Президента Республики Казахстан, согласно которой объем расходов на оборону предусматривается в размере не менее 1% ВВП, в которой определены этапы строительства, реформирования Вооруженных Сил Республики Казахстан и основные направления военно-экономического обеспечения.

В целях реализации выработанных мер предполагается установить объем расходов на оборонные нужды в 2005-2006 годах на уровне 1,0% от ВВП, в 2007 году - 1,2%.

В качестве основной задачи предполагаемых мер ставится профессионализация армии путем перехода на контрактную систему комплектования и формирования Вооруженных Сил, целями которого являются повышение боеготовности частей и подразделений, подготовка военно-обученного резерва, повышение имиджа военной службы и Вооруженных Сил в целом.

Опыт строительства и развития Вооруженных Сил Республики Казахстан за прошедший период показывает, что замена военнослужащих срочной службы "контрактниками" имеет положительное влияние на деятельность армии. Так, снижается количество людских потерь и преступлений в Вооруженных Силах, улучшается морально-психологический климат.

На первоначальном этапе перехода на контрактную систему комплектования армии потребуются дополнительные бюджетные затраты. В последующем, переход будет иметь положительный экономический эффект, заключающийся в создании дополнительных рабочих мест для населения. Ощутимая экономия должна быть получена местными бюджетами, так как сократятся расходы на организацию призыва на срочную военную службу, при котором два раза в год проводятся обязательное медицинское освидетельствование граждан мужского пола в возрасте от 17-ти до 27-ми лет и другие, связанные с ним, расходы.

Переход на контрактную систему комплектования Вооруженных Сил Республики Казахстан предусматривается осуществить путем увеличения численного состава военнослужащих контрактной службы на должностях солдат и сержантов в 2005 году до 65% от штата и стабилизировать данное процентное соотношение до 2007 года.

В планируемый период предусматривается улучшение материально-технической базы Вооруженных Сил. Для этого необходимо принятие мер по оптимизации количества вооружения и военной техники.

В целях достижения повышения и обеспечения эффективной защиты населения, экономического потенциала и окружающей среды Республики Казахстан от воздействия чрезвычайных ситуаций природного и техногенного характера, развитие сил и средств для предупреждения, снижения ущерба и ликвидации их последствий, в том числе крупномасштабных землетрясений, наводнений, селей и оползней, разрабатывается Государственная программа предупреждения и ликвидации чрезвычайных ситуаций природного и техногенного характера на 2005-2010 годы.

На реализацию данной Государственной программы на 2005-2006 годы из республиканского бюджета будут предусмотрены средства в размере более 4 млрд. тенге.

Общественный порядок и безопасность

Расходы по функциональной группе "Общественный порядок и безопасность" предполагается предусматривать на уровне 2,3% от ВВП в 2005 году, 2,2% - в 2006 году и 2,2% - в 2007 году.

Вопросы обеспечения безопасности государства в условиях террористической агрессии в мире имеют важное значение для обеспечения защищенности жизненно важных интересов личности, общества и государства от внешних и внутренних угроз.

В планируемом среднесрочном периоде будет продолжена реализация мероприятий действующей в настоящее время Программы дальнейшего развития уголовно-исполнительной системы в Республике Казахстан на 2004-2006 годы, направленной на улучшение условий содержания осужденных, содержащихся в исправительных учреждениях; качества исполнения наказаний, не связанных с изоляцией от общества; профессиональной подготовки сотрудников уголовно-исполнительной системы.

На реализацию данной программы в 2005-2006 годах будет выделено около 5 млрд. тенге.

Предполагается реализация разрабатываемой Программы борьбы с правонарушениями в сфере экономики в Республике Казахстан на 2005-2007 годы, направленной на дальнейшее формирование системы мер по обеспечению экономической безопасности страны путем эффективного противодействия правонарушениям в сфере экономики, содействие ее росту, развитие добросовестного предпринимательства и улучшение конкурентной среды.

Образование

Расходы по функциональной группе "Образование" предполагается предусматривать на уровне 3,6% от ВВП в 2005 году, 3,6% - в 2006 году и 4,0% - в 2007 году.

Бюджетная политика в сфере образования, в соответствии с Посланием Президента Республики Казахстан народу Казахстана, будет направлена на формирование национальной модели многоуровневого непрерывного образования, интегрированной в мировое образовательное пространство и удовлетворяющей потребности личности и общества, а также интеграции науки и производства.

В этих целях разрабатывается Государственная программа развития образования до 2010 года, предусматривающая основные стратегические задачи в данном направлении.

Так, в среднесрочном периоде будут предприняты меры по переходу на двенадцатилетнее образование, предусматривающее профильное обучение учащихся на старшей ступени.

В целях повышения качества знаний обучающихся в организациях образования в 2004 году начата работа по созданию единого национального тестирования как формы итоговой государственной аттестации обучающихся, совмещенной с приемными экзаменами в ВУЗы - одной их составляющих национальной системы оценки качества образования. Внедрение данного мероприятия позволит обеспечивать государственный контроль и управление качеством образования при помощи единых измерительных материалов для объективности оценки качества образования и социальную справедливость в доступе к высшему и среднему профессиональному образованию.

Повышение качества образования и интеграция его в мировое информационное образовательное пространство невозможны без улучшения информатизации системы образования Республики Казахстан.

В настоящее время на государственном уровне информатизацией охвачен только один уровень образования - среднее образование. В дошкольном воспитании и обучении, высшем профессиональном и послевузовском профессиональном образовании до настоящего момента не велась целенаправленная работа по информатизации, не осуществлялся мониторинг информационных технологий, используемых в процессе обучения.

В результате реализации Программы информатизации системы учебных заведений начального и среднего профессионального образования, обеспеченность компьютерной техникой в среднем по республике составила 54 учащихся на один компьютер и является самой высокой среди стран СНГ.

Параллельно с компьютеризацией осуществлялся процесс поэтапного подключения школ к глобальной сети "Интернет". На сегодняшний день к Интернету подключено 3495 школ или 44% от общего количества школ, из которых 2208 являются сельскими.

Однако для выравнивания стартовых возможностей сельских школьников в получении качественного образования акимами областей, города республиканского значения и столицы в 2004 году будет проведена телефонизация и обеспечено подключение к Интернету 2971 школы.

В соответствии с посланием Президента Республики Казахстан народу Казахстана в 2005 году будет обеспечено подключение к Интернету не менее 75% школ. В 2005 году будут предусмотрены средства в сумме 0,5 млрд. тенге на подключение к сети Интернет и оплату трафика государственных учреждений среднего общего образования.

В 2005-2007 годах будут переработаны стандарты образования всех уровней, начата подготовка нового поколения научно-педагогических и педагогических кадров, продолжен процесс обновления учебников и учебно-методических комплексов, внедрена система менеджмента и контроля качества, осуществлена дальнейшая демократизация всей системы образования.

В эти годы будет внедрена Национальная система оценки качества образования всех уровней, соответствующая требованиям мировых стандартов образования, которая позволит оценивать качество знаний через комплексные экзамены, осуществлять мониторинг качества образования для отслеживания динамики развития обучающихся и организаций образования, создать комплексные системы постоянного отслеживания качества образования, ключевыми компонентами которых являются учебные достижения учеников.

На реализацию указанных мероприятий будет направлено дополнительно порядка 2 млрд. тенге.

В высшем и послевузовском образовании произойдут присоединение Казахстана к Болонскому процессу и полный переход на целостную систему подготовки кадров (бакалавриат - магистратура - докторантура), поэтапный отказ от аспирантуры, традиционной докторантуры, открытие на базе ведущих вузов программы подготовки PhD совместно с ведущими зарубежными вузами, имеющими соответствующую международную аккредитацию.

Дополнительно на указанные цели планируется выделить 3,1 млрд. тенге.

При этом, в целях подготовки педагогов новой формации, начиная с 2005/2006 учебного года, государственный образовательный заказ на подготовку педагогических кадров увеличится на 5000 единиц, на что предполагается выделить порядка 2,9 млрд. тенге.

В целях поддержки детей с ограниченными возможностями будут разработаны мероприятия по социальной и медико-педагогической коррекционной поддержке.

В настоящее время назрела острая необходимость в значительном обновлении материально-технической базы и оснащении учебными приборами и оборудованием организаций образования.

Для осуществления поэтапного обновления материально-технической базы общеобразовательных и профессиональных школ, республиканского и региональных институтов переподготовки работников системы образования предполагается выделение из государственного бюджета 4,1 млрд. тенге.

В этой связи, акимам областей, города республиканского значения и столицы необходимо принять региональные программы, направленные на укрепление материально-технической базы школ.

На строительство особо важных объектов образования в городах и областных центрах в 2005-2007 годах предполагается выделение из республиканского бюджета по 2,5 млрд. тенге ежегодно.

Здравоохранение

Расходы по функциональной группе "Здравоохранение" предполагается предусматривать на уровне 2,8% к ВВП в 2005 году, 2,9% - в 2006 году, 3,0% - в 2007 году.

Бюджетная политика в области здравоохранения будет нацелена на формирование здорового образа жизни населения, повышение информированности населения о его преимуществах, солидарной ответственности государства и гражданина, стимулирование развития медицинского страхования, укрепление здоровья и системы профилактики заболеваний на уровне первичной медико-санитарной помощи, улучшение состояния здоровья населения путем повышения доступности качественной медицинской и лекарственной помощи гражданам.

На достижение данных целей направлены Государственная программа "Здоровье народа", комплексная программа "Здоровый образ жизни", Программа по противодействию эпидемии СПИДа в Республике Казахстан, Программа усиления борьбы с туберкулезом в Республике Казахстан на 2004-2006 годы.

Кроме того, разработана Государственная программа реформирования и развития здравоохранения Республики Казахстан на 2005-2010 годы, на реализацию которой в 2005-2007 годах в государственном бюджете будут предусмотрены дополнительные средства в сумме 114,1 млрд. тенге.

В рамках данной программы предусмотрены следующие приоритетные мероприятия.

Обеспечение качественной первичной медико-санитарной помощью (ПМСП)

Одним из основных направлений ПМСП является осуществление профилактических медицинских осмотров с последующим динамическим наблюдением и оздоровлением, что требует выделения из государственного бюджета 10,1 млрд. тенге.

Повышение качества медицинских услуг на уровне ПМСП и предотвращение необоснованной госпитализации будут достигнуты внедрением с 2005 года периодических медико-экономических протоколов диагностики лечения на амбулаторно-поликлиническом и стационарном уровнях.

Уровень обеспеченности организаций ПМСП будет поэтапно доведен до минимального норматива оснащения медицинским оборудованием, изделиями медицинского назначения и санитарным автотранспортом - расходы государственного бюджета составят порядка 13,9 млрд. тенге, в том числе в сельской местности - 10,1 млрд. тенге.

Для оказания качественных медицинских услуг сельскому населению к 2007 году в сельском здравоохранении предполагается внедрение мобильной и телемедицины - расходы республиканского бюджета в 2005-2006 годах составят порядка 3,3 млрд. тенге.

В результате реализации указанных мероприятий заболеваемость населения основными классами болезней снизится, что, наряду с системой мотивации амбулаторного лечения, предполагает 10-15 процентное уменьшение госпитализации.

Заболеваемость туберкулеза планируется снизить в среднем по республике со 160,4 на 100000 человек в 2003 году до 150 в 2007 году. Заболеваемость инфекциями, передаваемыми половым путем, планируется снизить в среднем на 10% ежегодно.

Укрепление здоровья матери и ребенка

Детей до 5 лет, находящихся на амбулаторном уровне лечения по отдельным видам заболеваний, предполагается обеспечивать бесплатными лекарственными средствами, что предполагает выделение в течение трех лет из государственного бюджета средств порядка 1,7 млрд. тенге.

Детей и подростков, находящихся на диспансерном учете при амбулаторном лечении, предполагается обеспечивать бесплатными лекарственными средствами, что предполагает выделение средств на сумму 2,1 млрд. тенге.

Также предусматриваются средства в сумме 2,3 млн. тенге для бесплатного обеспечения беременных женщин железо- и йодсодержащими препаратами.

Начато строительство в городе Астане Республиканского центра материнства и детства. По предварительным расчетам на реализацию этого мероприятия необходимо 18,6 млрд. тенге.

Оснащенность детских и родовспомогательных организаций будет доведена до минимального норматива оснащенности медицинским оборудованием, при этом необходимая сумма средств в 2005-2007 годах составит порядка 5,4 млрд. тенге.

Обеспечение доступа населения страны к безопасным, эффективным и качественным лекарственным препаратам

С 2005 года планируется поэтапный переход фармацевтической отрасли на международные стандарты.

Планируется разработать меры, направленные на предотвращение проникновения контрафактной и контрабандной продукции, снижение фармакотерроризма.

Планируется аккредитация испытательного центра и его филиалов в сфере обращения лекарственных средств, медицинской техники и изделий медицинского назначения, а также оснащение их лабораторий - расходы государственного бюджета составят порядка 2,7 млрд. тенге.

Помимо отмеченных мероприятий, также планируется строительство объектов здравоохранения, финансируемых за счет целевых трансфертов на развитие из республиканского бюджета, при этом средства будут направлены, в первую очередь, на строительство и ремонт противотуберкулезных больниц, родильных домов и центральных районных больниц.

На строительство и реконструкцию объектов сельского здравоохранения и особо важных объектов здравоохранения в городах и областных центрах в 2005-2007 годах, предполагается выделение средств из республиканского бюджета соответственно 16,2 и 7,5 млрд. тенге.

Из республиканского бюджета в 2005 году будет дополнительно выделено 15 млрд. тенге на финансовое наполнение гарантированного объема бесплатной медицинской помощи.

Социальное обеспечение и социальная помощь

Расходы по функциональной группе "Социальное обеспечение и социальная помощь" предполагается предусматривать на уровне 5,3% к ВВП в 2005 году, 5,3% - в 2006 году, 5,2% - в 2007 году.

Экономический рост в стране позволил увеличить расходы на развитие социальной защиты населения. В связи с чем, с 1 июня 2003 года осуществлено дифференцированное повышение размеров пенсионных выплат, в результате чего данные выплаты были повышены более 60% от общего числа пенсионеров или более 1 млн. пенсионеров.

Проведение данной реформы втрое сократило количество пенсионеров, получающих минимальный размер пенсии.

Кроме того, начиная с 2003 года, государство приступило к выплатам единовременной денежной компенсации реабилитированным гражданам - жертвам массовых политических репрессий. С 2003 года из республиканского бюджета выделяются средства на выплату единовременных государственных пособий в связи с рождением ребенка в размере 15 МРП.

В 2004 году расходы на вышеуказанные цели, а также на другие социальные выплаты в республиканском бюджете предусмотрены с учетом роста индекса потребительских цен.

В 2005-2007 годах основными целями бюджетной политики в области социального обеспечения и социальной помощи будут являться дальнейшее сокращение бедности, создание финансово устойчивой, социально справедливой трехуровневой системы социального обеспечения, усиление адресности социальной помощи.

Для достижения указанных целей разработана Программа дальнейшего углубления социальных реформ в Республике Казахстан на 2005-2007 годы, направленная на создание трехуровневой системы социального обеспечения, основными характеристиками которой являются финансовая устойчивость и распределение ответственности между государством, работодателем и работником.

На реализацию мероприятий указанной Программы из государственного бюджета в 2005-2007 годах будут выделено дополнительно более 172,5 млрд. тенге, при этом основные ее мероприятия предполагается осуществить в три этапа.

Первый этап - в соответствии с посланием Президента Республики Казахстан народу Казахстана в 2005 году будут проиндексированы размеры пенсий с опережением уровня инфляции, при этом минимальный размер пенсии составит 6200 тенге. На пенсионное обеспечение дополнительно будет выделено в 2005 году более 11,5 млрд. тенге, в 2006 году - 15,5 млрд. тенге, в 2007 году - 19,2 млрд. тенге.

Кроме того, с 2005 года будут повышены действующие размеры государственных социальных пособий:

47 тысячам инвалидов I группы - на 3 МРП;

более чем 193 тысячам инвалидов II группы - на 2,5 МРП;

почти 125 тысячам инвалидов III группы - на 2 МРП;

более 50 тысячам инвалидов в возрасте до 16 лет - на 3 МРП;

262 тысячам семей, потерявших кормильца, на 0,3 - 1 МРП.

На указанные цели будет дополнительно направлено 13,1 млрд. тенге.

Будут выделены средства в сумме 6,5 млрд. тенге на повышение размеров специальных государственных пособий инвалидам и участникам ВОВ до 15 МРП, а также на проведение мероприятий, связанных с празднованием 60-летия Победы в ВОВ, а участникам и инвалидам ВОВ будет оказана единовременная материальная помощь в размере 30 тыс. тенге.

Второй этап - в 2006 году за базовый социальный индикатор в целях приближения к международным стандартам будет взят прожиточный минимум, на основе которого будут пересмотрены размеры социальных выплат, на что будет предусмотрено выделение средств в 2006 году - 38,9 млрд. тенге, в 2007 году - 48,2 млрд. тенге. А также будут введены пособия для детей до 18 лет из малообеспеченных семей, реализация данного мероприятия будет осуществляться в пределах выделяемых средств, за счет уменьшения средств на выплату государственной адресной социальной помощи.

Третий этап предусматривает введение с 2007 года государственных пособий по уходу за ребенком до одного года, при этом размер пособия будет иметь прогрессивную шкалу до 4-го ребенка. В связи с чем, из республиканского бюджета предполагается выделение дополнительно 15,3 млрд. тенге. Будут повышены размеры пособия по временной нетрудоспособности, на что потребуется более 2 млрд. тенге.

С 2005 года вводится в действие Закон Республики Казахстан "Об обязательном социальном страховании", который устанавливает правовые, экономические и организационные основы обязательного социального страхования как одной из форм социальной защиты граждан, осуществляемой государством. Это послужит основанием для создания трехуровневой системы социального обеспечения, основными характеристиками которой являются финансовая устойчивость и распределение ответственности между государством, работодателем и работником.

Помимо этого, в дальнейшем предполагается принятие мер по совершенствованию системы социальной, трудовой адаптации инвалидов, приобретению модернизированных моделей протезно-ортопедических изделий для интеграции инвалидов в общество, а также по материальной поддержке семьям, имеющим детей.

В целях стимулирования дальнейшего притока населения в страну, улучшения демографической ситуации и обеспечения роста численности населения Республики Казахстан в 2005-2007 годах будут выделяться бюджетные средства на организацию переселения, социальную защиту и обеспечение жильем семей оралманов, прибывших по квоте иммиграции. В 2005 году квота иммиграции оралманов будет увеличена до 15000 семей. Для их переселения и обеспечения жильем будет выделено 10,6 млрд. тенге.

На период либерализации отрасли телекоммуникаций в республиканском бюджете будут предусматриваться, как и в 2004 году, средства на компенсацию повышения тарифа абонентской платы за телефон социально-защищаемым гражданам.

Жилищно-коммунальное хозяйство

Расходы бюджета по функциональной группе "Жилищно-коммунальное хозяйство" предполагается предусматривать на уровне 1,7% к ВВП в 2005 году, в 2006-2007 годах на уровне 1,6%.

Жилищный фонд в настоящее время почти полностью находится в ведении частного сектора, где созданы конкурентные условия и осуществляется переход к оплате за фактически использованные объемы услуг.

Вместе с тем остаются проблемными вопросы эксплуатации и содержания жилищного фонда. Возрастают объемы ветхого и аварийного жилья. Необходимо решение проблем развития жилищного строительства, обеспечивающее реальную доступность жилья широким слоям населения.

В этой связи основными задачами являются предложение недорогого жилья и обеспечение доступности жилья, а также создание условий для безопасного и качественного проживания граждан в жилищах.

Для этого утверждена Государственная программа развития жилищного строительства в Республике Казахстан на 2005-2007 годы, основной целью которой является комплексное решение проблем развития жилищного строительства, обеспечивающих доступность жилья широким слоям населения. В рамках данной программы, в частности, будут осуществляться строительство коммунального жилья за счет средств государственного бюджета, а также выплата премий по вкладам в Жилищном строительном сберегательном банке Казахстана.

Также Правительством будет продолжено реформирование жилищно-коммунальной сферы.

Культура, спорт, туризм и информационное пространство

Расходы по функциональной группе "Культура, спорт, туризм и информационное пространство" в 2005 году предполагается предусматривать на уровне 0,8% к ВВП, в 2006-2007 годах - 0,7%.

Основными целями политики затрат по данной функциональной группе являются:

возрождение общенациональной, социально-экономической и международной роли исторической системы урбанизации казахстанского участка трассы Шелкового пути;

содействие созданию современного туристского комплекса, обеспечивающего возможности для удовлетворения потребностей казахстанских и иностранных граждан в разнообразных туристских услугах;

дальнейшее развитие физической культуры и спорта в стране;

создание условий для занятий населения физической культурой и спортом, особенно в ауле; развития олимпийских, национальных, технических, прикладных видов спорта и народных игр;

проведение исследований в области массового спорта и спорта высших достижений по научно-методическому, медико-биологическому и психологическому обеспечению подготовки спортивного резерва и спортсменов международного класса;

подготовка спортивного резерва и спортсменов международного класса;

обеспечение участия сборных национальных команд Республики Казахстан в международных соревнованиях;

укрепление единого информационного пространства, реализация сбалансированной языковой и социально ориентированной молодежной политики.

Данные цели будут реализовываться посредством финансирования бюджетных программ в рамках соответствующих программных документов.

В рамках Государственной программы Республики Казахстан "Возрождение исторических центров Шелкового пути, сохранение и преемственное развитие культурного наследия тюркоязычных государств, создание инфраструктуры туризма", учитывая масштабность, многоотраслевой характер и капиталоемкость ее мероприятий, из республиканского бюджета предусматриваются средства в пределах ассигнований, выделяемых ежегодно на цели охраны, реставрации и исследования памятников республиканской категории охраны, включенных в перечень объектов туризма и не подлежащих утилитарному использованию. Из местного бюджета ежегодно предусматриваются соответствующие средства на памятники местной категории охраны, включенные в туристические маршруты.

В 2005 году заканчивается реализация Государственной программы развития физической культуры и спорта в Республике Казахстан на 2001-2005 годы, в рамках которой обеспечиваются развитие сети физкультурно-оздоровительных и спортивных объектов, подготовка специалистов и обеспечение отрасли квалифицированными кадрами, организационное, научно-методическое и медицинское обеспечение отрасли, решение вопросов подготовки спортсменов высокой квалификации и спортивного резерва.

Финансирование мероприятий Государственной программы "Культурное наследие на 2004-2006 годы" направлено на создание целостной системы изучения огромного культурного наследия народа, обеспечение воссоздания значительных историко-культурных и архитектурных памятников, имеющих особое значение для национальной истории, создание развернутых художественных, научных, биографических серий, создание на государственном языке полноценного фонда гуманитарного образования на базе лучших достижений мировой научной мысли, культуры и литературы.

В целях расширения и укрепления социально-коммуникативных функций государственного языка, сохранения общекультурных функций русского языка и развития языков этнических групп в рамках Государственной программы функционирования и развития языков на 2001-2010 годы предусматриваются соответствующие бюджетные средства.

В 2005 году завершается реализация Программы государственной поддержки неправительственных организаций Республики Казахстан на 2003-2005 годы, направленная на создание условий для устойчивого развития неправительственных организаций в Казахстане как части гражданского общества и усиление их роли в решении социально значимых проблем общества на основе взаимодействия и поддержки со стороны органов государственной власти.

В Программе развития телерадиовещания в Республике Казахстан на 2004-2006 годы предусматриваются решения наиболее крупных и важных проблем национального характера, имеющих политическое значение, в том числе организация трансляции на страны СНГ и дальнего зарубежья специально подготовленных программ телевизионного и радиовещания, обеспечение максимального охвата населения государственными телевизионными и радиопрограммами путем установки новых передатчиков или модернизации существующей сети радио- и телевизионного вещания Республики Казахстан за счет использования современных технологий.

В 2005 году завершается реализация Программы развития архивного дела в Республике Казахстан, направленная на:

выработку оптимальной модели развития архивного дела и функционирования архивной сферы в условиях рыночной экономики;

создание современных механизмов накопления, систематизации, поиска и использования информационных ресурсов;

развитие материально-технической базы архивной сферы.

Программа развития туристской отрасли на 2003-2005 годы направлена на достижение формирования имиджа Казахстана как привлекательного туристского объекта, формирования национального турпродукта и обеспечение его качества, сравнимого с мировым уровнем, комплексного развития туризма на основе поддержки и выбора оптимальных методов государственного регулирования отрасли.

Со стратегической точки зрения здесь важным является то, что доля въездного туризма в общем числе туристов увеличится с 30% в 2003 году до 40% в 2005 году и достигнет 7 тысяч человек. Учитывая, что в мировой практике обслуживание одного иностранного туриста создает 9 рабочих мест, то в 2005 году за счет въездного туризма можно будет поддержать потенциальную занятость 540 тысяч рабочих мест. Благодаря увеличению объемов въездного туризма доходы занятого населения будут также увеличиваться.

Объемы внутреннего туризма возрастут с 56 тысяч человек в 2003 году до 90 тысяч человек в 2005 году. Планируется достичь роста потока туристов внутри республики порядка 11 тыс. человек в год.

Топливно-энергетический комплекс и недропользование

Расходы по функциональной группе "Топливно-энергетический комплекс и недропользование" в 2005 году предполагается предусматривать на уровне 0,5% к ВВП, в 2006 - 0,2% и в 2007 - 0,1%.

Бюджетная политика в среднесрочной перспективе в данной сфере будет направлена на:

совершенствование системы государственного управления минерально-сырьевыми ресурсами, обеспечивающей восполнение разведанных запасов полезных ископаемых Республики Казахстан и повышение эффективности их использования - принятие мер по обеспечению глубокой и комплексной переработки природного капитала - углеводородного сырья;

обеспечение рационального использования недр;

содействие в обеспечении устойчивого экономического роста страны и улучшении качества жизни народа Казахстана путем рационального и безопасного освоения ресурсов углеводородов казахстанского сектора Каспийского моря;

проведение мероприятий по вводу в эксплуатацию новых мощностей по производству электроэнергии с использованием попутного газа нефтегазовых месторождений;

обеспечение бесперебойного снабжения регионов страны природным и сжиженным газом;

завершение строительства газопровода "Акшабулак-Кызылорда" и обеспечение газификации города Кызылорды;

создание условий для достижения энергетической независимости страны;

содействие развитию современных направлений науки, техники и технологий, продвижению высокотехнологичных разработок на рынок и внедрению их в промышленное производство, подготовке высококвалифицированных научных и инженерных кадров в сфере атомной и термоядерной энергетики, атомной и нефтехимической промышленности, геологии и недропользования, ядерной медицины;

обеспечение безопасности бывшего Семипалатинского испытательного ядерного полигона, исследовательских ядерных и ускорительных комплексов на территории Казахстана.

Данные задачи будут решаться посредством финансирования мероприятий соответствующих программ.

Освоение казахстанского сектора Каспийского моря представляет собой длительный и сложный созидательный процесс, в который вовлекаются значительные природные, технические, трудовые и интеллектуальные ресурсы. Здесь принимаются во внимание политические и экономические условия развития морских нефтегазовых операций, масштабы работ в Прикаспийском регионе и их позитивное влияние на экономический рост страны, а также повышенное значение природных факторов.

В 2005 году завершается первый этап мероприятий и работ Государственной программы см.U101105 освоения казахстанского сектора Каспийского моря - создание условий комплексного освоения. 2006 и 2007 годы коснутся второго этапа, в котором начнется рост морской добычи углеводородов и экономических результатов по первым нефтегазовым проектам освоения казахстанского сектора Каспийского моря. При этом будет достигаться конкурентоспособность основных отечественных товаров и услуг для морского нефтегазового комплекса (импортозамещение для ведения морских операций).

В рамках Программы развития ресурсной базы минерально-сырьевого комплекса страны на 2003-2010 годы предусматривается решение следующих задач:

геологическое доизучение недр с глубинными геохимическими поисками;

региональные гидрогеологические и инженерно-геологические исследования;

поисковые, поисково-оценочные, в том числе по выявлению новых нефтегазовых месторождений, и поисково-разведочные работы;

мониторинг минерально-сырьевой базы и недропользования;

мониторинг подземных вод и опасных геологических процессов;

формирование геологической информации;

информационное обеспечение и научно-техническая поддержка геологических исследований;

ликвидация и консервация нефтяных и самоизливающихся гидрогеологических скважин.

Будут продолжены работы по реализации научно-технической программы "Развитие атомной энергетики в Республике Казахстан" на 2004-2008 годы.

В соответствии с Концепцией развития урановой промышленности и атомной энергетики Республики Казахстан на 2002-2030 годы будут проводиться финансируемые за счет республиканского бюджета комплексные исследования для обоснования развития отечественной атомной энергетики, как одной из составляющих общей политики сбалансированного энергетического развития.

Будут предусмотрены соответствующие средства на продолжение работ, направленных на обеспечение радиационной безопасности в Республике Казахстан: по радиоэкологическому обследованию территории республики и разработке комплексной государственной программы в этой области; по обеспечению безопасности бывшего Семипалатинского испытательного полигона; по строительству объектов по переработке и захоронению радиоактивных отходов; по модернизации базовых исследовательских ядерных и ускорительных комплексов Республики Казахстан, а также по созданию электронного архива исторических сейсмограмм ядерных взрывов и землетрясений.

На консервацию недействующих уранодобывающих предприятий и ликвидацию последствий разработки урановых месторождений в рамках Программы консервации уранодобывающих предприятий и ликвидации последствий разработки урановых месторождений на 2001-2010 годы будут предусмотрены соответствующие средства.

В 2005 году за счет республиканского бюджета будут продолжены реализация приоритетных инвестиционных проектов: создание казахстанского термоядерного материаловедческого реактора "токамак", создание в Евразийском национальном университете им. Л.Н. Гумилева междисциплинарного научно-исследовательского комплекса на базе ускорителя тяжелых ионов, создание технопарка "Центр ядерных технологий" в городе Курчатове, создание Центра ядерной медицины и биофизики.

В целях обеспечения повышения уровня технико-технологической подготовки эксплуатируемых и подготавливаемых к освоению слабоизученных и трудноизвлекаемых средних, малых рудных и не рудных месторождений, обеспечивающих увеличение потенциала ресурсной базы, комплексность использования минерального сырья и инвестиционную привлекательность месторождений, будет начата реализация соответствующей прикладной научно-технической программы.

Сельское, водное, лесное, рыбное хозяйство и охрана окружающей среды

Расходы по функциональной группе "Сельское, водное, лесное, рыбное хозяйство и охрана окружающей среды" в 2005 году предполагается предусматривать на уровне 1,6% к ВВП, в 2006 - 1,6% и в 2007 - 1,5%.

Основными направлениями расходов по данной функциональной группе на 2005-2007 годы будут:

принятие мер по стабилизации внутреннего рынка зерна;

развитие отрасли отечественного сельхозмашиностроения и обновление машинотракторного парка, создание структур по сервисному и техническому обслуживанию сельских товаропроизводителей;

создание на селе специализированных заготовительных пунктов, занимающихся закупом и реализацией животноводческой продукции;

обеспечение благоприятной эпизоотической и фитосанитарной обстановки;

поддержка развития элитного семеноводства и племенного животноводства;

повышение продуктивности сельскохозяйственного производства и доли переработки сельхозпродукции;

создание условий для сохранения и воспроизводства лесов и животного мира;

обеспечение качества питьевой воды и ее доступности;

обеспечение должной охраны недр и окружающей природной среды, создание информационной системы охраны окружающей среды;

поддержка страхования в растениеводстве;

институциональное развитие сельского хозяйства;

совершенствование земельных отношений на основе углубления земельной реформы, развития геодезии и картографии.

Значительная доля бюджетных средств в рамках данной функциональной группы направляется на возрождение и развитие аграрного производства, создание сельской инфраструктуры и повышение уровня жизни на селе.

В 2005 году завершается реализация Государственной агропродовольственной программы Республики Казахстан на 2003-2005 годы. Меры государственной поддержки агропродовольственного сектора, определенные Агропродовольственной программой на 2003 год, в целом выполнены. Агропродовольственная политика направлена на обеспечение продовольственной безопасности страны, формирование эффективной системы агробизнеса, увеличение объемов продаж сельскохозяйственной продукции и продуктов ее переработки на внутренних и внешних рынках, рационализацию мер государственной поддержки сельскохозяйственного производства. Дополнительно на развитие сельского хозяйства страны из республиканского бюджета предусматривается выделение в 2005 году 10 млрд. тенге.

Для обеспечения продовольственной безопасности страны, увеличения экспортного потенциала зерна, государственной поддержки отечественных сельскохозяйственных товаропроизводителей и предотвращения демпинга цен на зерно ежегодно проводится закуп зерна в государственные ресурсы по установленным ценам, внедрен фьючерсный двухуровневый закуп зерна, который позволяет обеспечивать авансирование проведения весенне-полевых и уборочных работ.

Это необходимо для последующих интервенций в целях стабилизации и регулирования внутреннего рынка зерна, предотвращения необоснованного повышения цен на хлеб и хлебобулочные изделия в весенне-летний период, а также для устойчивого обеспечения потребностей сельскохозяйственных товаропроизводителей в семенном материале, животноводства и птицеводства - в кормах и обеспечения выполнения межгосударственных соглашений.

Мультипликативным эффектом поддержки сельского хозяйства будут снижение бедности и безработицы, рост доходов и жизненного уровня населения, обеспечение роста объемов других отраслей экономики, расширение налоговой базы и увеличение поступлений доходов в бюджет.

Предусматривается государственная поддержка путем субсидирования в сельском, водном хозяйстве, где неблагоприятные и рискованные условия хозяйствования делают оправданным помощь государства.

Политика субсидирования юридических лиц с учетом Стратегии индустриально-инновационного развития и предстоящего вступления во Всемирную торговую организацию (далее - ВТО) направлена на повышение производительности труда и улучшение конкурентоспособности отечественных производителей. В будущем необходимо постепенно осуществить переход к разрешенным формам субсидирования в соответствии с требованиями ВТО, таким как содействие в повышении производительности труда и качества продукции.

К концу 2005 года с учетом принятых аграрных программ должны быть созданы необходимые условия для нормального жизнеобеспечения села, производства конкурентоспособной продукции, импортозамещения и расширения экспортных возможностей.

Выделение бюджетных средств на дальнейшее обеспечение населения качественной питьевой водой и сокращение дефицита водных ресурсов будут осуществлены в рамках отраслевой программы "Питьевые воды".

В рамках Государственной программы развития сельских территорий Республики Казахстан на 2004-2010 годы, направленной на повышение уровня жизни сельского населения, в среднесрочной перспективе будет выделяться из республиканского бюджета ежегодно по 3 млрд. тенге на строительство в сельской местности объектов водоснабжения.

Для принятия эффективных и действенных мер по охране окружающей среды в рамках соответствующих действующих программ будут приняты меры по снижению уровня загрязнения и совершенствованию мониторинга окружающей среды.

Инвестирование в устойчивость развития в контексте обеспечения экологической безопасности в рамках долгосрочной перспективы будет заключаться в финансировании проектов, направленных на внедрение ресурсосберегающих технологий, использование потенциала возобновляемых энергетических ресурсов (гидроэнергия, ветровая и солнечная энергия), сокращение выбросов парниковых газов с использованием механизмов Киотского протокола в случае ратификации его Казахстаном. (Прим. РЦПИ: см. U990084)

Промышленность и строительство

В рамках расходов по функциональной группе "Промышленность и строительство" в 2005-2007 годах будут профинансированы мероприятия по созданию технопарков в области биотехнологии, ядерных технологий, развитию Парка информационных технологий в поселке Алатау.

Направлениями расходов по данной функциональной группе на 2005-2007 годы будут:

увеличение объемов прямых инвестиций в технолого- и наукоемкие производства;

проведение научных исследований по приоритетным направлениям - нефтегазовый и горно-металлургический комплексы, новые материалы, биотехнологии, информационные технологии, машиностроение, сельское хозяйство, космические технологии;

приведение технологических процессов в соответствие с международными стандартами;

дальнейшее развитие экспортоориентированных производств;

стабилизация работы действующих и запуск простаивающих предприятий, продолжение работ по переориентации производств на расширение ассортимента и улучшение качества выпускаемой продукции;

продолжение работы по созданию новых производств по выпуску продукции с высокой добавленной стоимостью, повышение конкурентоспособности отечественной продукции;

продолжение работы по созданию совместных предприятий со странами ближнего и дальнего зарубежья;

организация производства в республике продукции, закупаемой при проведении государственных закупок национальными компаниями, государственными органами и учреждениями.

В 2003 году начата реализация Стратегии индустриально-инновационного развития Республики Казахстан на 2003-2015 годы, нацеленной на достижение устойчивого развития страны путем диверсификации отраслей экономики и отхода от сырьевой направленности развития. При этом, на этапе 2003-2005 годов осуществляются мероприятия подготовительного характера.

За этот период должна быть сформирована необходимая вспомогательная база и налажена эффективная деятельность институтов развития.

В целях обеспечения системной работы созданных институтов развития будет продолжена капитализация отдельных институтов развития.

Важными направлениями расходов на подготовительном этапе реализации Стратегии являются проведение конъюнктурных, маркетинговых исследований отраслей экономики с целью определения направлений конкурентоспособности, создание эффективной инновационной инфраструктуры, развитие научно-производственной системы вокруг базовых отраслей экономики.

Второй этап реализации Стратегии (2006-2010 годы) призван стать периодом активной реализации мероприятий Стратегии, что позволит комплексно решать вопросы создания мощностей на основе достижений науки и техники, а также подготовки специалистов международного уровня. На данном этапе будет в основном сформирована научно-инновационная инфраструктура и начата реализация проектов, направленных на модернизацию промышленности и диверсификацию структуры экономики.

Также в 2005 году предусматривается выделение соответствующих средств на научно-техническое обеспечение производства высокотехнологичной, импортозамещающей и экспортоориентированной продукции в металлургическом комплексе, машиностроении, радиоэлектронике и связи.

Транспорт и связь

Расходы бюджета по функциональной группе "Транспорт и связь" предполагается предусматривать на уровне 1,8% к ВВП в 2005 году, в 2006-2007 годах на уровне 1,9%.

Направлениями расходов в области транспорта и связи на 2005-2007 годы будут:

продолжение работ по развитию автомобильных дорог в целях повышения транспортно-транзитного потенциала страны;

реализация инвестиционных проектов в области железнодорожного и водного транспорта, гражданской авиации и связи;

расширение транзитного воздушного потенциала, в том числе с использованием казахстанских аэропортов;

продолжение работ по реструктуризации железнодорожной отрасли;

создание информационно-аналитической системы транспортной базы данных и мониторинга динамики безопасности;

модернизация и обновление государственного технического речного флота;

создание системы мониторинга радиочастотного спектра и радиоэлектронных средств;

компенсация убытков операторов сельской связи по предоставлению универсальных услуг связи;

компенсация повышения тарифа абонентской платы за телефон социально защищаемым гражданам, являющимся абонентами городских сетей телекоммуникаций;

модернизация и развитие почтово-сберегательной системы.

В рамках развития космической отрасли Республики Казахстан разрабатывается Государственная программа развития космической отрасли в Республике Казахстан на 2005-2007 годы, направленная на развитие космической деятельности, способствующей укреплению национальной и информационной безопасности, экономическому, социальному и научно-техническому развитию Республики Казахстан, путем эффективного использования космических технологий.

В соответствии с Программой развития транзитно-транспортного потенциала Республики Казахстан на 2004-2006 годы будет принят комплекс актуальных на современном этапе первоочередных мер правового, организационного, технического, экономического и финансового характера, направленных на совершенствование и опережающее развитие транзитно-транспортного потенциала Казахстана для увеличения объема и повышения эффективности транзитных и экспортно-импортных перевозок по транспортным магистралям республики, а также конкретизация действий по реализации этих мер и определение целесообразной этапности их осуществления.

В рамках данной Программы расходы республиканского бюджета направляются на строительство, реабилитацию и реконструкцию, капитальный, средний и текущий ремонт, а также содержание автомобильных дорог транзитных коридоров Северный, Центральный, Западный и Среднеазиатский.

На следующих основных автотранспортных коридорах Программой намечено выполнение следующих объемов работ:

коридор Центральный, в том числе:

реабилитация участка автодороги Алматы - Бишкек;

коридор Среднеазиатский, в том числе:

реконструкция участков автодороги граница Российской Федерации - Уральск - Актобе, Карабутак - граница Кызылординской области;

коридор Западный;

реабилитация автодороги Актау - Атырау;

реабилитация автодорог Атырау - Уральск;

строительство моста через реку Кигач;

коридор Центральная Азия - Восток, в том числе:

реконструкция автодороги Астана - Костанай - Челябинск;

реконструкция автодороги Астана - Петропавловск;

коридор Северный, в том числе:

реконструкция отдельных участков автодороги Омск - Майкапшагай.

Это позволит повысить провозную способность и скорость доставки пассажиров и грузов на основных транспортных коридорах Республики Казахстан. Рост перевозок обусловит рост деловой активности, активизацию отечественных предприятий транспортного комплекса, снижение доли транспортной составляющей в конечной стоимости продукции. В свою очередь, это приведет к увеличению поступлений в государственный бюджет страны и обязательных отчислений в пенсионный фонд и фонд обязательного социального страхования.

В соответствии с посланием Президента Республики Казахстан народу Казахстана в целом на модернизацию и строительство автодорог в 2005 году предусматривается 55 млрд. тенге. В последующие годы будет сохранено соответствующее финансирование развития транзитно-транспортного потенциала страны.

В данной отрасли необходимо проводить политику достижения баланса между поддержкой действующей дорожной сети и строительством дорог.

Планируется провести работу по переходу на международные стандарты строительства и содержания автомобильных дорог с учетом климатических условий Казахстана.

На создание эффективной авиатранспортной системы государства, отвечающей международным требованиям и обеспечивающей удовлетворение нарастающей потребности государства и граждан в качественных авиационных услугах, будут профинансированы мероприятия, предусмотренные Программой развития отрасли гражданской авиации на 2003-2005 годы.

Начиная с 2005 года, в рамках реализации Программы реструктуризации железнодорожного транспорта Республики Казахстан на 2004-2006 годы в связи с финансовым и организационным отделением пассажирских перевозок от грузовых, для достижения оптимальной для государства и общества системы функционирования железнодорожного транспорта, предполагается за счет средств республиканского бюджета решение вопросов субсидирования пассажирских перевозок.

В соответствии с республиканской целевой научно-технической программой "Разработка, создание и развитие радиоэлектронных приборов и средств для информационно-телекоммуникационных систем" на 2001-2005 годы, направленной на разработку, организацию производства и выпуска широкой номенклатуры высокотехнологичных, наукоемких радиоэлектронных приборов и средств с целью создания отечественного приборно-инструментального парка информационно-телекоммуникационных средств и систем, в 2005 году на прикладные научные исследования технологического характера из республиканского бюджета будут предусмотрены соответствующие средства.

В 2005-2007 годах также предусматривается улучшение технического состояния коммуникаций, соответствующих потребностям экономики и общества и обеспечивающих выход на внешние рынки, формирование рациональной сети коммуникаций.

В соответствии с Программой развития отрасли телекоммуникаций Республики Казахстан на 2003-2005 годы, основной целью которой является создание условий и формирование механизмов, направленных на дальнейшее развитие телекоммуникационного сектора экономики Казахстана, конкурентно-интегрированного в глобальную информационную инфраструктуру, в связи с либерализацией рынка телекоммуникаций планируется осуществить ребалансирование тарифов и перейти от внутреннего перекрестного субсидирования к созданию общенационального механизма солидарного участия всех операторов и государства.

Ребалансирование тарифов направлено на устранение кросс-субсидирования между услугами и категориями абонентов и создание экономических основ для появления конкуренции в каждом секторе телекоммуникационного рынка. Оно предполагает доведение тарифов до уровня обеспечения нормальной рентабельности на все услуги, кроме отнесенных государством к пакету общедоступных услуг.

Планируется осуществить поэтапное ребалансирование тарифов и повысить тарифы на услуги местной телефонной связи в совокупности не более чем на 40%. При этом в городах предполагается осуществить полное ребалансирование тарифов и доведение их до рыночно обоснованного уровня, что позволит операторам получить возмещение своих затрат и определенный уровень прибыльности, который установится в результате конкуренции на этом сегменте рынка. В сельской местности ребалансирование будет осуществлено по услугам междугородней и международной связи, тарифы на которую прогнозируются к снижению. Абонентская плата для физических лиц на селе останется на прежнем уровне, не покрывающем себестоимости услуги.

В рамках Программы развития отрасли телекоммуникаций Республики Казахстан на 2003-2005 годы будут выделены средства на прикладные научные исследования в области информатизации и связи.

3.4 Бюджетное кредитование

Политика бюджетного кредитования исходит от требований, предъявляемых к процедурам принятия решений в области экономики.

Целями бюджетного кредитования на 2005-2007 годы являются формирование и развитие конкурентной среды в отраслях экономики, а также развитие человеческого капитала. Бюджетное кредитование будет осуществляться в рамках государственных или отраслевых (секторальных) программ развития и иметь временные рамки.

Бюджетные кредиты будут предоставляться по следующим основным направлениям:

финансирование инвестиционных проектов (программ);

подготовка специалистов с высшим профессиональным образованием;

выполнение обязательств по государственным гарантиям;

кредитование местных исполнительных органов, в том числе на покрытие кассового разрыва местных бюджетов;

предоставление кредитных ресурсов финансовым институтам развития, имеющим статус финансовых агентств.

В дальнейшем категории заемщиков, в зависимости от проводимой внешней политики, могут дополниться иностранными государствами.

Заимствование местными исполнительными органами будет осуществляться только в форме получения бюджетных кредитов из республиканского бюджета на финансирование инвестиционных проектов, а также на покрытие кассового разрыва.

Кредитная политика местных исполнительных органов будет сосредоточена только на реализации государственных, отраслевых (секторальных) и региональных программ развития. Бюджетное кредитование из местных бюджетов будет осуществляться через банки-заемщики и финансовые организации развития, имеющие статус финансового агентства.

Бюджетное кредитование финансовых организаций развития, имеющих статус финансовых агентств, целесообразно осуществлять путем предоставления кредитных ресурсов, предусмотрев в законе о республиканском бюджете на соответствующий финансовый год средства на кредитование конкретной финансовой организации развития, определив при этом цели и направления использования данных средств.

Кредитная политика финансовых организаций развития будет иметь свои приоритеты и ограничения, устанавливаемые для данной организации Правительством Республики Казахстан.

В рамках Государственной программы развития жилищного строительства в Республике Казахстан на 2005-2007 годы будут осуществлены льготное кредитование Жилищного строительного сберегательного банка Казахстана и бюджетное кредитование местных исполнительных органов по нулевой ставке вознаграждения на строительство жилья в сумме 84 млрд. тенге в 2005-2006 годы а также реинвестирование 42 млрд. тенге в 2007 году, предоставляемых в кредит в 2005 году.

В среднесрочной перспективе будет продолжено усовершенствование процедур и механизмов бюджетного кредитования, способствующее эффективному использованию кредитных средств, повышению требований к обеспечению исполнения обязательств по возврату кредитов, сокращению просроченной задолженности заемщиков перед бюджетом.

В связи с прогнозируемым снижением средневзвешенной ставки заимствования появится возможность снижения процентных ставок для конечных заемщиков, что позволит, в дальнейшем, отказаться от практики возмещения ставки вознаграждения.

3.5 Операции с финансовыми активами

В среднесрочной перспективе государственная политика в области управления государственными активами направлена на регулирование развития стратегически важных отраслей экономики, в том числе путем восстановления и усиления системы контроля за целевым и эффективным использованием государственной собственности, осуществления оптимизации структуры государственной собственности.

Приобретение финансовых активов является одним из инструментов установления должного контроля со стороны государства над стратегическими отраслями экономики, направленного на обеспечение экономической безопасности страны, а также на эффективное их развитие.

Приобретение в государственную собственность акций, долей участия юридических лиц будет осуществляться в соответствии с Концепцией управления государственным имуществом и приватизацией в Республике Казахстан. С целью выполнения общегосударственных задач объектами выкупа (приобретения) будут выступать акции, доли участия предприятий, действующих в стратегических отраслях экономики, но не эффективно управляемых собственниками, а также акции, доли участия предприятий, имеющих общественное и социальное значение.

Приобретение ценных бумаг международных организаций будет осуществляться в рамках действующего законодательства и направлено на представление и защиту интересов Республики Казахстан на международном уровне.

Продажа финансовых активов государства - государственных пакетов акций, долей участия юридических лиц с участием государства в уставном капитале, и иных объектов государственной собственности - осуществляется в соответствии с целями и задачами приватизации по отношению к определенным отраслям и конкретным предприятиям в рамках реализации соответствующих программных документов.

На 2005-2007 годы прогноз поступлений в республиканский бюджет от приватизации государственного имущества республиканской собственности составит порядка 2 млрд. тенге ежегодно.

3.6 Межбюджетные отношения

Межбюджетные отношения должны быть направлены на выравнивание уровней бюджетной обеспеченности регионов страны, стимулирование разумной экономической политики в регионах, обеспечение предоставления местными исполнительными органами одинакового уровня государственных услуг с максимальной их эффективностью и результативностью.

Основной целью политики межбюджетных отношений в среднесрочном периоде является обеспечение всех уровней государственного управления достаточными финансовыми средствами для полноценного предоставления закрепленных за ними государственных услуг и осуществления возложенных на них функций.

Межбюджетные отношения будут строиться на принципах и на распределении поступлений и расходов между уровнями бюджетов, установленных Бюджетным кодексом, и направлены на обеспечение прозрачности и стабильности взаимоотношений, прежде всего на уровне область-район, усиление самостоятельности каждого уровня управления, а также приближения уровня предоставления государственных услуг их получателям.

Политика межбюджетных отношений будет скоординирована с результатами проводимой работы по разграничению полномочий между уровнями государственного управления.

В связи с передачей центром с 2005 года отдельных функций и полномочий на местный уровень, из республиканского в местные бюджеты будут переданы расходы на централизованный закуп вакцин, лекарств, медицинского оборудования; производство крови, ее компонентов и препаратов; реабилитацию и социальную защиту инвалидов и ветеранов; специальные образовательные программы для детей с ограниченными возможностями, часть административных расходов по осуществлению функций в области лицензирования, контроля и надзора и другие.

Вместе с тем, из местного бюджета в республиканский бюджет передаются расходы на содержание пожарных служб; оперативно-спасательных служб; на выплату специальных государственных пособий; на осуществление паспортной работы.

Для расширения самостоятельности сельского, поселкового, городского (районного значения) районного в городах уровней управления будет обеспечен переход на финансирование расходов вышеназванных звеньев управления по бюджетным программам, администраторами которых будут являться аппараты акимов соответствующих административно-территориальных единиц с открытием для них счетов в органах казначейства.

Для создания и укрепления аппаратов акимов нижнего звена государственного управления с 2005 года предусматривается увеличение расходов местных бюджетов на 2,9 млрд. тенге.

В соответствии с Бюджетным кодексом межбюджетные отношения будут регулироваться посредством официальных трансфертов и бюджетных кредитов, между областным и районными бюджетами также нормативами распределения доходов. Официальные трансферты подразделяются на трансферты общего характера, целевые текущие трансферты, целевые трансферты на развитие.

При определении форм регулирования межбюджетных отношений учитываются налоговый потенциал каждого из уровней бюджетов, результаты оценки объективных бюджетных потребностей регионов на основе нормативных правовых актов, утвержденные натуральные нормы.

В связи с неравномерностью распределения доходной базы между регионами вследствие сильной дифференциации экономического развития территории будет проводиться политика выравнивания уровня бюджетной обеспеченности регионов для достижения равной доступности населению услуг государственного сектора на основе утверждения размеров межбюджетных трансфертов общего характера, к которым относятся бюджетные субвенции и бюджетные изъятия.

Объемы бюджетных субвенций и изъятий будут утверждаться на среднесрочный (трехлетний) период в абсолютном выражении и подлежат изменению каждые три года.

Стабильность закрепления размеров субвенций и изъятий на среднесрочный период обеспечивает заинтересованность местных исполнительных органов в увеличении налогового потенциала, прозрачность планирования расходов местных бюджетов. Местные исполнительные органы получают возможность осуществлять формирование проекта местных бюджетов без ожидания составления проекта республиканского бюджета.

Определение объемов официальных трансфертов общего характера на трехлетний период будет производиться на основе методики расчетов официальных трансфертов общего характера, определяемой Правительством Республики Казахстан.

При этом будут учтены:

распределение доходов и расходов между уровнями бюджетов согласно Бюджетному кодексу;

положения нормативных правовых актов, вводимых в действие в планируемом периоде и предусматривающие увеличение или сокращение поступлений и расходов местных бюджетов;

другие факторы, учитываемые при определении размеров межбюджетных трансфертов общего характера.

Приоритетными направлениями бюджетных программ развития на среднесрочный период в региональном аспекте будут строительство и реконструкция объектов образования, здравоохранения, питьевого водоснабжения и жилищное строительство.

При этом прогнозные объемы бюджетных программ развития областей, учитываемых для целей определения размеров межбюджетных трансфертов общего характера, будут определены в соотношении 8-10% от прогнозного объема затрат местных бюджетов, предусматриваемых для финансирования текущих бюджетных программ на соответствующий год.

Инструментом регулирования межбюджетных отношений в период действия трехлетних объемов официальных трансфертов общего характера будут служить целевые текущие трансферты.

В предстоящий период будет строго выдерживаться принцип недопустимости возложения на нижестоящие бюджеты дополнительных функций без соответствующей компенсации.

В связи с этим, в случае принятия вышестоящими органами в период действия трехлетних объемов официальных трансфертов общего характера нормативных правовых актов, влекущих увеличение расходов или уменьшение доходов местных бюджетов, компенсация потерь нижестоящих бюджетов будет производиться путем выделения целевых текущих трансфертов.

Кроме того, в 2005-2007 годах предусматривается выделение целевых текущих трансфертов местным бюджетам из республиканского бюджета в рамках Государственных программ реформирования и развития здравоохранения Республики Казахстан на 2005-2010 годы и развития образования до 2010 года на компенсацию роста абонентской платы за телефон в связи с либерализацией отрасли телекоммуникаций, на субсидирование пассажирских железнодорожных перевозок и др.

Целевые трансферты на развитие будут выделяться:

из республиканского бюджета - для реализации местных инвестиционных проектов (программ), предусмотренных государственными, отраслевыми (секторальными) программами: Государственной программой развития сельских территорий на 2004-2010 годы, Государственной программой "Расцвет Астаны - расцвет Казахстана", Государственной программой развития жилищного строительства в Республике Казахстан на 2005-2007 годы, Государственной программой реформирования и развития здравоохранения Республики Казахстан на 2005-2010 годы, Государственной программой развития образования до 2010 года, Программой развития малых городов на 2004-2006 годы, Программой по комплексному решению проблем Приаралья на 2004-2006 годы и др.;

из областного бюджета - для реализации местных инвестиционных проектов (программ), предусмотренных региональными программами.

При этом предоставление целевых трансфертов на развитие нижестоящим бюджетам, их объемы будут взаимоувязаны с задачами выравнивания уровня обеспеченности регионов сетью приоритетных учреждений образования и здравоохранения, услугами водоснабжения.

В связи с тем, что целевые трансферты могут быть использованы только в соответствии с их целевым назначением, особое внимание будет уделено усилению контроля за эффективностью их использования.

3.7 Управление государственным и гарантированным государством заимствованием и долгом

Политика Правительства Республики Казахстан в сфере государственного и гарантированного государством заимствования и долга в 2005-2007 годах будет реализовываться в двух направлениях:

1) поступательное сокращение размера правительственного долга в процентном отношении к ВВП;

2) постепенное снижение доли внешнего долга в структуре правительственного долга.

1. Поступательное сокращение размера правительственного долга в процентном отношении к ВВП.

Это будет достигнуто, в частности, в результате постепенного сокращения размера дефицита республиканского бюджета в процентном отношении к ВВП и, соответственно, его финансирования.

Мировой опыт свидетельствует, что в условиях экономического роста целесообразно сокращать дефицит бюджета и размер государственного долга, чтобы избежать "перегрева" экономики, особенно для стран, стремящихся конвертировать часть природных ресурсов в финансовые активы. Например, по состоянию на конец 1995 года государственный долг Норвегии составлял около 43,5 млрд. долларов США. Однако в результате проведения целенаправленной политики профицита бюджета, к концу 2000 года государственный долг сократился до 30,4 млрд. долларов США. При этом необходимо отметить, что наряду с политикой сокращения государственного долга, в целях избежания "перегрева" экономики, одновременно проводилось накопление сверхплановых поступлений средств от реализации нефтепродуктов в Нефтяном фонде. Фонд был создан в 1990 году в связи со скачками роста цен на нефть, первые поступления в Фонд в 1996 году составили примерно 300 млн. долларов США. По состоянию на конец 2002 года активы Нефтяного фонда составили 91,3 млрд. долларов США, что превысило государственный бюджет страны (около 77 млрд. долларов США в 2002 году).

В итоге в течение 3-5 лет Норвегия добилась значительного сокращения размера правительственного долга. При этом, накопленные в Нефтяном фонде средства гарантируют способность Правительства исполнить принятые обязательства и исключают возможность наступления дефолта, поскольку в настоящее время государственный долг страны составляет менее 45% от размера Нефтяного фонда (государственный долг Норвегии по состоянию на конец 2002 года составил 39,3 млрд. долларов США, увеличившись за период 2001-2002 годов в долларовом выражении в основном в результате укрепления курса норвежской кроны к доллару США).

В то же время в нашей стране сложилась ситуация, когда Республика Казахстан, с одной стороны, инвестирует через Национальный фонд финансовые ресурсы на мировые фондовые рынки и рынки ссудных капиталов, а с другой - привлекает внешние займы. При этом расходы на обслуживание привлеченных займов превышают доходы от размещения активов Национального фонда в различные финансовые инструменты, что в итоге формирует отрицательную маржу по производимым встречным операциям. Продолжение подобной практики недопустимо в условиях, когда страна является нетто-кредитором. Сумма доходов, получаемых от операций с активами Национального фонда, должна превышать сумму расходов на обслуживание правительственного долга в данном периоде времени. Для выполнения данного условия необходимо сокращать размер правительственного долга и дефицита бюджета.

В настоящее время уровень правительственного и гарантированного государством долга Республики Казахстан не выходит за пределы, превышение которых создает угрозу развитию страны. По оценке международных организаций, Республика Казахстан относится к группе стран с умеренным уровнем долга и имеющих средний уровень дохода на одного жителя. Индикаторы правительственного и гарантированного государством долга Республики Казахстан не будут превышать критериев макроэкономических показателей по государственному долгу, установленных для стран ЕС Маастрихским договором от 7 февраля 1992 года:

____________________________________________________________________

Наименование показателя | Казахстан | Критерии для

| | стран ЕС

____________________________________________________________________

Отношение правительственного долга к ВВП, 13,7 60

%

Отношение объема внешнего

правительственного долга к экспорту 23,8 200

товаров и услуг, %

Отношение общей суммы платежей по

погашению и обслуживанию внешнего

правительственного долга к экспорту 2,33 15-20

(норма обслуживания), %

Отношение объема внешнего

правительственного и гарантированного 11,9

государством долга к ВВП, %

____________________________________________________________________

Приверженность государства политике сокращения долга способствует повышению суверенного кредитного рейтинга Республики Казахстан.

Вместе с тем, в случае снижения мировых цен на нефть и ухудшения экономической ситуации в стране возможна переориентация на увеличение дефицита бюджета в целях стимулирования экономического роста посредством привлечения дополнительных инвестиций.

В дальнейшем, после принятия Среднесрочной концепции Национального фонда Республики Казахстан, определение параметров дефицита республиканского бюджета и правительственного долга будет осуществляться с учетом проводимой политики сбережений, исходя из размера складывающегося ненефтяного дефицита бюджета.

2. Постепенное снижение доли внешнего долга в структуре правительственного долга путем сокращения доли финансирования дефицита республиканского бюджета за счет внешних займов в общей структуре финансирования дефицита республиканского бюджета.

По состоянию на 1 января 2004 года доля внешнего долга Правительства Республики Казахстан в общем объеме правительственного долга составила 72,7%. Такая структура долгового портфеля существенно подвержена риску наступления финансовых потерь в результате кризиса и колебания курсов валют, процентных ставок и мировых цен на энергоносители, и с этой точки зрения является уязвимой, не соответствующей критериям экономической безопасности. В целях диверсификации долгового портфеля Правительства необходимо сокращать объемы внешнего заимствования при одновременном увеличении заимствования на внутреннем рынке.

Увеличение объема внутреннего заимствования также связано с необходимостью предоставления накопительным пенсионным фондам надежных и ликвидных финансовых инструментов (государственных ценных бумаг) для размещения пенсионных активов.

В настоящее время разработан и внесен на рассмотрение в Правительство Республики Казахстан проект Программы развития рынка ценных бумаг на 2005-2007 годы, в котором определены решения проблем пенсионных фондов, в том числе снижения доходности пенсионных активов и дефицита финансовых инструментов на рынке. Решение указанных проблем будет реализовываться посредством выработки согласованной между Правительством и Национальным Банком Республики Казахстан долгосрочной политики государственного заимствования на внутреннем рынке страны путем осуществления выпусков государственных ценных бумаг (далее - ГЦБ) с различными сроками погашения от 1 до 30 лет и доходностью не ниже прогнозируемого уровня инфляции или с привязкой к уровню инфляции.

В рамках проводимой политики в сфере государственного и гарантированного государством заимствования и долга в 2005-2007 годах предполагается решение следующих задач (по направлениям):

1) параметры дефицита бюджета и долга:

определение оптимального размера правительственного долга в рамках политики по сбережению;

определение параметров дефицита республиканского бюджета, исходя из размера правительственного долга в процентном отношении к ВВП и достижения сбалансированности бюджета в среднесрочной перспективе;

2) внутреннее заимствование:

составление на среднесрочный период примерной схемы эмиссии государственных ценных бумаг в разбивке по годам и видам бумаг;

применение различных инструментов заимствования в зависимости от сроков привлечения внутренних займов;

минимизация процентных рисков путем установления оптимального соотношения в общем объеме заимствования между индексированными и купонными обязательствами в зависимости от ситуации на рынке;

установление ориентиров ("benchmark") на рынке ценных бумаг;

увеличение объемов выпусков государственных ценных бумаг при сокращении общего количества выпусков;

уменьшение периодичности выплаты процентов с увеличением срока обращения;

снижение риска неисполнения обязательств и сглаживание пиков выплат по погашению внутреннего правительственного долга в кратко- и среднесрочной перспективе, для чего предполагается переориентация на выпуск преимущественно среднесрочных и долгосрочных обязательств. Выпуск в сентябре 2003 года среднесрочных казначейских облигаций сроком обращения 10 лет в объеме 1,0 и 1,2 млрд. тенге по ставкам 6,44% и 6,48% годовых соответственно подтвердил готовность институциональных инвесторов приобретать государственные ценные бумаги сроком обращения 10 лет и более по приемлемой для Правительства ставке вознаграждения;

3) внешнее заимствование:

привлечение внешних займов на финансирование инвестиционных проектов, направленных на решение стратегически важных вопросов развития Республики Казахстан в соответствии со Стратегией развития Казахстана до 2030 года, Стратегическим планом развития Республики Казахстан до 2010 года, Программой Правительства Республики Казахстан, Среднесрочным планом социально-экономического развития Республики Казахстан, страновыми программами международных финансовых организаций-доноров на соответствующий среднесрочный период;

подготовка новых инвестиционных проектов, финансируемых за счет внешних займов, в приоритетных отраслях экономики, в том числе:

- в сельском, водном и лесном хозяйстве;

- в дорожной отрасли;

- для развития производственной инфраструктуры;

- для дальнейшего развития столицы;

усиление требований к отбору новых проектов и осуществлению Банком Развития Казахстана банковской экспертизы инвестиционных проектов, предлагаемых к финансированию на возвратной основе;

эффективное использование заемных средств, заключающееся в улучшении качества подготовки и экспертизы проектов, включаемых в перечень республиканских инвестиционных проектов;

диверсификация портфеля внешних займов Правительства по валютам займов с целью снижения негативных последствий в случае изменения обменного курса тенге;

привлечение внешних займов на финансирование инвестиционных проектов с условием смягчения донорами ограничений по процедурам закупок с одновременным увеличением доли софинансирования Правительством;

4) погашение и обслуживание долга:

активное управление правительственным долгом путем досрочного погашения наиболее дорогих в обслуживании правительственных займов;

принятие местными исполнительными органами активных мер по погашению просроченных долговых обязательств и скорейшему разрешению проблемы неурегулированных долговых обязательств;

прогнозирование фискальных рисков - изменения обменного курса тенге к доллару США, кросс-курсов иностранных валют, процентных ставок, недопоступления средств в Национальный фонд вследствие изменения конъюнктуры мировых цен.

Достижение поставленных целей и задач должно обеспечить сохранение государственного долга на безопасном уровне, оптимизировать его структуру и повысить устойчивость бюджета в средне- и долгосрочной перспективе. По прогнозным данным, в 2007 году активы Национального фонда превысят объем правительственного долга.

В конечном итоге сокращение размера правительственного долга, диверсификация правительственного внешнего долга и увеличение активов Национального фонда приведут к снижению долгового бремени для будущих поколений.

4. Фискальные риски

Экономика Республики Казахстан подвержена опасностям, вызываемым тремя видами ценовых изменений, которые невозможно контролировать средствами внутренней политики:

- колебания мировых товарных цен;

- колебания валютных курсов;

- колебания процентных ставок на мировых денежных рынках.

Это обусловлено тем, что:

- значительный объем в структуре производства страны занимают сырьевые товары, поставляемые на внешний рынок, прежде всего, - нефть;

- внешний долг Казахстана выражен в различных валютах;

- существенную часть долга составляют обязательства, заключенные на условиях плавающей процентной ставки.

Риски мировых товарных цен (на примере цен на нефть).

Нежелательные последствия для экономики Казахстана могут быть вызваны в случае как низких, так и высоких цен на нефть.

При снижении мировой цены на нефть ниже 19 долларов США за баррель добыча нефти на отдельных месторождениях с учетом затрат на транспортировку станет нерентабельной, что приведет к сокращению объемов добычи нефти. Поскольку приоритетным направлением иностранного капитала в Казахстане является добывающий сектор, низкие цены на энергоносители снизят инвестиционную привлекательность страны.

Сокращение доходности нефтедобывающих предприятий приведет к сокращению объемов производства смежных отраслей экономики. В частности, это отразится на темпах роста в отраслях транспорта, торговли, связи, в сфере услуг финансового сектора. Таким образом, снизится общая производительность экономики страны, что, в конечном счете, повлечет усиление инфляционных процессов и снижение доходов государственного бюджета.

При высоких мировых ценах на нефть будет оказываться значительное давление в сторону укрепления реального обменного курса тенге. Казахстанский рынок станет весьма привлекательным для импортеров, которые будут иметь возможность получать в Казахстане высокие доходы в своей национальной валюте. Одновременно снизится конкурентоспособность казахстанских предприятий, произойдет значительное сокращение рабочих мест.

В результате значительного притока денежной наличности будут усиливаться монетарные факторы инфляции.

Валютные риски.

Валютная структура внешнего заимствования Республики Казахстан в настоящее время включает доллар США, СДР, японскую йену, Евро (включая прежние долги в немецкой марке, австрийских шиллингах), швейцарский франк, английский фунт стерлингов, саудовский реал и прочие валюты. Как следствие, размер платежей по обслуживанию долга в долларовом выражении очень чувствителен к изменению кросс-курсов (курсов по отношению к доллару США).

Необходимо отметить, что валютная структура правительственного внешнего долга недостаточно диверсифицирована. Удельный вес доллара США на 1 января 2004 года составил 76,5%, японской йены - 19,5%, специальные права заимствования (SDR) - 1,7%, евро - 0,9%, прочие - 1,3%.

(Диаграмму смотрите на бумажном варианте)

Процентные риски.

Значительная часть кредитов международных финансовых организаций и экспортных кредитов предоставлены Республике Казахстан на условиях плавающей процентной ставки (LIBOR, ставки международных финансовых организаций). Подверженность риску, связанному с изменением процентных ставок, велика с точки зрения абсолютных показателей: изменение базовой процентной ставки на один пункт означает изменение платежей по обслуживанию долга, включая краткосрочные. Поэтому, если зависимость от внешнего финансирования на рыночных условиях возрастает, то состояние внешней задолженности может оказаться под большим риском, связанным с изменением процентных ставок.

К внутренним факторам можно отнести имеющиеся в настоящее время риски, препятствующие устойчивому экономическому росту и достижению важных стратегических целей. Эти риски заключаются в следующем:

1) преобладание в экономике физически изношенного и морально устаревшего оборудования, на активное обновление которого, а также на подготовку высококвалифицированных специалистов для его обслуживания, потребуются значительные инвестиции;

2) низкая конкурентоспособность основной массы продукции, особенно средств производства;

3) отсутствие достаточной конкуренции на внутреннем рынке товаров и услуг.

На предупреждение возможных негативных последствий фискальных рисков направлена государственная политика накопления средств в Национальном фонде и их размещения за пределами страны, управления государственным и гарантированным государством заимствованием и долгом, Стратегия индустриально-инновационного развития Республики Казахстан на 2003-2015 годы.

5. Уточнение среднесрочной фискальной политики
Правительства Республики Казахстан на 2005-2007 годы <*>

Сноска. Дополнено разделом 5 - постановлением Правительства РК от 12 апреля 2005 г. N 333 .

Итоги исполнения государственного бюджета за 2004 год, уточнение важнейших макроэкономических показателей на 2005-2007 годы и выступление Главы государства 18 февраля 2005 года на совместном заседании палат Парламента Республики Казахстан с Посланием народу Казахстана "Казахстан на пути ускоренной экономической, социальной и политической модернизации" явились основанием для уточнения среднесрочной фискальной политики Правительства Республики Казахстан на 2005-2007 годы (далее - утвержденная среднесрочная фискальная политика).

Кроме того, при рассмотрении в Парламенте Республики Казахстан проекта Закона Республики Казахстан "О республиканском бюджете на 2005 год" были внесены изменения в фискальную политику Правительства Республики Казахстан и данный законопроект.

Проект Закона Республики Казахстан "О республиканском бюджете на 2005 год" был разработан на основе Бюджетного кодекса , Среднесрочного плана социально-экономического развития Республики Казахстан на 2005-2007 годы, утвержденного постановлением Правительства Республики Казахстан от 31 августа 2004 года N 917 и утвержденной среднесрочной фискальной политики, представленной в разделах 2 и 3.

Параметры проекта республиканского бюджета на 2005 год составляли: поступления - 1135,8 млрд. тенге (19,4 % к ВВП), расходы - 1223,6 млрд. тенге (20,9 % к ВВП). Дефицит планировался в размере 87,8 млрд. тенге или 1,5 % к прогнозируемому уровню ВВП (5850 млрд. тенге).

В результате рассмотрения в Парламенте Республики Казахстан проекта республиканского бюджета на 2005 год доходная часть была увеличена на 5,055 млрд. тенге за счет внесенных изменений в налоговое законодательство по корпоративному подоходному налогу и налогу на добавленную стоимость.

Дефицит республиканского бюджета был увеличен на 13,7 млрд. тенге и составил 101,4 млрд. тенге или 1,7 % к ВВП.

Дополнительные объемы финансовых средств, поступившие за счет увеличения доходной части бюджета, сокращения отдельных видов расходов, а также увеличения дефицита бюджета, были направлены на:

сейсмоусиление объектов образования и здравоохранения в городе Алматы;

увеличение специальных государственных пособий труженикам тыла до 1 месячного расчетного показателя;

строительство и реконструкцию объектов питьевого водоснабжения сельских населенных пунктов;

строительство объектов образования;

развитие транспортной инфраструктуры в городе Астане;

обеспечение стабильного энергоснабжения потребителей Южного Казахстана.

Кроме того, во исполнение поручения Главы государства в республиканском бюджете на 2005 год 13,2 млрд. тенге были направлены на создание межгосударственного инвестиционного банка. Участие Республики Казахстан в уставном капитале банка будет способствовать становлению и развитию рыночной экономики государств-участников банка, экономическому росту и расширению взаимных торгово-экономических связей путем осуществления инвестиционной деятельности.

В целом расходная часть (затраты и приобретение финансовых активов) проекта бюджета была увеличена на 18,7 млрд. тенге.

В соответствии с Бюджетным кодексом республиканский бюджет на 2005 год сформирован по новой структуре бюджета и утвержден в следующих объемах:

1) доходы - 1128,4 млрд. тенге или 19,3 % к ВВП, в том числе налоговые поступления - 984,2 млрд. тенге;

2) затраты - 1089,5 млрд. тенге или 18,6 % к ВВП;

3) операционное сальдо (разница между доходами и затратами) - 39,0 млрд. тенге;

4) чистое бюджетное кредитование - 54,1 млрд. тенге;

5) сальдо по операциям с финансовыми активами - 86,3 млрд. тенге;

6) дефицит бюджета - 101,4 млрд. тенге или 1,7 % к ВВП.

В таблице 6 приведены основные параметры проекта республиканского бюджета на 2005 год, представленного на рассмотрение Мажилиса Парламента Республики Казахстан постановлением Правительства Республики Казахстан от 31 августа 2004 года N 920, республиканского бюджета на 2005 год, утвержденного Законом Республики Казахстан от 2 декабря 2004 года "О республиканском бюджете на 2005 год", и принятые Парламентом Республики Казахстан поправки к проекту бюджета.

Таблица 6

Утвержденный республиканский бюджет на 2005 год

Наименование	проект республиканского бюджета, внесенный в Парламент Республики Казахстан 31 августа 2004 г.		ЗРК "О республиканском бюджете на 2005 год" от 2 декабря 2004 г.		поправки к проекту бюджета, млрд. тенге
	млрд. тенге	% к ВВП	млрд.	% к ВВП
Доходы	1123,4	19,2	1128,4	19,3	5,1
Налоговые поступления	979,2	16,7	984,2	16,8	5,0
Неналоговые поступления	36,9	0,6	37,0	0,6	0,1
Затраты	1075,5	18,4	1089,5	18,6	13,9
Операционное сальдо	47,9	0,8	39,0	0,7	-8,9
Чистое бюджетное кредитование	54,1	0,9	54,1	0,9
Бюджетные кредиты	64,5	1,1	64,5	1,1
Погашение бюджетных кредитов	10,4	0,2	10,4	0,2
Сальдо по операциям с финансовыми активами	81,5	1,4	86,3	1,5	4,8
Приобретение финансовых активов	83,5	1,4	88,3	1,5	4,8
Поступления от продажи финансовых активов государства	2,0		2,0
Дефицит (профицит) бюджета	-87,8	-1,5	-101,4	-1,7	13,7

Прогноз ВВП по утвержденной среднесрочной фискальной

политике, млрд. тенге 5850

5.1. Анализ социально-экономического развития страны в 2004 году.

В 2004 году реальный рост ВВП составил 9,4 % и обеспечен увеличением объемов в промышленности на 10 %, строительстве - на 11,2 %. В секторе услуг увеличены объемы перевозки грузов всеми видами транспорта на 9 %, связи - на 32 %, торговли - на 10,4 %. Объем валовой продукции сельского хозяйства составил 100,1 % к уровню 2003 года.

Уровень инфляции в среднем за год сложился в размере 6,9 %.

В 2004 году рост мировой экономики наряду с высокими ценами на нефть и продукцию металлургической промышленности на внешних товарных рынках способствовали экспорту казахстанских товаров.

Вместе с масштабным притоком иностранного заемного капитала поступления валютной выручки от экспорта обусловили избыточное предложение иностранной валюты на внутреннем валютном рынке. Следствием давления, оказываемого на внутренний валютный рынок, стало номинальное удорожание обменного курса тенге по отношению к доллару США. Средневзвешенный обменный курс тенге за 2004 год составил 136,04 тенге за доллар. С начала года в номинальном выражении тенге укрепился к доллару США на 9,3 %. Реальное укрепление обменного курса тенге к доллару США за 2004 год составило 15,3 %.

Вследствие увеличения внутреннего спроса и укрепления обменного курса тенге к доллару США возросли объемы импорта.

Экспорт товаров (ФОБ), по оценке Министерства экономики и бюджетного планирования Республики Казахстан (далее - Министерство), составил 20537 млн. долларов США, импорт товаров (ФОБ) - 13783,4 млн. долларов США, рост на - 55,6 % и 52,6 % соответственно. Положительное сальдо торгового баланса в 2004 году по сравнению с 2003 годом увеличилось на 61,9 % и достигло, по оценке Министерства, 6753,6 млн. долларов США.

Реализация крупных инвестиционных проектов с участием иностранных инвесторов в нефтедобывающей отрасли, Стратегии индустриально-инновационного развития, а также осуществление ряда отраслевых программ позволили сохранить на высоком уровне объемы привлекаемых в экономику инвестиций. По сравнению с 2003 годом инвестиции в основной капитал в 2004 году увеличились на 10,6 %.

5.2. Уточненный прогноз основных показателей социально-экономического развития страны на 2005-2007 годы.

Утвержденная среднесрочная фискальная политика была основана на базовом сценарии развития экономики, утвержденного Среднесрочного плана социально-экономического развития Республики Казахстан на 2005-2007 годы.

Благоприятная ситуация на мировых товарных рынках, макроэкономическая стабильность, эффективная экономическая политика, проводимая в стране, повышение внутреннего спроса в результате улучшения уровня жизни населения, стабильная работа производственного сектора, улучшение инвестиционного климата обусловили высокие темпы развития экономики, что послужило основанием для пересмотра основных макроэкономических показателей.

Основные факторы, оказавшие влияние на увеличение прогнозных показателей следующие: более высокая фактическая база 2004 года, благоприятная конъюнктура на экспортные товары, более высокие темпы роста производства товаров и услуг.

Прогноз ВВП на 2005-2007 годы уточнен в сторону увеличения и составит в 2005 году - 6580 млрд. тенге, в 2006 году - 7808 млрд. тенге и в 2007 году - 8892 млрд. тенге.

Среднегодовой уровень инфляции в 2005-2007 годах сложится в коридоре 5-7 %, против 4,1-6,5 %, учтенных в расчетах к утвержденной среднесрочной фискальной политике. На это может повлиять высокий уровень мировых цен на нефть и металлы, приток иностранного капитала, а также повышение заработной платы государственным служащим и работникам бюджетных сфер, пенсий, пособий и других социальных выплат из бюджета.

Исходя из сложившейся за последние годы тенденции роста в нефтеперерабатывающем секторе, уточнен прогноз мировой цены на нефть на 2005-2007 годы. Базовый сценарий предполагает, что мировые цены на нефть будут находиться в интервале 40-42 доллара США за баррель против 28,5-32,9 долларов США за баррель, учтенных в расчетах к утвержденной среднесрочной фискальной политике.

Экспортные цены на нефть стабилизируются на уровне 30-31,5 доллара США за баррель против 21,4-24,7 долларов США за баррель, учтенных в расчетах к утвержденной среднесрочной фискальной политике.

Положительное сальдо торгового баланса в среднем составит около 5,6 млрд. доллара США в год.

Высокие цены на нефть положительно повлияют на приток инвестиций, рост объема промышленной продукции, транспортных услуг, валовой продукции сельского хозяйства.

Таблица 7

Прогноз макроэкономических показателей Республики Казахстан

на 2005-2007 годы (базовый сценарий)

Наименование	2004 отчет	2005 оценка	2006 прогноз	2007 прогноз
1	2	3	4	5
ВВП, млрд. тенге	5542	6580	7808	8892
реальное изменение ВВП в % к предыдущему году	109,4	108	108	108,3
дефлятор ВВП, %	109,9	110	109,8	105,2
ВВП, млрд. долл. США	40,7	50,6	61,5	71,7
ВВП на душу населения, долл.США	2697	3352,8	4041,8	4681
Индекс потребительских цен, в %
в среднем за год	6,9	5-7	5-7	5-7
Экспорт товаров, млн. долл. США (ФОБ)	20537	22857,9	23386,3	24196,2
Импорт товаров, млн. долл. США (ФОБ)	13783,4	14976,6	18254,7	19635,1
Торговый баланс, млн. долл. США	6753,6	7881,3	5131,6	4561,1
Инвестиции в основной капитал
в % к предыдущему году	110,6	112	115	114
Объем валовой продукции сельского хозяйства, млрд. тенге	693,3	738,4	791,7	841,5
в % к предыдущему году	100,1	102,7	102,9	102,9
Объем промышленной продукции, млрд. тенге	3733,8	4294,4	4624,3	5056,6
в % к предыдущему году	110	107,1	106,2	106,3
добыча нефти и газового конденсата, млн. тонн	59,4	64	68	72
в т.ч. экспорт, млн. тонн	52,4	54,4	55,1	58,7
Мировая цена на нефть (смесь Brent), долларов США за баррель	38,3	42	41	40
Экспортная цена на нефть, долларов США за баррель	28,7	31,5	30,8	30
Строительство, млрд. тенге	687,8	828,5	997,9	1217,9
в % к предыдущему году	111,2	109,5	109,5	110
Услуги транспорта, млрд. тенге	1180,8	1367,5	1589,9	1854,8
в % к предыдущему году	109	107,2	109	109
Связь, млрд. тенге	172,4	217,3	273,7	341,6
в % к предыдущему году	132	120	120	120
Торговля, млрд. тенге	1117,8	1279,3	1498,9	1747,7
в % к предыдущему году	110,4	109	109,5	110

5.3. Налоговая и бюджетная политика.

Главной целью Послания Главы государства народу Казахстана "Казахстан на пути ускоренной экономической, социальной и политической модернизации" (далее - Послание) является проведение широкомасштабных реформ в политике, экономике и социальной сфере при одновременном повышении социальной защищенности граждан, росте их благосостояния, развитии малого и среднего бизнеса, а также продолжении политики толерантности в отношении многонационального и многоконфессионального населения Казахстана.

Налоговая политика государства в целом будет осуществляться в рамках задач, утвержденных среднесрочной фискальной политикой. В то же время, как было отмечено в Послании, государство должно создать благоприятные условия для реализации инициатив предпринимательской среды.

В связи с чем в соответствии с разрабатываемой Программой ускоренных мер по развитию малого и среднего предпринимательства Республики Казахстан в основные направления совершенствования налогового законодательства включены дополнительные мероприятия:

расширение сферы применения специального налогового режима и снижения налоговой нагрузки для субъектов малого предпринимательства, а также принятия мер к привлечению их к вложению инвестиций, прежде всего, в несырьевой сектор экономики;

увеличение размера минимального оборота по реализации, при превышении которого налогоплательщик обязан встать на учет по налогу на добавленную стоимость.

Таким образом, налоговая система как экономический регулятор будет стимулировать рост количества субъектов малого и среднего предпринимательства, обеспечивая увеличение количества рабочих мест, объема производимых работ и оказываемых услуг.

В целом в среднесрочном периоде общий курс проводимой бюджетной политики государства сохранится и будет соответствовать целям и задачам, определенным в стратегических и программных документах, утвержденных Главой государства и Правительством Республики Казахстан, и направлен на поддержание устойчивого экономического развития, улучшение благосостояния граждан, повышение качества планирования, исполнения бюджета и эффективности государственных расходов.

Заложенные в Послании важные инициативы в таких направлениях, как поддержка субъектов малого бизнеса, доступность получения образования, создание современной системы студенческого кредитования, повышение уровня жизни населения нашли отражение в бюджетной политике государства.

5.4. Доходы государственного бюджета на 2005-2007 годы

Доходы государственного бюджета уточнены в результате пересмотра макроэкономических показателей на 2005 год, исходя из отчетных показателей по итогу 2004 года, а также предполагаемых дополнительных поступлений разового характера по предприятиям нефтяного сектора.

Рост налоговых поступлений составит в 2005 году по отношению к предыдущему году 23,9 %, в 2006 и 2007 годах соответственно - 10,6 % и 12 %.

В расчетах прогноза доходов учтены внесенные изменения в Положения Налогового кодекса, регулирующие порядок исчисления амортизационных отчислений по фиксированным активам, которые вступят в силу с 1 января 2006 года, вместо ранее предполагаемого 1 января 2005 года.

Неналоговые поступления в 2005 году прогнозируются со снижением на 49,2 % к 2004 году в связи с укреплением курса тенге и поступлением разовых платежей в 2004 году, в 2006 году с ростом на 5,7 % к уточненному прогнозу 2005 года и в 2007 году с увеличением на 4 % к уточненному прогнозу 2006 года.

Таблица 8

Прогноз доходов государственного бюджета

на 2005-2007 годы

(в процентах к ВВП)

Наименование	2005 год	2006 год	2007 год
Доходы	23,3	21,8	21,7
Налоговые поступления	22,3	20,8	20,5
Неналоговые поступления	0,6	0,6	0,5
Поступления от продажи основного капитала	0,3	0,4	0,7

В среднесрочной перспективе планируется продолжить политику накопления средств в Национальном фонде.

В связи с благоприятной конъюнктурой на мировых финансовых рынках значительно увеличились поступления в государственный бюджет платежей, связанных с добычей природных ресурсов.

В условиях действующего законодательства в 2005 году прогнозируются поступления в Национальный фонд в сумме 128 млрд. тенге, что на 48,2 % больше ранее прогнозируемой суммы, в 2006 году - 114,0 млрд. тенге (на 45,4 %), в 2007 году - 107,2 млрд. тенге (на 36 %).

Таблица 9

Структура доходов государственного бюджета

(в процентах к доходам государственного бюджета)

Поступления от предприятий	2005 год	2006 год	2007 год
Нефтяного сектора	26,4	20,9	17,6
Ненефтяного сектора	73,6	79,1	82,4

5.5. Расходы государственного бюджета на 2005-2007 годы.

Позитивная макроэкономическая ситуация и, как следствие, обеспечение высокого уровня поступлений доходов на всех уровнях бюджетной системы, существенным образом повлияли на увеличение финансирования и изменение структуры расходов государственного бюджета.

В условиях рыночной экономики на рынке труда сложилась ситуация, для которой характерен невысокий уровень оплаты труда государственных служащих по сравнению с уровнем оплаты труда в частном секторе. Это обусловливает необходимость приближения уровня заработной платы в государственном секторе к уровню частного.

Для решения данной проблемы и в целях стимулирования производительности и качества выполняемой работы, привлечения на государственную службу высококвалифицированных и профессиональных кадров, улучшения благосостояния населения согласно Посланию с 1 июля 2005 года будет увеличена заработная плата государственным служащим и работникам бюджетной сферы в среднем на 32 %, а с 2007 года - в среднем на 30 %.

Минимальный размер заработной платы с 1 июля 2005 года составит 9200 тенге.

Для увеличения заработной платы государственным служащим и работникам бюджетной сферы в государственном бюджете на 2005-2007 годы будут предусмотрены дополнительные средства порядка 242 млрд. тенге, в том числе в 2005 году - 53,2 млрд. тенге.

В настоящее время экономика переходит на качественно новый этап развития, основанный на знаниях. В условиях жесткой мировой рыночной конкуренции экономический рост и процветание государства зависят от современно мыслящих, работоспособных, образованных людей, которым будут созданы все условия для самореализации и получения новых знаний.

В целях формирования эффективно функционирующей системы образования, перехода на более высокий уровень обучения и подготовки кадров, позволяющий Казахстану занять достойное место в современном мире, Указом Президента Республики Казахстан от 11 октября 2004 года N 1459 была утверждена Государственная программа развития образования на 2005-2010 годы, на реализацию которой из государственного бюджета в 2005-2007 годах будет направлено дополнительно к уровню 2004 года более 90 млрд. тенге.

Глава государства в Послании также отметил о необходимости совершенствования системы образования в целях выведения ее на уровень мировых стандартов, формирования кадрового задела для высокотехнологичных и наукоемких производств будущего.

В этой связи для создания единой системы финансирования обучения студентов из бюджета будет увеличен объем предоставляемых образовательных грантов на 50 % за счет числа образовательных кредитов и одновременно с этим создана современная система студенческого кредитования через банки второго уровня с обеспечением гарантии государства по возврату этих кредитов.

Также с целью реализации системы государственного гарантирования кредитов студентам через акционерное общество "Финансовый центр", в течение ближайших 5 лет будет дополнительно выделено порядка 2 млрд. тенге, в том числе:

в 2005 году - 600 млн. тенге;

в 2006 году - 350 млн. тенге;

в 2007 году - 350 млн. тенге.

Начиная с 1 июля 2005 года, будут увеличены размеры стипендий студентам ВУЗов, а также учащимся организаций среднего профессионального образования более, чем в два раза. Дополнительно на данные цели в 2005-2007 годах из бюджета будет выделено порядка 22,5 млрд. тенге.

Ежегодно трем тысячам лучшим студентам в рамках программы "Болашак" будут выделяться средства из республиканского бюджета для учебы в ведущих вузах мира.

В целях поддержки профессорско-преподавательского состава будет выплачиваться государственная стипендия "Лучший преподаватель", которая будет иметь статус гранта на проведение научных исследований в течение года, включая стажировку за рубежом в любой стране.

В рамках разрабатываемой программы "Жасыл Ел" с целью снижения уровня безработицы среди молодежи к проведению мероприятий по воспроизводству лесов, озеленению и благоустройству территорий республики будут привлечены школьники и студенты, а также неработающая молодежь. Также в период летних каникул будут организованы строительные отряды для участия студентов в мероприятиях по возведению жилья.

Расходы государственного бюджета по функциональной группе "Образование" будут предусмотрены на уровне 3,5 % к ВВП в 2005 году, 3,8 % - в 2006 году, 4,4 % - в 2007 году.

В области здравоохранения Указом Президента Республики Казахстан от 13 сентября 2004 года N 1438 утверждена Государственная программа реформирования и развития здравоохранения Республики Казахстан на 2005-2010 годы, на реализацию которой в 2005-2007 годах в государственном бюджете будут предусмотрены дополнительно к уровню 2004 года средства в сумме порядка 117,7 млрд. тенге.

В рамках реализации данной программы в государственном бюджете 2005 года предусмотрены средства на:

бесплатное обеспечение беременных женщин железо- и йодсодержащими препаратами - 736,8 млн. тенге, всего в 2005-2007 годах будет выделено порядка 2,3 млрд. тенге;

лекарственное обеспечение детей до 5-летнего возраста - 532,3 млн. тенге, всего в 2005-2007 годах будет выделено порядка 1,7 млрд. тенге;

осуществление профилактических медицинских осмотров отдельных категорий граждан - 847,8 млн. тенге, всего в 2005-2007 годах будет выделено порядка 10,2 млрд. тенге;

материально-техническое оснащение медицинских организаций здравоохранения на местном уровне - 5,2 млрд. тенге.

Расходы по функциональной группе "Здравоохранение" будут предусмотрены на уровне 2,6% к ВВП в 2005 году, 2,7 % - в 2006 году, 2,8 % - в 2007 году.

Масштабная социальная программа - одна из главных особенностей Послания. Бюджетные ресурсы будут направлены на финансирование социальных программ и поддержку наиболее уязвимых слоев населения. Реальные результаты реформ должны привести к качественному улучшению уровня жизни населения.

Постановлением Правительства Республики Казахстан от 30 ноября 2004 года N 1241 была утверждена Программа дальнейшего углубления социальных реформ в Республике Казахстан на 2005-2007 годы (далее - Программа социальных реформ).

Главой государства в Послании были конкретизированы отдельные мероприятия данной программы:

с 1 июля 2005 года всем гражданам Казахстана, достигшим пенсионного возраста, независимо от стажа работы, заработной платы и размера начисленной пенсии будет выплачиваться базовая пенсионная выплата в размере 3000 тенге. С учетом базовой пенсионной выплаты размер минимальной пенсии составит 9200 тенге;

с 2006 года будут дополнительно повышены размеры государственных социальных пособий по инвалидности на 1000 тенге, по случаю потери кормильца от 300 до 1000 тенге в зависимости от количества иждивенцев;

с 2006 года, а не с 2007 года, как планировалось в Программе социальных реформ, будут введены государственные пособия по уходу за ребенком до одного года.

Кроме того, в рамках социальной поддержки населения в среднесрочном периоде дополнительно планируется:

с 2006 года повысить размеры государственных социальных пособий по возрасту и государственных специальных пособий лицам, работавшим на подземных и открытых горных работах, на работах с особо вредными и особо тяжелыми условиями труда на 1000 тенге;

увеличить размеры специального государственного пособия многодетным матерям, имеющим четырех и более несовершеннолетних детей, а также матерям, награжденным подвесками "Алтын алка", "Кумiс алка" или "Материнская слава" первой и второй степени до 4000 тенге.

Таким образом, на реализацию мероприятий Программы социальных реформ и на финансирование дополнительных мер по социальной поддержке населения из государственного бюджета в 2005-2007 годах будет выделено дополнительно к уровню 2004 года порядка 310,5 млрд. тенге.

Расходы по функциональной группе "Социальное обеспечение и социальная помощь" будут предусмотрены на уровне 5,3 % от ВВП в 2005 году, 5,4 % - в 2006 году, 5,2 % - в 2007 году.

В сфере сельского, водного, лесного, рыбного хозяйства и охраны окружающей среды в целях обеспечения продовольственной безопасности и создания условий для повышения конкурентоспособности агропромышленного комплекса, а также для комплексного развития сельских территорий и нормального жизнеобеспечения сельского населения с национальным стандартом качества жизни в 2005 году будет разработан Закон Республики Казахстан "О государственном регулировании развития агропромышленного комплекса и сельских территорий".

В целях увеличения площади лесов, озеленения населенных пунктов и создания вокруг них зеленых зон, а также сохранения и рационального использования растительного и животного мира, что является важной составляющей улучшения экологической обстановки, для создания благоприятных условий проживания населения и сохранения биологического разнообразия будет разработана программа "Жасыл Ел", реализация которой позволит стабилизировать ситуацию в области охраны, защиты и воспроизводства лесов, обеспечить сохранение природно-заповедного фонда республики. На данные мероприятия в государственном бюджете предполагается предусмотреть необходимые средства.

Расходы государственного бюджета по функциональной группе "Сельское, водное, лесное, рыбное хозяйство и охрана окружающей среды" будут предусмотрены на уровне 1,4 % к ВВП в 2005 году, 1,5 % - в 2006 году, 1,4% - в 2007 году.

Глава государства в Послании уделил исключительное внимание вопросам дальнейшего укрепления предпринимательской среды и необходимости формирования новой идеологии развития малого и среднего бизнеса.

Одним из важных аспектов будет расширение инфраструктуры малого предпринимательства. На базе акционерного общества "Фонд развития малого предпринимательства" (далее - Фонд) будет создан "финансовый супермаркет".

Фонду из республиканского бюджета 2005 года для увеличения уставного капитала будет выделено 10 млрд. тенге, в том числе для:

создания микрокредитных организаций со стопроцентным участием Фонда для обеспечения ими в дальнейшем выдачи микрокредитов субъектам малого предпринимательства;

создания системы гарантирования для субъектов малого предпринимательства при получении ими кредитов от частных инвесторов и банков;

финансовой поддержки проектного кредитования, финансирования проектов на основе франчайзинга, разработки бизнес-проектов, реализации их стартовых элементов с дальнейшей передачей субъектам малого предпринимательства на конкурсной основе, финансирования проектов по приобретению готового бизнеса с дальнейшей его реструктуризацией и передачей предпринимателю.

Расходы государственного бюджета с учетом уточнения среднесрочной фискальной политики приведены в таблице 10.

Таблица 10

Прогноз расходов государственного бюджета

на 2005-2007 годы

(в процентах к ВВП)

Наименование	2005 год	2006 год	2007 год
Расходы	25,2	23,9	23,8
Государственные услуги общего характера	1,4	1,3	1,3
Оборона	1,2	1,2	1,2
Общественный порядок и безопасность	2,2	1,9	1,9
Образование	3,5	3,8	4,4
Здравоохранение	2,6	2,7	2,8
Социальное обеспечение и социальная помощь	5,3	5,4	5,2
Жилищно- коммунальное хозяйство	2,2	1,9	1,9
Культура, спорт, туризм и информационное пространство	0,7	0,7	0,6
Топливно- энергетический комплекс и недропользование	0,5	0,3	0,2
Сельское, водное, лесное, рыбное хозяйство и охрана окружающей среды	1,4	1,5	1,4
Транспорт и связь	1,7	1,4	1,3
Прочие	1,8	1,2	1,0
Обслуживание долга	0,5	0,5	0,5
Официальные трансферты	0,2	0,1	0,1

Уточнение среднесрочной фискальной политики определило возможности государственного бюджета на среднесрочную перспективу с учетом изменившейся макроэкономической ситуации и принятыми государством новых обязательств. Для их реализации были пересмотрены параметры государственного бюджета, в том числе и дефицит.

В 2005 году дефицит государственного бюджета составит 1,7 % к ВВП, в 2006-2007 годах - 1,9 % к ВВП.

В среднесрочном периоде в связи с разработкой проекта Концепции формирования и использования средств Национального фонда Республики Казахстан на среднесрочную перспективу, необходимостью реализации задач, определенных в Послании Главы государства народу Казахстана, и проводимой политикой сбережений, определение параметров дефицита республиканского бюджета будет осуществляться, исходя из размера складывающегося ненефтяного дефицита бюджета.

Заключение

С начала девяностых годов реформы в области государственных финансов и, в первую очередь, развитие бюджетной системы в Республике Казахстан, проходили на фоне глубоких структурных преобразований. В этих условиях важно было не упустить из виду основную задачу, которая стояла перед финансовыми органами страны - достижение прозрачного, эффективного и стабильного бюджета, обеспечивающего в максимальной степени нужды населения и качественное выполнение государственных услуг и функций.

Нынешние показатели экономики страны позволяют с удовлетворением отметить, что за последние годы Казахстан достиг качественного роста. Немаловажную роль в этом сыграла постоянно проводимая работа по совершенствованию бюджетной системы.

Что можно отнести к достоинствам организации современного бюджетного процесса в Казахстане? Это, прежде всего, ответственная бюджетная политика, согласованная с политическими и экономическими реальностями. Бюджет стал рассматриваться как целостный документ, направленный на выполнение экономических и социальных задач государства не только на текущий год, но и в среднесрочной перспективе, с прогнозированием его будущих результатов и оценкой его эффективности. Таким образом, существуют объективные предпосылки к тому, чтобы Среднесрочная фискальная политика стала весомым инструментом управления экономикой государства, как в плане обеспечения макроэкономической стабильности, так и в плане перераспределения ресурсов.

Среднесрочная фискальная политика должна стать ориентиром при осуществлении государственными органами своей деятельности, а также предназначена для ознакомления деловых кругов и широкой общественности с политикой государства.

В будущем роль Среднесрочной фискальной политики на 2005-2007 годы можно будет оценить по тому, насколько были выполнены цели, которые преследовались при разработке этого документа:

установление фискальной стратегии Правительства и его планов по достижению текущих и будущих целей;

определение объема ресурсов, имеющихся на предстоящий трехлетний период;

фокусирование принятия решений по распределению ограниченных бюджетных ресурсов на стратегические приоритеты;

обеспечение более предсказуемого финансирования, что позволит государственным органам осуществлять планирование заранее;

повышение эффективности и прозрачности бюджетного процесса;

обеспечение преемственности бюджетного процесса и повышения фискальной дисциплины.

Приложение к Среднесрочной фискальной политике Правительства Республики Казахстан на 2005-2007 годы

Расходы государственного бюджета в 2004-2007 годах ¹

____________________________________________________________________

Наименование | 2005 год | 2006 год | 2007 год

| прогноз | прогноз | прогноз

|_____________________________________________

|в % к | доля,%| в % к |доля,%| в % к |доля,%

| ВВП | | ВВП | | ВВП |

____________________________________________________________________

Расходы 26,0 100,0 24,7 100,0 24,9 100,0

Государственные услуги 1,5 5,9 1,5 6,0 1,5 6,1

общего характера

Оборона 1,2 4,7 1,2 5,0 1,5 5,9

Общественный порядок и 2,3 8,7 2,2 8,9 2,2 9,0

безопасность

Образование 3,6 14,0 3,6 14,8 4,0 15,9

Здравоохранение 2,8 10,9 2,9 11,6 3,0 11,8

Социальное обеспечение 5,3 20,4 5,3 21,3 5,2 21,0

и социальная помощь

Жилищно-коммунальное 1,7 6,7 1,6 6,6 1,6 6,6

хозяйство

Культура, спорт, 0,8 3,1 0,7 3,0 0,7 2,8

туризм и информационное

пространство

Топливно- 0,5 1,9 0,2 0,9 0,1 0,6

энергетический комплекс

и недропользование

Сельское, водное, 1,6 6,2 1,6 6,5 1,5 6,1

лесное, рыбное

хозяйство и охрана

окружающей среды

Промышленность и 0,0 0,1 0,0 0,1 0,0 0,1

строительство

Транспорт и связь 1,8 7,1 1,9 7,8 1,9 7,5

Прочие 1,9 7,2 1,1 4,5 1,0 4,0

Обслуживание долга 0,6 2,3 0,6 2,4 0,5 2,1

Официальные трансферты 0,2 0,8 0,2 0,7 0,2 0,7

____________________________________________________________________

¹ Без учета расходов на финансирование дефицита бюджета

Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң 2005-2007 жылдарға арналған орта мерзiмдi фискалдық саясаты туралы

Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2004 жылғы 31 тамыздағы N 918 қаулысы.

Бюджет кодексiнiң 70-бабына сәйкес Қазақстан Республикасының Үкiметi ҚАУЛЫ ЕТЕДІ :

1. Қоса берiлiп отырған Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң 2005-2007 жылдарға арналған орта мерзiмдi фискалдық саясаты бекiтiлсiн.

2. Осы қаулы қол қойылған күнiнен бастап күшіне енедi.

Қазақстан Республикасының Премьер-Министрі

Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2004 жылғы 31 тамыздағы N 918 қаулысымен бекітілген

Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң
2005-2007 жылдарға арналған орта мерзiмдi
фискалдық саясаты
Кiрiспе

Ағымдағы жылы қабылданған Бюджет кодексi бюджет процесiн жүзеге асырудың жаңа ұстанымдарын айқындады. Ең алдымен, мемлекеттің экономикалық саясатына сәйкес орта мерзiмдiк бюджетті жоспарлау қажеттiгіне назар аударылуда. Бюджеттi жоспарлау процесiне стратегиялық бағдар беру мақсатында алдағы үш жылдық кезеңге арналған салық-бюджет саясатын анықтайтын құжат - Орта мерзiмдi фискалдық саясатты жыл сайын әзiрлеу шешiмi қабылданды.

Бұл құжаттың қажеттiлiгi экономикалық реформалар жетiстiгінің қоғамның қаржы жүйесiн дамыту бағыттарына, жүргiзiлiп жатқан салық-бюджет саясатының заман талабына барабарлығына тiкелей тәуелділігiмен негізделген. Қазақстандағы экономикалық өсудің жоғары қарқындары, бюджет кiрiстерiнiң өсуi, қаржы институттарының нығаюы, Ұлттық қордың құрылуы, мемлекеттік бюджет тапшылығының ыңғайлы деңгейi мемлекеттің неғұрлым белсендi фискалдық саясатын жүргізудi талап етедi. Мұндай жағдайларда бюджет мемлекеттiң ресурстарын жұмылдыру мен жұмсаудың басты құралы ретiнде саяси билiкке экономикаға ықпал етуге, оның құрылымдық қайта құрылуын қаржыландыруға, экономиканың басым секторларын дамытуды көтермелеуге, халықтың неғұрлым аз қорғалған жiктерiн әлеуметтiк қолдаумен қамтамасыз етуге шынайы мүмкiндiк бередi. Тиiстi қаржы жылына арналған бюджеттi әзiрлеу кезiнде Орта мерзiмдi саясат негіз болып табылады.

Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң 2005-2007 жылдарға арналған орта мерзiмдi фискалдық саясаты (бұдан әрi - Орта мерзiмдi фискалдық саясат) Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң 2003-2006 жылдарға арналған бағдарламасы, Қазақстан Республикасының әлеуметтiк-экономикалық дамуының 2005-2007 жылдарға арналған орта мерзiмдi жоспары, мемлекеттік және салалық (секторалдық) бағдарламалар негiзiнде әрi Қазақстан Республикасы Президентiнiң "Бәсекеге қабілетті Қазақстан үшін, бәсекеге қабiлеттi экономика үшiн, бәсекеге қабілетті халық үшiн" атты Қазақстан халқына Жолдауын есепке ала отырып әзiрлендi.

1. Әлеуметтiк-экономикалық ахуал
1.1 Елдiң 2003 жылғы әлеуметтік-экономикалық дамуын талдау және 2004 жылға арналған маңызды көрсеткiштер серпiнiн бағалау

2003 жылы ЖIӨ-нiң нақты өсуi 9,2%-ды құрады, ал орташа жылдық инфляция 6,4%-ға деңгейiнде қалыптасты.

Өткен жылы болжамдалғандай, әлемдiк экономика үрдiстерiнiң негiзiнде мұнайдың жоғары бағасының және доллардың еркiн айырбасталатын басқа валюталарға қатысты 20%-дан астам құнсыздануының әсерiнен теңгенiң АҚШ долларына қатысты айырбас бағамы күшейді.

Саудадағы негізгі әрiптес елдер валюталарының қоржынына (евро, ресей рублі, қытай юанi) қарағанда, теңгенiң АҚШ долларына қатысты күшеюiне қарамастан, теңгенiң нақты мәнi 2,5%-ға құнсызданды.

Елдегi макроэкономикалық тұрақтылық экономиканың дамуына ынталандырушы ықпал етуiн жалғастырды, бұл тауарлар мен қызметтер көрсету өндiрiсiн, тiкелей шетелдiк инвестициялардың едәуiр ағыны мемлекеттiк бюджетке кiрiстер түсiмiн ұлғайтудың және, сайып келгенде, ел халқының әл-ауқатын арттырудың басты факторына айналды.

Бағалау бойынша 2004 жылғы бiрiншi жарты жылдықта өткен жылдың осындай кезеңiмен салыстырғанда жалпы iшкi өнiмнiң (ЖIӨ) өсуi 9,1%-ды құрады. 9,4%-ға өнеркәсiптегi, 5,2%-ға ауыл шаруашылығындағы көлемнiң ұлғаюы өсудi қамтамасыз етті. Қызметтер көрсету секторында барлық көлiк түрiмен жүк тасымалдау көлемi 9,3%-ға, бөлшек тауар айналымының көлемi 7,1 %-ға ұлғайды.

2004 жылғы бiрiншi жарты жылдықта 2003 жылғы осындай кезеңмен салыстырғанда ЖIӨ құрылымында айтарлықтай өзгерiс болған жоқ. Бағалау бойынша, тауарлар өндiрiсiнiң ЖIӨ-гі үлесi 40,6%-ды құрады (2003 жылғы қаңтар-маусымда 39,1%), қызметтер көрсету өндiрiсi - 53,3 % (55,5 %).

Ағымдағы жылдың бiрiншi жарты жылдығының қорытындылары бойынша инфляцияның орташа деңгейi 6,6 %-ды құрады және өткен жылдың тиiсті кезеңiмен салыстырғанда айтарлықтай өзгерiске ұшыраған жоқ (6,7 %).

Әлемдiк рыноктағы қазақстандық негізгi тауарлардың әлемдiк бағаларының жоғары деңгейi экспорттық түсiмдер көлемiнiң едәуір ұлғаюына ықпал еттi. Ағымдағы жылдың бес айы iшiнде сыртқы сауда айналымы 11,5 млрд. АҚШ долларын құрады және 2003 жылғы осындай кезеңнен 46 %-ға артық болды. Экспорт 7 млрд. АҚШ долларын құрады, импорт - 4,5 млрд. АҚШ доллары, өсу тиiсiнше 42 және 52 %.

Мұнай өндіру саласында шетелдiк инвесторлардың қатысуымен iрi инвестициялық жобаларды, Индустриялық-инновациялық даму стратегиясын iске асыру, сондай-ақ бiрқатар салалық бағдарламаларды жүзеге асыру экономикаға тартылатын инвестициялардың көлемiн жоғары деңгейде сақтап қалуға мүмкiндiк бердi. Өткен жылғы осындай кезеңмен салыстырғанда негiзгi капиталға инвестициялар 12,1 %-ға ұлғайды.

Мұнайдың сақталып отырған жоғары бағалары және елге валюта түсiмiнiң iрi көлемiнiң ағыны теңге бағамы нығаюының негiзгi себебiне айналды. Осылайша, 2004 жылғы бiрiншi жарты жылдықта теңгенiң орта өлшенген айырбас бағамы 1 АҚШ доллар үшін 138,42 теңге құрады. Жыл басынан берi АҚШ долларына номиналды көрiнiстегi теңге 5,07 %-ға нығайды.

Бағалау бойынша 2004 жылы инфляцияның орташа деңгейi 5,6-7%-ды құрайды, бұл индикативтік жоспардың болжамына сай келедi.

Бағалар өсуiне қатысты қайта қаржыландырудың ресми ставкасының деңгейi әлсiз оң болып ұсталады (7 %), бұл iскерлiк белсендiлiктi кеңейтудi көтермелеуге мүмкiндiк бередi.

Елдiң сауда теңгерiмi нығайтылады. 2004 жылы оң сальдо 4,5 АҚШ доллары мөлшерiнде бағаланып отыр.

Өнеркәсiптiк өндiрiс көлемiнiң өсуi 9,2 %-ды құрайды, ауыл шаруашылығының жалпы өнiмiнiң көлемi өткен жылғы деңгейге қарағанда 2,8%-ға өседi. Негiзгi капиталға инвестициялар 10%-ға артады.

Қызметтер көрсету саласындағы даму қарқындарының басып өсуi күтілуде.

2003 жылғы деңгейге қарағанда көрсетiлетiн байланыс қызметтерi көлемiнiң өсу қарқыны 30%-ды, көлiктiкi 8,6%-ды, сауданiкi 8,5%-ды құрайды.

1.2 Салық саясатын iске асыру

2003 жылы салық заңдарындағы өзгерiстер салық жүктемесiн азайту, жаңа техника мен алдыңғы қатарлы технологиялар ағынын көтермелеу және оларды енгiзу жолымен елдiң экономикалық өсуiн көтермелеуге, мемлекет пен салық төлеушiлердiң өзара қарым-қатынастарын жақсартуға бағытталған және елдiң инвестициялық тартымдылығын жоғарылатуға арналған.

Қазақстан Республикасы Президентiнiң "Iшкi және сыртқы саясаттың 2004 жылға арналған негiзгi бағыттары" атты Қазақстан халқына Жолдауына , Қазақстан Республикасының индустриялық-инновациялық дамуының 2003-2015 жылдарға арналған стратегиясына сәйкес салық жүктемесін азайту және елдiң экономикалық өсуiн ынталандыру, сондай-ақ белгiлi бір санаттағы азаматтардың кiрiстерiн заңдастыруын ынталандыру және еңбекақыны ұлғайту мақсатында 2004 жылдан бастап жеке табыс салығының ставкалары азайтылды, әлеуметтiк салық бойынша ставкалардың кемiмелi шәкілі енгізiлдi, қосылған құн салығының ставкасы азайтылды, арнайы экономикалық аймақтар аумағында салық салудың ерекше режимi белгiлендi, арнайы салық режимдерiн қолдану салалары кеңейтiлдi.

Экономиканы одан әрi тұрақты дамыту, жүргiзілiп жатқан реформаларды тереңдету мақсатында мұнай операцияларына, қаржы лизингiне, резидент еместерге, қаржы құралдарына салық салу, сондай-ақ салықтық әкiмшiлендiру нормалары жетiлдiрiлдi.

Жер қойнауын пайдаланушыларға салық салудың жаңа шарттарын енгізудiң негiзгi мақсаттары: бюджет кiрiстерiн мұнай операцияларынан барынша көп алу, жер қойнауын пайдаланушылардың экономикалық ниеттерiн сақтай отырып, тараптар мүдделерiнiң ең жоғарғы теңгерiмiне қол жеткiзу болып табылады.

Қаржы лизингiне салық салуды жетiлдiру Қазақстанда негізгi құралдарға инвестицияларды қаржыландырудың аса маңызды құралдарының бiрi ретiнде лизингті одан әрi дамытуға ықпал етедi.

1.3. Бюджет жүйесiн жетiлдiру

Бюджет жүйесiн жетiлдiру мақсатында соңғы жылдары Қазақстанда бiрқатар шаралар кешенi жүргізiлдi.

Тұрақты негiзде жұмыс iстейтiн бюджет комиссиялары құрылды, олардың мақсаты бюджеттер жобаларының уақтылы және сапалы әзiрленуiн қамтамасыз ету, бюджеттердi нақтылау және атқару жөнiнде ұсыныстар тұжырымдау, әкiмшiлердiң бюджеттiк бағдарламалардың iске асырылуы туралы есептерiн қарау болып табылады.

Елдiң әлеуметтiк-экономикалық дамуының басымдықтарын көрсететiн бағдарламалық, мақсатты бюджеттi қалыптастыру жүзеге асырылуда. Қазiргi уақытта мемлекеттiк, салалық (секторалдық) бағдарламалар мемлекеттiң әлеуметтiк-экономикалық саясатын iске асырудың негiзгi құралы болып табылады.

2003 жылдан бастап қолданыстағы және әзiрленетiн мемлекеттiк, салалық (секторалдық) бағдарламалар тiзбесi Қазақстан Республикасының әлеуметтiк-экономикалық дамуының орта мерзiмдi кезеңге арналған индикативтiк жоспарының құрамында бекiтiледi. Бюджеттен қаржыландыруды талап ететiн мемлекеттiк, салалық (секторалдық) бағдарламалардың бәрiнде жылдар мен қаржыландыру көздерi бөлiнiсiнде қаржы қаражатының талап етiлетiн көлемi айқындалған.

Елдiң әлеуметтiк-экономикалық дамуының басымдықтарын көрсететiн нақты бюджетті қалыптастыру мақсатында, 2002 жылдан бастап бюджет оның есебiнен мемлекеттің ағымдағы мұқтаждарын орындауға бағытталған бағдарламалар жүзеге асырылған ағымдағы бюджет және экономикаға инвестициялық шығыстарды, яғни инфрақұрылымды дамытуға, қала құрылысына, ақпараттық жүйелердi, ғылымды, адами капиталға инвестицияларды құру мен дамытуға және т.с.с. арналған шығыстарды қамтитын даму бюджетi болып бөлiндi. Бюджеттің мұндай бөлiнуi мемлекеттiң заңдарда айқындалған және мемлекеттiк мекемелердiң бар желiсiн ұстауға бағытталған өзiнiң функцияларын орындау құнын және мемлекеттiң әлеуметтік экономикалық дамуына оның инвестициялық салымының көлемiн нақты бағалауға, сондай-ақ бюджеттiк бағдарламаларды жүйелеуге мүмкiндiк бердi.

Бюджет қаражатын жұмсаудың ашықтығын қамтамасыз ету және олар бойынша бюджеттiк бақылау жүргiзу үшiн 2002 жылдан бастап әкiмшiнiң өзiне жүктелген функцияларды орындау жөнiндегi қызметiн бағалаудың негізгi құжаты ретiнде бюджеттiк бағдарламаның паспорты енгiзілдi. Мұндай шараны ұтымды жоспарлау, бюджеттiк бағдарламаларды орындау және әкiмшiлердiң бюджет ақшасының тиiмдi пайдаланылуы үшiн жауапкершiлігін күшейту қажеттiгi айқындап бердi.

Бюджет жүйесiн жетiлдiру жөнiндегi жекелеген iс-шаралар барысында шешiмi жүйелiк ұстанымды талап ететiн көптеген мәселелер анықталды. Осыған байланысты қолданыстағы заңдар нормаларын реттеуге және жүйелеуге, олардың неғұрлым икемдi құрылымын қамтамасыз етуге мүмкiндiк беретiн Бюджет кодексi әзiрлендi.

Бюджет кодексiнде бюджет жүйесiнiң орнықтылығы мен тұрақтылығын қамтамасыз ететiн жаңа қағидаттар бар, бұрын қолданылған бюджеттi жоспарлау қағидаттары, барлық бюджет деңгейлерiнiң шығыс және кiрiс бөлiктерiн қалыптастыру жөнiндегi ұстанымдар қайта қаралды.

Қолданыстағы заң кесiмдерiне функционалдық талдау жүргiзу нәтижесiнде және орталық пен өңiрлер арасындағы қатынастардағы жинақталған оң және терiс тәжiрибенi ескере отырып, бюджетаралық қатынастар қағидаттары, ресми трансферттердiң нысандары, республикалық бюджеттiң, облыстық бюджеттiң, республикалық маңызы бар қала, астана, аудандар (облыстық маңызы бар қалалар) бюджетiнiң кiрiстерi айқындалды. Барлық бюджет деңгейлерiне қаржылық орнықтылық беру мақсатында Бюджет кодексiнде бюджет деңгейлерiнiң шығыстық өкілеттiктерi нақты бөлiндi. Бюджеттердiң дербестен күшейту үшiн, сондай-ақ бюджетаралық қатынастардың тұрақтылығын қамтамасыз ету үшiн бюджеттiк субвенциялар мен алып қоюлардың мөлшерi үш жылға арналып белгіленетiн болады.

Бюджет кодексiнде бюджеттiк бағдарламалардың тиiмділiгiн бағалау туралы бап көзделген, оған сәйкес тиiстi есептердi жүргізу, бюджеттiк бағдарламалардың негiздемесiн, олардың орындалу барысы мен олар көрсететiн елдiң әлеуметтік-экономикалық жағдайына ықпал етуiн талдау және бюджеттiк бағдарламалардың тиiмсiз бағыттарын айқындау болып табылады.

Қазақстан Республикасының Үкiметi әзiрлеген және бекiткен бюджеттік бағдарламалардың тиiмділігіне бағалау жүргiзу әдiстемесi бюджетті жоспарлау, атқару және оның атқарылуын бақылау процесiнде бюджеттiк бағдарламалардың тиiмділігіне бағалау жүргiзу тәртiбi мен көрсеткiштерiнiң жүйесiн айқындайды.

2005 жылға арналған республикалық бюджетті қалыптастыру кезінде бюджеттiк бағдарламалар әкiмшілерiнiң 2005-2007 жылдарға арналған бюджеттiк өтiнiмдерiн қараған кезде Республикалық бюджет комиссиясы республикалық бюджеттік бағдарламалардың 2003 жылы және 2004 жылғы республикалық бюджеттiк бағдарламалардың 2003 жылы және 2004 жылғы бiрiншi жарты жылдықта iске асырылуы туралы ақпаратты қарады. Қарау нәтижелерi нақты бюджеттiк бағдарламаны алдағы қаржы жылында орындаудың орындылығына және оны қаржыландыру көлемдерiне қатысты шешiмдер қабылдау үшiн негiз болды.

Бюджеттiк инвестициялар ұғымы кеңейтiлдi, инвестициялық жобаларды кезең-кезеңмен iрiктеу, сондай-ақ жобалардың тиiмдiлiгiн бағалау тәртiбi енгiзiлуде.

Жергiлiктi атқарушы органдардың тек жоғары тұрған бюджеттен ғана қарыз алу құқығы сақталып, сыртқы және iшкi капитал рыноктарынан қарыз алуы алынып тасталады.

Ұлттық қорға қаражат аударудың жаңа тетігi енгiзiлдi, осыған сәйкес Ұлттық қорды қалыптастыру көзi болып табылатын барлық ресми трансферттер тiкелей мемлекеттiк бюджеттен аударылатын болады.

2. 2005-2007 жылдарға арналған фискалдық саясаттың мақсаты мен мiндеттерi
2.1 Фискалдық саясаттың мақсаты мен мiндеттерi

Орта мерзiмдi кезеңдегі фискалдық саясаттың негізгі мақсаты тұрақты экономикалық дамудан және барлық өңiрлердегі азаматтардың әл-ауқатының өсуiнен көрiнетiн ел экономикасының бәсекеге қабілеттiлiгiн арттыру болып табылады.

Орта мерзiмдi кезеңде бұл мақсатқа қол жеткiзуге мынадай негiзгi мiндеттердi шешу:

экономика салаларын әртараптандыру, ұзақ мерзiмдi жоспарда сервистік-технологиялық экономикаға көшу үшiн жағдайлар дайындау;

көлеңкелi экономика үлесiн азайту;

ЖIӨ-ге қатысты мемлекеттiк борыштың мөлшерiн қысқарту, оның құрылымын оңтайландыру;

инфрақұрылымды және адами капиталды дамыту;

мемлекет көрсететiн қызметтер сапасын арттыру ықпал етедi.

Бұдан басқа, фискалдық саясат мемлекеттің жалпы экономикалық саясатының маңызды құрамдаушысы бола отырып, жоспарланған кезеңде инфляцияның орташа жылдық деңгейi бойынша белгiленген меженi, төлем балансының орнықтылығын, тауарлар мен қызмет көрсетулердiң соңғы тұтынуының өсуiн және капиталдың жинақталуын қолдауға ықпал етуi тиiс.

2.2 Фискалдық саясатты iске асырудың негiзгi бағыттары

Фискалдық саясат мiндеттерiн iске асыру мынадай негiзгi бағыттар бойынша жүзеге асырылатын болады:

салық заңдарын және салық әкiмшiлiгiн жүргiзудi жетiлдiру;

мемлекеттiң мұнай кiрiстерiн Қазақстан Республикасының Ұлттық қоры арқылы пайдалану тетiктерiн жетілдiру;

шығыстарды, бiр жағынан, мемлекеттiк функциялардың толық көлемде тиiмдi орындалуын және, екiншi жағынан, макроэкономикалық тұрақтылыққа жәрдемдесудi қамтамасыз ететін деңгейде ұстау;

мемлекеттік шығыстардың нәтижелiлігі мен тиiмділігін, соның ішінде бюджет процесiнiң барлық деңгейлерiнде бюджеттік бағдарламалау әдiстерiн одан әрi енгізу жолымен арттыру;

дамуға бағытталатын бюджет шығыстарын тиiмдi қалыптастырудың жүйелілiгiн қамтамасыз ету мақсатында инвестициялық жобаларды дайындау, қарау, iрiктеу процесiн реттеу;

бюджетаралық қатынастарды жетiлдiру бюджет жүйесiнiң түрлi деңгейлерi арасында кiрiс және шығыс өкiлеттіктердi нақты ажыратуды белгiлеу.

3. Фискалдық саясатты iске асыру тетiктерi
3.1 Елдiң әлеуметтiк-экономикалық дамуының 2005-2007 жылдарға арналған негізгi көрсеткiштерi

Мақсатты өлшемдердi, қолдағы даму резервтерi мен сыртқы және iшкi факторлардың күтiлетiн әсерiн есепке ала отырып айқындалатын республиканың әлеуметтiк-экономикалық дамуының ықтимал сценарийлерiн қалыптастыру Yкiметтiң орта мерзiмдi перспективадағы салық-бюджет саясатының мүмкiндiктерiн айқындауға, мемлекеттiк шығыстар туралы салмақты шешiмдер қабылдауға және тиiсiнше мемлекеттiк қаржы ресурстарын пайдаланудың тиiмдiлiгiн арттыруға мүмкiндiк бередi.

Орта мерзiмдi фискалдық саясатты iске асырудың мiндеттерi мен негізгі бағыттарын айқындау кезiнде ел экономикасын дамытудың 2005-2007 жылдарға арналған базалық сценарийi негіз ретiнде алынды (1-кесте).

Базалық сценарийде мұнайға әлемдiк баға бiр баррель үшiн 28-33 АҚШ доллар аралығында болады деп болжанады. Сыртқы конъюнктура индексi 2003 жылмен салыстырғанда 2005 жылы тағы да 1,6%-ға одан әрi азая отырып, 5,4%-ға кемидi. 2006-2007 жылдары индекс неғұрлым аз, жылына 0,5%-ға өсетiн болады. Мұнайдың экспорттық бағасы бiр баррель үшiн 21-25 АҚШ доллары деңгейiнде тұрақталады. Сауда теңгерiмiнiң оң сальдосы жылына орта есеппен 2,3 млрд. астам АҚШ долларын құрайды.

Осы сценарийге сәйкес ЖIӨ-нiң орташа жылдық өсуi 2005-2007 жылдары 8,1 %-ды құрайды.

Тауарлар өндiрiсiмен салыстырғанда қызметтер көрсетудiң басып өсу үрдiсi сақталады. Болжанып отырған кезеңде тауар өндiрiсi орта есеппен жылына 7,8 %-ға, ал қызметтер көрсету өндiрiсi 8,7 %-ға өседi.

Кәсiпорындардың қаржы жағдайының жақсаруымен бiрге халықтың нақты кiрiсiнiң ұлғаюы экономиканың нақты секторына инвестициялардың өсуi үшiн қажеттi жағдайлар жасайды.

Инвестициялық сұраныстың кеңеюi бiрiншi кезекте кәсiпорындардың дербес қаражаты есебiнен алынатын инвестициялық қаржыландырудың iшкi көздерiмен байланысты болады. Негiзгі капиталға инвестициялар көлемiнiң өсу қарқыны жоспарланып отырған кезеңде 12-15 %-ды құрайды.

Инфляция деңгейi орта есеппен 2004 жылғы 5,6-7 %-дан 2007 жылы 4,1-5,5%-ға дейiн төмендейдi.

Yкiметтiң фискалдық саясатының iске асырылуына тәуелсiз макроэкономикалық факторлар өзгерген жағдайда оның негізгi параметрлерi кейіннен мұндай өзгерiстердiң дәрежесiне қарай түзетiлетiнiн не нақтыланатынын атап өту қажет.

1-кесте

Қазақстан Республикасының макроэкономикалық

көрсеткіштерiнiң 2004-2007 жылдарға арналған болжамы

(базалық сценарий)

___________________________________________________________________

Атауы | 2003 | 2004 | болжам

| есеп |бағалау |----------------------

| | | 2005 | 2006 | 2007

___________________________________________________________________

ЖIӨ, млрд. теңге 4449,8 5138 5850 6640 7557

ЖІӨ-нiң нақты өзгеруi,

өткен жылға %-бен 109,2 109,0 107,9 108,0 108,5

ЖIӨ дефляторы, % 107,9 105,9 105,5 105,0 104,9

ЖIӨ, млрд. АҚШ доллары 29,8 37,6 44,4 51,4 59,0

Жан басына шаққандағы

ЖIӨ, АҚШ долл. 1997,2 2504,5 2942,4 3378,3 3853,7

Тұтыну бағаларының

индексi, %-бен

жылына орта есеппен 6,4 5,6-7 4,9-6,5 4,8-6,2 4,1-5,5

Теңгенiң АҚШ долларына

бағамы

жыл соңына 43,3 133,6 130,0 128,4 127,6

жылына орта есеппен 149,5 136,7 131,7 129,2 128,0

Ақша массасы, млрд. теңге 971,2 1325,0 1631,0 1938,0 2266,0

Экономиканы монеталандыру

деңгейi, % 21,8 25,8 27,9 29,2 30,0

Ұлттық Банктің қайта

қаржыландыруының

ресми ставкасы, %

(кезең соңында) 7,0 7,0 6,8 6,5 6,0

Тауарлар экспорты,

млн. АҚШ долл. (ФОБ) 13201,4 16832 17566 17328,3 17872,2

Тауарлар импорты,

млн. АҚШ долл. (ФОБ) 9030,7 12324,2 13486,6 14237,0 15320,0

Сауда теңгерiмi,

млн. АҚШ долл. 4170,7 4507,9 4079,4 3091,3 2552,2

Қызметтер көрсету

теңгерiмi, млн. АҚШ долл. -2251,5 -2302,0 -1972,0 -1887,0 -1723,0

Ағымдағы шот, млн.

АҚШ доллары -69 -357 -335 -1460 -1818

Негізгі капиталға

инвестициялар

өткен жылға %-бен 110,6 110,0 112,0 115,0 114,0

Ауыл шаруашылығының

жалпы өнiмiнiң көлемi,

млрд. теңге 606,7 648,6 701,9 757,2 810,3

өткен жылға %-бен 101,4 102,8 103,3 103,4 102,9

Өнеркәсiптiк өнiм

көлемi, млрд. теңге 2794,4 3147,4 3445,1 3704,5 3898,6

өткен жылға %-бен 108,8 109,2 107,3 108,1 107,4

мұнай және газ

конденсатын өндiру,

млн. тонна 51,3 56,1 59,0 64,4 68,7

оның iшiнде, экспорт,

млн. тонна 44,3 48,6 50,9 55,5 59,0

Мұнайдың әлемдiк бағасы

(Вrent қоспасы), бiр

баррель үшiн АҚШ доллары 28,9 32,6 32,9 29,0 28,5

Мұнайдың экспорттық

бағасы, бiр баррель

үшiн АҚШ доллары 21,6 24,5 24,7 21,8 21,4

Құрылыс, млрд. теңге 446,9 528,2 650,7 812,4 1027,6

өткен жылға %-бен 109,3 111,5 112,0 113,5 114,0

Көлiк қызметтерi,

млрд. теңге 880,0 975,7 1069,8 1189,5 1439,2

өткен жылға %-бен 107,8 108,6 108,0 109,0 110,0

Байланыс, млрд. теңге 144,0 196,6 247,7 299,1 357,7

өткен жылға %-бен 125 130,0 120 115 115

Сауда, млрд. теңге 1191,8 1411,3 1615,2 1892,5 2206,6

өткен жылға %-бен 109,4 108,5 109,0 109,5 110,0

___________________________________________________________________

2-кестеде Қазақстан Республикасының Бюджет кодексiнде айқындалған құрылым* бойынша ел экономикасын дамытудың базалық сценарийi негiзiнде жасалған 2005-2007 жылдарға арналған мемлекеттiк бюджет болжамы көрсетiлген.

2-кесте

2005-2007 жылдарға арналған мемлекеттiк бюджет болжамы

(ЖIӨ-ге пайызбен)

___________________________________________________________________

Атауы | Болжам

|---------------------------

|2005 жыл|2006 жыл|2007 жыл

___________________________________________________________________

Кiрiстер 24,30 24,03 24,29

Шығындар 24,19 23,78 23,97

Операциялық сальдо 0,11 0,25 0,32

Таза бюджеттік кредит беру 0,21 -0,05 0,14

Бюджеттiк кредиттер 0,35 0,07 0,25

Бюджеттiк кредиттердi өтеу 0,14 0,13 0,11

Қаржы активтерiмен жасалатын

операциялар бойынша сальдо 1,40 0,80 0,68

Қаржы активтерiн сатып алу 1,44 0,83 0,71

Мемлекеттiң қаржы активтерiн сатудан

түсетiн түсімдер 0,03 0,03 0,03

Бюджет тапшылығы (профициті) -1,50 -0,50 -0,50

Бюджет тапшылығын қаржыландыру

(профицитін пайдалану) 1,50 0,50 0,50

___________________________________________________________________

*Ескерту.

Қазақстан Республикасының Бюджет кодексiне сәйкес салық және басқа да мiндетті төлемдер, ресми трансферттер, мемлекетке өтеусiз негiзде берілетiн, қайтарылатын сипатта болмайтын және мемлекеттің қаржы активтерiн сатуға байланысты емес, бюджетке eceптелугe тиiстi ақша бюджет кiрiстерi болып табылады.

Қайтарылмайтын негізде бөлiнетiн бюджет қаражаты бюджет шығындары болып табылады.

Операциялық сальдо бюджет кiрiстерi мен шығындары арасындағы айырма ретінде айқындалады. Бюджет шығындарында бюджеттік даму бағдарламалары болған жағдайда терiс операциялық сальдоға жол беріледi.

Бюджеттік кредит - бюджеттен қайтарымды, мерзiмдi және ақылы негiзде бөлiнетін ақша. Бюджеттік кредиттi өтеу - кредиттік шартқа және Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес бюджеттік кредит бойынша негізгi борышты қарыз алушының өтеуi. Таза бюджеттік кредит беру бюджеттік кредиттердiң және бюджеттік кредиттердi өтеудiң арасындағы айырма ретiнде айқындалады.

Қаржы активтерiн сатып алу - заңды тұлғалардың, соның iшiнде халықаралық ұйымдардың қатысу үлестерiн, бағалы қағаздарын мемлекеттік меншiкке сатып aлу жөніндегі операциялармен байланысты бюджет шығыстары. Мемлекеттiң қаржы активтерiн сатудан түсетiн түсiмдер - мемлекеттік меншiктегі заңды тұлғалардың, соның iшiнде халықаралық ұйымдардың, мүлiктiк кешен түрiндегi мемлекеттік мекемелер мен мемлекеттiк кәсiпорындардың қатысу үлесiн, бағалы қағаздарын, сондай-ақ мемлекеттік кәсiпорындардың жедел басқаруындағы немесе шаруашылық жүргiзуiндегі өзге де мемлекеттік мүлiкті сату жөнiндегі операцияларға байланысты бюджетке түсетiн түсiмдер. Қаржы активтерiмен жасалатын операциялар бойынша сальдо қаржы активтерiн сатып алу мен мемлекеттiң қаржы активтерiн сатудан түсетiн түсiмдердiң арасындағы айырма ретiнде айқындалады.

Бюджет тапшылығы (профицитi) таза бюджеттік кредит берудi және қаржы активтерiмен жасалатын операциялар бойынша сальдоны шегерiп тастағандағы операциялық сальдоға тең.

Бюджет тапшылығын қаржыландыру - қарыз алу және бюджет қаражатының бос қалдықтары есебiнен бюджет тапшылығын жабуды қамтамасыз ету.

Бюджет профицитiн пайдалану - қарыздар бойынша негізгі борышты өтеуге бюджет профицитiн, қарыздар қаражатын, бюджет қаражатының бос қалдықтарын жұмсау.

3.2 Кiрiстер саясаты

Салық саясаты

Мемлекеттiң салық саясаты салық салудың нақты салық түрiне экономикалық негiзделуiнен, кәсiпкерлiктi дамытуға тосқауыл болатын кедергiлердi жоюдан, салық заңдары нормаларының қарапайымдылығы мен айқындылығынан, сондай-ақ салық мәдениетiн одан әрi арттырудан бастау алуы тиiс.

Фискалдық саясаттың мiндеттерiн iске асыру шеңберiнде салық жүйесi мемлекет қазынасын толықтыруға ғана бағдарланбай, сонымен бiрге экономиканы басқарудың күштi құралы болуы тиiс.

Орта мерзiмдi кезеңде:

жоғары технологиялы және экспортқа бағдарланған өндiрiстердi салықтық көтермелеу;

инвестициялық салық преференцияларын беру нысандарын кеңейту мүмкiндiгiн қоса алғанда, экономиканың шикiзаттық емес секторындағы инвестициялық ахуалдың тартымдылығын күшейту үшiн шаралар қолдану салық заңдарын жетілдiрудің негiзгi бағыттарына айналуы тиiс.

Бұл мiндеттердi iске асыру үшiн Үкiмет Салық кодексiне 2005 жылдан бастап өзгерiстер мен толықтырулар енгiзу жөнiнде ұсыныстар тұжырымдады. Атап айтқанда, негiзгi құралдарды жаңарту мен жаңғырту процестерiн ынталандыру және жеделдету, инвестициялық салық преференцияларын беру нысандарын кеңейту, қосылған құны жоғары тауарлар өндiрiсiн салықтық ынталандыру және халықаралық стандарттарға сай келетiн сапа менеджментi мен қоршаған ортаны қорғау жүйелерiн енгізу, қаржы операциялары мен қаржы рыногы субъектiлерiне салық салуды жетілдiру, салық әкiмшiлiгiн жүргiзудi жақсарту мақсатында амортизациялық саясатты жетілдiру мәселелерi бойынша өзгерiстер көзделедi.

Мемлекеттiң салық төлеушiлермен өзара қатынастарын одан әрi жақсарту салық салу саласындағы мемлекеттік саясаттың ерекше бағытына айналуы тиiс, бұл қатынас екi тарап арасындағы өзара тығыз iс-қимылдан, жүргiзіліп жатқан процестердің барлық маңызын өзара түсiнуден құралуы тиiс.

Жүргiзілiп жатқан саясат нәтижесiнде, бiр жағынан, салық төлеушiлердiң салық заңдарының нормаларын дұрыс түсiнуiне қол жеткiзу, салық төлеушiлердiң салық тәртiбiн сақтау деңгейiн арттыру үшiн, екiншi жағынан, салық жүйесiнiң транспаренттілігін, оның әдiлдігін, тұрақтылығын және болжамдылығын қамтамасыз ету, салық төлеушiлердiң барлық санаттары үшiн салық жүктемесiнiң теңгерiмдiлiгiне қол жеткiзу үшiн оңтайлы жағдайлар жасалатын болады, бұл сайып келгенде, мемлекеттiң экономикалық және саяси тұрақтылығын қамтамасыз етуге мүмкiндiк бередi.

2005-2007 жылдарға арналған мемлекеттік бюджет кірістері

Мемлекеттiк бюджет кiрiстерi 2005 жылғы 1 қаңтардан бастап ұсынылып отырған өзгерiстердi есепке ала отырып, салық заңдары, республиканың маңызды макроэкономикалық көрсеткiштерi, Қазақстан Республикасының әлеуметтік-экономикалық дамуының 2005-2007 жылдарға арналған орта мерзiмдi жоспары негізiнде айқындалған.

Мемлекеттiк бюджет кiрiстерiнiң болжамы 3-кестеде келтiрiлген.

3-кесте

Мемлекеттiк бюджет кiрiстерi

(ЖIӨ-ге %-бен)

___________________________________________________________________

Атауы |2005 жыл|2006 жыл|2007 жыл

___________________________________________________________________

Кiрiстер 24,3 24,0 24,3

Салықтық түсiмдер 23,2 22,9 22,9

Салықтық емес түсiмдер 0,7 0,6 0,6

Негiзгі капиталды сатудан түсетiн

түсiмдер 0,4 0,5 0,8

___________________________________________________________________

Өткен жылға қарағанда 2005 жылы салықтық түсімдердің өсуі 14,6 %-ды, 2006 және 2007 жылдары тиісiнше 11,9 %-ды және 13,7 %-ды құрайды.

Кiрiстер болжамының есептеулерiнде жоспардан тыс салықтық және өзге де мiндетті төлемдерi Ұлттық қорға есепке алынатын шикiзат секторы ұйымдарының тiзбесi ескерiлдi. Бұл ұйымдар бойынша салық түсiмдерiн есептеу мұнайдың бiр баррель үшiн 19 AҚШ доллары болатын әлемдiк тұрақты есептеу бағасы ескерiле отырып жүргiзiлдi.

Бұдан басқа, Салық кодексiнiң ережелерiне енгiзiлген, тіркелген активтер бойынша амортизациялық аударымдарды есептеу тәртiбiн реттейтiн, 2005 жылғы 1 қаңтардан бастап күшiне енетiн өзгерiстер 2005 жылы корпорациялық табыс салығын шамамен 26,0 млрд. теңгеге азайтуға алып келедi.

Салықтық түсiмдер "Мiндетті әлеуметтік сақтандыру туралы" Қазақстан Республикасының Заңына сәйкес Қазақстан Республикасының Мемлекеттiк әлеуметтік сақтандыру қорына әлеуметтiк аударымдарды есепке ала отырып айқындалған әлеуметтік салық ставкаларының өзгерiсiне түзетiлдi.

Сонымен қатар, салықтық түсімдерде Қазақстан Республикасында тұрғын үй құрылысын дамытудың 2005-2007 жылдарға арналған мемлекеттiк бағдарламасын iске асырудан түсетiн қосымша салық түсiмдерi ескерiлдi.

2006 жылдан бастап Қазақстан Республикасының Үкiметi мен "Теңiзшевройл" ЖШС арасындағы Өзара түсiнiстiк туралы меморандумға сәйкес 2006 жылы "Теңiзшевройл" ЖШС 200 млн. АҚШ доллары мөлшерiнде роялти төлеудi жүзеге асырмайды, ал 2007 жылдан бастап роялтидi - 200 млн. АҚШ долларын төлеу есебiнен есепке алу жүзеге асырылады, бұл салықтық түсiмдердiң болжамын қалыптастыру кезiнде де ескерiлген.

2005 жылы салықтық емес түсiмдер 2004 жылғы бағалауға қатысты 48,8 %-ға азаюмен, 2005 жылғы болжамға қарағанда 2006 жылы 2,1 %-ға азаюмен және 2007 жылы 1,8 %-ға ұлғаюмен болжануда.

Өткен жылмен салыстырғанда 2005 жылы салықтық емес түсiмдердің төмендеуi республикаға Agip Саsрiаn Sea В.V. 13,8 млрд. теңге сомасында бiр жолғы өтемақы төлеуiмен, 2004 жылы "Байқоңыр" кешенiн пайдаланғаны үшiн жалгерлiк ақы бойынша 9,2 млрд. теңге сомасында берешектiң өтелуiмен, Ұлттық Банк кiрiсiнен түсетiн түсімдердiң 16,5 млрд. теңге сомасында азаюымен және АҚШ долларына теңгенiң күшеюiмен байланысты.

2006 жылы салықтық емес түсiмдердiң төмендеуi қаржылық көмек шеңберiнде орталық мемлекеттiк органдар тартатын гранттар түсiмдерiнің азаюымен байланысты.

Қазақстан Республикасының мемлекеттiк бюджетi кiрiстерiнiң құрамындағы мұнай және мұнайдан тыс секторлардың кәсiпорындарынан түсетiн түсiмдердiң ара қатынасын айқындау маңызды болып табылады (4-кесте). Бұл қазiргi сәтте бiздiң ел экономикасының едәуiр дәрежеде мұнай экспортының есебiнен қаржыландырылуымен негізделген. Фискалдық саясатты одан әрi жүзеге асыру кезiнде Қазақстан Республикасының Үкiметi бюджеттiң кiрiс бөлiгiнiң мұнайдың әлемдiк бағаларының күрт ауытқуына тәуелдiлігін азайтуға ұмтылуы тиiс. Осыған байланысты бюджеттiң мұнайдан тыс тұрақты тапшылығының тұжырымдамасы ерекше мүдденi бiлдiредi, мұнда мұнай кiрiстерiнiң түсiмдерi ескерiлмейдi және тиiсiнше ол әлемдiк мұнай рыногында қалыптасқан жағдайға тiкелей тәуелдi емес.

4-кестеде көрсетiлгендей, салық саясаты мұнайдан тыс (әсiресе шикiзаттық емес) секторды дамытуды ынталандыруға бағытталады. Мұнай кiрiстерiне тәуелсіз салық базасын дамыту экономиканы әртараптандыру жөніндегі мақсаттарға қол жеткiзуге ықпал етедi және жүргiзіліп жатқан фискалдық саясаттың тұрақтылығын қамтамасыз етедi.

4-кесте

Мемлекеттiк бюджет кiрiстерiнiң құрылымы

(мемлекеттiк бюджет кiрiстерiне пайызбен)

___________________________________________________________________

Кәсiпорындардан түсетiн түсiмдер | 2005 жыл | 2006 жыл | 2007 жыл

___________________________________________________________________

- мұнай секторынан 22,2 18,9 17,6

- мұнайдан тыс сектордан 77,8 81,1 82,4

___________________________________________________________________

Мемлекеттік бюджет қажеттiлiктерiн қаржыландыруға жiберiлетiн мұнай кiрiстерiнiң ағынын реттеу жүйесiнде Қазақстан Республикасының Ұлттық қоры маңызды буын болып табылады. Ұлттық қордың жұмыс iстеуi елдi тұрақты әлеуметтiк-экономикалық дамыту, болашақ ұрпақ үшiн қаржы қаражатын жинақтау (жинақтау функциясы) және экономиканың қолайсыз сыртқы факторлардың әсерiне тәуелдiлiгiн төмендету (тұрақтандыру функциясы) мақсатында жүзеге асырылады.

Қазақстан Республикасының Yкiметi мемлекеттiк бюджет пен Ұлттық қор арасындағы өзара қатынастар тетiгін одан әрi жетiлдiру жөнiнде жұмыс жүргiзу ниетiнде. Ұлттық қордың мынадай мiндеттердi шешудiң неғұрлым ұтымды жолдарын айқындап беретiн тұжырымдамасын әзiрлеу ұйғарылып отыр:

1. Бюджеттiң конъюнктураға тәуелдi түсiмдерi мен шығыстары арасындағы терiс ара-салмаққа қол жеткiзу. Қолайлы конъюнктура кезеңдерiнде мемлекеттің дағдарыс жылдарындағы қаржылық мiндеттемелерiн ұстап тұру үшiн жеткiлiктi қаражат жинақтау.

2. Болашақ ұрпақты қамтамасыз ету үшiн орны толтырылмайтын табиғи ресурстарды пайдаланудан қаражат жинақтау.

3. Валюта ағыны тудыратын шамадан тыс инфляциялық қысымды болдырмау үшiн ақша массасын айықтыру.

4. Шығыстарды бақылау жолымен iшкi сұранысты тежеу, экономиканың тым қызып кетуiн болдырмау.

Осыған байланысты және орта мерзiмдi перспективада мұнайдың әлемдiк бағасының қолайлы болжамдарына орай Ұлттық қорда қаражат жинақтау саясатын жалғастыру жоспарланып отыр (5-кесте).

5-кесте

Ұлттық қорға түсiмдер серпiнi

___________________________________________________________________

Атауы | 2005 жыл | 2006 жыл | 2007 жыл

| болжамы | болжамы | болжамы

|------------|------------|-------------

|млрд.|ЖIӨ-ге|млрд.|ЖIӨ-ге|млрд.|ЖIӨ-ге

|теңге|%-бен |теңге|%-бен |теңге|%-бен

___________________________________________________________________

Тұрақтандыру портфелi:

Республикалық бюджетке 70,2 1,2 63,3 0,9 64,4 0,8

шикізат секторы ұйымдары.

нан түсетiн іс жүзiндегі

түсiмдердiң олардың тиiсті

қаржы жылына арналған

республикалық бюджет

туралы заңда бекiтiлген

жылдық көлемiнен асып

түсуi ретiнде айқындалатын

республикалық бюджеттен

берiлетiн ресми трансферттер

Жинақтау портфелi:

І. Республикалық бюджетке 12,9 0,2 11,9 0,2 12,8 0,2

шикізат секторының

ұйымдарынан түсетін

түсiмдердiң республикалық

бюджетте жоспарланатын

сомаларының 10 % мөлшерiнде

есептелетін республикалық

бюджеттен берілетiн ресми

трансферттер

II. Республикалық меншiкке 2,8 0,05 2,8 0,04 1,2 0,02

жататын әрi кен өндiрушi

және өңдеушi салаларға

жататын мемлекеттiк

мүлікті жекешелендiруден

түсетін түсiмдер есебiнен

айқындалатын республикалық

бюджеттен берiлетiн ресми

трансферттер

III. Ауыл шаруашылығы 0,4 0,01 0,4 0,01 0,4 0,01

мақсатындағы жер учаскеле.

рін сатудан түсетiн

түсiмдер есебінен айқын.

далатын жергілiкті

бюджеттен берілетiн

ресми трансферттер

Жинақтау портфелінің жиыны 16,1 0,3 15,1 0,2 14,4 0,2

Ұлттық қорға түсiмдердің

жиыны 86,3 1,5 78,4 1,2 78,8 1,0

___________________________________________________________________

3.3 Шығындар саясаты

Бюджет саясаты мемлекеттің түрлi экономика салаларына қатысты тиiмділігін бағалауға негізделген және мемлекеттің қатысуы тән емес немесе орынсыз бағыттар бойынша бюджет қаражатын жұмсауды қысқартуға бағытталған. Бұл ретте ағымдағы мiндеттемелердi бiр мезгілде орындай отырып бюджет ресурстарын түйiндi стратегиялық мiндеттердi кешендi шешуге шоғырландыру маңызды болып табылды.

Фискалдық саясаттың мiндеттерiн iске асыру шеңберiнде мемлекеттiң қаржы ресурстарын мемлекеттiк басқару функцияларының барынша тиiмдi әрi толық орындалуын қамтамасыз ететiндей түрде тарату қажет. Бұл үшін экономикалық және бюджеттік жоспарлаудың нарықтық экономика жағдайларына бейiмделген тұтас жүйесiн құру қажет. Бағдарламалық құжаттарды оңтайландыру және бiрiздендiру, олардың iс-шараларының бюджет шығыстарымен нақты өзара байланысын белгiлеу бұл жұмыстың ажырамас бөлігі болып табылады.

Жоспарлаудың бағдарламалық-мақсатты әдiсiн одан әрi жетілдiру мақсатында мемлекеттік, салалық (секторалдық) бағдарламаларды iске асырудың тиiмдiлігін, олардың республиканың әлеуметтік-экономикалық дамуына әсерiн бағалау жүйесi әзiрленедi. Бұл бюджет қаражатын пайдалану тиiмдiлiгiн едәуiр арттыруға мүмкiндiк бередi.

Қазақстан Республикасы Президентiнiң "Бәсекеге қабiлеттi Қазақстан үшiн, бәсекеге қабiлеттi экономика үшiн, бәсекеге қабiлетті халық үшiн" атты Қазақстан халқына Жолдауына сәйкес, Қазақстан Республикасы Yкiметiнiң 2003-2006 жылдарға арналған бағдарламасы, Қазақстан Республикасының әлеуметтiк-экономикалық дамуының 2005-2007 жылдарға арналған орта мерзiмдi жоспары, мемлекеттiк және салалық (секторалдық) бағдарламалар негiзiнде орта мерзiмдi кезеңдер бюджет шығыстарының мынадай басымдықтары айқындалды:

денсаулық сақтауды реформалау және дамыту;

бiлiм берудi дамыту;

әлеуметтік реформаларды одан әрi тереңдету;

индустриялық-инновациялық даму;

аграрлық секторды дамыту;

жаңа тұрғын үй саясатын iске асыру;

Астана қаласын дамыту.

2005-2007 жылдарға арналған мемлекеттік бюджет шығыстары мемлекет функцияларының орындалуын, мемлекеттік саясаттың iске асырылуын көрсететiн салалық белгілерi мен функционалдық бағыты бойынша бiрiктiрiлген. Мемлекеттiк бюджет шығыстарының ЖIӨ-ге пайызбен болжанып отырған көлемi функционалдық бөлiнiстегі Қосымшада көрсетiлген.

2007 жылы шығыстардың жалпы көлемiнiң болжамды номиналды өсу қарқыны 2005 жылға қатысты 24 %-ды құрайды. Бұл ретте мемлекеттiк бюджет шығыстарының өсу қарқыны ЖIӨ-нiң өсу қарқынынан төмен. Бұл әлемдiк, әсiресе мұнай-газ секторындағы қолайлы конъюнктураға байланысты ЖIӨ-нiң жоғары болжамды өсу қарқынымен негізделген. Мұнайдың жоғары әлемдiк бағалары жағдайларында фискалдық саясат үстеме кiрiстердiң бiр бөлiгін Ұлттық қорда шоғырландыру және кейiннен әлемдiк қаржы рыноктарына орналастыру жолымен оларды айналыстан шығаруға бағытталады. Бұл инфляцияның өсуiне және экономиканың "тым қызып кетуiне" жол бермеуге мүмкiндiк бередi.

Мұндай ұстанымның дұрыстығын мұнай экспорттаушы елдердiң көп жылдық тәжiрибесi растайды. Ол жекелеген қолайлы жылдардағы шамадан тыс жоғары мемлекеттiк шығыстар кейiннен, мұнай бағаларының циклдық төмендеу жылдарында көбiнесе, экономикадағы макроэкономикалық теңгерiмсiздiк салдарынан төменгi тұрмыс деңгейiне және мемлекеттiк кiрiстер мен шығыстардың тұрақты теңгерiмiнiң бұзылуына алып келетiндiгін көрсетеді. Мұның алдын алу үшін жекелеген уақыт кезеңдерiнде табиғи ресурстардан түсетiн кiрiстердi пайдалану теңгерiмiне қол жеткiзу жөнiндегі шараларды үнемi қабылдау және жетілдiру қажет.

Жалпы сипаттағы мемлекеттiк қызметтер көрсету

"Жалпы сипаттағы мемлекеттiк қызметтер көрсету" функционалдық тобы бойынша шығыстар 2005-2007 жылдары ЖIӨ-нiң 1,5 %-ы деңгейiнде болжанып отыр.

Жоғары технологиялы дамудың және Қазақстан азаматтарының әл-ауқатының негiзi болып табылатын iргелi және қолданбалы ғылыми зерттеулердi қаржыландыруды ұлғайтудың маңызы басым болады. Ұзақ мерзiмдi перспективада тиiстi инфрақұрылымды дамыта отырып, ғылым мен инновацияға арналған шығыстарды дамыған елдер деңгейiне дейiн ұлғайту қажет.

Қазақстан Республикасының Президентi Қазақстан халқына Жолдауында атап өткендей: "мемлекеттiң бәсекелестiк қабiлетi елдiң халықаралық аренадағы рөлi мен беделiнiң артуынан, мемлекеттiң өз азаматтарының өзектi проблемаларын шешу қабілетiнен, мемлекет ұсынатын қызметтер сапасының артуынан көрiнедi".

Сондықтан мемлекеттiк қызмет жүйесiн жетiлдiру - мемлекеттік қызметтер көрсету сапасын халықаралық стандарттарға көшiру, қазiргi заманғы ақпараттық технологияларды пайдалану, мемлекеттiк қызметшілердiң кәсiпқойлығын айтарлықтай арттыру және оларды даярлау мен қайта даярлаудың тиiмдi жүйесiн құру арқылы мемлекеттік басқарудың жинақы аппаратын қалыптастыру мәселелерiн шешу жақын арадағы перспективада неғұрлым өзектi болады.

Мемлекеттік қызметтің қоғамдағы беделiн арттыру мемлекеттiк қызметшілердiң мәртебесi мен әлеуметтiк қорғалуын күшейту саясатын мақсатты жүргiзу жолымен iске асырылады.

Бұдан басқа, мемлекеттiк басқару функцияларын орталықсыздандыруға байланысты мемлекеттiк кадр саясатын жетілдiрудің жаңа міндеттерi Мемлекеттік қызмет академиясының материалдық-техникалық базасын нығайту, даярлау және бiлiктiлiктi арттыру жүйесiн жетiлдiру, мемлекеттiк қызметшiлердi оқытудың бiрыңғай стандарттарын енгізу арқылы өңiрлiк деңгейде шешiлетiн болады.

Әкiмшiлiк реформа тұрғысынан ақпараттандыру мемлекеттiк басқаруды жаңғырту мақсаттарына қол жеткiзу үшiн маңызды құрал болып табылады.

Мiндет - бiрқатар мемлекеттік қызметтер мен мемлекеттік органдардың функционалдық мiндеттерiн автоматтандырылған режимге ауыстыруда. Бұл жұмыс сапасы мен жеделдiгiн, олар қабылдаған шешiмдердiң тиiмділігiн арттыруға мүмкiндiк бередi.

Қазақстан Республикасының Ұлттық ақпараттық инфрақұрылымын қалыптастырудың және дамытудың мемлекеттiк бағдарламасына сәйкес 2005-2007 жылдары ақпараттандыру саласында:

ұлттық бiрiздендiру жүйесiн, мемлекеттiк органдардың барлық электронды қызметтерi мен ақпараттық ресурстарына "бiрыңғай қол жетiмділiк нүктесiн" бiлдiретiн "электронды Үкiметтiң" бiрыңғай шлюзiн (порталын) iске асыруды қоса алғанда, "электронды Үкiмет" инфрақұрылымының негізгі құрамдауыштарын қалыптастыруды, сондай-ақ Куәландырушы орталық құруды;

орталық және өңiрлiк ведомстволық, ведомствоаралық ақпараттық жүйелердi құруды және дамытуды, оларды республиканың ұлттық ақпараттық инфрақұрылымына бiрiктiрудi;

байланыс операторларының қатысуымен қазiргi заманғы технологиялар базасында мемлекеттiк органдардың қорғалған бiрыңғай мультсервистiк көлiктiк ортасын құруды көздейтiн инвестициялық жобаларды iске асыру шығыстардың негiзгi бағыттары болады.

"Электрондық Yкiмет" шеңберiнде қазiргі заманғы техникалық шешiмдер негізiнде перспективалы ақпараттық кедендiк технологиялардың қолданыстағыларын жетілдiру, жаңаларын енгізу есебiнен Қазақстан Республикасы кеден қызметiнiң тиiмдi жұмыс iстеуiн арттыруға бағытталған "электрондық кеденнiң" ақпараттық жүйесiн құру ұйғарылып отыр.

Осыған байланысты: қолдағы ақпараттық ресурстарды бiрiктiру және электрондық паспорттар, қол қою, құжат айналымы, сатып алу мен төлемдер жүйесiнiң құрамында инфрақұрылымды қалыптастыру; мемлекеттiк ақпараттық ресурстар мен қызметтерге әмбебап қол жеткiзудiң қоғамдық инфрақұрылымын құру; мемлекеттiк органдардың қызметiн олардың өзара, сондай-ақ жұртшылықпен ақпарат айырбасын оңтайландыру бағытында қайта ұйымдастыру талап етiледi.

"Электрондық Үкiмет" iс-шаралары мемлекеттiк аппараттың функциялары мен штатын оңтайландыруға және оның жұртшылықпен өзара iс-қимыл жасау нысандарын демократияландыруға әкелуi тиiс.

Мемлекеттік басқаруды функционалдық қайта ұйымдастыру, ақпарат беру үшiн қорғалған бiрыңғай орта құру және интернетке қол жетiмдiлiктiң қоғамдық орталықтарын ұйымдастыру қажеттiгін ескере отырып, осы бағдарламаны iске асыру мемлекеттiк қызметшiлердiң бiлiктiлiгін едәуір арттыруды, мемлекеттiк органдар iшiнде функцияларды қайта бөлудi және босаған құралдарды олардың қызмет ету процестерiн автоматтандыруға қайта жiберудi, сондай-ақ әзiрленiп жатқан Қазақстан Республикасының "электрондық Үкiметін" қалыптастырудың мемлекеттік бағдарламасына сәйкес жоғарыда аталған iс-шараларға қосымша қаражат бөлудi талап етедi.

Орта мерзiмдi кезеңде барлық деңгейдегi мемлекеттік органдарды толық компьютерлендiрудi жүзеге асыру, оларды электрондық почтаға қосу және мемлекеттік органдардың бiрыңғай электрондық құжат айналымы жүйесiн құру қажет.

Жаңа мүмкiндiктер арқылы барлық мемлекеттік органдарда, ұлттық компанияларда және республикалық мемлекеттік кәсiпорындарда орта мерзiмдi жоспарлаудың көп деңгейлi тұтас жүйесi қалыптасады.

Қорғаныс

"Қорғаныс" функционалдық тобы бойынша шығыстар өзiне қорғаныс қажеттілiктерiне, төтенше жағдайлардың алдын алуды және жоюды ұйымдастыруға, қорғалатын тұлғалардың қауiпсiздiгін қамтамасыз етуге және салтанатты рәсiмдердi орындауға арналған шығыстарды қамтиды және ЖIӨ-ге 2005 және 2006 жылдары 1,2%-ды 2007 жылы - 1,5%-ды құрайды.

Қазақстан Республикасы Президентiнiң Жарлығымен бекiтілген Қазақстан Республикасының Әскери доктринасы қорғаныс мұқтаждарына арналған шығыстарды жоспарлаудың негізi болып табылады, бұған сәйкес қорғанысқа арналған шығыстардың көлемi кемiнде ЖIӨ-нiң 1%-ы мөлшерiнде көзделедi, Қазақстан Республикасының Қарулы Күштерiн құру, реформалау кезеңдерi мен әскери-экономикалық қамсыздандырудың негiзгi бағыттары айқындалған.

Тұжырымдалған шараларды iске асыру мақсатында қорғаныс мұқтаждарына арналған шығыстар көлемiн 2005-2006 жылдары ЖIӨ-нiң 1,0%-ы, 2007 жылы - 1,2% деңгейiнде белгілеу ұйғарылып отыр.

Қарулы Күштердi жасақтау мен қалыптастырудың келiсiм-шарттық жүйесiне көшу жолымен армияны кәсiбилендiру болжанып отырған шаралардың негiзгi мiндетi ретiнде қойылады, оның мақсаттары бөлiмдер мен бөлiмшелердiң әскери дайындығын жоғарылату, әскери-оқытылған резервтi дайындау, әскери қызметтiң және тұтастай Қарулы Күштердiң беделiн арттыру болып табылады.

Қазақстан Республикасының Қарулы Күштерiн құру мен дамытудың өткен кезеңдегi тәжiрибесi мерзiмдi қызметтегi әскери қызметшілердi "келiсiм-шарттағыларға" ауыстыру армия қызметiне оң әсер ететiнiн көрсеттi. Мысалы, Қарулы Күштердегi адам шығыны мен қылмыс саны азаяды, моральдық-психологиялық ахуал жақсарады.

Армияны жасақтаудың келiсiм-шарттық жүйесiне көшудің бастапқы кезеңiнде қосымша бюджет шығындары талап етіледi. Бұл көшу кейiннен халық үшiн қосымша жұмыс орындарын құрудан көрiнетiн оң экономикалық әсерге ие болады. Айтарлықтай үнемдеудi жергілiктi бюджеттер алуы тиіс, өйткенi 17-ден 27-ге дейiнгi жастағы еркек жынысты азаматтар жылына екi рет мiндеттi медициналық куәландырудан өткiзілетiн мерзiмдi әскери қызметке шақыруды ұйымдастыруға арналған шығыстар және онымен байланысты басқа да шығыстар қысқарады.

Қазақстан Республикасының Қарулы Күштерiн жасақтаудың келiсiм-шарттық жүйесiне көшудi 2005 жылы солдаттар мен сержант лауазымындағы келiсiм-шарт қызметiнiң әскери қызметшілерiнiң сандық құрамын штаттың 65%-ына дейiн ұлғайту жолымен жүзеге асыру және 2007 жылға дейiн осы пайыздық ара қатынасты тұрақтандыру көзделіп отыр.

Жоспарланып отырған кезеңде Қарулы Күштердiң материалдық-техникалық базасын жақсарту көзделуде. Бұл үшін қару-жарақ пен әскери техника санын оңтайландыру жөнiнде шаралар қабылдау керек.

Ұлттық қауiпсiздiкке төнетiн қауiпке, атап айтқанда, табиғи және техногендi сипаттағы төтенше жағдайлар, iндеттер мен эпизоотийлер жатады. Сондықтан халықты, қоршаған орта мен шаруашылық жүргізушi объектiлердi дүлей апаттардан, авариялар мен опаттардан қорғау, олардың салдарын жою мемлекеттiң ұлттық қауiпсiздігін қамтамасыз ету жүйесiндегі мемлекеттiк саясаттың басым салаларының бiрi болып табылады.

Қазақстан Республикасының халқын, экономикалық әлеуетi мен қоршаған ортасын табиғи және техногендiк сипаттағы төтенше жағдайлар әсерiнен тиiмдi қорғауды арттыруға және қамтамасыз етуге, олардың салдарының, оның iшiнде iрi көлемдi жер сiлкiнiстерiнiң, су тасқындарының, селдiң және жер көшкiннiң алдын алу, залалды төмендету мен жою үшiн күштер мен құралдарды дамытуға қол жеткiзу мақсаттарында Табиғи және техногендiк сипаттағы төтенше жағдайлардың алдын алудың және оларды жоюдың 2005-2010 жылдарға арналған мемлекеттiк бағдарламасы әзiрленуде.

Осы Мемлекеттiк бағдарламаны iске асыруға 2005-2006 жылдары республикалық бюджеттен 4 млрд. теңгеден астам мөлшерде қаражат көзделедi.

Қоғамдық тәртiп және қауiпсiздiк

"Қоғамдық тәртiп және қауiпсiздік" функционалдық тобы бойынша шығыстарды 2005 жылы ЖIӨ-нiң 2,3 %-ы, 2006 жылы - 2,2 %-ы және 2007 жылы - 2,2 %-ы деңгейiнде болжау ұйғарылып отыр.

Жеке тұлғаның, қоғам мен мемлекеттiң өмiрлiк маңызды мүдделерiнiң сыртқы және iшкi қауiптерден қорғалуын қамтамасыз ету үшiн әлемдегi террорлық агрессия жағдайларында мемлекеттiң қауiпсiздігін қамтамасыз ету мәселелерiнiң зор маңызы бар.

Жоспарланып отырған орта мерзiмдi кезеңде түзеу мекемелерiнде ұсталатын сотталғандарды ұстау жағдайларын; қоғамнан оқшаулауға байланысты емес жазаларды орындаудың сапасын; қылмыстық-атқару жүйесi қызметкерлерiнiң кәсiби даярлығын жақсартуға бағытталған қазiргi уақытта қолданыстағы Қазақстан Республикасының қылмыстық-атқару жүйесiн одан әрi дамытудың 2004-2006 жылдарға арналған бағдарламасының iс-шараларын iске асыру жалғасады.

2005-2006 жылдары осы бағдарламаны iске асыруға шамамен 5 млрд. теңге бөлiнедi.

Экономика саласындағы құқық бұзушылықтарға тиiмдi қарсы тұру арқылы елдiң экономикалық қауiпсiздiгін қамтамасыз ету жөнiндегi шаралар жүйесiн одан әрi қалыптастыруға, оның өсуiне ықпал етуге, адал кәсiпкерлiктi дамытуға және бәсеке ортасын жақсартуға бағытталған әзiрленетін Қазақстан Республикасында экономика саласындағы құқық бұзушылықтарға қарсы күрестiң 2005-2007 жылдарға арналған бағдарламасын iске асыру ұйғарылып отыр.

Бiлiм беру

"Білім беру" функционалдық тобы бойынша шығыстарды 2005 жылы ЖІӨ-нің 3,6%-ы, 2006 жылы - 3,6 %-ы және 2007 жылы - 4,0 %-ы деңгейiнде болжау ұйғарылып отыр.

Қазақстан Республикасы Президентiнiң Қазақстан халқына Жолдауына сәйкес бiлiм беру саласындағы бюджет саясаты көп деңгейлi үздiксiз бiлiм берудің әлемдiк білiм беру кеңiстiгiне бiрiктiрiлген әрi тұлға мен қоғам қажеттіліктерін қанағаттандыратын ұлттық моделiн қалыптастыруға, сондай-aқ ғылым мен өндірісті біріктіруге бағытталады.

Осы мақсаттарда аталған бағыттағы негізгі стратегиялық мiндеттердi көздейтін білім берудi дамытудың 2010 жылға дейiнгі мемлекеттiк бағдарлама әзiрленуде.

Mәселен, орта мерзiмдi кезеңде жоғары сатыдағы оқушыларды кәсiптiк оқытуды көздейтін он екі жылдық білім беруге көшу жөніндегі шаралар қабылданатын болады.

Білім беру ұйымдарында оқитындардың бiлiм сапасын жоғарылату мақсатында 2004 жылы білім беру сапасын бағалаудың ұлттық жүйесі құрамдастарының бiрi - ЖОО-ға қабылдау емтихандарымен бiрiктiрiлген оқып жатқандарды қорытынды мемлекеттік аттестаттау нысаны ретiнде ұлттық бiрыңғай тестілеудi құру жөнiндегi жұмыс басталды. Бұл iс-шараны енгiзу білім беру сапасын объективті бағалау әрi жоғары және орта кәсіптiк бiлiмге қол жетімділіктің әлеуметтік әдiлдiгi үшін бiрыңғай өлшеу материалдарының көмегiмен бiлiм беру сапасын мемлекеттiк бақылауды және басқаруды қамтамасыз етуге мүмкіндік береді.

Қазақстан Республикасының бiлiм беру жүйесiн ақпараттандыру жақсармайынша, бiлiм сапасын жоғарылату мен оны әлемдiк ақпараттық бiлiм беру кеңiстiгiне бiрiктiру мүмкiн емес.

Қазіргі уақытта мемлекеттiк деңгейдегі ақпараттандыру бiлiм берудiң тек бір деңгейін - орта бiлiм берудi ғана қамтыған. Осы уақытқа дейiн мектепке дейінгі тәрбие мен бiлiм беруде, жоғары кәсiптік және ЖОО-дан кейiн кәсіптiк білім беруде ақпараттандыру бойынша мақсатты жұмыс жүргiзiлген емес, оқыту процесінде қолданылатын ақпараттық технологиялардың мониторингi жүзеге асырылмаған.

Бастауыш және орта кәсіптiк бiлiм беретiн оқу орындары жүйесiн ақпараттандыру бағдарламасын iске асыру нәтижесiнде компьютерлік техникамен қамтамасыз етiлу республика бойынша орта есеппен бiр компьютерге 54 оқушыны құрады және ТМД елдерi арасында eң жоғарғы көрсеткiш болып табылады.

Компьютерлендiрумен қатар мектептердi "Интернет" ғаламдық жүйесiне кезең-кезеңмен қосу процесi жүзеге асырылды. Бүгiнгi күнi 3495 мектеп немесе жалпы мектептер санының 44%-ы Интернетке қосылды, мұның 2208-i ауылдық мектеп болып табылады.

Алайда, ауыл оқушыларының сапалы бiлiм алудағы бастапқы мүмкiндiктерiн теңестiру үшiн облыстардың, республикалық маңызы бар қаланың және астананың әкiмдерi 2004 жылы телефондандыру жүргiзеді және 2971 мектептiң Интернетке қосылуын қамтамасыз етедi.

Қазақстан Республикасы Президентiнiң Қазақстан халқына жолдауына сәйкес 2005 жылы 75%-дан кем емес мектептердi Интернетке қосу қамтамасыз етіледi. 2005 жылы жалпы орта бiлiм беретiн мемлекеттiк мекемелердi Интернет желiсiне қосуға және оның трафигін төлеуге 0,5 млрд. теңге сомасында қаражат көзделедi.

2005-2007 жылдары барлық деңгейдегі бiлiм беру стандарттары қайта әзiрленедi, ғылыми-педагогикалық және педагог кадрлардың жаңа буынын даярлау басталады, оқулықтар мен оқу-әдiстемелiк кешендердi жаңарту процесi жалғасады, менеджмент пен сапаны бақылау жүйесi енгізiледi, бүкiл бiлiм беру жүйесiн одан әрi демократияландыру жүзеге асырылады.

Осы жылдары бiлiм берудiң әлемдiк стандарттарының талаптарына сәйкес келетiн, бiлiм сапасын кешендi емтихандар арқылы бағалауға, оқушылар мен бiлiм беру ұйымдарының даму серпiнiн байқау үшiн бiлiм сапасының мониторингiн жүзеге асыруға, түйiндi құрамдауыштары оқушылардың оқу жетiстiктерi болып табылатын бiлiм сапасын үнемi байқаудың кешендi жүйесiн құруға мүмкiндiк беретiн барлық деңгейдегi бiлiм беру сапасын бағалаудың Ұлттық жүйесi енгізiледi.

Аталған iс-шараларды iске асыруға қосымша шамамен 2 млрд. теңге жұмсалады.

Жоғары және жоғары оқу орнынан кейiнгi бiлiм беруде Қазақстанның Болон процесiне қосылуы және кадрлар даярлаудың (бакалавриат - магистратура - докторантура) тұтас жүйесiне толық көшу, аспирантурадан, дәстүрлi докторантурадан кезең-кезеңмен бас тарту, тиiстi халықаралық аккредитациясы бар шетелдiк алдыңғы қатарлы жоғары оқу орындарымен бiрге алдыңғы қатарлы жоғары оқу орындары базасында РhD даярлау бағдарламасын ашу жүргізiледi.

Аталған мақсаттарға қосымша 3,1 млрд. теңге бөлу жоспарланып отыр.

Бұл ретте, жаңа сатыдағы педагогтарды даярлау мақсатында 2005/2006 оқу жылынан бастап педагог кадрларды даярлауға мемлекеттiк бiлiм беру тапсырысы 5000 бiрлiкке ұлғаяды, бұған шамамен 2,9 млрд. теңге бөлу көзделiп отыр.

Кемтар балаларды қолдау мақсатында әлеуметтiк және медициналық-педагогикалық түзеу арқылы қолдау шаралары әзiрленетiн болады.

Қазiргi уақытта білiм беру ұйымдарының материалдық-техникалық базасын едәуiр жаңарту және оқу құралдарымен және жабдықпен жарақтандыру қажеттігі пiсiп-жетілдi.

Жалпы білiм беретін және кәсiптiк мектептердiң, бiлiм беру жүйесiнiң қызметкерлерiн қайта даярлаудың республикалық және өңiрлiк институттарының материалдық-техникалық базасын кезең-кезеңмен жаңартуды жүзеге асыру үшiн мемлекеттік бюджеттен 4,1 млрд. теңге бөлу ұйғарылып отыр.

Осыған байланысты, облыстардың, республикалық маңызы бар қаланың және астананың әкiмдерi мектептердiң материалдық-техникалық базасын нығайтуға бағытталған өңiрлiк бағдарламаларды қабылдауы тиiс.

Қалалар мен облыс орталықтарында аса маңызды бiлiм беру объектiлерiн салуға 2005-2007 жылдары республикалық бюджеттен жыл сайын 2,5 млрд. теңге бөлу ұйғарылып отыр.

Денсаулық сақтау

"Денсаулық сақтау" функционалдық тобы бойынша шығыстарды 2005 жылы ЖIӨ-нiң 2,8%-ы, 2006 жылы - 2,9 %-ы, 2007 жылы - 3,0 %-ы деңгейiнде болжау ұйғарылып отыр.

Денсаулық сақтау саласындағы бюджет саясаты халықтың салауатты өмiр салтын қалыптастыруға, оның артықшылықтары туралы хабардар болуын жоғарылатуға, мемлекет пен азаматтардың ортақ жауапкершілiгiне, медициналық сақтандыруды дамытуды ынталандыруға және бастапқы медициналық-санитарлық көмек деңгейiнде денсаулықты, аурулардың алдын алу жүйесiн нығайтуға, халық денсаулығын азаматтардың сапалы медициналық және дәрiлiк көмекке қол жетімділігін арттыру жолымен жақсартуға бағытталады.

Осы мақсаттарға қол жеткiзуге "Халық денсаулығы" мемлекеттiк бағдарламасы , "Салауатты өмiр салты" кешендi бағдарламасы, Қазақстан Республикасында ЖҚТБ iндетiне қарсы әрекет ету жөнiндегi бағдарлама , Қазақстан Республикасында туберкулезге қарсы күрестi күшейтудің 2004-2006 жылдарға арналған бағдарламасы бағытталған.

Бұдан басқа, Қазақстан Республикасының денсаулық сақтауды реформалаудың және дамытудың 2005-2010 жылдарға арналған мемлекеттiк бағдарламасы әзiрлендi, оны iске асыруға 2005-2007 жылдары мемлекеттiк бюджетте 114,1 млрд. теңге сомасында қосымша қаражат көзделедi.

Осы бағдарламаның шеңберiнде мынадай басымды iс-шаралар көзделген.

Сапалы бастапқы медициналық-санитарлық көмекпен (БМСК) қамтамасыз ету

БМСК-тiң негiзгi бағыттарының бiрi кейiннен серпiндi қадағалай отырып әрі сауықтыра отырып профилактикалық медициналық қарауларды жүзеге асыру болып табылады, бұл мемлекеттiк бюджеттен 10,1 млрд. теңге бөлудi талап етедi.

2005 жылдан бастап амбулаторлық-емханалық және стационарлық деңгейлерде емдеу диагностикасының мерзiмдi медициналық-экономикалық хаттамаларын енгiзу арқылы БМСК деңгейiндегi медициналық қызметтердiң сапасын арттыруға және ауруханаға негiзсiз жатқызуды болдырмауға қол жеткiзiледi.

БМСК ұйымдарының қамтамасыз етiлу деңгейi бiртiндеп медициналық жабдықпен, медициналық мақсаттағы бұйымдармен және санитарлық автокөлiкпен жарақтандырудың ең төменгі нормативiне дейiн жеткiзiледi - мемлекеттік бюджет шығыстары шамамен 13,9 млрд. теңге, оның iшiнде ауылдық жерлерде 10,1 млрд. теңге құрайды.

Ауыл халқына сапалы медициналық қызмет көрсету үшiн 2007 жылы ауылдық денсаулық сақтауда ұтқыр және телемедицинаны енгізу ұйғарылып отыр - 2005-2006 жылдары республикалық бюджет шығыстары шамамен 3,3 млрд. теңгенi құрайды.

Көрсетiлген iс-шараларды iске асыру нәтижесiнде халықтың негiзгi аурулармен сырқаттануы азаяды, бұл амбулаторлық емдеуге деген ниет жүйесiмен қатар ауруханаға жатқызуды 10-15 пайызға азайтуды көздейдi.

Туберкулезбен сырқаттануды 2003 жылғы 160,4-тен 2007 жылы 150-гe дейiн 100000 адамға азайту жоспарлануда. Жыныс жолдарымен берiлетiн инфекциялармен сырқаттануды жыл сайын орта есеппен 10%-ға азайту жоспарланып отыр.

Ана мен баланың денсаулығын нығайту

Жекелеген ауру түрлерi бойынша амбулаторлық деңгейде емделiп жатқан 5 жасқа дейiнгі балаларды тегін дәрiлiк заттармен қамтамасыз ету ұйғарылып отыр, бұл үш жыл iшiнде республикалық бюджеттен шамамен 1,7 млрд. теңге қаражат бөлудi көздейдi.

Амбулаторлық емдеу кезiнде диспансерлiк есепте тұрған балалар мен жасөспiрiмдердi тегiн дәрiлiк заттармен қамтамасыз ету ұйғарылып отыр, бұл 2,1 млрд. теңге сомасында қаражат бөлудi көздейдi.

Сондай-ақ, жүктi әйелдердi құрамында темiр және йод бар препараттармен тегiн қамтамасыз ету үшiн 2,3 млн. теңге сомасында қаржы көзделген.

Астана қаласында Ана мен баланың республикалық орталығын салу басталды. Алдын ала есептеулер бойынша бұл iс-шараны iске асыруға 18,6 млрд. теңге қажет.

Балалар ұйымдары мен босануға жәрдем көрсететiн ұйымдардың жарақтандырылу деңгейi медициналық жабдықпен жарақтандырудың ең төменгі нормативiне дейiн жеткiзiледi, бұл ретте 2005-2007 жылдары қажетті қаражат сомасы шамамен 5,4 млрд. теңгенi құрайды.

Көрсетiлген iс-шараларды iске асыру республика бойынша ана өлiмiн орта есеппен 2003 жылғы 42,1-ден 2007 жылы 38,2-ге дейiн 100000 тiрi туған балаға және сәбилердiң шетiнеуiн 13,9-ға дейiн 1000 тiрi туған балаға азайтуға мүмкiндiк бередi, сондай-ақ бұл көрсеткiштердi одан әрi жақсартуды қамтамасыз етедi.

Ел халқының қауіпсiз, тиiмдi және сапалы дәрiлiк препараттарға қол жеткiзуiн қамтамасыз ету

2005 жылдан бастап фармацевтикалық саланы кезең-кезеңмен халықаралық стандарттарға көшiру жоспарланып отыр.

Контрафактық және контрабандалық өнiмдердiң кiргiзiлуiн алдын алуға, фармакотерроризмдi азайтуға бағытталған шараларды әзiрлеу жоспарланып отыр.

Дәрілiк заттар, медициналық техника және медициналық мақсаттағы бұйымдар айналысы саласында сынау орталығы мен оның филиалдарын аккредиттеу, сондай-ақ олардың зертханаларын жарақтандыру жоспарлануда - мемлекеттiк бюджет шығыстары шамамен 2,7 млрд. теңгенi құрайды.

Аталған iс-шаралардан басқа, республикалық бюджеттен дамуға мақсатты трансферттер есебiнен қаржыландырылатын денсаулық сақтау объектілерiн салу да жоспарланып отыр, бұл ретте, қаржы бiрiншi кезекте туберкулезге қарсы ауруханаларды, перзентханалар мен орталық аудандық ауруханаларды салуға және жөндеуге жiберiледi.

Қалалар мен облыс орталықтарында ауылдық денсаулық сақтау объектiлерiн және аса маңызды денсаулық сақтау объектілерiн салуға және қайта жаңартуға 2005-2007 жылдары республикалық бюджеттен тиiсiнше 16,2 және 7,5 млрд. теңге қаражат бөлу көзделуде.

2005 жылы республикалық бюджеттен тегiн медициналық көмектiң кепiлдiк берiлген көлемiн қаржылық толықтыруға қосымша 15 млрд. теңге бөлiнедi.

Әлеуметтiк қамсыздандыру және әлеуметтiк көмек

"Әлеуметтiк қамсыздандыру және әлеуметтiк көмек" функционалдық тобы бойынша шығыстарды 2005 жылы ЖIӨ-нiң 5,3 %-ы, 2006 жылы - 5,3 %-ы, 2007 жылы - 5,2 %-ы деңгейiнде болжау ұйғарылып отыр.

Елдегi экономикалық өсу халықты әлеуметтiк қамсыздандыруды дамытуға арналған шығыстарды ұлғайтуға мүмкiндiк бердi. Осыған байланысты, 2003 жылғы 1 маусымнан бастап зейнетақы төлемдерiнiң мөлшерiн сараланған түрде жоғарылату жүзеге асырылды, соның нәтижесiнде жалпы зейнеткерлер санының 60%-нан астамының немесе 1 млн. астам зейнеткердiң аталған төлемдерi жоғарылады.

Мұндай реформа жүргiзу зейнетақының ең төменгi мөлшерiн алатын зейнеткерлер санын үш есеге қысқартты.

Бұдан басқа, 2003 жылдан бастап мемлекет жаппай саяси қуғын-сүргiн құрбандары - ақталған азаматтарға бiр жолғы ақшалай өтемақы төлеуге кiрiстi. 2003 жылдан бастап республикалық бюджеттен бала тууға байланысты 15 АЕК мөлшерiнде бiр жолғы мемлекеттiк жәрдемақы төлеуге қаражат бөлiнедi.

2004 жылы жоғарыда көрсетiлген мақсаттарға, сондай-ақ басқа да әлеуметтiк төлемдерге арналған шығыстар республикалық бюджетте тұтыну бағалары индексiнiң өсуi есепке алына отырып көзделген.

2005-2007 жылдары әлеуметтік қамсыздандыру және әлеуметтік көмек саласындағы бюджет саясатының негізгі мақсаттары кедейшілікті одан әрі азайту, әлеуметтік қамсыздандырудың қаржылық орнықты, әлеуметтік әділ үш деңгейлі жүйесін құру, атаулы әлеуметтік көмекті күшейту болып табылады.

Көрсетiлген мақсаттарға қол жеткiзу үшiн негізгi сипаттары қаржы орнықтылығы мен мемлекет, жұмыс беруші мен жұмыскердiң арасындағы жауапкершілiктi бөлу болып табылатын әлеуметтiк қамсыздандырудың үш деңгейлi жүйесiн құруға бағытталған Қазақстан Республикасында әлеуметтiк реформаларды одан әрі тереңдетудiң 2005-2007 жылдарға арналған бағдарламасы әзiрлендi.

Көрсетiлген бағдарламаның iс-шараларын iске асыру үшiн 2005-2007 жылдары мемлекеттiк бюджеттен қосымша шамамен 172,5 миллиардтан астам теңге бөлiнедi, бұл ретте оның негізгі iс-шараларын үш кезеңмен жүзеге асыру көзделiп отыр.

Бiрiншi кезең - Қазақстан Республикасы Президентiнiң Қазақстан халқына Жолдауына сәйкес 2005 жылы зейнетақы мөлшерлерi инфляция деңгейiн басып озып индекстеледi, бұл ретте зейнетақының ең төменгi мөлшерi 6200 теңге құрайды. Зейнетақымен қамсыздандыруға 2005 жылы қосымша 11,5 млрд. теңгеден астам, 2006 жылы - 15,5 млрд. теңге, 2007 жылы - 19,2 млрд. теңге бөлiнедi.

Бұдан басқа, 2005 жылдан бастап қолданыстағы мемлекеттiк әлеуметтiк жәрдемақылардың мөлшерi:

I топтағы 47 мың мүгедекке - 3 АЕК-ке;

II топтағы 193 мыңнан астам мүгедекке - 2,5 АЕК-ке;

III топтағы 125 мыңға жуық мүгедекке - 2 АЕК-ке;

16 жасқа дейiнгі 50 мыңнан астам мүгедекке - 3 АЕК-ке;

асыраушысынан айырылған 262 мың отбасына 0,3 - 1 AEК-кe ұлғайтылады.

Көрсетiлген мақсаттарға қосымша 13,1 млрд. теңге жiберiледi.

ҰОС-ның мүгедектері мен қатысушыларына арнайы мемлекеттiк жәрдемақы мөлшерiн 15 AEК-кe дейiн ұлғайтуға, сондай-ақ ҰOC-дағы Жеңiстiң 60 жылдығының тойлануымен байланысты iс-шараларды жүргізуге 6,5 млрд. теңге сомасында қаражат бөлiнедi, ал ҰOC-ның қатысушылары мен мүгедектеріне 30 мың теңге мөлшерiнде бiр жолғы материалдық көмек көрсетіледi.

Екiншi кезең - 2006 жылы халықаралық стандарттарға жақындау мақсатында ең төменгi күнкөріс деңгейi базалық әлеуметтiк көрсеткiш ретiнде алынады, соның негiзiнде әлеуметтiк төлемдердiң мөлшерi қайта қаралады, бұған 2006 жылы - 38,9 млрд. теңге, 2007 жылы 48,2 млрд. теңге қаражат бөлу көзделiп отыр. Сондай-ақ, аз қамтылған отбасылардың 18 жасқа дейiнгі балалары үшін жәрдемақылар енгізiледi, бұл iс-шара мемлекеттiк атаулы әлеуметтік көмек көрсету төлемдерiн төлеу қаражатын азайту есебiнен, бөлiнетiн қаражат шегінде iске асырылатын болады.

Үшiншi кезеңде 2007 жылдан бастап бiр жасқа дейiнгі баланы күту жөніндегі мемлекеттiк жәрдемақыларды енгiзу көзделедi, бұл ретте жәрдемақы мөлшерiнiң 4-балаға дейiн үдемелi шәкiлi болады. Осыған байланысты республикалық бюджеттен қосымша 15,3 млрд. теңге бөлу көзделіп отыр. Еңбекке уақытша жарамсыздық жөніндегі жәрдемақының мөлшерi ұлғайтылады, бұған 2 млрд. астам теңге талап етіледi.

2005 жылдан бастап "Мiндеттi әлеуметтiк сақтандыру туралы" Қазақстан Республикасының Заңы қолданысқа енгiзіледi, мұнда азаматтарды әлеуметтiк қорғаудың мемлекет жүзеге асыратын нысандарының бiрi ретiнде мiндетті әлеуметтік сақтандырудың құқықтық, экономикалық және ұйымдық негiздерi белгiленедi. Бұл негізгi сипаттары қаржылық тұрақтылық пен мемлекет, жұмыс берушi және қызметкер арасындағы жауапкершілiктi бөлу болып табылатын әлеуметтiк қамсыздандырудың үш деңгейлi жүйесiн құруға негіз болады.

Бұдан басқа, болашақта мүгедектердi әлеуметтік, еңбекке бейiмдеу жүйесiн жетiлдiру, мүгедектердi қоғамға бiрiктiру үшiн протездiк-ортопедиялық бұйымдардың жаңғыртылған модельдерiн сатып алу, сондай-ақ балалары бар отбасыларға материалдық қолдау көрсету жөнiндегi шараларды қабылдау ұйғарылып отыр.

Елге қоныс аударушылардың ағынын одан әрi көтермелеу, демографиялық ахуалды жақсарту және Қазақстан Республикасының халық санының өсуiн қамтамасыз ету мақсатында 2005-2007 жылдары көшi-қон квотасы бойынша келген оралмандар отбасыларын көшiрудi ұйымдастыруға, әлеуметтiк қорғауға және тұрғын үймен қамтамасыз етуге бюджет қаражаты бөлiнедi. 2005 жылы оралмандардың көшi-қон квотасы 15000 отбасына дейiн ұлғайтылады. Оларды көшiру және тұрғын үймен қамтамасыз ету үшiн 10,6 млрд. теңге бөлiнедi.

Телекоммуникациялар саласын ырықтандыру кезеңінде, 2004 жылғыдай, республикалық бюджетте әлеуметтiк қорғалатын азаматтарға телефон үшiн абоненттік төлем тарифiнiң жоғарылауына өтемақыға қаражат көзделетiн болады.

Тұрғын үй-коммуналдық шаруашылық

"Тұрғын үй-коммуналдық шаруашылық" функционалдық тобы бойынша бюджет шығыстарын 2005 жылы ЖIӨ-нің 1,7 %-ы деңгейінде болжау ұйғарылып отыр, 2006 жылы - 1,6% және 2007 жылы - 1,6 %.

Қазiргi уақытта тұрғын үй қоры түгелдей дерлiк жеке сектордың иелігінде, мұнда бәсекелестік жағдайлары жасалған және қызметтердiң iс жүзiнде пайдаланылған көлемiне ақы төлеуге көшу жүзеге асырылуда.

Сонымен қатар тұрғын үй қорын пайдалану және ұстау мәселесi проблемалы болып отыр. Ескiрген және авариялы тұрғын үй көлемi өсуде. Халықтың қалың бұқарасының тұрғын үйге нақты қол жеткiзуiн қамтамасыз ететiн тұрғын үй құрылысын дамыту проблемаларын шешу қажет.

Осыған байланысты, арзан тұрғын үй ұсыну және тұрғын үйге қол жетiмдiлiктi қамтамасыз ету, сондай-ақ азаматтардың тұрғын үйлерде қауiпсiз әрi сапалы тұруы үшiн жағдайлар жасау басты мiндеттер болып табылады.

Бұл үшiн Қазақстан Республикасында тұрғын үй құрылысын дамытудың 2005-2007 жылдарға арналған мемлекеттiк бағдарламасы бекiтiлдi, оның басты мақсаты халықтың қалың бұқарасының тұрғын үйге қол жеткiзуiн қамтамасыз ететiн тұрғын үй құрылысын дамыту проблемаларын кешендi шешу болып табылады. Осы бағдарлама шеңберiнде, атап айтқанда, мемлекеттiк бюджет есебiнен коммуналдық тұрғын үй салу, сондай-ақ Қазақстанның Тұрғын үй құрылыс жинақ банкiне салымдар бойынша сыйлықақылар төлеу жүзеге асырылатын болады.

Үкiмет тұрғын үй-коммуналдық саланы реформалауды да жалғастырады.

Мәдениет, спорт, туризм және ақпараттық кеңiстiк

"Мәдениет, спорт, туризм және ақпараттық кеңiстiк" функционалдық тобы бойынша шығыстарды 2005 жылы ЖIӨ-нiң 0,8 %-ы, 2006-2007 жылдары - 0,7%-ы деңгейiнде болжау ұйғарылып отыр.

Осы функционалдық топ бойынша шығындар саясатының негізгі мақсаттары:

Жiбек жолы трассасының қазақстандық учаскесiн урбандаудың тарихи жүйесiнiң жалпы ұлттық, әлеуметтiк-экономикалық және халықаралық рөлiн қайта өрлету;

қазақстандық және шетелдiк азаматтардың әр алуан туристiк қызметтерге деген қажеттiлiктерiн қанағаттандыруға арналған мүмкiндiктердi қамтамасыз ететін қазiргі заманғы туристiк кешен құруға жәрдемдесу;

елдегi дене шынықтыру мен спортты одан әрi дамыту;

әсiресе ауылда халықтың дене шынықтырумен және спортпен айналысуы үшiн жағдай жасау; спорттың және ұлттық ойындардың олимпиадалық, ұлттық, техникалық, қолданбалы түрлерiн дамыту;

бұқаралық спорт және жоғары жетiстіктер спорты саласында спорт резервi мен халықаралық сынып спортшыларын дайындауды ғылыми-әдiстемелiк, медициналық-биологиялық және психологиялық қамтамасыз ету жөнiнде зерттеулер жүргізу;

спорт резервiн және халықаралық сынып спортшыларын даярлау;

Қазақстан Республикасының ұлттық құрама командаларының халықаралық жарыстарға қатысуын қамтамасыз ету;

бiрыңғай ақпараттық кеңістіктi нығайту, теңгерiмдi тiлдiк және әлеуметтік бағдарланған жастар саясатын нығайту болып табылады.

Бұл мақсаттар тиiстi бағдарламалық құжаттар шеңберiнде бюджеттiк бағдарламаларды қаржыландыру арқылы iске асырылатын болады.

"Жібек жолы тарихи орталықтарын қайта өркендету, түркi тiлдес мемлекеттердiң мәдени мұраларын сақтау және сабақтастыра дамыту, туризм инфрақұрылымын жасау" атты Қазақстан Республикасының мемлекеттiк бағдарламасы шеңберiнде оның iс-шараларының ауқымдылығын, көп салалы сипатын және капитал сыйымдылығын ескере отырып, республикалық бюджеттен туризм объектілерiнiң тiзбесiне енгізілген және кәдеге жаратуға жатпайтын, республикалық санатта қорғалатын ескерткiштердi қорғау, қалпына келтiру және зерттеу мақсатына жыл сайын бөлiнетiн қаржы бөлу шегiнде қаражат көзделедi. Жыл сайын жергiлiктi бюджеттен жергілiкті санатта қорғалатын, туристiк бағыттарға қосылған ескерткiштерге тиiсті қаражат көзделедi.

2005 жылы Қазақстан Республикасында дене шынықтыруды және спортты дамытудың 2001-2005 жылдарға арналған мемлекеттiк бағдарламасын iске асыру аяқталады, мұның шеңберiнде дене шынықтыру-сауықтыру және спорт объектілерiнiң желiсiн дамыту, мамандар даярлау және саланы білiктi кадрлармен қамтамасыз ету, саланы ұйымдық, ғылыми-әдiстемелiк және медициналық қамтамасыз ету, бiлiктiлiгi жоғары және спорт резервіндегі спортшыларды дайындау мәселелерiн шешу қамтамасыз етіледi.

"2004-2006 жылдарға арналған мәдени мұра" мемлекеттiк бағдарламасының iс-шараларын қаржыландыру халықтың зор мәдени мұрасын зерделеудiң бiртұтас жүйесiн жасауға, ұлтымыздың тарихы үшiн ерекше маңызы бар бiрқатар тарихи-мәдени және сәулет ескерткiштерiн қалпына келтiрудi қамтамасыз етуге, өрiстетілген көркем, ғылыми, биографиялық серияларды жасауға, әлемдiк ғылыми ой-сананың, мәдениет пен әдебиеттiң үздiк жетiстiктерi базасында гуманитарлық бiлiм берудiң мемлекеттiк тілдегі толыққанды қорын құруға бағытталған.

Тілдердi қолданудың және дамытудың 2001-2010 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы шеңберiнде мемлекеттiк тiлдiң әлеуметтік-коммуникациялық функцияларын өрiстету әрi нығайту, орыс тiлiнiң жалпы мәдени функцияларын сақтау және этникалық топтардың тілдерiн дамыту мақсатында тиiстi бюджет қаражаты көзделіп отыр.

2005 жылы Қазақстандағы үкiметтік емес ұйымдарды азаматтық қоғамның бір бөлiгі ретiнде тұрақты дамыту үшiн жағдайлар жасауға және мемлекеттік билiк органдар тарабынан өзара iс-қимыл жасау мен қолдау көрсету негізiнде олардың қоғамның әлеуметтiк маңызды проблемаларын шешудегi рөлiн күшейтуге бағытталған Қазақстан Республикасының үкiметтiк емес ұйымдарын мемлекеттiк қолдаудың 2003-2005 жылдарға арналған бағдарламасын iске асыру аяқталады.

Қазақстан Республикасында телерадио хабарларын таратуды дамытудың 2004-2006 жылдарға арналған бағдарламасында ұлттық сипаттағы, саяси маңызы бар неғұрлым iрi әрi маңызды проблемаларды шешу, соның iшiнде теледидар және радио хабарларын таратудың арнайы дайындалған бағдарламаларын ТМД елдерiне және алыс шетелдерге трансляциялауды ұйымдастыру, қазiргi заманғы технологияларды пайдалану есебiнен жаңа таратқыштарды орнату немесе радио және телехабарларды таратудың қолданыстағы желiсiн жаңғырту жолымен халықтың мемлекеттiк теледидар және радио бағдарламалармен барынша көп қамтылуын қамтамасыз ету көзделедi.

2005 жылы Қазақстан Республикасында мұрағат iсiн дамыту бағдарламасын iске асыру аяқталады, бұл бағдарлама:

мұрағат iсiн дамытудың және мұрағат саласының нарықтық экономика жағдайларында жұмыс iстеуiнiң оңтайлы моделiн тұжырымдауға;

ақпараттық ресурстарды жинақтаудың, жүйелеудiң, iздеудiң және пайдаланудың қазiргi заманғы тетiктерiн құруға;

мұрағат саласының материалдық-техникалық базасын дамытуға бағытталған.

Туризм саласын дамытудың 2003-2005 жылдарға арналған бағдарламасы Қазақстан беделiнiң тартымды туристiк объект ретiнде қалыптасуына, ұлттық туризм өнiмдерiнiң қалыптасуына және оның әлемдiк деңгеймен салыстыруға болатын сапасын қамтамасыз етуге, қолдау және саланы мемлекеттiк реттеудiң оңтайлы әдiстерiн таңдау негізiнде туризмдi кешендi дамытуға қол жеткiзуге бағытталған.

Стратегиялық көзқарас тұрғысынан туристердiң жалпы санындағы келу туризмiнiң үлесi 2003 жылғы 30%-дан 2005 жылы 40%-ға дейiн ұлғайып, 7 мың адамға жететiнi маңызды болып табылады. Әлемдiк практикада бiр шетелдiк туристке қызмет көрсету 9 жұмыс орнын құратынын ескерсек, 2005 жылы келу туризмiнiң есебiнен әлеуеттi 540 мың жұмыс орнының қамтылуын ұстап тұруға болады. Келу туризмi көлемiнiң ұлғаюына байланысты жұмыспен қамтылған халық кiрiстерi де ұлғаятын болады.

Iшкi туризм көлемi 2003 жылғы 56 мың адамнан 2005 жылы 90 мың адамға дейiн өседi. Республика iшiндегі туристер ағынының жылына шамамен 11 мың адамға өсуiне қол жеткiзу жоспарланып отыр.

Отын-энергетикалық кешен және жер қойнауын пайдалану

"Отын-энергетикалық кешен және жер қойнауын пайдалану" функционалдық тобы бойынша шығыстарды 2005 жылы ЖIӨ-нiң 0,5 %-ы деңгейiнде болжау ұйғарылып отыр, 2006 жылы - 0,2 % және 2007 жылы - 0,1%.

Осы саладағы орта мерзiмдi перспективадағы бюджет саясаты:

Қазақстан Республикасының пайдалы қазбаларының барланған қорларын толықтыруды және олардың тиiмдi пайдаланылуын арттыруды қамтамасыз ететiн минералдық-шикізат ресурстарын мемлекеттiк басқару жүйесiн жетiлдiруге және табиғи капитал - көмiрсутек шикiзатын терең әрi кешендi қайта өңдеудi қамтамасыз ету жөнiндегi шараларды қабылдауға;

жер қойнауын ұтымды пайдалануды қамтамасыз етуге;

Каспий теңiзiнiң қазақстандық секторының көмiрсутек ресурстарын ұтымды әрi қауiпсiз игеру жолымен елдiң тұрақты экономикалық өсуiн қамтамасыз етуге және Қазақстан халқының сапалы өмiр сүруiн жақсартуға жәрдемдесуге;

мұнай-газ кен орындарының iлеспе газын пайдалану арқылы электр энергиясын өндiру жөнiндегi жаңа қуаттарды қолданысқа енгiзу жөнiнде iс-шаралар жүргізуге;

ел өңiрлерiнiң табиғи және сұйық газбен үздiксiз қамтылуын қамтамасыз етуге;

"Ақшабұлақ - Қызылорда" газ құбырын салуды аяқтауға және Қызылорда қаласын газдандыруды қамтамасыз етуге;

елдiң энергетикалық тәуелсiздiгiне қол жеткiзу үшiн жағдайлар жасауға;

ғылымның, техника мен технологиялардың қазiргi заманғы бағыттарын дамытуға, жоғары технологиялы әзiрлемелердi рынокқа жылжытуға және оларды өнеркәсiптiк өндiрiске енгізуге, атом және термоядролық энергетика, атом және мұнай-химия өнеркәсiбi, геология және жер қойнауын пайдалану, ядролық медицина саласындағы жоғары бiлiкті ғылыми және инженер кадрларды даярлауға жәрдемдесуге;

бұрынғы Семей ядролық сынақ полигонының, Қазақстан аумағындағы ядролық зерттеу және жеделдету кешендерiнiң қауiпсiздігін қамтамасыз етуге бағытталады.

Бұл мiндеттер тиiстi бағдарламалардың iс-шараларын қаржыландыру арқылы шешiлетiн болады.

Каспий теңiзiнiң қазақстандық секторын игеру - ұзақ әрi күрделi жасампаз процесс, бұған едәуiр табиғи, техникалық, еңбек және зияткерлiк ресурстар тартылады. Мұнда теңiз мұнай-газ операцияларын дамытудың саяси және экономикалық жағдайлары, Каспий жағалауы өңiрiндегi жұмыстардың ауқымы және олардың елдiң экономикалық өсуiне оң әсерi, сондай-ақ табиғи факторлардың жоғары маңызы назарға алынады.

2005 жылы Каспий теңiзiнiң қазақстандық секторын игерудің мемлекеттiк бағдарламасының қараңыз.U101105 іс-шаралары мен жұмыстарының бiрiншi кезеңi - кешендi игеруге жағдай жасау аяқталады. 2006 және 2007 жылдар екiншi кезеңге қатысты болады, мұнда Каспий теңiзiнің қазақстандық секторын игерудiң алғашқы мұнай-газ жобалары бойынша көмiрсутектердi теңiзде өндiрудiң және экономикалық нәтижелердiң өсуi басталады. Бұл ретте теңiз мұнай-газ кешенi үшiн негiзгi отандық тауарлар мен қызметтер көрсетудiң бәсекеге қабiлеттiлiгiне қол жеткiзiледi (теңiз операцияларын жүргізу үшін импорт алмастыру).

Елдiң минералдық-шикiзаттық кешенi ресурстық базасын дамытудың 2003-2010 жылдарға арналған бағдарламасының шеңберiнде мынадай мiндеттердi шешу:

тереңдiкте геохимиялық iздеу жүргiзiп, жер қойнауын жете геологиялық зерттеу;

өңірлiк гидрогеологиялық және инженерлiк-геологиялық зерттеулер;

iздеу, iздеу-бағалау, соның ішінде жаңа мұнай-газ кен орындарын табу, және iздеу-барлау жұмыстары;

минералдық-шикiзат базасының және жер қойнауын пайдаланудың мониторингi;

жерасты суларының және қауіптi геологиялық процестердiң мониторингі;

геологиялық ақпаратты қалыптастыру;

геологиялық зерттеулердi ақпараттық қамтамасыз ету және ғылыми-техникалық қолдау;

мұнай және өздігінен ағып жатқан гидрогеологиялық ұңғымаларды жою және тоқтатып қою көзделiп отыр.

"Қазақстан Республикасында атом энергетикасын дамытудың" 2004-2008 жылдарға арналған ғылыми-техникалық бағдарламасын iске асыру жөнiндегi жұмыстар жалғасады.

Қазақстан Республикасының уран өнеркәсiбiн және атом энергетикасын дамытудың 2002-2030 жылдарға арналған тұжырымдамасына сәйкес отандық атом энергетикасын жалпы теңгерiмдi энергетикалық даму саясатының құрамдас бөлігінiң бiрi ретiнде дамытуды негiздеу үшiн республикалық бюджет есебiнен қаржыландырылатын кешендi зерттеулер жүргiзiледi.

Қазақстан Республикасының радиациялық қауiпсiздігін қамтамасыз етуге бағытталған: республика аумағын радиоэкологиялық зерттеу және осы салада кешендi мемлекеттiк бағдарлама әзiрлеу жөніндегі; бұрынғы Семей сынақ полигонының қауiпсiздiгін қамтамасыз ету жөніндегі; радиоактивтi қалдықтарды қайта өңдейтiн және көметiн объектiлердi салу жөніндегі; Қазақстан Республикасының базалық ядролық зерттеу және жеделдету кешендерiн жаңғырту жөнiндегi, сондай-aқ ядролық жарылыстар мен жер сiлкiнiстерiнiң тарихи сейсмограммаларының электронды мұрағатын құру жөнiндегi жұмыстарды жалғастыруға тиiстi қаражат көзделетін болады.

Уран өндiретiн кәсiпорындарды консервациялаудың және уран кен орындарын өндiрудiң салдарларын жоюдың 2001-2010 жылдарға арналған бағдарламасы шеңберiнде уран өндiретiн әрекетсiз кәсiпорындарды консервациялауға және уран кен орындарын өндiрудiң салдарларын жоюға тиiстi қаражат көзделедi.

2005 жылы республикалық бюджет есебінен басымды инвестициялық жобаларды: қазақстандық термоядролық "тоқамақ" материалтану реакторын құруды, Л.Н.Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетiнде ауыр иондарды жеделдетушi базасында пәнаралық ғылыми-зерттеу кешенiн құруды, Курчатов қаласында "Ядролық технологиялар орталығы" технопаркiн құруды, Ядролық медицина және биофизика орталығын құруды iске асыру жалғастырылады.

Пайдаланылатын және игеруге дайындалатын аз зерттелген әрі шығарып алынуы қиын ресурстық база әлеуетінің ұлғаюын, минералдық шикiзатты қолданудың кешенділігін және кен орындарының инвестициялық тартымдылығын қамтамасыз ететiн орташа, кiшi кен және кен емес орындардың техникалық-технологиялық дайындық деңгейiн арттыруды қамтамасыз ету мақсатында тиiстi қолданбалы ғылыми-техникалық бағдарлама iске асырыла бастайды.

Ауыл, су, орман, балық шаруашылығы және қоршаған ортаны қорғау

"Ауыл, су, орман, балық шаруашылығы және қоршаған ортаны қорғау" функционалдық тобы бойынша шығыстарды 2005 жылы ЖIӨ-нің 1,6%-ы, 2006 жылы - 1,6 %-ы және 2007 жылы - 1,5%-ы деңгейiнде болжау ұйғарылып отыр.

Осы функционалдық топ бойынша 2005-2007 жылдарға арналған шығыстардың негiзгi бағыттары:

астықтың iшкi рыногын тұрақтандыру жөнiндегi шараларды қабылдау;

отандық ауыл шаруашылығы машиналарын жасау саласын дамыту және машина трактор паркiн жаңарту, ауыл шаруашылығы тауарларын өндiрушiлерге сервистік және техникалық қызмет көрсету жөнiндегі құрылым жасау;

ауылда мал шаруашылығы өнiмдерiн сатып алумен және сатумен айналысатын мамандандырылған пункттер құру;

қолайлы эпизоотиялық және фитосанитарлық ахуалды қамтамасыз ету;

элиталық тұқым шаруашылығы мен асыл тұқымды мал шаруашылығын дамытуды қолдау;

ауыл шаруашылығы өндiрiсiнiң өнiмдiлiгiн және ауыл шаруашылығы өнiмдерiн қайта өңдеу үлесiн арттыру;

орман және жануарлар әлемiн сақтау мен қалпына келтiру үшiн жағдайлар жасау;

ауыз судың сапасын және оның қол жетiмділiгін қамтамасыз ету;

жер қойнауының және қоршаған табиғи ортаның тиiстi дәрежеде қорғалуын қамтамасыз ету, қоршаған ортаны қорғаудың ақпараттық жүйесiн құру;

өсiмдiк шаруашылығындағы сақтандыруды қолдау;

ауыл шаруашылығын институционалдық дамыту;

жер реформасын тереңдету, геодезия мен картографияны дамыту негiзiнде жер қатынастарын жетiлдiру болады.

Осы функционалдық топ шеңберiндегi бюджет қаражатының едәуiр үлесi аграрлық өндiрiстi қайта өрлетуге және дамытуға, ауылдық инфрақұрылымды құруға және ауылдағы тұрмыс деңгейiн жоғарылатуға бағытталады.

2005 жылы Қазақстан Республикасының 2003-2005 жылдарға арналған аграрлық азық-түлік мемлекеттiк бағдарламасын iске асыру аяқталады. Тұтастай алғанда, аграрлық азық-түлік секторын мемлекеттік қолдаудың 2003 жылға арналған аграрлық азық-түлік мемлекеттік бағдарламасында айқындалған шаралары орындалды. Аграрлық азық-түлiк саясаты елдiң азық-түлiк қауiпсiздiгiн қамтамасыз етуге, аграрлық бизнестiң тиiмдi жүйесiн қалыптастыруға, ауыл шаруашылығы өнiмдерiн және iшкi әрi сыртқы рыноктарды олардың қайта өңделген өнiмдерiнiң сату көлемiн ұлғайтуға, ауыл шаруашылығы өнiмдерiн мемлекеттік қолдау шараларын оңтайландыруға бағытталған. Елдiң ауыл шаруашылығын дамытуға республикалық бюджеттен 2005 жылы қосымша 10 млрд. теңге бөлу көзделіп отыр.

Елдiң азық-түлiк қауiпсiздігін қамтамасыз ету, астықтың экспорттық әлеуетiн ұлғайту, отандық ауыл шаруашылығы тауарларын өндiрушiлердi мемлекеттiк қолдау және астық бағасы демпингiнiң алдын алу үшiн жыл сайын мемлекеттік ресурстарға белгiленген баға бойынша астық сатып алынады, көктемгі егіс және егiн жинау жұмыстарын жүргізуге аванс беруге мүмкiндiк беретiн фьючерстік екi деңгейлi астық сатып алу енгізiлдi.

Бұл iшкi астық рыногын тұрақтандыру және реттеу, көктем-жаз кезеңiнде нан және тоқаш-нан өнiмдері бағасының негізсiз қымбаттауына жол бермеу мақсатындағы, сондай-ақ ауыл шаруашылығы тауарларын өндiрушiлердiң тұқым материалына, мал шаруашылығы мен құс шаруашылығының жемге қажеттiлiктерiн тұрақты қамтамасыз етуге және мемлекетаралық келiсiмдердiң орындалуын қамтамасыз етуге арналған кейiнгі интервенциялар үшiн қажет.

Кедейшiлiк пен жұмыссыздықты азайту, халықтың кiрiстерi мен тұрмыс деңгейiнiң өсуi, экономиканың басқа салалары көлемiнiң өсуiн қамтамасыз ету, салық базасын кеңейту және бюджетке түсетiн кiрiстер түсiмін ұлғайту ауыл шаруашылығын қолдаудың мультипликативтiк әсерi болады.

Субсидиялау жолымен шаруашылық жүргiзудiң қолайсыз әрi тәуекелдi жағдайлары мемлекет көмегін ақтайтын ауыл, су шаруашылығын мемлекеттiк қолдау көзделiп отыр.

Индустриялық-инновациялық даму стратегиясын және алдағы уақытта Дүниежүзілiк сауда ұйымына (бұдан әрi - ДСҰ) кiрудi ескере отырып, заңды тұлғаларды субсидиялау саясаты еңбек өнiмдiлiгiн жоғарылатуға және отандық өндiрушiлердiң бәсекеге қабiлеттілігін арттыруға бағытталған. Келешекте ДСҰ талаптарына сәйкес еңбек өнiмдiлiгін және өнiм сапасын арттыруға жәрдемдесу сияқты субсидиялаудың рұқсат етiлген нысанына көшудi бiртiндеп жүзеге асыру қажет.

Қабылданған аграрлық бағдарламаларды есепке ала отырып, 2005 жылдың соңында ауылдың қалыпты тыныс-тiршiлігі, бәсекеге қабiлетті өнiм өндiру, экспорттық мүмкiндiктердiң импортты алмастыруы және өрiстеуi үшiн қажеттi жағдайлар жасау қажет.

Халықты сапалы ауыз сумен одан әрі қамтамасыз етуге және су ресурстарының тапшылығын азайтуға бюджет қаражатын бөлу "Ауыз cу" салалық бағдарламасы шеңберiнде жүзеге асырылады.

Ауыл тұрғындарының тұрмыс деңгейiн арттыруға бағытталған Қазақстан Республикасының ауылдық аумақтарын дамытудың 2004-2010 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы шеңберiнде орта мерзiмдi перспективада ауылдық жерлерде сумен жабдықтау объектiлерiн салуға жыл сайын республикалық бюджеттен 3 млрд. теңгеден қаражат бөлiнетiн болады.

Қоршаған ортаны қорғау жөнiнде тиiмдi әрi пәрмендi шаралар қабылдау үшiн қолданыстағы тиiстi бағдарламалар шеңберiнде қоршаған ортаның ластану деңгейiн азайту және мониторингiн жетiлдiру жөнiнде шаралар қабылданатын болады.

Ұзақ мерзiмдi перспектива шеңберiнде экологиялық қауiпсiздiктi қамтамасыз ету тұрғысындағы тұрақтылықты дамытуға инвестициялау pecуpc үнемдейтiн технологияларды енгiзуге, жаңартылып отыратын энергетикалық ресурстар (cу энергиясы, жел және күн энергиясы) әлеуетiн пайдалануға Қазақстан бекiткен жағдайда Киото хаттамасының тетiктерiн пайдалана отырып, парник газының шығарындыларын азайтуға бағытталған жобаларды қаржыландыруға негiзделедi.

Өнеркәсiп және құрылыс

"Өнеркәсiп және құрылыс" функционалдық тобы бойынша шығыстар шеңберiнде 2005-2007 жылдары биотехнологиялар, ядролық технологиялар саласындағы технопарктердi құру, Алатау кентiнде Ақпараттық технологиялар паркiн дамыту жөнiндегi іс-шаралар қаржыландырылатын болады.

Осы функционалдық топ бойынша 2005-2007 жылдарға арналған шығыстардың бағыттары:

технологиялық және ғылымды қажетсiнетiн өндiрiстерде тiкелей инвестициялардың көлемiн ұлғайту;

мынадай: мұнай-газ және кен-металлургия кешенi, жаңа материалдар, биотехнологиялар, ақпараттық технологиялар, машина жасау, ауыл шаруашылығы, ғарыштық технологиялар басымды бағыттары бойынша ғылыми зерттеулер жүргiзу;

технологиялық процестердi халықаралық стандарттарға сәйкес келтiру;

экспортқа бағдарланған өндiрiстердi одан әрi дамыту;

iстеп тұрған кәсiпорындардың жұмысын тұрақтандыру және тұрып қалған кәсiпорындарды iске қосу, өндiрiстердi өнiмнiң түр-түрiн кеңейтуге және шығарылатын өнiм сапасын жақсартуға қайта бағдарлау жөніндегі жұмыстарды жалғастыру;

қосылған құны жоғары өнiмдердi шығаратын жаңа өндiрiстердi құру жөнiндегi жұмыстарды жалғастыру, отандық өнiмнiң бәсекеге қабiлетiн арттыру;

жақын және алыс шетелдiк елдермен бiрлескен кәсiпорындар құру жөнiндегi жұмысты жалғастыру;

мемлекеттiк сатып алу жүргiзу кезiнде ұлттық компаниялар, мемлекеттiк органдар мен мекемелер сатып алатын өнiмдердiң республикадағы өндiрiсiн ұйымдастыру болады.

2003 жылы экономика салаларын әртараптандыру және дамудың шикiзаттық бағдарынан ауытқу жолымен елдің тұрақты дамуына қол жеткiзуге бағытталған Қазақстан Республикасының индустриялық-инновациялық дамуының 2003-2015 жылдарға арналған стратегиясын iске асыру басталды. Бұл ретте 2003-2005 жылдар кезеңiнде дайындық сипатындағы iс-шаралар жүзеге асырылады.

Бұл кезеңде қажеттi қосалқы база қалыптасуы және даму институттарының тиiмдi жұмыс iстеуi жолға қойылуы тиiс.

Құрылған даму институттарының жүйелi жұмысын қамтамасыз ету мақсатында жекелеген даму институттарын капиталдандыру жалғастырылады.

Стратегияны iске асырудың дайындық кезеңiндегi шығыстардың маңызды бағыттары бәсекеге қабілеттілiк бағыттарын айқындау мақсатында экономика салаларына конъюнктуралық, маркетингтік зерттеулер жүргiзу, тиiмдi инновациялық инфрақұрылым жасау, экономиканың базалық салаларының айналасындағы ғылыми-өндiрiстік жүйені дамыту болып табылады.

Стратегияны іске асырудың екiншi кезеңi (2006-2010 жылдар) Стратегияның iс-шараларын iске асырудың белсендi кезеңiне айналады деп танылуда, бұл ғылым мен техника жетiстiктерi, сондай-ақ халықаралық деңгейдегi мамандар даярлау негiзiнде қуаттарды құру мәселелерiн кешендi шешуге мүмкiндiк бередi. Бұл кезеңде негізiнен ғылыми-инновациялық инфрақұрылым қалыптастырылады және өнеркәсiптi жаңғыртуға және экономика құрылымын әртараптандыруға бағытталған жобалар iске асырыла бастайды.

Сондай-ақ, 2005 жылы металлургиялық кешенде, машина жасауда, радиоэлектроникада және байланыста жоғары технологиялы, импорт алмастыратын және экспортқа бағдарланған өнiм өндiрудi ғылыми-техникалық қамтамасыз етуге тиiстi қаражат бөлу көзделіп отыр.

Көлiк және байланыс

"Көлiк және байланыс" функционалдық тобы бойынша бюджет шығыстарын 2005 жылы ЖIӨ-нiң 1,8 %-ы, 2006-2007 жылдары - 1,9 %-ы деңгейiнде болжау ұйғарылып отыр.

Көлік және байланыс саласындағы 2005-2007 жылдарға арналған шығыстардың бағыттары:

елдiң көлiк-транзиттік әлеуетiн нығайту мақсатында автомобиль жолдарын дамыту жөнiндегi жұмыстарды жалғастыру;

темiр жол және су көлігі, азаматтық авиация және байланыс саласындағы инвестициялық жобаларды iске асыру;

транзиттік әуе әлеуетiн, оның iшiнде қазақстандық әуежайларды пайдалану арқылы кеңейту;

темiр жол саласын қайта құрылымдау жөнiндегi жұмыстарды жалғастыру;

көлiктік дерекқордың ақпараттық талдамалық жүйесiн және қауiпсiздiк серпiнінің мониторингiн жасау;

мемлекеттік техникалық өзен флотын жаңғырту және жаңарту;

радиожиілік спекторы мен радиоэлектронды құралдар мониторингін жасау;

ауылдық байланыс операторларының әмбебап байланыс қызметтерiн көрсету жөнiндегi залалдарын өтеу;

телекоммуникациялардың қалалық желілерiнiң абоненттерi болып табылатын, әлеуметтік қорғалатын азаматтарға телефон үшiн абоненттiк төлем тарифiнiң жоғарылауына өтемақы;

почта-жинақтау жүйесiн жаңғырту және дамыту болады.

Қазақстан Республикасының ғарыш саласын дамыту шеңберiнде ғарыштық технологияларды тиiмдi пайдалану арқылы Қазақстан Республикасының ұлттық және ақпараттық қауiпсiздiгiнiң, экономикалық әлеуметтiк және ғылыми-техникалық дамуының нығаюына ықпал ететiн ғарыш қызметiн дамытуға бағытталған Қазақстан Республикасында ғарыш саласын дамытудың 2005-2007 жылдарға арналған мемлекеттiк бағдарламасы әзiрленуде.

Қазақстан Республикасының көлiк-транзиттік әлеуетiн дамытудың 2004-2006 жылдарға арналған бағдарламасына сәйкес республиканың көлiк магистралдары бойынша транзиттiк және экспорттық-импорттық тасымалдарының көлемiн ұлғайту және тиiмділігiн арттыру үшiн Қазақстанның көлiк-транзиттiк әлеуетiн жетiлдiруге және ілгерiндi дамытуға, сондай-ақ осы шараларды iске асыру жөнiндегi iс-әрекеттердi нақтылау мен оларды жүзеге асыру кезеңдерiнiң орындылығын айқындауға бағытталған қазiргi кезеңде өзектi құқықтық, ұйымдық, техникалық, экономикалық және қаржы сипаттағы бiрiншi кезектегi шаралар кешенi қабылданады.

Осы Бағдарламаның шеңберiнде республикалық бюджет шығыстары Солтүстiк, Орталық, Батыс және Орта Азия транзиттiк дәлiздердiң автомобиль жолдарын салуға, оңалтуға және қайта жаңартуға, күрделi, орташа және ағымдағы жөндеуге, сондай-ақ ұстауға бағытталады.

Бағдарламада төмендегi негізгі автокөлiк дәлiздерiнде мынадай жұмыс көлемiн орындау көзделген:

ОРТАЛЫҚ дәлiз, оның iшiнде:

Алматы - Бiшкек автожолы учаскесiн оңалту;

ОРТА АЗИЯ дәлiзi, оның iшiнде:

Ресей Федерациясының шекарасы - Орал - Ақтөбе, Қарабұтақ - Қызылорда облысының шекарасы автожолы учаскелерiн қайта жаңарту;

БАТЫС дәлiзi:

Ақтау - Атырау автожолын оңалту;

Атырау - Орал автожолын оңалту;

Қиғаш өзенi арқылы өтетiн көпiр салу;

ОРТАЛЫҚ АЗИЯ - ШЫҒЫС дәлiзi, оның iшiнде:

Астана - Қостанай - Челябi автожолын қайта жаңарту;

Астана - Петропавл автожолын қайта жаңарту;

СОЛТҮСТIК дәлiз, оның ішінде:

Омбы - Майқапшағай автожолының жекелеген учаскелерiн қайта жаңарту.

Бұл Қазақстан Республикасының негізгi көлiк дәлiздерiнде жүк тасу қабiлетiн және жолаушылар мен жүктердi жеткiзу жылдамдығын арттыруға мүмкiндiк бередi. Тасымалдардың өсуi iскерлiк белсендiлiктiң ұлғаюына, көлiк кешенiнiң отандық кәсiпорындарын жандандыруға, өнiмнiң соңғы құнындағы көлiктiк құрамның үлесiн азайтуға негіз болады. Бұл, өз кезегінде, елдiң мемлекеттiк бюджетiне түсiмдердiң және зейнетақы қоры мен мiндеттi әлеуметтiк сақтандыру қорына мiндеттi аударымдардың ұлғаюына алып келедi.

Қазақстан Республикасы Президентiнiң Қазақстан халқына Жолдауына сәйкес автожолдарды жаңғыртуға және салуға 2005 жылы жалпы 55 млрд. теңге көзделiп отыр. Кейiнгi жылдары елдiң транзиттiк-көлiк әлеуетiн дамытуды тиiстi қаржыландыру сақталып қалады.

Бұл салада қолданыстағы жол желiлерiн ұстап тұру мен жол салу арасындағы теңгерiмге қол жеткiзу саясатын жүргізу қажет.

Қазақстанның климаттық жағдайларын ескере отырып, автомобиль жолдарын салу мен ұстаудың халықаралық стандарттарына көшу жөнiндегi жұмысты жүргізу жоспарлануда.

Мемлекеттiң халықаралық талаптарға сай келетiн және мемлекет пен азаматтардың сапалы авиациялық қызметтерге деген үдемелi қажеттiлігін қанағаттандыруды қамтамасыз ететiн тиiмдi авиакөлiк жүйесiн құруға Азаматтық авиация саласын дамытудың 2003-2005 жылдарға арналған бағдарламасында көзделген iс-шаралар қаржыландырылатын болады.

2005 жылдан бастап Қазақстан Республикасының темiр жол көлiгiн қайта құрылымдаудың 2004-2006 жылдарға арналған бағдарламасын iске асыру шеңберiнде, жолаушылар тасымалының жүк тасымалынан қаржылық және ұйымдық бөлiнуiне байланысты, темiр жол көлiгінiң жұмыс iстеуiнің мемлекет пен қоғам үшiн оңтайлы жүйесiне қол жеткiзу үшiн республикалық бюджет қаражатының есебiнен жолаушылар тасымалын субсидиялау мәселелерiн шешу көзделiп отыр.

Ақпараттық-телекоммуникациялық құралдар мен жүйелердiң аспаптық-құралдық паркiн құру мақсатында жоғары технологиялық, ғылымды қажетсiнетiн радиоэлектрондық аспаптар мен құралдардың кең номенклатурасын әзiрлеуге, өндiрiсiн ұйымдастыруға және шығаруға бағытталған 2001-2005 жылдарға арналған "Ақпараттық-телекоммуникациялық жүйелер үшін радиоэлектрондық аспаптар мен құралдарды әзiрлеу, жасау және дамыту" атты республикалық мақсатты ғылыми-техникалық бағдарламаға сәйкес, 2005 жылы технологиялық сипаттағы қолданбалы ғылыми зерттеулерге республикалық бюджеттен тиiсті қаражат көзделедi.

2005-2007 жылдары экономика мен қоғам қажеттiлiктерiне сай келетiн және сыртқы рыноктарға шығуды қамтамасыз ететiн коммуникациялардың техникалық жағдайын жақсарту, коммуникациялардың ұтымды желiсiн қалыптастыру ұйғарылып отыр.

Қазақстан экономикасының телекоммуникациялық секторын одан әрi дамытуға бағытталған, оның негiзгi мақсаты жағдайларды жасау және тетiктердi қалыптастыру болып табылатын Қазақстан Республикасының телекоммуникациялар саласын дамытудың 2003-2005 жылдарға арналған бағдарламасына сәйкес телекоммуникациялар рыногының ырықтандырылуына байланысты тарифтердi қайта теңгерiмдеудi жүзеге асыру және iшкi тоғыспалы субсидиялаудан барлық операторлар мен мемлекеттiң ынтымақтаса қатысуының жалпы ұлттық тетiгiн құруға көшу жоспарлануда.

Тарифтердi қайта теңгерiмдеу қызметтер көрсету мен абоненттер санаттарының арасындағы кросс-субсидиялауды жоюға және телекоммуникациялық рыноктың әрбiр секторында бәсекенiң пайда болуы үшiн экономикалық негiздер жасауға бағытталған. Мұнда тарифтердi мемлекет жалпыға бiрдей қол жетiмдi қызметтер көрсету пакетiне жатқызғандардан басқа, барлық қызметтер көрсетуге қалыпты рентабельділiктi қамтамасыз ету деңгейiне дейiн жеткiзу көзделген.

Тарифтердi кезең-кезеңмен қайта теңгерiмдеудi жүзеге асыру және жергiлiктi телефон байланысының қызметтеріне тарифтердi жиынтығында 40%-дан асырмай жоғарылату жоспарланып отыр. Бұл ретте қалаларда тарифтердi толық қайта теңгерiмдеудi жүзеге асыру және оларды нарықтық негiзделген деңгейге дейiн жеткiзу ұйғарылып отыр, бұл операторларға өз шығындарының орнын толтыруға және пайдалылықтың осы нарық сегментiндегi бәсеке нәтижесiнде белгiленетiн белгiлi деңгейiн алуға мүмкiндiк бередi. Ауылдық жерлердегi қайта теңгерiмдеу тарифтерінің төмендеуi болжанып отырған қалааралық және халықаралық байланыс қызметтерi бойынша жүзеге асырылады. Ауылдағы жеке тұлғалар үшін абоненттiк төлем қызметтердiң өзiндiк құнын ақтамайтын бұрынғы деңгейiнде қалады.

Қазақстан Республикасының телекоммуникациялар саласын дамытудың 2003-2005 жылдарға арналған салалық бағдарламасы шеңберiнде ақпараттандыру және байланыс саласындағы қолданбалы ғылыми зерттеулерге қаражат бөлiнедi.

3.4. Бюджеттiк кредит беру

Бюджеттiк кредит беру саясаты экономика саласында шешiмдердi қабылдау рәсiмдерiне қойылатын талаптардан туындайды.

2005-2007 жылдарға арналған бюджеттiк кредит берудiң мақсаттары экономика салаларында бәсекелi ортаны қалыптастыру әрi дамыту, сондай-ақ адами капиталды дамыту болып табылады. Бюджеттiк кредит беру мемлекеттiк және салалық (секторалдық) даму бағдарламалары шеңберiнде жүзеге асырылады және олардың уақыттық шеңберлерi болады.

Бюджеттік кредиттер мынадай негiзгi бағыттар бойынша беріледi:

инвестициялық жобаларды (бағдарламаларды) қаржыландыру;

жоғары кәсiптiк білiмдi мамандарды даярлау;

мемлекеттiк кепiлдiктер бойынша мiндеттемелердi орындау;

жергiлiктi атқарушы органдарға, оның iшiнде жергілiктi бюджеттердiң кассалық алшақтығын жабуға кредит беру;

қаржы агенттіктерi мәртебесi бар қаржылық даму институттарына кредит ресурстарын беру.

Жүргiзiлетiн сыртқы саясатқа қарай бұдан былай қарыз алушылардың санаттары шетелдiк мемлекеттермен толықтырылуы мүмкiн.

Жергілiктi атқарушы органдардың қарыз алуы республикалық бюджеттен инвестициялық жобаларды қаржыландыруға, сондай-ақ кассалық алшақтықты жабуға бюджеттік кредиттер алу нысанында ғана жүзеге асырылатын болады.

Жергiлiктi атқарушы органдардың кредит саясаты тек мемлекеттiк, салалық (секторалдық) және өңiрлiк даму бағдарламаларын iске асыруға ғана шоғырландырылады. Жергілiкті бюджеттерден бюджеттiк кредит беру қарыз берушi банктер мен қаржы агенттігi мәртебесi бар қаржылық даму ұйымдары арқылы жүзеге асырылады.

Қаржы агенттіктерi мәртебесi бар қаржылық даму ұйымдарына бюджеттік кредит берудi тиiстi қаржы жылына арналған республикалық бюджет туралы заңда нақты қаржылық даму ұйымына кредит беруге қаражат көздей отырып, осы орайда бұл қаражатты пайдаланудың мақсаттары мен бағыттарын айқындай отырып, кредит ресурстарын беру жолымен жүзеге асырған орынды.

Қаржылық даму ұйымдарының кредит саясатының осы ұйым үшiн Қазақстан Республикасының Үкiметi белгілейтiн өзiндiк басымдықтары мен шектеулерi болады.

Қазақстан Республикасында тұрғын үй құрылысын дамытудың 2005-2007 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы шеңберiнде 2005-2006 жылдары 84 млрд. теңге сомасында Қазақстанның тұрғын үй құрылыс жинақ банкiне жеңiлдiктермен кредит беру және жергілiктi атқарушы органдарға тұрғын үй салуға сыйақының нөлдiк ставкасы бойынша бюджеттiк кредит беру, сондай-ақ 2007 жылы 2005 жылы кредитке берiлетiн 42 млрд. теңгенi қайта инвестициялау жүзеге асырылатын болады.

Орта мерзiмдi перспективада кредит қаражатын тиiмдi пайдалануға, кредиттердi қайтару жөніндегі мiндеттемелердiң орындалуын қамтамасыз етуге қойылатын талаптарды жоғарылатуға, қарыз алушылардың бюджет алдындағы мерзiмi өткен берешектерiн азайтуға жәрдем ететiн бюджеттік кредит беру рәсiмдерi мен тетiктерiн жетілдiру жалғасатын болады.

3.5. Қаржы активтерiмен операциялар

Орта мерзiмдi перспективада мемлекеттiк активтердi басқару саласындағы мемлекеттік саясат экономиканың стратегиялық маңызды салаларын дамытуды, соның iшiнде мемлекеттiк меншіктiң мақсатты әрi тиiмдi пайдаланылуын бақылау жүйесiн қалпына келтiру және күшейту, мемлекеттiк меншiктiң құрылымын оңтайландыруды жүзеге асыру жолымен реттеуге бағытталған.

Қаржы активтерiн сатып алу экономиканың стратегиялық салаларының мемлекет тарапынан елдiң экономикалық қауiпсiздігін қамтамасыз етуге, сондай-ақ оларды тиiмдi дамытуға бағытталған тиiстi бақылануын орнату құралдарының бiрi болып табылады.

Мемлекеттік меншiкке заңды тұлғалардың акцияларын, қатысу үлестерiн сатып алу Қазақстан Республикасындағы мемлекеттiк мүлiктi басқару және жекешелендiру тұжырымдамасына сәйкес жүзеге асырылатын болады. Жалпы мемлекеттiк мiндеттердi орындау мақсатында экономиканың стратегиялық салаларында жұмыс iстейтiн, бiрақ меншiк иелерiн тиiмдi басқармайтын кәсiпорындардың акциялары, қатысу үлестерi, сондай-aқ қоғамдық және әлеуметтiк маңызды кәсiпорындардың акциялары, қатысу үлестерi сатып алу (иелiкке aлу) объектiлерi ретiнде танылатын болады.

Халықаралық ұйымдардың бағалы қағаздарын сатып алу қолданыстағы заңдар шеңберiнде жүзеге асырылады және Қазақстан Республикасының мүдделерiн халықаралық деңгейде қорғауға бағытталады.

Мемлекеттің қаржы активтерi - акциялардың мемлекеттік пакеттерiн, жарғылық капиталына мемлекет қатысатын заңды тұлғалардың және мемлекеттiк меншiктiң өзге де объектiлерiнiң қатысу үлестерiн сату - тиiсті бағдарламалық құжаттарды iске асыру шеңберiнде белгiлi бiр салалар мен нақты кәсiпорындарға қатысты жекешелендiру мақсаттары мен мiндеттерiне сәйкес жүзеге асырылады.

Республикалық меншiктегi мемлекеттiк мүлiкті жекешелендiруден республикалық бюджетке түсетiн түсiмдердiң 2005-2007 жылдарға арналған болжамы жыл сайын шамамен 2 млрд. теңгенi құрайды.

3.6 Бюджетаралық қатынастар

Бюджетаралық қатынастар ел өңірлерiнiң бюджеттiк қамтамасыз етілу деңгейлерiн теңестiруге, өңiрлердегі орынды экономикалық саясатты ынталандыруға, жергiлiктi атқарушы органдардың барынша тиiмдi әрi нәтижелi мемлекеттiк қызметтердің бiркелкi деңгейiн көрсетуiн қамтамасыз етуге бағытталуы тиiс.

Орта мерзiмдi кезеңдегi бюджетаралық қатынастар саясатының негiзгi мақсаты мемлекеттiк басқарудың барлық деңгейлерiне бекiтiлiп берiлген мемлекеттiк қызметтердi толық көрсетуi және өздерiне жүктелген функцияларды жүзеге асыруы үшiн оларды жеткiлiктi қаржы қаражатымен қамтамасыз ету болып табылады.

Бюджетаралық қатынастар Бюджет кодексінде белгiленген қағидаттарын және түсiмдер мен шығыстардың бюджет деңгейлерi арасында бөлінуінен бастау алады әрi өзара қатынастардың, ең алдымен, облыс-аудан деңгейіндегi анықтығы мен тұрақтылығын қамтамасыз етуге, әрбiр басқару деңгейінің дербестiгін күшейтуге, сондай-ақ мемлекеттiк қызметтердi көрсету деңгейiн оларды алушыларға жақындатуға бағытталған.

Бюджетаралық қатынастар саясаты мемлекеттiк басқару деңгейлерi арасындағы өкiлеттiктердi ажырату жөнiнде жүргізiлiп жатқан жұмыс нәтижелерiмен үйлестiрiледi.

2005 жылдан бастап орталықтың жекелеген функциялар мен өкiлеттiктердi жергілiктi деңгейге беруiне байланысты вакциналарды, дәрiлердi, медициналық жабдықты орталықтандырылған сатып алуға; қан, оның құрамдас бөлiктерi мен препараттарын өндiруге; мүгедектер мен ардагерлердi оңалту мен әлеуметтiк қорғауға; кемтар балалар үшiн арнайы бiлiм беру бағдарламаларына арналған шығыстар, лицензиялау, бақылау және қадағалау саласындағы функцияларды жүзеге асыру жөнiндегi әкiмшiлiк шығыстардың бiр бөлiгі және тағы басқа шығыстар республикалық бюджеттен жергiлiктi бюджетке берiледi.

Сонымен қатар, өрт қызметтерiн; жедел құтқару қызметтерiн ұстауға; арнайы мемлекеттік жәрдемақыларды төлеуге; құжаттандыру жұмыстарын жүзеге асыруға арналған шығыстар жергілiктi бюджеттен республикалық бюджетке берiледi.

Селолық, кенттік, қалалық (аудандық маңызы бар), қалалардағы аудандық басқару деңгейлерiнiң дербестiгін кеңейту үшiн қазынашылық органдарында жоғарыда аталған басқару буындарына арналған шоттар аша отырып, олардың шығыстарын тиiстi әкiмшiлiк-аумақтық бiрлiктер әкiмдерiнiң аппараттары әкiмшiлерi болып табылатын бюджеттiк бағдарламалар бойынша қаржыландыруға көшу қамтамасыз етiледi.

Мемлекеттік басқарудың төменгі буыны әкiмдерiнiң аппараттарын құру және нығайту үшiн 2005 жылдан бастап жергiлiктi бюджеттердiң шығыстарын 2,9 млрд. теңгеге ұлғайту көзделiп отыр.

Бюджет кодексiне сәйкес бюджетаралық қатынастар ресми трансферттер мен бюджеттiк кредиттер арқылы, облыстық және аудандық бюджеттер арасында, сондай-ақ кiрiстердi бөлу нормативтерiмен реттелетiн болады. Ресми трансферттер жалпы сипаттағы ресми трансферттер, ағымдағы мақсатты трансферттер, дамуға мақсатты трансферттер болып бөлiнедi.

Бюджетаралық қатынастарды реттеу нысандарын айқындау кезiнде әрбiр бюджет деңгейiнiң салықтық әлеуетi, нормативтік құқықтық актiлер негізiндегі өңiрлердiң объективті бюджеттік қажеттілiктерiн бағалау нәтижелерi, бекiтiлген заттай нормалар ескерiлетін болады.

Аумақтардың экономикалық дамуының тым күштi саралануы салдарынан кiрiс базасының өңiрлер арасында бiркелкi бөлiнбеуiне байланысты халықтың мемлекеттік сектордың қызметтер көрсетуiне тең қол жеткiзуiне жету үшiн бюджеттiк субвенциялар мен бюджеттiк алып қоюларды қамтитын жалпы сипаттағы бюджетаралық трансферттердiң мөлшерлерiн бекiту негізiнде өңiрлердiң бюджеттiк қамтамасыз етiлу деңгейiн теңестіру саясаты жүргізiледi.

Бюджеттiк субвенциялар мен алып қоюлардың көлемi абсолюттiк көрiнiсте орта мерзiмдi (үш жылдық) кезеңге арналып бекiтiледi және әр үш жыл сайын өзгертілуi тиiс.

Орта мерзiмдi кезеңге арналған субвенциялар мен алып қоюлардың мөлшерiн бекiту тұрақтылығы жергiлiктi атқарушы органдардың салық әлеуетiн ұлғайтуға мүдделілігін, жергілікті бюджеттердiң шығыстарын жоспарлаудың анықтығын қамтамасыз етедi. Жергiлiктi атқарушы органдар республикалық бюджет жобасының жасалуын күтпей, жергілiктi бюджет жобасын қалыптастыруды жүзеге асыруға мүмкiндiк алады.

Үш жылдық кезеңге арналған жалпы сипаттағы ресми трансферттердiң көлемiн айқындау Қазақстан Республикасының Yкiметi айқындайтын жалпы сипаттағы ресми трансферттердi есептеу әдiстемесiнiң негізiнде жүргiзіледi.

Бұл ретте:

Бюджет кодексiне сәйкес кiрiстер мен шығыстарды бюджет деңгейлерінiң арасында бөлу;

жоспарланып отырған кезеңде қолданысқа енгiзілетін және жергілiктi бюджеттердiң түсiмдерi мен шығыстарының ұлғаюын немесе қысқаруын көздейтiн нормативтік құқықтық актілердiң ережелерi;

жалпы сипаттағы бюджетаралық трансферттердің мөлшерiн айқындау кезінде ескерілетін басқа да факторлар ескеріледi.

Бiлiм беру, денсаулық сақтау, ауыз сумен қамтамасыз ету объектілерiн салу және қайта жаңарту мен тұрғын үй салу орта мерзiмдi кезеңге арналған бюджеттiк даму бағдарламаларының өңiрлiк тұрғыдағы басым бағыттары болады.

Бұл ретте, облыстардың бюджеттiк даму бағдарламаларының жалпы сипаттағы бюджетаралық трансферттердiң мөлшерiн айқындау мақсаттары үшiн ескерілетін болжамды көлемi тиiсті жылға арналған ағымдағы бюджеттiк бағдарламаларды қаржыландыру үшiн көзделетін жергілiктi бюджет шығындарының болжамды көлемiнiң 8-10% ара қатынасында айқындалады.

Жалпы сипаттағы ресми трансферттердiң үш жылдық көлемiнiң әрекет ету кезеңiнде мақсатты ағымдағы трансферттер бюджетаралық қатынастарды реттеу құралы болады.

Алдағы кезеңде төмен тұрған бюджеттерге қосымша функциялардың тиісті өтемақысыз жүктелуiне жол бермеу қағидаты қатаң сақталады.

Осыған байланысты жоғары тұрған органдар жалпы сипаттағы ресми трансферттердiң үш жылдық көлемiнiң әрекет ету кезеңінде жергiлiктi бюджеттер шығыстарының ұлғаюына немесе кiрiстерінiң азаюына әкеп соғатын нормативтік құқықтық актiлердi қабылдаған жағдайда, төмен тұрған бюджеттердiң шығасыларын өтеу мақсаты ағымдағы трансферттердi бөлу жолымен жүргізіледi.

Бұдан басқа, 2005-2007 жылдары Қазақстан Республикасындағы денсаулық сақтауды реформалаудың және дамытудың 2005-2010 жылдарға арналған және Бiлiм берудi дамытудың 2010 жылға дейiнгi мемлекеттiк бағдарламалары шеңберiнде республикалық бюджеттен жергiлiктi бюджеттерге телекоммуникация салаларының ырықтандырылуымен байланысты телефон үшiн абоненттiк төлемнiң өсуiн өтеуге, темiр жол жолаушылар тасымалын субсидиялауға және т.б. мақсатты ағымдағы трансферттер бөлу көзделiп отыр.

Дамуға арналған мақсатты трансферттер:

республикалық бюджеттен - мынадай мемлекеттiк, салалық (секторалдық) бағдарламаларда: Ауылдық аумақтарды дамытудың 2004-2010 жылдарға арналған мемлекеттiк бағдарламасында, "Астананың гүлденуi - Қазақстанның гүлденуi" мемлекеттiк бағдарламасында , Қазақстан Республикасында тұрғын үй құрылысын дамытудың 2005-2007 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасында , Қазақстан Республикасындағы денсаулық сақтауды реформалаудың және дамытудың 2005-2010 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасында , Бiлiм берудi дамытудың 2010 жылға дейiнгі мемлекеттік бағдарламасында, Шағын қалаларды дамытудың 2004-2006 жылдарға арналған бағдарламасында , Арал проблемаларын кешендi шешу жөнiндегi 2004-2006 жылдарға арналған бағдарламада және басқаларда көзделген жергілiктi инвестициялық жобаларды (бағдарламаларды) iске асыру үшін;

облыстық бюджеттен - өңiрлiк бағдарламаларда көзделген жергiлiктi инвестициялық жобаларды (бағдарламаларды) iске асыру үшiн бөлiнедi.

Бұл ретте төмен тұрған бюджеттерге дамуға арналған мақсатты трансферттер беру, олардың көлемi өңiрлердiң бiлiм беру мен денсаулық сақтаудың басымды мекемелерi желiсiмен, сумен жабдықтау қызметтерінің көрсетiлуiмен қамтамасыз етiлу деңгейiн теңестіру мiндеттерiмен өзара байланысты болады.

Мақсатты трансферттерді тек мақсатты бағытына сәйкес пайдалану мүмкiндiгiне байланысты, оларды пайдалану тиiмдiлігін бақылауды күшейтуге ерекше назар аударылатын болады.

3.7. Мемлекеттiк және мемлекет кепiлдiк берген қарыз алу мен борышты басқару

2005-2007 жылдары Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң мемлекеттік және мемлекет кепілдiк берген қарыз алу мен борыш саласындағы саясаты мынадай екi бағытта iске асырылатын болады:

1) ЖIӨ-ге пайыздық қатынастағы үкiметтiк борыш мөлшерiн дәйекті қысқарту;

2) үкiметтік борыш құрылымындағы сыртқы борыш үлесiн бiртiндеп азайту.

1. ЖIӨ-ге пайыздың қатынастағы үкiметтік борыш мөлшерiн дәйекті қысқарту.

Бұған, атап айтқанда, ЖIӨ-ге пайыздық қатынастағы республикалық бюджет тапшылығының мөлшерiн және тиiсiнше оны қаржыландыруды бiртiндеп қысқарту нәтижесiнде қол жеткiзілетiн болады.

Экономикалық өсу жағдайларында, әсiресе табиғи ресурстардың бір бөлiгiн қаржы активтерiне айырбастауға ұмтылушы елдер үшін экономиканың "тым қызып кетуiн" болдырмау мақсатында бюджет тапшылығы мен мемлекеттiк борыш мөлшерiн қысқартудың орынды екендігіне әлемдiк тәжiрибе куә. Мысалы, 1995 жыл соңындағы жағдай бойынша Норвегияның мемлекеттiк борышы шамамен 43,5 млрд. АҚШ долларын құрады. Алайда, бюджет профицитiнiң мақсатты бағытталу саясатын жүргiзу нәтижесiнде 2000 жылдың аяғында мемлекеттік борыш 30,4 млрд. АҚШ долларға дейiн қысқарды. Бұл ретте, экономиканың "тым қызып кетуiн" болдырмау мақсатында мемлекеттiк борышты қысқарту саясатымен бiр мезгiлде мұнай өнiмдерiн сатудан түскен қаражаттың жоспардан тыс түсiмдерiн Мұнай қорында жинақтау жүргiзiлдi. Қор 1990 жылы мұнай бағалары өсуiнiң құбылуына байланысты құрылған болатын, Қорға алғаш түскен түсiмдер 1996 жылы шамамен 300 млн. АҚШ долларын құрады. 2002 жылдың соңындағы жағдай бойынша Мұнай қорының активтерi 91,3 млрд. АҚШ долларын құрады, бұл елдiң мемлекеттiк бюджетiнен (2002 жылы шамамен 77 млрд. AҚШ доллары) асып түсті.

Нәтижесiнде 3-5 жыл iшiнде Норвегия үкiметтiк борыш мөлшерiн едәуiр қысқартуға қол жеткiздi. Бұл ретте, Мұнай қорында жинақталған қаражат Үкiметтiң қабылданған мiндеттемелерiн орындау қабілетiне кепiлдiк бередi және дефольттың басталу мүмкiндiгін болдырмайды, өйткенi қазiргi уақытта елдiң мемлекеттiк борышы Мұнай қоры мөлшерiнiң кемiнде 45%-ын құрайды (2002 жылдың соңындағы жағдай бойынша Норвегияның мемлекеттiк борышы 2001-2002 жылдар кезеңiнде негізiнен AҚШ долларына норвегия кроны бағамының нығаюы нәтижесiнде доллар көрiнiсiнде ұлғая отырып, 39,3 млрд. АҚШ долларын құрады).

Сонымен қатар, бiздің елде қалыптасқан жағдай бойынша Қазақстан Республикасы бір жағынан, Ұлттық қор арқылы әлемдiк қор рыноктары мен несиелiк капитал рыноктарына қаржы ресурстарын инвестициялайды, ал екiншi жағынан сыртқы қарыздарды тартады. Бұл ретте тартылған қарыздарға қызмет көрсетуге арналған шығыстар Ұлттық қор активтерiн түрлі қаржы құралдарына орналастырудан түскен кiрiстерден асып түседi, бұл сайып келгенде жүргiзілетiн қарсы операциялар бойынша терiс маржаны қалыптастырады. Ел нетто-кредитор болып отырған шақта, мұндай практиканы жалғастыруға жол бермеу керек. Ұлттық қор активтерiмен жасалатын операциялардан алынатын кiрiстер сомасы осы уақыт кезеңiндегі үкiметтік борышқа қызмет көрсетуге арналған шығыстар сомасынан артық болуы тиiс. Бұл шартты орындау үшін үкiметтік борыш пен бюджет тапшылығының мөлшерiн қысқарту қажет.

Қазiргi уақытта Қазақстан Республикасының үкiметтiк және мемлекет кепiлдiк берген борышының деңгейі асып түсуi елдiң дамуына қауiп туғызатын шектен шықпайды. Халықаралық ұйымдардың бағалауы бойынша Қазақстан Республикасы қалыпты борыш деңгейi бар және бiр тұрғынға орташа кiрiс деңгейi бар елдер тобына жатады. Қазақстан Республикасының үкiметтiк және мемлекет кепiлдiк берген борышының көрсеткiштерi 1992 жылғы 7 ақпандағы Маастрихск келiсiм-шартында EO елдерi үшiн белгiленген мемлекеттiк борыш жөніндегі макроэкономикалық көрсеткiштер өлшемдерiнен аспайды:

___________________________________________________________________

Көрсеткiштiң атауы | Қазақстан | ЕО елдерi үшін өлшемдер

___________________________________________________________________

Үкiметтік борыштың ЖIӨ-ге

қатынасы, % 13,7 60

Сыртқы үкiметтік борыш

көлемiнiң тауарлар мен

қызметтер көрсету экспортына

қатынасы, % 23,8 200

Сыртқы үкiметтiк борышты

өтеу және оған қызмет көрсету

жөніндегі төлемдердiң жалпы

сомасының экспортқа қатынасы

(қызмет көрсету нормасы), % 2,33 15-20

Сыртқы үкiметтік және мемлекет

кепiлдiк берген борыш көлемiнiң

ЖIӨ-ге қатынасы, % 11,9

___________________________________________________________________

Мемлекеттің борышты азайту саясатына бейiмдiлiгi Қазақстан Республикасының егемен кредиттiк рейтингiн арттыруға жәрдем етедi.

Сонымен қатар, мұнайға әлемдiк баға төмендеген және елдегі экономикалық ахуал нашарлаған жағдайда экономикалық өсудi ынталандыру мақсатында қосымша инвестициялар тарту арқылы бюджет тапшылығын ұлғайтуға қайта бағдарлануға болады.

Бұдан әрi Қазақстан Республикасы Ұлттық қорының орта мерзiмдi Тұжырымдамасы қабылданғаннан кейiн республикалық бюджет тапшылығы мен үкiметтік борыш параметрлерiн айқындау жүргiзілiп жатқан жинақтау саясатын ескере отырып, бюджеттің қалыптасып отырған мұнайдан тыс тапшылығының мөлшерi негiзiнде жүзеге асырылады.

2. Республикалық бюджет тапшылығын қаржыландырудың жалпы құрылымындағы сыртқы қарыздар есебiнен республикалық бюджет тапшылығын қаржыландыру үлесiн азайту жолымен үкiметтік борыш құрылымындағы сыртқы борыш үлесiн бiртіндеп азайту.

2004 жылғы 1 қаңтардағы жағдай бойынша Қазақстан Республикасы Үкiметінiң сыртқы борышының үлесi Үкiметтік борыштың жалпы көлемiнiң 72,7 %-ын құрады. Борыштық портфельдiң мұндай құрылымы дағдарыстың және валюталар бағамының, энергия көздерiне пайыздық ставкалар мен әлемдiк бағамдардың ауытқуы нәтижесiнде қаржы шығасыларының пайда болу тәуекелiне едәуiр бейiм және осы көзқарас тұрғысынан алғанда осал, экономикалық қауiпсiздiктiң өлшемдерiне сәйкес келмейтiн болып табылады. Үкiметтiң борыштық портфелiн әртараптандыру мақсатында бiр мезгілде ішкі рыноктағы қарыз алуды ұлғайта отырып, сыртқы қарыз алу көлемiн қысқарту қажет.

Iшкi қарыз алу көлемiн ұлғайту зейнетақы активтерiн орналастыру үшін жинақтаушы зейнетақы қорларына сенiмдi әрi өтiмдi қаржы құралдарын (мемлекеттiк бағалы қағаздарды) беру қажеттігiмен байланысты.

Қазiргi уақытта бағалы қағаздар рыногын дамытудың 2005-2007 жылдарға арналған бағдарламасының жобасы әзiрлендi және Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң қарауына енгiзiлдi, мұнда зейнетақы қорларының, соның iшiнде, зейнетақы активтерiнiң кiрiстiлігі мен рыноктағы қаржы құралдарының тапшылығын азайту проблемаларының шешiмдерi айқындалған. Аталған проблемаларды шешу 1 жылдан 30 жылға дейiнгi әртүрлi өтеу мерзiмдерi бар және кiрiстілігi инфляцияның болжамды деңгейiнен төмен емес немесе инфляция деңгейiне байланысты мемлекеттік бағалы қағаздар (бұдан әрi - МБҚ) шығаруды жүзеге асыру жолымен елдiң iшкi рыногындағы ұзақ мерзiмдi мемлекеттiк қарыз алудың Қазақстан Республикасы Үкiметi мен Ұлттық банкi арасында келiсiлген саясатын тұжырымдау арқылы iске асырылады.

2005-2007 жылдары мемлекеттiк және мемлекет кепілдiк берген қарыз алу мен борыш саласында жүргізiліп жатқан саясат шеңберiнде мынадай мiндеттердi шешу көзделедi (бағыттар бойынша):

1) бюджет тапшылығы мен борыш параметрлерi:

жинақтау жөнiндегi саясат шеңберiнде үкiметтiк борыштың оңтайлы мөлшерiн анықтау;

ЖIӨ-ге пайыздық қатынасы үкiметтiк борыш мөлшерiне және орта мерзiмдi перспективада бюджет теңгерiмдiлігіне қол жеткiзуге негiзделе отырып, республикалық бюджет тапшылығының параметрлерiн айқындау;

2) iшкi қарыз алу:

жылдар және қағаз түрлерi бойынша бөлiнiстегi мемлекеттiк бағалы қағаздар эмиссиясының орта мерзiмдi кезеңге арналған үлгi тәсiмiн жасау;

iшкi қарыздарды тарту мерзiмдерiне қарай түрлi қарыз алу құралдарын пайдалану;

рыноктағы ахуалға байланысты қарыз алудың жалпы көлемiндегi индекстелген және купондық мiндеттемелер арасындағы оңтайлы ара қатынасты белгілеу жолымен пайыздық тәуекелдердi азайту;

бағалы қағаздар рыногында ("benchmark") бағдарларын белгілеу;

жалпы шығару санын азайта отырып, мемлекеттiк бағалы қағаздар шығару көлемiн ұлғайту;

айналым мерзiмiн ұлғайта отырып, пайыздарды төлеудің мерзiмділігiн азайту;

мiндеттемелердiң орындалмау тәуекелiн азайту әрi қысқа және орта мерзiмдi перспективада iшкi үкіметтік борышты өтеу жөніндегі төлемдер төлеудiң ең жоғары шегiн төмендету, бұл үшiн, негізiнен орта мерзiмдi және ұзақ мерзiмдi мiндеттемелердi шығаруға қайта бағдарлану ұйғарылып отыр. 2003 жылғы қыркүйекте 6,44 % және 6,48 % жылдық ставкалары бойынша 1,0 және 1,2 млрд. теңге көлемiнде айналым мерзiмi 10 жылдық орта мерзiмдi қазынашылық облигацияларды шығару тиiсiнше айналым мерзiмi 10 жыл және одан да көп мемлекеттiк бағалы қағаздарды институционалдық инвесторлардың Үкiмет үшiн қолайлы сыйақы ставкасы бойынша сатып алуға әзiрлігін растады;

3) сырттан қарыз алу:

Қазақстанның 2030 жылға дейiнгі даму стратегиясына , Қазақстан Республикасының 2010 жылға дейiнгі стратегиялық даму жоспарына, Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң бағдарламасына, Қазақстан Республикасының әлеуметтік-экономикалық дамуының орта мерзiмдi жоспарына, тиiстi орта мерзiмдi кезеңге арналған донор - халықаралық қаржы ұйымдарының елдiк бағдарламаларына сәйкес, Қазақстан Республикасын дамытудың стратегиялық маңызды мәселелерiн шешуге бағытталған инвестициялық жобаларды қаржыландыруға сырттан қарыздарды тарту;

экономиканың басым салаларында, оның iшiнде:

- ауыл, су және орман шаруашылығында;

- жол саласында;

- өндiрiстiк инфрақұрылымды дамыту үшiн;

- астананы одан әрі дамыту үшiн сыртқы қарыздар есебiнен қаржыландырылатын жаңа инвестициялық жобаларды дайындау;

жаңа жобаларды iрiктеуге және Қазақстанның Даму Банкiнiң қайтарымды негiзде қаржыландыруға ұсынылатын инвестициялық жобалардың банктiк сараптамасын жүзеге асыруына қойылатын талаптарды күшейту;

республикалық инвестициялық жобалар тiзбесiне қосылатын жобалардың дайындалу және сарапталу сапасын жақсартуда көрiнетiн қарыз қаражатын тиiмдi пайдалану;

теңгенiң айырбас бағамы өзгерген жағдайда келеңсiз салдарларды азайту мақсатында қарыздардың валюталары бойынша Үкiметтің сыртқы қарыздар портфелiн әртараптандыру;

бір мезгiлде Үкiметтің бiрлесiп қаржыландыру үлесiн ұлғайта отырып, сатып алу рәсiмдерi бойынша шектеулердi донорлардың жұмсартуы шартымен инвестициялық жобаларды қаржыландыруға сырттан қарыздарды тарту;

4) борышты өтеу және оған қызмет көрсету:

үкiметтiк қарыздарға қызмет көрсетуде неғұрлым қымбаттарын мерзiмiнен бұрын өтеу арқылы үкiметтiк борышты белсендi басқару;

жергiлiктi атқарушы органдардың мерзiмi өткен борыштық мiндеттемелердi өтеу жөнiнде және реттелмеген борыштық мiндеттемелер проблемаларын тез арада шешу жөнiнде белсендi шаралар қабылдауы;

фискалдық тәуекелдердi болжау - АҚШ долларына теңгенiң айырбас бағамының, шетел валюталарының кросс-бағамдарының, пайыздық ставкалардың өзгеруi, әлемдiк бағалар конъюнктурасының өзгеруi салдарынан Ұлттық қорға қаражаттың жеткіліксiз түсуi.

Қойылған мақсаттар мен мiндеттерге қол жеткiзу мемлекеттiк борыштың қауiпсiз деңгейде сақталуын қамтамасыз етуi, оның құрылымын оңтайландыруы әрi орта және ұзақ мерзiмдi перспективада бюджеттің тұрақтылығын жоғарылатуы тиiс. Болжамды деректер бойынша 2007 жылы Ұлттық қор активтерi үкiметтік борыш көлемiнен асып түседi.

Үкiметтік борыш мөлшерiнiң азаюы, үкiметтiк сыртқы борыштың әртараптануы және Ұлттық қор активтерiнiң ұлғаюы сайып келгенде болашақ ұрпақ үшiн борыш ауыртпалығын азайтуға алып келедi.

4. Фискалдық тәуекелдер

Қазақстан Республикасының экономикасы бағалық өзгерiстердiң iшкi саясат құралдарымен бақылануы мүмкiн емес үш түрi:

- әлемдiк тауар бағаларының ауытқуы;

- валюта бағамдарының ауытқуы;

- әлемдiк ақша рыноктарындағы пайыздық ставкалардың ауытқуы тудыратын қауiптерге бейiм.

Бұл:

- ел өндiрiсi құрылымының айтарлықтай көлемiн сыртқы рынокқа шығарылатын шикiзаттық тауарлардың, ең алдымен мұнайдың алуымен;

- Қазақстанның сыртқы борышының әртүрлi валюталарда болуымен;

- құбылмалы пайыздық ставка жағдайларында жасалған мiндеттемелердiң борыштың едәуiр бөлігін құрайтынымен негізделген.

Әлемдiк тауар бағаларының тәуекелдерi (мұнай бағаларының негізiнде).

Мұнай бағаларының төмен болуы да, жоғары болуы да Қазақстан экономикасы үшiн келеңсiз салдарларды тудыруы мүмкiн.

Мұнайдың әлемдiк бағасы бiр баррель үшiн 19 АҚШ долларынан төмен азайған жағдайда, тасымалдауға арналған шығындарды есепке алғанда, жекелеген кен орындарында мұнай өндiру рентабельдi болмайды, бұл мұнай өндiру көлемiн азайтуға алып келедi. Қазақстандағы шетелдiк капиталдың басым бағыты өндiрушi сектор болып табылатындықтан, энергия көздерiнiң төмен бағалары елдiң инвестициялық тартымдылығын азайтады.

Мұнай өндiрушi кәсiпорындар кiрiстілігінiң азаюы экономиканың аралас салаларындағы өндiрiс көлемiн азайтуға алып келедi. Атап айтқанда, бұл көлiк, сауда, байланыс салаларындағы қаржы секторының қызметтерi саласындағы өсу қарқындарына әсер етедi. Осылайша, ел экономикасының жалпы өнiмдiлiгі төмендейдi, бұл, сайып келгенде, инфляциялық процестердiң күшеюiне және мемлекеттік бюджет кiрiстерiнiң азаюына алып келедi.

Мұнайдың жоғары әлемдiк бағалары жағдайында теңгенiң нақты айырбас бағамын күшейту жағына едәуiр қысым көрсетiледi. Қазақстанда өзiнiң ұлттық валютасында жоғары кiрiстер алу мүмкiндігін иеленетiн импорттаушылар үшiн қазақстандық рынок аса тартымды болады. Бiр мезгілде қазақстандық кәсiпорындардың бәсекеге қабiлеттілiгi төмендейдi, жұмыс орындары айтарлықтай қысқарады.

Қолма-қол ақшаның едәуiр ағыны нәтижесiнде инфляцияның монетарлық факторлары күшейедi.

Валюталық тәуекелдер

Қазiргі уақытта Қазақстан Республикасының сыртқы қарыз алуының валюталық құрылымы АҚШ долларын, АҚҚ-ты, жапон йенiн, Евроны (немiс маркасындағы, австрия шиллингiндегі бұрынғы борыштарды қоса алғанда), швейцария франкiн, ағылшын фунт стерлингін, сауд реалын және өзге де валюталарды қамтиды. Соның салдарынан доллар көрiнiсiндегі борышқа қызмет көрсету жөнiндегi төлемдер мөлшерi кросс - бағамдарының (АҚШ долларына қатысы бағамдардың) өзгеруiне өте бейiм.

(суретті қағаз мәтінінен қараңыз)

Үкiметтік сыртқы борыштың валюталық құрылымы жеткілікті дәрежеде әртараптандырылмағанын атап өткен жөн. 2004 жылғы 1 қаңтарға АҚШ долларының үлес салмағы 76,5 %-ды құрады, жапон йенi - 19,5 %, арнайы қарыз алу құқықтары (АҚҚ) - 1,7 %, евро - 0,9%, өзгелерi -1,3 %.

Пайыздық тәуекелдер

Қазақстан Республикасына халықаралық қаржы ұйымдары кредиттерiнiң және экспорттық кредиттердiң едәуiр бөлiгі құбылмалы пайыздық ставка (LIBOR, халықаралық қаржы ұйымдарының ставкалары) шарттарымен берiлген. Абсолюттiк көрсеткiштер тұрғысынан алғанда пайыздық ставкалардың өзгеруiне байланысты тәуекелге бейiмдiлiк зор: базалық пайыздық ставканың бiр тармаққа өзгеруi қысқа мерзiмдiнi қоса алғанда, борышқа қызмет көрсету жөнiндегi төлемдердiң өзгеруiн бiлдiредi. Сондықтан, егер нарық жағдайларында сыртқы қаржыландыруға тәуелдiлiк ұлғаятын болса, сыртқы берешектiң жағдайы пайыздық ставкалардың өзгеруiмен байланысты үлкен тәуекелге ұшырауы мүмкiн.

Қазiргi уақытта бар, тұрақты экономикалық өсуге және маңызды стратегиялық мақсаттарға қол жеткiзуге кедергі келтiретiн тәуекелдердi iшкi факторларға жатқызуға болады. Бұл тәуекелдер мыналардан:

1) белсендi жаңартуға, сондай-ақ оған қызмет көрсету үшiн жоғары білікті мамандар даярлауға қомақты инвестициялар талап етiлетін табиғи тозған және моральдық ескiрген жабдықтың экономикада басым болуынан;

2) негізгі өнiм массасының әсiресе өндiрiс құралдарының бәсекеге қабiлеттiлiгiнiң төмендiгінен;

3) тауарлар мен қызметтер көрсетудің iшкi рыногында жеткіліктi бәсекенiң болмауынан көрiнедi.

Ұлттық қорда қаражат жинақтаудың және оларды елден тыс жерлерде орналастырудың, мемлекеттік және мемлекет кепілдік берген қарыз алу мен борышты басқарудың мемлекеттік саясаты, Қазақстан Республикасының индустриялық-инновациялық дамуының 2003-2015 жылдарға арналған стратегиясы фискалдық тәуекелдердiң ықтимал келеңсiз салдарларының алдын алуға бағытталған.

Қорытынды

Тоқсаныншы жылдардың басынан берi мемлекеттiк қаржы саласындағы реформалар және, бiрiншi кезекте, Қазақстан Республикасында бюджет жүйесiн дамыту терең құрылымдық қайта құрылулар аясында өттi. Бұл жағдайларда елдiң қаржы органдарының алдында тұрған негізгі мiндетi - халық мұқтаждығын және мемлекеттік қызметтер мен функциялардың сапалы орындалуын барынша жоғары дәрежеде қамтамасыз ететiн анық, тиiмдi әрi тұрақты бюджетке қол жеткiзудi назардан тыс қалдырмау маңызды болды.

Ел экономикасының қазiргі көрсеткiштерi Қазақстанның соңғы жылдары сапалық өсуге қол жеткiзгенiн ризашылықпен атап өтуге мүмкiндiк бередi. Мұнда бюджет жүйесiн жетiлдiру бойынша үнемi жүргізiлетiн жұмыстың атқарған рөлi ерекше.

Қазақстандағы қазiргі бюджет процесiн ұйымдастырудың жетiстiктерiне ненi жатқызуға болады? Бұл - ең алдымен, саяси және экономикалық ақиқаттармен келiсiлген жауапты бюджет саясаты. Бюджет болашақ нәтижелерiнiң болжамы мен тиiмдiлiгiнiң бағалауы бар, мемлекеттің экономикалық және әлеуметтiк мiндеттерiн ағымдағы жылы ғана емес орта мерзiмдi перспективада да орындауға бағытталған тұтас құжат ретiнде қарала бастады. Осылайша, макроэкономикалық тұрақтылықты қамтамасыз ету тұрғысынан да, ресурстарды қайта бөлу тұрғысынан да Орта мерзiмдi фискалдық саясаттың мемлекет экономикасын басқарудың салмақты құралына айналуының объективтi алғышарттары бар.

Орта мерзiмдi фискалдық саясат мемлекеттiк органдардың өз қызметiн жүзеге асыруының бағдарына айналуы тиiс, сондай-ақ iскер топтар мен қалың бұқараны мемлекет саясатымен таныстыруға арналған.

Келешекте 2005-2007 жылдарға арналған орта мерзiмдi фискалдық саясаттың рөлiн осы құжатты әзiрлеу кезiнде алға қойылған мақсаттардың:

Үкiметтің фискалдық стратегиясы мен оның ағымдағы және болашақ мақсаттарға қол жеткiзу жөнiндегi жоспарларын белгілеудiң;

қолда бар ресурстардың алдағы үш жылдық кезеңге арналған көлемiн айқындаудың;

шектеулi бюджет ресурстарын стратегиялық басымдықтарға бөлу жөнiнде шешімдер қабылдауды жандандырудың;

мемлекеттiк органдарға алдын ала жоспарлауды жүзеге асыруға мүмкiндiк беретiн неғұрлым болжамды қаржыландыруды қамтамасыз етудiң;

бюджет процесiнiң тиiмдiлігі мен анықтығын арттырудың;

бюджет процесiнiң сабақтастығын қамтамасыз етудiң және фискалдық тәртiптi арттырудың қаншалықты орындалғаны бойынша бағалауға болады.

Қазақстан Республикасы Үкiметінің 2005-2007 жылдарға арналған орта мерзiмдi фискалдық саясатына қосымша

2004-2007 жылдардағы мемлекеттiк бюджеттiң шығыстары ¹

___________________________________________________________________

Атауы |2005 жыл болжам|2006 жыл болжам|2007 жыл болжам

|---------------|---------------|---------------

| ЖІӨ-ге|үлес, %| ЖІӨ-ге|үлес, %| ЖІӨ-ге|үлес, %

| %-бен | | %-бен | | %-бен |

___________________________________________________________________

Шығыстар 26,0 100,0 24,7 100,0 24,9 100,0

Жалпы сипаттағы 1,5 5,9 1,5 6,0 1,5 6,1

мемлекеттік

қызметтер көрсету

Қорғаныс 1,2 4,7 1,2 5,0 1,5 5,9

Қоғамдық тәртіп 2,3 8,7 2,2 8,9 2,2 9,0

және қауiпсiздік

Білім беру 3,6 14,0 3,6 14,8 4,0 15,9

Денсаулық сақтау 2,8 10,9 2,9 11,6 3,0 11,8

Әлеуметтік қамсыз. 5,3 20,4 5,3 21,3 5,2 21,0

дандыру және

әлеуметтік көмек

Тұрғын үй-комму. 1,7 6,7 1,6 6,6 1,6 6,6

налдық шаруашылығы

Мәдениет, спорт, 0,8 3,1 0,7 3,0 0,7 2,8

туризм және ақпа.

раттық кеңістік

Отын-энергетикалық 0,5 1,9 0,2 0,9 0,1 0,6

кешен және жер

қойнауын пайдалану

Ауыл, су, орман, 1,6 6,2 1,6 6,5 1,5 6,1

балық шаруашылығы

және қоршаған

ортаны қорғау

Өнеркәсіп және 0,0 0,1 0,0 0,1 0,0 0,1

құрылыс

Көлік және байланыс 1,8 7,1 1,9 7,8 1,9 7,5

Өзгелер 1,9 7,2 1,1 4,5 1,0 4,0

Борышқа қызмет 0,6 2,3 0,6 2,4 0,5 2,1

көрсету

Ресми трансферттер 0,2 0,8 0,2 0,7 0,2 0,7

___________________________________________________________________

¹ Бюджет тапшылығын қаржыландыруға арналған шығыстарды ескермегенде

5. Қазақстан Республикасы Yкiметiнiң 2005 - 2007 жылдарға арналған орта мерзiмдi фискалдық саясатын нақтылау

Ескерту. 5-бөліммен толықтырылды - ҚР Үкіметінің 2005.04.12. N 333 қаулысымен

2004 жылы мемлекеттік бюджеттi атқару қорытындылары, 2005 - 2007 жылдарға арналған аса маңызды макроэкономикалық көрсеткiштердi нақтылау және Мемлекет басшысының 2005 жылғы 18 ақпанда Қазақстан Республикасының Парламентi палаталарының бiрлескен мәжiлiсiнде "Қазақстан экономикалық, әлеуметтiк және саяси жедел жаңару жолында" атты Қазақстан халқына арнаған Жолдаумен сөз сөйлеуi Қазақстан Республикасы Үкiметінiң 2005 - 2007 жылдарға арналған орта мерзiмдi фискалдық саясатын (бұдан әрi - бекiтілген орта мерзiмдi фискалдық саясат) нақтылауға негiз болды.

Бұдан басқа, "2005 жылға арналған республикалық бюджет туралы" Қазақстан Республикасы Заңының жобасын Қазақстан Республикасының Парламентiнде қараған кезде Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң фискалдық саясатына және аталған заң жобасына өзгерiстер енгiзiлдi.

"2005 жылға арналған республикалық бюджет туралы" Қазақстан Республикасы Заңының жобасы Бюджет кодексінің , Қазақстан Республикасы Үкiметінiң 2004 жылғы 31 тамыздағы N 917 қаулысымен бекiтілген Қазақстан Республикасының әлеуметтiк-экономикалық дамуының 2005 - 2007 жылдарға арналған орта мерзiмдi жоспары мен 2 және 3-бөлiмдерде берiлген бекiтілген орта мерзiмдi фискалдық саясат негiзiнде әзiрлендi.

2005 жылға арналған республикалық бюджет жобасының өлшемдерi: түсiмдер - 1135,8 млрд. теңге (ЖIӨ-ге 19,4 %), шығыстар - 1223,6 млрд. теңге (ЖIӨ-ге 20,9 %) құрады. Тапшылық 87,8 млрд. теңге немесе ЖIӨ-нiң болжамды деңгейiне 1,5 % (5 850 млрд. теңге) мөлшерiнде жоспарланды.

Қазақстан Республикасының Парламентінде 2005 жылға арналған республикалық бюджет жобасын қарау нәтижесiнде салық заңнамасына корпорациялық табыс салығы мен қосылған құн салығы бойынша енгiзілген өзгерiстер есебiнен кiрiс бөлiгi 5,055 млрд. теңгеге ұлғайтылды.

Республикалық бюджет тапшылығы 13,7 млрд. теңгеге ұлғайтылды және 101,4 млрд. теңге немесе ЖIӨ-ге 1,7 % құрады.

Бюджеттің кiрiс бөлiгiн ұлғайту жекелеген шығыс түрлерін қысқарту, сондай-ақ бюджет тапшылығын ұлғайту есебiнен түскен қаржы қаражатының қосымша көлемi:

Алматы қаласындағы білiм беру және денсаулық сақтау объектілерiнiң сейсмотұрақтылығын күшейтуге;

тыл еңбеккерлерiнiң арнайы мемлекеттік жәрдемақыларын 1 айлық есептік көрсеткiшке дейiн ұлғайтуға;

ауылдық елдi мекендердiң ауыз сумен жабдықтау объектілерiн салуға және қайта жаңартуға;

бiлiм беру объектілерiн салуға;

Астана қаласында көлiк инфрақұрылымын дамытуға;

Оңтүстiк Қазақстан тұтынушыларын энергиямен тұрақты жабдықтауды қамтамасыз етуге жiберiлдi.

Бұдан басқа, Мемлекет басшысының тапсырмасын орындау үшiн 2005 жылға арналған республикалық бюджетте 13,2 млрд. теңге мемлекетаралық инвестициялық банк құруға жiберiлдi. Банктiң жарғылық капиталына Қазақстан Республикасының қатысуы банкке қатысушы мемлекеттердiң рыноктық экономикасының қалыптасуына және дамуына, экономикалық өсуге және инвестициялық қызметтi жүзеге асыру жолымен өзара сауда-экономикалық байланыстарды кеңейтуге ықпал ететiн болады.

Тұтастай алғанда, бюджет жобасының шығыс бөлiгi (шығындар және қаржы активтерiн сатып алу) 18,7 млрд. теңгеге ұлғайтылды.

Бюджет кодексiне сәйкес 2005 жылға арналған республикалық бюджет жаңа бюджет құрылымы бойынша қалыптастырылды және мынадай көлемде бекiтiлдi:

1) кiрiстер - 1128,4 млрд. теңге немесе ЖIӨ-ге 19,3 %, оның iшiнде салықтық түсiмдер - 984,2 млрд. теңге;

2) шығындар - 1089,5 млрд. теңге немесе ЖIӨ-ге 18,6%;

3) операциялық сальдо (кiрiстер мен шығындар арасындағы айырма) - 39,0 млрд. теңге;

4) таза бюджеттік кредит беру - 54,1 млрд. теңге;

5) қаржы активтерiмен жасалатын операциялар бойынша сальдо - 86,3 млрд. теңге;

6) бюджет тапшылығы - 101,4 млрд. теңге немесе ЖIӨ-ге 1,7%.

6-кестеде Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң 2004 жылғы 31 тамыздағы N 920 қаулысымен Қазақстан Республикасының Парламентi Мәжілiсiнiң қарауына ұсынылған 2005 жылға арналған республикалық бюджет жобасының, "2005 жылға арналған республикалық бюджет туралы" 2004 жылғы 2 желтоқсандағы Қазақстан Республикасының Заңымен бекiтiлген 2005 жылға арналған республикалық бюджеттің негiзгi өлшемдерi және Қазақстан Республикасының Парламентi қабылдаған бюджет жобасына түзетулер келтiрiлген.

6-кесте

2005 жылға арналған бекiтiлген республикалық бюджет

Атауы	2004 жылғы 31 тамызда Қазақстан Республикасының Парламентiне енгізiлген республикалық бюджет жобасы		"2005 жылға арналған республикалық бюджет туралы" 2004 жылғы 2 желтоқсан- дағы ҚРЗ		бюджет жоба- сына түзе- тулер млрд. теңге
	млрд. теңге	ЖIӨ-ге %-бен	млрд. теңге	ЖIӨ-ге %-бен

Кiрiстер 1123,4 19,2 1128,4 19,3 5,1

Салықтық түсiмдер 979,2 16,7 984,2 16,8 5,0

Салықтық емес түсiмдер 36,9 0,6 37,0 0,6 0,1

Шығындар 1075,5 18,4 1089,5 18,6 13,9

Операциялық сальдо 47,9 0,8 39,0 0,7 -8,9

Таза бюджеттiк кредит беру 54,1 0,9 54,1 0,9

Бюджеттік кредиттер 64,5 1,1 64,5 1,1

Бюджеттік кредиттерді 10,4 0,2 10,4 0,2

өтеу

Қаржы активтерiмен 81,5 1,4 86,3 1,5 4,8

жасалатын операциялар

бойынша сальдо

Қаржы активтерiн сатып алу 83,5 1,4 88,3 1,5 4,8

Мемлекеттiң қаржы 2,0 2,0

активтерiн сатудан түсетiн

түсiмдер

Бюджет тапшылығы -87,8 -1,5 -101,4 -1,7 13,7

(профицитi)

__________________________________________________________________

Бекiтiлген орта мерзiмдi фискалдық саясат 5850

бойынша ЖIӨ болжамы, млрд. теңге

5.1. Елдiң 2004 жылғы әлеуметтік-экономикалық дамуын талдау.

2004 жылы ЖIӨ нақты өсуi 9,4 % құрады және көлемнiң өнеркәсiпте 10%-ға, құрылыста - 11,2%-ғa ұлғаюымен қамтамасыз етілдi. Қызметтер секторында көлiктiң барлық түрiмен жүктердi тасымалдау көлемi 9%-ға, байланыс - 32%-ға, сауда - 10,4%-ға ұлғайтылды. Ауыл шаруашылығы жалпы өнiмiнiң көлемi 2003 жылдың деңгейiне 100,1% құрады.

Инфляцияның деңгейi жыл бойы орта есеппен 6,9 % мөлшерінде қалыптасты.

2004 жылы сыртқы тауар рыноктарында мұнайға және металлургиялық өнеркәсіп өнiмiнiң жоғары бағаларымен қатар әлемдiк экономиканың өсуi қазақстандық тауарлардың экспортына ықпал еттi.

Ауқымды шетел қарыз капиталының келiп түсуiмен қатар экспорттан түскен валюталық түсiмдер iшкi валюта рыногындағы шетелдік валютаның артық ұсынысына себеп болды. Теңгенiң АҚШ долларына қатысты айырбас бағамының номиналды қымбаттауы iшкi валюта рыногына көрсетiлген қысымның салдары болды. 2004 жыл iшiндегi теңгенiң орташа өлшемдiк айырбас бағамы бiр долларға 136,04 теңгенi құрады. Жыл басынан бастап теңге номиналды мәнде АҚШ долларына қарағанда 9,3 %-ға нығайды. Теңгенiң айырбас бағамының АҚШ долларына нақты нығаюы 2004 жылы 5,3 % құрады.

Iшкi сұраныстың ұлғаюы мен теңгенiң айырбас бағамының АҚШ долларына қатысты нығаюы салдарынан импорт көлемi өсті.

Қазақстан Республикасы Экономика және бюджеттiк жоспарлау министрлiгiнiң (бұдан әрi - Министрлiк) бағалауы бойынша тауарлар экспорты (ФОБ) 20537 млн. АҚШ долларын, тауарлар импорты (ФОБ) - 13783,4 млн. АҚШ долларын, өсу тиiсiнше 55,6 % және 52,6 % құрады. 2004 жылы сауда теңгерiмiнiң оң сальдосы 2003 жылмен салыстырғанда 61,9 %-ға ұлғайды және Министрлiктiң бағалауы бойынша 6753,6 млн. AҚШ долларына жетті.

Мұнай өңдеу саласындағы шетелдiк инвесторлардың қатысуымен iрi инвестициялық жобаларды, Индустриялық-инновациялық стратегияны iске асыру, сондай-ақ бiрқатар салалық бағдарламаларды жүзеге асыру экономикаға тартылған инвестициялардың көлемiн жоғары деңгейде сақтап қалуға мүмкiндiк бердi. 2003 жылмен салыстырғанда 2004 жылы негiзгi капиталға инвестициялар 10,6 %-ға ұлғайды.

5.2. Елдiң әлеуметтiк-экономикалық дамуының 2005 - 2007 жылдарға арналған негiзгi көрсеткiштерінің нақтыланған болжамы.

Бекiтiлген орта мерзiмдi фискалдық саясат экономика дамуының, Қазақстан Республикасының әлеуметтік-экономикалық дамуының 2005 - 2007 жылдарға арналған бекiтілген орта мерзiмдi жоспарының базалық сценарийiне негізделген.

Әлемдiк тауар рыноктарындағы қолайлы жағдай, макроэкономикалық тұрақтылық, елде жүргізілiп отырған тиiмдi экономикалық саясат, халықтың өмiр сүру деңгейiнiң жақсаруы нәтижесiнде iшкi сұраныстың артуы, өндiрiс секторының тұрақты жұмысы, инвестициялық климаттың жақсаруы экономика дамуының жоғары қарқынына себеп болды, бұл негiзгi макроэкономикалық көрсеткiштердi қайта қарау үшiн негiз болып табылды.

Болжамды көрсеткiштердiң ұлғаюына ықпал еткен негiзгi факторлар мынадай: 2004 жылғы неғұрлым жоғары нақты база, экспорт тауарларына арналған қолайлы конъюнктура, тауарлар мен қызметтер өндiрiсiнiң неғұрлым жоғары өсу қарқыны.

2005 - 2007 жылдарға арналған ЖIӨ-нiң болжамы ұлғаю жағына қарай нақтыланды және 2005 жылы - 6580 млрд. теңге, 2006 жылы - 7808 млрд. теңге және 2007 жылы - 8892 млрд. теңге құрайды.

2005-2007 жылдары инфляцияның орташа жылдық деңгейi бекiтілген орта мерзiмдi фискалдық саясатқа есептеулерде ескерiлген 4,1 - 6,5 %-ға қарағанда, 5 - 7 % аралығында қалыптасады. Оған мұнайға және металдарға әлемдiк бағаның жоғары деңгейi, шетелдiк капиталдың келуi, сондай-ақ бюджеттен мемлекеттiк қызметшiлер мен бюджет салаларының қызметкерлерiне жалақының, зейнетақының, жәрдемақылар мен басқа да әлеуметтiк төлемдердiң артуы ықпал етуi мүмкiн.

Соңғы жылдары қалыптасқан мұнай өңдеу секторындағы өсу үрдiсiн негiзге ала отырып, 2005 - 2007 жылдарға арналған мұнайға әлемдiк бағаның болжамы нақтыланды. Базалық сценарий мұнайға әлемдiк бағаларды бекiтілген орта мерзiмдi фискалдық саясатқа есептеулерде ескерiлген бiр баррель үшiн 28,5 - 32,9 AҚШ долларына қарағанда, бiр баррель үшiн 40 - 42 АҚШ доллары аралығында көздейдi.

Мұнайға экспорттық бағалар бекiтiлген орта мерзiмдi фискалдық саясатқа есептеулерде ескерiлген бiр баррель үшiн 21,4 - 24,7 АҚШ долларына қарағанда 30 - 31,5 АҚШ доллары деңгейiнде тұрақтанады.

Сауда теңгерiмiнің оң сальдосы жылына орта есеппен 5,6 млрд. жуық АҚШ долларын құрайды.

Мұнайға жоғары бағалар инвестициялардың құйылуына, өнеркәсiптiк өнiмдер, көлiктiк қызметтер көлемiнiң, сондай-ақ ауыл шаруашылығы жалпы өнiмiнiң өсуiне оң ықпал етедi.

7-кесте

Қазақстан Республикасының 2005 - 2007 жылдарға

арналған макроэкономикалық көрсеткіштерiнiң болжамы

(базалық сценарий)

Атауы	2004 есеп	2005 баға	2006 болжам	2007 болжам
1	2	3	4	5
ЖIӨ, млрд.теңге	5542	6580	7808	8892
ЖIӨ-нiң алдағы жылға %-бен нақты өзгеруi	109,4	108	108	108,3
ЖIӨ дефляторы, %	109,9	110	109,8	105,2
ЖІӨ, млрд. АҚШ долл.	40,7	50,6	61,5	71,7
Халықтың жан басына шаққанда ЖІӨ, АҚШ долл.	2697	3352,8	4041,8	4681
Тұтыну бағалары индексі, %
Жылына орта есеппен	6,9	5-7	5-7	5-7
Тауарлар экспорты млн. АҚШ долл. (ФОБ)	20537	22857,9	23386,3	24196,2
Тауарлар импорты млн.АҚШ долл. (ФОБ)	13783,4	14976,6	18254,7	19635,1
Cауда теңгерiмi, млн. АҚШ долл.	6753,6	7881,3	5131,6	4561,1
Негізгi капиталға инвестициялар
Алдағы жылға %-бен	110,6	112	115	114
Ауыл шаруашылығының жалпы өнiмiнiң көлемi, млрд. теңге	693,3	738,4	791,7	841,5
алдағы жылға %-бен	100,1	102,7	102,9	102,9
Өндiрiстік өнiмнiң көлемi, млрд. теңге	3733,8	4294,4	4624,3	5056,6
алдағы жылға %-бен	110	107,1	106,2	106,3
Мұнай мен газ конденсатын өндiру, млн. тонна	59,4	64	68	72
оның iшiнде экспорт, млн. тонна	52,4	54,4	55,1	58,7
Мұнайға әлемдік баға (Brent қоспасы), бiр баррель АҚШ доллары	38,3	42	41	40
Мұнайға экспорттық баға бiр баррель үшiн АҚШ доллары	28,7	31,5	30,8	30
Құрылыс, млрд. теңге	687,8	828,5	997,9	1217,9
алдағы жылға %-бен	111,2	109,5	109,5	110
Көлiк қызметтерi, млрд. теңге	1180,8	1367,5	1589,9	1854,8
алдағы жылға %-бен	109	107,2	109	109
Байланыс, млрд. теңге	172,4	217,3	273,7	341,6
алдағы жылға %-бен	132	120	120	120
Сауда, млрд. теңге	1117,8	1279,3	1498,9	1747,7
алдағы жылға %-бен	110,4	109	109,5	110

5.3. Салық және бюджет саясаты.

Мемлекет басшысының "Қазақстан экономикалық әлеуметтік және саяси жедел жаңару жолында" атты Қазақстан халқына Жолдауының (бұдан әрi - Жолдау) басты мақсаты саясатта, экономикада және азаматтардың әлеуметтiк қорғалушылығын бiр мезгілде арттыра отырып, әлеуметтік салада, олардың әл-ауқатын өсiруде, шағын және орта бизнестi дамытуда ауқымды реформалар жүргiзу, сондай-ақ Қазақстанның көп ұлтты және көп конфессиялы халқына қатысты жатсынбаушылық саясатын жалғастыру болып табылады.

Мемлекеттiң салық саясаты тұтастай алғанда, бекiтілген орта мерзiмдi фискалдық саясаттың мiндеттерi шеңберiнде жүзеге асырылатын болады. Сонымен қатар, Жолдауда атап көрсетілгендей, мемлекет кәсіпкерлiк ортаның бастамашылықтарын iске асыру үшiн қолайлы жағдайлар жасауы тиiс.

Осыған байланысты, әзiрленiп жатқан Қазақстан Республикасының шағын және орта кәсiпкерлігін дамыту жөнiндегi жедел шаралар бағдарламасына сәйкес салық заңнамасын жетілдiрудiң негiзгi бағыттарына қосымша iс-шаралар енгiзілдi:

шағын кәсiпкерлiк субъектілерi үшiн арнаулы салық режимiн қолдану саласын кеңейту және салықтық жүктеменi азайту, сондай-ақ оларды инвестициялар, ең алдымен экономиканың шикiзаттық емес секторына салуға тарту шараларын қабылдау;

өткiзу бойынша ең төмен айналыс мөлшерiн ұлғайту, ол өскен жағдайда салық төлеушi қосылған құн салығы бойынша есепке тұруға мiндеттi.

Сөйтiп, салық жүйесi экономикалық реттеуіш ретiнде жұмыс орындарының санын, өндiрілетiн жұмыс пен көрсетілетін қызметтер көлемiнiң ұлғаюын қамтамасыз ете отырып, шағын және орта кәсiпкерлiк субъектілер санының өсуiн ынталандыратын болады.

Тұтастай алғанда, орта мерзiмдi кезеңде мемлекет жүргiзетiн бюджет саясатының жалпы бағыты сақталады және Мемлекет басшысы мен Қазақстан Республикасының Үкiметi бекiткен стратегиялық және бағдарламалық құжаттарда айқындалған мақсаттар мен мiндеттерге сәйкес келетiн және орнықты экономикалық дамуды қолдауға, азаматтардың әл-ауқатын жақсартуға, бюджеттi жоспарлау мен атқару сапасын және мемлекеттiк шығыстардың тиiмділiгiн арттыруға бағытталады.

Жолдауда көрсетілген шағын бизнесті қолдау, бiлiм алуға қол жетiмділiк, студенттерге кредит берудiң қазiргi заманғы жүйесiн құру, халықтың өмiр сүру деңгейiн арттыру сияқты бағыттардағы маңызды бастамалар мемлекеттің бюджет саясатында көрiнiсiн тапты.

5.4. 2005 - 2007 жылдарға арналған мемлекеттiк бюджеттің кiрiстерi.

Мемлекеттiк бюджеттің кiрiстерi 2005 жылға арналған макроэкономикалық көрсеткiштердi қайта қарау нәтижесiнде, 2004 жылдың қорытындысы бойынша есептiк көрсеткiштерге, сондай-ақ мұнай секторындағы кәсiпорындар бойынша бiржолғы сипаттағы болжамды қосымша түсiмдерге негізделе отырып нақтыланды.

2005 жылы салықтық түсiмдердiң өсуi алдыңғы жылға қатынасы бойынша 23,9 %, 2006 және 2007 жылдары тиiсiнше - 10,6 % және 12 % құрайды.

Кiрiстердiң болжамын есептеулерде бұрын болжанған мерзiм 2005 жылғы 1 қаңтардың орнына 2006 жылғы 1 қаңтардан бастап күшiне енетiн тiркелген активтер бойынша амортизациялық аударымдарды есептеу тәртібiн реттейтiн Салық кодексiнің ережелерiне енгiзiлген өзгерiстер ескерiлдi.

2005 жылы салықтық емес түсiмдер 2004 жылға теңге бағамының нығаюымен және 2004 жылғы бiржолдық төлемдердiң түсуiмен, 2006 жылы 2005 жылға нақтыланған болжамға 5,7 %-ға өсуiмен және 2007 жылы - 2006 жылғы нақтыланған болжамға 4 %-ға ұлғаюмен байланысты 49,2%-ға азаюмен болжанады.

8-кесте

2005 - 2007 жылдарға арналған мемлекеттiк

бюджет кірістерінің болжамы

(ЖIӨ-ге пайызбен)

Атауы	2005 жыл	2006 жыл	2007 жыл
Кiрiстер	23,3	21,8	21,7
Салықтық түсiмдер	22,3	20,8	20,5
Салықтық емес түсiмдер	0,6	0,6	0,5
Негiзгi капиталды сатудан түскен түсiмдер	0,3	0,4	0,7

Орта мерзiмдi перспективада Ұлттық қорда қаражат жинақтау саясатын жалғастыру жоспарлануда.

Әлемдiк қаржы рыноктарындағы қолайлы конъюнктураға байланысты мемлекеттiк бюджетке табиғи ресурстарды өндiрумен байланысты түсетiн төлемдер едәуiр ұлғайды.

2005 жылы қолданыстағы заңнама жағдайында Ұлттық қорға 128 млрд. теңге, бұл бұрын болжанған сомадан 48,2 %-ға көп, 2006 жылы - 114 млрд. теңге (45,4 %-ға), 2007 жылы - 107,2 млрд. теңге (36%-ға) сомасында түсiмдер болжанады.

9-кесте

Мемлекеттік бюджет кiрiстерiнiң құрылымы

(мемлекеттік бюджет кірiстерiне пайызбен)

Кәсiпорындардан түсетiн түсiмдер	2005 жыл	2006 жыл	2007 жыл
Мұнай секторынан	26,4	20,9	17,6
Мұнай емес секторынан	73,6	79,1	82,4

5.5. 2005 - 2007 жылдарға арналған мемлекеттiк бюджеттiң шығыстары.

Оң макроэкономикалық ахуал және соның нәтижесiндегi бюджет жүйесiнiң барлық деңгейлерiнде кiрiстер түсiмдерiнiң жоғары деңгейiн қамтамасыз ету мемлекеттiк бюджет шығыстарын қаржыландыруды ұлғайтуға және оның құрылымын өзгертуге айтарлықтай ықпал eттi.

Нарықтық экономика жағдайында еңбек рыногында жеке сектордағы еңбекке ақы төлеу деңгейiмен салыстырғанда мемлекеттік қызметшiлердiң еңбекақысының төмен деңгейiмен сипатталатын ахуал қалыптасты. Бұл мемлекеттік сектордағы жалақының деңгейiн жеке сектордың деңгейiне жақындату қажеттілiгiн негiздейдi.

Осы проблеманы шешу үшiн, орындалатын жұмыстың өнiмділiгi мен сапасын ынталандыру, мемлекеттік қызметке жоғары бiлiктi және кәсiптiк кадрларды тарту, халықтың әл-ауқатын жақсарту мақсатында Жолдауға сәйкес 2005 жылғы 1 шiлдеден бастап мемлекеттiк қызметшілер мен бюджет сапасы қызметкерлерiнiң жалақысы орта есеппен 32 %-ға, ал 2007 жылдан бастап - орта есеппен 30 %-ға ұлғайтылатын болады.

2005 жылғы 1 шілдеден бастап ең төменгi жалақы мөлшерi 9200 теңгенi құрайды.

Мемлекеттік қызметшiлер мен бюджет саласы қызметкерлерiнiң жалақысын ұлғайту үшiн мемлекеттiк бюджетте 2005 - 2007 жылдары 242 млрд. жуық теңге, оның iшiнде 2005 жылы 53,2 млрд. теңге қосымша қаражат көзделетін болады.

Қазiргi уақытта экономика бiлiмге негiзделген дамудың сапалы жаңа кезеңiнде ауысуда. Қатаң әлемдiк рыноктық бәсекелестік жағдайда мемлекеттің экономикалық өсуi мен өркендеуi қазiргi заманғы ойшыл, жұмысқа қабілеттi, білiмдi адамдарға байланысты, оларға өзiн өзi барынша көрсете білу және жаңа білiмдер алу үшiн барлық жағдайлар жасалатын болады.

Қазақстанға қазiргi әлемде лайықты орын алуға мүмкiндiк беретiн тиiмдi жұмыс iстейтiн білiм беру жүйесiн қалыптастыру, кадрларды оқыту мен даярлаудың неғұрлым жоғары деңгейiне көшу мақсатында Қазақстан Республикасы Президентiнiң 2004 жылғы 11 қазандағы N 1459 Жарлығымен Бiлiм берудi дамытудың 2005 - 2010 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы бекiтiлдi, оның iске асырылуына 2005 - 2007 жылдары мемлекеттік бюджеттен 2004 жылдың деңгейiне қосымша 90 млрд. астам теңге жiберiлетін болады.

Мемлекет басшысы Жолдауында бiлiм беру жүйесiн әлемдiк стандарттар деңгейiне шығару, болашақтың жоғары технологиялық әрi ғылымды қажетсiнетiн өндiрiстерi үшiн кадрлық қорлар жасақтау мақсатында оны жетілдiру қажеттігi туралы атап өттi.

Осыған байланысты, студенттердiң оқуын бюджеттен қаржыландырудың бiрыңғай жүйесiн құру мақсатында бiлiм беру кредиттерiнiң есебiнен білiм беруге арналған кредиттердiң мөлшерi

50 % ұлғайтылады, сонымен бip мезгілде осы аталған кредиттердің қайтарылуына мемлекеттiң кепiлдiгiн берудi қамтамасыз ете отырып, екiншi деңгейдегі банктер арқылы студенттерге кредит бөлудiң осы заманғы жүйесi жасалады.

Сондай-ақ, студенттерге берілетiн кредиттердi мемлекеттiк кепiлдендiру жүйесiн iске асыру мақсатында таяудағы 5 жыл iшiнде "Қаржы орталығы" акционерлiк қоғамы арқылы қосымша шамамен 2 млрд.теңге, оның ішiнде:

2005 жылы - 600 млн. теңге;

2006 жылы - 350 млн. теңге;

2007 жылы - 350 млн. теңге бөлiнетiн болады.

2005 жылғы 1 шiлдеден бастап жоғары оқу орындарының студенттерiне, сондай-ақ кәсiптiк орта білiм беру ұйымдарының оқушыларына стипендиялар мөлшерi екi еседен аса ұлғайтылатын болады. Осы мақсаттарға 2005 - 2007 жылдары бюджеттен 22,5 млрд. теңге қосымша бөлiнедi.

Жыл сайын "Болашақ" бағдарламасының шеңберiнде ең үздiк үш мың студентке республикалық бюджеттен әлемнің озық жоғары оқу орындарында тағлымдамадан өту үшiн қаражат бөлiнетiн болады.

Профессор-оқытушылар құрамын қолдау мақсатында "Үздiк оқытушы" мемлекеттік стипендия төленетiн болады, ол кез келген шетелге тәжiрибеден өтуге баруды қарастыратын әрi бiр жыл бойы ғылыми зерттеулер жүргiзуге берілетiн гранттың мәртебесiне ие болады.

Әзiрленетiн "Жасыл ел" бағдарламасының шеңберiнде жастар арасында жұмыссыздық деңгейiн азайту мақсатында ормандарды молықтыру, республика аумақтарын көгалдандыру мен абаттандыру жөнiндегi iс-шараларға оқушылар мен студенттер, сондай-ақ жұмыс iстемейтiн жастар тартылатын болады. Сондай-ақ жазғы демалыс кезiнде тұрғын үй салу жөнiндегi iс-шараларға студенттердiң қатысуы үшiн құрылыс жасақтары ұйымдастырылатын болады.

"Бiлiм беру" функционалдық тобы бойынша шығыстар 2005 жылы ЖIӨ-ге 3,5 %, 2006 жылы - 3,8 %, 2007 жылы - 4,4 % деңгейiнде көзделетiн болады.

Денсаулық сақтау саласында Қазақстан Республикасы Президентiнiң 2004 жылғы 13 қыркүйектегi N 1438 Жарлығымен Қазақстан Республикасының денсаулық сақтау iсiн реформалау мен дамытудың 2005 - 2010 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы бекiтілдi, оның iске асырылуына 2005 - 2007 жылдары мемлекеттік бюджетте 2004 жылдың деңгейiне қосымша шамамен 117,7 млрд. теңге сомасында қаражат көзделетін болады.

Осы бағдарламаны iске асыру шеңберiнде 2005 жылғы мемлекеттік бюджетте мыналарға қаражат көзделген:

жүктi әйелдердi құрамында темiр және йоды бар препараттармен тегiн қамтамасыз етуге - 736,8 млн. теңге, барлығы 2005 - 2007 жылдары шамамен 2,3 млрд. теңге бөлiнетiн болады;

5 жасқа дейiнгi балаларды дәрi-дәрмекпен қамтамасыз етуге - 532,3 млн. теңге, барлығы 2005 - 2007 жылдары шамамен 1,7 млрд. теңге бөлiнетiн болады;

азаматтардың жекелеген санаттарына медициналық алдын-алу тексерулерiн жүзеге асыруға - 847,8 млн. теңге, барлығы 2005 - 2007 жылдары шамамен 10,2 млрд. теңге бөлiнетiн болады;

жергiлiктi деңгейдегi медициналық денсаулық сақтау ұйымдарын материалдық-техникалық жарақтандыруға - 5,2 млрд. теңге;

"Денсаулық сақтау" функционалдық тобы бойынша шығыстар 2005 жылы ЖIӨ-ге 2,6 %, 2006 жылы - 2,7 %, 2007 жылы - 2,8 % деңгейiнде көзделетiн болады.

Ауқымды әлеуметтiк бағдарлама - Жолдаудың басты ерекшелiктерінің бiрi. Бюджеттiк ресурстар әлеуметтiк бағдарламаларды қаржыландыруға және халықтың неғұрлым осал жiктерiн қолдауға бағытталатын болады. Реформалардың нақты нәтижелерi халықтың өмiр сүру деңгейiн сапалы жақсартуға әкелуi тиiс.

Қазақстан Республикасы Yкiметiнiң 2004 жылғы 30 қарашадағы N 1241 қаулысымен Қазақстан Республикасында әлеуметтік реформаларды одан әрi тереңдетудiң 2005 - 2007 жылдарға арналған бағдарламасы (бұдан әрi - Әлеуметтiк реформалар бағдарламасы) бекiтiлдi.

Жолдауда Мемлекет басшысы осы бағдарламаның жеке iс-шараларын нақтылады:

2005 жылғы 1 шiлдеден бастап зейнетақы жасына жеткен Қазақстанның барлық азаматтарына жұмыс өтімiне, жалақысы мен есептелген зейнетақы мөлшерiне қарамастан, 3000 теңге мөлшерiнде базалық зейнетақы төлемi төленетiн болады. Базалық зейнетақы төлемін есепке алғанда ең төменгі зейнетақы мөлшерi 9200 теңгенi құрайды;

2006 жылдан бастап мүгедектігіне байланысты мемлекеттiк әлеуметтік жәрдемақылар мөлшерi 1000 теңгеге, асыраушысынан айырылуына байланысты асырауындағы адамдар санына байланысты 300-ден 1000 теңгеге дейiн қосымша арттырылатын болады;

әлеуметтiк реформалар бағдарламасында жоспарланғандай, 2007 жылдан бастап емес, 2006 жылдан бастап бiр жасқа дейiнгi баланы күтуге мемлекеттік жәрдемақылар енгiзіледi.

Сонымен қатар, халықты әлеуметтiк қолдау шеңберiнде орта мерзiмдi кезеңде:

2006 жылдан бастап жасы бойынша мемлекеттiк әлеуметтік жәрдемақылардың және жер асты және ашық тау-кен жұмыстарында, өте зиянды және еңбек жағдайы аса ауыр жұмыстарда жұмыс iстеген адамдарға мемлекеттік әлеуметтiк жәрдемақылардың мөлшерiн қосымша 1000 теңгеге арттыру;

төрт және одан да көп кәмелетке толмаған балалары бар көп балалы аналарға, сондай-ақ "Алтын алқа", "Күмiс алқа" немесе бiрiншi және екiншi дәрежелі "Ана даңқы" белгілерiмен марапатталған аналарға арнаулы мемлекеттік жәрдемақылардың мөлшерін 4000 теңгеге көбейту қoсымша жоспарлануда.

Осылайша, Әлеуметтік реформалар бағдарламасының іс-шараларын icкe асыруға және мемлекеттік бюджеттен халықты әлеуметтік қолдау жөніндегі қосымша шараларды қаржыландыруға 2005 - 2007 жылдары 2004 жылдың деңгейіне шамамен қосымша 310,5 млрд. теңге бөлінеді.

"Әлеуметтiк қамсыздандыру және әлеуметтік көмек" функционалдық тобы бойынша шығыстар 2005 жылы ЖІӨ-ден 5,3 %, 2006 жылы ЖIӨ-ден 5,4 %, 2007 жылы ЖIӨ-ден 5,2 % деңгейiнде көзделетiн болады.

Ауыл, су, орман, балық шаруашылығы және қоршаған ортаны қорғау саласында азық-түлiк қауiпсiздiгiн қамтамасыз ету және агроөнеркәсiптiк кешеннiң бәсекеге қабілеттiлiгiн арттыру үшiн жағдайлар жасау мақсатында, сондай-ақ ауыл аймақтарын кешендi дамыту және ауыл тұрғындарын ұлттық стандарттағы өмiр сапасы бар қалыпты өмiрмен қамтамасыз ету үшiн 2005 жылы "Агроөнеркәсiп кешенi мен ауылдық аумақтарды дамытуды мемлекеттік реттеу туралы" Қазақстан Республикасының Заңы әзiрленедi.

Ормандар алаңдарын ұлғайту, елдi мекендердi көгалдандыру және олардың айналасына жасыл аймақтар құру, сондай-ақ экологиялық жағдайды жақсартудың маңызды құраушысы болып табылатын өсiмдiктер мен жануарлар дүниесiн сақтау және ұтымды пайдалану мақсатында, халықтың өмiр сүруiнiң қолайлы жағдайларын жасау мен биологиялық әр түрлілiктi сақтау үшiн "Жасыл ел" бағдарламасы әзiрленедi, оны iске асыру ормандарды күзету, қорғау және өсiмiн молайту саласындағы жағдайды тұрақтандыруға, республиканың табиғи-қорықтар қорын сақтауды қамтамасыз етуге мүмкiндiк бередi. Бұл iс-шараларға мемлекеттік бюджетте қажеттi қаражат көздеу болжануда.

"Ауыл, су, орман, балық шаруашылығы және қоршаған ортаны қорғау" функционалдық тобы бойынша шығыстар 2005 жылы ЖIӨ-ден 1,4%, 2006 жылы ЖIӨ-ден 1,5 %, 2007 жылы ЖIӨ-ден 1,4 % деңгейiнде көзделетiн болады.

Мемлекет басшысы Жолдауда кәсiпкерлiк ортаны одан әрi күшейту мәселелерiне және шағын және орта бизнесті дамытудың жаңа идеологиясын қалыптастыру қажеттiгiне ерекше көңіл бөлдi.

Ең маңызды аспектілердiң бiрi шағын кәсiпкерлiк инфрақұрылымын кеңейту болады. "Шағын кәсіпкерлiкті дамыту қоры" акционерлiк қоғамының (бұдан әрi - Қор) базасында "Қаржы супермаркетi" құрылады.

Қорға 2005 жылғы республикалық бюджеттен жарғылық капиталды ұлғайту үшiн 10 млрд. теңге, оның iшiнде:

кейiн шағын кәсіпкерлiк субъектілерiне шағын кредиттер берудi қамтамасыз ету үшiн Қордың жүз пайыздық қатысуымен шағын кредиттік ұйымдар құру;

жеке инвесторлардан және банктерден кредиттердi алу кезiнде шағын кәсiпкерлiк субъектiлерi үшiн кепiлдiк беру жүйесiн құру;

жобалық кредит берудi қаржылық қолдау, франчайзинг негiзiндегi жобаларды қаржыландыру, бизнес-жобаларды әзiрлеу, кейiннен конкурстық негiзде шағын кәсiпкерлiк субъектілерiне берумен олардың бастапқы элементтерiн iске асыру, кейiннен қайта құрылымдаумен және кәсiпкерге берумен дайын бизнесті сатып алу жөнiндегi жобаларды қаржыландыру үшiн бөлінетін болады.

Орта мерзiмдi фискалдық саясатты нақтылау ескерiлген мемлекеттік бюджеттiң шығыстары 10-кестеде көрсетілген.

10-кесте

2005 - 2007 жылдарға арналған мемлекеттiк бюджет

шығыстарының болжамы

(ЖIӨ-ге пайызбен)

Атауы

2005 жыл

2006 жыл

2007 жыл

1 2 3 4

Шығыстар 25,2 23,9 23,8

Жалпы сипаттағы мемлекеттік

қызметтер көрсету 1,4 1,3 1,3

Қорғаныс 1,2 1,2 1,2

Қоғамдық тәртiп және қауiпсiздiк 2,2 1,9 1,9

Білiм беру 3,5 3,8 4,4

Денсаулық сақтау 2,6 2,7 2,8

Әлеуметтiк көмек және әлеуметтiк

қамсыздандыру 5,3 5,4 5,2

Тұрғын-үй коммуналдық шаруашылық 2,2 1,9 1,9

Мәдениет, спорт, туризм және

ақпараттық кеңiстiк 0,7 0,7 0,6

Жылу-энергетика кешенi және жер

қойнауын пайдалану 0,5 0,3 0,2

Ауыл, cу, орман, балық шаруашылығы

және қоршаған ортаны қорғау 1,4 1,5 1,4

Көлiк және байланыс 1,7 1,4 1,3

Басқалар 1,8 1,2 1,0

Борышқа қызмет көрсету 0,5 0,5 0,5

Ресми трансферттер 0,2 0,1 0,1

_____________________________________________________________

Орта мерзiмдi фискалдық саясатты нақтылау өзгерген макроэкономикалық жағдайды және мемлекет қабылдаған жаңа мiндеттемелердi ескере отырып, мемлекеттiк бюджеттiң орта мерзiмдi перспективаға мүмкiндiктерiн айқындап бердi. Оларды iске асыру үшiн мемлекеттік бюджет өлшемдерi, оның iшiнде тапшылық қайта қаралды.

2005 жылы мемлекеттік бюджет тапшылығы ЖIӨ-ге 1,7 %-ды, 2006 - 2007 жылдары - ЖIӨ-ге 1,9 %-ды құрайды.

Қазақстан Республикасы Ұлттық қорының қаражатын қалыптастырудың және пайдаланудың орта мерзiмдi перспективаға арналған тұжырымдамасын әзiрлеуге, Мемлекет басшысының Қазақстан халқына Жолдауында айқындалған мiндеттердi iске acыpу қажеттiгiне және жүргiзілiп жатқан жинақтар саясатына байланысты республикалық бюджет тапшылығының өлшемдерiн айқындау бюджеттiң мұнайдан тыс тапшылығының қалыптасып отырған мөлшерiне негізделе отырып жүзеге асырылатын болады.