Жалпы білім беру ұйымдарына арналған жалпы білім беретін пәндердің, таңдау курстарының және факультативтердің үлгілік оқу бағдарламаларын бекіту туралы

РҚАО-ның ескертпесі!
Бұйрықтың басын V13008424_1 қараңыз

Қазақстан Республикасы
Білім және ғылым министрінің
2013 жылғы 3 сәуірдегі
№ 115 бұйрығына 319-қосымша

Орташа ақыл-ой кемістігі бар білім алушыларға арналған бастауыш білім беру деңгейінің 1-4 сыныптары үшін "Заттық-тәжірибелік әрекет" пәнінен жаңартылған мазмұндағы үлгілік оқу бағдарламасы

Ескерту. Бұйрық 319-қосымшамен толықтырылды – ҚР Білім және ғылым министрінің 27.07.2017 № 352 (1, 2, 6, 8, 9, 10,(11, 12) сыныптардың ерекше білім беруге қажеттіліктері бар білім алушылары үшін 01.09.2017, ерекше білім беруге қажеттіліктері бар 3-сыныптың білім алушылары үшін 01.09.2018, ерекше білім беруге қажеттіліктері бар 4-сыныптың және 10-сыныптың білім алушылары үшін 01.09.2019, 11-сыныптың білім алушылары үшін 01.09.2020 қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

1-тарау. Жалпы ережелер

1. Оқу бағдарламасы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 23 тамыздағы № 1080 қаулысымен бекітілген Орта білім берудің (бастауыш, негізгі орта, жалпы орта білім беру) мемлекеттік жалпыға міндетті стандартына сәйкес және орташа ақыл-ой кемістігі бар білім алушылардың ерекше білім алу қажеттіліктерін ескере отырып әзірленген.

2. Оқу бағдарламасы білім алушылардың танымдық мүмкіндіктеріне сәйкес әр оқу пәнінің мазмұнын және олардың білім, білік, дағдыларының көлемін анықтайтын оқу-нормативтік құжат болып табылады.

3. Оқу бағдарламасы оқыту процесін білім алушылардың пән салалары бойынша қолжетімді білім мен икемділіктерді меңгеру үшін әр пәннің әдістемелік әлеуетін қолдануға, оқу әрекетінің тәсілдерін меңгеру арқылы дербестігін, әлеуметтік-мәдени кеңістікте бағдарлау икемділігін барынша дамытуға бағыттайды.

4. Оқу бағдарламасында оқу-нормативтік құжаттың дәстүрлі міндеттері заманауи мектепте білім беру процесін ұйымдастырудың инновациялық тәсілдерімен үйлесімді сабақтасқан. Оқытудағы тәсілдер пән бойынша оқу бағдарламасының түбегейлі жаңа құрылымын құруда негізгі бағдарлары болып табылады.

5. Құндылыққа, іс-әрекетке, тұлғаға бағдарлық коммуникативтік тәсілдер білім берудің классикалық негізі ретінде оқыту мақсаттарының жүйесі мен білім беру процесі нәтижелерінің басымдылығын арттыру үшін қолданылып, оқу бағдарламасының жаңа құрылымында көрініс тапты.

6. Қазіргі кезеңде білім алушының белсенді іс-әрекетін ұйымдастыру оқу процесіне қойылатын негізгі талаптардың бірі болып табылады. Мұғаліммен бірлесіп шығармашылықпен айналысу және мұғалімнің серіктес, кеңесші ретінде қолдауы болған кезде білім алушының белсенді танымдық қабілеті тұрақты сипатқа ие болады.

7. Тұлғалық-бағдарлық білім беруді күшейту білім беру процесінде барлық қатысушылардың өзара қарым-қатынасында өктемшілікке жол бермей, ынтымақтастығы үшін алғышарттарды құрайтын оқытудың алуан түрлі интербелсенді әдістерін қолдану кезінде мүмкін болады.

8. Оқу процесін ұйымдастырудың барлық инновациялық тәсілдері оқытуды білім, идеялар және іс-әрекет тәсілдерімен белсенді түрде алмасуды көздейтін білім алушының шынайы шығармашылық процесіндегі қарым-қатынас үлгісіне айналдырады.

9. Белгілі бір пәннің оқу бағдарламасы жергілікті сипаттағы материалдарды (нысандар, кәсіпорындар, ақпарат көздері) пайдалануға бағытталған оқу-жобалау іс-әрекеттерін ұйымдастыру арқылы танымдық және әлеуметтік тұрғыдан білім алушының белсенділігін дамытуға бағдарлайды. Осы пәннің оқыту мақсаттарына жету аясында жүзеге асырылатын оқу және тәрбиелік сипаттағы жоба жұмысын ата-аналармен, жергілікті қауымдастық өкілдерімен бірлесе отырып, ұйымдастыруға болады.

10. Оқу бағдарламасында мұғалім білім алушыларды оқытудың жеке бағдарламасын құруда басшылыққа алатын және оқу пәнінің мазмұнын анықтаудың негізі болып табылатын оқыту мақсаттарының жүйесі қалыптастырылған. Орташа ақыл-ой кемістігі бар білім алушыларға арналған бағдарламаның мазмұны ұсыным түрінде болады, педагог сыныптағы әрбір білім алушының мүмкіндігі мен оның білім алудағы ерекше қажеттіліктеріне сәйкес бағдарламаның мазмұны мен оқыту қарқынына кез-келген өзгерістерді ендіруге құқылы.

11. Белгілі бір пән бойынша күнделікті білім беру процесінің мазмұны жеке білім беру мақсаттарына бағынады және әрбір білім алушының сыныптағы және мектептегі ұжымдық әрекеттерге қатысу мүмкіндігін есепке алады.

12. Орташа ақыл-ой кемістігі бар білім алушыларды оқыту кең мағынада қабылданады және ол мүмкіндіктің біршама қоры байқалатын пәндік білімді қалыптастыру ғана емес, сондай-ақ осы санаттағы білім алушылар үшін маңыздырақ болатын өмірлік дағдыларды қалыптастыруға да қатысты болады.

2-тарау. "Заттық-тәжірибелік әрекет" пәнін оқытудың мақсаты мен міндеттері

13. "Заттық-тәжірибелік әрекет" пәні орташа ақыл-ой кемістігі бар білім алушыларды оқыту процесінің маңызды бөлігі болып табылады. Заттық-тәжірибелік әрекет орташа ақыл-ой кемістігі бар білім алушыларды дамыту мен оқыту құралы ретінде қарастырылады. Осы санаттағы білім алушылар үшін практикалық әрекет басқаларына қарағанда түсінікті және қолжетімді болады. Коммуникативтік дағдылар мен әлеуметтік қолайлы тәртіпті дамытуға көмектесетін, біртіндеп білім алушылардың бір-бірімен ынтымақтастығына ұласатын ересектермен ынтымақтастық білім алушыларды заттық әрекетке қосудың негізгі тәсілі болып табылады.

14. Заттық-тәжірибелік әрекетті дамыту білім алушыларда құралдық әрекетті қалыптастыруға, заттарды олардың атқарымдық қолданыстарына сәйкес пайдалануға негізділген. Заттық-тәжірибелік әрекет орташа ақыл-ой кемістігі бар білім алушылардың әрекетінің маңызды түрінің бірі, себебі оның дамуы көптеген психикалық процестердің, ең алдымен көрнекілік-әрекеттік ойлау қабілетінің, сөйлеу тілінің, өзін-өзі сезінуінің қалыптасуына, символикалық ойынның басталуына әсер етеді. Практикалық міндеттерді шешу процесінде сөйлеу тілі біртіндеп жоспарлау атқарымына ие болады.

15. Орташа ақыл-ой кемістігі бар білім алушылардың заттық әрекетін дамытуға бағытталған педагогикалық түзету жұмысы оның қалыптасуының онтогенетикалық заңдылығына негізделеді. Заттық және құралдық әрекеттердің негізінде әрекеттердің басқа түрлері: өнімдік, шаруашылық-тұрмыстық, қарапайым еңбек, ойындық әрекет, өзіне-өзі қызмет көрсету әрекеттері қалыптасады.

16. "Заттық-тәжірибелік әрекет" оқу пәнінің мақсаты – білім алушыларда өмірлік түсініктерді, қол еңбегінің қарапайым операцияларын меңгеру үшін қажетті әрекеттену тәсілдерін, ұғынымдар мен дағдыларды қалыптастыру.

17. Негізгі міндеттері:

1) әрекетті орындауға деген тұрақты уәждемені қалыптастыру;

2) білім алушыларда мақсатты бағытталған заттық әрекеттерді қалыптастыру;

3) өз әрекетін жоспарлау мен бақылаудың қарапайым дағдыларын қалыптастыру;

4) білім алушыларды әр түрлі материалдармен (адам жасаған және табиғи), олардың қасиеттері мен қолданысымен таныстыру;

5) материалды өңдеудің қолжетімді тәсілдерін қалыптастыру;

6) құралдар мен аспаптарды пайдалану дағдыларын дамыту.

18. "Заттық-тәжірибелік әрекет" пәнінің түзете дамыту және тәрбиелеу міндеттері:

1) қолмен жанасымдық сезіну қабілетін дамыту және жанасымдық тәжірибені кеңейту;

2) көру арқылы қабылдау, көру және есту зейінін, көру қимыл-қозғалыстық үйлесімділікті дамыту;

3) жалпы қимыл-қозғалысты, қол қимылы мен ұсақ қимылдың үйлесімділігін дамыту;

4) кеңістіктік түсініктерді дамыту;

5) білім алушыларда жағымды эмоцияны және өз сезімін білдіре білуге тәрбиелеу;

6) төзімділік, табандылық, ұқыптылықты қалыптастыру;

7) коммуникациялық дағдыларды (сөйлеу тілдік және сөйлеу тілдік емес), сыныптастарына көмектесе білу, бірлесе жұмыс істей білуді қалыптастыру;

8) білім алушыларда белсенділік пен дербестікті қалыптастыру.

3-тарау. Оқу процесін ұйымдастырудағы педагогикалық тәсілдер

19. Орташа ақыл-ой кемістігі бар білім алушыларды оқытудың оқу процесін ұйымдастыру тәсілдемесінің негізінде ақыл-ой дамымауы айқын байқалатын тұлғалардың өмірін ұйымдастырудың негізін қалаушы идея ретінде бүкіл әлемде қабылданған "қалыпқа келтіру" педагогикалық тұжырымдамасы жатыр. Осы тұжырымдамаға сәйкес білім алушы түзету педагогикалық шаралардың барлық жүйесін жобалаған кездегі негізгі және жалғыз есептеу нүктесі болып табылады. Жоспарланған педагогикалық шаралар білім алушылармен тікелей жүргізілетін жұмыстарды ғана емес, сондай-ақ қоршаған ортаның қайтадан құрылуын, әрбір білім алушының өзіндік әрекетін ынталандыратын жағдайды тудыруды қамтиды.

20. Әрекеттердің мазмұны мұғалімге оқытудың жеке бағдарламасын құру үшін негіз болып табылатын оқу бағдарламаларында ашып көрсетіледі. Оқытудың жеке бағдарламасын құру үшін білім алушыны бақылап, оның қажеттілігі мен мүмкіндігін көрсететін болмашы белгілердің өзі ескерілетіндей байқаулар жүргізіледі.

21. "Қалыпқа келтіру" тұжырымдамасының негізінде ақыл-ой даму бұзылысы орташа деңгейдегі білім алушыларды арнайы мектеп жағдайында оқыту мен тәрбиелеу процесін ұйымдастыру қағидалары қалыптастырылған.

22. Білім алушының өзінің бірегей ерекшеліктерін сақтай отырып, дербес қарқында даму құқығын тану қағидасы. Бұл қағиданы сақтау деген білім алушыны оқытудың жеке бағдарламасының мазмұнын анықтау мақсатында оның мүмкіндігі мен дамуын үнемі зерделеуді білдіреді. Дамудағы және дағдыларды меңгерудегі кез-келген, тіпті ең аз деген ілгері басуды оқытудағы жағымды нәтиже деп қабылдау.

23. Педагогтың әрбір білім алушыны оқытудың мазмұнын, тәсілдерін, түрін, дидактикалық құралдарды олардың жеке мүмкіндіктері мен білім берудегі және жеке тұлғалық жетістіктерін мониторингілеу нәтижесін есепке ала отырып, өздігінен таңдау қағидасы.

24. Білім алушыларда практикалық әрекеттер мен әлеуметтік дағдыларды қалыптастыру үшін қажетті мектептік ортаны құру қағидасы:

1) білім мен дағдыларды жаңа жағдайға аудару қиындығына байланысты, икемділіктер мен дағдыларды қалыптастыру оларды пайдалануға болатын жағдайларға барынша жақын және ұқсас жағдайларда жүзеге асырылады;

2) білім алушылармен сабақ өтетін жайлар әр түрлі өмірлік жағдаяттарды бейнелейтін кеңістікке айналдырылады. Заттық орта білім алушылардың қажеттіліктеріне сәйкес өзгеріп отырады;

3) мектептегі әлеуметтік-тұрмыстық және заттық-дамытудың жайлы ортасы орташа ақыл-ой кемістігі бар білім алушылардың жас ерекшелігі мен физиологиялық ерекшеліктерін есепке ала отырып құрылады (демалыс, қимыл белсенділігі мен санитарлық-гигиеналық шараларға арналып жабдықталған кеңістіктер).

25. Білім алушылардың мектептегі күнделікті әрекеттерінің біріктірілген сипаттағы қағидасы. Мектептегі бастапқы оқытудың 3-4 жылында пәнсіз оқыту идеясымен жүзеге асырылатын оқу жоспарының бірнеше пәндік салаларының мазмұнын біріктіруді білдіреді. Барлық сабақтар ең алдымен, оқу бағдарламаның мазмұны арқылы білім алушылардың жалпы дамуын (коммуникативтік, қимыл-қозғалыстық, сөйлеу тілдік, сенсорлық) жетілдіруге бағытталады. Пәндік оқытуға көшу білім алушылардың жеке дамуындағы ілгерілеуіне қарай жүзеге асырылады.

26. Пәнсіз оқыту ортақ тақырыптық жоспарлау арқылы жүзеге асырылады. Ортақ тақырыптар ретінде "Айналадағы әлем" біріктірілген курсының тақырыптамасын пайдалануға болады. Таңдалған тақырып негізінде 1-2 апта бойы білім алушылардың сан алуан әрекеттері ұйымдастырылады. Оқытудың бұл кезеңінде таңдалған тақырып таным мақсаты ғана емес, сондай-ақ мектепте білім алушылардың күнделікті әрекеттерін ұйымдастырушы құрал болып табылады.

27. Ойлау, сөйлеу тілі мен коммуникацияны әлеуметтендіру құралы ретінде дамыту қағидасы. Орташа ақыл-ой кемістігі бар білім алушылардың нақты жағдайда мүмкіндігіне қарай педагогикалық құралдармен өтелетін сөйлеу тілінің дамуында (оның болмауына дейін), ойлау қабілетінде, қарым-қатынастық дамуында өзіндік мәселелері бар. Сөйлеу тілін түсінуді кеңейту, қарым-қатынастың сөздік және сөздік емес құралдарын қалыптастыру, білім алушылардың көрнекілік-әрекеттік ойлауын дамыту бойынша жұмыстар бірізділікпен құрылады. Білім алушылардың әрекетін педагогтың сөзбен қолдауы мөлшерлі және білім алушылардың түсінуі үшін қолжетімді болады.

28. Оқу-тәрбиелеу процесін әлеуметтендіру бағыттылығы қағидасы. Білім алушылардың ерекшеліктеріне барынша ыңғайланған және олардың дені сау құрдастарымен өзара әрекеттенулерін шектейтін оқу және тәрбиелеу ортасыжеңілдетілгендігіне байланысты оларды күрделі әлеуметтік ортаға ендіру арнайы жұмысты талап етеді:

1) білім алушылардың олар үшін қолжетімді көлемдегі әлеуметтік қатынастар мен өмірлік тәжірибесін кезең-кезеңмен және жоспарлы түрде кеңейту. Оқу уақытының бір бөлігі мектептен тыс жерде (қоғамдық көлікте жүру, дүкендерге, дәріханаларға, поштаға, емханаға, мұражайға, театрға, кафе секілді қоғамдық орындарға бару) ұйымдастырылады;

2) білім алушының қоғамға ауыртпалықсыз енуі үшін оған шыдамды және мейірімді болатын қоршаған орта қалыптастыру. Осы мақсатта мектеп бала жанұясы және қоғам арасында да жоспарлы жұмыстар жүргізуге мүдделі болады.

29. Орташа ақыл-ой кемістігі бар білім алушыларды оқыту процесі мазмұны жағынан да, сол сияқты ұйымдастыру түрі жағынан да қатал реттелмейді. Ұжымдық оқыту жағдайындағы танымдық қызығушылықтың төменділігі; жаппай жұмыс кезінде пайдаланылатын ынталандыруға деген реакциясының әлсіздігі; бір оқу пәнінің мазмұнына берілген қырық бес минут бойы білім алушылардың белсенділігін қолдаудың қиындығы әдеттегі академиялық тұрғыда құрылған сабақтың тиімділігінің төмен болуына әкеліп соқтырады.

30. Әрекет түрін білім алушының өзіне қажет болған жағдайда өзгерте алатын, жекеленген жұмысты орындайтындай (өзге білім алушылардың жұмыстарынан басқаша) және педагогтан жеке көмек ала алатындай етіп сабақтың ұйымдастырылуын қалайды. Білім алушыларға сынып бөлмесінде еркін қозағала алатындай мүмкіндіктер беріледі.

31. Арнайы қағидаларға сәйкес құрылған педагогикалық шаралар білім алушылардың өзіндік белсенділігін, олардың ынтасы мен дербестігін дамытуға бағытталады.

32. Орташа ақыл-ой кемістігі бар білім алушылардың сабақтағы дербестігінің дамуы және белсенділігі байқалатын әрекеттердің негізгі түрлері:

1) тірі және өлі табиғат пен әлеуметтік өмірдің құбылыстарын бақылау;

2) заттық-тәжірибелік әрекет;

3) ойын әрекеті және ойын әрекетшілдігі;

4) білім алушылардың шаруашылық-еңбектік әрекет;

5) әлеуметтік-тұрмыстық әрекет;

6) балалар мен жақын ортасындағы ересектермен арасындағы коммуникация (микросоциум);

7) оқу әрекеті (білім алушылардың мүмкіндіктеріне сәйкес).

33. Оқу-тәрбиелеу процесі орташа ақыл-ой кемістігі бар білім алушыларды оқытудың барлық кезеңдері бойы заттық-тәжірибелік әрекет негізінде құрылады.

34. Заттық-тәжірибелік әрекеттерді қалыптастырғанда орташа ақыл-ой кемістігі бар білім алушылардың келесі ерекшеліктері есепке алынады:

1) жылдам қажуы бар әлсіз психикалық белсенділігі;

2) ересек адамдармен өзара әрекеттенудегі қиындықтар;

3) сенсорлық аймақтың даму мәселелері (жоғары немесе төмен сезімталдық, сенсорлық тәжірибенің жетіспеушілігі);

4) айтылған сөйлеу тілін түсінудің қиындығы.

35. Заттық-тәжірибелік әрекетті қалыптастыру бойынша білім алушылармен жүргізілетін педагогикалық жұмыс педагогтың әр білім алушымен эмоциялық қатынас орнатуынан, орындалатын тапсырмаға деген жағымды қатынасты қамсыздандырудан, белсенділік пен қызығушылықты қолдаудан, жұмысты соңына дейін жеткізе отырып, өз қарқынымен орындау мүмкіндігімен қамтамасыз етуден басталады.

36. Сабақтың нақты кеңістіктік-мезгілдік құрылымы болады. Әрекеттің белгілі бір түрлері сынып бөлмесіндегі белгілі бір орынмен байланыста қарастырылады (мысалы, сумен және сусымалы заттармен жаттығулар). Күрделі тапсырмалар қарапайым тапсырмалармен, ал ширығу босаңсумен кезектестірілуге тисті.

37. Сабақтар білім алушылардың әрекет түрі мен оны орындау тәсілдерін барынша еркін таңдау мүмкіндіктері болатындай етіп ұйымдастырылады. Бұл білім алушылардың белсенділігін, дербестігін және жауапкершілігін қалыптастырумен қамтамасыз етеді.

38. Білім алушыларда дағдыларды қалыптастыру өте көп жаттығуларды орындауды талап етеді. Педагогтың көмегі біртіндеп азая түседі: бірлескен әрекеттен еліктеу бойынша әрекетке, ары қарай үлгі бойынша әрекетке, ең соңында ересек адамның сөздік нұсқауы бойынша орындалатын әрекеттерге ауысады. Орташа ақыл-ой кемістігі бар білім алушылар үшін педагогтың заттық әрекеттің орындалуын, құралдарды пайдалану тәсілдерін, бұйымды, белгілі бір жұмысты орындау бірізділігін анық, асықпай көрсеткені маңызды.

4-тарау. Оқу жетістіктерін бағалау тәсілдері

39. Орташа ақыл-ой кемістігі бар білім алушылардың оқудағы жетістіктерін бағалау шараларына қойылатын талаптар гуманизация идеяларына, осы санаттағы білім алушылардың мектепте оқуының табиғатына сәйкестігіне шартты болады.

40. Орташа ақыл-ой кемістігі бар білім алушылардың жеке оқу бағдарламасында тұжырымдалған міндеттер олардың оқудағы жетістіктерін бағалау үшін пайдаланылады.

41. Орташа ақыл-ой кемістігі бар білім алушыларды оқытудың жеке бағдарламасын құру жұмысы оның қажеттілігі мен мүмкіндігін бастапқы педагогикалық бақылау арқылы жүзеге асырылады. Критериалды бағалау білім алушыларды дамыту мен оқытудың негізгі желісінің онтогенезіне сәйкес анықталады.

42. Орташа ақыл-ой кемістігі бар білім алушылардың жетістіктерін бағалау тек ішкі бағалау құралдарымен ғана жүзеге асырылады. Оқытудың жеке бағдарламасын жүзеге асыру нәтижелері білім беру процесі барысында мұғаліммен сабақтарда тікелей бағаланады.

43. Педагогтар бақылау-бағалау әрекетін ақыл-ойы дамымаған білім алушылармен жүргізілетін барлық педагогикалық процестің құрылуына негіз болатын арнайы педагогиканың "диагностика мен түзете-дамыту жұмысының бірлігі" қағидасына сәйкес жүйелі түрде жүзеге асырады.

44. Бақылау білім алушы әрекетінің өнімдерін, ауызша берген жауаптарын оқыту мен тәрбиелеудің жекеленген міндеттерімен салыстыра отырып бағалау әрекеті болып табылады.

45. Орташа ақыл-ой кемістігі бар білім алушылардың жетістіктерін бағалау шараларының бірізділігі:

1) білім алушылардың даму, білім және дағдыларының даму деңгейлерін алдын ала бағалау. Оқытудың жеке бағдарламасын құруға арналған негіз ретіндегі білім алушының даму бейінін құру;

2) білім алушылардың жетістіктері мен дамуын ағымды бағалау оқытудың мазмұны мен тәсілдерін түзетіп отыру мақсатында білім алушылардың сабақ үстіндегі жұмысын күнделікті бақылаудан тұрады;

3) бірінші жартыжылдық аяқталғанда аралық бағалау жүзеге асырылады. Икемділіктер мен дағдыларды оқытудың жеке бағдарламасына сәйкес қалыптастырудың жетістігі туралы бағалау пайымдамасы жеке бағдарламада тіркеледі;

4) жетістіктерді қорытынды бағалау оқу жылының аяқталуына қарай жүзеге асырылады.

46. Орташа ақыл-ой кемістігі бар білім алушылардың жетістіктерін бағалау үшін білім алушы жетістігінің сапалық көрсеткіші болып табылатын сипаттамалық бағалау пайдаланылады. Сипаттамалық бағалау білім алушының жеке білім беру процесінде жүзеге асырылған аймақтағы дамуы мен оқуына қатысты өзіндік педагогикалық есеп болып табылады. Бастауыш сыныптарда бұл – оқу жылының басы мен аяғындағы білім алушының даму бейінінде сипатталатын білім алушының әлеуметтік және өзіне-өзі қызмет көрсету дағдысының, дене тұрғысынан, танымдық, сөйлеу тілдік дамуы, сондай-ақ әрекет түрлерінің қалыптасуы. Білім алушыларды пәндік оқытуға көшірген кезде бұл олардың әрбір оқу пәні мен өмірік дағдыларының жетістіктерінің сипаттамасы болады.

5-тарау. "Заттық-тәжірибелік әрекет" пәнінің мазмұнын ұйымдастыру

47. "Заттық-тәжірибелік әрекет" пәні бойынша оқу жүктемесінің көлемі:

1) 1-сынып – аптасына 2 сағат, оқу жылында – 66 сағат;

2) 2-сынып – аптасына 2 сағат, оқу жылында – 68 сағат;

3) 3-сынып – аптасына 2 сағат, оқу жылында – 68 сағат;

4) 4-сынып – аптасына 2 сағат, оқу жылында – 68 сағат.

48. Оқу-тәрбиелеу процесін ұйымдастыру үшін кабинеттер санитарлық-гигиеналық нормаларды есепке ала отырып, қажетті мектептік құрал-жабдықтармен жасақталады.

49. Түрлі формадағы (жеке, жұп немесе топтық) және әртүрлі жұмыстарды (ойын және белсенді оқыту әдістерін қолдануды) ұйымдастыру үшін қозғалмалы жиһаз қарастырылады. Білім алушылардың жұмыстарын және көрнекілік құралдарды қоюға арналған стендтер, кітап сөрелерін орналастыратын орындарды қарастырылады.

50. Оқу пәнінің мазмұны:

1) бағдарламаның негізгі бөлімдері: "Заттық-тәжірибелік әрекет", "Құрастыру", "Сумен және сусымалы материалдармен жұмыс", "Иілімді материалдармен (ермексазбен, қамырмен) жұмыс", "Қағазбен жұмыс", "Жіппен және матамен жұмыс", "Табиғи материалдармен жұмыс". Бағдарлама шоғырландыру қағидасына сәйкес құрылған. Әрбір бөлімнің материалының мазмұны біртіндеп күрделенеді, жаңа дағдылармен толықтырылады;

2) материалдарды сынып бойынша бөлу шартты түрде болады. Әр білім алушы үшін бағдарламалық мазмұнды таңдағанда, ең алдымен білім алушының мүмкіндігі мен қажеттілігі басшылыққа алынады;

3) мұғалімге бағдарламаның әр түрлі бөлімдерінің материалдарын оқытудың бірізділігін анықтау, оны жеңілдету немесе күрделендіру, сыныптарға қайтадан бөлу, әр білім алушы үшін бағдарламаның оқу материалын оқыту кезеңінің уақытын өздігінен анықтау құқығы беріледі;

4) бір сыныптың білім алушылары әр түрлі сыныптың бағдарламалық материалдарымен жұмыс істей алады.

51. Оқу пәнінің мазмұны келесі бөлімдер мен бөлімшелерді (дағдыларды қалыптастыруды) қамтиды:

1-кесте

№	Бөлімдер	Бөлімшелер (Дағдылар)
1	Заттық-тәжірибелік әрекеттер	1.1 Заттарды салу, алып шығу, қайтадан салу
		1.2 Ашу-жабу
		1.3 Заттарды бөлме кеңістігінде басқаша орналастыру
		1.4 Жұп заттарды табу
		1.5 Бұрап ашу-бұрап жабу
		1.6 Тізу
		1.7 Қадау-ағыту
		1.8 Байлау-шешу
		1.9 Кесу, қиып алу
		1.10 Түсі әр түрлі заттармен әрекеттер
		1.11 Көлемі әр түрлі заттармен әрекеттер
		1.12 Пішіні әр түрлі заттармен әрекеттер
		1.13 Баулау, бау өткізу
2	Сумен және сусымалы материалдармен жұмыс	2.1 Салу, салып алу
		2.2 Қотара құю
		2.3 Сүрту
		2.4 Жуу
		2.5 Кір жуу
3	Иілімді материалдармен (ермексаз, қамыр) жұмыс	3.1 Иілімді материалдарды арнайы пішінмен пішімдеу
		3.2 Иілімді материалдармен жұмыс
		3.3 Заттарды сомдау
		3.4 Бірнеше бұйымдардан композиция құрастыру
4	Құрастыру	4.1 Құрылыс материалдарынан құрастыру
		4.2 Геометриялық фигуралардан құрастыру
		4.3 Таяқшалардан құрастыру
		4.4 Мозаикадан өрнек құрастыру
		4.5 Бөліктерден жазық бейне құрастыру
		4.6 Шаршыда, жолақтарда өрнектер құрастыру
5	Қағазбен жұмыс	5.1 Қағазбен жаттығулар
		5.2 Бұйымдарды, ойыншықтарды жасау
		5.3 Дайын пішіндерден жапсырмақұрақ құрастыру
6	Жіппен және матамен жұмыс	6.1 Жіппен және инемен жұмыстардың қарапайым түрлерін орындау
6	Жіппен және матамен жұмыс	6.2 Матамен жұмыстардың қарапайым түрлерін орындау
7	Табиғи материалдармен жұмыс	7.1 Табиғи материалдарды жинау және сұрыптау
7	Табиғи материалдармен жұмыс	7.2 Табиғи материалдардан бұйымдарды, жапсырмақұрақтарды, композицияларды жасау

52. Оқу бағдарламасында оқыту мақсаттарын қолдануға, мониторинг өткізуге тиімді болу үшін кодтық белгілеу енгізілген. Кодтық белгідегі бірінші сан сыныпты, екінші сан бөлімді, үшінші сан бөлімшені, төртінші сан оқыту мақсатының реттік нөмірін көрсетеді. Мысалы, 1.1.2.4 кодында "1" - сынып, "1.2" - бөлімше, "4" - оқыту мақсатының реттік нөмірі.

53. Оқу бағдарламасында әрбір бөлімнің оқу материалын оқытудың дәйектілігі мен мазмұнын анықтау үшін негіз болып табылатын оқыту мақсаттарының жүйесі тұжырымдалған. Мақсаттар жүйесі мұғалімге білім алушылардың таным процесін басқаруға, материалды меңгеруді қадамдық бақылауды жүзеге асыруға, оқыту процесін жекелендіруге мүмкіндік береді.

54. Оқыту мақсаттарының жүйесі:

1) "Заттық-тәжірибелік әрекеттер":

2-кесте

2) "Сумен және сусымалы материалмен жұмыс":

3-кесте

Бөлімшелер (Дағдылар)	Оқыту мақсаттары
Бөлімшелер (Дағдылар)	1-сынып	2-сынып	3-сынып	4-сынып
2.1 Салу, салып алу	1.2.1.1 жарманы құмырадан құмыраға төгу 1.2.1.2 жарманы қасықпен салу 1.2.1.3 жарманы су сепкішті пайдалана отырып, төгу 1.2.1.4 жарманы елеуішпен елеу	2.2.1.1 жарманы құмырадан құмыраға төгу 1.2.1.2жарманы қасықпен салу 1.2.1.3 жарманы су сепкішті пайдалана отырып, төгу 1.2.1.4 жарманы елеуішпен елеу	1.2.1.1 жарманы қасықпен салу 1.2.1.2 жарманы су сепкішті пайдалана отырып, төгу 1.2.1.3 жарманы елеуішпен елеу	1.2.1.1 жарманы қасықпен салу 1.2.1.2 жарманы су сепкішті пайдалана отырып, төгу 1.2.1.3 жарманы елеуішпен елеу
2.2 Қотара құю	1.2.2.1 суды құмырадан құмыраға құю 1.2.2.2 суды құмырадан (шәйнектен) стақанға, кесеге құю 1.2.2.3 ыдыс жуғыш жөкенің көмегімен (губка) суды бір сауыттан басқасына ауыстыру 1.2.2.4 бұлғауышпен көпірту	2.2.2.1 суды құмырадан құмыраға құю 2.2.2.2 суды құмырадан (шәйнектен) стақанға, кесеге құю 2.2.2.3 ыдыс жуғыш жөкенің көмегімен (губка) суды бір сауыттан басқасына ауыстыру 2.2.2.4 бұлғауышпен көпірту	3.2.2.1 суды құмырадан құмыраға құю 3.2.2.2 суды құмырадан (шәйнектен) стақанға, кесеге құю 3.2.2.3 ыдыс жуғыш жөкенің көмегімен (губка) суды бір сауыттан басқасына ауыстыру 3.2.2.4 бұлғауышпен көпірту	4.2.2.1 суды құмырадан (шәйнектен) стақанға, кесеге құю 4.2.2.2 ыдыс жуғыш жөкенің көмегімен (губка) суды бір сауыттан басқасына ауыстыру 4.2.2.3 бұлғауышпен көпірту
2.3 Сүрту	1.2.3.1 үстелге төгілген суды шүберекпен сүрту 1.2.3.2 еденге төгілген суды швабрамен сүрту 1.2.3.3 шүберек пен жөкені пайдалана отырып, үстелдің, сөренің, бөлме өсімдіктері жапырақтарының шаңын сүрту	2.2.3.1 үстелге төгілген суды шүберекпен сүрту 2.2.3.2 еденге төгілген суды швабрамен сүрту 2.2.3.3 шүберек пен жөкені пайдалана отырып, үстелдің, сөренің, бөлме өсімдіктері жапырақтарының шаңын сүрту	3.2.3.1 үстелге төгілген суды шүберекпен сүрту 3.2.3.2 еденге төгілген суды швабрамен сүрту 3.2.3.3 шүберек пен жөкені пайдалана отырып, үстелдің, сөренің, бөлме өсімдіктері жапырақтарының шаңын сүрту	4.2.3.1 үстелге төгілген суды шүберекпен сүрту 4.2.3.2 еденге төгілген суды швабрамен сүрту 4.2.3.3 шүберек пен жөкені пайдалана отырып, үстелдің, сөренің, бөлме өсімдіктері жапырақтарының шаңын сүрту
2.4 Жуу	1.2.4.1 үстел бетін, терезенің алдын, айнаны жуу және сүрту	2.2.4.1 сабынды пайдалана отырып, үстел бетін, терезенің алдын, айнаны жуу және сүрту 2.2.4.2 жөке мен сабынды пайдалана отырып, ыдыс жуу	3.2.4.1 сабынды пайдалана отырып, үстел бетін, терезенің алдын, айнаны жуу және сүрту 3.2.4.2 жөке мен сабынды пайдалана отырып, ыдыс жуу	4.2.4.1 сабынды пайдалана отырып, үстел бетін, терезенің алдын, айнаны жуу және сүрту 4.2.4.2 жөке мен сабынды пайдалана отырып, ыдыс жуу
2.5 Кір жуу	1.1.5.1 орамалдарды, майлықты жуу, шайқау және жіпке ілу	2.1.5.1 орамалдарды, қуыршақтың киімін, майлықты жуу, шайқау және жіпке ілу	3.1.5.1 орамалдарды, қуыршақтың киімін, майлықты жуу, шайқау және жіпке ілу	4.1.5.1 орамалдарды, қуыршақтың киімін, майлықты жуу, шайқау және жіпке ілу

3) "Иілімді материалдармен (ермексаз, қамыр) жұмыс":

5-кесте

Бөлімшелер (Дағдылар)	Оқыту мақсаттары
Бөлімшелер (Дағдылар)	1-сынып	2-сынып	3-сынып	4-сынып
3.1 Иілімді материалдарды арнайы пішінмен пішімдеу	1.3.1.1 иілімді материалдарды арнайы пішінмен пішімдеу 1.3.1.2 сомдалған бұйымдардан шынайы заттарды тану
3.2 Иілімді материалдармен жұмыс	1.3.2.1 қамыр, ермексаз кесектерін саусақпен үзіп алу 1.3.2.2 қамыр, ермексаз кесектерін саусақтармен езгілеу 1.3.2.3 қамыр, ермексаз кесектерін алақан ортасында жалпиту 1.3.2.4 қамырды, ермексазды алақанмен соққылау 1.3.2.5 қамыр, ермексаз кесектерін жаю 1.3.2.6 тақтай бетінде қамыр, ермексаз кесектерінен бағандар есу 1.3.2.7 бағандарды қырнауышпен кесу 1.3.2.8 таяқшалардың біріктірілетін ұштарын сипап жабыстыра отырып, сақина жасау 1.3.2.10 тақтайда кішкентай шарларды домалату	2.3.2.1 шарды алақан ортасында жалпиту 2.3.2.2 үлкен бармақпен шардың беткі жағын тереңдетіп шұңқырлау 2.3.2.3 шарды алақан ортасында сопақша, конус жасап домалату 2.3.2.4 алмұрт тәрізді пішін алу үшін шарды жалпиту және созу 2.3.2.5 езіп жағуды және басып жаншуды орындау: - шарды итере отырып, негізгі бекіту; - ермексазды жазықтың бетіне, нобай бойынша езіп жағу; - ермексаздан жасалған суретті ұсақ бөліктермен толықтыру	3.3.2.1 бөліктерді жабыстыра отырып біріктіру 3.3.2.2 шағын бөліктерді шымшып үзу, жаншу, созу 3.3.2.3 шарды жіппен кесу	4.3.2.1 жұмыс орнын ұйымдастыру 4.3.2.2 жағдаяттық композициялар құру үшін әр түрлі материалдарды ермексаздан немесе қамырдан жасалған негізге батырып салу
3.3 Заттарды сомдау	1.3.3.1 таяқшалардың негізінде дуал, саты, қалаш, шынжыр, геометриялық пішіндерді жасау 1.3.3.2 кішкентай шарлардан моншақ, бауырсақ, жемістер жасау 1.3.3.3заттармен жағдяттарды ойнау 1.3.3.4 заттарды атау	2.3.3.1 еліктеу бойынша және үлгі бойынша шелпек құймақ, саңырауқұлақтың қалпағын табақты, тәрелкені илеп жасау 2.3.3.2 еліктеу және үлгі бойынша қара өрік, қияр, сәбіз, жұмыртқа, алмұрт, бұрышты жасау 2.3.3.3 заттармен жағдаяттарды ойнау 2.3.3.4 заттарды атау	3.3.3.1 еліктеу бойынша және үлгі бойынша аққаланы, пирамиданы, құламасты илеп жасау 3.3.3.2 таныс әріптерді жасау 3.3.3.3 бір кесек ермексаздан тәрелке, табақ, кішкентай тәрелке жасау 3.3.3.4 екікесек ермексаздан кесе, қасық, құмыра жасау 3.3.3.5 2-5 бөліктен балықты, саңырауқұлақты, сабы бар себетті, пирамиданы, балапанды, қоянды жасау 3.3.3.6 заттармен жағдяттарды ойнау 3.3.3.7 заттарды атау	4.3.3.1 мұғалімнің тапсырмасы бойынша және өзінің таңдауы бойынша таныс заттарды илеп жасау 4.3.3.2 бірнеше элементтерден құралатын заттарды жасау 4.3.3.3 заттармен жағдяттарды ойнау 4.3.3.4 заттарды атау
3.4 Бірнеше бұйымдардан композиция құрастыру			3.3.4.1 "Саңырауқұлақты алаң", "Подностағы жемістер", "Жеміс салынған себет" композициясын құрастыру 3.3.4.2 композицияны атау	4.3.4.1 таныс композицияларды құрастыру 4.3.4.2 композицияны атау 4.3.4.3 ермексаздық жапсырмақұрақтарды жасау 4.3.4.4 суреттерді жетіспейтін бөліктермен толықтыру

4) "Құрастыру":

5-кесте

Бөлімшелер (Дағдылар)	Оқыту мақсаттары
Бөлімшелер (Дағдылар)	1-сынып	2-сынып	3-сынып	4-сынып
4.1 Құрылыс материалдарынан құрастыру	1.4.1.1еліктеу бойынша, үлгі бойынша құрылыс материалдарынан мұнара, үй салу, жол, қақпа, темір жол, үстел, орындық жасау 1.4.1.2 мұғалімнің басшылығымен жағдаятты ойын ойнау	2.4.1.1 еліктеу бойынша, үлгі бойынша құрылыс материалдары-нан мұнара, үй салу, жол, қақпа, темір жол, үстел, орындық, диван кереует жасау 2.4.1.2 мұғалімнің басшылығымен жағдаятты ойын ойнау	3.4.1.1 көрсету бойынша, үлгі бойынша 5-6 көлемді пішіндерден екі қабатты үй, тұрақ салу, қақпа, пойыз, автомобиль жасау 3.4.1.2 сөздік нұсқау бойынша таныс құрылыс жұмыстарын орындау 3.4.1.3 мұғалімнің басшылығымен жағдаятты ойын ойнау	4.4.1.1 көрсету бойынша, үлгі бойынша, сөздік нұсқау бойынша, ойша құрылыс материалдары-нан 6-10 бөлікті 4.4.1.2. мұғалімнің басшылығымен жағдаятты ойын ойнау
4.2 Геометриялық фигуралардан құрастыру			3.4.2.1 көрсету бойынша, үлгі бойынша, сөздік нұсқау бойыншажазық геометриялық пішіндерден бейнелер құрастыру	4.4.2.1 көрсету бойынша, үлгі бойынша, сөздік нұсқау бойынша жазық геометриялық пішіндерден бейнелер құрастыру
4.3 Таяқшалардан құрастыру	1.4.3.1 бір түстісанау таяқшаларды таңдау 1.4.3.2 санау таяқшаларын сұлбалық бейнелерге салу 1.4.3.3 үлгі бойынша, сурет бойынша, сөздік нұсқау бойыншасанау таяқшаларынан үй, қақпа, жол, дуал, үстел, орындық, әткеншектерді құрастыру	2.4.3.1 санау таяқшаларын түстерін есепке ала отырып, сұлбалық бейнелерге салу 2.4.3.2 үлгі бойынша, сурет бойынша, сөздік нұсқау бойынша санау таяқшаларынан ағаш, бұта, шырша, жемсалғыш, сатыны құрастыру	3.4.3.1 сөздік нұсқау бойынша санау таяқшаларынан көрсету бойынша, үлгі бойынша, сөздік нұсқау бойынша өрнектер мен пішіндерді құрастыру	4.4.3.1 үлгі бойынша, сурет бойынша, сөздік нұсқау бойынша санау таяқшаларынан өрнектерді, таныс әріптерді, цифрларды құрастыру
4.4 Мозаикадан өрнек құрастыру	1.4.4.1 панельді бір түсті және әр түрлі түсті мозаикамен толтыру	2.4.4.1 панельге бір түсті мозаикаларды қатарлап салу	3.4.4.1 панельге әр түсті мозаикалардан екі қатар жасау	4.4.4.1 панельге әр түсті мозаикаларды түстерін белгілі бір тәртіпте кезектестіре отырып қатарластырып салу
4.5 Бөліктерден жазық бейне құрастыру	1.4.5.1 алдын ала үлгіні қарай отырып, кесінді суреттердің көлденеңінен , тігінен қиылған екі бөлігін қосу	2.4.5.1 еліктеу бойынша, үлгі бойынша көлденеңінен , тігінен қиылған 3-4 бөлікке, қиғаш 2 бөлікке қиылған суреттерді құрастыру	3.4.5.1 5-7 бөлікке қиылған суреттерді құрастыру 3.4.5.2 бөліктерге қиылған иллюстрациялық ертегілерді құрастыру 3.4.5.3 құрылымдық бөліктерден (бас, дене, құйрық, аяқ-қол) қарапайым бейнелерді құрастыру	4.4.5.1. заттық және жағдяттық кесінді суреттерді құрастыру
4.6 Шаршыда, жолақтарда өрнек құрастыру				4.4.6.1 көрсету, үлгі бойынша, сөздік нұсқау бойынша геометриялық пішіндерден жолақта, шаршыда, дөңгелекте өрнек құрау

5) "Қағазбен жұмыс":

6-кесте

Бөлімшелер (Дағдылар)	Оқыту мақсаттары
Бөлімшелер (Дағдылар)	1-сынып	2-сынып	3-сынып	4-сынып
5.1 Қағазбен жаттығулар	1.5.1.1 қағаз беттерін алақанымен жазу, жырту, умаждау, кішкентайдан жыртып алу 1.5.1.2 қағаз бетін түзу сызық бойымен бүктеу 1.5.1.3 бүктелген қағаз бетін қолмен жаза отырып сипау 1.5.1.4 шағын заттарды жұқа қағазбен орау	2.5.1.1 қағаз бетін ортасынан бүктеу, ортасынан шетіне қарай жазу 2.5.1.2 қағазды бүктеу сызығы бойынша жырту 2.5.1.3 түсті қағаздан жасалған геометриялық пішіндерді қатырмақаз жолағына солдан оңға қарай түсін кезектестіре салу	3.5.1.1 қағазды белгіленген сызыққа дейін бүктеу 3.5.1.2 шаршы бет қағазды бұрыштан бұрышқа қиғаштап бүтеу 3.5.1.3 қағазбен жұмысқа арналға құралдарды: қарандашты, сызғышты, желімді, қайшыны, қылқаламды, қимаүлгіні тану, ажырату, атау 3.5.1.4 қағазды қайшымен түзу сызық бойымен кесу, жолақтарды белгі бойымен кесіп алу 3.5.1.5 шаршыны белгі бойынша үшбұрыштарға кесу	4.5.1.1 қағазды бүктеу 4.5.1.2 қағазды қайшымен үзік сызық, бүгілген жері бойымен, дөңгелектей, қисық сызық бойымен кесу 4.5.1.3 қағаздан қайшымен геометриялық пішіндерді кесіп алу 4.5.1.4 геометриялық пішіндерді нобайға жабыстыру
5.2 Бұйымдарды, ойыншықтарды жасау	1.5.2.1 жұқа қағаздан және фольгадан кішкентай шарларды жасау, олармен ойын әрекеттерін орындау 1.5.2.2 ұшатын ойыншықтар жасау, олармен ойнау 1.5.2.3 майлық қағаздарды бүктеп, оларды майлық қағаз салғышқа салу	2.5.2.1 қағаздан желімді пайдаланбай, үстел, орындық, шырша ойыншықтарын (басқа да көлемді, жазық бұйымдарды) жасау 2.5.2.2 жасаған ойыншықтарды атау және олармен ойнау	3.5.2.1 қағаздан хатқалта, тұқым салатын қалта, дәптер жасау 3.5.2.2 фольгадан табақ, орындық, үстел, тәрелке жасау 3.5.2.3 жасаған ойыншықтарды атау және олармен ойнау 3.5.2.4 желім қарындаштың қолданысын түсіну, оны жұмыста пайдалана білу 3.5.2.5 қағаздан желім қарындаштың көмегімен ойыншықтар жасау	4.5.2.1 қағаздан ұшатын ойыншықтар жасау 4.5.2.2 трафарет, қима үлгіні пайдаланып белгі салу 4.5.2.3 пішіндерді түсті қарындаштармен бояу және штрихтау 4.5.2.4 қағаздан желім қарындаштың көмегімен ойыншықтар жасау
5.3 Дайын пішіндерден жапсырмақұрақ құрастыру	1.5.3.1 көрсету бойынша дайын бөліктерден қозғалмалы жапсырмақұрақ-тар: "Ойыншықтар", "Күзгі жапырақтар" жасау 1.5.3.2 заттық бейнелерді тану, көрсету, атау 1.5.3.3 заттық бейнелерді бейненің нобайына салу	2.5.3.11-2 бөліктерден тұратын заттық бейнелерді тану, көрсету, атау 2.5.3.2заттық бейнелерді бейненің нобайына салу 2.5.3.3дайын пішіндерден заттық жапсырмақұрақты құрастыру	3.5.3.1 дайын пішіндерді нобайға жапсыру 3.5.3.2 жапсырмақұрақтарды жапсыру арқылы орындау: шырша, гүл, үй жасау	4.5.3.1 заттық және жағдаяттық жапсырмақұрақ-тарды орындау 4.5.3.2 оқулықтарды жөндеу 4.5.3.3 көрсету, үлгі бойынша, сөздік нұсқау бойынша геометриялық пішіндерден жолақта, шаршыда, дөңгелекте ою құрау

6) "Жіппен және матамен жұмыс":

7-кесте

Бөлімшелер (Дағдылар)	Оқыту мақсаттары
Бөлімшелер (Дағдылар)	1-сынып	2-сынып	3-сынып	4-сынып
6.1 Жіппен және инемен жұмыстардың қарапайым түрлерін орындау	1.6.1.1 жіпті домалатып орау 1.6.1.2 жіпті шарғыға орау	2.6.1.1 жіптерді қорапқа салу 2.6.1.2 жіптерді түсі бойынша сұрыптау 2.6.1.3. жіпті үзу 2.6.1.4 жуан жіптерді шиыру, бау өру, белбеу, сөмкенің ұстағышын жасау	3.6.1.1 жіптерді ұзындығына, жуандығына, түсіне қарай сұрыптау 3.6.1.2 түстері әр түрлі екі жуан жіптен бау өру 3.6.1.3 кітап арасына салғышты жасау 3.6.1.4 жіптерді байлау, жуан жіптерді бантиктеп байлау 3.6.1.5 жуан жіптерді қайшымен кесу	4.6.1.1 жуан жіптерден бау жасау 4.6.1.2 жуан жіптерді бантиктеп байлау 4.6.1.3 баулаудың әр түрлі түрлерін орындау 4.6.1.4 инеге жіп сабақтау, жіпті түю 4.6.1.5 инемен "ине төмен-ине жоғары" тігісін орындау 4.6.1.6 педагогтің көмегімен екі тесікті түймені қадау
6.2 Матамен жұмыстардың қарапайым түрлерін орындау	1.6.2.1 мата қиықтарын, жіптерді сұрыптау	2.6.2.1 мата қиықтарын қорапқа, дорбаға салу 2.6.2.2 пішіндері әр түрлі заттарды матаға орау 2.6.2.3 қиықтарды түсі мен матасына қарай сұрыптау	3.6.2.1 мата қиықтарын түсі мен қалыңдығына, матасына қарай топтастыру 3.6.2.2 матаны киім (мойынорағыш) және тұрмыстық зат (майлық, дастархан) ретінде пайдалану 3.6.2.3 матаны қайшымен кесу	4.6.2.1 үшкіл орамалды байлау-шешу 4.6.2.2 матаны қайшымен кесу

7) "Табиғи материалдармен жұмыс":

8-кесте

Бөлімшелер (Дағдылар)	Оқыту мақсаттары
Бөлімшелер (Дағдылар)	1-сынып	2-сынып	3-сынып	4-сынып
7.1 Табиғи материалдарды жинау және сұрыптау	1.7.1.1 жиналған табиғи материалды тану, атау 1.7.1.2 табиғи материалдарды сұрыптау, оларды сақтау үшін қораптарға, құтыларға, дорбаларға салу	2.7.1.1 жиналған табиғи материалды тану, атау 2.7.1.2 табиғи материалдарды сұрыптау, оларды сақтау үшін қораптарға, құтыларға, дорбаларға салу	3.7.1.1 жиналған табиғи материалды тану, атау 3.7.1.2 табиғи материалдарды сұрыптау, оларды сақтау үшін қораптарға, құтыларға, дорбаларға салу	4.7.1.1 жиналған табиғи материалды тану, атау 4.7.1.2 табиғи материалдарды сұрыптау, оларды сақтау үшін қораптарға, құтыларға, дорбаларға салу
7.2 Табиғи материалдардан бұйымдарды, жапсырмақұрақтарды, композицияларды жасау	1.7.2.1 күзгі жапырақтар мен тірі гүлдерден гүлшоқ жасау 1.7.1.2 жапырақтарды нобайға сала отырып, қозғалмалы жапсырмақұрақ орындау	2.7.2.1 күзгі жапырақтар мен тірі гүлдерден гүлшоқ жасау 2.7.1.2 жапсырусыз заттық жапсырма- құрақтар жасау	3.7.2.1 көрсету бойынша, үлгі бойынша табиғи матриалдардан бұйым жасау; бөліктерді ермексаздың көмегімен біріктіру 3.7.1.2 заттық жапсырмақұрақ жасау	4.7.2.1 көрсету бойынша, үлгі бойынша табиғи матриалдардан бұйым жасау; бөліктерді ермексаздың көмегімен біріктіру 4.7.2.2 заттық жапсырмақұрақ жасау 4.7.2.3 табиғи материалдан композиция құрастыру

55. Ұзақ мерзімді жоспарды осы санаттағы білім алушылардың ерекшеліктері мен мүмкіндіктерін ескеріп, ортақ тақырыптарға сәйкес оқыту мақсаттарын тоқсан бойынша бөлу арқылы мұғалімнің өзі анықтайды. Бұл ретте жалпы білім беру оқу бағдарламаларында ұсынылған ортақ тақырыптар пайдаланылады.

Қазақстан Республикасы
Білім және ғылым министрінің
2013 жылғы 3 сәуірдегі
№115 бұйрығына 320-қосымша

Орташа ақыл-ой кемістігі бар білім алушыларға арналған бастауыш білім беру деңгейінің 1-4 сыныптары үшін "Музыка және ырғақ" пәнінен жаңартылған мазмұндағы үлгілік оқу бағдарламасы

Ескерту. Бұйрық 320-қосымшамен толықтырылды – ҚР Білім және ғылым министрінің 27.07.2017 № 352 (1, 2, 6, 8, 9, 10,(11, 12) сыныптардың ерекше білім беруге қажеттіліктері бар білім алушылары үшін 01.09.2017, ерекше білім беруге қажеттіліктері бар 3-сыныптың білім алушылары үшін 01.09.2018, ерекше білім беруге қажеттіліктері бар 4-сыныптың және 10-сыныптың білім алушылары үшін 01.09.2019, 11-сыныптың білім алушылары үшін 01.09.2020 қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

1-тарау. Жалпы ережелер

2. Оқу бағдарламасы "Музыка және ырғақ" пәні бойынша орташа ақыл-ой кемістігі бар білім алушылардың танымдық ерекшеліктеріне сәйкес білім, білік және дағдының мазмұны мен көлемін анықтайтын нормативтік-оқу құжаты болып табылады.

3. Орташа ақыл-ой кемістігі бар білім алушылардың музыкалық, қозғалыс, эмоциялық және ойлау қабілеттерін дамытуға арналған сабақтар музыкамен емдеу идеясына негізделген кешенді музыкалық-ритмикалық сабақтар болып табылады. Музыкамен емдеуді жаттығу бағдарламаларының негізгі пункттерін енгізетін, психотерапиялық міндеттермен сабақтасатын түзету міндеттер қатарын шешетін психотерапияның жеке дербес бағыты ретінде бөледі.

4. "Музыка және ырғақ" пәні білім алушылардың психофизикалық дамуындағы бұзылыстарды еңсеруге немесе азайтуға, өмірге қажетті білім, білік және дағдыларды меңгеру қиындықтарына бағытталған пәндер қатарына кіреді. Аталған пән адам өмірінің бөлігі ретінде білім алушылардың музыкаға деген құндылық қатынасын қалыптастыруға, музыкалық әрекеттің қарапайым түрлерін меңгеру, музыкалық әрекет процесінде ашылу және қарым-қатынасқа түсуді қалыптастыру, әншілік және музыкалық-ырғақ қабілеттерін дамытуға бағытталған.

2-тарау. "Музыка және ырғақ" пәнін оқытудың мақсаты мен міндеттері

5. Музыка және ырғақ пәнінің мақсаты орташа ақыл-ой кемістігі бар білім алушыларға түзете әсер ету: жағымды эмоциялық жағдай туындату; қозғалыс функциясын ынталандыру; сенсорлы процестерді және сенсорлы қабілеттерді дамыту және түзету; сөйлеу функциясын қалыптандыру.

6. Музыка және ырғақ сабақтарының міндеттері:

1) музыкалық сабақтарға және олардың мазмұндарына жағымды көзқарас қалыптастыру;

2) музыкаға эмоциялық сезімталдықты тәрбиелеу, жоғарылығы, күші, ұзақтығы, тембрі бойынша ажырату;

3) музыкаға қызығушылықты дамыту;

4) ырғақ сезімін қалыптастыру;

5) музыкалық есте сақтауды дамыту;

6) білім алушылардың түсінігіне қолжетімді және айқын музыкалық шығармалар арқылы өмір туралы ұғынымдарын кеңейту;

7) білім алушылардың ән айту аппаратын техникалық жетілдіру;

8) білім алушылардың ән айту тынысын қарапайым элементтерден бастап дамыту;

9) білім алушылардың жалпы дауыстарының шығуын қалыптандыру;

10) жоғарғы дауысты естуді дамыту, музыкалық есте сақтауды дамыту;

11) музыкалық-орындаушылық дағдыларды қалыптастыру;

12) білім алушылардың музыкаға сәйкес қарқынды және айқын қозғалу қабілетін дамыту, қозғалысын музыка қарқыны мен ырғағымен сәйкестендіру;

13) ептілік, тепе-теңдік, кеңістікте бағдарлау, қозғалыс түзулігін қалыптастыру;

14) би қимылдарына үйрету;

15) қимылдарының айқындылығына және бейнені жеткізуге жұмыс жасау, тәртіптің дұрыс емес түрлерін еңсеру;

16) дыбыс шығару бұзылыстарын түзету.

7. Музыка және ырғақ сабақтары тұлғаның жағымды қасиеттерін дамытуға тиімді. Кеңістікте сапқа тұруға арналған жатығулар орындап хормен ән айту, жұптық билер үйреніп, айналып билеп, білім алушылар ұйымдасқан ұжымдық әрекеттер дағдысын, тәртіпті меңгереді, өзара қатынас орнатуды үйренеді. Педагог сыныптағы әрбір білім алушының мүмкіндігі мен оның білім алудағы ерекше қажеттіліктеріне сәйкес бағдарламаның мазмұны мен оқыту барысына қажет өзгерістерді енгізе алады.

3-тарау. Оқу процесін ұйымдастырудағы педагогикалық тәсілдер

8. Сабақтарды дайындап өткізу кезінде мұғалім бірқатар педагогикалық талаптарды орындайды. Олар:

1) музыкалық материалды оның тәрбиелік мәні, эстетикалық құндылығы, білім алушылардың даму деңгейіне сәйкес таңдау;

2) музыкалық шығарманы жоғарғы деңгейде орындау (соның ішінде жазылымдағы);

3) музыкалық шығарманың мазмұнын түсіндіргенде, жанрмен танысып айқын құралдарды көрсеткенде білім алушылармен ойластырылған сөйлесу арқылы қатынас;

4) музыканы тыңдағанда бейнелік көрнекілікті кең пайдалану (мысалы, шығарманың мазмұнына, бейнесюжеттерге сәйкес суреттер);

5) ритмикалық сурет, қарқын, музыкалық шығарманың динамикасын жақсы меңгеруге ықпал ететін білім алушылардың қозғалыс белсенділігін ұйымдастыру.

9. Білім алушыларды музыкалық тәрбиелеудің негізі ретінде олардың музыкалық қабілеттерін дамытудың белсенді түрі ән салу болып табылады. Соған байланысты ән репертуарын таңдау маңызды, және білім алушылардың вокалды-хормен айтуды оқыту құралы және әдістемелік тәсілдерді қолдану маңызды болып табылады.

10. Хормен айту ерекше маңызды емдік қасеитке ие. Өлең мәтіндері және әуен әуезділігі қызығушылықты арттырып, ән салушыларды қоздырып, оларды эмоционалдық толқыныстарын байыта алады. Сондай психологиялық жағдайда жағымсыз қысылыстары азайып, сөйлеу тіліндегі қиындықтар жеңіл еңсеріледі. Әндету орташа ақыл-ой кемістігі бар білім алушыларды өкпе мен барлық дауыс аппаратын дамытуға және күшейтуге, әлеуметтік оңалтуға ықпал етеді.

11. Сабақты білім алушылардың жағдайына байланысты таңдалатын және олардың музыка және ән айтумен айналысуға психологиялық дайындығына ықпал ететін музыкалық кіріспеден бастайды. Мұғалім ән таңдап оны жаттау үшін білім алушылардың музыкалық және ән айтуға дайындығына, зиятының даму деңгейіне байланысты жұмыс кезеңділігін орнатады. Барлық әнді айтуда қиындық туындайтын білім алушыларға мұғалім әннің бөлімдерін айтумен шектеуіне болады.

12. Оқу материалы шектеулі түрде беріледі және кезеңімен күрделенеді. Орташа ақыл-ой кемістігі бар білім алушыларды сөйлеу тілінің кешігіп дамуына байланысты жеткіліксіз дамыған ән айту диапазонын сипаттайды. Сондықтан, сынып жұмысына арналған әндер рең тұрғысынан ыңғайлы, бастауыш сыныптарда жоғарғы дыбыстарды си1-до2 дейін айтуға мүмкіндік беретін ыңғайда болып келеді.

13. Орташа ақыл-ой кемістігі бар білім алушылар оқу жылы барысында 4-5 ән жаттауға тырысады және өздеріне келесі дағдыларды меңгеруге ұмтылады: тыныс алу, дыбыс жасау, қатар, ансамбль.

14. Бағдарлама ән айтуды музыкалық аспаптың сүймелдеуімен қатар, сүйемелдеусіз айтуды қарастырады. Сүйемелдеусіз айту (акапелла) музыкалық естуді дамытады, интонация тазалығына зейінін арттырады.

15. Орташа ақыл-ой кемістігі бар білім алушылардың зейіні өте тұрақсыз. Сондықтан, музыкалық есту, ән айту реңінің жиілігі, олардың зейінін бір әннен екіншіге жиі аудару, олардың елестеулерін, дауыс аппараттарын және эмоциялық жай-күйінің белсенділігін арттырып отыру пайдаланылады. Ән айту дағдысын дамыту білім алушылардың ән айту аппараттарын техникалық жетілдіріп қана қоймай, алдымен алынған икем дағдыларды әнді көркем орындауына және білім алушыларға терең эстетикалық әсер ету мақсатын көздейді.

16. Орташа ақыл-ой кемістігі бар білім алушылардың патологиялық ерекшеліктеріне байланысты олардың дұрыс тыныс алуы өте маңызды. Сондықтан білім алушылардың қарапайым элементтерден бастап ән айтуда тыныстауын дамыту бағдарламада қарастырылған.

17. Орташа ақыл-ой кемістігі бар білім алушылардың ерекшеліктері сөйлеу тілінің күрделі бұзылысы болып табылады: білім алушылардың жартысында сөйлеу тілі жоқ болса, кейбіреуінде сөйлеу тілінде бұзылыстар байқалады, мәтіннің мазмұнын түсініп меңгере алатын сөздік қорының аздығы орын алады. Сөйлемейтін балалар ән айтуды жай салады – қыңқылдап, мөңіреп, әуенге сәйкес шайқатылу, қолдарымен сермеу, аяқтарымен тапырлату және тағы сол сияқтылар. Нақты және анық сөйлеуге, сөзбен жүйелі жұмыс жасау (түсініксіз сөздер мен жеке сөз тіркестерін түсіндіру) бағдарламада қарастырылған. Бұндай жұмыс әннің мазмұнын түсініп қана қоймай, оны мәнерлеп орындауға, сондай-ақ білім алушылардың дүниетанымын кеңейтеді.

18. Әр сабақтың айнымас бөлігі болып білім алушылардың дүниетанымын кеңейтіп олардың музыкалық қабылдауын қалыптастыратын ән тыңдау болып табылады.

19. Музыканы тыңдағанда мұғалімнің түсіндіргені маңызды. Ол білім алушыларда қызығушылық туғызып, эмоциялық жауап, музыканы қайта тыңдау тілегін, оны түсініп, есте сақтауын арттыра алады. Музыканы аудиожазбадан тыңдап, бейнемен сүйемелдеу жақсы орындаушыларды, вокалисттерді, аспапшыларды, түрлі оркестрлерді тыңдауға және көрсетуге мүмкіндік береді. Оның бәрі білім алушыларды жаңа әсерлермен, түсініктермен, біліммен байытады.

20. Әуенді тыңдау сабақ бойы жалғасады: әнмен жұмыс жасағанда және жаңа шығармалармен танысқанда балалар музыка тыңдайды. Мысалы, әнді жаттау алдында оны тыңдап оның мінезін анықтау ұсынылады (көңілді, көңілсіз) музыкалық айқындықтың негізгі құралдары. Кейде жаттауға қажет шығарманы белгілі бір балалар хорының орындауында тыңдалады. Сондай тыңдалым әнді мәнерлеп, сезіммен орындауға ықпал ететін зейінді, білім алушылардың есту қабілеттерінің белсенділігін арттырады.

21. Музыканы тыңдау жұмысының мазмұны және ұйымдастыру білім алушылардың жас және психофизикалық ерекшеліктеріне байланысты. Білім алушылардың зейін көлемінің аздығына байланысты музыкалық шығарманың ұзақтығы әдетте 1,5-2 минуттан аспайды, өйткені білім алушылар тез шаршайды және алаңдай бастайды.

22. Музыканы тыңдау сабақтарының толыққандылығы тек сабақтың нақты жабдықталуына байланысты: жақсы музыкалық аспаптың болуы (фортепиано, баян, аккордеон), музыкалық орталық, аудиокассеталар жинағы, музыкалық шығармалардың дискіде жазуы, иллюстративті материал.

23. Музыкалық шығарманы қайталап тыңдауды бірнеше сабақ және сабақтын тыс уақытта өткізуге болады. Әр тыңдаған сайын білім алушылар жаңа музыкалық әсер жинақтайды. Білім алушылар қайта тыңдаған кезде түрлі ойындар қимылын, шулы оркестрдегі ойынды енгізуге болады. Олар білім алушыларға шығарманың құрылымын,оның қарқынын, ритмикалық сурет, әуеннің қозғалыс бағытын анықтауға көмектеседі. Музыкалық шығарманы қайталап тыңдаған сайын танымалдығы артып, білім алушыларға көбірек қуаныш сыйлайды.

24. "Музыкалық-ырғақтық қозғалыстар" бөлімі әуенмен сүйемелдейтін жалпы дамыту жаттығуларды енгізеді. Осы бөлімнің тапсырмаларын орындағанда мұғалім жеңіл ақыл-ой кемістігі бар білім алушыларды оқытуға арналған ырғақты түзету бағдарламасын басшылыққа алуға болады. Бірақ, жаттығулар кешенін жиі өзгерту барлық уақытта бірдей тиімді бола алмайды, өйткені орташа ақыл-ой кемістігі бар білім алушыларға қозғалыс кезеңділігін есте сақтау қиын, тапсырмаларды шатастырады, бастапқыда білім алушылар жаттығуларды мұғалімге еліктеу арқылы орындайды. Жаттығуларды меңгере келе білім алушылар өздігімен қимылдарын музыкалық сүйемелдеудің қарқыны мен сипатына сәйкестендіреді. Мұғалім олардың әрекеттерін тек түзетіп тұрады.

25. Музыкалық-ырғақтық жаттығулар процесінде білім алушылар залда жүре алу; бір бірден және жұппен сапқа тұрулары ; музыканың сипатына қарай қозғалыстарды өздігімен орындап және ажырата білу; музыкалық сипатқа сәйкес бейнелік қозғалысты анықтап орындай білу;өзара қашықтықты сақтап сапта жүре алу сияқты әрекеттерді орындайды.

26. "Музыкалық-ырғақтық қозғалыстар" бөлімі музыкалық ойын, айнала билеу, би қозғалыстары, музыкалық аспаптарда ойнау арқылы ритм сезімін мақсатты түрде, кезеңімен қалыптастыруды қарастырады.

27. Музыка және әуен сабақтарының бағдарламасына балалар музыкалық аспаптарында ойнау енген. Музыкалық ойыншықтарға және балаларға арналған дауыл аспаптары ерекше орын алады, өйткені олар білім алушыларды музыка аймағына енгізеді, оның шығармашылық қабілеттерін дамытуға көмектеседі және музыкалық сауаттылықтың жеке элементтерімен таныстырады.

28. Музыка және ырғақ сабақтарында түрлі музыкалық аспаптарды қолдануға болады – ксилофондар, металлофондар, цитрлар, ұлттық халық аспаптары, аккордеон, пианино және, мүмкіндігінше, синтезаторлар, электромузыкалық аспаптар. Сонымен бірге, дауылды және шулы аспаптарды кең қолданылады – сылдырмақтар, үшбұрыштар, қасықтар, таяқшалар, пандейлер, маракастар, тарелкалар (хай-хет), барабандар жинағы, тамтамдар.

29. Музыкалық-ырғақтық құралдар жүйесі сабақтарда физикалық бұзылыстар, білім алушылардың қозғалыс аймағының жағдайына қарай, музыкалық-педагогикалық жұмыстың әр кезеңінің түзету міндеттеріне сәйкес, музыкалық сабақтардың мақсаттары мен міндеттеріне байланысты өзгеріп отырады. Музыкалық-ырғақтық құралдарды түрлі қолданыста пайдалану орташа ақыл-ой кемістігі бар білім алушыларды әлеуметтік оңалтудың түпкі мақсаттарымен байланысты.

30. Сөйлеу тілінің ырғағына жұмыс істеу сабақтың жеке кезеңі болып бөлінбейді, бірақ әр түрлі әрекеттермен қосыла жұмыс істеуін мұғалім ескеріп отырады.

31. Ақыл-ой кемістігі бар білім алушылардың музыкалық мәдениетін тәрбиелеу ұлттық мәдениетке жағымды көзқарастың қалыптасуымен қатар жүреді. Осыған байланысты ән күй және музыка сабақтарының мазмұнына мұғалім келесіні енгізеді:

1) республика өмірін бейнелейтін Қазақстан композиторларының шығармашылық мұрасын зерделеу;

2) вокалды және аспапты орындауда халық әндерін және күйлерін тыңдау;

3) қазақ ұлттық аспаптарының (домбыра, қобыз, сыбызғы) дыбыстау тембрлік ерекшеліктерін салыстыру.

32. Мұғалім жоспарлаудан бастап жұмыстың әр кезеңінде жұмыс түрі мен формасын өзі таңдайды. Ол келесі дидактикалық ұстанымдарды қолданады:

1) білім алушыны жан-жақты білу және оған арнайы қажетті көмек көрсету;

2) педагогикалық ойларды білім алушылардың мүмкіндіктері мен қажеттіліктеріне және қоршаған ортаны соған бейімдеу;

3) әдістерді, дидактикалық құралдарды, жұмыс қарқынын даралау;

4) берілген материалдың қолжетімділігі;

5) қиындықтың кезеңдеп артуы;

6) оқыту - оқу процесіне білім алушының белсенді және саналы қатысуы;

7) жан-жақты көрнекілік және үлгі;

8) кіріктендіре ықпал ету (ішкі және пәнаралық байланыс, мамандардың әрекеттестігі).

33. Бағдарламаның оқу материалы орташа ақыл-ой кемістігі бар білім алушыларда өмірге қажетті практикалық икем және дағдыларды қалыптастыруға бағытталған. Қалыптасқан икемдер күнделікті өмірдегі қажеттіліктерді қанағаттандырумен байланысты.

34. Сабақта дифференциалды тұғыр қолданған абзал, өйткені ол дәрігердің нұсқауларына сәйкес әр білім алушының дене және қозғалыс жүктемесін қадағалауға мүмкіндік береді. Музыка және ән күй сабақтарында білім алушыларды дифференциациялау А.С.Соболев ұсынған ақыл-ой кемістігі бар білім алушылардың музыкалық-ән салу қабілеттернің мінездемесіне сәйкес жүзеге асады.

35. Түзету тәсілі ақыл-ой кемістігі бар білім алушыларға тән кемшіліктерді түзетуге және олардың зияты мен физикалық дамуына және тұлғалық қалыптауына арналған оқу процесінің негізін қалайтын арнайы педагогикалық тәсілдерді қолдануды меңзейді. Түзету жұмыстарының педагогикалық тәсілдерінің айырмашылығы ақыл-ой кемістігі бар білім алушылардың орын толтыру процестерін ынталандырып және жаңа жағымды қасиеттерді қалыптастыруға мүмкіндік береді. Ақыл-ой кемістігі бар білім алушыларды түзету мектептегі барлық оқу-тәрбие процесінде жүзеге асады.

36. Ойын түрлерін оқу әдісі ретінде қолдану білім алушылардың танымдық қызығушылығын белсендіруге ықпал етеді. Ұжымдық әрекетті ұйымдастыруға бағытталған ойын тәсілдері білім алушыларды топ мүшелерінің пікірін сыйлауға үйретеді, түпкі мақсатқа жетуге ынталандырады. Оқытудың ойын технологиясының негізгі элементтері:

1) ойын алдында оқытудың нақты мақсаты қойылады;

2) ойын әрекеті арқылы нақты педагогикалық нәтижеге қол жетеді;

3) оқу әрекеті ойын ережессіне бағынады;

4) оқу материалдары ойын құралдары болып табылады.

37. Ақпараттық-коммуникативті технология (бұдан әрі – АКТ) әдетте қолданылатын құралдардың көмегіне жүгінбей-ақ дамыту және түзету міндеттерін шешу үшін қажетті оқыту жағдайларын "құрастыруға" көмектесе отырып, арнайы білім беру педагогы үшін қажетті құралдардың арсеналын кеңейтеді.

38. Арнайы мектептің оқу процесінде АКТ-ны қолдану келесілермен ынталандырылған:

1) сабақта топтық және жеке жұмыстарды тиімді ұйымдастыруға ықпал етеді;

2) білім алушылардың практикалық икем және дағдыларын жетілдіруге ықпал етеді;

3) оқу процесін дараландыруға мүмкіндік береді;

4) сабақтарға қызығушылығын арттырады;

5) білім алушылардың танымдық мүмкіндіктерін белсендіреді;

6) білім алушылардың шығармашылық әлеуетін дамытады.

4-тарау. Оқу жетістіктерін бағалау тәсілдері

39. Орташа ақыл-ой кемістігі бар білім алушыларды мектеп бағдарламасының пәндеріне оқыту барлық уақытта бірдей оң нәтиже бере бермейді. Сондықтан білім алушылардың басым бөлігі үшін қалыпты педагогикалық процесс шеңберінде олардың оқуын өлшемді бағалау оқу технологиясының нәтижесіне емес, олардың әлеуметтік даму тәжірибесіне бағдарланады, өйткені оның мәйегі қоршаған әлемді заттық және сезімдік көрінісі, адамдар қоғамында олардың тұлғалық сана сезімнің дамуы.

40. Орташа ақыл-ой кемістігі бар білім алушыларды оқытуда күтілетін нәтиже шеңберін анықтау және оларды алдын-ала болжау күрделі мәселе болып табылады. Әр білім алушының даму қарқыны, өз қабілеті мен шектеулері бар. Білім алушының даму бағытын тек болжауға болады. Орташа ақыл-ой кемістігі бар білім алушыларды жалпы қабылданған бағалау процесімен бағалауға болмайды. Нәтижеге қол жету деңгейін, дамуын білім алушы жетістігінің өзіндік бір педагогикалық диагнозы болып табылатын сипаттамалы бағалау қолданылады.

41. Сипаттап бағалау келесі ерекшеліктерге ие:

1) ол нақты және білім алушының нақты кезеңдегі жұмысының қорытындысы болып келеді (жұмыс мақсатының қысқаша сипаты болады);

2) сызбаға ұқсамай, жеке дара болып келеді;

3) өткен жолғы деңгейді бағалаумен салыстырғанда қол жеткізген деңгейдің сипаттамай алады (яғни, білім алушы бұрынғыдай жұмыс жасай алады ма, жақсырақ немесе төмендеу бар ма екенін сипаттау);

4) білім алушының мүмкіндіктеріне қарай жетістіктерін бағалайтын құжат бола алады (білім алушыға жоспарланған материалды қалай меңгергені туралы пікір бола алады);

5) жағымды оң бағалау бола алады (жетістіктердің болмауы жағымсыз бағаланбайды), бірақ, ата-аналары өз баласының жалған бейнесін жасап алмау үшін білім алушының нәтижелері барынша анық, нақты бағаланатын болады.

42. Музыка және ырғақ сабақтары түзетуге бағытталғандықтан оқу нәтижесі орташа ақыл-ой кемістігі бар білім алушылардың жеке музыкалық-ырғақтық мүмкіндіктеріне байланысты болғандықтан, білім алушыларды бағалау сөзбен ынталандыру және мадақтау түрінде болады.

5-тарау. "Музыка және ырғақ" пәнінің мазмұнын ұйымдастыру

43. "Музыка және ырғақ" пәні бойынша оқу жүктемесінің көлемі:

1) 1-сынып – аптасына 2 сағат, оқу жылында – 66 сағат;

2) 2-сынып – аптасына 2 сағат, оқу жылында –68 сағат;

3) 3-сынып – аптасына 2 сағат, оқу жылында –68 сағат;

4) 4-сынып – аптасына 2 сағат, оқу жылында –68 сағат.

44. Орташа ақыл-ой кемістігі бар білім алушыларды музыкалық тәрбиелеу бағдарлмасы келесі бөлімдерден тұрады:

1-кесте

№	Бөлімдер
1	Ән айту
2	Музыка тыңдау
3	Музыкалық-ырғақтық жаттығулар

45. Оқу пәнінің мазмұны.

1) "Музыка және ырғақ" пәнінің мазмұны оқу бөлімдері бойынша ұйымдастырылған, соның ішінде күтілетін нәтиже түрінде сыныптар бойынша оқу мақсаттары: дағды немесе икем, білім немесе түсінік ретінде берілген. Әр бөлімнің ішінде кезеңімен ұйымдастырылған оқу мақсаттары, мұғалімнің жұмысын жоспарлап және білім алушылардың жетістіктерін бағалауға, оларды оқудың келесі кезеңі туралы ақпараттандыруға мүмкіндік береді;

2) бағдарламада оқыту мақсаттарын пайдалану ыңғайлы болу үшін кодтау тәсілі ендірілген. Кодтағы бірінші сан сыныпты, екінші сан бөлімді, үшінші сан оқыту мақсатының нөмірленуін көрсетеді. Мысалы, 4.2.4 кодындағы "4" – сынып, "2" – бөлім, "4" – оқыту мақсатының реттік нөмірі.

46. Оқыту мақсатының мазмұны пәндік сипаттағы білім мен икемділікті қалыптастыруға ғана емес, сондай-ақ оларды шынайы практикада қолдану, пәнаралық байланыстар орнату, сөйлеу тілдік әрекет түрлері мен коммуникативтік дағдыларды дамытуға да қатысты.

47. Оқыту мақсаттарының жүйесі:

1) "Ән айту":

2-кесте

Оқыту мақсаттары
1 - сынып	2 - сынып	3 - сынып	4 - сынып
1.1.1 өлең айтқанда дұрыс қалыпты қабылдау – отыру немесе дене мен мойын бұлшық еттерін ширықтырмай, иығын жазып тұру 1.1.2 мүмкіндігінше үлкендермен бірге ән салу, үлкендердің дауысын тыңдау 1.1.3 дауысты у, о, а дыбыстарын әндету 1.1.4 жеңіл мәтінді қысқа әндерді орындау 1.1.5 ширығусыз, жайлы, орташа қарқынмен, орташа дауыс қаттылығымен әндету; 1.1.6 ән материалын түсіну: қарапайым, мағынасы түсінікті сөздер, таныс бейнелер, жағдайлар және құбылыстар	2.1.1 толық дауыста ән салу, әуеннің басталуына және аяқталуына көңіл аудару 2.1.2 ән салуды уақытында бастап уақытында аяқтау 2.1.3 мүмкіндігінше әннің мәтінін толық айтып немесе қайырмасын ғана айту 2.1.4 интонация арқылы әннің сипатын білдіру 2.1.5 бірқалыпты ән салу, ән салғанда дұрыс дем алу, музыкалық фразаларды бөлу 2.1.6 жайлап, терең тыныс алуды дамытуға және демді тарату дағдыларын меңгеру үшін қысқа әндер айту	3.1.1 мәдениетті ән салу дағдыларын қалыптастыру 3.1.2 мүмкіндігінше нақты интонациялауды, мәнерлікті, дұрыс артикуляциялауға қол жеткізу 3.1.3 хормен ән айтудың қарапайым икемдерін меңгеру 3.1.4 дирижерлік ишараттарды түсіну: назар аудару, демді алу, әннің басталуы, аяқталуы 3.1.5 иықтарды көтемей дыбыссыз дем алу 3.1.6 ән айтқанда дұрыс қалыпты қабылдау 3.1.7 әндердің мәтіндерін түсіну 3.1.8 ән салуды ырғақтық қимылдармен сүйемелдеу	4.1.1 жайлап, терең тыныс алуды дамытуға және ауаны тарату дағдыларын меңгеру үшін қысқа әндер айту 4.1.2 өзінің айтуының ширықпай, табиғи болу дағдысын қалыптастыру 4.1.3 ән айту кезінде күшейтілген дауысты болдырмау; ширығусыз, жайлы, қарқыны мен дауыс күштілігі бойынша қалыпты әндетуді жетілдіру 4.1.4 біртіндеп кеңейте отырып, ми1 – ля1 диапазонында әндету 4.1.5 соло және хормен ән салумен танысу 4.1.6 ән салуды ырғақтық қозғалыстармен сүйемелдеу

2) "Музыка тыңдау":

3-кесте

Оқыту мақсаттары
1-сынып	2- сынып	3- сынып	4-сынып
1.2.1 музыкалық дыбыстардың түрлі болатынын білу, оның өмірмен байланысы, музыканың шынайы болмыстың көрінісі екенін білу 1.2.2 музыкалық мәнердің түрлі құралдарымен танысу, дыбыстың жоғарлығы және шығу күшінің өзгеруін білу 1.2.3 музыкалық аспаптарды тану – пианино, барабан	2.2.1 музыка тыңдау, ән салу, билеу тілектерін білдіру 2.2.2 әр түрлі сипаттағы музыкаға эмоциялық әсерін, ырғақ сезімін дамыту 2.2.3 музыкалық қарқынды "жылдам-баяу" ажырату; сипаты " көңілді", "мұңды"; регистрлер айырмашылығы "жоғары-төмен", әуеннің ұзақтығы "қысқа-ұзын" бойынша музыкалық шығармаларды анықтауға тырысу 2.2.4 екібөлшекті музыка сипатының өзгеруіне дербес әсерін білдіруге ұмтылу 2.2.5 әуенді тыңдау, таныс әуендерді танып және есте сақтау 2.2.6 аспаптық музыкаға жағымды әсерін білдіру 2.2.7 музыкалық аспаптарды ажырату және атау – домбыра, труба	3.2.1 музыканы мұқият тыңдау, тыныш отыру, сөйлеспеу, орын ауыстырмау 3.2.2 музыка адамның көңіл-күйін білдіретіні туралы түсініктің болуы: қуаныш және қайғы, көңілді және көңілсіз, табиғатты және өмірдің басқа құбылыстарын суреттейді; 3.2.3 музыкалық дүниетанымды кеңейту, жақсымузыкаға қызығушылығын дамыту 3.2.4 музыкалық шығармаларға эмоциялық әсерленуін арттыру; 3.2.5 музыкалық шығармалардың мазмұнын түсінуді тереңдету 3.2.6 жеке музыкалық жанрларды ажырату (марш, би, бесік жыры) 3.2.7 жоғарғы, орта және төменгі регистрлерді ажырату; жылдам, орташа, қалыпты қарқын 3.2.8 музыкалық шығарманың екібөлшекті формасын ажырату 3.2.9 жоғарғы дыбысты естуді дамыту 3.2.10 түрлі аспаптардың тембрін дифференциациялауға ұмтылу 3.2.11 музыкалық аспаптарды ажырату және атау – скрипка, балалайка	4.2.1музыканы толық қабылдау 4.2.2 музыкаға эмоциялық әсер деңгейін арттыру 4.2.3 музыка тыңдауға қажеттілікті қалыптастыру 4.2.4 музыканы тыныш тыңдау, музыкалық орындалуын тыңдау, музыкалық шығарманың сипатына дұрыс жауап қайтару 4.2.5 музыкалық есте сақтауды дамыту 4.2.6 таныс әуендерді фрагменті, кіріспесі бойынша тану 4.2.7 музыкалық аспаптарды ажырату және атау - қобыз, аккордеон 4.2.8 пианино, барабан, домбыра, қобыз, труба, скрипка, балалайкалардың дыбыстарын ажырату

3) "Музыкалық-ырғақтық жаттығулар":

4-кесте

Оқыту мақсаттары
1- сынып	2- сынып	3- сынып	4-сынып
1.3.1 жүру кезінде бір біріне кедергі жасамай зал кеңістігінде бағдарлау, музыкалық белгі бойынша жиналу және таралу 1.3.2 өзара бірдей қашықтықта шеңбер бойынша қозғалу 1.3.3 музыкалық сүйемелдеуімен қарапайым қимылдар жасау 1.3.4 қарапайым ырғақтық суреттерді бір аяғымен шығарып алақанымен шапалақтау 1.3.5 заттармен қимылдар орындау: орамалдар, сылдырмақтар, жалаулар, ленталар 1.3.6 қозғалыстарды музыканың басталуы және аяқталуымен сәйкестендіру (мұғалімнің көрсетуімен) 1.3.7 залға кіру, үстелдерге отыру, мұғалімнің талаптарын тыңдап орындау 1.3.8 музыкалық ойындар барысында негізгі кейіпкерлердің қозғалыстарын көрсету	2.3.1 музыкалық сүйемелдеу сипатына сәйкес қозғалу (ширақ қадам, жүру, жүгіру, баяу қозғалыс) 2.3.2 жұптасып сапқа тұрып залда араларында бірдей қашықтық сақтап жұппен жүру 2.3.3 еденде аяқтың дыбысын шығармай жүру; бір біріне қақтығыспай жеңіл жүгіру 2.3.4 қимылдардың мәнеріне көңіл аудара отырып заттармен музыкалық-ырғақтық қимылдарды орындау 2.3.5 музыкалық шығарманың аталуына сәйкес көрсету қимылдарын орындау	3.3.1музыкалық-ырғақтық қимылдардың техникасын жаттықтыру 3.3.2 үш түрлі қарқында марштау 3.3.3 шығармашылық белсенділікті дамыту 3.3.4 музыкалық шығарманың келбетті-сюжетті мазмұнын қозғалыспен жеткізуге тырысу 3.3.5 музыка бөліктерінің түрлі сипаттарын өздігімен ажырату және соған сәйкес қозғалу 3.3.6 тік галоп қимылына жаттығу 3.3.7 марш қимылдарын ажырату және орындау – ойыншық, парадты, спроттық 3.3.8 полька биінің қимылдарын орындау	4.3.1 музыкалық-қозғалыс дағдыларын жетілдіру 4.3.2 таныс би қимылдарын бекіту 4.3.3 полька қимылдарын жетілдіру 4.3.4 музыка сипатының өзгеруіне қарай қимылды музыкамен сәйкестендіре білу 4.3.5 би-ойын қимылдарының мәнерлеп көрсетуді талап ету 4.3.6 қазақ және орыс билерінің қимылдарын ажырату 4.3.7 2\4 өлшемін ажырату; 2\4 дирижерлық ым-ишараны түсіну: мықты бөлшек – жер (қолдар төмен кетеді), әлсіз бөлшек – аспан (қолдар жоғары көтеріледі). Кең көлемді түсіндіру қолдануға болады, мысалы, доп ойнау: мықты бөлшекке жоғарыға лақтыру немесе еденге ұру, әлсіз бөлшекке - ұстау 4.3.8 музыканың айқын көрініс тапқан сипатына сәйкес қозғалу; музыкалық шығармаларда мертлік бөолшектердің пульстеу сипатын бақылау; музыкадағы мықты және әлсіз бөлшектерін қозғалыста белсенді және айқын көрсету

48. Ұзақ мерзімді жоспарды осы санаттағы білім алушылардың ерекшеліктері мен мүмкіндіктерін ескеріп, ортақ тақырыптарға сәйкес оқыту мақсаттарын тоқсан бойынша бөлу арқылы мұғалімнің өзі анықтайды. Бұл ретте жалпы білім беру оқу бағдарламаларында ұсынылған ортақ тақырыптар пайдаланылады.

Қазақстан Республикасы
Білім және ғылым министрінің
2013 жылғы 3 сәуірдегі
№ 115 бұйрығына 321-қосымша

Орташа ақыл-ой кемістігі бар білім алушыларға арналған бастауыш білім беру деңгейінің 1-4 сыныптары үшін "Бейнелеу өнері" пәнінен жаңартылған мазмұндағы үлгілік оқу бағдарламасы

Ескерту. Бұйрық 321-қосымшамен толықтырылды – ҚР Білім және ғылым министрінің 27.07.2017 № 352 (1, 2, 6, 8, 9, 10,(11, 12) сыныптардың ерекше білім беруге қажеттіліктері бар білім алушылары үшін 01.09.2017, ерекше білім беруге қажеттіліктері бар 3-сыныптың білім алушылары үшін 01.09.2018, ерекше білім беруге қажеттіліктері бар 4-сыныптың және 10-сыныптың білім алушылары үшін 01.09.2019, 11-сыныптың білім алушылары үшін 01.09.2020 қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

1-тарау. Жалпы ережелер

2. Оқу бағдарламасы әр пән бойынша білім алушылардың танымдық ерекшеліктеріне сәйкес білім, білік және дағдының мазмұны мен көлемін анықтайтын оқу-нормативтік құжаты болып табылады.

3. Оқу бағдарламасы әр пәннің әдістемелік әлеуетін қолдануға оқу процесін бағыттайды, ол білім алушылардың пән бойынша білім алып және дағдыларды меңгеруге, оқу әрекеттерін меңгеруде білім алушылардың дербестігін дамытуға, әлеуметтік мәдени ортада бағдарлау икемін қалыптастыруға септігін тигізеді.

4. Оқу бағдарламасында заманауи мектептегі білім беру процесін ұйымдастыруға арналған инновациялық педагогикалық жолдарды сипаттайтын оқу-нормативті құжаттың дәстүрлі түрі үйлесім тапқан. Білім берудегі тұғырлар пән бойынша оқу бағдарламасының жаңа құрлымында көрініс тапқан негізгі бағыттар болып табылады.

5. Білім берудің классикалық негізі ретінде құндылық-бағдарлы, іс-әрекеттік, тұлғалық-бағдарлы, коммуникативті жолдары оқу мақсаттары жүйесінің басымдылығын және білім беру процесінің нәтижесін нығайту үшін қолданған және ол жаңа оқу бағдарламасының құрылымында көрініс тапқан.

6. Білім беру процесінің заманауи деңгейінде негізгі талаптардың бірі білім алушылардың белсенді әрекетін ұйымдастыру. Мұғаліммен бірлесіп шығармашылықпен айналысу және мұғалімнің серіктес, кеңесші ретінде қолдауы болған кезде білім алушының белсенді танымдық қабілеті тұрақты сипатқа ие болады.

7. Тұлғалық-бағдарлы білім беруді нығаюы оқу процесінің барлық қатысушыларының ынтымақтастығының бастамасы болып, оқытудың интерактивті әдістерін қолданып қарым-қатынас орнатқанда басымдылыққа жол бермейді.

8. Білім беру процесін ұйымдастыруға арналған барлық инновациялық тұғырлар оқуды білім алушылардың шынайы шығармашылық процестегі қатынас үлгісіне айналдарып, білім, ой, іс-әрекет әдістерін белсенді түрде алмасуын меңзейді

9. Пәннің оқу бағдарламасы аймақтық материалды қолдануға бағытталуы арқылы білім алушының танымдық және әлеуметтік белсенділігін арттырады (нысандар, макемелер, ақпарат көздері). Пәнді оқыту мақсатына жету үшін іске асатын тәрбиелік мәні бар жобалар ата-аналар, жергілікті қауымдастықтардың қатысуымен ұйымдастырыла алады.

10. Оқу бағдарламасында оқытудың болжамды мақсаттық жүйесі берілген. білім алушыларды оқытуға арналған оқу бағдарламасының мазмұны жағынан нұсқаулық сипатқа ие, Мұғалім әр орташа ақыл-ой кемістігі бар білім алушының мүмкіндігі мен ерекше қажеттіліктеріне сәйкес сыныптың оқу мазмұны мен қарқынына өзгеріс енгізе алады.

11. Пән бойынша білім беру процесінің күнделікті мазмұны оқу мақсатына бағынады және білім алушылардың сыныптағы және мектептегі ұжымдық жұмыстарға қатысу мүмкіндігін ескереді.

12. Орташа ақыл-ой кемістігі бар білім алушыларды оқыту кең мағынада түсініледі, бұл мүмкіндігі аз пәндік білімнің қалыптасуы ғана емес, осы санаттағы білім алушыларға маңыздырақ өмірлік дағдылардың қалыптастыру болып табылады.

2-тарау. "Бейнелеу өнері" пәнін оқытудың мақсаты мен міндеттері

13. Оқу пәнінің мақсаты – заттың түрін, құрылымын, көлемін дұрыс қабылдауды дамыту, олардың кеңістікте орналасуын бейнелеу арқылы жеткізу.

14. Бейнелеу өнерін оқытудың міндеттері:

1) орташа ақыл-ой кемістігі бар білім алушылардың бейнелеу мүмкіндіктерін анықтау;

2) саусақпен сезу, кинестетикалық, көру анализаторларын тірекке алып бейнелеу әрекетіне қажет материалдар мен құралдармен таныстыру;

3) тапсырманың мақсатын түсініп оны өздігімен немесе үлкендердің көмегімен орындауды үйрету, шаблондарды қолдану, кескін бойынша сурет салу, бөлшектерді салу, сызықтан шықпай бояу;

4) бейнелеу әрекетіне қызығушылық қалыптастыру және қабылдауға қолжетімді өнер туындыларымен таныстыру.

3-тарау. Оқу процесін ұйымдастырудағы педагогикалық тәсілдер

15. Орташа ақыл-ой кемістігі бар білім алушыларды оқу процесін ұйымдастыру тұғырларының негізінде ақыл-ойы кемістігі айқын көрінетін тұлғалардың өмірін ұйымдастырудың негізін қалайтын әлемдік деңгейде қабылданған ой-пікір "қалыпты жағдайға келтіру" педагогикалық тұжырымы жатыр. Осы тұжырымға сәйкес түзету-педагогикалық іс-шаралар барлық жүйесін жобалаудың негізгі және жалғыз бастамасы білім алушы болып табылады. Жоспарланған іс-шаралар білім алушылармен жұмыс жүргізумен қатар, қоршаған ортаны өзгерту, әр білім алушының өзіндік әрекетін ынталандыратын жағдай жасауды енгізеді.

16. Іс-әрекет мазмұны мұғалімге оқытудың жеке бағдарламасын құру үшін негіз болып табылатын оқу бағдарламаларында ашып көрсетіледі. Жеке дара оқыту бағдаламасын құру үшін білім алушыны, оның қажеттіліктері мен мүмкіндіктерін көрсететін белгілер бақыланады және олар бағдалама құру барысында ескеріледі.

17. "Қалыпты жағдайға келтіру" тұжырымының негізінде арнайы мектеп жағдайында орташа ақыл-ой кемістігі бар білім алушыларды оқыту және тәрбиелеу ұстанымдары құрылған.

18. Әр білім алушының ерекшелігін сақтауға мүмкіндік беретін білім алушылардың жеке қарқында даму құқығын мойындау ұстанымы. Осы ұстанымды ұстану білім алушыны оқытудың жеке бағдарламасының мазмұнын анықтау мақсатында, оның мүмкіндігін және дамуын үнемі қарастыруды меңзейді. Білім алушының дамуындағы және дағдыларды меңгерудегі тіпті аз ғана болсын оң өзеріс пен қозғалыс оқудағы жағымды нәтиже деп қабылданады.

19. Әр білім алушының жеке дара мүмкіндіктерін және білім беру мен тұлғалық жетістіктерін мониторингтеуге сәйкес оқыту мазмұнын, әдістерін, түрлерін, дидактикалық құралдарын өздігімен таңдау ұстанымы.

20. Білім алушыларда практикалық әрекет және әлеуметтік дағдыларды қалыптастыруға сәйкес мектеп ортасын құру ұстанымы:

1) білік және дағдыларды қалыптастыру оларды қолдануға болатын жағдайларға мүмкіндігінше жақын және ұқсас жағдайларда жүзеге асырылады. Бұл білім және дағдыларды жаңа жағдайда қолдану қиындығына байланысты;

2) түрлі өмірлік жағдаяттарды көрсететін кеңістікке айналдыру, заттық ора білім алушылардың қажеттілігімен бірге өзгеріп отырады;

3) мектептегі жайлы әлеуметік-тұрмыстық және заттық-дамыту орта ақыл-ойы орташа кешеуілдеген білім алушылардың жас және физиологиялық ерекшеліктеріне сәйкес жасақталады (демалысқа, беленді қозғалысқа, санитарлық-тазалық жұмыстарына арналған кеңістіктер сияқты).

21. Білім алушылардың мектептегі күнделікті әрекеттерінің кіріктенген сипаты ұстанымы. Мектепте оқудың алғашқы 3-4 жылында пәнсіз оқыту ой-пікірімен жүзеге асатын оқу жоспарының бірнеше пәндерінің мазмұнын кіріктендіруді меңзейді. Барлық сабақтар, оқу бағдарламаларының мазмұнын қолдана отырып, біріншіден, білім алушылардың жалпы дамуын қамтамасыз етуге бағытталады (коммуникативті, қозғалысты, сөйлеу тілі, сенсорлы). Білім алушылардың жеке дара дамуына қарай пәндік оқытуға көшіріледі.

22. Пәнсіз оқыту кіріктендіріп тақырыптық жоспарлау арқылы жүзеге асады. Кіріктендірілген тақырыптар болып "Айналадағы әлем" кіріктендірілген курсының тақырыптары алынады. Таңдалған тақырып негізінде 1-2 апта бойы білім алушылардың түрлі іс-әрекеттері ұйымдастырылады. Оқытудың осы кезеңінде таңдалған тақырып танымдық маққсатта ғана емес, білім алушылардың мектепте күнделікті іс-әрекеттерін ұйымдастыру құралы болып табылады.

23. Ойлау қабілетін, сөйлеу тілін және қарым-қатынасты, әлеуметтену құралы ретінде дамыту ұстанымы. Орташа ақыл-ой кемістігі бар білім алушылардың нақты жағдайында, сөйлеу тілінің дамуында (оның болмауына дейін), ойлау қабілетінде, қарым-қатынастық дамуында кедергілер кездеседі. Бұл кедергілер мүмкіндігінше әрбір нақты жағдайға байланысты педагогикалық құралдармен, әдіс-тәсілдермен алмастырылады. Сөйлеу тілін түсінуді кеңейту, қарым-қатынастың сөздік және сөздік емес құралдарын қалыптастыру, білім алушылардың көрнекілік-әрекеттік ойлауын дамыту бойынша жұмыстар бірізділікпен құрылады. Білім алушылардың әрекетін педагогтың сөзбен қолдауы мөлшерлі және білім алушылардың түсінуі үшін қолжетімді болады.

24. Оқу-тәрбие процесінің әлеуметтік-бейімделуге бағытталу ұстанымы. Білім алушылардың ерекшеліктеріне жақын бейімделген ортаның оқшаулауына байланысты, олардың сау құрбыларымен қарым-қатынасы шектелгендіктен, білім алушыны күрделі әлеуметтік ортаға енгізу үшін арнайы жұмыс жүргізіледі:

1) білім алушыларға қолжетімді өмірлік тәжірибені және әлеуметтік қатынастарды кезеңді және жоспарлы түрде кеңейту;

2) әлеуметке кедергісіз ену үшін білім алушыға төзімді және жағымды орта қалыптастыру. Осы мақсата білім алушының отбасымен және әлеуметтік-қоғаммен де жоспарлы түрде жұмыстар жүргізіледі.

25. Орташа ақыл-ой кемістігі бар білім алушыларды оқыту процесі мазмұны және ұйымдастыру түрі бойынша шектелмейді. Топтық оқудағы танымдық қызығушылықтың төмендігі; топтық жұмыста қолданатын түрткіге осал жауап қайтару; бір оқу пәнінің мазмұнына қырық бес минут білім алушылардың белсенділігін ұстаудың қиындығы сабақты ұйымдастырудың дәстүрлі түрінің төмен тиімділігін көрсетеді.

26. Орташа ақыл-ой кемістігі бар білім алушыларды бейнелеу өнеріне үйрету процесінде келесі әдіс және тәсілдерді қолданған тиімді:

1) бала мен үлкендердің ынтымақтаста еліктеу әрекеттері (негізінде оқудың бастапқы кезеңінде);

2) білім алушылардың үлгі бойынша әрекеттері, әсіресе әсемдеп суреттеу сабақтарында;

3) кескінді бейнелерді бояу;

4) заттың бейнесін толық құрастыру үшін, берілген үлгілерді бастыру және өлшеу тәсілдерін қолдану;

5) "ойша сурет қосу", саусақпен сезіну және көру арқылы байқаудан кейін бейнені орындау;

6) алдын-ала қарастыру, өздігімен атау, мұғалімнің нұсқауынан кейін суретті, арнайы таңдалған ұлттық ойыншықтарды, суреттерді көрсету.

27. Сабақтардың мазмұны білім алушылардың бір материалды күрделенуі бойынша меңгеруіне ыңғайландырып жоспарланады. Білім алушылардың мүмкіндігіне байланысты, оқу барысында тақырыпты өту қарқынын тездетуге немесе баяулатуға болады. Сабақтарды өткізу барысына жағымды әсер ететін ойын кезеңдері, ойын кейіпкерлерінің енуі, білім алушылардың ұсынылған әрекетке деген қызығушылығын қолдап, тапсырманы орындауға бағыттап, сабақ бойы жүргізіп отырады.

28. Бейнелеу сабақтарының маңызды элементі классикалық музыка болып табылады. Ол ерекше эмоциялық жағдай туындатып, бейнелеу процесін қарқынды ұйымдастыруға ықпал етеді, салынған бейнелерді айқндата түсіп оны ойындармен байланыстырады.

29. Мұғалім оқу мазмұнын сыныптағы әр білім алушының даму деңгейі және психофизикалық ерекшеліктеріне сәйкес таңдайды. Ұсынылған мазмұн оқу жылдары бойынша бөлінеді.

4-тарау. Оқу жетістіктерін бағалау тәсілдері

30. Орташа ақыл-ой кемістігі бар білім алушылардың оқу жетістіктерін бағалауға қойылатын талаптар мектепте оқытудың гуманизация, шығу табиғатының ой-пікірлерінен шығады.

31. Орташа ақыл-ой кемістігі бар білім алушылардың оқу жетістіктерін бағалау оқытудың жеке дара бағдарламасында көрсетілген міндеттерден басталады.

32. Бейнелеу әрекеттерін бақылау және білім алушылардың жасаған бұйымдарын зерделеу бағалау әрекеттері болып табылады.

33. Орташа ақыл-ой кемістігі бар білім алушылардың оқу жетістіктерін бағалау үшін сиаттау бағалау қолданылады, өйткені ол білім алушы жетістіктерінің сапалы көрсеткіші болып табылады.

5-тарау. "Бейнелеу өнері" пәнінің мазмұнын ұйымдастыру

34. "Бейнелеу өнері" пәні бойынша оқу жүктемесінің көлемі:

1) 1-сынып – аптасына 2 сағат, оқу жылында – 66 сағат;

2) 2-сынып – аптасына 2 сағат, оқу жылында –68 сағат;

3) 3-сынып – аптасына 2 сағат, оқу жылында –68 сағат;

4) 4-сынып – аптасына 2 сағат, оқу жылында –68 сағат.:

35. Оқу-тәрбие процесін ұйымдастыру үшін сыныптар санитарлық-гигиеналық нормаларға сәйкес тиiстi мектепке қажет оқу құрал-жабдықтарымен қамтамасыз етіледі.

36. Түрлі формадағы (жеке, жұп немесе топтық) және әртүрлі жұмыстарды (ойын және белсенді оқыту әдістерін қолдануды) ұйымдастыру үшін қозғалмалы жиһаз қарастырылады. Білім алушылардың жұмыстарын және көрнекілік құралдарды қоюға арналған стендтер, кітап сөрелерін орналастыратын орындарды қарастырылады.

37. Оқу пәнінің мазмұны:

1) "Ой-пікірлерді зерттеу және дамыту" бөлімі қоршаған ортаны зерттеуді дамытуға, бейнелеу алдында саусақпен сезу, көру және кинестетикалық анализаторларды пайдалану арқылы заттық қарастыру дағдысын дамытуға, бейнелеу өнеріне қызығушылығын дамытуға бағытталған;

2) "Жұмыстарды құрастыру" бөлімі білім алушылардың түрлі материалдармен тәжірибе жүргізіп, жұмыстың түрлі техникасын меңгеріп және өз әрекетін жоспарлай отырып, қоршаған ортаны бейнелеудің практикалық дағдыларын меңгеруіне бағытталған;

3) "Жұмысты презентациялау" бөлімі өз жұмыстарын көрсетіп, өзінің және өзгелердің жұмысын бағалайтын коммуникативті және сөйлеу дағдысын дамытуға бағытталған.

38. "Бейнелеу өнері" пәнінің мазмұны келесі бөлімдер мен бөлімшелерді қамтиды:

1-кесте

№	Бөлімдер	Бөлімшелер
1	Ой-пікірлерді зерттеу және дамыту	1.1 Қоршаған ортаны зерттеу
		1.2 Мәдениет пен дәстүрлерді білу және қабылдау
		1.3 Сезімдерін білдіру және пікірлерін қолдану
		1.4 Жоспарлау
2	Жұмыстарды құрастыру	2.1. Қоршаған ортаны бейнелеу
		2.2 Жұмыстарды орындау техникалары мен материалдары
		2.3 Орындау технологиясы
		2.4 Қауіпсіздік техникасын сақтау
3	Жұмысты презентациялау	3.1 Презентация
		3.2 Жұмысты қарастырып талқылау

39. Оқу бағдарламасында оқыту мақсаттарын қолдану және мониторинг өткізуге қолайлы болу үшін кодтау енгізілген. Кодта бірінші сан сыныпты, екінші және үшінші сандар – бөлім мен бөлімшені көрсетеді. Мысалы 1.2.1.4 кодындағы "1" – сынып, "2.1" – бөлімше, "4" – оқыту мақсатының реттік нөмірі.

40. Оқыту мақсаттары белгілі бір тақырып төңірегінде ғана емес, өзге түрлі тақырыптарды өткенде де жүзеге асырылады.

41. Оқыту мақсаттарының жүйесі:

1) "Ой-пікірлерді зерттеу және дамыту":

2-кесте

Бөлімшелер	Оқыту мақсаттары
Бөлімшелер	1 - сынып	2 - сынып	3 - сынып	4 - сынып
1.1 Қоршаған ортаны зерттеу	1.1.1.1 қоршаған ортаның кейбір ерекшеліктерін тану келбеттер және формалар (сызық, түс, түрі, фактура)	2.1.1.1 таныс келбеттерді және формаларды тану арқылы қоршаған ортаның кейбір ерекшеліктерін (сызық, түс, түрі, фактура) атау	3.1.1.1 қоршаған ортаның келбеттері мен формаларының ұқсастығы мен айырмашылығын тану (сызық, түс, түрі,фактура)	4.1.1.1 қоршаған ортаның келбеттері мен формаларының ұқсастығы мен айырмашылығын (сызық, түс, түрі, фактура) өз бейнелеу жұмысында қолдану
1.2 Мәдениет пен дәстүрлерді білу және қабылдау	1.1.2.1 ұлттық және әлемдік мәдениет өнерінің түрлі шығармаларын қарастырып, зерттеу	2.1.2.1 ұлттық және әлемдік мәдениет өнерінің түрлі шығармаларын тану	3.1.2.1 ұлттық және әлемдік мәдениет өнерінің түрлі шығармаларының ерекшеліктерін ажырату	4.1.2.1 ұлттық және әлемдік мәдениет өнерінің таныс шығармаларын атау
1.3 Сезімдерін білдіру және пікірлерін қолдану	1.1.3.1 сезімдерді нақты тәсілдермен білдіру	2.1.3.1 сезімдерді түрлі тәсілдермен білдіру	3.1.3.1 өз жұмыстарында ой-пікірлер қолдану	4.1.3.1 жұмыстың түрлі тәсілдерін қолданып өз жұмыстарында ой-пікірлер қолдану
1.4 Жоспарлау		2.1.4.1 суреттегі жоспар, пиктограммалық жоспар, технологиялық карта негізінде жоспарды ұстану	3.1.4.1 технологиялық картаны қолданып әрекеттер кезеңділігін жоспарлап белгілеу	4.1.4.1 әрекеттер кезеңділігін белгілеу

2) "Жұмыстарды құрастыру":

3 – кесте

Бөлімшелер	Оқыту мақсаттары
Бөлімшелер	1 - сынып	2 - сынып	3 - сынып	4 - сынып
2.1 Қоршаған ортаны бейнелеу	1.2.1.1 еліктеу негізінде қоршаған ортаның көзге көрінетін кейбір элементтерін бейнелеу ой-пікірлерін көрсету	2.2.1.1 қоршаған ортаның көзге көрінетін кейбір элементтерін дайын үлгіні қолдану арқылы бейнелеу ой-пікірлерін көрсету	3.2.1.1 түрлі тәсілдерді пайдалану арқылы бейнелеу ой-пікірлерін көрсету үшін қоршаған ортаның көзге көрінетін кейбір элементтерін қолдану	4.2.1.1 түрлі тәсілдерді пайдалану арқылы бейнелеу ой-пікірлерін көрсетуүшін қоршаған ортаның көзге көрінетін түрлі құрылымдарын қолдану
2.2 Жұмыстарды орындау техникалары мен материалдары	1.2.2.1 қарапайым әдіс және техникаларды (қағазда, әйнекте, құмда, жармада саусақтарының көмегімен, дененің басқа мүшелерінің көмегімен, қарындаш, фломастер, сабын, көбік көмегімен із қалдыру) қолдану арқылы құралдармен материалдарды (көркем әдебиет, табиғи және жасанды) пайдалану	2.2.2.1 түрлі әдіс және техникалар (қағазда, әйнекте, құмда, жармада саусақтарының көмегімен, дененің басқа мүшелерінің көмегімен, қарындаш, фломастер, сабын, көбік, дайын мөр, трафарет) көмегімен із қалдыру қолдану арқылы құралдармен материалдарды (көркем әдебиет, табиғи және жасанды) пайдалану	3.2.2.1 күрделі әдіс пен техникаларды қолданып құралдар және материалдармен (көркем әдебиет, табиғи және жасанды) тәжірибе жүргізу	4.2.2.1 күрделі әдіс пен техникаларды қолданып өзі таңдаған құралдар және материалдармен (көркем әдебиет, табиғи және жасанды) тәжірибе жүргізу
2.3 Орындау технологиясы		2.2.3.1 кескіндерді бейнелеу, бөлшектерін салу, трафарет бойынша сурет салу, тірек нүктелері бойынша сурет салу, кескін бейнелерді бояу, кескін бейнелерді нүкте, бояулармен толтыру, көрсету арқылы мұғаліммен бірігіп жасаған жұмыстарында өрнектер жасау	3.2.3.1 кескіндерді бейнелеу, бөлшектерін салу, трафарет бойынша сурет салу, тірек нүктелері бойынша сурет салу, кескін бейнелерді бояу, кескін бейнелерді нүкте, бояулармен толтыру, дайын үлгі бойынша өрнектер жасау	4.2.3.1 кескіндерді бейнелеу, бөлшектерін салу, трафарет бойынша сурет салу, тірек нүктелері бойынша сурет салу, кескін бейнелерді бояу, кескін бейнелерді нүкте, бояулармен толтыру, дайын үлгі бойынша, өздігімен өрнектер
2.3 Орындау технологиясы		2.2.3.2 шығармашылық жұмыстар жасағанда қазақ ұлттық мәдени элементтерін қолдану	3.2.3.2 Шығармашылық жұмыстар жасағанда қазақ ұлттық мәдени элементтерін қолдану	4.2.3.2 шығармашылық жұмыстар жасағанда қазақ ұлттық мәдени элементтерін қолдану
2.4 Қауіпсіздік техникасын сақтау	1.2.4.1 қауіпсіздік техникасын сақтап материалдар мен құралдар қолдану	2.2.4.1 қауіпсіздік техникасын сақтап материалдар мен құралдар қолдану	3.2.4.1 қауіпсіздік техникасын сақтап материалдар мен құралдар қолдану	4.2.4.1 қауіпсіздік техникасын сақтап материалдар мен құралдар қолдану

3) "Жұмысты презентациялау":

4-кесте

Бөлімшелер	Оқыту мақсаттары
Бөлімшелер	1 - сынып	2 - сынып	3 - сынып	4 - сынып
3.1. Презентация		2.3.1.1 өз жұмысын қарапайым көрсетеді және презентациялайды (эскиз, сурет)	3.3.1.1 өз жұмысын атап презентациялайды (эскиз, сурет)	4.3.1.1 өз жұмысын мазмұнын түсіндіріп презентациялайды (эскиз, сурет)
3.2 Жұмысты қарастырып талқылау		2.3.2.1 өз жұмысы аяқталған соң зерделеу	3.3.2.1 өз жұмысы аяқталған соң үлгімен салыстырып қарастыру	4.3.2.1 өз жұмысы аяқталған соң қарастырып нәтижесін сыныптастарымен талқылау

42. Ұзақ мерзімді жоспарды осы санаттағы білім алушылардың ерекшеліктері мен мүмкіндіктерін ескеріп, ортақ тақырыптарға сәйкес оқыту мақсаттарын тоқсан бойынша бөлу арқылы мұғалімнің өзі анықтайды. Бұл ретте жалпы білім беру оқу бағдарламаларында ұсынылған ортақ тақырыптар пайдаланылады.

Қазақстан Республикасы
Білім және ғылым министрінің
2013 жылғы 3 сәуірдегі
№ 115 бұйрығына 322-қосымша

Орташа ақыл-ой кемістігі бар білім алушыларға арналған бастауыш білім беру деңгейінің 1-4 сыныптары үшін "Бейімделген дене шынықтыру" пәнінен жаңартылған мазмұндағы үлгілік оқу бағдарламасы

Ескерту. Бұйрық 322-қосымшамен толықтырылды – ҚР Білім және ғылым министрінің 27.07.2017 № 352 (1, 2, 6, 8, 9, 10,(11, 12) сыныптардың ерекше білім беруге қажеттіліктері бар білім алушылары үшін 01.09.2017, ерекше білім беруге қажеттіліктері бар 3-сыныптың білім алушылары үшін 01.09.2018, ерекше білім беруге қажеттіліктері бар 4-сыныптың және 10-сыныптың білім алушылары үшін 01.09.2019, 11-сыныптың білім алушылары үшін 01.09.2020 қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

1-тарау. Жалпы ережелер

2. Оқу бағдарламасы білім алушылардың танымдық мүмкіндіктеріне сәйкес олардың білім, білік, дағдыларының көлемін және әр оқу пәнінің мазмұнын анықтайтын оқу-нормативтік құжат болып табылады.

3. Оқу бағдарламасы оқыту процесін білім алушылардың пән салалары бойынша білім мен біліктерді саналы түрде меңгеруі үшін әр пәннің әдістемелік әлеуетін қолдануға, оқу, жоба, зерттеу іс-әрекеттері тәсілдерін меңгеру арқылы дербестігін дамытуға, әлеуметтік-мәдени кеңістікте орнын таба білуі үшін бағдарлайды.

5. Білім берудің классикалық негізі ретінде құндылыққа бағдарланған, әрекеттік, тұлғаға бағдарланған, коммуникативтік тәсілдер оқуд мақсаттарының жүйесіне тән және білім беру процесі нәтижелерінің артықшылықтарын нығайту үшін пайдаланылды, бұл оқу бағдарламасының жаңа құрылымында көрініс тауып отыр.

6. Қазіргі таңда оқыту процесіне қойылатын негізгі талаптардың бірі білім алушының белсенді әрекетін ұйымдастыру болып табылады. Мұғаліммен бірлесіп шығармашылықпен айналысу және серіктес, кеңесші ретіндегі мұғалімнің қолдауы болған жағдайда білім алушының белсенді танымдық қабілеті тұрақты сипатқа ие болады.

7. Тұлғаға бағдарланған білім беруді күшейту өзара қарым-қатынаста авторитарлыққа жол берілмейтін, білім беру процесіне қатысушы барлық білім алушылар арасындағы ынтымақтастық үшін түрлі үйлесімдегі алғышарттарды жасайтын оқытудың интербелсенді әдістерін қолданған кезде мүмкін болады.

8. Білім беру процесін ұйымдастырудағы барлық инновациялық тәсілдер оқытуды білім алушылардың біліммен, идеялармен, әрекет тәсілдерімен белсенді алмасуға мүмкіндік беретін шынайы шығармашылық процестегі қарым-қатынас моделіне айналдырады.

9. Нақты бір пәннің оқу бағдарламасы аумақтық сипаттағы материалдарды (нысандар, кәсіпорындар, ақпарат көздері) пайдалануға бағытталған оқу-жобалау әрекетін ұйымдастыру арқылы танымдық және әлеуметтік тұрғыдан білім алушының белсенділігін дамытуға мүмкіндік береді.

10. Оқу бағдарламасында оқу пәнінің мазмұнын анықтау үшін негізгі бағдар болатын және білім алушыларды оқытудың жеке бағдарламасын жасау кезінде мұғалім басшылыққа алатын болжамды оқу мақсаттар жүйесі тұжырымдалған. Орташа ақыл-ой кемістігі бар білім алушылар үшін бағдарламаның мазмұны ұсыныс беру сипатына ие, педагог бағдарлама мазмұнына кез келген өзгеріс енгізуге және сыныптағы әрбір білім алушының мүмкіндіктері мен ерекше білімдік қажеттіліктеріне сәйкес оқытудың қарқынын өзгертуге құқығы бар.

11. Пән бойынша білім беру процесінің күнделікті мазмұны жеке білімдік мақсатқа бағынады және әрбір білім алушының сыныптағы және мектептегі ұжымдық әрекетке қатысу мүмкіндігін ескереді.

12. Орташа ақыл-ой кемістігі бар білім алушыларды оқыту бұл сөздің кең мағынасында түсініліп, оларда байқалатын мүмкіндіктердің аз қорына қатысты пәндік білімді қалыптастыруға ғана емес, осы санаттағы білім алушылар үшін анағұрлым маңызды өмірлік дағдыларды қалыптастыруға да бағытталады.

13. "Бейімделген дене шынықтыру" пәні орташа ақыл-ой кемістігі бар білім алушылардағы психофизикалық дамуындағы бұзылыстарды, өмірлік қажетті қозғалыс дағдыларын игерудегі қиындықтарды түзетуге немесе деңгейлестіруге бағытталған пәндер цикліне енеді.

14. Бейімделген дене шынықтыру орташа ақыл-ой кемістігі бар білім алушылармен жасалатын барлық жұмыстар жүйесінің құрамдас бөлшегі болып табылады. Дене тәрбиесі кешенді түрде және ақыл-ой, адамгершілікке, эстетикаға, еңбекке баулумен тығыз байланыста қарастырылады және жүзеге асырылады.

15. "Бейімделген дене шынықтыру" бойынша бағдарлама орташа ақыл-ой кемістігі бар балалардың дене дамуының, моторикасының, соматикалық күйінің, жүйке-психикалық жағдайының және танымдық әрекетінің ерекшеліктерін ескеру арқылы құрылған.

2-тарау. "Бейімделген дене шынықтыру" пәнін оқытудың мақсаты мен міндеттері

16. "Бейімделген дене шынықтыру" пәнінің мақсаты – орташа ақыл-ой кемістігі бар балаларды өзбетінше өмір сүруге, қолжетімді білімге және еңбек әрекетіне дайындау үшін бейімделген дене шынықтырудың құралдары мен әдістерін қолдану арқылы негізгі ақауды мүмкіндігінше түзету болып табылады.

17. "Бейімделген дене шынықтыру" оқу пәнінің міндеттері:

1) денсаулықты нығайту, жалпы дене дамуына көмектесу, ағзаның сыртқы ортаның жағымсыз әсеріне қарсылығын арттыру;

2) қозғалыс техникасының негіздерін оқыту, өмірлік қажетті білік-дағдыларды қалыптастыру;

3) қозғалыс қабілеттерін (кондициялық және үйлесімдік); дамыту;

4) дене жаттығуларымен өзбетінше айналыса білуге, оларды саналы түрде демалыс, жаттығу, жұмыс қабілеттілігін арттыру мақсаттарында қолдануға тәрбиелеу.

18. Бейімделген дене шынықтырудың түзету-дамыту міндеттері:

1) негізгі қозғалыс техникаларын түзету – жүру, жүгіру, секіру, өрмелеу, қайта өрмелеу, лақтыру, ұсақ моторикалар, симметриялық және ассиметриялық қозғалыстар, заттармен жаттығу;

2) үйлестіру қабілеттерін түзету және дамыту – дене жаттығуларын орындау кезінде дененің жекелеген буындарының келісімді қозғалысы, кеңістіктегі бағдарлау, күш салуды, уақытты және кеңістікті, босаңсуды жетілдіру, өзгерген жағдайға тез жауап беру, тепе-теңдік, қозғалыстағы ырғақтық, дәлдік, бұлшықет-буын сезімі, көру-моторлы үйлестіру;

3) дене дайындығын түзету және дамыту – бұлшықет күші, жылдамдықтың, жылдамдық-күш сапаларының, ептіліктің, төзімділіктің, буындардың қозғалысының қарапайым формалары;

4) жоғалған немесе бұзылған қызметтердің орнын толтыруға, түзетуге мүмкіндік болмаған жағдайларда сақталған қызметтердің есебінен қозғалыстың жаңа түрлерін қалыптастыру;

5) соматикалық бұзылыстарды, атап айтқанда – мүсінді, сколиозды, майтабандылықты, дене бітімін, тыныс алу және жүрек-қан тамыр жүйесін профилактикалау және түзету, суық тию және инфекциялық ауруларды, жарақаттанушылықты және микрожарақаттарды профилактикалау;

6) сенсорлық жүйелерді түзету және дамыту – көру және есту сигналдарын жетілдіру (күш, арақашықтық, бағыт бойынша), көру және есту жадысын дамыту, вестибулярлық тітіркендіргішке тұрақтылығын дамыту, жанасуды сезінуін және тері-кинесикалық қабылдауын жетілдіру;

7) қозғалыс әрекеті үдерісінде психикалық бұзылыстарды, заттық-көру және кеңістіктік-көру арқылы қабылдауын, көрнекілік-бейнелік және ауызша-логикалық ойлауын, жадын, зейінін, сөйлеу тілін, қиялын, эмоционалды-ерікті өрісін түзету.

19. Бейімделген дене шынықтыру пәнінің мұғалімі медициналық құжаттамамен танысып, анамнезді үйренеді, сондай-ақ қозғалыс мүмкіндіктерінің деңгейін және сипатын анықтап, дәрігермен байланыста жұмыс жүргізеді, білім алушылардың денсаулық жағдайын әрбір сабақта бақылап біліп отырады.

20. Бағдарлама материалдары білім алушылардың қарапайым қозғалыстарындағы түрлі бұзылыстарға талғап ықпал етуге мүмкіндік береді, сондай-ақ анағұрлым күрделі қозғалыстарды, әсіресе адамның еңбек әрекетіне қажетті қозғалыстарды ұйымдастыру қабілеттерін дамытуға көмектеседі.

3-тарау. Оқу процесін ұйымдастырудағы педагогикалық тәсілдер

21. Орташа ақыл-ой кемістігі бар білім алушылармен оқу процесін ұйымдастыру тәсілдерінің негізінде айқын ақыл-ой кемістігі бар тұлғалардың өмірін ұйымдастыру идеясының негізі ретінде бүкіл әлемде мойындалған педагогикалық "қалыпқа келтіру" тұжырымдамасы жатыр. Осы тұжырымдамаға сәйкес білім алушылар түзету-педагогикалық іс-шараларының бүкіл жүйесін жобалаудағы негіз және бірден-бір нүкте болып табылады. Жоспарланған педагогикалық іс-шараларға тек білім алушылармен тікелей жұмыс істеу ғана емес, әрбір білім алушының өзіндік әрекетін ынталандыратын жағдай жасау, қоршаған ортаны түрлендіру де енеді.

22. Әрекет мазмұны оқу бағдарламаларында ашылады, бұл мұғалімге жеке оқыту бағдарламаларын құруда бағыт-бағдар береді. Оқытудың жеке бағдарламасын құру үшін білім алушыны бақылап, оның қажеттіліктері мен мүмкіндіктерін көрсететін аз ғана сигналдардың өзі белгіленіп ескеріліп отырады.

23. "Қалыпқа келтіру" тұжырымдамасының негізінде орташа ақыл-ой кемістігі бар білім алушыларды оқыту және тәрбиелеу процесін арнайы мектеп жағдайында ұйымдастыру ұстанымы тұжырымдалған.

24. Өзінің бірегей ерекшеліктерін сақтай отырып, білім алушылардың жеке қарқында даму құқығын мойындау ұстанымы. Бұл ұстанымды сақтау оқытудың жеке бағдарламасына тән мазмұнды анықтау мақсатында білім алушының мүмкіндіктері мен ілгері дамуын үнемі зерттеуді бағамдайды. Дамудағы және дағдыларды меңгерудегі кез келген, тіпті ең аз ілгерілеуді мойындау оқытудағы оң нәтиже ретінде қарастырылады.

25. Педагог тарапынан жеке мүмкіндіктерді және білім беру және тұлғалық жетістіктер мониторингінің нәтижелерін ескере отырып, әрбір білім алушыны оқытудың мазмұнын, әдістерін, формасын, дидактикалық құралдарын өзбетінше таңдау ұстанымы.

26. Білім алушылардың практикалық әрекетін және әлеуметтік дағдыларын қалыптастыру үшін сәйкес мектеп ортасын құру ұстанымы:

1) білік-дағдыларды қалыптастыру оларды пайдаланатын жағдайларға барынша жақын және ұқсас жағдайларда жүзеге асырылады. Бұл жаңа жағдаяттарда білім мен дағдыларды тасымалдау қиындығымен байланысты;

2) білім алушылармен сабақты ұйымдастыруға арналған ғимарат түрлі өмірлік жағдаяттарды көрсететін кеңістіктерді көрсете алатындай болып өзгертіліп тұрады. Заттық орта білім алушылардың қажеттіліктеріндегі өзгерістермен бірге мерзімді түрде ауыстырылып отырады;

3) мектептегі жайлы әлеуметтік-тұрмыстық және заттық-дамытушы орта орташа ақыл-ой кемістігі бар білім алушылардың жас ерекшелігі мен физиологиялық ерекшеліктерін ескеру арқылы құрылады (демалысқа, белсенді қозғалысқа, санитарлық-гигиеналық процедураларға арналған кеңістікте орналасады).

27. Әлеуметтендіру құралы ретінде ойлауды, тілді және коммуникацияны дамыту ұстанымы. Орташа ақыл-ой кемістігі бар білім алушыларда сөйлеуді (оның мүлде жоқ болу жағдайларына дейін), ойлауды, қарым-қатынасты дамытуда ерекше мәселелер орын алады. Анықталған проблемаларды нақты жағдаяттарға байланысты мүмкіндігінше педагогикалық құралдармен және әдіс-тәсілдермен толықтыруға тура келеді. Сөйлеу тілін түсінуді кеңейту, вербалды және вербалды емес қарым-қатынас құралдарын қалыптастыру, білім алушылардың көрнекілік-әрекеттік ойлауын дамыту бойынша жұмыстардың реті нақтыланады. Педагог тарапынан білім алушылардың әрекетін сөйлеу тілі арқылы сүйемелдеу мөлшерленген және білім алушыға түсінуге қолжетімді болып келеді.

28. Оқу-тәрбие процесін әлеуметтендіру бағыты ұстанымы. Білім алушылардың ерекшеліктеріне барынша бейімделген және дені сау құрдастарымен өзара әрекет етуін шектейтін оқыту және тәрбиелеу ортасындағы шарасыз жалаңдықпен байланысты білім алушыны анағұрлым күрделі әлеуметтік ортаға енгізу бойынша арнайы жұмыстар талап етіледі:

1) білім алушылардың өмірлік тәжірибесін және әлеуметтік қатынастарын кезең-кезеңімен және жоспарлы түрде олар үшін қажетті шекте кеңейту. Оқу уақытының бір бөлігі мектеп қабырғасынан тыс ұйымдастырылатын болады (қоғамдық көліктерде жол жүру, дүкендерді, дәріханаларды, поштаны, мұражайларды, емханаларды, театрларды, кафелерді және қоғамдық орындарды аралау);

2) білім алушының қоғамға қиналмай енуі үшін төзімді және игі ниетті ортаны қалыптастыру. Осы мақсатта мектептің білім алушының отбасымен және қауымдастықпен жоспарлы түрде жұмыс істеуіне тура келеді.

4-тарау. Оқу жетістіктерін бағалау тәсілдері

29. Орташа ақыл-ой кемістігі бар білім алушылардың жетістіктерін бағалауға қойылатын талаптар ізгілендіру идеясымен, осы санаттағы білім алушыларды мектепте оқытудың табиғи ерекшелігімен қабылданған.

30. Орташа ақыл-ой кемістігі бар білім алушылардың жетістіктерін бағалау білім алушыны оқытудың жеке бағдарламасында тұжырымдалған міндеттерден басталады.

31. Орташа ақыл-ой кемістігі бар білім алушыны оқытудың жеке бағдарламасын құру оның мүмкіндіктері мен қажеттіліктерін әуелі педагогикалық бағалаумен ескертіледі. Бағалау межелері білім алушыларды дамыту мен оқытудың негізгі даму сызығының онтогенезімен сәйкес анықталады.

32. Орташа ақыл-ой кемістігі бар білім алушылардың жетістіктерін бағалау ішкі бағалау құралдарымен ғана жүзеге асырылады. Оқытудың жеке бағдарламаларын жүзеге асыру нәтижелері сабақта тікелей мұғалім тарапынан білім беру процесі барысында бағаланады.

33. Орташа ақыл-ой кемістігі бар білім алушыларға қатысты педагогикалық процесті құрайтын арнайы педагогиканың ұстанымына – "диагностикалау мен түзете-дамыту жұмыстарының бірлігі" ұстанымына сүйене отырып, педагогтар бақылау-бағалау әрекетін жүйелі түрде жүзеге асырады.

34. Орташа ақыл-ой кемістігі бар білім алушылардың жетістіктерін бағалау үшін білім алушы жетістігінің сапалық көрсеткіші болып табылатын сипаттамалы бағалау пайдаланылады. Сипаттамалы бағалау жеке білім беру процестері жүзеге асырылған салаларда білім алушыны дамыту мен оқытуға қатысты өзгеше педагогикалық есепті ұсынады.

5-тарау. "Бейімделген дене шынықтыру" пәнінің мазмұнын ұйымдастыру

35. "Бейімделген дене шынықтыру" пәні бойынша оқу жүктемесінің көлемі:

1) 1-сынып – аптасына 3 сағат, оқу жылында – 99 сағат;

2) 2-сынып – аптасына 3 сағат, оқу жылында – 102 сағат;

3) 3-сынып – аптасына 3 сағат, оқу жылында –102 сағат;

4) 4-сынып – аптасына 3 сағат, оқу жылында –102 сағат.

37. Бөлімдер бөлімшелерге бөлінген, олар сыныптар бойынша күтілетін нәтижелер түріндегі оқытудың мақсаттарын қамтиды. Оқу материалын сабаққа енгізудің реттілігі және оларды өтудің мерзімі сыныптағы білім алушылардың психофизикалық ерекшелігіне, аймақтық климаттық жағдайға байланысты мұғалім тарапынан анықталады.

38. Орташа ақыл-ой кемістігі бар білім алушыларға арналған "Бейімделген дене шынықтыру" пәні бойынша оқу бағдарламасының мазмұны келесі бөлімдер мен бөлімшелерді қамтиды:

1-кесте

№	Бөлім	Бөлімше
1	Қозғалыс әрекеті	1.1 Негізгі қозғалыс дағдыларын дамыту 1.2 Әр алуан жүктеме түрлерін реттеу
2	Қозғалыс дағдылары арқылы ойлауды дамыту	2.1 Кеңістіктік-уақыттық бағдарлауды дамыту 2.2 Ұжымда жұмыс істеу сезімін және дене әрекетін орындау кезінде жеке және топтық тапсырмаларды орындауда әділ бәсекелестікке түсу білігін дамыту
3	Қауіпсіз мінез-құлық дағдыларын және салауатты өмір салтын қалыптастыру	3.1 Денсаулық туралы білім және түсінік. Ағзадағы физикалық өзгерістерді бақылай білуді үйрену 3.2 Мектеп ішінде және мектептен тыс дене әрекетіне қатысу үшін мүмкіндігін анықтау және ұсыну

39. Оқу мақсаттарын тиімді пайдалану үшін оқу бағдарламасына код енгізілген. Кодтағы бірінші сан – сыныпты, екінші және үшінші сан – бөлім мен бөлімшені білдірсе, төртінші сан оқыту мақсатының реттік нөмірін көрсетеді. Мысалы, 1.2.1.4 кодындағы: "1" - сынып, "2.1" - бөлімше, "4" - оқыту мақсатының реттік нөмірі.

40. Оқыту мақсаттарының жүйесі:

1) "Қозғалыс әрекеті":

2-кесте

Бөлімшелер	Оқыту мақсаттары
Бөлімшелер	1-сынып	2-сынып	3-сынып	4-сынып
1.1 Негізгі қозғалыс дағдыларын дамыту	1.1.1.1 дене шынықтыру залындағы мінез-құлық ережелерін орындау	2.1.1.1 сабақта мінез-құлық ережелерін сақтау	3.1.1.1 залдағы мінез-құлық ережелерін сақтау	4.1.1.1 дене шынықтыру залындағы мінез-құлық және қозғалыс ережелерін сақтау
	1.1.1.2 мұғалімді тыңдау және есту	2.1.1.2 жаттығуды орындау кезіндегі көмек үшін алғыс айту	3.1.1.2 жаттығуды орындау кезіндегі көмек үшін алғыс айту	4.1.1.2 дене шынықтырудың денсаулық үшін маңызын түсіну
	1.1.1.3 кейбір саптық пәрмендерді түсіну және орындау	2.1.1.3 саптық пәрмендерді орындау	3.1.1.3 негізгі саптық пәрмендерді орындау	4.1.1.3 негізгі саптық пәрмендерді орындау
	1.1.1.4 құрдастарымен қарым-қатынас кезінде мінез-құлық ережелерін сақтау	2.1.1.4 құрдастарымен қарым-қатынас кезінде мінез-құлық ережелерін сақтау	3.1.1.4 сабақ уақытында сыныптастарына жақсы ниетпен қарым-қатынаста болу	4.1.1.4 сабақ кезінде сыныптастарына жақсы ниетпен қарым-қатынаста болу
	1.1.1.5 бірінен кейін бірі жүру; шеңбер бойынша жұп-жұбымен жүру; шеңбер құру	2.1.1.5 түзу бағыт бойынша бір-бірден, шағын топппен және барлық сыныппен жүру; ойыншықтар арасындағы ирелең сызық бойынша жүру; саптағы өз орнына тұру	3.1.1.5 аяқ ұшымен шеңбер бойынша жүру; саптағы өз орнына тұру	4.1.1.5 залдың орталығы арқылы тізбекпен, жұппен жүру, қатарға тұру, саптағы өз орнына тұру
	1.1.1.6 өз дене мүшелерін атау: бас, мойын, қол, аяқ, кеуде	2.1.1.6 қол және иық белдеуінің, аяқтың бұлшықеттерін дамытуға арналған жаттығуларды орындау	2.1.1.6 қол және иық белдеуінің, табан жіліншігінің бұлшықеттерді дамытуға арналған жаттығуларды орындау	4.1.1.6 күші жететін жаттығуларды өзбетінше орындау
	1.1.1.7 жіп арқылы биік емес заттардан (5 см) аттап жүру	2.1.1.7 жіңішке жолақ бойынша жүру (ұзындығы 25 см)	3.1.1.7 аяқ ұшымен жүру, заттар арасымен ирелеңдеп жүру	4.1.1.7 алма-кезек жүгіру және жүру
	1.1.1.8 жолақ бойынша жүгіру (ені 30-40 см, ұзындығы 7 м); бір-бірден, шағын топпен жүгіру	2.1.1.8 еденге қойылған арқанның бойымен бірінің артынан бірі жүгіру	3.1.1.8 аяқ ұшымен жүгіру, заттар арасымен ирелеңдеп жүгіру	4.1.1.8 бір-бірден және топпен 15-20 м жүгіріп өту
	1.1.1.9 биік емес заттардан секіріп түсу (биіктігі 15 см)	2.1.1.9 орнында тұрып екі аяғымен секіру, үстелдің айналасында екі аяғымен секіру	3.1.1.9 қолдарынан ұстап, екі-екіден секіру	3.1.1.9 орнынан ұзындыққа секіру
	1.1.1.10 отырған және тұрған қалыпта допты екі қолмен домалату (арақашықтығы 0,5-1 м); бір-біріне шарды домалату (арақашықтығы 1,5 м); арақашықтығы 1,5-2 м болатын қақпаға допты домалату	2.1.1.10 лақтыруға арналған жаттығуларды орындау: допты лақтыру, топырағы бар қалталарды алысқа лақтыру	3.1.1.10 допты жәшікке, қоржынға лақтыру (биіктігі 1 м); допты қоржынға басынан асырып лақтыру (қоржынның биіктігі 1-2 м, арақашықтығы 1,5 м)	4.1.1.10 кегельдер арасында допты домалату (арақашықтығы 3 м, қақпаның ені 30см); доптарды қоржынға басынан асырып лақтыру (арақашықтығы жеке-жеке)
	1.1.1.11 түзу сызық бойынша төрт аяқтап ойыншыққа жорғалау; тақтай бойынша төрт аяқтап жорғалау (ені 30 см, ұзындығы 1,5 м); доғаның астымен жорғалау (биіктігі 60 см)	2.1.1.11 ені 30 см, биіктігі 1,5 м болатын көлбеу жазықтық (тақтай) бойынша тіземен жорғалау	3.1.1.11. бір шеті 30 см-ге көтерілген, тақтайлары жиі болатын көлбеу саты бойынша жорғалау; көлбеу сатыға шығу және одан түсу	4.1.1.11 тік гимнастикалық қабырғаға шығу және одан өз еркімен түсу (биіктігі 1,5 м)
1.2 Әр алуан жүктеме түрлерін реттеу	1.1.2.1 мұғалімнің көмегімен қарапайым қозғалыстарды орындау кезінде туындайтын қиындықтарды еңсеру;	2.1.2.1 қарапайым дене жаттығуларын орындау кезінде туындайтын қиындықтарды көмек арқылы және өзбетінше еңсеру	3.1.2.1 қарапайым және өзгертілген дене жаттығуларын орындау кезінде қиындықтарды еңсеру біліктігін бекіту	4.1.2.1 қозғалыс белсенділігін үйретудің түрлі сатыларындағы қиындықтарды еңсеру білік-дағдысын жетілдіру

2) "Қозғалыс дағдылары арқылы ойлауды дамыту":

3-кесте

Бөлімшелер	Оқыту мақсаттары
Бөлімшелер	1-сынып	2-сынып	3-сынып	4-сынып
2.1 Кеңістіктік-уақыттық бағдарлауды дамыту	1.2.1.1 кеңістіктік-уақыттық бағдарлауды дамытуға арналған жаттығуларды орындау: белгіленген жерге тұру, бағдар бойынша шеңберге тұру	2.2.1.1 кеңістіктік-уақыттық бағдарлауды дамытуға арналған жаттығуларды орындау: қозғалыс шеңберін азайту және арттыру, бағдар бойынша жүру	3.2.1.1 кеңістіктік-уақыттық бағдарлауды және қозғалыс дәлдігін дамытуға арналған жаттығуларды орындау	4.2.1.1 кеңістіктік-уақыттық бағдарлауды және қозғалыс дәлдігін дамытуға арналған жаттығуларды орындау: орнында тұрып белгіленген бағдарға екі аяқпен секіру
	1.2.1.2 бағдарға көзбен бақылау арқылы бұрылуды орындау	2.2.1.2 көзбен бақылаусыз бағдарға бұрылуды орындау	3.2.1.2 көзбен бақылау арқылы және бақылаусыз оңға, солға бұрылуды орындау	4.2.1.2 көзбен бақылаусыз оңға, солға бұрылуды орындау
	1.2.1.3 еденде белгіленген бағдар бойынша жүру	1.2.1.3 гимнастикалық отырғышта белгіленген бағдар бойынша жүру	3.2.1.3 бағдар бойынша бағытты өзгерту арқылы тізбекпен қозғалу	4.2.1.3 бағдар бойынша шеңберден шаршыға ауысып тұру
	1.2.1.4 кеудені бағдарсыз және көзді ашып тұрып, белгілі бір биіктікке дейін бүгуге және жазуға арналған жаттығуларды орындау	4.2.1.4 бағдар бойынша (тұрған қалыпта) көбен бақылау арқылы кеудені белгілі бір биіктікке дейін бүгуге және жазуға арналған жаттығуларды орындау	4.2.1.4 бағдар бойынша (тұрған, жатқан қалыпта) көзді жұмып тұру арқылы кеудені белгілі бір биіктікке дейін бүгуге және жазуға арналған жаттығуларды орындау	4.2.1.4 бағдар бойынша (тұрған, жатқан қалыпта) көзбен бақылау арқылы кеудені бүгуге және жазуға арналған жаттығуларды орындау және жаттығуларды көзді жұмып қайталау
2.2 Ұжымда жұмыс істеу сезімін және дене әрекетін орындау кезінде жеке және топтық тапсырмаларды орындауда әділ бәсекелестікке түсу білігін дамыту	1.2.2.1 ойын кезінде алдымен мұғалімнің басшылығымен, содан кейін мақсатты түрде әрекет ету	2.2.2.1 қозғалыс ойындарының ережелерін орындау, мақсатты түрде әрекет ету	3.2.2.1 ортақ ережелерге бағына отырып, топта ойнау	4.2.2.1 ортақ ережелерге бағына отырып, топта ойнау
	1.2.2.2 ойын кезінде жолдастарына құрметпен қарау	2.2.2.2 ойын кезінде жолдастарына құрметпен қарау	3.2.2.2 ойын кезінде жолдастарына құрметпен қарау	4.2.2.2 ойын кезінде жолдастарына құрметпен қарау
	1.2.2.3 жеңілістен кейін жағымсыз және агрессивті қатынас көрсетпеу	2.2.2.3 жеңілістен кейін жағымсыз және агрессивті қатынас көрсетпеу	3.2.2.4 жеңілістен кейін жағымсыз және агрессивті қатынас көрсетпеу	4.2.2.4 басқалардың жеңісіне қуану, жеңіспен құттықтау
			3.2.2.5. басқа сыныптардағы ойынға қатысушыларды бақылау	4.2.2.5. басқа сыныптардағы ойынға қатысушыларды бақылау

3) "Қауіпсіз мінез-құлық дағдыларын және салауатты өмір салтын қалыптастыру":

4-кесте

Бөлімшелер	Оқыту мақсаттары
Бөлімшелер	1-сынып	2-сынып	3-сынып	4-сынып
3.1 Денсаулық туралы білім және түсінік. Ағзадағы физикалық өзгерістерді бақылай білуді үйрену	1.3.1.1 дене саулығына мүмкіндік беретін негізгі дене әрекеттері туралы түсінігінің болуы (жүгіру, жүру, секіру)	2.3.1.1 дене саулығына мүмкіндік беретін негізгі дене әрекеттері туралы түсінігінің болуы (жаттығулар, жүгіру, жүру, секіру, өрмелеу және қайта өрмелеу)	3.3.1.1 өзбетінше дене дамуына мүмкіндік беретін кейбір жаттығуларды орындау	4.3.1.1 дене шынықтыру сабақтарындағы негізгі қозғалыстарды ажырату және орындау біліктілігін бекіту
	1.3.1.2. дене жүктемесі кезінде ауру сезімі немесе жайсыздық сезімі туралы қолжетімді тәсілдермен хабарлай білу	2.3.1.2. дене жүктемесі кезінде ауру сезімі немесе жайсыздық сезімі туралы қолжетімді тәсілдермен хабарлай білу	3.3.1.2. дене жүктемесі кезінде ауру сезімі немесе жайсыздық сезімі туралы қолжетімді тәсілдермен хабарлай білу	4.3.1.2 дене жүктемесі кезінде ауру сезімі немесе жайсыздық сезімі туралы қолжетімді тәсілдермен хабарлай білу
			3.3.1.3. күші жететін жаттығуларды өзбетінше орындау	4.3.1.3. күші жететін жаттығуларды өзбетінше орындау
3.2 Мектеп ішінде және мектептен тыс дене әрекетіне қатысу үшін мүмкіндігін анықтау және ұсыну	1.3.2.1. "дене шынықтыру", "күн тәртібі" ұғымдары туралы қарапайым түсінікке ие болу;	2.3.2.1. "дене шынықтыру", "күн тәртібі" ұғымдары туралы түсініктерін кеңейту;	3.3.2.1. күн тәртібін жоспарлау және жаттығуды енгізу;	4.3.2.1. таңғы жаттығды ұйымдастыру және өткізу бойынша алғашқы білік-дағдыларының болуы
	1.3.2.2 таза ауада серуендеудің маңыздылығы туралы түсінігінің болуы	2.3.2.2 таңғы жаттығудың, дене шынықтыру сәтінің, дене шынықтырудың, шынығудың маңыздылығы туралы түсінігінің болуы	3.3.2.2 оқу күні бойында, ғимараттағы және ашық ауадағы қозғалыс ойындары кезінде дене шынықтыру-сауықтыру іс-шараларына қатысу	4.3.2.2 өзінің оқу және мектеп тыс әрекетін ескере отырып, күн тәртібін жоспарлау және сақтау
	1.3.2.3. спортпен айналысуға арналған киімді және құрал-саймандарды ажырату	2.3.2.3. спортпен айналысуға арналған киімді және құрал-саймандарды ажырату және атау	3.3.2.3. сабақтың өту жағдайына байланысты киімді және аяқ киімді таңдау	4.3.2.3. сабақтың өту жағдайына байланысты киімді және аяқ киімді таңдау
	1.3.2.4 дене жаттығуларын орындау кезінде қауіпсіз мінез-құлық туралы түсінікке ие болу	2.3.2.4. дене жаттығуларын орындау кезінде қарапайым қауіпсіз мінез-құлық дағдыларына ие болу және жарақаттанудың алдын алу	3.3.2.4. дене жаттығулары орындалатын сабақ кезінде қарапайым қауіпсіз мінез-құлық дағдыларына ие болу және жарақаттанудың алдын алу	4.3.2.4. дене жаттығулары орындалатын сабақ кезінде қарапайым қауіпсіз мінез-құлық дағдыларына ие болу және жарақаттанудың алдын алу

41. Ұзақ мерзімді жоспарды осы санаттағы білім алушылардың ерекшеліктері мен мүмкіндіктерін ескеріп, ортақ тақырыптарға сәйкес оқыту мақсаттарын тоқсан бойынша бөлу арқылы мұғалімнің өзі анықтайды. Бұл ретте жалпы білім беру оқу бағдарламаларында ұсынылған ортақ тақырыптар пайдаланылады.

Қазақстан Республикасы
Білім және ғылым министрінің
2013 жылғы 3 сәуірдегі
№ 115 бұйрығына 323-қосымша

Орташа ақыл-ой кемістігі бар білім алушыларға арналған бастауыш білім беру деңгейінің 1-4 сыныптары үшін "Психомоторикасы мен сенсорлық үдерістерін дамыту" пәнінен жаңартылған мазмұндағы үлгілік оқу бағдарламасы

Ескерту. Бұйрық 323-қосымшамен толықтырылды – ҚР Білім және ғылым министрінің 27.07.2017 № 352 (1, 2, 6, 8, 9, 10,(11, 12) сыныптардың ерекше білім беруге қажеттіліктері бар білім алушылары үшін 01.09.2017, ерекше білім беруге қажеттіліктері бар 3-сыныптың білім алушылары үшін 01.09.2018, ерекше білім беруге қажеттіліктері бар 4-сыныптың және 10-сыныптың білім алушылары үшін 01.09.2019, 11-сыныптың білім алушылары үшін 01.09.2020 қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

1-тарау. Жалпы ережелер

2. "Психомоторикасы мен сенсорлық үдерістерін дамыту" оқу бағдарламасы білім алушылардың танымдық мүмкіндіктеріне сәйкес әр оқу пәнінің мазмұнын және олардың білім, білік, дағдыларының көлемін анықтайтын оқу-нормативтік құжат болып табылады.

3. Оқу бағдарламасы оқыту процесін білім алушылардың пән салалары бойынша қолжетімді білім мен икемділіктерді меңгеруі үшін әр пәннің әдістемелік әлеуетін қолдануға, оқу әрекетінің тәсілдерін меңгеру арқылы дербестігін, әлеуметтік-мәдени кеңістікте бағдарлау икемділігін барынша дамытуға бағыттайды.

5. Құндылыққа бағытталған, іс-әрекетке, тұлғаға бағдарлық, коммуникативтік тәсілдер білім берудің классикалық негізі ретінде оқыту мақсаттарының жүйесі мен білім беру процесі нәтижелерінің басымдылығын арттыру үшін қолданылып, оқу бағдарламасының жаңа құрылымында көрініс тапты.

6. Қазіргі кезеңде білім алушының белсенді іс-әрекетін ұйымдастыру оқу процесіне қойылатын негізгі талаптардың бірі болып табылады. Мұғаліммен бірлесіп шығармашылықпен айналысу және мұғалімнің серіктес, кеңесші ретінде қолдауы кезінде ғана білім алушының белсенді танымдық қабілеті тұрақты сипатқа ие болады.

9. Пәннің оқу бағдарламасы жергілікті сипаттағы материалдарды (нысандар, кәсіпорындар, ақпарат көздері) пайдалануға бағытталған оқу-жобалау іс-әрекеттерін ұйымдастыру арқылы танымдық және әлеуметтік тұрғыдан білім алушының белсенділігін арттыруға мүмкіндік береді. Осы пәннің оқу мақсаттары аясында жүзеге асырылатын тәрбиелік сипаттағы жоба жұмысын ата-аналармен, жергілікті қауымдастық өкілдерімен бірлесе отырып, ұйымдастыруға болады.

10. Оқу бағдарламасында мұғалімнің білім алушыларды оқытудың жеке бағдарламасын құруда басшылыққа алатын және оқу пәнінің мазмұнын анықтаудың негізі болып табылатын оқыту мақсаттарының жүйесі тұжырымдалған. Орташа ақыл-ой кемістігі бар білім алушыларға арналған бағдарламаның мазмұны ұсыным түрінде болады, педагогтың сыныптағы әрбір білім алушының мүмкіндігі мен оның білім алудағы ерекше қажеттіліктеріне сәйкес бағдарламаның мазмұны мен оқыту қарқынына кез-келген өзгерістерді ендіру құқығына ие.

11. Психомоторлық және сенсорлық даму орташа ақыл-ой кемістігі бар білім алушыларды түзете дамыту процесінде өзекті мәселе болып табылады, сонымен бірге, психомоторлық даму көрсеткіштері психикалық қасиеттер мен тұлғалық жағдайдың объективті индикаторы ретінде психодиагностикада кеңінен пайдаланыла бастады.

12. Психомоторика мен сенсорлық үдерістерді дамыту бойынша сабақтар түзету бағытында болады, яғни жалпы қабілеттерді дамытумен бірге орташа ақыл-ой кемістігі бар білім алушыларға тән психофизикалық даму мен психикалық әрекеттердің күрделі түрлерін қалыптастырудағы кемшіліктерді түзетуді де білдіреді.

2-тарау. "Психомоторикасы мен сенсорлық үдерістерін дамыту" пәнін оқытудың мақсаты мен міндеттері

13. "Психомоторикасы мен сенсорлық үдерістерін дамыту" пәні орташа ақыл-ой кемістігі бар білім алушыларды оқытудың Үлгілік оқу жоспарының түзету компоненті пәндерінің қатарына кіреді.

14. Орташа ақыл-ой кемістігі бар білім алушыларда сенсорлық тәжірибе кенеттен қалыптаспайды, сондықтан сенсорлық әсер ету құралдары мен тәсілдерін ойластырып таңдау олардың ары қарайғы психикалық және дене тұрғыдан дамуына қолайлы жағдай туғызады.

15. Орташа ақыл-ой кемістігі бар білім алушылардың заттармен әрекеттері арнайы емес қозғалыс деңгейінде болады. Осыған байланысты балаға заттық-тәжірибелік әрекеттердің сан алуан түрлерін қалыптастыруға бағытталған арнайы түзету көмегі көрсетіледі. Оқыту уақыт өте келе әр түрлі заттармен және материалдармен мақсатты бағытталған еркін әрекеттерге айналатын қолданысқа тән қарапайым әрекеттерді үйретуден басталады.

16. "Психомоторикасы мен сенсорлық үдерістерін дамыту" түзету курсының мақсаттары:

1) білім алушылардың әрбір нысанды сенсорлық қасиеттерімен, сапасымен, белгілерімен жиынтықта және қоршаған шындық туралы көп қырлы көп функционалды түсініктерді тануы, олардың психикалық дамуын оңтайландыру және қоғамға тиімді әлеуметтендіру үшін қолайлы жағдай құру;

2) әр түрлі заттармен және материалдармен мақсатты бағытталған еркін әрекеттерді қалыптастыру.

17. "Психомоторикасы мен сенсорлық үдерістерін дамыту" түзету курсының міндеттері:

1) әр түрлі талдауыштарға мақсатты бағытта жүйелі түрде әсер ету арқылы сезімдік тәжірибені байыту;

2) қарым-қатынастық, заттық-тәжірибелік және танымдық әрекеттерді қалыптастырудағы дайындық ретіндегі көру, есту, жанасымдық, кинестикалық қабылдауды, сондай-ақ иісі мен дәмді қабылдауды дамыту;

3) кеңістіктік-мезгілдік бағдарлауды қалыптастыру;

4) графикалық дағдыларды дамыту;

5) қоршаған әлемді сан алуан қасиеттері мен оның нысандарының белгілерімен (түсі, иісі, дәмі, дыбысы, ырғағы)бірге қабылдау қабілетін қалыптастыру;

6) әр түрлі өнімдік әрекеттерге (бейнелеу, тұрмыстық және еңбектік, өзіне-өзі қызмет көрсету) негіз болатындай қарапайым әрекет тәсілдерін қалыптастыру.

18. Білім алушылардың психомоторика мен сенсорлық үдерістерді дамыту бойынша сабақтардағы мақсатты бағытталған әрекет нәтижесінде оқитындары:

1) сенсорлық эталондарға бағдарлау;

2) заттарды берілген белгілері бойынша тану;

3) заттарды сыртқы белгілері бойынша салыстыру;

4) заттарды пішіні, шамасы, түсі, атқарымдық қолданысы бойынша жіктеу;

5) әр түрлі белгілер бойынша заттардан және олардың бейнелерінен топтамалық қатарлар құру;

6) нысандар мен құбылыстардың белгілері мен қасиеттерін тәжірибелік тұрғыдан ерекшелеу;

7) нысандар мен құбылыстарға толық сипаттама беру;

8) әрекеттер мен құбылыстардың қарама-қарсы бағытын ажырату;

9) өз әрекетінің мезгілдік аясын көру;

10) оқиғалардың бірізділігін анықтау;

11) кеңістікте бағдарлау;

12) әрекеттерді нұсқау бойынша мақсатты бағытта орындау;

13) өзінің қимылы мен әрекетін өздігінен үйлестіру;

14) өзінің әрекетін сөйлеу арқылы жанамалау.

3-тарау. Оқу процесін ұйымдастырудағы педагогикалық тәсілдер

19. Орташа ақыл-ой кемістігі бар деңгейдегі білім алушыларды оқытудың оқу процесін ұйымдастыру тәсілдемесінің негізінде ақыл-ой кемістігі айқын байқалатын тұлғалардың өмірін ұйымдастырудың негізін қалаушы идея ретінде бүкіл әлемде қабылданған "қалыпқа келтіру" педагогикалық тұжырымдамасы жатыр. Осы тұжырымдамаға сәйкес білім алушы түзету педагогикалық шаралардың барлық жүйесін жобалаған кездегі негізгі және жалғыз есептеу нүктесі болып табылады. Жоспарланған педагогикалық шаралар білім алушылармен тікелей жүргізілетін жұмыстарды ғана емес, сондай-ақ қоршаған ортаның қайтадан құрылуын, әрбір білім алушының өзіндік әрекетін ынталандыратын жағдайды тудыруды да қамтиды.

20. Әрекеттердің мазмұны мұғалімге осындай білім алушылар үшін жалғыз мүмкіндік болып табылатын оқытудың жеке бағдарламасын құру үшін бағдар ғана болып табылатын оқу бағдарламаларында ашып көрсетеді. Оқытудың жеке бағдарламасын құру үшін білім алушыны бақылап, оның қажеттілігі мен мүмкіндігін көрсететін болмашы белгілердің өздері ескеріле отырып байқау жүргізіледі.

21. "Қалыпқа келтіру" тұжырымдамасының негізінде орташа ақыл-ой кемістігі бар білім алушыларды арнайы мектеп жағдайында оқыту мен тәрбиелеу процесін ұйымдастыру қағидалары қалыптастырылған.

22. Білім алушының өзіндік бірегей ерекшеліктерін сақтай отырып, дербес қарқында даму құқығын тану қағидасы. Бұл қағиданы сақтау білім алушыны оқытудың жеке бағдарламасының мазмұнын анықтау мақсатында оның мүмкіндігі мен ілгерілмелі дамуын үнемі зерделеуді білдіреді. Дамудағы және дағдыларды меңгерудегі кез-келген, тіпті ең аз деген ілгері басуды оқытудағы жағымды нәтиже деп қабылдау.

23. Өздігінен таңдау қағидасы негізінде педагог әрбір білім алушыны оқытудың мазмұнын, тәсілдерін, түрін, дидактикалық құралдарды олардың жеке мүмкіндіктері мен білім берудегі және жеке тұлғалық жетістікерін мониторингілеу нәтижесін есепке алады.

2) білім алушылармен сабақ өтетін жайлар әр түрлі өмірлік жағдаяттарды бейнелейтін кеңістікке айналдырылады. Заттық орта білім алушылардың қажеттіліктерінің өзгеруіне сәйкес кезеңмен өзгеріп отырады;

3) мектептегі әлеуметтік-тұрмыстық және заттық-дамытудың ортасы орташа ақыл-ой кемістігі бар білім алушылардың жас ерекшелігі мен физиологиялық ерекшеліктерін есепке ала отырып құрылады (демалыс, қимыл белсенділігі мен санитарлық-гигиеналық шараларға арналған жабдықталған кеңістіктер).

25. Білім алушылардың мектептегі күнделікті әрекеттерінің біріктірілген сипаттағы қағидасы. Мектептегі бастапқы оқытудың 3-4 жылында пәнсіз оқыту идеясымен жүзеге асырылатын оқу жоспарының бірнеше пәндік салаларының мазмұнын біріктіруді білдіреді. Барлық сабақтар, ең алдымен, оқу бағдарламасының мазмұны арқылы білім алушыларды жалпы дамытуға (коммуникативтік, қимыл-қозғалыстық, сөйлеу тілдік, сенсорлық) бағытталуға міндетті. Пәндік оқытуға көшу білім алушылардың жеке дамуындағы ілгерілеуіне қарай жүзеге асырылады.

26. Пәнсіз оқыту ортақ тақырыптық жоспарлау арқылы жүзеге асырылады. Ортақ тақырыптар ретінде "Айналадағы әлем" біріктірілген курсының тақырыптамасын пайдалануға болады. Таңдалған тақырып негізінде 1-2 апта бойы білім алушылардың сан алуан әрекеттері ұйымдастырылады. Оқытудың бұл кезеңінде таңдалған тақырып таным мақсаты ғана емес, сондай-ақ, мектепте білім алушылардың күнделікті әрекеттерін ұйымдастырушы құрал болып табылады.

27. Ойлау, сөйлеу тілі мен коммуникацияны әлеуметтендіру құралы ретінде дамыту қағидасы. Орташа ақыл-ой кемістігі бар білім алушылардың нақты жағдайдағы мүмкіндігіне қарай педагогикалық құралдармен өтілетін сөйлеу тілінің дамуында (оның болмауына дейін), ойлау қабілетінде, қарым-қатынастық дамуында өзіндік мәселелері бар. Сөйлеу тілін түсінуді кеңейту, қарым-қатынастың ауызша және таңбалы құралдарын қалыптастыру, білім алушылардың көрнекілік-әрекеттік ойлауын дамыту бойынша жұмыстар бірізділікпен құрылады. Білім алушылардың әрекетін педагогтың сөзбен қолдауы мөлшерлі және білім алушылардың түсінуі үшін қолжетімді болады деп есептеледі.

28. Оқу-тәрбиелеу процесін әлеуметтендіру бағыттылығы қағидасы. Білім алушылардың ерекшеліктеріне барынша ыңғайланған және олардың дені сау құрдастарымен өзара әрекеттенулерін шектейтін оқу және тәрбиелеу ортасы шарасыз жеңілдетілуіне байланысты білім алушыны күрделі әлеуметтік ортаға ендіру арнайы жұмысты талап етеді:

1) білім алушылардың олар үшін қолжетімді көлемдегі әлеуметтік қатынастар мен өмірлік тәжірибесін кезең-кезеңмен және жоспарлы түрде кеңейту. Оқу уақытының бір бөлігі мектептен тыс жерде (қоғамдық көлікте жүру, дүкендерге, дәріханаларға, поштаға, емханаға, мұражайға, театрға, кафе сияқты қоғамдық орындарға бару) ұйымдастырылады;

2) білім алушының қоғамға ауыртпалықсыз енуі үшін оған толерантты және мейірімді қоршаған ортаны қалыптастыру. Осы мақсатта мектеп білім алушының жанұясы, оның айналасындағы әлеуметтік-қоғамдық ортамен де жоспарлы жұмыстар жүргізеді.

29. Орташа ақыл-ой кемістігі бар білім алушыларды оқыту процесі мазмұны жағынан да, сол сияқты ұйымдастыру түрі жағынан да қатал реттелмейді. Ұжымдық оқыту жағдайындағы танымдық қызығушылықтың төменділігі; жаппай жұмыс кезінде пайдаланылатын ынталандырмаларға деген реакциясының әлсіздігі; бір оқу пәнінің мазмұнына берілген қырық бес минут бойы білім алушылардың белсенділігін қолдаудың қиындығы әдеттегі академиялық тұрғыда құрылған сабақтың тиімділігінің төмен болуына әкеліп соқтырады.

30. Білім алушылар сабақты әрекет түрін білім алушының өзіне ыңғайлы жағдайда өзгере алатын, жекеленген жұмысты орындайтындай (басқа білім алушылардың жұмыстарынан өзгеше) және педагогтан жеке көмек ала алатындай етіп ұйымдастырылуын қалайды. Білім алушыларға сынып бөлмесінде еркін қозғала алатындай мүмкіндіктер беріледі.

1) тірі және өлі табиғат пен әлеуметтік өмірдің құбылыстарын бақылау;

2) заттық-практикалық әрекет;

3) ойын әрекеті және ойын әрекетшілдігі;

4) білім алушылардың шаруашылық-еңбектік әрекеті;

5) әлеуметтік-тұрмыстық әрекет;

6) балалар мен жақын ортасындағы ересектер арасындағы коммуникация (микросоциум);

7) оқу әрекеті (білім алушылардың мүмкіндіктеріне сәйкес).

33. Оқу-тәрбиелеу процесі заттық әрекетте орташа ақыл-ой кемістігі бар білім алушыларды оқытудың барлық кезеңі бойынша құрылуға міндетті.

34. "Психомоторикасы мен сенсорлық үдерістерін дамыту" бойынша түзету сабақтары білім алушының мектептік білімді барынша толық меңгеруі үшін қажетті негіз құрауға арналған.

35. Білім алушыға түзету сабақтарының аясында берілетін көмектің нақты деңгейі мен мазмұнын анықтағанға дейін, алдымен жүйелі тәсілдемелік тұрғыдан толық құнды тексеру жүргізіледі, яғни білімді, икемділіктер мен дағдыларды меңгеру процесіне бөгет жасайтын ерекше қиындықтарды; себебін, құрылымын табу, танымдық әрекет ерекшеліктерін, әлеуетті мүмкіндік деңгейлері анықталады.

36. Диагностикалау процесінде әлемді сезімдік тануы айтарлықтай бұзылған, сенсорлық тәжірибесі аз балаларға ерекше назар аударылады, оларда қолдың ұсақ қимылы мен көру-қимыл үйлесімділігі бұзылыстары, көру, есту және жанасымдық-қимылдық қабылдау процесінің әлсіздігі, сезіну талдауыштарының жетілмеуі байқалады, оларға кеңістікте бағдарлаудың қиындығы тән болады.

37. Тексеру процесінде дамудың қол жеткен деңгейі ғана емес, сондай-ақ жақын даму аймағы да анықталады. Сонымен бір мезгілде уәжділік-бағдарлық, әрекеттік-амалдық, бақылау-бағалау әрекеттерінің компоненттерін меңгеру деңгейі бағаланады.

38. Тексеру нәтижелері білім алушылардың анықталған өзекті даму деңгейінің негізінде құрылатын және қозғалмалы құрамы бар шағын топтарды қалыптастыру үшін негіз болады. Білім алуда ерекше қажеттіліктері бар білім алушылар үшін бөлек психикалық функцияларын (кеңістіктік гнозис, ұсақ қимыл, жанасымдық-қимылдық қабылдау) дамытуға бағытталған жеке-түзету сабақтары жоспарланады.

39. "Психомоторикасы мен сенсорлық үдерістерін дамыту" пәні аумағындағы түзету жұмысы білім алушылармен әр оқу жылындағы жұмыс процесін қамтиды.

4-тарау. Оқу жетістіктерін бағалау тәсілдері

40. Орташа ақыл-ой кемістігі бар білім алушылардың оқудағы жетістіктерін бағалау шараларына қойылатын талаптар ізгілендіру идеяларына, осы санаттағы білім алушылардың мектептік оқуының табиғатына сәйкестігіне шартты болады.

41. Орташа ақыл-ой кемістігі бар білім алушылардың жеке оқу бағдарламасында тұжырымдалған міндеттер олардың оқудағы жетістіктерін бағалау үшін пайдаланылады.

42. Орташа ақыл-ой кемістігі бар білім алушыларды оқытудың жеке бағдарламасын құру жұмысы оның қажеттілігі мен мүмкіндігін бастапқы педагогикалық бақылау арқылы жүзеге асырылады. Критериалды бағалау білім алушыларды дамыту мен оқытудың негізгі желісінің онтогенезіне сәйкес анықталады.

43. Орташа ақыл-ой кемістігі бар білім алушылардың жетістіктерін бағалау тек ішкі бағалау құралдарымен ғана жүзеге асырылады. Оқытудың жеке бағдарламасын жүзеге асыру нәтижелері білім беру процесі барысында мұғаліммен сабақтарда тікелей бағаланады.

44. Педагогтар бақылау-бағалау әрекетін ақыл-ойы дамымаған білім алушылармен жүргізілетін барлық педагогикалық процестің құрылуына негіз болатын арнайы педагогиканың "диагностика мен түзете дамыту жұмысының бірлігі" қағидасына сәйкес жүйелі түрде жүзеге асырады.

45. Бағалау іс-әрекеттері білім алушылардың белсенділігін бақылау, олардың әрекеттерінің нәтижелілігін, ауызша жауаптарын оқыту мен тәрбиелеудің жеке міндеттерімен салыстыруды зерделеу болып табылады.

46. Орташа ақыл-ой кемістігі бар білім алушылардың жетістіктерін бағалау шараларының бірізділігі:

2) білім алушылардың жетістіктері мен дамуын ағымды бағалау. Бұл оқытудың мазмұны мен тәсілдерін түзетіп отыру мақсатында білім алушылардың сабақ үстіндегі жұмысын күнделікті бақылау арқылы жүзеге асырылады;

4) жетістіктерді қорытынды бағалау оқу жылының аяқталуына қарай жүзеге асырылады.

47. Орташа ақыл-ой кемістігі бар білім алушылардың жетістіктерін бағалау үшін білім алушы жетістігінің сапалық көрсеткіші болып табылатын сипаттамалық бағалау пайдаланылады. Сипаттамалық бағалау білім алушының жеке білім беру және арнайы түзете дамыту жұмысы процесінде жүзеге асырылған аймақтағы дамуы мен оқуының дамуына қатысты өзіндік педагогикалық есеп болып табылады.

5-тарау. "Психомоторикасы мен сенсорлық үдерістерін дамыту" пәнінің мазмұнын ұйымдастыру

48. "Психомоторикасы мен сенсорлық үдерістерін дамыту" пәні бойынша оқу жүктемесінің көлемі:

1) 1-сынып – аптасына 2 сағат, оқу жылында – 66 сағат;

2) 2-сынып – аптасына 2 сағат, оқу жылында – 68 сағат;

3) 3-сынып – аптасына 2 сағат, оқу жылында – 68 сағат;

4) 4-сынып – аптасына 2 сағат, оқу жылында – 68 сағат.

49. Оқу-тәрбиелеу процесін ұйымдастыру үшін кабинеттер санитарлық-гигиеналық нормаларды есепке ала отырып, қажетті мектептік құрал-жабдықтармен жинақтастырылады.

50. Түрлі формадағы (жеке, жұп немесе топтық) және әртүрлі жұмыстарды (ойын және белсенді оқыту әдістерін қолдануды) ұйымдастыру үшін қозғалмалы жиһаз қарастырылады. Білім алушылардың жұмыстарын және көрнекілік құралдарды қоюға арналған стендтер, кітап сөрелерін орналастыратын орындарды қарастырылады.

51. Курсты жүзеге асыру үшін ол жарақтандырылған сенсорлық бөлме; құрғақ (кішкентай шарлы) және сулы хауыздар; жарықтанатын, дыбысталатын ойыншықтар мен заттар; жасалу тегі, жабысқақтығы, температурасы, тығыздығы әр түрлі материалдардың үлгілері; сенсорлық панельдер; аромоқұтылар; вибромассаждаушылар сияқты арнайы материалдық-техникалық құралдармен жабдықталады.

52. Оқу пәнінің мазмұны:

1-кесте

№	Бөлімдер	Бөлімшелер
1	Сенсорлық үдерістерді дамыту	1.1 Көру арқылы қабылдау және зейін
		1.2 Заттардың түсін, пішінін, шамасын қабылдау
		1.3 Есту арқылы қабылдау және зейін
		1.4 Жанасымдық-қимылдық қабылдау және заттардың ерекше қасиеттерін қабылдау
		1.5 Кинестетикалық және кинетикалық даму
2	Кеңістікте бағдарлау дағдыларын дамыту	2.1 Өз денесінің сызбасында, ғимаратта, қағаз бетінде, үстел үстінде бағдарлау
3	Ұсақ моториканы дамыту	3.1 Қол мен саусақтарды дамыту

53. Оқу бағдарламасында оқыту мақсаттарын қолдануға, мониторинг өткізуге тиімді болу үшін кодтық белгі енгізілген. Кодтық белгідегі бірінші сан сыныпты, екінші және үшінші сандар бөлім мен бөлімшені, төртінші сан оқыту мақсатының реттік нөмірін көрсетеді. Мысалы, 1.1.1.4 кодында "1" - сынып, "1.1" - бөлімше, "4" - оқыту мақсатының реттік нөмірі.

54. Оқу бағдарламасында әрбір бөлімнің оқу материалын оқытудың дәйектілігі мен мазмұнын анықтау үшін негіз болып табылатын оқыту мақсаттарының жүйесі тұжырымдалған. Оқыту мақсаттарының жүйесі мұғалімге білім алушылардың таным үдерісін басқаруға, материалды меңгеруде қадамдық бақылауды жүзеге асыруға, түзету жұмысы процесін жекелендіруге мүмкіндік береді:

55. Оқыту мақсаттарының жүйесі:

1) "Сенсорлық үдерістерді дамыту":

2-кесте

Бөлімшелер	Оқыту мақсаттары
Бөлімшелер	1-сынып	2-сынып	3-сынып	4-сынып
1.1 Көру арқылы қабылдау және зейін	1.1.1.1 адам бетіне көз тоқтату 1.1.1.2 қозғалмайтын жалтыраған затқа көз тоқтату 1.1.1.3 балаға қарама-қарсы, оның сол жағында, оң жағында орналасқан қозғалмайтын затқа көз тоқтату 1.1.1.4 шамасын анықтау (үлкен, кішкентай, ең үлкен) 1.1.1.5 шамасын есепке ала отырып, матрешканы және пирамиданы байқап көру арқылы жинау 1.1.1.6 көлемді және жазық пішіндерді еліктеу бойынша, үлгі бойынша ажырату 1.1.1.7 көлемді пішіндерден еліктеу бойынша, үлгі бойынша құрастыру	2.1.1.1 бағдарлаудың іздеу тәсілін қолдану, жоспарлы бақылау 2.1.1.2 жақын орналасқан заттың (тігінен, көлденеңінен, айналдыра, алға-артқа қарай) қозғалысын қарау арқылы бақылау 2.1.1.3 заттарды, негізгі элементтерін, нысанның бөліктерін мақсатты бағытта қарастыру 2.1.1.4 заттың негізгі элементтері мен бөліктерін ерекшелеу 2.1.1.5 заттарды өтініш бойынша және өздігінен (затты ишаратпен, көзбен көрсету) тану 2.1.1.6 шынайы заттарды, олардың орынбасар ойыншықтарды, бірдей заттарды тану 2.1.1.7 айырықша белгілері (түсі, пішіні, шамасы) бар заттар мен нысандарды (2-3) салыстыру 2.1.1.8 заттардың олардың бейнелерімен ара қатынасын табу	3.1.1.1 бағдарлаудың іздеу тәсілін қолдану, жоспарлы бақылау 3.1.1.2 заттардың жұбын табу 3.1.1.3 алыстағы нысанның қозғалысын қарау арқылы бақылау 3.1.1.4 заттарды, негізгі элементтерін, нысанның бөліктерін мақсатты бағытта қарастыру (қрау арқылы тексеру): негізгі элементтері мен бөліктерін ерекшелеу 3.1.1.5 айырықша белгілері (түсі, пішіні, шамасы, бөліктерінің саны, жеке бөліктерінің орналасуы сияқты) бар заттар мен нысандарды (2-4) салыстыру 3.1.1.6 заттарды оның жеке бөліктері бойынша тану	4.1.1.1 ұсақ бөліктерден бүтін конструкция құрастыру 4.1.1.2 заттық суретті төрт бөліктен үлгі бойынша құрастыру 4.1.1.3 бояу, сызу 4.1.1.4 матрешка мен пирамиданы қарау арқылы шамасын салыстыра отырып, жинастыру 4.1.1.5 заттардың пішінінің геометриялық пішінмен арақатынасын табу 4.1.1.6 заттарды жапсырмақұрақ жасағанда немесе құрастырғанда түсін кезектестіру 4.1.1.7 матрешка мен пирамиданы шамасын есепке ала отырып, байқап көру және өлшеп көру тәсілдерімен жинастыру 4.1.1.8 2 бөліктен тұратын заттық суретті үлгі бойынша құрастыру
1.2 Заттардың түсін, пішінін, шамасын қабылдау	1.1.2.1 түсіне қарай қатты ерекшеленетін (2 кереғар түс) заттарды үлгі бойынша таңдау 1.1.2.2 пішініне қарай қатты ерекшеленетін таныс заттарды үлгі бойынша таңдау 1.1.2.3 көлемді геометриялық пішіндерді ажырату (шар, куб) 1.1.2.4 көлемді геометриялық пішіндерді (шар, куб) ажырату, қораптың сәйкес ойығына итеріп салу 1.1.2.5 нысандарды шамасы бойынша (заттарды өзара, екі білім алушыны бойын, ересек адам мен білім алушының бойын) салыстыру 1.1.2.6 шамасына қарай қатты ерекшеленетін 2 затты (үлкен, кішкентай) салыстыру 1.1.2.7 заттармен ойын және жаттығулар кезінде олардың шама параметрлерін ажырату 1.1.2.8 үлкен затты қолымен, кішкентай затты саусағымен алу 1.1.2.9 үлгі бойынша, сөз бойынша заттардың (4) түстерін ерекшелеу 1.1.2.10 заттардың олардың бейнесімен ара қатынасын белгілеу	2.1.2.1 заттармен, жазық пішіндермен ойын және жаттығулар үдерісінде олардың шама параметрлерін ажырату 2.1.2.2 басты белгісі, түсіне қарай қатты ерекшеленетін (3 кереғар түс) таныс заттарды үлгі бойынша таңдау 2.1.2.3 негізгі түстерді (қызыл, жасыл, көк) ажырату 2.1.2.4 көлемді геометриялық пішіндерді (шар, куб, пирамида) ажырату 2.1.2.5 жазық геометриялық пішіндерді (дөңгелек, шаршы) ажырату 2.1.2.6 3 затты шамасына (үлкен, кішкентай, ең кішкентай) қарай салыстыру 2.1.2.7 үшқұрамды матрешканы байқап көру тәсілімен жинастыру 2.1.2.8 3 сақиналы пирамиданың сақиналарының шамасын есепке ала отырып, өлшеп көру тәсілімен жинастыру 2.1.2.9 заттарды берілген бір белгісі (пішін, шама немесе түс) бойынша топтастыру 2.1.2.10 қоршаған ортадан таныс түстерді табу	3.1.2.1 заттармен, жазық пішіндермен, суреттермен және елестету бойынша ойнаған және жаттығулар үдерісінде олардың шама параметрлерін ажырату 3.1.2.2 заттарды үлгі бойынша түсіне қарай біріктіру 3.1.2.3 заттарды үлгі бойынша шамасына қарай біріктіру 3.1.2.4 заттарды шамасына (ұзын-қысқа) қарай салыстыру 3.1.2.5 заттарды үлгі бойынша пішініне қарай біріктіру	4.1.2.1 түстері мен шамалары әр түрлі жазық геометриялық пішіндерді (дөңгелек, шаршы, тікбұрыш, үшбұрыш) ажырату 4.1.2.2 пішінді, түс пен шаманы белгі ретінде ерекшелеу 4.1.2.3 суреттің жетіспейтін бөліктерінің суретін салу 4.1.2.4 түсті әрекеттің басталуын білдіретін белгі ретінде пайдалану
1.3 Есту арқылы қабылдау және зейін	1.1.3.1 қоршаған шынайы орта дыбыстарын (сөйлеу тілі, музыка, шулар) ажырату 1.1.3.2 таныс адамдарды дауысынан ажырату 1.1.3.3 құлақ, иық, бел тұсында орналасқан, қозғалмайтын дыбыс көзінің орналасу орнын анықтау 1.1.3.4 2 ойыншықтың ішінен (даңғара-сыбызғы, бубен-ысқырық, бубен-сырнай) таңдағанда естілуі бойынша қатты ерекшеленетін дыбысты ажырату 1.1.3.5 дыбысқа еліктеуді ажырату және оны нысанмен (ойыншықпен, суретпен) ара қатынасын белгілеу 1.1.3.6 музыкалық ойыншықтың дыбысталуының басталуы мен аяқталуына деген әсерінің болуы 1.1.3.7 дыбыс көзін анықтау 1.1.3.8 ойыншықты сәйкес дыбысқа еліктеумен ара қатынасын белгілеу 1.1.3.9 қарапайым ырғақтарды шығару	2.1.3.1 екі-үшеуінің ішінен даңғырлатып ойнайтын және музыкалық аспаптарды (сылдырмақ, даңғара, сыбызғы, қоңырау, бубен, сырнай, қасық) ажырату 2.1.3.2 әуеннің сипатын (көңілді, мұңды) ажырату 2.1.3.4 қоршаған орта дыбыстарына еліктеу 2.1.3.5 естілуі бойынша әр түрлі шуларды ажырату 2.1.3.6 шуларға деген эмоциялық әсерін білдіру: қатты және жағымсыз дыбыстан қолымен қорғану, жағымды дыбыстарға қуанышты мимикамен, есту қабілетін шоғырландырумен, сәйкес қимылдармен жауап беру 2.1.3.7 есту арқылы дыбысталу қарқынын ажырату; буындарды айта отырып, алақанын шапалақтап, ойыншықтарды соққылай отырып, дыбысталатын ойыншықтармен ойнау	3.1.3.1 есту арқылы дыбысталу санын (бір-көп) ажырату, музыкалық ойыншықтарда ойнау 3.1.3.2 жазбаны (күйтабақты) тыңдағанда құстардың және жануарлардың (2-3 ішінен таңдау) дауыстарын ажырату	4.1.3.1 сөйлеу тілдік емес дыбыстарды дауыс (қатты-ақырын) қаттылығы бойынша ажырату 4.1.3.2 сөйлеу тілдік емес дыбыстарды дауысталудың ұзақтығына (ұзақ-қысқа) бойынша ажырату
1.4 Жанасымдық-қимылдық қабылдау және заттардың ерекше қасиеттерін қабылдау	1.1.4.1 әрекеттердің әр түрлі түрлерінде: саздан, ермексаздан, қамырдан илеп жасауда; саусақпен сурет салуда; ірі мозаикамен ойнауда; ұсақ заттарды сұрыптауда жанасымдылық-қимылдық сезімталдықты қолдану 1.1.4.2 затты сипап көру немесе оны нобайы бойымен саусақпен жүргізу 1.1.4.3 көлемді пішіндер мен заттарды екі заттың ішінен сипай отырып, анықтау 1.1.4.4 тамақ өнімдерін (алма, нан, кәмпит) дәмі бойынша анықтау 1.1.4.5 сөйлеу тілі немесе ишарат арқылы жанасымдық тұрғыдан ұнағанын білдіру 1.1.4.6 иіске деген әсерін білдіру 1.1.4.7 илеп жасағанда заттардың пішінін, шамасын бере білу	2.1.4.1 іздеудің бағдарлау, сипалау, тексеру тәсілдерін қолдану 2.1.4.2 арнайы тексеру қимылдарын (сипалау, тексеру, сипау, жұмсарту, соғу, қысу сияқты) қолдану 2.1.4.3 көлемді заттың жұбын үлгі бойынша сипай отырып таңдау 2.1.4.4 сұйық және қатты тамақтың қарама-қарсы температурасын (ыстық, суық) ажырату 2.1.4.5 заттарды салмағы (ауыр-жеңіл) ажырату 2.1.4.6 жіктей отырып тыныс алу (мұрын арқылы тыныс алу, ауыз арқылы шығару) 2.1.4.7 иістерді ажырату (жағымды және жағымсыз) 2.1.4.8 тамақтарды дәмі бойынша ажырату 2.1.4.9 тамақтарды негізгі дәмдік қасиеттері (ащы, тәтті, қышқыл, тұзды) бойынша ажырату	3.1.4.1 іздеудің бағдарлау, сипалау, тексеру, сипау, жұмсарту, соғу, қысу сияқты тәсілдерін қолдану 3.1.4.2 консистенциясы (сұйық, қатты, жабысқақ, сусымалы) бойынша әр түрлі тағамдарға адекватты қарау 3.1.4.3 көлемді затты үлгі бойынша сипай отырып таңдау 3.1.4.4 затты сипап көру арқылы үлгі бойынша шамасы мен пішінін ажырату 3.1.4.5 әр заттардың қарама-қарсы температурасын ажырату 3.1.4.6 заттардың қасиеттерін (жұмсақ, жылтыр, бүдір) ажырату	4.1.4.1 әр түрлі заттардың (мақта, шеге, брусок) ауырлығын ажырату 4.1.4.2 материалдарды сипаттары (температурасы, жасалған материалы, ылғалдылығы, жабысқақтығы) бойынша ажырату 4.1.4.3 жіктей отырып тыныс алу (мұрын арқылы тыныс алу, ауыз арқылы шығару) 4.1.4.4 қарама-қайшы иістерді (гүлдің, цитрустың, шыршаның, ванильдің, кофенің) ажырату 4.1.4.5 иістің ұнағанын сөйлеу тілі немесе пантомимикалық құралдардың көмегімен білдіру
1.5. Кинестетикалық және кинетикалық даму	1.1.5.1 адамның тиіп кеткеніне адекватты эмоциялық-қимылдық әсер таныту 1.1.5.2 материалдардың (ағаш, металл, су сияқты) тиіп кеткеніне адекватты эмоциялық-қимылдық әсер таныту 1.1.5.3 қозғалыстың жылдамдығын (жылдам, баяу) ажырату 1.1.5.4 аңдардың қылығын еліктеп көрсету 1.1.5.5 әр түрлі музыкалық аспаптарда ойнау 1.1.5.6 әр түрлі сөйлеу тілдік емес коммуникациялық құралдарды (мимика, пантомимика сияқты) меңгеру	2.1.5.1 іздеудің бағдарлау, сипалау, тексеру тәсілдерін қолдану 2.1.5.2 температурасы әр түрлі материалдардың тиіп кеткеніне адекватты әсер таныту 2.1.5.3 нысандардан шыққан дірілге адекватты әсер таныту 2.1.5.4 дененің сыртқы жағын қысуға адекватты әсер таныту 2.1.5.5 дененің жағдайына (тігінен, көлденеңінен) адекватты әсер таныту 2.1.5.6 қарқынды (жылдам-ақырын) ажырату 2.1.5.7 босаңсу, бұлшық еттік тартылудан құтылу, ширығуды алып тастау, эмоциялық босаңсу элементтерін меңгеру 2.1.5.8 қалып пен қимылдарды ("Айна" сияқты ойындар) орындау 2.1.5.9 жануарлардың қимылдарына, қалпы мен мінездеріне еліктеп салу 2.1.5.10 табиғат құбылыстарына (жаңбыр, жел) еліктеп салу 2.1.5.11 қимылдарға қатысты берілген бұйрықты қабылдау және орындау	3.1.5.1 іздеудің бағдарлау, сипалау, тексеру тәсілдерін қолдану 3.1.5.2 шығу тегі мен жабысқақтығы әр түрлі материалдардың тиіп кеткеніне адекватты әсер таныту 3.1.5.3 дене мүшелерінің жағдайына адекватты әсер таныту 3.1.5.4 сыртқы беті әр түрлі материалдардың тиіп кеткеніне адекватты әсер таныту	4.1.5.1 әр түрлі сөйлеу тілдік емес коммуникациялық құралдарды (мимика, пантомимика сияқты) меңгеру 4.1.5.2 жануарлардың (қаздың, қоянның, кенгурудың жүрісін салу), ертегі кейіпкерлерінің, мультфильмдер мен фильмдер кейіпкелерінің қылықтарын еліктеп салу 4.1.5.3 дене мен беттің ұсақ бөліктерінің (көз, ауыз, саусақтар сияқты) статикалық және динамикалық қалыптарын ажырату 4.1.5.4 қалып пен қимылдарды ("Айна" сияқты ойындар) орындау 4.1.5.5 заттармен ойша әрекеттену 4.1.5.6 суреттегі әрекеттің шынайы әрекетпен ара қатынасын белгілеу

2) "Кеңістікте бағдарлау дағдыларын дамыту":

3-кесте

Бөлімшелер	Оқыту мақсаттары
Бөлімшелер	1-сынып	2-сынып	3-сынып	4-сынып
2.1 Өз денесінің сызбасында, ғимаратта, қағаз бетінде, үстел үстінде бағдарлау	1.2.1.1 дене мүшелерін (мұрынды, көзді көрсет) ажырату 1.2.1.2 кеңістікте еліктеу бойынша берілген бағытта (алға, артқа) қозғалу 1.2.1.3 жайда педагогтың нұсқау бойынша бағдарлау 1.2.1.4 өз заттарын тану 1.2.1.5 еліктеу бойынша, үлгі бойынша, сөздік нұсқау бойынша кеңістіктік қатынасты орындау	2.2.1.1 дене мүшелерінің кеңістікте орналасуында бағдарлау: бас жоғарыда, аяқ төменде, дене ортасында, қол дененің жанында 2.2.1.2 жазық және көлемді заттарды тік және көлденең бағытта (сол жақ-оң жақ, жоғары-төмен, ортасында) орналастыру 2.2.1..3 суреттің боялмаған бөлігін бояу 2.2.1.4 оң және сол қолды ажырату	3.2.1.1 заттардың және олардың бөліктерінің көлденеңі бойынша қатысын (үстінде, астында, жоғары, төмен, алыс-жақын) ажырату 3.2.1.2 қағаз бетінде бағдарлау (ортасы, дәл ортасы, жоғары, төмен, сол жақта, оң жақта)	4.2.1.1 нысандардың орналасуын (анда-мұнда, алыс-алыстау, жақын-жақынырақ) ажырату 4.2.1.2 қағаз бетінде бағдарлау (ортасы, дәл ортасы, жоғары, төмен, сол жақта, оң жақта, бұрыш, сол жақтағы бұрыш, жоғары оң жақтағы бұрыш)

3) "Ұсақ моториканы дамыту":

4-кесте

Бөлімшелер	Оқыту мақсаттары
Бөлімшелер	1-сынып	2-сынып	3-сынып	4-сынып
3.1 Қол мен саусақтарды дамыту	1.3.1.1 бауға түймені, ірі моншақтарды тізу; бұршақты, үрме бұршақты сұрыптау, жарманы іріктеу; түймелерді ағыту, сырманы, ілмектерді салу, шешу 1.3.1.2 әр түрлі музыкалық аспаптарда (пианино, даңғара, гитара, керней) ойнағанға ұқсату	2.3.1.1 таяқшалардан заттардың сұлбасын жасау 2.3.1.2 ермексаздан илеп жасау 2.3.1.3 трафареттерді штрихтау 2.3.1.4 шектелген кеңістікте бейнені сұлбасы бойымен, салынған нүктелер бойымен жүргізу 2.3.1.5 саусақтарды жұдырыққа түю, саусақтарды жазу,шарлармен, ілмектермен, сақиналармен ойнау, саусақтарды бір-бірімен түйістіру, моншақтарды тізу, өру, мозаикамен ойнау 2.3.1.6 әр түрлі музыкалық аспаптарда (пианино, даңғара, гитара, керней) ойнағанға ұқсату	3.3.1.1 тұрмыста және сабақтарда дәл қимылдарды (байлау, шешу, салу) орындау 3.3.1.2 жиектің ішінде үлгі бойынша тік, көлденең, көлбеу сызықтармен штрихтау 3.3.1.3 трафареттер бойымен жүргізу 3.3.1.4 шектелген кеңістікте бейнені сұлбасы бойымен, салынған нүктелер бойымен жүргізу 3.3.1.5 бейненің суретін аяқтау 3.3.1.6 жол ішінде түзу, көлбеу, сынық сызықтардан құралған жиектердің суретін салу 3.3.1.7 ырғақты оюлардың суретін салу	4.3.1.1 баспа әріптерінің элементтеріне ұқсас пішіндерді салу: түзу, көлбеу таяқша, сопақша, жарты сопақша, тік және көлденең таяқшалар 4.3.1.2 меңгерген элементтерден жиектің суретін салу 4.3.1.3 толқынды сызықтарды, әр түрлі пішінді түзу және нүктелі сызықтар салу 4.3.1.4 берілген бағыт бойынша шектеусіз кеңістікте көлденең сызық жүргізу 4.3.1.5 бағытын өзгерте отырып, шектеулі кеңістікте сызық жүргізу 4.3.1.6 сызықты нүктелер бойымен, берілген үлгі бойынша жүргізу 4.3.1.7 шектелген кеңістікте көлденең түзу сызықтар салу 4.3.1.8 әр түрлі бағытта еркін сызықтар салу

56. Ұзақ мерзімді жоспарды осы санаттағы білім алушылардың ерекшеліктері мен мүмкіндіктерін ескеріп, ортақ тақырыптарға сәйкес оқыту мақсаттарын тоқсан бойынша бөлу арқылы мұғалімнің өзі анықтайды. Бұл ретте жалпы білім беру оқу бағдарламаларында ұсынылған ортақ тақырыптар пайдаланылады.

Қазақстан Республикасы
Білім және ғылым министрінің
2013 жылғы 3 сәуірдегі
№ 115 бұйрығына 324-қосымша

Есту қабілеті бұзылған (естімейтін) білім алушыларға арналған негізгі орта білім беру деңгейінің 5-10 сыныптары үшін "Сөйлеу тілін қалыптастыру және есту түйсігін дамыту" пәнінен үлгілік оқу бағдарламасы
(оқыту қазақ тілінде жүргізілетін сыныптар үшін)

Ескерту. Бұйрық 324-қосымшамен толықтырылды – ҚР Білім және ғылым министрінің 27.07.2017 № 352 (1, 2, 6, 8, 9, 10,(11, 12) сыныптардың ерекше білім беруге қажеттіліктері бар білім алушылары үшін 01.09.2017, ерекше білім беруге қажеттіліктері бар 3-сыныптың білім алушылары үшін 01.09.2018, ерекше білім беруге қажеттіліктері бар 4-сыныптың және 10-сыныптың білім алушылары үшін 01.09.2019, 11-сыныптың білім алушылары үшін 01.09.2020 қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

1-тарау. Түсінік хат

1. Оқу бағдарламасы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 23 тамыздағы № 1080 қаулысымен бекітілген Орта білім берудің (бастауыш, негізгі орта, жалпы орта білім беру) мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандартына сәйкес әзірленген.

2. Оқу пәнінің мақсаты естімейтін білім алушыларда дыбыстарды дұрыс айту дағдыларын және сөйлеу тілін естіп қабылдауын дамыту болып табылады.

3. Оқу пәнінің міндеттері:

1) дыбыс күшейткіш аппарат пен жеке есту аппараттары көмегімен естіп қабылдау және қайталап айту: оқу іс-әрекетін ұйымдастыруға байланысты қарапайым сөйлеу материалдарын; жалпы білім беретін пәндерді оқытуға байланысты материалдарды қабылдау; сыныптағы сөздерді естіп қабылдау жағдайына байланысты мұғалімнің мәтіндерді таңдап алуы;

2) естіп қабылдау және табиғи дыбыстарды естіп қабылдау;

3) білім алушылардың фонетикалық анық, айқын, мәнерлі ауызша сөйлеу тілін қалыптастыру;

4) сөйлеу тіліндегі дұрыс интонацияны, ырғақты, орфоэпияның негізгі ережелерін, буын және сөз екпінін сақтау;

5) сөйлеу кезінде дұрыс тыныс алып сөйлеуді қалыптастыру;

6) тыныспен жұмыс: тынысты бөлмей, бірнеше буынды, сөзді, сөйлемді айта білу;

7) дауыспен жұмыс: дауыстап, жай, сыбырлап айта білуге үйрету. Дауыс екпінін, ырғағын дұрыс келтіруге үйрету;

8) дыбыстармен жұмыс 1 және 2 концентрдегі жинақталған дыбыстарды қатесіз дұрыс қою, дағдыландыру,саралап жіктеу арқылы жүргізу;

9) сөздермен жұмыс: естіп, көріп-естіген сөздерді бөлмей дұрыс қайталап (офографиялық ережелерді сақтап) айтып беру;

10) сөйлемдермен жұмыс - бір тыныста бөлмей,созбай, бірқалыпты, асықпай, жаймен түсінікті етіп қайталап айтып беру. Дауыс екпінін, ырғағын дұрыс сақтап, көңіл-күйін білдіріп айта білуге үйрету.

4. Естімейтін балаларда есту қабілетін дамыту мен ауызша сөйлеу тілін қалыптастыру бір-бірімен тығыз байланысты. Ауызша сөйлеу тілін қалыптастыру есту және естіп көру негізінде жүзеге асырылады. Өз кезегінде сөйлеу тілін естіп қабылдау дағдысы білім алушылардың дыбыс айтуды қалыптастыру процесінде жетілдіріледі. Дыбыс айтуды қалыптастыруды оқыту барысында білім алушылардың өзін-өзі қадағалау дағдыларына көп көңіл бөлінеді.

5. Берілген бағдарлама екі бөлімнен тұрады:

1) есту қабілетін дамыту;

2) дыбыс айтуға үйрету.

6. Оқу жүктемесінің көлемі:

1) 5-сынып – аптасына 16 сағат, оқу жылында - 544 сағат;

2) 6-сынып – аптасына 16 сағат, оқу жылында - 544 сағат;

3) 7-сынып – аптасына 4 сағат, оқу жылында - 136 сағат;

4) 8-сынып – аптасына 4 сағат, оқу жылында - 136 сағат;

5) 9-сынып – аптасына 4 сағат, оқу жылында - 136 сағат;

6) 10-сынып – аптасына 2 сағат, оқу жылында - 68 сағат.

7. Есту қабілетін дамыту және дыбыс айтуды қалыптастыру бойынша жеке және топтық сабақтар 5-6 сыныптарда бір білім алушыға аптасына - 2 сағат, 7-9 сыныптарда – 0,5 сағат, 10 сыныптарда – 0,25 сағат жүргізіледі және осыған орай бағдарламада жоспар бойынша жалпы білім беретін пәндерді оқытуға байланысты бір тақырыптағы мәтін бір аптаға берілетіні ескерілген. Көлемді тақырыптар 2-3 аптаға дейін алынады.

8. Оқу материалының мазмұнын оқу барысында: сөйлеу тілін, дактиль тілін, ауызша сөйлеу тілін дамыту пәндері және ана тілі, затты іс жүзінде оқыту, математика, айналамен таныстыру, түзету-ырғақ сабақтарымен пәнаралық байланысы ескеріледі.

2-тарау. Оқу пәнінің 5 - сыныптағы базалық білім мазмұны

9. Тақырыптарға байланысты сөздік материалдарды есту арқылы ажырату және танып айыру (136 сағат):

1) қарастырылатын тақырыптар: "Берекелі күз", "Күзгі бақ", "Туған күн", "Қоңыр күз", "Біздің мектеп", "Кітапханада", "Хайуанаттар саяжайы", "Туған өлкем", "Жол тәртібін сақта", "Алғашқы қар", "Аңдар қысқа қалай дайындалады", "Қыс қызықтары", "Қысқы орман", "Жаңа жыл";

2) мәтінге үлгі бойынша шамамен берілетін сұрақтар: "Күз айлары қай айлар?" "Ауыл адамдары күзде немен айналысады?" "Астықты қайда тасиды?" "Балалар бақшада не істейді?";

3) естіп қабылдауға берілген, шамамен алынған сөздік материалдар: күз келді. Бақта жемістер: алма, өрік, алмұрт, шие, шабдалы өседі. Күзде күн қысқарады, түн ұзарады.

10. Тақырыптарға байланысты сөздік материалдарды есту арқылы ажырату және танып айыру (136 сағат):

1) қарастырылатын тақырыптар: "Қысқы каникул", "Сырғанақта", "Құстар - біздің досымыз", "Қаладағы және ауылдағы көлік түрлері", "Мұз айдынында", "Қыстайтын құстарға көмек", "Қысқы спорт ойыны", "Қыс қызығын тойлаймыз", "Қош бол, қыс!", "Аналар мерекесі", "Наурыз жыл басы", "Көктем келді", "Аңдар мен құстардың көктемгі тіршілігі", "1-Мамыр - Қазақстан халқының бірлігі күні", "9-Мамыр –Жеңіс күні";

2) мәтінге үлгі бойынша шамамен берілетін сұрақтар: қандай каникул болды? (көктемгі, күзгі, қысқы) Каникул неше күн болды? Сен каникулда не істедің?

11. Естіп қабылдауға берілген, шамамен алынған сөздік материалдар (136 сағат): қыс, аяз, боран, суық жел, каникул, жаңа жыл, ауыл, мереке, Аяз ата, Ақшақар, мұз айдыны, шана, коньки, аяқталды. Қыс түсті. 2-ші тоқсан аяқталды. Жаңа жыл мерекесі болды. Қысқы каникул басталды. Каникулда ауылға бардым. Жоталардан шанамен сырғанадық. Мұз айдынында коньки тептік. Атама көмектестім. Ауладағы қарды күредім. Атаммен аңға барып аң ауладық. Каникул өте қызықты өтті.

12. Шамамен берілген тексеру материалдары: күз айлары қай айлар? Ауыл адамдары күзде немен айналысады? Астықты қайда тасиды? Балалар бақшада не істейді? Күзгі бақ несімен әдемі? Күз айларында қандай мерекелер болады? Күзде бақта, бақшада нелер піседі? Бақшада қандай көкөністер өседі? Бақта қандай жемістер өседі? Күзде табиғатта қандай өзгерістер болады? Ағаштардың жапырақтары қандай болады? Күз айлары қай айлар? Күзде табиғатта қандай өзгерістер болады? Ауыл адамдары күзде немен айналысады? Күз айларында қандай мерекелер болады? Күзде қандай жел соғады? Күзде бақта, бақшада нелер піседі? Ағаштардың жапырақтары қандай болады?

13. Дыбыстардың айтылуын қалыптастыру (136 сағат):

1) дұрыс тыныс алу: тыныс паузаларының көмегімен синтагмдерді дұрыс ажыратып, сөздік тілді пайдалану;

2) дауыспен жұмыс; логикалық екпінді диалогтар кезінде сақтау. Бірқалыпты дауыспен сөйлеу;

3) дыбыстар және дыбыс тіркестері. Артикуляциясы ұқсас дауыссыз дыбыстарды дифференциациялау:

мұрын жолды және ауыз жолды дыбыстар: м-п, м-б, н-ң, н-т, в-д;

ұяң және қатаң дыбыстар: ф-в, п-б, т-д, к-г, с-з, ш-ж, қ-ғ;

4) сөз: сөздік тілде дыбыс тіркестерін дұрыс сақтап, айту: -ст (Астана, Қазақстан), -лм (Алматы, алма, алмұрт), -лш (Алша, қызылша), нш (әнші, кенші);

5) қысқа сөйлемдер: әдеби шығармалардың үзінділері мен өлеңдерді жатқа мәнерлеп оқу. Сөйлеу тілінің бірқалыптылық темптік дағдысын бекіту.

3-тарау. Оқу пәнінің 6-сыныптағы базалық білім мазмұны

14. Тақырыптарға байланысты сөздік материалдарды естіп-көру және есту арқылы ажырату және танып айыру (136 сағат):

1) қарастырылатын тақырыптар: "Жазғы каникул", "Жайлауда", "Күз кереметі", "16 - желтоқсан - Қазақстанның тәуелсіздігі күні", "Қазақстанның ірі қалалары", "Шырша ойыншықтары", "Қыс түсті";

2) мәтінге үлгі бойынша шамамен берілетін сұрақтар: "Сен жайлауда болдың ба?", "Жайлаудың табиғаты қандай?", "Жайлауда адамдар немен айналысады?", "Малдар қайда жайылады?", "Балалар кімдерге көмектеседі?".

15. Естіп қабылдауға берілген, шамамен алынған сөздік материалдар: "Жайлау, әдемі, жап-жасыл, мал, жайылым, сиыр, жылқы, қой, ешкі, лақ, қозы, құлын, бұзау. Мен жазда жайлауда болдым" (136 сағат).

16. Тақырыптарға байланысты сөздік материалдарды естіп-көру және есту арқылы ажырату және танып айыру (136 сағат):

1) қарастырылатын тақырыптар: "Каникулдың қызықты күндері", "Сиқырлы қыс", "Кішіпейілділік - кісілік белгісі", "Көктем келді, алақай!", "Келіңдер, құстар", "Құстың ұясы", "8-наурыз - аналар мерекесі", "Наурыз мерекесі", "1-мамыр - Қазақстан халқының бірлігі күні", "7-мамыр – Ұландар күні";

2) мәтінге үлгі бойынша шамамен берілетін сұрақтар: "Наурыз қандай мейрам?", "Мейрамға ел қалай қамданады?", "Наурыз көжені қандай дәмдерден дайындайды?", "Наурызда қандай ұлт-дәстүрлерді көрсетеді?";

3) естіп қабылдауға берілген, шамамен алынған сөздік материалдар: Наурыз, наурыз көже, алтыбақан, ақсүйек, бәйге, күрес, ұйқы ашар. Қуанышты күн, жаңа жыл құтты болсын. Наурыз - қазақтың ұлттық мейрамы.

17. Дыбыстардың айтылуын қалыптастыру (136 сағат):

1) дұрыс тыныс алу: тыныс паузаларының көмегімен синтагмдерді дұрыс ажыратып, сөздік тілді пайдалану;

2) дауыспен жұмыс: логикалық екпінді диалогтар кезінде сақтау; бірқалыпты дауыспен сөйлеу;

3) дыбыстар және дыбыс тіркестері: артикуляциясы ұқсас дауыссыз дыбыстарды дифференциациалау; мұрын жолды және ауыз жолды дыбыстар: м-п, м-б, н-ң, н-т, к-г, қ-ғ, м, в-д; шулы-ызың дыбыстар: с-ш, з-ж; аффрикаттар: ц-ч; ұяң және қатаң дыбыстар: ф-в, п-б, т-д;

4) сөз; сөздік тілде дыбыс тіркестерін дұрыс сақтап, айту: -сп (аспан, аспаз), -сх (асхана, Асхат), -лт (алтын, алты), -нт (ант, ынталы, ынтымақ);

5) қысқа сөйлемдер: әдеби шығармалардың үзінділері мен өлеңдерді интонацияны сақтап, жатқа мәнерлеп оқу; сөйлеу тілінің бірқалыптылық, ырғақтық, темптік дағдысын бекіту.

4-тарау. Оқу пәнінің 7-сыныптағы базалық білім мазмұны

18. Тақырыптарға байланысты сөздік материалдарды естіп-көру және есту арқылы ажырату және танып айыру (45 сағат):

1) қарастырылатын тақырыптар: "Алтын күз", "Жусан исі", "Тұңғыш қазақ ғарышкері", "Табиғатты қорға", "Туған өлкем", "Астана қаласы", "Дәрігер - денсаулық сақшысы", "Адал дос", "Жаңа жыл қарсаңында";

2) мәтінге үлгі бойынша шамамен берілетін сұрақтар: күз айларын сипаттап айтып бер. Бақшада өсетін қандай жемістерді білесің? Олардың адам ағзасына қандай пайдасы бар?

19. Естіп қабылдауға берілген, шамамен алынған сөздік материалдар. (45сағат): қыркүйек, қазан, қараша, күн, түн, қауын, қарбыз, өсімдіктер, көкөністер, жемістер. Сабырлы күз де келді. Қыркүйек - барлықтың, байлықтың айы. Бұл айда құс атаулының көші басталады. Айдың алғашқы күндерінде кәдімгідей суық түсе бастайды. Алтын масақ егіннің ішінде комбайн дауысы бір тынбайды. Қауын, қарбыз, қызанақ тиелген машиналар қала мен екі арада дамыл таппайды. Өсімдіктер сарғайып, алтын түстес болған соң, халық бұл мезгілді "Алтын күз" деп атайды.

20. Тақырыптарға байланысты сөздік материалдарды естіп-көру және есту арқылы ажырату мен танып айыру (46 сағат):

1) қарастырылатын тақырыптар: "Қыс табиғаты", "Көксерек", "Суықторғай", "Ақ боран", "Менің Қазақстаным", "Көктем", "Өнегелелік деген не?", "Наурыз мейрамы", "Көктем мерекелері";

2) мәтінге үлгі бойынша шамамен берілетін сұрақтар: "Еліміз егемендігін қай жылы алды?", "Қазақстанның астанасы қай қала?", "Қазақстанда қандай ұлт өкілдері тұрады?", "Еліміздің рәміздерін ата";

3) естіп қабылдауға берілген, шамамен алынған сөздік материалдар: Қазақстан, елтаңба, ту, әнұран, ұлт өкілі, ел егемендігі. Біздің Отанымыз –Қазақстан. Оның астанасы - Астана қаласы. Елімізде бой көтерген ең ірі қала. Үйлері биік, замана талабына сай, әдемі алыстан көз тартады. Еліміз өз егемендігін, тәуелсіздігін 1991 жылы 16-желтоқсанда алды. Қазақстан –дүние жүзіндегі көптеген мемлекеттер таныған ел. Оның өз елтаңбасы, туы, әнұраны бар. Қазақстан әлемдегі ең ірі мемлекеттердің бірі. Елімізде көптеген ұлт өкілі тату-тәтті өмір сүріп жатыр. Біздің еліміз жерінің кеңдігімен қатар табиғи байлығы да мол мемлекет. Біз ұшы-қиыры жоқ кең жерімізді, достығымыз жарасқан елімізді мақтан етеміз.

5-тарау. Оқу пәнінің 8 - сыныптағы базалық білім мазмұны

21. Шамамен алынатын мәтіндер (45 сағат): қазақ жазушылары мен ақындарының шығармаларынан: Мағжан Жұмабаев, Шерхан Мұртаза, Сайын Мұратбеков, Ыбырай Алтынсарин, Мұхтар Әуезов, Ахмет Әуезов, Бердібек Соқпақбаев, Абай Құнанбаев, Мұқағали Мақатаев, Тұманбай Молдағалиев.

22. Тақырыптарға байланысты сөздік материалдарды естіп-көру және есту арқылы ажырату және танып айыру, естіп-көру арқылы 80 сөз көлеміндегі материалды қабылдау (45 сағат):

1) қарастырылатын тақырыптар: "Жас Мұхтар", "Ауылдағы күзгі жұмыстар", "Табиғатты қорға", "Туған өлкем", "Астана қаласы", "Дәрігер денсаулық сақшысы", "Адал дос", "Жаңа жыл қарсаңында";

2) мәтінге үлгі бойынша шамамен берілетін сұрақтар: "Күз айларын сипаттап айтып бер". "Бақшада өсетін қандай жемістерді білесің?". "Олардың адам ағзасына қандай пайдасы бар?";

3) естіп қабылдауға берілген, шамамен алынған сөздік материалдар: "Қыркүйек, қазан, қараша, күн, түн, қауын, қарбыз, өсімдіктер, көкөністер, жемістер". Сабырлы күз де келді. Қыркүйек - барлықтың, байлықтың айы. Бұл айда құс атаулының көші басталады. Айдың алғашқы күндерінде кәдімгідей суық түсе бастайды.

23. Тақырыптарға байланысты сөздік материалдарды естіп-көру және есту арқылы ажырату және танып айыру (46 сағат):

1) қарастырылатын тақырыптар: "Қыс табиғаты", "Көксерек", "Суықторғай", "Ақ боран", "Арал теңізі", "Көктем", "Аналар мерекесі", "Наурыз мейрамы", "Көктем мерекелері";

2) мәтінге үлгі бойынша шамамен берілетін сұрақтар: "Табиғатты не үшін қорғау керек?" "Бұрын Арал теңізі қандай еді?" "Аралдың суы неге азайып барады";

3) естіп қабылдауға берілген, шамамен алынған сөздік материалдар: "Табиғат, теңіз, көл, кеме, тұз, Қызылорда, Амудария, Сырдария, өзендер, құяды, бөлінеді. Табиғат - халық қазынасы. Біз оның байлығын пайдалана отырып, қорғай алмасақ, Арал теңізі сияқты сулар деңгейі кеміп, азая бастайды. Бұрын Арал теңізі-ең үлкен көлдердің бірі екен. Мұнда кемелер жүзіпті. Тұз зауыты, көптеген балық аулайтын мекмелері болыпты. Бұған Амудария мен Сырдария өзендері құяды. Судың көбі Қызылорда облысыдағы күріш егісіне бөлінеді. Солардан қалғаны ғана Аралға құяды. Теңіз деңгейі күн санап, төмендеп барады. Соған қарай ауа-райы өзгерген. Адамдар түрлі аурумен ауырып, өмірлеріне қауіп төнді. Сондықтан ел Арал маңынан басқа жаққа көшіп жатыр.

6-тарау. Оқу пәнінің 9-сыныптағы базалық білім мазмұны

24. Тақырыптарға байланысты сөздік материалдарды естіп-көру және есту арқылы ажырату және танып айыру, естіп-көру арқылы 100-сөз көлеміндегі материалды қабылдау. Мұғаліммен және достарымен берілген тақырып бойынша диалогқа түсіп, естіп-көру арқылы қабылдау (68 сағат):

1) қарастырылатын тақырыптар: "Менің Қазақстаным", "Ұя сыры", "Қараш-қараш оқиғасы", "Күй аңызы", "Туған жер", "Қаздар қайтып барады", "Менің шешем", "Қонақтар", "Жаңа жыл кеші";

2) мәтінге үлгі бойынша шамамен берілетін сұрақтар: еліміз егемендігін қай жылы алды? Қазақстанның астанасы қай қала? Қазақстанда қандай ұлт өкілдері тұрады? Еліміздің рәміздерін ата;

3) естіп қабылдауға берілген, шамамен алынған сөздік материалдар: "Біздің Отанымыз – Қазақстан. Оның астанасы - Астана қаласы. Еліміз өз егемендігін, тәуелсіздігін 1991 жылы 16-желтоқсанда алды".

25. Тақырыптарға байланысты сөздік материалдарды естіп-көру және есту арқылы ажырату мен танып айыру, естіп-көру арқылы 100-сөз көлеміндегі материалды қабылдау. Мұғаліммен және достарымен берілген тақырып бойынша диалогқа түсіп, естіп-көру арқылы қабылдау (68 сағат):

1) қарастырылатын тақырыптар: "Қазақстан Республикасының Мемлекеттік Елтаңбасы", "Денсаулық күзетінде", "Достық деген не?", "Атамекен", "Исатай сарбаздары", "Шыңғыстау", "Қайырымды бала";

2) мәтінге үлгі бойынша шамамен берілетін сұрақтар: "Қазақстан Республикасының Мемлекеттік Елтаңбасының негізі-не?", "Шаңырақ ненің түп негізі?", "Тұлпар - нені білдіреді?";

3) естіп қабылдауға берілген, шамамен алынған сөздік материалдар: Қазақстан Республикасының Мемлекеттік Елтаңбасының негізі - шаңырақ. Шаңырақ – мемлекеттің түп негізі, отбасының бейнесі. Шаңырақ-күн шеңбері. Айналған Күн шеңберінің қозғалыстағы суреті іспетті. Шаңырақ - киіз үйдің күмбезі көшпелі түркілер үшін үйдің, ошақтың, отбасының бейнесі. Тұлпар - дала дүлдүлі, ер-азаматтың сәйгүлігі, желдей ескен жүйрікаты, жеңіске деген жасымас жігердің, қажымас қайраттың, мұқалмас қажырдың, тәуелсіздікке, бостандыққа ұмтылған құлшыныстың бейнесі. Қанатты тұлпар-қазақ поэзиясындағы кең тараған бейне. Ол ұшқыр арманның, самғаған таңғажайып жасампаздық қиялдың, талмас талаптың, асыл мұраттың, жақсылыққа құштарлықтың кейпі. Қанатты тұлпар Уақыт пен Кеңістікті біріктіреді. Ол-өлмес өмірдің бейнесі. Бір шаңырақтың астында тату-тәтті өмір сүретін Қазақстан халқының өсіп-өркендеуін, рухани байлығын, сан сырлы, алуан қырлы бет-бейнесін паш етеді. Әрбір адамның жол нұсқайтын жарық жұлдызы бар.

7-тарау. Оқу пәнінің 10-сыныптағы базалық білім мазмұны

26. Тақырыптарға байланысты сөздік материалдарды естіп-көру және есту арқылы ажырату мен танып айыру, естіп-көру арқылы 100-сөз көлеміндегі материалды қабылдау. Мұғаліммен және достарымен берілген тақырып бойынша диалогқа түсіп, естіп-көру арқылы қабылдау (24 сағат):

1) қарастырылатын тақырыптар: "Табиғаты ғажайып Қазақстан", "Марғұлан мұнарасы", "Асан Қайғының жерге айтқан сындары", "Бақыттың кіндігі - Отан", "Ғасырлар сомдаған қазақ", "Ұстаз ұлағаты", "Ұзақ өмір сүргіңіз келсе", "Тәуелсіздік – тәу етер жалғыз кие", "Денсаулық күзетінде";

2) мәтінге үлгі бойынша шамамен берілетін сұрақтар: Қазақстандағы ең ірі өзендерді ата. Қазақстандағы ең биік шың қалай аталады?;

3) естіп қабылдауға берілген, шамамен алынған сөздік материалдар: Өзендер, Ертіс, Сырдария, Іле, Есіл, Тобыл, Хан Тәңірі, жануарлар, өсімдіктер, бүркіт, Алматы, республика, сүтқоректі. Қазақстанның жер қойнауында әлемдегі табиғи қазба байлықтардың барлық түрі (90-нан астам) кездеседі.

27. Тақырыптарға байланысты сөздік материалдарды естіп-көру және есту арқылы ажырату мен танып айыру, естіп-көру арқылы 100-сөз көлеміндегі материалды қабылдау. Мұғаліммен және достарымен берілген тақырып бойынша диалогқа түсіп, естіп-көру арқылы қабылдау (24 сағат):

1) қарастырылатын тақырыптар: "Ұя сыры", "Қысқы кеш", "Сіз - қазақ деген ұлы халықтың ұрпағысыз", "Қажымұқан Мұңайтпасов", "Отырар", "Әнші", "Қазақстан Республикасының Мемлекеттік Елтаңбасы", "Мұқағали мінезі", "Аққулы көл";

2) мәтінге үлгі бойынша шамамен берілетін сұрақтар: "Дайын ұяны қараторғайлар пайдаланды ма?" "Олар не істеді?" "Қызанақ көшетінің оларға қандай қажеті бар екен?";

3) естіп қабылдауға берілген, шамамен алынған сөздік материалдар: "Күн жылынып, қар ери бастаған кезде, атам бақша жиегіндегі жуан бәйтеректің бұтағына бір ұяны бекітті".

28. Дыбыстардың айтылуын қалыптастыру (20 сағат). 7-10 сыныптарда білім алушылар дыбыстарды айтқанда өзін-өзі қадағалай білуі керек, сөздерді естіп, көріп естіп, дыбыстырды қадағалап дұрыс айтып қайталай білуі керек. Сөздік материалдарды анық, таза, дұрыс артикуляциясын сақтап, дауыс ырғағын, биіктігін, сөз екпінін дұрыс сақтап, айта білуі керек. Ұқсас дыбыстарды (мұрын жолды және ауыз жолды дыбыстар: м-п, м-б, н-ң, н-т, в-д ұяң және қатаң дыбыстар: ф-в, п-б, т-д, к-г, с-з, ш-ж, қ-ғ, шулы-ызың дыбыстар: с-ш, з-ж , аффрикаттар: ц-ч) сөзде, сөз тіркестерінде, сөйлемде, саралап жіктеп дұрыс айту дағдыландырылады. Дыбыстарды дұрыс айту дағдылары сабақта, сабақтан тыс кездерде, өзара әңгімелескенде, өзбетінше өз ойын жеткізу барысында қалыптастырылады.

8-тарау. 5-сынып білім алушыларының дайындық деңгейіне қойылатын талаптар

29. Пәндік нәтижелер.

30. Білім алушылар:

1) тыңдау арқылы берілген материалдарды түсініп, ажыратуды;

2) жай сөйлемдерді есту арқылы түсініп, ажыратуды;

3) зат есім, есімдік, сан есімдер кездесетін сөз тіркестерін есту арқылы түсініп, ажыратуды;

4) есту арқылы сөз тіркестерін, қысқа сөйлемдерді түсініп, ажырата білу, қайталап айтуды;

5) логикалық екпінді сақтауды;

6) бірқалыпты дауыспен сөйлей білетін болады;

31. Білім алушылар:

1) берілген тапсырмаларды орындау;

2) тыныс паузаларының көмегімен синтагмдерді дұрыс ажыратып, сөздік тілді пайдалану;

3) сөйлемнің бірыңғай мүшелерін есту арқылы түсініп, ажырата алу;

4) әдеби шығармалардың үзінділері мен өлеңдердің интонациясын сақтап, жатқа мәнерлеп оқу;

5) сөйлеу тілінің бірқалыптылық, ырғақтық, темптік дағдысын сақтау дағдыларын меңгеретін болады.

9-тарау. 6-сынып білім алушыларының дайындық деңгейіне қойылатын талаптар

32. Пәндік нәтижелер.

33. Білім алушылар:

1) тыңдау арқылы берілген материалдарды түсініп, ажырата білу, қайталап айтуды;

2) жай сөйлем мүшелерін, сөз тіркестерін, ажыратып, қайталап айтуды;

3) зат есім, есімдік, сан есімдер кездесетін сөз тіркестерін есту арқылы түсініп, ажыратып, қайталап айтуды;

4) есту арқылы сөз тіркестерін, қысқа сөйлемдерді түсініп, ажыратып, қайталап айтуды;

5) бірқалыпты дауыспен сөйлеуді;

6) дыбыстар және дыбыс тіркестерін айтуды;

7) сөйлеу тілінің бірқалыптылық, ырғақтық, темптік дағдысын сақтай білетін болады.

34. Білім алушылар:

1) берілген тапсырмаларды орындау;

2) тыныс паузаларының көмегімен синтагмдерді дұрыс ажыратып, сөздік тілді пайдалану;

3) сөздік тілде -сп; -сх; -лт; -нт; дыбыс тіркестерін дұрыс сақтау;

4) әдеби шығармалардың үзінділері мен өлеңдердің интонациясын сақтап, жатқа мәнерлеп оқу;

5) бірыңғай сөйлем мүшелерін, сөз тіркестерін, зат есім, есімдіктерді ажыратып, қайталап орындай алу дағдыларын меңгеретін болады.

10-тарау. 7-сынып білім алушыларының дайындық деңгейіне қойылатын талаптар

35. Пәндік нәтижелер.

36. Білім алушылар:

1) тыңдау арқылы берілген материалдарды түсініп, ажыратуды, қайталап айтуды;

2) жай сөйлем мүшелерін, сөз тіркестерін, ажыратып, қайталап айтуды;

3) зат есім, есімдік, сан есімдер кездесетін сөз тіркестерін есту арқылы түсініп, ажыратып, қайталап айтуды;

4) есту арқылы сөз тіркестерін, қысқа сөйлемдерді түсініп, ажыратып, қайталап айтуды;

5) сөздік материалдарды анық, таза, дұрыс артикуляциясын сақтап, дауыс ырғағын, биіктігін, сөз екпінін дұрыс сақтап айтуды;

6) сөздік тіл материалдарын ажырата білу және тыңдап, қайталап айтуды;

7) дыбыстарды айтқанда өзін-өзі қадағалауды;

8) бірыңғай сөйлем мүшелерін, сөз тіркестерін, зат есім, есімдіктерді ажыратып, қайталап білетін болады.

37. Білім алушылар:

1) берілген тапсырмаларды орындау;

2) дыбыстарды айтқанда өзін-өзі қадағалау;

3) сөздерді естіп, көріп естіп, дыбыстырды қадағалап дұрыс айтып, қайталап алу дағдыларын меңгеретін болады.

11-тарау. 8-сынып білім алушыларының дайындық деңгейіне қойылатын талаптар

38. Пәндік нәтижелер.

39. Білім алушылар:

1) тыңдау арқылы берілген материалдарды түсініп, ажыратуды, қайталап айтуды;

2) жай сөйлем мүшелерін, сөз тіркестерін, ажыратып, қайталап айтуды;

3) бірыңғай сөйлем мүшелерін, сөз тіркестерін, зат есім, есімдіктерді ажыратып, қайталап айтуды;

4) зат есім, есімдік, сан есімдер кездесетін сөз тіркестерін есту арқылы түсініп, ажыратып, қайталап айтуды;

5) сөздік тіл материалдарын ажырата білу және тыңдап, қайталап айтуды;

6) ұқсас дыбыстарды (мұрын жолды және ауыз жолды дыбыстар: м-п, м-б, н-ң, н-т, в-д) дұрыс айтуды;

7) қабылдаған мәтін бойынша мұғаліммен, достарымен диалог құрып, әңгімелесуді білетін болады.

40. Білім алушылар:

1) сөздік материалдарды анық, таза, артикуляциясын дұрыс сақтап, дауыс ырғағын, биіктігін, сөз екпінін дұрыс сақтап, орындай алу;

2) есту арқылы сөз тіркестерін, қысқа сөйлемдерді түсініп, ажыратып, қайталап орындау;

3) берілген тапсырмаларды орындау дағдыларын меңгеретін болады.

12-тарау. 9-сынып білім алушыларының дайындық деңгейіне қойылатын талаптар

41. Пәндік нәтижелер.

42. Білім алушылар:

1) тыңдау арқылы берілген материалдарды түсініп, ажыратуды, қайталап айтуды;

2) жай сөйлем мүшелерін,сөз тіркестерін, ажыратып, қайталап айтуды;

3) бірыңғай сөйлем мүшелерін, сөз тіркестерін, зат есім, есімдіктерді ажыратып, қайталап айтуды;

4) зат есім, есімдік, сан есімдер кездесетін сөз тіркестерін есту арқылы түсініп, ажыратып, қайталап айтуды;

5) қабылдаған мәтін бойынша мұғаліммен, достарымен диалаог құрып, әңгімелесуді;

6) ұяң және қатаң дыбыстарды (ф-в, п-б, т-д, к-г, с-з, ш-ж, қ-ғ) дұрыс айта білетін болады.

43. Білім алушылар:

1) есту арқылы сөз тіркестерін, қысқа сөйлемдерді түсініп, ажыратып, қайталап орындау;

2) сөздік тіл материалдарын ажырата білу және тыңдап, қайталап айту;

3) берілген сұрақтарға есту арқылы тыңдап, жауап беру, тапсырмаларды орындау дағдыларын меңгеретін болады.

13-тарау. 10-сынып білім алушыларының дайындық деңгейіне қойылатын талаптар

44. Пәндік нәтижелер.

45. Білім алушылар:

1) тыңдау арқылы берілген материалдарды түсініп, ажыратуды, қайталап айтуды;

2) жай сөйлем мүшелерін, сөз тіркестерін, ажыратып, қайталап айтуды;

3) бірыңғай сөйлем мүшелерін, сөз тіркестерін, зат есім, есімдіктерді ажыратып, қайталап айтуды;

4) есту арқылы сөз тіркестерін, қысқа сөйлемдерді түсініп, ажыратып, қайталап айтуды;

5) қабылдаған мәтін бойынша мұғаліммен, достарымен диалаог құрып, әңгімелесуді;

6) шулы-ызың дыбыстарды (с-ш, з-ж), аффрикаттарды (ц-ч) сөзде, сөз тіркестерінде, сөйлемде, саралап жіктеп дұрыс айтуды білетін болады.

46. Білім алушылар:

1) зат есім, есімдік, сан есімдер кездесетін сөз тіркестерін есту арқылы түсініп, ажыратып, қайталап, орындау;

2) сөздік тіл материалдарын ажырата білу және тыңдап, қайталап, орындау;

3) берілген сұрақтарға есту арқылы тыңдап, жауап беру, тапсырмаларды орындау дағдыларын меңгеретін болады.

47. Тұлғалық нәтижелер. Білім алушылар:

1) сөздік материалдарды пайдалана отырып, естімейтін балалардың сөйлеу тілін қалыптастыру барысында Қазақстан Республикасының мемлекеттік рәміздерін сипаттау;

2) ауызша сөйлеу тілі материалдарын есту және көріп-есту арқылы қабылдап, өз салт-дәстүрін ана тілін, мәдениеті мен басқа ұлт өкілдерінің салт- дәстүрлерін құрметтеу;

3) берілген мәтіндерді қабылдау арқылы туған елге және туған жердің табиғатына деген сүйіспеншілігін арттыру дағдыларын танытады.

48. Жүйелік-әрекеттік нәтижелер:

1) естімейтін білім алушыларды оқуға деген жағымды қатынасқа тәрбиелеуінен;

2) естімейтін білім алушылардың сөйлеу тілі дағдыларын қалыптастыру барысында шығармашылық іс-әрекеттерге қызығушылығын арттыруынан көрініс табады.

Қазақстан Республикасы
Білім және ғылым министрінің
2013 жылғы 3 сәуірдегі
№ 115 бұйрығына 325-қосымша

Есту қабілеті бұзылған (естімейтін) білім алушыларға арналған негізгі орта білім беру деңгейінің 5 - 10 сыныптары үшін "Сөйлеу тілін қалыптастыру және есту түйсігін дамыту" пәнінен үлгілік оқу бағдарламасы
(оқыту орыс тілінде жүргізілетін сыныптар үшін)

Ескерту. Бұйрық 325-қосымшамен толықтырылды – ҚР Білім және ғылым министрінің 27.07.2017 № 352 (1, 2, 6, 8, 9, 10,(11, 12) сыныптардың ерекше білім беруге қажеттіліктері бар білім алушылары үшін 01.09.2017, ерекше білім беруге қажеттіліктері бар 3-сыныптың білім алушылары үшін 01.09.2018, ерекше білім беруге қажеттіліктері бар 4-сыныптың және 10-сыныптың білім алушылары үшін 01.09.2019, 11-сыныптың білім алушылары үшін 01.09.2020 қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

Глава 1. Пояснительная записка

1. Учебная программа разработана в соответствии с Государственным общеобязательным стандартом среднего образования (начальное, основное, среднее, общее среднее образование), утвержденного постановлением Правительства Республики Казахстан от 23 августа 2012 года №1080.

2. Цель учебного предмета:

1) в области формирования произношения (далее - ФП): формирование достаточно внятной, естественной устной стороны речи;

2) в области развития слухового восприятия (далее - РСВ): формирование речевого поведения у неслышащих обучающихся на основе развития слухового восприятия устной речи с использованием звукоусиливающей аппаратуры индивидуального и стационарного пользования.

3. Задачи учебного предмета:

1) развитие у глухих обучающихся речевого слуха;

2) создание слухо-зрительной основы для восприятия ими устной речи;

3) формирование фонетически внятной, членораздельной, выразительной устной речи обучающихся;

4) соблюдение в речи правильной интонации, темпа и слитности, основных правил орфоэпии, словесного и логического ударения;

5) развитие правильного речевого дыхания.

4. "Формирование произношения и развитие слухового восприятия" для среднего и старшего звена специальной коррекционной школы для неслышащих детей является одним из основных коррекционных предметов.

5. Объем учебной нагрузки:

1) 5 класс – 16 часов в неделю, 544 часов в учебном году;

2) 6 класс – 16 часов в неделю, 544 часов в учебном году;

3) 7 класс – 4 часа в неделю, 136 часов в учебном году;

4) 8 класс – 4 часа в неделю, 136 часов в учебном году;

5) 9 класс – 4 часа в неделю, 136 часов в учебном году;

6) 10 класс – 2 часа в неделю, 68 часов в учебном году.

6. Данные часы распределяются для проведения подгрупповых (групповых) занятий в 5-6 классах по 2 обучающегося (68 часов в год), с 7-9 класс по 4 обучающегося (68 часов в год), 10 класс по 4 обучающегося (34 часа в год).

7. В процессе изучения содержания учебного материала учитываются межпредметные связи: с развитием речи, дактильной речью, устной речью, чтением, предметно-практическим обучением, математикой, ознокомлением с окружающим миром, коррекционной ритмикой.

8. Развитие речевого слуха в 5-10 классах делится на основной период и период активного пользования индивидуальным слуховым аппаратом (6-10 классы). Ведущими формами организации по формированию произношения и развитию слухового восприятия являются индивидуальные, фронтальные слуховые занятия и фонетические зарядки, а также все общеобразовательные и специальные уроки в коррекционной школе для неслышащих.

9. Содержание специального обучения произношению включает ряд разделов работы:

1) работа по развитию речевого дыхания направлена на формирование и развитие у неслышащих обучающихся навыка правильного пользования речевым дыханием, умением воспроизводить слитно на одном выдохе слова и короткие фразы, умением членить фразы на синтагмы;

2) работа над голосом предполагает формирование и развитие у обучающегося навыка пользованием голоса нормальной высоты и силы, без грубых отклонений от нормального тембра, развитие модуляции голоса по силе и высоте;

3) работа над звуками и их сочетаниями направлена на формирование и развитие у обучающихся навыков правильного воспроизведения звукового состава речи;

4) работа над словом, направленна на формирование и развитие у обучающихся навыков воспроизведения слов слитно, без призвуков, сохраняя звуковой состав, соблюдая ударение и орфоэпические правила;

5) над фразой направлена на формирование и развитие у обучающихся навыков ее произнесения в нормальном темпе, слитно, соблюдая ритмико-мелодическую структуру.

10. В процессе обучения произношению большое внимание уделяется формированию у обучающихся навыков самоконтроля.

Глава 2. Базовое содержание учебного предмета для 5 класса

11. Развитие слухового восприятия.

12. Воспринимать, различать и опознавать на слух фразы, словосочетания с союзами (и, а) и частицами (ещҰ, тоже, не, уже). Различать и опознавать речевой материал по темам. Виды работ, требующие отработки в течение учебного года на разном лексическом материале: ответы на вопросы по теме и тексту; выполнение заданий, поручений по теме и тексту; составление предложений с опорными словами и словосочетаниями.

13. "Осень" (64 часа):

1) какое сейчас время года? Тебе нравится осень (зима, весна, лето)? Какие изменения в природе происходят ранней (золотой, поздней) осенью?;

2) словарь: осень, листопад, красные, багровые, разноцветные листья, ранняя золотая, поздняя, ветер, тучи, небо, облака, осенний мелкий дождь, перелетные птицы, улетают на юг.

14. "Мой класс" (48 часов):

1) кто сегодня дежурный? Что ты сегодня будешь делать? Зачем ты открыл окно (дверь, форточку)? Открой окно (дверь, форточку), чтобы проветрить класс (комнату). Скажи дежурному, чтобы он проветрил класс (вытер доску, открыл окно). Посмотри на термометр и скажи, какая температура воздуха на улице (в классе). Отметь в календаре погоду;

2) словарь: дежурный, класс, вымыть, вытереть, проветрить, открыть, закрыть, окно, дверь, форточка.

15. "Улица" (48 часов):

1) на какой улице ты живешь? Около твоего дома есть пешеходный переход? На каком транспорте ты едешь до школы (до дома)? Далеко ли от тебя живут твои друзья? На какой свет светофора можно (нельзя) переходить улицу?;

2) словарь: светофор, красный, желтый, зеленый свет, можно, нельзя, переходить улицу, пешеходный переход, далеко, близко.

16. "Семья" (48 часов):

1) кем работают твои родители? Где работают твои родители? Кто твои родители по профессии? Назови всех членов своей семьи. Скажи свой домашний адрес;

2) словарь: родители, мать, отец, брат, сестра, учитель, инженер, строитель, продавец, парикмахер, домохозяйка, врач, завод, магазин, парикмахерская, больница, школа.

17. "Изучение математики" (48 часов):

1) сравни числа и найди сумму (разность, произведение, частное) чисел. Какие арифметические действия ты знаешь? Как называются числа при сложении (умножении, делении, вычитании)? Что неизвестно в примере: 12+х=19. Придумай задачу по рисунку. Скажи ответ задачи;

2) словарь: сумма, произведение, частное, разность, сравни, найди, сложение, вычитание, умножение, деление, составь, построй, вопросная схема.

18. "Зима" (32 часа):

1) когда наступит Новый год? Когда будет школьная елка? У тебя дома будет елка? У тебя есть елочные игрушки? Как (где) ты встретишь Новый год? Послушай и отгадай загадку: Зимой и летом одним цветом (елка);

2) словарь: зима, снег, мороз, Новый год, пушистая, школьная елка, гирлянды, Дед мороз, Снегурочка, елочные игрушки, санки, лыжи, коньки, лепить снеговика.

19. "Мой дом" (48 часов):

1) "на какой улице ты живешь?", "на каком этаже ты живешь?", "сколько в вашей квартире комнат?", "какой номер твоей квартиры (твоего дома)?", "назови свой адрес". "У вас в квартире есть газ и горячая вода?", "какая у вас дома есть мебель?", "ты вчера смотрел телевизор?", "включи (выключи) газ (свет)". "Можно включить (выключить) газ (свет)?";

2) словарь: квартира, комната, этаж, газ, горячая вода, первый, пятый этаж, мебель, стол, стул, диван, кровать, шкаф, книжные полки.

20. "Спорт" (32 часа):

1) "в какой спортивной секции ты занимаешься?", "кто твой тренер?", "спроси у ....., кто ее тренер?", "ты давно занимаешься в секции по ..., ты устаешь после тренировки?";

2) словарь: Секция по футболу (по бадминтону, по плаванию), тренер, тренировка (не) устаю.

21. "Магазин" (48 часов):

"тебе нужна (у тебя есть) ручка (тетрадь, линейка)?", "попроси купить ручку (тетрадь, карандаш, ножницы)?", "ты ходил (пойдешь) в магазин?", "сколько стоит альбом (краски, кисточка)?", "что ты купил(а)?", "далеко ли магазин от школы (от дома)?", "где ближайший магазин?";

2) словарь: овощной, хлебный, книжный магазины, касса, чек, покупка, деньги, рядом, близко, далеко, заплатить.

22. "Весна. Наурыз" (32 часа):

1) "как изменяется природа весной?", "какие птицы прилетают с юга?", "ты больше любишь весну или зиму?";

2) словарь: весна, греет, теплее, солнце, ярко, птицы, скворцы, грачи, ласточки, почки, листья, праздник, Наурыз, подарки, поздравлять, начало года, веселятся, танцуют, поют, играют, национальные игры.

23. "Здоровье" (64 часа):

1) "как ты себя чувствуешь?", "где ближайщая аптека?", "попроси маму (бабушку, сестру) купить в аптеке вату (аспирин)", "купи в аптеке лекарство (бинт, градусник, йод)", "что сказал врач?", "когда ты был у врача?", "чем ты болел?", "возьми (принеси, попроси) у (от) врача справку о состоянии здоровья", "возьми градусники, измерь температуру", "какая у тебя температура?", "кто из ребят в классе болен?", "узнай (выясни, спроси), как его здоровье";

2) словарь: бинт, йод, капли, таблетки, вата, витамины, градусники, справка, температура, (нормальная, повышенная), нездоровится, здоров, купить в аптеке, заболеть, выздороветь, грипп, ангина, принимать лекарство, кружится голова, ничем не болел, узнать, сообщить, спросить, навестить товарища.

24. "Учебная деятельность" (32 часа):

1) составь предложения по образцу. Вставь в предложение подлежащее (сказуемое). Разбери слово по составу, образуй однокоренные слова от слов снег (зима, мороз). Образуй прилагательное (глагол) от существительного. Определи род и число существительного. Найди в предложении подлежащее (сказуемое, дополнение, определение, обстоятельство). Найди площадь прямоугольника, стороны которого равны 3 и 5 см. Составь задачу по рисунку.(схеме). Найди произведение (частное, разность, сумму чисел .... и .... Составь уравнение: неизвестное число увеличили (уменьшили) в (на) 5 (....) раз, получилось 20 (...);

2) словарь: подлежащее, сказуемое, дополнения, определение, обстоятельство, существительное, глагол, прилагательное, вставить, разобрать, определить, образовать, произведение, частное, увеличить, уменьшить.

25. Примерные контрольные тексты для обучающихся 5 класса (конец учебного года):

1) прошло жаркое лето. Летом Саша отдыхал в детском лагере. Лагерь находился на берегу реки. Около лагеря был густой лес. Ребята купались в реке, загорали, ходили в лес, играли, читали, книги. Хорошо отдохнули ребята в лагере;

2) послушай рассказ и подбери картинки. Где Саша отдыхал летом? А где ты будешь отдыхать этим летом? Где находится лагерь? Чем занимались ребята в лагере? Ты умеешь плавать? Ты ходил в лес (на речку)? Найди в расказе однокореннные слова. Составь предложение со словосочетанием детский лагерь. Найди в предложении подлежащее, сказуемое, обстоятельство, определение;

3) наступила зима. Закружились и стали подать белые снежинки. Пушистый снег покрыл землю. Анара и Серик взяли лыжи и пошли на горку. Хорошо бегут лыжи с горки. От быстрого бега стало тепло ребятам. Они совсем не чувствуют холода. Никакой мороз им не страшен;

4) послушай рассказ, подбери картинки. Какое время года наступило? Что сделали ребята? Умеешь ли ты кататься на лыжах? Как сказать по другому: выпал снег. Найди в рассказе однокоренные слова. Составь предложение со словосочетанием. Найди в предложении подлежащее (сказуемое, дополнение, определение).

26. Формирование произношения:

1) работа над речевым дыханием: соблюдение пауз в соответствии со смысловой связью слов;

2) работа над звуками речи: дифференциация произношения звуков, родственных по артикуляции: гласных: а-о, а-э, о-у, и-э, и-ы; согласных: носовых и ротовых: м-п, м-б, н-т, н-д; свистящих и шипящих: с-ш, з-ж, ц-ч; аффрикат и щелевых: ч-с, ч-ш; аффрикат и смычных: ц-т, ч-т; звонких и глухих: в-ф, б-п, д-т;

3) работа над правилами орфоэпии: два одинаковых соседних согласных произносить как один долгий (Жанна, аллея); слова кого, чего и окончания –ого, -его (большого, синего) произносить как каво, чево, ево, ева;

4) работа над словесным ударением: соблюдать ударение при изменении форм слова (длинные ноги, две ноги);

5) работа над логическим и синтагматическим ударением: произносить фразы слитно или делить на синтагмы (самостоятельно), выделяя логическое и синтагмачиское ударение (под контролем учителя и самостоятельно), по возможности соблюдая мелодический контур фраз;

6) работа над темпом речи: соблюдать умеренно быстрый темп речи;

7) работа над интонацией: правильно и выразительно читать наизусть стихотворения, отрывки из художественного текста;

8) совершенствование ранее усвоенных произносительных навыков по усмотрению учителя в соответствии с состоянием произношения обучающихся данного класа;

9) работа над произношением труднопроизносимых слов: правильно воспроизводить наиболее употребительные труднопроизносимые термины из разных учебных предметов;

10) самостоятельно выбирать адекватные неречевые средства коммуникации (выразительную мимику, позу, пластику), сопровождающие речь.

Глава 3. Базовое содержание учебного предмета для 6-класса

27. Развитие слухового восприятия.

28. Воспринимать слухо-зрительно предполагаемый речевой материал. Уметь вести диалог (с учителем, товарищем) по воспринятому тексту. Различать и опозновать речевой материал по темам. Виды работ, требующие отработки в течение учебного года на разном лексическом материале: ответы на вопросы по теме и тексту; выполнение заданий, поручений по теме и тексту; составление предложений с опорными словами и словосочетаниями.

29. "Воспоминания о лете" (48 часов):

1) "куда ты ездил(а) отдыхать?", "где проводил(а) летние каникулы?", "как ты отдохнул(а) летом?", "ты был(а) этим летом в лагере (у родственников, в гостях у друзей)?", "ты купался(лась) этим летом?", "чем ты занимался(лась) этим летом?";

2) словарь: лагерь, аул, в гостях у друзей, купаться, загорать, спортивная площадка, волейбол, баскетбол, футбол, грибы, ягоды, лес, птицы, юг, воздух, чистый, прохладно.

30. "День Конституции. День Независимости" (80 часов):

1) какой праздник отмечали в августе? Чему он посвящен? Когда была принята новая Конституция Республики Казахстан? Послушай, повтори: 30-августа - День Конституции. День Конституции отмечают 30 августа;

2) словарь: День Конституции, День Независимости, Закон о Независимости, независимое демократическое государство.

31. "Наша Родина" (48 часов):

1) покажи на карте нашу Родину. Расскажи, какая земля Казахстана. Какой растительный и животный мир Казахстана? Назови столицу Казахстана. "В каком городе (селе, ауле) ты живешь?";

2) словарь: Республика Казахстан, обширная земля, горы, долины, низменность, крупные реки, озера, большие города, богатый, растительный и животный мир, столица Астана, главный город нашей страны.

32. "Новый год" (48 часов):

1) "какой праздник отмечают в конце декабря, в начале января?", "как проходит Новый год в школе?", "кто приходит к ребятам на Новый год?", "что дарит ребятам Дед Мороз?", "что делают дети на зимних каникулах?";

2) словарь: Новый год, новогодняя елка, Дед Мороз, Снегурочка, сказочные герои, интересное новогоднее представление, игры, викторины, каникулы, подарки, время отдыха и зимних забав.

33. "Здоровье" (80 часов):

1) "ты хочешь быть здоровым?". Позаботься о своем здоровье. "Что ты делаешь для того, чтобы быть здоровым?";

2) словарь: плавай, бегай, делай утреннюю зарядку, занимайся спортом, ходи босиком, загорай, не болей.

34. "Учебная деятельность" (96 часов):

1) вспомните, как называлась тема прошлого урока развития речи (математики, русского языка, чтения)? Каков будет план работы на уроке? Что мы будем делать после того, как разберем предложения (решим пример, прочитаем текст)? Скажи ребятам, чтобы они достали учебники и открыли их на странице... Спроси у....., что было задано на дом по русскому языку (математике, чтению, литературе...). Будем писать заявление (расписку). Будем составлять простой (сложный) план пересказа (изложения). Будем составлять характеристику действующих лиц(главных героев). Составь вопросы по данному тексту. Будем вести диалог на тему:..... "В парикмахерской", "В магазине". Прочитай текст и подумай на сколько частей его можно разделить. Озаглавь 1, 2... части рассказа. Какое предложение выражает главную мысль рассказа? Чему учит сказка (пословица поговорка)? Какая приближается знаменательная дата? Над каким произведением мы работаем? Кто автор этого произведения? О чем говорится в рассказе (сказке, повести). Назови главных героев произведения. Какова главная мысль произведения? Найди площадь прямоугольника стороны которого равны. Составь задачу по рисунку (схеме). Найди произведения (частное, разность, сумму, чисел,.... и ....). Составь уравнение;

2) словарь: произведение, автор, главные герои, главная мысль, площадь прямугольника (квадрата) равна....., произвдение, частное, сумма, разность чисел, уравнение.

35. "Наурыз" (80 часов):

1) "кто отмечает Наурыз?", "когда отмечают Наурыз?, "что за праздник Наурыз?", "как люди готовятся к Наурызу?", "как люди отмечают Наурыз. Какие пожелания звучат в Наурыз?";

2) словарь: Наурыз, 22 марта день весеннего равноденствия, наурыз коже, пожелания благополучия, весеннего обновления.

36. "Отдых" (64 часа):

1) "где ты будешь отдыхать этим летом?", "что ты будешь делать этим летом?";

2) словарь: буду отдыхать дома, у бабушки в деревне, на море с родителями, помогать маме по дому, ходить за продуктами, хочу сходить в кинотеатр, посмотреть новые фильмы, (мультфильмы), почитать рассказы (сказки, сходить в гости друзьям (к родственникам), купаться, загорать, ловить рыбу, собирать грибы и ягоды, играть в интересные игры, пасти овец, кормить животных и птиц, кататься на катере, подружиться с ребятами, весело, интересно.

37. Формирование произношения.

38. Работа над звуками речи:

1) предупреждать возможные отклонения от нормального произношения родственных по артикуляции звуков в слогах, словах, во фразах;

2) дифференцировать гласные звуки: а-о, а-э, и-э, и-у, и-ы;

3) дифференцировать согласные звуки: носовые и ротовые: м-б; м-п; н-д; н-т; м ’-б’; м’-н’; н’-д’; н’-т’;

4) дифференцировать свистящие и шипящие звуки: с-ш; з-ж; ц-ч;

5) дифференцировать глухие и звонкие согласные звуки: ф-в; п-б; т-д;

6) дифференцировать твердые и мягкие согласные звуки: ф-ф’; в-в’; с-с’;

7) закреплять правильное произношение сочетании согласных звуков (в одном слове, на стыке слов и во фразах).

39. Работа над голосом: осуществлять коррекцию отклонении от нормального голоса.

40. Работа над правилами орфоэпии: повторять раннее изученные правила орфоэпии.

41. Работа над словесным ударением, выделять ударный слог и соблюдать ударение при изменении формы слов.

42. Работа над логическим и синтагматическим ударением: соблюдать логическое и синтагматическое ударение при самостоятельном высказывании.

43. Работа над темпом речи: соблюдать нормальный темп речи в вопросах, ответах, поручениях, сообщениях.

44. Работа над интонацией: уметь передавать различные эмоцианальные оттенки высказывания, по возможности соблюдаем мелодический контур фраз.

45. Совершенствование ранее усвоенных произносительных навыков (по усмотроению учителя в соответствии с произношением у обучающихся данного класса).

Глава 4. Базовое содержание учебного предмета для 7 класса

46. Развитие слухового восприятия. Воспринимать слухо-зрительно предлагаемый речевой материал. Уметь вести диалог (с учителем, с товарищем) по воспринятому тексту. Различать и опознавать речевой материал по темам. Виды работ, требующие отработки в течение учебного года на разном лексическом материале: ответы на вопросы по теме и тексту; выполнение заданий, поручений по теме и тексту; составление предложений с опорными словами и словосочетаниями.

47. Русское устное народное творчество. Сказка "Морозко" (6 часов):

1) кто автор сказки "Морозко"? Назови героев сказки "Морозко". Сравни отношение мачехи к родной дочке и падчерице. Как относились другие люди к мачехиной дочке и к падчерице? Что придумала мачеха с дочкой, чтобы избавиться от падчерицы? Что рассказала девушка Морозке? Какие испытания Морозко придумал для падчерицы и дочки? Как отнеслись к заданию Морозки падчерица и дочка? Сравни поведение падчерицы и дочки в разговоре с Морозкой, их отношение к работе. Чем закончилась сказка? За что были наказаны баба с дочкой? Вспомни, какие сказки о добре и зле ты еще знаешь?

48. Литературные сказки А.С.Пушкин. "Сказка о мертвой царевне и о семи богатырях" (6 часов):

1) назови героев "Сказки о мертвой царевне и о семи богатырях". За что царица возненавидела царевну и как она решила ее погубить? Что нашла царевна в глуши лесной? Как к ней отнеслись братья? Что произошло с царевной однажды? Чем закончилась сказка? Найди в сказке обращение царицы к зеркальцу и выразительно прочитай его. Выучи наизусть отрывки из сказки на выбор.

49. Казахское устное народное творчество. Сказка "Алдар Косе и Шигайбай" (6 часов):

1) назови главных героев сказки. Скажи, каков по характеру был Алдар Косе и каким был Шигайбай? Почему Алдар Косе во что бы то не стало обмануть Шигайбая? Что произошло, когда Алдар Косе неожиданно вошел в юрту Шигайбая? Как Алдару Косе удалось оставить без ужина жадных хозяев? Как Алдар Косе спас своего коня и проучил жадного, негостеприимного бая?

50. Д. Мамин-Сибиряк. Рассказ "Серая Шейка" (6 часов):

1) назови героев сказки. Скажи почему Серая Шейка осталась зимовать на реке? Кто преследовал Серую Шейку и почему? Что произошло с Серой Шейкой однажды? Кто спас Серую Шейку? Чем закончился рассказ? О чем этот рассказ?

51. Литература 19 века. М.Ю.Лермонтов. Биография (8 часов):

1) где и когда родился М.Ю.Лермонтов? Кто воспитывал Лермонтов? Где прошло детство Лермонтова? Чем увлекался Лермонтов с детства? Какое образование получил М.Ю.Лермонтов? Где воевал Лермонтов? Какие произведения Лермонтова ты читал? Как погиб Лермонтов?

52. Стихотворение "Бородино" (8 часов):

1) о каком подвиге русского народа вспоминает старый солдат? Какие чувства он испытывает, рассказывая молодым о Бородинском сражении? Что показала Бородинская битва миру? Подбери в стихотворении примеры, подтверждающие, что русские войны, участники сражения, действительно богатыри? Какие еще произведения ты читал о борьбе за родную землю?

53. Казахская литература. Ы.Алтынсарин. "Сын бая и сын бедняка" (8 часов):

1) о чем рассказывается в рассказе "Сын бая и сын бедняка"? Кем были Асан и Усен? Что произошло с ними однажды? Как поступил в сложившейся ситуации Асан и что начал делать Усен? Что сказал Усен Асану когда они потерялись? Как вели себя Асан и Усен, когда искали свой откочевавший аул? Благодаря чему мальчики смогли вернутся домой? Охарактеризуй Асана и Усена, используя слова: робкий, неприспособленный, пугливый (живой, энергичный, смышленый).

54. Русская литература 19 века. Л.Н.Толстой. Биография (8 часов):

1) в каком году родился Л.Н.Толстой? Где вырос Л.Н.Толстой? Что Толстой организовал в своем доме? Что изображает Толстой в своих кавказских произведениях? Как относился Л. Н. Толстой к горским народам? Во что верил Л. Н. Толстой? Какая тема в творчестве Толстого имеет большое значение? Какое отражение нашла данная тема в рассказе "Кавказкий пленник"?

55. Рассказ Л. Н. Толстого "Кавказкий пленник" (8 часов):

1) назовите главных героев рассказа? Дайте характеристику Жилину и Костылину. Как ведут себя Жилин и Костылин в пути? Из-за чего они попадают в плен? Опиши жизнь горцев в ауле? Как живут татарские ребятишки? Как Жилин и Костылин ведут себя в плену? Как относятся горцы к Жилину и Костылину? Какую силу в рассказе имеет человеческая доброта? Кто ее проявляет? Почему не удался первый побег Жилина и Костылина? Чем заканчивается рассказ?

56. А.И.Куприн. Рассказ "Белый пудель" (8 часов):

1) что заставило героев рассказа бродить по горным тропам? К какому времени относятся события в рассказе? Назови главных и второстепенных героев рассказа. Расскажи с чего начинается повествование? Как развиваются события? Какой эпизод является кульминацией? Чем все закончилось? Найди в тексте описание поведения Трилли. О каких чертах характера говорит его поведение и слова, которые он использует в своей речи? Почему Сергей и дедушка не продали Арто? Что пережили они, потеряв белого пуделя? О каких чертах характера говорит отношение героев к собаке?

57. И.С.Тургенев. Биография (8 часов):

1) где родился И.С.Тургенев? В какой семье родился Тургенев? Где прошло детство Тургенева? От кого в юности защищал Тургенев крепостных и дворовых крестьян? Какой характер носят произведения Тургенева? Кто стал прототипом деспотичной барыней в тургеневской повести "Муму"? Каким был создан образ Герасима в повести "Муму"? О каком одиночестве говорит Тургенев в повести?

58. И. С. Тургенев. Повесть "Муму" (8 часов):

1) назови главных и второстепенных героев повести. У кого служил Герасим в Москве? Где жил он до этого? Как отнесся сначала Герасим к новому житью? Какой Герасим был по характеру и какие отношения служились у него с окружающими его людьми? Какие отношения сложились у него с Татьяной? Как Герасим отреагировал на замужество Татьяны? Кого он спас однажды? Какое обещание дал Герасим? Выполнил ли он его? Чем закончилась повесть?

59. М.Ауэзов биография (8 часов):

1) в какой семье рос и воспитывался М.Ауэзов? Какую роль в жизни М.Ауэзова сыграл его дед Ауэз? Какое образование получил М.Ауэзов? Под влиянием творчества каких писателей был создан рассказ "Серый Лютый"?

60. Рассказ М.Ауэзова "Сирота" (8 часов):

1) какие чувства вызвал у вас рассказ? Почему? Кто является главным героем рассказа? С каких пор Касым почувствовал себя настоящим сиротой? Каким вы представляете себе характер бабушки Касыма? Как жилось Касыму с бабушкой? Почему семья Исы решила приютить у себя Касыма? Как складывалась жизнь мальчика в чужой семье? Встречались ли на пути мальчика добрые люди? Кто они?

61. Н.Носов. Рассказ "Витя Малеев в школе и дома" (8 часов):

1) кто рассказывает эту историю? Почему Костя Шишкин не ходил в школу? Как Витя понимал дружбу? Что он рассказывал о Косте в школе? Правильно ли поступали Витя и Костя? Как ребята узнали об обмане?

62. Ю.Яковлев. Рассказ "Рыцарь Вася" (8 часов):

1) почему ребята прозвали героя рассказа Тюфяком? О чем он мечтал? Сравни действия тюфяка и Димки Ковалева во время спасения первоклассника. За что хвалили Димку Ковалева в школе? Почему рассказ называется "Рыцарь Вася" и к кому из действующих лиц относится заголовок?

63. С.Муканов. Биография (8 часов):

1) расскажи о том с какими жизненными трудностями С.Муканов в детстве? Что свидетельствует о целеустремленности этого человека?

64. С.Муканов. Рассказы "Спички", "Самовар", "Поезд" (8 часов):

1) "о чем говорится в рассказе "Спички"?", "что оказалось чудом на самом деле?";

2) "почему раньше чайники называли каменными?", "как раньше кипятили молоко?", "видели ли вы самовары на углях?", "и пользуются ли и люди сейчас ими или нет. Какие сейчас чайники?", "как это облегчает людям жизнь?", "Докажи словами из текста, что знания ценились очень высоко?";

3) "а какой встрече рассказал Нуртаза?", "все ли верно он описал?", "опиши современный поезд?", "как определил рассказчик название вокзала?".

Глава 5. Базовое содержание учебного предмета для 8 класса

65. Развитие слухового восприятия. Воспринимать слухо-зрительно предлагаем речевой материал. Уметь вести диалог (с учителем, с товарищем) по поводу воспринятого текста. Различать и опознавать речевой материал связанный с изучением литературы. Виды работ, требующие отработки в течение учебного года на разном лексическом материале: ответы на вопросы по теме и тексту; выполнение заданий, поручений по теме и тексту; составление предложений с опорными словами и словосочетаниями.

66. И.А.Крылов. Биография (6 часов):

1) в какой семье родился И.А.Крылов? Чем любил заниматься в детстве Крылов? Во сколько лет Крылов поступил на службу? Какие произведения были написаны Крыловым? О чем говорил баснописец в своих произведениях? Каков язык басен Крылова?

67. Басни И.А. Крылова "Волк и ягнҰнок" (6 часов):

1) для чего волк затеял спор с ягнҰнком? Удалось ли ему доказать вину ягнҰнка? Как ведет себя в споре ягнҰнок? Как проявляется наглость волка и беззащитность ягнҰнка в их речи? Приведи примеры? Кто и почему побеждает в споре? Объясни смысл первой строки басни?

68. Басни И.А.Крылова "Квартет" (6 часов):

1) в чҰм видели "музыкантов" секрет успеха? В каких словах выражена главная мысль басни? Какие строки басни стали пословицами? Прочитай басню в лицах?

69. Казахское устное народное творчество (6 часов):

1) древне тюркские мифы и предания "Великий Хаос", "Тенгри и Умай", "Йер-су", "Аруахи";

2) "в чем причина возникновения Хаоса?", "что произошло во время великого Хаоса?", "сколько лет длилась вселенская катастрофа?", "что первым возникло после вселенской катастрофы?", "что создал великий бог Тенгри?", "в каком облике может предстать Тенгри?", "в каком виде предстает перед людьми Йер-су?", "кому и чему покровительствует сын Тенгри и Умай?", "что может происходить по воле Йер-су?";

3) "как звали бога подводного царства?", "как его представляли древние тюрки?", "какой волшебной силой народная фантазия наделила этого бога?", "кого из людей после смерти называли аруахами?", "где обитают аруахи?".

70. А.С.Пушкин. Биография (6 часов):

1) в какой семье родился А.С.Пушкин? Где обучался А.С.Пушкин? Какой была пора обучения в Царскосельском лицее для Пушкина? Какие произведения Пушкина ты читал? О чем писал Пушкин в своих произведениях? Какую жизнь прожил Пушкин?

71. А.С.Пушкин стихотворение "Зимнее утро" (6 часов):

1) каким настроением проникнуто стихотворение? Прочитай строки стихотворение рисующие картины вьюжного вечера и солнечного утро? Какие эпитеты выражают радость поэта, его восхищение зимней природой?

72. А.С.Пушкин стихотворение "Няне" (6 часов):

1) найди слова и отдельные выражения, которыми Пушкин передает тревогу няни и еҰ тоску. Какие чувства выразил поэт в этом стихотворений?

73. А.С.Пушкин повесть "Дубровский" (8 часов):

1) расскажите о Кириле Петровиче Троекурове, его характере и поступках. Расскажи о жизни Владимира Дубровского. Что в ней вызывает сочувствие? Сравни действия "разбойников" с поведением и поступками "защитников закона". Какой из этого ты делаешь вывод? Скажи, как построено повесть Дубровский. На какие две части можно разделить повесть? Какие герои и какие события на твой взгляд составляют основу каждой части? Докажи необходимость первой части для понимания второй?

74. М.Ю.Лермонтов. Биография (5 часов):

1) где рос Лермонтов в детстве и кто занимался его воспитанием? Какое образование получил Лермонтов? Какими талантами наградила природа Лермонтова? Что изображал Лермонтов в своих стихах? Чем гордился Лермонтов и что его сильно угнетало? К чему стремился Лермонтов в жизни? После окончания пансиона куда поехал Лермонтов? Как погиб Лермонтов? Какие произведения Лермонтова ты читал?

75. М.Ю.Лермонтов стихотворение "Два великана" (5 часов):

1) чему посвящено это стихотворение? О чем говорится в данном стихотворений? Какие строки стихотворение передают силу и мощь "русского витяза"? Как характеризуются пришелец "из далҰких чуждых" стран? Какие ещҰ произведения о войне 1812 года вы знаете?

76. В.Г.Короленко. Биография (5 часов):

1) где провел детство и юность В.Г.Короленко? Какой была семья Короленко? Что воспитывали родители Короленко у своих детей? О чем думал Короленко с раннего детства? И с чем он боролся? Что выразил Короленко в своих произведениях? О чем повествуют рассказы и повести Короленко?

77. В.Г.Короленко "Дети подземелья" (8 часов):

1) как жилось Васе в родном доме? Какие взаимоотношения сложились у него с отцом после смерти матери? Расскажи, как произошла встреча Васи с детьми подземелья? Какое впечатления произвели дети друг на друга? Каковы были условия жизни детей судьи и детей Тыбурция? Почему Вася так привязался к своим новым друзьям? Что переживал он, узнав о нищенской жизни Валека и Маруси? Как относились дети подземелья к Васе? Что за человек был Тыбурций и почему он был вынужден вести нищенский образ жизни? Какую роль в жизни Васи сыграла дружба с детьми подземелья? Какие обеты давали Вася и Соня на могиле Маруси?

78. Ильяс Жансугуров стихотворения "Домбра", "Музыка и слово" (5 часов):

1) что способствовало пробуждению в будущем поете любви к народному слову, к народной песне? С чем поет сравнивает домбру? Почему он называет еҰ "мудрым летописцем"? Как домбра влияет на настроение людей? Какие чувства возникают при прослушиваний кюя? Какие картины природы навевает мелодия кюя?

79. Ж.Жабаев стихотворение "Алатау" (5 часов):

1) почему земля, которую воспел Жамбул в стихотворении "Алатау", называется Жетису? Как воспевает акын красоту Жетису? Что особенно дорого ему в родном крае? С помощью каких художественных средств автор показывает богатство и неповторимость родной земли.

80. А.М.Горький. Биография (5 часов):

1) где родился и жил М.А.Горький? Кем был дед Горького? Какая была обстановка в доме деда? Кто был утешением для мальчика в детстве? Какое влияние оказало бабушка на будущего писателя? Получил ли образование Горький и какое? Кого любил Горький? И кому посвятил много своих произведении?

81. А.М.Горький повесть "Детство" (8 часов):

1) какие картины русской жизни изображены в повести? Что более всего поразило Алешу в семье Кашириных и как складывались его отношения с членами этой семьи? Кто из них стал для Алеши "самым понятным и дорогим человеком"? Почему? Почему Алеше было "нестерпимо стыдно" подойти к мастеру Григорию? Как Алеша относился к жестким забавам сверстников? Как Алеша подружился с квартирантом. Хорошее дело и какое влияние оказала эта дружба на Алешу? О каких "свинцовых мерзостях дикой русской жизни" писал Горький и что побудило его изобразить их? Как выражена в повести вера Горького в силу русского народа, в его светлое будущее? Под влиянием каких людей и событий формировался характер Алеши Пешкова, развивалась к хорошему и дурному в жизни, росло уважение к человеку труда?

82. М.Шаханов. Биография (3 часа):

1) какое образование получил М.Шаханов? Где он работал? Название каких поэтических сборников М.Шаханова вы запомнили? В какой поэтический сборник входит "Отрарская поэма" о побежденном победителе, или Просчет Чингизхана?

83. М.Шаханов "Отрарская поэма" (6 часов):

1) к какому времени относится действия, происходящее в поэме? Какое историческое событие лежит в основе поэмы? О чем говорит Чингизхан со своим сыном Чагатаем и в чем его упрекает? Как автор передает читателям свое восхищение стойкостью и мужеством жителей древнего Отрара? Что является кульминацией поэмы? Какова основная тема и идея произведения? Объясните смысл названия поэмы?

84. Б.Н.Полевой. Биография (4 час):

1) где и в какой семье родился Б.Н.Полевой? В каком году начал карьеру журналиста и под чьим покровительством? В каких газетах работал Полевой? В каком году вышла первая повесть Полевого и как она называлась? В годы Великой Отечественной войны где находился Полевой и в каком качестве? Какую известность принесла Полевому "Повесть о настоящем человеке" и кому она была посвящена? Какие военные мемуары были написаны Б.Полевым?

85. С.Муратбеков. Биография (4 часа):

1) какое образование получил С.Муратбеков? Какие сборники рассказов были выпущены у С.Муратбекова? Каким литературным жанрам относится произведения С.Муратбекова? В чем своеобразие в его повести "Горький запах полыни"?

86. С.Муратбеков "Горький запах полыни" (5 часов):

1) почему писатель поведал нам историю жизни маленького мальчика Аяна из "далҰкого полузабытого детства"? Каким мы видим Аяна на страницах повести? В каких эпизодах наиболее ярко раскрывается внутренний мир мальчика? Почему Аян остался в памяти ребят? Чему научил он своих друзей? Какие ещҰ персонажи повести вам запомнились? Чему можно научится прочитав повесть, и обдумав еҰ содержание? В чҰм значимость этого произведения в наши дни? Какие качества характера необходимо человеку чтобы выжить в трудных условиях? Почему повесть называется "Горький запах полыни"?

87. В.Астафьев. Рассказ "Злодейка" (4 часа):

1) кто герой этого рассказа? Найди в тексте описание Фишки. Расскажи о ее поведении в лесу? Почему в реке Усьве перестало водится рыба? Что произошло возле Красной глинки? Почему Фишка превратилась в злодейку? Почему Пашка Усольцев и Фишка не поняли друг друга? Кто из них виноват?

88. Из зарубежной литературы.

89. Р.Киплинг рассказ "Рикки-Тикки-Тави" (5 часов):

1) кто такой Рикки-Тикки-Тави? Как Рикки-Тикки попал в дом к Тедди и его родителям? Что задумались Наг и Нагайна? Как Рикки-Тикки спас людям жизнь и убило огромного Нага? Как Рикки и жена птицы Дарзи перехитрили Нагайну? Расскажи о том, как Рикки-Тикки бесстрашно сражался с Нагайной и победил еҰ? Как отнеслись к Рикки-Тикки люди? Почему? Понравился ли вам мангуст Рикки-Тикки Тави какими словами вы можете описать его характер?

90. М. Магауин. Биография (3 часа):

1) что вы узнали о жизни М. Магауина? Когда началась творческая деятельность писателя? Какие художественные произведения он создал?

91. М. Магауин повесть "Дети одного отца" (6 часов):

1) когда и где происходит действие повести? Почему писатель обращается к теме войны? О каком событий рассказано в начале повести? Почему баскарма привез в аул из эвакуированных детских домов самых маленьких детей? Что баскарма сообщает о детях аулчанам? Почему аксакал Ахмет усыновляет немецкого мальчика Зигфрида Вагнера? Как относятся аулчане к поступке Ахмета? Кто осуждает его и почему? Как Зигфрид Вагнер стал Зикеном Ахметулы Бегимбетовым? Как отнеслись к мальчику в ауле? Почему позже аульные ребятишки перестали сторониться мальчика? Какую роль в этом сыграли его приемные родители? Какие трудности выпали на долю старого Ахмета в связи с усыновлением немецкого мальчика? Кого можно назвать главными героями повести? Кто из них вам больше понравился? Какова судьба девочки Оли и мальчика Рашита? Почему повесть называется "Дети одного отца"? Как автор доносит до читателей о том, что все люди – братья, и показывает, как важно помнить свои истории и корни.

Глава 6. Базовое содержание учебного предмета для 9 класса

92. Воспринимать слухо-зрительно предлагаемый материал. Учить вести диалог (с учителем, с товарищем) по поводу воспринятого текста. Различать и опознавать речевой материал по темам. Виды работ, требующие отработки в течение учебного года на разном лексическом материале: ответы на вопросы по теме и тексту; выполнение заданий, поручений по теме и тексту; составление предложений с опорными словами и словосочетаниями.

93. Изучение русской литературы 19 века.

94. Творчество А. С. Пушкина (8 часов):

1) когда родился А. С. Пушкин? Кто занимался воспитанием А. С. Пушкина в детстве? Во сколько лет Пушкин поступает в лицей? Что дает Пушкину учеба в лицее? В каком году было написано стихотворение "Я вас любил...." Кому оно было написано? О чем говорится в стихотворении?

2) словарь: великий русский, поэт, бабушка, крепостная нянька, Бородинская битва, Отечественная война 1812 года, путь поэта, Царскосельский музей.

95. Творчество М. Ю. Лермонтова (8 часа):

1) где и в каком году родился М. Ю. Лермонтов? Где провел детство Лермонтов? Кто занимался воспитанием поэта? Когда начинает писать стихи Лермонтов? Во сколько лет он поступает в пансион? Что написано Лермонтовым за годы обучения в пансионе? О чем говорится в стихотворениях Лермонтова в этот период? В каком году Лермонтов поступает офицерскую кавалерийскую школу? Какое стихотворение написал Лермонтов после гибели Пушкина? Какое еще произведение Лермонтова было издано в этом же году? Куда ссылает царь поэта? В каком году погибает Лермонтов?

96. Поэма М. Ю. Лермонтова "Песня про купца Калашникова" (8 часов):

1) в каком году и где была написана поэма? Кто главный герой поэмы? О чем говорится в поэме? В каком жанре написано произведение? Перечисли действующие лица поэмы. Нарисуй словесный портрет Кирибеевича (Степана Парамоновича). Сравни поведение Кирибеевича и Степана Парамоновича перед боем. Прочитай описание боя;

2) словарь: пансион, размышления о людях, о тяжелой судьбе народа, офицерская кавалерийская школа, погибает обвиняет царя, ссылает на Кавказ, погибает на дуэли.

97. Казахская литература. М. Утемисов. Биография (8 часов):

1) кем был Махамбет Утемисов? Какие произведения Утемисова вы читали? О чем говорится в этих произведениях?

2) словарь: отец поэта, влиятельный человек, близкий к ханскому окружению, всестороннее мусульманское образование, воспитатель ханского наследника, заключен в калмыкскую крепость, народное восстание, поражение восстания, гибель, неудача, донос султана, предательски убит, дом разварен.

98. Русская литература. И. С. Тургенев "Бежин луг" (8 часов):

1) в каком году было написано произведение "Бежин луг"? О чем говорится в произведении? Расскажи об одном из героев "Бежиного луга". Сравни Павлушу с Илюшей, скажи, что между ними общего и чем они отличаются друг от друга. Найди слова в тексте, в которых Тургенев выражает чувство любви к родине, ее природе, ее народу. Прочитай выразительно данные отрывки из произведения;

2) словарь: помещики, жестокость, несправедливость, унижение человеческого достоинства, угнетение народа.

99. Н. А. Некрасов. Биография (8 часов):

1) с чем связанны воспоминания Некрасова? Что вызвало боль и тоску, что было в них светлого и доброго? Как прошла юность поэта и к чему он стремился? Сбылась ли мечта Некрасова стать народным поэтом?

2) словарь: семья небогатого помещика, жилось тяжело, невежественный, грубый помещик, угнетал семью, бил крестьян, много читал, сочинял стихи, высказал мысли и чаяния простых людей.

100. Поэма Н. А Некрасова "Мороз, Красный нос" (8 часов):

1) о чем говорится в поэме Некрасова "Мороз, Красный нос"? Кто главный герой поэмы? Расскажи отрывок из поэмы;

2) словарь: тяжелая женская доля, трудолюбие, мастерство крестьян, внешний облик, характер Дарьи, ее отношение к труду, к семье.

101. Казахская литература. Ы. Алтынсарин. Рассказ "Кипчак Сейткул" (8 часов):

1) почему Сейткул решил поселиться в Тургайской степи? Какой путь избрал Сейткул для достижения материального благополучия? Как заботился Сейткул о материальном благосостоянии соседей бедняков? Какова судьба старшего брата Сейткула? В чем разница между братьями в достижении материального благополучия? Чему учит автор своего читателя в рассказе "Кипчак Сейткул"?

102. А. Кунанбаев. Поэма "Искандер" (8 часов):

1) кто главный герой поэмы? Каким видит Абай Искандера? Что является причиной многочисленных походов Искандера? Как характеризует Абай Аристотеля? Какой урок дает мудрец Искандеру? Какова идея поэмы?

103. Русская литература. А. П. Чехов. Рассказ "Хамелеон" (8 часов):

1) назовите главных героев рассказа "Хамелеон". Расскажите, что случилось на базарной площади? Как полицейский Очумелов разбирал дело с собакой? Имели ли для него значения правда и справедливость? Чем он напоминает хамелеона?

104. Казахская литература. С Муканов "Школа жизни" (главы из романа "Детство" 1часть трилогия) (8 часов):

1) назови главных героев романа? О чем говорится в романе? Какие события описывает писатель? Когда происходит действия романа? Какими в памяти маленького Сабита остались отец и мать? При каких обстоятельствах отец Сабита получил прозвище Мукан Волкодав? Каковы были внутрисемейные отношения в доме Мукана Волкодава? О каких событиях повествуется в главе "Пожар"? Почему роман "Школа жизни" является автобиографичным?

105. С. Сейфуллин. Стихотворение "Весной", "В степи", "Разлученные лебеди" (и другие по выбору учителя) (8 часов):

1) какие стихотворения казахских поэтов вы читали о природе? Назови произведения С. Сейфуллина о природе, которые ты прочитал? Какие картины возникают в вашем воображении при чтении стихотворений? Какие иллюстрации ты мог бы нарисовать к ним?

106. Т. Жароков. (Отрывок из поэмы "Поток". "Когда садится солнце за Тянь-Шанем") (8 часов):

1) какие картины возникают в вашем воображении при чтении поэмы? Какие иллюстрации ты мог бы нарисовать? Как автор передает красоту родной природы? Какие строчки, приметы родных мест, изображенных поэтами вам, показались особенно запоминающимися? Прочитай выразительно отрывок из стихотворения.

107. Ж. Молдагалиев. Стихотворение "Большая тень упала на дома" (8 часов):

1) какие художественные средства использует автор для передачи красоты родной природы? Какие строчки, приметы родных мест, изображҰнных поэтом, вам показались особенно запоминающимися? Попробуйте описать природу родных мест (села, аула, города, гор, рек, степи) в прозе.

108. Русская литература. А. Толстой. Повесть "Русский характер" (8 часов):

1) назови главных героев повести. Расскажи, о чем говорится в повести? О чем писала в письме мать Егору? Какие черты характера проявились в поступке Кате Малышевой? Как вы думаете прав ли был Егор Дремов, скрывая от своих близких свое несчастье? Объясните почему? Почему повесть называется "Русский характер"? В каких словах повести заключается ее главная мысль? В чьих поступках проявился русский характер? Чем красивы поступки этих людей?

109. М Шукшин. Рассказ "Сапожки" (8 часов):

1) назови главного героя рассказа "Сапожки". Куда и зачем поехал Сергей Духанин? Что он увидел в магазине? Сколько стояли сапожки? Как вы думаете дорого ли стояли сапожки? Почему Сергею захотелось сделать подарок жене? Сколько лет было главному герою? Как восприняли покупку друзья Сергея? Почему всю дорогу Сергей нервничал и переживал? Как восприняла подарок жена Сергея, Клавдия? Почему у Сергея на душе было хорошо?

110. Р. Фраерман. "Дикая собака Динго, или повесть о первой любви" (8 часов):

1) о чем написал в книге "Дикая собака Динго" Р. И. Фраерман? Какова ее главная тема: Назови главных героев повести. Сколько глав в почести? О чем писал в письме Танин отец? Какие чувства вызвало письмо у Тани? Что сделал Филька, чтобы развеселить Таню? Чем было вызвано волнение Тани на кануне Нового года? Кого с нетерпением ждала Таня к себе в гости? Как вы объясните поведение Фильки на уроке и в гостях у Тани? Почему Филька дурачился, хотя ему хотелось плакать и было грустно? Что случилось с Колей на катке? Какое решение приняла Таня? Кто пришел на помощь Тане и Коле? Прочитайте описание Бурана. Что придумал Филька, чтобы сохранить память о Тане? Как прошло прощание Тани с Филькой?

Глава 7. Базовое содержание учебного предмета для 10 класса

111. Воспринимать слухо-зрительно предлагаемый речевой материал. Уметь вести диалог (с учителем, с товарищем) по поводу воспринятого текста. Различать и опознавать речевой материал, связанный с изучением русской и казахской литературы. Виды работ, требующие отработки в течение учебного года на разном лексическом материале: ответы на вопросы по теме и тексту; выполнение заданий, поручений по теме и тексту; составление предложений с опорными словами и словосочетаниями.

112. Тюркская литература 10-12 веков (4 часа):

1) какие культуры востока были в древности на территории Средней Азии и Казахстана? Какое государство находилось на территории Восточного Туркестана в 10-12 веках? Назовите две столицы тюркского государства Караханидов. Какими учеными Востока были сделаны великие открытия в 10-12 веках? Назовите великих поэтов Востока, живших в 10-12 веках. Как называлось время рассвета тюркской культуры в 10-12 веках.

113. Абу Наср Аль-Фараби (870-950/51гг) (4 часа):

1) кем был Аль-Фараби? В каком городе он родился и жил до 20 лет? В какой семье родился Аль-Фараби? Где жил и работал Аль-Фараби? Какие труды он оставил после себя?

114. Ходжа Ахмед Яссауи (1103-1166) (4 часа):

1) кем был Ходжа Ахмед Яссауи? Где родился Ахмед Яссауи? Кем был его отец? Кто был воспитателем Ахмеда Яссауи? Где учился Ахмед Яссауи в молодые годы? Чему учил Ахмед Яссауи людей? Какой характер имеет большинство его стихов.

115. Казахская поэзия 14-16 веков. Асан Кайгы (1361/1370- после 1465) (4 часа):

1) где родился Асан Кайгы? Кем был Асан Кайгы? На чьей стороне находился Асан Кайгы в период политической борьбы, в 50-ые годы? Кем стал Асан Кайгы в 1456 году? Какие произведения Асана Кайгы ты знаешь?

116. Казтуган-жырау (1420/30-?) (3 часа):

1) где родился Казтуган-жырау? Выходцем из какой среды был Казтуган-жырау? Кем был Казтуган-жырау? Чему посвящены большая часть произведений Казтуган-жырау?

117. Шалкииз-жырау (около 1465- после 1560) (4 часа):

1) кем был Шалкииз-жырау? Что было известно о Шалкииз-жырау в 90-ых годах 15 века? О чем говорил Шалкииз-жырау в своих произведениях? К чему призывал Шалкииз-жырау своих соотечественников? Каков характер носят произведения Шалкииз-жырау? И что в них прослеживается?

118. Казахская литература 18 века. Бухар жырау (1688?-1781) (4 часа):

1) где родился Бухар жырау? Кем стал Бухар жырау при хане Тауке Бухар? Какова была дальнейшая жизнь Бухар жырау? Кем стал Бухар жырау при хане Аблае Бухар? К чему призывал Бухар жырау в своих произведениях? Чему посвящена большая часть творчества Бухар жырау? Почему народ помнит и знает его стихи?

119. Русская литература 19 века. А. С. Пушкин. "Капитанская дочка" (5 часов):

1) в каком году была написана повесть? Какие реальные исторические события легли в основу повести? Назови главных героев. Расскажи о жизни ГринҰва до начала пугачҰвского восстания. Как под влиянием жизненных испытаний продолжается формирование характера ГринҰва? Как изменяется его отношение к ПугачҰву, к Савельичу? Почему ПугачҰв освободил Машу Миронову? Что добавляют заключительные главы повести к нашим представлениям об отношениях ГринҰва с ПугачҰвым? Какие изменения и почему произошли в характере Маши Мироновой? Почему Швабрин вызывает презрение читателя? Почему Пушкин ведҰт повествование от лица ГринҰва?

120. М. Ю. Лермонтов. Поэма "Мцыри" (5 часов):

1) назови главного героя поэмы. Где происходят события, описанные в поэме? Какова основная тема поэмы "Мцыри"? Расскажи о характере главного героя поэмы? Кратко расскажи содержание поэмы. Что значило жить для Мцыри? Почему он называет монастырь тюрьмой? Почему истории всей его жизни посвящена лишь одна глава, а трҰм дням, проведҰнным на воле,- почти вся поэма? Что поразило Мцыри за стеной монастыря и вызвало подъҰм его душевных сил? Какие эпизоды трҰхдневных скитаний Мцыри вы считаете особенно важными и почему? Почему погиб Мцыри?

121. H. В. Гоголь. Комедия "Ревизор" (5 часов):

1) назови главных героев комедии "Ревизор". Где и когда происходят события, описанные в комедии? Какие пороки высмеивает автор в комедии? Что вы можете сказать о героях комедии. Найдите в отрывке слова, характеризующие героев комедии. Выберите из текста комедии несколько слов и выражений, ставшие крылатыми. Дайте устную характеристику городничего и Хлестакова. Какова развязка комедии? Прочитайте отрывки из комедии по ролям.

122. Л. Н. Толстой. Рассказ "После бала" (5 часов):

1) назови главных героев рассказа "После бала". В какое время происходит действие рассказа? Почему рассказ называется "После бала"? Сравни внешность и поведение полковника на балу и после бала. Почему полковник, как будто любящий, внимательный отец, оказался жестоким по отношению к солдатам? Был ли он двуличным человеком, лицемером? Какими эпитетами рисует рассказчик зал, губернского предводителя, его жену в первой части рассказа? Как автор описывает солдат и наказываемого татарина во второй части? Какими словами передаҰт автор свои чувства на балу? Какие чувства испытывает автор во время, и после истязания солдата? Почему противопоставляет друг другу две части рассказа. Почему Толстой вспомнил случай, произошедший в далҰкие годы юности, и положил его в основу рассказа "После бала"?

123. Литература 20 века. А.Твардовский "Василий ТҰркин" (5 часов):

1) где и когда происходят события, описанные в поэме? Найди и прочитай строки из поэмы, которые описывают характер Василия ТҰркина. Расскажи наизусть отрывок из поэмы.

124. Всеволод Иванов. "Киргиз Темирбей" (5 часов):

1) кто такой Темирбей? Как он оказался на месте казни красногвардейцев? Как ведут себя о время казни жертвы и их палачи? Сколько их было? Почему главный герой понял, что отныне он не сможет жить, как раньше-спокойно и не задумываясь?

125. Николай Заболоцкий. Стихотворение "Журавли" (3 часа):

1) в чҰм заключается прямой и переносный смысл стихотворения? Какие слова свидетельствуют о том, что в стихотворении речь идҰт не только о журавлях, но и о людях? В каком году было написано стихотворение?

126. М. Шолохов. "Судьба человека" (5 часов):

1) где и когда родился М. А. Шолохов? Где получил образование будущий писатель? Какие ещҰ произведения Шолохова вы изучали? Кто главный герой рассказа? Расскажите о жизни Андрея Соколова до Великой Отечественной войны. Когда он попадает в плен, и как ему удалось освободиться? Что случилось с семьҰй Андрея Соколова? Куда устроился работать Андрей после демобилизации? С кем он встретился? Кем стал ему мальчик? Почему рассказ называется "Судьба человека"?

127. Юрий Иосифович Коваль (3 часа):

1) "Приключения Васи Куролесова". Скажите, кто главный герой рассказа, где и с кем он живҰт? Кого они хотели купить? Кого купил Вася? Расскажите о переживаниях Васи по поводу неудачной покупки. Опишите внешний вид пса. Расскажите, как изменилось отношение Васи к собаке. Случайно ли автор даҰт Васе фамилию Куролесов?

Глава 8. Требования к уровню подготовки обучающихся 5 класса

128. Предметные результаты.

129. Обучающиеся будут знать:

1) правила использования речевого дыхания с соблюдением пауз в соответствии со смысловой связью слов;

2) правила дифференциации произношения звуков, родственных по артикуляции (гласных и согласных);

3) правила орфоэпии;

4) способы применения словесного ударения;

5) приемы логического и синтагматического ударения.

130. Обучающиеся будут уметь:

1) произносить отработанный речевой материал внятно, достаточно естественно и выразительно, голосом нормальной высоты силы и тембра, в нормальном темпе;

2) передавать в речи различные эмоциональные оттенки высказывания;

3) реализовывать умения воспроизведения звуковой и ритмико-интонационной структуры речи (на основе самоконтроля и под контролем учителя);

4) соблюдать орфоэпические правила;

5) реализовывать в самостоятельной речи сформированные произносительные умения, говорить достаточно внятно и естественно (на основе самоконтроля и под контролем учителя);

6) правильно произносить новые слова, руководствуясь надстрочными знаками;

7) самостоятельно использовать адекватные неречевые средства коммуникации (в рамках речевого этикета).

Глава 9. Требования к уровню подготовки обучающихся 6 класса

131. Предметные результаты.

132. Обучающиеся будут знать:

1) дифференциацию родственных по артикуляции звуков: гласных, согласных (свистящих и шипящих, слитных и щелевых, слитных и смычных, носовых и ротовых, глухих и звонких, твердых и мягких);

2) правила использования нормальной силы голоса;

3) правила орфоэпии.

133. Обучающиеся будут уметь:

1) говорить внятно, достаточно естественно и выразительно, голосом нормальной высоты, силы и тембра;

2) адекватно использовать неречевые средства коммуникации (выразительную мимику, позу, пластику), сопровождающие речь (в рамках речевого этикета);

3) соблюдать нормальный темп и силу голоса в речи;

4) правильно воспроизводить звуки и их сочетание в словах, фразах, связном тексте;

5) самостоятельно распределять дыхательные паузы, при произнесении длинных фраз;

6) осуществлять самоконтроль за различными сторонами произношения;

7) уметь передавать различные эмоциональные оттенки высказывания, по возможности соблюдая мелодический контур фраз.

Глава 10. Требования к уровню подготовки обучающихся 7 класса

134. Предметные результаты.

135. Обучающиеся будут знать:

1) ранее усвоенные произносительные навыки;

2) правила использования нормальной силы голоса;

3) воспроизведение звуков и их сочетаний в словах, фразах, связном тексте;

4) дифференциацию родственных по артикуляции звуков;

5) правила работы над интонацией.

136. Обучающиеся будут уметь:

1) говорить внятно, достаточно естественно и выразительно, голосом нормальной высоты, силы и тембра, адекватно использовать неречевые средства коммуникации (выразительную мимику, позу, пластику), сопровождающие речь (в рамках речевого этикета);

2) в самостоятельной речи и при воспроизведении отработанного речевого материала соблюдать нормальный темп, передавать различные эмоциональные оттенки высказывания, произносить слова слитно, с ударением, реализуя умения воспроизведения звукового состава и соблюдая орфоэпические правила;

3) произносить фразы слитно и деля на синтагмы, выделяя логическое и синтагматическое ударение, по возможности соблюдая мелодический контур фраз;

4) самостоятельно распределять дыхательные паузы, при произнесении длинных фраз;

5) правильно произносить новые слова, руководствуясь надстрочными знаками;

6) соблюдать орфоэпические правила;

7) осуществлять самоконтроль за различными сторонами произношения.

Глава 11. Требования к уровню подготовки обучающихся 8 класса

137. Предметные результаты.

138. Обучающиеся будут знать:

1) ранее усвоенные произносительные навыки;

2) правила использования нормальной силы голоса;

3) воспроизведение звуков и их сочетаний в словах, фразах, связном тексте;

4) дифференциацию родственных по артикуляции звуков;

5) правила работы над интонацией.

139. Обучающиеся будут уметь:

1) говорить внятно, достаточно естественно и выразительно, голосом нормальной высоты, силы и тембра;

3) в самостоятельной речи и при воспроизведении отработанного речевого материала соблюдать нормальный темп;

4) передавать различные эмоциональные оттенки высказывания, произносить слова слитно, с ударением, реализуя умения воспроизведения звукового состава и соблюдая орфоэпические правила;

5) произносить фразы слитно и деля на синтагмы, выделяя логическое и синтагматическое ударение, по возможности соблюдая мелодический контур фраз;

6) самостоятельно распределять дыхательные паузы, при произнесении длинных фраз;

7) правильно произносить новые слова, руководствуясь надстрочными знаками;

8) соблюдать орфоэпические правила;

9) осуществлять самоконтроль за различными сторонами произношения.

Глава 12. Требования к уровню подготовки обучающихся 9 класса

140. Предметные результаты.

141. Обучающиеся будут знать:

1) ранее усвоенные произносительные навыки;

2) правила использования нормальной силы голоса;

3) воспроизведение звуков и их сочетаний в словах, фразах, связном тексте;

4) дифференциацию родственных по артикуляции звуков;

5) правила работы над интонацией.

142. Обучающиеся будут уметь:

1) говорить внятно, достаточно естественно и выразительно, голосом нормальной высоты, силы и тембра;

3) в самостоятельной речи и при воспроизведении отработанного речевого материала соблюдать нормальный темп;

6) самостоятельно распределять дыхательные паузы, при произнесении длинных фраз;

7) правильно произносить новые слова, руководствуясь надстрочными знаками;

8) соблюдать орфоэпические правила;

9) осуществлять самоконтроль за различными сторонами произношения.

Глава 13. Требования к уровню подготовки обучающихся 10 класса

143. Предметные результаты.

144. Обучающиеся будут знать:

1) ранее усвоенные произносительные навыки;

2) правила использования нормальной силы голоса;

3) воспроизведение звуков и их сочетаний в словах, фразах, связном тексте;

4) дифференциацию родственных по артикуляции звуков;

5) правила работы над интонацией.

145. Обучающиеся будут уметь:

1) говорить внятно, достаточно естественно и выразительно, голосом нормальной высоты, силы и тембра;

3) в самостоятельной речи и при воспроизведении отработанного речевого материала соблюдать нормальный темп;

6) самостоятельно распределять дыхательные паузы, при произнесении длинных фраз;

7) правильно произносить новые слова, руководствуясь надстрочными знаками;

8) соблюдать орфоэпические правила;

9) осуществлять самоконтроль за различными сторонами произношения.

146. Личностные результаты отражаются в:

1) проявлении уважения к символам Республики Казахстан;

2) воспитании у детей интереса к чтению казахской литературы;

3) проявлении любви родному краю к своей Родине, Республике Казахстан;

4) владении родным языком, уважение к истории, культуре и традиции многонационального народа Казахстана;

5) стремлении беречь природу родного края и бережном отношении к окружающей среде;

6) проявлении уважительного отношения к себе, к родителям, к старшим, заботливая отношение к младшим, проявление доброты и чуткости к другим;

7) ведении здорового образа жизни.

147. Системно - деятельностные результаты отражаются в умении:

1) отвечать на поставленный вопрос предложением;

2) подробно, кратко и выборочно пересказывать наиболее значимые части произведения;

3) выразительно читать произведение по ролям;

4) называть тему произведение, его жанр, автора;

5) вести диалоги на разные темы;

6) описывать внешний вид и поступки героев;

7) читать наизусть стихотворение;

8) сознательно и бегло читать незнакомый текст;

9) описывать, оценивать и сопоставлять героев одного или нескольких произведении, выявляя в них общее и индивидуальное;

10) воспринимать, различать и опознавать предлагаемый речевой материал слухо-зрительно и на слух.

Қазақстан Республикасы
Білім және ғылым министрінің
2013 жылғы 3 сәуірдегі
№ 115 бұйрығына 326-қосымша

Есту қабілеті бұзылған (естімейтін) білім алушыларға арналған негізгі орта білім беру деңгейінің 5-10 сыныптары үшін "Ым-ишаралық тіл" пәнінен үлгілік оқу бағдарламасы
(оқыту қазақ тілінде жүргізілетін сыныптар үшін)

Ескерту. Бұйрық 326-қосымшамен толықтырылды – ҚР Білім және ғылым министрінің 27.07.2017 № 352 (1, 2, 6, 8, 9, 10,(11, 12) сыныптардың ерекше білім беруге қажеттіліктері бар білім алушылары үшін 01.09.2017, ерекше білім беруге қажеттіліктері бар 3-сыныптың білім алушылары үшін 01.09.2018, ерекше білім беруге қажеттіліктері бар 4-сыныптың және 10-сыныптың білім алушылары үшін 01.09.2019, 11-сыныптың білім алушылары үшін 01.09.2020 қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

1-тарау. Түсінік хат

2. Оқу пәнінің мақсаты - естімейтін балалардың ым-ишара тілін қарым-қатынас құралы арқылы ой-пікір алмасу үшін қалыптастыру. Бағдарламаны орындауын талап ету үшін тілдік жүйені, соның ішінде оның негізгі тәсілін - ауызша және жазбаша түрін және қосымша дактиль тілі мен ым-ишара тілін пайдалану.

3. Оқу пәнінің міндеттері:

1) білім алушылардың білік, дағды, білім алу сапасын жоғарылату;

2) ым-ишара тілін бекіте отырып, сөздік материалды қабылдауды жақсарту;

3) ауызша сөйлеу тілін меңгеруі мен еріннен оқуын жеңілдету;

4) ақпаратты қабылдау мен өңдеу процесінде баланың тұлғасын қалыптастыруға көмектесу;

5) өз ойын сөзбен жеткізуге үйрету, білім алушылардың өздеріне таныс өмірлік ақпараттары жайлы дүниетанымын кеңейту;

6) билингвальды сананы қалыптастыру (екі тілдік әлем жайлы түсінікті және сөздік және им-ишара тілін қалыптастыру).

4. Естімейтін білім алушылардың даму ерекшеліктері сөйлеу тілінің бұзылуы вербальды қарым-қатынасқа түскенде білінеді. Білім алушыларда қарым-қатынастық ой-пікір алмасу үшін арнайы қажеттіліктер туындайды. Білім алушы қолы – естімейтін білім алушылалар үшін табиғи сөйлеу құралы болып табылады. Естімейтін білім алушының арнайы психикалық дамуының ерекшелігіне орай, ауызша сөйлеу тілін ым-ишара тілінсіз қалыптастыру мүмкін емес. Естімейтін білім алушылар үшін ым-ишара тілі күнделікті өмірде, қазіргі қоғамда интеграциялануға мүмкіндік туғызады.

5. Ым-ишаралық тіл – тілдік жүйеде, арнайы сөздік құрамы мен грамматикалық құрылымында өзгеше болады. Есту кемістігі бар білім алушыларға ой-пікір алмасуға ым-ишара тілі тұлғааралық қызмет көрсете алады. Ол микроәлеуметтік тіл болып көмекші құрал ретінде сөздерді оқуға қызмет етеді. Естімейтін білім алушыларда ым-ишара тілін оқыту ауызша оқытумен бірдей жүргізіледі, оны мектептегі алғашқы күннен бастап жүзеге асыруды қамтамансыздандыру маңызды нысана: білім алушыларды екітүрлі әлеуметтік өмірге дайындау: еститін білім алушылар әлемінде ауызша сөйлеу тілі және естімейтін білім алушылар әлемінде ым-ишара тілі.

6. Естімейтін білім алушылардың жан-жақты дамуы ым-ишара тілі бар ортадағы жағымды тәрбиеге тікелей байланысты. Тура және ауыспалы түрдегі аудармаларды ым-ишара тілі мен сөздік тілде салыстырмалы талдау жасай алуға, ым-ишара тілінің калькаланған түріне баса назар аударылады.

7. "Ым-ишарлық тіл" пәні төмендегі кезеңдерге бөлінеді:

1) 1-кезең – пәннің бастапқы негіздері оқытылады (5 сыныптары);

2) 2-кезең – байланыстырып сөйлеу тілін және калькаланған ым-ишаралық тіл дамытылады (6-7 сыныптары);

3) 3-кезең – қарым-қатынас дағдылары дамытылады (8-10 сыныптары);

4) 1-кезеңде ым-ишаралық тілін дамытуға күнделікті сөйлеу аясында негізгі тақырыптар бағдарламада белгіленген. Әр тақырыпқа шамамен сөздік материал алынған. Бұл кезеңде ым-ишаралық тілін дамыту: әр түрлі тақырыпқа диалогтар ұйымдастыру, мәтінмен жұмыс жүргізу, ым-ишаралық аударма дағдыларын үйрету арқылы іске асырылады;

5) 2-кезеңде белгіленген тақырыптар бойынша қарым-қатынас дағдыларын дамытатын шығармашылық ойындарды, тапсырмаларды ұсынуға болады. Оқу материалына өлеңдер, мәтіндер, сөздік ойындар таңдалады. Сонымен қатар ым-ишараттық сөйлеу тілінің лингвистикалық негіздері үйретіледі: білім алушылар тіл дегеніміз не және оның адам өміріндегі негізгі қызметтері туралы жалпы мәліметтерді алады, ым-ишараның құрылысы және оның қалай дамитыны туралы біледі;

6) 3-кезеңде естімейтін білім алушылардың сөздік қорын кеңейту мақсатында жинақталған жалпы тақырыптық материалдар ұсынылған. Осы кезеңде ым-ишаралық тілдің тарихы және мәдениетімен танысады және олардың мәселелерін де талқылайды. Осыған орай, ым-ишаралық сөйлеу тілін дамытудың алдына қойған мақсаттары белгіленеді: білім алушылардың сөйлеу тілін дамыту және жетілдіру, ым-ишаралық тіл құралын пайдалана отырып, олардың коммуникативті қызметінің тиімділігін арттыру, сөйлеу тілдік қатынастың мәдениетін жетілдіру.

8. Ым-ишаралық тіл сабағында калькаланған ым-ишаралық тілін пайдалана отырып, мәтінмен жүргізілетін жұмыс түрлері келесідей іске асырылады:

1) оқу, оқудан кейін-оқығанын айтып беру;

2) оқу және сұрақтарға ым-ишаратпен жауап беру;

3) мәтін бойынша таңдап оқи отырып, әңгімелесу;

4) оқу және шығарманың несімен ұнағаны, ненің есте қалғаны туралы ым-ишаратпен айтып беру;

5) диалогты рөлдерге бөліп оқу;

6) калькаланған ым-ишарат сөйлеу тілін пайдалана отырып, конкурстық өлең оқу.

9. Оқу жүктемесінің көлемі:

1) 5-сынып – аптасына 1 сағат, оқу жылына - 34 сағат;

2) 6-сынып – аптасына 1 сағат, оқу жылына - 34 сағат;

3) 7-сынып – аптасына 1 сағат, оқу жылына - 34 сағат;

4) 8-сынып – аптасына 1 сағат, оқу жылына - 34 сағат;

5) 9-сынып – аптасына 1 сағат, оқу жылына - 34 сағат;

6) 10-сынып – аптасына 1 сағат, оқу жылына - 34 сағат.

10. Жеке тақырыптарды өтуге сағаттарды бөлу шамалап алынады. Мұғалім білім алушылардың мүмкіндігі мен қажеттіліктеріне қарай өзгерту енгізе алады. Оқыту барысында білім алушылармен қайталау, өткен тақырыпты бекіту жекелей және дифференциалды түрде ұйымдастырылады.

2-тарау. Оқу пәнінің 5-сыныптағы базалық білім мазмұны

11. Ым-ишаралық тіл - қарым-қатынас құралы (2 сағат):

1) ым-ишара тілі қалай пайда болды. Ым-ишара тілі және сөздік тіл. Сөздік тілдің тағайындалуы - ым-ишара диалогы арқылы жүргізіледі.

12. Дактилология - саусақ әліпбиі (2 сағат):

1) дактильдеу техникасы. Ым-ишараны жасау мен дактилема үшін қол саусақтарының қалпы (алақан, саусақ қалпы). Әріптер мен дактилема. Дактилемамен ұқсас, қайталанатын ым-ишараны орындау. Мысалы: Мен "мен", кім? - "к", "қызық" - "қ", шын – "ш". "Тауып көр" ойыны.

13. Ым-ишара тілінің бірлігі - ым-ишара (2 сағат):

1) ым-ишараның құрылымы. Саусақтардың, қол буынының бағыты. Әрбір ым-ишара элементінің рөлі. Бір қолдық, екі қолдық ым-ишара. "Көрсет" ойыны (сілтеу сипатындағы ым-ишара).

14. Ым-ишараның білім алушымасы – танысу мағынасы (2 сағат):

1) танысу: (Сәлеметсізбе! Танысып қойыңыз менің атым. Мен оқимын. Менің сізбен танысқым келеді.) "Танысу" диалогы.

15. Ым-ишараның білім алушымасы – мектеп кеңістігіндегі заттарды атау (2 сағат):

1) "Не?" мағынасындағы атауларды жеткізу тәсілі: мектеп (сынып, кітапхана, мектеп мекен-жайы, жатын бөлме корпусы. Мектепте неше корпус бар? Сіздің жатын бөлмеңіз нешінші қабатта? Сіздің сыныбыңыз нешінші қабатта?). "Біздің мектеп" ойыны.

16. Сандық қатынас мағынасындағы атауларды жеткізу тәсілі (3 сағат). Сан белгісі. Көлем және уақыт түсініктерін айту тәсілдері: "қанша", "сонша" (қанша, санаңыз, өлшеңіз) арифметикалық әрекеттердің мағынасы. Сенің жасың нешеде? Сен қай жылы туылдың? Сағат қанша? Сатып алу кезіндегі болған оқиға жайлы диалог.

17. Ым-ишараның білім алушымасы – отбасы мағынасы (3 сағат):

1) ым-ишара – әр түрлі жастағы адамдардың атауы, жасы, жынысы, отбасылық жағдайы, туыстық қарым-қатынасы. Отбасы, отбасы мүшелері. "Қонақтар" ойыны.

18. Ым-ишараның білім алушымасы – тұрмыстық заттардың атауы (3 сағат):

1) үй. Тұрмыстық заттар (үй, бөлме, ас үй бөлмесі, қонақ үй бөлмесі, білім алушылар бөлмесі, газ);

2) бөлмедегі тәртіп үлгісі (үйдегі).

19. Ым-ишараның білім алушымасы – ауа- райы түсінігі (2 сағат):

1) жыл мезгілдері. Уақыт. Табиғи құбылыстар (бір сәт, мезгіл, маусым, кезең);

2) сұраңыз және айтыңыз: "Қандай айлар? Жылдың қай мезгілі жылы болады? Қай жерде жыл бойы қар болмайды? Сізге қандай жыл мезгілі ұнайды?";

3) Ы.Алтынсариннің "Кел білім алушылар, оқылық" өлеңін аудару.

20. Ым-ишараның білім алушымасы – мамандықтар туралы түсінік (3 сағат):

1) ым-ишараның білім алушымасы – кім? (мұғалім, архитектор, дәрігер, шахтер, сатушы, құрылысшы) мамандықтар атауда ым-ишара білім алушымасын қолдану тәсілі (аспазшы - ым-ишара: тамақ әзірлеу-адам, сатушы – ым-ишара: сату-адам). Дәрігер бөлмесіндегі тәртіп үлгісі.

21. Ым-ишараның білім алушымасы – ас үйдегі ыдыстар туралы түсінік (3 сағат). Ас үйі. Ыдыстар. Қазіргі уақыттағы іс-әрекеттің мағынасын жеткізу тәсілі. (таңғы ас, кешкі ас, түскі ас, кеспе, ыдыс-аяқ, шұңғыл тәрелке. Сен не істеп жатырсың? ). "Дастарханда" рөлдік ойыны.

22. Ым-ишараның білім алушымасы – жануарлар туралы түсінік (3 сағат):

1) ым-ишара арқылы жануарлардың мағынасы (жануарлар (үй, жабайы), жәндіктер, жыртқыштар). Тірі жандардың әр түрлі қозғалысының мағынасын жеткізу тәсілі. Ым-ишара арқылы диалог құрастыру. "Жануарлар бағында". Ым-ишараға аудару, әңгіме "Көксерек" М.Әуезов.

23. Ым-ишараның білім алушымасы – өсімдіктер атауы (2 сағат):

1) өсімдіктер әлемі, ым-ишара, өсімдіктердің мағынасы (өсімдіктер, ағаштар, жидектер, түбір, гүлдер). Ым-ишара арқылы әңгіме құрастыру. "Орманда", "Бақшада", "Біздің бақша".

24. Ым-ишараның білім алушымасы – "Мерекелер" (2 сағат):

1) мерекелер (мереке, Тәуелсіздік күні; туған күн; алтын күз; жаңа жыл; 8-наурыз; Наурыз мерекелерін тойлату). Әңгіме "Отбасылық мерекелерді қалай атап өтесіздер?" Қазақстан Республикасының Әнұранын ым-ишара тілі арқылы айту.

3-тарау. Оқу пәнінің 6-сыныптағы базалық білім мазмұны

25. Өткен тақырыпты қайталау 5-сынып (3 сағат).

26. Ым-ишара – тіл арқылы ой-пікір алмасудың әдісі (3 сағат):

1) ым-ишара тілі және ауызша тіл. Ым-ишара әртүрлі ым-ишара тілінде. Ауызша тілдің калькаланғанын ым-ишара тілінде көрсету. Сөздік тілдің тағайындалуы ым-ишара диалогы арқылы жүргізіледі.

27. Дактилология - Саусақ әліпбиі (3 сағат):

1) дактильдік сөздер және сөз тіркестері. ым-ишарада тек конфигурациялық дактилема қайталанады. Дактильдік тіл мен ым-ишара тілінің белгісін салыстыру. "Табу" ойыны (конфигурациялық дактилема арқылы ым-ишараны табу, қайталау және керісінше).

28. Ым-ишараның бірлігі – ым-ишара (3 сағат):

1) ым-ишараның құрылымы: конфигурациясы, локализациясы, қимыл-қозғалысы, ым-ишараның мағынасы бір компонентінің өзгеруіне байланысты өзгереді. Қимыл-қозғалыстың жылдамдығы ым-ишараның мағынасына байланысты. Ым-ишара тіліне Ы.Алтынсариннің "Жомарт адам" әңгімесін аудару.

29. Ым-ишараның білім алушымасы – "Киімдер атауы" (3 сағат):

1) ым-ишара тілінде киімді, аяқ-киімді көрсету (мезгілдік киімдер, аяқ-киімдер, сырт киім). Бағалау (мінездеме) заттың сапасына байланысты (ескі, жаңа, жылы). "Менің атым Қожа" Бердібек Соқпақбаевтің әңгімесін ым-ишара тіліне аудару.

30. Ым-ишараның білім алушымасы – "оқу құралдары" (3 сағат):

1) оқу құрал-жабдықтарымен жекелей заттардың мағынасын түсіну тәсілі (сыныпта). Білімде ым-ишараның білім алушымасын түсінуін жинақтаудың тәсілі. (жиһаз, жабдықтар). "Ағаштар неге ашуланады" Бердібек Соқпақбаевтің әңгімесін ым-ишара тіліне аудару.

31. Ым-ишараның білім алушымасы – "Көпше түрінің мағынасы" (4 сағат):

1) көпше түрінің мағынасын түсіну тәсілі. Ым-ишара "көп" (ұлдар+ым-ишара, ұл+ым-ишара), ым-ишара "әртүрлі" (конфеттер+ ым-ишара, конфет+ әртүрлі), көпті білдіретін белгілі ым-ишараны көрсету: үйір, топ, қаттама. Көпше түріндегі тапсырмаларды орындауда дифференцациялаудың белгілері.

32. Ым-ишараның білім алушымасы – "Спорт атаулары" (4 сағат):

1) ым-ишара тілінде спорт атаулары (жүгіру, жеңіл атлетика, теннис). Қимылдың мағынасына түсінік беру (жүгіру, секіру, ойнау). Стадионда өзін-өзі ұстай білуі.

33. Адамдардың эмоциялық жағдайын мағынасын түсінуі (4 сағат):

1) эмоциялық базаның жіберілу әдісі (қорқыныш, ашу, қуаныш, мұң). Әлеуметтік эмоцияның жіберілу әдісі (көңіл-күйді білдіретін: қызғаныш, тәкапарлық, сүйіспеншілік, реніш, көре алмаушылық, ұялшақтық) Интеллектуалды эмоцияның жіберілу әдісі (таңдану, күмән, сенімділік, қайран қалу). Эмоциялық күштеу жағдайына диалог құру.

34. Ым-ишараның білім алушымасы – "Іс-әрекет жасау" (4 сағат):

1) "Іс-әрекеттің аяқталуының" мағынасын түсіну әдісі: ым-ишараның нақты қосылуы "болған", "енді", "бітті" (ым-ишара оқу+ болған (енді), ым-ишара (жеп қою+бітті). Болашақта іс-әрекеттің мағынасын түсіну әдісі: нақты ым-ишараның ым-ишарамен қосылуы "болады", "ертең", "бір жылдан кейін" (барамын+ болады, айтамын+болады (кейін)). Оқуға байланысты іс-әрекеттің мағынасын түсіну әдісі (оқыдық, жаттадық, жаздық).

4-тарау. Оқу пәнінің 7-сыныптағы базалық білім мазмұны

35. 6-сыныпта өткенді қайталау (4 сағат).

36. Ым-ишара білім алушымасы – жалпы қолданыстағы атаулар (3 сағат):

1) жалпы қолданыстағы сөздерді ым-ишара тіліне аудару (барлығы, ортақ, басқа, босқа, арасында, ешқалай, ештеңе, өзімдікі, бүтін, мүмкін, жиі), "Алтын сақа" халық ертегісін ым-ишара тіліне аудару.

37. Біздің отанымыз – Қазақстан (3 сағат):

1) Қазақстан Республикасының рәміздері. Қазақстан Республикасының әнұранын ым-ишара тіліне аударып, жаттап алу.

38. Ым-ишара білім алушымасы – тәуелділік атаулары (тәуелділік мағынасының атаулары (4 сағат):

1) бірінші, екінші, үшінші жақта тәуелділік мағынасының атаулары (менің, сенің, оның). Кімдікі?: оныкі, апаныкі. Сөздерді ым-ишарат тілінде айта білу;

2) тәуелділік мағынасын жеткізу тәсілі: "сай келеді", "арналған" "тиесілі" (орамал апама арналған, шкаф аяқ киімге арналған) келесідей қарым-қатынас білдіретін ым-ишара (ағамның, досы, картоптың қабы); Тәуелділікті анықтайтын оқиғаны құрастыру (кімдікі?).

39. Ым-ишара білім алушымасы – ұлт атаулары (4 сағат):

1) ұлттарды білдіретін қазақ, орыс, татар. Тәуелділік қарым-қатынасты білдіретін ым-ишара "қазақ биі", "орыс әні", "қазақ тілі кабинеті".

40. Ым-ишара білім алушымасы - мәдениет түсінігіндегі атаулар (4 сағат).

1) "Өнер", "мәдениет" (әртіс, театр, артист, мәдениет, мысал, шақ, көрме, гастрольдік сапар, дирижер, сурет, байқау) тақырыптары бойынша: ым-ишара тілімен айту. Әр түрлі саладағы іс-әрекеттерді жағдайлық сипаттау. М.Мақатаевтың "Өткен күн" өлеңін ым-ишара тіліне аудару. Қазақ фольклоры. Қ. Сәтпаевтың жәрмеңкесіне барып көрдің бе? "Алдар Көсе мен Шық бермес Шығайбай" ертегісін ым-ишара тіліне аудару.

41. Ұжымдық қарым-қатынасты жеткізу тәсілдері (3 сағат):

1) санау ретінің мағынасын жеткізу (бірінші, екінші, үшінші). Атауы дәл көлемдерді жеткізу (миллиметр, сантиметр); салмақ түсініктерін жеткізу (килограмм, тонна); уақыт және оның ұзақтығын жеткізе білу (3 сағат, бір сағат 20 минут); жыл мезгілдерінің ретін жеткізе алу (жылдар, айлар, апталар, күндер). Уақыт, сауда-саттық оқиғалары жайлы диалогтар.

42. Ым-ишара білім алушымасы – мемлекет атаулары (3 сағат):

1) мемлекет, қала, астана атауларын ым-ишара тілімен айту (география оқулығының бағдарламасына сәйкес). "Менің отаным", "Менің қалам" атты әңгіме құрау.

43. Ым-ишара білім алушымасы – объективті қарым-қатынас мағынасындағы атаулар (3 сағат):

1) "Кімдікі? Неге? Кімге? Не үшін? Кіммен? Немен?" сұрақтарына ым-ишара тілімен жауап беру; ым-ишараны қолдану бағытын локализациялау, айту кезінде қимылдарды жасау: білім алушыларға хат жазу, әкеме хат жазу, досыма сәлем айту, айту, әңгімелеу, хабарлау;

2) объективті іс-әрекеттердің ым-ишара тілімен айтылуы: (іс-әрекет+ іс-әрекет құралы) қаламмен жазу, дәрімен емдеу, аяқпен басу, жеңіспен мақтану.

44. Жағымды тәртіп ережелерін ым-ишара тілімен жеткізу (3 сағат):

1) мектептегі этика (қонақтағы, театрдағы, музейдегі) "Тәртіп ережелері" тақырыбы бойынша аударма жасау және әңгімелеп айту. Ы.Алтынсариннің "бай білім алушысы мен жарлы білім алушысы" әңгімесін ым-ишара тіліне аудару.

5-тарау. Оқу пәнінің 8-сыныптағы базалық білім мазмұны

45. 7-сыныпта өткен тақырыптарды қайталау (2 сағат).

46. Ым-ишара тілі – қарым-қатынас құралы ретінде (4 сағат):

1) ым-ишара тілінің тарихы. Ым-ишараның вариативтілігі. Ым-ишара тілінің контекстіге байланысты өзгеруі: кеңістікте орналасуына байланысты (үстінен қарағанда, астынан қарағанда, солдан, оңнан); іс-әрекет тәсіліне қарай (жүру – жоғарыға қарай жүру, төменге қарай жүру, айқасып жүру, аяқты ауыстырып жүру, тұру, секіру, шалыну, құлау) өзгеруі.

47. Ым-ишара тілін мәнерлеп айту тәсілдері (3 сағат):

1) сыртқы көріністі сипаттаудағы мимика рөлі (үлкен-дәу, кішкентай –титтей, бұрыннан – бұрыннан-бұрын, тез-жылдам); қол қимылдарының мәнерлілігі, дене қимылдары.

48. Ым-ишара білім алушымасы бойынша – жалпы қолданыстағы сөздердің мағынасын атау (3 сағат):

1) жалпы қолданыстағы сөздерді ым-ишара тілімен жеткізу білу (мәңгілік, мүмкін, ешқашан, себебі, сол себепті, бұрын, айырмашылық).

49. Ым-ишара білім алушымасы – тұрмыстық заттар түсініктерін атау (3 сағат):

1) тұрмыстық заттардың ым-ишара тілімен айтылуы (тырма, дүние-мүлік, сыпыртқы, пеш, орындық, перде, терезе, баспалдақ, тоқ, сым, арба, бөшке, құдық).

50. Қазақ халқының ұлттық салт-дәстүрлері (3 сағат):

1) қазақ халқының ұлттық салт-дәстүрлері жайлы әңгімелерді ым-ишара тіліне аудару.

51. Ым-ишара білім алушымасы - медициналық түсініктер атауы (4 сағат):

1) медициналық терминдерді білдіретін сөздерді ым-ишара тілімен айту (дәріхана, дене, емделу, массаж, стерильді, бинт, мақта, дәрумен, дәрігер, тазалық, тұмау, құсу, жақсару, дене қызуы) "Дәріханада" сюжетті-рөлдік ойыны.

52. Ым-ишара білім алушымасы - уақыт түсініктерінің атауы (4 сағат):

1) нақты уақыт, тәулік уақытын, жыл мезгілі мен уақытын нақты көрсететін атауларды ым-ишара тілімен айту: қашан: таңертеңгісін, күндіз, кешке, күзде, жыл сайын, апта сайын, әрқашан, түстен кейін секілді сұрақтар. "Қай уақыттан бері?", "Қай уақытқа дейін?" сұрақтарды ым-ишара тілімен көрсету (сағат бесте, сағат беске, сағат бестен кейін, сағат беске дейін, сағат бестен онға дейін, бес сағаттан кейін, бестерде, бес сағаттан). Күн тәртібі туралы хабарлама. "Менің оқу күнім" диалогі.

53. Ым-ишара білім алушымасы – кеңістіктік қарым-қатынасты білдіретін атаулар (3 сағат):

1) "іс-әрекет бағытын", "іс-"әрекеттің орнын" білдіретін мағыналарды ым-ишара тілінде айту. "Қашан? Қайда? Қайдан?" сұрақтарының мағынасын жеткізу. Қайда мағынасындағы сұрақтарды жеткізу (мектепке, үстелге, үстелдің астына, үстелден ары); қайдан? (мектептен, бұлттар арасынан, ағаштан, көрпе астынан). Асхана, сынып бөлмесін сипаттау.

54. Ым-ишара білім алушымасы – себеп-салдарлық қатынасты білдіретін атаулар (3 сағат):

1) "себеп", "салдар" түсінігін жеткізу, "не себепті?", "мынау не себептен болды?" мағынадағы сұрақтарды жеткізу. Тұрмыстық жағдайлардың себептері жайлы диалогтер, өз іс-әрекеттерінің себептері. Жеңіл және күрделі сөйлемдер құру; себеп-салдарлық байланыстар жайлы логикалық ой толғау. Қ.Жұмаділовтың "Адасқан білім алушы" әңгімесін ым-ишара тіліне аудару.

55. Ым-ишара білім алушымасы – мақсатты тәуелділікке байланысты атаулар (2 сағат):

1) қарым-қатынасты білдіру тәсілдері (мағынаны жеткізу: азық-түлік алу үшін). Мақсатты тәуелділіктерді ым-ишара тілімен жеткізу (керек), (қажет), (біз от жақтық – жағу керек); ым-ишарамен дактилеманы біріктіре отырып (үшін), кино көру үшін, біз жол жүрудің негізгі ережелерін есте сақтауымыз керек.

6-тарау. Оқу пәнінің 9-сыныптағы базалық білім мазмұны

56. 8-сыныпта өткенді қайталау (3 сағат).

57. Ым-ишара тілінің ерекшеліктері (дыбыспен салыстырғанда) (2 сағат).

58. Ым-ишара тілінің лексикалық бірліктерінің синкретизмі (3 сағат):

1) ым-ишара тіліне мәтінді аудару. Ым-ишара тілімен мәтінді әңгімелеу.

59. Ым-ишара омонимдері, синонимдері, антонимдері (3 сағат).

60. Заттардың іс-әрекетін ым-ишара тілімен көрсету (2 сағат):

1) қазақ тілінің етістіктері (тазалау, сүрту, жылыту, қуып жету, келемеждеу, шомылу, көшу, аулау, жарылу, сыпыру, ашу, қадалып тұру, табу).

61. Мен – азаматпын (3 сағат):

1) талқылауға арналған тақырыптар: азаматтық, Қазақстан Республикасының мемлекеттік рәміздері, білім алушының құқықтары мен міндеттері, дамуға қажетті шарттарға құқықтары, отбасыға құқығы, өз ойын жеткізуге құқығы, жауапкершілікке тартылған жағдайдағы білім алушының өз құқығы.

62. Ым-ишара білім алушымасы – болымсыз, қарсылық мәндегі атаулар (3 сағат):

1) қарсылық мәнді білдіретін ым-ишара амалдары: қарсылық –келіспеу (келіспеймін, бермеймін, сенбеймін, мен бұған қарсымын, бұл лимон емес); жоққа шығару (түк шықпайды, қолымнан келмейді), бұйрық – тыйым (болмайды, секірме, өтірік айтпа); жоқ болу (менде жоқ); келісім бермеу (жасамаймын, қаламаймын, қарсымын); қарсы-мәндес сөздерді пайдала отырып диалог құру.

63. Ым-ишара білім алушымасы – медицина тақырыбындағы атаулар (3 сағат):

1) медицина және денсаулық сақтау ұйымы (емхана, талдау, бауыр, қан, тамыр, зертхана, бактерия, микроскоп, емделу, дәрумен, жүрек, алдын-ала емдеу, қан қысымы). "Мен емханада дәрігерде" тақырыбына диалог.

64. Ш.Айтматовтың "Атадан қалған тұяқ" әңгімесін ым-ишара тіліне аудару (3 сағат).

65. Мен және менің болашақ мамандығым (3 сағат):

1) талқылауға тақырыптар: жасөспірімдердің өз қалауынша кәсіби бағдарлануы, мамандық таңдауға дайындалу, адамның қызығушылығы мен талпыныстары, мүмкіншілігі мен кәсіби жарамдылығы.

66. Мен – бозбілім алушымын (бойжеткенмін) (3 сағат):

1) талқылауға тақырыптар: жасөспірімдердің психофизиологиялық ерекшеліктері, жасөспірімдік шақтағы жеке тазалық ережелері, жаман әдеттер мен жасөспірімдердің денсаулығы. Дені сау болу, яғни сұлу болу.

67. Мен және экология (3 сағат):

1) талқылауға тақырыптар: адам және экология, адамның қоршаған ортаға әсері, қоршаған ортаның ластануының түрлері, қоршаған ортаны қорғау. Х.Андерсеннің "Қайтпас қайсар калайы солдат" әңгімесін ым-ишара тіліне аудару.

7-тарау. Оқу пәнінің 10-сыныптағы базалық білім мазмұны

68. 9-сыныпта өткенді қайталау (3 сағат).

69. Калькаланған ым-ишара тілі мен сөздік ым-ишара тілі (3 сағат).

70. Қазіргі заманғы қоғам мен естімейтін адамдар (2 сағат):

1) естімейтін білім алушыларға арналған ең алғашқы мектептер.

71. Заманауи сөздердің ым-ишара тілімен айтылуы (4 сағат):

1) жалпы қолданыстағы сөздер: дискриминация, кибербулинг, ереже, примитивті, эрудиция, мәтін аудару.

72. Ым-ишара білім алушымасы – медицина тақырыбындағы атаулар (3 сағат):

1) медицина және денсаулық сақтау ұйымы (дене, анатомия, жүрек, өкпе, асқазан, бауыр, терапевт, салдану, наркоз, ота, инфекция, дезинфекция, донор, ыстық, жұқпалы, көру қабілеті, соқырлық, ауру, аурухана, сауықтыру орталығы, бюллетень, кардиограмма, карантин). "Ауруханада" тақырыбына диалог.

73. Мен және менің жақсы қасиеттерім (3 сағат):

1) талқылауға тақырыптар: тәртіп ережелерінің пайда болу тарихы, этикет, қоғамдық ортада өзін-өзі ұстау тәртібі.

74. Қауіпті жағдайларда адамның қауіпсіздігі мен қорғанысы (3 сағат):

1) талқылауға тақырыптар: жолмен жүрудің қауіпсіздігін қамтамасыз ету, өрт қауіпсізідігі ережелері және өрт кезіндегі тәртіп, суда шомылудың ережелері.

75. Өндіріс және өнеркәсіп (3 сағат):

1) ым-ишара тіліне сөздерді аудару (ағаш өңдеу өндірісі, көлік өндірісі, металл өңдеу, мұнай, газ өнеркәсібі, табиғи және жасанды тастар бұйымы өндірісі, ауыл шаруашылығы және балық шаруашылығы, жылумен қамтамасыз ету, көмір және таукен өндірісі, қара және түрлі түсті металлургия);

2) 14-16 ғасырдағы қазақ поэзиясы, Асан қайғыны ым-ишара тіліне аудару.

76. Мен – тұлғамын (3 сағат):

1) талқылауға тақырыптар: отбасы жағымды мектеп ретінде, сенім, рухани қолдау, жетістік жағдайы, қайғыға ортақтасу.

77. Тіл, тарих және мәдениет. Естімейтін білім алушылар қауымдастығы (3 сағат):

1) естімейтіндердің қоғамдық, мәдени, спорттық өмірі. Қазіргі кезеңдегі естімейтіндердің білім алу мәселесі.

78. Қауіпті және оқыс жағдайлардағы адамның қауіпсіздігі мен қорғанысы (4 сағат):

1) талқылауға тақырыптар: тұрмыстық химиядағы қауіпті құралдар мен заттар, таныс емес адамдармен қарым-қатынастағы қауіпсіздік ережелері, қауіпті табиғи құбылыстар және олардан қорғану.

8-тарау. 5-сынып білім алушыларының дайындық деңгейіне қойылатын талаптар

79. Пәндік нәтижелер.

80. Білім алушылар:

1) дактилдеу техникасын;

2) ым-ишара құрылымын;

3) ым-ишараның грамматикалық элементін;

4) ым-ишара тілінде өтілген тақырыптарға сай заттардың атауларын;

5) ым-ишараттық тілінде іс-әрекеттердің мағынасын түсініп, айта білетін болады.

81. Білім алушылар:

1) болған жағдайды ым-ишара тілінде белгілеу;

2) қайталанып көрсетілетін дактилеманы ым-ишара тіліне аудару;

3) диалогқа қатысу (сұрақ қою,сұхбат құрушы адамды қолдау);

4) өткен материалдар бойынша екі жақты ым-ишара сөзбен және сөз-ым-ишара тілмен байланысқа түсу;

5) берілген мәтіндерді оқып, ым-ишаралық тілде орындау;

6) берілген сұрақтарға ым-ишарамен жауап беру;

7) ым-ишаралық тілде белгілі бір мәтін бойынша сөйлем құрастыру дағдыларын меңгеретін болады.

9-тарау. 6-сынып білім алушыларының дайындық деңгейіне қойылатын талаптар

82. Пәндік нәтижелер.

83. Білім алушылар:

1) дактилдеу техникасын;

2) ым-ишара құрылымын;

3) ым-ишараның грамматикалық элементін;

4) тақырып бойынша ым-ишара тілімен заттарды белгілеуді;

5) ым-ишараттық сөйлеу тілін ауызша сөйлеу тіліне аударуды;

6) белгілі бір тұжырымды білдіретін сөз тіркестерін ым-ишаралық тілде іс-әрекеттердің мағынасын түсініп, айта білетін болады.

84. Білім алушылар:

1) болған жағдайды ым-ишара тілінде белгілеу;

2) хабарлама мазмұнына жоғары көңіл-күйін білдіре отырып, өз әсерін білдіру;

3) диалогқа қатысу (сұрақ қою, сұхбат құрушы адамды қолдау,жағдайын сұрау, сендіру);

4) өткен материалдар бойынша екі жақты ым-ишара сөзбен және сөз-ым-ишара тілмен байланысқа түсу;

5) керекті сөздік материалды өзбетінше дайындау;

6) өз тілегін ым-ишараттық сөйлеу тілінде білдіру;

7) өз басынан өткен қызықты оқиғаларды және отбасы жайында ым-ишара сөйлеу тілінде айту;

8) мұғалімнің берген тапсырмасына сәйкес ым-ишара тілінде әңгіме құрастыру дағдыларын меңгеретін болады.

10-тарау. 7-сынып білім алушыларының дайындық деңгейіне қойылатын талаптар

85. Пәндік нәтижелер.

86. Білім алушылар:

1) заттарды номинациялауда ым-ишара тілінің рөлін (заттардың белгілеріне, іс-әрекеттеріне қарай);

2) тақырып бойынша ым-ишара тілімен заттарды белгілеуді;

3) дактильдеудің ережелеріне сәйкес артикуляцияны ілестіруді;

4) тақырып бойынша ым-ишарамен сөйлеу тілінің белгіленуін білетін болады.

87. Білім алушылар:

1) айтылған жағдай бойынша, ым-ишара тілімен сипаттай алу;

2) өткен материалдар бойынша екі жақты ым-ишара сөзбен және сөз-ым-ишара тілмен байланысқа түсу;

3) диалогқа қатысу (сұрақ қою, сұхбат құрушы адамды қолдау, жағдайын сұрау, сендіру);

4) өз бетінше ым-ишара тілін байыту;

5) мұғалімнің көмегімен диалогқа қатысу, ым-ишарат сөйлеу тілімен сұрақ қойып, оларға жауап беру;

6) ым-ишарамен сөйлеу тілімен сол күнгі болған оқиғаларды сипаттап, айту;

7) мұғалім және сыныптастарының берген тапсырмаларын түсіну және калькаланған ым-ишарат сөйлеу тілін қолдану дағдыларын меңгеретін болады.

88. Тұлғалық нәтижелер. Білім алушылар:

1) Қазақстан Республикасының "Тіл туралы" Заңына құрмет көрсету;

2) жоғары патриоттық сезімін көрсете білу;

3) мемлекеттік тілді білуінен, қазақ халқының және Қазақстан аумағында өмір сүріп жатқан басқа да ұлыстардың тарихына, мәдениетіне, салт-дәстүріне және басқа құндылықтарына құрметпен қарау;

4) адамдармен қарым-қатынаста жоғары мәдениеттілік танытуынан, этикалық нормаларды сақтай білу;

5) өздігінен білім алуға, өмірден өз орнын табуға қабілеттілігі;

6) әлеуметтік ортаның ерекшеліктерін дұрыс бағалай алу дағдыларын танытады.

89. Жүйелік-әрекеттік нәтижелер:

1) ым-ишаратынан алған білімдерін басқа салаларда ақпарат көзі ретінде пайдалана алуынан;

2) ым-ишарат негізінде көркем ойлай алатын және өз ойларын бейнелі тілмен шешен жеткізуге дағдылануынан;

3) өзіне қажетті ақпаратты іріктеп алып, өңдеп, өзгелерге түсінікті етіп жеткізуге дағдылануынан;

4) оқу процесінде алған түрлі ақпараттарды дұрыс қабылдауын және дұрыс түсінуін ым-ишарат сөйлеу тілінде орынды қолдана білуінен;

5) ым-ишарат сөйлеу тіліндегі шығармашылық жұмыстарға қызығушылығын қалыптастыруынан көрініс табады.

Қазақстан Республикасы
Білім және ғылым министрінің
2013 жылғы 3 сәуірдегі
№ 115 бұйрығына 327-қосымша

Есту қабілеті бұзылған (естімейтін) білім алушыларға арналған негізгі орта білім беру деңгейінің 5-10 сыныптары үшін "Ым-ишаралық тіл" пәнінен үлгілік оқу бағдарламасы
(оқыту орыс тілінде жүргізілетін сыныптар үшін)

Ескерту. Бұйрық 327-қосымшамен толықтырылды – ҚР Білім және ғылым министрінің 27.07.2017 № 352 (1, 2, 6, 8, 9, 10,(11, 12) сыныптардың ерекше білім беруге қажеттіліктері бар білім алушылары үшін 01.09.2017, ерекше білім беруге қажеттіліктері бар 3-сыныптың білім алушылары үшін 01.09.2018, ерекше білім беруге қажеттіліктері бар 4-сыныптың және 10-сыныптың білім алушылары үшін 01.09.2019, 11-сыныптың білім алушылары үшін 01.09.2020 қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

Глава 1. Пояснительная записка

1. Учебная программа разработана в соответствии с Государственным общеобязательным стандартом среднего образования (начального, основного среднего, общего среднего образования), утверждҰнным постановлением Правительства Республики Казахстан от 23 августа 2012 года №1080.

2. Цель учебного предмета - воспитание обучающихся с недостатками слуха, всестороннее развитие личности ребҰнка, обучение основам наук на основе формирования словесной речи и словесно-логического мышления. Для реализации требований этого принципа предлагалось использовать систему речевых средств, включающую основные средства - устную и письменную формы словесной речи и вспомогательные – дактильную и жестовую речь.

3. Задачи учебного предмета:

1) повысить качество знаний, умений и навыков обучающихся;

2) облегчить усвоение устной речи и чтение с губ;

3) улучшать восприятия речевого материала, подкрепляя жестом;

4) помочь сформировать личность ребҰнка, в процессах получения и переработки информации;

5) дать возможность неслышащим, постигать все предметы легко, с интересом, в большом объҰме;

6) особое внимание уделяется формированию билингвального сознания (формированию двух языковых картин мира: словесной и жестовой);

7) научить мыслить, выражая свои мысли словесно, расширить кругозор обучающихся за счҰт получения ими в доступной форме более полной жизненной информации.

4. Дети, имеющие проблемы со слухом, имеют нарушение в развитии словесной речи, у них возникают проблемы в общении с окружающими. У детей возникает потребность во владении и пользовании специфическими средствами коммуникации. Рука для тех, кто не слышит, является естественным орудием речи. Специфики психического развития неслышащего ребҰнка и особенностей формирования его словесной речи невозможно без знания жестового языка. Язык жестов для неслышащих помогает и способствует им интегрироваться в современном обществе.

5. Жестовый язык – своеобразная языковая система со специфическим словарным составом и грамматическим строем. Жестовый язык имеет функцию межличностной коммуникации лиц с недостатками слуха. Он является языком микросоциумов неслышащих, имеющие свои традиции и культуру. Но структура языка жестов крайне примитивна. Поэтому жестовый язык служит вспомогательным средством для обучения языку слов. Обучение словесному языку следует организовать таким образом, чтобы стимулировать развитие "чистого двуязычия". Обучая неслышащих детей жестовому языку наравне со словесным, школа с самого начала обеспечивает реализацию важной цели: подготовка ребенка к жизни в двух социумах: мире слышащих словесным языком и мире подобных с жестовым языком.

6. Целесообразность создания жестовой речевой среды для гармоничного воспитания неслышащих детей подчҰркивают многие отечественные и зарубежные специалисты, прослеживая прямую зависимость успешного всестороннего развития неслышащих детей от уровня владения жестовой речью и еҰ использования организаторами процесса воспитания. Целью обучения жестового языка является изучение лингвистических закономерностей жестового языка обучающимися с нарушением слуха; реализации концепции обучения жестовому языку в условиях интегративного подхода к полилингвальной подготовке неслышащих. Особое внимание уделяется формированию калькирующей жестовой речи, умений осуществлять сравнительный анализ русского словесного и жестового языков для освоения приҰмов прямого и обратного перевода.

7. В круг образовательных задач входит формирование знаний о структуре жеста, его конституативности, синкретичности, об основных особенностях морфологии и синтаксиса жестового языка, о способах отражения языковых универсалий, о лексике, о выразительных (экстралингвистических) средствах жестового языка. Определяется роль жестового языка, как средства общения в социуме неслышащих, средства мышления и хранения информации неслышащим. Формируется представление о художественном жестовом исполнении песен.

8. Воспитательные задачи уроков жестового языка рассматриваются в контексте основной цели специального образования – формирования жизненной компетентности обучающихся, готовности к самостоятельной, независимой жизни. Одной из задач выступает воспитание чувства гордости владением двумя языками, интереса к традициям и нормам жизни макро и микросоциумов. Другая – совершенствование коммуникативных умений, развитие положительных качеств личности, умения сотрудничать, проявлять толерантность, доброжелательность, готовиться к сотрудничеству с окружающими, развитие интереса к родной природе, желание сохранять и приумножать еҰ богатства.

9. В числе коррекционно-развивающих задач – развитие самосознания обучающихся, стремления к самоидентификации (в мире слышащих и в мире неслышащих) и самореализации, формирование ценностных ориентаций каждого как личности, формирование адекватной самооценки и уровня притязаний, развитие произвольности деятельности (в том числе мыслительной, особенно логического мышления), совершенствование способов получения, хранения и использования накопленной информации, обогащение невербального поведения, эмоциональной сферы.

10. Коммуникативная технология обеспечивает деятельное опосредствование приобретаемых знаний, использование и моделирование ситуаций, естественность условий для проявления всех оттенков спектра переживаемых чувств. В процессе занятий обучающимся предоставляется возможность активной речевой практики: обыгрывание ситуаций с разными собеседниками, обсуждение проблемных ситуаций с решением речевых задач. Важная роль отводится актуализации субъектного опыта.

11. Языковой материал, привлекаемый для уроков, в соответствии с принципом функциональности, отражает различные аспекты жизнедеятельности обучающихся (учебной, трудовой, семейно-бытовой).

12. ОбъҰм учебной нагрузки:

1) 5 класс – 1 час в неделю, 34 часа в учебном году;

2) 6 класс – 1 час в неделю, 34 часа в учебном году;

3) 7 класс – 1 час в неделю, 34 часа в учебном году;

4) 8 класс – 1 час в неделю, 34 часа в учебном году;

5) 9 класс – 1 час в неделю, 34 часа в учебном году;

6) 10 класс –1час в неделю, 34 часа в учебном году.

13. Распределение часов на изучение отдельных тем носит примерный характер. Учитель может внести необходимые изменения с учетом возможностей и потребностей обучающихся. В процессе обучения организуется дифференцированный и индивидуальный подход к обучающимся, неоднократное повторение, закрепление пройденного материала. Контроль и оценка знаний проводится в конце каждой четверти.

Глава 2. Базовое содержание учебного предмета для 5 класса

14. Жестовой язык - средство коммуникации (2 часа): Как появился жестовый язык? Жестовый язык и словесный язык. Жестовый диалог о назначении языка.

15. Дактилология – пальцевая азбука (3 часа): техника дактилирования. Форма руки (положение ладоней, пальцев) для дактилемы и конфигурация жестов. Дактилемы и буквы. Исполнение жестов, повторяющих конфигурацию дактилемы, например Я-"я", кто? – "к", интересно – "и", честно – "ч". Игра "Угадай".

16. Единица жестового языка – жест (2 часа): структура жеста. Ориентация кистей, пальцев. Роль каждого из элементов жеста. Жесты одноручные, двуручные. Игра "Покажи" (указательные жесты).

17. Жестовые эквиваленты - значения знакомство (2 часа): знакомство. (Здравствуйте! Познакомитесь! Меня зовут...... Я учусь.... . Я хочу с вами познакомиться). Диалог "Знакомство".

18. Жестовые эквиваленты - названия предметов в школьном пространстве (2 часа): способы передачи значений "Что?". Школа (класс, спальня корпус, библиотека, адрес школы). Сколько корпусов в школе? На каком этаже ваша спальня? На каком этаже ваш класс? Игра "Наша школа".

19. Способы передачи количественных отношений (3 часа): знаки чисел. Способы выражения количества и передача временных значений. Передача значения "сколько", "столько" (Сколько, посчитайте, измерение, обозначение арифметических действии). Сколько тебе лет? В каком году ты родился? Сколько времени? Диалоги и времени событий, о покупках.

20. Жестовые эквиваленты – значения семья (2 часа): жесты – названия людей разного возраста, пола, семейного положения, родственных отношений. Семья, члены семьи. Игра "Гости".

21. Жестовые эквиваленты названия предметов в бытовой сфере (2 часа): Дом. Бытовая техника. (Квартира, комната, кухня, зал, детская, газ) Моделирование поведения в квартире (в доме).

22. Жестовые эквиваленты - значения погода (2 часа): времена года. Природные изменение (миг, мгновение, пора, период, сезон; спросите и скажите: какие месяцы? В какое время года тепло? Где весь год нет морозов? Какое время года Вы больше всего любите?). Перевод стихотворения: А.С.Пушкина "Уж небо осенью дышало…".

23. Жестовые эквиваленты - названия профессий людей (2 часа): жестовые эквиваленты значения "кто?" (Слесарь, архитектор, учитель, столяр). Способы образования жестовых эквивалентов названия профессий (повар – жест: готовить + человек, продавец – жест: продавать + человек). Моделирование поведения в кабинете врача.

24. Жестовые эквиваленты – названия столовых предметов (2 часа): столовая. Посуда. Способ передачи значение действий в настоящем времени (завтрак, ужин, обед, макароны, посуда, глубокая тарелка; Что ты делаешь?) Ролевая игра "За столом".

25. Жестовые эквиваленты – названия животных (2 часа): жесты обозначающие животных (домашние, дикие), насекомое хищники). Способы передачи значений передвижения разных живых существ. Составить жестовый диалог "В зоопарке". Перевод на жестовый язык, рассказ Н.Сералиева "Ласточка".

26. Жестовые эквиваленты – названия растений (2 часа): растительный мир. Жесты, обозначающие растение (растение, деревья, кусты, ягода, корень, цветы). Составить жестовый рассказ "В лесу", "На огороде", "Наш сад".

27. Жесты выражающие значение "Праздники" (2 часа): праздники. (праздник, День независимости; День рождения; Золотая осень; Новый год; 8-марта, Наурыз, праздновать). Беседа "Как Вы отмечаете семейные праздники?" Жестовое исполнение Гимна Республики Казахстан.

28. Мониторинг учебной деятельности (4 часа): урок в конце каждой четверти отводится на тематический контроль.

Глава 3. Базовое содержание учебного предмета для 6 класса

29. Повторение пройденного в 5 классе (2 часа).

30. Жестовый язык - средство коммуникации (2 часа). Жестовый язык и словесный язык. Жесты в разных жестовых языках. Представление о калькировании словесной речи жестами. Жестовый диалог о назначения языка.

31. Дактилология – пальцевая азбука (2 часа): дактильные слова и фразы. Жесты воспроизводящие только конфигурацию дактилемы. Сравнение признаков жестовой и дактильной речи. Игра "Разгадай" (по конфигураций дактилемы угадать и воспроизводить жест и наоборот).

32. Единица жестового языка – жест (3 часа). Структура жеста: конфигурация, локализация, движение. Изменение значения жеста при изменении одного из его компонентов. Скорость движения как средство изменения значения жеста. Перевод на жестовый язык рассказа И.Алтынсарина "Щедрый человек".

33. Жестовые эквиваленты названия овощи и фрукты (2 часа): жесты обозначающие название фруктов и овощей (яблоко, помидор). Способы передачи значения оценок качества предметов (вкус, форма, цвет). Сюжетная ролевая игра "На базаре".

34. Жестовые эквиваленты - названия одежды (3 часа): жесты обозначающие название одежды, обуви (сезонные название одежды; обуви; верхние одежды). Оценивание (характеристика) предметов в зависимости от качества предметов (старый, новый, тҰплый). Перевод на жестовый язык произведение А.С.Пушкина "Зимняя дорога".

35. Жестовые эквиваленты названий школьные принадлежности (2 часа): способы обозначение отдельных предметов учебное оборудование (в классе). Способы образования жестовых эквивалентов обобщающих понятий (мебель, оборудование). Перевод на жестовый язык произведение Н.Некрасова "Крестьянские дети" (отрывок).

36. Жестовые эквиваленты - значения множественности (2 часа): способы передачи значения множественности. Жест "много" (мальчики - жест мальчик+много), жест "разные" (конфеты - жест конфета + разные), жесты обозначающие определҰнное множество: стая, группа, стопка. Выполнение поручений на дифференциацию признака множественности.

37. Жестовые эквиваленты - названия транспорта (2 часа): жесты, обозначающие транспорт (автобус, трамвай). Способы передачи значений передвижения разных видов транспорта. Перевод текста на жестовый язык о правилах дорожного движения.

38. Жестовые эквиваленты - названия спорта (2 часа): жесты обозначающие название спорта (бег, легкая атлетика, теннис). Способы передачи значения действий (бегать, прыгать, играть), моделирование поведения на стадионе.

39. Способы обозначения эмоционального состояния людей (4 часа): способы передачи базовых эмоций (страх, гнев, радость, грусть). Способы передачи социальных эмоций (чувства долга, стыда, обиды, любви, ненависти, зависти, гордости и другие). Способы передачи значения интеллектуальных эмоций (удивление, сомнение, уверенность восхищение). Диалоги по поводу эмоционально напряжҰнных ситуаций.

40. Жестовые эквиваленты значения "действовать" (4 часа): способы передачи значения "завершҰнность действия": добавления к жесту номинатива жестов "было", "уже", "закончено" (жесты: прочитать + было (уже), жесты съесть + закончено). Способы передачи значения действий в будущем: соединение жесто-номинатива с жестами "будет", "завтра", "через год" (поеду + будет, расскажу + будет (потом). Способы передачи значений учебных действий (читал, прочитал, выучил, написал).

41. Мониторинг учебной деятельности (4 часа): 1 урок в конце каждой четверти отводится на тематический контроль.

Глава 4. Базовое содержание учебного предмета для 7 класса

42. Повторение пройденного в 6 классе (2 часа).

43. Жестовые эквиваленты значения общеупотребительных слов (3 часа): жесты, общеупотребительных слов (всего, общий, другой, иной, зря, между, никак, ничего, причина, свой, целый, между, наверно, мимо, особенный, по-прежнему). Перевод на жестовый язык русскую народную сказку "Царевна-лягушка".

44. Наша родина – Казахстан (2 часа): Государственные символики Республики Казахстан. Выучить наизусть жестовый перевод Гимна Республики Казахстан.

45. Способы передачи значения "принадлежность" (4 часа): жестовые обозначения принадлежности первому, второму, третьему лицу (лицам). Жестовый эквивалент значения "Чей?": его, еҰ, бабушкин. Способы передачи значения принадлежности: добавление указательного жеста; жеста "для", "подходит", "предназначен", "принадлежит" (платок для бабушки, шкаф для обуви). Жесты для обозначения отношений типа "брат друга", "мешок под картофелем", "билет на концерт". Моделирование ситуаций с определением принадлежности (чей?).

46. Жестовые эквиваленты названия наций (3 часа): жесты, обозначающие нации (казах, русский, татарин, узбек). Жесты для обозначения отношений принадлежности: "казахский танец", "русская песня", "кабинет казахского языка".

47. Жестовые эквиваленты значения "Культура" (3 часа): жесты, обозначающие по теме "Искусство", "Культура" (артист, актҰр, театр, культура, басня, былина, выставка, гастроли, дирижҰр, живопись, искусство, конкурс, пьеса). Моделирование ситуаций с действиями разного качества (ты читал басню И.Крылова? Казахский фольклор. Ты посещал выставку К.Сатпаева?). Перевод на жестовый язык казахскую народную сказку: "Алдар Косе и Шыгайбай".

48. Способы передачи количественных отношений (4 часа): способы передачи значения порядка при счҰте (первый, второй). Способы передачи линейных размеров (миллиметр, сантиметр). Способы передачи значения массы (килограмм, тонны). Способы передачи значения времени, его продолжительность (3 часа, один час 20 минут, до (с) двух часов, до обеда, перед ужином, после завтрака). Способы передачи значения времени года (годы, месяцы, недели, дни). Способы передачи значения стоимости и цены (три тенге, сто десять тенге). Диалоги и времени событий, о покупках.

49. Жестовые эквиваленты названия стран (2 часа): жестовые названия стран, столицы, города (города Республики Казахстан) (по программе из учебника "География"). Составить рассказ "Мой город", "Моя Родина".

50. Жестовые эквиваленты значения объектных отношений (5 часов): способы передачи значения вопросов: (нет) кого? чего? "даю" кому? чему? "вижу" кого? чего? "любуюсь" кем? чем? "думаю" о ком? о чҰм? Использование направленности жеста, локализация, движения при выражений: объяснять обучающимся, верить другу, помогать учителю. Изменению компонентов жеста в контексте: писать письмо отцу, передать привет другу, говорить (кому? Что?), рассказать, сказать, сообщить. Жестовые эквиваленты значений объектных действий (действия + орудия действия): писать ручкой, лечить таблетками, топать ногами, гордится успехами, покрыто снегом.

51. Способы обозначения жеста нравственные правила поведения (2 часа): этика в школе (в гостях, в театре, в музее). Переводы и пересказы текстов по тематике "Правила поведения". Перевод на жестовый язык сказки И.Алтынсарина: "Сын бая и сын бедняка".

52. Мониторинг учебной деятельности (4 часа): 1 урок в конце каждой четверти отводится на тематический контроль.

Глава 5. Базовое содержание учебного предмета для 8 класса

53. Повторение пройденного в 7 классе (2 часа).

54. Жестовый язык – средство коммуникаций (4 часа): история жестового языка. Вариативность жеста. Изменение жеста в зависимости от контекста: относительно пространственного расположения (смотреть снизу вверх, сверху вниз, слева - направо); относительно способа действия: (идти – идти вверх - идти вниз – идти петляя – идти, еле передвигая ноги, стоять – прыгать – идти, поскользнуться, упасть) (всҰ с "л" конфигурацией). Изменение жеста при передаче отношений в пространстве (стулья по кругу, квадрату, в ряд, по периметру, один на другом). Жесты - эквиваленты многозначных слов: бросить бумагу, бросить взгляд, бросить человека; стоит роза – стоит человек – стоит стол.

55. Выразительные средства жестового языка (2 часа): роль мимики в обозначении аспектуальных оттенков (маленький – крошечный, большой – огромный, давно – давным - давно, быстро - быстрее). Экспрессия движений (рук). Телодвижения.

56. Жестовые эквиваленты значения общеупотребительных слов (3 часа): Жесты, общеупотребительных слов (навсегда, наверно, некогда, потому, поэтому, прежде, раньше, разница, собственный между, особенный, по прежнему).

57. Жестовые эквиваленты значений домашних вещей (2 часа): жестовые название домашних вещей (грабли, имущество, метла, отопление, погреб, провод, табурет, уют, занавеска, этажерка, электричество, проволока, телега, абажур, бочка, вилы, колодец.

58. Национальные традиции казахского народа (2 часа): перевод текста о традициях казахского народа на жестовый язык.

59. Жестовые эквиваленты значений "Медицины" (2 часа): жесты, обозначающие медицинские термины (аптека, организм, лечение, лекарство, мазь, массаж, стерильный, бинт, вата, витамин, врач, терапевт, градусник, гигиена, простуда, грипп, насморк, тошнота, улучшение, удушение, температура). Сюжетно-ролевая игра "В аптеке".

60. Жестовые эквиваленты значения временных отношений (3 часа): жесты, передающие значение точного времени, времени суток, времени года, "продолжительность". Жест-эквивалент значения вопроса "когда?": днҰм, утром, вечером, осенью, ежегодно, сейчас, еженедельно, всегда, после обеда. Способы передачи вопросов "с какого времени?", "до какого времени?" (в 5 часов, на 5 часов, к 5 часам, после 5 часов, с 5 (до 10), через 5 часов, около 5 часов, по 5 часов). Сообщение о режиме дня. Диалоги "Мой учебный день".

61. Жестовые эквиваленты значения пространственных отношений (4 часа): способы выражения значений "направления действия", "место действия" передача значений вопросов "где?", "куда?", "откуда?". Способы выражения значений где (в школе, на столе, за столом, под креслом, над головой, через дорого, между рядами); куда (в школу, на стол, под стол, через стол); откуда (из школы, из-за туч, с дерева, из-под одеяла). Описание помещений класса, столовой.

62. Жестовые эквиваленты значения причинно-следственных отношений (3 часа): передача значений "причина", "следствие". Передача значений вопросов "почему?", "что случилось из-за этого?". Диалоги о причинах житейских ситуаций, о причине собственных действий. Составление простых и сложных аналогий; логических умозаключений; цепочек причинно-следственных связей. Перевод на жестовый язык Б.Н. Полевой. Биография "Повесть о настоящем человеке".

63. Жестовые эквиваленты значения целевых зависимостей (3 часа): способы выражения отношений (передача значений: …, чтобы купить продукты; едем за грибами; построили для соревнования). Передача целевых зависимостей в жестовой речи: жестом [надо], [нужно] - [мы включили свет - надо писать]. Жестом [чтобы] комбинированным с дактилемами [бы] - [посмотреть фильм, чтобы запомнить основные правила дорожного движения].

64. Мониторинг учебной деятельности (4 часа): 1 урок в конце каждой четверти отводится на тематический контроль.

Глава 6. Базовое содержание учебного предмета для 9 класса

65. Повторение пройденного в 8 классе (2 часа).

66. Особенности жестового языка (в сопоставлении со словесным) (2 часа).

67. Синкретизм лексических единиц жестового языка (2 часа): перевод текста на жестовый язык. Пересказ текста на жестовом языке.

68. Жестовые омонимы, синонимы, антонимы (2 часа).

69. Жесты показывающие действие предмета (2 часа): глаголы русского языка (выполоскать, вычистить, греть, догнать, дразнить, искупаться, кочевать, клҰвать, лопнуть, пахнуть, подметать – подмести, раскрыть, настоять, угадать).

70. Я - гражданин (3 часа): темы для обсуждения: гражданство, государственные символы Республики Казахстан, права и обязанности ребенка: права на достойные условия для развития; права на семью, право на выражение собственного мнения, право ребенка при привлечении его к ответственности.

71. Жестовые эквиваленты отрицания (4 часа). Жестовые средства выражения отрицания: отрицание – несогласие (не согласен, не дам, не верю, я против этого, это не лимон); отрицание – бессилие (не могу, не получается); отрицание - приказ- запрет (нельзя, не прыгай, не ври!); отрицание – отсутствие (у меня нет…); отрицание – отказ (не буду, не хочу, отказываюсь); Диалоги с использованием отрицательных суждений.

72. Жестовые эквиваленты значений "Медицины" (2 часа): медицина и здравоохранение (поликлиника, анализ, печень, кровь, артерия, сосуд, сустав, лаборатория, бактерия (микроб), микроскоп, лечение, рецепт, вена, витамин, сквозняк, профилактика, процедура, рвота, давление). диалог: "Я в поликлинике у врача".

73. Перевод произведение А.П.Чехова "Хамелеон" (2 часа).

74. Я и будущая профессия (2 часа). Темы для обсуждения: профессиональное самоопределение подростков, подготовка к выбору профессии, интересы и склонности человека, способности и профессиональная пригодность.

75. Я – юноша (девушка) (4 часа). Темы для обсуждения: психофизиологические особенности подростков, правила личной гигиены в подростковом возрасте, вредные привычки и здоровье подростков, быть здоровым значит быть красивым, красота и косметика. Перевод на жестовый язык призведение А.С.Пушкин "Я вас люблю".

76. Я и экология (3 часа): темы для обсуждения: человек и экология, воздействия человека на окружающую среду, виды загрязнений окружающей среды, охрана окружающей среды.

77. Мониторинг учебной деятельности (4 часа): 1 урок в конце каждой четверти отводится на тематический контроль.

Глава 6. Базовое содержание учебного предмета для 10 класса

78. Повторение пройденного в 9 классе (2 часа).

79. Калькирующая жестовая речь и разговорная жестовая речь (2 часа).

80. Современное общество и неслыщащие люди (3 часа): первые школы для неслышащих детей.

81. Жестовые значения современных слов (2 часа): общеупотребляемые слова (дискриминация, кибербулинг, правило, примитивный, прогресс, просвещение, специализация, эрудиция (знание)) Перевод текста.

82. Жестовые эквиваленты значений "Медицины" (3 часа): медицина и здравоохранение (организм, анатомия, сердце, лҰгкие, желудок, печень, терапевт, оспа, паралич, наркоз, операция, инфекция, дезинфекция, наркоз, донор, жар, заразный, зрение, близоруки, слепота, болезнь, больница, санаторий, бюллетень, кардиограмма, карантин). Диалог "В больнице".

83. Я и хорошие манеры (3 часа). Темы для обсуждения: история возникновения правил поведения, этикет, правила поведения в общественных местах.

84. Безопасность и защита человека в опасных ситуациях (2 часа). Темы для обсуждения: правила обеспечения безопасности дорожного движения, правила пожарной безопасности и поведение при пожаре, правила безопасности поведения на воде.

85. Промышленность, производство (2 часа): перевод слов на жестовый язык (деревообрабатывающее производство; машиностроение, металлообработка; нефтегазовая промышленность; производство изделий искусственного, натурального камня; сельское хозяйство; рыбное хозяйство; теплоснабжение; угольная, горнорудная промышленность; черная, цветная металлургия).

86. Перевод на жестовый язык: казахская поэзия 14-16 веков - "Асан Кайгы" (2 часа).

87. Я – личность (2 часа). Тема для обсуждения: семья как школа нравственности, доверие, моральная поддержка, ситуация успеха, сопереживание, сострадание, сочувствие.

88. Язык, история и культура. Сообщество неслышащих детей (4 часа): общественная, культурная и спортивная жизнь неслышащих. Проблемы образования глухих на современном этапе.

89. Безопасность и защита человека в опасных и чрезвычайных ситуациях (3 часа): темы для обсуждения: опасные вещества и средства бытовой химии, правила безопасности в общении с незнакомым человеком, опасные природные явления и защита.

90. Мониторинг учебной деятельности (4 часа): 1 урок в конце каждой четверти отводится на тематический контроль.

Глава 7. Требования к уровню подготовки обучающихся 5 класса

91. Предметные результаты.

92. Обучающиеся будут знать:

1) технику дактилирования;

2) структуру жеста;

3) элементы грамматики жестового языка;

4) жестовые обозначения предметов.

93. Обучающиеся будут уметь:

1) обозначить жестами предложную ситуацию;

2) перечислить жесты, воспроизводящие указанную дактилему;

3) участвовать в диалоге (задавать вопросы, поддерживать собеседника);

4) осуществлять двусторонние связи жест-слово, слово-жест на пройденном материале.

Глава 8. Требования к уровню подготовки обучающихся 6 класса

94. Предметные результаты.

95. Обучающиеся будут знать:

1) структуру жеста;

2) элементы грамматики жестового языка;

3) роль структурных элементов в изменении значения жеста;

4) жестовые обозначения предметов по тематике.

96. Обучающиеся будут уметь:

1) обозначить жестами предложную ситуацию;

2) эмоционально передавать содержание сообщения, собственные впечатления;

3) участвовать в диалоге (задавать вопросы, поддерживать собеседника), расспросить, убедить);

4) осуществлять двусторонние связи жест-слово, слово-жест на пройденном материале;

5) самостоятельно приобретать нужный речевой материал.

Глава 9. Требования к уровню подготовки обучающихся 7 класса

97. Предметные результаты.

98. Обучающиеся будут знать:

1) о роли жестов в номинации предметов, признаков предметов и действий, действий предметов;

2) о связи качества структурных элементов жеста с ситуацией;

3) жестовые обозначения предметов по тематике.

99. Обучающиеся будут уметь:

1) выполнить жестовое описание предложенного предмета, предложенной ситуации;

2) осуществлять двусторонние связи жест-слово, слово-жест на пройденном материале;

3) участвовать в диалоге (задавать вопросы, поддерживать собеседника), расспросить, убедить);

4) самостоятельно обогащать жестовник.

Глава 10. Требования к уровню подготовки обучающихся 8 класса

100. Предметные результаты.

101. Обучающиеся будут знать:

1) о вариативности жестов и о существовании выразительных средств жестового языка;

2) о способах выражения временных, целевых, пространственных, причинно-следственных и целевых зависимостей в жестовом языке (в сопоставлении со словесным языком);

3) жестовые обозначения предметов по тематике;

4) о адекватном эмоциональном реагировании.

102. Обучающиеся будут уметь:

1) выполнять жестовое описание предложенного предмета, предложенной ситуации;

2) обозначать временные, целевые, пространственные, причинно-следственные и целевые зависимости в жестовом языке и сравнивать способы их передачи в жестовом и словесном языках;

3) осуществлять двусторонние связи жест - слово, слово - жест на пройденном материале;

4) применять примеры саморегуляции эмоциональной сферы.

Глава 11. Требования к уровню подготовки обучающихся 9 класса

103. Предметные результаты.

104. Обучающиеся будут знать:

1) жестовые синонимы, омонимы, антонимы;

2) о вариативности жестов и о существовании выразительных средств жестового языка;

3) структуру жеста.

105. Обучающиеся будут уметь:

1) свободно пользоваться жестовником для оформления коммуникативных намерений;

2) инициировать диалоги;

3) связно описывать события личной, семейной, общественной жизни;

4) пользоваться прямым и обратным переводом (с жестового и словесного языка).

Глава 12. Требования к уровню подготовки обучающихся 10 класса

106. Предметные результаты.

107. Обучающиеся будут знать:

1) историю неслышащих, особенности общения неслышащих;

2) калькулирующую жестовую речь и разговорную жестовую речь;

3) способы выражения в жестовой речи логических и других отношений.

108. Обучающиеся будут уметь:

1) пользоваться прямым и обратным переводом (диалоги, рассказы);

2) применять примеры саморегуляции эмоциональной сферы;

3) связно описывать события личной, семейной, общественной жизни.

109. Личностные результаты. Ожидается, что обучающиеся проявят:

1) мотивацию к труду, умение преодолевать трудности;

2) навыки сотрудничества со взрослыми и одноклассниками;

3) умение моделировать свое речевое общение в различных ситуациях;

4) умение соблюдать правила речевого поведения;

5) умение закреплять и совершенствовать калькирующую жестовую речь и разговорную жестовую речь.

110. Системно-личностные результаты. Ожидается, что обучающиеся овладеют:

1) умением выражать просьбу, желание;

2) умением задавать вопросы и отвечать на них;

3) умением участвовать в диалоге;

4) навыками калькирующей жестовой речи и разговорной жестовой речи.

Қазақстан Республикасы
Білім және ғылым министрінің
2013 жылғы 3 сәуірдегі
№ 115 бұйрығына 328-қосымша

Есту қабілеті бұзылған (естімейтін) білім алушыларға арналған негізгі орта білім беру деңгейінің 5-10 сыныптары үшін "Сөйлеу-тұрмыстық тіл" пәнінен үлгілік оқу бағдарламасы
(оқыту қазақ тілінде жүргізілетін сыныптар үшін)

Ескерту. Бұйрық 328-қосымшамен толықтырылды – ҚР Білім және ғылым министрінің 27.07.2017 № 352 (1, 2, 6, 8, 9, 10,(11, 12) сыныптардың ерекше білім беруге қажеттіліктері бар білім алушылары үшін 01.09.2017, ерекше білім беруге қажеттіліктері бар 3-сыныптың білім алушылары үшін 01.09.2018, ерекше білім беруге қажеттіліктері бар 4-сыныптың және 10-сыныптың білім алушылары үшін 01.09.2019, 11-сыныптың білім алушылары үшін 01.09.2020 қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

1-тарау. Түсінік хат

2. Оқу пәнінің мақсаты – естімейтін білім алушыларда сөйлеу тілінің ауызша формасын қарым-қатынасқа түсудің құралы ретінде қалыптастыру және естіп қабылдауының деңгейіне сай, сөйлесім әрекетінің түрлеріне сәйкес, түсінікті сөйлеуге, сауатты жазуға үйрету.

3. Оқу пәнінің міндеттері:

1) қатынас құралы ретінде толық сөйлеу тілін қалыптастыру;

2) сөйлеу тілін белсендіру және сөйлеу мәдениетін арттыру;

3) сабақта алған сөйлеу дағдылары мен біліктерін бекіту және жетілдіру;

4) диалогтық және монологтық нысанда ауызша сөйлеу тілін дамыту.

4. "Сөйлеу-тұрмыстық тіл" пәні – білім саласындағы кіріктірілген оқу пәні. Ол мынандай жұмыс түрлерін қамтиды:

1) сөйлеу тілі қарым-қатынас дағдыларын (өзі жайлы, достары, мектебі жайлы хат жазу, сюжетті суреттер бойынша шығарма жазу) бекіту;

2) әңгімені бастап, жалғастыра (әңгімені аяқтау, қорытындылау, диалогты түрде әңгімелесу, ауызша және жазбаша тілде күрделі сөйлемдерді қолдану арқылы) білу;

3) айтылғанды анықтап немесе қосымша сұрақ қою арқылы тақырыптарды ары қарай (мәтіннің негізгі ой-түйінін таба білу, мәтін құрылымын, басын, негізгі бөлімін, соңын, оқыған мәтін бойынша жоспар құрып, 80-100 сөзден тұратын мазмұндама жазу) дамыту;

4) көріп-есту арқылы берілген мәтінді қабылдап мазмұнын айтып беру (55-60 сөзден тұратын);

5) құттықтау қағазын, хабарландыру, қабырға газетіне мақала және қысқаша хат жазуды үйрету;

6) қысқаша күнделік хат жазу (отбасы, олардың мекен-жайы, туыстары жайлы);

7) мектеп ішіндегі сынып, шеберхана, жатақхана жайлы сипаттап, салыстырып жазу;

8) демалыс күнін қалай өткізгені жайлы (мектеп өмірінен, серуендер) жоспар құрып мазмұндама жазу;

9) сөйлеу-тұрмыстық тіл сабағы барысында, сабақтан тыс кездерде, еңбек сабақтарында қажетті сөздік материалдарды пайдалану арқылы білім алушының сөздік тілі қалыптасады. Олар бастауыш сыныптарында алған сөйлеу тілін қалыптастыруға арналған сөздік материалдарды әрі қарай дамытып, қалыптастырып, бекітеді. Орындалған жұмыстар жайлы қысқа және толық есеп бере алады;

10) байланыстырып сөйлеу тілін қалыптастыру үшін мәтінді байланыстырып құра білуге үйретеді. Алдымен үлгі бойынша мәтін құрастыруды үйретіп, мазмұндама жазу, содан кейін өздері көрген, естіген, оқыған жайлары арқылы жаттығулар жасату (шығарма жазу). Байланыстырып сөйлеуге жаттығулар ауызша және жазбаша түрде тіл дамыту сабағында ана тілі және қазақ тілі сабақтарында қолданылады;

11) 5-сыныптан бастап жазбаша сөйлеу тілінің қалыптасуына ерекше көңіл бөлінеді. Білім алушылар өз ойын, тілегін жеткізе білуге үйренеді. Қарым-қатынасқа түсуді қалыптастырудың негізгісі – қысқаша хат жазу, қабырға газетіне мақала жазу, хат жазысу;

12) диалогтық және монологтық сөйлеу тілін дамыту бір уақытта және бір-бірімен байланыста жүргізіледі. Оқу материалдарын қабылдау – білім алушының естіп-көру қабілетіне беріледі;

13) сөйлеу - тұрмыстық тіл жұмыстары – оқулықтағы тілдік материалдар негізінде білім алушылардың психологиялық ерекшеліктеріне қарай, педагогикалық қағидаға тығыз байланысты жүргізілетін іс-тәжірибелік жұмыстар болып табылады. Білім алушының ой-өрісін кеңейту, дүниетанымын, көзқарасын қалыптастыру, сөздің мағынасын дұрыс түсініп, орынды қолдана білуге, сөйлеу, айту, жазу дағдыларын жетілдіру жұмыстарының бәрі де тіл дамыту мәселесіне байланысты;

14) сөйлеу-тұрмыстық тіл сабағында сөздік тілмен қатар байланыстырып сөйлеу және жазуды дамыту, сөйлеуге үйрету (сұраққа жауап беру, өз өтінішін білдіру, оқыған мәтін бойынша тапсырыс орындау) мен есту қабілетін дамыту кіреді;

15) сөйлеу-тұрмыстық тілі сабағында мұғалім сөздік тілмен жұмыс жүргізеді: сөздің айтылуын, мағынасын меңгертіп, оны көріп-есту, есту арқылы қабылдауға жаттықтырады, сөзді дұрыс, бір тыныста, бөлмей, бірқалыпты дауыс ырғағымен айтуға үйретеді.

5. Оқу жүктемесінің көлемі:

1) 5-сынып – аптасына 1 сағат, оқу жылында - 34 сағат;

2) 6-сынып – аптасына 1 сағат, оқу жылында - 34 сағат;

3) 7-сынып – аптасына 1 сағат, оқу жылында - 34 сағат;

4) 8-сынып – аптасына 1 сағат, оқу жылында - 34 сағат;

5) 9-сынып – аптасына 1 сағат, оқу жылында - 34 сағат;

6) 10-сынып – аптасына 1 сағат, оқу жылында - 34 сағат.

2-тарау. Оқу пәнінің 5-сыныптағы базалық білім мазмұны

6. Сөйлеу қарым-қатынас дағдыларын бекіту (2 сағат):

1) әңгімені бастай білу; әңгімені жалғастыру;

2) әңгімені аяқтау; әңгімені қорытындылау.

7. Сұраққа жауап беру, сұрақ қою дағдыларын дамыту (2 сағат) (Мысалы: "Сұраққа жазбаша жауап бер", "Сен шығарма жаздың ба?"):

1) белгілі бір жағдайда, сұрақтар арқылы диалогта жүйелілікті қолдану және қозғау салатын сөйлемдерді ауызша және жазбаша орындау;

2) сұраққа жауап беру;

3) әңгімелесу;

4) сөз орамдарын қолдану.

8. Тапсырманы орында: сұра, түсіндір, хабарла (2 сағат):

1) сыныптастарыңа хабарлама (ауызша, жазбаша) жасау;

2) ауызша және жазбаша тілде күрделі сөйлемдерді (неге, не үшін, себебі, сондықтан, сол үшін) деген сөздер арқылы қолдана білуді үйрету.

9. Етістіктің болымды, болымсыз түрлерін сипаттайтын сөздері арқылы іс

әрекеттерді білдіретін сөйлем түрлерін қалыптастыру (4 сағат):

1) болымды етістік түрлерін сипаттайтын сөздермен сөйлем құрастыру: мысалы: Алма ағаштары ерте гүлдеді. Апта бойы жаңбыр жауды;

2) болымсыз етістік түрлерін сипаттайтын сөздермен сөйлем құрастыру: мысалы: Баланың айтқысы келмеді ме? Айнұр оған кітабын бермеді ме?

3) берілген сөздерді пайдаланып, күрделі сөйлемдер құрап, әңгімелесу;

4) ауызша және жазбаша түрде әңгімелесу: "Дәрігерде", "Кітапханада" тақырыптарға әңгімелесу түріндегі әңгімені ауызша айту және жазу.

10. Сөйлемдерге сұрақ қою, сұраққа жауап жазуды үйрету (2 сағат):

1) мәтінді оқып, сөйлемдерге сұрақ қою, мысалы: Вокзалға қалай баруға болады? Билетті қай жерден алады?

2) сұрақтарға жауап жазу, мысалы: Вокзалға Абай көшесімен баруға болады. Билетті билет сататын жерден алуға болады.

11. Мәтіннің негізгі ойын анықтап, мәтіннің құрылымын (басын, ортасын, соңын) ажыратып ауызша айту, жазбаша орындау (4 сағат):

1) мәтіннің негізгі ойын айту: мәтінде достық туралы айтылған. Достық дегенміз - …;

2) мәтіннің басын, ортасын, соңын ажыратып айт, жаз, соңын тауып оқу және жазу.

12. Ұжымды түрде құрылған жоспар бойынша мәтінді оқып, мазмұндама жаздырту (80-100 сөз) (2 сағат).

13. Естіп қабылдау үшін (50-60 сөз) мәтінді тыңдатып, қайталап айтқызу (2 сағат):

1) мәтінді тыңдау;

2) мәтіндегі жаңа сөздермен жұмыс жүргізу;

3) мәтін бойынша жоспар құру;

4) жоспар бойынша мазмұндама жазу.

14. Қысқаша хат жазуды қалыптастыру (2 сағат):

1) қысқаша хаттың мағынасын ұғындырып, іс-жүзінде әр түрлі тақырыптарға сай жұмыс түрлерін жүргізіп, қысқаша хат жазуға үйрету;

2) хатты жоспар бойынша жазуды үйрету; (іс-жүзінде жазып көрсету).

15. Қабырға газетіне мақала жазуды қалыптастыру (2 сағат):

1) мектеп қабырға газетіне мақала жазу жолдарын іс-жүзінде көрсетіп қалыптастыру;

2) мақала (шығарма): мақалаға жоспар; мақаланың аталуы;кіріспе; негізгі бөлімі; қорытынды және тұжырымы; қолын қою; айы, күні, жылы;

3) мақалада кездесетін жаңа сөздермен таныстыру.

16. Құттықтау хат, хабарландыру жазуды қалыптастыру (2 сағат):

1) отбасына, достарына туған күндерімен, мерекелерімен құттықтау хат, мәтінін жазуды іс-жүзінде жаздырып, айтқызып үйрету;

2) хабарландыру жазудың неге қажет екенін түсіндіріп, хабарландыруды әртүрлі тақырыптар бойынша жазуды үйрету.

17. Қысқаша хат жазу кітапшасы. Оның қажеттілігі. Кітапшаға қысқаша хат жазуды қалыптастыру (2 сағат):

1) іс-жүзінде қойын кітапшасына қысқаша хат жазуды үйрету;

2) кітапшаға ата-анаң жайлы, олардың қызметі, туған күндерін жазып қой (жаңа сөздіктермен жұмыс, сөз мағынасын ұғындыру);

3) қойын кітапшасының қажеттілігін (есте сақтауға қажетті материалдар, мекен-жайлар, телефон) ұғындыру.

18. Сипаттап, салыстыруды қалыптастыру (2 сағат):

1) суреттер, заттар арқылы оларды сипаттауды, салыстыра білуді іс-жүзінде, сабақ барысында үйрету.

19. Суреттерге қарап, әңгімелеуді қалыптастыру (2 сағат):

1) табиғат аясында (серуенге шыққанда) немесе суреттерге қарап әңгіме құрып айтуды, жазуды іс-жүзінде сабақ барысында қалыптастыру.

20. Ауызша әңгімелеуді және оны жазбаша жазуды қалыптастыру (2 сағат):

1) іс-жүзінде, сабақ барысында жоспар құрып, ауызша айтқызып, жазбаша жазуды үйрету (әртүрлі тақырыптар бойынша);

2) шығарма жазуды қалыптастыру (білім алушы өмірінен тақырыптар бойынша);

3) білім алушы өміріне жақын тақырыптар бойынша ауызша және жазбаша түрде шығарма жазуға үйрету немесе сюжетті суреттерді пайдаланып, жоспар құрып шығарма жазуға үйрету;

4) сюжетті суреттер бойынша шығарма жазу, жоспар құру.

21. Шамамен берілген тақырыптар: "Жазғы демалыс", "Жаздағы табиғат", "Оқу бөлмелері", "Демалыс күні", "Кезекші", "Мектеп үлескесіндегі жұмыс", "Табиғатқа, өндіріс орындарына серуенге шығу", "Білім күні", "Республика күні", "Мереке күндерін өткізу", "Үйде, мектепте өзіне-өзі қызмет ету жұмыстары", "Қысқы табиғат", "Қысқы спорт түрлерімен айналысу", "Жолдастарымен достық қарым-қатынас", "Құрылыс орындарына серуенге бару", "Жаңа жылға дайындық", "Қысқы демалыс", "Қысқы ойындар", "Қыс қызықтары", "8 наурыз – аналар күні, наурыз мерекесіне дайындық", "Асханада кезекші болу", "Көліктер түрі, оларды пайдалану".

3-тарау. Оқу пәнінің 6-сыныптағы базалық білім мазмұны

22. Сұхбаттасуды, әңгімелесуді қалыптастыру (2 сағат):

1) айналасындағы адамдармен тығыз сөздік қарым-қатынасқа түсу дағдысын қалыптастыру (сұраққа 2-3 сөйлеммен жауап беру, әр сөйлем алдыңғы сөйлемнің мазмұнын ашып отыратындай болады);

2) іс-жүзінде білім алушыларды бір-біріне тақырыпқа сай сұрақ-жауап беру жолдарын үйрету; Әңгіме, мәтінді оқытып, сұрақтарға жауап беру арқылы әңгімелеуге үйрету және мазмұндама жаздыру (жоспар құрап).

23. Қысқаша хат жазуды қалыптастыру (3 сағат):

1) іс жүзінде әртүрлі жағдайларға байланысты қысқаша хат жазу жолдарын үйрету; Жаттығу, тапсырмаларды орындату арқылы қысқаша хаттың маңызын, қажеттілігін үйрету;

2) күнделік, күнделік жазу жолдарын іс-жүзінде көрсетіп, қандай кездерде, жағдайларда жазылатынын айтып, түсіндіру; Күнделік жазудың адам өмірінде қажеттілігін ұғындыру.

24. Жазба (естелік) кітапшасын пайдалануды қалыптастыру (2 сағат):

1) жазба (естелік қойын) кітапшасының қажеттілігін іс-жүзінде көрсетіп, ұғындыру;

2) тапсырмаларды орындату арқылы қойын кітапшаға (достарының, мұғалімнің мекен-жайын, үйінің телефонын) жаздырып, мәдени түрде пайдалану жолдарын үйрету.

25. Іс-қағаздарымен жұмыс жүргізу жолдарын қалыптастыру (2 сағат):

1) хабарландыру жазуды қалыптастыру;

2) іс жүзінде іс-қағаздары түрлерімен таныстырып, іс қағаздарының аса қажеттілігін ұғындыру;

3) іс-қағаздарды дұрыс қатесіз толтыру жолдарын үйрету.

26. Қолхат жазуды қалыптастыру (3 сағат):

1) қолхат жазудың қажеттілігін түсіндіріп, іс-жүзінде әртүрлі жағдайларға байланысты жаздырып үйрету;

2) арыз беру, өтініш білдіру жолдарын қалыптастыру;

3) адам өміріндегі қажеттіліктерге байланысты арыз беру, өтінішін білдіру жолдарын іс-жүзінде жаздырып, ұғындыру.

27. Хабарлама қағазбен жұмыс істеу жолдарын қалыптастыру (2 сағат):

1) іс-жүзінде почтаға серуенге барып, хабарлама-қағаздың нелерге қажет болатынын көрсетіп, ұғындыру;

2) хабарлама қағаз түрлерімен таныстырып, оны дұрыс толтыру жолдарын үйрету.

28. Орындалған жұмыстарға есеп беруді қалыптастыру (2 сағат):

1) іс-жүзінде орындалған жұмыс жайында есеп беру жолдарын үйрету.

29. Қабырға газетіне мақала жазуды қалыптастыру (3 сағат):

1) қабырға газетіне мақала жазу, оны талдау жұмыстарын жазылу тақырыптары мен жолдарын іс-жүзінде таныстырып, оқытып, талдап, өз бетінше қабырға газетіне мақала жазу жолдарын көрсетіп, жаздырып, үйрету.

30. Сипаттау, сипаттап жазу жолдарын қалыптастыру (2 сағат):

1) сипаттаудың не екенін ұғындырып іс-жүзінде суреттер бойынша сұрақ қою арқылы суреттегі заттарды, қимыл-қозғалыстарды сипаттауды және табиғат көріністерін, жыл мезгілдерін сипаттап жазуды үйрету.

31. Әңгіме айту, әңгімелесу жолдарын қалыптастыру (2 сағат):

1) әңгімені оқып, қайталап айту, сұраққа жауап беріп әңгіме құрастыру, әңгімені толықтыру, сюжетті суреттер бойынша әңгіме құрастыру жолдарын үйрету;

2) құрмалас сөйлемді пайдалану.

32. Өз ой-пікірін білдіру жолдарын қалыптастыру (3 сағат):

1) оқыған, тыңдалған әңгімелер, өлеңдер жайында өз ой-пікірін, көзқарасын қалыптастырып, өз бетінше айтып беруге үйрету;

2) оқылған мәтін бойынша мазмұндама жазу (ұжыммен және өз бетінше құрылған жоспар бойынша мазмұндама жазу – 120-140 сөз көлемінде).

33. Оқылған мәтін ішінде сипаттау, суреттеу элементтерін кездестіріп, тыңдатып өз бетінше немесе ұжыммен жоспар құруға, сол жоспар бойынша мазмұндама жазуға үйрету (2 сағат).

34. Көріп-есту арқылы тыңдап, мазмұндаманы әңгімелеп айтуды қалыптастыру (70-80 сөз көлемінде) (2 сағат):

1) көріп-есту арқылы бірнеше сөйлемді қайталап, айтқызу, жазғызып, жаттықтырып мазмұндама жазуға дайындау;

2) көріп-есту арқылы тыңдап, қайталап айтып беру.

35. Оқылған шығармалар бойынша шығарма кейіпкерлеріне мінездеме құруды қалыптастыру (2 сағат):

1) оқылған шығармалар бойынша шығарма кейіпкерлерін анықтап, әр кейіпкерге мінездеме беруді үйретіп, мінездеме жазуды қалыптастырып, шығарма жазуға үйрету. Жоспар құру жолдарын, шығарма жазу ретін, әдістерін үйрету.

36. Сюжетті суреттермен жұмыс (2 сағат):

1) сюжетті суреттер, жеке суреттер өз іс-тәжірибесінен бақылау арқылы мұғалім берген дайын жоспар бойынша және ұжымдық жоспар бойынша оқыған шығармаларына жазбаша шығарма жазуды қалыптастыру;

2) сюжетті суреттер, жеке суреттер, оқыған шығармалары бойынша, мұғалім берген немесе ұжыммен құрастырған жоспар бойынша шығарма жазу жолдарын үйрету.

37. Шамамен берілген болжамды тақырыптар: "Жазғы каникул", "Қазақстан конституциясы", "Мектептегі кезекшілік", "Республика күніне дайындық", "Мектеп шеберханасында", "Жаз және күз", "Мереке күндері мен жай күндер", "Қыс келді", "Қыс қызықтары", "Білім алушылардың сабақ үлгерімін талдау", "Бастауыш сынып білім алушыларымен жұмыс жүргізу", "Қоғамдық тапсырмаларды орындау", "Қысқы каникул", "Қысқы спорт түрлері", "Оқыған кітаптар жайлы ой-пікір бөлісу", "8-наурыз мерекесі", "Наурыз – жыл басы", "Мерекеге даярлық", "Қоғамдық жұмыстарды", "Оқу құралдарының күтімі", "Көктемгі ауа-райы", "Ғарышкерлер күні", "Мектеп үлескісіндегі жұмыс", "Жеңіс күні", "1-мамыр – Қазақстан халықтар достығы күні", "Жазғы демалыс".

4-тарау. Оқу пәнінің 7-сыныптағы базалық білім мазмұны

38. Сұхбаттасу. Әңгімелесу (9 сағат):

1) сұхбаттасу кезінде оқыған шығармалар, көрген фильмдер мазмұны бойынша қойылатын сұрақтарды сөздік тілде қолдануды үйрету;

2) сөйлеу тілінде күрделі сөйлемдерді қолдануды үйрету, мысалы: Менің ойымша, ең алдымен үйге берілген тапсырманы орындап, содан кейін ойын ойнауға шығуға болады;

3) күнделікті пайдаланатын сөйлеу тілінде оқшау сөздерді (қаратпа, қыстырма, одағай) пайдаланып әртүрлі тақырыптар бойынша әңгімелесе білуге үйрету;

4) байланыстырып сөйлеу тілін қалыптастыру (ауызша және жазбаша).

39. Іс-қағаздармен жұмыс істеуді қалыптастыру (8 сағат):

1) хат жазу, қабырға газетіне мақала жазу дағдыларын қалыптастыру.

40. Қабырға газетіне өз мектебі, өз басынан каникул кезінде өткен қызықты жағдайларды жазуды мұғалім көмегімен қалыптастыру (8 сағат):

1) іс-қағаздар: өз өмірбаянын, жұмысқа оқуға орналасу жайында өтінішін, арызын, құттықтау хат жазу жолдарын қалыптастыру.

41. Мазмұндама жазуды қалыптастыру (9 сағат):

1) мазмұндама жазу барысында: салыстыру, сөзді ауыспалы мағынада қолдану;

2) метафора, фразеологиялық айналымдарды пайдалану, сөз тіркестері арасындағы байланыстарды пайдалану жолдарын қалыптастыру (150 сөзге дейін);

3) көріп-есту арқылы мазмұндама жазуды қалыптастыру (100 сөзге дейін);

4) оқылған кітаптары, әңгімелері, шығармалары жайында өз ой-пікірін жазуды қалыптастыру;

5) оқыған шығармалары бойынша, шығарма кейіпкерлеріне мінездеме беріп, өз ойын түйіндеп, айта білу;

6) кейіпкерлердің жағымды, жағымсыз жақтарын ажырата біліп, жақсы жағынан үлгі ала білу;

7) сурет бойынша шығарма жазу;

8) еркін тақырып және әдеби шығарма тақырыптарына шығарма жазуды қалыптастыру.

42. Шамамен берілген болжамды тақырыптар: "Жазда оқыған кітаптары, оның мазмұны", "Жағымды кейіпкердің мінездемесі", "Мамандық таңдау", "Жазғы, қысқы, күзгі табиғат", "Табиғатты қорғау", "Білім алушылардың таңдауы бойынша алынатын тақырыптар", "Республика күні", "Қоғамдық пайдалы жұмысты орындау", "Көрген фильмдер", "Ұқыптылық деген не?", "Қызықты оқиғалар", "Менің ата-анам", "Білім алушылар ұйымының жұмысы", "Спортпен шұғылдану", "Көктемгі каникул", "Менің сүйікті кітабым", "8-наурыз – аналар мерекесі", "Наурыз мейрамы", "Көктемгі демалыс", "Көктем мен жаз"; "Білім алушылардың таңдауы бойынша алынатын тапсырмалар", "Аталар жолымен", "Бейбітшілік үшін күрес", "Жеңіс күні".

5-тарау. Оқу пәнінің 8-сыныптағы базалық білім мазмұны

43. Заттарды сипаттау (15 сағат):

1) заттарды, олардың негізгі сипатын ауызша және жазбаша түрде сипаттамасын құру, қысқаша жоспар құруда оларды пайдалана білу, құрылған жоспарды заттарды салыстыру мен сипаттауда пайдалану;

2) күнделікті пайдаланатын сөйлеу тілінде әртүрлі тақырыптар бойынша

әңгімелесуге енгізу.

44. Шығарма (19 сағат):

1) салыстыру, суреттеу, талқылау элементтерін пайдалана отырып тақырып бойынша шығарма жазу;

2) дайын жоспар бойынша (қысқаша, күрделі жоспар бойынша) шығарма жазу;

3) суреттерге сүйеніп және ойша ұжыммен қысқаша жоспар құру;

4) өз тәжірибесін, оқылған әңгіменің үзіндісін қолдана отырып салыстыру, талқылау элементтерін пайдаланып мұғалім көмегімен шығарма жазу.

45. Шамамен берілген болжамды тақырыптар: "Үй шаруашылығы", "Көліктердің адамдарға қажеттілігі; "Сауда мәдениеті", "Аяқ киімдер дүкені", "Жиһаздар дүкені", "Адамдар арасындағы мәдени қарым-қатынас", "Почта қызметі", "Жанұя шығынын есепте", "Денсаулық – зор байлық", "Кәсіби білімді игеру", "Қандай мемлекеттік мекемелерді білесің?", "Тазалықты сақтау ережелері", "Киімдер күтімі", "Азық түлік, олардың адам ағзасына тигізетін пайдасы".

6-тарау. Оқу пәнінің 9-сыныптағы базалық білім мазмұны

46. Оқиғаларды сипаттау (17 сағат):

1) күнделік жүргізу: күнделікті пайдаланатын сөйлеу тілінде әртүрлі тақырыптар бойынша әңгімелесуге енгізу;

2) қызықты оқиғалар, мектептегі жаңалықтар жайлы күнделікке жазу, тақырып таңдау (ұжыммен, жекелей), жоспардағы негізгі кезеңдерді ерекшелей білу және оны әңгімелеуде бейнелеу;

3) экскурсия жайлы әңгіме құрау;

4) сыныптасының іс-әрекеттері жайлы сұрау: досыңа сұрақ қою арқылы оның іс-әрекетінің мән-жайын ұғыну, оның іс-әрекетін суретте бейнелеу және басқа адамдарға сипаттап айтып беру.

47. Заттарды сипаттау (17 сағат):

1) заттарды, олардың негізгі сипатын ауызша және жазбаша түрде сипаттамасын құру;

2) қысқаша жоспар құруда оларды пайдалана білу, құрылған жоспарды заттарды салыстыру мен сипаттауда пайдалану;

3) сырт-келбетті сипаттау: адамның сырт-келбеті мен мінезін сипаттау;

4) өз бақылағандарына сүйене отырып, ауызша және жазбаша түрде сипаттамасын құрау;

5) сипаттаудың ұжымдық және өз бетінше қысқаша жоспарын құру.

48. Шамамен берілген болжамды тақырыптар: "Банкет, фуршет", "Тұрғын үй", "Нотариус қызметі", "Халыққа қызмет көрсету орындары", "Транзит", "Билетті броньдау", "Сауда", "Отбасы", "Отбасындағы қарым-қатынас", "Отбасы экономикасы", "Байланыс құралы", "Дәрігерлік көмек", "Жұмысқа орналасу өнеркәсіп және ауыл шаруашылық орындары".

7-тарау. Оқу пәнінің 10-сыныптағы базалық білім мазмұны

49. Табиғатты сипаттау: өз бақылағандарына, экскурсия кезіндегі суреттерге, анықтамалық құрал ретінде кітаптарға сүйене отырып ауызша және жазбаша түрде табиғаттың сипаттамасын құру (5 сағат).

50. Хат жазу. Ұжыммен хаттың толықтай жоспарын құру, өз бетінше хат жазуда (досына немесе басқа адамға) құрған жоспарды пайдалана алу (6 сағат).

51. Суретпен жұмыс: сериялы суреттер желісімен, бір суретке қарап әңгіме құрау: әңгіменің қысқаша жоспарын құрау (6 сағат):

1) жабық сурет: сұрақтар көмегімен жабық суреттің мазмұнын білу, мұғалім көмегімен суретті жалғастыру және әңгіме жазу; жауаптарды қысқаша жазу және мұғалім көмегімен әңгіме жазу.

52. Мазмұндама: әңгімеге жоспар құру және жоспар бойынша мазмұндама жазу (оқылған әңгіме бойынша) (5 сағат).

53. Шығарма: салыстыру, талқылау элементтерін пайдалана отырып, тақырып бойынша шығарма жазу; дайын жоспар бойынша (қысқаша, күрделі жоспар бойынша) шығарма жазу; суреттерге сүйеніп және ойша ұжыммен қысқаша жоспар құру; өз тәжірибесін, оқылған әңгіменің үзіндісін қолдана отырып, салыстыру, талқылау элементтерін пайдаланып мұғалім көмегімен шығарма жазу (6 сағат).

54. Газетке мақала жазу: дайын мақалаларды олардың тақырыбын ерекшелей отырып талқылау; мақалаға тақырып таңдау, ұжыммен қысқаша және күрделі жоспар құру, соңынан сол жоспар бойынша мақала жазу (6 сағат).

8-тарау. 5-сынып білім алушыларының дайындық деңгейіне қойылатын талаптар

55. Пәндік нәтижелер.

56. Білім алушылар:

1) бақылауда болатын сөз бірлігін (мәтін сөйлем, сөз тіркестері, сөз);

2) жан-жақты хабарлау түрлерін (сұрақ, тапсырма, хабарлама, көрген нәрсеге сүйсіну, айтылған нәрсені теріске шығару);

3) әңгімелесуді, мәнерлеп өлең оқуды, сұраққа толық жауап беруді;

4) өз бетінше сұраққа жауап беруді, айналасындағылармен сөйлесуді (өтініш білдіруді, білгені туралы айта білуді, сұрақтарды түсініп, жауап беруді);

5) өз бетінше берілген тапсырмаға сай, сөйлем құрастыруды, әңгіме құрастыруды серуенге барғаны туралы, көргені, білгені туралы әңгімелеп айтып беруді;

6) мазмұндама жазуды (80-100 сөз көлемінде), хат жазу газеттерге шағын мақала жазуды білетін болады.

57. Білім алушылар:

1) мәтінді оқып, негізгі мазмұнын айтып беруді; әңгіме кейіпкерлерін, авторларын айта білуді; оқыған мәтіннің негізгі тақырыбын ажырата білу;

2) мәтінді рөльдерге бөліп оқуды, мәтіннен жаңа сөздерді қолдана білуді, кейіпкерлердің сырт-пішінін сипаттауды, олардың жағымды, жағымсыз жақтарын ажыратып, жағымды жақтарын өз өмірінде пайдалана біліп, өз бетінше орындау дағдыларын меңгеретін болады.

9-тарау. 6-сынып білім алушыларының дайындық деңгейіне қойылатын талаптар

58. Пәндік нәтижелер.

59. Білім алушылар:

1) сұрақтарға 2-3 сөйлем арқылы жауап беруді; сұрақты түсініп, оған жауап беруді, білгені, көргені туралы айтуды;

2) қабырға газетіне мақала жазуды; қолхат, қысқа хат, құттықтау хаттарын жазуды;

3) іс-қағаздарын (өмірбаян, өтініш, арыз, хабарландыру, хабарлама қағаз) дұрыс толтыра алуды; қолхат, қысқа хат, құттықтау хат, күнделік газеттерге өз бетінше мақала жазуды;

4) диалогқа кіріп, сөйлем құрап әңгімелесуді;

5) айналасындағы адамдармен сөйлесу арқылы сөйлеу тілін қалыптастыруды білетін болады.

60. 6-сыныптың соңында білім алушылар:

1) сюжетті суреттер, оқыған шығармалары бойынша шығарма жазу;

2) күнделік жазуды; сұрақтарға өз бетінше жауап бере алуды, өз бетінше көргені (серуен кезінде) білгені (шығармаларды оқығанда) айта білу, сюжетті суреттер, оқыған шығармалары бойынша өз бетінше кей жағдайларда мұғалім көмегімен құрастырған жоспар бойынша мазмұндама жазу дағдыларын меңгеретін болады.

10-тарау. 7-сынып білім алушыларының дайындық деңгейіне қойылатын талаптар

61. Пәндік нәтижелер.

62. Білім алушылар:

1) суреттер бойынша мәтін кұрастыру, оқыған шығармалар бойынша шығарма жаза білу, көріп-есту арқылы мәтінді тыңдап, мазмұндама жазуды;

2) іс-қағаздарымен жұмыс істеуді;

3) өз өмірбаянын, жұмысқа оқуға орналасу жайында өтінішін, арызын, құттықтау хат жазу жолдарын;

4) оқыған шығармалары, әңгімелері жайлы өз пікірін айтуды және жазуды;

5) почтадан сәлемдемені алу, жөнелту жолдарын білетін болады.

63. Білім алушылар:

1) берілген суреттермен, еркін тақырыпқа немесе әдеби шығармалар бойынша шығарма жазу;

2) суреттер бойынша шығарма жазу;

3) еркін тақырып және әдеби шығарма тақырыптарына шығарма жазу;

4) оқыған мәтіндер бойынша сұраққа күрделі сөйлемдерді қолданып, жауап бере алу;оқшау, қаратпа, қыстырма, одағай сөздер жайында түсініктерді әңгімелесу кезінде қолдану дағдыларын меңгеретін болады.

11-тарау. 8-сынып білім алушыларының дайындық деңгейіне қойылатын талаптар

64. Пәндік нәтижелер.

65. Білім алушылар:

1) бет терісі күтімінің ережесін сақтау; бетті жуу, маска жасау, крем жағу: бет күтімінде қолданылатын косметикалық құралдар түрлерін және оларды пайдалану ережесін;

2) кір жуатын жердегі көрсетілген қызмет түрлерін білу. Кір жуатын жерге бұйымдарды өткізуді;

3) қазақ халқының ұлттық киім түрлерін атай біледі. Олардың күтімін (тазалау, жуу);

4) қыз бала мен ер бала арасындағы өзара қарым-қатынаста адамгершілікті, сыйласымдылықты, инабаттылықты сақтау туралы айтуды;

5) қыз (ер) баланың сыртқы пішінін сипаттау: сүйкімділік сыры жайлы айта білетін болады.

66. 8-сыныптың соңында білім алушылар:

1) ас мәзірін әртүрлі етіп, денсаулыққа пайдалы әсерін біліп, сипаттау;

2) жолдастық және достық ара-қатынасқа байланысты жоспар құру дағдыларын меңгеретін болады.

12-тарау. 9-сынып білім алушыларының дайындық деңгейіне қойылатын талаптар

67. Пәндік нәтижелер:

1) таңертеңгілік және кешкілік жеке бас гигиенасының ережесін сақтауды;

2) шылым шегудің өзіне және жанындағы адамдарға тигізетін зиянын;

3) сән үлгісінің шығу тарихы туралы жалпы мағлұматтарды білетін болады.

68. Білім алушылар:

1) қазақ халқының тағамдарын біліп, дастархан мәзірін сипаттау;

2) әртүрлі халықтардың салт-дәстүрінен хабардар болу, үйлену тойының салт-дәстүрін сипаттап айта алу дағдыларын меңгеретін болады.

13-тарау. 10-сынып білім алушыларының дайындық деңгейіне қойылатын талаптар

69. Пәндік нәтижелер.

70. Білім алушылар:

1) билет сатып алу тәртібін, әуежай қызметкерлерімен әңгімелесуді;

2) жаңа және ұсталған заттардың баға мөлшерін анықтай;

3) отбасында қолданылатын салық түрлерін;

4) нотариалдық қызмет түрлерін білу және нотариалдық қызметтер үшін салынатын мемлекеттік баж салығын білетін болады.

71. 10-сыныптың соңында білім алушылар:

1) жұмысқа орналасу жолдарын білу, жұмысқа орналасу үшін қажетті құжаттарды, оларды хаттау;

2) іс-қағаздар түрлерін (өтініш, сауалнама, жеке іс қағазы, қолхат, баяндау хат), оларды құрастыру (жазу) ережелерін орындау;

3) сәлемдемені жіберу тәртібін, ережелерін, жіберілетін қағазды қалай толтыруын, жіберу-алу дағдыларын меңгеретін болады.

72. Тұлғалық нәтижелер. Білім алушылар:

1) Қазақстан Республикасы Конституциясын, заңдарын құрметтеу;

2) азаматтық жауапкершілік пен жоғары патриоттық сезім және Отанды қорғау мен оған қызмет ете білу;

3) өз ана тілін, мәдениетін салт-дәстүрін және де басқа ұлт өкілдерінің салт дәстүрін құрметтеу дағдыларын танытады.

73. Жүйелік-әрекеттік нәтижелер білім алушылардың:

1) естімейтін білім алушыларды оқуға деген жағымды қатынасқа тәрбиелеуінен;

2) естімейтін білім алушылардың оқу процесінде алған түрлі ақпараттарды дұрыс қабылдауын және дұрыс түсінуін, сөйлеу тілі дағдыларын қалыптастыру арқылы іске асырып, тәрбиелеуінен;

3) білім алушының сөйлеу тілі дағдыларын қалыптастыру барысында шығармашылық іс-әрекеттерге қызығушылығын арттыруынан көрініс табады.

Қазақстан Республикасы
Білім және ғылым министрінің
2013 жылғы 3 сәуірдегі
№ 115 бұйрығына 329-қосымша

Есту қабілеті бұзылған (естімейтін) білім алушыларға арналған негізгі орта білім беру деңгейінің 5-10 сыныптары үшін "Сөйлеу-тұрмыстық тіл" пәнінен үлгілік оқу бағдарламасы
(оқыту орыс тілінде жүргізілетін сыныптар үшін)

Ескерту. Бұйрық 329-қосымшамен толықтырылды – ҚР Білім және ғылым министрінің 27.07.2017 № 352 (1, 2, 6, 8, 9, 10,(11, 12) сыныптардың ерекше білім беруге қажеттіліктері бар білім алушылары үшін 01.09.2017, ерекше білім беруге қажеттіліктері бар 3-сыныптың білім алушылары үшін 01.09.2018, ерекше білім беруге қажеттіліктері бар 4-сыныптың және 10-сыныптың білім алушылары үшін 01.09.2019, 11-сыныптың білім алушылары үшін 01.09.2020 қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

Глава 1. Пояснительная записка

1. Учебная программа разработана в соответствии с Государственным общеобязательным стандартом среднего (начальное, основное среднее, общее среднее образование), утвержденного постановлением Правительства Республики Казахстан от 23 августа 2012 года № 1080.

2. Цель учебного предмета - организация словесного общения, создание полноценной слухо-речевой среды, предполагающей активное устное общение с воспитанниками на слухо-зрительной основе.

3. Задачи учебного предмета:

1) формирование полноценной речевой деятельности через овладение речью как средством общения;

2) формирование речевой активности неслышащего обучающегося, воспитание речевого поведения;

3) формирование у детей потребности в речи, обеспечение мотивированности самого высказывания в каждом конкретном случае, обучение планированию, отбору средств и способов его осуществления;

4) закрепление и усовершенствование речевых навыков и умений, полученных на уроках;

5) развитие устной разговорной речи в диалогической и монологической формах;

6) развитие письменной речи (записки, письмо, открытка, заявление, рапорт, отчет, отзыв, дневник, записная книжка);

7) обогащение речевой практики обучающихся новым речевым материалом, необходимым в общении (слова, конструкции словосочетаний, предложений, связные высказывания, новые виды диалогических единств);

8) развитие внимания и интереса к языку;

9) обогащение представлений обучающихся об окружающем мире.

4. В современных условиях резко возросло внимание к такому социальному феномену, как коммуникация. На первый план выходят коммуникативные знания и умения, необходимые любому члену общества для осуществления культурного взаимодействия и реализации своей личности.

5. Обучение языку детей с нарушением слуха осуществляется в условиях коммуникативно-деятельной системы. Она позволяет осуществлять работу по овладению неслышащим ребенком речью по принципу речевого общения, на основе учета социальной сущности и коммуникативной функции языка. Работа над разговорно-обиходной речью включает развитие следующих умений и навыков: понимание и выполнение поручений; умение обратиться к сверстнику по заданию педагога и по собственному побуждению; умение задавать вопросы и отвечать на них; умение участвовать в диалоге.

6. Наиболее действенными приемами развития речевых умений и навыков правильного речевого поведения является моделирование и обыгрывание реальных ситуаций общения на уроках разговорно-бытовой речи (в спальне, в столовой, в парикмахерской, на экскурсии, в гостях) через упражнения, основанные на моделировании проблемных ситуаций речевого общения, ролевые тренинги, сюжетно-ролевые игры, дидактические игры, беседы, диалоги, обсуждения прочитанного и увиденного.

7. Объем учебной нагрузки:

1) 5 класс – 1 час в неделю, 34 часа в учебном году;

2) 6 класс – 1 час в неделю, 34 часа в учебном году;

3) 7 класс – 1 час в неделю, 34 часа в учебном году;

4) 8 класс – 1 час в неделю, 34 часа в учебном году;

5) 9 класс – 1 час в неделю, 34 часа в учебном году.

6) 10 класс – 1 час в неделю, 34 часа в учебном году.

8. Занятия по предмету "Разговорно-обиходная речь" тесно связаны с уроками развития речи, русского языка, литературы, трудовым обучением, физкультурой, изобразительным искусством, естествознанием, на которых закладывается основа усвоения соответствующей лексики. Межпредметные связи помогают научить неслышащих обучающихся сознательно пользоваться системой знаний, применять, переносить и использовать знания и навыки в новых условиях.

Глава 2. Базовое содержание учебного предмета для 5 класса

9. Летние каникулы (2 часа):

1) кратко, по вопросам рассказать о летнем отдыхе, об интересных историях, начать и продолжить диалог с одноклассниками.

10. Правила дорожного движения (2 часа):

1) называть элементарные правила дорожного движения, участвовать в составлении диалогов, в сюжетно-ролевых играх.

11. Осень (2 часа):

1) составить описание осенней природы, принять участие в работе на пришкольном участке, составить отчет.

12. На прогулке (2 часа):

1) выбрать игру, определить ее участников, рассказать о правилах, пользоваться репликами, восклицаниями, сообщить об итогах.

13. Дежурство (2 часа): рассказать об обязанностях дежурного по классу, школе, столовой. Вежливо обращаться к сверстникам и взрослым.

14. Дом (2 часа): назвать домашний адрес, рассказать, на каком транспорте доехать до школы. Описать свой дом или квартиру, рассказать о членах семьи, чем занимаются, рассказать о личном участии в семейных делах.

15. У врача (2 часа): участвовать в диалогах, рассказать врачу о том, что болит, попросить о помощи. Называть фамилию, имя и отчество врача и медсестры, месторасположение медицинского блока.

16. Зима (2 часа): описывать явления природы зимой, рассказать о зимних забавах, принимать участие в диалогах, пользоваться в речи вопросительными предложениями.

17. Новый год (1 час): рассказать о подготовке к Новогоднему празднику, дать поручение, попросить о помощи. Написать поздравления родственникам, друзьям.

18. На прогулке (2 часа): рассказать о зимних видах спорта, зимних забавах. Подключаться в знакомую игру и выйти из нее, проявлять во время игры смекалку и находчивость, обмениваться мнениями.

19. В магазине (2 часа): называть виды магазинов, объяснить для чего они нужны, что в них продают, что делает продавец (кассир, покупатель). Рассказать о правилах поведения в магазине.

20. Транспорт (2 часа): рассказать о правилах дорожного движения. Рассказать о видах транспорта, о правилах безопасности в транспорте. Поддержать беседу, обратиться с просьбой.

21. Весенние праздники (2 часа): называть весенние праздники, их значение, рассказать о подготовке к праздникам, написать поздравления;

22. В гостях (2 часа): знать и правильно применять слова приветствия, прощания, благодарности, извинения, просьбы. Инсценировка отдельных сцен.

23. Спорт (2 час): Рассказать о некоторых видах спорта, школьных секциях о соревнованиях, о личных впечатлениях.

24. Моя семья (2 часа): кратко, с опорой на вопросы рассказать о своей семье (состав семьи, возраст членов семьи, чем занимаются, семейные традиции и праздники). Рассказать о поручениях в семье.

25. Экскурсия в парк, сад, сквер (3 часа): сформулировать вопросы к учителю о цели экскурсии, обсудить ее план, расспросить учителя о новом и непонятном во время экскурсии, в конце обменяться мнениями.

Глава 3. Базовое содержание учебного предмета для 6 класса

26. Летние каникулы (2 часа): с помощью учителя составить устный рассказ о летнем отдыхе, рассказать интересный случай, расспросить друзей, поддержать диалог.

27. Времена года (2 часа): описывать погоду, жизнь животных, растений, занятия людей в разное время года, активно участвовать в беседе.

28. Волшебные слова (2 часа): употреблять в разговоре слова вежливого обращения, просьбы благодарности, приветствия, слова прощания. Инсценирование отдельных правил обучающихся с последующим обсуждением.

29. Правила дорожного движения (2 часа): описать принцип работы светофора (назначение светофора и его сигналов, обязанности пешехода, правила перехода на перекрестках. Давать полные ответы на вопросы, самому расспросить.

30. Экскурсия в природу (3 часа): составлять диалог с учителем об экскурсии, распределить индивидуальные задания по сбору материала, общаться с учителем и детьми во время экскурсии, обмениваться впечатлениями о природе.

31. В библиотеке (2 часа): называть Ф.И.О библиотекаря, объяснить, где располагается библиотека, рассказать о правилах бережного отношения к книгам. Уметь расспросить о прядке получения книг, рассказать, что такое картотека.

32. Обсуждение прочитанных книг (3 часа): назвать прочитанную книгу, ее автора, рассказать, о чем повествуется в книге, какие герои понравились, задать вопросы друзьям о прочитанном.

33. Подготовка к Новогоднему празднику (2 часа): рассказать о подготовке к Новому году, о номерах художественной самодеятельности, о костюмах об оформлении.

34. Зима (4 часа): кратко, по вопросам описать сезонные изменения в природе, рассказать о зимних видах спорта. Экскурсия в зимний парк с целью развития разговорно-обиходной речи в процессе наблюдения за изменениями в природе. Подвижные игры на свежем воздухе.

35. В автобусе (2 часа): рассказать о правилах поведения в автобусе, как заходить и выходить, начать и продолжить диалог, взять билет, попросить разрешения пройти.

36. Мы принимаем гостей (2 часа): знание вежливых фраз, их использование при встрече и проводах гостей. Знание правил поведения в гостях (поддержать разговор, обратиться с вопросами, ответить на них).

37. Международный женский день (2 часа): устное и письменное поздравление близких, друзей. Обсудить с товарищами выбор подарка и способы дарения.

38. Весна. Наурыз (2 часа): описать по вопросам природные изменения, назвать все весенние праздники и их значение, рассказать о работе на пришкольном участке.

39. Мой город (2 часа): по вопросам и с помощью учителя рассказать о родном городе (главные улицы достопримечательности, театры, музеи, спортивные сооружения), расспросить друзей об их родном городе.

40. Моя республика (2 часа): по вопросам, с опорой на словарь рассказать о своей республике (главный город, Президент, символы государства, крупные города, природа полезные ископаемые промышленность, космодром "Байконур").

Глава 4. Базовое содержание учебного предмета для 7 класса

41. Летние каникулы (2 часа): используя предложения со словами "что", "как", "где" рассказать о летнем отдыхе; поделиться впечатлениями. Обращение к друзьям: расспросить об отдыхе, поддержать беседу.

42. Школа (4 часа): называть школьные помещения и их предназначение, рассказать о правилах поведения в школе, правах и обязанностях обучающегося, о функциях дежурного по классу, школе и столовой; сообщить друзьям об интересных событиях, которые произошли на перемене или уроке.

43. Осень (3 часа): используя в речи сложные предложения, глаголы совершенного и несовершенного вида описывать осенние изменения в природе, особенности климата региона проживания. Рассказать о деятельности людей осенью.

44. В столовой (2 часа): обратиться с просьбой, поддержать диалог, оценить качество блюд, пользоваться в речи вопросительными предложениями (Что сегодня на второе? Тебе понравился борщ?).

45. На почте (1 час): поделиться информацией о месте расположения ближайшего отделения связи, о правилах поведения на почте, правилах заполнения бланков, покупки конверта, открытки.

46. На празднике (2 часа): принять участие в обсуждении правил поведения празднике. Устно и письменно поздравить родных и друзей, выразить свои мысли, пожелания и эмоции.

47. Правила поведения в общественных местах (3 часа): Поделиться информацией о правилах поведения в общественном транспорте, в театре, на улице, в магазине. Обыгрывание некоторых ситуаций. Знакомство с национальным этикетом.

48. Просмотр телепередач (2 часа): использовать навыки общения во время просмотра телепередач, комментировать увиденное, расспросить о непонятном, обменяться мнениями.

49. Спорт (2 часа): называть различные виды спорта, сезонные виды спорта. Рассказать о любимых спортивных телепередачах, обмениваться мнениями о матче.

50. Обсуждение прочитанного произведения (2 часа): сделать краткое связное сообщение о прочитанной книге, ответить на вопросы учителя, рассказать о своих впечатлениях от прочитанного.

51. Воскресный выходной день (1 час): используя в речи сложные предложения, глаголы совершенного и несовершенного вида, кратко составить устный рассказ о прошедшем воскресном выходном дне.

52. О наших мамах (2 часа): рассказать о маме, бабушке, сестре, тҰте, связно воспроизводить свои мысли. Высказать свое мнение о правильном составлении поздравления.

53. Работа на пришкольном участке (2 часа): рассказать, что делают во дворе, в саду на спортплощадке в разное время года, поддержать беседу во время работы, оценить результаты труда.

54. Экскурсия на строительство жилого дома (3 часа): начать и продолжить диалог с учителем на тему строительства: что строят, какой будет дом, кто в нем будет жить, сколько этажей в доме, что будет находиться на первом этаже? Поделиться информацией об объектах, расположенных рядом, о строительных профессиях.

55. Весенние праздники (2 часа): названия весенних праздников и их значение. Уметь рассказать, как люди отмечают эти праздники.

56. На вокзале (1 час): функции, которые выполняет вокзал, какие есть помещения (кассы, зал ожидания). Что такое перрон? Рассказать о правилах поведения на вокзале.

Глава 5. Базовое содержание учебного предмета для 8 класса

57. Школьная жизнь (4 часа): опираясь на план, вопросы и словарь (сбор в школу, режим дня, права и обязанности обучающегося, друзья, досуг), используя в речи ранее усвоенные речевые средства), рассказать о школьной жизни.

58. Осень (3 часа): используя в речи сложные предложения, самостоятельно описать изменения в природе (растения, животный мир, деятельность людей), дать сравнения, характеристику явлений природы.

59. Дежурства (2 часа): сообщать об обязанностях дежурного по классу, столовой, школе. С помощью последовательно заданных вопросов узнать, что делал товарищ.

60. В библиотеке (1 час): рассказать о правилах поведения в библиотеке, как пользоваться картотекой, как выбирать книги, что делают в читальном зале. Выяснить что-либо, задав или сформулировав поручение: Какую книгу ты хочешь взять? Найди по каталогу.

61. В магазине (2 часа): сообщить о разновидностях магазинов, месте расположения ближайших магазинов, правила поведения в магазине. Уметь расспросить продавца о товаре, его цене, качестве.

62. На занятиях кружка, в спортивной секции (2 часа): названия кружков, секций в школе, режим их работы, расспросить и рассказать самому друзьям о соревнованиях, выставках.

63. Обсуждение телепередач (3 часа): высказать свое мнение о телепередаче (фильме), вести диалог на актуальную тему, целенаправленно формулируя вопросы и побуждая собеседника высказать свое мнение.

64. Новогодний бал (2 часа): речевое общение во время подготовки к Новогоднему балу, обращение с просьбой дать поручение, потребовать отчет, попросить совет.

65. В парикмахерской (2 часа): расспросить о спектре услуг, обратиться с просьбой, попросить совет в выборе прически. Макияж, маникюр, педикюр. Рассказать о правилах поведения в общественных местах.

66. В поликлинике (3 часа): называть самые необходимые помещения поликлиники (рентген кабинет, процедурный, смотровой, лаборатория) и объяснять, для чего они предназначены. Называть специалистов (терапевт, хирург, лор, невропатолог, кардиолог). Моделировать речевое высказывание при обращении к врачу, просьбе о помощи.

67. В аптеке (1 час): называть некоторые лекарственные формы и медикаменты, работников аптеки, кому нужны лекарства. Обращение с просьбой.

68. Дом. Семья (2 часа): самостоятельно рассказать о своем доме, о своей семье (адрес, как можно доехать, описание дома или квартиры, состав семьи, возраст, занятия, внутрисемейные взаимоотношения, традиции).

69. В гостях (2 часа): свободно общаться с окружающими, используя вежливые обороты речи при встрече, за столом, при прощании.

70. Друзья (2 часа): связно и логически последовательно рассказать о своем друге, описать внешность, характер, поступки, выразить свое отношение.

71. Экскурсия на предприятие промышленности (3 часа): расспросить учителя о цели экскурсии, характере производства, его продукции и значении ее в хозяйстве района. Обмен мнениями в конце экскурсии.

Глава 6. Базовое содержание учебного предмета для 9 класса

72. Летний отдых (2 часа): самостоятельный, связный и логически последовательный рассказ о летнем отдыхе, расспросить одноклассников, поделиться впечатлениями.

73. Осень (2 часа): рассказ о сезонных изменениях в природе, дать описания, сравнения, использовать рассуждения.

74. Школа (3 часа): называть помещения интерната. Их назначения. Принять участие в обсуждении правил поведения в школе, режима дня, прав и обязанности обучающегося.

75. Дом. Семья (3 часа): используя в речи элементы описания, сравнения, самостоятельно рассказать о своем доме и семье.

76. На почте (2 часа): рассказать, где расположено ближайшее отделение связи, какие функции выполняет почта. Правильно заполнить бланк, отправить заказное письмо, бандероль или посылку.

77. Зима (3 часа): описывать сезонные изменения в природе зимой, рассказывать об особенностях климата данного региона, жизни животных и птиц, о зимних забавах.

78. Транспорт. Правила дорожного движения (2 часа): называть виды транспорта, свой маршрут от дома до школы, дорожные знаки, рассказать как переходить перекресток, об основных требованиях к движению велосипедов.

79. СМС сообщения (3 часа): знать СМС этикет, грамотное написание сообщения друзьям, родителям, педагогам, деловые сообщения.

80. Одежда (2 часа): дать характеристику школьной, спортивной, повседневной одежде. Моделировать речевые высказывания на темы ухода за одеждой, выполнения мелкого ремонта, соответствия одежды времени года.

81. Спорт (2 часа): уметь вести диалоги на данную тему, выяснить у друга какой вид спорта ему нравится, где он занимается, какая его любимая команда.

82. Обсуждение прочитанных книг, газетных статей, журналов (2 часа): умение кратко выразить главную идею статьи, дать характеристику герою, высказать свое отношение.

83. Просмотр телепередач (2 часа): обсудить телепередачу путем постановки вопросов, формулировки кратких и развернутых ответов, выразить свое мнение.

84. Экскурсия в музей (3 часа): расспросить учителя о цели посещения музея, порядка проведения экскурсии. Рассказ о правилах поведения в общественных местах. Обмен мнениями в конце.

85. Профессии (3 часа): рассказать о некоторых профессиях, что нравится, почему. Обосновать свои высказывания. Первые шаги при устройстве на работу (заявление, анкета, автобиография). Летнее трудоустройство.

Глава 7. Базовое содержание учебного предмета для 10 класса

86. Лето (2 часа): связно, логически последовательно рассказать о летнем отдыхе об интересных событиях, вступить в разговор, поддержать его.

87. Слова вежливого обращения (3 часа): общаться с окружающими, используя формулы речевого этикета (просьба, благодарность, приветствие, слова прощения). Письменное общение (заявки, приглашения, поздравления). Особенности национального этикета.

88. Времена года (2 часа): Характеристика времен года в соответствии с природными условиями данного региона. Любимое время года (обосновать ответ).

89. Правила дорожного движения (3 часа): рассказ об обязанностях пешеходов, об элементах улиц и дорог, правилах перехода перекрестков. Регулировщик, приоритет движения транспортных средств, основные требования к движению велосипедов.

90. Сегодня в мире (3 часа): расспросить учителя о республиканских и мировых новостях, выразить свое мнение.

91. СМС сообщения (3 часа): СМС этикет. Грамотное написание сообщения (деловые, друзьям, родителям, учителю).

92. Новый год (2 часа): рассказывание о подготовке к Новому году (карнавал, голубой огонек), высказывание намерения дать поручения, попросить о помощи.

93. В парикмахерской (2 часа): выражение просьбы, желания в связи с обращением в парикмахерскую. Расспросы о видах услуги ценах. Рассказывание о правилах вежливого обращения.

94. В поликлинике (3 часа): называть специалистов и объяснить их назначение (терапевт, окулист, лор, невропатолог), Называние помещений поликлиники (регистратура, лаборатория, процедурный кабинет) Описать причины обращения к врачу. Направление на обследование. Справка. Анализы.

95. Здоровый образ жизни (3 часа): дать характеристику здоровому образу жизни. Составить устный рассказ о значении личной гигиены, о профилактике простудных заболеваний. Самооценка состояния здоровья. Умение кратко рассказать о СПИД, алкоголизме, наркомании и как от них уберечься.

96. Выбор профессии (4 часа): ведение диалога на данную тему с целью получения новой информации. Резюме. Анкета. Написание заявления. Составление автобиографии. Темы для бесед: профессиональный рост, компаньоны, налоги, банкротство.

97. Моя Родина (2 часа): участие в беседе. Реакция на предшествующие высказывания и дополнение информации новыми фактами.

98. Культура семейных отношений (2 часа): рассказ о своем видении внутрисемейных взаимоотношений, поддерживание диалога, высказать свои аргументы и защитить их.

Глава 8. Требования к уровню подготовки обучающихся 5 класса

99. Предметные результаты.

100. Обучающиеся будут знать:

1) правила поведения в школе, классе, общественных местах;

2) правила ведения диалога;

3) последовательность слов в составлении устного высказывания;

4) типы фраз, используемые в разговорной речи со взрослыми и со сверстниками;

5) ответы на вопросы по изученным темам.

101. Обучающиеся будут уметь:

1) пользоваться в общении вопросами, ответами, репликами, давать и выполнять поручения, вести диалог, делать краткие связные сообщения;

2) делать краткие связные сообщения о прочитанной книге по вопросам, ответить на вопросы товарищей и учителя;

3) использовать в диалоге в определенной последовательности слова (что, где, как, почему, зачем, куда, сколько, какой) и обороты (можно ли, ты умеешь, ты знаешь, ты помнишь, ты согласен, тебе нравится);

4) пользоваться разговорной речью в общении со взрослыми и товарищами, употребляя знакомые типы фраз.

Глава 9. Требования к уровню подготовки обучающихся 6 класса

102. Предметные результаты.

103. Обучающиеся будут знать:

1) правила поведения в школе, классе, общественных местах;

2) правила ведения беседы;

3) основные нормы произношения;

4) приемы устного описания предметов, объектов событий.

104. Обучающиеся будут уметь:

1) аргументировать свои высказывания, выражать отношение к словам собеседника, продолжать или прервать беседу;

3) использовать в беседе реплики, объединяющие высказывание и вопрос: мне это нравится, а тебе? Я видел это фильм, а ты. У меня много друзей, а у тебя? Я считаю, что надо сделать так, а как считаешь ты?;

4) отвечать на вопросы двумя-тремя предложениями, из которых каждое последующее раскрывает содержание предыдущего;

5) описывать предметы, объекты, события с использованием определений и сравнений;

6) сознательно, правильно и бегло читать вслух с соблюдением основных норм произношения.

Глава 10. Требования к уровню подготовки обучающихся 7 класса

105. Предметные результаты.

106. Обучающиеся будут знать:

1) правила поведения в школе, классе, общественных местах;

2) слова-характеристики и слова-сравнения для описания предметов, явлений и событий;

3) правила использования формы "Ты" и "Вы";

4) глаголы совершенного и несовершенного вида.

107. Обучающиеся будут уметь:

1) вести диалоги на разные темы с использованием разнообразных реплик и разговорно-обиходной лексики;

2) употреблять в речи уточняющие вопросы по содержанию прочитанной книги, просмотренного кинофильма, при беседе;

3) описывать экскурсии, события личной и общественной жизни;

4) описывать и сравнивать между собой предметы, явления, события, используя сравнения эпитеты и речевые обороты из прочитанных произведений;

5) выражать благодарность, извинения;

6) писать поздравительные открытки, правильно, использовать формы обращения "Ты" и "Вы".

Глава 11. Требования к уровню подготовки обучающихся 8 класса

108. Предметные результаты.

109. Обучающиеся будут знать:

1) правила поведения в школе, классе, общественных местах;

2) словосочетания и фразы для описания явлений и событий из прочитанных произведений;

3) правила заполнения анкет;

4) основные сравнительные характеристики некоторых предметов и явлений.

110. Обучающиеся будут уметь:

1) участвовать в беседе, реагируя на предшествующие высказывания и дополняя информацию новыми фактами;

2) отвечать на вопросы развернуто, аргументировать ответы и приводить примеры;

3) описывать и сравнивать между собой предметы, явления, события, используя сравнения, эпитеты и речевые обороты из прочитанных произведений;

4) заполнять анкеты;

5) применять усвоенные в обучающих и тренировочных упражнениях способы работы над речью в аналогичных заданиях и условиях.

Глава 12. Требования к уровню подготовки обучающихся 9 класса

111. Предметные результаты.

112. Обучающиеся будут знать:

1) правила поведения в школе, классе, общественных местах;

2) слова и выражения употребляемые для просьб, поручений в бытовых ситуациях и социальных действиях;

3) содержание некоторых художественных произведений и статей;

4) правила заполнения деловых бумаг, СМС-сообщений;

5) речевой этикет.

113. Обучающиеся будут уметь:

1) пользоваться разговорной речью в общении со взрослыми и товарищами (вести диалоги по заданной теме, по ситуации, расспрашивать об интересующем);

2) выполнять поручения, просьбы, выражать желания при организации личной и коллективной жизни в школе-интернате (самообслуживание, питание, уборка помещений, взаимопомощь);

3) грамотно оформлять деловые бумаги: заполнять бланки, анкеты, написать заявление о приеме на работу, составить резюме, отправить СМС сообщение;

4) самостоятельно выбирать и читать художественное произведение, газетную статью, журнал, рассказать их содержание, выразить свое мнение;

5) пользоваться формулами речевого этикета (обращение с просьбой, вежливо отказать; писать поздравления, приглашения).

Глава 13. Требования к уровню подготовки обучающихся 10 класса

114. Предметные результаты.

115. Обучающиеся будут знать:

1) правила поведения в школе, классе, общественных местах;

2) нормы речевого общения;

3) различие форм речи в устном и письменном общении;

4) формы письменного общения (заявки, приглашения, поздравления.

116. Обучающиеся будут уметь:

1) пользоваться разговорно-обиходной речью в диалогической, монологической, письменной формах;

2) самостоятельно вести диалоги и связно рассказывать о прочитанном и увиденном;

3) собирать нужный материал в процессе экскурсии, вести диалог и рассказывать об экскурсии связанно;

4) вести беседу, поддерживать ее, высказать свое мнение, умозаключение.

117. Личностные результаты. Ожидается, что обучающиеся проявят:

1) мотивацию к труду, умение преодолевать трудности;

2) навыки сотрудничества со взрослыми;

3) умение моделировать свое речевое общение в различных ситуациях на слухо-зрительной основе;

4) умение соблюдать правила речевого поведения;

5) умение закреплять и совершенствовать свои речевые навыки.

118. Системно-личностные результаты. Ожидается, что обучающиеся овладеют:

1) умением выражать просьбу, желание;

2) умением задавать вопросы и отвечать на них;

3) умением участвовать в диалоге;

4) навыками разговорно-обиходной речи.

Қазақстан Республикасы
Білім және ғылым министрінің
2013 жылғы 3 сәуірдегі
№ 115 бұйрығына 330-қосымша

Есту қабілеті бұзылған (нашар еститін, кейіннен естімей қалған) білім алушыларға арналған негізгі орта білім беру деңгейінің 5-10 сыныптары үшін "Сөйлеу тілін қалыптастыру және есту түйсігін дамыту" пәнінен үлгілік оқу бағдарламасы
(оқыту қазақ тілінде жүргізілетін сыныптар үшін)

Ескерту. Бұйрық 330-қосымшамен толықтырылды – ҚР Білім және ғылым министрінің 27.07.2017 № 352 (1, 2, 6, 8, 9, 10,(11, 12) сыныптардың ерекше білім беруге қажеттіліктері бар білім алушылары үшін 01.09.2017, ерекше білім беруге қажеттіліктері бар 3-сыныптың білім алушылары үшін 01.09.2018, ерекше білім беруге қажеттіліктері бар 4-сыныптың және 10-сыныптың білім алушылары үшін 01.09.2019, 11-сыныптың білім алушылары үшін 01.09.2020 қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

1-тарау. Түсінік хат

1. Оқу бағдарламасы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 23 тамыздағы № 1080 қаулысымен бекітілген Орта білім берудің (бастауыш, негізгі орта, жалпы орта білім беру) мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандартына сәйкес әзірленген.

2. Оқу пәнінің мақсаты:

1) нашар еститін білім алушыларда дыбыстарды дұрыс айту дағдыларын және сөйлеу тілін естіп қабылдауын дамыту болып табылады;

2) қалдық есту қабілетін мүмкіндігінше дамыту, осы негізде ауызша сөздік тілін қабылдауға, жаңа естіп қабылдау тірегін құру;

3) нашар еститін баланың сөздік емес дыбыстар әлемі жайлы түсінігін байытып, айналасындағы дыбыстар әлемін бағдарлай алуға үйрету.

3. Оқу пәнінің міндеттері:

1) дыбыс күшейткіш аппарат пен жеке есту аппараттары көмегімен және апаратсыз қабылдап қайталап айту;

2) оқу іс-әрекетін ұйымдастыруға байланысты қарапайым сөйлеу материалдарын қабылдап қайталау;

3) жалпы білім беретін пәндерді оқытуға байланысты материалдарды естіп қабылдау, ажырата білу және сөздік материалды қайталап айта білу;

4) сыныптағы сөздерді естіп қабылдау жағдайына байланысты мұғалімнің мәтіндерді таңдап алуы;

5) естіп қабылдау және табиғи дыбыстарды естіп қабылдау;

6) білім алушылардың фонетикалық анық, айқындап, мәнерлі ауызша сөйлеу тілін қалыптастыру;

7) сөйлеу тіліндегі дұрыс интонацияны, ырғақты, орфоэпияның негізгі ережелерін, буын және сөз екпінін сақтау;

8) сөйлеу кезінде дұрыс тыныс алып сөйлеуді қалыптастыру;

9) тыныспен жұмыс, дауыспен жұмыс, дыбыстармен, сөз, сөз тіркестерімен жұмыс жүргізу;

10) орфоэпиямен, интонациямен жұмыс жүргізу жолдарын қарастыру;

11) сөзбен, сөз тіркестерімен жұмыс жүргізу;

12) интонациялық сөйлеу тілін қалыптастыру, хабарлы, сұраулы, сөйлемдер интонациясын және эмоциональды көңіл-күйді білдіретін сөз, сөз тіркестермен жұмыс жүргізу;

13) сөйлеу тіліндегі шығармашылық жұмыстарға қызығушылығын қалыптастыру;

14) сөйлеу тілін қалыптастыру үшін міндетті түрде стационарлық дыбыс күшейткіш аппаратты, жеке сабақта, сабақтарда, сабақтан тыс уақытта үзбей қолдану;

15) қойылмаған дыбыстардың орнына, уақытша қолданылатын дыбыстарды пайдалану: д-т, ш – с, с-ш, с-з;

16) қойылған дыбыстарды буында, сөзде, сөз тіркестерінде дағдыландыру, қатаң, ұяң, үнді дыбыстарды дифференциациялау;

17) 5-6 сыныптарда жеке сабақта әр білім алушының дыбыстарды дұрыс айту дағдыларын толығымен қалыптастыру;

18) арнаулы сабақтарда әр түрлі методикалық әдістерді қолдану және фонетикалық ырғақ және арнайы дыбыстарды қоятын түзету жұмыс түрлерін пайдалану;

19) мұғалімге еліктей отырып дыбыстарды естіп, естіп-көріп қабылдауға үйрету және сөздерде, сөйлемдерде дыбыстарды дұрыс айтуын қадағалау.

4. Есту қабілеті бұзылған білім алушыларға арналған арнайы мектептерде ең негізгі түзету сабақтардың бірі - "Сөйлеу тілін қалыптастыру және есту түйсігін дамыту" болып табылады. Нашар еститін балаларда есту қабілетін дамыту мен ауызша сөйлеу тілін қалыптастыру бір-бірімен тығыз байланысты. Ауызша сөйлеу тілін қалыптастыру есту және естіп көру негізінде жүзеге асады. Өз кезегінде сөйлеу тілін естіп қабылдау дағдысы білім алушылардың дыбыс айтуды қалыптастыру процесінде жетілдіріледі.

5. Берілген бағдарлама екі бөлімнен тұрады:

1) есту қабілетін дамыту;

2) дыбыс айтуға үйрету.

6. Оқу бағдарламасы 1 - 4-дәрежелі (бағдарламаға сәйкес есту қабілетін және сөздік қорын байыту мүмкін болған жағдайда) нашар еститін білім алушыларға арналған.

7. Оқу материалының мазмұнын оқу барысында: сөйлеу тілін, дактиль тілін, ауызша сөйлеу тілін дамыту пәндері және математика, түзету ырғағы сабақтарымен пәнаралық байланысы ескеріледі.

8. Түзету жұмысының мазмұны:

1) білім алушыларды сөздік материалды естіп көру және есту арқылы қабылдауға, тануға, ажырата білуге және оны қайталап айтуға, өтініш пен тапсырманы орындауға үйрету;

2) естіп көріп қабылдауды көмекші құрал ретінде пайдаланылады. 5-10 сыныптарда барлық сөздік материалдарды естіп көру арқылы қабылдау және оны сөйлемде естіп тани білу;

3) сөйлемдерді, жаңа материалдарды, сөздерді, сөз тіркестерін, сөйлемді, математикалық терминдерді ажырата білу;

4) естіп қабылдаған материалдарды тиянақтай, пысықтай отырып, естіп қабылдай білу;

5) өтінішті, тапсырмаларды естіп қабылдап орындай білу;

6) 5-10 сыныптарда радио және теледидардан хабарларды тыңдап, қабылдауға үйрету;

7) есту қабілетін дамытуға берілген сөздік материалдарының әр білім алушының жеке бас ерекшіліктеріне сай болуын ескеру;

8) білім алушылардың мүмкіндіктеріне қарай тапсырма мөлшерін күрделендіру.

9. Оқу жүктемесінің көлемі:

1) 5-сынып- аптасына 16 сағат, оқу жылында - 544 сағат;

2) 6-сынып – аптасына 16 сағат, оқу жылында - 544 сағат;

3) 7-сынып – аптасына 4 сағат, оқу жылында - 136 сағат;

4) 8-сынып – аптасына 4 сағат, оқу жылында - 136 сағат ;

5) 9-сынып – аптасына 4 сағат, оқу жылында - 136 сағат ;

6) 10-сынып – аптасына 2 сағат, оқу жылында - 68 сағат.

10. Сөйлеу тілін қалыптастыру және есту түйсігін дамыту бойынша жеке және топтық сабақтар 5-6 сыныптарда бір білім алушыға аптасына - 2 сағат, 7-9 сыныптарда – 0,5 сағат, 10-сыныптарда – 0,25 сағат өтіледі және осыған орай бағдарлама жоспар бойынша жалпы білім беретін пәндерді оқытуға байланысты бір тақырыптағы мәтінді бір аптаға берілетінін ескере отырып құрылған. Көлемді тақырыптарды 2-3 аптаға алады.

11. Бағдарлама мазмұны келесідей құрал-жабдықтардың болуын қарастырады: заттық-сюжеттік суреттер, тақырыптар бойынша кестелер, дыбыстарды қою мен дағдыландыруға көрнекі материалдар, дыбыскүшейткіш аппараттар, компьютер, магнитофон, ойыншықтар, муляж және тағы басқа әдістемелік, дидактикалық және көрнекі әдебиеттер.

2-тарау. Оқу пәнінің 5-сыныптағы базалық білім мазмұны

12. Есту арқылы жеке аппаратпен және аппаратсыз сөздік материалдарды қабылдау (136 сағат):

1) оқу іс-әрекетінің ұйымдастырылуына байланысты қолданатын сөздік материалдар: "Жазғы каникулды қалай өткіздің?", "Каникулда қайда бардың?", "Қандай қызықты оқиғалар есіңде қалды?", "Каникулда достарыңмен балық аулауға бардың ба?", "Қандай қызықты кітаптар оқыдың?", "Сен қандай теледидар хабарларын ұнатасың?", "Неліктен?", "Жанантан сұра, балалар ертенгі сегізде не істейді?".

13. Есту арқылы жеке аппаратпен және аппаратсыз сөздік материалдарды-қабылдау (136 сағат):

1) жалпы білім беретін пәндердегі оқылатын тақырыптар бойынша және математикалық және грамматикалық терминдерді қолдану: "Ұзындығы 4 см кесінді сызық сыз", "45+15,57-18", "Көп нүктенің орнына тиісті жіктік жалғауын қойып оқы".

14. Естіп қабылдау (15-20 сөйлемнен тұратын) және сол тақырыптарға байланысты тапсырмалар (136 сағат):

1) шамамен алынған тақырыптар: "Жазғы каникул", "Астана - бас қала", "Табиғат аясында", "Мен кім боламын", "Менің достарым". "Табиғатты қорғай біл", "Мамандықты таңдай біл", "Мектептегі үйірмелер". "Ғажайып қыс", "Наурыз айы - жыл басы", "Көгілдір көктем келді күлімдеп", "Аналар - асыл жандар", "Жадырап жаз келеді", "Табиғаттағы мезгіл аралық өзгерістер", "Жабайы аңдар өмірінен", "Тоқтар Әубәкіров - тұңғыш қазақ ғарышкері" және математикалық терминологиялар, тапсырмалар.

15. Мәтін бойынша шамамен алынған сұрақтар: "Жазғы каникулды қалай өткіздің?", "Каникулда қайда бардың?", "Қандай қызықты оқиғалар есіңде қалды?", "Каникулда достарыңмен балық аулауға бардың ба?", "Қандай қызықты кітаптар оқыдың?", "Сен қандай теледидар хабарларын ұнатасың? Неліктен?". Математикалық және грамматикалық терминдерді қолдану: "45+15, 57-18", "Көп нүктенің орнына тиісті жіктік жалғауын қойып, оқы", "Наурыз қандай мейрам?", "Мейрамға ел қалай қамданады?", "Наурыз көжені қандай дәмдерден дайындайды?", "Жаңа жыл қай айдан басталады?", "Досыңнан сұра, наурыз мерекесін қайда өткізді?", "Наурызда қандай қызықты ойын түрлерін көрдің?", "Наурыз айының нешесінде күн мен түн теңеледі?". Математикалық, грамматикалық терминдерді қолдану: "54+32, 32-14, 78+12".

16. Естіп қабылдауға шамамен берілген сөздік материалдар: жаз, жазғы каникул, ауылға бардым, достарым шақырды, балық ауладым, қызықты оқиғалар болды,теледидар қарадым, кітап оқыдым, қызық кітап, каникул жақсы өтті.

17. Дыбыстардың айтылуын қалыптастыру (136 сағат). Дұрыс тыныс алу:

1) тыныс паузаларының көмегімен синтагмдерді дұрыс ажыратып, сөздік тілді пайдалану.

18. Дауыс:

1) логикалық екпінді диалогтар кезінде сақтау;

2) бірқалыпты дауыспен сөйлеу.

19. Дыбыстар және дыбыс тіркестері:

1) артикуляциясы ұқсас дауыссыз дыбыстарды дифференциациялау;

2) мұрын жолды және ауыз жолды дыбыстар: м-п, м-б, н-ң, н-т, в-д;

3) ұяң және қатаң дыбыстар: ф-в, п-б, т-д, к-г, с-з, ш-ж, қ-ғ;

4) шулы-ызың дыбыстар: с-ш, з-ж;

5) аффрикаттар: ц-ч.

20. Сөз:

1) сөздік тілде дыбыс тіркестерін дұрыс сақтап, айту: -ст (Астана, Қазақстан), -лм (Алматы, алма, алмұрт) - лш (Алша, қызылша) -нш (әнші, кенші), -сп (аспан, аспаз) -сх (асхана, Асхат) - лт (алтын, алты) -ан (ынталы, ынтымақ).

21. Қысқа сөйлемдер: әдеби шығармалардың үзінділері мен өлеңдерді жатқа мәнерлеп оқу. Сөйлеу тілінің бірқалыптылық темптік дағдысын бекіту. Әдеби шығармалардың үзінділері мен өлеңдерді интонацияны сақтап,жатқа мәнерлеп оқу. Сөйлеу тілінің бірқалыптылық, ырғақтық, темптік дағдысын бекіту.

3-тарау. Оқу пәнінің 6-сыныптағы базалық білім мазмұны

22. Есту арқылы жеке аппаратпен және аппаратсыз сөздік материалдарды қабылдау (181 сағат):

1) оқу іс-әрекетінің ұйымдастырылуына байланысты қолданатын сөздік материалдар: "Аслан, Айшадан сұрашы, ол сабақта не істегенді жақсы көреді". "Сен қандай ара қашықтықта естисің?".

23. Есту арқылы жеке аппаратпен және аппаратсыз сөздік материалдарды қабылдау (181 сағат):

1) жалпы білім беретін пәндердегі оқылатын тақырыптар бойынша және математикалық және грамматикалық терминдерді қолдану: негізгі екі буыннан құралған еліктеуіш сөзді көрсет. Күрделі сөзді көрсет. "Төрттен бір бөлшегі неше процентке сәйкес?".

24. Естіп қабылдау (20-25 сөйлемнен тұратын) және сол тақырыптарға байланысты тапсырмалар (182 сағат):

1) шамамен алынған тақырыптар: "Қазақстан қалалары", "Еңбек бақыты", "Мектебім өз үйім", "Сары алтындай, сары күз", "Армысың, жаңа жыл", "Табиғат байлығы", "Кітап - сенің досың", "Менің елім - Қазақстан", "Туған жерім - менің елім", "Қазақстан Республикасының Конституциясы", "Наурыз көже", "Білімді адам - өрге озады";

2) мәтін бойынша шамамен алынған сұрақтар: "Қазақстанның қандай ірі қалаларын білесің?", "Алматы қандай қала?", "Талдықорған қай жерде орналасқан?", "Оңтүстіктегі ең үлкен қала қай қала?", "Атырау қаласы неге мұнай қоймасы деп аталады?", "Қарағаннды қаласы несімен бай?", "Ақтөбе қай облыс орталығы?", "Астана неліктен бас қала деп аталады?", "Қандай автордың кітаптарын оқыдың?", "Сен өз достарыңды ұнатасың ба?", "Олар саған несімен ұнайды?", "Оқыған кітаптарыңның ішінен, қай кітап есіңде қалды?", "Өсімдіктер адам өмірінде қандай орын алады?";

3) математикалық және грамматикалық терминдерді қолдану: "Зат есім деген не?", "Сөйлемнен тауып оқы". "Ол қалай жіктеледі?", "Сөйлемнің тұрлаулы мүшелерімен екі сөйлем құра", "Қазір қай жыл?", "Сағат қанша?", "Есепті шығар.45:3,15:5,50:10".

25. Естіп қабылдауға шамамен берілген сөздік материалдар: Қазақстан, Алматы, Талдықорған, Оңтүстік, Атырау, Қарағанды қаласы, Ақтөбе, Астана бас қала, Алматы әсем қала, Талдықорған жер жаннаты Жетісуда орналасқан, Атырау Қазақстанның мұнай қоймасы, Қостанай –құт, қызыл бидай қамбасы, Шымкент - ыстық оңтүстігім, мақталы. Ақтөбе – ақ тарысы мол өлке, Қарағанды - қара алтынның ордасы.

4-тарау. Оқу пәнінің 7-сыныптағы базалық білім мазмұны

26. Есту арқылы жеке аппаратпен және аппаратсыз сөздік материалдарды қабылдау (45 сағат):

1) оқу іс-әрекетінің ұйымдастырылуына байланысты қолданатын сөздік материалдар: "Сендер қай күні демаласыңдар?", "Демалыс күні сен қайда барасың?", "Математикадан берілген тапсырманы орындадың ба?".

27. Есту арқылы жеке аппаратпен және аппаратсыз сөздік материалдарды-қабылдау (45 сағат):

1) жалпы білім беретін пәндердегі оқылатын тақырыптар бойынша және математикалық және грамматикалық терминдерді қолдану. Туынды сөзді көрсет. Еліктеудің қай түрі, анықта: біреу оқыс жөтеліп қалса-ақ, ала қашатындай елең-елең етіп, ойнақшып келеді. Сағатқа қарап минутқа дейінгі дәлдікпен уақытты анықтау: 46:2, 25.

28. Естіп қабылдау (20 сөйлемнен және одан жоғары) сол тақырыптарға байланысты тапсырмалар ( 46 сағат):

1) шамамен алынған тақырыптар: "Астана – бас қала", "Менің сүйікті республикам Қазақстан", "Наурыз -жыл басы", "Шынықсаң, шымыр боласың", "Туған жер табиғаты", "Мектебім - алтын ұям", "Алматы - әсем қала", "Анаңды ардақтай біл", "Қазақстан тарихы", "Қазақ әдебиеті", "Биология және география", "Математика" пәндеріне байланысты мәтіндерді қолдану;

2) мәтін бойынша шамамен алынған сұрақтар: "Қазақстанның астанасы қай қала?", "Сен ол жерде болдың ба?", "Қала несімен әдемі?", "Қалада қандай спорттық кешендер бар?", "Сен театр, мұражайларда болдың ба?", "Қандай қойылымдарды тамашаладың?", "Хан шатыры қай көшеде орналасқан?", "Оған қалай баруға болады?", "Қалада көрген қызықты оқиғаларың жайында айтып бер", "Қандай автордың кітаптарын оқыдың?", "Оқыған кітаптарыңның ішінен қай кітап есіңде қалды?", "Оның авторы кім?". Математикалық және грамматикалық терминдерді қолдану: "Сын есім деген не?", "Сөйлемнің тұрлаусыз мүшелерін ата", "Мәтіннен толықтауыштарды тауып, сөз табына қарай талда", "Қазір сағат қанша?", "Есепті шығар.75:3, 95:5, 90:10".

29. Естіп қабылдауға шамамен берілген сөздік материалдар: Астана, Астана – бас қала. Мұражай, театр, Хан шатыры, Қабанбай батыр көшесі. Сөйлемнің тұрлаусыз мүшелері: анықтауыш, толықтауыш, пысықтауыш, сөйлемнің тұрлаулы мүшелері: бастауыш, баяндауыш, септік жалғау, жіктік жалғау, геометриялық денелер: үшбұрыш, төртбұрыш, көпбұрыш, тікбұрыш, доғал бұрыш, шаршы, дөңгелек.

5-тарау. Оқу пәнінің 8-сыныптағы базалық білім мазмұны

30. Есту арқылы жеке аппаратпен және аппаратсыз сөздік материалдарды-қабылдау (45 сағат):

1) оқу іс-әрекетінің ұйымдастырылуына байланысты қолданатын сөздік материалдар: "Сен кезекші болғанда саған кім көмектеседі?", "Мектепте сабақ сағат сегізде басталады", "Сен үй жұмысын сағат нешеде орындайсың?", "Сен өз есту қабілетіңнің ара қашықтығын білесің бе?", "Математика сабағы саған ұнай ма?", "Бүгін сабақтан соң не істейсің?", "Өмірбаянға не туралы жазу қажет?", "Тыңда, сұраулық шылау арқылы жасалған сұраулы сөйлемді тап".

31. Есту арқылы жеке аппаратпен және аппаратсыз сөздік материалдарды қабылдау (45 сағат):

1) ауызша сөйлеу тілі материалдарын естіп қабылдау. Серуенге шыққанда көптеген қызықты жағдайлар болды. Мектепте өткен кездесуде мынандай қызықты оқиғалар болды. Өмірбаян сұраққа жауап беру арқылы жазылады.

32. Тақырыптар бойынша мәтінді естіп қабылдау (46 сағат):

1) сөздік материалдарды әртүрлі дикторларды (мұғалімді, достарын) тыңдап, бірдей арақашықтықта естіп қабылдау;

2) сөздік материалдарды (жеке аппараатпен) аудиожазбалар арқылы естіп қабылдау;

3) оқу бағдарламасында берілген сөздік материалдарды теледидардан берілетін жастарға және жасөспірімдерге арналған хабарларды естіп-көру арқылы қабылдау.

33. Шамамен алынған тақырыптар: "Менің сүйікті мамандығым", "Туған тілім, ана тілім", "Астана – көрікті қала", "16-желтоқсан - Қазақстанның тәуелсіздік күні", "Салт-дәстүрі халқымның", "1 - мамыр мерекесі", "Менің сүйікті ауылым", "9-мамыр - Жеңіс күні", "7 - мамыр Ұландар күні", "Республикамның көрікті жерлері", "Қазақстан тарихы", "Қазақ әдебиеті", "Биология және география", "Математика" пәндеріне байланысты мәтіндерді қолдану.

34. Мәтін бойынша шамамен алынған сұрақтар: "Тәуелсіздік күніне қандай дайындық жасадыңдар?", "Жаңа жыл мерекесін қайда қарсы аласың?", "Қыс мезгілінде ауа райында қандай өзгерістер болады?", "Қазақ халқының қандай салт-дәстүрлерін білесің?", "Қазақстанда тұратын басқа ұлт-өкілдерінің қандай салт-дәстүрлерін білесің?", "Қазақстанның бас қаласы Астана жайлы не білесің?", "Абылай хан жайында не білесің?", "Қазақ хандары жайлы айт", "Картадан Алматы облысын көрсетіп, облыс жайында мәлімет бер", "Қылқан жапырақты ағаштардың қандай түрлерін білесің?".

35. Шамамен естіп қабылдауға берілген сөздік материалдар: құттықтау, сыйлық беру, туған күн, мен бүгін ... жасқа толдым, "Танысайық, сенің есімің кім?", "Сен қайда тұрасың?", "Қайда оқисың?", "Бос уақытыңда немен айналысасың?", "Демалыс күні не істейсің?", "Қандай жаңалықтарың бар?", "Мен танысқаныма өте қуаныштымын, менімен бірге қыдыруға қалайсың?", "Бос уақытың бар ма?", "Театрге шақырсам келесің бе?", "Бүгін жақсы қойылым болады, бірге тамашалайық", "Менімен саяхатқа шығасың ба?", "Өзімізбен бірге достарымызды ертіп барайық", "Онда ұйықтайтын мөшек, рюкзак, тамақ, балық аулайтын құралдарды өзімізбен бірге алайық".

6-тарау. Оқу пәнінің 9-сыныптағы базалық білім мазмұны

36. Есту арқылы жеке аппаратпен және аппаратсыз сөздік материалдарды қабылдау (28 сағат):

1) оқу іс-әрекетінің ұйымдастырылуына байланысты қолданатын сөздік материалдар: сөздік материалдарды әртүрлі дикторларды (мұғалімді, достарын) тыңдап, естіп қабылдау.

37. Сөздік материалдарды аудиожазбалар арқылы естіп қабылдау (28 сағат).

38. Ауызша сөйлеу тілі материалдарын оқу іс-әрекетінің ұйымдастырылуына байланысты телефон арқылы естіп қабылдау (28 сағат).

39. Тақырыптар бойынша күрделі мәтіндерді естіп қабылдау (24 сағат).

40. Сөздік материалдарды теледидардан және радиодан хабарларды естіп-көру арқылы қабылдау (28 сағат).

41. Шамамен алынатын тақырыптар: "Қазақстан тарихы", "Қазақ әдебиеті", "Биология және география", "Математика" пәндеріне байланысты мәтіндерді алып қолдануға болады.

7-тарау. Оқу пәнінің 10-сыныптағы базалық білім мазмұны

42. Есту арқылы жеке аппаратпен және аппаратсыз сөздік материалды бағдарлама сұранысына сәйкес оқу іс-әрекетінің ұйымдастырылуына байланысты және күнделікті қолданатын сөздік материалдарды және мәтіндерді әртүрлі жағдайда сыныпта, сыныптан тыс жағдайда естіп қабылдау (34 сағат).

43. Радиодан, теледидардан білім алушыларды дамытатын тілдік материалдарды, диалогтік және монологтік тіл материалдарын магнитофон үнтаспалары арқылы естіп қабылдау (34 сағат):

1) мұғалімнің, достарының айтқан сөздерін, сөйлемдерін және ауызша сөйлеу тілі материалдарын есту арқылы қабылдау.

44. Шамамен алынатын тақырыптар: "Қазақстан тарихы", "Қазақ әдебиеті", "Биология және география", "Математика" пәндеріне байланысты мәтіндерді алып қолдануға болады.

8-тарау. 5-сынып білім алушыларының дайындық деңгейіне қойылатын талаптар

45. Пәндік нәтижелер.

46. Білім алушылар:

1) оқу іс-әрекетінің ұйымдастырылуына байланысты және күнделікті қолданатын сөздік материалдарды естіп қабылдай;

2) сөздік материалдарды есту арқылы қабылдай;

3) қойылған дыбыстардың артикуляциясын біліп, шырайдан тани;

4) жалпы білім беретін пәндердегі оқылатын тақырыптарға байланысты мәтіндерді естіп қабылдай білетін болады.

47. Білім алушылар:

1) жеке аппаратпен және аппаратсыз сөздік материалды (сөз, сөз тіркестерін, қысқа сөйлемдерді) естіп;

2) жеке аппаратпен 15-20 сөйлемді естіп;

3) аппаратпен - 8-10 метр (2-дәрежелі нашар еститін), 5-6 метр (3-дәрежелі нашар еститін) естіп;

4) аппаратсыз 3-3,5 метр жерден (2-дәрежелі нашар еститін) 0,3-0,5 метр жерден (3-дәрежелі нашар еститін) қабылдай алу дағдыларын меңгеретін болады.

9-тарау. 6-сынып білім алушыларының дайындық деңгейіне қойылатын талаптар

48. Пәндік нәтижелер.

49. Білім алушылар:

1) оқу іс-әрекетінің ұйымдастырылуына байланасты және күнделікті қолданатын сөздік материалдарды естіп қабылдай;

2) сөздік материалдарды есту арқылы қабылдап;

3) сөздік материалды жолдасының айтуы бойынша және магнитофон арқылы жақын арадан естіп қабылдап, орындай алуын;

4) есту арқылы мәтінді (17-20 сөйлемнен тұратын) қабылдап;

5) қойылған дыбыстардың артикуляциясын біліп, шырайдан тани білетін болады.

50. Білім алушылар:

1) жеке аппаратпен және аппаратсыз сөздік материалды (сөз, сөз тіркестерін, қысқа сөйлемдерді) естіп;

2) аппаратсыз-3,5 метр жерден (2-дәрежелі нашар еститін), 0,3-0,5 метр жерден (3-дәрежелі нашар еститін);

3) жеке аппаратпен - 6-10 метр жерден (2-дәрежелі нашар еститін), 5-6 метр жерден (3-дәрежелі нашар еститін) естіп қабылдай алу дағдыларын меңгеретін болады.

10-тарау. 7-сынып білім алушыларының дайындық деңгейіне қойылатын талаптар

51. Пәндік нәтижелер.

52. Білім алушылар:

1) жалпы білім беретін пәндердегі оқылатын тақырыптарға байланысты мәтіндерді естіп;

2) сөздік материалды жолдасының айтуы бойынша және магнитофон арқылы жақын арадан естіп;

3) оқу іс-әрекетінің ұйымдастырылуына байланасты жэне күнделікті қолданатын сөздік материалдарды естіп;

4) есту арқылы мәтінді (20 және одан да көп сөйлемнен тұратын) қабылдай білетін болады.

53. Білім алушылар:

1) жеке аппаратпен және аппаратсыз сөздік материалды (сөз, сөз тіркестерін, қысқа сөйлемдерді) естіп;

2) аппаратсыз - 3,5-3 метр жерден аппаратпен 8-10 метр жерден (2-дәрежелі нашар еститін) қабылдау, 0,3 – 0,5 метр жерден естіп;

3) аппаратсыз және 6-6,5 метр аппаратпен (3-дәрежелі нашар еститін) естіп қабылдай алу дағдыларын меңгеретін болады.

11-тарау. 8-сынып білім алушыларының дайындық деңгейіне қойылатын талаптар

54. Пәндік нәтижелер.

55. Білім алушылар:

1) сөздік материалдарды естіп;

2) жалпы білім беретін пәндердегі оқылатын тақырыптарға байланысты мәтіндерді естіп;

3) оқу іс-әрекетінің ұйымдастырылуына байланысты және күнделікті қолданатын сөздік материалдарды естіп қабылдай білетін болады.

56. Білім алушылар:

1) жеке аппаратпен және аппаратсыз сөздік материалды (сөз, сөз тіркестерін, қысқа сөйлемдерді) естіп;

2) жеке аппаратпен 2-дәрежелі нашар еститіндер 9-10 метрден қабылдай алады; 3-дәрежелі нашар еститіндер 6,5-7 метрден естіп;

3) оптимальды қашықтықта сыбырлап айтқанды естіп;

4) көріп-есту арқылы теледидардан оқу бағдарламасына сәйкес сөздік материалдарды жеке аппаратпен естіп қабылдай алу дағдыларын меңгеретін болады.

12-тарау. 9-сынып білім алушыларының дайындық деңгейіне қойылатын талаптар

57. Пәндік нәтижелер.

58. Білім алушылар:

1) бағдарлама сұранысына сәйкес оқу іс-әрекетінің ұйымдастырылуына байланысты және күнделікті қолданатын сөздік материалдарды естіп қабылдай;

2) жалпы білім беретін пәндердегі оқылатын тақырыптарға байланысты мәтіндерді естіп қабылдай;

3) ауызша сөйлеу тілі материалдарын есту арқылы қабылдай білетін болады.

59. Білім алушылар:

1) жеке аппаратпен сөздік материалды (сөз, сөз тіркестерін, қысқа сөйлемдерді) естіп қабылдай;

2) сөздік материалдарды есту арқылы: жеке аппаратпен 10 метр жерден жеке 2-дәрежелі нашар еститіндер;

3) 7-8 метр жерден 3-дәрежелі нашар еститіндер естіп;

4) жеке аппаратсыз 4 метр жерден 2-дәрежелі нашар еститіндер естіп;

5) 0,5 метр жерден 3-дәрежелі нашар еститіндер естіп;

6) сөздік материалды телефон арқылы естіп қабылдай алу дағдыларын меңгеретін болады.

13-тарау. 10-сынып білім алушыларының дайындық деңгейіне қойылатын талаптар

60. Пәндік нәтижелер.

61. Білім алушылар:

1) бағдарлама сұранысына сәйкес оқу іс-әрекетінің ұйымдастырылуына байланысты және күнделікті қолданатын сөздік материалдарды естіп;

2) жалпы білім беретін пәндердегі оқылатын тақырыптарға байланысты мәтіндерді естіп;

3) ауызша сөйлеу тілі материалдарын есту арқылы қабылдай білетін болады.

62. Білім алушылар:

1) жеке аппаратпен сөздік материалды (сөз, сөз тіркестерін, қысқа сөйлемдерді) естіп;

2) сөздік материалдарды есту арқылы: аппаратсыз 4 метр жерден қабылдай;

3) аппаратпен 11 метр (2-дәрежелі нашар еститін) қабылдай;

4) аппаратсыз 0,5-0,6 метр және аппаратпен 8-9 метр (3-дәрежелі нашар еститін) естіп қабылдай;

5) сөздік материалды телефон арқылы (диалогтік және монологтік) сөздерді естіп қабылдай алу дағдыларын меңгеретін болады.

63. Тұлғалық нәтижелер. Білім алушылар:

1) мемлекеттік тілді білуінен, қазақ халқының және Қазақстан аумағында өмір сүріп жатқан басқа да ұлыстардың тарихына, мәдениетіне, салт-дәстүріне және басқа құндылықтарына құрметпен қарау;

2) адамдармен қарым-қатынаста жоғары мәдениеттілік танытуынан, этикалық нормаларды сақтай білу;

3) өздігінен білім алуға, өмірден өз орнын табуға қабілеттілігі;

4) әлеуметтік ортаның ерекшеліктерін дұрыс бағалай алу;

5) өздігінен білім алуға, өмірден өз орнын табуға және жасампаз еңбекке ынта-ықыласы мен қабілеттілігін таныту;

6) белсенді азаматтық ұстанымын, жоғары патриоттық сезімін көрсете білу;

7) ауызша сөйлеу тілі материалдарын есту арқылы қабылдап, өз ана тілін, мәдениетін, салт-дәстүрін және де басқа ұлт-өкілдерінің салт-дәстүрін құрметтеу;

8) жеке аппаратпен сөздік материалды (сөз, сөз тіркестерін, қысқа сөйлемдерді) естіп қабылдау арқылы туған елге және туған жердің табиғатына деген сүйіспеншілігін арттыру дағдыларын танытады.

64. Жүйелік-әрекеттік нәтижелер білім алушылардың:

1) нақты жағдайға талдау жасап, мәселенің пайда болу себептерін көрсетуінен;

2) мәселені шешуге бағытталған өз әрекеттеріне мақсат қоя отырып, әрекеттің жоспарланған өнімін бағалауынан;

3) ұсынылған ақпаратты тапсырмаға сәйкес жіктеп, ұқсастықтары мен айырмашылықтарын көрсетуінен;

4) қойылған міндеттерді шешу үшін іріктелген ақпараттардан қорытынды жасауынан;

5) нақты міндеттерді шешу үшін белгілі әрекеттер технологиясын қолдануынан;

6) қарым-қатынас мақсатына сәйкес тілдік қатынасқа түсіп, мәтін құрауынан;

7) көпшілік алдында сөйленетін сөздің құрылымын анықтап, өз ойын мазмұнды әрі әсерлі жеткізе алуынан көрініс табады.

Қазақстан Республикасы
Білім және ғылым министрінің
2013 жылғы 3 сәуірдегі
№ 115 бұйрығына 331-қосымша

Есту қабілеті бұзылған (нашар еститін, кейіннен естімей қалған) білім алушыларға арналған негізгі орта білім беру деңгейінің 5-10 сыныптары үшін "Сөйлеу тілін қалыптастыру және есту түйсігін дамыту" пәнінен үлгілік оқу бағдарламасы
(оқыту орыс тілінде жүргізілетін сыныптар үшін)

Ескерту. Бұйрық 331-қосымшамен толықтырылды – ҚР Білім және ғылым министрінің 27.07.2017 № 352 (1, 2, 6, 8, 9, 10,(11, 12) сыныптардың ерекше білім беруге қажеттіліктері бар білім алушылары үшін 01.09.2017, ерекше білім беруге қажеттіліктері бар 3-сыныптың білім алушылары үшін 01.09.2018, ерекше білім беруге қажеттіліктері бар 4-сыныптың және 10-сыныптың білім алушылары үшін 01.09.2019, 11-сыныптың білім алушылары үшін 01.09.2020 қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

Глава 1. Пояснительная записка

1. Учебная программа разработана в соответствии с Государственным общеобязательным стандартом среднего образования (начального, основного среднего, общего среднего образования), утвержденным постановлением Правительства Республики Казахстан от 23 августа 2012 года №1080.

2. Цель учебного предмета - развитие речевого слуха и развитие произносительных навыков у слабослышащих.

3. Задачи учебного предмета:

1) восприятие на слух речевого материала с помощью звукоусиливающей аппаратуры или индивидуальными слуховыми аппаратами и без нее и воспроизведение;

2) восприятие на слух и воспроизведение речевого материала обиходно-разговорного характера и относящегося к организации учебной деятельности;

3) восприятие на слух, различение и воспроизведение речевого материала, связанного с изучением общеобразовательных предметов;

4) восприятие текстов, которые подбираются учителем по состоянию слухоречевого развития класса;

5) восприятие на слух и воспроизведение неречевых звучаний;

6) формирование фонетически внятной, членораздельной, выразительной устной речи обучающихся;

7) соблюдение в речи правильной интонации, темпа и слитности, основных правил орфоэпии, словесного и логического ударения;

8) развитие правильного речевого дыхания.

4. "Формирование произношения и развитие слухового восприятия" для обучающихся с нарушением слуха является одним из основных коррекционных предметов. Развитие слухового восприятия и формирование устной речи у слабослышащих детей тесно связаны между собой. Формирование устной речи происходит на слуховой и слухо-зрительной основе. В свою очередь, навыки восприятия речи на слух совершенствуются в процессе формирования произношения слабослышащих обучающихся.

5. Данная программа состоит из двух разделов:

1) развитие слухового восприятия;

2) обучение произношению.

6. Программа по развитию слухового восприятия и обучению произношению рассчитана на детей с 1 - 4 степенью тугоухости (при возможности развития слухового восприятия и накопления словаря, обусловленного программой).

7. В процессе изучения содержания учебного материала учитываются межпредметные связи со следующими предметами: с развитием речи, дактильной речью, устной речью, математикой, коррекционной ритмикой.

8.Содержание коррекционной работы предусматривает:

1) обучение обучающихся различать, опознавать и воспринимать речевой материал слухо-зрительно и на слух (исключая зрение), воспроизводить его, выполнять просьбы и поручения;

2) слухо-зрительное восприятие используется как вспомогательное средство. В 5-10 классах весь речевой материал воспринимают слухо-зрительно с последующим опознанием материала, выделенного в словаре на слух;

3) программа составлена с учетом планирования одной темы, связанной с изучением общеобразовательных предметов, и текста на одну неделю. Объемные темы берутся на 2-3 недели.

9. Объем учебной нагрузки:

1) 5 класс – 16 часов в неделю, 544 часа в учебном году;

2) 6 класс – 16 часов в неделю, 544 часа в учебном году;

3) 7 класс – 4 часа в неделю, 136 часов в учебном году;

4) 8 класс – 4 часа в неделю, 136 часов в учебном году;

5) 9 класс – 2 часа в неделю, 68 часов в учебном году;

6) 10 класс – 2 часа в неделю, 68 часов в учебном году.

10. Содержание программы предусматривает наличие следующего оборудования: предметные и сюжетные картинки и таблички по темам, наглядного материала по постановке и автоматизации звуков, звукоусиливающей аппаратуры, компьютера, магнитофона, игрушек, муляжей, методической, дидактической и наглядной литературы.

Глава 2. Базовое содержание учебного предмета для 5класса

11. Восприятие на слух с помощью индивидуальных слуховых аппаратов и без аппаратов речевого материала (181 час):

1) обиходно-разговорного характера и связанного с организацией учебной деятельности: "Скажи, что ты говоришь, когда прощаешься с товарищами", "Скажи, пожалуйста, ты сам(-а) просыпаешься утром или тебя кто-нибудь будит?"; "Как твое здоровье?", "Как ты себя чувствуешь?", "Что у тебя болит?", "У тебя насморк (кашель)?", "Ты ходил (пойдешь) к врачу (в аптеку)?", "Возьми (попроси, купи) лекарство".

12. Восприятие на слух с помощью индивидуальных слуховых аппаратов и без аппаратов речевого материала (181 час):

1) связанного с изучением общеобразовательных предметов по темам, а также математической и грамматической терминологии, природоведческого материала: "Повернись направо (налево, назад)", "Возьми (дай, попроси, положи, покажи) 10, 20, 5 тенге", "Начерти квадрат (прямоугольник, треугольник)", "Какой сейчас год?", "В каком году ты поступил в школу?", "Который час? 11 часов 20 минут".

13. Восприятие на слух текстов (до 15-20 предложений) по темам (182 часа):

1) Примерные темы: "Кем быть и кем не быть?", "Явления природы", "Космонавты", "Труд детей в школе", "Дружба - нам помощница", "Внешний вид товарища", "День независимости", "Спорт";

2) Примерные вопросы по темам: "Скажи, что ты говоришь, когда прощаешься с товарищами", "Скажи, пожалуйста, ты сам(-а) просыпаешься утром или тебя кто-нибудь будит", "Расскажи новости спорта", "Какой вид спорта ты любишь?", "Каким видом спорта ты занимаешься?", "В какой спортивной секции ты занимаешься?", "Кто твой тренер?", "Спроси у …, кто еҰ тренер?", "Ты давно занимаешься в секции по … ?", "Ты устаешь после тренировки?", "Приходи вовремя", "Какое время года ты любишь больше?", "Ты любишь зиму (лето)?", "Скоро будут осенние каникулы (зимние, летние, весенние)". "Что ты будешь делать на каникулах?", "Посмотри на термометр (градусник)", "Сегодня холодно (мороз, тепло, прохладно)?", "Сегодня солнечная (пасмурная) погода?", "Сейчас идет снег (дождь). А какая вчера была погода?".

14. Примерный словарь для восприятия на слух: Секция, секция по волейболу (по плаванию, по баскетболу), спортивная секция, тренер, давно, недавно, тренировка, тренироваться, вовремя, не вовремя, я устаю, не устаю, без опоздания, не опаздывая, не надо опаздывать, не опоздаю, не буду опаздывать, бывает, опаздываю.

15. Примерный проверочный материал: "Разреши поздравить тебя с наступающим (наступившим) учебным годом". "Прими мои самые теплые пожелания здоровья и долгих лет жизни". "Скажи …, чтобы она (он, они) проходила и раздевалась". "Проходи и раздевайся". "Я жду тебя". "Мы тебя ждем". "Не забудь поздравить всех своих близких и знакомых с праздником. Приглашай к столу". "Ты пригласил ...?", "Садитесь за стол", "Какой вид спорта ты любишь?", "Каким видом спорта ты занимаешься?", "В какой спортивной секции ты занимаешься?", "Приходи вовремя". "Сосчитай, сколько листов бумаги?", "Скажи, какие сказки ты прочитал?", "Какой формы?", "Какой величины?", "Из чего сделан?", "Когда вы пойдете на экскурсию?", "Что ты будешь делать до обеда (после обеда и так далее)?", "Когда начинается первый урок?", "Звенит звонок", "Что делают ребята на уроке?", "Сколько минут продолжается урок?", "Когда ребята отдыхают?", "А как ты отдыхаешь?", "Что делают ребята на перемене?", "Сколько уроков у вас в понедельник (вторник, сегодня)?", "Осень, зима, месяц, сентябрь, октябрь, ноябрь, термометр, градусник, осенние (зимние) месяцы, пасмурная (солнечная) погода, тҰплый (холодный, морозный) день, жҰлтые (красные, оранжевые) листья".

16. Формирование произношения:

1) речевое дыхание. Правильное выделение синтагм при помощи дыхательных пауз в самостоятельной речи;

2) голос. Соблюдение логического ударения в диалоге;

3) звуки и их сочетания: закрепление дифференцированного произношения согласных звуков, родственных по артикуляции: носовых и ротовых: м-п, м-б, н-т, в-д; слитных и щелевых: ц-с, ч-ш; слитных и смычных: ц-т, ч-т; глухих и звонких: ф-в, п-б, т-д, к-г, с-з, ш-ж;

4) слово, соблюдение в речи правильного произношения следующих звуков-_ц__ц_звукосочетаний (по надстрочному знаку): тс-дс (сотрудничество, подстанция), стн - здн (Астана, праздник);

5) фраза, закрепление навыков умеренно беглого темпа речи. Выразительное чтение наизусть стихотворения, отрывка из художественной прозы. Выражение при чтении с помощью интонации своего отношения к прочитанному (стихотворению, отрывку из художественной прозы).

Глава 3. Базовое содержание учебного предмета для 6 класса

17. Восприятие на слух с помощью индивидуальных слуховых аппаратов и без аппаратов речевого материала (181 час):

1) связанного с учебной деятельностью обучающихся и обиходно-разговорного характера: "Скажи дежурному, чтобы он проветрил класс. Посмотри на термометр и скажи, какая температура воздуха в классе".

18. Восприятие на слух с помощью индивидуальных слуховых аппаратов и без аппаратов речевого материала (181 час):

1) связанного с изучением образовательных предметов по темам, а также математической и грамматической терминологии, природоведческого материала: Какие ты знаешь меры веса (длины, стоимости, времени)? Сейчас пять минут первого (половина первого). Отмерь полоску бумаги длиной … см, шириной …см. Начерти окружность (квадрат). Найди сумму сторон квадрата (прямоугольника). Начерти такие же окружности (квадраты). Измерь расстояние между двумя точками (линиями). Назови однозначное (двузначное, многозначное) число. Найди произведение (сумму, разность, частное) чисел.

19. Восприятие на слух текстов, содержащих до 20-25 предложений по темам (182 часа):

1) примерные темы: "Мой город", "Астана", "Казахстан", "Праздники", "Книга - твой друг", "Транспорт", "Как вести себя в общественных местах", "Хищные птицы", "Кинотеатр", связанного с изучением общеобразовательных предметов "Устное народное творчество", "История Казахстана", "Русская литература";

2) примерные вопросы по темам: "Расскажи основное содержание просмотренного фильма". "Ты сам просыпаешься утром или тебя кто-нибудь будит?", "Ты знаешь хищных птиц?", "Почему мы ястреба и орла называем хищными птицами?", "Какая дробь больше: ... или ...?", "Придумай словосочетание по схеме: какой(-ое)? + что?", "Зеленые насаждения очищают воздух, береги их", "Придумай по два предложения с обращением", "Начерти квадрат (прямоугольник, треугольник)", "Какой сейчас год?", "В каком году ты поступил в школу?", "Который час? 11 часов 20 минут". "Перечисли государственные праздники Республики Казахстан". "Когда была принята Конституция Республики Казахстан?", "Какой праздник отмечают в нашей стране 25 октября?", "Знаешь ли ты слова гимна Республики Казахстан?", "Как называется наша Родина?", "Кто является Президентом Республики Казахстан?", "Как ведет себя культурный, воспитанный человек с людьми в транспорте (в гостях, с друзьями)?", "Какой должна быть одежда культурного человека?", "Как нужно следить за своей одеждой?", "Что делает человека смешным и некрасивым?", "Какой должна быть походка и осанка?", "Расскажи, как ты оденешься, идя на день рождения близкого друга (…)?".

20. Примерный словарь для восприятия на слух: Час, минута, год, окружность, направо, налево, вперед, назад, повернись, посмотри, иди, 10 часов, 20 минут, родина, страна, столица, Казахстан, крупный город, наша Родина, республика, казах, казахский народ, конституция, закон, гражданин, государственные символы, флаг, гимн, герб, знать, уважать, Республика Казахстан, независимость, государство – государственный, суверенитет, культурный, вежливый, уважаемый, начитанный, приветливый, внимательный, заботливый; садитесь, пожалуйста, проходите, как твое (ваше) здоровье, добрый день, до свидания, культура – культурный, внешний вид, одежда, деловой костюм, вечерний наряд, аккуратно, осанка, походка.

Глава 4. Базовое содержание учебного предмета для 7 класса

21. Восприятие на слух с помощью индивидуальных слуховых аппаратов и без аппарата речевого материала (45 часов):

1) связанного с учебной деятельностью обучающихся и обиходно-разговорного характера типа: У тебя есть мобильный (сотовый) телефон? Назови (скажи) номер своего сотового (мобильного) телефона. У тебя есть друг (подруга, товарищ)? С кем из ребят вашего класса ты дружишь? Кто твой друг (подруга)? Когда тебе исполнится (…....) лет? Осенью (летом) мне исполнится …лет. Мне уже исполнилось …лет. 12 (7, 21) апреля мне исполнится (исполнилось) ... лет. Мне исполняется летом (осенью) … лет.

22. Восприятие на слух с помощью индивидуальных слуховых аппаратов и без аппарата речевого материала (45 часов):

1) связанного с изучением общеобразовательных дисциплин: "В каком климатическом поясе мы живем?", "Приведи пример лучевой симметрии". "Союз - служебная часть речи, которая связывает однородные члены и простые предложения в составе сложного". "Придумай словосочетание по схеме: какой(-ое)? + что?", "Придумай по два предложения с обращением. Если неизвестное число разделить на ... и к частному прибавить ..., то получится...".

23. Восприятие на слух текстов (до 20 предложений и более) по темам (46 часов):

1) примерные темы: "Родная природа", "Труд людей", "Береги маму", "Здоровье", "День рождения", а также использование небольших текстов по предметом "История Казахстана", "Литература", "География", "Биология", Математика";

2) примерные вопросы по темам: "Узнай в аптеке, есть ли у них это лекарство (когда будет лекарство)", "У тебя есть что - нибудь от головной боли?", "У тебя есть аспирин (цитрамон)?", "Узнай в аптеке есть ли у них", "Узнай в аптеке, какое лекарство есть у них от головной боли", "Мне помогает (хорошо помогает, плохо помогает, лучше помогает, не помогает) это лекарство (аспирин, цитрамон)", "Спроси у .., помогает ли ему это лекарство? Какой у тебя рост?", "Ты знаешь свой вес?", "Узнай свой вес", "Иди, взвесься. Попроси взвесить тебя", "Спроси у …, какой у него вес", "Скажи .., чтобы он взвесился", "У тебя нормальный (лишний, недостаточный) вес, надо поправиться (похудеть)", "Какие ты знаешь меры веса (длины, стоимости, времени)?", "Найди сумму сторон квадрата (прямоугольника)", "Начерти такие же окружности (квадраты)", "Назови однозначное (двузначное, многозначное) число", "Найди произведение (сумму, разность, частное) чисел", "Во сколько раз …больше (меньше, короче, длиннее), чем…?", "Назови меры веса (длины, стоимости, времени)", "В минуте 60 секунд. В часе 60 минут", "В тонне 1000 килограммов", "Сколько дней в году (неделе, месяце)?".

24. Примерный словарь для восприятия на слух: узнать в аптеке, когда будет лекарство; успокойся; не волнуйся; головная боль, хорошо помогает, тебе поможет аспирин (цитрамон), какой вес, рост, поправиться, похудеть, скажи, как ты заботишься о заболевших друзьях и родных. Разбери слово по составу. Как изменяются существительные? Как надо относиться к хлебу и почему? Какое значение имеют растения в жизни людей? На сколько число ... больше числа ...? Слова автора, кавычки. Как ты считаешь, ты любишь своих товарищей? Отмерь-измерь, окружность, точка, сумма, разность, частное, произведение, год, неделя, месяц, час, минута, секунда, килограмм, тонна, центнер, больше, меньше, длиннее, короче, высота – высокий - выше, ширина - широкий - шире, длина – длинный - длиннее, две тысячи (пять тысяч…), двадцать (пять, десять …), сорок (пятьдесят…) минут.

Глава 5. Базовое содержание учебного предмета для 8 класса

25. Восприятие на слух с индивидуальными слуховыми аппаратами и без них речевого материала, связанного с учебной деятельностью обучающихся (45 часов).

26. Восприятие на слух с индивидуальными слуховыми аппаратами и без них речевого материала, связанного с учебной деятельностью обучающихся (45 часов):

1) восприятие на слух фраз обиходно-разговорного характера: "Какие ты знаешь спортивные игры?", "Расскажи основное содержание просмотренного фильма", "Ты сам просыпаешься утром или тебя кто-нибудь будит?", "Зеленые насаждения очищают воздух, береги их".

27. Восприятие на слух с индивидуальными слуховыми аппаратами и без них речевого материала (46 часов):

1) восприятие на слух текстов по темам: "В нашей Республике многое делается для защиты природы", "Под особой охраной государственные заповедники", "Была создана Красная книга, куда записываются названия редких и исчезающих видов животных и растений", "Эти виды охраняются государством", "Любовь к Родине предполагает заботливое отношение к природе", "Надо ценить и бережно охранять родную землю";

2) восприятие на слух речевого материала, произносимого разными дикторами (учителем, товарищами) на одинаковом расстоянии;

3) восприятие на слух (с индивидуальными аппаратами) речевой информации с аудиозаписи;

4) слухо-зрительное восприятие речевого материала учебной программы и популярных детских и молодежных передач по телевидению.

28. Примерные темы: "Родной язык", "Любимая профессия", "Из жизни замечательных людей", "Казахские музыкальные инструменты", "Мои друзья", "Будем знакомы", а также использование небольших текстов по предметам: "История Казахстана", "Литература", "География", "Биология", "Математика".

29. Примерные вопросы по темам: "У друга есть мобильный (сотовый) телефон?", "Назови (скажи) номер сотового (мобильного) телефона друга", "У тебя есть друг (подруга, товарищ)?", "С кем из ребят вашего класса ты дружишь?", "У меня есть друг (подруга, товарищ) в каком климатическом поясе мы живем?", "Приведи пример лучевой симметрии", "Союз - служебная часть речи, которая связывает однородные члены и простые предложения в составе сложного", "Будем знакомы", "Мы знакомы", "А мы незнакомы", "Мы еще не познакомились", "Очень приятно (неприятно, не очень приятно, совсем неприятно)", "Куда ты собираешься поехать отдыхать в этом году?", "Сколько интересного можно узнать во время путешествия!", "Давай куда-нибудь поедем!", "Давай совершим куда-нибудь путешествие!".

30. Примерный словарь для восприятия на слух: друг (товарищ), подруга, поздравлять, дарить подарки, день рождения, исполнилось … лет, свидетельство о рождении, будем знакомы, мы знакомы, мы не знакомы, мы познакомились, приятно, неприятно, провести воскресенье, я собираюсь, я не собираюсь, согласен, не согласен, можно узнать, рад, очень рад, рад тебя видеть. Что нового, новости, есть новости, путешествие, путешествовать, свободное время, советую, посоветую, дай совет, не советую, посоветоваться, приготовить все заранее, санки, лодка, консервы, спальный мешок, рюкзак, удочка.

Глава 6. Базовое содержание учебного предмета для 9 класса

31. Восприятие на слух с индивидуальными аппаратами и без них речевого материала, связанного с учебной деятельностью обучающихся, с голоса учителя и товарищей, а также с аудиозаписи (14 часов).

32. Восприятие диалогической и монологической речи с аудиозаписи (14 часов).

33. Восприятие информации (соответствующей развитию обучающихся) по телевидению, радио (14 часов).

34. Восприятие речевого материала обиходно-разговорного характера, а также связанного с учебной деятельностью обучающихся по телефону (14 часов).

35. Восприятие на слух сложных текстов (12 часов).

Глава 7. Базовое содержание учебного предмета для 10 класса

36. Восприятие на слух с индивидуальными слуховыми аппаратами и без них программного речевого материала (текстов, фраз, словосочетаний, слов) в разных условиях (в помещении, изолированном от посторонних шумов; в условиях, приближающихся к естественным), с голоса и с аудиозаписи (34 часа).

37. Восприятие на слух информации по телевидению, радио, телефону (диалогической и монологической речи) (34 часа).

Глава 8. Требования к уровню подготовки обучающихся 5 класса

38. Предметные результаты.

39. Обучающиеся будут знать:

1) профили и артикуляции звуков;

2) дифференцированное произношение согласных звуков, родственных по артикуляции: носовых и ротовых; щелевых и смычных; глухих и звонких;

3) нормы и правила орфоэпии русского языка.

40. Обучающиеся будут уметь:

1) воспринимать на слух с индивидуальными слуховыми аппаратами и без них речевой материал (слова, словосочетания, фразы) обиходно-разговорного характера, связанный с учебной деятельностью и с изучением общеобразовательных предметов;

2) воспринимать на слух тексты (до 15-20 и более предложений), сложные по содержанию;

3) воспринимать на слух весь речевой материал без аппарата на расстоянии: с 1 степенью тугоухости не менее 6 м; со 2 степенью тугоухости 3-3,5 метр; с 3 степенью тугоухости 0,3-0,5 метр;

4) с аппаратами на расстоянии: с 1 степенью тугоухости не менее 10-12 метр; со 2 степенью тугоухости 8-10 метр; с 3 степенью тугоухости 5-6 метр.

Глава 9. Требования к уровню подготовки обучающихся 6 класса

41. Предметные результаты.

42. Обучающиеся будут знать:

1) профили и артикуляции звуков;

2) нормы и правила орфоэпии русского языка.

43. Обучающиеся будут уметь:

1) воспринимать на слух с индивидуальными слуховыми аппаратами и без них речевой материал (слова, словосочетания, фразы), произносимый как учителем, так и товарищами на оптимальном расстоянии, связанный с учебной деятельностью и с изучением общеобразовательных предметов, а также обиходно-разговорного характера, воспринимать на слух с индивидуальными слуховыми аппаратами тексты до 15-20 предложений;

2) слушать с индивидуальными аппаратами ошибки в произношении товарищей (в соблюдении интонации, словесного ударения, в воспроизведении звукового состава слова);

3) воспринимать и опознавать в условиях относительной изоляции от шума весь речевой материал, произносимый учителем, на слух без аппаратов: с 1 степенью тугоухости, на расстоянии не менее 6 метр; с 2 степенью тугоухости, 3,5 метр; с 3 степенью тугоухости 0,3-0,5 метр;

4) воспринимать со слуховыми индивидуальными аппаратами на расстоянии: с 1 степенью тугоухости 10-12 метр; с 2 степенью тугоухости 6-10 метр; с 3 степенью тугоухости 5-6 метр и на более близком расстоянии - голоса товарищей.

Глава 10. Требования к уровню подготовки обучающихся 7 класса

44. Предметные результаты.

45. Обучающиеся будут знать:

1) профили и артикуляции звуков;

2) нормы и правила орфоэпии русского языка;

3) правила выделения синтагм в самостоятельной речи.

46. Обучающиеся будут уметь:

1) воспринимать на слух с помощью индивидуальных слуховых аппаратов и без них речевой материал обиходно-разговорного характера, связанный с учебной деятельностью обучающихся и с изучением общеобразовательных предметов, а также тексты с голоса учителя в условиях относительной изоляции от шума на расстоянии не менее: с 1 степенью тугоухости без индивидуальных слуховых аппаратов 6,5 метр; с 1 степенью тугоухости с индивидуальными слуховыми аппаратами 10-12; с 2 степенью тугоухости без аппаратов 3,5-3,8 м; с 2 степенью тугоухости с аппаратами 8-10 метр; 3 степенью тугоухости без аппаратов 0,3-0,5 метр; с 3 степенью тугоухости с аппаратами 6-6,5 метр;

2) воспринимать на слух речевой материал, произнесенный учителем, а также обучающимися класса на одинаковом расстоянии;

3) воспринимать речевой материал (слова, словосочетания, фразы и тексты) с аудиозаписи.

Глава 11. Требования к уровню подготовки обучающихся 8 класса

47. Предметные результаты.

48. Обучающиеся будут знать:

1) профили и артикуляции звуков;

2) нормы и правила орфоэпии русского языка;

3) правила выделения синтагм в самостоятельной речи.

49. Обучающиеся будут уметь:

1) воспринимать на слух с индивидуальными слуховыми аппаратами речевой материал независимо от того, какой диктор его произносит, на одинаковом расстоянии: с 1 степенью тугоухости не менее 12 метр; 2 степенью тугоухости 9-10 метр; с 3 степенью тугоухости 6,5-7 метр в условиях относительной изоляции от шума;

2) воспринимать на слух без аппарата речь учителя и товарищей разговорной громкости на одинаковом расстоянии не менее: с 1 степенью тугоухости 7 метр; со 2 степенью тугоухости 4 метр; 3 степенью тугоухости 0,4-0,5 метр;

3) воспринимать шепотную речь (1, 2 степень тугоухости) на оптимальном расстоянии; воспринимать слухо-зрительно с индивидуальными аппаратами основной речевой материал популярных детских и молодежных передач, а также изучаемого программного материала по учебной программе телевидения.

Глава 12. Требования к уровню подготовки обучающихся 9 класса

50. Предметные результаты.

51. Обучающиеся будут знать:

1) профили и артикуляции звуков;

2) нормы и правила орфоэпии русского языка;

3) правила выделения синтагм в самостоятельной речи.

52. Обучающиеся будут уметь:

1) воспринимать на слух программный речевой материал обиходно-разговорного характера, относящийся к учебной деятельности обучающихся, и тексты в естественном звучании на все увеличивающемся расстоянии с индивидуальными слуховыми аппаратами: с 1 степенью тугоухости более 12 метр; со 2 степенью тугоухости более 10 метр; с 3 степенью тугоухости 7-8 метр;

2) воспринимать на слух программный речевой материал без индивидуальных слуховых аппаратов: с 1 степенью тугоухости 7,5 метр; со 2 степенью тугоухости 4 метр; с 3 степенью тугоухости 0,5 метр;

3) воспринимать по телефону фразы обиходно-разговорного характера.

Глава 13. Требования к уровню подготовки обучающихся 10 класса

53. Предметные результаты.

54. Обучающиеся будут знать:

1) профили и артикуляции звуков;

2) нормы и правила орфоэпии русского языка;

3) правила выделения синтагм в самостоятельной речи.

55. Обучающиеся будут уметь:

1) воспринимать на слух весь программный речевой материал в разных условиях на расстоянии: с 1 степенью тугоухости без индивидуальных слуховых аппаратов 8 метр; 1 степенью тугоухости с аппаратами 12-13 метр; со 2 степенью тугоухости без аппаратов 4 метр; 2 степенью тугоухости с аппаратами 11 метр; 3 степенью тугоухости без аппаратов 0,5-0,6 метр; 3 степенью тугоухости с аппаратами 8-9 метр;

2) воспринимать на слух речевой материал популярных радиопередач;

3) воспринимать на слух диалогическую и монологическую речь по телефону.

56. Личностные результаты отражаются в:

1) самостоятельной речи и воспроизведении речевого материала с соблюдением речевых норм произношения;

2) передаче различных эмоциональных оттенков высказывания, произносить слова слитно, с ударением, реализуя умения воспроизведения звукового состава и соблюдая орфоэпические правила;

3) сформированных коммуникативных компетенциях обучающихся, готовых к самостоятельной независимой жизни;

4) ведение диалога с учителями, с друзьями;

5) управлении владением культурой общения, проявлении инициативности, ответственности.

57. Системно-деятельностные результаты отражаются в умениях и навыках владения всеми видами речевой деятельности, а также в овладении общеучебными умениями, полученными на уроках родного языка:

1) умении воспринимать и опознавать на слух и выделять основную мысль текста, структурные элементы текста (зачин, основная часть, концовка);

2) на слух восстанавливать деформированный текст, воспроизводить пересказ прочитанного по плану; составлять рассказы по серии картин на слух, устное сочинение по картине;

3) умении вести диалогическую речь, постепенно увеличивая количество реплик; выразительно читать небольшие стихотворения; петь детские песни на русском языке.

Қазақстан Республикасы
Білім және ғылым министрінің
2013 жылғы 3 сәуірдегі
№ 115 бұйрығына 332-қосымша

Есту қабілеті бұзылған (нашар еститіндер, кейін естімей қалған) білім алушыларға арналған негізгі орта білім беру деңгейінің 5-7 сыныптары үшін "Түзету ырғағы" пәнінен үлгілік оқу бағдарламасы
(оқыту қазақ тілінде жүргізілетін сыныптар үшін)

Ескерту. Бұйрық 332-қосымшамен толықтырылды – ҚР Білім және ғылым министрінің 27.07.2017 № 352 (1, 2, 6, 8, 9, 10,(11, 12) сыныптардың ерекше білім беруге қажеттіліктері бар білім алушылары үшін 01.09.2017, ерекше білім беруге қажеттіліктері бар 3-сыныптың білім алушылары үшін 01.09.2018, ерекше білім беруге қажеттіліктері бар 4-сыныптың және 10-сыныптың білім алушылары үшін 01.09.2019, 11-сыныптың білім алушылары үшін 01.09.2020 қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

1-тарау. Түсінік хат

2. Оқу пәнінің мақсаты – білім алушылардың есту және дауыс шығару мүмкіндіктерін дамыту, үйлесімді, икемді және ырғақпен қозғалуға, ән тыңдауға және кез-келген қозғалысқа еркін қосылуына баулу.

3. Оқу пәнінің міндеттері:

1) есту кемістігі бар балаларды жан-жақты дамытумен қатар әлеуметтік өмірге де бейімделуіне ықпал ету;

2) балалардың жалпы дамып, жетілуіне ықпал етіп, дене кемістігін түзеуге жалпы және тілдік моториканың көңіл-күйдің дамыту;

3) эстетикалық тәрбие береді және жағымды қылықтарға (тәртіптілікке, татулыққа, достыққа) тәрбиелеу, білім алушыларға керекті негізгі қимылдарды үйрету;

4) музыкаға деген құштарлығын арттыру;

5) музыканың әр түрлі жанрларын қабылдауды үйрету;

6) этикалық көзқарасын қалыптастыру.

4. Арнайы нашар еститін балаларға арналған мектепте "Түзету ырғағы" пәні білім алушылардың рухани және адамгершілік тұлғасын қалыптастыратын негізгі пәндердің біріне жатады. "Түзету ырғағы" – нашар еститін балаларды жан-жақты дамытумен қатар әлеуметтік өмірге де бейімделуіне ықпал етеді, балалардың жалпы дамып, жетілуіне ықпал етіп, дене кемістігін түзеуге жалпы және тілдік моториканың көңіл-күйдің дамуына эстетикалық тәрбие береді және жағымды қылықтарға тәрбиелейді. "Түзету ырғағы" сабағында музыканы тыңдауға музыкамен әр түрлі дене қозғалыстарын орындап, өлең айтуға, би билеуге қарапайым музыкалық аспаптарда ойнауға үйренеді. Доппен, дөңгелекпен, жіптермен, шарлармен жаттығулар жасап, дене қозғалыстарын дәл орындауға, ептілік пен шапшаңдық қимылдарын да дамытуға болады. Ырғақты қимылдар жасату арқылы есту кемістігі бар баланың жан-толғанысын тудырып, олардың ой-өрісін, білімін, есту қабілетін, сөйлеу тілін дамытады.

5. Нашар еститін балаларға эстетикалық тәрбие берудің де басты бір жолы – түзету ырғағы сабағын жүргізу болып табылады. Сабақ барысында нашар еститін балалар дыбыс күшейткіш аппараттар көмегімен музыканы қабылдап, биді, гимнастикалық жаттығуларды дұрыс орындай алады. Сонымен қатар, музыка ырғағын дұрыс қабылдап, ән айтып, өздерінің еститін құрбыларындай өмірге бейімделеді. Композитор, әншілерімен танысып, классикалық және замана талабына сай қазіргі кезең музыкасын да қабылдай алады.

6. Музыкалық шығармаларды тыңдау арқылы білім алушының ой-өрісі, есту қабілеті, сөйлеу тілі дамиды.

7. "Түзету ырғағы" сабағында музыканы тыңдауға музыкамен әр түрлі дене қозғалыстарын орындап, өлең айтуға, би билеуге қарапайым музыкалық аспаптарда ойнауға үйренеді және дене қозғалыстарын дәл орындауға, ептілік пен шапшаңдық қимылдарын да дамытуға болады.

8. "Түзету ырғағы" сабағы нашар еститін балаларға эстетикалық тәрбие берудің басты бір жолы болып табылады. Нашар еститін балалар сабақ барысында дыбыс күшейткіш аппараттар көмегімен музыканы қабылдап, биді, гимнастикалық жаттығулар орындайды. Сонымен қатар, композитор, әншілерімен танысып, есту қабілетін дамыту мақсатында сабақта классикалық және замана талабына сай музыканы да алады.

9. "Түзету ырғағы" бағдарламасы әр түрлі коррекциялық жұмыс түрлерін қамтиды: музыканы тыңдап-ажыратып айту, музыка арқылы негізгі қимылдарды үйрену, өлеңді, әнді мәнерлеп айтуды үйрену, фонетикалық ырғақ жаттығуларын пайдаланып, сөйлеу тілі дағдыларын қалыптастыру, сөздік материалдарды қабылдау, сөйлеу тіліне қойылатын талаптарды орындау. Сонымен қатар, музыканы сенсорлық негізде есту, көріп-есту арқылы музыкалық фрагменттерді қабылдауға, әйел, ер адамның даусын ажырата білуге үйрету.

10. Нашар еститін балалардың есту, көріп-есту қабілетін және дыбыстарды анық айтуын, сөйлеу тілін қалыптастыру үшін түзету ырғағы сабақтарында дыбыстарды дағдыландырғанда фонетикалық ырғақ жаттығуларының берері мол. Жаттығулар жасаған кезде балалар дөңгелене, мұғалім артикуляциясын бәрі көре алатындай болады. Балалар шеңбер құрып тұрып, жүріп, отырып, бірнеше рет сөздік материалдарды қайталап, оны қимыл-қозғалыс арқылы (бір орында жүріп-тұрудың қарапайым түрлері, дене мүшелерін жан-жақты дамытатын жаттығулар түрлері, музыка-ырғағына сай би қимылдарын) көрсетеді. Сөз арқылы және сөзсіз қимылдар арқылы қарым-қатынас жасау дағдысын қалыптастырады. Бұл қарым-қатынас түрлерінің оқыту іс-әрекетінде әлеуметтік тәжірибенің өзара байланысын меңгеруге көмектеседі. Вербальді қарым-қатынасты дамытуға және ұсақ моторикаларды көру, қозғалу үйлесімділігін және зейінді, сенсориканы дамытуға есту қабілетін дамытуға (сөздік, сөзге жатпайтын дыбыстарды) музыканы ой ес-қиял элементтерін дамытуға (әнді тыңдап қабылдап, есте сақтап, қайталау) көмектеседі.

11. Нашар еститін балаларға арналған "Түзету ырғағы" бағдарламасында өлеңді, әнді мәнерлеп айту жолдары да жан-жақты берілген (өлеңді тыңдауға үйрету, үш-төрт буынды өлеңдерді музыка ырғағымен айта білу, өлеңді жай, асықпай, қарапайым дауыспен айтуға үйрету). Үш-төрт буынды сөйлемді, сөз тіркестерін дұрыс бір тыныста сөздерді бөлмей айту, дауыс күшін, биіктігін және тембірін сақтап, қайталап айтуға үйрету. Есту арқылы ритмикалық-интонациялық сөйлеу қалпын сақтап, қайталауды ұғындыру. Сонымен қатар, білім алушының сөздік тіліндегі бар дыбыстарды, дыбыс тіркестерін, сөздік материалдарды бекітіп отырады. Дауыспен айтылатын дауыссыз үнді дыбыстардың айтылуына көңіл бөліп, білім алушыны естіп қабылдай білуге үйрету.

12. Музыкалық білім беру мазмұнының негізінде келесі ұстанымдар іріктелген:

1) музыканы тыңдау арқылы бала музыканың көңілді, мұңды екенін бағалап, қабылдайды;

2) музыканың жан-күйІне түсініп, қозғалыс тәсілдері мен жаттығуларды түрлендіріп, өзгертіп отырады;

3) музыканың сүйемелдеуімен өлең оқу, ыңылдап ән айту, музыкалық ертегілер қойылымына рольдерге бөлініп, ойнап, көрсету баланың дұрыс тыныс алып, бір тыныста сөздерді бөлмей сөйлеуіне және тілдік моторикасының дамуына жағдай жасайды;

4) музыка тыңдап, би билеу тек эстетикалық тәрбие беру ғана емес, бимен айналысу дене саулығын түзеу арқылы, дене сымбатын жақсартып, бұлшық еттерін бекітіп, тез қимылдауға, әдемі қозғалыстар жасауға ықпал етеді.

13. Музыка сабағындағы негізгі әрекеттердің түрлері:

1) биге үйрену арқылы дүние танымы кеңиді. Білім алушылар бидің әр түрлерімен танысып, оларды бір-бірінен ерекшеліктері бойынша ажырата бастайды;

2) музыка ырғағын дұрыс қабылдап, ән айтып, өздерінің еститін құрбыларындай өмірге бейімделеді;

3) композитор, әншілерімен танысып, классикалық және замана талабына сай қазіргі кезең музыкасын да қабылдай алады;

4) музыкалық шығармаларды тыңдау арқылы білім алушының ой-өрісі, есту қабілеті, сөйлеу тілі дамиды;

5) білім алушылар "Түзету ырғағы" сабағында білім алушылар жан-жақты дамытатын жаттығулар жасаумен қатар, дыбыстарды қадағалап, бір тыныста бөлмей дұрыс, мәнерлеп оқуға үйренеді;

6) музыканы сенсорлық негізде (музыканың тембірін, күшін, ұзақтығын, биіктігін әр түрлі жағдайда) есту, көріп-есту арқылы музыкалық фрагменттерді қабылдауға, әйел, ер адамның даусын ажырата білуге үйрету;

7) музыкалық материалдар білім алушының естіп-қабылдау деңгейіне және жас ерекшелігіне сай таңдалады. Музыканы бірнеше рет тыңдау арқылы бала музыканың сипатын (көңілді, сергек, қуанышты, байсалды, мұңды, қайғылы) ажырата білуге үйренеді.

14. "Түзету ырғағы" бағдарламасы әр түрлі түзету жұмыс түрлерін қамтиды:

1) музыканы тыңдап-ажыратып айтуды үйрену;

2) музыка арқылы негізгі қимылдарды үйрену;

3) өлеңді, әнді мәнерлеп айтуды үйрену;

4) фонетикалық ырғақ жаттығуларын пайдаланып сөйлеу тілі дағдыларын қалыптастыру;

5) сөздік материалдарды қабылдау, сөйлеу тіліне қойылатын талаптарды орындау.

15. Есту кемістігі бар балалардың жас ерекшеліктеріне және психо-физиологиялық ерекшеліктеріне байланысты сыныптан сыныпқа өткен сайын бағдарлама тақырыптарына байланысты жұмыс түрлері күрделене береді, сөздік материалдар да қарапайым сөздерден бастап күрделене береді. Соған байланысты білім алушының сөйлеу тіліне де ерекше талаптар қойылады:

1) сөздік материалдарды анық, бөлмей, бір тыныста айту;

2) дауыс биіктігін, күшін және тембрін дұрыс сақтап, эмоциялық көңіл-күйін білдіру;

3) орфографиялық ережелерді сақтау;

4) сөйлемдердегі сөздерді 2-3 буыннан 10-12 буынға дейін өсіріп, логикалық және синтагмдік екпіндерді ажыратып, музыкалық (ән) контурын сақтап, өз бетінше немесе мұғалімнің көмегімен айта білуге үйрету;

5) хабарлы, сұраулы, лепті сұраулардың интонациясын сақтап, айтқызу;

6) ара қашықтыққа байланысты сөздік материалды сыбырлап, жай, дауыстап айта білуге үйрету;

7) білім алушының сөздік тіліндегі дыбыстарды, дыбыс тіркестерін, сөздік материалдарды бекітіп, дұрыс айта білуге үйрету. Бағдарлама нашар еститін білім алушылардың психо-физиологиялық даму ерекшеліктерін, олардың білімі мен икемделік деңгейін ескере отырып жазылды. Материалдар білім алушылардың білімі мен икемділігін және құзыреттілігін дамытуға берілген тапсырмалар мен жаттығулар көлемі біртіндеп ұлғайып, оңайдан күрделіге қарай өрби береді.

16. "Түзету ырғағы" бағдарламасы 6 бөлімнен тұрады:

1) музыкалы-ырғақты қимыл қозғалыс;

2) музыканы анықтап қабылдау;

3) өлеңді қабылдап, есте сақтап, қабылдау;

4) қарапайым музыкалық аспаптарда ойнау;

5) фонетикалық ырғақты пайдаланып, сөйлеу тілі дағдыларын қалыптастыру;

6) сөздік материалды түсініп, қолдану.

17. Бөлімдер бойынша әртүрлі жаттығулар көлемі белгіленіп, бір жүйеге келтірілген және белгілі бір тақырыпта меңгеретін білім көлемі мен икемділігі, көрсетілген. Әр сабақта бағдарламада берілген бөлімдер бойынша ретімен жұмыс түрлері жүргізіліп отырады:

1) "Түзету ырғағы" сабағы қажетті құралдармен, музыкалық аспаптармен, магнитофон, кассета, дискілермен (күйтабақтармен) жабдықтап, жаттығу барысында қолданылатын гимнастикалық құралдар (шеңберлер, шарлар, жалаушалар, доптар, жіптер, гимнастикалық таяқшалармен) және шулы ойыншықтармен қамтамасыз етіледі;

2) "Түзету ырғағы" сабағын арнайы қосымша музыкалық білімі бар сурдопедагог жүргізеді. Сабаққа білім алушылар спорт киімдерін киіп қатысады. Бөлімдер бойынша әр түрлі жаттығулар көлемі белгіленіп, бір жүйеге келтірілген және белгілі бір тақырыпта меңгеретін білім көлемі көрсетілген. Әр сабақта бағдарламада берілген бөлімдер бойынша ретімен жұмыс түрлері жүргізіліп отырады. Сабақ барысында қазақ сазгерлерінің музыкалық шығармалары орындалып, пайдаланылады. Ескерте кететін жағдай: нашар еститін балаларға барлық жиіліктегі орындалатын шығармаларды қабылдай алады (125 Гц-8000 Гц). Сонымен қатар, бағдарламада берілген материалдарды есту кемістігі дәрежесіне сәйкес арақашықтықта қабылдайды:

1-дәрежелі нашар еститін 6-7 метр;

2-дәрежелі нашар еститін 5-6 метр;

3-дәрежелі нашар еститін 3 метр.

18. "Түзету ырғағы" сабағын арнайы қосымша музыкалық білімі бар сурдопедагог жүргізеді. Сабаққа білім алушылар спорт киімдерін киіп қатысады.

19. Оқу жүктемесінің көлемі:

1) 5-сынып – аптасына 1 сағат, жылына - 34 сағат;

2) 6-сынып – аптасына 1 сағат, жылына - 34 сағат;

3) 7-сынып – аптасына 1 сағат, жылына - 34 сағат.

2-тарау. Оқу пәнінің 5 - сыныптағы базалық білім мазмұны

20. Музыка арқылы негізгі қимылдар үйрету (5 сағат):

1) музыкамен қарапайым би композициясын анық, дұрыс, ритмге сәйкес орындау;

2) би қимылдарын еркін және жеңіл орындай білу;

3) қарапайым күрделі емес халық билерін, вальсті, ритмді билерді үйретіп, орындай білу;

4) әр түрлі музыкаға би композицияларын орындай білу.

21. Музыканы тыңдап, қабылдауға үйрету (6 сағат):

1) музыкалық шығармаларды тақырыптар бойынша тыңдау: мысалы, "Музыка ертегілер әлемінде", концерт залы, театр, кино музыкалары;

2) тыңдаған музыкаларды темпіне, биіктігіне, тембріне байланысты ажырата білу;

3) пьесаларды, музыкалық (3-5) шығармаларды олардың орындалу ерекшеліктеріне байланысты ажырата білу;

4) музыканың авторларымен, орындаушыларымен таныстыру;

5) музыка, музыка авторлары жайында газет, журналдарда жазылған мақалалармен (мұғалім, тәрбиешінің көмегімен) білім алушыларды таныстыру.

22. Өлеңді, әнді мәнерлеп айту (5 сағат):

1) өлеңді, әнді тыңдауға, айтуға үйрету;

2) бірнеше буынды өлеңді музыка ырғағымен айта білуге үйрету.

23. Өлеңді асықпай, қарапайым дауыспен айтуға үйрену (6 сағат):

1) А.Меңжанова "Қоңырау";

2) И.Нүсіпбаев "Біз осылай өсеміз";

3) И.Нүсіпбаев "Мейірбан ұстаздар";

4) И.Мухамеджанов "Қазақстан";

5) К. Дүйсекеев "Ана тілін сүйеміз!".

24. Фонетикалық ырғақты пайдаланып, сөйлеу тілі дағдыларын қалыптастыру (8 сағат):

1) есту арқылы дауыс модуляциясының биіктігін, күшін ажырата білу;

2) есту арқылы сөйлеу тілінің ритмикалық-интонациялық қалпын қабылдап, дәл қайталау;

3) ұзын сөйлемдерде тыныс паузаларын дұрыс бөлу;

4) сөз тіркестерінде логикалық және синтагмдік екпінді дұрыс қоя білу;

5) сөздің дұрыс құрамын және ырғақты-интонациялық қалпын сақтай отырып, сөйлеу темпін өзгерте білу;

6) білім алушының сөздік тіліндегі бар дыбыстарды, сөздік материалдарда қадағалап бекіту.

25. Ән-өлең сөздерін мәнерлеп оқып және эмоционалды көңіл-күйін білдіріп жатқа айту (4 сағат):

1) сөздік материалдардың анық айтылуын, түсінікті тілмен айтылуын, дауыс биіктігін, күшін және тембірін дұрыс сақтап, эмоционалды көңіл-күйін білдіріп айтуын, орфоэпиялық ережелерді сақтай білуін;

2) сөйлемдердегі сөздің 10-12 буынға дейін өсіріп, логикалық және синтагмдік екпіндерді ажыратып, музыкалық (ән контурын сақтап өз бетінше, мұғалімнің көмегімен айта білуге үйретуді талап етеді.

26. Сөздік материал: биді жеңіл (әдемі, көңілді) орындаңдар. Біз ... биін үйренеміз. Музыканы тыңдап, қимылдарды ойлап тап. Мұқият тыңдаңдар. Музыка көңілді (қайғылы, әсерлі). Пьесаны хор (оркестр, халық аспаптар оркестрі) орындайды. Симфониялық оркестрдің музыкасын тыңдаңдар. Пьесаны орындаған ... . Әнді орындаған ... . Біз Құрманғазының "Балбырауын" күйін тыңдадық. Біз Н.Тілендиевтің шығармасын тыңдадық. Біз "Сазген" ансамблінің шығармаларын тыңдадық. Өлеңді ақын ..., сазгер ... жазды.

27. Музыкалық материалдар:

1) Б.Ғизатовтың "Балдырған маршы";

2) Л. Хамидидің "Балдырған полькасы";

3) Б.Байқадамовтың "Айгөлек";

4) Л. Хамидидің "Маусымжан";

5) К.Қуатбаевтың "Айжан қыз".

3-тарау. Оқу пәнінің 6 - сыныптағы базалық білім мазмұны

28. Музыка арқылы негізгі қимылдар үйрету (5 сағат):

1) екі аяқты кезек жоғары, екі жанға созып, қайта отыру;

2) тізерлеп тұрып, шалқайып, қайта тұру; бір аяқты оң (сол) жаққа созып, тізені бүгіп, қайта тік жүру;

3) саусақтарды айқастыра ұстап тұрып, бір аяқпен алға, артқа аттап өту;

4) аяқтың ұшымен, өкшені кезек көтеру, аяқтың басын кезек алға, артқа созып, айналдыру, башпайлармен әр түрлі қимылдар жасап, таяқты, допты домалатып ұстап көтеру;

5) доппен, лентамен, таспамен, шеңбермен әр түрлі қимылды жаттығулар жасау;

6) қолды әр түрлі қалыпта ұстап тұрып созылып, аяқтың ұшымен көтеріліп отырып, тізені құшақтап отыру, қолды алға созып ұстап тұрып, аяқты сермек тигізу;

7) қолды екі жаққа созып, шалқайып, екі тізесін қапсыра құшақтау;

8) бір аяқты артқа созып, тізені бүгіп отырып, қолды екі жаққа созып, қайта тік жүру;

9) екі қолды тіреп, жүресінен отырып, аяқты артқа созып, етпетінен денені тік ұстап, қайта жүресінен отырып-тұру,бірнеше рет қайталау.

29. Музыканы тыңдап, қабылдауға үйрету (6 сағат):

1) "Балаларға арналып жазылған музыкалар", "Табиғат көріністерін сипаттайтын әндер мен күйлер", "Халық музыкасы". Тыңдаған музыканың (көңілді, көңілсіз, салтанатты, қайғылы) түрлерін ажырата білу;

2) ерлер мен әйел дауысын ажырата білу, домбыра, фортепиано, скрипка, симфониялық, халық аспаптар оркестірінің музыкалық үндерін, дауыс саздарын ажырата білу;

3) музыканың орындаушыларымен, авторларымен, таныстыру;

4) білім алушылардың қазақ халық музыкаларымен және Қазақстанда тұратын басқа ұлт өкілдерінің және шет ел музыкаларымен таныстырып, тыңдату;

5) музыкаларды темпіне, биіктігіне, тембіріне байланысты ажырата білу;

6) музыкалық (3-5) шығармаларды, пьесаларды,олардың орындалу ерекшеліктеріне байланысты ажырата білу;

7) музыканың орындаушыларымен, авторларымен таныстыру және музыка авторлары жайында газет, журналдарда жазылған мақалалармен таныстыру.

30. Өлеңді, әнді мәнерлеп айту (6 сағат):

1) тынысты дұрыс пайдалануды үйрену;

2) өлеңді, әнді тыңдауға,айтуға үйрету;

3) әнді созып, әндетіп, бірқалыпты айтқызуға үйрету;

4) дыбыстарды қадағалап, өлең мәтініндұрыс түсініп, барлығы бірігіп айта алуға үйрету;

5) хор айтуға үйрету.

31. Өлеңді асықпай, қарапайым дауыспен айтуға үйрену (6 сағат):

1) Ш.Қалдаяқов, Ж.Нәжімеденов, Н.Назарбаев "Қазақстан Республикасының Мемлекеттік әнұраны";

2) Ә.Бейсеуов, Т.Молдағалиев "Ұстазым";

3) К.Дүйсекеев, Ш.Сариев "Туған жер";

4) халық күйі "Келіншек", "Салкүрең" А.Жұбанов "Ақ көгершін";

5) халық әні "Жар-жар", халық әні "Сәулем-ай", халық күйі "Салкүрең";

6) А.Жұбанов "Ақ көгершін";

7) Ш.Қалдаяқов "Ана туралы жыр".

32. Фонетикалық ырғақты пайдаланып, сөйлеу тілі дағдыларын қалыптастыру (5 сағат):

1) дауыстың бірқалыпты биіктігін, күшін тынысты дұрыс алуды (дауыс биіктігін, күшін, модуляциясын қайталап айта білуді) дамыту;

2) есту арқылы сөйлеу тілінің ырғақты-интонациялық қалпын, тыныс алуды, ұзын сөйлемді айтуды, дұрыс дауыс екпініне, ырғағына бөліп айтуды үйрету;

3) логикалық және синтагмдік екпінді сөз тіркестерінде анық айтып, ән негізін дұрыс сақтай білуге үйрету;

4) сөздік материалдарда білім алушыларға қойылған дыбыстарды қадағалап, бекіту;

5) ұзын сөйлемдерде тыныс паузаларын дұрыс бөлуді үйрету;

6) сөз тіркестерінде логикалық және синтагмдік екпінді дұрыс қоюды үйрету.

33. Ән-өлең сөздерін мәнерлеп оқып және эмоционалды көңіл-күйін білдіріп жатқа айту (6 сағат):

1) әнді және оның орындалуын талдай білу, ән айту ережелерін сақтау;

2) халықтық және кәсіби жанрлардың ерекшелігін білу, хор және оркестр түрлерін тыңдау арқылы айыра білу;

3) музыкалық аспаптардың тембрлік ерекшеліктерін білу, музыканы тыңдау.

34. Музыкалық материалдар:

1) С.Тойлыбаев,А.Исағұлова; "Отаным – Қазақстан";

2) Абай; "Желсіз түнде жарық ай", "Көзімнің қарасы";

3) А.Жұбанов "Тәжік биі".

35. Сөздік материал: халық әнін үйренеміз. Әдемі, жеңіл биле (-ңдер). Біз ... биін орындадық. Денені дұрыс ұста (тік ұста, еңкей, оңға, солға бұрыл). Би қимылын өзің ойлап тап. Музыканы мұқият тыңда (-ңдар). Кешікпеңдер. Анар ... биін көңілді орындады. Музыка көңілді (салтанатты, баяу). Симфониялық оркестрдің орындауында әншіні (хорды, ансамбльді) тыңда (-ңдар). Біз Құрманғазы күйін тыңдап отыр (-мыз). Біз халықтың халық әнін тыңдадық. Біз ұлт-аспаптар оркестірінің орындауында "..." күйін тыңдадық. Ән қалай аталады? Авторы кім? Сазгер кім? Мен хормен айтқан әнді тыңдадым. Мен жеке әншінің әнін тыңдадым. Маған ән өте ұнады (ұнамады). Дауыстап (жай, қуанышты көңіл-күймен, таңырқай, мәнерлеп) сөйле(-ңдер). Өлеңді оқы (-ңдар). Алмас өлеңді мәнермен (жақсы) оқыды. Әсел енді дауыс-тап, жайәсерлі айтты.

4-тарау. Оқу пәнінің 7 - сыныптағы базалық білім мазмұны

36. Музыка арқылы негізгі қимылдар үйрету (7 сағат):

1) музыканың ритміне қарай: қарапайым би композициясын анық, дұрыс, орындату;

2) би қимылдарын музыка ритмне қарай: еркін, жеңіл орындату;

3) қарапайым күрделі емес халық билерін, вальсті, ритмді билерді үйретіп, орындай білу;

4) әртүрлі музыкаға би композицияларын билеуге үйрену.

37. Музыканы тыңдап, қабылдауға үйрету (5 сағат):

1) халық күйлері, классикалық, эстрадалық әндер "Музыка ертегілер әлемінде";

2) өлең айтқанда: тік, әдемі отыру, иықты артқа жіберіп, екі қолды тізе үстіне қойып отыру, бір жаймен, бір тыныста, сөздерді бөлмей, дыбыстарды дұрыс айту, мәтінді дұрыс оқып, айтуды;

3) музыкаларды темпіне, биіктігіне, тембіріне байланысты ажырата білу;

4) домбыра,ойыншық, сырнай,сыбызғы дауыстарын ажырата білу;

5) ұлттық аспаптарда қарапайым жаттығуларды ойнауға жаттықтыру;

6) қарапайым ырғақ суреттерін аккордеонда бір октавада орындау;

7) есту арқылы, әннің графикалық жазуына сүйене отырып, ән фрагменттерін (қайырмасын) ажыратып айта білу;

8) музыка авторлары жайында газет, журналдарда жазылған мақалалармен білім алушыларды таныстыру.

38. Өлеңді, әнді мәнерлеп айту (7 сағат):

1) өлең мәтінін дұрыс орындату, жаймен, бір тыныста, сөздерді бөлмей, дыбыстарды дұрыс айтып, мәтінді дұрыс оқып,бірнеше буынды өлеңді музыка ырғағымен айта білуге үйрету;

2) өлеңді асықпай, қарапайым дауыспен айтуға үйрену.

39. Өлең материалдары:

1) "Құстар әні" (Н.Тілендиев);

2) Х.Талғаров. И.Нүсіпбаев. "Домбырасыз сән қайда";

3) Құрманғазы "Сарыарқа", "Адай", "Балбырауын", "Кісен ашқан";

4) Н. Нүсіпбаевтың "Дос болайық бәріміз";

5) Мұқан Төлебаевтың "Біржан Сара" операсынан үзінді тыңдату;

6) К.Дүйсекеев "Ана".

40. Фонетикалық ырғақты пайдаланып, сөйлеу тілі дағдыларын қалыптастыру (7 сағат):

1) есту арқылы ырғақты-интонациялық сөйлеу қалпын: 2-6 буынды сөздерді, синтагмдерге бөлінген сөз тіркестерін қабылдау;

2) есту ара қашықтығына байланысты, бөлме көлемінде сөздік материалдарды, сыбырлап сөйлеу арқылы қабылдау;

3) білім алушының сөздік тіліндегі бар дыбыстарды, дыбыс тіркестерін сөздік материалда бекіту: симфониялық оркестр, композитор, орындаушы, тыңдаушы, сазгер;

4) қимылдарды дұрыс,әдемі, баяу, көңілді, бірқалыпты жаса(-ыңдар): "Музыканы тыңда(-ңдар)". "Музыка қайғылы, көңілді, жай, баяу, салтанатты".

"Симфониялық оркестр, композитор, орындаушы, тыңдаушы, сазгер";

5) сөздің дұрыс құрамын және ырғақты-интонациялық қалпын сақтай отырып, сөйлеу темпін өзгертіп, айта білу.

41. Ән-өлең сөздерін мәнерлеп оқып және эмоционалды көңіл-күйін білдіріп жатқа айту (8 сағат):

1) сөйлемдердегі сөздің 12-13 буынға дейін өсіріп, логикалық және синтагмдік екпіндерді ажыратып, музыкалық (ән) контурын сақтап өз бетінше, мұғалімнің көмегімен айта білуге үйрету;

2) өлең сөздерін дұрыс айтып, эмоционалды көңіл-күйін білдіріп айта білуге үйрету.

42. Сөздік материал: қимылдарды дұрыс, әдемі, баяу, көңілді, бірқалыпты жаса(-ыңдар). Музыканы тыңда(-ңдар). Музыка қайғылы, көңілді, жай, баяу, салтанатты. Симфониялық оркестр, композитор, орындаушы, тыңдаушы, сазгер. Өлеңді ақын ..., сазгер ... жазды. Өлеңнің бірінші бөлімін жайлап айт. Қимылдарды дұрыс жасаңдар, музыканың басталуын мұқият тыңда (-ңдар) қазақ халқының билерінің қимылдарының қарапайым түрлерін жасау. Жұп болып әсем жүру әдісін үйрету.

43. Музыкалық материалдар:

1) Л. Хамиди, А.Сарсенбаева; "Туған ел";

2) Ақан Сері; "Маңмаңгер";

3) "Ақ дариға" қазақ халық әні;

4) Н. Тлендиев "Ата толғау".

5-тарау. 5-сынып білім алушыларының дайындық деңгейіне қойылатын талаптар

44. Пәндік нәтижелер.

45. Білім алушылар:

1) сөз тіркестерін бөлмей, буындарды біртіндеп өсіріп 15-16 буынға дейін жеткізуді;

2) сөйлемдерді мұғалімге еліктеу арқылы және өз бетінше паузаға, синтамге бөліп айтуды;

3) дауыс биіктігін, күшін, тембірін сақтап айтуды;

4) білім алушы сөздік тіліндегі бар дыбыстарды, дыбыс тіркестерін сөздік материалдарда бекітіп, дұрыс айтуын қадағалап айтуды;

5) музыканың ритміне қарай: би композициясын, анық, дұрыс орындауды білетін болады.

46. Білім алушылар:

1) есту арқылы ырғақты-интонациялық сөйлеу қалпын: 2-4 буынды сөздерді, синтагмдерге бөлінген сөз тіркестерін қабылдап орындау;

2) сөздік материалдарды есту ара қашықтығына байланысты және бөлме көлеміне байланысты сыбырлап сөйлеуді қабылдап орындау;

3) білім алушының халық билерін, вальс, ритмді билерді өз бетінше орындау;

4) тыңдаған музыкаларды: темпіне, биіктігіне, тембіріне байланысты ажырату дағдыларын меңгеретін болады.

6-тарау. 6-сынып білім алушыларының дайындық деңгейіне қойылатын талаптар

47. Пәндік нәтижелер.

48. Білім алушылар:

1) туған өлкесінің музыкалық мәдениетін ән дәстүрін орындауды;

2) музыкалық шығармаларды қабылдап, музыкаға деген өз көзқарасын білдіруді;

3) әртүрлі бағыттағы, классикалық және қазіргі заманғы музыкалардың және олардың әр түрлі жанрлары мен стильдерінің мағынасын білетін болады.

49. Білім алушылар:

1) күнделікті өмірде кездесетіні әуеннің рөлі туралы түсініктерін қалыптастыру;

2) әлемдік музыкалар туралы білім алушының ой-өрісін қалыптастыру;

3) музыкалық өнерге деген қызығушылығын және көркемөнерлік талғамын дамыту;

4) театрландырылған қойылым кезіндегі музыкалық бейнелерді сезініп, орындау дағдыларын меңгеретін болады.

7-тарау. 7-сынып білім алушыларының дайындық деңгейіне қойылатын талаптар

50. Пәндік нәтижелер.

51. Білім алушылар:

1) білім алушы өміріндегі музыканың, әуеннің рөлі туралы түсініктерін қалыптастырып, тыңдауды;

2) әлем музыкасының мазмұны туралы түсініктерін қалыптастырып, тыңдауды;

3) музыкалық пластикалық әуен және теартрландырылған қойылым кезіндегі музыкалық бейнелерді сезіне білетін болады.

52. Білім алушылар:

1) әртүрлі бағыттағы музыкалық әуендерге эмоционалды және түсінікпен қарап, орындау;

2) әртүрлі жанрлар мен стильдегі шығармалардың интонациялы бейнелік мағынасын түсініп, қабылдау;

3) есту арқылы ырғақты-интонациялық сөйлеу қалпын: 6-10 буынды сөздерді, синтагмдерге бөлінген сөз тіркестерін естіп, қабылдау дағдыларын меңгеретін болады.

53. Тұлғалық нәтижелер. Білім алушылар:

1) білім алушының туған еліне, жеріне деген мақтаныш сезімінің артуы;

2) қазіргі заман талабына сай, қазақ композиторларының шұрайлы музыкалық мұраларын, ұлттық және этникалық мұраларды ұғынуы;

3) халық музыкалары негізінде, мәдени бағыттарға, табиғат түрлеріне, әлемге деген тұтас әлеуметтік бағытталған көзқарастарының артуы;

4) білім алушы тұлғасының дұрыс қалыптасуына қажетті ұлттық және жалпы адами құндылықтар туралы алғашқы түсініктерді білу;

5) жағымды мінез-құлықтарды қалыптастыра отырып, достарымен қарым-қатынас орнату;

6) Қазақстан Республикасында тұратын ұлттардың, салт-дәстүрін білуі және оларға түсіністікпен қарау;

7) қозғалыс режимдерін сақтай отырып, дене шынықтыру негіздерін, жеке санитарлық гигиенаны сақтауға дағдылану;

8) сабақтан және сыныптан тыс музыкалық эстетикалық қызметтер кезінде, ырғақ сабақтарында әртүрлі музыкалық шығармашылық тапсырмаларды орындау кезінде жолдастарымен бірігіп шешімін табу;

9) қарым-қатынас пен ақпараттың (музыкалық бағдарламаны оқытатын электронды оқулықтарды, білім берудің сандық ресурстары, мультимедиалық презентациялар, интерактивті тақтамен жұмыс сияқты әр түрлі құралдарын қолдана отырып тәжірибелік, танымдық және ақпараттық әрекеттерін жүзеге асыру біліктілігі дағдыларын танытады.

54. Жүйелік-әрекеттік нәтижелер білім алушылардың:

1) музыка орындалып жатқан кезде нақты негізгі гимнастикалық, би қимылдарын анық және ырғақпен орындауды, темпті сақтай білуінен;

2) үйренген жаттығуларды "Түзету ырғағы" сабағында өз бетімен орындай білуінен;

3) музыканың темпімен ырғағын анықтай отырып, есту қабілетіне сүйеніп музыканың сипатын анықтай білуінен;

4) есту қабілеттеріне сүйеніп, "Түзету ырғағы" сабағының мазмұнына байланысты сөйлеу тілінің материалын қабылдауынан;

5) музыкалық тақырыптарды импровизациялауды меңгере білуінен көрініс табады.

Қазақстан Республикасы
Білім және ғылым министрінің
2013 жылғы 3 сәуірдегі
№ 115 бұйрығына 333-қосымша

Есту қабілеті бұзылған (нашар еститіндер, кейін естімей қалған) білім алушыларға арналған негізгі орта білім беру деңгейінің 5-7 сыныптары үшін "Түзету ырғағы" пәнінен үлгілік оқу бағдарламасы
(оқыту орыс тілінде жүргізілетін сыныптар үшін)

Ескерту. Бұйрық 333-қосымшамен толықтырылды – ҚР Білім және ғылым министрінің 27.07.2017 № 352 (1, 2, 6, 8, 9, 10,(11, 12) сыныптардың ерекше білім беруге қажеттіліктері бар білім алушылары үшін 01.09.2017, ерекше білім беруге қажеттіліктері бар 3-сыныптың білім алушылары үшін 01.09.2018, ерекше білім беруге қажеттіліктері бар 4-сыныптың және 10-сыныптың білім алушылары үшін 01.09.2019, 11-сыныптың білім алушылары үшін 01.09.2020 қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

Глава 1. Пояснительная записка

1. Учебная программа разработана в соответствии с Государственным общеобязательным стандартом среднего образования (начального, основного среднего, общего среднего образования), утвержденным постановлением Правительства Республики Казахстан от 23 августа 2012 года № 1080.

2. Цель учебного предмета состоит в развитии слуховых и голосовых возможностей обучающихся, развитии умения координированно, пластично и ритмично двигаться, слушать музыку, произвольно (по сигналу) включаться в любое движение.

3. Задачи учебного предмета:

1) развитие слухового восприятия и произносительной стороны речи;

2) формирование интонационной выразительности речи, навыков контроля над произношением, речевым дыханием и выработке голоса, нормальной громкости, естественного тембра;

3) развитие способности двигаться ритмично, в такт музыки, соотносить движения с темпом и характером музыкального сопровождения, передавать характерные особенности движений в национальных, современных и сюжетных танцах;

4) развитие творческого воображения, реализуемого в самостоятельном выборе танцевальных движений, импровизации ритмического аккомпанемента, имитации движений постановочных персонажей;

5) активизация познавательных способностей: развитие памяти, мышления, наблюдения, сравнения;

6) формирование правильной осанки, повышение работоспособности и двигательной активности, организованности и выразительности движений, умение правильно выполнять инструкции, свободной пространственной ориентировки;

7) воспитание эмоциональной отзывчивости на музыку, различение музыкальных произведений по характеру и тембру;

8) эстетическое воспитание средствами музыки;

9) нравственное воспитание слабослышащих обучающихся, формирование основных положительных качеств личности и конструктивного взаимодействия в обществе, воспитание дисциплинированности, дружелюбия, взаимопомощи, коллективизма.

4. Нарушение слухового восприятия, приводящее к нарушениям речи, мышления, внимания, памяти, координации движений, ведут к затруднению общения с окружающим миром, ограничивают объем внешней информации. Слабослышащие дети остро нуждаются в развитии остаточного слуха, которое осуществляется на слухо-зрительной и тактильно-вибрационной основе с помощью индивидуальных слуховых аппаратов.

5. Данный учебный предмет входит в цикл предметов коррекционного компонента. Коррекционно-развивающая работа направлена на компенсацию основного нарушения путем развития и коррекции двигательной сферы в сочетании со словом и музыкой. Организация коррекционно-ритмических занятий способствует развитию физических, интеллектуальных, сенсорных и эмоционально-волевых возможностей детей с нарушениями слуха и содействует их социальной адаптации.

6. Преподавание предмета "Коррекционная ритмика" осуществляется на основе межпредметных связей со следующими предметами: "Формирование произношения и развитие слухового восприятия", "Познание мира", "Математика", "Адаптивная физическая культура".

7. Программа по "Коррекционной ритмике" состоит из нескольких разделов:

1) восприятие на слух и воспроизведение устной речи;

2) пение попевок и песен в виде декламации или подпевания;

3) слушание музыки;

4) игра на элементарных музыкальных инструментах;

5) музыкально-ритмические движения.

8. На каждом уроке работа проводится по всем разделам в соответствии с изложенной последовательностью. В зависимости от задач урока и психологического состояния обучающихся к моменту занятий, педагог может варьировать поэтапную структуру урока и время, в конце урока проводятся упражнения на снятие напряжения, расслабление, успокоение. Весь материал изложен концентрически (с постепенным усложнением, повторением и наращиванием).

9. Методологические принципы построения программы по "Коррекционной ритмике": принцип научности и доступности; целостности и системности; коррекции физических отклонений; принцип сотрудничества и взаимодействия между детьми, независимо от национальной, религиозной, социальной принадлежности; принцип связи предмета с жизнью.

10. Объем учебной нагрузки:

1) 5 класс – 1 час в неделю, всего 34 часа;

2) 6 класс – 1 час в неделю, всего 34 часа;

3) 7 класс – 1 час в неделю, всего 34 часа.

Глава 2. Базовое содержание учебного предмета для 5 класса

11. Музыкально-ритмические движения (6 часов):

1) упражнения для мышц плечевого пояса;

2) упражнения на выработку осанки;

3) упражнения для туловища, для рук, ног, наклоны вперед, назад, повороты, выпады в стороны;

4) построения, перестроения.

12. Комплексы упражнений современной ритмической гимнастики:

1) выполнение под музыку движения типа- фигурная маршировка;

2) упражнения для мышц плечевого пояса, шеи и головы, типа: наклоны головы вперед и назад; повороты головы вправо и влево; расслабленное падение головы вперед и назад; движения плечевого пояса вверх, вниз (поднимание и опускание плеч); упражнения для улучшения эластичности плечевого пояса и подвижности плечевых суставов; упражнения для улучшения подвижности локтевого сустава, эластичности мышц плеча и предплечья;

3) упражнения для улучшения подвижности суставов ног и позвоночника;

4) изучение позиций ног, изучение позиций рук, упражнения для развития выворотности ног и танцевального шага;

5) упражнение на исправление осанки: "Кошечка" исполняется на коврике, на полу; "Рыбка" выполняется лежа на животе;

6) танцевальные движения: боковой ход, скользящий шаг на высоких полупальцах, веревочка, простая дробь, шаг польки;

7) разучивание танцев: "Казахский танец мальчиков", "Казахский танец девочек", "Кара жорга", движений восточного танца, движений греческого танца "Сиртаки", разучивание движений флэшмоба.

13. Пение попевок и песен, музыкальных пьес (6 часов):

1) пение в диапазоне первой октавы на одном выдохе, не менее 12 звуков; без напряжения, легким, напевным звуком;

2) знакомство с нотным станом и названием нот первой октавы;

3) пение нот вверх и вниз с показом рукой направления движения звуков;

4) исполнение песен: Гимн Республики Казахстан, "Отан" музыка А.Байдильдаева, "Атамекен" музыка Е.Хасангалиева, "Новогодний карнавал" музыка А.Островского, "Здравствуй, здравствуй, Новый год" музыка Ю.Чичкова, "Жаңа жыл" музыка А.Дуйсекеева, "Ақшақар" музыка А.Куатбаева;

5) узнавание песен на слух по ритмическому рисунку;

6) знание куплетной формы, понятий: композитор, поэт, певец, хор, дирижер;

7) знакомство с понятиями: вступление, проигрыш, аккомпанемент, ускорение, замедление, размер, такт, пауза, фраза.

14. Речевки:

1) две девицы-красавицы смотрят и смеются:" Ха-ха-ха! Ха-ха-ха! Как нам жалко петуха" (муз. Я. Френкеля, сл. нар.);

2) "По дороге Петя шел, он горошину нашел, а горошина упала, покатилась и пропала;

3) "Ох, ох, ох! Где-то вырастет горох" (муз. В. Карасевой, сл. Н.Френкеля);

4) "Ду-ду-ду-ду-дудочка" ду-ду-ду-ду-ду-.... Заиграла дудочка во зеленом саду";

5) "Купила Марусе бусы бабуся";

6) "Ручеек, ручеек, дай водички на чаек";

7) "Во дворе трава, на траве дрова";

8) "Два щенка щека к щеке грызли щетку в уголке";

9) "У сосенки сосенки повыросли опенки".

15. Игра на шумовых и музыкальных инструментах (6 часов):

1) "Акшакар" музыка А. Куатбаева, "Во саду ли в огороде", "Казахский вальс" музыка Л. Хамиди, "Казахский марш" музыка Е.Брусиловского;

2) восприятие на слух и воспроизведение на шумовых и музыкальных инструментах пьес, отхлопывание ритмов, ритмов разучиваемых песен;

3) исполнение несложных мелодий на музыкальных инструментах (фортепиано, электроорган), на казахских музыкальных инструментах: домбре, кепшике, асатаяке, туяке, жетыгене, конырау.

16. Слушание музыки (6 часов):

1) знакомство с более сложными по характеру и структуре музыкальными произведениями;

2) восприятие на слух звучания оркестров, звучания духовых инструментов: трубы, флейты, кларнета и других народных инструментов: баяна, балалайки, дудочки, домбры и кобыза;

3) узнавание на слух песен и мелодий;

4) восприятие на слух музыки народов Казахстана: "Сары арка" кюй Курмангазы, "Жезкиiк" кюй Ыхласа, белорусский танец "Бульба", литовский танец "Летка-енька", "Құлын" музыка А. Дуйсекеева, песни Великой отечественной войны и другие вокальные и инструментальные пьесы;

5) знакомство с основными сферами музыки (песня, танец, марш);

6) формирование понятий о сочинении (композиторе), исполнении (исполнителе) и слушании (слушателе). Кюи известных казахских композиторов.

17. Восприятие на слух и воспроизведение устной речи (6 часов):

1) выработка всех видов интонации;

2) восприятие на слух текстов песен, инструкций, а также речевого материала, связанного с организацией деятельности обучающихся типа: встаньте в круг (в два круга); сужайте(расширяйте) круг; идите через центр по одному (по два);расходитесь- один- направо, другой- налево; наклоните голову вперед, назад; вращайте плечевым поясом с опущенными вниз руками; прыгайте с одной ноги на другую через скакалку, идите с носка;

3) речевки типа: "Эй, пчела! Где была? Тут и там. Где летала? По лугам. Что ребятам принесла? Мед - ответила пчела", "Острова";

4) слитное произнесение речевого материала (слова, словосочетания, фразы, тексты песен) в темпе, присущем разговорной речи, голосом нормальной высоты, силы, тембра, выделяя словесное ударение в словах и логическое ударение во фразах (отраженно и самостоятельно);

5) восприятие на слух изменений в речи учителя (своих товарищей) и воспроизведение их в собственном произношении с движениями и без движений (отраженно, самостоятельно) на различном речевом материале урока: силы голоса (тихо-громко, тихо-громче-громко);высоты голоса (высокого, среднего и низкого регистра);темпа речи (быстро-медленно, медленно-быстрее-быстро, в темпе, присущем разговорной и напевной речи);

6) отхлопывание, отстукивание различных ритмов, словосочетаний, слов, текстов песен, стихотворений по подражанию учителю и самостоятельно;

7) восприятие и воспроизведение на слух текстов попевок, разучиваемых песен, а также речевого материала, связанного с изучаемой темой, например: звучит вальс (полька, марш; музыка композитора, слова написал...);

8) речевки типа: "Пять линеек нотной строчки мы назвали - нотный стан. И на нем все ноты - точки, разместили по местам".

18. Музыкальные игры (4 часа):

1) "Құлын" музыка А.Дуйсекеева, "Караси и щуки" музыка М.Герчик, "Плетень" русская народная мелодия, "Кушiк пен кобелек" музыка Л.Хамиди, "Веселая карусель" обработка Е.Тиличеевой;

2) эстафетные игры по сигналу "Передай мяч".

19. Контрольно-речевой материал: Кто сегодня дежурный? Какое сегодня число, день недели? Какой сейчас урок? (Урок ритмики). Что мы будем делать на уроке? (петь, танцевать, слушать музыку). Музыка какая? (быстрая, медленная, веселая, грустная). Как называется песня? Как называется танец? Какой композитор написал музыку? Что мы будем танцевать? Мы будем играть в оркестре? Какие инструменты звучат? Будем слушать музыку. Песня, танец, марш. Встаньте в круг. Встаньте в колонну. Встаньте в шеренгу. Грустная музыка. Громкая музыка. Тихая музыка. Прочитай слова песни. Отхлопай ритм. Играй на барабане. Будем играть на дудочке, на бубне, туяке, асатаяке. Что мы делали на уроке?

Глава 3. Базовое содержание учебного предмета для 6 класса

20. Музыкально-ритмические движения (6 часов):

1) выполнение под музыку движений типа: ходьба с носка, ходьба на наружных сторонах стопы, скрестным шагом, с перекатом с пятки на носок, со сменой направления;

2) комплекс упражнений современной ритмической гимнастики;

3) выполнение под музыку движения типа: фигурная маршировка, упражнения для мышц плечевого пояса, шеи и головы, наклоны головы вперед и назад; повороты головы вправо и влево; расслабленное падение головы вперед и назад; плечевого пояса вверх, вниз (поднимание и опускание плеч), упражнения на улучшение осанки; для эластичности плечевого пояса и подвижности плечевых суставов, упражнение на выработку гибкости типа: "Кошечка"- исполняется на коврике, на полу, "Рыбка" выполняется лежа на животе;

4) разучивание элементов казахского, узбекского танцев, "Казахский танец мальчиков", "Казахский танец девочек", "Кара жорга", движений восточного танца, движений греческого танца "Сиртаки", разучивание элементов других национальных танцев: присядка, "голубцы", разучивание движений флэшмоба.

21. Пение попевок и песен, музыкальных пьес (6 часов):

1) пение в диапазоне первой октавы на одном выдохе, не менее 12 звуков, без напряжения, легким, напевным звуком;

2) знакомство с нотным станом и названием нот первой октавы, пение нот вверх и вниз с показом рукой направления движения звуков;

3) исполнение песен: Гимн Республики Казахстан, "Менiң Отаным" музыка А.Байдильдаева, "Атамекен" музыка Е.Хасангалиева, "День рождения" музыка В.Шаинского, "Новогодний карнавал" музыка А.Островского, "Жаңа жыл" музыка А. Дуйсекеева, "Ақшақар" музыка А.Куатбаева;

4) знание куплетной формы - запев, припев; понятий: композитор, поэт, певец, хор, дирижер, размер, такт, пауза, фраза.

22. Речевки:

1) раз, два - острова, три, четыре - мы приплыли, пять, шесть - сходим здесь, семь, восемь - сколько сосен? девять, десять - мы в пути, досчитал до десяти;

2) "Купила Марусе бусы бабуся";

3) "Всех Надюша насмешила, рукава к трусам пришила. И не два, а целых три, вот так платье, посмотри! Ха-ха-ха! Ха-ха-ха! Вот так чепуха.

23. Игра на музыкальных инструментах (6 часов):

1) "Камажай" казахская народная мелодия, "Кюй" музыка Г.Жубановой, "Казахский вальс" музыка Л.Хамиди, "Танец маленьких лебедей" П.Чайковский;

2) исполнение несложных мелодий на музыкальных инструментах (фортепиано, электроорган), на казахских музыкальных инструментах: домбре, кепшике, асатаяке, туяке, жетыгене, конырау.

24. Слушание музыки (6 часов):

1) знакомство с более сложными по характеру музыкальными произведениями;

2) восприятие на слух звучания оркестров, звучания духовых инструментов: трубы, флейты, кларнета и других народных инструментов: баяна, домбры и кобыза;

3) узнавание на слух песен и мелодий;

4) восприятие на слух музыки народов Казахстана: "Сарыарқа" күй Құрманғазы, "Жезкиiк" музыка С.Ыхласа, "Полонез" М.Огинского, украинский танец "Гопак", белорусский танец "Бульба", литовский танец "Летка-енька", "Қосалқа" күй Даулеткерея, песни ВОВ и другие вокальные и инструментальные пьесы;

5) изучение основных сфер музыки и определение характера (песня, танец, марш).

25. Восприятие на слух и воспроизведение устной речи (6 часов):

1) четкое и внятное произнесения текстов песен, речевок, попевок, соблюдение ритмической и интонационной структуры речи, четко дифференцируя в произношении свистящие и щипящие звуки, носовые и ротовые, слитные и раздельные;

2) правильное воспроизведение всех видов интонаций, инструкций, а также речевого материала, связанного с организацией деятельности обучающихся типа: встаньте в круг (в два круга); сужайте, расширяйте круг; идите через центр по одному (по два); расходитесь- один- направо,
другой- налево; наклоните голову вперед, назад; вращайте плечевым поясом с опущенными вниз руками; прыгайте с одной ноги на другую через скакалку, идите с носка;

3) слитное произнесение речевого материала (слова, словосочетания, фразы, тексты песен) в темпе, присущем разговорной речи, голосом нормальной высоты, силы, тембра, выделяя словесное ударение в словах;

4) восприятие и воспроизведение на слух текстов попевок, разучиваемых песен, а также речевого материала, связанного с организацией деятельности обучающихся: звучит вальс (полька, марш, композитор, поэт; музыку (слова) написал... .

26. Музыкальные игры (4 часа):

1) "Бүркіт" музыка А.Дуйсекеева, "Музыкальный магазин", "Игра в имена";

2) эстафетные, соревновательные игры по сигналу - "Передай мяч", "Сбей кегли" и другие.

27. Контрольно-речевой материал: Кто сегодня дежурный? Какое сегодня число? День недели? Какой сейчас урок? (Урок ритмики). Что мы будем делать на уроке? (петь, танцевать, слушать музыку). Как называется песня? Музыка какая? (быстрая, медленная, веселая, грустная.) Какой композитор написал музыку? Как называется танец? Будем слушать музыку. Песня, танец, марш. Встаньте в круг. Встаньте в колонну. Встаньте в шеренгу. Грустная музыка. Громкая музыка. Тихая музыка. Прочитай слова песни. Отхлопай ритм. Играй на барабане. Будем играть на бубне, асатаяке, туяке. Что сейчас звучит? Что мы делали на уроке?

Глава 4. Базовое содержание учебного предмета для 7 класса

28. Музыкально-ритмические движения (6 часов):

1) ходьба свободным шагом в различных ритмах (марша, вальса, польки), меняя темп, включая паузы;

2) прыжки: со скакалкой, на двух ногах, на одной ноге, "мячик";

3) развитие плавности рук, гибкости корпуса;

4) разучивание основных элементов бальных танцев, современных движений, флешмоба;

5) развивать умение выполнять движения синхронно, в такт музыки;

6) изучение элементов русского, узбекского танцев, разучивание танцев "Казахский танец мальчиков", "Казахский танец девочек", разучивание танца "Кара жорга", движений восточного танца, греческого танца "Сиртаки", разучивание элементов других национальных танцев: "присядка", "голубцы", "березка".

29. Пение попевок и песен, музыкальных пьес (6 часов):

1) пение в диапазоне первой октавы на одном выдохе, не менее 12 звуков, без напряжения, легким, напевным звуком;

2) знакомство с нотным станом и названием нот первой октавы;

3) пение нот вверх и вниз с показом рукой направления движения звуков;

4) исполнение песен: Гимн Республики Казахстан, "Менiң Отаным" музыка А.Байдильдаева, "Атамекен" музыка Е.Хасангалиева, "День рождения" музыка В.Шаинского, "Наурыз бiздiң – жаңа жыл" музыка А.Калжанова, "Ақшақар" музыка А.Куатбаева;

5) знание куплетной формы, понятий: композитор, поэт, певец, хор, дирижер, запев, припев, куплет, размер, такт, пауза, фраза.

30. Речевки:

1) "Где обедал воробей? В зоопарке у зверей!";

2) "Все ребята со двора малярам кричат ура";

3) "Мяч попал под колесо - лопнул, хлопнул - вот и все!";

4) "Купила Марусе бусы бабуся";

5) "Всех Надюша насмешила - рукава к трусам пришила, И не два, а целых три, вот так платье, посмотри...Ха-ха-ха! Ха-ха-ха! Вот такая чепуха!".

31. Игра на музыкальных инструментах (6 часов):

1) "Кеңес" күй, казахская народная мелодия, "Утро на Жайляу", "Казахский вальс" музыка Л. Хамиди, "Танец маленьких лебедей" музыка П.Чайковского;

32. Слушание музыки (6 часов):

1) знакомство с более сложными по характеру музыкальными произведениями;

3) слушание и характеристика произведений: "Осень", "Весна"-музыка Б.Ерзакович, "Времена года" музыка П.Чайковского;

4) узнавание на слух песен и мелодий, восприятие на слух музыки народов Казахстана: "Сарыарқа" музыка С.Құрманғазы, "Жезкиiк" музыка С.Ыхласа; "Полонез" музыка М.Огинского, украинский танец "Гопак", белорусский танец "Бульба", литовский танец "Летка-енька", "Қосалқа" музыка Ш.Даулеткерей, песни ВОВ и другие вокальные и инструментальные пьесы;

5) изучение основных сфер музыки и определение характера (песня, танец, марш).

33. Восприятие на слух и воспроизведение устной речи (6 часов):

1) развитие умение охарактеризовать исполненную пьесу и задать друг другу вопросы о прослушанном, о форме музыкальной пьесы, динамике;

2) слитное произнесение речевого материала (слова, словосочетания, фразы, тексты песен) в темпе, присущем разговорной речи, голосом нормальной высоты, силы, тембра, выделяя словесное ударение в словах;

3) восприятие и воспроизведение на слух текстов попевок, разучиваемых песен, а также речевого материала, связанного с организацией деятельности обучающихся: звучит вальс (полька, марш, композитор, поэт; музыку (слова) написал...).

34. Музыкальные игры (4 часа):

1) "Беркут" музыка А.Дуйсекеева, "Музыкальный магазин", "Игра в имена";

2) эстафетные, подвижные, соревновательные игры по сигналу "Передай мяч", "Сбей кегли" и другие.

35. Контрольно-речевой материал: Кто сегодня дежурный? Какое сегодня число? день недели? Какой сейчас урок? (Урок ритмики). Что мы будем делать на уроке? (петь, танцевать, слушать музыку). Как называется песня? Прочитайте слова песни. Отхлопайте ритм. Какой композитор написал музыку? музыка какая- быстрая, медленная, веселая, грустная; как называется танец? Будем слушать музыку. Громкая музыка. Тихая музыка. Песня, танец, марш. Встаньте в круг. Встаньте в колонну. Играйте на барабане. Будем играть на бубне, асатаяке, туяке, кепшике. Что сейчас звучит?

Глава 5. Требования к уровню подготовки обучающихся 5 класса

36. Предметные результаты.

37. По окончании 5 класса обучающиеся будут знать:

1) комплекс упражнений по ритмической гимнастике;

2) названия музыкальных инструментов, предусмотренных программой;

3) танцевальные движения 3-4 танцев.

38. По окончании 5 класса обучающиеся будут уметь:

1) воспринимать на слух различные интонации (вопросительные, радостные, грустные, удивленные, требовательные) и воспроизводить их, используя естественные жесты;

2) воспринимать на слух речевой материал, связанный с организацией учебной деятельности обучающихся;

3) воспринимать на слух и воспроизводить ритм рядов слогов, дву-трҰхсложных слов, коротких стихотворных текстов;

4) четко, внятно произносить материал урока, соблюдая его ритмическую звуковую структуру;

5) произносить речевой материал слитно, голосом разговорной громкости, соблюдая словесное и фразовое ударение, интонационную выразительность;

6) соблюдать умеренный и замедленный темп;

7) продолжать двигаться в заданном темпе после окончания звучания музыки;

8) интонировать мелодию песни, воспринимать на слух звучание различных музыкальных инструментов;

9) определять национальный характер музыки;

10) аккомпанировать на музыкальных и шумовых инструментах;

11) выполнять под музыку сложные виды ходьбы, бега и других основных гимнастических и танцевальных движений;

12) пропевать звукоряд в сторону повышения и в сторону понижения;

13) петь ноты первой октавы вверх и вниз;

14) соблюдать нормальный темп при произнесении речевого материала; произносить речевой материал голосом разговорной громкости, соблюдая словесное ударение, интонацию.

Глава 6. Требования к уровню подготовки обучающихся 6 класса

39. Предметные результаты.

40. По окончании 6 класса обучающиеся будут знать:

1) комплекс упражнений по ритмической гимнастике;

2) названия музыкальных инструментов;

3) названия нот первой октавы;

4) танцевальные движения 4-5 танцев;

5) куплетные формы: запев, припев;

6) фамилии и имена композиторов;

7) характер музыкальных произведений: песня, танец, марш;

8) звучание музыкальных инструментов: фортепиано, домбра.

41. По окончании 6 класса обучающиеся будут уметь:

1) воспринимать на слух: специальные термины, названия голосов, названия инструментов;

2) воспринимать на слух различные интонации в речи учителя (вопросительной, радостной, грустной, удивленной, жалобной, требовательной) и воспроизведение ее, используя естественные жесты, в собственном произношении на различном речевом материале;

3) воспринимать на слух речевой материал, связанный с организацией учебной деятельности обучающихся типа: идите парами, цепочкой; идите за ... (друг за другом); бежать, двигаться галопом, поскоком; о чем говорится в песне; какая звучит музыка;

4) четко, внятно произносить материал урока, соблюдая его ритмическую звуковую структуру;

5) правильно произносить все звуки русского языка, четко дифференцируя в произношении свистящие и шипящие звуки, носовые и ротовые, дифтонги, щелевые;

6) выполнять под музыку сложные виды ходьбы, бега и других основных гимнастических и танцевальных движений; соблюдать умеренный и замедленный темп;

7) аккомпанировать на музыкальных и шумовых инструментах;

8) произносить речевой материал слитно, голосом разговорной громкости, соблюдая словесное и фразовое ударение, интонационную выразительность;

9) пропевать звукоряд в сторону повышения и в сторону понижения, петь ноты первой октавы вверх и вниз, показывать движением руки направление звуков;

10) двигаться под музыку легко, менять направление движения, скорость, соблюдать синхронность.

Глава 7. Требования к уровню подготовки обучающихся 7 класса

42. Предметные результаты.

43. По окончании 7 класса обучающиеся будут знать:

1) комплекс упражнений по ритмической гимнастике;

2) названия музыкальных инструментов, предусмотренных программой;

3) названия нот первой октавы;

4) танцевальные движения 4 танцев;

5) куплетные формы: запев, припев;

6) фамилии и имена композиторов;

7) характер музыкальных произведений: песня, танец, марш;

8) звучание музыкальных инструментов: фортепиано, домбра, электроорган, баян.

44. По окончании 7 класса обучающиеся будут уметь:

1) воспринимать на слух речевой материал, связанный с организацией учебной деятельности обучающихся типа: идите парами, цепочкой; идите за ... (друг за другом); бежать, двигаться галопом, поскоком; о чем говорится в песне; какая звучит музыка;

2) воспринимать на слух различные интонации в речи учителя (вопросительную, радостную, грустную, удивленную, жалобную, требовательную) и воспроизводить ее, используя естественные жесты в собственном произношении на различном речевом материале;

3) воспринимать на слух звучание различных музыкальных инструментов, определять национальный характер музыки;

4) соблюдать словесное и фразовое ударение, интонационную выразительность;

5) охарактеризовать услышанную музыку или песню и задать друг другу вопросы о прослушанном;

6) определять характер, темп, форму прослушанных пьес;

7) произносить речевой материал слитно, голосом разговорной громкости;

8) пропевать звукоряд в сторону повышения и в сторону понижения, петь ноты первой октавы вверх и вниз, показывать движением руки направление звуков;

9) соблюдать нормальный темп при произнесении речевого материала, произносить речевой материал голосом разговорной громкости, соблюдая словесное ударение, интонацию;

10) приближенно (по возможности более точно) интонировать мелодии песен;

11) аккомпанировать на музыкальных и шумовых инструментах, воспроизводить мелодию на фортепиано, электрооргане (с помощью учителя).

45. Личностные результаты выражаются в:

1) уважительном отношении к истории, культуре, традициям народов Казахстана;

2) сформированности музыкально-эстетических потребностей, ценностей и чувств;

3) ориентации в культурном многообразии окружающей действительности;

4) сформированности эмоционального отношения к музыкальному исскуству, понимании его функций в жизни человека и общества.

46. Системно-деятельностные результаты выражаются в:

1) умении воспринимать музыку как составную часть других видов деятельности: музыкально-ритмических движений, игр на музыкальных инструментах, декламации песен;

2) умении согасованного с музыкой исполнения танцев;

3) способности воспринимать различные музыкальные произведения;

4) умении применять полученные знания в практической деятельности.

Қазақстан Республикасы
Білім және ғылым министрінің
2013 жылғы 3 сәуірдегі
№ 115 бұйрығына 334-қосымша

Көру қабілеті бұзылған (көрмейтін және нашар көретін) білім алушыларға арналған негізгі орта білім беру деңгейінің 5-6 сыныптары үшін "Емдік дене шынықтыру" пәнінен үлгілік оқу бағдарламасы

Ескерту. Бұйрық 334-қосымшамен толықтырылды – ҚР Білім және ғылым министрінің 27.07.2017 № 352 (1, 2, 6, 8, 9, 10,(11, 12) сыныптардың ерекше білім беруге қажеттіліктері бар білім алушылары үшін 01.09.2017, ерекше білім беруге қажеттіліктері бар 3-сыныптың білім алушылары үшін 01.09.2018, ерекше білім беруге қажеттіліктері бар 4-сыныптың және 10-сыныптың білім алушылары үшін 01.09.2019, 11-сыныптың білім алушылары үшін 01.09.2020 қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

1-тарау. Түсінік хат

2. Оқу пәнінің мақсаты емдік дене шынықтырудың арнайы әдістемесін қолдану аркылы көру қабілеті бұзылған білім алушының жан-жақты және толыққанды дамуын оның дене және психикалық-дене қабілеттерін қалпына келтіру мен жетілдіру жолымен камтамасыз ету.

3. Оқу пәнінің міндеттері:

1) көру қабілетінің патологиясы бар балалардың деңсаулығын нығайту, үйлесімді дене дамуына ықпал жасау;

2) жүрек-тамыр және тыныс алу жүйелерінің кызметтерін белсендіру;

3) тірек-қимыл аппаратының қызметін жақсарту және нығайту;

4) көрмейтін және нашар көретін білім алушылырдың өз бетінше кеңістіктік бағдарлауына қажетті дағдырларын қалыптастыру;

5) көздің бұлшықет жүйесінің кызметін жақсарту;

6) сақталған талдағыштардың айналадағы заттарды және қоршаған ортаны қабылдауға дайындығын дамыту;

7) көру қабілетінің ауытқуына шалдыққан балалардың табысты әлеуметтенуіне қажетті болатын өмірлік дағдыларды қалыптастыру.

4. Көру қабілетінің бұзылуы кеңістік бағдарлауды қиындатады, қимыл-қозғалыс дағдылардың қалыптасуын тежейді, қозғалыс және таным белсенділіктің әлсіреуіне әкеледі.

5. Емдік дене шынықтыру сабақтарының мәні көру қабілеті бұзылған балалардың дене және функционалды дамуындағы кемшіліктерін түзету мен компенсациялаудың тиімді және ықпалды жолдарын іске асыруда. Көру қабілетінің бұзылыстары бар балаларға дене жаттығуларды қолданудың мүмкіндігі баланың бұлшық ет жүйесінің барлық өмірлік іс-әрекетінде атқаратын манызды рөліне байланысты. Қозғалыс белсенділігі ішкі мүшелердің қалыпты жұмыс жасауының қажетті шарты болып табылады.

6. Баланың орта мектеп жасы дене өсуі мен мөлшерлерінің қарқынды артуымен сипатталады. Бұл кезеңде бұлшық ет мөлшері де қарқынды дамиды. Қыздар мен ұлдардың жыныстық даму мерзімінде айтарлықтай айырмашылықтар байқалады. Жасөспірімдерде жыныстық жетілу кезеңінде тыныс алу жүйесі ең жоғары қарқынымен дамиды. Жасөспірімдік жас - моторлық қабілеттерінің қозғалғыш жетілуінің жалғасу кезеңі. Сондықтан, емдік дене шынықтырудың міндеті – бұл дене дамуындағы кемшіліктерін түзету мен орнын толтыру ғана емес, сонымен бірге бұл орта мектеп жасындағы балалардың қарқынды (жасына сай) дене дамуына ықпал жасаудың жолы.

7. Емдік дене шынықтыру сабақтарын аптасына 2 рет топтармен (3-5 адам) өткізеді, топтарды білім алушылардың даму деңгейіне қарай құрастырады; кейбір күрделі жағдайда сабақтар жеке түрінде өткізіледі. Сабақтардың ұзақтығы - 45 минут.

8. Оқу жүктемесінің көлемі:

1) 5-сынып –аптасына 2 сағат, оқу жылына 68 сағат;

2) 6-сынып – аптасына 2 сағат, оқу жылына 68 сағат.

9. "Емдік дене шынықтыру" пәнінің сабақтары дене шынықтыру сабақтарымен тығыз байланысты.

2-тарау. Оқу пәнінің 5-сыныптағы базалық білім мазмұны

10. Теориялық білімінің негіздері (2 сағат).

11. Қозғалыс функцияларының бұзылыстарын түзету (18 сағат):

1) қолдың ұсақ моторикасын дамыту;

2) майтабандықтың алдын алу және түзету;

3) жүрудің бұзылуын түзету;

4) мүсіннің ауытқуларын түзету;

5) қол-аяқ буындарының қозғалыстарын дамыту.

12. Кеңістік бағдарлауды дамыту (10 сағат).

13. Тыныс алу функциясын калыпқа келтіру (8 сағат).

14. Ойын-терапиясы (түзету-дамыту ойындары) (10 сағат).

15. Сақталған функцияларды дамыту (12 сағат).

16. Қалдық көру қабілетін дамытуға бағытталған арнайы жаттығулар (8 сағат).

3-тарау. Оқу пәнінің 6-сыныптағы базалық білім мазмұны

17. Теориялық білімнің негіздері (2 сағат).

18. Туынды қозғалыс бұзылыстарын алдын алу және түзету (22 сағат):

1) қолдың ұсақ моторикасын дамыту;

2) майтабандықтың алдын алу және түзету;

3) мүсіннің ауытқуларын алдын алу және түзету.

19. Вестибулярлық аппаратын дамыту (10 сағат).

20. Тыныс алу функциясын қалыпқа келтіру (14 сағат):

1) бұлшықет – буын аппаратын дамыту (аяқ-қолдың, арқаның, иықтың және іштің бұлшықеттерін нығайтатын жаттығулар);

2) релаксация (босаңсу жаттығулары).

21. Ойын-терапия (тузете-дамытатын жаттығулар) (10 сағат):

22. Қалдық көру қабілетін дамытуға бағытталған арнайы жаттығулар (10 сағат).

4-тарау. 5-сынып білім алушыларының дайындық деңгейіне қойылатын талаптар

23. Пәндік нәтижелер.

24. Білім алушылар:

1) спорт залында өтетін сабақтардың қауіпсіздік техникасын;

2) салауатты өмір салтының компоненттерін;

3) дене жаттығулардың ағзаға тигізетін ықпалын;

4) жүру кезінде аяқ табандарын дұрыс қоюды;

5) мүсіннің дұрыс қалпын;

6) түзету бағыттылығы бар қозғалыс ойындардың ережелерін;

7) спорт залында орналасқан сипап-сезу арқылы қабылданатын нысаналарды;

8) қалдық көру қабілетін алдын алу маңыздылығын білетін болады.

25. Білім алушылар:

1) ұсақ моторикасын дамытуға арналған жаттығулар кешенін орындау;

2) омыртқаны түзетуге бағытталған жаттығуларды орындау;

3) тыныс алу жаттығуларын жасау;

4) қалдық көру қабілетін дамытуға бағытталған арнайы жаттығуларды орындау;

5) денсаулығын нығайтуға бағытталған жаттығулар түрлерін орындау дағдыларын меңгеретін болады.

5-тарау. 6 - сынып білім алушыларының дайындық деңгейіне қойылатын талаптар

26. Пәндік нәтижелер.

27. Білім алушылар:

1) дене жаттығулардың емдік және гигиеналық маңыздылығын;

2) қолдың ұсақ моторикасын дамытатын жаттығулар кешендерін;

3) табан күмбезін нығайтуға бағытталған жаттығуларды;

4) мүсіннің дұрыс қалпын қалыптастыратын жаттығулар кешендерін;

5) вестибулярлық аппаратын дамытатын жаттығулар кешендерін;

6) бұлшықет пен буын аппаратын дамытуға арналған жаттығулар кешендерін;

7) мүсінді, омыртқаны, кеңістікте бағдарлау қабілетін дамытуға бағытталған қозғалыс ойындарының ережелерін;

8) жүріс-тұрысына қимыл әсерінің маңызын;

9) қалдық көру қабілетін сақтауға және дамытуға бағытталған жаттығулар кешендерін білетін болады.

28. Білім алушылар:

1) релаксация үшін қолданатын тыныс алу жаттығуларын орындау;

2) спортзал алаңында есту, сипап сезу, иіс сезу талдағыштарын пайдалану;

3) мүсіннің дұрыс қалпын қалыптастыратын жаттығуларды орындау;

4) вестибулярлық аппаратын дамытатын жаттығуларды орындау;

5) бұлшықет пен буындар аппаратын дамытатын жаттығуларды жасау;

6) қалдық көру қабілетін сақтауға бағытталған жаттығуларды орындау дағдыларын меңгеретін болады.

29. Тұлғалық нәтижелер. Білім алушылар:

1) еріктік қасиеттерін тәрбиелеу;

2) өмірлік-маңызды қозғалыс біліктері мен дағдыларын игеруінен және түзету;

3) кеңістіктік бағдарлау дағдыларының даму;

4) бұлшық ет-буын сезімінің жетілу;

5) дұрыс жүруді, мүсінді дұрыс қалыпта ұстау;

6) спорт залы/алаңы жағдайындағы кеңістікте бағдарлау;

7) өз денсаулығына сауатты қарау;

8) жүгіру және жүру кезінде аяқ табанын дұрыс қоюынан, мүсіннің дұрыс қалпын бақылау;

9) денеге күш салу кезінде сақталған анализаторларын пайдалана білу;

10) қимыл ойындарын өз бетінше жүргізу дағдыларын танытады.

30. Жүйелік - әрекеттік нәтижелер білім алушылардың:

1) салауатты өмір салтын сақтауынан;

2) коммуникативтік және танымдық әрекеттерін дамытуынан;

3) қимыл-қозғалыс және бағдарлау әрекеттерінде сақталған анализаторларды қолдануынан көрініс табады.

Қазақстан Республикасы
Білім және ғылым министрінің
2013 жылғы 3 сәуірдегі
№ 115 бұйрығына 334-қосымша

Көру қабілеті бұзылған (көрмейтін және нашар көретін) білім алушыларға арналған негізгі орта білім беру деңгейінің 5-6 сыныптары үшін "Қалдық көру қабілеті мен көру түйсігін дамыту және сақтау" пәнінен үлгілік оқу бағдарламасы

1-тарау. Түсінік хат

1. Оқу бағдарламасы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 23 тамыздағы №1080 қаулысымен бекітілген Орта білім берудің (бастауыш, негізгі орта, жалпы орта білім) жалпыға міндетті мемлекеттік стандартына сәйкес әзірленген.

2. Оқу пәнінің мақсаты – көру елестерінің қорын байыту мен оны ары қарай дамыту негізінде қоршаған орта туралы біртұтас түсінігін қалыптастыру.

3. Оқу пәнінің міндеттері:

1) жаңа технологияларды пайдалана отырып, көру қабілеті бұзылған балалардың көру біліктілігі мен дағдыларын дамытуға мотивациясын қалыптастыру;

2) көру қабілетін сақтау мен дамытудың мүмкіндіктері туралы білімдерін кеңейту;

3) әлеуметтік бейімделуіне және жалпы оқу құзіреттілігінің дамуына көмектесу.

4. Көру қабілеті бұзылған балаларды арнайы оқыту мен тәрбиелеудің басты бағыты - көру қызметінің бұзылуын түзету, көру қабілетін сақтау және көру түйсігін жүйелі компенсаторлы дамыту болып табылады.

5. Қазіргі уақытта қалдық көру қабілетін сақтау мен дамыту түсінігі көру қабілетін әрі қарай төмендетпей, керісінше көру қабілетінің төмендеуін алдын алуға және оны дамытуға бағытталған кешенді емдік-гигиеналық және психологиялық-педагогикалық іс-шаралар ретінде түсіндіріледі.

6. Қалдық көру түйсігін сақтау мен дамыту бойынша коррекциялық-педагогикалық жұмыстың бағыты келесі функцияларды дамыту болып табылады: сақтау-гигиеналық іс-шаралар және көру жүктемесінің тәртібін сақтау; қалдық көрудің іздеу-бағдарлау функциялары ақпараттық-танымдық функциялар, көру қызметін бақылайтын және реттейтін функциялар. Осы бөлімдер бойынша жұмыс мазмұны көру қабілетін пішінді, стереоскопиялық тереңдігі болып табылатын, сондай-ақ перифериялық көру қабілетін дамыту көптүрлілігіне, кеңістіктік көруін дамытуға көмектеседі.

7. Курстың негізгі мазмұны төмендегі бөлімдерде жүзеге асырылады:

1) диагностика;

2) көру қабілетін сақтау;

3) түстерді қабылдау;

4) пішінді қабылдау;

5) шаманы қабылдау;

6) қабылдаудың біртұтастылығы мен егжей-тегжейлілігін дамыту;

7) сюжетті суреттер мен картиналарды қабылдау;

8) күрделі іс-қимылдарды қабылдау.

8. Түзету сабақтары нашар көретін балалармен (көру өткірлігі 0,05 және одан жоғары) және қалдық көруі бар (көру өткірлігі 0,01-0,04), яғни медициналық көрсеткіші бойынша Брайль жүйесімен оқытылатын білім алушылармен жүргізіледі. Білім алушыларды топтарға бөлу олардың көру мүшесінің ауруының сипаты, негізгі функцияларының жағдайы, көру өткірлігі мен түйсігінің қалыптасу деңгейі және жалпы психикалық дамуы есепке алынып құрылады.

9. Білім алушылардың жетістігін бағалау баллдық емес, білім алушылардың өз мүмкіндігінің деңгейінде, қалдық көру қабілетін сақтау мен көру түйсігін дамыту құзіреттілігінің жетістігі мен қалыптасу мониторингіне негізделген оқытудың сапалы сипатында болады.

10. Көру қабілеті бұзылған балаларды оқытуда міндетті құралдарымен жабдықталған арнайы оқу бөлмесінің болуы талап етіледі:

1) психофизиологиялық әдістермен жұмыс жасайтын арнайы фотостимулятор;

2) түрлі пішіндегі және түстегі мозаика мен конструктордың элементтері (ақ, қара, қанық қызыл, қанық сары, қанық жасыл, және көк түсті);

3) заттардың ақ-қара және түрлі-түсті бейнелі жинағы және сюжетті жағдаяттар;

4) шынайы заттардың біртұтас және бөлінбелі модельдерінің муляждары;

5) жеке пайдалануға арналған компьютер;

6) түрлі-түсті фломастерлер, қарындаштар, маркерлер;

7) жарықтандыру құрылғылары, люксометр;

8) синоптофор.

11. "Қалдық көру қабілеті мен көру түйсігін дамыту және сақтау" пәні бойынша ұзақтығы 30 минуттан тұратын, ал үзіліссіз көру жүктемесі 5-10 минуттан аспайтын сабақтар аптасына бір рет жүргізіледі. Көру жұмыстарын ұйымдастырудың маңызды аспектілері - жұмыс орнының қажетті жарықтануы, мойын және арқа бұлшықеттерінің шаршауының алдын алу, көру жүктемелерінің тәртібін сақтау болып табылады.

12. Оқу жүктемесінің көлемі:

1) 5-сынып – аптасына 1 сағат, оқу жылында 34 сағат;

2) 6-сынып – аптасына 1 сағат, оқу жылында 34 сағат.

2-тарау. Оқу пәнінің 5-сыныптағы базалық білім мазмұны

13. Диагностика (1 сағат):

1) көру қабілетін сақтаудың мәні туралы білім алушылардың білімдерін нақтылау;

2) білім алушылардың көру түйсігінің даму деңгейін бағалау.

14. Көруді сақтау (4 сағат):

1) көру анализаторларының маңыздылығы туралы әңгіме, көру қабілетінің нашарлауы мен жоғалту қаупі туралы факторлар;

2) түзетудің оптикалық құралдарын күту (көзілдірік, лупалар, линзалар);

3) көздің шаршағанын басу үшін қарапайым манипуляцияларды және амалдарды үйрету: көзді жиі жыпылықтату, жұму, қабақты жеңіл жабу, жұмулы көзді саусақтың ұшымен сипалау, жайлап басу, алақанмен уқалау және қыздыру жаттығулары, көру жұмыстарына мақсатты түрде үзіліс жасау және;

4) аккомодацияға жаттығулар, белгісі бар әйнекке қарап жаттығу;

5) көру аймағы ұғымы (жанынан көру, орталық көру, көру аймағының тарылуы), көру өрісін анықтайтын құрал – периметр;

6) келбетті пішіннің көруді сақтауға әсері;

7) дене шынықтыру режимі, көруді сақтау үшін оны орындау.

15. Түстерді қабылдау (4 сағат):

1) жарықтық пен қанықтықтың өсуі/төмендеуі жағдайында түстерді қабылдау жаттығулары;

2) негізгі үш спектрдің ауданында (қызыл, көк, жасыл) дифференцалдық сезімталдығын дамыту;

3) түстерді араластыру арқылы түстің жаңа реңін алу;

4) оюларды, клеткаларды, геометриялық фигураларды әртүрлі түстермен бастыру;

5) бөліктерден бүтінді құрастыру, өрнектерді бояу және құрастыру;

6) көру жадысын жетілдіруге арналған жаттығулар мен тапсырмалар;

7) "Жаратылыстану" пәнінің бағдарламасына сәйкес "Ағаштар", "Бұталар", "Шөптесін өсімдіктер", "Гүлдер" жайлы көріністерін нақтылау және қалыптастыру.

16. Пішінді қабылдау (6 сағат):

1) геометриялық фигуралардың (жұлдыздар, түрлі конфигурациядағы сопақтар) ұлғаю диапазоны;

2) нүктесінің жылжыған кездегі бейнелерді ажырату жаттығулары (оңға-солға, жоғары-төмен, алыс-жақын);

3) жазық және көлемді бейнелердегі кескіндерді тану жаттығулары;

4) көлемді және бейнеленген заттардың суреттерін салыстыру.

17. Шаманы қабылдау (6 сағат):

1) көптеген заттардың ішінен берілген мөлшердегі затты бөлу (қабылдайтын заттарды өсу саны, қабылдайтын затқа дейінгі арақашықтық);

2) көрнекіліктерге сүйене және сүйенбей, заттарды шамасына қарай ажырату;

3) стереоскопиялық көру қабілетін дамытуға арналған жаттығулар: шаманың үш параметрі бойынша көлемді затты бағалау;

4) бұрышы өзгергендегі затты қабылдаудың мәнін анықтауға арналған жаттығулар;

5) мәндік ұғымдарды бекітуге арналған дидактикалық ойындар және жаттығулар.

18. Қабылдаудың біртұтастылығы мен егжей-тегжейлілігін дамыту (8 сағат):

1) көз қозғалысының функциясын дамытуға, аккомодация деңгейін жоғарылатуға, көруді қарқындатуға әсер ететін жаттығулар мен тапсырмалар;

2) талдап байқауды дамытуға арналған жаттығулар: заттарды қабылдау, бүтін бөлікті бөлшекке бөлу, заттың дифференциалдық сапасы мен қасиеттері, қабылдаудың сөздік сипаттауы ("менің орамалым қызыл, ал сенікі көк; менікі үшбұрышты, ал сенікі шеңбер, менікі тегіс, ал сенікі оюмен");

3) толтырылған суреттер мен кескіндерді салыстыру жаттығулары; артық затты бөлу, бірнеше айырмашылығы бар, ұқсас суреттерді біріктіру;

4) бүтін бөліктің көлемді жартыларын жинау;

5) затты алдынан және артынан бейнелейтін суреттердің жартыларын жинау (қуыршақ артынан және алдынан, рюкзак алдынан және артынан);

6) синоптофордағы жаттығулар: бір заттың екі суретін (әрқайсысының бөлек бөлшегі бар) тұтас суретке біріктірудегі іс-қимылдар қызметі.

19. Сюжетті суреттер мен картиналарды қабылдау (4 сағат):

1) белгілі алгоритм бойынша сюжетті суреттерді кезеңмен біртұтас қылып қабылдауды үйрету: сюжеттің тақырыбын анықтау; сюжеттік суреттегі болып жатқан оқиғаның уақыты мен орнын нақтылау; суреттегі оқиғаның негізгісін және қосымшасын анықтау; сюжеттік іс-әрекеттің динамикасын анықтау.

20. Диагностика (1 сағат):

1) білім алушылардың көру арқылы қабылдауының даму деңгейін бағалау.

3–тарау. Оқу пәнінің 6-сыныптағы базалық білім мазмұны

21. Диагностика (1 сағат):

1) білім алушылардың көру арқылы қабылдау деңгейін бағалау.

22. Көру қабілетін сақтау (4 сағат):

1) оптикалық құралдарды күту біліктіліктерін бекіту;

2) денсаулық пен көруді сақтауға саналы қатынастың мәні туралы әңгіме;

3) көздің сыртқы бұлшық еттеріне арналған жаттығулар;

4) көздің ішкі бұлшық етіне жаттығу;

5) айналасындағы бұлшық еттерге жаттығу;

6) Бейтс-әдісі бойынша жаттығу;

7) көз шаршауының алдын-алуға ұсынылған жаттығулар;

8) көзді демалдыруға арналған жаттығулар;

9) көзге арналған жалпы нығайту жаттығулары;

10) көру қабілетін сақтау үшін орындалатын физикалық жүктемелердің тәртібі.

23. Түстерді қабылдау (4 сағат):

1) жарықтық пен қанықтықтың өсуі/төмендеуі жағдайында спектрдің негізгі түстерін және оның реңдерін қабылдау жаттығулары;

2) түстерді араластыру арқылы түстің жаңа реңін алу;

3) өрнектерді құрастыру және бояу;

4) іс-әрекеттегі көру эталондарымен еркін өңдеуге арналған жаттығулар;

5) "Жаратылыстану" пәнінің бағдарламалық материалына сәйкес "Жануарлар", "Құстар", "Балықтар", "Жәндіктер" жайлы көріністерін нақтылау.

24. Пішінді қабылдау (4 сағат):

1) жазық және көлемді бейнелердегі заттарды салыстыру;

2) жазық бейнелерді салыстыру;

3) бейнеленген ұқсас заттық бейнелерді салыстыру;

4) "Жаратылыстану" пәнінің бағдарламалық материалына сәйкес "Жануарлар", "Құстар", "Балықтар", "Жәндіктер" жайлы көріністерін қалыптастыру.

25. Шаманы қабылдау (4 сағат):

2) стереоскопиялық көру жаттығулары: заттардың биіктік/тереңдік параметрлерін және ол туралы түсініктерді салыстыру;

3) қоршаған ортадағы заттарды, оның қалыптасқан түсініктерін салыстыру.

26. Қабылдаудың біртұтастылығы мен егжей-тегжейлілігін дамыту (6 сағат):

1) қоршаған әлемдегі заттар туралы елестерін кеңейту, олардың сапалы мінездемелері мен әрекет ету тәсілдері;

2) заттарды ажырату, оларды мәнді белгілеріне қарай топтастыру;

3) заттарды мәндік бөлімдеріне қарай тану; затты бөлшектеу;

4) құрастыру;

5) мозаика жинау;

6) заттық бейнелерді ажырату, талдау, сипаттау, салыстыру;

7) затты және суретті сөздік сипаттама бойынша табуға арналған жаттығулар;

8) бейнелерді үзінді бойынша ажырату, суреттердегі "қателерді" табу;

9) көп кескіндердің ішіндегі "жасырын" бейнелерді табуға арналған жаттығулар;

10) көріп бақылаумен берілген суреттерді жазықтық үстінде құрастыру (қағаз бетінде, грифель тақтасында).

27. Сюжетті суреттер мен картиналарды қабылдау (6 сағат):

1) статикалық және динамикадағы сюжетті суретті қабылдау үшін компьютерлік техниканы: сюжетін өзгертіп, бейнелеудің пішінін, мөлшерін, түсін, жарықтығын, шектеулерін өзгертіп пайдалану;

2) көру арқылы қабылдау жылдамдығын және қасиеттерін кинофильм көрсету, оны талқылау және сюжетін әңгімелеу жолымен жаттықтыру.

28. Күрделі іс-қимылдарды қабылдау (4 сағат):

1) адамның толыққанды өмір сүруіндегі белсенді қозғалыстың мәні;

2) басқа адамның мимикасына, қимылына және ишарасына қарап, оның эмоционалды күйін ажыратуды және қабылдай білуді бекіту;

3) өзінің сезімін қозғалыс және ишара арқылы адекватты білдіруді үйрету.

29. Диагностика (1сағат):

1) білім алушылардың көру арқылы қабылдауынының даму деңгейін бағалау.

4-тарау. 5-сынып білім алушыларының дайындық деңгейіне қойылатын талаптар

30. Пәндік нәтижелер.

31. Білім алушылар:

1) оптикалық құралдарды күту ережесін;

2) көру анализаторларының жұмыс істеуін қамтамасыз етуге бағытталған, көздің шаршауын алдын-алуға арналған кешенді жаттығуларды;

3) спектрдің негізгі түстері және олардың реңдерін;

4) түстің жаңа реңін алу тәсілдерін;

5) негізгі геометриялық фигуралар және олардың бейнелерін;

6) шамалардың үш параметрін;

7) сюжетті суретті, картинаны қабылдау алгоритмін білетін болады.

32. Білім алушылар:

1) түзетудің оптикалық құралдарын күту;

2) көздің шаршауының алдын-алуға арналған көру аккомодациясын, көру анализаторларын жаттықтыруға арналған жаттығуларды орындау;

3) түстердің және олардың реңдерін дифференциялау, араластыру арқылы түстің жаңа реңін алу;

4) бүтіннің бөліктерін ажырату, олардан біртұтас зат құрастыру;

5) параметрлер бойынша тірі және өлі табиғаттың заттарын қатыстыру және салыстыру;

6) геометриялық фигуралардың бейнелерін тану, олардың жылжығандағы шамасын анықтау;

7) көптеген заттардың ішінен көрсетілген пішіндегі, түстегі, шамадағы заттарды бөлу;

8) шаманың үш параметрі бойынша көлемді заттарды бағалау;

9) қабылдауды елеулі және елеусіз белгілерін көрсете отырып сипаттау;

10) сюжетті картинаны белгілі алгоритм бойынша қабылдау және сипаттау дағдыларын меңгеретін болады.

5-тарау. 6-сынып білім алушыларының дайындық деңгейіне қойылатын талаптар

33. Пәндік нәтижелер.

34. Білім алушылар:

1) көздің көруін жоғалтып алу факторларын;

2) көру анализаторларының бұзылуының орнын толтыру туралы;

3) көру анализаторларының жұмыс істеуін қамтамасыз етуге бағытталған, көздің шаршауын алдын-алуға арналған кешенді жаттығуларды;

4) спектрдің негізгі және қосымша түсі және олардың реңдерін;

5) стереоскопиялық және пішінді көруді дамытуға бағытталған кешенді жаттығуларды;

6) қоршаған ортадағы заттардың сапалы қасиеттері және олармен әрекет ету тәсілдерін;

7) көзбен бақылап отырып, жазықтықтағы берілген суреттерді құрастыру тәсілін;

8) динамикадағы және статикадағы сюжетті суреттерді қабылдау алгоритмін білетін болады.

35. Білім алушылар:

1) түзетудің оптикалық құралдарын күту;

2) көз бұлшық еттерін жаттықтыруға арналған жаттығуларды орындау;

3) дене шынықтыру жүктеменің тәртібін ұстау;

4) түрлі жағдайлардағы спектрдің түстері мен олардың реңктерін айыра білу;

5) өрнек құрастырып, бояу;

6) күнделікті іс-әрекеттегі көру эталондарымен өңдеу;

7) негізгі параметрлер бойынша тірі және өлі табиғаттың заттарын қатыстыру және салыстыру;

8) заттарды бөліктеріне қарап тану, оның бөліктерін танып құрастыру;

9) мозаиканы жинақтау және құрастыру;

10) заттық бейнелерді салыстыру және сипаттау;

11) сөздік сипатама бойынша суреттерді табу;

12) жасырын кескінмен бейнелерді табу;

13) фильмнің сюжетін мазмұндау, сюжетті сурет бойынша әңгіме құрастыру дағдыларын меңгеретін болады.

36. Тұлғалық нәтижелер. Білім алушылар:

1) көру анализаторларының мәні, көздің көруінің нашарлап кетуі мен жоғалтып алу қауіпті факторлары туралы кешенді білімді меңгеру;

2) көру біліктері мен дағдыларын дамытуға ынталандыру;

3) өзіне және өз денсаулығына жауаптылық дәрежесін түсіну;

4) күнделікті және зияткерлік әрекеттегі көріністердің қорын еркін пайдалану дағдыларын танытады.

37. Жүйелік - әрекеттік нәтижелер білім алушылардың:

1) пән бойынша жүйелі білімді меңгеру, оны іс жүзінде қолдануынан көрініс табады;

2) танымдық, зияткерлік және шығармашылық қабілеттерінің белсендірілуінен көрініс табады.

Қазақстан Республикасы
Білім және ғылым министрінің
2013 жылғы 3 сәуірдегі
№ 115 бұйрығына 336-қосымша

Көру қабілеті бұзылған (көрмейтін және нашар көретін) білім алушыларға арналған негізгі орта білім беру деңгейінің 5-10 сыныптары үшін "Әлеуметтік-тұрмыстық бағдар" пәнінен үлгілік оқу бағдарламасы

Ескерту. Бұйрық 336-қосымшамен толықтырылды – ҚР Білім және ғылым министрінің 27.07.2017 № 352 (1, 2, 6, 8, 9, 10,(11, 12) сыныптардың ерекше білім беруге қажеттіліктері бар білім алушылары үшін 01.09.2017, ерекше білім беруге қажеттіліктері бар 3-сыныптың білім алушылары үшін 01.09.2018, ерекше білім беруге қажеттіліктері бар 4-сыныптың және 10-сыныптың білім алушылары үшін 01.09.2019, 11-сыныптың білім алушылары үшін 01.09.2020 қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

1-тарау. Түсінік хат

1. Оқу бағдарламасы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 23 тамыздағы № 1080 қаулысымен бекітілген Орта білім берудің (бастауыш, негізгі орта, жалпы орта білім) жалпыға міндетті мемлекеттік стандартына сәйкес әзірленген.

2. Оқу пәнінің мақсаты - қоршаған орта туралы біртұтас түсініктің қалыптасу негізінде адекватты мінез-құлық жүйесін қалыптастыру; көру қабілеті бұзылған тұлғаларды қазіргі өмір жағдайларына
әлеуметтік-психологиялық жағынан бейімдеу.

3. Оқу пәнінің міндеттері:

1) көру қабілеті бұзылған тұлғалардың өзіне-өзі қызмет етуге, жеке гигиена сақтауға, үй шаруасын жасауға, қоршаған ортада бағдарлауға қажетті дағдыларын қалыптастыру және жетілдіру;

2) әлеуметтік ортаның ерекшеліктерін дұрыс түсініп бағалауды және өз мінез-құлығын, жүріс-тұрысын өздігінен бақылау мен өзін-өзі реттеу дағдыларын қалыптастыру;

3) дүниетанымы мен ой-өрісін кеңейту, жүріс-тұрыстың адамгершілік-этикалық нормаларын қалыптастыру, эстетикалық талғамын дамыту;

4) әлеуметтік-мәдени мекемелеріне жататын кәсіпорындары іс жүзінде таныстыру;

5) адамгершілік-тұлғалық қасиеттерін тәрбиелеу: еңбекқорлық, басқалардың қайғысы мен сезімдеріне ортақ бола білу, үлкендерді сыйлау, патриоттық сезімдер.

4. Қөру қабілеті бұзылған балаларды әлеуметтік-тұрмыстық бағдарлауға үйрету – бұл олардың әлеуметтік бейімделу және интеграция аясына жататын өзекті және күрделі мәселелердің бірі. "Әлеуметтік-тұрмыстық бағдар" пәні көру қабілеті зақымдалған (көрмейтін және нашар көретіндер) балаларды арнайы оқыту мен тәрбиелеудің түзету бағыттағы пәндердің бірі болып табылады.

5. Көру қабілетінің бұзылуына шалдыққан тұлғаларды әлеуметтік-тұрмыстық бағдарлауға дағдыландыру арнайы ұйымдастырылған оқыту жүйесі, оның негізінде тұлғаның қалыптасу процесіне жағымды ыкпал тигізетін және оның қоршаған ортамен әрекеттесуін қамтамасыз ететін құзыреттіліктер қалыптасады.

6. Әлеуметтік-тұрмыстық бағдарлауды оқыту бағдарлама мазмұнын анықтауда кешенділікті және "Емдік дене шынықтыру", "Кеністіктік бағдар", "Мимика және пантомимиканы дамыту" пәндерімен өзара байланысты жүзеге асыруды қарастырады. Сабақтың нәтижелі болуы педагогтың ата-аналармен тығыз байланыс орнату кезінде ғана қамтамасыз етіледі.

7. Оқу бағдарламасы концентрикалық тәсілі бойынша құрылған, яғни оқу материалы онда бірнеше рет ұсынылғанымен, білім беру мазмұны қайталанған сайын күрделенеді және кеңейтіледі, жеке элементтерінің нақтылануы және тереңдетілуі көзделген.

8. Әлеуметтік-тұрмыстық бағдарлауды оқытудың негізгі ұйымдастыру формасы коррекциялық сабақ болып табылады. Дегенмен, бағдарламалық материалды нәтижелі меңгеру қалыптасқан икемдер мен дағдыларды сабақтан тыс уақытта бекітуді талап етеді.

9. "Әлеуметтік-тұрмыстық бағдар" курсының базалық мазмұны келесі бөлімдерден тұрады:

1) тамақтану: ас ішу ережелері; асүй/ас ішу бөлмесінде бағдарлау; асүйдің жабдықтануы; азық-түлік/шырын-сусындар; ас дайындау; қазақ ұлттық тағамдары; дастарханға тағамдарды реттеп қою;

2) тұрмыстық бейімделу: жеке тазалық; киім және аяқ киім; үйдің/пәтердің жиһаздары мен жабдықтары; үй жинау; қазақ халқының ұлттық дәстүрлері; бюджет;

3) әлеуметтік әрекеттесу: қарым-қатынас ережелері мен этикеті; гендерлік тәрбие; әлеуметтік желілер ішіндегі қарым-қатынас; туыстық/отбасылық қатынастар;

4) әлеуметтік-мәдени мекемелерде және көлік аясындағы әлеуметтік әрекеттесу;

5) нормативтік-құқықтық сауаттылық.

10. Көру қабілеті терең бұзылған білім алушыларға дифференциалыі және жеке оқытуды жүзеге асыру жағдайындағы олардың жетістіктерін бағалау балдық емес, сапалық-сипаттау, эмоциональді түрде болып, әлеуметтік бағдарлаудағы құзіреттілігінің қалыптасу мен даму мониторингіне негізделеді.

11. Көрмейтін және нашар көретін білім алушыларды әлеуметтік-тұрмыстық бағдарлауға оқыту арнайы жабдықталған кабинеттің болуын талап етеді.

12. Әлеуметтік-тұрмыстық бағдар пәні бойынша сабақтар аптасына 1 рет өткізіледі. Оқу жүктемесінің (сағаттар санының) бөлінуі білім алушылардың тақырыпты меңгеру деңгейіне байланысты өзгеруі мүмкін.

13. Оқу жүктемесінің көлемі:

1) 5-сынып – аптасына 1сағат, оқу жылына 34 сағат;

2) 6-сынып – аптасына 1сағат, оқу жылына 34 сағат;

3) 7-сынып – аптасына 1сағат, оқу жылына 34 сағат;

4) 8-сынып – аптасына 1сағат, оқу жылына 34 сағат;

5) 9-сынып – аптасына 1сағат, оқу жылына 34 сағат;

6) 10-сынып – аптасына 1сағат, оқу жылына 34 сағат.

2-тарау. Оқу пәнінің 5-сыныптағы базалық білім мазмұны

14. Тамақтану (5 сағат):

1) ас ішу кезіндегі ережелер: ас ішу саймандары мен құралдары; оларды қолдана білу, ас ішу ережелерін сақтау, түскі және кешкі асқа дайындалған тағамдар мен ас ішу саймандарын дастарханға дұрыс қою, астан қалған ыдыстарды жуу және дастарханды жинау;

2) асүй/ас ішу бөлмесінде бағдарлау: асүйлік жиһаздардың, құрал-саймандардың және ыдыстардың жалпы орналасуы;

3) аспазшының жұмысы, асүйдің жабдықтары: кастрөл, мультипісіргіш және оларды пайдалану ережелері; көретін серіктестің көмегімен осы аспаптарды қолдану арқылы қарапайым тағамдарды дайындау;

4) негізгі азық-түлік және оларды сақтау ережелері: сусындар – шай, кофе, какао, кисель, компот; шай демдеу, кофе әзірлеу;

5) ас әзірлеу: тиімді тамақтанудың негіздері; тамақ ішу тәртібі; суға піскен жұмыртқа; таңғы асқа дайындалған бутербродтар;

6) қазақ халқының ұлттық тағамдары: қышқыл сүттен дайындалған тағамдар (құрт, ірімшік, қатық).

15. Тұрмыстық бейімделу (7 сағат):

1) жеке тазалық: дененің барлық мүшелерін тазалай білуге және дұрыс күтуге дағдыландыру; дене шынықтыру;

2) деңсаулықты және қалдық көру қабілетін жыл мезгіліне байланысты сақтау ережелерін білу; өз диагнозын, көру талдағыштың ауруын білу және соның негізінде деңсаулығы мен қалдық көру кабілетіне зиян келтірмес үшін өзіне-өзі күш салу нормасын, өзіне жарамды спорт түрлерін таңдау;

3) киім және аяқ киім: киімдегі таңбалар, ақ және түрлі-түсті кір киімдерді жуу ережелері, кір жуатын машинаның жұмыс тәртібі, ұсақ бұйымдарды жуу, жуылған кірді кептіру, дымқыл аяқ киімді құрғату;

4) үйдің/пәтердің жабдықтануы: негізгі жиһаздардың бөлменің ішінде орналасуы;

5) үйді жинастыру мен тазалау: құрғақ және ылғал тазалап жуудың тәртіптері; кітап сөресін, кіші шкафтарды жинау; жууға арналған химиялық құралдарын қауіпсіз қолданудың ережелерімен танысу.

16. Әлеуметтік әрекеттесу (12 сағат):

1) қарым-қатынас ережелері мен этикеті: қарым-қатынас формалары, тілдесу кезіндегі мимика мен ымдарды қолданудың маңыздылығы; қарым-қатынас барысында денені дұрыс қалыпта ұстауды бекіту;

2) тілдесу кезінде ымдар мен мимиканы дұрыс пайдалану; қол алысу (тең құқықты, үстем, құрметтеуші);

3) ұлттық этикеттегі айырмашылық (қазақ, еуропалық, шығыс);

4) көретін адамдармен қарым-қатынасты жасаудың этикеті; көретіндермен бірге бағдарлау; алып жүруші адаммен бірге жүрудің ережелері; алып жүрудегі қарым-қатынастың этикасы;

5) жатақхана ережелері, интернатта тұрудың ерекшелігі;

6) көрмейтін және нашар көретіндердің еріксіз "қосарласқан қозғалыстары", оларды түзету жолдары;

7) туыстық қатынас/отбасы: туысқандық байланыстар, отбасының ататегі, отбасылық дәстүрлер, ата-аналарымен бірге өткізілетін іс-шаралар.

17. Әлеуметтік-мәдени мекемелеріндегі және көлік аясындағы әлеуметтік әрекеттесу (10 сағат):

1) тілдесуде замануи құралдарды пайдалану;

2) шаштараз: шашты сәндеп тарауда өзара көмектесу; шашты, теріні күтіп қарау;

3) медициналық көмек: медициналық қызмет қөрсету (аурухана, клиника, емхана, дәріхана, медициналық жедел жәрдем қызметі 103, алғашқы жәрдем қорабы (мақта, бинт, жасыл дәрі (зеленка), жабыстырғыш (пластырь);

4) көше қиылысы, бағдаршамның жарық белгісі мен дыбыстық сигналы; көше қиылысын өту ережесі, жолдың жиегімен жүру; көліктің негізгі түрлері; көшені өту үшін көмек сұрай білу.

3-тарау. Оқу пәнінің 6-сыныптағы базалық білім мазмұны

18. Тамақтану (6 сағат):

1) ас ішу кезіндегі ережелер: ас ішу кезінде әдеп сақтау ережелерін бекіту, қонақты шақыра білу, қонаққа шақыруды қабылдай алу, қонақ күту тәртібін білу;

2) асүйде/ас ішу бөлмесінде бағдарлау: асүйдің/ ас ішу бөлмесінің санитарлық-гигиеналық ережелерін сақтау, таңғы және түскі ас дастарханын әзірлеу;

3) асүйлік жабдықтары: ыдыс-аяқ түрлері (шәугім, шәйнек, электршәйнек, таба, казан), оларды қолдана білу;

4) тамақ әзірлеу: тамақ дайындаудың санитарлық-гигиеналық ережелерін сақтау (қол жуу, алжапқыш пен орамал тағу); жарма, жарма түрлері, мультипісіргіште ботқа пісіру; көкеністер, олардың түрлері, көкеністердер салат дайындау;

5) кешкі ас дастарханын әзірлеу; шайды демдей алуды, ерігіш кофе дайындай білу; қонақтарға салқын сусындарды ұсынып беруді үйрету;

6) қазақтың ұлттық тағамдары: қышқыл сүттен жасалған сусындар (қымыз, шұбат, айран).

19. Тұрмыстық бейімделу (6 сағат):

1) жеке тазалық: санитарлық-гигиеналық ережелер; көру қабілетін қорғау ережелері және гигиенасы, салауатты өмір салтын сақтау маңыздылығы; зиянды әдеттер: ішімдік ішу, есірткі қабылдау, шылым шегу;

2) киім және аяқ киім: күнделікті киетін киімді мөлшерге, қажетті үлгіге, маусымға сәйкес таңдай білу, оны күту; кірді қолмен жуу; іш киімді, шұлықты күнделікті ауыстыру;

3) үйдің/пәтердің жабдықтануы: бөлмені/пәтерді безендіру, бөлменің ішкі көрінісін құрайтын ірі және ұсақ заттары;

4) үйді тазалау: шансорғыш, үйді құрғақ тазалау және тазалап жуудың дағдыларын бекіту, жұмсақ жиһаздарды, корпустық жиһаздарды күтіп, тазалау.

20. Әлеуметтік әрекеттесу (10 сағат):

1) қарым-қатынас жасаудың/тілдесудің ережелері мен этикеті: өзін-өзі бағалау, өзін-өзі бақылау ұғымдары, өзін-өзі сырттан қарап бағалау ("басқа жақтан көзқарас");

2) қарым-қатынастың, әлеуметтің маңыздылығы жайлы әңгімелесу; сөйлеу тілдің мәдениеті, тілдесуде әдеп сақтау. "Амандасу", "Қонақ күту", "Қонақтарды шығарып салу" тренингтері;

3) әлеуметтік желі жүйелерінде қарым-қатынас жасау; әлеуметтік желілерді, электронды поштаны пайдалана білу; әлеуметтік желілер жүйелерінде қарым-қатынас жасаудың қауіпсіздігі; "Виртуалдық алаяқты қалай тануға болады" тренингі;

4) телефон арқылы тілдесу, СМС жіберу арқылы қарым-қатынасқа түсу; "тірек" сөздерді, этикет фразаларын телефон арқылы сөйлеуде қолдана білу; туыс-тумаларға, жақын адамдарға жылы ықылас білдіру; көру талдағыштың көмегінсіз телефон нөмерін теру;

5) көрмейтін балалардың қоршаған ортасының кеңею барысында жаңадан қосылған мұғалімдерді, тәрбиешілерді, құрдастарды, туысқандарды қабылдай алу мен тану икемін бекіту. "Жүрістен тану", "Мені таныдың ба?", "Дауыстан тану" тренингтері;

6) гендерлік тәрбие: ұлдар мен қыздардың жыныстық жетілуі; етеккір циклі, етеккір циклдің күнтізбесін жүргізу; поллюция; етеккір және поллюция кезінде тазалық ережелерін сақтау; жеткіншек жас кезеңіндегі тершеңдік пен тері аурулардан сақтану;

7) туыстық қатынас/отбасы: тілдесудегі мимиканың, мәнерліліктің маңыздылығы; жақындармен және бейтаныс адамдармен кездесуде, бейтаныс жерге барғанда, қоштасу кезінде жүріс-тұрыстың алгоритмі.

21. Әлеуметтік-мәдени мекемелеріндегі және көлік аясындағы әлеуметтік әрекеттесу (10 сағат):

1) автожолға саяхат, көлікті дыбыстан тану: троллейбус, автобус, трамвай, жеңіл көлік; жол жүру ережелері; "Біз көшеде жүрміз" атты тәжірибелік сабақ: түрлі бағдарлағыштарды пайдаланып (күннің орналасуын, жапырақтардың сыбдырын, көліктің шуын) таныс бастапқы жерден таныс соңғы жерге дейін өз бетінше бару;

2) қоғамдық көліктің белсенді өмір сүру үшін маңыздылығы; қоғамдық көліктің аялдамалары; қоғамдық көліктің ішінде жүрудің ережелері.

22. Нормативті-құқықтық сауаттылық (2 сағат):

1) Қазақстан Республикасының негізгі нормитивті-құқықтық құжаттары, Қазақстан Республикасы Конституциясы, "Баланың құқықтары туралы" БҰҰ Конвенциясы; көру қабілетінің бұзылуынан болған мүгедектерге берілген жеңілдіктер.

4-тарау. Оқу пәнінің 7-сыныптағы базалық білім мазмұны

23. Тамақтану (7 сағат):

1) ас ішу кезіндегі ережелер: қонақта болған кезде кездесу/жиынның бабына қарай (той, ас, Наурыз, туған күн) жүріс-тұрыс ережелерін сақтау, әдеп сақтау;

2) асүйде/ас ішу бөлмесінде бағдарлау: ыдыстарды тазалау, ыдыс-аяқтың түр-түрлерін жуу; стакандарды, шынаяқтарды, тостағандарды, кастрөлдерді, табаларды және сол сияқты ыдыстарды өз орындарына қою;

3) азық түлік/сусындар: ботқа пісіруді, салат дайындауды бекіту; ет азықтар және оларды сақтау ережесі; макарон бұйымдары, олардың түрлері және әзерлеу амалдары; сүт және сүттен жасалған өнімдер, оларды сақтау; дәмдеуіштер, астатым, тұздықтар;

4) тамақ дайындау: сорпа, сорпаның түрлері, ет қайнату мен тауық пісіру ережелері; көкөністер мен еттен жасалған бірінші берілетін тағамдар (кеспе, борщ, окрошка); түскі дастарханды дайындап, безендіру.

24. Тұрмыстық бейімделу (7 сағат):

1) жеке тазалық: жеке тазалықты сақтауды дағдыларын бекіту, шашқа және теріге күнделікті күтім жасау; косметикалық құралдар, жас өспірімдік теріні күту ережелері; порфюмерия, хош иісті таңдай білу, дезодорантты, спрейді қолдану;

2) киім және аяқ киім: жағдаятқа сай киім таңдау (мерекелік, күнделікті, сапар-саяхатқа шығуға арналған, спорттық), киімді тазалап, ұстаудың амалдары мен ережелері; кір жуудың опцияларын дұрыс таңдау (түрлі түсті киімдер үшін, ақ киімдер үшін, жүн бұйымдарға арналған); киімді үтіктеу;

3) үйдің/пәтердің жабдықтануы: жатын бөлменің интерьер бұйымдары; жиһазды тиімді орналастыруда және интерьер жасауда көзі көрмейтін адамның мүмкіндіктерін еске алу;

4) үйді тазалау: көйлек-көншек шкафын, тумбочканы тазалау; корпустан жиналған жиһазды тазалап, күту; бөлменің ішін жуып тазалау; құрғақ тазалау мен жуудың ережелері, қітап сөрелерін жинап, тазалау; жууға арналған химиялық құралдарын қауіпсіз қолданудың дағдылары;

5) қазақтың ұлттық дәстүрлері: үлкендерге, қарияларға құрмет көрсету, ұлттық салттар: "Бесік той", "Тұсау кесу", "Сүндет той".

25. Әлеуметтік әрекеттесу (10 сағат):

1) қарым-қатынас/тілдесудің ережелері мен этикеті: туған күнін тойлау, қонақ күту, сыйлықтарды қабылдай алу, сыйлық беру;

2) сөйлеу этикеті, "Дұрыс және мәнерлі сөйле", "Әңгімені жалғастыра біл!" тренингтері; боямалылық пен жақсы мәнерлер; тілдесудің формалары мен стильдері; сөйлесу кездегі жағымсыз эмоциялардың көрінуі және оларды тежей білу;

3) дау-жанжал жағдайлар және олардан шығу алгоритмі; балалардың көңілін қосарласқан еріксіз қозғалыстардан теріс аудару мақсатында ұйымдастырылған ойындар, әңгімелер; басқа іс-әрекетке ауыса білу;

4) гендерлік тәрбие: жігіттер мен қыздар арасындағы қарым-қатынастың мәдениеті, танысуда әдеп сақтау, мерекелер мен қоғамдық іс-шаралар кезінде жүріс-тұрыстың, мінез-құлықтың модельдері; жігіт пен қыздың танысу жағдаятын модельдеу;

5) әлеуметтік желістерде қарым-қатынас жасау; әлеуметтік желістерді, электронды поштаны тиімді және қауіпсіз пайдаланудың ережелері; тірек сөздерді, этикет фразаларын телефон арқылы сөйлеуде қолдана білу; туыс-тумаларға, жақын адамдарға жылы ықылас білдіру.

26. Әлеуметтік-мәдени мекемелеріндегі және көлік аясындағы әлеуметтік әрекеттесу (8 сағат):

1) қаланың ірі мәдени-тұрмыстық мекемелер туралы және олардың құрамына кіретін заттар жайлы түсініктер: кинотеатр (фойе, көрермендер залы, сахна), супермаркет (азық-түлік секциялары мен сөрелері, кассалар, азық-түлікке арналған себеттер), базар (азық-түлік бөлімі, өндіріс және шаруашылық бұйымдар бөлімі), емдеу мекемелер; "Сіз жоғалып қалсаңыз" тренингі;

2) аялдамада бағдарлау, қоғамдық көлікке мінудің және одан түсудің алгоритмі; көзі көрмейтін адамдар үшін коғамдық көлікпен жүру ережелері.

27. Нормативті-құқықтық сауаттылық (2 сағат):

1) Қазақстан Рсепубликасы Үкіметінің кедергісіз ортаны қалыптастыруға бағытталған іс-шаралары; көру қабілетінің бұзылуынан болған мүгедектерге арналған оңалту орталықтары; Қазақстандық зағиптар қауымдастығы.

5-тарау. Оқу пәнінің 8-сыныптағы базалық білім мазмұны

28. Тамақтану (6 сағат):

1) ас ішу ережелері: ас ішу ережелерін түрлі жағдаяттарда сақтауды модельдеу;

2) асүйдің жабдықтануы: азықты сақтау контейнерлері, оларды қолдану;

3) азық-түлік/сусындар: тамақтанудың дұрыс мөлшерін сақтау; балық, балықты тазалау және сақтау; дәмдеуіштер; дастарханды әзірлеу/безендіру заттары; мерекелі дастарханды әзірлеу; жемістер, оларды сақтау ережелері;

4) қазақтың ұлттық тағамдары: еттен жасалған бұйымдар – бесбармақ, қуырдақ, сірне.

29. Тұрмыстық бейімделу (6 сағат):

1) жеке тазалық: иіс сезу мәдениеті, хош иісті таңдай білу және дұрыс жағу/себу; денеге, шашқа жағатын косметикалық сұйықтар мен қоспалар;

2) сауатты өмір салтына дағдыландыру; зиянды әдеттерден (шылым шегуден, ішімдік, есіртке қабылдаудан) сақтану;

3) киім және аяқ киім: жағдайға, жағдаятқа сай киінуді дағдыландыру, киімді өз мағынасына қарай қолдану, киімді таза және ұқыпты киіп жүру; киімді дұрыс жуу және үтіктеу;

4) үйдің/пәтердің жабдықталуы: қонақжай бөлменің ішкі көрінісі – интерьері; жиһаздарды және интерьерді құрайтын заттарды көзі көрмейтін адамның мүмкіндіктеріне сәйкес және тиімді орналастыра білу;

5) үйдің ішін тазалау: жұмсақ жиһаздарды, кілемдерді тазалау мен күтудің ережелері;

6) қазақтың ұлттық дәстүрлері: құда түсу, қызды ұзату, беташар.

30. Әлеуметтік әрекеттесу (8 сағат):

1) қарым-қатынас ережелері мен этикеті: ересек пен балалар арасындағы қатынастар; даулылықсыздықтың негіздері; дау-жанжалды шешуде жас ерекшеліктерін есепке алу;

2) туыстық катынастар/отбасы: отбасының ішіндегі қарым-қатынас жайлы түсініктерді кеңейту және бекіту; көрмейтін немесе нашар көретін баланың өз отбасының ішіндегі сау аға-інілерімен, әпке-сіңлі-қарындастарымен араласуы, қарым-қатынасқа түсуі.

31. Әлеуметтік-мәдени мекемелеріндегі және көлік аясындағы әлеуметтік әрекеттесу (10 сағат):

1) тілдесудің сөйлеу және сөйлеуден тыс құралдарын пайдаланып қарым-қатынас жасаудың мәдениеті; көпшілік алдында сөз сөйлеу мәдениетін тәрбиелеу. Жағымсыз эмоцияларды тыя қоюды білу;

2) жолаушылар көліктің жүру бағыттарын зерделеу әдістері; көрмейтін адамның аялдамада жүріс-тұрысы; қала қөлігіне міну және одан түсу ережелері; көлік салонында жүріп-отыру; жолаушылар көлігінің салонында таяқтың көмегімен жүріп-отыруды үйрену және жаттықтыру; автобуспен 2-3 аялдамаға дейін өз бетінше жүріп қайту.

32. Нормативті-құқықтық сауаттылық (4 сағат):

1) қалалық, жергілікті өкіметтің тарапынан көрсетілетін нақты көмегін (көлікке қолжетімділік, мүгедектігіне байланысты зейнетақы алу, тұратын үймен қамтамасыз ету) алу үшін жиналатын құжаттар пакетін дайындауға көмектесу.

6-тарау. Оқу пәнінің 9-сыныптағы базалық білім мазмұны

33. Тамақтану (8 сағат):

1) ас ішу ережелері: дастархан басында өзін-өзі еркін ұстай алу, әңгімеге қосылып, жалғастыра білу;

2) асүйдің/ас ішу бөлменің жабдықталуы: асүйлік құрал-жабдықтарын (газ плитаны, газ сорғызу аспабын, духовканы, сенсорлық плитаны, электр пешті, тоңазыткышты) тазалау, күту ережелері;

3) азық-түлік/сусындар: фарш, оның түрлері және сақтау ережесі; тартылған еттен - фарштан жасалған тағамдар түрлері (котлет, долма, манты, фрикаделькалар, ішіне күріш және фарш салыңған болгар бұрышы) және оларды дайындау тәртібі; гарнир түрлері: картоп езбесі, пісірілген күріш, пісірілген қарақұмық; күнделікті және мерекелік дастарханды әзірлеуді бекіту;

4) қазақтың ұлттық тағамдары: фарш қосылған тағамдар – манты, самса, бәліш.

34. Әлеуметтік бейімделу (6 сағат):

1) жеке тазалық: косметика құралдарын пайдалану ережелері мен эстетикасы;

2) киім және аяқ киім: сәннің өзекті үрдістерін түсіну, іш киімді дұрыс таңдау, киімді (көйлекті немесе кофта мен белдемшені, шұлықты және аяқ киімді) өзара үйлестері білу;

3) үйдің/пәтердің жабдықтануы: кабинеттің/үй кітапханасының көрінісі – интерьері; жиһазды, интерьер заттарын орналастыру, кітаптарды сөрелерге реттеп қою;

4) үйді тазалау: құрғақ, ылғал тазалау мен тазалап жуудың дағдыларын бекіту; түрлі заттардың әйнектен жасалған, жылтырақ үстілерін дұрыс тазалап, күту; сәндік өсімдіктерге күтім көрсету, оларды суғару, құнарландыру және қайта отырғызу тәртіптері;

5) қазақ халқының ұлттық дәстүрлері: қазақтың ұлттық мерекелері - Наурыз тойы, Айт мерекесі.

35. Әлеуметтік әрекеттесу (8 сағат):

1) карым-қатынастың/тілдесудің ережелері мен этикеті: стрестер, стрестік жағдаятарды модельдеу және олардан шығу амалдары, психотерапевтік коррекция;

2) гендерлік тәрбие: адамның сексуалды физиологиясы мен психологиясы; адамның гигиенасы; жас кезіндегі ерте жүктіліктің және венерологиялық аурулардың алдын алу;

3) туыстық қатынастар/отбасы: ата-анасының біреуі көру қабілетінің бұзылуына шалдыққан жағдайдағы отбасының ішкі қарым-қатынасы.

36. Әлеуметтік-мәдени мекемелеріндегі және көлік аясындағы әлеуметтік әрекеттесу (8 сағат):

1) концерт залдарына, спорттық кешендеріне, кинотеатрларға, кафелерге барып жүру, билет сатып алуды, билетке тапсырыс беруді, сұраныс жіберуді, шотті төлеуді жаттықтыру және бекіту;

2) жолаушылар көліктің жүру бағыттарын зерделеу әдістерін меңгеруді бекіту; жолаушылар көлігінің салонында таяқ таянып жүруді, жүріп-отыруды үйрену және жаттықтыру; автобуспен 2-3 аялдамаға дейін өз бетінше жүріп қайтуды бекіту.

37. Нормативті-құқықтық сауаттылық (4 сағат):

1) көру қабілетінің зақымдануынан болған мүгедектердің әлеуметтік-құқықтық қорғауы;

2) қалалық, жергілікті үкіметтің тарапынан көрсетілетін нақты көмегін (қөлікке қолжетімділік, мүгедектігіне байланысты зейнетақы алу, тұратын үйімен қамтамасыз ету) алу үшін жиналатын құжаттар пакетін дайындауға көмектесу.

7-тарау. Оқу пәнінің 10-сыныптағы базалық білім мазмұны

38. Тамақтану (6 сағат):

1) асүй жабдықтары: ыдыс жуатын машина, оны пайдалану ережесі, қауіпсіздік техникасы; духовканы пайдалану тәртібі, тазалау амалы;

2) азық-түлік/сусындар: қамыр, оның түрлері (ашымаған – тұщы, сұйық, ашыған, ашымаған-тәтті); қамырдың қопсытқышы; ашымаған тәтті және сұйық қамырдан жасалатын тағамдарды дайындау (печенье, бисквиттер);

3) қазақ халқының ұлттық тағамдары: қамырдан жасалатын тағамдар – бауырсақ, шелпек, чак-чак; шай дастарханын әзірлеу.

39.Тұрмыстық бейімделу (10 сағат):

1) жеке тазалық: маникюр, педикюр; шаштаразға экскурссия, маникюр және педикюр шеберіне бару; денедегі түкке, сақал-мұртқа қарау;

2) киім және аяқ киім: сән талаптары мен беталыстары жайлы хабардар болу; киімдерді киіну стиліне, жыл маусымына, түстердің өзара жарасымына сәйкес таңдауға жаттықтыру;

3) үйдің/пәтердің жабдықталуы: асүйдің ішкі көрінісі – интерьері; жиһаздарды және интерьерді құрайтын заттарды көзі көрмейтін адамның мүмкіндіктеріне сәйкес және тиімді іріктеп алу, орналастыра білу;

4) үйді тазалау: асүйлік сөрелерін, шкафтарын, тоңазытқыш сөрелерін жуып тазалау мен құрғақ сүртіп тазалай алуды және тазалау барысында әр затты өз орнына коя білуді бекіту;

5) үйдегі жануарлар: жетелеуші ит, қажет болған жағдайда бөлмені санитарлық өңдеуден өткізу;

6) қазақтың ұлттық дәстүрлері: үлкендерге, қарияларға құрмет көрсету, ата-ананы қадірлеу, туған жерін сүю;

7) бюджет: бюджет туралы түсінік; шығыстың негізгі баптары, бір күнге, бір аптаға, бір айға бюджет қаражатын бөлу.

40. Әлеуметтік әрекеттесу (6 сағат):

1) қарым-қатынас ережелері мен этикеті: қөпшілік алдында сөз сөйлеу дағдысын машықтандыру;

2) эмоциялардың топтастырылуы; экстремалды жағдайда үрейге бой бермеу, өзін-өзі дұрыс ұстауды үйрену: эмоциялық қозуды тежей білу, басқа тақырыпқа ауысып кету, ойды іштей жинақтап, тұжырымдау; "Бейнелер" тренингі;

3) туыстық қатынастар/отбасы: туыстық деңгейлері (ағалар, інілер, әпкелер, сіңлілер, қарындастар, келіндер, жеңгелер, қайын ене, балдыз); отбасылық қарым-қатынастың мәдениеті.

41. Әлеуметтік-мәдени мекемелеріндегі және көлік аясындағы әлеуметтік әрекеттесу (10 сағат):

1) тұрғындарды қорғау және қызмет көрсету органдарға, қалалық және аппаттан құтқарушы қызметтерге телефон арқылы хабарласу;

2) көлік аясындағы әлеуметтік әрекеттесу: қалалық қоғамдық көлігінің жүру бағыттарын білу; онлайн режимінде билетке тапсырыс беру; авто және темір жол вокзалында бағдарлаудың ерекшеліктері.

42. Нормативті-құқықтық сауаттылық (2 сағат):

1) мүгедектерді әлеуметтік қорғау туралы Заңның негізгі баптарымен танысу және еңбекке жарамсыз болып қалудың деңгейін анықтау мен мүгедектікті рәсімдеу алгоритмдері.

8-тарау. 5-сынып білім алушыларының дайындық деңгейіне қойылатын талаптар

43. Пәндік нәтижелер.

44. Білім алушылар:

1) ас ішу ережелерін;

2) асүйдің жабдықтыры мен ыдыстардың қолдану мағынасын;

3) жаңа азық-түліктерді және сусындарды, олардың сақтау тәртібін;

4) жеке тазалықты және қалдық көру қабілетін сақтау ережелерін;

5) үйдің/пәтердің ішінде бағдарлаудың ережелерін;

6) құрғақ тазалау мен тазалап жуудың ережелерін;

7) қарым-қатынас этикетінің ережелерін білетін болады.

45. Білім алушылар:

1) асты әзірлеу және ішу кезенде өзіне-өзі қызмет жасауды, ас ішудің ережелерін сақтау;

2) жеке тазалық тәртібін сақтау дағдыларын, деңсаулық пен қалдық көру қабілетін сақтау ережелерін қолдану;

3) өзінің киімі мен аяқ киімін, жеке заттарын тану; оларды күтіп ұстау және әрқайсысын өз орнына салу;

4) қоғамдық мекеме-ұйымдарда, көлікте, қарым-қатынас кезінде жалпыға бірдей ережелерін білуді және соларға сай жүріп-тұру дағдыларын меңгеретін болады.

9-тарау. 6-сынып білім алушыларының дайындық деңгейіне қойылатын талаптар

46. Пәндік нәтижелер:

47. Білім алушылар:

1) асүй аспаптары мен құрал-жабдықтарының түрлерін, оларды қолданудың ережелерін;

2) ас әзірлеудің гигиеналық талаптарын;

3) көкеніс пен ботқаларды дайындаудың амалдарын;

4) зиянды әдеттердің адам деңсаулығына тигізетін кері әсерін;

5) қарым-қатынастың, сөйлеу тілі мәдениетінің әлеуметтену үшін маңыздылығын;

6) әлеуметтік желіс жүйелерінде қауіпсіз қарым-қатынас жасаудың ережелерін;

7) жақын және бейтаныс адамдармен кездескен кезде өзін-өзі дұрыс ұстаудың, жүріс-тұрыстың алгоритмін;

8) сыртқы келбетті күту ережелерін, телефон арқылы, әлеуметтік желі жүйелерінде немесе нақты тілдесуде өзін-өзі ұстауды, жүріп-отыруды қадағалаудың амалдарын;

9) Қазақстан Республикасында көру қабілеті зақымдану салдарынан мүгедек болған тұлғалардың құқыктарын білетін болады.

48. Білім алушылар:

1) шақыруды қабылдау, қонаққа шақыру;

2) үйді құрғақ тазалаудың және тазалап жуудың дағдыларын меңгеру, шаңсорғышты пайдалана алу;

3) күнделікті киетін киімдерді қажетті мөлшері мен үлгісіне сай таңдау, киімді күтіп ұстау;

4) етеккір және поллюция жағдайында гигиеналық талаптарын ұстану;

5) көліктің түрін дыбысы бойынша тану;

6) белгілі және өзіне таныс бағыт бойынша жолымен бас-аяғына дейін жүру дағдыларын меңгеретін болады.

10-тарау. 7-сынып білім алушыларының дайындық деңгейіне қойылатын талаптар

49. Пәндік нәтижелері.

50. Білім алушылар:

1) қонақта жүрген кезде жиынның мақсатына сай өзін-өзі ұстаудың, жүріп-отырудың ережелерін;

2) ет қайнатудың ережесін, көкеністер мен ет азықтарынан тағам дайындаудың амалдарын;

3) косметикалық құралдардың түрлері мен қолдану мағыналарын;

4) жағдаятқа байланысты киім таңдаудың ережелерін;

5) бөлменің ішкі көрінісін көзі көрмейтін адамның мүмкіндіктеріне сай ойластырып, жоспардаудың ерекшеліктерін;

6) жуу құралдарын қауіпсіз қолданудың ережелерін;

7) қазақ халқының негізгі ұлттық салт-дәстүрлерін;

8) әлеуметтік желістерді қауіпсіз және тиімді пайдаланудың ережелерін;

9) тұрмыстық-мәдени және емдеу мекемелерінде бағдарлаудың алгоритмін;

10) Қазақстан Республикасындағы көру қабілеті бұзылған тұлғаларды оңалтуға орталықтардың мақсаты және орналасу орындарын білетін болады.

51. Білім алушылар:

1) санитарлық-гигиеналық нормаларына сай қой, сиыр, тауық етінен сорпа пісіру;

2) асүйде және ас ішетін бөлмеде еркін жүріп, бағдарлау;

3) шаштың, терінің күнделікті күтімін жасау, өз заттарын және жиһазды дұрыс қалпында, тазалықта ұстау;

4) әлеуметтік желістерді, электронды пошта арқылы қарым-қатынас жасау;

5) мерекелік кештерде, қоғамдық іс-шараларында, өзге жыныс тұлғасымен танысуда өзін-өзі дұрыс ұстау дағдыларын меңгеретін болады.

11-тарау. 8-сынып білім алушыларының дайындық деңгейіне қойылатын талаптар

52. Пәндік нәтижелер.

53. Білім алушылар:

1) мөлшермен дұрыс тамақтанудың негіздерін;

2) зиянды әрекеттердің адам ағзасы мен деңсаулығына тигізетін кері әсерін;

3) қарым-қатынас құрудың этикеті мен ережелерін, даулылықсыздықтың негіздерін, дау-жанжалдан шығу алгоритмін;

4) отбасының мағынасын және туыстық қатынастардың маңыздылығын;

5) қазақ ұлттық салт-дәстүрлерін;

6) сөйлеуден тыс құралдарын пайдаланудың қарым-қатынастың толыққанды болуы үшін маңыздылығын;

7) күнделікті тіршілікке қажет болатын жолаушылар көлігінің негізгі бағыттарын білетін болады.

54. Білім алушылар:

1) азық-түліктің негізгі түрлері туралы және оларды сақтаудың орындары мен ережелері жайлы білімдерін іс жүзінде қолдану;

2) тұрмыста қажет болатын заттарды күтіп ұстау, дұрыс пайдаланудың жетік қалыптасқан дағдыларын қолдану;

3) тиімді қарым-қатынас жасау үшін тілдесуде сөйлеуден тыс құралдарын пайдалану;

4) жағымсыз эмоцияларды тыю;

5) үйреншікті бағыт бойынша өз бетінше жүру дағдыларын меңгеретін болады.

12-тарау. 9-сынып білім алушыларының дайындық деңгейіне қойылатын талаптар

55. Пәндік нәтижелер:

56. Білім алушылар:

1) асүй құрал-жабдықтарын тазалау және күтім жасаудың ережелерін;

2) тартылған еттен (фарштан) жасалған тағамдарды;

3) күнделікті және мерекелік дастарханды әзірлеудің ережелерін;

4) сәндік бөлме өсімдіктерін, әйнектен жасалған және жылтыр үстілерді күтіп қараудың ережелерін;

5) адамның сексуалдық физиологиясы мен психологиясын; ерте жастан жүкті болудан және соз аурулардан сақтанудың ережелерін;

6) әлеуметтік-мәдени мекемелерінде және көлік аясында әлеуметтік әрекеттесудің алгоритмін;

7) қазақ халқының ұлттық салт-дәстурлері мен мерекелерін;

8) көру қабілетінің зақымдануынан мүгедек болған тұлғалардың әлеуметтік қорғаудың құқықтық негіздерін білетін болады.

57. Білім алушылар:

1) тамақ әзірлеудің санитарлық-гигиеналық нормаларын сақтап, асүйлік түрлі аспаптарын қолдану арқылы тартылған еттен (фарштан) тағам дайындау;

2) жеке тазалық ережелерін тұрақты сақтау; сән талаптарына сай бола білу;

3) сәндік өсімдіктерге күтім жасай алу;

4) жол жүру ережелерін сақтау; қоғамдық көліктің ішінде бағдарлай алу дағдыларын меңгеретін болады.

13–тарау. 10-сынып білім алушыларының дайындық деңгейіне қойылатын талаптар

58. Пәндік нәтижелер:

59. Білім алушылар:

1) асүй аспаптары мен құрал-саймандарын пайдаланудың қауіпсіздік техникасын;

2) қамырдың негізгі түрлерін, оларды дайындау амалдарын;

3) қазақ ұлттық тамағының қамырдан жасалған тағамдарын;

4) шашқа, тырнақтарға, дене терісіне, денедегі түкке, сақал-мұртқа күтіп қараудың ережелерін;

5) сәннің процестерін;

6) жиһаздарды және интерьерді құрайтын заттарды көзі көрмейтін адамның мүмкіндіктеріне сәйкес тиімді іріктеудің және орналастырудың ережелерін;

7) шығыстың негізгі баптарын, бюджет қаражатын бөлудің негіздерін;

8) эмоциялар түрлерін, дау-жанжал жағдаяттан шығу алгоритмін;

9) қалалық және аппаттан құтқарушы қызметтерге хабарласудың тәртібін;

10) "Мүгедектерді әлеуметтік қорғау туралы" Заңның негізгі баптарын және еңбекке жарамсыз болып қалудың деңгейін анықтау мен мүгедектікті рәсімдеу алгоритмін білетін болады.

60. Білім алушылар:

1) тамақ әзірлеудің санитарлық-гигиеналық нормаларын сақтап, қамырдың түр-түрінен тағам дайындау;

2) шаш-тырнаққа, киім мен аяқ киімге, өз заттарына, жиһазына үнемі және тұрақты күтіп қарау;

3) жол ережесін қолдана білу, қоғамдық түрлі көлігінде бағдарлай алу;

4) тұрғындарды қорғау және қызмет көрсету органдарға, қалалық және аппаттан құтқарушы қызметтерге хабарласу;

5) қарама-қарсы жыныстылармен қарым-қатынас жасау дағдыларын меңгеретін болады.

61. Тұлғалық нәтижелер. Білім алушылар:

1) қазақтың ұлттық дәстүрлерін қүнделікті өмірде ұстану;

2) қоғамдық жерлерде өзін-өзі дұрыс ұстаудың ережелерін және қарым-қатынас этикасы тұрақты сақтау дағдыларын танытады.

62. Жүйелік-әрекеттік нәтижелер білім алушылардың:

1) интеллектуалдық, танымдық және шығармашылық қабілеттерінің белсенуінен;

2) өмірлік ұстанымының белсенуінен көрініс табады.

Қазақстан Республикасы
Білім және ғылым министрінің
2013 жылғы 3 сәуірдегі
№ 115 бұйрығына 337-қосымша

Көру қабілеті бұзылған (көрмейтін және нашар көретін) білім алушыларға арналған негізгі орта білім беру деңгейінің 5-10 сыныптары үшін "Кеңістіктік бағдар" пәнінен үлгілік оқу бағдарламасы
(оқыту қазақ тілінде жүргізілетін сыныптар үшін)

Ескерту. Бұйрық 337-қосымшамен толықтырылды – ҚР Білім және ғылым министрінің 27.07.2017 № 352 (1, 2, 6, 8, 9, 10,(11, 12) сыныптардың ерекше білім беруге қажеттіліктері бар білім алушылары үшін 01.09.2017, ерекше білім беруге қажеттіліктері бар 3-сыныптың білім алушылары үшін 01.09.2018, ерекше білім беруге қажеттіліктері бар 4-сыныптың және 10-сыныптың білім алушылары үшін 01.09.2019, 11-сыныптың білім алушылары үшін 01.09.2020 қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

1-тарау. Түсінік хат

2. Оқу пәнінің мақсаты - көрмейтін және нашар көретін білім алушылардың кеңістікте бағдарлаудағы жалпылама әдіс-тәсілдерін меңгерту, қоғамда оқшаулануды жеңе білу, қоршаған әлем туралы біртұтас түсінігін қалыптастыру мен тұлғаның жеткілікті дамуына ықпал ету болып табылады.

3. Оқу пәнінің міндеттері:

1) сыртқы ортаның тітіркеніштерін адекватты түсінуге үйрету;

2) көру қабілеті бұзылған тұлғалардың заттық және кеңістіктік елестерін дұрыс қалыптасуына ықпал ету;

3) өмір сүрудегі түрлі жағдайларда қолайлы әрекет ету дағдыларын қалыптастыру.

4. Көру қабілеті бұзылған тұлғаларды кеңістікті бағдарлауға оқыту -әлеуметтік ортаға бейімделуі мен енуіндегі ең өзекті де қиын мәселелердің бірі. Осыдан, көру қабілеті бұзылған (нашар көретін және көрмейтін) білім алушыларды арнайы оқыту мен тәрбиелеуде, "Кеңістіктік бағдар" түзету компонентінің ең маңызды пәндерінің бірі болып табылады.

5. Кеңістікте бағдарлауға оқыту курсының мазмұнын анықтауда "Емдік дене шынықтыру", "Әлеуметтік-тұрмыстық бағдар", "Қалдық көру қабілетімен көру түйсігін дамыту және сақтау" пәндерімен өзара байланысындағы кешенді тәсілдерді қарастырады. Сонымен қатар, педагогтардың, тәрбиешілердің, ата-аналардың, көру қабілеті бұзылған білім алушылардың дағдылары мен біліктіліктерін меңгеруіне қойылатын бірыңғай талаптарын да көздейді.

6. Оқу бағдарлама концентрикалық әдіс бойынша құрылған, яғни оқу материалы жылдан жылға қайталанып ұсынылғанымен, білім беру мазмұны күрделеніп, кеңейтіледі, жеке элементтерінің нақтылануын және тереңдетілуін көздейді.

7. Түзету сабағы - кеңістікте бағдарлауды оқытудың негізгі ұйымдастырылған түрі болып табылады. Дегенмен бағдарлама материалын жақсы меңгеру үшін білім алушылардың дағды мен біліктіліктерін сабақтан тыс уақытта бекіту ұсынылады.

8. Көру қабілеті бұзылған білім алушылардың кеңістіктік бейнесінің қалыптасуын шартты түрде үш кезеңге бөлуге болады және олардың әрқайсысы өз алдына көрнекіліктердің, әдістердің және оқытудың түрлерінің құралдарын қолданатын нақты міндеттерді қояды:

1) бірінші кезеңде маршруттың алғашқы кеңістіктік бейнесі қалыптасады: маршрут бойындағы заттардың орналасуы жайлы жалпы елесі, маршруттың бастапқы нүктесі анықталады, бағыттың конфигурациясы, маршруттың әр бөлігі нақтыланады;

2) екінші кезеңде осы құрылған кеңістіктің жалпылама бейнесі бөлшектеніп, маршруттың әр бөлігі егжей-тегжейлі зерттеледі;

3) үшінші кезеңде зерттелген маршруттың әр бөлігі біртұтас, адекватты кеңістіктік бейнеге айналады. Осы жүйемен оқығанның нәтижесінде кеңістіктік бейненің тұрақтылығы, дәлдігі, толықтығы және адекваттылығы өседі.

9. "Кеңістіктік бағдар" курсының базалық мазмұны төмендегі бөлімдерде жүзеге асырылады:

1) бағдарлы-мобиляторлы іс-әрекетінің негізгі түсініктері;

2) дұрыс жүрістің тәсілдерін игерту, әртүрлі жағдайларда келбетті пішін мен дененің дұрыс қалыпта ұстауын қалыптастыру;

3) кеңістікті бағдарлауда сақталған анализаторларды қолдану;

4) шағын кеңістікте бағдарлау;

5) жабық және еркін кеңістікте бағдарлау;

6) топографиялық көріністердің қалыптасуы;

7) ақ тросттің көмегімен бағдарлау;

8) қоғамдық көліктерді пайдалану;

9) қоғамдық әлеуметтік-мәдени орындарында бағдарлауы мен тәртібі;

10) айналасындағы адамдармен бірлескен бағдарлау дағдылары.

10. "Кеңістіктік бағдар" пәні бойынша көру қабілеті бұзылған балаларды оқытуды бағалау балдық емес, білім алушылардың сапалы-сипаттағы, эмоционалды ерекшеліктер мүмкіндігінің деңгейінде, кеңістікте бағдарлаудағы құзіреттілігінің қалыптасу мен даму мониторингіне негізделеді.

11. Көрмейтін және нашар көретін білім алушыларды кеңістікте бағдарлауды оқытуда құрылғылармен, көрнекілік, дидактикалық және техникалық құралдармен (рельефті-графикалық карталар, тірек-сызбалар, "Школьник", "Ориентир" құралдары, айналар, ақ тросттар, тактильді және дыбысты жолдар, дыбыстық сигналдар) жабдықталған арнайы кабинеттің болуын талап етеді.

12. Кеңістіктікте бағдарлау сабақтары, білім алушылардың даму деңгейінің негізінде құрылған (3-5 адам) топпен немесе ерекше күрделі жағдайларда – жеке жұмыс жүргізіледі. Білім алушылардың кемістігінің түзелуіне қарай, оларды топтық сабақтарға қосады. Сабақ ұзақтығы – 45 минут. Білім алушылардың тақырыпты қабылдауына байланысты оқу жүктемесін (сағат) бөлу өзгертілуі мүмкін.

13. Оқу жүктемесінің көлемі:

1) 5-сынып – аптасына 3 сағат, оқу жылында 102 сағат;

2) 6-сынып – аптасына 3 сағат, оқу жылында 102 сағат;

3) 7-сынып – аптасына 3 сағат, оқу жылында 102 сағат;

4) 8-сынып – аптасына 3 сағат, оқу жылында 102 сағат;

5) 9-сынып – аптасына 3 сағат, оқу жылында 102 сағат;

6) 10-сынып – аптасына 3 сағат, оқу жылында 102 сағат.

2-тарау. Оқу пәнінің 5-сыныптағы базалық білім мазмұны

14. Кіріспе (6 сағат):

1) кеңістікте бағдарлаудың өмірдегі рөлі;

2) білім алушылардың диагностикасы, кеңістікті бағдарлауды оқуға дайындығының деңгейін зерттеу;

3) әйгілі көрмейтін адамдардың өмірі;

15. Бағдарлы-мобиляторлы іс-әрекеттің негізгі түсініктері (14 сағат):

1) кеңістік түсініктері: "Көлденең, тігінен" "Көлбеу, айналасында" (шахмат тақтасының,макеттің үлгісінде);

2) көлденең және тігінен тұрған заттар мен обьектілерді анықтау.

3) "солдан - оңға, оңнан - солға" түсініктері;

4) "жол, баған, дәреже, қатар" түсініктері;

5) уақыт түсініктері, "бұрын, кейін", "ертерек, кейінірек".

16. Дұрыс жүрістің тәсілдерін игерту, әртүрлі жағдайларда келбетті пішіні мен дененің дұрыс қалыпта ұстауына үйрету (16 сағат):

1) білім алушының дене қалпы "тұрып тұрғанда", партада, үстел басында, креслода, жұптасқан жүрісте, тұрақты бағдардың бойымен өз бетінше қозғалыста (қабырғамен,баспалдақ қанаттарымен) болуы;

2) оқығанда және жазғанда дене қалпының дұрыстығы, заттарды қабылдауы, кедергілерді тауып және айналып өтуі;

3) қатармен жүру;

4) бағытты көрсететін дұрыс ишараны қалыптастыру;

5) кедергілерді айналып, дыбыстық сигналға жүру;

6) бөлменің әр бұрышынан берілетін дыбыстық сигналға қарай жүру;

7) бағыты 90, 180 градусқа өзгертілген, 15-20 метрлік қашықтықты жүріп өту;

8) көшбасшы соңындағы және топтағы қозғалысы;

9) баспалдақпен және заттары бар көлбеу жазықтықтағы жүріс;

10) дұрыс жүріс дағдылары.

17. Кеңістікте бағдарлауда сақталған анализаторларды қолдану (18 сағат):

1) кеңістікті сипап сезу арқылы қабылдау;

2) әртүрлі конфигурациядағы заттарды саусақпен, білекпен, алақанмен қабылдау; бедерлі суреттерді "оқу"; қолдың қадағалау қызметін дамыту жаттығулары; табанмен жердің түрлі құрылымын анықтау (шөп,асфальт, құм, бос және басылған қар);

3) заттың көлемі, құны, қызуы, беткі құрылымы, материалы сияқты қасиеттерін (шыны, ағаш, қағаз, темір, мата) ажырату мен салыстыру дағдыларын дамыту;

4) жабық кеңістікте дыбыстың қозғалысын немесе қозғалыссыздығын локализациялау, қоршаған адамдарды дауыстан танып, ажырату, адамның көңіл- күйін дауыстан анықтау;

5) қоршаған кеңістікте дыбыстарды танып, локализациялау (мектепте, үйде).

6) дыбыстың шығу жеріне дейінгі қашықтықты анықтау;

7) қала шуын және табиғаттағы дыбыстарды ажырату (шу, ағаштар сыбдыры, үй құстарының, жануарлардың дауыстыры);

8) көшедегі және ғимарат ішінің түрлі жарықтарына көру анализаторларының үйрену тәсілдері;

9) заттардың пішінді мен сұлбалы бейнесін қабылдау;

10) таныс кеңістіктегі заттарды қалдық көру қабілетімен тану;

11) заттық және кеңістіктік бағдарлауда иіс пен дәм сезуді қолдану;

18. Еркін және жабық кеңістікте бағдарлау қабілеті (14 сағат):

1) мектеп ғимараты туралы жалпы түсінігі;

2) сынып- кабинеттерінің орналасуы;

3) шеберханалардың орналасуы;

4) сақталған анализаторларды қолдана отырып, жол және қозғалыс карталарын құрастыру;

5) өз бетімен баспалдақпен түсіп, шығу;

6) белгілі бір жерге дейін бағытты ойша анықтау;

7) мектеп территориясы туралы түсінігін бекіту;

8) мектеп территориясын өз бетімен бағдарлау;

9) ауызша сипаттау арқылы мектеп территориясының жоспарын құру;

10) мектеп территориясының жеке бөлімдерінің жоспарын құру;

11) мектеп территориясындағы заттардың ара қашықтықтығын анықтау;

12) мектеп территориясындағы тұрақты, уақытша, кездейсоқ кедергілерді жеңе білу;

13) білім алушылардың топографиялық түсініктерінің шынайы жабық кеңістікке ауысуы және оны бағдарлау;

14) қиылыс;

15) бағдаршамның жарықтық және дыбыстық сигналдары;

16) қиылыстан өту ережесі;

17) жол жиегіндегі қозғалыс.

19. Топографиялық көріністердің қалыптасуы (14 сағат):

1) бедерлі-графикалық оқулық, "Ориентир" құралы және оның көрмейтіндер үшін қоршаған әлемдегі түрлі заттар туралы түсініктерінің қалыптасуындағы рөлі;

2) бедерлі-графикалық оқулықтар көмегімен сипап сезудің дамуы;

3) негізгі бедерлі-графикалық түсініктермен танысу;

4) масштаб;

5) жабық кеңістіктің бедерлі жоспарын орындау;

6) "Карта-жол" сызбасын құру;

7) топографиялық қабілеттерін жетілдіру, бірінші және екінші қабаттардың сызба-картасымен жұмыс.

20. Ақ тросттың көмегімен кеңістікте бағдарлау (12 сағат):

1) тросттың түрлері;

2) тросттың мәні, түрлері және қызметі;

3) тростты дұрыс таңдау, дұрыс ұстау ережелері;

4) трость қолданудағы қауіпсіздік ережелері;

5) тросттың көмегімен жүру;

6) трость қолдану барысында келбетті пішінді дұрыс ұстау;

7) тростты күту.

21. Айналасындағы адамдармен бірлескен бағдарлау дағдылары (8 сағат):

1) сүйемелдеуші адамдармен жүру ережелері;

2) сүйемелдеушімен бірге жүрудің амалдары. Сүйемелдеушімен түзу жүріс;

3) сүйемелдеушімен ғимарат ішіндегі жүріс;

4) сүйемелдеушімен ғимаратқа кіру және шығу;

5) сүйемелдеуші адаммен қарым-қатынас әдебі.

3-тарау. Оқу пәнінің 6-сыныптағы базалық білім мазмұны

22. Бағдарлы-мобиляторлы іс-әрекетіндегі негізгі ұғымдар (10 сағат):

1) ұғымдарды бекіту: "көлденең, тігінен, ұзындығы, ені, биіктігі";

2) көкжиек жақтарымен бағдарлау;

3) ауызша ақпарат бойынша кеңістікте өз денесіне қарай бағдарлау;

4) әр түрлі жағдайларда дұрыс жүру амалдарын үйрету, келбетті пішінді және дене қалпын дұрыс сақтауға үйрету;

5) жазу мен оқу кезінде, отыру, жүру, тұру барысында келбетті пішінді тік ұстауға үйрету;

6) дыбыстық сигналға кедергісіз және кедергілермен жүру;

7) бағыт 90 және 180 градусқа өзгергенде бағдарлай білу. Топ ішіндегі қозғалыс.

23. Кеңістікте бағдарлауда сақталған анализаторларды қолдану (14 сағат):

1) еркін кеңістікте дыбыстың қозғалысын немесе қозғалыссыздығын локализациялау;

2) қоршаған ортадағы дыбыстар, олардың дыбыс шығаратын заттармен қатынасын елестетуі (алыс, жақын, жақынырақ, алысырақ, жақындап келеді, алыстап барады түсініктері);

3) еркін кеңістікте заттарды қалдық көру арқылы ажырату, кеңістікті стереоскопиялық емес қабылдаудың тәсілдерін менгерту. Кеңістіктегі заттардың алыстауын бағалау және оларды суретте (қалыпты және графикалық) бейнелеу;

4) қоршаған ортада кездесетін иістерді анықтау;

5) бұлшық ет сезімдерін дамыту: тұрақты бағдарсыз тура жолды маршрутта бағытты сақтап жүру.

24. Шағын кеңістікте бағдарлау (10 сағат):

1) кеңістіктік бағыттарды бекіту: солдан оңға, оңнан солға, жоғарыдан төмен, төменнен жоғары, қиғашынан;

2) кеңістіктегі түсініктерді дұрыс түсіне білу: артынан, астынан, айнала, арқылы, төменірек, жоғарырақ;

3) бедерлі жоспардағы шартты белгіле;

4) жабық кеңістіктің макетіенде және бедерлі жоспарында бағдарлау.

25. Жабық және еркін және кеңістікте бағдарлау (16 сағат):

1) берілген бағыт бойынша мектеп ауласындағы қозғалыс;

2) кедергілер және оның түрлері: тұрақты, уақытша;

3) мектеп ауласындағы тұрақты, кездейсоқ, уақытша кедергілерінен өту;

4) мектеп ауласындағы бағдарлау дағдысын бекіту;

5) жол белгілері: нұсқау, ескертпе, тыйым салынатын, қызмет көрсету белгілері;

6) жолдың жиегімен және жолсызбен жүру;

7) жер асты және жер үсті өту жолдары;

8) жол жүру ережелері бойынша жарыс ойындары. 2-3 жеңіл маршруттарды меңгеру (мысалы: мектеп-дүкен, мектеп- автобус аялдамасы);

9) зерттелетін кеңістіктің бедерлі жоспарын пайдалану;

10) зерттелетін кеңістіктің бедерлі жоспарын пайдалана отырып, "карта - шолу" сияқты түсініктерін қалыптастыру (сызба және аппликация түрінде);

11) кеңістіктік жады және қиялдың дамуына арналған жаттығулар.

26. Топографиялық көріністердің қалыптасуы (10 сағат):

1) бедерлі-графикалық нұсқаулықтар және олардың көрмейтіндер үшін қоршаған ортадағы түрлі нысандар туралы елесті қалыптастырудағы рөлі;

2) бедерлі -графикалық нұсқаулықтардың көмегімен сипап сезуді дамыту;

3) тұрмыстағы бағдарлауға арналған техникалық құралдар;

4) масштаб;

5) жабық кеңістік жоспарын Брайль жүйесі бойынша орындау.

27. Ақ тросттың көмегімен бағдарлау (10 сағат):

1) тросттың түрлері;

2) тростты таңдау;

3) тростты пайдаланудың негізгі әдістері мен тәсілдері;

4) "Маятник" техникасын меңгеру;

5) "Қарындаш" техникасы бойынша тростты ұстаудың негізі;

6) "Тайғанақтау" тәсілі;

7) "Тигізу" тәсілі;

8) "Диагональ" техникасы;

9) тросттың күтімі.

28. Қоғамдық көлікті пайдалану (14 сағат):

1) автожолға саяхат, дыбысы бойынша көлікті тану: троллейбус, автобус, трамвай, автокөлік;

2) жолда жүру ережелері "Біз көшемен келеміз" - практикалық сабақтар; таныс жолды басынан соңына дейін күннің орналасуына және басқа бағдарларға қарай, оның ішінде жапырақтардың дыбысына, көшедегі жылжыған және жылжымаған көліктердің дыбысына қарай бағдарлап табу;

3) белсенді өмір сүрудегі қоғамдық көліктердің мәні;

4) қоғамдық көліктердің аялдамалары.

29. Қоғамдық әлеуметтік -мәдени орындарыда бағдарлауы мен тәртібі (12 сағат):

1) бейтаныс орындардағы өзін-өзі ұстау ережелері;

2) бағдарлау кезінде көмек сұрай алу;

3) мейрамханада, кафеде өзін-өзі ұстау ережелері.

30. Айналасындағы адамдармен бірлескен бағдарлау дағдылары (6 сағат):

1) қоғамдық орындарда көрмейтіндердің өзін-өзі ұстау ережелері;

2) айналасындағы құрдастарымен бағдарлау және қарым-қатынас мәдениеті.

4-тарау. Оқу пәнінің 7-сыныптағы базалық білім мазмұны

31. Дұрыс жүрістің тәсілдерін игерту, әртүрлі жағдайларда келбетті пішіні мен дененің дұрыс қалыпта ұстауына үйрету (8 сағат).

1) қол және аяқ қозғалыс үйлесімдігінің дағдыландыру;

2) жүру кезінде дене жаттығуларын орындату: секіру, отырып жүру;

3) вестибулярлық аппараттың үйлесімдігі, басына жүк қойып жүру;

4) көлбеу жазықтықта жүру;

5) 180 градусқа бұрылып жүру;

6) шұңқыр, арықтар және омбы қарлардан өту;

7) лабиринттің ішімен жүру;

8) қала көшелерінде, көліктерде, қоғамдық орындарда бағдарлаудағы дененің дұрыс қалпы.

32. Кеңістікте бағдарлауда сақталған анализаторларды қолдану (10 сағат):

1) қоршаған ортадағы дыбыстар, олардың заттарға қатынасы (алыс, жақын, жақынырақ, алысырақ, оңға, солға, сол жақтан, оң жаққа, алдынан, артынан, жақындап келеді, алыстап барады );

2) кеңістікті қабылдаудың кезінде стереоскопиялық емес амалдарын қалыптастыру;

3) қалдық көруі бар кезінде түзу жолмен жүруде жарық көлеңкесін қолдану;

4) бұрылу кезінде жарық көлеңкесін қолдану;

5) белгілі бір ғимаратқа кірерде және шығарда қалдық көруін жаттықтыру;

6) әртүрлі жарықтануға үйрену амалдары;

7) қоршаған ортадағы заттарды сипап сезу арқылы зерттеу;

8) түрлі материалдарды танып білу дағдыларын бекіту;

9) иістердің көмегімен кеңістікте бағдарлау;

10) тұрақты бағдарларға сүйене отырып берілген бағыт бойынша қозғалыс.

33. Шағын кеңістікте бағдарлау (10 сағат):

1) кеңістіктік бағыттарды бекіту: қиғаш, диагонал бойынша, айнала;

2) үйренген кеңістіктік ұғымдарды дұрыс түсіне білу. Бедерлі жоспарларды оқи білу.

34. Жабық және еркін кеңістікте бағдарлау (16 сағат):

1) мектеп ауласының жоспарын құрастыру;

2) орталық кіре берістің маңайындағы кеңістікті меңгеру;

3) қосымша шыға беріс жанындағы кеңістікте бағдарлау;

4) сағат тілінің бағытында мектепті айналу;

5) сағат тілінің бағытына қарсы қозғалыс;

6) стадионға өз бетінше бару;

7) қоқыс контейнеріне өз бетінше бару;

8) кеңістікте нақты берілген уақытпен бағдарлау;

9) қозғалыс кезіндегі техникалық қауіпсіздік дағдылары;

10) территориядағы кедергілерді жеңе білу (арықтар, құдықтар, ағаштар). ауызша ақпарат бойынша территорияда жүру;

12) мектепке жақын көшелерді бағдарлау;

13) бағдаршамы бар және жоқ көше қиылыстарынан өту ережелері;

14) дүкендерде, поштада, дәріханада, көліктерде өз бетінше бағдарлау;

15) бірнеше бұрылыстан кейін кеңістіктік қатынастардың өзгеруі;

16) шартты суреттеу бойынша еркін және жабық кеңістіктің жоспарын құрастыру;

17) қалыптасқан кеңістіктік ұғымдарды пайдалана отырып, еркін және жабық кеңістік туралы әңгіме құрастыру.

35. Топографиялық көріністердің қалыптасуы (10 сағат):

1) қоршаған орта, нақты бір жер туралы түсініктің қалыптасуында бедерлі-графикалық нұсқаулықтардың рөлі;

2) жабық және еркін кеңістіктердің жоспарын құру үшін бедерлі-графикалықнұсқаулықтарды қолдану (жанама жерлері бар кафе, кинотеатр);

3) "Школьник" құралы және оның көрмейтіндердің мобилді болуындағы рөлі;

4) "шолу - карта", "карта - жол" деңгейінде топографиялық түсініктерін қалыптастыру;

5) шағын аудан жоспары бойынша бағдарлау.

36. Ақ тросттің көмегімен бағдарлау (10 сағат):

1) көрмейтіндер үшін бағдарлау кезіндегі тросттің рөлі;

2) тросттің әр түрлілігі (телескопиялық жиналмалы, цилиндрлік және конус тәрізді түтікшелерден жасалынған трость, қысқа тросттер);

3) ұзын трость;

4) өлшем бойынша тростты таңдау;

5) "Маятник" техикасының амалдарын жаттықтыру;

6) "Қарындаш" техникасы бойынша тростты ұстау;

7) "Тайғанақтау" амалы;

8) "Тигізу" амалы;

9) "Диагонал" техникасы;

10) тростты күту;

37. Қоғамдық көліктерді пайдалану (16 сағат):

1) қоғамдық көліктердің аялдамалары;

2) аялдамада бағдарлау;

3) көлікке мінерде, көлікке кіргенде және түсерде тростпен жұмыс істей білу және бағдарлау;

4) көрмейтіндердің қоғамдық көліктерде өзін-өзі ұстау ережелері;

5) калалық көлік салондарының бедерлі-графикалық сызбасы;

6) көлікте 2-3 аялдама сүйемелдеушімен жүру.

38. Қоғамдық әлеуметтік-мәдени орындарда бағдарлауы мен тәртібі (16 сағат):

1) туған қала немесе ауыл туралы түсініктер;

2) шағын аудан туралы түсінік;

3) жақын маңдағы саябаққа, баққа саяхат;

4) жақын көшелердің бедерлі картасын зерттеу;

5) жақын жерде орналасқан көшелерге саяхат;

6) көше, бульвар, тас жол, даңғыл, тұйық көше, жағалау, алаң, саябақ, гүл бағы - ұғымдары;

7) мектептің айналасында орналасқан алдындағы ұғымдарды нақтылау;

8) қаладағы ірі мәдени-тұрмыстық орталықтар және оның ішіндегі заттарды елестете білу: кинотеатр (фойе, көру залы, сахна), супермаркет (азық-түлік секциялары, кассалар, азық-түлікке арналған корзиналар), базар (азық-түлік бөлімі, тұрмыстық және өндірістік тауарлар бөлімі);

9) емдік орталықтар;

10) тренинг: "Егер сіз адасып қалсаңыз?";

11) менгерген білім, білік, дағды бойынша тестілеу.

39. Айналасындағы адамдармен бірлескен бағдарлау дағдылары (6 сағат):

1) нашар көретін адам мен көрмейтіннің супермаркеттерде, басқа да қоғамдық орындарда бағдарлауы;

2) "Азық-түлік сатып алу" тренингі;

3) кафеге, базарға бару;

4) саябақтағы серуен кезінде өтіп бара жатқан адамнан көмек сұрай білу;

5) емханаға экскурссия.

5-тарау. Оқу пәнінің 8-сыныптағы базалық білім мазмұны

40. Дұрыс жүрістің тәсілдерін игерту, әртүрлі жағдайларда келбетті пішіні мен дененің дұрыс қалыпта ұстауына үйрету (10 сағат):

1) жүру кезінде дене жаттығуларын орындату: келбетті пішінді сақтау: денені айналдыру, секіру, отырып – тұру;

2) вестибулярлық аппаратты үйлестіру, басқа жүк қойып жүру. Көлбеу жазықтықта жүру;

3) жолдағы кездейсоқ және тұрған кедергілерден өту;

4) лабиринтпен жүру;

5) қала көшелерінде, көлікте және қоғамдық орындарда бағдарлауда келбетті пішінді сақтау.

41. Кеңістікті бағдарлауда сақталған анализаторларды пайдалану (10 сағат):

1) кеңістікте бағдарлауда сақталған анализаторларды кешенді пайдалану;

2) бұлшықетті жаттықтыру, тірек-қозғалыс белсенділігін арттыруға арналған жаттығулар.

42. Жабық және еркін кеңістікте бағдарлау (18 сағат):

1) ғимарат ішін ойша бағдарлау; бір жерден екінші жерге ойша маршрут құрып әнгімелеп беру;

2) берілген бағыт бойынша жүру;

3) кедергілер және олардың түрлері: тұрақты және уақытша;

4) өз денесіне қарай заттың орналасу бағытын анықтау. Заттардың арақашықтығын анықтау;

5) қала ішіндегі бірнеше бағытты өздігінен меңгеру;

6) қала көлігінде көмекпен жүру;

7) қала ішіндегі маңызды бірнеше бағытты меңгеру: (емханаға дейін, музыка және көркем өнер мектептеріне дейін, поштаға дейін, кафеге дейін).

8) жолда жүру ережелері: көшеден өту аймағымен жүру, белгісі жоқ көше қиылысынан өту;

9) көкжиек бағыттарын компас көмегімен бағдарлау.

43.Топографиялық көріністердің қалыптасуы (10 сағат):

1) "Жол - карта", "жоспар-карта" сияқты топографиялық түсініктерін қалыптастыру;

2) бедерлі жоспар;

3) бедерлі жоспарда бағытты өзгерту;

4) "Тура жүр", "солға қарай жүр", 90

және 180

градусқа бұрылғанда бағытты және бағдарды өзгерту.

44. Ақ трость көмегімен бағдарлау (12 сағат):

1) көрмейтіндердің бағдарлау кезіндегі ақ түсті тросттің маңызы;

2) трость қызметі және трость түрлері;

3) тростты таңдаудың жеке тәсілдері;

4) тростпен бағдарлау тәсілдері: тростты дұрыс ұстау, тростты пайдалану кезіндегі техникалық қауіпсіздік;

5) тростпен жүру тәсілдері: маятникті, диагоналды, сырғанау тәсілдері;

6) тростпен баспалдақпен көтерілу және төмен түсу;

7) ғимаратта, көлікте, көретін сүйемелдеушімен жүргенде тростты пайдалану;

8) трость көмегімен кедергіні анықтау.

45. Қоғамдық көліктерді пайдалану (18 сағат):

1) жолаушы көлігінің бағыттарын меңгеру әдістері. Аялдамадағы көрмейтіндердің тәртібі;

2) дене қалпын дұрыс ұстау;

3) қала көлігіне отыру және шығу ережелері, көлік ішіндегі тәртіп;

4) жолаушы көлігінің ішінде тростті пайдалануға жаттығу;

5) автобуста 2- 3 аялдамаға бақылаушымен жүру.

46. Қоғамдық әлеуметтік-мәдени орындарда бағдарлауы мен тәртібі (18 сағат):

1) қаланың үлкен сауда орындары, мәдени және транспорттық мекемелер; сауда – ойын орталығы, супермаркеттер, авто және теміржол бекеттері, базарлар;

2) осы нысандардың айналасы және оларды бағдарлау;

3) бейтаныс ғимараттарда бағдарлану;

4) жұмыс орнын бағдарлау;

5) жұмыс орны мен құрылғылардың өзара орналасуын зерттеу;

6) шеберханаларды бағдарлаумен танысу;

7) жоспар бойынша шеберхана туралы түсініктерін бекіту. "Ориентир құралы".

47. Айналасындағы адамдармен бірлескен бағдарлау дағдылары (6 сағат):

1) сүйемелдеушімен бірге айналасындағы адамдармен, бейтаныс кісілермен қарым - қатынас әдебі.

6-тарау. Оқу пәнінің 9-сыныптағы базалық білім мазмұны

48. Кеңістікте бағдарлауда сақталған анализаторларды қолдану (8 сағат):

1) кеңістікте бағдарлау кезінде сақталған анализаторларды кешенді қолдану;

2) бұлшықетті жаттықтыру, тірек-қозғалыс белсенділігін арттыруға арналған жаттығулар.

49. Шағын кеңістікте бағдарлау (10 сағат):

1) кәсіптік оқуда пайдаланатын кеңістік туралы ұғымды нақтылау және бекіту: барлық жер, айнала, төменнен, жоғарыдан, артынан, алдынан, төменгі/жоғарғы жиегімен, төменнен – жоғары, диагонал бойынша және басқа да түсініктер.

50. Жабық және еркін кеңістікте бағдарлау (18 сағат):

1) жабық бейтаныс кеңістікте бағдарлау (супермаркет, кафе, кинотеатр);

2) сауда орталығына кіру – шығу, баспалдақты, лифтті табу тренингтері;

3) эскалаторды пайдалана білуге үйрету;

4) лифттегі өзін-өзі ұстау ержелері;

5) қала, ауыл, поселке; шалғындық, орман, саябақ; шабындық, өзен, суқойма – түсініктері;

6) көше, бульвар, тас жол, даңғыл, алаң, жағалау, саябақ – ұғымдарын бекіту;

7) осы ұғымдарды өзінің қоршаған ортасында түсініп, нақтылау.

51. Топографиялық көріністерінің қалыптасуы (10 сағат):

1) "Карта --жол" , "карта- шолу" сияқты топографиялық түсініктері;

2) жергілікті жердің бедерлі жоспары ( ауылдық жер, қала орталығы, қала аудандарының картасы);

3) өздігінен жоспарларды жобалау, "Ориентир" құралында аппликация жасау.

52. Ақ тросттың көмегімен бағдарлау (10 сағат):

1) тростты таңдаудың жеке тәсілдері;

2) тростпен бағдарлау тәсілдері, тростті пайдалану кезіндегі техникалық қауіпсіздік;

3) тростпен жүру тәсілдерін бекіту: маятникті, диагоналды, тарту, сырғанау;

4) баспалдақпен көтерілу және төмен түсу;

5) ғимаратта, көлікте сүйемелдеушімен жүргенде тростті пайдалану;

6) трость көмегімен кедергіні анықтап, өту.

53. Қоғамдық көліктерді пайдалану (20 сағат):

1) жолаушы көлігінің бағыттарын меңгеру әдістері;

2) аялдамадағы көрмейтіндердің іс-әрекеті;

3) қала көлігіне отыру және шығу ережелері; көлік ішіндегі тәртіп;

4) жолаушы көлігінің ішінде тростті пайдалану амалдарын меңгеру;

5) автобуста 2- 3 аялдамаға өздігінен жүру.

54. Қоғамдық әлеуметтік-мәдени орындарда бағдарлауы және тәртібі (20 сағат):

1) мектеп шеберханасына бару;

2) өндірістік шеберханаларға саяхат (техникалық қызмет көрсету станциясы, ателье, массаж салоны);

3) қаланың көрнекті жерлерімен танысу;

4) жергілікті жердің маңызды нысандары, жергілікті жердің бедері;

5) жолдан өту арқылы бірнеше көшелермен жүру. көшелерді және жаяу жүргінші маршруттарын зерттеу, аялдамаларды ажырату;

6) кеңістікті және кеңістіктегі кедергілерді сезіну;

7) қалада/жергілікті жерде орналасқан жерін анықтау жаттығулары.

55. Айналасындағы адамдармен бірлескен бағдарлау дағдылары (6 сағат):

1) өтіп бара жатқан адамдардан көмек сұрау (саябақта, дүкенде);

2) шаштараз, кафе, кинотеатрларда құрдастарымен бірлесіп бағдарлау.

7-тарау. Оқу пәнінің 10-сыныптағы базалық білім мазмұны

56. Жабық және еркін кеңістікте бағдарлау (22 сағат):

1) сауда орталығын кіру – шығу, баспалдақты, лифтті табу тренингтері;

2) эскалаторды пайдалана білу;

3) лифттегі өзін-өзі ұстау ережелері;

4) орман, шабындық, саябақ, өзен, су қойма ұғымдарын бекіту және оларды өзінің қоршаған ортасында нақтылау;

5) театрда және концерттік залда бағдарлау;

6) көрермен залының жоспарын құру;

7) қала ішінде бірнеше бағытты өздігінен меңгеру;

8) берілген мекен-жай бойынша үйді, пәтерді табу;

9) білім алушылардың көру мүмкіндігін ескере отырып жолда жүру ережесін сақтау.

57. Топографиялық көріністердің қалыптасуы (12 сағат):

1) "Карта- жол" , "карта- шолу" сияқты бағдарлау дағдыларын дамыту (үлгі бағыттары: стадион, базар, мешіт, кафе);

2) жергілікті жердің бедерлі жоспары;

3) жергілікті жердің жоспарын өздігінен жобалау.

58. Ақ трость көмегімен бағдарлау (12 сағат):

1) тростпен жүру тәсілдерін бекіту: маятникті, диагоналды, тарту, сырғанау;

2) баспалдақпен, еңіспен көтерілу және төмен түсу;

3) трость көмегімен әр-түрлі кедергіні анықтау және одан өту;

4) трость күтімі.

59. Қоғамдық көліктерді пайдалану (24 сағат):

1) автобуста, троллейбуста, метрода бағдарлауға дағдылардыру;

2) қаланың/ жергілікті қоғамдық көліктерінің бағыттарын зерттеу;

3) авто және теміржол бекеттеріндегі бағдарлау ерекшеліктері;

4) онлайн режимінде билеттерге тапсырыс беру.

60. Қоғамдық әлеуметтік- мәдени орындарда бағдарлауы мен тәртібі (24 сағат):

1) қала/ жергілікті жердің әкімшілігі, мәдени, сауда және емдеу мекемелерімен толығырақ танысу;

2) саябақтар, көшелер, жағалаулар;

3) алаңдардың, көшелердің орналасуы, қиылысы және көліктердің сол бағытта жүру тәртібі, олардың өзара байланысы туралы біртұтас түсінік алу.

61. Айналасындағы адамдармен бірлескен бағдарлау дағдылары (8 сағат):

1) сүйемелдеушімен жүргенде, айналасындағы адамдармен қарым-қатынас әдебі;

2) саябақтағы, дүкендегі, кинотеатрдағы және өзін-өзі ұстау ережесі.

8-тарау. 5-сынып білім алушыларының дайындық деңгейіне қойылатын талаптар

62. Пәндік нәтижелер.

63. Білім алушылар:

1) әйгілі адамдардың өмірбаянын;

2) негізгі кеңістік және уақыт ұғымдарын;

3) сақталған анализаторлардың негізінде қоршаған ортадағы заттардың қасиеттері туралы толық елестете алу: заттың пішінін, температурасын, құрылысын,беткі бөлігін, материалын;

4) кеңістікте бағдарлауда тұрақты сенсорлық, дыбыстық, тактилді, иіс сезу бағдарлардың мәнін;

5) тұрақты мекен-жай мен оқудың орналасқан жеріндегі басты нысандарын;

6) тұрғылықты жері мен мектеп мекен-жайын;

7) көше қиылысынан өту ережесін;

8) кеңістікте бағдарлауда "карта-жол" сызба масштабының мәнін;

9) ақ тросттың түрлерін, қызметі, мәні және оны пайдалану ережесін білетін болады.

64. Білім алушылар:

1) тұрмыста және оқу қызметінде пайдаланатын қажетті заттармен үйлесімді қимылдар жасау;

2) кеңістікте өлі табиғат пен тірі табиғат дыбыстарын тану және локализациялау:

3) кішігірім жабық және ашық кеңістікте тікелей сезу арқылы қоршаған ортаны өз бетінше бағдарлау;

4) кеңістіктегі заттардың қатынасын макет пен жоспарда елестету және көрсету дағдыларын меңгеретін болады.

9-тарау. 6-сынып білім алушыларының дайындық деңгейіне қойылатын талаптар

65. Пәндік нәтижелер.

66. Білім алушылар:

1) бағдарлы-мобиляторлы іс-әрекеттің негізгі түсініктерін;

2) бағытты 90, 180 градусқа өзгерткенде заттардың орнының өзгеруі;

3) дыбыстық, көру, тактилді, иіс сезу бағдарларының мақсатын;

4) жабық кеңістікттің бедерлі жоспары және макетін;

5) жолда жүру ережесін;

6) күнделікті қозғалыс үшін қиын емес 2-3 маршрутты;

7) ақ тростты қолданудың негізгі әдістері мен тәсілдерін білетін болады.

67. Білім алушылар:

1) өз бетінше қозғалуға қызығушылық туғызу, қалыптасқан дұрыс келбетті пішін дағдысы, дұрыс жүріс;

2) қоршаған ортада бағдарлау үшін қалдық көруді және компенсаторлық мүмкіндіктерді пайдалану;

3) жабық және еркін кеңістікті бағдарлауда, бағыты өзгерсе де, өзгермесе де қалыптасқан;

4) бағдарлау үшін бедерлі-графикалық нұсқаулықты қолдану;

5) тростты ұстау тәсілдерін меңгеру және оны пайдалануда қауіпсіздік техникасы;

6) кеңістікте бағдарлауда сөздік ақпаратты қолдану дағдыларын меңгеретін болады.

10-тарау. 7-сынып білім алушыларының дайындық деңгейіне қойылатын талаптар

68. Пәндік нәтижелер.

69. Білім алушылар:

1) кеңістікте бағдарлауда сақталған анализаторлардың мәнін;

2) дұрыс жүріс пен дұрыс келбетті пішіннің тәсілдерін;

3) бағдарлаудағы тұрақты, уақытша, кездейсоқ кедергілерді;

4) бағдаршаммен реттелетін және реттелмейтін көше қиылыстарынан өту ережесі;

5) "карта-шолу", "карта-жол" деңгейіндегі топографиялық нұсқауларды;

6) тұрғылықты жердегі ірі мәдени-тұрмыстық, емдік мекемелерді және олардың сыйымдылығын білетін болады.

70. Білім алушылар:

1) еркін және жабық кеңістікте, өзгерген немесе өзгермеген бағытпен, өз бетінше қозғалыс кезінде көру, есту, сипап сезу бағдарларын қолдану;

2) мектепке, үйге жақын көшелерде бағдарлау;

3) кеңістіктің жоспарын құрғанда бедерлі-графикалық нұсқаулықты пайдалану;

4) трость таңдау техникасы және оны қолдану;

5) қоғамдық орында және көлікте, көшеде қарым-қатынас жасау мен бағдарлаудың іс-жүзіндегі;

6) қалыптасқан кеңістіктік түсініктерді және елестерді пайдалана отырып, таныс және бейтаныс кеңістік туралы әңгімелеу дағдыларын меңгеретін болады.

11-тарау. 8-сынып білім алушыларының дайындық деңгейіне қойылатын талаптар

71. Пәндік нәтижелер.

72. Білім алушылар:

1) тура, еңіс жазықтықтардағы кездейсоқ және тұрақты кедергілерді жеңе отырып, дұрыс жүріс тәсілдерін;

2) жергілікті жерге тиесілі бірнеше маршрутты;

3) көшеден өту ережесін;

4) компастың көмегімен бағдарлаудың ережесін;

5) топографиялық бағдарлауларды;

6) тростпен қозғалыстың түрлі тәсілдері, тростті дұрыс ұстау тәсілдерін;

7) тұрғылықты жердегі ірі сауда, мәдени және көлік мекемелері;

8) шеберханалардағы құрылғылар мен жұмыс орындарының өзара орналасуын білетін болады.

73. Білім алушылар:

1) қоршаған ортадағы құбылыстарды және қозғалыстарды, заттарды қабылдауда сақталған анализаторларды белсенді пайдалану;

2) болатын маршрутты ойша жобалау;

3) тұрақты бағдарларға сүйене отырып, еркін және жабық кеңістікте еркін бағдарлау;

4) топографиялық көріністерді "карта-жол", "карта-жоспар" сияқты жоспарда көрсету;

5) тростпен бағдарлаудың түрлі тәсілдерін меңгеру;

6) алдыңғы тәжірбиені өзектендіре отырып, бейтаныс кеңістікте бағдарлау;

7) таныс маршрутпен қоғамдық көлікте жүру дағдыларын меңгеретін болады.

12-тарау. 9-сынып білім алушыларының дайындық деңгейіне қойылатын талаптар

74. Пәндік нәтижелер.

75. Білім алушылар:

1) кеңістікте бағдарлауда сақталған анализаторлардың мәнін;

2) орталық шығу-кіру, қосалқы шығу, орталық баспалдақ, эскалатор, қосалқы баспалдақ, жолаушылар, жүк лифттерінің қолдану мақсатын;

3) ғимараттарда, көліктерде, сүйемелдеушімен жүргенде тростті пайдалану және тростпен қозғалыс ережесін;

4) "көше, бульвар, тас жол, даңғыл, жағалау, алаң, саябақ" ұғымдарын;

5) жергілікті жердің негізгі көрнекті жерлері және негізгі нысандарын білетін болады.

76. Білім алушылар:

1) келбетті пішінді сақтап, дұрыс жүру;

2) өндірістік оқуда қолданатын шағын кеңістік туралы түсініктерді меңгеру;

3) жергілікті жердің көшелерінде жолда жүру ережелерін сақтап, жүру;

4) эскалаторды, лифтті, баспалдақты қолдану;

5) топографиялық түсініктерді нақтылау, жергілікті жердің жоспарын өздігінен жобалау;

6) қолайлы қозғалысты таңдай отырып,өздігінен жолаушылар көлігінің маршруттарын зерттеу дағдыларын меңгеретін болады.

13-тарау. 10-сынып білім алушыларыныі дайындық деңгейіне қойылатын талаптар:

77. Пәндік нәтижелер.

78. Білім алушылар:

1) таныс және бейтаныс кеңістікте бағдарлау ережесін;

2) лифтте, концерт залында, сауда залында сүйемелдеушісіз өзін-өзі ұстау ережесін;

3) қала ішіндегі қоғамдық көліктің бірнеше маршрутын;

4) тұрғылықты жердің бедерлі жоспарын;

5) тростпен бағдарлаудың және қозғалудың ережесін;

6) авто және темір жол бекеттеріндегі бағдарлаудың ерекшеліктерін;

7) тұрғылықты жердің көлік маршруттары мен көшелерін, алаңдардың орналасуы мен байланысын білетін болады.

79. Білім алушылар:

1) таныс және бейтаныс кеңістікте қауіпсіз бағдарлау үшін сақталған анализаторларды кешенді және белсенді пайдалану;

2) "карта-жол", "карта-шолу" сияқты жоспар құрастыра білу;

3) трость көмегімен бағдарлау және жүру;

4) жергілікті жердегі бірнеше бағытты өздігінен игеру (емхана, супермаркет, кафе, базар) дағдыларын меңгеретін болады.

80. Тұлғалық нәтижелер. Білім алушылар:

1) қоғамдық орындарында өзін-өзі ұстау ережелерін және қарым-қатынас әдебін танытады.

81. Жүйелік- әрекеттік нәтижелер білім алушылардың:

1) көшелердің, алаңдардың орналасуы мен өзара байланысы туралы және көлік маршруттары жайлы біртұтас түсінігінен;

2) пән бойынша жүйелі білімді меңгеру, оны іс жүзінде қолдануынан;

3) танымдық, интеллектуалдық және шығармашылық мүмкіндіктерінің жетілуінен көрініс табады.

Қазақстан Республикасы
Білім және ғылым министрінің
2013 жылғы 3 сәуірдегі
№ 115 бұйрығына 338-қосымша

Көру қабілеті бұзылған (көрмейтін және нашар көретін) білім алушыларға арналған негізгі орта білім беру деңгейінің 5-10 сыныптары үшін "Кеңістіктік бағдар" пәнінен үлгілік оқу бағдарламасы
(оқыту орыс тілінде жүргізілетін сыныптар үшін)

Ескерту. Бұйрық 338-қосымшамен толықтырылды – ҚР Білім және ғылым министрінің 27.07.2017 № 352 (1, 2, 6, 8, 9, 10,(11, 12) сыныптардың ерекше білім беруге қажеттіліктері бар білім алушылары үшін 01.09.2017, ерекше білім беруге қажеттіліктері бар 3-сыныптың білім алушылары үшін 01.09.2018, ерекше білім беруге қажеттіліктері бар 4-сыныптың және 10-сыныптың білім алушылары үшін 01.09.2019, 11-сыныптың білім алушылары үшін 01.09.2020 қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

Глава 1. Пояснительная записка

1. Учебная программа разработана в соответствии с Государственным общеобязательным стандартом среднего образования (начального, основного среднего, общего среднего образования), утвержденным постановлением Правительства Республики Казахстан от 23 августа 2012 года №1080.

2. Цель учебного предмета заключается в формировании целостного представления об окружающем мире, овладении обобщенными способами ориентировки в пространстве, преодолении изолированности в обществе, способствующего наилучшему развитию личности.

3. Задачи учебного предмета:

1) обучение адекватному толкованию внешних раздражителей среды;

2) формирование у лиц с нарушениями зрения правильных предметных и пространственных представлений;

3) выработка навыков для успешных действий в любых условиях жизнедеятельности.

4. Обучение ориентировке в пространстве лиц с нарушениями зрения - одна из актуальных и трудных проблем, входящих в сферу их социальной адаптации и интеграции. "Пространственная ориентировка" является одним из основных предметов коррекционного компонента специального обучения и воспитания детей с нарушениями зрения (незрячие и слабовидящие).

5. Обучение пространственной ориентировке предполагает осуществление комплексного подхода к определению содержания программы и взаимосвязи с предметами: "Лечебная физическая культура", "Социально-бытовая ориентировка", "Охрана и развитие остаточного зрения и зрительного восприятия"; а также единые требования педагога, воспитателя и родителей к овладению навыками и умениями ориентировки в пространстве.

6. Программа обучения построена концентрическим способом, при котором один и тот же учебный материал представлен в ней несколько раз, но повторное изучение предполагает усложнение и расширение содержания образования, углубление и конкретизацию отдельных его элементов.

7. Основной организационной формой обучения является коррекционный урок. Однако успешное усвоение программного материала предполагает закрепление навыков и умений во внеурочное время.

8. Формирование пространственного образа у детей с нарушениями зрения можно условно разделить на три этапа, каждый из которых ставит конкретную задачу с использованием средств наглядности, методов и форм их использования:

1) на первом этапе формируется первичный пространственный образ маршрута: создается общее представление (образ) о расположении маршрута на местности, определяется точка отсчета, конфигурация маршрута; пространственный образ об относительной длине отрезков, составляющих маршрут;

2) на втором этапе этот сложившийся обобщенный образ пространства дробится на части и более подробно изучается каждый из участков маршрута;

3) на третьем этапе изученные части маршрута соединяются в целостный, адекватный пространственный образ.

При обучении по данной системе возрастает точность, устойчивость, полнота и адекватность пространственного образа.

9. Базовое содержание учебной программы реализуется в следующих разделах:

1) основные понятия ориентировочно-мобиляторной деятельности;

2) обучение приҰмам правильной ходьбы, формирование осанки и правильной позы в различных ситуациях;

3) использование сохранных анализаторов в пространственной ориентировке;

4) ориентировка в микропространстве;

5) навыки ориентировки в свободном и замкнутом пространстве;

6) формирование топографических представлений;

7) ориентировка с помощью трости;

8) пользование общественным транспортом;

9) навыки ориентировки и поведения в общественных местах социокультурного назначения;

10) навыки совместной ориентировки со зрячими.

10. Оценка достижений обучающихся в условиях реализации дифференцированного и индивидуального подхода к обучающимся с глубокими нарушениями зрения носит не балльный, а качественно-описательный, эмоциональный характер (формирование правильного отношения к своим возможностям), основана на мониторинге успешности развития и формирования у детей компетенций по пространственной ориентировке.

11. При обучении незрячих и слабовидящих обучающихся пространственной ориентировке требуется наличие специального кабинета, включающего необходимый минимум оборудования, наглядных, дидактических и технических средств обучения: рельефно-графические карты, схемы, приборы "Школьник", "Ориентир", зеркала, трости, тактильные и звуковые дорожки, звуковые сигналы.

12. Занятия по пространственной ориентировке проводятся с группой (3-5 человек), которая комплектуется с учетом уровня развития обучающихся; в особо сложных случаях – индивидуально. По мере исправления недостатков у обучающихся, с которыми проводится индивидуальная работа, они включаются в групповые занятия. Длительность урока – 45 минут. Распределение учебной нагрузки (часов) может меняться в зависимости от уровня усвоения темы обучающимися.

13. Объем учебной нагрузки:

1) 5 класс –3 часа в неделю, 102 часа в учебном году;

2) 6 класс – 3 часа в неделю, 102 часа в учебном году;

3) 7 класс – 3 часа в неделю, 102 часа в учебном году;

4) 8 класс – 3 часа в неделю, 102 часа в учебном году;

5) 9 класс – 3 часа в неделю, 102 часа в учебном году.

6) 10 класс – 3 часа в неделю; 102 часа в учебном году.

Глава 2. Базовое содержание учебного предмета для 5 класса

14. Введение (6 часов):

1) роль пространственной ориентировки в жизнедеятельности;

2) диагностика обучающихся, изучение уровня готовности к обучению пространственной ориентировке;

3) жизнедеятельность знаменитых незрячих людей.

15. Основные понятия ориентировочно-мобиляторной деятельности (12 часов):

1) пространственные понятия: "Горизонтально, вертикально" "Наискосок, вокруг" (на примере шахматной доски, макета);

2) определение предметов и объектов, находящихся в вертикальном и горизонтальном положении;

3) понятия: "слева - направо, справа - налево", "налево от", "направо от";

4) понятия: "ряд, колонна, шеренга, строй";

5) понятие о времени, понятия: "раньше, позже", "ранее, позднее".

16. Обучение приҰмам правильной ходьбы, формирование осанки и правильной позы в различных ситуациях (14 часов):

1) поза обучающегося в положении стоя, сидя за партой, за столом, в кресле, при ходьбе в паре, при самостоятельном передвижении вдоль постоянного ориентира (стены, перил лестницы);

2) правильная поза при чтении и письме, восприятии предметов, обнаружении и обходе препятствий;

3) поза при ходьбе строем;

4) формирование правильного жеста, указывающего направление;

5) ходьба на звуковой сигнал, подаваемый в различных точках зала;

6) ходьба на звуковой сигнал, с обхождением препятствия;

7) прохождение расстояния длиной в 15-20 метров с изменением направления на 90, 180 градусов;

8) передвижение по маршруту за лидером, и в группе;

9) ходьба по лестнице и наклонной плоскости с предметами;

10) навыки правильной ходьбы.

17. Использование сохранных анализаторов в пространственной ориентировке (16 часов):

1) осязательное восприятие пространства;

2) восприятие предметов различной конфигурации пальцевым, кистевым, ладонным способами; "чтение" рельефных рисунков; упражнения на развитие прослеживающей функции руки; различение подошвами ног различных структур почвы (травы, асфальта, песка, рыхлого или утоптанного снега);

3) развитие умения различать и сопоставлять различные свойства предметов по величине, форме, температуре, характеру поверхности, материалу (стекло, дерево, бумага, металл, ткань);

4) локализация неподвижного и передвигающегося источника звука в замкнутом пространстве, узнавание и различение по голосу окружающих людей, определение по голосу эмоционального состояния людей;

5) узнавание и локализация звуков в окружающем пространстве (в школе, дома);

6) определение расстояния до источника звука;

7) узнавание звуков в природе (шума, шелеста деревьев, голоса животных, домашних птиц) и городских шумов;

8) приҰмы аккомодации зрительного анализатора при различной освещҰнности пространства в помещении и на улице;

9) восприятие предметов в контурном и силуэтном изображении;

10) узнавание предметов знакомого пространства с помощью остаточного зрения;

11) использование обоняния и вкуса в предметной и пространственной ориентировке.

18. Навыки ориентировки в свободном и замкнутом пространстве (18 часов):

1) общее представление о здании школы;

2) определение расположения классов–кабинетов;

3) определение местонахождения мастерских;

4) составление карты-пути и движение в мастерские, используя сохранные анализаторы;

5) самостоятельный подъҰм и спуск по лестнице;

6) мысленное определение маршрута до какого-либо помещения;

7) закрепление представлений о территории школы;

8) самостоятельная ориентировка на территории школы;

9) составление плана территории школы по словесному описанию;

10) составление планов отдельных участков территории школы;

11) определение расстояния между объектами на территории школы;

12) преодоление препятствий на территории школы: постоянных, временных, случайных;

13) перенос топографических представлений обучающихся на реальное замкнутое пространство и ориентировка в нем;

14) перекресток;

15) световые и звуковые сигналы светофора;

16) правила перехода перекрестка;

17) движение по обочине.

19. Формирование топографических представлений (14 часов):

1) рельефно-графические пособия, прибор "Ориентир" и их роль в формировании представлений незрячего о различных объектах окружающего мира;

2) развитие осязания с помощью рельефно-графических пособий;

3) знакомство с рельефно-графической грамотой;

4) масштаб;

5) выполнение рельефного плана замкнутого пространства;

6) составление схемы "карта-путь";

7) совершенствование топографических навыков, работа со схемой - картой первого и второго этажей.

20. Ориентировка с помощью трости (14 часов):

1) различные виды тростей;

2) виды, функции и значение белой трости;

3) подбор, правильный захват и удерживание трости;

4) правила техники безопасности при обращении с тростью;

5) ходьба с тростью;

6) осанка незрячего при пользовании тростью;

7) уход за тростью.

21.Навыки совместной ориентировки со зрячими (8 часов):

1) правила ходьбы с сопровождающим;

2) приҰмы ходьбы с сопровождающим. ходьба с сопровождающим по прямой;

3) приҰмы ходьбы с сопровождающим в помещении;

4) вход и выход из помещения с сопровождающим;

5) этика общения при сопровождении.

Глава 3. Базовое содержание учебного предмета для 6 класса

22. Основные понятия ориентировочно-мобиляторной деятельности (10 часов):

1) закрепление понятий: "горизонтально, вертикально, длина, ширина, высота, глубина";

2) ориентировка по сторонам горизонта;

3) пространственная ориентировка относительно своего тела по вербальной информации;

4) обучение приҰмам правильной ходьбы, формирование осанки и правильной позы в различных ситуациях;

5) закрепление правильной осанки в положении стоя, сидя, при ходьбе, при чтении и письме;

6) ходьба на звуковой сигнал без препятствия и с препятствиями;

7) ориентировка при изменении направления на 90, 180 градусов.

8) передвижение в группе.

23. Использование сохранных анализаторов в пространственной ориентировке (14 часов):

1) локализация неподвижного и перемещающегося источника звука в свободном пространстве;

2) звуки окружающего мира, их соотнесение с представлениями звучащего предмета (понятия: далеко, близко, ближе, дальше, приближается, удаляется);

3) зрительное различие предметов в свободном пространстве, формирование способов нестереоскопического восприятия пространства, оценка удаленности предметов в пространстве и их изображений на рисунках;

4) определение источника и направления запахов, встречающихся в окружающем пространстве;

5) развитие мышечного чувства: ходьба по прямолинейному маршруту без постоянного ориентира с сохранением направления.

24. Ориентировка в микропространстве (10 часов):

1) закрепление пространственных направлений: слева-направо, справа-налево, сверху-вниз, снизу-вверх, наискось;

2) правильное понимание пространственных понятий: из-за, из-под, через, вокруг, ниже – выше;

3) условные изображения на рельефных планах;

4)ориентировка на рельефных планах и макетах замкнутого пространства.

25. Навыки ориентировки в свободном и замкнутом пространстве (16 часов):

1) движение на территории школы по заданному направлению;

2) препятствия и их виды: постоянные, временные;

3) преодоление препятствий на территории школы: постоянных, временных, случайных;

4) закрепление навыков ориентировки на территории школы;

5) дорожные знаки: указательные, предупреждающие, запрещающие, знаки сервиса;

6) движение по обочине и просҰлочной дороге;

7) подземные и надземные переходы;

8) игры-соревнования по правилам дорожного движения;

9) изучение 2-3-х несложных маршрутов (например, школа – магазин, школа – остановка автобуса);

10) формирование представлений по типу: "карта – обозрение" с использованием рельефных планов изучаемого пространства (в виде аппликаций и рельефных чертежей);

11) упражнения на развитие пространственной памяти и воображения.

26. Формирование топографических представлений (10 часов):

1) рельефно-графические пособия и их роль в формировании представлений незрячего о различных объектах окружающего мира;

2) развитие осязания с помощью рельефно-графических пособий;

3) технические средства для ориентировки в быту;

4) масштаб;

5) выполнение плана замкнутого пространства по Брайлю.

27. Ориентировка с помощью трости (10 часов):

1) различные виды тростей;

2) подбор трости;

3) основные методы и приемы пользования тростью;

4) техника "маятника" - отработка приемов;

5) основная хватка трости при технике "карандаш";

6) прием "скольжения";

7) прием "касание";

8) техника "диагонали";

9) уход за тростью.

28. Пользование общественным транспортом (14 часов):

1) экскурсия на автодорогу, распознавание транспорта по звуку: троллейбус, автобус, трамвай, автомобиль;

2) правила дорожного движения "Мы по улице идҰм" – практическое занятие: самостоятельное движение из исходной знакомой точки до конечной знакомой точки, с учетом положения солнца и других ориентиров: шум листвы, движущего и неподвижного транспорта;

3) значение общественного транспорта для активной жизнедеятельности;

4) остановки общественного транспорта.

29. Навыки ориентировки и поведения в общественных местах социокультурного назначения (12 часов):

1) правила поведения в незнакомом помещении;

2) умение попросить помощь при ориентировке;

3) правила поведения в кафе, ресторане.

30. Навыки совместной ориентировки со зрячими (6 часов):

1) правила поведения незрячего в общественном месте;

2) культура общения и ориентировки со зрячими сверстниками.

Глава 4. Базовое содержание учебного предмета для 7 класса

31. Обучение приҰмам правильной ходьбы, формирование осанки и правильной позы в различных ситуациях (8 часов):

1) коррекция навыков координации движения рук и ног;

2) ходьба с физическими упражнениями: круговые движения туловища, прыжки, ходьба с приседаниями;

3) координация вестибулярного аппарата, ходьба с грузом на голове;

4) ходьба по наклонной плоскости;

5) ходьба с поворотами на 180 градусов;

6) преодоление ям, арыков и сугробов;

7) ходьба по лабиринту;

8) правильные позы при ориентировке на улицах города, в транспорте и в общественных местах.

32. Использование сохранных анализаторов в пространственной ориентировке (10 часов):

1) звуки окружающего мира, их соотнесение с представлениями звучащего предмета (понятия: далеко, близко, ближе, дальше, левее, правее, слева, направо, спереди, сзади, приближается, удаляется);

2) формирование способов нестереоскопического восприятия пространства;

3) использование светотени при движении по прямой;

4) использование светотени при поворотах;

5) тренировка зрительного анализатора при входе в помещение и выходе из него;

6) приҰмы аккомодации зрительного анализатора при различной освещҰнности пространства в помещении и на улице;

7) осязательное обследование окружающих объектов;

8) закрепление навыков распознавания различных материалов;

9) ориентировка в пространстве с помощью запахов;

10) движение по заданному маршруту с опорой на постоянные ориентиры.

33.Ориентировка в микропространстве (10 часов):

1) закрепление пространственных направлений: наискось, по диагонали, кругом;

2) правильное понимание изученных пространственных понятий. Умение читать рельефные планы.

34. Навыки ориентировки в свободном и замкнутом пространстве (16 часов):

1) составление плана территории школы;

2) освоение пространства около центрального входа;

3) ориентировка в пространстве около запасного выхода;

4) самостоятельное движение вокруг школы по часовой стрелке;

5) движение против часовой стрелки;

6) самостоятельное движение на школьный стадион;

7) самостоятельное движение к мусорным контейнерам;

8) использование временных понятий при ориентировке в пространстве;

9) навыки техники безопасного движения;

10) преодоление препятствий на территории (арыки, колодцы, кустарник);

11) движение по территории по вербальной информации;

12) ориентировка на прилегающих к школе улицах в пределах микрорайона;

13) правила перехода улицы на перекрестках, регулируемых и нерегулируемых светофором;

14) ориентировка в магазинах, на почте, в аптеке, самостоятельная ориентировка в автобусе (1-2 остановки);

15) изменение пространственных отношений при нескольких поворотах;

16) составление плана замкнутого и свободного пространства по условному описанию;

17) составление рассказа о знакомом замкнутом и свободном пространстве с использованием сформированных пространственных понятий и представлений.

35. Формирование топографических представлений (10 часов):

1) роль рельефно-графических пособий в формировании представлений об окружающем мире, о конкретной местности;

2) практическое использование рельефно-графических пособий для составления плана замкнутого и свободного пространства (кафе, кинотеатр с прилегающими к ним участками);

3) прибор "Школьник" и его значение в формировании мобильности незрячего;

4) формирование топографических представлений на уровне "карта-обозрение", "карта-путь";

5) ориентировка по плану микрорайона.

36. Ориентировка с помощью трости (10 часов):

1) роль трости при ориентировке незрячего;

2) ассортимент тростей (телескопическая складная, трости из цилиндрических и конических трубок, короткие трости);

3) длинная трость;

4) подбор трости по размерам;

5) техника "маятника" - отработка приемов;

6) основная хватка трости при технике "карандаш";

7) прием "скольжения";

8) прием "касание";

9) техника "диагонали";

10) уход за тростью.

37. Пользование общественным транспортом (16 часов):

1) остановки общественного транспорта;

2) ориентировка на остановке;

3) ориентировка и работа тростью при подходе к транспорту, при посадке в салон и выходе из транспорта;

4) правила поведения незрячего в общественном транспорте;

5) рельефно-графические чертежи салонов транспорта.

38. Навыки ориентировки и поведения в общественных местах социокультурного назначения (16 часов):

1) представление о родном городе/ауле;

2) понятие о микрорайоне;

3) экскурсия в ближайший парк, сад;

4) исследование карты-плана прилегающих улиц;

5) экскурсии по близлежащим улицам;

6) понятия: улица, бульвар, шоссе, проспект, переулок, набережная, площадь, сквер, парк;

7) формирование представлений на уровне понятий и конкретизации их в условиях ближайшего окружения школы;

8) представления о крупных культурно-бытовых учреждениях города и наполняющих их предметах: кинотеатр (фойе, зрительный зал, сцена), супермаркет (секции с продуктами, кассы, корзинки для продуктов), базар (продуктовый ряд, ряды промышленных и хозяйственных товаров);

9) лечебные учреждения;

10) тренинг "Если вы потерялись?";

11) тестирование знаний, умений и навыков по пройденному курсу.

39. Навыки совместной ориентировки со зрячими (6 часов):

1) ориентировка незрячего и слабовидящего в супермаркете и других общественных местах;

2) тренинг "Покупка продуктов";

3) посещение кафе, базара;

4) обращение за помощью к прохожим во время прогулки по парку;

5) посещение поликлиники.

Глава 5. Базовое содержание учебного предмета для 8 класса

40. Обучение приҰмам правильной ходьбы, формирование осанки и правильной позы в различных ситуациях (10 часов):

1) сохранение правильной осанки при ходьбе с физическими упражнениями: круговые движения туловища, прыжки, с приседаниями;

2) координация вестибулярного аппарата, ходьба с грузом на голове. Ходьба по наклонной плоскости;

3) преодоление случайных и неслучайных препятствий на дороге;

4) ходьба по лабиринту;

5) правильные позы при ориентировке на улицах города, в транспорте и в общественных местах.

41. Использование сохранных анализаторов в пространственной ориентировке (10 часов):

1) комплексное использование сохранных анализаторов во время ориентировки в пространстве;

2) развитие мышечно-двигательной активности.

42. Навыки ориентировки в свободном и замкнутом пространстве (18 часов):

1) мысленное определение маршрута внутри помещения; от одного помещения к другому (например, от школы до остановки);

2) движение по заданному направлению;

3) препятствия и их виды: постоянные и временные. Определение расстояния между объектами;

4) определение направления расположения объектов относительно своего тела;

5) самостоятельное освоение нескольких маршрутов в пределах города;

6) поездка на городском транспорте;

7) изучение нескольких значимых для обучающихся маршрутов в пределах города до поликлиники, музыкальной и художественной школ, до почты, до кафе);

8) правила перехода улицы: переход в зоне перехода, переход улицы на нерегулируемом перекрестке;

9) ориентировка с помощью компаса по сторонам горизонта.

43.Формирование топографических представлений (10 часов):

1) топографические представления типа "карта-путь";

2) представление типа "карта-план";

3) рельефный план;

4) изменения маршрута на рельефном плане "иди прямо", "иди левее";

5) изменение направления и ориентиров при поворотах на 90, 180 градусов.

44. Ориентировка с помощью трости (12 часов):

1) значение белой трости в ориентировке незрячего;

2) функции трости, виды тростей;

3) способы индивидуального подбора трости;

4) способы ориентировки с тростью: правильный захват и удерживание трости, техника безопасности при обращении с тростью;

5) приемы ходьбы с тростью: маятниковый, диагональный, приемы протяжки и скольжения;

6) подъем и спуск по лестнице;

7) обращение с тростью в помещениях, в транспорте, при ходьбе со зрячими провожатыми;

8) обнаружение препятствий с помощью трости.

45. Пользование общественным транспортом (18 часов):

1) методы изучения маршрутов пассажирского транспорта. Поведение незрячего на остановках.

2) правильная поза;

3) правила посадки и выхода из городского транспорта; поведение в салоне;

4) отработка приемов работы с тростью в салонах пассажирского транспорта;

5) самостоятельная поездка в автобусе на 2-3 остановки.

46. Навыки ориентировки и поведения в общественных местах социокультурного назначения (18 часов):

1) крупные торговые, культурные и транспортные учреждения города: торгово-развлекательные центры, супермаркеты, авто-и-железнодорожные вокзалы, базары;

2) окружающая обстановка этих объектов и ориентировка в них; ориентировка в незнакомых помещениях;

3) ориентировка на рабочем месте;

4) изучение взаиморасположения оборудования и рабочих мест; знакомство с ориентирами в мастерских;

5) закрепление представлений о мастерских по планам (прибор "Ориентир").

47. Навыки совместной ориентировки со зрячими (6 часов):

1) этика общения со зрячими при сопровождении, с незнакомыми людьми.

Глава 6. Базовое содержание учебного предмета для 9 класса

48. Использование сохранных анализаторов в пространственной ориентировке (8 часов):

1) комплексное использование сохранных анализаторов во время ориентировки в пространстве;

2) развитие мышечно-двигательной активности.

49. Ориентировка в микропространстве (10 часов):

1) Уточнение и закрепление пространственных понятий: кругом, вокруг, снизу, сверху, сзади, спереди, по нижнему/верхнему краю, снизу-вверх, по диагонали, используемых в производственной учебной деятельности.

50.Навыки ориентировки в замкнутом и свободном пространстве (18 часов):

1) ориентировка в незнакомом замкнутом пространстве (супермаркет, кафе, кинотеатр);

2) тренинги по нахождению в торговых центрах центрального входа/выхода, запасного выхода, лестницы, "черной" лестницы, грузового и пассажирского лифта;

3) умение пользоваться эскалатором;

4) правила поведения в лифте;

5) понятия: город, аул, поселок; поле, лес, луг, парк; река, водоем; закрепление понятий: улица, бульвар, шоссе, проспект, переулок, набережная, площадь, сквер, парк;

6) формирование данных представлений на уровне понятий и конкретизация их в условиях ближайшего окружения.

51.Формирование топографических представлений (10 часов):

1) топографические представления типа "карта-путь", "карта-обозрение";

2) рельефные планы местности (сельская местность, центр города, карта районов города);

3) самостоятельное конструирование планов, аппликация на приборе "Ориентир".

52. Ориентировка с помощью трости (10 часов):

1) способы индивидуального подбора трости;

2) способы ориентировки с тростью, техника безопасности при обращении с тростью;

3) приемы ходьбы с тростью: маятниковый, диагональный, приемы протяжки и скольжения;

4) подъем и спуск по лестнице;

5) обращение с тростью в помещениях, в транспорте, при ходьбе со зрячими провожатыми;

6) обнаружение препятствий и их обход с помощью трости.

53. Пользование городским транспортом (20 часов):

1) закрепление методов изучения маршрутов пассажирского транспорта;

2) поведение незрячего на остановках;

3) правила посадки и выхода из городского транспорта; поведение в салоне;

4) отработка приемов работы с тростью в салонах пассажирского транспорта;

5) самостоятельная поездка в автобусе на 2-3 остановки.

54. Навыки ориентировки и поведения в общественных местах социокультурного назначения (20 часов):

1) посещение мастерских школы;

2) экскурсия в производственные мастерские (станции техобслуживания, ателье, массажный салон);

3) углубленное ознакомление с достопримечательностями города; значимые объекты местности;

4) рельеф местности;

5) передвижение по нескольким улицам с переходом через дорогу;

6) обследование улиц и пешеходных маршрутов, выделение остановок. Развитие чувства препятствия.

7) Тренировка по определению своего местонахождения в городе/местности.

55. Навыки совместной ориентировки со зрячими (6 часов):

1) обращение к прохожим за помощью (в парке, магазине);

2) совместная ориентировка со зрячими сверстниками при посещении парикмахерской, кафе, кинотеатра.

Глава 7. Базовое содержание учебного предмета для 10 класса

56. Навыки ориентировки в замкнутом и свободном пространстве (22 часа):

1) тренинги по нахождению в торговых центрах входа-выхода, лестницы, лифта;

2) умение пользоваться эскалатором;

3) правила поведения в лифте;

4) закрепление понятий: лес, луг, парк, река, водоем и конкретизация их в условиях ближайшего окружения;

5) ориентировка в театре/концертном зале;

6) составление плана зрительного зала;

7) самостоятельное освоение нескольких маршрутов в пределах города;

8) нахождение дома, квартиры по заданному адресу;

9) правила уличного движения с учетом зрительных возможностей обучающихся.

57. Формирование топографических представлений (12 часов):

1) развитие навыков ориентировки по типу "карта-путь", "карта-обозрение" (примерные маршруты: стадион, базар, мечеть, кафе);

2) рельефные планы местности;

3) самостоятельное конструирование планов местности.

58. Ориентировка с помощью трости (12 часов):

1) закрепление приемов ходьбы с тростью: маятниковый, диагональный, приемы протяжки и скольжения;

2) подъем и спуск по лестнице;

3) обнаружение и преодоление препятствий с помощью трости. Уход за тростью.

59. Пользование общественным транспортом (24 часа):

1) совершенствование навыков ориентирования в автобусе, троллейбусе, метро;

2) изучение маршрутов общественного городского транспорта;

3) особенности ориентировки на авто и железнодорожном вокзалах;

4) заказ билетов в режиме онлайн;

5) особенности ориентировки на авто - и железнодорожном вокзале.

60. Навыки ориентировки и поведения в общественных местах социокультурного назначения (24 часа):

1) углубленное ознакомление с административными, культурными, торговыми и лечебными организациями города/местности;

2) парки, скверы, улицы, набережные и прочие;

3) целостное представление о расположении и взаимосвязи улиц, площадей и движения транспорта.

61. Навыки совместной ориентировки со зрячими (8 часов):

1) этика общения со зрячими при сопровождении;

2) правила поведения в парке, магазине, кинотеатре.

Глава 8. Требования к уровню подготовки обучающихся 5 класса

62. Предметные результаты.

63. Обучающиеся будут знать:

1) биографии знаменитых незрячих людей;

2) основные пространственные и временные понятия;

3) свойства окружающих предметов: форма, температура, характер поверхности, материал;

4) постоянные сенсорные, звуковые, тактильные, обонятельные ориентиры;

5) месторасположение основных объектов в месте постоянного проживания и обучения;

6) место проживания, адрес школы;

7) правила перехода перекрестка;

8) масштаб схемы "карта-путь" для ориентировки в пространстве;

9) виды, функции, значение и правила обращения с белой тростью.

64. Обучающиеся будут уметь:

1) совершать координированные движения с предметами, необходимыми в учебной деятельности и в быту;

2) узнавать и локализовать в пространстве звуки живой и неживой природы;

3) самостоятельно ориентироваться на основе непосредственного чувственного восприятия в небольшом замкнутом и открытом пространстве;

4) представлять и отражать на планах и макетах пространственные отношения предметов.

Глава 9. Требования к уровню подготовки обучающихся 6 класса

65. Предметные результаты.

66. Обучающиеся будут знать:

1) основные понятия ориентировочно-мобиляторной деятельности;

2) изменение местоположения объектов при изменении направления на 90, 180 градусов;

3) назначение звуковых, зрительных, тактильных, обонятельных ориентиров;

4) рельефные планы, макеты замкнутого пространства;

5) правила дорожного движения;

6) 2-3 несложных маршрута для повседневного передвижения;

7) основные методы и приемы пользования тростью.

67. Обучающиеся будут уметь:

1) самостоятельно передвигаться, используя навыки правильной ходьбы, сформированные навыки правильной осанки;

2) использовать остаточное зрение и компенсаторные возможности для ориентировки в окружающем мире;

3) использовать сформированые навыки ориентировки в замкнутом и свободном пространстве, без изменения и при изменении направления;

4) использовать рельефно-графические пособия для ориентировки;

5) владеть способами захватывания и удерживания трости и техникой безопасного ее использования;

6) использовать вербальную информацию для ориентировки в пространстве.

Глава 10. Требования к уровню подготовки обучающихся 7 класса

68. Предметные результаты.

69. Обучающиеся будут знать:

1) значение сохранных анализаторов в пространственной ориентировке;

2) приемы правильной ходьбы, правильной осанки;

3) постоянные, временные, случайные ориентиры, препятствия при ориентировке;

4) правила перехода улицы на перекрестках, регулируемых и нерегулируемых светофором;

5) топографические обозначения на уровне "карта-обозрение", "карта – путь";

6) крупные культурно-бытовые, лечебные учреждения в проживаемой местности и их наполняемость.

70. Обучающиеся будут уметь:

1) использовать зрительные, слуховые, осязательные ориентиры при самостоятельном передвижении в замкнутом и свободном пространстве с изменением или без изменения направления движения;

2) ориентироваться на прилегающих к школе/дому улицах;

3) использовать рельефно-графические пособия для составления плана пространства;

4) владеть техникой подбора трости и ее использования;

5) владеть практическими навыками ориентировки и общения на улице, транспорте и общественных местах;

6) рассказывать о знакомом замкнутом и свободном пространстве, используя сформированные пространственные понятия и представления.

Глава 11. Требования к уровню подготовки обучающихся 8 класса

71. Предметные результаты.

72. Обучающиеся будут знать:

1) приемы правильной ходьбы по прямой, наклонной плоскости, с преодолением случайных и постоянных препятствий;

2) несколько маршрутов прилегающей местности;

3) правила перехода улицы;

4) правила ориентировки с помощью компаса;

5) топографические ориентиры;

6) приемы правильного захвата и удерживания трости, приемы передвижения с тростью;

7) крупные торговые, культурные и транспортные учреждения в проживаемой местности;

8) взаиморасположение оборудования и рабочих мест в мастерских.

73. Обучающиеся будут уметь:

1) активно использовать сохранные анализаторы при восприятии предметов, действий и явлений окружающей действительности;

2) мысленно спроецировать предстоящий маршрут;

3) свободно ориентироваться в свободном и замкнутом пространстве, опираясь на постоянные ориентиры;

4) отражать топографические представления на плане по типу "карта-путь", "карта-план";

5) использовать различные способы ориентировки с тростью;

6) ориентироваться в незнакомом пространстве, актуализируя предыдущий опыт;

7) самостоятельно передвигаться на общественном транспорте по знакомому маршруту.

Глава 12.Требования к уровню подготовки обучающихся 9 класса

74.Предметные результаты.

75. Обучающиеся будут знать:

1) назначение сохранных анализаторов в пространственной ориентировке;

2) назначение центрального входа-выхода, запасного выхода, центральной лестницы, эскалатора, запасной лестницы, пассажирского, грузового лифта;

3) правила передвижение и обращения с тростью в помещениях, транспорте, при ходьбе с провожатым;

4) понятия "улица, бульвар, шоссе, проспект, переулок, набережная, площадь, сквер, парк";

5) основные достопримечательности и основные объекты местности.

76. Обучающиеся будут уметь:

1) правильно ходить, соблюдая правильную осанку;

2) пользоваться микропространственными понятими, используемыми в производственной учебной деятельности;

3) передвигаться по улицам местности, соблюдая правила дорожного движения;

4) пользоваться эскалатором, лифтом, лестницей;

5) конкретизировать топографические представления, самостоятельно конструировать планы местности;

6) самостоятельно изучать маршруты пассажирского транспорта с выбором оптимального для передвижения.

Глава 13.Требования к уровню подготовки обучающихся 10 класса

77. Предметные результаты.

78. Обучающиеся будут знать:

1) правила ориентировки в знакомом и незнакомом пространстве;

2) правила поведения в лифте, концертном зале, торговом зале без сопровождающего;

3) несколько маршрутов общественного транспорта в пределах города;

4) рельефный план проживаемой местности;

5) правила ориентировки и передвижения с тростью;

6) особенности ориентировки на авто-и железнодорожном вокзалах;

7) расположение и взаимосвязь улиц, площадей и маршрутов транспорта в проживаемой местности.

79. Обучающиеся будут уметь:

1) комплексно, активно использовать сохранные анализаторы для безопасной ориентировки в знакомом и незнакомом пространстве;

2) составлять планы по типу "карта-путь", "карта-обозрение";

3) ориентироваться и передвигаться с тростью;

4) самостоятельно осваивать несколько маршрутов в пределах местности (поликлиника, супермаркет, кафе, базар).

80. Личностные результаты выражаются в:

1) владении этикой общения и правилами ориентировки и поведения в общественных местах.

81. Системно-деятельностные результаты выражаются в:

1) владении системой знаний по предмету, умении применять их в практической деятельности;

2) целостном представлении о расположении и взаимосвязи улиц, площадей и движении транспорта;

3) активизации познавательных, интеллектуальных и творческих способностей.

Қазақстан Республикасы
Білім және ғылым министрінің
2013 жылғы 3 сәуірдегі
№ 115 бұйрығына 339-қосымша

Көру қабілеті бұзылған (көрмейтін және нашар көретін) білім алушыларға арналған негізгі орта білім беру деңгейінің 5-10 сыныптары үшін "Мимика және пантомимиканы дамыту" пәнінен үлгілік оқу бағдарламасы
(оқыту қазақ тілінде жүргізілетін сыныптар үшін)

Ескерту. Бұйрық 339-қосымшамен толықтырылды – ҚР Білім және ғылым министрінің 27.07.2017 № 352 (1, 2, 6, 8, 9, 10,(11, 12) сыныптардың ерекше білім беруге қажеттіліктері бар білім алушылары үшін 01.09.2017, ерекше білім беруге қажеттіліктері бар 3-сыныптың білім алушылары үшін 01.09.2018, ерекше білім беруге қажеттіліктері бар 4-сыныптың және 10-сыныптың білім алушылары үшін 01.09.2019, 11-сыныптың білім алушылары үшін 01.09.2020 қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

1-тарау. Түсінік хат

2. Оқу пәнінің мақсаты - адами өзара қарым-қатынас туралы, өзіне деген, құрбыларына, ересек адамдарға қатысты эмоционалды-уәждемелік ұстанымдары туралы жүйелі білімді қалыптастыру; сонымен бірге тұлғалық дамуына септігін тигізетін, қоғамдағы адекватты тәртіп үшін қажетті коммуникативті дағдыларды, біліктілікті және тәжірибені меңгерту.

3. Оқу пәнінің міндеттері:

1) айналадағы адамдарды қабылдау алгоритмін қалыптастыру;

2) әңгімелесушінің эмоционалды жай-күйін қабылдауға және өзінің сезімін білдіруге үйрету;

3) қарым-қатынаста қажетті мимиканы, мәнерлі қимылдарды, ым-ишараттер мен дене қалыптарын қабылдау және өздігінен жасау біліктілігін қалыптастыру;

4) өзіндегі, әңгімелесушідегі, әдеби шағарма кейіпкеріндегі эмоционалды жай-күйін айтып жеткізу және олардың сыртқы көріністерін сипаттау дағдыларын дамыту;

5) айналадағы адамдарға және олармен қарым-қатынас жасауға қызығушылығын дамыту;

6) айналадағы адамдардың істерін сыртқы көріністері бойынша адекватты тани білу және өзінің тәртібін реттеу, өзін бақылау мен бағалау іс-әрекетінің негіздерін қалыптастыру;

7) айналадағыларға деген өзара құрмет, өзара сенім және аяушылық білдіру сезімін дамыту;

8) қарым-қатынастың вербалді және вербалді емес құралдарының көмегімен еркін практикалық іс-әрекетте мәдени тәртіптің қалыптасқан дағдыларын қолдану;

9) қарым-қатынастың қалыптасқан дағдыларын өмірлік жағдаяттарда қолдану.

4. Көру қабілеті бұзылысының спецификалық заңдылықтарының бірі қоршаған әлем бейнесінің бұлыңғыр, толымсыз (фрагментті), сұлба түрінде болуына әкеп соғатын айналадағы әлем туралы ақпараттың аздығы, көру арқылы қабылдаудың өзгеруі мен баяулығы боп табылады. Бұл қарым-қатынас іс-әрекеті құрылымдаушыларының дамуына жағымсыз ықпал етеді (вербальді және вербальді емес мәнерлеу құралдары). Айналадағы шынайлықты көру арқылы қашықтықта қабылдау мүмкіндігінен айрылған және орын толтыру тәсілдеріне үйретілмеген балаларда эмоциялар, мимика, ым-ишараттер мен пантомимика туралы түсініктері беріксіз, көмескі болады, оның барлығы тұлға аралық қарым-қатынасты едәуір дәрежеде қиындатады. Соның нәтижесінде балалар қарым-қатынас процесінде енжар болады, оған қызығушылық танытпайды.

5. Осының барлығы көру қабілеті бұзылған балалар мен жасөспірімдерде сенсорлық көру депривация жағдайындағы таным іс-әрекетінің ерекшелігін ескере отырып, қарым-қатынастың вербальді және вербалсіз құралдарын дамыту процесін басқарудың мақсатқа бағытталу қажеттігін көрсетеді.

6. Курс мазмұны келесі тараулар арқылы шартты түрде берілген:

1) мимикалық бұлшық аппаратын жаттықтыру;

2) эмоционалды жай-күйін қабылдай білуге, сәйкесінше сөйлеу мәнерімен қоса оларды мимикалық және пантомимикалық қимылдарымен жаңғыртуға үйрету;

3) қарым-қатынастың тілдік және тілдік емес құралдарын практикада пайдалану және оларды іс-әрекетте дұрыс жаңғырту біліктілігін қалыптастыру;

4) сөйлеу тілінің интонациясын дамыту;

5) түйсік пен ұсақ моториканы дамыту;

6) мәдени тәртіп дағдыларын қалыптастыру;

7) мимика және пантомимика құралдары арқылы көңіл-күй мен мінездің жеке қасиеттерін коррекциялау.

7. Курстың барлық тараулары өзара байланысты, практикалық жұмыста бұл тараулар өзара қиыстырылуы, бір-бірін өзара толықтыруы мүмкін. Соның нәтижесінде бір сабақта тараулар мен оқу әрекетінің үйлесуі мүмкін. Мысалға, "Практикада қарым-қатынастың тілдік емес құралдарын пайдалану және оларды іс-әрекетте дұрыс жасай алу біліктілігін қалыптастыру" тарауының мазмұнын "Сөйлеу тілінің мәнерлігін дамыту" тарауының элементтерімен үйлестіруге болады.

8. Көру қабілетінің терең бұзылыстары бар білім алушыларға дифференциалды және жеке тұрғыда көмектесуді жүзеге асыру жағдайында балалардың жетістіктерін бағалау балл түрінде емес, сапалық-сипаттамалық, эмоционалды түрде болады (өзінің мүмкіндіктеріне дұрыс қатынас қалыптастыру), олардың коммуникативті дағдыларының дамуы мен қалыптасуының табысты мониторингіне негізделеді.

9. Мимика және пантомимиканы дамыту бойынша сабақтар аптасына 1 рет жүргізіледі, ұзақтығы - 45 минут. Білім алушының даму деңгейін ескере отырып құрылған топпен (3-5 адам), ерекше қиын жағдайда жеке өткізіледі.

10. Оқу жүктемесінің көлемі:

1) 5-сынып – аптасына 1 сағат, оқу жылында 34 сағат;

2) 6-сынып – аптасына 1 сағат, оқу жылында 34 сағат;

3) 7-сынып – аптасына 1 сағат, оқу жылында 34 сағат;

4) 8-сынып – аптасына 1 сағат, оқу жылында 34 сағат;

5) 9-сынып – аптасына 1 сағат, оқу жылында 34 сағат;

6) 10-сынып – аптасына 1 сағат, оқу жылында 34 сағат.

11. Көру қабілетінің деңгейі өте төмен болған жағдайларда білім алушылар білімін бағалау сандық емес, сапалық-сипаттамалық, эмоционалдық тұрғыда жүргізіледі (білім алушылардың өз мүмкіндіктерін дұрыс бағалай білуін қалыптастыру).

2-тарау. Оқу пәнінің 5-сыныптағы базалық білім мазмұны

12. Мимикалық бұлшықет аппаратын жаттықтыру (3 сағат):

1) бұлшықеттің жеке топтарын ықтиярлы түрде кернеу және босаңсыту: қолдың, аяқтың, дененің және беттің. Жаңа бұлшық тобын жаттықтыруға алдынғысы "бағындырылғаннан" кейін ауысқан жөн. Бұндай жаттықтыру әсіресе аса қажыған, жүдеген, ұшқалақ, неврозды балаларға арнап көрсетілген.

13. Эмоционалды жай-күйді қабылдай білуге, сәйкесінше сөйлеу мәнерімен қоса оларды мимикалық және пантомимикалық қимылдарымен жаңғыртуға үйрету (9 сағат):

1) жабырқау, жиіркену, қызығушылық, абырой сезімдеріне байланысты мимиканы, ым-ишараттарды, дене қалпын, мәнерлі қимылдырды бекіту;

2) мақтаныш, тәкаппарлық, табалау, құмарлану, ашулану сезімдерімен танысу;

3) абырой/менмендік/тәкаппарлық; наразылық/каһар; қызығушылық/ құштарлық/әуестік; ашу/табалау ұғымдарын саралау;

4) кейіпкерлердің эмоционалды жай-күйін анықтай отырып, сюжетті әңгімелер оқу (мақтаныш, тәкаппарлық, табалау, құмарлану, ашулану);

5) алғыс білдіру, каһарлану, құштарлану сияқты эмоционалды жай-күйді мимикамен, ым-ишаратпен және мәнерлі қимылдармен қостай отырып көрсету;

6) шаршау, елжіреу, ренжу ым-ишараттарын және мәнерлі қимылдарын моделдеу;

7) алғыс білдіру, ренжу, құштарлану эмоцияларын әлеуметтік қолайлы тәсілдермен ашық көрсетуге септігін тигізу;

8) қызығушылық, әуесқойлық, табалау сияқты эмоционалды жай-күйге сәйкес келетін мәнерлі қимылдарды, ым-ишараттарды, дене қалыптарын жаңғырту.

14. Қарым-қатынастың тілдік және тілдік емес құралдарын практикада пайдалану және оларды іс-әрекетте дұрыс жаңғырту біліктілігін қалыптастыру (7 сағат):

1) күнделікті өмірдегі ым-ишараттар мен мәнерлі қимылдарын практикада жаңғырту: тісім аурады, итпен серуендеймін, ас әзірлеймін, от сөндіремін;

2) тілдік емес құралдамен шаршау, қызығу, ызалану, әуестік, тәкаппарлық сияқты жай-күйлерді жаңғыртуға жаттықтыру;

3) жол жүрісін реттеушінің, бағбанның, жер қазушының, программисттің, сатушының, оқытушының, ұшқыштың кәсіби іс-әрекетіне байланысты қимылдарды еліктеп көрсету;

4) аяғын жыбырлатып басу, сүрініп, тырпылдатып жүруді еліктеп көрсету;

5) айқын жағдаятта өзінің жүріс-тұрысын моделдеу (мен оған ризамын, қандай сүйкімді марғау! ұрысып жатқанда, сынағанда өзін адекватты ұстай білу, тәкаппар адамның қылығын еліктеп көрсету, мен ашулымын!).

15. Сөйлеу тілінің интонациясын дамыту (5 сағат):

1) жабырқау, жиіркену, мақтаныш, қуаныш сияқты эмоционалды жай-күйіне сәйкес сөйлеу тілінің интонацияларын бекіту;

2) мәнерлі тақпақтау (декломирование), көркем туындыларды оқу;

3) сезім реңктерін жеткізудегі мәнерлі интонацияны дағдыландыру: елжіреу/ұнату; қызығушылық/әуесқойлық; мақтаныш/тәкаппарлық.

16. Мәдени тәртіп дағдыларын қалыптастыру (6 сағат):

1) түрлі жағдаяттағы қылықтарды ойнап көрсету, жаттығу жүйесін (тренигтер) орындату: өздігінен танысу, алғыс білдіру, қонақжай иесінің рөлін орындау, қонақтағы қылықты моделдеу, басқа адамға көмек көрсету, бейтаныс адамның сұрақтарына жауап беру, театрдағы, кинотеатрдағы, зообақтағы тәртіп, автоматты есік пен эскалатор жанындағы адекватты тәртіп, қалыпты дамудағы құрбыларымен, ересектермен, бөтен адамдармен адекватты қарым-қатынас жасау дағдыларын қалыптастыру.

17. Мимика және пантомимика құралдары арқылы көңіл-күй мен мінездің жеке қасиеттерін түзету (4 сағат):

1) әдеби шағарма кейіпкерінің мінез қасиеттерін көрсететін (тәкаппарлық, қызғаныш, табалау) жағымсыз істеріне моралді баға беру;

2) табалау, ашулану, шаршап-шалдығу, әуесқойлық сезімдерін жою;

3) табалау, ашулану, әуесқойлық сезімдерін бейнелеп көрсету кезінде мимика мен ым-ишараттерді қолдануға жаттығу, оларды сөзбен айту;

4) жағымсыз қозғалыс автоматизмін жоюға бағытталған жаттығу.

3-тарау. Оқу пәнінің 6-сыныптағы базалық білім мазмұны

18. Мимикалық бұлшықет аппаратын жаттықтыру (3 сағат):

1) тыныстауға назар аудара отырып, мимикалық бұлшық аппаратын жаттықтыруға бағытталған ойындарды және нұсқауларды орындау.

19. Эмоционалды жай-күйді қабылдай білуге, сәйкесінше сөйлеу мәнерімен қоса оларды мимикалық және пантомимикалық қимылдарымен жаңғыртуға үйрету (10 сағат):

1) менмендік, тәкаппарлық, табалау, әуестік, ашулану, қызғану, елжіреу сияқты эмоционалді жай-күйге сәйкес келетін мимикалық, пантомимикалық қимылдарды және сөйлеу тілі интонациясын бекіту;

2) сезімдермен танысу: шарасыздық-дербестік; ұялшақтық-емін-еркіндік; қамқорлық, аяушылық-немқұрайлық; рақымшылық – қатыгездік;

3) қамқорлық сезіміне байланысты эмоционалды жай-күйімен танысу;

4) эмоционалды жай-күйлерді саралау біліктілігін дамыту: ұялшақтық/ қымсыну/ыңғайсыздық/жасқаншақтық; яушылық/рақымшылық/қаморшылық; танқалу/қайранқалу/аңырау; жиіркену/жеркену;

5) кейіпкерлердің эмоционалды жай-күйлерін бөліп және саралай отырып, сюжетті әңгімелерді оқуға және мазмұнын қайта айтуға жаттығу (ұялу, қымсыну, аяушылық, рақымшылық, қамқорлық, таңқалу, таңырқау, абыржыту);

6) аяушылық, қамқорлық, сергектік, абыржыту, қымсыну, жеркену, таңырқау эмоционалды жай-күйлерді мимикамен, ым-ишаратпен, мәнерлі қимылдармен адекватты білдіру;

7) таңырқау, жиіркену, шарасыздық, ыңғайсыздық сияқты эмоционалды жай-күйлерге сәйкес келетін ым-ишараттерді, дене қалыптарын, мәнерлі қимылдарды моделдеу;

8) рақымшылдық, қамқорлық, ұялшақтық, ыңғайсыздық, таңқалу эмоцияларын әлеуметтік қолайлы тәсілдермен ашық көрсетуге болысу.

20. Қарым-қатынастың тілдік және тілдік емес құралдарын практикада пайдалану және оларды іс-әрекетте дұрыс жаңғырту біліктілігін қалыптастыру (8 сағат):

1) таңырқау, рақымшылдық, қамқорлық, сергектік, таңқалу сезімдерін мимикамен және мәнерлі қимылдармен, дене қалпымен, ым-ишараттермен көрсетуге үйрету;

2) мәнерлі қимылдармен, ым-ишараттермен көрсетілетін шарасыздық, қымсыну, таңқалу, абыржу, жеркенгіштік, жиіркену, таңырқау, аяушылық сияқты эмоционалды жай-күйді фразалармен қостау;

3) машинисттің, шаштаразшының, сырнайшының, әйнек жуушының, аспазшының, дирижердің кәсіби іс-әрекетіне байланысты әрекеттерді еліктеп көрсету;

4) мас адамның, балеринаның, подиумда келе жатқан моделдің жүрісін еліктеп көрсету;

5) белгілі жағдаятта өзінің қылығын дұрыс реттеуге үйрету: аяушылық, жанашырлық білдіру, (көңіл айту); бейтаныс жағдаяттағы тәртіп; өзінің жиіркенуін жасыру (таныс емес, ұнатпайтын тағамға); бір жерге барғысы келмегенде.

21. Сөйлеу тілінің интонациясын дамыту (4 сағат):

1) алғыс білдіру, елжіреу, тәкаппарлық, жақтырмау, шаршау, ашуланудың сөйлеу интонацияларын бекіту;

2) танқалу/қайранқалу/аңырау; аяушылық/қамқоршылық; тыныштық/ сергектік; ұялшақтық/ыңғайсыздық; жиіркену/жеркену сезімдерін интонациямен білдіруге үйрету.

22. Мәдени тәртіп дағдыларын қалыптастыру (6 сағат):

1) өмірлік жағдаяттарды моделдеу: кітапханадағы, мұражайдағы дұрыс тәртіп; ресми рәсімдегі, қонақтарды мектепте күту кезіндегі дұрыс тәртіп; телефон қоңырауларына жауап бергенде; үй иесінің рөлін орындағанда; ескерту мен сынға адекватты кері жауап қайтару;

2) құрбыларымен, ата-аналарымен, бейтаныс, көретін адамдармен қарым-қатынастың адекватты тәсілдерін қалыптастыру.

23. Мимика және пантомимика құралдары арқылы көңіл-күй мен мінездің жеке қасиеттерін түзету (3 сағат):

1) қозғалыс автоматизімін жоюды жаттықтыру;

2) эмпатия, бауырмалдық сезімдерін дамытуға септігін тигізетін жағдаяттарды моделдеу;

3) ескерту мен сынға адекватты жауап қайтару;

4) ұялшақтық, жиіркену, жасқаншақтық сезімдерін жоюға бағытталған жаттығулар;

5) сюжетті суреттер мен әңгімелер кейіпкерлерінің көңіл-күйлері мен эмоционалды жай-күйлерін вербалдандыру (сөзбен жеткізу).

4-тарау. Оқу пәнінің 7-сыныптағы базалық білім мазмұны

24. Мимикалық бұлшықет аппаратын жаттықтыру (4 сағат):

1) аутогенді жаттықтыру арқылы ағзадағы кейбір автоматты процестерді саналы түрде түзету;

2) тыныстауға назар аудара отырып, мимикалық және пантомимикалық бұлшық аппаратын жаттықтыруға бағытталған ойындарды және нұсқауларды орындау.

25. Эмоционалды жай-күйді қабылдай білуге, сәйкесінше сөйлеу мәнерімен қоса оларды мимикалық және пантомимикалық қимылдарымен жаңғыртуға үйрету (8 сағат):

1) шарасыздық, аяушылық, жанашырлық, елжіреу, ұялшақтық, қамқорлық, сергектік, жеркену, ыңғайсызыдық, қымсыну сияқты сезімдер мен эмоцияларды мимикалық, пантомимикалық қимылдарымен бекіту;

2) немқұрайлық/сабырлылық; безушілік/шеттеу/мелшиіп қалу; үрей/қорқу/зәренің ұшуы; өтініш/жалыну; қуаныш/шаттық; жауапкершілік/жинақылық сезімдері мен жай-күйлерімен танысу;

3) жоғарыда айтылған сезімдер мен эмоционалды жай-күйлерді саралауға жаттығу;

4) басқа адамның эмоционалды жай күйін түсіну және саралау қабілетін дамыту;

5) берілген эмоцияға байланысты әңгіме құрастыру;

6) үрей/қорқу/зәренің ұшуы; қуаныш/шаттық; өтініш/жалыну сезімдерін мимикамен, ым-ишаратпен, дене қалпымен, мәнерлі қимылдармен көрсетуге жаттығу;

7) әлеуметтік қолайлы тәсілдерімен қуаныш эмоциясын ашық білдіруге себептесу.

26. Қарым-қатынастың тілдік және тілдік емес құралдарын практикада пайдалану және оларды іс-әрекетте дұрыс жаңғырту біліктілігін қалыптастыру (8 сағат):

1) сюжетті әңгіме кейіпкерлерінің эмоционалды жай-күйін драматизациялау тәсілін қолдана отырып жаңғырту;

2) етікшінің, ағаш ұстасының, дәрігер-массажисттің, скрипкашының кәсіби іс-әрекетіне байланысты әрекеттерді еліктеп көрсету;

3) роботтың, "билеушінің" жүрісін, белі ауырған адамның жүрісін еліктеп көрсету;

4) белгілі жағдаяттағы тәртіпті моделдеу: мен қатты үрейлендім, мен одан шошыдым, мен сасып қалдым; қорыққанынан мелшиіп қалды, табысқа жету шаттығы.

27. Сөйлеу тілінің интонациясын дамыту (6 сағат):

1) алдыңғы оқу жылындағы сөйлеу тілі интонацияларын бекіту;

2) қорқу/зәренің ұшуы; өтініш/жалыну; қуаныш/шаттық; немқұрайлық/сабырлылық – эмоцианальді жай-күйлерді интонациямен жеткізу;

3) интонация бойынша басқа адамның көңіл-күйі мен сезімін табу (әңгімелер, фильмдер материалында).

28. Мәдени тәртіп дағдыларын қалыптастыру (4 сағат):

1) меншік құқығын сыйлау; танысу кезінде, қонақ шақырғанда ықылас білдіру; көмек ұсынғанда; қоғамдық жерлерде әдептілік көрсету; басқа адамға тиесілі нәрсені сұрай білу; бас тартуға адекватты жауап қайтару жағдаяттарында мәдени тәртіп дағдыларын жетілдіру;

2) айналадағы адамдармен қарым-қатынас жасаудың адекватты тәсілдерін қалыптастыру.

29. Мимика және пантомимика құралдары арқылы көңіл-күй мен мінездің жеке қасиеттерін түзету (4 сағат):

1) қозғалыс автоматизімін жоюға бағытталған жаттығулар;

2) немқұрайлық, селқостық сияқты мінездің жағымсыз қасиеттеріне моралді баға беру;

3) жинақылық, жауапкершілік сияқты мінездің қасиеттеріне оңды моралді баға беру;

4) сурет салу, жағдаятты ойнап көрсету арқылы қорқыныш, шошыну сезімдерін жеңе білуін дамыту.

5-тарау. Оқу пәнінің 8-сыныптағы базалық білім мазмұны

30. Мимикалық бұлшықет аппаратын жаттықтыру (4 сағат):

1) аутогенді мимикалық бұлшық аппаратын жаттықтыру арқылы ағзадағы кейбір автоматты процестерді саналы түрде түзету;

31. Эмоционалды жай-күйді қабылдай білуге, сәйкесінше сөйлеу мәнерімен қоса оларды мимикалық және пантомимикалық қимылдарымен жаңғыртуға үйрету (10 сағат):

1) шарасыздық, аяушылық, жанашырлық, елжіреу, ұялшақтық, қамқорлық, сергектік, жеркену, ыңғайсызыдық, қымсыну сияқты эмоционалды жай-күйді мимикалық, пантомимикалық қимылдарды және сөйлеу интонациясын бекіту;

2) қарама-қарсы сезімдер мен эмоционалды жай-күйлермен танысу: шаршағандық - жігерлілік; бейжайлық-құмарлық; түңірену - күлімдеу; байсалдылық-шыдамсыздық;

3) немқұрайлық/бейжайлық; түңіреңкі/жабырқаңқы; азаптану/ұайымдау; сергектік/жігерлік; алаңдау/наразылық/ашудың кернеуі сезімдері мен эмоционалды жай-күйлерді саралау;

4) кейіпкерлердің эмоционалды жай-күйін саралай отырып, сюжетті әңгімелерді оқу және мазмұнын қайта айту;

5) берілген эмоцияға сюжетті әңгімелерді құрсатыру;

6) ақ пейілді, жабырқаңқы, құмарлық, бейжайлық, наразылық сезімдерін білдіруге байланысты мимикалық және пантомимикалық дағдыларды дамыту;

7) дыбысталған және дыбыссыз фильмдерді көру негізінде (көру қалдығы бар балалар үшін) басқа адамның көңіл-күйі мен сезімін тану;

8) эмоционалды жай-күйді жеткізуге байланысты өмірлік жағдаяттарды моделдеу.

32. Қарым-қатынастың тілдік және тілдік емес құралдарын практикада пайдалану және оларды іс-әрекетте дұрыс жаңғырту біліктілігін қалыптастыру (6 сағат):

1) сюжетті әңгіме кейіпкерлерінің көңіл-күйі мен эмоционалды жай-күйін драматизациялау тәсілін қолдана отырып жаңғырту;

2) белгілі жағдаяттағы қылықты моделдеу: спорт жанкүйерінің құмарлығы, алғашқы танысу кезіндегі игілікті қатынас, қарама-қарсы жыныстағы адамға сый көрсету; жағымсыз іске наразы болу.

33. Сөйлеу тілінің интонациясын дамыту (5 сағат):

1) қорқыныштың, жалынудың, өтініштің, шектетудің, қуаныштың сөйлеу интонацияларын бекіту;

2) жабырқаңқы, құмарлық, алаңдау, азаптану, шаршау, жігерлену көңіл-күйлері мен сезімдерінің интонациялық реңктерін білдіру;

3) сөйлеу интонациясы бойынша басқа адамның эмоционалды жай-күйін аңғару.

34. Түрлі жағдаяттарында мәдени тәртіп дағдыларын қалыптастыру (5 сағат):

1) әңгімелесуді үзбей жалғастыру; өзіне қарай назарды өнегелі түрде аударта білу, көмек немесе кеңес сұрау, көру қабілеті қалыпты құрбыларымен адекватты қарым-қатынас жасау.

35. Мимика және пантомимика құралдары арқылы көңіл-күй мен мінездің жеке қасиеттерін түзету (4 сағат):

1) өзінің түйсінуін суреттеу және оларды талдау, мінез қасиеттерін моралді бағалау (түңірену - күлімсіреу; шыдамсыздық - шыдамдылық; бейжайлық -жігерлілік);

2) зығырдан қайнау, наразылық сезімдерін тежеу және оларды адекватты формада білдіру.

6-тарау. Оқу пәнінің 9-сыныптағы базалық білім мазмұны

36. Мимикалық бұлшықет аппаратын жаттықтыру (4 сағат):

1) аутогенді психобұлшықтық жаттықтыру арқылы ағзадағы кейбір процестерді саналы түрде түзету.

37. Эмоционалды жай-күйді қабылдай білуге, сәйкесінше сөйлеу мәнерімен қоса оларды мимикалық және пантомимикалық қимылдарымен жаңғыртуға үйрету (10 сағат):

1) наразылық, алаңдау, түңілу, шыдамсыздық, зығырданы қайнау, шаршау, азаптану, күлімсіреу сияқты эмоцияларын білдіруге байланысты мимикалық, пантомимикалық қимылдарды және сөйлеу интонациясын бекіту;

2) беймаралдық - қырағылық/әурешілік; шашыраңқылық - жинақылық; долылық - салмақтылық; қауіптену - байсалдық эмоционалды жай-күйлерді білдіретін көңіл-күй мен сезімдермен танысу;

3) мазасыздық/дегбірсіздену, долылық/қаһар, тентектік/еркелік, шашыраңқылық/сасқалақтау, салмақтылық/беймаралдық сияқты мінез қасиеттері мен эмоциялардың реңктерін саралау;

4) көркем шығарма немесе фильм үзіндісі бойынша берілген эмоцияға көріністерді қою;

5) мазасыздану, қырағылық, тентектік, дегбірсіздену, шашыраңқылық, сасқалақтық, долдану сезімдерін, мінез қасиеттерін бейнелеу үшін мимиканы және ым-ишараттерді пайдалану;

6) өзінің сезімдерін айта білу және аяушылық білдіру.

38. Қарым-қатынастың тілдік және тілдік емес құралдарын практикада пайдалану және оларды іс-әрекетте дұрыс жаңғырту біліктілігін қалыптастыру (6 сағат):

1) белгілі бір жағдаяттағы тәртіпті моделдеу: дегбірсізденуді, мазасыздықты адекватты жеткізу, ұнатуын білдіру;

2) сюжетті әңгіме, сурет, фильм бойынша кейіпкерлердің көңіл-күйі мен эмоционалды жай-күйін театрландыру және драматизациялау тәсілін қолдана отырып жаңғырту;

3) дене қалпы, мәнерлі қимылдар және мимика арқылы "қатып қалған" көріністерді жаңғырту (мысалы, Ф.П. Решетниковтың "Тағы да екілік" суретін бейнелеп көрсету).

39. Сөйлеу тілінің интонациясын дамыту (4 сағат):

1) қырағылықтың, тентектіктің, үрейленудің, долданудың, сасқалақтықтың сөйлеу интонацияларын бекіту;

2) басқа адамның эмоционалды жай күйін сөйлеу интонациясы, көру қалдығы кезінде мимика мен ым-ишаратер бойынша тану.

40. Мәдени тәртіп дағдыларын қалыптастыру (5 сағат):

1) педагогты тыңдау, бір-бірін тыңдау, басқа адамды тыңдау арқылы қарым-қатынасқа түсуге жаттығу;

2) көру қабілеті қалыпты құрбыларымен адекватты қарым-қатынас жасау.

41. Мимика және пантомимика құралдары арқылы көңіл-күй мен мінездің жеке қасиеттерін түзету (5 сағат):

1) өзінің сезімдерін сипаттау және талдау;

2) долдану, қаһарлану, сасқалақтау сезімдеріне баға беру;

3) пайда болған түйсіну мен сезімдерін сөзбен айта отырып, музыкалық шығарманың көңіл-күйін анықтау;

4) долдану, сасқалақтау сезімдерін жоюға жаттығу;

5) ықтиярлы босаңсыту дағдыларын пайдалана отырып, қозғалыс автоматизімін жоюға жаттығу;

6) өзінің эмоцияларын басқару білу.

7-тарау. Оқу пәнінің 10-сыныптағы базалық білім мазмұны

42. Мимикалық бұлшықет аппаратын жаттықтыру (4 сағат):

1) аутогенді жаттықтыру арқылы ағзадағы кейбір процестерді саналы түрде түзету.

43. Эмоционалды жай-күйді қабылдай білуге, сәйкесінше сөйлеу мәнерімен қоса оларды мимикалық және пантомимикалық қимылдарымен жаңғыртуға үйрету (8 сағат):

1) беймаралдық, сақтық, мазасыздану, шашыраңқылық, жинақылық, долдану, уайымдау, байсалдылық сияқты эмоцияларын білдіруге байланысты мимикалық, пантомимикалық қимылдарды және сөйлеу интонациясын бекіту;

2) жағыну - менсінбеу/паңдану; қапалану/мұң – қуаныш/шаттық; басылу-рухтану; жақтырмау – құрмет білдіру сияқты көңіл-күй мен эмоционалды жай-күйлерімен, сезімдерімен танысу;

3) эмоцияларды саралау: менсінбеу/паңдану/тәкаппарлық/патшадай болу; мұң/қапалану/басылу; суқаны сүймеу/жақтырмау; құрмет білдіру/жағымпаздану;

4) кейіпкерлердің эмоционалды жай-күйін саралай отырып, көркем шығармалардың үзінділерін оқу және мазмұндау;

5) жағыну, паңдық, қапалану, шаттық, басылу, рухтану, жақтырмау сезімдерін мәнерлі қимылдармен, ым-ишараттармен, дене қалпымен, мимикамен жеткізе отырып, берілген эмоцияны ойнап жаттығу;

6) сыртқы белгілер бойынша эмоцияларды танып машықтану.

44. Қарым-қатынастың тілдік және тілдік емес құралдарын практикада пайдалану және оларды іс-әрекетте дұрыс жаңғырту біліктілігін қалыптастыру (8 сағат):

1) эмоционалды жай-күйлерді жеткізуге байланысты өмірлік жағдаяттарды моделдеу;

2) мұң, қуаныш, рухтану, құрметтеу сезімдерін адекватты түрде білдіру;

3) жансыз нәрселерді бейнелейтін үзінділерді жаңғырту (шар, маятнигі бар сағат, қуыршақ).

45. Сөйлеу тілінің интонациясын дамыту (6 сағат):

1) алдынғы оқу жылындағы сөйлеу интонацияларын бекіту;

2) паңдылық, патшадай болу, мұң, қапалану, қуаныш, шаттық, жақтырмау, құрметтеу, суқаны сүймеу, жағыну сезімдерінің және эмоционалды жай-күйлерінің реңктерін жеткізуге жаттығу;

3) бір фразаны түрлі интонациямен айтуға машықтану (қатты, сенімді, жағымпаздана отырып, рухтана отырып, шаттықпен, жақтырмай).

46. Мимика және пантомимика құралдары арқылы көңіл-күй мен мінездің жеке қасиеттерін түзету (8 сағат):

1) өзінің түйсінуін, көңіл-күйін талдау және оларды сипаттау;

2) мен өзіме қалай қараймын, мен кімді құрметтеймін деген эмоцияларға өзінің сезімдерін білдіру және сипаттау;

3) жағымсыз эмоцияларға моральді баға беру және оларды ойнап көрсету.

8-тарау. 5-сынып білім алушыларының дайындық деңгейіне қойылатын талаптар

47. Пәндік нәтижелер.

48. Білім алушылар:

1) адамның бет келбетін және дене құрылысын;

2) басқа адамның эмоционалды жай күйін сөйлеу интонациясын, бет-әлпетінің түрін (көру қалдығы кезінде);

3) аяушылық, қамқорлық, сергектік, таңқалу, абыржу, қымсыну, таңырқау, жеркену эмоционалды жай-күйлердегі мимиканы, ым-ишараттарды, мәнерлі қимылдарды білетін болады.

49. Білім алушылар:

1) адамның бет келбетін және дене құрылысын бақылай алу;

2) мимикалық бұлшықет аппаратын жаттықтыра алу;

3) сюжетті шығармадағы сипаттамасы бойынша кейіпкерлердің эмоциясын тауып көрсету: өркөкірек/ паңдық, енжарлық/ашулану, қызығушылық/ іздену;

4) сатушының, ұшқыштың, оқытушының, программисттің, бағбанның қызметтерін ишарамен түсіндіру;

5) аяушылық, қамқорлық, сергектік, таңқалу, абыржу, қымсыну, таңырқау, жеркену эмоционалды жай-күйлерді мимикамен, ым-ишаратпен, мәнерлі қимылдармен адекватты көрсету;

6) көркем шығармаларды оқып ондағы кейіпкерлердің сипаттамасы бойынша эмоцияны табу;

7) белгілі жағдаяттағы көңіл-күйін сөйлеу интонациясымен, мимикамен, дене қалпымен, мәнерлі қимылдармен көрсету;

8) өршілдікті, жақтырмауды, қызығушылықты шарнирлі қуыршақтар арқылы көрсете білу дағдыларын меңгеретін болады.

9-тарау. 6-сынып білім алушыларының дайындық деңгейіне қойылатын талаптар

50. Пәндік нәтижелер.

51. Білім алушылар:

1) педагогтың көмегімен тыныстауға назар аудара отырып, психобұлшықты машықтандыруға бағытталған жаттығулар жүйесін;

2) шарасыздық–сасқалақтау; ұялшақтық–қысылу; аяушылық–рақымшылдық, ыңғайсыздық-қымсыну; танқалу/қайран қалу/аңырау; жиіркену/жеркену сезімдерін;

3) сюжетті әңгімелердегі кейіпкерлердің эмоционалды жай-күйлерін бөліп және саралауды білетін болады.

52. Білім алушылар:

1) аяушылық, қамқорлық, сергектік, таңқалу, абыржу, қымсыну, таңырқау, жеркену эмоционалды жай-күйлерді мимикамен, ым-ишаратпен, мәнерлі қимылдарды адекватты көрсету;

2) сергектік, қамқорлық, жанашырлық, қымсыну, таңырқау, жиіркену эмоционалды жай-күйлерін сөйлеу интонациясымен білдіру дағдыларын меңгеретін болады.

10-тарау. 7-сынып білім алушыларының дайындық деңгейіне қойылатын талаптар

53. Пәндік нәтижелер.

54. Білім алушылар:

1) немқұрайлық/сабырлылық; безушілік/шеттеу/мелшиуі қалыптарын;

2) үрей/қорқу/шошыну (зәренің ұшуы); өтініш/жалыну; қуаныш/шаттық; жауапкершілік/жинақылық сезімдері мен эмоционалды жай-күйлерді білетін болады.

55. Білім алушылар:

1) педагогтың көмегімен берілген эмоцияға байлансты сюжетті әңгіме құрастыру;

2) қорқу, үрей, қуаныш, өтініш, шаттық сезімдерін белгілі жағдаятта сөйлеу интонациясымен, мимикамен, дене қалпымен, мәнерлі қимылдармен көрсете білу дағдыларын меңгеретін болады.

11-тарау. 8-сынып білім алушыларының дайындық деңгейіне қойылатын талаптар

56. Пәндік нәтижелер.

57. Білім алушылар:

1) шаршап/шалдығу-жігерлілік; бейжайлық-құмарлық; байсалдық-шыдамсыздық; алаңдау, наразылық, зығырдан қайнау; түңіреу-күлімсіреу сезімдерін;

2) немқұрайлық/бейжайлық; түңіреу/жабырқаңқы; наразы болу/зығырдан қайнау; азаптану/уайымдау; сергектік/жігерлілік сезімдері мен жай-күйлерінің реңктерін білетін болады.

58. Білім алушылар:

1) берілген эмоцияға әңгіме құрастыру;

2) ақ пейілді, жабырқау, құмарлық, бейжайлық, наразылық сезімдер гаммасын интонациялы түрде жеткізу;

3) берілген эмоцияға сюжетті әңгіме кейіпкерлерінің көңіл-күйлерін, эмоционалды жай-күйін және сезімдерін мимикамен, мәнерлі қимылдармен, ым-ишараттармен, дене қалпымен және сөйлеу интонациясымен көрсету;

4) аутогенді психобұлшықтық жаттықтыру;

5) басқа адамның эмоционалды жай күйін сөйлеу интонациясы бойынша, бет-әлпетінің түрінен (көру қалдығы кезінде) табу;

6) педагогтың көмегімен өзінің түйсінуін сипаттау және оларды талдау дағдыларын меңгеретін болады.

12-тарау. 9-сынып білім алушыларының дайындық деңгейіне қойылатын талаптар

59. Пәндік нәтижелер.

60. Білім алушылар:

1) беймаралдық-қырағылық/әурешілік; шашыраңқылық-жинақылық; долылық-салмақтылық; қауіптену-байсалдық сезімдері мен эмоционалды жай-күйлерін;

2) беймаралдық-қырағылық; тентектік/еркелік; шашыраңқылық/ сасқалақтық; долдану/қаһар; сабырлық/беймаралдық сияқты ұқсас сезімдер мен мінез қасиеттерін білетін болады.

61. Білім алушылар:

1) эмоцияны көркем шығармадағы сипаттамасы бойынша табу;

2) беймаралдық-қырағылық; тентектік/еркелік; шашыраңқылық/ сасқалақтық; долдану/қаһар; сабырлық/беймаралдық сияқты ұқсас сезімдер мен мінез қасиеттерін мимика, ым-ишарат, мәнерлі қимылдар, дене қалыптары, интонация арқылы жаңғырта білу;

3) пантомимика арқылы ұайымдау, мазасыздану, ұнату, көңіл аудару эмоцияларын адекватты жеткізу;

4) педагогтың көмегімен тұрақты фигураларды жаңғырту дағдыларын меңгеретін болады.

13-тарау. 10-сынып білім алушыларының дайындық деңгейіне қойылатын талаптар

62. Пәндік нәтижелер.

63. Білім алушылар:

1) көңіл-күйді, сезімді, эмоционалды жай-күйді түзету мақсатында психобұлшықтық машықтануды;

2) көркем шығармадағы сипатталған эмоцияларды білетін болады.

64. Білім алушылар:

1) басқа адамның эмоционалды жай-күйін оның мәнерлі қимылдары, дене қалпы, ым-ишараттары, мимикасы, сөйлеу интонациясы бойынша тану;

2) жағыну, паңдылық, менмендік, қапалану, мұң, қуаныш, шаттық, басылу, рухтану, жақтырмау, құрметтеу сияқты мінез қасиеттері мен сезімдерін мимикалық, пантомимикалық қимылдармен, сөйлеу интонациясымен жеткізу;

3) паңдылық, менмендік, жақтырмау, жағымпаздану сияқты мінез қасиеттеріне өзіндік жеке баға беру;

4) өзінің сезімдерін сипаттау дағдыларын меңгеретін болады.

65. Тұлғалық нәтижелер. Білім алушылар:

1) басқа адамға өзінің эмоционалды қатынасын адекватты білдіру дағдысын танытады.

66. Жүйелік - әрекеттік нәтижелер білім алушылардың:

1) жеткілікті коммуникативті тәсілдерді, тілдік мәдениетті меңгеруінен;

2) өзінің танымдық интеллектуалды және шығармашылық қабілеттерін жұмылдыруынан көрініс табады.

Қазақстан Республикасы
Білім және ғылым министрінің
2013 жылғы 3 сәуірдегі
№ 115 бұйрығына 340-қосымша

Көру қабілеті бұзылған (көрмейтін және нашар көретін) білім алушыларға арналған негізгі орта білім беру деңгейінің 5-10 сыныптары үшін "Мимика және пантомимиканы дамыту" пәнінен үлгілік оқу бағдарламасы
(оқыту орыс тілінде жүргізілетін сыныптар үшін)

Ескерту. Бұйрық 340-қосымшамен толықтырылды – ҚР Білім және ғылым министрінің 27.07.2017 № 352 (1, 2, 6, 8, 9, 10,(11, 12) сыныптардың ерекше білім беруге қажеттіліктері бар білім алушылары үшін 01.09.2017, ерекше білім беруге қажеттіліктері бар 3-сыныптың білім алушылары үшін 01.09.2018, ерекше білім беруге қажеттіліктері бар 4-сыныптың және 10-сыныптың білім алушылары үшін 01.09.2019, 11-сыныптың білім алушылары үшін 01.09.2020 қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

Глава 1. Пояснительная записка

1. Учебная программа разработана в соответствии с Государственным общеобязательным стандартом среднего образования (начального, основного среднего, общего среднего образования), утвержденным постановлением Правительства Республики Казахстан от 23 августа 2012 года №1080.

2. Цель учебного предмета заключается в формировании системы знаний об искусстве человеческих взаимоотношений; эмоционально-мотивационных установок по отношению к себе, сверстникам, взрослым людям; приобретении коммуникативных навыков, умений и опыта, необходимых для адекватного поведения в обществе, способствующего наилучшему развитию личности.

3. Задачи учебного предмета:

1) формирование алгоритма восприятия окружающих людей;

2) обучение восприятию эмоционального состояния собеседника и выражению собственных чувств;

3) формирование умения воспринимать и воспроизводить мимику, выразительные движения, жесты и позы, необходимые человеку;

4) развитие навыка словесно описывать эмоциональное состояния и характеризовать их внешние проявления у себя, у собеседника, персонажа литературного произведения;

5) развитие интереса к общению и к окружающим людям;

6) формирование основ саморегуляции поведения, самоконтроля и адекватной оценочной деятельности, направленной на анализ собственного поведения и поступков окружающих по внешним проявлениям;

7) развитие чувства взаимоуважения, взаимодоверия и сопереживания к окружающим;

8) использование сформированных навыков культурного поведения и общения в свободной практической деятельности при помощи вербальных и невербальных средств общения.

4. Одной из специфических закономерностей нарушения зрения является дефицит информации об окружающем мире, изменение и замедление процессов зрительного восприятия, что обуславливает нечеткость, фрагментарность, схематизм образа окружающего мира. Это негативно влияет на развитие составляющих коммуникативной деятельности (средств вербальной и невербальной выразительности), и требует специальных коррекционно - развивающих занятий.

5. У детей, лишенных возможности зрительного дистантного восприятия окружающей действительности и необученных способам компенсации, представления об эмоциях, мимике, жестах и пантомимике непрочные, расплывчатые, что в значительной степени затрудняет межличностное общение и подчеркивает необходимость целенаправленного развития невербальных и вербальных средств общения.

6. Учебная программа построена концентрическим способом, при котором один и тот же учебный материал представлен в ней несколько раз, при этом повторное изучение предполагает усложнение и расширение содержания образования, углубление и конкретизацию отдельных его элементов.

7. Содержание учебной программы представлено в следующих разделах:

1) психомышечная тренировка;

2) обучение умению воспринимать эмоциональные состояния, воспроизводить их мимическими и пантомимическими движениями с соответствующей речевой интонацией;

3) формирование умения пользоваться неречевыми средствами общения на практике и правильно воспроизводить их в деятельности;

4) развитие речевой интонации;

5) развитие осязания и тонкой моторики;

6) формирование навыков культурного поведения;

7) коррекция настроения и отдельных черт характера средствами мимики и пантомимики.

8. Все разделы курса взаимосвязаны. В практической работе эти разделы взаимно дополняют друг друга и представляются совмещенно. На одном занятии возможно сочетание как разделов, так и видов учебной деятельности. Например, содержание раздела "Формирование умения пользоваться неречевыми средствами общения на практике и правильно воспроизводить их в деятельности" следует сочетать с элементами раздела "Развитие речевой интонации".

9. Занятия по развитию мимики и пантомимики проводятся с группой (3-5 человек), которая комплектуется с учетом уровня развития обучающегося; в особо сложных случаях – индивидуально. По мере исправления недостатков у обучающихся, с которыми проводится индивидуальная работа, они включаются в групповые занятия. Длительность занятий – 45 минут.

10. Объем учебной нагрузки:

1) 5 класс –1 час в неделю, 34 часа в учебном году;

2) 6 класс – 1 час в неделю, 34 часа в учебном году;

3) 7 класс – 1 час в неделю, 34 часа в учебном году;

4) 8 класс – 1 час в неделю, 34 часа в учебном году;

5) 9 класс – 1 час в неделю, 34 часа в учебном году;

6) 10 класс – 1 час в неделю, 34 часа в учебном году.

11. Оценка достижений обучающихся в условиях реализации дифференцированного и индивидуального подхода к обучающимся с глубоким нарушением зрения носит не балльный, а качественно-описательный, эмоциональный характер (формирование правильного отношения к своим возможностям), основана на мониторинге успешности развития и формирования у детей коммуникативных навыков.

Глава 2. Базовое содержание учебного предмета для 5 класса

12. Психомышечная тренировка (3 часа):

1) произвольное напряжение и расслабление отдельных групп мышц: рук, ног, туловища и лица (к тренажу новой группы мышц следует переходить после того, как предыдущая станет "послушной", тренировки особенно показаны детям с чрезмерной утомляемостью, истощаемостью, непоседливостью, неврозами).

13. Обучение умению воспринимать эмоциональные состояния и воспроизводить их мимическими и пантомимическими движениями с соответствующей речевой интонацией (9 часа):

1) закрепление мимики, поз, жестов, выразительных движений, связанных с чувствами грусти, отвращения, заинтересованности, гордости;

2) знакомство с чувствами гордыни, высокомерия, злорадства, любопытства, рассерженности;

3) дифференцирование понятий: гордость/гордыня/высокомерие; недовольство/гнев; интерес/заинтересованность/любопытство; злоба/ злорадство;

4) чтение сюжетных рассказов с определением эмоционального состояния героев (гордыня, высокомерие, злорадство, любопытство, рассерженность);

5) выражение мимикой в сопровождении жестов, выразительных движений эмоциональных состояний благодарности, гнева, заинтересованности;

6) моделирование жестов и выразительных движений усталости, умиления, рассерженности;

7) способствование открытому проявлению эмоций благодарности, рассерженности, заинтересованности социально приемлемыми способами;

8) воспроизведение выразительных движений, жестов, поз, соответствующих эмоциональным состояниям заинтересованности, любопытства, злорадства.

14. Формирование умения пользоваться речевыми и неречевыми средствами общения на практике и правильно воспроизводить их в деятельности (7 часов):

1) воспроизведение на практике жестов, выразительных движений повседневной жизни: болит зуб, гуляю с собакой, готовлю обед, тушу пожар;

2) тренировка в воспроизведении невербальными средствами состояний усталости, заинтересованности, рассерженности, любопытства, высокомерия;

3) имитирование действий, связанных с профессиональной деятельностью регулировщика, садовника, землекопа, программиста, продавца, преподавателя, летчика;

4) имитация семенящей, спотыкающейся, шаркающей походок;

5) моделирование собственного поведения в определенных ситуациях (я благодарен ему, какой хорошенький котенок!, адекватно вести себя, когда ругают, критикуют), имитировать поведение высокомерного человека, я злюсь!.

15. Развитие речевой интонации (5 часов):

1) закрепление речевых интонаций, соответствующих эмоциональным состояниям грусти, отвращения, гордости, радости;

2) выразительное декламирование, чтение художественных произведений;

3) выработка выразительных интонаций при передаче оттенков чувств: умиление/симпатия; заинтересованность/любопытство; гордость/высокомерие.

16. Формирование навыков культурного поведения (6 часов):

1) обыгрывание, тренинги поведения в различных ситуациях: самостоятельное знакомство, выражение благодарности, исполнение роли гостеприимного хозяина, моделирование поведения в гостях, оказание помощи другому человеку, ответы на вопросы незнакомого человека, поведение в театре, кинотеатре, зоопарке, адекватное поведение у автоматических дверей, эскалатора; формирование навыков адекватного общения с нормально видящими сверстниками, взрослыми, посторонними.

17. Коррекция настроения и отдельных черт характера средствами мимики и пантомимики (4 часа):

1) моральная оценка негативных поступков героев художественных произведений, выражающих черты характера (высокомерие, завистливость, злорадство);

2) преодоление чувств злорадства, рассерженности, усталости, любопытства;

3) упражнение в использовании мимики и жестов при изображении чувств злорадства, рассерженности, любопытства, их оречевление;

4) упражнение на преодоление двигательного автоматизма.

Глава 3. Базовое содержание учебного предмета для 6 класса

18. Психомышечная тренировка (3 часа):

1) выполнение игр и этюдов, направленных на психомышечную тренировку с фиксацией внимания на дыхание.

19. Обучение умению воспринимать эмоциональные состояния и воспроизводить их мимическими и пантомимическими движениями с соответствующей речевой интонацией (10 часов):

1) закрепление мимических, пантомимических движений и речевых интонаций, соответствующих эмоциональным состояниям гордыни, высокомерия, злорадства, любопытства, рассерженности, зависти, любопытства, умиления;

2) знакомство с чувствами: беспомощность – самостоятельность; застенчивость – раскрепощенность; жалость – безразличие; сострадание – жестокость;

3) знакомство с эмоциональным состоянием, связанным с чувством заботы;

4) развитие умения дифференцировать оттенки эмоциональных состояний: застенчивость / смущение / неловкость / стеснительность; жалость/ сострадание / забота; удивление / изумление / ошарашенность; отвращение / омерзение;

5) упражнение в чтении и пересказе сюжетных рассказов с выделением и дифференциацией эмоциональных состояний героев (застенчивость, смущение, жалость, сострадание, забота, удивление, изумление, ошарашенность);

6) умение адекватно выражать мимикой, жестами, выразительными движениями эмоциональные состояния жалости, заботы, бодрости, ошарашенности, смущения, омерзения, изумления;

7) моделирование жестов, поз, выразительных движений, соответствующих эмоциональным состояниям изумления, отвращения, беспомощности, неловкости;

8) способствование открытому проявлению эмоций сострадания, заботы, застенчивости, неловкости, удивления социально приемлемыми способами.

20. Формирование умения пользоваться речевыми и неречевыми средствами общения на практике и правильно воспроизводить их в деятельности (8 часов):

1) обучение выражению чувств изумления, сострадания, заботы, бодрости, удивления мимикой и выразительными движениями, позами, жестами;

2) сопровождение фраз, выражающих эмоциональные состояния беспомощности, стеснительности, удивления, ошарашенности, брезгливости, омерзения, изумления, жалости выразительными движениями, жестами;

3) имитация действий, связанных с профессиональной деятельностью машиниста, парикмахера, трубача, мойщика стекол, повара, дирижера;

4) имитация походки пьяного человека, балерины, модели, идущей по подиуму;

5) обучение правильному регулированию собственного поведения в определенной ситуации: выразить жалость, сочувствие (выразить соболезнование); поведение в незнакомой ситуации; скрыть свое отвращение (к незнакомой, нелюбимой еде); когда не хочется куда-то идти.

21. Развитие речевой интонации (4 часа):

1) закрепление речевых интонаций благодарности, умиления, высокомерия, пренебрежения, усталости, рассерженности;

2) обучение умению выражать интонациями оттенки чувств: удивление / изумление / ошарашенность; жалость / забота; застенчивость / неловкость; брезгливость / омерзение.

22. Формирование навыков культурного поведения (6 часов):

1) моделирование жизненных ситуаций: правильное поведение в библиотеке, музее; правильное поведение на официальных церемониях, при встрече гостей в школе; ответы на телефонные звонки; исполнение роли хозяина дома; адекватное реагирование на замечания и критику;

2) формирование адекватных способов общения со сверстниками, родителями, посторонними, зрячими людьми.

23. Коррекция настроения и отдельных черт характера средствами мимики и пантомимики (3 часа):

1) тренировка в преодолении двигательного автоматизма;

2) моделирование ситуаций, просмотр и прослушивание фильмом, способствующих развитию чувств эмпатии, отзывчивости;

3) адекватное реагирование на замечания и критику;

4) психомышечная тренировка в преодолении чувств застенчивости, брезгливости, робости;

5) вербализация настроения и эмоциональных состояний персонажей сюжетных картинок, рассказов.

Глава 4. Базовое содержание учебного предмета для 7 класса

24. Психомышечная тренировка (4 часа).

1) сознательная корректировка поведения и чувств посредством аутогенной тренировки;

2) выполнение игр и этюдов, направленных на психомышечную тренировку с фиксацией внимания на дыхание.

25. Обучение умению воспринимать эмоциональные состояния и воспроизводить их мимическими и пантомимическими движениями с соответствующей речевой интонацией (8 часов):

1) закрепление мимическими и пантомимическими движениями чувств и эмоций беспомощности, жалости, сострадания, изумления, стеснительности, заботы, бодрости, омерзения, неловкости, смущения;

2) знакомство с чувствами и эмоциональными состояниями: безразличие/невозмутимость; отрешенность/отстраненность/оцепенение; испуг/страх/ужас; просьба/мольба; радость/восторг.

3) упражнение в дифференцировании вышеупомянутых чувств и эмоциональных состояний;

4) развитие способности понимать и дифференцировать эмоциональное состояние другого человека;

5) упражнение в сочинении сюжетных рассказов на заданную эмоцию;

6) упражнения на выражение мимикой, жестами, позами, выразительными движениями чувств: испуг/ужас/оцепенение; радость/восторг; просьба/мольба;

7) способствование открытому проявлению эмоции радости социально приемлемыми способами.

26. Формирование умения пользоваться речевыми и неречевыми средствами общения на практике и правильно воспроизводить их в деятельности (8 часов):

1) воспроизведение эмоционального состояния героев сюжетных рассказов с использованием приема драматизации;

2) имитация действий, связанных с профессиональной деятельностью сапожника, плотника, врача-массажиста, скрипача;

3) имитирование походки робота; "танцующей" походки; походки человека, у которого болит поясница;

4) моделирование поведения в определенной ситуации: я очень испугался; я в ужасе от …; я в замешательстве; оцепенел от страха; восторг от успеха.

27. Развитие речевой интонации (6 часов):

1) закрепление речевых интонаций, изученных ранее;

2) упражнения на передачу оттенков чувств и эмоциональных состояний: страх/ужас; просьба/мольба; радость/восторг; безразличие/невозмутимость;

3) угадывание настроения и чувств другого человека по интонации (на материале рассказов, фильмов, обыгрывании сюжетов).

28. Формирование навыков культурного поведения (4 часа):

1) совершенствование навыков культурного поведения в ситуациях: уважение права собственности; проявление инициативы при знакомстве, приглашении гостей;

2) предложение помощи;

3) проявление учтивости в общественных местах;

4) умение попросить вещь, принадлежащую другому человеку;

5) адекватно реагировать на отказ.

29. Коррекция настроения и отдельных черт характера средствами мимики и пантомимики (4 часа):

1) упражнения, направленные на преодоление двигательного автоматизма;

2) моральная оценка негативным чертам характера: безразличие, равнодушие;

3) положительная моральная оценка чертам характера: собранности, ответственности;

4) развитие умение справляться с чувством страха, ужаса посредством рисунка, обыгрывания ситуации.

Глава 5. Базовое содержание учебного предмета для 8 класса

30. Психомышечная тренировка (4 часа):

1) сознательная корректировка поведения, чувств и эмоций посредством аутогенной психомышечной тренировки;

2) выполнение игр и этюдов, направленных на психомышечную тренировку с фиксацией внимания на дыхание.

31. Обучение умению воспринимать эмоциональные состояния и воспроизводить их мимическими и пантомимическими движениями с соответствующей речевой интонацией (10 часов):

1) закрепление мимических, пантомимических движений и речевых интонаций, выражающих эмоциональные состояния беспомощности, жалости, сострадания, изумления, стеснительности, заботы, бодрости, омерзения, неловкости, смущения;

2) знакомство с противоположными чувствами: усталость – энергичность; апатия – азарт; спокойствие – нетерпеливость; мрачность – улыбчивость;

3) дифференцирование оттенков эмоциональных состояний: безразличие/апатия; мрачность/угрюмость; волнение/возмущение/негодование; страдание/переживания; бодрость/энергичность;

4) чтение и пересказ сюжетных рассказов с дифференциацией эмоциональных состояний героев;

5) упражнение в составлении сюжетных рассказов на заданную эмоцию;

6) развитие мимических и пантомимических навыков, связанных с выражением чувств доброжелательности, угрюмости, азарта, апатии, возмущения;

7) угадывание настроения и чувств другого человека на примере просмотра фильмов со звуком и без него (для детей с остаточным зрением);

8) моделирование жизненных ситуаций, связанных с передачей эмоциональных состояний.

32. Формирование умения пользоваться речевыми и неречевыми средствами общения на практике и правильно воспроизводить их в деятельности (6 часов):

1) воспроизведение настроения, эмоциональных состояний и чувств героев сюжетного рассказа посредством применения приемов театрализации и драматизации;

2) моделирование поведения в определенной ситуации: азарт спортивного болельщика; доброжелательное отношение при первом знакомстве; оказание знаков внимания противоположному полу; возмущение негативным поступком.

33. Развитие речевой интонации (5 часа):

1) закрепление речевых интонаций страха, мольбы, просьбы, отстраненности, радости;

2) выражение интонационных оттенков настроения, чувств угрюмости, азарта, волнения, страдания, усталости, энергичности;

3) улавливание эмоционального состояния другого человека по его речевой интонации.

34. Формирование навыков культурного поведения в различных ситуациях (5 часов):

1) развитие умения поддерживать разговор, обучение умению тактично привлекать к себе внимание, обращение за помощью или советом, формирование адекватных способов общения с нормально видящими сверстниками.

35. Коррекция настроения и отдельных черт характера средствами мимики пантомимики (4 часа):

1) описывание своих ощущения и их анализ, моральная оценка черт характера (мрачность - улыбчивость; нетерпеливость - выжидание апатичность – энергичность);

2) формирование умения сдерживать чувства негодования, возмущения; выражать их в адекватной форме.

Глава 6. Базовое содержание учебного предмета для 9 класса

36. Психомышечная тренировка (4 часа):

1)сознательная корректировка поведения, чувств, эмоций посредством аутогенной тренировки и использованием соответствующих игр и этюдов.

37. Обучение умению воспринимать эмоциональные состояния и воспроизводить их мимическими и пантомимическими движениями с соответствующей речевой интонацией (10 часов):

1) закрепление мимических, пантомимических движений, речевых интонаций, связанных с выражением эмоций возмущения, волнения, мрачности, нетерпеливости, негодования, усталости, страдания, улыбчивости;

2) знакомство с противоположными чувствами, выражающими эмоциональные состояния: безмятежность – беспокойство; гнев – невозмутимость; тревога – спокойствие;

3) дифференцировка оттенков черт характера, эмоций: беспокойство/тревожность; озорство/баловство; рассеянность/растерянность; ярость/гнев; невозмутимость/безмятежность;

4) упражнение в обыгрывании этюдов на заданную эмоцию по отрывку из художественного произведения или фильма;

5) использование мимики и жестов для изображения черт характера, чувств беспокойства, настороженности, озорства, тревоги, рассеянности, растерянности, ярости;

6) дифференцирование и оценка положительных и отрицательных черт характера: рассеянность – собранность, аккуратность – неряшливость, ответственность – безалаберность, способность проявлять заботу – безразличие.

7) формирование умения сопереживать и высказывать собственные ощущения.

38. Формирование умения пользоваться речевыми и неречевыми средствами общения на практике и правильно воспроизводить их в деятельности (6 часов):

1) моделирование поведения в определенной ситуации: адекватное выражение тревоги, обеспокоенности; выказывание симпатии;

2) воспроизведение эмоциональных состояний, настроения героев по сюжетному рассказу, картине, фильму с использованием приема театрализации, драматизации;

3) воспроизведение "застывших" этюдов, посредством поз, выразительных движений и мимики (например, изобразить картину Ф.П. Решетникова "Опять двойка").

39. Развитие речевой интонации (4 часа):

1) закрепление речевых интонаций настороженности, озорства, тревоги, гнева, растерянности;

2) развитие способности угадывать эмоциональное состояние другого человека по его речевой интонации; при остаточном зрении по мимике и жестам.

40. Формирование навыков культурного поведения (5 часов):

1) упражнения в общении посредством: слушания педагога; слушания друг друга; слушания другого человека;

2) упражнение в формировании адекватных способов общения с нормально видящими сверстниками.

41. Коррекция настроения и отдельных черт характера средствами мимики и пантомимики (5 часов):

1) описывание и анализ собственных чувств;

2) оценка чувств ярости, гнева, растерянности;

3) упражнение в определении настроения музыкальных произведений с вербализацией возникающих ощущений, чувств;

4) упражнение в преодолении чувств гнева, растерянности;

5) упражнение в преодолении двигательного автоматизма с использованием навыка произвольного расслабления;

6) закрепление умения управлять своими эмоциями.

Глава 7. Базовое содержание учебного предмета для 10 класса

42. Психомышечная тренировка (4 часа):

1) сознательная корректировка поведения, чувств, эмоций посредством аутогенной психомышечной тренировки.

43. Обучение умению воспринимать эмоциональные состояния и воспроизводить их мимическими и пантомимическими движениями с соответствующей речевой интонацией (8 часов):

1) закрепление мимических, пантомимических движений, речевых интонаций, связанных с выражением эмоций безмятежности, настороженности, беспокойства, рассеянности, собранности, ярости, невозмутимости, тревоги, спокойствия;

2) знакомство с противоположными настроениями, эмоциональными состояниями, чувствами: заискивание–заносчивость; печаль – радость; уныние - восторг; подавленность–воодушевленность; презрение – уважение;

3) дифференцировка оттенков эмоций: заносчивость/надменность/ высокомерие/царственность; печаль/уныние/подавленность; презрение/пренебрежение; уважение/заискивание;

4) чтение и пересказ отрывков художественных произведений с дифференциацией эмоционального состояния героев;

5) упражнение в обыгрывание этюдов на заданную эмоцию с передачей выразительными движениями, жестами, позами, мимикой чувств заискивания, заносчивости, уныния, восторга, подавленности, воодушевленности, пренебрежения;

6) тренировка в узнавании эмоций по внешним сигналам.

44. Формирование умения пользоваться речевыми и неречевыми средствами общения на практике и правильно воспроизводить их в деятельности (8 часов):

1) моделирование жизненных ситуаций, связанных с передачей эмоциональных состояний;

2) адекватное выражение чувств печали, радости, воодушевления, уважения;

3) воспроизведение этюдов с изображением неодушевленных предметов (шар, часы с маятником, кукла).

45. Развитие речевой интонации (6 часов):

1) закрепление ранее изученных речевых интонаций;

2) упражнение в передаче оттенков чувств, эмоциональных состояний надменности, царственности, печали, уныния, радости, восторга, пренебрежения, уважения, презрения, заискивания;

3) тренировка в произнесении одной фразы с различными интонациями (жестко, решительно, заискивающе, с воодушевлением, восторгом, с презрением).

46. Коррекция настроения и отдельных черт характера средствами мимики и пантомимики (8 часов):

1) анализ собственных ощущений, настроений и описывание их;

2) выражение и описывание собственных чувств на заданную эмоцию: как я отношусь к себе; кого я уважаю;

3) моральная оценка негативных черт характера, эмоций с их обыгрыванием.

Глава 8. Требования к уровню подготовки обучающихся 5 класса

47. Предметные результаты.

48. Обучающиеся будут знать:

1) алгоритм обследования лица и тела человека;

2) значение интонаций, жестов и мимики в выражении чувств;

3) приемы адекватного реагирования в различных ситуациях; мимические и пантомимические движения, соответствующие чувствам грусти, отвращения, радости, гордости.

49. Обучающиеся будут уметь:

1) обследовать лицо и тело человека;

2) осуществлять психомышечную тренировку;

3) выделять и дифференцировать в сюжетных рассказах чувства и эмоциональные состояния героев: гордость/высокомерие/гордыня; недовольство/гнев; интерес/заинтересованность/любопытство; злоба/ злорадство;

4) имитировать действия, связанные с профессиональной деятельностью продавца, преподавателя, летчика, садовода, землекопа, программиста;

5) имитировать невербальными средствами эмоциональные состояния усталости, заинтересованности, рассерженности, высокомерия;

6) выразительно декламировать и читать художественные произведения, выражая эмоции героев;

7) передавать выразительными интонациями чувства, настроения;

8) показывать на шарнирных куклах позы, соответствующие эмоциональным состояниям высокомерия, заинтересованности, любопытства.

Глава 9. Требования к уровню подготовки обучающихся 6 класса

50. Предметные результаты.

51. Обучающиеся будут знать:

1) систему упражнений, направленных на психомышечную тренировку с фиксацией внимания на дыхание;

2) правила поведения и общения в различных жизненных ситуациях;

3) способы адекватного проявления эмоций.

52. Обучающиеся будут уметь:

1) выполнять упражнения с помощью педагога на психомышечную тренировку с фиксацией внимания на дыхание;

2) различать чувства и их оттенки: беспомощность/потерянность; застенчивость/стеснительность; жалость/сострадание; неловкость/смущение; удивление/изумление/ошарашенность; отвращение/омерзение;

3) выделять и дифференцировать эмоциональные состояния героев художественных произведений и фильмов;

4) адекватно выражать мимикой, жестами, выразительными движениями эмоциональные состояния жалости, заботы, бодрости, удивления, ошарашенности, смущения, брезгливости;

5) выразить речевыми интонациями эмоциональные состояния бодрости, заботы, сострадания, смущения, изумления.

Глава 10. Требования к уровню подготовки обучающихся 7 класса

53. Предметные результаты.

54. Обучающиеся будут знать:

1) приемы корректировки поведения и чувств посредством аутогенной тренировки;

2) значение проявления эмоций социально приемлемыми способами;

3) правила поведения и общения в различных жизненных ситуациях.

55. Обучающиеся будут уметь:

1) различать чувства и эмоциональные состояния: безразличие/невозмутимость; отрешенность/отстраненность/оцепенение; испуг/страх/ужас; просьба/мольба; радость/восторг;

2) сочинять сюжетные рассказы на заданную эмоцию с помощью педагога;

3) выражать речевой интонацией, мимикой, выразительными движениями, позами чувства страха, испуга, радости, просьбы, восторга в заданной ситуации.

Глава 11. Требования к уровню подготовки обучающихся 8 класса

56. Предметные результаты.

57. Обучающиеся будут знать:

1) значение речевой интонации в выражении оттенков чувств;

2) мимические и пантомимические движения и жесты, сопровождающие эмоциональные состояния;

3) способы корректировки поведения и чувств посредством аутогенной тренировки.

58. Обучающиеся будут уметь:

1) различать чувства: усталость – энергичность; апатия – азарт; спокойствие – волнение; мрачность – улыбчивость;

2) дифференцировать оттенки чувств и эмоциональных состояний: безразличие/апатия; мрачность/угрюмость; возмущение/негодование; страдание/переживание; бодрость/энергичность;

3) угадывать эмоциональные состояния другого человека по речевой интонации; по выражению лица (при остаточном зрении);

4) сочинять рассказы на заданную эмоцию;

5) выражать интонационно гамму чувств (доброжелательность, азарт, апатия, возмущение);

6) выражать мимикой, выразительными движениями, жестами, позами и речевой интонацией настроение, эмоциональные состояния и чувства героев сюжетного рассказа, фильма на заданную эмоцию.

Глава 12. Требования к уровню подготовки обучающихся 9 класса

59. Предметные результаты.

60. Обучающиеся будут знать:

1) мимические и пантомимические движения и жесты, сопровождающие различные эмоциональные состояния;

2) значение общения для полноценной жизнедеятельности в социуме;

3) черты характера, их положительную и отрицательную моральную оценку.

61. Обучающиеся будут уметь:

1) различать чувства, эмоциональные состояния: безмятежность – беспокойство; гнев – невозмутимость; тревога – спокойствие;

2) различать схожие чувства и черты характера: беспокойство/ тревожность; озорство/баловство; рассеянность/растерянность; ярость/гнев; невозмутимость/безмятежность, а также воспроизводить их посредством мимики, жестов, выразительных движений, поз, интонационно;

3) угадывать эмоциональное состояние другого человека по его мимике, жестам, интонации;

4) угадывать эмоцию по ее описанию в художественном произведении;

5) с помощью педагога воспроизводить статичные фигуры, используя элементарные приемы театрализации, драматизации.

Глава 13. Требования к уровню подготовки обучающихся 10 класса

62. Предметные результаты.

63. Обучающиеся будут знать:

1) приемы корректировки поведения и чувств посредством аутогенной тренировки;

2) оттенки чувств и эмоциональных состояний;

3) внешние проявления эмоций, чувств;

4) значение общения для полноценной жизнедеятельности в социуме;

5) черты характера, их положительную и отрицательную моральную оценку.

64. Обучающиеся будут уметь:

1) применять в целях коррекции настроения, чувств, эмоциональных состояний психомышечную тренировку;

2) угадывать эмоцию по ее описанию;

3) угадывать эмоциональное состояние другого человека по его выразительным движениям, позам, жестам, мимике, речевой интонации;

4) передавать черты характера, эмоции, чувства (заискивание, заносчивость, надменность, уныние, печаль, радость, восторг, подавленность, воодушевленность, уважение) мимическими, пантомимическими движениями, речевыми интонациями;

5) давать личную оценку чертам характера (заносчивость, надменность, пренебрежительность, заискивание);

6) описывать собственные чувства.

65. Личностные результаты выражаются в:

1) умении слушать собеседника и быть интересным ему;

2) умении адекватно проявлять эмоциональное отношение к другому человеку.

66. Системно-деятельностные результаты выражаются в:

1) владении развитыми коммуникативными способностями, языковой культурой;

2) мобилизации собственных познавательных интеллектуальных и творческих способностей.

Қазақстан Республикасы
Білім және ғылым министрінің
2013 жылғы 3 сәуірдегі
№ 115 бұйрығына 341-қосымша

Көру қабілеті бұзылған (көрмейтін және нашар көретін) білім алушыларға арналған негізгі орта білім беру деңгейінің 5-6 сыныптары үшін "Тіл дамуы кемшіліктерін түзеу" пәнінен үлгілік оқу бағдарламасы
(оқыту қазақ тілінде жүргізілетін сыныптар үшін)

Ескерту. Бұйрық 341-қосымшамен толықтырылды – ҚР Білім және ғылым министрінің 27.07.2017 № 352 (1, 2, 6, 8, 9, 10,(11, 12) сыныптардың ерекше білім беруге қажеттіліктері бар білім алушылары үшін 01.09.2017, ерекше білім беруге қажеттіліктері бар 3-сыныптың білім алушылары үшін 01.09.2018, ерекше білім беруге қажеттіліктері бар 4-сыныптың және 10-сыныптың білім алушылары үшін 01.09.2019, 11-сыныптың білім алушылары үшін 01.09.2020 қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

1-тарау. Түсінік хат

2. Оқу пәнінің мақсаты – көру қабілеті бұзылған балалардың толыққанды әлеуметтенуі мен кіріктіруіне себептесетін, көру депривация жағдайындағы сөйлеу тілінің дамуындағы жетіспеушіліктердің алдын алу мен түзету.

3. Оқу пәнінің міндеттері:

1) сөйлеу тілін байыту (сөздік қорын толықтыру, сөйлеу тілінің грамматикалық және интонациялық құрылымын дамыту);

2) тіл кемшіліктерін алдын алу және түзету;

3) сөйлеу белсенділігін, ана тіліне деген қызығушылығын, сезімталдығын дамыту;

4) балалардың әлеуметтенуі мен кіріктіруіне себептесетін қарым-қатынас құзыреттіліктерін қалыптастыру.

4. Тифлопедагогика мен тифлопсихологиядағы зерттеулер көрсеткендей, көру қабілеті бұзылған балалардың сөйлеу тілінің жеке компоненттері ғана емес, барлығы немесе оның компоненттерінің басым бөлігінде бұзылыстар байқалады, яғни сөйлеу тілі тұтас жүйе ретінде зақымдалады. Сонымен қатар, көру қабілеті зақымдалған балалардың сөйлеу тілін меңгеру процесі өзгеше өтеді - бұл түсініктерді жалпылау жетіспеушілігінен, сөз бен бейненің өзара байланысының бұзылысынан, ұғымдардың вербализмінен, сөйлеу тілінің даму темпінің баяулығынан, сөз шығармашылығының жоқтығынан көрінеді.

5. Аталған зерттеулер білім алушылардың сезімдік тәжірибелері мен практикалық іс-әрекетінің кең қатысуымен арнайы ұйымдастырылған оқыту процесінде сәтті түзетілетінін де көрсетеді.

6. "Тіл дамуы кемшіліктерін түзеу" пәні көру қабілеті бұзылған (көрмейтін және нашар көретін) балаларды арнайы оқыту мен тәрбиелеудегі түзету компонентінің негізгі пәндерінің бірі болып табылады.

7. Аталған пән бойынша оқу бағдарламасы бірізділік-концентрлік тәсілмен құрылған, бұл пәннің мазмұнын оқытудың әр жылында күрделендіруді және кеңейтуді қарастырады.

8. "Тіл дамуы кемшіліктерін түзеу" курсының базалық мазмұны:

1) сөйлеу тілінің даму деңгейін диагностикалау;

2) фонематикалық естуін дамыту және дыбыс айтуын түзету;

3) сөйлеу тілінің лексикалық-грамматикалық жағын дамыту;

4) байланыстыра сөйлеу тілін дамыту;

5) қарым-қатынастық сөйлеу іс-әрекеті.

9. Сөйлеу тілінің дамуындағы жетіспеушіліктерді түзету бойынша білім алушылардың жетістіктерін бағалау балдық-бағалық емес, сапалық-сипаттық, эмоциональді сипатқа ие (өзінің мүмкіндіктеріне дұрыс қатынас қалыптастыру) және сөйлеу тілі мен қарым-қатынастың даму деңгейінің жай-күйін мониторингілеуге негізделген.

10. Сөйлеу тілінің дамуындағы жетіспеушіліктерді түзету сабақтары аптасына 2 рет өткізіледі. Апталық жүктемені (сағатты) бөлу бағдарлама мазмұнын меңгеру деңгейіне тәуелді өзгертуге болады.

11. Оқу жүктемесінің көлемі:

1) 5-сынып – аптасына 2 сағат, оқу жылында 68 сағат;

2) 6-сынып – аптасына 2 сағат, оқу жылында 68 сағат.

2-тарау. Оқу пәнінің 5-сыныптағы базалық білім мазмұны

12. Сөйлеу тілі дамуының жай-күйін диагностикалау (2 сағат):

1) сөйлеу дағдыларының көлемін анықтау, оны жас нормаларымен, психикалық даму деңгейімен сәйкестендіру;

2) сөздерді затпен сәйкестендіру және тану негізінде бар түсініктерін анықтау;

3) сөйлеу тілінің дыбыстық және лексикалық-грамматикалық жақтарын, байланыстыра сөйлеу тілінің деңгейін меңгеру процесінің арасындағы өзара әрекеттесу деңгейін талдау;

4) қарым-қатынас белсенділігінің деңгейін нақтылау; алынған нәтижелерді талдау.

13. Фонематикалық естуін дамыту және дыбыс айтуын түзету (12 сағат):

1) дыбысты дұрыс айтуын бекіту, акустикалық тұрғыдан ұқсас дыбыстарды ажырату;

2) артикуляция бойынша оппозициялық дыбыстарды салыстыру біліктілігін жетілдіру (жуан-жіңішке), үні бойынша (қатаң-ұяң), сөздегі мағыналық мәні бойынша;

3) сөздерді дыбыстық-әріптік талдау, буындық құрылымы әртүрлі сөздерді талдау, жинақтау.

14. Сөйлеу тілінің лексикалық-грамматикалық жағын дамыту (22 сағат):

1) айналадағы шынайлықтың нысаналарын, олардың қасиеттерін, олармен жасайтын әрекеттерді атау арқылы сөздік қорын кеңейту;

2) сөздік қорының молаюына сәйкес сезімдік тәжірибелерін кеңейту; вербализмнің алдын алу, сөйлеу тілін нақтылау: таныс емес бұйым және оның рельефті бейнесімен таныстыру, бар түсініктерін жаңғырту; таныс нәрсенің аналогиясы бойынша бейтаныс затты түсіндіру (грейпфрут апельсинге өте ұқсас, бірақ ол – ащы);

3) практикада синонимдерді, антонимдерді қолдану, сөздің мағынасына сәйкес омонимдерді пайдалану;

4) ұғымдар мен терминдердің лексикалық мағынасын, сөздердің тура және ауыспалы мағынасын анықтау үшін түсіндірмелі сөздікті пайдалану;

5) түрлі сөз таптарын, сөзтудырудың түрлі тәсілдерін пайдалана білу арқылы сөздік қорын толықтыру;

6) таныс сөздердің жаңа формаларын қолдану (ілу, ілгіш, ілмек, іліп қою);

7) сөзді морфологиялық талдау;

8) сөйлеу тіліндегі аграмматизмдерді анықтау және түзету: сөздерді, сөйлемдерді грамматикалық тұрғыдан дұрыс құру; сөздерді сөзтіркестерінде үйлестіре білу: "сын есім-зат есім", "зат есім-етістік", "етістік - үстеу"; етістіктерді уақытына, жіктелуіне, санына, жағына қарай дұрыс қолдануға машықтандыру;

9) әртүрлі типтегі сөйлемдерді құрастырып үйрету: мақсат (үшін, тек), уақыт (соң, кейін), мекен (онда, сонда) бағыңқы сөздері бар бағыныңқы құрмалас сөйлем; жалғаулықты дұрыс қолдануға машықтану.

15. Байланыстыра сөйлеу тілін дамыту (18 сағат):

1) сөйлеу тілі (логикалық кідіріс, екпін, дауыс қаттылығы, қарқыны) және тілдік емес (жест, мимика) мәнерлеу құралдарын қолдану дағдыларын қалыптастыру;жаңылтпаштарды, жұмбақтарды, тақпақтарды дұрыс, анық айтуға жаттықтыру; логикалық кідіріске, дауыс қаттылығына, қарқынына назар аудара отырып, ертегілерді/көркем шығармалардың үзінділерін қойылымдау (сахналау);

2) айтылған пікірдің мазмұнын және тақырыбын түсіндіру жұмысы, шығарманың тақырыбын анықтауға, айтылған пікірдің негізгі ойын бөліп шығаруға, тақырыптық тұтастығы мен айырмашылығын көре білуге, айтылған пікірдің тақырыбына мазмұнының сәйкестігін көруге үйрету; мәтінді атау біліктілігі (ертегілер, әңгімелер, өлеңдер); өзінің айтқан пікірінің тақырыбын анықтау;

3) мәтінді мағыналық бөліктерге бөлу және әңгіменің жоспарын құрастыру; мәтінді жоспар бойынша мазмұндау; берілген тақырып/жоспар бойынша байланысты мәтін құрастыру;

4) әртүрлі типтегі: хабарлы, сипаттама, пайымдау мәтіндерді құрастыруға машықтандыру.

16. Қарым-қатынастық сөйлеу іс-әрекеті (12 сағат):

1) тілдік қарым-қатынас жағдаятын құру; түрлі жағдаяттағы қылықтарды ойнап көрсету, жаттығу жүйесін орындау (тренигтер): өздігінен танысу, алғыс білдіру, қонақжай иесінің рөлін орындау, қонақтағы қылықты моделдеу, басқа адамға көмек көрсету, бейтаныс адамның сұрақтарына жауап беру, театрдағы, кинотеатрдағы, зообақтағы тәртіп, қалыпты дамудағы құрбыларымен, ересектермен, бөтен адамдармен телефон арқылы сөйлесу кезінде адекватты қарым-қатынас жасау дағдылары;

2) ескерту мен сынға адекватты жауап қайтару; алғыс білдірудің, елжіреудің, шаршаудың, ашуланудың сөйлеу интонацияларын бекіту;

3) сюжетті әңгіме кейіпкерлерінің эмоционалді жай-күйін бөліп және саралай отырып, оқуға, мазмұндауға және сахналауға жаттықтыру;

4) жағымды эмоционалді фон құру, тілдік емес қарым-қатынас дағдыларын бекіту және қарым-қатынас кезіндегі қимылдық автоматизмін жою мақсатында ертегі-музыкатерапияны қолдану.

17. Аяқтаушы диагностика (2 сағат)

3-тарау. Оқу пәнінің 6-сыныптағы базалық білім мазмұны

18. Сөйлеу тілі дамуының жай-күйін диагностикалау (2 сағат):

1) сөйлеу тілінің даму динамикасын, коммуникативтік белсенділік деңгейі;

2) қарым-қатынастың тілдік емес құралдарын қолдана білуін анықтау.

19. Фонематикалық естуін дамыту және дыбыс айтуын түзету (10 сағат):

1) артикуляция, дыбыстау бойынша, сөздегі мағыналық мәні бойынша оппозициялық дыбыстарды салыстыру біліктілігін жетілдіру;

2) фонематикалық қабылдауын жетілдіру және бекіту, түрлі дыбыстық-буындық құрылымындағы сөздерді талдау, жинақтау.

20. Сөйлеу тілінің лексикалық-грамматикалық жағын дамыту (24 сағат):

1) сөздік қорының молаюына сәйкес сезімдік тәжірибелерін кеңейту, вербализмнің алдын алу, сөйлеу тілін нақтылау: таныс емес нысанамен/оның рельефті бейнесімен таныстыру, бар түсініктерін жаңғырту; таныс нәрсенің аналогиясы бойынша бейтаныс затты түсіндіру;

2) затты моделдеу, рельефті суреттеу, магнитті тақтада аппликациялау көмегімен жаңғырту кезінде оның белгілерін бекіту;

3) сөз мәндерінің мағыналық және эмоционалді реңктерін, (әдемі/әсем, қажыну/шаршау), сөздердің және сөз тіркестерінің ауыспалы мағынасын (ай қарап жүру, көзді ашып жұмғанша) меңгеру, сөздікті бұрмаланған, қарапайым, жаргон сөзерінен тазарту арқылы сөздік қорын сапа жағынан байыту бойынша жұмыс;

4) сөйлеу тіліндегі қате сөз тіркестерін жою және алдын алу, сөздердің үйлесімдігін меңгерту, сөйлемдерді саналы түрде құрастыру, көпмағыналық, синонимдер, антонимдер, омонимдер құбылыстарымен таныстыру арқылы фразалық сөйлеу тілін байыту.

21. Байланыстыра сөйлеу тілін дамыту (18 сағат):

1) мәнерлі тақпақтау, көркем шығармаларды оқу;

2) сезім реңктерін жеткізу кезіндегі мәнерлі интонацияны дағдыландырып жаттықтыру (елжіреу/ұнату; қызығушылық/әуесқойлық; абырой/менмендік);

3) мәнерлі сөйлеу тілінің құралдарын қолдану (эпитеттер, антонимдер, салыстыру, метафоралар);

4) айтылатын пікірдің реттілігін белгілеу, берілген үлгілер бойынша сөйлемдерді құру және қайта құру дағдыларын жетілдіруге машықтандыру;

5) егжей-текжейлі және ықшам әңгіме құруға жаттықтыру; деформацияланған мәтінді қалпына келтіру; жоспар бойынша мәтінді мазмұндау; сипаттау және пайымдау элементтері бар жазбаша,ауызша әңгіме құрастыру;

6) байланыстырылған мәтіннің белгілерін анықтай білу: мазмұнының тұтастығы, баяндаудың логикасы, композициялық құрылымы.

22. Қарым-қатынастық сөйлеу іс-әрекеті (12 сағат):

1) қарым-қатынастың, әлеуметтің мәні туралы әңгімелесу;

2) сөйлеу мәдениеті; тілдік және тілдік емес мәнерлеу құралдарын пайдалана отырып, қарым-қатынас мәдениетін қалыптастыру бойынша тренигтер "Танысу кезіндегі диалог", "Көргені/оқығаны жайында әсерлері", "Қонақтарды күту", "Ескертулерге кері жауап";

3) өзіндік сөйлеу тілін адекватты мимикалық және пантомимикалық қимылдармен қостай білуге жаттықтыру;

4) сюжетті әңгіме кейіпкерлерінің эмоционалді жай-күйін бөліп және саралай отырып, оқуға, мазмұндауға және сахналауға жаттықтыру;

5) ескерту мен сынға адекватты кері жауап қайтару, жағымсыз эмоцияларды тежей білу.

23. Аяқтаушы диагностика (2 сағат).

4-тарау. 5-сынып білім алушыларының дайындық деңгейіне қойылатын талаптар

24. Пәндік нәтижелер.

25. Білім алушылар:

1) сөздердің дыбыстық-әріптік талдауын;

2) сөздердің дұрыс мағынасын;

3) синонимдердің, антонимдердің, омонимдердің мәндерін;

4) сөзтудыру тәсілдерін;

5) тілдік және тілдік емес мәнерлеу құралдарының мәнін;

6) мәдени тәртіп ережелерін білетін болады.

26. Білім алушылар:

1) оппозициялық дыбыстарды артикуляция, дыбыстау бойынша саралау;

2) сөздерге дыбыстық-әріптік, морфологиялық талдау;

3) синонимдерді, антонимдерді, омонимдерді пратикада қолдану;

4) сөздерді түрлі тіркестерде, сөйлемдерде дұрыс үйлестіру;

5) логикалық кідірісті, мимикалық, пантомимикалық қимылдармен қосталған интонацияны сақтай отырып фразаларды/мәтіндерді анық айту;

6) тақырып/жоспар бойынша байланыстыра әңгіме құру дағдыларын меңгеретін болады.

5-тарау. 6-сынып білім алушыларының дайындық деңгейіне қойылатын талаптар

27. Пәндік нәтижелер:

28. Білім алушылар:

1) сөздің дыбыстық-буындық талдауын;

2) мәнерлі интонацияларды, метафораларды, салыстыруды, эпитеттерді;

3) сөздер мен сөзтіркестерінің дәл мағынасын, сөздердің ауыспалы мағынасын, сөздің көпмағыналық құбылысын;

4) байланыстыра мәтіннің белгілерін білетін болады.

29. Білім алушылар:

1) сөзге дыбыстық-буындық талдау жасау;

2) лексикалық-грамматикалық құрылымды дұрыс қолдану және байланысты баяндауды құрастыру кезінде тілдік құралдарды дұрыс таңдау;

3) жоспар бойынша сипаттау және пайымдау элементтері бар әңгіме құру;

4) өзіндік тәжірибесін шығармашылық тұрғыдан зерделеу және оны әңгіме түрінде жаңғырту дағдыларын меңгеретін болады.

30. Тұлғалық нәтижелер. Білім алушылар:

1) айналадағы адамдарға қызығушылық танытуынан және қарым-қатынас жасау;

2) вербальді және вербальді емес құралдарын пайдалана отырып, қалыптасқан қарым-қатынас дағдыларын еркін практикалық іс-әрекетінде қолдану дағдысын танытады.

31. Жүйелік - әрекеттік нәтижелер білім алушылардың:

1) сөйлеу іс-әрекетін белсендіруінен және ана-тіліне қызығушылық, сезгіштік, сүйіспеншілік танытуынан;

2) дамыған коммуникативтік қабілеттерінен, тілдік мәдениетті меңгеруінен көрініс табады.

Қазақстан Республикасы
Білім және ғылым министрінің
2013 жылғы 3 сәуірдегі
№ 115 бұйрығына 342-қосымша

Көру қабілеті бұзылған (көрмейтін және нашар көретін) білім алушыларға арналған негізгі орта білім беру деңгейінің 5-6 сыныптары үшін "Тіл дамуы кемшіліктерін түзеу" пәнінен үлгілік оқу бағдарламасы
(оқыту орыс тілінде жүргізілетін сыныптар үшін)

Ескерту. Бұйрық 342-қосымшамен толықтырылды – ҚР Білім және ғылым министрінің 27.07.2017 № 352 (1, 2, 6, 8, 9, 10,(11, 12) сыныптардың ерекше білім беруге қажеттіліктері бар білім алушылары үшін 01.09.2017, ерекше білім беруге қажеттіліктері бар 3-сыныптың білім алушылары үшін 01.09.2018, ерекше білім беруге қажеттіліктері бар 4-сыныптың және 10-сыныптың білім алушылары үшін 01.09.2019, 11-сыныптың білім алушылары үшін 01.09.2020 қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

Глава 1. Пояснительная записка

1. Учебная программа разработана в соответствии с Государственным общеобязательным стандартом среднего образования (начального, основного среднего, общего среднего образования), утвержденным постановлением Правительства Республики Казахстан от 23 августа 2012 года №1080.

2. Цель учебного предмета заключается в предупреждении и коррекции недостатков развития речи в условиях зрительной депривации, способствующей полноценной социализации и интеграции ребенка с нарушением зрения.

3. Задачи учебного предмета:

1) обогащение речи (пополнение словарного запаса, интонационного и грамматического строя речи);

2) предупреждение и коррекция нарушений речи;

3) развитие речевой активности, интереса, чуткости и любви к родному языку;

4) формирование коммуникативных компетенций, способствующих социализации и интеграции ребенка.

4. Дисциплина "Коррекция недостатков развития речи" является одним из основных предметов коррекционного компонента специального обучения и воспитания детей с нарушениями зрения (незрячие и слабовидящие).

5. Исследования в тифлопедагогике и тифлопсихологии показывают, что у детей с патологией зрения оказываются нарушенными не отдельные компоненты речи, а все, или большинство ее компонентов, то есть нарушенной оказывается речь как целостная система. Своеобразие процесса овладения речью детьми с нарушением зрения выражается в недостаточной обобщенности понятий, нарушении взаимосвязи слова и образа, вербализме понятий, замедленном темпе развития речи, отсутствии словотворчества.

6. Нарушения речевого развития успешно корригируются в процессе специально организованного обучения с более широким привлечением чувственного опыта и практической деятельности обучающихся.

7. Учебная программа по данному предмету построена линейно-концентрическим способом, что предполагает усложнение и расширение содержания дисциплины на каждом году обучения.

8. Базовое содержание учебной программы представлено в разделах:

1) диагностика состояния речевого развития;

2) развитие фонематического слуха и коррекция звукопроизношения;

3) развитие лексико-грамматической стороны речи;

4) развитие связной речи;

5) коммуникативная речевая деятельность.

9. Оценка достижений обучающихся по коррекции недостатков развития речи носит не балльно-оценочный, а качественно-описательный, эмоциональный характер (формирование правильного отношения к своим возможностям) и основана на мониторинге состояния уровня речевого развития и общения.

10. Занятия по коррекции недостатков развития речи проводятся 2 раза в неделю. Распределение недельной нагрузки (часов) меняется в зависимости от уровня усвоения содержания программы.

11. Объем учебной нагрузки:

1) 5 класс – 2 часа в неделю, 68 часов в учебном году;

2) 6 класс – 2 часа в неделю, 68 часов в учебном году.

Глава 2. Базовое содержание учебного предмета для 5 класса

12. Диагностика состояния речевого развития (2 часа):

1) выявление объема речевых навыков, сопоставление его с возрастными нормами, уровнем психического развития;

2) выявление имеющихся представлений, на основе узнавания и предметной соотнесенности слов;

3) анализ уровня взаимодействия между процессом овладения звуковой и лексическо-грамматической сторонами речи; уровнем связной речи;

4) уточнение уровня коммуникативной активности.

13. Развитие фонематического слуха и коррекция звукопроизношения (12 часов):

1) закрепление правильного произношения, совершенствование дифференциации акустически сходных звуков;

2) совершенствование умения сравнивать оппозиционные звуки по артикуляции (твердые-мягкие), звучанию (звонкие-глухие), смыслоразличительному значению в слове;

3) звуко-буквенный разбор слов; анализ, синтез слов различной звуко-слоговой структуры.

14. Развитие лексико-грамматической стороны речи (22 часа):

1) расширение словарного запаса с называнием объектов окружающей действительности, их качеств, действий с ними;

2) расширение чувственного опыта в соответствии с ростом словарного запаса, предупреждение вербализма, конкретизация речи: ознакомление с неизвестным объектом и его рельефным изображением; воспроизведение имеющихся представлений; объяснение незнакомого предмета по аналогии со знакомым (грейпфрут очень похож на апельсин, но он – горький);

3) умение на практике пользоваться синонимами, антонимами, в соответствии со значением использовать омонимы;

4) умение пользоваться толковым словарем для определения лексического значения понятий и терминов, прямых и переносных значений слов;

5) пополнение словарного запаса за счет умения пользоваться различными частями речи, различными способами словообразования;

6) развитие умения использовать новые формы знакомых слов (приехать/заехать/уехать/наехать);

7) морфологический разбор слов;

8) выявление и коррекция аграмматизмов речи; продолжение обучению грамматически правильно оформлять слова, предложения; согласовывать слова в сочетаниях: "прилагательное - существительное", "существительное - глагол", "глагол - наречие"; упражнение в правильном употреблении глаголов во времени, спряжении, числе, лице;

9) умение составлять разные типы предложений: сложноподчиненные с придаточными цели (чтобы, с тем чтобы), места (там, где; туда, откуда), времени (когда, как только); упражнение в правильном употреблении союзов.

15. Развитие связной речи (18 часов):

1) формирование умений пользоваться средствами речевой (логические паузы, ударения, громкость, темп) и неречевой (жесты, мимика) выразительности; упражнение в правильном, внятном проговаривании скороговорок, загадок, стихотворений; инсценировки сказок/отрывков из художественных произведений с акцентированием внимания логическим паузам, громкости, темпу речи;

2) работа над пониманием содержания и темы высказывания, обучение определять тему произведения, выделять основную мысль высказывания, видеть тематическое единство и различие, видеть соответствие содержания теме высказывания; умение озаглавливать тексты (сказки, рассказы, стихотворения); умение определять тему собственного высказывания;

3) умение делить текст на смысловые части и составлять план рассказа; умение пересказывать текст по плану; умение составить связный текст по заданной теме/плану;

4) упражнение в составлении разных типов текстов: повествование, описание, рассуждение.

16. Коммуникативная речевая деятельность (12 часов):

1) создание ситуации речевого общения; обыгрывание, тренинги поведения в различных ситуациях: самостоятельное знакомство; выражение благодарности, исполнение роли гостеприимного хозяина; моделирование поведения в гостях, оказание помощи другому человеку, ответы на вопросы незнакомого человека; поведение в театре, кинотеатре, зоопарке; формирование навыков адекватного общения с нормально видящими сверстниками, взрослыми, посторонними, при разговоре по телефону;

2) адекватное реагирование на замечания и критику; закрепление речевых интонаций благодарности, умиления, усталости, рассерженности;

3) упражнение в чтении, пересказе и инсценировке сюжетных рассказов с выделением и дифференциацией эмоциональных состояний героев;

4) использование сказко- и музыкотерапии в целях создания положительного эмоционального фона, растормаживания речевых функций, закрепления невербальных коммуникативных навыков и преодоления двигательного автоматизма при общении.

17. Заключительная диагностика (2 часа).

Глава 3. Базовое содержание учебного предмета для 6 класса

18. Диагностика состояния речевого развития (2 часа):

1) отслеживание динамики развития речи, уровня коммуникативной активности;

2) умение адекватно использовать средства невербального общения.

19. Развитие фонематического слуха и коррекция звукопроизношения (10 часов):

1) совершенствование умения сравнивать оппозиционные звуки по артикуляции, звучанию, смыслоразличительному значению в слове;

2) совершенствование и закрепление фонематического восприятия; анализ, синтез слов различной звуко-слоговой структуры.

20. Развитие лексико-грамматической стороны речи (24 часа):

1) расширение чувственного опыта в соответствии с ростом словарного запаса, предупреждение вербализма, конкретизация речи: ознакомление с неизвестным объектом/его рельефным изображением; воспроизведение имеющихся представлений; объяснение незнакомого предмета по аналогии со знакомым;

2) закрепление признаков предмета при воспроизведении его с помощью моделирования, рельефного рисования, аппликации на магнитной доске;

3) работа по качественному обогащению словаря путҰм усвоения смысловых и эмоциональных оттенков значений слов (красивый/прекрасный, утомленный/усталый), переносного значения слов и словосочетаний (бить баклуши, как две капли воды); очищение словаря от искажҰнных, просторечных и жаргонных слов;

4) преодоление и предупреждение ошибочных словосочетаний в речи, работа по усвоению сочетаемости слов, осознанному построению предложений, обогащению фразовой речи путҰм ознакомления с явлениями многозначности, синонимами, антонимами, омонимами.

21. Развитие связной речи (18 часов):

1) выразительное декламирование, чтение художественных произведений;

2) упражнение в выработке выразительных интонаций при передаче оттенков чувств (умиление/симпатия; заинтересованность/любопытство; гордость/высокомерие);

3) использование выразительных речевых средств (эпитеты, антонимы, сравнения, метафоры);

4) установление последовательности высказывания; упражнение в совершенствовании навыка строить и перестраивать предложения по заданным образцам;

5) упражнение в составлении подробного и сжатого пересказа; восстановление деформированных текстов; изложение текста по плану; составление устного и письменного рассказа с элементами описания и рассуждения;

6) умение выделять признаки связного текста: единство содержания, логичность изложения; композиционная структура.

22. Коммуникативная речевая деятельность (12 часов):

1) беседа о значении общения, социума; культура речи;

2) тренинги по формированию культуры общения с использованием средств неречевой и речевой выразительности "Диалог при знакомстве", "Впечатление об увиденном/прочитанном" "Прием гостей", "Реакция на замечание";

3) упражнение в умении сопровождать собственную речь адекватными мимическими и пантомимическими движениями;

4) упражнение в чтении, пересказе и инсценировке сюжетных рассказов с выделением и дифференциацией эмоциональных состояний героев;

5) адекватное реагирование на замечания и критику; умение сдерживать негативные эмоции.

23. Заключительная диагностика (2 часа).

Глава 4. Требования к уровню подготовки обучающихся 5 класса

24. Предметные результаты.

25. Обучающиеся будут знать:

1) звуко-буквенный разбор слов;

2) правильное значение слов;

3) значение синонимов, антонимов, омонимов;

4) способы словообразования;

5) значение средств речевой и неречевой выразительности;

6) правила культурного поведения.

26. Обучающиеся будут уметь:

1) дифференцировать оппозиционные звуки по артикуляции, звучанию;

2) производить звуко-буквенный и морфологический разбор слов;

3) пользоваться на практике синонимами, антонимами, омонимами;

4) согласовывать слова в различных сочетаниях, предложениях;

5) внятно проговаривать фразы/тексты с соблюдением логических пауз, интонаций с сопровождением мимических, пантомимических движений;

6) составлять связные тексты по теме/плану.

Глава 5. Требования к уровню подготовки обучающихся 6 класса

27. Предметные результаты.

28. Обучающиеся будут знать:

1) звуко-слоговой анализ слова;

2) выразительные интонации, метафоры, сравнения, эпитеты;

3) точное значение названий слов и словосочетаний, переносное значение слов, явления многозначности слова;

4) признаки связного текста.

29. Обучающиеся будут уметь:

1) производить звуко-слоговой анализ слова;

2) правильно использовать лексико-грамматические конструкции и выбирать языковые средства при построении связных высказываний;

3) составлять текст по плану, названию, с элементами описания и рассуждения;

4) творчески осмысливать личный опыт и воспроизводить его в форме рассказа.

30. Личностные результаты выражаются в:

1) использовании сформированных навыков общения в свободной практической деятельности с применением вербальных и невербальных средств общения;

2) проявлении интереса и овладении навыками общения с окружающими людьми.

31. Системно-деятельностные результаты выражаются в:

1) активизации речевой деятельности и проявлении интереса, чуткости и любви к родному языку;

2) овладении развитыми коммуникативными способностями, языковой культурой.

Қазақстан Республикасы
Білім және ғылым министрінің
2013 жылғы 3 сәуірдегі
№ 115 бұйрығына 343-қосымша

Тірек-қозғалыс аппаратында бұзылыстары бар білім алушыларға арналған негізгі орта білім беру деңгейінің 5-10 сыныптары үшін "Әлеуметтік-тұрмыстық бағдар" пәнінен үлгілік оқу бағдарламасы

Ескерту. Бұйрық 343-қосымшамен толықтырылды – ҚР Білім және ғылым министрінің 27.07.2017 № 352 (1, 2, 6, 8, 9, 10,(11, 12) сыныптардың ерекше білім беруге қажеттіліктері бар білім алушылары үшін 01.09.2017, ерекше білім беруге қажеттіліктері бар 3-сыныптың білім алушылары үшін 01.09.2018, ерекше білім беруге қажеттіліктері бар 4-сыныптың және 10-сыныптың білім алушылары үшін 01.09.2019, 11-сыныптың білім алушылары үшін 01.09.2020 қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

1-тарау. Түсінік хат

2. Оқу пәнінің мақсаты - тірек-қозғалыс аппаратында бұзылыстары бар білім алушыларда әртүрлі тұрмыстық және әлеуметтік жағдайларда белсенді және дербес болу үшін арнайы әлеуметтік-бейімделу іскерліктері мен дағдыларын қалыптастыру.

3. Оқу пәнінің міндеттері:

1) білім алушыларда өзіне-өзі қызмет етуге, тамақтануды ұйымдастыруға арналған дағдыларды қалыптастыру;

2) тұрмыстық еңбек икемдерін қалыптастыру;

3) әлеуметтік нысандардың (сауда, тұрмыстық қызмет, байланыс, мәдениет, медициналық көмек) және қоғамдық көлік қызметтерін бағдарлау және қолдану дағдыларын қалыптастыру;

4) жақындарымен және бейтаныс ортада қарым-қатынас орнату икемдерін қалыптастыру;

5) тәртіптің, мәдениеттің, адамдар арасындағы қарым-қатынастың адамгершілік-этикалық талаптарын қалыптастыру;

6) бос уақытын ұйымдастыру икемін қалыптастыру;

7) жігерлік қасиеттерін тәрбиелеу: еңбекқорлық, дербестік, өз бастамаларының болуы, белсенділік, тәртібін реттеу;

8) тірек-қозғалыс аппаратының бұзылыстарымен негізделген психофизикалық кемшіліктерді түзеуге ықпал ету: ұсақ және ірі моториканы дамыту.

4. Тірек-қозғалыс аппаратында бұзылыстары бар білім алушылардың психофизикалық даму ерекшеліктері түрлі тұрмыстық дағдыларды меңгеруге және өзіне өзі қызмет ету әрекеттерін өздігімен орындауда қиындықтар туындатады, ол жалпы және ұсақ моторикаларының жағдайына байланысты.

5. "Әлеуметтік-тұрмыстық бағдар" түзету курсы әлеуметтік бейімделуге және өз өміршеңдігін қамтамасыз етуге, қимыл әрекеттерінің кемшіліктерін еңсеруге, тірек-қозғалыс аппаратында бұзылыстары бар білім алушылардың танымдық қызығушылықтарын қалыптастыруға бағытталған. Бағдарламаны құрастыру кезінде білім алушылардың келешек өмірлерін дербес орнатуға арналған білім және икемдердің қажеттілігі және практикалық маңызы, оқу материалының қолжетімділігі, меңгеруге ұсынылған әр әрекет түрлерін күнделікті өмірде орындау мүмкіндіктері ескерілген.

6. Оқу бағдарламасы жаңа әлеуметтік-тұрмыстық икемдер және дағдыларды қалыптастыруға арналған өткен материалды әр сыныпта қайталап және тереңдетуге мүмкіндік беретін концентрлік ұстанымына сәйкес жүзеге асады.

7. Оқу жүктемесінің көлемі:

1) 5-сынып – аптасына 2 сағат, оқу жылында 68 сағат;

2) 6-сынып - аптасына 2 сағат, оқу жылында 68 сағат;

3) 7-сынып - аптасына 2 сағат, оқу жылында 68 сағат;

4) 8-сынып - аптасына 2 сағат, оқу жылында 68 сағат;

5) 9-сынып - аптасына 2 сағат, оқу жылында 68 сағат;

6) 10-сынып - аптасына 2 сағат, оқу жылында 68 сағат.

8. Әлеуметтік-тұрмыстық бағдарлау курсын оқыту барысында келесі пәндермен пәнаралық байланыс орнатылады:

1) қазақ тілімен: өз ойын, сөйлемдерді, қорытынды және пайымдауларын құрастыруға қажетті қазақ тілінің ережелерін қолдану;

2) математикамен: есептеу және өлшеуді талап ететін өмірдегі жағдайларды жандандыру;

3) Қазақстан тарихымен: қазақ халқының салт-дәстүрлерін, тұрмысын көрсететін жағдайларды қолдану;

4) технологиямен: еңбек дағдыларын қолдану, дербес практикалық, еңбек әрекетін жоспарлай және бақылай білу.

9. Тақырыпты өту кезеңділігін мұғалім өзі белгілеп күнтізбелік жоспарда көрсетеді. Әр бөлім бойынша жұмыс мазмұнын анықтау диагностикалық негізінде балалардың қозғалыс мүмкіндіктерін, нақты сынып білім алушыларының мәліметтенуі және дайындық деңгейін ескере отырып жүзеге асады. Әлеуметтік-тұрмыстық бағдарлау пәні екі сабақтан жоспарланып өткізілуі мүмкін, танымжорық өткізу үшін, тағамдарды дайындау, кір жуу. үшін. Дағдыларды қалыптастырудың маңызды шарты ол білім алушылардың өздігінен орындай алатын табысты әрекеттерін ұйымдастыру болып табылады. Сабақта меңгерген икемдер сабақтан тыс уақытта және отбасылық тәрбиеде бекітіледі. Әлеуметтік-тұрмыстық бағдар пәні арнайы жабдықталған кабинетте өтеді, яғни шаруашылық-тұрмыстық жұмыстарды орындауға, нақты өмірде кездесетін жағдайларды көрсететін теориялық сабақтар, жаттығулар, ойындар өткізуге жағдай жасалады.

2-тарау. Оқу пәнінің 5-сыныптағы базалық білім мазмұны

10. Денсаулық және қоршаған орта (8 сағат):

1) жеке тазалық: білім алушының таңертеңгі және кешкі тазалығы. Шашты күту (жуу, шаш үлгісі). Құлақтарын тазалау (тазалау, жуу). Ваннада қауіпсіздік ережелері;

2) көру гигиенасы. Теледидар көру, компьютерде жұмыс істеу ережелері. Столда жұмыс жасағанда арқаны түзу ұстау;

3) жер сілкінісі. Жер сілкіну жағдайында өзін ұстау тәртібі;

4) өрт. Өрт кезінде өзін ұстау.

11. Отбасы (5 сағат):

1) білім алушылардың отбасы құрамы: аттары, тегі, жасы, отбасы мүшелерінің оқу, жұмыс орындары. Туысқандық қатынастар (ана, әке, аға, әже);

2) отбасылық дәстүрлер, отбасы мүшелерінің туылған күндерін атап өту, сыйлық таңдау;

3) отбасы мүшелері арасында міндеттерді бөлісу.

12. Бос уақытты өткізу және әуестенулер (5 сағат):

1) әуестенулер (тігу, тоқу, кесте тігу, ағаш күйдіру, құрастыру, үлгілеу);

2) саяхат, спорт секциялары, білім алушылар үйі, стадион және жүзу бассейні.

13. Мерекелер (4 сағат):

1) туылған күн, оны дайындау және өткізу ерекшеліктері;

2) мемлекеттік мерекелер: Жаңа жыл, Халықаралық әйелдер күні, Наурыз мейрамы, Қазақстан халықтарының ынтымақтастық мерекесі, Жеңіс күні, Отан қорғаушылар күні, Астана күні, Тұңғыш Президент күні, Конституция күні, Тәуелсіздік күні.

14. Тамақтану (10сағат):

1) азық-түлік, олардың адам ағзасына маңыздылығы;

2) тамақ дайындағанда қойылатын санитарлық-тазалық талаптары;

3) ас үй құрал-жабдықтары, ыдыс. Пайдалану және қолдану тәртіптері;

4) ыдысты күтуге қажеті химиялық құрамдар;

5) тамақтану тәртібі. Таңғы ас. Таңғы ас мәзірі; дастарханды таңғы асқа дайындау;

6) тамақ дайындау: салаттар, салаттар жасау; жұмыртқадан жасалған тағамдар, жұмыртқаны қуыру, қайнату, қарапайым бутербродтар әзірлеу;

7) тесуге, кесуге арналған құралдармен, қайнаған сумен, ысыған ыдыстармен, электр және газ плитасын қолданудың қауіпсіздік ережелері.

15. Сауда (4 сағат):

1) азық-түлік дүкендері, арнайы дүкендер;

2) азық-түлік дүкенінде тауарларды сатып алу тәртібі.

16. Тұрғын үй (6 сағат):

1) қалада және ауыл аймақтағы тұрғын үйлер;

2) тұрғын үй, үйдің және мектептің пошталық мекен-жайлары;

3) тұрғын үйдің интерьері.

17. Киім және аяқ-киім (5 сағат):

1) киім және бас киімнің жыл мезгіліне және қажеттілігіне қарай түрлері;

2) киімді күнделікті күту (кірлеудің алдын алу, тазалау);

3) аяқ-киім түрлері, оларды қолдану. Аяқ-киімді тазалау (кептіру, тазалау, мезгілдік аяқ-киімді сақтауға дайындау).

18. Көлік (5 сағат):

1) мектепке жол жүру (жол сызбасы, көлік түрлері). Аялдамадан автобусқа дейін қауіпсіз бару ережелері;

2) жол жүру ережелері. тірек-қозғалыс аппаратының ерекшеліктерін ескере отырып жол жүру тәсілдері және жылжу ережелері;

3) қасындағы адамдармен қалалық көлікте жүргенде көмек көрсетуге байланысты қатынас орнату түрлері. Өтінішін жеткізу, көмек көрсету тәсілдері.

19. Байланыс құралдары (5 сағат):

1) пошта. Поштамен жіберу түрлері (хаттар, бандерольдар, посылкалар, ақшалай аудармалар, жедел хаттар). Пошта конверттеріне мекен жайды жазу. Хаттарды жіберу тәртібі.

20. Отбасылық экономика (5 сағат):

1) ақша. Заманауи ақша түрлері: қағаз ақша, айырбастайтын ұсақ ақша. Қазақстандық ақшалар (тиын, теңге);

2) отбасы бюджетінің құрамды бөлшектері: кіріс және шығыс. Шығыстың негізгі бөлімдері.

21. Жұмысқа орналастыру. Іскерлік қатынастар (6 сағат):

1) завод, фабрика, ферма. Сонда жұмыс істейтін адамдардың мамандықтары: жұмысшы, тігінші;

2) пошта. Көлік. Адамдардың мамандықтары: пошташы, газет таратушы, жүргізуші;

3) құрылыс мамандықтары: сылақшы, бояушы, тас қалаушы.

3-тарау. Оқу пәнінің 6 - сыныптағы базалық білім мазмұны

22. Денсаулық және қоршаған орта (8 сағат):

1) жеке тазалық: ағзаны шынықтыру (жаттығу, сүртіну, мезгілдік киімдер, денешынықтыру сабақтары). Қолдарды, аяқтарды күту (қолдардың, аяқтардың терісін және тырнақтарын күту);

2) қайшы және басқа да тырнақ күтіміне арналған құралдарды қолданғанда қауіпсіздік ережелерін сақтау. Душты қолдану ережелері;

3) медицина мекемелері (емханалар, дәріханалар, ауруханалар), олардың қызметі; медицина мекемелерінің қызметкерлері (дәрігерлер, медбикелер, дәріхана қызметкерлері); медициналық көмек түрлері: "жедел жәрдем", үйде көрсетілетін көмек, амбулаторлық қабылдау, ауруханаға жатқызу, жедел жәрдемді және дәрігерді үйге шақырту;

4) қарапайым медициналық көмек: дене температурасын өлшеу, жараны өңдеу және таңу;

5) су тасқыны, су тасқыны кезіндегі әрекеттер.

23. Отбасылық және тұлғааралық қатынастар (4 сағат):

1) ата-аналарға кішкентай балаларды күтуде көмек көрсету;

2) демалыс күндері дем алу түрлері.

24. Мерекелер, салтанаттар (4 сағат);

1) мемлекеттік мерекелер: мемлекеттік мерекелер: Жаңа жыл, Халықаралық әйелдер күні, Наурыз мейрамы, Қазақстан халықтарының ынтымақтастық мерекесі, Жеңіс күні, Отан қорғаушылар күні, Астана күні, Тұңғыш Президент күні, Конституция күні, Тәуелсіздік күні.

25. Бос уақытты өткізу және әуестену (5 сағат):

1) үй және бөлме жануарлары. Үй жағдайында ит және мысықтарды ұстау ерекшеліктері;

2) аквариумның құрылымы, балықтарды асырау;

3) ауырудың алдын алу шаралары (санитарлы-тазалық талаптарды сақтау, жануарлардың ауруларының алдын алу).

26. Тамақтану (10 сағат):

1) тамақ дайындау тазалығы. Азық-түлікті және суық тамақтарды сақтау;

2) электр және газ плитасы. Сіріңке және электртұтатқышты қолдану;

3) кесуге арналған құралдармен жұмыс істегенде сақтандыру ережелері және санитарлы-тазалық талаптары. Ас үй кеңістігінде жылудың қауіпсіздік техникаылық ережелері;

4) макарон өнімдерінің түрлері. Кеспеден тамақ дайындау;

5) жарма түрлері. Жарманы бірінші және жылумен өңдеу. Ботқаны (қарақұмық) суда және (ұсақ жарма) сүтте дайындау;

6) көкөністер. Көкөністерді бірінші және жылумен өңдеу. Көкөністерден гарнир және салаттар дайындау (пюре, бұқтырылған көкөністер).

27. Сауда (4 сағат):

1) базар. Базар бөлімдері. Халықты азық-түлікпен қамтамасыз етуде базардың орны. Зат сататын базар, ашық, жабық, уақытша, көп мөлшерде, аз мөлшерде сататын;

2) аспазхана. Тауар түрлері.

28. Тұрғын үй (6 сағат):

1) тұрғылықты үйге қойылатын тазалық талаптары және оны қамтамасыз ету шаралары;

2) білім алушының жұмыс орнын ұйымдастыруға қойылатын негізгі ережелер. Дене бітімінің ерекшеліктеріне жұмыс орнын бейімдеу. Ойлау және күш жүктемелерін мөлшерлеу;

3) пәтерді күнделікті жинау (құрғақ және сулы). Шаңсорғыш;

4) төселініміне сәйкес еденді күту (лак, бояу, линолеум);

5) шамдарды күту. Әрекет түрлері. Қауіпсіздік ережелері.

29. Киім және аяқ киім (6 сағат):

1) киімді ұсақ түйек жөндеу (ілгіштерді, түймелерді тігу, сөтілген тігісті тігу);

2) киімдерді кір жуғыш машинада жуу. Кір жууға арналған құралдар;

3) ірі киімдерді, төсегіштерді үтіктеу.

30. Байланыс құралдары (5 сағат):

1) байланыстың негізгі құралдары (пошта, телефон, телеграф). Поштамен жіберу түрлері (хаттар, бандерольдар, посылкалар, ақшалай аудармалар, жеделхаттар);

2) хаттардың түрлері (жабық, ашық, жай, тапсырыс). Әртүрлі хаттарды жіберу реті;

3) байланыс бөлімшелерінде өзін ұстау тәртібі.

31. Көлік (5 сағат):

1) қалалық және қаламаңындағы көлікті пайдалану. Жол ақысын төлеу ерекшеліктері (бір реттік, бір айлық жол жүру билеті). Қала маңына жүретін автобустардың жүру кестесі;

2) қоғамдық көлікте жүру тәртібі (отырғанда, билет алғанда, салондағы және көшеге шыққан кездегі тәртібі). Автобусқа қауіпсіз отыру ережелері (ұстауға арналған тұтқаларды пайдалану, жүргізушіге арналған тетік, көмек көрсету туралы өтініш).

32. Отбасылық экономика (5 сағат):

1) ақша. Ақшаның рөлі және қызметі: айырбастау құралы, тауарды немесе қызметті сатып алғандағы төлем түрі, тауардың бағасы және құнының өлшемі; сақтау және жинау құралы. Заманауи ақша түрлері: төлеп және төлемсіз (пластикалық карточкалар);

2) үй шаруашылығында үнемдеу.

33. Жұмысқа орналастыру. Іскерлік қатынастар (6 сағат):

1) еңбек және жұмыс. Еңбек және еңбек әрекеті;

2) оңай және қиын еңбек, біліктілік.

4-тарау. Оқу пәнінің 7-сыныптағы базалық білім мазмұны

34. Денсаулық және қоршаған орта (10 сағат):

1) жасөспірімнің жеке тазалығы: күн тәртібі, тамақтануы; өзіне арналған тамақ тәртібін таңдау;

2) үй дәріханасы. Емдік өсімдіктер. Суық тию аурулары. Асқазан-ішек құрылысы жолдарының аурулары, тіс ауруы;

3) жарақат алғандағы алғашқы көмек: жара, соққы, сүйек шыққанда, сынғанда. Ауруларды емдегенде халықтық емдер;

4) су тасқыны, су тасқыны кезіндегі әрекеттер.

35. Тұлғааралық және отбасылық қатынастар (5 сағат):

1) сыйлық жасау қазақ халқының салты ретінде;

2) дау-дамайлар. Оның алдын-алу мүмкіндіктері, одан шығу жолдары;

3) ата-ананың міндеті, балаларға деген сүйіспеншілік;

4) кинода, театрда, мұражайда, кітапханада, көшеде өзін ұстау. Әңгімелесу тәртібі.

36. Бос уақыт және әуестену (5 сағат):

1) кітаптар, газеттер, журналдар;

2) теледидар хабарлары, оларды таңдау және көру.

37. Мерекелер, салтанаттар, рәсімдер (5 сағат):

2) діни мерекелер: Рождество, Пасха, Құрбан-айт.

38. Тамақтану (10 сағат):

1) ас дайындау. Көкөніс, ет және балық өнімдерін өңдеу әдістері; ас дайындағанда қауіпсіздік техника ережелері; қайнаған сумен, тұрмыс техникасын қолданғанда;

2) үстелді түскі асқа дайындау және асхана құралдарын қолдану ережелері. Үстел үстінде өзін ұстау;

3) сорпа және етсіз борщ дайындау. Картоптан котлет жасау және көкөністен гарнир жасау. Кептірілген жемістерден кисель және компот жасау.

39. Сауда (5 сағат ):

1) дүкендер, олардың бөлімдері. Кейбір тауарлардың бағасы, оларды сатып алу тәртібі. Тауарды сатып алу жолдары: бір данадан, дайын мөлшерден, өлшеп алу.

40. Тұрғын үй (6 сағат):

1) тұрғын үйді жинау. Үйді мезгілдік жинау. Терезе күтімі;

2) жеңіл жөндеу жұмыстары. Терезелерді, есіктерді, еденді бояу.

41. Киім (6 сағат):

1) тондарды және былғарыдан тігілген киімдерді күту. Сақтауға дайындау;

2) тоқылған киімдерді күту. Жуу, кептіру және үтіктеу ерекшеліктері.

42. Байланыс құралдары (5 сағат):

1) бандероль түрлері (қарапайым, құнды, тапсырыс). Посылкалар. Оларды салу реті. Жіберу бағасы. Түбіртектерді толтыру.

43. Көлік (5 сағат):

1) қалааралық, теміржол көлігі, вокзалдар. Вокзалдардың анықтама бөлімі. Поездар кестесі. Жолаушы вагондарының түрлері. Түрлі орындарға жол жүру бағасы. Теміржол билеттерін сатып алу. Жүк сақтау камералары.

44. Жұмысқа орналасу, іскерлік қатынастар (6 сағат):

1) жеке меншік – адам, адамдар және еңбек нысандарының, заттардың арасындағы қатынас түрлері (жекеменшік объектісі және субъектісі). "Менікі", "сенікі", "біздікі", "бөтен" түсініктері. Адам және оның жеке меншігі: дене, денсаулығы, ақылы, уақыты, жеке заттары. Меншік түрлері: мемлекеттік, жеке, бірлесе, шағын кәсіпорындар.

5-тарау. Оқу пәнінің 8-сыныптағы базалық білім мазмұны

45. Денсаулық және қоршаған орта (8 сағат):

1) бет терісінің күтімі. Косметикалық құралдар (лосьондар, кремдер). Қырыну, қырыну жиілігі, электр қырынғыш және станокпен қырыну. Бет әлпетті бояуға арналған опа далаптар және оны қолдану;

2) құрт аурулары және олардың алдын алу шаралары;

3) қышыма, алдын алу шаралары, күресу жолдары;

4) қайғылы жағдайларда көрсетілетін алғашқы көмек (жарақаттанған жерді өңдеу ережелері, тамаққа уланғанда асқазанды жуу. Түрлі деңгейде үсік шалғанда, күн өткенде қолданылатын шаралар);

5) ашушаңдық нұсқалары, шабуыл жасағанда қашу жолдары және тәртібі.

46. Тұлғааралық қатынастар (4 сағат):

1) көршілермен қарым-қатынас орнату;

2) достық сезімнің пайда болуы; танысу; әңгімелесу. Бойжеткеннің (бозбаланың) сырт келбеті. Махаббат және ғашықтық, оларды ерекшелейтін сипаттар. Сөз байласу, бір-біріне қоятын талаптар.

47. Мерекелер, салтанаттар, дәстүрлер (4 сағат):

2) кәсіби мерекелер: Білім күні, Отан қорғаушылар күні, медицина қызметкерлерінің күні, Қазақстан Республикасының мемлекеттік рәміздер күні, Қазақстан халықтарының тілдер күні.

48. Бос уақытты өткізу және әуестену (5 сағат):

1) бақша отырғызу. Жерді дайындау, дәнді егуге дайындау (қияр). Көкөністердің көшеттерін егу. Қыста терезе алдында көкөніс егу.

49. Тамақтану (10 сағат):

1) қамыр түрлері және одан жасалатын өнімдер. Құймаққа арналған қамыр. Одан жасау. Тәтті нанға арналған қамыр, печенье жасау. Бисквитты қамыр, торт жасау. Қатпарлы қамыр, торт жасау;

2) тамақты буға пісіру;

3) духовка, қысқатолқынды пеш пайдалану.

50. Сауда (4 сағат):

1) сауда үйлері. Тауар түрлерінің ерекшеліктері. Олардың жұмыс кестесі. Товар таңдау;

2) аспазхана, тауар түрлері, тауар таңдау.

51. Тұрғын үй (6 сағат):

1) үйді жекешелендіру. Тұрғын үйді жалға алу (жалға беру);

2) ас үйді тазалау, дәретхананы, ваннаны, раковинаны жуу. Жуу құралдары.

52. Киім және аяқ киім (6 сағат):

1) киімнің және аяқ киімнің мөлшерлерін бағдарлай білу. Өлшемді алу, киімдерде қажетті белгіні табу;

2) кір жуатын орын. Қолдану тәртібі (белгілер, түбіртектерді толтыру). Қызмет түрлері. Өзіне-өзі қызмет жасайтын кір жуатын орын.

53. Байланыс құралдары (5 сағат):

1) телефон. Телефон анықтамасын пайдалану. Милиция щақыру, өрт сөндіру тобын шақыру, газ шыққан кезде аппаттық қызметті шақырту. Телефон арқылы ақпарат алу;

2) халықаралық телефон байланысы. Телефон байланысының ақысы. Телефонмен сөйлесу мәдениеті.

54. Көлік (5 сағат):

1) халқаларалық автокөлік. Автобекет. Негізгі автобустың жол жүру сызбалары;

2) автобустардың жүру кестесі. Билеттерді алу реті. Жол ақысы. Автобекет қызметі.

55. Отбасылық экономика (5 сағат):

1) ірі сатып алуларды жоспарлау (киім, жиһаз). Жазғы демалысты жоспарлау;

2) тұрғын үйді ұстау. Тұрғылықты жердің және коммуналды қызметтер ақысын төлеу. Банк бөлімшелері;

3) ағымдағы қаражат жұмсаулар және мәдени қажеттілікті қанағаттандыруға арналған қаражаттар (киноға, театрға билеттер, жол жүру ақысы, жеке тазалыққа арналған заттар, аяқ киім және киімді жөндеу).

56. Жұмысқа орналасу және іскерлік қарым-қатынастар (6 сағат):

1) жұмысқа орналасу. Өндірістік қарым-қатынастар. Әріпетестерімен қатынас орнату. Жұмысқа және үйге арналған киім, маңызы, оның ерекшелігі, оны күту.

6-тарау. Оқу пәнінің 9-сыныптағы базалық білім мазмұны

57. Денсаулық және қоршаған орта (8 сағат):

1) темекі шегудің, ішімдіктің, есірткінің зияны;

2) жыныстық қатынас арқылы жұғатын, жұқпалы аурулар және олардың алдын алу шаралары;

3) ауырған адамдарды күту. Еңбекке жарамсыздық қағазы. Сақтандыру медицинасы. Диагностикалық орталықтар. Жекеменшік емханалар;

4) емханаға бару, дәрігердің қабылдауына жазылу, талон алу.

58. Тұлғааралық және отбасылық қатынастар (4 сағат):

1) некеге тұру. Дәстүрлер, некені тіркеу. Қазақ халқының үйлену той дәстүрі.

59. Мерекелер, салтанаттар, дәстүрлер (4 сағат):

1) мемлекеттік мерекелер: Жаңа жыл, Халықаралық әйелдер күні, Наурыз мейрамы, Қазақстан халықтарының ынтымақтастық мерекесі, Жеңіс күні, Отан қорғаушылар күні, Астана күні, Тұңғыш Президент күні, Конституция күні, Тәуелсіздік күні;

2) мерейтойлар. Зейнетке шығу. Бала туылу.

60. Бос уақытты өткізу және әуестену (5 сағат):

1) гүлзар, оны қалыптастыру, күтім (біржылдық және көпжылдық өсімдіктер, гүлдердің көбею тәсілдері);

2) коллекция жинау. Жинауға арналған заттар, тәсілдер, таңдау.

61. Тамақтану (10 сағат):

1) тоңазытқыштың күтімі. Мұзды еріту, жуу;

2) қазақ асханасының ерекшеліктері, үстелді дайындау. Ұлттық тағамдарды дайындау, бауырсақ, палау (етсіз);

3) пісірме және ботқа дайындау;

4) диеталық тамақтану, оның ерекшеліктері.

62. Сауда және қызмет (6 сағат):

1) комиссиялық дүкендер (секонд хэнд, сток). Тауарларға мезгілдік жеңілдіктер;

2) жөндеу шеберханалары. Суретке түсіру ательесі. Сән салондары;

3) негізгі азық-түліктерге және тұрмысқа қажетті заттардың бағалары.

63. Тұрғын үй (4 сағат):

1) интерьер. Пәтерде жиһазды орналастыру. Пәтердегі ағымдық жөндеу жұмыстары; әктеу, түсқағаз жабыстыру;

2) киіз үйдің іші. Оны безендіруде ұлттық қолданбалы өнер бұйымдары.

64. Киім және аяқ киім (6 сағат):

1) киім үлгісі, сән, сәннің пайда болу тарихы;

2) киімді жаңалау. Киім таңдау, аяқ киімді дүкеннен және базардан сатып алу;

3) химиялық тазалау орны, көрсетілетін қызмет түрлері. Киімдерді өткізуге дайындау тәртібі;

4) қазақтың зергерлік өнері. Зергерлік бұйымдар ұлттық киімге қосымша ретінде.

65. Байланыс құралдары (5 сағат):

1) ақша аударымдары. Аударым түрлері (поштамен, телеграф арқылы), түбіртектерді толтыру. Аудармалардың бағасы.

66. Көлік (5 сағат):

1) әуекөлігі. Аэропорт, аэробекет, маршруттар. Билеттерді сатып алу реті (авиакассалар). Жол жүру құны. Жүкті және қол жүгін рәсімдеу.

67. Отбасылық экономика (5 сағат):

1) сақтандыру - дүние мүлікті және денсаулықты сақтау тәсілі. Міндетті сақтандыру, ерікті сақтандыру. Сақтандыру келісім шарты, жарналар, қосындысы, сақтандыру жағдайы;

2) несие беру жүйесі. Несие алуға қажетті құжаттар;

3) жинақтарды сақтау әдістері. Банктерге жинақтау түрлері.

68. Жұмысқа орналасу. Іскерлік қатынастар (6 сағат):

1) жұмысқа орналасу. Жұмысқа орналасуға қажетті құжаттар, оларды рәсімдеу. Жұмыспен қамту бөлімдері және мекемелер (кадрлар бөлімі, халықты жұмыспен қамту орталықтары). Уақытша жұмыс, үйде орындайтын жұмыс, шағын бизнес. Жұмыссыздық, жәрдемақылар.

7-тарау. Оқу пәнінің 10-сыныптағы базалық білім мазмұны

69. Денсаулық және қоршаған орта (8 сағат):

1) демалысты жоспарлау. Табиғатта демалу. Шипажай. Демалыс үйлері. Жолдама алу және "жабайы" демалыс;

2) сақтану жолдары. Жасанды түсік, оның салдары. Жүктілік, оның белгілері.

70. Тұлғааралық және отбасылық қарым-қатынастар (4 сағат):

1) неке – отбасылық өмірдің негізі. Отбасы бақытының құрамды бөлшегі. Отбасының психологиялық ахуалы. Отбасылық өмірдің қиындықтары және оны жеңу жолдары;

2) балалар – отбасының негізі, отбасының бала тууға дайындығы.

71. Мерекелер, салтанаттар, дәстүрлер (4 сағат):

2) қазақтың мерекелік ұлттық салт-дәстүрлері: "Бесік той" - "Бала туылуы"; "Тұсаукесер" - "Баланың тұсауын кесу"; "Сүндет той" - "Ұл баланы сүндеттеу"; "Тілашар" - "Мектепке баратын кезде". Оларды дайындау және өткізу ерекшеліктері.

72. Бос уақытты өткізу және әуестену (5 сағат):

1) бақша отырғызу, бақша жерін жоспарлау. Жеміс бұталары және ағаштар, оларды күту.

73. Тамақтану (10 сағат):

1) асхана, дәмхана, мейрамхана. Қызметі және айырмашылығы. Ас мәзірі. Банкет. Фуршет, Тамақ дайындау және столды безендіру ерекшеліктері;

2) коктейлдер; алкоголсіз сусындарды және фитококтейлдер дайындау. Шейкер, миксер. Құрылымы, қызметі, қолдану тәртібі.

74. Сауда (4 сағат):

1) жәрмеңкелер: халықаралық, қалааралық, ауылдық;

2) жәрмеңке-көрмелер, үлгілер жәрмеңкелері.

75. Тұрғын үй (6 сағат):

1) үйді сатып алу және сату. Сату-сатып алуды рәсімдеуге қажетті құжаттар. Пәтер құжаттарын сақтау. Нотариус, нотариус қызметіне ақша төлеу;

2) тұрмыстық қызметтер және басқа да халыққа тұрмыстық қызмет көрсету мекемелері: заттарды жалға беру, пәтер жөндеу, тұрмыстық техниканы жөндеу.

76. Киім және аяқ киім (6 сағат):

1) жағдайға байланысты киім және аяқ киімді таңдау (жұмысқа, қонаққа, театрға, спортпен шұғылданғанда, демалысқа);

2) қазақтың ұлттық киімдері.

77. Байланыс құралдары (5 сағат):

1) автоматты түрде номерді анықтайтын телефон (бұдан әрі - АНА);

2) ұялы телефон байланысы. Қызметі. Қолдану тәртібі.

78. Көлік (5 сағат):

1) тасымалдау (транзит). Билеттерді алдын ала алу. Билетті баратын жерге дейін және қайтарға алу.

79. Отбасылық экономика (5 сағат):

1) жөндеу шеберханалары. Аяқ киім, киім, қолшатыр, телефон жөндеу;

2) фотоателье. Қызметін пайдалану тәртібі.

80. Жұмысқа орналасу. Іскерлік қатынастар (6 сағат):

1) жалақы: уақытылы, кесімді, номиналды, нақты. Келісім шарт бойынша. Ең төменгі жалақы. Күн көрістің төменгі сатысы. Кедейлік шегі;

2) халықты әлеуметтік қолдау. Еңбек шарттары. Еңбекті қорғау. Жеңілдіктер. Еңбек тәртібі. Еңбек заңының негіздері.

8-тарау. 5-сынып білім алушыларының дайындық деңгейіне қойылатын талаптар

81. Пәндік нәтижелер.

82. Білім алушылар:

1) жеке тазалық ережелері, ваннадағы қауіпсіздік ережелерін;

2) жер сілкінгенде және өрт шыққан кезде қарапайым өзін ұстау тәртібін;

3) отбасының құрамы және туыстық қатынастарды;

4) жақындарының туылған күндері және туылған күндер, мерекелерді өткізу дәстүрлерін;

5) үстелде отырғанда тәртіп сақтау мәдениетін;

6) аялдамадан автобусқа дейін қауіпсіз жету, жолда жүру ережелерін білетін болады.

83. Білім алушылар:

1) таңертең және кешке жуынады; шаштарын тарап және шаш үлгісін таңдай алады; дене тазалығы және оның күтіміне байланысты әрекеттерді орындау;

2) аппаттық жағдай орын алғанда ережеге сәйкес әрекет ету;

3) спорттық нысандарда қосалқы бөлмелерді пайдалану (шешінетін орын, душ);

4) сабақтар және секциялардың кестесінде бағдарлау;

5) ересек адамдармен және құрбыларымен әңгімелесу кезінде өзін әдепті және сыпайы ұстау;

6) сыйлықтар таңдап және оларды сыйға тарту;

7) суретке түсіріп және альбом жасай білу;

8) бутербродтарға қажет азық-түлікті пышақпен кесу; қарапайым салаттарды дайындау; сүтпен және сүтсіз шай демдеу; жұмыртқаны қайнату және оны қуыру;

9) ас үйге қажет құралдарды, плитаны, ыдысты тазалау, жуу;

10) сатып алынған заттардың ақшасын төлеу;

11) дүкендегі азық-түліктің сақталу мерзімін анықтау;

12) су аяқ-киімді құрғату, оны сақтауға дайындау; крем таңдау және былғары аяқ-киімді тазалау;

13) қоғамдық көліктерде, дүкенде өзін ұстау тәртібін орындау; жол жүру ережесін сақтау;

14) конвертте мекенжайды жазу дағдыларын меңгеретін болады.

9-тарау. 6-сынып білім алушыларының дайындық деңгейіне қойылатын талаптар

84. Пәндік нәтижелер.

85. Білім алушылар:

1) ағзаны шынықтыру ережелерін;

2) тырнақ күтіміне арналған құралдарды қолданғанда, душты пайдаланғанда қауіпсіздік техника ережелерін;

3) медицина мекемелерінің аттарын және олардың қызметін;

4) су тасқыны кезінде қарапайым тәртіп ережелерін;

5) үй жануарларын ұстау ережелерін;

6) ас үй кеңістігінде қозғалғанда қауіпсіздік техника ережелерін;

7) негізгі байланыс құралдарын және поштамен жіберу түрлерін білетін болады.

86. Білім алушылар:

1) сүлгімен сүртініп және денесіне су құюды; қолдарын жуып, тырнақтарын алып қолдарының терісіне күтім жасау;

2) дәрігер және "жедел жәрдемді" үйге шақырту;

3) өзінің киіміне және сырт келбетіне қарау; балаларды серуенге киіндіру;

4) кішкене сыйлықтарды өз қолдарымен жасау;

5) үй жануарларын күту; қажет болған жағдайда мал дәрігерінің көмегіне жүгіну;

6) макарон өнімдерін қорапта, этикеткада берілген стандартты нұсқау бойынша қайнату;

7) ботқаны суда және сүтте қайнату;

8) картопты қайнатып пюре даярлау;

9) түрлі ас мәзірін есепке ала отырып үстелді кешкі асқа дайындау;

10) бөлменің құрғақ және сулап тазалау; кілемдерді; жұмсақ жиһазды, кітап сөрелерін, батареяларды тазарту;

11) ілгек және түймелерді тігу;

12) киімдерді кір жуғыш машинада жуу;

13) конверттерге мекен-жайды жазу; жеделхаттарды жіберу (мәтінін ересек адамдар құрастырады);

14) қоғамдық көліктерде; поштада және басқа да байланыс бөлімшелерінде тәртіп сақтау дағдыларын меңгеретін болады.

10-тарау. 7-сынып білім алушыларының дайындық деңгейіне қойылатын талаптар

87. Пәндік нәтижелер.

88. Білім алушылар:

1) кейбір емдік шөптердің аталуын;

2) сел кезінде өзін ұстау тәртібін;

3) кейбір тағамдарды қауіпсіздік техника ережелерін сақтап дайындау тәсілдерін;

4) жеңіл жөндеу жұмыстарының кейбір әрекеттерін;

5) посылқалар және бандерольдарды салу ретін;

6) кейбір меншік түрлерін (мемлекеттік, жеке меншік) білетін болады.

89. Білім алушылар:

1) қораптардағы стандартты нұсқауларға сәйкес шөп дәрілерден тұнбалар жасау;

2) жарақаттарды өңдеп және таңа алу;

3) қарапайым сувенирлер дайындау;

4) отбасында демалыс және бос уақытты өткізуді дайындауда қатысу;

5) қонақ қабылдау, қонаққа бару;

6) үстелді түскі асқа дайындау; үстелде өзін ұстау мәдениетін сақтау, ас үй құралдарын пайдалану, әңгімелесу, құттықтау сөздерін айта алу;

7) қарапайым бірінші, екінші, үшінші тағамдар дайындау;

8) жиһазды тазалау; айна және әйнектерді жуу;

9) бандероль, посылкаларды толтыру;

10) теміржол кассасынан билет сатып алу дағдыларын меңгеретін болады.

11-тарау. 8-сынып білім алушыларының дайындық деңгейіне қойылатын талаптар

90. Пәндік нәтижелер.

91. Білім алушылар:

1) құрт ауруларының және қышымамен күресудің алдын алу шараларын;

2) жерлеу рәсімінде дәстүрлі әрекеттерін;

3) қамыр түрлері және дан жасалатын тағамдарын;

4) милиция, жедел жәрдем, өрт сөндіру командасы, апаттық қызметтің телефон номерлерін;

5) қысқатолқынды пеш, духовканы қолданғанда қауіпсіздік техника ережелерін;

6) коммуналды қызмет төлеуге түбіртектерді толтыру ретін білетін болады.

92. Білім алушылар:

1) мақсатына, терісінің ерекшелігіне байланысты косметикалық құралдарды таңдап және қолдану;

2) қырыну;

3) опа-далапты пайдалана алу;

4) қайғылы оқиға орын алған жағдайда алғашқы көмек көрсете алу;

5) түрлі жағдайларды пайдаланып танысу; бейтаныс адаммен әңгімелесу; өзінің сырт келбетіне қарау; күтілетін жағдайға сәйкес киіну;

6) жерлеу, еске алу рәсімдерін ұйымдастырып, өткізгенде қажетті көмек көрсете алады; жерлеу және еске алу ерекшеліктеріне сәйкес: салт-дәстүрге сәйкес өзін ұстайды, сырт келбеті жағдайға сәйкес болады, көңіл айту және қолдау сөздерін айту;

7) егін егуде жерді және дәнді дақылдарды дайындай алу; көкөністерді, картоп отырғызуға көшеттерді дайындау;

8) рецепт бойынша қамырдан өнім жасай алу;

9) духовканы, қысқатолқынды пешті пайдалана алу;

10) тамдарды жуып, раковинаны тазалау;

11) кір жуу қызметін пайдалану;

12) өз киімінің және аяқ киімі мөлшерін білу;

13) телефон арқылы анықтамалар алып, уақытты біле алады; телефонмен сөйлесу тәртібіне сәйкес әңгімелесе алу;

14) билет сатып алады, қалааралық автобустардың кестелерінде бағдарлай алу;

15) санау құралдарының көрсеткіштерін алып пайдаланған электрқұатын және газды санай алу; түбіртектерді толтыру дағдыларын меңгеретін болады.

12-тарау. 9-сынып білім алушыларының дайындық деңгейіне қойылатын талаптар

93. Пәндік нәтижелер.

94. Білім алушылар:

1) ішімдіктің, шылым шегудің, есірткінің зияны туралы;

2) түрлі отбасылық салтанатты отырыстарды өткізу ерекшеліктерін;

3) негізгі азық түлік және өндірістік товалар бағасын;

4) заттарды химчиткаға өткізуге дайындау ережелерін;

5) авиабилеттер сатып алу ретін;

6) жұмысқа орналасуға қажетті құжаттар тізімін білетін болады.

95. Білім алушылар:

1) ауырған адамды киіндіріп, жуындырып, тамақтандыру (ересек адамды, баланы);

2) емханаға барғанда тәртіп сақтау;

3) гүлдерді күте алады; бақшадағы зиянды жәндіктермен күресе алу;

4) ұлттық тағамдарды дайындай алу;

5) кішкентай балаларға тамақ дайындай алу; диеталық тағамдар;

6) романтикалық қарым-қатынастар орын алған жағдайда өзін ұстай алу, ата-анасымен танысу, құда түсу, той;

7) жөндеу шеберханаларының, фотосурет, сән салондарының қызметтерін пайдалана алу;

8) пәтерде жиһазды орналастыру (тұрғылықты жердің ерекшеліктерін және мөлшерін ескере отырып, бөлменің қажеттілігін, жиһаздың болуын);

9) жеңіл жөндеу жұмыстарын жүргізе алу;

10) анықтамалардан аэровокзал, аэропорттың телефон номерлерін таба алады; ұшақтың қонатын уақытын телефон арқылы біле алу;

11) пошта және телеграф аудармаларының түбіртектерін толтыру;

12) сауалнама толтыру; өтініш жазады, өмірбаян жазу, жеке парақшасын толтыру, кепілдік хат, түсініктеме жазу дағдыларын меңгеретін болады.

13-тарау. 10-сынып білім алушыларының дайындық деңгейіне қойылатын талаптар

96. Пәндік нәтижелер.

97. Білім алушылар:

1) сақтану тәсілдерін;

2) қоғамдық тамақтану орындарының қызметін және айырмашылығын;

3) халықты әлеуметтік қорғау және еңбек заңнамаларының негіздерін білетін болады.

98. Білім алушылар:

1) алкоголсіз коктейль дайындау;

2) рецептер кітабын қолданып жеңіл тағамдар дайындау;

3) отбасылық бюджетті жоспарлау;

4) мерекелік көңіл-күйге сәйкес өзін ұстайды; өз қажеттіліктерін және тілектерін айта алу; құттықтау сөздерін айту;

5) жөндеу шеберханаларының, фотоателье, жинақ кассасының қызметін пайдалану;

6) үйді алып-сату тәртібін біледі; қажетті құжаттарды білу;

7) АНА пайдалану, телефон анықтамасын, телефон қызметін төлегенде түбіртектерді толтыру;

8) байланыс түрлерінің төлемақысын білу;

9) несие беру шарттарын білу (кепілдік, ақылық, жылдамдық және қайтару);

10) міндетті сақтандыру мен өз еркімен сақтандыруды ажырату; сақтандыру полисының (келісім шартының) түбіртегін үлгі бойынша толтыру.

11) тарифты біліктілік разрядына қарай жалақыны төлеуді түсіну;

12) еңбек шартының бланкын толтыру;

13) білім алушылар меңгере алатын мамандықтардың еңбек шартын сараптау: бір күнгі, бір аптада, бір айдағы жұмыс уақытының ұзақтығы; бір жылғы еңбек демалысының ұзақтығы; жұмыс уақытының сапасы (үзілістердің болуы және ұзақтығы, жұмыстың кезекшілігі, түнгі кезек, өндірістік зияндық, бөлмеде немесе далада жұмыс істеу);

14) ішкі тәртіпке бағыну;

15) іскерлік қарым-қатынас жасау дағдыларын меңгеретін болады.

99. Тұлғалық нәтижелер. Білім алушылар:

1) жауапкершілік, ұқыптылық, тәртіптілік;

2) еңбекке деген ынта, қиындықтарды еңсеру икемдік;

3) құрбылармен және ересектермен ынтымақтастық орнату дағдыларынан; өтініш айту және көмекті қабылдай білу; өз ойын, тілектерін білдіру, қарсылықты мәдениетті түрде білдіру, алғыс айту, жанашырлық таныту;

4) басқалармен төзімді және жақсы қарым-қатынаста болу;

5) дау-дамайлардан шығу жолдарын білу дағдыларын танытады.

100. Жүйелік-әрекеттік нәтижелер. Білім алушылардың:

1) еңбекке икемдерінен;

2) әлеуметтік нысандардың (сауда, тұрмыс, байланыс, мәдениет, медициналық көмек қызметтері) және қоғамдық көлік қызметін пайдалана білу дағдыларынан;

3) таныс емес ортада адамдармен қарым-қатынас құру икемдерінен көрініс табады.

Қазақстан Республикасы
Білім және ғылым министрінің
2013 жылғы 3 сәуірдегі
№ 115 бұйрығына 344-қосымша

Тірек-қозғалыс аппаратында бұзылыстары бар білім алушыларға арналған негізгі орта білім беру деңгейінің 5-10 сыныптары үшін "Емдік дене шынықтыру" пәнінен үлгілік оқу бағдарламасы

Ескерту. Бұйрық 344-қосымшамен толықтырылды – ҚР Білім және ғылым министрінің 27.07.2017 № 352 (1, 2, 6, 8, 9, 10,(11, 12) сыныптардың ерекше білім беруге қажеттіліктері бар білім алушылары үшін 01.09.2017, ерекше білім беруге қажеттіліктері бар 3-сыныптың білім алушылары үшін 01.09.2018, ерекше білім беруге қажеттіліктері бар 4-сыныптың және 10-сыныптың білім алушылары үшін 01.09.2019, 11-сыныптың білім алушылары үшін 01.09.2020 қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

1–тарау. Түсінік хат

1. Оқу бағдарламасы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 23 тамыздағы № 1080 қаулысымен бекітілген Орта білім берудің (бастауыш, негізгі орта, жалпы орта білім беру) мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандартына сәйкес әзірленген.

2. Оқу пәнінің мақсаты - білім алушылардың емдік дене шынықтыру негіздерін меңгеруі, оның қосындылары келесі: аталған санаттары балалардың денсаулық деңгейін тұрақты түрде қолдау, емдік дене шынықтыру саласындағы білімдерді меңгеру және меңгерген тәсілдер және икемдердің көмегімен сауықтыру әрекеттерін жүзеге асыру; қимыл-қозғалыста кейін пайда болған бұзылыстарды тұрақтандыру, түзету, олардың өршу мүмкіндігінің алдын алу.

3. Оқу пәнінің міндеттері:

1) білім беру міндеттері:

емдік дене шынықтыру жаттығуларын орындауға қажетті қозғалыс икемдері және дағдыларын, білімдерін қалыптастыру;

қосалқы сипаттағы қозғалыс икем дағдыларын қалыптастыру;

қозғалыс әрекеттеріне үйрету;

2) дамыту міндеттері:

негізгі дене бітім қабілеттерін, қозғалыс икем дағдыларын дамыту және жетілдіру;

ұсақ моториканы, дұрыс сөйлеу тілін, дикцияны, дұрыс тыныс алуды дамытуға ықпалдасу;

өз денесінің сызбасында бағдарлау икемін дамыту (өз денесінен кеңістік бағытын меңгеру); кеңістікте бағдарлау қабілетін дамыту;

3) тәрбиелік міндеттер:

адамгершілік-жігерлік қасиеттерін тәрбиелеу;

денсаулық мәдениетін тәрбиелеу, тұлғаның өз денсаулығына жауапкершілігін және оны сақтау қажеттілігін тәрбиелеу;

салауатты өмір салты туралы білім қалыптастыру;

4) сауықтыру міндеттері:

денсаулықты нығайтуға, ағзаны шынықтыруға ықпалдасу;

соматикалық бұзылыстардың алдын алуға ықпалдасу;

жеткілікті физикалық жүктемелер көмегімен ағза мүшелері және жүйелерінің қызметтік деңгейін еселеу;

орын алған тірек-қозғалыс аппаратының, көру, жүйке, жүрек-қантамырлары, тыныс алу және ағзаның басқа да жүйелерінің қызметтік бұзылыстарын түзету;

дене бітімін дұрыс қалыптастыруға ықпалдасу;

дене және ақыл-ой жұмыс қабілетін еселеу;

ауыруды төмендету;

5) түзету міндеттері:

өзін түзу ұстау және тепе-теңдікті дамыту, дененің жеке құрылымдары, дене мен қоршаған кеңістік арасындағы өзара байланысты ұстап тұру қабілетін, кеңістікте басты дұрыс бақылауды қамтамасыз ететін постуралды механизмді (кеңістікте дененің қалпын реттеу) дамыту;

қолдың және заттық-манипулятивті әрекеттенуді дамыту;

көру-моторлы тепе-теңдікті дамыту, дұрыс емес отырып тұруды тежеу және еңсеру;

екінші қозғалыс стереотипінің қалыптасуын алдын алу;

жүру, дене бітімі, қолдары және аяқ қимылдарының бұзылыстарын түзету;

тепе-теңдікті қалыптастыру;

тыныс алу қызметін қалыпқа келтіру;

алмасу және жүйке-тамыр бұзылыстарын төмендету немесе жою үшін зақымдалған аймақта қан айналым және алмасу процестерін жақсарту;

қозғалыс тепе-теңдігін қайта орнатып, қосымша бұзылыстармен күресу үшін: омыртқа қозғалысының шектелуі және қисаюы, әлсіз бұлшықеттерді нығайту.

4. "Емдік дене шынықтыру" тірек-қозғалыс аппаратында бұзылыстары бар білім алушыларды арнайы оқыту және тәрбиелеудің арнайы түзету құрылымының негізгі пәндерінің бірі болып табылады (бұдан әрі - ТҚАБ). Бағдарлама түзете-дамыту, сауықтыру және білім беру міндеттерін шешуге бағытталған.

5. Емдік дене шынықтыру (бұдан әрі - ЕДШ) дене бітімінде мүмкіндігі шектеулі тұлғалардың әлеуметтік, психологиялық және дене бітімін оңалтуға аса маңызды, ТҚАБ бар балалардың бұзылған психофизикалық қызметтерін толықтыруды және тиімді кешенді түрде түзетуге бағытталған бірегей білім беру кеңістігін жетілдіруді, әлеуметтік бейімделу және оларды қоғамға кіріктіруді қамтиды. ЕДШ қолдану әдістерінің физиологиялық сипатымен ерекшеленеді, өйткені ол баланың табиғи қозғалысына және емдік педагогика және психология әдістерін практикалық жұмыста кеңінен қолдануына байланысты.

6. ЕДШ ТҚАБ бар 5-10 сынып білім алушыларына 102 сағаттық жылдық көлемімен құрастырылған. Құрылымы бойынша сабақтар дене шынықтыру сабақтарын құрудың негізгі ұстанымдарына, мазмұны бойынша – аталған аурудың жетекші емдік міндеттеріне сәйкес. Бөлімдерге және тақырыптарға сағаттарды бөлу шартты болып табылады, өйткені көпшілік сабақтарда теориялық және практикалық материалдардың мазмұны, бір сабақта түрлі бөлімдер және тақырыптардың жаттығулары және кешенді жаттығулар ұштасады.

7. Емдік дене шынықтыру сабақтары санитарлық және өртке қарсы талаптарды қанағаттандыратын арнайы жабдықталған спорттық және жаттығу залдарында өтеді. Кабинеттер түзету бағдарламасын жүзеге асыруға қажетті емдеу-түзету және дене шынықтыру құралдарымен жабдықталады.

8. ЕДШ сабақтарының оқу бағдарламасы дене шынықтыру, түзету ритмикасы, логопедия және емдік гимнастика пәндерімен кіріктенуімен сипатталады. ЕДШ сабақтарында пәнаралық байланыс құралдары қолданылады: ойлау, сөйлеу тілі, зейін, есте сақтау, математикалық қабілеттерінің белсенділігін арттыратын әдеби-музыкалық, хореографиялық, ертегі-, драма-, ойынтерапияларында, тақырыптық ойын композицияларындағы рөлдік–қозғалыс қызметтерімен байланысты би жаттығулары.

9. Барлық оқу әрекеті дене бітімі, танымдық және сөйлеу тілінің кемшіліктерін еңсеруге арналған түзету бағытына ие. ЕДШ сабақтары қол, аяқтардың дұрыс ұстамауды түзетуге, бұлшықет тонусын қалпына келтіруге, гиперкинезді төмендетуге ықпалдасады.

10. "Емдік дене шынықтыру" пәні балалардың жасы және ауруларының сипатын ескере жүргізіледі. Олардың мүмкіндіктерін мұқият зерттеп, медициналық тексеру көрсеткіштерін ескере отырып, педагогикалық бақылау және тексеру нәтижесінде білім алушылар диагноздары бойынша, жүрек-қан тамырлары және тыныс алу жүйелерінің, дене дайындығының қызметтік жағдайы бойынша білім алушылар топтарға бөлінеді.

11. Емдік дене шынықтыру сабақтарының нәтижесін бақылау мақсатында әр сыныпта жылына екі рет балалардың дене бітімі дайындығын тексеру жүргізіледі. ЕДШ тиімділігін және білім алушылардың физикалық даму деңгейін анықтау үшін мониторингтік зерттеу қолданылады: педагогикалық бақылау әдістері, тестілеу, медициналық бақылау. Өткізілген зерттеу қортындылары сарапталып, физикалық дайындық жетіспеушіліктерін жоюға шаралар қолданылып және ол мәліметтер білім алушыларға, ата-аналарға және педагогикалық ұжымға жеткізіледі.

12. ЕДШ сабақтарынан уақытша босату мектеп дәрігерінің рұқсатымен ғана жіберіледі. Сабақтан уақытша босаған білім алушылар физикалық даму ауытқуларын түзетуге жеке тапсырмалар орындайды.

13. Тірек-қозғалыс аппаратында бұзылыстары бар балалармен басқа сабақтар мен үзілістерде сабақтың дене шынықтыру-сауықтыру түрі қолданылады: денешынықтыру үзілісі, алдын алу гимнастикасы, логомоторика.

14. Сабақтардың дәстүрден тыс түрлері тірек-қозғалыс аппаратының зақымдануына байланысты жеке жұмыс жасаумен сипатталады:

1) фитбол-гимнастика;

2) заттармен жаттығу жасау;

3) идеомоторлы жаттығулар;

4) стретчинг-гимнастика;

5) тренажерлы гимнастика;

6) автономды гимнастика;

7) өзіне массаж жасау;

8) аутотренинг;

9) жүйке жүйесін әлсіретуге және нығайтуға арналған жаттығулар (релаксация);

10) суды сезу арқылы емдеу (гидрокинезотерапия).

15. Оқу жүктемесінің көлемі:

1) 5-сынып – аптасына 3 сағат, оқу жылында барлығы 102 сағат;

2) 6-сынып – аптасына 3 сағат, оқу жылында барлығы 102 сағат;

3) 7-сынып – аптасына 3 сағат, оқу жылында барлығы 102 сағат;

4) 8-сынып – аптасына 3 сағат, оқу жылында барлығы 102 сағат;

5) 9-сынып – аптасына 3 сағат, оқу жылында барлығы 102 сағат;

6) 10-сынып – аптасына 3 сағат, оқу жылында барлығы 102 сағат.

16. ЕДШ барлық әдістерінің жалпы және міндетті қағидалары болып табылады:

1) тұрақтылық, жүйелілік және емдік дене шынықтыруды қолданудың үздіксіздігі;

2) ауру деңгейіне, оның күрделігіне, баланың жасына, оның психикалық дамуына сәйкес ЕДШ жаттығуларын қатаң даралау;

3) физикалық жүктемесін біртіндеп, қатаң бөлшекпен ұлғайту.

2-тарау. Оқу пәнінің 5-сыныптағы базалық білім мазмұны

17. Білім негіздері (сабақтарда): салауатты өмір салты жайлы білім қалыптастыру, адам ағзасына физикалық жаттығулардың ықпалы туралы; денсаулық белгілері және физикалық белсенділіктің жүрек-қан тамырлары жүйесіне әсері.

18. Диагностикалық тексеру (6 сағат). Оқу жылы басында білім алушыларды іріктеп ЕДШ сабақтарына топтастыру мақсатымен білім алушыларды медициналық карталары бойынша диагностикалық тексеру жүргізіледі. Топтарға бөлінген білім алушылардың тірек-қозғалыс аппараттарының қызметтік жағдайын бағалау және физикалық даму көрсеткіштерін тестілеу өткізіледі.

19. Жүру бұзылыстарын түзету (6 сағат): түзету жүрісі; жүрудің түрлі нұсқаларын ендіріп жүру мен тыныс алуды ұштастыру; қолдардың жайын өзгертіп жүру; тірек қасында жаттығулар.

20. Омыртқа бұзылыстарын түзету (6 сағат): омыртқаны созуға арналған жаттығулар, омыртқаны белсенді және баяу созуға арналған, омыртқаның барлық бөлімдеріндегі қозғалыстарды дамытуға арналған, өздігімен созуы.

21. Кеңістікте бағдарлауды дамыту (6 сағат): 360 градусқа аттап басып әрі қарай түзу сызықпен 3-4 метр жүріп бір орында бұрылу; бағдар бойынша, қиғаш орындықпен бағытты өзгертіп жүру; көздерін ашып және жұмып аяқтың ұшын ашып және жинап тұрған күйде тұрақтылықты сақтау; қолдарын тіреу қылып бір аяқта тұру.

22. Қол буындары қимылдарын ұлғайту (6 сағат): қолдарымен бір уақытта қозғалу; иықтарын және қолдарын ашып жұму; кезекпен және бір уақытта саусақтарын жұдырыққа жинау және ашу; қолдарын шеңбер бойынша айналдыру; қол буындарының пронациясы, супинациясы; қолдарының саусақтарын алыстатып жақындату; қолдарын артқа және алдыға жылжыту; алдыға және артқа шеңбер бойынша айналдыру; саусақтық гимнастика.

23. Дене бітімін қалыптастыруға арналған жаттығулар (6 сағат): аяқтың ұшымен жүру, қолдары басының артында, шынтақтары жан жақта, жауырындарын жақындату; қабырғаға тақалып оған желкесін, арқасын, бөкселерін және табандарын тигізіп тұрып қабырғадан алыстап және бастапқы жайды сақтаған күйде қайта бару, қолдарын жан жаққа көтеру; тамға желке мен арқаны тигізіп отыру.

24. Аяқ буындарының қимылдарын ұлғайту (12 сағат): отырып: кезекпен аяқтарды жан жаққа жылжыту, аяқтарды кезекпен көтеру, тізелерін қолдарымен құшақтаған күйде аяқты кезекпен бүгу; аяқтарды ашу: денені алдыға, артқа, оңға, солға еңкейту; қолдарын артқа тіреп: денесін көтеру, кезекпен аяқтарын алға және жан жаққа сермеу; төртаяқтап тұрып аяқтарын жан жаққа қозғау; аяқтарын артқа көтеру, алдыға және артқа қозғалту.

25. Тыныс алу қызметтерін қалыпқа келтіру (12 сағат): К.П. Бутейко бойынша тыныс алу – сабақ түрлі дене тұрысында өткізіле береді (тұрып, жатып, отырып, қозғалыста); әдісті отырып меңгерген дұрыс; логомоторика: тақпақ мәтінімен жаттығуларды орындау.

26. Фитбол гимнастика (12 сағат): допта отырып (бөкселерін доптан ажыратпай) оңға-солға жүру; еденнен ажырап допта секіру, өзінің айналасында допта секіру, шеңбер бойынша; допта отырып орындалатын жаттығулар аяқтары ашық, оңға және солға теңселу кезекпен әр өкшесін тірек етіп, денесін оңға және солға еңкейту; денесін оңға, солға бұру, табан мен сирақты допқа неғұрлым жақын, аяқтарын еденнен ажыратып тепе-теңдікті барынша ұзақ сақтау, қолдары екі жақта; допта жатып орындайтын жаттығулар, алдыға және артқа жылжу; бір қолымен еденді тіреп допта қырымен жату; тірек еткен қолымен жылжытып алдыға және артқа қозғалу.

27. Заттармен орындалатын жаттығулар (12 сағат): қолдардың ұсақ моторикасын түзетуге арналған жаттығулар; үлкен доптармен жаттығулар (волейбол, баскетбол, жағажай); отырып, жартылай отырып, тұрған күйде қарсы алдындағы серіктесіне допты дөңгелету; гимнастикалық орындықтың шетімен допты дөңгелету; допты өзінің үстіне лақтыру және оны екі қолымен ұстау және еденге тигеннен кейін оны ұстау; допты қабырғаға лақтыру және оны ұстау, еденнен секіргеннен кейін ұстау, шапалақтағаннан кейін ұстау; допты екі қолымен төменнен лақтыру, серіктесіне басынан асырып лақтырып және оны екі қолымен ұстау; оң, сол, жүргенде допты қозғалту; гимнастикалық таяқпен орындалатын жаттығулар – таяқ тік тұрған кезде астынан екі қолымен ұстау – қол буындарын жоғары және төмен жылжыту; алдындағы таяқты үстінен ұстау – буындар пронациясы және супинациясы; таяқ астында тұрған күйде – көтеру және түсіру; отырып үстінен ұстау, таяқ алдыда – алдыға еңкею; отырған күйде астынан ұстау, шынтақ буындарында жинау және ашу; ішіне жатып қолдарын алға созу – дененің майысуы; арқасында жатып аяқтары тізесінен бүгілген, таяқ аяқтың артында – денені алдыға, артқа аудару.

28. Өзіне өзі массаж жасау элементтері (6 сағат).

29. Аутотренинг (6 сағат).

30. Сауықтыру және дамыту сипаттағы қозғалыс ойындары (6 сағат).

3-тарау. Оқу пәнінің 6-сыныптағы базалық білім мазмұны

31. Білім негіздері (сабақтарда): салауатты өмір салты жайлы білім қалыптастыру, адам ағзасына физикалық жаттығулардың ықпалы туралы. Физикалық жаттығулардың тыныс алу мүшелеріне әсері.

32. Диагностикалық тексеру және бірегей мониторинг жүйесінің негізінде оның физикалық қасиеттерінің өзгеру динамикасы (6 сағат).

33. Жүру бұзылыстарын түзету (6 сағат).

34. Омыртқа бұзылыстарын түзету (6 сағат).

35. Кеңістікте бағдарлауды дамыту және түзету (заттармен және затсыз) жаттығулары (2 сағат): симметриялық және ассиметриялық (6 сағат).

36. Қол буындарының қимылдарын ұлғайту (12 сағат).

37. Аяқ буындарының қимылдарын ұлғайту (12 сағат).

38. Тыныс алу қызметтерін қалыпқа келтіру (12 сағат).

39. Өзіне өзі массаж жасау (12 сағат): мойнына, қолдарына, аяқтарына, табандарына; табандарының тірек қызметтерін дамытуға: рефлекторлық жаттығулар.

40. Жаттығу гимнастикасы (12 сағат): беломыртқа, тізе, табан буындарындағы қозғалысты еселеуге және баяу қозғалысты алуға арналған тренажердағы жаттығулар; жүруді қалыпқа келтіру үшін жүгіру жолындағы жаттығулар, табандарының бұрыс тұруын түзеу, аяқ буындарының қозғалыстарын дамыту, ағзаның жүрек-қан тамырлар, бұлшықет жүйелерін жаттықтыру; аяқ буындарының қозғалысын ұлғайтуға арналған жаттығулар, табандардың бұрыс орналасуын түзеу, жүрек бұлшық етін және қан тамырлары жүйесін нығайту.

41. Мақсатты бағдарлы және жаттықтырушы сипатты қозғалыс ойындары (6 сағат).

42. Жүйке жүйесін әлсіретуге және нығайтуға арналған жаттығулар (релаксация), суды сезу арқылы емдеу (гидрокинезотерапия) (12 сағат).

4-тарау. Оқу пәнінің 7-сыныптағы базалық білім мазмұны

43. Білім негіздері (сабақтарда): физикалық жаттығулармен айналысудың адам иммунитетіне ықпалы; релаксация, босаңсудың пайдасы.

44. Денсаулық жағдайын және оның өзгеріс динамикасын бірегей мониторинг жүйесінің негізінде диагностикалық тексеру (6 сағат): топтарға бөлінген білім алушылардың тірек-қозғалыс аппараттарының қызметтік жағдайын бағалау және физикалық даму көрсеткіштерін тестілеу өткізіледі.

45. Жүру бұзылыстарын түзету (6 сағат).

46. Омыртқа бұзылыстарын түзету (6 сағат): омыртқаны белсенді және баяу созуға арналған жаттығулар (отырып, жатып, тұрып жасау): мойын және желке бұлшықеттерін керуге арналған; арқасының және ішінің бұлшық еттеріне арналған; кеуде бұлшық еттеріне арналған; денені қырымен еңкейтуге арналған бұлшық еттер үшін; қолдарының және аяқтарының бұлшық еттері үшін; омыртқаның барлық бөлімдеріндегі қозғалыстарды дамытуға арналған (жан жаққа денені еңкейтіп бұру, еңбектеу): омыртқаны керуге арналған жаттығулар; кеуде бұлшықеттерін отырып керуге арналған жаттығулар; өздігімен созу жаттығулары.

47. Кеңістікте бағдарлауды дамыту (8 сағат).

48. Қол буындарының қимылдарын ұлғайту (8 сағат).

49. Аяқ буындарының қимылдарын ұлғайту (8 сағат).

50. Қолданбалы жаттығулар (12 сағат): еңбектеу, жүру, жүгіру, секіру, лақтыру, табиғи жағдайларда қолданылатын өрмелеу; жаттығулар дене бітімін дұрыс ұстауды ескеру, жүруді тыныс алумен ұштастыру арқылы, жылжудың басқа түрлерін ендіру арқылы: аяқтың ұшымен, өкшесімен, табанның сыртқы және ішкі жақтарымен, өкшеден аяқтың ұшына ауыстырып жүру, бөкселерін жоғары көтеріп жүру, жартылай отырып жүрумен күрделенеді; өрмелеу нұсқалары (еңбектеу, үстінен өту, астынан өту және арасынан өту) омыртқаға неғұрлым аз салмақ салып; өрмелеу, гимнастикалық тамға өрге және төмен түрлі тәсілдермен теңселу; тік қанатта түрлі тәсілдермен өрмелеу.

51. Босаңсуды түзету (12 сағат): бұлшықеттің жеке топтамаларының қатты тырысудан босаңсуға контрастты ауысу; қолдарының ротациялық тырыспай қозғалуы; мойын бұлшық еттерін босату; басқаға назар аударып еркіндікке үйрететін тапсырмалар мен ойындар, музыка және мимикалық жаттығулар.

52. Өзіне өзі массаж жасау (12 сағат).

53. ТренажҰрлы гимнастика (12 сағат): арқа бұлшықеттерін нығайтуға арналған тренажердағы жаттығулар, бұлшықет корсетін қалыптастыру, дене бітімінің бұзылыстарын, омыртқаның сколиоздық өзгерістерін түзету; қол және аяқ буындарының қозғалыстарын ұлғайтуге, дененің барлық бұлшық еттерін жаттықтыруға арналған көп қызметті тренажерда орындалатын жаттығулар.

54. Түзету сипаттағы жаттығулар (12 сағат): омыртқаның орталық жағдайы сақталатын симметриялық физикалық жаттығулар, оның осал бұлшықеттері бар жаққа ауысуына төтеп беретін мықты бұлшықеттер; омыртқаның берілген бөлігіне сәйкес бұлшықет салмағын және тұрақты жағдайын табуға арналған асимметриялық түзету жаттығулары.

5-тарау. Оқу пәнінің 8-сыныптағы базалық білім мазмұны

55. Білім негіздері (сабақтарда): физикалық жаттығулардың адам ағзасына әсері туралы; П.Ивановтың "Детка" сауықтыру жүйесі; стретчингпен айналысу ережелері.

56. Диагностикалық тексеру (6 сағат).

57. Жүру бұзылыстарын түзету (6 сағат).

58. Омыртқа бұзылыстарын түзету (6 сағат).

59. Кеңістікте бағдарлауды дамыту (6 сағат).

60. Қол буындарының қимылдарын ұлғайту (12 сағат).

61. Аяқ буындарының қимылдарын ұлғайту (12 сағат).

62. Қолданбалы жаттығулар (12 сағат): тұрмыста және өндіріске қажетті қолданбалы және спорттық қозғалыс элементтері: қолымен ұстау, қысып ұстау, түрлі заттарды ауыстыру; түйме түймелеу және ажырату; қақпақтарды ашып жабу (эрготерапия шеңберінде); тұрмыстық қозғалыстар арнайы жаттығулар ретінде және күнделікті тұрмыста қолданылуы мүмкін (елестету сипатта болуы мүмкін тамақ ішкенде, киінгендегі қолдардың қимылы, толық дағды сипатты киініп шешіну, асхана құралдарын пайдалану икемдері; ауыспалы сипаттағы табиғи қимылдар (жүру, жүгіру).

63. Стретчинг (12 сағат): керілу, аяқтың ұшымен тұру, қолдарын жоғары көтеру, созылу, тыныс алу (5 дейін ұстау); табанға түсу, ауаны шығару, қолдары төменде; алдыға еңкею, қолдары артта, алақандарын жабыстыру, ішті тарту; тізелерін бүгу, қолдарын еденге тигізіп алдыға еңкею; мүмкіндігінше тізелерін түзу ұстау (8-10 дейін ұстау); солға еңкею, оң қолын оң бөксесінің үстіңгі жағына қою, сол қолын басының үстіне қою; сол қолымен оң жаққа қабырғаны итеретіндей созу (10 дейін ұстау); ақырындап бастапқы жайға қайта келіп басқа жаққа жаттығуды қайталау; жартылай отыру: оң аяғымен шетке сырғып сол аяғын бүгіп, оң бөксесінің ішкі жағының толық керілуін сезу (10-ға дейін ұстау), аяқтарын ауыстырып жаттығуды басқа жаққа қайталау, табандардың жайын бақылау: жаттығу барысында табаны еденге тиіп тұрады; арқада жатып: оң тізесін кеудесіне тарту (5-ке дейін ұстау), аяғын баяу түсіріп, жаттығуды басқа аяғымен орындау; арқада жатып екі тізесін кеудесіне тарту, басын алдыға тізесіне еңкейтіп 8-10-ға дейін ұстау; арқада жатып: тізелерін кеудесіне тартып табанын қолымен ұстау (10-ға дейін ұстау), ақырындап аяқтарын мүмкіндігінше тік созу; аяқтарын еденде айқастырып отырып: басын жан жаққа ию, иыққа қойғандай қылып (5-ке дейін ұстау), бастапқы жағдайы және жаттығуды басқа жаққа орындау, екі рет қайталау; аяқтарын еденде айқастырып отырып иығынан көру үшін басты бұру (5-ке дейін ұстау), бастапқы жағдай, содан кейін басты басқа жаққа бұрып ұстап тұру, екі рет қайталау, керілуге арналған жаттығулар кешенінің аяғында бірнеше терең тыныс алу орындалады.

64. Заттармен орындалатын жаттығулар (18 сағат).

65. ТренажҰрлы гимнастика (12 сағат).

6-тарау. Оқу пәнінің 9-сыныптағы базалық білім мазмұны

66. Білім негіздері (сабақтарда): психофизикалық өзін-өзі тұрақтандыру; бұлшық еттерді созуға арналған жаттығулар; Брэгг бойынша сауықтыру жааттығулар кешені.

67. Қолдарын дұрыс ұстамауды түзету (12 сағат).

68. Қол буындарының қимылдарын ұлғайту (12 сағат).

69. Аяқ буындарының қимылдарын ұлғайту (12 сағат).

70. Толтырылған доптармен жаттығулар жасау (18 сағат).

71. Стретчинг-гимнастика (18 сағат): қол және аяқ бұлшық еттерін созуға арналған жаттығулар – тұрып, қолдары кеудесінің алдында қосылған, алақандарына қысым жасау; қолдарының саусақтарын қосып алақандарымен жоғары созылу, отырып орындайтын жаттығулар: аяқтарды екі жақта ұстап қолдарын алдыға созып денесін алға еңкейту; аяқты бүгіп қолдарының көмегімен тізені кеудеге тарту; арқада жатып аяғын бүгіп және қолдарының көмегімен тізені ішке қарай тарту, кезегімен оң және сол аяқпен; топталып алдыға артқа домалау.

72. Тренажерлы гимнастика (18 сағат): Брэгг бойынша омыртқаны сауықтыруға арналған жаттығулар.

73. Аутотренинг (12 сағат).

7-тарау. Оқу пәнінің 10-сыныптағы базалық білім мазмұны

74. Білім негіздері (сабақтарда): өз денсаулығын бағалау; денесінің негізгі бұлшықеттерінің орналасуы – үлкен төс бұлшықеттері, іштің және арқаның бұлшықеттері.

75. Өзін дұрыс ұстамауды түзету (12 сағат).

76. Қол буындарының қимылдарын ұлғайту (12 сағат).

77. Аяқ буындарының қимылдарын ұлғайту (12 сағат).

78. Диафрагманы нығайтуға арналған жаттығулар (6 сағат): ішпен тыныс алу, арқада жатып, жүксіз және іштегі жүкпен.

79. Көруді түзеуге арналған жаттығулар (6 сағат).

80. Шаршауға төзімділікті дамытуға арналған жаттығулар кешені (6 сағат): дайындық кезінде көздерге арналған гимнастика.

81. Заттармен орындалатын жаттығулар (6 сағат): толтырылған доптармен немесе гантелдермен жаттығулар жасау (1 кг).

82. Автономды гимнастика (12 сағат): өзіне өзі қарсыласуға арналған жаттығулар – дененің алдыңғы бұлшықеттерін дамытуға арналған жаттығулар – үлкен төс бұлшықеттері, іштің және арқасының бұлшықеттері, бір уақытта омыртқаның бұлшықеттеріне салмақ салу және "ауытқуларымен" байланысты (яғни қисаюымен); өкшенің және табанның сыртқы бұлшықет топтарын өңдеуге арналған жаттығулар, үлкен бұлшықеттерді дамытуға арналған жаттығулар (В.Г. Фохтина).

83. ТренажҰрлы гимнастика (18 сағат).

84. Аутотренинг (12 сағат): дене және қол-аяқтарын босатуға арналған жаттығулар.

8-тарау. 5-сынып білім алушыларының дайындық деңгейіне қойылатын талаптар

85. Пәндік нәтижелер.

86. Білім алушылар:

1) кабинетте өзін ұстау тәртібін;

2) күн тәртібі және жеке тазалық туралы мәліметтерді;

3) денсаулық белгілері және физикалық белсенділіктің әсерін;

4) омыртқа бұзылуларын түзетуге арналған жаттығулар кешенін;

5) жүрген кезде табанды дұрыс қоюды;

6) логомоторика тесттерін;

7) фитбол-доптарымен жаттығулар кешені, ауру ерекшелігіне байланысты заттармен орындалатын жаттығуларды;

8) босаңсуға, аутотренингке арналған кешенді жаттығулар, өзіне өзі массаж жасау элементтерін;

9) қозғалыс әрекеттерінің негізгі базалық түрлері, дене бітімінің дұрыс дағдысын қалыптастыруды білетін болады.

87. Білім алушылар:

1) салауатты өмір салтын ұстана білу;

2) омыртқа бұзылыстарын түзетуге арналған жаттығуларды орындау;

3) жүруді бақылау;

4) қозғалысты тақпақ мәтінімен ұштастыру;

5) мұғалімнің тапсырмасымен кешенді орындай білу;

6) аутотренинг формулаларымен босаңси білу, өз денесін басқару;

7) дұрыс емес жағдайларды түзету;

8) сабақта тәртіп сақтау дағдыларын меңгеретін болады.

9-тарау. 6-сынып білім алушыларының дайындық деңгейіне қойылатын талаптар

88. Пәндік нәтижелер.

89. Білім алушылар:

1) физикалық белсенділіктің адам ағзасына әсерін;

2) логомоторика тесттерін;

3) ауыру ерекшеліктеріне сәйкес заттармен жаттығулар кешенін;

4) босаңсуға арналған кешенді жаттығулар, өзіне өзі массаж жасау элементтерін;

5) Хатха-Йога жаттығуларын;

6) физикалық жаттығулардың тыныс алу мүшелеріне әсерін;

7) омыртқа бұзылыстарын түзетуге арналған жаттығулар кешенін;

8) жүрген кезде табанды дұрыс қоюды;

9) өзіне өзі массаж жасаудың негізгі тәсілдерін;

10) гидрокинезотерапиялық жаттығулар кешенін білетін болады.

90. Білім алушылар:

1) қолмен ассиметриялық қимыл-қозғалыстарды орындау: бір қол алдыға, екінші қолды жанға созу, кеуде алдына – басқасы жанға, аяқ қозғалысымен бірлескен қолдың ассиметриялық қозғалыстары;

2) қолдардың жақтардағы және жоғарыдағы, оң және сол жақтағы, қалпынан қолдарды дене алдында шеңбер бойымен айналдыру;

3) қайта жасауды әр түрлі әдістермен орындау;

4) мұғалімнің сөзбен айтқан нұсқаулары бойынша қолдарды алдыдағы қалыптан төменге және жоғарыға доға жасау арқылы айналдыру;

5) негізгі тұрыста дене бітімін дұрыс ұстау және сау аяқта серіктестің сүйемелдеуімен жүрелей отыруды орындау;

6) қозғалыс кезінде тепе теңдікті сақтау және бір (екі); тізеде тұрған күйде шалқаюды орындау;

7) жүрісті жүгірумен алмастыру, бір және екі аяқтап секіру;

8) орында тұрып бір қолмен ауырлығы әр түрлі доптарды лақтыру;

9) отырған, тұрған күйде денені алға, артқа, жақтарға еңкейтудағдыларын меңгеретін болады.

10-тарау. 7-сынып білім алушыларының дайындық деңгейіне қойылатын талаптар

91. Пәндік нәтижелер.

92. Білім алушылар:

1) физикалық жаттығулармен айналысудың адам иммунитетіне әсерін;

2) омыртқа бұзылыстарын, дұрыс тұрмауды түзетуге арналған жаттығулар кешенін;

3) Хатха-Йога жаттығулар кешенін;

4) өзіне өзі массаж жасау элементтерінің негізін;

5) стретчинг – гимнастиканың жеке дара кешендері, фитбол жаттығулары, тұрақтылықты дамытуға, қалыпты және өзгеретін тепе теңдікті дамытуды;

6) көруді түзетуге арналған жаттығулар кешенін білетін болады.

93. Білім алушылар:

1) өз мүмкіндіктеріне қарай физикалық және сезімдік жүктемелерді бағалап және бөлу;

2) ЕДШ-мен жүйелі түрде айналысу, жеке кешенді жаттығуларды орындау дағдыларын меңгеретін болады.

11-тарау. 8-сынып білім алушыларының дайындық деңгейіне қойылатын талаптар

94. Пәндік нәтижелер.

95. Білім алушылар:

1) физикалық жаттығулардың адам ағзасына әсерін; П.Ивановтың "Детка" сауықтыру жүйесін;

2) стретчингпен айналысу ережелерін;

3) тұрақтылықты дамытуға, қалыпты және өзгеретін тепе теңдікті дамытуға арналған заттармен орындалатын жаттығулар кешенін;

4) тренажерлы гимнастика кешенін білетін болады.

96. Білім алушылар:

1) денсаулықты сақтау және нығайтуға күн тәртібінің рөлін және маңызын сипаттау;

2) оқу және сабақтан тыс уақытын, денсаулық көрсеткіштерін, физикалық дамуы және дайындығын ескере отырып күн тәртібін жоспарлау және түзету дағдыларын меңгеретін болады.

12-тарау. 9-сынып білім алушыларының дайындық деңгейіне қойылатын талаптар

97. Пәндік нәтижелер.

98. Білім алушылар:

1) мектепте ортопедтік тәртіп ережелерін;

2) күн тәртібі және жеке тазалығы туралы мәліметтер;

3) өзін өзі психофизикалық ретке келтіру негіздерін;

4) стретчинг – жаттығулары, аутотренинг әдісін білетін болады.

99. Білім алушылар:

1) жеке стретчинг гимнастика, фитбол жаттығулар кешенін орындау;

2) көру қабілетін түзету кешенді жаттығулар орындау;

3) тұрақтылықты дамытуға, қалыпты және өзгеретін тепе теңдікті дамытуға арналған заттармен орындалатын жаттығулар кешенін орындау дағдыларын меңгеретін болады.

13-тарау. 10-сынып білім алушыларының дайындық деңгейіне қойылатын талаптар

100. Пәндік нәтижелер.

101. Білім алушылар:

1) қозғалыс әрекеттерінің базалық түрлерінің негіздерін;

2) дұрыс дене бітімінің қалыптасқан дағдысын;

3) автономды гимнастика жаттығуларын;

4) аутотренинг әдісін білетін болады.

102. Білім алушылар:

1) "дене шынықтыру", "күн тәртібі" түсініктерінде бағдарлау;

2) таңғы жаттығудың, дене шынықтыру үзілістерінің, дене шынықтыру сабақтарының, шынығудың, таза ауада серуендеу, қозғалысты ойындардың, денсаулықты нағайтуға арналған спортпен шұғылдану, ағзаның негізгі жүйелерін дамытудың рөлі және маңызын сипаттау;

3) өз денесін басқару, дұрыс емес жағдайларды түзеу;

4) өзіне-өзі массаж жасау, таза тыныс алу элементтерін қолдану дағдыларын меңгеретін болады.

103. Тұлғалық нәтижелер. Білім алушылар:

1) тұлғаның физикалық және эстетикалық мәдениеті, салауатты өмір салты және өзін өзі бақылау және өзін-өзі сараптау тәсілдері туралы қалыптасқан түсініктері;

2) өз сезімдерін басқару, құрбылармен қарым қатынас орнату дағдылары, қатынас мәдениетін меңгеру, өз пікірі, жауапкершіліктің болу;

3) ағзаның қызметтік мүмкіндіктері, аурулардың және қатты қысымның алдын алу тәсілдері туралы білімі;

4) Отанға деген сүйіспеншілік таныту, қазақ халқының рухани мұрасына мақтаныш сезімі дағдыларын танытады.

104. Жүйелік-әрекеттік нәтижелер білім алушылардың:

1) пән бойынша жүйелі білім, оны практикалық әрекетте қолдана білуінен;

2) танымдық, зияткерлік және шығармашылық белсенділігін арттыру; жауапкершілік, ұстамдылық, өзін ұстау, әділдігінен;

3) үлкен адамдармен және құрбыларымен ынтымақтастық орнату икемдері, айналасындағы адамдарға көмек көрсету; түзету міндеттерін шешуде шығармашылық таныту, жұмыста нәтижеге жетуінен;

4) дамыған қарым-қатынас қабілеттерін меңгеруінен көрініс табады.

Қазақстан Республикасы
Білім және ғылым министрінің
2013 жылғы 3 сәуірдегі
№ 115 бұйрығына 345-қосымша

Психикалық даму тежелісі бар білім алушыларға арналған негізгі орта білім беру деңгейінің 5-10 сыныптары үшін "Әлеуметтік-тұрмыстық бағдар" пәнінен үлгілік оқу бағдарламасы

Ескерту. Бұйрық 345-қосымшамен толықтырылды – ҚР Білім және ғылым министрінің 27.07.2017 № 352 (1, 2, 6, 8, 9, 10,(11, 12) сыныптардың ерекше білім беруге қажеттіліктері бар білім алушылары үшін 01.09.2017, ерекше білім беруге қажеттіліктері бар 3-сыныптың білім алушылары үшін 01.09.2018, ерекше білім беруге қажеттіліктері бар 4-сыныптың және 10-сыныптың білім алушылары үшін 01.09.2019, 11-сыныптың білім алушылары үшін 01.09.2020 қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

1-тарау. Түсінік хат

1. Оқу бағдарламасы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 23 тамызда № 1080 қаулысымен бекітілген Орта білім берудің (бастауыш, негізгі орта, жалпы орта білім) мемлекеттік жалпыға міндетті стандартына сәйкес әзірленген.

2. Оқу пәнінің мақсаты - жасөспірімдерде түрлі әлеуметтік және тұрмыстық жағдайларда белсенді және дербес болуға мүмкіндік беретін әлеуметтік-бейімдік арнайы икем мен дағдылар қалыптастыру.

3. Оқу пәнінің міндеттері:

1) үйдегі өмірдің құрылысы жайлы, күнделікті тұрмыстық шаруа түрлері, тұрмыста қоршаған заттардың қажеттілігі туралы түсініктерін кеңейту;

2) үйдегі және мектептегі күнделікті түрлі жұмысқа ат салысуға ынта мен икем қалыптастыру, шамасына қарай сол жұмыстарға араласу;

3) қарым-қатынас икемдерін қалыптастырып және әлеуметтік қатынастың қабылданған рәсімдерін қолдануды үйрету;

4) әлеуметтік нысандардың (сауда, тұрмыс қызметі, байланыс, мәдениет, медициналық көмек қызметтері) және қоғамдық көлік қызметтерінде бағдарлап пайдалану дағдыларын қалыптастыру;

5) әлеуметтік-тұлғалық даму кемшіліктерін түзеуге ықпалдасу; сөздік қорын байыту және жүйелеу, ауызша диалогтық және монологтық сөйлеу тілін дамыту.

4. Психикалық дамуы тежелген білім алушылардың танымдық әрекеттерінің ерекшеліктері және әлеуметтік-эмоционалдық дамуы қоршаған ортаны толық тануға, әлеуметтік нормалар мен қатынастарды меңгеруге, қарым-қатынастың тиімді түрін құруға және әлеуметтік тәртіпті меңгеруге кедергі келтіреді.

5. "Әлеуметтік-тұрмыстық бағдар" түзету курсы әлеуметтік бейімдеуге ықпал ететін дағдыларды қалыптастыруға, танымдық қызығушылықты қалыптастыруға, психикалық дамуы тежелген білім алушылардың қарым-қатынас орнату қабілетін қалыптастыруға бағытталған.

7. Оқу жүктемесінің көлемі:

1) 5 сынып – аптасына 2 сағат, оқу жылында 68 сағат;

2) 6 сынып - аптасына 2 сағат, оқу жылында 68 сағат;

3) 7 сынып - аптасына 2 сағат, оқу жылында 68 сағат;

4) 8 сынып - аптасына 2 сағат, оқу жылында 68 сағат;

5) 9 сынып - аптасына 2 сағат, оқу жылында 68 сағат;

6) 10 сынып - аптасына 2 сағат, оқу жылында 68 сағат.

8. Әлеуметтік-тұрмыстық бағдар курсын оқыту барысында келесі пәндермен пәнаралық байланыс орнатылады:

1) "Қазақ тілі және әдебиет". Өз ойын, сөйлемдерді, қорытынды және пайымдауларын құрастыруға қажетті қазақ тілінің ережелерін қолдану;

2) "Математика". Есептеу және өлшеуді талап ететін өмірдегі жағдайларды жандандыру;

3) "Қазақстан тарихы". Қазақ халқының салт-дәстүрлерін, тұрмысын көрсететін жағдайларды қолдану;

4) "Технология". Еңбек дағдыларын қолдану, дербес практикалық, еңбек әрекетін жоспарлай және бақылай білу.

9. Тақырыпты өту кезеңділігін мұғалім өзі белгілеп күнтізбелік жоспарда көрсетеді. Бағдарламада тақырып бойынша сағат санын бөлу үлгі ретінде берілген. Мұғалім оны білім алушылардың қажеттілігі бойынша өз қалауымен өзгерте алады.

10. Пәннің мазмұны білім алушылардың әлеуметтік және тұрмыстық тәуелсіздігіне және тәуелсіздігіне мүмкіндік беретін оқытудың қарым-қатынастық үлгісіне бағытталған. "Әлеуметтік-тұрмыстық бағдарлау" түзету курсы бағдарламасының мазмұны тоқсанға бөлінбейді.

11. Дағдыларды қалыптастырудың маңызды шарты ол білім алушылардың өздігімен орындай алатын табысты әрекеттерін ұйымдастыру болып табылады. Сабақ қажетті жабдықталған арнайы кабинетте өткізіледі.

12. Сабақтар арнайы жабдықталған кабинетте өткізіледі.

2-тарау. Оқу пәнінің 5-сыныптағы базалық білім мазмұны

13. Денсаулық және қоршаған орта (8 сағат):

1) білім алушының таңертеңгі және кешкі тазалығы. Душта жуыну. Шашты күту (жуу, шаш үлгісі). Құлақтарын тазалау (тазалау, жуу);

3) жер сілкінісі. Жер сілкіндегі өзін ұстау тәртібі;

4) өрт. Өрт кезінде өзін ұстау.

14. Отбасылық қатынастар (5 сағат):

1) білім алушылардың отбасы құрамы: аттары, тегі, жасы, отбасы мүшелерінің оқу, жұмыс орындары. Туысқандық қатынастар (ана, әке, аға, әже); Отбасындағы жеке қарым-қатынастар; құрбыларына және үлкендерге өтініш жасау, сурақ қою түрлері;

2) отбасылық дәстүрлер, отбасы мүшелерінің туылған күндерін атап өту, сыйлық таңдау;

3) фотоальбом жасау. Фотоаппаратты пайдалану;

4) отбасы мүшелері арасында міндеттерді бөлісу.

15. Бос уақытты өткізу және әуестенулер (5 сағат):

1) әуестенулер (тігу, тоқу, кесте тігу; ағаш күйдіру, құрастыру, үлгілеу);

2) саяхат, спорт секциялары. Білім алушылар үйі, стадион және жүзу бассейні.

16. Мерекелер, салтанаттар, дәстүрлер (4 сағат):

1) туылған күн. Оны дайындау және өткізу ерекшеліктері;

2) "Жаңа жыл", "Наурыз". Тарихи деректер. Түрлі халықтардың Жаңа жыл мерекесін тойлау дәстүрлері;

3) қоныс тойы. Сыйлық таңдау.

17. Тамақтану (10сағат):

1) азық-түлік, олардың адам ағзасына маңыздылығы;

2) негізгі азық-түліктің бағасы;

3) тамақ дайындағанда қойылатын санитарлық-тазалық талаптар;

4) ас үй құрал-жабдықтары, ыдыс. Пайдалану және қолдану тәртіптер;

5) ыдысты күтуге қажетті химиялық құралдар;

6) тамақтану тәртібі. Таңғы ас. Таңғы ас мәзірі; үстелді таңғы асқа дайындау;

7) тамақ дайындау: салаттар, салаттар жасау; жұмыртқадан жасалған тағамдар, жұмыртқаны қуыру, қайнату, қарапайым бутербродтар әзірлеу;

8) қазақ халқының шай ішу дәстүрі. Шайды демдеу.

18. Сауда (4 сағат):

1) азық-түлік дүкендері, әмбебап дүкендер, арнайы дүкендер;

2) азық-түлік дүкенінде товарларды сатып алу тәртібі.

19. Тұрғылықты жер (6 сағат):

1) қалада және ауыл аймақтағы тұрғын үй түрлері. Жылыту түрлері;

2) тұрғын үй. Уақытша тұратын орын (қонақ үйлер, интернаттар, жатақханалар). Үйдің және мектептің пошталық мекен-жайлары;

3) тұрғылықты жердің іш құрылымы.

20. Киім және аяқ-киім (5 сағат):

1) киім және бас киімнің жыл мезгіліне және қажеттілігіне қарай түрлері;

2) киімді күнделікті күту (кірлеудің алдын алу, тазалау, ұсақ-түйек жөндеу);

3) аяқ-киім түрлері, оларды қолдану, аяқ-киімді тазалау (кептіру, тазалау, мезгілдік аяқ-киімді сақтауға дайындау).

21. Көлік (5 сағат):

1) мектепке жол жүру (жол сызбасы, көлік түрлері);

2) жол жүру ережелері.

22. Байланыс құралдары (5 сағат):

1) пошта. Поштамен жіберу түрлері (хаттар, бандерольдар, посылкалар, ақшалай аудармалар, жедел хаттар). Пошта коверттеріне мекен жайды жазу. Хаттарды жіберу тәртібі.

23. Отбасылық экономика (5 сағат):

1) ақша. Заманауи ақша түрлері: қағаз ақша, айырбастайтын ұсақ ақша. Қазақстандық ақшалар (тиын, теңге);

2) отбасы бюджетінің құрамды бөлшектері: кіріс және шығыс. Шығыстың негізгі бөлімдері. Отбасылық бюджетті жоспарлау.

24. Жұмысқа орналастыру. Іскерлік қатынастар (6 сағат):

1) завод. Фабрика. Ферма. Соларда жұмыс істейтін адамдардың мамандықтары: жұмысшы, тігінші;

2) пошта. Көлік. Адамдардың мамандықтары: пошташы, газет таратушы, жүргізуші;

3) құрылыс мамандықтары: сылақшы, бояушы, тас қалаушы.

3-тарау. Оқу пәнінің 6-сыныптағы базалық білім мазмұны

25. Денсаулық және қоршаған орта (8 сағат):

1) ағзаны шынықтыру (жаттығу, сүртіну, мезгілдік киімдер, денешынықтыру сабақтары). Қолдарды, аяқтарды күту (қолдардың, аяқтардың терісін және тырнақтарын күту);

2) медицина мекемелері (емханалар, дәріханалар, ауруханалар), олардың қызметі;

3) медицина мекемелерінің қызметкерлері (дәрігерлер, медбикелер, дәріхана қызметкерлері);

4) медициналық көмек түрлері: "жедел жәрдем", үйде көрсетілетін көмек, амбулаторлық қабылдау, ауруханаға жатқызу, жедел жәрдемді және дәрігерді үйге шақырту;

5) қарапайым медициналық көмек: дене температурасын өлшеу, жараны өңдеу және таңу;

6) су тасқыны, су тасқыны кезіндегі әрекеттер.

26. Отбасылық және жеке қатынастар (4 сағат):

1) ата-аналарға кішкентай балаларды күтуде көмек көрсету;

2) демалыс күндері дем алу түрлері.

27. Мерекелер, салтанаттар, дәстүрлер (4 сағат):

1) мемлекеттік мерекелер: Тәуелсіздік күні; Атазаң күні; Халықаралық әйелдер күні; Қазақстан халықтарының ынтымақтастық күні; Отан қорғаушылар күні.

28. Бос уақытты өткізу және әуестену (5 сағат):

1) үй және бөлме жануарлары. Үй жағдайында ит және мысықтарды ұстау ерекшеліктері;

2) аквариумның құрылымы, балықтарды асырау;

3) үй жағдайында құстарды асырау ерекшеліктері;

4) аурудың алдын алу шаралары (санитарлы-тазалық талаптарды сақтау, жануарлардың ауруларының алдын алу).

29. Тамақтану (10 сағат):

1) тамақ дайындау тазалығы, азық-түлікті және суық тамақтарды сақтау;

2) электр және газ плитасы. Сіріңке және электртұтатқышты қолдану;

3) кесуге арналған құралдармен жұмыс істегенде сақтандыру ережелері және санитарлы-тазалық талаптары;

4) макарон өнімдерінің түрлері. Кеспеден тамақ дайындау;

30. Сауда (4 сағат):

1) базар. Базар бөлімдері. Халықты азық-түлікпен қамтамасыз етуге базардың орны. Зат сататын базар, ашық, жабық, уақытша, көп мөлшерде, аз мөлшерде сататын;

2) аспазхана. Тауар түрлері.

31. Тұрғын үй (6 сағат):

1) тұрғылықты үйге қойылатын тазалық талаптары және оны қамтамасыз ету шаралары;

2) білім алушының жұмыс орнын ұйымдастыруға қойылатын негізгі ережелер;

3) киіз үй. Заттарды (киім, қажетті бұйымдар) киіз үйде сақтау ерекшеліктері;

4) пәтерді күнделікті жинау (құрғақ және сулы). Шаңсорғыш;

5) төселіміне сәйкес еденді күту (лак, бояу, линолеум);

6) шамдарды күту, әрекет түрлері. Қауіпсіздік ережелері.

32. Киім және аяқ киім (6 сағат):

1) киімді ұсақ-түйек жөндеу (ілгіштерді, түймелерді тігу, сөтілген тігісті тігу);

2) киімдерді кір жуғыш машинада жуу. Кір жууға арналған құралдар;

3) ірі киімдерді, төсегіштерді үтіктеу.

33. Байланыс құралдары (5 сағат):

2) хаттардың түрлері (жабық, ашық, жай, тапсырыс). Әртүрлі хаттарды жіберу реті;

3) телеграф. Телеграф қызметінің түрлері. Жеделхаттардың мәтіндерін құрастыру;

4) байланыс бөлімшелерінде өзін ұстау тәртібі.

34. Көлік (5 сағат):

1) қалалық және қаламаңындағы көлікті пайдалану. Жол жүру ақысын төлеу ерекшеліктері (бір реттік, бір айлық жол жүру билеті). Қала маңына жүретін автобустардың жүру кестесі. Автобусқа отыру тәртібі;

2) қоғамдық көлікте жүру тәртібі (отырғанда, билет алғанда, салондағы және көшеге шыққан кездегі тәртібі).

35. Отбасылық экономика (5 сағат):

1) ақша; ақшаның рөлі және қызметі: айырбастау құралы, тауарды немесе қызметті сатып алғандағы төлем түрі, тауардың бағасы және құнының өлшемі; сақтау және жинау құралы; күн көру құралы. Заманауи ақша түрлері: төлеп және төлемсіз (пластикалық карточкалар);

2) үй шаруасындағы үнемдеу.

36. Жұмысқа орналастыру. Іскерлік қатынастар (6 сағат):

1) еңбек және жұмыс. Еңбек және еңбек әрекеті;

2) әрекеттену нәтижелері (кітап оқу, телебағдарламалар көру, би, достарға бару, қонақ қабылдау) және еңбек азығы;

3) оңай және қиын еңбек, біліктілік.

4–тарау. Оқу пәнінің 7-сыныптағы базалық білім мазмұны

37. Денсаулық және қоршаған орта (10 сағат):

1) жасөспірімнің жеке тазалығы. Күн тәртібі, тамақтануы; өзіне арналған тамақ тәртібін таңдау;

2) үй дәріханасы. Емдік өсімдіктер. Суық тию аурулары. Асқазан-ішек құрылысы жолдарының аурулары. Тіс ауруы;

3) жарақат алғандағы алғашқы көмек: жара, соққы, сүйек шыққанда, сынғанда. Ауруларды емдегенде халықтық емдер;

4) су тасқыны, су тасқыны кезіндегі әрекеттер.

38. Тұлғааралық және отбасылық қатынастар (5 сағат):

1) сыйлық жасау қазақ халқының салты ретінде;

2) дау-дамайлар. Оның алдын-алу мүмкіндіктері, одан шығу жолдары;

3) ата-ананың міндеті, балаларға деген сүйіспеншілік. Ажырасу және оның салдары;

4) кинода, театрда, мұражайда, кітапханада, көшеде өзін ұстау. Әңгімелесу тәртібі.

39. Бос уақыт және әуестену (5 сағат):

1) кітаптар, газеттер, журналдар;

2) теледидар хабарлары, оларды таңдау және көру.

40. Мерекелер, салтанаттар, рәсімдер (5 сағат):

1) діни мерекелер: Рождество; Пасха; Масленица; Құрбан айт.

41. Тамақтану (10 сағат):

1) ас дайындау. Көкөніс, ет және балық өнімдерін өңдеу әдістері;

2) ас дайындағанда қауіпсіздік техника ережелері; қайнаған сумен, тұрмыс техникасын қолданғанда;

3) үстелді түскі асқа дайындау және асхана құралдарын қолдану ережелері. Үстел үстінде өзін ұстау;

4) сорпа және етсіз борщ дайындау. Картоптан котлет жасау және көкөністен гарнир жасау. Кептірілген жемістерден кисель және компот жасау.

42. Сауда (5 сағат ):

1) әмбебап дүкендер және арнайы азық-түлік дүкендері, олардың бөлімдері. Кейбір товарлардың бағасы, оларды сатып алу тәртібі. Товарды сатып алу жолдары: талдап, дайын түрінде, өлшеп алу.

43. Тұрғын үй (6 сағат):

1) тұрғын үйді жинақтау. Үйді мезгілді жинау. Терезе күтімі. Пешке от жағу;

2) жеңіл жөндеу жұмыстары. Терезелерді, есіктерді, еденді бояу.

44. Киім (6 сағат):

1) тондарды және былғарыдан тігілген киімдерді күту. Сақтауға дайындау;

2) тоқылған киімдерді күту. Жуу, кептіру және үтіктеу ерекшеліктері.

45. Байланыс құралдары (5 сағат):

46. Көлік (5 сағат):

1) қалааралық, теміржол көлігі. Вокзалдар. Вокзалдардың анықтама бөлімі. Поездар кестесі. Жолаушы вагондарының түрлері. Түрлі орындарға жол жүру бағасы. Теміржол билеттерін сатып алу. Жүк сақтау камералары.

47. Жұмысқа орналасу, іскерлік қатынастар (6 сағат):

1) жеке меншік – адам, адамдар және еңбек нысандарының, заттардың арасындағы қатынас түрлері (жекеменшік иесінің объекті және субъектісі). "Менікі", "сенікі", "біздікі", "бөтен" түсініктері. Адам және оның жеке меншігі: дене, денсаулығы, ақылы, уақыты, жеке заттары. Меншік түрлері: мемлекеттік, жеке, бірлесе, шағын кәсіпорындар.

5-тарау. Оқу пәнінің 8-сыныптағы базалық білім мазмұны

48. Денсаулық және қоршаған орта (8 сағат):

2) құрт аурулары және олардың алдын алу шаралары;

3) қышыма, алдын алу шаралары, күресу жолдары;

5) ашушаңдық нұсқалары, шабуыл жасағанда қашу жолдары және тәртібі.

49. Тұлғааралық қатынастар (4 сағат):

1) көршілермен қарым-қатынас орнату;

2) достық сезімнің пайда болуы. Танысу; әңгімелесу. Бойжеткеннің (бозбаланың) сырт келбеті. Махаббат және ғашықтық, олардың ерекшелейтін сипаттар. Сөз байласу, бір-біріне қоятын талаптар.

50. Мерекелер, салтанаттар, дәстүрлер (4 сағат):

1) түрлі халықтардың дәстүріндегі жерлеу. Ұйымдастыру және өткізу ерекшеліктері. Қатысушылардың тәртібі.

51. Бос уақытты өткізу және әуестену (5 сағат):

52. Тамақтану (10 сағат):

1) қамыр түрлері және одан жасалатын өнімдер. Құймаққа арналған қамыр. Одан жасау. Тәтті нанға арналған қамыр, печенье жасау. Бисквитті қамыр, торт жасау. Қатпарлы қамыр, торт жасау;

2) тамақты буға пісіру;

3) духовка, қысқатолқынды пеш пайдалану.

53. Сауда (4 сағат):

1) сауда үйлері. Тауар түрлерінің ерекшеліктері. Олардың жұмыс кестесі. Тауар таңдау;

2) аспазхана, тауар түрлері, тауар таңдау.

54. Тұрғын үй (6 сағат):

1) үйді жекешелендіру. Тұрғын үйді жалға алу (жалға беру);

2) ас үйді тазалау, дәретхананы, ваннаны, раковинаны жуу. Жуу құралдары.

55. Киім және аяқ киім (6 сағат):

1) киімнің және аяқ киімнің мөлшерлерін бағдарлай білу. Өлшемді алу, киімдерде қажетті белгіні табу;

2) кір жуатын орын. Қолдану тәртібі (белгілер, түбіртектерді толтыру). Қызмет түрлері. Өзіне-өзі қызмет жасайтын кір жуатын орын;

3) қазақ халқының ерлерге арналған ұлттық киімі.

56. Байланыс құралдары (5 сағат):

2) халықаралық телефон байланысы. Телефон байланысының ақысы. Телефонмен сөйлесу мәдениеті.

57. Көлік (5 сағат):

1) халқаларалық автокөлік. Автобекет, негізгі автобустың жол жүру сызбалары;

2) автобустардың жүру кестесі. Билеттерді алу реті. Жол ақысы. Автобекет қызметі.

58. Отбасылық экономика (5 сағат):

1) ірі сатып алуларды жоспарлау (киім, жиһаз). Жазғы демалысты жоспарлау;

2) тұрғын үйді ұстау. Тұрғылықты жердің және коммуналды қызметтер ақысын төлеу. Банк бөлімшелері;

59. Жұмысқа орналасу және іскерлік қарым-қатынастар (6 сағат):

1) жұмысқа орналасу. Өндірістік қарым-қатынастар. Әріптестерімен қатынас орнату. Жұмысқа және үйге арналған киім, маңызы, оның ерекшелігі, оны күту.

6-тарау. Оқу пәнінің 9-сыныптағы базалық білім мазмұны

60. Денсаулық және қоршаған орта (8 сағат):

1) темекі шегудің, ішімдіктің, есірткінің зияны;

2) жыныстық қатынас арқылы жұғатын, жұқпалы аурулар және олардың алдын алу шаралары;

4) емханаға бару, дәрігердің қабылдауына жазылу, талон алу.

61. Тұлғааралық және отбасылық қатынастар (4 сағат):

1) некеге тұру. Құда түсу, атастыру, сөз байласу, некені тіркеу, сырға салу. Қазақ халқының үйлену той дәстүрі; тойға дайындық, салтанатты өткізу, некелесушілер және қонақтардың киімдері.

62. Мерекелер, салтанаттар, рәсімдер (4 сағат):

1) мерейтойлар, зейнетке щығу, бала туылу.

63. Бос уақытты өткізу және әуестену (5 сағат):

1) гүлзар, оны қалыптастыру, күтім (біржылдық және көпжылдық өсімдіктер, гүлдердің көбею тәсілдері);

2) коллекция жинау. Жинауға арналған заттар, тәсілдері, таңдау.

64. Тамақтану (10 сағат):

1) тоңазытқыштың күтімі. Мұзды еріту, жуу;

2) қазақ асханасының ерекшеліктері, столды дайындау. Ұлттық тағамдарды дайындау, бауырсақ, палау (етсіз);

3) кішкентай балалардың тамақтануы. Ботқа дайындау;

4) диеталық тамақтану, оның ерекшеліктері.

65. Сауда және қызмет (6 сағат):

1) комиссиялық дүкендер (секонд хэнд, сток). Товарларға мезгілдік жеңілдіктер;

2) жөндеу шеберханалары. Суретке түсіру ательесі. Сән салондары;

3) негізгі азық-түліктерге және тұрмысқа қажетті заттардың бағалары.

66. Тұрғын үй (4 сағат):

1) интерьер. Пәтерде жиһазды орналастыру. Пәтердегі ағымдағы жөндеу жұмыстары; әктеу, түсқағаз жабыстыру;

2) киіз үйдің іші. Оны безендіруде ұлттық қолданбалы өнер бұйымдары.

67. Киім және аяқ киім (6 сағат):

1) киім үлгісі, сән, сәннің пайда болу тарихы;

2) киімді жаңалау. Киім таңдау, аяқ киімді дүкеннен және базардан сатып алу;

3) кір жуатын орын, көрсетілетін қызмет түрлері. Киімдерді өткізуге дайындау тәртібі;

4) қазақтың зергерлік өнері. Зергерлік бұйымдар ұлттық киімге қосымша ретінде.

68. Байланыс құралдары (5 сағат):

69. Көлік (5 сағат):

70. Отбасылық экономика (5сағат):

2) несие беру жүйесі. Несие алуға қажетті құжаттар;

3) жинақтарды сақтау әдістері. Банктерге жинақтау түрлері.

71. Жұмысқа орналасу. Іскерлік қатынастар (6 сағат):

2) халыққа көрсетілетін кәсіби емес еңбек қызметтері (пәтер жөндеу, аяқ киім жөндеу, ауру адамға қарау, еден жуу, кір жуу, үй жинау, бала қарау).

7-тарау. Оқу пәнінің 10-сыныптағы базалық білім мазмұны

72. Денсаулық және қоршаған орта (8 сағат):

1) демалысты жопарлау. Табиғатта демалу, шипажай, демалыс үйлері. Жолдама алу және "жабайы" демалыс;

2) "Ең ұятты нәрсе жайлы...". Бала туылуын жоспарлау. Сақтану жолдары. Жасанды түсік, оның салдары. Жүктілік, оның белгілері, әйел адамның ағзасындағы өзгерістер. Оның өту ерекшеліктері (тамақтану, қоршаған орта);

3) отбасының бала туылуына дайындығы. Тұрғын үйге қойылатын санитарлы-гигиеналық талаптар. Нәрестеге қажет заттар. Баланың жатырдағы дамуы: ағзасының ерекшеліктері, нәрестені күту.

73. Тұлғааралық және отбасылық қарым-қатынастар (4 сағат):

1) неке – отбасылық өмірдің негізі. Отбасы бақытының құрамды бөлшегі. Отбасының психологиялық ахуалы. Отбасылық өмірдің қиындықтары және оны жеңу жолдары. Балалар – отбасының негізі.

74. Мерекелер, салтанаттар, рәсімдер (4 сағат):

1) қазақтың мерекелік ұлттық салт-дәстүрлері:

"Бесік той" - "Бала туылуы";

"Тұсаукесер" - "Баланың тұсауын кесу";

"Сүндет той" - "Ұл баланы сүндеттеу";

"Тілашар" - "Мектепке баратын кезде". Оларды дайындау және өткізу ерекшеліктері.

75. Бос уақытты өткізу және әуестену (5 сағат):

1) бақша отырғызу, бақша жерін жоспарлау. Жеміс бұталары және ағаштар, оларды күту.

76. Тамақтану (10 сағат):

1) асхана, дәмхана, мейрамхана. Қызметі және айырмашылығы. Ас мәзірі. Банкет. Фуршет, Тамақ дайындау және столды безендіру ерекшеліктері. Коктейлдер; алкоголсіз сусындарды және фитококтейлдер дайындау. Шейкер, миксер. Құрылымы, қызметі, қолдану тәртібі.

77. Сауда (4 сағат):

1) жәрмеңкелер: халықаралық, қалааралық, ауылдық;

2) жәрмеңке-көрмелер, үлгі жәрмеңкелері.

78. Тұрғын үй (6 сағат):

2) тұрмыстық қызметтер және басқа да халыққа тұрмыстық қызмет көрсету мекемелері. Заттарды жалға беру. Пәтер жөндеу. Тұрмыстық техниканы жөндеу.

79. Киім және аяқ киім (6 сағат):

2) қазақтың ұлттық әйелдерге арналған киімдері (көйлек, бас киім, аяқ киім).

80. Байланыс құралдары (5 сағат):

1) автоматты түрде номерді анықтайтын телефон (бұдан әрі - АНА);

2) ұялы телефон байланысы. Қызметі. Қолдану тәртібі.

81. Көлік (5 сағат):

1) тасымалдау (транзит). Билеттерді алдын ала алу. Билетті баратын жерге дейін және қайтарға алу.

82. Отбасылық экономика (5 сағат):

1) жөндеу шеберханалары. Аяқ киім, киім, қолшатыр, телефон жөндеу;

2) фотоателье. Қызметін пайдалану тәртібі.

83. Жұмысқа орналасу. Іскерлік қатынастар (6 сағат):

1) жалақы: уақытылы, нақты. Келісім шарт бойынша. Ең төменгі жалақы. Күн көрістің төменгі сатысы. Кедейлік шегі;

8-тарау. 5 - сынып білім алушыларының дайындық деңгейіне қойылатын талаптар

84. Пәндік нәтижелер.

85. Білім алушылар:

1) жер сілкінген және өрт шыққан кезде өзін ұстау тәртібі;

2) негізгі азық-түліктердің бағаларын білу;

3) тамақ жасағанда қойылатын санитарлы-тазалық талаптарын;

4) дүкеннен азық-түлікті сатып алу ретін;

5) киім, аяқ киімді күту ережелерін;

6) жол жүру ережелерін;

7) пошта аударымдарының түрлерін білетін болады.

86. Білім алушылар:

2) спорттық нысандарда қосалқы бөлмелерді пайдалану (шешінетін орын, душ);

3) сабақтар және сециялардың кестесінде бағдарлау;

4) үлкен адамдармен және құрбыларымен әңгімелесу кезінде өзін әдепті және сыпайы ұстау;

5) сыйлықтар таңдап және оларды сыйға тарту;

6) суретке түсіріп және альбом жасай білу;

7) бутербродтарға қажет азық-түлікті пышақпен кесу; жай салаттарды дайындау; сүтпен және сүтсіз шай демдеу; жұмыртқаны қайнату және оны қуыру;

8) ас үйге қажет құралдарды, плитаны, ыдысты тазалап, жуу;

9) сатып алынған заттардың ақшасын төлеу;

10) дүкендегі азық-түліктің сақталу мерзімін анықтау;

11) су аяқ-киімді құрғату, оны сақтауға дайындау; крем таңдау және былғары аяқ-киімді тазалау;

12) қоғамдық көліктерде, дүкенде өзін ұстау тәртібін орындау; жол жүру ережесін сақтау;

13) конвертте мекенжайды жазу дағдыларын меңгеретін болады.

9-тарау. 6 - сынып білім алушыларының дайындық деңгейіне қойылатын талаптар

87. Пәндік нәтижелер.

88. Білім алушылар:

1) ағзаны шынықтыру ережелерін;

2) медициналық көмек түрлерін;

3) сел кезінде өін ұстау ережелерін;

4) үй жағдайында мысықтарды және иттерді ұстау ережелерін;

5) тұрғын үйге қойылатын талаптарын;

6) негізгі байланыс құралдарын;

7) қоғамдық көлікте өзін ұстау ережелерін білетін болады.

89. Білім алушылар:

1) сүлгімен сүртініп және денесіне су құюды; қолдарын жуып; тырнақтарын алып қолдарының терісіне күтім жасау;

2) дәрігер және "жедел жәрдемді" үйге шақырту;

3) өзінің киіміне және сырт келбетіне қарау; балаларды серуенге киіндіру;

4) кішкене сыйлықтарды өз қолдарымен жасауды;

5) үй жануарларын күту; қажет болған жағдайда мал дәрігерінің көмегіне жүгіну;

6) макарон өнімдерін қорапта, этикеткада берілген стандартты нұсқау бойынша қайнату;

7) ботқаны суда және сүтте қайнату;

8) картопты қайнатып пюре даярлау;

9) түрлі ас мәзірін есепке ала отырып столды кешкі асқа дайындау;

10) бөлменің құрғақ және сулап тазалау; кілемдерді; жұмсақ жиһазды, кітап сөрелерін, батареяларды тазарту;

11) ілгек және түймелерді тігу;

12) киімдерді кір жуғыш машинада жуу;

13) конверттерге мекен-жайды жазу; жеделхаттарды жіберу (мәтінін үлкен адамдар құрастырады);

10-тарау. 7- сынып білім алушыларының дайындық деңгейіне қойылатын талаптар

90. Пәндік нәтижелер.

91. Білім алушылар:

1) жеткіншектің тамақтану кестесін;

2) жарақат, соққы алғанда, сүйек шыққанда, сынғанда көрсетілетін алғашқы медициналық көмек ережелерін;

3) қоғамдық орындарда өзін ұстау ережелерін;

4) тұрмыстық техниканы қолданғанда қауіпсіздік техника ережелерін

5) столды дайындау және столда өзін ұстау ережелерін;

6) вокзал анықтама қызметін пайдалану ережелерін білетін болады.

92. Білім алушылар:

1) қораптардағы стандартты нұсқауларға сәйкес шөп дәрілерден тұнбалар жасау;

2) жарақаттарды өңдеп және таңа алу;

3) қарапайым сувенирлер дайындау;

4) отбасында демалыс және бос уақытты өткізуді дайындау;

5) қонақ қабылдауды, қонаққа бару;

6) столды түскі асқа дайындайуды; столда өзін ұстау мәдениетін сақтау, ас үй құралдарын пайдалануды, әңгімелесуді, құттықтау сөздерін айта алу;

7) қарапайым бірінші, екінші, үшінші тағамдар дайындау;

8) жиһазды тазалау; айна және әйнектерді жуу;

9) бандероль, посылкаларды толтыру;

10) теміржол кассасынан билет сатып алу дағдыларын меңгеретін болады.

11-тарау. 8 - сынып білім алушыларының дайындық деңгейіне қойылатын талаптар

93. Пәндік нәтижелер.

94. Білім алушылар:

1) опа далапты пайдалану ережелерін;

2) қайғылы оқиғалар орын алған жағдайда алғашқы көмек көрсету ережелерін;

3) духовка және қысқатолқынды пешті қолдану ережелерін;

4) жуу құралдарын қолдану ережелерін;

5) апаттық қызметтердің телефон номерлерін білетін болады.

95. Білім алушылар:

1) мақсатына, терісінің ерекшелігіне байланысты косметикалық құралдарды таңдап және қолдану;

2) қырыну;

3) опа-далапты пайдалана алу;

4) күйіп, үсіп қалған жағдайларда алғашқы көмек көрсету;

5) суға батып бара жатқан адамға алғашқы көмек көрсету;

6) түрлі жағдайларды пайдаланып танысады; бейтаныс адаммен әңгімелесуді; өзінің сырт келбетіне қарайды; күтілетін жағдайға сәйкес киіну;

7) жерлеу, еске алу рәсімдерін ұйымдастырып, өткізгенде қажетті көмек көрсете алады; жерлеу және еске алу ерекшеліктеріне сәйкес: салт-дәстүрге сәйкес өзін ұстайды, сырт келбеті жағдайға сәйкес болады, көңіл айту және қолдау сөздерін айту;

8) егін егуде жерді және дәнді дақылдарды дайындай алады; көкөністерді, картоп отырғызуға көшеттерді дайындау;

9) рецепт бойынша қамырдан өнім жасай алу;

10) духовканы, қысқатолқынды пешті пайдалана алу;

11) қабырғаларды жуып, раковинаны тазалау;

12) кір жуу қызметін пайдалану;

13) өз киімінің және аяқ киімі мөлшерін білу;

14) телефон арқылы анықтамалар алып, уақытты білу; телефонмен сөйлесу тәртібіне сәйкес әңгімелесе алу;

15) билет сатып алуды, қалааралық автобустардың кестелерінде бағдарлай алу;

16) санау құралдарының көрсеткіштерін алып пайдаланған электрқұатын және газды санай алу; түбіртектерді толтыру дағдыларын меңгеретін болады.

12-тарау. 9 - сынып білім алушыларының дайындық деңгейіне қойылатын талаптар

96. Пәндік нәтижелер.

97. Білім алушылар:

1) ауырған адамға қарау ережелерін;

2) диеталық тамақтану ережелерін;

3) негізгі азық-түлік және өндірістік товарлардың бағасын;

4) ақша аудару ережелерін;

5) билеттерді сатып алу ережелерін білетін болады.

98. Білім алушылар:

1) ауырған адамды киіндіріп, жуындырып, тамақтандыру (үлкен адамды, баланы);

2) емханаға барғанда тәртіп сақтау; гүлдерді күте алу; бақшадағы зиянды жәндіктермен күресе алу;

3) ұлттық тағамдарды дайындай алу;

4) кішкентай балаларға тамақ дайындай алу; диеталық тағамдар;

5) романтикалық қарым-қатынастар орын алған жағдайда өзін ұстай алу, ата-анасымен танысу, құда түсу, той;

6) жөндеу шеберханаларының, фотосурет, сән салондарының қызметтерін пайдалана алу;

7) пәтерде жиһазды орналастыру (тұрғылықты жердің ерекшеліктерін және мөлшерін ескере отырып, бөлменің қажеттілігін, жиһаздың болуын);

8) жеңіл жөндеу жұмыстарын жүргізе алу;

9) анықтамалардан аэровокзал, аэропорттың телефон номерлерін таба алу;

ұшақтың қонатын уақытын телефон арқылы біле алу;

10) пошта және телеграф аудармаларының түбіртектерін толтыру;

11) сауалнама толтыру; өтініш жазу, өмірбаян жазу, жеке парақшасын толтыру, кепілдік хат, түсініктеме жазу;

12) гүлді өсімдіктерді күту, бақшаға зиян келтіретіндермен күресу дағдыларын меңгеретін болады.

13-тарау. 10-сынып білім алушыларының дайындық деңгейіне қойылатын талаптар

99. Пәндік нәтижелер.

100. Білім алушылар:

1) халыққа тұрмыстық қызмет көрсету мекемелерін;

2) тұрғылықты жерге қойылатын санитарлық-гигиеналық талаптарын;

3) нәрестені күту ережелерін білетін болады.

101. Білім алушылар:

1) алкоголсіз коктейль дайындау;

2) рецептер кітабын қолданып жеңіл тағамдар дайындау;

3) отбасылық бюджетті жоспарлау;

4) мерекелік көңіл-күйге сәйкес өзін ұстау; өз қажеттіліктерін және тілектерін айта алу; құттықтау сөздерін айту;

5) жөндеу шеберханаларының, фотоателье, жинақ кассасының қызметін пайдалану;

6) үйді алып-сату тәртібін; қажетті құжаттар рәсімдеу;

7) АНА пайдалану, телефон анықтамасын, телефон қызметін төлеу түбіртектерді толтыру;

8) байланыс түрлерінің төлемақысын білу;

9) несие беру шарттары (кепілдік, ақылық, жылдамдық және қайтару);

10) міндетті сақтандыру мен өз еркімен сақтандыруды ажырату; сақтандыру полисының (келісім шартының) түбіртегін үлгі бойынша толтыру;

11) тарифты біліктілік разрядына қарай жалақыны төлеу;

12) еңбек шартының бланкын толтыру;

13) білім алушылар меңгере алатын мамандықтардың еңбек шартын сараптау: бір күнгі, бір аптада, бір айдағы жұмыс уақытының ұзақтығын; бір жылғы еңбек демалысының ұзақтығын; жұмыс уақытының сапасын (үзілістердің болуы және ұзақтығын, жұмыстың кезекшілігін, түнгі кезек, өндірістік зияндық, бөлмеде немесе далада жұмыс істеу);

14) ішкі тәртіпке бағыну;

15) іскерлік қарым-қатынас дағдыларын меңгеретін болады.

102. Тұлғалық нәтижелер. Білім алушылар:

1) жауапкершілік, ұқыптылық, тәртіптілік;

2) еңбекке деген ынта, қиындықтарды еңсеру икемдігі;

3) құрбылармен және үлкендермен ынтымақтастық орнату; өтініш айту және көмекті қабылдай білу; өз ойын, тілектерін білдіру, қарсылықты мәдениетті түрде білдіру, алғыс айту, жанашырлық таныту;

4) басқалармен төзімді және жақсы қарым-қатынаста болу;

5) дау-дамайлардан шығу дағдыларын танытады.

103. Жүйелік-әрекеттік нәтижелер білім алушылардың:

1) еңбектік икемдерінен;

3) таныс емес ортада адамдармен қарым-қатынас құру икемінен көрініс табады.

Қазақстан Республикасы
Білім және ғылым министрінің
2013 жылғы 3 сәуірдегі
№ 115 бұйрығына 346-қосымша

Психикалық даму тежелісі бар білім алушыларға арналған негізгі орта білім беру деңгейінің 5-сыныбы үшін "Тіл дамуы кемшіліктерін түзеу" пәнінен үлгілік оқу бағдарламасы

(оқыту қазақ тілінде жүргізілетін сыныптар үшін)

Ескерту. Бұйрық 346-қосымшамен толықтырылды – ҚР Білім және ғылым министрінің 27.07.2017 № 352 (1, 2, 6, 8, 9, 10,(11, 12) сыныптардың ерекше білім беруге қажеттіліктері бар білім алушылары үшін 01.09.2017, ерекше білім беруге қажеттіліктері бар 3-сыныптың білім алушылары үшін 01.09.2018, ерекше білім беруге қажеттіліктері бар 4-сыныптың және 10-сыныптың білім алушылары үшін 01.09.2019, 11-сыныптың білім алушылары үшін 01.09.2020 қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

1-тарау. Түсінік хат

1. Оқу бағдарламасы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 23 тамыздағы № 1080 қаулысымен бекітілген Орта білім берудің (бастауыш, негізгі орта, жалпы орта білім беру) мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандартына сәйкес әзірленген.

2. Оқу пәнінің мақсаты – психикалық дамуы тежелген балалардың ауызша және жазбаша сөйлеу тілінің бұзылыстарын түзетіп және дамытып, қарым-қатынас құралдары ретінде қолданып, әлеуметтік ортаға бейімдеу.

3. Оқу пәнінің міндеттері:

1) сөйлеу тіліндегі дыбыстарды дұрыс айтып, ажырату;

2) сөз қорын анықтау, кеңейту, толықтыру;

3) сөзжасам, сөзөзгерту дағдыларын меңгеріп, белсенді сөз қорында қолдану;

4) сөздің буындық, дыбыстық құрамын сөйлемді талдау, жинақтау дағдыларын жетілдіру;

5) сөйлем құрау дағдыларын жетілдіру;

6) байланыстырып сөйлеуін дамыту;

7) өтілген ережелерді сақтап сөздерді, сөйлемдерді дұрыс жазуға үйрету;

8) жазбаша сөйлеу тіл бұзылыстарын түзету.

4. Психикалық даму тежелісі бар білім алушыларға арналған мектептің оқу жүйесінде логопедиялық жұмыс ерекше орын алады. Психикалық дамуы тежелген балалардың сөйлеу тілінің барлық компоненттерін меңгеруде әртүрлі деңгейде байқалатын бұзылыстар орын алады. Атап айтқанда, артикуляциялық-акустикалық жағынан ұқсас дыбыстарды ажырата алмауы, сөйлем құрамының бұзылуы, байланыстырып сөйлеуінің жетілмеуі, сөзжасау мен сөзөзгерту дағдыларының қалыптаспауы, фонематикалық талдау мен жинақтау процестерінің бұзылуы, сонымен қатар, сөзсіз функцияларының (кеңістікті, уақытты) толық қалыптаспауы ауызша сөйлеу тілінің қалыптаспауы, жазбаша сөйлеу тілін меңгеруге әсерін тигізеді. Психикалық дамуы тежелген балалар арасында дисграфияның аграмматикалық, акустикалық, тілдік талдау, жинақтаудың бұзылу негізіндегі дисграфия түрлері жиі кездеседі.

5. Психикалық даму тежелісі бар білім алушыларға арналған мектеп логопедінің негізгі міндеті – қазақ тілі пәнінің бағдарламасындағы материалды меңгеруге көмектесу болып табылады.

6. Логопедиялық сабақтар кешенді түрде келесі бағыттар бойынша жүргізіледі:

1) артикуляциялық, ұсақ және жалпы моториканы дамыту;

2) графо-моторлық дағдыларын жетілдіру;

3) оптикалық-кеңістіктік бағдарлауын;

4) сөйлеу тілінің барлық компоненттерін (дыбыс айту, сөз қоры, грамматикалық жағын);

5) просодикалық компоненттерін;

6) психикалық процестерін дамыту;

7) сөзсіз функцияларды жетілдіру;

8) жазбаша сөйлеу тілі бұзылыстарын түзету.

7. Бағдарлама жалпы педагогиканың қағидаларын, сонымен қатар арнайы педагогиканың келесідей қағидаларын басшылыққа ала отырып құрастырылды:

1) онтогенетикалық;

2) дамуында ауытқуы бар балалардың психикалық процестері мен сөйлеу тілінің даму ерекшеліктерін ескеру;

3) сақталған анализаторларға сүйеніп, түзету жұмысын ұйымдастыру;

4) кешенді ықпал ету;

5) концентрлік.

8. Оқу жүктемесінің көлемі:

1) 5 сынып – аптасына 2 сағат, жылына 68 сағат.

9. Логопедиялық жұмысты ұйымдастыру түрлері: "Тіл дамуы кемшіліктерін түзеу" бойынша бағдарлама жеке, шағын топтық және топтық логопедиялық сабақтар түрінде жүзеге асырылады. Топтық логопедиялық сабақтарда ауызша және жазбаша сөйлеу тілін түзету, дамыту жұмыстары қатар жүргізіледі. Жеке, шағын топтық сабақтарда жоқ, бұзып айтатын дыбыстарды қою, түзету, машықтандыру жүзеге асырылады. Әртүрлі дисграфия түрлерін түзету жұмысы топтық сабақ барысында жүзеге асырылады. Қажеттілігіне, бұзылу деңгейіне байланысты сабақ санын логопед өзі анықтайды.

2-тарау. Оқу пәнінің 5- сыныптағы базалық білім мазмұны

10. Білім алушылардың ауызша, жазбаша сөйлеу тілінің сөзсіз функцияларының жағдайын анықтау, сөйлеу картасын толтыру (6 сағат).

11. Сөйлеу тілінің дыбыс айтуын жетілдіру (10 сағат):

1) жуан, жіңішке дауысты дыбыстарды анық айту, ажырату, үндестік заңына байланысты айтылу ерекшеліктері, жазылуы;

2) дауыссыз дыбыстар (б-п, д-т, в-ф, с-з, ш-ж) артикуляциялық, акустикалық ұқсастықтары бойынша ажырату: қатаң, ұяң дыбыстар;

3) жоқ немесе бұзып айтатын дыбыстарды қою, сөзде, сөйлемде бекіту;

4) дыбыс пен әріпті сәйкестендіру, оптикалық, кинетикалық ұқсастығы бойынша ажырату;

5) дыбыстық құрамы күрделі сөздерді анық айту;

6) сөйлеу тілінің жылдамдығын, әуезділігін, мәнерлілігін жетілдіру.

12. Сөздің семантикалық, морфологиялық құрылымын жетілдіру (12 сағат). Тақырыптар, мәтіндерді өту барысында сөз қорын молайту, кеңейту, белсендіру жұмысын келесі бағыттар бойынша жүргізу:

1) сөздің номинативті функциясын дамыту;

2) сөздің мағынасын түсінуін дамыту;

3) сөздің ассоциативтік байланысын дамыту;

4) сөздің семантикалық аясын қалыптастыру;

5) сөз өзгерту дағдысын қалыптастыру;

6) сөз қорын бекіту.

13. Әртүрлі сөз таптары бойынша синоним, антоним, жалпылама сөздерді ауызша сөйлеу тілінде қолдану (6 сағат).

14. Сөздің морфологиялық құрылымымен жұмыс жүргізу (8 сағат):

1) түбір, жалғау, жұрнақ. Жалғау, жұрнақтардың сөз өзгертудегі рөлі. Сөз құрамын талдау. Түбірлес сөздердің мағынасын түсіну (балапанның аяғы, үстелдің аяғы), ауызша сөйлеу тілінде қолдану. Түбірлес сөздерді мәтіннен табу, сөздер ойлап мысал келтіру.

15. Сөйлеу тілінің грамматикалық жағын дамыту (8 сағат):

1) сөз жасау, сөзөзгерту дағдыларын үлгі бойынша тәжірибелік түрде белсендіру, бекіту;

2) зат есім тудыратын жұрнақтарды пайдаланып сөз жасау ма-ме- (аялдама), ба-бе (сүзбе), қыш-ғыш (жапқыш, сызғыш) уыш-уіш (тырнауыш, өлшеуіш);

3) сын есімнің салыстырмалы түрлерін түсіну, қолдану: жылдам- жылдамырақ, тез –тезірек, қысқа –қысқарақ;

4) етістіктің шақтарын, есімдіктің жақтарын өзгерту, қолдану;

5) грамматикалық категорияларды өзгертуін дамыту (мамандықтардың атауларын түсіну, қолдану. Мысалы: өртсөндіруші өртті сөндіреді, тәрбиеші балаларды тәрбиелейді, би-биші, оқу-білім алушы, оқытушы, оқулық; септік жалғауларды дұрыс қолдануға жаттықтыру);

6) сөйлем құрау дағдыларын жетілдіру. Сөйлемнің бірыңғай мүшелерін қолданып сөйлемде кеңейту;

7) берілген сөздерден (ретпен, ретсіз) сөйлем құрау;

8) тірек сөздермен сөйлем құрау;

9) сөйлемді сызбамен сәйкестендіру, талдау.

16. Етістік (8 сағат):

1) етістіктің шақтарын (осы, өткен, келер шақ) дұрыс түсініп, қолдану; сұрақ бойынша ажырату (не істедің? не істеп отырсың? не істейсің?) сұрақ қоя білу; есімдіктің шақтарын өзгерту, қолдану (мен жаздым, сен жаздың, ол жазды);

2) етістіктің жекеше, көпше түрде жіктелуін білу, мысалдар келтіру арқылы жаттықтыру. Дара және күрделі етістіктер. Негізгі және туынды етістік, олардың анықтамасы. Туынды етістік жасайтын жұрнақтар. Осы, өткен, келер шақтарының анықтамасын білу, сұрақ қою арқылы мысал келтіру.

17. Байланыстырып сөйлеуін дамыту (8 сағат):

1) затты ерекше белгілері бойынша салыстырып, сипаттау, жұмбақ құрастыру;

2) ілеспелі, сюжетті суреттер бойынша әңгіме құрастыруын жетілдіру, бекіту;

3) әңгімені бөлімдерге бөліп, олардың арасындағы себеп-салдарды, уақыт кезектілігін анықтап, талдауын бекіту;

4) заттарды өзара салыстырып, әңгіме құрастыру дағдысын жетілдіру, бекіту;

5) мәтін, ертегі, әңгімелердің мазмұнын айту дағдысын жетілдіру жұмысын жалғастыру: сөйлемдерді кеңейту, қосымша эпизодтар қосу, мазмұнына жаңа деректер, өз пікірін қосу;

6) тақпақ, жаңылтпаштар жаттау.

18. Жазбаша сөйлеу тілін жетілдіру, түзету (8 сағат):

1) оптикалық-кеңістікте бағдарлауын дамытуды жалғастыру;

2) графо-моторлық дағдыларын жетілдіру;

3) дыбыс ұғымын сипаттайтын барлық терминдерді меңгеріп, дұрыс қолдану, ажырату;

4) өтілген әріптердің графикалық және оптикалық-кеңістіктік белгілері бойынша талдау және ажырату дағдыларын қалыптастыру, бекіту;

5) сөздің дыбыстық-буындық дағдыларын жетілдіру;

6) сөз құрамын талдау (түбір, жұрнақ, жалғау);

7) буындық құрамы күрделі сөздерді талдау, дұрыс айту, жазу;

8) сөздегі, буындағы әріптерді алмастыру, қосу немесе алып тастау арқылы буынды, сөзді өзгерту дағдысын қалыптастыру (су-шу, түлкі-күлкі, ана-шана, шай –сай, қасық- қашық, күш –күс, қас-қаш), мағынасын түсіну, қолдану, жазу;

9) сөйлемдегі сөздердің санын және кезектілігін анықтау, сызбасын сызу, кеспе әріптерден құрастырып оқу, жазу;

10) сабақ тақырыптары бойынша жазбаша жаттығулар, жатқа жазу, өзіндік жұмыс түрлерін (мазмұндама, шығарма) жазғызу. Өтілген ережелерді сақтап жазу;

11) танымдық процестерін (есте сақтау, зейінін) жазуда, оқуда өзін өзі бағалауын жетілдіру;

12) жылдам, саналы оқу дағдыларын дамыту.

3-тарау. 5-сынып білім алушыларының дайындық деңгейіне қойылатын талаптар

19. Пәндік нәтижелер.

20. Білім алушылар:

1) сөйлеу тілі ағымында ана тіліндегі дыбыстарды нақты айтып ажыратады (сөйлеу аппаратының күрделі органикалық зақымдалуы бар балалардан басқа) және әріп пен дыбысты сәйкестендіріп жазуда дұрыс белгілеуді;

2) қарапайым сөздің дыбыстық құрамын талдау, жинақтауды;

3) ауызша өздігінен сөйлегенде жайылма, бірыңғай мүшелері бар сөйлемдерді қолдануды, айту мақсаты бойынша сөйлемдерді ажыратуды (сұраулы, лепті, хабарлы);

4) шағын әңгімелер құрастырып, қарапайым мәтіннің мазмұнын айтады, сұраққа толық жауап беруді;

5) қарым-қатынаста әртүрлі сөз таптарын (зат есім, етістік, есімдік, сын есім) қолдануды;

6) өтілген тақырыптар аясындағы жаңа сөздерді қолжетімді сөзжасау дағдыларын, жалпылама, антоним, синоним сөздерді;

7) мектеп бағдарламасының талабына сай оқу мен жазу дағдыларын меңгеруді;

8) диалогтық және монологтық сөйлеуді;

9) фонематикалық түсініктерді (тіл дыбыстарын естіп, ажырату, анық айту, сөздің дыбыстық құрамын талдау, жинақтау дағдылары) білетін болады.

21. Тұлғалық нәтижелер. Білім алушылар:

1) сөйлеу мәдениетін сақтап айналасындағылармен сыпайы қарым-қатынас жасау;

2) Отанға, халқына, үлкендерге деген сүйіспеншілігін арттыру, сыйлауға үйрету; патриоттық сезім;

3) басқа адамдарға жанашырлық, түсінушілік;

4) ұлттық құндылықтарды (салт-дәстүр, тағылым) үйрену, түсіну, күнделікті өмірде сақтау, қолдану, өз әрекетін бақылау, бағалау дағдыларын танытады.

22. Жүйелік – әрекеттік нәтижелер білім алушылардың:

1) түзету жұмыс нәтижесінде білім алушылардың тіл дыбыстарын анық айту, естуде, айтуда ажырату; әртүрлі сөз таптары бойынша сөз қорынан;

2) сөзжасам, сөзөзгерту дағдыларын меңгеруінен;

3) әртүрлі сөйлем түрлерін құрастырып, қолдануынан;

4) шағын әңгіме құрастыру, мәтіннің мазмұнын түсіну, ауызша жеткізу; өтілген ережелерді сақтап дұрыс жазу; саналы, жылдам оқу дағдыларынан көрініс табады.

Қазақстан Республикасы
Білім және ғылым министрінің
2013 жылғы 3 сәуірдегі
№ 115 бұйрығына 347-қосымша

Психикалық даму тежелісі бар білім алушыларға арналған негізгі орта білім беру деңгейінің 5-сыныбы үшін "Тіл дамуы кемшіліктерін түзеу" пәнінен үлгілік оқу бағдарламасы
(оқыту орыс тілінде жүргізілетін сыныптар үшін)

Ескерту. Бұйрық 347-қосымшамен толықтырылды – ҚР Білім және ғылым министрінің 27.07.2017 № 352 (1, 2, 6, 8, 9, 10,(11, 12) сыныптардың ерекше білім беруге қажеттіліктері бар білім алушылары үшін 01.09.2017, ерекше білім беруге қажеттіліктері бар 3-сыныптың білім алушылары үшін 01.09.2018, ерекше білім беруге қажеттіліктері бар 4-сыныптың және 10-сыныптың білім алушылары үшін 01.09.2019, 11-сыныптың білім алушылары үшін 01.09.2020 қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

Глава 1. Пояснительная записка

1. Учебная программа разработана в соответствии с Государственным общеобязательным стандартом среднего образования (начального, основного среднего, общего среднего образования), утвержденным постановлением Правительства Республики Казахстан от 23 августа 2012 года №1080.

2. Цель учебного предмета - формирование языковых средств для осуществления полноценной коммуникативной, познавательной и практической деятельности.

3. Задачи учебного предмета:

1) сформировать четкую, плавную и ритмичную речь на основе преодоления нарушений звуко-слоговой структуры слов;

2) выработать прочные навыки грамотного письма и эффективного чтения посредством восполнения и уточнения фонематических и графических представлений;

3) уточнить, обогатить и систематизировать словарный запас;

4) сформировать и закрепить навыки разговорной и описательно-повествовательной речи с элементами рассуждения;

5) отработать навыки адекватного вербального поведения в процессе речевой коммуникации.

4. Одним из характерных признаков задержки психического развития (далее - ЗПР) у детей является задержка в развитии речи как одной из наиболее сложно организованных функций. Структура речевого нарушения у детей с ЗПР вариативна, характеризуется сочетанием различных симптомов. Первичным и определяющим в структуре нарушения развития речи является семантический компонент. Импрессивная речь этих детей характеризуется недостаточностью дифференциации речеслухового восприятия, не различением смысла отдельных слов, тонких оттенков речи. Экспрессивной речи этих детей свойственны фонетико-фонематические, лексико-грамматические нарушения, ограниченность словарного запаса, примитивная синтаксическая структура предложений, аграмматизмы.

5. Указанные речевые нарушения спонтанно не преодолеваются и негативно влияют на освоение образовательного стандарта обучающимися. В связи с этим в учебный план начальной школы и пятый класс основной школы для детей с ЗПР введен коррекционный предмет: "Коррекции недостатков развития речи". Программа по этому предмету реализуется в форме индивидуальных и групповых занятий, которые проводит логопед в специально оборудованном кабинете. Содержание программы направлено на восполнение пробелов когнитивного и речевого развития обучающихся.

6. В программе реализованы:

1) общепедагогические принципы: научности, целостности и системности, доступности, логичности;

2) принципы специальной педагогики: онтогенетический, учета этиопатогенетической симптоматики речевого развития.

7. Программа построена в соответствии с принципом концентричности. Материал программы структурирован в тематические разделы. Содержание каждой темы содержит следующие направления коррекционно-развивающей работы: "Развитие разговорной и описательно-повествовательной речи", "Формирование грамматического строя", "Развитие и коррекция письменной речи". В начале года по итогам логопедического обследования педагог разрабатывает индивидуальные планы коррекционно-речевой работы с каждым обучающимся, ориентируясь на содержание и наименования разделов и подразделов данной Программы.

8. Объем учебной нагрузки:

1) 5 класс – 2 часа в неделю, 68 часов в учебном году.

9. Коррекционно-логопедическое воздействие при задержке психического развития носит комплексный и в то же время дифференцированный характер. Логопедические группы комплектуются из трҰх – пяти человек, имеющих однородные нарушения речи; а также учитывается уровень общего познавательного и речевого развития всех участников группы. В зависимости от сложности дефекта, вида речевой патологии и этапа коррекции обучающийся посещает занятия с логопедом 1 - 2 раза в неделю. В процессе коррекционной работы логопеду необходимо уметь организовать умственную и речевую деятельность детей, вызвать положительную мотивацию, максимально активизировать познавательную деятельность обучающихся, использовать разнообразные приемы и методы, эффективно осуществлять помощь детям в зоне их ближайшего развития.

10. Для оценки успешности освоения и продвижения ребенка по программе "Коррекция недостатков развития речи" балльная отметка не применяется, но обязательно используются методы наблюдения и регистрации. Проводится квалиметрическая (описательная) оценка деятельности ребенка на занятиях, определяются его успехи и его проблемы. Систематически в течение учебного года логопед проводит мониторинг достижений каждого обучающегося, используя для этого элементы само - и взаимооценивания, речевые карты, карты учебных достижений, таблицы, графики, диаграммы и другой диагностический инструментарий.

11. Курс "Коррекция недостатков развития речи" закладывает фундамент общеобразовательной подготовки, необходимой и достаточной для усвоения основ наук и формирования объективных представлений о мире; предполагается тесная взаимосвязь программы по "Коррекции нарушений речи" с содержанием программ по общеобразовательным предметам и областям, другим коррекционным курсам:

1) "Язык и литература". Развитие фонетико-фонематической стороны речи позволяет обучающимся с ЗПР овладеть полноценным языковым анализом, что является главным средством предупреждения и коррекции специфических ошибок на письме; овладение морфологическими и синтаксическими обобщениями повышает осознанность, выразительность и темп чтения;

2) "Естествознание". В ходе логопедических занятий обучающиеся получают практическую речевую подготовку и приучаются наблюдать, анализировать и обобщать различные процессы окружающей действительности с помощью речевых средств, что положительно влияет на процесс усвоения знаний и формирование естественнонаучных представлений;

3) "Математика". Плановая работа над структурой фразы, предложения, текста формирует у детей правильное понимание содержания текстовых задач, отвлеченных понятий;

4) "Индивидуальные и групповые коррекционные занятия по восполнению пробелов в знаниях". На них проводится работа по развитию сенсорного гнозиса и праксиса, высших психических и моторных функций, логических операций, значит, формируется психологическая база речи.

Глава 2. Базовое содержание учебного предмета для 5 класса

12. Логопедическое обследование (4 часа).

13. "Воспоминание о лете. Природа и труд осенью" (10 часов):

1) развитие разговорной и описательно-повествовательной речи, коррекция дефектных звуков, уточнение, автоматизация и дифференциация звуков по индивидуальным показаниям. Инициирование диалога по следам экскурсии в осенний парк, о содержании прочитанной книги, просмотренном фильме о природе. Речь устная и письменная. Язык и его единицы; альтернативные вопросы; составление рассказа по картине с включением диалогической речи; описание картин летней и осенней природы по воспоминаниям и собственным наблюдениям;

2) формирование грамматического строя: распространение простого предложения однородными определениями и дополнениями; синтаксические конструкции с союзами "что", "чтобы", упражнения в словоизменении: предложно-падежное управление родительным и винительным падежами существительных, согласование имен прилагательного и существительного в роде, числе и винительном, родительном падежах (нет красивой ленты, ждем хорошую погоду);

3) развитие и коррекция письменной речи: работа по преодолению смешанной дисграфии: анализ текста на предложения, предложений - на слова, членение непунктированного текста; анализ звукослоговой структуры: восприятие и воспроизведение ритмического рисунка – имитация серии слогов из двух и трех элементов с меняющимся ударением, трансформация серии слогов с изменением в них гласного, опорного согласного; членение слова на слоги, нахождение и воспроизведение ударных и безударных слогов; подбор слова и предложения к заданному ритмическому рисунку, применение правила переноса.

14. "Правила поведения в школе" (4 часа):

1) развитие разговорной и описательно-повествовательной речи: специальные упражнения, развивающие мышцы лица; правильное дыхание, голос; исправление индивидуальных произносительных дефектов; составление и преобразование предложений о школьной и общественной жизни; отношении к сверстникам и учителям; содержании занятий (в классе, мастерских, спортзале), самостоятельное развертывание беседы о событиях из школьной жизни; употребление в речи абстрактных существительных женского рода с окончанием на "ь" (молодость, молодҰжь, смелость и слова-синонимы к ним), уточнение значений;

2) формирование грамматического строя: существительные общего рода с окончанием -а,-я, суффиксом - ец- (зануда, ябеда, рохля, мудрец, молодец),- парадигма словоизменения; согласование имени прилагательного или местоимения с существительным в роде, числе, дательном и творительном падежах (скажи этому зануде, ответь этой зануде; класс не доволен этим ябедой);

3) развитие и коррекция письменной речи: работа по преодолению смешанной дисграфии; простая и сложная формы звукоанализа, построение линейных звуковых схем, синтез слова из данных звуков, различение на письме гласных и согласных букв. Двойная роль букв е, Ұ, ю, я; характеристика звуков,- по акустическим признакам; дифференциация мягких и твердых согласных с опорой на слух, зрительный и речедвигательный анализаторы; определение йотированной гласной буквы и ь после согласных; парные и непарные твердые и мягкие согласные, правописание слов с разделительными ь и ъ.

15. "Культура и искусство" (4 часа):

1) развитие разговорной и описательно-повествовательной речи, - коррекция неправильно произносимых звуков в соответствии с индивидуальными затруднениями детей; составление устного рассказа по вопросам на темы о пользе знаний, народных просветителях, развитии письменности, производстве книг, величайших памятниках архитектуры, искусства и культуры народов мира; народные загадки, пословицы и поговорки о книгах и пользе знаний;

2) формирование грамматического строя: употребление в речи полных и кратких форм, сравнительной и превосходной степени качественных прилагательных: (будь с ним построже); употребление в речи прилагательных, согласованных с существительными в дательном и винительном падеже (древней письменности, древнюю письменность);

3) развитие и коррекция письменной речи: работа по преодолению смешанной дисграфии, предупреждение дизорфографии, - шипящие и свистящие, дифференциация аффрикат [ц]-[ч], [ц]-[ть], щелевых [щ]-[с’], аффрикат и щелевых [ч]-[щ], [щ]-[ч]-[ц]; сочетания: жи, ши, ча, ща, чу, щу, чк, чн; буквы и, а, у после шипящих, распознавание на слух, при чтении и на письме, слова и предложения с этими сочетаниями, разграничение на слух и на письме имен собственных и нарицательных, оформление на письме имен собственных.

16. "Труд человека" (6 часов):

1) развитие разговорной и описательно-повествовательной речи: развертывание фразы через контекст: работает где? работает кем?, работает как? Восстановление деформированного текста, составление текста-описания местоположения объекта с помощью графических опор, составление предложений из словосочетаний, обозначающих принадлежность, количество или меру (зарплата квалифицированного рабочего; место работы моей мамы); материал (шьҰт из толстого сукна, строит из бетонных панелей); работа с многозначностью прилагательных и глаголов (крутой, классный, идҰт, дует);

2) формирование грамматического строя: употребление в речи придаточных определительных с использованием в них словосочетаний с союзным словом "который" в косвенном падеже с предлогами: в, на, под, через, за, перед, возле, из, от, с, к (Берег, возле которого остановился теплоход, был крутым);

3) развитие и коррекция письменной речи: работа по преодолению смешанной дисграфии, предупреждение дизорфографии: парные и непарные звонкие и глухие согласные, дифференциация на слух звонких и глухих согласных с опорой на кинестетический анализатор и без него. Преодоление нарушений фонетического принципа письма. Слова-паронимы со звонкими и глухими (дом - Том, балка - палка, вон - фон, жарит - шарик, земной - сенной). Позиционная модель слова, определение сильной и слабой позиции согласного, определение согласной буквы в сомнительных случаях, - в конце приставок, в корне; непроизносимые согласные, двойные согласные.

17. "Сезонные изменения в природе" (4 часа):

1) развитие разговорной и описательно-повествовательной речи: описание природы зимой по собственным наблюдениям, по прочитанному. Составление устного рассказа-повествования с элементами описания о диких животных и охране окружающей среды, - по зачину, с опорой на графический план;

2) формирование грамматического строя: практическое овладение основными падежными формами прилагательных; употребление определительных придаточных предложений, указывающих на местонахождение объекта, характер предмета, направленность действия (Игру, которой мы увлеклись, надо закончить засветло);

3) развитие и коррекция письменной речи: работа по преодолению аграмматической, оптической дисграфий и предупреждение дизорфографии: развитие зрительного гнозиса и мнезиса, пространственных представлений; определение и написание окончаний существительных, прилагательных, местоимений, числительных в косвенных падежах в письменных упражнениях,- решение орфографической задачи; склонение существительных на –ия, -ие, -и; компрессия прочитанного текста, развертывание содержания прочитанного.

18. "Независимая и свободная страна. Наши праздники" (4 часа):

1) развитие разговорной и описательно-повествовательной речи: составление по вопросам и самостоятельно рассказов с элементами рассуждения на темы о (об) истории становления государства Республика Казахстан, правах человека. Странах ближнего и дальнего зарубежья, историческом прошлом и славном настоящем казахского народа. Составление поздравительных текстов; различение слов, обозначающих предмет, признак и действие предмета;

2) формирование грамматического строя: парадигма словоизменения существительных, прилагательных, местоимений, числительных и глаголов по образцу и опорам; различение предлога среди других частей речи, употребление предлогов в самостоятельной фразе; выбор по смыслу и правописание предлогов без, до, для, из, к, над, о (об), от, по, под, пред, при, про, с, у, через;

3) развитие и коррекция письменной речи: работа по предупреждению дизорфографии, - морфемный состав слова; распознавание на слух слов с общим корнем, общей приставкой, общим суффиксом, общим окончанием; определение ударных и безударных морфем; морфемный анализ слов и практическое словообразование по наиболее продуктивным моделям.

19. "Моя семья, мой дом и я" (6 часов):

1) развитие разговорной и описательно-повествовательной речи: составление рассказа по серии сюжетных картин с элементами диалога о семье, уважительных родственных отношениях, народных традициях и обязанностях в семье; активизация средств межфразовой связи, использование однокоренных слов и слов-синонимов; составление текста-инструкции с помощью вербального разветвляющегося алгоритма; употребление слов в прямом и переносном значении;

2) формирование грамматического строя: конструкции, включающие действия, выполнение которых возможно при каком-либо условии (с помощью своего брата я сделал бы эту модель); группировка слов по степени качества предметов, отнесенности, степени принадлежности; закрепление умения образовывать прилагательные от других частей речи с помощью суффиксов –с-, -к-, -н-, -нн-, -лив-, -ист-, -чив- (включая краткие формы), выбор по смыслу и правописание сложных предлогов: из-за, из-под, по-за, по-над;

3) развитие и коррекция письменной речи: работа по предупреждению и преодолению дизорфографии, - распознавание слов с безударным корнем среди цепочки однокоренных слов, предъявляемых на слух, отработка приема подбора проверочного слова для корня с безударной гласной или сомнительной согласной, - по образцу и алгоритму; упражнение в самостоятельном решении орфографической задачи по написанию корня (в диктанте, поздравлении, в интернет-общении, написании сочинений); развитие орфографического чутья, - способности чувствовать ошибкоопасное место в слове.

20. "Общество. Человек" (6 часов):

1) развитие разговорной и описательно-повествовательной речи: самостоятельное составление текста-описания или повествования с элементами рассуждения о происхождении человека, общей эволюции растительного и животного мира, роли труда в формировании человека, с опорой на вербальный план. Активизация средств межфразовой связи, использование личных местоимений; получение, хранение и передача информации в человеческом обществе, использование различных источников информации, интернет;

2) формирование грамматического строя: сложные синтаксические конструкции с союзами если, то когда; использование в речи личных местоимений в косвенных падежах, употребление указательных, определительных, отрицательных и неопределенных местоимений и наречий (тот, тот самый, всякий, каждый, никто, ничто, некто, нечто);

3) развитие и коррекция письменной речи: работа по предупреждению и преодолению дизорфографии, упражнения в практическом словообразовании и морфемном анализе; мгновенное распознавание ударных, не требующих проверки, и безударных, требующих проверки, окончаний и суффиксов; правописание безударных окончаний (-ый, -ая, -яя, -ое, -ие,- ем, -ом) и суффиксов (-онок-, -Ұнок-, -ек-, -ик-, -очк); традиционный принцип русской орфографии, работа с орфографическим словарем.

21. " Весна. Наурыз" (6 часов):

1) развитие разговорной и описательно-повествовательной речи: подробный и краткий пересказ текстов о влиянии человека на природу, природных зонах Казахстана, климате природных зон, расселении птиц и животных, исторических традициях празднования Наурыза, по плану; употребление родственных слов из разных частей речи, подбор и группировка слов, близких и противоположных по значению, умение подобрать к слову другое слово с учетом смысловых оттенков (старый человек, но старинная монета);

2) формирование грамматического строя: временные отношения, выраженные сочетанием существительных (местоимений) и глаголов, обозначающих завершенное и незавершенное действие в прошедшем времени глаголы неопределенной формы и возвратные глаголы на –тся и -ться,-различение; составление предложений с именной частью речи, данной в определенной форме (например, "тринадцатого", "школой");

3) развитие и коррекция письменной речи: работа по предупреждению и преодолению дизорфографии: определение спряжения глаголов по ударным окончаниям, группировка записанных глаголов с ударными окончаниями; вывод правила о правописании, работа с орфографическим словарҰм; орфографическая обработка текста; корректура текста, написанного с ошибками.

22. "Правила дорожного движения" (4 часа):

1) развитие разговорной и описательно-повествовательной речи: закрепление навыка речевого общения с окружающими и умения самостоятельно развернуть беседу; лексические средства межфразовой связи, - использование слов-синонимов, лексических повторов с употреблением однокоренных слов; приставочный способ словообразования;

2) формирование грамматического строя: употребление сложных числительных и прилагательных, согласованных с существительным в косвенных падежах, родительном, винительном, творительном, дательном, предложном (с две тысячи пятнадцатого года, рад долгожданному двадцать пятому мая). Употребление глаголов неопределенной формы со словами: надо, можно, нужно, нельзя, пора, хотеть, уметь; подбор предлога к существительному с ориентиром на приставку глагола в словосочетании;

3) развитие и коррекция письменной речи; работа по предупреждению и преодолению дизорфографии, тренировка в распознавании ошибкоопасных приставок; самостоятельное решение орфографической задачи по написанию приставки (в любой речевой ситуации, с опорой на алгоритм).

23. "Единство и дружба народов Казахстана" (8 часов):

1) развитие разговорной и описательно-повествовательной речи: рассказы-повествования с элементами описания или рассуждения о дружбе; активизация лексических средств межфразовой связи, использование притяжательных местоимений; отработка навыков адекватного вербального поведения, использование позы, мимики, жестов, интонации;

2) формирование грамматического строя: употребление синтаксических конструкций, обозначающих причину и следствие с союзами: поэтому, так как, потому что, из-за того, что, благодаря тому, что. Различение оттенков значений, употребление союзных слов: вопреки тому, что, хотя, не смотря на то, что; обобщение основных грамматических закономерностей, связанных с употреблением личных местоимений; понимание грамматического значения суффиксов в именах прилагательных и именах существительных, значения приставок в глаголах, окончаний во всех частях речи;

3) развитие и коррекция письменной речи: работа по предупреждению и преодолению дизорфографии, - орфография программных словарных слов и традиционный принцип русской орфографии; тренировка в распознавании ошибкоопасных корней, приставок и суффиксов; самостоятельное решение орфографических задач различной сложности в любой речевой ситуации; написание сочинения по эпизоду, по началу, по финалу.

24. "В человеке всҰ должно быть прекрасно" (2 часа):

1) развитие разговорной и описательно-повествовательной речи: закрепление навыка речевого общения и умения развернуть беседу; рассказ-описание "Портрет моего товарища"; активизация лексических средств межфразовой связи, использование притяжательных местоимений и междометий; подробный пересказ; правила ведения спора; культура речи; нормы речевого этикета;

2) формирование грамматического строя: выбор по смыслу и правописание производных предлогов: ввиду, вместо, вроде, вследствие, сверх, насчет, в продолжение, в течение. Понимание и употребление слов и выражений с переносным значением, работа с фразеологическим словарем, обобщение основных грамматических закономерностей, связанных с употреблением глаголов, видо-временные соответствия предикативных элементов в предложении;

3) развитие и коррекция письменной речи: развитие элементов самостоятельной письменной речи, - разработка замысла сочинения. Установление характера (повествование, описание или рассуждение) и последовательности изложения мыслей; создание и реализация смысловой программы, включая отбор лексем, структурирование фразы, и определение средств межфразовой связи, в зависимости от характера и цели сочинения; трансляция программы на письме, орфографическое оформление; написание сочинения о планах на лето.

Глава 3. Требования к уровню подготовки обучающихся 5 класса

25. Предметные результаты.

26. По окончании 5 класса обучающиеся будут знать:

1) дифференциальные признаки фонем и графем русского языка;

2) слова, словоформы и выражения, необходимые для полноценной самореализации в роли обучающегося, члена семьи и коллектива;

2) алгоритм решения орфографических задач по написанию безударной гласной и\или сомнительной согласной в любой части слова;

3) значение наиболее употребительных простых и сложных, производных и непроизводных предлогов, выражающих пространственные отношения (не менее 14-ти);

4) выражения, слова и фразы, составляющие основу речевого этикета реального и виртуального общения, правила ведения дискуссии;

5) жанры и типы текстов, их особенности и различия;

6) словоформы личных, указательных и притяжательных местоимений для использования их в качестве средств межфразовой связи.

27. По окончании 5 класса обучающиеся будут уметь:

1) четко произносить все звуки в речевом потоке (кроме случаев наличия у обучающегося тяжелых органических поражений речевого аппарата);

2) внятно и слитно произносить слоги и слова любой структурной сложности;

3) владеть приемами адекватного вербального поведения, используя для общения, наравне с прямой и косвенной речью, мимику, жесты, интонацию;

4) инициировать и развернуть диалог на тему из школьной жизни, демонстрируя заинтересованность в других участниках беседы и сохраняя информационное наполнение процесса общения;

6) составлять и излагать повествовательные и описательные рассказы по серии или отдельным сюжетным картинкам, по заданному началу или концу с соблюдением последовательности и логики событий, с употреблением средств межфразовой связи и передачей личного отношения;

7) поддержать беседу со взрослым или сверстником на любую тему, используя для этого отработанную лексику и грамматические формы, дополняя высказывание партнера, выражая свое отношение к событиям, ссылаясь на прочитанное или увиденное;

8) осознанно и адекватно использовать в собственной речи слова и выражения с переносным смыслом, фразеологизмы, пословицы и другие элементы фольклора;

9) самостоятельно или с направляющей помощью решать орфографическую задачу, не выходящую за рамки программных требований.

28. Личностные результаты ожидается, что обучающиеся проявят:

1) освоении нового вида социально-значимой деятельности – учебной деятельности с элементами социального сотрудничества на основе доброжелательности и эмоционально-нравственной отзывчивости, понимания и сопереживания чувствам других людей;

2) наличии базовых представлений о национальных и общечеловеческих ценностях и значении их для личности, понимании значимости единства народов и толерантности для сохранения мира в казахстанском обществе и на планете;

3) понимании роли труда в жизни человека и общества; наличии мотивации к творческому труду, работе на результат, бережному отношению к материальным и духовным ценностям;

4) формировании установки на безопасный, здоровый образ жизни.

29. Системно-деятельностные результаты выражаются в способности и умении:

1) принимать и сохранять учебную цель и задачу, планируя процесс реализации;

2) получать информацию от человека, задавая ему вопросы; извлекать информацию из различных источников, то есть использовать речевые средства для решения коммуникативных и познавательных задач;

3) контролировать и оценивать свои действия, вносить соответствующие коррективы в их выполнение;

4) оформлять свою мысль в виде стандартных продуктов письменной коммуникации;

5) использовать знаково-символические средства, в том числе моделирование;

6) производить с помощью и посредством речи логические операции анализа, синтеза, сравнения, классификации, категоризации, обобщения, сериации.

Қазақстан Республикасы
Білім және ғылым министрінің
2013 жылғы 3 сәуірдегі
№ 115 бұйрығына 348-қосымша

Жеңіл ақыл-ой кемістігі бар білім алушыларға арналған негізгі орта білім беру деңгейінің 5-10 сыныптары үшін "Қазақ тілі" пәнінен үлгілік оқу бағдарламасы
(оқыту қазақ тілінде жүргізілетін сыныптар үшін)

Ескерту. Бұйрық 348-қосымшамен толықтырылды – ҚР Білім және ғылым министрінің 27.07.2017 № 352 (1, 2, 6, 8, 9, 10,(11, 12) сыныптардың ерекше білім беруге қажеттіліктері бар білім алушылары үшін 01.09.2017, ерекше білім беруге қажеттіліктері бар 3-сыныптың білім алушылары үшін 01.09.2018, ерекше білім беруге қажеттіліктері бар 4-сыныптың және 10-сыныптың білім алушылары үшін 01.09.2019, 11-сыныптың білім алушылары үшін 01.09.2020 қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

1-тарау. Түсінік хат

1. Оқу бағдарламасы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 23 тамыздағы № 1080 қаулысымен бекітілген Орта білім берудің (бастауыш, негізгі орта, жалпы орта білім беру) мемлекеттік жалпыға міндетті стандартына сәйкес және жеңіл ақыл-ой кемістігі бар білім алушылардың ерекше білім алу қажеттіліктерін ескере отырып әзірленген.

2. Оқу пәнінің мақсаты - білім алушыларды оқуға, жазуға және тіл арқылы қарым-қатынас жасау қызметінің түрлерін (тыңдау, оқу, сөйлеу, жазу) меңгеруге үйрету, ойлау қабілетін дамыту, өз ойын еркін жеткізе алуға тәрбиелеу.

3. Оқу пәнінің міндеттері:

1) білім алушылардың ұғымына сай мәтіндерді дұрыс оқып, мағынасын түсінуге үйрету;

2) ауызекі және жазба тілде қарым-қатынас жасауға қажетті сөйлеу дағдыларын қалыптастыру, өз ойын жүйелі түрде дұрыс жеткізе білуге үйрету;

3) білім алушылардың жас ерекшеліктеріне сәйкес орфографиялық және пунктуациялық ережелерді практикалық түрде меңгеру;

4) диалогтық және монологтық сөйлеу (ауызекі, жазба тіл) дағдыларын, сөйлеу мәдениетін, өз сөзінің дұрыс айтылуын өзі бақылау машығын дамыту;

5) білім алушылардың сауатты, көркем жазу дағдыларын жетілдіру. Шәкірттер бойында адамгершілік, әсемдік қасиетін қалыптастыру. Ойлау мен сөйлеу кемістігін түзету – зияты бұзылған балаларды ана тілін оқытудағы ерекше мақсат болып табылады.

4. Қазақ тілі арнайы (түзету) мектепте барынша қарапайым тұрғыда жүргізіледі.

5. Сонымен қатар, ақыл-ой кемістігі бар білім алушыларға арналған мектепте зерделенетін тіл сабағында аса маңызды дидактикалық міндеттер де шешіледі:

1) жалпы оқу дағдысы мен машығын қалыптастыру;

2) білім алушылардың қоршаған орта, дүниетаным туралы (адам, табиғат) түсініктерін қалыптастыру;

3) балаларға патриоттық тәрбие беру.

6. Бұл бағдарлама ақыл-ой кемістігі бар білім алушыларға арналған мектепте оқитын балалардың және олардың ата-аналарының қажетін қанағаттандыра алатын гуманистік қағидаларға негізделіп құрылды:

1) мүмкіндігі шектеулі балалардың өзіне тән қабілет, мүмкіндіктері болады. Кейбір білім алушылар арнайы оқу бағдарламасындағы қарастырылған материалдарды толық меңгере алмайды. Сондықтан мұғалімдер оқу материалдарын білім алушының қабылдау деңгейіне байланысты жеңілдетіп беруге мұқтаж болады. Осындай жағдайларды ескере отырып, жаңа бағдарлама деңгейлік ықпал ету қағидасын басшылыққа алу негізінде құрастырылды.

7. Сыныптағы білім алушылардың мүмкіншіліктерімен ерекше оқыту қажеттілігіне байланысты тақырыпты меңгеруге қажет сағат санын мұғалім өзі анықтап, жоспарлайды.

8. Оқу жүктемесінің көлемі:

1) 5-сыныпта аптасына - 4 сағат, оқу жылында - 136 сағат;

2) 6-сыныпта аптасына - 3 сағат, оқу жылында - 102 сағат;

3) 7-сыныпта аптасына - 3 сағат, оқу жылында - 102 сағат;

4) 8-сыныпта аптасына - 3 сағат, оқу жылында - 102 сағат;

5) 9-сыныпта аптасына - 3 сағат, оқу жылында - 102 сағат;

6) 10-сыныпта аптасына - 2 сағат, оқу жылында - 68 сағат.

9. Оқу бағдарламаның жетістіктерін бағалау нәтижесінде білім алушының қажеттілігінен туындаған мүмкіндіктерін аша түседі. Әр сынып мүмкіндігі шектеулі балалардың мүмкіндігін ескеріп, қарапайымнан күрделіге қарай жүйеленген, берілген тақырыптар үнемі қайталанып білім алушының зейінін және есте сақтау қабілетін дамытып отырады. Педагог балаларға түсінікті, қолжетімді оқу материалдарымен жұмыс жүргізеді.

10. Ақыл-ой кемістігі бар білім алушыларға арналған мектепте қазақ тілін оқыту барысында осы айтылған ерекшеліктерді басшылыққа ала отырып, бағдарламаның бүкіл мазмұны, жүйесі балалардың сөйлеу әрекеті мен білім дағдылары, таным әрекеттерін іс жүзінде қалыптастыруға, дамытуға, меңгеруге бағытталған. Бұл процесс тыңдау, қабылдау, оқу, сөйлеу, жазу мәдениетін игеруге орфографиялық жаттығулар арқылы жүзеге асыруға мүмкіндік береді.

11. Көрнекі құралдар. Ақыл-ой кемістігі бар білім алушыларға арналған мектептерде қазақ тілін оқыту барысында көрнекіліктерге зор көңіл бөлінеді. Бастауыш сыныптарда көрнекіліктердің мәні зор. Ол жаңа тақырыпты тереңірек түсінуге көмегін тигізеді. Білім алушылар қолымен ұстап, көзімен көріп, қайталап айтып отырғандықтан олардың есте сақтау қабілеті дамып, білімі мен білігі арта түседі. Сабақта салыстырмалы мазмұнды кестелерді үнемі пайдалану тиімді.

12. "Қазақ тілі" пәнінің білімдік, тәрбиелік міндеттері келесі пәндермен тығыз байланыста іске асырылады:

1) "Оқу және тіл дамыту" - оқулықта берілген мәтіндерді меңгеру негізінде танымдық ерекшеліктеріне сай білім алушылар өз ойын жеткізуге дағдыланады, қазақ халқының мәдениетін құрметтеп, меңгеруге тәрбиеленеді;

2) "Бейнелеу өнері", "Музыка және ән-күй" пәндерін өту барысында эстетикалық талғамдары, ойлау, қабылдау, ауызша сөйлеу тілі дамиды;

3) "Математика" – мәтіндерді қабылдау, түсіну, логикалық ойлау қабілеті дамиды;

4) "Айналамен таныстыру" - мәтіндерді оқу арқылы қоршаған орта туралы мағлұматтар алады, табиғатты қорғауға, аялауға үйренеді;

5) "Әлеуметтік бейімдеу және еңбекке баулу" пәнді оқыту барысында білім алушылар еңбектің өмірдегі орнын, маңыздылығын түсінеді, әлеуметтік ортаға бейімделеді.

2-тарау. Оқу пәнінің 5 - сыныптағы базалық білім мазмұны

13. Қайталау (8 сағат):

1) сөйлем құрауға, әртүрлі тәсілдер арқылы сөйлемді күрделендіруге іс жүзінде жаттықтыру. Сөйлем ішіндегі сөздердің байланысы. Сөйлемнің тұрлаулы және тұрлаусыз мүшелерін (бастауыш, баяндауыш) ажырату, сұрақ қою;

2) интонация бойынша сөйлем түрлерін анықтау. Жалаң, жайылма сөйлем құрастыру, талдау, жалаң сөйлемді сұрақ арқылы жайылма сөйлемге айналдыру.

14. Дыбыс және әріп (12 сағат):

1) дауыссыз және дауысты дыбыстар. Жуан, жіңішке дауысты дыбыстар. Дауыстылардың әсерінен дауыссыз дыбыстардың жуан, жіңішке айтылуын меңгеру, мысал келтіру. Қатаң, ұяң, үнді дауыссыздар;

2) "И" дыбысы. И-дің дауысты дыбыс екені, бірде жуан, бірде жіңішке болатыны. И-ді дауыссыз й дыбысымен салыстыру "И, й" әріптерінің емлесі;

3) дауыссыз дыбыстар. Олардың ерекшеліктері. Сөз ішінде қатаң, ұяң, үнді дыбыстарын тапқызу. "Б, п" әріптерінің емлесі. "Б" дыбысының ұяң, "П" дыбысының қатаң екендігі. "Б, п" әріптерінің емлесі. "Д, т" дыбыстары. "Д" дыбысының ұяң, "Т" дыбысының қатаң екендігі. Олардың емлесі. "Л-р" дыбыстары. "Л, р" дыбыстарының үнді, дауыссыз екендігі. "Л, р" дыбыстарынан басталатын сөздер. "Л, р" дыбыстарының емлесі. "Ң" дыбысы. "Ң" дыбысының үнді дауыссыз екені. "Ң, н" дыбыстарын салыстыру. "Ң, н" дыбыстарының емлесі. "Ң" дыбысының сөз басында кездеспейтіндігі.

15. Буын (12 сағат):

1) буынның түрлері туралы түсінік алу. Ашық буынның анықтамасын білу, мысал келтіру. Тұйық буынның анықтамасын білу, мысалдар келтіру. Бітеу буынның анықтамасын білу, мысалдар келтіру.

16. Сөз (15 сағат):

1) сөз туралы түсінікті кеңейту. Сөздің белгілі бір заттың, құбылыстың, сын-сапаның, қимылдың атауы екенін таныту. Тілдік мысалдар арқылы сөздің лексикалық мағынасын білдіру. Мәндес сөздер. Мағынасы бір-біріне қарама-қайшы сөздер;

2) көп мағыналы сөздер туралы түсінік. Бір сөздің бірнеше мағынада жұмсалатынын аңғарту. Сөз мағынасы (синоним, антоним, омоним терминдері талап еткен мағынасын түсіну).

17. Сөз құрамы (15 сағат):

1) түбір және қосымша. Бұл екеуінің бір-бірінен айырмашылығы. Қосымшаның жұрнақ, жалғау болып екіге бөлінуі. Әрқайсысының өзіндік белгілері. Жұрнақ, жаңа сөз жасайтыны, оның түрлері. Жалғаудың сөз бен сөзді байланыстыратыны. Жалғау, жұрнақтар арқылы сөздерді өзгертуге, сөз жасауға жаттықтыру;

2) мағынасына көңіл бөлу. Жұрнақ, жалғаулардың жазылуы. Қосымшалардың емлесі. Қосымшаларды сөздерден таба білу, сөздерді сөз құрамына талдау, түбір сөзбен туынды сөздерді мысалдар арқылы салыстыру. Дауыссыз, дауысты дыбыстардың түбір сөздерде жазылуы.

18. Сөз таптары (21 сағат):

1) сөз таптары туралы жалпы түсінік, зат есім, сын есім, есімдік. Сұрақ қою және мазмұнына қарай сөз таптарын ажырату;

2) зат есім. Зат есім, оның мағынасы, сұрақтары (Кім? Кімдер? Не? Нелер?). Мәтіннен зат есімдерді табу;

3) жалқы есім және жалпы есім. Жалқы есімнің жазылу емлесі. Заттың атын білдіретін сөздерді сөйлемнің басында, соңында келтіріп сөйлемдер құрату. Бас әріппен жазылатын сөздер;

4) кісі аттарының, жер-су аттарының, сөйлемнің бірінші сөзінің бас әріппен жазылуы;

5) зат есімнің жекеше, көпше түрлері, олардың анықтамасы. Зат есімнің көпше түрінің құрамын талдау, көптік жалғаулары. Зат есімнің септелуі туралы жалпы түсінік. Септік жалғауының аттары. Септік жалғауларының сұрақтарын қою арқылы зат есімді өзгерту (Кімнің? Ненің? Кімге? Неге? Кіммен? Немен?);

6) сын есім. Дара және күрделі сын есімдерді ажырата білу. Күрделі сын есімдердің емлесін жаза білу. Қарсы мәнді сын есімдерді табу. Сын есімнің сөйлемдегі сөздермен байланысын білу. Сын есімнің мағынасы, сұрақтары. Қандай? Қай? сұрақтар бойынша мәтіннен, сөйлемнен сын есімдерді табу;

7) сан есім. Сан есім, оның мағынасы, сұрақтары, сұрақ, үлгі бойынша есептік, реттік сан есімдерді қолдану, ажырату;

8) есімдік. Сұрақ, мысалдар келтіру, үлгі арқылы есімдік туралы түсінік алу, есімдіктерді мәтіннен таба білу;

9) етістік. Етістіктің анықтамасы, сұрақтары. Дара (негізгі) және күрделі етістіктерді ажырату (тұр – тұрып қалды, кел – келіп қалды).

19. Сөйлем (21 сағат):

1) сөйлем мүшелері. Сөйлемнің тұрлаулы мүшелері. Олардың байланысы. Тұрлаусыз мүшелер. Олардың тұрлаулы мүшелермен байланысы. Сөйлемнен бастауыш пен баяндауышты табу. Олардың байланысы. Бастауыш пен баяндауыштың арасына қойылатын сызықша. Бірыңғай мүшелер, олардың тыныс белгілері. Жалаң және жайылма сөйлем, анықтамасы, мысалдар келтіру. Жалаң мен жайылма сөйлемді ажырата білу, мысалдар келтіре білу;

2) сөйлемнің тұрлаулы, тұрлаусыз мүшелерін ажырата білу. Бірыңғай мүшелердің интонациясын білу, тыныс белгілерін қоя білу. Бірыңғай мүшелерді қатыстырып сөйлем құру. Сұрақ бойынша сөйлемді кеңейту. Тыныс белгілеріне көңіл аудару.

20. Байланыстырып сөйлеу (24 сағат):

1) ретсіз берілген сөздерден мәтінді ретімен қайта құру. Әр түрлі мәтін түрлерін аңғарту: әңгімелеу, сипаттау, талқылау. Диалогтық сөйлеуін дамыту. Сұрақ қоюға жаттықтыру. Мұғалім ұсынған жоспар бойынша мазмұндама жазу. Мазмұндаманы мынандай тақырыптарға жазуға болады: "Жануарлар туралы", "Мектеп өмірі", "Балалардың жақсы үлгілі істері";

2) сұрақ бойынша, ілеспелі мазмұнды сурет бойынша, мазмұнды сурет бойынша сөйлем немесе әңгіме құрастыру. Заттардың негізгі бөліктеріне көңіл бөліп байқату, салыстыру, таныс заттарды көрсетіп, оларды сипаттау. Әртүрлі тақырып бойынша ("Мектеп өмірі", "Қысқы ойын", "Демалыс", "Жануарлар өмірі") тірек сөздер беріп, сол сөздерді пайдалана отырып әңгіме құру;

3) туыстарына, достарына хат жазу, конвертке мекен-жайын дұрыс жазу. Іс-қағаздар үлгілерімен (өтініш, өмірбаяны) таныстыру. Мазмұндама жаза білу. Өз ойларын айта білуге үйрету. Сурет бойынша әңгіме жаза білу. Саяхат кезінде көргендерін, алған әсерлері, іс-әрекеттері жайында ойларын айта білу.

21. Жыл бойында өткенді қайталау (8 сағат):

1) сөзді құрамы бойынша талдау. Сөз таптарын ажырата білуге жаттықтыру. Жайылма сөйлем құрау. Бірыңғай мүшелерден жай сөйлемдер құрау. Сөйлемнің тұрлауры, тұрлаусыз мүшелерін білу. Сөйлемнің тұрлаулы, тұрлаусыз мүшелерін талдау. 50-60 сөзден тұратын диктант жаза білу.

3-тарау. Оқу пәнінің 6 - сыныптағы базалық білім мазмұны

22. Қайталау (3 сағат):

1) сөйлем түрлері туралы түсінігін кеңейту. Жалаң сөйлемге мысалдар келтіру, анықтамасын еске түсіру. Жайылма сөйлемге мысалдар келтіру, анықтамасын еске түсіру. Жалаң сөйлемдер құрастырып, оны сөйлем мүшесіне талдай білу. Бірыңғай мүшелердің анықтамасын еске түсіру, мысалдар келтіру. Бірыңғай мүшелері бар сөйлемді талдай білу, оның емлесін еске сақтау. Сөйлемнің тұрлаулы, тұрлаусыз мүшелері. Бірыңғай мүшелер, олардың тыныс белгілері.

23. Дыбыс және әріп (9 сағат):

1) алфавит. Дауысты, дауыссыз дыбыстар. Жуан, жіңішке дауысты дыбыстар. Қатаң, ұяң, үнді дауыссыз дыбыстар. "Э" дыбысы. Оның дауысты дыбыс екендігі. "Э" мен "Е" дыбыстарын салыстыру. Дыбысталу ерекшеліктерін байқау. "Э" дыбысына қатысты сөздердің жазылуын меңгерту. "В" дыбысы. Оның ұяң дауысты дыбыс екендігі. "В, б" дыбыстарын салыстыру. "В" дыбысына қатысты сөздердің емлесін меңгерту. "Ф, п" дыбыстарын салыстыру, дыбысталу ерекшеліктерін ажырату. "Ф" дыбысының ұяң, дауыссыз дыбыс екендігі. "Ф" дыбысы қатысты сөздердің жазылуын меңгерту. "Х, һ" дыбыстары, дыбысталу ерекшеліктері. "Х, һ" дыбыстарын өзара және қ дыбысымен салыстыру. Әрқайсысының дыбысталу ерекшелігін ажырату. Бұлардың дауыссыз дыбыс екендігін көрсету. "Х, һ" дыбыстары бар сөздерді дұрыс айтып, қатесіз жазуға үйрету. "Ц" дыбысы. "Ц" дыбысын с дыбысымен салыстыру. "Ц" дыбысына қатысты сөздердің жазылуын меңгерту. "Ч, щ" дыбыстары, олардың дыбысталу ерекшеліктері. "Ч, щ" дыбыстарын өзара және "Ш" дыбысымен салыстыру. Әрқайсысының дыбысталу ерекшеліктерін ажырата білу. "Ч, щ" дыбыстарына қатысты сөздердің жазылуын меңгерту.

24. Буын үндестігі туралы түсінік (12 сағат):

1) дауысты дыбыстардың сөз ішінде жуан, жіңішкелігіне қарай үндесе жазылуы. Мысалдар келтіре білу;

2) дыбыс үндестігі туралы түсінік. Дыбыстардың бір-біріне әсер етіп өзгеруін іс жүзінде байқату.

25. Сөз (12 сағат):

1) дара, күрделі сөз туралы түсінік. Біріккен сөз анықтамасы. Біріккен сөзді жиі кездесетін түрлері. Мәтіннен біріккен сөздерді тапқызу. Кісі аттарын білдіретін біріккен сөздер және олардың емлесі. Жер-су және үй жануарларының атын білдіретін біріккен сөздер, олардың емлесі.

26. Сөз құрамы (9 сағат):

1) түбірлес сөздер туралы түсінік. Түбірлес сөздің анықтамасы. Бір түбірден тараған сөздерді таныту. Қосымшалардың емлесі. Қосымша жалғанғанда түбір сөздің өзгермеуі, қосымшалардың сөздегі соңғы буынмен үндесіп жалғасуы.

27. Сөз таптары (18 сағат):

1) зат есім. Негізгі зат есім, оның анықтамасы. Туынды зат есім, оның анықтамасы. Туынды зат есім жасайтын жұрнақтар. Септік жалғаулардың емлесі. Жалғауларды тәжірибе жүзінде (үлгі, сұрақ бойынша) меңгеру. Септеу үлгісі. Көптік жалғаулы сөздердің септелуі;

2) сан есім. Сан есімнің анықтамасы. Септік және реттік сан есімдерді ажырата білу, мысалдар келтіру, сұрақтарын білу, сұрақ қою (неше? Нешінші?). Есептік және реттік сын есімдерді қатыстырып сөйлем ойлау;

3) сын есім. Сын есімнің мағынасы, сұрақтары. Сын есімнің шырайларын білу, мысал келтіру. Жай шырайдың анықтамасын білу, мысал келтіру. Салыстырмалы шырайдың анықтамасын білу, мысалдар келтіру. Күшейтпелі шырайдың анықтамасын білу, мысалдар келтіру, емлесін білу. Асырмалы шырайдың анықтамасын білу, мысал келтіру, емлесін білу. Зат есіммен зат есімнің байланыстырылып айтылуы. Негізгі және туынды сын есім. Туынды сын есім жасайтын жұрнақтарды қолданып, сөзжасау, мағынасын түсіну;

4) есімдік. Жіктеу есімдігінің жекеше, көпше түрлерін түсіну, білу, сұрақ қою, мысал келтіру. Зат есімнің орнына қажет есімдікті қойып, айта білуге жаттықтыру;

5) етістік. Етістіктің анықтамасын еске түсіру, мысалдар келтіру. Етістіктің жекеше, көпше түрде жіктелуін білу, мысалдар келтіру арқылы жаттықтыру.

28. Сөйлем (15 сағат):

1) тұрлаусыз мүшелер. Анықтауыш, пысықтауыш, толықтауыш. Сөйлемнің дара және күрделі мүшелері. Сөйлемдерді сөйлем мүшелеріне талдауға жаттықтыру. Сөйлемдегі сөздердің байланысына көңіл бөлу, білу.

29. Байланыстырып сөйлеу (18 сағат):

1) дұрыс құрылмаған мәтінді қайта құра білу. Шағын мазмұндама жаза білу. Басталған әңгімені жалғастырып, аяқтау. Сурет бойынша әңгімені жалғастырып, аяқтау. Сурет бойынша әңгіме жаза білу. Тірек сөздер бойынша әңгіме құрау. Саяхат кезінде көргендері туралы әңгіме құрау. Диалогтық сөйлеуін дамыту. Іс-қағаздарды (хабарландыру, жұмысқа алу өтініші, жеделхат) жазуға, түбіртек (суға, телефонға, газға) толтыруға жаттықтыру.

30. Жыл бойындағы өткенді қайталау (6 сағат):

1) сөз құрамына талдау жүргізе білу, бөліктерін еске түсіру. Сөз таптарын ажырата білу. Жай сөйлем мен жайылма сөйлемдері бар сөйлемді сөйлем мүшесіне талдай білу. Бірыңғай мүшелері бар сөйлемдер құрастыра білу. Сөйлемді сөйлем мүшелеріне талдай білу. Іс-қағаздарды толтыра білуге жаттықтыру. 65-70 сөзден тұратын диктант жаза білу.

4-тарау. Оқу пәнінің 7-сыныптағы базалық білім мазмұны

31. Қайталау (6 сағат):

1) сөйлем түрлері. Жай және жайылма сөйлемдер. Жақты, жақсыз сөйлемдер. Толымды және толымсыз сөйлемдер. Сөйлемнің бірыңғай мүшелері. Қос сөздер туралы жалпы түсінік, анықтамасы, емлесі. Бір сөздің қайталануы арқылы жасалған қос сөздер. Олардың емлесі. Әртүрлі сөздермен жасалған қос сөздер, олардың емлесі. Түбір сөз. Қосымша жалғау, жұрнақ. Түбір сөз. Туынды сөз. Туынды сөз жасайтын жұрнақтар. Түбір сөз бен туынды сөзді салыстыру, олардың айырмашылығы.

32. Дыбыс және әріп (9 сағат):

1) дауысты және дауыссыз дыбыстар түрлерін ажырату, оларға дыбыстық талдау жасау, жазылу емлелерін бекіту.

33. Сөз (15 сағат):

1) сөз құрамына талдау жүргізу, қосымша түрлерін білу, ажырату, дұрыс қолдануға жаттықтыру. Жұрнақ және оның түрлерін ажырату. Туынды, түбірлес сөздерді еске түсіріп, оларды талдай білу. Жалғау және оның түрлерін ажырату.

34. Сөз таптары (27 сағат):

1) зат есім. Зат есімнің анықтамасын, сұрақтарын еске түсіріп, мысалдар келтіру. Зат есімнің түрлерін білу, анықтамаларын еске түсіру. Негізгі зат есімге мысал келтіру. Туынды зат есім жұрнақтарын білу. Есімдерден зат есім тудыратын жұрнақтарды қолданып, сөзөзгерту, мағынасына көңіл аудару. Етістіктен зат есім тудыратын жұрнақтарды пайдаланып, сөзөзгерту. Зат есімнің септелуін еске түсіру, зат есімдерді үлгіге қарап септеу. Зат есімнің тәуелденуі. Тәуелдік жалғаулары. Зат есімнің тәуелдену үлгісі. Тәуелденген сөздердің емлесі және басқа сөздермен байланысы. Тәуелденген сөздердің септелуі. Септелген сөздердің басқа сөздермен байланысы;

2) сан есім. Сан есімнің анықтамасын, сұрақтарын еске түсіру. Жинақтық сан есімнің анықтамасын, сұрағын (нешеу?) білу, мысал келтіру. Топтау сан есімнің сұрағын (нешеден? қаншадан?) білу, мысал келтіру. Болжалдық беретін сөздерді (жарты, сирек, жүздеген, ондаған) түсіну. Бөлшектік сан есімдер туралы түсінік беру, мысал келтіру. Ол сан есімнің мағынасын мәтіннен табу. Сан есімнің түрлерін жаттығу барысында ажырата білу;

3) сын есім. Дара және күрделі сын есімдер, олардың емлесі. Қарсы мәнді сын есімдер. Сын есімнің сөйлемдегі сөздермен байланысы. Сын есімнің түрлерін еске түсіріп, мысалдар келтіру. Олардың емлесін жаза білу. Сын есімді қолданып заттарға сипаттама жаза білу;

4) есімдік. Есімдік туралы жалпы түсінік, мысал келтіру. Есімдіктердің түрлерін тану, ажырата білу. Болымсыздық, жалпылау есімдік туралы түсінік беру. Жіктеу есімдіктері, олардың жекеше, көпше түрі, сұрақтар (кім? кімдер?). Есімдіктерді қатыстырып сөйлем құрау;

5) етістік. Етістіктің анықтамасы, сұрақтар қоя білу, мысал келтіру. Дара және күрделі етістіктер. Негізгі және туынды етістік, олардың анықтамасы. Туынды етістік жасайтын жұрнақтар. Етістіктің шақтары туралы түсінік беру, тәжірибе жүзінде меңгеру. Осы, өткен, келер шақтарының анықтамасын білу, сұрақ қою арқылы мысал келтіру.

35. Сөйлем (18 сағат):

1) жай сөйлем, жайылма сөйлем. Сөйлемнің тұрлаулы, тұрлаусыз мүшелері. Бірыңғай мүшелерінің интонациясы, тыныс белгілері. Бірыңғай мүшелермен сөйлем құрау. Оларды талдау;

2) жай сөйлем мен құрмалас сөйлем. Оларды өзара салыстыру, ерекшеліктерін байқату, меңгерту. Үлгі және сызба бойынша сөйлем құрату. Қаратпа сөз. Қыстырма сөз. Олардың тыныс белгілері.

36. Байланыстырып сөйлеу (21 сағат):

1) мазмұндама жазу барысында пікір айтуға машықтандырып, дәлелдей, қорытынды жасай білуге үйрету. Оқыған шығармалары бойынша, сурет бойынша шығарма жазу. Саяхат кезінде көргендері, алған әсерлері, іс-әрекеттері жайында шығарма жазу. "Кім болғым келеді", "Мектеп мені неге үйретті" деген тақырыптарға творчестволық шығарма жазу. Оқыған кітаптар туралы пікір жазу. Іс-қағаздары: қабырға газетіне мақала жазу (мазмұндық таңдау, өндірістік практика, мектепте жүргізілген қоғамдық жұмыстар тақырыбында), қолхат, өтініш, сауалнама, өмірбаян толтыруға үйрету.

37. Жыл бойында өткенді қайталау (6 сағат):

1) дауысты және дауыссыз дыбыстарды ажырата білу. Дыбыстық талдау жасай білу. Сөз құрамына талдау жасау. Сөз таптарын ажырата білу. Жай, жайылма сөйлемдер құрастыра білу. Құрмалас сөйлемдерді ажырата білу. Бірыңғай мүшелерді қатыстырып сөйлем құрау. Мазмұндама жаза білу. Әртүрлі іс-қағаздарды толтыруға үйрету. 70-75 сөзден тұратын диктант жаза білу.

5-тарау. Оқу пәнінің 8-сыныптағы базалық білім мазмұны

38. Қайталау (3 сағат):

1) сөйлем түрлері. Бастауыш пен баяндауыш, жай және жайылма сөйлемдердің анықтамасын білу, мысал келтіре білу. Бірыңғай мүшелері бар сөйлемдер. Құрмалас сөйлемді ажырату, тыныс белгілерін білу. Дауысты дыбыстардың түрлерін білу, сөзден оларды ажырату. Дауыссыз дыбыстардың түрлерін ажырата білу. Сөздерге дыбыстық талдау жасай білу. Буынның түрлерін ажырата білу (ашық, тұйық, бітеу). Сөздерді буынға бөлу. Тасымалдау ережесін білу. Тасымалданбайтын сөздерге мысал келтіру.

39. Сөз (12 сағат):

1) кысқарған сөздер туралы жалпы түсініктер. Сөз құрамының бөліктерін білу. Шартты белгілерін қолданып, сөз құрамына талдау. Дара және күрделі сөздерді еске түсіру. Біріккен сөздердің анықтамасы, жасалу жолын білу, мысал келтіру. Қос сөздердің анықтамасы, түрлерін ажырата білу. Қысқарған сөз анықтамасын, емлесін білу, мысалдар келтіру.

40. Сөз құрамы (12 сағат):

1) түбірлес сөздер: әртүрлі сөз таптарына жататын түбірлес сөздер, оларды құрамы бойынша талдау. Түбірдің соңғы дыбысы қатаң болса, оған жалғанатын қосымшаның бірінші дыбысы да қатаң болып келетіні. Түбірдің соңғы дыбысы ұяң немесе үнді болса, оған жалғанған қосымшаның бірінші дыбысы да ұяң не үнді болып өзгеруі.

41. Сөз таптары (24 сағат):

1) зат есім. Зат есімнің жіктелуі туралы түсінік. Зат есімнің жіктік жалғаулары, олардың жекеше, көпше түрлері. Зат есімнің жіктелу үлгісі. Жалғау түрлерін мәтіннен табу;

2) сан есім. Сан есімнің анықтамасын еске түсіру, мысал келтіру. Сан есім түрлерін білу. Есептік және реттік сан есімді ажырата білу. Есептік сан есімнің анықтамасын, сұрақтарын білу, мысалдар келтіру. Реттік сан есімнің анықтамасын, сұрақтарын білу, мысалдар келтіру. Есептік және реттік сан есімді қатыстырып сөйлем ойлау;

3) сын есім. Сын есімнің шырайларын білу, ажырату. Жай шырай (қатты) салыстырмалы (қаттырақ). Салыстырмалы шырай. Күшейтпелі шырай, оның емлесі;

4) есімдік. Сілтеу есімдіктері. Сұрау есімдіктері. Өздік есімдіктер;

5) етістік. Болымды және болымсыз етістік. Болымсыз етістіктің жасалуы. Етістіктің шақтары. Өткен, осы, келер шақ. Етістіктің шақтарын, сұрақтарын білу, ажырату. Етістіктің жекеше және көпше түрде жіктелу үлгісі. Жұрнақтарды жалғау арқылы етістіктердің жасалуын, жекеше, көпше түрлерін тәжірибелік түрде меңгеру.

42. Сөйлем (18 сағат):

1) кұрмалас сөйлемдер құрамындағы жай сөйлемдердің байланысу тәсілдерін байқату. Салалас құрмалас сөйлемдер туралы түсінік. Сабақтас құрмалас сөйлемдер туралы түсінік. Олардың тыныс белгілері. Төл сөз бен төлеу сөз, олардың тыныс белгілері. Сөйлемге қатысты берілген білімді қайталап, жинақтау. Сөйлем мүшелері, сөйлемнен бастауыш пен баяндауышты табу. Сөйлемдегі сөздердің байланысы. Сөйлемді талдау.

43. Байланыстырып сөйлеу (27 сағат):

1) дұрыс құрылмаған мәтінді қайта құру. Мазмұндама (сөздерді өзгерте отырып шағын мазмұндама жазу). Басталған әңгімені жалғастырып, аяқтау. Сурет бойынша шығарманы толықтырып жазу. Тірек сөздер бойынша әңгіме құрау. Саяхат кезінде көргендері, алған әсері, іс-әрекеттері жайында шығарма жазу (тақырыптар: "Біздің көшенің тарихы", "Тарихи ескерткіштер");

2) iс-қағаздарды: хабарландыру, жұмысқа алу өтініші, жеделхат, өмірбаян, қолхат, сенімхат жазуға, түбіртек (суға, телефонға, газға) толтыруға жаттықтыру.

44. Жыл бойында өткенді қайталау (6 сағат):

1) жай сөйлем мен құрмалас сөйлемді ажырата білу. Сөздерге дыбыстық талдау жасай білу. Сөздерді сөз құрамына талдай білу. Жұрнақ пен жалғауды ажырата білу. Мәтіннен күрделі сөздерді таба білу. Сөз таптарын ажырата білу. Олардың анықтамаларын айтып, мысал келтіре білу. 75-80 сөзден тұратын диктант жаза білу.

6-тарау. Оқу пәнінің 9-сыныптағы базалық білім мазмұны

45. Қайталау (3 сағат):

1) жай сөйлем. Бірыңғай мүшелі жай сөйлем. Қаратпа сөйлем. Құрмалас сөйлемнің түрлері туралы түсінігін кеңейту. Дауысты және дауыссыз дыбыстар. Қатаң, ұяң дауыссыздар. Дыбыс, буын үндестігі туралы ұғымды қалыптастыру, іс жүзінде байқатып, сөйлеу тәжірибелерінде дұрыс пайдалану. Сөздегі дыбыс пен әріп санын, орнын, ретін анықтау.

46. Сөз (15 сағат):

1) сөз құрамын талдау. Қосымшалардың емлесі. Қосымша жалғанғанда, сөздегі соңғы буынның үндесіп жалғануы, кейбір сөздердің соңғы дыбысының өзгеруі немесе түсіп қалуы. Қысқарған сөздер туралы жалпы түсінік. Қысқарған сөздер туралы жалпы түсінік. Бұлардың емлесі. Мәтіннен қысқарған сөздерді тапқызу.

47. Сөз таптары (27 сағат):

1) зат есім. Зат есімнің түрлері. Септік жалғаулардың емес, атау тұлғадағы сөздерге тиісті жалғаулар косып сөз құрату. Өтілген жалғау турлерін мәтіннен табу, сөйлеу тәжірибелерінде дұрыс пайдалану. Олардың жалғау жұрнақ қосылган сөздерінің мағынасына көніл бөлу;

2) сын есім. Сын есімнің түрлері. Олардың емлесі. Сын есімдерді қолданып берілген деректі заттарды сипаттау. Сын есімнің шырайлары. Жай шырай. Салыстырмалы шырай, оның емлесі;

3) етістік. Етістіктің шақтары туралы жалпы түсініктерін бекіту. Осы шақ, өткен шақ, келер шақ сұрақтарының мағынасын меңгерту, мәтіннен тауып ажырату;

4) есімдік. Белгісіздік есімдіктері. Болымсыздық есімдіктері. Жалпылау есімдіктері. Мәтіннен есімдіктерді табу. Есімдіктерді қатыстырып шағын әңгіме құрау;

5) сан есім. Сан есімнің анықтамасы, сұрақтары. Етістік және реттік сан есімдер. Есептік сан есім, оның анықтамасы, сұрақтары. Реттік сан есім, оның анықтамасы, сұрақтары. Реттік сан есімнің жұрнақтары және олардың емлесі. Жинақтық сан есімдер, топтық сан есімдер, болжамдық сан есімдер, бөлшектік сан есімдер туралы түсінік беру;

6) үстеу. Үстеу туралы түсінік. Үстеудің мағыналық топтары. Мезгіл үстеулері. Мекен үстеулері. Сын-қимыл үстеулері. Мақсат үстеулері. Күшейту үстеулері. Себеп-салдар үстеулері. Үстеулерді мәтіннен табу. Мағынасына көңіл бөлу;

7) шылау. Шылау туралы түсінік, олардың мәні. Мен (бен, пен) және шылаулары. Да (де), та (те), шылаулары. Ма (ме), ба (бе), па (пе) шылаулары. Үшін, туралы, дейін (шейін) шылаулары. Шылаулар мен шылау тұлғалас қосымшалардың жазылуы. Шылаулардың емлесі;

8) одағай сөздер. Олардың мағынасы мен емлесімен танысу;

9) еліктеу сөздер. Еліктеу сөздер туралы түсінік;

10) пунктуация. Тыныс белгілері туралы түсінік. Сөйлем соңынан қойылатын тыныс белгілері. Үтір және оның қойылатын орындары. Сызықша қойылатын орындар.

48. Сөйлем (24 сағат):

1) жай сөйлем. Сөйлемнің тұрлаулы, тұрлаусыз мүшелері. Бірыңғай мүшелі сөйлемдер құрастыру. Қаратпа сөйлем, олардың тыныс белгілері. Құрмалас сөйлемнің тыныс белгілері. Үлгі бойынша, өз бетінше сөйлем құрау. Бірыңғай мүшелердің интонациясы, тыныс белгілері.

49. Байланыстырып сөйлеу (27 сағат):

1) мазмұндама жазу. Оқыған кітаптарынан білген, көрген, байқаған мағлұматтарды пайдалана отырып творчестволық шығарма жазу. Іс-қағаздарды: жұмысқа орналасуға байланысты қағаздар (өтініші, өмірбаян, қолхат) жаза білу.

50. Жыл бойында өткенді қайталау (6 сағат):

1) сөйлемге дұрыс тыныс белгілерін қоя білу. Сөйлемнің түрлерін ажырата білу, мысалдар келтіру. Сөйлемді сөйлем мүшелеріне талдай білу. 80-85 сөзден тұратын диктант жаза білу.

7-тарау. Оқу пәнінің 10 - сыныптағы базалық білім мазмұны

51. Қайталау (2 сағат):

1) жай, жайылма сөйлемнің анықтамасын білу, мысалдар келтіре білу. Құрмалас сөйлемді ажырату, тыныс белгілерін білу. Бірыңғай мүшелі жай сөйлем, қаратпа сөйлем, құрмалас сөйлемнің түрлері туралы түсінігін кеңейту, мысалдар келтіру. Дауысты және дауыссыз дыбыстар. Қатаң, ұяң дауыссыздар. Дыбыс, буын үндестігі туралы білімдерін жетілдіру, іс жүзінде байқатып, сөйлеу тәжірибелерінде дұрыс пайдалану. Сөзге дыбыстық және әріптік талдау жасау дағдыларын жетілдіру. Тасымалдау ережесін іс жүзінде пайдалану. Тасымалданбайтын сөздерге мысал келтіру.

52. Сөз (14 сағат):

1) сөз құрамының бөліктерін білу. Шартты белгілерін қолданып, сөз құрамына талдау мен жинақтау жасау. Қосымшалардың емлесі. Қосымша жалғанғанда, сөздегі соңғы буынның үндесіп жалғануы, кейбір сөздердің соңғы дыбысының өзгеруі немесе түсіп қалуына мысал келтіру, тәжірибе жүзінде тапсырмаларды орындай білу. Қысқарған сөздердің емлесі, мысал келтіру. Қысқарған сөздерді мәтіннен табу, мағынасын түсіну, іс-жүзінде пайдалану. Антоним, омоним, синоним сөздерді белсенді сөздікте қолдану.

53. Сөз таптары (18 сағат):

1) зат есім. Негізгі және туынды зат есімді ажырата білу. Тәуелденген сөздердің септелу үлгісін білу, сол арқылы сөздерді септеу. Көптік жалғауының септелу үлгісін білу, сол арқылы сөздерді септеу. Өтілген жалғау түрлерін мәтіннен табу. Зат есімнің сөйлемдегі қызметін білу, сөйлем мүшесіне талдау. Сөзжасам дағдыларын бекіту, белсенді сөз қорында қолдану;

2) сан есім. Сан есім түрлерін білу, ажырату. Сан есімнің емлесін білу. Сан есімнің сөйлемдегі қызметі. Сан есімді қатыстырып сөйлем құрастыру;

3) сын есім. Сын есімнің түрлерін білу, сын есімнің шырайларын ажырату, іс жүзінде қолдану. Жай, салыстырмалы, күшейтпелі, асырмалы шырайдың анықтамасын білу, емлесін білу, мысалдар келтіру;

4) етістік. Етістіктің түрлерін ажырата білу, мысалдар келтіру, іс жүзінде қолдану. Етістіктің жекеше және көпше түріне мысалдар келтіру, іс жүзінде өз бетінше пайдалану. Туынды етістік жасайтын жұрнақтарды қатыстырып мысал келтіру. Есімдерден етістік, етістіктен етістік жасайтын жұрнақтарды іс жүзінде пайдалану. Етістіктің шақтарын дұрыс қолдану, сұрақ қоя білу;

5) есімдік. Есімдіктің түрлерін ажырата білу, мысалдар келтіру, талдай білу. Есімдіктердің емлесін білу. Есімдіктердің жіктелуін білу, мысал келтіру. Есімдікті қатыстырып сөйлем құрастыру;

6) үстеу. Сын-қимыл үстеулердің анықтамасын білу, мысалдар келтіру. Мақсат, күшейту, себеп-салдар үстеулерге мысалдар келтіру. Үстеудің түрлерін ажырата білу, ауызша сөйлеу тілінде қолдану;

7) шылау. Шылау туралы түсінік. Мен, бен, пен, да, де, та, те,ма, ме, ба, бе, па, пе, үшін, туралы, дейін. шылауларды қатыстырып сөйлем құрау, ауызша және жазбаша түрде қолдану, емлесін білу;

8) одағай сөздер. Одағай сөзді қатыстырып сөйлемдер құрастыру, жазылу емлесін білу;

9) еліктеу сөздер. Еліктеу сөздерді қатыстырып сөйлемдер құру, емлесін білу, мәтіннен табу;

10) пунктуация. Тыныс белгілері туралы түсініктерін бекіту. Сөйлем соңында қойылатын тыныс белгілері. Үтір, сызықша, сұрақ белглері және олардың қойылатын орындарын білу, шағын мәтіндерде қолдану.

54. Сөйлем (16 сағат):

1) сөйлемнің түрлерін ажырату. Жай, құрмалас, сөйлемдерді қатыстырып сөйлем ойлау. Жалаң және жайылма сөйлемдерді қатыстырып сөйлем ойлау. Толымды және толымсыз, жақты және жақсыз сөйлемдерді қатыстырып сөйлем ойлау. Сөйлемнің тұрлаулы және тұрлаусыз мүшелерін талдай білу. Қаратпа сөздерді қатыстырып сөйлем құрау, тыныс белгілерін қоя білу. Қыстырма сөздерді қатыстырып сөйлем ойлау, тыныс белгілерін қоя білу. Құрмалас, сабақтас сөйлемдердің түрлерін білу, мысалдар келтіру. Бірыңғай мүшелерді қатыстырып құрамалас сөйлем құрастыру, сөйлем мүшелеріне талдау, тыныс белгілерін дұрыс қоя білу.

55. Байланыстырып сөйлеу (12 сағат):

1) мазмұндама жаза білу. Заттарға сипаттама беру, ауызша айтып түсінігін жеткізе білу. Шағын шығарма жаза білу. Өмірбаян, қолхат, өтініш, арыз, түбіртек толтыру.

56. Жыл бойында өткенді қайталау (6 сағат):

1) жай сөйлем мен құрмалас сөйлемді ажырата білу. Сөздерге дыбыстық және әріптік талдай жасау білу, сөздерді сөз құрамына талдай білу, жұрнақ пен жалғауды ажырата білу. Мәтіннен күрделі сөздерді таба білу. 85-90 сөзден тұратын диктант жаза білу.

8-тарау. 5-сыныпты аяқтағанда күтілетін нәтижелер

57. Пәндік нәтижелер. Білім алушылар:

1) дыбыстарды және әріптерді, дауысты және дауыссыз дыбыстарды, жуан және жіңішке дыбыстарды ажырата;

2) жазуда дұрыс белгілей;

3) түбірлес сөздерді ажырата;

4) буын және дыбыстық талдау жасай;

5) сөз құрамын талдай;

6) зат есімді сөз табы ретінде ажырата;

7) жай және жайылма сөйлем құрастыра;

8) ауызша және жазбаша байланыстырып сөйлей;

9) сөздікті пайдалана;

10) алфавитті біледі деп күтіледі.

9-тарау. 6-сыныпты аяқтағанда күтілетін нәтижелер

58. Пәндік нәтижелер. Білім алушылар:

1) дыбыстарды жазғанда әріппен дұрыс белгілей;

2) түбірлес сөздерді таба, анықтай, мысал келтіре;

3) сөздің құрамын талдай; зат есіммен сын есімді сөз таптары ретінде анықтай;

4) бірыңғай мүшелі жай және жайылма сөйлем құрай; ауызша және жазбаша түрде байланыстырып сөйлей (жоспар бойынша);

5) сөздікті пайдалана;

8) түбір сөздегі дауысты және дауыссыз сөздердің жазылуын тексере біледі деп күтіледі.

10-тарау. 7 - сыныпты аяқтағанда күтілетін нәтижелер

59. Пәндік нәтижелер. Білім алушылар:

1) мәтінді жатқа жаза, жазылғанды тексере;

2) сөздік құрамы бойынша талдай, жалғай, жұрнақтарды пайдаланып жаңа сөз құра;

3) сөз таптарын ажырата;

4) жайылма сөйлем құрай, бірыңғай мүшелермен жай сөйлем, жайылма сөйлем құрай;

5) мазмұндама және шығарма жаза;

6) іс-қағаздарын толтыра;

7) сөздікті пайдалана;

8) сөйлемнің тұрлаулы, тұрлаусыз мүшелерін;

9) сөз таптарын, олардың мағынасын;

10) жиі қолданатын жазу емлесін игере біледі деп күтіледі.

11-тарау. 8 - сыныпты аяқтағанда күтілетін нәтижелер

60. Пәндік нәтижелер. Білім алушылар:

1) жазу емлесін, тыныс белгілерін сақтап, мәтінді жатқа жаза;

2) сөздің құрамы бойынша талдай;

3) сөз таптарын ажырата;

4) жай сөйлем, жайылма сөйлем, бірыңғай мүшелі сөйлем құрастыра;

5) мазмұндама, шығарма жаза;

6) іс-қағаздарды толтыра;

7) сөздікті пайдалана;

8) сөз таптарын;

9) жиі кездесетін жазу емлесін біледі деп күтіледі.

12-тарау. 9 - сыныпты аяқтағанда күтілетін нәтижелер

61. Пәндік нәтижелер. Білім алушылар:

1) шағын, творчестволық шығарма және мазмұндама жаза;

2) әртүрлі іс-қағаздарды толтыра;

3) сөздіктерді пайдалана;

4) сөз таптары, оларды сөйлеу тілінде дұрыс қолдана;

5) жиі қолданатын жазу емлелерін игере біледі деп күтіледі.

13-тарау. 10 - сыныпты аяқтағанда күтілетін нәтижелер

62. Пәндік нәтижелер. Білім алушылар:

1) жазу емлесін, тыныс белгілерін сақтап, мәтінді жатқа жаза;

2) сөздің құрамын өз бетімен талдай;

3) сөз таптарын ажырата, мысал келтіре;

4) жай сөйлем, жайылма сөйлем; жалаң және жайылма; құрмалас, сабақтас сөйлемдер; бірыңғай мүшелі сөйлемдерді өз бетімен құрастыра;

5) мазмұндама, шығарма жаза;

6) әртүрлі іс-қағаздарды өзбетімен толтыра;

7) сөздікті өз бетімен пайдалана;

8) сөз таптарын, оған мысал келтіре;

9) жиі кездесетін жазу емлесін, оған мысал келтіре біледі деп күтіледі.

63. Тұлғалық нәтижелер. Білім алушылар:

1) оқу пәнін зерделеуге қызығушылық;

2) ұжыммен, өз бетінше, мұғалімнің басшылығымен нәтижелі жұмыс атқаруды үйренуді;

3) сөйлеу, ойлау іс-әрекетін белсендіру, қарым-қатынас, танымдық функцияларын танытады.

64. Жүйелік-әрекеттік нәтижелер білім алушылардың:

1) сөзді, сөйлемді, шағын мәтіндерді буындап, байыппен оқи білуінен; тыңдаған материалдың мазмұны бойынша және мәтінге берілген суреттерге байланысты сұрақтарға жауап бере білу, жазу дағдыларын меңгеруінен; шағын тақпақтарды жаттауынан;

2) өздігімен жұмыс жасауынан;

3) өз әрекеттерін орындау дұрыстығын бақылауынан көрініс табады.

Қазақстан Республикасы
Білім және ғылым министрінің
2013 жылғы 3 сәуірдегі
№ 115 бұйрығына 349-қосымша

Жеңіл ақыл-ой кемістігі бар білім алушыларға арналған негізгі орта білім беру деңгейінің 5-10 сыныптары үшін "Орыс тілі" пәнінен үлгілік оқу бағдарламасы
(оқыту орыс тілінде жүргізілетін сыныптар үшін)

Ескерту. Бұйрық 349-қосымшамен толықтырылды – ҚР Білім және ғылым министрінің 27.07.2017 № 352 (1, 2, 6, 8, 9, 10,(11, 12) сыныптардың ерекше білім беруге қажеттіліктері бар білім алушылары үшін 01.09.2017, ерекше білім беруге қажеттіліктері бар 3-сыныптың білім алушылары үшін 01.09.2018, ерекше білім беруге қажеттіліктері бар 4-сыныптың және 10-сыныптың білім алушылары үшін 01.09.2019, 11-сыныптың білім алушылары үшін 01.09.2020 қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

Глава 1. Пояснительная записка

2. Цель учебного предмета – практическое овладение грамматическим, синтаксическим и орфографическим учебным материалом; формирование речи как средства общения, как средства коррекции познавательной деятельности обучающихся и облегчения их адаптации после окончания школы.

3. Задачи учебного предмета:

1) дать обучающимся законченный круг знаний по грамматике;

2) выработать у обучающихся орфографические учения и навыки;

3) продолжить работу над уточнением, расширением и активизацией словарного запаса;

4) учить употреблять различные типы и виды предложений;

5) совершенствовать умение пользоваться связной устной и письменной речью;

6) выработать достаточно прочные навыки грамотного письма на основе усвоения звукового состава языка, элементарных сведений по грамматике и правописанию;

7) повысить уровень общего развития обучающихся;

8) научить последовательно и правильно излагать свои мысли в устной и письменной форме;

9) развивать нравственные качества обучающихся.

4. "Русский язык" является одним из основных общеобразовательных предметов в специальной школе. Обучение русскому языку носит практический характер.

5. Содержание курса "Русский язык" направлено на формирование функциональной грамотности и коммуникативной компетенции обучающихся, формирование общеучебных навыков, определяющих успешность всего школьного обучения.

6. Учебная программа построена в соответствии с принципом концентричности. Данный принцип позволяет постепенно увеличивать количество связей, лежащих в основе понятия, расширять языковую и речевую базу для отработки умений и навыков, создаҰт условия для постоянного повторения ранее усвоенного материала.

7. Объем учебной нагрузки:

1) 5 класс – 4 часа в неделю, 136 часов в учебном году;

2) 6 класс – 3 часа в неделю, 102 часа в учебном году;

3) 7 класс – 3 часа в неделю, 102 часа в учебном году;

4) 8 класс – 3 часа в неделю, 102 часа в учебном году;

5) 9 класс – 3 часа в неделю, 102 часа в учебном году;

6) 10 класс – 2 часа в неделю, 68 часов в учебном году.

8. В процессе изучения учебного материала учитываются межпредметные связи с предметами "Чтение и развитие речи", "Мир вокруг", "Математика", "Естествознание", "География", "История", "Изобразительное искусство", "Музыка и пение", "Физическая культура".

9. Важное значение имеет практическая направленность программного материала, его нацеленность на формирование у детей речевых навыков. Изучение грамматических, орфографических и стилистических закономерностей подчиняется практическим целям овладения речью. Реализация этих целей предполагает, что законы языка усваиваются обучающимися в тех пределах, которые необходимы для совершенствования их речевой практики.

10. Курс грамматики в специальной школе не является лингвотеоретическим. Это практическая грамматика, нацеленная не на усвоение обучающимися языковой системы, а на развитие и коррекцию речи, призванная научить обучающихся понимать и строить речевые высказывания, пользоваться речью как средством общения.

11. Содержание разделов "Связная устная речь" и "Связная письменная речь" систематически включается в уроки, на которых изучается материал из других разделов программы.

12. Распределение часов на изучение отдельных тем носит примерный характер. Учитель может внести необходимые изменения с учетом возможностей и потребностей обучающихся. В процессе обучения организуется дифференцированный и индивидуальный подход к обучающимся, неоднократное повторение, закрепление пройденного материала.

Глава 2. Базовое содержание учебного предмета для 5 класса

13. Повторение (10 часов):

1) практические упражнения в составлении и распространении предложений;

2) согласование слов в предложении;

3) практическое употребление повествовательных и вопросительных предложений;

4) восстановление нарушенного порядка слов в предложении.

14. Звуки и буквы (23 часа):

1) алфавит;

2) употребление "ь" на конце и в середине слова;

3) разделительный "ь" перед гласными "Е, Ң, Ю, Я, И";

4) сочетание гласных с шипящими;

5) правописание: жи, ши, ча, ща, чу, щу;

6) правописание звонких и глухих согласных в конце и в середине слов;

7) ударение;

8) различение ударных и безударных гласных в корне;

9) правописание безударных гласных в корне.

15. Слово (23 часа):

1) различение основных категорий слов (названия предметов, действий, качеств) в тексте по вопросам;

2) правильное употребление их в связи друг с другом;

3) имена собственные;

4) расширение круга имен собственных: названия рек, гор, морей;

5) большая буква в именах собственных;

6) предлоги: до, без, под, над, около, перед;

7) раздельное написание предлогов со словами;

8) родственные слова;

9) корень;

10) правописание слов с не проверяемыми написаниями в корне;

11) умение пользоваться словарем, данным в учебнике.

16. Предложение (23 часа):

1) членение речи на предложения;

2) выделение в предложениях слов, обозначающих, о ком или о чем говорится в тексте, что говорится;

3) упражнения в составлении предложений;

4) распространение предложений;

5) установление связи между словами в предложении по вопросам;

6) знаки препинания в конце предложения (точка, вопросительный и восклицательный знаки);

7) главные члены предложения: подлежащее, сказуемое;

8) второстепенные члены предложения (без деления на виды).

17. Связная письменная речь (24 часа):

1) составление и запись небольшого рассказа по серии картинок под руководством учителя и самостоятельно;

2) составление и запись рассказа по сюжетной картинке и подробному вопроснику после устного разбора содержания;

3) восстановление несложного деформированного текста по вопросам;

4) описание несложных знакомых предметов и картин по коллективно - составленному плану в виде вопросов;

5) составление и написание под руководством учителя небольшого письма родным, товарищам;

6) адрес на конверте.

18. Связная устная речь (23 часа):

1) правильное составление простых распространенных предложений и сложных посредством союзов и, а, но, потому что, чтобы (с помощью учителя);

2) связное высказывание по затрагиваемым в беседе вопросам;

3) составление небольших рассказов на предложенную учителем тему.

19. Повторение пройденного за год (10 часов).

Глава 3. Базовое содержание учебного предмета для 6 класса

20. Повторение (10 часов):

1) практические упражнения в составлении и распространении предложений;

2) связь слов в предложении;

3) главные и второстепенные члены предложения;

4) различение предложений по интонации.

21. Звуки и буквы (10 часов):

1) звуки и буквы;

2) звуки гласные и согласные;

3) согласные твердые и мягкие;

4) обозначение мягкости согласных буквами "ь, е, Ұ, и, ю, я";

5) согласные звонкие и глухие;

6) правописание звонких и глухих согласных на конце слова;

7) буквы "е, Ұ, ю, я" в начале слова и после гласных;

8) гласные ударные и безударные;

9) правописание безударных гласных;

10) алфавит.

22. Слово (17 часов):

1) состав слова;

2) корень и однокоренные слова;

3) окончание;

4) приставка;

5) суффикс;

6) упражнения в образовании слов при помощи приставок и суффиксов;

7) правописание проверяемых безударных гласных, звонких и глухих согласных в корне слова;

8) непроверяемые гласные в корне слова;

9) правописание приставок;

10) приставка и предлог;

11) разделительный "ъ".

23. Части речи (6 часов):

1) общее понятие о частях речи: существительном, глаголе, прилагательном;

2) умение различать части речи по вопросам и значению.

24. Имя существительное (15 часов):

1) понятие об имени существительном;

2) имена собственные и нарицательные, одушевленные и неодушевленные;

3) изменение имен существительных по числам (единственное и множественное число);

4) род имен существительных;

5) упражнения в различении рода (мужской, женский, средний);

6) мягкий знак после шипящих в конце слова у существительных женского рода (мышь, ночь);

7) изменение существительных по падежам;

8) умение различать падежи по вопросам;

9) понятие о 1, 2, 3-м склонениях существительных.

25. Предложение (14 часов):

1) главные и второстепенные члены предложения;

2) предложения нераспространенные и распространенные;

3) однородные члены предложения;

4) однородные подлежащие, сказуемые, второстепенные члены;

5) перечисления без союзов и с одиночным союзом "И";

6) знаки препинания при однородных членах.

26. Связная устная и письменная речь (20 часов):

1) речь и ее значение в жизни;

2) устная и письменная речь;

3) особенности устной речи: окраска голоса, громкость, темп;

4) мимика и жесты в устной речи;

5) устный рассказ, составление сказки по опорным словам;

6) текст;

7) выделение в тексте непонятных (неясных) по значению слов;

8) опорные (важные) в тексте слова;

9) работа с деформированным текстом;

10) заполнение дневника обучающимися;

11) составление предложений и рассказа по вопросам учителя, по картине, серии картин, материалам наблюдении;

12) составление рассказа по опорным словам после разбора с учителем (примерная тематика: жизнь класса, школы, проведение каникул, игры зимой);

13) деловое письмо: адрес на конверте и открытке, поздравительная открытка, письмо родителям.

27. Повторение пройденного (10 часов).

Глава 4. Базовое содержание учебного предмета для 7 класса

28. Повторение (10 часов):

1) главные и второстепенные члены предложения;

2) предложения нераспространенные и распространенные;

3) однородные члены предложения;

4) перечисление без союзов и с одиночным союзом "и";

5) знаки препинания при однородных членах.

29. Звуки и буквы (10 часов):

1) алфавит;

2) звуки гласные и согласные;

3) правописание безударных гласных;

4) правописание звонких и глухих согласных;

5) слова с разделительным "ь";

6) двойные и непроизносимые согласные.

30. Слово (20 часов):

1) состав слова;

2) однокоренные слова;

3) корень, приставка, суффикс, окончание;

4) образование слов с помощью приставок и суффиксов;

5) правописание проверяемых безударных гласных;

6) правописание звонких и глухих согласных в корне слова;

7) непроверяемые гласные и согласные в корне слова;

8) правописание приставок;

9) приставка и предлог;

10) разделительный "ъ";

11) правописание приставок "с о и а" (от-, до-, по-, про-, за-, на-);

12) приставка "пере-";

13) единообразное написание приставок на согласные вне зависимости от произношения (с-, в-, над-, под-, от-).

31. Имя существительное (15 часов):

1) значение имени существительного и его основные грамматические признаки: род, число, падеж;

2) правописание падежных окончаний существительных единственного числа;

3) склонение имен существительных во множественном числе;

4) правописание падежных окончаний;

5) знакомство с именами существительными, употребляемыми только в единственном или только во множественном числе.

32. Имя прилагательное (10 часов):

1) понятие об имени прилагательном;

2) значение имени прилагательного в речи;

3) согласование имҰн прилагательных и имҰн существительных в роде, числе и падеже;

4) род, число, падеж имени прилагательного;

5) правописание падежных окончаний имен прилагательных в единственном и множественном числе.

33. Предложение (10 часов):

1) простое предложение;

2) простые предложения с однородными членами;

3) главные и второстепенные члены предложения в качестве однородных;

4) перечисления без союзов, с одиночным союзом "и", с союзами "а, но";

5) знаки препинания при однородных членах;

6) сложное предложение;

7) сложные предложения с союзами "и, а, но";

8) знаки препинания перед союзами;

9) практическое употребление обращения;

10) знаки препинания при обращении.

34. Связная устная и письменная речь (17 часов):

1) речь и ее значение в жизни;

2) разговорная речь, учебная (научная речь);

3) устные объяснения, устные ответы;

4) текст как тематическое единство;

5) основная мысль текста;

6) структура текста;

7) связь между предложениями текста;

8) понятие об изложении;

9) план текста;

10) правила изложения содержания текста; сжатое изложение;

11) типы текстов: рассуждение, описание;

12) работа с деформированным текстом;

13) распространение текста путем включения в него имен прилагательных;

14) изложение по предложенному учителем плану (примерная тематика: из жизни животных, приметы времен года);

15) составление рассказа по картине, по коллективно - составленному плану;

16) составление рассказа по картине и данному началу с включением в рассказ имен прилагательных;

17) деловое письмо: письмо другу, родственникам, объявление.

35. Повторение пройденного за год (10 часов).

Глава 5. Базовое содержание учебного предмета для 8 класса

36. Повторение (10 часов):

1) простое и сложное предложения;

2) простые предложения с однородными членами;

3) знаки препинания при однородных членах;

4) сложные предложения.

37. Слово (7 часов):

1) состав слова;

2) корень, приставка, суффикс, окончание;

3) непроверяемые гласные и согласные в корне слова.

38. Имя существительное (5 часов):

1) основные грамматические категории - род, число, падеж, склонение;

2) правописание падежных окончаний имен существительных в единственном и множественном числе.

39. Имя прилагательное (5 часов):

1) значение имени прилагательного в речи;

2) согласование имени прилагательного с именем существительным в единственном и множественном числе.

40. Местоимение (7 часов):

1) понятие о местоимении;

2) значение местоимений в речи;

3) основные грамматические признаки местоимений - лицо, число, склонение.

41. Глагол (18 часов):

1) понятие о глаголе;

2) изменение глагола по временам (настоящее, будущее, прошедшее);

3) изменение глагола по числам;

4) неопределенная форма глагола;

5) правописание не с глаголами;

6) изменение глаголов прошедшего времени по родам и числам;

7) глаголы на -ся; -сь.

42. Предложение (20 часов):

1) простое и сложное предложение;

2) подлежащее и сказуемое в простом и сложном предложении;

3) простое предложение с однородными членами;

4) главные и второстепенные члены предложений в качестве однородных;

5) знаки препинания при однородных членах;

6) сложные предложения с союзами и без союзов;

7) обращение;

8) знаки препинания при обращении;

9) прямая речь (после слов автора).

43. Связная речь (20 часов):

1) схема и план текста;

2) понятие о выборочном изложении;

3) рассуждение-доказательство;

4) художественное описание;

5) сравнительное описание, состоящее из двух частей;

6) знакомство с газетой. Особенности газетных материалов;

7) составление текстов-подписей к фотографиям в газете;

8) деловое письмо: объявление, телеграмма, заполнение бланков по платежам за коммунальные услуги, письма по СНГ и в дальнее зарубежье, адрес на конверте.

44. Повторение пройденного за год (10 часов).

Глава 6. Базовое содержание учебного предмета для 9 класса

45. Повторение (10 часов):

1) простое и сложное предложения;

2) подлежащее и сказуемое в простом и сложном предложениях;

3) простое предложение с однородными членами;

4) сложное предложение с союзами и без союзов.

46. Слово (14 часов):

1) однокоренные слова; подбор однокоренных слов, относящихся к различным частям речи, разбор их по состав;

2) единообразное написание звонких и глухих согласных, ударных и безударных гласных в корнях слов;

3) образование слов с помощью приставок и суффиксов;

4) сложные слова;

5) образование сложных слов с соединительными гласными и без соединительных гласных.

47. Имя существительное (5 часов):

1) основные грамматические категории имени существительного;

2) склонение имен существительных;

3) несклоняемые существительные.

48. Имя прилагательное (5 часов):

1) согласование имен прилагательного с именем существительным в роде, числе, падеже;

2) имена прилагательные на -ий, -ья, -ье, их склонение и правописание.

49. Личные местоимения (7 часов):

1) лицо и число местоимений;

2) склонение местоимений;

3) правописание личных местоимений;

4) роль местоимений 3-го лица единственного числа.

50. Глагол (12 часов):

1) значение глагола;

2) неопределенная форма глагола;

3) изменение глаголов по временам и лицам;

4) спряжение глаголов;

5) правописание глаголов с -ться и тся;

6) изменение глаголов в прошедшем времени по родам и числам.

51. Имя числительное (5 часов):

1) понятие об имени числительном;

2) числительные количественные и порядковые;

3) правописание числительных от 5 до 20; 30; от 50 до 80; от 500 до 900; 200; 300; 400 и 90.

52. Наречие (5 часов):

1) понятие о наречии;

2) наречия, обозначающие время, место, способ действия;

3) правописание наречий "с, о, и, а" на конце.

53. Предложение (10 часов):

1) предложения распространенные и нераспространенные;

2) главные и второстепенные члены предложения;

3) простое предложение с однородными членами. Знаки препинания при однородных членах;

4) обращение. Знаки препинания при обращении;

5) виды предложений по интонации. Знаки препинания в конце предложения;

6) сложное предложение. Сложные предложения с союзами и без союзов;

7) сравнение простых предложений с однородными членами и сложных предложений;

8) прямая речь (перед словами автора).

54. Связная устная и письменная речь (19 часов):

1) речь газет, журналов, радио, телевидения; письменные объявления;

2) отзыв о самостоятельно прочитанном произведении с элементами сжатого изложения;

3) рассказы на основе увиденного;

4) письмо знакомому человеку;

5) личный дневник;

6) письмо в газету;

7) заметка в стенгазету;

8) устный репортаж (о школьном празднике, дежурстве).

55. Повторение пройденного за год (10 часов).

Глава 7. Базовое содержание учебного предмета для 10 класса

56. Повторение (2 часа):

1) простое предложение;

2) сложное предложение;

3) обращение.

57. Звуки и буквы (5 часов):

1) звуки гласные и согласные;

2) согласные твердые и мягкие, звонкие и глухие;

3) гласные ударные и безударные;

4) обозначение звонких и глухих согласных на письме;

5) буквы "Е, Ң, Ю, Я" в начале слова;

6) количество звуков и букв в слове.

58. Слово (3 часа):

1) состав слова. Разбор слов по составу;

2) сложные слова;

3) сложносокращенные слова.

59. Имя существительное (3 часа):

1) основные грамматические категории имени существительного;

2) несклоняемые имена существительные.

60. Имя прилагательное (5 часов):

1) роль имени прилагательного в речи;

2) согласование имени прилагательного с именем существительным.

61. Личные местоимения (3 часа):

1) роль личных местоимений в речи;

2) правописание личных местоимений.

62. Глагол (6 часов):

1) роль глагола в речи;

2) неопределенная форма глагола;

3) спряжение глаголов;

4) повелительная форма глагола;

5) правописание глаголов повелительной формы единственного и множественного числа;

6) частица не с глаголами.

63. Имя числительное (5 часов):

1) числительные порядковые и количественные;

2) правописание числительных от 5 до 20; 30; от 50 до 80; от 500 до 900; 200, 300, 400, 90.

64. Наречие (5 часов):

1) понятие о наречии;

2) наречия, обозначающие время, место, способ действия;

3) правописание наречий "с, о, и, а" на конце.

65. Части речи (3 часа):

1) различение. Употребление в речи.

66. Предложение (8 часов):

1) простое предложение;

2) главные и второстепенные члены предложения;

3) предложения распространенные и нераспространенные;

4) сложные предложения со словами: который, когда, где, что, чтобы, потому, что;

5) постановка знаков препинания в предложениях.

67. Прямая речь (5 часов):

1) знаки препинания при прямой речи.

68. Связная устная и письменная речь (10 часов):

1) изложения; сочинения творческого характера;

2) деловое письмо: виды деловых бумаг и их назначение; письма по Казахстану;

3) письма по СНГ; международные письма; поздравление, их виды;

4) анкеты; заявление; доверенность;

5) автобиография; расписка;

6) заполнение бланков по платежам за коммунальные услуги;

7) записная книжка;

8) почтовые переводы, заказные письма; бандероли и посылки;

9) резюме; удостоверение личности и паспорт - основные документы.

69. Повторение пройденного за год (5 часов).

Глава 8. Ожидаемые результаты по завершении 5 класса

70. Предметные результаты.

71. Ожидается, что обучающиеся будут знать:

1) алфавит, расположение слов в алфавитном порядке.

72. Ожидается, что обучающиеся будут уметь:

1) различать звуки и буквы, звуки гласные и согласные, обозначать их на письме;

2) составлять и распространять предложения;

3) устанавливать связи между словами по вопросам;

4) ставить знаки препинания в конце предложения;

5) анализировать слова по звуковому составу (выделять и называть звуки, устанавливать последовательность звуков в слове);

6) списывать рукописный и печатный текст целыми словами и словосочетаниями;

7) писать под диктовку предложения и тексты (30-35 слов).

Глава 9. Ожидаемые результаты по завершении 6 класса

73. Предметные результаты.

74. Ожидается, что обучающиеся будут знать:

1) алфавит;

2) способ проверки написания гласных и согласных (путҰм изменения формы слова);

3) маркировку предложения;

4) правописание "ЖИ-ШИ, ЧА-ЩА, ЧУ-ЩУ".

75. Ожидается, что обучающиеся будут уметь:

1) различать звуки и буквы, звуки гласные и согласные, обозначать их на письме;

2) подбирать группы родственных слов;

3) проверять написание безударных гласных, звонких и глухих согласных путҰм изменения формы слова;

4) обозначать мягкость согласного буквой "ь";

5) разбирать слово по составу;

6) выделять имя существительное как часть речи;

7) строить простое распространҰнное предложение.

Глава 10. Ожидаемые результаты по завершении 7 класса

76. Предметные результаты.

77. Ожидается, что обучающиеся будут знать:

1) способы проверки написания гласных и согласных в корне слова.

78. Ожидается, что обучающиеся будут уметь:

1) правильно обозначать звуки буквами на письме;

2) подбирать группы родственных слов;

3) проверять написание безударных гласных, звонких и глухих согласных путҰм подбора родственных слов;

4) разбирать слово по составу;

5) выделять имя существительное и имя прилагательное как часть речи;

6) строить простое предложение с однородными членами;

7) с помощью учителя составлять устное и письменное связное высказывание;

8) отличать текст от набора предложений на одну тему;

9) пользоваться орфографическим словарҰм.

Глава 11. Ожидаемые результаты по завершении 8 класса

79. Предметные результаты.

80. Ожидается, что обучающиеся будут знать:

1) главные и второстепенные члены предложения;

2) названия частей речи и их значение;

3) наиболее распространҰнные правила правописания слов.

81. Ожидается, что обучающиеся будут уметь:

1) писать под диктовку текст, применяя правила проверки написания слов;

2) разбирать слова по составу, образовывать слова с помощью приставок и суффиксов;

3) различать части слова;

4) различать части речи;

5) строить простое предложение с однородными членами;

6) связно высказываться устно и письменно (по плану);

7) пользоваться словарем;

8) составлять элементарное рассуждение-объяснение, описание, сравнительное описание, не выдуманный рассказ;

9) оформлять деловые бумаги.

Глава 12. Ожидаемые результаты по завершении 9 класса

82. Предметные результаты.

83. Ожидается, что обучающиеся будут знать:

1) главные и второстепенные члены предложения;

2) названия частей речи и их значение;

3) наиболее распространҰнные правила правописания слов.

84. Ожидается, что обучающиеся будут уметь:

1) писать под диктовку текст, применяя правила проверки написания слов;

2) разбирать слова по составу, образовывать слова с помощью приставок и суффиксов;

3) различать части слова;

4) различать части речи;

5) строить простое распространҰнное предложение с однородными членами, сложное предложение;

6) писать изложения и сочинения (по плану);

7) пользоваться орфографическим словарем;

8) оформлять деловые бумаги.

Глава 13. Ожидаемые результаты по завершении 10 класса

85. Предметные результаты.

86. Ожидается, что обучающиеся будут знать:

1) части речи и использование их в речи;

2) наиболее распространҰнные правила правописания слов.

87. Ожидается, что обучающиеся будут уметь:

1) писать небольшие по объҰму изложения и сочинения творческого характера;

2) оформлять все виды деловых бумаг.

88. Личностные результаты ожидается, что обучающиеся проявят:

1) уважение и интерес к родному языку;

2) проявление культуры человеческого общения, соблюдения этических языковых норм.

89. Системно-деятельностные результаты. Ожидается, что обучающиеся овладеют:

1) умением планировать собственное высказывание;

2) умением конструктивно участвовать в диалоге, беседе, общем разговоре;

3) навыками составления деловых бумаг.

Қазақстан Республикасы
Білім және ғылым министрінің
2013 жылғы 3 сәуірдегі
№ 115 бұйрығына 350-қосымша

Жеңіл ақыл-ой кемістігі бар білім алушыларға арналған негізгі орта білім беру деңгейінің 5 - 10 сыныптары үшін "Оқу және тіл дамыту" пәнінен үлгілік оқу бағдарламасы
(оқыту қазақ тілінде жүргізілетін сыныптар үшін)

Ескерту. Бұйрық 350-қосымшамен толықтырылды – ҚР Білім және ғылым министрінің 27.07.2017 № 352 (1, 2, 6, 8, 9, 10,(11, 12) сыныптардың ерекше білім беруге қажеттіліктері бар білім алушылары үшін 01.09.2017, ерекше білім беруге қажеттіліктері бар 3-сыныптың білім алушылары үшін 01.09.2018, ерекше білім беруге қажеттіліктері бар 4-сыныптың және 10-сыныптың білім алушылары үшін 01.09.2019, 11-сыныптың білім алушылары үшін 01.09.2020 қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

1-тарау. Түсінік хат

1. Оқу бағдарламасы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 23 тамыздағы № 1080 қаулысымен бекітілген Орта білім берудің (бастауыш, негізгі орта, жалпы орта білім беру) мемлекеттік жалпыға міндетті стандартына сәйкес және жеңіл ақыл-ой кемістігі бар білім алушылардың ерекше білім алу қажеттіліктерін ескере отырып әзірленген.

2. Оқу пәнінің мақсаты – оқыған материалды дұрыс, жылдам, саналы түрде түсініп және мәнерлеп оқуға дағдыландырып, қалыптастыру.

3. Оқу пәнінің міндеттері:

1) білім алушылардың ұғымына лайықты мәтіндерді дауыстап және іштей оқуға, оқыған білімін саналы түрде түсінуге қалыптастыру;

2) адамдардың еңбегін, достық қарым-қатынасын, бейбітшілік жолындағы қызметі туралы мәліметтерді толықтырып, жалпылау;

3) аталған тарауларды оқығанда балалардың адамгершілікке, еңбекке, Отанына деген сүйіспеншілігін қалыптастыру;

4) табиғатты қорғау, аялап-күтіп өсіру біліктілігін қалыптастыру.

4. Жоғары сыныптардағы (5-10 сыныптар) "Оқу және тіл дамыту" пәні – білім саласындағы кіріктірілген оқу пәні.

5. Аталған бағдарлама мынадай тараулардан тұрады: Қазақ халқының өмірі мен еңбегі, саяси-қоғамдық оқиғалар, кең-байтақ Ұлы Отанымыз туралы, адамдардың достық қарым-қатынасы, бейбітшілік жолындағы қызметі; табиғат және оны қорғау; Ұлы Отан соғысы кезіндегі ерліктер жөнінде жазылған әңгімелер, мақалалар, өлеңдер, Тәуелсіздік күні, Президент күні, Астана күні, Конституция күні, Қазақстан халқының бірлігі мерекесі, Жеңіс күні, Балалар күні.

6. Осы тараулар сыныптан сыныпқа қайталанып, күрделеніп, толықтырылып оқытылады.

7. Білім алушыларды шығармалармен таныстырғанда олардың бақылауы, зейіні, есі дамиды. Оқылған мәтіндерді білім алушылар мұғалімнің сұрақ тапсырма көмегі арқылы талдап, салыстырып, себеп-салдарын байланыстырып, әңгіме барысында, сөздік қоры кеңейіп, байланыстырып сөйлеу тілі дамиды.

8. Оқулықта (ана тілі) берілген мәтіндерді оқу барысында балалар әдістемелік аппаратқа сүйеніп бақылау, экскурсия, жұмыс дәптерлерін толтырып, әр түрлі практикалық жұмыстарды өткізеді.

9. Бастауыш сыныптағы ана тілі сабақтарында өтілген пәндерге сүйеніп, "Ана тілі және тіл дамыту", "Айналадағы әлем", "Еңбекке баулу", "Сурет салу" пәндерімен тығыз байланыстырылады. Осы жоғары сыныптарға арналған бағдарлама бастауыш сыныптардағы пәндерге негізделген.

10. Оқу жүктемесінің көлемі:

1) 5-сыныпта аптасына 3 сағат, оқу жылында 102 сағат;

2) 6-сыныпта аптасына 3 сағат, оқу жылында 102 сағат;

3) 7-сыныпта аптасына 3 сағат, оқу жылында 102 сағат;

4) 8-сыныпта аптасына 3 сағат, оқу жылында 102 сағат;

5) 9-сыныпта аптасына 2 сағат, оқу жылында 68 сағат;

6) 10-сыныпта аптасына 2 сағат, оқу жылында 68 сағат.

11. Әр тақырыпқа берілген сағаттарды мұғалім білім алушылардың ерекшеліктерін, мүмкіншіліктерін ескере отырып, оқу сағаттарын өзгертіп отыруға болады. Өткен материалды қайталау және бекіту барысында мұғалім білім алушыларға топтық және жеке жұмыстарды ұйымдастырады.

12. Оқуға ұсынылатын шығармаларды таңдау кезінде оқышулардың танымдық қабілетін дамыту, қызығушылығын арттыру, қоғамдық саяси түсініктерін, адамгершілік қасиеттерін қалыптастыру, қоғамда өздігінен өмір сүруге тәрбиелеу мәселелері ескертіледі.

2-тарау. Оқу пәнінің 5-сыныптағы базалық білім мазмұны

13. Оқылатын материалдардың тақырыптары (жылына 102 сағат, аптасына 3 сағат):

1) қазақ халқының өмірі мен еңбегі (36 сағат);

2) саяси-қоғамдық оқиғалар, кең-байтақ Ұлы Отанымыз туралы, адамдардың достық қарым-қатынасы, бейбітшілік жолындағы қызметі; табиғат, оны қорғау (30 сағат);

3) "Ұлы Отан соғысы" кезіндегі ерліктер жөнінде жазылған әңгімелер, мақалалар, өлеңдер (20 сағат);

4) "Тәуелсіздік күні", "Президент күні", "Астана күні" (4 сағат);

5) "Қазақстан халқының бірлігі мерекесі", "Жеңіс күні", "Балалар күні" (10 сағат);

6) "Конституция күні" (2 сағат).

3-тарау. Оқу пәнінің 6-сыныптағы базалық білім мазмұны

14. Оқылатын материалдардың тақырыптары (жылына 102 сағат, аптасына 3 сағат):

1) біздің Отанымыздың өткен өмірі (23 сағат);

2) "Ұлы Отан" соғысы жөнінде, бейбітшілік үшін күрес (20 сағат);

3) адамдар еңбегі, туған табиғат, оған қамқорлық (20 сағат);

4) ел өміріндегі елеулі оқиғалар жөніндегі мазмұны білім алушылардың жас ерекшелігіне сай көркем шығармалардан үзінділер, әңгімелер, мақалалар, өлеңдер (21 сағат);

5) "Қазақстан халқының бірлігі мерекесі" (6 сағат);

6) "Тәуелсіздік күні" (2 сағат);

7) "Балалар күні" (2 сағат);

8) "Президент күні", "Астана күні", "Конституция күні" (6 сағат);

9) "Білім күні" (2 сағат).

4-тарау. Оқу пәнінің 7-сыныптағы базалық білім мазмұны

15. Оқылатын материалдардың тақырыптары (жылына 102 сағат, аптасына 3 сағат):

1) қазақ классиктерінің көркем шығармаларынан балалардың жас ерекшеліктеріне сәйкес үзінділер (14 сағат);

2) қазақ классик ақын-жазушыларының өмірі мен творчестволық қызметі жөнінде қысқаша мәлімет (10 сағат);

3) халық ауыз әдебиетінен шығармалар: ертегілер, жұмбақтар (12 сағат);

4) қазақ әдебиеті классиктерінің халық өмірі, оның даналығы, ержүректігі, болашақ өмірі туралы асқақ арманы (20 сағат);

5) туған жердің әр мезгілдегі табиғат көрінісі жөнінде (12 сағат);

6) "Ұлы Отан соғысы" (8 сағат);

7) еңбек, бейбіт өмір жөніндегі шығармалары (А. Құнанбаев, Ы. Алтынсарин, М. Жұмабаев, С. Көбеев, М. Әуезов, Б. Соқпақбаев, М. Мақатаев) (14 сағат);

8) "Қазақстан халқының бірлігі мерекесі" (4 сағат);

9) "Тәуелсіздік күні", "Президент күні", "Астана күні", "Конституция күні" (6 сағат);

10) "Білім күні" (2 сағат).

5-тарау. Оқу пәнінің 8-сыныптағы базалық білім мазмұны

16. Оқылатын материалдардың тақырыптары (жылына 102 сағат, аптасына 3 сағат):

1) қазақ және шетел әдебиетінің классиктерінің, қазіргі қазақстандық (жазушылардың шығармаларынан үзінділер мен шағын көркем шығармалары (16 сағат);

2) қазақтың белгілі классик ақын-жазушыларының өмірі мен шығармашылық қызметі жөнінде қысқаша мәлімет (10 сағат);

3) халық ауыз әдебиетінің шығармалары: ертегілер, мақал-мәтелдер, жырлар, мысалдар, айтыстар (16 сағат);

4) Ы. Алтынсарин, А. Құнанбаев, С. Көбеев, Б. Майлин, С. Сейфуллин, М. Жұмабаев, Шәкәрім, А. Байтұрсынов, І. Жансүгіров, А.С. Пушкин, И.А. Крылов, А.П. Чехов шығармалары (24 сағат);

5) С. Мұқанов, М. Әуезов, Т. Ахтанов, Ғ. Мүсірепов, М. Зверев, А. Пришвин шығармалары (12 сағат);

6) Б. Соқпақбаев, Ш. Айтматов, М. Мақатаев, Б. Момышұлы, Қ. Қайсенов, Қ. Баянбай шығармалары (14 сағат);

7) прозалық үзінділерді, өлеңдерді жаттау (10 сағат);

6-тарау. Оқу пәнінің 9-сыныптағы базалық білім мазмұны

17. Оқылатын материалдардың тақырыптары (жылына 68 сағат, аптасына 2 сағат):

1) қазақ және шетел әдебиетінің классиктерінің көркем шығармаларынан үзінділер. Өмір мен шығармашылық қызметі туралы қысқаша мәліметтер (14 сағат);

2) халық ауыз әдебиетінен шығармалар: ертегілер, жұмбақтар, мақалдар, жыр-дастандар, айтыстар, әдеби ертегілер (12 сағат);

3) қазақстандық ақын-жазушылардың шығармалары (10 сағат);

4) көркем әдебиет мысалдарына сүйене отырып, жасөспірімдерге адамгершілікке баулитын этикалық және эстетикалық тәрбие беру (8 сағат);

5) А. Құнанбаев, С. Торайғыров, Б. Майлин, С. Сейфуллин, Л. Толстой, М. Лермонтов шығармалары (12 сағат);

6) М. Әуезов, Жамбыл, Ә. Тәжібаев, Ә. Шәріпов, Қ. Қайсенов, М. Пришвин шығармалары (12 сағат).

7-тарау. Оқу пәнінің 10-сыныптағы базалық білім мазмұны

18. Оқылатын материалдардың тақырыптары (жылына 68 сағат, аптасына 2 сағат):

1) қазақ және орыс әдебиетінің классиктерінің көркем шығармаларынан үзінділер. Өмір мен шығармашылық қызметі туралы қысқаша мәліметтер (10 сағат);

2) халық ауыз әдебиетінен шығармалар: ертегілер, жұмбақтар, мақалдар, жыр-дастандар, айтыстар, әдеби ертегілер (10 сағат);

3) қазақстандық ақын-жазушылардың шығармалары (12 сағат);

4) көркем әдебиет мысалдарына сүйене отырып, жасөспірімдерге адамгершілікке баулитын этикалық және эстетикалық тәрбие беру (12 сағат);

5) А. Құнанбаев, С. Торайғыров, Б. Майлин, С. Сейфуллин, Л. Толстой, М. Лермонтов шығармалары (12 сағат);

6) М. Әуезов, Жамбыл, Ә. Тәжібаев, Ә. Шәріпов, Қ. Қайсенов, М. Пришвин шығармалары (12 сағат).

8-тарау. 5-сыныпты аяқтағанда күтілетін нәтижелер

19. Пәндік нәтижелер.

20. Білім алушылар:

1) шығарманы түсініп, дұрыс, мәнерлеп, жылдам оқуды;

2) сөздерді тұтас дауыстап оқуды;

3) іштей оқуды;

4) мұғалім тапсырмасын орындай біледі деп күтіледі.

21. Білім алушылар:

1) мұғалімнің қойған сұрақтарына жауап беруді;

2) мұғалімнің көмегімен мәтін мазмұнын жоспар бойынша әңгімелеуді;

3) қарапайым мәтінді өздігінен оқып, әңгімелеуді меңгереді деп күтіледі.

9-тарау. 6-сыныпты аяқтағанда күтілетін нәтижелер

22. Пәндік нәтижелер.

23. Білім алушылар:

1) шығарманы түсініп, дұрыс, мәнерлеп, жылдам оқуды;

2) сөздерді тұтас дауыстап оқуды;

3) іштей оқуды;

4) мұғалім тапсырмасын орындай біледі деп күтіледі.

24. Білім алушылар:

1) мұғалімнің қойған сұрақтарына жауап беруді;

2) мұғалімнің көмегімен мәтін мазмұнын жоспар бойынша әңгімелеуді;

3) дауыстап, түсініп, дұрыс, жылдам мәнерлеп оқуды, іштей оқуды, шығарманың бастапқы ойын анықтауды меңгереді деп күтіледі.

10-тарау. 7-сыныпты аяқтағанда күтілетін нәтижелер

25. Пәндік нәтижелер.

26. Білім алушылар:

1) түсініп, дауыстап, мәнерлеп, жүгіртіп дұрыс оқи;

2) іштей оқуды, шығарманың басты ойын айқындай;

3) дауыстап, түсініп, дұрыс, жылдам мәнерлеп оқи;

4) іштей оқуды, шығарманың бастапқы ойын анықтай біледі деп күтіледі.

27. Білім алушылар:

1) мұғалімнің қойған сұрақтарына жауап беруді;

2) мұғалімнің көмегімен мәтін мазмұнын жоспар бойынша әңгімелеуді;

3) дауыстап, түсініп, дұрыс, жылдам мәнерлеп оқи, іштей оқи алады, шығарманың бастапқы ойын анықтауды меңгереді деп күтіледі.

11–тарау. 8-сыныпты аяқтағанда күтілетін нәтижелер

28. Пәндік нәтижелер.

29. Білім алушылар:

1) түсініп, дауыстап, мәнерлеп, жүгіртіп дұрыс оқи;

2) іштей оқи, шығарманың басты ойын айқындай;

3) дауыстап, түсініп, дұрыс, жылдам мәнерлеп оқи;

4) іштей оқи, шығарманың бастапқы ойын анықтай біледі деп күтіледі.

30. Білім алушылар:

1) мұғалімнің қойған сұрақтарына жауап беруді;

2) мұғалімнің көмегімен мәтін мазмұнын жоспар бойынша әңгімелеп беруді;

3) дауыстап, түсініп, дұрыс, жылдам мәнерлеп оқи, іштей оқи алуды, шығарманың бастапқы ойын анықтауды меңгереді деп күтіледі.

12-тарау. 9-сыныпты аяқтағанда күтілетін нәтижелер

31. Пәндік нәтижелер.

32. Білім алушылар :

1) түсінеді, дауыстап, мәнерлеп, жүгіртіп дұрыс оқи;

2) іштей оқи, шығарманың басты ойын айқындай;

3) дауыстап, түсініп, дұрыс, жылдам мәнерлеп оқи;

4) іштей оқи, шығарманың бастапқы ойын анықтай біледі деп күтіледі.

33. Білім алушылар:

1) мұғалімнің қойған сұрақтарына жауап беруді;

2) мұғалімнің көмегімен мәтін мазмұнын жоспар бойынша әңгімелеуді;

3) дауыстап, түсініп, дұрыс, жылдам мәнерлеп оқи, іштей оқи, шығарманың бастапқы ойын анықтай білуді меңгереді деп күтіледі.

13-тарау. 10-сыныпты аяқтағанда күтілетін нәтижелер

34. Пәндік нәтижелер.

35. Білім алушылар :

1) түсініп, дауыстап, мәнерлеп, жүгіртіп дұрыс оқи;

2) іштей оқиды, шығарманың басты ойын айқындай;

3) дауыстап, түсініп, дұрыс, жылдам мәнерлеп оқи;

4) іштей оқуды, шығарманың бастапқы ойын анықтауды біледі деп күтіледі.

36. Білім алушылар:

1) мұғалімнің қойған сұрақтарына жауап беруді;

2) мұғалімнің көмегімен мәтін мазмұнын жоспар бойынша әңгімелеуді;

3) дауыстап, түсініп, дұрыс, жылдам мәнерлеп оқып, іштей оқи, шығарманың бастапқы ойын анықтай білуді меңгереді деп күтіледі.

37. Тұлғалық нәтижелер. Білім алушылар:

1) мәтін оқу барысында тиісті жерде кідіріс жасау керектігін, оқу жылдамдығын анықтау, екпіні және мазмұнына сай қалай оқылатынын анықтау (кідіріс жасау, ой екпіні, дауыс мәнері);

2) берілген тапсырманы іштей оқумен орындау. Мазмұнын мәніне сай кейбір сөздер мен сөз тіркестерін айрықша айту;

3) кейіпкерлердің іс-әрекетін, мінез құлқын бағалау; кейіпкерлерді, табиғатты, оқиғаны суреттейтін анық, дәл әсерлі үзінділерді табу (мұғалімнің көмегімен);

4) мәтін ішінен түсініксіз сөздер мен сөз тіркестерін тауып, сөздікті пайдалана білу;

5) мәтін бойынша сұрақтарға жауап беру; Мұғалім көмегімен мәтінді бөліктерге бөлу. Бөліктерге ат қою және мұғалімнің көмегімен сұраулы және хабарлы сөйлем түрінде жоспар құру;

6) жоспар бойынша әңгімелеу. Әңгімелеу кезінде мәтін ішіндегі қанатты сөздер мен сөйлемдерді қолдану. Мұғалім қойған сұрақтары бойынша иллюстрация мазмұнын айту дағдыларын танытады деп күтіледі.

38. Жүйелік-әрекеттік нәтижелер білім алушылардың:

1) сабақтан тыс кезінде мектеп кітапханасынан мұғалімнің берген тақырыбы бойынша балаларға арналған кітап таңдау, балалар журналы мен газеттерінен мақалалар оқу. Оқығаны жөнінде әңгімелеуінен;

2) сабақтан тыс кезде балалар көркем әдебиеттерін, газет-журналдарды үнемі оқып отыру. Мұғалім берген үлгіде, сабақтан тыс оқылған шығармалар жөнінде күнделікті толтыруынан;

3) оқылған шығармалар жайында талқылау, кітап жайында пікірлер құрастыру, мұғалім тапсырмасы бойынша оқылған шығарма мазмұнын айту, басты кейіпкерлерді атап айту, оған өз көзқарасын айқындап айтуынан;

4) жазушы өмірі, шығармашылығы туралы қысқаша мәлімет білу. Мектеп кітапханасынан кітаптар алып оқу. Өздігінен балаларға арналған газет-журналдардан мақалалар оқу. Оқыған кітабы, мақаласы жөнінде пікірлесу. Шығарманың негізгі ойын, мақсатын тауып айта білу, кейіпкерлердің іс-әрекетін бағалауынан;

5) сабақтан тыс кезінде оқу жайлы күнделікті толтыруынан;

6) күрделі емес жай әңгімелерді өздігінен оқып, мұғалім тапсырмасын орындау: қойылған сұрақтың жауабын табу, мазмұнын әңгімелеуге, мәнерлеп оқуға дайындауынан;

7) газет-журналдарды, кітаптарды өздігінен оқуынан;

8) оқығанын талдауынан;

9) кітап жайлы сын-пікір құрастыруынан;

10) мұғалім көмегімен күнделікті баспа құралдарындағы бір тақырыпқа жазылған мақалаларды оқып талқылауынан, бағалауынан көрініс табады деп күтіледі.

Қазақстан Республикасы
Білім және ғылым министрінің
2013 жылғы 3 сәуірдегі
№ 115 бұйрығына 351-қосымша

Жеңіл ақыл-ой кемістігі бар білім алушыларға арналған негізгі орта білім беру деңгейінің 5-10 сыныптары үшін "Оқу және тіл дамыту" пәнінен үлгілік оқу бағдарламасы
(оқыту орыс тілінде жүргізілетін сыныптар үшін)

Ескерту. Бұйрық 351-қосымшамен толықтырылды – ҚР Білім және ғылым министрінің 27.07.2017 № 352 (1, 2, 6, 8, 9, 10,(11, 12) сыныптардың ерекше білім беруге қажеттіліктері бар білім алушылары үшін 01.09.2017, ерекше білім беруге қажеттіліктері бар 3-сыныптың білім алушылары үшін 01.09.2018, ерекше білім беруге қажеттіліктері бар 4-сыныптың және 10-сыныптың білім алушылары үшін 01.09.2019, 11-сыныптың білім алушылары үшін 01.09.2020 қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

Глава 1. Пояснительная записка

1. Учебная программа разработана в соответствии с Государственным общеобязательным стандартом среднего образования (начального, основного среднего, общего среднего образования) утверждҰнным постановлением Правительства Республики Казахстан от 23 августа 2012 года № 1080 и с учҰтом особых образовательных потребностей обучающихся с лҰгкой умственной отсталостью.

2. Цель учебного предмета – формирование у обучающихся навыка осознанного, правильного, беглого, выразительного чтения. Подготовка обучающихся к самостоятельному чтению книг, газет и журналов. Воспитание патриотической личности обучающегося.

3. Задачи учебного предмета:

1) выработка у обучающихся навыков правильного, беглого, выразительного и сознательного чтения доступных их пониманию произведений или отрывков из произведений казахских, русских и зарубежных классиков и современных писателей;

2) развитие у обучающихся памяти, внимания, мышления;

3) коррекция недостатков произношения;

4) развитие умения правильно и последовательно излагать свои мысли в устной и письменной форме.

4. Методологической основой программы является система личностно-ориентированного обучения, которая соответствует индивидуальному развитию ребенка, его потенциальным возможностям в приобретении знаний, формированию функциональной грамотности, при которой знания, полученные на уроках чтения, используются обучающимися в различных жизненных ситуациях. Уроки чтения в 5 – 10 классах проводятся в соответствии с методикой объяснительного чтения.

5. Содержание программы составляют произведения русской, казахской и мировой литературы, отобранной с учетом художественно–эстетической и воспитательной ценности, доступные пониманию обучающимся с легкой умственной отсталостью.

6. Объем учебной нагрузки:

1) 5 класс – 3 часа в неделю, 102 часа в учебном году;

2) 6 класс – 3 часа в неделю, 102 часа в учебном году;

3) 7 класс- 3 часа в неделю, 102 часа в учебном году;

4) 8 класс – 3 часа в неделю, 102 часа в учебном году;

5) 9 класс – 2 часа в неделю, 68 часов в учебном году;

6) 10 класс – 2 часа в неделю, 68 часов в учебном году.

7. Уроки внеклассного чтения проводятся 1 раз в месяц. На уроках внеклассного чтения обучающиеся знакомятся с лучшими доступными их пониманию произведениями детской литературы. Формируется интерес к чтению, умение выбрать книги по интересу, привычка самостоятельно читать стихотворения, рассказы, сказки, статьи в книгах, газетах и журналах для детей.

8. В процессе изучения учебного материала учитываются межпредметные связи с предметами "Русский язык", "Мир вокруг", "Математика", "Естествознание", "География", "История", "Изобразительное искусство", "Музыка и пение", "Физическая культура".

9. Уроки чтения имеют большое значение во всей системе учебно - воспитательной работы с обучающимися. Чтение является одним из главных средств познания. Именно на уроках чтения последовательно и систематически расширяются представления детей об окружающей действительности, обогащаются их наблюдения. Чтение является могучим средством воспитания, даҰт богатый материал для развития связной речи, обогащения словаря, воспитывает любовь к родному языку.

10. Распределение часов по разделам является примерным. Учитель имеет право изменить количество часов и содержание уроков с учетом возможностей обучающихся класса.

Глава 2. Базовое содержание учебного предмета для 5 класса

11. Навыки чтения и работы с произведением:

1) осознанное, правильное чтение вслух целыми словами;

2) чтение "про себя";

3) работа над выразительным чтением: саблюдение пауз между предложениями, логическое ударение, необходимая интонация;

4) понимание главной мысли произведения, осознание последовательности, причинности и смысла читаемого;

5) деление текста на законченные по смыслу части по данным заглавиям;

6) придумывание заглавий к основным частям текста, коллективное составление плана;

7) объяснение выделенных учителем слов и оборотов речи;

8) выделение главных действующих лиц;

9) оценка их поступков;

10) выбор в тексте слов, выражений, характеризующих героев, события, картины природы;

11) заучивание наизусть стихотворений, басен.

12. Внеклассное чтение:

1) формирование читательской самостоятельности обучающихся;

2) выбор в школьной библиотеке детской книги на указанную учителем тему;

3) ответы на вопросы по содержанию прочитанного и объяснение иллюстраций.

13. Примерная тематика:

1) небольшие произведения о служении Родине и народу;

2) о мирном труде людей, о праздниках, о знаменательных событиях: День первого Президента Республики Казахстан; День Независимости; День Единства народов Казахстана;

3) общественно полезные дела для обучающихся в наши дни;

4) чтение рассказов и стихотворений русских классиков, казахстанских писателей и поэтов и зарубежных писателей о природе, жизни животных, занятиях взрослых и детей в разные времена года.

14. Перечень разделов:

1) устное народное творчество (10 часов);

2) картины родной природы (Лето. Осень) (10 часов);

3) о друзьях-товарищах (10 часов);

4) мой Казахстан, моя земля! (12 часов);

5) спешите делать добро (10 часов);

6) о животных (10 часов);

7) картины родной природы (Зима. Весна) (10 часов);

8) из произведений казахских писателей (10 часов);

9) из произведений русских писателей (10 часов);

10) из произведений зарубежных писателей (10 часов).

Глава 3. Базовое содержание учебного предмета для 6 класса

15. Навыки чтения и работы с произведением:

1) правильное, осознанное чтение вслух целыми словами с соблюдением норм литературного произношения;

2) работа над беглостью и выразительностью чтения: темп и соответствующая содержанию и смыслу текста интонация (паузы, логическое ударение, тон голоса);

3) "драматизация" (чтение по ролям);

4) чтение "про себя" с выполнением заданий;

5) выделение с помощью учителя главной мысли произведения;

6) выявление отношения к поступкам действующих лиц;

7) выбор слов и выражений, характеризующих героев, события, картины природы;

8) нахождение в тексте непонятных слов и выражений;

9) пользование подстрочным словарем;

10) ответы на вопросы к тексту;

11) деление текста на части с помощью учителя;

12) пересказ по плану;

13) передача содержания иллюстраций к произведению по вопросам учителя;

14) заучивание стихотворений наизусть.

16. Внеклассное чтение:

1) формирование читательской самостоятельности обучающихся;

2) выбор в школьной библиотеке детской книги на указанную учителем тему, чтение статей из детских журналов, газет;

3) беседы о прочитанном, чтение и пересказ интересных отрывков, коллективное составление кратких отзывов о книгах, анализ учетных листов по внеклассному чтению.

17. Примерная тематика:

1) рассказы, статьи, стихотворения о прошлом нашего народа;

2) о его героизме в труде и ратных подвигах; о политических событиях в жизни страны;

3) о труде людей, их отношении к Родине, друг к другу; о родной природе и бережном к ней отношении, о жизни животных.

18. Перечень разделов:

1) устное народное творчество (10 часов);

2) картины родной природы (Лето. Осень) (10 часов);

3) о друзьях-товарищах (10 часов);

4) мой Казахстан, моя земля! (12 часов);

5) спешите делать добро (10 часов);

6) о животных (10 часов);

7) картины родной природы (Зима. Весна) (10 часов);

8) из произведений казахских писателей (10 часов);

9) из произведений русских писателей (10 часов);

10) из произведений зарубежных писателей (10 часов).

Глава 4. Базовое содержание учебного предмета для 7 класса

19. Навыки чтения и работы с произведением:

1) сознательное, правильное, беглое, выразительное чтение вслух в соответствии с нормами литературного произношения;

2) чтение "про себя";

3) выделение главной мысли произведения и его частей;

4) определение основных черт характера действующих лиц;

5) разбор содержания читаемого с помощью вопросов учителя;

6) выделение непонятных слов;

7) подбор слов со сходными и противоположными значениями;

8) объяснение с помощью учителя слов, данных в переносном значении, и образных выражений, характеризующих поступки героев, картины природы; деление текста на части;

9) составление под руководством учителя простого плана, в некоторых случаях использование слов самого текста;

10) пересказ прочитанного по составленному плану;

11) полный и выборочный пересказ;

12) самостоятельное чтение с различными заданиями: подготовиться к выразительному чтению, выделить отдельные места по вопросам, подготовить пересказ;

13) заучивание наизусть стихотворений.

20. Внеклассное чтение:

1) систематическое чтение детской литературы, газет, детских журналов;

2) ведение дневника внеклассного чтения;

3) обсуждение прочитанных произведений, коллективное составление кратких отзывов о книгах, пересказ содержания прочитанного по заданию учителя, называние главных действующих лиц, выявление своего к ним отношения.

21. Примерная тематика:

1) произведения устного народного творчества – сказки, загадки, былины;

2) доступные художественные произведения и отрывки из художественных произведений классиков русской, казахской литературы; краткие сведения об их жизни и творчестве.

22. Перечень разделов:

1) устное народное творчество (22 часа);

2) произведения русской литературы 19 века (20 часов);

3) произведения казахской литературы 19 века (20 часов);

4) произведения русской литературы 20 века (20 часов);

5) произведения казахской литературы 20 века (20 часов).

Глава 5. Базовое содержание учебного предмета для 8 класса

23. Навыки чтения и работы с произведением:

1) совершенствование техники чтения, соблюдение логических пауз, не совпадающих со знаками препинания;

2) выделение главной мысли произведения;

3) называние главных действующих лиц, описание их внешности, характеристики их поступков, подтверждение своего заключения словами текста;

4) составление характеристики героя с помощью учителя;

5) деление прочитанного текста на части, составление плана;

6) пересказ по плану;

7) выделение в тексте метких выражений, художественных определений и сравнении;

8) подробный и выборочный пересказ прочитанного;

9) пересказ с изменением лица рассказчика;

10) заучивание наизусть стихотворений.

24. Внеклассное чтение:

1) знание основных сведений из жизни писателей. Чтение книг из школьной библиотеки;

2) самостоятельное чтение статей в газетах и журналах;

3) обсуждение прочитанных книг, статей. Составление отзывов;

4) умение передать главную мысль произведения, оценить поступки действующих лиц;

5) ведение дневника или стенда внеклассного чтения.

25. Примерная тематика:

1) произведения устного народного творчества: сказки, загадки, поговорки, былины, легенды;

2) литературные сказки; доступные художественные произведения и отрывки из произведений русских и казахских классиков, современных казахстанских писателей;

3) краткие сведения о жизни и творчестве русских и казахских классиков; произведения классиков русской литературы (А.С.Пушкина, М.Ю.Лермонтова, И.А.Крылова, Н.А.Некрасова, И.С.Тургенева, Л.Н.Толстого, В.Г.Короленко, А.П.Чехова);

4) краткие сведения о жизни простого народа, его мудрости, героизме, мечте о светлом будущем;

5) картины природы по сезонам;

6) произведения классиков казахской литературы и современных казахстанских писателей (Ы.Алтынсарин, А.Кунанбаев, С.Сейфуллин, М.Ауэзов, С.Бегалин, М.Алимбаев, Б.Сокпакбаев).

26. Перечень разделов:

1) устное народное творчество (15 часов);

2) произведения русских писателей 19 века (15 часов);

3) произведения казахских писателей 19 века (15 часов);

4) произведения русских писателей 1 половины 20 века (15 часов);

5) произведения казахских писателей 1 половины 20 века (14 часов);

6) произведения русских писателей 2 половины 20 века (14 часов);

7) произведения казахских писателей 2 половины 20 века (14 часов).

Глава 6. Базовое содержание учебного предмета для 9 класса

27. Навыки чтения и работы с произведением:

1) совершенствование техники чтения, соблюдение при чтении норм русской орфоэпии;

2) выделение главной мысли произведения;

3) составление характеристики героев с помощью учителя, иллюстрирование черт характера героев примерами из текста, обоснование своего отношения к действующим лицам;

4) составление плана самостоятельно и с помощью учителя;

5) продолжение работы над средствами языковой выразительности;

6) различение оттенков значений слов в тексте;

7) пересказ содержания прочитанного с использованием слов и выражений, взятых из текста;

8) знание основных сведений о жизни писателей;

9) заучивание наизусть стихотворений, прозаического отрывка.

28. Внеклассное чтение:

1) самостоятельное чтение книг, газет, журналов;

2) обсуждение прочитанного. Составление отзыва о книге;

3) чтение статей на одну тему из периодической печати для обсуждения, оценка обсуждаемых событий (с помощью учителя);

4) ведение дневника или стенда внеклассного чтения.

29. Примерная тематика:

1) художественные произведения и отрывки из произведений русских и казахских классиков; современных казахстанских писателей;

2) краткие сведения об их жизни и творчестве;

3) литературные сказки;

4) произведения А.С.Пушкина, М.Ю.Лермонтова, И.А.Крылова, Н.В.Гоголя, А.П.Чехова;

5) произведения А.М.Горького, С.А.Есенина, М.А.Шолохова, В.П.Катаева, Ю.М.Нагибина, А.Г.Алексина;

6) произведения А.Кунанбаева, С.Муканова, С.Бегалина, С.Торайгырова, У.Турманжанова, С.Жунусова, М.Ауэзова, М.Зверева.

30. Перечень разделов:

1) устное народное творчество (12 часов);

2) из произведений русской литературы 19 века (12 часов);

3) из произведений казахской литературы 19 века (11 часов);

4) из произведений русской литературы 20 века (11 часов);

5) из произведений казахской литературы 20 века (11 часов);

6) из произведений зарубежной литературы (11 часов).

Глава 7. Базовое содержание учебного предмета для 10 класса

31. Навыки чтения и работы с произведением:

1) совершенствование техники чтения, соблюдение при чтении норм русской орфоэпии. Выделение главной мысли произведения;

2) составление характеристики героев, обоснование своего отношения к героям и их поступкам;

3) объяснение причин тех или иных поступков героев (с помощью учителя);

4) работа над планом, над средствами языковой выразительности;

5) пересказ содержания прочитанного;

6) составление рассказа по предложенной теме на материале нескольких произведений;

7) знание основных сведений о жизни писателей;

8) заучивание наизусть стихотворений, прозаических отрывков.

32. Внеклассное чтение:

1) самостоятельное чтение книг, газет, журналов;

2) обсуждение прочитанного;

3) составление отзыва о прочитанной книге, статьи из журнала или газеты;

4) ведение дневника или стенда внеклассного чтения.

33. Примерная тематика:

1) художественные произведения и отрывки из художественных произведений классиков русской и казахской литературы;

2) краткие сведения об их жизни и творчестве;

3) произведения устного народного творчества: сказки, загадки, поговорки, былины; литературные сказки;

4) произведения современных писателей русской и казахской литературы;

5) произведения А.С.Пушкина, И.А.Крылова, А.Н.Майкова, Ф.И.Тютчева, А.П.Чехова, А.И.Куприна; произведения С.А.Есенина, М.А.Шолохова, К.Г.Паустовского, К.М.Симонова, В.М.Шукшина, В.Михалкова, Л.Н.Ошанина; произведения А.Кунанбаева, С.Сейфуллина, М.Ауэзова, М.Алимбаева, У.Турманжанова, М.Зверева, Ч.Айтматова, М.Магауина, О.Сулейменова, С.Муканова.

34. Перечень разделов:

1) устное народное творчество (10 часов);

2) из произведений русской литературы 19 века (10 часов);

3) из произведений казахской литературы 19 века (10 часов);

4) из произведений русской литературы 20 века (10 часов);

5) из произведений казахской литературы 20 века (10 часов);

6) из произведений зарубежной литературы (9 часов);

7) из произведений современных писателей (9 часов).

Глава 8. Ожидаемые результаты по завершении 5 класса

35. Предметные результаты.

36. Ожидается, что обучающиеся будут знать:

1) наизусть 6 – 8 стихотворений.

37. Ожидается, что обучающиеся будут уметь:

1) читать осознанно, правильно, выразительно, целыми словами вслух;

2) читать "про себя";

3) отвечать на вопросы учителя к прочитанному произведению;

4) пересказывать текст по плану с помощью учителя.

Глава 9. Ожидаемые результаты по завершении 6 класса

38. Предметные результаты.

39. Ожидается, что обучающиеся будут знать:

1) наизусть 8 – 10 стихотворений.

40. Ожидается, что обучающиеся будут уметь:

1) читать вслух осознанно, правильно, выразительно;

2) читать "про себя"; выполняя задание учителя к прочитанному тексту;

3) читать текст "по ролям";

4) выделять главную мысль произведения;

5) пересказывать текст по плану полно и выборочно.

Глава 10. Ожидаемые результаты по завершении 7 класса

41. Предметные результаты.

42. Ожидается, что обучающиеся будут знать:

1) наизусть 8 – 10 стихотворений.

43. Ожидается, что обучающиеся будут уметь:

1) читать вслух осознанно, правильно, выразительно;

2) читать "про себя"; выполняя задание учителя к прочитанному произведению;

3) читать текст "по ролям";

4) выделять главную мысль произведения;

5) определять основные черты характера действующих лиц;

6) пересказывать текст по плану полно и выборочно.

Глава 11. Ожидаемые результаты по завершении 8 класса

44. Предметные результаты.

45. Ожидается, что обучающиеся будут знать:

1) наизусть 10 стихотворений;

2) наизусть прозаический отрывок;

3) фамилии авторов классических произведений русской и казахской литературы.

46. Ожидается, что обучающиеся будут уметь:

1) читать вслух осознанно, правильно, бегло, выразительно;

2) читать "про себя"; выполняя задание учителя;

3) выделять главную мысль произведения;

4) давать характеристику главным действующим лицам;

5) пересказывать содержание прочитанного, используя слова и выражения, взятые из текста.

Глава 12. Ожидаемые результаты по завершении 9 класса

47. Предметные результаты.

48. Ожидается, что обучающиеся будут знать:

1) наизусть 10 стихотворений;

2) наизусть прозаический отрывок;

3) краткие сведения о жизни и творчестве классиков русской и казахской литературы.

49. Ожидается, что обучающиеся будут уметь:

1) читать вслух осознанно, правильно, бегло, выразительно;

2) читать "про себя"; выполняя задание учителя;

3) выделять главную мысль произведения;

4) давать характеристику главным действующим лицам;

5) оценивать поступки их, обосновывая своҰ отношение к ним;

6) пересказывать содержание прочитанного, используя слова и выражения, взятые из текста.

Глава 13. Ожидаемые результаты по завершении 10 класса

50. Предметные результаты.

51. Ожидается, что обучающиеся будут знать:

1) наизусть 10 стихотворений;

2) наизусть 2 прозаический отрывка;

3) произведения современных писателей русской и казахской литературы.

52. Ожидается, что обучающиеся будут уметь:

1) читать вслух осознанно, правильно, бегло, выразительно;

2) читать "про себя"; выполняя задание учителя;

3) выделять главную мысль произведения;

4) давать характеристику главным героям;

5) высказывать своҰ отношение к героям и их поступкам;

6) пересказывать содержание прочитанного, используя слова и выражения, взятые из текста;

7) рассказывать по предложенной теме в связи с прочитанным.

53. Личностные результаты ожидается, что обучающиеся проявят:

1) патриотические чувства;

3) стремление беречь природу родного края, своей страны;

4) стремление к здоровому образу жизни, навыки сохранения собственной безопасности и окружающих людей;

5) культуру межличностного общения;

6) уважение к старшему поколению и заботу о младших, заботу, доброту и чуткость к другим.

54. Системно-деятельностные результаты. Ожидается, что обучающиеся овладеют:

1) умением планировать, выполнять по плану собственную деятельность, осуществлять самоконтроль и самооценку;

2) умением выбрать литературные произведения для чтения.

Қазақстан Республикасы
Білім және ғылым министрінің
2013 жылғы 3 сәуірдегі
№ 115 бұйрығына 115-қосымша

Жеңіл ақыл-ой кемістігі бар білім алушыларға арналған негізгі орта білім беру деңгейінің 5-10 сыныптары үшін "Орыс тілі" пәнінен үлгілік оқу бағдарламасы
(оқыту орыс тілінде емес)

Ескерту. Бұйрық 115-қосымшамен толықтырылды – ҚР Білім және ғылым министрінің 27.07.2017 № 352 (1, 2, 6, 8, 9, 10,(11, 12) сыныптардың ерекше білім беруге қажеттіліктері бар білім алушылары үшін 01.09.2017, ерекше білім беруге қажеттіліктері бар 3-сыныптың білім алушылары үшін 01.09.2018, ерекше білім беруге қажеттіліктері бар 4-сыныптың және 10-сыныптың білім алушылары үшін 01.09.2019, 11-сыныптың білім алушылары үшін 01.09.2020 қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

1-тарау. Түсінік хат

1. Оқу бағдарламасы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 23 тамыздағы № 1080 қаулысымен бекітілген орта білім берудің (бастауыш, негізгі орта, жалпы орта білім беру) мемлекеттік жалпыға міндетті стандартына сәйкес және жеңіл ақыл-ой кемістігі бар білім алушылардың ерекше білім алу қажеттіліктерін ескере отырып әзірленген.

2. Оқу пәнінің мақсаты – қарым-қатынас құралы ретіндегі орыс тілінің негізін меңгеру дағдысын қалыптастыру, арнайы мектеп білім алушыларын орыс тілінде дербес тілдесуге дайындау.

3. Оқу пәнінің міндеттері:

1) орыс тілі сабақтарында балалардың патриоттық және көпұлттылық сезімдерін тәрбиелеу;

2) жаңа сөздерді игеруіне қарай, негізгі түсініктермен, құбылыстармен таныстыру, балалардың ой-өрісін кеңейту;

3) балалардың танымдық қабілеттерін, есте сақтауын, зейінін, қиялын, тілдік құбылыстарға қатысты аңғарымпаздығын, өзін-өзі бақылау дағдыларын, сөйлеу белсенділігін дамыту;

4) тыңдау қабілетін (білігін) дамыту, мұғалімнің және басқалардың айтқан сөздерінің мағынасын түсіну;

5) орыс тілінде сөйлеуге және оқуға үйрету.

4. Қазақ тілінде білім беретін арнайы мектепте орыс тілін оқыту, кең көлемді білім берудің және көпұлттылықты тәрбиелеудің маңызды құралдарының бірі болып табылады.

5. 5-сыныптан бастап, үнсіз (іштен) оқуды қолданған жөн. Оқу үрдісі барысында (процесі) білім алушылардың ауызша және жазбаша сөйлеу тілін, ауызекі сөйлеу дағдыларын қалыптастыру арқылы дамыту бойынша жүйелі жұмыстар жүргізіледі.

6. Жоғары сынып білім алушыларын кейбір анықтамалық әдебиеттермен таныстыру және орысша-қазақша орфографиялық, түсіндірмелік сөздіктермен жұмыс жасауға үйрету қажет.

7. Аталған пән орыс тілінде сөйлесу сынды нақты сөйлеу әрекетіне үйрететіндіктен, тілдік деректер (фактілер) және грамматикалық заңдар оқыту (оқу) үрдісінде (процесінде) көмекші рөл атқарып, өзіндік мақсат болып табылмайды.

8. Грамматикалық теориялар, оқытушы басшылығымен білім алушылар өткізетін бақылаулар қорытындысы түрінде қолданылады. Сөздерді, сөйлем мүшелерін, сөйлемдерді зерттеу барысында, айту нормаларына ерекше көңіл бөлген жөн.

9. Білім алушылардың жүйелі сөйлеуін дамыту, түрлі шығармашылық жұмыстар мен тапсырмалардың орындалуын қарастырады: мазмұндама, шығарма, деформацияланған мәтіндерді реттеу. Білім алушыларда сөйлесу (әңгімелесу) дағдыларын, сөйлесу әдебі дағдыларын меңгеруін қалыптастыру мақсатында арнайы "сөйлесу" минуттары орынды болып табылады.

10. Тереңдетілген кәсіптік-еңбектік білім беретін 10-сыныпта қазақ, орыс жазушыларының шығармаларынан үзінділер, газет, журналдар оқу, аз көлемді жазбаша тапсырмаларды орындау, шығармаларды бір тілден екінші тілге аудару, орыс тілінде құттықтаулар жазу арқылы, орыс тілін оқып жатқан білім алушылардың сөйлеу біліктерін жетілдіру ұсынылады.

11. Қазақ тілінде оқытатын сыныптарда, жеңіл ақыл-ой кемістігі бар балаларға арналып, интеграцияланған (біріктірілген) орыс тілі пәнінің сабақтары мен оқылымдары жүргізіледі. Орыс тілі сабақтары келесі пәндермен тығыз байланысқа ие: "Айналадағы әлем", "Математика", "Әлеуметтік-тұрмыстық бағдар", "Кәсіби-еңбекке баулу".

12. Оқу жүктемесінің көлемі:

1) 5-сынып – аптасына 2 сағат, оқу жылында 68 сағат;

2) 6-сынып – аптасына 2 сағат, оқу жылында 68 сағат;

3) 7-сынып – аптасына 2 сағат, оқу жылында 68 сағат;

4) 8-сынып – аптасына 2 сағат, оқу жылында 68 сағат;

5) 9-сынып – аптасына 2 сағат, оқу жылында 68 сағат;

6) 10-сынып – аптасына 2 сағат, оқу жылында 68 сағат.

2-тарау. Оқу пәнінің 5-сыныптағы базалық білім мазмұны

13. Тындалым (6 сағат):

1) жуан, жіңішке дауыссыздарды ажырата білу. Оқыту (оқу) қызметін ұйымдастыру мақсатында, оқытушының білім алушыларға бағыттап айтқан сөзін олардың ұғынуы;

2) жаңа сөздер мен сөз тіркестерінің, көмекші сөздердің мағынасын түсінуді (ұғынуды) меңгеру. Оқытушымен дауыстап оқылған аз көлемдегі ертегілер, өлеңдер, әңгімелерді түсіну (ұғыну).

14. Айтылым (30 сағат):

1) айтылу (8 сағат): сөздерді дұрыс айту дағдыларын қалыптастыру: екпінге дейінгі және екпіннен кейінгі буындағы жіңішке дауыссыз (пять, лето), сөз соңында "р" әрпі бар сөздер (токарь, маляр); айтылуы мен жазылуы: мя, пя, пе, ме (мяч, пять, пес, мед); дауыссыз дыбыстардың әр түрлі топтарымен жиі қолданылатын сөздердің айтылу мен жазылуы (стн, ств, здп); және сөздер айтылуын меңгеру: здравствуй, праздник, солнце;

2) сөз (10 сағат): оқылатын тақырыптар бойынша затты, іс-қимылды, белгілерді білдіретін сөздерді пайдалану. Болжалды тақырыптар: "Үй жануарлары", "Үй жануарларының төлдері", "Зообақ", "Үй құстары", "Жыл мезгілдері", "Жазғы киім", "Қысқы киім". Оқытушының көмегімен, тірек сөздер және сөз тіркестері бойынша көрнекіліктерге, суреттер топтамасына сүйене отырып, ауызша сөйлеу біліктерін қалыптастыру. Жүйелі сөйлеу барысында үш-төрт сөйлемді қисынды (логикалық) реттілікпен орналастыру білігін дамыту. Сөйлеуде у, в, на, с, до, к, от көмекші сөздері бар сөз тіркестерін дұрыс қолданудың практикалық біліктерін қалыптастыру;

3) сөйлем (6 сағат): айтылу мақсаттары бөлек ойларды (пікірлерді) сөйлемде пайдалану және естіп, ажырата білу. Сөйлемдер хабарлы сөйлем және сұраулы сөйлем болып бөлінеді. Сөйлемнің сөз соңындағы тыныс белгілері, сөйлемдегі сөздердің байланысы, зат есім мен сын есімнің байланысы, сан есімнің жіктелуі (бесінші сынып кітабынан). Сөз тіркесінде басыңқы сөзді тауып, бағыныңқы сөзге сұрақ қоя білу. Қойылған сұрақ мағынасына байланысты, сөз тіркесін дұрыс құру. Сөйлемдер жай және күрделі сөйлем болып бөлінеді. Мәтіндегі күрделі сөйлемдерді сурет, көрнекілік құралдар бойынша, сұраққа жауап бере отырып түсіндіру. Мағынасы келіспеген сөйлемдерді және мәтіндерді толықтыру, ретке келтіру. Өзгеріске ұшыраған сөйлемдер мен мәтіндерді реттеу (жыл бойы). Сөйлем сұрақтары бойынша аяқтау, толықтыру, тарату;

4) байланыстыра сөйлеу (6 сағат): Мұғалімнің көмегімен тірек сөздер мен сөз тіркесін қолдану арқылы қысқа мазмұндама жазу (жыл бойы). Іс-қағаздар (ашық хат, хат, мекен-жай). Сұхбаттасу барысында әңгімеде, сөз тіркесі мен сөздердің дұрыс қолданылуы. Оқу барысында диалогтар схемаларын, мысалдарды рөлдік ойындар арқылы тақырыптық диалогтар құру. Құрастырған диалогтың мағынасын дұрыс түсіну, оны аудара білу. Берілген үлгілер, сызбалар бойынша диалогтық және монологтық сөйлеуді дамыту.

15. Оқылым және жазылым (26 сағат):

1) орыс тіліндегі үзіліс (пауза), интонациялар сынды айтылым нормаларын сақтау негізіндегі дұрыс оқу дағдылары;

2) оқыған мәтіннің мазмұны бойынша сұрақтарға жауап беру;

3) оқылған мәтіннің мағынасын егжей-тегжейлі (жақын мәтін) және ішінара (алдын ала жекелеген сөздерді, сөз тіркестерін, сөйлемдердің өңдеумен айтылуы) мазмұндау;

4) оқылған шығармалардың басты кейіпкерлерін ажырата білу; Өлеңді мәнерлеп жатқа оқу. Мұғалімнің дауыстап оқыған шағын әңгімелер, ертегілер, өлеңдердің мазмұнын түсіну;

5) жазылған сөздердің мағынасын түсіну: сәлемдесу, жергілікті мереке, күн, қуанышқа қатысты сөздердің мағынасын түсіну. Бұл сөздерді белсенді пайдалана білу;

6) Сөйлеу этикеті. Мектепте, қоғамдық орындардағы мінез-құлық, мәдениет, дастархан басындағы әдептілік, сөйлесу этикеті.

16. 5-сыныпта өткен тақырыптарды қайталау, қорытындылау (6 сағат.).

3-тарау. Оқу пәнінің 6-сыныптағы базалық білім мазмұны

17. Тыңдалым (6 сағат):

1) әріптер мен дыбыстарды ажырата білу: қазақ тіліндегі (а, е) дыбыстарымен ұқсас, дауыстылар. Қазақ тіліндегі (б, г, д, з, р, м, н) дыбыстарымен ұқсас, дауыссыздар. Дауыстылар (и,э); еріндік-тістік дауыссыздар (в, ф), ц, ч, щ, дауыссыздары: е, ю, я, йотты дауыстылары;

2) оқылғанның негізгі мағынасын (өз бетімен және оқытушы көмегімен) бөліп алу, мәтінде басты кейіпкерді сипаттайтын үзінділерді, абзацтарды табу білігін дамыту, аталған немесе өзге де репликалардың, суреттеулердің қай кейіпкерге қатысты екенін есту арқылы анықтау. Мәтіндегі бейтаныс сөздерді байқау білігін дамыту, олардың мағынасын анықтау, мазмұнын айтуда, сұрақтарға жауап беруде оларды пайдалану;

3) оқыту (оқу), ойын және еңбек іс-әрекетін ұйымдастыру үшін қажеттерді сөздерді түсіну, пайдалану мен дұрыс айту.

18. Айтылым (30 сағат):

1) айтылу (8 сағат): и, е, Ұ, алдында ж,ш,ц, дауыссыз дыбыстарының айтылуы; ж, ш, ц, с, и, н, тіркестерінің жазылуы мен айтылуындағы айырмашылық, жи-ши, цы-ци тіркестерін хат кезінде және естуде ажырата білу білігін дамыту. "Ц" сөз соңында, "Ц" (палец, колодец, молодец) әріпінен кейінгі жіңішкелік белгісінің болмауы; жіңішке ызың ч, щ және ча, ща, чу, щу тіркестерінің айтылуы мен жазылуы; дыбыс пен әріпті ажырату;

2) сөз (10 сағат): Тілдің сөз байлығын құрайтын сөздік қор және сөздік құрам жөнінде түсінік. Сөздің жасалуы туралы: сөздердің түрлі жолдармен жасалатындығы. Жұрнақ арқылы, мағыналарының өзгеруі, тіркесуі арқылы жасалуы; Сөздің түрленуі: жұрнақ пен жалғау т.б. тірек сөздер арқылы сөздердің түрленуі (приставка, суффикс, предлог). Сөздердің түрленіп өзгерген мағынасына мұқият назар аудару. Орыс тіліндегі сөз таптары туралы жалпы түсінік. Зат есім. Зат есімнің сөйлемдегі орны. зат есімнің көпше түрінің жұрнақтарын дұрыс айту. Жалпы және жалқы зат есімдердің (одушевленные, неодушевленные существительные) айырмашылығы, айтылуы мен жазылуы; Орыс тіліндегі сан есім туралы жалпы түсінік. Сан есім заттың санын, мөлшерін, бөлшегін білдіретін сөз табы екендігі. Сан есімнің сұрақтары. Дара және күрделі сан есімдер. Сан есімнің зат есіммен байланыстылығы. "Есептік сан есім". Дара есептік сан есімдер. Күрделі есептік сан есімдер. Есептік сан есімдердің қолданылатын орындары; Зат есімдердің түрлері. Дара және күрделі зат есімдер. Зат есімнің қос әріптен тұрған түбір сөздердің дұрыс айтылуы және жазылуы: класс, группа, суббота, русский, касса, аккуратный, телеграмма, рассказ, утренник. Келесі тақырыптар бойынша сөздік қорды дамыту. Табиғаттың маусымдық өзгерістері. Ауа райы. Адамдардың маусымдық еңбегі. Жануарлар. Құстар. Табиғатты қорғау. Ағаштар. Өсімдіктер. Орыс ертегілері, әндері. Орыс және қазақ ертегілері, мақал-мәтелдері. Орыс және қазақ халықтарының ұлттық тағамдары. Ресей мен Қазақстанның ірі қалалары. (Мәскеу, Санкт-Петербург қ.) және (Астана, Алматы). Менің Отаным. Менің Республикам тәрізді тақырыптарды қамтиды;

3) сөйлем (6 сағат): сөйлемнің басты мүшелерін, жалаң және жайылма сөйлемдерді жасау білігі. Сөйлемдерді сұрақтар бойынша тарату. Берілген сөздерден графикалық сызбалар (схема) бойынша сөйлем құрастыру, сөйлемдердегі, деформацияланған (өзгеріске ұшыраған) сөйлемдердегі және мәтіндердегі сөздерді ретке келтіру (упорядочить). Сөйлемдерде сөздерді керекті грамматикалық формаларда (үлгілерде) пайдалану. Интонациялық белгі бойынша сөйлем құрастыру білігі, берілген сөздерден, сөз тіркестерінен, сұрақтардан, суреттерден (картинкалардан), графикалық сызбалардан (схемалардан) бастапқы формадағы (үлгісінде) сөйлем құрастыру;

4) байланыстыра сөйлеуді қалыптастыру (6 сағат): берілген немесе ұжымдық-жасалынған (коллективно-составленному) жоспарға, тіреу сөздерге және сөз тіркестеріне (төл сөзсіз, 5-6 сөйлемнен) сәйкес шағын мәтіндер құрастыру. Көрнекілік (иллюстративтік) материалдар негізінде шағын жүйелі пікір құрастыру. Практикалық (тәжірибелік) қызмет (іс-әрекет), сюжеттік картиналар, картина сериялары бойынша қысқаша әңгіме құрастыру. Көмекші сөздерді сөйлемде дұрыс пайдалану (у, в, с, по, до, от, к). Тілдесудің нақты жағдайына, сөзбен суреттеуге, көрнекіліктерге (иллюстрациялар), үлгілерге сәйкес диалог құру. Сюжеттік-рөлдік ойындарға қатысу. Газет, журналдармен танысу.

19. Оқылым және жазылым (26 сағат):

1) тыныс белгілерімен сәйкес келетін орыс тілінің айтылу нормаларын, логикалық паузаларды (үзілістерді) сақтау арқылы саналы (сознательный), дұрыс, мәнерлеп оқу дағдысы. Жаңа сөздерді алдын ала талдау арқылы бейтаныс мәтіндерді іштей және сырттай оқу. Оқылғанның (оқылған мәтіннің) мазмұны бойынша сұрақтарға жауаптар, мәтінге өзіндік сұрақ қою, оқытушының қойған сұрағына мәтіннен жауап таба білу білігі. Берілген жоспар бойынша оқылғанды мәтінге жақындатып, мазмұндау. Оқытушының басшылығымен сұраулы және хабарлы сөйлем формасында (үлгісінде) жоспар жасау. Сыныптан тыс оқу дағдысын дамыту, өзіндік оқуға қызығушылығын ояту. Өзіндік оқу барысында сөздікті қолдану дағдысын дамыту. Алдына ала талданған грамматикалық формадағы (үлгідегі) зерттелінген (изученный) шағын мәтіндерді айту бойынша хат. Конверттегі мекен-жайды толтыру. Жеделхат, хат жазу. Орфографиялық сөздікті пайдалану білігі. Сөйлеу этикеті (әдебі). Қоғамдық орындарда, мектепте өзін-өзі ұстау мәдениеті. Үстел басындағы, қоршаған ортадағылармен сөйлесу барысындағы сөйлеу этикеті (әдебі).

20. Жыл бойы өтілген материалды қайталау (6 сағат.).

4-тарау. Оқу пәнінің 7-сыныптағы базалық білім мазмұны

21.Тыңдалым (6 сағат):

1) мәтінде жаңа, бейтаныс сөздерді таба білу білігін дамыту және олардың мағынасын түсіну.

22. Айтылым (30 сағат):

1) айтылуы (6 сағат): ауызекі тілдің айтылым дағдыларын жетілдіру. Дауыссыз ж, ш, ц, дауысты и, е, Ұ, тіркестерінің айтылуы мен жазылуындағы айырмашылықтар. Ча, -ща, -чу, щу, тіркестерінің айтылуы мен жазылуы;

2) Сөз (8 сағат): Сөздерді құрамы бойынша талдау (разбор). Сөз түбіріндегі екпінсіз дауыстылар. Екпінсіз дауыстыларды тексеру әдістері (способы). Түбірінде қос екпінсіз дауыстылары бар сөздердің айтылуы. Сөз алды қосымшасы мен көмекші сөздерді практикалық ажырату. Сөйлеуде зат есім формаларын (үлгілерін) пайдалану. Жіңішкелік белгісі бар сөздердің айтылуы мен жазылуын бекіту. Хатта ъ-ь ажырату. Зат есімнің грамматикалық белгілері. Сын есімдердің зат есімдерге байланысты сан, тек бойынша өзгеруі. Сөйлеуде -ый, -ий, -ой, -ая, -яя, -ые, -ие, -ский, -цкий аяқталатын сын есімдерді пайдалану. Дұрыс айтылу және жазылу. Мағыналары бойынша жақын және қарама-қарсы сын есімдер. Түрлі формадағы сын есімдермен сөйлемдер құрастыру. Есімдіктер туралы жалпы түсінік. Олардың сөздегі рөлі. Жіктеу есімдігі, олардың түрлерін анықтау. Белсенді сөйлеуде келесі тақырыптар бойынша сөздік пайдалану: "Мамандықтар", "Жазушылар, ақындар" (Абай, Әуезов), "Қонақта", "Дүкенде", "Кітапханада", "Дәрігер қабылдауында";

3) Сөйлем (10 сағат): Сөйлемнің бірыңғай мүшелерін пайдалану, бірыңғай мүшелері бар сөйлем, Мәтіндегі сөйлемдерді байланыстыру үшін есімдіктер мен синонимдерді пайдаланудағы жаттығулар. Сөйлемдерді құрастыру, толықтыру, тарату (распространение), реттеу (упорядочение). Сөйлемдердің тұрлаулы және тұрлаусыз мүшелерін табу, сұрақтар көмегімен сөздер арасындағы байланысты орнату. Сөйлемнің бірыңғай мүшелері кезіндегі үтір;

4) байланыстыра сөйлеу (6 сағат): Сөйлемдегі сөздерді байланыстыру үшін есімдіктерді пайдалану. Суреттер (картинкалар), картиналар сериясы, тірек сөздер, берілген бастамалар, аяқталулар бойынша ауызша әңгімелер құрастыру. Сыпайы өтініш жасау, кешірім сұрау, бас тарту формаларын пайдалану арқылы пікір мен диалог құру. Өзгерген (деформацияланған) мәтінмен жұмыс. Түрлі жағдайлардағы диалог: сыпайы жүгіну формасын қолдану арқылы дүкенде, ауруханада, кітапханада, көлікте, телефонмен сөйлесуде.

23. Оқылым және жазылым (26 сағат): шығармадағы (туындыдағы) негізгі ойды бөліп алу. Өз аттарын дұрыс жазу. Жекеше түрдегі әйелдік тектегі (женский род) зат есімдерінің соңындағы жіңішкелік белгісі. Мұндай зат есімдерді ажырату. Зат есімдер туралы жалпы түсінік, сұрақтар, зат есіммен байланыс. Жіктеу есімдіктерінің дұрыс жазылуы: меня, мне, тебя, тебе, ему. Көмекші сөздері бар есімдіктердің бөлек жазылуы. Оқытушының жетекшілігімен, тірек сөздер бойынша мазмұндама мен шығарма жазу. Іс қағаздарын құрастыру: хаттар, жеделхаттар, қабырға газетіне жазбалар. Орфографиялық сөздікті пайдалану дағдысы. Сөйлеу этикеті (әдебі). Қоғамдық орындарда, мектепте өзін-өзі ұстау мәдениеті. Үстел басындағы, жаныңдағылармен, ересектермен тілдесудегі сөйлеу этикеті (әдебі).

24. Жыл бойы өтілген материалды қайталау (6 сағат).

5-тарау. Оқу пәнінің 8-сыныптағы базалық білім мазмұны

25. Тыңдалым (4 сағат):

1) жалпы көңіл-күйді (мұңды, көңілді, мерекелік), дауыс қаттылығын сақтай отырып, әңгімелесуге, диалогтарға қатысу, тілдесу мақсатын (айтып беру, өтіну, ойымен бөлісу, түсіндіру) ескеру. Сөйлеу мінез-құлығын қалыптастыру: әңгімелесушіні тыңдау, сөзін бөлмеу, нақтылау үшін орынды, қалыпты (адекватный) сұрақтар қою.

26. Айтылым (30 сағат):

1) айтылу (8 сағат): алдыңғы сыныптарда өтілген айтылым нормаларын әрі қарайғы жетілдіру. Етістік жалғауларындағы "шь, т" айту;

2) сөз (10 сағат): сөз құрамы, сөздің жасалуы және өзгеруі. Сөз тіркесінің, етістікті сөйлемнің жасалынуы. Қайталаудан арылу мақсатында синонимдарды қолдану және іріктеу. Етістіктердің уақыт, жақ және түрлері бойынша өзгеруі. Мағыналары жағынан жақын және қарама-қарсы етістіктерді қолдану және іріктеу, ажырату біліктерін дамыту. Сөз алды қосымшалары бар етістіктерді мағынасы бойынша (у, в) ажырату, айту. 1-2-3-түрдегі есімдіктер, олардың септелуі. Түрлі септіктердегі есімдіктердің қолданылуы. "Того, этого, такого" есімдіктерінің жалғауларын жазу және айту;

3) сөйлем (6 сағат). Сөйлем құрау дағдыларын (толықтыру, тарату, реттеу) жетілдіру. Сөйлеуде дауыс қаттылығын (эмоционалды, сабырлы) сақтай отырып, сөйлемде, өтілген сөз таптарын пайдалану. Сөйлемнің тұрлаулы және тұрлаусыз мүшелері. Бастауыш және баяндауыш. Сөйлем түрлері: жалаң және жайылма, бірыңғай мүшелері бар сөйлемдер, жай және құрмалас сөйлемдер. Айтылу мақсатына байланысты сөйлемдер: лепті, сұраулы, хабарлы, жалғаулық арқылы күрделі сөйлемдердің жасалынуы;

4) байланыстыра сөйлеу (6 сағат). Ұжымдық жасалынған жоспарға сай өз бетімен және оқытушының жетекшілігімен шағын көлемді мазмұндама мен шығарма жазу. Төл сөз. Диалог. Оқытушының жетекшілігімен, өз бетімен, ұжымдық жасалынған жоспар бойынша мазмұндама және шығарма. Іс қағаздар: өтініш, автобиография, сенімхат, қолхат, түбіртектерді толтыру, жазба, хабарландыру, жасалынған жұмыс туралы есеп. Сөздіктерді пайдалану. Түрлі жағдайлардағы сөйлеу этикеті (әдебі). Тарихи тұлғалар (жазушылар, сазгерлер, халық ертегілерінің батырлары).

27. Оқылым және жазылым (28 сағат). Көркемдік мәтіндерді саналы оқу, автор мен кейіпкер сөзін ажырату (ата білу). Жоспар бойынша нақты, қысқа, таңдамалы мазмұндау. Әңгімелеуші сөзін өзгерту арқылы мазмұндау. Мәтіндерде, шығармаларда ауыспалы мағынада сөздерді, салыстыруларды, мінездемелерді табу. Сыныптан тыс оқу қызығушылығы мен дағдысын дамыту. Газет, журналдарды оқу. Қаратпа сөйлемдерді дұрыс оқу. Қарым-қатынас жасау кезіндегі тыныс белгілері. И, а, что, чтобы, где, куда, как, потому что, который жалғаулықтарының көмегімен жай сөйлемнен құрмалас сөйлем жасау. Етістік жалғауларында шь, т, (3 жақтағы) тся, (тұйық етістіктегі) ся, шься, ться аяқталатын етістіктерді жазу. Қонақта үстел басындағы сөйлеу этикеті (әдебі). Театрда, кинода, мұражайда өзін-өзі ұстау мәдениеті. Күнтізбедегі мейрам күндеріне арналған мерекелік кештерде, түрлі іс-шараларда, кездесулерде.

28. Жыл бойы өтілген материалды қайталау (6 сағат).

6-тарау. Оқу пәнінің 9-сыныптағы базалық білім мазмұны

29. Тыңдалым (4 сағат):

1) шығарманың негізгі идеясын түсіну. Абзацтардың, шағын көлемді шығармалардың рөлін (алатын орынын) түсіну.

30. Айтылым (30 сағат):

1) айтылуы (8 сағат): түрлі позициялардағы және тіркестердегі орыс тілінің дауысты және дауыссыздарының дұрыс айтылуы. Қазақ және орыс тілі әріптерінің айырмашылығы;

2) Сөз (10 сағат): сөздерді құрамы бойынша талдау. Туыстас сөздер. Жұрнақ арқылы біртүбірлі сөздердің жасалынуы. Екі сөздің бірігуінен (стенгазета, пылесос, автопарк) сөздердің жасалынуы. Сөздердің басқа сөз таптарынан жасалынуы: сын есімдердің зат есімдерден, (стекло-стеклянный, яблоко-яблочный), зат есімдердің етістіктерден (учить-учитель, петь-певец). Сөздегі синонимдер мен антонимдер. Зат есімдер, зат есімдердің түрлері, зат есімдердің көмекші сөзбен қолданылуы. Түріне, септігіне (-ого, -его) қарай сын есімдердің жалғаулары, айтылу кезіндегі дауыссыздардың алмасуы. Етістіктің бұйрық райы (пиши, пишите), өткен шақта (читал), көмекші сөздермен (ушел, включил), жекеше түрде 3-жақтағы етістіктер (моет). Үстеу туралы жалпы түсінік. Үстеумен сөз тіркестерін және сөйлем жасау: вокруг, всегда, до свидания, здесь, налево, сегодня, сейчас, среди, теперь. Үлгіленген тақырыптар бойынша сөздікті жандандыру: "Казахстан-наша Родина" (әнұран, елтаңба, Астана, елбасы, "Национальные праздники");

3) сөйлем (6 сағат): Сөйлемдер құру дағдыларын (толықтыру, тарату, реттеу) жетілдіру. Сөйлеуде дауыс қаттылығын (эмоционалды, сабырлы) сақтай отырып, сөйлемде өтілген сөз таптарын пайдалану. Сөйлемдерде тұрлаулы және тұрлаусыз мүшелерді табу, сұрақтар көмегімен сөздер арасындағы байланысты орнату. Сөйлемнің бірыңғай мүшелері кезіндегі үтір;

4) байланыстырып сөйлеуді қалыптастыру (6 сағат). Байланыстыра сөйлеу формалары (мазмұндама, шығарма, жазбалар). Оларда негізгі құрамдас бөліктерін (бастамасы, негізгі бөлімі, аяқтамасы), логикалығы, реттілігі, себеп-салдарлық байланысын ашу, тілдің лексика-грамматикалық құралдарын дұрыс қолдану. Іс-қағаздарды рәсімдеу: өтініштерді (жұмысқа орналасу үшін, оқуға, жұмыстан босату), сенімхат, қолхат. Өзіндік сөйлеу кезінде тілдің көркемдік құралдарын (синонимдер, антонимдер) пайдалану.

31. Оқылым және жазылым (28 сағат):

1) мәнерлеп оқудың негізгі ережелері мен орфоэпиялық нормаларды сақтай отырып, көркемдік шығармаларды оқу. Бөлінген "ъ және ь" белгілерімен сөздерді жазу;

2) сыныптан тыс қолжетімді газеттер, журналдар, көркем шығармаларды оқу;

3) өтілген есімдіктер мен етістіктер формаларының (үлгілерінің) дұрыс жазылу ережесін қолдану. 1 ден 20 дейінгі сан есімдердің дұрыс жазылуымен практикалық танысу. Оқыған шығармаларды, газеттерді, журналдық мақалаларды, телебағдарламаларды, кинофильмдерді ауызша мазмұндау;

4) қонақта үстел басындағы сөйлеу этикеті (әдебі). Театрда, кинода, мұражайда, қоғамдық көлікте, күнтізбедегі қызыл күндерге арналған мерекелік кештерде, түрлі іс-шараларда, кездесулерде өзін-өзі ұстау мәдениеті.

32. Жыл бойы өтілген материалды қайталау (6 сағат).

7-тарау. Оқу пәнінің 10-сыныптағы базалық білім мазмұны

33. Тыңдалым (4 сағат):

1) сөйлем және мәтін формасындағы айтылған сөзді түсіну. Оқығанның (көркем шығарма, газет және журнал мақалалары, балаларға арналған теле және радиобағдарламалар) мазмұнын түсіну.

34. Айтылым (30 сағат):

1) айтылу (8 сағат): сөз соңында кездесетін жуан және жіңішке дауысты дыбыстар мен қатаң, ұяң дауыссыз б, п, в, ф, г, ж дыбыстардың дұрыс айтылуы;

2) сөз (10 сағат): Сөйлесу барысында синонимдері, антонимдерді қолдану. Сөз құрамын талдау. Сөйлесу, әңгімелесу барысында сөздердің түрлі грамматикалық категорияларын (зат есім, сын есім, сан есім, есімдік, етістік, үстеу) лексикалық тақырыптар ретінде белсенді пайдалану. Сөз жасау және сөйлем құрау, сөздердің мағынасын кеңейту барысында синонимдер, антонимдерді қолдану арқылы сөздік қорын толықтыру, молайту. Сабақта өтілген сөздерді қарым-қатынас, еңбек, оқу барысында белсенді пайдалану;

3) сөйлем (6 сағат): Өзіндік сөйлесу барысында түрлі типтегі (жалаң, жайылма, бірыңғай мүшелері бар сөйлемдер, айтылған, жай және құрмалас сөйлемдер) және сөйлем түрлері: айтылу мақсаты (лепті, сұраулы, хабарлы, жалғаулықтар арқылы құрмалас сөйлемдердің жасалуы);

4) байланыстырып сөйлеуді қалыптастыру (6 сағат): Сөйлеу этикетін сақтай отырып, диалогқа қатысу. Әр түрлі ауызша және жазбаша сөйлеу (әңгіме сипаттама, шығарма, мазмұндама) құрай алу. Іскерлік қағаздардың барлық түрлерін рәсімдеу біліктерін жетілдіру. Өз бетімен кітапхананы пайдалана алу, сыныптан тыс оқуға арналған кітаптар, газеттер, журналдарды іріктеу.

35. Оқылым және жазылым (28 сағат):

1) дауысты, дауыссыздардың дұрыс жазылуы (қатаң, жіңішке, ұяң, жуан): б, п, в, ф, г, ж сөз соңында ь, ъ. Өтілген орфографиялық ережелерді сақтай отырып, түрлі сөз таптарын (зат есім, етістік, сын есім, үстеу, есімдік) қолдану және жазу.

2) әр түрлі мәтіндердің мағынасын түсініп оқу, мазмұндау. Саналы оқу және мазмұнын мазмұндау, оқыған шығармалар, мақалалар туралы өз пікірін айта алу. Әр түрлі сөздіктерді (қазақша-орысша,орысша-қазақша, орфографиялық, түсіндірме) пайдалану білігі. Сөздік бойынша сөздердің дұрыс жазылуын тексеру білігі;

3) іс-қағаздарды рәсімдеу: өтініштерді (жұмысқа орналасу, оқуға түсу және жұмыстан босату үшін), сенімхат, қолхат;

36. Жыл бойы өтілген материалды қайталау (6 сағат).

8-тарау. 5-сыныпты аяқтағанда күтілетін нәтижелер

37. Пәндік нәтижелер.

38. Білім алушылар:

1) дауысты және дауыссыз дыбыстардың түрлі позициялардағы және тіркестердегі айтылу нормалары;

2) сөйлем соңында тыныс белгілерін дұрыс қоюды біледі деп күтіледі.

39. Білім алушылар:

1) сұрақтардағы сөздерді пайдалану арқылы, сұраққа жауап беруді, өзін-өзі ұстау нормаларын сақтауды, әңгімелесуге қатысуды;

2) орыс тілінің айтылу нормаларын сақтай отырып, дұрыс оқу және оқығанды түсінуді;

3) оқығанның мазмұны бойынша сұрақтарға жауап беруді;

4) өлеңдерді мәнерлеп оқуды меңгереді деп күтіледі.

9-тарау. 6-сыныпты аяқтағанда күтілетін нәтижелер

40. Пәндік нәтижелер.

41. Білім алушылар:

1) әр түрлі позициялардағы дауысты және дауыссыз дыбыстардың айтылу нормаларын;

2) қосарланған әріптері бар, -ча, -ща, -чу, -щу сөздердің айтылу және жазылу ережелерін;

3) сөйлемнің тұрлаулы мүшелерін, сөз таптарының атауларын біледі деп күтіледі.

42. Білім алушылар:

1) айтылу ережелерін сақтай отырып, әңгімелесуге, сөйлесуге қатысуды;

2) орыс тілінің айтылу нормаларын және интонацияларды сақтай отырып, саналы, дұрыс жүгіртпелі оқуды;

3) оқылған мәтін бойынша сұрақтарға толық, дұрыс жауап беру, оқылған мәтінге сұрақ қоюды;

4) көргеннің, оқығанның мазмұнын мазмұндауды;

5) сөйлеуде зат есімдерді көмекші сөздермен дұрыс қолдануды;

6) меңгерілген дұрыс жазу ережелерін сақтай отырып, жазбаша жаттығуларды орындауды;

7) үстел басында, қоғамдық орындарда, мектепте, үйде сөйлеу этикетін сақтауды меңгереді деп күтіледі.

10-тарау. 7-сыныпты аяқтағанда күтілетін нәтижелер

43. Пәндік нәтижелер.

44. Білім алушылар:

1) дауыссыз дыбыстардың түрлі позициялардағы және сын есімнен кейін айтылу нормаларын;

2) өз есімдерін жазу ережелерін;

3) өтілген сөз таптарын атай біледі деп күтіледі.

45. Білім алушылар:

1) сөйлеу этикетін сақтай отырып, әңгімелесуге, сөйлесуге қатысу,өз сөзінде көркемдік мәтіндерді оқу барысында меңгерген бейнелік сөздерін қолдануды;

2) оқығанды егжей-тегжейлі, қысқаша мазмұндауды;

3) сөз таптарын, көмекші сөзді және сөз алды қосымшасын ажырата білуді;

4) хат жазғанда өтілген дұрыс жазу ережелерін қолдануды;

5) іскерлік қағаздарды толтыра білуді меңгереді деп күтіледі.

11-тарау. 8-сыныпты аяқтағанда күтілетін нәтижелер

46. Пәндік нәтижелер.

47. Білім алушылар:

1) орыс тілі дыбыстарын оңашаланған және сөз құрамында айтылу нормаларын;

2) орыс тілі курсы бойынша өтілген дұрыс жазу ережесін біледі деп күтіледі.

48. Білім алушылар:

1) қаратылып айтылған сөзді, қысқаша мәтін және жеке сөйлем түрінде түсінуді;

2) хат жазғанда дұрыс жазылу ережесін қолдануды;

3) айтылу және сөйлеу ережесін сақтай отырып, диалогтарға, әңгімелерге қатысуды, өздігінен пікір білдіруді;

4) орфография нормаларын сақтай отырып, көркем шығармаларды оқуды;

5) тыңдалғандарды немесе оқылғандарды егжей-тегжейлі қысқаша мазмұндауды;

6) түрлі сөздіктерді қолдануды;

7) заттар, құбылыстар, жағдайлардың толыққанды сипаттамасын жасауды;

8) өзіндік іс-әрекеттердің уақытын көрсете отырып сипаттауды;

9) әр түрлі қарым-қатынас жағдайларда сөйлеу дағдыларын пайдалануды меңгереді деп күтіледі.

12-тарау. 9-сыныпты аяқтағанда күтілетін нәтижелер

49. Пәндік нәтижелер.

50. Білім алушылар:

1) айтылуы меңгерілген, орыс тілінің барлық дыбыстарының дұрыс айтылуын есту арқылы ажырата (ата алу);

2) пікір айту мақсаты бойынша түрлі сөйлемдерді интонациялау ережесін (өтініш, сұрақ, теріске шығару);

3) орыс және қазақ әріптерінің айырмашылықтарын;

4) өтілген орыс тілі курсы бойынша дұрыс жазылу ережелерін біледі деп күтіледі.

51. Білім алушылар:

1) орысша мәнерлеп оқып, мәтіннің негізгі ойын, мазмұнын жеткізуді;

2) хатта дұрыс жазу ережесін қолдануды;

3) орфографиялық ережелерді сақтай отырып, көркем шығармаларды оқуды;

4) тілдің лексика-грамматикалық құралдарын дұрыс қолдануды;

5) тыңдалған немесе оқылған шығарманы қысқаша егжей-тегжейлі мазмұндауды, іскерлік қағаздармен жұмысты;

6) қарым-қатынаста, өтініште, тілдесуде этикет формаларын қолдануды меңгереді деп күтіледі.

13-тарау. 10-сыныпты аяқтағанда күтілетін нәтижелер

52. Пәндік нәтижелер.

53. Білім алушылар:

1) дауысты, дауыссыз дыбыстардың, сөз соңында (қатаң, ұяң, үнді) дыбыстардың (б, п, в, ф, г, ж) дұрыс айтылу нормаларын, сөздерде "ь, ъ" кездесуін;

2) орыс және қазақ әріптерінің айырмашылықтарын;

3) өтілген орыс тілі курсы бойынша дұрыс жазылу ережесін білуді біледі деп күтіледі.

54. Білім алушылар:

1) хатта дұрыс жазу ережесін қолдануды;

2) орыс тілінің лексика-грамматикалық құралдарын дұрыс қолдануды;

3) әр түрлі жағдайларда жаңа сөздерді пайдалануды;

5) зат есімнің жалғауларын дұрыс пайдалануды;

6) осы шақтағы етістік өзгеруін;

7) сөйлемде шылауды үйлестіре отырып, зат есімді қолдануды;

8) грамматикалық өзіндік түзету және өзіндік бақылау дағдыларын дамытуды меңгереді деп күтіледі.

55. Тұлғалық нәтижелер. Білім алушылар:

1) тұлға үшін ұлттық және жалпы адамзаттық құндылықтары мен маңызын білу;

2) берік достық қарым-қатынас орнатуға, ұжымда жағымды болуға ұмтылу;

3) өз еліміздің және Қазақстан Республикасында тұратын өзге халықтардың мәдени құндылықтарын танып, білу дағдыларын танытады деп күтіледі.

56. Жүйелік-әрекеттік нәтижелер білім алушылардың:

1) мұғалімнің айтуымен жұмыс орынын ұйымдастыру, тапсырманы орындауынан;

2) әрекет ету нұсқаулығына сәйкес қатаң орындау кезінде тапсырмалармен танысуынан;

3) өз қызметін белгіленген өлшемдер бойынша қабілетіне бағалау нәтижесінен;

4) сөйлеу барысында сыпайылық, әдептілік ережелерін ұстануынан;

5) диалог немесе пікірталас кезінде негізгі ойдың мазмұнын қабылдауынан көрініс табады деп күтіледі.

Қазақстан Республикасы
Білім және ғылым министрінің
2013 жылғы 3 сәуірдегі
№ 115 бұйрығына 353-қосымша

Жеңіл ақыл-ой кемістігі бар білім алушыларға арналған негізгі орта білім беру деңгейінің 5 - 10 сыныптары үшін "Қазақ тілі" пәнінен үлгілік оқу бағдарламасы
(оқыту қазақ тілінде емес)

Ескерту. Бұйрық 353-қосымшамен толықтырылды – ҚР Білім және ғылым министрінің 27.07.2017 № 352 (1, 2, 6, 8, 9, 10,(11, 12) сыныптардың ерекше білім беруге қажеттіліктері бар білім алушылары үшін 01.09.2017, ерекше білім беруге қажеттіліктері бар 3-сыныптың білім алушылары үшін 01.09.2018, ерекше білім беруге қажеттіліктері бар 4-сыныптың және 10-сыныптың білім алушылары үшін 01.09.2019, 11-сыныптың білім алушылары үшін 01.09.2020 қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

1-тарау. Түсінік хат

1. Оқу бағдарламасы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 23 тамыздағы № 1080 қаулысымен бекітілген Орта білім берудің (бастауыш, негізгі орта, жалпы орта білім беру) мемлекеттік жалпыға міндетті стандартына сәйкес және жеңіл ақыл-ой кемістігі бар білім алушылардың ерекше білім алу қажеттіліктерін ескере отырып әзірленген.

2. Оқу пәнінің мақсаты – қарапайым түрде күнделікті тұрмысқа, оқуға қатысты тақырыптар мөлшерінде білім алушылардың ауызекі сөйлесу, түсіну, өз ойын қазақ тілінде жеткізе білу дағдыларын дамыту және әлеуметтік ортада қарым-қатынас жасауға қажетті сөйлеу дағдыларын қалыптастыру.

3. Оқу пәнінің міндеттері:

1) тәрбиелеу және баланың жалпы танымдық процестерін дамыту саласындағы міндеттер. Білім алушылардың интернационалдық, патриоттық, Отанға деген сүйіспеншілік сезімдерін қалыптастыру, дамыту. Негізгі ұғымдар мен құбылыстарды таныстыра отырып, балалардың жалпы ой-өрісін, танымдық қабілеттерін (зейінін, есте сақтауын), сөйлеу белсенділігін дамыту;

2) қазақ тілі фонетикасын игеру саласындағы міндеттер. Қазақ тіліндегі дыбыстарды жеке, сөзде, сөйлемде дұрыс айтуға дағдыландыру. Қазақ тіліне тән үндестік заңын практикалық түрде игеру, жуан, жіңішке дыбыстарды ажырата білу;

3) сөз қорын дамыту саласындағы міндеттер. Тақырыптар бойынша қазақша сөз қорын заттың атын, сынын, қимылын білдіретін сөздермен толықтыру, молайту. Жаңа сөздердің мағынасын түсіну, мағынасы бойынша топтастыру;

4) қазақ тілі грамматикасын игеру саласындағы міндеттер. Көптік жалғауларды пайдалану арқылы заттың көпше түрлерін анықтау, түсіну, қолдану дағдыларын қалыптастыру. Зат есім қосымшаларының, септік жалғаулардың мағынасын түсіну: түбір мен қосымша үлгілерін практикалық түрде меңгеру. Есімдіктің шағына, жағына қарай етістікті өзгерте білуге, мағынасын түсініп, қолдана білуге үйрету. Сөз жасау және сөйлем құрау, мағынасын кеңейту дағдыларын қалыптастыру. Сабақта өтілген сөздерді, сөйлемді қарапайым орфографиялық, пунктуациялық ережелерді сақтай отырып, оқу, жаза білу;

5) байланыстырып сөйлеу. Диалогтік және монологтік сөйлеу (ауызекі, жазба тіл) дағдыларын қалыптастыру. Берілген сұраққа жауап бере білу, сұрақ қоя білу, бірнеше сөйлемдерден шағын мәтін құрастыру, қарапайым тақырып бойынша өз ойын жеткізе білуге үйрету. Қазақ тіліндегі жарнамаларды, іс қағаздарын, мәтіндерді оқып, түсінуге машықтандыру. Қазақ тілі этикасына байланысты сөйлеу мәдениетін меңгеру.

4. Аталған бағдарлама төмендегі қағидаларды басшылыққа ала отырып құрастырылды:

1) көмекші мектеп білім алушыларының танымдық процестерінің даму ерекшеліктерін ескеру;

2) қарым-қатынас жасауға белсендіретін тақырыптар алу;

3) сөйлеу мен таным әрекеттерін түзете отырып, дамыту, оқыту;

4) ауызша қарым-қатынас жасау дағдыларын меңгеру;

5) сөздік материалдарды жүйелеу;

6) сөйлеу үлгілерін (модульді) кеңінен пайдалану арқылы қазақ тілінде сөйлеу дағдыларын меңгеру;

7) қарым-қатынас жасау қызметінің барлық түрлерін (тыңдау, сөйлеу, оқу, жазу) дамыту;

8) практикалық оқыту әдістерін кеңінен қолдану.

5. Арнайы мектептердің жаңа оқыту мерзіміне көшуіне байланысты жасалған бағдарлама мұғаліммен білім алушының арасындағы тығыз байланысты көрсетеді. Оқу бағдарламасының жетістіктерін бағалау нәтижесінде білім алушының қажеттілігінен туындаған мүмкіндіктерін аша түседі.

6. Әр сынып мүмкіндігі шектеулі балалардың мүмкіншілігін ескеріп, қарапайымнан күрделіге қарай жүйеленген, берілген тақырыптар үнемі қайталанып, білім алушының зейінін және есте сақтау қабілетін дамытып отырады. Берілген дидактикалық модульдер білім алушының біліктілігі мен дағдыларын қалыптастырады.

7. Арнайы мектепте қазақ тілін оқыту барысында осы айтылған ерекшеліктерді басшылыққа ала отырып бағдарламаның бүкіл мазмұны, жүйесі балалардың сөйлеу әрекеті мен білім дағдылары, таным әрекеттерін іс жүзінде қалыптастыруға, дамытуға, меңгертуге бағытталған. Бұл процесс тыңдау, қабылдау, оқу, сөйлеу, жазу мәдениетін игеруге орфографиялық жаттығулар арқылы жүзеге асыруға мүмкіндік береді.

8. Оқу бағдарламаны игеру барысында көрнекілік пен техникалық құралдарды ұтымды пайдалану білім алушылардың материалды жеңіл меңгеруіне мүмкіндік туғызады, сабаққа ынтасын, қызығуын арттырады. Көрнекілікпен түсіндірілген материалды білім алушылар тез қабылдап, жеңіл меңгереді. Есінде ұзақ сақтайды.

9. 5-сыныптан бастап үндемей (іштен) оқуды қолданады. Мәтінге сұрақ қою және өзбетімен сұраққа үлгі бойынша жауап беру.

10. Оқу барысында ауызша және жазбаша сөйлеу тілін дамытуға байланысты жүйелі жұмыстар жүргізіледі. Осы мақсатта әртүрлі тәсілдер қолданылады: оқығанға, иллюстрацияға ұқсас әңгімелеу, сұрақтарға жауап беру.

11. Сөз, сөйлем, мәтіндерді аудару кеңінен қолданылады. Ол үшін жоғарғы сынып білім алушыларын әр түрлі қазақша-орысша, орфографиялық сөздіктермен жұмыс жасаумен таныстырып, үйретеді.

12. 10-сыныпта білім алушылар кәсіби-еңбекке баулуды терең оқиды, онда қазақ, орыс жазушыларының шығармаларынан үзінділер, газет, журналдар оқу, әртүрлі жазба жұмыстарын орындау және қазақ тілінде құттықтаулар құрастырып, бір тілден екіншіге шағын шығармалар жазу арқылы біліктерін жетілдіреді.

13. Білім алушылардың ауызша сөйлеу тілі сыныптан тыс уақыттағы оқу кезінде жетілдіріледі. Ауызша сөйлеу тілі күнделікті өмірде іске асырылады.

14. Оқу жүктемесінің көлемі:

1) 5 сынып – аптасына 2 сағат, оқу жылында 68 сағат;

2) 6 сынып – аптасына 2 сағат, оқу жылында 68 сағат;

3) 7 сынып – аптасына 2 сағат, оқу жылында 68 сағат;

4) 8 сынып – аптасына 2 сағат, оқу жылында 68 сағат;

5) 9 сынып – аптасына 2 сағат, оқу жылында 68 сағат.

6) 10 сынып – аптасына 2 сағат, оқу жылында 68 сағат.

15. Пәнді оқу процесінде келесі пәндермен пәнаралық байланыс орнатылады: "Қазақстан тарихы", "Орыс тілі", "Жаратылыстану".

16. Бағдарламаның тақырыптарына және бөлімдеріне сағат бөлу үлгі ретінде берілген. Білім алушылардың ерекше білім алу қажеттіліктерін ескере отырып оқу жоспарының жалпы сағат санының шеңберінде нақты материалды оқытуға мұғалім өздігімен уақыт көлемін анықтау мүмкіндігі беріледі.

2-тарау. Оқу пәнінің 5-сыныптағы базалық білім мазмұны

17. Тындалым (14 сағат):

1) жеңіл мәтіндердің жалпы мазмұнын түсіну. Мәтіннің мазмұны бойынша негізгі сұрақтарға жауап беру;

2) қарама-қарсы іс-қимылдарды білдіретін "май-мей, бай-бей, пай-пей" жұрнақтарының мағынасын түсіну. Бұл жұрнақтардың орыс тіліндегі "не" бөлшегі мағынасында қолданатынын түсіну. Жаңа сөздердің мағынасын түсіну, аудармаларын білу.

18. Айтылым (16 сағат):

1) жуан және жіңішке дауысты (а-о, о-ө, ү-ұ, у-ү, ы-і) дыбыстардың дыбысталу ерекшеліктеріне сәйкес дұрыс айту, ажырату, дыбыстық талдау, үндестік заңы (жуан, жіңішке дауысты дыбыстардың бір –біріне әсері) туралы түсініктерін практикалық түрде қалыптастырып, сөздерді айтуға жаттығу;

2) "Үй құстары", "Көліктер", "Жол ережелері", "Жыл мезгілдері", "Табиғаттағы өзгерістер", "Ұлттық тағамдар", "Дүкенде" және сол сияқты тақырыптар аясында жиі қолданатын заттың атын, түр-түсін, қимылын білдіретін сөздерді меңгеру, белсенді сөз қорында қолдану;

3) жалпылама және қарама-қарсы мағыналы сөздерді (қысқа- ұзын, үлкен- кіші) практикалық түрде меңгеру, оларға сұрақ қою.

19. Оқылым (16 сағат):

1) екі-төрт сөйлемнен тұратын жеңіл мәтіндерді оқып, сұраққа жауап беру;

2) өткен ережелерді сақтап, жай сөйлемдерді, заттың атауларын жазу;

3) шағын сөзден (10-14 сөз) құралған диктант жазу.

20. Тілдесу (22 сағат):

1) мәтін, сурет бойынша: кім? не? кімдер? нелер? кіммен? немен? қандай? не істейсің? қайда? деген сұрақтарға қарапайым үлгілерді пайдаланып сөйлесу;

2) үлгі бойынша затты сипаттау (алма қызыл, тәтті, домалақ) сұрақ бойынша сөйлемді толықтыру, кеңейту;

3) көптік жалғауларды (лар-лер, дар-дер, тар-тер) қолданып сөйлеу үлгілері бойынша практикалық негізде меңгеріп, ауызша сөйлеуде қолдану, сюжетті - рөлдік ойындар арқылы және төмендегідей сөйлеу үлгілері бойынша диалогтық және монологтық сөйлеуін дамыту;

4) тақырыптық диалогтар құру. Құрастырған диалогтың мағынасын дұрыс түсіну, оны аудара білу;

5) сөйлем түрлерінің айтылу интонациясына көңіл бөлу, еліктеу.

3-тарау. Оқу пәнінің 6-сыныптағы базалық білім мазмұны

21. Тыңдалым (14 сағат):

1) мәтіннің негізгі мағынасын, басты кейіпкерді сипаттайтын, оған қатысты абзацтарды (өзбетімен немесе мұғалімнің көмегімен) тауып түсіндіруін дамыту;

2) мәтіндегі жаңа сөздерді тауып, мағынасын түсінуін және сұраққа өздігінен жауап бергенде қолдануға үйрету.

22. Айтылым (16 сағат):

1) дауысты, қатаң дауыссыз дыбыстарды (п, к, т, с, ш) сөз соңында өзгеруін сөйлеу үлгілері бойынша танытып, дұрыс айтуға жаттықтыру (кітап – кітабым, тарақ – тарағым, құлақ - құлағым);

2) ұқсас дыбыстарды бір-бірімен салыстыру, ажырату, орнын анықтау;

3) сурет, ілеспелі сурет, іс-әрекет бойынша қысқа әңгіме құрастыру "Уақыт", "Күн тәртібі", "Қазақ ертегілері", "Мерекелер", "Аңыздар" (Абай, Жамбыл, Қадыр Мырзалы);

4) "Ұлттық ойындар", "Табиғат", "Жыл мезгілдері, белгілері", "Ауа райы", "Адамдардың іс-әрекеттері", "Жануарлар мен құстардың әрекеті", "Қазақстанның басты қалалары" тақырыптар бойынша енжар, белсенді сөз қорын толықтыру, молайту; ауызша сөйлеу тілінде қолдану;

5) зат есімнің көпше түрінің жұрнақтарын дұрыс айту;

6) бірыңғай мүшелері бар сөйлем құрастырып айту, аудару.

23. Оқылым (16 сағат):

1) шағын ертегі, тақпақ, мәтіндерді мәнерлеп, дұрыс, интонациясын сақтап, тыныс белгілеріне тоқтап оқып, негізгі мазмұнын түсіну;

2) сурет бойынша құрастырған сөйлемді алдын ала талданған сөйлемді, шағын көлемді мәтінді өтілген ережелерді сақтап жазу, жатқа жазу;

3) жалқы есімдердің емлесін сақтап жазу;

4) сөздікті қолдану;

5) хат, конвертке мекен жайын жазу.

24. Тілдесу (22 сағат):

1) мәтін, сурет, ертегі, күн тәртібіне байланысты іс-әрекеттер бойынша "не істеп отырсың?", "не істедің?", "не істейсің?", "қашан?", "қайдан?", "неше?", "нешеде?", "кіммен?", "немен?" деген сұрақтарға үлгілерді пайдаланып сөйлесу;

2) таныс заттардың басты белгілерін анықтап, сипаттау – сұраққа толық жауап беру, жауапты кеңейту, өздігінен сұрақ қоя білу;

3) берілген үлгілер, сызбалар бойынша диалогтық және монологтық сөйлеуін дамыту.

4-тарау. Оқу пәнінің 7-сыныптағы базалық білім мазмұны

25. Тындалым (14 сағат):

1) қарапайым әдеби мәтіндерді тындау, түсіну, ондағы басты кейіпкерлердің сипатын, іс-әрекетін тауып, көрсету;

2) синоним, антоним сөздерді түсіну, жалғау, жұрнақтардың мағынасын түсіну;

3) жаңа сөздердің мағынасын түсіну, сөздіктен табу.

26. Айтылым (16 сағат):

1) өтілген дыбыстарды анық айтып, сөйлеуде, жазуда ажырату;

2) синоним, антоним, омоним сөздерді ауызекі сөйлеуде дұрыс қолдану;

3) "Мамандықтар", "Жазушылар" (М.Әуезов, М.Мағауин, Ш.Айтматов). "Күйшілер", "Қонақта", "Кітапханада", "Көшеде", "Көлікте", "Театрда" тақырыптар аясында қолданатын сөздерді, жалғау, жұрнақтарды қосып сөз жасау дағдыларын үлгі бойынша меңгеру;

4) белсенді сөз қорын қолдану (сурет - суретші, оқу – білім алушы, үй – үйшік);

5) сұраулы шылауларды қолданып (ма, ме, па, пе, ба, та, те) үлгі бойынша сұраулы сөйлем құрастыру;

6) сөйлем интонациясы бойынша хабарлы, сұраулы, лепті сөйлемдерді ажырату, үлгі бойынша құрастыру.

27. Оқылым (16 сағат):

1) қазақ классиктерінің әдеби шығармаларынан қысқа үзінділерді интонацияларын сақтап, мәнерлеп саналы түрде оқу;

2) тірек сөздерге, мұғалімнің басшылығымен құрған жоспарға сүйеніп мазмұндама, шығарма жазу;

3) қабырға газетіне шағын мақала, хат; өзінің аты-жөні, тегін жазу;

4) сөздікті пайдалану.

28. Тілдесу (22 сағат):

1) көрнекілік, мәтін, рөлдік ойындар, жағдаяттар бойынша: кімнің? кімдікі? кімге? неге? кіммен? немен? қанша? нешінші? деген сұрақтарға, үлгілерге сүйеніп диалогтық, монологтық сөйлеуін дамыту;

2) берілген сөйлеу үлгілері бойынша диалогтар құрау;

3) ретсіз берілген сөйлемдерден мәтін құрау;

4) сөйлемдерді толықтыру, кеңейту;

5) сұрақ қою арқылы сөйлемнің мүшелерін анықтау, табу;

6) шағын мазмұндама, шығарма құрастыру (тірек сөздер, ретсіз сөйлемдер, сурет бойынша);

7) әртүрлі жағдаяттарда сөйлеу мәдениетін сақтап, диалогтық сөйлеуге қатысу;

8) тақырыптарға сай тақпақ, жұмбақ жаттау, мазмұнын ауызша айтып беру.

5-тарау. Оқу пәнінің 8-сыныптағы базалық білім мазмұны

29. Тындалым (14 сағат):

1) сөз таптары: зат есім, есімдік, етістік, сан есім, сын есім туралы қарапайым түсінік алып, анықтамасы, сұрақтары бойынша ажырату;

2) сөз таптарына қосылған жалғау, жұрнақтарының мағынасын түсіну, ажырату, меңгеру, мәтіннен табу;

3) етістіктің шақтарын, есімдіктің жақтарының мағынасын түсіну ("жақ", "шақ" терминдері қолданылмайды).

30. Айтылым (16 сағат):

1) өтілген дыбыстарды және үнді дыбыстарды (м, н, ң, р, л, й) дұрыс айтуын жетілдіру, ажырату;

2) өтілген тақырыптар және "тарихи тұлғалар" (хандар, батырлар, әнші, күйші, жазушылар), "Ұлттық аспаптар", "Қазақ ертегілері", "Еліміздің табиғаты, шаруашылығы" тақырыптары бойынша белсенді сөз қорын антоним, синоним, омоним және жалғау, жұрнақтар арқылы жасалған жаңа сөздермен молайту;

3) ауызекі сөйлеуде үлгі бойынша қалыптасқан етістіктердің шақтарын, есімдіктерді септік жалғауларын дұрыс қолдану;

4) өтілген сөз таптарын қолданып сөйлемдерді кеңейту, жай сөйлемдерден жайылма сөйлем құрап айту.

31. Оқылым (16 сағат):

1) қаратпа сөздер кездесетін сөйлемдерді, тыныс белгілерін сақтап дұрыс оқу;

2) әдеби мәтіндерді саналы түрде оқу, мәтіндегі автор мен кейіпкерлердің сөздерін ажырата білу. Мәтіннің мағынасын жоспар бойынша, толық, қысқа, теріп айту. Мәтіндегі салыстырған, астарлап айтқан сөздерді табу, мағынасын түсіну;

3) сыныптан тыс оқуға қызығушылығын арттыру;

4) газет, журнал оқуға баулу.

32. Тілдесу (22 сағат):

1) қатынас мақсатын (хабарлау, түсіндіру, сұрау, ой бөлісі) жағдайын (көңілді, көтеріңкі, сабырлы) ескере отырып, әңгімеге, диалогқа қатысу;

2) сөйлеу тәртібін сақтау: сөйлесіп тұрған адамды тыңдап алу, орынды сұрақ қою;

3) талдау барысында жай, жайылма, бірыңғай мүшелі сөйлемдерді қолдану;

4) жаңа сөздердің аудармаларын білу;

5) өтілген және кім туралы? не туралы? не істедің? не істеп отырсың? не істейсің? не істедіңдер? сұрақтарына дұрыс жауап беріп, диалогтық сөйлеуге қатысу;

6) сөйлеу үлгілері бойынша тапсырмалар орындау;

7) монологтық сөйлеу тілін дамыту;

8) сөйлеу тәртібін сақтау: сөйлесіп тұрған адамды тыңдап алу, орынды сұрақ қою;

9) талдау барысында жай, жайылма, бірыңғай мүшелі сөйлемдерді қолдану;

10) жай сөйлеммен жайылма сөйлем құрау;

11) мұғалімнің басшылығымен немесе өздігінен бірігіп құрастырған жоспар бойынша шағын көлемді мазмұндама, шығарма жазу;

12) хабарландыру, мақала, қолхат, істелген жұмыс туралы есеп беру сияқты іс-қағаздарын толтыру;

13) әртүрлі (орысша - қазақша, қазақша- орысша) сөздіктерді пайдалану.

6-тарау. Оқу пәнінің 9-сыныптағы базалық білім мазмұны

33. Тындалым (14 сағат):

1) басылымдардағы (газет, журнал) мақалаларды түсіну;

2) жаңа сөздердің мағынасын меңгеру;

3) шығарманың негізгі идеясын түсіну, мәтіндегі абзацтың рөлін түсіну, күрделі сөздерді түсіну.

34. Айтылым (16 сағат):

1) қазақ тіліндегі дыбыстарды әртүрлі позицияда, сөз тіркестерінде үндестік заңын сақтап, дұрыс айтып жазу, ажырату;

2) ойды нақты жеткізуге қажет сөздерді іріктеп қолдану;

3) сұрақтар бойынша сөз таптарын ажырату;

4) әртүрлі сөз таптарымен сөйлем құру;

5) етістіктің шақтары мен жақтарын дұрыс қолдану;

6) оқыған шығармалардың, газет, журналдағы мақалалардың, телефильмдердің мазмұнын ауызша айту;

7) өздігінен ауызша сөйлеуде омоним, антоним сөздерді қолдану.

35. Оқылым (16 сағат):

1) орфоэпиялық норманы және негізгі ерекшеліктерді сақтап әдеби шығармаларды оқуын жетілдіру;

2) жоспар құру, жоспар бойынша мазмұнын айту;

3) шығарманың кейбір жеңіл абзацтарының мазмұнын жазу;

4) сыныптан тыс газет, журнал, қолжетімді шағын шығармаларды оқу;

5) әртүрлі сөз таптарын өтілген ережелерді сақтап жазу, қосалқы сөздерді жазу.

36. Тілдесу (22 сағат):

1) "Біздің отанымыз Қазақстан", "Қазақтың атақты адамдары", "Ұлттық мейрамдар", "Әдет ғұрыптар", "Әдеби шығармалар" тақырыптарды өту барысында диалогтық, монологтық сөйлеуін дамыту;

2) мәтінмен жұмыста әңгіменің негізгі құрылымын сақтау (кіріспе, негізгі бөлім, қорытынды) логикалық кезектілігін сақтап, себепті - салдарын ашу, тілдің лексикалық грамматикалық құралдарын дұрыс қолдану;

3) басталған әңгімені жалғастыру;

4) шағын көлемді мазмұндама жазу;

5) қысқа ертегі, әңгімелердің мазмұнын айту;

6) өзі, отбасы, жолдастары туралы ойын жеткізіп, айта білу;

7) іс-қағаздарды толтыру (өтініш, сенімхат, құттықтау хат);

8) күнделікті тұрмысқа, оқуға, қатынасқа қатысты жағдаяттарда қарым-қатынас жасап сөйлесу, сұрақ қою, диалогты қолдау;

9) сюжеттік, ілеспелі суреттер, сұрақтар, жоспар бойынша "Ұлттық мейрамдар", "Әдет ғұрыптар" тақырыбына өз бетімен әңгіме құрастырып айту және аудару.

7-тарау. Оқу пәнінің 10-сыныптағы базалық білім мазмұны

37. Тындалым (14 сағат):

1) естіген, оқыған мәтіндердің негізгі мазмұнын түсіну, сұраққа жауап беру, сұрақ қою;

2) диалогтық сөйлеуге белсенді қатысу, қолдау.

38. Айтылым (16 сағат):

1) қазақ тіліндегі дыбыстарды дұрыс айту, ажырату;

2) сөз ішінде кездесетін дауысты дыбыстардың жуан, жіңішкелігіне қарай үндесуі, айтылуы;

3) өздігінен үндестік заңдылығын тұжырымдауға жаттықтыру;

4) өтілген тақырыптар аясында меңгерген сөз таптарын , сөзтіркестерін және сөзжасам, сөз өзгерту дағдыларын жетілдіріп, ауызша сөйлеу тілінде орынды қолдану.

39. Оқылым (16 сағат):

1) оқу процесінің техникалық және мазмұндық жағын жетілдіру;

2) мәтіннің мазмұнын толық айту;

3) газет, журнал, мақалаларындағы қазақ тіліндегі дыбыстардың айтылу нормасын, интонациясын сақтап, саналы оқып түсіну, сұраққа жауап жазу.

40. Тілдесу (22 сағат):

1) диалогтық, монологтық сөйлеу тілін дамыту, әртүрлі жағдаяттар жағдайында сөйлеу мәдениетін сақтап диалогқа, әңгімеге қатысу, сұрақ қою;

2) өз ойын түсінікті, толық жеткізу. Таныс заттарды, мәтіннің басты кейіпкерлерін өзбетімен сипаттау. Мәтіннің, әңгіменің мазмұнын әртүрлі тәсілдерді (жоспар, сызба) қолданып айту;

3) іс-қағаздарды құрастыру және толтыру дағдыларын жетілдіру;

4) оқыған шығармалар мен мақалалар туралы өз ойын жеткізіп айта білу;

5) өз бетімен кітап, газет, журналды таңдау, кітапхананы пайдалану;

6) "Менің сүйікті қалам", "Тандаған мамандық", "Менің досым", "Отаным -Қазақстан", тақырыптарына шағын көлемді мазмұндама, шығарма жазу, аудару;

7) қысқа әңгіме, ертегілердің, тақпақ, өлеңдердің мазмұнын айту;

8) құрастырған диалогтың мағынасын дұрыс түсіну, оны аудара білу;

9) сөйлем түрлерінің айтылу интонациясына көңіл бөлу, еліктеу.

8-тарау. 5-сыныпты аяқтағанда күтілетін нәтижелер

41. Пәндік нәтижелер. Білім алушылар:

1) жеңіл мәтіндердің жалпы мазмұнын түсіне;

2) мәтіннің мазмұны бойынша негізгі сұрақтарға жауап бере алуды;

3) жуан және жіңішке дауысты дыбыстардың дыбысталу ерекшеліктеріне сәйкес дұрыс айту, ажырату, дыбыстық талдау, үндестік заңы туралы түсініктерін практикалық түрде қалыптастырып, сөздерді айта;

4) өткен ережелерді сақтап, жай сөйлемдерді, заттың атауларын жаза біледі деп күтіледі.

9-тарау. 6-сыныпты аяқтағанда күтілетін нәтижелер

42. Пәндік нәтижелер. Білім алушылар:

1) мәтіннің негізгі мағынасын, басты кейіпкерді сипаттайтын, оған қатысты абзацтарды (өзбетімен немесе мұғалімнің көмегімен) табады;

2) дауысты, қатаң дауыссыз дыбыстардың сөз соңында өзгеруін сөйлеу үлгілері бойынша танытып, дұрыс айтады;

3) жалқы есімдердің емлесін сақтап жазады деп күтіледі.

10-тарау. 7-сыныпты аяқтағанда күтілетін нәтижелер

43. Пәндік нәтижелер. Білім алушылар:

1) қарапайым әдеби мәтіндерді тындау, түсіну, ондағы басты кейіпкерлердің сипатын, іс-әрекетін тауып, көрсету, синоним, антоним сөздерді түсіну, жалғау, жұрнақтардың мағынасын түсіне;

2) жаңа сөздердің мағынасын түсінеді, сөздіктен табуды;

3) өтілген дыбыстарды анық айтып, сөйлеуде, жазуда ажыратуды;

4) тірек сөздерге, мұғалімнің басшылығымен құрған жоспарға сүйеніп мазмұндама, шығарма жазуды біледі деп күтіледі.

11-тарау. 8-сыныпты аяқтағанда күтілетін нәтижелер

44. Пәндік нәтижелер. Білім алушылар:

1) сөз таптары туралы қарапайым түсінік алып, анықтамасы, сұрақтары бойынша ажыратуды;

2) сөз таптарына қосылған жалғау, жұрнақтарының мағынасын түсінеді, ажыратады, меңгереді, мәтіннен табуды;

3) өтілген дыбыстарды және үнді дыбыстарды (м, н, ң, р, л, й) дұрыс айтуын жетілдіріп, ажырата;

4) мәтіндегі салыстырған, астарлап айтқан сөздерді тауып, мағынасын түсіне;

5) талдау барысында жай, жайылма, бірыңғай мүшелі сөйлемдерді қолдана;

6) жаңа сөздердің аудармаларын біледі деп күтіледі.

12-тарау. 9-сыныпты аяқтағанда күтілетін нәтижелер

45. Пәндік нәтижелер. Білім алушылар:

1) жаңа сөздердің мағынасын;

2) қазақ тіліндегі дыбыстарды әртүрлі позицияда, сөз тіркестерінде үндестік заңын сақтап, дұрыс айтып жазуды, ажыратуды;

3) әртүрлі сөз таптарын өтілген ережелерді сақтап жазуды;

4) мәтінмен жұмыста әңгіменің негізгі құрылымын сақтау (кіріспе, негізгі бөлім, қорытынды) логикалық кезектілігін сақтап, себепті - салдарын ашу, тілдің лексикалық грамматикалық құралдарын дұрыс қолдана біледі деп күтіледі.

13-тарау. 10-сыныпты аяқтағанда күтілетін нәтижелер

46. Пәндік нәтижелер. Білім алушылар:

1) диалогтық сөйлеуге белсенді қатыса;

2) өтілген тақырыптар аясында меңгерген сөз таптарын, сөзтіркестерін және сөзжасам, сөзөзгерту дағдыларын жетілдіріп, ауызша сөйлеу тілінде орынды қолдана,

3) диалогтық, монологтық сөйлеу тілін;

4) өз ойын түсінікті, толық жеткізуді біледі деп күтіледі.

47. Тұлғалық нәтижелер. Білім алушылар:

1) "Қазақ тілі" пәнін оқуға қызығушылық;

2) ұжыммен, өз бетінше, мұғалімнің басшылығымен нәтижелі жұмыс атқаруды үйренгенін;

3) сөйлеу, ойлау іс-әрекетін белсендіру, қарым-қатынас, танымдық функцияларын танытады деп күтіледі.

48. Жүйелік-әрекеттік нәтижелер білім алушылардың:

1) сөзді, сөйлемді, шағын мәтіндерді буындап, байыппен оқи білу; тыңдаған материалдың мазмұны бойынша және мәтінге берілген суреттерге байланысты сұрақтарға жауап бере білуінен, жазу дағдыларын меңгеруінен; шағын тақпақтарды жаттауынан;

2) өздігімен жұмыс жасауынан;

3) өз әрекеттерін орындау дұрыстығын бақылауынан көрініс табады деп күтіледі.

Қазақстан Республикасы
Білім және ғылым министрінің
2013 жылғы 3 сәуірдегі
№ 115 бұйрығына 354-қосымша

Жеңіл ақыл-ой кемістігі бар білім алушыларға арналған негізгі орта білім беру деңгейінің 7-9 сыныптары үшін "Қазақстан тарихы" пәнінен үлгілік оқу бағдарламасы

Ескерту. Бұйрық 354-қосымшамен толықтырылды – ҚР Білім және ғылым министрінің 27.07.2017 № 352 (1, 2, 6, 8, 9, 10,(11, 12) сыныптардың ерекше білім беруге қажеттіліктері бар білім алушылары үшін 01.09.2017, ерекше білім беруге қажеттіліктері бар 3-сыныптың білім алушылары үшін 01.09.2018, ерекше білім беруге қажеттіліктері бар 4-сыныптың және 10-сыныптың білім алушылары үшін 01.09.2019, 11-сыныптың білім алушылары үшін 01.09.2020 қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

1-тарау. Түсінік хат

1. Оқу бағдарламасы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 23 тамыздағы № 1080 қаулысымен бекітілген Орта білім берудің (бастауыш, негізгі орта, жалпы орта білім беру) мемлекеттік жалпыға міндетті стандартына сәйкес және жеңіл ақыл-ой кемістігі бар білім алушылардың ерекше білім алу қажеттіліктерін ескере отырып әзірленген.

2. Оқу пәнінің мақсаты – білім алушыларға тарихи процестің маңызды қырларын ашатын отандық тарихтың кей тұстарын мәлімдеу.

3. Оқу пәнінің міндеттері:

1) білім алушыларда түрлі тарихи дәуірлердегі адамдардың тұрмысы, өмірі, отандық тарихтың ең ірі, жарқын тарихи оқиғалары туралы түсінік қалыптастыру;

2) білім алушыларда тарихи оқиғалар мен құбылыстардың арасындағы қарапайым себеп-салдарының байланысын қалыптастыру;

3) оқулық мәтінімен, ғылыми-кеңінен таралған мақалалармен, тарихи құжаттармен, карталармен, безендірулермен өздігімен жұмыс жасау икемін қалыптастыру;

4) "Отанына, өз еліне" деген сүйіспеншілікке тәрбиелеу; өткен тарихты құрметтеу, осы кезде болып жатқан оқиғаларға өзінің қатыстығы.

4. Тарихты оқу ақыл-ой кемістігі бар білім алушылардың сөйлеу-логикалық ойлау қабілетінің, есте сақтауының, қиялының, сөйлеу тілінің жеткіліксіз дамуына байланысты едәуір қиындақтар туындатады. Сондықтан ақыл-ой кемістігі бар білім алушыларға Қазақстан тарихы курсын оқыту мазмұны сол курсты жалпы білім беретін мектептерде оқыту мазмұнынан айрықша: оқу ақпаратының көлемі едәуір қысқарған, берілетін терминдер саны қысқарған, курс құрылымы өзгерген. Курс білім алушылардың зерделенген фактыларды қажетті қайталауын қамтамасыз ету, берілген ақпаратты кеңейту және күрделендіру мүмкіндігін беретін концентрлік ұстанымына сәйкес құрылған.

5. Оқу пәнін оқыту процесінде түзете-дамыту міндеттері: білім алушылардың танымдық әрекеттерінің, сөйлеу тілінің, сезімдік-еріктік аймағы, тұлғалық қасиеттерінің дамуы шешіледі.

6. Оқу материалы білім алушыларға көрнекті материалмен безендірілген, бейнесюжеттер, безендірілген материалмен тарихи әңгімелеу түрінде ұсынылады.

7. Оқу жүктемесінің көлемі:

1) 7-сынып – аптасына 2 сағат, оқу жылында 68 сағат;

2) 8-сынып – аптасына 2 сағат, оқу жылында 68 сағат;

3) 9-сынып – аптасына 2 сағат, оқу жылында 68 сағат.

8. Қазақстан тарихын оқыту процесінде келесі пәндермен пәнаралық байланыс орнатылады:

1) ана тілімен. Өз ойын, сөйлемдерді, тарихи мазмұнда қорытындылар пайымдауда ана тілінің ережелерін қолдану;

2) математикамен. Уақыт туралы, уақытты өлшеу бірліктері және олардың сәйкестендіру түсініктерін қолдану;

3) географиямен. Картамен жұмыс жасау;

4) оқу және тіл дамытумен. Тарихи оқиғалар жайлы ғылыми-кеңінен таралған мақалаларды оқу және мазмұндау.

9. Бағдарламаның жеке тақырыптарына сағат бөлу үлгі ретінде берілген. Білім алушылардың мүмкіндігін және қажеттіліктерін ескере отырып мұғалім қажетті өзгерістер енгізе алады. Оқыту процесінде білім алушыларға сараланған және жеке ықпал, үздіксіз қайталау, өткен материалды бекіту ұйымдастырылады.

2-тарау. Оқу пәнінің 7- сыныптағы базалық білім мазмұны

10. Кіріспе сабақ (1 сағат):

1) тарих нені зерттейді?

11. Тарих әлемі (27 сағат):

1) тарих туралы түсінік;

2) тарихты не үшін оқиды. Қазақстан тарихы – дүниежүзілік тарихтың бір бөлігі, Қазақстан тарихының дәуірлері (ежелгі, орта ғасырлар, жаңа және жаңа дәуір тарихы);

3) тарихи қайнар көздер. Тарихи қайнаркөздер түрлері (ауызша, жазбаша, археологиялық), заттық, жазба деректер;

4) тарихи уақыт. Тарихи оқиғалар. "Ғасыр", "мыңжылдық", "біздің дәуірге дейін", "біздің дәуір" түсініктері;

5) тарихи карта. Мемлекет шекаралары. Қазақстан территориялары;

6) топонимика;

7) "Уақыт лентасы";

8) менің Отаным – Қазақстан;

9) Қазақстан табиғаты. Табиғи байлықтар. Көпұлтты Қазақстан. Халықтар арасындағы бейбітшілік және достық – мемлекеттің сәтті дамуының дамуының негізі. Қалалар. Мәдениет. Ғылым;

10) қайталау-қорытындылау сабағы.

12. Тарихқа саяхат (34 сағат):

1) адамның шығу тегі;

2) әлемнің пайда болуы туралы қазақ аңыздары. Адамның шығу тегіне ғылыми көзқарас, Қазақстан территориясындағы ежелгі адамдар;

3) Қазақстан территориясындағы тас ғасыры;

4) палеолит – ежелгі тас ғасыры;

5) еңбектің ертедегі қарулары. Адамдар тобыры, табиғат, климат, мұздану;

6) мезолит – орта-тас ғасыры, жылыну, потепление, мұздың шегінуі, садақ және садақ оғын ойлап табу, ұсақ жылдам жүгіретін жануарларды аулауға арналған бумеранг, жеке аң аулау, еңбектің жаңа құралдарының пайда болуы;

7) неолит – жаңа тас ғасыры, микролитты мәдениет, жануарларды асырау және жер өңдеу;

8) Қазақстан аймағындағы қола дәуір. Алғашқы металлдар, қоланы табу;

9) андрон мәдениеті, қола дәуірі тайпаларының шаруасы; қола дәуір тайпаларының мәдениеті;

10) сақтар – ежелгі Қазақстан тұрғындары;

11) сақ тайпалары. Сақтар туралы грек және парсы қайнар көздері, сақтардың шаруасы және тұрмысы, олардың салт-дәстүрлері, сақ қолбасшылары, сақтардың басқару жүйесі, Томирис және Зарина – атақты сақ ханшайымдары, сақтардың өз тәуелсіздігі үшін күресі, парсылармен соғыс, Шырақтың ерлігі, сақ мәдениеті, "Алтын адам" – қазақ халқының баға жетпес мәдени құндылығы;

12) Қазақстан территориясындағы ғұндар тайпасы; Модэ – ғұн мемлекетінің негізін қалаушы, ғұндар тарихы, ғұндардың шаруасы және тұрмысы, халықтың ұлы көші, Аттила – ұлықолбасшы;

13) Қазақстан территориясындағы ежелгі түрктер. "Түрк" түсінігі. Түрк қағанатының орналуы, Бұмын-қаған – Түрк қағанатының негізін қалаушы, ежелгі түрктердің шаруасы және тұрмысы, мәдениеті, ежелгі түрктердің наным-сенімдері, ежелгі түрк жазбалары;

14) шығыс ғұламалары. Әл-Фараби– Шығыстың ұлы ойшылы, Аристотельден кейінгі "Екінші ұстаз", Ж.Баласағун;

15) ұлы Жібек жолы – маңызды сауда жолы. Қазақстанның орта ғасырдағы қалалары, қала құрылымы, ірі қалалар (Түркістан, Сығанақ, Сайрам, Тараз);

16) монғолдардың жаулап алуы. Қазақ даласындағы монғолдар. Отырар – батыр-қала (Отырарды қорғау, Отырардың қирауы);

17) қазақ халқының және Қазақ хандығының пайда болу тарихы;

18) "қазақ" терминінің пайда болуы және маңызы;

19) "Алтын орданың" ыдырауы, "Ақ Орданың" пайда болуы, Әбілхайырдың мемлекеті, Жәнібек және Керей сұлтандардың бөлінуі және олардың өз руларымен Моғулістан жеріне көшуі, Қазақ хандығының құрылуы, жүздердің қалыптасуы, Қасым ханның тұсында Қазақ хандығының нығаюы.

13. Туған өлке тарихын зерделеу (4 сағат).

14. Қорытынды жалпылау (2 сағат).

3-тарау. Оқу пәнінің 8-сыныптағы базалық білім мазмұны

15. Қайталау (3 сағат):

1) Қазақстан тарихы нені зерттейді;

2) "уақыт лентасы".

16. Тарихқа саяхат (24 сағат):

1) сақтар – батыл ерлер. Өмір сүруі, шаруасы және тұрмысы. Көшпенді малшаруашылығы. Сақтардың тәуелсіздік үшін күресі. "Алтын адам";

2) ежелгі ғұндар. Модэ – ғұндар державасының негізін қалаушы. Ғұндардың өмірі және тұрмысы. Ғұндардың жорығы. Аттила. Халықтың ұлы көші;

3) ежелгі түрктер. Территориялары. Түрк қағанаты. Ежелгі түрк жазбалары. Білге-қаған, Күл-тегін, Тоньюкөк;

4) Ұлы Жібек жолы;

5) Әл-Фараби;

6) ортағасырдағы қалалар. Ортағасырдағы Қазақстан қалалары;

7) қазақ халқының және Қазақ хандығының құрылуы;

8) қазақ хандары, билері және батырлар тарихы;

9) хан – халықты басқарушы, қазақтың аңыз хандары (Алаша хан, Уыз хан (Оғыз хан), қазақ хандары - Керей, Жәнібек, Бұрындық, Қасым, Хақназар, Тәуке). Қазақ қоғамының өміріндегі билердің ролі, билер (ақылшылар, шешендер, төрешілер), қазақ қоғамындағы батырлар рөлі, XVIII ғасырдың ұлы батырлары;

10) қазақ-жоңғар соғысы. Қазақстанның Ресейге қосылуы. Әбілқайыр ханның Кіші жүз қазақтарының Ресей құрамына қосылуындағы әрекеті, Кіші жүздің қазақтарын Ресей империясының құрамына алуы, А.Тевкелев елшілігі;

11) Абылай хан. Абылай ханның өмірі және саяси әрекеті;

12) қазақтың ағартушылары;

13) ұлы қазақ ғалымы Шоқан Уәлиханов (Ш.Уәлихановтың өмірбаяны. Омбы кадет корпусында оқуы. Ф.М.Достоевскиймен достығы. Қашғарияға баруы);

14) Абай Құнанбаев – қазақ жазба әдебиетінің негізін қалаушы (Абайдың балалық шағы. Абай – композитор. Абайдың өлеңдері. Қара сөздері);

15) Ыбрай Алтынсарин – ағартушы-ғалым (Ы.Алтынсарин – ұстаз, Қазақстан әйелдерінің білім алуының негізін қалаушы).

17. Әсемдік әлемінде (16 сағат):

1) қазақ халқының материалдық байлығы. Қазақтардың тұрғын үйі (киіз үй, киіз үйдің жабдықталуы), қазақтың ұлттық киімі, қазақтың әшекей бұйымдары;

2) архитектура ескерткіштері. Қазақстан аймағындағы ежелгі құрылыстар. Орта ғасырдағы архитектура, мовзолей ескерткіштері (Қозы Көрпеш және Баян Сұлу, Бабаджахатун, Айшабибі, Алаша хан, Сырлытам, Қожа Ахмет Яссауи кесенесі);

3) қазақ халқының рухани мәдениеті;

4) қазақтардың ұлттық мерекелері. Наурыз мейрамы (наурыз – жаңа жыл);

5) қазақ халқының ауыз екі халық шығармашылығы және шешендік өнері. Эпос, дастандар, аңызлар, шежіре, қазақ халқының шешендік өнері (Жиренше шешен, Аязби, Алдар Көсе);

6) қазақ халқының музыкалық өнері;

7) күй өнері (Құрманғазы, Тәттімбет, Ықылас, Қорқыт);

8) діннің пайда болуы;

9) ежелгі адамдардың діни танымдары, қазақ халқының наным-сенімдері.

18. 20-ғасырдағы Қазақстан (17 сағат):

1) Ресей құрамындағы Қазақстан;

2) 1917 жылғы көтеріліс. 1917 жылғы қазандағы шаруалардың үкіметті басып алуы. Қазақстанда Кеңес үкіметінің орнауы, азаматтық соғыс, ҚазССР құрылуы;

3) қазақ ұлт зиялылары. Әлихан Бөкейханов, Ахмет Байтұрсынов, Мыржақып Дулатов;

4) Қазақстан Ұлы Отан соғысы жылдары 1941-1945 ж. ССРО-ға қарсы фашистік Германияның әскери жоспарлары. Ұлы Отан соғысының басталуы. Ұлы Жеңіске қазақстандықтардың үлесі, Қазақстан – майдан арсеналы. Соғыс жылдары қазақстандықтардың еңбек ерлігі;

5) тың игеру. Тың жерлерді игеру себептері, тың жерлерді игеру, тың игеру қортындысы;

6) қазақстанда ғылым және мәдениеттің дамуы;

7) Қ.И. Сәтпаев–алғаш қазақ академигі, ҚазССР ҒА бірінші Президенті, "Мәдени мұра" бағдарламасы;

8) ғарышты игеру;

9) Қазақстан – ғарыш мекені (Байқоңыр. Тоқтар Әубәкіров, Талгат Мұсабаев – қазақстандық ғарышкерлер).

19. Тәуелсіз Қазақстан (7 сағат):

1) Қазақстан – тәуелсіз мемлекет. ССРО таралуы. Қазақстан мемлекеттік тәуелсіздігі, Н.Ә. Назарбаев – тәуелсіз Қазақстанның тұңғыш Президенті;

2) Қазақстан Республикасының мемлекеттік рәміздері (мемлекеттік рәміздер туралы түсінік, қазақ халқының мемлекеттік рәміздері тарихынан, Қазақстан Республикасының символдары, мемлекеттік символдарды құрметтеу – Қазақстан Республикасы азаматтарының конституциялық парызы);

3) Астана – Қазақстанның елордасы (біздің елдің бас қаласы);

4) Қазақстан астаналары (Орынбор, Қызылорда, Алматы, 1997 жылы Астананың Қазақстанның елордасы атануы).

20. Қорытынды жалпылау (1 сағат).

4-тарау. Оқу пәнінің 9-сыныптағы базалық білім мазмұны

21. Кіріспе сабақ (1 сағат).

22. Қазақстан тарихының дәуірлері (8 сағат):

1) ежелгі ғасырдағы Қазақстан;

2) ежелгі Қазақстан (VII ғ. б.э. дейін - VII ғ. б.э);

3) орта ғасырдағы Қазақстан (VII – XVIII ғ.ғ.);

4) жаңа дәуір тарихы (XIX – XХ ғ.ғ.).

23. Қазақстан Ұлы Отан соғысы жылдары (20 сағат):

1) республика өмірінің әскери кестеге көшуі (1941–1945 жж.);

2) қазақстандықтардың ірі шайқастарға қатысуы және соғыс жылдары фашистерге қарсы жасаған ерліктері (1941–1945 жж.);

3) Мәскеу үшін шайқастың тарихи маңызы;

4) Ленинградты қорғаудың тарихи маңызы;

5) Сталинград шайқасының тарихи маңызы;

6) Қазақстан - майдан арсеналы (1941–1945 жж.);

7) майданға бүкілхалықтық көмек көрсету;

8) Ұлы Отан соғысы жылдарының мәдениеті (1941–1945 жж.).

24. Соғыстан кейінгі Қазақстан (1946-1980 жж.) (6 сағат):

1) елдің қоғамдық-саяси өмірі. Өнеркәсіптің дамуы. Тың жерлерді игеру. Жұмысшылардың әлеуметтік жағдайы және өмір сүру деңгейі.

25. Қазақстан қайта құру кезеңінде (4 сағат):

1) 1986 жылғы желтоқсан оқиғасы, оның себеп салдары. Қайта құру жолының қарама-қайшылығы;

2) республикадағы қоғамдық-саяси қозғалыс. Жаңаөзен, Қарағанды оқиғалары;

3) әлеуметтік жағдай, 80-90 жылдардың басындағы Қазақстан мәдениеті.

26. Тәуелсіз Қазақстан (1991 жылдан – қазірге дейін) (22 сағат):

1) Қазақстан 90 жылдардың басындағы саяси оқиғалардың ішінде. Бүкіл халықтық Президент сайлауы;

2) Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығын (ТМД) құру. Қазақстан мемлекеттік тәуелсіздігін жариялау;

3) мемлекеттің қасиетті белгілерін бекіту - ту, елтаңба, әнұран. Қазақстан тәуелсіздігінің өткелдері;

4) экономика, халыққа білім беру, ғылым, мәдениет салаларындағы өзгерістер; жақсы нәтижелер және қиындықтар;

5) тәуелсіз Қазақстан Президентінің жолдауы;

6) еліміздің бүгінгі дамуы. Біздің Отан әлем картасында. Қазақстанның сыртқы байланыстары, оның халықаралық процестердегі рөлі.

27. Туған өлке тарихын зерттеу (6 сағат).

28. Қорытынды жалпылау (1 сағат).

5-тарау. 7-сыныпты аяқтағанда күтілетін нәтижелер

29. Пәндік нәтижелер.

30. Білім алушылар:

1) тарихи қайнаркөздердің түрлерін;

2) тарихи дәуірлердің аталуын;

3) Қазақстанның орта ғасырдағы қалаларының аттарын біледі деп күтіледі.

31. Білім алушылар:

1) ежелгі мәдениет, ежелгі Қазақстан тұрғындары туралы;

2) Қазақ хандығының пайда болуы, жүздердің қалыптасуы туралы;

3) туған өлке тарихын меңгереді деп күтіледі.

6-тарау. 8-сыныпты аяқтағанда күтілетін нәтижелер

32. Пәндік нәтижелер.

33. Білім алушылар:

1) қазақ хандары және батырларының өмірі туралы;

2) қазақ ағартушылары және ғалымдарының аттарын;

3) Қазақстан аймағындағы ежелгі ескерткіштерді атайды;

4) орта ғасырдағы ескерткіштерді, Қазақстан аймағындағы кесенелерді біледі деп күтіледі.

34. Білім алушылар:

1) қазақ ағартушылары және ғалымдарының өмірі және атқарған еңбектерін;

2) Қазақстанның Ресейге қосылуы туралы;

3) қазақ халқының материалдық байлығы туралы меңгереді деп күтіледі.

7-тарау. 9-сыныпты аяқтағанда күтілетін нәтижелер

35. Пәндік нәтижелер.

36. Білім алушылар:

1) туған жерде, республика аймағында орналасқан Ұлы Отан соғысының батырларына қойылған ескерткіштерді;

2) қазақстандық батырлардың аттарын;

3) Қазақстанның мемлекеттік рәміздерін (ту, елтаңба, әнұран) біледі деп күтіледі.

37. Білім алушылар:

1) Ұлы Отан соғысы жылдары елдің өмірі туралы;

2) Ұлы Отан соғысында қазақстандықтардың көрсеткен ерліктері туралы;

3) соғыстан кейінгі елдің дамуы туралы;

4) тәуелсіз мемлекет ретінде Қазақстанның дамуы; Қазақстанның халықаралық байланысын меңгереді деп күтіледі.

38. Тұлғалық нәтижелер. Білім алушылар:

1) туған өлке, ел тарихына қызығушылық;

2) танымал тарихи тұлғаларға құрмет сезімін;

3) Отанға деген сүйіспеншілік және ұлтжандылық сезімін танытады деп күтіледі.

39. Жүйелік-әрекеттік нәтижелер білім алушылардың:

1) уақыт лентасын пайдалана білуінен;

2) оқулық мәтінімен жұмыс істеуінен;

3) тарихи деректердің мазмұндау барысында жоспар пайдалануынан;

4) безендірілген материал мазмұнын оқулық мәтінімен сәйкестендіруінен көрініс табады деп күтіледі.

Қазақстан Республикасы
Білім және ғылым министрінің
2013 жылғы 3 сәуірдегі
№ 115 бұйрығына 355-қосымша

Жеңіл ақыл-ой кемістігі бар білім алушыларға арналған негізгі орта білім беру деңгейінің 5-10 сыныптары үшін "Математика" пәнінен үлгілік оқу бағдарламасы

Ескерту. Бұйрық 355-қосымшамен толықтырылды – ҚР Білім және ғылым министрінің 27.07.2017 № 352 (1, 2, 6, 8, 9, 10,(11, 12) сыныптардың ерекше білім беруге қажеттіліктері бар білім алушылары үшін 01.09.2017, ерекше білім беруге қажеттіліктері бар 3-сыныптың білім алушылары үшін 01.09.2018, ерекше білім беруге қажеттіліктері бар 4-сыныптың және 10-сыныптың білім алушылары үшін 01.09.2019, 11-сыныптың білім алушылары үшін 01.09.2020 қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

1-тарау. Түсінік хат

1. Оқу бағдарламасы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 23 тамыздағы № 1080 қаулысымен бекітілген Орта білім берудің (бастауыш, негізгі орта, жалпы орта білім беру) мемлекеттік жалпыға міндетті стандартына сәйкес және жеңіл ақыл-ой кемістігі бар білім алушылардың ерекше білім алу қажеттіліктерін ескере отырып әзірленген.

2. Оқу пәнінің мақсаты – білім алушыларды қоғамға сәтті кіріктендіруге және оларды тәуелсіз еңбек әрекетіне дайындауға ықпалдасатын қолжетімді математикалық білім, икем және дағдыларды қалыптастыру.

3. Оқу пәнінің міндеттері:

1) білім алушылардың әлеуметтік бейімделуіне, шаруашылық-еңбектік әрекеттері және қолжетімді кәсіпті меңгеруге мүмкіндік беретін қажетті математикалық білім, икем және дағдыларды қалыптастыру;

2) танымдық аймағының дамуындағы кемшіліктерді еңсеру, жағымды эмоциялық-еріктік және тұлғалық қасиеттерді қалыптастыру;

3) сабаққа қызығушылығын арттыру, басқа балалармен және ересектермен ынтымақтастық орната білу.

4. Математика - жеңіл ақыл-ой кемістігі бар білім алушыларға арналған оқу жоспарының негізгі жалпы білім беретін пәндердің бірі. Жеңіл ақыл-ой кемістігі бар білім алушыларға математиканы оқыту зиятындағы кемшіліктерін ескере отырып жүзеге асырылады және практикалық бағыттылыққа ие.

5. Оқу бағдарлама оқытудың әр кезеңінде жаңа білімге, есептеу және өлшеу икемдері мен дағдыларына негіз болатын өткен тақырыпты қайталауға мүмкіндік беретін концентрлік ұстанымға сәйкес құрылған.

6. Оқу жүктемесінің көлемі:

1) 5-сынып – аптасына 5 сағат, оқу жылында 170 сағат;

2) 6-сынып – аптасына 5 сағат, оқу жылында 170 сағат;

3) 7-сынып – аптасына 4 сағат, оқу жылында 136 сағат;

4) 8-сынып – аптасына 4 сағат, оқу жылында 136 сағат;

5) 9-сынып – аптасына 4 сағат, оқу жылында 136 сағат;

6) 10-сынып – аптасына 4 сағат, оқу жылында 136 сағат.

7. Математиканы оқыту барысында келесі пәндермен пәнаралық байланыс орнату қажет:

1) қазақ тілімен. Математикалық мазмұнда өз ойын, сөйлемдерді, қорытынды және пайымдауларын құрастыруға қажетті қазақ тілінің ережелерін қолдану;

2) "Әлеуметтік-тұрмыстық бағдарлау" түзету курсымен. Есептеу және өлшеу қабілеттерін талап ететін өмірде кездесетін жағдайларда қолдану;

3) кәсіби-еңбекке оқытумен. Математика сабақтарында кәсіби-еңбекке оқыту пәндеріне қатысты "алға ұмтылу" іске асырылады, яғни білім алушылар кәсіби-еңбекке оқыту сабақтарында қолданатын есептеу және өлшеу икемдерін меңгереді. Математика сабақтарында кәсіби-еңбектік мазмұны бар есептер шағарылып, практикалық тапсырмалар орындалады;

4) бейнелеу өнерімен. Қарындаш және сызу құралдарымен геометриялық пішіндердің үлгілерін құрастыра білу;

5) география және жаратылыстанумен. Көлем, оларды өлшеу бірліктері жайлы түсініктерді қолдану;

6) Қазақстан тарихымен. Уақыт, уақытты өлшеу бірліктері және олардың сәйкестіктері туралы білімдерін қолдану.

8. Осы бағдарламадағы оқу материалын оқу жылы (сынып) бойынша бөлу үлгі ретінде қарастырылады. Әр тақырыптың оқу материалын меңгеруге берілетін сағат санын мұғалім өзі белгілейді. Мұғалім білім алушыларға хабарланатын математикалық білімнің тереңдігі мен көлемін сынып білім алушыларының құрамын ескере отырып реттейді.

9. Жаңа тақырыпты зерделеуге, шешім қабылдауға В.В.Воронкованың топтамасы бойынша 1 және 2 типологиялық топтағы білім алушылардың оқу материалын сәтті меңгеруі негіз болады. Педагог білім алушыларға қолжетімді оқу материалын ұсынады, яғни сабақта топтық және жеке жұмысты жүзеге асыруды меңзейді.

2 тарау. Оқу пәнінің 5-сыныптағы базалық білім мазмұны

10. Қайталау:

1) 1-100 сандарының нумерациясы. 1, 10, 100 – есептік бірліктер.

11. 1-1000 сандарының нумерациясы:

1) толық жүздіктердің құрылуы және жазылуы. Толық жүздіктердің сандық қатардағы кезеңділігі. Толық жүздіктерді салыстыру. Бірінші ондықтарды салыстыру, толық ондықтар және толық жүздіктерді салыстыру;

2) толық жүздіктер және ондықтардан, толық жүздіктерден, ондықтардан және бірліктерден, толық жүздіктерден және бірліктерден тұратын сандардың құрылуы, жазылуы, оқылуы;

3) разряд туралы түсінік. Разрядтар: бірліктер, ондықтар, жүздіктер. Разрядтік кесте. Сандардың ондық құрамы. Сандағы таңбалардың орналасу мағынасы;

4) сандар қатарындағы сандар кезегі. Сандар қатарының негізгі қасиеті;

5) сандарды салыстыру. Біртаңбалы, екітаңбалы, үштаңбалы сандар;

6) жұп және тақ сандар;

7) сандарды ондықтарға, жүздіктерге дейін толықтыру;

8) сандарды 1 ден 12 ге дейін рим сандармен нөмірлеу;

9) калькулятордың құрылымы және онымен жұмыс жасау ережесі.

12. Қосу және азайту:

1) 100-ге дейін қосу және азайтуды қайталау. Разрядтан асып 100-ге дейін ауызша қосу және азайту;

2) 1000 көлемінде разрядтан аспай ауызша есептеу әдістерімен қосу және азайту (есептеу жоғарғы разрядтардан басталып, мысал жолға жазылады). Жақша ішіндегі мысалдарды орындау реті. Сандарды салыстыру;

3) 1000 көлемінде разрядтан асып жазбаша есептеу әдісімен қосу және азайту (мысалдар бағамға жазылады);

4) қосу мен азайтуды тексеру. Теңдеу.

13. Көбейту және бөлу:

1) көбейту және бөлу кестелерін қайталау;

2) еселік сандарды салыстыру;

3) көбейту және бөлу кезіндегі бір және нөлдің қасиеті;

4) кестеден тыс көбейту және бөлу: толық ондықтарды біртаңбалы санға көбейту және бөлу (30х3, 60:3), разрядтан аспай екітаңбалы санды біртаңбалы санға көбейту және бөлу (12х3, 36:3);

14. Мәтінді арифметикалық есептер:

1) қосындыны, қалдықты, санды бірнеше бірлікке көбейтуге және азайтуға арналған, белгісіз қосындыны, азайтқышты, азайтындының мәнін табуға, еселеу сандарды салыстыруға арналған қарапайым мәтінді есептер. Көбейтіндіні табуға, бірдей бөлшектерге бөлуге, мазмұны бойынша бөлуге, санды бірнеше рет көбейтуге және азайтуға, еселеу сандарды салыстыруға арналған қарапайым мәтінді есептер;

2) сандарды бірнеше бірлікке көбейту (азайту) және бірнеше бірлікті қосу (азайту) есептерін салыстыру. Сандардың азайтқышын және еселеу сандарды салыстыруға арналған есептер;

3) көлемдерді сәйкестендіруге арналған қарапайым мәтінді есептер: баға, саны, құны, жолы, уақыты, қашықтығы;

4) 2-3 амал орындауды талап ететін құрылымды арифметикалық есептер;

5) есепті қысқаша жазу. Қарапайым есепті жауабымен жазу, құрылымды есепті – түсініктемесімен немесе әр амалға сұрағы және толық жауабымен жазу. Есептің шешімінде сандардың аталуын жазу міндетті.

15. Құн өлшемдері:

1) құн бірліктері: теңге және тиын. Белгілеу: теңге – тг., тиын – тн. Сәйкестігі: 1 тг.= 100 тн. Монеталар және қағаз ақшалар: 100 тг., 200 тг., 500 тг., 1000 тг. Оларды айырбастау және ұсақтау;

2) ұзындық өлшемі. Ұзындық бірліктерін қайталау: миллиметр, сантиметр, дециметр, метр. Сәйкестігі: 1 см = 10 мм, 1 дм = 10 см, 1 м = 10 дм, 1м = 100 см. Ұзындық бірлігі километр. Белгілеу: км. Сәйкестігі: 1 км = 1000 м, 1 м = 1000 мм;

3) салмақ өлшемі. Салмақ бірліктерін қайталау: килограмм, центнер және олардың сәйкестігі. Салмақ бірліктері: грамм, тонна. Белгілеу: г, т. Сәйкестігі: 1 т = 10 ц, 1 т = 1000 кг, 1 кг = 1000 г. Гирлер, таразы, оларды қолдану. Таразыны пайдалану арқылы заттардың салмағын анықтау;

4) уақыт өлшемдері. Уақыт бірліктерін қайталау – сағат, минут, секунд, тәулік, апта, ай, жыл. Уақыт өлшемдері бірліктерінің сәйкестігі. Бір жылдағы күндер саны. Кәбиса жыл.

16. Көрнекі геометрия элементтері:

1) қайталау: нүкте, сызық, кесінді, кесіндінің ұзындығын өлшеу, берілген ұзындықтағы кесіндіні салу. Бұрыштардың түрлері. Үшбұрышты сызғыштың көмегімен тік, доғал, сүйір бұрыштарды құрастыру;

2) сызу үшбұрыштың көмегімен шаршы және тіктөртбұрышты берілген ұзындықтары бойыншы құрастыру;

3) дөңгелек, шеңбер. Центрі, радиусы. Берілген радиус бойынша циркульдің көмегімен шеңбер құрастыру;

4) үшбұрыштарды бұрыштарының түрлері бойынша бөлу: тікбұрышты, сүйір бұрышты, доғал бұрышты; қырларының ұзындығы бойынша: тең бұрышты, тең қырлы, түрлі қырлы.

3-тарау. Оқу пәнінің 6-сыныптағы базалық білім мазмұны

17. Қайталау: 1-1000 сандарының нумерациясы:

1) толық жүздіктерді құру және жазу. Сан қатарындағы толық ондықтардың бірізділігі. Толық жүздіктерді салыстыру. Бірінші ондық сандарын, толық ондықтар мен толық жүздіктерді салыстыру;

2) толық жүздіктер мен ондықтардан, толық жүздіктерден, ондықтардан және бірліктерден, толық жүздіктер мен бірліктерден тұратын сандарды құру, жазу, оқу;

3) разряд туралы түсінік. Разрядтар: бірліктер, ондықтар, жүздіктер. Разрядтық кесте. Санның ондық құрамы. Цифрдың сандағы орнының маңызы;

4) сандардың сан қатарындағы бірізділігі. Сан қатарының негізгі қасиеті;

5) сандарды салыстыру. Біртаңбалы, екітаңбалы, үштаңбалы сандар;

6) жұп және тақ сандар;

7) сандарды ондыққа дейін, жүздікке дейін дөңгелектеу;

8) 1-ден 12-ге дейінгі сандардың римдік нумерациясы;

9) калькулятормен жұмыстың құрылысы және ережесі.

18. Қосу және азайту:

1) 1000 көлемінде қосуды және азайтуды қайталау. 1000 көлемінде ауызша есептеу тәсілі арқылы (есептеу жоғары разрядтардан басталады, есеп жолға жазылады) разрядтан аттамай қосу және азайту. Жақшалы үлгілермен есеп амалдары. Сандарды айырмашылығы бойынша салыстыру.

19. Көбейту және бөлу:

1) көбейту кестесі мен бөлу кестесін қайталау;

2) сандарды еселеп салыстыру;

3) көбейту мен бөлу кезіндегі бірліктер мен нөлдің қасиеті;

5) 1000 көлемінде ауызша көбейту және бөлу;

6) 1000 көлемінде жазбаша көбейту және бөлу;

7) сандарды еселеп салыстыру;

8) көбейту мен бөлуді тексеру. Теңдеу.

20. Арифметикалық мәтіндік есептер:

1) қосындыны, қалдықты, санды бірнеше бірлікке көбейтуге және азайтуға арналған, белгісіз қосындыны, азайтқышты, азайтындының мәнін табуға, еселеу сандарды салыстыруға арналған қарапайым мәтінді есептер. Көбейтіндіні табуға, бірдей бөлшектерге бөлуге, мазмұны бойынша бөлуге, санды бірнеше есе көбейтуге және азайтуға, сандарды еселеп салыстыруға арналған қарапайым мәтінді есептер;

2) сандарды бірнеше бірлікке көбейту (азайту) және сандарды бірнеше рет қосу (азайту) есептерін салыстыру. Сандарды айырымдық және еселік салыстыруға арналған есептер;

3) көлемдерді сәйкестендіруге арналған қарапайым мәтінді есептер: баға, саны, құны, жолы, уақыты, қашықтығы;

4) 2-3 амал орындауды талап ететін құрылымды арифметикалық есептер;

21. Құн өлшемдері:

1) құн бірліктері: теңге және тиын. Белгілеу: теңге – тг., тиын – тн. Сәйкестігі: 1 тг.= 100 тн. Шақалар және қағаз ақшалар: 100 тг., 200 тг., 500 тг., 1000 тг. Оларды айырбастау және ұсақтау;

4) уақыт өлшемдері. Уақыт бірліктерін қайталау – сағат, минут, секунд, тәулік, апта, ай, жыл. Уақыт өлшемдері бірліктерінің сәйкестігі. Бір жылдағы күндер саны. Толы жыл.

22. Көрнекі геометрия элементтері:

1) қайталау: нүкте, сызық, кесінді, кесіндінің ұзындығын өлшеу, берілген ұзындықтағы кесіндіні салу;

2) үшбұрыштарды бұрыштарына қарай жіктеу: тікбұрышты, сүйірбұрышты, доғалбұрышты; қабырғасының ұзындығы бойынша: теңқабырғалы; теңбүйірлі, әртүрлі қабырғалы. Үшбұрыштарды қабырғаларының берілген ұзындықтары бойынша циркульдің және сызғыштың көмегімен салу;

3) тікбұрыш. Шаршы. Көршілес жақтары, диагональдары;

4) куб, текше, шар. Биіктігі, жақтары, қырлары;

5) геометриялық пішіндерді белгілеуге арналған кейбір латын әріптерін қолдану;

6) сынық сызық. Латын әріптерімен белгілеу. Кесінділердің берілген ұзындықтары бойынша сынық сызықты құрастыру;

7) жазықтықта геометриялық пішіндердің өзара орналасуы: тыс, қиылысады, бір пішін басқа пішінде орналасқан;

8) масштаб: 1:2, 1:5, 1:10, 1:100.

23. Жай бөлшектер:

1) бүтін заттың, сұйықтық және сусымалы заттардың, санның екінші, үшінші, төртінші, бесінші, оныншы бөлшектерінің құрылуын қайталау;

2) жай бөлшектердің құрылуы. Бөлшектерді жазу және оқу. Бөлшектердің алымы, бөлімі, олардың маңызы. Бөлімі бірдей бөлшектерді салыстыру, алымы бірдей бөлшектерді салыстыру. Ірі, ұсақ бөлшектер;

3) дұрыс, бұрыс бөлшектер. Аралас сандар. Аралас сандарды салыстыру.

4-тарау. Оқу пәнінің 7-сыныптағы базалық білім мазмұны

24. Қайталау:

1) 1000 көлеміндегі сандарының нумерациясы;

2) 1, 10, 100, 1000 – санау бірліктері.

25. 10 000 көлеміндегі сандардың нумерациясы:

1) 10 000 жаңа разрядты бірлік ретінде. Разрядтар кестесі. 10 000-ға дейін сандардың пайда болуы, оқу, салыстыру. Сандардың ондық құрамы. Таңбаның сандағы орнының маңызы. Бірінші ондық сандарын, толық ондықтарды, толық жүздіктерді, мыңдық бірліктерін салыстыру;

2) жұп және тақ сандар. Сандардың натуралды реті, оның қасиеті. Сандарды ондықтар және жүздіктерге дейін толықтыру. 1 ден 20-ға дейін рим сандарымен нөмірлеу.

26. Қосу және азайту:

1) 1000 көлемінде қосу және азайтуды қайталау;

2) 10 000 көлемінде сандарды ауызша (жеңілдерін) және жазбаша түрде қосу және азайту. Қосу және азайту амалдарының компоненттерінің және нәтижелерінің аталуы. Жақша ішіндегі мысалдардың амалдар реті;

3) қосу және азайтуды тексеру. Теңдеулер;

4) сандардың айырмашылығы бойынша салыстыру.

27. Көбейту және бөлу:

1) көбейту және бөлу кестелерін қайталау;

2) кестеден тыс көбейту және бөлу: разрядтан асып екітаңбалы сандарды біртаңбалы санға көбейту және бөлу (15х2, 30: 2, 18х3, 54:3);

3) сандарды 10, 100, 1000 көбейту; сандарды 10, 100, 1000 бөлу, соның ішінде қалдықпен бөлу жағдайлары. Бөлінді 10, 100, 1000 тең болған жағдайда, сандарды еселік салыстыру;

4) 10 000 дейін сандарды біртаңбалы сандарға жазбаша түрде көбейту және бөлу. 2, 3, 5-ке бөлінетін сандардың белгілері, қалдықпен бөлу;

5) көбейту және бөлуді тексеру. Теңдеу;

6) жазбаша түрде толық ондықтарға көбейту және бөлу. 1 және 2 сатыдағы амалдары бар жақша ішіндегі және жақшасыз күрделі есептердің амалдарын орындау реті. Есептеуді калькуляторды пайдаланып орындау.

28. Арифметикалық есептер:

1) қосындыны, қалдықты, санды бірнеше бірлікке көбейтуге және азайтуға арналған, белгісіз қосындыны, азайтқышты, азайтындыны табуға, сандарды салыстыруға арналған қарапайым мәтінді есептер. Көбейтіндіні табуға, бірдей бөлшекке бөлуге, мазмұны бойынша бөлуге, санды бірнеше ретке көбейтуге және азайтуға, сандарды салыстыруға арналған қарапайым мәтінді есептер;

2) сандарды бірнеше бірлікке көбейту (азайту) және бірнеше бірлікті қосу (алу) есептерін салыстыру. Сандардың айырмашылығы бойынша және бірдей санға бөлінетін сандарды салыстыруға арналған есептер;

3) көлемдерді сәйкестендіруге арналған қарапайым мәтінді есептер: бағасы, саны, құны, жолы, уақыты, қашықтығы. Қарама-қарсы тік жолмен жүру қозғалысына арналған есептер;

4) санның бөлшегін табуға арналған қарапайым мәтінді есептер. Санның бірнеше бөлшегін табуға арналған мәтінді есептер. Білім алушылардың есепті құрастыруы;

5) 2-3 амал орындауды талап ететін құрамды арифметикалық есептер;

6) есепті қысқартып жазу. Қарапайым есепті жауабымен жазу, құрамды есепті – түсініктемесімен немесе әр амалға сурағы және толық жауабымен жазу. Есептің шешімінде сандардың аталуын жазу міндетті.

29. Көлемді өлшеуде алынған сандар және олармен амалдарды орындау:

1) қайталау: ұзындық, құны, салмағы, уақыт өлшемдерінің бірліктерінің сәйкестігі. Көлемді өлшегенде алынатын сандарды жазу;

2) құнын, ұзындықты, салмақты, уақыт өлшемдерін бір, екі бірліктермен өлшегенде алынған сандарды өңдеу;

3) құнын, ұзындығын, салмағын, уақыт өлшеуде алынған сандарды жазбаша түрде қосу және алу;

4) құнын, ұзындығын, салмақты 1-2 бірлікпен өлшегенде алынған сандарды ауызша және жазбаша түрде біртаңбалы санға көбейту және бөлу.

30. Жай бөлшектер:

1) қайталау: бөлігі және бөлшектердің пайда болуы. Алымы және бөлімі, олардың маңызы. Дұрыс, бұрыс бөлшектер, аралас сандар. Бөлімі бірдей бөлшектерді салыстыру. Алымы бірдей бөлшектерді салыстыру. Аралас сандарды салыстыру;

2) бөлшектерді өңдеу: бұрыс бөлшекті толық немесе аралас санмен алмастыру;

3) бөлімі бірдей бөлшектерді қосу және алу. Аралас сандарды қосу және азайту;

4) санның бір және бірнеше бөлшектерін табу.

31. Ондық бөлшектер:

1) құрылуы, ондық бөлшектердің пайда болуы. Ондық бөлшекті бөлімсіз жазу. Қарапайым және ондық бөлшектерді салыстыру. Ондық бөлшектің нумерациялық кестедегі орны. Ондық бөлшектердің сандық түзудегі орны. Толық сандарды және ондық бөлшектерді салыстыру;

2) ондық бөлшектердің негізгі қасиеті. Ондық бөлшектерді салыстыру;

3) ұзындықты, бағасын, салмағын өлшегенде алынған сандарды ондық бөлшектер түрінде жазу (3 м 58 см=3,58 м) және толық сандар түрінде жазу (3,58 м = 3 м58 см);

4) ондық бөлшектерді қосу және азайту.

32. Көрнекі геометрия элементтері:

1) кесінділер, оларды қосу және азайту. Кеңістікте орналасуы: көлденең, тік, көлбеу. Деңгей, тіктеуіш;

2) тік сызықтардың кеңістікте өзара орналасуы: қиылысады (сонымен қатар перпендикулярлы), қиылыспайды (параллельді). Параллельді сызықтардың арасындағы қашықтық және оны өлшеу. Сызғыштың және сызуға арналған бұрыш арқылы перпендикулярлы, параллельлді сызықтар құру. Перпендикулярлы және параллельлді сызықтарды белгілеу таңбалары;

3) бұрыш. Бұрыштардың түрлері. Градус. Бұрыштарды градуспен өлшеу. Тік, сүйір, ашық, толық бұрыштардың мөлшерлері. Транспортир. Транспортир арқылы бұрыштарды өлшеу және құру;

4) шеңбер, дөңгелек. Ортасы, радиус, диаметр, хорда, доғал. Циркульдің көмегімен берілген радиус, диаметр бойыншы шеңбер сызу. Белгілеу: R, D;

5) сынық сызық. Сынық сызықтың ұзындығын өлшеу. Үшбұрыштың, шаршының, тіктөртбұрыштың шекаралары сынық сызықтың жабық түрлері ретінде;

6) үшбұрыштың, шаршының, тіктөртбұрыштың периметры. Периметрді белгілеу: P. Перимертді шығару формуласы: P=a+b+c; P = 4a; P = 2a+2b;

7) симметрия. Симметрияның ортасы. Симметриялық пішіндер. Симметрия ортасына симметриялық түрде орналасқан пішіндер;

8) үшбұрыштың, тіктөртбұрыштың, шаршының биіктігі;

9) масштаб: 1:2, 1:5, 1:10, 1:100.

4-тарау. Оқу пәнінің 8-сыныптағы базалық білім мазмұны

33. Қайталау:

1) 10 000 көлемінде сандарды нөмірлеу. Санау бірліктері ретіндегі 1, 10, 100, 1000, 10 000.

34. 100 000 көлемінде сандардың нумерациясы:

1) 100 000 – жаңа разрядты бірлік. Класстар және разрядтар кестесі. 100 000 көлемінде сандардың пайда болуы, жазу, оқу, салыстыру. Сандардың ондық құрамы. Сандағы разрядтық бірліктердің санын анықтау. Сандағы таңбалардың орналасу мағынасы;

2) жұп және тақ сандар. Сандардың натуралдық реті және оның қасиеті. Сандарды онға, жүзге, мыңға дейін толықтыру. 1 ден 30 дейін рим сандарымен белгілеу.

35. Қосу және азайту:

1) 10 000 көлемінде қосу және азайтуды қайталау;

2) 100 000 көлемінде ауызша және жазбаша түрде қосу және азайту. Қосу және азайтуды тексеру. Сандарды азайтқыштың мәні бойынша салыстыру. Жақшасы бар мысалдардағы амалдар реті;

3) теңдеулер.

36. Көбейту және бөлу:

1) көбейту және бөлу кестесін қайталау;

2) 2, 3, 5 сандарға бөліну сипаты;

3) 100 000 көлемінде біртаңбалы санға ауызша және жазбаша түрде көбейту және бөлу (соның ішінде қалдықпен);

4) көбейту және бөлуді тексеру. Теңдеу;

5) 10, 100, 1000 сандарына көбейту және бөлу. Толық ондықтарға көбейту және бөлу;

6) екітаңбалы сандарға көбейту. Екітаңбалы сандарға бөлу;

7) 1 және 2 сатыдағы амалдар бар есептерде амалдардың реті, жақшамен және жақшасыз.

37. Арифметикалық есептер:

1) қосындыны, қалдықты табуға, санды бірнеше бірлікке көбейту және азайтуға, белгісіз қосындыны, азайғышты, азайтқышты, азайтқыштың мәнін салыстыруға арнаған қарапайым мәтінді есептер. Көбейтіндінің мәнін табуға, бірдей бөлшектерге бөлуге, мазмұны бойынша бөлуге, санды бірнешеге көбейту және азайтуға, сандарды салыстыруға арналған қарапайым мәтінді есептер;

2) сандарды бірнеше бірлікке көбейту (азайту) және бірнеше ретке көбейтуге (азайтуға) арналған есептерді салыстыру. Азайтқыштың мәні және еселеу сандарды салыстыруға арналған есептер;

3) құны, саны, бағасы; жолы, уақыт, қашықтықты салыстыруға арналған қарапайым арифметикалық есептер;

4) қарама-қарсы тік жол, бір және қарсы бағыттағы қозғалысқа арналған мәтінді есептер;

5) сандардың бөлшегін табуға арналған қарапайым мәтінді есептер. Санның бірнеше бөлшегін, орта арифметикалық санды табуға арналған мәтінді есептер. Білім алушылардың есептерді құруы;

6) 2-4 амалды орындауды талап ететін құрылымды мәтінді есептер;

7) есепті қысқаша жазу. Қарапайым есепті жауабымен жазу, құрамды есепті – әр амалға түсініктемесімен немесе сұрағымен жазу. Есептің жауабындағы санның аталуын жазу міндетті.

38. Көлемдерді өлшегенде алынған сандар және олармен орындалатын амалдар:

1) қайталау: ұзындық, құны, салмағын, уақыт өлшемдерінің бірліктік сәйкестіктері. Көлемдерді өлшегенде алынған сандарды жазу;

2) ұзындық, құны, салмағын, уақытты өлшегенде алынған сандарды өңдеу;

3) көлемдерді өлшегенде алынған сандарды ауызша және жазбаша түрде қосу және азайту;

39. Жай бөлшектер.

1) қайталау: бөлігі және бөлшектердің пайда болуы, қарапайым бөлшектерді оқу. Алымы және бөлімі, олардың мағынасы. Алымдары және бөлімдері бірдей сандарды салыстыру. Дұрыс, бұрыс бөлшектер. Аралас сандар. Аралас сандарды салыстыру. Бөлшектерді өңдеу: бұрыс бөлшекті толық немесе аралас санға ауыстыру, толық немесе аралас санды бұрыс бөлшекке ауыстыру;

2) қарапайым бөлшектің негізгі қасиеті. Бөлшекті ірі бөлшек ретінде көрсету (қысқарту);

3) бөлімі бірдей қарапайым бөлшектерді қосу және алу. Бөлшекті бірліктен және толық саннан алу. Аралас сандарды қосу және алу;

4) санның бір және бірнеше бөлшегін табу.

40. Ондық бөлшектер:

1) қайталау: ондық бөлшек туралы түсінік. Ондық бөлшектің пайда болуы, оның бөлімі. Ондық бөлшектің бөлімісіз жазылуы. Ондық бөлшектің нумерациялық кестедегі орны. Сандық кескіндідегі ондық бөлшектердің орны. Толық сандарды және ондық бөлшектерді салыстыру. Ондық бөлшектің ірі, ұсақ және бірдей бөліктерде көрсетілуі. Ондық бөлшектерді салыстыру. Көлемдерді өлшегенде алынған сандардың ондық бөлшектер және толық сандар түрінде жазылуы. Ондық бөлшектерді қосу және азайту;

2) ондық бөлшектерді біртаңбалы сандарға көбейту және бөлу;

3) санның ондық бөлшегін табу.

41. Көрнекті геометрия элементтері:

1) сызықтар: түзу, қисық, сәуле, кесінді;

2) бұрыш. Бұрыш түрлері. Градус. Бұрыштарды градуспен өлшеу. Тік, сүйір, ашық, толық бұрыштардың мөлшерлері. Транспортир. Транспортир арқылы бұрыштарды өлшеу және құру;

3) бұрыштың биссектрисасы. Биссектрисаны құру әдісімен бұрышты теңдей екі бөлікке бөлу;

4) үшбұрыш. Үшбұрыш түрлері. Қиылысқан бұрыштар, қиылысатын бұрыштардың қосындысы. Үшбұрыш бұрыштарының қосындысы;

5) дөңгелек, шеңбер. Ортасы, радиус, диаметр, хорда, доғал. Сектор, сегмент;

6) симметрия ортасына сәйкес нүкте, шеңбер, кескін құру;

7) шаршы, тіктөртбұрыш. Шаршының, тіктөртбұрыштың периметрі. Ромб, параллелограмм. Ромб және параллелограммның периметрі;

8) пішіннің ауданы. Аудан бірліктері: шаршы сантиметр, шаршы дециметр, шаршы метр, шаршы миллиметр. Белгілеу: S, кв. см; см², кв. дм; дм², кв. м; м², кв. км; км², кв. мм; мм². Шаршының және тіктөртбұрыштың ауданын палетканың көмегімен өлшеу.

5-тарау. Оқу пәнінің 9-сыныптағы базалық білім мазмұны

42. Қайталау:

1) 100 000 көлемінде нумерациялау. 1, 10, 100, 1000, 10 000 – есептік бірлік ретінде.

43. 1 - 1 000 000 аралықтағы сандар нумерациясы:

1) 1000 000 көлеміндегі сандардың пайда болуы, жазу, оқу. Класстар және разрядтар кестесі. Санның ондық құрамы. Сандағы таңба орнының мәні. Разрядты бірліктер және разрядты сандарды салыстыру;

2) жұп және тақ сандар. Қарапайым және құрылымды сандар. Сандардың натуралды реті және оның қасиеті. Сандарды салыстыру. Сандарды ондықтарға, жүздіктерге, мыңдық бірлікке, мыңдық ондықтарға дейін толықтыру. 1 ден 35 дейін сандарды рим сандарымен белгілеу.

44. Қосу және азайту:

1) 100 000 көлемінде қосу және азайтуды қайталау;

2) 1 000 000 көлемінде ауызша және жазбаша қосу және азайту. Сандар азайтқышының мәні бойынша салыстыру. Жақшасы бар есептердегі амалдарды орындау реті;

3) қосу және азайтуды тексеру. Теңдеу.

45. Көбейту және бөлу:

1) қайталау: кестедегі және кестеден тыс көбейту және бөлу;

2) біртаңбалы санға,10, 100, 1000, толық ондықтарға, толық жүздіктерге, мыңдық бірлікке сандарына ауызша және жазбаша көйбету және бөлу. Жақша ішіндегі есептерді орындауда амалдар реті;

3) екітаңбалы сандарға көбейту. Екітаңбалы санға бөлу. Сандарды еселеп салыстыру;

4) көбейту және бөлуді тексеру. Теңдеу.

46. Арифметикалық есептер:

1) қосындыны, қалдықты табуға, санды бірнеше бірлікке көбейту және азайтуға, белгісіз қосындыны, азайғышты, азайтқышты, азайтқыштың мәнін салыстыруға арналған қарапайым мәтінді есептер. Көбейтіндінің мәнін табуға, бердей бөлшектерге бөлуге, мазмұны бойынша бөлуге, санды бірнешеге көбейтуге және азайтуға, сандарды салыстыруға арналған қарапайым мәтінді есептер;

2) сандарды бірнеше бірлікке көбейту (азайту) және бірнеше ретке көбейтуге (азайтуға) арналған есептерді салыстыру. Айырымдылыққа есептерді салыстыру және еселенген сандарды салыстыру;

3) құнын, санын, бағасын; жолын, уақытын, қашықтықты салыстыруға арналған қарапайым мәтінді арифметикалық есептер;

4) қарама-қарсы тік бағыттағы қозғалысқа арналған мәтінді есептер. Санның бөлшегін табуға арналған қарапайым мәтінді есептер;

5) санның бірнеше бөлшегін табуға арналған мәтінді есептер. Санның пайыздық мөлшерін табуға арналған қарапайым және құрамды мәтінді есептер;

6) тіктөртбұрыштың (шаршының) периметрін және ауданын табуға арналған мәтінді есептер. Білім алушылардың есептерді құруы;

7) 2-4 амалды орындауды талап ететін құрылымды мәтінді арифметикалық есептер. Санның бөлшегін табуға арналған құрылымды мәтінді есеп;

8) есепті қысқаша жазу. Қарапайым есепті жауабымен жазу, құрамды есепті – әр амалға түсініктемесімен немесе сұрағымен толық жауабымен жазу. Есептің жауабындағы санның аталуын жазу міндетті.

47. Көлемдерді өлшегенде алынған сандар және олармен орындалатын амалдар:

1) ұзындық, құн, салмақ, уақыт өлшемдерінің бірліктік сәйкестіктерін қайталау. Көлемдерді өлшегенде алынған сандарды жазу;

2) ұзындық, құны, салмағын өлшегенде алынған сандарды өңдеу;

3) көлемдерді өлшегенде алынған сандарды қосу және азайту;

4) көлемдерді өлшегенде алынған сандарды біртаңбалы санға, толық ондықтарға көбейту және бөлу, екітаңбалы санға көбейту.

5) ауыстырмалы ақша: АҚШ доллары, еуро. Қазақстанның ұлттық ақшасына шаққанда доллардың және еуроның бағасы.

48. Жай бөлшектер:

1) жай бөлшектердің пайда болуын қайталау. Алымы және бөлімі, олардың маңызы. Дұрыс, бұрыс бөлшектер. Аралас сандар. Жай бөлшектерді және аралас сандарды салыстыру. Бөлшектерді өңдеу: ірі бөлшек ретінде көрсету, бұрыс бөлшекті аралас санға ауыстыру, аралас санды бұрыс бөлшекке ауыстыру. Бөлімі бірдей жай бөлшектерді қосу және азайту. Бөлшекті 1 санынан және толық саннан азайту;

2) бөлшектерді бірдей бөлімге келтіру. Бөлімдері түрлі бөлшектерді салыстыру. Түрлі бөлімді бөлшектерді қосу және азайту;

3) бөлшектер мен аралас сандарды толық санға көбейту және бөлу. Алдын ала қысқарту. Қарапайым бөлшектермен амалдар нәтижесінің және сандардың атаулары;

4) кері амалмен шешімді тексеру. Белгісіз санды табу. Теңдеулерді шешу;

5) мазмұнында 3-4 арифметикалық амалы бар мысалдардың амалдар реті. Санды бөлшегі бойынша табу.

49. Ондық бөлшектер және пайыздар:

1) ондық бөлшектердің пайда болуын, жазылуын, оқылуын, ондық бөлшектерді салыстыруды қайталау. Ондық бөлшектердің сандық тізбектегі және разрядтағы орны. Ондық бөлшектің негізгі қасиеті. Көлемдерді өлшегенде алынған сандардың ондық бөлшек немесе толық сан ретінде жазылуы. Ондық бөлшектерді қосу және азайту;

2) ондық бөлшектерді біртаңбалы санға, 10, 100, 1000 сандарына, толық ондықтарға, толық жүздіктерге көбейту және бөлу;

3) 3-4 арифметикалық амалдары бар мысалдардың амаладар реті.

4) пайыз туралы түсінік. Жүздік бөлшектерді жазудың үш түрі (жай бөлшек түрінде, ондық бөлшек түрінде, пайыз түрінде); 100% - жалпы саны. Санның пайыздық мөлшерін табу (100-ге бөлу және пайыз санына көбейту). Санның 1%, 10%, 20%, 25%, 50%, 75%-ын табу;

50. Көрнекі геометрия элементтері:

1) сызықтар: түзу, қисық, сынық, кесінді. Берілген ұзындық бойынша кесіндіні құру. Кеңістікте орналасуы: қиғаш, көлденең, тік. Параллельді және перпендикулярлы түзулер;

2) бұрыш. Бұрыш түрлері. Бұрыштарды градуспен өлшеу. Транспортир арқылы бұрыштарды өлшеу және құру;

3) бұрыштың градустық өлшемімен және қырының берілген ұзындығымен, бір жағының ұзындығы және соған тиісті екі бұрыштың градустық өлшемі арқылы үшбұрышты құру;

4) дөңгелек, шеңбер. Ортасы, радиус, диаметр. Шеңбердің ұзындығы. Шеңбердің ұзындығын шығаратын формула: C = 2ПR;

5) көпбұрыштылар. Көпбұрыштылардың периметрі;

6) пішіннің ауданы. Аудан бірліктері: шаршы сантиметр, шаршы дециметр, шаршы метр, шаршы миллиметр. Белгілеу: S, кв. см; см², кв. дм; дм², кв. м; м², кв. км; км², кв. мм; мм². Шаршының және тіктөртбұрыштың ауданын өлшеу және есептеу. Формуланың практикалық шығуы: S = a x a; S = a x b;

7) геометриялық фигуралар: цилиндр, конус, пирамида, шар. Текше, параллелепипед. Элементтері: қырлары, қабырғалары, биіктіктері, олардың қасиеттері. Жоғарғы, төмегі негіздері, оң және сол жақ қырлары, қабырғалары. Текше және параллелепипедті ашу, олардың үлгілерін жасау. Текше және параллепиппедтің толық үстіңгі жағы және қырларының аудандарын есептеп шығару. Геометриялық фигураның көлемі. Белгілеу: V. Көлемді өлшеу бірліктері: куб. мм, мм³, куб. см, см³, куб. дм, дм³, куб м, м³, куб. км, км³. Сәйкестігі: 1 куб. дм = 1 000 куб. см., 1 куб. м = 1 000 куб. дм, 1 куб. м = 1 000 000 куб. см. Тікбұрышты параллепипипедтің (текшенің) көлемін өлшеу және есептеу.

6-тарау. Оқу пәнінің 10-сыныптағы базалық білім мазмұны

51. Қайталау:

1) 100 000 көлемінде нумерациялау. Есептік бірлік ретіндегі 1, 10, 100, 1000, 10 000;

52. 1 - 1 000 000 аралықтағы сандар нумерациясы:

1) 1000 000 көлеміндегі сандардың пайда болуы, жазу, оқу. Класстар және разрядтар кестесі. Санның ондық құрамы. Сандағы таңба орнының мәні. Разрядтық бірліктер және разрядтық сандарды салыстыру;

2) жұп және тақ сандар. Қарапайым және құрылымды сандар. Сандардың натуралды реті және оның қасиеті. Сандарды салыстыру. Сандарды ондықтарға, жүздіктерге, мыңдық бірлікке, мыңдық ондықтарға дейін дөңгелету. 1-ден 35-ке дейін сандардың римдік нумерациясы.

53. Қосу және азайту:

1) 100 000 көлемінде қосу және азайтуды қайталау;

2) 1 000 000 көлемінде ауызша және жазбаша қосу және азайту. Сандарды айырымдық салыстыру. Жақшасы бар есептердегі амалдарды орындау реті;

3) қосу және азайтуды тексеру. Теңдеу.

54. Көбейту және бөлу:

1) кестедегі және кестеден тыс көбейту мен бөлуді қайталау;

2) біртаңбалы санға, 10, 100, 1000-ға, толық ондықтарға, толық жүздіктерге, мыңдық бірлікке ауызша және жазбаша көйбету және бөлу. Жақша ішіндегі есептерді орындауда амалдар реті;

3) екітаңбалы сандарға көбейту. Екітаңбалы санға бөлу. Сандарды еселеп салыстыру;

4) көбейту және бөлуді тексеру. Теңдеу.

55. Арифметикалық есептер:

1) қосындыны, қалдықты табуға, санды бірнеше бірлікке көбейту және азайтуға, белгісіз қосындыны, азайғышты, азайтқышты, азайтқыштың мәнін салыстыруға арнаған қарапайым мәтінді есептер. Көбейтіндінің мәнін табуға, бердей бөлшектерге бөлуге, мазмұны бойынша бөлуге, санды бірнешеге көбейтуге және азайтуға, сандарды айырымдық және еселік салыстыруға арналған қарапайым мәтінді есептер;

2) сандарды бірнеше бірлікке көбейту (азайту) және бірнеше рет көбейтуге (азайтуға) арналған есептерді салыстыру. Айырымдыққа есептерді салыстыру және сандарды еселеп салыстыру;

3) құнын, санын, бағасын; жолын, уақытты, қашықтықты салыстыруға арналған қарапайым арифметикалық есептер;

56. Көлемдерді өлшегенде алынған сандар және олармен орындалатын амалдар:

2) ұзындықты, құнын, салмағын өлшегенде алынған сандарды түрлендіру;

3) көлемдерді өлшегенде алынған сандарды қосу және азайту;

4) көлемдерді өлшегенде алынған сандарды біртаңбалы санға, толық ондықтарға көбейту және бөлу, екітаңбалы санға көбейту;

5) ұзындықты, салмағын, құнын өлшегенде ондық бөлшек түрінде жазылған сандарды қосу, азайту, көбейту және бөлу;

6) уақыт өлшемдері. Оқиғаның басталған, аяқталған уақытын күнтізбелік күнін арифметикалық санға ауыстырып, бір жыл, ай, күніне дейін дәлдікпен табу;

7) ауыстырмалы ақша: АҚШ доллары, еуро. Қазақстанның ұлттық ақшасына шаққанда доллардың және еуроның бағасы.

57. Жай бөлшектер:

1) жай бөлшектердің пайда болуын қайталау. Алымы және бөлімі, олардың маңызы. Дұрыс, бұрыс бөлшектер. Аралас сан. Жай бөлшектерді және аралас сандарды салыстыру. Бөлшектерді өңдеу: ірі бөлшек ретінде көрсету, бұрыс бөлшекті аралас санға ауыстыру, аралас санды бұрыс бөлшекке ауыстыру. Бөлімі бірдей жай бөлшектерді қосу және азайту. Бөлшекті 1 санынан және толық саннан азайту;

3) бөлшектер және аралас сандарды бүтін санға көбейту және бөлу. Алдын ала қысқарту. Жай бөлшектермен амалдар нәтижесінің және сандардың аталулары;

4) шешімді кері амалмен тексеру. Белгісіз санды табу. Теңдеулерді шешу;

5) мазмұнында 3-4 арифметикалық амалы бар мысалдардың амалдар реті. Санды бөлшегі бойынша табу.

58. Ондық бөлшектер және пайыздар:

1) ондық бөлшектердің пайда болуын, жазылуын, оқылуын, ондық бөлшектерді салыстыруды қайталау. Ондық бөлшектердің сандық тізбектегі орны. Ондық бөлшектің негізгі қасиеті. Көлемдерді өлшегенде алынған сандардың ондық бөлшек немесе толық сан ретінде жазылуы. Ондық бөлшектерді қосу және азайту;

3) санды ондық бөлшегі арқылы табу: 0,2, 0,5, 0,02, 0,25, 0,75, 0,125;

4) 3-4 арифметикалық амалдары бар мысалдардың амаладар реті. Толық сандар мен ондық бөлшектерді қосу және азайту. Жақшасы бар мысалдардағы амалдар реті;

5) ондық бөлшекті қарапайым бөлшек, қарапайым бөлшекті ондық бөлшек түрінде жазу. Шекті және шексіз ондық бөлшектер;

6) пайыз туралы түсінік. Жүздік бөлшектерді жазудың үш нысаны (жай бөлшек түрінде, ондық бөлшек түрінде, пайыз түрінде); 100% - жалпы саны. Санның пайыздық мөлшерін табу (100-ге бөлу және пайыз санына көбейту). Санның 1%, 10%, 20%, 25%, 50%, 75%-ын табу. Санды оның пайыздық мөлшері бойынша табу;

7) жай және ондық бөлшектермен бірлескен амалдар.

59. Көрнекі геометрия элементтері:

2) бұрыш. Бұрыш түрлері. Бұрыштарды градуспен өлшеу. Транспортир арқылы бұрыштарды өлшеу және салу;

4) дөңгелек, шеңбер. Ортасы, радиус, диаметр. Шеңбердің ұзындығы. Шеңбердің ұзындығын шығаратын формула: C = 2ПR. Шеңбердің ауданы. Шеңбердің ауданын шығаратын формула: S = ПR2;

5) көпбұрыштылар. Көпбұрыштылардың периметрі;

7-тарау. 5-сыныпты аяқтағанда күтілетін нәтижелер

60. Пәндік нәтижелер.

61. Білім алушылар:

1) 1-ден 1000-ға дейінгі сандардың айтылуын және сандар қатарындағы орнын;

2) үштаңбалы сандардың ондық құрылымын;

3) есептеудің ауызша тәсілдерін қолданып, 1000 көлемінде сандарды қосу және азайту, амалдарын орындауды;

4) есептеудің жазбаша тәсілдерін қолданып, 1000 көлемінде сандарды қосу және азайту амалдарын орындауды біледі деп күтіледі.

62. Білім алушылар:

1) 1-ден 1000-ға дейінгі сандарды ретімен айтуды және жазуды;

2) 1000 көлемінде сандарды оқып, есепшотқа салып және салыстыруды;

3) есептеудің ауызша және жазбаша тәсілдерін қолданып, 1000 көлемінде сандарды қосу және азайту амалдарын орындауды;

4) сызу үшбұрышының, сызғыштың, циркульдің көмегімен геометриялық фигураларды сызуды орындауды;

5) зерделенген мәтінді арифметикалық есептерді шығаруды меңгереді деп күтіледі.

8-тарау. 6-сыныпты аяқтағанда күтілетін нәтижелер

63. Пәндік нәтижелер.

64. Білім алушылар:

1) 1-ден 1000-ға дейінгі сандардың айтылуын және сандар қатарындағы орнын;

2) үштаңбалы сандардың ондық құрылымын;

3) есептеудің ауызша тәсілдерін қолданып, 1000 көлемінде сандарды қосу және азайту, көбейту және бөлу амалдарын орындауды;

4) есептеудің жазбаша тәсілдерін қолданып, 1000 көлемінде сандарды қосу, азайту, көбейту және бөлу амалдарын орындауды біледі деп күтіледі.

65. Білім алушылар:

1) 1 ден 1000-ға дейінгі сандарды ретімен айтуды және жазуды;

2) 1000 көлеміндегі сандарды оқып, есепшотқа салуды және салыстыруды;

3) есептеудің ауызша және жазбаша тәсілдерін қолданып, 1000 көлеміндегі сандарды қосу және азайту амалдарын орындауды;

4) 1000 санын біртаңбалы санға ауызша көбейту және бөлу амалдарын орындауды (жеңіл есептер);

5) жай бөлшектерді оқу, жазу, салыстыруды;

6) сызу үшбұрышының, сызғыштың, циркульдің көмегімен геометриялық фигураларды сызуды орындауды;

7) зерделенген мәтінді арифметикалық есептерді шығаруды меңгереді деп күтіледі.

9-тарау. 7-сыныпты аяқтағанда күтілетін нәтижелер

66. Пәндік нәтижелер.

67. Білім алушылар:

1) 1-ден 10 000 ға дейінгі сандарды атау және сандар қатарындағы орнын;

2) төрттаңбалы сандардың ондық құрамын;

3) 10 000 көлемінде ауызша қосу және азайту, көбейту және бөлу амалдарын орындауды;

4) 10 000 көлемінде жазбаша қосу, азайту, көбейту және бөлу амалдарын орындауды біледі деп күтіледі.

68. Білім алушылар:

1) 1-ден 10 000-ға дейінгі сандарды ретімен атап жазуды;

2) 10 000 көлеміндегі сандарды оқу, есепшотқа салу және салыстыруды; атау ретімен айтуды және жазуды;

3) 10 000 көлемінде ауызша және жазбаша түрде, калькулятордың көмегімен қосу және азайту амалдарын орындауды;

4) есептеуді қажет ететін өмірде кездесетін жағдайларда көптаңбалы сандармен көбейту және бөлу кестесін қолдануды;

5) қарапайым және ондық бөлшектерді оқуды, жазуды, салыстыруды, өңдеуді;

6) қарапайым және ондық бөлшектерді қосу және азайтуды орындауды;

7) сызу үшбұрышының, сызғыштың, циркульдің көмегімен геометриялық фигураларды сызуды орындауды; геометриялық фигуралардың периметрін табуды;

8) 2-3 арифметикалық амалдарды орындауды талап ететін қарапайым, мәтінді арифметикалық есептерді, құрамды есептерді орындауды меңгереді деп күтіледі.

10-тарау. 8-сыныпты аяқтағанда күтілетін нәтижелер

69. Пәндік нәтижелер.

70. Білім алушылар:

1) 1-ден 100 000-ға дейінгі сандарды атау және сандар қатарындағы орнын;

2) бестаңбалы сандардың ондық құрамын;

3) 100 000 көлемінде ауызша қосу және азайту, көбейту және бөлу амалдарын орындауды;

4) 100 000 көлемінде жазбаша қосу және азайту, көбейту және бөлу амалдарын орындауды біледі деп күтіледі.

71. Білім алушылар:

1) 1-ден 100 000-ға дейінгі сандарды ретімен айтуды және жазуды;

2) 100 000 көлеміндегі сандарды оқу, есепшотқа салуды және салыстыруды;

3) 100 000 көлемінде ауызша және жазбаша түрде, калькулятордың көмегімен қосу және азайту амалдарын орындауды;

4) көптаңбалы сандарды есептегенде көбейту және бөлу кестесін қолдануды;

5) қарапайым және ондық бөлшектерді оқуды, жазуды, салыстыруды, өңдеуді;

6) қарапайым және ондық бөлшектерді қосу және азайтуды;

7) сызу үшбұрышының, сызғыштың, циркульдің көмегімен геометриялық фигураларды сызуды орындауды; геометриялық фигуралардың периметрін және ауданын табуды;

11-тарау. 9-сыныпты аяқтағанда күтілетін нәтижелер

72. Пәндік нәтижелер.

73. Білім алушылар:

1) 1-ден 1 000 000-ға дейінгі сандарды атау және сандар қатарындағы орнын;

2) бестаңбалы сандардың ондық құрамын;

3) 1 000 000 көлемінде ауызша қосу және азайту, көбейту және бөлу амалдарын орындауды;

4) 1 000 000 көлемінде жазбаша қосу, азайту, көбейту және бөлу амалдарын орындауды біледі деп күтіледі.

74. Білім алушылар:

1) 1-ден 1 000 000-ға дейінгі сандарды атау және жазуды;

2) 1 000 000 көлеміндегі сандарды оқу, есепшотқа салу және салыстыруды;

3) ауызша және жазбаша түрде есептеу, калькулятор көмегімен 1 000 000 көлемінде қосу және азайту амалдарын орындауды;

4) қарапайым және ондық бөлшектерді оқуды, жазуды, салыстыруды, өңдеуді;

5) қарапайым және ондық бөлшектерді қосу және азайтуды орындауды;

6) санның бір немесе бірнеше пайызын табуды;

7) сызу үшбұрышының, сызғыштың, циркульдің көмегімен геометриялық фигураларды сызуды орындауды;

8) геометриялық фигуралардың периметрін және ауданын табуды;

9) геометриялық фигуралардың көлемін шығаруды;

10) 2-4 арифметикалық амалдарды орындауды талап ететін қарпайым, мәтінді арифметикалық есептерді, құрамды есептерді орындауды меңгереді деп күтіледі.

12-тарау. 10-сыныпты аяқтағанда күтілетін нәтижелер

75. Пәндік нәтижелер.

76. Білім алушылар:

1) 1-ден 1000 000-ға дейінгі сандарды атау және сандар қатарындағы орнын;

2) бестаңбалы сандардың ондық құрамын;

3) 1 000 000 көлемінде ауызша қосу және азайту, көбейту және бөлу амалдарын орындауды;

4) 1 000 000 көлемінде жазбаша қосу, азайту, көбейту және бөлу амалдарын орындауды біледі деп күтіледі.

77. Білім алушылар:

1) 1-ден 1 000 000-ға дейінгі сандарды атау және жазуды;

2) 1 000 000 көлеміндегі сандарды оқуды, есепшотқа салуды және салыстыруды;

3) ауызша және жазбаша есептеу тәсілдерінің, калькулятордың көмегімен 1 000 000 көлемінде қосу және азайту амалдарын орындауды;

4) қарапайым және ондық бөлшектерді оқуды, жазуды, салыстыруды, өңдеуді;

5) қарапайым және ондық бөлшектерді қосуды және азайтуды орындауды;

6) санның бір немесе бірнеше пайызын табу және санды пайызы бойынша табуды;

7) сызу үшбұрышының, сызғыштың, циркульдің көмегімен геометриялық фигураларды сызуды орындауды;

8) геометриялық фигуралардың периметрін және ауданын табуды;

9) геометриялық фигуралардың көлемін шығаруды;

10) 2-4 арифметикалық амалдарды орындауды талап ететін қарапайым мәтінді арифметикалық есептерді, құрамды есептерді орындауды меңгереді деп күтіледі.

78. Тұлғалық нәтижелер. Білім алушылар:

1) жауапкершілік, ұқыптылық, тәртіпітілік;

2) еңбекке деген ынта, қиындықтарды еңсеру икемділігі;

3) құрбыларымен және ересектермен ынтымақтастық орнату дағдыларын танытады деп күтіледі.

79. Жүйелік-әрекеттік нәтижелер білім алушылардың:

1) математикалық материалда алгоритмдік жазбалар, ережелер мен үлгілерді қолдануынан;

2) түрлі өмірлік жағдаяттарда математикалық білімдерін, икемдерін және есептеу, өлшеу және графикалық дағдыларын қолдануынан;

3) жоспарлай білуінен, жоспар бойынша түрлі іс-әрекеттерді орындауынан, өзін-өзі бақылауды және өзін-өзі бағалауды жүзе асыруынан көрініс табады деп күтіледі.

Қазақстан Республикасы
Білім және ғылым министрінің
2013 жылғы 3 сәуірдегі
№ 115 бұйрығына 356-қосымша

Жеңіл ақыл-ой кемістігі бар білім алушыларға арналған негізгі орта білім беру деңгейінің 5-сыныбы үшін "Айналадағы әлем" пәнінен үлгілік оқу бағдарламасы

Ескерту. Бұйрық 356-қосымшамен толықтырылды – ҚР Білім және ғылым министрінің 27.07.2017 № 352 (1, 2, 6, 8, 9, 10,(11, 12) сыныптардың ерекше білім беруге қажеттіліктері бар білім алушылары үшін 01.09.2017, ерекше білім беруге қажеттіліктері бар 3-сыныптың білім алушылары үшін 01.09.2018, ерекше білім беруге қажеттіліктері бар 4-сыныптың және 10-сыныптың білім алушылары үшін 01.09.2019, 11-сыныптың білім алушылары үшін 01.09.2020 қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

1-тарау. Түсінік хат

1. Оқу бағдарламасы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 23 тамыздағы № 1080 қаулысымен бекітілген Орта білім берудің (бастауыш, негізгі орта, жалпы орта білім беру) мемлекеттік жалпыға міндетті стандартына сәйкес және жеңіл ақыл-ой кемістігі бар білім алушылардың ерекше білім алу қажеттіліктерін ескере отырып әзірленген.

2. Оқу пәнінің мақсаты – қоршаған ортаның шынайы заттарымен, құбылыстарымен таныстыру негізінде ауызекі сөйлеу тілін дамыту.

3. Оқу пәнінің міндеттері:

1) қоршаған әлем туралы түсініктерді кеңейту және байыту;

2) басқа оқу пәндеріне оқыту барысында қажетті қарапайым ұғымдар мен түсініктерді қалыптастыру;

3) жалпы және сөйлеу тілдік даму кемшіліктерін жеңу;

4) танымдық әрекеттілікті дамыту;

5) көру, салыстыру, жалпылау, нақтылау дағдыларына, қарапайым тұжырымдама жасауға, қарапайым себеп-салдарлық байланыстарды табуға үйрету;

6) әлеуметтік дағдыларды қалыптастыру болып табылады.

4. "Айналадағы әлем" пәні білім алушылардың психофизикалық дамуындағы бұзылыстарды, өмірлік қажетті білім, икемділіктер мен дағдыларды меңгерудегі қиындықтарды жеңуге және өтеуге бағытталған түзету пәндерінің циклына кіреді.

5. Балаларды айтылған сөзді түсінуге, қажетті нұсқауды орындауға, өзінің әрекетін мұғалімнің талабына бағындыруға үйретеді.

6. Коммуникативтік құрал ретіндегі сөйлеу тіліне үйрету білім алушыларда ересек адамдармен, құрдастарымен қарым-қатынаста болу барысында қалыптастырылуды білдіреді. Сөйлеу тілінің лексикалық, синтаксистік жақтары, байланыстырылған ауызекі сөйлеу тілі дамиды.

7. "Айналадағы әлем" пәні әрі қарай "Жаратылыстану", "География" және "Қазақстан тарихы" пәндерін оқуға арналған дайындық курсы болып табылады, сондықтан бағдарлама негізгі төрт тараудан тұрады және олар шоғырландыру қағидасы бойынша құрылған. Әрбір келесі жылда тараудың мазмұны нақтыланады, тереңдетіледі, жалпыланады.

8. 5-сынып білім алушыларында әрі қарай оқуы үшін қажетті қоршаған орта туралы қарапайым түсінік қалыптасады, көрнекі-бейнелі ойлау қабілеті дамиды.

9. Тірі және өлі табиғат, ауа, су, топырақ туралы, өсімдіктер мен жануарлар өмірі мен құрылысы туралы түсініктер беріледі. Білім алушылар табиғат құбылыстарын және ондағы мезгілдік өзгерістерді бақылауға үйренеді. Оларда табиғат құбылыстарына (қар, жаңбыр, жел, тұман, найзағай) деген дұрыс қатынас пен түсінік қалыптасады. Сабақ барысында олар бірқатар практикалық әрекеттерді, табиғи материалдардан жапсырмақұрақтар мен бұйымдарды жасау, өсімдіктерді өсіру және жануарларды күту тәсілдерін меңгереді.

10. "Айналадағы әлем" бағдарламасының мазмұны тоқсандықтар бойынша сараланбайды. Тақырыптарды оқыту дәйектілігін мұғалім жергілікті жердің табиғат ерекшеліктеріне қарай түрлендіре алады. Төртінші тоқсанның негізгі уақытын жыл бойы өткендерді бекітуге және жеке білім алушылардың біліміндегі кемшіліктерді жоюға арнау ұсынылады.

11. "Айналадағы әлем" пәнінің мазмұны жеңіл ақыл-ой кемістігі бар білім алушылардың өмірлік тәжірибесін байытуға бағытталған оқытудың коммуникативтік-әрекеттік үлгісіне бағдарланған.

12. Оқу материалын балалардың өнімді әрекет барысында меңгеруі "Айналадағы әлем" пәнін оқытудың маңызды шарты болып табылады. Заттық-практикалық әрекет әрбір білім алушының қажеттілігіне айналады деп жобаланады. Осы мақсатпен мұғалім тақырыпты жобалағанда, алдымен практикалық тапсырмаларды анықтайды, ал сабақта оның мағынасын ашып көрсетеді және оның қажеттілігіне баса назар аударады.

13. Зерде даму бұзылыстары бар балалардың әлеуметтендірілуі, қоғамда бейімделуі өмірлік маңызды қажеттілік болып табылады. Білім алушыларды оқу материалын жеке өмірінде, тұрмыста практикалық тұрғыда қолдану мүмкіндігін табуға үйретеді.

14. "Айналадағы әлем" пәнінің барлық оқу тақырыптары оқу процесінің практикалық бағыттылығын қамтамасыз етуді, білім алушылардың алған білімін, икемділіктер мен дағдыларын қолданудың шынайы мүмкіндіктерін құруды қарастырады.

15. Мәселелік-жағдаяттық міндеттерді құрастырған кезде мұғалім білім алушыларға теориялық білімнің заманауи өмірдегі маңызын көрсетуге міндетті.

16. Оқытуда пәнаралық байланысты тірек ету өзекті болып табылады, ол білім алушыларда білімнің жүйелілігі туралы, әлем туралы түсініктердің тұтастығын қалыптастыру мақсатында пайдаланылады.

17. "Айналадағы әлем" пәні бойынша бағдарламаның мазмұны оқу материалын жалпы білім беру пәндері "Математика", "Ана тілі", сондай-ақ түзету циклының "Тәртіп мәдениеті" мен "Әлеуметтік-тұрмыстық бағдарлау" пәндерімен пәнаралық байланыста жүзеге асыруды талап етеді.

18. Оқу жүктемесінің көлемі:

1) 5-сынып - аптасына 2 сағат, оқу жылында - 68 сағат.

2-тарау. Оқу пәнінің 5-сыныптағы базалық білім мазмұны

19. Табиғаттағы мезгілдік өзгерістер (10 сағат):

1) күннің табиғаттағы өзгерістерге (ауаның, судың температурасы, жылылық көлемі), жыл мезгілінің ауысуына тигізер әсері;

2) жыл мезгілінің ауысуына байланысты табиғаттағы өзгерістер. Жыл айларының атаулары;

3) әртүрлі жыл мезгілдеріндегі өсімдіктер;

4) жылдың әртүрлі мезгілдеріндегі бақ, бақша, егістік, орман, дала, тау;

5) жылдың әртүрлі мезгілдеріндегі жабайы және үй жануарлары;

6) жылдың әртүрлі мезгілдеріндегі қаладағы және ауылдағы адамдардың еңбегі.

20. Менің Отаным – Қазақстан (12 сағат):

1) Қазақстан Республикасының өнеркәсібі. Республиканың ірі өнеркәсіптік қалалары;

2) Қазақстанның пайдалы кендері– көмір, мұнай, газ, сондай-ақ жергілікті жерлердегі пайдалы қазбалар. Олардың адам өмірі үшін маңызы;

3) Қазақстандағы ең ірі кен орындары;

4) Қазақстандағы ауыл шаруашылығы: мал шаруашылығы, өсімдік шаруашылығы;

5) егін егу аймақтары. Адам өміріндегі нанның рөлі. Нанды құнттап ұстау;

6) суретшілер мен жазушылардың шығармаларындағы Қазақстан табиғаты.

21. Өлі табиғат (12 сағат):

1) су – барлық тіршіліктің өмір сүруіне қажетті шарт. Судың табиғаттағы рөлі. Суды өнім шығару өндірісінде пайдалану. Судың ластану себептері. Су қоймасының жанындағы тәртіп ережесі. Суды үнемдеу;

2) ауа – тыныс алудың негізі. Ауаның өсімдік, жануарлар, адам өміріндегі рөлі. Ауаны ластау көздері – фабрикалар, зауыттар, көліктер. Ластанған және таза ауаның адам денсаулығына, жануарлар мен өсімдіктер жағдайларына тигізер әсері;

3) топырақ. Топырақтың өсімдік, жануарлар, адам өміріндегі рөлі. Топырақтың құнарлылығын сақтаудағы адамның рөлі;

4) табиғатқа құнттылықпен қарау, адамның оның алдындағы жауапкершілігі.

22. Тірі табиғат.

23. Өсімдіктер (16 сағат):

1) ағаштардың, бұталардың, шөптік өсімдіктердің ортақ және айырым белгілері. Өсімдік өмірінің шарттары – топырақ, су, ауа, жарық. Өсімдіктің сыртқы түрі бойынша кейбір жағдайлардың жетіспеушіліктерін анықтау;

2) мәдени өсімдіктер (бақ, бақша, егістіктік өсімдіктер). Сыртқы түрі, өсу жағдайы, өсу орны, адам күтіміне тәуелділігі. Жабайы өсімдіктер – сыртқы түрі, өсу орны мен ерекшеліктері;

3) өсімдікті тұқым және кесінді арқылы көбейту. Топырақты тұқым себуге дайындау. Өсімдіктің даму жағдайы және кезеңі (тұқым, өскін, жапырақты сабақ, гүл, жеміс), өсімдікті күтудің негізгі және қосымша ережелері.

24. Жануарлар (18 сағат):

1) жануарлар әлемінің сан алуандығы – аңдар, құстар, балықтар, жәндіктер. Жануарлардың өсімдіктерден айырмашылықтары. Жануарлардың өсімдікті пайдалануы. Жануарлар мен құстардың қозғалу, жауларынан қорғану үшін бейімделуі;

2) үй және жабайы жануарлар – сыртқы түрі, мекендеу орындарына қарай ұқсастықтары мен айырмашылықтары;

3) шөпқоректі жануарлар. Олардың қоректену тәсілдері. Ересек жануарлар мен олардың төлдерінің атаулары;

4) жыртқыш хайуандар. Сыртқы түрі. Қылықтары, қоректену ерекшеліктері, күшіктері;

5) талғаусыз жейтін жануарлар. Жыртқыш және шөпқоректі жануарлардың қоректену тәсілдеріне қарай айырмашылықтары. Пайдалы және зиянды жануарлар (адам үшін, басқа жануарлар үшін зияны мен пайдасы).

3-тарау. 5-сыныпты аяқтағанда күтілетін нәтижелер

25. Пәндік нәтижелер.

26. Білім алушылар:

1) табиғаттағы мезгілдік өзгерістерді;

2) жабайы және үй жануарларының атауларын;

3) топырақты тұқым себуге дайындау ережелерін біледі деп күтіледі.

27. Білім алушылар:

1) республиканың ең ірі өнеркәсіптік аймақтарын атай алуды;

2) республикадағы шығарылатын пайдалы қазбалар және ірі кен орындарын;

3) Қазақстандағы бидай өсіру аймақтарын;

4) барлық тіршілік көзінің өмір сүру шартын;

5) өсімдіктің өмір сүру жағдайын;

6) жануарлар әлемінің өкілдерінің сан алуандылығын;

7) жануарлар өміріндегі адамның рөлін меңгереді деп күтіледі.

28. Тұлғалық нәтижелер. Білім алушылар:

1) еліміздің табиғат ресурстарына, өсімдіктерге, жануарларға, суға, нанға ұқыптылықпен қарау қажеттілігін танытады деп күтіледі.

29. Жүйелік-әрекеттік нәтижелер. Білім алушылардың:

1) бақ пен бақша өсімдіктерін, үй жануарларын күту дағдыларынан;

2) жүргізілген бақылаулар, орындалған тапсырмалар туралы айтып бере алуынан көрініс табады деп күтіледі.

Қазақстан Республикасы
Білім және ғылым министрінің
2013 жылғы 3 сәуірдегі
№ 115 бұйрығына 357-қосымша

Жеңіл ақыл- ой кемістігі бар білім алушыларға арналған негізгі орта білім беру деңгейінің 6-9 сыныптары үшін "Жаратылыстану" пәнінен үлгілік оқу бағдарламасы

Ескерту. Бұйрық 357-қосымшамен толықтырылды – ҚР Білім және ғылым министрінің 27.07.2017 № 352 (1, 2, 6, 8, 9, 10,(11, 12) сыныптардың ерекше білім беруге қажеттіліктері бар білім алушылары үшін 01.09.2017, ерекше білім беруге қажеттіліктері бар 3-сыныптың білім алушылары үшін 01.09.2018, ерекше білім беруге қажеттіліктері бар 4-сыныптың және 10-сыныптың білім алушылары үшін 01.09.2019, 11-сыныптың білім алушылары үшін 01.09.2020 қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

1-тарау. Түсінік хат

1. Оқу бағдарламасы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 23 тамыздағы № 1080 қаулысымен бекітілген Орта білім берудің (бастауыш, негізгі орта, жалпы орта білім беру) мемлекеттік жалпыға міндетті стандартына сәйкес және жеңіл ақыл-ой кемістігі бар білім алушылардың ерекше білім алу қажеттіліктерін ескере отырып әзірленген.

2. Оқу пәнінің мақсаты – қоршаған әлем, өлі табиғат, өсімдіктер, жануарлар, адам ағзасының құрылымы және қызметі туралы білім алушыларда қолжетімді білім қалыптастыру.

3. Оқу пәнінің міндеттері:

1) өлі және тірі табиғаттың негізгі элементтері туралы, адамның ағзасы және оның денсаулығы туралы білім қалыптастыру;

2) табиғат құбылыстары туралы мәліметтер беру (жаңбыр, қар, жел, тұман, күз, қыс, көктем, жаз);

3) кейбір өсімдіктерді өсіру және оларды баптау дағдыларын қалыптастыру; үй жануарларын күтіп-баптау тәсілдері;

4) салауатты өмір салты дағдыларын қалыптастыру, өз денсаулығын сақтау және нығайту;

5) табиғатты аялап қорғау икемдерін қалыптастыру.

4. Жаратылыстану – табиғат туралы қорытынды білім жүйесін ұсынатын кіріктірілген оқу пәні. Бағдарлама келесі бөлімдерден тұрады: Өлі табиғат (6-сынып). Өсімдіктер (7-сынып). Жануарлар (8-сынып). Адам (9-сынып).

5. Білім алушыларды өлі және тірі табиғатпен, табиғат құбылыстарымен таныстырғанда оларда бақылау икемін, зейін, есте сақтау қабілеттерін дамыту, зерделеу нысандарын сараптап, салыстыруды үйрету, себеп-салдарының байланыстарын орнату, сөздік қорын кеңейтіп және байланыстырып сөйлеу тілін дамыту.

6. Оқу пәнін оқыту білім алушылардың бақылау жүргізуін, зертханалық және практикалық жұмыстарды орындап, тәжірибе жүргізіп және саяхатқа қатысуды қарастырады. Сабақ арнайы жабдықталған кабинетте өткізіледі.

7. Бағдарлама білім алушылардың "Айналадағы әлем" пәні бойынша алдыңғы дайындықтарын ескере отырып құрастырылған. "Жаратылыстану" пәнін оқыту процесінде келесі: "География", "Оқу және тіл дамыту", "Бейнелеу өнері", "Әлеуметтік-тұрмыстық бағдарлау" пәндерімен пәнаралық байланыс орнатылады.

8. Оқу жүктемесінің көлемі:

1) 6-сынып – аптасына 2 сағат, оқу жылында 68 сағат;

2) 7-сынып – аптасына 2 сағат, оқу жылында 68 сағат;

3) 8-сынып – аптасына 2 сағат, оқу жылында 68 сағат;

4) 9-сынып – аптасына 2 сағат, оқу жылында 68 сағат.

9. Жеке тақырыптарға сағат санын бөлу үлгілік сипатта берілген. Білім алушылардың қажеттіліктерін және мүмкіндіктерін ескере отырып мұғалім қажетті өзгерістерді енгізуге мүдделі. Оқыту процесінде білім алушыларды жеке және топпен оқыту, өткен тақырыпты бірнеше рет қайталау, бекіту ұйымдастырылады.

2-тарау. Оқу пәнінің 6-сыныптағы базалық білім мазмұны

10. Өлі табиғат (68 сағат).

11. Табиғат (4 сағат):

1) тірі және өлі табиғат. Тірі және өлі табиғат белгілері;

2) қатты заттар, суйықтықтар және газдар. Заттардың бір күйден басқаға ауысуы;

3) танымжорықтар: Өлі табиғат нысандарымен танысу. Тірі және өлі табиғаттағы күз белгілері.

12. Су (15 сағат):

1) табиғаттағы су: шық, тұман, бұлттар, жауын-шашындар; бұлақ суы, су қоймалары (өзен, тоған, көл, теңіз). Жер асты сулары. Күйінің тұрақсыздығы және судың ағуы;

2) судың қызған кезде көлемінің ұлғайуы және суыған кезде көлемінің азаюы. Осы ерекшеліктерін тұрмыста пайдалану;

3) судың қатқан кездегі ерекшелігі. Судың осы ерекшелігін адамның ескеруі және қолдануы;

4) су еріткіш. Судың кейбір қатты заттарды еріту қасиеті. Суда ерімейтін заттар;

5) мөлдір және лай су. Мөлдір және лай суды салыстыру. Лай суды тазарту. Ішуге арналған су. Оның құндылығы;

6) сулы қоспалар, оларды пайдалану (кір жуғыш және ішуге арналған). Табиғаттағы сулы қоспалар: минералды және теңіз суы. Оның маңызы және адамға пайдасы;

7) судың температурасы және оны өлшеу. Судың температурасын өлшеу бірлігі – градус;

8) судың үш күйі;

9) адамның суды тұрмыста және шаруашылықта пайдалануы. Тұрмыста суды ұқыпты пайдалану.

13. Ауа (15 сағат):

1) ауа. Оның тірі ағзаға маңызы. Ауаның қасиеттері: жеңілдігі, тазалығы, түссіздігі, тұрақты формасының болмауы;

2) ауаның орын алуы. Ауаның тығыздығы және жиырылу қабілеті. Осы ерекшеліктерін пайдалануы;

3) жылы және суық ауа. Табиғатта және тұрмыста ауаны қыздыру түрлері. Бөлмеде және тұрмыстағы ауа қозғалысы. Бөлмені желдету;

4) жылы және суық ауаның табиғаттағы қозғалысы. Жел. Желдің табиғатта пайдалы қызметі. Табиғат апаттары. Ауы райын болжаудың маңызы;

5) ауаның құрамы. Ауа газдар жиынтығы: азот, оттегі, көмірқышқыл;

6) оттегі. Оттегінің жануды қолдау қабілеті;

7) көмірқышқылы және оның жануды қолдамау қабілеті;

8) көмірқышқылын күнделікті өмірде қолдану (құрғақ мұз, газдалған сусындар, өртсөндіргіш);

9) таза және ластанған ауа. Аудағы қоспалар (сулы бу, шаң, күлдің бөлшектері). Ауа ластануының жолдары. Ауаның маңызы және оның тазалығы үшін күрес.

14. Пайдалы қазбалар (20 сағат):

1) пайдалы қазбалар туралы түсініктер, олардың түрлері. Пайдалы қазбалардың адамға маңызы. Табу тәсілдері. Геолог мамандығы;

2) құрылыста қолданатын пайдалы қазбалар. Гранит – құрылыс тасы. Граниттың қасиеті. Табу жолдары, қолдануы. Қазақстанда шығатын жерлер;

3) әктастар, әктастың түрлері. Әктастың басқа тастардан айырмашылығы. Табу жолдары және қолдануы;

4) құм. Балшық. Сырт көрінісі және қасиеттері. Табу және қолдануы. Қазақстанда әйнек, кірпіш және қыш өндіруші ірі кәсіпорындармен заводтар;

5) жанғыш пайдалы қазба байлықтар: Шым тезек. Таскөмір. Мұнай. Табиғи газ. Сырт көрінісі және қасиеті. Табу тәсілдері және пайдалану. Жану қаупі. Шахтер, мұнайшы мамандықтары. Қазақстандағы жанғыш пайдалы қазба байлықтарды шығаратын жерлер;

6) тас тұзы. Сырт көрінісі, қасиеті. Қазақстанда шығатын орындары және тәсілдері. Тас тұзын пайдалану;

7) минералды тыңайтқыштарды алуда қолданылатын пайдалы қазба байлықтар: калий тұзы. Сырт көрінісі, қасиеті, пайда болуы. Табу және қолдану. Тыңайтқыштарды қауіпсіз қолдану тәртібі;

8) фосфориттер. Сырт көрінісі және қасиеттері. Қазақстанда табу, пайдалану;

9) металл шығаруда қолданатын пайдалы қазба байлықтар: темір және мыс кендері, олардың сырт көрінісі және қасиеттері. Металл кендерінен шығатын қара және түрлі түсті металлдар: шойын, болат, мыс, алюминий. Қоспалар. Металл және қоспаларды қолдану. Металл өнімдерін қолдану. Металл бұйымдарының қасиеті және сапасы. Металл өнімдерінің адам өміріндегі маңызы.

15. Топырақ (12 сағат):

1) топырақ – жердің жоғарғы құнарлы қыртысы. Топырақтың құрамы: шірінді, балшық, құм, минералды тұздар, су, ауа. Топырақтың негізгі бөлшегі – шірінді;

2) топырақтың бейорганикалық бөлшегі – құм, балшық, минералды тұздар. Құмды, балшықты топырақтар. Оларды су құрамы бойынша салыстыру: суды сіңіру қабілеті, оны өткізу және сақтау қабілеттері;

3) топырақтың құнарлық қабілеті – өсімдіктер өсуінің шарты;

4) топырақты өңдеу тәсілдері (қазу, шырту). Топырақты өңдеуге арналған ауылшаруашылық машиналары. Топырақты өңдеуде тазалық ережелері;

5) арықтар. Арықтардың пайда болуы. Арықтармен күресу шаралары;

6) Қазақстандағы топырақтар және оларды қолдану. Топырақтың ластануына байланысты экологиялық мәселелер және оларды шешу жолдары.

16. Қайталау. Қорытындылау (2 сағат).

3-тарау. Оқу пәнінің 7–сыныптағы базалық білім мазмұны

17. Өсімдіктер, саңырауқұлақтар, бактериялар (68 сағат).

18. Кіріспе (1 сағат):

1) өсімдіктердің түрлері. Өсімдіктер тірі табиғаттың құрылымды бөлшегі ретінде. Өсімдіктердің маңызы және оларды қорғау.

19. Гүлді өсімдіктермен жалпы танысу (1 сағат):

1) гүлді өсімдіктердің жер асты және жер үстіндегі мүшелері: тамыр, сабақ, жапырақ, гүл, жеміс (мысалы ретінде күзде гүлдейтін өсімдік).

20. Гүл (4 сағат):

1) гүлдің құрылымы;

2) гүлшоғыры туралы түсінік (шашақ, шатыргүл, масақ, собық, себет);

3) гүлді өсімдіктердің тозаңдануы және оның маңызы. Қуарғыш гүл туралы түсінік. Тозаңдану тәсілдері;

4) жемістерінің және тұқымдардың пайда болуы. Құрғақ және балғын жемістер;

5) жемістердің және тұқымдардың таралуы.

21. Тұқымдар (5 сағат):

1) қосжарнақты өсімдіктердің тұқымдарының құрылымы (мысалы үрмебұршақ);

2) даражарнақты өсімдіктердің дәндерінің құрылымы (мысалы бидай);

3) тұқымдардың өсуіне қажетті шарттар;

4) өнетін және өнбейтін тұқымдар. Себептері;

5) тұқымдарды егу агротехникасы (мерзімі, топыраққа егу тереңдігі).

22. Тамыр (2 сағат):

1) тамырдың маңызы, өсуі және дамуы. Оның құрылымы. Тамыр талшықтары, олардың маңызы;

2) тамыр түрлері. Тамыр жүйесі туралы түсінік, тамыр жүйесі түрлері (кіндікті, шашақты);

3) тамырлардың түрлерін өзгертуі (тамыржеміс, тамыртүйнек).

23. Жапырақ (4 сағат):

1) жапырақтың сыртқы құрылымы: жапырақ тақтасы, сағағы. Жүйкелеу. Жай және күрделі жапырақтар. Хлорофилл туралы түсінік;

2) өсімдіктер өмірінде жапырақтардың маңызы –жарықта қоректенетін заттардың жапырақтарда пайда болуы;

3) жапырақтардың суды булауы. Осы құбылыстың маңызы. Өсімдіктердің тыныс алуы;

4) жапырақтардың түсуі және оның маңызы.

24. Сабақ (4 сағат):

1) ағаш сабақтарының ішкі құрылымы. Қабықтың рөлі. Камбия туралы түсінік. Сабақтың жуандап өсуі. Жылдық сақиналар;

2) сабақтың өсімдіктер өміріндегі маңызы - минералды және органикалық заттардың сабақпен таралуы;

3) сабақ түрлері (тік, шырмалып, жармасып, төселіп өсетін, қысқа);

4) түрін өзгертетін өркендер туралы түсінік (жер үстіндегі және жер астындағы): тамыр сабақ, түйнек, пиязшық. Олардың биологиялық және практикалық рөлі.

25. Өсімдік – толыққанды ағза (1 сағат):

1) өсімдік ағзасының және барлық мүшелерінің тіршілік ету ортасымен өзара байланысы.

26. Бактериялар, саңырауқұлақтар, мүктер және қырыққұлақ (4 сағат):

1) бактериялар. Бактериялар туралы жалпы түсінік. Бактериялардың көбеюі және таралуы. Табиғаттағы және адам өміріндегі маңызы;

2) саңырауқұлақтар. Қалпақты саңырауқұлақтың құрылымы: жемісті денесі, саңырауқұлақтың өзге құрылымы. Жеуге жарамды және улы саңырауқұлақтар. Саңырауқұлақтарды жинау ережесі. Саңырауқұлақтардан уланудың алдын алу шаралары;

3) мүк. Мүк туралы түсінік, көпжылдық споротүзгіш өсімдік. Мүктің тіршілік ортасы. Шым тезектің пайда болуы және оны қолдану;

4) қырыққұлақтар. Көпжылдық шөптесін өсімдігі. Құрылым ерекшелігі, тіршілік ортасы.

27. Қазақстанның ағаш өсімдіктері (7 сағат):

1) Қазақстанның дала орманындағы жапырақты өсімдіктері: қайың, көктерек. Сырт құрылымының ерекшеліктері. Табиғаттағы және адам өміріндегі маңызы;

2) Қазақстан тауларындағы қылқан жапырақты өсімдіктер: қарағай, шырша. Сырт құрылымының ерекшеліктері. Табиғаттағы және адам өміріндегі маңызы;

3) Қазақстан тауларындағы бұта өсімдіктері: шырғанақ, итмұрын. Сырт құрылымының ерекшеліктері. Табиғаттағы және адам өміріндегі маңызы;

4) Қазақстанның жеміс өсімдіктері: алма, алмұрт, қара өрік, өрік, грек жаңғағы. Сыртқы құрылымының ерекшеліктері. Жемістерінің пісуі, оларды жинау және пайдалану;

5) Қазақстанның шөлді аймақтарының ағаш өсімдіктері: ақ және қара сексеуіл. Сырт құрылымының ерекшеліктері. Табиғаттағы және адам өміріндегі маңызы. Түрлі талдардың ағаштарын қолдану. Оларды қорғау.

28. Қазақстанның мәдени өсімдіктері (10 сағат):

1) лалагүлділер: пияз, сарымсақ – көпжылдық көкөніс өсімдіктері. Көбеюі және өсіру ерекшеліктері. Адамның пайдалануы;

2) алқа тұқымдастар: картоп, қызанақ, баклажан, бұрыш. Өсіру: егу, күту, жинау. Адамның пайдалануы;

3) бұршақтұқымдастар: ас бұршақ, үрме бұршақ, май бұршақ. Өсіру: егу, күту, жинау. Адамның пайдалануы;

4) алабұта тұқымдастар: асханалық қызылша. Өсіру: егу, күту, жинау. Адамның пайдалануы;

5) асқабақ тұқымдастар: қияр, асқабақ. Өсіру: егу, күту, жинау. Адамның пайдалануы;

6) шаршы гүлділер: қырыққабат. Қырыққабат түрлері, өсіру ерекшеліктері. Адамның пайдалануы.

29. Қазақстанның негізгі ауылшаруашылық өсімдіктері (12 сағат):

1) астық тұқымдар: бидай, қара бидай, арпа, сұлы, жүгері. Құрылымының ерекшеліктері (тамыр жүйесі, сабағы, жапырағы, гүлшоғыры). Астық тұқымдардан өнім алу шарттары. Егісті баптау. Шаруашылықта пайдалану;

2) бақша дақылдары: қарбыз, қауын. Қазақстанда өсіру агротехникасы. Адамның пайдалануы;

3) техникалық дақылдар: қант қызылшасы, мақта, күнбағыс, темекі. Өсіру ерекшеліктері. Жергілікті жағдайда өнімді өсірудің агротехникалық тәсілдері. Адамның пайдалануы.

30. Бақ өсімдіктері (3 сағат):

1) қарақат, таңқурай, бүлдірген. Оларды өсірудің биологиялық ерекшеліктері. Бақ өсімдіктерін зиянды жәндіктерден және аурулардан қорғау шаралары.

31. Қазақстанның шөптесін өсімдіктері (3 сағат):

1) емдік өсімдіктер. Аталуы. Сырт құрылымы. Тұрмыста қолдануы;

2) улы шөптер. Алуан түрлері, жеке улы өсімдіктердің белгілері. Улы өсімдіктерді қауіпсіз қолдану ережелері.

32. Гүлді-сәнді өсімдіктер (5 сағат):

1) күрделігүлді: тырнақ гүл, барқыт гүл, шырай гүл – біржылдық гүлді өсімдіктер. Әсел гүл – екіжылдық өсімдік. Георгин – көпжылдық гүл өсімдігі. Сырт құрылымы және осы өсімдіктерді өсіру ерекшеліктері.

33. Бөлме өсімдіктері (2 сағат):

1) бөлме өсімдіктері туралы жалпы мәліметтер, оларды өсіру және көбейту ерекшеліктері. Вегетативті жолмен көбейту және оларды баптау.

4-тарау. Оқу пәнінің 8-сыныптағы базалық білім мазмұны

34. Жануарлар (68 сағат).

35. Кіріспе (2 сағат):

1) жануарлар әлемінің алуан түрлері. Жануарлардың өсімдіктерден айырмашылығы. Жануарлар тіршілік ету мекені, олардың өмірге бейімделуі;

2) жануарлардың табиғаттағы орны және адамға практикалық маңызы. Адам әрекетінің жануарлардың алуан түрлеріне және көпшілігіне ықпалы. Қорықты аймақтар, Қазақстанның қызыл кітабы.

36. Омыртқасыз жануарлар (2 сағат):

1) омыртқасыз жануарлардың жалпы белгілері: омыртқаның болмауы (сүйек қаңқасы);

2) құрттар. Жаңбыр құрттары – мекені топырақ. Жаңбыр құрттарының тіршілік ету ортасына байланысты сырт құрылымының ерекшеліктері. Тіршілік әрекетінің негізгі процестері. Табиғаттағы орны;

3) дөңгелек құрттар: аскарида, острица – адамның және жануарлардың тоғышарлары. Құрт-тоғышарлардың зияндығы. Құрт ауруларымен күресу және алдын алу шаралары.

37. Жәндіктер (6 сағат):

1) жәндіктердің құрылым ерекшелігі және тіршілік ету ерекшеліктері. Дене бөлімдері, жабыны. Жәндіктердің алуан түрлері. Жәндіктердің табиғаттағы орны;

2) зиянкелтіргіш жәндіктер: қырыққабат көбелек (және оның жұлдызқұрты), зауза қоңыз, маса, бөлме шыбыны. Сырт құрылымы, тіршілік етуі, қоректенуі. Таралуы. Осы жәндіктердің зияндығы (өсімдіктерге келтірер зияны және ауыруқоздырғыш бактерияларды тасымалдауы). Зиянды жәндіктермен күресу жолдары. Пайдалы жәндіктер: ара, жібек көбелек. Сырт құрылымы, тіршілік етуі, қоректенуі. Көбеюі. Араның отбасы және өның тіршілігі. Жібек көбелекті өсіру. Үй жәндіктерінің халық шаруашылығындағы маңызы және оларды баптау.

38. Өрмекші тәрізділер (2 сағат):

1) өрмекшілер. Өмір сүруі және тіршілік ету ортасына байланысты сырт құрылысының, өмір әрекеттерінің ерекшеліктері. Өрмекші тәрізділердің жәндіктерден айырмашылығы. Өрмекшілердің табиғаттағы орны. Қазақстанның шөл даласындағы өрмекшілер: бұзаубас бүйе, қарақұрт, сарышаян – улы өрмекшілер. Улы өрмекшілер шаққанда көрсетілетін алғашқы көмек;

2) кенелер. Кенелердің түрлері. Кенелер – адамның және жануарлардың қауіпті ауруларын тасымалдаушылар. Қышыма кенелері. Қансорғыш кенелердің шағуынан сақтану ережелері. Қышыманы жұқтыру.

39. Омыртқалы жануарлар (5 сағат):

1) балықтар. Судағы омыртқалылар ретінде балықтардың ерекшеліктері. Балықтардың тіршілік ету ортасына бейімделуінің белгілері. Қазақстанның сулы аймақтарында мекендейтін балықтардың түрлері;

2) балықтардың ішкі мүшелері. Балықтардың таралуы және дамуы;

3) өзен балықтары: алабұға, шортан, тұқы;

4) теңіз балықтары: бекіре, ақсерке, сазан. Балықтардың табиғаттағы және адам өміріндегі маңызы. Балық байлығын қорғап көбейтуге бағытталған шаралар (балықтарды өсіру).

40. Қосмекенділер (3 сағат):

1) сан алуан түрлері. Құрбақа. Тіршілік ету ортасы. Құрбақаның сырт құрылымы, қозғалу тәсілі. Қосмекенділердің өміріндегі мерзімдік құбылыстар. Ішкі мүшелері. Құрбақаның таралуы;

2) құрылымының, тіршілік етуі және таралуы бойынша балықтармен ұқсастығы және айырмашылығы. Қосмекенділердің табиғаттағы маңызы. Қосмекенділерді қорғау.

41. Бауырмен жорғалағыштар (4 сағат):

1) Қазақстандағы бауырмен жорғалағыштар: кесіртке, құмдағы, дөңгелек басты, су жылан, сұр жылан, қалқантұмсықты. Бауырмен жорғалағыштар және қосмекенділердің айырмашылығы;

2) ішкі құрылымы: қоректенуі, тыныс алуы, қан айналымы, нерв жүйесі;

3) бауырмен жорғалағыштардың таралуы;

4) жыландардың түрлері. Улы және усыз жыландар (мысалы ақ жылан және сұр жылан). Бауырмен жорғалағыштардың табиғаттағы маңызы. Оларды қорғаудың негізгі шаралары.

42. Құстар (10 сағат):

1) құстардың жалпы сипаты. Тіршілік ету мекендері, сырт құрылымының ерекшеліктері. Құстардың қоректенуі. Қазақстанда мекендейтін құстардың сан алуан түрлері;

2) құстардың ішкі құрылымының ерекшеліктері;

3) құстарды көбейту және таралуы. Құс жұмыртқасының құрылымы. Құс балапандарын ұяда ұстап қоректендіру. Дала құстары: дуадақ, тырна, бозторғай. Жыртқыш құстар: дала бүркіті, лашын, үкі. Суда жүзетін құстар: үйрек, бірқазан, қоқиқаз. Адам үйінің қасында мекендейтін құстар: көгершін, шымшық;

4) әр экологиялық топтағы құстардың тіршілік ету ерекшеліктері. Құстардың маңызы және оларды қорғау;

5) тауық, қаз, үйрек – үй құстары. Үй құстарын құс фабрикаларында ұстау, қоректендіру және өсіру. Құс өсіру – Қазақстан экономикасының негізгі бағыты.

43. Сүтқоректілер, немесе аңдар (4 сағат):

1) сүтқоректілердің алуан түрлері. Қазақстанды мекендейтін жануарлар. Өмір жағдайына бейімделуі. Сүтқоректілердің жалпы белгілері: түк жабыны, ұрпағын тірі туып және оларды сүтпен қоректендіру;

2) сүтқоректілердің ішкі құрылымы және қаңқасы: ас қорыту, тыныс алу, қан айналым, зәр шығару мүшелері.

44. Жабайы сүтқоректілер (18 сағат):

1) кеміргіштер: көртышқан, құм кеміргіші. Кеміргіштердің жалпы белгілері. Сырт көрінісі және әр жануардың айырмашылық ерекшеліктері. Тіршілік етуі, қоректенуі, көбеюі. Кеміргіштердің табиғатта және адамның шаруашылық әрекетіндегі маңызы;

2) қоянтәрізділер: орқоян, құм қояны, үй қояны. Тіршілік етуі, қоянтәрізділердің қоректенуі және таралуы. Қояндардың маңызы және оларды қорғау. Үй қояндарын өсіру;

3) жыртқыш аңдар: қасқыр, аю, сілеусін, қар барысы. Жыртқыш аңдардың жалпы сипаты. Сырт келбеті және осы жануарлардың әрқайсысының айырмашылық ерекшелігі. Қазақстанда жыртқыш аңдардың таралуы. Осы жануарлардың маңызы және оларды қорғау;

4) бағалы терілі жыртқыш аңдар: сусар, бұлғын, түлкі, құндыз. Тіршілік етуі, бағалы терілі аңдардың маңызы және таралуы. Аң фермаларында құндызды ұстау;

5) жарғақ табан теңіз жануарлары: итбалық, морж, теңіз мысығы. Жарғақ табандылардың жалпы сипаты. Осы жануарлардың ерекшеліктері, олардың таралуы және маңызы. Каспий итбалығы. Теңіз аңдарын қорғау;

6) киттәрізділер: кит, дельфин. Киттәрізділердің жалпы сипаттары. Кит және дельфинның сырт құрылымы. Қоректенуі және қозғалуы. Тыныс алуы. Ұрпақтарын қоректендіру. Осы жануарлардың маңызы және оларды қорғау;

7) өсімдік қоректі жануарлар: ақбөкен, киік, құлан, Пржевальский аты. Жалпы сипаттары, сырт құрылымы, тіршілік ету мекеніне бейімделуі. Қоректенуі, күйіс қайыратын және күйіс қайырмайтын жануарлар, аша тұяқтылар және тақ тұяқтылар. Таралуы, төлдерін өсіру. Жануарларды қорғау.

45. Ауылшаруашылық сүтқоректілер (10 сағат):

1) сиыр. Сырт құрылымы. Ас қорыту жүйесі ерекшеліктері. Сиырдың сүт беруі. Заманауи жануарлар фермасы, оларда сиыр бағу. Бұзауларды өсіру. Қазақстанның ауыл шаруашылығында сиырдың маңызы;

2) қой. Қойдың таралуы. Сырт құрылымының және қойды бағу ерекшеліктері. Қойды бағу және қозыларды өсіру. Қазақстанның ауыл шаруашылығында қойдың маңызы;

3) ат. Аттың сырт құрылымы: дене, бас, аяқтарының, тері жабынының ерекшеліктері. Аттарды бағу. Аттарды ұстау, баптау және қоректендіру. Қазақстанның ауыл шаруашылығында аттардың маңызы;

4) түйе. Сырт құрылымының ерекшелігі, құрғақшылыққа бейімделуі. Түйенің қоректенуі, көбею ерекшеліктері. Қазақстанның ауыл шаруашылығында жануарлардың маңызы;

5) үй жануарлары: иттер, мысықтар. Сыртқы түрінің ерекшеліктері, күтіп баптау. Өсіруге қойылатын санитарлық-тазалық талаптары. Ауырулар, жануарларға алғашқы көмек көрсету. Үй жануарларының түрлері.

46. Жалпылау және қайталау (2 сағат).

5-тарау. Оқу пәнінің 9-сыныптағы базалық білім мазмұны

47. "Адам және оның денсаулығы" (68 сағат).

48. Кіріспе (3 сағат):

1) адам – тірі табиғат бөлігі. Адамның және жануарлардың ұқсастығы және айырмашылығы;

2) адам денсаулығы – оның басты байлығы. Өз денсаулығына жауапкершілікпен қарау. Ауырған адамның тәртіп ережелері. Қазақстандағы медициналық мекемелер және медициналық көмек;

3) адамның пайдалы әдеттері: дене шынықтыру, дұрыс тамақтану, спортпен шұғылдану. Зиянды әдеттер: тамақты көп жеу, аз қозғалу, ішімдік, шылым шегу, нашақорлық, зиянды иістерді иіскеу.

49. Адам ағзасымен жалпы танысу (4 сағат):

1) жасуша, оның негізгі құрылымды бөлшектері. Жасушаның химиялық құрамы;

2) ұлпалар, оларды топтастыру: жабын, бұлшық ет, жүйкелік, дәнекер;

3) мүшелер. Адамның мүшелер жүйесі. Ағза – бірегей толық. Дене қуыстары;

4) адам ағзасы және қоршаған орта. Адам денсаулығының қоршаған ортаның жағдайына тәуелділігі. Адамдардың табиғаттағы өз тәртібіне жауапкершілігі.

50. Тірек және қозғалыс (11 сағат):

1) тірек-қозғалыс аппараты туралы жалпы мәліметтер, оның құрылымы және маңызы. Сүйектердің бірігуі. Буындардың құрылымы;

2) сүйектердің құрамы және құрылымы. Сүйектердің түрлері, олардың қызметтері. Сүйек – тірі құрылым. Сүйектердің өсуі;

3) бас сүйегі. Бас сүйегі, оның бөлімдері, маңызы. Бас қаңқасы сүйектерінің қосылуы;

4) дене қаңқасы. Омыртқа, оның бөлімдері, маңызы. Омыртқа құрылымы. Төс клеткасы, оның құрылым және маңызы;

5) дене бітімі, оның бұзылуы. Омыртқа қисаюының алдын алу және дене бітімінің бұзылуы. Дене бітімінің дұрыс болуы адам денсаулығына маңызы;

6) қол және аяқ сүйектері. Тірек-қозғалыс аппаратының зақымдануы. Алғашқы көмек көрсету;

7) бұлшық ет туралы жалпы мәліметтер, олардың құрылымы және маңызы. Адамның денесіндегі бұлшық еттердің негізгі топтамасы. Бұлшық еттердің жұмысы. Қаңқа және бұлшық еттерді дамытуға және нығайтуға қозғалыс белсенділігінің маңызы.

51. Қан және қан айналымы (8 сағат):

1) қан және қан айналымының маңызы. Қанның құрамы (қызыл және ақ жасушалар), қан плазмасы. Қан айналым мүшелері: жүрек және қан тамырлары. Жүрек құрылымы және жұмысы;

2) қан тамырлары. Қан айналымы;

3) қан тамырларымен қан қозғалуы. Қан қысымы, оны өлшеу. Пульс;

4) қан тамырларының зақымдануы. Қан аққанда алғашқы көмек көрсету;

5) адам өмірін және денсаулығын сақтау үшін қан құю. Қан топтары. Қан тапсыру;

6) жүрек-қан тамырлары аурулары, олардың алдын алу. Жүрек қантамырының гигиенасы. Алкоголь ішімдіктерінің, темекі, есірткінің жүрекке және қан тамырларына әсері.

52. Тыныс алу (7 сағат):

1) тыныс алудың маңызы. Тыныс алу жүйесінің құрылымы және қызметі. Тыныс алу мүшелері. Дауыс аппараты;

2) өкпе, өкпе құрылымы. Өкпеде және ұлпада газ алмасуы,

3) тыныс алу қозғалыстары, олардың жылдамдығы. Ауаны жұтқанда және ауаны шығарғанда төс клеткасының көлемінің өзгеруі;

4) ауа-тамшы жолдарымен берілетін аурулар. Суық тию ауруларының алдын алу. Тыныс алу мүшелерінің гигиенасы. Темекінің тыныс алу жолдарына әсері. Ауа ортасын қорғау.

53. Ас қорыту (13 сағат):

1) тамақтану – ағза өміршеңдігінің қажетті шарты. Негізгі қажетті заттар (нәруыз, липид, көміртегі) және құрамында бар азық-түліктер. Өсімдіктерден және жануарлардан алатын азық-түліктер;

2) дәрумендер, олардың рөлі. Азық-түліктерде оларды сақтау тәсідері;

3) ас қорытудың маңызы. Ас қорыту жүйесінің құрылымы. Ас қорыту мүшелерінің жұмысы;

4) тістер, олардың ас қорытудағы рөлі. Тіс және ауыз қуысының гигиенасы;

5) ауыз қуысында ас қорыту. Крахмалды қорыту. Асқазанда ас қорыту. Нәруыздың ыдырауы. Ішекте ас қорыту. Қажетті заттардың қанға сіңуі. Тамақтану гигиенасы және нормасы. Асқазан, ішек және құрт ауруларының алдын алу. Тамаққа уланудың алдын алу;

6) темекі тарту және ішімдіктің ас қорыту мүшелеріне зияндығы.

54. Зәр шығару (2 сағат):

1) зат алмасу қалдықтарын ағзадан шығарудың маңызы. Зәр шығару жүйесінің мүшелері. Бүйректің сыртқы көрінісі, олардың ағзада орналасуы. Бүйрек ауруларының алдын алу.

55. Тері (4 сағат):

1) тері. Оның құрылымының ерекшелігі және маңызы. Жылуды реттеуде терінің рөлі. Жылу, күн өтудің белгілері. Күйіп, үсіп қалу. Олардың алдын алу және орын алғанда алғашқы көмек көрсету;

2) тері, шаш, тырнақ гигиенасы. Дене күтіміне арналған косметикалық құралдар. Сабын, жөке, сусабынды қолдану ережелері. Таза шаштардың әдімілігі және саулығы. Тырнақ күтімінің маңыздылығы. Тері жарақаттанғанда алғашқы көмек көрсету;

3) ағзаны шынықтыру. Күнмен, сумен, ауамен шынықтыру ережелері.

56. Жүйке жүйесі (6 сағат):

1) жүйке жүйесінің құрылымы және маңызы. Рефлекс және рефлекторлық доға жайлы алғашқы түсініктер;

2) бас миы. Оның құрылымы және маңызы. Жұлын. Оның құрылымы және маңызы;

3) еңбек гигиенасы, оның денсаулыққа маңызы. Күн тәртібі. Ұйқы және оның маңызы. Ішімдіктің және темекінің нерв жүйесіне әсері.

57. Сезім мүшелері (7 сағат):

1) адам өмірінде, оның еңбек әрекетінде сезім мүшелерінің маңызы. Сезім мүшелерін жаттықтыру. Сезім мүшелерінің ауруларының алдын алу;

2) көру мүшесі, құрылымы және қызметі. Көру гигиенасы. Алыстан көрмеу, жақыннан көрмеу. Көз жарақаттанғандағы алғашқы көмек;

3) есту мүшесінің құрылымы және қызметі. Сырт, орта және ішкі құлақ. Есту қабілетінің гигиенасы;

4) иіс және дәм сезу мүшелері;

5) сезім мүшелері. Тері сезімі (жұмсақ – қатты, тегіс – бұлтақ, жылы – суық). Ауырсыну сезімі.

58. Қазақстан Республикасында адамдардың денсаулығын сақтау (3 сағат):

1) Қазақстан Республикасының денсаулық сақтау жүйесі. Елімізде еңбекті қорғауға арналаған шаралар. Дем алуды ұйымдастыру;

2) медициналық көмек. Кәрілік, ауырғанда және еңбекке жарамсыздықты әлеуметтік қамтамасыз ету;

3) қоршаған ортаның мүшелер жүйесіне және жалпы адам денсаулығына әсері. Өркениет аурулары: обыр, ЖИТС - инфекциясы. Алдын алу шаралары.

6-тарау. 6-сыныпты аяқтағанда күтілетін нәтижелер

59. Пәндік нәтижелер.

60. Білім алушылар:

1) тірі және өлі табиғат нысандарының аттарын;

2) судың үш күйін және оның қасиетін;

3) тірі ағзаға ауаның қажеттілігін;

4) ауаның құрамын және қасиетін;

5) пайдалы қазбалардың адамға маңызын біледі деп күтіледі.

61. Білім алушылар:

1) тірі және өлі табиғат нысандарын танып, аттарын айту;

2) өлі табиғат нысандарын сырт белгілері бойынша сипаттау (түрі, түсі, көлемі, иісі);

3) түрлі топтамалардың нысандарынан мысалдар келтіру;

4) зерделеу нысандарында байқалатын өзгерістердің қарапайым себептерін түсіндіру;

5) табиғатта қарапайым бақылаулар жүргізу;

6) ауаның, судың, өз денесінің температурасын анықтау икемдерін меңгереді деп күтіледі.

7-тарау. 7-сыныпты аяқтағанда күтілетін нәтижелер

62. Пәндік нәтижелер.

63. Білім алушылар:

1) гүлді өсімдіктердің мүшелерін және олардың маңызын;

2) Қазақстанның ағаш өсімдіктерін;

3) Қазақстанның мәдени өсімдіктерін;

4) Қазақстанның ауылшаруашылық өсімдіктерін;

5) Қазақстанның гүлдік-сәндік өсімдіктерін біледі деп күтіледі.

64. Білім алушылар:

1) зерттеу өсімдіктерінің тобын жалпылау сөзбен айту;

2) кейбір гүлді-сәндік өсімдіктерді өсіру;

3) табиғатта өсімдіктердің мезгілдік өзгерістерін бақылау;

4) топырақты қазу, суғару, түптеу, өсімдіктерді будандастыру;

5) табиғатты қорғау ережелерін сақтау икемдерін меңгереді деп күтіледі.

8-тарау. 8-сыныпты аяқтағанда күтілетін нәтижелер

65. Пәндік нәтижелер.

66. Білім алушылар:

1) жануарлардың өсімдіктерден айырмашылығын;

2) жануарлардың табиғаттағы орны және адамға практикалық маңызы;

3) омыртқасыз жануарлардың жалпы белгілерін;

4) табиғаттағы жәндіктердің рөлін;

5) омыртқасыз жануарлардың алуан түрлерін біледі деп күтіледі.

67. Білім алушылар:

1) оқыған тақырыптардағы жануарлар топтарының ұқсастығын және айырмашылық белгілерін анықтап, жануарлардың әр тобын сипаттайтын жалпы белгілерді анықтау;

2) жануарлардың қылығын, өмір сүруін, тіршілік ортасын айту;

3) оқылған тақырыптардағы топтарға жататын жануарларды атау;

4) жануарлардың табиғаттағы және адамның шаруашылық әрекеттегі маңызын атау;

5) кейбір ауылшаруашылық жануаларына және үй жануарларына жеңіл күтім жүргізу (ауылды жерлердегі мектептерге);

6) Қазақстаның Қызыл кітабына енген жануарларды сақтау туралы білімдерін қарапайым түрде үгіттеу икемдерін меңгереді деп күтіледі.

9-тарау. 9-сыныпты аяқтағанда күтілетін нәтижелер

68. Пәндік нәтижелер.

69. Білім алушылар:

1) адам мүшелері жүйесін, олардың құрылымын және негізгі қызметтерін біледі деп күтіледі.

70. Білім алушылар:

1) өз денсаулығын сақтап нығайту мақсатымен адам ағзасының құрылымы және қызметі жайлы білімдерін күнделікті өмірде қолдануы;

2) санитарлық-тазалық ережелерді сақтау;

3) жарақат алғанда, жылу және күн сәулесі өткенде, күйіп, үсіп, тамаққа уланып қалған жағдайларда алғашқы көмек көрсету икемдерін меңгереді деп күтіледі.

71. Тұлғалық нәтижелер. Білім алушылар:

1) қоршаған табиғатқа және адамдарға адамгершілік аялау қарым-қатынас;

2) туған өлкеге сүйіспеншілік, өз Отанына деген мақтаныш сезімін;

3) өз денсаулығын сақтауға, салауатты өмір салтын ұстану қажеттілігін танытады деп күтіледі.

72. Жүйелік-әрекеттік нәтижелер білім алушылардың:

1) табиғатта жауапкершілік тәртібінен;

2) бөлме және бақша өсімдіктерін күту дағдылары; үй жануарларын күту дағдыларынан;

3) салауатты өмір салты дағдыларынан көрініс табады деп күтіледі.

Қазақстан Республикасы
Білім және ғылым министрінің
2013 жылғы 3 сәуірдегі
№ 115 бұйрығына 358-қосымша

Жеңіл ақыл-ой кемістігі бар білім алушыларға арналған негізгі орта білім беру деңгейінің 6-9 сыныптары үшін "География" пәнінен үлгілік оқу бағдарламасы

Ескерту. Бұйрық 358-қосымшамен толықтырылды – ҚР Білім және ғылым министрінің 27.07.2017 № 352 (1, 2, 6, 8, 9, 10,(11, 12) сыныптардың ерекше білім беруге қажеттіліктері бар білім алушылары үшін 01.09.2017, ерекше білім беруге қажеттіліктері бар 3-сыныптың білім алушылары үшін 01.09.2018, ерекше білім беруге қажеттіліктері бар 4-сыныптың және 10-сыныптың білім алушылары үшін 01.09.2019, 11-сыныптың білім алушылары үшін 01.09.2020 қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

1-тарау. Түсінік хат

1. Оқу бағдарламасы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 23 тамыздағы № 1080 қаулысымен бекітілген Орта білім берудің (бастауыш, негізгі орта, жалпы орта білім беру) мемлекеттік жалпыға міндетті стандартына сәйкес және жеңіл ақыл-ой кемістігі бар білім алушылардың ерекше білім алу қажеттіліктерін ескере отырып әзірленген.

2. Оқу пәнінің мақсаты – білім алушыларда қолжетімді географиялық түсініктер мен икемдерді қалыптастырып, оны күнделікті әрекеттерде пайдалану.

3. Оқу пәнінің міндеттері:

1) білім алушыларға табиғи нысандар және қоршаған әлемнің аймақтық айырмашылығы туралы қарапайым түсініктерді мәлімдеу;

2) жеке табиғи құбылыстар арасындағы; адам мен табиғаттың арасындағы байланысты түсіндіру;

3) табиғатқа диалектикалық-материализм көзқарасын қалыптастыру;

4) табиғат және табиғат құбылыстарын жүйелі түрде бақылау арқылы білім алушылардың жеке тәжірибесін байыту;

5) білім алушыларда табиғатты қорғау санасын тәрбиелеу;

6) көрнекі-бейне және сөйлеу-логикалық ойлау қабілеттерін дамытуға ықпал ету; сөздік қорын кеңейту, білім алушылардың байланыстырып сөйлеу тілін дамыту.

4. География оқу пәні ретінде үлкен оқу маңызына ие, сонымен қатар ақыл-ойы жеңіл түрде кешеуілдеген балалардың танымдық және тұлғалық дамуының кемшіліктерін еңсеруге ықпал етеді.

5. Бағдарлама концентрлік ұстаным бойынша құрылған. Қазақстан географиясы әр концентрдің негізгі мазмұнын құрайды. 6-сыныпта білім алушылар Қазақстанның физикалық картасымен, оның географиялық орналасуымен, шекараларымен, жердің қыртыстарының түрлерімен танысады. 7-сыныпта Қазақстанның табиғаты туралы оқиды, 8-сыныпта – Қазақстанда тұратын халықтардың шаруашылығы, тұрмысы және мәдениеті туралы оқиды. 9-сыныпта "Қазақстанның экономикалық аймақтарының географиясы", "Өз облысының географиясы" зерделенеді.

6. Оқу жүктемесінің көлемі:

1) 6-сынып – аптасына 2 сағат, оқу жылында 68 сағат;

2) 7-сынып – аптасына 2 сағат, оқу жылында 68 сағат;

3) 8-сынып – аптасына 2 сағат, оқу жылында 68 сағат;

4) 9-сынып – аптасына 2 сағат, оқу жылында 68 сағат.

7. Бағдарлама білім алушылардың "Айналадағы әлем" пәні бойынша алдыңғы дайындықтарын ескеріп құрылған. Географияны оқу процесінде келесі: "Жаратылыстану" (топырақ, пайдалы қазбалар, су қоймалары), "Тарих" (өз өлкесінің тарихы), сонымен қатар ана тілі, әдебиет, математика және басқа пәндермен пәнаралық байланыс орнатылады.

8. Ақыл-ойы кем білім алушыларда оқып жатқан түсініктердің шынайы болмысын қалыптастыру үшін оларға практикалық жұмыстарды жүйелі түрде ұсынылады, бақылау, табиғатқа саяхат ұйымдастырылады.

9. Бағдарламаның тақырыптарына және бөлімдеріне сағат бөлу үлгі ретінде берілген. Білім алушылардың ерекше білім алу қажеттіліктерін ескере отырып, оқу жоспарының жалпы сағат санының шеңберінде нақты материалды оқыту үшін мұғалімге өздігімен уақыт көлемін анықтау мүмкіндігі беріледі.

2-тарау. Оқу пәнінің 6-сыныптағы базалық білім мазмұны

10. Физикалық географияның бастауыш курсы (68 сағат).

11. Кіріспе. География нені зерттейді (4 сағат):

1) "География" - Жер табиғаты, халқы және шаруашылығы туралы ғылым;

2) күн биіктігінің өзгеруін және ауа райын бақылау. Ауа райын құрастырушылар: жауын-шашын, жел, бұлт, температура. Жыл мезгілдерінің белгілері;

3) қауіпті табиғи құбылыстар. Қауіптің алдын алу шаралары;

4) өз өңірі және халықтың еңбегі туралы географиялық мәліметтер.

12. Жергілікте бағдарлау (5 сағат):

1) көкжиек. Көкжиек сызығы. Көкжиек тұстары. Жергілікті табиғат белгілерін Күн арқылы бағдарлау;

2) компас. Оның құрылымы. Компаспен жұмыс істеу ережелері. Компас арқылы бағдарлау.

13. Жер қыртысының түрлері (5 сағат):

1) жер рельефы, оның негізгі түрлері;

2) жергілікті рельеф түрлерімен танысу үшін саяхатқа шығу;

3) жазықтықтар (тегіс және таулы). Жазықтықтардың теңіз табанының асты бойынша ажырату (жазықтықтар, таулы жерлер, тегіс таулар). Тегістіктердің физикалық картадағы орны;

4) арықтар, олардың пайда болуы. Арықтармен күресу;

5) таулар, оларды биіктігі бойынша ажырату. Физикалық картада орналасуы. Жер сілкінісі және жанартаулардың атқылауы туралы түсініктер.

14. Жер суы (10 сағат):

1) жердегі өмірге судың маңызы. Табиғаттағы су айналымы;

2) бастау, оның пайда болуы. Құдық. Су құбыры. Адамның пайдалануы;

3) өзен, оның бөлімдері. Таулы және тегістектегі өзендер. Өзендерді пайдалану;

4) көлдер, су оймалары, тоғандар. Балықтарды, құстарды өсіру;

5) балшықтар, оларды құрғату;

6) мұхиттар және теңіздер. Табиғат құбылыстары: дауыл, цунами;

7) аралдар және жарты аралдар;

8) біздің өлкенің сулары. Суды ластанудан қорғау.

15. Жоспар және карта (8 сағат):

1) заттың суреті және жоспар;

2) масштаб. Қашықтықты өлшеу және оны жоспарда масштаб бойынша бейнелеу. Адамның практикалық әрекетінде жоспарды қолдану. Сынып жоспары. Жергілікті жоспардың шартты белгілері;

3) жоспар және географиялық карта. Картадағы негізгі бағыттар. Картаның масштабы. Физикалық картаның белгілері және шартты түстері (шекаралар, қалалар, теңіздер, өзендер, каналдар);

4) Қазақстанның физикалық картасы. Географиялық картаның адам өмірінде және әрекетіндегі маңызы.

16. Жер шары (14 сағат):

1) "Жер, Күн, Ай" туралы қысқа мәліметтер;

2) ғаламшарлар. Жер - ғаламшар. Жердің шар тәрізділігін дәлелдеу. Ғарышты зерттеу (алғашқы ғарышкер - Ю.Гагарин. Алғашқы қазақстандық ғарышкерлер - Т. Әубәкіров, Т.Мұсабаев);

3) глобус – жер шарының үлгісі. Жер осі, экватор, полюстар. Глобуста құрғақтықты және суды бейнелеу ерекшеліктері;

4) жарты шарлар физикалық картасы. Жер бетіндегі судың және құрлықтың орын алуы;

5) жарты шарлар картасында және глобустағы мұхиттар;

6) жарты шарлар картасында және глобустағы материктер. Евразия, Африка, Солтүстік Америка, Оңтүстік Америка, Австралия, Антарктида;

7) алғашқы жер шарындағы саяхат;

8) жер бетінде өмір сүруде күннің маңызы. Жер жазықтығын Күнмен жылытып жарық түсірудің айырмашылығы (қиғаш және ауыспалы күн сәулелері);

9) климат туралы түсінік, оның ауа райынан айырмашылығы. Климаттың негізгі түрлері;

10) жарық түсудің көлбеулері: ыстық, орташа, суық. Оларды глобуста және жарты шар картасында көрсету;

11) тропикалық көлбеудің табиғаты. Орта деңгейлі және полярлы көлбеулердің табиғаты.

17. Қазақстанның физикалық картасы (22 сағат):

1) менің Отаным - Қазақстан. Қазақстан республикасының бас қаласы - Астана;

2) Қазақстанның глобустағы, жарты шар картасында, физикалық картада орналасуы;

3) теңіздегі және құрлықтағы шекаралары;

4) "Каспий теңізі. Арал теңізі";

5) ірі пайдалы қазбалар шығатын орындар;

6) Қазақстан жерінің жалпы сипаты (тегістіктер, таулар);

7) "Шығыс-Еуропа тегістігі. Батыс-Сібір тегістігі. Тұран тегістігі";

8) "Қазақстанның ұсақ жоталары" (Сары-Арқа);

9) "Орал таулары. Алтай таулары. Жоңғар Алатауы. Солтүстік Тянь-Шань;

10) Қазақстанның өзендері және көлдері. Балхаш көлі, Алакөл көлі. Ертіс өзені. Орал өзені. Сырдәрия өзені. Іле өзені;

11) Қазақстанның табиғат нысандарын қорғау. Табиғатты қорғауда мемлекеттің және қоғамның рөлі.

3-тарау. Оқу пәнінің 7-сыныптағы базалық білім мазмұны

18. Физикалық картадағы Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығының (бұдан әрі – ТМД) шекаралары (4 сағат):

1) Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығының пайда болуы;

2) ТМД құрлықтағы және теңіз шекаралары. ТМД рельеф ерешеліктері;

3) ТМД ірі өзендері және көлдері.

19. Арктикалық шөлдала қорықтары (5 сағат):

1) картада орналасуы. Теңіздер мен аралдар;

2) климат. Табиғат ерекшеліктері;

3) өсімдік және жануарлар әлемі. Табиғатты қорғау;

4) халқы және оның негізгі кәсіптері;

5) солтүстік теңіз жолы. Солтүстік Мұзды мұхитының теңіздері. Навигация ерекшеліктері.

20. Тундра аймағы (8 сағат):

1) картада орналасуы. Аралдар және жарты аралдар;

2) рельеф және пайдалы қазбалар;

3) климат. Тундра су қоймалары;

4) өсімдіктер әлемі;

5) жануарлар әлемі;

6) шаруашылық. Халық және оның негізгі кәсіптері;

7) тундра қалалары;

8) солтүстіктің экологиялық мәселелері. Тундра табиғатын қорғау.

21. Орман аймағы (10 сағат):

1) картада орналасуы. Рельеф және пайдалы қазбалар;

2) орман алқабының климаты;

3) өзендер, көлдер, каналдар;

4) өсімдіктер әлемі. Қылқан жапырақты ормандар (тайга). Аралас және жапырақты ормандар;

5) жануарлар әлемі. Бағалы терілі аңдар;

6) орманды аймақ тұрғындары және олардың негізгі кәсіптері: өндіріс, ауыл шаруашылығы;

7) орманның пайдасы – орман өндірісі, аңшылық, балық аулау;

8) орман аймағының қалалары. Орманды қорғау. Орманда жүру ережелері.

22. Дала аймағы (8 сағат):

1) картада орналасуы. Жер үсті қыртысы және пайдалы қазбалар. Климат. Өзендер. Сумен қамтамасыз ету мәселелері. Дала өсімдіктерінің әлемі. Дала жануарлары;

2) шаруашылық. Халқы және оның негізгі кәсібі;

3) дала аймағының қалалары. Дала аймағы табиғатын сақтау.

23. Шөлдала және жартылай шөлдала қорғандары (6 сағат):

1) картада орналасуы. Рельеф және пайдалы қазбалар;

2) климат. Өзендер. Сумен қамтамасыз ету мәселелері;

3) ерекшеліктері және табиғатты қорғау. Өсімдіктер әлемі. Жануарлар әлемі;

4) халықтың негізгі кәсібі;

5) шөлдала және жартылай шөлдаланың қалалары.

24. Субтропик аймақтары (4 сағат):

1) картада орналасуы. Жердің сырт қыртысы. Климат. Табиғатты қорғау және ерекшеліктері;

2) субтропиктердің өсімдіктер және жануарлар әлемі;

3) халқы және оның негізгі кәсібі;

4) курортты қалалар. Субтропик табиғатын қорғау.

25. Таулы аймақтар (6 сағат):

1) картадағы орны. Рельеф және пайдалы қазбалар. Климат;

2) солтүстік Кавказдың табиғат ерекшелігі және шаруашылығы;

3) қалалары және Оралдың экологиялық мәселелері,

4) Алтай таулары. Халқы және оның негізгі кәсібі. Қалалары;

5) Шығыс Сібір таулары. Халқы және оның негізгі кәсібі. Қалалары;

6) қорытынды сабақ.

26. Қазақстан табиғаты (15 сағат):

1) Қазақстан. Тәуелсіз мемлекеттің құрылуы. Физикалық және саяси картадағы Қазақстан;

2) жер қыртысының негізгі түрлері. Пайдалы қазбалардың ірі кен орындары. Рельефтың табиғатқа, шаруашылыққа және адам өміріне әсері;

3) климаттық жағдайының ерешеліктері. Климаттың аймақтық айырмашылығы. Жергілікті жағдайдың қалыптасуына және адам денсаулығына әсер етуі;

4) Қазақстанның ішкі суларының ерекшеліктері. Республика аймағында өзендердің таралуы. Өзен және көлдерді шаруашылықта пайдалану. Су қоймаларын қорғау;

5) өсімдіктердің алуан түрлері. Өсімдіктердің адам өмірінде және табиғаттағы маңызы. Қазақстанда сирек кездесетін және жоғалып бара жатқан өсімдіктердің түрлері. Өсімдіктерді қорғау;

6) Қазақстанның жануарлар әлемі. Жануарлардың адам өмірінде және табиғаттағы маңызы. Жануарлар әлемін қорғау заңдылықтары;

7) Қазақстандағы табиғат аймақтары: орманды дала, дала, шөл дала, таулы аймақ;

8) республика халқы. Қазақстан территориясында өмір сүретін халықтар мен ұлттар. Халықтардың салт дәстүрлері;

9) елорда – Астана, Қазақстандағы ірі қалалар, еліміздегі ғылыми, мәдени және өндіріс орталықтары.

27. Өткенді қайталау (2 сағат).

4-тарау. Оқу пәнінің 8-сыныптағы базалық білім мазмұны

28. Материктер және мұхиттар географиясы (68 сағат).

29. Кіріспе (1 сағат):

1) материктер және мұхиттар географиясы нені зерттейді? Материктер және құрлық бөліктері глобуста және жарты шарлар физикалық картасында. Дүниежүзілік мұхит.

30. Мұхиттар (5 сағат):

1) "Атлант мұхиты". Шаруашылық маңызы. Кеме шарушылығы;

2) "Солтүстік Мұзды мұхит". Шаруашылық маңызы. Кеме шарушылығы;

3) "Тынық мұхит". Шаруашылық маңызы. Кеме шарушылығы;

4) "Үнді мұхиты". Шаруашылық маңызы. Кеме шарушылығы;

5) дүниежүзілік мұхитты заманауи зерттеу.

31. Материктер.

32. Африка (7 сағат):

1) географиялық орналасуы, жағалауларын белгілеу, аралдар және шығанақтар;

2) рельефтың алуан түрлері, климат, өзендер, көлдер;

3) тропикалық орман өсімдіктері және жануарлары. Саван өсімдіктері және жануарлары. Африка шөлдаласының өсімдіктері және жануарлары;

4) халқы. Халықтардың өмірі және тұрмысы;

5) Африка мемлекеттері, олардың астаналары (Египет, Эфиопия, Танзания, ОАР, Судан – мұғалімнің таңдауы бойынша).

33. Австралия (5 сағат):

1) географиялық орналасуы. Жағалауларын белгілеу, аралдар;

2) рельефтың алуан түрлері, климат, өзендер мен көлдер;

3) Жаңа Гвинея аралы. Н.Миклухо-Маклайдың Австралияға саяхаты;

4) Австралияның өсімдіктер және жануарлар әлемінің ерекшеліктері;

5) Австралия халқы (жергілікті және көшіп келгендер). Канберра – Австралия астанасы.

34. Антарктида (4 сағат):

1) географиялық орналасуы, жағалауларын белгілеу. Оңтүстік полюс;

2) Антарктиданы орыс теңіз саяхатшыларының ашуы;

3) жер үсті қыртысы және климат. Өсімдіктер және жануарлар әлемі. Табиғатты қорғау;

4) әртүрлі елдердің ғалымдарының Антарктиданы зерттеуі. Антарктиданы заманауи зерттеу.

35. Америка (1 сағат).

1) Американы ашу.

36. Солтүстік Америка (4 сағат);

1) географиялық орналасуы, жағалауын белгілеу. Аралдар және шығанақтар. Табиғи жағдайы, рельеф, климат. Өзендер мен көлдер;

2) өсімдіктер және жануарлар әлемі;

3) халқы. Солтүстік Америка мемлекеттері және астаналары (АҚШ. Канада. Мексика. Куба – мұғалімнің таңдауы бойынша).

37. Оңтүстік Америка (5 сағат):

1) географиялық орналасуы, жағалауын белгілеу;

2) аралдар және шығанақтар. Табиғи жағдайы, рельеф, климат. Өзендер мен көлдер;

3) Оңтүстік Америка табиғатының ерекшеліктері. Табиғат байлықтарын қорғау;

4) халқы (жергілікті және көшіп келгендер);

5) ірі мемлекеттер (Бразилия, Аргентина, Перу және сол сияқты елдер мұғалімнің таңдауы бойынша), олардың астаналары.

38. Еуразия (8 сағат):

1) Еуразия – шер шарының ең үлкен материгы. Географиялық орналасуы. Дүние бөліктері: Еуропа және Азия. Олардың арасындағы шартты шекара;

2) Еуразия жағалауларын белгілеу. Солтүстік Мұзды және Атлант мұхиттарының теңіздері. Ірі аралдар және шығанақтар;

3) Еуразия жағалауларын белгілеу. Тынық және Үнді мұхиттарының теңіздері. Аралдар және шығанақтар;

4) жердің үстіңгі қыртысы, Еуразияның табиғи жағдайы және пайдалы қазбалары;

5) Еуразияның климат түрлері. Су ресурстары – өзендер және көлдер;

6) Еуразияның өсімдіктер және жануарлар әлемі. Табиғатты қорғауда халықаралық ынтымақтастық;

7) Еуразия халқы. Халықтың тығыздылығы бойынша айырмашылығы. Евразия халықтары. Еуропа және азия халықтарының мәдениеті және тұрмысы.

39. Еуропа мемлекеттері (7 сағат):

1) Ұлыбритания. Франция. Германия. Испания. Италия. Сербия. Хорватия. Албания. Греция. Польша. Чехия. Словакия. Венгрия. Румыния. Болгария. Норвегия. Швеция. Финляндия.

40. Азия мемлекеттері (5 сағат):

1) Түркия, Иран, Ирак, Ауғаныстан;

2) Монғолия. Қытай. Үнді;

3) Оңтүстік және Солтүстік Корея;

4) Вьетнам. Лаос;

5) Жапония.

41. Қазақстан және жақын шет елдері (16 сағат):

1) КСРО тарқауы. Жақын шет ел мемлекеттері – бұрынғы одақтас мемлекеттер;

2) Қазақстан. Географиялық орналасуы. Табиғи жағдайы және ресурстары. Халқы. Астанасы және ірі қалалары;

3) Ресей. Географиялық орналасуы. Табиғи жағдайы және ресурстары. Халқы. Астанасы және ірі қалалары;

4) Өзбекстан. Географиялық орналасуы. Табиғи жағдайы және ресурстары. Халқы. Астанасы және ірі қалалары;

5) Түркменістан. Географиялық орналасуы. Табиғи жағдайы және ресурстары. Халқы. Астанасы және ірі қалалары;

6) Тәжікстан. Географиялық орналасуы. Табиғи жағдайы және ресурстары. Халқы. Астанасы және ірі қалалары;

7) Қырғызстан. Географиялық орналасуы. Табиғи жағдайы және ресурстары. Халқы. Астанасы және ірі қалалары;

8) Грузия. Географиялық орналасуы. Табиғи жағдайы және ресурстары. Халқы. Астанасы және ірі қалалары;

9) Әзірбайжан. Географиялық орналасуы. Табиғи жағдайы және ресурстары. Халқы. Астанасы және ірі қалалары;

10) Армения. Географиялық орналасуы. Табиғи жағдайы және ресурстары. Халқы. Астанасы және ірі қалалары;

11) Молдова. Географиялық орналасуы. Табиғи жағдайы және ресурстары. Халқы. Астанасы және ірі қалалары;

12) Украина. Географиялық орналасуы. Табиғи жағдайы және ресурстары. Халқы. Астанасы және ірі қалалары;

13) Белорусия. Географиялық орналасуы. Табиғи жағдайы және ресурстары. Халқы. Астанасы және ірі қалалары;

14) Эстония. Географиялық орналасуы. Табиғи жағдайы және ресурстары. Халқы. Астанасы және ірі қалалары;

15) Латвия. Географиялық орналасуы. Табиғи жағдайы және ресурстары. Халқы. Астанасы және ірі қалалары;

16) Литва. Географиялық орналасуы. Табиғи жағдайы және ресурстары. Халқы. Астанасы және ірі қалалары;

17) жақын шет ел мемлекеттері. Қорытынды сабақ;

18) "Материктер және мұхиттар географиясы" курсын қайталау.

5-тарау. Оқу пәнінің 9-сыныптағы базалық білім мазмұны

42. Қазақстан географиясы (68 сағат).

43. Қайталау (1 сағат):

1) Қазақстанның жалпы географиялық сипаты. Дүниежүзілік картадағы Қазақстанның географиялық орны;

2) мемлекеттік шекаралар. Шекаралас мемлекеттер. Қазақстан территориясының көлемі.

44. Қазақстан жері туралы алғашқы географиялық мәліметтер (1 сағат):

1) палеолит дәуірінің ежелгі тұрақтары, мыс және қола кенінің дамуы;

2) Қазақстан табиғаты, халықтары және шаруашылығы туралы алғашқы мәліметтер берген ежелгі ғалымдар (Геродот, Страбон, Птоломей).

45. Қазақстан табиғаты және табиғи ресурстары (6 сағат):

1) табиғаттың алуан түрлері. Рельеф ерекшеліктері;

2) пайдалы қазбалар, олардың негізігі кендері. Тиімді пайдалану жолдары;

3) климат, негізгі факторлары және қалыптасуы. Климатқа тән белгілер. Жыл мезгілдерінің айқынды ауысуы;

4) су шығатын қайнар көздер. Оны халық шаруашылығында пайдалану. Суды тиімді пайдалану;

5) жер ресурстары (топырақ, топырақтың негізгі түрлері). Қазақстанда жер өңдеуді дамыту. Топырақты қорғау;

6) Қазақстанның өсімдік және жануарлар әлемі. Өсімдіктерді және жануарларды қорғау (қорғандар, тапсырмалар). Қазақстанның қызыл кітабы.

46. Қазақстан халқы (3 сағат):

1) Қазақстандағы халықтың саны. Республика аймағында орналасуы. Халық орналасуының тығыздылығының айырмашылығы;

2) Қазақстанда тұратын халықтар;

3) еңбек ресурстары. Олардың саны және құрамы. Республиканың түрлі салаларында жұмысқа жарамды халықтың еңбек етуі.

47. Қазақстан шаруашылығына жалпы шолу (10 сағат):

1) шаруашылықтың негізгі салалары: өнеркәсіп, ауыл шаруашылығы, көлік;

2) Қазақстан шаруашылығында өнеркәсіптің рөлі. Өнеркәсіп салаларының құрылымдары. Өнеркәсіп ұйымдарының түрлері;

3) Қазақстанда ауыл шаруашылығын дамыту. Ауыл шаруашылығының негізгі салалары. Ауылшаруашылық мекемелерінің түрлері;

4) көлік. Оның шаруашылықтағы рөлі. Көлік түрлері. Көлік өнеркәсібі.

48. Қазақстанның экономикалық аудандарының географиясы (2 сағат):

1) экономикалық аудандар туралы түсінік. Қазақстан аймағында бес экономикалық ауданның қалыптасуы.

49. Орталық Қазақстан (6 сағат):

1) географиялық орналасуы. Табиғи ресурстардың байлығы және алуан түрлігі. Су тапшылығы;

2) көмір. Көмір, металлургия және машина жасау өнеркәсібін дамыту. Теміртау, Жезқазған, Балхаш қалалары.

50. Батыс Қазақстан (6 сағат):

1) географиялық орналасуы. Табиғи қорықтар: дала, шөл дала;

2) жер асты байлығы: мұнай және газ шығатын жерлер;

3) балық шаруашылығы. Балықты өңдеу. Табиғатты қорғау. Ақтөбе, Атырау, Орал қалалары.

51. Солтүстік Қазақстан (6 сағат):

1) географиялық орналасуы. Табиғи қорықтар: орман далалары, дала, жартылай шөл далалар;

2) жер асты байлықтары. Темір кенін және тас көмір өндіру;

3) астық өсіру және мал шаруашылығы;

4) қалалар: Қазақстанның бас қаласы – Астана, Қостанай, Петропавл, Павлодар, Көкшетау.

52. Оңтүстік Қазақстан (6 сағат):

1) географиялық орналасуы. Табиғи қорықтар: шөл дала және таулар;

2) химиялық шикізат өндіру;

3) жер игеру, бақ өсіру, жүзім егу;

4) көлік. Алматы, Тараз, Шымкент, Талдықорған, Түркістан қалалары.

53. Шығыс Қазақстан (6 сағат):

1) таулы және тегіс жерлердің табиғи жағдайларының алуан түрлілігі. Жартылай металлмен жер асты байлығы;

2) өнеркәсіп. Ауыл шаруашылығы және көлік;

3) өнеркәсіпті дамыту. Өскемен, Семей, Риддер қалалары.

54. Өз облысының географиясы (15 сағат):

1) картада орналасуы. Шекаралары. Жердің үстіңгі қыртысы, пайдалы қазбалар;

2) өзендер және көлдер. Оларды шаруашылықта қолдану;

3) ауыл шаруашлығын дамытуға табиғат жағдайының қолайлығының ерекшеліктері;

4) өсімдіктер әлемі. Жануарлар әлемі. Табиғи байлықтарды қорғау;

5) халық және оның құрамы. Шаруашылықтың сипаты;

6) өнеркәсіп және оның жетекші салалары;

7) өсімдік өсіру және мал шаруашылығы;

8) көлік. Облыс және өлке орталығы. Біздің қала (ауыл, село).

6-тарау. 6-сыныпты аяқтағанда күтілетін нәтижелер

55. Пәндік нәтижелер.

56. Білім алушылар:

1) көкжиек тұстарын; жер бетінің негізгі түрлерін;

2) су қоймаларының түрлерін, олардың айырмашылығын;

3) суды ластанудан қорғау шараларын;

4) табиғатта өзін ұстау ережелерін;

5) жоспардың суреттен және географиялық картадан айырмашылығын;

6) жоспардағы, географиялық картадағы негізгі бағыттарды;

7) географиялық картаның шартты түстері және белгілерін;

8) жерде құрлықтың және судың таралуын;

9) климаттың негізгі түрлерін;

10) жердің дөңгелек екенін дәлелдейтін жер шарын саяхаттауды;

11) алғашқы ғарышкерлердің аттарын біледі деп күтіледі.

57. Білім алушылар:

1) глобуста және жарты шар карталарында материктер және мұхиттардың орналасуын;

2) глобуста және жарты шар карталарында жарықтандыру поястарының орналасуын;

3) Қазақстанның физикалық картасында және жарты шар картасында еліміздің географиялық орналасуын меңгереді деп күтіледі.

7-тарау. 7-сыныпты аяқтағанда күтілетін нәтижелер

58. Пәндік нәтижелер.

59. Білім алушылар:

1) ТМД-на кіретін мемлекеттер аттарын;

2) ТМД мемлекеттерінің табиғат қорғандарын;

3) олардың орналасуының климаттық жағдайлардан және теңіз үсті биіктігіне тәуелділігін;

4) түрлі аймақтардың табиғи жағдайларын;

5) әр табиғи аймақтың өсімдік және жануарлар әлемінің жарқын өкілін;

6) климат, өсімдік және жануарлар әлемінің, табиғи жағдай және халықтың кәсібі арасындағы өзара байланысты;

7) әр табиғи аймақтағы ірі қалаларды;

8) Қазақстанның географиялық орналасуының ерекшеліктерін;

9) Қазақстанның табиғи байлықтарын;

10) Қазақстанда табиғатты қорғауға арналған негізгі шараларды;

11) табиғатта өзін ұстау тәртібін біледі деп күтіледі.

60. Білім алушылар:

1) физикалық картада, жарты шар карталарында және глобуста ТМД елдерінің орналасуын;

2) физикалық картада, жарты шар карталарында және глобуста Қазақстанның шекараларын меңгереді деп күтіледі.

8-тарау. 8-сыныпты аяқтағанда күтілетін нәтижелер

61. Пәндік нәтижелер.

62. Білім алушылар:

1) әр материктің географиялық орналасуын, жағалау белгілері және табиғи ерекшеліктерін;

2) жақын шетел мемлекеттердің географиялық орналасу ерекшеліктерін;

3) жақын шетелдің табиғи жағдайын, ресурстарын, негізгі халқын және астаналарын;

4) Атлант, Солтүстік Мұзды, Тынық, Үнді мұхиттарының қысқаша сипатын біледі деп күтіледі.

63. Білім алушылар:

1) географиялық картада Атлант, Солтүстік Мұзды, Тынық, Үнді мұхиттарын;

2) жарты шар картасында әр материктың географиялық орналасуын және жағалау белгілерін;

3) саяси картада зерделенген мемлекеттер және астаналарын меңгереді деп күтіледі.

9-тарау. 9-сыныпты аяқтағанда күтілетін нәтижелер

64. Пәндік нәтижелер.

65. Білім алушылар:

1) әр экономикалық аймақтың табиғи жағдайы және ресурстары туралы жалпы сипаттауды;

2) Қазақстан шаруашылығының құрылымдарын атап, оның салалары және даму болашағының байланысы туралы;

3) өз облысының шаруашылығының құрылымын атап, оның негізгі салаларының орналасуын біледі деп күтіледі.

66. Білім алушылар:

1) Қазақстанның экономикалық аймақтарға бөлінуі туралы әңгімелеуді;

2) картада Қазақстанның экономикалық аймақтарын көрсетуді;

3) Қазақстан картасында өз өлкесін көрсетуді (облыс, қала, аудан);

4) кескін картасында Қазақстанның экономикалық аймақтарының шекараларын және ірі қалаларын белгілеуді меңгереді деп күтіледі.

67. Тұлғалық нәтижелер. Білім алушылар:

1) географияны оқуға сүйіспеншілігі мен қызығушылығын;

2) табиғатқа жауапкершілікпен қарауды;

3) қоршаған ортаны қорғау қажеттілігін танытады деп күтіледі.

68. Жүйелік-әрекеттік нәтижелер білім алушылардың:

1) өздігімен жұмыс жасау, өз әрекеттерін орындау дұрыстығын бақылауынан;

2) жазылған және ауызша ақпартпен жұмыс істеу икемін, мәтінмен және суреттермен, географиялық картамен және кескінді картамен жұмыс істеуінен;

3) оқығанының мазмұнындағы негізгі ойларды белгілеуінен;

4) оқулық мәтінінде сұрақтарға жауапты оқулықтың мәтінінен табуынан көрініс табады деп күтіледі.

Қазақстан Республикасы
Білім және ғылым министрінің
2013 жылғы 3 сәуірдегі
№ 115 бұйрығына 359-қосымша

Жеңіл ақыл-ой кемістігі бар білім алушыларға арналған негізгі орта білім беру деңгейінің 5-8 сыныптары үшін "Бейнелеу өнері" пәнінен үлгілік оқу бағдарламасы

Ескерту. Бұйрық 359-қосымшамен толықтырылды – ҚР Білім және ғылым министрінің 27.07.2017 № 352 (1, 2, 6, 8, 9, 10,(11, 12) сыныптардың ерекше білім беруге қажеттіліктері бар білім алушылары үшін 01.09.2017, ерекше білім беруге қажеттіліктері бар 3-сыныптың білім алушылары үшін 01.09.2018, ерекше білім беруге қажеттіліктері бар 4-сыныптың және 10-сыныптың білім алушылары үшін 01.09.2019, 11-сыныптың білім алушылары үшін 01.09.2020 қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

1-тарау. Түсінік хат

1. Оқу бағдарламасы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 23 тамыздағы № 1080 қаулысымен бекітілген Орта білім берудің (бастауыш, негізгі орта, жалпы орта білім беру) мемлекеттік жалпыға міндетті стандартына сәйкес және жеңіл ақыл-ой кемістігі бар білім алушылардың ерекше білім алу қажеттіліктерін ескере отырып әзірленген.

2. Оқу пәнінің мақсаты - білім алушыларды бейнелеу өнеріне бейімдеу, қоршаған ортаны өзіндік бейнелеуіне баулу.

3. Оқу пәнінің міндеттері:

1) жан-жақты үйлесімді дамуына ықпалдасу; білім алушылардың нысандарды, құрылымды, көлемді, заттардың түстерін, кеңістіктегі орнын дұрыс қабылдауға жүйелі, мақсатты түрде тәрбиелеу және дамыту арқылы олардың танымдық әрекеттерінің кемшіліктерін түзету;

2) бейнелеу өнерінің негізгі түрлерімен жанрлары туралы, бейнелеу-білдіру құралдары және бейнелеу әрекетінің техникалары туралы түсінікті мәліметтер беру;

3) эстетикалық тәрбие алуына ықпалдасу;

4) білім алушылардың әртүрлі бейнелеу әрекеттерімен шұғылдану тәжірибесін қалыптастыру;

5) ұйымшылдықты дамыту, жұмыс тәртібін ойластыру икемі, жоспармен жұмыс орындау икемі;

6) Отанға, табиғатқа деген сүйіспеншілігін арттыру.

4. Бейнелеу өнері ақыл ақыл-ой кемістігі бар білім алушылардың даму кемшіліктерін еңсеруге мүмкіндікті қамтамасыз етеді. Оқу процесінің міндетті шарты - сабақтың түзету бағыты.

5. Бейнелеу өнерінің оқу материалы сабақтың төрт түрін қамтиды: затқа қарап сурет салу, қолданбалы бейнелеу, тақырып бойынша бейнелеу, өнер туралы әңгімелесу.

6. 5-8 сыныптардағы бейнелеу өнері сабағында білім алушылардың мақсатты түрде бақылау қабілетінің дамуы жалғасады: заттармен құбылыстарды өзара салыстыру, ұқсастықпен айырмашылықтарын анықтау, заттарды нысанымен бет бедері бойынша топтастыру. Сан алуан көріністі саралау, бақылаудан кейін пайымдау және тұжырымдау білім алушылардың танымдық әрекеттерін дамытады.

7. 5-8 сыныптардағы бейнелеу өнері сабағында білім алушылар көрнекті өнер туындыларымен танысуды жалғастырады. Өнер туралы әңгімелесуде бейнелеу өнерінің түрлерімен: сызбамен, кескіндемемен, мүсін өнерімен, сәулет өнерімен, сәндік-қолданбалы өнермен, безендірумен танысады. Бейнелеу өнерінің жанрлары: табиғатты бейнелеу, портрет, натюрмортпен танысуды жалғастырады. Түрлі жанрда жұмыс істеуді үйренеді. Оқытушының міндеті білім алушының санасына қарапайым, түсінікті, қолжетімді түрде білімді жеткізу.

8. Оқыту процесінде "Қазақ тілі", "Оқу және тіл дамыту", "Музыка және ән", "Математика" пәндерімен пәнаралық байланыс орнайды.

9. Оқу жүктемесінің көлемі:

1) 5-сынып – аптасына 1 сағат, оқу жылында 34 сағат;

2) 6-сынып – аптасына 1 сағат, оқу жылында 34 сағат;

3) 7-сынып – аптасына 1 сағат, оқу жылында 34 сағат;

4) 9-сынып – аптасына 1 сағат, оқу жылында 34 сағат.

10. Оқу жылдары бойынша бағдарламаға сәйкес сағаттар саны:

1-кесте

Сабақтың түрі	5-сынып	6-сынып	7-сынып	8-сынып
Затқа қарап сүрет салу	12	12	12	12
Сәндік сурет салу	8	8	8	8
Тақырып бойынша сурет	8	7	7	7
Бейнелеу өнері туралы әңгімелесу	6	7	7	7
Барлық сағат саны	34	34	34	34

2-тарау. Оқу пәнінің 5-сыныптағы базалық білім мазмұны

11. Затқа қарап бейнелеу (12 сағат):

1) бейнеленген нысанды сараптай білу (түрін, түсін анықтау, құрама бөліктерінің көлемін салысту); өзінің суретін бейнеленген нысанмен салыстыру және суреттің бөліктерін бір бірімен салыстыру;

2) сурет салудың кезектілігін анықтап үйрену;

3) суреттің нысанын, құрылымын, үйлесімділігін, түсін келтіруді үйрену;

4) симметриялық нысанды затты бейнелегенде орталық сызықты пайдалану;

5) заттың көлемін қол жетімді құралдармен беру;

6) бояуға су қосу арқылы түстің қанықтылығын азайту.

12. Сәндік сурет салу (8 сағат):

1) жолақта, текшеде, шеңберде осьтік сызықты пайдаланып геометриялық және өсімдік элементтерінен өрнектер құрастыра білу;

2) өрнектер салуда кезектілікті сақтай білу;

3) езілген және су бояулармен жұмыс істегенде түстердің үйлесімділігін табу (бейненің сұлбасын сақтай отырып ою элементтерін түзу бояу);

4) әртүрлі өлшемдегі бояу жаққышты пайдалануды, барлық бояу жаққышпен және оның кері жағымен жұмыс істеуді үйрену.

13. Тақырып бойынша сурет салу (8 сағат):

1) өзінің байқағанын бейнелеп үйрену;

2) суретте бейнеленген заттардың бір - біріне салыстырмалы түрде дұрыс орналастыру мөлшерін көрсету білу (жақынырақ - алыстау);

3) суреттің елеулі сюжетін құрастыру үшін, бақылау негізінде, оқығаннан кейін алған әсердің негізінде туындаған елестерді көрсете білу;

4) езілген және су бояулармен жұмыс істеу, қағаздың реңін өзгерте білу.

14. Бейнелеу өнері туралы әңгімелесу (6 сағат):

1) белсенді және мақсатты түрде бейнелеу өнерінің туындыларын қабылдау;

2) көркем құралдары туралы жалпы түсінік;

3) бейнелеу өнерінің көрген туындыларының мазмұнын ауызша айта білу;

4) бейнелеу өнерінің жанрларын (портрет, табиғат суреті, натюрморт) белгілеріне және бейнелеу ерекшелігіне сәйкес ажырата білу;

5) картинадағы бейнелердің сезімдік жағдайын анықтай білу.

15. Бағдарламаның мазмұнын тоқсанға бөлу.

16. 1 - тоқсан:

1) сәндік сурет салу. Қазақтың ою-өрнегі. "Аяқталмайтын" (аппликация);

2) табиғат суреті. Сұхбат;

3) бұйыммен салу. Үйеңкі жапырағы (қарындаш, акварель);

4) бұйыммен салу. Сүйікті мамық ойыншық (анималистика) (қарындаш, акварель);

5) тақырып бойынша бейнелеу. "Ойыншықтар дүкенінде" (қарындаш, акварель);

6) натюрморт. Жалпы түсінік. Сұхбат;

7) бұйыммен салу. Алма мен кружка (қарындаш, акварель);

8) сәндік сурет салу. Қазақтың ою-өрнегі "Ажурный" (аппликация);

9) сәндік сурет салу. Жолаққа өздігінен өрнек құрастыру (қарындаш, гуашь).

17. 2 - тоқсан

1) бұйыммен сурет салу. Өсімдік өсірілген ыдыс (қарындаш, акварель);

2) бұйыммен сурет салу. Жол белгілері (қарындаш, гуашь);

3) сұхбат. Портрет. Жалпы түсінік;

4) бұйыммен сурет салу. Қыстық киімдегі қыз (қарындаш, акварель);

5) сюжетті сурет. "Аққала жасауда" (қарындаш, гуашь);

6) сәндік сурет салу. "Карнавал көзілдірігі" (қарындаш, гуашь);

7) сәндік сурет салу. Жаңа жылға шақыру қағазы (қарындаш, акварель);

8) сюжеттік сурет. Қысқы табиғат суреті (қарындаш, гуашь).

18. 3 - тоқсан:

1) тақырыпқа сурет салу "Қысқы орман" (қарындаш, гуашь);

2) бұйыммен сурет салу. Жануарлар (анималистика) (қарындаш);

3) сюжетті сурет. Ертегі кейіпкерлері (қарындаш, акварель);

4) сәндік сурет салу. Шаршыда өзіндік оюлар құрастыру (қарындаш, гуашь);

5) сәндік сурет салу. Жолақта өрнекті шығармашылықпен құрастыру (қарындаш, гуашь);

6) сәндік сурет салу. Шеңберде өзіндік өрнек құрастыру (Табақтың эскизі – оюмен өрнектелген ағаш немесе металлдан жасалған ыдыс) (қарындаш, гуашь);

7) ұлттық сәндік қолданбалы өнер. Сұхбат;

8) бұйыммен сурет салу. Қазақтың дәстүрлі киімдері, бас киімі (қарындаш, акварель);

9) тақырып бойынша сурет салу. "Наурыз" (қарындаш, акварель).

19. 4 - тоқсан:

1) сұхбат. Анималистика;

2) бұйыммен сурет салу. Қараторғайдың ұясы (қарындаш, акварель);

3) бұйыммен сурет салу. Қоңыздар (симметрия) (қарындаш, акварель);

4) бұйыммен сурет салу. Шегіртке (симметрия) (қарыандаш, акварель);

5) көктемгі табиғат көрінісі. Сұхбат;

6) тақырып бойынша сурет салу. "Көктемгі көңіл күй" (қарындаш, акварель);

7) бұйыммен сурет салу. "Ыдыстағы көктем гүлдері" (қарындаш, акварель).

3-тарау. Оқу пәнінің 6 - сыныптағы базалық білім мазмұны

20. Затқа қарап бейнелеу (12 сағат):

1) заттың жалпы формасын анықтап, кезегімен сараптай білу (дөңгелек, тікбұрышты) үйлесімділігін, бөлшектер байланысын, түсін;

2) өзінің жұмысын алдын-ала жоспарлап, анықталған кезектілігімен бейнені құрауды үйрену (жекеден жалпыға, жалпыдан жекеге);

3) қарапайым көмекші сызықпен суреттің дұрыстығын тексере білу;

4) өзінің суретін бұйыммен салыстыра білу;

5) қолжетімді заттармен суреттегі бұйымдардың көлемді формасын, бұйымның түсіне сәйкес бояуды таңдай отырып бейнелеу;

6) ақ және ашық түстің аясында заттардың үлкен көлемін бейнелеу; жұмыстың "шикілей" тәсілін, түстердің қосылуын пайдалану.

21. Сәндік сурет салу (8 сағат):

1) матаға (түсқағазға) торкөзді оюларды құрастыра білу;

2) табиғи формаларды үлгіге келтіре білу;

3) қабырға газеттерін рәсімдеудің негізгі тәртібі;

4) торкөзге қаріптеу тәсілдерін білу.

22. Тақырып бойынша сурет салу (7 сағат):

1) өзінің бақылауларын суретте көрсету білу;

2) суреттің кеңістік композициясы;

3) әдеби шығармадағы образды өз түсінігі бойынша суретте көрсете білу, мұғалім айтқан жеңіл сюжеттің сипатты белгілерін суретте көрсете білу;

4) майлы және құрғақ бояулармен жұмыс жасай білу.

23. Бейнелеу өнері туралы сұхбат (7 сағат):

1) суретші пайдаланған бейнелеудің негізгі құралдарын, суретшінің негізгі ойын, бейнелеу өнерінің түрі мен жанрын, тән белгілері мен ерекшеліктерін атап, қарастырылып отырған шығарманың мазмұнын айта білу;

2) өнер туындысына өзінің сезімдік-эстетикалық көзқарасын білдіру;

3) мүсіндік туындының бейнелеу өнері ретінде ерекшелігі, мүсіндік туындылардың үлгілері;

4) халықтық сәндік-қолданбалы өнер;

5) бейнелеу өнерінің жанры және түрлері туралы қарапайым мәліметтер.

24. Бағдарлама мазмұнын тоқсанға бөлу.

25. 1 - тоқсан (9 сағат):

1) күзгі табиғат көрінісі. Сұхбат;

2) сәндік сурет салу. Жолақта ою-өрнекті шығармашылықпен құрастыру (қарындаш, гуаш);

3) натюрморт. Сұхбат;

4) натюрморт "Жемістер" (қарындаш, акварель);

5) натюрморт "Көкөністер" (қарындаш, акварель);

6) сәндік-қолданбалы өнер. Сұхбат;

7) бұйыммен сурет салу. Барабан (қарындаш);

8) сәндік сурет салу. Шеңберде қазақ оюларын өздігінен құру (табақты әрлеу эскизі) (қарындаш, гуашь).

26. 2 - тоқсан (7 сағат):

1) бұйыммен сурет салу. Кофе шәйнегі (қарындаш);

2) құрамды заттың формасы және оны оюлармен безендіру (торсық) (қарындаш, гуашь);

3) бұйыммен сурет салу (адамның нобайы) (қарындаш, акварель);

4) сюжеттік сурет "Шаңғы тебу", "Таудан сырғанау" (қарындаш, акварель);

5) сәндік сурет салу. "Жаңа жылдық ашық хат" (қарындаш, акварель);

6) сәндік сурет. Карнавалдық маска дайындау "Халық күнтізбесі".

27. 3 - тоқсан (10 сағат):

1) қысқы табиғат көрінісі. Сұхбат;

2) сәндік сурет. Қабырға газетінің эскизі (қарындаш);

3) сәндік сурет. Тікбұрышта қазақтың ою-өрнегін құрастыру (сырмақтың эскизі) (қарындаш, гуашь немесе аппликация);

4) көркем туындыны бейнелеу (қарындаш, акварель);

5) бұйыммен сурет салу. Құстар (анималистика) (қарындаш);

6) сюжетті сурет: "Құстарды қарсы аламыз" (қарындаш, акварель);

7) қазақтың дәстүрлі кәсіптері. Сұхбат;

8) тақырыпқа сурет салу: "Наурыз" (қарындаш, акварель).

28. 4 - тоқсан (8 сағат):

1) көктемдегі табиғат көрінісі. Сұхбат;

2) сюжетті сурет. "Көктем келді" (қарындаш, акварель);

3) сәндік сурет салу. Шеңберде шығармашылық оюлар құрастыру (қарындаш, гуашь);

4) бұйыммен сурет салу "Пиона гүлі" (қарындаш, акварель);

5) бұйыммен сурет салу "Мәйе бұтағы" (қарындаш, акварель);

6) бұйыммен сурет салу "Вазадағы көктемгі гүл шоғы" (қарындаш, акварель);

7) сәндік сурет салу: Дәстүрлі тұрмыстық бұйымдар, оларды ою-өрнекпен әшекейлеу (қарындаш, гуашь);

8) мүсін. Сұхбат.

4-тарау. Оқу пәнінің 7-сыныптағы базалық білім мазмұны

29. Бұйыммен сурет салу (12 сағат):

1) бейнелеу нысанын, құрылымын, бөлшектердің көлемін, түсін, кеңістікте орналасуын сараптау;

2) сурет салудың мақсатты кезеңділігін сақтау;

3) көмекші сызықтарды пайдалана білу, суретте көлемді тікбұрыш, цилиндр, дөңгелек және құрылымды формалы заттарды көрсете білу ережелері;

4) бейнеленген заттардың түстерінің реңін көрсете білу дағдысы.

30. Сәндік сурет салу (8 сағат):

1) ою-өрнектерді әртүрлі геометриялық формада құрастыра білу, табиғи формаларды сәндік үлгіде өңдей білу және безендіру жұмыстарында қолдану;

2) езілген және су бояулармен жұмыс істеу әдістері.

31. Тақырып бойынша сурет салу (7 сағат):

1) суретте байланысты мазмұнды көрсете білу;

2) заттардың өзара орналасуына байланысты бірімен бірін жабуы;

3) заттарды ашық кеңістікке орналастыра білу;

4) кішірейту арқылы заттардың алыста орналасқандығын көрсете білу;

5) суреттегі көрермендік тереңдік туралы түсінік: бірінші жоспар, екінші жоспар.

32. Бейнелеу өнері жөнінде әңгімелер (7 сағат):

1) бейнелеу өнерінің түрлері, жанрлары;

2) айқынды кескіндеменің негізгі құралдары;

3) бейнелеу өнерінде пайдаланылатын материалдар;

4) сәндік-қолданбалы өнер туындыларының негізгі ерекшеліктері.

33. Бағдарлама мазмұнын тоқсанға бөлу.

34. 1 - тоқсан (9 сағат):

1) сәндік құрастыру. Ыдысқа арналған қазақша ою-өрнектің эскизін жасау (гуашь);

2) натюрморт "Қазақтың ұлттық ыдысы" (қарындаш, акварель);

3) сұхбат. Бейнелеу өнерінің түрлері мен жанрлары;

4) тақырыпқа сурет "Күз басы" (қарындаш, акварель);

5) бұйыммен сурет салу. Тікбұрышты көлемді зат (қарындаш, акварель);

6) тақырып бойынша сурет салу "Дала" (қарындаш, акварель);

7) сұхбат. Халық шығармашылығы;

8) натюрморт "Жемістер" (қарындаш, акварель);

9) бұйыммен сурет салу. Цилиндр нысандағы көлемді зат (қарындаш, акварель).

35. 2 - тоқсан (7 сағат):

1) әңгімелесу "Алтын адам";

2) бұйыммен сурет салу. Қазақтың ұлттық музыкалық аспаптары (қарындаш, акварель);

3) бұйыммен сурет салу. Конус түріндегі көлемді зат (қарындаш, акварель);

4) сәндік құрастыру. Ер адамдардың бас киіміне арналған қазақша ою-өрнектің эскизін жасау (гуашь);

5) әңгімелесу. Сәулет ғимараттары;

6) "Менің үйім", "Біздің мектеп" сұлбасы;

7) безендірушілік кескіндеме. Жаңа жылға қабырға газеті.

36. 3 - тоқсан (10 сағат):

1) әңгімелесу. Кескіндеме (кітаптің безендірілуі, плакат, карикатура);

2) сәндік құрастыру. Қазақша ою-өрнек "Сызылған" (қарындаш, қара тушь);

3) натюрморт "Қымыз құйғыш" (қарындаш, акварель);

4) бұйыммен сурет салу. Күрделі зат (құралмалы форма) (қарындаш, акварель);

5) безендірушілік кескіндеме. Паспарту;

6) тақырыптық сурет "Кешкі ауыл", "Ауылдағы таң" (қарындаш, акварель) білім алушылардың таңдауы бойынша сюжет;

7) сұхбат. Қазақстандағы сурет галлереялары;

8) сәндік құрастыру. Қазақтың ою-өрнегін жасау "Құрақ" (Аппликация).

37. 4 - тоқсан (8 сағат):

1) бұйыммен сурет салу. Шар тәрізді зат (қарындаш);

2) тақырыптық сурет. "Терезенің артында көктем" (қарындаш, акварель);

3) сұхбат. Ұлы кескіндемешілер;

4) сәндік құрастыру. Басқұрдың ою-өрнегінің эскизі (гуашь немесе аппликация);

5) тақырып бойынша сурет салу "Қаладағы көктем" (қарындаш, акварель);

6) бұйыммен сурет. Әртүрлі формалы және түрлі-түстегі көлемді заттар тобы (қарындаш, акварель);

7) безендіру кескіндемесі. "Соңғы қоңырауға" плакат (қарындаш, гуашь);

8) тақырыптық сурет "Жақында жаз!" (қарындаш, акварель).

5-тарау. Оқу пәнінің 8-сыныптағы базалық білім мазмұны

38. Бұйымға қарап сурет салу (12 сағат):

1) бейнелеу нысанын сараптау, оның түрін, құрылымын, құрамды бөлшектерінің көлемін, түсін және кеңістікте орналасуын анықтау;

2) сурет салудың лайықты кезектілігін сақтау (жекеден жалпыға);

3) бейнелеу білімінің негізі, көмекші сызықтарды пайдалана білу, суретте көлемді заттарды тікбұрыш, цилиндрлік, дөңгелек, құрылымдық формада көрсете білудің дұрыс ережелері;

4) суретте бейнеленген заттың анық сызықтық бейнесін, түсін, реңін көрсете білу дағдысы.

39. Сәндік бейнелеу (8 сағат):

1) әртүрлі геометриялық формадағы ою-өрнектерді, өрнектерді жасаудың әртүрлі тәсілдерін қолдана отырып құрастыру;

2) майлы және су бояулармен жұмыс істеу әдістері;

3) ою-өрнек композициясын жасағанда элементтердің мағынасына сәйкес сәндік мәнін (нақты мысалмен) ашу, сәндік суреттің күнделікті өмірдегі қолданбалы орнын ашу.

40. Тақырып бойынша сурет салу (7 сағат):

1) суретте байланысты мазмұнды және бейнеленгенге сезімдік қатынасын білдіру;

2) заттардың өзара орналасуына байланысты бірімен бірін жабу тәсілі;

3) заттарды ашық кеңістікке орналастыра білу;

4) заттарды кішірейту арқылы алыста орналасқандығын көрсете білу;

5) жарықтың түсуіне байланысты түстің өзгеруі: күн сәулесінен, қас қарайған кездегі, бұлтты ауа-райы.

41. Бейнелеу өнері туралы сұхбат (7 сағат):

1) бейнелеу өнерінің туындылырын мақсатты түрде қабылдап, өнер туындысына деген өзінің эмоционалды-эстетикалық көзқарасын айта білу;

2) бейнелеу өнерінің түрлері және жанрлары туралы ұғымы;

3) өнер туындысының түрі мен жанрына байланысты өзгерісті ерекшеліктері;

4) айқын кескіндеменің негізгі құралдары.

42. Бағдарлама мазмұнын тоқсанға бөлу.

43. 1 - тоқсан (9 сағат):

1) табиғат суреті "Күзгі қала" (қарындаш, акварель);

2) натюрморт "Қазақтың ұлттық ыдыстары" (қарындаш, акварель);

3) сәндік құрылымдар. Қазақтың ұлттық киімдеріне арналған ою-өрнектерінің эскизін жасау (қарындаш, акварель);

4) бейнелеу өнерінің түрлері, жанры;

5) тіктөртбұрышты формадағы көлемді зат (қарындаш, акварель);

6) табиғат суреті "Туған өлке" (қарындаш, акварель);

7) сұхбат "Халық шығмашылығының мұражайында";

8) натюрморт "Вазадағы жеміс" (қарындаш, акварель);

9) цилиндр пішіндес зат (қарындаш, акварель).

44. 2 - тоқсан (7 сағат):

1) сұхбат "Түрлі елдермен халықтардың сәндік өнері";

2) натюрморт "Қазақтың ұлттық музыкалық аспаптары" (қарындаш, акварель);

3) конус пішіндес зат (қарындаш, акварель);

4) сәндік құрылымдар. Қазақтың ер адамдарының бас киіміне арналған ою-өрнектердің эскизін жасау;

5) сұхбат "Сәулет бейнелеу өнерінің түрі ретінде";

6) үйдің ішкі көрінісі "Менің бөлмем", "Біздің сынып" (қарындаш, акварель);

7) безендіру кескіндемесі. Жаңа жылға плакат (қарындаш, гуашь).

45. 3 - тоқсан (10 сағат):

1) сұхбат "Алтын адам";

2) сәндік құрылымдар. Қазақтың ою-өрнегін жасау;

3) натюрморт "Дастархан" (қарындаш, акварель);

4) күрделі (құрылымдық) формадағы зат (қарындаш, акварель);

5) безендіру кескіндемесі. Альбом (қарындаш, гуашь);

6) табиғат көрінісі "Даладағы кеш", "Таудағы таң" (қарындаш, акварель) сюжет білім алушының таңдауы бойынша;

7) сұхбат "Қазақстандағы бейнелеу өнерінің мұражайлары";

8) сәндік құрылымдар. Қазақтың ою-өрнектерін жасау "Шексіз".

46. 4 - тоқсан (8 сағат):

1) бұйымға қарап сурет салу. Көлемді заттар тобы (глобус және кітап) (қарындаш, акварель);

2) көркем туындыны безендіру (қарындаш, акварель);

3) сұхбат "Әлемнің ірі мұражайлары";

4) сәндік құрылымдар. Қазақтың әйелдерінің бас киіміне арналған ою-өрнектері эскизін жасау (қарындаш, гуашь);

5) табиғат көрінісі "Жайлаудағы көктем" (қарындаш, акварель);

6) бұйымға қарап сурет салу. "Түрлі көлемді түрлі-түсті заттар тобы" (ағаш шеберінің құралдары) (қарындаш, акварель);

7) безендіру кескіндемесі. Соңғы қоңырауға қабырға газеті (қарындаш, гуашь);

8) тақырыптық сурет "Мектеп ауласы" (қарындаш. акварель).

6-тарау. 5-сыныпты аяқтағанда күтілетін нәтижелер

47. Пәндік нәтижелер.

48. Білім алушылар:

1) бейнелеу өнерінің жанрларын;

2) шаршыда және текшеде өрнек құрастыру тәртібін;

3) дәстүрлі қазақ киімі және бас киімдерінің аталуын біледі деп күтеледі.

49. Білім алушылар:

1) суретте бейнелеген заттардың түрін, құрылымын, үйлесімділігін көрсетуді;

2) симметриялық формадағы заттарды анықтау және осьтік сызықты қосымша пайдалана отырып, оларды бейнелеуді;

3) осьтік сызықты пайдаланып жолақта, текшеде, шеңберде геометриялық және өсімдік элементтерінен өрнектер құрастыра білуді;

4) тақырып бойынша сурет салғанда заттың қоршаған ортадағы көлемі жағынан орнын ескере отырып көрсетуді;

5) бояумен жұмыс істеудің қарапайым тәсілдерін қолдана білуді;

6) суреттің мазмұнын өздігінен талдауды; сабақта қарастырылған бейнелеу өнері туындыларының аттарын білуді, олардың авторларын атауды; картинадағы тұлғалардың сезімдік жай-күйін анықтай білуді; шығарманың жанрын анықтауды меңгереді деп күтіледі.

7-тарау. 6-сыныпты аяқтағанда күтілетін нәтижелер

50. Пәндік нәтижелер.

51. Білім алушылар:

1) сурет салу ретін;

2) қабырға газетін безендіру ережелерін;

3) негізгі бейнелеу құралдарын;

4) қазақ халқының дәстүрлі өнермен айналысуын;

5) бейнелеу өнерінің бірнеше туындыларын атап және олардың авторларын атай біледі деп күтеледі.

52. Білім алушылар:

1) суреттің дұрыстығын тексеру үшін қарапайым көмекші сызықтарды қолдана білуді;

2) жұмысты орындауға қажетті бейнелеу материалдарын өздігінен таңдап алуды;

3) бейнеленген заттың түсін таңдау және заттардың көлемдік формасын көрсете білуді;

4) сәндік сурет салуда түстерді үйлесімді таңдай білуді;

5) тақырыпқа байланысты салынған суреттердің үйлесімді мазмұнын және кеңістіктегі композицясын іске асыруды; ауа басымдылығы заңдылығын қолдануды;

6) өзі салған суретті үлгімен салыстырып, байқаған қателіктерін түзете білуді;

7) бейнелеу өнерінде қолданылатын терминдерді пайдалана отырып, атқарылған жұмыс туралы есеп беруді;

8) бейнелеу өнерінің түрлері, жанры туралы; оларды бейнелеу белгілері және ерекшеліктері жөнінде қарапайым түсінігі болуын;

9) картинаның басымдылығын табу, оның мазмұнын айта білуді меңгереді деп күтіледі.

8-тарау. 7-сыныпты аяқтағанда күтілетін нәтижелер

53. Пәндік нәтижелер.

54. Білім алушылар:

1) суретте түс реңдерін көрсету тәртібін;

2) бейнелеу өнерінде қолданатын материалдарды;

3) қазақ ұлттық ыдыстарының аталуларын біледі деп күтіледі.

55. Білім алушылар:

1) бейнеленген суреттердің формасын, құрылымын, көлемін, түсін, кеңістікте орналасуын көрсете білу, сурет салуда көмекші сызықтарды пайдаланып, анықталған кезектілігін сақтай білуді (жалпыдан жекеге қарай);

2) тікбұрышты, цилиндр формалы заттардың көлемін және түсін көрсетіп салуды;

3) сәндік суреттерді салғанда шығармашылық талғам таныту, осьтік сызықты пайдалана отырып, негізгі геометриялық формаларда ою-өрнектерді құрастыруды;

4) ұсынылған тақырыпқа сәйкес материалдарды таңдауды;

5) әртүрлі материалдарды және бейнелеу тәсілдерін қолдана білуді;

6) бейнелеу өнерінің туындыларына қызығушылық таныту және олар туралы өзіндік бағалаушы пікірін білдіруді меңгереді деп күтіледі.

9-тарау. 8-сыныпты аяқтағанда күтілетін нәтижелер

56. Пәндік нәтижелер.

57. Білім алушылар:

1) бейнелеу сауаттылығының негіздерін;

2) суретте түзу бейнелеуді, түстер реңін көрсету ережелерін;

3) акварель және гуашьпен жұмыс жасау тәсілдерін біледі деп күтеледі.

58. Білім алушылар:

1) осьтік (орталық) көмекші сызықтардың көмегімен күрделі (құрылымды) заттардың суреттерін сала білуді;

2) қарапайым безендіру жұмыстарында өткір ұшты бояғышты және плакаттың қаламұшын пайдалануды;

3) берілген тақырыпқа арналған суреттердегі заттардың өзара орналасуына байланысты бірімен бірін жабу тәсілдерін қолдануды; олардың көру қабілетінің кішіреюін ескере отырып, жойылған заттарды бейнелеуді;

4) сәндік сипаттағы суреттерді салуда дербестік және шығармашылық танытуды;

5) өнер туындыларының түрін (кескіндеме, графика, мүсін) және жанрын (портрет, табиғат көрінісі, натюрморт) анықтауды меңгереді деп күтіледі.

59. Тұлғалық нәтижелер. Білім алушылар:

1) дербестік, ұқыптылық, тәртіптілік;

2) бейнелеу жұмысына ынта, шығармашылық таныта білуі;

3) ересектермен және құрбыларымен ынтымақтастық құру дағдыларын танытады деп күтіледі.

60. Жүйелік-әрекеттік нәтижелер білім алушылардың:

1) өзіндік бейнелеу жұмыстарында анықталған кезектілікті сақтай білу икемінен;

2) күнделікті өмірде бейнелеу өнері сабағында алған дағдыларды пайдалана білуінен;

3) жоспарлай білу, жоспар бойынша әртүрлі іс-әрекеттерді орындау, өзіндік бақылау, өзіндік бағалау, өзінің жұмысын үлгімен салыстыруынан көрініс табады деп күтіледі.

Қосымша

Бейнелеу өнері туралы әңгімелеуге ұсынылатын көркем туындылар

Натюрморт. А. Галимбаева "Дастархан", Г. Исмаилова "Қымызшы", А. Мырзакаримова "Ұлттық ыдыстар", М. Нұрлыбаев "Дастархан", Е.Жижирина "Шығыс натюрморты", Игнац Гаал "Натюрморт".

Гулдер. А.М. Мартова "Канн натюрморты", А. Черкаский "Сирень", Турсын Абуов "Гүлдер", И.Шишкин "Орманды алқап", А. Пластов "Колокольчики и ромашки", И. Хруцкий "Гүлдер және жемістер", И. Машков "Фрукты и тюльпаны", М. Платунов "Белые пионы", К. Купецио "Анютины глазки", Ю.Пименов "Ромашки", И. Левитан "Васильки", Ю. Пименов "Ромашки", И. Крамской "Цветы", П. П. Кончаловский "Сирень", "Сирень у окна".

Жеміс-жидек және көкөністер. А.А. Риттих "Натюрморт. Алмалар", Т.Тогузбаев "Қарбызбен натюрморт", В.А Эйферт "Көк құмырамен натюрморт", "Кітаптармен натюрморт", Е.П. Карасулова "Лимонмен натюрморт", И.Т.Хруцкий "Саңырауқұлақпен көкөніс", "Гүлдер мен жемістер", И.И. Машков "Саморынмен натюрморт", К. Петров-Водкин "Алма мен лимон", Ю.Саркисов "Натюрморт", А.Бубнов "Натюрморт с синим подносом", И.Михайлов "Көкөністер және жеміс-жидектер".

Табиғат көрінісі. А. Исмаилов "Жуалы даласында", В. А. Эйферт "Кешкі мотив", Н.Г. Хлудов "Тау бұлағының жағасында", Нурбек Тансыкбаев "Іле даласында", М. Кенбаев "Әңгімелесу", "Алматы маңындағы таулар".

Ағаш. А. Черкасский "Қарағаш", И. Бродский "Жерге түскен жапырақтар", И.И. Шишкин "Дубовая роща", "Дубы", "Сосна", И.Э. Грабарь "Февральская лазурь", Н. Нурмухамедов "Ағаш".

Күз. А. Черкасский "Алтын күз", И. Левитан "Алтын күз"; В. Серов "Октябрь. Домотканово"; И. Остроухов "Алтын күз"; В. Поленов "Алтын күз".

Қыс. Ә. Қастеев "Шыңдағы сырғанақ", И.Э. Грабарь "Қысқы табиғат көрінісі", "Қысқы кеш", "Ақпандағы көкжиек", "Қайың аллеясы", А. Пластов "Алғашқы қар", К. Коровин "Қыста", К. Юон "Қыстың соңы. Күндіз", "Шаңғымен саяхат. Қырау", В. Поленов "Ерте жауған қар".

Көктем. В. Бакшеев "Көгілдір көктем", Ж.Шарденов "Алатаудың бөктерінде", А. Дузельханов "Көктем", О. Зардарян "Көктем", С.Мамбеев "Көктем", М.Нурлыбаев "Гүлденген алма бағы", И.Левитан "Көктем. Тасқын су", С.Герасимов "Мұз еріді", В. Бялыницкий-Бируля "Ерте мамырдың кеші", А.Саврасов "Грачи прилетели", И. Левитан "Наурыз", К. Юон "Наурыздағы күн", Ф.Васильев "Оттепель".

Жаз. С. Мамбеев "Жайлау", К.Кыстаубаев "Менің аулым", А.А.Пластов "Жазда", И. Левитан "Қайың алқабы", И.Шишкин "Рожь", "Лесные дали", К.Маковский "Найзағайдан қашқан балалар".

Портрет. "Суреші бейнелеуіндегі балалар", К. Болтабаев "Менің балалық әлемім", Ж. Кайрамбаев "Табиғат аясындағы қыз", К. Тельжанов "Әжесімен немересі", Ф.Решетников "Демалысқа келдім", "Тағыда екілік", С.А. Григорьев "Қақпашы", А.А. Пластов "Витя-подпасок", "Жазда", "Алғашқы қар", К.Маковский "Найзағайдан қашқан балалар".

Ертегі-аңыз жанры. Анималистика. Кітап кескіндемесі (Ертегілерді безендіру). В. Васнецов "Аленушка", "Иван-Царевич сұр бөріде", "Ұшақ кілем", "Батырлар", И.Я. Билибин, Ю. Васнецов, В. Конашевич, Е. Рачев, В. Сутеев, Н. Чарушин.

Сәндік қолданбалы өнер туындылары: халықтық және ұлттық кәсіппен, халықтық ою-өрнек элементтерімен, олардың мағынасымен және түстік шешімімен танысу. Білім алушыларға түсінуіне оңай болатындай, оқытушының таңдауына сәйкес.

Қазақстан Республикасы
Білім және ғылым министрінің
2013 жылғы 3 сәуірдегі
№ 115 бұйрығына 360-қосымша

Жеңіл ақыл-ой кемістігі бар білім алушыларға арналған негізгі орта білім беру деңгейінің 5-7 сыныптары үшін "Музыка" пәнінен үлгілік оқу бағдарламасы

Ескерту. Бұйрық 360-қосымшамен толықтырылды – ҚР Білім және ғылым министрінің 27.07.2017 № 352 (1, 2, 6, 8, 9, 10,(11, 12) сыныптардың ерекше білім беруге қажеттіліктері бар білім алушылары үшін 01.09.2017, ерекше білім беруге қажеттіліктері бар 3-сыныптың білім алушылары үшін 01.09.2018, ерекше білім беруге қажеттіліктері бар 4-сыныптың және 10-сыныптың білім алушылары үшін 01.09.2019, 11-сыныптың білім алушылары үшін 01.09.2020 қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

1-тарау. Түсінік хат

1. Оқу бағдарламасы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 23 тамыздағы № 1080 қаулысымен бекітілген Орта білім берудің (бастауыш, негізгі орта, жалпы орта білім беру) мемлекеттік жалпыға міндетті стандартына сәйкес және жеңіл ақыл-ой кемістігі бар білім алушылардың ерекше білім алу қажеттіліктерін ескере отырып әзірленген.

2. Оқу пәнінің мақсаты – білім алушылардың музыкалық мәдениеттілігін қалыптастыру, музыканы хормен және жеке өлең айту, музыкалық туындыларды тыңдау, күрделі емес этюдтерді аспаптарда орындау процесінде эмоциялық саналы түрде қабылдауды дамыту.

3. Музыка сабақтарында білім беру, түзету, дамыту және тәрбиелеу міндеттері орындалады.

4. Білім беру міндеттері: білім алушылардың өмір туралы түсініктерін айқын және оларға түсінікті музыкалық туындылармен әсер ету арқылы кеңейту; балалардың музыкалық тәжірибесін байыту; музыкаға қызығушылығын дамыту; мазмұны бойынша жақын, тақырыбы мен жанрлары бойынша әртүрлі туындылардан балалардың музыкалық әсерлерін жинау; музыкалық-эстетикалық сөздікті қалыптастыру; музыкалық мәнерлілік құралдарында бағдарлауға үйрету.

5. Түзету міндеттері: білім алушылардың танымдық қызметін түзету (ойлау қабілетін белсендіру, мақсатты қызметті және зейіннің тұрақтылығын қалыптастыру); дыбысты айтудағы бұзылыстарды түзету; тәртіптің ақылға қонымсыз жақтарын жеңу; ым-ишараттық қасиеттерді дамыту; музыканы тыңдау мен әндерді орындау кезінде өз сезімдері мен эмоцияларын көрсете білу қабілетін қалыптастыру.

6. Дамыту міндеттері: білім алушылардың ән салу аппаратын жетілдіру; қарапайым элементтерден бастап, білім алушыларда өлең айту кезіндегі тыныс алуын біртіндеп дамыту; білім алушылардың дауыстарының жалпы дыбысталуын теңестіру; ырғақ сезімін, жоғары дыбысты есту, музыкалық есте сақтау қабілеттерін дамыту; музыкалық-орындаушылық дағдыларын қалыптастыру; білім алушыда шығармашылық мүмкіндіктерін белсендіру.

7. Тәрбиелеу міндеттері:

1) ұйымшылдық пен тәртіпті тәрбиелеу;

2) музыкалық талғам элементтерін қалыптастыру;

3) айналадағылармен еркін қатынасуға дағдыландыру;

4) Қазақстан халықтарының бірлігі мен достық сезімін тәрбиелеу.

8. Зерде даму бұзылыстары бар балаларға арналған арнайы мектептің 5-7 сыныптарында музыкалық талғамды және қоршаған болмысты эмоциялық-эстетикалық тануды қалыптастыруға бағытталған музыкалық оқыту мен тәрбилеу жұмыстары жалғасады.

9. Сабақтарды дайындау мен өткізу барысында мұғалім бір қатар педагогикалық міндеттерді орындайды. Оларға қатыстылар:

1) музыкалық материалдарды олардың тәрбиелік мағынасын, эстетикалық құндылығын, балалардың даму деңгейіне сәйкестілігін ескере отырып іріктей білу;

2) музыкалық туындыны (сондай-ақ жазбадан жаңғыртудан) орындаудың жоғары деңгейі;

3) музыкалық туындының мазмұнын түсіндіру, жанрлармен танысу мен суреттеу құралдарын көрсету кезінде балалармен алдын ала ойластырылған сөйлеу тілдік қарым-қатынас;

4) музыканы тыңдау кезінде бейнелі көрнекілікті (соның ішінде, туындылардың, бейнесюжеттердің мазмұнына сәйкес суреттер топтамалары) кең пайдалану;

5) балалардың ырғақты суретті, шапшаңдықты, музыкалық туындының динамикасын терең меңгеруіне көмектесетін қозғалыс белсенділігін ұйымдастыру.

10. Ақыл-ойы кем білім алушыларды музыка мәдениетіне тәрбиелеу ұлттық мәдениетке жағымды қатынасты қалыптастырумен қатар жүреді. Осыған байланысты музыка пәнінің мұғалімі сабақтардың құрамына келесілерді қосады:

1) Қазақстан композиторларының өз республикасының өмірін бейнелейтін шығармашылық мұрасын зерделеу;

2) вокалдық және аспаптық тәсілмен орындалған халық әндері мен күйлерін зерделеу;

3) қазақ халық аспаптарының (домбыра, қобыз, сыбызғы) дыбысталуының тембр ерекшеліктерін зерттеу.

11. Оқу бағдарламасына келесідей тараулар енгізілген:

1) ән салу;

2) музыканы тыңдау;

3) музыкалық сауаттылықтың элементтері.

12. "Ән салу" тарауында сынып хорының ән салу репертуарын, орындау дәлділігін, екпін тазалығын, дыбыс көркемділігін, ансамбль үндестілігін, есту арқылы өзін-өзі бақылау тәрбиесін жетілдіруге ерекше көңіл аударылады.

13. 5-7 сыныптарда өткен жылдардағы, сондай-ақ жаңа материалдар негізінде ән салу дағдылары мен икемділіктерді бекіту бойынша жұмыс жүргізіледі.

14. Аспаптың сүйемелдеуінсіз жеңіл, жақсы таныс әндерді айту икемділігін дамыту бойынша жұмыс жүзеге асырылады. Кантиленамен жұмыс істеу.

15. Білім алушылар оқу жылы ішінде бағдарламада көрсетілген 8-10 әнді жатқа білуге және өзінде келесі: тыныс алу, дыбыс шығару, дикция, құрылым, ансамбль дағдыларын қалыптастыруға міндетті.

16. "Музыканы тыңдау" тарауының негізгі міндеті – білім алушыларда көркемділігі жоғары музыкаға жағымды қатынас қалыптастыру. Жанры әртүрлі: фольклор, классика, заманауи (қазақстандық және шетелдік) музыканы есту мен эмоциялық қабылдау икемділіктері.

17. Республиканың өткені мен қазіргі өмірін көрсететін Қазақстан композиторларының шығармашылық мұрасын зерттеу қажеттілігі ерекше ескеріледі.

18. Сонымен қатар, білім алушыларды Қазақстанның музыкалық мәдениетінің көрнекті қайраткерлерінің: әншілердің, аспапшылардың, дирижерлердің, балет өнерінің шеберлерінің тек республикада ғана емес, сондай-ақ шет елдерде жеткен жетістіктері мен беделдерін ерекшелей отырып, олардың орындау шеберлігімен таныстырады.

19. "Музыкалық сауаттылық элементтері" тарауы ноталық сауаттылық пен музыкалық қызмет туралы бастауыш білім минимумын қамтиды.

20. Ән және музыка сабақтарында көрнекі материалдың, әртүрлі оқу құралдарының, техникалық құралдардың пайдаланылуы үлкен танымдық мағынаға ие. Әрбір әнге, әрбір тыңдалған туындыға сәйкес суретті материал іріктеліп алынады.

21. Арнайы мектептегі музыка сабақтары тек эстетикалық әсер ету шеңберінен шығып, білім алушының танымдық қызметінің және эмоциялық-ерік аясындағы кемшіліктерді түзетудің арнайы міндетін орындайды.

22. "Музыка" пәні бойынша білім алушылардың жетістіктерін бағалау білім алушылардың зерде және музыкалық дамуының жеке деңгейін ескереді.

23. Оқу жүктемесінің көлемі:

1) 5 сынып – аптасына 1 сағат, оқу жылында 34 сағат;

2) 6 сынып – аптасына 1 сағат, оқу жылында 34 сағат;

3) 7 сынып – аптасына 1 сағат, оқу жылында 34 сағат.

2-тарау. Оқу пәнінің 5-сыныптағы базалық білім мазмұны

24. Ән салу. Ән салу дағдылары мен икемділіктерін өткен сыныптарда өткен материалдар, сондай-ақ жаңа материалдар (сөз сөйлеу тазалығы және қосылу тұрақтылығы) негізінде бекіту.

25. Аспаптың сүйемелдеуінсіз жеңіл, жақсы таныс әндерді айту. Кантиленамен жұмыс істеу.

26. Дыбыстарды жоғарылығы мен әуен қозғылысының бағытына қарай ажырату.

27. Әуеннің бағытын (жоғарыдан төменге немесе төменнен жоғарыға қарай) қолмен көрсету. Есту қабілеті арқылы күшті бөлігін анықтау.

28. Мәтінді жылдам қарқында орындау және күрделі әуен кезінде айқын айту.

29. "До мажор" дыбыс қатарын жоғары және төмен, сүйемелдеумен және сүйемелдеусіз әндету.

30. Динамикалық реңктердің айқын мағынасы (форте – қатты, пиано – ақырын).

31. Әуеннің графикалық жазбасы. Графикалық жазба бойынша ән салу кезінде әуен қозғалысын бақылау.

32. Музыканы тыңдау. Марштарды (әскери, спорт, мерекелік, ойнақы, қаралы марш) және билерді (вальс, полька, танго, хоровод) ажырату.

33. Музыкадағы ертегілік сюжеттер. Тән ерекшеліктері. Идеялық және көркемдік мазмұны. Бейнелерді құруға көмектесетін музыкалық құралдар.

34. Музыкалық шығармада дыбыстау түріне қарай әр түрлі бөлімдерді ажырату.

35. Қазақтың халық аспаптар оркестрінің құрамы мен дыбысталуы. Қазақ және орыс аспаптар оркестрлерінің дыбысталуының жіктелуі.

36. Халық музыкалық аспаптар: қылқобыз, сыбызғы, асатаяқ, шаңқобыз, сырнай.

37. Таныс музыкалық аспаптарда ойнау.

38. Орындауға арналған үлгілік музыкалық материал:

1) "Не нәрсе". Музыкасы: Н. Қонырбасованікі;

2) "Туған жер". Музыкасы: К. Дүйсекеевтікі, сөзі: Cариевтікі;

3) "Наурыз біздің жаңа жыл". Музыкасы: Ж. Қалжановтікі;

4) "Әлди-әлди" халық әні;

5) "Шымшық". Музыкасы: Қ. Қуатбаевтікі, сөзі Қ. Мырзалиевтікі;

6) "Ерден атайдың әні". Музыкасы: Е. Хасанғалиевтікі, сөзі: Ә.Асылбековтікі;

7) "Ойлан, тап". Музыкасы: Ә. Еспаевтікі, сөзі: Қ. Ыдырысовтікі.

39. Тыңдауға арналған музыкалық шығармалар:

1) "Қазақ вальсі". Музыкасы: Л. Хамидидікі;

2) "Алма ағаштар жайнайды". Музыкасы:Б. Байқадамовтыкі;

3) "Көбелектер вальсі". Музыкасы: Б. Жамақаевтыкі;

4) Қазақ халық әні "Қамажай";

5) Құрманғазының "Сарыарқа" күйі;

6) Тау королінің үңгірінде. Г. Ибсеннің "Пер Гюнт" драмасының музыкасынан. Музыкасы: Э. Григтікі;

7) "Щелкунчик" балетінен "Марш". Музыкасы: П. Чайковскийдікі;

8) "Лебединое озеро" балетінен "Танец маленьких лебедей". Музыкасы: П. Чайковскийдікі;

9) "Времена года" циклінен "Декабрь". Музыкасы: П. Чайковскийдікі;

10) "Детский альбом" циклынан "Баба-яга". Музыкасы: П. Чайковскийдікі;

11) "Вальс цветов". Музыкасы: П. Чайковскийдікі;

12) "Зима". Музыкасы: А. Вивальдидікі;

13) "Щелкунчик" балеті. Музыкасы: П. Чайковскийдікі;

14) "Лебедь". Музыкасы: К. Сен-санстыкі;

15) "Клоуны". Музыкасы: Д. Кабалевскийдікі;

16) "Волк". Музыкасы: С. Прокофьевтыкі;

17) "Смелый наездник". Музыкасы: Р. Шумандікі;

18) "Айгөлек". Музыкасы: Б. Байқадамовтыкі;

19) "Бозторғай әні". Музыкасы: П. Чайковскийдікі;

20) "Қарлығаш". Музыкасы: А. Жұбановтыкі;

21) "Ата толғауы". Музыкасы: Н. Тілендиевтікі;

22) "Кекіл". Музыкасы: Қазанғап күйі.

3-тарау. Оқу пәнінің 6-сыныптағы базалық білім мазмұны

40. Ән айту. До1-ре2 диапазонында ән репертуарын орындау. 5-сыныпта жатталған әндерді қайталау.

41. Ән репертуарын концерттік орындау.

42. 5-сынып материалымен салыстырғанда күрделі материал, сондай-ақ әндету кезінде вокалдық-хор жаттығуларының материалы негізінде ән салу кезінде тыныс алу дағдылары.

43. Әннің мазмұны мен сипатына қарай дыбыстың әртүрлі реңкімен ән салу дағдылары.

44. Хормен ән салу кезінде көркемдік орындау: ырғақты сурет, екпіндік қатар, ансамбльдік үйлесімділік, динамикалық реңктер.

45. Екпін тазалығы: топтың немесе әр білім алушының бөлек күрделі сөз тіркестерін және әуенді айналымдарды әндету.

46. Қозғалмалы сипаттағы әндердің мәтінінде сөздерді айқын және түсінікті айту.

47. Сүйемелдеусіз жатталған әндерді орындағанда вокалдық-хор дағдылары.

48. Жеңіл қозғалмалы дыбыспен және кантиленамен жұмыс істеу.

49. Музыканы тыңдау. Қазақ ұлттық фольклордың ерекшеліктері. Әндердің жанрын, тән ерекшеліктерін анықтау.

50. Дәулеткерейдің, Тәттімбеттің, Құрманғазының, Д. Нұрпейісованың шығармашылық мұрасы.

51. Орыс халық әндерінің көп жанрлығы халық өмірінің және оның тұрмысының музыкамен байланысының әртүрлі көрінісі ретінде.

52. Қазақ ұлттық аспаптар оркестрінің құрамы мен дыбысталуы. Қазақ ұлттың музыкалық аспаптары: домбыра, дауылпаз, желбуаз, сақпан, қоңырау.

53. Орыс ұлттық музыкалық аспаптары: домра, мандолина, баян, сыбызғы, сылдырақ, гармонь, ағаш қасықтар, бас-балалайка.

54. Музыкалық сауаттылық. Нота жазбасы туралы қарапайым түсінік: ноталық стан, нота, дыбыс, пауза.

55. Көлем туралы қарапайым түсініктер: 2/4, 3/4, 4/4.

56. Орындауға арналған музыкалық материалдар үлгісі:

1) "Жалқаубек". Музыкасы: К. Қуатбаевтікі, сөзі: К. Мырзалиевтікі;

2) "Әлди, әлди" халық әні, сөзі: И. Оразбаевтікі;

3) "Бала уату". Музыкасы: халықтікі, сөзі: И. Оразбековтікі;

4) "Аяулы әнім – мектебім". Музыкасы: С. Сапарәлиевтікі, сөзі Ә. Аймақтікі;

5) "Мектебім". Музыкасы: М.Омаровтікі, сөзі: Қ. Мыңжановтікі;

6) "Кеш жарық". Музыкасы: А. Қоразбаевтікі, сөзі: Ә. Асылбековтікі;

7) "Менің шөжелерім". Музыкасы: Г.Гусейнлидікі, сөзі: Н.Мүталлибовтікі, аударған М.Әлімбаев.

57. Тыңдауға арналған музыкалық шығармалар:

1) "Айжан қыз" қазақ халық күйі;

2) "Қослақа". Дәулеткерейдің күйі;

3) "Былқылдақ". Тәттімбеттің күйі;

4) "Әсем қоңыр". Д. Нұрпейісованың күйі;

5) "Сары-Арқа". Құрманғазының күйі;

6) Симфониялық оркестердің және Құрманғазы атындағы халық аспаптар оркестрінің орындауындағы Е.Брусиловскийдің Жетінші симфониясынан үзінді;

7) "Сурок", "К Элизе". Л.Бетховен;

8) "Лоэнгрин" операсының 3-ші актісіне увертюра. Р. Вагнер;

9) "Утро", "Танец Анитры". Г. Ибсеннің "Пер Гюнт" драмасына музыкадан үзінді. Музыкасы: Э. Григтікі;

10) "Полька". 15, №7 шығармасынан. Музыкасы: И. Штраустыкі;

11) "Тарантелла". "Анюта" балетінен. Музыкасы: Е. Гаврилиндікі;

12) Увертюра. "Дети капитана Гранта" кинофильмінен. Музыкасы: И. Дунаевскийдікі;

13) "Новые приключения неуловимых" кинофильміне кіріспе. Музыкасы: Я.Френкельдікі.

4-тарау. Оқу пәнінің 7-сыныптағы базалық білім мазмұны

58. Ән салу. Ән репертуарын орындау. 6-сыныпта жатталған әндерді қайталау.

59. Ән мәтіндерін нақты, айқын дыбыстау. Кантиленалдық ән салудың дағдыларын тереңдету: дыбыстаудың түзулігі, саздылығы; дауысты дыбыстарды созыңқы және жинақы әндету, дауыссыз дыбыстарды байсалды, бірақ та тез айту; бір тыныста орындалатын сөз тіркестерінің ұзақтығы.

60. Марш тәрізді сипаттағы шығармаларда дыбысталудың әуезділігі мен жұмсақтығы.

61. Мазмұнның сипатының сан алуандылығын (сергек, көңілді, мейірімді, әуезді) бере отырып, мәнерлі ән салу.

62. Музыканы тыңдау. Музыка мен бейнелеу өнері. Музыка мен көркем суреттегі табиғат суреттері. Музыканың естілетін шынайлылықты және кеңістіктік арақатынасты бейнелеу қабілеті. Негізінде бейнелеу өнері болатын бағдарламалық музыка.

63. Музыка, театр, киноөнер мен анимация. Сахна мен экранда болып жатқанның эмоциялық бүкпе мәні, оның өздік мағынасы ретіндегі музыка. Музыканың қойылымның, фильмнің мазмұнын ашудағы, кейіпкерлердің бейнесін бейнелегендегі, құбылыстар мен оқиғаларды сипаттағандағы рөлі.

64. Естілген шығармалардың көңіл-күйлік сипаттарын салыстыру. Білім алушылардың бұл шығармалардың музыкалық кейіптері туралы тұжырымдамалары.

65. Құрманғазы, А. Жұбанов, Л. Хамиди, М. Төлебаев, Е. Брусиловский сияқты қазақстандық композиторлардың шығармашылық мұралары.

66. В. Моцарт, Л. Бетховен, Э. Григ сияқты композиторлардың туындыларының ерекшеліктері.

67. Симфониялық оркестрдің құрамы мен дыбысталуы. Симфониялық оркестрдің аспаптары: ағаштан жасалған үрме аспаптар (гобой, фагот, кларнет), мыстан жасалған үрме аспаптар (туба, тромбон, валторна), соқпалы аспаптар (литавра, үшбұрыш, тәрелкелер, дабыл, ксилофон, кастаньет), ішекті аспаптар.

68. 6-сынып бағдарламасынан шығармаларды қайталап тыңдау.

69. "Әуенді тап" музыкалық викторинасын орындау.

70. Музыкалық сауаттылық. Композитор қолданатын музыкалық айқындылықтың құралдары: мәнер (мажор, минор); динамикалық реңктер (қатты, ақырын, орташа қатты, күшейтіп, ақырындатып); регистр (жоғары, орташа, төмен) туралы түсініктердің қалыптасуы.

71. Музыкалық кәсіптер, мамандықтар: композитор, дирижер, музыкант, пианиношы, скрипкашы, домбырашы, қобызшы, солист, әртіс, әнші, күйші туралы қарапайым түсініктер.

72. Орындауға арналған музыкалық материалдар үлгісі:

1) "Мектебiм әні". Музыкасы: А. Асановтiкi, сөзі: Б. Ауданбайдікі;

2) "Кел, жайлауға". Музыкасы: А. Телғозиетiкi, сөзi: Д. Жанботаевтiкi;

3) "Наурыз – тәуiр қыз". Музыкасы: Б. Аманжоловтiкi, сөзi: Е. Өтетiлеуовтiкi;

4) "Әже". Музыкасы: М. Әубәкіровтікі, сөзi: С. Қалиевтiкi;

5) "Айналайын анашым". Музыкасы: А. Байділдаевтiкi, сөзi: М. Хакімжанованiкi;

6) Қазақстан Республикасының мемлекеттік әнұраны. Музыкасы: Ш. Қалдаяковтiкi, сөзi: Ж. Нажімедтеновтiкi, Н. Назарбаевтiкi.

73. Тыңдауға арналған музыкалық шығармалар:

1) "Би-күйі". Музыкасы: А. Жұбановтыкі. Халық аспаптар оркестрінің орындауында;

2) "Бұлбұлы". Музыкасы: Л. Хамидидікі. Б. Төлегенованың орындауында;

3) "Абай" операсынан Абай ариясы. Музыкасы: А. Жұбанов пен Л. Хамидидікі. Е. Серкебаевтың орындауында;

4) "Біржан мен Сара" операсынан үзінді. Музыкасы: М. Төлебаевтыкі;

5) "Қыз Жібек" операсынан үзінді. Музыкасы: Е. Брусиловскийдікі және "Қыз Жібек" көркем фильмінен музыка;

6) "Adagio sostenuto" № 14 сонатадан 27 опера, №2. Музыкасы: Л. Бетховендікі;

7) "Весенняя". Музыкасы: А.Моцарттікі, сөзі: Овербектікі, неміс тілінен аударған Т. Сикорская;

8) "Орфей и Эвридика" оперсынан "Мелодия". Музыкасы: Х. Глюктікі;

9) Г. Ибсеннің "Пер Гюнт" драмасына Э. Григтің музыкасынан "Сольвейг" әні. Б. Төлегенованың орындауында;

10) "Мой ласковый и нежный зверь" кинофильмінен вальс. Музыкасы: Е. Догтікі;

11) "Ромео и Джульетта" балетінен "Танец рыцарей". Музыкасы: С. Прокофьевтікі;

12) "Я тебя никогда не забуду…" "Юнона и Авось" рок-операсынан. Сага. Музыкасы: А. Рыбниковтікі, сөзі: А. Вознесенскийтікі;

13) "Гусарская баллада" кинофильмінен "Колыбельная Светланы". Музыкасы: Т. Хренниковтікі;

14) "Вам и не снилось" кинофильмінен "Последняя поэма". Музыкасы: А. Рыбниковтікі, сөзі: Р. Тагордікі, орыс мәтіні: А. Адалистікі.

5-тарау. 5-сыныпты аяқтағанда күтілетін нәтижелер

74. Пәндік нәтижелер.

75. Білім алушылар:

1) 5-6 балалар әндерін орындай;

2) қазақ халық музыкалық аспаптарын (қылқобыз, сыбызғы, асатаяқ, шаңқобыз, сырнай), олардың дыбысталуын тани;

3) атақты балалар сазгерлерінің есімдерін біледі деп күтіледі.

76. Білім алушылар:

1) бірнеше таныс әндерді музыкалық аспаптардың сүймелдеуінсіз және сүйемелдеуімен орындауды;

2) өлең айтқанда мәтінін анық айтуды;

3) марш пен биді ажыратуды меңгереді деп күтіледі.

6-тарау. 6-сыныпты аяқтағанда күтілетін нәтижелер

77. Пәндік нәтижелер.

78. Білім алушылар:

1) 6-7 балалар әндерін орындай;

2) қазақ халқының музыкалық аспаптары (домбыра, дауылпаз, желбуаз, сақпан, қоңырау) мен олардың дыбысталуын;

3) орыс халқының музыкалық аспаптарын (домра, мандолина, баян, сыбызғы, гармон, сылдырақ, ағаш қасықтары, бас-балалайка) тани;

4) атақты қазақ сазгерлерінің есімдерін біледі деп күтіледі.

79. Білім алушылар:

1) өлеңдерді хормен орындауды;

2) өлең айтқанда мәтінін анық айтуды;

3) музыкалық шығармамен берілетін көңіл-күй сипатын түсінуді меңгереді деп күтіледі.

7-тарау. 7-сыныпты аяқтағанда күтілетін нәтижелер

80. Пәндік нәтижелер.

81. Білім алушылар:

1) 7-8 балалар әндерін;

2) музыкалық кәсіптер мен мамандықтарды;

3) симфониялық оркестрінің бірнеше аспаптарының атауын;

4) атақты қазақ, орыс композиторларының есімдерін біледі деп күтіледі.

82. Білім алушылар:

1) өлеңдерді хормен орындауды;

2) өлең айтқанда мәтінін анық айтуды;

3) музыкалық шығармамен берілетін көңіл-күй сипатын түсінуді;

4) үрме, ішекті және соқпалы аспатардың дыбысталуын ажыратуды меңгереді деп күтіледі.

83. Тұлғалық нәтижелер. Білім алушылар:

1) музыканы тыңдауға және танымал балалар әндерін орындауға қызығушылық танытады деп күтіледі.

84. Жүйелік-әрекеттік нәтижеле білім алушылардың:

1) балалар әндерін орындау дағдыларынан;

2) хормен ән айту дағдыларынан;

3) театрлық қойылымдарға үнемі бару қажеттілігінен көрініс табады деп күтіледі.

Қазақстан Республикасы
Білім және ғылым министрінің
2013 жылғы 3 сәуірдегі
№ 115 бұйрығына 361-қосымша

Жеңіл ақыл-ой кемістігі бар оқушыларға арналған негізгі орта білім беру деңгейінің 5-9 сыныптары үшін "Тәртіп мәдениеті" пәнінен типтік оқу бағдарламасы

Ескерту. Бұйрық 361-қосымшамен толықтырылды – ҚР Білім және ғылым министрінің 27.07.2017 № 352 (1, 2, 6, 8, 9, 10,(11, 12) сыныптардың ерекше білім беруге қажеттіліктері бар білім алушылары үшін 01.09.2017, ерекше білім беруге қажеттіліктері бар 3-сыныптың білім алушылары үшін 01.09.2018, ерекше білім беруге қажеттіліктері бар 4-сыныптың және 10-сыныптың білім алушылары үшін 01.09.2019, 11-сыныптың білім алушылары үшін 01.09.2020 қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

1 - тарау. Түсінік хат

1. Оқу бағдарламасы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 23 тамыздағы № 1080 қаулысымен бекітілген Орта білім берудің (бастауыш, негізгі орта, жалпы орта білім беру) мемлекеттік жалпыға міндетті стандартына сәйкес және жеңіл ақыл-ой кемістігі бар оқушылардың ерекше білім алу қажеттіліктерін ескере отырып әзірленген.

2. Мінез-құлықтағы кемшіліктерді жеңу қажеттілігі мектепке ақыл-ойы кем балаларға тәртіп мәдениеті білімі мен дағдыларын белгілі бір жүйеде, нақты мысалдар мен жаттығулар арқылы беруді міндет етіп қояды.

3. Тәртіп мәдениетіне тәрбиелеу жүйелі түрде жүзеге асырылып, өмірдің барлық жағын қамтиды және баланың тәртібіне қойылатын талаптардың әртүрлі болмауын қадағалайды.

4. Тәртіп мәдениетіне мақсатты бағытталған оқыту зерде дамуы төмен баланың тұлғалық дамуындағы маңызды фактордың бірі болып табылады. Зерде дамуы қалыпты оқушылардан ақыл-ойы кем оқушылардың ерекшелігі - олар үшін тәртіп мәдениеті дағдыларына арнайы оқытуды ұйымдастыру және әдептілік нормаларды орындауға үнемі жаттықтыру.

5. Оқу пәнінің мақсаты – аса өнегелі, мәдениетті тұлғаны қалыптастыруға көмектесу.

6. Оқу пәнінің міндеттері:

1) оқушыны қоғамдық орындардағы этикет ережелерімен және тәртіп нормаларымен таныстыру;

2) басқа адамның жеке басына қатысты сыпайыгершілік және әдептілік қатынасты қалыптастыру;

3) оқушылардың өзін-өзі жағымды түрде тұрақты бағалай білуін қалыптастыру;

4) әртүрлі жағдайлардағы іс-әрекеттердің мәдениеттілігіне үйрету;

5) оқушылардың коммуникативтік қабілеттерін дамыту;

6) эстетикалық талғамын, қоршаған әлемдегі әдемілікті көре білуін дамыту;

7) әрекеттердің әр түрлі түрлерінде өзара жағымды қатынасты қалыптастыру;

8) алған білімдерін өмірде қолдана білуге көмектесу.

7. Тәртіп мәдениетіне оқыту тәсілдері: үйрету, жаттығу, үйретуші жағдайлар (жағдаяттық тапсырмалар, іскерлік ойындар), көтермелеу, ұялту, еліктеуге арналған мысалдар, түсіндіру, этикалық әңгіме.

8. Этикалық және эстетикалық нормалармен негізделген тәртіп ережелері тәртіп мәдениеті бойынша сабақтардың басты мазмұны болып табылады. Оларға әңгімелерді, ойындарды, сахналық қойылымдарды, мерекелік кештерді, қызықты адамдармен кездесуді, ата-аналарды шақыруды, экскурсия, театр, мұражай, кафе, кітапханаларға баруды қосуға болады.

9. Практикалық сабақтар қандай да бір кез-келген, мысалы, көлікте орын беру, сыйлық үшін алғыс айту, үстел басынан тұру, қошемет сөз айту сияқты тәртіп дағдыларын тәжірибелік жетілдіруге мүмкіндік тудырады.

10. Ойындар балаларды қызықты және көрнекі түрде үйретуге мүмкіндік береді; олар өздерін еркін сезініп, ыңғайсызық пен өздеріне деген сенімсіздік жағдайынан арылады.

11. Сыныптағы оқушылардың құрамының шағын болуы әрбір оқушының ойындар мен жаттығуларға белсенді қатысуына мүмкіндік береді.

12. Тәртіп мәдениетіне оқыту бағдарламасының негізгі тараулары:

1) сыртқы көрініс мәдениеті;

2) қоғамдық орындардағы тәртіп мәдениеті;

3) тұлғааралық қарым-қатынас мәдениеті;

4) сөйлеу тілі этикетінің мәдениеті;

5) қызмет мәдениеті.

13. Оқу жүктемесінің көлемі:

1) 5 сынып – аптасына 1 сағат, оқу жылында 34 сағат;

2) 6 сынып – аптасына 1 сағат, оқу жылында 34 сағат;

3) 7 сынып – аптасына 1 сағат, оқу жылында 34 сағат;

4) 8 сынып – аптасына 1 сағат, оқу жылында 34 сағат;

5) 9 сынып – аптасына 1 сағат, оқу жылында 34 сағат.

2-тарау. Оқу пәнінің 5-сыныптағы базалық білім мазмұны

14. Сыртқы көрініс мәдениеті (6 сағат):

1) шынықтыру шараларын орындау ережелері, құлақ, көз, қол мен аяқ тырнақтарының тазалығына қатысты жеке бас гигиенасы;

2) шаш күтімі, мерекелік және күнделікті шаш үлгісі.

15. Тұлғааралық қарым-қатынас мәдениеті (7 сағат):

1) әртүрлі ұлттарда (сынып оқушыларының ұлттық құрамына қарай) қабылданған қарым-қатынастың негізгі этикеті;

2) туысқандық қатынастар: немере аға, немере әпке, апа, көке. Жақын туысқандарының есімдері, әкелерінің есімдері мен тектерін; өзінің ата-анасының, әпкелерінің, ағаларының, аталары мен әжелерінің туылған күндерін білу;

3) отырған және тұрған қалыпта сөйлескен кезде дұрыс тұру;

4) диалогты жүргізу ережелері;

5) қазақ халқына тән үлкендерге деген сыйласымдылық қатынас.

16. Қоғамдық орындардағы тәртіп мәдениеті (7 сағат):

1) мұражайдағы, сурет галереясындағы, көрмедегі, театр немесе концерт залындағы тәртіп ережелері. Қоғамдық орындарда аяқ астынан туындауы мүмкін әртүрлі жағдайларды үлгілеу;

2) болжанбаған кездейсоқ жағдайлардағы (театрға билетін ұмытып кету, нөмірін жоғалту, мұражайда тобынан ажырап қалу) тәртіп.

17. Сөйлеу тілінің қарым-қатынас мәдениеті (7 сағат):

1) сөйлесіп тұрған адамның ұлтына қарай сөйлеу тілінде әртүрлі қаратпа сөздерді пайдалану, қазақ тілінде – ағай, апай, ата, әже деп сөйлесу; қазақ тілінде амандасу және қоштасу;

2) адамдарды бір-біріне таныстыру ережелері: "Апа, ... таныс", "Балалар, танысыңдар!"; кішілерді үлкеніне, ұл баланы қыз балаға таныстырады.

18. Қызмет мәдениеті (7 сағат):

1) еңбек әрекеттерін өтінішсіз, айтпай-ақ орындау қажеттілігі; бөлмедегі, сыныптағы былықтарды байқау, өзінің ынтасымын тәртіпке келтіру;

2) қонақ қарсы алғанда ата-анасына көмек көрсету тәсілдері;

3) мектеп дәрігерінен көмек сұрау тәсілдері, мұғалім мен тәрбиешінің сыныптан тыс берілген тапсырмаларын орындау;

4) тәртіптің табиғи, шын көңілділік, ақ пейілділік тәсілдері; тәртіптегі ұялшақтықты немесе керісінше дөрекілікті жеңу тәсілдері;

5) қарт адамдарға сыйласымдылықты білдіру және қажет болған жағдайда оларға көмек көрсету тәсілдері.

3-тарау. Оқу пәнінің 6-сыныптағы базалық білім мазмұны

19. Сыртқы көрініс мәдениеті (6 сағат):

1) мектепке, мерекелік кешке, театрға, дискотекаға, қонаққа баруға киім таңдау ережелері. Дене күтімі;

2) гигиенаның гигиеналық құралдарын және дене күтіміне арналған: сусабын, бальзам, жақпа май, гельді пайдалану тәсілдері.

20. Тұлғааралық қарым-қатынас мәдениеті (7 сағат):

1) мұғалім мен оқушының қарым-қатынас және серіктестік ережелері. Оқушының рөлі және мұғаліммен қарым-қатынасы. Мұғалім жұмысының ерекшеліктері. Сабақ барысындағы әдеттегі жағдайлардағы қарым-қатынас;

2) оқушының негізгі тәртіп ережелері: сыртқы көрінісінің ұқыптылығы; сабаққа кешікпеу; оқулықтарын ұқыптылықпен ұстау; сыныпты, мектеп дәлізін ластамау; сыныпқа мұғалім немесе басқа да үлкендер кіргенде орнынан жылдам және үндемей-ақ тұру; сабақта алаңдамау, мұғалім мен жолдастарына бөгет жасамау; егер сұрақ қою, мұғалім мен үлкендерге өтініш білдіру қажет болса қол көтеру; сұрақты немесе өтінішті орнынан тұрып тыңдайды; үзіліс кезінде жүгірмеу, итеріспеу; үлкендердің алдында жүрісін ақырындату.

21. Қоғамдық орындардағы тәртіп мәдениеті (7 сағат):

1) мектеп кештеріндегі, дискотекадағы, ойынханадағы тәртіп ережелері;

2) кітапханадағы, оқу залындағы тәртіп мәдениеті;

3) көліктегі тәртіп мәдениеті. Қысқа мерзімді рөл: жолаушы. Көлікті күтіп тұрғандарға, көлікке кіріп келе жатқандарға, көлікте отырғандарға, көліктен шығып бара жатқандарға арналған тәртіп ережелері;

4) дүкендегі тәртіп ережелері. Қысқа мерзімді рөл: сатып алушы. Сатып алушының дүкенге кіруіне, сатып алатын затын таңдауына, кезекті сақтауына, кассирмен және сатушымен сөйлесуіне арналған тәртіп ережелері;

5) супермаркеттегі, сауда орталықтарындағы тәртіп ережелері. Тауарды таңдау; киімді, аяқ-киімді өлшеп киіп көру; сатып алынған заттары үшін есеп айырысу. Себеттерді, арбаларды, сақтау камераларын пайдалану. Қызмет көрсетуші қызметкерлермен қарым-қатынас ережесі.

22. Сөйлеу тілінің қарым-қатынас мәдениеті (7 сағат):

1) әңгімелесу, диалог, сөйлесу (әңгіменің басталуы, жалғасуы және аяқталуы) ережелері. Әңгімені қолдау мәдениеті. Құрдастарымен, ересек адамдармен әңгімелесуге арналған тақырыптар;

2) телефон арқылы сөйлесу ережелері, телефонды байланыс және қысқа мерзімді қатынас құралы ретінде пайдалану ережелері.

23. Қызмет мәдениеті (7 сағат):

1) жасы кіші балалармен қатынас және оларға қамқорлық көрсету мен күтіміне қатысты ережелер;

2) ұжымдағы жұмыс ережелері, тапсырмаларды орындау, жасалған жұмыс туралы есеп беру.

4-тарау. Оқу пәнінің 7-сыныптағы базалық білім мазмұны

24. Сыртқы көрініс мәдениеті (6 сағат):

1) табиғи әдемі жүре білу дағдылары: басты жоғары ұстау, қол қимылы қадамның мөлшері мен ырғағына сәйкес болады, қыз балалардың қадамының кеңдігі олардың киімі мен аяқ киіміне (шалбар немесе белдемше, өкшелі туфли немесе кроссовки) тәуелді болады;

2) мүсінді дұрыс (тік арқа, жазық иық, жоғары көтерілген бас) ұстау;

3) қыз балаларға күнделікті және мерекелік опа-далап жағу тәсілдері;

4) дезодорант, иісмай, сағыз резенке және басқа да сергіткіш құралдарды пайдалану ережелері.

25. Тұлғааралық қарым-қатынас мәдениеті (7 сағат):

1) этикетті белгілі бір әлеуметтік ортада қабылданған тәртіп, қатынаса білу ережелерінің жинағы ретінде түсіну. Әртүрлі елдердегі этикет ережелері;

2) бейтаныс адамдармен: кафедегі даяшылармен, вокзалдағы кассирлермен, вагондағы жолаушылармен, ұшақтағы көршімен қарым-қатынас ережелері;

3) жақын туысқандарына, достарына, жақсы таныстарына, ер адамдар мен әйел адамдарға, ересек адамдар мен балаларға сыйлық ұсыну салты;

4) жанұялық ішкі байланыстар: келін, күйеу бала, ене, қайын ата.

26. Қоғамдық орындардағы тәртіп мәдениеті (7 сағат):

1) кафе, дискоклуб, саябақтағы, саяхаттағы, вокзалдағы және пойыз вагоны мен ұшақтағы тәртіп ережелері;

2) жолға, саяхатқа қажетті өзінің жеке заттарын анықтау және жинастыру. Саяхатқа ыңғайлы киімді таңдау. Заттарын жолдорбаға, шабаданға, жол сөмкесіне салу тәсілдері.

27. Сөйлеу тілінің қарым-қатынас мәдениеті (7 сағат):

1) сөйлеу тілі этикеті және сөйлеу тіл мәдениеті. Адамның "тілдік төлқұжат" түсінігі. Интонацияның, екпіннің, жайсыз айтылымның, сөйлеу тілі қателерінің, адамдармен қарым-қатынастағы мәдениетсіз және дөрекі сөздердің, адамдардың арасындағы қатынас үшін олардың салдары;

2) сыпайыгершілік сөздер мен "Сізге қиын болмаса маған ... алып беріп жібересіз бе", "Рақым етіңіз", "Сіздің рұқсатыңызбен" сияқты айтылымдарды пайдалануға жаттығу.

28. Қызмет мәдениеті (7 сағат):

1) оқу және еңбек әрекеттерін тиімді жоспарлау, бос уақытын тиімді пайдалану; шамасына қарай өз әрекетіне мақсат қою тәсілдері;

2) уақытты үнемдеп пайдалану; уақытты пайдалы (оқу, еңбек) және пайдасыз (әрекетсіздік) істерге жібергенін есепке алу үшін дәптер бастау; өткен күн, аптаның пайдалылығын талдау; уақытты пайдасыз өткізуді төмендету тәсілдері.

5-тарау. Оқу пәнінің 8-сыныптағы базалық білім мазмұны

29. Сыртқы көрініс мәдениеті (6 сағат):

1) қарым-қатынаста адамның сыртқы көрінісінің маңызы. Алғашқы әсердің маңыздылығы. Сыртқы көріністің адамның жан дүниесіне деген әсері;

2) сыртқы көрініс құрамына адамның дене пішімі, тұрысы мен қимылы, киім киісі, дұрыс мүсіні жатады. Адамның жүрісі. Ым-ишараты. Адамның шаш тарауы. Косметика. Киім;

3) киімнің негізгі атқарымы;

4) киімді өмірдің әртүрлі жағдайларына қарай таңдау критерилері;

5) ер адамға арналған костюм: іскерлік және күнделікті. Галстук. Бозбала стилі;

6) әйел адамға арналған костюм: іскерлік және салтанатты. Нәзіктік және кербездік. Сүйкімділік;

7) күнделікті этикеттің маңызды ұсақ-түйектері. Үйдегі киім.

30. Қоғамдық орындардағы тәртіп мәдениеті (10 сағат):

1) серуендеудегі, көшедегі тәртіп ережелері: айналасындағыларға деген қарым-қатынасы, жол қозғалысы ережелері;

2) бозбала мен бойжеткендердің қоғамдық көліктердегі: автобустағы, трамвайдағы, метродағы тәртіп ережелері. "Жолаушылардың құқықтары мен міндеттері" нұсқауын оқу;

3) ересек адамның дүкендегі, ауруханадағы тәртіп ережесі. Ауру адамға кіріп шығу. Дәрігер мен емделушінің өзара қарым-қатынасы;

4) театрға, кинотеатрға бару. Қысқа мерзімді рөл: көрермен. Театрға барудың әдеттегі жағдайы, сәйкес киім таңдау (мерекелік киім, шаш тарау), тілектестік көңіл-күй, билетті алдын ала сатып алу, кешігу жағдайын болдырмау, гардероб, өз орнын табу, антракт, әртістердің жақсы ойынына қошемет көрсету, көрсетілім кезінде тыныштық сақтау;

5) мұражайға экскурсия кезіндегі тәртіп мәдениеті, экспонаттарға деген қатынас, көзқарас;

6) концертте, стадионда, сауда-сауық орталықтарындағы тәртіп мәдениеті;

7) саяхатқа қалай жиналады, пойыздағы, ұшақтағы тәртіп. Шатырлық қалашықтағы өмір;

8) қонақ үйде тұру ережелері. Тіркелу, нөмірде көрсетілетін қызметтер, қонақ үй қызметкерлерімен өзара қарым-қатынас;

9) әлемнің әртүрлі елдеріндегі ұлттық этикет ерекшеліктері.

31. Тұлғааралық қарым-қатынас мәдениеті (7 сағат):

1) телефон арқылы сөйлесу ережелері. Телефондық этикет жағдайларын шешу, қоғамдық орындарда және мектепте ұялы телефонды пайдалану ережелері. СМС хабарлама этикеті. WhatsApp;

2) интернет және этикет. Электрондық поштамен жұмыс ережелері. Скайп бойынша қарым-қатынас этикеті;

3) жанұядағы тәртіп ережелері. Жанұя портреті. Жанұяның шежіресі, тарихы, жанұялық дәстүрлер. Жақын адамдарына, әулеттің үлкендеріне, көршілеріне деген қарым-қатынас. Жанұя мүшелерінің құқықтары мен міндеттері. Жанұялық салтанатты, жанұялық дәстүрлерді ұйымдастыру мәдениеті. Тұрмыстық мәдениеттілікті жоғарылату. Дастархан басындағы қарапайым тәртіп ережелері, әлем халықтарының дастарханға қатысты дәстүрлері;

4) этикеттік жағдайларды құру және шешу.

32. Сөйлеу тілі этикетінің мәдениеті (4 сағат):

1) өз әрекеттерін талдау, өз әрекеттерін этикеттік тәрбие нормаларымен салыстыру. Өмірлік жағдайға сәйкес айналасындағылары үшін қолдау және жұбату сөздерін пайдалану;

2) сөйлеу тілінде паразит сөздерді қолданудан аулақ болу;

3) ересек адамдардың ортасында танысу және қоштасу мәдениеті. Қол алысу. Қазақтың амандасу дәстүрлері. Қазақстанда өмір сүретін халықтардың сәлемдесу дәстүрлері.

33. Қызмет мәдениеті (7 сағат):

1) үй жануарларына қамқорлық көрсету және олардың күтімі;

2) қонақтарды қарсы алу ережелері. Әртүрлі халықтардың қонақжайлылық дәстүрлері. Қонаққа бару және ондағы тәртіп, қонақтың сыртқы көрінісі, үй иесінің сырт бейнесі;

3) асханалық этикет, ас ішу құралдарын пайдалану. Қонақ қарсы алу заңдары, қонақ шақыру, дастархан жаю ережелері, шай ішу рәсімі, қонақтардың көңілін көтеру түрлері. Этикеттік жағдайларды шешу;

4) мерекелік дата және салтанат. Салтанатты шаралардағы тәртіп ережелері. Құттықтау. Шақыру. Құттықтау ашықхатын безендіру ережелері;

5) сыйлықты ұсыну, алу рәсімдері. Сыйлықтарды безендіру ережелері. Гүл сыйлау, алу этикеті;

6) қошемет сөздерді айту және қабылдау ережелері;

7) би кезіндегі бозбала мен бойжеткеннің тәртіп ережелері. Биге шақыру, биден бас тарту, "ақ би".

6-тарау. Оқу пәнінің 9-сыныптағы базалық білім мазмұны

34. Сыртқы түр мәдениеті (6 сағат):

1) костюмдердің ежелгі заманнан біздің кезімізге дейінгі қысқаша тарихы;

2) қазақ халқының ұлттық киіміне қатысты салт-дәстүрлер;

3) стиль, талғам, бейнесі. Дресс-код туралы түсінік;

4) сән ережелері: киімнің ауа райына, жағдайға, жасына, адамның жеке ерекшеліктеріне сәйкес келуі. Қолданысына қарай киім түрлері. Жұмыс киімінің бір түрі ретіндегі арнайы киім. Әртүрлі жағдайларға арналған киімдер. Киім мен тәртіптегі ансамбль түсінігі.

35. Қоғамдық орындардағы тәртіп мәдениеті (7 сағат):

1) әртүрлі жағдайларда нормаға, тәртіп ережелеріне, этикет ержелеріне сәйкес тәртіп. Тәртіп мәдениеті бойынша практикумдер;

2) банкет, швед үстелі кезіндегі дастархан басындағы тәртіп ережелері. Мерекелік түскі асқа дастархан әзірлеу. Тағамдарды ұсыну тәртібі. Дастарханды күнделікті әзірлеу ережелері. Қонақтардың көңілін көтеру тәсілдері. Жағдайларды шешу.

36. Тұлғааралық қарым-қатынас мәдениеті (7 сағат):

1) ресми шаралардағы этикет. Қабылдаулар. Қоғамдағы нормалар мен тәртіп ережелері. Әртүрлі жағдайлардағы қарым-қатынас мәдениеті;

2) бір-бірімен және айналасындағы ересек адамдармен сыйпайыгершілік қарым-қатынас. Сыпайыгершіліктің дәлме-дәлділікпен және ұқыптылықпен байланысы;

3) қарым-қатынастағы сын. Сынды елеу және қабылдау;

4) таныстырған кездегі этикет ережелері. Бір адамды басқа адамға таныстыруға қатысты қоғамда қабылданған сөйлеу тілінің нормалары мен түрлері;

5) нағыз достық ережелері, адал ойын мен жарыстар;

6) мәселелерді шешу. Қарым-қатынас мәдениеті бойынша практикумдер.

37. Сөйлеу тілі этикетінің мәдениеті (7 сағат):

1) сөйлеу тілінің қарым-қатынас дағдылары. Әңгіме жүргізу өнері. Әңгімедегі әдептілік. Әңгімелесу ережелері. Пікір талас мәдениеті. Қарым-қатынас мәдениеті;

2) ым, ишарат. Кешірім сұрағандағы және кешіргендегі этикеттік бет әлпет, ым және ишараттар. Сөйлеу тіліндегі ым мен ишараттардың рөлі;

3) диалогты жүргізудің жалпы ережелері. Сөйлеп тұрған адамға арналған ережелер: тілектестілік, сыпайылық, қысқа сөзділік, ойын анық жеткізу, эмоциясын орынды білдіру, сөйлеу тілінің мәдениеттілігі. Тыңдап тұрған адамға арналған ережелер: зейін тоқтату, сөйлеп тұрған адамды сыйлау, қатынасты қолдау;

4) жәбірлеуге жауап тәсілдері. Жәбірлеуді адекватты елеу тәсілдері;

5) іскерлік және зайырлы әңгіме этикетінің ережелері. Күнделікті жағдайлардағы қарым-қатынас тәсілдері.

38. Қызмет мәдениеті (7 сағат):

1) этикеттің қысқаша тарихы. Әртүрлі елдердің этикетінің тарихы;

2) жақсы және жаман әдеттер. Жаман қылықтардан және зиянды құмарлықтан арылу тәсілдері;

3) "жеке тұлға" түсінігі. Өзінің тәртібін қоршағандардың пікірімен салыстыру, өз тәртібін талдау. Өзін-өзі түсіну, көре білу және бағалау;

4) салауатты өмір мәдениеті. Салауатты өмірге құндылықпен және оған деген қатынасты жауапкершілікпен қарауға дағдыландыру;

5) анасына деген қайырымдылық, қыз балаларға, бойжеткендерге, әйел адамдарға деген құрмет;

6) бозбалалар мен бойжеткендер арасындағы қарым-қатынастың этикет нормалары;

7) мәселелерді шешу. Тәртіп мәдениеті бойынша практикумдер.

7-тарау. 5-сыныпты аяқтағанда күтілетін нәтижелер

39. Пәндік нәтижелер.

40. Оқушылар:

1) жақын туыстарының есімдерін, олардың әкелерінің есімдерін және тектерін;

2) өзінің ата-анасының, әпкелерінің, ағаларының, аталары мен әжелерінің туылған күндерін;

3) қазақ тіліндегі - ағай, апай, ата, әже қаратпа сөздерін;

4) мұражайдағы, сурет галереясындағы, көрмедегі, театр немесе концерт залындағы тәртіп ережелерін;

5) ересек адамнан көмек сұрау тәсілдерін біледі деп күтіледі.

41. Оқушылар:

1) оқушылар мұражайдағы, сурет галереясындағы, көрмедегі, театр немесе концерт залындағы тәртіп ережелерін орындауды;

2) құрдастары мен балалардың арасындағы және ересек адамдардың арасындағы өзара қарым-қатынас ережелерін ұстануды;

3) үлкендерге сыпайылық танытуды;

4) ересектер және кішілерге қолынан келетін көмегін көрсетуді меңгереді деп күтіледі.

8-тарау. 6-сыныпты аяқтағанда күтілетін нәтижелер

42. Пәндік нәтижелер.

43. Оқушылар:

1) ересек адамдармен қарым-қатынас ережелерін;

2) телефон арқылы сөйлесу ережелерін;

3) мектептегі тәртіп ережелерін; қонақтағы мерекелік кештердегі, дискотекадағы тәртіп ережелерін;

4) дүкендегі, супермаркеттегі, сауда орталықтарындағы тәртіп ережелерін біледі деп күтіледі.

44. Оқушылар:

1) өз денесін дұрыс күтуді;

2) барған жеріне, жағдайға, жыл мезгіліне, ауа-райына сәйкес киінуді;

3) қонақта таныс емес адамдармен таныса білуді;

4) телефон арқылы сөйлесуді;

5) сыйлықтарды таңдау, сыйлау және қабылдауды;

6) мектеп кештерінде, дискотекада өзін мәдениетті ұстауды;

7) кітапханада, оқу залында тәртіп ережелерін орындауды;

8) кішілерге қамқорлық көрсетуді;

9) ұжымның тапсырмасын орындауды, ұжымда жұмыс істей білуді меңгереді деп күтіледі.

9-тарау. 7-сыныпты аяқтағанда күтілетін нәтижелер

45. Пәндік нәтижелер.

46. Оқушылар:

1) келін, күйеу бала, қайын ене, қайын атаға қатысты ішкі жанұялық байланыстарды;

2) мерекелік және күнделікті опа-далапты қолданудың негізгі ережелерін;

3) кафедегі, дискоклубтағы, саябақтағы, вокзалдағы және пойыздың вагонындағы, ұшақтағы тәртіп ережелерін;

4) оқу және еңбек әрекеттерін тиімді пайдалану тәсілдерін;

5) кафеде даяшы, вокзалда кассир, вагонда жолаушылар, ұшақта көршісі болатын бейтаныс адамдармен қарым-қатынас жасауды біледі деп күтіледі.

47. Оқушылар:

1) сыпайы сөздер мен айтылымдарды пайдалануды;

2) сыйлықты беру және алу ережелерін орындауды;

3) қолын сермемей, артық қимылсыз дұрыс жүре білуді; мүсінін дұрыс ұстауды;

4) қоғамдық сауық орындарында (кафе, дискоклубтар) тәртіп ережелерін орындауды;

5) саяхатта өзін дұрыс ұстауды;

6) пойызда, ұшақта бейтаныс адамдармен қатынаста болуды; өзінің әрекетін жоспарлауды;

7) егер жұмыс істеу қажет болса, ойын-сауықтан бас тартуды меңгереді деп күтіледі.

10-тарау. 8-сыныпты аяқтағанда күтілетін нәтижелер

48. Пәндік нәтижелер.

49. Оқушылар:

1) қоғамдық көлікте ересек адамға қатысты негізгі тәртіп ережелерін, жолаушы міндеттерін орындауды;

2) қазақ халқының амандасу ережелерін;

3) салтанатты шаралардағы тәртіп ережелерін;

4) сыйлықты таңдау, алу және сыйлау, безендіру ережелерін;

5) қонақтағы этикет ережелерін;

6) бозбала мен бойжеткен би кезіндегі тәртіп ережелерін біледі деп күтіледі.

50. Оқушылар:

1) киімді адамның бейнесі мен қатысына әсер ететін әртүрлі жағдайға сәйкес дұрыс таңдау қажеттілігін түсінуді;

2) қошемет сөз айту және оны дұрыс қабылдай білуді;

3) ас ішу құралдарын этикет ережелеріне сәйкес пайдалануды;

4) дастарханды әртүрлі жағдайларға қарай жая білуді;

5) өз әрекеттерін этикалық тәртіп нормаларымен байланыстыруды;

6) қоршаған адамдар үшін қайырымды, жұбату сөздерін табуды;

7) сөйлеу тілінде паразит сөздерді қолданбауды меңгереді деп күтіледі.

11-тарау. 9-сыныпты аяқтағанда күтілетін нәтижелер

51. Пәндік нәтижелер.

52. Оқушылар:

1) киімді ауа-райына, жағдайға қарай таңдау ережелерін ұстануды;

2) "швед үстелі" кезінде дастарханға қатысты тәртіп ережелерін сақтауды;

3) диалогты жүргізу ережелерін;

4) бозбала мен бойжеткен арасындағы этикалық нормаларын сақтауды біледі деп күтіледі.

53. Оқушылар:

1) киім түрлерін қолданысы бойынша пайдалануды;

2) қазақ халқының ұлттық киімдерінің салт-дәстүрін ұстануды;

3) жәбірлеуді адекватты қабылдауды;

4) іскерлік және айырлы әңгімелесу уақытында этикет ережелерін ұстануды меңгереді деп күтіледі.

54. Тұлғалық нәтижелер. Оқушылар:

1) өзін өзі көре, түсіне және бағалай білу ережелерін;

2) өзінің тәртібін қоршағандардың пікірімен сәйкестендіруді, өзінің әрекеттерін талдауды;

3) салауатты өмір салтын сақтауға құнды қарым-қатынас;

4) өзінің денсаулығына, сыртқы көрінісіне, тәртібіне жауапкершілікпен қарау дағдыларын танытады деп күтіледі.

55. Жүйелік-әрекеттік нәтижелер оқушылардың:

1) үлкен адамдарға, өзінің жанұясының мүшелеріне қатысты сыйластық қарым-қатынастынан;

2) сырт бейнесін күту, денсаулығын сақтау дағдыларынан;

3) әртүрлі өмірлік жағдайлардағы, әртүрлі адамдармен тәртіп ережелерінен;

4) қоғамда қабылданған конфликтсыз қарым-қатынас ержелерінен көрініс табады деп күтіледі.

Қазақстан Республикасы
Білім және ғылым министрінің
2013 жылғы 3 сәуірдегі
№ 115 бұйрығына 362-қосымша

Жеңіл ақыл-ой кемістігі бар білім алушыларға арналған негізгі орта білім беру деңгейінің 5 - 9 сыныптары үшін "Әлеуметтік-тұрмыстық бағдар" пәнінен үлгілік оқу бағдарламасы

Ескерту. Бұйрық 362-қосымшамен толықтырылды – ҚР Білім және ғылым министрінің 27.07.2017 № 352 (1, 2, 6, 8, 9, 10,(11, 12) сыныптардың ерекше білім беруге қажеттіліктері бар білім алушылары үшін 01.09.2017, ерекше білім беруге қажеттіліктері бар 3-сыныптың білім алушылары үшін 01.09.2018, ерекше білім беруге қажеттіліктері бар 4-сыныптың және 10-сыныптың білім алушылары үшін 01.09.2019, 11-сыныптың білім алушылары үшін 01.09.2020 қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

1-тарау. Түсінік хат

1. Оқу бағдарламасы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 23 тамыздағы № 1080 қаулысымен бекітілген Орта білім берудің (бастауыш, негізгі орта, жалпы орта білім беру) мемлекеттік жалпыға міндетті стандартына сәйкес және жеңіл ақыл-ой кемістігі бар білім алушылардың ерекше білім алу қажеттіліктерін ескере отырып әзірленген.

2. Оқу пәнінің мақсаты - түрлі тұрмыстық және әлеуметтік жағдайларда балалардың белсенді және тәуелсіз болуға мүмкіндік беретін арнайы әлеуметтік-бейімдеуге қажет икем және дағдыларды қалыптастыру.

3. Оқу пәнінің міндеттері:

1) білім алушылардың тұрмыстық еңбек икемдерін қалыптастыру;

2) әлеуметтік нысандардың қызметінде (сауда, тұрмыстық қызмет, байланыс, мәдениет, медициналық көмек) бағдарлау дағдысын және пайдалану икемін қалыптастыру;

3) жақын адамдармен және бейтаныс ортада тұрмыстық қатынас құрудың қарапайым икемін қалыптастыру;

4) психофизикалық даму кемшіліктерін түзетуге ықпалдасу; сөздік қорын байытып және жүйелеуге, ауызша диалогтық және монологтық сөйлеуді дамыту.

4. Жеңіл ақыл-ойкемістігі бар білім алушылардың психофизикалық даму ерекшеліктері қоршаған ортада бағдарлаудың төменгі деңгейін көрсетіп, өзіне-өзі қызмет көрсетуге арналған әрекеттерді дербес орындаудағы және түрлі тұрмыстық дағдыларды меңгерудегі қиындықтарды анықтайды.

5. "Әлеуметтік-тұрмыстық бағдар" түзету курсы жеңіл ақыл-ойкемістігі барбілім алушылардың әлеуметке бейімделуіне ықпалдасатын және өз өміршеңдігін қамтамасыз етуге, танымдық қызығушылықтарын, сөйлеу қабілеттерін қалыптастыруға бағытталған.

6. Оқу бағдарлама жаңа әлеуметтік-тұрмыстық икемдер және дағдыларды қалыптастыруға арналған зерделенген материалды әр сыныпта қайталап тереңдетуге мүмкіндік беретін концентрлік ұстанымына сәйкес құрылған.

7. Оқу жүктемесінің көлемі:

1) 5-сынып – аптасына 2 сағат, оқу жылында 68 сағат;

2) 6-сынып - аптасына 2 сағат, оқу жылында 68 сағат;

3) 7-сынып - аптасына 2 сағат, оқу жылында 68 сағат;

4) 8-сынып - аптасына 2 сағат, оқу жылында 68 сағат;

5) 9-сынып - аптасына 2 сағат, оқу жылында 68 сағат.

8. Әлеуметтік-тұрмыстық бағдар түзету курсын оқыту барысында келесі пәндермен пәнаралық байланыс орнатылады:

1) "Қазақ тілі" пәнімен. Өз ойын, сөйлемдерді, қорытынды және пайымдауларын құрастыруға қажетті қазақ тілінің ережелерін қолдану;

2) "Математика" пәнімен.Есептеу және өлшеуді талап ететін өмірдегі жағдайларды көрсету;

3) "Қазақстан тарихы"пәнімен. Қазақ халқының салт-дәстүрлерін, тұрмысын көрсететін жағдайларды қолдану.

9. Сыныптар бойынша бағдарлама материалдарын бөлу үлгі ретінде берілген. Бағдарлама мазмұны тоқсанға бөлінбейді. Тақырыптарды өту ретін мұғалім өзі анықтап күнтізбелік жоспарда көрсетеді. Білім алушылардың қажеттілігіне қарай мұғалім сынып білім алушыларына қолжетімді тақырыптарды таңдап және соған қажетті уақытты белгілеуге мүдделі.

10. Пәннің мазмұны әр білім алушының әлеуметтік және тұрмыстық дербестігіне максималды мүмкінболатын оқытудың қарым-қатынастық үлгісіне бағытталған. Дағдыларды қалыптастырудың маңызды шарты ол білім алушылардың өздігімен орындай алатын жемісті әрекеттерін ұйымдастыру болып табылады.

11. Сабақта меңгерген дағдылар сабақтан тыс уақытта және отбасылық тәрбие жағдайында нақтыланады. Бағдарлама материалының бір бөлігі сабақтан тыс уақытқа шығарылып және білім алушылармен жеке зерделенеді (мысалы, жеке тазалық). Сабақты қажетті жабдықталған арнайы кабинетте өткізеді.

2-тарау. Оқу пәнінің 5-сыныптағы базалық білім мазмұны

12. Денсаулық және қоршаған орта (5 сағат):

1) білім алушының таңертеңгі және кешкі тазалығы; шашты күту (жуу, шаш үлгісі);

2) ағзаны шынықтыру, жаттығу, сүртіну;

3) дене жаттығулары; су процедуралары. Олардың тазалықта және ағзаны шынықтырудағы ролі. Жұмыс барысындағы және жүрген уақытта денені ұстау;

4) жер сілкінісі. Жер сілкінсіндегі өзін ұстау;

5) өрт. Өрт кезінде ұстау.

13. Отбасылық қатынастар (5 сағат):

1) білім алушылардың отбасы құрамы: аттары, тегі, жасы, жұмыс орындары, отбасы мүшелерінің оқу орындары;

2) туысқандық қатынастар (ана, әке, аға, әже);

3) отбасындағы жеке қарым-қатынастар;

4) отбасы мүшелері арасында міндеттерді бөлісу.

14. Бос уақытты өткізу және қызығушылықтар (5 сағат):

1) қызығушылықтар (тігу, тоқу, кесте тігу; ағаш күйдіру, құрастыру, үлгілеу);

2) саяхат, спорт секциялары. Білім алушылар үйі, стадион және жүзу бассейні.

15. Мерекелер. Салтанаттар. Дәстүрлер (5 сағат):

1) туылған күндер. Оны дайындау және өткізу ерекшеліктері;

2) жаңа жыл, Наурыз. Тарихи деректер. Түрлі халықтарда Жаңа жыл мерекесін тойлау дәстүрлері;

3) қоныс тойы. Сыйлық таңдау.

16. Тамақтану (10 сағат):

1) азық-түлік, олардың адам ағзасына маңыздылығы;

2) негізгі азық-түліктің бағасы;

3) тағам дайындағанда қойылатын санитарлық-тазалықталаптары;

4) ас үй құрал-жабдықтары, ыдыс. Пайдалану және қолдану тәртіптері;

5) ыдысты күтуге қажетті химиялық құрамдар;

6) тамақтану тәртібі. Таңғы ас. Таңғы ас мәзірі,үстелді таңғы асқа дайындау;

7) тамақ дайындау: жұмыртқадан жасалған тағамдар. Жұмыртқаны қуыру, қайнату. Қарапайым бутербродтар әзірлеу;

8) қазақтардың шай ішу дәстүрі. Шай демдеу.

17. Сауда (5 сағат):

1) азық-түлік дүкендері, әмбебап дүкендер, арнайы дүкендер;

2) азық-түлік дүкенінде тауарларды сатып алу кезегі.

18. Тұрғылықты жер (5 сағат):

1) қалада және ауыл аймақтағы тұрғын үй түрлері. Жылыту түрлері;

2) тұрғын үй. Уақытша тұратын орын (қонақ үйлер, интернаттар, жатақханалар). Үйдің және мектептің мекен-жайлары.

19. Киім және аяқ-киім (7 сағат):

1) киім және бас киімнің жыл мезгіліне және қажеттілігіне қарай түрлері;

2) киімді күнделікті күту (кірлеудің алдын алу, тазалау, ұсақ-түйек жөндеу);

3) аяқ-киім түрлері, оларды қолдану, аяқ-киімді тазалау (кептіру,тазалау, мезгілдік аяқ-киімді сақтауға дайындау).

20. Көлік (5 сағат):

1) мектеп-интернатқа жол жүру (жол сызбасы, көлік түрлері). Көліктегі тәртіп. Көшедегі тәртіп;

2) жол жүру ережелері.

21. Байланыс құралдары (4 сағат):

1) пошта. Поштамен жіберу түрлері (хаттар, бандерольдар, посылкалар, ақшалай аудармалар, жедел хаттар).

22. Отбасылық экономика (4 сағат):

1) ақша. Заманауи ақша түрлері: қағаз ақша, айырбастайтын ұсақ ақша. Қазақстандық ақшалар (тиын, теңге).

23. Жұмысқа орналасу. Іскерлік қатынас орнату (8 сағат):

1) завод. Фабрика. Ферма. Соларда жұмыс істейтін адамдардың мамандықтары: жұмысшы, тігінші;

2) пошта. Көлік. Адамдардың мамандықтары: пошташы,газет таратушы, жүргізуші (шофҰр);

3) құрылыс мамандықтары: сылақшы, бояушы, тас қалаушы.

3-тарау. Оқу пәнінің 6-сыныптағы базалық білім мазмұны

24. Денсаулық және қоршаған орта (8 сағат):

1) ағзаны шынықтыру (жаттығу, сүртіну, мезгілдік киімдер, денешынықтыру сабақтары). Қолды күту (қолдардың терісін және тырнақты күту, кремдер). Аяқтарды күту (тырнақтарды күту);

2) медицина мекемелері(емханалар, дәріханалар, ауруханалар), олардың қызметі;

3) медицина мекемелерінің қызметкерлері (дәрігерлер, медбикелер, дәріхана қызметкерлері);

4) медициналық көмек түрлері: "жедел жәрдем", үйде көрсетілетін көмек, амбулаторияда қабылдау, ауруханаға жатқызу, жедел жәрдемді және дәрігерді үйге шақырту;

5) су тасқыны, су тасқыны кезіндегі әрекеттер.

25. Отбасылық қатынастар (5 сағат):

1) отбасы мүшелерінің туылған күндерін атап өту; сыйлық таңдау;

2) ата-аналарға және тәрбиешілерге кішкентай балаларды күтуде көмек көрсету.

26. Мерекелер. Салтанаттар. Дәстүрлер (4 сағат):

1) мемлекеттік мерекелер: Тәуелсіздік Күні; Конституция күні; Республика күні; Халықаралық әйелдер күні; Қазақстан халықтарының ынтымақтастық күні; Отан қорғаушылар күні.

27. Бос уақыт және қызығушылық (4 сағат):

1) үй және бөлме жануарлары; үй жағдайында ит және мысықтарды асырау ерекшеліктері;

2) аквариумның құрылымы, балықтарды асырау;

3) үй жағдайында құстарды асырау ерекшеліктері;

4) сырқаттардың алдын алу шаралары (санитарлы-тазалық талаптарды сақтау, жануарлар ауруларының алдын алу).

28. Тамақтану (10 сағат):

1) тамақ дайындау тазалығы, азық-түлікті және суық тамақтарды сақтау;

2) электр және газ плитасы; сіріңке және электртұтатқышты қолдану;

3) кесуге арналған құралдармен жұмыс істегенде сақтандыру ережелері және санитарлы-тазалық талаптары;

4) макарон өнімдерінің түрлері. Кеспеден тамақ дайындау;

5) жарма түрлері. Жарманы бірінші және жылумен өңдеу. Ботқаны (қарақұмық) суда және (ұнтақ жарманы) сүтте дайындау;

29. Сауда (5 сағат):

1) нарық. Базар бөлімдері. Халықты азық-түлікпен қамтамасыз етудегі базардың рөлі. Зат базары, ашық, жабық, уақытша, көп мөлшерде, аз мөлшерде сататын.

30. Тұрғын үй (6 сағат):

1) тұрғын үйге қойылатын тазалық талаптары және оны қамтамасыз ету шаралары;

2) білім алушының жұмыс орнын ұйымдастыруға қойылатын негізгі талаптар;

3) ағаш үй. Заттарды (киім, қажетті бұйымдар) киіз үйде сақтау ерекшеліктері;

4) пәтерді күнделікті жинау (құрғақ және сулы). Шаңсорғыш;

5) төселінуіне қарай еденді күту (лак, бояу, линолеум).

31. Киім және аяқ киім (5 сағат):

1) киімді ұсақ-түйек жөндеу (ілгіштерін, түймелерін қадау);

2) жібек мата және түрлі түсті қалың маталардан тігілген заттарды жуу.Жуғыш құралдар;

3) фартуктерді, орамалдарды, майлықтарды үтіктеу.

32. Байланыс құралдары (5 сағат):

2) хаттардың түрлері (жабық, ашық, жай, тапсырыспен). Әртүрлі хаттарды жіберу реті. Конверттерде мекен-жайды жазу;

3) телеграф. Телеграф қызметінің түрлері. Жеделхаттардың мәтіндерін құрастыру.

33. Көлік (5 сағат):

1) қалалық және қала маңындағы көлікті пайдалану. Жол жүру құнын төлеу ерекшеліктері (бір реттік, бір айлық жол жүру билеті). Қала маңына жүретін автобустардың жүру кестесі, автобусқа отыру тәртібі. Көлікте жүру тәртібі.

34. Отбасылық үнемдеу (5 сағат):

1) ақша. Ақшаның рөлі және қызметі: айырбастау құралы, тауарды немесе қызметті сатып алып-сатқанда төлем түрі, тауардың бағасы және құнының өлшемі; сақтау және жинақтау құралы; тіршілік ету құралы;

2) заманауи ақшалардың түрі: төлеп және төлемсіз (пластик карточкалары).

35. Жұмысқа орналастыру. Іскерлік қатынастар (6 сағат):

1) еңбек және жұмыс. Еңбек және еңбек әрекеті;

2) әрекет нәтижелері: кітап оқу, телебағдарламалар көру, би, достарға бару, қонақ қабылдау және азық-түлік еңбегі;

3) жеңіл және қиын жұмыс, біліктілік.

4-тарау. Оқу пәнінің 7-сыныптағы базалық білім мазмұны

36. Денсаулық және қоршаған орта (10 сағат):

1) жасөспірімнің жеке тазалығы. Күн тәртібі, тамақтануы. Өзіне арналған тамақ тәртібін таңдау;

2) үй дәріханасы. Шөптік өсімдіктер: суық тиген сырқаттар; асқазан-ішек құрылысы жолдарының аурулары; тіс ауруы;

3) жарақат алғандағы: жара, соққы, сүйек шыққанда, сынғанда алғашқы көмек көрсету. Сырқатты емдегенде халықтық емдер;

4) су тасқыны, су тасқыны кезіндегі әрекеттер.

37. Отбасылық қатынастар (6 сағат):

1) сыйлық жасау қазақ халқының салты ретінде;

2) дау-дамайлар. Оның алдын-алу мүмкіндіктері, одан шығу жолдары;

3) ата-аналық міндеттер, балаларға деген сүйіспеншілік. Ажырасу және оның салдары;

4) отбасылық дәстүрлер және мерекелер, олардың отбасы негізін нығайтудағы рөлі.

38. Бос уақыт және әуестенулер (5 сағат):

1) кітаптар, газеттер, журналдар;

2) теледидар хабарлары, оларды таңдау және көру.

39. Мерекелер. Салтанаттар. Рәсімдер (5 сағат):

1) діни мерекелер: Рождество, Пасха, Масленица; Құрбан-айт.

40. Тамақтану (14 сағат):

1) ас дайындау. Көкөніс, ет және балық өнімдерін өңдеу;

2) ас дайындауда қауіпсіздік техникасын сақтау тәртібі; қайнаған сумен, тұрмыс техникасын қолданғанда;

3) үстелді түскі асқа дайындау және асхана құралдарын қолдану ережелері;

4) жеңіл тағамдар, олардың түрлері.

41. Сауда (6 сағат):

1) әмбебап дүкендер және арнайы азық-түлік дүкендері, олардың бөлімдері. Кейбір тауарлардың бағасы, оларды сатып алу тәртібі.

42. Тұрғын үй (6 сағат):

1) тұрғын үйді жинау. Үйді мезгілімен жинау. Терезе күтімі. Пешке от жағу;

2) жиһазды құрылымына қарай күту (жұмсақ жиһаз, полировка, лак).

43. Киім (6 сағат):

1) түрлі матадан тігілген киімдерді жуу (түрлі түсті және ақ) қолымен және кір жуғыш машинада. Кір жуу құралдары. Кір жуғыш машинаны қолдану ережесі;

2) заттарды үтіктеу. Үй жағдайында кішкене дақтарды кетіру;

3) қазақтардың сырт киімі, оның ерекшеліктері.

44. Байланыс құралдары (5 сағат):

1) бандероль түрлері (қарапайым, құнды, тапсырыс); посылкалар; оларды салу реті; жіберу бағасы; түбіртекті толтыру.

45. Көлік (5 сағат):

1) қалааралық, теміржол көлігі, вокзалдар. Вокзалдардың анықтама бөлімі. Поездар кестесі. Жолаушылар вагондарының түрлері. Түрлі орындарға жол жүру бағасы. Теміржол билеттерін сатып алу. Жүк сақтау камералары.

5-тарау. Оқу пәнінің 8–сыныптағы базалық білім мазмұны

46. Денсаулық және қоршаған орта (8 сағат):

1) бет терісін күту. Косметикалық құралдар (лосьондар, кремдер). Қырыну, қырыну жиілігі, электр қырынғыш және станокпен қырыну. Бет әлпетті бояу опа далаптары, оны қолдану;

2) құрт аурулары және олардың алдын алу шаралары;

3) қышыма, алдын алу шаралары, күресу жолдары;

4) қайғылы жағдайларда көрсетілетін алғашқы көмек (тізенің зақымдалған жерін өңдеу тәртібі, тамаққа уланғанда асқазанды жуу; түрлі деңгейде үсік шалғанда, күн өткенде қолданылатын шаралар);

5) ашушаңдық түрлері, шабуыл жасағанда қашу жолдары және тәртібі.

47. Тұлғааралық қатынастар (4 сағат):

1) достық сезімнің пайда болуы. Танысу, әңгімелесу. Бойжеткеннің (бозбаланың) сырт келбеті. Махаббат және ғашық болу, оларды ерекшелейтін сипаттар. Сөз байласу, бір-біріне қоятын талаптар.

48. Мерекелер. Салтанаттар. Дәстүрлер (4 сағат):

1) түрлі халықтардың дәстүріндегі жерлеу. Ұйымдастыру және өткізу ерекшеліктері. Қатысушылардың тәртібі. Еске алу;

2) әртүрлі ұлттардың дәстүрлері. Ұйымдастыру және өткізу ерекшеліктері. Қатысушылардың тәртібі.

49. Бос уақытты өткізу және қызығушылық (5 сағат):

1) бақша отырғызу: жерді дайындау. Дәнді егуге дайындау (қияр). Көкөністердің көшеттерін егу; қыс мезгілінде терезенің адына көкөніс егу.

50. Тамақтану (10 сағат):

1) қамырдың түрлері және одан жасалатын өнімдер. Жұмсақ шелпекке арналған қамыр, оны пісіру. Тәтті нанға арналған қамыр, печенье жасау. Бисквитты қамыр, торт жасау. Қатпарлы қамыр;

2) азық-түлікті сақтауға дайындау. Көкөністерді, жеміс-жидектерді сақтау тәсілдері және реті.

51. Сауда (4 сағат):

1) сауда үйлері. Тауар түрлерінің ерекшеліктері. Олардың жұмыс кестесі. Тауар таңдау.

52. Тұрғын үй (6 сағат):

1) үйді жекешелендіру. Тұрғын үйді жалға алу (жалға беру);

2) ас үйді тазалау, дәретхананы жуу, ваннаны, раковинаны жуу. Жуу құралдары.

53. Киім және аяқ киім (6 сағат):

1) киімнің және аяқ киімнің мөлшерлерін білу. Өлшемді алу. Киімдерде қажетті белгіні табу;

2) кір жуатын орын. Қолдану тәртібі (белгілер, бланктарды толтыру). Қызмет түрлері. Өзіне-өзі қызмет жасайтын кір жуатын орын;

3) қазақ халқының ерлерге арналған ұлттық киімі.

54. Байланыс құралдары (5 сағат):

1) телефон. Телефон анықтамасын пайдалану. Милиция щақыру, өрт сөндіру тобын шақыру, газ шыққан уақытта апаттық қызметті шақырту.Телефон арқылы ақпарат алу. Халықаралық телефон байланысы. Автоматты телефон байланысын пайдалану реті. Халықаралық телефон байланысына тапсырыс беру. Телефон байланысының ақысы.

55. Көлік (5 сағат):

1) қаларалық автокөлік; автобекет; негізгі автобус аялдамалары; автобустың жол жүру сызбалары. Автобустардың жүру кестесі, билеттерді алу реті, жол жүру ақысы. Автобекет қызметі.

56. Отбасылық экономика (5 сағат):

1) ірі сатып алуларды жоспарлау (киім, жиһаз). Жазғы демалысты жоспарлау;

2) тұрғын үйді ұстау. Тұрғылықты орынның және коммуналды қызметтердің ақысын төлеу. Жинақ кассалары;

57. Жұмысқа орналасу және іскерлік қарым-қатынас (6 сағат):

1) еңбек келісім шарты – жұмыс беруші мен жұмысшы арасындағы өзара міндеттер туралы келісімдер, мінезі туралы, мазмұны және шарты туралы келісімдер сипаты,жұмыс орындағаны үшін төленетін еңбекақы. Еңбекақы: уақытылы, алыс-беріс, номиналды, нақты, келісімді жалақы.

6-тарау. Оқу пәнінің 9-сыныптағы базалық білім мазмұны

58. Денсаулық және қоршаған орта (8 сағат):

1) темекі шегудің, ішімдіктің, есірткінің зияны;

2) мерез, жұқпалы аурулар және олардың алдын алу шаралары;

3) ауырған адамдарды күту. Еңбекке жарамсыз қағазы. Сақтандыру медицинасы. Диагностикалық орталықтар. Жекеменшік емханалар.

59. Тұлғааралық және отбасылық қатынастар (4 сағат):

1) некеге тұру. Құда түсу, аттастыру, сөз байласу, некені тіркеу, сырға салу. Қазақ халқының дәстүрлі үйлену тойы. Тойға дайындық, салтанатты өткізу, некелесушілер және қонақтардың киімдері.

60. Мерекелер. Салтанаттар. Рәсімдер (4 сағат):

1) мерейтойлар, зейнетке щығу, бала туылу.

61. Бос уақыт және қызығушылық (5 сағат):

1) гүлзар, оны қалыптастыру, күтім (біржылдық және көпжылдық өсімдіктер, гүлдердің көбею тәсілдері). Бөлме өсімдіктерін күту.

62. Тамақтану (10 сағат):

1) әртүрлі халықтардың ас үй ерекшеліктерімен танысу;

2) қазақ дастарханының ерекшеліктері, үстелді дайындау. Ұлттық тағамдарды дайындау;

3) кішкентай балалардың тамақтануы. Ботқа дайындау;

4) диеталық тамақтану, оның ерекшеліктері. Варенник дайындау.

63. Сауда және қызмет (4 сағат):

1) комиссиялық дүкендер (секонд хэнд, сток). Тауарларға мезгілдік жеңілдіктер. Тұрғындардан заттарды сатып алу;

2) жөндеу шеберханалары. Фотаға түсіру ательесі. Сән салондары.

64. Тұрғын үй (6 сағат):

1) интерьер. Пәтерде жиһазды орналастыру. Пәтердегі жөндеу жұмыстары, ағымдағы жөндеу жұмыстары, оны жүргізу тәртібі;

2) киіз үйдің іші, оны безендіруде қолданбалы өнер бұйымдары.

65. Киім және аяқ киім (6 сағат):

1) киім үлгісі, сән, сәннің пайда болу тарихы;

2) киімді жаңалау; киім таңдау, аяқ киімді дүкеннен және базардан сатып алу;

3) кір жуатын орын, көрсетілетін қызмет түрлері; киімдерді өткізуге дайындау тәртібі;

4) қазақтың зергерлік өнері. Зергерлік бұйымдар ұлттық киімге қосымша ретінде.

66. Байланыс құралдары (5 сағат):

1) ақша аударымдары; аударым түрлері (поштамен, телеграф арқылы); түбіртектерді толтыру; аудармалардың бағасы.

67. Көлік (5 сағат):

1) әуекөлік; аэропорт; аэробекет; маршруттар. Билеттерді сатып алу тәртібі (авиакассалар); жол жүру құны. Жүкті және қол жүгін рәсімдеу.

68. Отбасылық экономика (5 сағат):

1) сақтандыру - дүние мүлікті және денсаулықты сақтау тәсілі. Міндетті сақтандыру, өз еркімен сақтандыру. Сақтандыру келісім шарты, жарналар, сомасы, сақтандыру жағдайы;

2) несие беру жүйесі. Несие алуға қажетті құжаттар. Қысқа мерзімді және ұзақ мерзімді несиелер. Несие алушының тәуекелі.

69. Жұмысқа орналасу. Іскерлік қатынастар (6 сағат):

1) жұмысқа орналасу. Жұмысқа орналасуға қажетті құжаттар, оларды рәсімдеу. Іскерлік қағаздар, оларды толтыру ережелері. Жұмысқа орналастыру мекемелері және бөлімдері (кадрлар бөлімі, халықты жұмыспен қамту орталықтары). Уақытша жұмыс, үйде орындайтын жұмыс, кіші бизнес. Жұмыссыздық, жәрдемақылар;

2) тұрғындарға көрсетілетін кәсіби емес еңбек қызметтері (пәтер жөндеу, аяқ киім жөндеу, ауру адамға қарау, еден жуу, кір жуу, үй жинау, бала қарау).

7-тарау. 5–сыныпты аяқтағанда күтілетін нәтижелер

70. Пәндік нәтижелер.

71. Білім алушылар:

1) жер сілкініп және өрт шыққанда өзін ұстау ережелерін;

2) негізгі азық-түлік бағаларын;

3) тамақ дайындағанда қойылатын санитарлық-тазалық талаптарды;

4) азық-түлік дүкендерінде тауар сатып алу тәртібін;

5) киім, аяқ киімді күту ережелерін;

6) жол жүру ережелерін біледі деп күтіледі.

72. Білім алушылар:

1) таңертең және кешке жуынуды; шаштарын тарап және шаш үлгісін таңдай алуды; дене тазалығы және оның күтіміне байланысты әрекеттерді орындауды;

2) төтенше жағдай уақытында ережелерге сәйкес әрекеттенуді;

3) спорттық нысандарда қосалқы бөлмелерді пайдалануды (шешінетін орын, душқа түсетін орын);

4) сабақтар және секциялар кестесінде бағдарлауды;

5) сыйлықтар таңдап және оларды сыйға тартуды;

6) бутербродтарға қажет азық-түлікті пышақпен кесу; сүтпен және сүтсіз шай демдеу; жұмыртқаны қайнату және оны қуыруды, омлет дайындауды;

7) кухняға қажет құралдарды, плитаны, ыдысты тазалап, жууды;

8) сатып алынған затқа, қоғамдық көлікте жүргенде ақшасын төлеуді;

9) дүкендегі азық-түліктің сақталу мерзімін анықтауды;

10) ылғал аяқ-киімді құрғату, оны сақтауға дайындау; крем таңдау және былғары аяқ-киімді тазалауды;

11) жол жүру ережесін сақтауды меңгереді деп күтіледі.

8-тарау. 6-сыныпты аяқтағанда күтілетін нәтижелер

73. Пәндік нәтижелер.

74. Білім алушылар:

1) медициналық көмек түрлерін;

2) су тасқыны кезінде өзін ұстау ережелерін;

3) үй жағдайында ит және мысық асырау ережелерін;

4) тұрғын үйге қойылатын талаптарды;

5) негізгі байланыс құралдарын;

6) қоғамдық көлікте өзін ұстау тәртібін біледі деп күтіледі.

75. Білім алушылар:

1) сүлгімен сүртініп және денесіне су қуюды; қолдарын жуып, тырнақтарын алып қолдарының терісіне күтім жасауды;

2) дәрігер және "жедел жәрдемді" үйге шақыруды;

3) өзінің киіміне және сырт келбетіне қарау; кішкентай балаларды серуенге киіндіруді;

4) кішкене сыйлықтарды өз қолдарымен жасауды;

5) үй жануарларын күту; қажет болған жағдайда мал дәрігерінің көмегіне жүгінуді;

6) макарон өнімдерін қорапта, этикеткада берілген стандартты нұсқау бойынша қайнатуды;

7) ботқаны суда және сүтте қайнатуды;

8) картопты қайнатып пюре даярлауды;

9) түрлі ас мәзірін еске ала отырып үстелді кешкі асқа дайындауды;

10) бөлмені құрғақ және сумен тазалау; кілемдерді; жұмсақ жиһазды, кітап сөрелерін, батареяларды тазартуды;

11) ілгек және түймелерді тігуді;

12) конверттерге мекен-жайды жазу; жеделхаттарды жіберуді (мәтінін ересектер құрастырады);

13) қоғамдық көліктің қажетті аялдамасын табу, қажет маршрутты таңдау, жол ақысын төлеуді меңгереді деп күтіледі.

9-тарау. 7-сыныпты аяқтағанда күтілетін нәтижелер

76. Пәндік нәтижелер.

77. Білім алушылар:

1) жеткіншектің тамақтану кестесін;

2) жарақаттанғанда, сүйек шыққан, сынған жағдайларда алғашқы медициналық көмек көрсетуді;

3) қоғамдық орындарда өзін ұстай алуды;

4) тұрмыстық заттарды қолданғанда қауіпсіздік техникасын сақтау ережелерін;

5) үстелді дайындау және үстелде өзін ұстау ережелерін;

6) вокзалдың анықтама қызметін қолдану ережелерін біледі деп күтіледі.

78. Білім алушылар:

1) қораптардағы стандартты нұсқауларға сәйкес шөп дәрілерден тұнбалар жасай алуды;

2) жарақаттарды өңдеп және таңуды;

3) қарапайым сыйлықтар (сувенирлер) дайындауды;

4) отбасындағы демалыс және бос уақытты өткізуге қатысуды;

5) үстелді түскі асқа дайындауды;

6) қарапайым закускалар дайындауды;

7) тұрмыстық бөлмелерді жинастыруды;

8) жиһазды тазалай алуды;

9) айна және әйнектерді жууды;

10) кір жуғыш машинаның көмегімен ақ және түрлі-түсті киімдерді жеке жууды;

11) киімді үтіктеуді;

12) дақтарды түрлі әдістермен және құралдармен шығаруды;

13) басқа жаққа жіберуге тиісті заттарды жұмсақ қорапқа, жәшікке салуды;

14) бандероль, посылкаларды толтыра алуды;

15) теміржол кассасынан билет сатып алуды меңгереді деп күтіледі.

10-тарау. 8-сыныпты аяқтағанда күтілетін нәтижелер

79. Пәндік нәтижелер.

80. Білім алушылар:

1) сәндік опа далаптарды қолдану ережелерін;

2) қайғылы жағдайда алғашқы көмек көрсету ережелерін;

3) духовка және қысқа толқынды пеш пайдалану ережелерін;

4) жуу құралдарын қолдану ережелерін;

5) аппатық қызмет телефондарының номерлерін біледі деп күтіледі.

81. Білім алушылар:

1) мақсатына, терісінің ерекшелігіне байланысты косметикалық құралдарды таңдап және қолдануды; қырынуды;

2) сәндік косметиканы пайдалануды;

3) күйіп, үсіп қалған жағдайларда алғашқы көмек көрсетуді;

4) суға батып бара жатқан адамға алғашқы көмек көрсетуді;

5) жерлеу, еске алу рәсімдерін ұйымдастырып, өткізгенде қажетті көмек көрсетуді;

6) егін егуде жерді және дәнді дақылдарды дайындай алуды; көкөністерді, картопты отырғызуға көшеттерді дайындауды;

7) рецепт бойынша қамырдан өнім жасай алуды;

8) қабырғаларды жуып, раковинаны тазалауды;

9) кір жуу қызметін пайдалануды;

10) өз киімінің және аяқ киімі мөлшерінде бағдарлауды;

11) телефон арқылы анықтамалар алып, уақытты білуді;

12) билет сатып алуды, қалааралық автобустардың кестелерін бағдарлай алуды;

13) есеп құралдарының көрсеткіштерін алып пайдаланған электрқуатын және газды санай алуды; түбіртектерді толтыруды меңгереді деп күтіледі.

11-тарау. 9-сыныпты аяқтағанда күтілетін нәтижелер

82. Пәндік нәтижелер.

83. Білім алушылар:

1) ауырған адамды күту ережелерін;

2) диеталық тамақтану ерекшеліктерін;

3) негізгі азық-түлік және өндірістік тауарлардың бағасын;

4) ақша аудару ережелерін;

5) билет алу ережелерін;

6) жұмысқа орналасу ережелерін біледі деп күтіледі.

84. Білім алушылар:

1) ауырған адамды (ересек, баланы) киіндіріп, жуындырып, тамақтандыруды;

2) емханаға барғанда сақтандыру қағазын пайдалана алуды;

3) гүлдерді күте алуды; бақшадағы зиянкестермен күресе алуды;

4) ұлттық тағамдарды дайындай алуды;

5) кішкентай балаларға тамақ дайындай алуды; диеталық тағамдарды;

6) жөндеу шеберханаларының, фотоателье, сән салондарының қызметтерін пайдалана алуды;

7) пәтерде жиһазды орналастыруды (тұрғылықты жердің ерекшеліктерін және мөлшерін ескере отырып, бөлменің қажеттілігін, жиһаздың болуын);

8) пошта және телеграф аудармаларының түбіртектерін толтыруды;

9) сауалнама толтыруды; өтініш, өмірбаянын, жеке-іс қағазын, кепілдік хат, түсініктеме жазуды;

10) қалалық көлікті пайдалануды: үйден мектепке дейін және кері қарай бара алуды, басқа да керек жеріне баруды меңгереді деп күтіледі.

85. Тұлғалық нәтижелер. Білім алушылар:

1) жауапкершілік, жинақылық, әдептілік;

2) еңбекке деген ынта, қиындықтарды еңсеру икемін;

3) ересектермен және құрбыларымен ынтымақтастық орнату дағдыларын танытады деп күтіледі.

86. Жүйелік-әрекеттік нәтижелер. Білім алушылардың:

1) тұрмыстық еңбек икемдерінен;

2) әлеуметтік нысандардың (сауда, тұрмыс, байланыс, мәдениет, медициналық көмек) және қоғамдық көлік қызметін пайдалана білу дағдыларынан;

3) жақын адамдарымен және бейтаныс ортада қарапайым тұрмыстық қатынас орнату икемдерінен көрініс табады деп күтіледі.

Қазақстан Республикасы
Білім және ғылым министрінің
2013 жылғы 3 сәуірдегі
№ 115 бұйрығына 363-қосымша

Жеңіл ақыл- ой кемістігі бар білім алушыларға арналған негізгі орта білім беру деңгейінің 5 - 6 сыныптары үшін "Жалпы еңбек дайындығы" пәнінен үлгілік оқу бағдарламасы

Ескерту. Бұйрық 363-қосымшамен толықтырылды – ҚР Білім және ғылым министрінің 27.07.2017 № 352 (1, 2, 6, 8, 9, 10,(11, 12) сыныптардың ерекше білім беруге қажеттіліктері бар білім алушылары үшін 01.09.2017, ерекше білім беруге қажеттіліктері бар 3-сыныптың білім алушылары үшін 01.09.2018, ерекше білім беруге қажеттіліктері бар 4-сыныптың және 10-сыныптың білім алушылары үшін 01.09.2019, 11-сыныптың білім алушылары үшін 01.09.2020 қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

1-тарау. Түсінік хат

1. Оқу бағдарламасы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 23 тамыздағы № 1080 қаулысымен бекітілген Орта білім берудің (бастауыш, негізгі орта, жалпы орта білім беру) мемлекеттік жалпыға міндетті стандартына сәйкес және жеңіл ақыл-ой кемістігі бар білім алушылардың ерекше білім алу қажеттіліктерін ескере отырып әзірленген.

2. Оқу пәнінің мақсаты - білім алушылардың қызығушылықтары мен психофизикалық мүмкіндіктерін ескере отырып, болашақ мамандық түрін саналы түрде өздігінен таңдауға үйрету болып табылады.

3. Оқу пәнінің міндеттері:

1) жалпы еңбектік икемділіктер мен дағдыларды: үлгіні талдай, тапсырмада бағдарлай, алдағы тұрған әрекетті жоспарлай, ағымды және қорытынды еңбек нәтижесін бақылай білулерін қалыптастыру;

2) білім алушыларды тәртіптік талаптарды сақтауға, еңбек процесіндегі өзара әрекеттестікте сөйлеу тілін пайдалануға, бастаған ісін аяғына дейін жеткізуге, бұйымның мүмкін болатын ең жоғары сапасына қол жеткізуге үйрету;

3) еңбек әрекетінің уәжділік деңгейін арттыру және еңбекке қажетті тұлғалық қасиеттерді қалыптастыру;

4) білім алушыларды еңбектің әртүрлі түрлеріне қатысты жұмыстармен таныстыру;

5) жұмыс тәсілдеріне үйрету процесінде қимылдық еңбек дағдыларын қалыптастыру, зерделенетін технологиялық операцияларды орындауды меңгерту;

6) білім алушылардың ауызша және жазба нұсқаулықтарды, әртүрлі көрнекіліктерді пайдалана отырып, тапсырмаларда бағдарлай білулерін дамыту;

7) кәсіптік тұрғыда өзін анықтай білумен қамтамасыз ету.

4. Жалпы еңбекке дайындық сабақтары болашақтағы кәсіптік-еңбекке оқытуға арналған дайындық кәсіптік диагностикалық және кәсіптік бағдарлық болып табылады.

5. Оқыту білім беру ұйымының мүмкіндігіне қарай бірнеше бағыт бойынша жүргізіледі. Балалардың қызығушылықтары, икемділіктері мен қабілеттері зерделенеді.

6. Жалпы еңбекке дайындау сабақтарында білім алушыларға:

1) кәсіптік қызметтің нақты түрлері туралы негізгі мәліметтер хабарланады;

2) әртүрлі кәсіптік қызметтердің негізгі элементтері үлгіленеді;

3) әр оқушының қандай да бір еңбек түрінің тапсырмаларын орындауға деген дайындық деңгейі анықталады;

4) оқу тапсырмаларын сапалы түрде орындауға қажетті жағдаймен қамтамасыз етіледі.

7. Оқу жүктемесінің көлемі:

1) 5-сынып – аптасына 8 сағат, оқу жылында 272 сағат;

2) 6-сынып – аптасына 8 сағат, оқу жылында 272 сағат.

8. "Жалпы еңбекке дайындығы" пәні бір мезгілде еңбектің бірнеше түрін зерделеуді ұсынады. Мысалы, ағаш ұсталық ісі – аптасына 5 сағат, ҮМИК жұмысшысы аптасына 3 сағат, барлығы 8 сағат немесе тігін ісі аптасына 3 сағат, шаштараз өнерінің негіздері аптасына 3 сағат, қызмет көрсетуші кіші қызметкер аптасына 2 сағат, барлығы 8 сағат.

9. "Жалпы еңбекке дайындығы" курсы бойынша жұмыс бағдарламаларын құрған кезде әрбір еңбек түріне келесі тараулар енгізіледі:

1) кіріспе сабақ: шеберханадағы тәртіп ережелері; құралдар мен жұмыс орындарын бекіту; жұмыстағы қауіпсіздік ережелер туралы нұсқаулық, кәсіп туралы жалпы мәліметтер, кәсіптік маңызды қасиеттер; медициналық қарама-қарсылық, тоқсандық жұмыс жоспарымен танысу, бұрынғы өткен сабақтарды талдау;

2) таңдаған бағыт бойынша өндіріске, көрмеге экскурсия;

3) зертханалық жұмыстар;

4) материал тану;

5) практикалық қайталау;

6) дербес жұмыс;

7) кәсіптік сынама жүргізу.

10. Еңбектің әрбір түріне оқыту қорытындысы бойынша теориялық білім мен практикалық дағдыларды қамтитын кәсіптік сынама жүргізіледі.

11. Жалпы еңбекке дайындық курсы аяқталғаннан кейін білім алушылардың және олардың ата-анасының (немесе олардың орнындағылардың) қалауларын, кәсіптік сынама нәтижелері, еңбек мұғалімі, психолог, дәрігердің ұсыныстары ескеріле отырып, оқушының келесі кезеңде (7-9 сыныптар) оқитын еңбек түрі анықталады.

12. Мектептің әкімшілігі "Жалпы еңбекке дайындығы" пәнінің мазмұнына бағдарламада көрсетілмеген еңбектің басқа да түрлерін ендіруге құқылы. Сонымен бірге, ақыл-ойы кем білім алушыларды оқытуда кәсіпті пән ретінде таңдаудағы басшылыққа алынатын факторлар:

1) кәсіптің аймақта кең таралуы, саланың өзіндік ерекшеліктерінің айқын байқалуы және мектеп бітірушілерді жұмысқа орналастыру мүмкіндігінің болуы;

2) мектепте аталған еңбек түрін оқыту үшін қажетті материалдық базаның болуы;

3) ақыл-ойы кем жеткіншектер үшін еңбек түрінің қолжетімділігі;

4) денсаулық үшін қауіпсіздігі.

13. Типтік оқу бағдарламасындағы еңбекке дайындық түрлеріне бөлінген сағаттар саны үлгілік түрде болады. Әрбір сыныпқа жұмыстық оқу бағдарламасы құрылады, сағаттар жергілікті жағдай мен сынып білім алушыларының құрамының ерекшеліктеріне қарай анықталады.

2-тарау. Оқу пәнінің 5-сыныптағы базалық білім мазмұны

14. Ағаш ұсталық ісі (22 сағат):

1) ағаш кесіндісін шектегіші бар стуслода белгіленген жерінен кесу;

2) тесікті станокта бұрғылау, қатар сызықтарды белгілеу;

3) жақ тәрізді арамен кесу, аралау түрлері;

4) сүргімен сүргілеу, қарындашпен белгілеу және сызғышпен, бұрыштықпен бақылау;

5) бөліктерді бұранда шегелердің және ойықтардың көмегімен біріктіру;

6) дайын бөліктерден жәшік жинастыру;

7) ағаштан және басқа материалдардан қуыршақ жасау.

15. Ағаш ұсталық, балташылық іс (22 сағат):

1) сүргімен сүргілеу;

2) жәшік жасау;

3) тесігі бар тақтайшалардан заттың астына салатын бұйым жасау;

4) шегемен және бұрандалы шегемен жинастыру;

5) қарапайым ауылшаруашылық құрал-сайманды және аспаптарды жасау.

16. Гүл шаруашылығы және сәндік бақ өсіру (22 сағат ):

1) гүлдік өсімдіктер, сан алуан түрі, сәндік қасиеттері; гүл өсіру үшін тегістелген топырақ және экологиялық талаптар;

2) тұқыммен көбейетін гүлдік өсімдіктер;

3) бір жылдық гүлдік өсімдіктердің тұқымын жинау, бастыру және бөлшектеп өлшеп қою;

4) гүлзардың топырағын қазу;

5) гүлзарды тұқым себуге дайындау, көшет отырғызу;

6) гүлзарды мезгілдік тазарту, жолды түскен жапырақтардан тазарту;

7) бөлме өсімдіктерінің күтімі: суғару, тыңайту;

8) бөлме өсімдіктерін көбейту;

9) интерьерді гүлмен көркем безендіру;

10) бөлме өсімдіктері үшін топырақтық қоспа дайындау;

11) бөлме өсімдіктерінің орнын ауыстыру.

17. Түптеу картонаж ісі (22 сағат):

1) геометриялық пішіндерді белгілеу, бөліктерді пышақпен немесе қайшымен пішу;

2) қалта мен хатқалталарды жасау;

3) қақпақты қораптарды жасау;

4) қағаз бен қатырмақағаздан шырша ойыншықтары мен бетперде жасау;

5) қағазды іріктеумен және сыммен тігумен бүктеу;

6) түптеу жұмыстарын орындау;

7) таза жазылған тауарларды жасау;

8) бауы бар қағаз қалталарды жасау.

18. Тігін ісі (23 сағат):

1) қол жұмысына арналған құралдар мен құрылғылар;

2) бұйымдарды қол тігісін пайдаланып тігу;

3) сәндік қол тігістерімен кестелеу;

4) шытыра моншақпен және пайеткамен кестелеу;

5) машина тану, тігін машинасының күтімі;

6) тігін машинасындағы жұмыс тәсілдері;

7) матамен жұмыс: айқас тігіс, ілмек тігіс, бүрмелеп, тепшіп, қайып, сырып, көктеп тігу, сәндік тігіс, бұрыштарды өңдеу, екі жақты тігіс, қайырып тігу, бау өткізу, жапырмақұрақ тігу;

8) үтікпен жұмыс;

9) бұйымның шынайы көлемінің (майлық), берілген өлшем бойынша (жастықтың тысы, сөмке) сызбасын жасау;

10) бұйымды үлгі бойынша пішу және тігу;

11) киімді қол жұмысын қолдана отырып жөндеу.

19. Слесарлық іс (23 сағат):

1) сыммен жұмыс;

2) қаңылтырмен жұмыс;

3) металды түзету және майыстыру;

4) металды қол қайшымен кесу;

5) металды арамен кесу;

6) тікбұрышты бөлікті берілген мөлшер бойынша белгілеу және кесу;

7) бұйымды егеумен және құм қағазбен өңдеу;

8) дөңес және ойыс пішіннің жазық бөліктерін қалып бойынша белгілеп, кесіп алу;

9) тесік тесу;

10) бөліктерді қалпақтары жасырын тойтарма шегемен біріктіру;

11) жұқа қаңылтырмен жұмыс.

20. Шаштараз өнерінің негіздері (23 сағат):

1) шаштараз өнерінің тарихы;

2) шаш туралы қарапайым мәлімет;

3) бас жуу;

4) басқа массаж жасау;

5) шашты қиюға және тарауға арналған құралдар мен жабдықтар;

6) шашты айырықтың көмегімен аймақтарға бөлу;

7) шашты бұрымды өру мен бұрау негізінде сәндеу;

8) ер адамдардың шашын қондырмасы бар машинкамен алу.

21. Сылақ-майлау ісі (23 сағат):

1) түсқағаз жапсыру жұмысы;

2) майлау жұмысы, ағаштың беткі жағын бояу;

3) сылау жұмыстары, ағаштың беткі жағын дайындау;

4) сылақ жұмысына арналған ерітінділер туралы жалпы мәліметтер;

5) ағаш бетін сылау жұмыстарының технологиясы;

6) металл беттерін сусыз құраммен бояуға дайындау;

7) майлау жұмыстарына арналған материалдар;

8) колер туралы қысқаша мәлімет;

9) трафарет бойынша бояу;

10) сылаудың негізгі кемшіліктері;

11) сыланған беткі жақты сулы құраммен бояу;

12) бұрын боялған терезе кәсектерін бояу.

22. Ауылшаруашылық еңбек (23 сағат):

1) көкөністік өсімдіктер, көкөністер мен картопты жинауға қатысу;

2) өнімді жинап алғаннан кейінгі қалдықтарды жинау;

3) көпжылдық гүлдік-сәндік өсімдіктер;

4) үй қояндарына бұтақты азық дайындау;

5) үй қояндарын асырау, күту, тамақтандыру;

6) үй құстары, үй құстарының күтімі;

7) органикалық тыңайтқыштар, тыңайтқышты дайындау;

8) негізгі егістік дақылдары (дәнді, бұршақты дақылдар, мал азығы дақылдары, зығыр);

9) картоп, таңдау, егу, өсіру және күтімі;

10) пияз, өсіру және сақтау.

23. ҮМИК жұмысшысы (аула сыпырушы) (23 сағат):

1) тазарту жұмыстары кезіндегі қауіпсіздік техникасы және арнайы киім;

2) құрал-жабдықтар: күтімі, қауіпсіз жұмыс тәсілдері және орын ауыстырып қою;

3) беті асфальтбетонмен жабылған территорияны тазарту;

4) қоқысты жинастыру және тасымалдау;

5) беті топырақты-газонмен жабылған территорияны тазарту.

24. Қызмет көрсетуші кіші қызметкер (23 сағат):

1) күз, көктем мезгілдерінде мектеп ауласын тазарту;

2) қатырмақағазбен және қағазбен жұмыс, "Тұрғын бөлме", "Мектеп" макеттері мен жапсырмақұрақтарын, ашық қорапты жасау;

3) қол тігісі пайдаланылатын матамен жұмыс, жиһазды сүртуге арналған майлықтарды тігу;

4) сүлгінің кесілген шетін қол тігісімен өңдеу;

5) киімді жөндеу: түйме қадау, сыртқы киімнің ілгектерін тігу;

6) электр үтігі: қолданысы, күтімі, пайдалану;

7) жайды тазарту түрлері, санитарлық-гигиеналық талаптар, мектептің еденін тазарту;

8) бөлме өсімдіктерінің күтімі;

9) мектеп территориясын қардан, мұздан тазарту.

25. Аяқ-киім ісі (23 сағат):

1) аяқ-киімді топтастыру;

2) аяқ киімді жөндеуге арналған материалдар, құралдар және құрылғылар;

3) резенке аяқ-киімнің күтімі;

4) аяқ-киімнің үстіңгі бөліктері мен олардың бөлшектерін желім пайдаланылып бекітілетін ұсақ жөндеу жұмысы;

5) аяқ-киімнің астыңғы бөліктері мен олардың бөлшектерін әртүрлі арнайы шегелермен бекітілетін жөндеу жұмысы;

6) аяқ-киімнің астыңғы теріден жасалған бөліктерін желімдеп жөндеу;

7) аяқ-киімнің тігісі сөгітіліп кеткен үстіңгі бөліктерін жөндеу;

8) аяқ-киімді жасауға жинақтаған кездегі үстіңгі бөліктерін өңдеу;

9) аяқ-киімнің табанын құрамды тәсілмен бекітілетін ұсақ жөндеу жұмысы.

3-тарау. Оқу пәнінің 6-сыныптағы базалық білім мазмұны

26. Ағаш ұсталық ісі (22 сағат):

1) бұйымдарды домалақ кесінділердің бөліктерінен жасау;

2) жону, рейсмуспен белгілеу;

3) ағашты геометриялық ою;

4) кесінділердің ұштарын бұрыштап біріктіру;

5) қисық сызық бойынша аралау, қисық кесілген ағаш шетін өңдеу;

6) бұрғылау, "тесіктің диаметрі" түсінігі;

7) тесіп өткен және тесіп өтпеген ұяшықтарды ұңғылау;

8) ағаштардың негізі түрлерінің қасиеттері;

9) БҚ-3 тесіп өткен жалаң кертікке бұрыштап ортасынан біріктіру.

37. Ағаш ұсталық, балташылық іс (22 сағат):

1) аралау;

2) жарты бөренені айқыштап біріктіру;

3) жарты бөренені бұрыштап біріктіру;

4) жарты бөренені аралық темірмен біріктіру;

5) тесіп өткен ұяшықты ұңғылау;

6) қисық сызық бойынша аралау;

7) қисық кесілген ағаш шетін өңдеу.

28. Гүл шаруашылығы және сәндік бақ өсіру (22 сағат):

1) бақтағы гүлдік өсімдіктердің тұқымын жинау;

2) вегетативтік өсіп-өнетін гүлдік өсімдіктер;

3) бір жылдық және көп жылдық гүлдік өсімдіктер;

4) қыстап қалатын көп жылдық гүлдік өсімдіктер;

5) көп жылдық гүлдік өсімдіктерді бөлу және отырғызу;

6) қыстап қалатын көп жылдық гүлдік өсімдіктердің күзгі күтімі;

7) сәндік бұталардың күздік күтімі;

8) көп тұқымды сақтайтын ыдыс жасау;

9) гүлдік тұқымдарды бастыру және бөлшектеп өлшеп қою;

10) бөлмедегі гүлдік өсімдіктердің күтімі;

11) гүлдік өсімдіктің құрылысы;

12) топырақ, қарашірік, олардың өсімдікті өсірудегі маңызы туралы жалпы түсінік;

13) гүлзарды көктем мен жаз мезгілдеріне дайындау;

14) қыстап қалатын көп жылдық гүлдік өсімдіктердің күтімі;

15) бір жылдық гүлдік өсімдіктердің күтімі.

29. Түптеу картонаждық іс (22 сағат):

1) қалталы және баулы қағаз қалталарды жасау;

2) блоктарды біріктіру тәсілдері;

3) қойын дәптерді жасау;

4) қалың дәптерді жасау;

5) кестелер мен көрнекі құраладарды жабыстыру;

6) оқаланған қатты мұқабалы қойын дәптер жасау;

7) блокнот жасау;

8) құжаттарға арналған қынап және қораптар жасау;

9) кеңсе кітабын жасау;

10) суретті шынының астына жиектеу.

30. Тігін ісі (23 сағат):

1) жұмсақ қатпарларды өңдеу;

2) кесілген жерді қиғаш тігіспен өңдеу;

3) ұстағыштарды қиғаш тігіспен өңдей отырып тігу;

4) қондырма қалталарды өңдеу және негізгі бөлікпен біріктіру;

5) бүрмелерді өңдеу;

6) сызба құруға арналған өлшемдер, өлшемді алу ережелері;

7) сызбаны салу және жұмысқа арналған алжапқышты пішу;

8) бұйымның бөліктерін белдік арқылы біріктіру және әрлеу тігісімен өңдеу;

9) киімді жөндеу (жамау, торлап жамау);

10) түзу кесілетін және жұмысы операцияларға бөлінген бір бөлікті бұйым (ішінен қайырылатын жастық тысы) тігу;

11) дайын сызба бойынша айқыш кестелеу.

31. Слесарлық іс (23 сағат):

1) тақтада шабу;

2) бөліктерді сызба бойынша көктеу және өңдеу;

3) бөліктерді жартылай домалақ қалпақты тойтармамен біріктіру;

4) қисық сызықты шеттерін кесіп тастау;

5) бұйымды технологиялық карта бойынша орындау;

6) жалпақ тілімді кесіп алу;

7) кеңістіктік белгілеу.

32. Шаштараз өнерінің негіздері (23 сағат):

1) шаш түрлері және олардың күтімі;

2) ер адамдардың шашын қондырмасы бар машинкамен алу;

3) шаш қию түрлерінің технологиялық картасын (сызбасын) оқу және құру;

4) шаш киюдың тәсілдері, әдістері және түрлері;

5) балалардың шашын қию;

6) әйел адамдардың ұзын шашын қию;

7) шашты бұрыммен сәндеу түрі;

8) шашты бигудиға орау;

9) шашты фенмен, шаш бұйралайтын электр қысқышпен сәндеп тарау.

33. Сылақ-майлау ісі (23 сағат):

1) ғимараттың негізгі құрылымдық элементтері;

2) сылақ жұмысына арналған ертінділер;

3) ағаш бетін сылауға дайындау;

4) заттың сыртқы бетін жақсартылған сылау жұмысы;

5) түсқағаздық жұмыс;

6) түс танудың негізі, жайды әрлеу эстетикасы;

7) сулы құрамдар туралы жалпы мәліметтер;

8) үстіңгі бетті сулы құраммен бояу;

9) металды сусыз бояумен бояуға дайындау және өңдеу;

10) металл бетін бояу;

11) сылақтың негізгі кемшіліктері;

12) бұрын сыланған заттарды сылау;

13) ағаш беттерін сусыз бояумен бояуға дайындау және өңдеу.

34. Ауыл шаруашылық еңбегі (23 сағат):

1) көкпияз өнімін жинау және өнімді есепке алу;

2) картоп өнімін жинау;

3) топырақ және оны өңдеу;

4) топырақты күздік өңдеу;

5) жеміс ағаштарының және жидек бұталарының күздік күтімі;

6) топырақты ащы сарымсақ отырғызу үшін дайындау;

7) ащы сарымсақты отырғызу;

8) қой мен ешкі ұстау және оларға жем беру;

9) қой мен ешкінің азығы;

10) шошқа фермасы, шошқаларды асырау;

11) асханалық тамыр жеміс, тамыр жемісті өсіру;

12) көкөніс, көкөністі өсіру;

13) басты пияз бен көк пиязды өсіру; шалғамды өсіру.

35. ҮМИК жұмысшысы (аула сыпырушы) (23 сағат):

1) территорияны жаз уақытында тазартуға арналған құралдар, олардың күтімі;

2) беті асфальтбетонмен жабылған территорияны тазарту;

3) қоқысты жинастыру және тасымалдау;

4) беті топырақты-газонмен жабылған территорияны тазарту;

5) беті асфальтбетонмен және топырақты-газонмен жабылған аумақты тазарту;

6) территорияны қыс уақытында тазартуға арналған құралдар, олардың күтімі;

7) территорияны қыс мезгілінде тазарту.

36. Қызмет көрсетуші кіші қызметкер (23 сағат):

1) мектеп жанындағы үлескедегі жұмыс;

2) жатын бөлемлерді күнделікті жинастыру;

3) тігін машинасымен жұмыс тәсілдері;

4) матамен жұмыс: дайын пішілген алжапқыш;

5) төсек-орынды жөндеу;

6) тұратын жайларды жайғастыру, "Ас үй", "Жатын бөлме" жапсырмақұрақтары;

7) паркетті еден күтімі;

8) ламинат жабынының күтімі;

9) линолуем жабынының күтімі;

10) қыштасты еден күтімі;

11) асханадағы жұмыс: тамақ ішетін үстелді жабдықтау және жинау, кір ыдыстарды жинастыру;

12) шаңсорғыш: қолданысы, күтімі, жұмыс ережесі;

13) мектептің шаруашылық жайларын жинастыру.

37. Аяқ киім ісі (23 сағат):

1) бөліктері тігу тәсілімен біріктірілетін аяқ киімді дайындау және жөндеу;

2) бөліктері желімдеу және шегелеу тәсілдерімен біріктірілетін аяқ киімді дайындау және жөндеу;

3) резенке табанды аяқ киімдердің бөліктерін желімдеу тәсілімен біріктіруге дайындау және жөндеу;

4) аяқ киімнің өкшесін жөндеуге дайындау;

5) теріден жасалған өкшелерді жөндеу;

6) теріден жасалған жақтауларын әртүрлі тәсілдермен бекіту және өңдеу;

7) нәлді дайындау және өкшеге бекіту;

8) орташа және биік өкшелерді жөндеу;

9) қапталған өкшелердің қаптамаларын ауыстыру.

4-тарау. 5-сыныпты аяқтағанда күтілетін нәтижелер

38. Пәндік нәтижелер.

39. Білім алушылар:

1) шеберханадағы тәртіп және қауіпсіздік техникасының ережелерін;

2) шеберханадағы, мектеп үлескісіндегі жұмыстар кезіндегі санитарлық-гигиеналық талаптарды;

3) құралдармен жұмыстағы қауіпсіздік техникасының ережелерін ұстанады;

4) еңбек түрлері бойынша арнайы терминологияны;

5) құралдардың атауларын біледі деп күтіледі.

40. Білім алушылар:

1) жұмыс тәсілдерін құралдарды пайдалана отырып орындауды;

2) зерделенген жұмыс операцияларының орындау технологиясын ұстануды;

3) сызбаны, жоспарды, технологиялық картаны ұстануды;

4) жұмыс орнын дайындау, жұмыс аяқталғанна кейін жұмыс орнын тәртіпке келтіруді меңгереді деп күтіледі.

5-тарау. 6-сыныпты аяқтағанда күтілетін нәтижелер

41. Пәндік нәтижелер.

42. Білім алушылар:

1) шеберханадағы тәртіп және қауіпсіздік техникасының ережелерін;

2) шеберханадағы, мектеп үлескісіндегі жұмыстар кезіндегі санитарлық-гигиеналық талаптарды;

3) құралдармен жұмыстағы қауіпсіздік техникасының ережелерін;

4) еңбек түрлері бойынша арнайы терминологияны;

5) құралдардың, еңбек операцияларының түрлерінің атауларын біледі деп күтіледі.

43. Білім алушылар:

1) жұмыс тәсілдерін құралдарды пайдалана отырып орындауды;

2) зерделенген жұмыс операцияларының орындау технологиясын ұстануды;

3) сызбаны, жоспарды, технологиялық картаны ұстануды;

4) жұмыс орнын дайындау, жұмыс аяқталғанна кейін жұмыс орнын тәртіпке келтіруді меңгереді деп күтіледі.

44. Тұлғалық нәтижелер. Білім алушылар:

1) еңбек әрекетіне уәжін;

2) өзінің еңбегінің нәтижесіне деген қызығушылық;

3) тәртіптілік және өз жұмысына деген жауапкершілік;

4) мақсатқа жетуге деген табандылық;

5) өзінің еңбегі үшін мақтанышы және бөтеннің еңбегіне деген құрмет;

6) ұжымда жұмыс істей білу дағдыларын танытады деп күтіледі.

45. Жүйелік-әрекеттік нәтижелер білім алушылардың:

1) өзінің жұмыс орнын дербес ұйымдастыруынан;

2) тапсырмада үлгі, сурет және технологиялық карта бойынша бағдарлауынан;

3) еңбек құралдарын пайдалануынан, құралдарды орындалатын жұмысқа сәйкес таңдай білуінен;

4) жоспар бойынша жұмыс істеуінен, әрекеттердің орындалу тәртібін сақтауынан, нұсқауды дұрыс және дәл орындауынан;

5) берілген жоспар бойынша орындалған жұмыс туралы ауызша есеп беруінен;

6) орындалған жұмысты және орындау процесін талдауынан;

7) орындалған жұмыстың сапасын бақылауынан көрініс табады деп күтіледі.

Қазақстан Республикасы
Білім және ғылым министрінің
2013 жылғы 3 сәуірдегі
№ 115 бұйрығына 364-қосымша

Жеңіл ақыл-ой кемістігі бар білім алушыларға арналған негізгі орта білім беру деңгейінің 7 - 9 сыныптары үшін "Кәсіби-еңбекке баулу" пәнінен үлгілік оқу бағдарламасы

Ескерту. Бұйрық 364-қосымшамен толықтырылды – ҚР Білім және ғылым министрінің 27.07.2017 № 352 (1, 2, 6, 8, 9, 10,(11, 12) сыныптардың ерекше білім беруге қажеттіліктері бар білім алушылары үшін 01.09.2017, ерекше білім беруге қажеттіліктері бар 3-сыныптың білім алушылары үшін 01.09.2018, ерекше білім беруге қажеттіліктері бар 4-сыныптың және 10-сыныптың білім алушылары үшін 01.09.2019, 11-сыныптың білім алушылары үшін 01.09.2020 қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

1-тарау. Түсінік хат

1. Оқу бағдарламасы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 23 тамыздағы № 1080 қаулысымен бекітілген Орта білім берудің (бастауыш, негізгі орта, жалпы орта білім беру) мемлекеттік жалпыға міндетті стандартына сәйкес және жеңіл ақыл-ой кемістігі бар білім алушылардың ерекше білім алу қажеттіліктерін ескере отырып әзірленген.

2. Оқу пәнінің мақсаты – арнайы мектепті бітірушілерді жеңіл өнеркәсіп орындарында әрі қарай жұмыс істеу үшін "тігінші" мамандығы бойынша оқуға және мектеп бітірушілерді қоғамға кіріктіруге дайындау.

3. Оқу пәнінің міндеттері:

1) кәсіпті әрі қарай меңгеру үшін білім алушыларда қолжетімді кәсіби икемділіктер мен дағдыларды қалыптастыру;

2) технологиялық икемділіктер мен дағдыларды дербес практикалық әрекетте қолдана білу тәжибесін қалыптастыру;

3) жалпы еңбектік икемділіктер мен дағдыларды жетілдіру;

4) білім алушыларда коммуникативтік дағдыларды қалыптастыру;

5) еңбексүйгіштікке, өз еңбегінің нәтижесіне деген жауапкершілікке тәрбиелеу.

4. 7-8 сыныптарды оқытуда ең алдымен еңбек тәсілдерін орындаудың дұрыстығына, тігу процесін жоспарлауға, өзінің әрекеттері мен олардың нәтижелерін талдай білуге үйретуге көңіл бөлінеді; 9-сыныпта жұмыс қарқыны және еңбек дағдыларын меңгеру сапасы артады.

5. Практикалық қайталау сабақтарында білім алушылар мектептің, кәсіпорындардың тапсырыстарын, түрлі-түрлі көрмелерге арналған тігін бұйымдарын орындау барысында алған кәсіби дағдыларын бекітеді және жетілдіреді. Көрмелерге қатысу оқущыларға өзін-өзі бағалай білуін, кәсіби таңдауының дұрыстығына деген сенімін жоғарылатуға, коммуникатвтік тәжірибе алуға мүмкіндік береді.

6. Тігін ісі сабақтарындағы білім беру процесіне шығармашылық жобаларды ендіру оқытудың сапасын біршама арттыруға, білім алушыларға мақсат қоя білуге, жоспарлауға, алған білімі мен икемділіктерін жаңа жағдайда қолдануларына мүмкіндік береді.

7. Әрбір тақырыпты өткенде немесе практикалық оқыту процесінде жұмыстың жаңа түріне ауысқанда қауіпсіздік еңбек талаптарын нақты меңгеруге және орындауға үлкен көңіл бөлінеді.

8. Оқу жүктемесінің көлемі:

1) 7-сыныпта аптасына – 10 сағат, оқу жылында 340 сағат;

2) 8-сыныпта аптасына – 10 сағат, оқу жылында 340 сағат;

3) 9-сыныпта аптасына – 12 сағат, оқу жылында 408 сағат;

4) 10-сыныпта аптасына – 22 сағат, оқу жылында 748 сағат.

9. Бағдарламамен теориялық және практикалық сабақтар, зертханалық жұмыстар қарастырылған. Әрбір тоқсан соңыда өз бетімен істейтін жұмысқа 7-8-сыныптарда 2 сағаттан, 9-сыныпта 3 сағат бөлінеді.

10. Бағдарлама тараулар бойынша сағаттарды оқу жылына бөлудің үлгісін құрайды. Оқу материалын жыл бойынша бөлу де үлгі ретінде берілген. Мұғалім мектептегі жағдайға, еңбек-оқу тобының нақты мүмкіндігіне, аймақтық еңбек нарығына қарай:

1) бағдарламалық тақырыптың мазмұнын оқуға қажетті сағат санын өзгерте алады;

2) орындау технологиясы мен тәсілдерін сақтай отырып, бағдарлама ұсынған бұйымды ауыстыра алады;

3) осы бағдарламаның "Сынып білім алушыларының дайындық деңгейіне қойылатын талаптарын" басшылыққа ала отырып, тақырыпты өзгерте алады;

4) оқу материалын оқу жылдары бойынша қайтадан бөле алады.

11. Тігін ісіне оқыту процесінде "Математика", "Әлеуметтік-тұрмыстық бағдар", "Тәртіп мәдениеті" оқу пәндерімен пәнаралық байланыс орнатылады.

12. Курс 9-сыныпта оқу емтиханмен аяқталады. Мұғалім емтихан тапсырмаларын сынып білім алушыларының мүмкіндіктерін ескере отырып анықтайды.

13. 10-сынып өндірістік болып табылады және оқу уақытының 80%-ы практикалық кәсіби дағдыларды тереңдетуге бөлінеді.

2-тарау. Оқу пәнінің 7-сыныптағы базалық білім мазмұны

14. Кіріспе сабақ (1 сағат):

1) шеберханадағы тәртіп ережесі;

2) құралдар мен жұмыс орындарын бекіту;

3) қауіпсіз жұмыс ережелері бойынша нұсқаулық;

4) кәсіп туралы жалпы мәліметтер, кәсіби маңызды қасиеттер, медициналық қарсы көрсетілім;

5) тоқсандық жұмыс жоспарымен танысу.

15. 6-сыныпта өткен материалдары қайталау (10 сағат).

16. Киім туралы жалпы мәліметтер (1 сағат):

1) киімді топтастыру, киімге қойылатын талаптар, өндіріс түрлері: жаппай, сериялы, жеке.

17. Материалтану (20 сағат):

1) матаны жасауға арналған талшықтар, талшықтарды жасалуына қарай топтастыру, талшықтың негізгі қасиеттері, талшықтардың қасиеттерінің матаның қасиетіне тигізетін әсері;

2) өсімдік және жануар текті табиғи талшықтар мен олардан жасалған мата;

3) тігін жіптері, оларды өндіру, ассортимет, сапаға деген талаптар, әртүрлі жіптерді қолдану аясы;

4) түймелер, оларды пішіні, көлемі мен қадау тәсілі және қолданысы бойынша топтастыру;

5) ілмектер, ілгектер, сырма, олардың топтастырылуы және қолданысы;

6) зертханалық жұмыстар: зығыр және мақта маталарының қасиеттері, жүн талшықтардың қасиеттері және олардан жасалған мата;

7) практикалық жұмыстар: түрлері әртүрлі фурнитураны қадау.

18. Тігін құралдары (4 сағат):

1) электр жетекті тұрмыстық тігін машинасы: маркасы, қолданысы, құрылысы, орындалатын жұмыс түрлері;

2) өнеркәсіптік тігін машинасы: қолданысы, орындалатын операциялар түрлері, негізгі механизмдері;

3) тігін машиналардың жұмысындағы кемшіліктер: тігін машинасының күтімі, кемшіліктердің алдын алу шаралары және оларды жою тәсілдері;

4) практикалық жұмыстар: машинаның бұзылыстары, олардың алдын алу шаралары және жою тәсілдері.

19. Дымқылды жылумен өңдеуге арналған құралдар (5 сағат):

1) дымқылды жылумен өңдеу түрлері, сипаттамасы;

2) электр үтіктерінің түрлері, құрылысы және жұмысы;

3) практикалық жұмыс, әртүрлі маталарды дымқылды жылумен өңдеу.

20. Негізгі қолтігін жұмыстары (80 сағат):

1) қол тігін жұмысын ұйымдастыру, қолданылатын құралдар мен жабдықтар; қол тігістерінің түрлері, олардың қолданылуы; қол тігін жұмыстарының терминологиясы; ине мен жіпті мата түріне қарай таңдау;

2) қол тігістерін орындау тәсілдері;

3) түймелерді, ілгектерді, қаптырмаларды тігу тәсілдері;

4) ілмекті тепшу тәсілдері;

5) киімді жөндеу;

6) кесте, кестелеу тарихы, қолданысы, түрлері; кестелеуге арналған құралдар мен жабдықтар;

7) матаны кесте кергішке керу, сурет салу, кестені жуу және үтіктеу;

8) жіпті санау негізіндегі кесте, тығыз кестелеу;

9) практикалық жұмыстар: қол тігістерін орындау, фурнитураны қадау, ілгекті тепшу, киімді жөндеу, тығыз кестелеуді орындау.

21. Тігін машиналарының негізгі жұмыстары (10 сағат):

1) машина тігісінің түрлері, бұйымдардағы тігіс түрлері;

2) практикалық жұмыстар: машина жұмысын жіпсіз қағазда, жіппен қағазда орындау, матада түзу және пішінді тігістерді орындау. Матада түзу тігістерді орындау дағдылары, тігістің соңын бекіту. Жабық және ашық кесіктермен қайып тігіспен, қапталған тігіспен екіге кесілген матаның бөлшегін қайып тігу; Мата жиегі мен түймелікті торлау. Түрлі шеткі және әрлеу тігістерін орындау.

22. Құрылымдау негіздері (30 сағат):

1) адамның мүсінін өлшеудің бірізділігі мен ережелері, өлшемді белгілеу, пішім жасау үшін өлшемін алу;

2) дайын киім үлгісінің көмегімен матаны пішудің бірізділігі және ережелері;

3) практикалық жұмыстар: пішімді құрастыру, иықсыз бұйымдарды құрылымдау және үлгілеу (түнгі жейде), түнгі жейде негізінде иық пішімін дайындау, "жартылай күн", "күн" кең етекті белдемшелердің пішімін дайындау және пішу, дайын пішім бойынша резенкелі шалбар мен түзу белдемшені пішу.

23. Тігін бұйымдарының жеке бөліктерін өңдеу технологиясы (30 сағат):

1) мойын ойындысын пішімдік әдіппен өңдеу;

2) белдік бұйымындағы қатпарларды өңдеу;

3) белдік бұйымының бүйіріндегі түймелікті торлау;

4) белдемше етегінің шетін өңдеу;

5) белдемшенің жоғары қиығын белдікпен қайып тігу;

6) белдемшенің жоғары қиығынкорсаждық лентамен өңдеу;

7) бүрмелерді өңдеу;

8) қиықты қиғаш тігіспен торлау;

9) белдемшенің жоғарғы қиығын, созылмалы лентаны салып, жапсыра тігу;

10) практикалық жұмыстар: бөліктерді өңдеу үлгілерін орындау.

24. Тігін бұйымдарын дайындау технологиясы (110 сағат):

1) әртүрлі тігін бұйымдарын жинастырудың бірізділігі туралы жалпы түсінік;

2) түзу қиықты бір бөлікті бұйым;

3) иық тігісінсіз әйелдердің түнгі жейдесі;

4) кең белдемше;

5) резенкелі шалбар;

6) түзу белдемше;

7) ас үйге арналған ұстағыштар;

8) бригадалық тәсілмен тігілетін төсек орын;

9) практикалық жұмыстар: бұйымды тігу.

25. Шығармашылық жобалар:

1) жоба туралы жалпы түсінік және оның мазмұны, жобаны орындауға дайындық (2 сағат);

2) жобаны орындау (жыл бойы).

26. Тігін өнеркәсібінің кәсіпорындарына экскурсия (3 сағат):

1) тігінші мамандығымен танысу.

27. Практикалық қайталау (30 сағат):

1) түзу және кең белдемшелерді жасау;

2) түнгі жейдені тігу;

3) бригадалық тәсілмен дайындалатын төсек орын;

4) тығыз кестемен кестелеу;

5) асү йге арналған ұстағыштар.

28. Өз бетімен орындайтын жұмыс (4 сағат).

3-тарау. Оқу пәнінің 8-сыныптағы базалық білім мазмұны

29. Кіріспе сабақ (1 сағат):

1) шеберханадағы тәртіп ережесі;

2) құралдар мен жұмыс орындарын бекіту;

3) қауіпсіз жұмыс ережелері бойынша нұсқаулық;

4) "тігінші-мотористка" мамандығы, кәсіби маңызды қасиеттер, медициналық қарсы көрсетілім;

5) оқу жылының жұмыс жоспарымен және міндеттерімен танысу.

30. 7-сыныпта өткен материалдары қайталау (10 сағат).

31. Киім туралы жалпы мәліметтер (1 сағат):

1) жеңіл киім түрлері; бұйым бөліктері, қиықтардың атаулары, жіптің бағыты, бөліктердегі негіздер.

32. Материал тану (4 сағат):

1) табиғи және жасанды жібектен алынған маталар, олардың қасиеттері;

2) синтетикалық талшықтардың түрлері, синтетикалық талшықтардан алынған иірілген жіп және жіптер;

3) маталық емес материалдар;

4) әрлеу материалдары, бау, лента, шілтер;

5) зертханалық жұмыстар: табиғи және жасанды жібектен алынған маталарды анықтау, маталық емес материалдардың қасиеттерін зерттеу, синтетикалық матаны тану.

33. Тігін құралдары (2 сағат):

1) электр жетекті шеттіктеу тігістерін орындайтын тұрмыстық машина: маркасы, қолданысы, құрылысы, орындайтын жұмыс түрлері;

2) өнеркәсіптік тігін машинасы: қолданысы, орындайтын операцияларының түрі, негізгі механизмдері;

3) тігін машинасының әртүрлі аспаптары;

4) практикалық жұмыстар: тігін машинасының жұмысындағы кемшіліктер, тігін машинасының күтімі, кемшіліктердің алдын алу шаралары және оларды жою тәсілдері.

34. Дымқылды жылумен өңдеуге арналған құралдар (2 сағат):

1) дымқылды жылумен өңдеу түрлері және материалды желімдік біріктіру, сипаттамасы;

2) электр үтіктерінің түрлері, құрылыстары мен жұмыстары;

3) практикалық жұмыс: әртүрлі материалдарды дымқылды жылумен өңдеу, материалдарды желімдік біріктіру.

35. Негізгі практикалық тігін жұмыстары (56 сағат):

1) тығыз кестелеу;

2) айқыш кестелеу;

3) тігін бұйымдарын әрлеу материалдарымен қолмен және машинамен сәндеу тәсілдері;

4) киімді және төсек орынды қолмен және машинамен жөндеу тәсілдері;

5) машиналық шеттік және өңдеу тігістерінің әртүрлі түрлері.

36. Құрылымдау негіздері (10 сағат):

1) матаны пішімнің көмегімен пішудің бірізділігі мен ережелері;

2) журналдан алынған пішімдермен жұмыстың бірізділігі мен ережелері;

3) практикалық жұмыстар: сызба салу, пішімді дайындау және тұтастай пішілетін көйлекті пішу.

37. Тігін бұйымының жеке бөліктері мен түйіндерін өңдеу технологиясы (30 сағат):

1) жаға, мойындық, өңір, қолтық ойындысын қиғаш тігіспен өңдеу;

2) қымтаулы тігісті өңдеу;

3) бұйымның бүрмесін, желбіршегін, ұсақ бүкпесін және бүктесін өңдеу;

4) белдемшенің етегін қолдық тігіспен өңдеу;

5) өңірдің ішкі жиегін, мойындық әдібін, қолтық ойындысын, бұйымның етегі мен жеңнің шетін ашық қиықты бүгілген тігіспен өңдеу;

6) қайырма жағаны өңдеу;

7) түймеліктің орнын белгілеу мен торлауды машина тәсілімен орындау;

8) қиықтарды тепшу;

9) түзу және сопақша кесілген иініштерді өңдеу;

10) түзу және сопақша кесілгенқондырмалы иініштерді өңдеу;

11) иніштердің бұрышын әрлеу тігісімен өңдеу;

12) тұтастай пішілген және жапсырмалы өңірді өңдеу;

13) түзу және сопақша кесілген қондырмалы қалталарды өңдеу;

14) бүрмелі қалтаны өңдеу;

15) сырмалы түймелікті өңдеу;

16) жең ұшын шеттік тігістермен өңдеу;

17) құрақ құрау (пэчворк) техникасы;

18) бөліктер мен тігістерді дымқылды жылумен өңдеу;

19) практикалық жұмыстар: бөліктерді өңдеу үлгілерін орындау.

38. Тігін бұйымдарын дайындау технологиясы (60 сағат):

1) мақта матадан тігілген, қайырма немесе тұтастай пішілген жағалы, иінішті немесе онсыз, жеңді немесе онсыз үйге киетін халат;

2) құрақ құрау техникасы бойынша орындалатын бұйымдар (таңдау бойынша);

3) тұтастай пішілген көйлек;

4) бригадалық тәсілмен тігілетін төсек орын;

5) практикалық жұмыстар: тігін бұйымдарын тігу.

39. Шығармашылық жобалар (жыл бойы).

40. Тігін өнеркәсібінің кәсіпорнына экскурсия (6 сағат):

1) тігін құралдарымен танысу;

2) тігін бұйымдарын жаппай тігу технологиясымен танысу.

41. Практикалық қайталау (150 сағат):

1) дайын пішімдер бойынша төсек-орынды, балалар мен әйел адамдарға арналған түнгі жейделерді тігу;

2) дайын пішімдер бойынша балалар мен әйел адамдардың жеңіл көйлектерін тігу:

3) тігін бұйымдарын кестемен сәндік безендіру.

42. Өз бетімен орындайтын жұмыс (8 сағат).

4-тарау. Оқупәнінің 9-сыныптағы базалық білім мазмұны

43. Кіріспе сабақ (1 сағат):

1) шеберханадағы тәртіп ережесі;

2) құралдар мен жұмыс орындарын бекіту;

3) қауіпсіз жұмыс ережелері бойынша нұсқаулық;

4) "тігінші-мотористка" мамандығы, кәсіби маңызды қасиеттер, медициналық қарсы көрсетілім;

5) тігіншілік кәсіби білім алуға арналған мекемелер;

6) оқу жылының жұмыс жоспарымен және міндеттерімен танысу.

44. 8-сыныпта өткен материалдары қайталау (40 сағат).

45. Еңбек қызметінің құқықтық негіздері (3 сағат):

1) Қазақстан Республикасының кәсіпорындық қатынастағы негізгі еңбек заңнамасы мен еңбектік құқық, жұмысшы мен жұмыс берушінің өзара еңбектік қатынасының түрі ретіндегі еңбек шарты, еңбек шартына отырған кездегі жұмыс берушіге беруге қажетті құжаттардың түрлері, жұмысқа қабылданғандағы кепілдік, жұмыс берушінің қоятын талаптары, еңбекақы төлеу түрлері, әлеуметтік қорғау және әлеуметтік қамсыздандырудың құқықтық негіздері, еңбек дауын шешу тәртібі туралы жалпы мәліметтер;

2) еңбектік және кәсіптік нарық: нарықтық экономика жағдайында жастарды еңбекке орналастыру мәселелері, аймақтық еңбек нарығының сұраныстағы кәсіптері мен мамандықтары, кәсіби білім алу;

3) парктикалық жұмыс: іс қағаздарды толтыру, еңбек шартын толтыру, өтініш жазу.

46. Іскерлік қатынас мәдениеті (2 сағат):

1) кәсіби қатынас этикасы, ұжымдағы тәртіптің әлеуметтік нормалары;

2) дау, жанжал, жанжалдық жағдайлар, жанжалдасу себептері, жанжалдың алдын алу және шешу тәсілдері.

47. Материал тану (2 сағат):

1) синтетикалық талшықтар мен жіптерден жасалған маталардың ассортименті, олардың қасиеттері;

2) тігін өнеркәсібінде пайдаланылатын жаңа тігін материалдары;

3) зертханалық жұмыстар: жаңа маталардың кесілімділігі, ылғал жұтқыштығы, умаждалуы, үтіктеген кезде түрі мен сапасын өзгертулерін, синтетикалық талшықтар мен жіптерден жасалған маталардың қасиеттерін зерттеу.

48. Тігін құралдары (10 сағат):

1) заманауи тігін өнеркәсібін механизациялау және автоматтандыру бойынша негізгі мәліметтер;

2) дайындық, пішу цехының құралдары;

3) әрлеу цехының құралдары;

4) шет және әрлеуші тігісті машиналар: маркалары, қолданысы, құрылысы, орындайтын жұмыс түрлері;

5) машиналық жұмыстарға арналған қондырғылар, олардың бұйымды өңдеу сапасын және еңбек өнімділігін арттырудағы рөлі;

6) практикалық жұмыс: машиналық жұмысқа арналған жабдықтарды пайдалана отырып, машиналық тігістердің үлгісін орындау.

49. Ылғалды жылумен өңдеуге арналған құралдар (2 сағат):

1) ылғалды жылумен өңдеуге арналған баспақтар.

50. Негізгі тігін жұмыстары (40 сағат):

1) тігін машинасының кері жүрісімен тігісті бекіту;

2) ұсақ бөліктің қиығын қиғаш тігіспен өңдеу;

3) тігін бұйымдарын әрлеу материаладарымен машиналық тәсілмен сәндеу;

4) дастархан төсеніші мен төсек-орынды қолдық кестелеумен сәндеу;

5) бүйір және басқа да қиықтарды бір мезгілде тігін машинасымен жөрмеу және шеттіктеу тігістерін орындау;

6) бөліктерді алдын ала көктемей қайып тігу;

7) практикалық жұмыстар: үлгілерді орындау, бұйымды сәндік әрлеу элементтерімен тігу.

51. Құрамдастыру негіздері (10 сағат):

1) пішімнің көмегімен матаны пішудің бірізділігі мен ережелері;

2) әйелдер киімін дайын пішімдер немесе сызба бойынша пішу;

3) көйлектің негізінде пішім дайындау және белінен немесе жамбас сызығы бойынша кесілген көйлекті пішу.

52. Тігін бұйымдарының жеке бөліктері мен түйіндерін өңдеу технологиясы (20 сағат):

1) көкірекшені белдемшемен біріктіру;

2) дөңгелете қиылған бөліктерді көмкеру тігісімен өңдеу;

3) орташа және қадамдық қиықтарды жөрмеп тігу;

4) бүйір немесе ортаңғы тігістегі сырманы өндірістік технология бойынша өңдеу;

5) өндірістік технология элементтерін пайдалана отырып, белдікті бұйымның жоғарғы қиығымен біріктіру және өңдеу;

6) бұйымның етегін әмбебап және арнайы машинамен өңдеу;

7) бұйымның тігісіне бүйірлеп пішілген қалтаны өңдеу;

8) тігісті дымқылды жылумен өңдеу;

9) парктикалық жұмыстар: бөліктерді өңдеу үлгілерін орындау.

53. Киімдерді жаппай тігу өндірісінде қолданылатын тігін бұйымдарын жасау технологиясы (50 сағат):

1) белдемшелерді тігу;

2) тұтастай пішілген көйлекті тігу;

3) шалбарды тігу;

4) еңбек операциялары бойынша бөлінген, өндіріс шығаратын негізгі қарапайым бұйымдарды тігу;

5) практикалық жұмыстар: тігін бұйымдарын өндірістік технологиялар бойынша тігу, бұйымды алдын ала көктемей тігу бойынша жеке операцияларды орындау.

54. Ұжымдық шығармашылық жоба (оқу жылы бойы).

55. Экскурсиялар (6 сағат):

1) тігін фабрикасында еңбек пен өндірісті ұйымдастыру;

2) тігін цехы, тігіншінің жұмысын бақылау, тігісті машинаның кері тігісімен бекітуді орындап көру.

56. Практикалық қайталау (210 сағат):

1) бұйымды тігуді еңбек операцияларын бөлу арқылы орындау;

2) дайын пішімдер бойынша балалар мен әйел адамдардың жеңіл киімдерін тігу;

3) тігін бұйымдарын сәндік безендіру;

4) көрмеге, тапсырысқа арналған бұйымдарды тігу;

5) емтихандарға дайындалу.

57. Өз бетімен орындайтын жұмыс (12 сағат).

5-тарау. Оқупәнінің 10-сыныптағы базалық білім мазмұны

58. Кіріспе сабақ (1 сағат):

1) шеберханадағы тәртіп ережесі;

2) құралдарды және жұмыс орындарын бекіту;

3) қауіпсіз жұмыс ережесі бойынша нұсқау;

4) "тігінші моторшы" мамандығы, кәсіби маңызды қасиеттер; медициналық қарсы көрсетім;

5) тігінші мамандығы білімін алу үшін өңірлік мекемелер;

6) оқу жылына жұмыс жоспары және міндеттерімен танысу.

59. Өткенді практикалық қайталау (215 сағат).

60. Еңбек заңнамасы негіздері (20 сағат ):

1) теориялық мәліметтер;

2) практикалық жұмыс: іскерлік қағаздарды рәсімдеу.

61. Іскерлік қарым-қатынас мәдениеті (15 сағат).

62. Материалтану (20 сағат).

63. Тігін құралдары (20 сағат).

64. Құрастыру негіздері (50 часов).

65. Практикалық жұмыстар (206 сағат):

1) мектеп тапсырыстарын орындау;

2) кәсіпорын тапсырыстарын тігу.

66. Шығармашылық жоба (оқу жылы ағымында).

67. Өндірістік практика (173 сағат).

68. Дербес жұмыс (12 сағат).

6-тарау. 7-сыныпты аяқтағанда күтілетін нәтижелер

69. Пәндік нәтижелер.

70. Білім алушылар:

1) шеберханада жұмыс кезінде тәртіп ережелерін және қауіпсіздік техникасы ережелерін орындауды;

2) шеберханадағы және құралдармен жұмыс кезіндегі санитарлық-гигиеналық талаптарды ұстануды;

3) арнайы терминологияны;

4) тігін цехында пайдаланылатын материалдарды;

5) тұрмыстық тігін машиналарын қолдану тәсілдері мен ережелерін, машина тігісінің түрлерін;

6) қол тігісін орындау тәсілдерін, түймелерді қадауды, ілмектерді торлауды;

7) матаны пішудің ережелері мен бірізділігін біледі деп күтіледі.

71. Білім алушылар:

1) пішу және сызбаларды құрастыру тәсілдерін қолдануды;

2) тігін машиналарының қолданыс ережелерін ұстануды;

3) тігін бұйымдарын жасау технологиясын пайдалануды;

4) жеке бөліктерді өңдеу технологиясын пайдалануды;

5) дайындалатын бұйымның қолданысы туралы айтуды меңгереді деп күтіледі.

7-тарау. 8-сыныпты аяқтағанда күтілетін нәтижелер

72. Пәндік нәтижелер.

73. Білім алушылар:

1) жеңіл киім түрлерін;

2) табиғи және жасанды жібек маталарын;

3) өнеркәсіптік тігін машиналарды қолдану тәсілдері мен құрылысын;

4) электр үтіктерінің түрлері, олардың құрылысын, пайдалану ережелерін;

5) машиналық шет және әрлеу тігістерінің түрлерін біледі деп күтіледі.

74. Білім алушылар:

1) шеберханадағы және құралдармен жұмыс кезіндегі тәртіп ережелерін қауіпсіздік техникасын, санитарлық-гигиеналық талаптарды ұстануды;

2) өзінің сөйлеу тілінде арнайы терминологияны пайдалануды;

3) пішімді және сызбаны жасау тәсілдерін қабылдауды;

4) тігін машиналарының пайдалану ережелерін орындауды;

5) тігін бұйымдарын жасау технологиясын пайдалану; жеке бөліктерді өңдеу технологиясын пайдалануды;

6) тігін өнеркәсібінде қолданылатын еңбекті ұйымдаструдың бригадалық түрін ұстануды;

7) шығармашылық жобаға шамасы келгенше қатысуды меңгереді деп күтіледі.

8-тарау. 9-сыныпты аяқтағанда күтілетін нәтижелер

75. Пәндік нәтижелер.

76. Білім алушылар:

1) Қазақстан Республикасының еңбек әрекетінің құқықтық негіздерін;

2) синтетикалық және табиғи талшықты маталардың ассортименттерін;

3) пішіп дайындау цехының құралдарын;

4) әрлеу цехының құралдарын;

5) машиналарға арналған құрылғыларды;

6) пішімнің көмегімен матаны пішуді және бірізділігін;

7) тігін бұйымдарының жеке бөліктері мен түйіндерін өңдеу технологиясын біледі деп күтіледі.

77. Білім алушылар:

2) әйелдердің жеңіл көйлегін тігудің өнеркәсіптік технологиясын пайдалануды;

3) өзінің сөйлеу тілінде арнайы терминологияны пайдалануды;

4) бұйымды тігу бойынша дайындық және қарапайым операцияларды орындау тәсілдері мен әдістерін қолдануды;

5) тігін машиналарының пайдалану ережелерін орындауды;

6) жұмыс орнын тиімді ұйымдастыру ережесін қолдануды;

7) жеке бөліктерді өңдеу технологиясын пайдалануды;

8) орындалатын әрекеттердің алгоритмін қолдануды;

9) тігуді операцияларға бөліп орындау тәсілінде еңбекті бөлу қағидаларын қолдануды меңгереді деп күтіледі.

9-тарау. 10-сыныпты аяқтағанда күтілетін нәтижелер

78. Пәндік нәтижелер.

79. Білім алушылар:

1) Қазақстан Республикасының еңбек қызметінің құқықтық негіздерін;

2) тігін цехының құралдарын;

3) өңдеу цехының құралдарын;

4) тігін кәсіпорынындағы гигиеналық және санитарлық талаптарын;

5) базалық кәсіпорынның бұйым сұрыпталымын;

6) операциядағы өндіру нормаларын;

7) заманауи әрлеу түрлерін;

8) бұйым дайындайтын маталар атауларын;

9) мемлекеттік стандарт бойынша маталарды сұрыптау ережелерін;

10) жалпы өндірістің тігін бұйымдарын тігу технологиясын біледі деп күтіледі.

80. Білім алушылар:

1) тігін өндірісіндегі тәртіп ережелерін және қауіпсіздік техникасын ұстануды;

2) әйелдерге арналған жеңіл көйлек тігудің өндірістік технологиясын қолдануды;

3) өз бетінше сөйлеу тілінде кәсіби терминологияны пайдалануды;

4) фабрикалық сызбаүлгі бойынша киім пішіп шығаруды;

5) арнайы машиналарды жабдықтауды, қарапайым реттеулер жүргізуді;

6) бұйымды тігу бойынша әдістер қолдануды және операцияларды орындау тәсілдерін;

7) өнімнің жұмыс нормаларына жақын қарқынында жұмыс істеуді;

8) операциялық тігін әдісі барысында еңбекті бөлу принциптерін қолдануды меңгереді деп күтіледі.

81. Тұлғалық нәтижелер. Білім алушылар:

1) кәсіби білімін әрі қарай жалғастыруға деген уәждемесін;

2) өзінің еңбегіне деген жауапкершілігін;

3) ұжымда жұмыс істей білуін;

4) өндірістегі қабылданған әлеуметтік тәртіп нормаларын ұстана білуді танытады деп күтіледі.

82. Жүйелік-әрекеттік нәтижелер білім алушылардың:

1) тігінші моторшы жұмыс орнын тиімді ұйымдастыру тәсілдерінен;

2) тапсырмада нұсқаулық-технологиялық карта бойынша бағдарлау тәсілдерінен;

3) орындалған жұмыс туралы ауызша есеп құру дағдыларынан;

4) пішу мен тігу сапасын бақылау тәсілдерінен;

5) бригадалық әдіспен жұмыс істеу дағдыларынан;

6) іс-әрекет алгоритмін құру дағдыларынан көрініс табады деп күтіледі.

Қазақстан Республикасы
Білім және ғылым министрінің
2013 жылғы 3 сәуірдегі
№ 115 бұйрығына 365-қосымша

Жеңіл ақыл-ой кемістігі бар білім алушыларға арналған негізгі орта білім беру деңгейінің 5 - 6 сыныптары үшін "Тіл дамуы кемшіліктерін түзеу" пәнінен үлгілік оқу бағдарламасы
(оқыту қазақ тілінде жүргізілетін сыныптар үшін)

Ескерту. Бұйрық 365-қосымшамен толықтырылды – ҚР Білім және ғылым министрінің 27.07.2017 № 352 (1, 2, 6, 8, 9, 10,(11, 12) сыныптардың ерекше білім беруге қажеттіліктері бар білім алушылары үшін 01.09.2017, ерекше білім беруге қажеттіліктері бар 3-сыныптың білім алушылары үшін 01.09.2018, ерекше білім беруге қажеттіліктері бар 4-сыныптың және 10-сыныптың білім алушылары үшін 01.09.2019, 11-сыныптың білім алушылары үшін 01.09.2020 қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

1-тарау. Түсінік хат

1. Оқу бағдарламасы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 23 тамыздағы № 1080 қаулысымен бекітілген Орта білім берудің (бастауыш, негізгі орта, жалпы орта білім беру) мемлекеттік жалпыға міндетті стандартына сәйкес және жеңіл ақыл-ой кемістігі бар білім алушылардың ерекше білім алу қажеттіліктерін ескере отырып әзірленген.

2. Оқу пәнінің мақсаты – жеңіл ақыл-ой кемістігі бар білім алушылардың ауызша және жазбаша сөйлеу тілінің бұзылыстарын түзетіп және дамытып, қарым-қатынас құралдары ретінде қолданып, әлеуметтік ортаға бейімдеу.

3. Оқу пәнінің міндеттері:

1) сөйлеу тіліндегі дыбыстарды дұрыс айтып, ажырату;

2) сөз қорын анықтау, кеңейту, толықтыру;

3) сөзжасам, сөз өзгерту дағдыларын меңгеріп, белсенді сөз қорында қолдану;

4) сөздің буындық, дыбыстық құрамын сөйлемді талдау, жинақтау дағдыларын жетілдіру;

5) сөйлем құрау дағдыларын жетілдіру;

6) байланыстырып сөйлеуін дамыту;

7) өтілген ережелерді сақтап сөздерді, сөйлемдерді дұрыс жазуға үйрету;

8) жазбаша сөйлеу тіл бұзылыстарын түзету.

4. Жеңіл ақыл-ой кемістігі бар білім алушыларға арналған мектептің оқу жүйесінің маңызды бағытына логопедиялық жұмыс жатады. Өйткені балаларда кездесетін тіл бұзылыстары күрделі және тұрақты болып келеді. Сонымен қатар, сөйлеудің бүкіл функционалды жүйесі бұзылады. Ондай балаларға дыбыс айтуының бұзылуы, фонематикалық қабылдау, фонематикалық талдау мен жинақтау, сөзжасам, сөзөзгерту процестерінің жетілмеуі, байланыстырып сөйлеуінің, оқу мен жазу дағдыларының қалыптасуы тән.

5. Аталған бұзылыстар өз бетімен жойылмайды, бұл бағытта арнайы жұмыс жүргізу талап етіледі. Осыған байланысты бастауыш сыныптарда жүргізілген "Тіл дамуы кемшіліктерін түзеу" пәні бойынша өзара логикалық байланысқан түзету жұмысын 5-6 сыныптарда жалғастыру көзделген.

6. Логопедиялық сабақтар кешенді түрде келесі бағыттар бойынша жүргізілуі тиіс:

1) артикуляциялық, ұсақ және жалпы моториканы дамыту;

2) графо-моторлық дағдыларын жетілдіру;

3) оптикалық-кеңістіктік бағдарлауын;

4) сөйлеу тілінің барлық компоненттерін (дыбыс айту, сөз қоры, грамматикалық жағын);

5) просодикалық компоненттерін;

6) психикалық процестерін дамыту;

7) сөзсіз функцияларды жетілдіру;

8) жазбаша сөйлеу тілі бұзылыстарын түзету.

7. Бағдарлама жалпы педагогиканың қағидаларын, сонымен қатар арнайы педагогиканың келесідей:

1) онтогенетикалық;

2) дамуында ауытқуы бар балалардың психикалық процестерімен сөйлеу тілінің даму ерекшеліктерін ескеру;

3) сақталған анализаторларға сүйеніп, түзету жұмысын ұйымдастыру;

4) кешенді ықпал ету;

5) концентрлік қағидаларын басшылыққа ала отырып құрастырылды.

8. Оқу жүктемесінің көлемі:

1) 5-сынып – аптасына 2 сағат, оқу жылында 68 сағат;

2) 6-сынып – аптасына 2 сағат, оқу жылында 68 сағат.

9. Логопедиялық жұмысты ұйымдастыру түрлері:

1) "Тіл дамуы кемшіліктерін түзету" бойынша бағдарлама жеке, шағын және топтық логопедиялық сабақтар түрінде жүзеге асырылады;

2) логопедиялық топтық сабақтарда ауызша және жазбаша сөйлеу тілін түзету жұмыстары қатар жүргізілуі тиіс;

3) қажет болса, дисграфиясы, дислексиясы бар балалармен шағын, топпен жұмыс жүргізуге болады;

4) жоқ дыбыстарды қою, машықтандыру жеке сабақтарда жүзеге асырылады.

10. Пәнаралық байланыстар:

1) "Тіл дамуы кемшіліктерін түзету" курсы сөйлеу тілінің ауызша және жазбаша түрлерінің дағдыларын қалыптастырады, білім алушылардың психикалық процестерін дамытып, олардың тұлғалық қалыптасуын қамтамасыз етеді. Бағдарламадағы қарастырылған міндеттерді іске асыру курстың барлық жалпы білім беру пәндерімен тығыз байланысты болуын талап етеді;

2) "Қазақ тілі": логопедиялық сабақтарда қазақ тіліндегі дыбыстарды дұрыс айтып, ажырату, сөздің дыбыстық, буындық құрамын талдау дағдыларын қалыптастыру, грамматикалық категориялар бойынша сөз қорын анықтау, молайту, сөйлем құру, қолдану, оқу мен жазу дағдыларын бағдарлама талаптарына сай қалыптастырады; сөйтіп "Қазақ тілі" пәнін ойдағыдай меңгеруге мүмкіндік береді;

3) "Айналамен таныстыру": әлеуметтік ортадағы, табиғаттағы құбылыстарды, өзгерістерді әртүрлі процестерді бақылап, талдап, сөзбен жеткізуге үйреніп, қоршаған орта туралы түсініктерін молайтуға әсерін тигізеді;

4) "Математика" білім алушылардың фраза, сөйлем, мәтінді дұрыс түсініп, меңгеруін және өз ойын ауызша жеткізуін қалыптастырады;

5) "Бейнелеу өнері", "Музыка": сабақтарында жалпы және қолдың ұсақ моторикасы, кеңістікте бағдарлау, тыныс алу, дауыс шығару дағдылары дамиды.

2-тарау. Оқу пәнінің 5-сыныптағы базалық білім мазмұны

11. "Тіл дамуы кемшіліктерін түзеу" жеке, шағын топтық сабақтары.

12. Білім алушыларды тексеру (6 сағат):

1) дәстүрлі әдістерді қолданып, білім алушылардың ауызша, жазбаша сөйлеу тілін тексеру. Сөйлеу картасын толтыру, жеке дамыту бағдарламасын құрау.

13. Сөйлеу тілінің дыбыс айтуын жетілдіру (8 сағат):

1) сақталған (айта алатын) дауысты, дауыссыз дыбыстарының айтылуын анықтау. Дыбыстарды айтуда, естуде, жазуда ажырата білу біліктілігін қалыптастыру, бекіту;

2) үндестік заңына байланысты дыбыстардың жуан және жіңішке айтылуы;

3) дауысты дыбыстардың буын құраудағы маңызды рөлі;

4) жоқ және бұзып айтатын дыбыстарды қою және түзету, машықтандыру, ажырату, белсенді сөз қорына енгізу;

5) қатаң, ұяң дыбыстар (б-п, т-д, к-қ, с-з, ш-ж) айтылуы, ажыратуы, дұрыс жазуы;

6) дыбыс пен әріпті сәйкестендіріп, дұрыс қолдануын жетілдіру;

7) әріптің оптикалық-кеңістіктік және графикалық белгілерін талдау; графомоторлық дағдыларын дамыту;

8) дыбыстық құрамы күрделі сөздерді дұрыс айтуын, жазуын жетілдіру;

9) сөздің дыбыстық, буындық құрамын талдауын дамыту; әртүрлі буын түрлеріндегі сөздегі дауысты, дауыссыз дыбыстардың орнын, санын, кезектілігін анықтау, көмекші құралдардың көмегімен (текше, сызба) көмегінсіз анықтап, талдай білу;

10) әртүрлі буыннан тұратын сөздердің құрамын сызба арқылы көрсету;

11) сөздегі екпін түсетін дыбыстарды атау, сөздегі екпін түскен буынды табу;

12) сөйлеу тілінің жылдамдығын, әуезділігін, мәнерлігін дұрыс пайдалануын қалыптастыру.

14. Сөздің семантикалық, морфологиялық құрылымын қалыптастыру, жетілдіру (6 сағат):

1) сөз түсінігін дамыту; 2-3 сатылық нұсқауларды түсіну, орындау, қайталау; заттың атын, қимылын, іс-әрекетін, сынын білдіретін сөздердің, жалпылама сөздердің мағынасын түсініп, белсенді сөз қорында қолдануға жаттықтыру;

2) сұрақ қою арқылы сөздерді ажырата білу.

15. Сөз қорын молайту (8 сағат). Лексикалық тақырыптар, мәтіндерді өту барысында сөз қорын кеңейту жұмысын келесі бағыттар бойынша жүргізу:

1) сөздің номинативті функциясын дамыту;

2) сөздің мағынасын түсінуін дамыту;

3) сөздің ассоциативтік байланысын дамыту;

4) сөздің семантикалық аясын кеңейту;

5) сөз өзгерту дағдыларын қалыптастыру;

6) сөз қорын бекіту.

16. Сөзжасау процестерінің кейбір түрлерін меңгеру арқылы сөз қорын молайту (8 сағат):

1) қос сөзден тұратын сөздерді қолдану (балмұздақ, шаңсорғыш, мұздатқыш, елбасы) мағынасын түсіндіру, берілген сөздерден бір сөз құрау (жан - ұя, ата-мекен, жол-серік);

2) зат есімнен зат есім тудыратын жұрнақтарды пайдаланып сөздерді өзгерту: шы – хатшы, ші – суретші, хана- асхана, емхана, кер-гер – дәрігер, қызметкер;

3) зат есімнің кішірейту, еркелету мағынасын тудыратын жұрнақтарды қолданып сөзөзгерту: шік, шық – көпшік, қапшық; ша, ше – көрпеше, қобдиша;

4) әртүрлі сөз таптары бойынша синоним, антоним, омоним сөздерді қолдану арқылы сөз қорын молайту;

5) сөздің көпмағыналығы туралы түсінік беру: ара –сайман, ара –жәндік, ара – кеңістік мөлшері. Негізгі түр-түстерді, олардың реңкін анықтау, атау "қандай" деген сұраққа жауап беру, сұрақ қою. Кеңістікті білдіретін сөздердің мағынасын түсіну, белсенді сөз қорында қолдану. Жалпылама сөздердің мағынасын анықтау, қолдану (өсімдіктер, сусындар, мамандықтар, туыстар).

17. Сөздің морфологиялық құрылымын талдау, жинақтау (6 сағат):

1) түбірлес сөздерді табу;

2) жалғау, жұрнақтарды ажырату;

3) түбір, қосымша;

4) қосымша арқылы түбірлес сөздерді құрастыру.

18. Сөйлеу тілінің грамматикалық жағын дамыту (6 сағат):

1) сөзжасам процестерін белсендіру;

2) кішірейту-еркелету және үлкейту мағынасын білдіретін сөздерді түсіну, қолдану: қай-қан, шақ-шек, дай-дей жұрнақтарын үлгі бойынша пайдаланып сөздерді өзгерту мағынасына көңіл бөлу (бала-балақай, балақан; құлын-құлыншақ; тау-таудай);

3) сын есім тудыратын жұрнақтарды пайдаланып сөзөзгерту: сыз- сіз (сусыз, жұмыссыз), ті-ты (күшті, жауынды), уық- уік (жылауық, еріншек); шақ-шек (мақтаншақ, еріншек);

4) күрделі сөздердің мағынасын түсіну, қолдану (өртсөндіруші, кемпірқосақ, қосаяқ).

5) зат есімнің септік жалғауларын дұрыс қолдану, сұрақ қоя білу;

6) етістіктің шақтарын дұрыс түсініп, қолдану, сұрақ бойынша ажырату, сұрақ қоя білу (не істеді? не істеп отыр? не істейді?);

7) есімдіктің жақтарын өзгертіп, қолдану (Мен жаздым, сен жаздың, ол жазды).

19. Қарапайым сөйлем құру дағдыларын бекіту (сұрақ, іс-әрекет, сурет, үлгі бойынша, сызба бойынша) (4 сағат):

1) сөйлемдерді өзгертіп айту (уақытын, басты кейіпкерлерін, оқиғаның орнын өзгертіп);

2) күрделі сөйлемдерді құрастыру (ретсіз берілген сөздерден, екі жай сөйлемнен);

3) сөйлемдегі сөздердің санын, орнын анықтау, сөйлемнің сызбасын сызу;

4) сөйлемге бірыңғай мүшелерді қосу арқылы сөйлемді кеңейту;

5) зат есімнің орнына жіктеу есімдіктерін қоя білу (мен, сен, ол).

20. Байланыстырып сөйлеуін дамыту (4 сағат):

1) диалогтық сөйлеуін дамыту. Этикалық норманы сақтап, диалогты қостай білу, сұрақ қою, тындау;

2) ілеспелі сюжетті суреттер, іс-әрекеттер бойынша шағын әңгімелер құрастыру (сұраққа, жоспарға, сызбаға сүйеніп);

3) әңгіменің кіріспесін, аяғын өзгертіп, қосымша эпизодтар қосып, әңгімені күрделендіріп айтуға үйрету;

4) өтілген синтаксистік құрылымдарды (конструкцияларды) әңгіме барысында қолдануын бекіту;

5) затты ерекше белгілері бойынша сипаттап, әңгіме құрастыру;

6) тақпақ, жұмбақ, жаңылтпаштар жаттау.

21. Мәтінмен жұмыс (мазмұнын сұрақ, жоспар бойынша айту, мәтіндегі ретсіз берілген сөйлемдерді реттеп айту, жазу) (4 сағат):

1) шағын мазмұндама жазу (топпен құрастырған жоспар бойынша немесе мұғалімнің басшылығымен);

2) мәтіндегі себеп-салдарды талдауға, анықтауға үйрету.

22. Жазбаша сөйлеу тілін жетілдіру, түзету (8 сағат):

1) сөзсіз функцияларды жетілдіру, дамыту, бекіту (кеңістікті, уақытты бағдарлау, көріп қабылдауын дамыту);

2) артикуляциялық, жалпы және қолдың ұсақ моторикасын дамыту; графо-моторлы дағдыларын дамыту;

3) фонематикалық қабылдауын, сөздің дыбыстық құрамын талдау және жинақтау дағдыларын жетілдіру, бекіту. Талданған сөздерді өздігінен жазу;

4) мектеп бағдарламасында қарастырылған, өтілген орфографиялық, үндестік заңы, ережелерді сақтап әртүрлі жазба жұмыстарды дұрыс жазуға жаттығу, оқу дағдыларын дамыту;

5) сабақта өтілген дыбыстар, тақырыптар бойынша әртүрлі жазбаша жаттығуларды жатқа жазу;

6) есту, көру диктант түрлерін орындау. Сөйлемнің құрылымын сызба арқылы көрсету;

7) акустикалық, артикуляциялық, оптикалық, кинетикалық ұқсастығы бар дыбыстарды жазуда, айтуда, естуде ажырату;

8) психикалық функцияларын (есте сақтау, зейінін) дамыту.

3-тарау. Оқу пәнінің 6-сыныптағы базалық білім мазмұны

23. "Тіл дамуы кемшіліктерін түзеу" жеке, шағын топтық сабақтары.

24. Білім алушыларды тексеру (6 сағат). Дәстүрлі әдістерді қолданып, білім алушылардың ауызша, жазбаша сөйлеу тілін тексеру. Сөйлеу картасын толтыру, жеке дамыту бағдарламасын құрау.

25. Сөйлеу тілінің дыбыс айту жағын жетілдіру (12 сағат):

1) қойылған дыбыстарды ауызекі сөйлеу тілінде машықтандырып, бекіту жұмысын жалғастыру;

2) естуде, сөйлеуде, жазуда артикуляциясы мен акустикалық жағынан ұқсас дыбыстарды ажыратуын жетілдіру;

3) күрделі буынды сөздерді дұрыс айтуға жаттықтыру;

4) сөйлеу тілінің ырғақтылығын, жылдамдылығын, әуезділігін, мәнерлілігін дамыту жұмысын жалғастыру;

5) бұзылған дыбыстар болса түзету жұмысын ұйымдастыру.

26. Сөздің семантикалық, морфологиялық құрылымын жетілдіру (14 сағат):

1) сөз таптарын (зат есім, етістік, есімдік, сын есім) практикалық түрде меңгеру, септік жалғаулардың мағынасын түсіну, дұрыс қолдану, сұрақ қоя білу;

2) жаңа мәтінді өту, сөзжасам дағдыларын дамыту арқылы сөз қорын молайту, кеңейту;

3) лексикалық тақырыптарға сүйеніп сөздің мағынасын анықтау және молайту;

4) әртүрлі сөз таптары бойынша синоним, антоним сөздерін ауызша сөйлеу тілінде қолдануын жетілдіру;

5) астарлы сөздердің мағынасын түсіндіріп, сөйлеуде қолдануға үйрету (ақжүрек, қолы алтын, ұялғаннан жерге кірді);

6) сын есімнің салыстырмалы түрлерін түсіну, қолдану (биік – биігірек, ыстық - ыстығырақ);

7) жалпылама сөздерді (бақша өсімдіктері, қысқы киімдер) ауызша сөйлеу тілінде қолдануын бекіту;

8) сөздің морфологиялық құрылымымен жұмыс жүргізу, сөздің құрамын (түбір, жалғау, жұрнақ) талдау;

9) түбірлес сөздердің мағынасын түсіну (балапанның аяғы, үстелдің аяғы) ауызша сөйлеу тілінде дұрыс қолдану;

10) түбірлес сөздерді мәтіннен табу, сөздер ойлау, мысал келтіру.

27. Сөйлеу тілінің грамматикалық жағын дамыту (12 сағат):

1) сөзжасам, сөзөзгерту дағдыларын тәжірибелік түрде, үлгі бойынша белсендіру, бекіту;

2) зат есім тудыратын жұрнақтарды пайдаланып сөз жасау ма-ме- (аялдама), ба-бе (сүзбе), қыш-ғыш (жапқыш, сызғыш), уыш-уіш (тырнауыш, өлшеуіш);

3) сын есімнің салыстырмалы түрлерін түсіну, қолдану: жылдам- жылдамырақ, тез–тезірек, қысқа–қысқарақ;

4) етістіктің шақтарын, есімдіктің жақтарын өзгерту, қолдану;

5) грамматикалық категорияларды өзгертуін дамыту (мамандықтардың атауларын түсіну, қолдану. Мысалы: өртсөндіруші өртті сөндіреді, тәрбиеші балаларды тәрбиелейді, би-биші, оқу-оқушы, оқытушы, оқулық; септік жалғауларды дұрыс қолдануға жаттықтыру);

6) сөйлем құрау дағдыларын жетілдіру, сөйлемнің бірыңғай мүшелерін қолданып сөйлемде кеңейту;

7) берілген сөздерден (ретпен, ретсіз) сөйлем құрау; тірек сөздермен сөйлем құрау;

8) сөйлемді сызбамен сәйкестендіру, талдау.

28. Байланыстырып сөйлеуін дамыту (12 сағат):

1) затты ерекше белгілері бойынша салыстырып, сипаттау, жұмбақ құрастыру;

2) ілеспелі, сюжетті суреттер бойынша әңгіме құрастыруын жетілдіру, бекіту;

3) әңгімені бөлімдерге бөліп, олардың арасындағы себеп-салдарды, уақыт кезектілігін анықтап, талдауын бекіту;

4) заттарды өзара салыстырып, әңгіме құрастыру дағдысын жетілдіру, бекіту;

6) тақпақ, жаңылтпаштар жаттау.

29. Жазбаша сөйлеу тілін жетілдіру, түзету (12 сағат):

1) оптикалық-кеңістікте бағдарлауын дамытуды жалғастыру;

2) графо-моторлық дағдыларын жетілдіру;

3) дыбыс ұғымын сипаттайтын барлық терминдерді меңгеріп, дұрыс қолдану, ажырату;

5) сөздің дыбыстық-буындық дағдыларын жетілдіру;

6) сөз құрамын талдау (түбір, жұрнақ, жалғау);

7) буындық құрамы күрделі сөздерді талдау, дұрыс айту, жазу;

11) танымдық процестерін (есте сақтау, зейінін) жазуда, оқуда өзін өзі бағалауын жетілдіру;

12) жылдам, саналы оқу дағдыларын дамыту.

4-тарау. 5-сыныпты аяқтағанда күтілетін нәтижелер

30. Пәндік нәтижелер.

31. Білім алушылар:

1) дыбыс айтуын жетілдіру бөлімі бойынша негізгі терминдерді (сөз, сөйлем, буын, дауысты дыбыс, дауыссыз дыбыстар, ызың дыбыстар, ысқырық дыбыстар, қатаң, ұяң, әріп, артикуляция) түсіне, қолдана;

2) сөйлеу тілі ағымында ана тіліндегі дыбыстарды нақты айтып ажыратуды (сөйлеу аппаратының күрделі органикалық зақымдалуы бар балалардан басқа) және әріп пен дыбысты сәйкестендіріп жазуда дұрыс белгілеуді;

3) қарапайым сөздің дыбыстық құрамын талдауды, жинақтауды;

4) ауызша сөйлеуде сөздің буындық құрамын сақтауды;

5) ауызша өздігінен сөйлегенде жайылма, бірыңғай мүшелері бар сөйлемдерді қолдануды; айту мақсаты бойынша сөйлемдерді ажыратуды (сұраулы, лепті, хабарлы) біледі деп күтіледі.

32. Білім алушылар:

1) диалогтық сөйлеуге қатысуды, толық жауап беруді;

2) шағын әңгімелер құрастырып, қарапайым мәтіннің мазмұнын айтуды;

3) қосымшаларды қолданып сөзжасам, сөзөзгерту дағдыларының (сұрақ, үлгі) қарапайым түрлерін тәжірибе жүзінде;

4) қарым-қатынаста әртүрлі сөз таптарын (зат есім, етістік, есімдік, сын есім) қолдануды;

5) антоним, синоним сөздердің мағынасын, ынталандыру, белсендіру арқылы белсенді сөз қорын пайдалануды;

6) әртүрлі тәсілдер арқылы түбір сөздер жасауды;

7) мектеп бағдарламасының талабына сай оқу мен жазу дағдыларын меңгеруді;

8) сөйлеу этикетін сақтап, сәлемдесу, қоштасу, диалогқа қатысуды меңгереді деп күтіледі.

5-тарау. 6-сыныпты аяқтағанда күтілетін нәтижелер

33. Пәндік нәтижелер.

34. Логопедиялық жұмыс нәтижесінде білім алушылардың ауызша және жазбаша сөйлеу тілінің біліктері мен дағдылары қалыптасуы тиіс. Білім алушылар:

1) фонематикалық қабылдауды, сөздің дыбыстық-буындық құрамын талдау, жинақтауды;

2) дыбыс ұғымын білдіретін терминдерді;

3) ауызекі сөйлеуде дыбыстарды дұрыс, анық айтуды;

4) өтілген сөзжасам, сөзөзгерту дағдыларын меңгеруді;

5) синоним, антоним, жалпылама сөздерді ауызша сөйлеу тілінде өзбетімен қолдануды;

6) әртүрлі құрылымды сөйлемдерді ауызша сөйлеу тілінде қолдануды, жазуды;

7) әртүрлі тақырыптар бойынша өзбетімен шағын әңгімелер құрастыруды, жазуды;

8) әртүрлі тәсілдерді қолдану нәтижесінде мәтіннің мазмұнын айтуды, жазуды;

9) берілген тақырыпқа қысқа әңгімелер (шығарма) құрауды, жазуды;

10) шағын мәтіндерді көшіріп жазуды, жатқа жазуды;

11) әріптерді оптикалық-кеңістік, графикалық белгілері бойынша ажырата, талдай, дұрыс жаза;

12) өтілген ережелерді сақтап дұрыс жаза;

13) оқу бағдарламасында қарастырылған мәтіндерді саналы түрде, жылдам оқу дағдыларын;

14) сөйлеу жылдамдығын, ырғақтылығы мен интонациясын сақтауды;

15) сөйлеу мәдениетін сақтап диалогқа қатысуды біледі деп күтіледі.

35. Білім алушылар:

1) фонематикалық түсініктерді (тіл дыбыстарын естіп, ажырату, анық айту, сөздің дыбыстық қрамын талдау, жинақтау дағдылары);

2) өтілген тақырыптар аясындағы жаңа сөздерді қолжетімді сөзжасам дағдыларын, жалпылама, антоним, синоним сөздерді игеру арқылы енжар, белсенді сөз қорын;

3) әртүрлі сөйлем құрау дағдыларын;

4) диалогтық және монологтық сөйлеуін;

5) оқу, жазу дағдыларын меңгереді деп күтіледі.

36. Тұлғалық нәтижелер. Білім алушылар:

1) сөйлеу мәдениетін сақтап айналасындағылармен сыпайы қарым-қатынас жасауын қалыптастыру;

2) Отанға, халқына, үлкендерге деген сүйіспеншілігін арттыру, сыйлауға үйрету; патриоттық сезімін қалыптастыру;

3) басқа адамдарға жанашырлық, түсінушілік;

4) ұлттық құндылықтарды (салт-дәстүр, тағылым) үйрену, түсіну, күнделікті өмірде сақтау, қолдану, өз әрекетін бақылау, бағалау дағдыларын танытады деп күтіледі.

37. Жүйелік – әрекеттік нәтижелер білім алушылардың:

1) түзету жұмыс нәтижесінде білім алушылардың тіл дыбыстарын анық айту, естуде, айтуда ажыратуынан;

2) әртүрлі сөз таптары бойынша сөз қорының молаюынан; сөзжасам, сөз өзгерту дағдыларын меңгеруінен;

3) әртүрлі сөйлем түрлерін құрастырып қолдануынан;

4) шағын әңгіме құрастыру, мәтіннің мазмұнын түсіну, ауызша жеткізу; өтілген ережелерді сақтап дұрыс жазу; саналы, жылдам оқу дағдыларын қалыптастыруынан көрініс табады деп күтіледі.

Қазақстан Республикасы
Білім және ғылым министрінің
2013 жылғы 3 сәуірдегі
№ 115 бұйрығына 366-қосымша

Жеңіл ақыл-ой кемістігі бар білім алушыларға арналған негізгі орта білім беру деңгейінің 5 - 6 сыныптары үшін "Тіл дамуы кемшіліктерін түзеу" пәнінен үлгілік оқу бағдарламасы
(оқыту орыс тілінде жүргізілетін сыныптар үшін)

Ескерту. Бұйрық 366-қосымшамен толықтырылды – ҚР Білім және ғылым министрінің 27.07.2017 № 352 (1, 2, 6, 8, 9, 10,(11, 12) сыныптардың ерекше білім беруге қажеттіліктері бар білім алушылары үшін 01.09.2017, ерекше білім беруге қажеттіліктері бар 3-сыныптың білім алушылары үшін 01.09.2018, ерекше білім беруге қажеттіліктері бар 4-сыныптың және 10-сыныптың білім алушылары үшін 01.09.2019, 11-сыныптың білім алушылары үшін 01.09.2020 қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

Глава 1. Пояснительная записка

1. Учебная программа разработана в соответствии с Государственным общеобязательным стандартом среднего образования (начального, основного среднего, общего среднего образования), утвержденным постановлением Правительства Республики Казахстан от 23 августа 2012 года №1080 и с учетом особых образовательных потребностей обучающихся с легкой умственной отсталостью.

2. Цель учебного предмета - формирование и систематическое совершенствование речевых умений на основе полноценной системы языковых средств обучающихся.

3. Задачи учебного предмета:

1) создавать условия для коррекции и развития познавательной деятельности обучающихся: сенсомоторных и высших психических функций, приемов умственных действий, учебных навыков;

2) формировать внимание и интерес к звучащей речи, стремление анализировать свою речь и речь окружающих;

3) развивать полноценное фонематическое восприятие, анализ и синтез;

4) совершенствовать звуко-слоговую, семантическую и морфемную структуру слова;

5) расширять грамматические представления, создавая условия для порождения связного высказывания - устно и на письме;

6) направлять и стимулировать коммуникативно-речевую, познавательно - речевую и регулятивно - речевую активность;

7) содействовать планомерному накоплению и систематизации знаний, относящихся к смысловым, звуковым, морфологическим, синтаксическим закономерностям языка.

4. Недостатки когнитивного и речевого развития у детей с легкой умственной отсталостью препятствуют становлению у них полноценных коммуникативных связей с окружающими, подчас приводят к нарушениям поведения и социальной дезадаптации. Нарушения речи у таких детей носят характер системного недоразвития средней и тяжҰлой степени. Для системного недоразвития речи характерны нарушения всех компонентов: звукопроизношения, фонематического восприятия, грамматического строя речи, словарного запаса и фразовой связной речи в целом; при этом практически отсутствует словотворчество, трудно формируются навыки словообразования.

5. Для обучающихся с легкой умственной отсталостью характерны расстройства произношения по типу полиморфной органической дислалии, стҰртой псевдобульбарной дизартрии, ринофонии. Недоразвитие слоговой и семантической структуры слова проходит на фоне стойкого морфемно- структурного аграмматизма. Письменную речь детей с нарушением интеллекта характеризует выраженная дислексия, смешанная дисграфия, стойкие орфографические ошибки.

6. Указанные нарушения в развитии речи детей с легкой умственной отсталостью спонтанно не преодолеваются. Они требуют от педагогов школы специально организованной, планомерной и систематической коррекционной работы. В связи с этим в учебный план для обучающихся с легкой умственной отсталостью введен предмет "Коррекция недостатков развития речи". Программа по данному предмету реализуется с подготовительного по шестой классы в форме индивидуальных и групповых занятий с логопедом в специально оборудованном кабинете.

7. В системе сложной и многообразной логопедической деятельности в пятом и шестом классах основное место занимает работа по формированию и коррекции связной речи обучающихся, что обусловлено самой структурой дефекта и определенными учебными достижениями по программе за курс начальной школы, когда основное внимание уделялось коррекции произносительной стороны речи. Особенность данной программы состоит в том, что речевые навыки детей с легкой умственной отсталостью на занятиях по "Коррекции недостатков развития речи" отрабатываются в контексте всех функций речи: коммуникативной, познавательной, регулятивной.

8. В программе реализованы:

1) общепедагогические принципы: научности, целостности и системности, гуманистической направленности, педагогической экологии, деятельностного подхода;

2) принципы специальной педагогики, основными из которых являются следующие: онтогенетический, предполагающий, что при разработке методики логопедического воздействия необходимо учитывать закономерности и последовательность формирования различных форм и функций речи в онтогенезе, и этиопатогенетический принцип, предполагающий, что логопедом учитываются факторы и механизмы индивидуальных речевых нарушений.

9. Материал программы структурирован с соблюдением принципа концентричности. Основным дидактическим компонентом программы на каждом занятии является связное высказывание и текст. Работа над текстом включена во все этапы обучения, с постепенным наращиванием объема грамматических сведений и усложнением практических речевых умений. К пятому - шестому классу в речи обучающихся с легкой умственной отсталостью при правильно организованной работе остаются лишь единичные нарушения произношения на фоне недоразвития слоговой структуры слов. Логопед эту работу планирует сугубо индивидуально, в соответствии с результатами логопедического обследования на начало года.

10. Программа содержит разделы, определяющие направления работы с обучающимися: развитие звуко-слоговой структуры слова, развитие семантической и морфемной структуры слова, работа над фразой и диалогом, формирование связной речи. Работа в рамках всех направлений ведется как устно, так и письменно.

11. Объем учебной нагрузки:

1) 5 класс – 2 часа в неделю, 68 часов в учебном году;

2) 6 класс – 2 часа в неделю, 68 часов в учебном году.

12. Для оценки динамики освоения задач обучения и продвижения ребенка по программе "Коррекция недостатков развития речи" балльная отметка не применяется, но обязательно используется квалиметрическое (описательное) оценивание.

13. Курс "Коррекции недостатков развития речи" закладывает фундамент общеобразовательной подготовки, необходимой для усвоения основ наук и формирования научных представлений о мире. Эффективность логопедических занятий и перенос полученных навыков в учебную обстановку значительно повышается, если используется дидактический материал в соответствии с темой программы, которая изучается в классе. Наиболее тесная взаимосвязь предполагается с учебными предметами:

1) "Русский язык", "Чтение и развитие речи", обусловленная тем, что целенаправленная коррекция нарушений речи позволит детям более успешно усваивать программу по русскому языку и чтению, подготовит их к усвоению морфологических и синтаксических категорий на практическом уровне в условиях фронтальной работы в классе, будет способствовать развитию техники чтения (темп, плавность, понимание, интонационная выразительность) и письма;

2) "Мир вокруг" и "Естествознание", так как в ходе логопедических занятий обучающиеся получают практическую речевую подготовку и приучаются наблюдать, анализировать и обобщать различные явления окружающей действительности с помощью речи, что поднимает процесс формирования представлений о природе на качественно новый уровень;

3) "Математика", так как плановая и целенаправленная работа над структурой фразы, предложением, текстом формирует у детей правильное понимание содержания текстовых задач, отвлеченных понятий; помогает различать оттенки значений математических слов-терминов, выраженные в приставках, суффиксах и окончаниях;

4) "Музыка" - в связи с тем, что укрепление дыхательно-голосового и артикуляционного аппарата в процессе специально организованных вокальных упражнений подготавливает физиологическую базу для развития интонационно-мелодической стороны речи. В то же время логопедические занятия способствуют лучшему усвоению текстов песен и музыкальных терминов, правильному произношению и запоминанию имен, фамилий великих композиторов и музыкантов;

5) "Общетрудовая подготовка" - так как это напрямую связано с задачей социальной адаптации и трудовой абилитации выпускника специальной школы; кроме того, именно в пятом-шестом классах лексический материал логопедических занятий наиболее активно обогащается трудовой лексикой, используемой на уроках трудового обучения, в связи с тем, что значительную часть трудовой лексики составляет предикативный (глагольный) словарь, развитие которого, согласно последним научным данным, активизирует всю речевую деятельность обучающегося;

6) "Культура поведения" - так как на логопедических занятиях активно отрабатываются формы культурного речевого поведения в тематических и ситуативных диалогах; в сознании обучающихся укрепляется представление о том, что культурная речь одна из основных составляющих культурного поведения.

Глава 2. Базовое содержание учебного предмета для 5 класса

14. Логопедическое обследование (4 часа).

15. Повторение и обобщение языковых знаний и речевых умений за курс начальной школы (8 часов):

1) звуко-слоговая структура слова и его буквенный образ: быстрое узнавание знакомых предметов в конкретном и абстрактном изображениях; различение и конструирование букв, отличающихся добавочным знаком (и - ц, ш - щ), похожих кинетически (и - у) и зеркально (з - е, с - э), трансформация букв, упражнения на развитие координации "глаз-рука"; уточнение в словах звуков, дефектно произносимых ранее, в соответствии с индивидуальными затруднениями детей;

2) семантическая и морфемная структура слова: нахождение и установление значения слов, группировка словаря по принципу морфемного сходства, сходства по составу, практические упражнения по морфемному анализу и синтезу слов: существительные мужского рода с суффиксами – ик-, -ок-, - онок-, -Ұнок- и женского рода с суффиксами -к-, -очк-, -ечк-;

3) фраза и диалог: дифференциация понятий "слово", "словосочетание", "предложение", признаки предложения; практические упражнения в составлении предложений модели: "прилагательное плюс существительное плюс глагол: (Хмурый день наступил) и в самостоятельном распространении предложений определениями: (от "День наступил" к "Хмурый день наступил"). Связь слов в предложении; упражнения на развитие диалогической речи: ситуативные диалоги-инсценировки на материале известных сказок;

4) связная речь: распознавание на слух образцов связной речи, сравнение рассказа с набором слов из него, сравнение рассказа с бессмысленным набором предложений, сравнение рассказа и его деформированного варианта; пересказ короткого текста с иллюстрациями.

16. Лексические средства межфразовой связи: прямые лексические повторы (14 часов):

1) развитие звуко-слоговой структуры слова и его буквенного образа: буквы, обозначающие мягкость согласного на письме; слог, речевые (слоговые) и неречевые ритмы, ударные и безударные слоги. Перенос слов, отработка, различение на слух и на письме гласных и согласных звуков и букв, входящих в состав слов-паронимов. Отработка двусложных слоговых структур с закрытым слогом и стечением согласных (компот, павлин, верблюд, беркут); слоговые ряды с ускорением темпа и изменением последовательности звуков в ряду, воспроизведение слоговых рядов с различным ударением, скороговорки;

2) развитие семантической и морфемной структуры слова: пополнение индикативного словаря по темам: "Осенние изменения в живой и неживой природе"; "Демисезонная одежда и обувь", группировка номинативного и предикативного словаря по темам: "Труд людей осенью". Подбор родственных слов, относящихся к различным грамматическим категориям; упражнения в практическом словообразовании и морфемном анализ существительных общего рода с суффиксами -ишк- (трусишка, шалунишка), -ищ- (ножище), существительных женского рода с суффиксом -ниц-, обозначающим вместилище (сахарница, хлебница);

3) работа над фразой и диалогом: понимание двух-трехступенчатых инструкций, включающих фразы с предлогами в, под, над, из-за, из-под; различение предложений распространҰнных и нераспространҰнных. Составление и распространение предложений. Связь слов в предложении; нахождение и установление значения слов из контекста; нахождение главных и второстепенных членов простого распространенного предложения; однородные члены предложения и перечислительная интонация. Жесты и мимика при перечислении значимых признаков чего-либо или кого-либо;

4) формирование связной речи: выделение признаков связного текста: тематическое единство, логическая цельность и причинно-следственная обусловленность, наличие средств межфразовой связи; тема текста; подбор заголовка к тексту в связи с выделенной темой или с отражением его темы; прямые лексические повторы. Формирование умения преодолевать разрыв в 2-3 предложениях, связанных по смыслу, путҰм изменения порядка слов, употребления лексических повторов.

17. "Лексические средства межфразовой связи: лексические повторы с употреблением однокоренных слов" (14 часов):

1) развитие звуко-слоговой структуры слова и его буквенного образа: правильное произношение двухсложных и трехсложных слов с закрытыми слогами, стечением согласных и наличием оппозиционных звуков (телефон, спасибо, солнышко, Кокшетау) и отдельных четырехсложных (статуэтка) употребление заученных слов в составе предложений; сравнение букв с одинаковым рисунком, но разным количеством элементов (и – ш; м – л), проведение усложненного звукового анализа и синтеза слов с йотированными гласными; сильная и слабая позиция гласной в слове;

2) развитие семантической и морфемной структуры слова: пополнение, систематизация и обобщение словаря всех грамматических категорий по теме: "Независимая и свободная страна". Толкование сочетаний: история становления, права человека, ближнее зарубежье, дальнее зарубежье; работа с дополнительной справочной литературой, текстами казахских народных сказок, географической картой; узнавание слова с безударным корнем среди цепочки однокоренных слов, предъявляемых на слух; подбор проверочного слова для корня с безударной гласной или сомнительной согласной по образцу и алгоритму. Написание корня в любой речевой ситуации. Правописание слов с разделительными "ъ и ь";

3) работа над фразой и диалогом: работа над смысловой и интонационной законченностью предложений; предложения вопросительные и повествовательные: сопоставление по интонации, цели высказывания, обыгрывание вопросительных фраз в прямой и косвенной речи; организация коммуникативных взаимоотношений с использованием адекватных вербальных и невербальных средств в процессе совместной со сверстником игровой, предметно-практической, продуктивной деятельности;

4) формирование связной речи: организация наблюдения за использованием повторов как средства межфразовой связи; использование однокоренных слов для связи двух-трех предложений между собой. Основная мысль текста. Короткий, на основе трех сюжетных картинок, рассказ. Более длинный, на основе четырех - пяти сюжетных картинок. Рассказ с использованием повторов родственных слов как средства межфразовой связи. Выделение основной мысли текста.

18. "Лексические средства межфразовой связи: использование личных местоимений" (14 часов):

1) развитие звуко-слоговой структуры слова и его буквенного образа: произношения слов различной слоговой структуры, дикционные тренинги; отработка внятности, темпа и плавности на материале стечений взрывных согласных: бгда, бгду, бгды, бгдэ; преодоление индивидуальных произносительных нарушений обучающихся; развитие осознанности движений артикуляционного аппарата, необходимых для правильного и четкого произношения звуков, усвоение механизмов звукообразования;

2) развитие семантической и морфемной структуры слова: пополнение, систематизация и обобщение словаря всех грамматических категорий, включая причастия и деепричастия, по темам: "Я и моҰ тело: личная гигиена", "Я и моя семья", "События вокруг меня и средства массовой информации". Подбор группы глаголов к существительному. Многозначные слова, подбор синонимов (дуть в трубу- играть, дуть на чай – остужать) и антонимов (ветреный ребенок - серьезный ребенок, ветреная погода - спокойная погода);

3) работа над фразой и диалогом: составление предложений из слов, данных в начальной форме, составление сложного предложения с союзом "который". Составление диалогов на основе просмотра видеосюжетов (без звука) с участием знакомых лиц (детей, взрослых) в бытовой, учебной, продуктивной, игровой деятельности;

4) формирование связной речи: работа с деформированным текстом выборочный пересказ, составление коротких рассказов-повествований и рассказов-описаний с использованием личных местоимений как средств межфразовой связи.

19. "Лексические средства межфразовой связи: использование слов-синонимов" (14 часов):

1) развитие звуко-слоговой структуры слова и его буквенного образа: произношение трех-четырехсложных слов со стечениями и закрытыми слогами. Дикционные тренинги; отработка внятности, темпа и плавности на материале скороговорок с оппозиционными согласными. Преодоление индивидуальных произносительных нарушений обучающихся. Развитие осознанности движений артикуляционного аппарата. Понятие о звуковой культуре; дифференциация мягких и твердых, звонких и глухих согласных с опорой на слух;

2) развитие семантической и морфемной структуры слов: пополнение, систематизация и обобщение словаря всех грамматических категорий, включая практические упражнения с причастиями и деепричастиями, по темам: "Труд и профессии", "МоҰ село, мой город", "Рынок. Торговля". Морфемный анализ, определение сильных и слабых согласных фонем в корне. Правописание согласной в различных частях слова; составление словообразовательных гнезд;

3) работа над фразой и диалогом: составление сложносочиненных предложений по моделям, отработка приемов адекватного речевого поведения в ситуациях "приветствие и прощание", "благодарность", "вежливый отказ";

4) формирование связной речи: составление рассказов-описаний и рассказов-повествований по схеме с использованием слов-синонимов в качестве средств межфразовой связи. Текст, тема текста, основная мысль текста, опорные слова, тип текста.

Глава 3. Базовое содержание учебного предмета для 6 класса

20. Логопедическое обследование (4 часа).

21. Повторение и обобщение языковых знаний и речевых умений за курс начальной школы (8 часов):

1) звуко-слоговая структура слова и его буквенного образа: актуализация навыка звукового анализа слов, наблюдение за расхождениями в произношении и написании слов, рифмование слов, графемные дифференцировки;

2) семантическая и морфемная структура слова: упражнение в образовании существительных и глаголов известными способами, дополнение ряда родственных слов; подбор родственных слов при решении орфографической задачи по правописанию безударной гласной в корне;

3) фраза и диалог: составление простых и сложных предложений по известным моделям, преодоление индивидуальных проявлений структурно-морфемного и морфемно-структурного аграмматизма, бытовой тематический диалог на тему из школьной жизни, закрепление навыка отвечать на вопросы, задавать вопросы по ситуации ("О чем можно и нужно спросить в данной ситуации?");

4) формирование связной речи: пересказ по цепочке, пересказ в лицах типа простой драматизации, составление коротких рассказов с использованием известных средств межфразовой связи.

22. "Лексические средства межфразовой связи, использование притяжательных местоимений" (14 часов):

1) развитие звуко-слоговой структуры слова и его буквенного образа: дифференциация оппозиционных фонем и графем на материале самостоятельных письменных высказываний. Актуализация навыка языкового анализа сложных форм; работа по преодолению индивидуальных проявлений нарушения слоговых структур (персеверации, метатезы, антиципации, контаминации);

2) развитие семантической и морфемной структуры слова: образование глаголов с помощью синонимичной приставки (отплыть-уплыть) и глаголов от междометий и звукоподражаний (кукует, ахает). Толкование оттенков значений, выраженных в глагольных приставках; группировка номинативного и предикативного словаря по темам: "Труд людей на селе и в городе", "Сезонные изменения в природе";

3) работа над фразой и диалогом: составление предложений по заданной модели: прилагательное + существительное + глагол + наречие, с элементами подчинительной связи и союзами "поэтому" и "потому что". Этикет интернет-переписки;

4) формирование связной речи: компрессия текста; составление рассказа-повествования из 4-5 предложений с использованием притяжательных местоимений в качестве средств межфразовой связи. Составление рассказа на основе нескольких текстов на данную тему.

23. "Лексические средства межфразовой связи, использование указательных местоимений" (14 часов):

1) развитие звуко-слоговой структуры слова и его буквенного образа: осознание различий в механизмах образования гласных и согласных; выделение гласных после шипящих, наблюдение за различием в произношении и написании гласной после шипящей и "ц"; воспроизведение твердых и мягких, звонких и глухих согласных по описанию уклада органов артикуляции, по звучанию, по механизму (взрыв, смычка). Подбор слов по заданному количеству мягких, твердых, звонких и глухих; дифференциация ж-з, ш-с, ж-ш, ч – щ;

2) развитие семантической и морфемной структуры слова: образование глаголов от существительных и прилагательных с помощью суффикса -нича- (бездельничать), образование родственных слов по аналогии; пополнение и актуализация предметного, предикативного и индикативного словаря по темам, "Школьная жизнь"; образование слов с обобщенным значением (молодежь) и отвлеченным значением (бегство);

3) работа над фразой и диалогом: формулирование оценочных высказываний сначала логопеда, потом участников диалога по отношению к дополнительному коммуниканту: "Молодец, Женя, что интересуешься, правильно ли понял просьбу; подумайте, за что еще можно похвалить Женю в этом разговоре, похвалите!";

4) формирование связной речи: элементарный семантический, структурный и языковой анализ текстов. Тексты – повествования с элементами рассуждения на тему о пользе знаний; составление подробного пересказа и изложения по картинно-графическому плану.

24. "Жанры и виды текстов, различные средства межфразовой связи в текстах разных видов" (14 часов):

1) развитие звуко-слоговой структуры слова и его буквенного образа: распознавание на слух слов и предложений с сочетаниями жи, ши, ча, ща, чк, чн, нч, оро, оло; дифференциация слов, требующих проверки правильного написания и слов, не требующих проверки. Узнавание слова-эталона из двух- трех – четырех, предложенных на слух, по ритмико-интонационной структуре;

2) развитие семантической и морфемной структуры слова: суффиксальный способ образования прилагательных с помощью суффиксов: -е- (большой - больше), -ее- (красный-краснее), -н- (для обозначения времени: зимний, места: лесной, материала: железный, вида продукта: клубничный), -ов- (еловый, сосновый), -ив- (красивый), -ск- (мартовский), -оват- (грязноватый); выбор главного слова в словообразовательном гнезде, замена целого словосочетания одним словом; группировка словаря и обогащение абстрактной лексики в рамках тем "Мои увлечения", "Мои друзья", "Свободное время", "Культура и искусство", практическое употребление деепричастий в речи;

3) работа над фразой и диалогом: отработка всех видов предложно-падежного управления, согласования имени существительного с другими частями речи: именем прилагательным, именем числительным, местоимением, причастием, в роде, числе и падеже; диалог: определение общей цели совместной деятельности или общения, отработка приемов адекватного вербального поведения в процессе личностно-значимой формы совместной деятельности;

4) формирование связной речи: литературные тексты-описания с элементами рассуждения на тему о природе родного края (семантический, языковой и структурный анализ); членение непунктированного текста на предложения; составление текста - описания с элементами рассуждения по картинно-графическому плану.

25. "Создание замысла и реализация смысловой программы" (14 часов):

1) развитие звуко-слоговой структуры слова и его буквенного образа: преодоление индивидуальных затруднений в произношении слов различного звуко-слогового состава, совершенствование навыка выявления тонких дифференцировок внутри одной фонемы. Выявление фонем в функционально сильных и функционально слабых позициях. Решение орфографической задачи по алгоритму, работа с линейными и позиционными моделями слов;

2) развитие семантической и морфемной структуры слова: совершенствование навыка морфемного анализа; образование слов при помощи суффиксов, приставок и соединения слов или корней слов, адекватный выбор словообразовательного средства; работа над семантикой и синонимией слов, обозначающих свойства человеческого характера;

3) работа над фразой и диалогом: диалог, усложнҰнный сообщением новой информации или желанием узнать еҰ, выражением согласия или несогласия с мнением говорящего; создание замысла и программы диалога по вопросительному слову, реализация смысловой программы в творческой сюжетно-ролевой игре;

4) формирование связной речи: создание замысла и программы повествования, рассуждения и описания, составление карты-схемы по тематике, реализация смысловой программы с использованием всех известных средств межфразовой связи: прямых и непрямых повторов, личных местоимений, слов-синонимов, указательных, притяжательных местоимений, местоименных наречий; составление коллективного письма, коллективного рассказа, сказки.

Глава 4. Ожидаемые результаты по завершении 5 класса

26. Предметные результаты.

27. Ожидается, что обучающиеся будут знать:

1) названия и роль артикуляционных органов при произнесении гласных звуков, а также звонких, глухих, твердых и мягких согласных;

2) названия и отличительные признаки всех фонем и графем русского языка;

3) дифференциальные признаки понятий "слово", "словосочетание", "предложение", "текст";

4) алгоритм решения орфографической задачи по написанию безударной гласной в корне слова;

5) формы личных местоимений для использования их в качестве средств межфразовой связи;

5) оттенки значений, выраженные в глагольных приставках, в суффиксах существительных и прилагательных;

6) фразы-клише речевого этикета для ситуаций: "приветствие и прощание", "благодарность", "вежливый отказ".

28. Ожидается, что обучающиеся будут уметь:

1) четко и слитно, с нарастанием темпа произносить цепочку слогов со стечением трех– четырех согласных (всхли, всхла, всхро), включающих оппозиционные звуки;

2) четко, слитно, с правильным ударением произносить трех-четырех сложные слова, состоящие из недефектных фонем, со стечением согласных в середине и на конце слов (почтальон, перепорхнуть, однозначное, двузначное, пространство);

3) проводить фонематический и буквенный анализ, графемные и фонемные дифференцировки при письме под диктовку, включая слова с дефектно произносимыми звуками;

4) проводить морфемный анализ слов с целью решения орфографической задачи;

5) строить по модели, произносить с интонацией перечисления простые распространенные предложения с однородными главными и второстепенными членами;

6) инициировать ситуативный диалог на заданную тему по образцу, участвовать в диалоге, демонстрируя адекватное вербальное поведение, выражать интерес к теме и уважение к собеседнику, использовать жесты, мимику и необходимую интонацию, поддерживать информативность диалога;

7) составлять рассказ - повествование из четырех - пяти предложений по картинно-графическому плану с использованием личных местоимений, синонимов и прямых лексических повторов в качестве средств межфразовой связи.

Глава 5. Ожидаемые результаты по завершении 6 класса

29. Предметные результаты.

30. Ожидается, что обучающиеся будут знать:

1) различия в механизмах образования гласных и согласных, шипящих и свистящих, твердых и мягких, звонких и глухих фонем;

2) алгоритм решения орфографической задачи по написанию сомнительной согласной в корне словам на конце приставки;

3) термины, относящиеся к программе по математике, русскому языку, общетрудовой подготовке и другим предметам;

4) переносное значение слов, смысловые оттенки, выраженные в приставках и суффиксах;

5) формы притяжательных и указательных местоимений для использования их в качестве средств межфразовой связи;

6) жанры, типы и виды текстов.

31. Ожидается, что обучающиеся будут уметь:

1) четко и слитно в речевом потоке произносить простые распространҰнные предложения из слов различной сложности с соблюдением правильной интонации и ударения;

2) выстраивать парадигму словоизменения и проводить словообразование для решения орфографической задачи;

3) сравнивать людей, предметы и явления по их характерным признакам, употребляя для этого наречия, имена существительные, числительные, причастия, обозначающие эмоциональную оценку действия;

4) понимать, толковать и использовать в речи слова и фразы с абстрактным, обобщенным и переносным значением;

5) сообщать о календарных датах, предстоящих или прошедших событиях с указанием времени событий и собственной эмоциональной оценки, поддерживать беседу по тематике урока, по образцу конструировать диалоги от лица персонажей сюжетных картин;

6) составлять по собственному замыслу рассказ - повествование из пяти - шести предложений по картинно-графическому плану с использованием притяжательных и указательных местоимений в качестве средств межфразовой связи.

32. Личностные результаты обучения. Ожидается, что обучающиеся проявят:

1) целостный, конструктивный, социально-ориентированный взгляд на мир и человека;

2) уважительное отношение к иному мнению, эмоционально-нравственную отзывчивость, понимание и сопереживания чувствам других людей; умения консолидироваться и договариваться;

3) эстетические потребности, ценности и чувства;

4) бережное отношение к материальным и духовным ценностям, к результатам своего и чужого труда.

33. Системно-деятельностные результаты обучения. Ожидается, что обучающиеся овладеют:

1) способностью принимать и сохранять учебную цель, планировать под руководством педагога свою деятельность, контролировать и оценивать свои действия;

2) приемами использования знаково-символических средств, в том числе моделирования;

3) различными способами поиска информации;

4) действиями сравнения, анализа, синтеза, обобщения, классификации по родовидовым признакам, установления аналогий и причинно-следственных связей, построения рассуждений, отнесения к известным понятиям.

Қазақстан Республикасы
Білім және ғылым министрінің
2013 жылғы 3 сәуірдегі
№ 115 бұйрығына 367-қосымша

Жеңіл ақыл-ой кемістігі бар білім алушыларға арналған негізгі орта білім беру деңгейінің 5 - 6 сыныптары үшін "Түзету ырғағы" пәнінен үлгілік оқу бағдарламасы
(оқыту қазақ тілінде жүргізілетін сыныптар үшін)

Ескерту. Бұйрық 367-қосымшамен толықтырылды – ҚР Білім және ғылым министрінің 27.07.2017 № 352 (1, 2, 6, 8, 9, 10,(11, 12) сыныптардың ерекше білім беруге қажеттіліктері бар білім алушылары үшін 01.09.2017, ерекше білім беруге қажеттіліктері бар 3-сыныптың білім алушылары үшін 01.09.2018, ерекше білім беруге қажеттіліктері бар 4-сыныптың және 10-сыныптың білім алушылары үшін 01.09.2019, 11-сыныптың білім алушылары үшін 01.09.2020 қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

1 - тарау. Түсінік хат

1. Оқу бағдарламасы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 23 тамыздағы № 1080 қаулысымен бекітілген Орта білім берудің (бастауыш, негізгі орта, жалпы орта білім беру) мемлекеттік жалпыға міндетті стандартына сәйкес және жеңіл ақыл-ой кемістігі бар білім алушылардың ерекше білім алу қажеттіліктерін ескере отырып әзірленген.

2. Оқу пәнінің мақсаты – ақыл-ой даму бұзылыстары бар бастауыш сынып білім алушыларының жалпы дамуына, дене дамуындағы, жалпы және сөйлеу тілдік қимылдардағы, эмоциялық ерік аясындағы кемшіліктерді түзетуге көмектесу; жеке тұлғалық жағымды қасиеттерді (достық пейілді, тәртіптілік, ұжымшылдық), эстетикалық тәрбиені дамыту.

3. Оқу пәнінің міндеттері:

1) қимыл-қозғалыс аймағын: жинақылықты, мақсаттылықты, қимылдың байсалдылығы мен айқындығын дамыту;

2) ырғақ сабақтарына жағымды қатынас қалыптастыру;

3) ырғақ сезімін қалыптастыру;

4) балаларда музыка аспаптарымен ойнауға деген қажеттілікті қалыптастыру;

5) балаларда музыканың сүйемелдеуімен ырғақты және мәнерлі қозғалу қабілетін, қимыл-қозғалысты музыканың қарқыны мен ырғағына сәйкес үйлестіру қабілетін дамыту;

6) икемділік, тепе-теңділік сезімін, кеңістікте бағдарлау, қимыл-қозғалыс үйлесімділігін қалыптастыру;

7) би қимылдарына үйрету;

8) қимыл мен бейнені жеткізу тәсілдерінің бейнелілігін қалыптастыру;

9) музыканы эмоциялық қабылдау, музыканы жоғарылығына, күшіне, ұзақтығына, тембріне, сипатына қарай ажырату;

10) қимыл-қозғалыстық есте сақтау қабілетін дамыту;

11) достық пейілділікке, тәртіптілікке, ұжымшылдыққа тәрбиелеу.

4. "Түзету ырғағы" пәні білім алушылардың дамуындағы бұзылыстарды жеңуге бағытталған түзету пәндерінің циклына кіреді.

5. Түзету ырғағымен сабақтар жеңіл ақыл-ой кемістігі бар білім алушылардың психикалық және дене дамуы деңгейін жоғарылатуға, еркін әрекетін, жалпы және ұсақ қимылдарын, кеңістікте бағдарлауын, эмоциялық аясын дамытуға, білім алушылардың танымдық мүмкіндіктерін жоғарылатуға бағытталған.

6. Бағдарламаны жүзеге асырудың негізгі қағидасы – нақты қимылдық әрекет процесінде үйрету.

7. Осы бағдарлама жеңіл ақыл-ой кемістігі бар білім алушылардың жасы мен психофизикалық ерекшеліктерін, олардың білімі мен икемділіктерін ескере отырып құрылған.

8. Бағдарламадағы материал тапсырмалар мен мәліметтер көлемінің артуы мен күрделенуіне қарай орналасқан, бұл білім алушылардың білім мен икемділік аясын кеңейтуге көмектеседі.

9. 5-6-сыныптардағы түзету ырғағы бойынша бағдарлама үш тараудан тұрады:

1) ырғақтық-гимнастикалық жаттығулар;

2) музыкалық аспаптармен жаттығулар;

3) би жаттығулары.

10. Әрбір тарауда жаттығулар жүйелілікпен берілген және олардың көлемдері, сондай-ақ музыкалық-ритмикалық әрекеттің нақты түрімен шұғылданған білім алушылардың меңгеруге міндетті білімі мен икемділіктері көрсетілген.

11. Әрбір сабақта бірізділікпен берілген бағдарламаның барлық тараулары бойынша жұмыс жүргізіледі. Алайда сабақтың міндеттеріне қарай, мұғалім сабақтың басында және соңында ширығуды бәсеңсітуге, босаңсу мен тынышталдыруға арналған жаттығулардың міндетті түрде берілуіне байланысты, бағдарламаның әрбір тарауына әртүрлі уақыт бөле алады.

12. Бірінші тараудың негізгі мазмұнын қажетті музыкалық-қимылдық дағдыларды жетілдіруге көмектесетін ритмикалық-гимнастикалық жаттығулар құрайды. Бұл тарау мойын, иін, дене, аяқ бұлшық еттерін дамытуға берілген жаттығуларды қамтиды. Мұғалімнің қалауы бойынша оны дене шынықтыру бағдарламасынан алынған жаттығулармен толықтыруға болады.

13. Жаттығуларды музыкасыз, санап тұрып үйретуге болмайды.

14. Мұғалім жаттығуды орындаудың басында музыкамен бір мезгілде санауына болады, ал білім алушылар жаттығуды сүйемелдеген музыканың қарқыны мен ырғағына ғана бағдарлап, өздері аяқтайды. Сонымен бірге сабақты музыканың сүйемелдеуімен орындалатын әдеттегі жаттығуларға айналдыруға болмайды. Қимылды музыканы ауыстырумен бір мезгілде ауыстыруға және оның музыкалық-ритмикалық бейнесіне сәйкес болуға міндетті.

15. Ырғақтық-гимнастикалық жаттығулар тарауына ақыл-ойы дамымаған балалар әрекетінің негізгі түрі үйлесімділікпен және ырғақпен байланысты қимылдар басты орын алатын дене еңбегі болатындықтан, олар үшін өте қажетті қимыл-қозғалыс үйлесімділігін жетілдіруге арналған жаттығулар кіреді.

16. Берілген жаттығулардың негізгі мақсаты – жеңіл ақыл-ой кемістігі бар балалардың екі қолының әртүрлі бағыттағы қимылын сәйкестендіруге немесе қол қимылын бастың қандай да бір жаққа бұрылуымен үйлестіруге үйрету, жаттығулар жылдам емес, қимылдары аса жиі ауыспайтын ырғақты музыканың сүйемелдеуімен орындалады. Әрі қарай тапсырма күрделендіріледі, қолды шынтақ буынынан, аяқты тізеден бүгу мен жазу, дене мен басты бұрумен бір мезгілде орындалатын қол мен аяқтың шалыс қимылы қосылады. Музыка қарқыны, соған сәйкес қимылдардың орындалуы жылдамдатылады, тапсырмалар жиі ауысады.

17. Музыкалық аспаптармен жаттығуларды дайындық жаттығуынан: саусақтарды жұдырық етіп бүгу және жазу, күшпен және күш салмай біріктіру, саусақтарды түйістіруден бастау ұсынылады.

18. Музыкалық аспаптармен ойын саусақ бұлшық еттерін дамыту, ширығуды немесе босаңдықты басу, қол қимылының дәлділігін, ырғақтығы мен үйлесімділігін жетілдіру, тыныс алуды дамыту мақсатында ендіріледі. Сол себепті бағдарламада гамма мен жеңіл жаттығуларды, сөзін жаттауға көп уақыт кетпейтін өлеңдерді меңгеру қарастырылады.

19. Бағдарламаға пианино, аккордеон, үрмелі сырнай ендірілген. Бұл аспаптарда ойнау қағидасы шамамен бірдей және кислофон, металлофон және цитрамен салыстырғанда саусақтардың еркін, дәл және жүгірте басу қимылдарын талап етеді.

20. Балаларға арналған музыкалық аспаптарда ойнау үшін қарапайым және балаларға жақсы таныс әуендер ұсынылады. Әуеннің арасындағы үлкен интервалдар ақыл-ой даму бұзылысы бар білім алушыда қиындықтар туғызатындықтан оның дыбыстары бір- біріне жақын орналасады. Балалар пианинода ойнап үренген әуенін аккордеон мен үрмелі сырнайда да орындай алады.

21. Саусақ қимылдарын үйлестіруге арналған тапсырмаларды, білім алушыларға белсенді дене жүктемесінен кейін демалуға мүмкіндік беру үшін ырғақтық-гимнастикалық жаттығуларды орындап болғаннан кейін жүргізуге болады.

22. Ақыл-ой даму бұзылысы бар балаларды би билеуге үйрету үшін алдымен бидің жеке қимылдары мен элементтерін дәл және мәнерлі орындауға дағдыландыру жұмысы жүреді. Әрбір жаттығуға оның қимыл ерекшеліктері бейнеленетін әуен таңдалады.

23. Бейнені сезінуге заттармен орындалатын жаттығулар көмектеседі. Жалаушаны қолға ұстап жүру ширақ және кең басып жүруге мәжбүрлейді. Ашық түсті орамал көңілді және еркін, бір сарынды және жеңіл билеуге көмектеседі.

24. Қимылдың бір сарындылығын жетілдіруге қазақ билерін (мысалы, "Қамажай") үйрету көмектеседі.

25. Бұл тараудың тапсырмалары тек дамыту түрінде ғана емес, сонымен бірге танымдық сипатта да болады.

26. Білім алушылар би билеуді үйрену барысында олардың атауларымен (полька, гопак, хоровод, кадриль, вальс), сондай-ақ осы билердің негізгі қимылдарымен (тапылдату, шоқырату, полька қадамы, ауыспалы адым, тізе бүгу, қазақ халық билерінің және Қазақстан халықтарының ұлттық билерінің қимылдары) танысады.

27. Әртүрлі халықтардың билерін орындау балаларды халық мәдениетіне тартады, әртүрлі ұлттық билердің ерекшеліктеріне тән қимылдарды таба білу оларда интернационализм сезімін тәрбиелейді. 5-6-сыныптарда оқу жылы барысында биді 5-6 биден артық үйретпеуді ұсынады.

28. Биге үйретудің бастапқы кезеңінде қимылдары қайтала беретін, қимылдарын балалар алдын ала жақсы үйренген билерді таңдау дұрыс болады. Бұл оларды үйретуге аз уақыт бөлуге мүмкіндік береді. Сонымен бірге, жақын арада болатын жағымды нәтиже ақыл-ой даму бұзылыстары бар балаларда эмоциялық қанағаттандырарлық сезім мен танымдық қызығушылық тудырады.

29. Ырғақ сабақтарындағы барлық жұмыс кезеңдерінде музыкалық сүйемелдеу үшін қазақстандық композиторлардың шығармаларын пайдаланады.

30. Сөйлеу тілінің ырғағымен жұмыс сабақтың жеке кезеңі ретінде ерекшеленбейді, алайда педагог оны әртүрлі әрекет түрлерімен сәйкесендіруді қарастырады.

31. Музыкалық ырғақ сезімін өлең және тақпақ мәтінінің ырғағымен үйлестіруге болады.

32. Ырғақ сабақтары барлық қажетті құрал-жабдықтармен жабдықталған кең залда өткізіледі. Құрал-жабдықтар: мұғалімге арналған музыкалық аспап, магнитофон, әрбір оқушының жаттығуды орындауына арналған заттар (алуан түрлі жалаушалар, шарлар, ленталар, орамалдар, шеңберлер, доптар, секіргіштер, сылдырмақтар, бубендер, дабылдар), балаларға арналған музыкалық аспаптар (пианино, аккордеондар, үрмелі сырнайлар). Сондай-ақ залда музыкалық аспаптарда ойнауға қажетті орындықтар мен сүйемелдер болады.

33. Сабақта дәрігердің ұсынысын ескеріп, әрбір білім алушыға арналған дене және қимыл жүктемесін реттей отырып, сараланған тәсілді қолданады.

34. Сабаққа ер балалар спорт киімімен, қыз балалар футболка (немесе топик) және лосина, аяқтарына жұмсақ тәпішке (чешки) киіп келе алады.

35. Оқу жүктемесінің көлемі:

1) 5-сыныпта аптасына 1 сағат, оқу жылында 34 сағат;

2) 6-сыныпта аптасына 1 сағат, оқу жылында 34 сағат.

36. Ырғақ сабағының негізгі оқу жоспарының "Түзету технологиясы" тарауына кіретіндіктен, бұл сабақтарда әдеттегі балдық бағалар қойылмайды. Балаларды бағалау сөздік мадақтау мен ынталандыру арқылы жүзеге асырылады.

2-тарау. Оқу пәнінің 5-сыныптағы базалық білім мазмұны

37. Ырғақтық-гимнастикалық жаттығулар.

38. Хореографиялық жаттығулар:

1) қол қалпы: қолдың бастапқы қалпы болып табылатын дайындық қалпы; 1-қалып – қол алға қарай диафрагма деңгейінде, шынтақтар дөңгелектеген және жанына қараған, алақан денеге қараған, иық төмен түскен, бір қолдың саусақтары екінші қолдың саусақтарынан 5-10 см арақашықтықта; 2-қалып – дөңгеленген қол жан-жағына қарай ажырап, иықтан төмен, дененің алдына қарай созылған, шынтақ 1-қалыпқа қарағанда біршама түзуленген және артқа қарай бағытталған, ал алақандар бір-біріне қараған; 3-қалып – қол жоғарыда (көру аймағында), қол буыны мен шынтақ беттің алдына, алақанды төмен қаратып, жанына қарай созылған;

2) білім алушылар барлық қалыпта қол басын күш салмай, жеңіл ұстайды. Ортаңғы саусақ бірінші саусаққа жақындатылған. Бастапқы кезде қолдың әрбір қалпында кідіріс жасалады. Біртіндеп кідірістер қысқарады, қимылдар бірге қосылып орындала бастайды. Қолға арналған жаттығуды меңгерулеріне қарай, оларды дене қимылымен біріктіре отырып күрделендіріледі;

3) аяқ қалпы: 1-қалып – өкше бірге, аяқ ұшы жанына қарай бұрылған; 2-қалып – аяқ табанның ұзындығына қарай алшақ қойылған, аяқ ұшы жанына қарай бұрылған; 3-қалып – бір аяқтың өкшесі екінші аяқтың ортасына жабыстырыла қойылған, аяқ ұшы жанына қарай бұрылған;

4) тіреудің жанындағы жаттығулар: жартылай тізе бүгу; тізе бүгу, аяқты әртүрлі бағытта тіктеу, аяқты сермеу қимылы;

5) жүріс және жүгіріс. Жүріс түрлері: жұмсақ, жоғары, өткір және кең қадам. Жүріске қарағанда жүгірістің тірексіз фазасы бар және қадам басудан қарқындырақ орындалады. Жүгірістің түрлері жүріс түрлеріне ұқсас болып, сол анықтамаларды сақтайды: өткір, жоғары және кең жүгірістер. Жүріс пен жүгірісті орындағанда қол қимылдары әртүрлі болады.

39. Көркем гимнастика жаттығулары:

1) серіппелі қимылдар – "серіппе" қимылына қатысатын буынды немесе буындарды біркелкі бүгу және жазу. Олар қолмен, аяқпен және бүкіл денемен орындалады. Музыкадағы екпінді серіппелі қимылдармен ерекшелеуге болады. Қолмен орындалатын серіппелі қимылдар бір мезгілде, кезектестіріле және әртүрлі бағытта бір мезгілде орындалады. Аяқпен орындалатын серіппелі қимылдар – бір орында тұрып екі аяқпен; тізені бүкпей, аяқтың ұшымен көтерілу және табанмен түсу; табанмен толықтай тұрып, тізені бүгу және жазу; бір орында тұрып, алға және артқа қарай қозғала отырып, дененің салмағын аяқтан аяққа серпе ауыстыру; оң аяқпен, содан кейін сол аяқпен тізені жартылай бүгу;

2) толқын тәрізді қимылдар. Барлық буындардағы дәйекті және үзіліссіз қимылдар. Толқын тәрізді қимылдарды қолмен, дененің жоғары бөлігімен және барлық денемен орындауға болады. Музыкалық сүйемелдеу үшін көлемі 3/4 болатын, баяу немесе орташа қарқынды, лирикалық, жағымды әуен таңдалады. Денемен орындалатын толқын тәрізді қимылдар толқынды бүтіндей орындауға арналған дайындық жаттығуы болып табылады. Жартылай дөңгелеген жүрелеу толқынды бүтіндей орындауға арналған бастапқы қалып болып табылады. Аяқ ұшымен тұрған, алақан алға, қол жоғары қалыпта аяқ пен денені сәл бүгеді. Қол еденге параллель қалыпта, иінмен бірге толқындай қозғалады. Омыртқаның барлық буындары алға қарай бүгілген, аяқ бірге, өкше жерден барынша жоғары көтерілген, арқа домалақ. Қарын, бөксе бұлшық еттері ширыққан, қол мен иін босаңсыған. Дене ауырлығы аяқ ұшында. Бұл қимыл қимыл-қозғалыс аясында бұзылыстары бар балалар үшін өте күрделі. Алайда әрбір бала толқын тәрізді біртұтас қимылды өздерінің мүмкіндіктеріне қарай орындайды, бірақ орындауды жетілдіруге тырысады;

3) сермеу. Бүтіндей дененің немесе жеке мүшелердің (қол, аяқ) дәйектілікпен орындаған біртұтас қимылы. Оларға тән ерекшелік – қимыл инерция бойынша келесі буынға берілетін қысқа түрткі. Сермеуді сүйемелдейтін көлемі 2/4, 3/4 болатын музыка екпінді, сергек ойналады. Қарқыны сермеу амплитудасына байланысты дыбысы қатты;

4) секіріс. Бұрылумен, сермеумен, би адымдарымен, ритмикалық тапсырмалармен үйлескен секірістер;

5) тепе-теңдік. Әртүрлі тіректерде тепе-теңдікті сақтау. Тепе-теңдікке берілген динамикалық, статикалық, аралас жаттығулар;

6) динамикалық жаттығулар – тіректің шектеулі алаң жағдайында немесе биіктетілген тіректе – гинастикалық орындықта, бумда, еденде анық сызылған енсіз жолақта қадаммен, жүгіріспен, ыршумен орындалатын қозғалыстардың бір түрі;

7) статикалық жаттығулар – екі аяқпен (аяқтың ұшымен) әртүрлі тұрыстар, әртүрлі қалыпта (дененің еңкеюімен, бос аяқ алға, артқа, жанына) бір аяқпен, тізерлеп тұру. Бұл жаттығуларды еденде және сәл биіктетілген тіректе орындауға болады;

8) аралас жаттығулар – тұрақты статикалық қалыппен аяқталатын қимыл әрекеті. Әртүрлі секірістерден кейін жерге қону, бұрылуды, тізерлеуді, еңкеюді орындағаннан кейін тепе-теңдікті сақтау;

9) дыбысы аса қатты емес, қарқыны баяу немесе орташа баяу, жайлы музыкалық сүйемелдеу;

10) бұрылыстар. Дененің вертикальды осі бойынша айналмалы қозғалыс. Бұрылыстарды бір немесе екі аяқпен 180, 360 және одан да үлкен градуста орындайды. Бұрылыстарды меңгеруді тепе-теңділік және би адымдарымен біріктіруге болады. Музыкалық сүймелдеуге жоғары және орташа регистрдағы, қарқыны орташа, жайлы музыканы пайдалануға болады.

40. Музыкалық аспаптармен жаттығулар.

41. Музыкалық аспаптарды дыбысталуы бойынша тану:

1) пианинода, аккордеонда, үрмелі сырнайда күрделі емес жаттығуларды орындау;

2) пианинода гамманы бір мезгілде екі қолмен до¹ – соль ¹көлемінде орындау;

3) таныс музыканың негізгі ырғағын музыкалық аспаптармен жеткізу және таныс өлеңнің әуенінің берілген ырғағына қарай анықтауға арналған жаттығулар;

4) сандық жүйе бойынша музыкалық аспаптарда ойнауға үйрету.

42. Би жаттығулары мен билер.

43. "Диско" стиліндегі заманауи билердің элементтері:

1) қимылдарының белгілі бір (алдын ала анықталған) дәйектілігі бар билер;

2) сапқа еркін тұруымен ерекшеленетін билер.

44. "Диско" стиліндегі билердің негізгі ерекшеліктері – қимылды еркін орындау, импровизациялау. Бұлардың барлығын музыкалық ырғақ пен биге тән қимылдардың белгілі бір жиынтығы біріктіреді.

45. Заманауи ырғақты билер негізінен бір орында немесе сәл қозғалыспен орындалады. Музыканың сипаты қол, аяқ, дененің нақты, ырғақты қимылдарымен, адымдардың үйлесуімен жетілдіріледі. Адымдардан басқа музыкалық сүйемелдеудің ең бір динамикалық жерлерін баса көрсетуге болатын сан алуан түрлі секірістер пайдаланылады.

46. Оқытудың бірізділігі – балалар бастапқыда жеке қимылдарды қолмен, аяқпен, денемен жеке-жеке, содан кейін оларды үйлестіре, яғни әртүрлі би құрамында орындауға үйренеді. Алдымен заманауи би элементтері музыкасыз, баяу қарқында, бір орында тұрып орындалады, содан кейін музыкалық сүймелдеумен, қажетті қарқында қайталау ұсынылады.

47. Берілген элементтерді меңгеруге қарай жаңа жаттығулар қосылады, қимыларды орындау күрделендіріледі, қарқынын жоғарылатады, қимыл амплитудасын арттырады.

48. Әртүрлі қарқында орындалатын заманауи билердің ерекшелігіне екінші және төртінші бөлігіне екпін түсетін, ырғағы анық, әсерлі диско-музыка жатады. Заманауи музыканы білім алушылардың музыкалық қызығушылықтарын есепке ала отырып, мұғалімнің қалауынша пайдалану ұсынылады.

3-тарау. Оқу пәнінің 6-сыныптағы базалық білім мазмұны

49. Ырғақтақ-гимнастикалық жаттығулар.

50. Хореографикалық жаттығуларды қайталау. Қолдың қалпы (1-3 қалып), аяқтың қалпы (1-3 қалып). Аяқтың қалпы тіректің және еркін тіреуіштің жанында. Аяқтың қалпы тіректің жанында және еркін тұрыста.

51. Жүріс және жүгіріс. Метрикалық тамыр соғуына сәйкес: жүрісті тізе бүгумен, жүрелеп отырумен, аяқтың ұшымен, кең және ұсақ адыммен, өкшемен, арқасын тік ұстаумен кезектестіру. Затпен және затсыз әртүрлі түрлендіре отырып жүру. Шұғыл, биік, кең жүгіріс. Қол қимылдары жүріс пен жүгірісті орындаған кезде әртүрлі болады.

52. Көркем гимнастика жаттығулары:

1) серіппелі және толқын тәрізді қол қимылдарын орындау;

2) қолды бір қалыптан басқа қалыпқа ауыстыру;

3) станоктың жанындағы аяққа арналған жаттығулар: жартылай отыру, жүрелей отыру, аяқты түзулеу, аяқты айналдыра қимылдату, сілтеу;

4) секірістер;

5) тепе-теңдікке берілген жаттығулар;

6) динамикалық және статикалық жаттығулар;

7) бұрылыстар;

8) аралас жаттығулар;

9) гимнастикалық заттармен (шеңбер, кегль, доп) жаттығулар.

53. Степ-аэробика:

1) стептегі (платформада) қимылдың тепе-теңдігіне арналған жаттығулар;

2) Basic-step – платформадағы "негізгі қадам", оң және сол аяқты кезектестіру;

3) V-step – платформадағы "ви қадамдар", алақанын шапалақтап, степте оң жаққа, степте сол жаққа қарай адымдау;

4) Top-up – "жоғарғы жанасу", платформадағы қадамдар;

5) Lift-step – степте тізеден көтерілуімен қадам;

6) стептегі қосалқы қадамдар.

54. Музыкалық аспаптармен жаттығулар:

1) ырғақты музыкалық аспаптар көмегімен жеткізу;

2) таныс өлеңдер мен әндерден жеңіл музыкалық тіркестерді үйрету;

3) қарама-қарсы регистрлардағы жоғары және төменгі дыбыстарды ажырату және бір регистрдан басқасына (жоғары-төмен) көшу;

4) пианинода гамманы бір мезгілде екі қолмен до¹ – соль ¹көлемінде орындау;

5) музыкалық аспаптарда берілген ырғаққа сәйкес импровизациялау;

6) музыкалық аспаптармен таныс өлеңдердің негізгі ырғағын беруге және таныс өлеңнің әуенін берілген ырғақ бойынша анықтауға жаттығу;

7) сандық жүйе бойынша музыкалық аспаптарда ойнауға үйрету.

55. Би жаттығулары мен билер.

56. Бал билерінің элементтері:

1) баяу вальс. Музыкалық көлемі 3/4. Баяу, байыпты қимылдарды жетілдіруге арналған жаттығулар. Вальс қадамы;

2) баяу факстрот. Музыкалық көлемі 4/4. Факстротқа тән ұзын, сырғитын, байыпты қадамдарды, еркін, ұстамды, жалқау, асықпайтын қимылдарды жетілдіруге арналған жаттығулар;

3) танго. Музыкалық көлемі 2/4. Тангоға тән баяу, байыпты қимылдарды жетілдіруге арналған жаттығулар. Танго қадамы;

4) латын-американдық бал билері "Самба", "Ча-ча-ча". Латын-американдық билерге тән серіппелі қимылдарды жетілдіруге арналған жаттығулар.

4-тарау. 5-сыныпты аяқтағанда күтілетін нәтижелер

57. Пәндік нәтижелер.

58. Білім алушылар:

1) заманауи билердің кейбір негізгі қимылдарын орындай;

2) 1-2 оңай өлеңдерді немесе әуендерді сандық жүйе пайдаланылатын музыкалық аспаптарда орындай;

3) бидің музыкалық сүйемелдеуіне қатысты эмоциялық көңіл-күйін білдіре;

4) түзету ритмикасында алған икемділіктері мен дағдыларын күнделікті өмірде пайдалана біледі деп күтіледі.

59. Білім алушылар:

1) дискотекаларда, кештерде әдемі және дұрыс билеуді, сынып пен мектептегі көркемөнерпаздар үйірмесіне белсенді қатысуды;

2) хореографиялық жаттығуларды (қол, аяқ қалыптары) орындауды;

3) жүріс пен жүгірістің қарқыны мен сипатын музыканың қарқыны мен сипатына қарай өздігінен өзгертуді;

4) көркем гимнастиканың қимылдарын (қолмен және ақпен серіппелі қимылдарды, толқын тәрізді қимылдарды, сермеу, секіру, тепе-теңдікті сақтау, бұрылыстарды) орындауды;

5) би жаттығуларын және "диско" стиліндегі қарапайым заманауи билерді орындауды меңгереді деп күтіледі.

5-тарау. 6-сыныпты аяқтағанда күтілетін нәтижелер

60. Пәндік нәтижелер.

61. Білім алушылар:

1) кейбір бал билерінің негізгі қимылдарын орындай;

2) негізгі бал билерінің: вальс, танго, самба, ча-ча-ча, румба шығу тарихын;

3) 2-3 оңай өлеңдерді немесеәуендерді сандық жүйе пайдаланылатын музыкалық аспаптарда орындай біледі деп күтіледі.

62. Тұлғалық нәтижелер. Білім алушылар:

1) вальс, танго, самба билерінің музыкалық сүйемелдеуіне қатысты эмоциялық көңіл күйін білдіру;

2) анық және мәнерлі, ырғақты қимылдардың көмегімен бидің көркем бейнесін құру;

3) түзету ритмикасында алған икемділіктері мен дағдыларын күнделікті өмірде пайдалану;

4) сынып пен мектептегі көркемөнерпаздар үйірмесіне белсенді қатысу дағдыларын танытады деп күтіледі.

63. Жүйелік-әрекеттік нәтижелер білім алушылардың:

1) биді оны сүйемелдейтін музыкасына қарай дұрыс анықтауынан;

2) бидің қажетті қарқыны мен қимылдарын табуынан;

3) қимылдарда қарқынды, екпінді, ырғақты суретті ерекшелеуінен;

4) музыкалық тіркес бөлігінің даусын естуінен және осыған сәйкес қимылдарын өзгертуінен;

5) кейбір бал билерінің негізгі қимылдарын ажыратуынан, билегенде әдемі және мәнерлі қозғалуынан көрініс табады деп күтіледі.

Қазақстан Республикасы
Білім және ғылым министрінің
2013 жылғы 3 сәуірдегі
№ 115 бұйрығына 368-қосымша

Жеңіл ақыл-ой кемістігі бар білім алушыларға арналған негізгі орта білім беру деңгейінің 5 - 6 сыныптары үшін "Түзету ырғағы" пәнінен үлгілік оқу бағдарламасы
(оқыту орыс тілінде жүргізілетін сыныптар үшін)

Ескерту. Бұйрық 368-қосымшамен толықтырылды – ҚР Білім және ғылым министрінің 27.07.2017 № 352 (1, 2, 6, 8, 9, 10,(11, 12) сыныптардың ерекше білім беруге қажеттіліктері бар білім алушылары үшін 01.09.2017, ерекше білім беруге қажеттіліктері бар 3-сыныптың білім алушылары үшін 01.09.2018, ерекше білім беруге қажеттіліктері бар 4-сыныптың және 10-сыныптың білім алушылары үшін 01.09.2019, 11-сыныптың білім алушылары үшін 01.09.2020 қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

Глава 1. Пояснительная записка

1. Учебная программа разработана в соответствии с Государственным общеобязательным стандартом среднего образования (начального, основного среднего, общего среднего образования), утвержденным постановлением Правительства Республики Казахстан от 23 августа 2012 года №1080 и с учетом особых образовательных потребностей обучающихся с легкой умственной отсталостью.

2. Цель учебного предмета - способствовать общему развитию младших умственно отсталых обучающихся, исправлению недостатков физического развития, общей и речевой моторики, эмоционально-волевой сферы; воспитанию положительных качеств личности (дружелюбия, дисциплинированности, коллективизма), эстетическому воспитанию.

3. Задачи учебного предмета:

1) развитие двигательной сферы: организованности, целенаправленности, плавности и выразительности движений;

2) формирование положительного отношения к занятиям ритмикой;

3) формирование чувства ритма;

4) формирование у обучающихся потребности в инструментальном музицировании;

5) развитие у обучающихся способности ритмично и выразительно двигаться под музыку, согласовывать движения с темпом и ритмом музыки;

6) формирование ловкости, чувства равновесия, ориентировки в пространстве, координации движений;

7) обучение танцевальным движениям;

8) формирование выразительности движений и способов передачи образа;

9) воспитание эмоциональной отзывчивости на музыку, различение по высоте, силе, длительности, тембру, характеру;

10) развитие двигательной памяти;

11) воспитание дисциплинированности, дружелюбия, коллективизма.

4. Предмет "Коррекционная ритмика" входит в цикл коррекционных предметов, направленных на преодоление имеющихся у обучающихся нарушений развития.

5. Занятия коррекционной ритмикой направлены на повышение уровня психического и физического развития обучающихся с легкой умственной отсталостью, на развитие произвольной деятельности, общей и мелкой моторики, пространственной ориентировки, эмоциональной сферы, на повышение познавательных возможностей обучающихся.

6. Основной принцип реализации программы - обучение в процессе конкретной двигательной деятельности.

7. Настоящая программа составлена с учетом возрастных и психофизических особенностей развития умственно отсталых обучающихся, уровня их знаний и умений.

8. Материал в программе расположен по степени усложнения и увеличения объема заданий и сведений, что способствует расширению круга знаний и умений обучающихся.

9. Программа по коррекционной ритмике в 5-6 классах состоит из трех разделов:

1) "Ритмико-гимнастические упражнения";

2) "Упражнения с музыкальными инструментами";

3) "Танцевальные упражнения".

10. В каждом разделе в систематизированном виде изложены упражнения и определен их объем, а также указаны знания и умения.

11. На каждом уроке осуществляется работа по всем разделам программы в изложенной последовательности. Однако в зависимости от задач урока учитель может отводить на каждый раздел программы различное количество времени, имея в виду, что в начале и конце урока предлагаются упражнения на снятие напряжения, расслабление, успокоение.

12. Основное содержание первого раздела составляют ритмико-гимнастические упражнения, способствующие выработке необходимых музыкально-двигательных навыков. Этот раздел включает упражнения на развитие мышц шеи, плечевого пояса, корпуса, ног. По усмотрению учителя дополняются упражнения из программы по физической культуре.

13. Недопустимо разучивание упражнений без музыки, под счет.

14. Учитель может вести счет в начале выполнения упражнения, но одновременно с музыкой, а обучающимся следует самостоятельно заканчивать упражнения, ориентируясь только на темп и ритм музыкального сопровождения. Вместе с тем не следует превращать урок в обычную зарядку под музыку. Смена движений происходит одновременно со сменой музыки и соответствовать ее музыкально-ритмическому образу.

15. В раздел ритмико-гимнастических упражнений входят задания на выработку координации движений, крайне необходимых умственно отсталым детям, так как основным видом их деятельности будет физический труд, в котором всегда имеют место движения, связанные с координацией и ритмом.

16. Основная цель данных упражнений - научить умственно отсталых детей согласовывать движения обеих рук в разных направлениях или сочетание движений рук с поворотами головы в ту или другую стороны, упражнения выполняются под ритмичную, но не быструю музыку, с нечастой сменой движений. В дальнейшем задания усложняются, добавляются сгибание и разгибание рук в локтевом суставе, ног в коленях, перекрестные одновременные движения рук и ног с поворотами туловища и головы. Убыстряется темп музыки, соответственно и движений, происходит более частая смена заданий.

17. Упражнения с музыкальными инструментами рекомендуется начинать с подготовительных упражнений: сгибание и разгибание пальцев в кулаках, сцепление с напряжением и без напряжения, сопоставление пальцев.

18. Игра на музыкальных инструментах вводится с целью развития мелкой мускулатуры пальцев, снятия напряжения или вялости, выработки точности, ритмичности и координации движений рук, развития дыхания. Именно поэтому программой предусматривается овладение гаммой и легкими упражнениями, песнями, не требующими большого количества времени для разучивания.

19. В программу включена игра на пианино, аккордеоне, духовой гармонике. Принцип игры на этих инструментах примерно одинаковый и требует большей свободы, точности и беглости пальцев по сравнению с ксилофоном, металлофоном и цитрой.

20. Для исполнения на детских музыкальных инструментах подбираются несложные и хорошо знакомые детям мелодии. Звуки мелодии располагаются близко друг от друга, большие интервалы вызывают затруднения у умственно отсталых обучающихся. Выученную на пианино мелодию обучающиеся исполняют на аккордеоне и духовой гармонике.

21. Задания на координацию движений рук лучше проводить после исполнения ритмико-гимнастических упражнений, чтобы дать возможность обучающимся отдохнуть от активной физической нагрузки.

22. Обучению умственно отсталых детей танцам и пляскам предшествует работа по привитию навыков четкого и выразительного исполнения отдельных движений и элементов танца. К каждому упражнению подбирается такая мелодия, в которой отражены особенности движения.

23. Почувствовать образ помогают упражнения с предметами. Ходьба с флажками в руке заставляет ходить бодрее, шире. Яркий платочек помогает танцевать весело и свободно, плавно и легко.

24. Отработке плавности движений способствует разучивание казахских танцев (например, "Камажай").

25. Задания этого раздела носят не только развивающий, но и познавательный характер.

26. Разучивая танцы и пляски, обучающиеся знакомятся с их названиями (полька, гопак, хоровод, кадриль, вальс), а также основными движениями этих танцев (притопы, галоп, шаг польки, переменный шаг, присядка движения казахских танцев и национальных танцев народов Казахстана).

27. Исполнение танцев разных народов приобщает детей к народной культуре, умению находить в движениях характерные особенности танцев разных национальностей, воспитывает чувство интернационализма. В 5-6 классах рекомендуется разучивать не более 5-6 танцев в течение учебного года.

28. На начальном этапе обучения целесообразно подбирать танцы и пляски с повторяющимися движениями, заранее хорошо отработанными детьми. Это позволяет уделять немного времени на их разучивание. Кроме того, близкий положительный результат вызывает у умственно отсталых детей эмоциональное удовлетворение и познавательный интерес.

29. На всех этапах работы на уроках ритмики необходимо использовать в качестве музыкального сопровождения произведения казахстанских композиторов.

30. Работа над ритмом речи не выделяется в отдельный этап урока, но предусматривается педагогом в сочетании с разными видами деятельности.

31. Развитие чувства музыкального ритма сочетается с ритмом текста песни или стихотворения.

32. Уроки ритмики следует проводить в просторном зале, оснащенном всем необходимым инвентарем: музыкальный инструмент для учителя, магнитофон, предметы для выполнения упражнений на каждого ученика (разноцветные флажки, шары, ленты, платочки, обручи, мячи, скакалки, погремушки, бубны, барабаны), детские музыкальные инструменты (пианино, аккордеоны, духовые гармоники). В зале также необходимо иметь стульчики и подставки для игры на музыкальных инструментах.

33. На уроке необходимо осуществлять дифференцированный подход, регулируя физическую и двигательную нагрузку каждого ребенка с учетом рекомендаций врача.

34. На занятия мальчики приходят в спортивной форме, девочки в футболке (или топик) и лосинах, на ногах мягкие тапочки (чешки).

35. Объем учебной нагрузки:

1) 5 класс – 1 час в неделю, 34 часа в учебном году;

2) 6 класс – 1 час в неделю, 34 часа в учебном году.

36. Учитывая то, что занятия ритмикой входят в раздел "Коррекционные технологии" учебного плана, традиционные бальные оценки на этих уроках не выставляются. Оценивание детей осуществляется словесным поощрением и стимулированием.

Глава 2. Базовое содержание учебного предмета для 5 класса

37. Ритмико-гимнастические упражнения.

38. Хореографические упражнения:

1) позиции рук: подготовительное положение рук, служащее исходным; 1-я позиция – руки вперед на высоте диафрагмы, ладони обращены к туловищу, локти округлены и обращены в стороны, плечи опущены, пальцы одной руки на расстоянии 5-10 см от пальцев другой; 2-я позиция – округленные руки разведены в стороны и находятся несколько ниже плеч и немного впереди туловища, локти по сравнению с 1-й позицией несколько выпрямлены и обращены назад, ладони обращены друг к другу; 3-я позиция – руки вверху (в поле зрения), кисти и локти находятся несколько впереди лица и обращены в стороны, ладони вниз;

2) во всех позициях обучающимся следует кисти рук держать легко, без напряжения. Средний палец приближен к первому пальцу. Первое время в каждой позиции рук делается остановка. Постепенно паузы укорачиваются, и движения начинают выполнять слитно. По мере освоения упражнений для рук их усложняют, соединяя с движениями туловища;

3) позиции ног: 1 позиция – пяти соединены, носки развернуты в стороны; 2 позиция – ноги врозь на расстоянии длины ступни, носки развернуты в стороны; 3 позиция – пятка одной ступни прижата к середине другой, носки развернуты в стороны;

4) упражнения у стойки: полуприседание, приседание, выпрямление ноги в различных направлениях, маховое движение ногой;

5) ходьба и бег. Виды ходьбы: мягкий шаг, высокий, острый и широкий. В отличие от ходьбы бег имеет безопорную фазу и выполняется интенсивнее шага. Разновидности бега являются аналогами ходьбы и сохраняют соответствующее определение: острый бег, высокий, широкий. Движения рук при выполнении ходьбы и бега бывают различными.

39. Упражнения художественной гимнастики:

1) пружинные движения – равномерное сгибание и разгибание сустава или суставов, которые принимают участие в "пружине". Они выполняются руками, ногами и всем телом. Пружинными движениями можно подчеркнуть акценты в музыке. Пружинные движения руками бывают одновременными, попеременными и одновременными в различных направлениях. Пружинные движения ногами – стоя на месте на двух ногах; подъем на полупальцы и опускание на ступню не сгибая коленей; стоя на всей ступне сгибание и разгибание коленей; пружинные переносы тяжести тела с ноги на ногу стоя на месте, передвигаясь вперед и назад; полуприсед на правой, затем на левой ноге;

2) волнообразные движения. Последовательные и непрерывные движения во всех суставах. Волнообразные движения можно выполнять руками, туловищем и всем телом. Для музыкального сопровождения следует подбирать мелодию лирического, спокойного характера, размером 3/4, медленного или умеренного темпа. Волнообразные движения туловищем являются подготовительным упражнением для выполнения целостной волны. Исходным положением для выполнения целостной волны является круглый полуприсед. Из стойки на носках руки вверх, ладонями вперед, слегка согнуть ноги и туловище. Руки плавно движутся вместе с плечевым поясом в положение параллельное полу. Все суставы позвоночника согнуты вперед, ноги плотно сжаты, пятки максимально подняты над полом, спина круглая. Мышцы живота и ягодицы напряжены, руки и плечевой пояс расслаблены. Тяжесть тела на носках. Это движение достаточно сложное для детей с нарушениями двигательной сферы. Тем не менее, каждый ребенок выполняет целостное волнообразное движение по мере своих возможностей, но стремиться к совершенствованию исполнения;

3) взмахи. Целостное движение всего тела или отдельных частей (рук, ног), выполненное последовательно. Характерная их особенность – короткий толчок, которым движение передается следующему суставу по инерции. Характер музыки, сопровождающей выполнение взмахов, энергичный бодрый размер 2/4, 3/4. Звучание громкое, темп зависит от амплитуды взмахов;

4) прыжки. Прыжки в сочетании с поворотами, взмахами, танцевальными шагами, ритмическим заданиями;

5) равновесия. Сохранение равновесия на различных опорах. Упражнения на равновесие – динамические, статические, смешанные;

6) динамические упражнения – разновидности передвижений шагом, бегом, подскоками, выполняемых в условиях ограниченной площади опоры или на повышенной опоре – гимнастической скамейке, буме, четко очерченной не широкой полоске на полу;

7) статические упражнения – различные стойки на двух ногах (на носках), на одной ноге в различных позах (свободная нога вперед, назад, в сторону, с наклонами туловища), на колене. Эти упражнения можно выполнять на полу и на слегка повышенной опоре;

8) смешанные упражнения - двигательное действие, завершающееся устойчивым статическим положением. Приземление после различных прыжков, сохранение равновесия после выполнения поворотов, приседаний, наклонов;

9) музыкальное сопровождение спокойного характера, не очень громкое, темп медленный или умеренно-медленный;

10) повороты. Вращательное движение вокруг вертикальной оси тела. Повороты выполняют на одной или двух ногах на 180, 360 градусов и более. Усвоенные повороты можно соединить с равновесиями и танцевальными шагами. Для музыкального сопровождения следует использовать музыку спокойного характера, в высоком и среднем регистре, умеренного темпа.

40. Упражнения с музыкальными инструментами.

41. Узнавание музыкальных инструментов по звучанию:

1) выполнение несложных упражнений, песен на пианино, аккордеоне, духовой гармонике;

2) исполнение на пианино гаммы двумя руками одновременно в пределах до¹ – соль ¹;

3) упражнения в передаче на музыкальных инструментах основного ритма знакомой песни и определении по заданному ритму мелодии знакомой песни;

4) Обучение игре на музыкальных инструментах по цифровой системе.

42. Танцевальные упражнения и танцы.

43. Элементы современных танцев в стиле "диско":

1) танцы, имеющие зафиксированную (заранее определенную) последовательность движений;

2) танцы, отличающиеся свободным построением.

44. Основная отличительная черта танцев в стиле "диско" – произвольное исполнение движений, импровизация. Объединяет все импровизации музыкальный ритм и определенный набор характерных движений.

45. Танцы современных ритмов исполняют в основном на месте или с незначительным продвижением. Характер музыки передается четкими, ритмичными движениями рук, ног, туловища и ритмическим сочетанием шагов. Помимо шагов используют разнообразные прыжки, которыми можно подчеркнуть наиболее динамичные места музыкального сопровождения.

46. Последовательность обучения – вначале дети учатся выполнять отдельно движения руками, ногами, туловищем, а затем - в сочетании, то есть в различных танцевальных комбинациях. Сначала элементы современного танца следует выполнять без музыкального сопровождения, в медленном темпе, стоя на месте, после чего повторять, но уж в нужном темпе, с музыкальным сопровождением.

47. По мере усвоения предлагаемых элементов добавлять новые, упражнения усложнять, выполнять в движении, повышать темп, увеличивать амплитуду движений.

48. Определяющей в современных танцах, исполняемых в различных темпах, является зажигательная диско-музыка, для которой характерен четкий ритм с акцентом на вторую и четвертую доли. Рекомендуется использовать современную музыку на усмотрение педагога, с учетом музыкальных интересов обучающихся.

Глава 3. Базовое содержание учебного предмета для 6 класса

49. Ритмико-гимнастические упражнения.

50. Повторение хореографических упражнений. Позиции рук (1-3 позиции), позиции ног (1-3 позиции). Позиции ног у опоры и в свободной стойке.

51. Ходьба и бег. Ходьба в соответствии с метрической пульсацией: чередование ходьбы с приседанием, со сгибанием коленей, на носках, широким и мелким шагом, на пятках, держа ровно спину. Ходьба с различными вариациями с предметами и без предметов. Бег острый, высокий, широкий. Движения рук при выполнении ходьбы и бега бывают различными.

52. Упражнения художественной гимнастики:

1) пружинные и волнообразные движения руками;

2) переводы рук из одной позиции в другую;

3) упражнения для ног у станка: полуприседания, приседания, выпрямление ноги, маховые движения ногой, взмахи;

4) прыжки;

5) упражнения на равновесие;

6) динамические и статические упражнения;

7) повороты;

8) смешанные упражнения;

9) упражнения с гимнастическими предметами – обручами, кеглями, мячом.

53. Степ-аэробика:

1) упражнения на координацию движений на степе (платформе);

2) Basic-step – "базовый шаг" на платформе, чередование левой и правой ног;

3) V-step – "ви-шаги" на платформе, с хлопками, на степе вправо, на степе влево;

4) Top-up – "верхнее касание", шаги на платформе;

5) Lift-step – шаг с подъемом колена на степе;

6) приставные шаги на степе.

54. Упражнения с музыкальными инструментами:

1) передача ритма при помощи музыкальных инструментов;

2) разучивание несложных музыкальных фраз из знакомых песен и попевок;

3) различение высоких и низких звуков в контрастных регистрах и переход из одного регистра в другой (вверх-вниз);

4) исполнение на пианино гаммы двумя руками одновременно в пределах до¹ – си ¹;

5) импровизация на музыкальных инструментах в соответствии с заданным ритмом;

6) упражнения в передаче на музыкальных инструментах основного ритма знакомой песни и определении по заданному ритму мелодии знакомой песни;

7) обучение игре на музыкальных инструментах по цифровой системе.

55. Танцевальные упражнения и танцы.

56. Элементы бального танца:

1) медленный вальс. Музыкальный размер 3/4. Упражнения на выработку медленных, плавных движений. Шаг вальса;

2) медленный фокстрот. Музыкальный размер 4/4. Упражнения на выработку длинных, скользящих, плавных шагов, непринужденных, сдержанных, ленивых неторопливых движений, характерных для фокстрота;

3) танго. Музыкальный размер 2/4. Упражнения на выработку медленных плавных движений, характерных для танго. Шаг танго;

4) латино-американские бальные танцы "Самба", "Ча-ча-ча". Упражнения на выработку, характерных для латиноамериканских танцев пружинящих движений.

Глава 4. Ожидаемые результаты по завершении 5 класса

57. Предметные результаты.

58. Ожидается, что обучающиеся будут знать:

1) основные характерные движения некоторых современных танцев;

2) 1-2 несложные песни или попевки на музыкальном инструменте с использованием цифровой системы;

3) эмоционально выражать настроение музыкального сопровождения танца;

4) полученные на уроках коррекционной ритмики умения и навыки в повседневной жизни.

59. Ожидается, что обучающиеся будут уметь:

1) правильно и красиво танцевать на дискотеках, вечерах, активно участвовать в художественной самодеятельности класса и школы;

2) выполнять хореографические упражнения (позиции рук, ног), самостоятельно меняют темп и характер ходьбы и бега в соответствие с темпом и характером музыкального сопровождения;

3) выполнять движения художественной гимнастики - пружинные движения руками и ногами, волнообразные движения, взмахи, прыжки, равновесие, повороты;

4) выполнять танцевальные упражнения и исполняют несложные современные танцы в стиле "диско".

Глава 5. Ожидаемые результаты по завершении 6 класса

60. Предметные результаты.

61. Ожидается, что обучающиеся будут знать:

1) основные характерные движения некоторых бальных танцев;

2) историю появления основных бальных танцев: вальс, танго, самба, ча-ча-ча, румба;

3) 2-3 несложные песни или попевки на музыкальном инструменте с использованием цифровой системы.

62. Личностные результаты. Ожидается, что обучающиеся проявят:

1) настроение музыкального сопровождения танца: вальс, танго, самба;

2) художественный образ танца посредством ритмически четкой и выразительной смены движений;

3) полученные на уроках коррекционной ритмики умения и навыки в повседневной жизни;

4) активное участие в художественной самодеятельности класса и школы.

63. Системно-деятельностные результаты. Ожидается, что обучающиеся овладеют:

1) правильно определять танец по музыкальному сопровождению;

2) находить нужный темп и движения танца;

3) отмечать в движении ритм, ритмический рисунок, акцент;

4) слышать и самостоятельно менять движение в соответствии со сменой частей музыкальных фраз;

5) различать основные характерные движения некоторых бальных танцев, красиво и выразительно двигаются в танце.

Қазақстан Республикасы
Білім және ғылым министрінің
2013 жылғы 3 сәуірдегі
№ 115 бұйрығына 369-қосымша

Жеңіл ақыл-ой кемістігі бар білім алушыларға арналған негізгі орта білім беру деңгейінің 5 - 9 сыныптары үшін "Танымдық әрекетін түзеу" пәнінен үлгілік оқу бағдарламасы

Ескерту. Бұйрық 369-қосымшамен толықтырылды – ҚР Білім және ғылым министрінің 27.07.2017 № 352 (1, 2, 6, 8, 9, 10,(11, 12) сыныптардың ерекше білім беруге қажеттіліктері бар білім алушылары үшін 01.09.2017, ерекше білім беруге қажеттіліктері бар 3-сыныптың білім алушылары үшін 01.09.2018, ерекше білім беруге қажеттіліктері бар 4-сыныптың және 10-сыныптың білім алушылары үшін 01.09.2019, 11-сыныптың білім алушылары үшін 01.09.2020 қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

1-тарау. Түсінік хат

1. Оқу бағдарламасы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 23 тамыздағы № 1080 қаулысымен бекітілген Орта білім берудің (бастауыш, негізгі орта, жалпы орта білім беру) мемлекеттік жалпыға міндетті стандартына сәйкес және жеңіл ақыл-ой кемістігі бар білім алушылардың ерекше білім алу қажеттіліктерін ескере отырып әзірленген.

2. Оқу пәнінің мақсаты – ақыл-ой даму бұзылыстары бар білім алушылардың танымдық аясы мен танымдық мүмкіндіктерін дамыту, оқу бағдарламасының мазмұнын табысты меңгеруге жағдай тудыру.

3. Оқу пәнінің міндеттері:

1) сыныптағы әрбір оқушының танымдық әрекетін дамыту, білім алу қажеттілігінің ерекшеліктерін анықтау;

2) жалпы даму деңгейін жоғарылату және білім алушылардың мүмкіндіктерін олардың дамуындағы жеке ерекшеліктерін ескере отырып жүзеге асыру;

3) танымдық уәжін қалыптастыру, сенсорлық-перцептивтік, мнемикалық және танымдық процестерін ынталандыру;

4) білім алушылардың танымдық белсенділігі мен дербестігін жоғарылату.

4. Оқу жүктемесінің көлемі:

1) 5-сыныпта аптасына 1 сағат, оқу жылында 34 сағат;

2) 6-сыныпта аптасына 1 сағат, оқу жылында 34 сағат;

3) 7-сыныпта аптасына 1 сағат, оқу жылында 34 сағат;

4) 8-сыныпта аптасына 1 сағат, оқу жылында 34 сағат;

5) 9-сыныпта аптасына 1 сағат, оқу жылында 34 сағат.

5. Танымдық әрекетті түзету арнайы түзете-дамыту әдістемесінің көмегімен, сондай-ақ "Ана тілі", "Оқу және тіл дамыту", "Математика", "Айналадағы әлем", "Жаратылыстану", "География", "Информатика" сияқты жалпы білім беру пәндерінің материалдарының негізіндегі дамыту жаттығуларын пайдаланумен жүзеге асырылады. Сонымен бірге "Әлеуметтік-тұрмыстық бағдар", "Сөйлеу тілі дамуындағы кемшіліктерді түзету" түзету курстарымен пәнаралық байланыс орнату өте маңызды.

6. Бағдарлама түзету жұмысының үлгілік мазмұнын және "Сенсорлық процестерді дамыту", "Зейінді дамыту", Есте сақтауды дамыту, "Сөйлеу тілі мен ойлауды дамыту", "Қиялдауды дамыту" бағыттарында уақытты үлгілік бөлуді ұсынады. Бағдарламадағы тарауларды орналастыру тәртібі түзету жұмысының дәйектілігін анықтамайды.

7. Мұғалім дефектолог әрбір оқушыға қажетті түзету көмегін сынып білім алушыларын жыл басында тереңдетілген психологиялық-педагогикалық зерделеу мәліметтерін талдау негізінде өзі анықтайды.

8. Танымдық әрекетті түзету бойынша жұмыстың мазмұны түзету жұмысының жеке бағдарламасында бейнеленеді. Әртүрлі тараулардың аясындағы түзету жұмысының мазмұны әрбір оқушының даму ерекшеліктерін есепке ала отырып үйлесуге міндетті.

9. "Танымдық әрекетін түзету" бойынша сабақтар білім алушылардың жеке қажеттіліктеріне қарай жеке немесе шағын топпен өткізіледі.

10. Әртүрлі дағдылар мен икемділіктерді меңгеруге бөлінетін сағат санын түзету жұмысы процесіндегі балалардың жетістіктері мен олардың танымдық әрекеттерінің даму деңгейіне қарай мұғалім дефектолог өзі анықтайды.

11. Түзету жұмысының нәтижелері кешенді психологиялық-педагогикалық тексеру барысында анықталады.

2-тарау. Оқу пәнінің 5-сыныптағы базалық білім мазмұны

12. Сенсорлық процестерді дамыту (7 сағат).

13. Көру арқылы қабылдау:

1) заттардың көлемін (бірнеше градация) қабылдау; заттарды көлемі бойынша жіктеу;

2) түсті қабылдау (түсі бойынша жіктеу);

3) пішінді қабылдау (заттарды пішіні бойынша жіктеу);

4) заттардағы айырмашылықтарды табу;

5) әріптерді, цифрларды, заттарды бейнелердің нобайынан тану.

14. Есту арқылы қабылдауы:

1) дыбысталудың санын есту-көру үлгісі бойынша шығару;

2) дыбысталуы ұқсас сөздерді ажырату.

15. Жанасымдық-қимылдық қабылдау, иіс, дәм және барикалық сезінулерді дамыту:

1) әртүрлі заттардың аурлығын сезінуді қабылдау;

2) тамақ өнімдері мен тағамды дәмі бойынша тану.

16. Мезгіл мен кеңістікті қабылдау:

1) кеңістіктік қатынастарды айту;

2) Сеген тақтасы түріндегі тапсырмаларды орындау, сипай отырып орындау;

3) Коос текшелері түріндегі тапсырмаларды орындау;

4) тапсырмаларды Пьерон-Рузер әдістемесі бойынша орындау.

17. Зейінді дамыту (6 сағат):

1) көру үлгісі және сөздік нұсқау бойынша графикалық диктанттарды орындау;

2) тапсырмаларды Ахутина, Мюнстерберг әдістемелерін, Шульте кестесін пайдаланып орындау;

3) әріптермен берілген түзету тапсырмаларын орындау.

18. Есте сақтау қабілетін дамыту (7 сағат):

1) материалды есте сақтау тәсілдерін пайдалану: топтастыру, тірек бөліктерін ерекшелеу;

2) модальаралық икемдерін дамыту: естуден көру модальдігіне ауыстыру (суретті табу);

3) геометриялық өрнекті тор көзде орындалған үлгі бойынша салу;

4) қимылды және оны бірізділігінің үлгісі бойынша салу;

5) сөз қатарларын тікелей және ұзартылған мерзімде есте сақтау.

19. Сөйлеу тілін және ойлау қабілетін дамыту (7 сағат):

1) өзінің әрекетінің өнімділігін талдау;

2) жіктеудің ортақ белгісін/белгілерін ерекшелеу;

3) басқалармен ортақ белгісі жоқ бір затты алып тастау ("Төртінші артық");

4) қандай да бір әрекеттердің мақсаттылығын түсіндіру;

5) Равен Матрицасы түріндегі тапсырманы шығару;

6) заттарды, адамдарды, жануарларды салыстыру;

7) заттарды, адамдарды, жануарларды олардың жеке белгілері немесе қасиеттерінің сипаттамасының (атауы) негізінде тану.

20. Қиялдауды дамыту (7 сағат):

1) нысандарды сипаттамасы бойынша тану;

2) пішіндердің суреттерін аяқтау;

3) кесілген суреттері (пазлдарды) біріктіру;

4) өзінің ойы бойынша сурет салу;

5) сөйлемді аяқтау.

3-тарау. Оқу пәнінің 6-сыныптағы базалық білім мазмұны

21. Сенсорлық процестерді дамыту (7 сағат).

22. Көру арқылы қабылдау:

1) заттарды көлемі (градация санының артуы) бойынша жіктеу;

2) негізгі түстердің ренктерін қабылдау, заттарды түсі бойынша жіктеу;

3) жаңа пішіндермен танысу (көлемді және жазық), заттарды пішіні бойынша жіктеу;

4) заттар мен заттардың бейнесінің арасындағы ұқсастықтар мен айырмашылықтарды табу;

5) әріптерді, цифрларды, заттарды бейнелердің нобайынан тану.

23. Есту арқылы қабылдауы:

1) дыбысталудың санын, ырғағын есту үлгісі бойынша шығару;

2) сыбырлап айтылған сөздерді, сөз тіркестерін елестету;

3) таныс өлеңді үзінді, әуені бойынша тану.

24. Жанасымдық-қимылдық қабылдау, иіс, дәм және барикалық сезінулерді дамыту:

1) әртүрлі заттардың аурлығын сезінуді қабылдау, заттарды ауырлығы бойынша жіктеу;

2) жанасуды локализациялау;

3) тамақ өнімдері мен тағамды дәмі бойынша тану; әртүрлі иістерді тану.

25. Мезгіл мен кеңістікті қабылдау:

1) күн түзімін, сабақ кестесін құру;

2) кеңістіктік қатынастарды айту;

3) таяқшалардан, саусақтардан рим цифрларын салу;

4) Сеген тақтасы, Коос текшелері түріндегі тапсырмаларды орындау;

5) түзуді үлгі бойынша (түзу, үзік сызықты) белгілі бір бағытта жүргізу;

6) жазық геометриялық пішіндерді бөліктерге бөлу;

7) қимылдарды айна-қатесіз салу;

8) үлгі бойынша құрастыру;

9) болған оқиғаны басынан аяғына дейін және аяғынан басына дейін сипаттау;

10) оқиғаның бірізділігін (ерте, кейін, одан кейін, қалай) анықтау.

26. Зейінді дамыту (6 сағат):

1) графикалық диктанттарды көру үлгісі бойынша орындау;

2) тапсырмаларды Ахутина, Мюнстерберг әдістемелерін, Шульте кестесін пайдаланып орындау;

3) кері және берілген тәртіпте санау, цифрларды, әріптерді, геометриялық пішіндерді белгілі бір тәртіпте бөлу; әріптерді кері және берілген тәртіпте атау;

4) түзету тапсырмаларын әріптермен, цифрлармен (түзету сынамалары) орындау;

5) қандай да бір сызыққа басынан аяғына дейін көз жүгірту;

6) пішіндерді белгілі бір, берілген түрде бояу және штрихтау.

27. Есте сақтау қабілетін дамыту (7 сағат):

1) материалды есте сақтау тәсілдерін пайдалану: топтастыру, тірек бөліктерін ерекшелеу, жоспар құру;

2) есте сақтауға арналған сыртқы тіректерді (пиктограмма, суреттер, суреттемелер, жоспар) пайдалану;

3) модальаралық көшіре білуді дамыту: жанасымдылықтан көру модальділігіне ауыстыру; жанасымдылықтан есту-сөйлеу тілі модальділігіне ауыстыру;

4) геометриялық өрнекті тор көзде орындалған үлгі бойынша салу;

5) қимылды және оны бірізділігінің үлгісі бойынша салу;

6) әріптер мен цифрлардың бірізділігінің үлгісі бойынша салу;

7) тыңдалған және оқылған мәтінді жаңғырту;

8) суретті үлгі бойынша (15-20 секундқа дейінгі экспозиция) салу;

9) сөз қатарларын тікелей есте сақтау;

10) сөздерді берілген қатал тәртіпте жаңғырту;

11) сөздік нұсқаулар топтамасын орындау;

12) жағдаяттық суретті сұрақтар бойынша сипаттау.

28. Сөйлеу тілін және ойлау қабілетін дамыту (7 сағат):

1) өзінің әрекетінің өнімін, тапсырмаларды орындау нәтижелерін, жауаптардың сапасын талдау;

2) жіктеудің ортақ белгісін/белгілерін ерекшелеу;

3) нысандар мен құбылыстарды сипаттайтын маңызды белгілерді ерекшелеу;

4) заттардың қолданысына байланысты атқарымдық белгілерін ерекшелеу;

5) мәтіндегі жетіспейтін сөздерді толықтыру;

6) сөйлемді 5 сөздің ішінен таңдай отырып, сәйкес сөзбен аяқтау;

7) басқалар үшін ортақ белгісі жоқ бір затты алып тастау ("Төртінші артық");

8) аталған бестің төртеуіне мағынасы бойынша сәйкес келмейтін артық сөзді алып тастау;

9) бір/көп белгілері бойынша жіктеу;

10) тапсырманы орындауды жоспарлау (ұжымдық, жекеше);

11) жоспар бойынша ертегі, әңгіме, сюжетті ойдан шығару;

12) сандардың осы байланысының табылған ерекшелігінің негізінде сан қатарын жалғастыру;

13) Равен матрицасы, Линк текшесі түріндегі тапсырманы шығару;

14) заттарды, адамдарды, жануарларды, әрекеттерді, құбылыстарды олардың жеке белгілері немесе қасиеттерінің сипаттамасының (жазбаша сипаттамасы) негізінде тану;

15) әңгіменің, ертегінің логикалық жоспарын құрастыру;

16) заттарды, адамдарды, жануарларды, әрекеттерді, құбылыстарды салыстыру.

29. Қиялдауды дамыту (7 сағат):

1) нысандарды сипаттамасы, бөліктері, сұлбасы, нобайы бойынша тану;

2) пішіндердің, заттардың, жануарлар мен адамдардың суреттерін аяқтау;

3) кесілген суреттері (пазлдарды) біріктіру;

4) сурет салу, шытырмандардан өту, өзінің ойы бойынша құрастыру;

5) сөйлемді, әңгімені немесе ертегіні аяқтау;

6) белгілі бір сөздерді пайдалана отырып әңгімені құрастыру;

7) пантомимиканың көмегімен әртүрлі жануарларды, кейіпкердерді, әрекеттерді бейнелеу.

4-тарау. Оқу пәнінің 7-сыныптағы базалық білім мазмұны

30. Сенсорлық процестерді дамыту (7 сағат).

31. Көру арқылы қабылдау:

1) заттарды берілген параметрлері бойынша саралау (сериациялау): ұзындығы, ені;

2) заттарды түсі және ренктері бойынша жіктеу;

3) заттарды түстері бойынша саралау;

4) адамдар мен жануарлардың арасындағы ұқсастықтар мен айырмашылықтарды табу;

5) әріптерді, цифрларды, заттарды бейнелердің нобайынан тану;

6) ұсынылған қатардағы (түсі, пішіні, көлемі бойынша) заңдылықты орнату;

7) суреттердегі, фотосуреттердегі адамдардың жасын, жынысын анықтау;

32. Есту арқылы қабылдауы:

1) дыбысталудың санын, ырғағын есту үлгісі бойынша шығару;

2) сыбырлау дауыс қаттылығындағы сөз тіркестерін шығару;

3) күрделі ырғақты көріністі қолмен және аяқпен беру;

4) дыбысталуы ұқсас сөздерді ажырату;

5) таныс өлеңді үзінді, әуені бойынша тану.

33. Жанасымдық-қимылдық қабылдау, иіс, дәм және барикалық сезінулерді дамыту:

1) барикалық сезінуді сөзбен белгілеу;

2) қолда немесе арқада "жазылған" әріптер мен сандарды (екі жағынан) елестету, атау;

3)әртүрлі иістерді тану;

4) жанасқанды дыбыстау;

5) сыртқы беті әртүрлі фактурадан (тегіс, бұдыр, қырлы, тікенекті, жұмсақ) жасалған материалдар мен заттарды үлгі бойынша табу;

6) тамақ өнімдері мен тағамды дәмі бойынша тану.

34. Мезгіл мен кеңістікті қабылдау:

1) бөліктерден пішін құрастыру;

2) сабақ кестесін құру;

3) кеңістіктік қатынастарды айту;

4) таяқшалардан, саусақтардан рим цифрларын салу, құмда, әуеде сурет салу;

5) Сеген тақтасы, Коос текшелері түріндегі тапсырмаларды орындау;

6) кеңістіктік диктанттарды орындау;

7) жазық геометриялық пішіндерді бөліктерге бөлу;

8) ойша құрастыру, үлгі бойынша құрастыру;

9) бейнелерді көшіру;

10) болған оқиғаны басынан аяғына дейін және аяғынан басына дейін сипаттау;

11) антонимдердің және синонимдердің көмегімен кеңістік қатынастарды анықтау;

12) қимылдарды айна-қатесіз салу;

13) фотосуреттегі адамдардың жасын анықтау;

14) оқиғаның бірізділігін (ерте, кейін, одан кейін, қалай) анықтау;

15) бөлме ішінде көзін жұмып бағдарлау (көзін жұмып тақтаға, есікке бару);

16) қарындашты қағаздан алмай белгілі бір бағытта сызық (үзік-үзік сызықты, толқынды) жүргізу.

35. Зейінді дамыту (6 сағат):

1) графикалық диктанттарды сөздік нұсқау бойынша орындау;

2) тапсырмаларды Ахутина, Мюнстерберг әдістемелерін, Шульте кестесін пайдаланып орындау;

3) түзету тапсырмаларын цифрлармен, геометриялық пішіндермен (түзету сынамалары) орындау;

4) мәтіндерді кодтау және шифрлау;

5) әріптерді кері және берілген тәртіпте атау;

6) цифрларды, әріптерді, геометриялық пішіндерді белгілі бір тәртіпте бөлу;

7) пішіндерді белгілі бір берілген бейінде бояу және штрихтау;

8) қандай да бір сызыққа басынан аяғына дейін көз жүгірту.

36. Есте сақтау қабілетін дамыту (7 сағат):

1) материалды есте сақтау тәсілдерін пайдалану: жоспар құру, жіктеу, құрамдастыру;

2) есте сақтауға арналған сыртқы тіректерді (пиктограмма, суреттер, суреттемелер, жоспар) пайдалану;

3) модальаралық көшіре білуді дамыту: жанасымдылықтан көру; жанасымдылықтан есту-сөйлеу тілі; көруден жанасымдылық модальділігіне ауыстыру;

4) үлгісі бойынша қимылды және оның бірізділігін салу;

5) бірнеше әріптер мен цифрлардың бірізділігінің үлгісі бойынша салу;

6) суретті, құрылымды үлгі бойынша (экспозицияны кішірейте отырып) салу;

7) суреттер немесе заттар қатарынан тану (10-15 заттардың ішінен);

8) мультфильм, ертегі, әңгіме, фильм кейіпкерлерін цитата, сөз тіркесі, костюм бөліктері бойынша тану;

9) пішіндерді берілген үлгі бойынша таяқшалардан құрастыру;

10) сөздерді берілген қатал тәртіпте шығару; сандарды және заттардың орналасу қатарының тәртібін шығару;

11) заттық суретті ұзақ мерзімде сипаттау;

12) сөздік нұсқаулар топтамасын орындау;

13) геометриялық өрнекті тор көзде орындалған үлгі бойынша салу;

14) жағдаяттық суретті сұрақтар бойынша, есте сақтау бойынша сипаттау;

15) сөз қатарларын тікелей және ұзартылған мерзімде есте сақтау.

37. Сөйлеу тілін және ойлау қабілетін дамыту (7 сағат):

1) жұмбақтарды, логикалық тапсырмаларды, бас қатырғыштарды, ребустарды шығару; Равен матрицасы, Линк текшесі, Айзенк тесті, Векслер тесті, Кеттел тесті, Коган әдістемесі, Креппелин есебі түріндегі тапсырманы шығару;

2) әңгіменің, ертегінің суреттік, логикалық жоспарын құрастыру;

3) әрекет өнімін, тапсырмаларды орындау нәтижелерін талдау;

4) өзінің әрекетінің орындау нәтижелерін талдау;

5) шығу белгілері белгілі бір жалпылау сөзбен байланыстағы сөздерді таңдау;

6) заттарды, адамдарды, жануарларды, әрекеттерді, құбылыстарды олардың жеке белгілері немесе қасиеттерінің сипаттамасының (жазбаша сипаттамасы, суреттемесі) негізінде тану;

7) жіктеудің ортақ белгісін/белгілерін ерекшелеу;

8) ойын басқа сөздермен жеткізу;

9) заттардың қолданысына байланысты атқарымдық белгілерін ерекшелеу;

10) жоспар бойынша ертегі, әңгіме, сюжетті ойдан шығару;

11) мәтіндегі жетіспейтін сөздерді толықтыру;

12) әдеби шығармаларды драмалау;

13) аталған бестің төртеуіне мағынасы бойынша сәйкес келмейтін артық сөзді алып тастау; сөйлемді 5 сөздің ішінен таңдай отырып, сәйкес сөзбен аяқтау;

14) қарама-қарсылықтық қатынастарды орнату;

15) заттарды, құбылыстарды, адамдарды, жануарларды, адамның тәртібіндегі немесе мінезіндегі жеке ерекшеліктерді, жануарларды елестету бойынша сипаттау;

16) бөлшектерді Кюизенер таяқшаларының көмегімен құрау.

38. Қиялдауды дамыту (7 сағат):

1) нысандарды сипаттамасы, бөліктері, сұлбасы, нобайы бойынша тану;

2) пішіндердің, заттардың, жануарлар мен адамдардың суреттерін аяқтау;

3) кесілген суреттері (пазлдарды) біріктіру;

4) сурет салу, шытырмандардан өту, өзінің ойы бойынша құрастыру;

5) сөйлемді аяқтау; әңгіме немесе ертегіні аяқтау; белгілі бір сөздерді пайдалана отырып әңгімені құрастыру; әңгіме мен ертегілерді жоспар, сурет бойынша құрастыру;

6) пантомимиканың көмегімен әртүрлі жануарларды, кейіпкердерді бейнелеу.

5-тарау. Оқу пәнінің 8-сыныптағы базалық білім мазмұны

39. Сенсорлық процестерді дамыту (7 сағат).

40. Көру арқылы қабылдауы:

1) еріннен оқу (дыбыстарды, буынды, сөзді және сөз тіркестерін);

2) суреттердегі, фотосуреттердегі адамдардың эмоциялық көңіл күйін және қобалжуларын анықтау;

3) жағдаяттық бейнелерді (басты және екінші кезектегі бөліктерді, тұлғаларды анықтау) қабылдауды дамыту;

41. Есту арқылы қабылдауы:

1) сыбырлау дауыс қаттылығындағы сөз тіркестерін шығару;

2) таныс өлеңді үзінді, әуені бойынша тану;

3) күрделі ырғақтық суреттерді қолымен және аяғымен шығару;

4) сөздерді дихотикалық есту;

5) дыбысталуы ұқсас сөздерді ажырату.

42. Жанасымдық-қимылдық қабылдау, иіс, дәм және барикалық сезінулерді дамыту:

1) қолда немесе арқада "жазылған" әріптер мен сандарды (екі жағынан) елестету, атау;

2) екі жерден жанасқанды табу;

3) сыртқы беті әртүрлі жасалған материалдар мен заттарды сөздік нұсқау бойынша сипай отырып табу.

43. Мезгіл мен кеңістікті қабылдау:

1) оқиғалардың (жеке, сыныптың, мектептің) күнделігін жүргізу;

2) кеңістіктік қатынастарды айту;

3) оқиғаны басынан аяғына дейін және аяғынан басына дейін сипаттау;

4) құмда, әуеде цифрлардың суретін салу;

5) тапсырмаларды Сеген тақтасы, Коос текшелері, Пьерон-Рузер әдістемесі бойынша орындау;

6) кеңістіктік диктанттарды орындау;

7) сурет салу, шытырмандардан өту, сөздік нұсқау бойынша құрастыру;

8) екі қолымен бірмезгілде еркін сурет салу;

9) кеңістіктік (бөлменің, сыныптың, көшенің) схемаларды, жоспарды және сызбаны құру;

10) көлемді және жазық пішіндерді бөліктерге бөлу;

11) бөліктерден пішін құрау;

12) қимылдарды айна-қатесіз салу;

13) антонимдердің және синонимдердің көмегімен кеңістік қатынастарды анықтау;

14) пазлдардан үлгі бойынша суреттер құрастыру;

15) күрделі пішінді (конус, шар, цилиндр және басқа да пішіндердің элементтері) заттарды жасау;

16) өз өміріндегі оқиғалардың хронологиясын құрастыру;

17) сөздік нұсқау, схема бойынша құрастыру;

18) күрделі бейнелерді, пішіндерді көшіру және штрихтау;

19) уақытты әртүрлі сағаттар бойынша анықтау;

20) жағдаяттың белгілі бір өткен оқиғаға қатыстығын анықтау;

21) нысандардың кеңістікте орналасу белгілері бойынша олардың арасындағы айырмашылықтар мен ұқсастықтарды анықтау;

22) географиялық картада бағдарлау;

23) бөлме ішінде көзін жұмып бағдарлау;

24) күнтізбеден жақындарының, достарының туылған күнін іздеу.

44. Зейінді дамыту (6 сағат):

1) сөздік нұсқау бойынша графикалық диктанттарды орындау;

2) тапсырмаларды Ахутина әдістемесін, Мюнстерберг әдістемесін, Шульте кестесін пайдаланып орындау;

3) түзету тапсырмаларын ережелерді кезектестіре отырып орындау;

4) оқылған мәтінді қарындашпен үстелді ұра отырып есте сақтау;

5) кері және берілген тәртіпте санау;

6) тапсырмалар мен есептерді ойша шығару;

7) цифрларды, әріптерді, геометриялық пішіндерді белгілі бір тәртіпте орналастыру;

8) әріптерді кері және берілген тәртіпте атау;

9) әртүрлі бағыттағы екі тапсырманы (кедергімен санау және оқу) бір мезгілде орындау;

10) нысандарды есте сақтау бойынша сипаттау.

45. Есте сақтау қабілетін дамыту (7 сағат):

1) материалды есте сақтау тәсілдерін пайдалану: жіктеу, құрамдастыру, схемаландыру, ұқсастықтарын табу, қайталау;

2) қимылды және оның бірізділігін үлгі бойынша салу;

3) тыңдалған, оқылған мәтінді жаңғырту;

4) ортақ тақырыпқа байланысты сөз қатарын, сөйлемді, сөйлем қатарын шығару (тікелей және мерзімі ұзартылған);

5) сөздерді берілген қатаң тәртіпте айту;

6) сандарды және заттардың орналасу қатарының тәртібін шығару;

7) ойындағы бейнелерді суретте және жазбаша құру;

8) сөздік нұсқаулар топтамасын орындау;

9) сөздер мен сөз тіркестерін тігінен жазу (көшіріп алу, диктант);

10) сөз қатарларын тікелей және ұзартылған мерзімде есте сақтау;

11) есте сақтау бойынша мектеп ауласын, жағдаятты суретті сипаттау;

12) суреттегі қимылдар қатарын көрсету бойынша шығару;

13) сөзжұмбақтарды шешу.

46. Сөйлеу тілін және ойлау қабілетін дамыту (7 сағат):

1) тапсырманы орындауды баламалы жоспарлау (ұжымдық, жекеше);

2) түсініктік қатынастарды талдау (белгілі бір қатынаста тұрған жұп сөздерді құрау);

3) әрекеттік өнімдерді, тапсырманы орындау нәтижесін, сынып білім алушыларының жауаптарын талдау;

4) өзінің әрекетінің өнімін, тапсырмаларды орындау нәтижелерін, жауаптардың сапасын талдау;

5) дәлелді, түсініктемені (себебі, сондықтан, бола, салдарынан) қолдана отырып, ойлау барысын талдау;

6) ойлау тапсырмаларын шешудің балама тәсілдерін таңдау;

7) жіктеу, жүйелеу белгілерін ерекшелеу;

8) мәтіндегі қателерді түзету;

9) нысандар мен құбылыстарды сипаттайтын маңызды белгілерді ерекшелеу;

10) Кюизенер таяқшаларының көмегімен бөлшектерді құрау;

11) адамның, жануарлардың дара, бірегей, ерекше сапаларын немесе қасиеттерін ерекшелеу және сипаттау;

12) ойын басқа сөздермен жеткізу;

13) қандай да бір әрекеттердің мақсаттылығын түсіндіру;

14) заттарды, адамдарды, жануарларды, әрекеттерді, құбылыстарды олардың жеке белгілері немесе қасиеттерінің сипаттамасының (жазбаша сипаттамасы, суреттемесі) негізінде тану;

15) әдеби шығармаларды драмалау;

16) сөйлемді 5 сөздің ішінен таңдай отырып, сәйкес сөзбен аяқтау;

17) жағдаяттық суреттегі нысандардың арасындағы себеп-салдарлық байланысты анықтау;

18) қандай да бір заттарды қолданудың әртүрлі тәсілдерін атау;

19) шығу түрі белгілері бойынша жанындағы түсініктермен байланысы жоқ түсінікті алып тастау;

20) жұмбақтарды, логикалық тапсырмаларды шығару;

21) Равен матрицасы, Линк текшесі, Айзенк, Векслер, Кеттел, Амтхауэр тесттері, Коган әдістемесі, Креппелин есебі түріндегі тапсырманы шығару;

22) ортақтық-кереғарлық қатынастарды (не ортақ және айырмашылығы неде?) сипаттау;

23) оқиғалардың нәтижесін анықтау (жобалау);

24) тапсырманы орындауды жоспарлау (ұжымдық, жекеше);

25) жеке өмірінен мысалдарды таңдау;

26) әртүрлі негізгі белгілері бойынша ұқсастықтарды табу;

27) әңгіменің жетіспейтін бөліктерін ойлап табу;

28) сандардың осы байланысының табылған ерекшелігінің негізінде сан қатарын жалғастыру;

29) мағынасы бойынша байланыспаған сөздерден сөйлем құрау.

47. Қиялдауды дамыту (7 сағат):

1) жануарлар мен адамдардың суреттерін аяқтау;

2) белгілі бір сөздерді пайдалана отырып әңгімені құрастыру;

3) әңгімені немесе ертегіні аяқтау;

4) әңгіме мен ертегілерді өзінің ойы бойынша құрастыру;

5) пантомимиканың көмегімен әртүрлі жануарларды, кейіпкерлерді, әрекеттерді бейнелеу.

6-тарау. Оқу пәнінің 9-сыныптағы базалық білім мазмұны

48. Мезгіл мен кеңістікті қабылдау (7 сағат):

1) оқиғалардың (жеке, сыныптың, мектептің) күнделігін жүргізу;

2) тапсырмаларды биноминальды және триноминальды текшелермен орындау;

3) кеңістіктік диктанттарды орындау;

4) "соқыр" сағаттағы (циферблатсыз) уақытты анықтау;

5) аралық уақыт ұзақтығын секундты сағатпен анықтау;

6) әртүрлі пішінді заттардың қаңқалық үлгісін жасау;

7) күрделі құрылымдарды жасау, пазлдардан үлгі бойынша суреттер құрастыру; сөздік нұсқау, схема, сызба бойынша құрастыру;

8) күрделі бейнелерді, пішіндерді екі қолын кезектестіре отырып, көшіру және штрихтау;

9) жағдаяттың белгілі бір өткен оқиғаға (суреттегі, телехабардағы, фильмдегі) қатыстығын анықтау;

10) нысандардың кеңістікте орналасу белгілері бойынша олардың арасындағы айырмашылықтар мен ұқсастықтарды анықтау;

11) географиялық картада, макетте, глобуста бағдарлау;

12) бөлме ішінде көзін жұмып бағдарлау (көзін жұмып тақтаға, есікке бару);

13) күнтізбеден даталарды: туылған күн, жақындарының, достарының туылған күнін, мерекелерді, оқу жылының басталуын немесе саяхатты жоспарлауда іздеу;

14) мезгілдік түсініктердің (өткен-қазіргі-болашақтағы) координаттарын құру;

15) өз өміріндегі оқиғалардың хронологиясын құру;

16) қарама-қарсы тұрған адамның (оң, сол жаққа бағдарлау) схемасы бойынша бағдарлауды дамыту;

17) кеңістіктік (бөлменің, сыныптың, көшенің) схемаларды, жоспарды және сызбаны құру;

18) доминодан, триминодан, тетраминодан, пентаминодан пішіндер құрастыру;

19) әдеттегідей емес жағдайда, басқа нысандар мен бақылаушыға қатысты өзгертілген кеңістікте орналасқан нысандарды тану.

49. Зейінді дамыту (6 сағат):

1) көру үлгісі және сөздік нұсқау бойынша графикалық диктанттарды орындау;

2) тапсырмаларды Ахутина әдістемесін, Мюнстерберг әдістемесін, Шульте кестесін пайдаланып орындау;

3) түзету тапсырмаларын әріптермен, цифрлармен, геометриялық пішіндермен, оның ішінде ережелерді кезектестіре отырып орындау;

4) оқылған мәтінді қарындашпен үстелді ұра отырып есте сақтау;

5) мәтіндерді кодтау және шифрлау.

50. Есте сақтау қабілетін дамыту (7 сағат):

1) материалды есте сақтау тәсілдерін пайдалану: құрамдастыру, схемаландыру, ұқсастықтарын табу, топтамалық ұйымдастыру, ассоциация, қайталау;

2) тыңдалған немесе оқылған мәтінді жаңғырту;

3) ортақ тақырыпқа байланыссыз сөз қатарын, сөйлемді, сөйлем қатарын шығару (тікелей және мерзімі ұзартылған);

4) ортақ тақырыпқа байланысты сөз қатарын, сөйлемді, сөйлем қатарын шығару (тікелей және мерзімі ұзартылған);

5) екі бәсеке топтың сөздерін тікелей және ұзартылған мерзімде есте сақтау;

6) есте сақтау бойынша сипаттау;

7) сөзбен айтылмайтын пішіндерді ұзақ мерзімде шығару;

8) жағдаяттық суретті ұзақ мерзімде сипаттау.

51. Сөйлеу тілін және ойлауды дамыту (7 сағат):

1) тапсырманы орындауды баламалы жоспарлау (ұжымдық, жекеше);

2) түсініктік қатынастарды талдау (белгілі бір қатынаста тұрған жұп сөздерді құрау);

3) әрекеттік өнімдерді, тапсырманы орындау нәтижесін, сынып білім алушыларының жауаптарын талдау;

4) жағдаяттық суреттегі нысандардың арасындағы себеп-салдарлық байланысты анықтау;

5) дәлелді, түсініктемені (себебі, сондықтан, бола, салдарынан) қолдана отырып, ойлау барысын талдау;

6) ойлау тапсырмаларын шешудің балама тәсілдерін таңдау;

7) заттардың қолданысына байланысты атқарымдық белгілерін ерекшелеу;

8) сөздікті, энциклопедияны, анықтаманы пайдалану;

9) қанатты сөйлемдердің жасырын мағынасын, теңеулерді, мақал-мәтелдерді, әңгімелерді түсіну және түсіндіру;

10) қандай да бір әрекеттердің мақсаттылығын түсіндіру;

11) дерексіз түсініктерді (батылдық, сұлулық, теңдік) сипаттау;

12) ортақтық-кереғарлық қатынастарды (не ортақ және айырмашылығы неде?) сипаттау;

13) оқиғаның нәтижесін анықтау (болжау);

14) тапсырманы орындауды жоспарлау (ұжымдық, жекеше);

15) кітаптар мен мақалаларды мектеп кітапханасынан белгілі бір тақырып бойынша таңдау, әдебиет тізімін құру;

16) белгілі бір тақырып бойынша ақпараттарды интернеттен таңдау, интернет-қор тізімін құру, каталог жасау;

17) дәлелдеу үшін жеке тәжірибесінен иллюстрациялар, ақпараттар, нақты жеке жағдайынан мысал келтіру,

18) берілген тақырыпқа тақпақтар таңдау;

19) кездейсоқ сөздердің жұбының арасын байланыстырып тұратын ассоциацияны ойлап табу;

20) Равен матрицасы, Айзенк, Векслер, Кеттел, Амтхауэр тесттері, Линк текшесі, Коган әдістемесі, Креппелин есебі түріндегі тапсырманы шығару;

21) әңгіменің, ертегінің схемалық жоспарын құрастыру (үлгілеу);

22) жанұя бюджетін құру (аптаға, айға, жылға);

23) мағынасы бойынша байланыспаған сөздерден сөйлем құрау.

52. Қиялдауды дамыту (7 сағат):

1) нысандарды сипаттамасы, бөліктері, сұлбасы, нобайы бойынша тану;

2) пішіндердің, заттардың, жануарлар мен адамдардың суреттерін аяқтау;

3) кесілген суреттерді (пазлдарды) біріктіру;

4) сурет салу, шытырмандардан өту, өзінің ойы бойынша құрастыру;

5) өзгеше жануарлардың суретін салу;

6) белгілі бір сөздерді пайдалана отырып әңгімені құрастыру;

7) әңгіме мен ертегілерді өзінің ойы, жоспар, сурет бойынша құрастыру;

8) кез келген өмірлік оқиғаны ертегіге айналдыру;

9) әдеби шығармаларды (сценрарий құру, костюмдерді, бутафорияны, декорацияны таңдау және жасау, рөлдерді бөлу, дайындық, қою) театрландыру.

7-тарау. 5-сыныпты аяқтағанда күтілетін нәтижелер

53. Пәндік нәтижелер.

54. Білім алушылар:

1) заттардың көлем, пішін, түс және басқа да белгілерін атауды;

2) нысандарды белгілі бір белгі бойынша салыстыруды орындау тәртібін;

3) оқу материалын есте сақтау тәсілдерін;

4) бейнені үлгі бойынша шығару тәсілдерін біледі деп күтіледі.

55. Білім алушылар:

1) көлемнің бірнеше градациясын ажыратуды;

2) заттарды көлемі, түсі және пішіні бойынша жіктеуді;

3) заттардың айырмашылық белгілерін табуды;

4) дыбыстардың санын шығаруды;

5) әртүрлі заттардың ауырлығын ажыратуды;

6) тамақ өнімдері мен тағамды дәмі бойынша ажыратуды;

7) графикалық диктанттарды қарауға берілген үлгі бойынша және сөздік нұсқау бойынша орындауды;

8) материалды есте сақтаудың әртүрлі тәсілдерін пайдалануды;

9) өзінің әрекетінің өнімдерін талдауды;

10) қандай да бір әрекеттердің мақсаттылығын түсіндіруді меңгереді деп күтіледі.

8-тарау. 6-сыныпты аяқтағанда күтілетін нәтижелер

56. Пәндік нәтижелер.

57. Білім алушылар:

1) заттарды белгілі бір белгілері бойынша жіктеуді орындау тәсілдерін;

2) екі затты белгілі бір белгілері бойынша салыстыруды орындау тәсілдерін;

3) заттардың кеңістікте орналасуын көрсететін сөздерді біледі деп күтіледі.

58. Білім алушылар:

1) заттарды көлемі, түсі, пішіні және тағы да басқа белгілері бойынша жүйелеуді;

2) негізгі түс ренктерін ажыратуды;

3) заттар мен бейнеленген заттардың арасындағы ұқсастықтары мен айырмашылықтарын табуды;

4) есту үлгісі бойынша дыбыстар мен ырғақтардың сандарын шығаруды;

5) тапсырманы орындауды жоспарлауды (ұжымдық және жекеше);

6) күн түзімін құра білуді;

7) кеңістіктік қатынасты сөз арқылы белгілеуді;

8) үлгі бойынша құрылымдауды;

9) оқиғаны басынан аяғына дейін және аяғынан басына дейін сипаттауды;

10) заттардың қолданыстарымен байланысты атқарымдық белгілерін ерекшелеуді;

11) жоспар бойынша ертегіні, әңгімені, сюжетті ойдан шығаруды меңгереді деп күтіледі.

9-тарау. 7-сыныпты аяқтағанда күтілетін нәтижелер

59. Пәндік нәтижелер.

60. Білім алушылар:

1) заттарды белгілі бір белгілері бойынша сериациялауды орындау тәсілдерін;

2) заттарды олардың бейнелерімен бірнеше белгілер бойынша салыстыруды орындау тәсілдерін;

3) заттық қатардағы заңдылықты орнату тәсілдерін біледі деп күтіледі.

61. Білім алушылар:

1) заттарды берілген параметрі бойынша саралауды;

2) әріптерді, цифрларды, заттарды нобайы, үстелме бейнелерден тануды;

3) суреттердегі, фотосуреттердегі адамдардың жасы мен жынысын анықтауды;

4) күрделі ырғақты суретті шығаруды;

5) барикалық сезінуді сөзбен белгілеуді;

6) сыртқы беті әртүрлі фактурадан (тегіс, бұдыр, қырлы, тікенекті, жұмсақ) жасалған материалдар мен заттарды сипап-сезу арқылы табуды;

7) ойша құрастыру, схема бойынша құрастыруды;

8) бөлмені көзін жұмып тұрып, еске түсіру арқылы сипаттауды;

9) ақпаратты есте сақтаудың әртүрлі тәсілдерін пайдалануды;

10) әрекеттің өнімін, тапсырманы орындау нәтижесін талдауды меңгереді деп күтіледі.

10-тарау. 8-сыныпты аяқтағанда күтілетін нәтижелер

62. Пәндік нәтижелер.

63. Білім алушылар:

1) адамның эмоциялық жағдайының сан алуан түрлі көріністерін;

2) заттардың бейнесінің кеңістікте орналасуын көрсететін сөздерді;

3) өз өміріндегі оқиғалардың хронологиясын құру тәсілдерін біледі деп күтіледі.

64. Білім алушылар:

1) суреттегі, фотосуреттердегі адамдардың эмоциялық жағдайы мен қобалжуын анықтауды;

2) сөз тіркестерін сыбырлап дауыс қаттылығында айтуды;

3) сыртқы беті әртүрлі фактурадан жасалған материалдар мен заттарды сипау, үлгі және сөздік нұсқау бойынша табуды;

4) оқиғалардың (жеке, сыныптың, мектептің) күнделігін жүргізуді;

5) кеңістіктік (бөлменің, сыныптың, көшенің) схемаларды, жоспарды және сызбаны құруды;

6) өз өміріндегі оқиғалардың хронологиясын құруды;

7) сөздік нұсқау, схема бойынша құрастыруды;

8) уақытты әртүрлі сағаттар бойынша анықтауды;

9) материалды есте сақтау тәсілдерін пайдалануды: жіктеу, құрамдастыру, схемаландыру, ұқсастықтарын табу, қайталау;

10) сөздік нұсқаулар топтамасын орындауды;

11) оқиғалардың нәтижелерін анықтауды (болжау) меңгереді деп күтіледі.

11-тарау. 9-сыныпты аяқтағанда күтілетін нәтижелер

65. Пәндік нәтижелер.

66. Білім алушылар:

1) өз өміріндегі оқиғалардың күнделігін жүргізу ережелерін;

2) графикалық құралдармен бейнеленген кеңістіктікте бағдарлау ережелерін;

3) оқу материалдарын есте сақтау тәсілдерін біледі деп күтіледі.

67. Білім алушылар:

1) сөздік нұсқау, схема, сызба бойынша құрамдастыруды;

2) жағдаяттың белгілі бір өткен оқиғаға (суреттегі, телехабардағы, фильмдегі) қатыстығын анықтауды;

3) географиялық картада, макетте, глобуста бағдарлауды;

4) заттарды, адамдарды және құбылыстарды еске түсіру бойынша сипаттауды;

5) тапсырманы орындаудың баламалы жоспарын әзірлеуді;

6) заттардың, құбылыстардың дара, бірегей, ерекше сапаларын немесе қасиеттерін ерекшелеу және сипаттауды;

7) сөздікті, энциклопедияны, анықтаманы пайдалануды;

8) қанатты сөздерді, теңеуді, мақал мен мәтелдерді түсіну және олардың жасырын мағынасын түсіндіруді;

9) қандай да бір әрекеттердің мақсаттылығын түсіндіруді меңгереді деп күтіледі.

68. Тұлғалық нәтижелер. Білім алушылар:

1) өзінің мүмкіндіктері мен қажеттіліктері туралы адекватты түсініктерді;

2) тіршілікті қамтамасыз етуге маңызды қажеттіліктер туралы адекватты түсініктерді;

3) әлеуметтік өзара әрекеттенудегі (оқудағы, еңбектегі, тұрмыстық) әртүрлі жағдайлардағы қарым-қатынасқа түсу және қолдауды;

4) өзінің пікірін білдіре білу және өзінің көзқарасын және оқиғаны бағалауын дәлелдеуді;

5) оқу және практикалық тапсырмаларды шығарудағы белсенділік пен мақсатты бағыттылықты танытады деп күтіледі.

69. Жүйелік-әрекеттік нәтижелер білім алушылардың:

1) практикалық және оқу міндеттерін шешуге арналған әртүрлі нұсқаулықтардың негізінде саналы түрде әрекеттенуінен;

2) өзінің әрекетін жоспарлау, оны бағалау және жоспарға қажетті өзгерістерді енгізуінен;

3) әрекеттенуде өзін-өзі бағалау және өзін-өзі бақылауды жүзеге асыру қабілеттілігінен, сыртқы бақылау мен бағалауға адекватты әсер білдіруінен, осыған байланысты өз әрекетін түзетуінен көрініс табады деп күтіледі.

Қазақстан Республикасы
Білім және ғылым министрінің
2013 жылғы 3 сәуірдегі
№ 115 бұйрығына 370-қосымша

Жеңіл ақыл-ой кемістігі бар білім алушыларға арналған негізгі орта білім беру деңгейінің 5-сыныбы үшін "Емдік дене шынықтыру" пәнінен үлгілік оқу бағдарламасы

Ескерту. Бұйрық 370-қосымшамен толықтырылды – ҚР Білім және ғылым министрінің 27.07.2017 № 352 (1, 2, 6, 8, 9, 10,(11, 12) сыныптардың ерекше білім беруге қажеттіліктері бар білім алушылары үшін 01.09.2017, ерекше білім беруге қажеттіліктері бар 3-сыныптың білім алушылары үшін 01.09.2018, ерекше білім беруге қажеттіліктері бар 4-сыныптың және 10-сыныптың білім алушылары үшін 01.09.2019, 11-сыныптың білім алушылары үшін 01.09.2020 қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

1-тарау. Түсінік хат

1. Оқу бағдарламасы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 23 тамыздағы № 1080 қаулысымен бекітілген Орта білім берудің (бастауыш, негізгі орта, жалпы орта білім беру) мемлекеттік жалпыға міндетті стандартына сәйкес және жеңіл ақыл-ой кемістігі бар білім алушылардың ерекше білім алу қажеттіліктерін ескере отырып әзірленген.

2. Оқу пәнінің мақсаты – тұлғаның дене бітімін жан-жақты дамыту, білім алушылардың қимыл-қозғалыс белсенділігін және жинақылығын арттыру, дене дамуындағы ауытқушылықтарды емдік дене шынықтыру (бұдан әрі - ЕДШ) құралдарымен жеңу.

3. Оқу пәнінің міндеттері:

1) балалардың омыртқа мен сүйек жүйесінің, бұлшық ет жүйесінің атқарымдық жағдайын, бұлшық ет күшінің дене жүктемелеріне төзімділігін зерттеу;

2) жаттығуды орындау техникасына баланың денсаулық жағдайын, оның жынысын, дене дамуын, қимыл-қозғалыстық дайындығын, психикалық қасиеттері мен сапасының ерекшеліктеріне сәйкес дербес мөлшер таңдалып, оны біртіндеп арттыра отырып үйрету;

3) омыртқа және барлық сүйек жүйесі мен бұлшық ет жүйесіндегі кемшіліктердің патологиялық процесін тұрақтандыруға көмектесу;

4) дұрыс мүсінді және қимыл-қозғалыстық үйлесімділік дағдыларын үнемі жетілдіру, өзін-өзі бақылауды жүзеге асыру;

5) балаға сауықтыру шараларына белсенді қатысуға ынталандыратын жайлы психологиялық көңіл күй тудыру;

6) ерік сапасын тәрбиелеу, білім алушының өзінің жеке тұлғалық жетілуіне, нәтижені жақсартуға деген ұмтылысын ынталандыру;

7) сауықтырудың қол жеткізген нәтижелерін бекіту;

8) білім алушыларды дене шынықтыру, сауықтыру әрекеттерін өздігінен меңгерген тәсілдерімен жүзеге асыруға (білім мен икемділіктерін қолдануға) ынталандыру.

4. Оқу бағдарламасы түзету процесін тиімді құруға, ағзаны дамытуда жағымды нәтижеге қол жеткізуге және білім алушыларда олардың мүмкіндіктеріне сәйкес қимыл-қозғалыстық дағдыларды қалыптастыруға мүмкіндік беретін теориялық және практикалық мәліметтерді жинақтайды және жүйелейді.

5. Сабақта қолданылатын оқыту тәсілдері:

1) практикалық тәсіл (бөліктерге бөліп үйрету);

2) ойындық;

3) жарысу;

4) көрнекілік қабылдау тәсілі.

6. Оқыту түрлері:

1) ЕДШ нұсқаушысының бақылауымен қимыл-қозғалыстық әрекеттерді жаттау;

2) ЕДШ нұсқаушысының бақылауымен қимыл-қозғалыстық әрекеттерді жетілдіру.

7. Емдік дене шынықтыру бойынша арнайы сабақтар жеңіл ақыл-ой кемістігі бар білім алушылардың дене мүмкіндігін дамыту бойынша шаралар жүйесінің ажырамас бөлігі болып табылады.

8. Білім алушылар ЕДШ сабағына арналған медициналық арнайы топқа білім алушыларды дәрігерлік бақылау туралы қолданыстағы нұсқаулыққа сәйкес жыл сайын өткізілетін тереңдетілген тексеруден кейін ғана жіберіледі.

9. Бағдарлама жүйелі сабақтарға есептелген. Сабақтар әртүрлі заттармен (резенке немесе толтырылма доп, құм салынған дорбалар, шеңберлер мен гимнастикалық таяқшалар) немесе оларсыз да өткізілетін дайындық бөлімінен басталады. Сабақтың негізгі бөлімі ойын түрінде құрылған, бұл кеңістікте бағдарлауды дамытуға, вестибулярлық аппаратты нығайтуға, мүсінді дұрыс қалыптастыруға, тепе-теңдікті сақтау қабілетін жаттықтыруға, бейнелік ойлауды, сондай-ақ білім алушылардың сөйлеу тілдік дағдыларын дамытуға көмектеседі. Сабақтың қорытынды бөлімі релаксациялық, би, ойын түрінде болады, бұнда балалар бойын еркін ұстайды, қарым-қатынас, емін-еркін қимылдау дағдыларын алады.

10. ЕДШ сабақтарының бағыттары:

1) кең жайылған кемшіліктерді (мүсіннің, жүрістің бұзылуы, құрсақ тығыршықтарының, дененің, аяқ-қолдыңбұлшық еттерінің әлсіздігі) түзету;

2) білім алушылардың үйлестіру қабілеттерін, олардың жаттықандарының деңгейі, жаттығуларды орындау тәсілдерін (белсенді, көмекпен, енжар) дамыту;

3) дене даму кемшіліктерін (жалпақтабандылық, бойының, салмағының өспеуі, дисплазия) түзету және өтеу;

4) қимыл-қозғалыстағы бұзылыстарды (үйлесімділіктің, кеңістікте бағдарлаудың, қимылдың нақтылығының, тепе-теңдіктің бұзылыстары) түзету;

5) қимыл-қозғалысындағы және басқа да қасиеттерінің (күш, жылдамдық, ептілік, төзімділік, икемділік, секіргіштік) дамуындағы кемшіліктерді жою;

6) салауатты өмір салтын және әрі қарай әлеуметтенуді қалыптастыру.

11. ЕДШ сабақтарын жоспарлағанда және өткізгенде білім алушылардың ағзаларының ерекшеліктері, олардың атқарымдық мүмкіндіктерінің төмендеуі, дене жүктемелеріне бейімделудің баяулығы ескеріледі. Дене жаттығулары тірек-қимыл аппаратының, атқарымдық мүмкіндіктерінің бұзылуына байланысты әртүрлі дәйектілікте және мөлшерде ұсынылады.

12. Бағдарламаға ендірілген тараулар:

1) білім негіздері;

2) тыныс алу жаттығулары;

3) мүсінді дұрыс қалыптастыруға арналған жаттығулар;

4) майтабандылықтың алдын алуға арналған жаттығулар;

5) тепе-теңдікке, вестибулярлық аппаратты нығайтуға берілген жаттығулар;

6) қимыл үйлесімділігін дамытуға арналған жаттығулар;

7) релаксацияға арналған жаттығулар.

13. Білім алушылардың сабаққа деген қызығушылығын арттыру үшін сабақты музыкалық сүйемелдеумен өткізуге болады. Бұл ырғақ сезімін, қоршаған ортамен үйлесімділікті дамытады.

14. ЕДШ бойынша барлық сабақтар спорт залында немесе санитарлық-гигиеналық талаптар сақталған жағдайда таза ауада өткізіледі.

15. Оқу жүктемесінің көлемі:

1) 5 сынып – аптасына 1 сағат, оқу жылында 34 сағат.

16. ЕДШ нұсқаушысы әрбір білім алушыға немесе даму бұзылыстарының құрылымы ұқсас балалар тобына арналған жаттығулар кешенін білім алушылардың психофизикалық даму ерекшеліктерін ескере отырып, өзі таңдайды.

17. Сабақты ұйымдастыру түрлері: жекеше, жұптық, топтық, жаппай. ЕДШ нұсқаушысы білім алушының хал-жайын, жүктемеге деген әсерін, жасын, жыныстық және жеке ерекшеліктерін ескере отырып, жаттығулардың көлемін, мөлшерін, ұзақтығын және қарқынын өзі анықтайды.

18. ЕДШ сабақтарында баға қойылмайды.

2-тарау. Оқу пәнінің 5 - сыныптағы базалық білім мазмұны

19. Білім негіздері (4 сағат):

1) омыртқа деген не және оның құрылысы қандай;

2) дұрыс тамақтану және салауатты өмір салты;

3) ЕДШ, классикалық массаждың емдік әсерінің механизмі;

4) сабаққа ендірілген спорт ойындарының қарапайым ережелері.

20. Тыныс алу жаттығулары (5 сағат):

1) Бутейко жүйесі бойынша тыныс алу жаттығулары;

2) Стрельникова жүйесі бойынша тыныс алу жаттығулары.

21. Мүсінді дұрыс қалыптастыруға арналған жаттығулар (5 сағат):

1) қабырғаның жанында тұрып, басына дорба қойылған қалыпта қолды жоғары көтеру, жүрелеп отыру. Қарқыны баяу;

2) басына дорба қойылған қалыпта тізерлеу, өкшемен отыру және тұру. Қарқыны баяу;

3) басындағы дорбамен алға қарай тура жүру, арқамен кейін бұрылу. Осыны көзін жұмып қайталау. Қарқыны баяу;

4) басындағы дорбамен еденде жатқан жіп бойымен жүріп, содан кейін көзін жұмған қалпында жүру. Қарқыны баяу;

5) басындағы дорбамен орындыққа отыру және тұру. Қарқыны баяу;

6) басындағы дорбамен орындыққа шығу және оның үстімен жүру. Қарқыны баяу. Орындықтан түсу;

7) басындағы дорбамен тізерлеп отыру, қол алға және тұру. Қарқыны баяу;

8) басындағы дорбамен орындыққа шығу, отырғыштан ұстану, аяғын түзулеп тұру. Қарқыны баяу.

22. Майтабандылықтың алдын алуға арналған жаттығулар (5 сағат):

1) табанның ішкі және сыртқы жақтарымен жүру (қол белде, бағыттаушының артынан);

2) "аю" табанның ішкі жағымен тұру;

3) "балерина" табанның сыртқы жағымен тұру;

4) табанның ішкі және сыртқы жақтарымен жүру (қол белде, бағыттаушының артынан).

23. Тепе-теңдікке, вестибулярлық аппаратты нығайтуға арналған жаттығулар (5 сағат):

1) басты алға, артқа, оңға, солға қарай бұру. Көзін ашқан, жұмған қалыпта орындау;

2) аяқтың ұшымен тұру;

3) биіктікте (орындық, бөрене) тұру;

4) белгіленген нысандар бойымен, әртүрлі заттардың үстімен (құм, поролон, гимнастикалық таяқшалар, арқан, гимнастикалық қабырға) бойымен жүру;

5) тепе-теңдікті сақтауға арналған жаттығулар: өкшемен, аяқтың ұшымен тұру, бүгілген бақайлармен тұру. "Қарлығаш" тепе-теңдік. Көзін ашқан, жұмған қалыпта бекіту:

6) бұрылыстармен жүгіру, қозғалыс бағытына арқасын бере жүгіру. Қарқынды ыршулар;

7) еңкіш, жазықтықта, биіктікте, залда бар биіктіктері әртүрлі орындықтардан, бөренелерден, гимнастикалық орындықтардан және басқа да спорт жабдықтарынан құрылған шытырман бойымен жүру;

8) бөрене бойымен жүру, серіктестерімен орын ауыстыру;

9) екеулеп үш аяқпен (екі аяқты байлап қояды) жүгіру;

10) жұппен орындалатын жаттығулар, қол ұстасып оңға (солға) қарай айналу, екеулеп секіру;

11) биіктіктен секіру: биіктік 30-60 см. 45-90⁰ бұрыла секіру. Аяқты бүгіп, алшақ қойып секіру.

24. Қимыл-қозғалыс үйлесімділігін дамытуға арналған жаттығулар (5 сағат):

1) заттармен (жалауша, доп, шеңбер, секіртпе) орындалатын, күрделі қимыл-қозғалысқа арналған жаттығулар. Музыкалық сүйемелдеумен (даңғара, даң) бірнеше қарапайым ырғақтық көріністерді, бір мезгілде алақан шапалақтау мен аяқты тыпырлатуды орташа және жылдам қарқында орындау;

2) доппен орындалатын жаттығулар, допты лақтыру, нысанаға ату, ұстап алу. Доптар – кішкентай, үлкен. Доппен ойындар: "Қозғалмалы нысан", "Нысанаға дөп тигізу", "Допты көршіге лақтыру";

3) допты 2 м биіктікте керілген, волейбол торы арқылы лақтыру, берілген шаршыларға (нысана) лақтыру.

25. Релаксацияға арналған жаттығулар (5 сағат).

3-тарау. 5-сыныпты аяқтағанда күтілетін нәтижелер

26. Пәндік нәтижелер.

27. Білім алушылар :

1) дұрыс тыныс алу негіздері мен салауатты өмір салтын;

2) өзінің омыртқасының денсаулығын сақтау ережелерін;

3) қарапайым спорттық ойындардың ережелерін;

4) қарапайым өзіне-өзі массаждың ережелері мен тәсілдерін біледі деп күтіледі.

28. Білім алушылар:

1) аяқтың ұшымен, өкшемен, табанның ішкі және сыртқы жақтарымен жүруді;

2) түзету және жалпы дамыту жаттығуларын орындауды;

3) өзін-өзі реттеудің (ширығу және босаңсу) негізгі тәсілдерін;

4) аурудың алдын алуға арналған тыныс алу гимнастикаларын орындауды;

5) майтабандылық пен мүсінді түзетуге арналған жаттығуларды орындауды меңгереді деп күтіледі.

29. Тұлғалық нәтижелер. Білім алушылар:

1) дене шынықтыру жаттығуларының қажеттіліктерін;

2) жаттығуды орындағандағы тәртіп пен дербестік;

3) әсершілдік, өзіне деген сенімділік;

4) серіктестік, өзара көмек сезімін танытады деп күтіледі.

30. Жүйелік-әрекеттік нәтижелер білім алушылардың:

1) дұрыс тыныс алу тәсілдерін орындауынан;

2) мүсінін бақылауынан;

3) әдемі және кербездікпен қозғалуынан көрініс табады деп күтіледі.

Қазақстан Республикасы
Білім және ғылым министрінің
2013 жылғы 3 сәуірдегі
№ 115 бұйрығына 371-қосымша

Орташа ақыл-ой кемістігі бар білім алушыларға арналған негізгі орта білім беру деңгейінің 5-9 сыныптары үшін "Оқу, жазу және тіл дамыту" пәнінен үлгілік оқу бағдарламасы
(оқыту қазақ тілінде жүргізілетін сыныптар үшін)

Ескерту. Бұйрық 371-қосымшамен толықтырылды – ҚР Білім және ғылым министрінің 27.07.2017 № 352 (1, 2, 6, 8, 9, 10,(11, 12) сыныптардың ерекше білім беруге қажеттіліктері бар білім алушылары үшін 01.09.2017, ерекше білім беруге қажеттіліктері бар 3-сыныптың білім алушылары үшін 01.09.2018, ерекше білім беруге қажеттіліктері бар 4-сыныптың және 10-сыныптың білім алушылары үшін 01.09.2019, 11-сыныптың білім алушылары үшін 01.09.2020 қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

1-тарау. Түсінік хат

2. Оқу пәнінің мақсаты – балаларда қол жетерлік қарым-қатынас құралдарын (тілдік және тілдік емес), жақсы мінез-құлықты, оқудың қарапайым дағдыларын қалыптастыру болып табылады.

3. Оқу пәнінің міндеттері:

1) көріп қабылдауын және естіп қабылдауын дамыту;

2) кимыл-қозғалыс координациясын, ұсақ қол бұлшықеттерін дамыту;

3) артикуляциялық моторикасын дамыту;

4) сөйлеу тілін түсінуін дамыту;

5) балаларда қол жетерлік қарым-қатынас құралдарын қалыптастыру;

6) фонематикалық есту қабілетін дамыту.

4. Бағдарлама негізіне зерде дамуы бұзылған балалардың ерік-жігер сферасы мен танымдық әрекеттерін дамытуға бағытталған оқыту жүйесі алынды.

5. Сауаттылықты меңгеру (оқу мен жазудың бастапқы дағдылары) – күрделі психофизиологиялық процесс. Оны жүзеге асыру үшін көру, сөйлеу қимыл-қозғалыстық, сөйлеу-есту және кинестетикалық анализаторлар қатысады. Сауаттылықты табысты меңгеру баланың психикалық процесс деңгейінде қабылдау, зейін, есте сақтау, ойлау, сөйлеу тілі процестерінің ерікті реттелуін қамтамасыз етуін болжайды.

6. Мұғалім бағдарламалық материалды іріктеу барысында әрбір білім алушының танымдық мүмкіндіктерін және қалыптасатын білімдердің өз бетінше күнделікті өміріне пайдалана алуын ескереді, яғни:

1) кейбір балалар жеке сөздер мен сөйлемдерді жазудың қарапайым дағдыларын үйренеді;

2) кейбір балалар әріптер мен сөздерді, графикалық белгілерді танып білуді және көшіріп жазу дағдыларын үйренеді.

7. Оқу жүктемесінің көлемі:

1) 5-сынып аптасына 6 сағат, оқу жылында – 204 сағат;

2) 6-сынып аптасына 6 сағат, оқу жылында – 204 сағат;

3) 7-сынып аптасына 6 сағат, оқу жылында – 204 сағат;

4) 8-сынып аптасына 6 сағат, оқу жылында – 204 сағат;

5) 9-сынып аптасына 6 сағат, оқу жылында – 204 сағат.

8. Мұғалім балалардың ерекшеліктерін ескеріп, оқу материалын кезеңдерге бөлуіне болады. Әр кезеңнің мазмұны құрылымды түрде өзара байланысады. Бағдарламада ұсынылған материалды барлық білім алушылар меңгермеген жағдайда игерілмеген тақырыптар келесі кезеңде өткізіледі.

9. Қазақ тілі, оқу және тіл дамыту сабақтарын өткен материалды көп рет қайталау қажеттілігін, өткен тақырыптарға біртіндеп жаңа элементтерді енгізуді ескеріп жоспарлайды. Оқытудың барысына қарай, әр білім алушының жеке ерекшеліктеріне байланысты материалды өту қарқыны баяулайды немесе көбейе түседі.

10. Оқыту барысында зерде бұзылысы бар білім алушылардың жеке ерекшеліктерін ескеріп, сөйлеу тілін дамытуға, танымдық әрекеттерін белсендіруге, оқу мен жазуды қалыптастыруға бағытталған сөйлеу тілін дамыту және оқу сабақтарын бірегей кіріктірілген сабаққа біріктіріп, басқа сабақтармен де өзара байланыс орнатылады.

11. Мұғалімге игерілетін материал кезектілігін өзгертуге, оны жылдар (сыныптар) мен оқыту кезеңдеріне қайта бөліп қарастыруға, күрделендіруге немесе жетілдіруге, әрбір білім алушыға оқытудың жеке бағдарламаларын жасап шығаруға, оқу жоспары аясында игеретін материал уақытын анықтауға мүмкіндік беріледі. Бір сыныпта оқитын білім алушылар бағдарламалық материалдағы оқытудың әртүрлі кезеңдерінде (сыныптарында) бола отырып, мұғалім жасаған және білім беру мекемесінің кеңесі бекіткен жеке бағдарламалармен және жоспарлармен жұмыс жасай алады.

12. Бағдарлама білім алушылардың танымдық іс-әрекетіндегі ерекшеліктерді және сөйлеу тілі дамуының деңгейін есепке ала отырып құрастырылған және оқытудың қарапайым практикалық-бағыттылығын болжайды. Мұғалім қалыптасқан қимыл дағдыларын ескеріп, жалпы және қол моторикасын дамытуға, сондай-ақ қол саусақтары мен білезіктерінің топтастырылған қозғалыстарын дамытуға арналған жаттығуларды іріктеп, қолданады.

13. Зерде бұзылыстары бар бұл топтағы білім алушылардың сөйлеу тілі әр түрлі деңгейде дамыған. Балалардың белсенді сөйлеу тілін белсендіруді ойын кезінде, көрнекі-бейнелі жағдайларда, баланың затпен практикалық іс-әрекетке түсуі барысында жүзеге асырылады.

14. Сөйлеу тілін дамыту және қоршаған ортаны танып білу біртұтастықты құрайды. Заттардың атауын атамай, олармен жасалатын іс-әрекетті көрсетеді.

15. Сөйлеу тілін дамытуда оқытудың бастапқы кезеңінің басты міндеті – қоршаған әлемдегі заттардың атауларын, заттармен әрекеттесуін білдіретін сөздермен білім алушылардың сөздік қорын байыту. Білім алушыларды сабақ кезінде таныс заттардың, іс-әрекеттің, белгілердің аттарын атауға, өз қалау-тілектерін жеткізе білуге, сұрақ қоя білуге, құрбыларымен және ересектермен әңгімелесуге бағыттау қарастырылады.

16. Оқытуды көрнекіліктер, дидактикалық ойындар мен практикалық іс-әрекеттер негізінде сақталған анализаторларға сүйене отырып, жүзеге асыру ұсынылады. Сөздік ережелер қарапайым, қол жетерлік, біркелкі кезектілікпен бірнеше рет қайталануы, мысал келтірілуі шарт.

17. Мұғалімге сабақта түсінгенін дамытуға және грамматикалық түрлер мен тіл категорияларын практикалық түрде игертуге арналған жұмыстар жүргізу ұсынылады. Сөйлеу тілінің грамматикалық құрылымын меңгеру сөздік қорын байытумен және сөйлемді сөйлеу тілінің бірлігі ретінде практикалық таныстыруымен қатар жүреді. Балаларды жұрнақ-жалғауларды дұрыс қолдана білуге үйрету өте маңызды.

18. Мұғалімнің міндеті сабақта білім алушының айналадағы тұлғалармен, мұғаліммен қарым-қатынасқа түсуге қажеттілігін және өз қалауын келтіретіндей жағдай туғызу болып табылады. Мұғалім сыныпта жағымды эмоционалды көңіл-күйді, әрбір білім алушыға зейін аударуды, мейірімділік аясын қалыптастырады.

2-тарау. Оқу пәнінің 5-сыныптағы базалық білім мазмұны

19. Жағымды көңіл-күйді қалыптастыру:

1) дидактикалық ойындар мен заттық-ойындық әрекеттерді пайдаланып, бала мен ересектің арасындағы жағымды көңіл-күйді орнату үшін жағдай жасау;

2) бала мен ересектің арасында орындалатын жұмысты бірге жасау қабілетін қалыптастыру.

20. Балалардың зейінін, көру және есте сақтау анализаторларын дамыту:

1) ересек адамның бетіне тура қарауды, заттарға көз тоқтатуды, қозғалып жатқан заттарға қарауға, объектінің пайда болуына және жоғалуына зейін аударуға үйрету;

2) әр түрлі музыкалық аспаптар мен ойыншықтардың дыбыстырын ажырата білуге, дыбыстардың бағытталуын анықтауды үйретуді жалғастыру.

21. Қимыл-қозғалыс, ұсақ моторика және қол саусақтарының координациясын дамыту:

1) педагогтың нұсқауы бойынша музыкалық ойыншық-аспаптарды алып, қолдануға үйрету;

2) қол саусақтарына арналған арнайы жаттығуларды орындауға ("Сақина", "Құстар ұшты", "Саусақтар амандасты") үйрету;

3) саусақтарымен ұсақ заттарды алуға, белгілі бір бағытта сырғытып және бір орыннан келесі орынға ауыстыруға, түрлі заттарды бір қорапқа жинауға үйрету;

4) еденнен кіші және үлкен мөлшердегі заттарды, заттық суреттерді, геометриялық кескіндемелерді көтере білуді үйрету.

22. Сөйлеу тілін түсінуді дамыту:

1) әртүрлі дыбыс шығаратын заттарға қатысты балада ізденіс әрекетін ұйымдастыру;

2) тілдік және тілдік емес дыбыстарды ажырата білуді үйрету;

3) баламен қарым-қатынасқа түсіп тұрған адамға зейінін тоқтату, тыңдау, қарау дағдысын дамыту;

4) мұғалімнің сұрауы бойынша нақты музыкалық аспапты, ойыншықты тауып алып, олардан керек дыбыстарды шығара білуді үйрету;

5) қоршаған әлемнің дыбыстарына еліктеуге үйрету (жануарлардың, құстардың, көліктергге, музыкалық аспаптарға);

6) әрекеттерді атауына бағдарлана білуге үйрету (көрсет: кім сурет салып тұр, өлең айтып тұр, өсімдікке су құйып тұр);

7) сөздік нұсқаулықтар бойынша бір әрекеттен келесі әрекетке ауыса білуді үйрету (жүр – тұр, ал – бер), түрлі тапсырмаларды орйындауға үйрету (секір – секірме, ал – алма).

23. Балаларға қолжетімді қарым-қатынас амалдарын қалыптастыру:

1) қарым-қатынас кезінде жауапты жағымды эмоционалды (күлімдеу, күлкі) және сөздік (дыбысқа еліктеу) жауап қайтаруды үйрету;

2) ым-ишарамен, дене қозғалыстарымен әрекеттерді көрсетуді үйрету (соғады, жүреді, ұйықтайды, секіреді);

3) өзінің қажеттіліктері мен тілектерін әрекеттер мен дыбыстармен айтуды дамыту.

24. Естіп қабылдауы мен естуін дамыту:

1) түрлі заттар шығаратын дыбыстармен білім алушыларды таныстыру;

2) сынып ішіндегі, терезе сыртындағы, өзге бөлмеден шығатын дыбыстарды тыңдай білуге үйрету.

25. Артикуляциялық моторикасын дамыту:

1) дыбыстарға еліктеу қабілетін дамыту.

3-тарау. Оқу пәнінің 6-сыныптағы базалық білім мазмұны

26. Жағымды көңіл-күйді қалыптастыру:

1) табиғаттағы әр түрлі өзгерістер бақылай алуға, ересектердің әрекеттеріне зейін аудара алуға жағымды көңіл-күйді орнату;

2) балаларды ойын барысында заттардың атауларды, белгілерді, орындалатын әрекеттерді атауға үйрету.

27. Балалардың зейінін, көру және есте сақтау анализаторларын дамыту:

1) объектінің пайда болуына және жоқ болуына зейін аудара білуге үйрету;

28. Қимыл-қозғалыс, ұсақ моторика және қол саусақтарының координациясын дамыту:

1) допты және басқа әртүрлі көлемдегі заттарды алуды (ұстауды, қайта қоюды, тасуды, лақтыруды), оларды алдыға, артқа, жоғарыға, төменге екі (бір) қолымен лақтыруды үйрету;

2) әртүрлі көлемдегі және пішіндегі түймелерді жіпке, сымға тағуды және шешуді үйрету;

3) кішкентай затты үлкен заттың ішінен алуды немесе салуды үйрету;

4) мозаикадан әр түрлі геометриялық фигураларды, әріптерді құрастыруға үйрету.

29. Сөйлеу тілін түсінуді дамыту:

1) күн тәртібіндегі, заттық-практикалық әрекеттердегі қимыл-қозғалыстарды, арнайы жаттығуларды орындау барысында сөйлеу тілін түсінуді дамыту;

2) адамдардың есімімен таныстыру. Белгілі есімді нақты бір адамға қарасты айтуды және түсінуді үйрету;

3) өз есіміне жауап беруді үйрету.

30. Білім алушыларға қолжетімді қарым-қатынас амалдарын қалыптастыру:

1) өзінің көңіл-күй жағдайын, ауру сезімдерін, жағымсыз халін ауырып тұрған жерін көрсетіп, ишара, ым-ишара, былдырлау, демеулік шылау (ай, ой, ух) көмегімен айтуды үйрету;

2) суретте бейнеленген әрекеттерді ишара және дыбыстау арқылы жеткізе білу (қай аспаптан қалай дыбыс шығарылады).

31. Естіп қабылдауы мен есту қабілетін дамыту:

1) әртүрлі дыбыс шығаратын заттарға қатысты балада ізденіс әрекетін ұйымдастыру;

2) өзге бөлмеден келетін, сыныпта, терезеден естілетін дыбыстарды анықтай білуді үйрету.

32. Артикуляциялық моторикасын дамыту:

1) дыбыстарға еліктеу қабілетіне үйрету;

2) ерінге, төменгі жаққа, бет ишарасына арналған арнайы жаттығуларды пайдаланып артикуляциялық моториканы дамыту.

33. Белсенді сөйлеу тілін жетілдіру және дамыту, сөйлеу тілі қарым-қатынасының тәжірибесін және меңгеру тәсілдерін жинақтау:

1) балаларға арналған өлеңдерден жеңіл шумақтарын айтуға үйрету;

2) ойын, сабақ барысында, тұрмыстық жағдайларда сөйлеу тіліне еліктеуді белсендіруді жалғастыру;

3) өзінің есімін, басқа балалардың, отбасы мүшелерінің есімдерін, ойын материалы негізінде лексикалық тақырыптары бойынша заттардың (заттық суреттер) атауын айтуды үйрету.

34. Оқу техникасына және оқығаннан ақпарат алуды үйрету:

1) бала тұрмыста, мектепте қолданылатын заттардың (қасық, кесе, табақ, үстел, орындық, дәптер, қалам), киім, аяқ-киім, ыдыс, жиһаз, жануарлар, басқа да заттардың және қоршаған табиғаттың құбылыстарының (күн, шөп, су, аспан, жел, бөлме, үй) атау-сөздерімен таныстыру;

2) баланың айналасындағы заттардың, құбылыстардың, әрекеттердің, заттар белгісінің (көшедегі, ауладағы, бөлмедегі) атау-сөздерімен таныстыру;

3) педагог нұсқауы бойынша бірнеше заттардың ішінен бір затты табуды және атауды үйрету.

35. Қарапайым жазу дағдыларын дамыту:

1) моншақтарды, дөңгелектерді, түймелерді сымға, жіпке тағуды, тізуді үйрету;

2) пунктир бойынша сызықтарды (түзу, қисайған, ирек) саусағымен, бояумен, қарындашпен, фломастермен ең алдымен ересектің көмегімен, содан соң өзі жүргізуді үйрету;

3) белгілі арақашықтықта орналасқан екі заттың сызықтарын қосуды үйрету;

4) серуендеу кезінде балаларды құмда, қарда, асфальтта сызықтар сызуға ынталандыру.

4-тарау. Оқу пәнінің 7-сыныптағы базалық білім мазмұны

36. Жағымды көңіл-күйді қалыптастыру:

1) балаларды ойын және сабақ барысында заттардың атауларын, белгілерін, орындалатын әрекеттерін атауды және ажырата білуге үйрету;

2) бала мен ересектің арасында орындалатын жұмысты бірге жасау қабілетін қалыптастыруды жалғастыру.

37. Балалардың зейінін, көру және есте сақтау анализаторларын дамыту:

1) қоршаған ортаның түрлі дыбыстарын, адамдардың сөйлеу тіліне, әуенге, дыбыс шығаратын заттарды тыңдауға, ажыратуға үйрету;

2) әр түрлі музыкалық аспаптар мен ойыншықтардың дыбыстарын ажырата білуге, дыбыстардың бағытталуын анықтауды үйретуді жалғастыру.

38. Қимыл-қозғалыс, ұсақ моторика және қол саусақтарының координациясын дамыту:

1) қораптарды ашуды (жабуды), ойыншықтарды орындарына қоюды, дөңгелектерді сырғытуды, оларды шелекке жинауды, қорапқа жинауды, пирамидаға сақиналарын кигізуді және алуды үйрету;

2) ұcақ заттарды (түймелер, дәндер, бұршақ) алып, қораптарға орындарына салуды үйрету;

3) балаларды жаңа материалдармен (қағаз, табиғи материалдар) таныстыру;

4) балаларды табиғи материалдардан өз қолдарымен қарапайым заттарды жасауға үйрету.

39. Сөйлеу тілін түсінуді дамыту:

1) объекті мен сөз арасындағы байланысты орнатуға итермелейтін ізденіс әрекеттерін жасау (Ана қайда? Апа қайда? Қасық қайда?);

2) ересектің қимыл-қозғалысына және әрекеттеріне баланың зейінін аударту, олардың бағыттылығын, орналасқан жерін көрсетіп, түсінуді, атауды үйрету;

3) аталған затқа, әрекетке, сапасына баланың зейінін бағыттау;

4) әрекетті орындаушыға, қосалқы заттарға, заттың сынына, атауына, етістіктерге, басты кейіпкерге бағытталған сұрақтардың мазмұнын түсінуді үйрету (Қайраттың қолында не бар? Доп кімнің қолында? Мұғалім кітапты қайда қойды?).

40. Балаларға қолжетімді қарым-қатынас амалдарын қалыптастыру:

1) балалармен, ересектермен қарым-қатынасқа түсуден алшақтау, қорқыныш, қарым-қатынасқа түсе алмау сезімдерінен аулақ болуға үйрету;

2) әңгімеде сипатталған заттарды, әрекеттерді, ойыншықтарды, суреттерді көрсету арқылы мазмұнын түсіну;

3) оқылған мәтін бойынша қарапайым сұрақтарды түсініп, суреттерге сүйеніп жауап беруге және мазмұнын айтуға үйрету.

41. Артикуляциялық моторикасын дамыту:

1) дыбысқа еліктеу және дауысты дыбыстар (а, о, у, и, ы, э) мен дауыссыз дыбыстарды (м, п, б, т, д, к, в, ф, н, г, х, й) дұрыс айтуға еліктету арқылы үйрету;

2) сөйлеу тілдік тыныс алуын дамыту.

42. Белсенді сөйлеу тілін жетілдіру және дамыту, сөйлеу тілі қарым-қатынасының тәжірибесін және меңгеру тәсілдерін жинақтау:

1) балалардың белсенді сөздік қорын дамыту; сөйлеу тіліне еліктеу жағдайлар (ойын кезінде, заттармен практикалық әрекеттер жасағанда, көрнекі жағдайлар барысында) жасау: балаларда ересектің сөзіне еліктеу қабілетін ояту;

2) өзінің қажеттіліктері мен тілектерін (қарным ашты, ұйқым келді, су бер) сөзбен айтуды үйрету;

3) ересекке еліктеу дағдыларын дамыту, сөйлеу кезінде бірізділікті сақтау (ишаралау, дыбыс шығарып еліктеуді, ересекпен бірге кезектесіп сөздерді айту);

4) сөздік қорын есімдік, үстеу, жалғаулар арқылы кеңейту және белсендіру.

43. Оқу техникасына және оқығаннан ақпарат алуды үйрету:

1) заттарды түрлі анализаторлардың көмегімен олардың қасиеттері мен сапасын анықтау мақсатымен тексеруді үйрету;

2) заттардың белгілерінің атау-сөздерін (үлкен-кіші, суық-ыстық, қатты-жұмсақ, түсі, пішіні, мөлшері бойынша) түсінуді үйрету;

3) зат есімнің жекеше және көпше жағының грамматикалық түрлерін (кітап-кітаптар), бір адамға немесе бірнеше адамға қатысты (тыңда-тыңдаңыздар), зат есімнің кішірейтілген түрде (ботақан) айтылған сөздерді түсінуді және практикалық түрде ажырата білуді үйрету;

4) бұл кім? бұл не? не істеп отыр? сұрақтарын түсінуді үйрету және оларға ишараны, дыбыстап еліктеуді, сөздерді пайдаланып жауап беруді үйрету;

5) сөйлем туралы түсінік қалыптастыру;

6) жай сөйлемді құрастыруға үйрету;

7) суретке қарап сөйлемді бір сөзбен толықтырып айтуды үйрету;

8) көрнекі жағдайларға, суреттерге, практикалық әрекеттерге сүйеніп, 2-3-4 сөзден тұратын сөйлем құрастыруды үйрету;

9) 2-4сөйлемнен тұратын қысқа әңгіме құрастыруды үйрету;

10) бас және кіші әріптермен таныстыру;

11) дыбыс пен әріпті суретте, сыныпта, жазылуы бойынша ұқсас емес әріптердің арасынан тауып, ажырата білуді үйрету;

12) таныс әріптер мен буындарды, қарапайым сөздерді оқуға үйрету;

13) таныс әріптерді (буындарды) іріктеп алып, оқуға үйрету;

14) суреттің соңында жазылған сөздерді, сөйлемдерді бірлесіп оқуға үйрету;

15) суретті атауды және карточкадан тиісті сөзді сәйкестендіріп оқуды үйрету;

16) таныс әріптерді, сөздерді балаларға арналған кітаптардан, көшедегі жарнамалардан танып оқуды қалыптастыру;

17) кейбір сөздерді, қысқа сөйлемдерді, мәтіндерді түсініп, дұрыс оқуға үйрету.

44. Қарапайым жазу дағдыларын дамыту:

1) затты контурлы бейнесі бойынша тануды, түрлі түсті бейнелерді табуды, контурлы бейнесінің үстіне қоюды үйрету;

2) мұғаліммен бірлесіп, шаблондарды, жай геометриялық пішіндердің және таныс заттарды айналдыра сызу, одан кейін үлгі бойынша өзі сызуды үйрету;

3) құрылыс материалдарымен ойындарды, ермексазбен жапсыруды, мозаикамен, аппликациямен жұмыстарды қолдану.

5-тарау. Оқу пәнінің 8-сыныптағы базалық білім мазмұны

45. Қимыл-қозғалыс, ұсақ моторика және қол саусақтарының координациясын, фонематикалық есту қабілетін дамыту:

1) сөзбен сүйемелденетін ойындарды, қол саусақтарына арналған жаттығуларды қолданып, қол саусақтарының қимылдарын жетілдіру.

46. Артикуляциялық моторикасын дамыту:

1) дауысты және дауыссыз дыбыстарды дұрыс айтуды жаттықтыру.

47. Балаларға қолжетімді қарым-қатынас амалдарын қалыптастыру:

1) қарым-қатынасқа түсу ынтасын дамыту;

2) адамдармен ым-ишараны, белгілерді, дыбыстарды, буындарды, меңгерілген сөздерді пайдаланып, белсенді қарым-қатынасқа түсуді үйрету;

3) ишара, сөз бөліктерін пайдаланып, кездескенде амандасу, қоштасқанда сау бол деп қоштасуды үйрету;

4) сұрақ қоя білуге, халі туралы хабарлауға, мерекемен құттықтауға, көрсетілген көмекке рахмет айтуға, өзгеден көмек сұрай буліге үйрету.

48. Белсенді сөйлеу тілін жетілдіру және дамыту, сөйлеу тілі қарым-қатынасының тәжірибесін және меңгеру тәсілдерін жинақтау:

1) қоршаған ортадағы заттар мен құбылыстар, өсімдік және жануарлар әлемі, табиғат мезгілдері туралы түсініктерін анықтау және кеңейту;

2) әр түрлі анализаторлар арқылы қабылданатын заттар мен материалдардың белгілерін, қасиеттерін, сапаларын қабылдауды, ажыратуды, атауды үйрету;

3) заттар мен құбылыстардың негізгі белгілерін салыстыруға және жалпылауға, заттың құрылысы мен бағытталығы арасындағы байланысты түсінуді үйрету;

4) заттың, әрекеттің, сынын білдіретін сөздермен сөздік қорын кеңейту және белсендіру;

5) құбылыстар арасындағы қарапайым себеп-салдарының байланысын орната білуін дамыту (жаңбыр жауды – көшені су басып қалды);

6) лексикалық тақырыптар бойынша сөздік қорын нақтылау және кеңейту; белсенді сөздік қорында жалпылама сөздерді түсінуді бекіту және қолдана алуға үйрету;

7) заттың бөліктерін белгілеуге және атауға үйрету;

8) тәулік мерзімдерін, табиғаттың негізгі жағдайларын ажыратуды және атауды үйрету.

49. Оқу техникасына және оқығаннан ақпарат алуды үйрету:

1) басты және кіші әріптермен таныстыруды жалғастыру;

2) дыбыс пен әріпті суретте, сыныпта, жазылуы бойынша ұқсас емес әріптердің арасынан тауып, контуры бойынша ажыра білуді үйрету;

3) таныс әріптермен буындарды, сөздерді оқуға үйрету;

4) заттық суретпен оқылған сөзді сәйкестендіруді үйрету;

5) суреттері бар қысқа мәтіндерді түсініп оқу дағдысын жетілдіру;

6) оқылған мәтін бойынша сұрақтарға жауап беруді үйрету;

7) нақты заттар мен заттық суреттерге сүйеніп, өткен әріптерден сөздер құрастыру, оқыту және оларды түсінуді үйрету;

8) мазмұны бойынша қысқа, жай тақпақтарды, өлеңдерді, әңгімелерді, ертегілерді оқып беру және түсіне білуді үйрету;

9) оқуды мазмұнына сай заттармен, әрекеттермен, ойыншықтармен бірге көрсету;

10) мұғалімнің сұрағына жауап бере отырып, суреттер бойынша сөйлемдер құрастыруды үйрету.

50. Қарапайым жазу дағдыларын дамыту:

1) пунктир, нүкте бойынша жай (күрделі емес) әріптердің бөліктерін жалғастырып жазуға, бояуға, штрихтауға үйрету;

2) өз есімін, тегін жазуға үйрету.

6-тарау. Оқу пәнінің 9-сыныптағы базалық білім мазмұны

51. Қимыл-қозғалыс, ұсақ моторика және қол саусақтарының координациясын, фонематикалық есту қабілетін дамыту:

52. Артикуляциялық моторикасын дамыту:

1) дауысты және дауыссыз дыбыстарды дұрыс айтуды жаттықтыру.

53. Балаларға қолжетімді қарым-қатынас амалдарын қалыптастыру:

1) қарым-қатынасқа түсу ынтасын дамыту;

3) ишара, сөз бөліктерін пайдаланып, кездескенде амандасу, қоштасқанда сау бол деп қоштасуды үйрету;

4) сұрақ қоя білуге, халі туралы хабарлауға, мерекемен құттықтауға, көрсетілген көмекке рахмет айтуға, өзгеден көмек сұрай білуге үйрету.

54. Белсенді сөйлеу тілін жетілдіру және дамыту, сөйлеу тілі қарым-қатынасының тәжірибесін және меңгеру тәсілдерін жинақтау:

3) заттар мен құбылыстардың негізгі белгілерін салыстыруға және жалпылауға, заттың құрылысы мен бағыттылығы арасындағы байланысты түсінуді үйрету;

4) заттың, әрекеттің сынын білдіретін сөздермен сөздік қорын кеңейту және белсендіру;

6) лексикалық тақырыптар бойынша сөздік қорын нақтылау және кеңейту, белсенді сөздік қорында жалпылама сөздерді түсінуді бекіту және қолдануға үйрету;

6) заттың бөліктерін белгілеуге және атауға үйрету;

7) тәулік мерзімдерін, табиғаттың негізгі жағдайларын ажыратуды және атауды үйрету;

8) кәсіп атауларымен таныстыру. Балалардың тәжірибесінде жиі кездесетін кәсіптерді түсінуді және қолдануды үйрету;

9) сөздердің мағынасын түсінуді, ажыратуды және айтуды үйрету: сюжетті суреттерде бейнеленген әрекеттер, қимылдың сапасын білдіретін сөздерді (жақсы, жаман, алыс, жақын), кеңістіктік қатынастарды білдіретін сөздерді (басы, соңы, жоғары, төмен), уақыт ұғымдарын білдіретін сөздер (кеше, бүгін, ертең);

10) жалғаулармен практикалық түрде таныстыруды жалғастыру;

11) ішінде, үстінде, бойынша, бірге, астында жалғауларды түсінуді және дұрыс пайдалануды үйрету;

12) мазмұнына сәйкес әрекеттерді дұрыс орындауды қалыптастыру "Гүлдерді вазаға сал". "Допты бұрышқа қой";

13) құрылысы бойынша ұқсас сөздерді ажырата білуді үйрету;

14) сюжетті суреттер бойынша қарама қарсы сөздерді сәйкестендіру (Тұр - Жүгір. Ұзын - Қысқы. Көңілді - Көңілсіз);

15) мұғалімнің сұрағы, заттық (сюжетті) суреттер, көрсетілген әрекеттер бойынша 3-4-5 сөздерден тұратын сөйлемдерді құрастыруға үйрету;

16) сөйлемдерді сұрақтар бойынша толықтыру;

17) монолог элементтеріне үйрету.

55. Оқу техникасына және оқығаннан ақпарат алуды үйрету:

1) бас және кіші әріптермен таныстыруды жалғастыру;

2) дыбыс пен әріпті суретте, сыныпта, жазылуы бойынша ұқсас емес әріптердің арасынан тауып, контуры бойынша ажырата білуді үйрету;

3) таныс әріптермен буындарды, сөздерді оқуға үйрету;

4) заттық суретпен оқылған сөзді сәйкестендіруді үйрету;

5) суреттері бар қысқа мәтіндерді түсініп оқу дағдысын жетілдіру;

6) оқылған мәтін бойынша сұрақтарға жауап беруді үйрету;

9) оқуды мазмұнына сай заттармен, әрекеттермен, ойыншықтармен бірге көрсету;

10) мұғалімнің сұрағына жауап бере отырып, суреттер бойынша сөйлемдер құрастыруды үйрету;

11) таныс заттарды, сюжетті суреттерді сипаттау, қысқа әңгімелерді құрастыруға үйрету;

12) сұрақтарға жауап бере отырып, суреттер, драматизация көмегімен әңгіменің мазмұнын 4-5 сөйлеммен жеткізе білуге үйрету;

13) қажетті бірізділікпен орналастырылған сюжетті суреттер бойынша әңгімелер құрастыруға үйрету;

14) затты түсі, көлемі, формасы бойынша сипаттауды, суреттер бейнеленген заттарды, өзінің өмірінде кездескен оқиғаларды өз бетінше әңгімелеп беруге үйрету.

56. Қарапайым жазу дағдыларын дамыту:

2) өз есімін, тегін жазуға үйрету;

3) басылған мәтіннен әріптерді, сөздерді, сөйлемдерді көшіріп жазуға үйрету.

7-тарау. 5-сыныпты аяқтағанда күтілетін нәтижелер

57. Пәндік нәтижелер.

58. Білім алушылар:

1) әртүрлі музыкалық аспаптардың дыбыстарын;

2) тілдік және тілдік емес дыбыстарды біледі деп күтіледі.

59. Білім алушылар:

1) нұсқау бойынша музыкалық ойыншық аспаптарды табу;

2) объектіге зейінін шоғырландыру дағдыларын меңгереді деп күтіледі.

8-тарау. 6-сыныпты аяқтағанда күтілетін нәтижелер

60. Пәндік нәтижелер.

61. Білім алушылар:

1) күн тәртібіндегі, заттық-практикалық әрекеттердегі қимыл-қозғалыстарды;

2) сабақ барысында сөйлеу тілін түсінуді біледі деп күтіледі.

62. Білім алушылар:

1) сызықтарды саусағымен бояу, қаламмен ересекпен бірлесіп өзі сызу;

2) арнайы жаттығуларды орындау барысында сөйлеу тілін түсіну дағдыларын меңгереді деп күтіледі.

9-тарау. 7-сыныпты аяқтағанда күтілетін нәтижелер

63. Пәндік нәтижелер.

64. Білім алушылар:

1) әрекетті орындаушыға, қосалқы заттарға, заттың сынына, атауына, етістіктерге, басты кейіпкерге бағытталған сұрақтардың мазмұнын біледі деп күтіледі.

65. Білім алушылар:

1) дене қозғалыстарымен әрекеттерді көрсету;

2) өзіне қатысты қимыл-қозғалыстарды орындау дағдыларын меңгереді деп күтіледі.

10-тарау. 8-сыныпты аяқтағанда күтілетін нәтижелер

66. Пәндік нәтижелер.

67. Білім алушылар:

1) заттың, әрекеттің, сынын білдіретін сөздерді біледі деп күтіледі.

68. Білім алушылар:

1) өтілген дыбыстар мен әріптердің орнын анықтау;

2) буын және сөз құрауынан, бас және кіші әріптермен жазу дағдыларын меңгереді деп күтіледі.

11-тарау. 9-сыныпты аяқтағанда күтілетін нәтижелер

69. Пәндік нәтижелер.

70. Білім алушылар:

1) тәулік мерзімдерін біледі деп күтіледі.

71. Білім алушылар:

1) табиғаттың негізгі жағдайларын ажырату;

2) кәсіптердің атауын қолдану дағдыларын меңгереді деп күтіледі.

72. Тұлғалық нәтижелер. Білім алушылар:

1) жай өлеңдерді тыңдай білу;

2) дыбысқа қатысты ізденіс әрекеттерін ұйымдастыру;

3) сөздік нұсқаулықтар бойынша бір әрекеттен келесі әрекетке ауысу;

4) объекті мен сөздің арасында байланыс орнату;

6) сұраққа жауап қайтару;

7) бала мен ересектің арасында орындалатын жұмысты бірге жасау қабілеттілігі;

8) әр түрлі анализаторлар арқылы қабылданатын заттар мен материалдардың белгілерін, қасиеттерін, сапаларын қабылдап, ажыратып, атау;

9) заттар мен құбылыстардың негізгі белгілерін салыстырып, жалпылау;

10) заттың құрылысы мен бағытталығы арасындағы байланысты түсіну;

11) таныс заттарды, сюжетті суреттерді сипаттау;

12) қысқа әңгімелерді құрастыру дағдыларын танытады деп күтіледі.

73. Жүйелік-әрекеттік нәтижелер білім алушылардың:

1) дидактикалық ойындар барысында эмоционалды жағымды қарым-қатынасқа түсуінен;

2) сабаққа жағымды көңіл-күй орнатуынан;

3) әрекеттерді бақылау мен ересектердің қозғалыстарына назар аудара білуінен;

4) тұрмыста қолданылатын заттардың атау-сөздерін білуінен;

5) артикуляциялық моториканы жаттықтыруынан;

6) ұзақ баяу тыныс шығаруынан;

7) қарым-қатынасқа түсуде сөздік қатынастарды пайдаланып амандасу, қоштасуынан;

8) талдаған, оқыған сөздер мен жай сөйлемдерді тақтадан, мәтіннен көшіріп жаза білуінен;

9) сөздердің мағынасын түсініп, ажырата алуынан, айтуынан;

10) суреттер бейнеленген заттарды, өзінің өмірінде кездескен оқиғаларды өз бетінше әңгімелеп беруінен көрініс табады деп күтіледі.

Қазақстан Республикасы
Білім және ғылым министрінің
2013 жылғы 3 сәуірдегі
№ 115 бұйрығына 372-қосымша

Орташа ақыл-ой кемістігі бар білім алушыларға арналған негізгі орта білім беру деңгейінің 5-9 сыныптары үшін "Оқу, жазу және тіл дамыту" пәнінен үлгілік оқу бағдарламасы
(оқыту орыс тілінде жүргізілетін сыныптар үшін)

Ескерту. Бұйрық 372-қосымшамен толықтырылды – ҚР Білім және ғылым министрінің 27.07.2017 № 352 (1, 2, 6, 8, 9, 10,(11, 12) сыныптардың ерекше білім беруге қажеттіліктері бар білім алушылары үшін 01.09.2017, ерекше білім беруге қажеттіліктері бар 3-сыныптың білім алушылары үшін 01.09.2018, ерекше білім беруге қажеттіліктері бар 4-сыныптың және 10-сыныптың білім алушылары үшін 01.09.2019, 11-сыныптың білім алушылары үшін 01.09.2020 қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

Глава 1. Пояснительная записка

1. Учебная программа разработана в соответствии с Государственным общеобязательным стандартом среднего образования (начального, основного среднего, общего среднего образования), утвержденным постановлением Правительства Республики Казахстан от 23 августа 2012 года №1080 и с учетом особых образовательных потребностей обучающихся с умеренной умственной отсталостью.

2. Цель учебного предмета - способствовать формированию у детей доступных (невербальных и вербальных) средств общения, элементарных навыков чтения, которые помогут им наилучшим образом адаптироваться в быту, овладеть доступной хозяйственно-трудовой деятельностью, ориентироваться в реальных жизненных ситуациях, общаться с одноклассниками и взрослыми.

3. Задачи учебного предмета:

1) повышение уровня познавательного, социального развития детей;

2) развитие артикуляционной моторики;

3) развитие фонематического слуха;

4) развитие понимания речи;

5) формирование средств общения доступных детям;

6) развитие и совершенствование активной речи, усвоение способов и накопление опыта речевого общения;

7) формирование положительных эмоций, связанных с процессом обучения чтению, создание мотивации;

8) развитие навыков элементарного чтения и письма;

9) использование полученные умений и навыков элементарного чтения и письма в жизненных ситуациях;

10) развитие интереса к занятиям, умения взаимодействовать с другими детьми и взрослыми.

4. Учебный предмет является интегрированным курсом, включающим разделы: "Развитие речи", "Чтение", "Письмо". Его преподавание предполагает проведение интегрированных уроков, содержащих материал из каждого раздела.

5. Глубокое недоразвитие познавательной деятельности, особенности психоэмоционального и когнитивного развития детей с умеренной умственной отсталостью не позволяют обучающимся в полной мере овладеть письмом и чтением. Поэтому название учебного предмета носит условный характер. Формирование элементарных навыков чтения и письма имеет прежде всего коррекционную направленность, и служит ориентировке детей в ближайшем окружении.

6. Содержание программы способствует преодолению незрелости познавательного и речевого развития детей с умеренной умственной отсталостью, их социализации, формированию познавательных интересов, речевых способностей. Обучение направлено на развитие регулирующей, так и коммуникативной функций речи.

7. Программа учитывает:

1) специфические особенности моторно-двигательного, эмоционального, сенсорного, умственного, речевого и социально-личностного развития обучающихся с умеренной умственной отсталостью;

2) ведущие мотивы и потребности детей;

3) характер ведущей деятельности;

4) тип общения и его мотивы;

5) социальную ситуацию развития обучающегося.

8. В ходе организации и проведения уроков необходимо исходить из положения о том, что общение является особым видом деятельности, а развитие речи есть усвоение средств общения. Поэтому вся коррекционно-образовательная работа с обучающимися строится таким образом, чтобы были задействованы три составляющие деятельности: мотивационная (Почему обучающийся должен говорить?), целевая (Зачем он должен говорить?) и исполнительская (Каким образом он может говорить?).

9. Объем учебной нагрузки:

1) 5 класс - 6 часов в неделю, 204 часа в учебном году;

2) 6 класс - 6 часов в неделю, 204 часа в учебном году;

3) 7 класс - 6 часов в неделю, 204 часа в учебном году;

4) 8 класс - 6 часов в неделю, 204 часа в учебном году;

5) 9 класс - 6 часов в неделю, 204 часа в учебном году.

10. Уроки по предмету "Чтение, письмо и развитие речи" имеют практическую направленность и основываться на конкретной деятельности и наблюдениях детей за окружающим. Поэтому в 5 классе тематику уроков следует согласовывать с содержанием предмета "Мир вокруг", в 6-9 классах – с содержанием предмета "Человек и общество".

11. Межпредметные связи устанавливаются также с предметами: "Счет", "Предметно-практическая деятельность", "Самообслуживание", "Рисование", "Социально-бытовая ориентировка".

12. Программа носит рекомендательный характер, является основой для определения содержания индивидуальной программы обучения обучающегося с умеренной умственной отсталостью. Учитель имеет право вносить любые изменения в содержание занятий с учетом особых образовательных потребностей обучающихся класса. Распределение часов носит примерный характер.

13. При оценивании достижений обучающихся используется описательная оценка.

Глава 2. Базовое содержание учебного предмета для 5 класса

14. Звуки и буквы (68 часов):

1) закрепление и повторение всех изученных звуков и букв. Новые звуки и буквы: "Е, Я, Ю, Ц, Ч, Щ, Ф, Э, Ъ"; практическое различение звуков;

2) усвоение написания новых строчных и прописных букв. Тренировка в печатном и рукописном начертании изученных букв (на доске и в тетради). Упражнения на соотнесение рукописных и печатных букв.

15. Слово (68 часов):

1) чтение слов с изученными звуками;

2) деление слов на слоги и слогов на звуки;

3) составление предложений по вопросам учителя на темы: "Семья", "Школа", "Наша улица";

4) составление предложений с предлогами "у", "около", "за", "над", "под", выражающими пространственные отношения предметов с опорой на собственную деятельность, сюжетную картину.

16. Предложение (68 часов):

1) деление предложений на слова. Списывание с доски, из учебника слов и предложений, состоящих из двух слов;

2) списывание слов и предложений с рукописных образцов;

3) составление коротких предложений по следам предметных действий, по сюжетной картинке;

4) чтение предложений по таблицам;

5) чтение слогов и слов со стечением двух и более согласных;

6) чтение предложений и коротких текстов усвоенными способами;

7) пересказ прочитанного по вопросам учителя;

8) составление подписей к картинкам из 2 - 3 слов. Чтение составленных предложений;

9) заучивание небольших стихотворений.

Глава 3. Базовое содержание учебного предмета для 6 класса

17. Звуки и буквы (68 часов):

1) совпадение звука и буквы в слове;

2) звуки, их различение по основному признаку: наличию или отсутствию голоса;

3) различение на письме сходных по начертанию букв; различение слов, отличающихся одной буквой. Сравнение букв, сходных по начертанию по количеству одинаковых элементов (И-Ш), по наличию или отсутствию одного из элементов (Г-П).

18. Слова (68 часов):

1) слова с буквами "Е, Ң, Я, Ю". Сочетания гласных с шипящими: жи-ши, ча-ща; чу-щу;

2) совершенствование техники письма: выполнение письменных упражнений по инструкции. Упражнения в списывании с рукописного и печатного текста. Письмо под диктовку двусложных слов, произношение которых не расходится с написанием;

3) практическое знакомство со словами, обозначающими названия предметов, умение выделять их в речи, различать по вопросам "Что?", "Кто? "Называние предметов и различение их по вопросам "Кто?", "Что?", упражнения в подборе слов, отвечающих на вопросы "Кто?", "Что?" на заданную учителем тему. Называние одного предмета и нескольких одинаковых предметов;

4) большая буква в именах, фамилиях людей, кличках животных. Дифференциация понятий: название предмета и имя человека, животного. Упражнения в подборе названий к предметам и имен к людям.

19. Предложения (68 часов):

1) большая буква в начале предложения. Точка в конце предложения.

Глава 4. Базовое содержание учебного предмета для 7 класса

20. Звуки и буквы.(68 часов):

1) совпадение звука и буквы в слове;

2) различение звуков и букв;

3) согласные свистящие и шипящие, аффрикаты. "Р-Л", их различение;

4) буквы, сходные по начертанию, их различение;

5) слова с буквами "Е, Ң, Ю, Я";

6) слова с буквами "И, Й", их различение.

21. Слова (68 часов):

1) деление слов на слоги. Перенос слов по слогам при письме;

2) слова-названия предмета. Называние предметов и различение их по вопросам. Называние предметов и различение их по вопросам "Кто?" "Что?", упражнения в подборе слов, отвечающих на вопросы "Кто?", "Что?" на заданную учителем тему. Называние одного предмета и нескольких одинаковых предметов;

3) большая буква в именах, фамилиях людей, кличках животных. Имена собственные (расширение понятий: названия городов, рек, морей);

4) слова - названия действий. Называние действий предметов по вопросу "Что делает?". Подбор к словам, обозначающим предметы, соответствующие слова, обозначающие действия. Составление словосочетаний;

5) закрепление умения правильно списывать с рукописного и печатного текста (сплошное и со вставкой пропущенных букв);

6) письмо под диктовку слов.

22. Предложение (68 часов):

1) нахождение в тексте или составление предложения на заданную тему по опорным словам, по картинке, по вопросам, по предметным действиям. Записать предложений усвоенным способом. Умение восстановить нарушенный порядок слов в предложении;

2) драматизация простых рассказов и сказок, участие в диалогах, беседе.

Глава 5. Базовое содержание учебного предмета для 8 класса

23. Звуки и буквы (68 часов):

1) различение букв, сходных по начертанию;

2) гласные "Е, Ң, Ю, Я" в начале слова или слога;

3) звонкие и глухие согласные, их различение. Парные звонкие и глухие согласные. Сходство и различие в их произношении;

4) согласные свистящие и шипящие. Сочетание гласных с шипящими. Несоответствие звука и буквы в данных словах. Правописание "жи, ши, ча, ща, чу, щу";

5) согласные твердые и мягкие. Различение твердых и мягких согласных при обозначении мягкости буквами "И, Е Ң Ю Я". Буква "Ь" для обозначения мягкости на конце слова.

24. Слово (68 часов):

1) ударение. Наблюдение за ударным гласным в словах. Упражнения в умении слышать и выделять голосом ударные гласные в словах;

2) слова-названия предмета. Называние предметов и различение их по вопросам. Называние предметов и различение их по вопросам кто? Что? Упражнения в подборе слов, отвечающих на вопросы Кто? Что? на заданную учителем тему. Называние одного предмета и нескольких одинаковых предметов;

4) слова - названия действий. Называние действий предметов по вопросам: что делает? Что делают? Подбор к словам, обозначающим предметы, соответствующие слова, обозначающие действия;

5) согласование слов, обозначающих действие со словами, обозначающими предметы;

6) слова-названия признаков данного предмета по вопросам: какой? Какая? Какое? Какие? Выделение данной категории слов в предложении по вопросам. Согласование слов, обозначающих признаки со словами, обозначающими предметы, по вопросам;

7) упражнения в составлении различных словосочетаний по следам предметной деятельности, с опорой на сюжетные картинки;

8) предлог. Раздельное написание предлогов со словами.

25. Предложение (68 часов):

1) предложение как единица речи;

2) выделение предложений из текста. Графическое изображение предложений;

3) прописная буква в начале предложения и точка в конце предложения;

4) построение простого предложения, завершение простого предложения с опорой на предметные действия, сюжетные картинки;

5) составление предложений по вопросам; выбор подписей для серии сюжетных картинок. Составление небольшого рассказа к сюжетной картинке, к наблюдаемой житейской ситуации.

Глава 6. Базовое содержание учебного предмета для 9 класса

26. Звуки и буквы (68 часов):

1) закрепление знаний, умений и навыков, полученных в 6 - 8 классах;

2) звуки гласные и согласные. Слогообразующая роль гласных. Деление слов на слоги;

3) гласные "Е, Ң, Ю, Я" в начале слова;

4) согласные твердые и мягкие. Различение твердых и мягких согласных при обозначении мягкости буквами "И, Е, Ң, Ю, Я". Обозначение мягкости согласных в конце и в середине слова буквой Ь;

5) парные звонкие и глухие согласные, их различение. Парные звонкие и глухие согласные в конце слова. Сходство и различие в их произношении.

27. Слово (68 часов):

1) ударение. Гласная ударная и безударная;

2) слова-названия предмета. Различение их по вопросам. Выделение слов-названий предметов в предложении вне зависимости от формы этих слов;

4) слова - названия действий. Различение слов действий предметов по вопросам: "Что делает?", "Что делал?", "Что сделает?";

5) согласование слов, обозначающих действие, со словами, обозначающими предметы по вопросам;

6) слова-названия признаков предмета. Выделение данной категории слов в предложении по вопросам и правильное их согласование со словами, обозначающими предметы;

7) предлог. Раздельное речи написание предлогов со словами;

8) расширение знаний обучающихся о словах, обозначающих предметы и действия. Слова, обозначающие признаки предметов - (цвет, вкус, величина, материал и другие), по вопросам: "Какой?", "Какая?", "Какое?", "Какие?".

28. Предложение (68 часов):

1) порядок слов в предложении;

2) упражнения с деформированным предложением, в которых слова представлены в нужной форме;

3) составление рассказа по сюжетной картинке;

4) систематические упражнения в разговоре по телефону, диалоги в магазине, в транспорте, на улице.

Глава 7. Ожидаемые результаты по завершении 5 класса

29. Предметные результаты.

30. Ожидается, что обучающиеся будут знать:

1) 2-3 коротких стихотворений наизусть;

2) графические начертания нескольких букв;

3) названия героев сказок и рассказов.

31. Ожидается, что обучающиеся будут уметь:

1) правильно, четко произносить изучаемые звуки, различать их в начале и в конце слова;

2) различать звуки речи, составлять и читать слова из знакомых букв;

3) печатать изученные строчные и прописные буквы;

4) различать и называть новые звуки и буквы: "Е, Я, Ю, Ң, Ц, Щ, Ф, Э, Ъ";

5) соотносить звук и букву, определять места звука и буквы в слове (в начале и в конце слова);

6) составлять слова-слоги и читать их;

7) читать по слогам слова, удобным способом;

8) составить с опорой на картинки распространенные предложения, с использованием предлогов;

9) писать или печатать под диктовку изученные буквы.

Глава 8. Ожидаемые результаты по завершении 6 класса

32. Предметные результаты.

33. Ожидается, что обучающиеся будут знать:

1) 2-3 коротких стихотворений наизусть;

2) графические начертания нескольких букв;

3) имена героев сказок и названия сказок и рассказов.

34. Ожидается, что обучающиеся будут уметь:

1) участвовать в беседе, полно и правильно отвечать на вопросы;

2) составлять простые распространенные предложения, правильно употребляя формы знакомых слов;

3) слушать небольшую сказку, рассказ, стихотворение;

4) списывать по слогам с рукописного и печатного текста;

5) писать под диктовку слова, написание которых не расходится с произношением, простые по структуре предложения;

6) писать предложения с большой буквы, в конце предложения ставить точку;

7) выделять слова, обозначающие предметы;

8) различать слова - названия предметов по вопросам "Кто? что?";

9) писать большую букву в именах и фамилиях людей.

Глава 9. Ожидаемые результаты по завершении 7 класса

35. Предметные результаты.

36. Ожидается, что обучающиеся будут знать:

1) 3-5 коротких стихотворений наизусть;

2) графические начертания букв;

3) названия героев сказок и рассказов.

37. Ожидается, что обучающиеся будут уметь:

1) участвовать в беседе, полно и правильно отвечать на вопросы;

2) составлять простые распространенные предложения, правильно употребляя формы знакомых слов;

3) читать короткие предложения;

4) слушать небольшую сказку, рассказ, стихотворение;

5) по вопросам учителя и по иллюстрациям рассказывать, о чем читали или слушали;

6) списывать по слогам с рукописного и печатного текста;

7) писать под диктовку знакомые слова;

8) писать предложения с большой буквы, в конце предложения ставить точку;

9) выделять слова, обозначающие предметы;

10) различать слова - названия предметов по вопросам: "Кто? что?";

11) писать большую букву в именах и фамилиях людей;

12) выделять слова, обозначающие действия;

13) подбирать к словам, обозначающим предметы слова-действия.

Глава 10. Ожидаемые результаты по завершении 8 класса

38. Предметные результаты.

39. Ожидается, что обучающиеся будут знать:

1) 3-5 коротких стихотворений наизусть;

2) графические начертания букв;

3) названия героев сказок и рассказов.

40. Ожидается, что обучающиеся будут уметь:

1) участвовать в беседе, полно и правильно отвечать на вопросы;

2) составлять простые распространенные предложения, правильно употребляя формы знакомых слов;

3) читать удобным способом короткие тексты;

4) слушать небольшую сказку, рассказ, стихотворение;

5) по вопросам учителя и по иллюстрациям рассказывать, о чем читали или слушали;

6) различать звонкие и глухие, твердые и мягкие согласные;

7) списывать по слогам с рукописного и печатного текста;

8) писать под диктовку слова, написание которых не расходится с произношением, простые по структуре предложения;

9) писать предложения с большой буквы, в конце предложения ставить точку;

10) выделять слова, обозначающие предметы;

11) различать слова названия предметов по вопросам: "Кто? что?";

12) писать большую букву в именах и фамилиях людей;

13) выделять слова, обозначающие действия;

14) подбирать к словам, обозначающим предметы слова-действия;

15) выделять слова, обозначающие признак;

16) подбирать слова, обозначающие признак к словам, обозначающим предметы.

Глава 11. Ожидаемые результаты по завершении 9 класса

41. Предметные результаты.

42. Ожидается, что обучающиеся будут знать:

1) 3-5 коротких стихотворений наизусть;

2) графические начертания букв;

3) названия героев сказок и рассказов.

43. Ожидается, что обучающиеся будут уметь:

1) участвовать в беседе, полно и правильно отвечать на вопросы;

2) читать по слогам короткие тексты;

3) слушать небольшую сказку, рассказ, стихотворение;

4) по вопросам учителя и по иллюстрациям рассказывать, о чем читали или слушали;

5) списывать по слогам с рукописного и печатного текста;

6) писать под диктовку слова, написание которых не расходится с произношением;

7) писать предложения с большой буквы, в конце предложения ставить точку;

8) выделять слова, обозначающие предметы;

9) различать слова - названия предметов по вопросам: "Кто? что?";

10) писать большую букву в именах и фамилиях людей;

11) выделять слова, обозначающие действия;

12) подбирать к словам, обозначающим предметы, слова-действия;

13) согласовывать слова - предметы со словами - действиями;

14) выделять слова, обозначающие признак;

15) подбирать слова, обозначающие признак к словам, обозначающим предметы; согласовывать их.

44. Личностные результаты. Ожидается, что обучающиеся проявят:

1) самостоятельность, аккуратность, умение доводить начатое дело до конца;

2) мотивацию к чтению и письму;

3) навыки сотрудничества со взрослыми и сверстниками, умение работать в коллективе.

45. Системно-деятельностные результаты. Ожидается, что обучающиеся овладеют:

1) умением придерживаться определенной последовательности при выполнении письменного задания;

2) умением применять полученные на уроках навыки в повседневной жизни;

3) умением планировать, выполнять по плану различные действия.

Қазақстан Республикасы
Білім және ғылым министрінің
2013 жылғы 3 сәуірдегі
№ 115 бұйрығына 373-қосымша

Орташа ақыл-ой кемістігі бар білім алушыларға арналған негізгі орта білім беру деңгейінің 5-9 сыныптары үшін "Санау" пәнінен үлгілік оқу бағдарламасы

Ескерту. Бұйрық 373-қосымшамен толықтырылды – ҚР Білім және ғылым министрінің 27.07.2017 № 352 (1, 2, 6, 8, 9, 10,(11, 12) сыныптардың ерекше білім беруге қажеттіліктері бар білім алушылары үшін 01.09.2017, ерекше білім беруге қажеттіліктері бар 3-сыныптың білім алушылары үшін 01.09.2018, ерекше білім беруге қажеттіліктері бар 4-сыныптың және 10-сыныптың білім алушылары үшін 01.09.2019, 11-сыныптың білім алушылары үшін 01.09.2020 қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

1-тарау. Түсінік хат

2. Оқу пәнінің мақсаты – білім алушылардың тұрмыста cәтті бейімделуіне және қолжетімді шаруашылық-еңбекті меңгеруге қажетті қарапайым математикалық түсініктерді, икем және дағдыларды қалыптастыру.

3. Оқу пәнінің міндеттері:

1) қарапайым есептеу әрекеттерін меңгерген икем-дағдыларын күнделікті өмірде қолдануды үйрету;

2) танымдық аймағын, жағымды сезімдік-еріктік қасиеттерін, қозғалыс ептілігін, заттық-тәжірибелік әрекеттерін дамытып, қалыптастыруға ықпалдасу;

3) сабаққа қызығушылығын арттыру, басқа балалармен және үлкендермен қарым-қатынас орната білуін дамыту.

4. Оқу жүктемесінің көлемі:

1) 5 сынып – аптасына 3 сағат, оқу жылында 102 сағат;

2) 6 сынып – аптасына 3 сағат, оқу жылында 102 сағат;

3) 7 сынып – аптасына 3 сағат, оқу жылында 102 сағат;

4) 8 сынып – аптасына 3 сағат, оқу жылында102 сағат;

5) 9 сынып – аптасына 3 сағат, оқу жылында 102 сағат.

5. Орташа ақыл-ой кемістігі бар білім алушылардың танымдық әрекеттерінің терең жетіспеушілігі байқалып, соның салдарынан санап есептеуді меңгеруде күрделі қиындықтар туындайды.

6. Орташа ақыл-ой кемістігі бар әр білім алушының даму және оқу материалын жеке дара қарқында және көлемде меңгеру құқығын жүзеге асыра отырып, оқу бағдарламасының материалдары кезегімен, берілетін материалдың күрделене түсетін бөліктермен берілген.

7. Жаңа кезеңге білім алушылар алдыңғы кезеңнің материалын бекіткеннен кейін өткізіледі. Әр білім алушыда қарапайым математикалық икем дағдаларды қалыптастыруға қажетті уақытты мұғалім өзі белгілейді. Мұғалім қолжетімді деңгейдегі күрделі және көлемді материалмен жұмыс істейді. Білім алушылардың Үлгілік бағдарламадағы барлық оқу материалын толық меңгеруі міндеттелмейді.

8. "Санау" бағдарламасы білім алушыларға жеке оқыту бағдарламасын құрастырудың негізі болып табылады. Бағдарлама мазмұны нұсқаулық сипатта берілген, оқу материалын оқу жылына (сыныпқа) бөлу шартты, мұғалім сыныптағы әр білім алушының мүмкіндігі мен оқудағы ерекше қажеттіліктеріне сәйкес оқу мазмұнына қандай да өзгеріс енгізуге құқылы. Осы бағдарламаның оқу материалын сәтті меңгерген жағдайда "Санау" пәні бойынша оқушының жеке оқыту бағдарламасы жеңіл ақыл-ой кемістігі бар білім алушыларға арналған математика пәнінің бағдарламасындағы қолжетімді материалға бағыттап құрастырылады.

9. Әр сабақтың жетекші ой-пікірі қарапайым математикалық түсініктерді өңдеуге арналған білім алушылардың өмірлік тәжірбиесімен, тұрмыстық мәселелерді шешумен байланысты әрекеттері болып табылады.

10. Орташа ақыл-ой кемістігі бар балаларды есепке үйретуде практикалық және көрнекі әдістер қолданылады. Сөйлеу әдістері білім алушылардың заттық-практикалық әрекеттерімен үйлеседі. Мұғалімнің көмегі түрлі нысанда көрсетіледі: бірлесе әрекеттену, оқушының еліктеп қайталау әрекеті, үлгі бойынша, сөйлеу арқылы нұсқау.

11. Пән аясында білім алушылармен жұмыс процесінде келесі: "Адам және әлем", "Кәсіп", "Шаруашылық еңбек", "Бейнелеу" пәндерімен, "Психомоториканы және сенсорлық үдерістерін дамыту" түзету компоненттерімен пәнаралық байланыс орнатылады.

12. Білім алушылардың жетістіктерін бағалауда сипаттап бағалау қолданылады.

2-тарау. Оқу пәнінің 5-сыныптағы базалық білім мазмұны

13. 1-5 сандарының нумерациясын қайталау.

14. 10 көлеміндегі сандардың нумерациясы:

1) заттық-практикалық әрекеттерде +1, -1 әдісімен 6-дан 10 санына дейін сандардың құралуы;

2) 0 саны. 0, 6, 7, 8, 9 таңбалары;

3) 10 санын екі таңбамен жазу. Санның, реттің, таңбасының сәйкестігі;

4) 10 көлемінде тура және кері санау. Сандар қатарындағы сандардың кезегі. Көп затты пайдалану арқылы қатар тұрған сандарды салыстыру. Үлкен және кішкентай сандарды анықтау;

5) калькулятор. Сандарды калькуляторға салу.

15. Өлшемдер:

1) баға өлшемі.1, 2, 5, 10 теңге монеталары. Теңгені қосу, алу;

2) уақыт түсініктері: кәрі-жас, үлкен-жасырақ, ерте-кешірек, ақырын-тез. Апта. Апта күндерінің аталулары. Өз өмірлеріндегі жағдайларды апта күндерімен сәйкестендіру.

16. Кеңістікте бағдарлау: арасында, ортасында, қарама қарсы, ішінде-сыртында, үстінде, астында, артында, алдында, қасында.

17. Реттік қатынастар: шеткі, бірінші, соңғы, ізінен, алдында.

18. Көрнекті геометрия элементтері:

1) дөңгелек, шаршы, үшбұрыш, доғал. Тану, айту, сызбасы және үлгісін бастыру.

3-тарау. Оқу пәнінің 6-сыныптағы базалық білім мазмұны

19. 10 саны көлеміндегі нумерацияны қайталау:

1) заттық-тәжірибелік әрекетте 6-дан 10-ға дейінгі сандарды +1, –1 тәсілімен құру;

2) 0 саны. 0, 6, 7, 8, 9 цифрлары;

3) 10 санын екі цифрмен жазу. Сан, сан есім, цифрлардың арақатынасы;

4) 10 көлемінде тура және кері санау. Сан қатарындағы сандардың бірізділігі. Заттық көптікті пайдалана отырып, қатар тұрған сандармен салыстыру. Үлкен және кіші сандарды анықтау;

5) калькулятор. Сандарды калькуляторға салу.

20. 10 саны көлемінде нақты материалда қосу және азайту:

1) екі топ заттарын біріктіру және зат тобынан заттарды алуға негізделген заттық әрекеттер;

2) өмірдегі таныс жағдайларды бейнелейтін қосынды мен айырманы табуға арналған драматизациялық есептер, иллюстрациялық есептер.

21. Өлшемдер:

1) құн өлшемі. 1, 2, 5, 10, 20 теңгелік шақалар. Теңгені санау, қайталап санау;

2) мезгілдік түсініктер: жас-кәрі, үлкен-кіші, ерте-кеш, баяу-жылдам. Апта. Апта күндерінің атаулары. Өз өміріндегі болған оқиғаның апта күндерімен арақатынасы.

22. Кеңістіктік бағдарлау: ортасында, арасында, қарсысында, ішінде-сыртында, үстінде, астында, алдында, жанында.

23. Ілесу тәртібінің қатысы: шеткі, бірінші, соңғы, ізімен, артында, алдында.

24. Көрнекті геометрия элементтері:

1) шаршы, дөңгелек, үшбұрыш, сопақша. Қима үлгілер мен үлгілерді тану, тау, олардың бойымен жүргізу.

4-тарау. Оқу пәнінің 7-сыныптағы базалық білім мазмұны

25. Нумерацияны қайталау, 20 көлемінде қосу және азайту.

26. 1-ден 20-ға дейінгі сандардың нумерациясы:

1) заттық-тәжірибелік әрекетте екінші ондық сандарын +1, –1 тәсілімен құру;

2) екінші ондық сандарын цифрлармен жазу;

3) сандардың ондық құрамы: көрнекі материалдарды пайдалана отырып, 11-19 сандарынан ондықтар мен бірліктерді құрастыру және оларды ондықтар мен бірліктерге бөлу (20 санын екі ондыққа);

4) зат көптігін және сандарды салыстыру;

5) 20 саны көлеміндегі заттарды санау;

6) 1-20 сандарды калькуляторға салу.

27. Өлшемдер:

1) құн өлшемі. 1, 2, 5, 10, 20, 50, 100 теңгелік шақалар. "Дүкен" дидактикалық ойын;

2) мезгілдік түсініктер: сағат. Ай, ай атаулары. Жыл мезгілдері. Жыл. 1 жыл = 12 ай.

28. Кеңістіктік түсініктер: ортасында, үстінде, астында, арқылы.

29. Көрнекі гелметрия элементтері:

1) нүкте, түзу сызық;

2) шаршы, дөңгелек, үшбұрыш, сопақша, үшбұрыш, тікбұрыш.

5-тарау. Оқу пәнінің 8-сыныптағы базалық білім мазмұны

30. Нумерацияны қайталау, 10 саны көлемінде қосу және азайту.

31. 1-ден 20-ға дейінгі нумерация:

1) заттық-тәжірибелік әрекетте екінші ондық сандарын +1, –1 тәсілімен құру;

2) екінші ондық сандарын цифрлармен жазу;

4) зат көптігін және сандарды салыстыру;

5) 20 саны көлеміндегі заттарды санау;

6) 1-20 сандарды калькуляторға салу.

32. 20 саны көлемінде қосу және азайту:

1) 20 саны көлемінде разрядтан аттамай, санау, қайталап санау және 1-ден санау тәсілімен, калькулятордың көмегімен разрядтан аттай қосу және азайту;

2) өмірдегі таныс жағдайларды бейнелейтін қосынды мен айырманы табуға арналған драматизациялық есептер, иллюстрациялық есептер. Есептерді шығару жолын атаулармен және қысқа жауабын жазу.

33. Өлшемдер:

1) құн өлшемі. 1, 2, 5, 10, 20, 50, 100 теңгелік шақалар. "Дүкен" дидактикалық ойын;

2) мезгілдік түсініктер: сағат. Ай, ай атаулары. Жыл мезгілдері. Жыл. 1 жыл = 12 ай.

34. Кеңістіктік түсініктер: ортасында, үстінде, астында, арқылы.

35. Көрнекі геометрия элементтері:

1) нүкте, түзу сызық;

2) шаршы, дөңгелек, үшбұрыш, сопақша, үшбұрыш, тікбұрыш.

6-тарау. Оқу пәнінің 9-сыныптағы базалық білім мазмұны

36. Нумерацияны қайталау, 20 саны көлемінде қосу және азайту.

37. 21-ден 100-ге дейінгі нумерация:

1) санау бірлігінің жаңа бірлігі ретіндегі ондық. Толық ондықтардың құрылуы, аталауы және жазылуы;

2) көрнекі құралдарды пайдалана отырып, 100 көлеміндегі толық сандардың ондық құрамын құру;

3) көрнекі материалдарды пайдаланып және пайдаланбай, толық ондықтармен тура және кері санау;

4) екітаңбалы толық сандарды атау және жазу;

5) 1-ден 100-ге дейінгі сандардың сан қатарындағы бірізділігі;

6) сандарды көрнекі құралдарды тірек ете отырып салыстыру.

38. Қосу және азайту:

1) сандарды қайталап санау және 1-ден санау тәсілімен, калькулятордың көмегімен разрядтан аттай отырып қосу және азайту;

2) қосу мен азайтуға берілген драматизациялық есептер, иллюстрациялық есептер. Есептерді атауларымен және қысқа жауабын жазу.

39. Өлшемдер:

1) құн өлшемі. 1, 2, 5, 10, 20, 50, 100 теңгелік шақалар. Шақаларды ұсату және айырбастау;

2) мезгілдік түсініктер: 1 сағат = 30 мин. Бір ай – 28, 29, 30, 31 күн. Күнтізбе;

3) ұзындық өлшемі: метр. Нысандардың ұзындығын 1 метрлік өлшеммен өлшеу;

4) сыйымдылық өлшемі: литр. Өлшеуіш ыдыспен тұрмыстық заттардың (банка, кәстрөл) сыйымдылығын өлшеу.

40. Бүтіннің бөлігі:

1) бүтін заттың екінші, төртінші бөліктері.

41. Көрнекі гелметрия элементтері:

1) шар, куб. Шаршы, дөңгелек, үшбұрыш, сопақша, үшбұрыш, тікбұрыш. Түзу, қисық, сынық сызықтар. Бұрыштар (тік және сүйір).

7-тарау. 5-сыныпты аяқтағанда күтілетін нәтижелер

42. Пәндік нәтижелер.

43. Білім алушылар:

1) 1-ден 10-ға дейінгі сандар ретін;

2) 1, 2, 5, 10 теңгелік шақаларды;

3) геометриялық фигуралардың: дөңгелектің, шаршының, үшбұрыштың, сопақшаның атауларын және бейнесін біледі деп күтіледі.

44. Білім алушылар:

1) 10 көлемінде нақты заттарды есепшотта, калькуляторда, тура және кері санауды;

2) 1-ден 10-ға дейін сан қатарының фрагментін құруды;

3) заттардың санын саусақтар санымен, сан есіммен, цифрмен сәйкестендіруді;

4) берілген цифрды және 10 санын цифрлар кассасынан, калькулятордан үлгі бойынша, атауы бойынша іздестіруді;

5) санау әрекетін қажет ететін жағдаяттық есептерді шығаруды;

6) 1, 2, 5, 10 теңгелік шақаларды ойындарда және жаттығуларда тануды;

7) заттарды және олардың бейнелерін еліктеу және үлгі бойынша көлденең қатарға реттеуді;

8) геометриялық фигуралардың үлгілерін түрі, түсі, мөлшері бойынша топтастыруды;

9) геометриялық фигуралардың сызбалары мен үлгілерін бастыру, алынған фигураны штрихтау. Дөңгелек және сопақшаны ажыратуды меңгереді деп күтіледі.

8-тарау. 6-сыныпты аяқтағанда күтілетін нәтижелер

45. Пәндік нәтижелер.

46. Білім алушылар:

1) 1-ден 10-ға дейінгі сандар ретін;

2) 1, 2, 5, 10 теңгелік шақаларды;

3) геометриялық фигуралардың: дөңгелектің, шаршының, үшбұрыштың, сопақшаның атауын және бейнесін біледі деп күтіледі.

47. Білім алушылар:

1) 10 көлемінде нақты заттарды есепшотта, калькуляторда, тура және кері санауды;

2) 1-ден 10-ға дейін сан қатарының фрагментін құруды;

3) заттардың санын саусақтар санымен, сан есіммен, цифрмен сәйкестендіруді;

4) берілген цифрды және 10 санын цифрлар кассасынан, калькулятордан үлгі бойынша, атауы бойынша іздестіруді;

5) заттық-тәжірибелік әрекет ізі бойынша цифрлар мен таңбалардан қосу мен азайтуға есеп құрастыру. Жауапты заттарды пайдалана отырып, тура санау немесе 1-ден санау және қайталап санау арқылы табуды;

6) калькуляторды пайдалана отырып, 10 саны көлемінде азайту мен қосуға берілген есептерді шығаруды;

7) ашық нәтижелі драматизациялық есептерді, иллюстрациялық есептерді шығару. Шешуін цифрлардың және таңбалардың көмегімен атаусыз жазуды;

8) санау әрекетін пайдалануды талап ететін жағдаяттық есептерді шығаруды;

9) ойын және жаттығу барысында құны 1, 2, 5, 10 теңгелік шақаларды тануды;

10) заттарды және олардың бейнелерін еліктеу және үлгі бойынша көлденең қоюды;

11) пішіні, түсі, көлемі бойынша геометриялық фигуралардың үлгісін топтастыруды;

12) геометриялық фигуралардың үлгілері мен қима үлгілерінің бойымен сызу, шыққан пішінді штрихтауды, сондай-ақ дөңгелек пен сопақшаны ажыратуды меңгереді деп күтіледі.

9-тарау. 7-сыныпты аяқтағанда күтілетін нәтижелер

48. Пәндік нәтижелер.

49. Білім алушылар:

1) 1-ден 20-ға дейінгі сандар ретін;

2) құны 20 теңгелік шақаны;

3) геометриялық фигуралардың: нүктенің, түзудің, тікбұрыштың атауын және бейнесін біледі деп күтіледі.

50. Білім алушылар:

1) нақты заттарды, калькуляторды, есепшотты пайдала отырып, сан қатарын негізге алып, тура және кері санауды;

2) сандарды сан қатарындағы орны бойынша салыстыруды;

3) санау әрекетін пайдалануды талап ететін жағдаяттық есептерді;

4) басқа шақалардың арасынан 20 теңгелік шақаны тану және 5, 10, 20 теңгелік шақаларды құны төмен ұсақ шақалармен ұсатуды;

5) уақытты сағат бойынша 1 сағатқа дейінгі дәлдікпен анықтауды меңгереді деп күтіледі.

10-тарау. 8-сыныпты аяқтағанда күтілетін нәтижелер

51. Пәндік нәтижелер.

52. Білім алушылар:

1) 1-ден 20-ға дейінгі сандар ретін;

2) құны 20 теңгелік шақаны;

3) геометриялық фигуралардың: нүктенің, түзудің, тікбұрыштың атауын және бейнесін біледі деп күтіледі.

53. Білім алушылар:

1) нақты заттарды, калькуляторды, есепшотты пайдала отырып, сан қатарын негізге алып, тура және кері санауды;

2) сандарды сан қатарындағы орны бойынша салыстыруды;

3) 20 саны көлемінде нақты материалда, есепшотта, калькуляторда разрядтан аттай және аттамай қосу мен азайтуды;

4) ашық және жабық нәтижелі драматизациялық есептер, иллюстрациялық есептерді;

5) қағаз беті жазықтығында (дәптер беті, кітап беті, суретте, иллюстрацияда) бағдарлануды және қағаз бетінің ортасын, жоғарғы-төмен бөлігін, оң жағы мен сол жағын табуды меңгереді деп күтіледі.

11-тарау. 9 сыныпты аяқтағанда күтілетін нәтижелер

54. Пәндік нәтижелер.

55. Білім алушылар:

1) 1-ден 100-ге дейінгі сандар ретін;

2) 50 және 100 теңгелік шақалар;

3) табель-күнтізбенің қолданысын біледі деп күтіледі.

56. Білім алушылар:

1) көрнекі құралдарды қолданып және оларсыз тура және кері санауды;

2) көрнекі құралдардың көмегімен 100-ге дейінгі сандарды алуды;

3) 1-ден 100-ге дейін сандарды жазуды;

4) 1-ден 100-ге дейінгі сандардың ретін сандар жазылған карточкалардың көмегімен көрсетуді;

5) көрнекі құралдардарды тірек етіп сандарды салыстыруды;

6) калькуляторды, көрнекі құралдарды пайдаланып 100 көлемінде сандарды разрядтан аттамай және разрядтан аттай қосу және азайтуды;

7) есептің шешімін жазу немесе оны цифрлардың және таңбалардың көмегімен көрсетуді;

8) есептеу әрекетін пайдалануды талап ететін жағдаяттық есептерді;

9) 1, 2, 5, 10, 20, 50, 100 теңгелік шақаларды тануды және 50 теңгелік, 100 теңгелік шақаларды ұсақ шақаларға ауыстыруды;

10) 50 және 100 теңгелерді түрлі шақалармен алуды;

11) сағаттың көмегімен уақытты жарты сағатқа және бес минуттық дәлдікпен анықтауды;

12) күнтізбенің көмегімен ай күндерінің саны мен апта күнін анықтауды;

13) түрлі нысандардың ұзындығын және енін метрлік сызғышпен өлшеуді;

14) өлшеуге арналған ыдыстың көмегімен түрлі құтылардың (банкалар, кәстрөлдер, шелектер, бөтелкелер) сыйымдылығын өлшеуді, сонымен қатар, литр және жарты литрлік банкаларды (бөтелкелер) ажыратуды;

15) бүтін затты 2 және 4 бірдей бөліктерге бөлуді (тоқаш, кәмпит, алма, қияр, стақандағы су);

16) сызуда тік, қисық, сынық сызықтарды ажыратуды;

17) сызғыштың көмегімен түзу, сынық сызықтарды құруды меңгереді деп күтіледі.

57. Тұлғалық нәтижелер. Білім алушылар:

1) белсенділік, ұқыптылық, бастаған жұмысын аяқтау, күші жететін қиындықтарды еңсеруді;

2) сабақтарда мәдениетті тәртіп дағдыларын, үлкендермен және құрбыларымен ынтымақтастық орнатуды;

3) сабаққа, ұсынылған әрекет түрлеріне қызығушылық танытады деп күтіледі.

58. Жүйелік-әрекеттік нәтижелер білім алушылардың:

1) есептеудің нәтижесін анықтауда заттық әрекетті, калькуляторды қолдана білуінен;

2) өмірде кездесетін жағдайларда қарапайым математикалық дағдыларды пайдалануынан көрініс табады деп күтіледі.

Қазақстан Республикасы
Білім және ғылым министрінің
2013 жылғы 3 сәуірдегі
№ 115 бұйрығына 374-қосымша

Орташа ақыл-ой кемістігі бар білім алушыларға арналған негізгі орта білім беру деңгейінің 5-сыныбы үшін "Айналадағы әлем" пәнінен үлгілік оқу бағдарламасы

Ескерту. Бұйрық 374-қосымшамен толықтырылды – ҚР Білім және ғылым министрінің 27.07.2017 № 352 (1, 2, 6, 8, 9, 10,(11, 12) сыныптардың ерекше білім беруге қажеттіліктері бар білім алушылары үшін 01.09.2017, ерекше білім беруге қажеттіліктері бар 3-сыныптың білім алушылары үшін 01.09.2018, ерекше білім беруге қажеттіліктері бар 4-сыныптың және 10-сыныптың білім алушылары үшін 01.09.2019, 11-сыныптың білім алушылары үшін 01.09.2020 қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

1-тарау. Түсінік хат

2. Оқу пәнінің мақсаты – білім алушыларға табиғат туралы қарапайым түсініктерді меңгерту, олардың жақын қоршаған орта заттары және құбылыстары туралы түсініктерін жүйелеу.

3. Негізгі міндеттері:

1) қоршаған әлемде практикалық бағдарлау үшін қажетті икемділіктер мен дағдыларды қалыптастыру;

2) әлеуметтік дағдылар мен құзыреттілікті дамыту және қалыптастыру;

3) заттардың атқарымдық қолданысын есепке ала отырып, олармен әрекеттену тәсілдерін қалыптастыру;

4) сөйлеу тілінің және коммуникацияның басқа түрлерінің көмегімен қоршағандармен түсінісу тәсілдерін қалыптастыру;

5) мәдени, әлеуметтік және қоғамда қабылданған өмірге тарту;

6) жақын әлеуметтік-мәдени ортамен танысу мүмкіндігін тудыру;

7) табиғатты зерттеу мүмкіндігін тудыру және табиғатқа деген құнттылық қарым-қатынасын қалыптастыру.

4. "Айналадағы әлем" оқу пәні білім алушылардың психофизикалық дамуындағы бұзылыстарды, өмірлік қажетті білім, икемділіктер мен дағдыларды меңгерудегі қиындықтарды жеңуге және өтеуге бағытталған түзету пәндерінің циклына кіреді.

5. Оқу жүктемесінің көлемі:

1) 5 сынып – аптасына 2 сағат, оқу жылында 68 сағат.

6. Орташа ақыл-ой кемістігі бар білім алушылардың қоршаған орта туралы түсінігі өте кедей, сондықтан "Айналадағы әлем" бағдарламасының тараулары бойынша сабақтарда негізінен оларға тірі және өлі табиғат туралы, әр түрлі жыл мезгіліндегі адамдардың еңбектері туралы, қоршаған ортада өсетін кейбір өсімдіктер, үй және жабайы жануарлар туралы бастапқы мәліметтерді ұсыну қарастырылады. Табиғаттағы мезгілдік құбылыстарды бақылау ұйымдастырылады.

7. Мұғалім жоспарлаудан бастап, әрбір кезеңдегі жұмыс тәсілдері мен түрлерін өзі таңдайды. Бұл жағдайда қолданылатын дидактикалық қағидалар:

1) баланың жан-жақты білімі және оған арнайы тиімді көмек көрсету;

2) педагогикалық түпкі ойды білім алушылардың мүмкіндіктері мен қажеттіліктеріне және қоршаған орта жағдайына сәйкес бейімдеу;

3) тәсілдерді, дидактикалық құралдарды, жұмыс қарқынын дараландыру;

4) ұсынылған материалдың қолжетімділігі;

5) қиындықтардың біртіндеп өсуі;

6) баланың үйрету және оқыту процесіне белсенді және саналы түрде қатысуы;

7) жан-жақты көрнекілік пен үлгі;

8) біріктірілген әсер (ішкі және пәнаралық байланыстар, мамандардың өзара әрекеттенуі);

9) тұрақты жетістіктерді қалыптастыру және оларды пайдалана білу (материалды логикалық тұрғыда орналастыру; алынған білім мен дағдыларды тұрақты түрде бекіту, оларды күнделікті өмірде қолдану).

8. Бағдарламаның оқу материалы орташа ақыл-ой кемістігі бар балаларда өмірлік қажетті практикалық икемділіктер мен дағдыларды қалыптастыруға бағытталған.

9. Қоршаған ортада бағдарлау әлеуметтік бейімдеу жұмысы бағыттарының біреуі, бұл көрсетілген санаттағы балалар үшін өзекті болып табылады. Оқыту практикалық түрде іске асырылады. Икемділіктерді қалыптастыру күнделікті өмірдегі қажеттілікті қанағаттандырумен байланысты болады.

10. Бұл курсты тағайындаудың маңыздылығы – қоршаған ортадағы шынайы заттармен және құбылыстармен таныстыру негізінде ауызекі сөйлеу тілін дамыту. Сөйлеу тілінің реттеушілік, сондай-ақ коммуникативтік атқарымы дамиды. Балаларды айтылған сөзді түсінуге, қажетті нұсқауларды орындауға, өзінің әрекетін мұғалімнің талабына бағындыруға үйретеді. Коммуникативтік құрал ретіндегі сөйлеу тіліне үйрету ересек адамдар мен және құрдастарымен қарым-қатынаста болу барысында қалыптастырылады. Ақыл-ой даму бұзылысы орташа деңгейдегі білім алушылардың мүмкіндіктеріне қарай олардың сөйлеу тілінің лексикалық, синтаксистік жақтары, байланыстырылған ауызекі сөйлеу тілі дамиды.

11. Сабақтарда сөйлеу тілдік уәжді арттыруға арналған жағдайларды құру үшін бірқатар әдістемелік тәсілдер мен жұмыс түрлерін: заттармен әр түрлі әрекеттерді, саналуан жағдаяттық-рөлдік ойындарды, Табиғат күнделігімен және Табиғатты бақылау күнделігімен жұмыстарды, бақылаулар, жағдаяттық суреттер бойынша сөйлемдер мен әңгімелерді құрастыруды пайдалануды талап етеді.

12. "Айналадағы әлем" пәнінің оқу материалын балалардың өнімді әрекеттенуі барысында оқыту өте маңызды болып табылады. Заттық-практикалық әрекет әрбір білім алушының қажеттілігіне айналады деп күтіледі. Осы мақсатта мұғалім тақырыпты оқытуды жобалағанда, алдымен практикалық тапсырмаларды анықтайды, ал сабақта олардың мағынасын ашып, олардың қажеттілігіне назар аударады.

13. Бағдарламамен қарастырылған тақырыптарды дәйектілікпен оқытып қана қоймай, оқытудың әрбір кезеңінде бір тақырыпқа бірнеше рет оралады. Жұмысты осылай ұйымдастыру түсініктермен, сондай-ақ оларды білдіретін сөздерменалғашқы танысудаөте маңызды болады, білім алушылардан толық және жан-жақты түсінуді және есте сақтауды талап етпейді. Алдымен сөз шектелген, бір мағыналы сөз түрінде болады. Біртіндеп арықарайғы жұмыс барысында ол жаңа мағынамен толығады, оның мағынасы кеңейеді. Қандай да бір тақырыпқа бірнеше жыл бойы қайта-қайта оралу ұсынылған білімді бекіту, оларды байыту және дамыту үшін маңызды.

14. "Айналадағы әлем" бағдарламасының мазмұны тоқсандықтар бойынша сараланбайды. Тақырыптарды оқыту дәйектілігін мұғалім жергілікті жердің табиғат ерекшеліктеріне қарай түрлендіре алады. Уақытты қандай да бір тақырыпты оқытуға бөлу білім алушылардың оқу материалдарын сапалы меңгеруін қамтамасыз етуге міндетті.

15. Төртінші тоқсанның негізгі уақытын жыл бойы өткендерді бекітуге және жеке білім алушылардың біліміндегі кемшіліктерді жоюға арнау ұсынылады. Қайталау сабақтарын өткізу оқу материалын тиянақты меңгерумен қамтамасыз етеді, мұғалімге балаларға білімді өзгерген, жаңа жағдайда орындауды ұсынуға мүмкіндік береді. Балалар меңгерген материал негізінде тәжірибе жинақтайды. Бала әрекеттену барысында объективті шындықпен қатынасқа түседі.

16. Баланың болмысты меңгеруі баланың қоршаған әлеммен өзара қатынасын қамтамасыз ететін және қолдайтын ересек адамның басшылығымен жүретін белсенді процесс арқылы жүзеге асады. Бірінші кезекте қоршаған әлем мен әлеуметтік ортада практикалық бағдарлау үшін қажетті әрекеттер, икемділіктер, тәсілдер қалыптасады. Тәжірибе көрсеткендай, ақыл-ой даму бұзылысы орташа деңгейдегі балалардың олар үшін жақын ортаға бейімделу тәсілдері олардың жалпы психикалық дамуының көрсеткіші және нәтижесі болып табылады.

17. Білім алушылардың оқу жетістіктері сипаттамалық бағалау көмегімен тіркеледі. Әрбір білім алушының жетістігін сипаттамалық бағалау процесінде қоршаған әлемнің заттық және сезімдік бейнесі, олардың адамдардың қоғамында өзін-өзі жеке тұлғалық тұрғыда сезінуінің дамуы, әрекеттенудің нақты дағдыларын, тәсілдерін меңгеру және заттық және табиғи әлемде жұмыс істеуін қамтамасыз етуге арналған өзінің сөйлеу тілін пайдалану негіз болып табылатын әлеуметтік алға жылжу тәжірибесі белгіленеді.

18. Бағдарлама орташа ақыл-ой кемістігі бар білім алушыларды оқытудың жеке бағдарламасын әзірлеу үшін ұсыныс түрінде беріледі және оған негіз болады.

2-тарау. Оқу пәнінің 5-сыныптағы базалық білім мазмұны

19. Менің үйім (10 сағат):

1) тұрғын бөлмелердің атауы мен қолданысы: асүй, жатын бөлме, ортақ пайдаланылатын орын;

2) жиһаздың қолданысы;

3) жиһаздың күтімі;

4) жиһаздың тұрмыстық техникадан айырмашылығы;

5) ыдыс-аяқ. Ыдыстардың атаулары;

6) асүйлік, шай ішетін, асханалық ыдыстардың арасындағы айырмашылық. Ыдыстарды сақтау және олардың күтімі;

7) жиһазға және ыдыстарға ұқыптылықпен қарау.

20. Мектеп (5 сағат):

1) мектептің атауы, нөмірі және мекенжайы;

2) мектепке баратын және мектептен қайтатын жол;

3) мектеп және сынып жиһазына, мектеп ауласына ұқыптылықпен қарау.

21. Менің Отаным – Қазақстан (5 сағат):

1) Отанымыздың атауы – Қазақстан;

2) еліміздің бас қаласы – Астана;

3) біздің Отанымыздың ірі қаласы – Алматы;

4) мемлекеттік мерекелер мен ерекше мәні бар даталар.

22. Көлік. Жол жүру ережелері (10 сағат):

1) көлік құралдары және көлік құралдарының түрлері;

2) әр түрлі жағдайлардағы көшеден өту ережелері;

3) қоғамдық көліктерге арналған аялдамалар;

4) көшедегі және жол қилысындағы (бағдаршам, реттеуші) көліктер мен жүргіншілерді реттеу ережелері;

5) қаладағы және ауылдағы көлік құралдары (автобус, троллейбус, трамвай, такси, метро, жеке көлік);

6) алыс жолдық көліктер (пойыз, ұшақ).

23. Жыл мезгілдері. Табиғаттағы мезгілдік өзгерістер (10 сағат):

1) табиғаттағы мезгілдік өзгерістерді бақылау;

2) ауа райы (ашық, бұлтты, жаңбыр, найзағай, жел);

3) жаз белгілері: күн қатты қыздырады, ыстық, шық, тұман, бұлт және қара бұлттар, жазғы жаңбыр, нөсер, бұршақ, найзағай, жай;

4) өз бетімен бақылау және табиғаттағы өзгерістерді күнделікте тіркеу;

5) жаз айларының атаулары;

6) күз белгілерін бақылау: күн қысқарады, түн ұзарады, суық жел соғады, жаңбыр жиі жауады,күн суытады, ағаш жапырақтары сарғаяды, түседі;

7) жыл құстарының (ұзақ, қараторғай) қысқа дайындығы туралы мәліметтер;

8) қатқақты бақылау;

9) күз айларының атаулары;

10) қысқы айлардағы табиғаттағы өзгерістерді (қыста күн кеш шығады, ерте батады, күн қысқарады, түн ұзарады, аяз, боран, қар жауады, аязды күндердегі қатқан көлдер, аяқ астындағы қар сықырлайды) бақылау;

11) қыс айларының атаулары;

12) балалардың қыстағы ойындары;

13) көктемдегі өзгерістерді (күн ерте көтеріледі, қатты қыздыра бастайды, мұз жүруі, су тасуы, қары еріген ойдым жер, ағаштар бүршіктенеді, жапырақтар мен гүлдер шығады, жеміс ағаштары гүлдейді, ағаштар мен бұталарды отырғызады, бақшаға тұқым себеді, жәндіктер пайда болады, құстар ұшып келеді) өздігінен бақылау;

14) көктем айларының атаулары;

15) жыл құстары мен жәндіктерді бақылау;

16) көктемдегі құстар мен жануардардың өміріндегі өзгерістерді бақылау;

17) балалардың көктемдегі ойындары; адамдардың жылдың әр түрлі мезгілдеріндегі еңбектері.

24. Өсімдіктер (14 сағат):

1) көкөніс дақылдарының айырмашылықтары, салыстыру; көкөністердің адам үшін пайдасы;

2) жемістер мен жидектердің айырмашылықтары, салыстыру. Жемістер мен жидектердің адам үшін пайдасы. Тосап, нәрсу;

3) бұталар мен ағаштар. Бұталар (шырғанақ, итмұрын, қарлыған) туралы түсініктерін кеңейту;

4) ағаш (емен), қылқанды ағаштар (шырга, қарағай);

5) бұталар, ағаштар мен гүлдердің айырмашылықтары.

25. Жануарлар (14 сағат):

1) үй жануарлары: ешкі, қой, шошқа, түйе, сиыр, жылқы. Сыртқы түрі. Олардың күтімі, адам үшін пайдасы;

2) жабайы жануарлар. Жабайы және үй жануарларының өмір сүруін, қоректенуін, адамға пайдасын салыстыру;

3) жабайы құстар: үйрек, қаз, аққу. Сыртқы түрі. Мекендейтін жері. Жабайы құстардың үй құстарынан айырмашылықтары;

4) балық және оның құрылысы (бас, желбезек, жүзбеқанат, құйрық). Қозғалу тәсілдері. Балықтардың қоректенуі. Балықтардың мекендейтін жерлері – өзен, теңіз, көлдер. Балықтарды аквариумде ұстау.

3-тарау. 5-сыныпты аяқтағанда күтілетін нәтижелер

26. Пәндік нәтижелер.

27. Білім алушылар:

1) үйінің мекенжайын;

2) мектепке баратын жолды;

3) бөлмелердің және асхана, асүй, жатын бөлмелерге арналған жиһаздардың атауларын біледі деп күтіледі.

28. Білім алушылар:

1) балалардың көшедегі, көліктегі, қоғамдық орындардағы тәртіп ережелерін орындауды;

2) қаланың, ауылдың басты көшелерін тануды;

3) жыл мезгілдерінің белгілерін тануды;

4) жергілікті жерде кең тараған көкөніс, жеміс, жидектерді тануды;

5) үй және жабайы жануарларды ажыратуды;

6) ағаштарды, бұталарды, гүлдерді ажыратуды меңгереді деп күтіледі.

29. Тұлғалық нәтижелер. Білім алушылар:

1) ата-анасына, ересек адамдарға өтінішін, қалауын білдіре білуді;

2) ересек адамдарға және құрдастарына сыпайылылық пен жайлылық;

3) ересек адамдардың еңбегін сыйлау, жанұяда қолынан келетін тапсырмаларды орындауды;

4) көшеде жүру, қоғамдық орындардағы тәртіп ережелерін орындауды танытады деп күтіледі.

30. Жүйелік-әрекеттік нәтижелер. Білім алушылардың:

1) табиғаттағы мезгілдік өзгерістерді бақылауынан;

2) жемістер мен көкөністерді сыртқы түрі мен дәміне қарай ажыратуынан;

3) бөлме өсімдіктері мен мектеп үлескесіндегі өсімдіктердің күтімінен;

4) үй жануарларын, жабайы жануарларды, құстарды, жәндіктерді, балықтарды тануынан және атауынан көрініс табады деп күтіледі.

Қазақстан Республикасы
Білім және ғылым министрінің
2013 жылғы 3 сәуірдегі
№ 115 бұйрығына 375-қосымша

Орташа ақыл-ой кемістігі бар білім алушыларға арналған негізгі орта білім беру деңгейінің 5-9 сыныптары үшін "Бейнелеу" пәнінен үлгілік оқу бағдарламасы

Ескерту. Бұйрық 375-қосымшамен толықтырылды – ҚР Білім және ғылым министрінің 27.07.2017 № 352 (1, 2, 6, 8, 9, 10,(11, 12) сыныптардың ерекше білім беруге қажеттіліктері бар білім алушылары үшін 01.09.2017, ерекше білім беруге қажеттіліктері бар 3-сыныптың білім алушылары үшін 01.09.2018, ерекше білім беруге қажеттіліктері бар 4-сыныптың және 10-сыныптың білім алушылары үшін 01.09.2019, 11-сыныптың білім алушылары үшін 01.09.2020 қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

1-тарау. Түсінік хат

2. Оқу пәнінің мақсаты - білім алушылардың эстетикалық сезімдерін дамытуға және сезімдік аймағын дамытуға ықпал ету, танымдық қызығушылықтарын, сөйлеу және қозғалыс қабілеттерін қалыптастыру.

3. Оқу пәнінің міндеттері:

1) білім алушылардың бейнелеу әрекетіне жағымды сезімдік көзқарасын қалыптастыру;

2) бейнелеу әрекеті және оның нәтижелеріне қызығушылығын дамыту;

3) қолжетімді бейнелеу құралдарының көмегімен шынайы болмысты бейнелеу қажеттіліктерін қалыптастыру (сурет, аппликация);

4) салынған бейнені нақты нысандармен, құбылыстармен, оқиғалармен салыстыра білуді қалыптастыру;

5) сурет салудың түрлі әдіс тәсілдерін үйрету;

6) бейнеленген нысандардың негізгі қасиеттері мен қатынастарын қабылдауды дамыту;

7) қоршаған ортадағы заттармен құбылыстар туралы түсінігін кеңейту, нақтылау, бекіту;

8) ұсақ қимылдарын, көру-қозғалыс теңестігін, қолдарының қозғалыс тепе-теңдігін жетілдіру;

9) өзінің және басқалардың әрекеттену нәтижелерін дұрыс қабылдауды тәрбиелеу.

4. Бейнелеу сабағы орташа ақыл-ой кемістігі бар білім алушылардың даму кемшіліктерін еңсеру мүмкіндігін қамтамасыз етеді. Оқу процесінің басты шарты - сабақтың түзету бағыты.

5. Бағдарламада сабақтың үш түрі қарастырылған: қоршаған шынайы болмыстағы заттардың суретін бейнелеу, сәндік бейнелеу, тақырып бойынша бейнелеу.

6. Қоршаған шынайы болмыстағы заттарды бейнелеу көлденең, тік, қиғаш сызықтарды сыза білуді қалыптастыру, жақсы таныс заттарды бейнелеуді үйрету, заттардың кеңістікте бір-біріне өзара орналасуын анықтау, заттардың түстерін көрсете білуді қалыптастыруға бағытталған. Сурет салуда білім алушыларға жақсы таныс заттар қолданылады. Білім алушылардан әр түрлі деңгейде дербес сурет салу күтіледі: бұйымға қарап сурет салу, үлгіге қарап салу, тірек нүктелері бойынша, дайын сұлбаны жиектеу.

7. Сәндік бейнелеу сабақтарында білім алушылар оқытушының басқаруымен шеңберде, текшеде, жолақта қарапайым өрнектерді құрастырады. Түстерді ажырата білуді, оларды әдемілеп сәйкестендіруді, берілген тәртіпте ою-өрнектерді салуды үйренеді. Алғашқыда білім алушылар ою-өрнектерді геометриялық пішіндерден құрастырып бояуды үйренеді, кейіннен оларды өсімдік және жануарлар түрлерінен салады, содан кейін қазақтың ұлттық ою өрнектерімен танысады. Өрнектерді құрастырғанда пішіндерді бірдей бөлшектерге бөлу үшін білім алушылар трафарет пайдаланады.

8. Тақырып бойынша бейнелеу қоршаған өмірдегі құбылыстарды және ертегілерді, шағын әңгімелерді бейнелеуді ұйғарады. Тақырып бойынша бейнелеу пәнінде балалар атақты суретшілердің жыл мезгілдерін, мейрамдарды, ертегілерді бейнелеген картиналарды қарастырып, мүмкіндігінше сурақтарға жауап беру арқылы мазмұнын айтады.

9. Мұғалім білім алушыға сурет салуға жайлы орынды, білім алушының орындыққа отырумен ғана шектемейтін, ыңғайлы қалыпты таңдауға көмектеседі. Мысалы: арнайы кресло, жұмсақ модуль, кілем. Қағаз еденде немесе тағанда болуы мүмкін. Бұл мәселені әр білім алушы үшін дербес қарастырады. Білім алушылар бір-біріне жақын орналасуы абзал.

10. Білім алушылардың мүмкіндігіне қарай оқытушының таңдауы бойынша сурет сабағында дәстүрлі оқу әдістемесімен қатар балама әдістер қолданылады (саусақ кескіндемесі, жемістің табы, бояғыштың табы, тіс пастасымен сурет салу, инемен кескіндеу).

11. Бейнелеудің тақырыбы білім алушының күнделікті өмірімен, күнделікті оқиғалармен, мерекелермен байланыстырылады.

12. Оқу жүктемесінің көлемі:

1) 5 сынып – аптасына 1 сағат, оқу жылында 34 сағат;

2) 6 сынып – аптасына 1 сағат, оқу жылында 34 сағат;

3) 7 сынып – аптасына 1 сағат, оқу жылында 34 сағат;

4) 8 сынып – аптасына 1 сағат, оқу жылында 34 сағат;

5) 9 сынып – аптасына 1 сағат, оқу жылында 34 сағат.

13. Оқу жылдары бойынша сағат саны төменгідей бөлінеді:

1-кесте

Сабақтың түрі	5-сынып	6-сынып	7-сынып	8-сынып	9-сынып
Қоршаған шынайы болмысты суреттеу	12	12	12	12	12
Сәндік сурет салу	12	12	12	12	12
Тақырыпқа сурет салу.	10	10	10	10	10
Барлығы 170 сағат	34	34	34	34	34

14. Бейнелеу сабағы "Айналадағы әлем", "Адам және әлем" "Оқу, жазу және тіл дамыту", "Санау" сабақтарымен тығыз байланысты.

15. Бағдарлама орташа ақыл-ой кемістігі бар білім алушыларға арналған жеке оқыту бағдарламасын анықтауға негіз болатын, ұсынымды сипатқа ие. Сынып білім алушыларының білім алу қажеттілігіне сәйкес оқытушы оқу сабағының мазмұнына кез келген өзгертулер енгізе алады.

16. Білім алушылардың жетістігін бағалауда сипаттап бағалау қолданылады.

2-тарау. Оқу пәнінің 5-сыныптағы базалық білім мазмұны

17. Қоршаған шынайы болмыстағы заттарды және құбылыстарды бейнелеу (12 сағат):

1) бейнеленетін затты немесе құбылысты сараптай білу (мысалы, табиғи құбылыс) (түрін, түсін және бөлшектерінің көлемін анықтау);

2) тікбұрышты, текше, үшбұрышты, дөңгелек заттарды кеңістікте үлгіге қатап, сұлбадан, тірек нүктелермен, дербес суретін салу;

3) парақ қағазда суреттің үлгісінен, сұлбасынан, тірек нүктесінен дербес орналасқан жерін анықтау;

4) дербес түсті таңдай отырып, затты үлгіге сәйкес бояу;

5) әртүрлі материалдармен сурет салу (гуашь, клей, ермексаз) сондай ақ сурет салуға қарындашпен бояужаққышты ғана пайдаланбай, қолмен, саусақпен, мөрмен, қоршаған ортадағы заттарды пайдалану.

18. Сәндік бейнелеу (12 сағат):

1) шеңберде, текшеде, жолақта, шаршыда үлгіге қарап дербес ойлап кезеңімен өрнектер салу;

2) үлгі бойынша, дербес ойлап өрнектерді шеңбердің ортасында және шеттерінде орналастыру;

3) бейнелеуге түрлі құралдарды қолдану (гуашь, қарындаш, ермексаз);

4) қазақтың ұлттық ою өрнектерінің элементтерін құрылу кезектілігіне сәйкес салу.

19. Тақырып бойынша сурет салу (10 сағат):

1) қарапайым формадағы таныс заттардың суретін трафарет көмекші құралдардың көмегімен салу (мысалы: себеттегі көкөністер, өнімді жинау, автобус, машина, қалалық көлік...), қоршаған өмірдегі құбылыстар (мысалы: күзгі ағаш, қар, көктемгі бұлақ); таныс ертегілерді безендіру (бояу);

2) түрлі ертегілер, мерекелік оқиғалар, жыл мезгілдері бейнеленген қарапайым картиналарды пиктограмма, сұрақтарқа жауап беру, суреттерді тірекке ала отырып қарастырып мазмұнын айту;

3) өзі салған бейнеге сезімдік қатынасын білдіру, өзінің және сыныптастарының салған суреттерін тану.

20. Бағдарлама мазмұнын тоқсанға бөлу.

21. 1 тоқсан (9 сағат):

1) қоршаған шынайы болмыстағы заттарды бейнелеу (3 сағат). Мысалы: ағаш жапырағы, көкөністер, жемістер;

2) сәндік бейнелеу (3 сағат). Мысалы: жолақта геометриялық пішіндерден өрнек салу. Жолақта өсетін элементтерден өрнек салу. Шаршыда өрнек салу.

3) тақырып бойынша сурет салу (3сағат). Мысалы: науқан жинау. Күзгі ағаш. Ертегі: Үш аю.

22. 2 тоқсан (7 сағат):

1) қоршаған шынайы болмыстағы заттарды бейнелеу (3 сағат). Мысалы: дөңгелек зат: екі түсті доп;

2) сәндік бейнелеу (2 сағат). Мысалы: Шыршаны безендіру. Жаңа жылдық гирляндалар;

3) тақырып бойынша бейнелеу (2 сағат). Мысалы: Қыс, жауған қар. Жаңа жылдық ертегі.

23. 3 тоқсан (10 сағат):

1) қоршаған шынайы болмыстағы заттарды бейнелеу (3 сағат). Мысалы: құмырадағы гүл, бәйшешек, қараторғай.

2) сәндік бейнелеу (4 сағат). Мысалы: анама сыйлық - шай сервизі. Қазақтың ұлттық бас киімі;

3) тақырып бойынша бейнелеу (3 сағат). Мысалы: аналар мерекесіі. Наурыз. Ертегі: Қоянның үйшігі.

24. 4 тоқсан (8 сағат):

1) қоршаған шынайы болмыстағы заттарды бейнелеу (3 сағат). Мысалы: Қоңыз. Автобус. Қоңырау сағат.

2) сәндік бейнелеу (3 сағат). Мысалы: матрешка, көбелек.

3) тақырып бойынша бейнелеу (2 сағат). Мысалы: Көктемгі шабындық, жаз.

3-тарау. Оқу пәнінің 5-сыныптағы базалық білім мазмұны

25. Қоршаған шынайы болмыстағы заттар мен құбылыстарды бейнелеу (12 сағат):

1) бейнелейтін заттармен құбылыстарды сараптау (мысалы, табиғат құбылыстары), (формасын, түсін, қосымша бөліктерінің көлемін анықтау);

2) әр түрлі формадағы заттардың бейнесін жеңіл кеңістікте орналасуын үлгіден, сұлбадан, тірек нүктелерінен, дербес суретін салу;

3) парақ қағазда үлгісінен, сұлбасынан, тірек нүктелерінен, дербес суреттің орналасқан жерін анықтау;

4) дербес түсті таңдай отырып, үлгіге сәйкес заттарды бояу;

5) әртүрлі материалдармен сурет салу (гуашь, клей, ермексаз) және сурет салуға қарындашпен бояужаққышты ғана пайдаланбай, қолмен, саусақпен, мөрмен, қоршаған ортадағы заттарды қолдану;

6) жоспар бойынша сурет салудың кезектілігін нақтылау (пиктограмма, карточкалар бойынша).

26. Сәндік бейнелеу (12 сағат):

1) түрлі формадағы ою өрнектерді көрсету бойынша, үлгіге сәйкес, дербес ойлап кезегімен салу;

2) бейнеленген нысандағы сәндеу элементтерін: қатарға, бір бірінің астына, ортасына, шеттеріне, үлгі бойынша және өздігінен орналастыру;

3) сурет салуға түрлі құралдарды пайдалану (гуашь, қарындаш, саусақтарға арналған бояулар, ермексаз);

4) қазақтың ұлттық ою-өрнектерінің элементтерін құрастыру кезектілігіне сәйкес бейнелеу.

27. Тақырып бойынша бейнелеу (10 сағат):

1) қарапайым формадағы таныс заттардың суреттерін трафареттің көмекші құралдардың көмегімен бейнелеу (мысалы: тарелкедегі жемістер, сүйікті ойыншық), қоршаған өмірдегі құбылыстар (мысалы: жаңбыр жауғанда); таныс ертегілерді безендіру (бояу);

2) түрлі ертегілер, мерекелік оқиғалар, жыл мезгілі бейнеленген қарапайым картиналарды қарастырып қойылған сұрақтарға жауап беру арқылы, тірек нүкетелері, пиктогрммалар бойынша мазмұндап беру;

3) бейнеленген көрініске сезімдік көзқарасын білдіру, өзінің және сыныптастарының суретін тану.

28. Бағдарламаның мазмұнын тоқсанға бөлу.

29. 1 тоқсан (9 сағат):

1) қоршаған шынайы болмыстағы заттарды бейнелеу (3 сағат). Мысалы: ағаш жапырақтары, ойыншықтар, жеміс-жидек;

2) сәндік бейнелеу (3 сағат). Мысалы: жолақта геометриялық пішіндерден өрнек салу. Жолақта өсімдік элементтерінен өрнек салу. Шаршыда өрнек салу;

3) тақырып бойынша сурет салу (3сағат). Мысалы: Жаңбыр жауып тұр. Мультфильм кейіпкерлері: Чебурашка. Ертегі: Бауырсақ.

30. 2 тоқсан (7 сағат):

1) қоршаған шынайы болмыстағы заттарды бейнелеу (3 сағат). Мысалы: жол белгілері, көлік, ыдыс;

2) сәндік бейнелеу (2 сағат). Мысалы: Карнавал маскалары, шақыру қағазы;

3) тақырып бойынша бейнелеу (2 сағат). Мысалы: аққала жасау, жаңа жыл.

31. 3 тоқсан (10 сағат):

1) қоршаған шынайы болмыстағы заттарды бейнелеу (3 сағат). Мысалы: Жануарлар, жиһаз, жанұя;

2) сәндік бейнелеу (4 сағат). Мысалы: анама сыйлық - қол орамал. Қазақтың ұлттық киімі;

3) тақырып бойынша бейнелеу (3 сағат). Мысалы: аналар мерекесі. Наурыз. Ертегі.

32. 4 тоқсан (8 сағат):

1) қоршаған шынайы болмыстағы заттарды бейнелеу (3 сағат). Мысалы: қараторғайдың ұясы, инелік, музыкалық аспаптар;

2) сәндік бейнелеу (3 сағат). Мысалы: жануарлардың, өсімдіктердің сұлбасы;

3) тақырып бойынша бейнелеу (2 сағат). Мысалы: гүлдер, жаз.

4-тарау. Оқу пәнінің 7-сыныптағы базалық білім мазмұны

33. Қоршаған шынайы болмыстағы заттарды бейнелеу (12 сағат):

1) бейнелейтін заттар немесе құбылыстарды сараптау (мысалы, табиғат құбылысы) (формасын, түсін және қосымша бөліктерінің көлемін анықтау);

3) парақ қағазда үлгісінен, сұлбасынан, тірек нүктелерінен, дербес суреттің орналасқан жерін анықтау;

4) дербес түсті таңдай отырып, үлгіге сәйкес затты бояу;

6) жоспар бойынша сурет салудың кезектілігін нақтылау (пиктограмма, карточкалар бойынша).

34. Сәндік бейнелеу (12 сағат):

1) түрлі формадағы ою өрнектерді көрсету бойынша, үлгіге сәйкес, дербес ойлап кезегімен салу;

3) сурет салуға түрлі құралдарды пайдалану (гуашь, қарындаш, саусақтарға ранлған бояулар, ермексаз);

4) қазақтың ұлттық ою өрнектерінің элементтерін құрастыру кезектілігіне сәйкес бейнелеу.

35. Тақырып бойынша бейнелеу (10 сағат):

1) қарапайым формадағы таныс заттардың суреттерін трафареттің көмекші құралдардың көмегімен бейнелеу (мысалы: құмырадағы гүлдер), қоршаған өмірдегі құбылыстар (мысалы: жазғы, күзгі, қысқы ағаш, қар жауғанда, көктемгі бұлақ); таныс ертегілерді безендіру (бояу);

3) бейнеленген көрініске сезімдік көзқарасын білдіру, өзінің және сыныптастарының суретін тану.

36. Бағдарламаның мазмұнын тоқсанға бөлу.

37. 1 тоқсан (9 сағат):

1) қоршаған шынайы болмыстағы заттарды бейнелеу (3 сағат). Мысалы: үй, ағаш, ыдыс;

2) сәндік бейнелеу (3 сағат). Мысалы: геометриялық пішіндерден жолақта өрнек салу. Өсімдік элементтерінен жолақта өрнек салу. Шаршыда өрнек салу;

3) тақырып бойынша сурет салу (3 сағат). Мысалы: Күзгі бақ.

38. 2 тоқсан (7 сағат):

1) қоршаған шынайы болмыстағы заттарды бейнелеу (3 сағат). Мысалы жол белгілері, көлік, ыдыс;

2) сәндік бейнелеу (2 сағат). Мысалы: Құттықтау ашық хаттары;

3) тақырып бойынша бейнелеу (2 сағат). Мысалы: Жауған қар, Жаңа жыл.

39. 3 тоқсан (10 сағат):

1) қоршаған шынайы болмыстағы заттарды бейнелеу (3 сағат). Мысалы: Жануарлар, жиһаз, жанұя;

2) сәндік бейнелеу (4 сағат). Мысалы: анама сыйлық - сөмке. Қазақтың ұлттық киімі;

3) тақырып бойынша бейнелеу (3 сағат). Мысалы: аналар мерекесі. Наурыз. Ертегі.

40. 4 тоқсан (8 сағат):

1) қоршаған шынайы болмыстағы заттарды бейнелеу (3 сағат). Мысалы: көбелек, музыкалық аспаптар;

2) сәндік бейнелеу (3 сағат). Мысалы: жануарлардың, өсімдіктердің сұлбасы;

3) тақырып бойынша бейнелеу (2 сағат). Мысалы: құмырадағы гүлдер, жеміс-жидек.

5-тарау. Оқу пәнінің 8-сыныптағы базалық білім мазмұны

41. Қоршаған шынайы болмыстағы заттарды бейнелеу (12 сағат):

3) парақ қағазда үлгісінен, сұлбасынан, тірек нүктелерінен, дербес суреттің орналасқан жерін анықтау;

4) дербес түсті таңдай отырып, үлгіге сәйкес затты бояу;

6) жоспар бойынша сурет салудың кезектілігін нақтылау (пиктограмма, карточкалар бойынша).

42. Сәндік бейнелеу (12 сағат):

1) түрлі формадағы ою өрнектерді көрсету бойынша, үлгіге сәйкес, дербес ойлап кезегімен салу;

3) сурет салуға түрлі құралдарды пайдалану (гуашь, қарындаш, саусақтарға арналған бояулар, ермексаз);

4) қазақтың ұлттық ою-өрнектерінің элементтерін құрастыру кезектілігіне сәйкес бейнелеу.

43. Тақырып бойынша бейнелеу (10 сағат):

1) қарапайым формадағы таныс заттардың суреттерін трафареттің көмекші құралдардың көмегімен бейнелеу (мысалы: конфет салынған ваза, дүкеннің сөресі), қоршаған өмірдегі құбылыстар (мысалы: күзгі ағаш, жауған қар, көктемгі бұлақ); таныс ертегілерді безендіру (бояу);

2) түрлі ертегілер, мерекелік оқиғалар, жыл мезгілі бейнеленген қарапайым картиналарды қарастырып қойылған сұрақтарға жауап беру арқылы, тірек нүкетелері, пиктограммалар бойынша мазмұндап беру;

3) бейнеленген көрініске сезімдік көзқарасын білдіру, өзінің және сыныптастарының суретін тану.

44. Бағдарламаның мазмұнын тоқсанға бөлу.

45. 1 тоқсан (9 сағат):

1) қоршаған шынайы болмыстағы заттарды бейнелеу (3 сағат). Мысалы: жеміс жидек, ыдыс, жиһаз, ойыншық, мектеп заттары;

2) сәндік бейнелеу (3 сағат). Мысалы: геометриялық пішіндерден жолақта өрнек салу. Орамалдағы өрнек. Қазақтың ұлттық ыдысы;

3) тақырып бойынша бейнелеу (3 сағат). Мысалы: армысың күз, менің үйім. Ертегі.

46. 2 тоқсан (7 сағат):

1) қоршаған шынайы болмыстағы затты бейнелеу (3 сағат). Мысалы: құстар, жануарлар;

2) сәндік бейнелеу (2 сағат). Мысалы: тіктөртбұрышта қазақтың ою өрнегін құру;

3) тақырып бойынша бейнелеу (2 сағат). Мысалы: қыс, жаңа жыл, балалардың қыстағы ермегі.

47. 3 тоқсан (10 сағат):

1) қоршаған шынайы болмыстағы заттарды бейнелеу (3 сағат). Мысалы: құстар, өсімдіктер;

2) сәндік бейнелеу (4 сағат). Мысалы: анама сыйлық. Қазақтың ұлттық үйлері;

3) тақырып бойынша бейнелеу (3 сағат). Мысалы: аналар мерекесі. Наурыз. Ертегі.

48. 4 тоқсан (8 сағат):

1) қоршаған шынайы болмыстағы заттарды бейнелеу (3 сағат). Мысалы: үй құстары, музыкалық аспаптар;

2) сәндік бейнелеу (3 сағат). Мысалы: шеңбердегі өрнек;

3) тақырып бойынша бейнелеу (2 сағат). Мысалы: жақында жаз, қош бол мектеп.

6-тарау. Оқу пәнінің 9-сыныптағы базалық білім мазмұны

49. Қоршаған шынайы болмыстағы заттарды бейнелеу (12 сағат):

3) парақ қағазда үлгісінен, сұлбасынан, тірек нүктелерінен, дербес суреттің орналасқан жерін анықтау;

4) дербес түсті таңдай отырып, үлгіге сәйкес затты бояу;

6) жоспар бойынша сурет салудың кезектілігін нақтылау (пиктограмма, карточкалар бойынша).

50. Сәндік бейнелеу (12 сағат):

1) түрлі формадағы ою өрнектерді көрсету бойынша, үлгіге сәйкес, дербес ойлап кезегімен салу;

2) бейнеленген нысандағы сәндеу элементтерін: қатарға, бір-бірінің астына, ортасына, шеттеріне, үлгі бойынша және өздігінен орналастыру;

3) сурет салуға түрлі құралдарды пайдалану (гуашь, қарындаш, саусақтарға арналған бояулар, ермексаз);

4) қазақтың ұлттық ою-өрнектерінің элементтерін құрастыру кезектілігіне сәйкес бейнелеу.

51. Тақырып бойынша бейнелеу (10 сағат):

1) қарапайым формадағы таныс заттардың суреттерін трафареттің көмекші құралдардың көмегімен бейнелеу (мысалы: орындықтағы ойыншықтар, мерекелік отшашу), қоршаған өмірдегі құбылыстар (мысалы: күзгі ағаш, жауған қар, жауын жауып тұр); білетін ертегілерді безендіру (бояу);

3) бейнеленген көрініске сезімдік көзқарасын білдіру, өзінің және сыныптастарының суретін тану.

52. Бағдарламаның мазмұнын тоқсанға бөлу.

53. 1 тоқсан (9 сағат):

1) қоршаған шынайы болмыстағы заттарды бейнелеу (3 сағат). Мысалы: орындықтағы ойыншықтар. Қабырғадағы сағат;

2) сәндік бейнелеу (3 сағат). Мысалы: геометриялық пішіндерден жолақта өрнек салу. Орамалға өрнек салу. Қазақтың ұлттық ер адамдарға арналған киімі;

3) тақырып бойынша бейнелеу (3сағат). Мысалы: күзгі қала, менің мектебім. Ертегі.

54. 2 тоқсан (7 сағат):

1) қоршаған шынайы болмыстағы затты бейнелеу (3 сағат). Мысалы: оқуға қажетті құралдар, табиғат құбылыстары;

2) сәндік сурет салу (2 сағат). Мысалы: тіктөртбұрышта қазақтың ою өрнегін құру;

3) тақырып бойынша сурет салу (2 сағат). Мысалы: Жаңа жылға мерекелік газет.

55. 3 тоқсан (10 сағат):

1) қоршаған шынайы болмыстағы заттарды бейнелеу (3 сағат). Мысалы: бөлме өсімдіктері, жауған қар;

2) сәндік сурет салу (4 сағат). Мысалы: апама сыйлық. Қазақтың ұлттық тағамдары;

3) тақырып бойынша сурет салу (3 сағат). Мысалы: аналар мерекесі. Наурыз. Ертегі.

56. 4 тоқсан (8 сағат):

1) қоршаған шынайы болмыстағы заттарды бейнелеу (3 сағат). Мысалы: анамның портреті. Құмырадағы гүл;

2) сәндік сурет салу (3 сағат). Мысалы: қазақтың кілемге арналған ою өрнегі;

3) тақырып бойынша сурет салу (2 сағат). Мысалы: Соңғы қоңырауға қабырға газеті.

7-тарау. 5-сыныпты аяқтағанда күтілетін нәтижелер

57. Пәндік нәтижелер.

58. Білім алушылар:

1) негізгі түстердің және реңдердің аттарын;

2) негізгі геометриялық пішіндердің аттарын;

3) сурет салуға арналған материал мен құралдарды біледі деп күтіледі.

59. Білім алушылар:

1) суретте тікбұрышты, текше, үшбұрышты, дөңгелек заттардың пішінін жеңіл кеңістікте көрсете білуді;

2) суретте бейнелген заттардың түсін көрсете білуді;

3) бояғанда түрлі заттарды пайдалана білуді (гуашь, қарындаш, ермексаз);

4) өзінің және жолдастарының суретін танып, сипаттауды (оқытушының жеке сұрақтары бойынша) меңгереді деп күтіледі.

8-тарау. 6-сыныпты аяқтағанда күтілетін нәтижелер

60. Пәндік нәтижелер.

61. Білім алушылар:

1) негізгі түстердің және реңдердің аттарын;

2) негізгі геометриялық пішіндердің аттарын;

3) сурет салуға арналған материал мен құралдарды біледі деп күтіледі.

62. Білім алушылар:

1) суретте тікбұрышты, текше, үшбұрышты, дөңгелек заттардың пішінін жеңіл кеңістікте көрсетуді;

2) суретте бейнелген заттардың түсін көрсете білуді;

3) бояғанда түрлі заттарды пайдалануды (гуашь, қарындаш, ермексаз);

9-тарау. 7-сыныпты аяқтағанда күтілетін нәтижелер

63. Пәндік нәтижелер.

64. Білім алушылар:

1) негізгі түстердің және реңдердің аттарын;

2) негізгі геометриялық пішіндердің аттарын;

3) сурет салуға арналған материал мен құралдарды біледі деп күтіледі.

65. Білім алушылар:

1) суретте тікбұрышты, текше, үшбұрышты, дөңгелек заттардың пішінін жеңіл кеңістікте көрсетуді;

2) суретте бейнелген заттардың түсін көрсетуді;

3) бояғанда түрлі заттарды пайдалануды (гуашь, қарындаш, ермексаз);

10-тарау. 8-сыныпты аяқтағанда күтілетін нәтижелер

66. Пәндік нәтижелер.

67. Білім алушылар:

1) негізгі түстердің және реңдердің аттарын;

2) негізгі геометриялық пішіндердің аттарын;

3) сурет салуға арналған материал мен құралдарды біледі деп күтіледі.

68. Білім алушылар:

1) суретте тікбұрышты, текше, үшбұрышты, дөңгелек заттардың пішінін жеңіл кеңістікте көрсетуді;

2) суретте бейнелген заттардың түсін;

3) бояғанда түрлі заттарды пайдалануды (гуашь, қарындаш, ермексаз);

11-тарау. 9-сыныпты аяқтағанда күтілетін нәтижелер

69. Пәндік нәтижелер.

70. Білім алушылар:

1) негізгі түстердің және реңдердің аттарын;

2) негізгі геометриялық пішіндердің аттарын;

3) сурет салуға арналған материал мен құралдарды біледі деп күтіледі.

71. Білім алушылар:

1) суретте тікбұрышты, текше, үшбұрышты, дөңгелек заттардың пішінін жеңіл кеңістікте көрсетуді;

2) суретте бейнелген заттардың түсін;

3) бояғанда түрлі заттарды пайдалануды (гуашь, қарындаш, ермексаз);

72. Тұлғалық нәтижелер. Білім алушылар:

1) ұқыптылық, бастаған істі аяғына дейін жеткізуді;

2) сурет салу ынтасын;

3) үлкендермен және құрбыларымен ынтамақтастық орнату дағдысын, ұжымда жұмыс істеу икемін танытады деп күтіледі.

73. Жүйелік-әрекеттік нәтижелер білім алушылардың:

1) өзіндік бейнелеу жұмыстарында белгіленген кезектілікті сақтай білуінен;

2) бейнелеу өнері сабағында алған дағдыларды күнделікті өмірде пайдалануынан;

3) жоспарлай білуді, түрлі әрекеттерді жоспарлы түрде орындауынан көрініс табады деп күтіледі.

Қазақстан Республикасы
Білім және ғылым министрінің
2013 жылғы 3 сәуірдегі
№ 115 бұйрығына 376-қосымша

Орташа ақыл-ой кемістігі бар білім алушыларға арналған негізгі орта білім беру деңгейінің 5-9 сыныптары үшін "Музыка және ырғақ" пәнінен үлгілік оқу бағдарламасы

Ескерту. Бұйрық 376-қосымшамен толықтырылды – ҚР Білім және ғылым министрінің 27.07.2017 № 352 (1, 2, 6, 8, 9, 10,(11, 12) сыныптардың ерекше білім беруге қажеттіліктері бар білім алушылары үшін 01.09.2017, ерекше білім беруге қажеттіліктері бар 3-сыныптың білім алушылары үшін 01.09.2018, ерекше білім беруге қажеттіліктері бар 4-сыныптың және 10-сыныптың білім алушылары үшін 01.09.2019, 11-сыныптың білім алушылары үшін 01.09.2020 қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

1-тарау. Түсінік хат

2. Оқу пәнінің мақсаты – ақыл-ой даму бұзылысы орташа деңгейдегі балалардың жалпы дамуына; дене дамуының, жалпы және сөйлеу тіл қимылдарының, эмоциялық-ерік аясының кемшіліктерін жеңуге; жеке тұлғалық жағымды қасиеттерді тәрбиелеуге көмектесу.

3. Негізгі міндеттері:

1) музыка сабақтары мен олардың мазмұнына жағымды қатынас қалыптастыру;

2) музыкаға эмоциялық ынта-ықыласын тәрбиелеу; музыканы биіктік, күш, ұзақтық, тембр бойынша ажырату;

3) ырғақ сезімін қалыптастыру;

4) музыкалық жадты дамыту;

5) балалардың қоршаған шындық туралы бар түсініктерін байыту және жаңа музыкалық түсініктерді қалыптастыру;

6) балаларда музыкаға сәйкес ырғақты және нақты қимылдау икемділіктерін дамыту, қимылдарды музыканың екпіні мен ырғағымен келістіру;

7) ептілікті, тепе-теңдік сезімін, кеңістікте бағдарлануды, қимылдардың үйлесімділігін қалыптастыру;

8) би қимылдарына үйрету.

4. Бұл бағдарламаның негізіне ақыл-ой даму бұзылысы орташа деңгейдегі білім алушылардың эмоциялық және қимылдау аясының кемшіліктерін түзетуіне бағытталған музыкалық сабақтар жүйесі алынған.

5. 5-9 сыныптарда музыкалық тәрбиелеу бағдарламасы келесі тарауларды қамтиды:

1) музыка тыңдау;

2) музыкалық аспаптарда ойнау;

3) ән айту;

4) музыкалық-ырғақтық жаттығулар;

5) билер.

6. Оқу жүктемесінің көлемі:

1) 5-сынып – аптасына 2 сағат, оқу жылында 68 сағат;

2) 6-сынып – аптасына 2 сағат, оқу жылында 68 сағат;

3) 7-сынып – аптасына 2 сағат, оқу жылында 68 сағат;

4) 8-сынып – аптасына 2 сағат, оқу жылында 68 сағат;

5) 9-сынып – аптасына 2 сағат, оқу жылында 68 сағат.

7. Шапшаң қимылды ойындар, әнмен орындалатын ойындар, қойылымдық ойындар, музыкалық ертегілер, хоровод, билер, әндер мерекелерді, мерекелік концерттерді, шығармашылық сынау-конкурстарын өткізгенде пайдаланылады.

8. Музыкалық-ырғақтық құралдардың барлық жүйесі сабақтарда баланың дене бұзылыстарына, қимылдау аясының жағдайына, музыкалық-педагогикалық жұмыстың әрбір кезеңінің түзету міндеттеріне, музыкалық сабақтардың мақсаттары мен міндеттеріне байланысты түрленеді. Музыкалық-ырғақтық құралдардың алуан түрін үйлестіре қолдану ақыл-ой даму бұзылысы орташа деңгейдегі балаларды әлеуметтік оңалтудың түпкі мақсаттарына шартты болады.

9. Сабақта дәрігердің ұсыныстарын ескере отырып, әрбір білім алушының дене және қимыл-қозғалыстық жүктемесін реттей отырып, саралау әдісі жүзеге асырылады.

10. Музыка және ырғақ сабақтары түзету бағытында болуын, ал оқыту нәтижелері ақыл-ой даму бұзылысы орташа білім алушылардың жеке музыкалық-ырғақтық мүмкіндіктеріне тәуелділігін ескере отырып, білім алушылардың жетістіктерін бағалау ауызша марапаттау мен ынталандыру арқылы жүзеге асырылады.

2-тарау. Оқу пәнінің 5-сыныптағы базалық білім мазмұны

11. Музыка тыңдау (14 сағат):

1) әр түрлі сипаттағы музыкаға эмоциялық ынта-ықыласын және оларды елеуді дамыту;

2) әнді айтылуы бойынша тану және атау, әннің әр түрлі бөліктерін саралау: айтылуы, әннің бастамасы, қайырмасы, бәсеңсуі, соңы;

3) түрі мен сипаты әр түрлі музыкалық туындыларды анықтау: марш, би, ән (көңілді, мұңды, байсалды), күй;

4) музыкалық жанрлар – опера, балет;

5) аспаптар және олардың дыбысталуымен (виолончель, жетіген) танысу.

12. Музыкалық аспаптарда ойнау (13 сағат):

1) соқпалы-шулы музыкалық аспаптарда (даңғара, даң, үшбұрыш) және пернелі аспаптарда (фортепиано) ойнауға үйрену.

13. Ән салу (13 сағат):

1) ән салу қалпы: дене мен бастың қалпын күш салмай сақтап, ән салу кезінде дұрыс отыру немесе тұру; ән салу дикциясы мен дыбыстың құрылуымен жұмыстың негізі ретіндегі дауысты дыбыстардың (ретімен – у, о, а, и, е, э) артикуляциясын қою;

2) диапазонда ән салу (ре1-си1). Диапазоның ортаңғы бөлігін бекіту (ми1-ля1);

3) әуенді толық айтқан кезіндегі әуезді дыбысталу. Көңілді бірыңғай интонацияға белсендіру;

4) әндеткенде және ырғақты жаттығуларды орындағанда ырғақты қабылдау және сезіну;

5) ән салғанда дұрыс тыныс алу (музыкалық тіркестердің басында тыныс алу, тыныс алуды бөлу, ұзақ тіркестерде дем шығармау). Иығын көтермей, дыбыссыз, сыныппен бір езгілде дем алу;

6) шапшаң орындалатын әндерді жеңіл дыбыспен әндету және әуезді әндерді бір сарынды әндету;

7) мұғаліммен бірге ән салу, айтылған әнді тыңдау, сыныптастардың ән салуына құлақ салу;

8) әннің мазмұнын әуенінің сипаты (көңілді, мұңды, байсалды) мен мәтінінің негізінде түсіну.

14. Музыкалық-ырғақтық жаттығулар (14 сағат):

1) музыкалық туындының бөліктерін, музыкалық тіркестердің алмасуын қимылмен жеткізу;

2) музыкадағы динамикалық күйді, ырғақтың қатты үлесін қимылмен жеткізу. Алуан түрлі қимылдардың екпінін өз бетімен жеделдету немесе бәсеңдету;

3) қимылдар мен билердің таныс элементтерін пайдаланып, қимылдарды одан да серіппелі, бірқалыпты, байсалды, бар екпінімен орындау;

4) әндерді сахналағанда ойын кейіптерін беру. Музыкалық әңгіменің толық сюжетін қимылмен жеткізу. Рөлдерді бірден кейіпкер рөліне ене білу арқылы ауыстыру. Ойындар мен билерге нұсқалар ойлап табу. Қиялдағы заттармен әрекеттер. Ән салумен және сөзбен сүйемелдеумен орындалатын шапшаң қимылды ойындар.

15. Билеу (14 сағат):

1) өткен сыныптарда үйренген билердің элементтерін қайталау. Аяқтың ұшымен қадам, полька қадамы. Кең, биік жүгіріс. Күшті ыршулар, бүйірлеп шоқырақтау. Орыс билерінің элементтері; жүрелей отырып адымдау, аяқты өкшемен қойып, жүрелеп отыру, бір орында және қозғала отырып тізе бүгу және жартылай отырыңқырау. Жұппен қимылдар: бүйірлеп шоқырақтау, ыршу қимылдарын орындау. Қазақ билерінің элементтері. Халық билерінің негізгі қимылдары. Музыкалық-ырғақтық тапсырмаларды орындауда нақтылыққа қол жеткізу;

2) 3/ 4 көлемдегі музыканың ырғақтық сипатын қабылдау. Дирижердің ишараты – жер (қолдары төмен), тегіс дала (қолдар екі жақта), аспан (қолдары жоғары). Допты шеңбер арқылы лақтыру: күшті үлеске – лақтыру, оң әлсіз үлеске – доп ауада, екінші әлсіз үлеске – ұстап алу. Қадамдарды қолдану: күшті үлеске – ұзын қадам, екі әлсіз үлеске – екі қысқа қадам (вальс жолындағыдай аяқ ұшымен қозғалу дұрыс). Би – вальс (вальс-әзіл – секірмелі жалынды қимылдар, вальс-мазурка – байсалды қимылдар). Қазақ, орыс, украин билерінің қимылдарын ажыратуға үйрету.

3-тарау. Оқу пәнінің 6-сыныптағы базалық білім мазмұны

16. Музыканы тыңдау (14 сағат):

1) түрлі сипаттағы музыкаға эмоциялық ынта-ықыласты дамыту. Дауыстарды жоғарылығы (жоғары, төмен, орташа) мен ұзақтығы (қысқа, ұзақ) бойынша ажырата білу. Әр түрлі музыкалық туындыларды мазмұны мен сипаты бойынша анықтау: марштық, билейтін, көңілді, мұңды. Соло мен хормен ән айту;

2) музыкалық туындылардағы әуендердің байсалды және үздік-создық жүруі. Музыкалық ұжымдар: ансамбль, оркестр. Опералардан, балеттерден, симфониялардан музыка.

17. Музыкалық аспаптарда ойнау (13 сағат):

1) соқпалы-шулы аспаптарда және фортепианода ойнау дағдыларын бекіту. Музыкалық аспаптар – гитара, арфа.

18. Ән салу (13 сағат):

1) өткен сыныптарда үйренген материалда, сондай-ақ жаңа материалда ән салу дағдылары мен икемділіктері. Ән салу кезінде тыныс алудың қарапайым білімдері негізінде әндете дыбыстау;

2) ән салу диапазонын бекіту және оның шегін до1-си1 (бірінші жартыжылдық), до1-до2 (екінші жылдық) кеңейту;

3) барлық диапазондағы дыбысталуды интонациялау мен тегістетудің тазалығымен ары қарайғы жұмыс. Қосылып ән салу (унисон) және динамикалық реңктердің қарапайым элементтері бар жатталған өлеңдерді эмоциялық мәнерлі орындау жұмысын жалғастыру;

4) дауысты дыбыстарды дұрыс құрастыру икемділігін дамыту және дауыссыз дыбыстарды нақты айту, ән мәтінінде сөздердің мағыналық қатынасына байланысты екпінді буынды және дауысты дыбыстарды ерекшелеу.

19. Музыкалық-ырғақтық (14 сағат):

1) метрді, ырғақ суретті, акцентті, музыкада қарқынды және динамикалық өзгерістерді қимылмен жеткізу;

2) музыкалық тіркестің, бөліктердің, музыканың аз ғана қарама-қарсы бөліктерінің ауысуына сәйкес қимылдарды өздігінен ауыстыру;

3) әннің кіріспесінен кейін қимыл-қозғалыстарды бастау икемділігін қалыптастыруға арналған жаттығулар;

4) ойындардың жаңа нұсқаларын, би қимылдарының элементтерін, ойлап табу және жаттау, олардың құрамдастыру, күрделі емес би композицияларын құрастыру;

5) әнмен, сөзбен сүйемелденетін ойындар. Музыкалық ертегілерді, әндерді сахналау.

20. Билеу (14 сағат):

1) бұрын жатталған билердің элементтерін орындау. Әр түрлі халықтардың би элементтерін ажыратуға арналған жаттығулар. Кадриль қадамдары: үш жай адым және бір жеңіл адым, аяқ ұшы созылған. Серіппелі жүгіріс. Артқа қарай (арқамен) ыршу. Табанымен және аяқ ұшымен жылдам ұсақ адымдар. Халық билерін жаттау.

4-тарау. Оқу пәнінің 7-сыныптағы базалық білім мазмұны

21. Музыканы тыңдау (14 сағат):

1) музыкалық туындылардың бөліктерін ажырату. Әуендерді әнде және аспаптық орындауда тану. Өлеңдегі және музыкалық аспаптармен орындалған әуенді тануды дамыту;

2) музыкалық аспаптар мен олардың дыбысталуы: флейта.

22. Музыкалық аспаптарда ойнау (13 сағат):

1) соқпалы-шулы аспаптарда, фортепианода, металлофонда ойнау дағдыларын бекіту.

23. Ән салу (13 сағат):

1) өткен сыныптарда үйренген материалдағы, сондай-ақ жаңа материалдағы ән салу дағдылары мен икемділіктері;

2) тіркестерінің арасында үзіліс жоқ әндерді орындағанда демді тез, бірақ байсалды бөлу икемділігін дамыту. Әр түрлі динамикалық реңктегі (дыбысталуды күшейткенде және бәсеңдеткенде) әуезді әндерді орындау кезінде демді бөлу;

3) унисонды интонациялау мен тұрақтылығының тазалығы, ән салудың сапасын есту қабілеті арқылы бақылай білу бойынша жұмысты жалғастыру. До1-до (ре)2 әндерді бір дауысты орындау диапазоны. Екі дыбысты бір буынмен әндеткенде дауысты дыбыстарды дұрыс қалыптастыру икемділігін дамыту;

4) музыкалық ырғақ, аспаптың сүйемелдеуімен дыбыссыз артикуляция жолымен жақсы таныс ән тіркесін немесе шумағын орындай білу. Дыбыстарды әуен қозғалысының биіктігі мен бағыты бойынша саралау: дыбыстар жоғары, төмен және орташа; әуеннің жоғары, төмен және биіктік бойынша қозғалысы.

24. Музыкалық-ырғақтық жаттығулар (14 сағат):

1) "диско" стиліндегі заманауи би элементтері. Жеке қимылдарды қолмен, аяқпен, денемен, ал содан кейін – әр түрлі би құрылымдарымен үйлестіре орындау;

2) заманауи би элементтерін музыкалық сүйемелдеусіз, бір орында тұрып, баяу қарқынмен, содан кейін керек қарқында музыкалық сүйемелдеумен қайталап орындау;

3) берілген элементтерді ме байланысты жаңа жаттығуларды қосып, оларды күрделендіру, қозғалмалы жағдайда ор, қарқынды арттыру, қозғалыстар амплитудасын көбейту.

25. Билеу (14 сағат):

1) әр түрлі қарқында орындалатын заманауи билер; екінші және төртінші бөліке акцент түсіретін нақты ырғақ тән диско музыканы пайдалану. Білім алушылардың музыкалық қызығушылықтарын есепке ала отырып, заманауи музыканы пайдалануды мұғалімнің өзі шешеді.

5-тарау. Оқу пәнінің 8-сыныптағы базалық білім мазмұны

26. Музыканы тыңдау (14 сағат):

1) әуенді және әнді сүемелдеуде және аспаптық орындауда ажыратуды дамыту;

2) музыкалық аспаптардың: саксофонмен, виолончельмен танысу дыбысталуымен.

27. Музыкалық аспаптарда ойнау (13 сағат):

1) соқпалы-шулы аспаптарда, металлофонда ойнау дағдыларын бекіту;

2) күрделі емес жаттығуларды, әндерді балалар пианиносында, аккордеонда, үрмелі сырнайда орындау;

3) таныс әннің негізгі ырғағын музыкалық аспаптармен жеткізуге және таныс әннің әуенін берілген ырғағы бойынша анықтауға берілген жаттығулар.

28. Ән салу (13 сағат):

1) өткен сыныптардағы материалда, сондай-ақ жаңа материалда ән салу дағдылары және икемділігі;

2) тіркестерінің арасында үзіліс жоқ әндерді орындағанда тынысты тез, байсалды ауыстыру;

3) әр түрлі динамикалық реңктегі (дыбысталуды күшейткенде және бәсеңдеткенде) әуезді әндерді орындау кезінде демді бөлу;

4) екі дыбысты бір буынмен әндеткенде дауысты дыбыстарды дұрыс қалыптастыру икемділігін дамыту;

5) есту арқылы ән салу сапасын бақылай білу;

6) әндерді мәнерлі орындау жұмысы үшін әр түрлі музыкалық құралдарды (қарқын, динамикалық реңктер) пайдалану;

7) музыкалық қарқынды, аспаптың сүйемелдеуімен дыбыссыз артикуляциялық тәсілмен жақсы таныс ән тіркесін немесе шумағын орындай білуін дамыту;

8) қосылып ән салғандағы интонация мен тұрақтылықтың тазалығы бойынша жұмыс; құрылым мен ансамбльді сақтай отырып, жатталған өлеңдерді ырғақпен және мәнерлеп айту;

9) музыкалық туындының бөліктерін саралау.

29. Музыкалық-ырғақтық жаттығулар (14 сағат):

1) метрді, ырғақ суретті, акцентті, музыкада қарқынды және динамикалық өзгерістерді қимылмен жеткізу. Музыкалық тіркестің, бөліктердің, музыканың бөліктерінің азғана қарама-қарсы ауысуына сәйкес қимылдарды өздігінен ауыстыру;

2) әуен басталғаннан кейін қимылдау икемділігін қалыптастыруға берілген жаттығулар;

3) ойындардың жаңа нұсқаларын, би қимылдарының элементтерін, ойлап табу және жаттау, олардың құрамдастыру, күрделі емес би композицияларын құрастыру;

4) әнмен, сөзбен сүйемелденетін ойындар;

5) музыкалық ертегілерді, әндерді сахналау.

30. Билеу (14 сағат):

1) ойынның, би қимылдарының элементтерінің жаңа нұсқаларын үйрену және ойлап табу, оларды құрамдастыру, қарапайым би композициясын құру.

6-тарау. Оқу пәнінің 9-сыныптағы базалық білім мазмұны

31. Музыканы тыңдау (14 сағат):

1) динамикалық реңктердің мәнерлілік мағынасы туралы қарапайым түсінік (форте – қатты, пиано – ақырын) қалыптастыру;

2) музыкадағы көркем бейнелер. Тән ерекшеліктері. Идеялық және көркемдік мазмұны. Бейнелерді жасауға көмектесетін музыкалық құралдар;

3) марштарды (әскери, спорт, мерекелік, әзілдік, азалы), билер (вальс, полька, полонез, танго, хоровод) ажырата білу;

4) музыканың көп функционалдығы туралы қарапайым түсініктер (ойын-сауық, спорт, демалу мен релаксацияға арналған музыка);

5) халық музыкалық аспаптар оркестрінің құрамы мен дыбысталуы туралы түсінік. Қазақ халқының музыкалық аспаптары: домбыра, қобыз, жетіген, қылқобыз, сыбызғы, асатаяқ, шаңқобыз, сырнай;

6) орыс халқының музыкалық аспаптары: домра, мандолина, баян, гусли, сыбызғы, гармон, сылдырақ, ағаш қасықтары, бас-балалайка.

32. Музыкалық аспаптарда ойнау (13 сағат):

1) гамманы балалар пианиносында, аккордеонда, үрмелі сырнайда жылдам қарқында бір октава шегінде орындау дағдыларын қалыптастыру;

2) қарапайым әуендерді жаттау. Дабыл мен даңда әр түрлі ырғақтарды орындау дағдыларын қалыптастыру;

3) таныс музыкалық аспаптарда ойнау дағдыларын бекіту.

33. Ән салу (13 сағат):

1) өткен сыныптарда өткен материалдармен жаңа материалдардағы ән салу дағдылары мен икемділіктерін дамыту;

2) таныс өлеңдерін музыкалық аспаптың сүйемелеуінсіз айтуын бекіту;

3) әуеннің қимылының бағыты және биіктігі бойынша дыбыстарды жіктеу, биік, төмен, орташа дыбыстар, бір биіктіктегі әуен;

4) әуеннің бағытын қолмен көресете білуді дамыту (жоғарыдан төмен немесе төменнен жоғары);

5) есту арқылы ең күшті бөлігін анықтауды дамыту;

6) жылдам қарқында орындалатын шығарманың мәтінін анық айтуға үйрету.

34. Музыкалық-ырғақтық жаттығулар (14 сағат):

1) музыкалық туындының бөліктерін, музыкалық тіркестердің кезектесуін қимылда беру;

2) музыкадағы, тактінің үлесін, музыканың динамикалық өсуін қимылмен беру;

3) әр түрлі қимыл-қозғалыстың қарқынын өздігінен жылдамдату және ақырындату. Қимыл-қозғлыстардың және бидің таныс элементтерін пайдаланып, қимыл-қозғалыстарды серіппелі, бірқалыпты, сабырлы, бар екпінмен орындау;

4) әндерді сахналау кезіндегі ойын бейнелерін жеткізу. Музыкалық әңгіменің толық сюжетін қимыл-қозғалыспен жеткізу. Рөлдерді бірден кейіпкер рөліне ене білу арқылы ауыстыру. Ойындар мен билердің нұсқаларын ойлап табу. Қиялдағы заттармен әрекеттер. Ән салу мен сөйлеу арқылы сүйемелдеуімен орындалатын шапшаң қимылды ойындар.

35. Билеу (14 сағат):

1) "диско" стиліндегі заманауи билердің элементтері;

2) дәйектілігі бекітілген (алдын-ала анық) қимыл-қозғалыстары бар билер; еркін билер;

3) еркін билер. Музыканың сипаты қолдың, аяқтың, дененің нақты, ырғақты қимылдары және адымдардың ырғақты тіркесі арқылы жеткізіледі. Білім алушылардың музыкалық қызығушылығын есепке ала отырып, педагогтың қалауынша заманауи музыканы пайдалану ұсынылады.

7-тарау. 5-сыныпты аяқтағанда күтілетін нәтижелер

36. Пәндік нәтижелер.

37. Білім алушылар:

1) білім алушылар 1-2 әнді орындауды;

2) 1-2 бидің негізгі қимылдарын орындауды біледі деп күтілетіндер.

38. Білім алушылар:

1) білім алушылардың әр түрлі сипаттағы музыкаға әсері сезеді;

2) айтылуына қарай әнді таниды және атайды;

3) әннің әр түрлі бөліктерін саралайды: айтылуы, ән бастамасы, қайырма, қайталау, соңын жіктейді;

4) білім алушылар музыкалық тіркестің басының алдында дұрыс таныс алуды, тыныс алуды бөлуді, ұзын тіркестерде демді үнемдеуге үйренді;

5) шапшаң орындалатын әндерді жеңіл дыбыспен және әуенді сипаттағы әндерді бір сарынды орындау, сыныптастардың ән салуына құлақ салу;

6) музыкалық туындының бөліктерін қимыл-қозғалыста жеткізу, музыкалық тіркестерді кезектестіру;

7) әр түрлі қимыл-қозғалыстың қарқынын өздігінен жылдамдату және ақырындатуды меңгереді деп күтіледі.

8-тарау. 6-сыныпты аяқтағанда күтілетін нәтижелер

39. Пәндік нәтижелер.

40. Білім алушылар:

1) білім алушылар 2-3 әнді өздігінен орындауды;

2) 2-3 бидің негізі қимыл-қозғалыстарын орындауды біледі деп күтіледі.

41. Білім алушылар:

1) мазмұны мен сипатына қарай әр түрлі музыкалық туындылардың: марштық, би, көңілді, мұңды түрлерін анықтайды;

2) топ құрамында және өз бетінше жатталған әндерді дұрыс айтуды;

3) музыкада ырғақтық суретті, акцентті, қарқынды және динамикалық өзгерістерді ұстанады; бөліктердің, музыкалық фразалардың ауысуымен сәйкес қимыл-қозғалысты ауыстыруды;

4) халық билерді оларға тән қимыл-қозғалыстар бойынша ажыратады және оларды орындауды меңгереді деп күтіледі.

9-тарау. 7-сыныпты аяқтағанда күтілетін нәтижелер

42. Пәндік нәтижелер.

43. Білім алушылар:

1) білім алушылар 2-3 әнді орындауды;

2) 2-3 бидің негізгі қимыл-қозғалыстарын орындауды;

3) бағдарламамен қарастырылған музыкалық аспаптардың дыбысталуын ажыратуды біледі деп күтіледі.

44: Білім алушылар:

1) білім алушылар дыбыстарды жоғарылығына (жоғары, төмен, орташа) және ұзақтығына (қысқа, ұзақ) қарай ажыратуды;

2) мазмұны мен сипаты бойынша әр түрлі музыкалық туындылардың: марштық, би, көңілді, мұңды түрлерін анықтауды;

3) халық билерді оларға тән қимыл-қозғалыстар бойынша ажыратады және оларды орындауды;

4) "Диско" стиліндегі заманауи билердің элементтерін орындауды меңгереді деп күтіледі.

10-тарау. 8-сыныпты аяқтағанда күтілетін нәтижелер

45. Пәндік нәтижелер.

46. Білім алушылар:

1) білім алушылар 3-4 әнді орындауды;

2) 3-4 бидің негізгі қимыл-қозғалыстарын орындауды;

3) бағдарламамен қарастырылған музыкалық аспаптардың дыбысталуын ажыратуды біледі деп күтіледі.

47. Білім алушылар:

1) білім алушылар әуенді әнде және аспаптық туындыда ерекшелеуді;

2) түрлі динамикалық реңктермен әуенді әндерді орындағанда дем шығаруды;

3) музыкалық үзіндінің сипаты мен құрылысына сәйкес жүгіріс пен жүрістің қажетті қарқынын табуды;

4) музыкалық тіркестердің бөліктерінің ауысуын естиді және соған сәйкес қимыл-қозғалысты өзгертуді меңгереді деп күтіледі.

11-тарау. 9-сыныпты аяқтағанда күтілетін нәтижелер

48. Пәндік нәтижелер.

49. Білім алушылар:

1) білім алушылар 3-4 әнді орындауды;

2) 3-4 бидің негізгі қимыл-қозғалыстарын орындауды;

3) бағдарламамен қарастырылған музыкалық аспаптардың дыбысталуын ажыратуды біледі деп күтіледі.

50. Білім алушылар:

1) білім алушылар хормен ән айтуды;

2) жылдам айтылатын әндердің сөздерін анық және нақты айтады; жақсы жатталған әндерді сүйемелдеусіз орындауды;

3) колоннада үштен және шоғырланған шеңберде дұрыс арақашықтықты сақтауды;

4) музыкалық туындының бөліктерінің ауысуын сезуді;

5) "диско" стиліндегі замануи билердің элементтерін орындауды меңгереді деп күтіледі.

51. Тұлғалық нәтижелер. Білім алушылар:

1) танымал балар әндерін орындауға және музыканы тыңдауға қызығушылық;

2) мерекелерде, салтанатты шараларда ұжымдық қолжетімді билерді орындауға қатысуды танытады деп күтіледі.

52. Жүйелік-әрекеттік нәтижелер білім алушылардың:

1) балалардың өлеңін орындауынан;

2) хормен өлең айтуынан;

3) музыкалық шығарманы тыңдауға деген қажеттілігінен көрініс табады деп күтіледі.

1-қосымша

5-сыныпқа арналған үлгілік музыкалық репертуар

54. Музыканы тыңдау: "Күшiк пен көбелек" муз.: Л.Хамидидікі, сөзі: Ш.Мұхамеджановтікі. "Әлди-әлди", қазақ халық әні. "Өртеке" муз.: А.Еспаевтікі. "Сары-арқа" муз.: А.Затаевичтікі. "Би-күй" муз.: А.Жұбановтікі. "Ақсақ-құлан" қазақ халық күйі. "Қосалқа-күй" муз.: Дәулеткерейдікі. "Көкпар" муз.: К.Қуатбековтікі, "Елим-ай" қазақ халық әні. "Перовск маршы" муз.: Құрманғазынікі. "Бесік жыры" муз.: Б.Байқадамовтікі. "Қараторғай" қазақ халық әні. "Ақ құс туралы аңыз" балетінен "Халық биі" сюитасы, муз.: Ғ.Жұбанованікі. К.Сен-Санстың "Карнавал животных" сиютасынан "Лебедь". "Менуэт" муз.: Л.Боккериндікі. С.Прокофьевтің "Петя и волк" симфониялық ертегісінен "Марш". "Лебединое озеро" балетінен "Неаполитанский танец", муз.: П.Чайковскийдікі. "Сказка о царе Салтане" операсынан "Полет шмеля" муз.: Римский-Корсаковтікі.

55. Ән салу: "Ақ бота" муз.: Т.Базарбаевтікі, сөзі: А.Дүйсенбиевтікі. "Кел, билейік" муз.: Б.Байқадамовтікі, сөзі: М.Әлімбаевтікі, "Достық" муз.: И.Нүсiпбаевтікі, сөзi E.Елубаевтiкi. "Әлди-әлди" қазақ халық әні. "Кел, билейiк!" муз.: Б. Байқадамовтiкi, сөзi М. Әлімбаевтiкi.

56. Билер: "Гүлдерайым" қазақ халық биі. "Көркем" муз.: Б.Байқадамовтікі, өңдеген Л.Хамиди. "Келіншек" халық күйінің музыкасына "Қазақ биі". "Балалар вальсі" музыкасы: И.Нүсіпбаевтікі, өңдеген Л.Хамиди. "Қара жорға" қазақ халық биі. "Дружные тройки" (полька) муз.: И.Штраусстікі. Украин биі "Коло" украин халық әуені. "Парная пляска" чех халық биі. Ұлдар биі "Чеботуха" орыс халық биі. "Танец с хлопками" карел халық әуені.

2-қосымша

6-сыныпқа арналған үлгілік музыкалық репертуар

57. Музыканы тыңдау: "Жалбыр" операсына кіріспе (үзінді), муз.: Е.Брусиловскийдікі. "Қазақ вальсі" муз.: Л.Хамидидікі. Е.Брусиловскийдің "Қыз Жібек" операсынан "Шәшу". Ғ.Жұбанованың "Теміртау таңы" симфониялық поэмасынан үзінді. Ғ.Жұбанованың "Ақсақ құлан" симфониялық поэмасынан "Ақсақ құлан" күйі, Дәулеткерейдің "Қос-алқа" күйі. "Гәкку" қазақ халық әні. "Жас қазақ марсельезасы", муз.: Руже де Лильдікі, сөзі: С.Сейфуллиндікі. "Туған ел", муз.: М.Сағатовтікі, сөзі: Н. Әлімқұловтікі. Н.Римский-Корсаковтың "Садко" операсынан "Песня индийского гостя". В.Моцарттың к.331 ля минор фортепианосы үшін сонатасынан "Турецкое рондо". Г.Ибсеннің "Пер Гюнт" драмасының музыкасынан "В пещере горного короля", "Шествие гномов", муз.: Э.Григтікі. Н. Римский-Корсаковтың "Руслан и Людмила" операсынан "Марш Черномора". "Аве-Мария", муз.: Ф.Шуберттікі. "Кармен" операсынан Тереодордың ариясы, муз.: Дж.Бизенікі. "Аида" операсынан "Триумфальный марш", муз.: Дж.Вердидікі.

58. Ән салу: "Біздің сынып" муз.: А.Еспаевтікі, сөзі: М.Әлімбаевтікі. "Бүгін қай күн?" муз.: С.Мұхамеджановтікі, сөзі: Ш.Мұхамеджановтікі. "Күшiк пен көбелек" муз.: Л.Хамидидікі, сөзі: Ш.Мұхамеджановтікі. "Ерке күн-ау, ерке күн" муз.: К.Шiлдебаевтiкi, сөзi И. Сапарбаевтiкi. "Мысығым" муз.: М. Әубәкіровтiкi, сөзi И.Сапарбаевтiкi.

59. Билер: "Көктем", муз.: Б.Ерзаковичтікі. "Қамажай" қазақ биі. Шілдебаевтің өңдеуімен ұйғыр биі. "Круговой галоп" венгр халық әуені. "Кадриль" орыс халық әуені. "Бульба" белорус халық әуені. "Веселый танец" украин халық әуені. "Өзбек биі", музыкасы: Р.Глиэрдікі. "Лезгинка" грузин халық биі.

3-қосымша

7-сыныпқа арналған үлгілік музыкалық репертуар

60. Музыканы тыңдау: "Айжан қыз" қазақ музыкалық күйі. Дәулеткерейдің "Қос алқа күйі". Тәттімбеттің "Былқылдақ" күйі, Д.Нұрпейісованың "Әсем қоңыр" күйі. Құрманғазының "Сары-Арқа" күйі. Симфониялық оркестрдің орындауындағы Е.Брусиловскийдің 7 симфониясынан үзінді. Құрманғазы атындағы ұлттық аспаптар оркестрінің орындауындағы "Ақсақ құлан" симфониялық поэмасынан үзінділер муз.: Ғ.Жұбанованікі. "Туған жер" муз.: К.Дүйсекеевтікі, сөзі: Ш.Сариевтікі. "Сурок" муз.: Л.Бетховендікі. "К Элизе" муз.: Л.Бетховендікі. "Лоэнгрин" операсынан 3 актіге увертюра, муз.: Р.Вагнердікі. Г.Ибсеннің "Пер Гюнт" драмасының музыкасынан "Утро", "Танец Аниты", муз.: Э.Григтікі. "Полька" 15. № 7 шығ. муз.: И.Штраустікі. "Анюта" балетінен "Тарантелла", муз. И.Дунаевскийдікі. "Новые приключения неуловимых" кинофильмінен, муз.: Я.Френкельдікі.

61. Ән салу: "Жалқаубек" муз.: К.Қуатбаевтікі, сөзі: К.Мырзалиевтікі. "Әлди, әлди" қазақ әні, сөзі И.Оразбаевтікі. "Кызыл жалау" муз.: И.Нүсіпбаевтiкi, сөзi Ж.Смақовтiкi. "Айналада акша қар" муз.: М. Бестібаевтiкi, сөзi К.Ыдырысовтiкi. "Апорт деген тәттi алма" муз.: Д Ботбаевтiкi, сөзi Н.Әлімқұловтiкi.

62. Билер: "Быстрый фокстрот" муз.: А.Цфасмандікі. "Старый автомобиль", муз.: Р.Петерсондікі. "Чарльстон", муз.: Ю.Чичковтікі. "Регтайм", муз.: С.Джоплиндікі. Білім алушылардың қызығушылығын есепке алып, педагогтың қалауынша замануи музыка.

4-қосымша

8-сыныпқа арналған үлгілік музыкалық репертуар

63. Әнді тыңдау "Сказочка", муз.: С.Прокопьевтікі. П. Чайковскийдің "Лебединое озеро" балетінен "Танец маленьких лебедей". М.Мусогорскийдің "Сорочинская ярмарка" операсынан "Гопак". Дж.Вердинің "Аида" операсынан "Триумфальный марш". П.Чайковскийдің Щелкунчик" балетінен "Вальс цветов". "Гостья из будущего" фильмінен "Прекрасное далеко" муз.: Е.Крылатовтікі, сөзі: Ю.Энтиндікі. "Зима в Простоквашино" мультфильмінен "Кабы не было зимы" муз.: Е.Крылатовтікі, сөзі: Ю.Энтиндікі. Қазақ вальсі муз.: Л.Хамидидікі. Е.Брусиловскийдің "Қыз Жібек" операсынан "Шашу". "Би-күй", муз.: А.Жұбановтікі. "Ақсақ құлан" қазақ халық күйі. Дәулеткерейдің "Қосалқа" күйі.

64. Ән салу. Мейрам вальсі муз.: А.Филиппенконікі, сөзі: Т.Волгинанікі. "Наурыз" муз. және сөзі: Л.Мельникованікі. Біздің сынып" муз.: А.Еспаевтікі, сөзі: М.Әлімбаевтікі. "Бүгін қандай күн?" муз.: С.Мұхамеджановтікі, сөзі: Ш.Мұхамеджановтікі.

65. Билер. "Көктем" муз.: Б.Ерзаковичтікі. "Қамажай" қазақ биі. Шілдебаевтың өңдеуімен "Ұйғыр биі". "Бульба" белорус халық әуені. "Веселый танец" украин халық әуені. "Өзбек биі" муз.: Р.Глиэранікі.

5-қосымша

9-сыныпқа арналған үлгілік музыкалық репертуар

66. Әнді тыңдау. "Вальс бабочек" Б.Жамақаевтікі. "Қамажай" қазақ халық әні. Құрманғазының "Сары арқа" күйі. "Қарлығаш" А.Жұбановтың өңдеуімен. Н.Тілендиевтің "Ата толғауы". Қазанғаптың "Кекіл" күйі. Д.Нұрпеисованың "Әсем қоңыр" күйі. Н.Римский-Корсаковтың "Садко" операсынан "Песня индийского гостя". Ж.Оффенбахтың "Парижские радости" опереттасынан "Канкан". В.Моцарттың ля минор, к. 331 форртепиано үшін сонатадан "Турецкое рондо". Э.Григтің "В пещере горного короля". Г.Ибсеннің "Пер Гюнт" драмасының музыкасынан "Шествие гномов". М.Глинканың "Руслан и Людмила" операсынан "Марш Черномора". Н.Римский-Корсаковтың "Сказка о царе Салтане" операсынан "Три чуда". П. Чайковскийдің "Вальс цветов". А.Вивальдидің "Зима", "Наша школьная страна" муз.: Ю.Чичковтікі, сөзі: К.Ибряевтікі.

67. Ән салу. "Кел, жайлауға" муз.: А. Телғозиевтiкi, сөзi Д.Жанботаевтiкi. "Наурыз – тәуiр кыз" муз.: Б.Аманжоловтiкi, сөзi Е.Өтетiлеуовтiкi. "Жалқаубек" муз.: К.Қуатбаевтiкi, сөзi Қ.Мырзалиевтiкi. "Әже" муз.: М.Әубәкіровтiкi, сөзi С.Қалиевтiкi. "Айналайын анашым" муз.: А.Байділдаевтiкi, сөзi М.Хакімжанованiкi.

68. Билер. Л.Хамидидің өңдеуіндегі "Келіншек" халық күйінің музыкасына қазақ биі. "Балалар вальсі" муз.: И.Нүсіпбаевтікі. Л.Хамидидің өңдеуіндегі "Қара жорға" қазақ халық күйі, "Круговой галоп" венгер халық әуені. "Кадриль" орыс халық әуені. "Диско" стиліндегі билер.

Қазақстан Республикасы
Білім және ғылым министрінің
2013 жылғы 3 сәуірдегі
№ 115 бұйрығына 377-қосымша

Орташа ақыл-ой кемістігі бар білім алушыларға арналған негізгі орта білім беру деңгейінің 5-9 сыныптары үшін "Тәртіп мәдениеті" пәнінен үлгілік оқу бағдарламасы

Ескерту. Бұйрық 377-қосымшамен толықтырылды – ҚР Білім және ғылым министрінің 27.07.2017 № 352 (1, 2, 6, 8, 9, 10,(11, 12) сыныптардың ерекше білім беруге қажеттіліктері бар білім алушылары үшін 01.09.2017, ерекше білім беруге қажеттіліктері бар 3-сыныптың білім алушылары үшін 01.09.2018, ерекше білім беруге қажеттіліктері бар 4-сыныптың және 10-сыныптың білім алушылары үшін 01.09.2019, 11-сыныптың білім алушылары үшін 01.09.2020 қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

1-тарау. Түсінік хат

2. Тәртіп мәдениетінің түпкі мақсаты білім алушылардың әлеуметке бейімделуі болып табылады.

3. Оқу пәнінің міндеттері:

1) білім алушыларға қажетті тазалық дағдыларын меңгерту;

2) орын алған жағдайда бағдарлауды үйрету, нақты жағдайда өзін соған сәйкес ұстау;

3) тәртіп мәдениетін үйрету;

4) қоғамдық көлікті пайдалануды үйрету;

5) әртүрлі әрекеттерде жағымды өзара қарым-қатынастар қалыптастыру;

6) адамгершілік сана-сезімдердің нақты элеметтерін тәрбиелеу;

7) еңбекке жағымды қатынас қалыптастыру;

8) қарым-қатынасқа үйрету, өзара әңгімелесуді үйрету.

4. Орын алған тәртіп бұзылыстарын еңсеру қажеттілігі мектеп алдында ақыл-ойы кешеуілдеген білім алушыларға нақты жүйеде, мысалдар мен жаттығулар арқылы тәртіп мәдениетінің дағдыларын беруді міндет етіп қояды.

5. "Тәртіп мәдениеті" курсының мазмұны ұқыптылықты және тазалықты, әдептілік пен нақтылықты тәрбиелеуге, мектепте, үйде, көшеде және қоғамдық орындарда өзін мәдениетті ұстауды үйретуге, мәдениеттің аса күрделі көріністерін меңгеруге бағытталған.

6. Тәртіп мәдениетінің басты мазмұны этикалық және эстетикалық нормалармен нақтыланған тәртіп сақтау ережелері болып табылады. Сабаққа әңгімелесу, ойындар, сахналанған қойылымдар, мерекелік кештер, танымал адамдармен кездесу, ата-аналарды шақыру, экскурсиялар, театрға, мұражайға, дәмханаға, кітапханаға баруды енгізуге болады – өйткені, мұның барлығы қоғамда қабылданған тәртіпті жақсы меңгеруге жағдай тудырады.

7. Практикалық сабақтар тәртіп дағдысын техникалық түрде қайталауға мүмкіндік береді, мысалы, көлікте орын беру, сыйлыққа алғыс айту, үстелден тұру, комплимент айту.

8. Бағдарлама меңгерілген дағдыларға қайта айналып келіп және оларды жетілдіруге мүмкіндік беретін концентрлік құрылымға ие. Бағдарламаның негізгі бөлімдері: "Сырт келбетінің мәдениеті", "Қоғамдық орындарда тәртіп сақтау мәдениеті", "Тұлғааралық қарым-қатынас мәдениеті", "Сөйлеу этикетінің мәдениеті", "Әрекеттер мәдениеті" болып табылады.

9. Оқу жүктемесінің көлемі:

1) 5-сынып – аптасына 1 сағат, оқу жылында 34 сағат;

2) 6-сынып – аптасына 1 сағат, оқу жылында 34 сағат;

3) 7-сынып – аптасына 1 сағат, оқу жылында 34 сағат;

4) 8-сынып – аптасына 1 сағат, оқу жылында 34 сағат;

5) 9-сынып – аптасына 1 сағат, оқу жылында 34 сағат.

10. Оқу материалын сыныптарға бөлу үлгі болып табылады. Бағдарлама нұсқаулық сипатта беріліп, ақыл-ойы орта деңгейде кешеуілдеген білім алушыларды жеке бағдарлама бойынша оқытудың мазмұнын анықтаушы негізі болып табылады. Сынып білім алушыларының білім алудағы ерекше қажеттіліктерін ескере отырып сабақ мазмұнына мұғалім қандай да бір өзгерістер енгізуге құқылы.

11. Білім алушылармен жұмыс процесінде пәнді оқыту барысында келесі пәндермен пәнаралық байланыс орнатылады: "Адам және әлем", "Кәсіп", "Шаруашылық еңбек", "Әлеуметтік-тұрмыстық бағдар". Аталған пәндердің бағдарламаларын "Тәртіп мәдениеті" пәнімен бір сабақта ұштастыруға болады.

12. Білім алушылардың оқу жетістіктерін бағалау барысында сипаттап бағалау қолданылады. Бағалау баламен жиі қатынасқа түсетін адамдар кіретін мамандар тобымен жүзеге асады (ұстаздар, тәрбиеші, ата-аналар, мектептегі басқа да мамандар).

2-тарау. Оқу пәнінің 5-сыныптағы базалық білім мазмұны

13. Сырт келбетінің мәдениеті (7 сағат):

1) тазалық дағдылары: тамақтың алдында, дәретханадан кейін, ойнағаннан кейін қолдарын сабындап жуу;

2) ұйқыдан тұрғанда және ұйықтар алдында жуыну, жуыну процесінің әрекеттер кезегін сақтау, жуынған кезде су шашпау;

3) сүлгімен құрғатылып сүртіну;

4) тамақтан кейін ауыз қуысын шайқау;

5) дұрыс және өзі киіне білуі, күртеше және пальтолардың түймелерін түймелеу;

6) бәтіңкенің бауларын байлау, шкафқа киімдерді жинау және ілу, киіну әрекеттерінің кезеңділік дағдысы.

14. Қоғамдық жерлерде тәртіп сақтау мәдениеті (6 сағат):

1) тамақтану мәдениетінің дағдылары: столдағы өзінің тұрақты орнын білу, тамақты өзі және ұқыпты жеу, дұрыс және тыныш отыру;

2) қасықты дұрыс ұстау, қасыққа тамақты аздан салу, тыныш тамақтану.

15. Тұлғааралық қарым-қатынас мәдениеті (7 сағат):

1) құрбыларымен таныса білу, кездескенде жарқын амандасу, әдепті бас изеп қоштасу;

2) сәлемдесу сөздердін күлімсіреп, нақты, сергек айту.

16. Сөйлеу этикетінің мәдениеті (7 сағат):

1) қаратпа сөздерді сыпайы қолдану: "Сәлеметсіз бе", "Кездескенше", "Рахмет", "Оқасы жоқ".

17. Әрекеттер мәдениеті (7 сағат):

1) күнде бір уақытта тұрып, бөлмені желдетіп және жаттығу жасау;

2) сыныпта, жатын бөлмеде, ойын бөлмесінде, жуынатын және дәретхана бөлмелерінде, шешінетін бөлмеде бағдарлау дағдысы;

3) заттарды жинай білу, мектепке қажетті заттарды өз орындарына қою, оларды ұқыпты пайдалану.

3-тарау. Оқу пәнінің 6-сыныптағы базалық білім мазмұны

18. Сырт келбетінің мәдениеті (7 сағат):

1) тазалық сақтауға арналған заттарға күтім жасау: тіс жуатын щетканы сабындап жуу, тарақты тазалап және жуу;

2) бет орамал. Қызметі, түшкіргенде және жөтелгенде қолдану ережелері;

3) жатын бөлмені ұйықтауға дайындау, ұйықтар алдында жатын бөлмені желдету. Ұйықтауға арналған көйлек, пижама. Қолдану ережелері және күтім.

19. Қоғамдық орындардағы тәртіп мәдениеті (6 сағат):

1) бөлмеге кіру. Бөлмеге кіргенде ұл балалардың бас киімді шешуі. Бөлмеге кірердің алдында аяқ киімнің табанын сүрту;

2) мектепте тәртіп сақтау ережелері: айнаның алдында киімді ретке келтіру; сабақтағы жинақылық.

20. Тұлғааралық қатынастар мәдениеті (7 сағат):

1) жақын адамдарына сүйіспеншілік таныту – анасына, әкесіне, әпке-сіңілдеріне, бауырларына; отбасымен тығыз байланыс;

2) отбасында анасы, әкесі, әжесі орындайтын еңбек әрекеттерін бақылау қабілеті;

3) білім алушылардың мұғаліммен, ұлдардың қыздармен, кішкентайлардың үлкендермен сәлемдесу ережелері. Басқа адамдардың сәлемдесуіне жауап беру;

4) үлкендерге жасына қарай "Сіз" деп сөйлеу.

21. Сөйлеу этикетінің мәдениеті (7 сағат):

1) әдепті сөйлесу сөздерін пайдалану ережелері: "Кешіріңіз", "Кіруге рұқсат етіңіз", "Кіруге болады ма";

2) мұғалімді мұқият тыңдау, сурақтарға жауап беру.

22. Іс-әрекет мәдениеті (7 сағат):

1) құрдастарымен қарым-қатынас мәдениетінің ережелері: тыныш ойнау; басқаларға кедергі жасамау, сабақта өзін дұрыс ұстау; сөзшеңдік таныту, достарына көмектесу;

2) басқа балаларға, ата-анасына, жақындарына, ұстаздарына мейірімділік таныту;

3) жақын адамдарының жақсы қылықтарын байқау.

4-тарау. Оқу пәнінің 7-сыныптағы базалық білім мазмұны

23. Сырт келбетінің мәдениеті (7 сағат):

1) білім алушының сабақтан кейінгі сырт келбеті: ескертусіз үй киімдерін кию;

2) өз киіміне және аяқ киіміне ұқыпты қарау, киім тазалығына өзінің қарай білуі;

3) ұсақ түйек киімдерді қолмен жуу. Кір жұғыш машинада кір жуу;

4) мектепке киетін киімді бір күн бұрын кешке дайындап қою. Серуендеуге арналған киімді алдын ала дайындап қою. Аяқ киімді күту.

24. Қоғамдық орындарда тәртіп мәдениеті (7 сағат):

1) қоғамдық орындарда тәртіп ережелері: көшедегі урналар және олардың қажеттілігі;

2) жаман әдеттер (шемішке шағу, қағаз, кәмпиттің қағаздарын, балмұздақтың сыртын ораған қағазды, алма шөпегін тастау; үйлердің тамдарында және шарбақтарда сурет салу және жазу);

3) жаяу жүргіншіге арналған жолда жүру тәртібі: тротуардың оң жағымен жүру; балалар топпен келе жатқан жағдайда тротуардың барлығын алмау;

4) көшеде жолдасымен сөйлесу ережелері: әңгімелесу үшін шетке шығу. Дауыстап қатты сөйлеспеу, айқайламау, күлмеу, адамдардың назарын өзіне аудармау.

25. Тұлғааралық қатынастар мәдениеті (6 сағат):

1) ең жақын адамдарына деген байланыс сезімі – анасына, әкесіне, бауырларына, әпке-сіңілдеріне, әжесіне, атасына;

2) үлкендердің күнделікті еңбектерін сыйлау, ата-анаға қамқорлығы үшін алғыс айту;

3) балалардың бір біріне деген жағымды қатынасы, жақсы қылықтарға үйрету.

26. Сөйлеу этикетінің мәдениеті (7 сағат):

1) күнделікті өмірде әдепті сөздерді қолдану: "Қайырлы таң", "Қайырлы күн", "Қайырлы кеш", "Жайлы жатыңыз";

2) сөйлесіп отырған адамның көзіне тік қарап сөйлеу.

27. Әрекеттер мәдениеті (7 сағат):

1) өз уақытын бөлу ережесі: серуеннен кейін кешікпеу, теледидар алдында ұзақ отырмау, ешқашан және ешқайда кешікпеу, күн тәртібін бұлжытпай орындау;

2) қоғамдық жұмыстарға қатысу, мұғалімге, тәрбиешіге, ата-аналарға көмектесу;

3) қамқорлық, жауапкершілік таныту;

4) келісімге келе білу және бірлесе әрекеттену, бір біріне көмектесу.

5-тарау. Оқу пәнінің 8-сыныптағы базалық білім мазмұны

28. Сырт келбетінің мәдениеті (7 сағат):

1) сусабындарды және шаш күтіміне арналған басқа да құралдарды қолдану ережелері;

2) қолдарының және аяқтарының тырнақтарын күту;

3) кезеңділікпен киіну, шешіну ережелері;

4) қонаққа, серуенге, мерекелерге барғанда киетін киім;

5) ауа-райына сәйкес киім.

29. Қоғамдық орындардағы тәртіп сақтау мәдениеті (7 сағат):

1) көлікте өзін ұстау тәртібі: көлікке міну және одан шығу ережелері; автобуста, трамвайда, троллейбуста, метрода жол ақысын төлеу;

2) басқа жолаушылармен әдепті сөйлесу, үлкен адамдарға және балалы жолаушыларға орын беру, дауыстап сөйлеспеу, салонда жүгірмеу, отыратын орынға аяқпен шықпау, отыратын орындарды құртпау.

30. Тұлғааралық қатынастар мәдениеті (6 сағат):

1) ескертусіз, өз еркімен жақындарына қамқорлық таныту;

2) өз жолдастарына, олардың адамгершілік қасиеттеріне, әуестіктеріне қызығушылық таныту.

31. Сөйлеу этикетінің мәдениеті (7 сағат):

1) әдепті сөздерді қолдану: "Алғыс айтамын", "Көмектесіңізші";

2) жақсы әдеп тәртібі – сөзін бөлмей жолдасын тыңдау.

32. Әрекеттер мәдениеті (7 сағат):

1) әдеп ережесіне сәйкес тәртібін сараптау;

2) балалардың жеке әуесқойлықтары: жинау; мектептің спорт секцияларында айналысу, спешиалолимпикс шеруінде; көркем үйірмелер, би, ән; бөлме гүлдерін отырғызу; кәсіптің басқа түрлерімен айналысу;

3) алдына кішкене міндеттер қойып және оны соңына дейін жеткізе білу.

6-тарау. Оқу пәнінің 9-сыныптағы базалық білім мазмұны

33. Сырт келбетінің мәдениеті (7 сағат):

1) тамақтану ережелері: столда түзу отыру, столға шынтақтарын қоймау; асхана құралдарын қолдану – пышақ, шанышқы; ауызды жауып тамақ жеу, асықпай, әдепті, тамақты жақсылап шайнау; нанды кесекке бөлу, компоттағы жемістердің дәмін шай қасықпен алып тарелкаға салу; тамақ ішіп болған соң қасықты, шанышқыны, пышақты дастарханға қоймай тарелкаға салу; тамақ ішкенде салфетка қолдану;

2) қызмет көрсету мекемелеріне экскурсия жасау. Халыққа қызмет көрсету түрлері – шаштараз, киім тазалау, киім тігу ательесі, аяқ киім жөндейтін шеберхана.

34. Тұлғаралық қатынастар мәдениеті (6 сағат):

1) жақсы әдеттер ережелері: орындық ұсыну немесе кіріп келген үлкен адамға орын беру; біреудің түсіріп алған затын көтеріп және әдепті беру; ұлдарға – қыздарды бөлмеге, көлікке кіргенде алдыға өткізу; кішкентай балаға шарф тағу, замогын салуға көмектесу;

2) қонақта құрбыларымен және үлкендермен танысу ережелері;

3) үлкендердің және жолдастарының сенімдерін ақтау.

35. Қоғамдық жерлерде тәртіп мәдениеті (7 сағат):

1) қонақта, дәмханада, мейрамханадағы тәртіп ережелері;

2) кинотеатрда, театрда, мұражайда тәртіп ережелері.

36. Сөйлеу этикетінің мәдениеті (7 сағат):

1) әдепті сөздерді қолдану: "Сәлеметсізбе", "Кездескенше", "Оқасы жоқ", "Көмектесіңізші", "Кешіріңіз", "Рахмет", "Алғыс айтамын", "Кіруге рұқсат етіңіз";

2) үлкендердің сөздерін бөлмей, олардың әңгімелеріне араласпау;

3) әдепті сөздерді тапсырма беру арқылы қолдануды бекітуге арналған практикум-тренингтер.

37. Әрекеттер мәдениеті (7 сағат):

1) сыныпта, шеберханада, ойын бөлмесінде, үйде өзінің жұмыс орнында тазалық және тәртіп сақтау ережелері;

2) әртүрлі тапсырмаларды орындауға қойылатын талаптар – қандай жұмыс болса да тек жақсы орындау;

3) оқулықтарды және кітаптарды қолдану ережелері: парақтарын бүктемеу, кір қолдарымен ұстамау. Кітаптардың, оқулықтардың күтімі;

4) бүгін орындауға тиісті жұмысты ертеңгі күнге қалдырмау.

7-тарау. 5-сыныпты аяқтағанда күтілетін нәтижелер

38. Пәндік нәтижелер.

39. Білім алушылар:

1) басқа адамдармен "сыпайы" қаратпа сөздерді қолдану ережелерін;

2) тамақтану кезінде тәртіп сақтау ережелерін;

3) күнделікті тазалық сақтау дағдыларын орындау ережелерін біледі деп күтіледі.

40. Білім алушылар:

1) танысуды, кездескенде сәлемдесуді, үлкендермен және құрбыларымен амандасуды;

2) қарапайым тазалық дағдыларын орындауды – жуынады, тіс тазалауды, шаш тарауды, таңертең жаттығу жасауды, ваннада, душта, моншада үлкен адамның бақылауымен жуынуды;

3) өзі киінуді, бәтеңкенің бауларын байлауды, пальто немесе куртканы түймелеуді, қолғап киюді, ұқыпты жүруді;

4) жеке заттарын, тазалық сақтауға арналған заттарды, ойыншықтарын, кітап дәптерлерін жинап, ұқыпты сақтауды;

5) ересек адамдардың және құрбыларының көрсеткен қызметі мен көмегіне алғыс айтуды;

6) дұрыс тамақтану, столды шашпай, киімді кірлетпеуді меңгереді деп күтіледі.

8-тарау. 6-сыныпты аяқтағанда күтілетін нәтижелер

41. Пәндік нәтижелер.

42. Білім алушылар:

1) жатын бөлмені ұйықтауға дайындау ережелерін;

2) мектепте тәртіп сақтау ережелерін;

3) мұғаліммен сәлемдесу ережелерін біледі деп күтіледі.

43. Білім алушылар:

1) негізгі тазалық сақтау заттарын қолданып және оларға күтім жасауды (тіс тазалау щеткасы, тарақ), бет орамалды пайдалануды;

2) сөйлегенде сыпайы сөздерді қолдануды: "Кешіріңіз", "Кіруге рұқсат етіңіз", "Кіруге болама";

3) ұқыпты киінуді, өзінің сырт келбетіне қарауды: аяқ киіміне, киіміне;

4) түрлі әрекеттерде өзін дұрыс ұстауды: оқу, ойын, еңбек;

5) құрбыларына, мұғалімге, ата-аналарына көмектесуді меңгереді деп күтіледі.

9-тарау. 7-сыныпты аяқтағанда күтілетін нәтижелер

44. Пәндік нәтижелер.

45. Білім алушылар:

1) оқу күні қарсаңында мектеп формасын дайындау тәртібін;

2) қоғамдық орындарда өзін ұстау тәртібінің ережесін;

3) жолдан өту тәртібінің ережесін біледі деп күтіледі.

46. Білім алушылар:

1) өз киімдеріне және аяқ киімдеріне қарауды, ескертусіз үй киімін киюді;

2) ата-анасының, ересектердің қамқорлығын бағалауды;

3) күнделікті сыпайы сөздерді қолдануды "Қайырлы таң", "Қайырлы күн", "Қайырлы кеш", "Қайырлы түн";

4) ата-анасына, ұстаздарға, құрбыларына күнделікті жұмыстарына көмектесуді;

5) қоғамдық орындарда, көшеде ластамауды меңгереді деп күтіледі.

10-тарау. 8-сыныпты аяқтағанда күтілетін нәтижелер

47. Пәндік нәтижелер.

48. Білім алушылар:

1) мектеп формасын күні бұрын дайындау тәртібін;

2) қоғамдық орындарда тәртіп сақтау ережелерін;

3) жаяу жүргіншінің көшеде жүру тәртібін біледі деп күтіледі.

49. Білім алушылар:

1) мектепке, қонаққа, мерекеге барғанда дұрыс және ұқыпты киінуді;

2) ауа райына сәйкес киінуді;

3) носкиді, іш киімдерін өзі жууды;

4) өзінің және басқалардың қылықтарын сараптауды;

5) достарының қызығушылықтары және әуестіктеріне сыйластық танытуды;

6) күнделікті өмірде: "Алғыс айтамын", "Көмектесіңізші" сөздерін пайдалануды меңгереді деп күтіледі.

11-тарау. 9-сыныпты аяқтағанда күтілетін нәтижелер

50. Пәндік нәтижелер.

51. Білім алушылар:

1) көлікте жүру тәртібін;

2) тазалық әрекеттерінн орындау ретін;

3) киім күтімінің ретін біледі деп күтіледі.

52. Білім алушылар:

1) тамақтану кезінде шынышқы және қасықты ұстауды, салфетка пайдалануды, стөлдің үстінде өзін дұрыс ұстауды;

2) жақсы әдептер ережелерін ескертусіз орындауды;

3) қонақта отырғанда өзін таныстыруды;

4) қонақта, театрда, кинотеатрда өзін дұрыс ұстауды;

5) күнделікті өмірде әдепті сөздерді пайдалануды;

6) айналасында тазалық және тәртіп сақтауды;

7) кітаптарды және оқулықтарды, оқу құралдарын сақтауды меңгереді деп күтіледі.

53. Тұлғалық нәтижелер. Білім алушылар:

1) мектепте, отбасында және қоғмдық орындарды әдеп сақтау ережелерін;

2) бастаған істі аяқтауға деген табандылық;

3) құрбыларымен, ересектермен қатынас орнату мәдениетін танытады деп күтіледі.

54. Жүйелік-әрекеттік нәтижелер білім алушылардың:

1) сыныпта, шеберханада, ойын бөлмесінде, үйде өз жұмыс орнында тазалық және тәртіп сақтауынан;

2) әдепті сөздерді күнделікті қолдануынан: "Сәлеметсізбе", "Сау болыңыз", "Оқасы жоқ", "Көмектесіңізші", "Кешіріңіз", "Рахмет", "Алғыс айтамын", "Кіруге рұқсат етіңіз";

3) асхана құралдарын колданып әртүрлі жағдайда өзін дұрыс ұстау икемдерінен көрініс табады деп күтіледі.

Қазақстан Республикасы
Білім және ғылым министрінің
2013 жылғы 3 сәуірдегі
№ 115 бұйрығына 378-қосымша

Орташа ақыл-ой кемістігі бар білім алушыларға арналған негізгі орта білім беру деңгейінің 5-9 сыныптары үшін "Шаруашылық еңбек" пәнінен үлгілік оқу бағдарламасы

Ескерту. Бұйрық 378-қосымшамен толықтырылды – ҚР Білім және ғылым министрінің 27.07.2017 № 352 (1, 2, 6, 8, 9, 10,(11, 12) сыныптардың ерекше білім беруге қажеттіліктері бар білім алушылары үшін 01.09.2017, ерекше білім беруге қажеттіліктері бар 3-сыныптың білім алушылары үшін 01.09.2018, ерекше білім беруге қажеттіліктері бар 4-сыныптың және 10-сыныптың білім алушылары үшін 01.09.2019, 11-сыныптың білім алушылары үшін 01.09.2020 қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

1-тарау. Түсінік хат

2. Оқу пәнінің мақсаты – өмір сүруге қажетті күнделікті тұрмыстағы жағдайда білім алушыға тәуелсіз болуға мүмкіндік беретін дағдыларды қалыптастыру.

3. Оқу пәнінің міндеттері:

1) қызметіне қарай тұрмыстық заттарды қолдануға үйрету;

2) санитарлық-гигиеналық нормаларын, тұрмыста қауіпсіз жұмыс жасау ережелерін сақтауды үйрету;

3) жеке заттарын, жақын қоршаған ортадағы заттарға қарау дағдыларын қалыптастыру;

4) тұрмыстық және жеке заттарға қарауға арналған арнайы жабдықтар және материалдарды пайдалану тәсілдерін үйрету;

5) сабаққа деген қызығушылығын қолдау, басқа білім алушылармен және ересектермен қарым-қатынас орнату икемін қалыптастыру.

4. Шаруашылық еңбекті оқыту тұрмыс жағдайларында білім алушылардың дербестігін дамытуға бағытталған, өмірлік-практикалық бағыты бар. Сонымен қатар дене бітімінің және психикалық даму кемшіліктерін еңсеру міндеттері шешіледі.

5. Оқу жүктемесінің көлемі:

1) 5-сынып – аптасына 2 сағат, оқу жылында 68 сағат;

2) 6-сынып – аптасына 2 сағат, оқу жылында 68 сағат;

3) 7-сынып – аптасына 2 сағат, оқу жылында 68 сағат;

4) 8-сынып – аптасына 3 сағат, оқу жылында 102 сағат;

5) 9-сынып – аптасына 3 сағат, оқу жылында 102 сағат.

6. Бағдарлама "Өзіне-өзі қызмет көрсету" пәні аясында білім алушылардың алдыңғы дайындықтарын ескере отырып құрастырылған. Оның зерделенген дағдыларға қайта оралуға және оларды жетілдіруге мүмкіндік беретін концентрлік құрылымы бар.

7. Оқу материалын сыныптарға бөлу үлгі ретінде қарастырылады. Бағдарлама нұсқаулық сипатта беріліп, орташа ақыл-ой кемістігі бар білім алушыларды жеке бағдарлама бойынша оқытудың мазмұнын анықтау негізі болып табылады. Практикалық жұмыстардың мазмұны және көлемі медициналық нұсқауларды ескере отырып, әр білім алушыға жеке анықталады. Бағдарламада қалыптастыруға тиісті дағдыларды білім алушы өзінің шартсыз түрде дербес орындауы қарастырылмаған. Сынып білім алушыларының білім алудағы ерекше қажеттіліктерін ескере отырып, мұғалім сабақ мазмұнына қандай да бір өзгерістер енгізуге құқылы.

8. Бағдарламада келесі бөлімдер көрсетілген: "Үйге және тұрмыстық заттарға қарау", "Киімді және аяқ киімді күту", "Бақша өсімдіктеріне және үй өсімдіктеріне қарау", "Үй жануарларына қарау". Қажет болған жағдайда мұғалім бөлімдерді алмастырып немесе басқа бөлімдерді енгізе алады.

9. Бір сабақта сынып білім алушылары әртүрлі күрделі тапсырмаларды орындайды. Кейбір білім алушылар тек ұжымдық жұмыстарға қатыса алады немесе мұғалімнің көмегімен ғана жұмыс жасайды. Барлық оқыту жылдарында білім алушылар сабақта ұсынылған әрекеттерді жеке дара ұсынуға және мұғалімнің әртүрлі көмегіне, соның ішінде бірлесе орындау, көрсету арқылы жұмыс жасау, сөздік нұсқау, бейінді технологиялық карталарды қолдану арқылы, пиктограмма, сурет, фото қолданып көрсету нұсқауларына мұқтаж.

10. Пән аясында білім алушылармен жұмыс жүргізу барысында келесі курстармен пәнаралық байланыс орнатылады: "Адам және әлем", "Кәсіп", "Тәртіп мәдениеті", "Әлеуметтік-тұрмыстық бағдарлау", "Психомоториканы және сенсорлық процесстерді дамыту". Аталған пәндер бойынша бағдарламалар мазмұнын бір сабақ аясында "Шаруашылық еңбек" пәнімен кіріктіруге болады.

11. Шаруашылық еңбек сабағын өткізу үшін әлеуметтік-тұрмыстық бағдарлау сабағын өткізетін кабинетті пайдалануға немесе арнайы кабинет жабдықтауға болады. Әлеуметтік-тұрмыстық бағдарлау және шаруашылық еңбек сабақтарын бір тақырыпта кезегімен өткізуге болады. Оқыту процесінде дағдыларды қайталау және бекітуге арналған жаттығулар үлкен рөл атқарады. Үздіксіз қайталау қалыптастырылатын дағдылардың жағдайын және білім алушының дербестілік сатысын анықтауға жағдай тудырады.

12. Білім алушылардың жетістіктерін бағалауда сипаттап бағалау қолданылады. Бағалауды білім алушымен жиі қатынасқа түсетін топ жүзеге асырады (мектептегі мамандар, ата-аналар).

2-тарау. Оқу пәнінің 5-сыныптағы базалық білім мазмұны

13. Үйге және тұрмыстық заттарға күтім жасау (18 сағат):

1) тұрмыс нысандарының түрлері (жеке үй, көппәтерлі үй);

2) қаланың және ауылдың тұрғын үй ерекшеліктері;

3) менің үйім (пәтерім). Бөлмелер атауы, олардың қажеттілігі;

4) тұрғын үйді құрғақ тазалау: еден сыпыру, шаң сүрту. Оны өткізу тәртібі, қажетті құралдар (сыпыртқы, еденге арналған щҰтка, жиһаздан, электр жабдықтардан (телевизор, компьютер, музыкалық орталық) шаң сүртуге арналған шүберектер;

5) кір киімді жууға дайындау: (кір киімді себетке салу, жастықтың тыстарын, төсеніштерді, көрпенің сыртын шешу);

6) қоқыс шығару. Қоқыс шығарушы құбырды пайдалану;

7) тоңазытқыш сөрелерінде азық-түлікті, дайын тамақтарды сақтау. Тамақ сақтауға контейнерлерді пайдалану;

8) жемістерді кепсерде жуу;

9) түскі ас үстелінде нан қоқымдарын сүрту, тарелкелерді тамақ қалдықтарынан тазарту, ыдысты жууға дайындау;

10) шай ыдыстарын жуып сүлгімен сүрту;

11) асхана құралдарын тазалау (қасық, шанышқы, пышақ).

14. Киімді және аяқ киімді күту (18 сағат):

1) сырт киімді күту: щҰткамен тазалау, түйме тігу;

2) былғары аяқ киімді күту: су аяқ киімді кептіру; суланған былғары аяқ киімді құрғақ шүберекпен сүрту;

3) резинкадан жасалған аяқ киімдерді күту: жуу және сүрту;

4) аяқ киімдерді мерзімді сақтауға қораптарға салу.

15. Бақша өсімдіктерін және үй өсімдіктерін күту (16 сағат):

1) бөлме өсімдіктерінің жапырақтарын сүрту;

2) бөлме өсімдіктерін суғару;

3) бақша өсімдіктерін суғару. Суғаруға лейканы қолдану;

4) бақта күзгі жапырақтарды жинау. Тырманы қолдану;

5) қарды күрекпен тазарту.

16. Үй жануарларын күту (16 сағат):

1) мысықты және итті тамақтандыру;

2) ыдыстарын жуу;

3) итпен серуендеу;

4) итті тарау;

5) аквариум балықтарына тамақ беру ("тірі бұрыштағы" басқа да жәндіктер);

6) тордағы тотықұстарды тамақтандыру (басқа құстар).

3-тарау. Оқу пәнінің 6-сыныптағы базалық білім мазмұны

17. Үйге және тұрмыстық заттарға күтім жасау (18 сағат):

1) 5 сыныпта өткен материалды қайталау;

2) жатын төсеніштерін ауыстыру;

3) өзі жататын төсеніштерін ауыстыру;

4) шкаф сөрелеріне өз заттарын орналастыру;

5) өрмекші толарын алу;

6) асхана ыдыстарын жуу, сүлгімен сүрту. Шкаф сөрелерінде ыдыстарды, асхана құралдарын сәйкес жәшікке орналастыру.

18. Киім және аяқ киімге күтім жасау (18 сағат):

1) 5-сыныпта өткен материалды қайталау,

2) аяқ киім түрлері, оның қажеттілігі. Былғары аяқ киімді күту;

3) түсі бойынша крем таңдау; былғары аяқ киімді крем қолданып щеткамен тазарту;

4) мезгіл арасында киімдерді сақтауға дайындау;

5) жуыну құралдары: шаруашылық сабыны, кір жуатын ұнтақ, сусабын. Оларды қолдану тәртібі;

6) ұсақ заттарды қолмен жуу: бет орамалды, нәскилер.

19. Бақша өсімдіктерін және үй өсімдіктеріне күтім жасау (16 сағат):

1) 5-сыныпта өткен тақырыптарды қайталау;

2) бөлме және бақша өсімдіктерін дәнмен және бас пияздан өсіру;

3) гүлдерді қосымша дәрумендеу;

4) бақ гүлдерін суғару және отау;

5) ауланы сыпырғышпен және аула сыпыруға арналаған сыпырғышпен сыпыру;

6) бақтағы түскен жапырақтарды тырманың көмегімен жинау. Түскен жапырақтарды себетке, қорапқа, үлкен қапқа жинау;

7) қарды күрекпен жинау.

20. Үй жануарларын күту (16 сағат):

1) арнайы дүкендерде итке және мысыққа арналған тағамдарды сатып алу;

2) мысықты және итті тамақтандыру;

3) ыдыстарын жуу;

4) итпен серуендеу;

5) итті тарау;

6) аквариум балықтарына тамақ беру ("тірі бұрыштағы" басқа да жәндіктер);

7) тордағы тотықұстарды тамақтандыру (басқа құстар).

4-тарау. Оқу пәнінің 7-сыныптағы базалық білім мазмұны

21. Тұрғын үй және тұрмыстық заттарға күтім жасау (18 сағат):

1) 5 және 6 сыныптарда өткен материалды қайталау;

2) еден жуу, тазалық, ерекшеліктері (қолымен, швабраның көмегімен);

3) айнаны жуу. Жуу құралдарын қолдану;

4) тазалау түрлері. Қажетті құралдар және оларды сақтау (сыпыртқы, еден жуатын шүберек, швабра, шелек, шаң сүртуге және әйнекке арналған шүберектер, шаң және өрмекші торларын тазалауға арналған шүберектер, жууға арналған құрамдар);

5) жатын бөлме, оның қолданысы. Жатын бөлмедегі жиһаз, оны орналастыру ерекшелігі. Жатын бөлменің тазалығы және оны сақтау тәртібі;

6) жатын төсеніштерін күту (кептіру, желдету, көрпелерді, жастықтарды, матрастарды қағу);

7) ыдыстарды қарау. Кәстрөлдерді, манты пісіруге арналған қазан, қазанды жуу. Кәстрөлді сақтау.

22. Киім және аяқ киімдерді күту (18 сағат):

1) 5 және 6 сыныптарда өткенді қайталау;

2) іш киімді қолмен жуу (ақ және түрлі-түсті): шолақ дамбалдар, майкалар, футболкалар;

3) үтік. Онымен жұмыс жасағанда қауіпсіздік техника ережелері. Іш киімді үтіктеу;

4) бас киімдердің күтімі. Шкафта бас киімдерді сақтау тәртібі;

5) киімдерді ұсақ-түйек жөндеу: түрлі түймелерді қадау;

6) үй жағдайында трикотаж мата бұйымдарын жуу және кептіру.

23. Бақша өсімдіктерін және үй өсімдіктеріне күтім жасау (16 сағат):

1) 5-сыныпта өткен материалдарды қайталау;

2) бөлме және бақша өсімдіктерін дәннен және пияздың басынан өсіру;

3) гүлдерді қосымша дәрумендеу;

4) бақ гүлдерін суғару және отау;

5) ауланы сыпырғышпен және аула сыпыруға арналаған сыпырғышпен сыпыру;

7) қарды күрекпен жинау.

24. Үй жануарларын күту (16 сағат):

1) арнайы дүкендерден итке және мысыққа арналған тағамдарды сатып алу;

2) мысықты және итті тамақтандыру;

3) ыдыстарын жуу;

4) итпен серуендеу;

5) итті тарау;

6) аквариум балықтарына тамақ беру ("тірі бұрыштағы" басқа да жәндіктер);

7) тордағы тотықұстарды тамақтандыру (басқа құстар).

5-тарау. Оқу пәнінің 8-сыныптағы базалық білім мазмұны

25. Тұрғын үй және тұрмыстық заттарға күтім жасау (26 сағат):

1) 5-7 сыныптарда өткен материалдарды қайталау;

2) ас үй, оның қажеттілігі. Жиһаз, оның ас үйде орналасуы. Ас үйде тазалық сақтау тәртібі;

3) ас үйді ылғалды тазарту: терезе алдын, газ плитасын, тоңазытқышты, шкафтар мен сөрелерді жуу;

4) табаларды тазарту;

5) арнайы жуу және тазарту құралдарын пайдалану. Тұрмыстық химия заттарын қауіпсіз пайдалану.

26. Киім және аяқ киімді күту (26 сағат):

1) 5 -7 сыныптарда өткенді қайталау;

2) киімді ұсақ жөндеу жұмыстары. Киімнің жыртылған жерін тігу (адым жолымен, қолтықтың астында) "инемен кері" тігісімен;

3) жүннен жасалған бұйымдарды үйде жуу;

4) блузкалар және ерлер көйлектерін үтіктеу ерекшеліктері;

5) қыры бар шалбарларды үтіктеу ерекшеліктері;

6) қыстық аяқ киімдердің күтімі, мезгілдік сақтауға дайындау.

27. Бақша өсімдіктеріне және үй өсімдіктеріне күтім жасау (25 сағат):

1) 5-7 сыныптарда өткен материалдарды қайталау;

2) бөлме және бақша өсімдіктерін дәннен және пияздың басынан өсіру;

3) гүлдерді қосымша дәрумендеу;

4) бақша гүлдерін суғару және отау;

5) ауланы сыпырғышпен және аула сыпыруға арналаған сыпырғышпен сыпыру;

6) бақтағы жерге түскен жапырақтарды тырмамен жинау. Түскен жапырақтарды себетке, қорапқа, үлкен қапқа жинау;

7) қарды күрекпен жинау.

28. Үй жануарларын күту (25 сағат):

1) арнайы дүкендерде итке және мысыққа арналған тағамдарды сатып алу;

2) мысықты және итті тамақтандыру;

3) ыдыстарын жуу;

4) итпен серуендеу;

5) итті тарау;

6) аквариум балықтарына тамақ беру ("тірі бұрыштағы" басқа да жәндіктер);

7) тордағы тотықұстарды тамақтандыру (басқа құстар).

6-тарау. Оқу пәнінің 9-сыныптағы базалық білім мазмұны

29. Тұрғын үй және тұрмыстық заттарды күту (36 сағат):

1) 5-8 сынып материалдарын қайталау;

2) шаңсорғыш. Оның құрылымының ерекшеліктері, жұмыс істеу тәртібі. Шаңсорғышпен жұмыс жасағанда сақтандыру ережелері;

3) кілем, палас, еден, батареяларды шаңсорғышпен тазалау;

4) қонақ бөлмесі (зал), оның қажеттілігі. Жиһаз, оның қонақ бөлмеде орналасу ерекшелігі. Қонақ бөлмедегі тазалық сақтау ережелері;

5) жабынуына: жұмсақ қаптама, пластик, лакталуына байланысты жиһазды күту;

6) жұмсақ жиһазды шаңсорғышсыз және шаңсорғышпен тазалау;

7) шкафтардың айналарын және әйнектерін жуу;

8) дәретхананы, ваннаны тазалау;

9) раковина, кафель, ванна жуғанда жуу және тазалау құралдарын пайдалану;

10) жуу және тазалау құралдарын қолданғанда қауіпсіздік техникасы;

11) тұрғылықты жердің мезгілдік тазартылуы. Пәтерді қысқа дайындау. Пәтерді жазға дайындау;

12) терезе жуудың тәсілдері және жиілігі. Терезе жууға арналған жуу құралдарын қолдану. Терезені жылылау тәсілдері.

30. Киімді және аяқ киімді күту (36 сағат):

1) 5 -8 сыныптағы материалдарды қайталау;

2) киімді ұсақ жөндеу жұмыстары. Сүлгіге ілгектің дайын пішінін қиғаштап тігу;

3) кір жуғыш машина, оның құрылымы, қолдану ережесі;

4) кір жуғыш машинаның көмегімен кір жуу. Жуылған киімдерді кептіруге ілу;

5) киімді, жатын төсемдерді үтіктеу, үтіктелген заттың сапасына қойылатын талаптар.

31. Бақша өсімдіктерін және үй өсімдіктеріне күтім жасау (15 сағат):

1) 5-8 сыныпта өткен материалдарды қайталау;

2) бөлме және бақша өсімдіктерін дәннен және пияздың басынан өсіру;

3) гүлдерді қосымша дәрумендеу;

4) бақша гүлдерін суғару және отау;

5) ауланы сыпырғышпен және аула сыпыруға арналған сыпырғышпен сыпыру;

6) бақтағы жерге түскен жапырақтарды тырманың көмегімен жинау. Түскен жапырақтарды себетке, қорапқа, үлкен қапқа жинау;

7) қарды күрекпен жинау.

32. Үй жануарларын күту (15 сағат):

1) арнайы дүкендерден итке және мысыққа арналған тағамдарды сатып алу;

2) мысықты және итті тамақтандыру;

3) ыдыстарын жуу;

4) итпен серуендеу;

5) итті тарау;

6) аквариум балықтарына тамақ беру ("тірі бұрыштағы" басқа да жәндіктер);

7) тордағы тотықұстарды тамақтандыру (басқа құстар).

7-тарау. 5-сыныпты аяқтағанда күтілетін нәтижелер

33. Пәндік нәтижелер.

34. Білім алушылар:

1) тұрғын үй аттарын;

2) құрғақ тазартуға арналған құралдардың аттарын және қажеттілігін;

3) асхана құралдарын тазарту тәртібін;

4) аяқ-киімдерді қорапқа салу ретін біледі деп күтіледі.

35. Білім алушылар:

1) тұратын бөлмесіне құрғақ тазарту жұмыстарын жүргізу;

2) кірлеген киімдерді жууға дайындау;

3) тамақтанғаннан кейін ыдысты жинау (тарелканы тамақ қалдығынан тазарту, раковинаға қою), столды суланған майлықпен сүрту;

4) суланған аяқ киімді кептіру; былғары аяқ киімді сүрту және тазалау;

5) бөлмедегі және бақша гүлдерін лейкамен суғару;

6) бақшада түскен жапырақтарды тырмамен жинау;

7) жолдарды күрекпен қардан тазалау;

8) үй жануарларын тамақтандырып қыдырту дағдыларын меңгереді деп күтіледі.

8-тарау. 6-сыныпты аяқтағанда күтілетін нәтижелер

36. Пәндік нәтижелер.

37. Білім алушылар:

1) төсеніштерді ауыстыру тәртібін;

2) өз заттарын шкаф сөрелеріне орналастыру тәртібін;

3) жуу құралдарын қолдану ережелерін;

4) ит және мысықты тамақтандыру ретін біледі деп күтіледі.

38. Білім алушылар:

1) өзі (немесе басқа адамның көмегімен) төсеніштерді ауыстыру және қайта салу;

2) щҰтка, шүберектің көмегімен тұрғын үйді құрғақ тазалау;

3) асхана ыдысын жуу және сүлгімен сүрту;

4) көбік пайда болғанша кір жуатын ұнтақты суда еріту;

5) кірді қолмен жуғанда әрекеттердің ретін сақтау;

6) кір жуып болғаннан кейін жұмыс орнын жинау;

7) бақта өсетін гүлдерді суғаруды және арам шөптен тазарту;

8) үй жануарларына тамақ беріп, қыдырту; оларға дүкеннен тамақ сатып алу;

9) ауланы сыпыру, жерге түскен жапырақтарды жинау;

10) жолдарды күрекпен қардан тазалау дағдыларын меңгереді деп күтіледі.

9-тарау. 7-сыныпты аяқтағанда күтілетін нәтижелер

39. Пәндік нәтижелер.

40. Білім алушылар:

1) ылғалды тазалау жұмыстарының тәртібін;

2) үтікті қолданғанда қауіпсіздік техникасын;

3) трикотаж заттарды жуып кептіру ерекшеліктерін біледі деп күтіледі.

41. Білім алушылар:

1) жатын бөлмеге құрғақ және ылғал тазарту жұмыстарын өткізу;

2) өзі (немесе басқа адамның көмегімен) төсеніштерді ауыстыру;

3) төсек салу (өзі немесе біреудің көмегімен);

4) жастық, көрпе қағу (балалардың жеке мүмкіндіктеріне қарай);

5) түрлі материалдардан жасалған бас киімдерді тазалау және оларды сақтауға дайындау;

6) трикотаж бұйымдарын жуып және олардың қатпарланып қалуының алдын алып дұрыс кептіру;

7) іш киімдерді жуу және үтіктеу;

8) бас киімдерді дұрыс сақтау;

9) бақша гүлдерін суғарып арам шөптерден тазалау;

10) үй жануарларына тамақ беріп, қыдырту; оларға дүкеннен тамақ сатып алу;

11) ауланы сыпыру, түскен жапырақтарды жинау;

12) жолдарды күрекпен қардан тазалау дағдыларын меңгереді деп күтіледі.

10-тарау. 8-сыныпты аяқтағанда күтілетін нәтижелер

42. Пәндік нәтижелер.

43. Білім алушылар:

1) ас үй тазалығын сақтау ережелерін;

2) тоқыма заттарды жуу ережелерін;

3) заттарды үтіктеу ережелерін біледі деп күтіледі.

44. Білім алушылар:

1) ас үйге ылғалды тазарту жұмыстарын жасау;

2) еден жуу, терезенің алдын су шүберекпен сүрту;

3) жуу ұнтақтарын қосып плита және тоңазытқышты жуу;

4) киімнің ұсақ жөндеу жұмыстарын орындау;

5) қыстық аяқ киімді күту;

6) блузкаларды, жейделер және шалбарларды үтіктеу;

7) бақша гүлдерін суғарып арам шөптен тазалау;

8) үй жануарларына тамақ беріп, қыдырту; оларға дүкеннен тамақ сатып алу;

9) ауланы сыпыру, жерге түскен жапырақтарды жинау;

10) жолдарды күрекпен қардан тазалау дағдыларын меңгереді деп күтіледі.

11-тарау. 9-сыныпты аяқтағанда күтілетін нәтижелер

45. Пәндік нәтижелер.

46. Білім алушылар:

1) тұрмыстық техниканы қолданғанда қауіпсіздік техника ережелерін;

2) шаңсорғыштың көмегімен жұмсақ жиһазды тазарту ережелерін;

3) кір жуғыш машинаны қолдану ережелерін біледі деп күтіледі.

47. Білім алушылар:

1) қонақ бөлменің (құрғақ және ылғалды) тазалау жұмыстарын жүргізу;

2) шаңсорғышты қолданады: оны жұмысқа дайындайды, еденді, паластарды, кілемдерді, батареяларды шаңсорғышпен тазалау;

3) тұрғын үйді мезгілді тазалау жұмыстарын жүргізеді, пәтерде қысқа, жазға дайындық жұмыстарын жүргізу;

4) жуу құралдарының көмегімен терезені, айнаны қауісіздік техникасы бойынша ережелерді сақтап жуу;

5) раковина, кафель, ваннаны тазалау;

6) кір жуғыш машинада мақта-мата киім-кешекті жуу;

7) мақта-мата киімді үтіктеу;

8) бақша гүлдерін суғарып арам шөптен тазалау;

9) үй жануарларына тамақ беріп, қыдырту; оларға дүкеннен тамақ сатып алу;

10) ауланы сыпыру, жерге түскен жапырақтарды жинау;

11) жолдарды күрекпен қардан тазалау дағдыларын меңгереді деп күтіледі.

48. Тұлғалық нәтижелер. Білім алушылар:

1) жауапкершілік, жинақылық, әдептілік;

2) еңбекке деген ынта, қиындықтарды еңсеру икемін;

3) ересектермен және құрбыларымен ынтымақтастық орнату дағдыларын танытады деп күтіледі.

49. Жүйелік-әрекеттік нәтижелер білім алушылардың:

1) тұрмыстық еңбек;

2) жақын адамдарымен және бейтаныс ортада қарапайым тұрмыстық қатынас орнату икемдерінен көрініс табады деп күтіледі.

Қазақстан Республикасы
Білім және ғылым министрінің
2013 жылғы 3 сәуірдегі
№ 115 бұйрығына 379-қосымша

Орташа ақыл-ой кемістігі бар білім алушыларға арналған негізгі орта білім беру деңгейінің 5-9 сыныптары үшін "Әлеуметтік-тұрмыстық бағдар" пәнінен үлгілік оқу бағдарламасы

Ескерту. Бұйрық 379-қосымшамен толықтырылды – ҚР Білім және ғылым министрінің 27.07.2017 № 352 (1, 2, 6, 8, 9, 10,(11, 12) сыныптардың ерекше білім беруге қажеттіліктері бар білім алушылары үшін 01.09.2017, ерекше білім беруге қажеттіліктері бар 3-сыныптың білім алушылары үшін 01.09.2018, ерекше білім беруге қажеттіліктері бар 4-сыныптың және 10-сыныптың білім алушылары үшін 01.09.2019, 11-сыныптың білім алушылары үшін 01.09.2020 қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

1-тарау. Түсінік хат

2. Оқу пәнінің мақсаты: түрлі тұрмыстық және әлеуметтік жағдайларда білім алушылардың белсенді және тәуелсіз болуына мүмкіндік беретін қажетті икем және дағдыларды қалыптастыру.

3. Оқу пәнінің міндеттері:

1) білім алушылардың тұрмыстық еңбек икемдерін қалыптастыру;

2) жақын адамдарымен және бейтаныс ортада қарапайым тұрмыстық қатынастар орнату икемін қалыптастыру;

3) психофизикалық даму кемшіліктерін түзетуге ықпалдасу; сөздік қорын байытып және жүйелеуге, ауызша сөйлеу тілін дамыту.

4. Оқу пәні білім алушылардың әлеуметке бейімделуіне ықпалдасатын, тұрмыстық жағдайларда дербес өмір сүруіне қажетті дағдыларды қалыптастыруға бағытталған.

5. Оқу бағдарлама меңгерген әлеуметтік-тұрмыстық дағдыларды қолдауға және жаңасын қалыптастыруға арналған әр сыныпта өткен материалды қайталап тереңдетуге мүмкіндік беретін концентрлік ұстанымына сәйкес құрастырылған.

6. Оқу жүктемесінің көлемі:

1) 5-сынып – аптасына 2 сағат, оқу жылында 68 сағат;

2) 6-сынып - аптасына 2 сағат, оқу жылында 68 сағат;

3) 7-сынып - аптасына 2 сағат, оқу жылында 68 сағат;

4) 8-сынып - аптасына 2 сағат, оқу жылында 68 сағат;

5) 9-сынып - аптасына 2 сағат, оқу жылында 68 сағат.

7. Әлеуметтік-тұрмыстық бағдарлау түзету курсын оқыту барысында келесі пәндермен пәнаралық байланыс орнатылады: "Шаруашылық еңбек", "Кәсіп", "Адам және әлем", "Тәртіп мәдениеті". Аталған пәндердің бағдарлама мазмұны "Әлеуметтік тұрмыстық бағдар" пәнімен бір сабақта ұштаса алады.

8. Оқу бағдарламасының мазмұны нұсқау ретінде беріледі және жеке бағдарламаларды құру үшін негіз болып табылады. Тақырыптарды өту ретін мұғалім өзі анықтап күнтізбелік жоспарда көрсетеді. Бағдарламада тақырып бойынша сағат санын бөлу үлгі ретінде берілген. Білім алушылардың қажеттілігіне қарай мұғалім оны өзгертуге мүдделі.

9. Пәннің мазмұны әр білім алушының әлеуметтік және тұрмыстық дербестігін қалыптастыруға бағытталған оқытудың қарым-қатынастық әрекеттік үлгісінде берілген. Дағдыларды қалыптастырудың маңызды шарты болып білім алушылардың өздігімен орындаған өндірістік әрекеті болып табылады.

10. Сабақтар қажетті жабдықталған арнайы кабинетте өткізіледі.

11. Білім алушылардың оқу жетістіктері сипаттап бағаланады. Бағалау баламен жиі қатынасқа түсетін адамдар кіретін мамандар тобымен жүзеге асырылады (ата-аналар, мектептегі мамандар).

2-тарау. Оқу пәнінің 5-сыныптағы базалық білім мазмұны

12. Денсаулық және қоршаған орта (8 сағат):

1) білім алушының жеке тазалығы;

2) бет орамалды қолдану;

3) тістерді тазалау. Тістерді тазалауда әрекеттерді орындау тәсілдері және кезеңділігі;

4) қолдардың және аяқтардың күтімі. Қолдарды және аяқтарды жуғанда іс-әрекеттер реті;

5) шаш күтімі. Тарақты қолдану тәртібі. Айнаның алдында шаш тарау;

6) таңертеңгі және кешкі жуыну. Ұқыптылық дағдылады;

7) жүргенде, отырғанда арқасын түзу ұстау;

8) күн тәртібі. Мектепте және үйде күн тәртібін орындау;

9) өз денсаулығы жайлы, орын алған мәселе туралы айту үшін ересек адамды дұрыс таңдау.

13. Отбасылық қатынастар (4 сағат):

1) өзінің атын, жасын білу және атау;

2) ересек адамдарға және құрбыларына амандасу, қош айтысу түрлері, ым-ишаралар және айтар сөздері;

3) ересектерге және құрбыларына өтініш білдіру, сурақ қою түрлері;

4) білім алушылардың отбасы құрамы: әкесі, анасы, ата, әже, ағалары, әпкелері.

14. Бос уақытын өткізу. Мерекелер. Салтанаттар. Дәстүрлер (8 сағат):

1) бос уақытын өткізу (құрастыру (лего), бөлме өсімдіктерін күту, телебағдарламалар қарау);

2) спорт секциялары (стадион, жүзу бассейні);

3) туылған күндер. Дайындау және өткізуге қатысу;

4) "Жаңа жыл". "Наурыз". Дайындау және тойлау.

15. Тамақтану (14 сағат):

1) азық-түліктер: нан, ет, көкөністер, жемістер. Болмысы, аталуы;

2) көкөністер: қызанақ, қияр. Таңдау және жеуге дайындау;

3) жемістер: алма, алмұрт, жүзім, қара өрік, шие. Таңдау және жеуге дайындау (жуу, дәндерін алу);

4) столды дайындау. Тамақтан кейін лас ыдысты жинау.

16. Сауда. Ақша (10 сағат):

1) азық-түлік дүкендері, әмбебап дүкендер, арнайы дүкендер;

2) товарларды топтастыру (азық-түлік, киім, аяқ киім, ыдыс);

3) ақша. Заманауи ақша түрлері: қағаз ақша, ауыстырмалы монеталар. Қазақстандық ақшалар (тиын, теңге).

17. Тұрғын үй (6 сағат):

1) менің үйім. Менің мектебім. Мектептегі экскурсия; мектептегі негізгі дәліздер: асхана, дәретханалар, сынып бөлмелері, ойын бөлмелері, кітапхана.

18. Киім және аяқ киім (10 сағат):

1) киім түрлері, қажеттілігі;

2) сырт киім: пальто, куртка;

3) қыздардың киімі (көйлек, кофта, юбка, блузка);

4) ер балалардың киімі;

5) киімдерді күту: құрғақ щеткамен тазалау, сақтау (сөрелерде, ілгіштерде);

6) аяқ киім түрлері (туфли, ботинкалар, тәпішкелер, етіктер), олардың қажеттілігі, аяқ киімді күту (су шүберекпен сүрту, щеткамен тазарту).

19. Көлік (8 сағат):

1) мектепке жол жүру (маршрут, көлік түрлері); көліктегі тәртіп, көшедегі тәртіп;

2) жол жүру ережелері. Жаяу жүргінші өткелі.

3-тарау. Оқу пәнінің 6-сыныптағы базалық білім мазмұны

20. Денсаулық және қоршаған орта (10 сағат):

1) жеке тазалығының ережелері; таңертеңгі және кешкі жуыну. Ұқыптылық дағдылары;

2) мойын. Оны күту ережелері;

3) тістерді және тілді жуу; тілді жуу ережесі; тілді жуғанда орындайтын әрекеттердің кезегі; тамақтанған соң ауыз қуысын шайқау ережелері;

4) қолдарға және аяқтарға күтім жасау. Қолдарды жуу және қолдардың тырнақтарын алу;

5) құлақтарға күтім жасау. Құлақтардың тазалықтары. Құлақтарды тазалау тәртібі және жиілігі;

6) шаштардың күтімі (жуу, тарау). Шаштарды күтіміне арналған құралдар (тарақ, щетка, сабын, сусабын);

7) өз денсаулығы жайлы, орын алған мәселе туралы айту үшін ересек адамды дұрыс таңдау.

21. Отбасылық қатынастар, мерекелер, салтанаттар, дәстүрлер (8 сағат):

1) отбасы мүшелерінің туылған күндерін тойлау; сыйлық дайындау (аппликация, сурет);

2) үй шаруасында ата-аналарына көмек көрсету;

3) тұрғылықты жер, мекен жай.

22. Бос уақытты өткізу және қызығушылықтар (6 сағат):

1) үй және бөлме жануарлары; үйде мысықты және итті ұстау;

2) хайуанаттар бағына бару. Жануарларды тамақтандыру ережелері.

23. Тамақтану (12 сағат):

1) азық-түлікті тоңазытқышта сақтау, мұздытылған азық-түлікті пайдалану;

2) пышақты қауіпсіз қолдану;

3) бутербродтар дайындау;

4) көкөністер және жемістерді жуу ережелері.

24. Сауда. Ақша (8 сағат):

1) тез бұзылатын азық-түліктер (ет, балмұздақ, мұздалған азықтар), оларды қолдану ережесі, сусындарды салқындату;

2) сауда жасау. Сатып алынған заттың құнын төлеу.

25. Тұрғын үй (8 сағат):

1) пәтердің, үйдің негізгі бөлмелерінің аталуы және қажеттілігі;

2) білім алушының жұмыс орнын ұйымдастыру;

3) жиһаз. Бөлмеде орналастыру. Ыдыс, сақтау тәсілдері.

26. Киім және аяқ киім (8 сағат):

1) жеке киімдерін дұрыс сақтау; шкафқа ілу, сөреге реттеу;

2) киімдерді түрі бойынша топтастыру (жейделер, көйлектер, шортылар, шалбарлар);

3) келесі жыл мезгіліне дейін аяқ киімдерді сақтау ережелері.

27. Көлік (8 сағат):

1) қалалық көлік түрлері (автобус, троллейбус, трамвай, метро); көлікке отыру және көліктен түсу реті, көлікте жүру тәртібі.

4-тарау. Оқу пәнінің 7-сыныптағы базалық білім мазмұны

28. Денсаулық және қоршаған орта (12 сағат):

1) жеткіншектің жеке тазалығы; күн тәртібі, тамақтануы;

2) кремдер, лосьондар, дезодоранттар қолдану;

3) денсаулығының жағдайын, орын алған мәселе жайында айту үшін ересек адамды дұрыс таңдау;

4) жарақат алғанда алғашқы көмек көрсету: кішкентай кесілген жараны өңдеу; жараны таңу;

5) сел, су тасқыны кезінде, өрт шыққанда қарапайым қауісіздік ережелері.

29. Отбасылық қатынастар, мерекелер, салтанаттар, дәстүрлер (6 сағат):

1) ата-анасының жұмыс орындары;

2) тұрмыстық әрекеттерге байланысты қарапайым тапсырмаларды орындау.

30. Бос уақытты өткізу және қызығушылықтар (6 сағат):

1) табиғатта демалу; судың қасында және суға түскенде тәртіп сақтау ережелері; танымайтын жерде суға түсу; күннің өтуін және салқындаудың алдын алу; азық-түлік, киім және табиғатта демалуға қажетті заттар.

31. Тамақтану (12 сағат):

1) электр және газ плитасы; сіріңке және электртұтатқышты қолдану;

2) қысқатолқынды пеш. Қолдану ережелері;

3) шайнекте су қайнату. Сүт қайнату. Қайнаудың белгілері. Сүт сақтауға арналған ыдыс. Сүт сорпасын дайындау;

4) шұжықтарды немесе сосискаларды қайнату;

5) сүзбеден жасалған тағамдар: сүзбеден жасалған запеканка, сырниктер. Оларды дайындау;

6) тамақ пісіргенде, қайнаған суды пайдаланғанда, тұрмыстық техниканы пайдаланғанда сақтандыру техникасы ережелері;

7) түскі асқа столды дайындау және асхана құралдарын қолдану ережелері.

32. Сауда. Ақша (8 сағат):

1) сауда-ойын сауық орталықтары, олардың бөлімдері; товарлар және оларды сатып алу реті;

2) жеке тазалығы құралдарын таңдау (ересектердің көмегімен).

33. Тұрғын үй (8 сағат):

1) пәтердегі, үйдегі бөлмелердің аталуы және қызметі;

2) жиһаз, оның қажеттілігі (стол, орындық, диван, шкаф, төсек);

3) төсеміне қарай жиһазды күту (жұмсақ төселім, полировка, лак).

34. Киім (8 сағат):

1) үйге және көшеге арналған аяқ киім түрлері;

2) қолдарға және аяқтарға арналған киімдер: қолғаптар, носкилер, колготкилер. Сақтау.

35. Көлік (8 сағат):

1) жол жүру тәртібі: "жүруге рұқсат" белгісі бар жерлерде бағдаршамның жасыл шамынан жолдан өту;

2) теміржол және әуе көлігі жайлы жалпы түсініктер (поезд, ұшақ); жалпы түрі, қозғалу тәсілі; жүру тәртібі.

5-тарау. Оқу пәнінің 8-сыныптағы базалық білім мазмұны

36. Денсаулық және қоршаған орта (10 сағат):

1) жеке тазалық тәртібі. Білімдері қайталау және кеңейту;

2) денсаулығының жағдайын, орын алған мәселе жайында айту үшін ересек адамды дұрыс таңдау;

3) суық тиген жағдайда мұрын тазалығы;

4) ауыз қуысының тазалығы. Тіс, қызыл иек және ауыз қуысы ауыруларының алдын алу. Суық тиген жағдайда тамақты шайқау;

5) қолдарының және аяқтарының тырнақтарына күтім жасау. Тырнақ алудың жиілігі;

6) суық тиюдің алдын алу шаралары; дене шынықтыру; маска тағу, бет орамалды қолдану.

37. Отбасылық және өзара қарым-қатынас. Мерекелер, салтанаттар, дәстүрлер (8 сағат):

1) жақын тұыстарының аттары (бауырлары, әпке-сіңілдері, әже, ата);

2) үй мекен-жайы, мектептің мекен-жайы;

3) мектеп директорының, мұғалімдердің, дәрігердің, тәрбиешілердің аты, тегі;

4) мереке, салтанат. Сырт келбеті, салтанатты өткізуде көмек көрсету, қарым-қатынас, мерекенің маңызы, қонақтармен сөйлесу.

38. Бос уақытты өткізу және қызығушылықтар (8 сағат):

1) саябақтарға, әткеншектерге бару. Аттракциондарда қауіпсіздік ережелері;

2) циркке бару;

3) өсімдіктерді пәтерде отырғызу (терезе алдындағы бақ).

39. Тамақтану (10 сағат):

1) шай демдеу. Сүт пісіру;

2) жұмыртқа қайнату, қуыру;

3) винегрет дайындау;

4) көкөністерден сорпа қайнату;

5) қол үккішін, электр ұсатқыштарды қолдану ережесі.

40. Сауда. Ақша (8 сағат):

1) бір талдап, өлшеп сататын товарлар;

2) базар. Дүкендерден айырмашылығы. Базар бөлімдері;

3) жол ақысы.

41. Тұрғын үй (8 сағат):

1) ас үй, оның қызметі. Ас үй жиһазы, оны ас үйде орналастыру ерекшеліктері;

2) ыдыс: шайға арналған, түскі асқа арналған, ас үй құралдары. Сақтау.

42. Киім және аяқ киім (8 сағат):

1) ауа райына, мезгілге сәйкес киімді және аяқ киімді таңдау;

2) бойжекенге, бозбалаға арналған киімдер;

3) аяқ киім. Мезгілге арналған аяқ киім таңдау.

43. Көлік (8 сағат):

1) жол жүру ережесі, көшеден дұрыс өтудің барлық жағдайлары. Жол ақысын төлеу;

2) әртүрлі көлікпен мектепке дейінгі жолдың ең тиімді маршруты, басқа көлікке отыру, жаяу жүргіншінің маршруты.

6-тарау. Оқу пәнінің 9-сыныптағы базалық білім мазмұны

44. Денсаулық және қоршаған орта (10 сағат):

1) жеткіншектің жеке тазалығы. Тазалық құралдарын таңдау. Дезодорант түрлері: себетін, шар тәрізді, қатты. Аяқ киім төсеніші. тазалық төсемелері. Душқа арналған сұйық сабын;

2) өз денсаулығы жайлы, орын алған мәселе туралы айту үшін ересек адамды дұрыс таңдау.

45. Тұлғааралық және отбасылық қатынастар. Мерекелер, салтанаттар, дәстүрлер (8 сағат):

1) досының туылған күні. Сыйлық таңдау және безендіру (өзі немесе ересектердің көмегімен). Гүл шоғын таңдау және сыйлау. Салтанатты жиынға сәйкес киім таңдау.

46. Бос уақыт және қызығушылық (8 сағат):

1) терезенің алдындағы гүлзар. Дәнмен, бас пияз арқылы өсімдіктерді өсіру, өсімдіктерге, гүлдерге арнап ыдыс таңдау;

2) кинотеатрға бару. Көркемфильм таңдау.

47. Тамақтану (10 сағат):

1) салатқа арнап көкөністерді тазалап және турау;

2) электрқұралдарды қолдану; тостер, еттұрағыш, миксер;

3) картоп қайнату, пюре дайындау;

4) вермишель қайнату (макарон);

5) бауырсақ пісіру.

48. Сауда. Қызметтер (8 сағат):

1) жақын арадағы дүкеннен нан сатып алу, нақты белгіленген ақшаға товар сатып алу (2-3 аталуы бар); кисокіден газет сатып алу;

2) шаштараз; бару ережелері.

49. Тұрғын үй (8 сағат):

1) пәтер жайлылығы. Жиһаз, перде, шамдар, картиналар;

2) жиһазды пәтерде орналастыру.

50. Киім және аяқ киім (8 сағат):

1) киім жөндеу. Ателье қызметі: көйлектің етегін, шалбардың ұзындығын кесіп тігу. Ательеге дейін жол;

2) аяқ киім жөндеу. Аяқ киім шеберханасы. Шеберхана қызметі, аяқ киім жөндеу түрлері. Шеберханаға дейін жол.

51. Көлік (8 сағат):

1) жол маршруттары: базарға дейін, мектепке дейін, дүкенге дейін, туысының үйіне дейін, жүзу бассейініне дейін (өзі немесе ересектердің көмегімен).

7-тарау. 5-сыныпты аяқтағанда күтілетін нәтижелер

52. Пәндік нәтижелер.

53. Білім алушылар:

1) жеке тазалық ережелерін;

2) күн тәртібін;

3) өзінің атын, тегін және жасын;

4) ересектерге және құрбыларына өтініш, білдіруді, сұрақ қою түрлерін;

5) сырт келбеті және кейбір азық-түлік аттарын;

6) кейбір жол жүру ережелерін біледі деп күтіледі.

54. Білім алушылар:

1) таңертең және кешке жуынуды; шаштарын тарауды; дене тазалығы және оның күтіміне байланысты әрекеттерді орындауды;

2) спорт нысандарында қосымша бөлмелерді пайдалануды (шешінетін орын, душ);

3) салфетканы қолдануды;

4) тамақтан кейін ыдысты жинауды (тарелканы тамақ қалдықтарынан тазартады, раковинаға қояды), столды сулы шүберекпен сүртуді;

5) ылғал аяқ киімді кептіруді; былғары аяқ киімді сүртіп және тазартуды;

6) жолды өтуге рұқсат етілген жерден өтуді меңгереді деп күтіледі.

8-тарау. 6-сыныпты аяқтағанда күтілетін нәтижелер

55. Пәндік нәтижелер.

56. Білім алушылар:

1) ауыз қуысы, мұрын, қол, аяқ, құлақтардың жеке тазалық ережелерін;

2) отбасылық мерекелер және отбасы мүшелерінің туылған күндерін;

3) киім және аяқ киімді түрлері бойынша топтастыруды;

4) азық-түлікті тоңазытқышта сақтау ережелерін біледі деп күтіледі.

57. Білім алушылар:

1) жуынады: қолдарын, мойынын, құлақтарын, шаштарын жууды;

2) серуендеуге ауа райына сәйкес киінуді;

3) өз қолымен сыйлықтар жасауға үлес қосуды;

4) үй жануарларын қарағанда қатысуды;

5) жай бутербродтарды дайындауды (ірімшік, шұжық кесу, нанға май жағу);

6) көкөністерді және жемістерді жууды;

7) азық-түлікті сақтауға тоңазытқышты қолдануды;

8) өз киімдерін жинау және ілу, аяқ киімді орнына қоюды меңгереді деп күтіледі.

9-тарау. 7-сыныпты аяқтағанда күтілетін нәтижелер

58. Пәндік нәтижелер.

59. Білім алушылар:

1) кремдер, лосьондар қолдану ережелерін;

2) кішкентай жарақатта алғашқы көмек көрсету ережелерін;

3) сел кезінде, су тасқынында, өрт шыққанда қарапайым қауіпсіздік ережелерін;

4) ата-аналарының жұмыс орындарын;

5) қысқа толқында пеш, духовка, электршайнек, электр және газ плиталарын қолдану ережелерін;

6) жер үсті және әуе көлігі түрлерін біледі деп күтіледі.

60. Білім алушылар:

1) пәтердің, үйдің бөлмелерінде бағдарлауды;

2) жиһазды қажеттілі бойынша ажыратуды;

3) сутегі қышқылымен, зеленкамен жарақаттарды өңдеу; лейкопластырь жабыстыруды;

4) судың жанында және суға түскенде тәртіп сақтау; білмейтін жерде алыстан жүгіріп келіп суға секіру; салқындап немесе күн өтіп кетуді болдырмауды;

5) табиғатта демалуға қажетті азық-түлікті, киімдер мен заттарды таңдауды;

6) газ және электрплитаны жағуды және өшіруді (ересектердің көмегімен немесе өзі);

7) шәйнекке су қайнатуды (ересектердің көмегімен немесе өзі);

8) дайындалған тағамдарды ескеріп өз стөлін әзірлеуді;

9) жеке тазалық сақтауға арналған құралдарды ажыратуды және таңдауды;

10) үйге және көшеге арналған киім және аяқ киімді ажыратуды;

11) іш киімдерді қолымен жууды;

12) кішкене заттарды үтіктеуді;

13) көшені бағдаршамның жасыл көзі жанғанда өтуді меңгереді деп күтіледі.

10–тарау. 8-сыныпты аяқтағанда күтілетін нәтижелер

61. Пәндік нәтижелер.

62. Білім алушылар:

1) суық тию ауыруларын емдеу және алдын алу жолдарын;

2) үй және мектептің мекен жайын;

3) ұстаздардың, мектеп тәрбиешілерінің аттары және әкелерінің аттарын;

4) әткеншектерге отырғанда қауіпсіздік және өзін ұстау ережелерін;

5) тұрмыс құралдарын қолдану ережелерін;

6) түрлі көлікпен мектепке дейін тиімді жүру жол сызбасын біледі деп күтіледі.

63. Білім алушылар:

1) ауыз қуысы, мұрын тазалығын сақтауды;

2) қолдарының және аяқтарының тырнақтарына қарауды;

3) үй өсімдіктерін күтуді;

4) салтанатты өткізуде шамасы жеткенше көмек көрсетуді;

5) шай демдеуді;

6) сүт пісіруді;

7) жұмыртқаны қайнатуды, қуыруды;

8) үккішті пайдалануды меңгереді деп күтіледі.

11-тарау. 9-сыныпты аяқтағанда күтілетін нәтижелер

64. Пәндік нәтижелер.

65. Білім алушылар:

1) досының, туысының туылған күнін атап өтуге байланысты рәсімдерді;

2) халыққа қызмет көрсету қызметіне өтініш жасауға байланысты жол сызбалары және өзін ұстау тәртібін (шаштараз, ателье, аяқ киім жөндеу шеберханасы);

3) картоп, макарон қайнатқанда қауіпсіздік ережелерін;

4) кейбір товарларды сатып алуға байланысты әрекеттерді (қалдықсыз);

5) жиі баратын орындардың жол сызбасын біледі деп күтіледі.

66. Білім алушылар:

1) жеке тазалыққа арналған құралдарды қолдануды;

2) дүкеннің түрлі бөлімдерінде бағдарлай алуды;

3) өсімдіктерді дәннен ыдысқа өсіріп шығаруды;

4) салатқа көкөністер турауды;

5) картоп, вермешель қайнатуды;

6) берілген ақшаға зат сатып алуды;

7) шаш қырқытып, шаштаразда шаш үлгісін жасай алуды;

8) аяқ киімді өзі шеберханаға алып бара алуды;

9) таныс маршрутпен өзі немесе ересектердің көмегімен қоғамдық көлікте жүре алуды меңгереді деп күтіледі.

67. Тұлғалық нәтижелер. Білім алушылар:

1) жауапкершілік, жинақылық, әдептілік;

2) еңбекке деген ынта, қиындықтарды еңсеру икемін;

3) ересектермен және құрбыларымен ынтымақтастық орнату дағдыларын танытады деп күтіледі.

68. Жүйелік-әрекеттік нәтижелер білім алушылардың:

1) тұрмыстық еңбек икемдерінен;

2) әлеуметтік нысандарда (сауда, тұрмыс, байланыс, мәдениет, медициналық көмек көрсету) және қоғамдық көліктерде әлеуметтік қолдау табатын тәртіп дағдыларынан;

Қазақстан Республикасы
Білім және ғылым министрінің
2013 жылғы 3 сәуірдегі
№ 115 бұйрығына 380-қосымша

Орташа ақыл-ой кемістігі бар білім алушыларға арналған негізгі орта білім беру деңгейінің 5-9 сыныптары үшін "Кәсіп" пәнінен үлгілік оқу бағдарламасы

Ескерту. Бұйрық 380-қосымшамен толықтырылды – ҚР Білім және ғылым министрінің 27.07.2017 № 352 (1, 2, 6, 8, 9, 10,(11, 12) сыныптардың ерекше білім беруге қажеттіліктері бар білім алушылары үшін 01.09.2017, ерекше білім беруге қажеттіліктері бар 3-сыныптың білім алушылары үшін 01.09.2018, ерекше білім беруге қажеттіліктері бар 4-сыныптың және 10-сыныптың білім алушылары үшін 01.09.2019, 11-сыныптың білім алушылары үшін 01.09.2020 қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

1-тарау. Түсінік хат

1. Оқу бағдарламасы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 23 тамыздағы №1080 қаулысымен бекітілген Орта білім берудің (бастауыш, негізгі орта, жалпы орта білім беру) мемлекеттік жалпыға міндетті стандартына сәйкес және орташа ақыл-ой кемістігі бар білім алушылардың ерекше білім алу қажеттіліктерін ескере отырып әзірленген.

2. Оқу пәнінің мақсаты білім алушыларды қарапайым еңбек дағдыларына үйрету, сондай-ақ оларда еңбек ұжымында қабылданған нормалар мен ережелерді қалыптастыру.

3. Оқу пәнінің міндеттері:

1) қарапайым еңбек икемділіктері мен дағдыларын қалыптастыру, өнімді еңбектің күш жетерлік түрлеріне дайындау;

2) еңбек әрекетіне жағымды уәждемені қалыптастыру;

3) еңбектенуге тырысу, ұжымда жұмыс істеу қабілетін қалыптастыру;

4) әлеуметтік бейімделудің негізгі шарты ретіндегі сөйлеу тілінің коммуникативтік атқарымын дамыту.

4. Орташа ақыл-ой кемістігі бар білім алушылар үшін еңбек өмірде бейімделудің негізгі құралы болып табылады. Білім алушылар оқыту барысында арнайы жасалған жағдайларда күрделі емес жұмыстарды орындау үшін қажетті қарапайым икемділіктер мен дағдыларға ие болады.

5. Орташа ақыл-ой кемістігі бар білім алушыларды еңбекке баулу қағидалары:

1) барлық оқытудың тәжірибелік бағыттылығы;

2) оқытудың түзету, дамытушылық бағыттылығы;

3) оқыту процесінің тұтас құрылымы;

4) оқу материалының қол жетімділігі;

5) оқытудағы дербестік тәсіл;

6) көрнекілік және заттармен тікелей әрекеттену.

6. Оқу жүктемесінің көлемі:

1) 5-сынып – аптасына 5 сағат, оқу жылында 170 сағат;

2) 6-сынып – аптасына 8 сағат, оқу жылында 272 сағат;

3) 7-сынып – аптасына 8 сағат, оқу жылында 272 сағат;

4) 8-сынып – аптасына 8 сағат, оқу жылында 272 сағат;

5) 9-сынып – аптасына 10 сағат, оқу жылында 340 сағат.

7. "Кәсіп" пәні бойынша сабақтар қарапайым еңбек дағдыларының кеңеюіне, қайталануына және бекітілуіне көмектесетін әрекеттердің алуан түрлерін: ойындық (жағдаяттық-рөлдік, дидактикалық, қойылымдық, шапшаң қимылды ойын), қарапайым еңбек, құрылымдық, бейнелеу әрекеттері (сомдау, сурет салу,жапсырмақұрақ) пайдаланумен бірге кешенді негізде құрылады.

8. Бағдарламалық тәжірибелік материал білім алушылардың психофизикалық даму ерекшеліктерін есепке ала отырып, іріктелген. Материал мәліметтердің біртіндеп күрделенуі, көлемі мен дербестіктің артуы қағидасы бойынша орналасқан.

9. Орташа ақыл-ой кемістігі бар білім алушыларды еңбекке баулу процесінде келесі әдістер мен тәсілдер:

1) бірлескен іс-әрекеттер, мұғалімге еліктеу іс-әрекеттері;

2) үлгі, сөздік нұсқау бойынша іс-әрекеттер пайдаланылады.

10. "Кәсіп" пәнінің оқу бағдарламасының бөлімлары: "Қағаз және қатырмақағазбен жұмыс", "Моншақ шытыра моншақпен жұмыс", "Қалдық материалдармен жұмыс", "Ағашпен жұмыс", "Табиғи материалдармен жұмыс", "Саз және тұзды қамырмен жұмыс", "Тоқыма материалдармен жұмыс". Оларды сынып білім алушыларының психофизикалық мүмкіндіктеріне және білім беру ұйымдарының материалдық мүмкіндіктері мен жергілікті дәстүрлерге қарай, басқалармен ауыстыруға және толықтыруға, күрделендіруге немесе қысқартуға болады.

11. Орташа ақыл-ой кемістігі бар әрбір баланың дамуға және оқу материалдарын жеке қарқында және көлемде меңгеруге құқығын жүзеге асыра отырып, бағдарламаның әрбір бөлімының оқу материалдары жүйелі түрде, бөліктері (оқыту кезеңдері) біртіндеп күрделендіріле, дәйекті түрде берілген.

12. Бағдарламаның әрбір бөлімының материалы оқытудың үш кезеңімен ұсынылған. Әрбір келесі оқыту кезеңінің мазмұны өткен бөлімда қалыптасатын икемділіктер мен дағдыларға негізделеді және құрамындағы материалдар одан да күрделі және көлемді болады.

13. Мұғалім бағдарламаның әрбір бөлімы үшін, әрбір кезең көлеміндегі жұмысқа қажетті сағаттар санын өздігінен анықтайды. Жаңа тақырыпқа, оқытудың келесі кезеңіне өту туралы шешімге өткен оқу материалын табысты меңгеру негіз болады. Педагог білім алушыларға түсінуге қолжетімді оқу материалын ұсынады, бұл сабақта жіктелген және жекеше тәсілдерді жүзеге асыруды талап етеді.

14. Бағдарлама орташа ақыл-ой кемістігі бар білім алушылардың қол еңбегі әрекеттерінің мүмкін (үлгілік, нұсқаулық) мазмұнынан тұрады. Мұғалім сыныптағы балалардың мүмкіндіктерін, сәйкес материалдардың болуын ескере отырып, күнтізбелік жоспарды құрайды. Осыған байланысты мұғалім жоспарындағы тақырыптардың өту тәртібі ұсынылған бағдарламадан айрықшаланады.

15. Орташа ақыл-ой кемістігі бар білім алушылардың оқудағы жетістіктерін бағалағанда сипаттамалық бағалау қолданылады.

2-тарау. Оқу пәнінің 5-сыныптағы базалық білім мазмұны

16. "Қағаз және қатырмақағазбен жұмыс" бөлімі. Бөліммен танысу:

1) шеберханада өзін ұстау ережесі;

2) материалдар мен құралдармен танысу;

3) қауіпсіз жұмыс техникасы;

4) қағаздың, қатырмақағаздың түрлері мен сұрыптары туралы қарапайым мәліметтер;

5) қағаздың түрлі сұрыптарының қасиеттері.

17. Жыртылған қағаздың бөліктерімен жұмыс жасау:

1) қағазды бүгу мен кішкене бөліктерге жырту;

2) қағазды бүгу сызығы бойынша бөліктерге бөлу;

3) жыртылған қағаз бөліктерінен аппликация жасау.

18. Умаждалған қағазмен жұмыс жасау:

1) кішкентай шарларды домалатуға арналған жұқа қағаздың қасиеттері;

2) желіммен жұмыстағы қауіпсіздік ережелері;

3) қағазды жырту және умаждау;

4) суреттің ішіне және кескіні бойынша бөліктерін желімдеу;

5) умаждалған қағаздан аппликация жасау.

19. Қағазды бүгу:

1) қағазды бүгу тәсілдері;

2) үтіктеу тақтасының көмегімен бүктеп, сипалау;

3) желім, жіп пен иненің көмегімен бүгілген сызық бойынша қосу;

4) қағазды "гормашкаға" жинау тәсілі: тік, көлденең, қиғашынан;

5) қағаз "гармошкалардан" бұйымдар жасау.

20. Геометриялық пішіндерден жасалған аппликация:

1) геометриялық пішіндер (аталуы, топтастыру);

2) қағаздың бет жағы және теріс жағы;

3) қағаз текшелерін – тік төртбұрыш, үшбұрыш жинақтау арқылы қарапайым геометриялық пішіндерді алу тәсілі;

4) геометриялық пішіндерден өрнек құрастыру;

5) аппликациялық жұмыстарды орындағанда кеңістікте бағдарлау (қағаздың жоғарғы-төмен жағы, бүгілген жері, оң-сол);

6) қағаздан аппликация жасау ережелері;

7) жапсырмақұрақ пайдаланып бұйым жасау.

21. Қағазды кесу:

1) қағазды тік сызықпен кесу;

2) тік жолақтарды кесу;

3) жолақтарды кесу және жинау тәсілдері;

4) қағаздан жасалған тік жолақтарды қолданып ашық хаттарды, рамаларды, қораптарды безендіру үшін көлемді бұйымдар жасау.

22. Қағаз өру:

1) кесілген газет жолақтарынан өру;

2) кесілген газет жолақтарынан өрмелерден бұйымдар жасау (рамкалар, панно, мұғалімнің таңдауы бойынша басқа да бұйымдар).

23. "Тоқыма материалдарымен жұмыс" бөлімі. "Изонить" техникасы бойынша жұмыс:

1) материалдар мен құралдармен танысу (олардың аталуы, қолдану, қауіпсіздік техникасы);

2) жұмыс орнын ұйымдастыру ережелерімен таныстыру;

3) қатырмақағаздың бет жағы және теріс жағы;

4) қатырмақағазда "ине алдында" тігісімен қиғаш тігіспен дайын тік тесіктер арқылы қол жіктерімен кестелеу.

24. Жұмсақ ойыншық:

1) қол иненің құрылымы;

2) иненің ұзындық, қалыңдық, тесігінің көлемі бойынша түрлері;

3) жұмыс жібінің ұзындығын анықтау;

4) матаның бет жағы, теріс жағы;

5) қатырмақағаздан және поролоннан жазық ойыншықтар жасау;

6) мата "доптарынан" жұмсақ ойыншықтар жасау.

25. Құрақ құрау:

1) жұмыс үшін қол инесін таңдау;

2) тігін инелері: жуандығы, күштілігі;

3) түйнек байлау;

4) қайшының түрлері, қажеттілігі, құрылымы;

5) бұйымдарды құрақ құраудың "йо-йо" және "пицца" техникасымен қол тігіспен жасау (әр түрлі панно, жұмсақ ойыншықтар).

26. Тоқыма жапсырмақұрақ:

1) "ине алдында" тігісімен жапсырмақұрақ жасау (панно, ашық хаттар);

2) екі тесікті түймелермен жұмыс жасау (панно, түймелері бар ашықхаттар, ыстық тамақтың астына қоятын бұйым);

3) электр үтігі (қажеттілігі, тарихы, жұмыс барысындағы қауіпсіздік техника ережелері);

4) үтіктің бөлшектері;

5) түймелер, олардың қызметі;

6) моншақ пен шытыра моншақтарды тігу.

27. Саз бен тұзды қамырмен жұмыс бөлімі. Қыш шеберханасындағы жұмыс.

1) шеберханада өзін ұстау ережесі;

2) материалдар мен құралдар;

3) табиғи балшықпен жұмыс істегенде тазалық сақтау және қауіпсіз жұмыс;

4) жұмыс орнын ұйымдастыру.

28. Балшық илеу:

1) балшық кесегін мыжғылау және жалпақтау;

2) балшықты оқтаумен жаю;

3) батпақты тегістікке пішін үлгісін қою, үлгі бойынша кесу;

4) пішінді үлгі бойынша безендіру, ұсақ бөлшектерді жабыстыру, суретпен әрлеу, тырнау;

5) түрлі текстурадағы сәнді пластиналарды тіктөрбұрыш, дөңгелек, доғал пішінде илеу;

6) тырналған суреттермен сәнді пластиналарды илеу;

7) рельефті сәнді пластинкаларды илеу;

8) балшықтан түрлі кішкене сыйлық-сияпап жасау; түрлі алқалар, ыстық тамақтың астына қоятын бұйым, қарындаш салғыш, "жапырақ" шам қойғыш;

9) балшық бұраудан илеу (жылан, ұлу, үйшік);

10) әр түрлі моншақтар илеу (дөңгелек, доғал, цилиндр тәрізді, сақина тәрізді, текшелер);

11) 2 шар негізінде үлгі және көрсету бойынша сындарлы тәсілмен илеу.

29. Тұзды қамырмен жұмыс жасау:

1) қамырмен жұмыс істеу ережесі;

2) тұзды қамырмен жұмыс істеуге арналған құралдар-жабдықтар;

3) құралдармен жұмыс істеудің қауіпсіздік техникасы;

4) жұмыс орнын ұйымдастыру;

5) умаждау, жырту, қосу, оқтаумен жаю;

6) түрлі көлемдегі шарларды илеу;

7) қарапайым заттарды илеу: таяқша, шұжық, доп, құймақ, шелпек;

8) бұйымның түрлі бөлшектерін алу тәсілдері;

9) бұйым жасағанда қолда бар құралдарды пайдалану (нобайлар, үлгілер);

10) бөлшектерді қылқалам және су арқылы жабыстыру;

11) сындарлы тәсілмен илеу (бөлшектен тұтасқа).

30. Бұйымдарды суретпен әрлеу:

1) суретке арналған бояу түрлері (гуашь, майлы бояу) – аталуы, қолдану;

2) "Түрткі" жасау;

3) бояу кезінде "түрткілерді" нүктелеу арқылы бейнелеу;

4) былғау арқылы бояу техникасы.

31. "Қалдық материалдармен жұмыс" бөлімі. Шеберхана жұмысы:

1) шеберханада өзін ұстау ережесі;

2) материалдар мен құралдар;

3) құралдармен жұмыс істеудің қауіпсіздік техникасы;

4) жұмыс орнын ұйымдастыру.

32. Кәмпит қағазынан жасалған жапсырмақұрақ:

1) кәмпит қағазын негізге желімдеу үдерісімен таныстыру;

2) кәмпит қағазынан алынған материал: түсі, өлшемі, кәмпит қағазының құрылымы;

3) геометриялық өрнектің қағаздағы жиынтығы;

4) мозаика – геометриялық оюды қатырмақағазға орналастыру.

33. Кәмпит қағаздарынан көлемді бұйым жасау:

1) гармошка - кәмпит қағаздарын бұйым жасау үшін бүктеу техникасы;

2) қағаздарды бір-біріне біріктіру тәсілдері.

34. Ағаш үгіндісінен жапсырмақұрақ жасау:

1) ағаш үгіндісінен жапсырмақұрақ жасау ережелері;

2) ағаш үгіндісін жұмысқа дайындау (елеу, әр түрлі түстерге бояу);

3) үгінділерді негізге салу әдістері.

35. Моншақ пен шытыра моншақтармен жұмыс:

1) шеберханада өзін ұстау ережесі;

2) материалдар мен құралдар;

3) жұмыс істегенде тазалық сақтау және қауіпсіз жұмыс;

4) жұмыс орнын ұйымдастыру;

5) бір түсті ірі моншақтарды бір жіпке тізу;

6) түсі мен көлемі әр түрлі моншақтарды бір жіпке өру;

7) көлемі орташа моншақтарлы бір жіпке өру;

8) инеге жіп сабақтау, түйіншектеп байлау, жіпті бекіту;

9) алғашқы және соңғы шытыра моншақты бекіту;

10) жіптің бас-аяғын бекіту;

11) моншақтарды жіпке ретпен тізу;

12) сымдағы шытыра моншақтардан өру;

13) моншақты көлемі бойынша іріктеу;

14) шытыра моншақты сымға тізу, бұрау.

36. Табиғи материалмен жұмыс:

1) шеберханада өзін ұстау ережесі;

2) материалдар мен құралдар;

3) жұмыс істегенде тазалық сақтау және қауіпсіз жұмыс;

4) жұмыс орнын ұйымдастыру;

5) материалмен танысу: табиғи материал түрлері, қасиеттері, қолдануы;

6) табиғи материалды жұмысқа дайындау;

7) жарма және дәнмен жұмыс жасау;

8) тік жинақтау техникасы, себелеу арқылы жапсырмақұрақ жасау;

9) суреттің үлгісімен жұмыс істеу;

10) иілген формаларға дәндерді қою;

11) түрлі заттарды безендіру, безендіру кезінде түрлі қосымша материалдарды пайдалану.

3-тарау. Оқу пәнінің 6-сыныптағы базалық білім мазмұны

37. "Қағаз және қатырмақағазбен жұмыс" бөлімі. Қағазды кесу:

1) 5-сыныптың материалын қайталау;

2) қисық сызық бойымен кесу;

3) түрлі көлемді шеңбер кесу;

4) кесілген пішіндерден жапсырмақұрақ жасау;

5) кесілген пішіндерден ашықхаттар және басқа да бұйымдар жасау;

6) симметрия сызығымен кесу;

7) симметрия сызығымен кесілген гирлянда-шынжырлар жасау;

8) қағаздан шашақ кесу;

9) қағаздан жасалған шашақты қолданып бұйымдар жасау (қанатттар, шырша, гүлдер, мұғалімнің таңдауы бойынша басқа бұйымдар);

10) бүгу сызығымен қатар кесуді орындау тәсілі;

11) қағадан жарықшам жасау.

38. Жапсырмақұрақ:

1) 5-сыныптың материалын қайталау;

2) пішінді үлгі бойынша кесу;

3) копозиция құру;

4) қағаздан жасалған жапсырмақұрақты әрлеу.

39. Қағазды бүктеу:

1) 5-сыныптың материалын қайталау;

2) оригами – бүктеу тәсілімен танысу;

3) текшені диагоналмен бүктеу;

4) оригами әдісін қолданып қызғалдақ жинау;

5) оригами әдісін қолданып нарцисс гүлін жинау;

6) қағаз гармошкадан шырша жасау;

7) белгілі тәсілдерді қолданып түрлі бұйымдар жасау (панно, ашықхат).

40. "Тоқыма материалымен жұмыс" бөлімі. Изонить:

1) 5-сыныптың материалын қайталау;

2) жіптің түрлері (кестеге, машинаға), олардың ерекшеліктері және қолдануы;

3) ирис жіптері;

4) бұрыш, бұрыш шыңы, бұрыш жақтары;

5) бұрышты толтыру техникасында бұйымдар жасау.

41. Құрақ құрау:

1) 5-сыныптың материалын қайталау;

2) тігін қол машинасы (жұмысы, қолданылуы, қауіпсіз жұмыс ережесі);

3) тігін машинасы туралы қарапайым мәліметтер (қолымен ұстағыш, аяқ бастырғыш, дөңгелек, аяқ көтершіш, жіп тартқыш, қалқаны, ине);

4) бұйым жасауға арналған материалдар, олардың аталуы және қасиеттері;

5) құрақтарды жұмысқа дайындау (жуу, үтіктеу);

6) сыртқы тігіс жасау;

7) қайта тігу;

8) тігін қол машинасында "пицца" және "тік жолақтар" құрақ техникасында бұйымдар жасау (сәнді панно, жұмсақ ойыншықтар, ыстық тамақты ұстауға арналған бұйым, басқа да тұрмысқа қажетті заттар).

42. Жұмсақ ойыншық:

1) 5-сыныптың материалын қайталау;

2) ілмекті тігіс;

3) ілмекті тігіспен қарапайым ойыншықтарды дайындау.

43. Тоқыма жапсырмақұрақ.

1) 5-сыныптың материалын қайталау;

2) ілек қол тігістерімен жапсырмақұрақ жасау;

3) тұра тігіспен қарапайым пішіндерден жапсырмақұрақ жасау;

4) төрт тесікті түймелермен жұмыс жасау.

44. "Саз бен тұзды қамырмен жұмыс" бөлімі. Балшық илеу:

1) 5 сыныптың материалын қайталау;

2) балшықты илеудің негізгі тәсілі;

3) "шикі" балшықты сәндеу тәсілі: жапсыру, тырналау, түрлі фактураны қолдану (қолда бар құралдар, маталар, бейімдемелер), саусақты өрнек;

4) әр түрлі құралдарды (оқтау, пішіндер, үлгілер) пайдаланылатын илеп жасау әдістері;

5) түрлі көлемдегі геометриялық пішіндердің бөлшектерін илеу (доп – допша, текше);

6) сәнді элементттерді илеу (бұрау, гүл жапырақ, жапырақ);

7) бедерлі тілімдерді белгілі сәндеу тәсілдерімен илеу;

8) бөлшектерді созу тәсілдері;

9) саздан жасалған бұйымдарды кептіру: кептіру кезеңдері, кебу деңгейіне қарай саз қасиеттерінің өзгеруі;

10) 2 шар негізінде үлгі және көрсету арқылы сындарлы әдіспен қосымша бөлшектерімен илеу (аяқтары, бас киәмдері, қанатары, басқа да қосымша бөлшектері).

45. Тұзды қамырмен жұмыс істеу:

1) 5-сыныптың материалын қайталау;

2) қамыр дайындау, құрам мөлшерін сақтау, сақтау шарттары, жұмысқа дайындау;

3) жаю және созу, бұйымның түрлі бөлшектерін жалпайту (бұру, ермексаз, доптар);

4) пішіндерді үлгі бойынша кесу;

5) оқтаумен жаю;

6) түрлі көлемдегі созбаларды созу;

7) екі бұрауды өру (өру тәсілі);

8) тесу, бұйым бөлшектерінде іс қадыру, оларды негізіне жабыстыру;

9) сәнді бұйымдарды илеу, панно, бижутерия, картиналар, түрлі моншақтар, белгілі жұмыс тәсілдерін қолданып кәдесыйлар жасау.

46. Суретпен әрлеу:

1) 5-сыныптың материалын қайталау;

2) өрнекпен бояу: дөңбелектеп, жолақпен;

3) "құрғақ бояуыш" суретпен әрлеу технологиясы.

47. "Қалдық материалдармен жұмыс" бөлімі. Кәмпит қағазынан жапсырмақұрақ жасау:

1) 5-сыныптың материалын қайталау;

2) белгілі жұмыс әдісін пайдаланып бұйымдар дайындау.

48. Кәмпит қағазынан көлемді бұйымдар дайындау:

1) 5-сыныптың материалын қайталау;

2) белгілі жұмыс әдісін пайдаланып бұйымдар дайындау.

49. Ағаш үгіндісінен жапсырмақұрақ жасау:

1) 5-сыныптың материалын қайталау;

2) белгілі жұмыс әдісін пайдаланып бұйымдар дайындау.

50. Сіріңке қораптарынан құрастыру:

1) материалдар мен құралдар;

2) жұмыс барысындағы тазалық ережесі және қауіпсіздік техникасы;

3) сіріңке қораптарынан құрастыру әдістері;

4) қораптарды ПВАмен желімдеу;

5) дайын бұйымды (түсті қағаз, майда моншақтар, фломастерлер) безендіру;

6) сіріңке қораптарынан қуыршаққа арналған жиһаз жасау (орындық, кресло, диван, шкаф, телевизор, таңдау бойынша басқа да жиһаз түрлері).

51. Киндер-сюрприз сауыттарынан бұйымдар жасау:

1) материалдар мен құралдар;

2) жұмыс барысындағы тазалық ережесі және қауіпсіздік техникасы;

3) киндер-сюрприз сауыттарынан материал;

4) киндер-сюрприз сауыттарының төлемі, өлшемі, құрамы;

5) киндер-сюрприз сауыттарын өзара біріктіру әдістері;

6) ермексаздан жасалған бөлшектерді сауытқа жабыстыру;

7) киндер-сюрприз сауыттарын бұйымдар жасау (балапан, саңырауқұлақ, таңдау бойынша басқа бұйымдар).

52. Ағашпен жұмыс жасау:

1) ағаш шеберханада өзін ұстау ережесі;

2) материалдар мен құралдар;

3) жұмыс барысындағы тазалық ережесі және қауіпсіздік техникасы;

4) жұмыс орнын ұйыдастыру;

5) шектегіші бар стуслода аралау;

6) қарапайым геометриялық пішіндерден ойыншықтар жасау.

53. Моншақ пен шытыра моншақтармен жұмыс:

1) 5-сыныптың материалын қайталау;

2) шытыра моншақты бір жіпке өру;

3) екі-үш түсті ірі шытыра моншақтарды бір жіпке тізіп ары қарай санын өзгерту;

4) негізгі қаңқасын және әрлеу элементтерін өру;

5) екі шытыра моншақтан "бұтақ" өру;

6) төрт шытыра моншақтан "бүршік" жасау;

7) белгілі жұмыс әдісін пайдаланып бұйымдар дайындау.

54. Табиғи материалмен жұмыс:

1) 5-сыныптың материалын қайталау;

2) бүршіктермен жұмыс: жұмыс әдістері, жинау, сақтау, пайдалану ережелері;

3) бөлшектерді ермексаз немесе желімнің көмегімен жабыстыру;

4) бүршіктің "құлақтарын" жапсырмақұраққа арнап қою тәсілі;

5) белгілі жұмыс әдісін пайдаланып бұйымдар дайындау.

4-тарау. Оқу пәнінің 7-сыныптағы базалық білім мазмұны

55. "Қағаз және қатырмақағазбен жұмыс" бөлімі. Жапсырмақұрақ:

1) 5-6 сынып материалдарын қайталау;

2) үлгіні бастыру және кесу;

3) матаны қатырмақағазға жабыстыру;

4) көлемді бөлшектер қолданып жапсырмақұрақ жасау.

56. Қағазды бүктеу:

1) 5-6 сынып материалдарын қайталау;

2) белгіленген сызықтар бойынша қағазды жинау және бүктеу;

3) бастыру – бөлшекті жинастыру алдында қайшының дөкір жағымен бүгілген жердің сызықтарын белгілеу;

4) гүл тәріздес қойын дәптер;

5) жүрек тәріздес конверт жасау;

6) сумка-пакет сыйкәдесі;

7) мұғалімнің таңдауы бойынша оригами техникасында қарапайым бұйымдар жасау.

57. Қағаздан көлемді кәдесыйлар жасау:

1) қағаздан конус жасау тәсілдері;

2) қағаздан цилиндр жасау тәсілдері;

3) дайын бұйымды әрлеу тәсілдері;

4) "Саңырауқұлақ" көлемді ойыншығын жасау;

5) бір түсті шашақты конустан шырша жасау;

6) шеттеті бұралған бір түсті шашақты конустан шырша жасау;

7) бірнеше конустан шырша жасау;

8) жолақтардан жасалған ілмектерден шырша жасау;

9) шеңберлі конустан шырша жасау;

10) мұғалімнің таңдауы бойынша конустан бұйым жасау.

58. Ашықхаттар жасау:

1) 5-6 сыныптарда меңгерген жұмыс тәсілдерін қайталау;

2) "Жаңа жылғы орман" ашықхаты;

3) "Шырша" жаңа жылдық көлемді ашықхат;

4) ұлдарға арналған "Жейде" ашықхаты.

59. Газет қағазымен жұмыс жасау:

1) 5-6 сыныптарда меңгерген жұмыс тәсілдерін қайталау;

2) газет жолақтарын кеңсе пышағымен кесу;

3) өруге арналған жолақтарды жинау;

4) жолақтарды бұрау;

5) бұралған газет жолақтарынан аңдардың пішінін жасау.

60. "Тоқыма материалымен жұмыс" бөлімі. Изонить:

1) 5-6 сыныптардың материалын қайталау;

2) жіптің түстерінің сәйкестігі;

3) бір жақтағы бірнеше нүктені толтыру;

4) шеңберді диамерт бойынша толтыру;

5) белгілі техникаларды қолданып бұйымдар жасау.

61. Құрақ құрау:

1) 5-6 сыныптардың материалын қайталау;

2) қол жетекті машинаның үстіңгі және астыңғы жіптерін салу;

3) қайып тігу тігісі;

4) машиналық шегелеу;

5) "рама" тәріздес қиындыларды әрлеу;

6) жіптен мата алу туралы қарапаыйм мәліметтер;

7) өлшеу құралдары: бұрыш, сантиметр;

8) таныс құрақ техникаларын қолдана отырып бұйымдар жасау.

62. Жұмсақ ойыншық:

1) 5-6 сыныптардың материалын қайталау;

2) таныс жұмыс тәсілдерін қолдана отырып, ойыншықтар жасау;

3) қол жетегі бар тігін машинасымен қарапайым ойыншықтарды жасау.

63. Тоқыма жапсырмақұрақ:

1) 5-6 сыныптардың материалын қайталау;

2) таныс жапсырмақұрақ жұмыстарын қолдана отырып бұйымдар жасау;

3) "аяғы бар" түймелермен жұмыс жасау;

4) тік жолмен әртүрлі жапмырмақұрақ жасау; өрнек (түрлері, қолдану, қажеттілігі);

5) машиналық жапсырмақұрақпен қарапайым өрнектерді жасау;

6) таныс жапсырмақұрақ техникасымен бұйымдар дайындау.

64. "Саз бен тұзды қамырмен жұмыс" бөлімі. Сазбен жұмыс:

1) 5-6 сыныптардың материалын қайталау;

2) ойыншықпен бөлшектері өлшемдерінің сәйкестігі;

3) көлемді пішіндерді конус негізінде үлгіні тірек ете отырып құрылымдық тәсілмен сомдау;

4) көлемді пішіндерді конус негізінде үлгіні тірек ете отырып құрылымдық тәсілмен сомдау;

5) табиғи саз балшықты жұмысқа дайындау, балшықты илеу.

65. Тұзды қамырмен жұмыс істеу:

1) 5-6 сыныптардың материалын қайталау;

2) түрлі бұйымдарды жасағанда жұмыс тәсілдері ме құралдарды таңдау;

3) үстелдің үстінде қолымен және оқтаумен қамырды жаю тәсілдері;

4) пішіндер және үлгілер қолдану тәсілдері;

5) аңдардың пішіндері туралы қарапайым түсініктер;

6) қарапайым құрылым құрастыру.

66. Бұйымдарды бояу:

1) 5-6 сыныптардың материалын қайталау;

2) мұғалім ұсынған үлгі бойынша гуашьпен әрлеу;

3) өрнектермен әрлеу: шеңберлермен, жолақтармен, нүктелермен, сызықшалармен.

67. "Қалдық материалдармен жұмыс" бөлімі. Сіріңке қораптарын құрастыру:

1) 5-6 сыныптардың материалын қайталау;

2) сіріңке қораптарына құрастыру тәсілдері;

3) ұйымды құрау бөлшектерін біріктіру тәртібі;

4) жұмыс барысында тазалық сақтау және қауіпсіздік ережесі;

5) белгіленген сызықтар бойымен қайшымен кесу;

6) сызба бойынша желімдеумен бөлшектерді біріктіру;

7) түрлі-түсті қағазды жабыстыру;

8) сәнді бөлшектермен әрлеу;

9) сіріңке қораптарынан бұйымдар жасау ("Жүк машинасы", "Ұшақ", "Кеме", "Ат" және таңдау бойынша басқа бұйымдар).

68. Ағаш ши және ағаш үгіндісінен жапсырмақұрақ жасау:

1) материалдар мен құралдар;

2) жұмыс барысында тазалық сақтау және қауіпсіздік ережесі;

3) ағаш үгінділері және сіріңке қораптарынан жапсырмақұрақ жасау реті;

4) ағаш үгінділерін жұмысқа дайындау (елеу, түрлі түске бояу);

5) сіріңкені күкірттен тазарту;

6) қажетті ұзындықтағы сіріңкені дайындау;

7) сіріңкелерді ретпен жинау;

8) сіріңкені негізге жабыстыру;

9) ағаш ши және ағаш үгіндісінен жапсырмақұрақ жасау.

69. Киндер-сюрприз сауыттарынан бұйымдар жасау:

1) 5-6 сыныптардың материалын қайталау;

2) үйренген жұмыс тәсілдерін қолданып бұйымдар жасау.

70. Ағашпен жұмыс жасау:

1) 5-6 сыныптардың материалын қайталау;

2) тесіктерді бұрғылау;

3) қозғалмайтын ойыншықтар жасау.

71. Моншақ және шытыра моншақпен жұмыс:

1) 5-6 сыныптардың материалын қайталау;

2) шытыра моншақты сымға өру;

3) сымды өлшеу, қашетті өлшемді секатормен кесу;

4) шытыра моншақты сымға тізу, бұрау;

5) бүршік, гүл жапырақ, гүл өру;

6) бұйымдарды жинау;

7) меңгерген жұмыс тәсілдерін қолданып бұйымдарды тоқу.

72. Табиғи материалдармен жұмыс:

1) 5-6 сыныптардың материалын қайталау;

2) бүрлерден көлемді бұйымдар жасау;

3) бөлшектерді жабыстыру;

4) жұмыртқаның қабығымен жұмыс жасау;

5) жұмыртқа қабығының қасиеттері;

6) материалды жұмысқа дайындау;

7) жұмыртқаның қабығын сақтау шарттары;

8) бүтін жұмыртқа қабығынан бөлу, бояу;

9) жұмыртқа қабығын суретке жапсыру(аппликация)

10) үйренген жұмыс тәсілдерін қолданып бұйымдар жасау.

5-тарау. Оқу пәнінің 8-сыныптағы базалық білім мазмұны

73. "Қағаз және қатырмақағазбен жұмыс" бөлімі. Қағазды бүктеу:

1) 5-7 сынып материалдарын қайталау;

2) оригами – қағазды бүктеу өнері, негізгі тәсілдері;

3) гирлянданы құрастыру;

4) модульдерден "Оригами" техникасымен қарапайым бұйымдарды құрастыру.

74. Газет қағаздарымен жұмыс:

1) 5-7 сынып материалдарын қайталау;

2) бүгілген қағаз жолақтарынан өру (табаққа төсеніш, қорапша, бетбелгілер);

3) қағазды ширатып бұрау;

4) ширатылған газет қағаздарынан қарапайым заттарды өру (дөңгелек тақтайша).

75. Қағаздан көлемді кәдесыйлар, сәнді бұйымдар жасау:

1) 5-7 сынып материалдарын қайталау;

2) қағаз жолақтарын стерженьге орау тәсілі;

3) қағаздан моншақтар әзірлеу;

4) қатырмақағаз немесе ашықхаттардан бұйымдар әзірлеу, белгіленген сызықтар бойынша бүгу.

76. Гүлдерді әзірлеу:

1) қағаздан гүлдерді әзірлеудің әртүрлі әдіс-тәсілдері;

2) ширатпа (спираль) гүлдерді әзірлеу (керексіз кітап немесе газетен);

3) газеттен раушан гүлін әзірлеу;

4) оригами тәсілінде гүлдер әзірлеу әдістері;

5) гофрирленген қағаздан гүлдерді әзірлеу әдістері;

6) сулық, майлық қағаздардан гүлдер әзірлеу әдістері.

77. "Квиллинг" техникасында жұмыс:

1) "Квиллинг" техникасымен танысу;

2) квиллинг үшін қажетті материалдар мен құралдар;

3) квиллингке қажетті құралдармен жұмыс істеу қауіпсіздігінің ережелері;

4) тығыз және босаңсыған домалақ роллдарды әзірлеу;

5) "тамшы" түріндегі роллдарды әзірлеу;

6) қарапайым ораманы әзірлеу;

7) үйренген әдістерді қолдана отырып, гүлдер композициясын әзірлеу;

8) үйренген әдістерді қолдана отырып, түрлі бұйымдар әзірлеу.

78. Ашықхат жасау:

1) 5-7 сынып материалдарын қайталау;

2) үйренген жұмыс тәсілдерін қолданып, ашықхаттар жасау.

79. "Изонить" техникасы бойынша шеңбердің ішін тігіспен толтыру:

1) 5-7 сынып материалдарын қайталау;

2) шеңбер, дөңгелек (аталуы, айырмашылығы);

3) шеңберді бір хорда бойынша толтыру;

4) үйренген әдістермен бұйымдар жасау.

80. Бұйымдарды құрақ құрау техникасымен тігу:

1) 5-7 сынып материалдарын қайталау;

2) электр жетекті машина бөліктері (табаны, жіп тартқыш, қорабы, сермер, ине, басқыш);

3) электр жетекті тігін машинасымен жұмыстағы қауіпсіздік ережелері;

4) үстіңгі және астыңғы жіптерін салу;

5) жіптері ұзын бойымен және көлденең орналасқан маталар және мата қиықтары, олардың қасиеттері;

6) тоқыма бау, сырма, ілмекті тігуде қайып тігу әдістері;

7) "Қиғаш жолақтар" құрақ техникасы;

8) "Крейзи" құрақ техникасы;

9) кестелеу және шытыра моншақтардан өру элементтері бар "Пицца" құрақ техникасы;

10) таныс құрақ құрау техникаларын қолданып, бұйым жасау.

81. Жұмсақ ойыншық:

1) 5-7 сынып материалдарын қайталау;

2) электр жетекті тігін машинасымен қарапайым ойыншықтарды тігу;

3) құрақтардан жұмсақ ойыншықтар жасау.

82. Тоқыма жапсырмақұрағы:

1) 5-7 сынып материалдарын қайталау;

2) сәндік тігістер;

3) сәндәк тігісті реттегіш;

4) "зиг-заг" тігісі;

5) "зиг-заг" тігісімен қарапайым нобайларды машинада тігу;

6) ыстық затты ұстағыш, шәйнек жылытқыштар, тұтас пішілген жапсырмақұрақты алжапқыш жасау;

7) ұлттық ою элементтерінің атаулары мен символдық мағынасы;

8) тәжірибелік мақсаттағы бұйымдарды, киімдерді және тұрғын үйді безендіру элементтерінде қазақ оюларын қолдану;

9) оюды жасауға пайдаланылатын матаның қасиеттері;

10) бұйымдарды (тұтас пішілген жапсырмақұрақты алжапқыш жасау, ыстық затты ұстағыш, шәйнек жылытқыштар, көрпе, қалта) безендіру элементтерінде қазақ оюларын қолдану.

83. "Саз бен тұзды қамырмен жұмыс" бөлімі. Саздан илеу:

1) 5-7 сынып материалдарын қайталау;

2) жалпақ пішіндерді және текстурасы әр түрлі сәндік тілімдерді сомдау;

3) көлемді пішіндегі ойыншықтар мүсіндеу;

4) Филимонов халық ойыншығын мүсіндеу ("Жылқы", "Сиыр", "Қой", "Әтеш", "Еркек", "Әйел", "Бұғы");

5) Карагополь халық ойыншығын мүсіндеу ("Жылқы", "Әйел", "Құс", "Аю", "Бұғы");

6) Дымков халық ойыншығын мүсіндеу ("Жылқы", "Қой", "Әйел", "Үйрек", "Ешкі", "Әйел", "Үндік");

7) замануи қазақ кәдесыйларын мүсіндеу.

84. Халықтық керамикалық кәсіптермен танысу:

1) кәсіптердің пайда болуы туралы мәліметтер (Филимонов, Карагополь, Дымков ойыншықтары, қазақ кәдесыйлары);

2) Филимонов, Карагополь, Дымков ойыншықтарының сюжеттері және композициялық ерекшеліктері;

3) қазақ кәдесыйларының сюжеттері және композициялық ерекшеліктері;

4) ойыншықтарды жасау дәйектілігі (алгоритмі);

5) өрнекпен әшекейлеудің негізгі элементтері мен ерекшеліктері.

85. Тұзды қамырмен жұмыс:

1) 5-7 сынып материалдарын қайталау;

2) ұсақ жарықшаларды қыру және сүрту;

3) жиектеменің бетіне сурет салу үшін ұсақ заттарды пайдалану;

4) ертегі кейіпкерлерін мүсіндеу;

5) өсімдіктерді мүсіндеу;

6) кәдесыйлардың, панноның, суреттердің, тоңазытқышқа жапсыратын магниттердің кейіптері.

86. Кескіндеу:

1) 5-7 сынып материалдарын қайталау;

2) акрил бояуы (құрамы, қолданылуы, кескіндеу әдісі);

3) Филимонов халық ойыншығын кескіндеу;

4) Карагополь халық ойыншығын кескіндеу;

5) Дымков халық ойыншығын кескіндеу;

6) заманауи қазақ кәдесыйларын кескіндеу.

87. "Қалдық материалдармен жұмыс" бөлімі. Ағаш сабанынан және ұнтағынан жапсырмақұрақ:

1) 5-7 сынып материалдарын қайталау;

2) қолөнер туындыларын жасау.

88. "Киндер-сюрприз" сауытынан бұйымдар жасау:

1) 5-7 сынып материалдарын қайталау;

2) екіжақты скотч көмегімен киндер-сюрприз құтысына жүннен иірілген жіпті жапсыру;

3) біздің көмегімен құтыны тесу;

4) түрлі бұйымдар жасау.

89. Пластикалық бөтелкелерден бұйымдар жасау:

1) материалдар мен құралдар;

2) жұмыс істеу кезінде тазалық ережесін сақтау және қауіпсіз жұмыс техникасы;

3) пластикалық материалдардың түрлері мен қасиеттері;

4) пластикалық бөтелкелерді кесу әдістері;

5) пластикалық бөлшектерді біріктіру;

6) пластикалық бөтелкелерге түсті қатырмақағаздардың бөліктерін жапсыру;

7) түрлі бұйымдар жасау.

90. "Ағашпен жұмыс":

1) 5-7 сынып материалдарын қайталау;

2) қозғалмалы ойыншықтарды құрастыру;

3) бұйымдарды шегелерді қолданып жасау.

91. "Моншақ пен шытыра моншақтармен жұмыс":

1) 5-7 сынып материалдарын қайталау;

2) сымдағы шытыра моншақтардан өру;

3) шытыра моншақты сымға тізу;

4) бұрау;

5) бұйымды қабаттап жинау;

6) сымдағы шытыра моншақтан бұйым өру.

92. "Табиғи материалдармен жұмыс":

1) 5-7 сынып материалдарын қайталау;

2) түрлі бұйымдарды жұмыртқа қабығымен әсемдеу;

3) әсемдеуге қосымша заттарды қолдану;

4) үйренген әдістерге сүйене отырып бұйымдар жасау.

6-тарау. Оқу пәнінің 9-сыныптағы базалық білім мазмұны

93. "Қағазбен және қатырмақағазбен жұмыс" бөлімі. Газет қағазымен жұмыс:

1) 5-8 сынып материалдарын қайталау;

2) бүгілген қағаз жолақтарынан өру (табаққа төсеніш, қорапша, бетбелгілер);

3) ширатылған газет қағаздарынан қарапайым заттарды өру (табаққа төсеніш, себет, қорапшалар).

94. Қағаздан көлемді сәндік бұйымдарды жасау:

1) 5-8 сынып материалдарын қайталау;

2) оригами – қағазды бүктеу өнері, негізгі тәсілдері;

3) "Оригами" тәсілін қолдана отырып бұйымдар жасау (жұлдыз, қорапша, шырша);

4) көлемді бұйымдар алу үшін қосымша материалдар қолдану (синтепон, фетр, моншақ, страздар, басқа да материалдар);

5) қағаз жолақтарынан көлемді қарларды жасау;

6) қағазпластика техникасында қарапайым бұйымдар жасау.

95. Гүлдер жасау:

1) 5-8 сынып материалдарын қайталау;

2) қағаздан гүлдерді әзірлеудің әртүрлі әдіс-тәсілдері.

96. "Квиллинг" техникасында жұмыс:

1) 5-8 сынып материалдарын қайталау;

2) "гофрошариктер" жасау;

3) "гофрошариктерден" бұйымдар жасау;

4) S орамасын жасау;

5) V орамасын жасау;

6) "Жүрек" орамасын жасау;

7) "ромб" пішінінде роллдар жасау;

8) "квадрат" пішінінде роллдар жасау;

9) екіге бүгілген қағаздан шашақ немесе шеті ширатылған шашақ жасау;

10) үйлесімді композиция жасау;

11) жұмысты дайын үлгілер бойынша орындау.

97. Қатырмақағазбен жұмыс:

1) қатырмақағазбен жұмыс істеу үшін материалдар мен құралдар;

2) қатырмақағазбен жұмыс істеуге арналған құралдармен жұмыстағы қауіпсіздік техникасы;

3) қатырмақағазды бүгу және кесу;

4) қатырмақағаздан әртүрлі пішіндегі қорапшалар (шаршы, дөңгелек, үшбұрыш) жасау;

5) қатырмақағаздан жасалған бұйымдарды әрлеу.

98. Ашықхат әзірлеу:

1) 5-8 сынып материалдарын қайталау;

2) композицияларды сәндік материалдармен әсемдеу;

3) "Изонить" техникасын қолданып ашықхат жасау;

4) ашықхаттар жасау және әрлеу.

99. "Тоқыма материалдармен жұмыс" бөлімі. Изонить:

1) 5-8 сынып материалдарын қайталау;

2) ширатпа (атауы, пішіндердің әртүрлілігі);

3) ширатпаны толықтыру;

4) екі хорда бойынша шеңберді толтыру;

5) үйренген техникалар бойынша бұйымдар жасау.

100. Құрақ құрау техникасы:

1) 5-8 сынып материалдарын қайталау;

2) "Бес таңба" құрағы;

3) "Сынық мүйіз" құрағы;

4) "Сатылы" құрағы;

5) "Тышқан із" құрағы;

6) "Жұлдыз" құрағы;

7) "Шахматты" құрағы;

8) "құрақ" техникасында көрпе жасау;

9) "крэйзи" құрақ техникасымен танысу;

10) мұғалімнің таңдауы бойынша құрақ құраудың түрлі техникаларымен танысу;

11) қазақтың ұлттық көрпелерін, әр түрлі құрақ құрау техникасымен жасалған құрақ панноны, ыстық затты ұстағышты, шәйнек жылытқыштарды, сәндік жастыққаптарды жасау.

101. Жұмсақ ойыншық:

1) 5-8 сынып материалдарын қайталау;

2) үйренген әдістер бойынша жұмсақ ойыншықтар жасау;

3) құрақтардан жұмсақ ойыншық жасау.

102. Тоқыма жапсырмақұрақ жасау:

1) 5-8 сынып материалдарын қайталау;

2) бұйымдарды шытыра моншақтармен, пайеткалармен, тоқыма баумен және баумен көркемдік безендіру;

3) бұйымдарды (тұтас пішілген жапсырмақұрақты алжапқыш жасау, ыстық затты ұстағыш, шәйнек жылытқыштар, көрпе, қалта) безендіру элементтерінде қазақ оюларын, қолдану.

103. "Саз бен тұзды қамырмен жұмыс" сазды күйдіру:

1) муфель пеші, оның міндеті;

2) күйдіру үдерісі;

3) муфель пешімен жұмыстағы қауіпсіздік ережелері;

4) пешке салу және шығару тәртібі;

5) күйдіру температурасы мен уақыты;

6) күйдірілген саздың қасиеттері.

104. Сазды илеу:

1) 5-8 сынып материалдарын қайталау;

2) жалпақ пішіндерді және текстурасы әр түрлі сәндік тілімдерді сомдау;

3) көлемді пішіндегі ойыншықтар мүсіндеу;

4) Филимонов халық ойыншығын мүсіндеу ("Атты адам", "Сауыншы", "Түлкі және тауық", "Әтеш және тауық", "Ешкі", "Құсшы", "Жауынгер мен бойжеткен" басқа да сюжетті мүсіндер);

5) Карагополь халық ойыншығын мүсіндеу ("Атты адам", "Құсшы", "Асыраушы", "Құсты аю", "Итер - тарт", "Еркек");

6) Дымков халық ойыншығын мүсіндеу ("Атты адам", "Бақташы", "Үйрек балапандарымен", "Сөмкелі әйел", "Ит ұстаған әйел", "Үндік");

7) замануи қазақ кәдесыйларын мүсіндеу ("Құс", "Қошақан", "Түйе", декоративті, магнитті тастар, "Киіз үй", "Жылқы").

105. Тұзды қамырмен жұмыс:

1) 5-8 сынып материалдарын қайталау;

2) мүсіндеу: ертегі кейіпкерлері мен өсімдіктердің, кәдесыйлардың, панноның, суреттердің, тоңазытқышқа жапсыратын магниттердің кейіптері.

106. Кескіндеу:

1) 5-8 сынып материалдарын қайталау;

2) акрил бояуы (қасиеті, қолданылуы, кескіндеу әдісі);

3) бұйымдарды кескіндеу.

107. "Қалдық материалдармен жұмыс". Пластикалық бөтелкелерден бұйымдар жасау:

1) 5-8 сынып материалдарын қайталау;

2) үйренген әдістерді қолдана отырып, бұйымдар жасау;

3) пластикалық бөтелкелерде тесіктер тесу;

4) темір сым арқылы бөлшектерді өзара біріктіру;

5) пластикке мата, фанерден түрлі бөліктерді, өрме жіпті жапсыру;

6) пластикалық бөтелкелерден жасалған бұйымдарды көркемдеп әрлеу;

7) пластикалық бөтелкелерден киіз үй жасау;

8) түрлі әдістерді қолданып, бұйымдарды жасау.

108. "Ағашпен жұмыс":

1) 5-8 сынып материалдарын қайталау;

2) білте тақтайшалардан бұйымдар жасау;

3) кеспе ағаштан бұйымдар жасау.

109. "Моншақ пен шытыра моншақтармен жұмыс":

1) 5-8 сынып материалдарын қайталау;

2) шытыра моншақты екі жіпке өру;

3) сымдағы шытыра моншақтардан өру;

4) екі жіпке өру;

5) түстерді кезектестіру;

6) үлгі бойынша қарапайым сұлбаларды қолдану;

7) шытыра моншақтарды сымға тізу, дайындамаларды бұрау. Гүлді, оның шанағын, жапырағын өру;

8) бұйымды жинастыру;

9) үлгілер бойынша бұйымдар өру, жасау.

7-тарау. 5-сыныпты аяқтағанда күтілетін нәтижелер

110. Пәндік нәтижелер. Білім алушылар:

1) шеберханадағы тәртіп ережелері;

2) шеберханадағы қаупсіздік техника ережелерін;

3) жұмыс орнын ұйымдастыру ережесін;

4) құралдар мен материалдардың аталуын;

5) үлгіні пайдалана отырып, жұмысты орындау бірізділігін;

6) әр түрлі материалдардың құрамы мен түрлері жайлы қарапайым мәліметтерді;

7) мата мен қағаздың жұмыс жасауға ынғайлы бетін айыруды;

8) қағаз жолақтарын бүктеу арқылы шаршы, үшбұрыш секілді жеңіл геометирялық пішіндерді алу жолдарын;

9) қол иненің құрылымын;

10) инені ұзындығына, қалыңдығына, көзінің көлеміне қарай анықтауды;

11) қайшының түрлерін және қандай мақсатта қолданатынын;

12) тігін жіптерін: қалыңдығын және мықтылығын;

13) электр үтігін (тарихы, қолданылуы, жұмыс барысындағы қауіпсіздік ережесін білу);

14) түймелер және оны қолдану жолдарын білуге ұмтылады деп күтіледі.

111. Білім алушылар:

1) үтіктеу құрылғысын пайдаланып, инеге жіпті сабақтап және ұшын түйіншектеп бекітіп, тескіштің көмегімен қағазды тесуді;

2) белгі жасауды, мөлшерін салуды және үлгі бойымен жүргізуді;

3) қағаз бетін ортасынан жартылай бүгіп және қатпарлап бүгуді;

4) қағазды түзу, шеңбер және шиыршық бойымен кесуді;

5) қағазды жыртуды, умаждауды және қағазды домалатуды;

6) газет жолақтарынан түтікшелерді ширатып орауды;

7) қатпарланған қағаздардан бұйымдар жасауды;

8) геометриялық пішіндерден жапсырмалар жасауды;

9) жұмыс жіптерінің ұзындығын анықтауды;

10) геометриялық пішіндерден оюлар құрастыруды;

11) жапсырма жұмыстар барысында кеңістікті бағдарлауды;

12) қағаздан жасалынған тік жолақтарды пайдалана отырып қораптар, бұйымның жиегін, ашық хаттарды әшекейлеуді;

13) "Изонить" техникасы бойынша тоқыма материалдармен жұмыс жасауды;

14) қатырмақағазды "инені алға" тігісімен дайын тесіктер бойынша кестелеуді, қиғаш тігісті;

15) картон мен паралоннан ойыншықтар жасауды;

16) мата "доптармен" жұмсақ ойыншықтар жасауды;

17) бұйымдарды қол тігісімен "йо-йо" мен "пицца" техникасы бойынша орындауды, панно, жұмсақ ойыншықтар жасауды;

18) жапсырмақұрақтарды "ине алға" қолтігістермен орындауды (панно мен ашық хаттар);

19) екі тесікті түймелермен жұмысты (түймелі панно мен ашық хаттар, ыстық затты ұстағыш);

20) пайеткалар және моншақтарды тіге білуді;

21) тұзды қамырмен және сазбен жұмыс жасауды

22) саз балшықты илеуді және тегістеуді;

23) сазды оқтаумен жаюды;

24) үлгі бойынша қиылған пішіндерді балшық бетіне орналастыруды, кесуді;

25) тікбұрышты, домалақ, сопақша пішінді, текстурасы әр түрлі сәндік тілімдер сомдауды;

26) тырналған суретті сәндік тілімдерді; бедерлі сәндік тілімдер сомдауды;

27) тұзды қамырдан қарапайым заттарды: таяқша, шұжық, доп, құймақ, шелпекті мүсіндеуді;

28) бөліктерді қылқалам мен судың көмегімен біріктіруді;

29) қалдық материалдармен жұмыс жасауды;

30) кәмпит қағаздарынан жапсырмақұрақ жасауды;

31) кәмпит қағазынан көлемді бұйымдар жасауды;

32) ағаш үгіндісінен жапсырмақұрақ жасауды;

33) моншақ пен шытыра моншақтармен жұмысты;

34) бір түсті ірі моншақтарды бір жіпке тізуді;

35) түсі мен көлемі әр түрлі моншақтарды бір жіпке өруді;

36) сымдағы шытыра моншақтардан өруді;

37) табиғи материалдармен жұмыс жасауды;

38) табиғи материалдарды жұмыс жасауға даярлауды;

39) жармамен және дәндермен жұмысты;

40) әр түрлі жарма мен дәндердің түрлерін дайын суретке себу, салу тәсілдерін (тура салу мен себу әдісі);

41) табиғи материалдарды негізге салу кезінде үлгіні пайдалануды;

42) әр түрлі заттарды әшекейлеуді және әшекейлеуге қосымша материалдарды қолдануды меңгереді деп күтіледі.

8-тарау. 6-сыныпты аяқтағанда күтілетін нәтижелер

112. Пәндік нәтижелер. Білім алушылар:

1) қол жетекті тігін машинасын (қолданылуы, жұмыс барысындағы қауіпсіздік ережесін);

2) қол жетекті машина бөлшектерін (табаны, жіп тартқыш, қорабы, сермер, ине);

3) бұйымдарды жасау барысында пайдаланылатын маталардың атауын, сипатын;

4) жіптің түрлерін (тігіске, машинаға), олардың ерекшеліктерін және қолданылуын;

5) ирис жіптерді;

6) "Кеппеген" сазды сәндік өңдеу әдістерін: жапсыру, тырнау. Әр түрлі фактураларды пайдалануды (қолдағы бар саймандар, маталар, құрылғылар). Саусақпен оюды;

7) әр түрлі құралдарды (оқтау, пішіндер, үлгілер) пайдаланылатын илеп жасау әдістері;

8) саздан бұйымдарды кептіру үдерісін, кептіру кезеңдерін, кебу деңгейіне қарай саз қасиеттерінің өзгеруін білуге ұмтылады деп күтіледі.

113. Білім алушылар:

1) қағазбен және қатырмақағазбен жұмыс жасауды;

2) қиылып алынған пішіндерден қатырмақағаз және қағаз көмегімен жапсырмалар жасауды;

3) қиылып алынған пішіндерден ашық хаттар жасауды;

4) қағаз шашақтарды қолдана отырып, бұйымдар жасауды (шырша, гүлдер, мұғалімнің таңдауы бойынша кез келген бұйым);

5) "Оригами" техникасын қолдана отырып, бұйымдар жасауды;

6) изонить, тоқыма материалдарымен жұмыс жасауды;

7) бұрышты толтыру техникасымен бұйымдар жасауды;

8) бұйымдарды қол жетекті тігін машинасымен "пицца" және "түзу жолақтар" құрақ техникасымен, сәндік панно, ыстық затты ұстағыш, жұмсақ ойыншықтар тігуді;

9) ілмекті тігіспен қарапайым ойыншықтар, ине шанышқыш, жазық ойыншықтар тігуді;

10) ілмекті тегіспен қол тігістері арқылы жапсырмалар жасауды;

11) түзу тігісті машиналық жапсырмақұрақты орындауды;

12) төрт тесікті түймелермен жұмысты;

13) саз бен тұзды қамырмен жұмысты;

14) әр көлемдегі геометриялық пішіндерді сомдауды;

15) сәндік элементтерді сомдауды (жапырақ, күлте);

16) бедерлі тілімдерді мүсіндеуді, көлемді пішіндерді конус негізінде құрылымдық тәсілмен сомдауды;

17) үлгі және көрсетілім бойынша екі дөңгелектің негізінде, қосымша бөлшектерді (аяқтары, бас киімі, қанаты) құрастыра отырып, құламайтын ойыншықтар жасауды;

18) қамырды құрамын сақтай отырып дайындауды, сақтау шарттарын, жұмысқа дайындауды;

19) сәнді бұйымды, панноны, бижутерияны, суретті, әр түрлі пішінді моншақтарды, кәдесыйларды мүсіндеуді;

20) жұмыста меңгерген тәсілдерді пайдалана отырып, қалдық материалдардан бұйымдар жасауды;

21) ағашпен жұмыс жасауды:

бөлшектерді ұсақ тісті арамен белгі бойынша кесуді;

қарапайым геометриялық пішіндерден ойыншықтар жасауды меңгереді деп күтіледі.

9-тарау. 7-сыныпты аяқтағанда күтілетін нәтижелер

114. Пәндік нәтижелер. Білім алушылар:

1) қағаздан конус даярлау тәсілдерін;

2) қағаздан цилиндр даярлау тәсілдерін;

3) дайын бұйымды әшекейлеу тәсілдерін;

4) қол жетекті тігін машинасының үстіңгі және астыңғы жіптерін салуды;

5) машиналық қайып тігу тігісін, тігісті жатқыза және айыра үтіктеуді;

6) машиналық бекітуді;

7) кесілген жердің шеттерін өңдеуді;

8) матаны жіптен алу туралы қарапайым мәліметтерді;

9) өлшеу құралдарын: сантиметр, бұрыштық;

10) табиғи сазды даярлау ережесін, сазды илеуді;

11) қолдың және оқтаудың көмегімен үстелде қамырды илеу тәсілдерін;

12) үлгілер мен пішіндерді қолдану тәсілдерін;

13) жануарлар пішіндері жайлы қарапайым түсініктерді білуге ұмтылады деп күтіледі.

115. Білім алушылар:

1) қағазбен және қатырмақағазбен жұмыс істеуді;

2) гүл пішіндес блокноттар даярлауды;

3) жүрекше пішіндегі конверттер даярлауды;

4) сыйлық-сөмкелер даярлауды;

5) мұғалімнің таңдауы бойынша оригами техникасын қолданып, қарапайым бұйымдар даярлауды;

6) қағаздан көлемді кәдесыйлар даярлауды;

7) мұғалімнің таңдауы бойынша конустан бұйымдар жасауды;

8) көлемді, жалпақ ашық хаттар даярлауды;

9) газет қағаздарымен жұмысты;

10) ширатылған газет жолақтары көмегімен жануарлардың пішінін даярлауды;

11) изонить, тоқыма материалымен жұмысты;

12) қабырғалары ортақ бірнеше бұрыштарды толтыруды;

13) шеңберді диаметр бойынша толтыруды;

14) меңгерілген техникалар бойынша бұйымдар жасауды;

15) құрақ техникасы бойынша жұмысты;

16) таныс құрақ техникасын қолданып, бұйымдар жасауды;

17) қол жетекті тігін машинасымен жұмсақ ойыншықтар жасауды;

18) "сабақты" түймелермен жұмыс жасауды;

19) түзу тігісті машиналық жапсырмақұрақты орындауды, оюларды (атаулары мен символдық мағынасы);

20) машиналық жапсырмақұрақ бойынша қарапайым оюларды орындауды;

21) сазбен және тұзды қамырмен жұмысты;

22) конус негізінде көлемді ойыншықтарды құрастыру әдісі бойынша үлгіге негіздеп, аралас тәсілмен мүсіндеуді;

23) халық ойыншықтары негізінде көлемді ойыншықтарды құрастыру әдісі бойынша үлгіге негіздеп, аралас тәсілмен мүсіндеуді;

24) қалдық материалдармен жұмыс жасауды;

25) сіріңке қорабшасынан бұйымдар әзірлеуді ("Ұшақ", "Кеме", "Жылқы", "Жүк көлігі", басқа да бұйымдар);

26) ағаш үгінділерінен және сабаннан жапсырмалар жасауды;

27) киндер сауытынан бұйымдар жасауды;

28) ағашпен жұмысты:

ағашты теспей бұрғылауды;

қозғалмайтын ойыншықтар жасауды;

29) моншақ пен шытыра моншақтармен жұмысты;

30) меңгерілген жұмыс тәсілдері бойынша бұйымдар өруді;

31) табиғи материалдармен жұмысты (жұмыртқаның қабығы, бүрлер) меңгереді деп күтіледі.

10-тарау. 8-сыныпты аяқтағанда күтілетін нәтижелер

116. Пәндік нәтижелер. Білім алушылар:

1) оригами техникасы бойынша модульді бүктеу тәсілдерін;

2) қағаз жолақтарды стерженьге орау тәсілдерін;

3) шиыршықталған (спиральді) гүлдер даярлау әдістерін;

4) гофрирленген қағаздан гүлдер жасауды;

5) қағаз сүлгілердің көмегімен гүлдер жасауды;

6) электр жетекті машина бөліктерін (табаны, жіп тартқыш, қорабы, сермер, ине, басқыш);

7) электр жетекті тігін машинасымен жұмыстағы қауіпсіздік ережелерін;

8) үстіңгі және астыңғы жіптерін салуды;

9) жіптері ұзын бойымен және көлденең орналасқан маталар мен мата қиықтарын, олардың қасиеттерін;

10) тоқыма бау, сырма, ілмек тігуде қайып тігу әдістерін;

11) сәндік тігістерді;

12) сәндік тігісті реттегішті;

13) "зиг-заг" тігісін;

14) акрил бояуын (қолдану ерекшелігі);

15) Филимонов дәстүрлі ойыншығының суретін;

16) Карагополь дәстүрлі ойыншығының суретін;

17) Дымков дәстүрлі ойыншығының суретін;

18) заманауи қазақ кәдесыйының суретін;

19) қазақ оюларының атауы мен мағынасын;

20) оюды даярлауға қолданатын матаның ерекшелігін;

21) керамикалық бұйымдардың пайда болуы туралы мәліметтерді (Филимонов, Карагополь, Дымков ойыншықтары, қазақтың дәстүрлі ескерткіштері);

22) Филимонов, Карагополь, Дымков ойыншықтарының ерекшеліктерін;

23) қазақтың дәстүрлі ескерткіштерінің композициялық ерекшеліктерін;

24) ойыншық жасау алгоритмін;

25) пластикалық материалдардың ерекшеліктері мен түрлерін;

26) пластикалық бөтелкелерді кесу тәсілдерін;

27) пластикалық бөлшектерді біріктіруді;

28) пластикалық бөтелкелерге түрлі-түсті қатырмақағаз жасалған бұйымдарды жапсыруды білуге ұмтылады деп күтіледі.

117. Білім алушылар:

1) қағаз және қатырмақағазбен жұмыс жасауды;

2) оригами техникасының үлгісі бойынша жинақтау тәсілдерін;

3) бүктелген қағаз жолақтарынан бұйымдар тоқуды;

4) газет түтіктерінен қарапайым бұйымдар тоқуды;

5) қағаздан көлемді кәдесый даярлауды;

6) қатырмақағаздан және ашық хаттардан қиғаш немесе ілмектігіспен бұйымдар даярлауды;

7) "Квиллинг" техникасы бойынша жұмыс жасауды;

8) "Изонить" техникасы және тоқу материалдарымен жұмыс жасауды;

9) шеңберді бір хорда бойынша толтыруды;

10) "құрақ тігіс" техникасы бойынша жұмыс жасауды;

11) "Диагональді жолақтар", "Крейзи", "Пицца" тігу және тоқу элементтері бар құрақ техникасын;

12) электр жетекті тігін машинасында жұмсақ ойыншықтар тігуді;

13) құрақтан жұмсақ ойыншықтар тігуді;

14) жапсырмақұрақтарды тігін машинасының "зиг-заг" тігісімен орындауды;

15) ыстық затты ұстағыш, шәйнек жылытқыштар, ыдыстың астына салғыш, тұтас пішілген жапсырмақұрақты алжапқыш тігуді;

16) бұйымдарды, киімдерді және тұрғын үйді безендіру элементтерінде қазақ оюларын қолдануды;

17) ою жапсырмаларын қолданып, ыстық затты ұстағыш, тұтас пішілген жапсырмақұрақты алжапқыш, шәйнек жылытқыштар, қазақи оюлармен орындаған жапсырмақұрақты көрпе, ұлттық стильдегі сөмкелер (қалта), ұлттық стильдеге ыдыстың астына салғыш, сәндік панно тігуді;

18) сазбен және тұзды қамырмен жұмысты;

19) Филимонов ұлттық ойыншығының стилінде мүсіндеуді;

20) Карагополь ұлттық ойыншығының стилінде мүсіндеуді;

21) Дымков ұлттық ойыншығының стилінде мүсіндеуді;

22) заманауи қазақ ескерткіштерін мүсіндеуді (сәнді пластиналар және магнит);

23) қамырдан ертегі кейіпкерлерін сомдауды;

24) кәдесыйлар, панно, суреттер, тоңазытқышқа магниттер жасауды;

25) пластикалық бөтелкелерден бұйымдар жасауды;

26) ағашпен жұмысты;

27) қозғалмалы ойыншықтарды модельдеуді;

28) шегелерді қолданып, бұйымдар жасауды меңгереді деп күтіледі.

11-тарау. 9-сыныпты аяқтағанда күтілетін нәтижелер

118. Пәндік нәтижелер. Білім алушылар:

1) "Оригами" бойынша қағазды бүгу әдістерін;

2) "Бес таңба" оюын;

3) "Сынық мүйіз" оюын;

4) "Сатылы" оюын;

5) "Тышқан із" оюын;

6) "Жұлдыз" оюын;

7) "Шахматты" оюын;

8) акрил бояуын (қасиеті, қолданылуы);

9) муфель пешін, оның қолданылуын;

10) күйдіру үдерісін;

11) муфель пешімен жұмыс жасаудағы қауіпсіздік ережесін;

12) пешке салу және шығару тәртібін;

13) күйдіру температурасы мен уақытын;

14) күйдірілген саздың қасиеттерін білуге ұмтылады деп күтіледі.

119. Білім алушылар:

1) қатырмақағаз және қағазбен, газет қағазымен жұмыс жасауды;

2) бүктелген газет жолақтарынан бұйымдар тоқуды (себеттер, ыстыққа қоятын қолдаулар, мұғалімнің таңдауымен кез келген бұйым);

3) газет түтіктерінен қарапайым бұйымдар тоқуды (себеттер, ыстыққа қоятын қолдаулар, мұғалімнің таңдауымен кез келген бұйым);

4) қағаздан көлемді ескерткіштер даярлауды;

5) оригами техникасының үлгісі бойынша жинақтау тәсілдерін (жұлдызша, қорабша, шырша);

6) көлемді бұйымдар жасауда көмекші материалдарды (фетр, моншақтар, жылтырауықтар басқа да әшекей бұйымдар) қолдануды;

7) қағаз пластик техникасы бойынша қарапайым бұйымдар жасауды;

8) "Квиллинг" техникасында жұмысты;

9) қатырмақағаздың әр түрлі пішінінен (шаршы, шеңбер, үшбұрыш) қорапшалар әзірлеуді;

10) картоннан жасалған бұйымдарды әсемдеуді;

11) "Изонить" техникасын қолданып ашық хаттар жасауды;

12) тоқыма материалдарымен жұмысты;

13) "Құрақ" техникасы бойынша көрпелер даярлауды;

14) бұйымдарды құрақ құрау техникасы бойынша (құрақ панноны, ыстық затты ұстағышты, шәйнек жылытқыштарды, сәндік жастыққаптарды, мұғалімнің таңдауы бойынша кез келген бұйым) жасауды;

15) құрақ техникасы арқылы жұмсақ ойыншықтар даярлауды;

16) шытыра моншақтармен, пайеткалармен, тоқыма баумен және баумен көркемдік безендіруді;

17) бұйымдарды қазақи оюлармен құрақ құрау техникасымен тұтас пішілген жапсырмақұрақты алжапқыш, шәйнек жылытқыштар, көрпе, ұлттық стильдегі сөмкелер (қалта), ұлттық стильдегі ыдыстың астына салғыш, сәндік панно жасауды;

18) сазбен және тұзды қамырмен жұмысты;

19) Филимонов халық ойыншықтарын ("Атты адам", "Сауыншы", "Түлкі мен тауық", "Әтеш және тауық", "Ешкі", "Құсшы", "Жауынгер мен бойжеткен" басқа да сюжетті мүсіндер) мүсіндеуді;

20) Карагополь халық ойыншықтарын ("Атты адам", "Құсшы", "Асыраушы", "Құсты аю", "Итер - тарт", "Еркек") мүсіндеуді;

21) Дымков халық ойыншықтарын ("Атты адам", "Бақташы", "Үйрек балапандарымен", "Сөмкелі әйел", "Ит ұстаған әйел", "Үндік") мүсіндеуді;

22) замануи қазақ кәдесыйларын ("Құс", "Қошақан", "Түйе", декоративті, магнитті тастар, "Киіз үй", "Жылқы" мүсіндеуді;

23) меңгерілген тәсілдердің көмегімен тұзды қамырдан ескерткіштер, панно, суреттер, тоңазытқышқа магниттер жасауды;

24) қалдық материалдармен, пластикалық бөтелкелермен жұмысты;

25) ағашпен жұмыс жасау:

білте тақтайшалардан бұйымдар жасауды;

кеспе ағаштан бұйымдар жасауды меңгереді деп күтіледі.

120. Тұлғалық нәтижелер. Білім алушылар:

1) өз еңбегінің нәтижесіне қызығушылық;

2) еңбекке деген ынтасын;

3) мақсатқа жетуде табандылық, өз еңбегіне мақтаныш және өзгенің еңбегіне құрмет;

4) ұжымда жұмыс істеу білігін танытады деп күтіледі.

121. Жүйелік-әрекеттік нәтижелер білім алушылардың:

1) өз жұмыс орнын ұйымдастыруынан, қауіпсіздік техникасы ережелерін сақтауынан;

2) еңбек құралдарын қолдануынан;

3) жоспар бойынша жұмыс істеуінен, іс-әрекет тәртібін сақтауынан;

4) берілген жоспар бойынша жасалған жұмыс туралы ауызша есеп құрастыруынан;

5) орындалған жұмыс сапасын бақылауынан көрініс табады деп күтіледі.

Қазақстан Республикасы
Білім және ғылым министрінің
2013 жылғы 3 сәуірдегі
№ 115 бұйрығына 381-қосымша

Орташа ақыл-ой кемістігі бар білім алушыларға арналған негізгі орта білім беру деңгейінің 5-7 сыныптары үшін "Тіл дамуы кемшіліктерін түзеу" пәнінен үлгілік оқу бағдарламасы
(оқыту қазақ тілінде жүргізілетін сыныптар үшін)

Ескерту. Бұйрық 381-қосымшамен толықтырылды – ҚР Білім және ғылым министрінің 27.07.2017 № 352 (1, 2, 6, 8, 9, 10,(11, 12) сыныптардың ерекше білім беруге қажеттіліктері бар білім алушылары үшін 01.09.2017, ерекше білім беруге қажеттіліктері бар 3-сыныптың білім алушылары үшін 01.09.2018, ерекше білім беруге қажеттіліктері бар 4-сыныптың және 10-сыныптың білім алушылары үшін 01.09.2019, 11-сыныптың білім алушылары үшін 01.09.2020 қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

1-тарау. Түсінік хат

2. Оқу пәнінің мақсаты – орташа ақыл-ой кемістігі бар білім алушылардың ауызша және жазбаша сөйлеу тілінің қарапайым дағдыларын қалыптастыру және дамыту, оны қарым-қатынас құралы ретінде қолдану дағдыларын жетілдіру, әлеуметтік ортаға бейімдеу.

3. Негізгі міндеттері:

1) сөйлеу тіліндегі дыбыстарды дұрыс айтып, ажырату;

2) сөз қорын анықтау, кеңейту, толықтыру;

3) сөзжасам, сөзөзгерту дағдыларын меңгеріп, белсенді сөз қорында қолдану;

4) сөйлем құрау дағдыларын жетілдіру;

5) байланыстырып сөйлеуін дамыту;

6) өтілген ережелерді сақтап сөздерді, сөйлемдерді дұрыс жазуға үйрету;

7) жазбаша сөйлеу тіл бұзылыстарын түзету.

4. Орташа ақыл-ой кемістігі бар білім алушыларда кездесетін тіл бұзылыстары күрделі және тұрақты болуына байланысты сөйлеу тілінің функционалды жүйесінің бұзылыстары көрініс табады. Яғни, дыбыс айтуының бұзылуы, фонематикалық қабылдау, фонематикалық талдау мен жинақтау, сөзжасам, сөзөзгерту процестерінің жетілмеуі, байланыстырып сөйлеуінің, оқу мен жазу дағдыларының қалыптасуы тән.

5. Аталған бұзылыстар арнайы жұмыс жүргізуді талап етеді. Осыған орай бастауыш сыныптарда жүргізілген "Тіл дамуы кемшіліктерін түзеу" пәні бойынша өзара логикалық байланысқан түзету жұмысын 5, 6, 7 сыныптарда жалғастыру көзделген.

6. Логопедиялық сабақтар кешенді түрде келесідей:

1) артикуляциялық, ұсақ және жалпы моториканы дамыту;

2) графо-моторлық дағдыларын жетілдіру;

3) оптикалық-кеңістіктік бағдарлауын;

4) сөйлеу тілінің барлық компоненттерін (дыбыс айту, сөз қоры, грамматикалық жағын);

5) просодикалық компоненттерін;

6) психикалық процестерін дамыту;

7) сөзсіз функцияларды жетілдіру;

8) жазбаша сөйлеу тілінің қарапайым дағдыларын қалыптастыру бағыттары бойынша жүргізіледі.

1) онтогенетикалық;

2) дамуында ауытқуы бар балалардың психикалық процестерімен сөйлеу тілінің даму ерекшеліктерін ескеру;

3) сақталған анализаторларға сүйеніп, түзету жұмысын ұйымдастыру;

4) кешенді ықпал ету;

5) концентрлік.

8. Оқу жүктемесінің көлемі:

1) 5-сынып – аптасына 4 сағат, оқу жылында 136 сағат;

2) 6-сынып - аптасына 2 сағат, оқу жылында 68 сағат;

3) 7-сынып - аптасына 2 сағат, оқу жылында 68 сағат.

9. Логопедиялық жұмысты ұйымдастыру түрлері:

1) "Тіл дамуы кемшіліктерін түзеу" бойынша бағдарлама жеке, шағын және топтық логопедиялық сабақтар түрінде жүзеге асырылады;

2) логопедиялық топтық сабақтарда ауызша және жазбаша сөйлеу тілін түзету жұмыстары қатар жүргізілуі тиіс;

3) жоқ дыбыстарды қою, машықтандыру жеке сабақтарда жүзеге асырылады.

10. Пәнаралық байланыстар:

1) "Тіл дамуы кемшіліктерін түзеу" курсы сөйлеу тілінің ауызша және жазбаша түрлерінің дағдыларын қалыптастырады, білім алушылардың психикалық процестерін дамытып, олардың тұлғалық қалыптасуын қамтамасыз етеді. Бағдарламадағы қарастырылған міндеттерді іске асыру курстың барлық жалпы білім беру пәндерімен тығыз байланысты болуын талап етеді;

2) "Қазақ тілі": логопедиялық сабақтарда қазақ тіліндегі дыбыстарды дұрыс айтып, ажырату, сөздің дыбыстық, буындық құрамын талдау дағдыларын қалыптастыру, грамматикалық категориялар бойынша сөз қорын анықтау, солайту, сөйлем құру, қолдану, оқу мен жазу дағдыларын бағдарлама талаптарына сай қалыптастырады; сөйтіп "Қазақ тілі" пәнінің ойдағыдай меңгеруге мүмкіндік береді;

3) "Айналадағы әлем": әлеуметтік ортадағы, табиғаттағы құбылыстарды, өзгерістерді әртүрлі процестерді бақылап, талдап, сөзбен жеткізуге үйреніп, қоршаған орта туралы түсініктерін молайтуға әсерін тигізеді;

4) "Санау" білім алушылардың фраза, сөйлем, мәтінді дұрыс түсініп, меңгеруін және өз ойын ауызша жеткізуін қалыптастырады;

5) "Бейнелеу", "Музыка және ырғақ": сабақтарында жалпы және қолдаың ұсақ моторикасы, кеңістікті бағдарлау, тыныс алу, дауыс шығару дағдылары дамиды.

2-тарау. Оқу пәнінің 5-сыныптағы базалық білім мазмұны

11. Сөйлеу тілін тексеру (жылына екі рет: оқу жылының басында және соңында 8 сағат):

1) білім алушылардың ауызша сөйлеу тілінің барлық компоненттерін (фонетика, лексика, грамматика дәстүрлі әдістеме бойынша тексеру. Оқу мен жазудың қарапайым дағдыларының қалыптасу деңгейін анықтау. Сөзсіз функциялардың (кеңістікті бағдарлау, көріп естіп қабылдауы, моторикасының жалпы даму деңгейін) жағдайын анықтау, сөйлеу картасын толтыру; оқу жылының соңында сөйлеу тілінің динамикасын анықтау.

12. Сөз түсінігін дамыту (12 сағат):

1) айналасындағылардың сөзіне көңіл бөлу, тындау дағдыларын дамыту;

2) қарапайым нұсқауларды түсіну, дұрыс орындау ддағдыларын жетілдіру;

3) сөздің жалпылама мағынасын түсінуін жетілдіру;

4) кейбір жалғау, жұрнақтардың мағынасын түсінуін практикалық түрде қалыптастыру (зат есімнің көптік жалғауларын, септік жалғауларын);

5) септік жалғаулардың сұрақтарын түсінуге, дұрыс жауап беруге үйрету;

6) 2-3 сөйлемнен тұратын шыған көлемді әңгіменің мазмұнын түсінуін қалыптастыру.

13. Дыбыс айтуын жетілдіру (28 сағат):

1) артикуляциялық аппараттың моторикасын дамыту;

2) бала айта алатын дауысты дыбыстардың айтылуын анықтау. көрнекіліктерге (текше, сызба) сүйене отырып сақталған дыбыстарды естуде, айтуда ажыратуын дамыту;

3) "ж, ч, щ, в, э" дыбыстарының артикуляциясын анықтау, сөйлеу ағымында анық айтып, ажыратуын қалыптастыру, дамыту;

4) жоқ және бұзылған дыбыстарды қою, машықтандыру, бекіту (буында, сөзде, сөйлемде);

5) тіл дыбыстарын, сөзсіз дыбыстарды ажырату;

6) сөздің буындық, дыбыстық құрылымын сақтап айтуын жетілдіру, дамыту;

7) қысқа, ұзын сөздерді ажырату;

8) әртүрлі буын қатарларын есте сақтап қайталауын қалыптастыру (па-ба-та, па-та-қа, кра-кта-тға);

9) екі-үш буыннан тұратын сөздердің буындық-ырғақтық құрылымын көрсету, қайталау, айту, білу;

10) жуан "а, ә, о, ө, ү, ұ, ы, і" жіңішке дауыстыларды ажыратуға жаттықтыру.

14. Сөздің семантикалық, морфологиялық құрылымын қалыптастыру (20 сағат):

1) тақырыптар аясында заттың атын, іс-әрекетін, сынын білдіретін сөздерді түсініп қолдану, сөз қорын молайту;

2) түр-түсті, көлемді (ұзын-қысқа, жуан – жіңішке) білдіретін сөздерді түсіну, тәжірибе жүзінде қолдануға үйрету;

3) септік жалғаулардың сұрақтарын түсіну, жауап беру (іс-әрекет, үлгі бойынша, сурет бойынша);

4) сөйлемнен қандай? не істеді? кім? не? қайда? кімге? немен? Деген сұрақтарға сөз табуға, сұрақтарға толық жауап беруге үйрету;

5) кеңістік, жыл мезгілдері, уақыт түсініктерін білдіретін сөздерді түсіну;

6) есімдіктің түрлерін (мен, сен, ол, олар) қолдану дағдыларын қалыптастыру.

15. Сөйлеу тілінің грамматикалық жағын дамыту (28 сағат):

1) сөзжасамның қарапайым дағдыларын (көрнекілік, үлгі бойынша) қалыптастыру. Зат есімнің көпше түрлері (бала-балалар), еркелетіп-кішірейтіп айтылуы (кітап-кітапша);

2) жай, жайылма сөйлемдерді үлгі, сұрақ бойынша құрастыру. Бұл кім? не істеп отыр? Қайда отыр? Мысалы, Бұл бала. Бала отыр. Бала орындықта отыр;

3) іс-әрекет, сұрақ, сурет бойынша сөйлем құрау;

4) етістіктерді өзгертіп сөйлем құрау, мысалы, нұсқау беру: Алмас тұр! Алмас не істеді? Алмас тұрды;

5) есімдіктің түрлерін қолдануға үйрету: мынау кімнің дәптері? Менің дәптерім. Сенің дәптерің;

6) логопедтің бастаған сөйлемін аяқтау.

16. Байланыстырып сөйлеу тілін дамыту (24 сағат):

1) диалогтық сөйлеу дағдыларын қалыптастыру: қойылған сұрақты толық тындау, мағынасын түсіну, сұрақтың сөзін қолданып жауап беру, айтушының сөзін бөлмеу;

2) заттарды ерекше белгілер бойынша салыстыру (қуыршақ –үлкен, кіші; көйлек – қызыл, көк);

3) сұрақ бойынша 2-3 сөйлемнен тұратын шағын әңгіме құрастыру;

4) сөйлеу мәдениетін сақтап сәлемдесу, қоштасу;

5) жазбаша сөйлеу тілін дамыту;

6) дауысты, дауыссыз дыбыстарды естіп ажырату;

7) жуан, жіңішке дауысты дыбыстарды естіп ажырату;

8) сөздің басындағы дауысты дыбысты созып айтылған жағдайда тану, атау (аа-ат, оо-от, өө-өрт, әә-әтеш);

9) қысқа мәтіндерді буынға бөліп, дауыстап оқу, түсіну;

10) дыбыс пен әріпті сәйкестендіру дағдысын бекіту.

17. Жазбаша сөйлеу тілін жетілдіру (16 сағат):

1) өтілген ережелерді сақтап (бас әріппен жазу, сөйлем соңында нүкте қою) сөзді, қарапайым сөйлемді көшіріп жазу;

2) артикуляциялық, ұсақ және жалпы моториканы дамыту;

3) сөзсіз функцияларды жетілдіру (кеңістікті, уақытты бағдарлау, көріп, естіп қабылдауын, сукцессивтік процестерін);

4) танымдық процестерін (зейін, есте сақтау) дамыту.

3-тарау. Оқу пәнінің 6-сыныптағы базалық білім мазмұны

18. Сөйлеу тілін тексеру ( 4 сағат).

19. Сөз түсінігін дамыту (8 сағат):

1) қаратылып айтылған сөйлеу тілін түсінудің көлемін молайту;

2) бір-екі сатылық нұсқауларды түсіну, қайталау, орындау дағдыларын бекіту;

3) тақырыптар аясында, мәтінде кездесетін жаңа сөздердің мағынасын дұрыс түсініп, анық айту;

4) жалпылама сөздердің мағынасын түсіну (құстар, ағаштар, жемістер).

20. Дыбыс айтуын жетілдіру (12 сағат):

1) жуан, жіңішке дауысты дыбыстарды дұрыс, анық айту, ажырату;

2) дауысты дыбыстардың буын жасаудағы орнын, рөлін түсіндіру;

3) үндестік заңына байланысты сөздердің жуан, жіңішке болып айтылуы туралы түсінік беру;

4) сөздер арасынан сөз ағымынан жуан, жіңішке айтылған сөздерді табу;

5) қатаң, ұяң дауыссыз дыбыстарды айту, ажырату;

6) бұзылған дыбыстарды түзету, бекіту;

7) фонематикалық қабылдауын дамыту;

8) буындық құрамы әртүрлі 2-3 ашық, жабық буын, сөздерді дұрыс, анық айтуын қалыптастыру, бекіту.

21. Сөз қорын молайту (8 сағат):

1) сөздің семантикалық, морфологиялық құрылымын қалыптастыру;

2) өтілетін тақырыптар аясында заттың атын, қимылын, сапасын, санын білдіретін сөздерді түсініп, қолдануын белсендіру арқылы енжар, белсенді сөз қорын молайту;

3) түр-түсті, геометриялық пішіндердің атауларын ауызша сөйлеуде қолдануға жағдай жасау, бекіту;

4) есімдіктің түрлерін қолдану дағдыларын дамыту, бекіту; жалғау, жұрнақ қосылған сөздердің мағынасына көңіл бөлу, дұрыс түсініп қолдануын жетілдіру (бала – балалар, балаға, баламен; тау – тауға, таудай);

5) қолданыста жиі кездесетін қолжетімді антоним, синоним сөздерді түсініп, қолдануға үйрету (жаман- жақсы; биік- аласа; әдемі –сұлу; тәртіпті –сыпайы; үлкен үй – биік үй, зәулім үй);

6) қос сөзден тұратын сөздердің мағынасын түсіндіру (шаңсорғыш, балмұздақ), қолдану;

7) жалпылама сөздердің мағынасын түсіну, қолдану;

8) уақыт мөлшерін білдіретін сөздерді (бүгін, кеше, ертең, кешке) түсінуге, қолдануға үйрету;

9) таныс заттардың бөліктерін атау (үстелдің аяғы, беті; орындықтың арқасы, аяғы);

10) қимыл әрекеті бойынша затты табу, атау жүреді, ұшады –құс; суда жүзеді -балық; үреді –ит;

11) еңістікті білдіретін сөздерді түсіндіру (арасында, қасында, жаңында, алыста).

22. Сөйлеу тілінің грамматикалық жағын дамыту (12 сағат):

1) сөзжасам дағдыларын қалыптастыруды жалғастыру, зат есімнен зат есім тудыратын жұрнақтарды пайдаланып үлгі бойынша сөзжасау: шы, ші – малшы, суретші; хана – асхана, емхана; гер-кер – дәрігер, бапкер (тренер);

2) қоссөзден тұратын сөздерді түсіну, сөйлемнен табу, берілген сөздерден бір сөз құрау (жан- ұя, ата- мекен, ел-басы, шаң-сорғыш);

3) сұрақ, үлгі, сурет бойынша септік жалғаулардың мағынасын түсініп, дұрыс қолдануын жетілдіру;

4) етістіктің шақтарын түсініп, меңгеру. "Кеше не істедің? Мен киноға бардым. Ертең не істейсің? Мен киноға барамын. Ол кеше не істеді? Сендер не істейсіңдер?";

5) әртүрлі сөйлемдер құру дағдысын дамыту. Сурет, сұрақ, іс-әрекет бойынша жай, жайылма сөйлемдер құрастыру;

6) баланың орындаған іс-әрекетінің кезектілігін сақтап, толық айтып беруге үйрету (Алма орнынан тұрып, үстелден доп алды. Немесе Алма тұрды, үстелге барды, доп алды);

7) өзі істеген іс-әрекетін айтып беру (нүсұау: сен барып тақтаны сүрт! Не істедің? Мен тақтаны сүрттім. Немен сүрттің?);

8) сөйлемдегі сөздің санын анықтау;

9) мәтіннен керекті сөйлемді бөліп айту;

10) бастаған сөйлемді аяқтау.

23. Байланыстырып сөйлеуін дамыту (12 сағат):

1) диалогтық сөйлеу тілін жетілдіру. Әртүрлі жағдаяттарды қолданып балаларды сұрақ қоюға ммәжбүрлеу, үйрету (Кімнің қаламы екенін сұра!) тақырыптар аясында драматизация ойынын ұйымдастыру;

2) шағын мәтіндердің, сюжетті суреттердің мазмұнын түсіну. Мазмұны бойынша сұраққа жауап беру;

3) ұқсас заттарды салыстыру (алма- алмұрт, көйлек -палте), үлгі бойынша сипаттау;

4) ілеспелі әртүрлі суреттер бойынша сөйлем құрап, сосын сөйлемдердің барлығын қайталау;

5) тақырыптар аясында шағын көлемді, қысқа, ұқсас сөз тіркестерінен тұратын тақпақ, жұмбақ жаттау;

6) сөйлеу мәдениетін сақтап амандасу, қоштасу, сөйлесу дағдыларын бекіту.

24. Жазбаша сөйлеу тілін жетілдіру (12 сағат):

1) дыбыстар қатарынан керекті дыбысты табу;

2) сөзде керекті дыбыстық бар, жоғын анықтау;

3) сөз басындағы дыбысты (созып айтқанда) атау (ааа-й, ооо-т, әәә-ке);

4) әртүрлі буын қатарларын, бір буынды сөздерді қайталау;

5) дыбыс пен әріпті сәйкестендіруін бекіту;

6) өтілген ережелерді жазу кезінде сақтауға үйрету (бас әріп, нүкте қою, тасымал);

7) қысқа сөйлемдерді (қадағалаумен, көмекпен) көшіріп жазу;

8) түсіп қалған әріпті қойып сөздерді көшіріп жазу;

9) кеспе әліппе әріптерінен сөз құрау, жазу;

10) оқу техникасын жетілдіру;

11) білім алушылардың сөзсіз функцияларын дамыту (кеңістікті, уақытты бағдарлауы, көріп қабылдауы, ажыратуы, графо-моторлы дағдыларын қалыптастыру), психикалық процестерін дамыту.

4-тарау. Оқу пәнінің 7-сыныптағы базалық білім мазмұны

25. Сөйлеу тілін тексеру (4 сағат).

26. Сөз түсінігін дамыту (8 сағат):

1) білім алушыға қаратылып айтылған нұсқау, тапсырмаларды тындап, түсіну;

2) сөз ағымындағы септік жалғаулар мен әртүрлі жұрнақтардың мағынасын түсіну;

3) шағын мәтін, ертегі, әңгіме, жұмбақтарды тындап, мағынасын түсіну.

27. Дыбыс айтуын жетілдіру (12 сағат):

1) жуан, жіңішке жұп дауысты дыбыстардың айтылуын, ажыратуын меңгеру (а-ә, о-ө, ы-і, ұ-ү);

2) дауыстылардың әсерімен дауыссыздардың жуан-жіңішке айтылуын тәжірибе жүзінде меңгерту;

3) сөйлемнен жуан, жіңішке айтылатын сөздерді табу;

4) қатаң, ұяң дауыссыз дыбыстарды анық айту, ажырату;

5) буындық құрамы әртүрлі сөздерді айтуға жаттықтыру, буындық құрамы күрделі сөздерді қайталау, түсіну;

6) сөйлеу тілінің ырғақтық-интонациялық жағын сақтауға тәрбиелеу;

7) артикуляциялық моторикасын дамыту;

8) қойылған дыбыстарды машықтандыру, бекіту;

9) "дыбыс", "әріп", "буын", "сөз", "сөйлем" ұғымдарын ажырату, білу.

28. Сөздің семантикалық, морфологиялық құрылымын қалыптастыру (12 сағат):

1) жалпылама сөздердің мағынасын түсіну, сөйлеуде қолдану;

2) тақырыптар аясында кездесетін жаңа сөздердің мағынасын түсіну, тәжірибе жүзінде қолдану;

3) балалардың грамматикалық категориялар (зат есім, сын есім, есімдік, етістік, сөйлем) бойынша меңгерген сөздерін ауызша сөйлеу тілінде қолдануын белсендіру;

4) заттарды атаулары іс-әрекеттері, ерекше белгілері бойынша табу, атау.

29. Сөйлеу тілінің грамматикалық жағын дамыту (12 сағат):

1) сөзжасау дағдыларын жетілдіру, көрнекілік, сұрақ, үлгі бойынша жалғауларды (-шы, -ші, -хана, -гер) қолданып сөзөзгерту, мағынасына көңіл аудару, түсіндіру. Тәжірибе жүзінде сөздерді қолдануға жаттықтыру (Суретті көрсет. Суретшіні көрсет. Суретші не істейді? Суретші не салды? Суретті кім салды?);

2) қос сөздердің мағынасын меңгерту, түсіндіру, қолдану;

3) септік жалғаулардың сұрақтары бойынша сөйлем құрау (көрнекілікке, көз алдындағы іс-әрекетті бақылауға сүйеніп);

4) етістіктің шақтарын дұрыс қолдануға жаттықтыру (үлгі, сұрақ, көрнекілік негізінде), тәжірибе жүзінде ауызша сөйлеу тілінде бекіту. Сен кеше қайда бардың? Не істедің? Бүгін не істейсің? Қазір не істеп отырсын? (қажет болса логопедтің көмегімен жауап құрастыру, қайталау);

5) іс-әрекет (қимыл) негізінде кеңістікті білдіретін сөздерді қолдануға жаттықтыру, бекіту (қуыршақты екі заттың арасына, қасына, үстіне отырғызып "қуыршақ қайда?" деген сұраққа жауап беру);

6) заттарды көрсетіп оның қимыл әрекетін атау (балық - жүзеді) керісінше қимыл- әрекеті бойынша затты атап, сөйлем құрау (жорғалайды – жылан жорғалайды, өрмелейді - өрмекші өрмелейді);

7) заттың бөлшектерін (мәшиненың бөлшектерін беріп (дөңгелек, кабина) айтып отырып мәшине құрастыру);

8) жай, жайылма сөйлем құрастыру жалғастыру;

9) ретсіз берілген сөздерден сөйлем құрау, жазу, бастаған сөзді аяқтау;

10) сөйлемдегі сөздің санын анықтау;

11) мәтіннен керекті сөйлемді тауып, қайталау, айту.

30. Байланыстырып сөйлеуін жетілдіру (8 сағат):

1) диалогтық сөйлеу тілін дамыту жұмысын жалғастыру, сөйлеу этикетін сақтап дұрыс тындау, жауап беру, сұрақ қою;

2) қарапайым мәтін, ертегі, өлеңдердің мазмұнын түсініп сұрақ, көрнекілікке сүйене отырып айту;

3) ретсіз берілген қысқа сөйлемдерден мәтінді ретке келтіріп құрастыру (әртүрлі көмек түрін қолдануға болады);

4) заттарды ерекше белгілері бойынша салыстырып, бірігіп сипаттау (түлкі - қоян);

5) өзі орындаған іс-әрекетін айту;

6) шағын жұмбақ, тақпақтарды жаттау.

31. Жазбаша сөйлеу тілін дамыту (12 сағат):

1) сөзсіз функцияларды дамыту жұмысын жалғастыру (кеңістікті, уақытты бағдарлау, моторикасын дамыту, көру-есту қабілетін жетілдіру);

2) сөздің дыбыстық, буындық құрамын талдаудың қарапайым түрлерін түсіндіру, жаттықтыру; ашық, жабық буындарды, бірбуынды сөздердегі дыбыстың орнын, санын анықтау, сөзді буынға бөлу;

3) графо-моторлы процестерін дамыту;

4) тіл дыбыстарын анық айту, оптикалық, акустикалық кинетикалық ұқсастығы бойынша ажырату;

5) дыбыстарды әріптермен дұрыс сәйкестендіру;

6) өтілген ережелерді сақтап сөз, сөйлем, қарапайым мәтінді көшіріп жазу;

7) орны ауысқан сөздерді реттеп, жеңіл сөйлемдер жазу;

8) түсіп қалған әріпті орнына қойып жазу;

9) қарапайым мәтін, ертегі, тақпақ, өлеңлерді буындап оқу, мағынасын түсіну;

10) сөйлеу мәдениетін сақтап күнделікті ортада қарым-қатынас жасау;

11) психикалық процестерін дамыту.

5-тарау. 5-сыныпты аяқтағанда күтілетін нәтижелер

32. Пәндік нәтижелер.

33. Білім алушылар:

1) әріп, дыбыс, дауысты және дауыссыз дыбыстар, сөз, сөйлем ұғымдарын түсіну, ажыратуды;

2) тақырыптар аясында заттың атын, қимылын, кейбір белгілерін білдіретін сөздеді түсініп, қолданып енжар және белсенді сөз қорын молайту, бекітуді;

3) сақталған тіл дыбыстарының айтылуын анықтап, жетілдіру, жоқ дыбыстарды қою, машықтандыру, бекітуді;

4) сөзжасам, сөз өзгертудің қарапайым түрлерін қалыптастыру, бекітуді;

5) сөйлем құрау дағдыларын қалыптастыруды;

6) диалогтық монологтық сөйлеудің қарапайым түрелірін меңгеруді;

7) қысқа мәтіндерді буынға бөліп, дауыстап, анық оқу, көшіріп жазуды біледі деп күтіледі.

6-тарау. 6-сыныпты аяқтағанда күтілетін нәтижелер

34. Пәндік нәтижелер.

35. Білім алушылар:

1) дауысты, дауыссыз дыбыстарды дұрыс айту, ажыратуды;

2) фонематикалық есту қабілетін дамытуды;

3) тақырыптар аясында жаңа сөздерді түсініп, меңгеру және қолжетімді сөзжасау дағдыларын қалыптастыру арқылы енжар, белсенді сөз қорын молайту, қолдануды;

4) жай, жайылма сөйлем түрлерін меңгеруді;

5) диалогтық сөйлеу тілін меңгеру, практикалық түрде қолдануды;

6) қысқа мәтіндерді буынға бөліп оқуды;

7) сұрақ, сурет бойынша мәтіннің мазмұнын айтуды;

8) өтілген ережелерді сақтап, жазылуы мен айтылуы бірдей сөздерді, жай сөйлемдерді көшіріп жазуды біледі деп күтіледі.

7-тарау. 7-сыныпты аяқтағанда күтілетін нәтижелер

36. Пәндік нәтижелер.

37. Білім алушылар:

1) дауысты, дауыссыз дыбыстарды анық айту, сөйлеу ағымында қолдана білу, тіл дыбыстарын сөзсіз дыбыстардан ажыратуды;

2) тақырып аясында қарастырылған заттың атын, сынын, қимылын білдіретін және антоним, синоним, жалпылама сөздердің мағынасын түсініп, қарым-қатынаста қолдануды;

3) қарапайым сөзжасау, сөз өзгерту дағдыларын;

4) диалогтық сөйлеу тілін меңгеріп, күнделікті өмірде қолдануды, бекітуді;

5) жай, жайылма сөйлем түрлерін меңгеруді;

6) қысқа мәтін, ертегі, өлеңдерді буындап, жылдам оқу, мазмұнын түсіну;

7) сөздегі дыбыстың бар-жоғын, орнын анықтауды;

8) сөз тіркестерін, жеңіл сөйлемдерді өтілген ережелерді сақтап, көшіріп жазуды;

9) сөйлеу мәдениетін сақтап қарым-қатынас жасауды біледі деп күтіледі.

38. Тұлғалық нәтижелер. Білім алушылар:

1) халқына, ата-аналарына, үлкендерге деген сүйіспеншілігін, отанға деген патриоттық сезімін қалыптастыру;

2) ұлттық құндылықтарды (қарапайым салт-дәстүр, тағылым) түсіну, сақтау;

3) ересектермен, достарымен, ұстаздарымен қарым-қатынаста сөйлеу мәдениетін, сыпайылықты сақтау;

4) ұқыпты, таза жүруге үйрену дағдыларын танытады деп күтіледі.

39. Жүйелік – әрекеттік нәтижелер білім алушылардың:

1) түзету жұмысы нәтижесінде білім алушыларда тіл дыбыстарын дұрыс айтып, ажырату, дыбысты әріппен сәйкестендіруінен;

2) ауызша сөйлеуде әртүрлі сөз таптарын, кейбір жалпылама, антоним, синоним сөздердің мағынасын түсініп қолдауынан;

3) қарапайым сөйлемдерді құрастыруынан;

4) шағын мәтін, ертегілерді буындап, жылдам оқып мазмұнын түсінуінен;

5) сөз, сөйлемдерді өтілген ережелерге сай көшіріп жазуынан көрініс табады деп күтіледі.

Қазақстан Республикасы
Білім және ғылым министрінің
2013 жылғы 3 сәуірдегі
№ 115 бұйрығына 382-қосымша

Орташа ақыл-ой кемістігі бар білім алушыларға арналған негізгі орта білім беру деңгейінің 5-7 сыныптары үшін "Тіл дамуы кемшіліктерін түзеу" пәнінен үлгілік оқу бағдарламасы
(оқыту орыс тілінде жүргізілетін сыныптар үшін)

Ескерту. Бұйрық 382-қосымшамен толықтырылды – ҚР Білім және ғылым министрінің 27.07.2017 № 352 (1, 2, 6, 8, 9, 10,(11, 12) сыныптардың ерекше білім беруге қажеттіліктері бар білім алушылары үшін 01.09.2017, ерекше білім беруге қажеттіліктері бар 3-сыныптың білім алушылары үшін 01.09.2018, ерекше білім беруге қажеттіліктері бар 4-сыныптың және 10-сыныптың білім алушылары үшін 01.09.2019, 11-сыныптың білім алушылары үшін 01.09.2020 қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

Глава 1. Пояснительная записка

1. Учебная программа разработана в соответствии с Государственным общеобязательным стандартом среднего образования (начального, основного среднего, общего среднего образования), утвержденным постановлением Правительства Республики Казахстан от 23 августа 2012 года №1080 и с учетом особых образовательных потребностей обучающихся с умеренной умственной отсталостью.

2. Цель учебного предмета - формирование у обучающихся коммуникативной компетентности и совершенствование речевых умений.

3. Задачи учебного предмета:

1) развивать сенсорно-перцептивную способность, внимание и интерес к звучащей речи;

2) формировать потребность к использованию вербальных и невербальных средств общения, основы речевого поведения;

3) развивать зрительно-моторную координацию, тонкую и артикуляционную моторику;

4) развивать чувство речевого ритма, голос и дыхание для формирования звуко-слоговой структуры слов;

6) расширять пассивный словарный запас;

7) способствовать развитию обобщающей и регулятивной функции речи.

4. Содержание данной программы имеет ярко выраженную практическую направленность на приобретение жизненно необходимых адаптивно-речевых умений и навыков. Обучение в рамках коррекционного предмета способствует развитию мыслительной деятельности, усвоению школьной программы и социальной адаптации обучающихся.

5. Логопедическая работа строится с учетом общедидактических принципов:

1) научности коррекционного воздействия, что предполагает использование новых научных данных о возможностях детей, применение нетрадиционных передовых методик;

2) доступности, что предусматривает учет возрастных и коммуникативных особенностей детей с умеренной степенью умственной отсталости;

3) систематичности и последовательности, предполагающего постепенность воздействия, чтобы все последующие задания основывались на использовании навыков, сформированных на основе предыдущих;

4) сознательности и активности детей, что обеспечивается разнообразием заданий игрового характера, позволяющим осуществлять многократное выполнение аналогичных действий на различном материале и в разных условиях, сохраняя и поддерживая интерес детей к различным упражнениям;

5) дифференцированного и индивидуального подхода: речевое задание, как правило, выполняет каждый обучающийся в соответствии со своими возможностями и с использованием необходимой помощи педагога.

6. Логопедическое воздействие опирается и на специальные принципы: учҰта единства диагностики и коррекции, онтогенетический, деятельностного подхода.

7. В основу построения программы положен принцип концентричности. Содержание программы каждого года обучения содержит 5 взаимосвязанных разделов: "Развитие психологической базы речи", "Становление звуко-слоговой структуры слова", "Развитие понимания речи и активизация словаря", "Формирование фразовой речи", "Формирование навыков общения.

8. Объем учебной нагрузки:

1) 5 класс – 4 часа в неделю, 136 часов в учебном году;

2) 6 класс – 2 часа в неделю, 68 часов в учебном году;

3) 7 класс – 2 часа в неделю, 68 часов в учебном году.

9. В связи с уникальностью образовательной ситуации обучающихся с умеренной умственной отсталостью невозможно однозначно определить рамки ожидаемых результатов. У каждого обучающегося собственный темп и ритм развития, свои способности и ограничения, своя специфика речевого дефекта. Все эти особенности логопед учитывает при составлении на каждого обучающегося индивидуальных программ коррекционной логопедической работы, ориентируясь на данную Программу.

10. Для оценки динамики продвижения ребенка по программе "Коррекция недостатков развития речи" балльная отметка не применяется. Используются методы наблюдения и регистрации. В течение учебного года логопед проводит мониторинг достижений каждого обучающегося, используя для этого Речевые карты, Карты учебных достижений.

11. В рамках предмета устанавливаются межпредметные связи с учебными предметами: "Чтение, письмо и развитие речи", "Мир вокруг", "Культура поведения", при изучении которых коммуникативные и другие речевые навыки, формируемые на логопедических занятиях, играют особо важную роль.

12. Занятия по коррекции недостатков развития речи проводит логопед в специально оборудованном кабинете. Логопедические группы комплектуются из трҰх – пяти человек, имеющих однородные нарушения речи, уровень развития. В зависимости от сложности речевой патологии и этапа коррекции обучающийся посещает занятия с логопедом 2 - 3 раза в неделю.

Глава 2. Базовое содержание учебного предмета для 5 класса

13. Логопедическое обследование (8 часов):

1) определение уровня импрессивной и экспресивоной речи, выявление индивидуальных нарушений звуко-слоговой структуры слов, результатов начального этапа коррекции и развития речи.

14. Актуализация речевых умений за курс начальной школы (14 часов):

1) развитие психологической базы речи: быстрое узнавание знакомых предметов в конкретном и абстрактном изображениях;

2) становление звуко-слоговой структуры слова: дыхательные-голосовые и артикуляционные упражнения по подражанию. Преодоление индивидуальных нарушений произношения: постановка, закрепление и уточнение свистящих, шипящих и сонорных звуков, буквы и звуки: а, у, о, м, с, х. Правильное и отчетливое произнесение их в изолированной позиции, различение их в начале или в конце слов; уточнение и закрепление звуко-слогового состава слов из двух-трех слогов без стечения и со стечением в середине (Сауле, ручка, тарелка, панамка); различение и конструирование похожих букв;

3) развитие понимания речи и активизация словаря: образование слов ау, уа, ах, ух,- уточнение их смысла, соотнесение с сюжетными изображениями и глаголами (зовҰт, плачет, удивляется, устал). Систематизация предикативного словаря: возвратные глаголы, словосочетания по типу предложно-падежного управления названиями хорошо знакомых предметов. Понимание многоступенчатой инструкции с притяжательными местоимениями (мой – твой), качественными прилагательными в сравнительной степени (меньше-больше, толще-тоньше);

4) формирование фразовой речи: проговаривание вслед за учителем чистоговорок. Формирование понимания смысла коротких простых сюжетов (сказок, потешок, чистоговорок.). Составление простой нераспространенной фразы по образцу, модели и графической схеме;

5) формирование навыков общения: развитие мотивации на высказывание и повторение отдельных слов, обозначающих просьбы.

15. "Общение с внешним миром, отношение к природе" (14 часов):

1) развитие психологической базы речи: сенсорно-перцептивный гнозис и праксис элементов объектов и их изображений;

2) становление звуко-слоговой структуры слова: преодоление индивидуальных нарушений произношения, слова с йотированными гласными (я, е), определение места дифтонга, отработка двусложных слов с закрытым слогом и стечением в середине (Нурлан, Павлик);

3) развитие понимания и активизация словаря: накопление пассивного и активного предметного словаря: овощи (редис), ягоды (клубника и малина). Называние, распознавание, сравнение по окраске, форме и вкусу; деревья (ель, сосна). Распознавание, сравнение по листочкам (хвоинкам), по шишкам и семенам; грибы - съедобные и несъедобные, комнатные растения и домашние животные; глагольная лексика со значением действий по сбору урожая, уходу за комнатными растениями и животными;

4) формирование фразовой речи: совместно с логопедом составление рассказа по модели "Уход за комнатными растениями" (обмывание листьев от пыли, поливка), рассказ-описание по сенсорному плану "Домашние животные (кролик): внешний вид, чем питается, какую пользу приносит человеку; практические упражнения в падежном управлении;

5) формирование навыков общения: активизация вербального общения, активное участие в беседе на тему о природе; знание правил поведения в парке, коллективное раскрашивание запрещающих знаков (по следам экскурсии в парк), умение попросить передать предмет, например, карандаш или ластик.

16. "Общение с внешним миром. Культура быта" (16 часов):

1) развитие психологической базы речи: статические пальцевые позы воспроизведение положений пальцев рук, упражнения на координацию и динамическую организацию движений, мимические упражнения (закрывание глаз, зажмуривание глаз, надувание щҰк). Развитие артикуляторных движений – по образцу и словесной инструкции, развитие длительного выдоха без участия речи;

2) становление звуко-слоговой структуры слова: воспроизведение ритмического рисунка одно-, двух-, трҰхсложных слов. Отработка трехсложных слов с закрытым слогом (телефон, самолет); преодоление индивидуальных нарушений произношения; дифференциация твердых и мягких согласных;

3) развитие понимания речи и активизация словаря: понимание и употребление множественного числа существительных и глаголов настоящего и прошедшего времени с безударным окончанием во множественном числе, уменьшительно-ласкательных суффиксов. Различение глаголов: мыть, вытирать, чистить, полоскать, заправлять, расправлять, сушить - в сочетании с зависимыми существительными в винительном падеже. Название предметов мебели и постельного белья, их назначение; делать (уборку), наводить (порядок), мокрый, сухой;

4) формирование фразовой речи: формулировка фразы по моделям: глагол в повелительном наклонении (Полей!), глагол плюс существительное в винительном падеже (Собери малину!), существительное плюс глагол (Нурлан моет);

5) формирование навыков общения: использование сопряжҰнной, отражҰнной и хоровой речи с движениями. Развитие элементов адекватного вербального поведения: уметь держаться прямо, смотреть в лицо говорящему, реагировать на обращение к нему.

17. "Я – сам, моҰ тело" (20 часов):

1) развитие психологической базы речи: концентрация внимания и реагирование на окружающие события, умение прислушиваться, наблюдения по схематическому плану, соотнесение предмета, рисунка и пиктограммы;

2) становление звуко-слоговой структуры слова: нахождение на слух и при чтении слов с заданным звуком (буквой), в соответствии с индивидуальными фонетическими затруднениями; (ц-с, ч-ть, ч-щ);

3) развитие понимания речи и активизация словаря: названия частей тела и их функций; организм; понимание значения суффиксов -онок-, -Ұнок-, описание человека, частей его тела предметы туалета. Возвратные глаголы: умывается, купается, одевается, раздевается, причҰсывается, практическое словообразование с суффиксами -к-, -ок-, -чик- (ручка, ножка, чубчик, гребешок) находить, показывать по инструкции и называть части тела и их функции у себя, у куклы;

4) формирование фразовой речи: формулировка фразы по моделям: существительное плюс глагол плюс существительное, прилагательное плюс существительное плюс глагол. У меня глаза. Я вижу книгу. У меня есть нос(ик). Я нюхаю цветок (чек);

5) формирование навыков общения: активизация речевого подражания слову педагога в любых рече-звуковых выражениях; символы и пиктограммы в рамках темы "Я - сам, моҰ тело"; проговаривание коротких стихотворений, речевок, чистоговорок в сопровождении двигательных действий, - на фоне эмоционального единения, взаимодействия.

18. "Я – сам, мои чувства и желания, мой портрет" (18 часов):

1) развитие психологической базы речи: ритмические упражнения; мимические, жестовые и пантомимические позы во время общения: распознавание, воссоздание; подбор предметов одежды по признаку цвета- путем приложения полосок цветной бумаги;

2) становление звуко-слоговой структуры слова: умение плавно тянуть ряд гласных, наращивая количество; плавное переключение с одного слога на другой; дифференциация свистящих и шипящих фонем (с-ш, з-ж, ц-ч);

3) развитие понимания речи и активизация словаря: горе, радость, смех, плач, равнодушие, печаль, удивление; прилагательные, обозначающие индивидуальные признаки и внешние качества;

4) формирование фразовой речи: составление рассказа – описания по плану, схеме, фото- и видеоматериалу. Комментированное рисование портретов себя и друг друга, педагога или родителей; элементы одежды: воротник, карман; сравнение предметов одежды, согласование (заучивание): кофта голубая, а брюки черные;

5) формирование навыков общения: сопровождение своих чувств и настроения адекватным словом, позой, жестом и мимикой. Составление коллективного рассказа-описания "Портрет нашего друга"; беседы об интересах и увлечениях.

19. "Я-сам, представляю себя" (18 часов):

1) развитие психологической базы речи: развитие подвижности артикуляционного аппарата и пальцевой моторики, знакомство с разнообразием форм, звуков, ритмических движений, - выделение по образцу, узнавание, сравнение, объединение в группы, воспроизведение по подражанию и простейшему образцу;

2) становление звуко-слоговой структуры слова: отчҰтливое произнесение слоговых комплексов и слов с различной интонацией и темпом (на основе подражания); отработка трехсложных слов со стечением и закрытым слогом (памятник, начальник, продавец, Акмарал);

3) развитие понимания речи и активизация словаря: мои имя, фамилия и отчество, сколько мне лет, где я живу, у меня есть, - произнести, написать, показать, составить из букв;

4) формирование фразовой речи: составление рассказа-описания "моя любимая еда" по сенсорному плану;

5) формирование навыков общения: комментированное рисование автопортрета по графическому плану, выбор инструментов и палитры, обмен портретами друг друга и узнавание изображений.

20. "Мои чувства и желания, моҰ настроение" (28 часов):

1) психологическая база речи: логические упражнения, - подбор необходимой одежды и обуви человеку по его внешнему виду, по настроению, - с аргументацией: дядя большой - ботинки большие, Асхат веселый - рубашка красная;

2) становление звуко-слоговой структуры слова: слова с гласными "е, Ұ, и, ю, я" в начале слова и после гласных, деление слов на слоги, парные звонкие и глухие согласные; работа с буквами разрезной азбуки, графическая запись, работа с моделями;

3) развитие понимания речи и активизация словаря: выражение лица, эмоции, настроение человека: хорошее, плохое, нормальное, его эмоции: радость, печаль(-ный), грусть(-ный), удивление, злость, сожаление, жалеть, радоваться, грустить, болеть, скучать по кому-либо: личные чувства; любовь, нежность; префиксальные и залоговые отношения глагола;

4) формирование фразовой речи: умение закончить предложение по вопросу кто? что?; ответы на заданный вопрос с опорой на слова этого вопроса; списывание предложений с классной доски, книги, печатных таблиц;

5) формирование навыков общения: проговаривание коротких стихотворений, речевок, чистоговорок в сопровождении двигательных действий.

Глава 3. Базовое содержание учебного предмета для 6 класса

21. Логопедическое обследование (4 часа).

22. "Образ жизни, мой внешний вид" (20 часов):

1) развитие психологической базы речи: тренировка линейной слуховой памяти: наращивание слов в предложении с последующим отраженным повтором - по цепочке: я; я хочу; я хочу гулять; я хочу гулять один;

2) становление звуко-слоговой структуры слова: отработка односложных слов со стечениями в начале или конце ( хлеб, танк);

3) развитие понимания речи и активизация словаря: праздничная одежда, украшения, бусы, лицо, зубы, волосы, прическа, уход за руками, волосами; причесываться, ухаживать за собой, соблюдать гигиену, гигиенические средства; холодно, тепло, удобно; спорт, физкультура, делать зарядку;

4) формирование фразовой речи: составление рассказа по практическим действиям; написание прописной буквы в начале предложения и точка в конце предложения;

5) формирование навыков общения: игра "Одень куклу"; рассматривание журналов с изображением моделей одежды, причесок и их обсуждение; дидактические игры "Фанты", "И я", диалог с элементами анализа жизненных ситуаций, предложенных педагогом; игра "Так или не так"; участие в беседе, дополнение высказываний собеседников собственными наблюдениями; правила ведения спора.

23. "Образ жизни, хорошие манеры" (20 часов):

1) развитие психологической базы речи: развитие движений кистей рук совместно с речью в заданном ритме; раскладывание в коробку мелких предметов одновременно двумя руками разными захватами;

2) становление звуко-слоговой структуры слова: преодоление индивидуальных затруднений в произношении; графемные и фонемные дифференцировки;

3) развитие понимания речи и активизация словаря: хорошие манеры, как правильно ходить (ровно), сидеть (прямо), вставать (быстро, но не торопиться), держать руки, взгляд, кашель, чихание, смех; стоять, сидеть в очереди, уступить место, открыть дверь, быть доброжелательным; если ты доброжелателен, то тебе отвечают тем же, невежливый - неприятно, вежливый – приятно; спасибо, извините;

4) формирование фразовой речи: самостоятельное построение картинно-графического плана (выбрать и разложить по порядку нужные картинки) отработка модели: прилагательное плюс существительное, плюс предлог плюс наречие и ли существительное: Вежливый мальчик благодарит врача; реплики, сопровождающие открывание дверей, помощь в переноске тяжестей, предложение занять твое место;

5) формирование навыков общения: "Я принес тебе подарок" составление высказываний, дополнение высказываний на основе личных наблюдений. дети, не владеющие речью, участвуют в диалоге при помощи средств невербальной коммуникации(пиктограмма, жест, мимика) беседы об историях, изображенных на картинках: "Кто прав, а кто не прав?", ролевая игра "В ожидании приема у врача".

24. "Образ жизни, мой характер" (24 часа):

1) развитие психологической базы речи: определение причины и следствия, логика явлений и событий: что было в начале, а что потом,- по сюжетным картинкам;

2) становление звуко-слоговой структуры слова: повторение пройденных звуков и букв; буквы, сходные по начертанию, отличающиеся добавочными элементами (и-ш, о-а), пространственным расположением элементов (б-д), а также трудные по начертанию (з, к);

3) развитие понимания речи и активизация словаря: успокоиться, не надо обижаться в некоторых случаях; ситуации, когда случайно сделал больно или обидел, доставил неприятность, добрый; определение черт характера по сюжетным картинкам;

4) формирование фразовой речи: определение характера по поступкам - составление предложений по сюжетной картинке по модели: существительное (местоимение) плюс глагол – местоимение плюс прилагательное (с пропущенным предикативным компонентом) (Он дерется - он злой). Участие в беседе;

5) формирование навыков общения: коллективное обсуждение достоинств и недостатков обучающихся; "Путешествие в страну добра и зла": закрыть глаза, представить Добро и Зло; написать: "добро – это" + рисунок, "зло-это" + рисунок; составление рассказа; игра "Расскажи всҰ обо мне", коллективное изготовление масок и костюмов; о вредных привычках; активное участие в беседе, ответы на вопросы педагога и родителей.

Глава 4. Базовое содержание учебного предмета для 7 класса

25. Логопедическое обследование (4 часа).

26. "Образ жизни, общение с незнакомыми взрослыми" (14 часов):

1) развитие психологической базы речи: родо-видовые обобщения по моделям для классификации;

2) становление звуко-слоговой структуры слова: преодоление индивидуальных затруднений; повторение гласных и согласных звуков, их различение; звонкие и глухие, твердые и мягкие согласные; различение твердых и мягких согласных при обозначении мягкости буквами е, Ұ, и, ю, я. буква ь для обозначения мягкости согласных в конце и в середине слова; сочетания жи, ши, ча, ща, чу, щу;

3) развитие понимания речи и активизация словаря: слова приветствия на работе, утром, днем, вечером. Различение оттенков "привет" и "Добрый день", реплики и мимика при прощании (пишем в облаке) "Добрый день, здравствуй, привет (весело и бодро), работа со стикерами (чтение и распределение реплик приветствия по сюжетам), Различение понятий "Улыбка" и "Смех";

4) формирование фразовой речи: Фразы, которые говорят незнакомому взрослому. Вежливый отказ на приглашение сесть в машину. Не смотри на его "доброе" лицо. Заучивание правила (хором) никогда не соглашайся пойти с незнакомым человеком. Всегда сообщай родным или друзьям, куда ты идешь и с кем Разграничение ситуаций, когда надо называть своҰ имя, а когда нет;

5) формирование навыков общения: плохое настроение – грубое поведение. Ролевая игра "Супермаркет": просьба помочь найти те или иные товары.

27. "Общение с друзьями. День рождения" (14 часов):

1) развитие психологической базы речи: кинестетический праксис и гнозис, стереогноз моделей букв "Л и А"; мимические позы радости, восхищения; жесты радостного приветствия;

2) становление звуко-слоговой структуры слова: различение артикуляторно сходных звуков "Р и Л; М и Б"; согласные носовые и ротовые (кинестетический контроль направления воздушной струи);

3) развитие понимания речи и активизация словаря: день рождения, накрыть стол, подарок, слова благодарности;

4) формирование фразовой речи: составление и запись поздравления, пожелания на поздравительной открытке; фразы при вручении подарков младшим и старшим, фразы в момент приема подарка;

5) формирование навыков общения: ситуация: Ерлан пригласил Сауле и Катю на День рождения. Сауле и Катя рассказывают родителям Ерлана о себе, о том, где и с кем они живут. Работа с "комиксами",- вписывание в "облако" своего имени, фамилии, адреса; кому и что дарить, обыгрывание ситуации "День рождения": ты получил подарок, который тебе не нравится или у тебя уже такой есть.

28. "Про меня и мою семью" (18 часов):

1) развитие психологической базы речи: родо-видовые обобщения на практическом уровне, операция сериации, синтез предмета из его частей, стереогноз знакомых предметов;

2) становление звуко-слоговой структуры слова: глобальное чтение (узнавание) распространенных знаков безопасности и информации (стоп, опасно, яд; не пригодно для еды; переход, магазин, аптека);

3) развитие понимания речи и активизация словаря: наблюдение за словообразованием существительных с помощью суффикса -ник- названия учебных предметов, предметов быта нормы и режим питания; основные продукты питания: хлеб, крупа, мучные изделия, молоко и молочные продукты, сахар, овощи, фрукты, рыба; последовательность в обработке овощей и фруктов: сортировка, мытье; хранить (пищу);

4) формирование фразовой речи: повседневная бытовая деятельность членов семьи: покупки, приготовление пищи, уборка, мытье, стирка, мелкий ремонт. Связный рассказ "Экскурсия по квартире (по фотографиям)"- описание и назначение помещений, мебели, функции, убранство; дополнение фразы педагога одним-двумя словами, показом, жестом, преобразование фразы (ЗелҰная кастрюля стоит в шкафу. Синяя кастрюля стоит на столе. ЖҰлтая кастрюля стоит за чайником);

5) формирование навыков общения: разговор со взрослым, беседа, ответы на вопросы, оформление в виде пиктограмм или картинок рассказа "Что я делаю дома", коллаж "Я и моя семья", подбор фотографий, картинок из журналов и газет с изображением событий, похожих на события из жизни их семьи в процессе ведения диалога на темы о жизни семьи. Умение задать вопрос (ответить на него): "Где ты живешь", "Сколько человек", "Какая мебель", "Какая комната", "Что ты любишь делать?", занятия членов семьи и праздники, дружба с соседями, друзьями, поездки; на каждую тему подбирается картинка и делается к ней подпись (краткий комментарий); интервью с родителями и другими родными.

29. "Культурный отдых. Идем в театр" (9 часов):

1) развитие психологической базы речи: мимика, жест при общении; дидактическая игра "Зеркало"; ситуации для изображения удивления, испуга, грусти; умение применять в речи соответствующие слова и обороты;

2) становление звуко-слоговой структуры слова: преодоление индивидуальных затруднений, работа с деформированным словом, соотнесение слова и схемы, слова и модели;

3) развитие понимания речи и активизация словаря: наблюдение за префиксальным словообразованием глаголов; нарядно, красиво, сдать пальто, гардероб, купить программку, в фойе;

4) формирование фразовой речи: отработка фразы по модели, - существительное (местоимение) плюс глагол плюс существительное плюс наречие или существительное (Я одеваюсь в театр нарядно. Мама сдает пальто в гардероб. Составление рассказа с помощью установления последовательности фотографий – по следам экскурсии (Мама и я заходим в театр. Мама показывает билеты. В билете есть номер ряда и места. Мы покупаем программку в фойе; в программке написаны имена актеров. Гаснут лампы, начинается спектакль. Все сидят тихо. Спектакль закончился Люди благодарят актеров и аплодируют. Актеры кланяются);

5) формирование навыков общения: инициирование диалога (по подражанию) или с организующей направляющей помощью); беседа "Почему в театре надо сидеть тихо?"; ролевая игра "Наш театр. Наш спектакль"; ответы на вопросы по театральному билету (какое у тебя место?). Задавание простейших вопросов.

30. "Поведение при разговоре, разговор по телефону" (9 часов):

1) развитие психологической базы речи: различение качества, направления и силы звукового сигнала; ассоциации: звуки природы-звуки речи;

2) становление звуко-слоговой структуры слова и его буквенного образа: преодоление индивидуальных дефектов произношения, чтение рукописного материала, работа с двусложными словами с двумя стечениями (клетка), четырехсложными словами из открытых слогов (гусеница), дифференциация звонких и глухих, твердых и мягких согласных;

3) развитие понимания речи и активизация словаря: понимание пространственных взаимоотношений, выраженных предлогами и падежными окончаниями, наблюдение за словообразованием прилагательных от сказать, снять трубку, набрать номер, мобильный телефон, слушаю, слова и фразы для представления себя (Акмарал слушает), говорить прямо в трубку: внятно, не шепчем, не кричим, слушаем внимательно, заканчиваю разговор;

4) формирование фразовой речи: составление рассказов по вопросам педагога; приклеивание картинок к репликам, выбор подходящей по стилистике реплики из нескольких предложенных;

5) формирование навыков общения: не всем людям можно доверять, игра-диалог "Разговор по телефону" по картинно-графическому плану; план разговора по звонку: назвать свое имя, откуда звонишь; рассказать, что случилось, где случилось; слушать внимательно, что скажет взрослый; сделать то, что тебе сказали.

Глава 5. Ожидаемые результаты по завершении 5 класса

31. Предметные результаты.

32. Ожидается, что обучающиеся будут знать:

1) названия и место расположения органов артикуляции;

2) короткие стихотворения, речевки в сопровождении двигательных действий;

3) своҰ имя и фамилию и возраст;

4) имя и отчество родителей, педагогов;

5) названия окружающих, самых необходимых для жизни, предметов.

33. Ожидается, что обучающиеся будут уметь:

1) сопряженно с логопедом и по подражанию выполнять основные артикуляционные, дыхательные и голосовые упражнения;

2) достаточно четко и плавно произносить двусложные слова, состоящие из недефектных фонем;

3) узнавать на слух и при чтении слова с заданным звуком (буквой), включая дефектно произносимые фонемы;

4) строить по модели простое нераспространенное предложение по демонстрируемым действиям, по сюжетным картинкам с опорой на вопросы педагога;

5) участвовать в составлении рассказа-повествования и рассказа описания из трех-четырех предложений.

Глава 6. Ожидаемые результаты по завершении 6 класса

34. Предметные результаты.

35. Ожидается, что обучающиеся будут знать:

1) содержание двух-трех известных народных сказок;

2) речевые клише, сопровождающие режимные моменты и моменты ситуативного общения;

3) свой домашний адрес, адрес школы (детского дома), названия страны, столицы;

4) слова, обозначающие признаки предметов, качества характера и настроение человека;

5) слова, обозначающие основные ощущения, переживания и потребности человека;

6) названия пройденных звуков и букв, их основные отличительные признаки.

36. Ожидается, что обучающиеся будут уметь:

1) по подражанию и образцу выполнять основные артикуляционные, дыхательные и голосовые упражнения; имитировать вопросительную интонацию;

2) достаточно четко и плавно произносить трехсложные слова, из открытых слогов, не содержащие дефектных фонем;

3) самостоятельно или с помощью логопеда описывать предметы и явления природы, используя вновь усвоенные слова и обороты речи;

4) понимать по выражению лица состояние человека, значение мимики, жестов и поз во время общения и характера;

5) осознавать и называть свои чувства, эмоции и потребности;

6) в процессе коллективного общения демонстрировать адекватное речевое поведение: держать правильную позу, применять нужные жесты, внятно выражать свою просьбу, отвечать на вопросы партнеров;

7) дополнять высказывания своих собеседников, используя материал из личных наблюдений, из услышанного или прочитанного.

Глава 7. Ожидаемые результаты по завершении 7 класса

37. Предметные результаты.

38. Ожидается, что обучающиеся будут знать:

1) термины, относящиеся к математике, русскому языку, общетрудовой подготовке и другим предметам;

2) короткое стихотворение о семье или о школе - по выбору педагога;

3) формы знакомых, наиболее употребительных слов, относящихся к номинативной, предикативной и атрибутивной лексике;

4) имена всех членов семьи, род занятий и обязанности в семье каждого из членов, названия и назначение помещений в доме или квартире;

5) орфоэпические правила для сочетаний жи, ши, чт;

6) значение предлогов на, в, под, у, за, перед, из;

7) правила речевого этикета, базовые слова и выражения для ситуаций "В гостях", "Прием гостей", "Разговор по телефону", "Встреча со взрослым", "Встреча со сверстником".

39. Ожидается, что обучающиеся будут уметь:

1) по образцу и словесной инструкции выполнять основные артикуляционные, дыхательные и голосовые упражнения; имитировать интонацию перечисления;

2) инициировать ситуативный диалог по образцу на тему о жизни в семье, участвовать в диалоге, демонстрируя адекватное речевое поведение;

3) выражать интерес и уважение к собеседнику, использовать жесты, мимику и необходимую интонацию, поддерживать информативность диалога, выполнять правила ведения дискуссии;

4) последовательно рассказывать о выполнении поручений или законченном трудовом процессе, об интересном случае из своей жизни (с помощью вопросов учителя);

5) определять ситуации, в которых не следует давать информацию о себе или своей семье;

6) читать с помощью педагога и выполнять текстовые и пикторафические инструкции;

7) ориентироваться в содержании газетных полос и разделов, читать статьи в детских журналах.

40. Личностные результаты освоения программы выражаются в формировании у обучающихся:

1) стремления к демонстрации хороших манер, культурного поведения, красивой речи;

2) способности обращать внимание и реагировать на эмоциональное состояние себя и окружающих, адекватно понимая и используя жесты, мимику, позы в сочетании со словом;

3) умения, используя специальные приемы, устанавливать и поддерживать контакты с окружающими, находить общий язык, находить выход из сомнительной ситуации, запросив помощь;

4) бережного отношению к материальным и духовным ценностям, к результатам своего и чужого труда.

41. Системно-деятельностные результаты освоения выражаются в:

1) умении повторять и выполнять простые словесные инструкции;

2) умении осуществлять классификацию предметов и другие действия по наглядному образцу с использованием речи;

3) способности использовать знаково-символические средства, в том числе пиктограммы, модели;

4) умении сопровождать разные виды деятельности доступными видами речевой продукции: звукокомплексами, словами, простой фразой.

Қазақстан Республикасы
Білім және ғылым министрінің
2013 жылғы 3 сәуірдегі
№ 115 бұйрығына 383-қосымша

Орташа ақыл-ой кемістігі бар білім алушыларға арналған негізгі орта білім беру деңгейінің 5-9 сыныптары үшін "Психомотрика мен сенсорлық үдерістерін дамыту" пәнінен үлгілік оқу бағдарламасы

Ескерту. Бұйрық 383-қосымшамен толықтырылды – ҚР Білім және ғылым министрінің 27.07.2017 № 352 (1, 2, 6, 8, 9, 10,(11, 12) сыныптардың ерекше білім беруге қажеттіліктері бар білім алушылары үшін 01.09.2017, ерекше білім беруге қажеттіліктері бар 3-сыныптың білім алушылары үшін 01.09.2018, ерекше білім беруге қажеттіліктері бар 4-сыныптың және 10-сыныптың білім алушылары үшін 01.09.2019, 11-сыныптың білім алушылары үшін 01.09.2020 қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

1-тарау. Түсінік хат

2. Оқу пәнінің мақсаты – білім алушылардың одан әрі сенсомоторлық дамуы және қоршаған болмыс туралы адекватты түсініктерін қалыптастыру үшін қолайлы жағдай жасау.

3. Оқу пәнінің міндеттері:

1) әрбір білім алушының танымдық әрекетінің дамуы ерекшеліктері мен мәселелерін анықтау;

2) әрбір білім алушының сенсорлық аясын байыту және сенсорлық-перцептивтік әрекетін дамыту:

әртүрлі модальдылық түйсіктерді белсендіру;

қабылдаудың барлық түрлерін дамыту;

3) кеңістіктік-мезгілдік бағдарларды қалыптастыру және графикалық дағдыларды дамыту;

4) білім алушының танымдық белсенділігін және дербестігін жоғарылату.

4. Орташа ақыл-ой кемістігі бар білім алушыларға бәсеңділік, қабылдаудың шектеулігі мен сараланбаған, моторлық ыңғайсыздық, қимыл-қозғалыс үйлесімділігінің бұзылуы, талдау-синтетикалық әрекеттің бұзылуы тән, олар тек қана оқу процесін ғана емес, сондай-ақ қоршаған ортаға бейімделуде де қиналады.

5. Оқу жүктемесінің көлемі:

1) 5-сынып – аптасына 2 сағат, оқу жылында 68 сағат;

2) 6-сынып – аптасына 1 сағат, оқу жылында 34 сағат;

3) 7-сынып – аптасына 1 сағат, оқу жылында 34 сағат;

4) 8-сынып – аптасына 1 сағат, оқу жылында 34 сағат;

5) 9-сынып – аптасына 1 сағат, оқу жылында 34 сағат.

6. Бағдарлама шоғырлану қағидасына сәйкес құрылған, ол бағдарламаның әрбір тарауында қалыптасатын әрекеттердің дағдылары мен әдістерін үздіксіз қайталауға, бекітуге және жетілдіруге мүмкіндік береді.

7. Бағдарлама келесі тарауларда түзету жұмыстарының болжалды мазмұнын анықтайды: "Сенсорлық үдерістердің дамуы", "Кеңістікте бағдарлау дағдыларының дамуы", "Уақытты қабылдаудың дамуы", "Ұсақ қимыл мен графикалық дағдылардың дамуы". Бағдарлама ұсынбалы сипатта және ақыл-ой дамуы орташа деңгейде бұзылған білім алушыны оқытудың жеке бағдарламасының негізі болып табылады.

8. "Психомотрика және сенсорлық үдерістерін дамыту" курсының мазмұны тек қарастырылатын пән бойынша сабақтарда ғана емес "Бейнелеу", "Оқу, жазу және тіл дамыту", "Санау", "Айналадағы әлем", "Адам мен әлем", "Әлеуметтік-тұрмыстық бағдар", "Әлеуметтік бейімдеу және еңбекке дайындық" пәндер сабақтарында арнайы түзете дамыту әдістемелерді, дамыту жаттығуларын қолдануды талап етеді.

9. Сағаттарды бағдарламаның тараулары бойынша бөлу болжалды сипатта болады. Педагог білім алушының оқудағы арнайы қажеттіліктерін есепке ала отырып, сағаттарды қайта бөлуге құқылы.

10. Білім алушылардың жетістіктерін бағалағанда сипаттамалық бағалау қолданылады. Нәтижелер әрбір білім алушының психологиялық-педагогикалық кешенді зерттеу арқылы анықталады.

2-тарау. Оқу пәнінің 5-сыныптағы базалық білім мазмұны

11. Сенсорлық үдерістердің дамуы (20 сағат):

12. Көру қабылдау және зейін:

1) заттарды ерекшеленген белгілері бойынша топтастыру (пішін, көлем, түс);

2) заттардың орналасу жерлерін есте сақтау және жаңғырту (5-9);

3) заттарды көлеміне қарай біріктіру (жіктеу, жүйелеу);

4) заттарды пішініне қарай біріктіру (жіктеу, жүйелеу);

5) заттарды түсі мен олардың реңктеріне қарай біріктіру (жүйелеу);

6) негізгі түстердің реңктерін ажырату;

7) заттармен, жазық пішіндермен, суреттермен ойындар мен жаттығулар процесінде олардың көлем параметрлерін ажырату;

8) өрнектерді үлгі бойынша салу;

9) қасиеттері анық ерекшеленетін заттар мен нысандардың (2-4) сұлбалы бейнелерін салыстыру;

10) қағаз бетінде әр түрлі орналасқан заттық бейнелерді салыстыру;

11) болмашы қасиеттерімен (құрылысымен, бөліктер санымен, бір түстің реңктерімен, көлемімен, бөлек бөліктерінің орналасуымен) ерешеленетін ұқсас заттар мен нысандарды салыстыру;

12) заттарды көлеміне және елестету бойынша салыстыру ("Сен енді, енсіз туралы не білесің?");

13) әріптер мен цифрлардың өздеріне тән бөліктері бойынша оларды тану;

14) заттарды стильденген бейнелерден тану (сұлбалы, нұсқалы, сызықшалы, пунктирлі).

13. Есту қабылдау және зейін:

1) дыбысталуды жаңғырту (сөздер, тіркестер, музыкалық ойыншықтардың дыбысталуы, тықылдату, шапалақтау);

2) музыканың сүйемелдеуімен ырғақты суретке сәйкес қозғалу;

3) дыбысталу көзін анықтау (музыкалық ойыншықтар, дауыс);

4) алда-артта, алда-артта-оң жақтан-сол жақтан орналасқан дыбыс бағытын есту арқылы анықтау;

5) дыбысталу көзінің бағытын және алыстауын, оқшаулану деңгейін анықтау;

6) естілген сөйлеу тілдік емес дыбыстар мен ырғақтық суреттер арасындағы ұқсастық пен айырмашылықты анықтау;

7) дыбысталудың біріккен және үзілмелі дыбысталуды есту қабілеті арқылы ажырату;

8) табиғи, тұрмыстық және музыкалық дыбыстарды ажырату;

9) дыбысталуда қарама-қайшылықты анықтау.

14. Жанасымдық-қимылдық қабылдау және заттардың ерекше қасиеттерін қабылдау:

1) заттардың пішінін сипау арқылы қабылдау (жазық және көлемді);

2) қимылды немесе қалыпты сурет бойынша, еліктеу және сөздік нұсқау бойынша орындау;

3) бірнеше ұсынылған заттардың ішінен сұлбалары бірдей екі затты сипау арқылы табу;

4) заттарды сипаттамасы бойынша сипау арқылы табу;

5) сөйлеу тілдік емес қатынастың әр түрлі тәсілдерін меңгеру (мимика, паномимика);

6) тамақтың консистенциясын ажырату (қатты, жұмсақ, құрғақ сұйық);

7) көру үлгісі және сөздік тапсырма бойынша пішіні әр түрлі заттарды сипай отырып ажырату (4 заттан таңдау);

8) өзінің денесінің қимылдағы жағымды бейнесін және мәнерлі қозғалысын қалыптастыру.

15. Кеңістікте бағдарлау дағдыларын дамыту (14 сағат):

1) заттардың өзара көлденеңінен орналасуын анықтау: арғы жағында (артында, соңында), алдында (алдағы жақта, ілгеріде), оң жақта, сол жақта, бүйірінен;

2) оң және сол қолды ажырату;

3) заттардың, адамның оң және сол жақтарын ажырату;

4) берілген бағытта қозғалу;

5) мектептің ғимаратында, үлескеде бағдарлау.

16. Уақытты қабылдауды дамыту (14 сағат):

1) "апта", "ай", "жыл" түсініктерін өз тәжірибесінде қолдану;

2) жыл мезгілдерінің, олардың белгілерінің дәйектілігін ажырату;

3) оқиғалардың (тәулік уақытының алмасуы) дәйектілігін ажырату.

17. Ұсақ қимыл мен графикалық дағдыларды дамыту (20 сағат):

1) сөздік сүйемелдеумен саусақ гимнастикасының жаттығуларын орындау;

2) заттар сұлбасын қайшымен кесіп алу;

3) геометриялық пішіндерді үлгінің көмегімен, трафареттермен жүргізе отырып бейнелеу;

4) қолды босаңсату икемділігін игеру; пішін тудырушы қимылды игеру (ермексазбен жұмыс);

5) қолдың буындары мен саусақтарының бір қимылдан басқа қимылға ауыстыру;

6) үлгі бойынша өрнектердің, жиектердің суретін салу;

7) қол саусақтарының төмпешіктерін мен саусақтарын өздігінен уқалау;

8) саусақтардан әр түрлі пішіндер құрастыру;

9) бейнені екі қолмен штрихтау (кезектестіріп, бір мезгілде);

10) қолдың статикалық және динамикалық үйлесімділігін, қимылдардың ырғақтық ұйымдастыруын, қол буындарының ауысуын дамыту.

3-тарау. Оқу пәнінің 6-сыныптағы базалық білім мазмұны

18. Сенсорлық үдерістерді дамыту (10 сағат).

19. Көру қабылдау және зейін:

1) заттардың түсін, пішінін, көлемін қабылдау;

2) заттық және жағдаяттық суреттердегі ерекше және жалпы қасиеттерді анықтау;

3) аяқталмаған бейнелердің суреттерін салып бітіру;

4) суреттердегі, фотосуреттердегі бейтаныс адамдарды салыстыру (жынысы, жасы);

5) заттарды еске түсіру бойынша сурет салу;

6) теріс және төңкеріліп көрсетілген әріптер мен цифрларды жаз;

7) әр түрлі ракурста орналасқан затардың пішіндерін анықтау;

8) заттармен, жазық пішіндермен, суреттермен ойындар мен жаттығулардағы заттардың көлемінің параметрлерін ажырату;

9) 2-3 бөлікке кесілген суреттерді құрастыру;

10) анық байқалатын белгілерімен (түсімен, пішінімен, көлемімен, бөліктердің санымен, жеке бөліктердің орналасуымен) ерекшеленетін заттар мен нысандардың бейнелерін (2-4-тен таңдағанда) салыстыру;

11) анық байқалатын белгілерімен (түсімен, пішінімен, көлемімен, бөліктердің санымен, жеке бөліктердің орналасуымен) ерекшеленетін заттар мен нысандарды (2-4-тен таңдағанда) салыстыру;

12) заттарды көлемі бойынша (жуан-жұқа) салыстыру;

13) шимақталған суреттерді тану;

14) заттарды сөздік сипаттамасы бойынша тану.

20. Есту қабылдау:

1) музыкалық туындыларды, ән салуды тыңдау, музыканың сүйемелдеуімен қозғалу, музыкалық аспаптарда ойнау;

2) дыбысталудың санын ажырату (дауыс, тықыл, шапалақ, музыкалық ойыншықтардың дыбысталуы);

3) дыбысталудың ырғақтарын ажырату (дауыс, музыкалық ойыншықтар);

4) дыбысталудың ұзақтығы мен күшін ажырату.

21. Жанасымдық-қимылдық қабылдау және заттардың ерекше қасиеттерін қабылдау:

1) сурет, схема бойынша қимылдарды немесе дене қалпын көрсету;

2) еліктеу бойынша қимылдарды көрсету ("Айна");

3) босаңсуға, бұлшық ет қысымынан құтылуға, ширығуды басуға, эмоциялық еркіндікке берілген жаттығулар орындау;

4) сипау арқылы, сипаттамасы бойынша нобайы бірдей екі затты, (2-5 заттардың ішінен);

5) тамақ өнімдерінің дәмдік қасиеттерін ажырату (шикі, пісірілген, дәмсіз);

6) заттарды қасиеттері мен сапасы бойынша ажырату (құрғақ – одан да құрғақ, дымқыл – сулы);

7) заттарды сұлбасы бойынша сипап табу.

22. Кеңістікте бағдарлау дағдыларын дамыту (7 сағат):

1) Сеген тақтасы, Коос текшелерінің түріндегі, Пьерон-Рузер әдістемесі бойынша тапсырмаларды орындау;

2) тапсырманы көзді жұмып орындау;

3) кеңістіктік диктанттарды орындау;

4) берілген бағытта қозғалу (алға, артқа, оң жаққа, сол жаққа);

5) қағаз бетінде, үстел бетінде орналасу орнын анықтау (жоғарыда – төменде, ортада, оң жақта – сол жақта);

6) заттардың орналасу орынын анықтау: үстелде, үстелдің астында, шкафта, терезенің қасында, есіктің артында;

7) өзінің және қарама-қарсы отырған адамның денесінің мүшелерінің оң-сол жағында бағдарлау;

8) жазық және көлемді заттардың тік және көлденең бағытта (солдан оңға қарай, жоғарыдан төменге қарай) орналасуы;

9) өзінің тұратын ауданында бағдарлай білу, инфрақұрылымдық маңызды нысандарды тану.

23. Мезгілдік қабылдауды дамыту (7 сағат):

1) түзімдік сәттердің уақыт аралығымен ара қатынасын табу, әрекеттердің күнтізбесі, күн тәртібі көмегімен оқиғалардың бірізділігін бақылау;

2) жыл мезгілдері, оларға тән қасиеттері, ауа райы өзгерістері, олардың адам өміріне әсері туралы түсініктер;

3) оқиғалардың хронологиясы туралы түсініктер: әлдеқашан, бүгін, болашақта;

4) күн оқиғаларының кеңістіктік-мезгілдік қатынастарында бағдаралау (дейін, кейін, сосын, алдында, басында).

24. Ұсақ қимыл мен графикалық дағдыларды дамыту (10 сағат):

1) геометриялық пішіндерді әр түрді әдістермен (ою, сурет салу, құру, мүсіндеу, таяқшалардан салу) қайталау;

2) саусақтар гимнастикасының жаттығуларын орындау;

3) пішін тудырушы қимылдарды орындау (ермексазбен жұмыс);

4) суреттің екінші жағын симметриялы салып бітіру;

5) қол саусақтарының атауларын білу;

6) суреттерді сұлба бойынша белдеулеу; түзу, толқынды, пунктирлі сызықтарды белдеулеу;

7) суреттерді шегінен шықпай бояу;

8) қол саусақтарының бастыры мен саусақ буындарын өздігінен уқалау.

4-тарау. Оқу пәнінің 7-сыныптағы базалық білім мазмұны

25. Сенсорлық үдерістерді дамыту (10 сағат).

26. Көру қабылдау және зейін:

1) нысандар мен заттардың көлемін олардың бейнеленген көрінісіне тәуелсіз қабылдау;

2) заттарды пішіндері бойынша топтастыру (сөз бойынша);

3) күрделі геометриялық пішіндерді әр түрлі тәсілдермен ажырату және жасау (суретін салу, мүсіндеу);

4) дербестендіріліген суреттерді сәйкестендіру, суреттердегі, фотосуреттердегі адамдардың эмоциялық көңіл күйлерін сәйкестендіру;

5) әріптер мен цифрларды бөліктерден құрастыру;

6) суреттің жетіспейтін бөліктерін табу; 2 сюжеттік суреттегі айырмашылықтар мен ұқсастықтарды табу;

7) шамалы белгілері бойынша ерекшеленетін заттарды салыстыру (құрылысымен, бөліктердің санымен, бір түстік реңктерімен, көлемімен, жеке бөліктердің орналасуымен);

8) әріптер мен цифрларды шимақталған суреттерден тану; заттарды үстіне салынған, сызылып тасталған, аяғына дейін салынбаған нобайлы суреттерден тану; қасиеттері жетіспейтін заттарды табу;

9) ұсынылған түс қатарында заңдылықты орнату.

27. Есту қабылдау:

1) сыбырлап айтылған сөздер мен сөз тіркестерін ажырату және қайталап айту;

2) күрделі ырғақты ажырату және шығару (дауыс, тықыл, шапалақ, музыкалық ойыншықтар);

3) тұрмыстық және табиғи шуларды ажырату;

4) жануарлардың дауыстарын ажырату.

28. Жанасымдық-қимылдық қабылдау мен заттардың ерекше қасиеттерін қабылдау:

1) беттің бейнелілігі мен өз қимылдарын бақылау;

2) босаңсудың, бұлшық ет қысымын босатудың, ширығуды бәсеңсіту, эмоциялық еркіндік элементтерін игеру;

3) әр түрлі сөйлеу тілдік емес коммуникативтік тәсілдерді пайдалану (мимика, пантомимика).

29. Кеңістікте бағдарлау дағдыларын дамыту (7 сағат):

1) нысандардың өзара қатармен, коллонамен орналасуын талдау;

2) қимыл-қозғалыстың бағытын өзгертумен байланысты сөздік нұсқауларды орындау;

3) нысандардың өзара орналасуын үлгілеу;

4) суреттерде сандырақтарды табу ("болады – болмайды");

5) суреттегі кейіпкердің қандай қолмен әрекеттенуін анықтау;

6) заттарды өз денесіне қатысты берілген кеңістікте орналастыру.

30. Мезгілді қабылдауды дамыту (7 сағат):

1) кеңістіктік-мезгілдік қатынастарда бағдарлау (бүгін, кеше, ертең, бүрсігүні, алдыңгүні);

2) уақыт аралығын ажырату: сағат, минут, секунд.

31. Ұсақ қимылды және графикалық дағдыларды дамыту (10 сағат):

1) статикалық қалыпты екі қолмен бір мезгілде ұстау;

2) бір қимылдан екінші қимылға бірқалыпты ауыстыру;

3) үлгі бойынша тура, толқынды, пунктирлі сызықтарды салу;

4) нүктелер бойынша өрнек салу.

5-тарау. Оқу пәнінің 8-сыныптағы базалық білім мазмұны

32. Сенсорлық үдерістерді дамыту (10 сағат):

33. Көру қабылдау және зейін:

1) заттарды берілген белгілер бойынша таңдау (көлемі, түсі, пішіні);

2) заттардың қарама-қарсы белгілерін ерекшелеу; түсі, пішіні, көлемі бойынша салыстыру;

3) заттар мен нысандардың бөліктерін, бөлшектерін ерекшелеу;

4) бір әріптің немесе цифрдің басқаша болып (таяқшадан) қайта құрылуы;

5) көлемді геометриялық пішіндерді әр түрлі әдістермен жасау (қаңқа үлгілерін жасау);

6) заттың суретін оның бөлшектерінің жиынтығынан жинап салу (үлгі немесе түсінігі бойынша);

7) болмашы белгілермен (құрылысымен, бөлшектер санымен, бір түстің реңктерімен, көлемімен, бөлек бөлшектердің орналасуымен) ерекшеленген заттар мен нысандарды (2-4) салыстыру, олардың суреттерін салыстыру;

8) сұлбасы толық емес заттарды тану;

10) заттардың арасындағы көлем бойынша арақатынасын табу, салыстыру.

34. Есту қабылдау:

1) сөз және буын және сөз қатарында ырғақты айту;

2) сөздегі буын санын анықтау;

3) сөз және буын және сөз қатарында ырғақты анықтау;

4) дыбы үндестігі ұқсас сөздер мен буындарды ажырату.

35. Жанасымдық-қимылдық қабылдау және заттардың ерекше қасиеттерін қабылдау:

1) босаңсудың, бұлшық ет қысымын босаңсытуға, ширығуды бәсеңсітуге, эмоциялық босаңсу элементтерін игеру жаттығулары;

2) қиялдағы заттармен жаттығулар;

3) мәнерлі қозғалыстарды қалыптастыру;

4) сөйлеу тілдік емес коммуникатитвік құралдардың әр түрлі тәсілдерін меңгеру (мимика пантомимика).

36. Кеңістіктік бағдарлау дағдыларын дамыту (7 сағат):

1) нысандардың үлгі, нұсқау бойынша кеңістікте бір-біріне қатысты өзара орналасуын үлгілеу;

2) өз денесіне қатысты кеңістікте бағытты анықтау;

3) қағаздың бетінде бағдарлау (барлық бұрыштарды ерекшелеу, ортасы, оң жақта – сол жақта, жоғарыда – төменде);

4) нысандарды берілген қалыпта қағаз немесе үстел бетінде орналастыру;

5) үлгі, сурет, жағдай, сөздік нұсқау бойынша заттар мен нысандардың кеңістіктік қатынасын өздік үлгілеу;

6) бөлменің қарапайым схема-жоспарын құрастыру.

37. Ұсақ қимыл мен графикалық дағдыларды дамыту (10 сағат):

1) қолды жазуға дайындауға арналған жаттығулар: әр түрлі басумен және қол қимылының амплитудасымен әр түрлі бағытташтрихтау; боялатын бетті шектеп және шектемей әр түрлі бағытта бояу; суретті сұлба бойынша белдеулеу, көшіру; тірек нүктелері бойынша сурет салу; суреттерді салып бітіру; тормен және басқа да шектелген бетте сурет салу;

2) сызықтарды белгілі бір бағытта салу (графикалық диктант).

38. Мезгілдік қабылдауды дамыту (7 сағат):

1) уақытты әр түрлі сағаттар бойынша анықтау;

2) уақыт ағымының өзгешелігінің айырмашылықтары (кеше, бүгін, ертең, баяғыда, жуырда).

6-тарау. Оқу пәнінің 9-сыныптағы базалық білім мазмұны

39. Сенсорлық үдерістерді дамыту (14 сағат).

40. Көзбен қабылдау және зейін:

1) жағдаяттық бейненің маңызды және екінші кезектегі бөліктерін ерекшелеу;

2) түс реңкілерінің сериациялық қатарын тізбектеу;

3) заттарды екі (үш) белгілері бойынша топтастыру;

4) суреттегі жағдаяттық желісті, негізгі әрекет етуші тұлғаларды өздік ерекшелеу;

5) болмашы белгілермен ерекшеленген заттар мен нысандардың (2-4) сұлбалық суреттерін салыстыру;

6) болмашы элементтермен ерекшеленетін жағдаяттық суреттерді салыстыру;

7) шынайы бейнелерді әр түрлі қырынан тану.

41. Есту қабылдау:

1) сөздегі дыбыстардың санын, бірізділігін анықтау;

2) дыбысталу сипаттарын ажырату (сөйлеу тілдік емес және сөйлеу тілдік);

2) сыбырлап айтылған сөздер мен сөз тірукестерін ажырату және айту.

42. Жанасымдық-қимылдық қабылдау және заттардың ерекше қасиеттерін қабылдау:

1) шартты өлшем көмегімен сусымалы денелердің көлемін өлшеу;

2) температураны қызуөлшегіштер көмегімен өлшеу;

3) заттардың ұзындығын өлшеу үшін қарапайым өлшемдерді пайдалану;

4) заттектердің әр түрлі қасиеттерін анықтау (сусымалылық, қаттылық, ергіштік, жабысқақтық);

5) әр түрлі жанасу тітіркендіргіштерін тану және сәйкестенліру (бұжыр – тегіс – үлпілдек, суық – ыстық, жұмсақ – қатты, сулы – құрғақ).

43. Кеңістікте бағдарлау дағдыларын дамыту (10 сағат):

1) заттар мен нысандардың орналасуын және өзара орналасуын сөзбен белгілеу;

2) қатынасты анықтау: "оң жақта – сол жақта", "солдан оңға қарай", "жоғарыдан төменге қарай", "төменнен жоғарыға қарай", "арасында", "қасында";

3) заттар арасындағы ара қашықтықты көз мөлшерімен анықтау;

4) қағаз бетінде бағдарлау (сол жақтағы жоғарғы бұрыш, оң жақтағы төменгі бұрыш);

5) әр түрлі форматтағы (дәптерлік, альбомдық, ватман) және әр түрлі орналасқан (көлденең, тік, бұрыш астында) қағаз бетінде бағдарлау;

6) көшеде бағдарлау (мекенжай, көлік бағыты, инфрақұрылымның маңызды нысандары);

7) заттар мен нысандардың кеңістіктік қатынастарын сөздік нұсқау бойынша үлгілеу.

44. Мезгілдік қабылдауды дамыту (10 сағат):

1) мезгіл түсініктердерін сөзімен белгілеу және күнделікте өмірде оларды қолдану;

2) уақытты сағатқа қарай анықтау (1 сағат дейінгі дәлдікпен);

3) білім алушының өз өміріндегі оқиғалардың уақыт түсініктерімен арақатынасын белгілеу: кеше, бүгін, ертең, баяғыда, жуырда;

4) күнтізбені пайдалану.

7-тарау. 5-сыныпты аяқтағанда күтілетін нәтижелер

45. Пәндік нәтижелер.

46. Білім алушылар:

1) заттардың көлемдік, пішіндік, түстік және басқа да белгілерін атауды;

2) үлгі бойынша өрнектерді салу тәсілдерін;

3) нысандарды белгілі бір белгісі бойынша салыстыруды орындау тәртібін біледі деп күтіледі.

47. Білім алушылар:

1) заттарды, суреттерді ұсыну реттілігін есте сақтау;

2) заттық және жағдаяттық суреттердің ерекше және жалпы белгілерін табу;

3) 2-3 кесілген бөліктерден жағдаяттық суреттерді құрастыру;

4) сөздік сипаттама бойынша заттарды тану;

5) тамақ өнімдердің дәмдік сапалығын, тамақтың құрылымын ажырату;

6) берілген бағытта қозғалу;

7) мектеп ғимаратында, мектеп ауласында бағдарлау;

8) сөйлеу тілдік және сөйлеу тілдік емес коммуникативтік тәсілдерді қолдану дағдыларын меңгереді деп күтіледі.

8-тарау. 6-сыныпты аяқтағанда күтілетін нәтижелер

48. Пәндік нәтижелер.

49. Білім алушылар:

1) заттарды белгілі бір белгілері бойынша жіктеуді орындау тәсілдерін;

2) белгілі бір белгі бойынша екі затты салыстыру тәсілдерін;

3) заттардың кеңістікте орналасу орнын білдеретін сөздерді біледі деп күтіледі.

50. Білім алушылар:

1) айқын белгілермен ерекшеленетін шынайы көлемді заттарды және объектілерді (2-4) салыстыру;

2) әр түрлі қырынан шынайы суреттерді тану;

3) 2 жағдаяттық суреттерден айырмашылықтар табу;

4) үстінен басылған, "шималанған", сызып тасталған, аяғына дейін салынған сұлбалы суреттерде берілген заттың суретін табу;

5) заттармен, жазық пішіндермен, суреттермен ойындар мен жаттығулар процесінде және түсінік бойынша өлшемдер көрсеткіштерін ажырату;

6) пайдаланылатын материалдың қасиеттері мен сапасын, заттардың белгілерін сәйкес сөздермен белгілеу;

7) сурет бойынша қимылдарды немесе кейіпті жаңғырту;

8) бір-біріне қатысты заттардың көлденең орналасуын анықтау дағдыларын меңгереді деп күтіледі.

9-тарау. 7-сыныпты аяқтағанда күтілетін нәтижелер

51. Пәндік нәтижелер.

52. Білім алушылар:

1) таяқшалардан таныс әріптер мен цифрларды құрастыру тәсілдерін;

2) заттардың кеңістікте орналасу орнын білдеретін сөздерді;

3) екі затты салыстыру тәсілдерін біледі деп күтіледі.

53. Білім алушылар:

1) шынайы суреттерді әр түрлі қырынан тану;

2) болар-болмас белгілермен ерекшеленген заттар мен объектілердің контурлы суреттерін салыстыру;

3) 2 жағдаяттық суреттерде айырмашылықтарды табу;

4) үстінен бастырылған, "шимайланған", сызып тасталған, аяғына дейін салынған сұлбалы суреттерде берілген заттың суретін табу;

5) схема бойынша қимылдарды немесе қалыпты жаңғырту;

6) нысандардың өзара орналасуын үлгілеу;

7) берілген кеңістікте заттарды өз денесіне қатысты орналастыру;

8) уақыт аралығын: сағат, минут, секунд ажырату дағдыларын меңгереді деп күтіледі.

10-тарау. 8-сыныпты аяқтағанда күтілетін нәтижелер

54. Пәндік нәтижелер.

55. Білім алушылар:

1) үлгіні тірек ете отырып, заттардың кеңістіктік қатынасын үлгілеу тәсілдерін;

2) заттардың екі бейнесін салыстыруды;

3) бір белгісі бойынша заттардың сериялық қатарын табу тәртібін біледі деп күтіледі.

56. Білім алушылар:

1) әр түрлі басумен және қол қимылының амплитудасымен әр түрлі бағытта сызықпен штрихтап түрлеу;

2) боялатын бетті шектеп және шектемей әр түрлі бағытта бояу;

3) кескіні бойынша суретті сызу;

4) суретті көшіру;

5) тірек нүктелері бойынша сурет салу;

6) суреттерді салып бітіру;

7) тормен және басқа да шектелген бетте сурет салу;

8) заттың суретін оның бөлшектерінің жиынтығынан жинау (үлгі және түсінік бойынша);

9) нысандарды қағаз немесе үстел бетінде берілген қалыпта орналастыру;

10) бір-біріне қатысты ныандардың кеңістіктік өзара орналасуын үлгі, нұсқама бойынша үлгілеу;

11) уақыт аралығын: сағат, минут, секунд ажырату дағдыларын меңгереді деп күтіледі.

11-тарау. 9-сыныпты аяқтағанда күтілетін нәтижелер

57. Пәндік нәтижелер.

58. Білім алушылар:

1) нысанның ұзындығын анықтайтын қарапайым құралдарды қолдану тәсілдерін;

2) заттың бейнесінің жазықтықта орналасуын білдіретін сөздер;

3) заттарды белгілі бір нышаны бойынша топтастыру тәсілдерін біледі деп күтіледі.

59. Білім алушылар:

1) температураны қызуөлшегіш көмегімен өлшеу;

2) заттардың және сусымалы заттардың көлемін және мөлшерін өлшеу үшін қарапайым шамаларды қолдану;

3) уақытты сағат бойынша анықтау (1 сағат дейінгі дәлдікпен);

4) заттектердің әр түрлі қасиеттерін анықтау (сусымалылық, қаттылық, ергіштік, жабысқақтық);

6) заттардың суретін аяғына дейін салу;

7) көшеде бағдарланады: оң, сол жақта және мектепке қарама-қарсы жақта, артқы аулада не бар екенін білу;

8) күнтізбені пайдалану;

9) сағаттарды пайдалану дағдыларын меңгереді деп күтіледі.

60. Тұлғалық нәтижелер. Білім алушылар:

1) өз мүмкіндіктері мен қажеттііліктері туралы адекватты түсініктер;

2) тіршілікті қамтамасыз ету туралы адекватты түсініктер;

3) әлеуметтік өзара әрекет етудің әр түрлі жағдайларында (оқу, еңбек, тұрмыстық) сөйлеу тілдік және сөйлеу тілдік емес коммуникативтік қатынасты алмаса бастау және қолдау икемділік;

4) қолжетімді оқу және тәжірибелік тапсырмаларды шешудегі белсенділік пен мақсатқа бағытталығын танытады деп күтіледі.

61. Жүйелік-әрекеттік нәтижелер білім алушылардың:

1) мұғалімнің көрсетуіне немесе ауызша нұсқауына сәйкес заттық жағдайда әрекет ету қабілетінен;

2) көрсетілімге немесе ауызша нұсқауға сәйкес жақын кеңістікте бағдарлау, тәжірибелік сипаттағы тапсырысты орындау икемділігінен көрініс табады деп күтіледі.

Қазақстан Республикасы
Білім және ғылым министрінің
2013 жылғы 3 сәуірдегі
№ 115 бұйрығына 384-қосымша

Орташа ақыл-ой кемістігі бар білім алушыларға арналған негізгі орта білім беру деңгейінің 5-7 сыныптары үшін "Емдік дене шынықтыру" пәнінен үлгілік оқу бағдарламасы

Ескерту. Бұйрық 384-қосымшамен толықтырылды – ҚР Білім және ғылым министрінің 27.07.2017 № 352 (1, 2, 6, 8, 9, 10,(11, 12) сыныптардың ерекше білім беруге қажеттіліктері бар білім алушылары үшін 01.09.2017, ерекше білім беруге қажеттіліктері бар 3-сыныптың білім алушылары үшін 01.09.2018, ерекше білім беруге қажеттіліктері бар 4-сыныптың және 10-сыныптың білім алушылары үшін 01.09.2019, 11-сыныптың білім алушылары үшін 01.09.2020 қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

1-тарау. Түсінік хат

2. Оқу пәнінің мақсаты – тұлғаның дене дамуын жан-жақты дамыту, білім алушылардың қимыл-қозғалыс белсенділігін және жинақылығын арттыру, дене дамуындағы ауытқушылықтарды емдік дене шынықтыру (бұдан әрі - ЕДШ) құралдарымен жеңу.

3. Оқу пәнінің міндеттері:

1) ағза жүйесінің физиологиялық белсенділігін арттыру;

2) өмірде маңызды және қолданбалы дағдыларды және жүріс, жүгіріс, секіріс, өрмелеу икемділіктерін жетілдіру және дене жаттығуларымен қимыл-қозғалыстық тәжірибені молайту;

3) дұрыс мүсінді тұрақты жетілдіру, омыртқаның иілімділігін нығайту және сақтау, оның өзгеруінің алдын алу;

4) бұлшық ет жүйесін бекіту және дамыту, тірек-қимыл аппаратының жұмысын қалпына келтіру;

5) негізгі дене сапаларын дамыту;

6) сауықтыру және түзету бағытындағы дене жаттығулар кешенін үйрету;

7) дене мәдениеті, оның адам өміріндегі, денсаулықты нығайтудағы маңызы туралы жалпы түсініктерді қалыптастыру.

4. Орташа ақыл-ойы кемістігі бар білім алушылардың басым бөлігінде дене даму бұзылыстары байқалады, бұл олармен түзету жұмысын жүргізуді талап етеді. Балалардың тыныс алуы мен қимыл-қозғалыс жүктемесінің үйлесімді болмауы, бойының өсуінің артта қалуы, дене бітімінің үйлесімсіздігі, мүсіндегі әр түрлі ауытқушылықтар, жалпақтабандылық пен әртүрлі қимыл-қозғалыстық бұзылыстары байқалады. Мүсін бұзылыстары арқа және іш бұлшық еттерінің әлсіз дамуынан, табанның дамымауы мен жалпақтабандылыққа байланысты жүрістің дұрыс болмауынан туындайды.

5. Сабақтарда қолданылатын оқыту тәсілдері:

1) практикалық тәсіл (бөліктерге бөліп үйрету);

2) ойындық;

3) жарысу;

4) көрнекілік қабылдау тәсілі.

6. Оқыту түрлері:

1) ЕДШ нұсқаушысының бақылауымен қимыл-қозғалыстық әрекеттерді жаттау;

2) ЕДШ нұсқаушысының бақылауымен қимыл-қозғалыстық әрекеттерді жетілдіру.

7. Емдік дене шынықтыру бойынша арнайы сабақтар орташа ақыл-ой кемістігі бар білім алушылардың дене мүмкіндігін дамыту бойынша шаралар жүйесінің ажырамас бөлігі болып табылады.

8. Білім алушылар ЕДШ сабағына арналған медициналық арнайы топқа дәрігерлік бақылау туралы қолданыстағы нұсқаулыққа сәйкес жыл сайын өткізілетін тереңдетілген тексеруден кейін ғана жіберіледі.

9. Бағдарлама жүйелі сабақтарға есептелген. Сабақтар әр түрлі заттармен (резенке немесе толтырылма доп, құм салынған дорбалар, шеңберлер мен гимнастикалық таяқшалар) немесе оларсыз да өткізілетін дайындық бөлімінен басталады. Сабақтың негізгі бөлімі ойын түрінде құрылған, бұл кеңістікте бағдарлауды дамытуға, вестибулярлық аппаратты нығайтуға, мүсінді дұрыс қалыптастыруға, тепе-теңдікті сақтау қабілетін жаттықтыруға, бейнелік ойлауды, сондай-ақ білім алушылардың сөйлеу тілдік дағдыларын дамытуға көмектеседі. Сабақтың қорытынды бөлімі релаксациялық, би, ойын түрінде болады, бұнда балалар бойын еркін ұстау, қарым-қатынас, емін-еркін қимылдау дағдыларын алады.

10. ЕДШ сабақтарының бағыттары:

1) кең жайылған кемшіліктерді (мүсіннің, жүрістің бұзылуы, құрсақ тығыршықтарының, дененің, аяқ-қолдың бұлшық еттерінің әлсіздігі) түзету;

2) білім алушылардың үйлестіру қабілеттерін, олардың жаттықандарының деңгейін, жаттығуларды орындау тәсілдерін (белсенді, көмекпен, енжар) дамыту;

3) дене даму кемшіліктерін (жалпақтабандылық, бойының, салмағының өспеуі, дисплазия) түзету және өтеу;

4) қимыл қозғалыстағы бұзылыстарды (үйлесімділіктің, кеңістікте бағдарлаудың, қимылдың нақтылығының, тепе-теңдіктің бұзылыстары) түзету;

6) салауатты өмір салтын және ары қарай әлеуметтенуді қалыптастыру.

11. Білім алушылардың сабаққа деген қызығушылығын арттыру үшін сабақ музыкалық сүйемелдеумен өткізіледі. Бұл ырғақ сезімін, қоршаған ортамен үйлесімділікті дамытады.

12. ЕДШ-дың барлық сабақтары спорт залында немесе санитарлық-гигиеналық талаптар сақталған жағдайда таза ауада өткізіледі.

13. Оқу жүктемесінің көлемі:

1) 5-сынып – аптасына 1 сағат, оқу жылында 34 сағат;

2) 6-сынып – аптасына 1 сағат, оқу жылында 34 сағат;

3) 7-сынып – аптасына 1 сағат, оқу жылында 34 сағат.

14. ЕДШ нұсқаушысы әрбір білім алушыға немесе даму бұзылыстарының құрылымы ұқсас балалар тобына арналған жаттығулар кешенін олардың психофизикалық даму ерекшеліктерін ескере отырып, өзі белгілейді.

15. Сабақты ұйымдастыру түрлері: жекеше, жұптық, топтық, ойындық, жаппай. ЕДШ нұсқаушысы білім алушының хал-жайын, жүктемеге деген әсерін, жасын, жыныстық және жеке ерекшеліктерін есепке ала отырып, жаттығулардың көлемін, мөлшерін, ұзақтығын және қарқынын өзі анықтайды.

16. ЕДШ сабақтарында баға қойылмайды.

2-тарау. Оқу пәнінің 5-сыныптағы базалық білім мазмұны

17. Тыныс алу жаттығулары (5 сағат):

1) Бутейко жүйесі бойынша тыныс алу жаттығулары;

2) Стрельникова жүйесі бойынша тыныс алу жаттығулары.

18. Мүсінді дұрыс қалыптастыруға арналған жаттығулар (6 сағат):

1) аяқтың ұшымен, өкшесімен жүру (қол бастың артында);

2) еденде жатқан арқан бойынша жүру;

3) зал бойымен еденде жатқан гимнастикалық таяқшалар бойынша жүру;

4) еденде жатқан секіртпе жіп бойынша жүру, өкше ішке;

5) еденде жатқан шеңберлер бойынша жүру;

6) орындықта отырған қалыпта қарындаштарды, таяқшаларды, текшелерді домалату, ауыстырып қою және көтеру.

19. Жалпақтабандылықтың алдын алуға арналған жаттығулар (6 сағат):

1) табанның ішкі және сыртқы жақтарымен жүру (қол белде, бағыттаушының артынан);

2) "аю" табанның ішкі жағымен тұру;

3) "балерина" табанның сыртқы жағымен тұру;

4) табанның ішкі және сыртқы жақтарымен жүру (қол белде, бағыттаушының артынан).

20. Тепе-теңдікке, вестибулярлық аппаратты нығайтуға арналған жаттығулар (6 сағат):

1) тізені жоғары көтеріп, аяқтың ұшымен, өкшемен жүру;

2) әр түрлі қалыптағы қол қимылы:бастың артында, белде, жан-жағына, алға қарай созылған. Алдымен көре отырып, содан кейін көз жұмылған қалыпта орындау;

3) жылдамдатып және тоқтай отырып жүгіру;

4) статистикалық тепе-теңдік: біріктірілген өкшемен тұру, сызық бойынша (аяқтың ұшы өкшемен біріктірілген), сол жақ табанға оң жақ аяқ ұшы, оң жақ табанға сол жақ аяқ ұшыбіріктіріліп тұру;

5) акробаттық жаттығулар, топтасып алға, артқа, жанына қарай домалау. Көзді ашқан және жапқан қалыпта орындау.

21. Үйлесімділік қабілетті дамытуға және жетілдіруге арналған жаттығулар (6 сағат):

1) оң қолдың жоғары-төмен қимылын сол қолдың кеуде алдындағы өзінен-өзіне қимылымен (қолды ауыстыру) бір мезгілде орындау;

2) оң аяқпен сол қолдың, сол аяқпен оң қолдың қайшыласқан сан алуан қимылдары (оң аяқтың жанына қарай созылуының сол қолдың иыққа қарай бүгілген және жазылған қимылымен бір мезгілде бастапқы қалыпқа оралуы, тізеден бүгілген сол аяқтың жоғары көтерілуінің сол қолдың көтерілу және түсу қимылымен бір мезгілде бастапқы қалыпқа оралуы);

3) доппен орындалатын жаттығулар, допты лақтыру, нысанаға ату, ұстап алу. Доппен ойындар: "Қозғалмалы нысан", "Нысанаға дөп тигізу", "Допты көршіге лақтыру".

22. Релаксацияға арналған жаттығулар.

3-тарау. Оқу пәнінің 6-сыныптағы базалық білім мазмұны

23. Тыныс алу жаттығулары (5 сағат):

1) Бутейко жүйесі бойынша тыныс алу жаттығулары;

2) Стрельникова жүйесі бойынша тыныс алу жаттығулары.

24. Мүсінді дұрыс қалыптастыруға арналған жаттығулар (6 сағат):

1) гимнастикалық қабырғаның таяқшалары бойынша жүру;

2) "Жүгіретін жол" жаттығу құрылғысы бойынша жүру;

3) басындағы дорбамен жүру, қол белде(бағыттаушының артынан);

4) басына қойылған дорбамен орындыққа шығу және орындықтан түсу;

5) басына қойылған дорбамен орындыққа отыру және тұру. Қарқыны баяу;

6) қабырғаның жанында тұрып, басына дорба қойылған қалыпта сол жақ тізені бүгіп кеудеге қарай көтеру, содан кейін оң жақ аяқпен қайталайды. Қарқыны орташа.

25. Жалпақтабандылықтың алдын алуға арналған жаттығулар (6 сағат):

1) табанның ішкі және сыртқы жақтарымен жүру (қол белде, бағыттаушының артынан);

2) "аю" табанның ішкі жағымен тұру;

3) "балерина" табанның сыртқы жағымен тұру;

4) табанның ішкі және сыртқы жақтарымен жүру (қол белде, бағыттаушының артынан).

26. Вестибулярлық аппараттың тұрақтылығын нығайтуға арналған жаттығулар (6 сағат):

1) тізені көтеріп, аяқтың ұшымен және өкшесімен жүру;

2) әр түрлі қалыптағы қол қимылы: бастың артында, белде, жан-жағына, алға қарай созылған. Алдымен көре отырып, содан кейін көз жұмылған қалыпта орындау;

3) жылдамдатып және тоқтай отырып жүгіру;

5) акробаттық жаттығулар, топтасып алға, артқа, жанына қарай домалау. Алдымен көре отырып, содан кейін көз жұмылған қалыпта орындау;

6) бұрылыстармен, шапшаңдата, серіппе адымдай жүру. Қозғалыс бағытына арқасын бере жүру;

7) бір және екі аяқпен секіру, төмен және барынша биік секірістер. Жоғары секіріп барып, терең жүрелеп төмен түсу және қайтадан секіру.

27. Үйлесімділік қабілетті дамытуға және жетілдіруге арналған жаттығулар (6 сағат):

1) оң аяқты жанына қарай созу және қолды жанынан жоғары көтеру, алақанды шапалақтау, басты аяққа қарама-қарсы жаққа қарай жанына бұру. Сол аяқтың айналдыра қозғалған қиымылына сәйкес оң аяқты айналдыра қимылдату. Заттармен (жалауша, доп, шеңбер, секіртпе жіп) орындалатын күрделі қимыл үйлесімділігіне арналған жаттығулар. Музыкалық сүйемелдеумен (даңғара, даң) орташа және жылдам қарқында орындалатын қарапайым көріністерді бірмезгілде шапалақтау және аяқты тыпырлату арқылы беру;

2) доппен орындалатын жаттығулар, допты лақтыру, нысанаға ату, ұстап алу. Доппен ойындар: "Қозғалмалы нысан", "Нысанаға дөп тигізу", "Допты көршіге лақтыру" допты 2 м биіктікте керілген, волейбол торы арқылы лақтыру, берілген шаршыларға (нысана) лақтыру.

28. Релаксацияға арналған жаттығулар (5 сағат).

4-тарау. Оқу пәнінің 7-сыныптағы базалық білім мазмұны

29. Тыныс алу жаттығулары (5 сағат):

1) Бутейко жүйесі бойынша тыныс алу жаттығулары;

2) Стрельникова жүйесі бойынша тыныс алу жаттығулары.

30. Мүсінді дұрыс қалыптастыруға арналған жаттығулар (6 сағат):

1) қабырғаның жанында тұрып, басына дорба қойылған қалыпта қолды жоғары көтеру, жүрелеп отыру. Қарқыны баяу;

2) басына дорба қойылған қалыпта тізерлеу, өкшемен отыру және тұру. Қарқыны баяу;

3) басындағы дорбамен алға қарай тура жүру, арқамен кейін бұрылу. Осыны көзін жұмып қайталау. Қарқыны баяу;

4) басындағы дорбамен еденде жатқан жіп бойымен жүріп, содан кейін көзін жұмған қалпында жүру. Қарқыны баяу;

5) басына қойылған дорбамен орындыққа отыру және тұру. Қарқыны баяу;

6) басына қойылған дорбамен орындыққа шығу және оның үстімен жүру. Қарқыны баяу. Орындықтан түсу;

7) басына қойылған дорбамен тізерлеп отыру, қол алға және тұру. Қарқыны баяу;

8) басына қойылған дорбамен орындыққа шығу, отырғыштан ұстану, аяғын түзулеп тұру. Қарқыны баяу.

31. Вестибулярлық аппараттың тұрақтылығын нығайтуға арналған жаттығулар (6 сағат):

1) басты алға, артқа, оңға, солға қарай бұру. Алдымен көре отырып, содан кейін көз жұмылған қалыпта орындау;

2) аяқтың ұшымен тұру;

3) биіктікте (орындық, бөрене) тұру;

4) белгіленген нысандар бойымен, әр түрлі заттардың үстімен (құм, поролон, гимнастикалық таяқшалар, арқан, гимнастикалық қабырға) бойымен жүру;

5) тепе-теңдікті сақтауға арналған жаттығулар: өкшемен, аяқтың ұшымен тұру, бүгілген бақайлармен тұру. "Қарлығаш" тепе-теңдікке берілген жаттығу. Алдымен көре отырып, содан кейін көз жұмылған қалыпта орындау;

6) бұрылыстармен жүгіру, қозғалыс бағытына арқасын бере жүгіру. Қарқынды ыршулар;

7) еңкіш, жазықтықта, биіктікте, залда бар биіктіктері әр түрлі орындықтардан, бөренелерден, гимнастикалық орындықтардан және басқа да спорт жабдықтарынан құрылған шытырман бойымен жүру;

8) бөрене бойымен жүру, серіктестерімен орын ауыстыру;

9) екеулеп үш аяқпен (екі аяқты байлап қояды) жүгіру;

10) жұппен орындалатын жаттығулар, қол ұстасып оңға (солға) қарай айналу, екеулеп секіру;

11) биіктіктен секіру, биіктік 30-60 см. 45-90⁰ бұрыла секіру. Аяқты бүгіп, алшақ қойып секіру.

32. Жалпақтабандылықтың алдын алуға арналған жаттығулар (6 сағат):

1) табанның ішкі және сыртқы жақтарымен жүру (қол белде, бағыттаушының артынан);

2) "аю" табанның ішкі жағымен тұру;

3) "балерина" табанның сыртқы жағымен тұру;

4) табанның ішкі және сыртқы жақтарымен жүру (қол белде, бағыттаушының артынан).

33. Қимыл-қозғалыс үйлесімділігін дамытуға арналған жаттығулар (6 сағат):

1) заттармен (жалауша, доп, шеңбер, секіртпе) орындалатын, күрделі қимыл-қозғалысқа арналған жаттығулар. Музыкалық сүйемелдеумен (даңғара, даң) бірнеше қарапайым ырғақтық көріністерді, алақан шапалақтау мен аяқты тыпырлатуды бірмезгілде орташа және жылдам қарқында орындау;

34. Релаксацияға арналған жаттығулар (5 сағат).

5-тарау. 5-сыныпты аяқтағанда күтілетін нәтижелер

35. Пәндік нәтижелер.

36. Білім алушылар:

1) дұрыс тыныс алу тәсілдерін;

2) релаксация ережелерін;

3) ойын тапсырмаларының ережелерін біледі деп күтіледі.

37. Білім алушылар:

1) қимыл үйлесімділігіне, бұлшық еттің әр түрлі топтарына арналған жаттығуларды орындау;

2) дұрыс тыныс алу тәсілдерін орындау;

3) басындағы дорбамен тура жүру;

4) басты еңкейтуді орындайды; аяқ ұшынан өкшеге ауысады; заттарды тасымалдау және орнын ауыстыру; өрмелеу және өрмелеп өту дағдыларын меңгереді деп күтіледі.

6-тарау. 6-сыныпты аяқтағанда күтілетін нәтижелер

38. Пәндік нәтижелер.

39. Білім алушылар:

1) дұрыс тыныс алу тәсілдерін;

2) жаттығуларды заттармен орындау ережелерін;

3) жаттығуларды жұптасып орындау ержелерін біледі деп күтіледі.

40. Білім алушылар:

1) қимыл үйлесімділігіне, бұлшық еттің әр түрлі топтарына арналған жаттығуларды орындау;

2) өзін-өзі реттеудің (ширығу және босаңсу) негізгі тәсілдерін;

3) аурудың алдын алуға арналған тыныс алу гимнастикаларын орындау;

4) жалпақтабандылық пен мүсінді түзетуге арналған жаттығуларды орындау дағдыларын меңгереді деп күтіледі.

7-тарау. 7-сыныпты аяқтағанда күтілетін нәтижелер

41. Пәндік нәтижелер.

42. Білім алушылар:

1) дұрыс тыныс алу тәсілдерін;

2) жаттығуларды топта орындау ережелері;

3) шапшаң қимылды ойындардың ережелерін біледі деп күтіледі.

43. Білім алушылар:

1) аяқтың ұшымен, өкшемен, табанның ішкі және сыртқы жақтарымен жүру;

2) түзету және жалпы дамыту жаттығуларын орындау;

3) өзін-өзі реттеудің (ширығу және босаңсу) негізгі тәсілдерін;

4) аурудың алдын алуға арналған тыныс алу гимнастикаларын орындау;

5) жалпақтабандылық пен мүсінді түзетуге арналған жаттығуларды орындау дағдыларын меңгереді деп күтіледі.

44. Тұлғалық нәтижелер. Білім алушылар:

1) дене шынықтыру жаттығуларын орындағандағы тырысу;

2) жаттығуларды орындағандағы тәртіптілік пен дербестік;

3) әсершілдігі, өзіне деген сенімділік;

4) серіктестік, өзара көмек сезімін танытады деп күтіледі.

45. Жүйелік - әрекеттік нәтижелер білім алушылардың:

1) дұрыс тыныс алу тәсілдерін орындауынан;

2) мүсінді бақылауынан;

3) әдемі және кербез қозғалуынан көрініс табады деп күтіледі.

Қазақстан Республикасы
Білім және ғылым министрінің
2013 жылғы 3 сәуірдегі
№ 115 бұйрығына 385-қосымша

Көру қабілеті бұзылған (көрмейтін және нашар көретін) білім алушыларға арналған жалпы орта білім беру деңгейінің 11-12 сыныптары үшін "Әлеуметтік-тұрмыстық бағдар" пәнінен үлгілік оқу бағдарламасы

Ескерту. Бұйрық 385-қосымшамен толықтырылды – ҚР Білім және ғылым министрінің 27.07.2017 № 352 (1, 2, 6, 8, 9, 10,(11, 12) сыныптардың ерекше білім беруге қажеттіліктері бар білім алушылары үшін 01.09.2017, ерекше білім беруге қажеттіліктері бар 3-сыныптың білім алушылары үшін 01.09.2018, ерекше білім беруге қажеттіліктері бар 4-сыныптың және 10-сыныптың білім алушылары үшін 01.09.2019, 11-сыныптың білім алушылары үшін 01.09.2020 қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

1-тарау. Түсінік хат

2. Оқу пәнінің мақсаты - қоршаған орта туралы біртұтас түсініктің қалыптасу негізінде көру қабілеті бұзылған балалардың адекватты мінез-құлық жүйесін қалыптастыру және қазіргі өмір жағдайларына әлеуметтік-психологиялық жағынан бейімдету.

3. Оқу пәнінің міндеттері:

4) әлеуметтік-мәдени мекемелеріне жататын кәсіпорындары іс жүзінде таныстыру;

5) еңбекқорлық, басқалардың қайғысы мен сезімдеріне ортақ бола білу, үлкендерді сыйлау, отаншылдық сезімдері және сол сияқты адамгершілік-тұлғалық қасиеттерін тәрбиелеу.

4. Көру қабілеті бұзылған білім алушыларды әлеуметтік-тұрмыстық бағдарлауға үйрету – бұл олардың әлеуметтік бейімделу және интеграция аясына жататын өзекті және күрделі мәселелердің бірі. "Әлеуметтік-тұрмыстық бағдарлау" пәні көру қабілеті зақымдалған (көрмейтін және нашар көретіндер) білім алушыларды арнайы оқыту мен тәрбиелеудің коррекциялық бағыттағы пәндерінің бірі болып табылады.

7. Оқу бағдарламасы концентрикалық әдісі бойынша құрылған, яғни оқу материалы жылдан жылға қайталанып ұсынылғанымен, білім беру мазмұны күрделеніп, кеңейтіледі, жеке элементтерінің нақтылану және тереңдетілуін көзделеді.

8. Әлеуметтік-тұрмыстық бағдарлауды оқытудың негізгі ұйымдастыру формасы түзету сабағы болып табылады. Дегенмен, бағдарламалық материалын нәтижелі меңгеру қалыптасқан икемдері мен дағдыларын сабақтан тыс уақытында бекітуді талап етеді.

9. "Әлеуметтік-тұрмыстық бағдар" курстың базалық мазмұны келесі бөлімдерден тұрады:

3) әлеуметтік әрекеттесу: қарым-қатынас ережелері мен этикеті; гендерлік тәрбие; әлеуметтік желілер ішіндегі қарым-қатынас; туыстық/отбасылық қатынастар; әлеуметтік-мәдени мекемелерде және көлік аясындағы әлеуметтік әрекеттесу; нормативтік-құқықтық сауаттылық.

10. Көру қабілеті терең бұзылған білім алушыларға дифференциалды және жеке оқытуды жүзеге асыру жағдайындағы олардың жетістіктерін бағалау балдық емес, сапалық-сипаттау, эмоциональді түрде болып, әлеуметтік бағдарлаудағы құзыреттілігінің қалыптасу мен даму мониторингіне негізделуі керек.

12. Әлеуметтік-тұрмыстық бағдарлау сабақтары типтік оқу жоспарына сәйкес аптасына 1 рет өткізіледі. Оқу жүктемесінің (сағаттар санының) бөлінуі білім алушылардың тақырыпты меңгеру деңгейіне байланысты өзгереді.

13. Оқу жүктемесінің көлемі:

1) 11 сынып – аптасына 1сағат, оқу жылына 34 сағат;

2) 12 сынып – аптасына 1сағат, оқу жылына 34 сағат.

2-тарау. Оқу пәнінің 11-сыныптағы базалық білім мазмұны

14. Тамақтану (5 сағат):

1) азық-түлік/сусындар: ашытқан қамырдан тағам жасау; диеталық тағамдар; қазақстан халықтарының ұлттық тағамдары;

2) тамақ дайындау: диеталық тағамдарды әзірлеу; лағман, палау пісіру; тұшпара, вареник дайындау;

3) дастарханды реттеп, дайындау: дастарханды дайындаудың түрлері (фуршет, коктейль).

15. Тұрмыстық бейімделу (8 сағат):

1) жеке тазалық: салауатты өмір салты туралы түсініктерді кеңейту және бекіту; зиянды әдеттерден (шылым шегуден, ішімдік, есіртке қабылдаудан) сақтану;

2) жарақат алу, күйіп қалу немесе жараланып қалу кезіндегі алғашқы көмек бере білу;

3) киім және аяқ киім: этикет және сән, костюм таңдау (оқу, іскерлік, мерекелік);

4) үйді тазалау: сантехникалық жабдығын тазалау және күту, бөлме ішін қарапайым жөндеуден өткізу;

5) қазақтың ұлттық дәстүрлері: қазақ ұлттық киімдері.

16. Әлеуметтік әрекеттесу (12 сағат):

1) қарым-қатынас этикеті мен ережелері: адамдармен қатынас жасаудың қағидалары; әдеп сақтау;

2) рефлекторлық әрекет пен еріксіз қосарласқан қозғалыстарды (шайқалу, қышыну, еснеу, ықылықтау, қолды қалта ішіне ұстау) бақылау;

3) қоғамдық жерде (театр, әуежай, мешіт, шіркеу, спорттық жарыстар) әлеуметтік әрекеттесудің алгоритмін жаттықтыру;

4) түрлі жағдаяттағы жүріс-тұрысты модельдеу, көршілермен қарым-қатынас жасау; диалог жүргізу өнері, "Интервью", "Сұрақ-жауап" тренингтері;

5) гендерлік тәрбие: ерте жастан жүкті болудан және соз аурулардан сақтану;

6) туыстық қатынас/отбасы: отбасының замануи модельдері, түрлі отбасылық жағдаяттарды талдау және оларға баға бере білу.

17. Әлеуметтік-мәдени мекемелеріндегі және көлік аясындағы әлеуметтік әрекеттесу (7 сағат):

1) "Сектанттың құрбаны болмаудың амалы", "Алаяқтың алдауына түсіп қалмау", "Гипноз құрбаны болып қалмау" жағдаяттарды модельдеу және талдау;

2) отбасының бюджеті, бөджет көздері; бір айға, жылға бөджетті бөлу;

3) жазғы демалысты жоспарлау; туристтік алаяқтықты алдын алу.

18. Нормитивті-құқықтық сауаттылық (2 сағат):

1) Қазақстан Республикасының азаматтарының құқығы мен міндеттері;

2) Қазақстан Республикасы Заңдарын бұзғаны үшін жауапкершілікке тартылу өлшемі.

3-тарау. Оқу пәнінің 12-сыныптағы базалық білім мазмұны

19. Тамақтану (6 сағат):

1) азық-түлік/сусындар: дұрыс тамақтанудың тәртібі;

2) тамақ дайындау: дәстүрлі емес тағам (қытай тағамдары, итальяндық тағам);

3) дастарханды дайындау: мерекелік дастархан дәстүрлері; спирттік ішімдіктерді ішу мәдениеті.

20. Тұрмыстық бейімделу (8 сағат):

1) жеке тазалық: салауатты өмір салтын насихаттау, "Есірткі/ішімдік қабылдау – тұңғиыққа апаратын жол" тақырыбында фильм көру, әңгіме жүргізу, тренинг;

2) алғашқы медициналық көмек көрсетудің дағдылары;

3) шашты сәндеп кесу, сәндеп жасалған шаш, шашты бояу және бұйралау;

4) киім және аяқ киім: сән, этикет туралы түсініктер; киімді қажетті үлгі мен түсі және жыл маусымына сәйкес таңдау; аяқ-қиімнің маусымды күтімі;

5) үйді тазалау: үйді/пәтерді маусымды "басты" толық тазалау; пәрделерге, жалюзи және кілем бұйымдарына күтім жасау, тазалау;

6) қазақтың ұлттық дәстүрлері: қазақтың ұлттық декоративтік бұйымдары, ыдыстары мен әшекейлері.

21. Әлеуметтік әрекеттесу (10 сағат):

1) қарым-қатынас этикеті мен ережелері: іскерлік қарым-қатынас этикеті; іскерліқ әңгіме жүргізудің этикасы, нормалары мен ережелері; "Жұмысқа қабылдану", "Резюме құрастыру", "Әңгімелесу", "Мен туралы портфолио" тренингтері;

2) тұлға аралық қарым-қатынас (достарымен, көршілермен, туысқандармен) "Өмірдің түкке тұрмайтын ұсақ-түйектері";

3) өмірге, қоршаған ортаға жағымды позитивті көзқараспен қарау, айналадағыларға жылы ықылас білдірту;

4) түрлі ұлттардың сөйлеу тілі арқылы тілдесудің және сөйлеу тілден тыс құрал арқылы қарым-қатынастың ұлттық ерекшеліктері, оларды дұрыс түсіну және дұрыс жауап беру;

5) гендерлік тәрбие: ерте жастан жүкті болуды, жыныстық қатынас арқылы берілетін инфекциялық және соз аурулардан сақтану;

6) туыстық қатынас/отбасы: отбасы тіршілігінің психологиялық, экономикалық, шаруашылық аспектілері; отбасылық түрлі жағдайларды талдау және оларға баға бере білу.

22. Әлеуметтік-мәдени мекемелеріндегі және көлік аясындағы әлеуметтік әрекеттесу (6 сағат):

1) әлеуметтік-мәдени мағынасы бар ғимараттарда белгілі алгоритм бойынша бағдарлай білу және қарым-қатынасқа түсу дағдыларын машықтандыру: ұйымның мән-мағынасы, қызметкерлердің міндеттері, бөлімдері (бөлмелері), олардың орналасуы (қай этажда, негізгі есіктен қай жаққа қарай бару қажет, дәліздің қандай жағында, реттік саны бойынша қай есік), жұмыс уақыты;

2) әлеуметтік-мәдени мекемелеріндегі түрлі жағдаяттардың болуын модельдеу; "Сатушы-сатып алушы", "Дәріханашы-клиент", "Касса қызметкері-клиент" тренингтері.

23. Нормативті-құқықтық сауаттылық (4 сағат):

1) Қазақстан Республикасында мүгедектерді жұмыспен қамтудың қағидаларымен танысу, жолдары мен амалдарын зерттеу;

2) көрмейтіндердің Дүниежүзілік Кеңесінің Жарғысымен танысу;

3) кәсіпке бағдарлау жұмысы;

4) "ЖОО-ға, басқа оқу орындарға түсу үшін құжаттарды жинау", "Көру қабілетінің бұзылуынан болған мүгедектерге тиісті жеңілдік, жәрдемақы және зейнетақысын алу үшін құжаттарды жинау" тренингтері.

4-тарау. 11–сынып білім алушыларының дайындық деңгейіне қойылатын талаптар

24. Пәндік нәтижелер.

25. Білім алушылар:

1) диеталық тағамдарын, дүние жүзі халықтардың тағамдарын;

2) асүйлік техникасыны қауіпсіздік қолданудың ережелерін;

3) адамның деңсаулығы үшін зиянды әрекеттердің әсерін;

4) алғашқы медициналық көмек көрсетудың ережелерін;

5) қоғамдық жерде әлеуметтік әрекеттесудің алгоритмін;

6) тұрғын үйдің сантехникалық жабдықтарына күтім жасаудың және жөндеудің ережелерін;

7) сән процестері мен беталыстарын;

8) қазақтың ұлттық дәстүрлері мен киімдерін;

9) бюджет көздері мен бюджет бөлудің негідерін;

10) өз құқығы мен міндеттерін, Қазақстан Республикасы Заңын бұзғаны үшін жауапкершілік өлшемін білетін болады.

26. Жыл соңында білім алушылар:

1) ашымаған-тұщы, ашыған, ашымаған-тәтті қамырдан тағамдарды даярлау;

2) іс-шараның мағынасына қарай дастархан бетін дұрыс реттеп, безендіру;

3) костюмді, киімдерді ұсынылған жағдайға сәйкес таңдау;

4) қолдан келерлік медициналық көмек көрсету;

5) белгіленген мерзімге бюджетті жоспарлау;

6) сантехникалық құрал-жабдықтарға күтім жасауды және бөлменің ішіне қарапайым ремонт жасай білу дағдыларын меңгеретін болады.

5-тарау. 12-сынып білім алушыларының дайындық деңгейіне қойылатын талаптар

27. Пәндік нәтижелер.

28. Білім алушылар:

1) дұрыс тамақтанудың тәртібін, мөлшерлерін;

2) дәстүрлі емес тамақтың тағамдарын және мерекелік отырыстың дәстүрлерін;

3) алғашқы медициналық көмек көрсетудің ережелерін;

4) тұрғын үйге кешенді күтім жасаудың негіздерін;

5) қазақтың ұлттық дәстүрлерін, ыдыстарын, әшекейлерін;

6) айналадағыларымен іскерлік әрекеттесудің алгоритмін;

7) түрлі ұлттардың сөйлеу тілі арқылы тілдесудің және сөйлеу тілден тыс құрал арқылы қарым-қатынастың ұлттық ерекшеліктерін және олардың дұрыс тұжырымдамаларын;

8) ерте жастан жүкті болудан және соз аурулардан сақтанудың ережелерін;

9) әлеуметтік-мәдени мекемелерінде қарым-қатынас жасаудың және жалпы жүріп-тұрудың ережелерін;

10) өзінің кәсіптік мүмкіндіктерін және деңсаулықтың жағдайына байланысты еңбекке жарамдылықтың шектелу деңгейін білетін болады.

29. Білім алушылар:

1) гигиеналық талаптарды сақтап, қамырдың түр-түрінен тағам жасау;

2) шашқа, тырнактарға, жеке заттарға, өз киіміне, аяқ киіміне, жиһазға жүйелі түрде күтім жасау;

3) жол ережелерін сақтауды, түрлі қоғамдық көліктерде бағдарлау;

4) азаматтарды қорғау және қызмет көрсету органдарға, қалалық және аппаттан құтқарушы қызметтерге хабарласу;

5) резюме, портфолио құрастыру;

6) ер мен әйел арасындағы қатынастар туралы білімді іс жүзінде қолдану дағдыларын меңгеретін болады.

30. Тұлғалық нәтижелер. Білім алушылар:

1) әлеуметтік қызмет көрсету және өзара іс-әрекет дағдыларын меңгеру;

2) рефлекторлық және қосарласқан қозғалыстарды бақылай алу;

3) күнделікті өмірде қазақ ұлттық салттарын сақтай білу;

4) қоғамдық жерлерде қарым-қатынас жасаудың этикасын және жүріп-тұрудың ережелерін меңгеру дағдыларын танытады.

31. Жүйелік – әрекеттік нәтижелер білім алушылардың:

1) әлеуметтік-мәдени мекеме-ұйымдарындағы өзара іс-әрекет алгоритмін меңгеруінен;

2) өмірлік ұстанымдарының белсенділігінен көрініс табады.

Қазақстан Республикасы
Білім және ғылым министрінің
2013 жылғы 3 сәуірдегі
№ 115 бұйрығына 386-қосымша

Көру қабілеті бұзылған (көрмейтін және нашар көретін) білім алушыларға арналған жалпы орта білім беру деңгейінің 11-12 сыныптары үшін "Кеңістіктік бағдар" пәнінен үлгілік оқу бағдарламасы
(оқыту қазақ тілінде жүргізілетін сыныптар үшін)

Ескерту. Бұйрық 386-қосымшамен толықтырылды – ҚР Білім және ғылым министрінің 27.07.2017 № 352 (1, 2, 6, 8, 9, 10,(11, 12) сыныптардың ерекше білім беруге қажеттіліктері бар білім алушылары үшін 01.09.2017, ерекше білім беруге қажеттіліктері бар 3-сыныптың білім алушылары үшін 01.09.2018, ерекше білім беруге қажеттіліктері бар 4-сыныптың және 10-сыныптың білім алушылары үшін 01.09.2019, 11-сыныптың білім алушылары үшін 01.09.2020 қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

1-тарау. Түсінік хат

2. Оқу пәнінің мақсаты - көрмейтін және нашар көретін білім алушыларға кеңістікте бағдарлаудағы жалпылама әдіс-тәсілдерді меңгерту, қоғамда оқшаулануды жеңе білу, қоршаған әлем туралы біртұтас түсінігін қалыптастыру мен тұлғаның жеткілікті дамуына ықпал ету болып табылады.

3. Оқу пәнінің міндеттері:

1) сыртқы ортаның тітіркеніштерін адекватты түсінуге үйрету;

2) көру қабілеті бұзылған тұлғалардың заттық және кеңістіктік елестерін дұрыс қалыптасуына ықпал ету;

3) өмір сүрудегі түрлі жағдайларда қолайлы әрекет ету дағдыларын қалыптастыру.

4. Көру қабілеті бұзылған тұлғаларды кеңістікті бағдарлауға оқыту - әлеуметтік ортаға бейімделуі мен енуіндегі ең өзекті де қиын мәселелердің бірі. "Кеңістіктік бағдар" көру қабілеті бұзылған (нашар көретін және көрмейтін) білім алушыларды арнайы оқыту мен тәрбиелеудегі түзету компонентінің ең маңызды пәндерінің бірі болып табылады.

6. Оқу бағдарламасы концентрикалық әдіс бойынша құрылған, яғни оқу материалы жылдан жылға қайталанып ұсынылғанымен, білім беру мазмұны күрделеніп, кеңейтіледі, жеке элементтерінің нақтылануын және тереңдетілуін көздейді.

7. Коррекциялық сабақ - кеңістікте бағдарлауға бағытталған оқытудың негізгі ұйымдастырылған түрі болып табылады. Бағдарлама материалын жақсы меңгеру үшін білім алушылардың дағды мен біліктіліктерін сабақтан тыс уақытта бекіту ұсынылады.

8. Көру қабілеті бұзылған білім алушылардың кеңістіктік бейнесінің қалыптасуын шартты түрде үш кезеңге бөлуге болады және олардың әрқайсысы өз алдына көрнекіліктерді, әдістерді және оқыту түрлерін қолданатын нақты міндеттерді қояды:

9. "Кеңістіктік бағдар" курсының базалық мазмұны төмендегі бөлімдердерде жүзеге асырылады:

1) шағын кеңістікте бағдарлау;

2) жабық және еркін кеңістікте бағдарлау;

3) топографиялық көріністердің қалыптасуы;

4) ақ тросттың көмегімен бағдарлау;

5) қоғамдық көліктерді пайдалану;

6) қоғамдық әлеуметтік-мәдени орындарнда бағдарлауы мен тәртібі;

7) айналасындағы адамдармен бірлескен бағдарлау дағдылары.

10. "Кеңістіктік бағдар" пәні бойынша көру қабілеті терең бұзылған балаларды оқытудағы жеткен жетістіктерін бағалау балдық емес, білім алушылардың сапалы-сипаттағы, эмоционалды ерекшеліктер мүмкіндігінің деңгейінде, кеңістікте бағдарлаудағы құзіреттілігінің қалыптасу мен даму мониторингіне негізделеді.

11. Көрмейтін және нашар көретін білім алушыларға кеңістікке бағдарлауды оқытуда құрылғылармен, көрнекілік, дидактикалық және техникалық құралдармен (бедерлі-графикалық карталар,тірек-сызбалар, "Школьник", "Ориентир" құралдары, айналар, тросттар, тактильді және дыбысты жолдар,дыбыстық сигналдар) жабдықталған арнайы кабинеттің болуы талап етіледі.

12. Кеңістіктік бағдар сабақтары топпен (3-5 адам), аптасына 3 рет жүргізіледі. Сабақ ұзақтығы – 45 минут. Білім алушылардың тақырыпты қабылдауына байланысты оқу жүктемесін (сағат) бөлуі өзгертіледі.

13. Оқу жүктемесінің көлемі:

1) 11-сынып – аптасына 3 сағат, оқу жылында 102 сағат;

2) 12-сынып – аптасына 3 сағат, оқу жылында 102 сағат.

2-тарау. Оқу пәнінің 11-сыныпқа арналған базалық білім мазмұны

14. Шағын кеңістікте бағдарлау (10 сағат):

1) өндірістік оқуда пайдаланатын кеңістік туралы ұғымды нақтылау және бекіту: бірінші, соңғы, ең жақын, ең алыс, келесі, тігінен, көлденеңнен, перпендикулярмен, параллелмен, төменгі/ жоғарғы шетпен, төменнен жоғары, диагоналмен.

15. Жабық және еркін кеңістікте бағдарлау (20 сағат):

1) аталған бағдарлар бойынша жабық және еркін кеңістікте бағдарлай білу;

2) көрмейтіндер үшін ақпараттық маңызды бөлімдері бар, белгісіз кеңістікте (маршрутта) сөзбен сипаттау арқылы бағдарлауды қалыптастыру;

3) өздігінен бағытты егжей-тегжейлі сөзбен сипаттауды қалыптастыру;

4) бейтаныс белгілі бір жерде және ашық кеңістікте бағдарлауда сақталған анализаторларды барынша қолдану;

5) дүкенге, концерт залына, дәріханаға, поштаға баратын жолын сөзбен сипаттау.

16. Топографиялық көріністерінің қалыптасуы (10 сағат):

1) "Ориентир" құралында өздігінен жоспарлау және аппликациялау;

2) қалыптасқан топографиялық түсінігін жоспарға түсіру: ғимаратты, бағытты, меңгерген кеңістікті өздігінен зерттеу немесе сөздік сипаттама арқылы сызба құрастыру.

17. Ақ трость көмегімен бағдарлау (14 сағат):

1) тростпен бағдарлау тәсілдерін бекіту, тростті пайдалану кезіндегі техникалық қауіпсіздік;

2) тростпен жүру, баспалдақпен, еңіспен көтерілу және түсу тәсілдерін жетілдіру;

3) трость көмегімен кедергіні анықтап өту;

4) ғимаратта, көлікте сүйемелдеушімен жүргенде тростті пайдалану.

18. Қоғамдықкөлітерді пайдалану (22 сағат):

1) қоғамдық көлікті пайдалануда қауіпсіздік ережелерін сақтау;

2) баратын жердің бағытын оңтайлы таңдай білу, оның ұзақтығы емес, қауіпсіздігі және қолайлылығын ескеру (көлікке қайта отыру, көше қиылысынан өту санының аз болуы);

3) алдын ала белгіленген бағыт бойынша қоғамдық көлікпен тура жүріп өту.

19. Қоғамдық әлеуметтік- мәдени орындарда бағдарлауы мен тәртібі (20 сағат):

1) өндірістік шеберханаларды өздігінен бағдарлау;

2) белгіленген алгоритм бойынша әлеуметтік- мәдени ғимаратта бағдарлау тәсілін автоматтандыру: ұйымның қызметі, қызметкерлердің фукционалдық міндеттері, ғимарат ішіндегі бөлімдері және олардың орналасуы (қай қабатта, негізгі кіретін есіктен қалай бұрылады, дәліздің қай бөлігінде, есеп бойынша нешінші есік), жұмыс уақыты;

3) әлеуметтік- мәдени мекемелерде түрлі жағдаяттарды модельдеу;

4) "сатушы- сатып алушы", "дәріханашы- клиент" - тренингтері.

20. Айналасындағы адамдармен бірлескен бағдарлау дағдылары (6 сағат):

1) қиын жағдайда көмек сұрай білу;

2) айналасындағы адамдарға көрмейтін адамның нақты қандай көмек керек екенін түсіндіре білу ("Мені есікке жеткізіңізші", "менің қолымды ұстағышқа қойыңызшы", "автобустың нөмірін айтыңызшы", "кедергіге дейін қанша қадам бар").

3-тарау. Оқу пәнінің 12-сыныпқа арналған базалық білім мазмұны

21. Жабық және еркін кеңістікте бағдарлау (18 сағат):

1) аталған бағдар бойынша жабық және ашық кеңістікте бағдарлау дағдысын бекіту;

2) бейтаныс кеңістікте (бағытта) бағдарлауды қалыптастыруда, көрмейтіндер үшін сөзбен сипаттау және нақты ақпараттық маңызды белгілерді пайдалануға үйрету;

3) маршрутты белгілерімен бірге сипаттауға жаттығуқтыру;

4) бейтаныс ғимаратта және ашық кеңістікте бағдарлауда қалдық көру, есту, сипап сезу, иіс сезу, дәм сезу анализаторларын кешенді пайдалану;

5) супермаркетке, кинотетрға, дәріханаға, мешітке бару жолын сөзбен сипаттау.

22. Топографиялық көріністерінің қалыптасуы (12 сағат):

1) жергілікті жердің жоспарын өздігінен жобалау;

2) жергілікті жердің бедерлі жоспарын құру;

3) қалыптасқан топографиялық түсініктерін сызбаға түсіру: ғимараттың, бағыттардың, меңгерген кеңістікті өздігінен зерттеуден кейін немесе алған сөздік сипаттаудың негізінді сызбаға түсіру.

23. Ақ тросттың көмегімен бағдарлау (12 сағат):

1) тростпен бағдарлаудың тәсілдерін бекіту, тростті пайдалану кезіндегі техника қауіпсіздігі;

2) тростпен жүру жүру тәсілдерін жетілдіру;

3) трость көмегімен кедергіні анықтап өту;

4) ғимаратта, көлікте, сүйемелдеушімен жүргенде тростті пайдалану.

24. Қоғамдық көліктерді пайдалану (26 сағат):

1) қоғамдық көлікті пайдалануда қауіпсіздік ережелерін бекіту;

2) баратын жердің бағытын оңтайлы таңдай білуге жаттығу;

3) алдын ала белгіленген маршрут бойынша жүруде бірнеше қоғамдық көліктерді пайдалана білу: қолданатын көліктері мен олардың маршруттарын анықтау, көлітерді ауыстыратын аялдмаларды нақтылау.

25. Қоғамдық әлеуметтік мәдени орындарда бағдарлауы мен тәртібі (26 сағат):

1) белгіленген алгоритм бойынша әлеуметтік-мәдени ғимараттарда бағдарлау тәсілін автоматтандыру: мекеме қызметі, қызметкерлердің фукционалдық міндеттері, ғимарат ішіндегі бөлімдері және олардың орналасуы (қай қабатта, негізгі кіретін есіктен қалай бұрылады, дәліздің қай бөлігінде, нешінші есік), жұмыс уақыты;

2) әлеуметтік-мәдени мекемелерінде түрлі жағдаяттарды моделдеу. "Кассир- клиент", "Бассейнде", "Театрда" тренингтері.

26. Айналасындағы адамдармен бірлескен бағдарлау дағдылар (8 сағат):

1) қиын жағдайда көмек сұрай білу;

2) айналасындағы адамдардан көрмейтін адамға нақты қандай көмек керек екенін түсіндіре білу.

4-тарау. 11-сынып білім алушыларының дайындық деңгейіне қойылатын талаптар

27. Пәндік нәтижелер.

28. Білім алушылар:

1) кеңістік жайлы түсініктері және көріністерін, олардың өзара орналасуын;

2) таныс маршруттың негізгі бағдарлары мен бөлімдерін;

3) бағдарлау кезінде сақталған анализаторлардың мәнін;

4) ғимараттардың сызбасын, бағыттардың жоспарын құру ережелерін;

5) өзін-өзі ұстау ережелері мен қоғамдық көлікті пайдаланудағы қауіпсіздігін;

6) әлеуметтік-мәдени ғимараттардағы бағдарлау алгоритмін білетін болады.

29. Білім алушылар:

1) өндірістік оқуда қолданатын, шағын кеңістік туралы түсініктерді қолдану;

2) аталған бағдарлар бойынша бейтаныс еркін және ашық кеңістікте бағдарлай білу;

3) бағытты егжей-тегжейлі сөзбен сипаттау;

4) қалыптасқан топографиялық көріністерді жоспарға көшіру;

5) күнделікті бағдарлауда тростты қолдану;

6) өздігінен бағытты жоспарлап, қоғамдық көлікте керекті жеріне бару;

7) әлеуметтік-мәдени ғимараттарда бағдарлау алгоритмін пайдалану дағдыларын меңгеретін болады.

5-тарау. 12-сынып білім алушыларыныі дайындық деңгейіне қойылатын талаптар

30. Пәндік нәтижелер.

31. Білім алушылар:

1) кеңістік жайлы түсініктері мен көріністерін, олардың өзара орналасуын;

2) таныс маршруттың негізгі бағдарлары мен бөлімдерін;

3) бағдарлау кезінде сақталған анализаторлардың мәнін;

4) ғимараттардың сызбасын, бағыттардың жоспарын құру ережелерін;

5) өзін-өзі ұстау ережелері және қоғамдық көлікті пайдаланудағы қауіпсіздігін;

6) әлеуметтік-мәдени ғимараттардағы бағдарлау алгоритмін білетін болады.

32. Білім алушылар:

1) таныс және бейтаныс кеңістікте бағдарлаудың қалыптасқан дағдыларын қолдану;

2) бейтаныс кеңістікті (бағытты) сөзбен сипаттау арқылы елестету;

3) бағдарлауда топографиялық түсініктерді пайдалану;

4) тростпен бағдарлау;

5) қалалық/жергілікті көліктің барлық түрлерін қолдану;

6) өздігінен бағытты жоспарлап, қоғамдық көлікте керекті жеріне дейін бірнеше көлікпен бару;

7) әлеуметтік-мәдени ғимараттардағы бағдарлау алгоритмін қолдану дағдыларын меңгеретін болады.

33. Тұлғалық нәтижелер. Білім алушылар:

1) әлеуметтік ортаның ерекшеліктерін адекватты бағалау, адамдармен қарым-қатынаста жоғары мәдениеттілік;

2) шағын және макро кеңістіктерде бағдарлауда қорқыныш сезімін жеңе білу;

3) өз тәртібін талдауға және айналасындағылардың іс-әрекетінің сыртқы көріністеріне бағытталған өзін-өзі бақылау, реттеу және адекватты бағалау дағдыларын танытады.

34. Жүйелік - әрекеттік нәтижелер білім алушылардың:

1) танымдық, зияткерлік және шығармашылық қабілеттерінің жетілуінен;

2) пән бойынша жүйелі білімді меңгеру, оны іс жүзінде қолдануынан;

3) көлік қозғалысы және көшелердің, алаңдардың орналасуы және өзара байланысы жайлы біртұтас түсінігінен көрініс табады.

Қазақстан Республикасы
Білім және ғылым министрінің
2013 жылғы 3 сәуірдегі
№ 115 бұйрығына 387-қосымша

Көру қабілеті бұзылған (көрмейтін және нашар көретін) білім алушыларға арналған жалпы орта білім беру деңгейінің 11-12 сыныптары үшін "Кеңістіктік бағдар" пәнінен үлгілік оқу бағдарламасы
(оқыту орыс тілінде жүргізілетін сыныптар үшін)

Ескерту. Бұйрық 387-қосымшамен толықтырылды – ҚР Білім және ғылым министрінің 27.07.2017 № 352 (1, 2, 6, 8, 9, 10,(11, 12) сыныптардың ерекше білім беруге қажеттіліктері бар білім алушылары үшін 01.09.2017, ерекше білім беруге қажеттіліктері бар 3-сыныптың білім алушылары үшін 01.09.2018, ерекше білім беруге қажеттіліктері бар 4-сыныптың және 10-сыныптың білім алушылары үшін 01.09.2019, 11-сыныптың білім алушылары үшін 01.09.2020 қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

Глава 1. Пояснительная записка

1. Учебная программа разработана в соответствии с Государственным общеобязательным стандартом среднего образования (начального, основного среднего, общего среднего образования), утвержденным постановлением Правительства Республики Казахстан от 23 августа 2012 года №1080.

3. Задачи учебного предмета:

1) обучение адекватному толкованию внешних раздражителей среды;

2) формирование у лиц с нарушениями зрения правильных предметных и пространственных представлений;

3) выработка навыков для успешных действий в любых условиях жизнедеятельности.

8. Формирование пространственного образа у детей с нарушением зрения можно условно разделить на три этапа, каждый из которых ставит конкретную задачу с использованием средств наглядности, методов и форм их использования:

3) на третьем этапе изученные части маршрута соединяются в целостный, адекватный пространственный образ. При обучении по данной системе возрастает точность, устойчивость, полнота и адекватность пространственного образа.

9. Базовое содержание учебной программы реализуется в следующих разделах:

1) ориентировка в микропространстве;

2) навыки ориентировки в свободном и замкнутом пространстве;

3) формирование топографических представлений;

4) ориентировка с помощью трости;

5) пользование общественным транспортом;

6) навыки ориентировки и поведения в общественных местах социокультурного назначения;

7) навыки совместной ориентировки со зрячими.

10. Оценка достижений обучающихся в условиях реализации дифференцированного и индивидуального подхода к обучающимся с глубоким нарушением зрения носит не балльный, а качественно-описательный, эмоциональный характер (формирование правильного отношения к своим возможностям), основана на мониторинге успешности развития и формирования у детей компетенций по пространственной ориентировке.

11. При обучении незрячих и слабовидящих обучающихся пространственной ориентировке обязательно наличие специального кабинета, включающего необходимый минимум оборудования, наглядных, дидактических и технических средств обучения: рельефно-графические карты, схемы, приборы "Школьник", "Ориентир", зеркала, трости, тактильные и звуковые дорожки, звуковые сигналы.

12. Занятия по пространственной ориентировке проводятся с группой (3-5 человек). Длительность урока – 45 минут. Распределение учебной нагрузки (часов) меняется в зависимости от уровня усвоения темы обучающимися.

13. Объем учебной нагрузки:

1) 11 класс –3 часа в неделю, 102 часа в учебном году;

2) 12 класс – 3 часа в неделю, 102 часа в учебном году.

Глава 2. Базовое содержание учебного предмета для 11 класса

14. Ориентировка в микропространстве (10 часов):

1) уточнение и закрепление пространственных понятий: первый, последний, ближе всего к, дальше всего от, предпоследний, следующий;

2) уточнение и закрепление пространственных понятий: по вертикали, по горизонтали, перпендикулярно, параллельно, крест-накрест;

3) уточнение и закрепление пространственных понятий: по нижнему/верхнему краю, снизу-вверх, по диагонали, используемых в производственной учебной деятельности.

15. Навыки ориентировки в замкнутом и свободном пространстве (20 часов):

1) умение ориентироваться в незнакомом замкнутом и открытом пространстве по названным ориентирам;

2) формирование представлений о незнакомом пространстве (маршруте) по словесному описанию и при конкретизации информационно значимых деталей именно для незрячего;

3) формирование умений самому (незрячему) словесно описывать маршрут, детализируя его. При ориентировке в незнакомом помещении и открытом пространстве максимально использовать сохранные анализаторы;

4) словесное описание посещений магазинов, аптек, почты, концертных залов.

16. Формирование топографических представлений (10 часов):

1) самостоятельное конструирование планов местности, аппликация на приборе "Ориентир";

2) перенос сформированных топографических представлений на план: составление схемы помещений, маршрутов, изученного пространства после их самостоятельного обследования или на основе получения словесной информации.

17. Ориентировка с помощью трости (14 часов):

1) закрепление способов ориентировки с тростью, техника безопасности при обращении с ней;

2) приемы ходьбы с тростью, подъемы и спуски по лестнице;

3) обнаружение и преодоление препятствий с помощью трости. Обращение с тростью в помещениях, в транспорте, при ходьбе со зрячими провожатыми.

18. Пользование общественным транспортом (22 часа):

1) соблюдение правил безопасного пользования общественным транспортом;

2) умение выбирать оптимальный маршрут до места назначения, учитывая при этом не протяженность маршрута, а его безопасность и удобство (меньшее количество пересадок и переходов, перекрестков);

3) самостоятельная беспересадочная поездка на общественном транспорте по заранее определенному маршруту.

19. Навыки ориентировки и поведения в общественных местах социокультурного назначения (20 часов):

1) самостоятельная ориентировка в производственных мастерских;

2) автоматизация приемов ориентировки в зданиях социокультурного назначения по определенному алгоритму: назначение организации, функциональные обязанности работников, отделы (помещения), их расположение (на каком этаже, куда следует повернуть от главного входа, на какой стороне коридора, какая дверь по счету), время работы;

3) моделирование различных ситуаций в организациях социокультурного назначения. Тренинги "Продавец-покупатель", "Аптекарь - клиент".

20. Навыки совместной ориентировки со зрячими (6 часов):

1) как обратиться за помощью в затруднительной ситуации;

2) как объяснить зрячему меру помощи, в которой нуждается незрячий ("подведите меня к двери", "положите мою руку на поручень", "подскажите номер маршрута автобуса", "доведите меня до ступенек").

Глава 3. Базовое содержание учебного предмета для 12 класса

21. Навыки ориентировки в замкнутом и свободном пространстве (18 часов):

1) отработка навыка ориентировки в незнакомом замкнутом и открытом пространстве по названным ориентирам;

2) представления о незнакомом пространстве (маршруте) по словесному описанию при конкретизации информационно значимых деталей именно для незрячего;

3) тренировка в описании маршрута с указанием деталей. При ориентировке в незнакомом помещении и открытом пространстве комплексно использовать остаточные зрительные, слуховые, тактильные, обонятельные и вкусовые анализаторы;

4) словесное описание посещений магазинов, аптек, почты, концертов.

22. Формирование топографических представлений (12 часов):

1) самостоятельное конструирование планов местности;

2) рельефные планы местности;

3) переносить сформированные топографические представления на план: составлять схемы помещений, маршрутов, изученного пространства после их самостоятельного обследования или на основе получения словесной информации.

23. Ориентировка с помощью трости (12 часов):

1) закрепление способов ориентировки с тростью, техника безопасности при обращении с ней;

2) совершенствование приемов ходьбы с тростью, подъемов и спусков по лестнице;

3) обнаружение и преодоление препятствий с помощью трости;

4) обращение с тростью в помещениях, в транспорте, при ходьбе со зрячими провожатыми.

24. Пользование городским транспортом (26 часов):

1) закрепление правил безопасного пользования общественным транспортом;

2) тренировка в выборе оптимального маршрута до места назначения;

3) самостоятельная поездка на общественном транспорте по заранее определенному маршруту с учетом пересадок.

25. Навыки ориентировки и поведения в общественных местах социокультурного назначения (26 часов):

1) автоматизация приемов ориентировки в зданиях социокультурного назначения по определенному алгоритму: назначение организации, функциональные обязанности работников, отделы (помещения), их расположение (на каком этаже, куда следует повернуть от главного входа, на какой стороне коридора, какая дверь по счету), время работы;

2) моделирование различных ситуаций в организациях социокультурного назначения;

3) тренинги "Кассир – клиент", "В бассейне", "В театре".

26. Навыки совместной ориентировки со зрячими (8 часов):

1) как обратиться за помощью в затруднительной ситуации;

2) как объяснить зрячему меру помощи, в которой нуждается незрячий ("подскажите примерное расстояние от окна о двери", "сколько шагодо лестницы").

Глава 4. Требования к уровню подготовки обучающихся 11 класса

27. Предметные результаты.

28. Обучающиеся будут знать:

1) пространственные понятия и представления, и их взаиморасположение;

2) основные ориентиры и детали знакомых маршрутов;

3) значение сохранных анализаторов при ориентировке;

4) правила составления схем помещений, планов маршрутов;

5) правила поведения и безопасного пользования общественным транспортом;

6) алгоритм ориентировки в зданиях социокультурного назначения.

29. Обучающиеся будут уметь:

1) использовать микропространственные понятими и представления, применяемые в производственной учебной деятельности;

2) ориентироваться в незнакомом замкнутом и открытом пространстве по названным ориентирам;

3) словесно описывать маршрут, детализируя его;

4) переносить сформированные топографические представления на план;

5) пользоваться тростью в повседневной ориентировке;

6) доехать до назначенного места на общественном транспорте, самостоятельно спланировав маршрут;

7) пользоваться алгоритмом ориентировки в зданиях социокультурного назначения.

Глава 5. Требования к уровню подготовки обучающихся 12 класса

30. Предметные результаты.

31. Обучающиеся будут знать:

1) пространственные понятия и представления, и их взаиморасположение;

2) основные ориентиры и детали знакомых маршрутов;

3) значение сохранных анализаторов при ориентировке;

4) правила составления схем помещений, планов маршрутов;

5) правила поведения и безопасного пользования общественным транспортом;

6) алгоритм ориентировки в зданиях социокультурного назначения.

32. Обучающиеся будут уметь:

1) пользоваться сформированными навыками ориентировки в знакомом и незнакомом пространстве;

2) представлять незнакомое пространство (маршрут) по словесному описанию;

3) пользоваться при ориентировке топографическими представлениями;

4) ориентироваться с тростью;

5) пользоваться всеми видами городского/местного транспорта;

6) планировать маршрут, добираться до места назначения с учетом пересадок;

7) пользоваться алгоритмом ориентировки в зданиях социокультурного назначения.

33. Личностные результаты выражаются в:

1) ориентировании в знакомом и незнакоком пространстве по названным ориентирам;

2) умении адекватно оценивать особенности социальной среды, проявлении высокой культуры человеческого общения и поведения;

3) преодолении чувства страха при ориентировке в микро-и макропространстве;

4) саморегуляции поведения, самоконтроле и адекватной оценочной деятельности, направленной на анализ собственного поведения и поступков окружающих по внешним проявлениям.

34. Системно-деятельностные результаты выражаются в:

1) активизации познавательных, интеллектуальных и творческих способностей;

2) владении системой знаний по предмету, умении применять их в практической деятельности;

3) целостном представлении о расположении и взаимосвязи улиц, площадей и движении транспорта;

4) умении адекватно оценивать особенности социальной среды, проявлении высокой культуры человеческого общения и поведения.

Қазақстан Республикасы
Білім және ғылым министрінің
2013 жылғы 3 сәуірдегі
№ 115 бұйрығына 388-қосымша

Көру қабілеті бұзылған (көрмейтін және нашар көретін) білім алушыларға арналған жалпы орта білім беру деңгейінің 11-12 сыныптары үшін "Мимика және пантомимиканы дамыту" пәнінен үлгілік оқу бағдарламасы

Ескерту. Бұйрық 388-қосымшамен толықтырылды – ҚР Білім және ғылым министрінің 27.07.2017 № 352 (1, 2, 6, 8, 9, 10,(11, 12) сыныптардың ерекше білім беруге қажеттіліктері бар білім алушылары үшін 01.09.2017, ерекше білім беруге қажеттіліктері бар 3-сыныптың білім алушылары үшін 01.09.2018, ерекше білім беруге қажеттіліктері бар 4-сыныптың және 10-сыныптың білім алушылары үшін 01.09.2019, 11-сыныптың білім алушылары үшін 01.09.2020 қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

1-тарау. Түсінік хат

1. Оқу бағдарламасы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 23-тамыздағы №1080 қаулысымен бекітілген Орта білім берудің (бастауыш, негізгі орта, жалпы орта білім беру) мемлекеттік жалпыға міндетті стандартына сәйкес әзірленген.

2. Оқу пәнінің мақсаты - адамдарға қатысты эмоционалды-уәждемелік ұстанымдары туралы жүйелі білімді қалыптастыру мен тұлғалық дамуына септігін тигізетін, қоғамдағы адекватты тәртіп үшін қажетті коммуникативті дағдыларды, біліктілікті және тәжірибені меңгерту.

3. Оқу пәнінің міндеттері:

1) айналадағы адамдардың эмоционалды жай-күйін қабылдауға және өзінің сезімін білдіруге үйрету;

2) қарым-қатынаста қажетті мимиканы, мәнерлі қимылдарды, жесттер мен дене қалыптарын қабылдау және өздігінен жасау біліктілігін қалыптастыру;

3) өзіндегі, әңгімелесушідегі, әдеби шағарма кейіпкеріндегі эмоционалды жай-күйін айтып жеткізу және олардың сыртқы көріністерін сипаттау дағдыларын дамыту;

4) қарым-қатынас жасауға қызығушылығын дамыту;

5) айналадағы адамдардың істерін сыртқы көріністері бойынша адекватты тани білу және өзінің тәртібін реттеу, өзін бақылау мен бағалау іс-әрекетінің негіздерін қалыптастыру;

6) қарым-қатынастың қалыптасқан дағдыларын өмірлік жағдаяттарда қолдану.

4. Көру қабілеті зақымдалған білім алушыларда эмоциялар, мимика, жесттер мен пантомимика туралы түсініктері беріксіз, көмескі болады, оның барлығы тұлға аралық қарым-қатынасты едәуір дәрежеде қиындатады. Соның нәтижесінде балалар қарым-қатынас процесінде енжар, оған қызығушылық танытпайды.

5. Көрмейтін және нашар көретін балалар мен жасөспірімдерде сенсорлық көру депривация жағдайындағы таным іс-әрекетінің ерекшелігін ескере отырып, қарым-қатынастың вербальді және вербалсіз құралдарын дамыту процесін басқарудың мақсатқа бағытталу қажеттігін көрсетеді.

6. Курс мазмұны келесі тараулар арқылы шартты түрде берілген:

1) мимикалық бұлшық аппаратын жаттықтыру;

4) сөйлеу тілінің интонациясын дамыту;

5) түйсік пен ұсақ моториканы дамыту;

6) мәдени тәртіп дағдыларын қалыптастыру;

7) мимика және пантомимика құралдары арқылы көңіл-күй мен мінездің жеке қасиеттерін түзету.

7. Курстың барлық тараулары өзара байланысты, практикалық жұмыста бұл тараулар өзара қиыстырылады, бір-бірін өзара толықтырады. Соның нәтижесінде бір сабақта тараулар мен оқу әрекеті үйлеседі. Мысалға, "Практикада қарым-қатынастың тілдік емес құралдарын пайдалану және оларды іс-әрекетте дұрыс жасай алу біліктілігін қалыптастыру" тарауының мазмұнын "Сөйлеу тілінің мәнерлігін дамыту" тарауының элементтерімен үйлестіруге болады.

8. Көру қабілеті зақымдалған білім алушылардың жетістіктерін бағалау баллдық жүйеде емес, сапалық-сипаттамалық, эмоционалды түрде болады (өзінің мүмкіндіктеріне дұрыс қатынас қалыптастыру), олардың коммуникативті дағдыларының дамуы мен қалыптасуының табысты мониторингіне негізделеді.

9. Оқу жүктемесінің көлемі:

1) 11-сынып – аптасына 1 сағат, оқу жылында 34 сағат;

2) 12-сынып – аптасына 1 сағат, оқу жылында 34 сағат.

2-тарау. Оқу пәнінің 11-сыныптағы базалық білім мазмұны

10. Мимикалық бұлшық аппаратын жаттықтыру (4 сағат):

1) аутогенді психобұлшықтық жаттықтыру дағдысын жетілдіру.

11. Эмоционалды жай-күйді қабылдай білуге, сәйкесінше сөйлеу мәнерімен қоса оларды мимикалық және пантомимикалық қимылдарымен жаңғыртуға үйрету (10 сағат):

1) жағымпаздану, паңдылық, менмендік, қапалану, мұң, қуаныш, шаттық, басылу, рухтану, жақтырмау, құрметтеу сияқты көңіл-күйлерді, сезімдерді, эмоционалды жай-күйді білдіруге байланысты мимикалық, пантомимикалық қимылдарды және сөйлеу интонациясын бекіту;

2) жайраңдау - ызалану, дәмелену - өкіну, қанағаттану - көңіл толмау көңіл-күйлерімен, сезімдерімен, эмоционалды жай-күйлерімен танысу;

3) қанағаттану/рақаттану, жайраңдау/шаттану, азсыну/наразы болу сезімдерінің және эмоционалды жай-күйлерінің реңктерін саралау;

4) басқа адамның эмоционалды жай-күйіне, сезімін, көңіл-күйін білдіруіне адекватты түрде жауап қайтару;

5) бағдарламалық көркем шығармалар материалында берілген эмоцияларды тану, табу;

6) сыртқы белгілер бойынша эмоционалды жай-күйді, көңіл-күйді, сезімдерді тауып машықтану;

7) жайраңдау, ызалану, қанағаттану, азсыну (көңіл толмау) өкініш, дәмелену сезімдері мен эмоцияларын мимикалық, пантомимикалық қимылдармен және сөйлеу интонациясымен жеткізу.

12. Қарым-қатынастың тілдік және тілдік емес құралдарын практикада пайдалану және оларды іс-әрекетте дұрыс жаңғырту біліктілігін қалыптастыру (8 сағат):

1) эмоционалды жай-күйлерді жеткізуге байланысты жайғдаяттарды қойылымдауға жаттығу;

2) көпшілік алдында сөз сөйлеу;

3) "Қатып қалған" нұсқаларды жаңғыртуға машықтану.

13. Сөйлеу тілінің интонациясын дамыту (6 сағат):

1) бұрында меңгерген сөйлеу интонацияларын бекіту;

2) көпшілік алдында сөз сөйлеу кезінде дауыс күші мен сарынын өзгертуге жаттығу;

3) бір фразаны, мәтінді өкіну, қанағаттану, көңіл толмау, жайраңдау, ызалану интонацияларымен айтуға машықтану.

14. Мимика және пантомимика құралдары арқылы көңіл-күй мен мінездің жеке қасиеттерін түзету (6 сағат):

1) өзінің сезімдерін, көңіл-күйін талдау және оларды айтып жеткізу;

2) берілген эмоцияға өзінің сезімін білдіру және оларды сипаттау;

3) іштарлық, азсыну сияқты жағымсыз эмоцияларға өзіндік баға беру.

3-тарау. Оқу пәнінің 12-сыныптағы базалық білім мазмұны

15. Мимикалық бұлшық аппаратын жаттықтыру (2 сағат):

1) аутогенді психобұлшықтық жаттықтыруды күнделікті өмірде қолдану.

16. Эмоционалды жай-күйді қабылдай білуге, сәйкесінше сөйлеу мәнерімен қоса оларды мимикалық және пантомимикалық қимылдарымен жаңғыртуға үйрету (10 сағат):

1) қанағаттану, рақаттану, жайраңдау, шаттану, іштарлық, көңіл толмау, ызалану сияқты эмоционалды жай-күді білдіруге байланысты мимикалық, пантомимикалық қимылдарды және сөйлеу интонациясын бекіту;

2) аңқаулық - жәдігөлік; сүйкімсіз көру - ұнату көңіл-күйлерімен, сезімдерімен, эмоционалды жай-күлерімен танысу;

3) мысқылдау/жәдігөйлік, келекету/мазақтау/ызақорлық, ұнату/сүйсіну, әуестік/албырттық, түсінбестік/абдырап қалу сезімдерінің, көңіл-күйлерінің, эмоционалды жай-күйлерінің реңктерін саралау;

4) басқа адамның эмоционалды жай-күйін, сезімін, көңіл-күйін білдіруіне адекватты түрде жауап қайтару;

5) бағдарламалық көркем шығармалар материалында берілген эмоцияларды табу және таныс шығармаларындағы мәні бойынша қарама-қарсы эмоцияларды іріктеу;

6) берілген эмоцияға көрініс үзінділерін ойнап жаттығу;

7) сыртқы белгілер бойынша эмоционалды жай-күйді тауып машықтану;

8) әртүрлі эмоционалды жай-күйлерді жеткізу кезіндегі мәнерлі қимылдарды, дене қалыптарын, жесттерді, мимиканы бекіту.

17. Қарым-қатынастың тілдік және тілдік емес құралдарын практикада пайдалану және оларды іс-әрекетте дұрыс жаңғырту біліктілігін қалыптастыру (8 сағат):

1) драматизациялау, театрландыру тәсілдерін қолдана отырып, түсінбестік, сүйсіну, әуестік, мазақтау, аңқаулық сияқты эмоционалды жай-күйлерді жеткізу;

2) сюжеттерді ойнап жаттығу және оны түрлі көзқарас тұрғысынан сипаттау.

18. Сөйлеу тілінің интонациясын дамыту (6 сағат):

1) меңгерген сөйлеу интонацияларын бекіту;

2) көпшілік алдында сөз сөйлеу кезінде дауыс күші мен сарынын өзгертуге жаттығу;

3) бір фразаны, мәтінді өкіну, мысқылдау, түсінбестік, мазақтау, ызақорлық, әуестік интонацияларымен айтуға машықтану.

19. Мимика және пантомимика құралдары арқылы көңіл-күй мен мінездің жеке қасиеттерін түзету (8 сағат):

1) өзінің сезімін, көңіл-күйін талдау және оларды сипаттау;

2) ұсынылған эмоцияға өзінің сезімін білдіру және оларды сипаттау;

3) келекету, ызақорлық сияқты жағымсыз эмоцияларға өзіндік баға беру.

4-тарау. 11-сынып білім алушыларының дайындық деңгейіне қойылатын талаптар

20. Пәндік нәтижелер.

21. Білім алушылар:

1) көңіл-күйін түзету мақсатында психобұлшықтық жаттықтыруды;

2) басқа адамның эмоционалды жай-күйінің сыртқы белгілерін;

3) қанағаттану, рақаттану, жайраңдау, шаттану, көңіл толмау, ызалану сияқты мінез қасиеттері мен эмоцияларды білетін болады.

22. Білім алушылар:

1) көңіл-күйін түзету мақсатында психобұлшықтық жаттықтыруды орындау;

2) басқа адамның эмоционалды жай-күйін сыртқы белгілер бойынша табу;

3) қанағаттану, рақаттану, жайраңдау, шаттану, көңіл толмау, ызалану сияқты мінез қасиеттерін, эмоцияларды, сезімдерді жеткізу;

4) өзінің сезімдерін талдау және оларды бағалау дағдыларын меңгеретін болады.

5-тарау. 12-сынып білім алушыларының дайындық деңгейіне қойылатын талаптар

23. Пәндік нәтижелер.

24. Білім алушылар:

1) көңіл-күйін түзету мақсатында психобұлшықтық жаттығулар жүйесін;

2) басқа адамның эмоционалды жай-күйінің сыртқы белгілерін;

3) мысқылдау, жәдігөйлік, мазақтау, ызақорлық, келекету, ұнату, сүйсіну, әуестік, албырттық, түсінбестік, абдырап қалу сияқты мінез қасиеттері мен эмоцияларын білетін болады.

25. Білім алушылар:

1) көңіл-күйін түзету мақсатында психобұлшықтық жаттықтыруды орындау;

2) басқа адамның эмоционалды жай-күйін сыртқы белгілер бойынша табу;

4) өзінің сезімдерін талдай және оларды бағалау дағдыларын меңгеретін болады.

26. Тұлғалық нәтижелер. Білім алушылар:

1) оңтайлы және жағымсыз мінез қасиеттеріне өзіндік баға беру;

2) өзінің сезімдерін талдау және оларды бағалау;

3) ұнату сезімін адекватты түрде көрсету;

4) жағымсыз сезімдерді жоя білу;

5) қызықты әңгімелесуші бола білу дағдыларын танытады.

27. Жүйелік - әрекеттік нәтижелер білім алушылардың:

1) жеткілікті коммуникативті тәсілдері мен қарым-қатынас мәдениетін меңгеруінен;

2) көпшілік алдында шығып сөйлеуінен;

3) танымдық зияткерлік және шығармашылық қабілеттерінінің жетілуінен көрініс табады.

Қазақстан Республикасы
Білім және ғылым министрінің
2013 жылғы 3 сәуірдегі
№ 115 бұйрығына 389-қосымша

Көру қабілеті бұзылған (көрмейтін және нашар көретін) білім алушыларға арналған жалпы орта білім беру деңгейінің 11-12 сыныптары үшін "Мимика және пантомимиканы дамыту" пәнінен үлгілік оқу бағдарламасы

Ескерту. Бұйрық 389-қосымшамен толықтырылды – ҚР Білім және ғылым министрінің 27.07.2017 № 352 (1, 2, 6, 8, 9, 10,(11, 12) сыныптардың ерекше білім беруге қажеттіліктері бар білім алушылары үшін 01.09.2017, ерекше білім беруге қажеттіліктері бар 3-сыныптың білім алушылары үшін 01.09.2018, ерекше білім беруге қажеттіліктері бар 4-сыныптың және 10-сыныптың білім алушылары үшін 01.09.2019, 11-сыныптың білім алушылары үшін 01.09.2020 қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

Глава 1. Пояснительная записка

1. Учебная программа разработана в соответствии с Государственным общеобязательным стандартом среднего образования (начального, основного среднего, общего среднего образования), утвержденным постановлением Правительства Республики Казахстан от 23 августа 2012 года № 1080.

3. Задачи учебного предмета:

1) обучение восприятию эмоционального состояния собеседника и выражению собственных чувств;

2) формирование умения воспроизводить мимику, выразительные движения, жесты и позы, необходимые человеку;

3) развитие навыка словесно описывать эмоциональное состояния и характеризовать их внешние проявления у себя, у собеседника, персонажа литературного произведения;

4) развитие интереса к общению и к окружающим людям;

5) формирование основ саморегуляции поведения, самоконтроля и адекватной оценочной деятельности, направленной на анализ собственного поведения и поступков окружающих по внешним проявлениям;

6) развитие чувства взаимоуважения, взаимодоверия и сопереживания к окружающим;

7) использование сформированных навыков культурного поведения и общения в свободной практической деятельности при помощи вербальных и невербальных средств общения.

4. У обучающихся с нарушением зрения без специально организованного обучения представления об эмоциях, мимике, жестах и пантомимике фрагментарные, неполные, непрочные, расплывчатые, что проявляется в отсутствии интереса к общению, пассивности, несформированных коммуникативных способностях и подчеркивает необходимость целенаправленного развития невербальных и вербальных средств общения.

5. Учебная программа построена концентрическим способом, при котором один и тот же учебный материал представлен в ней несколько раз, при этом повторное изучение предполагает усложнение и расширение содержания образования, углубление и конкретизацию отдельных его элементов.

6. Содержание учебной программы представлено в следующих разделах:

1) психомышечная тренировка;

2) воспроизводить эмоциональные состояния мимическими и пантомимическими движениями с соответствующей речевой интонацией;

4) развитие речевой интонации;

5) развитие осязания и тонкой моторики;

6) формирование навыков культурного поведения;

7) коррекция настроения и отдельных черт характера средствами мимики и пантомимики.

7. Все разделы курса взаимосвязаны. В практической работе эти разделы предлагаются совмещенно и взаимно дополняют друг друга. На одном занятии возможно сочетание как разделов, так и видов учебной деятельности. Например, содержание раздела "Формирование умения пользоваться неречевыми средствами общения на практике и правильно воспроизводить их в деятельности" можно сочетать с элементами раздела "Развитие речевой интонации".

8. Занятия по развитию мимики и пантомимики проводятся 1 раз в неделю длительностью 45 минут.

9. Объем учебной нагрузки:

1) 11 класс –1 час в неделю, 34 часа в учебном году;

2) 12 класс – 1 час в неделю, 34 часа в учебном году.

10. Оценка достижений обучающихся по предмету носит качественно-описательный, эмоциональный характер (формирование правильного отношения к своим возможностям), основана на мониторинге успешности развития и формирования у обучающихся коммуникативных навыков.

Глава 2. Базовое содержание учебного предмета для 11 класса

11. Психомышечная тренировка (4 часа):

1) совершенствование навыка аутогенной психомышечной тренировки.

12. Воспроизводить эмоциональные состояния мимическими и пантомимическими движениями с соответствующей речевой интонацией (10 часов):

1) закрепление мимическими, пантомимическими движениями, речевыми интонациями настроения, чувств и эмоциональных состояний заискивания, заносчивости, надменности, уныния, печали, радости, восторга, подавленности, воодушевленности, презрения, уважения;

2) знакомство с настроением, чувствами и эмоциональными состояниями: ликование – негодование; предвкушение – сожаление; удовлетворение – недовольство; зависть;

3) дифференцировка оттенков чувств, настроения, эмоциональных состояний: удовлетворение/удовольствие; ликование/восторг; недовольство/негодование;

4) дифференцирование и оценка положительных и отрицательных черт характера: отзывчивость – равнодушие, активность – пассивность, жизнерадостность – уныние;

5) адекватное реагирование на эмоциональное состояние, проявление чувств, настроение другого человека;

6) угадывание заданных эмоций на материале программных художественных произведений;

7) тренировка в узнавании эмоциональных состояний, настроений, чувств по внешним сигналам;

8) передача мимическими, пантомимическими движениями, речевыми интонациями чувств и эмоций ликования, негодования, удовлетворения, недовольства, сожаления, предвкушения.

13. Формирование умения пользоваться речевыми и неречевыми средствами общения на практике и правильно воспроизводить их в деятельности (8 часов):

1) упражнение в инсценировке ситуаций, связанных с передачей эмоциональных состояний;

2) обучение умению выступать публично;

3) упражнение в воспроизведении "застывших" этюдов.

14. Развитие речевой интонации (6 часов):

1) закрепление ранее изученных речевых интонаций;

2) упражнение в изменении силы голоса и тона при публичных выступлениях;

3) тренировка в произнесении одной фразы, текста с интонациями сожаления, удовлетворения, недовольства, ликования, негодования.

15. Коррекция настроения и отдельных черт характера средствами мимики и пантомимики (6 часов):

1) анализ собственных ощущений, настроений и описывание их;

2) выражение своих чувств на заданную эмоцию и их описывание;

3) личная оценка негативных эмоций зависти, недовольства.

Глава 3. Базовое содержание учебного предмета для 12 класса

16. Психомышечная тренировка (2 часа):

1) применение навыков аутогенной психомышечной тренировки в повседневной жизни.

17. Воспроизводить эмоциональные состояния мимическими и пантомимическими движениями с соответствующей речевой интонацией (10 часов):

1) закрепление мимическими, пантомимическими движениями и речевыми интонациями настроения, чувств и эмоциональных состояний удовлетворения, удовольствия, ликования, восторга, зависти, недовольства, негодования;

2) знакомство с чертами характера, чувствами, эмоциональными состояниями: простодушие – лукавство; антипатия – симпатия;

3) дифференцировка оттенков чувств, настроения, эмоциональных состояний: ирония/лукавство; язвительность/сарказм/желчность; симпатия/любование; увлеченность/порывистость; недоумение/оторопь;

4) развитие способности адекватно реагировать на настроение, эмоциональное состояние и чувства другого человека;

5) угадывание заданных эмоций на материале программных художественных произведений и подбор противоположных по значению эмоций в знакомых произведениях;

6) упражнение в обыгрывании этюдов на заданную эмоцию;

7) тренировка в узнавании эмоциональных состояний по внешним сигналам;

8) закрепление выразительных движений, поз, жестов, мимики при передаче разных эмоциональных состояний.

18. Формирование умения пользоваться речевыми и неречевыми средствами общения на практике и правильно воспроизводить их в деятельности (8 часов):

1) передача эмоциональных состояний недоумения, любования, увлеченности, сарказма, простодушия с использованием приемов драматизации, театрализации;

2) упражнение в обыгрывании сюжета и описании с его разных точек зрения.

19. Развитие речевой интонации (6 часов):

1) закрепление ранее изученных речевых интонаций;

2) упражнение в изменении силы голоса и тона при публичных выступлениях;

3) тренировка в произнесении одной фразы, текста с разными интонациями (иронично, недоуменно, саркастично, желчно, увлеченно).

20. Коррекция настроения и отдельных черт характера средствами мимики и пантомимики (8 часов):

1) анализ и оценка собственных ощущений, настроений, чувств;

2) выражение своих чувств на заданную эмоцию и их описывание;

3) личная оценка негативных эмоций язвительности, желчности.

Глава 4. Требования к уровню подготовки обучающихся 11 класса

21. Предметные результаты.

22. Обучающиеся будут знать:

1) способы корректировки поведения и чувств посредством аутогенной тренировки;

2) значимость невербальных проявлений настроения, эмоций, чувств;

3) значение общения для полноценной жизнедеятельности в социуме;

4) черты характера, их положительную и отрицательную моральную оценку.

23. Обучающиеся будут уметь:

1) применять в целях коррекции настроения психомышечную тренировку;

2) угадывать эмоциональное состояние другого человека по внешним проявлениям;

3) передавать эмоции, чувства удовлетворения, удовольствия, ликования, восторга, недовольства, негодования;

4) давать личную оценку положительным и негативным чертам характера;

5) анализировать собственные чувства и давать им оценку;

6) адекватно проявлять чувство симпатии;

7) подавлять антипатию к другому человеку и выражать ее в адекватной форме;

8) преодолевать чувства зависти, негодования, неудовольствия;

9) выступать публично.

Глава 5. Требования к уровню подготовки обучающихся 12 класса

24. Предметные результаты.

25. Обучающиеся будут знать:

1) приемы корректировки поведения и чувств посредством аутогенной тренировки;

2) оттенки чувств и эмоциональных состояний;

3) значение внешних проявлений эмоций, чувств;

4) значение общения для полноценной жизнедеятельности в социуме;

5) черты характера, их положительную и отрицательную моральную оценку.

26. Обучающиеся будут уметь:

1) применять в целях коррекции настроения психомышечную тренировку;

2) угадывать эмоциональное состояние другого человека по внешним сигналам;

3) передавать черты характера, эмоции, чувства иронии, лукавства, язвительности, сарказма, желчности, симпатии, любования, увлеченности, порывистости, недоумения, оторопи;

4) давать личную оценку положительным и негативным чертам характера;

5) анализировать собственные чувства и давать им оценку;

6) адекватно проявлять чувство симпатии;

7) подавлять антипатию к другому человеку и выражать ее в адекватной форме;

8) преодолевать чувства язвительности, желчности, сарказма;

9) выступать публично.

27. Личностные результаты выражаются в:

1) применении навыков культурного поведения и общения в повседневной жизни;

2) умении быть интересным собеседником;

3) выражении эмоций социально-приемлемыми способами.

28. Системно-деятельностные результаты выражаются в:

1) владении развитыми коммуникативными способностями, языковой культурой;

2) мобилизации собственных познавательных интеллектуальных и творческих способностей.

Қазақстан Республикасы
Білім және ғылым министрінің
2013 жылғы 3 сәуірдегі
№ 115 бұйрығына 390-қосымша

Тірек-қозғалыс аппаратында бұзылыстары бар білім алушыларға арналған жалпы орта білім беру деңгейінің 11-12 сыныптары үшін "Емдік дене шынықтыру" пәнінен үлгілік оқу бағдарламасы

Ескерту. Бұйрық 390-қосымшамен толықтырылды – ҚР Білім және ғылым министрінің 27.07.2017 № 352 (1, 2, 6, 8, 9, 10,(11, 12) сыныптардың ерекше білім беруге қажеттіліктері бар білім алушылары үшін 01.09.2017, ерекше білім беруге қажеттіліктері бар 3-сыныптың білім алушылары үшін 01.09.2018, ерекше білім беруге қажеттіліктері бар 4-сыныптың және 10-сыныптың білім алушылары үшін 01.09.2019, 11-сыныптың білім алушылары үшін 01.09.2020 қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

1-тарау. Түсінік хат

2. Оқу пәнінің мақсаты - осы санаттағы білім алушылардың оңтайлы денсалығын сақтау, емдік дене шынықтыру (бұдан әрі - ЕДШ) туралы білімін жетілдіру, емдік әрекеттерді жүзеге асыру арқылы денсаулық жағдайын тұрақтандыру, қимыл әрекеттерінің қайталай бұзылуынан сақтау, түзеу, ауырудың шырқауының алдын алуға негізделген емдік дене шынықтырудың ілімін меңгеру.

3. Оқу бағдарламасының міндеттері:

1) білім берудегі міндеттері:

білімін қалыптастыру, емдік дене шынықтыруға қажетті қимылды үйренуі және дағдылануы;

қолданбалы мәндегі қимылды үйренуі және дағдылануын қалыптастыру;

белгілік жүйе арқылы (ыммен, символикалық,жанасу-қозғалысы) қозғалыс әрекеттерін үйрету;

2) жетілдіру міндеттері:

негізгі дене қимылы қабілетін жетілдіру, нығайту, қимылды үйренуі және дағдылануы;

ұсақ моторикасын дұрыс сөйлеу, дикция, дұрыс тыныс алуын жетілдіруге септесу;

өз денесінің кескіндемесін дұрыс тұспалдау дағдысын қалыптастыру (өз денесіне жөніндегі кеңістік бағытын игеру);

кеңістіктегі тұспалдау қабілетін дамыту;

3) тәрбиелік міндеттері:

моральді-жігерін қалыптастыруға тәрбиелеу;

дене тәрбиесі мәдениетіне баулу, өзінің денсаулығын сақтау және денсаулығын күтуге деген жауапкершілігін артыру;

салауатты өмір салты жөніндегі білімін қалыптастыру;

4) сауықтыру міндеттері:

денсаулығын нығайтуға септесу, ағзаны шынықтыру;

тән ауруларының алдын алуға септесу;

тиімді физикалық жүктеменің негізінде ағзаның және ағза жүйесінің функционалдық деңгейін көтеру;

ағза жүйелерінің қимыл тірек аппараты, жүрек-тамыр, жүйке, көру, тыныс алу функционалдық ауытқуларын түзеу;

дұрыс келбет қалыптастыруға септесу;

физикалық және ақыл ойдың жұмыс қабілетін артыру;

ауруды азайту;

5) түзету міндеттері:

тепе-теңдікті және түзетуді жетілдіру, яғни бастың кеңістікте және денеге байланысты дұрыс қадағалауын қамтамасыз ететін пастурат механизмін жетілдіру;

қолдың және манипуляциялық қызмет функцияларын жетілдіру;

зейінді-моторлы үйлестіру, тежеу және ыңғайсыз қалыппен жағдайды жеңу қабілетін жетілдіру;

екінші қозғалыс таптауырынын қалыптастыру, ескерту;

жүріс, келбет, бармақ бастары қозғалысының бұзылуын түзеу;

тепе-теңдікті қалыптастыру;

қалыпты дем алу функциясын қалыптасыру;

жүйке тамырының, көңіл бұзылуын болдырмау немесе азайту мақсатында қан айналымын, зақымдану аумағында зат алмасуды жақсарту;

қозғалыс үйлесімділігін қалпына келтіру, қозғалыс бұзылуымен жалғасатын бел омыртқаның қисайуымен қозғалыс шектелуі күресу мақсатында осал бұлшық етті қатайту.

4. Емдік дене шынықтыру тірек-қозғалыс аппаратында бұзылыстары бар (бұдан әрі - ТҚАБ) білім алушыларды арнайы оқыту және тәрбиелеудің арнайы түзету құрылымының негізгі пәні болып табылады.

5. Емдік дене шынықтыру дене бітімде мүмкіндігі шектеулі тұлғалардың әлеуметтік, психологиялық және дене бітімін оңалтуға аса маңызды, ТҚАБ бар білім алушылардың бұзылған психофизикалық қызметтерін толықтыруды және тиімді кешенді түрде түзетуге бағытталған бірегей білім беру кеңістігін жетілдіруді, әлеуметтік бейімделу мен оларды қоғамға кіріктіруді қамтиды. ЕДШ қолдану әдістерінің физиологиялық сипатымен ерекшеленеді, өйткені ол білім алушының табиғи қозғалысына және емдік педагогика мен психология әдістерін практикалық жұмыста кеңінен қолдануға байланысты.

6. Сабақтар дене шынықтыру сабақтарын құрудың негізгі ұстанымдарына, мазмұны бойынша – аталған ауырудың жетекші емдік міндеттеріне сәйкес. Бөлімдерге және тақырыптарға сағаттарды бөлу шартты болып табылады, өйткені көпшілік сабақтарда теориялық және практикалық материалдардың мазмұны, бір сабақта түрлі бөлімдер және тақырыптардың жаттығулары және кешенді жаттығулар ұштасады.

7. Емдік дене шынықтыру сабақтары санитарлық гигеналық және өрт қауіпсіздігі талаптарына сай арнайы спорттық, тренажерлық жабдықталған бөлмелерде өтеді. Бөлмелер түзету бағдарламаларын жүзеге асыруға лайықты спорттық құралдармен қондырғылармен жабдықталады.

8. Емдік дене шынықтыру пәні дене тәрбиесі, түзету ырғағы, логопед және емдік гимнастика пәндері бірлестігімен сипатталады. ЕДШ пәнінде пәнаралық байланыс рөлдік қозғалыс функцияларымен байланысты ертегі, драма, ойынтерапия, тақырып бойынша ойын композициясы, ойлау, сөйлеу, есте сақтау қабілеттерінің белсенділігін арттыратын көркем-музыка, хореография, би жаттығуынан көрініс табады.

9. Барлық оқу процесі физикалық жетілудің бұзылуын, танымдық, сөйлеу қызметтерін түзеуге бағытталған. ЕДШ қимыл-қозғалыс өршуі, кейіп кемістігін, бұлшық ет тонусын қалпына келтіруге көмектеседі.

10. ЕДШ сабағын беру білім алушылардың жас мөлшеріне балалар патологиясының ерекшелігіне сәйкес құрылады. Балалардың мүмкіндіктері мұқият зерттелгеннен кейін олардың медициналық тексеріс нәтижелеріне, педагогоикалық қадағалау мен білім алушыларды бақылаудан кейін: білім алушылар ауру диагнозына қарай, жүрек тамырларымен демалыс жүйесінің қызмет атқару жағдайына, физикалық дайындықтарына сәйкес топтарға бөлінеді.

11. Емдік дене шынықтыру пәнінің нәтижелілігін қадағалау мақсатында барлық сыныптарда жылына екі рет балалардың физикалық дайындығы тексеріледі. ЕДШ тиімділік динамикасын және білім алушылардың физикалық жетілуін анықтау мақсатында: пеагогикалық бақылау, тестлеу, медициналық бақылау сияқты мониторлық зерттеу тәсілдері қолданылады. Тексеру қортындысы талданып, білім алушылардың дайындығынан анықталған кемшіліктер түзетіліп, білім алушыларға, ата-анаға, педагогика ұжымына мәлімет үшін беріледі.

12. ЕДШ сабағынан уақытша шектетілген білім алушылар мектеп дәрігерінің рұқсатымен ғана сабақты жалғастырады. Сабақтан уақытша шектетілген білім алушылар ден дамуы кемшілігін түзеуге бағытталған жеке тапсырмаларды орындайды.

13. Тірек қимыл аппараты бұзылған білім алушыларға басқа сабақтарда, үзілістерде дене тәрбие үзілісі, профилактикалық гимнастика, логомоторика дене тәрбиесі-емдік формасындағы жаттығулар қолданылады.

14. Дәстүрлі емес жаттығулар тірек аппараты бұзылу түріне сәйкес әр білім алушыға жеке көңіл бөлу формасымен ерекшеленеді:

1) фитбол-гимнастика;

2) заттармен-жаттығулар;

3) идеомоторлы жаттығулар;

4) стретчинг-гимнастика;

5) тренажермен гимнастика;

6) автономды гимнастика;

7) өзіндік массаж;

8) аутотренинг;

9) жүйке жүйесін босатуға күшейтуге арналған жаттығулар (релаксация);

10) гидрокинезотерапия.

15. Оқу жүктемесінің көлемі:

1) 11-сынып –аптасына 2 сағат, оқу жылында - 68 сағат;

2) 12-сынып – аптасына 2 сағат, оқу жылында - 68 сағат.

16. Барлық ЕДШ әдістемесіне жалпы және міндетті қағида:

1) тұрақты, жүйелі және үздіксіз емдік дене шынықтыруды қолдану;

2) баланың жасына психикалық жетілуіне, аурудың сатысына сәйкес қатаң түрде емдеу дене шынықтырумен дербес жаттықтыру;

3) біртіндеп, мөлшерлеп физикалық ауыртпалықты көбейту.

2-тарау. Оқу пәнінің 11-сыныптағы базалық білім мазмұны

17. Сабақтағы негізгі білім: психофизикалық өзін өзі реттеу, заттармен жаттығу, жаттығу құрылғысымен және жеке гимнастика арқылық емдік жаттығулардың кешені.

18. Кеміс қалыпты және әдетті түзету (8 сағат): майтабандылықтың алдын алу және түзету; жүріс түрлері: өкшелеп жүру, аяқтың ұшымен жүру, табанның сыртқы жағымен, жаттығулар: табанның сыртқы жағымен тұрып, отырып, заттардың қолдың және аяқтың саусақтарымен кезекпен ұстау (гимназтикалық таяқтар, су-джоки, түймелер, кішкене доптар) кілемшені саусақпен сыпыру, табанмен дөңгелек заттарды айналдыру, етбетінің жатып жаттығу жасау аяқтарды кезекпен және бірдей созып қисайту, айналдыру;

19. Қол буындарының қозғалысын ұлғайту (8 сағат): бір уақытта қолдармен бірге жоғары, алдыға, жан-жаққа, төмен қозғау; білекті бүгу, бүктеу, саусақтарды бірдей немесе кезекпен жұмып ашу, білектерді шеңбердей айналдыру; білекті ішке,сыртқа айналдыру; саусақтарды, қолдарды алдыға артқа айналдыру, дөңгелетіп айналдыру, алдыға артқа.

20. Аяқтардың буындарының қозғалысын ұлғайту (8 сағат): бүгу, жазу, бұрып жіберу,ішке, сыртқа айналдыру, жамбас буыны айнала қозғалысқа келтіру; буын-байланыс аппаратын нығайтуға арналған жаттығулар; бұру, қалпына келтіру,табанды отырып және тұрып майыстыру.

21. Заттармен жаттығу (12 сағат): Үрленген доппен немесе гантелмен жаттығу (1 кг).

22. Дербес гимнастика (12 сағат): өзіне қарсы арналған жаттығулар; саусақтарымен буындарының бұлшық еттеріне; қолдың саусақтарын кезекпен ию (бір қолының бас бармағын екінші қолымен ұстап қозғалмайтын тірек ретінде саусақты пайдаланып жазу, жазылған саусақтың қарсылығын жеңу); Бірінші саусақты бүгуді жеңіл желпі бой жазу режимінде жасау, келесі қайталағанда бұлшық етке күш салып қайталау, саусақтарды бүгу,саусақтарды бүгу кезінде тірек ретінде алақанды саусақтармен пайдалану, алақанды тіреп (немесе саусақтарды) жеңіл бүгілген келесі қолдың саусағымен оны түзеу, сондай-ақ қарсы бағытта тегеуірінді сақтау.

23. Жаттығу қондырғыларымен гимнастика (12 сағат): Жаттығу қондырғысында жаттығу: зорға қозғалушылықты жою, табан жілік, тізенің, жамбас буын, амплитудасын күшейту; жүгіру қондырғысында жаттығу: жүрісті оңалту үшін, табан кемдігін түзеу,аяқ саусақтары буындарының қозғалысын жетілдіру, жүрек тамырларын, ағзаның бұлшықет буындары жүйесін жаттықтырады; велотренажер аяқ буындарының қозғалысын жиілету, табанның паталогиялық орналасуын, жүрек соғысын, қан айналымы жүйесін жақсарту үшін; арқа бұлшық еттерін жаттықтыру қондырғысы бұлшық етті қалыптастыру, сымбат бұзылуын қалпына келтіру, бел омыртқаның өзгермеуі үшін; көпқызметті жаттығу қондырғысында (фитнес комплекс) жаттығу; жоғарғы және төменгі аяқ буындарының қозғалысын жақсарту, дененің барлық бұлшықеттерінің тиімді шынығуы үшін маңызды.

24. Аутотренинг (8 сағат): өзін өзі иландыру жүйесі, жүйке жүйесін тыныштандыру, барлық дене бұлшық еттерін босатумен қатар жүзеге асырылады; қан тамырларының кеңейуінің нәтижесінде ағзаның қажеті жеріне немесе барлық денеге жылылықты беруді мақсат еткен бармақ бастары және барлық дене бұлшық еттерін босаңсыту-жатқан күйі жасалынады.

3-тарау. Оқу пәнінің 12-сыныптағы базалық білім мазмұны

25. Сабақтағы негізгі білім: Өзінің денсаулығын бағалау; ортопедиялық режим тәртібі; дене тәрбиесі жаттығуларында өзін өзі қадағалау қағидасы, саламатты өмір салтының артықшылығы; тыныс алу түрлері; суыққа шалдығу ауруларының алдын алудың қол жетімді шаралары; кемістік қалыпты және әдетті түзетуде ден шынықтыру жаттығуларының маңызы.

26. Кеміс қалыпты және әдетті түзету (8 сағат): басты вертикальді ұстауға арналған жаттығу; допқа ішпен жатып алдыға артқа, оңға, солға тербелу, қолды алдыға созып, басты көтеріп ұстау; сопақ допқа ішпен жатыпқолды алыдға созу, басты көтеріп,қолды алдыға тіреп алдыға тербелу; басты қадағалау; орындыққа отырып, өздігінен немесе еріксіз басты оңға немесе зорға бұру, жоғары көтеру, төмен түсіру, оң ыйыққа, сол ыйыққа қисайту,еңкею, еденнен затты алу, түзелу және басты вертикальді ұстау.

27. Қолдар буындарының қозғалысын жақсарту (8 сағат).

28. Аяқтардың буындарының қозғалысын жақсарту (8 сағат).

29. Көкетті күшейтуге арналған жаттығулар (4 сағат): ішпен тыныс алу, салмақпен, салмақсыз ет бетінен жату.

30. Зейінді түзеуге арналған жаттығулар (8 сағат): "Сатылы гимнастика" - иліктіру аппаратын жылдам белсенді іске қосады,оынң барлық элементтерін жаттықтырады сол арқылы зейінді қысқа мерзімде жақсартады; "Сандық гимнастика" - кеңістікте 1-ден 10-ға дейін және керісінше салу,көз қарашығының екпіні жоғарғы деңгейде болады; "Нүктелі гимнастика" зейіннің өткірлігін жақсартуға бағытталған; "Көру доғасы" машықтану кезінде қолданылады, зейіннің өткірлігін жақсартады, компьютер синдромын азайтады.

31. Затпен жаттығу (4 сағат): үлкен допен жаттығу (волейбол, баскетбол, жағажай добы); серігіне қарай домалату, керісінше, отырып, тұрып; допты гимнастика орындығын жағалай сырғыту; допты өзінен асырып лақтыру, екі қолмен қағып алу және еденге ұрылғаннан кейін қағып алу, допты қабырғаға ұру, қағып алу, еденнен ыршығаннан кейін қағып алу, алақанмен шапалақтағаннан кейін қағып алу, допты қос қолмен астынан ұру, серігінің басынан екі қолмен қағып алу; допты бір орында оң, сол қолмен ұру, жүріп келе жатып ұру; гимнастика таяғымен жаттығу-таяқтв қос қолмен вертикальді ұстау, қолдың буынымен жоғары төмен ауыстыру, таяқты алдығабуынды ішке сыртқа айналдыру,таяқы тұрған күйі жоғары төмен көтеру,отырып жоғары көсеу, таяқты алдыға-алдыға илігу, отырып төменге көсеу, білек буындарын бүгу. Етбеттеп жатып қолды алдыға созып денені ию, етбеттеп жатып аяқты тізе буынынан бүгу, таяқты сирақта ұстап денені алдыға артқа ию.

32. Дербес гимнастика (8 сағат): дененін жоғарғы буын еттерін жетілдіруге арналған жаттығулар-үлкен көкірек бұлшықеттері, іштің, қабырғаның бұлшықеттері; дененің бұлшықеттеріне арналған жаттығулар (остеохондроздың алдын алу) бір уақытта бел омыртқа бұлшықетіне күш салумен байланысты; табанның сыртқы және ұлтандық бұлшықеттерін жетілдіруге арналған жаттығулар.

33. ТренажҰрмен гимнастика (12 сағат).

34. Аутотренинг (8 сағат).

4-тарау. 11-сынып білім алушыларының дайындық деңгейіне қойылатын талаптар

35. Пәндік нәтижелер.

36. Білім алушылар:

1) қозғалыс әрекеттерінің базалық негізін, дұрыс келбеттің қалыптасқан дағдысын;

2) дербес гимнастика жаттығуларын;

3) аутотренинг әдістемесін;

4) өзіндік массаж элементтерін, таза тыныс алуды білетін болады.

37. Білім алушылар:

1) тән саулығын, психологиялық, әлеуметтік денсаулықты, "Денсаулық кодесін" - саламатты өмір салтының негізгі жиынтығын сипаттауды;

2) денсаулықты ұлғайтудың негізгі әдістерімен қырларын;

3) денсаулықты нығайту, қоғамдық саулықты, ағзаның негізгі жүйелерінің жетілдіру факторларын;

4) тәнін игеруді, кемістігін түзетуді, өздігінен дене тұрысын қадағалауды меңгеретін болады.

5-тарау. 12-сынып білім алушыларының дайындық деңгейіне қойылатын талаптар

38. Пәндік нәтижелер.

39. Білім алушылар:

1) қозғалыс әрекеттерінің базалық негізін, дербес гимнастика жаттығуларын;

2) аутотренинг әдістемесін;

3) мектепте үйде ортопедиялық режим тәртібін;

4) суық тиюдің алдын алудың қол жетімді шараларын;

5) дене жаттығуымен айналысқанда өзін-өзі бақылаудың негізгі қағидаларын;

6) тыныс алу түрлерін;

7) кемістікті қалыпты және әдетті түзетуде дене шынықтырудың маңызын білетін болады.

40. Білім алушылар:

1) "дене тәрбиесі", "күн тәртібі" туралы түсінікті;

2) денсаулықты нығайтуда спортпен айналысудың маңызын, ағзаның негізгі жүйелерін нығайтуды;

3) өзінің денесін игеруді, кемістікті түзетуді;

4) өзінің денсаулығын сипаттауды меңгеретін болады.

41. Тұлғалық нәтижелер. Білім алушылар:

1) тұлғаның дене және эстетикалық мәдениеті туралы, салауатты өмір салты туралы және өзін-өзі қадағалау, талдау туралы қалыптасқан түсінігі болу;

2) өзінің эмоциясын басқара алады, қатарларымен араласу дағдысы бар, қарым-қатынас мәдениетін игерген, бастамашылдық, жауапкершілік қасиеттерге ие болу;

3) ағзаның қызметтік мүмкіндіктерін білу, ауырудың немесе шаршаудың алдын алу;

4) өзіндік дамуға икемділігі, дайындығы, танып білуге ынтаның қалыптасуы, мектеп бітірушінің жеке тұлғалық позициясынан, әлеуметтік біліктілігінен жеке қасиетінен байқалатын бағалы-мағыналы түсініктерінің болу;

5) Отанға деген сүйіспеншілігінің, қазақ халқының рухани мұрасына деген мақтаныш сезімінің болу дағдыларын танытады.

42. Жүйелік-әрекеттік нәтижелер білім алушылардың:

1) өз бетімен нәтижелі түрде жаңа білім, біліктілік қызметін игеруге негіз болатындай пән бойынша жүйелі білімі болуы, білімін практикалық қызметте пайдалан білуінен;

2) танымдық, интелектуалдық, творчествалық қабілетінің белсенділігін артыру: жауапкершілік, ұстамдылық, әділеттілік қасиеттерінің дамуы; пәндік жетістіктердің деңгейінен сырт, тұлғалық білім беру және түзету бағдарламаларын зерделей білуінен;

3) үлкендерімен және қатарларымен ынтымақтастық дағдысыныың қалыптасуы, айналасына риясыз қол үшін беру, нақты нәтижеге бағытталған жұмыста, түзету мәселесінде творчествалық дағдысын қалыптастыруынан;

4) жетілген коммуникативтік қабілетпен; өзіндік дамуға икемділігі, дайындығы, танып білуге ынтасының қалыптасуынан көрініс табады.

Қазақстан Республикасы
Білім және ғылым министрінің
2013 жылғы 3 сәуірдегі
№ 115 бұйрығына 391-қосымша

Жалпы орта білім беру деңгейінің жаратылыстану-математикалық бағыттағы 10-11-сыныптарына арналған "Қазақ тілі" пәнінен жаңартылған мазмұндағы үлгілік оқу бағдарламасы

Ескерту. 391-қосымша алып тасталды - ҚР Оқу-ағарту министрінің 16.09.2022 № 399 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

Қазақстан Республикасы
Білім және ғылым министрінің
2013 жылғы 3 сәуірдегі
№ 115 бұйрығына 392-қосымша

Жалпы орта білім беру деңгейінің қоғамдық-гуманитарлық бағыттағы 10-11-сыныптарына арналған "Қазақ тілі" пәнінен жаңартылған мазмұндағы үлгілік оқу бағдарламасы

Ескерту. 392-қосымша алып тасталды - ҚР Оқу-ағарту министрінің 16.09.2022 № 399 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

Қазақстан Республикасы
Білім және ғылым министрінің
2013 жылғы 3 сәуірдегі
№115 бұйрығына 393-қосымша

Жалпы білім беру деңгейінің 10-11-сыныптарына арналған "Қазақ тілі мен әдебиеті" жаңартылған мазмұндағы үлгілік оқу бағдарламасы

Ескерту. 393-қосымша алып тасталды - ҚР Оқу-ағарту министрінің 16.09.2022 № 399 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

Қазақстан Республикасы
Білім және ғылым министрінің
2013 жылғы 3 сәуірдегі
№ 115 бұйрығына 394-қосымша

Жалпы орта білім беру деңгейінің жаратылыстану-математика бағытындағы 10-11-сыныптарға арналған "Қазақ әдебиеті" пәнінен жаңартылған мазмұндағы үлгілік оқу бағдарламасы

Ескерту. 394-қосымша алып тасталды - ҚР Оқу-ағарту министрінің 16.09.2022 № 399 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

Қазақстан Республикасы
Білім және ғылым министрінің
2013 жылғы 3 сәуірдегі
№ 115 бұйрығына 395-қосымша

Жалпы орта білім беру деңгейінің қоғамдық-гуманитарлық бағыттағы 10-11-сыныптарға арналған "Қазақ әдебиеті" пәнінен жаңартылған мазмұндағы үлгілік оқу бағдарламасы

Ескерту. 395-қосымша алып тасталды - ҚР Оқу-ағарту министрінің 16.09.2022 № 399 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

Қазақстан Республикасы
Білім және ғылым министрінің
2013 жылғы 3 сәуірдегі
№ 115 бұйрығына
395-1 қосымша

Жалпы орта білім беру деңгейінің қазақ тілі мен әдебиетін тереңдете оқытатын гуманитарлық бағыттағы мамандандырылған желілік "Абай мектептерінің" 10-11-сыныптарына арналған "Қазақ әдебиеті" пәнінен жаңартылған мазмұндағы үлгілік оқу бағдарламасы (оқыту қазақ тілінде)

Ескерту. 395-1-қосымша алып тасталды - ҚР Оқу-ағарту министрінің 16.09.2022 № 399 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

Қазақстан Республикасы
Білім және ғылым министрінің
2013 жылғы 3 сәуірдегі
№ 115 бұйрығына 396-қосымша

Жалпы орта білім беру деңгейінің жаратылыстану-математикалық бағыттағы 10-11-сыныптарына арналған "Орыс тілі" оқу пәнінен жаңартылған мазмұндағы үлгілік оқу бағдарламасы

Ескерту. 396-қосымша алып тасталды - ҚР Оқу-ағарту министрінің 16.09.2022 № 399 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

Қазақстан Республикасы
Білім және ғылым министрінің
2013 жылғы 3 сәуірдегі
№ 115 бұйрығына 397-қосымша

Жалпы орта білім беру деңгейінің қоғамдық-гуманитарлық бағыттағы 10-11-сыныптарына арналған "Орыс тілі" пәнінен жаңартылған мазмұндағы үлгілік оқу бағдарламасы

Ескерту. 397-қосымша алып тасталды - ҚР Оқу-ағарту министрінің 16.09.2022 № 399 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

Қазақстан Республикасы
Білім және ғылым министрінің
2013 жылғы 3 сәуірдегі
№ 115 бұйрығына 398-қосымша

Жалпы орта білім беру деңгейінің 10-11-сыныптарына арналған "Орыс тілі мен әдебиеті" пәнінен жаңартылған мазмұндағы үлгілік оқу бағдарламасы (жаратылыстану-математикалық бағыт, қоғамдық-гуманитарлық бағыт)

Ескерту. 398-қосымша алып тасталды - ҚР Оқу-ағарту министрінің 16.09.2022 № 399 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

Қазақстан Республикасы
Білім және ғылым министрінің
2013 жылғы 3 сәуірдегі
№ 115 бұйрығына 399-қосымша

Жалпы орта білім беру деңгейінің жаратылыстану-математикалық бағыттағы 10-11-сыныптарына арналған "Орыс әдебиеті" оқу пәнінен жаңартылған мазмұндағы үлгілік оқу бағдарламасы

Ескерту. 399-қосымша алып тасталды - ҚР Оқу-ағарту министрінің 16.09.2022 № 399 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

Қазақстан Республикасы
Білім және ғылым министрінің
2013 жылғы 3 сәуірдегі
№ 115 бұйрығына 400-қосымша

Жалпы орта білім беру деңгейінің қоғамдық-гуманитарлық бағыттағы 10-11-сыныптарына арналған "Орыс әдебиеті" пәнінен жаңартылған мазмұндағы үлгілік оқу бағдарламасы

Ескерту. 400-қосымша алып тасталды - ҚР Оқу-ағарту министрінің 16.09.2022 № 399 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

Қазақстан Республикасы
Білім және ғылым министрінің
2013 жылғы 3 сәуірдегі
№ 115 бұйрығына 401-қосымша

Жалпы орта білім беру деңгейінің жаратылыстану-математикалық бағыттағы 10-11- сыныптарына арналған "Ағылшын тілі" оқу пәнінен жаңартылған мазмұндағы үлгілік оқу бағдарламасы

Ескерту. 401-қосымша алып тасталды - ҚР Оқу-ағарту министрінің 16.09.2022 № 399 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

Қазақстан Республикасы
Білім және ғылым министрінің
2013 жылғы 3 сәуірдегі
№ 115 бұйрығына 402-қосымша

Жалпы орта білім беру деңгейінің қоғамдық-гуманитарлық бағыттағы 10-11 сыныптарына арналған "Ағылшын тілі" оқу пәнінен жаңартылған мазмұндағы үлгілік оқу бағдарламасы

Ескерту. 402-қосымша алып тасталды - ҚР Оқу-ағарту министрінің 16.09.2022 № 399 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

Қазақстан Республикасы
Білім және ғылым министрінің
2013 жылғы 3 сәуірдегі
№ 115 бұйрығына 403-қосымша

Жалпы орта білім беру деңгейінің 10-11-сыныптарына арналған қоғамдық-гуманитарлық бағыттағы "Неміс тілі" пәнінен жаңартылған мазмұндағы үлгілік оқу бағдарламасы

Ескерту. 403-қосымша алып тасталды - ҚР Оқу-ағарту министрінің 16.09.2022 № 399 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

Қазақстан Республикасы
Білім және ғылым министрінің
2013 жылғы 3 сәуірдегі
№ 115 бұйрығына 404-қосымша

Жалпы орта білім беру деңгейінің 10-11-сыныптарына арналған қоғамдық-гуманитарлық бағыттағы "Француз тілі" пәнінен жаңартылған мазмұндағы үлгілік оқу бағдарламасы

Ескерту. 404-қосымша алып тасталды - ҚР Оқу-ағарту министрінің 16.09.2022 № 399 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

Қазақстан Республикасы
Білім және ғылым министрінің
2013 жылғы 3 сәуірдегі
№ 115 бұйрығына 405-қосымша

Жалпы орта білім беру деңгейінің жаратылыстану-математика бағытындағы 10-11-сыныптарына арналған "Алгебра және анализ бастамалары" пәнінен жаңартылған мазмұндағы үлгілік оқу бағдарламасы

Ескерту. 405-қосымша алып тасталды - ҚР Оқу-ағарту министрінің 16.09.2022 № 399 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

Қазақстан Республикасы
Білім және ғылым министрінің
2013 жылғы 3 сәуірдегі
№ 115 бұйрығына 406-қосымша

Жалпы орта білім беру деңгейінің жаратылыстану-математика бағытындағы 10-11-сыныптарына арналған "Геометрия" пәнінен жаңартылған мазмұндағы үлгілік оқу бағдарламасы

Ескерту. 406-қосымша алып тасталды - ҚР Оқу-ағарту министрінің 16.09.2022 № 399 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

Қазақстан Республикасы
Білім және ғылым министрінің
2013 жылғы 3 сәуірдегі
№ 115 бұйрығына 407-қосымша

Жалпы орта білім беру деңгейінің қоғамдық-гуманитарлық бағыттағы 10-11-сыныптарына арналған "Алгебра және анализ бастамалары" пәнінен жаңартылған мазмұндағы үлгілік оқу бағдарламасы

Ескерту. 407-қосымша алып тасталды - ҚР Оқу-ағарту министрінің 16.09.2022 № 399 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

Қазақстан Республикасы
Білім және ғылым министрінің
2013 жылғы 3 сәуірдегі
№ 115 бұйрығына 408-қосымша

Жалпы орта білім беру деңгейінің қоғамдық-гуманитарлық бағыттағы 10-11-сыныптарына арналған "Геометрия" пәнінен жаңартылған мазмұндағы үлгілік оқу бағдарламасы

Ескерту. 408-қосымша алып тасталды - ҚР Оқу-ағарту министрінің 16.09.2022 № 399 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

Қазақстан Республикасы
Білім және ғылым министрінің
2013 жылғы 3 сәуірдегі
№ 115 бұйрығына 409-қосымша

Жалпы орта білім беру деңгейінің жаратылыстану-математикалық бағыттағы 10-11-сыныптарына арналған "Информатика" оқу пәнінен жаңартылған мазмұндағы үлгілік оқу бағдарламасы

Ескерту. 409-қосымша алып тасталды - ҚР Оқу-ағарту министрінің 16.09.2022 № 399 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

Қазақстан Республикасы
Білім және ғылым министрінің
2013 жылғы 3 сәуірдегі
№ 115 бұйрығына 410-қосымша

Жалпы орта білім беру деңгейінің қоғамдық-гуманитарлық бағыттағы 10-11-сыныптарына арналған "Информатика" оқу пәнінен жаңартылған мазмұндағы үлгілік оқу бағдарламасы

Ескерту. 410-қосымша алып тасталды - ҚР Оқу-ағарту министрінің 16.09.2022 № 399 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

Қазақстан Республикасы
Білім және ғылым министрінің
2013 жылғы 3 сәуірдегі
№ 115 бұйрығына 411-қосымша

Жалпы орта білім беру деңгейінің жаратылыстану-математикалық бағыттағы 10-11-сыныптарға арналған "Химия" пәнінен жаңартылған мазмұндағы үлгілік оқу бағдарламасы

Ескерту. 411-қосымша алып тасталды - ҚР Оқу-ағарту министрінің 16.09.2022 № 399 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

Қазақстан Республикасы
Білім және ғылым министрінің
2013 жылғы 3 сәуірдегі
№ 115 бұйрығына 412-қосымша

Жалпы орта білім беру деңгейінің қоғамдық-гуманитарлық бағыттағы 10-11-сыныптарға арналған "Химия" пәнінен жаңартылған мазмұндағы үлгілік оқу бағдарламасы

Ескерту. 412-қосымша алып тасталды - ҚР Оқу-ағарту министрінің 16.09.2022 № 399 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

Қазақстан Республикасы
Білім және ғылым министрінің
2013 жылғы 3 сәуірдегі
№ 115 бұйрығына 413-қосымша

Жалпы орта білім беру деңгейінің жаратылыстану-математикалық бағытындағы 10-11-сыныптары үшін "Физика" пәнінен жаңартылған мазмұндағы үлгілік оқу бағдарламасы

Ескерту. 413-қосымша алып тасталды - ҚР Оқу-ағарту министрінің 16.09.2022 № 399 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

Қазақстан Республикасы
Білім және ғылым министрінің
2013 жылғы 3 сәуірдегі
№ 115 бұйрығына 414-қосымша

Жалпы орта білім беру деңгейінің қоғамдық-гуманитарлық бағытындағы 10-11-сыныптары үшін "Физика" пәнінен жаңартылған мазмұндағы үлгілік оқу бағдарламасы

Ескерту. 414-қосымша алып тасталды - ҚР Оқу-ағарту министрінің 16.09.2022 № 399 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

Қазақстан Республикасы
Білім және ғылым министрінің
2013 жылғы 3 сәуірдегі
№ 115 бұйрығына 415-қосымша

Жалпы орта білім беру деңгейінің жаратылыстану-математикалық бағыттағы 10-11-сыныптарға арналған "Биология" пәнінен жаңартылған мазмұндағы үлгілік оқу бағдарламасы

Ескерту. 415-қосымша алып тасталды - ҚР Оқу-ағарту министрінің 16.09.2022 № 399 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

Қазақстан Республикасы
Білім және ғылым министрінің
2013 жылғы 3 сәуірдегі
№ 115 бұйрығына 416-қосымша

Жалпы орта білім беру деңгейінің қоғамдық-гуманитарлық бағыттағы 10-11-сыныптарға арналған "Биология" пәнінен жаңартылған мазмұндағы үлгілік оқу бағдарламасы

Ескерту. 416-қосымша алып тасталды - ҚР Оқу-ағарту министрінің 16.09.2022 № 399 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

Қазақстан Республикасы
Білім және ғылым министрінің
2013 жылғы 3 сәуірдегі
№ 115 бұйрығына 417-қосымша

Жалпы орта білім беру деңгейінің жаратылыстану-математикалық бағыттағы 10-11-сыныптарына арналған "География" оқу пәнінен жаңартылған мазмұндағы үлгілік оқу бағдарламасы

Ескерту. 417-қосымша алып тасталды - ҚР Оқу-ағарту министрінің 16.09.2022 № 399 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

Қазақстан Республикасы
Білім және ғылым министрінің
2013 жылғы 3 сәуірдегі
№ 115 бұйрығына 418-қосымша

Жалпы орта білім беру деңгейінің қоғамдық-гуманитарлық бағыттағы 10-11-сыныптарына арналған "География" оқу пәнінен жаңартылған мазмұндағы үлгілік оқу бағдарламасы

Ескерту. 418-қосымша алып тасталды - ҚР Оқу-ағарту министрінің 16.09.2022 № 399 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

Қазақстан Республикасы
Білім және ғылым министрінің
2013 жылғы 3 сәуірдегі
№ 115 бұйрығына 419-қосымша

Жалпы орта білім беру деңгейінің 10-11-сыныптарға арналған "Қазақстан тарихы" пәнінен жаңартылған мазмұндағы үлгілік оқу бағдарламасы
(жаратылыстану-математикалық бағыт, қоғамдық-гуманитарлық бағыт)

Ескерту. 419-қосымша алып тасталды - ҚР Оқу-ағарту министрінің 16.09.2022 № 399 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

Қазақстан Республикасы
Білім және ғылым министрінің
2013 жылғы 3 сәуірдегі
№ 115 бұйрығына 420-қосымша

Жалпы орта білім беру деңгейінің жаратылыстану-математикалық бағыттағы 10-11-сыныптарына арналған "Дүниежүзі тарихы" пәнінен жаңартылған мазмұндағы үлгілік оқу бағдарламасы

Ескерту. 420-қосымша алып тасталды - ҚР Оқу-ағарту министрінің 16.09.2022 № 399 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

Қазақстан Республикасы
Білім және ғылым министрінің
2013 жылғы 3 сәуірдегі
№ 115 бұйрығына 421-қосымша

Жалпы орта білім беру деңгейінің қоғамдық-гуманитарлық бағыттағы 10-11-сыныптарға арналған "Дүниежүзі тарихы" пәнінен жаңартылған мазмұндағы үлгілік оқу бағдарламасы

Ескерту. 421-қосымша алып тасталды - ҚР Оқу-ағарту министрінің 16.09.2022 № 399 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

Қазақстан Республикасы
Білім және ғылым министрінің
2013 жылғы 3 сәуірдегі
№ 115 бұйрығына 422-қосымша

Жалпы орта білім беру деңгейінің жаратылыстану-математикалық бағыттағы 10-11-сыныптарына арналған "Құқық негіздері" пәнінен жаңартылған мазмұндағы үлгілік оқу бағдарламасы

Ескерту. 422-қосымша алып тасталды - ҚР Оқу-ағарту министрінің 16.09.2022 № 399 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

Қазақстан Республикасы
Білім және ғылым министрінің
2013 жылғы 3 сәуірдегі
№ 115 бұйрығына 423-қосымша

Жалпы орта білім беру деңгейінің қоғамдық-гуманитарлық бағыттағы 10-11-сыныптарына арналған "Құқық негіздері" пәнінен жаңартылған мазмұндағы үлгілік оқу бағдарламасы

Ескерту. 423-қосымша алып тасталды - ҚР Оқу-ағарту министрінің 16.09.2022 № 399 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

Қазақстан Республикасы
Білім және ғылым министрінің
2013 жылғы 3 сәуірдегі
№ 115 бұйрығына 424-қосымша

Жалпы орта білім беру деңгейінің 10-11-сыныптарына арналған "Дене шынықтыру" пәнінен жаңартылған мазмұндағы үлгілік оқу бағдарламасы
(қоғамдық-гуманитарлық бағыт, жаратылыстану-математикалық бағыт)

Ескерту. 424-қосымша алып тасталды - ҚР Оқу-ағарту министрінің 16.09.2022 № 399 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

Қазақстан Республикасы
Білім және ғылым министрінің
2013 жылғы 3 сәуірдегі
№ 115 бұйрығына
425-қосымша

Жалпы орта білім беру деңгейінің 10-11-сыныптарына арналған "Алғашқы әскери және технологиялық дайындық" пәнінен жаңартылған мазмұндағы үлгілік оқу бағдарламасы (жаратылыстану-математикалық бағыттағы, қоғамдық-гуманитарлық бағыттағы)

Ескерту. 425-қосымша алып тасталды - ҚР Оқу-ағарту министрінің 16.09.2022 № 399 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

Қазақстан Республикасы
Білім және ғылым министрінің
2013 жылғы 3 сәуірдегі
№115 бұйрығына 426-қосымша

Жалпы орта білім беру деңгейінің жаратылыстану-математикалық бағыттағы 10-11-сыныптарына арналған "Өзбек тілі" пәнінен жаңартылған мазмұндағы үлгілік оқу бағдарламасы (оқыту өзбек тілінде)

Ескерту. 426-қосымша алып тасталды - ҚР Оқу-ағарту министрінің 16.09.2022 № 399 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

Қазақстан Республикасы
Білім және ғылым министрінің
2013 жылғы 3 сәуірдегі
№115 бұйрығына 427-қосымша

Жалпы орта білім беру деңгейінің қоғамдық-гуманитарлық бағыттағы 10-11-сыныптарға арналған "Өзбек тілі" пәнінен жаңартылған мазмұндағы үлгілік оқу бағдарламасы (оқыту өзбек тілінде)

Ескерту. 427-қосымша алып тасталды - ҚР Оқу-ағарту министрінің 16.09.2022 № 399 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

Қазақстан Республикасы
Білім және ғылым министрінің
2013 жылғы 3 сәуірдегі
№115 бұйрығына 428-қосымша

Жалпы орта білім беру деңгейінің жаратылыстану-математикалық бағыттағы 10-11-сыныптарына арналған "Тәжік тілі" пәнінен жаңартылған мазмұндағы үлгілік оқу бағдарламасы (оқыту тәжік тілінде)

Ескерту. 428-қосымша алып тасталды - ҚР Оқу-ағарту министрінің 16.09.2022 № 399 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

Қазақстан Республикасы
Білім және ғылым министрінің
2013 жылғы 3 сәуірдегі
№ 115 бұйрығына 429-қосымша

Жалпы орта білім беру деңгейінің қоғамдық-гуманитарлық бағыттағы 10-11-сыныптарға арналған "Тәжік тілі" пәнінен жаңартылған мазмұндағы үлгілік оқу бағдарламасы (оқыту тәжік тілінде)

Ескерту. 429-қосымша алып тасталды - ҚР Оқу-ағарту министрінің 16.09.2022 № 399 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

Қазақстан Республикасы
Білім және ғылым министрінің
2013 жылғы 3 сәуірдегі
№115 бұйрығына 430-қосымша

Жалпы орта білім беру деңгейінің жаратылыстану-математикалық бағыттағы 10-11-сыныптарына арналған "Ұйғыр тілі" пәнінен жаңартылған мазмұндағы үлгілік оқу бағдарламасы (оқыту ұйғыр тілінде)

Ескерту. 430-қосымша алып тасталды - ҚР Оқу-ағарту министрінің 16.09.2022 № 399 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

Қазақстан Республикасы
Білім және ғылым министрінің
2013 жылғы 3 сәуірдегі
№ 115 бұйрығына 431-қосымша

Жалпы орта білім беру деңгейінің қоғамдық-гуманитарлық бағыттағы 10-11-сыныптарға арналған "Ұйғыр тілі" пәнінен жаңартылған мазмұндағы үлгілік оқу бағдарламасы (оқыту ұйғыр тілінде)

Ескерту. 431-қосымша алып тасталды - ҚР Оқу-ағарту министрінің 16.09.2022 № 399 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

Қазақстан Республикасы
Білім және ғылым министрінің
2013 жылғы 3 сәуірдегі
№ 115 бұйрығына 432-қосымша

Жалпы орта білім беру деңгейінің қоғамдық-гуманитарлық бағыттағы 10-11-сыныптарға арналған "Өзбек әдебиеті" пәнінен жаңартылған мазмұндағы үлгілік оқу бағдарламасы (оқыту өзбек тілінде)

Ескерту. 432-қосымша алып тасталды - ҚР Оқу-ағарту министрінің 16.09.2022 № 399 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

Қазақстан Республикасы
Білім және ғылым министрінің
2013 жылғы 3 сәуірдегі
№ 115 бұйрығына 433-қосымша

Жалпы орта білім беру деңгейінің жаратылыстану-математика бағыттағы 10-11-сыныптарына арналған "Өзбек әдебиеті" пәнінен жаңартылған мазмұндағы үлгілік оқу бағдарламасы

Ескерту. 433-қосымша алып тасталды - ҚР Оқу-ағарту министрінің 16.09.2022 № 399 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

Қазақстан Республикасы
Білім және ғылым министрінің
2013 жылғы 3 сәуірдегі
№ 115 бұйрығына 434-қосымша

Жалпы орта білім беру деңгейінің жаратылыстану-математика бағыттағы 10-11-сыныптарына арналған "Тәжік әдебиеті" пәнінен жаңартылған мазмұндағы үлгілік оқу бағдарламасы

Ескерту. 434-қосымша алып тасталды - ҚР Оқу-ағарту министрінің 16.09.2022 № 399 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

Қазақстан Республикасы
Білім және ғылым министрінің
2013 жылғы 3 сәуірдегі
№ 115 бұйрығына 435-қосымша

Жалпы орта білім беру деңгейінің қоғамдық-гуманитарлық бағыттағы 10-11-сыныптарына арналған "Тәжік әдебиеті" пәнінен жаңартылған мазмұндағы үлгілік оқу бағдарламасы

Ескерту. 435-қосымша алып тасталды - ҚР Оқу-ағарту министрінің 16.09.2022 № 399 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

Қазақстан Республикасы
Білім және ғылым министрінің
2013 жылғы 3 сәуірдегі
№ 115 бұйрығына 436-қосымша

Жалпы орта білім беру деңгейінің жаратылыстану-математика бағытындағы 10-11-сыныптарына арналған "Ұйғыр әдебиеті" пәнінен жаңартылған мазмұндағы үлгілік оқу бағдарламасы

Ескерту. 436-қосымша алып тасталды - ҚР Оқу-ағарту министрінің 16.09.2022 № 399 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

Қазақстан Республикасы
Білім және ғылым министрінің
2013 жылғы 3 сәуірдегі
№ 115 бұйрығына 437-қосымша

Жалпы орта білім беру деңгейінің қоғамдық-гуманитарлық бағыттағы 10-11-сыныптарына арналған "Ұйғыр әдебиеті" пәнінен жаңартылған мазмұндағы үлгілік оқу бағдарламасы

Ескерту. 437-қосымша алып тасталды - ҚР Оқу-ағарту министрінің 16.09.2022 № 399 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

Қазақстан Республикасы
Білім және ғылым министрінің
2013 жылғы 3 сәуірдегі
№ 115 бұйрығына 438-қосымша

Жалпы орта білім беру деңгейінің 10-11-сыныптарына арналған "Өзін-өзі тану" оқу пәні бойынша жаңартылған мазмұндағы үлгілік оқу бағдарламасы
(қоғамдық гуманитарлық бағыт, жаратылыстану-математика бағыты)

Ескерту. 438-қосымша алып тасталды - ҚР Оқу-ағарту министрінің 16.09.2022 № 399 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

Қазақстан Республикасы
Білім және ғылым министрінің
2013 жылғы 3 сәуірдегі
№ 115 бұйрығына 439-қосымша

Жалпы орта білім беру деңгейінің 10-11-сыныптарына арналған "Кәсіпкерлік және бизнес негіздері" оқу пәні бойынша үлгілік оқу бағдарламасы (қоғамдық-гуманитарлық бағыт, жаратылыстану-математикалық бағыт)

Ескерту. 439-қосымша алып тасталды - ҚР Оқу-ағарту министрінің 16.09.2022 № 399 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

Қазақстан Республикасы
Білім және ғылым министрінің
2013 жылғы 3 сәуірдегі
№ 115 бұйрығына 440-қосымша

Жалпы орта білім беру деңгейінің 10-11-сыныптарға арналған "Графика және жобалау" пәнінен жаңартылған мазмұндағы үлгілік оқу бағдарламасы

      Ескерту. 440-қосымша алып тасталды - ҚР Оқу-ағарту министрінің 16.09.2022 № 399 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.


      РҚАО-ның ескертпесі!
      Осы бұйрықтың жалғасын V13008424_3 қараңыз.