Неке (ерлі-зайыптылық) және отбасы туралы

Қазақстан Республикасының 2011 жылғы 26 желтоқсандағы № 518-ІV Кодексі.

      ЗҚАИ-ның ескертпесі!
      Осы кодекстің қолданысқа енгізілу тәртібін 283-баптан қараңыз.
      Қолданушылар назарына!
      Қолданушыларға ыңғайлы болуы үшін ЗҚАИ мазмұнды жасады.

МАЗМҰНЫ

      Ескерту. Мазмұны алып тасталды – ҚР 03.05.2022 № 118-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

      Осы Кодекс неке-отбасы (ерлі-зайыптылық-отбасы) қатынастарын реттеудің мақсаттарын, міндеттерін, қағидаттарын және құқықтық негіздерін айқындайды, отбасының дамуын Қазақстан Республикасының мемлекеттік әлеуметтік саясатының басым бағыты ретінде айқындай отырып, оның құқықтары мен мүдделерін қорғауды қамтамасыз етеді.

ЖАЛПЫ БӨЛІМ
1-БӨЛІМ. ЖАЛПЫ ЕРЕЖЕЛЕР
1-тарау. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ
НЕКЕ-ОТБАСЫ ЗАҢНАМАСЫ

1-бап. Осы Кодексте пайдаланылатын негізгі ұғымдар

      1. Осы Кодексте мынадай негізгі ұғымдар пайдаланылады:

      1) азаматтық хал актілері – адамды дараландыратын және оның құқықтары мен міндеттерінің туындауымен, болуымен және тоқтатылуымен байланысты болатын заңдық тұрғыдан ресімделген мән-жайлар;

      2) азаматтық хал актілерін тіркеу органы (бұдан әрі – тіркеуші орган) – азаматтық хал актілерін мемлекеттік тіркеуді және азаматтық хал актілерін мемлекеттік тіркеуге байланысты мемлекеттік көрсетілетін қызметтердің басқа да түрлерін жүзеге асыратын "Азаматтарға арналған үкімет" мемлекеттік корпорациясы;

      2-1) азаматтық хал актілерінің ақпараттық жүйесі – азаматтық хал актілерін мемлекеттік тіркеуге, оларға өзгерістер, түзетулер, толықтырулар енгізуге, азаматтық хал актілерінің күшін жоюға және оларды қалпына келтіруге арналған, сондай-ақ жеке тұлғалардың дербес деректерін құрайтын мәліметтерді қамтитын ақпараттық жүйе;

      3) аккредиттеу – Қазақстан Республикасының балалардың құқықтарын қорғау саласындағы уәкілетті органының бала асырап алу жөніндегі агенттіктердің және жетім балаларды, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балаларды Қазақстан Республикасы азаматтарының отбасыларына орналастыруға жәрдем көрсету жөніндегі ұйымдардың өз қызметін жүзеге асыру құқығын ресми тануы;

      4) алименттер – бір адам оны алуға құқығы бар екінші адамға беруге міндетті ақшалай немесе материалдық қаражат;

      5) ата-аналарының (ата-анасының) қамқорлығынсыз қалған бала (балалар) – ата-ана құқықтарының шектелуiне немесе олардан айрылуына, хабарсыз кеткен деп танылуына, қайтыс болған деп жариялануына, әрекетке қабiлетсiз немесе әрекет қабiлетi шектелген деп танылуына, бас бостандығынан айыру орындарында жазасын өтеуiне, бала тәрбиелеуден немесе оның құқықтары мен мүдделерiн қорғаудан жалтаруына, оның ішінде баланы тәрбиелеу немесе медициналық ұйымнан алудан бас тартуына байланысты, сондай-ақ ата-ана қамқоршылығы болмаған және Қазақстан Республикасының заңдарында көзделген өз құқықтары мен мүдделерінің қажетті қорғалуын қамтамасыз етуге мұқтаж болған өзге де жағдайларда жалғыз ата-анасының немесе екеуінің де қамқорлығынан айрылған бала (балалар);

      6) ата-анасы бас тартқан бала (ата-анасы бас тартқан балалар) – тиісті заңды құжаттарды ресімдеу жолымен оны одан әрі тәрбиелеуден, оқытудан, материалдық қамтамасыз етуден ата-аналары (ата-анасы) бас тартқан бала;

      7) әке болуды анықтау - баланың анасымен некеге тұрмаған (ерлі-зайыпты болмаған) адамның балаға қатысты әке болуын тіркеуші органның анықтауы не сот тәртібімен анықтау;

      8) бала (балалар) – он сегіз жасқа (кәмелетке) толмаған адам;

      9) бала асырап алу - нәтижесінде шығу тегі бойынша туыстарының құқықтары мен міндеттеріне теңестірілетін жеке мүліктік емес және мүліктік құқықтар мен міндеттер туындайтын сот шешімі негізінде баланы (балаларды) отбасына тәрбиелеуге берудің құқықтық нысаны;

      10) бала асырап алу жөніндегі агенттіктер - өз мемлекетінің аумағында балаларды асырап алу жөніндегі қызметті жүзеге асыратын және осы Кодексте белгіленген тәртіппен Қазақстан Республикасының аумағында осындай қызметті жүзеге асыру үшін аккредиттелген коммерциялық емес шетелдік ұйымдар;

      10-1) бала қонақтайтын отбасы – барлық үлгідегі ұйымдардағы (білім беру, медициналық және басқалар), жетім балаларды, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балаларды білім беру процесіне байланысты емес кезеңдерде (каникулдар, демалыс және мереке күндері) тәрбиелеуге уақытша қабылдаған отбасы;

      11) балалық шақ – кәмелетке толмаған адамдардың құқықтық жай-күйі;

      11-1) баланы қабылдайтын отбасы – жетім балаларға, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балаларға арналған білім беру ұйымдарындағы кемінде төрт және оннан аспайтын жетім баланы, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған баланы тәрбиелеуге қабылдайтын отбасына орналастыру нысаны;

      12) баланың заңды өкiлдерi – Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес балаға қамқорлық жасауды, бiлiм, тәрбие берудi, оның құқықтары мен мүдделерiн қорғауды жүзеге асыратын ата-аналар (ата-ана), бала асырап алушылар, қорғаншы немесе қамқоршы, баланы қабылдайтын ата-ана (баланы қабылдайтын ата-аналар), патронат тәрбиешi және оларды алмастырушы басқа да адамдар;

      13) жақын туыстар – ата-аналар (ата-ана), балалар, асырап алушылар, асырап алынғандар, ата-анасы бір және ата-анасы бөлек ағалы-інілер мен апалы-сіңлілер (аға-қарындастар), ата, әже, немерелер;

      14) жалған неке (ерлі-зайыптылық) – ерлі-зайыптылардың немесе олардың біреуінің отбасын құру ниетінсіз, Қазақстан Республикасының заңында белгіленген тәртіппен қиылған неке (ерлі-зайыптылық);

      15) жеке басты куәландыратын құжат – жеке басты сәйкестендіру мақсатында оның иесінің жеке басын және құқықтық мәртебесін анықтауға мүмкіндік беретін, жеке тұлғаның дербес деректері туралы тіркелген ақпараты бар белгіленген үлгідегі материалдық объект.

      Жеке басты куәландыратын құжаттарға "Жеке басты куәландыратын құжаттар туралы" Қазақстан Республикасы Заңының 6-бабының 1-тармағында көрсетілген құжаттар жатады;

      16) жекжаттық – ерлі-зайыптылардың бірінің екінші жұбайының жақын туыстарына қатысы;

      17) жетім бала (балалар) – ата-анасының екеуі де немесе жалғыз анасы (әкесі) қайтыс болған бала (балалар);

      17-1) жетім балаларды, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балаларды Қазақстан Республикасы азаматтарының отбасыларына орналастыруға жәрдем көрсету жөніндегі ұйым – осы Кодексте белгіленген құзыретіне сәйкес жетім балаларды, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балаларды Қазақстан Республикасының аумағында тұрақты тұратын, балаларды тәрбиелеуге қабылдауға тілек білдірген және қабылдаған Қазақстан Республикасы азаматтарының отбасыларына тәрбиелеуге орналастыруға жәрдемдесуді өтеусіз негізде Қазақстан Республикасының аумағында жүзеге асыратын және осы Кодексте белгіленген тәртіппен осындай қызметті жүзеге асыру үшін аккредиттелген коммерциялық емес ұйым;

      17-2) Жетім балалардың, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балалардың және балаларды өз отбасыларына тәрбиелеуге қабылдауға тілек білдірген адамдардың республикалық деректер банкі (бұдан әрі – Республикалық деректер банкі) – жетім балалар, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балалар туралы, сондай-ақ жетім балаларды, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балаларды өз отбасыларына тәрбиелеуге қабылдауға тілек білдірген адамдар туралы мәліметтер қамтылатын дерекқор;

      17-3) көпбалалы отбасы – құрамында бірге тұратын төрт және одан көп кәмелетке толмаған баласы, оның ішінде кәмелеттік жасқа толғаннан кейін білім беру ұйымдарын бітіретін уақытқа дейін (бірақ жиырма үш жасқа толғанға дейін) жалпы орта, техникалық және кәсіптік, жалпы орта білімнен кейінгі, жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымдарында жалпы немесе кәсіптік білім беру бағдарламалары бойынша күндізгі оқу нысаны бойынша білім алатын балалары бар отбасы;

      18) Қазақстан Республикасының балалар құқықтарын қорғау саласындағы уәкілетті органы – Қазақстан Республикасының Үкіметі айқындайтын орталық атқарушы орган;

      19) қамқоршылық – он төрттен он сегіз жасқа дейінгі баланың (балалардың), сондай-ақ құмар ойындарға, бәс тігуге, спирттік ішімдіктерге немесе есiрткi заттарға салыну салдарынан сот әрекет қабілетін шектеген кәмелетке толған адамдардың құқықтары мен мүдделерін қорғаудың құқықтық нысаны;

      20) алып тасталды - ҚР 01.04.2019 № 240-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі);

      21) қорғаншылық – он төрт жасқа толмаған балалардың және сот әрекетке қабілетсіз деп таныған адамдардың құқықтары мен мүдделерін қорғаудың құқықтық нысаны;

      22) қорғаншы немесе қамқоршы - қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыру үшін Қазақстан Республикасының заңында белгіленген тәртіппен тағайындалған тұлға;

      23) қосалқы репродуктивтік әдістер мен технологиялар - азаматтардың репродуктивтік қызметiн түзеуге бағытталған диагностика, емдеу және оңалту жөнiндегi медициналық іс-шаралар кешенi;

      24) материалдық жағдай – жалақының, зейнетақының, басқа да табыстардың болуы немесе болмауы; олардың мөлшері; мүлкінің болуы; отбасының басқа да мүшелерінен материалдық көмек алуы немесе алмауы;

      24-1) мемлекеттік отбасы саясаты саласындағы уәкілетті орган – мемлекеттік отбасы саясатын қалыптастыру бойынша басшылықты және салааралық үйлестіруді жүзеге асыратын орталық атқарушы орган;

      25) мүліктің шарттық режимі – ерлі-зайыптылардың неке шартымен белгіленген меншік режимі;

      26) неке (ерлі-зайыптылық) – ерлі-зайыптылар арасындағы мүліктік және жеке мүліктік емес құқықтар мен міндеттерді туғызатын, отбасын құру мақсатында Қазақстан Республикасының заңында белгіленген тәртіппен тараптардың ерікті және толық келісімімен жасалған еркек пен әйел арасындағы тең құқықты одақ;

      27) неке (ерлі-зайыптылық) жасы – осы Кодексте белгіленген, адамның некеге отыру (ерлі-зайыпты болу) құқығына жеткендегі жасы;

      28) некеде тұрмаған (ерлі-зайыпты болмаған) ана - бала (балалар) туған, бірақ тіркеуші органдарда тіркелген некеде тұрмаған (ерлі-зайыпты болмаған) әйел;

      29) отбасы – некеден (ерлі-зайыптылықтан), туыстықтан, жекжаттықтан, бала асырап алудан немесе балаларды тәрбиеге алудың өзге де нысандарынан туындайтын және отбасы қатынастарын нығайтып, дамытуға септігін тигізуге арналған мүліктік және жеке мүліктік емес құқықтар мен міндеттерге байланысты адамдар тобы;

      29-1) отбасы, әйелдер мен балалардың құқықтарын қорғау мәселелері жөніндегі "111" байланыс орталығы (бұдан әрі – "111" байланыс орталығы) – ақпараттандыру саласындағы уәкілетті орган айқындаған, отбасы, әйелдер мен балалардың құқықтарын қорғау мәселелері бойынша ақпараттық-анықтамалық, ұйымдастырушылық, психологиялық қызмет функцияларын орындайтын заңды тұлға;

      30) отбасылық жағдай – некеде (ерлі-зайыпты) болу не болмау немесе некені (ерлі-зайыптылықты) бұзу, жесірлік, балалардың немесе отбасының басқа да мүшелерінің болуы немесе болмауы;

      30-1) арнаулы әлеуметтік қызметтерге мұқтаж бала (балалар) – Қазақстан Республикасының әлеуметтік қорғау туралы заңнамасында көзделген қалыптасқан мән-жайлардың салдарынан тыныс-тіршілігі бұзылған және осы мән-жайларды өз бетінше немесе отбасының көмегімен еңсере алмайтын бала (балалар);

      31) патронат – жетім балалар, ата-аналарының (ата-анасының) қамқорлығынсыз қалған балалар қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын орган мен баланы (балаларды) тәрбиеге алуға тілек бiлдiрген адам жасайтын шарт бойынша отбасыларға патронаттық тәрбиеге берілетін тәрбие нысаны;

      32) репродуктивтік денсаулық – адамның толымды ұрпақ туғызуға қабілетін көрсететін денсаулығы;

      33) суррогат ана – суррогат ана болу шартына сәйкес тапсырыс берушілер үшін қосалқы репродуктивтік әдістер мен технологиялар қолданылғаннан кейін құрсақ көтеретін және бала (балалар) туатын әйел;

      34) суррогат ана болу – сыйақы төлене отырып, суррогат ана мен ерлі-зайыптылар арасындағы шарт бойынша, күні жетпей босану жағдайларын қоса алғанда, бала (балаларды) көтеру және туу;

      35) суррогат ана болу шарты - некеде тұрған (ерлі-зайыпты болған) және балалы болғысы келетiн адамдар мен қосалқы репродуктивтік әдістер мен технологияларды қолдану жолымен бала көтеруге және тууға өз келiсiмiн берген әйел арасындағы нотариатта куәландырылған жазбаша келiсiм;

      36) туыстар – үлкен атасы мен үлкен әжесіне дейін ортақ ата-бабалары бар туыстық байланыстағы адамдар.

      2. Егер осы Кодексте өзгеше белгіленбесе, "бала (қыз) асырап алу" және "бала асырап алу", "бала (қыз) асырап алушылар" және "бала асырап алушылар", "асырап алынған балалар (қыздар)" және "асырап алынған балалар", "бала (балалар)" және "бала", "ата-аналар (ата-ана)" және "ата-аналар", "ерлі-зайыптылар (жұбайы, зайыбы)" және "ерлі-зайыптылар" деген ұғымдардың мәні бірдей.

      Ескерту. 1-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 2013.01.29 № 74-V (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 05.07.2014 № 236-V (01.01.2015 бастап қолданысқа енгізіледі); 29.09.2014 № 239-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi); 09.04.2016 № 501-V (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-баптан қараңыз); 18.04.2017 № 58-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 02.07.2018 № 165-VІ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 01.04.2019 № 240-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); ҚР 27.12.2019 № 292-VІ (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-баптан қараңыз); 02.07.2020 № 356-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 14.07.2022 № 141-VII (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-баптан қараңыз); 20.04.2023 № 226-VII (01.07.2023 бастап қолданысқа енгізіледі); 15.04.2024 № 72-VIII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік алпыс күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

2-бап. Қазақстан Республикасының неке-отбасы заңнамасының негіздері

      1. Неке (ерлі-зайыптылық) және отбасы, ана, әке және бала мемлекеттің қорғауында болады.

      2. Қазақстан Республикасының неке-отбасы заңнамасы:

      1) еркек пен әйелдің некелік (ерлі-зайыптылық) одағының еріктілігі;

      2) отбасындағы ерлі-зайыптылар құқықтарының теңдігі;

      3) отбасының ісіне кімнің болса да өз бетінше араласуына жол берілмеушілік;

      4) отбасы ішіндегі мәселелерді өзара келісім арқылы шешу;

      5) балалардың отбасында тәрбиелену басымдығы, олардың өсіп-жетілуі мен әл-ауқатты болуына қамқорлық;

      6) отбасының кәмелетке толмаған, қарт және еңбекке қабілетсіз мүшелерінің құқықтары мен мүдделерін басымдықпен қорғау;

      7) отбасы мүшелерінің өз құқықтарын кедергісіз жүзеге асыруын қамтамасыз ету, осы құқықтарды сот арқылы қорғау мүмкіндіктері;

      8) отбасының барлық мүшелерінің салауатты өмір салтын қолдау;

      9) неке және отбасы, әке болу, ана мен бала институтын нығайтуға негізделген дәстүрлі отбасылық құндылықтарды қорғау, сақтау, нығайту және ілгерілету;

      10) балаларды Қазақстан Республикасының Конституциясы мен Қазақстан Республикасының заңнамасына қайшы келмейтін бөлігінде жалпыадамзаттық, ұлттық, дәстүрлі, мәдени және отбасылық құндылықтарды құрметтеу рухында адамгершілік және рухани жағынан тәрбиелеуді қамтамасыз ету қағидаттарына негізделеді.

      3. Тек мемлекеттік органдар қиған неке (ерлі-зайыптылық) ғана танылады.

      Діни жоралар мен рәсімдер бойынша қиылған неке (ерлі-зайыптылық) тіркеуші органдарда тіркелген некеге (ерлі-зайыптылыққа) теңестірілмейді және тиісті құқықтық салдарлар тудырмайды.

      Еркек пен әйелдің, сондай-ақ бір жыныстағы адамдардың шын мәнінде бірге тұруы неке (ерлі-зайыптылық) деп танылмайды.

      4. Некеге отыру (ерлі-зайыпты болу) кезінде және отбасылық қатынастарда шығу тегi, әлеуметтiк, лауазымдық және мүлiктiк жағдайы, нәсiлі, ұлты, тiлі немесе діни көзқарасы немесе кез келген өзге де мән-жайлар бойынша азаматтардың құқықтарын шектеудің кез келген нысандарына тыйым салынады.

      Азаматтардың неке-отбасы (ерлі-зайыптылық-отбасы) қатынастарындағы құқықтары тек заң негізінде және бұл тек конституциялық құрылысты қорғау, қоғамдық тәртiптi, адамның құқықтары мен бостандықтарын, халықтың денсаулығы мен адамгершілік құндылықтарын қорғау мақсатында қаншалықты қажет болса, сол шамада шектелуi мүмкiн.

      Ескерту. 2-бапқа өзгеріс енгізілді – ҚР 15.04.2024 № 72-VIII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік алпыс күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

3-бап. Қазақстан Республикасының неке-отбасы заңнамасымен реттелетін қатынастар

      Қазақстан Республикасының неке-отбасы заңнамасы:

      1) отбасы мүшелері: ерлі-зайыптылар, ата-аналар мен балалар арасындағы, ал Қазақстан Республикасының неке-отбасы заңнамасында көзделген жағдайларда және шектерде басқа туыстар мен өзге де адамдар арасындағы құқықтар мен міндеттерді, мүліктік және жеке мүліктік емес қатынастарды белгілейді;

      2) некеге отырудың (ерлі-зайыпты болудың), некені (ерлі-зайыптылықты) тоқтатудың және оны жарамсыз деп танудың шарттары мен тәртібін белгілейді;

      3) жетім балаларды, ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балаларды отбасына орналастырудың нысандары мен тәртібін айқындайды;

      4) азаматтық хал актілерін мемлекеттік тіркеу тәртібін реттейді;

      5) азаматтық хал актілерін мемлекеттік тіркеуді жүзеге асыратын органдардың функцияларын айқындайды.

      Ескерту. 3-бапқа өзгеріс енгізілді – ҚР 14.07.2022 № 141-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

4-бап. Қазақстан Республикасының неке-отбасы заңнамасы

      1. Қазақстан Республикасының неке-отбасы заңнамасы Қазақстан Республикасының Конституциясына негізделеді, осы Кодекстен, Қазақстан Республикасының өзге де нормативтік құқықтық актілерінен тұрады.

      2. Егер Қазақстан Республикасы ратификациялаған халықаралық шартта осы Кодекстегiден өзгеше қағидалар белгiленген болса, онда халықаралық шарттың қағидалары қолданылады.

5-бап. Қазақстан Республикасының азаматтық заңнамасын неке-отбасы (ерлі-зайыптылық-отбасы) қатынастарына қолдану

      1. Осы Кодекстің 3-бабында аталған, Қазақстан Республикасының неке-отбасы заңнамасымен реттелмеген отбасы мүшелері арасындағы мүліктік және жеке мүліктік емес қатынастарға Қазақстан Республикасының азаматтық заңнамасы қолданылады, өйткені бұл неке-отбасы (ерлі-зайыптылық-отбасы) қатынастарының мәніне қайшы келмейді.

      2. Осы Кодекстің 3-бабында көзделген қатынастар Қазақстан Республикасының заңнамасымен немесе тараптардың келісімімен тікелей реттелмеген және оларға қолданылатын әдет-ғұрып болмаған жағдайларда, бұл олардың мәніне қайшы келмейтіндіктен, мұндай қатынастарға ұқсас қатынастарды реттейтін (заң ұқсастығы) Қазақстан Республикасының неке-отбасы және (немесе) азаматтық заңнамасының нормалары қолданылады. Аталған жағдайларда заң ұқсастығын пайдалану мүмкін болмаған кезде, неке-отбасы (ерлі-зайыптылық-отбасы) қатынастары субъектілерінің құқықтары мен міндеттері Қазақстан Республикасының неке-отбасы немесе азаматтық заңнамасының жалпы негіздері мен мәні және адалдық, парасаттылық пен әділеттілік талаптары (құқық ұқсастығы) негізге алынып, сондай-ақ заңның уақытқа, кеңістікке және адамдар тобы бойынша қолданылу қағидаттары сақтала отырып, айқындалады.

5-1-бап. Отбасын қолдау орталықтары

      1. Отбасын қолдау орталықтары халықты әлеуметтік қорғау және жұмыспен қамту мәселелері жөніндегі жергілікті атқарушы органдардың жанынан аудандарда және қалалардағы аудандарда жергілікті атқарушы органдардың шешімі бойынша құрылады және (немесе) ұйымдастырылады.

      2. Отбасын қолдау орталықтары мыналарды жүзеге асырады:

      1) мемлекеттік отбасы саясатының шараларын, оның ішінде некені және отбасын сақтау, отбасылық жанжалдарды шешу жөніндегі шараларды іске асыру;

      2) өмірде қиын жағдайға тап болған адамдарды (отбасыларды) өз құзыреті шегінде мемлекеттік органдардың қолдаумен, оның ішінде интеграцияланған модель арқылы қолдаумен қамтуы жөніндегі жұмысты үйлестіру;

      3) өмірде қиын жағдайға тап болған адамдарға (отбасыларға) әлеуметтік, заңдық және психологиялық қолдау көрсетуге жәрдемдесу;

      4) тұрмыстық зорлық-зомбылық белгілері бар адамдарға бір айға дейінгі мерзімге уақытша тұру мүмкіндігін беру арқылы қолдау көрсету;

      5) мемлекеттік отбасы саясатының бағыттары мен шаралары туралы ақпараттық-түсіндіру жұмысы;

      6) мемлекеттік отбасы саясатын іске асыру, тұрмыстық зорлық-зомбылық профилактикасы мәселелері бойынша жергілікті атқарушы органдармен, ұйымдармен, волонтерлермен, консультативтік-кеңесші органдармен өзара іс-қимыл жасау;

      7) мемлекеттік отбасы саясатының үрдістерін мониторингтеу және талдау;

      8) халықты әлеуметтік қорғау және жұмыспен қамту мәселелері жөніндегі жергілікті атқарушы органның үйлестіруімен, өз құзыреті шегінде білім беру, денсаулық сақтау, ішкі істер органдары қатысқан кезде өмірде қиын жағдайға ұшыраған адамдарды (отбасыларды) ерте анықтау және оларға қолдау көрсетуді ұйымдастыру жөніндегі мобильдік топтардың жұмысын ұйымдастыру;

      9) Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес тұрмыстық зорлық-зомбылық профилактикасы бойынша өзге де шараларды іске асыру.

      3. Отбасын қолдау орталықтары өз қызметін мемлекеттік отбасы саясаты саласындағы уәкілетті орган айқындайтын тәртіппен жүзеге асырады.

      4. Отбасын қолдау орталықтарының қызметін үйлестіруді және оған әдістемелік басшылықты мемлекеттік отбасы саясаты саласындағы уәкілетті орган жүзеге асырады.

      5. Отбасын қолдау орталықтары бюджет қаражаты және Қазақстан Республикасының заңнамасында тыйым салынбаған өзге де көздер есебінен қаржыландырылады.

      Ескерту. 1-тарау 5-1-баппен толықтырылды– ҚР 15.04.2024 № 72-VIII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік алпыс күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

2-тарау. НЕКЕ-ОТБАСЫ (ЕРЛІ-ЗАЙЫПТЫЛЫҚ-ОТБАСЫ)
ҚҰҚЫҚТАРЫН ЖҮЗЕГЕ АСЫРУ ЖӘНЕ ҚОРҒАУ

6-бап. Неке-отбасы (ерлі-зайыптылық-отбасы) қатынастарында құқықтар мен міндеттерді жүзеге асыру

      Егер Қазақстан Республикасының заңнамалық актілерінде өзгеше белгіленбесе, азаматтар неке-отбасы (ерлі-зайыптылық-отбасы) қатынастарынан туындайтын өздеріне тиесілі құқықтарды, оның ішінде осы құқықтарды қорғауға арналған құқықты өз қалауы бойынша пайдаланады.

      Неке-отбасы (ерлі-зайыптылық-отбасы) құқықтарының жүзеге асырылуы мен міндеттердің орындалуы отбасының басқа мүшелері мен өзге де құқық субъектілерінің құқықтарын, бостандықтарын және заңды мүдделерін бұзбауға тиіс.

7-бап. Неке-отбасы (ерлі-зайыптылық-отбасы) құқықтарын қорғау

      Неке-отбасы (ерлі-зайыптылық-отбасы) құқықтарын қорғау осы Кодексте және Қазақстан Республикасының өзге де заңдарында белгіленген тәртіппен жүзеге асырылады.

      Ескерту. 7-бап жаңа редакцияда - ҚР 29.06.2020 № 351-VI Заңымен (01.07.2021 бастап қолданысқа енгізіледі).

8-бап. Неке-отбасы (ерлі-зайыптылық-отбасы)қатынастарында талап арыздың ескіруін қолдану

      1. Бұзылған құқықты қорғау мерзімі, осы Кодексте белгіленген жағдайларды қоспағанда, талап арыздың ескіруі неке-отбасы (ерлі-зайыптылық-отбасы) қатынастарынан туындайтын талаптарға қолданылмайды.

      2. Неке-отбасы (ерлі-зайыптылық-отбасы) қатынастарынан туындайтын дауларды қараған кезде, талап арыздың ескіруін белгілейтін нормаларды қолдану кезінде сот Қазақстан Республикасы Азаматтық кодексінің нормаларын басшылыққа алады.

2-БӨЛІМ. НЕКЕ (ЕРЛІ-ЗАЙЫПТЫЛЫҚ)
3-тарау. НЕКЕ ҚИЮДЫҢ (ЕРЛІ-ЗАЙЫПТЫ БОЛУДЫҢ) ШАРТТАРЫ МЕН ТӘРТІБІ

9-бап. Неке қиюдың (ерлі-зайыпты болудың) шарттары

      1. Неке қию (ерлі-зайыпты болу) үшін некеге отыратын (ерлі-зайыпты болатын) еркек пен әйелдің ерікті әрі толық келісімі және олардың неке (ерлі-зайыптылық) жасына толуы қажет.

      2. Осы Кодекстің 11-бабында көрсетілген мән-жайлар болған кезде неке қиылмайды (ерлі-зайыпты болмайды).

10-бап. Неке (ерлі-зайыптылық) жасы

      1. Неке (ерлі-зайыптылық) жасы еркектер мен әйелдер үшін он сегіз жас болып белгіленеді.

      2. Мынадай дәлелді себептер болған:

      1) жүкті болған;

      2) ортақ бала туған кезде неке қиюды (ерлі-зайыпты болуды) мемлекеттік тіркеу орны бойынша тіркеуші органдар неке (ерлі-зайыптылық) жасын екі жылдан аспайтын мерзімге төмендетеді.

      3. Некеге отыруға (ерлі-зайыпты болуға) тілек білдірушілер және олардың ата-аналары не қамқоршылары белгіленген неке (ерлі-зайыптылық) жасын төмендету қажеттігі туындайтын себептерді көрсете отырып, неке (ерлі-зайыптылық) жасын төмендету туралы өтініш беруі мүмкін.

      4. Неке (ерлі-зайыптылық) жасын төмендетуге тек қана некеге отырушылардың (ерлі-зайыпты болушылардың) келісімімен жол беріледі.

      5. Неке (ерлі-зайыптылық) жасына толмаған адамдар арасындағы немесе неке (ерлі-зайыптылық) жасына толған адам мен неке (ерлі-зайыптылық) жасына толмаған адам арасындағы некеге (ерлі-зайыптылыққа) неке (ерлі-зайыптылық) жасына толмаған адамдардың ата-аналарының не қамқоршыларының жазбаша келісімімен ғана рұқсат беріледі.

11-бап. Араларында неке қиылуына (ерлі-зайыпты болуына) жол берілмейтін адамдар

      Некелесуге (ерлі-зайыпты болуға):

      1) бір жынысты адамдардың;

      2) олардың біреуі болса да басқа тіркелген некеде (ерлі-зайыптылықта) тұратын адамдардың;

      3) жақын туыстардың;

      4) бала асырап алушылар мен асырап алынған балалардың, асырап алушылардың балалары мен асырап алынған балалардың;

      5) соттың заңдық күшіне енген шешімі бойынша олардың біреуі болса да психикалық ауруы немесе ақыл-есі кемдігі салдарынан әрекетке қабілетсіз деп танылған адамдардың арасында жол берілмейді.

12-бап. Некеге отыратын (ерлі-зайыпты болатын)адамдарды медициналық зерттеп-қарау

      1. Некеге отыруға (ерлі-зайыпты болуға) тілек білдірушілерге медициналық, сондай-ақ медициналық-генетикалық мәселелер және репродуктивтік денсаулық сақтау мәселелері бойынша консультация беруді және зерттеп-қарауды денсаулық сақтау ұйымдары және тек олардың екеуінің келісімімен ғана жүргізеді.

      2. Некеге отыратын (ерлі-зайыпты болатын) адамдарды зерттеп қараудың нәтижелері медициналық құпия болып табылады және ол неке қиюға (ерлі-зайыпты болуға) ниеттенген адамға зерттеп қараудан өткен адамның келісімімен ғана хабарлануы мүмкін.

      Некеге отыратын (ерлі-зайыпты болатын) адамның некеге отыратын (ерлі-зайыпты болатын) басқа адамның денсаулығына қауіп төндіретін ауруының болуы ерекше жағдайлар болып табылады.

13-бап. Неке қиюдың (ерлі-зайыпты болудың) тәртібі

      1. Неке (ерлі-зайыптылық) некеге отыратын (ерлі-зайыпты болатын) адамдардың тікелей қатысуымен тіркеуші органдарда не арнайы мемлекеттік неке сарайларында қиылады.

      Некеге тұруға (ерлі-зайыпты болуға) ниет білдірген адамдардың біреуі тіркеуші органға келе алмайтын айрықша жағдайларда (ауыр науқастануы, жүріп-тұру қиындығымен байланысты мүгедектігі, күзетпен ұсталуы немесе бас бостандығынан айыру орындарында болуы) некені қиюды (ерлі-зайыпты болуды) мемлекеттік тіркеу үйде, медициналық немесе өзге де ұйымда тиісті ұйымның әкімшілігімен міндетті түрде келісіле отырып, некеге отыратын (ерлі-зайыпты болатын) адамдардың қатысуымен жүргізіледі.

      2. Неке қию (ерлі-зайыпты болу) некеге отыруға (ерлі-зайыпты болуға) тілек білдірушілер тіркеуші органға өтініш берген күннен бастап күнтізбелік он бес күн өткен соң жүргізіледі.

      Неке қиюды (ерлі-зайыпты болуды) мемлекеттік тіркеу орны бойынша тіркеуші орган құжаттамамен расталған дәлелді себептер болғанда, бұл мерзімді қысқартады немесе ұзартады.

      Айрықша мән-жайлар (жүктілік, бала тууы, тараптардың бірінің өміріне тікелей қауіп төнуі және басқа да айрықша мән-жайлар) болған кезде некені қиюды (ерлі-зайыпты болуды) мемлекеттік тіркеу некеге отырушылардың (ерлі-зайыпты болушылардың) қалауы бойынша өтініш берілген күні жүргізіледі.

      3. Неке қиюды (ерлі-зайыпты болуды) мемлекеттік тіркеу осы Кодексте белгіленген тәртіппен жүргізіледі.

      4. Некеге отыруға (ерлі-зайыпты болуға) тілек білдіруші адамдар не олардың біреуі, сондай-ақ олардың заңды өкілдері тіркеуші органның неке қиюды (ерлі-зайыпты болуды) мемлекеттік тіркеуден бас тартуына Қазақстан Республикасының заңдарында белгіленген тәртіппен шағым жасауы мүмкін.

      Ескерту. 13-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 03.12.2015 № 433-V (01.01.2016 бастап қолданысқа енгізіледі); 29.06.2020 № 351-VI (01.07.2021 бастап қолданысқа енгізіледі); 14.07.2022 № 141-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

4-тарау. НЕКЕНІ (ЕРЛІ-ЗАЙЫПТЫЛЫҚТЫ) ТОҚТАТУ

14-бап. Некені (ерлі-зайыптылықты) тоқтату

      Некені (ерлі-зайыптылықты) тоқтату өздеріне байланысты емес мән-жайлар салдарынан (қайтыс болу, олардың біреуін қайтыс болған деп жариялау немесе хабар-ошарсыз кеткен деп тану) не осы Кодексте белгіленген тәртіппен некені (ерлі-зайыптылықты) бұзу жолымен ерлі-зайыптылардың екеуінің де не біреуінің өз еркі бойынша іс-әрекеттер жасауы нәтижесінде ерлі-зайыптылар арасында заңдық қатынастардың тоқтатылуы болып табылады.

      Ерлі-зайыптылар арасында некенің (ерлі-зайыптылықтың) тоқтатылуы ата-аналар мен осы некеде (ерлі-зайыптылықтан) туған немесе асырап алынған балалар арасындағы құқықтық қатынастарды үзбейді және тоқтатпайды.

15-бап. Ерлі-зайыптылардың біреуінің қайтыс болуы, соттың оны қайтыс болды деп жариялауы немесе хабар-ошарсыз кеткен деп тануы салдарынан некенің(ерлі-зайыптылықтың)тоқтатылуы

      1. Неке (ерлі-зайыптылық) ерлі-зайыптылардың біреуі қайтыс болуы, сондай-ақ сот оны қайтыс болды деп жариялауы немесе хабар-ошарсыз кеткен деп тануы салдарынан тоқтатылады.

      2. Сот қайтыс болды деп жариялаған немесе сот хабар-ошарсыз кеткен деп таныған жұбайы келген және тиісті сот шешімдері күшін жойған жағдайда ерлі-зайыптылардың бірлескен өтініші бойынша тіркеуші орган некені (ерлі-зайыптылықты) қалпына келтіруі мүмкін.

      3. Неке қию (ерлі-зайыпты болу) кезінде тараптарға (немесе тараптардың біріне) хабар-ошарсыз кеткен деп танылған немесе қайтыс болды деп жарияланған жұбайы тірі екені белгілі болған жағдайларды қоспағанда, егер басқа зайыбы жаңадан некеге отырса (ерлі-зайыпты болса), некенің (ерлі-зайыптылықтың) қалпына келтірілуі мүмкін емес.

16-бап. Некені (ерлі-зайыптылықты) бұзу

      1. Неке (ерлі-зайыптылық) ерлі-зайыптылардың біреуінің немесе екеуінің өтініші бойынша оны бұзу жолымен, сондай-ақ сот әрекетке қабілетсіз деп таныған жұбайының қорғаншысының өтініші бойынша тоқтатылуы мүмкін.

      2. Некені (ерлі-зайыптылықты) зайыбының жүктілігі кезеңінде және бала туғаннан кейінгі бір жыл ішінде оның келісімінсіз бұзуға болмайды.

17-бап. Тіркеуші органдарда некені (ерлі-зайыптылықты) бұзу

      1. Кәмелетке толмаған ортақ балалары жоқ ерлі-зайыптылардың некені (ерлі-зайыптылықты) бұзуға өзара келісімі кезінде және бір-біріне мүліктік және өзге де талаптары болмаған кезде тіркеуші органдарда неке (ерлі-зайыптылық) бұзылатын болады.

      2. Егер ерлі-зайыптылардың біреуін:

      1) сот хабар-ошарсыз кеткен деп таныса;

      2) сот әрекетке қабілетсіз деп таныса;

      3) сот әрекет қабілеті шектеулі деп таныса;

      4) қылмыс жасағаны үшін кемінде үш жыл мерзімге бас бостандығынан айыруға соттаса, неке (ерлі-зайыптылық) ерлі-зайыптылардың кәмелетке толмаған ортақ балаларының болуына қарамастан, ерлі-зайыптылардың біреуінің өтініші бойынша тіркеуші органдарда бұзылады.

      3. Некенің (ерлі-зайыптылықтың) бұзылуын мемлекеттік тіркеуді осы Кодексте белгіленген тәртіппен тіркеуші орган жүргізеді.

18-бап. Некені (ерлі-зайыптылықты) бұзу кезінде ерлі-зайыптылар арасында туындайтын дауларды қарау

      Некені (ерлі-зайыптылықты) бұзу кезінде ерлі-зайыптылардың арасында ортақ мүлікті бөлуге, еңбекке қабілетсіз жұбайын, сондай-ақ кәмелетке толмаған балаларын күтіп-бағуға қаражат төлеуге қатысты туындайтын даулар медиация тәртібімен немесе сот тәртібімен қаралады.

      Ескерту. 18-бап жаңа редакцияда - ҚР 17.11.2014 № 254-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi).

19-бап. Некені (ерлі-зайыптылықты) сот тәртібімен бұзу

      1. Егер сот ерлі-зайыптылардың одан әрі бірлесіп өмір сүруі және отбасын сақтауы мүмкін еместігін анықтаса, неке (ерлі-зайыптылық) сот тәртібімен бұзылады.

      2. Мынадай:

      1) осы Кодекстің 17-бабының 2-тармағында көзделген жағдайларды қоспағанда, ерлі-зайыптылардың кәмелетке толмаған ортақ балалары болған;

      2) ерлі-зайыптылардың біреуінің некені (ерлі-зайыптылықты) бұзуға келісімі болмаған;

      3) егер ерлі-зайыптылардың біреуі өзінің қарсылығы болмауына қарамастан, өз іс-әрекеттерімен не әрекетсіздігімен некені (ерлі-зайыптылықты) бұзудан жалтарған;

      4) ерлі-зайыптылардың бір-біріне мүліктік және өзге де талаптары болған жағдайларда, неке (ерлі-зайыптылық) сот тәртібімен бұзылады.

      3. Ерлі-зайыптылар некені (ерлі-зайыптылықты) бұзу туралы сотқа өтініш берген күннен бастап бір ай өткен соң неке (ерлі-зайыптылық) сот тәртібімен бұзылады.

      4. Ерекше жағдайларда сот осы баптың 3-тармағында көрсетілген мерзім өткенге дейін некені (ерлі-зайыптылықты) бұзуға құқылы.

20-бап. Ерлі-зайыптылардың біреуінің некені (ерлі-зайыптылықты) бұзуға келісімі болмаған кезде некені (ерлі-зайыптылықты) сот тәртібімен бұзу

      Ерлі-зайыптылардың біреуінің некені (ерлі-зайыптылықты) бұзуға келісімі болмаған кезде сот ерлі-зайыптыларды татуластыруға шаралар қолдануға және ерлі-зайыптыларға татуласу үшін алты ай шегінде мерзім тағайындай отырып, істі қарауды кейінге қалдыруға құқылы.

      Ерлі-зайыптыларға татуласу үшін мерзім тағайындалып, істің қаралуы кейінге қалдырылған жағдайда, сот ерлі-зайыптылардың бірінің талап-арызы бойынша осы Кодекстің 22-бабы 2-тармағының 2) және 4) тармақшаларында көзделген мәселелерді шешеді.

      Егер ерлі-зайыптыларды татуластыру жөніндегі шаралар нәтижесіз болса және ерлі-зайыптылар (олардың біреуі) некені (ерлі-зайыптылықты) бұзуды талап етсе, неке (ерлі-зайыптылық) бұзылады.

21-бап. Некені (ерлі-зайыптылықты) өзге де негіздер бойынша сот тәртібімен бұзу

      1. Кәмелетке толмаған ортақ балалары бар ерлі-зайыптылардың некені (ерлі-зайыптылықты) бұзуға өзара келісімі болған кезде, ерлі-зайыптылардың бір-біріне мүліктік және өзге де талаптары болмаған кезде сот некені (ерлі-зайыптылықты) бұзу себептерін анықтамастан некені (ерлі-зайыптылықты) бұзуы мүмкін.

      2. Егер кәмелетке толмаған ортақ балалары бар ерлі-зайыптылардың біреуі бір-біріне мүліктік талаптар болмаған кезде некені (ерлі-зайыптылықты) бұзуға өтініш берсе, ал екіншісі өзінің қарсылықтарының болмауына қарамастан, өз іс-әрекеттерімен не әрекетсіздігімен некені (ерлі-зайыптылықты) бұзудан жалтарса, сот некені (ерлі-зайыптылықты) бұзу себептерін анықтамастан, некені (ерлі-зайыптылықты) бұзуы мүмкін.

22-бап. Некені (ерлі-зайыптылықты) бұзу туралы шешім шығару кезінде сот шешетін мәселелер

      1. Некені (ерлі-зайыптылықты) сот тәртібімен бұзу кезінде ерлі-зайыптылар кәмелетке толмаған балалары өздерінің қайсысымен тұратындығы туралы, балаларды және (немесе) еңбекке қабілетсіз мұқтаж жұбайын (зайыбын) күтіп бағуға қаражат төлеу тәртібі, осы қаражаттың мөлшері туралы не ерлі-зайыптылардың ортақ мүлкін бөлу туралы, ата-ананың баламен қарым-қатынас жасау тәртібін айқындау туралы келісімді соттың қарауына ұсына алады. Сот шешімінде ерлі-зайыптылардың некені (ерлі-зайыптылықты) бұзғаннан кейінгі тектері көрсетіледі.

      2. Егер ерлі-зайыптылар арасында осы баптың 1-тармағында көрсетілген мәселелер бойынша келісім болмаған жағдайда, сондай-ақ, осы келісім балалардың немесе ерлі-зайыптылардың біреуінің мүдделерін бұзатындығы анықталған жағдайда, сот:

      1) неке (ерлі-зайыптылық) бұзылғаннан кейін кәмелетке толмаған балалар ата-аналарының қайсысымен тұратындығын айқындауға;

      2) ата-аналардың қайсысы және қандай мөлшерде балаларды күтіп бағуға алименттер төлейтінін айқындауға;

      3) кәмелетке толмаған балалардың және (немесе) ерлі-зайыптылардың өздерінің мүдделерін ескере отырып, ерлі-зайыптылардың талап етуі бойынша олардың бірлескен ортақ меншігіндегі мүлікті бөлуге;

      4) жұбайынан ақша қаражатын алуға құқығы бар екінші жұбайдың талап етуі бойынша осы қаражат мөлшерін айқындауға;

      5) ата-ананың баламен қарым-қатынас жасау тәртібін анықтауға міндетті.

      3. Егер мүлікті бөлу үшінші бір адамдардың мүдделерін қозғайтын болса, сот мүлікті бөлу туралы жеке іс жүргізуді талап етуге құқылы.

      Ескерту. 22-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 25.11.2019 № 272-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 27.03.2023 № 216-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

23-бап. Некені (ерлі-зайыптылықты) бұзған жағдайда оның тоқтатылу кезі

      1. Тіркеуші органдарда бұзылатын неке (ерлі-зайыптылық) - азаматтық хал актілерін жазу кітабында некенің (ерлі-зайыптылықтың) бұзылуы мемлекеттік тіркелген күннен бастап, ал неке (ерлі-зайыптылық) сотта бұзылған кезде некені (ерлі-зайыптылықты) бұзу туралы соттың шешімі заңды күшіне енген күннен бастап тоқтатылады.

      Сот некені (ерлі-зайыптылықты) бұзу туралы соттың шешімі заңды күшіне енген күннен бастап үш күн ішінде сот шешімінің көшірмесін шешім шығарылған жер бойынша, сондай-ақ неке қиюды (ерлі-зайыптылықты) мемлекеттік тіркеген жер бойынша тіркеуші органға жіберуге міндетті.

      2. Соттың некені (ерлі-зайыптылықты) бұзу туралы заңды күшіне енген шешімі тіркеуші органдарда мемлекеттік тіркеуге жатпайды.

      Ерлі-зайыптылар соттың некені (ерлі-зайыптылықты) бұзу туралы шешімі заңды күшіне енгеннен кейін жаңадан некеге отыруға (тіркелуге) (ерлі-зайыпты болуға) құқылы.

      Ескерту. 23-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 25.11.2019 № 272-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

24-бап. Некені (ерлі-зайыптылықты) тоқтатудың салдары

      Осы Кодексте көзделген жағдайларды қоспағанда, некенің (ерлі-зайыптылықтың) тоқтатылуымен ерлі-зайыптылардың өздерінің неке-отбасылық (ерлі-зайыптылық-отбасылық) қатынастарынан туындайтын мүліктік және жеке мүліктік емес құқықтары мен міндеттері тоқтатылады.

5-тарау. НЕКЕНІҢ (ЕРЛІ-ЗАЙЫПТЫЛЫҚТЫҢ) ЖАРАМСЫЗДЫҒЫ

25-бап. Некені (ерлі-зайыптылықты) жарамсыз деп тану

      1. Осы Кодекстің 9-11-баптарында белгіленген шарттар бұзылған кезде, сондай-ақ мынадай жағдайларда:

      1) жалған неке (ерлі-зайыптылық) қиылған кезде;

      2) мәжбүрлеп неке (ерлі-зайыптылық) қиылған кезде;

      3) егер некеге отырған (ерлі-зайыпты болған) адамдардың біреуі екіншісінен құрылған отбасы мүшелеріне, жеке басының және қоғамның қауіпсіздігіне нақты қауіп төндіретін ауруы бар екенін жасырса, сот некені (ерлі-зайыптылықты) жарамсыз деп таниды.

      2. Сот некені (ерлі-зайыптылықты) жарамсыз деп тану туралы соттың шешімі заңды күшіне енген күннен бастап үш күн ішінде соттың осы шешімінің үзінді көшірмесін неке қиюдың (ерлі-зайыпты болудың) мемлекеттік тіркелген жері бойынша тіркеуші органға жіберуге міндетті.

      3. Неке (ерлі-зайыптылық) қиылған күнінен бастап жарамсыз деп танылады.

26-бап. Некені (ерлі-зайыптылықты) жарамсыз деп тануды талап етуге құқығы бар адамдар

      1. Некені (ерлі-зайыптылықты) жарамсыз деп тану туралы талап етуге:

      1) егер неке (ерлі-зайыптылық) жасына толмаған адаммен неке қиылса (ерлі-зайыпты болса), кәмелетке толмаған жұбайы, оның заңды өкілдері немесе прокурор;

      2) неке қиюмен (ерлі-зайыпты болумен) құқығы бұзылған жұбай, сондай-ақ, егер мәжбүр ету, алдау, қателесу нәтижесінде немесе неке қиюды (ерлі-зайыпты болуды) мемлекеттік тіркеу кезінде өз іс-әрекеттерінің мәнін түсінбеген және өзін-өзі билей алмаған жай-күйінің салдарынан ерлі-зайыптылардың біреуінің некеге отыруға ерікті келісімі болмаған кезде неке қиылса (ерлі-зайыпты болса), прокурор;

      3) неке қиюға (ерлі-зайыпты болуға) кедергі келтіретін мән-жайлардың бар екенін білмеген жұбайы, әрекетке қабілетсіз деп танылған жұбайдың қорғаншысы, алдындағы бұзылмаған неке (ерлі-зайыптылық) бойынша жұбайы;

      4) прокурор, сондай-ақ жалған неке қию (ерлі-зайыпты болу) жағдайында, некенің (ерлі-зайыптылықтың) жалғандығы туралы білмеген жұбайы;

      5) осы Кодекстің 25-бабы 1-тармағының 3) тармақшасында көрсетілген мән-жайлар болған кезде құқығы бұзылған жұбайы құқылы.

      2. Неке (ерлі-зайыптылық) жасына толмаған адаммен, сондай-ақ сот әрекетке қабілетсіз деп таныған адаммен қиылған некені (ерлі-зайыптылықты) жарамсыз деп тану туралы істі қарау кезінде іске қатысуға қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын орган тартылады.

27-бап. Некенің (ерлі-зайыптылықтың) жарамсыздығын жоятын мән-жайлар

      1. Егер некені (ерлі-зайыптылықты) жарамсыз деп тану туралы істі қарау кезіне неке қиюға (ерлі-зайыпты болуға) кедергі келтірген мән-жайлар жойылса, сот осы кезден бастап некені (ерлі-зайыптылықты) жарамды деп тануға құқылы.

      2. Сот неке (ерлі-зайыптылық) жасына толмаған адаммен қиылған некені (ерлі-зайыптылықты), егер мұны кәмелетке толмаған жұбайдың мүдделері талап етсе, сондай-ақ некені (ерлі-зайыптылықты) жарамсыз деп тануға оның келісімі болмаған кезде жарамсыз деп тану туралы талап-арыздан бас тартуы мүмкін.

      3. Егер мұндай некені (ерлі-зайыптылықты) тіркеткен адамдар істі сот қарағанға дейін іс жүзінде отбасын құрса, сот некені (ерлі-зайыптылықты) жалған деп тани алмайды.

      4. Ерлі-зайыптылардың арасында жақын туыстық болған не некені (ерлі-зайыптылықты) мемлекеттік тіркеу кезінде ерлі-зайыптылардың біреуі басқа бұзылмаған некеде тұрған (ерлі-зайыпты болған) жағдайларды қоспағанда, неке (ерлі-зайыптылық) ол бұзылғаннан кейін жарамсыз деп таныла алмайды.

28-бап. Некені (ерлі-зайыптылықты) жарамсыз деп танудың салдары

      1. Осы баптың 4 және 5-тармақтарында белгіленген жағдайларды қоспағанда, сот жарамсыз деп таныған неке (ерлі-зайыптылық) ерлі-зайыптылардың осы Кодексте көзделген құқықтары мен міндеттерін туғызбайды.

      2. Некесі (ерлі-зайыптылығы) жарамсыз деп танылған адамдар бірлесіп сатып алған мүліктің құқықтық режимі Қазақстан Республикасы Азаматтық кодексінің нормаларымен реттеледі. Мұндай жағдайда ерлі-зайыптылар жасасқан неке шарты жарамсыз деп танылады.

      3. Некені (ерлі-зайыптылықты) жарамсыз деп тану мұндай некеден (ерлі-зайыптылықтан) туған немесе неке (ерлі-зайыптылық) жарамсыз деп танылған күннен бастап екі жүз сексен күн ішінде туған балалардың құқығына нұқсан келтірмейді.

      4. Некені (ерлі-зайыптылықты) жарамсыз деп тану туралы шешім шығарылған кезде сот некені (ерлі-зайыптылықты) жарамсыз деп тану үшін негіз болып табылған мән-жайлар неке қию (ерлі-зайыпты болу) кезінде өзіне белгілі болмаған жұбайдың (адал ниетті жұбайдың) екінші жұбайдан осы Кодекстің 148 және 149-баптарына сәйкес қаражат алу құқығын тануға құқылы, ал неке (ерлі-зайыптылық) жарамсыз деп танылған кезге дейін бірлесіп сатып алынған мүлікті бөлуге қатысты осы Кодекстің 33, 37 және 38-баптарында белгіленген ережелерді қолдануға, сондай-ақ неке шартын толық немесе ішінара жарамды деп тануға құқылы.

      Адал ниетті жұбай Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексіне сәйкес екінші жұбайдан өзіне келтірілген материалдық және моральдық зиянды өтеуді талап етуге құқылы.

      5. Адал ниетті жұбай некені (ерлі-зайыптылықты) жарамсыз деп тану кезінде неке қиюды (ерлі-зайыпты болуды) мемлекеттік тіркеу кезіндегі өзі таңдаған тегін сақтауға құқылы.

6-тарау. ЕРЛІ-ЗАЙЫПТЫЛАРДЫҢ ЖЕКЕ ҚҰҚЫҚТАРЫ МЕН МІНДЕТТЕРІ

29-бап. Ерлі-зайыптылардың құқықтары мен міндеттерінің туындауы

      Ерлі-зайыптылардың құқықтары мен міндеттері неке қиюды (ерлі-зайыпты болуды) мемлекеттік тіркелген күннен бастап туындайды.

30-бап. Ерлі-зайыптылардың отбасындағы теңдігі

      1. Ерлі-зайыптылар тең құқықтар пайдаланады және тең міндеттер атқарады.

      2. Ерлі-зайыптылардың әрқайсысы қызмет түрін, кәсібін және діни сенімін таңдауға ерікті.

      3. Ерлі-зайыптылар ана болу, әке болу, балаларды тәрбиелеу, оларға білім беру, ерлі-зайыптылардың тұрғылықты, болатын жерлері мәселелерін және отбасы өмірінің басқа да мәселелерін бірлесіп шешеді.

      4. Ерлі-зайыптылар отбасындағы өз қатынастарын өзара сыйластық пен өзара көмек негізінде құруға, отбасының игілігі мен нығаюына жәрдемдесуге, өз балаларының денсаулығына, өсіп-жетілуіне және олардың әл-ауқат жағдайына қамқорлық жасауға міндетті.

31-бап. Ерлі-зайыптылардың тектерді таңдау құқығы

      1. Неке қию (ерлі-зайыпты болу) кезiнде ерлi-зайыптылар өз тiлектерi бойынша ортақ тегі ретiнде өздерiнiң бiреуiнiң тегiн таңдайды не ерлi-зайыптылардың әрқайсысы өзiнiң некеге дейiнгi тегiн сақтап қалады, не біреуі (екеуі де) өз тегiне екiншi жұбайдың тегiн қосып алады. Егер ерлi-зайыптылардың бiреуiнiң болса да некеге тұрғанға дейiнгi тегi қосарлас болса, олардың тектерін қосуға жол берiлмейдi.

      Неке қиюды (ерлі-зайыпты болуды) мемлекеттік тіркеу кезінде тегі өзгерген жағдайда, азамат бір ай мерзімде жеке басын куәландыратын құжаттарды ауыстыруға міндетті.

      2. Ерлi-зайыптылардың бiреуiнiң тегiн өзгертуi екiншiсінің тегiн міндетті түрде өзгертуiне әкеп соқпайды.

      3. Неке (ерлі-зайыптылық) бұзылған жағдайда ерлi-зайыптылар неке қию (ерлі-зайыпты болу) кезінде таңдаған тектерін сақтауға немесе өздерiнiң некеге дейiнгi тектерін қалпына келтiруге құқылы.

7-тарау. ЕРЛІ-ЗАЙЫПТЫЛАРДЫҢ МҮЛІКТІК ҚҰҚЫҚТАРЫ МЕН МІНДЕТТЕРІ
§1. Ерлі-зайыптылар мүлкінің заңды режимі

32-бап. Ерлі-зайыптылар мүлкінің заңды режимі ұғымы

      1. Егер неке шартында өзгеше белгiленбесе, ерлi-зайыптылардың бiрлескен ортақ меншiгiнiң режимi олардың мүлкiнiң заңды режимi болып табылады.

      2. Ерлi-зайыптылардың шаруа немесе фермер қожалығы мүшелерiнiң бiрлескен ортақ меншiгi болып табылатын мүлiктi иелену, пайдалану және оған билік ету құқығы Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексiнде айқындалады.

33-бап. Ерлі-зайыптылардың бірлескен ортақ меншігі

      1. Ерлi-зайыптылар некеде тұрған (ерлі-зайыпты болған) кезінде жинаған мүлiк олардың бiрлескен ортақ меншiгi болып табылады.

      2. Тұрғын үй жағдайларын жақсарту және (немесе) емделуге ақы төлеу мақсатында бірыңғай жинақтаушы зейнетақы қорынан төленетін біржолғы зейнетақы төлемдерін, тұрғын үй жағдайларын жақсарту және (немесе) білім беру ақысын төлеу мақсатында бірыңғай жинақтаушы зейнетақы қорынан төленетін нысаналы жинақтарды және (немесе) нысаналы жинақ төлемдерін қоспағанда, ерлi-зайыптылардың некеде тұрған (ерлі-зайыпты болған) кезінде жинаған мүлкiне ерлi-зайыптылардың әрқайсысының еңбек қызметiнен, кәсiпкерлiк қызметтен және зияткерлiк қызмет нәтижелерiнен түскен кіріс сомалары, ерлi-зайыптылардың ортақ мүлкiнен және ерлi-зайыптылардың әрқайсысының бөлек мүлкiнен алынған кіріс сомалары, олар алған зейнетақылар, жәрдемақылар, зейнетақы жинақтары, сондай-ақ арнаулы нысаналы мақсаты жоқ өзге де ақшалай төлемдер (материалдық көмек сомалары, мертігу не денсаулығының өзге де зақымдануы салдарынан еңбек қабiлетiнен айрылуына байланысты нұқсанды өтеуге төленген сомалар және басқалары) жатады. Сондай-ақ ерлi-зайыптылардың ортақ кіріс сомалары есебiнен сатып алынған жылжымалы және жылжымайтын мүлiк, бағалы қағаздар, пайлар, салымдар, кредиттік ұйымдарға немесе өзге де ұйымдарға салынған, жарғылық капиталдағы үлестер және ол отбасында кімнің атына сатып алынғанына не ақша қаражатын ерлi-зайыптылардың қайсысы салғанына қарамастан, ерлi-зайыптылар некеде тұрған (ерлі-зайыпты болған) кезеңінде жинаған басқа да кез келген мүлiк, оның ішінде тұрғын үй жағдайларын жақсарту мақсатында бірыңғай жинақтаушы зейнетақы қорынан төленетін біржолғы зейнетақы төлемдері және (немесе) нысаналы жинақ төлемдері есебінен сатып алынған мүлік ерлi-зайыптылардың ортақ мүлкi болып табылады.

      3. Ерлi-зайыптылардың ортақ мүлкіне құқық некеде тұрған (ерлі-зайыпты болған) кезеңінде үй шаруашылығын жүргiзудi, балаларды бағып-күтудi жүзеге асырған немесе басқа да дәлелдi себептермен жеке табысы болмаған жұбайға да тиесiлi болады.

      Ескерту. 33-бапқа өзгеріс енгізілді – ҚР 02.01.2021 № 399-VI (01.01.2021 бастап қолданысқа енгізіледі); 16.11.2023 № 40-VIII (01.01.2024 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

34-бап. Ерлі-зайыптылардың ортақ мүлкін иелену, пайдалану және оған билік ету

      1. Ерлi-зайыптылардың ортақ мүлкiн иелену, пайдалану және оған билiк ету ерлi-зайыптылардың екеуінің келiсiмi бойынша жүзеге асырылады.

      2. Ерлi-зайыптылардың ортақ мүлкiне билiк ету жөнiнде ерлi-зайыптылардың бiреуi мәмiле жасасқан кезде екiншi жұбайының келiсiмi қажет болады. Екінші жұбайдың тек қана оның талап етуі бойынша оның келісімі болмаған себептері бойынша және егер басқа тарап осы мәмiленi жасасуға екінші жұбайдың келiспеуі туралы бiлгендiгi немесе көрінеу бiлуге тиiс болғандығы дәлелденген жағдайларда ғана сот ерлi-зайыптылардың бiреуiнің ерлi-зайыптылардың ортақ мүлкiне билік ету жөнiнде жасасқан мәмiлені жарамсыз деп тануы мүмкiн.

      3. Ерлi-зайыптылардың бiреуi жылжымайтын мүлікке иелік ету жөнінде мәміле және нотариатта куәландыруды және (немесе) заңда белгіленген тәртіппен тіркеуді қажет ететiн мәмiле жасасуы үшiн екінші жұбайдың нотариатта куәландырылған келiсiмiн алу қажет.

      Аталған мәмiлені жасасуға нотариатта куәландырылған келiсiмi алынбаған жұбай осы мәмiленiң жасалғандығы туралы өзi бiлген немесе бiлуге тиiс болған күннен бастап үш жыл iшiнде мәмiленi сот тәртiбiмен жарамсыз деп тануды талап етуге құқылы.

35-бап. Ерлі-зайыптылардың әрқайсысының меншігі

      1. Мыналар:

      1) некеге отыруға (ерлі-зайыпты болуға) дейiн ерлi-зайыптылардың әрқайсысына тиесiлi болған мүлiк;

      2) ерлi-зайыптылардың некеде тұрған (ерлі-зайыпты болған) кезеңiнде мұрагерлiк тәртiбiмен немесе өзге де өтеусіз мәмiлелер бойынша сыйға алған мүлкi;

      3) некеде тұрған (ерлі-зайыпты болған) кезеңінде ерлi-зайыптылардың ортақ қаражаты есебiнен сатып алынса да, қымбат заттар мен басқа да сән-салтанат заттарын қоспағанда, жеке пайдаланатын заттары (киiм-кешек, аяқкиiм және басқалар) ерлi-зайыптылардың әрқайсысының меншiгi болып табылады.

      2. Некенің (ерлі-зайыптылықтың) іс жүзінде тоқтатылуына байланысты бөлек тұрған кезеңде ерлi-зайыптылардың әрқайсысы жинаған мүлiктi сот олардың әрқайсысының меншiгi деп таниды.

36-бап. Ерлі-зайыптылардың әрқайсысының мүлкін олардың бірлескен ортақ меншігі деп тану

      Егер некеде тұрған (ерлі-зайыпты болған) кезеңінде ерлi-зайыптылардың ортақ мүлкi немесе ерлі-зайыптылардың бірінің мүлкi не олардың кез келгенiнiң еңбегi есебiнен осы мүлiктiң құнын едәуiр арттырған салыным жасалғаны (күрделi жөндеу, реконструкциялау, қайта жабдықтау және басқаларды) анықталса, ерлi-зайыптылардың әрқайсысының мүлкi олардың бiрлескен ортақ меншiгi болып танылады.

37-бап. Ерлі-зайыптылардың ортақ мүлкін бөлу

      1. Ерлi-зайыптылардың ортақ мүлкiн бөлу ерлi-зайыптылардың кез келгенiнiң талап етуі бойынша некеде тұрған (ерлі-зайыпты болған) кезеңiнде де, ол бұзылғаннан кейiн де, сондай-ақ кредит берушi ерлi-зайыптылардың ортақ мүлкiндегi ерлi-зайыптылардың бiреуiнiң үлесiнен өндiрiп алу үшiн ерлi-зайыптылардың ортақ мүлкiн бөлу туралы талабын мәлiмдеген жағдайда да жүргiзiлуi мүмкiн.

      2. Ерлi-зайыптылардың ортақ мүлкi олардың келiсiмi бойынша ерлi-зайыптылар арасында бөлiнуi мүмкiн. Ерлi-зайыптылардың ортақ мүлiктi бөлу туралы келiсiмi нотариатта куәландырылуға тиіс.

      3. Дау туған жағдайда, ерлi-зайыптылардың ортақ мүлкiн бөлу, сондай-ақ ерлi-зайыптылардың осы мүлiктегi үлестерiн айқындау медиация тәртібімен немесе сот тәртiбiмен жүргiзiледi.

      Ерлi-зайыптылардың ортақ мүлкiн бөлу кезiнде сот кәмелетке толмаған баланың мүдделерін ескере отырып, ерлi-зайыптылардың талап етуi бойынша ерлi-зайыптылардың әрқайсысына қандай мүлiктің берiлуге жататынын айқындайды. Егер ерлi-зайыптылардың бiреуiне құны оған тиесiлi үлестен асатын мүлiк берiлсе, екінші жұбайға тиісті ақшалай немесе өзге өтемақы алып берiледі.

      4. Тек қана кәмелетке толмаған балалардың қажеттерiн қанағаттандыру үшiн сатып алынған заттар (киiм-кешек, аяқкиiм, мектеп және спорт керек-жарағы, музыкалық аспаптар, балалар кiтапханасы және басқалары) бөлуге жатпайды және балалары өзімен бiрге тұратын жұбайға өтемақысыз берiледi.

      Ерлi-зайыптылар өздерiнiң кәмелетке толмаған ортақ балаларының атына ерлi-зайыптылардың ортақ мүлкi есебiнен салған салымдары сол балаларға тиесiлi болып есептеледi және ерлi-зайыптылардың ортақ мүлкiн бөлген кезде есепке алынбайды.

      5. Ерлi-зайыптылардың некеде тұрған (ерлі-зайыпты болған) кезеңiнде ортақ мүлкiн бөлген жағдайда ерлi-зайыптылардың ортақ мүлкiнiң бөлiнбеген бөлiгi, сондай-ақ ерлi-зайыптылардың некеде тұрған (ерлі-зайыпты болған) кезеңiнде бұдан әрі жинаған мүлкi олардың бiрлескен ортақ меншiгiн құрайды.

      Ескертпе!
      ҚР Конституциялық Соты 37-баптың 6-тармағының конституциялылығын тексеру жөнінде іс жүргізу бастады.

      6. Некесi (ерлі-зайыптылығы) бұзылған ерлi-зайыптылардың ортақ мүлкiн бөлу туралы ерлi-зайыптылардың талаптарына неке (ерлі-зайыптылық) бұзылған кезден бастап талап-арыз ескіруінің үш жылдық мерзiмi қолданылады.

      Ескерту. 37-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 17.11.2014 № 254-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi).

38-бап. Ерлі-зайыптылардың ортақ мүлкін бөлу кезінде үлестерді айқындау

      1. Егер олардың арасындағы шартта өзгеше көзделмесе, ерлi-зайыптылардың ортақ мүлкiн бөлу және осы мүлiктегi үлестерiн айқындау кезiнде ерлi-зайыптылардың әрқайсысының үлесi тең деп танылады.

      2. Егер жұбайлардың бiреуi дәлелсiз себептермен табыс таппаса немесе ерлi-зайыптылардың ортақ мүлкiн екінші жұбайдың келісімінсіз отбасының мүдделерiне нұқсан келтiрiп жұмсаса, сот кәмелетке толмаған балалардың мүдделерiн негiзге ала отырып және (немесе) ерлi-зайыптылардың бiреуiнiң мүдделерiн негiзге ала отырып, ерлi-зайыптылардың ортақ мүлкiндегi олардың үлестерiнiң теңдiгi негiзiн ескермеуге құқылы.

      3. Ерлi-зайыптылардың ортақ мүлкiн бөлу кезiнде ерлi-зайыптылардың ортақ борыштары олардың арасында өздерiне берiлген үлеске барабар түрде бөлiнедi.

§2. Ерлі-зайыптылар мүлкінің шарттық режимі

39-бап. Неке шарты

      1. Некеге отыратын (ерлі-зайыпты болатын) адамдардың келiсiмi немесе ерлi-зайыптылардың некедегi (ерлі-зайыптылықтағы) және (немесе) ол бұзылған жағдайдағы мүлiктiк құқықтары мен мiндеттерiн айқындайтын келiсiм неке шарты деп танылады.

      2. Неке шартында некеде (ерлі-зайыптылықтан) туған немесе асырап алынған балалардың мүліктік құқықтары көзделуі мүмкін.

40-бап. Неке шартын жасасу

      1. Неке шарты тіркеуші органға некені (ерлі-зайыптылықты) мемлекеттiк тiркеу туралы өтініш берілген күннен бастап неке қию (ерлі-зайыпты болу) мемлекеттік тіркелгенге дейін де, некеде тұрған (ерлі-зайыпты болған) кезеңiндегі кез келген уақытта да жасалуы мүмкiн.

      Неке қию (ерлі-зайыпты болу) мемлекеттiк тіркелгенге дейiн жасалған неке шарты неке қию (ерлі-зайыпты болу) мемлекеттiк тiркелген күннен бастап күшiне енедi.

      2. Неке шарты жазбаша түрде жасалады және міндетті түрде нотариатта куәландырылуға жатады.

41-бап. Неке шартының мазмұны

      1. Ерлi-зайыптылар неке шартымен Қазақстан Республикасының заңдарында белгiленген бiрлескен ортақ меншiк режимiн өзгертуге, ерлi-зайыптылардың барлық мүлкiне, оның жекелеген түрлерiне немесе ерлi-зайыптылардың әрқайсысының мүлкiне бiрлескен, үлестiк немесе бөлек меншiк режимiн белгiлеуге құқылы.

      Неке шарты ерлi-зайыптылардың қолда бар мүлкiне қатысты да, болашақтағы мүлкіне де қатысты жасалуы мүмкiн.

      Неке шартында ерлi-зайыптылар өзара күтiп-бағу жөнiндегi өз құқықтары мен мiндеттерiн, бiр-бiрiнiң табыстарына қатысу тәсілдерін, өздерінің әрқайсысының отбасылық шығыстар шығару тәртiбiн айқындауға; неке (ерлі-зайыптылық) бұзылған жағдайда ерлi-зайыптылардың әрқайсысына берiлетiн мүлiктi айқындауға, сондай-ақ неке шартына ерлi-зайыптылардың мүлiктiк қатынастарына қатысты өзге де кез келген ережелердi, сондай-ақ осы некеден (ерлі-зайыптылықтан) туған немесе асырап алынған балалардың мүліктік жағдайын енгізуге құқылы.

      2. Неке шартында көзделген құқықтар мен мiндеттер белгiлi бiр мерзiмдермен шектелуi не белгiлi бiр жағдайлардың туындауына немесе туындамауына қарай қойылуы мүмкiн.

      3. Неке шарты ерлi-зайыптылардың құқық қабiлеттiлігін немесе әрекетке қабiлетiн, олардың өз құқықтарын қорғау үшiн сотқа жүгiну құқығын шектей алмайды; ерлi-зайыптылар арасындағы мүлiктiк емес жеке қатынастарды, ерлi-зайыптылардың балаларға қатысты құқықтары мен мiндеттерiн реттей алмайды; еңбекке қабiлетсiз мұқтаж жұбайдың күтіп-бағу қаражатын алуға құқығын шектейтiн ережелерді және Қазақстан Республикасы неке-отбасы заңнамасының негiзгi бастауларына қайшы келетiн басқа да жағдайларды көздей алмайды.

42-бап. Неке шартын өзгерту және бұзу

      1. Неке шарты ерлi-зайыптылардың келiсiмі бойынша кез келген уақытта өзгертiлуi немесе бұзылуы мүмкiн. Неке шартын өзгерту туралы немесе бұзу туралы келiсiм неке шартының өзi сияқты нысанда жасалады.

      Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексінде көзделген жағдайларды қоспағанда, неке шартын орындаудан бiржақты бас тартуға жол берiлмейдi.

      2. Ерлi-зайыптылардың бiреуiнiң талап етуi бойынша неке шарты Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексiнде шартты өзгерту және бұзу үшiн белгiленген негiздер мен тәртiп бойынша соттың шешiмiмен өзгертiлуi немесе бұзылуы мүмкiн.

      3. Неке шартында неке (ерлі-зайыптылық) тоқтатылғаннан кейiнгi кезеңге көзделген мiндеттемелерді қоспағанда, неке шартының қолданылуы неке (ерлі-зайыптылық) тоқтатылған кезден бастап тоқтатылады.

43-бап. Неке шартын жарамсыз деп тану

      1. Неке шартын сот Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексiнде көзделген мәмiлелер жарамсыздығының негiздері бойынша толық немесе iшiнара жарамсыз деп тануы мүмкiн.

      2. Егер шарттың талаптары ерлi-зайыптылардың бiреуiн өте қолайсыз жағдайда қалдырса немесе осы некеден (ерлі-зайыптылықтан) туған немесе асырап алынған балалардың мүліктік құқықтарын бұзса, сот ерлi-зайыптылардың осы бiреуiнiң талап етуi бойынша неке шартын толық немесе iшiнара жарамсыз деп тануы да мүмкiн. Осы Кодекстің 41-бабы 3-тармағының талаптарын бұзатын неке шартының талаптары жарамсыз деп танылады.

§3. Ерлі-зайыптылардың міндеттемелер бойынша жауапкершілігі

44-бап. Ерлі-зайыптылардың мүлкінен өндіріп алу

      1. Ерлi-зайыптылардың бiреуiнiң мiндеттемелерi бойынша тек сол жұбайының мүлкi ғана өндiрiп алынады. Бұл мүлiк жеткiлiксiз болған кезде кредит берушi өндiрiп алу үшiн ерлi-зайыптылардың ортақ мүлкiн бөлу кезiнде борышкер жұбайға тиесiлi болатын борышкер жұбайдың үлесiн бөліп беруді талап етуге құқылы.

      2. Егер сот ерлi-зайыптылардың бiреуiнiң мiндеттемелерi бойынша алынғандардың бәрi отбасының мұқтажына пайдаланылғанын анықтаса, өндiрiп алу ерлi-зайыптылардың ортақ мiндеттемелерi бойынша, сондай-ақ ерлi-зайыптылардың бiреуiнiң мiндеттемелерi бойынша ерлi-зайыптылардың ортақ мүлкi өндіріп алынады. Бұл мүлiк жеткiлiксiз болған кезде ерлi-зайыптылар көрсетілген мiндеттемелер бойынша өздерiнiң әрқайсысының мүлкiмен ортақ жауапкершілікте болады.

      Егер соттың үкiмiмен ерлi-зайыптылардың ортақ мүлкi ерлi-зайыптылардың бiреуi қылмыстық жолмен алған қаражат есебiнен сатып алынғаны немесе көбейтiлгенi анықталса, тиiсiнше ерлi-зайыптылардың ортақ мүлкi немесе оның бiр бөлiгi өндіріп алынады.

      3. Ерлi-зайыптылардың өздерінің кәмелетке толмаған баласы келтiрген зиян үшiн жауапкершiлiгi Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексімен айқындалады. Ерлi-зайыптылардың өздерінің кәмелетке толмаған баласы келтiрген зиянды өтеуi кезiнде осы баптың 2-тармағына сәйкес олардың мүлкiнен өндiрiп алыну жүргізіледі.

45-бап. Неке шартын жасасу, өзгерту және бұзу кезіндегі кредит берушілердің құқықтарына кепілдік

      Борышкер жұбайдың кредит берушiсi (кредит берушiлерi) Қазақстан Республикасы Азаматтық кодексiнiң нормаларына сәйкес, өзгерген мән-жайларға байланысты ерлi-зайыптылар арасында жасалған неке шартының талаптарын өзгертудi немесе оны бұзуды талап етуге құқылы.

3-БӨЛІМ. ОТБАСЫ
8-тарау. БАЛАНЫҢ ТУУ ТЕГІН АНЫҚТАУ

46-бап. Ата-аналардың және баланың құқықтары мен міндеттерінің туындауы үшін негіздер

      1. Бала туғаннан кейін бірден тіркеледі және туылған кезінен бастап атын алуға және азаматтық алуға құқығы, сондай-ақ мүмкіндігіне қарай, өз ата-аналарын білуге құқығы және олардың қамқорлығына құқығы болады.

      2. Ата-аналардың және баланың құқықтары мен міндеттері баланың Қазақстан Республикасының заңында белгіленген тәртіппен куәландырылған тегіне негізделеді.

      3. Бала асырап алушылар мен асырап алынған балалардың құқықтары мен міндеттері асырап алу туралы заңды күшіне енген сот шешіміне негізделеді.

47-бап. Баланың туу тегін анықтау

      1. Баланың анасы жағынан туу тегін (анасын) ананың баланы медициналық ұйымда туғанын растайтын құжаттардың негізінде тіркеуші орган анықтайды.

      Бала медициналық ұйымнан тыс жерде туған жағдайда, оның туу тегін туу фактісін растайтын медициналық құжаттардың негізінде тіркеуші орган анықтайды, ал олар болмаған жағдайда, баланың туу тегінің фактісі сот тәртібімен анықталады.

      2. Бір-бірімен некеде тұратын (ерлі-зайыпты) адамдардан туған баланың туу тегі ата-анасының некені (ерлі-зайыптылықты) қию туралы куәлігімен расталады.

      Бала суррогат анадан туған жағдайда баланың туу тегі суррогат ана болу жөнінде жасалған шарт негізінде куәландырылады.

      3. Егер өзгеше дәлелденбесе, бала неке (ерлі-зайыптылық) бұзылған, ол жарамсыз деп танылған кезден бастап немесе бала анасының жұбайы қайтыс болған кезден бастап екi жүз сексен күн iшiнде туған жағдайда, анасының бұрынғы жұбайы баланың әкесi болып танылуы мүмкін.

      4. Егер баланың анасы өзінің жұбайы не бұрынғы жұбайы баланың әкесі емес деп мәлімдесе, баланың әкесі баланың өз анасының және әкесінің не жұбайының, бұрынғы жұбайының бұл туралы жазбаша өтініші болған кезде, осы баптың 5-тармағында немесе осы Кодекстің 48-бабында көзделген қағидалар бойынша анықталады. Мұндай өтініш болмаған жағдайда бұл мәселе сот тәртібімен шешіледі.

      Босанған әйелдің жұбайының немесе бұрынғы жұбайының басқа адамның әке болуын анықтауға келісімі ішкі істер органы берген, жедел-іздестіру іс-шаралары жүргізілгені туралы немесе соттың оны хабар-ошарсыз кеткен немесе әрекетке қабілетсіз деп танығаны туралы заңды күшіне енген шешімі туралы растайтын құжат болған кезде міндетті емес.

      5. Баланың анасымен некеде тұрмайтын (ерлі-зайыпты емес) адамның әке болуы баланың әкесi мен анасының тіркеуші органға бiрлесiп өтініш беруі арқылы анықталады. Анасы қайтыс болған, ол әрекетке қабiлетсiз деп танылған, анасының болған жерiн анықтау мүмкiн болмаған жағдайларда немесе ол ата-ана құқықтарынан айырылған жағдайда - қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын органның келiсiмiмен баланың әкесiнiң өтініші бойынша, мұндай келiсiм болмаған кезде - сот шешiмi бойынша анықталады.

      Егер анасының жұбайы болып табылмайтын еркектiң әке екендiгi анықталған болса, баланың анасы одан:

      қалыпты босанған кезде – босануға дейін күнтізбелік жетпіс күн және босанғаннан кейін күнтізбелік елу алты күн ішінде;

      қиын босанған немесе екі және одан көп бала туған кезде – босануға дейін күнтізбелік жетпіс күн және босанғаннан кейін күнтізбелік жетпіс күн ішінде;

      баланың анасы ядролық сынақтардың әсеріне ұшыраған аумақта тұратын жағдайда, қалыпты босанған кезде – босануға дейін күнтізбелік тоқсан бір күн және босанғаннан кейін күнтізбелік жетпіс тоғыз күн iшiнде (қиын босанған немесе екі және одан көп бала туған жағдайда – күнтізбелік тоқсан үш күн iшiнде ) оны күтіп-бағу бойынша шығыстарға тиiстi ақша қаражатын сот тәртiбiмен талап етуге құқылы.

      Ақша қаражатының мөлшерi және төлемдердің кезеңділігі тараптардың материалдық және отбасылық жағдайы мен назар аударарлық басқа да мүдделерiн негiзге ала отырып, ақша қаражаты төленетін кезге қолданыста болатын айлық есептiк көрсеткiшке еселенген арақатынаспен айқындалады.

      6. Некені (ерлі-зайыптылықты) қию, бұзу туралы куәлікке немесе акт жазбасына, сондай-ақ бала асырап алу, әке болуды анықтау туралы өтінішке сәйкес баланың әкесі ретінде адам көрсетілген тууды мемлекеттік тіркеу туралы акт жазбасынан баланың әкесі туралы мәліметтерді алып тастауды тіркеуші орган соттың тууды мемлекеттік тіркеу туралы акт жазбасындағы баланың әкесі туралы мәліметтерді алып тастау туралы шешімі негізінде жүргізеді.

      Өзге жағдайларда әкесі туралы мәліметтерді алып тастау бала туған кезде некеде тұрмаған (ерлі-зайыпты болмаған) анасының өтініші бойынша осы Кодекстің 183-бабына сәйкес жүргізіледі.

      7. Он сегiз жасқа (кәмелетке) толған адамға қатысты әке болуды анықтауға - тек қана оның келiсiмiмен, ал егер ол әрекетке қабiлетсiз деп танылса, оның қорғаншысының немесе қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын органның келiсiмiмен жол берiледi.

      Ескерту. 47-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 01.04.2019 № 240-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 25.11.2019 № 272-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

48-бап. Әке болуды сот тәртібімен анықтау

      Бiр-бiрiмен некеде тұрмайтын (ерлі-зайыпты емес) ата-аналардан бала туған жағдайда және ата-аналарының бiрлескен өтініші немесе баланың әкесiнiң өтініші болмаған кезде баланың нақты адамнан туу тегi (әкесі) ата-аналарының бiреуiнiң, бала қорғаншысының немесе қамқоршысының өтініші бойынша немесе баланы асырап отырған адамның өтініші бойынша, сондай-ақ бала кәмелетке толған соң оның өз өтініші бойынша сот тәртiбiмен анықталады. Бұл ретте сот баланың нақты адамнан туу тегiн дәйекті түрде растайтын айғақтарды назарға алады.

49-бап. Соттың әке болуды тану фактісін анықтауы

      Өзiн баланың әкесiмiн деп мойындаған, бiрақ баланың анасымен некеде тұрмаған (ерлі-зайыпты емес) адам қайтыс болған жағдайда оның әке екенiн тану фактiсi Қазақстан Республикасының азаматтық іс жүргізу кодексіне сәйкес сот тәртiбiмен анықталуы мүмкiн.

      Әке болуды анықтау туралы, сондай-ақ әке болу фактісін және әке болуды тану фактісін анықтау туралы шешім шығарған сот осы шешім заңды күшіне енген күнінен бастап үш жұмыс күні ішінде оны тіркеуші органға электрондық түрде жіберуге міндетті.

      Ескерту. 49-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 25.11.2019 № 272-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

50-бап. Баланың ата-аналары (ата-анасы) туралы туу туралы актілер жазбалары кітабына жазу

      Баланың ата-аналары (ата-анасы) туралы туу туралы актілер жазбалары кітабына жазу осы Кодексте көзделген тәртіппен жүргізіледі.

51-бап. Әке (ана) болуды даулау

      1. Туу туралы актілер жазбалары кiтабына ата-аналардың жазуы баланың әкесi немесе анасы ретiнде жазылған адамның, iс жүзiнде баланың әкесi немесе анасы болып табылатын адамның, бала кәмелетке толған соң оның өзiнiң, баланың қорғаншысының немесе қамқоршысының, сот әрекетке қабiлетсiз деп таныған ата-ана қорғаншысының талап етуi бойынша тек қана сот тәртiбiмен даулануы мүмкiн.

      2. Баланың әкесінің өтініші бойынша немесе әке болудың күшін жою туралы сот шешіміне сәйкес әке мен ананың бірлескен өтініші негiзiнде баланың әкесi болып жазылған адамның талабы, егер жазу кезiнде бұл адамға өзінің іс жүзінде баланың әкесi емес екендiгi белгілі болса, қанағаттандырылмауға тиіс.

      Егер баланың тууы туралы акті жазбасында баланың анасының жұбайы немесе бұрынғы жұбайы баланың әкесі болып көрсетілсе, сот туу туралы актілер жазбасынан баланың әкесі туралы мәліметтерді алып тастау туралы мәселені шешкенге дейін тіркеуші орган әке болуды анықтау туралы өзгерістер енгізуден жазбаша түрде бас тартуға тиіс.

      3. Қазақстан Республикасының заңнамасында белгiленген тәртiппен қосалқы репродуктивтік әдістер мен технологияларды қолдануға жазбаша түрде келiсiм берген адамдардың әке (ана) болуды даулау кезiнде осы мән-жайларға сiлтеме жасауға құқығы жоқ.

      Басқа әйелге эмбрионды ауыстырып салуға келiсiм берген адамдардың, сондай-ақ суррогат ананың ана және әке болуды даулау кезiнде осы мән-жайларға сiлтеме жасауға құқығы жоқ.

      Ескерту. 51-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 25.11.2019 № 272-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

52-бап. Бір-бірімен некеде тұрмайтын (ерлі-зайыпты емес)адамдардан туған баланың құқықтары мен міндеттері

      Осы Кодекстің 47-49-баптарында көзделген тәртiппен әке болуы анықталған жағдайда, баланың бiр-бiрiмен некеде тұратын (ерлі-зайыпты) адамдардан туған бала сияқты, ата-аналары мен олардың туыстарына қатысты сондай құқықтары мен мiндеттерi болады.

53-бап. Жеке өмірге қолсұқпаушылық, жеке және отбасылық құпия

      1. Жеке өмір, жеке және отбасылық құпия заңның қорғауында болады.

      2. Азаматтық хал актілерін мемлекеттік тіркеуді жүзеге асыратын жұмыскерлер мен қызметкерлер, сондай-ақ жеке өмір туралы өзгеше түрде хабардар болған басқа да адамдар жеке және отбасылық құпияны сақтауға міндетті.

      3. Азаматтардың жеке және отбасылық өмірі туралы мәліметтерді жария ету Қазақстан Республикасының заңдарында белгіленген жауаптылыққа әкеп соғады.

      4. Тіркеуші органның жұмыскерлері, Қазақстан Республикасының шет елдегі мекемелерінің қызметкерлері бала асырап алушының келісімінсіз бала асырап алу туралы қандай да бір мәліметтерді хабарлауға және бала асырап алушылар асырап алынған баланың ата-анасы болып табылмайтындығы туралы ақпарат қамтылатын құжаттарды беруге құқылы емес.

      Асырап алынған бала туралы мәліметтер мемлекеттік органдардың сұрау салулары бойынша Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген құзыреті шегінде ұсынылады.

      Ескерту. 53-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 25.11.2019 № 272-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 14.07.2022 № 141-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

9-тарау. СУРРОГАТ АНА БОЛУ ЖӘНЕ ҚОСАЛҚЫ РЕПРОДУКТИВТІК
ӘДІСТЕР МЕН ТЕХНОЛОГИЯЛАРДЫ ҚОЛДАНУ

54-бап. Суррогат ана болу шарты

      1. Суррогат ана болу шарты Қазақстан Республикасының азаматтық заңнамасының талаптары сақтала отырып, жазбаша нысанда жасалады және міндетті түрде нотариатта куәландыруға жатады.

      2. Суррогат ана болу шартының жасалуы қосалқы репродуктивтік әдістер мен технологияларды қолдану нәтижесінде туған балаға ерлі-зайыптылардың (тапсырыс берушілердің) ата-аналық құқықтары және міндеттерінің болуын әдейі көздейді.

      3. Суррогат ана болу шартымен бір мезгілде ерлі-зайыптылар (тапсырыс берушілер) тиісті қызметтер көрсететін, қосалқы репродуктивтік әдістер мен технологияларды қолданатын медициналық ұйыммен шарт жасасады.

55-бап. Суррогат ана болу шартының мазмұны

      Суррогат ана болу шартында:

      1) ерлі-зайыптылардың (тапсырыс берушілердің) және суррогат ананың деректері;

      2) суррогат ананың күтіміне арналған материалдық шығыстарды төлеу тәртібі және шарттары;

      3) тараптардың шарт талаптары орындалмаған кездегі құқықтары, міндеттері және жауапкершілігі;

      4) 57-баптың 1-тармағында көзделген өтемақының мөлшері және оны төлеу тәртібі;

      5) өзге де, оның ішінде төтенше оқиға жағдайлары қамтылуға тиіс.

56-бап. Суррогат анаға қойылатын талаптар

      1. Суррогат ана болуға тілек білдірген әйел жиырмадан отыз беске дейінгі жаста, медициналық ұйымның қорытындысымен расталған, қанағаттанарлық тән денсаулығы, психикалық және репродуктивтік денсаулығы, сондай-ақ өзінің дені сау баласы болуға тиіс.

      2. Егер суррогат ана тіркелген некеде тұрған (ерлі-зайыпты болған) жағдайда, суррогат ана болу шартын жасасу кезінде жұбайының нотариат тәртібімен куәландырылуға тиіс жазбаша келісімі ұсынылуы қажет.

      3. Қосалқы репродуктивтік әдістер мен технологияларды қолданатын медициналық ұйым балалы болуға тілек білдірген адамдардың өздерінің не донор банктің биоматериалдарының сол үшін пайдаланылғаны туралы толық әрі жеткілікті ақпаратпен оларды қолдану туралы қорытынды шығаруға міндетті.

      Қорытындының бір данасы нотариатта куәландырылған суррогат ана болу шартына қоса беріледі және мәміленің жасалған жері бойынша сақталады.

57-бап. Суррогат ана болу шарты тараптарының құқықтары мен міндеттері

      1. Суррогат ана болу шартын жасасу кезінде ерлі-зайыптылар (тапсырыс берушілер):

      1) суррогат ананың медициналық зерттеп-қараудан өтуімен байланысты материалдық шығыстарды көтеруге;

      2) қосалқы репродуктивтік әдістер мен технологиялар қолданылуына байланысты материалдық шығыстарды көтеруге;

      3) қосалқы репродуктивтік әдістер мен технологияларды қолданатын медициналық ұйымға тән саулығы, психикалық денсаулығы туралы медициналық қорытындыны, сондай-ақ медициналық-генетикалық зерттеп-қараудың нәтижелерін ұсынуға;

      4) суррогат ананың жүктілігі, босануы кезеңінде және босанғаннан кейін елу алты күн ішінде медициналық қызмет көрсету бойынша шығыстарды төлеуге, ал жүктілікпен және босанумен байланысты асқыну болған жағдайда, жетпіс күн ішінде шығыстарды төлеуге міндетті.

      2. Суррогат ана болу шартын жасасу кезінде суррогат ана 56-баптың талаптарына сәйкес:

      1) тапсырыс берушілерге өзінің тән саулығы, психикалық және репродуктивтік денсаулығы туралы медициналық қорытындыны ұсынуға;

      2) дәрігердің үнемі бақылауында болуға және оның ұсынымдары мен тағайындаған емдерін қатаң сақтауға;

      3) өзімен шарт жасасқан адамдарды суррогат ана болу шартында ескерілген кезеңділігімен жүктіліктің барысы туралы хабардар етуге;

      4) туған баланы өзімен суррогат ана болу шартын жасасқан адамдарға беруге міндетті.

      3. Суррогат ана баланы өзге адамдарға беруге құқылы емес.

      4. Суррогат ананың тұрақты жұмысы болған кезде еңбек қызметін жалғастыру мәселесі суррогат ана болу шарты тараптарының өзара келісімі бойынша шешіледі.

      5. Суррогат ана репродуктивтік әдістер мен технологиялар қолданылғаннан кейін суррогат ана болу шартында көзделген жүктілік үшін жауаптылықта болады және табиғи жүкті болу мүмкіндігін болғызбауға міндетті.

      6. Көп құрсақ көтеріп жүкті болу туралы мәселе суррогат ана болу шарты тараптарының өзара келісімі бойынша шешіледі.

58-бап. Қосалқы репродуктивтік әдістер мен технологияларды қолдану

      1. Тіркелген некеде тұрған (ерлі-зайыпты болған), сондай-ақ кәмелетке толған, некеде тұрмаған (ерлі-зайыпты болмаған) және медициналық ұйымның қорытындысымен расталған, қанағаттанарлық тән саулығы, психикалық және репродуктивтік денсаулығы бар әйелдерге қатысты қосалқы репродуктивтік әдістер мен технологияларды қолдануға жол беріледі.

      2. Донордың шәуетін қоса алғанда, қосалқы репродуктивтік әдістер мен технологияларды қолдану нәтижесінде өзі баланы көтеретін және туатын әйел генетикалық ана болып табылады.

      3. Бала қосалқы репродуктивтік әдістер мен технологияларды қолдану нәтижесінде туған жағдайда, бұл баланың ата-аналары туралы мәліметтер осы Кодексте белгіленген тәртіппен жазылады.

59-бап. Суррогат ана болу шартының немесе қосалқы репродуктивтік әдістер мен технологияларды қолданудың құқықтық салдары

      1. Ерлі-зайыптылар (тапсырыс берушілер) суррогат ана болу шарты негізінде қосалқы репродуктивтік әдістер мен технологияларды қолдану нәтижесінде туған баланың ата-аналары болып танылады.

      Мұндай әдістер мен технологияларды қолдану нәтижесінде не суррогат ана болу шартына сәйкес екі және одан да көп бала туған жағдайда ерлі-зайыптылар (тапсырыс берушілер) әрбір туған бала үшін тең жауаптылықта болады.

      2. Суррогат ана болу шартын жасасқан жұбай (тапсырыс беруші) бала туғаннан кейін туу туралы медициналық куәлікте оның анасы болып жазылады.

      3. Ерлі-зайыптылардың (тапсырыс берушілердің) баладан бас тартуы оның туылғаны тіркеуші органда тіркелгеннен кейін белгіленген тәртіппен ресімделеді.

      Қосалқы репродуктивтік әдістер мен технологиялар қолдануға өз келісімін берген не суррогат анамен шарт жасасқан ерлі-зайыптылар (тапсырыс берушілер) баладан бас тартқан жағдайда, суррогат анадан материалдық шығыстарды өтеуді талап етуге құқылы емес.

      Суррогат анамен шарт жасасқан ерлі-зайыптылар (тапсырыс берушілер) баладан бас тартқан жағдайда, ана болу құқығы өз қалауы бойынша суррогат анада қалатын болады, ал ол бас тартқан жағдайда, бала мемлекет қамқорлығына беріледі.

      Ерлі-зайыптылар (тапсырыс берушілер) баладан бас тартқан кезде және баланы суррогат ана қабылдап алған кезде бұл адамдар суррогат анаға шартта белгіленген мөлшерде және тәртіппен өтемақы төлеуге міндетті.

      4. Ерлі-зайыптылар (тапсырыс берушілер) некені (ерлі-зайыптылықты) бұзған жағдайда, суррогат ана болу шарты бойынша туған бала үшін жауапкершілік ерлі-зайыптылардың екеуіне де жүктеледі.

      5. Ерлі-зайыптылардың (тапсырыс берушілердің) біреуі қайтыс болған жағдайда суррогат ана болу шарты бойынша туған бала үшін жауапкершілік олардың көзі тірісіне жүктеледі.

      6. Ерлі-зайыптылардың (тапсырыс берушілердің) екеуі де қайтыс болған және олардың жақын туыстары туған баланы асырап алудан бас тартқан жағдайда, бұл бала суррогат ананың тілегі бойынша - оған, ал ол бас тартқан жағдайда, мемлекет қамқорлығына берілуі мүмкін.

      Қорғаншылық нысанында баланың суррогат анаға не мемлекеттік ұйымдарға берілуі оның суррогат ана болу шарты бойынша ерлі-зайыптылардың (тапсырыс берушілердің) мұрагері ретіндегі құқықтарын тоқтатпайды.

      7. Суррогат ана болу шарты жасалғаннан кейін шартта көрсетілген мерзім ішінде қосалқы репродуктивтік әдістер мен технологиялардың пайдаланылмауы шарттың жарамсыздығына әкеп соғады.

      8. Суррогат ана болу шарты жасалғаннан кейін суррогат ана табиғи түрде жүкті болған жағдайда шарт бұзылады, ол суррогат ана болу шартына сәйкес тапсырыс берушілер жұмсаған барлық шығыстарды төлейді.

10-тарау. БАЛАНЫҢ ҚҰҚЫҚТАРЫ

60-бап. Баланың отбасында өмір сүру және тәрбиелену құқығы

      Өзiнiң мүдделерiне қайшы келетiн жағдайларды қоспағанда, әрбiр баланың отбасында өмiр сүруге және тәрбиеленуге құқығы, өзiнiң ата-аналарын бiлуге құқығы, олардың қамқорлығында болуға құқығы, олармен бiрге тұруға құқығы бар.

      Баланың өз ата-анасының тәрбиесіне, өз мүдделерiнің қамтамасыз етiлуіне, жан-жақты өсiп-жетiлуiне, өзінің адами қадiр-қасиетiнiң құрметтелуiне құқығы бар.

      Ата-аналары болмаған кезде, олар ата-ана құқықтарынан айрылған не олар шектелген кезде және ата-ана қамқоршылығынан айрылған басқа да жағдайларда осы Кодекстің 13, 15 және 18-тарауларында белгiленген тәртiппен қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын орган баланың отбасында тәрбиелену құқығын қамтамасыз етедi.

61-бап. Баланың ата-аналарымен және басқа да туыстарымен араласу құқығы

      1. Баланың ата-анасының екеуiмен де, аталарымен, әжелерiмен, аға-iнiлерiмен, апа-сiңлiлерiмен (қарындастарымен) және басқа да туыстарымен араласуға құқығы бар. Ата-аналары некесiнiң (ерлі-зайыптылығының) бұзылуы, оның жарамсыз деп танылуы немесе ата-аналарының бөлек тұруы баланың құқығына әсер етпеуге тиiс.

      Ата-аналары бөлек тұрған жағдайда баланың олардың әрқайсысымен араласуға құқығы бар. Сондай-ақ, ата-аналары әртүрлi мемлекеттерде тұрған жағдайда, баланың олармен араласуға құқығы бар.

      2. Арнаулы әлеуметтік қызметтерді алушы болып табылатын баланың Қазақстан Республикасының заңнамасында белгiленген тәртiппен өзiнiң ата-аналарымен және басқа да туыстарымен араласуға құқығы бар.

      Ескерту. 61-бапқа өзгеріс енгізілді – ҚР 20.04.2023 № 226-VII (01.07.2023 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

62-бап. Баланың өз пікірін білдіру құқығы

      Бала отбасында өз мүдделерiн қозғайтын кез келген мәселенi шешу кезiнде өзiнiң пiкiрiн бiлдiруге, сондай-ақ кез келген сот немесе әкiмшiлiк iсін қарау барысында тыңдалуға құқылы. Бұл өз мүдделерiне қайшы келетiн жағдайларды қоспағанда, он жасқа толған баланың пiкiрi міндетті түрде ескерiлуге тиіс. Осы Кодексте көзделген жағдайларда, қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын органдар немесе сот он жасқа толған баланың және заңды өкілдердің қатысуымен өзі берген келiсiмiмен ғана шешiм қабылдай алады.

      Баланың пікірі ата-аналарының немесе баланың тұратын жері бойынша басқа да заңды өкілдердің қатысуымен қабылданған, қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын органның шешімімен ресімделеді.

63-бап. Баланың атын, әкесінің атын және тегін алуға құқығы

      1. Баланың атын, әкесiнiң атын және тегiн алуға құқығы бар.

      2. Баланың атын өзара келісім бойынша ата-аналары немесе баланың басқа да заңды өкілдері береді. Әкесінің аты ата-аналарының немесе баланың басқа да заңды өкілдерінің тілегі бойынша оның әкесі болып көрсетілген адамның аты бойынша беріледі.

      Бөлек не дефис арқылы жазылған жағдайда қосарланған ат беруге рұқсат етіледі, бірақ ол екі аттан аспауға тиіс.

      Әкесінің қосарланған аты болған жағдайда, әкесінің қосарланған аты бойынша, олардың біреуі бойынша не әкесінің екі аты бірге жазылып балаға әкесінің атын беруге жол беріледі.

      Әкесі атын өзгерткен кезде - оның кәмелетке толмаған баласының, ал кәмелетке толған бала бұл туралы өтініш берген кезде, оның әкесінің аты өзгереді.

      3. Баланың тегi ата-аналарының тегiмен айқындалады. Ата-аналарының тегi әртүрлi болған кезде ата-аналарының келiсiмi бойынша балаға әкесiнiң немесе анасының тегi берiледi.

      Ата-аналарының қалауы бойынша баланың тегi ұлттық дәстүрлер ескерiле отырып, әкесi сияқты, анасы тарапынан да әкесінің немесе атасының аты берілуі мүмкін.

      4. Ата-аналар арасында баланың атына және (немесе) тегiне қатысты туындаған келiспеушiлiктер сот тәртiбiмен шешiледi.

      5. Егер әкесі анықталмаса, баланың аты анасының көрсетуі бойынша беріледі, әкесінің аты баланың әкесі ретінде жазылған адамның аты бойынша, тегі – анасының тегі бойынша немесе ұлттық дәстүрлер ескеріліп, баланың атасының аты бойынша беріледі.

      6. Егер баланың ата-аналарының екеуі де белгісіз болса, баланың тегін, атын, әкесінің атын қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын орган, медициналық немесе баланың тұрған жері бойынша оның құқығын қорғау жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын басқа да ұйымдар береді.

      Ескерту. 63-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 25.11.2019 № 272-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

64-бап. Баланың атын және (немесе) тегін өзгерту

      1. Ата-аналарының екеуi де тегiн өзгерткен кезде кәмелетке толмаған балалардың тегi өзгередi.

      Бала он алты жасқа толғанға дейiн ата-аналарының бiрлескен өтiнiшi бойынша тіркеуші орган баланың мүдделерiн негiзге ала отырып, баланың атын, сондай-ақ оған берiлген тектi ата-анасының екіншісінің тегiне өзгертуге рұқсат береді.

      2. Неке (ерлі-зайыптылық) тоқтатылған немесе неке (ерлі-зайыптылық) жарамсыз деп танылған жағдайда бала өзiне туған кезде берiлген тегін сақтайды.

      3. Егер ата-анасы некенің (ерлі-зайыптылықтың) бұзылуын мемлекеттік тіркеуге қарамастан бөлек тұрса не балаға қатысты әке болу анықталса және бала өзімен бірге тұрып жатқан ата-ана оған өзінің тегін бергісі келсе немесе ұлттық дәстүрлерді ескере отырып, баланың тегін әкесінің немесе әкесі жағынан да, анасы жағынан да атасының аты бойынша өзгерткісі келсе, тіркеуші орган баланың мүдделеріне қарай және екінші ата-ананың нотариатта ресімделген пікірін ескере отырып, баланың тууын мемлекеттік тіркеу туралы акт жазбасына өзгерістер енгізеді. Ата-ананың тұратын жерiн анықтау мүмкiн болмаған, ол ата-ана құқықтарынан айрылған не олар шектелген, әрекетке қабiлетсiз деп танылған кезде, сондай-ақ ата-ана баланы күтіп-бағудан және тәрбиелеуден дәлелсіз себептермен жалтарған жағдайларда, ата-ананың пiкiрiн ескеру мiндеттi емес.

      4. Алып тасталды – ҚР 14.07.2022 № 141-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

      5. Егер бала бiр-бiрiмен некеде тұрмайтын (ерлі-зайыпты емес) адамдардан туса және әкесi заңды тәртiппен анықталмаса, тіркеуші орган баланың мүдделерiн негiзге ала отырып, оның тегiн анасының осындай өтiнiш жасаған кезде болған тегiне өзгертуге рұқсат етеді.

      6. Он жасқа толған баланың аты және (немесе) тегi заңды өкілдердің қатысуымен алынған оның келiсiмiмен ғана өзгертіледі.

      Ескерту. 64-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 25.11.2019 № 272-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 14.07.2022 № 141-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.
      Ескертпе!
      ҚР Конституциялық Соты 65-баптың конституциялылығын тексеру жөнінде іс жүргізу бастады.

65-бап. Баланың ұлты

      1. Баланың ұлты оның ата-аналарының ұлтымен айқындалады.

      2. Егер ата-аналарының ұлты әртүрлi болса, ұлты балаға жеке куәлiк немесе паспорт берiлген кезде оның қалауы бойынша әкесiнiң немесе шешесiнiң қай ұлтқа жататынына сәйкес айқындалады.

      3. Одан әрi баланың ұлты оның өтiнiшi бойынша тек қана ата-аналарының екіншісінің ұлтына өзгертiлуi мүмкiн.

66-бап. Баланың мүліктік құқықтары

      1. Баланың өзi ата-аналарынан және отбасының басқа да мүшелерiнен осы Кодекстің 5-бөлімінде белгіленген тәртіппен және мөлшерде күтіп-бағу қаражатын алуға құқығы бар.

      2. Жетім балалар, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балалар ұйымдарының басшыларын қоспағанда, балаға алимент, жәрдемақы ретінде тиесілі сомалар баланың ата-аналарының немесе басқа заңды өкілдерінің билік етуіне түседі және олар осы сомаларды баланы күтіп-бағуға, білім беруге және тәрбиелеуге жұмсайды.

      2-1. Балаларды күтіп-бағуға арналған алименттерді нысаналы пайдалану және оларға өндіріп алуды қолдану мүмкіндігін болғызбау үшін алименттерді алушының немесе оның өкілінің талабы бойынша Қазақстан Республикасының банк заңнамасында белгіленген тәртіппен алименттерді есепке жатқызу үшін банктік шот ашылады.

      3. Баланың өзі алған табыстарға, өзi сыйға немесе мұрагерлiк тәртiппен алған мүлiкке, сондай-ақ оның өз қаражатына алынған басқа да кез келген мүлiкке меншiк құқығы бар.

      Өз еңбегiнен табыс алатын бала, егер ол ата-аналарымен бiрге тұрса, отбасын күтіп-бағу жөнiндегi шығыстарға қатысуға құқылы.

      Баланың өзiне меншiк құқығымен тиесiлi мүлiкке билiк ету құқығы Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексiмен айқындалады.

      Ата-аналар баланың мүлкiн басқару жөнiндегi құқықтылықты жүзеге асыру кезiнде оларға осы Кодекстің 128-бабында белгiленген қағидалар қолданылады.

      4. Бірге тұратын бала мен ата-аналар бір-бірінің мүлкін өзара келісім бойынша иеленіп, пайдалана алады.

      5. Ата-аналар мен баланың ортақ меншiк құқығы туындаған жағдайда олардың ортақ мүлiктi иелену, пайдалану және оған билiк ету құқығы Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексімен айқындалады.

      Ескерту. 66-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 21.01.2019 № 217-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

67-бап. Баланың өз құқықтары мен заңды мүдделерiн қорғау құқығы

      1. Баланың өз құқықтары мен заңды мүдделерiнің қорғалуына құқығы бар.

      Баланың құқықтары мен заңды мүдделерiн қорғауды ата-аналары немесе баланың басқа да заңды өкілдері, ал Қазақстан Республикасының заңнамалық актілерінде көзделген жағдайларда қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын орган, прокурор және сот, сондай-ақ ішкі істер органдары және өз құзыреті шегінде өзге де мемлекеттік органдар жүзеге асырады.

      Кәмелетке толғанға дейiн Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес әрекетке толық қабiлеттi деп танылған кәмелетке толмаған баланың өз құқықтары мен мiндеттерiн, оның iшiнде қорғалу құқығын өз бетiнше жүзеге асыруға құқығы бар.

      2. Баланың ата-аналар және басқа да заңды өкілдер тарапынан жасалатын қиянаттан қорғалуға құқығы бар.

      Баланың құқықтары мен заңды мүдделерi бұзылған кезде, оның iшiнде ата-аналар немесе басқа да заңды өкілдер баланы күтіп-бағу, тәрбиелеу, оған бiлiм беру жөнiндегi мiндеттерiн орындамаған кезде немесе тиiсінше орындамаған кезде не ата-ана (қорғаншылық, қамқоршылық) құқықтарын терiс пайдаланған кезде бала - қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын органға, ал он төрт жасқа толғанда сотқа өз құқықтарын қорғау үшiн өз бетiнше жүгінуге құқылы.

      3. Баланың өмiрiне немесе денсаулығына қауiп төнгендiгi туралы, оның құқықтары мен заңды мүдделерiнiң бұзылғандығы туралы өздеріне белгiлi болған мемлекеттік органдар мен ұйымдардың лауазымды адамдары және өзге де азаматтар бұл туралы баланың нақты тұратын жерi бойынша қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын органға хабарлауға мiндеттi. Мұндай мәлiметтер алынған кезде қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын орган баланың құқықтары мен заңды мүдделерiн қорғау жөнiнде қажеттi шаралар қолдануға мiндеттi.

67-1-бап. "111" байланыс орталығы

      1. "111" байланыс орталығы отбасы, әйелдер мен балалардың құқықтарын қорғау мәселелері бойынша ақпараттық-анықтамалық консультация береді, ұйымдастырушылық, психологиялық көмек көрсетеді, орталық мемлекеттік органдарды, жергілікті атқарушы органдарды келіп түскен жолданымдар бойынша хабардар етеді және азаматтарға жолданымдардың орындалу мәртебесі туралы ақпарат береді.

      2. Ақпараттандыру саласындағы уәкілетті орган:

      1) "111" байланыс орталығының қызметін ұйымдастырады және қамтамасыз етеді;

      2) "111" байланыс орталығы қызметінің және оның орталық мемлекеттік органдармен, жергілікті атқарушы органдармен өзара іс-қимыл жасау қағидаларын әзірлейді және бекітеді.

      3. Орталық мемлекеттік органдар, жергілікті атқарушы органдар отбасы, әйелдер мен балалардың құқықтарын қорғау мәселелері бойынша өзара іс-қимыл жасайды және "111" байланыс орталығына жолданымдарды қараудың қорытындылары бойынша қабылданған шаралар туралы ақпарат береді.

      Ескерту. 10-тарау 67-1-баппен толықтырылды – ҚР 15.04.2024 № 72-VIII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік алпыс күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

11-тарау. АТА-АНАЛАРДЫҢ ҚҰҚЫҚТАРЫ МЕН МІНДЕТТЕРІ

68-бап. Ата-аналардың құқықтары мен міндеттерінің теңдігі

      1. Ата-аналардың өз балаларына қатысты тең құқықтары және тең мiндеттерi (ата-ана құқықтары) болады.

      2. Осы тарауда көзделген ата-ана құқықтары балалары он сегiз жасқа (кәмелетке) толғанда, сондай-ақ кәмелетке толмаған балалары некеге отырған (ерлі-зайыпты болған) кезде тоқтатылады.

69-бап. Кәмелетке толмаған ата-аналардың құқықтары

      1. Кәмелетке толмаған ата-аналардың баламен бiрге тұруға және оның тәрбиесіне қатысуға құқығы бар.

      2. Некеде тұрмаған (ерлі-зайыпты болмаған), кәмелетке толмаған ата-аналар өздерінде бала туған жағдайда және өздерінің ана және (немесе) әке болуы анықталған кезде олар он алты жасқа толған соң ата-ана құқықтарын өз бетiнше жүзеге асыруға құқылы. Кәмелетке толмаған ата-аналар он алты жасқа толғанға дейiн қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын орган балаға қорғаншы тағайындайды, ол баланың кәмелетке толмаған ата-аналарымен бiрге оны тәрбиелеуді жүзеге асырады. Баланың қорғаншысы мен кәмелетке толмаған ата-аналары арасында туындаған келiспеушiлiктерді кәмелетке толмаған баланың және ата-аналарының мүдделері мен құқықтарын ескере отырып, қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын орган шешеді.

      3. Кәмелетке толмаған ата-аналардың жалпы негiздерде өздерiнiң әке және ана болуын тануға және оған дау айтуға құқығы бар, сондай-ақ өздері он төрт жасқа толғаннан кейiн сот тәртiбiмен өз балаларына қатысты әке болуды анықтауды талап етуге құқығы бар.

70-бап. Ата-аналардың баланы тәрбиелеу және оған білім беру жөніндегі құқықтары мен міндеттері

      1. Ата-аналар өз баласының денсаулығына қамқорлық жасауға мiндеттi.

      2. Ата-аналардың өз баласын тәрбиелеуге құқығы бар және осыған міндетті.

      Ата-аналардың барлық өзге адамдар алдында баласын тәрбиелеуге басым құқығы бар.

      Бала тәрбиелеушi ата-аналар оның дене бітімі, психикалық, адамгершілік жағынан және рухани дамуына қажеттi өмiр сүру жағдайларын қамтамасыз ету, заңға мойынсынушылық мінез-құлықты қалыптастыру үшін жауаптылықта болады.

      3. Ата-аналар баласының міндетті орта білім алуын қамтамасыз етуге міндетті.

      Ата-аналардың бала жалпы орта білім алғанға дейін оның пікірін ескере отырып, білім беру ұйымын және баланың оқу нысанын таңдауға құқығы бар.

      4. Баланың тәрбиесі мен білім алуына қатысты барлық мәселелерді баланың мүдделерін негізге алып және оның пікірін ескере отырып, өзара келісу арқылы ата-аналар шешеді. Ата-аналардың арасында келіспеушіліктер болған кезде, бұл келіспеушіліктерді шешу үшін қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын органға немесе сотқа жүгінуге құқылы.

      Ескерту. 70-бапқа өзгеріс енгізілді – ҚР 15.04.2024 № 72-VIII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік алпыс күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

71-бап. Ата-аналардың баланың құқықтары мен мүдделерін қорғау жөніндегі құқықтары мен міндеттері

      1. Ата-аналар өз баласының заңды өкiлдерi болып табылады және арнайы өкiлеттiктерсiз кез келген жеке және заңды тұлғаларға қатысты, оның iшiнде соттарда оның құқықтары мен мүдделерiн қорғайды.

      2. Егер қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын орган ата-аналар мен баланың мүдделерi арасында қайшылықтар барын анықтаса, ата-аналар өз баласының мүдделерiн бiлдiруге құқылы емес. Ата-аналар мен баланың арасында келiспеушiлiктер болған жағдайда, қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын орган баланың құқықтары мен мүдделерiн қорғау үшiн өкiл тағайындауға мiндеттi.

      Егер ата-аналар балаға қатысты ата-ана құқықтарынан айрылған не олар шектелген жағдайда, баланың мүдделерін білдіруге құқылы емес.

71-1-бап. Көпбалалы отбасыларға арналған жеңілдіктер мен әлеуметтік кепілдіктер

      Көпбалалы отбасыларға Қазақстан Республикасының заңнамалық актілеріне сәйкес жеңілдіктер мен әлеуметтік кепілдіктер беріледі.

      Ескерту. 11-тарау 71-1-баппен толықтырылды - ҚР 02.07.2018 № 165-VІ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

72-бап. Ата-ана құқықтарын баланың мүддесінде жүзеге асыру

      Ата-ана құқықтары баланың мүдделеріне қайшы жүзеге асырылмауға тиіс. Баланың мүдделерін қамтамасыз ету оның ата-аналары жасайтын негізгі қамқорлықтың нысанасы болып табылады.

      Ата-ана құқықтарын жүзеге асыру кезінде ата-аналар баланың дене бітімі мен психикалық денсаулығына, оның адамгершілік жағынан дамуына зиян келтіруге құқылы емес. Баланы тәрбиелеу тәсілдері адамның қадір-қасиетін кемсітетін немқұрайлылықты, қатыгездікті, дөрекілікті, баланы қорлауды немесе қанауды болғызбауға тиіс.

73-бап. Баласынан бөлек тұратын ата-ананың ата-ана құқықтарын жүзеге асыруы

      1. Баласынан бөлек тұратын ата-ананың баласымен араласуға, оның тәрбиесі мен баланың бiлiм алуы мәселелерiн және бала үшін басқа да маңызды мәселелерді шешуге қатысуға құқығы бар.

      Егер мұндай араласу баланың тән саулығы мен психикалық денсаулығына, оның адамгершiлiк жағынан дамуына зиян келтiрмесе, баласы өзімен бiрге тұратын ата-ана баланың екiншi ата-анасымен араласуына кедергi жасамауға тиiс.

      2. Ата-аналары бөлек тұратын кезде баланың тұрғылықты жерi мен заңды мекенжайы ата-аналарының келiсімiмен белгіленеді.

      Келiсiм болмаған кезде ата-аналардың арасындағы дау баланың мүдделерiн негiзге алып және оның пiкiрiн ескере отырып, ата-аналардың талап етуі бойынша қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын органның қатысуымен медиация тәртібімен шешіледі немесе оны сот шешедi. Бұл ретте сот баланың ата-аналардың әрқайсысына, аға-iнiлерiне және апа-сiңлiлерiне (қарындастарына) үйiрлiгiн, баланың жасын, ата-аналардың адамгершiлiк және өзге де жеке қасиеттерiн, ата-аналардың әрқайсысы мен баланың арасындағы қарым-қатынастарды, баланың дамуы және тәрбиесі үшiн жағдайлар жасау мүмкiндiгiн (ата-аналар қызметiнiң түрiн, жұмысының режимін, ата-аналардың материалдық және отбасылық жағдайын және басқа да осындай жағдайларды) ескередi.

      3. Ата-аналар баладан бөлек тұратын ата-ананың ата-ана құқықтарын жүзеге асыру тәртiбi туралы жазбаша нысанда келiсiм жасасуға құқылы.

      Егер ата-аналар келiсiмге келе алмаса – дауды қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын орган, ал оның шешімімен келіспеген жағдайда – дау осы органның және баланың ата-аналарының қатысуымен медиация тәртібімен шешіледі немесе оны сот шешедi.

      4. Ата-ана құқықтарын жүзеге асыру тәртібі туралы сот шешiмi орындалмаған жағдайда, кiнәлi ата-ана Қазақстан Республикасының заңдарында көзделген жауаптылықта болады.

      Сот шешiмi қасақана орындалмаған кезде баласынан бөлек тұратын ата-ананың талап етуi бойынша сот баланың мүдделерiн негiзге алып және баланың пiкiрiн ескере отырып, баланы оған беру туралы шешiм шығара алады.

      5. Баласынан бөлек тұратын ата-ананың білім беру ұйымдарынан, медициналық және басқа да ұйымдардан өз баласы туралы ақпарат алуға құқығы бар.

      Ата-ана тарапынан баланың өмiрi мен денсаулығына қатер болған жағдайда ғана ақпарат беруден бас тартылуы мүмкiн. Ақпарат беруден бас тартуға сот тәртiбiмен дау айтылуы мүмкiн.

      Ескерту. 73-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 17.11.2014 № 254-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi).

74-бап. Ата-аналардың баланы басқа адамдардан талап ету құқығы

      1. Ата-аналар баланы заңның немесе сот шешiмiнің негiзiнсiз өз қолында ұстап отырған кез келген адамнан оны қайтаруды талап етуге құқылы. Дау туындаған жағдайда ата-аналар өз құқықтарын қорғау үшiн сотқа жүгінуге құқылы.

      Бұл талаптарды қарау кезiнде сот, егер баланы ата-аналарына беру баланың мүдделерiне сай келмейдi деген қорытындыға келсе, баланың пiкiрiн ескере отырып, ата-аналардың талап-арызын қанағаттандырудан бас тартуға құқылы.

      2. Егер сот ата-аналары да, бала қолында отырған адамның да оның тиісті түрде тәрбиесін және дамуын қамтамасыз етуге жағдайы келмейтінін анықтаса, сот баланы қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын органның қамқорлығына бередi.

12-тарау. АТА-АНА ҚҰҚЫҚТАРЫНАН АЙЫРУ ЖӘНЕ ОЛАРДЫ ШЕКТЕУ

75-бап. Ата-ана құқықтарынан айыру

      1. Егер ата-аналар:

      1) ата-аналық мiндеттерiн орындаудан жалтарса, оның iшiнде алимент төлеуден қасақана жалтарса;

      2) өз баласын перзентханадан (оның бөлімшесінен), жетім балалар, ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балалар ұйымдарынан және өзге де ұйымдардан алудан дәлелсіз себептермен бас тартса;

      3) өздерiнiң ата-ана құқықтарын теріс пайдаланса;

      4) балаға қатыгездік көрсетсе, оның ішінде оған күш қолданса немесе психикасына зорлық жасаса, оның жыныстық тиіспеушілігіне қастандық жасаса;

      5) құмар ойындарға, бәс тігуге, спирттік ішімдіктерге немесе есірткі, психотроптық заттарға және (немесе) сол тектестерге салынса, олар ата-ана құқықтарынан айрылады.

      2. Ата-аналар өз баласының, жұбайының не отбасының басқа да мүшелерінің өмiрiне немесе денсаулығына қарсы қасақана қылмыстық құқық бұзушылық жасаған кезде ата-ана құқықтарынан айырылады.

      Ескерту. 75-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 03.07.2014 № 227-V (01.01.2015 бастап қолданысқа енгізіледі); 02.07.2020 № 356-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

76-бап. Ата-ана құқықтарынан айыру тәртібі

      1. Ата-ана құқықтарынан айыру сот тәртiбiмен жүргiзiледi.

      Ата-ана құқықтарынан айыру туралы iстер ата-аналардың бiреуiнiң немесе баланың басқа да заңды өкілдерінің, кәмелетке толмаған балалардың құқықтарын қорғау жөнiндегi мiндеттер жүктелген органдардың немесе ұйымдардың өтініштері, сондай-ақ прокурордың талабы бойынша қаралады.

      2. Ата-ана құқықтарынан айыру туралы iстер прокурордың және қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын органның қатысуымен қаралады.

      3. Ата-ана құқықтарынан айыру туралы iстi қарау кезiнде сот ата-ана құқықтарынан айырылған ата-аналардан алимент өндiрiп алу туралы мәселенi шешедi.

      4. Егер сот ата-ана құқықтарынан айыру туралы iстi қарау кезiнде ата-аналардың iс-әрекетiнен қылмыстық жазаланатын әрекет белгілерін байқаса, ол мұны жеке қаулымен прокурордың назарына жеткiзуге мiндеттi.

      5. Ата-ана құқықтарынан айыру туралы сот шешiмi заңды күшiне енген күннен бастап үш күн iшiнде сот бұл шешiмнiң үзінді көшiрмесiн баланың тууын мемлекеттiк тiркеу орыны бойынша тіркеуші органға және баланың тұратын жері бойынша қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын органға жіберуге мiндеттi.

77-бап. Ата-ана құқықтарынан айырудың салдары

      1. Ата-ана құқықтарынан айыру баламен туыстық фактiсiне негiзделген барлық құқықтардан, оның iшiнде одан күтіп-бағу қаражатын алу, сондай-ақ балалары бар азаматтар үшiн белгiленген жеңiлдiктер мен мемлекеттiк жәрдемақыны алу құқықтарынан айрылуға әкеп соғады.

      2. Ата-ана құқықтарынан айыру ата-аналарды өз баласын күтіп-бағу мiндетiнен босатпайды, бұл міндет оны асырап алуға байланысты тоқтатылады.

      3. Бала мен ата-ана құқықтарынан айырылған ата-ананың одан әрi бiрге тұруы туралы мәселе сот тәртiбiмен шешiледi.

      4. Ата-анасы ата-ана құқықтарынан айырылған бала тұрғын жайға меншiк құқығын немесе тұрғын жайды пайдалану құқығын, сондай-ақ ата-аналарымен және басқа да туыстарымен туыстық фактiсiне негiзделген мүлiктiк құқықтарын, оның iшiнде мұра алу құқығын сақтайды.

      5. Баланы басқа ата-анаға беру мүмкiн болмаған кезде немесе ата-аналарының екеуi де ата-ана құқықтарынан айырылған жағдайда, бала қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын органның қамқоршылығына берiледi.

      6. Егер бұл балаға теріс әсер етпесе, ата-ана құқықтарынан айырылған ата-аналардың өтініші бойынша қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын орган баламен жолығуға рұқсат етеді.

      7. Ата-аналары ата-ана құқықтарынан айырылған жағдайда бала асырап алуға соттың ата-аналарды ата-ана құқықтарынан айыру туралы шешімі заңды күшіне енген күннен бастап алты ай өткен соң жол берiледi.

      Ата-аналарының біреуі ата-ана құқықтарынан айырылған баланы асырап алуға екінші ата-анасының келісімімен жол беріледі.

78-бап. Ата-ана құқықтарын қалпына келтіру

      1. Егер ата-аналар мiнез-құлқын, тұрмыс салтын және бала тәрбиесіне көзқарасын өзгерткен болса, сот олардың ата-ана құқықтарын қалпына келтiруi мүмкiн.

      2. Ата-ана құқықтарын қалпына келтiру ата-ана құқықтарынан айырылған ата-ананың өтініші бойынша сот тәртiбiмен жүзеге асырылады. Ата-ана құқықтарын қалпына келтiру туралы iстер ата-ананың, қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын органның қатысуымен қаралады.

      3. Егер ата-ана құқықтарын қалпына келтiру баланың мүдделерiне қайшы болса, сот баланың пiкiрiн ескере отырып, ата-аналардың ата-ана құқықтарын қалпына келтiру туралы талап-арызын қанағаттандырудан бас тартуға құқылы.

      Он жасқа толған балаға қатысты ата-ана құқықтары оның келiсiмiмен ғана қалпына келтiрілуі мүмкiн.

      Егер бала асырап алынса және асырап алудың күшi жойылмаса, ата-ана құқықтарын қалпына келтiруге жол берiлмейдi.

      Ескерту. 78-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 11.07.2017 № 91-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

79-бап. Ата-ана құқықтарын шектеу

      1. Сот баланың мүддесiн ескере отырып, баланы ата-аналардан оларды ата-ана құқықтарынан айырмай алу жолымен ата-ана құқықтарын шектеу туралы шешiм шығаруы мүмкін.

      Ата-аналары немесе олардың біреуі ата-ана құқықтарынан айырылған немесе шектелген баланы баланың тұрғылықты жері бойынша қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын орган орналастырады.

      2. Егер баланың ата-аналарымен қалуы:

      1) ата-аналарға байланысты емес мән-жайлар (психикасының бұзылуы немесе өзге де созылмалы ауруы, ауыр мән-жайларға душар болуы) бойынша;

      2) ата-аналардың мінез-құлқының салдарынан, бірақ бұл ретте ата-аналарды ата-ана құқықтарынан айыру үшін жеткілікті негіздер анықталмай, ол үшін қауіпті болса, ата-ана құқықтарын шектеуге жол беріледі.

      Егер ата-аналар өз мінез-құлқын өзгертпесе, қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын орган ата-ана құқықтарын шектеу туралы сот шешімі шыққаннан кейін алты ай өткен соң оларды ата-ана құқықтарынан айыру туралы талап-арыз беруге міндетті.

      3. Ата-ана құқықтарын шектеу туралы талапты баланың жақын туыстары және баланың құқықтарын қорғау жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын ұйымдар, сондай-ақ прокурор береді.

      4. Ата-ана құқықтарын шектеу туралы iстер қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын орган өкілінің міндетті түрде қатысуымен қаралады.

      5. Ата-ана құқықтарын шектеу туралы iстер қаралған кезде сот ата-аналардан балаға алимент өндiрiп алу туралы мәселенi шешуге құқылы.

      Ескерту. 79-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 11.07.2017 № 91-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

80-бап. Ата-ана құқықтарын шектеудің салдары

      1. Сот ата-ана құқықтарын шектеген ата-аналар баланы жеке өзi тәрбиелеу құқығынан айрылады, ал осы Кодекстің 79-бабы 2-тармағының 2) тармақшасында көзделген жағдайларда, балалары бар азаматтар үшiн белгiленген жеңiлдiктер мен мемлекеттiк жәрдемақы алу құқығынан да айрылады.

      2. Ата-ана құқықтарын шектеу ата-аналарды баланы күтіп-бағу жөнiндегi мiндеттерден босатпайды.

      3. Өзiне қатысты ата-аналарының ата-ана құқықтары шектелген бала тұрғын жайға меншiк құқығын немесе тұрғын жайды пайдалану құқығын сақтайды, сондай-ақ ата-аналарымен және басқа да туыстарымен туыстық фактiсiне негiзделген мүлiктiк құқықтарын, оның iшiнде мұра алу құқығын сақтайды.

      4. Ата-аналарының екеуiнiң де ата-ана құқықтары шектелген жағдайда бала қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын органның қамқорлығына берiледi.

      5. Егер бұл балаға теріс әсер етпесе, сот ата-ана құқықтарын шектеген ата-аналарға баламен қатынасуға рұқсат етеді. Қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын органның не қорғаншысының немесе қамқоршысының, баланың патронат тәрбиешiлерiнiң немесе бала тұрып жатқан ұйым әкiмшiлiгiнiң келiсiмiмен ата-аналардың баламен қатынасуына жол берiледi.

81-бап. Ата-ана құқықтарын шектеу салдарының күшін жою

      1. Егер ата-аналардың ата-ана құқықтары шектелген негiздер жойылса, сот ата-аналардың талабы бойынша баланы ата-аналарына қайтарып беру туралы және осы Кодекстің 80-бабында көзделген шектеулер салдарының күшiн жою туралы шешiм шығарады.

      2. Егер баланы ата-аналарына қайтарып беру оның мүдделерiне қайшы келсе, сот баланың пiкiрiн ескере отырып, талапты қанағаттандырудан бас тартуға құқылы.

82-бап. Баланың өміріне немесе оның денсаулығына тікелей қатер төнген жағдайда баланы айырып алу

      1. Баланың өмiрiне немесе оның денсаулығына тiкелей қатер төнген кезде қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын орган баланы ата-аналардан немесе оны қамқоршылыққа алған басқа да адамдардан дереу айырып алуға құқылы.

      Қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын орган сот шешімі қабылданғанға дейін республикалық маңызы бар қалалардың, астананың, ауданның, облыстық маңызы бар қаланың жергілікті атқарушы органының актісі негізінде баланы дереу айырып алады.

      2. Баланы айырып алу кезінде қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын орган кешіктірмей прокурорға хабарлауға, баланы уақытша орналастыруды қамтамасыз етуге және республикалық маңызы бар қалалардың, астананың, ауданның, облыстық маңызы бар қаланың жергiлiктi атқарушы органы баланы айырып алу туралы актiні шығарғаннан кейiн жетi күн iшiнде ата-аналарды ата-ана құқықтарынан айыру немесе оларды шектеу туралы сотқа талап-арызбен жүгінуге мiндеттi.

83-бап. Баланы айырып алуға байланысты істер бойынша сот шешімдерін орындау

      1. Баланы ата-аналарынан айырып алуға және оны басқа адамға (адамдарға) беруге байланысты сот шешiмдері қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын орган өкiлiнiң және бала берілетін адамның (адамдардың) мiндеттi түрде қатысуымен, ал қажет болған жағдайларда iшкi iстер органдары өкiлiнiң қатысуымен мәжбүрлі түрде орындалатын болады.

      2. Баланы оның мүдделерiне нұқсан келтiрмей ата-аналарынан айырып алу және оны басқа адамға (адамдарға) беру туралы сот шешімін орындау мүмкiн болмаған кезде, бала соттың ұйғарымы бойынша баланың құқықтарын қорғау жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын ұйымдарда уақытша орналастырылуы мүмкiн.

13-тарау. БАЛА АСЫРАП АЛУ

84-бап. Асырап алуға жол берілетін балалар

      1. Тууы осы Кодексте белгіленген тәртіппен тіркелген және толық тән саулығы, психикалық, рухани және адамгершілік жағынан дамуын қамтамасыз ету мүмкіндіктері ескеріле отырып, кәмелетке толмаған балаларға қатысты тек қана солардың мүддесінде асырап алуға жол беріледі.

      Бұл ретте баланың жас мөлшері, естиярлық дәрежесі және өзін асырап алуға келісімі ескеріледі.

      2. Жалғыз ата-анасы немесе екеуі де:

      1) қайтыс болған;

      2) баладан бас тартқан;

      3) ата-ана құқықтарынан айрылған және олар қалпына келтірілмеген;

      4) туыстарына, асырап алынатын баланың (балалардың) анасымен немесе әкесімен некеде (ерлі-зайыптылықта) тұратын адамдарға баланы асырап алуға келісім берген;

      5) сот тәртібімен әрекетке қабілетсіз, хабар-ошарсыз кеткен деп танылған немесе қайтыс болған деп жарияланған;

      6) белгісіз болған жағдайда, балалар асырап алуға жатады.

      3. Осы баптың 2-тармағының 1) — 3), 5) және 6) тармақшаларында аталған, Республикалық деректер банкінде есепте тұрған балалар азаматтығы мен тұрғылықты жеріне қарамастан, балалардың туыстарына, Қазақстан Республикасының аумағында тұрақты тұратын Қазақстан Республикасының азаматтарына Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен асырап алуға берілуі мүмкін.

      4. Қазақстан Республикасының азаматтары болып табылатын, Республикалық деректер банкінде орталықтандырылған есепте тұрған балалар Қазақстан Республикасынан тыс жерде тұрақты тұратын Қазақстан Республикасының азаматтарына асырап алуға берілуі мүмкін.

      Баланы туыстары, Қазақстан Республикасының аумағында және одан тыс жерде тұратын Қазақстан Республикасының азаматтары асырап алмаған жағдайларда ғана Қазақстан Республикасының азаматтары болып табылатын, Республикалық деректер банкінде орталықтандырылған есепте тұрған балалар шетелдіктерге асырап алуға берілуі мүмкін.

      Шетелдіктердің бала асырап алуы туралы істерді қараған кезде сот азаматтығы мен тұрғылықты жеріне қарамастан баланың туыстарының не Қазақстан Республикасы азаматтарының осы баланы бірінші кезекте асырап алу құқығын Қазақстан Республикасының балалардың құқықтарын қорғау саласындағы уәкілетті органының іске асырғанын анықтауға міндетті.

      5. Шетелдіктердің бала асырап алуына балалардың құқықтары мен мүдделерін қорғау саласында Қазақстан Республикасымен тең мәнді халықаралық міндеттемелері бар елдердің азаматтарына ғана рұқсат етіледі.

      6. Қазақстан Республикасының азаматтары болып табылатын балаларды асырап алуға беру тәртібін Қазақстан Республикасының Үкіметі бекітеді.

      7. Осы баптың 2-тармағының 1) — 3), 5) және 6) тармақшаларында аталған балаларды асырап алуға беру туралы рұқсатты қорғаншылық және қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын орган комиссия қорытындысы негізінде береді.

      8. Комиссияның қызмет тәртібі мен құрамын Қазақстан Республикасының балалар құқықтарын қорғау саласындағы уәкілетті органы айқындайды.

      Ескерту. 84-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 29.09.2014 N 239-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi); 09.04.2016 № 501-V (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-баптан қараңыз) Заңдарымен.

85-бап. Балаларды асырап алуға тілек білдірген адамдардың құқықтары мен міндеттері

      1. Қазақстан Республикасының аумағында тұрақты тұратын, балаларды асырап алуға тілек білдірген Қазақстан Республикасының азаматтары баланың тұратын жеріндегі қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын органға бала асырап алуға тілек білдіргені туралы өтініш беруге, сондай-ақ жиынтық кірісінің мөлшері, отбасылық жағдайы, денсаулық жағдайы, сотталмағандығы туралы анықтамалар, психологиялық даярлықтан өткені туралы сертификат ұсынуға және баланы жеке өзі таңдауға, онымен кемiнде екі апта тiкелей қарым-қатынас жасауға міндетті.

      Қазақстан Республикасының аумағында тұрақты тұратын, жетім балаларды, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балаларды өз отбасына тәрбиелеуге қабылдауға тілек білдірген Қазақстан Республикасы азаматтарының осы Кодекске сәйкес өтеусіз негізде психологиялық даярлық алуға құқығы бар.

      2. Қазақстан Республикасының аумағында тұрақты тұратын, жетім-балаларды, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған бір жасқа дейінгі балаларды асырап алуға тілек білдірген Қазақстан Республикасы азаматтарының бала асырап алудың рәсімдері аяқталғанға дейін балаларды қорғаншылыққа немесе патронатқа алуға құқығы бар.

      3. Бала асырап алуға үміткер Қазақстан Республикасының шегінен тыс жерде тұрақты тұратын Қазақстан Республикасының азаматтары, шетелдіктер Қазақстан Республикасының балалардың құқықтарын қорғау саласындағы уәкілетті органына баланы асырап алуға тілек білдіргені туралы жазбаша өтініш, сондай-ақ арнайы уәкілетті шетелдік мемлекеттік органдар және бала асырап алу жөніндегі ұйымдар беретін, табыстары, отбасы жағдайы, денсаулық жағдайы, оның ішінде психикалық, мінез-құлықтық, оның ішінде психикаға белсенді әсер ететін заттарды тұтынуға байланысты бұзылушылықтарының (ауруларының) жоқ екендігі туралы, сотталмағандығы туралы, ықтимал ата-аналардың жеке басының адамгершілік қасиеттері туралы анықтамалар береді. Қазақстан Республикасының балалардың құқықтарын қорғау саласындағы уәкілетті органына құжаттарды табыс еткеннен кейін және асырап алушы баланы асырап алуға келіскен жағдайда асырап алушы баламен кемiнде төрт апта тiкелей қатынаста болуға тиіс.

      Ескерту. 85-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 25.11.2019 № 272-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 27.12.2019 № 292-VІ (01.07.2020 бастап қолданысқа енгізіледі); 07.07.2020 № 361-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

86-бап. Бала асырап алушының құқықтары мен міндеттері

      1. Бала асырап алушы баланы тәрбиелеуге, оның денсаулығына, дене бітімі, психикалық, адамгершілік және рухани жағынан дамуына қамқорлық жасауға міндетті.

      2. Бала асырап алушы баланың пікірін және қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын органның ұсынымдарын ескере отырып, баланы тәрбиелеу тәсілдерін өз бетінше айқындауға құқылы және осы Кодексте көзделген талаптарды сақтауға міндетті.

      Республика аумағында тұрақты тұратын, Қазақстан Республикасының азаматы болып табылатын бала асырап алушының жетім баланы және (немесе) ата-анасының қамқорлығынсыз қалған баланы асырап алуға байланысты біржолғы ақшалай төлем алуға құқығы бар.

      Бала асырап алудың күші жойылған жағдайда бала асырап алушы жетім баланы және (немесе) ата-анасының қамқорлығынсыз қалған баланы асырап алуға байланысты төленген біржолғы ақшалай төлемді бюджетке қайтаруға міндетті.

      Жетім баланы және (немесе) ата-анасының қамқорлығынсыз қалған баланы асырап алуға байланысты біржолғы ақшалай төлемді тағайындау, қайтару тәртібін және оның мөлшерін Қазақстан Республикасының балалардың құқықтарын қорғау саласындағы уәкілетті органы айқындайды.

      3. Бала асырап алушы баланың пікірін ескере отырып, ол міндетті жалпы орта білім алғанға дейін білім беру ұйымын және баланың оқу нысанын таңдауға құқығы бар.

      4. Қазақстан Республикасының аумағында тұрақты тұратын, Қазақстан Республикасының азаматтары болып табылатын бала асырап алушылар бала он сегіз жасқа толғанға дейін жылына кемінде бір рет бала асырап алу туралы сот шешімі шыққан жер бойынша қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын органға асырап алынған баланың тұрмыс, оқу, тәрбие жағдайы және денсаулық жағдайы туралы есептер ұсынуға міндетті.

      Қазақстан Республикасының шегінен тыс жерде тұрақты тұратын, Қазақстан Республикасының азаматтары болып табылатын бала асырап алушылар және шетелдік бала асырап алушылар Қазақстан Республикасының балалардың құқықтарын қорғау саласындағы уәкілетті органға бала асырап алу туралы сот шешімі заңды күшіне енгеннен кейін бала он сегіз жасқа толғанға дейін алғашқы үш жылда әрбір алты ай сайын, кейінгі жылдары - жылына кемінде бір рет асырап алынған баланың тұрмыс, оқу, тәрбие жағдайы және денсаулық жағдайы туралы есептер ұсынуға міндетті.

      Жекелеген жағдайларда, есептерді ұсыну кезеңділігі бала асырап алушылардың отбасында қалыптасқан нақты ахуалға байланысты Қазақстан Республикасының балалардың құқықтарын қорғау саласындағы уәкілетті органының шешімі бойынша белгіленеді.

      Қазақстан Республикасының шегінен тыс жерде тұрақты тұратын, Қазақстан Республикасының азаматтары болып табылатын бала асырап алушылар және шетелдік бала асырап алушылар есептерді бала асырап алушы және бала тұрып жатқан елде орналасқан Қазақстан Республикасының шетелдегі мекемелері арқылы ұсынады.

      Қазақстан Республикасының шегінен тыс жерде тұрақты тұратын, Қазақстан Республикасының азаматтары болып табылатын бала асырап алушылар және шетелдік бала асырап алушылар осы тармақта көзделген тәртіппен есептер ұсынбаған немесе уақытылы ұсынбаған жағдайда Қазақстан Республикасында бала асырап алу кезінде олардың мүдделерін білдірген бала асырап алу жөніндегі агенттіктің қызметі осы Кодекстің 112-бабы 8-тармағының 6) тармақшасында көзделген негіздер бойынша мерзімінен бұрын тоқтатылуға жатады.

      Асырап алынған баланың өмір сүру, оқу, тәрбие жағдайлары туралы және денсаулық жағдайы туралы есепті ұсыну тәртібі мен мерзімдерін, нысанын Қазақстан Республикасының балалардың құқықтарын қорғау саласындағы уәкілетті органы бекітеді.

      Ескерту. 86-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 31.03.2014 № 180-V (01.01.2015 бастап қолданысқа енгізіледі); 09.04.2016 № 501-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 19.04.2023 № 223-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

87-бап. Бала асырап алу тәртібі

      1. Бала асырап алуды бала асырап алуға тілек білдірген адамдардың (адамның) өтініші бойынша сот жүргізеді. Бала асырап алу туралы істерді сот Қазақстан Республикасының Азаматтық іс жүргізу кодексінде көзделген ерекше іс жүргізу тәртібімен жүргізеді.

      Сот балаларды асырап алу туралы істерді бала асырап алушылардың өздерінің, қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын орган өкілінің, сондай-ақ прокурордың міндетті түрде қатысуымен қарайды.

      2. Қазақстан Республикасының азаматтары Қазақстан Республикасының аумағында шетелдік болып табылатын баланы асырап алған кезде баланың заңды өкілінің және бала азаматы болып табылатын мемлекеттің құзыретті органының келісімін, сондай-ақ бұл аталған мемлекеттің заңнамасына сәйкес қажет болса, асырап алуға баланың келісімін алуы қажет.

      3. Бала асырап алушы азаматы болып табылатын шет мемлекеттің құзыретті органы Қазақстан Республикасының азаматы болып табылатын және Қазақстан Республикасының шегінен тыс жерде тұратын баланы асырап алуды жүргізуі оның тұратын жері бойынша жергілікті атқарушы органнан немесе Қазақстан Республикасының аумағынан тыс жерге кеткенге дейін оның ата-аналарынан асырап алуға алдын ала рұқсат алған жағдайда Қазақстан Республикасында жарамды деп танылады.

      4. Қазақстан Республикасының азаматтарымен некеде тұратын шетелдіктердің Қазақстан Республикасының азаматы болып табылатын баланы Қазақстан Республикасының аумағында асырап алуы осы Кодексте шетелдіктер үшін белгіленген тәртіппен жүргізіледі.

      Ескерту. 3-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 09.04.2016 № 501-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

88-бап. Бала асырап алушылардың құқықтары мен міндеттерінің басталу кезі

      Бала асырап алушының және асырап алынған баланың құқықтары мен міндеттері бала асырап алу туралы сот шешімі заңды күшіне енген күннен бастап туындайды.

      Баланы асырап алу туралы соттың шешімі заңды күшіне енген күннен бастап үш жұмыс күні ішінде сот осы шешімнің үзінді көшірмесін бала асырап алу туралы сот шешімі шығарылған жер бойынша тіркеуші органға және шешім шығарылған жер бойынша қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын органға жіберуге міндетті.

      Ескерту. 88-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 31.10.2015 № 378-V Заңымен (01.01.2016 бастап қолданысқа енгізіледі).

89-бап. Асырап алуға жататын балаларды және балаларды асырап алуға тілек білдірген адамдарды есепке алу

      1. Асырап алуға жататын балаларды есепке алу осы Кодекстің 117-бабының 5 және 6-тармақтарында белгiленген тәртiппен жүзеге асырылады.

      2. Қазақстан Республикасының азаматтары болып табылатын жетім балаларды, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балаларды асырап алуға тілек білдірген адамдарды есепке алуды Қазақстан Республикасының балалардың құқықтарын қорғау саласындағы уәкiлеттi органы белгiлеген тәртiппен қорғаншылық немесе қамқоршылық жөнiндегi функцияларды жүзеге асыратын органдар жүргiзедi.

      3. Жетім балаларды, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балаларды асырап алуға тілек білдірген, Қазақстан Республикасының азаматтары болып табылатын, Қазақстан Республикасынан тыс жерде тұрақты тұратын адамдарды, шетелдiктердi есепке алуды Қазақстан Республикасының Сыртқы істер министрлігі айқындайтын тәртiппен Қазақстан Республикасының шетелдегi мекемелерi жүргiзедi.

      Ескерту. 89-бап жаңа редакцияда - ҚР 29.09.2014 N 239-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi); өзгеріс енгізілді - ҚР 09.04.2016 № 501-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

90-бап. Бірнеше бала асырап алу

      1. Бiр адамның ағалы-iнiлi және апалы-сiңлiлi (қарындасы) болып табылатын немесе бір-бірімен өзара туыстық қатынасы жоқ бiрнеше баланы асырап алуы мүмкін.

      Өзара туыстық қатынасы жоқ асырап алынған балалардың арасында ағалы-iнiлiлер мен апалы-сiңлiлiлердің (қарындасының) арасындағы сияқты құқықтар мен мiндеттер туындайды.

      2. Асырап алу балалардың мүдделерiне сай келетiн және балалар өздерінің туыстығы туралы білмеген, бірге тұрмаған және бірге тәрбиеленбеген жағдайларды қоспағанда, бір отбасында тәрбиеленген ағалы-iнiлілер мен апалы-сiңлiлілердi (қарындастарды) әртүрлi адамдардың асырап алуына жол берiлмейдi.

91-бап. Бала асырап алушы болуға құқығы бар адамдар

      1. Бала асырап алушы адамның отбасында баланың қалыпты дене бітімі, психикалық, рухани және адамгершілік жағынан дамуы, тәрбиеленуi және бiлiм алуы үшiн жағдайлар болған кезде бала асырап алуға рұқсат етiледi.

      2. Мыналарды:

      1) сот әрекетке қабiлетсiз немесе әрекет қабiлетi шектеулі деп таныған адамдарды;

      2) сот біреуін әрекетке қабiлетсiз немесе әрекет қабiлеті шектеулі деп таныған ерлi-зайыптыларды;

      3) сот ата-ана құқықтарынан айырған немесе сот ата-ана құқықтарын шектеген адамдарды;

      4) өзiне Қазақстан Республикасының заңдарында жүктелген мiндеттердi тиiсiнше орындамағаны үшiн қорғаншы немесе қамқоршы мiндеттерінен шеттетiлген адамдарды;

      5) егер сот олардың кінәсінен бала асырап алудың күшiн жойса, бұрынғы бала асырап алушыларды;

      6) денсаулық жағдайына байланысты ата-ана құқықтарын жүзеге асыра алмайтын адамдарды қоспағанда. Адамның бала асырап алуы, оны қорғаншылыққа немесе қамқоршылыққа, патронатқа қабылдап алуы мүмкін болмайтын аурулар болған кезде, олардың тiзбесiн денсаулық сақтау саласындағы уәкілетті орган белгiлейдi;

      7) тұрақты тұрғылықты жері жоқ адамдарды;

      8) дәстүрлi емес жыныстық бағдар ұстанатын адамдарды;

      9) асырап алған кезде қасақана қылмыс жасағаны үшін жойылмаған немесе алынбаған сотталғандығы бар адамдарды, сондай-ақ осы тармақтың 14) тармақшасында аталған адамдарды;

      10) азаматтығы жоқ адамдарды;

      Ескертпе!
      ҚР Конституциялық Сотының 23.07.2024 № 49-НҚ нормативтік қаулысын қараңыз.

      11) анасының қайтыс болуына немесе оның ата-ана құқықтарынан айырылуына байланысты баланың кемінде үш жыл іс жүзінде тәрбиелену жағдайларын қоспағанда, тіркелген некеде тұрмаған (ерлі-зайыпты болмаған) еркек жынысты адамдарды;

      12) асырап алған кезде асырап алынған баланы Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген ең төмен күнкөріс деңгейімен қамтамасыз ететін табысы жоқ адамдарды;

      13) наркологиялық немесе психоневрологиялық диспансерлерде есепте тұратын адамдарды;

      14) адам өлтіру, денсаулыққа қасақана зиян келтіру, халық денсаулығына және имандылыққа, жыныстық тиіспеушілікке қарсы қылмыстық құқық бұзушылықтары, экстремистік немесе террористік қылмыстары, адам саудасы үшін сотталғандығы бар немесе болған, қылмыстық қудалауға ұшырап отырған немесе ұшыраған адамдарды (өздеріне қатысты қылмыстық қудалау Қазақстан Республикасы Қылмыстық-процестік кодексінің 35-бабы бірінші бөлігінің 1) және 2) тармақшалары негізінде тоқтатылған адамдарды қоспағанда);

      15) Қазақстан Республикасының аумағында тұрақты тұратын, осы баптың 4-тармағында белгіленген тәртіппен психологиялық даярлықтан өтпеген Қазақстан Республикасының азаматтарын (баланың жақын туыстарын қоспағанда) қоспағанда, кәмелетке толған адамдар бала асырап алушылар болуы мүмкін.

      3. Бiр-бiрiмен некеде тұрмайтын (ерлі-зайыпты болмаған) адамдар сол бiр баланы бiрлесiп асырап ала алмайды.

      4. Қазақстан Республикасының аумағында тұрақты тұратын, жетім балаларды, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балаларды өз отбасына тәрбиелеуге қабылдауға тілек білдірген Қазақстан Республикасының азаматтарын психологиялық даярлауды жетім балаларды, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балаларды Қазақстан Республикасы азаматтарының отбасыларына орналастыруға жәрдем көрсету жөніндегі ұйымдар, сондай-ақ жетім балаларға, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балаларға арналған білім беру ұйымдары көрсетілген ұйымдардың қаражаты есебінен жүзеге асырады.

      Қазақстан Республикасының аумағында тұрақты тұратын, жетім балаларды, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балаларды өз отбасына тәрбиелеуге қабылдауға тілек білдірген Қазақстан Республикасының азаматтарын психологиялық даярлау бағдарламасының мазмұнына қойылатын талаптарды, оларды психологиялық даярлау жөніндегі қызметті ұйымдастыру тәртібін және осындай даярлықтан өткені туралы сертификаттың нысанын Қазақстан Республикасының балалардың құқықтарын қорғау саласындағы уәкілетті органы бекітеді.

      Ескерту. 91-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 29.09.2014 N 239-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi); 09.04.2016 № 501-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 27.12.2019 № 292-VІ (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-баптан қараңыз) Заңдарымен.

92-бап. Бала асырап алушы мен асырап алынушы бала арасындағы жас айырмасы

      1. Бала асырап алушы мен асырап алынушы баланың жас айырмасы кем дегенде он алты жас болуға тиіс. Сот дәлелді деп таныған себептер бойынша жас айырмасы қысқартылуы мүмкін.

      2. Өгей әкесi (өгей шешесi) бала асырап алған кезде, осы баптың 1-тармағында белгiленген жас айырмасының болуы талап етiлмейдi.

      Ескерту. 92-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 09.04.2016 № 501-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

93-бап. Бала асырап алуға заңды өкілдердің келісімі

      1. Егер ата-ана құқықтарынан айрылмаған болса, баланы асырап алу үшін оның ата-аналарының келісімі қажет.

      Кәмелетке толмаған, жасы он алтыға толмаған ата-аналардың баласын асырап алған кезде, сондай-ақ заңды өкілдерінің келісімі қажет.

      Кәмелетке толмаған ата-аналардың заңды өкілдері болмаған кезде немесе кәмелетке толмаған ата-аналар баланы туған кезде медициналық ұйымда қалдырған және үш айдан аса оның тағдырына ешкім қарайласпаған жағдайда, - қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын органның келісімі қажет.

      2. Бала асырап алуға ата-аналардың келiсiмi нотариалды куәландырылған немесе ата-анасының қамқорлығынсыз қалған бала тұратын ұйымның басшысы не бала асырап алған жердегі немесе ата-аналар тұратын жердегi қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын орган растаған өтініште көрсетiлуге тиiс, сондай-ақ бала асырап алу iсiн жүргiзу кезiнде сотта тiкелей бiлдiрiлуi мүмкiн.

      Бала асырап алу туралы сот шешiмi шығарылғанға дейiн ата-аналар бала асырап алуға өздерi берген келiсiмiнiң күшiн жоюға құқылы.

      3. Ата-аналары туыстарына, асырап алынатын баланың (балалардың) анасымен немесе әкесімен некеде (ерлі-зайыптылықта) тұратын адамдарға баланы асырап алуға келісім бере алады. Қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын органдар сотқа асырап алудың баланың мүдделеріне сәйкестігі туралы қорытынды береді. Баланы өгей әкесі (өгей шешесі) асырап алған немесе баланы ата-аналарының келісімі бойынша туыстары асырап алған жағдайда, асырап алудың баланың мүдделеріне сәйкестігі туралы қорытынды талап етілмейді.

      4. Қорғаншылықтағы немесе қамқоршылықтағы балаларды асырап алу үшiн олардың қорғаншыларының немесе қамқоршыларының жазбаша нысандағы келiсiмi қажет.

      5. Баланы патронаттық тәрбиелеуге беру туралы шарт бойынша тәрбиеленiп жатқан балаларды асырап алу үшiн патронат тәрбиешiлерiнiң жазбаша нысандағы келiсiмi қажет.

      6. Жетім балаларды, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған және білім беру ұйымдарындағы, медициналық және басқа да ұйымдардағы балаларды асырап алу үшін осы ұйымдар басшыларының жазбаша нысандағы келісімі қажет.

      7. Осы баптың 1, 4, 5 және 6-тармақтарында аталған адамдардың келісімінсіз, сот баланың мүддесінде оны асырап алу туралы шешім шығаруға құқылы.

      Ата-анасының екеуі не некеде (ерлі-зайыптылы) тұрмаған анасы бас тарту туралы өтінішті Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен ресімдеместен, медициналық ұйымда туған баладан бас тартқан жағдайда, сондай-ақ үш жастан аспаған тастанды (ата-анасы бас тартқан) бала табылған кезде, ол қалдырылғаннан немесе табылғаннан кейін үш ай өткен соң сот баланың мүддесінде Қазақстан Республикасы азаматтарының бала асырап алуы туралы істі қарауға құқылы.

      Ескерту. 93-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 09.04.2016 № 501-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

94-бап. Баланы ата-аналарының келісімінсіз асырап алу

      Егер ата-аналар:

      1) белгiсiз болған немесе сот оларды қайтыс болған деп жариялаған, хабар-ошарсыз кеткен деп таныған;

      2) сот оларды әрекетке қабiлетсiз деп таныған;

      3) сот оларды ата-ана құқықтарынан айырған;

      4) баламен бiрге тұрмаған және сот дәлелсiз деп таныған себептер бойынша алты айдан астам уақыт бойы оны тәрбиелеу мен күтіп-бағудан жалтарған жағдайларда, олардың баланы асырап алуға келісімі талап етілмейді.

      Некеде тұрмаған (ерлі-зайыпты болмаған) ананың Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен ресімделген, медициналық ұйымдағы баладан бас тарту туралы жазбаша өтініші болған кезде сот ата-аналардың баланы асырап алуға келісімін растайтын басқа да құжаттарды талап етуге құқылы емес.

95-бап. Баланың асырап алуға келісімі

      Он жасқа толған баланы асырап алу үшін оның келісімі қажет.

      Баланың асырап алуға келісімін ата-аналарының не баланың басқа да заңды өкілдерінің, прокурордың қатысуымен сот анықтайды.

96-бап. Ерлі-зайыптылардың біреуінің бала асырап алуға келісімі

      1. Егер баланы ерлi-зайыптылардың екеуi асырап алмаса, ерлi-зайыптылардың бiреуi баланы асырап алған кезде бала асырап алуға екінші жұбайдың жазбаша келiсiмi талап етiледi.

      2. Егер ерлi-зайыптылар іс жүзінде отбасылық қатынастарды тоқтатқан болса немесе бiр жылдан астам уақыт бөлек тұрып жатса, бала асырап алуға екiншi жұбайдың келiсiмi талап етiлмейдi.

97-бап. Асырап алынған баланың аты, әкесінің аты және тегі

      1. Асырап алынған баланың өз аты, әкесiнiң аты (егер бар болса) және тегi сақталуы мүмкін.

      2. Егер бұл баланың мүдделерiне қайшы келмесе, асырап алынған балаға бала асырап алушының өтiнiшi бойынша бала асырап алушының тегi, сондай-ақ ол көрсеткен аты берiледi. Егер бала асырап алушы ер адам болса, асырап алынған баланың әкесiнiң аты - асырап алушының аты бойынша, ал баланы некеде тұрмаған (ерлі-зайыпты болмаған) әйел асырап алған кезде, ол асырап алынған баланың әкесi ретiнде көрсеткен адамның аты бойынша осы Кодекстің 192-бабына сәйкес айқындалады.

      Егер бала асырап алушы ерлi-зайыптылардың тектерi әртүрлi болса, бала асырап алушы ерлi-зайыптылардың келiсiмi бойынша, асырап алынған балаға олардың бiреуiнiң тегi берiледi.

      3. Баланы некеде тұрмайтын (ерлі-зайыпты болмаған) адам асырап алған кезде, оның өтiнiшi бойынша асырап алынған баланың әкесiнiң (анасының) аты, әкесiнiң аты және тегi бала асырап алушының көрсетуі бойынша тууды мемлекеттік тіркеу туралы акт жазбасына жазылады. Бала асырап алушының тілегі бойынша әкесі (анасы) туралы мәліметтер көрсетілмеуі мүмкін.

      Бала асырап алушының өтініші бойынша әкесінің (анасының) көрсетілген тегі бала асырап алушының тегі бойынша беріледі.

      4. Бала асырап алу құпиясын талап ететін жағдайларды қоспағанда, он жасқа толған асырап алынған баланың аты, әкесiнiң аты және тегi оның келiсiмiмен ғана өзгертiлуi мүмкiн.

      5. Асырап алынған баланың атының, әкесiнiң аты мен тегiнің өзгеруі туралы оны асырап алу туралы сот шешiмiнде көрсетiледi.

      6. Тууды мемлекеттік тіркеу туралы акт жазбасына өзгерістер, толықтырулар енгізу соттың бала асырап алу туралы заңды күшіне енген шешімі және баланың заңды өкілдерінің өтініші негізінде кез келген тіркеуші органда жүргізіледі.

      Тууды мемлекеттік тіркеу туралы акт жазбасына бала және бала асырап алушылар туралы мәліметтер сот шешімінде көрсетілген мәліметтерге сәйкес енгізіледі.

      Ескерту. 97-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 25.11.2019 № 272-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

97-1-бап. Шетелдіктердің бала асырап алуы

      1. Қазақстан Республикасының азаматы болып табылатын баланы Қазақстан Республикасының аумағында шетелдіктердің асырап алуы, оның ішінде мұндай бала асырап алудың күшін жою Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес жүргізіледі.

      2. Шетелдіктер асырап алған, Қазақстан Республикасының азаматтары болып табылатын балаларды бақылауды Қазақстан Республикасының шетелдегі мекемелері және Қазақстан Республикасының балалардың құқықтарын қорғау саласындағы уәкілетті органы жүзеге асырады.

      Ескерту. 13-тарау 97-1-баппен толықтырылды - ҚР 25.11.2019 № 272-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

98-бап. Асырап алынған баланың туған күнi, айы, жылы мен туған жерінің өзгертілуі

      1. Бала асырап алу құпиясын қамтамасыз ету үшiн бала асырап алушының өтiнiшi бойынша асырап алынған баланың туған күнi, айы, жылы алты айдан аспайтын мерзімге, сондай-ақ оның туған жерi өзгертiлуi мүмкiн.

      Үш жасқа дейiнгi баланы асырап алған кезде ғана асырап алынған баланың туған күнiн, айын, жылын өзгертуге жол берiледi.

      Асырап алынған баланың туған жерін өзгерту Қазақстан Республикасы аумағының шегінде ғана жүргізіледі және баланың жасына қарамастан асырап алушының қалауы бойынша жол беріледі.

      2. Асырап алынған баланың туған күнiнің, айының, жылының және (немесе) туған жерiнiң өзгеруі туралы оны асырап алу туралы сот шешiмiнде көрсетiледi.

      Асырап алынған баланың дербес деректері өзгерген кезде, Жеке сәйкестендіру нөмірлерінің ұлттық тізілімінен жеке сәйкестендіру нөмірін шартты түрде алып тастай отырып, тууды мемлекеттік тіркеу туралы жаңа акт жазбасын тіркеу жүргізіледі.

      3. Соттың бала асырап алу туралы шешімі негізінде тууды мемлекеттік тіркеу туралы акт жазбасына өзгерістер, толықтырулар енгізу тууды мемлекеттік тіркеу туралы акт жазбасы тіркелгеннен кейін немесе тууды мемлекеттік тіркеу туралы жоғалған акт жазбасы қалпына келтірілгеннен кейін жүргізіледі.

      Ескерту. 98-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 25.11.2019 № 272-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

99-бап. Бала асырап алушыларды асырауға алынған баланың ата-аналары ретінде жазу

      1. Бала асырап алушылардың өтiнiшi бойынша сот туу туралы актілер жазбалары кiтабына оларды өздері асырап алған баланың ата-аналары ретiнде жазу туралы шешiм қабылдайды.

      2. Мұндай жазбаның қажеттiлiгi соттың бала асырап алу туралы шешiмiнде міндетті түрде көрсетiледi.

100-бап. Бала асырап алудың құқықтық салдары

      1. Асырап алынған бала және оның ұрпағы - бала асырап алушылар мен олардың туыстарына қатысы бойынша, ал бала асырап алушылар мен олардың туыстары асырап алынған бала мен оның ұрпағына қатысы бойынша жеке мүлiктiк емес және мүлiктiк құқықтары мен мiндеттерінде шыққан тегi бойынша туыстарына теңестiрiледi.

      2. Асырап алынған бала жеке мүлiктiк емес және мүлiктiк құқықтарынан айрылады және өзiнiң туған ата-аналарына қатысты мiндеттерден босатылады.

      3. Баланы бiр адам асырап алған кезде, егер бала асырап алушы ер адам болса - анасының тiлегi бойынша немесе, егер бала асырап алушы әйел болса - әкесiнiң тiлегi бойынша жеке мүлiктiк емес және мүлiктiк құқықтар мен мiндеттердiң сақталуы мүмкiн.

      4. Бала асырап алушы асырап алынған баланың меншiгiндегi мүлiктiң сақталуы үшiн жауаптылықта болады. Бала асырап алудан бас тартылған жағдайда, осы мүлiктi қайтару жөнiндегi мiндет те бала асырап алушыға жүктеледi.

      5. Асырап алынған баланың ата-аналардың бiреуiмен немесе қайтыс болған ата-анасының туыстарымен қарым-қатынастарының сақталуы туралы бала асырап алу туралы сот шешiмiнде көрсетiледi.

      6. Осы баптың 1 және 2-тармақтарында көзделген бала асырап алудың құқықтық салдары, осы баланың туу туралы актілер жазбалары кітабында бала асырап алушылардың ата-анасы ретiнде жазылуына қарамастан туындайды.

101-бап. Асырап алынған баланың жәрдемақыға және басқа да әлеуметтік төлемдерге құқығының сақталуы

      Өзі асырап алынған кезге қарай ата-аналарының бірыңғай жинақтаушы зейнетақы қорындағы және ерікті жинақтаушы зейнетақы қорларындағы зейнетақы жинақтарына, асыраушысынан айырылу жағдайы бойынша жәрдемақыларға және басқа да әлеуметтік төлемдерге құқығы бар бала осы құқықты асырап алынған кезде де сақтайды.

      Ескерту. 101-бап жаңа редакцияда - ҚР 21.06.2013 N 106-V (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

102-бап. Бала асырап алу құпиясы

      1. Бала асырап алу құпиясы заңмен қорғалады.

      2. Ата-аналары, туыстары, баланың құқықтарын қорғау жөніндегі функцияларды жүзеге асырған ұйымдардың және (немесе) бала асырап алуды мемлекеттiк тiркеудi жүзеге асырған мемлекеттiк органдардың лауазымды адамдары, бала асырап алу туралы шешiм шығарған судьялар, жетім балаларды, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балаларды Қазақстан Республикасы азаматтарының отбасыларына орналастыруға жәрдем көрсету жөніндегі ұйымдардың қызметкерлері, сондай-ақ бала асырап алу туралы өзгедей түрде хабардар болған басқа да адамдар бала асырап алу құпиясын сақтауға мiндеттi.

      Ескерту. 102-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 27.12.2019 № 292-VІ (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-баптан қараңыз) Заңымен.

103-бап. Бала асырап алуды жарамсыз деп тану

      1. Бала асырап алу:

      1) бала асырап алу туралы сот шешiмі жалған құжаттар негiзiнде қабылданған;

      2) осы Кодекстің 93-бабында аталған адамдардың келісімінсіз бала асырап алынған;

      3) некеде тұрған (ерлі-зайыпты болған) адам басқа жұбайының жазбаша келiсiмiнсiз бала асырап алған;

      4) осы Кодекстің 91-бабының 2-тармағында көзделген ережелер бұзылған жағдайларда жарамсыз деп танылады.

      2. Бала асырап алуды жарамсыз деп тану сот тәртiбiмен жүргiзiледi.

      3. Бала асырап алуды жарамсыз деп тану туралы iстi асырап алушылардың, прокурордың және қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын орган өкілінің міндетті түрде қатысуымен сот қарайды.

104-бап. Бала асырап алуды жарамсыз деп тануды талап етуге құқығы бар адамдар

      Асырап алынған баланың ата-аналары, бала асырап алушының жұбайы, бала асырап алуға байланысты құқықтары бұзылған адамдар, прокурор, қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын орган бала асырап алуды жарамсыз деп тану туралы талап қоюға құқылы.

105-бап. Бала асырап алуды жарамсыз деп танудың салдары

      1. Бала асырап алу туралы сот шешiмi шыққан кезден бастап бала асырап алу жарамсыз деп танылады.

      2. Бала асырап алу жарамсыз деп танылған жағдайда, егер бұл баланың мүдделерi үшін қажет болса, асырап алынған баланың және бала асырап алушылардың, бала асырап алушылардың туыстарының өзара құқықтары мен мiндеттерi тоқтатылады және бала мен оның ата-аналарының (оның туыстарының) өзара құқықтары мен мiндеттерi қалпына келтiрiледi.

      3. Егер олар асырап алу кезінде өзгерсе, ата-аналардың талап етуi бойынша балаға бұрынғы аты, әкесiнiң аты (егер бар болса) және тегi берiледi, сол сияқты бұрынғы туған күні, айы, жылы мен туған жері қалпына келтіріледі.

      4. Бала асырап алуды жарамсыз деп тану туралы сот шешiмi заңды күшiне енген күннен бастап сот үш күн iшiнде осы шешiмнiң үзінді көшірмесін тууды мемлекеттiк тiркеу орны бойынша тіркеуші органға және қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын органдарға жiберуге мiндеттi.

      Ескерту. 105-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 25.11.2019 № 272-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

106-бап. Бала асырап алудың күшін жою негіздері

      1. Егер бала асырап алушы:

      1) өзіне жүктелген ата-аналар міндеттерін атқарудан жалтарған;

      2) ата-ана құқықтарын теріс пайдаланған;

      3) асырап алынған балаға қатігездік көрсеткен;

      4) асырап алынған балаға күш қолданған немесе психикалық зорлық жасаған;

      5) асырап алынған баланың жыныстық тиіспеушілігіне қастандық жасаған;

      6) психикаға белсенді әсер ететін заттарды тұтынуға байланысты психикалық, мінез-құлықтық бұзылушылығы (ауруы) бар адам деп танылған;

      7) Қазақстан Республикасының заңнамасында және Қазақстан Республикасы қатысушысы болып табылатын халықаралық шарттарда белгіленген бала құқықтарын бұзған жағдайда бала асырап алудың күші жойылады.

      2. Сот баланың мүдделерін негізге алып және оның пікірін ескере отырып, басқа негіздер бойынша да баланы асырап алудың күшін жоюға құқылы.

      Ескерту. 106-бапқа өзгеріс енгізілді – ҚР 07.07.2020 № 361-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

107-бап. Бала асырап алудың күшін жою

      1. Бала асырап алудың күшiн жою сот тәртiбiмен жүргiзiледi.

      2. Бала асырап алудың күшiн жою туралы iс бала асырап алушылардың, қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын органның, сондай-ақ прокурордың міндетті түрде қатысуымен қаралады.

      3. Бала асырап алудың күшiн жою туралы сот шешiмi заңды күшiне енген күннен бастап бала асырап алу тоқтатылады.

      Бала асырап алудың күшiн жою туралы сот шешiмi заңды күшiне енген күннен бастап үш күн iшiнде сот осы шешiмнiң үзінді көшірмесін тууды мемлекеттiк тiркеу орны бойынша тіркеуші органға және қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын органдарға жiберуге мiндеттi.

      Ескерту. 107-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 25.11.2019 № 272-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

107-1-бап. Баланы қайта асырап алу

      Сот бала асырап алу туралы шешімнің күшін жойғаннан кейін ғана баланы қайта асырап алу мүмкін болады.

      Ескерту. 13-тарау 107-1-баппен толықтырылды - ҚР 25.11.2019 № 272-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

108-бап. Бала асырап алудың күшін жоюды талап етуге құқығы бар адамдар

      Баланың ата-аналарының, бала асырап алушылардың, бала асырап алушының жұбайының, он төрт жасқа толған асырап алынған баланың, қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын органның, сондай-ақ прокурордың баланың мүддесінде бала асырап алудың күшiн жоюды талап етуге құқығы бар.

109-бап. Бала асырап алудың күшін жоюдың салдары

      1. Сот бала асырап алудың күшiн жойған кезде, егер бұл баланың мүдделерi үшін қажет болса, асырап алынған баланың және бала асырап алушылардың, бала асырап алушылардың туыстарының өзара құқықтары мен мiндеттерi тоқтатылады және бала мен оның ата-аналарының (оның туыстарының) өзара құқықтары мен мiндеттерi қалпына келтiрiледi.

      2. Бала асырап алудың күшi жойылған кезде бала сот шешiмi бойынша ата-аналарына берiледi. Ата-аналары болмаған кезде, сондай-ақ баланы ата-аналарына беру оның мүдделерiне қайшы келсе, бала қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын органның қамқоршылығына берiледi.

      3. Сот сондай-ақ баланың асырап алынуына байланысты оған берiлген аты, әкесiнiң аты (егер бар болса) және тегi сақталды ма, сондай-ақ бала асырап алу кезінде өзгерген туған күні, айы, жылы мен туған жері қалпына келтірілді ме деген мәселені шешеді.

      Он жасқа толған баланың аты, әкесiнiң аты немесе тегi оның келiсiмiмен ғана өзгертілуі мүмкiн.

      4. Сот баланың мүдделерiн негiзге ала отырып, осы Кодекстің 139 және 141-баптарында белгiленген мөлшерде бұрынғы бала асырап алушыны баланы күтіп-бағуға арналған қаражатты төлеуге мiндеттеуге құқылы.

110-бап. Асырап алынған бала кәмелетке толған соң бала асырап алудың күшін жоюға жол бермеу

      Бала асырап алудың күшiн жоюға бала асырап алушы мен асырап алынған баланың, сондай-ақ егер ата-ана құқықтарынан айырылмаған не олар шектелмеген немесе сот әрекетке қабiлетсiз деп танымаған асырап алынған баланың ата-аналары тiрi болса, олардың өзара келiсiмi болған жағдайларды қоспағанда, егер бала асырап алудың күшiн жою туралы талап қойылған кезде асырап алынған бала кәмелетке толса, бала асырап алудың күшiн жоюға жол берiлмейдi.

14-тарау. Бала асырап алу жөніндегі агенттіктерге және жетім балаларды, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балаларды Қазақстан Республикасы азаматтарының отбасыларына орналастыруға жәрдем көрсету жөніндегі ұйымдарға аккредиттеу жүргізу

      Ескерту. 14-тараудың тақырыбы жаңа редакцияда - ҚР 27.12.2019 № 292-VІ (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-баптан қараңыз) Заңымен.

111-бап. Жалпы ережелер

      1. Құрылтайшылары агенттік орналасқан мемлекеттің азаматтары болып табылатын, аккредиттеу туралы өтініш берген кезде өз мемлекетінің аумағында аталған салада филиалдар немесе өкілдіктер құру жолымен өз қызметін кемінде он жыл жүзеге асыратын бала асырап алу жөніндегі агенттіктер (бұдан әрі – агенттіктер), сондай-ақ құрылтайшылары Қазақстан Республикасының азаматтары болып табылатын, аккредиттеу туралы өтініш берген кезде жетім балалардың, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балалардың құқықтары мен мүдделерін қорғау жөніндегі қызметті кемінде бес жыл жүзеге асыратын коммерциялық емес ұйымдар аккредиттеуге жатады.

      2. Аккредиттеу агенттіктің филиалы және (немесе) өкілдігі есептік тіркелгенге дейін жүргізіледі.

      3. Қазақстан Республикасының балалардың құқықтарын қорғау саласындағы уәкілетті органының, жергілікті атқарушы органдардың, жетім балаларға, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балаларға арналған ұйымдардың жұмыскерлері, олардың жұбайларын (зайыптарын) және жақын туыстарын қоса алғанда, сондай-ақ адам өлтіргені, денсаулыққа қасақана зиян келтіргені, халық денсаулығына және имандылыққа, жыныстық тиіспеушілікке қарсы қылмыстық құқық бұзушылықтар үшін, экстремистік немесе террористік қылмыстары, адам саудасы үшін сотталғандығы бар немесе болған, қылмыстық қудалауға ұшырап отырған немесе ұшыраған адамдар (өздеріне қатысты қылмыстық қудалау Қазақстан Республикасы Қылмыстық-процестік кодексінің 35-бабы бірінші бөлігінің 1) және 2) тармақтары негізінде тоқтатылған адамдарды қоспағанда) агенттіктің, агенттік филиалының және (немесе) өкілдігінің қызметкерлері, сондай-ақ жетім балаларды, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балаларды Қазақстан Республикасы азаматтарының отбасыларына орналастыруға жәрдем көрсету жөніндегі ұйымның қызметкерлері бола алмайды.

      4. Агенттіктерді және жетім балаларды, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балаларды Қазақстан Республикасы азаматтарының отбасыларына орналастыруға жәрдем көрсету жөніндегі ұйымдарды аккредиттеу қағидаларын Қазақстан Республикасының балалардың құқықтарын қорғау саласындағы уәкілетті органы бекітеді.

      5. Қазақстан Республикасының аумағында аккредиттелген агенттіктердің жалпы саны жиырмадан аспауға тиіс.

      Ескерту. 111-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 29.09.2014 № 239-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi); 09.04.2016 № 501-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 27.12.2019 № 292-VІ (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-баптан қараңыз); 05.07.2024 № 111-VIII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік алпыс күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

112-бап. Агенттіктерді аккредиттеуді жүргізу тәртібі

      1. Агенттіктерді аккредиттеу, соның ішінде аккредиттеуден бас тарту туралы мәселені Қазақстан Республикасының балалардың құқықтарын қорғау саласындағы уәкілетті органы қарайды.

      2. Агенттіктің сенім білдірген адамы Қазақстан Республикасының аумағында балаларды асырап алу жөніндегі жұмысты жүзеге асыру үшін мынадай құжаттарды:

      1) құрылтай құжаттарының нотариатта куәландырылған көшірмелерін;

      2) оның тиісті салада қызметті жүзеге асыруға өкілеттігін растайтын, агенттік орналасқан мемлекеттің құзыретті органы берген құжаттың көшірмесін;

      3) агенттіктің өкілеттігін растайтын құжатты берген немесе агенттіктің Қазақстан Республикасының аумағында тиісті қызметті жүзеге асыру мүмкіндігі туралы қызметіне бақылауды жүзеге асыратын мемлекеттің құзыретті органының ұсыным хатын;

      4) бала асырап алуға үміткерлерге агенттік ұсынатын, көрсетілетін қызметтердің тізбесін;

      5) асырап алынған балалардың тұрмыс жағдайлары мен тәрбиесіне бақылауды жүзеге асыру және белгіленген тәртіппен тиісті есептер және ақпарат беру жөніндегі міндеттемені;

      6) бала асырап алушылардың өздері тұратын мемлекетке келген соң асырап алынған баланың Қазақстан Республикасының консулдық мекемесінде есепке қойылуын бақылауды жүзеге асыру жөніндегі міндеттемесін;

      7) агенттіктің сенім білдірген адамға берген нотариатта куәландырылған сенімхатты;

      8) агенттік орналасқан мемлекеттің аумағында немесе Қазақстан Республикасының аумағында агенттіктің қызметі тоқтатылған жағдайда, белгіленген тәртіппен асырап алынған балалардың өмір сүру және тәрбиелену жағдайлары туралы есептер мен ақпаратты беріп отыратын органды немесе ұйымды тағайындау туралы агенттік орналасқан мемлекеттің құзыретті органының міндеттемесін;

      9) агенттік орналасқан мемлекеттің құзыретті органының баланың қайтыс болу, оған қатыгездік көрсету, оның ішінде балаға физикалық немесе психикалық зорлық-зомбылық жасау, сондай-ақ баланың жыныстық тиіспеушілігіне қастық жасау фактісі анықталған кезден бастап жиырма төрт сағат ішінде Қазақстан Республикасының баланың құқықтарын қорғау саласындағы уәкілетті органына хабар беру туралы міндеттемесін;

      10) агенттік орналасқан мемлекеттің құзыретті органының агенттіктің құрылтай құжаттарындағы өзгерістер туралы Қазақстан Республикасының баланың құқықтарын қорғау саласындағы уәкілетті органын хабардар ету туралы міндеттемесін қоса бере отырып, өтініш беруге міндетті.

      Осы тармақтың 1) - 4) тармақшаларында санамаланған құжаттар олар берілген күннен бастап алты ай бойы жарамды болады. Қазақстан Республикасының балалардың құқықтарын қорғау саласындағы уәкілетті органы қажет болған жағдайда осы құжаттардың түпнұсқа даналарын қосымша сұратуға құқылы.

      Барлық ұсынылған құжаттар Қазақстан Республикасының заңнамасында және Қазақстан Республикасы қатысушысы болып табылатын халықаралық шарттарда көзделген тәртіппен заңдастырылуға тиіс.

      3. Агенттікті аккредиттеу туралы шешімді Қазақстан Республикасының балалардың құқықтарын қорғау саласындағы уәкілетті органы өз құзыреті шегінде аккредиттеу мүмкіндігі туралы тиісті қорытындылар беретін Қазақстан Республикасы Сыртқы істер министрлігімен, Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрлігімен, денсаулық сақтау саласындағы уәкілетті органмен, Қазақстан Республикасы Әділет министрлігімен және халықты әлеуметтік қорғау саласындағы уәкілетті органмен келісе отырып қабылдайды.

      4. Аккредиттеуден бас тартқан жағдайда, оны негіздей отырып, Қазақстан Республикасының балалардың құқықтарын қорғау саласындағы уәкілетті органы аккредиттеу туралы немесе аккредиттеуден бас тарту туралы шешімді ол қабылданған күннен бастап он жұмыс күні ішінде шығарады.

      5. Сенім білдірілген адамның аккредиттеу туралы өтініші Қазақстан Республикасының әкімшілік рәсімдер туралы заңнамасында белгіленген мерзімдерде қаралады.

      6. Агенттікті аккредиттеу туралы шешім жоғалған кезде, өкіл тиісті өтініш берілген күннен бастап он жұмыс күні ішінде Қазақстан Республикасының балалардың құқықтарын қорғау саласындағы уәкілетті органында оның телнұсқасын алуы мүмкін.

      7. Агенттік бір жыл мерзімге аккредиттеледі. Аккредиттеу туралы шешім иеліктен шығарылмайды және басқа адамдарға беруге жатпайды.

      8. Агенттікті аккредиттеуден, оның қызмет мерзімін ұзартудан және (немесе) оның қызметін мерзімінен бұрын тоқтатудан бас тарту негіздері:

      1) ұсынылған құжаттардың Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген талаптарға сәйкес болмауы;

      2) өз қызметі туралы дәйексіз мәліметтер ұсынуы;

      3) агенттіктің немесе оның филиалдарының және (немесе) өкілдіктерінің қызметі туралы шет мемлекеттің құзыретті органдарынан, сондай-ақ Қазақстан Республикасының мемлекеттік органдарынан келіп түскен келеңсіз ақпараттың болуы;

      4) агенттіктің орналасқан жері, қолайсыз әлеуметтік-экономикалық, саяси, экологиялық ахуал, мемлекетте әскери іс-қимылдардың жүзеге асырылуы;

      5) агенттіктің филиалы және (немесе) өкілдігі қызметкерлерінің Қазақстан Республикасының заңнамасын бұзуы;

      6) агенттіктің асырап алынған балалардың тұрмыс жағдайлары мен тәрбиесін бақылау және белгіленген тәртіппен тиісті есептер және ақпарат беру жөніндегі өз міндеттемелерін бұзуы;

      7) агенттіктің асырап алынған баланың белгіленген тәртіппен Қазақстан Республикасының консулдық мекемесінде есепке қойылуын бақылауды жүзеге асыру жөніндегі өз міндеттемелерін бұзуы;

      8) агенттіктің өз мемлекеті аумағында қызметінің тоқтатылуы;

      9) Қазақстан Республикасының аумағында аккредиттелген агенттіктердің белгіленген санынан асыру болып табылады.

      9. Өз қызметін аккредиттеуден бас тарту туралы шешімді алған агенттік алты ай өткен соң Қазақстан Республикасының балалардың құқықтарын қорғау саласындағы уәкілетті органына қайтадан жүгінуге құқылы.

      Ескерту. 112-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 09.04.2016 № 501-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 29.06.2020 № 351-VI (01.07.2021 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

112-1-бап. Жетім балаларды, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балаларды Қазақстан Республикасы азаматтарының отбасыларына орналастыруға жәрдем көрсету жөніндегі ұйымдарға аккредиттеу жүргізу тәртібі

      1. Жетім балаларды, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балаларды Қазақстан Республикасы азаматтарының отбасыларына орналастыруға жәрдем көрсету жөніндегі ұйымды аккредиттеу, оның ішінде аккредиттеуден бас тарту туралы мәселені Қазақстан Республикасының балалардың құқықтарын қорғау саласындағы уәкілетті органы қарайды.

      2. Жетім балаларды, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балаларды Қазақстан Республикасы азаматтарының отбасыларына орналастыруға жәрдем көрсету жөніндегі ұйым агенттіктерді және жетім балаларды, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балаларды Қазақстан Республикасы азаматтарының отбасыларына орналастыруға жәрдем көрсету жөніндегі ұйымдарды аккредиттеу қағидаларында айқындалған құжаттарды қоса бере отырып, өтініш береді.

      3. Жетім балаларды, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балаларды Қазақстан Республикасы азаматтарының отбасыларына орналастыруға жәрдем көрсету жөніндегі ұйымды аккредиттеу туралы шешімді немесе аккредиттеуден бас тартылған жағдайда оны негіздей отырып, аккредиттеуден бас тарту туралы шешімді қабылданған күнінен бастап он жұмыс күні ішінде Қазақстан Республикасының балалардың құқықтарын қорғау саласындағы уәкілетті органы береді.

      4. Жетім балаларды, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балаларды Қазақстан Республикасы азаматтарының отбасыларына орналастыруға жәрдем көрсету жөніндегі ұйымдар ұзарту құқығымен бір жыл мерзімге аккредиттеледі. Аккредиттеу туралы шешім иеліктен шығарылмайтын болып табылады және басқа тұлғаларға берілуге жатпайды.

      5. Қазақстан Республикасының балалардың құқықтарын қорғау саласындағы уәкілетті органы жетім балаларды, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балаларды Қазақстан Республикасы азаматтарының отбасыларына орналастыруға жәрдем көрсету жөніндегі ұйымды аккредиттеу туралы шешімнің қолданысын:

      1) осы Кодекстің нормалары сақталмаған;

      2) Қазақстан Республикасының балалардың құқықтарын қорғау саласындағы уәкілетті органына және (немесе) өзге де мемлекеттік органдарға келіп түскен, жетім балаларды, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балаларды Қазақстан Республикасы азаматтарының отбасыларына орналастыруға жәрдем көрсету жөніндегі ұйымның қызметіне негізді шағымдар болған жағдайда тоқтата тұрады.

      6. Жетім балаларды, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балаларды Қазақстан Республикасы азаматтарының отбасыларына орналастыруға жәрдем көрсету жөніндегі ұйымды аккредиттеуден, аккредиттеу мерзімін ұзартудан бас тартуға, аккредиттеуден айыруға (оны кері қайтарып алуға):

      1) ұсынылған құжаттардың агенттіктерді және жетім балаларды, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балаларды Қазақстан Республикасы азаматтарының отбасыларына орналастыруға жәрдем көрсету жөніндегі ұйымдарды аккредиттеу қағидаларында белгіленген талаптарға сәйкес келмеуі;

      2) жетім балаларды, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балаларды Қазақстан Республикасы азаматтарының отбасыларына орналастыруға жәрдем көрсету жөніндегі ұйымның өз қызметі туралы анық емес мәліметтер ұсынуы;

      3) жетім балаларды, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балаларды Қазақстан Республикасы азаматтарының отбасыларына орналастыруға жәрдем көрсету жөніндегі ұйымның жетім балалардың, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балалардың құқықтары мен заңды мүдделерін бұзуы;

      4) аккредиттеу туралы шешімнің қолданысын тоқтата тұруға алып келген бұзушылықтардың бір ай ішінде жойылмауы;

      5) жетім балаларды, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балаларды Қазақстан Республикасы азаматтарының отбасыларына орналастыруға жәрдем көрсету жөніндегі ұйым қызметінің тоқтатылуы негіз болып табылады.

      7. Жетім балалардың, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балалардың құқықтары мен мүдделерін қорғау жөніндегі қызметті жүзеге асыратын, аккредиттеуден бас тарту туралы шешім алған коммерциялық емес ұйым алты ай өткен соң Қазақстан Республикасының балалардың құқықтарын қорғау саласындағы уәкілетті органына қайтадан өтініш жасауға құқылы.

      Ескерту. 14-тарау 112-1-баппен толықтырылды - ҚР 27.12.2019 № 292-VІ (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-баптан қараңыз) Заңымен.

113-бап. Агенттіктер филиалдарының және (немесе)өкілдіктерінің қызметін ұзарту, тоқтата тұру және (немесе) тоқтату

      1. Агенттікті аккредиттеу мерзімін ұзарту үшін ол аккредиттеу мерзімі өткенге дейін күнтізбелік отыз күннен кешіктірмей Қазақстан Республикасының балалардың құқықтарын қорғау саласындағы уәкілетті органына мерзімді ұзарту туралы өтініш береді.

      Агенттікті аккредиттеу мерзімін ұзарту туралы өтінішті Қазақстан Республикасының балалардың құқықтарын қорғау саласындағы уәкілетті органы өтінішті қабылдаған күннен бастап он жұмыс күні ішінде қарайды. Агенттікті аккредиттеу мерзімін ұзарту туралы (ұзартудан бас тарту туралы) дәлелді шешімді Қазақстан Республикасының балалардың құқықтарын қорғау саласындағы уәкілетті органы қабылдап, агенттіктің филиалына және (немесе) өкілдігіне шешім қабылданған күннен бастап бес жұмыс күні ішінде жібереді.

      2. Егер олар агенттікті алғашқы аккредиттеуден кейін бір жыл ішінде Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген барлық талаптарды сақтаған болса, осы баптың 1-тармағында көзделген мерзім өткен соң аккредиттеу мерзімі өздігінен ұзартылады.

      3. Қазақстан Республикасының балалардың құқықтарын қорғау саласындағы уәкілетті органы:

      1) осы Кодекстің нормалары сақталмаған;

      2) Қазақстан Республикасының балалардың құқықтарын қорғау саласындағы уәкілетті органына және (немесе) өзге де мемлекеттік органдарға агенттік филиалының және (немесе) өкілдігінің қызметіне негізделіп шағымдар жасалған жағдайда, агенттікті аккредиттеу туралы шешімнің қолданылуын тоқтата тұрады.

      Қазақстан Республикасының балалардың құқықтарын қорғау саласындағы уәкілетті органы Агенттік филиалының және (немесе) өкілдігінің қызметін тоқтату туралы шешім қабылданған күннен бастап бес жұмыс күні ішінде оларға хабарлайды.

      4. Агенттікті аккредиттеу туралы шешімнің қолданылуын тоқтата тұруға әкеп соққан бұзушылықтар бір ай ішінде жойылған кезде Қазақстан Республикасының балалардың құқықтарын қорғау саласындағы уәкілетті органы оны қайтадан қолданысқа енгізеді.

      5. Агенттіктің филиалдары және (немесе) өкілдіктері мынадай жағдайларда:

      1) балаларды асырап алу жөніндегі қызметін агенттіктің құрылтай құжаттарына сәйкес жүзеге асырмаса;

      2) агенттікті аккредиттеу туралы шешімнің қолданылуын тоқтата тұруға әкеп соққан бұзушылықтарды бір ай ішінде жоймаса;

      3) агенттіктің филиалы және (немесе) өкілдігі қызметін тоқтату туралы өтініш берсе;

      4) агенттікті аккредиттеу туралы шешімнің қолданылу мерзімі өтсе және аккредиттеу мерзімін жаңа мерзімге ұзарту мүмкін болмаса, өз қызметін тоқтатады.

      6. Агенттік филиалдарының және (немесе) өкілдіктерінің қызметін тоқтату мәселелері осы баптың 5-тармағында көрсетілген мән-жайлар анықталған (туындаған) күннен бастап он жұмыс күні ішінде қаралады.

      Агенттік филиалының және (немесе) өкілдігінің қызметін тоқтату туралы дәлелді шешімді Қазақстан Республикасының балалардың құқықтарын қорғау саласындағы уәкілетті органы қабылдайды және шешім қабылданған күннен бастап он жұмыс күні ішінде оған жібереді.

      7. Агенттік филиалын және (немесе) өкілдігін аккредиттеу, олардың қызмет етуін тоқтата тұру және тоқтату туралы шешімді Қазақстан Республикасының баланың құқықтарын қорғау саласындағы уәкілетті органының ресми интернет-ресурсына шешімді орналастыру арқылы Қазақстан Республикасының баланың құқықтарын қорғау саласындағы уәкілетті органы таратады.

      Ескерту. 113-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 09.04.2016 № 501-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

114-бап. Агенттік филиалының және (немесе)өкілдігінің құқықтары мен міндеттері

      1. Агенттіктің филиалы және (немесе) өкілдігі:

      1) агенттік орналасқан мемлекеттің азаматтарына бала асырап алуда жәрдем көрсетуге;

      2) асырап алынатын бала туралы белгіленген тәртіппен және көлемде ақпарат алуға;

      3) Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен лауазымды адамдардың және мемлекеттік органдардың іс-әрекеттеріне және шешімдеріне шағым жасауға;

      4) Қазақстан Республикасының заңнамасындағы, бала асырап алу тәртібіндегі өзгерістер туралы ақпарат және өздерінің тікелей қызметіне қатысты басқа да ақпарат алуға құқылы.

      2. Агенттіктердің филиалы және (немесе) өкілдігі белгіленген тәртіппен:

      1) аккредиттеу алынғаннан кейін Қазақстан Республикасының заңнамасында заңды тұлғалардың филиалдарын және (немесе) өкілдіктерін есептік тіркеу үшін белгіленген тәртіппен есептік тіркеуден өтуге;

      2) Қазақстан Республикасының балалардың құқықтарын қорғау жөніндегі уәкілетті органына филиалды (өкілдікті) есептік тіркеу (қайта тіркеу) туралы анықтаманы ұсынуға;

      3) Қазақстан Республикасының балалардың құқықтарын қорғау жөніндегі уәкілетті органын өз қызметінің басталғаны туралы бес жұмыс күнінен кешіктірмей хабардар етуге;

      4) берілген күнінен бастап алты ай ішінде жарамды болатын (асырап алуға кандидаттардың құжаттарында көрсетілген мерзімдерді қоспағанда) асырап алуға баланы таңдау үшін асырап алушыға кандидаттардың құжаттарын Қазақстан Республикасының баланың құқықтарын қорғау саласындағы уәкілетті органына, сондай-ақ асырап алу үшін сотқа ұсынуға;

      5) бала асырап алуға үміткерлердің өтініштері негізінде баланың аты, жасы, жынысы, денсаулық жағдайы туралы ақпарат алуға;

      6) бала асырап алуға үміткерлерді қабылдау мен орналастыруды және оларға бала асырап алуды ресімдеуде қажетті көмек ұйымдастыруға;

      7) бала асырап алу туралы істерді қарау кезінде сот отырыстарына қатысуға, бала асырап алу туралы сот шешімін алуға, сондай-ақ Қазақстан Республикасының шегінен кету үшін туу туралы куәлікті, қажет болған кезде анықтаманы және баланың паспортын ресімдеуде бала асырап алушыларға жәрдем көрсетуге;

      8) Қазақстан Республикасының аумағында бала асырап алуға үміткерлердің, сондай-ақ бала асырап алушылардың мүдделерін білдіру бойынша Қазақстан Республикасының заңнамасымен тыйым салынбаған өзге де қызметті жүзеге асыруға міндетті.

      3. Агенттіктердің филиалдары және (немесе) өкілдіктері Қазақстан Республикасының балалардың құқықтарын қорғау саласындағы уәкілетті органына аумағында асырап алынған бала тұратын мемлекеттің құзыретті органы дайындаған, бала асырап алушылардың өздерінің отбасындағы балалардың тұрмыс жағдайы мен тәрбиесі туралы есептер (бұдан әрі - есептер) ұсынуды ұйымдастырады.

      4. Бала асырап алу туралы сот шешімі заңды күшіне енгеннен кейін алғашқы үш жылда есеп әрбір алты ай сайын ұсынылады. Кейіннен есептер жыл сайын ұсынылады.

      5. Есептер тиісті шет мемлекеттің ресми тілінде ұсынылады.

      Егер Қазақстан Республикасының заңнамасында өзгеше көзделмесе, ұсынылатын есептер белгіленген тәртіппен заңдастырылуға, сондай-ақ қазақ немесе орыс тіліне аударылуға тиіс. Бұл ретте, аударманың мәтіні не аудармашының қолтаңбасы бала асырап алушылардың тұрғылықты жері бойынша Қазақстан Республикасының шетелдегі мекемелерінде куәландырылады не оны Қазақстан Республикасының аумағындағы нотариус куәландырады.

      6. Асырап алынған балаларды консулдық есепке қою туралы есептер мен ақпараттың есепке алынуы Қазақстан Республикасының балалардың құқықтарын қорғау саласындағы уәкілетті органы айқындайтын тәртіппен жүргізіледі.

      Ескерту. 114-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 2012.12.24 N 60-V (алғашқы ресми жарияланғанынан кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi), 13.06.2013 N 102-V (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 09.04.2016 № 501-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 14.07.2022 № 141-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

114-1-бап. Жетім балаларды, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балаларды Қазақстан Республикасы азаматтарының отбасыларына орналастыруға жәрдем көрсету жөніндегі ұйымның құқықтары мен міндеттері

      1. Жетім балаларды, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балаларды Қазақстан Республикасы азаматтарының отбасыларына орналастыруға жәрдем көрсету жөніндегі ұйым:

      1) Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен, Қазақстан Республикасының балалардың құқықтарын қорғау саласындағы уәкілетті органы айқындаған көлемде жетім балалар, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балалар туралы ақпаратты олардың заңды өкілдерінің келісуімен алуға;

      2) Қазақстан Республикасының аумағында тұрақты тұратын, жетім балаларды, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балаларды өз отбасына тәрбиелеуге (асырап алуға, қорғаншылыққа немесе қамқоршылыққа, патронатқа, қабылдаушы отбасыға) қабылдауға тілек білдірген Қазақстан Республикасының азаматтарын іріктеуді жүзеге асыруға;

      3) жетім балаларға, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балаларға арналған барлық типтегі (білім беру, медициналық және басқа да) ұйымдар тәрбиеленушілерін отбасыға орналастыруға жәрдем көрсету үшін олардың ата-ана қамқорлығынан айырылуының нақты мән-жайларын айқындауға;

      4) Қазақстан Республикасының заңдарында көзделген өзге құқықтарды жүзеге асыруға құқылы.

      2. Жетім балаларды, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балаларды Қазақстан Республикасы азаматтарының отбасыларына орналастыруға жәрдем көрсету жөніндегі ұйым Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен:

      1) бала асырап алу құпиясын сақтауға;

      2) Қазақстан Республикасының аумағында тұрақты тұратын, жетім балаларды, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балаларды өз отбасына тәрбиелеуге қабылдауға тілек білдірген Қазақстан Республикасының азаматтарын писхологиялық даярлауды жетім балаларды, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балаларды Қазақстан Республикасы азаматтарының отбасыларына орналастыруға жәрдем көрсету жөніндегі ұйымның қаражаты есебінен жүзеге асыруға;

      3) Қазақстан Республикасының аумағында тұрақты тұратын, жетім балаларды, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балаларды өз отбасына тәрбиелеуге қабылдауға тілек білдірген және қабылдаған азаматтарға құқықтық көмек көрсетуге, психологиялық және психологиялық-педагогикалық консультация беруге;

      4) жетім балаларды, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балаларды Қазақстан Республикасы азаматтарының отбасыларына орналастыруға жәрдем көрсету жөніндегі ұйым отбасыға тәрбиелеуге орналастырған баланың қайтыс болу, оған қатыгездікпен қарау, оның ішінде балаға физикалық немесе психологиялық зорлық-зомбылықты жасау, сондай-ақ баланың жыныстық тиіспеушілігіне қол сұғу фактісі анықталған кезден бастап жиырма төрт сағат ішінде Қазақстан Республикасының балалардың құқықтарын қорғау саласындағы уәкілетті органына және Қазақстан Республикасының құқық қорғау органдарына хабарлауға;

      5) Қазақстан Республикасының балалардың құқықтарын қорғау саласындағы уәкілетті органына өзінің қызметі туралы тоқсан сайынғы есепті ұсынуға;

      6) Қазақстан Республикасының заңдарында көзделген өзге міндеттерді сақтауға міндетті.

      Ескерту. 14-тарау 114-1-баппен толықтырылды - ҚР 27.12.2019 № 292-VІ (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-баптан қараңыз) Заңымен.

4-БӨЛІМ. Қорғаншылық немесе қамқоршылық, Республикалық деректер
банкі, баланы қабылдайтын және бала қонақтайтын отбасылар

      Ескерту. 4-бөлімнің тақырыбы жаңа редакцияда - ҚР 09.04.2016 № 501-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

15-тарау. ЖЕТІМ БАЛАЛАРДЫ, АТА-АНАЛАРЫНЫҢ ҚАМҚОРЛЫҒЫНСЫЗ
ҚАЛҒАН БАЛАЛАРДЫ АНЫҚТАУ ЖӘНЕ ОРНАЛАСТЫРУ

115-бап. Жетім балалардың, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балалардың құқықтары мен мүдделерін қорғау

      1. Жетім балалардың, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балалардың құқықтары мен мүдделерін қорғау Қазақстан Республикасының балалардың құқықтарын қорғау саласындағы уәкілетті органына және өз өкілеттіктері шегінде басқа да мемлекеттік органдарға, сондай-ақ осы балалардың заңды өкілдеріне жүктеледі.

      2. Ата-аналарының қамқорлығынсыз қалудың нақты мән-жайларын негiзге ала отырып, жетім балаларды, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балаларды есепке алу жөніндегі қызметті ұйымдастыру, балаларды орналастырудың нысандарын таңдау, сондай-ақ оларды күтіп-бағу, тәрбиелеу және оқыту жағдайларын одан әрi бақылау жергілікті атқарушы органдарға жүктеледі.

      3. Мемлекеттік органдардың өз құзыреті шегіндегі қызметін қоспағанда, жеке және заңды тұлғалардың жетім балаларды, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балаларды іріктеу, орналастыру, беру жөнiндегi қызметі бойынша делдалдық және кез келген өзге де қызметке тыйым салынады.

      Қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын органдардың және жетім балаларды, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балаларды анықтау және орналастыру бойынша өздеріне жүктелген міндеттерді, балалардың құқықтарын қорғау жөніндегі функцияларды орындайтын басқа да ұйымдардың қызметі, сондай-ақ агенттіктердің және жетім балаларды, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балаларды Қазақстан Республикасы азаматтарының отбасыларына орналастыруға жәрдем көрсету жөніндегі ұйымдардың осы Кодексте көзделген қызметі бала асырап алу жөніндегі делдалдық қызмет болып табылмайды.

      Осы бапта аталған жеке және заңды тұлғалар өз қызметінде коммерциялық мақсаттарды көздей алмайды.

      Ескерту. 115-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 27.12.2019 № 292-VІ (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-баптан қараңыз) Заңымен.

116-бап. Жетім балалардың, ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балалардың құқықтары мен мүдделерін қорғау нысандары

      1. Жетім балалардың, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балалардың құқықтары мен мүдделерін қорғау оларды отбасына тәрбиелеуге (асырап алуға, қорғаншылыққа немесе қамқоршылыққа, патронатқа, баланы қабылдайтын отбасына) беру арқылы жүзеге асырылады, ал мұндай мүмкіндік болмаған кезде — жетім балаларға, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балаларға арналған барлық типтегі ұйымдарға беру арқылы жүзеге асырылады.

      2. Жетім балалардың, ата-анасының қамқорлығынсыз қалған, отбасына тәрбиелеуге (асырап алуға, қорғаншылыққа немесе қамқоршылыққа, патронатқа) берілген балалардың құқықтары мен мүдделерін қорғауды қамтамасыз ету "Ең төмен әлеуметтік стандарттар және олардың кепілдіктері туралы" Қазақстан Республикасының Заңына сәйкес отбасы және балалар саласындағы ең төмен әлеуметтік стандарт болып табылады.

      Ескерту. 116-бап жаңа редакцияда - ҚР 19.05.2015 № 315-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); өзгеріс енгізілді - ҚР 09.04.2016 № 501-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

117-бап. Жетім балаларды, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балаларды анықтау және есепке алу

      1. Жетім балаларды, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балаларды анықтауды ата-ананың қамқорлығының болмауы туралы өздеріне белгілі болған барлық жеке және заңды тұлғалар жүзеге асырады.

      2. Жеке және заңды тұлғалар жетім балалар, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балалар туралы олардың тұратын жері бойынша қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын органдарды кешіктірмей хабардар етуге міндетті.

      3. Медициналық ұйымдардың және бала құқықтарын қорғау жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын ұйымдардың лауазымды адамдары жаңа туған бала тастап кетілген, жетім балалар мен ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балалар келіп түскен және жеткізілген күннен бастап үш жұмыс күні ішінде бұл туралы тиісті әкімшілік-аумақтық бірліктің қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын органына және прокуратурасына хабарлауға міндетті.

      4. Жергілікті атқарушы орган оның ата-аналары немесе оның туыстары жағынан қамқорлықтың болмау фактісі анықталған кезде, мәліметтер алынған күннен бастап үш күн ішінде баланың тұрмыс жағдайын зерттеп-қарап шығуға және баланы орналастыру туралы мәселе шешілгенге дейін оның құқықтары мен мүдделерін қорғауды қамтамасыз етуге міндетті.

      5. Аудандардың, облыстық маңызы бар қалалардың, республикалық маңызы бар қалалардың, астананың жергілікті атқарушы органы жетім балалардың, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балалардың тұратын жері бойынша олар туралы мәліметтер түскен күннен бастап бір ай ішінде баланы орналастыруды қамтамасыз етеді (Республикалық деректер банкінің бастапқы есебіне алу).

      Баланы отбасына тәрбиеге беру мүмкін болмаған кезде Республикалық деректер банкінің өңірлік есебіне алу және кейіннен баланы Қазақстан Республикасының аумағында тұрақты тұратын Қазақстан Республикасы азаматтарының отбасына тәрбиелеуге орналастыруда жәрдем көрсету үшін бір ай өткен соң бала туралы мәліметтерді тиісті аумақтық-әкімшілік бірліктердің қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын органына жібереді.

      6. Облыстардың, республикалық маңызы бар қалалардың, астананың жергілікті атқарушы органдары жетім балаларды, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балаларды Қазақстан Республикасының азаматтарына асырап алуға, қорғаншылыққа немесе қамқоршылыққа, баланы қабылдайтын отбасына, патронат тәрбиешілердің отбасына тәрбиелеуге беру мүмкін болмаған кезде өзіне бала туралы мәліметтер түскен күннен бастап екі ай мерзім өткен соң жетім балаларды, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балаларды Республикалық деректер банкінің орталықтандырылған есебіне қою үшін Қазақстан Республикасының балалардың құқықтарын қорғау саласындағы уәкілетті органына хабарлауға міндетті.

      Жетім балаларды және ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балаларды есепке алуды ұйымдастыру және олар туралы ақпаратқа қол жеткізу тәртібін Қазақстан Республикасының балалардың құқықтарын қорғау саласындағы уәкілетті органы айқындайды.

      Ескерту. 117-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 29.09.2014 N 239-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi); 09.04.2016 № 501-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 05.07.2024 № 111-VIII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік алпыс күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

118-бап. Жетім балаларды, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балаларды орналастыру

      1. Асырап алуға, қорғаншылыққа немесе қамқоршылыққа отбасына тәрбиелеуге немесе баланы қабылдайтын немесе қонақтайтын отбасына беру туралы шарт бойынша патронаттық тәрбиелеуге берілген, ал мұндай мүмкіндік болмаған кезде — барлық типтегі ұйымдарға (білім беру, медициналық және басқалар) берілген жетім балаларды, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балаларды орналастырған кезде баланың мүддесінде оның ұлты, белгілі бір дінді және мәдениетті ұстанатыны, ана тілі, тәрбиелеу мен оқытуда сабақтастықты қамтамасыз ету мүмкіндігі ескерілуі мүмкін.

      2. Жетім балалар, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балалар, отбасы тәрбиесіне немесе осы баптың 1-тармағында көрсетілген ұйымдарға орналастырылғанға дейін балаларға қорғаншылық немесе қамқоршылық міндеттерін атқару баланың тұрған жері бойынша уақытша қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын органдарға жүктеледі.

      Ескерту. 118-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 09.04.2016 № 501-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

15-1-тарау. Республикалық деректер банкі

      Ескерту. 4-бөлім 15-1-тараумен толықтырылды - ҚР 09.04.2016 № 501-V Заңымен (01.01.2017 бастап қолданысқа енгізіледі).

118-1-бап. Республикалық деректер банкін қалыптастыруға және пайдалануға қойылатын талаптар

      1. Жетім балалардың, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балалардың орналасқан жері бойынша аудандардың, облыстық маңызы бар қалалардың, облыстардың, республикалық маңызы бар қалалардың, астананың жергілікті атқарушы органдарының қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын органдары және Қазақстан Республикасының баланың құқықтарын қорғау саласындағы уәкілетті органы республикалық деректер банкін қалыптастырады.

      2. Республикалық деректер банкінде қамтылатын мәліметтер мемлекеттік электрондық ақпараттық ресурстар болып табылады.

      Аудандардың, облыстық маңызы бар қалалардың, облыстардың, республикалық маңызы бар қалалардың, астананың жергілікті атқарушы органдарының қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын органдары және Қазақстан Республикасының балалардың құқықтарын қорғау саласындағы уәкілетті органы мемлекеттік электрондық ақпараттық ресурстарды қорғау жөнінде шаралар қабылдауға міндетті.

      Ескерту. 118-1-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 27.12.2019 № 292-VІ (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-баптан қараңыз) Заңымен.

118-2-бап. Республикалық деректер банкін қалыптастыру

      1. Республикалық деректер банкін қалыптастыру және пайдалану тәртібін Қазақстан Республикасының баланың құқықтарын қорғау саласындағы уәкілетті органы айқындайды.

      2. Республикалық деректер банкін қалыптастыру үшін ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балалар туралы мәліметтерді міндетті тәртіппен ұсынатын, қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын органдар осындай мәліметтерді пайдалануға өз құқықтарын жоғалтпайды.

      Ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балалар туралы мәліметтерді ұсыну қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын органдарды мұндай балаларды Қазақстан Республикасының аумағында тұрақты тұратын Қазақстан Республикасы азаматтарының отбасыларына тәрбиелеуге орналастыру немесе орналастыруды ұйымдастыру жөніндегі міндеттен босатпайды.

      3. Жетім балаларды, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балаларды өз отбасына тәрбиелеуге қабылдауға тілек білдірген адам жетім балалардың, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балалардың орналасқан жері бойынша аудандардың, облыстық маңызы бар қалалардың, облыстардың, республикалық маңызы бар қалалардың, астананың жергілікті атқарушы органдарының қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын органдарына немесе кейіннен тіркеу үшін Республикалық деректер банкіне өзі туралы мәлімет береді.

      Жетім балаларды, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балаларды өз отбасына тәрбиелеуге қабылдауға тілек білдірген адам мұны олардың тұратын жеріне қарамастан, кез келген облыстың, республикалық маңызы бар қаланың, астананың аумағында жүзеге асыруға құқылы.

118-3-бап. Жетім балалар, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балалар туралы құпия ақпаратқа қол жеткізу

      1. Балаларды өз отбасына тәрбиелеуге қабылдауға тілек білдірген адамдардың жетім балалар, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балалар туралы құпия ақпаратқа қол жеткізуі олар Республикалық деректер банкінде тіркелген және Республикалық деректер банкінің мәліметтерін жария етпеу туралы міндеттемелерді қабылдаған жағдайда жүзеге асырылады.

      2. Жетім балалар, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балалар туралы құпия ақпаратты жетім балалардың, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балалардың тұратын жері бойынша аудандардың, облыстық маңызы бар қалалардың, республикалық маңызы бар қалалардың, астананың жергілікті атқарушы органдарының қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын органы және Қазақстан Республикасының балалардың құқықтарын қорғау саласындағы уәкілетті органы жетім балалар, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балалар туралы туынды ақпаратты жасау үшін пайдалана алады.

      Жетім балалар, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балалар туралы туынды ақпаратты коммерциялық мақсаттарда пайдалануға жол берілмейді.

      Жетім балалар, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балалар туралы туынды ақпаратқа Республикалық деректер банкінде қамтылған, жынысы жөніндегі, жасы, денсаулық жағдайы, мінезінің ерекшеліктері, ата-ана қамқорлығының болмау себептері, аға-інілері мен апа-сіңлілерінің (қарындастарының), кәмелетке толған туыстарының бар-жоғы, сондай-ақ отбасыларға тәрбиелеуге орналастырудың ықтимал нысандары туралы ақпарат және балалардың фотосуреттері жатқызылады.

118-4-бап. Жетім балалар, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балалар және балаларды өз отбасына тәрбиелеуге қабылдауға тілек білдірген адамдар туралы мәліметтерді Республикалық деректер банкінде есепке алуды тоқтату

      1. Ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған бала туралы мәліметтерді Республикалық деректер банкінде есепке алуды тоқтатуға:

      ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған баланы отбасына тәрбиелеуге орналастыру;

      ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған баланы оның ата-аналарына немесе ата-анасына қайтару;

      ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған баланың кәмелетке толуы немесе мұндай баланың өзі кәмелетке толғанға дейін толық әрекетке қабілеттілікке ие болуы;

      ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған баланың қайтыс болуы;

      баланың сот тәртібімен хабар-ошарсыз кеткен деп танылуы, қайтыс болған деп жариялануы негіздер болып табылады.

      2. Баланы өз отбасына тәрбиелеуге қабылдауға тілек білдірген адам туралы мәліметтерді Республикалық деректер банкінде есепке алуды тоқтатуға:

      адамның баланы өз отбасына тәрбиелеуге қабылдауы;

      баланы өз отбасына тәрбиелеуге қабылдауға тілек білдірген адамның ол туралы мәліметтерді Республикалық деректер банкінде есепке алуды тоқтату туралы жазбаша нысандағы өтініші;

      адамға баланы өз отбасына тәрбиелеуге қабылдау мүмкіндігін берген мән-жайлардың өзгеруі;

      баланы өз отбасына тәрбиелеуге қабылдауға тілек білдірген адамның қайтыс болуы негіздер болып табылады.

118-5-бап. Республикалық деректер банкіне жетім балалар, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балалар туралы мәліметтерді ұсыну тәртібі мен мерзімдерін бұзғаны және оларды жария еткені үшін жауаптылық

      Республикалық деректер банкіне жетім балалар, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балалар туралы мәліметтерді ұсыну тәртібі мен мерзімдерін бұзғаны және оларды жария еткені үшін кінәлі адамдар Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес жауаптылықта болады.

16-тарау. ҚОРҒАНШЫЛЫҚТЫ НЕМЕСЕ ҚАМҚОРШЫЛЫҚТЫ БЕЛГІЛЕУ ТӘРТІБІ

119-бап. Қорғаншылық немесе қамқоршылық белгіленетін адамдар

      1. Жетім балаларды, ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балаларды күтіп-бағу, тәрбиелеу және оқыту мақсатында, сондай-ақ олардың мүлiктiк және жеке мүлiктiк емес құқықтары мен мүдделерiн қорғау үшiн оларға қорғаншылық немесе қамқоршылық белгiленедi.

      2. Сондай-ақ, әрекетке қабiлетсiз немесе әрекет қабiлетi шектеулі кәмелетке толған адамдардың мүлiктiк және жеке мүлiктiк емес құқықтары мен мүдделерiн қорғау үшiн қорғаншылық немесе қамқоршылық белгiленедi.

      3. Бұл мән-жайлар балалардың мүдделеріне сай келетін жағдайларды қоспағанда, бір отбасында тәрбиеленген бірге туған ағалы-інілер мен апалы-сіңлілерді әртүрлі адамдардың қорғаншылыққа немесе қамқоршылыққа алуына жол берілмейді.

120-бап. Мемлекеттің қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функциялары

      1. Мемлекет кәмелетке толмағандарға және әрекетке қабілетсіз немесе әрекетке қабілеті шектеулі кәмелетке толған адамдарға қатысты қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі өз функцияларын жергілікті атқарушы органдар арқылы жүзеге асырады.

      2. Мемлекеттік органдардың және ұйымдардың кәмелетке толмағандарға қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі қызметін үйлестіруді және өзара іс-қимылын ұйымдастыруды Қазақстан Республикасының балалардың құқықтарын қорғау саласындағы уәкілетті органы жүзеге асырады.

      3. Мемлекеттің қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функциялары Қазақстан Республикасының Үкіметі айқындайтын тәртіппен жүзеге асырылады.

      Ескерту. 120-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 13.06.2013 N 102-V (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

121-бап. Қорғаншылықты немесе қамқоршылықты белгілеу

      1. Қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын органдар қорғаншылыққа немесе қамқоршылыққа мұқтаж адамның тұрғылықты жерi бойынша не қамқорлыққа жататын мүліктің орналасқан жері бойынша қорғаншылық немесе қамқоршылық белгiлейдi. Жекелеген жағдайларда қорғаншылық немесе қамқоршылық қорғаншының немесе қамқоршының тұрғылықты жерi бойынша белгiленуi мүмкiн.

      2. Адамды әрекетке қабiлетсiз немесе әрекет қабiлетi шектеулі деп тану туралы шешiм заңды күшiне енген кезден бастап үш күн iшiнде сот оған қорғаншылық немесе қамқоршылық белгiлеу үшiн бұл туралы сол адамның тұрғылықты жерi бойынша қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын органға хабарлауға мiндеттi.

      3. Адамға қорғаншылықты немесе қамқоршылықты немесе мүлікке қорғаншылықты белгiлеу қажеттiгi туралы тиiстi органдарға белгiлi болған кезден бастап жиырма жұмыс күні iшiнде қорғаншылық немесе қамқоршылық белгiленедi.

      4. Мүдделi адамдар қорғаншы немесе қамқоршы тағайындауға Қазақстан Республикасының заңдарында белгіленген тәртіппен шағым жасауы мүмкiн.

      Ескерту. 121-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 25.11.2019 № 272-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 29.06.2020 № 351-VI (01.07.2021 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

122-бап. Қорғаншылар немесе қамқоршылар

      1. Мыналарды:

      1) сот әрекетке қабiлетсiз немесе әрекет қабiлетi шектеулі деп таныған адамдарды;

      2) сот ата-ана құқықтарынан айырған немесе сот ата-ана құқықтарын шектеген адамдарды;

      3) өзiне Қазақстан Республикасының заңында жүктелген мiндеттердi тиiсiнше орындамағаны үшiн қорғаншы немесе қамқоршы мiндеттерінен шеттетiлген адамдарды;

      4) егер сот олардың кiнәсi бойынша бала асырап алудың күшiн жойса, бұрынғы бала асырап алушыларды;

      5) денсаулық жағдайына байланысты қорғаншы немесе қамқоршы мiндеттерін жүзеге асыра алмайтын адамдарды;

      6) тұрақты тұратын жері жоқ адамдарды;

      7) қорғаншылықты (қамқоршылықты) белгілеу кезінде қасақана қылмыс жасағаны үшін жойылмаған немесе алынбаған сотталғандығы бар адамдарды, сондай-ақ осы тармақтың 12) тармақшасында аталған адамдарды;

      8) азаматтығы жоқ адамдарды;

      9) анасының қайтыс болуына немесе оның ата-ана құқығынан айырылуына байланысты баланың кемінде үш жыл іс жүзінде тәрбиелену жағдайларын қоспағанда, тіркелген некеде (ерлі-зайыптылықта) тұрмайтын еркек жынысты адамдарды;

      10) қорғаншылықты немесе қамқоршылықты белгілеу кезінде қамқорлыққа алынушыны Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген ең төмен күнкөріс деңгейімен қамтамасыз ететін табысы жоқ адамдарды;

      11) наркологиялық немесе психоневрологиялық диспансерлерде есепте тұратын адамдарды;

      12) адам өлтіру, денсаулыққа қасақана зиян келтіру, халық денсаулығына және имандылыққа, жыныстық тиіспеушілікке қарсы қылмыстық құқық бұзушылықтары, экстремистік немесе террористік қылмыстары, адам саудасы үшін сотталғандығы бар немесе болған, қылмыстық қудалауға ұшырап отырған немесе ұшыраған адамдарды (өздеріне қатысты қылмыстық қудалау Қазақстан Республикасы Қылмыстық-процестік кодексінің 35-бабы бірінші бөлігінің 1) және 2) тармақшалары негізінде тоқтатылған адамдарды қоспағанда);

      13) Қазақстан Республикасының аумағында тұрақты тұратын, осы Кодекстің 91-бабының 4-тармағында белгіленген тәртіппен психологиялық даярлықтан өтпеген Қазақстан Республикасының азаматтарын (баланың жақын туыстарын қоспағанда) қоспағанда, кәмелетке толған адамдар ғана қорғаншылар немесе қамқоршылар бола алады.

      Егер кәмелетке толмаған адамға туысы, өгей әкесі (өгей шешесі) тұлғасында дереу қорғаншы немесе қамқоршы тағайындау қажет болса, ол баланы отбасына тәрбиелеуге қабылдаған кезден бастап күнтізбелік бір жыл ішінде психологиялық даярлықтан өткен жағдайда, қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын органдар психологиялық даярлықтан өткізбестен қорғаншылықты немесе қамқоршылықты белгілеуге құқылы. Қорғаншы немесе қамқоршы белгіленген мерзімде психологиялық даярлықтан өтпеген жағдайда, қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын орган қорғаншылықтың немесе қамқоршылықтың күшін жою туралы мәселеге бастамашылық жасайды.

      2. Қорғаншы немесе қамқоршы тек қана оның келiсiмiмен тағайындалуы мүмкiн. Егер бұл қамқорлыққа алынушының мүдделерiне қайшы келмесе, жұбайы, ата-аналары, туыстары немесе қамқорлыққа алынушыға жақын басқа да адамдар қорғаншы немесе қамқоршы болып тағайындалуда басым құқыққа ие болады.

      Егер қамқорлыққа алынушылардың мүдделерiнiң арасында қайшылықтар болмаса, бiрнеше адам үшін бiр қорғаншы немесе қамқоршы тағайындауға жол берiледi.

      3. Әрекетке қабiлеттi және ата-ана құқықтарынан айрылмаған, бiрақ олардың тәрбиесін жүзеге асыра алмайтын ата-аналардың кәмелетке толмаған балаларына қорғаншы немесе қамқоршы тағайындау кезінде, қорғаншылар немесе қамқоршылар ата-аналардың тiлегi ескерiле отырып тағайындалады.

      Балаға қорғаншы немесе қамқоршы тағайындау кезiнде қорғаншының немесе қамқоршының адамгершiлiк және өзге де жеке қасиеттерi, оның қорғаншылық немесе қамқоршылық мiндеттерiн орындауға қабiлетi, қорғаншы немесе қамқоршы мен баланың арасындағы қатынастар, қорғаншының немесе қамқоршының отбасы мүшелерiнiң балаға көзқарасы, сондай-ақ, егер бұл мүмкiн болса, баланың өз тiлегi ескерiледi.

      Егер кәмелетке толмаған балаға қорғаншы немесе қамқоршы болып тағайындалатын адам некеде тұрса (ерлі-зайыпты болса), оның жұбайының келiсiмi талап етiледi.

      4. Қорғаншылыққа немесе қамқоршылыққа мұқтаж және тиiстi білім беру, медициналық ұйымдардағы, халықты әлеуметтiк қорғау ұйымдарындағы адамдардың қорғаншылары немесе қамқоршылары осы ұйымдардың әкiмшiлiктері болып табылады.

      Қорғаншының немесе қамқоршының мұндай ұйымға баланы уақытша орналастыруы қорғаншының немесе қамқоршының осы балаға қатысты құқықтары мен мiндеттерiн тоқтатпайды.

      5. Қорғаншылар немесе қамқоршылар кез келген адамдарға қатысты, оның iшiнде сотта өкiлеттiктерін арнайы растамастан, өз қамқорлығына алынғандардың құқықтары мен мүдделерiн қорғайды.

      Ескерту. 122-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 09.04.2016 № 501-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 27.12.2019 № 292-VІ (01.07.2020 бастап қолданысқа енгізіледі); 03.05.2022 № 118-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

17-тарау. ҚОРҒАНШЫЛАРДЫҢ НЕМЕСЕ ҚАМҚОРШЫЛАРДЫҢ ЖӘНЕ
ҚАМҚОРЛЫҚҚА АЛЫНҒАНДАРДЫҢ ҚҰҚЫҚТЫҚ ЖАҒДАЙЫ

123-бап. Қорғаншылықтағы немесе қамқоршылықтағы адамдардың құқықтары

      Осы Кодекстің 60-62 және 67-баптарында көзделген құқықтармен қатар, қорғаншылықтағы немесе қамқоршылықтағы адамдардың сондай-ақ:

      1) өздерінің адамдық қадыр-қасиеттерінің құрметтелуіне;

      2) қорғаншы немесе қамқоршы тарапынан қамқорлық жасалуына;

      3) осы Кодекстің 126-бабының 4-тармағында көзделген жағдайларды қоспағанда, онымен бірге тұруға;

      4) өздеріне тиесілі алиментке, жәрдемақыға және басқа да әлеуметтік төлемдерге;

      5) тұрғын үйге меншік құқығын немесе тұрғын үйді пайдалану құқығын сақтауға;

      6) қорғаншы немесе қамқоршы тарапынан жасалатын қиянаттан қорғалуға;

      7) қорғаншының немесе қамқоршының отбасында тәрбиеленуге;

      8) өздеріне күтіп-бағу, тәрбиелеу, білім алу және жан-жақты даму үшін жағдайлардың қамтамасыз етілуіне;

      9) тұрғын үйі болмаған жағдайда оны Қазақстан Республикасының тұрғын үй заңнамасына сәйкес алуға құқықтары бар.

124-бап. Жетім балалардың, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған және білім беру, медициналық ұйымдардағы және басқа да ұйымдардағы балалардың құқықтары

      1. Осы Кодекстің 60-62 және 67-баптарында көзделген құқықтармен қатар, жетім балалардың, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған және білім беру, медициналық ұйымдардағы және басқа да ұйымдардағы балалардың сондай-ақ:

      1) күтіп-бағуға, тәрбиеленуге, білім алуға, жан-жақты дамуға, өздерінің адамгершілік қадыр-қасиеттерінің құрметтелуіне, өз мүдделерінің қамтамасыз етілуіне;

      2) өздеріне тиесілі алиментке, жәрдемақыға және басқа да әлеуметтік төлемдерге;

      3) тұрғын үйге меншік құқығын немесе оны пайдалану құқығын сақтауға, ал тұрғын үйі болмаған жағдайда, оны Қазақстан Республикасының тұрғын үй заңнамасына сәйкес алуға;

      4) жергілікті атқарушы органдар жүзеге асыратын жұмысқа орналасуда жәрдем көрсетілуіне құқықтары бар.

      2. Осы ұйымдар түлектерінің құқықтарын қорғау қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын органдарға жүктеледі.

125-бап. Қорғаншылардың немесе қамқоршылардың өз міндеттерін атқаруы

      1. Қорғаншылар заң жүзiнде қамқорлыққа алынушылардың өкiлдерi болып табылады және олардың атынан және олардың мүддесінде барлық қажеттi мәмiлелердi жасайды.

      2. Қамқоршылар өздерiнiң қамқоршылығындағы адамдардың өз бетiнше жасауға құқығы жоқ мәмiлелердi жасауға келiсiм бередi, қамқорлыққа алынушыларға өз құқықтарын жүзеге асыруына және мiндеттерiн атқаруына жәрдем көрсетедi, сондай-ақ оларды үшiншi тұлғалардың тарапынан жасалатын қиянаттардан қорғайды.

      Қорғаншы немесе қамқоршы қамқорлыққа алынушыларды өз есебiнен күтіп-бағуға мiндеттi емес. Қамқорлыққа алынушыны күтіп-бағу қамқорлыққа алынушының алатын жалақысы, алиментi және басқа да әлеуметтiк төлемдерi есебiнен, сондай-ақ оған тиесiлi мүлiктің есебiнен жүзеге асырылады.

      Қамқорлыққа алынушыны күтіп-бағуға жеткiлiктi қаражат болмаған кезде, қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын органдар оны күтіп-бағуға жәрдемақы тағайындайды.

      Қорғаншыларға немесе қамқоршыларға жетім баланы (жетім балаларды) және ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған баланы (балаларды) күтіп-бағуға жәрдемақы тағайындау тәртібін және төлеу мөлшерін Қазақстан Республикасының балалардың құқықтарын қорғау саласындағы уәкілетті органы айқындайды.

      3. Қорғаншылар немесе қамқоршылар өздерiнiң қамқорлығына алынғандарды күтіп-бағу, олардың күтімі мен емделуiн қамтамасыз ету, олардың құқықтары мен мүдделерiн қорғау жөнінде қамқорлық жасауға мiндеттi. Көрсетілген мiндеттер сот әрекет қабiлетi шектеулі деп таныған кәмелетке толған адамдардың және әрекетке толық қабілетті деп жарияланған кәмелетке толмағандардың қамқоршыларына жүктелмейдi.

      4. Егер адам әрекетке қабілетсіз немесе әрекет қабілеті шектеулі деп танылған негіздер жойылса, қорғаншы немесе қамқоршы қамқорлыққа алынушыны әрекетке қабілетті деп тану туралы сотқа өтініш беруге міндетті.

      Ескерту. 125-бапқа өзгеріс енгізілді – ҚР 19.04.2023 № 223-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

126-бап. Баланың қорғаншысының немесе қамқоршысының құқықтары мен міндеттері

      1. Баланың қорғаншысы немесе қамқоршысы қорғаншылықтағы немесе қамқоршылықтағы баланы тәрбиелеуге, оның денсаулығына, дене бітімі, психикалық, адамгершiлiк және рухани жағынан дамуына қамқорлық жасауға мiндеттi.

      Көрсетілген міндеттер сот тәртібімен әрекет қабілеті шектелген кәмелетке толған адамдардың қамқоршыларына жүктелмейді.

      Қорғаншы немесе қамқоршы баланың пiкiрi мен қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын органның ұсынымдарын ескере отырып, сондай-ақ осы Кодекстің 72-бабында көзделген талаптар сақталған жағдайда, қорғаншылықтағы немесе қамқоршылықтағы баланы тәрбиелеудiң тәсілдерін өз бетінше айқындауға құқылы.

      Қорғаншы немесе қамқоршы баланың пiкiрiн ескере отырып, баланың бiлiм алу ұйымын және оқу нысанын таңдауға құқығы бар және баланың міндетті орта бiлiм алуын қамтамасыз етуге мiндеттi.

      2. Қорғаншы немесе қамқоршы қорғаншылықтағы немесе қамқоршылықтағы баланы өздерiнде заңды негiздерсiз ұстап отырған кез келген адамдардан, оның iшiнде баланың жақын туыстарынан қайтарып алуды сот арқылы талап етуге құқылы.

      3. Мұндай араласу баланың мүдделерiне сай келмейтін жағдайларды қоспағанда, қорғаншы немесе қамқоршы баланың өз ата-аналарымен және басқа да жақын туыстарымен араласуына кедергі келтіруге құқылы емес.

      4. Қамқорлыққа алынушылар білім беру ұйымында немесе медициналық ұйымда тәрбиеленуде немесе емделуде болған жағдайларды қоспағанда, кәмелетке толмағандардың қорғаншылары немесе қамқоршылары өздерiнің қамқорлығына алғандармен бiрге тұруға мiндеттi. Бұл қамқорлыққа алынушының тәрбиесiне және оның құқықтары мен мүдделерiн қорғауға қолайсыздық туғызбайтын болса, қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын органның рұқсатымен қамқоршының он алты жасқа толған қамқорлыққа алынушыдан бөлек тұруына жол берiледi.

      Қорғаншылар немесе қамқоршылар қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын органдарға тұрғылықты жерiнiң өзгергенi туралы хабарлауға мiндеттi.

      5. Қорғаншы кемiнде алты айда бiр рет қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын органға қамқорлыққа алынушының денсаулық жағдайы туралы және оны тәрбиелеу жөнiндегi, сондай-ақ оның мүлкiн басқару жөнiндегi жұмыс туралы есептер беруге мiндеттi.

127-бап. Әрекетке қабілетті азаматтарды қамқоршылыққа алу

      1. Денсаулық жағдайына байланысты өз құқығын жүзеге асыра алмайтын және қорғай алмайтын және мiндеттерiн орындай алмайтын әрекетке қабiлеттi кәмелетке толған адамның өтiнiшi бойынша оған қамқоршылық белгiленуi мүмкiн.

      2. Қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын орган әрекетке қабiлеттi кәмелетке толған адамның келiсiмiмен ғана оған қамқоршы тағайындауы мүмкiн.

      3. Әрекетке қабiлеттi кәмелетке толған қамқорлыққа алынушыға тиесiлi мүлiкке билiк етудi қамқоршы қамқорлыққа алынушымен жасалған тапсырма шарты немесе мүлiктi сенiмгерлікпен басқару негiзiнде жүзеге асырады.

      Қамқоршы қамқорлыққа алынушыны күтіп-бағуға және оның тұрмыстық қажеттерiн қанағаттандыруға бағытталған тұрмыстық және өзге де мәмiлелердi жасасуды қамқорлыққа алынушының келiсiмiмен жүзеге асырады.

      4. Әрекетке қабiлеттi кәмелетке толған адамның талап етуі бойынша оны қамқоршылыққа алу тоқтатылуы мүмкiн.

      Қамқоршылыққа алынған адамның қамқоршысы осы Кодекстің 129-бабында көзделген жағдайларда өзiне жүктелген мiндеттердi орындаудан босатылады.

128-бап. Қамқорлыққа алынушының мүлкіне билік ету

      1. Қамқорлыққа алынушының өз бетінше билiк етуге құқығы бар табыстарын қоспағанда, қамқорлыққа алынған адамның табыстарын, оның iшiнде қамқорлыққа алынушының мүлкiн басқарудан түскен оған тиесілі табыстарды тек қана қамқорлыққа алынушының мүддесінде және қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын органның алдын ала рұқсатымен қорғаншы немесе қамқоршы жұмсайды.

      Қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын органның алдын ала рұқсатынсыз, қорғаншы немесе қамқоршы қамқорлыққа алынушының табысы ретiнде оған тиесiлi, қамқорлыққа алынушыны күтіп-бағу үшiн қажеттi сома есебiнен ең төмен күнкөріс шегінде шығыстар шығаруға құқылы.

      Жетім балалар, ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балалар ұйымдарының басшылары тәрбиеленушілердің алименттен, жәрдемақылардан түскен қаражаттарын және басқа да әлеуметтік төлемдерін банк шоттарынан алуға құқығы жоқ.

      2. Қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын органның алдын ала рұқсатынсыз қорғаншы қамқорлыққа алынушының мүлкін иеліктен шығару, оның ішінде айырбастау немесе сыйға тарту жөніндегі мәмілелерді жасасуға немесе оның атынан кепілгерлік, осы мүлікті жалға (жалдауға), өтеусіз пайдалануға беру немесе кепілге салу шартын, қамқорлыққа алынушының заң бойынша және өсиет бойынша мұрагерлікпен тиесілі құқықтарынан бас тартуына, оның мүлкін бөлуге немесе одан үлесті бөліп алуға әкеп соғатын мәмілелерді жасасуға, сондай-ақ қамқорлыққа алынушының мүлкін азайтуға әкеп соғатын кез келген мәмілелерді жасасуға, ал қамқоршы оларды жасасуға келісім беруге құқылы емес. Қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын орган көрсетілген мәмiлелердің нәтижесiнде қорғаншы алған қаражаттың қалай жұмсалуға тиiс екенiн айқындайды.

      Қамқорлыққа алынушының мүлкiн басқару тәртiбi Қазақстан Республикасының заңнамасында айқындалады.

      3. Мүлiктi қамқорлыққа алынушыға сый ретiнде немесе өтеусіз пайдалануға берудi қоспағанда, қорғаншының немесе қамқоршының, олардың жұбайлары мен жақын туыстарының қамқорлыққа алынушымен мәмiлелер жасасуға, сондай-ақ мәмiлелер жасасу немесе қамқорлыққа алынушы мен қорғаншы немесе қамқоршының жұбайы және олардың жақын туыстары арасында сот iстерiн жүргiзу кезінде қамқорлыққа алынушының атынан өкiлдiк етуге құқылы емес.

      Қамқорлыққа алынушының қорғаншыға немесе қамқоршыға, оның жұбайына немесе туыстарына осы адам қорғаншы немесе қамқоршы болып тағайындалғанға дейін туындаған борыштары қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын органның рұқсатымен төленедi.

129-бап. Қорғаншыларды немесе қамқоршыларды өз міндеттерін атқарудан босату және шеттету

      1. Кәмелетке толмаған қамқорлыққа алынушы оның ата-аналарына немесе оны асырап алушыларға қайтарылған жағдайларда, қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын орган қорғаншыны немесе қамқоршыны өз мiндеттерiн атқарудан босатады.

      Қамқорлыққа алынушы тиісті білім беру ұйымына, медициналық және медициналық-әлеуметтік ұйымға немесе басқа да арнайы ұйымға орналастырылған кезде, егер бұл қамқорлыққа алынушының мүдделерiне қайшы келмесе, қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын орган бұрын тағайындалған қорғаншыны немесе қамқоршыны өз мiндеттерiн атқарудан босатады.

      2. Қорғаншы немесе қамқоршы дәлелдi себептер болған кезде (науқастануы, мүлiктiк жағдайының өзгеруi, қамқорлыққа алынушымен өзара түсiнiстіктің болмауы және басқалары) өз өтiнiшi бойынша немесе қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын органның бастамасы бойынша өз мiндеттерiн атқарудан босатылады.

      3. Қорғаншының немесе қамқоршының өз міндеттерін тиісінше атқармауына, оның ішінде қорғаншылықты немесе қамқоршылықты жеке басының мақсаттарына пайдалануына не қамқорлыққа алынушыны қадағалаусыз және қажетті көмексіз қалдыруына тыйым салынады.

      Осы тармақтың бірінші бөлігінде көзделген жағдайларда, қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын орган қорғаншыны немесе қамқоршыны осы міндеттерді атқарудан шеттетуге және қажетті шаралар қолдануға міндетті.

130-бап. Қорғаншылықты немесе қамқоршылықты тоқтату

      1. Қамқорлыққа алынушыны әрекетке қабiлеттi деп тану немесе қорғаншының немесе қамқоршының не қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын органның өтініші бойынша оның әрекет қабiлетi шектелуiнiң күшiн жою туралы сот шешiм шығарған жағдайларда кәмелетке толған адамдарға қорғаншылық немесе қамқоршылық тоқтатылады.

      2. Қамқорлыққа алынған жас бала он төрт жасқа толған соң оған қорғаншылық тоқтатылады, ал қорғаншылық мiндетiн жүзеге асырған адам бұл туралы қосымша шешiмсiз кәмелетке толмаған баланың қамқоршысы болады.

      3. Қамқорлыққа алынушы он сегiз жасқа толған соң, сондай-ақ ол некеге отырған (ерлі-зайыпты болған) кезде кәмелетке толмаған балаға қамқоршылық ерекше рұқсатсыз-ақ тоқтатылады.

131-бап. Қорғаншылардың немесе қамқоршылардың әрекеттеріне шағым жасау

      Қорғаншылардың немесе қамқоршылардың әрекеттеріне қамқорлыққа алынушының мүддесінде оның тұрғылықты жеріндегі қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын органға, сотқа Қазақстан Республикасының заңдарында белгіленген тәртіппен шағым жасалуы мүмкін.

      Ескерту. 131-бап жаңа редакцияда - ҚР 29.06.2020 № 351-VI Заңымен (01.07.2021 бастап қолданысқа енгізіледі).

132-бап. Қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын органдардың шешімдеріне шағым жасау

      Мүдделі тұлғалар барлық мәселелер бойынша қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын органдардың шешімдеріне Қазақстан Республикасының заңдарында белгіленген тәртіппен шағым жасауы мүмкін.

      Ескерту. 132-бап жаңа редакцияда - ҚР 29.06.2020 № 351-VI Заңымен (01.07.2021 бастап қолданысқа енгізіледі).

17-1-тарау. Баланы қабылдайтын отбасы

      Ескерту. 4-бөлім 17-1-тараумен толықтырылды - ҚР 09.04.2016 № 501-V Заңымен (01.01.2017 бастап қолданысқа енгізіледі).

132-1-бап. Баланы қабылдайтын отбасы

      1. Баланы қабылдайтын ата-аналардың, жетім балалардың, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балалардың тұратын жері бойынша қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын орган мен білім беру ұйымы арасында жасалған жетім балаларды, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балаларды баланы қабылдайтын отбасына беру туралы шарт жетім балаларды, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балаларды баланы қабылдайтын отбасына беруге негіз болып табылады.

      Аға-інілер мен апа-сіңлілерді (қарындастарды) қоспағанда, баланы қабылдайтын отбасы тәрбиелеуге кемінде төрт және оннан аспайтын жетім баланы, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған баланы қабылдай алады.

      2. Баланы қабылдайтын отбасылар туралы ережені Қазақстан Республикасының балалардың құқықтарын қорғау саласындағы уәкілетті органы бекітеді.

132-2-бап. Жетім балаларды, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балаларды баланы қабылдайтын отбасына беру туралы шарт

      1. Жетім балаларды, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балаларды баланы қабылдайтын отбасына беру туралы шартта жетім балаларды, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балаларды күтіп-бағу, тәрбиелеу және оларға білім беру жағдайлары, баланы қабылдайтын ата-аналардың құқықтары мен міндеттері, қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын орган мен жетім балалар, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балалар болған білім беру ұйымының баланы қабылдайтын ата-аналарға қатысты міндеттері, сондай-ақ осындай шартты тоқтатудың негіздері мен салдарлары көзделуге тиіс.

      Жетім балалар, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балалар баланы қабылдайтын ата-аналарға көрсетілген шартта көзделген мерзімге тәрбиелеуге беріледі.

      Баланы қабылдайтын отбасына берілген әрбір жетім балаға, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балаға жеке шарт жасалады.

      Жетім балаларды, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балаларды баланы қабылдайтын отбасына беру туралы шарттың мерзімі аяқталған жағдайда, оның отбасында болу мерзімін ұзарту жаңа шарттың негізінде жүргізіледі.

      2. Баланы қабылдайтын ата-аналарға еңбекақы және ақшалай төлемдер төлеу тәртібі мен мөлшері Қазақстан Республикасының заңнамасында айқындалады.

      3. Жетім балаларды, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балаларды баланы қабылдайтын ата-аналарға беру туралы шартты мерзімінен бұрын бұзу:

      1) дәлелді себептер (ауруы, отбасылық немесе материалдық жағдайының өзгеруі, баламен өзара түсіністіктің болмауы, балалар арасындағы жанжалды қатынастар және басқалар) болған кезде баланы қабылдайтын ата-аналардың бастамасы бойынша;

      2) жетім балаларды, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балаларды күтіп-бағу, тәрбиелеу және оларға білім беру үшін қолайсыз жағдайлар туындаған кезде қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын органның немесе жетім балалар, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балалар болған білім беру ұйымының бастамасы бойынша;

      3) бала ата-аналарына қайтарылған, туыстарына берілген немесе бала асырап алынған жағдайларда мүмкін болады.

132-3-бап. Баланы қабылдайтын ата-аналар

      1. Баланы қабылдайтын ата-аналар тәрбиелеуге қабылданған жетім балаларға, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балаларға қатысты қорғаншылар мен қамқоршылар сияқты дәл сондай құқықтар мен міндеттерді иеленеді. Оларға осы Кодекстің 122-бабының 1-тармағында көзделген талаптар қойылады.

      2. Жетім балаларды, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балаларды күтіп-бағу, тәрбиелеу және оларға білім беру үшін қолайлы жағдайлар жасау үшін баланы қабылдайтын ата-аналардың меншік құқығында әр адамға кемiнде он бес шаршы метр мөлшерінде жеке тұрғынжайы немесе пайдалану құқығымен тұрғынжайы болуға тиіс.

      3. Баланы қабылдайтын ата-аналар алты айда бір реттен сиретпей жетім балалар, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балалар болған білім беру ұйымдарына жетім балалардың, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балалардың денсаулық жағдайы туралы және оларды тәрбилеу жөніндегі жұмыс туралы есептерді, қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын органдарға жетім балаларды, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балаларды күтіп-бағуға бөлінген қаражатты жұмсау туралы, сондай-ақ олардың мүлкін басқару жөніндегі есепті ұсынуға міндетті.

132-4-бап. Баланы қабылдайтын отбасына берілетін жетім балалар, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балалар

      1. Жетім балаларды, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балаларды баланы қабылдайтын отбасына беру туралы шарт бойынша беру үшін оларды алдын ала таңдауды жетім балалар, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балалар болатын білім беру ұйымымен және қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын органмен келісу бойынша жетім балаларды, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балаларды өз отбасына тәрбиелеуге қабылдауға тілек білдірген адамдар жүзеге асырады.

      Балалардың мүдделеріне сай келетін және балалар өзінің туыстық қатынасы туралы білмейтін, бірге тұрмаған және бірге тәрбиеленбеген жағдайларды қоспағанда, аға-інілер мен апа-сіңлілерді (қарындастарды) ажыратуға жол берілмейді.

      2. Жетім балаларды, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балаларды баланы қабылдайтын ата-аналарға беру олардың пікірлері ескеріле отырып жүзеге асырылады. Он жасқа толған жетім балалар, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балалар өздерінің келісімдерімен ғана берілуі мүмкін.

      3. Жетім балаларды, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балаларды беру кезінде баланы қабылдайтын ата-аналардың имандылық және өзге де жеке қасиеттері, баланы қабылдайтын ата-аналардың міндеттерін орындауға олардың қабілеттілігі, баланы қабылдайтын ата-аналар мен жетім балалар, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балалар арасындағы қарым-қатынастар ескеріледі.

      4. Баланы қабылдайтын ата-аналарға берілген жетім балалар, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балалар өздеріне тиесілі алименттерге, бірыңғай жинақтаушы зейнетақы қорынан және ерікті жинақтаушы зейнетақы қорларынан төленетін ата-аналарының зейнетақы төлемдеріне, жәрдемақыларға және басқа да әлеуметтік төлемдерге құқығын, сондай-ақ тұрғынжайға меншік құқығын немесе тұрғынжайды пайдалану құқығын сақтайды. Тұрғынжай болмаған кезде баланы қабылдайтын ата-аналарға берілген жетім балалардың, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балалардың Қазақстан Республикасының тұрғын үй заңнамасына сәйкес оларға тұрғынжай берілуіне құқығы бар.

      Жетім балаларға, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балаларға тиесілі ақшалай қаражатты және басқа да мүлікті сақтау жетім балаларды, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балаларды баланы қабылдайтын ата-аналарға беру туралы шарттың қолданылу уақытында баланы қабылдайтын ата-аналарға жүктеледі.

      Баланы қабылдайтын ата-аналарға берілген жетім балалар, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балалар осы Кодекстің 60, 61, 62 және 67-баптарында көзделген құқықтарды да иеленеді.

132-5-бап. Баланы қабылдайтын ата-аналарға берілген жетім балаларды, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балаларды күтіп-бағуды қаржыландыру

      Баланы қабылдайтын ата-аналарға берілген жетім балаларды, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балаларды күтіп-бағуды қаржыландыру Қазақстан Республикасының балалардың құқықтарын қорғау саласындағы уәкілетті органы белгілеген тәртіппен және мөлшерде жүзеге асырылады.

18-тарау. ПАТРОНАТ

133-бап. Патронат

      1. Патронат нысанындағы қорғаншылық немесе қамқоршылық кәмелетке толмаған жетім балаларға, ата-анасының қамқорлығынсыз қалған, оның ішінде білім беру ұйымдарындағы, медициналық немесе басқа да ұйымдардағы балаларға белгіленеді.

      2. Баланы тәрбиелеуге алуға тілек білдірген адам мен қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын орган арасында жасалған баланы патронаттық тәрбиелеуге беру туралы шарт патронаттың туындауына негіз болып табылады.

      3. Патронаттық тәрбие туралы ережені Қазақстан Республикасының балалар құқықтарын қорғау саласындағы уәкілетті органы бекітеді.

      Ескерту. 133-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 29.09.2014 N 239-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi).

134-бап. Баланы патронаттық тәрбиелеуге беру туралы шарт

      1. Баланы патронаттық тәрбиелеуге беру туралы шарт баланы күтіп-бағу, тәрбиелеу және білім беру жағдайларын, патронат тәрбиешілердің құқықтары мен міндеттерін, патронат тәрбиешілерге қатысты қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын органның міндеттерін, сондай-ақ мұндай шарттың тоқтатылу негіздері мен салдарларын көздеуге тиіс.

      Бала патронат тәрбиешіге көрсетілген шартта көзделген мерзімге тәрбиелеуге беріледі.

      Патронаттық тәрбиелеуге берілген әрбір балаға жеке шарт жасалады.

      Баланы патронаттық тәрбиелеуге беру туралы шарттың мерзімі аяқталған жағдайда, оның отбасында болу мерзімін ұзарту жаңа шарттың негізінде жүргізіледі.

      2. Патронат тәрбиешілердің еңбегіне ақы және оларға ақшалай төлем төлеу тәртібі мен мөлшері Қазақстан Республикасының заңнамасымен айқындалады.

      3. Баланы патронаттық тәрбиелеуге беру туралы шарт:

      1) дәлелді себептері (науқастануы, отбасылық немесе материалдық жағдайының өзгеруі, баламен өзара түсіністіктің болмауы, балалар арасындағы жанжалдар және басқалар) болған кезде патронат тәрбиешілердің бастамасы бойынша;

      2) баланы күтіп-бағу, тәрбиелеу және білім беру үшін қолайсыз жағдайлар туындаған кезде қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын органның бастамасы бойынша;

      3) бала ата-анасына қайтарылған, туыстарына берілген немесе бала асырап алынған жағдайларда мерзімінен бұрын бұзылуы мүмкін.

135-бап. Патронат тәрбиешілер

      1. Патронат тәрбиешілердің тәрбиелеуге қабылдап алынған балаға қатысы бойынша қорғаншылар мен қамқоршылар сияқты құқықтары мен міндеттері болады. Оларға осы Кодекстің 122-бабында көзделген талаптар қойылады.

      2. Патронат тәрбиешілерді іріктеуді қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын органдар Қазақстан Республикасының балалардың құқықтарын қорғау саласындағы уәкілетті орган бекіткен патронат тәрбиешілерге қойылатын талаптар туралы қағидаларға сәйкес жүргізеді.

136-бап. Патронат белгіленетін бала

      1. Баланы патронаттық тәрбиелеуге беру туралы шарт бойынша беру үшін оны алдын ала таңдауды қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын органмен және баланы күтіп-бағатын ұйым әкімшілігінің келісімі бойынша баланы отбасына қабылдауға тілек білдірген адамдар жүзеге асырады.

      Ағалы-інілерді, апалы-сіңлілерді ажыратуға, бұл балалардың мүдделеріне сай келетін және балалар өздерінің туыстығы туралы білмеген, бірге тұрмаған және бірге тәрбиеленбеген жағдайларды қоспағанда, жол берілмейді.

      2. Баланы патронат тәрбиешілерге беру оның пікірі ескеріле отырып, жүзеге асырылады. Он жасқа толған бала оның келісімімен ғана берілуі мүмкін.

      3. Патронат тәрбиешілерге берілген бала өзіне тиесілі алименттерге, бірыңғай жинақтаушы зейнетақы қорынан және ерікті жинақтаушы зейнетақы қорларынан төленетін ата-аналарының зейнетақы төлемдеріне, жәрдемақыларға және басқа да әлеуметтік төлемдерге құқығын, сондай-ақ тұрғын жайға меншік құқығын немесе тұрғын жайды пайдалану құқығын сақтайды. Патронат тәрбиешілерге берілген баланың тұрғын жайы болмаған кезде Қазақстан Республикасының тұрғын үй заңнамасына сәйкес оған тұрғын жай берілуіне құқығы бар.

      Тәрбиеленушіге тиесілі ақшалай қаражатты және басқа да мүлікті сақтау баланы патронаттық тәрбиелеуге беру туралы шарттың қолданылу уақытына патронат тәрбиешіге жүктеледі.

      Патронат тәрбиешілерге берілген бала осы Кодекстің 60-62 және 67-баптарында көзделген құқықтарға да ие болады.

      Ескерту. 136-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 21.06.2013 N 106-V (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

137-бап. Патронат тәрбиешілерге берілген баланы күтіп-бағу

      1. Патронат тәрбиешілерге берілген әрбір баланы күтіп-бағуға Қазақстан Республикасының балалардың құқықтарын қорғау саласындағы уәкілетті органы белгілеген тәртіппен және мөлшерде ай сайын ақшалай қаражат төленеді.

      2. Қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын орган патронат тәрбиешілерге қажетті көмек көрсетуге, баланың өмірі мен тәрбиесіне қалыпты жағдай жасауға жәрдемдесуге міндетті, сондай-ақ патронат тәрбиешілерге жүктелген баланы күтіп-бағу, тәрбиелеу және білім беру жөніндегі міндеттердің орындалуын бақылауды жүзеге асыруға міндетті.

      Ескерту. 137-бапқа өзгеріс енгізілді – ҚР 19.04.2023 № 223-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

18-1-тарау. Бала қонақтайтын отбасы

      Ескерту. 4-бөлім 18-1-тараумен толықтырылды - ҚР 09.04.2016 № 501-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

137-1-бап. Бала қонақтайтын отбасы

      Баланы қонақтайтын отбасына қабылдауға тілек білдірген адамдар және бала тұрып жатқан ұйым, баланың тұрғылықты жері бойынша қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын орган арасында жасалған, баланы қонақтайтын отбасына беру туралы шарт баланы қонақтайтын отбасына беруге негіз болып табылады.

      Бала қонақтайтын отбасы бірнеше жетім баланы, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған баланы қабылдай алады.

      2. Бала қонақтайтын отбасы туралы ережені Қазақстан Республикасының балалардың құқықтарын қорғау саласындағы уәкілетті органы бекітеді.

137-2-бап. Баланы қонақтайтын отбасына беру туралы шарт

      1. Баланы қонақтайтын отбасына беру туралы шартта баланы күтіп-бағу және тәрбиелеу шарттары, баланы қонақтайтын отбасына қабылдаған адамдардың құқықтары мен міндеттері, қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын органның, бала тұрып жатқан ұйымның міндеттері, сондай-ақ мұндай шартты тоқтату негіздері мен салдарлары көзделуге тиіс.

      Бала қонақтайтын отбасына көрсетілген шартта көзделген мерзімге беріледі.

      Бала қонақтайтын отбасына берілген әрбір балаға бөлек шарт жасалады.

      2. Қонақта тәрбиелеу кезінде баланы күтіп-бағуға арналған ақшалай төлем және баланы қонақтайтын отбасына қабылдаған адамның еңбегіне ақы төлеу жүргізілмейді.

      3. Баланы қонақтайтын отбасына беру туралы шарт:

      1) дәлелді себептері (науқасы, отбасылық немесе материалдық жағдайының өзгеруі, баламен өзара түсіністіктің болмауы, балалар арасында жанжалдар және басқалар) болған кезде бала қонақтайтын отбасына баланы қабылдаған адамдардың бастамасы бойынша;

      2) баланы күтіп-бағу мен тәрбиелеу үшін қолайсыз жағдайлар туындаған кезде қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын органның, бала тұрып жатқан ұйымның бастамасы бойынша;

      3) бала қорғаншылыққа немесе қамқоршылыққа, асырап алған отбасына, патронатқа берілген немесе баланы асырап алған жағдайларда мерзімінен бұрын бұзылуы мүмкін.

137-3-бап. Бала қонақтайтын отбасына баланы қабылдаған адам

      1. Бала қонақтайтын отбасына баланы қабылдайтын адамға баланы беру ол Республикалық деректер банкінде тіркелген жағдайда жүзеге асырылады.

      2. Бала қонақтайтын отбасына баланы қабылдаған адам оның заңды өкілі болып табылмайды және ол:

      1) баланы Қазақстан Республикасының аумағынан тыс жерге әкетуді жүзеге асыруға;

      2) баланы медициналық көмек көрсету үшін медициналық ұйымға орналастыру немесе ішкі істер органдарына жеткізу жағдайларынан басқа, баланы үшінші тұлғалардың (жеке және (немесе) заңды тұлғалардың) қадағалауына қалдыруға;

      3) бала қонақтайтын отбасына баланы беру туралы шарттың өзге де талаптарын бұзуға құқылы емес.

      3. Бала қонақтайтын отбасына баланы қабылдаған адам:

      1) бала отбасында уақытша болған кезеңде оның өмірі мен денсаулығы үшін жауапты болуға;

      2) бала қонақтайтын отбасына беру туралы шарт мерзімі өткен соң бала тұрып жатқан ұйымға баланы дереу қайтаруға;

      3) баланың өміріне және (немесе) денсаулығына қауіп төндіретін жағдайдың туындағаны, баланың науқастанғаны, оның жарақат алғаны, оның медициналық ұйымға немесе ішкі істер органдарына орналастырылғаны туралы жиырма төрт сағат ішінде қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын органдарға немесе бала тұрып жатқан ұйымға хабарлауға;

      4) Бала қонақтайтын отбасы туралы ереженің өзге де шарттарын сақтауға міндетті.

137-4-бап. Бала қонақтайтын отбасына берілетін бала

      1. Шарт бойынша бала қонақтайтын отбасына баланы беру үшін баланы алдын ала таңдауды бала тұрып жатқан білім беру ұйымымен және қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын органмен келісу бойынша бала қонақтайтын отбасына қабылдауға тілек білдірген адам жүзеге асырады.

      Балалардың мүддесіне сай келетін және балалар өзінің туыстық қатынасы туралы білмейтін, бірге тұрмаған және бірге тәрбиеленбеген жағдайларды қоспағанда, аға-iнiлер мен апа-сiңлілердi (қарындастарды) ажыратуға жол берілмейді.

      2. Бала қонақтайтын отбасына баланы қабылдауға тілек білдірген адамға баланы беру оның пікірі ескеріле отырып жүзеге асырылады. Он жасқа толған бала оның келісімімен ғана берілуі мүмкін.

5-БӨЛІМ. ОТБАСЫ МҮШЕЛЕРІНІҢ АЛИМЕНТТІК ҚАТЫНАСТАРЫ
19-тарау. АТА-АНАЛАР МЕН БАЛАЛАРДЫҢ АЛИМЕНТТІК МІНДЕТТЕМЕЛЕРІ

138-бап. Ата-аналардың кәмелетке толмаған балаларды күтіп-бағу жөніндегі міндеттері

      1. Ата-аналар өздерінің кәмелетке толмаған балаларын күтіп-бағуға міндетті. Кәмелетке толмаған балаларды күтіп-бағудың тәртібі мен нысанын ата-аналар дербес айқындайды.

      Ата-аналар өздерінің кәмелетке толмаған балаларын, сондай-ақ жалпы орта, техникалық және кәсiптiк, орта бiлiмнен кейiнгi бiлiм беру жүйесінде, күндізгі оқу нысаны бойынша жоғары бiлiм беру жүйесiнде оқитын кәмелетке толған балаларын күтіп-бағу туралы келісім (алимент төлеу туралы келісім) жасасуға құқылы.

      2. Егер ата-аналар өздерінің кәмелетке толмаған балаларына, сондай-ақ жалпы орта, техникалық және кәсiптiк, орта бiлiмнен кейiнгi бiлiм беру жүйесінде, күндізгі оқу нысаны бойынша жоғары бiлiм беру жүйесiнде оқитын жиырма бір жасқа дейінгі кәмелетке толған балаларына күтіп-бағу қаражатын ерікті түрде бермеген жағдайда, бұл қаражат олардан сот тәртібімен өндіріп алынады.

      3. Ата-аналардың алимент төлеу туралы келісімі болмаған кезде, кәмелетке толмаған балаларға күтіп-бағу қаражаты берілмеген кезде және сотқа талап-арыз берілмеген кезде қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын орган кәмелетке толмаған балаларға олардың ата-аналарынан алимент өндіріп алу туралы талап-арыз беруге құқылы.

139-бап. Кәмелетке толмаған балаларды күтіп-бағуға сот тәртібімен өндіріп алынатын алименттің мөлшері

      1. Алимент төлеу туралы келісім болмаған кезде сот кәмелетке толмаған балаларға олардың ата-аналарынан алиментті ай сайын мынадай мөлшерде: бір балаға - ата-анасы табысының және (немесе) өзге де кірісінің - төрттен бір бөлігін; екі балаға - үштен бір бөлігін; үш және одан да көп балаға тең жартысын өндіріп алады.

      2. Бұл үлестердің мөлшерін сот тараптардың материалдық немесе отбасылық жағдайларын және назар аударарлық өзге де мән-жайларды ескере отырып, кемітуі немесе көбейтуі мүмкін.

140-бап. Кәмелетке толмаған балаларға алимент ұсталатын жалақының және (немесе) өзге де кірістің түрлері

      Ата-ананың алатын және алимент ұсталатын жалақысы және (немесе) өзге де кірісі түрлерінің тізбесін Қазақстан Республикасының Әділет министрлігі бекітеді.

      Ескерту. 140-бап жаңа редакцияда - ҚР 29.09.2014 N 239-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi).

141-бап. Тұрақты ақша сомасында балаларға алимент өндіріп алу

      1. Ата-аналардың кәмелетке толмаған балаларына алимент төлеу туралы келісімі болмаған кезде және ата-ананың табысына және (немесе) өзге де кірісіне үлестік қатынаста алимент өндіріп алу мүмкін болмаған, қиындық тудырған немесе тараптардың бірінің мүдделерін елеулі түрде бұзатын жағдайларда, сот тұрақты ақша сомасында немесе бір мезгілде үлеспен және тұрақты ақша сомасында ай сайын өндіріп алынатын алимент мөлшерін айқындауға құқылы.

      Мұндай жағдайларға тұрақты емес, өзгермелі табысы және (немесе) өзге де кірісі бар не, егер ата-ана табысын және (немесе) өзге де кірісін толығымен немесе ішінара заттай алатын ата-аналардан алимент өндіріп алу жатады.

      2. Күндізгі оқу нысаны бойынша жалпы орта, техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім беру жүйесінде, жоғары білім беру жүйесінде оқитын жиырма бір жасқа дейінгі балаларға күтіп-бағу қаражатын өндіріп алу алимент төлеу туралы келісім болмаған кезде сот тәртібімен тұрақты ақша сомасында жүргізіледі.

      3. Тұрақты ақша сомасының мөлшерін сот тараптардың материалдық және отбасылық жағдайлары мен басқа да назар аударарлық мән-жайларды ескере отырып, баланың бұрынғы қамтамасыз етілу деңгейін мүмкіндігінше сақтайтын көлемдегі айлық есептік көрсеткіш мөлшерін негізге алып айқындайды.

      4. Егер ата-аналардың әрқайсысының қолында балалар қалатын болса, алименттің мөлшері оның біреуінен аз қамтылған екіншісінің пайдасына осы баптың 3-тармағына сәйкес ай сайын өндіріп алынатын және сот айқындайтын тұрақты ақша сомасында белгіленеді.

142-бап. Ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балаларға алимент өндіріп алу және оны пайдалану

      Ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балаларға алимент осы Кодекстің 138-141-баптарына сәйкес өндіріп алынады және балалардың қорғаншысына немесе қамқоршысына немесе олардың патронат тәрбиешілеріне төленеді.

      Қорғаншылыққа немесе қамқоршылыққа, патронат тәрбиешіге берілген балаларға арналған алимент төлемдерінің сомасы екінші деңгейдегі банктерде ашылған осы балалардың депозиттік шоттарына аударылады.

143-бап. Еңбекке жарамсыз кәмелетке толған балалардың алимент алуға құқығы

      1. Еңбекке жарамды ата-аналар өздерінің көмекке мұқтаж, еңбекке жарамсыз кәмелетке толған балаларын күтіп-бағуға міндетті.

      2. Алимент төлеу туралы келісім болмаған кезде еңбекке жарамсыз кәмелетке толған балаларға алимент мөлшерін сот алимент төлеу кезіндегі қолданылып жүрген айлық есептік көрсеткіштің еселенген қатынасында, тараптардың материалдық және отбасылық жағдайлары мен басқа да назар аударарлық мүдделерін негізге ала отырып, айқындайды.

144-бап. Ата-аналардың балаларды күтіп-бағуға арналған қосымша шығыстарға қатысуы

      1. Алимент төлеу туралы келісім болмаған кезде және ерекше жағдайлар (кәмелетке толмаған балалардың немесе көмекке мұқтаж, еңбекке жарамсыз кәмелетке толған балалардың ауыр науқастануы, мертігуі, оларға бөгде адамның бағып-күтуіне ақы төлеу қажеттігі және басқа да мән-жайлар) болған кезде сот осы мән-жайлардан туындаған қосымша шығыстарды көтеруге қатысуға ата-аналардың әрқайсысын тартуы мүмкін.

      2. Егер ата-аналардың қосымша шығыстарды көтеруге қатыстырылу тәртібі және осы шығыстардың мөлшері екіжақты келісім бойынша айқындалмаса, онда сот ата-аналардың, басқа да балалардың материалдық және отбасылық жағдайлары мен тараптардың назар аударарлық мүдделерін негізге ала отырып, ай сайын төленуге тиісті алиментті төлеу кезіндегі айлық есептік көрсеткіштің еселенген қатынасында белгілейді.

      3. Сот ата-аналарды нақты шеккен қосымша шығыстарды өтеуге де, балаларды күтіп-бағуға болашақта жасалуға тиіс қосымша шығыстарды өтеуге де қатысуын міндеттеуге құқылы.

145-бап. Кәмелетке толған балалардың ата-аналарын күтіп-бағу жөніндегі міндеттері

      1. Еңбекке жарамды кәмелетке толған балалар өздерінің көмекке мұқтаж, еңбекке жарамсыз ата-аналарын күтіп-бағуға және оларға қамқорлық жасауға міндетті.

      2. Алимент төлеу туралы келісім болмаған кезде көмекке мұқтаж, еңбекке жарамсыз ата-аналарға алимент олардың еңбекке жарамды кәмелетке толған балаларынан сот тәртібімен өндіріп алынады.

      3. Балалардың әрқайсысынан өндіріп алынатын алименттің мөлшерін сот ата-аналары мен балаларының материалдық және отбасылық жағдайлары мен тараптардың басқа да назар аударарлық мүдделерін негізге ала отырып, алимент төлеу кезіндегі айлық есептік көрсеткіштің еселенген қатынасында белгілейді.

      4. Алимент мөлшерін айқындау кезінде сот балалардың бәріне, олардың біреуіне немесе бірнешеуіне талап қойылғанына қарамастан, осы ата-ананың еңбекке жарамды кәмелетке толған балаларының бәрін ескеруге құқылы.

      5. Егер сот ата-аналардың осы балаларына қатысты ата-аналық міндеттерін орындаудан бұрын жалтарғанын анықтаса, балалар өздерінің көмекке мұқтаж, еңбекке жарамсыз ата-аналарын күтіп-бағу жөніндегі міндеттерінен босатылуы мүмкін.

      Балалары ата-ана құқықтарынан айырылған ата-аналарына алимент төлеуден босатылады.

      6. Кәмелетке толған, асырап алынған балалардың асырап алушыларды күтіп-бағу жөніндегі міндеттері балалардың ата-аналары алдындағы міндеттері сияқты айқындалады.

146-бап. Кәмелетке толған балалардың ата-аналарына жасалған қосымша шығыстарға қатысуы

      1. Кәмелетке толған балалар еңбекке жарамсыз ата-аналарына қамқорлық жасамаған кезде және ерекше мән-жайлар (ата-анасының ауыр науқастануы, мертігуі, оны бөгде адамның бағып-күткені үшін ақы төлеу қажеттігі, оны медициналық-әлеуметтік мекемеге орналастыру және басқалары) болған кезде сот кәмелетке толған балаларын осы мән-жайлардан туындаған қосымша шығыстарды көтеруге тартуы мүмкін.

      2. Кәмелетке толған балалардың әрқайсысының қосымша шығыстарды көтеру тәртібі мен осы шығыстардың мөлшерін сот осы Кодекстің 145-бабының 3, 4 және 5-тармақтарында белгіленген талаптар сақталған кезде ата-аналар мен балаларының материалдық және отбасылық жағдайларын және тараптардың басқа да назар аударарлық мүдделерін ескере отырып айқындайды.

      3. Қосымша шығыстарды көтеру тәртібі мен осы шығыстардың мөлшері тараптардың келісімімен айқындалуы мүмкін, мұндай келісім болмаған жағдайда дау сот тәртібімен шешіледі.

20-тарау. ЕРЛІ-ЗАЙЫПТЫЛАРДЫҢ ЖӘНЕ БҰРЫНҒЫ ЕРЛІ-ЗАЙЫПТЫЛАРДЫҢ
АЛИМЕНТТІК МІНДЕТТЕМЕЛЕРІ

147-бап. Ерлі-зайыптылардың бірін-бірі күтіп-бағу жөніндегі міндеттері

      1. Ерлі-зайыптылар бірін-бірі материалдық жағынан қолдауға міндетті.

      2. Мұндай қолдаудан бас тартқан және ерлі-зайыптылардың арасында алимент төлеу туралы келісім болмаған жағдайда, алимент төлеуге қажетті қаражаты бар екінші жұбайдан:

      1) еңбекке жарамсыз мұқтаж жұбайының;

      2) жүктілігі кезеңінде және ортақ баласы туған күннен бастап үш жыл бойы зайыбының;

      3) мүгедектігі бар ортақ баланы он сегіз жасқа толғанға дейін бағып-күтуді жүзеге асырып отырған, сондай-ақ он сегіз жасқа толған соң мүгедектігі бар ортақ балаға бірінші немесе екінші топтағы мүгедектік белгіленген жағдайда көмекке мұқтаж жұбайының сот тәртібімен алимент беруді талап етуге құқығы бар.

      Ескерту. 147-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 27.06.2022 № 129-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

148-бап. Бұрынғы жұбайдың неке (ерлі-зайыптылық) бұзылғаннан кейін алимент алуға құқығы

      1. Алимент төлеуге қажетті қаражаты бар бұрынғы жұбайынан алимент төлеуді сот тәртібімен талап етуге:

      1) жүктілігі кезеңінде және ортақ баласы үш жасқа толғанға дейін бұрынғы зайыбының;

      2) мүгедектігі бар ортақ баланы он сегіз жасқа толғанға дейін бағып-күтуді жүзеге асырып отырған, сондай-ақ он сегіз жасқа толған соң мүгедектігі бар ортақ балаға бірінші немесе екінші топтағы мүгедектік белгіленген жағдайда көмекке мұқтаж бұрынғы жұбайының;

      3) неке (ерлі-зайыптылық) бұзылғанға дейін еңбекке жарамсыз болып қалған көмекке мұқтаж, еңбекке жарамсыз бұрынғы жұбайының құқығы бар.

      2. Алименттің мөлшері және оны неке (ерлі-зайыптылық) бұзылғаннан кейін бұрынғы жұбайына беру тәртібі бұрынғы ерлі-зайыптылардың арасындағы келісіммен айқындалуы не сот айқындауы мүмкін.

      Ескерту. 148-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 27.06.2022 № 129-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

149-бап. Ерлі-зайыптылардан және бұрынғы ерлі-зайыптылардан сот тәртібімен өндіріп алынатын алименттің мөлшері

      Ерлі-зайыптылардың (бұрынғы ерлі-зайыптылардың) арасында алимент төлеу туралы келісім болмаған кезде, жұбайдан (бұрынғы жұбайдан) сот тәртібімен өндіріп алынатын алименттің мөлшерін ерлі-зайыптылардың (бұрынғы ерлі-зайыптылардың) материалдық және отбасылық жағдайларын және тараптардың басқа да назар аударарлық мүдделерін негізге ала отырып, алимент төлеу кезіндегі қолданылып жүрген айлық есептік көрсеткіштің еселенген қатынасында сот айқындайды.

150-бап. Жұбайды екінші жұбайды күтіп-бағу жөніндегі міндеттен босату немесе бұл міндеттің мерзімін шектеу

      1. Сот жұбайдың көмекке мұқтаж, еңбекке жарамсыз екінші жұбайды күтіп-бағу міндетінен босатуы немесе некеде тұрған (ерлі-зайыпты болған) кезеңде де, неке бұзылғаннан кейін де бұл міндетті белгілі бір мерзімге:

      1) егер көмекке мұқтаж жұбайының еңбекке қабілетсіздігі құмар ойындарға, бәс тігуге, спирттік ішімдіктерге, есірткі, психотроптық заттарға, сол тектестерге салынуы салдарынан немесе оның қасақана қылмыстық құқық бұзушылық жасауы салдарынан басталған;

      2) ерлі-зайыптылар некеде (ерлі-зайыптылықта) ұзақ тұрмаған (бес жылға дейін);

      3) алимент төлеуді талап ететін жұбай отбасында лайықсыз мінез-құлық көрсеткен жағдайларда шектеуі мүмкін.

      2. Бұрынғы жұбайын күтіп-бағу жөніндегі міндет мынадай жағдайларда:

      1) күтіп-бағуға құқығы бар жұбай жаңа некеге отырса (ерлі-зайыпты болса);

      2) осы Кодекстің 148-бабында көзделген мән-жайлар жойылса, сот шешімімен тоқтатылады.

      Ескерту. 150-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 03.07.2014 № 227-V (01.01.2015 бастап қолданысқа енгізіледі); 02.07.2020 № 356-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

21-тарау. ОТБАСЫНЫҢ БАСҚА МҮШЕЛЕРІНІҢ АЛИМЕНТТІК МІНДЕТТЕМЕЛЕРІ

151-бап. Еңбекке жарамды ағалары мен апаларының өздерінің кәмелетке толмаған туған інілері (қарындастары)мен сіңлілерін күтіп-бағу жөніндегі міндеттері

      Кәмелетке толмаған көмекке мұқтаж інілері (қарындастары) мен сіңлілерінің өз ата-аналарынан күтіп-бағу қаражатын алуға мүмкіндігі болмаған жағдайда, өздерінің алимент төлеуге қажетті қаражаты бар еңбекке жарамды, кәмелетке толған бірге туған ағалары мен апаларынан сот тәртібімен алимент алуға құқығы бар.

152-бап. Атасы мен әжесінің немерелерін күтіп-бағу жөніндегі міндеттері

      Өздерінің еңбекке жарамды ата-аналарынан, бірге туған кәмелетке толған еңбекке жарамды ағалары мен апаларынан күтіп-бағу қаражатын алуға мүмкіндік болмаған жағдайда, кәмелетке толмаған көмекке мұқтаж немерелердің өздерінің алимент төлеуге қажетті қаражаты бар әжесі мен атасынан сот тәртібімен алимент алуға құқығы бар.

153-бап. Немерелердің атасы мен әжесін күтіп-бағу міндеті

      Өздерінің кәмелетке толған еңбекке жарамды балаларынан немесе жұбайынан (бұрынғы жұбайынан) күтіп-бағу қаражатын алу мүмкін болмаған жағдайда, көмекке мұқтаж, еңбекке жарамсыз атасы мен әжесі өздерінің алимент төлеуге қажетті қаражаты бар еңбекке жарамды кәмелетке толған немерелерінен сот тәртібімен алимент талап етуге құқылы.

154-бап. Тәрбиеленушілердің өздерін іс жүзінде тәрбиелеген адамдарды күтіп-бағу міндеті

      1. Кәмелетке толмаған балаларды іс жүзінде тәрбиелеген және күтіп-баққан еңбекке жарамсыз мұқтаж адамдардың, егер олар өздерінің кәмелетке толған еңбекке жарамды балаларынан немесе немерелерінен не жұбайларынан (бұрынғы жұбайларынан) күтіп-бағу қаражатын ала алмаса, өздерінің кәмелетке толған еңбекке жарамды тәрбиеленушілерінен сот тәртібімен күтіп-бағу қаражатын беруді талап етуге құқығы бар.

      2. Егер іс жүзінде тәрбиелеген адамдар тәрбиеленушілерді бес жылдан аз уақыт күтіп-бақса және тәрбиелесе, сондай-ақ өздерінің тәрбиеленушілерін тиісті түрде күтіп-бақпаса және тәрбиелемесе, сот тәрбиеленушілерді осы адамдарды күтіп-бағу жөніндегі міндеттен босатуға құқылы.

      3. Осы баптың 1-тармағында көзделген міндеттер қорғаншылықтағы немесе қамқоршылықтағы не патронаттағы адамдарға жүктелмейді.

155-бап. Өгей ұлдар мен өгей қыздардың өгей әкесін және өгей шешесін күтіп-бағу жөніндегі міндеттері

      1. Өздерінің өгей ұлдарын немесе өгей қыздарын тәрбиелеген және күтіп-баққан, көмекке мұқтаж, еңбекке жарамсыз өгей әке мен өгей шеше, егер олар өздерінің кәмелетке толған еңбекке жарамды балаларынан немесе немерелерінен не жұбайларынан (бұрынғы жұбайларынан) күтіп-бағу қаражатын ала алмаса, осыған қажетті қаражаты бар еңбекке жарамды, кәмелетке толған өгей ұлдарынан немесе өгей қыздарынан сот тәртібімен күтіп-бағу қаражатын беруді талап етуге құқылы.

      2. Егер өгей әке мен өгей шеше өгей балалары мен өгей қыздарын бес жылдан аз уақыт тәрбиелесе және күтіп-бақса, сондай-ақ олар өздерінің тәрбиелеу немесе күтіп-бағу жөніндегі міндеттерін тиісті түрде атқармаса, сот өгей ұлдар мен өгей қыздарды өгей әкесін немесе өгей шешесін күтіп-бағу міндеттерінен босатуға құқылы.

156-бап. Отбасының басқа мүшелерінен сот тәртібімен өндіріп алынатын алименттің мөлшері

      1. Осы Кодекстің 151-155-баптарында аталған адамдарға алименттің мөлшері мен оны төлеу тәртібі тараптардың келісімімен айқындалуы мүмкін.

      2. Тараптардың келісімі болмаған кезде сот тәртібімен өндіріп алынатын алименттің мөлшерін сот әрбір жеке жағдайда алимент төлеуші мен алушының материалдық және отбасылық жағдайлары мен тараптардың басқа да назар аударарлық мүдделерін негізге ала отырып, алимент төлеген кезде қолданылып жүрген айлық есептік көрсеткіштің еселенген қатынасында белгілейді.

      3. Егер отбасының алимент талап етуші мүшесін бір мезгілде бірнеше адам күтіп-бағуға міндетті болса, сот олардың материалдық және отбасылық жағдайларына қарай олардың әрқайсысының алимент төлеу жөніндегі міндетін орындауға қатысу мөлшерін айқындайды. Алимент мөлшерін айқындау кезінде сот алимент төлеуге міндетті адамдардың бәріне, олардың біреуіне немесе бірнешеуіне талап-арыз берілгеніне қарамастан, сол адамдардың бәрін ескеруге құқылы.

22-тарау. АЛИМЕНТ ТӨЛЕУ ТУРАЛЫ КЕЛІСІМ

157-бап. Алимент төлеу туралы келісім жасау

      Алимент төлеу (алименттің мөлшері, оны төлеудің шарттары мен тәртібі) туралы келісім алиментті төлеуге міндетті адам мен оны алушының арасында, ал алиментті төлеуге міндетті адам және (немесе) алимент алушы әрекетке қабілетсіз болған кезде, осы адамдардың заңды өкілдерінің арасында жасалады.

158-бап. Алимент төлеу туралы келісімнің нысаны

      Соттан тыс тәртіппен жасалған алимент төлеу туралы келісімді:

      1) нотариус – алимент төлеу туралы келісім;

      2) медиатор – дауды (жанжалды) реттеу туралы келісім;

      3) адвокаттар, заң консультанттары палатасының мүшелері болып табылатын тұлғалар – партисипативтік рәсім тәртібімен алимент төлеу туралы дауды реттеу туралы келісім нысанында жазбаша түрде жасайды.

      Ескерту. 158-бап жаңа редакцияда – ҚР 20.12.2021 № 84-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

159-бап. Алимент төлеу туралы келісімді жасау, орындау, өзгерту, бұзу және жарамсыз деп тану тәртібі

      1. Алимент төлеу туралы келісімді жасауға, орындауға, өзгертуге, бұзуға және жарамсыз деп тануға Қазақстан Республикасы Азаматтық кодексінің азаматтық-құқықтық мәмілелерді жасауды, орындауды, өзгертуді, бұзуды және жарамсыз деп тануды реттейтін нормалары қолданылады.

      2. Алимент төлеу туралы келісімді орындаудан біржақты бас тартуға немесе оның шарттарын біржақты өзгертуге тыйым салынады.

      3. Тараптардың материалдық немесе отбасылық жағдайлары елеулі түрде өзгеріске ұшыраған жағдайда және алимент төлеу туралы келісімді өзгерту немесе бұзу жөніндегі келісімге қол жетпеген кезде, мүдделі тарап осы келісімді өзгерту туралы немесе бұзу туралы сотқа талап-арызбен жүгінуге құқылы. Алимент төлеу туралы келісімді өзгерту немесе бұзу туралы мәселені шешу кезінде сот тараптардың назар аударарлық кез келген мүддесін ескеруге құқылы.

160-бап. Алимент алушының мүддесін бұзатын алимент төлеу туралы келісімді жарамсыз деп тану

      Егер алимент төлеу туралы келісімде көзделген кәмелетке толмаған баланы немесе кәмелетке толған әрекетке қабілетсіз отбасы мүшесін күтіп-бағу шарттары олардың мүдделерін елеулі түрде бұзатын болса, атап айтқанда, осы Кодекстің 161-бабы 2-тармағының талаптары сақталмаған жағдайда, мұндай келісім кәмелетке толмаған баланың немесе кәмелетке толған әрекетке қабілетсіз отбасы мүшесінің заңды өкілінің, сондай-ақ қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын органның немесе прокурордың талап етуі бойынша сот тәртібімен жарамсыз деп танылуы мүмкін.

161-бап. Алимент төлеу туралы келісім бойынша төленетін алименттің мөлшері

      1. Алимент төлеу туралы келісім бойынша төленетін алименттің мөлшерін тараптар осы келісімде айқындайды.

      2. Кәмелетке толмаған балаларға алимент төлеу туралы келісім бойынша белгіленетін алименттің мөлшері олардың сот тәртібімен алимент өндіріп алған кездегі алуы мүмкін алименттің мөлшерінен төмен болмауға тиіс.

162-бап. Алимент төлеу туралы келісім бойынша алимент төлеудің тәсілдері мен тәртібі

      1. Алимент төлеу туралы келісім бойынша алимент төлеудің тәсілдері мен тәртібі осы келісімде айқындалады.

      2. Алимент оны төлеуге міндетті адамның табысына және (немесе) өзге де кірісіне үлеспен кезең-кезеңмен төленіп тұратын тұрақты ақша сомасымен; біржолғы төленетін тұрақты ақша сомасымен; мүлік беру жолымен, сондай-ақ келісімде қол жеткізілген өзге де тәсілдермен төленуі мүмкін.

      Алимент төлеу туралы келісімде алимент төлеудің әртүрлі тәсілдерін ұштастыру көзделуі мүмкін.

23-тарау. АЛИМЕНТТІ СОТ ТӘРТІБІМЕН ТӨЛЕТТІРУ ЖӘНЕ ӨНДІРІП АЛУ ТӘРТІБІ

163-бап. Алиментті сот шешімі бойынша өндіріп алу

      Осы Кодекстің 143-155-баптарында аталған отбасы мүшелері алимент төлеу туралы келісім болмаған кезде алимент өндіріп алу туралы талаппен сотқа жүгінуге құқылы.

164-бап. Алимент алу үшін өтініш беру мерзімдері

      1. Алимент алуға құқығы бар адам, егер бұрын алимент төлеу туралы келісім бойынша алимент төленбеген болса, алимент алу құқығы туындаған кезден бастап өткен мерзімге қарамастан, сотқа алимент өндіріп алу туралы өтініш жасауға құқылы.

      2. Алимент сотқа өтініш жасалған кезден бастап тағайындалады.

      Егер сотқа өтініш беруден бұрын күтіп-бағуға қаражат алу шаралары қолданылғанын, бірақ алиментті төлеуге міндетті адамның оны төлеуден жалтаруы салдарынан алимент алынбағанын сот анықтаған болса, сотқа өтініш жасалған кезден бастап үш жыл мерзім шегінде өткен кезеңге алимент өндіріп алынуы мүмкін.

165-бап. Ұйымның лауазымды адамының алиментті ұстап қалу міндеті

      Алимент төлеуге міндетті адамның жұмыс орны бойынша ұйымның лауазымды адамы осы Кодекстің 158-бабында көзделген алимент төлеу туралы келісімнің негізінде немесе атқару құжатының негізінде төленген күнінен бастап алуға жататын оның жалақысынан және өзге де кірісінен алимент алатын адамның пайдасына ай сайын алимент ұстап қалуға және оны алимент төлеуге міндетті адамның есебінен жалақының және өзге де кірістің төленген күнінен бастап үш күн мерзімнен кешіктірмей төлеуге немесе аударуға міндетті.

      Төлеушіден ұсталған, бірақ алушыға уақтылы аударылмаған алиментті төлеуді кешіктіргені үшін жауапкершілік ұйымның лауазымды адамына жүктеледі.

      Ескерту. 165-бапқа өзгеріс енгізілді – ҚР 26.06.2020 № 349-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 20.12.2021 № 84-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

166-бап. Алимент төлеу туралы келісімнің негізінде алиментті ұстап қалу

      Осы Кодекстің 158-бабында көзделген алимент төлеу туралы келісімнің негізінде алиментті ұстап қалу, егер осындай келісімнің және атқару құжаттарының негізінде ұстап қалудың жалпы сомасы алимент төлеуге міндетті адам жалақысының және өзге де кірісінің елу пайызынан аспайтын болса, жүргізіледі.

      Ескерту. 166-бапқа өзгеріс енгізілді – ҚР 20.12.2021 № 84-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

167-бап. Алимент төлеуге міндетті адамның жұмыс орнын немесе тұрғылықты жерін ауыстырғаны туралы хабарлау міндеті

      1. Сот шешімі немесе осы Кодекстің 158-бабында көзделген алимент төлеу туралы келісім негізінде алиментті ұстап қалатын ұйымның лауазымды адамы алиментті өндіріп алу туралы шешімнің орындалатын жері бойынша сот орындаушысына және алимент алушы адамға алиментті төлеуге міндетті адамның жұмыстан босағаны туралы, сондай-ақ, егер бұл өзіне белгілі болса, оның жаңа жұмыс орны немесе тұрғылықты жері туралы үш күн мерзімде хабарлауға міндетті.

      2. Алимент төлеуге міндетті адам сот орындаушысы белгілеген мерзімде осы сот орындаушысына және сондай-ақ алимент алушы адамға жұмыс орнының немесе тұрғылықты жерінің өзгергені туралы, ал кәмелетке толмаған балаларға алимент төлеген кезде қосымша табысының немесе өзге де кірісінің болуы туралы хабарлауға және хабарлағаны туралы растама алуға тиіс.

      Ескерту. 167-бапқа өзгеріс енгізілді – ҚР 20.12.2021 № 84-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

168-бап. Алимент төлеуге міндетті адамның мүлкінен өндіріп алу

      1. Алимент төлеу туралы келісіммен немесе сот шешімімен белгіленген мөлшерде алиментті өндіріп алу, сондай-ақ алимент бойынша берешекті өндіріп алу алимент төлеуге міндетті адамның табысынан және өзге де кірісінен жүргізіледі, табысы және өзге де кірісі жеткіліксіз болған кезде алимент сол алимент төлеуге міндетті адамның банктердегі шотындағы және банк операцияларының жекелеген түрлерін жүзеге асыратын өзге де ұйымдардағы ақшалай қаражатынан ұсталады. Бұл қаражат жеткіліксіз болған кезде ол алимент төлеуге міндетті адамның заң бойынша өндіріп алуға болатын кез келген мүлкінен өндіріп алынады.

      2. Алимент төлеуге міндетті адамның шотындағы ақшалай қаражатынан және оның өзге де мүлкінен алимент өндіріп алу Қазақстан Республикасының заңнамасында көзделген тәртіппен жүргізіледі.

169-бап. Алимент бойынша берешек мөлшерін белгілеу

      1. Алимент төлеу туралы келісімнің негізінде немесе атқару құжатының негізінде өткен кезең үшін алимент өндіріп алу атқару құжаты не осы Кодекстің 158-бабында көзделген алимент төлеу туралы келісім табыс етілгенге дейінгі үш жыл мерзім шегінде жүргізіледі.

      Алимент төлемдерiн жалақыдан немесе өзге де кірістерден қатарынан үш ай бойы өндiрiп алу мүмкiн болмаған кезде борышкердiң Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес өндiрiп алуға болмайтын мүлкінен басқа мүлкiнен өндiрiп алынады.

      2. Атқару құжатының негізінде немесе осы Кодекстің 158-бабында көзделген алимент төлеу туралы келісімнің негізінде алимент ұстап қалу алиментті төлеуге міндетті адамның іздестірілуіне байланысты жүргізілмеген жағдайларда, осы баптың 1-тармағында белгіленген мерзімге қарамастан және күтіп-бағуға алимент тағайындалған адамның кәмелетке толғанына қарамастан, алимент бүкіл кезең үшін өндіріп алынады.

      3. Осы Кодекстің 139-бабына сәйкес кәмелетке толмаған балаларға төленетін алимент бойынша берешектің мөлшерін алимент төлеуге міндетті адамның алимент өндіріп алынбаған кезеңдегі жалақысы мен өзге де кірісін негізге ала отырып, сот орындаушысы айқындайды. Егер алимент төлеуге міндетті адам осы кезеңде жұмыс істемеген болса немесе оның жалақысы мен өзге де кірісін растайтын құжаттар ұсынылмаса, ай сайынғы төлемдер және (немесе) алимент бойынша берешек сол берешекті өндіріп алу кезіндегі Қазақстан Республикасындағы орташа айлық жалақының мөлшері негізге алына отырып айқындалады.

      Бас бостандығынан айыру орындарында жазасын өтеп жатқан адамдар үшін, егер борышкер осы кезеңде жұмыс істемеген болса, алимент бойынша берешек бір айлық есептік көрсеткіш мөлшерінде айқындалады.

      Мүгедектігі бар адам болып табылатын борышкерлер үшін ай сайынғы төлем немесе алимент бойынша берешек – олардың ай сайынғы жалақысынан және өзге де кірісінен, ал егер олар жұмыс істемейтін жағдайда бюджет қаражатынан және (немесе) Мемлекеттік әлеуметтік сақтандыру қорынан төленетін ай сайынғы жәрдемақылардан және (немесе) әлеуметтік төлемдерден айқындалады.

      4. Сот орындаушысының алимент бойынша берешекті айқындауымен келіспеген кезде кез келген тарап Қазақстан Республикасының заңнамасында көзделген тәртіппен сот орындаушысының іс-әрекетіне шағым жасай алады.

      5. Баланың алимент төлеуден жалтарып жүрген ата-анасын іздестіру кезеңінде төленген, балаға Қазақстан Республикасының Әлеуметтік кодексінде белгіленген ай сайынғы жәрдемақы сомалары төленген сомалардың он пайызын бюджет кірісіне есептеу арқылы сол ата-аналардан өндіріп алынады.

      Ескерту. 169-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 15.01.2014 № 164-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 26.06.2020 № 349-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 20.12.2021 № 84-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 27.06.2022 № 129-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 20.04.2023 № 226-VII (01.07.2023 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

170-бап. Алимент бойынша берешекті төлеуден босату

      1. Алимент бойынша берешекті төлеуден босату немесе тараптардың келісімі бойынша алимент төлеген кезде осы берешекті азайту, кәмелетке толмаған балаларға алимент төлейтін жағдайларды қоспағанда, тараптардың өзара келісімі бойынша жүргізілуі мүмкін.

      2. Алимент төлеуге міндетті адамның талап-арызы бойынша сот, егер алимент осы адамның науқастануына байланысты немесе басқа да дәлелді себептер бойынша төленбегенін және оның материалдық және отбасылық жағдайы алимент бойынша пайда болған берешекті өтеуге мүмкіндік бермейтінін анықтаса, оны алимент бойынша берешекті төлеуден толық немесе ішінара босатуға құқылы.

171-бап. Алиментті уақтылы төлемеу

      1. Алимент төлеу туралы келісім бойынша алимент төлеуге міндетті адамның және (немесе) сот шешімі бойынша алимент төлеуге міндетті адамның кінәсінен берешек пайда болған кезде кінәлі адам алимент алушыға кешіктірген әрбір күні үшін төленбеген алимент сомасының оннан бір пайызы мөлшерінде тұрақсыздық айыппұлын төлейді.

      2. Алимент алушы алименттің уақтылы төленбеуіне кінәлі адамнан алиментті төлеу жөніндегі міндетін орындауды кешіктіруден келтірілген бүкіл залалының тұрақсыздық айыппұлымен жабылмаған бөлігін де өндіріп алуға құқылы.

172-бап. Алиментті есепке жатқызуға және кері өндіріп алуға жол бермеу

      1. Алиментті басқа қарсы талаптармен есепке жатқызуға болмайды.

      2. Төленген алимент сомасын:

      1) Қазақстан Республикасының Азаматтық іс жүргізу кодексінде көзделген;

      2) алимент алушы тарапынан алдап, қорқытып немесе күш қолданып жасалған алиментті төлеу жөніндегі келісім жарамсыз деп танылған жағдайларды қоспағанда, кері талап етуге болмайды.

      3. Егер осы баптың 2-тармағының 2) тармақшасында тізбеленген іс-әрекеттерді кәмелетке толмаған баланың немесе кәмелетке толған әрекетке қабілетсіз алимент алушының өкілі жасаса, алимент кері өндіріп алынбайды, ал төленген алименттің сомасы алимент төлеуге міндетті адамның талап-арызы бойынша кінәлі өкілден өндіріп алынады.

173-бап. Алиментті индекстеу

      Сот шешімі бойынша тұрақты ақша сомасында өндіріп алынатын алименттің индекстелуін алиментті ұстап қалатын орын бойынша ұйымның әкімшілігі айлық есептік көрсеткіштің мөлшеріне барабар түрде жүргізеді.

174-бап. Алимент төлеуге міндетті адам Қазақстаннан тыс жерлерге уақытша кеткен немесе тұрақты тұруға кеткен жағдайда алимент төлеу

      1. Алимент төлеуге міндетті адам Қазақстаннан тыс жерлерге уақытша кеткен немесе тұрақты тұруға кеткен жағдайда, ол заң бойынша күтіп-бағуға қаражат беруге міндетті отбасы мүшелерімен осы Кодекстің 157-162-баптарына сәйкес алимент төлеу туралы келісім жасасуға құқылы.

      2. Келісімге қол жеткізілмеген кезде мүдделі адам алименттің мөлшерін тұрақты ақша сомасында белгілеу туралы немесе алиментті біржолғы төлеу туралы не белгілі бір мүлікті алимент есебіне беру туралы немесе алиментті өзге де тәсілмен төлеу туралы талаппен сотқа жүгінуге құқылы.

      3. Алиментті төлегенін растайтын құжаттары болмаған жағдайда борышкерге Қазақстаннан тыс жерлерге тұрақты тұру үшін кетуге рұқсат берілмейді.

175-бап. Сот бұрын белгілеген алимент мөлшерін өзгерту және алимент төлеуден босату

      1. Егер алимент төлеу туралы келісім болмаған кезде алимент мөлшері сот тәртібімен белгіленгеннен кейін тараптардың бірінің материалдық немесе отбасылық жағдайы өзгерсе, сот кез келген тараптың талап етуі бойынша белгіленген алимент мөлшерін өзгертуге немесе алимент төлеуге міндетті адамды оны төлеуден босатуға құқылы. Алимент мөлшері өзгертілген немесе оны төлеуден босатылған кезде сот тараптардың назар аударарлық өзге де мүддесін ескеруге құқылы.

      2. Егер кәмелетке толған әрекетке қабілетті адамның алименттер төлеуге міндетті адамға қатысты қасақана қылмыстық құқық бұзушылық жасағаны анықталса немесе кәмелетке толған әрекетке қабілетті адам отбасында лайықсыз мінез-құлық көрсеткен жағдайда, сот оған алименттер өндіріп беруден бас тартуға құқылы.

      Ескерту. 175-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 03.07.2014 № 227-V Заңымен (01.01.2015 бастап қолданысқа енгізіледі).

176-бап. Алимент төлеу жөніндегі міндеттерді тоқтату

      1. Алимент төлеу туралы келісімде белгіленген алимент төлеу жөніндегі міндет осы келісімнің қолданылу мерзімі аяқталғанда немесе осы келісімде көзделген негіздер бойынша, сондай-ақ тараптардың бірі қайтыс болғанда тоқтатылады.

      2. Сот тәртібімен өндіріп алынатын алиментті төлеу:

      1) бала кәмелетке толғанда немесе кәмелетке толмаған балалар кәмелетке толғанға дейін толық әрекетке қабілетті болған жағдайда немесе алимент төлеу туралы келісімде көрсетілген жасқа толғанда;

      2) күтіп-бағу үшін алимент өндіріп алынған бала асырап алынғанда;

      3) сот алимент алушының еңбекке жарамдылығы қалпына келтірілген немесе көмекке мұқтаждығы тоқтатылған деп танығанда;

      4) еңбекке жарамсыз, бұрынғы жұбайының көмегіне мұқтаж болып келген алимент алушы жаңа некеге отырғанда (ерлі-зайыпты болғанда);

      5) алимент алушы адам немесе алимент төлеуге міндетті адам қайтыс болғанда тоқтатылады.

ЕРЕКШЕ БӨЛІМ
6-БӨЛІМ. АЗАМАТТЫҚ ХАЛ АКТІЛЕРІ
24-тарау. ЖАЛПЫ ЕРЕЖЕЛЕР

177-бап. Мемлекеттік тіркеуге жататын азаматтық хал актілері

      Туу, қайтыс болу, неке қию (ерлі-зайыпты болу), некені (ерлі-зайыптылықты) бұзу (соттың некені (ерлі-зайыптылықты) бұзу туралы шешімі бойынша некені (ерлі-зайыптылықты) бұзуды қоспағанда) тіркеуші органдарда осы Кодексте белгіленген мерзімдерде міндетті мемлекеттік тіркеуге жатады.

      Бала асырап алу және әке болуды анықтау оқиғалары мен фактілері тиісті өзгерістер, толықтырулар енгізу арқылы тууды мемлекеттік тіркеу туралы акт жазбасында көрсетіледі. Соттың шешімі бойынша некені (ерлі-зайыптылықты) бұзу неке қию (ерлі-зайыпты болу) туралы акт жазбасында оған некені (ерлі-зайыптылықты) бұзу туралы белгі қою арқылы көрсетіледі.

      Қайтыс болу туралы куәлікті және Қазақстан Республикасының неке-отбасы заңнамасында көзделген өзге де жағдайларды қоспағанда, қайтыс болған адамдарға қатысты азаматтық хал актілерін тіркеуге, қалпына келтіруге, қайтыс болған адамның дербес деректеріне өзгерістер, түзетулер және толықтырулар енгізуге, сондай-ақ азаматтық хал актілерін мемлекеттік тіркеу туралы қайталама куәліктерді беруге тыйым салынады.

      Ескерту. 177-бап жаңа редакцияда - ҚР 25.11.2019 № 272-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 14.07.2022 № 141-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

178-бап. Азаматтық хал актілерін мемлекеттік тіркеу туралы бастапқы, қайталама куәліктер мен анықтамалар беру

      1. Азаматтық хал актілерін мемлекеттік тіркеу туралы куәліктер мен анықтамалар өздеріне қатысты акт жазбасы жасалған адамдарға электрондық нысанда немесе олардың қалауы бойынша қағаз жеткізгіште азаматтық хал актілері мемлекеттік тіркелгеннен кейін беріледі.

      Электрондық нысанда берілген азаматтық хал актілерін мемлекеттік тіркеу туралы куәлік, анықтама құжатты берген тіркеуші орган бастығының электрондық-цифрлық қолтаңбасы арқылы куәландырылады.

      Қағаз жеткізгіште берілген азаматтық хал актілерін мемлекеттік тіркеу туралы куәлік, анықтама құжатты берген тіркеуші орган бастығының қолтаңбасымен, тіркеуші органның елтаңбалы мөрімен бекемделеді.

      Қазақстан Республикасының шегінен тыс жерде азаматтық хал актілерін мемлекеттік тіркеу туралы куәлікті, анықтаманы берген, Қазақстан Республикасы шет елдегі мекемесінің лауазымды адамының қолтаңбасымен және Қазақстан Республикасы шет елдегі мекемесінің елтаңбалы мөрімен бекемделген құжат қағаз жеткізгіште беріледі.

      Қағаз жеткізгіштегі азаматтық хал актісін мемлекеттік тіркеу туралы бастапқы куәлік жоғалған немесе пайдалануға жарамсыз болған жағдайда, тіркеуші органдар, Қазақстан Республикасының шет елдегі мекемесі акт жазбасының негізінде азаматтық хал актісін мемлекеттік тіркеу туралы қайталама куәлік береді.

      2. Балаларына қатысты ата-ана құқықтарынан айырылған ата-анаға балалардың туу туралы қайталама куәліктері құқықтары қалпына келтірілгенге дейін қайтадан берілмейді.

      Неке қию (ерлі-зайыпты болу) туралы қайталама куәліктер некесін (ерлі-зайыптылықты) бұзған немесе некесі (ерлі-зайыптылық) жарамсыз деп танылған ерлі-зайыптыларға не ерлі-зайыптылардың біреуі қайтыс болғаннан кейін берілмейді.

      Неке (ерлі-зайыптылық) бұзылғаннан немесе ол жарамсыз деп танылғаннан не ерлі-зайыптылардың біреуі қайтыс болғаннан кейін қажет болған кезде неке қию (ерлі-зайыпты болу) туралы анықтама беріледі, онда некені тоқтату негізі көрсетіледі.

      3. Азаматтық хал актілерін мемлекеттік тіркеу туралы куәліктер, анықтамалар қазақ немесе орыс тілінде толтырылады.

      Азаматтар (ата-аналар, ерлі-зайыптылар, бала асырап алушылар, қайтыс болған адам) туралы мәліметтер олардың жеке басын куәландыратын құжаттарға сәйкес толтырылады.

      4. Қазақстан Республикасының заңнамасында көзделген жағдайларда, азаматтық хал актілерін мемлекеттік тіркеу туралы куәліктер, анықтамалар нотариат куәландырған сенімхатпен берілуі мүмкін.

      Ескерту. 178-бап жаңа редакцияда - ҚР 14.07.2022 № 141-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

179-бап. Азаматтық хал актілерін мемлекеттік тіркеуді жүргізетін органдар

      1. Азаматтық хал актілерін мемлекеттік тіркеуді Қазақстан Республикасының аумағында – тіркеуші органдар, Қазақстан Республикасының шегінен тыс жерде Қазақстан Республикасының шет елдердегі мекемелері жүргізеді.

      2. Ауылдарда, кенттерде, ауылдық округтерде ауылдың, кенттің, ауылдық округтің әкімі тиісті ауыл, кент, ауылдық округ аумағында тұратын азаматтардың азаматтық хал актілерін мемлекеттік тіркеуге құжаттар қабылдауды және осы Кодексте көзделген мерзімдерде оларды азаматтық хал актілерін мемлекеттік тіркеу және Жеке тұлғалар туралы мемлекеттік дерекқорға мәліметтер енгізу үшін ауданның немесе облыстық маңызы бар қаланың тиісті тіркеуші органына беруді, сондай-ақ азаматтық хал актілерін мемлекеттік тіркеу туралы куәліктер, қажет болған кезде анықтамалар беруді және табыс етуді жүргізеді.

      3. Тіркеуші органның жұмыскері, Қазақстан Республикасының шет елдегі мекемесінің қызметкері өздеріне, өздерінің жұбайларына (зайыптарына) және жақын туыстарына қатысты азаматтық хал актілерін мемлекеттік тіркеуді жүргізуге құқылы емес.

      Тіркеуші органның жұмыскеріне, Қазақстан Республикасының шет елдегі мекемесінің қызметкеріне, оның жұбайына (зайыбына) және жақын туысына қатысты азаматтық хал актілерін мемлекеттік тіркеуді тіркеуші органның басқа жұмыскері, Қазақстан Республикасы шет елдегі мекемесінің басқа қызметкері жүзеге асырады немесе басқа тіркеуші органда, Қазақстан Республикасының шет елдегі басқа мекемесінде жүзеге асырылады.

      Ескерту. 179-бап жаңа редакцияда - ҚР 14.07.2022 № 141-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

180-бап. Азаматтық хал актілерін мемлекеттік тіркеудің қағидалары мен тәртібі

      1. Азаматтық хал актілерін мемлекеттік тіркеудің қағидалары, сондай-ақ некеге отыратын (ерлі-зайыпты болатын) адамдардың денсаулық жағдайы мен отбасылық жағдайы туралы бір-бірін өзара хабардар етуі, олардың болашақ ерлі-зайыптылар және ата-аналар ретіндегі құқықтары мен міндеттерін түсіндіру тәртібі осы Кодекске сәйкес белгіленеді.

      2. Азаматтық хал актілерін мемлекеттік тіркеуді ұйымдастыру, оларға өзгерістер, түзетулер, толықтырулар енгізу, азаматтық хал актілерінің күшін жою және қалпына келтіру тәртібін Қазақстан Республикасының Әділет министрлігі әзірлейді және бекітеді.

      Ескерту. 180-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 14.07.2022 № 141-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

181-бап. Азаматтық хал актілерін мемлекеттік тіркеу туралы акт кітаптары, акт жазбалары, куәліктер мен анықтамалар

      Ескерту. 181-баптың тақырыбы жаңа редакцияда - ҚР 14.07.2022 № 141-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

      1. Акт кітаптары тігілген және қатаң реттілікпен нөмірленген, оларды құрастырған тіркеуші орган бастығының қолтаңбасымен және елтаңбалы мөрімен бекемделген бірдей екі жүз акт жазбаларын қамтып, екі данада қалыптастырылады. Акт жазбаларының бірдейлігін тіркеуші органның жұмыскерлері қамтамасыз етеді.

      Акт кітаптарының бірінші даналары азаматтық хал актісін бастапқы мемлекеттік тіркеу орны бойынша – ауданның (қаланың) тіркеуші органының архивінде, екінші данасы облыстың, республикалық маңызы бар қаланың, астананың тіркеуші органының архивінде сақталады.

      2. Электрондық нысандағы және қағаз жеткізгіштегі азаматтық хал актілерін мемлекеттік тіркеу туралы акт жазбаларының, куәліктер мен анықтамалардың нысандарын Қазақстан Республикасының Әділет министрлігі бекітеді.

      3. Акт кітаптарының бірінші және екінші даналарын бір үй-жайда (ғимаратта) сақтауға тыйым салынады.

      4. Қазақстан Республикасының аумағында тіркеуші органдарда және Қазақстан Республикасының шетелдегі мекемелерінде тіркелген акт жазбаларының электрондық нұсқалары Қазақстан Республикасының заңнамасында айқындалған уәкілетті органда Жеке тұлғалар туралы мемлекеттік дерекқордың орталық серверінде сақталады.

      5. Бастапқы тіркеу орны бойынша акт кітаптары жетпіс бес жыл бойы сақталады, содан кейін тиісті мемлекеттік мұрағатқа беріледі.

      6. Екінші даналардың акт кітаптары белгіленген мерзім өткеннен кейін жойылуға жатады.

      Ескерту. 181-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 29.09.2014 N 239-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi); 25.11.2019 № 272-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 14.07.2022 № 141-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

182-бап. Азаматтық хал актілерін мемлекеттік тіркеу қызметтерін көрсетуге ақы төлеу

      1. Азаматтық хал актілерін мемлекеттік тіркеу қызметтерін көрсетуге ақы төлеу мөлшерін Қазақстан Республикасының Әділет министрлігімен және монополияға қарсы органмен келісу бойынша мемлекеттік қызметтер көрсету саласындағы уәкілетті орган айқындайды.

      2. Азаматтық хал актілерін мемлекеттік тіркеу қызметтерін көрсеткені үшін ақы төлеуден мыналар босатылады:

      1) азаматтық хал актілерін мемлекеттік тіркегені және азаматтық хал актілерін мемлекеттік тіркеу туралы қайталама куәліктер мен анықтамаларды бергені үшін – растайтын құжаттарды көрсеткен кезде Ұлы Отан соғысының ардагерлері, жеңілдіктері бойынша Ұлы Отан соғысының ардагерлеріне теңестірілген ардагерлер және басқа мемлекеттердің аумағындағы ұрыс қимылдарының ардагерлері, Ұлы Отан соғысы жылдарында тылдағы қажырлы еңбегі мен мінсіз әскери қызметі үшін бұрынғы КСР Одағының ордендерімен және медальдарымен наградталған адамдар, 1941 жылғы 22 маусым – 1945 жылғы 9 мамыр аралығында кемiнде алты ай жұмыс iстеген (қызмет өткерген) және Ұлы Отан соғысы жылдарында тылдағы қажырлы еңбегi мен мiнсiз әскери қызметі үшін бұрынғы КСР Одағының ордендерiмен және медальдарымен наградталмаған адамдар, мүгедектігі бар адамдар, сондай-ақ бала кезінен мүгедектігі бар адамның, мүгедектігі бар баланың ата-анасының бірі, қорғаншылар (қамқоршылар);

      2) туу туралы қайталама куәліктерді бергені үшін – мемлекеттік ұйымдар;

      3) баланың тууын мемлекеттік тіркегені және туу туралы куәлікті бергені үшін – жеке тұлғалар;

      4) қайтыс болуды мемлекеттік тіркегені және қайтыс болу туралы куәліктерді, қайталама куәліктерді, анықтамаларды және хабарламаларды бергені үшін – жеке тұлғалар;

      5) азаматтық хал актілерінің күшін жойғаны үшін – жеке тұлғалар;

      6) азаматтық хал актілерін мемлекеттік тіркеу кезінде жіберілген қателерге байланысты азаматтық хал актілерінің жазбалары өзгертілген, толықтырылған, қалпына келтірілген және түзетілген кезде оларға куәліктерді бергені үшін – жеке тұлғалар;

      7) әке болуды анықтауға, Қазақстан Республикасы азаматтарының бала асырап алуына байланысты тууды мемлекеттік тіркеу туралы акт жазбаларына өзгерістер, толықтырулар енгізгені және бала асырап алу мен әке болуды анықтауға байланысты туу туралы қайталама куәліктерді бергені үшін – жеке тұлғалар.

      Ескерту. 182-бап жаңа редакцияда – ҚР 06.02.2023 № 194-VII (01.07.2023 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

183-бап. Азаматтық хал актілерінің жазбаларын өзгерту, толықтыру және түзету тәртібі

      1. Тіркеу туралы бастапқы акт жазбалары, сондай-ақ жеткілікті негіздер болған кезде және мүдделі адамдардың арасында дау болмаған кезде азаматтық хал актілерінің жазбаларына өзгерістер, толықтырулар мен түзетулер енгізуді тіркеуші орган жүргізеді. Мүдделі адамдардың арасында дау болған кезде азаматтық хал актілерінің жазбаларына өзгерістер, толықтырулар мен түзетулер енгізу мәселелері медиация тәртібімен немесе сот тәртібімен шешіледі.

      2. Азаматтық хал актілерінде жазылған жазбаларға өзгерістер, толықтырулар мен түзетулер енгізу туралы өтініштер өтініш берушінің қалауы бойынша Қазақстан Республикасының аумағындағы кез келген тіркеуші органға беріледі.

      3. Шетелде тұрақты тұратын Қазақстан Республикасы азаматтарының, сондай-ақ азаматтық хал актілерін Қазақстан Республикасының тіркеуші органдарында тіркеген шетелдіктер мен азаматтығы жоқ адамдардың өтініштері Қазақстан Республикасының шетелдегі мекемелерi арқылы бастапқы жазбаның сақталған орны бойынша тіркеуші органға беріледі.

      4. Азаматтық хал актілерінің жазылған жазбаларына өзгерістер, толықтырулар мен түзетулер енгізуді жазба жасалған жердегі тіркеуші орган жүргізеді. Азаматтық хал актілерінің жазбаларына өзгерістер, толықтырулар мен түзетулер енгізуден бас тартуға Қазақстан Республикасының заңдарында белгіленген тәртіппен шағым жасалуы мүмкін.

      Ескерту. 183-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 17.11.2014 № 254-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi); 25.11.2019 № 272-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 29.06.2020 № 351-VI (01.07.2021 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

184-бап. Азаматтық хал актілерінің жазбаларын қалпына келтіру

      1. Азаматтық хал актілерінің жоғалған жазбаларын қалпына келтіру туралы өтініш сол өтініш берушінің қалауы бойынша Қазақстан Республикасының аумағындағы кез келген тіркеуші органға, ал шетелде тұрақты тұратын Қазақстан Республикасы азаматтарының, сондай-ақ азаматтық хал актілерін Қазақстан Республикасының тіркеуші органдарында тіркеген шетелдіктер мен азаматтығы жоқ адамдардың өтініштері Қазақстан Республикасының шетелдегі мекемелерi арқылы бастапқы жазбаның мемлекеттік тіркелген (жоғалған) орны бойынша тіркеуші органға беріледі.

      2. Азаматтық хал актілері жазбаларын қалпына келтіру тиісті жазбаның бұрын болғанын растайтын құжаттар болған кезде немесе мемлекеттік тіркеу орны мен уақыты көрсетіле отырып, акт жазбасын қалпына келтіру туралы сот шешімінің негізінде жүргізіледі.

      3. Тарихи отанына қайта оралған адамдарға қатысты азаматтық хал актілерінің жазбаларын қалпына келтіру жеткілікті негіздер болған кезде және осы фактіні құжаттық растау (акт жазбасының болмауы (жоғалғаны) туралы анықтама немесе хабарлама) мүмкін болған кезде немесе ішкі істер органдарының осы адамдардың Қазақстан Республикасына заңды түрде келгені туралы растамасы және олардың Қазақстан Республикасының азаматтығын беру туралы өтініші болған кезде ғана жүргізіледі.

      4. Азаматтық хал актілері жазбаларының жоғалғанын сол жоғалған жазба жасалған жер бойынша азаматтық хал актілері жазбасының облыстық (қалалық) мұрағаты растауға тиіс.

      5. Тіркеуші органның жоғалған жазбаны қалпына келтіруі мүмкін болмаған кезде азаматтық хал актілерін мемлекеттік тіркеу фактісі Қазақстан Республикасының Азаматтық іс жүргізу кодексінде белгіленген қағидалар бойынша сот тәртібімен белгіленеді.

      6. Азаматтық хал актілері жазбаларын қалпына келтіруді мемлекеттік тіркеуді өтініш берілген жер бойынша тіркеуші орган жүргізеді.

      Ескерту. 184-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 25.11.2019 № 272-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 14.07.2022 № 141-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

185-бап. Азаматтық хал актілерінің жазбаларын жою

      1. Азаматтық хал актілерінің жазбасы:

      1) сот шешімінің негізінде;

      2) мүдделі адамдардың өтініші бойынша;

      3) жойылуға жататын бастапқы, қалпына келтірілген немесе қайтадан жазылған жазбаны тапқан тіркеуші органның бастамасы бойынша жойылуы мүмкін.

      2. Азаматтық хал актілерінің жазбаларын жою туралы өтініш сотқа немесе өтініш берушінің қалауы бойынша Қазақстан Республикасының аумағындағы кез келген тіркеуші органға, ал шетелде тұрақты тұратын Қазақстан Республикасы азаматтарының, азаматтық хал актілерін Қазақстан Республикасының тіркеуші органдарында тіркеген және шетелде тұрақты тұратын шетелдіктер мен азаматтығы жоқ адамдардың өтініштері Қазақстан Республикасының шетелдегі мекемелерi арқылы жойылуға жататын акт жазбасының сақталу орны бойынша тіркеуші органға беріледі.

      3. Азаматтық хал актілерінің жазбаларын жою өтініш берушінің қалауы бойынша Қазақстан Республикасының аумағындағы кез келген тіркеуші органда жүргізіледі.

      Ескерту. 185-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 25.11.2019 № 272-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

186-бап. Жеке адамдардың азаматтық хал актілерін мемлекеттік тіркеу тәртібін сақтау міндеті

      1. Жеке адамдар осы Кодексте белгіленген азаматтық хал актілерін мемлекеттік тіркеу тәртібін сақтауға міндетті.

      2. Тіркеуші органдарда азаматтық хал актілерін Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген мерзімде мемлекеттік тіркеу міндеті азаматтарға жүктеледі.

      3. Азаматтық хал актілерін тіркеу кезінде некеге отыруға (ерлі-зайыпты болуға) кедергі келтіретін мән-жайларды жасыруға немесе жалған мәліметтер беруге тыйым салынады.

      4. Өкіл арқылы ерлі-зайыптылардың бірлескен өтініші негізінде неке қиюды (ерлі-зайыпты болуды), некені (ерлі-зайыптылықты) бұзуды, тегін, атын, әкесінің атын ауыстыруды тіркеуге және баланың ата-анасының бірлескен өтініші негізінде әке болуды анықтау кезінде тууды мемлекеттік тіркеу туралы акт жазбасына өзгерістер, толықтырулар енгізуге жол берілмейді.

      Ескерту. 186-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 25.11.2019 № 272-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

25-тарау. БАЛАНЫҢ ТУУЫН МЕМЛЕКЕТТІК ТІРКЕУ

187-бап. Баланың тууын мемлекеттік тіркеу үшін негіз

      Ескерту. 187-баптың тақырыбы жаңа редакцияда - ҚР 14.07.2022 № 141-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

      1. Баланың тууын мемлекеттік тіркеу үшін туу туралы медициналық куәлік немесе туу фактісін анықтау туралы сот шешімінің көшірмесі негіз болып табылады.

      Медициналық ұйымнан тыс жерде, оның ішінде үйде босанған жағдайда, туу туралы медициналық куәлікті анасының жеке басын куәландыратын құжаттарына сәйкес, анасы босанғаннан кейін жүгінген босандыру ұйымының жауапты медициналық қызметкері ресімдейді.

      Ата-анасының жеке басын куәландыратын құжаттар болмаған жағдайда баланың тууын мемлекеттік тіркеу кезінде баланың ата-анасы туралы мәліметтер азаматтық хал актілерінің ақпараттық жүйесіндегі мәліметтерге сәйкес толтырылады.

      Бала медициналық ұйымда туылған және анасының жеке басын куәландыратын құжаттары болмаған жағдайларда, туу фактісін мемлекеттік тіркеу кезінде анасының тегі, аты, әкесінің аты (бар болған кезде) туу туралы медициналық куәлікке сәйкес толтырылады, оған анасы туралы мәліметтер оның сөзі бойынша жазылғаны туралы белгі қойылады.

      Бұдан әрі баланың анасы туралы мәліметтер Қазақстан Республикасының неке-отбасы заңнамасында белгіленген тәртіппен туу туралы акт жазбасында толықтырылады.

      Туу туралы медициналық куәлік болмаған жағдайда, баланың тууын мемлекеттік тіркеу туу фактісін анықтау туралы сот шешімінің көшірмесі негізінде жүзеге асырылады.

      Азаматтық хал актілеріне ата-анасының атын, әкесінің атын (егер бар болса), тегін, ұлтын жазу осы Кодекстің 50, 51 және 63-баптарына сәйкес жүргізіледі.

      Баланы суррогат ана туған жағдайда, туу туралы медициналық куәлік баланың тууын мемлекеттік тіркеу үшін негіз болып табылады.

      2. Баланың туу туралы медициналық куәлігі баланың анасы туралы барлық қажетті мәліметтерді, оның ішінде тегін, атын, әкесінің атын (егер бар болса), сондай-ақ баланың туған күнін, жынысын және жеке сәйкестендіру нөмірін, құжаттың берілген күнін қамтуға тиіс. Қазақстан Республикасының аумағында берілген, қағаз жеткізгіштегі баланың туу туралы медициналық куәлігі – медициналық ұйымның лауазымды адамының қолтаңбасымен және мөрімен расталуға тиіс, ал электрондық нысанда медициналық ұйымның лауазымды адамының электрондық цифрлық қолтаңбасы арқылы куәландырылуға тиіс.

      Медициналық ұйымда баланың туу фактісі туралы мәліметтер туылған кезден бастап бір жұмыс күні ішінде азаматтық хал актілерінің ақпараттық жүйесіне беріледі.

      3. Кәмелетке толмаған ата-аналардың бала тууын, сондай-ақ суррогат ана туған баланы мемлекеттік тіркеу жалпы тәртіппен жүргізіледі.

      4. Алып тасталды – ҚР 14.07.2022 № 141-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.
      Ескерту. 187-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 25.11.2019 № 272-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 14.07.2022 № 141-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 21.05.2024 № 86-VIII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік алпыс күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

188-бап. Баланың тууын мемлекеттік тіркеу орны

      1. Баланың тууын мемлекеттiк тiркеу ата-анасының не олардың бiреуiнiң қалауы бойынша Қазақстан Республикасының аумағындағы кез келген тiркеушi органда жүргiзіледi.

      2. Егер ата-анасы бір-бірімен некеде тұрмаса (ерлі-зайыпты болмаса), баланың тууын мемлекеттік тiркеу туралы өтiнiшпен бір мезгілде әке болуды анықтау туралы өтiнiш берiледi.

      3. Тууды мемлекеттік тіркеу туралы акт жазбасында баланың туылған жері деп баланың тууын мемлекеттік тіркеу кезінде қабылданған Қазақстан Республикасы әкімшілік-аумақтық бірлігінің атауына сәйкес баланың нақты туылған жерінің атауы көрсетіледі.

      Экспедицияларда және шалғай жерлерде, сондай-ақ анасы теңіз, өзен, әуе кемесінде немесе пойызда болған кезде туылған баланың туылған жері деп баланың тууын мемлекеттік тіркеу жүргізілетін әкімшілік-аумақтық бірлік көрсетіледі.

      Қазақстан Республикасының шегінен тыс жерде туылған баланың туылған жері деп баланың нақты туылған жерінің атауы көрсетіледі.

      4. Қазақстан Республикасының шегінен тыс жерде туылған баланың тууын мемлекеттік тіркеу Қазақстан Республикасының шетелдегі мекемелерінде не ата-анасының немесе олардың біреуінің қалауы бойынша Қазақстан Республикасының аумағындағы кез келген тіркеуші органда шетелдік тіркеуші органдарда тіркелгеніне қарамастан, мынадай құжаттардың бірін:

      1) туу туралы куәліктің түпнұсқасын;

      2) туу туралы акт жазбасының көшірмесін;

      3) туу туралы медициналық куәліктің түпнұсқасын көрсеткен кезде осы Кодексте белгіленген мерзімдерде жүргізіледі.

      Осы тармақтың бірінші бөлігінде көрсетілген құжаттар болмаған кезде, соттың туу фактісін анықтау туралы шешімінің көшірмесі көрсетіледі.

      Ескерту. 188-бап жаңа редакцияда - ҚР 25.11.2019 № 272-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); өзгеріс енгізілді – ҚР 14.07.2022 № 141-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

189-бап. Баланың тууы туралы өтініш беру мерзімдері

      Баланың тууы туралы өтінішті оның ата-аналары не басқа да мүдделі адамдар тіркеуші органдарға ол туған күннен бастап үш жұмыс күнінен кешіктірмей беруге тиіс, ал бала өлі туған жағдайда, босанған кезден бастап бір жұмыс күнінен кешіктірмей медициналық ұйымның жауапты лауазымды адамы өтінішті береді.

      Бала Қазақстан Республикасынан тыс жерде туған жағдайда баланың тууы туралы өтінішті оның ата-аналары не басқа да мүдделі адамдар Қазақстан Республикасының шетелдегі мекемелеріне оның туған күнінен бастап екі айдан кешіктірмей беруге тиіс.

      Ескерту. 189-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 09.04.2016 № 501-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 25.11.2019 № 272-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

190-бап. Баланың тууын мемлекеттік тіркеу туралы өтініш

      1. Баланың тууын мемлекеттік тiркеу туралы өтінішті ата-анасы немесе олардың бiреуi, ал олар қайтыс болған, науқастанған немесе өзге де себептермен өтініш жасау мүмкiн болмаған жағдайда – мүдделi адамдар немесе бала туған кезде анасы жатқан медициналық ұйымның әкiмшiлiгi бередi. Баланың тууын мемлекеттік тіркеу туралы өтінішке, егер ата-анасы немесе олардың біреуі шетелдік не азаматтығы жоқ адам болса, шетелдіктің немесе азаматтығы жоқ адамның жеке басын куәландыратын құжаттың, егер неке Қазақстан Республикасының шегінен тыс жерде қиылса (ерлі-зайыпты болса), неке қию (ерлі-зайыпты болу) туралы куәліктің көшірмесі қоса беріледі.

      Егер баланың тууын мемлекеттік тіркеуге ата-анасы емес, басқа адамдар өтініш жасаса, онда осы адамдар өтініш берушінің жеке басын куәландыратын құжатты, сондай-ақ баланың тууын тіркеуге оның өкілеттігін растайтын құжатты ұсынуы тиіс.

      Екі немесе одан да көп баланы мемлекеттік тіркеу кезінде өтініш әрқайсысына қатысты бөлек беріледі.

      Баланың тууын мемлекеттік тіркеу "Мемлекеттік көрсетілетін қызметтер туралы" Қазақстан Республикасының Заңына сәйкес өтініш берушінің таңдауы бойынша проактивті көрсетілетін қызмет арқылы жүзеге асырылған кезде баланың тууын мемлекеттік тіркеу туралы өтінішті ұсыну талап етілмейді.

      Басқа мемлекеттің аумағында тұрақты тұратын шетелдік, азаматтығы жоқ адам жеке басын куәландыратын құжаттарды көрсетумен қатар, олардың мәтінінің нотариат куәландырған қазақ немесе орыс тіліндегі аудармасын ұсынады.

      Шетелдіктің, азаматтығы жоқ адамның жеке басын куәландыратын құжаттары мәтіні аудармасының дұрыстығы шетелдік азаматы болып табылатын мемлекеттің немесе азаматтығы жоқ адам тұрақты тұратын мемлекеттің дипломатиялық өкілдігінде немесе консулдық мекемесінде не сыртқы саяси ведомствосында куәландырылуы мүмкін.

      2. "Азаматтарға арналған үкімет" мемлекеттік корпорациясына не "электрондық үкіметтің" веб-порталы арқылы өтініш жасаған кезде баланың тууын мемлекеттік тіркеу туралы өтініш мемлекеттік қызмет көрсету тәртібін айқындайтын заңға тәуелді нормативтік құқықтық актіге сәйкес беріледі.

      Ескерту. 190-бап жаңа редакцияда - ҚР 2013.01.08 № 64-V (2013.01.01 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен; өзгерістер енгізілді - ҚР 17.11.2015 № 408-V (01.03.2016 бастап қолданысқа енгізіледі); 25.11.2019 № 272-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

191-бап. Әкесі қайтыс болғаннан кейін немесе неке (ерлі-зайыптылық) бұзылғаннан кейін не неке жарамсыз деп танылғаннан кейін туған баланың тууын мемлекеттік тіркеу

      Некеде тұрған (ерлі-зайыпты болған) кезде бойға біткен және әкесі қайтыс болғаннан кейін немесе неке (ерлі-зайыптылық) бұзылғаннан кейін не неке (ерлі-зайыптылық) жарамсыз деп танылғаннан кейін туған баланың тууын мемлекеттік тіркеу, егер әкесі қайтыс болған немесе неке (ерлі-зайыптылық) бұзылған не ол жарамсыз деп танылған күннен бастап екі жүз сексен күннен аспаса, жалпы негізде жүргізіледі.

192-бап. Баланың туу туралы акт жазбасына ата-аналары туралы мәліметтерді енгізу тәртібі

      1. Бір-бірімен некеде тұрған (ерлі-зайыпты болған) әкесі мен анасы туу туралы жазбалар кітабына олардың кез келгенінің өтініші бойынша баланың ата-аналары болып жазылады. Мұндай жазбаға неке қию (ерлі-зайыпты болу) туралы куәлік негіз болып табылады.

      2. Некеде тұрған (ерлі-зайыпты болған) және қосалқы репродуктивтік әдістер мен технологияларды қолдануға өз келісімін жазбаша нысанда берген адамдар, осы әдістерді қолдану нәтижесінде өздерінде бала туылған жағдайда туу туралы актілер жазбасының кітабына оның ата-аналары болып жазылады.

      Суррогат ана болу шартына сәйкес бала туылған жағдайда, ерлі-зайыптылар туу туралы актілер жазбасының кітабына оның ата-аналары болып жазылады.

      3. Бала тууды тіркеу кезінде, егер ата-аналарының арасында неке (ерлі-зайыптылық) бұзылған, оны сот жарамсыз деп таныған немесе жұбайы қайтыс болған жағдайда, бірақ неке (ерлі-зайыптылық) бұзылған, оны жарамсыз деп таныған немесе жұбайы қайтыс болған кезден бастап екі жүз сексен күннен аспаса, анасы туралы мәлімет осы Кодекстің 187-бабында көрсетілген құжаттардың негізінде, баланың әкесі туралы мәлімет неке қию немесе некені (ерлі-зайыптылықты) бұзу туралы куәліктің немесе акт жазбасының, әкесінің қайтыс болуы туралы куәліктің немесе акт жазбасының негізінде енгізіледі.

      Егер бала неке (ерлі-зайыптылық) бұзылған, оны жарамсыз деп таныған күннен бастап екі жүз сексен күн өткеннен кейін туса, бұрынғы жұбайы әке болуды анықтау негізінде ғана баланың әкесі болып жазылуы мүмкін.

      Босанған әйелдің жұбайы болып табылмайтын адам жазбаша мойындаған жағдайда және оның күйеуінің жазбаша келісімі болған кезде тууды тіркеу кезінде баланың әкесі болып осы адам жазылады.

      Босанған әйелдің жұбайының немесе бұрынғы жұбайының басқа адамның әке болуын анықтауға келісімі ішкі істер органы берген, жедел-іздестіру іс-шаралары жүргізілгені туралы немесе соттың оны хабар-ошарсыз кеткен немесе әрекетке қабілетсіз деп танығаны туралы заңды күшіне енген шешімі туралы растайтын құжат болған кезде міндетті емес.

      4. Егер баланың ата-анасы бір-бірімен некеде тұрмаса (ерлі-зайыпты болмаса), анасы туралы мәлімет осы Кодекстің 187-бабында көрсетілген құжаттардың негізінде енгізіледі.

      Мұндай жағдайда тууды мемлекеттік тіркеу туралы акт жазбасына әкесі туралы мәліметтер:

      1) егер әке болу баланың тууын мемлекеттік тіркеумен бір мезгілде анықталатын болса, осы Кодекстің 192-1-бабының 1-тармағында көрсетілген негіздер бойынша;

      2) егер әкесі анықталмаса, некеде тұрмаған (ерлі-зайыпты болмаған) анасының өтініші бойынша енгізіледі.

      Тууды жазу кiтабында баланың әкесiнің тегі - анасының тегi бойынша, баланың аты мен әкесiнiң аты оның көрсетуі бойынша жазылады. Енгізілген мәліметтер әке болуды анықтау туралы мәселені шешуге кедергі болып табылмайды.

      Баланың әкесі туралы мәліметтер анасының тілегі бойынша туу туралы актілер жазбасына енгізілмеуі мүмкін;

      3) өзін баланың әкесімін деп мойындаған адамның өтініші бойынша, оған баланың анасының келісімі болған кезде енгізіледі.

      Анасы туралы мәліметтер осы Кодекстің 187-бабында көрсетілген құжаттардың негізінде енгізіледі, әкесі туралы мәліметтер осы адамның көрсетуі бойынша жазылады.

      Бұдан әрі баланың анасы туу туралы акт жазбасына енгізілген баланың әкесі туралы мәліметтермен келіспеген кезде түзетулер белгіленген тәртіппен жүргізіледі.

      Ескерту. 192-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 25.11.2019 № 272-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

192-1-бап. Әке болуды анықтау кезінде баланың тууын мемлекеттік тіркеу туралы акт жазбасына өзгерістер, толықтырулар енгізу

      1. Әке болуды анықтау кезінде баланың тууын мемлекеттік тіркеу туралы акт жазбасына өзгерістер, толықтырулар:

      1) ата-анасының әке болуды анықтау туралы бірлескен өтініші;

      2) анасы қайтыс болған, анасы қайтыс болды деп жарияланған, анасы хабар-ошарсыз кетті деп танылған, анасы әрекетке қабілетсіз деп танылған, анасы ата-ана құқықтарынан айырылған не оның ата-ана құқықтары шектелген, анасының тұрғылықты жерін анықтау мүмкін болмаған жағдайларда әкесінің өтініші;

      3) соттың әке болуды анықтау, сондай-ақ әке болуды тану фактісін және әке болу фактісін анықтау туралы шешімі негізінде енгізіледі.

      2. Егер сот әрекетке қабілетсіз деп таныған адам, сондай-ақ осы әрекетке қабілетсіз адамның қорғаншысы өтініш беруші болып табылса, баланың тууын мемлекеттік тіркеу туралы акт жазбасына өзгерістер, толықтырулар енгізуден бас тартылады.

      Ескерту. 25-тарау 192-1-баппен толықтырылды - ҚР 25.11.2019 № 272-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

193-бап. Бала ата-анасының қай ұлтқа жататынын жазу тәртібі

      Егер тууды тіркеу кезінде өтініш беруші ата-анасының қай ұлтқа жататынын көрсетуге тілек білдірсе, онда баланың туу туралы акт жазбасында ата-анасының - Қазақстан Республикасы азаматтарының ұлты Қазақстан Республикасы азаматтарының жеке басын куәландыратын құжаттарда көрсетілген ұлтына сәйкес көрсетіледі.

      Шетелдік болып табылатын ата-ананың қай ұлтқа жататыны туралы мәлімет оның шетелдік паспортына сәйкес көрсетіледі.

      Шетелдіктің шетелдік паспортында ұлты туралы мәлімет болмаған кезде оның ұлты өзі азаматы болып табылатын шет мемлекеттің құзыретті органы берген құжатқа сәйкес айқындалуы мүмкін.

      Ескерту. 193-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 2013.01.29 N 74-V (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

194-бап. Баланың тууын мемлекеттік тіркеу кезінде оған тегін, атын, әкесінің атын беру тәртібі

      1. Тууды мемлекеттік тіркеу кезінде баланың тегі ата-аналарының тегімен айқындалады. Ата-аналарының тегі әртүрлі болған кезде балаға ата-анасының келісімі бойынша әкесінің немесе анасының тегі беріледі. Ата-аналарының тілегі бойынша баланың тегі ұлттық дәстүрлер ескеріле отырып, баланың әкесінің немесе атасының атымен жазылады. Баланың тегіне қатысты ата-аналарының арасында туындаған келіспеушіліктер сот тәртібімен шешіледі.

      2. Азаматтардың тілегі бойынша ұлты қазақ адамдардың тегі мен әкесінің атын жазуда қазақ тіліне тән емес: –ов, -ев, -ова, -ева, -ин, -н, -ины, -на, -овна, -евна, -ович, -евич аффикстері алып тасталады, ал олардың орнына әкесінің атына: –ұлы, -қызы деген сөздер қосылып бірге жазылады.

      Жеке адамның тегіне "тегі", "ұрпағы", "немересі", "шөбересі", "келіні" деген және басқа да сөздерді қосып жазуға жол берілмейді.

      3. Ұлты қазақ адамдардың әкесінің аты тегін ауыстырған кезде оның міндетті түрде бірінші болып тұруына, одан кейін атының жазылуына жол беріледі, ал әкесінің аты қалауы бойынша жазылады.

      Әкесінің атына "-ұлы, -қызы" деген жалғау қосылып, тегін ауыстырған жағдайларда, әкесінің аты жазылмайды.

      4. Басқа ұлт адамдарының тілегі бойынша олардың тегін, атын және әкесінің атын жазу олардың ұлттық ерекшеліктеріне сәйкес жүргізілуі мүмкін.

      Ескерту. 194-бапқа өзгеріс енгізілді – ҚР 14.07.2022 № 141-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

195-бап. Қазақстан Республикасынан тыс жерлерде туған баланың тууын мемлекеттік тіркеу

      Қазақстан Республикасынан тыс жерлерде туған баланың тууын мемлекеттік тіркеу келген елдің аумағында орналасқан Қазақстан Республикасының шетелдегі мекемелерінде не басқа елде қызметін қоса атқаратын Қазақстан Республикасының шетелдегі мекемелерінде жүргізіледі.

196-бап. Тауып алынған, тастанды (бас тартылған) баланың тууын мемлекеттік тіркеу тәртібі

      1. Тауып алынған, тастанды (бас тартылған) баланың тууы ішкі істер органдарының, қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын органның, білім беру ұйымдары әкімшілігінің немесе бала орналастырылған медициналық ұйымның өтініші бойынша тауып алынған, бас тартылған немесе қалдырылған күннен бастап жеті тәуліктен кешіктірілмей тіркелуге тиіс.

      Өтінішке бала тауып алынған кездегі уақыт, орын және мән-жайлар көрсетіле отырып, ішкі істер органы немесе қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын орган жасаған хаттама немесе акт; тауып алынған баланың жасы мен жынысын растайтын медициналық ұйым берген құжат және басқа да бала туралы дербес мәліметтер қоса тіркеледі.

      2. Медициналық ұйымда баладан бас тартылған жағдайда, осы ұйымның әкімшілігі Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген нысан бойынша анасының жазбаша өтінішін ресімдеу жөнінде шаралар қолданады.

      3. Баланы белгісіз ана қалдырып кеткен жағдайда медициналық ұйымның әкімшілігі екі куәгердің қатысуымен хаттама жасайды. Тууды мемлекеттік тіркеу кезінде хаттамалар тастанды (ата-анасы бас тартқан) баланы тіркеу туралы медициналық ұйымның лауазымды адамының өтінішіне қоса беріледі.

197-бап. Өлі туған немесе өмірінің алғашқы аптасында шетінеген баланы мемлекеттік тіркеу

      1. Өлі туған баланы және өмірінің алғашқы аптасында шетінеген баланы мемлекеттік тіркеу тіркеуші органда бала туған немесе шетінеген кезден бастап бес тәуліктен кешіктірілмей жүргізіледі.

      2. Баланың өлі тууы медициналық ұйым немесе жеке дәрігерлік практикамен айналысатын дәрiгер берген перинатальдық қайтыс болуы туралы медициналық куәліктің негізінде тіркеледі.

      Өлі туған баланың туу туралы куәлігі берілмейді. Өлі туған балаға қатысты өлі туған баланы мемлекеттік тіркеу туралы анықтама беріледі.

      3. Бала өмірінің алғашқы аптасында қайтыс болған жағдайда оның тууын мемлекеттік тіркеу - туу туралы медициналық анықтаманың негізінде, ал қайтыс болған жағдайда перинатальдық қайтыс болуы туралы куәліктің негізінде жүргізіледі.

      Туу және қайтыс болу туралы жасалған акт жазбаларының негізінде қайтыс болу туралы куәлік немесе хабарлама беріледі. Ата-анасының өтінуі бойынша баланың тууын мемлекеттік тіркеу туралы анықтама беріледі.

      Одан әрі қайтыс болу туралы куәлік қана қайтадан беріледі.

      4. Тіркеуші органға баланың өлі тууы туралы немесе баланың тууы және өмірінің алғашқы аптасында қайтыс болғандығы туралы мәлімдеу міндеті:

      1) бала туылған немесе бала шетінеген медициналық ұйымның басшысына;

      2) дәрігері баланың өлі тууы, баланың өмірінің алғашқы аптасында қайтыс болуы фактісін анықтаған медициналық ұйымның басшысына;

      3) медициналық ұйымнан тыс жерде туған жағдайда жеке дәрігерлік практикамен айналысатын дәрiгерге жүктеледі.

      Ескерту. 197-бапқа өзгеріс енгізілді – ҚР 14.07.2022 № 141-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

198-бап. Бір жасқа толған және одан үлкен баланың тууын мемлекеттік тіркеу

      1. Бір жасқа толған және одан үлкен баланың тууын мемлекеттік тіркеу осы Кодекстің 187-бабында көрсетілген тууды мемлекеттік тіркеу үшін негіздер болған кезде ата-аналарының немесе өзге де мүдделі адамдардың жазбаша өтініші бойынша жүргізіледі.

      Бала кәмелетке толғаннан кейін тууын мемлекеттік тіркеу оның жазбаша өтініші бойынша жүргізіледі.

      2. Бір жасқа толған және одан асқан баланың тууын мемлекеттік тіркеуді тіркеуші органның қорытындысы негізінде ауданның, қаланың тіркеуші органы жүргізеді.

      Ескерту. 198-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 29.09.2014 N 239-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi); 25.11.2019 № 272-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

199-бап. Шетелдіктердің балаларының тууын мемлекеттік тіркеу

      Қазақстан Республикасының аумағында тұрақты немесе уақытша тұратын шетелдіктердің балаларының тууын мемлекеттік тіркеу Қазақстанның аумағында орналасқан тиісті шет мемлекеттердің дипломатиялық өкілдіктерінде немесе консулдық мекемелерінде не, егер Қазақстан Республикасында мұндай жоқ болса, қызметін қоса атқаратын шетелдегі мекемелерде жүргізіледі.

      Шетелдіктердің, оның ішінде Қазақстан Республикасының аумағында болу заңдылығы расталмаған шетелдіктердің балаларының тууын мемлекеттік тіркеу олардың қалауы бойынша олар тұрақты немесе уақытша тұратын жердегі тіркеуші органдарда жүргізіледі.

      Ескерту. 199-бапқа өзгеріс енгізілді – ҚР 14.07.2022 № 141-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

200-бап. Баланың тууын салтанатты жағдайда мемлекеттік тіркеу

      Ата-аналардың тілегі бойынша тіркеуші орган баланың тууын салтанатты жағдайда мемлекеттік тіркеуді өз үй-жайында не арнайы осыған арналған мемлекеттік неке сарайларында қамтамасыз етеді.

201-бап. Баланың туу туралы жазбалар кітабына енгізілетін мәліметтер

      Баланың туу туралы акт жазбасына мынадай деректер:

      1) баланың тууын мемлекеттік тіркеу күні;

      2) балаға берілген жеке сәйкестендіру нөмірі;

      3) баланың туу туралы акт жазбасының нөмірі;

      4) тегі, аты, қалауы бойынша - әкесінің аты, баланың жынысы, туған күні, айы, жылы, туған жері;

      5) туған балалардың саны (біреу, егіз немесе одан да көп бала);

      6) баланың тірі туғандығы туралы немесе баланың өлі туғандығы туралы белгі;

      7) баланың туу фактісін растайтын құжат туралы мәліметтер;

      8) алып тасталды - ҚР 25.11.2019 № 272-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі);

      9) ата-аналарының тегі, аты, әкесінің аты (егер бар болса), туған күні, айы, жылы, жасы, тұрақты тұрғылықты жері, заңды мекенжайы, азаматтығы, табыс көзі немесе жұмыс орны, білімі және, егер жеке басын куәландыратын құжаттарда көрсетілген болса, олардың ұлты;

      10) соның негізінде баланың әкесі туралы мәліметтер енгізілген құжат туралы мәліметтер;

      11) өтініш беруші туралы мәліметтер;

      12) берілген туу туралы куәліктің сериясы мен нөмірі енгізіледі.

      Ескерту. 201-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 25.11.2019 № 272-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

202-бап. Баланың тууын мемлекеттік тіркеу туралы куәлік беру

      Баланың тууын мемлекеттік тіркеу туралы акт жазбасының негізінде белгіленген үлгідегі туу туралы куәлік беріледі.

      Туу туралы куәлік жаңа туған баланың ата-аналарына, басқа уәкілетті адамдарға немесе бала тұратын ұйымның өкілдеріне беріледі.

      Екі немесе одан да көп бала туған жағдайда туу туралы куәлік әрбір балаға беріледі.

203-бап. Баланың туу туралы куәлігі

      Баланың туу туралы куәлігі мынадай мәліметтерді:

      1) баланың тегін, атын, әкесінің атын (егер бар болса), туған күні, айы, жылы мен туған жерін;

      2) акт жазбасының жасалған күнін және нөмірін;

      3) жеке сәйкестендіру нөмірін;

      4) ата-аналарының тектерін, аттарын, әкелерінің аттарын (егер бар болса), егер жеке басын куәландыратын құжаттарда көрсетілген болса, ұлтын;

      5) ата-аналарының азаматтығын;

      6) мемлекеттік тіркеу орнын (тіркеуші органның атауын);

      7) туу туралы куәліктің берілген күнін;

      8) құжат берген тіркеуші органның атауын қамтиды.

      Ескерту. 203-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 25.11.2019 № 272-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

26-тарау. ӘКЕ БОЛУДЫ АНЫҚТАУДЫ МЕМЛЕКЕТТІК ТІРКЕУ

      Ескерту. 26-тарау алып тасталды - ҚР 25.11.2019 № 272-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

27-тарау. НЕКЕ ҚИЮДЫ (ЕРЛІ-ЗАЙЫПТЫ БОЛУДЫ) МЕМЛЕКЕТТІК ТІРКЕУ

220-бап. Неке қиюды (ерлі-зайыпты болуды) мемлекеттік тіркеу үшін негіз

      Тіркеуші органдар, Қазақстан Республикасының шет елдегі мекемесі некеге отыратын (ерлі-зайыпты болатын) адамдардың неке қию (ерлі-зайыпты болу) туралы бірлескен өтініші негізінде неке қиюды (ерлі-зайыпты болуды) мемлекеттік тіркеуді жүргізеді.

      Ескерту. 220-бап жаңа редакцияда - ҚР 14.07.2022 № 141-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

221-бап. Неке қиюды (ерлі-зайыпты болуды) мемлекеттік тіркеу орны

      Неке қиюды (ерлі-зайыпты болуды) мемлекеттік тіркеу некеге отыратын (ерлі-зайыпты болатын) адамдардың тілегі бойынша Қазақстан Республикасының аумағындағы кез келген тіркеуші органда жүргізіледі.

222-бап. Неке қию (ерлі-зайыпты болу) туралы өтініш беру мерзімі және неке қиюды (ерлі-зайыпты болуды) мемлекеттік тіркеу мерзімі

      1. Неке қию (ерлі-зайыпты болу) туралы өтініш тіркеуші органға, Қазақстан Республикасының шет елдегі мекемесіне некені (ерлі-зайыптылықты) мемлекеттік тіркегенге дейін күнтізбелік он бес күн бұрын беріледі.

      2. Некені (ерлі-зайыптылықты) мемлекеттік тіркеуді тіркеуші орган, Қазақстан Республикасының шет елдегі мекемесі неке қию (ерлі-зайыпты болу) туралы бірлескен өтініш берілгеннен кейінгі келесі жұмыс күнінен бастап есептелетін күнтізбелік он бесінші күні жүргізеді.

      Егер мерзімнің аяқталуы жұмыс күніне тура келмесе, онда одан кейінгі жұмыс күні мерзімнің аяқталған күні болып есептеледі.

      Неке қиюды (ерлі-зайыпты болуды) мемлекеттік тіркеу уақытын тіркеуші орган, Қазақстан Республикасының шет елдегі мекемесі некеге отыруға (ерлі-зайыпты болуға) тілек білдірген адамдардың келісуі бойынша тағайындайды. Мемлекеттік тiркеудің уақыты сол үй-жайда қайтыс болуды және некені (ерлі-зайыптылықты) бұзуды мемлекеттік тiркеген уақытпен сәйкес келмейтiндей есеппен тағайындалуға тиіс.

      3. Егер неке қию (ерлі-зайыпты болу) туралы өтініш берген кезде некеге отыратын (ерлі-зайыпты болатын) адамдардың екеуінің тіркеуші органда, Қазақстан Республикасының шет елдегі мекемесінде болуы мүмкін болмаса немесе оған қатысуы тым қиын болса (бір-бірінен алыста тұруы, ауыр науқастануы, жүріп-тұру қиындығына байланысты мүгедектігі, әскери қызмет өткеруі және басқалары), белгіленген нысан бойынша толтырылған және некеге отыратын (ерлі-зайыпты болатын) адамдардың екеуі қол қойған неке қию (ерлі-зайыпты болу) туралы өтінішті олардың біреуі бере алады.

      Жоқ адамның қолтаңбасын тіркеуші органның бастығы, Қазақстан Республикасының шет елдегі мекемесінің қызметкері куәландыруы және азаматтың тұрған жеріндегі тіркеуші органның, Қазақстан Республикасының шет елдегі мекемесінің мөрімен бекемделуі мүмкін, нотариус немесе Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес нотариаттық әрекеттер жасау құқығы берілген өзге де лауазымды адам, сондай-ақ мынадай тәртіппен:

      1) әскери қызметшілерді – тиісті әскери бөлімнің командирі;

      2) жүзу уақытында Қазақстан Республикасының Мемлекеттік туын көтеріп жүзетін теңіз кемелерінде немесе ішкі жүзу кемелерінде болатын Қазақстан Республикасының азаматтарын – осы кемелердің капитандары;

      3) экспедицияларда болатын адамдарды – осы экспедициялардың бастықтары;

      4) стационарлық медициналық ұйымдарда болатын адамдарды – осы ұйымдардың бас дәрігерлері;

      5) қамаққа алу және бас бостандығынан айыру түріндегі жазаны өтеп жатқан, мекемелерде ұсталатын адамдарды – тиісті мекемелердің бастықтары;

      6) жүріп-тұруында қиындықтар бар мүгедектігі бар адамдарды – дәрігерлік-консультативтік комиссияның төрағасы куәландыруы мүмкін.

      Ескерту. 222-бап жаңа редакцияда - ҚР 14.07.2022 № 141-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

223-бап. Неке қиюды (ерлі-зайыпты болуды) мемлекеттік тіркеу мерзімдерін қысқарту және ұзарту

      1. Некеге отыратын (ерлі-зайыпты болатын) адамдардың бірлескен өтініші бойынша, тиісті құжаттармен (дәрігерлік-біліктілік комиссиясының жүктілік туралы анықтамасы, денсаулық жағдайы туралы анықтама, басқа да ерекше мән-жайларды растайтын анықтамалар) расталған дәлелді себептер (жүктілік, баланың тууы, тараптардың бірінің өміріне тікелей қатер төнуі және басқа да ерекше мән-жайлар) болған кезде тіркеуші органның бастығы, Қазақстан Республикасының шет елдегі мекемесінің қызметкері неке қиюды (ерлі-зайыпты болуды) мемлекеттік тіркеу орны бойынша неке қиюды (ерлі-зайыпты болуды) мемлекеттік тіркеу мерзімін күнтізбелік он бес күн өткенге дейін қысқартады не бұл мерзiмдi ұзартады, бірақ ол күнтізбелік он бес күннен аспауға тиіс.

      Мерзiмдi қысқарту уақыты әрбiр жеке жағдайда нақты мән-жайларға байланысты айқындалады.

      2. Жекелеген жағдайларда, неке қиюды (ерлі-зайыпты болуды) мемлекеттік тiркеудi күту мерзiмi неке қиюды (ерлі-зайыпты болуды) мемлекеттік тiркеуге кедергi келтіретін мән-жайлар болған кезде ғана тіркеуші органның, Қазақстан Республикасының шет елдегі мекемесінің бастамасы бойынша ұлғайтылуы мүмкiн. Неке қию (ерлі-зайыпты болу) туралы жазба жасалғанға дейiн тіркеуші органның жұмыскері, Қазақстан Республикасының шет елдегі мекемесінің қызметкері жазбаны тоқтата тұруға және өтініш берушiден күнтізбелік он бес күннен асыруға болмайтын белгiленген мерзiмде тиiстi құжаттық дәлелдемелер ұсынуды талап етуге міндеттi.

      Тіркеуші орган, Қазақстан Республикасының шет елдегі мекемесі мүдделi адамдардың өтінуі бойынша немесе өз бастамасымен қажеттi тексеруді жүргiзеді. Неке қиюды (ерлі-зайыпты болуды) мемлекеттік тiркеудi кейінге қалдыру туралы неке қию (ерлі-зайыпты болу) туралы өтініш берген адамдар хабардар етіледі. Неке қиюға (ерлі-зайыпты болуға) заңды кедергiлер болған кезде тіркеуші орган, Қазақстан Республикасының шет елдегі мекемесі оны мемлекеттік тiркеуден бас тартады.

      Егер мұндай кедергiлер туралы мәлiметтер расталмаса, некенi (ерлі-зайыптылықты) мемлекеттік тiркеу жалпы негiздерде жүргiзiледi. Аталған мән-жайларды тексеру күнтізбелік он бес күн ішінде аяқталуға тиiс.

      Күнтізбелік он бес күнді қысқарту немесе ұлғайту туралы рұқсатты – тіркеуші органның бастығы, Қазақстан Республикасының шет елдегі мекемесінің қызметкері, ал олар болмаған кезде олардың мiндетiн атқарушы адам неке қию (ерлі-зайыпты болу) туралы өтінішке қарар түрінде бередi.

      Егер некеге отыруға (ерлі-зайыпты болуға) тілек бiлдiрушiлер дәлелдi себептер бойынша белгiленген күнi тіркеуші органға немесе Қазақстан Республикасының шет елдегі мекемесіне келе алмайтын болса, неке қиюды (ерлі-зайыпты болуды) мемлекеттік тiркеу мерзiмi олардың өтінуі бойынша басқа уақытқа ауыстырылады.

      Ескерту. 223-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 14.07.2022 № 141-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

224-бап. Некеге отыру (ерлі-зайыпты болу) туралы өтініш

      1. Некеге отыру (ерлі-зайыпты болу) туралы өтініш Қазақстан Республикасының Әділет министрлігі белгілеген нысан бойынша беріледі. Белгіленген үлгідегі өтініш нысаны болмаған жағдайда, өтініштің мәтінінде көзделген мәліметтердің бәрі еркін түрде қамтылуға тиіс.

      Өтініш нысанында қамтылған барлық сұрақтарға толық әрі дәл жауаптар берілуге тиіс.

      2. Некеге отыру (ерлі-зайыпты болу) туралы өтініш беру кезінде:

      1) Қазақстан Республикасында тұрақты тұратын немесе шетелде уақытша болатын Қазақстан Республикасының азаматы жеке куәлiгiн не паспортын; шетелде тұрақты тұратын Қазақстан Республикасының азаматы - оның шетелде тұрақты тұратын Қазақстан Республикасының азаматы ретiнде есепке алынғаны туралы шетелдегi консулдық мекеменiң белгiсi бар Қазақстан Республикасы азаматының паспортын ұсынады; Қазақстан Республикасында тұрақты тұратын шетелдік, шетелдіктің Қазақстан Республикасында тұруға арналған ықтиярхатын ұсынады. Қазақстан Республикасында уақытша болатын шетелдік Қазақстан Республикасының iшкi iстер органы берген Қазақстан Республикасында уақытша тұруға рұқсат ететін құжатын ұсынады; Қазақстан Республикасында тұрақты тұратын азаматтығы жоқ адам тұрғылықты жерi бойынша тiркелгендiгi туралы Қазақстан Республикасы iшкi iстер органдарының белгiсi бар азаматтығы жоқ адамның куәлiгiн ұсынады. Қазақстан Республикасында уақытша болатын азаматтығы жоқ адам оның жеке басын куәландыратын, өзі тұратын елдiң құзыреттi органдары берген және Қазақстан Республикасының iшкi iстер органдарында белгiленген тәртiппен тiркелген құжатын ұсынады.

      Басқа мемлекеттің аумағында тұрақты тұратын шетелдiк, азаматтығы жоқ адам жеке басын куәландыратын құжаттарды ұсынумен қатар олардың мәтiнiнiң нотариатта куәландырылған қазақ тiлiндегi немесе орыс тiлiндегi аудармасын беруге тиiс.

      Шетелдіктің, азаматтығы жоқ адамның жеке басын куәландыратын құжаттардың мәтіні аудармасының дұрыстығы шетелдік азаматы болып табылатын мемлекеттiң немесе азаматтығы жоқ адам тұрақты тұратын мемлекеттің дипломатиялық өкілдігінде немесе консулдық мекемесінде не сыртқы саясат ведомствосында куәландырылуы мүмкiн;

      2) осы Кодекстің 10-бабында көрсетілген белгiленген неке жасын азайту қажеттігін растайтын құжаттарды;

      3) бұрынғы некелері (ерлі-зайыптылықтары) туралы мәліметтерді;

      4) балалары бар екендiгi туралы мәлiметтерді;

      5) бір-бірінің денсаулық жағдайы және материалдық жағдайы туралы, сондай-ақ некеге отыруға (ерлі-зайыпты болуға) кедергінің жоқтығы туралы хабардар екендігі туралы қолхатты ұсыну қажет.

      Ескерту. 224-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 29.01.2013 N 74-V (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 14.07.2022 № 141-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

225-бап. Неке қиюды (ерлі-зайыпты болуды) мемлекеттік тіркеу кезінде ерлі-зайыптылардың тектерін жазу тәртібі

      1. Неке қиюды (ерлі-зайыпты болуды) мемлекеттік тіркеу кезінде некеге дейінгі тегін екінші жұбайының тегіне өзгертуге тілек білдірген жұбайға неке қию (ерлі-зайыпты болу) туралы акт жазбасында ортақ тек ретінде таңдап алынған тегі көрсетіледі.

      2. Неке қию (ерлі-зайыпты болу) туралы акт жазбасын жасаған кезде бұрынғы тектерінде қалуға тілек білдірген ерлі-зайыптылардың тектері өзгертілмейді.

      3. Өзінің некеге дейінгі тегіне екінші жұбайының тегін қосып жазуға тілек білдірген жұбайға неке қию (ерлі-зайыпты болу) туралы акт жазбасында қосылатын тегі некеге дейінгі тегінен кейін сызықша арқылы жазылады.

      4. Ерлі-зайыптылардың тектерін таңдауы некеге отыру (ерлі-зайыпты болу) туралы бірлескен жазбаша өтініште көрсетіледі.

226-бап. Неке қиюды (ерлі-зайыпты болуды) мемлекеттік тіркеу тәртібі

      1. Неке қиюды (ерлі-зайыпты болуды) мемлекеттік тіркеуді осы Кодексте белгіленген тәртіппен тіркеуші органдар, Қазақстан Республикасының шет елдегі мекемелері жүргізеді.

      2. Егер некеге отыратын (ерлі-зайыпты болатын) адамдар (адамдардың біреуі) ауыр науқастануы салдарынан немесе басқа да дәлелді себеппен тіркеуші органға, Қазақстан Республикасының шет елдегі мекемесіне келе алмайтын болса, неке қиюды (ерлі-зайыпты болуды) мемлекеттік тіркеу үйінде, медициналық немесе өзге де ұйымда некеге отыратын (ерлі-зайыпты болатын) адамдардың қатысуымен жүргізіледі.

      3. Тіркеуші органның жұмыскері, Қазақстан Республикасының шет елдегі мекемесінің қызметкері:

      1) некеге отыруға (ерлі-зайыпты болуға) тілек білдіру туралы берілген өтініштерді жария етеді;

      2) некеге отыратын (ерлі-зайыпты болатын) адамдарға болашақ жұбайлардың құқықтары мен міндеттерін түсіндіреді;

      3) некеге отыруға (ерлі-зайыпты болуға) келісімді және жұбайлардың таңдаған тегі туралы шешімді анықтайды;

      4) неке қиюға (ерлі-зайыпты болуға) кедергілердің жоқ екендігін анықтайды;

      5) мемлекет атынан неке қию (ерлі-зайыпты болу) туралы белгіленген үлгідегі куәлікті береді.

      4. Неке қиюға (ерлі-зайыпты болуға) кедергілер болмаған кезде азаматтық хал актілерін жазу кітабына неке (ерлі-зайыптылық) туралы жазба енгізіледі, оған некеге отыратын (ерлі-зайыпты болатын) адамдар қолын қояды және тіркеуші орган бастығының қолтаңбасымен және елтаңбалы мөрімен не Қазақстан Республикасының шет елдегі мекемесі лауазымды адамының қолтаңбасымен және мөрімен бекемделеді.

      5. Тіркеуші орган, Қазақстан Республикасының шет елдегі мекемесі, егер неке қиюға (ерлі-зайыпты болуға) кедергі келтіретін мән-жайлардың бар екендігін растайтын дәлелдемелері болса, неке қиюды (ерлі-зайыпты болуды) мемлекеттік тіркеуден бас тартады.

      6. Тіркеуші органның, Қазақстан Республикасының шет елдегі мекемесінің неке қиюды (ерлі-зайыпты болуды) мемлекеттік тіркеуден бас тартуына Қазақстан Республикасының заңдарында белгіленген тәртіппен шағым жасалуы мүмкін.

      Ескерту. 226-бап жаңа редакцияда - ҚР 14.07.2022 № 141-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

227-бап. Неке қиюды (ерлі-зайыпты болуды) салтанатты жағдайда мемлекеттік тіркеу

      Неке қиюды (ерлі-зайыпты болуды) салтанатты жағдайда мемлекеттік тіркеу некеге отыратындардың (ерлі-зайыпты болатындардың) тілегі бойынша тіркеуші органдардың арнайы жабдықталынған үй-жайларында не арнайы осыған арналған мемлекеттік неке сарайларында жүргізіледі.

228-бап. Қазақстан Республикасы азаматтарының шетелдіктермен немесе азаматтығы жоқ адамдармен неке қиюын (ерлі-зайыпты болуын) мемлекеттік тіркеу

      1. Қазақстан Республикасы азаматтарының шетелдіктермен немесе азаматтығы жоқ адамдармен неке қиюын (ерлі-зайыпты болуын) мемлекеттік тіркеу Қазақстан Республикасының тіркеуші органдарында Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес жалпы негіздерде не некеге отыруға (ерлі-зайыпты болуға) тілек білдірген адам азаматы болып табылатын шет мемлекеттің дипломатиялық өкілдігінде, консулдық мекемесiнде жүргізіледі.

      2. Шетелдікпен некеге отыру (ерлі-зайыпты болу) туралы өтініш берумен бір мезгілде шетелдік өзі азаматы болып табылатын мемлекеттің құзыретті органынан некеге отыруға (ерлі-зайыпты болуға) рұқсатты, егер мұндай рұқсат алу шет мемлекеттің заңнамасына сәйкес талап етілсе, ұсынуға тиіс.

      Мұндай рұқсат болмаған кезде тіркеуші орган, Қазақстан Республикасының шет елдегі мекемесі өтінішті қабылдау кезiнде некеге отырушыларға (ерлі-зайыпты болушыларға) және бірінші кезекте Қазақстан Республикасының азаматына (азаматшасына), олардың некесi (ерлі-зайыптылығы) ол некеге отыратын (ерлі-зайыпты болатын) адам азаматы болып табылатын елде жарамсыз болып танылуы мүмкiн екендiгiн түсiндiруге тиiс.

      Егер мұндай түсiндiрулерге қарамастан, өтініш берушiлер неке қиюды (ерлі-зайыпты болуды) мемлекеттік тiркеуді талап етіп сұраса, бұл неке (ерлі-зайыптылық) тiркеледi.

      Қазақстан Республикасы азаматтарының қандастармен некесін қиюды (ерлі-зайыпты болуды) мемлекеттік тiркеу Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес жалпы негіздерде жүргiзiледi.

      3. Қазақстан Республикасының аумағында азаматтығы жоқ адаммен неке қию (ерлі-зайыпты болу) шарттары, егер ол адамның Қазақстан Республикасының аумағында тұрақты тұрғылықты жері болса, Қазақстан Республикасының заңнамасымен айқындалады.

      Ескерту. 228-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 13.05.2020 № 327-VI ("Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы" ҚР Кодексіне (Салық кодексі) тиісті өзгерістер мен толықтырулар қолданысқа енгізілген күннен кейін қолданысқа енгізіледі); 14.07.2022 № 141-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

229-бап. Қазақстан Республикасының шетелдiк мекемелерiнде, дипломатиялық өкілдіктерінде және шет мемлекеттердің шетелдік мекемелерінде неке қиюды (ерлі-зайыпты болуды) мемлекеттік тіркеу

      1. Қазақстан Республикасы аумағының шегінен тыс жерде тұратын Қазақстан Республикасының азаматтары арасындағы, сондай-ақ Қазақстан Республикасының азаматы мен шетелдік, азаматтығы жоқ адам арасындағы неке (ерлі-зайыптылық) Қазақстан Республикасының шетелдегі мекемелерiнде қиылуы мүмкін.

      2. Егер Қазақстан Республикасының заңнамасына қайшы келмесе, Қазақстан Республикасының аумағында шет мемлекеттердің дипломатиялық өкілдіктерінде немесе консулдық мекемелерінде шетелдіктер арасында қиылған неке (ерлі-зайыптылық) Қазақстан Республикасында жарамды деп танылады.

      Ескерту. 229-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 25.11.2019 № 272-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

230-бап. Қазақстан Республикасынан тыс жерлерде қиылған некені (ерлі-зайыптылықты) тану

      1. Қазақстан Республикасынан тыс жерлерде Қазақстан Республикасы азаматтарының арасында және Қазақстан Республикасының азаматтары мен шетелдіктердің немесе азаматтығы жоқ адамдардың арасында қиылған неке (ерлі-зайыптылық), ол аумағында неке қиылған мемлекеттің заңнамасын сақтай отырып жасалса, осы Кодекстің 10 және 11-баптарында көзделген жағдайлардан басқа, Қазақстан Республикасында жарамды деп танылады.

      2. Қазақстан Республикасынан тыс жерлерде шетелдіктер арасында қиылған неке (ерлі-зайыптылық), ол аумағында жасалған мемлекеттің заңнамасын сақтай отырып қиылса, егер ол Қазақстан Республикасының заңнамасына қайшы келмесе, Қазақстан Республикасында жарамды деп танылады.

231-бап. Қазақстан Республикасында немесе Қазақстан Республикасынан тыс жерлерде қиылған некенің (ерлі-зайыптылықтың) жарамсыздығы

      Қазақстан Республикасында немесе Қазақстан Республикасынан тыс жерлерде қиылған некенің (ерлі-зайыптылықтың) жарамсыздығы неке қию (ерлі-зайыпты болу) кезінде қолданылған Қазақстан Республикасының заңнамасымен айқындалады.

232-бап. Некеге құқық қабілеттілігі туралы анықтамалар беру тәртібі

      1. Қазақстан Республикасы Әділет министрлігі белгілеген нысан бойынша некеге құқық қабілеттілігі туралы анықтама Қазақстан Республикасынан тыс жерлерде неке қиюды (ерлі-зайыпты болуды) мемлекеттік тіркеу үшін Қазақстан Республикасының аумағында тұрақты тұратын не бұрын тұрған азаматтарға беріледі.

      2. Некеге құқық қабілеттілігі туралы анықтаманы кез келген тіркеуші орган, Қазақстан Республикасының шет елдегі мекемесі азаматтық хал актілерінің ақпараттық жүйесіндегі мәліметтер негізінде береді.

      Неке қиюды (ерлі-зайыпты болуды) мемлекеттік тіркеу туралы акт жазбасының бар-жоғын тексеру он алты жастан бастап жүргізіледі.

      3. Анықтамалар алу үшін өтініш беруші мынадай құжаттарды:

      1) жеке басын куәландыратын құжатты;

      2) егер өтініш беруші бұрын некеде тұрса (ерлі-зайыпты болса), Қазақстан Республикасының шегінен тыс жерде берілген некені (ерлі-зайыптылықты) бұзу туралы куәлiкті, анықтаманы немесе сот шешімін не жұбайының (зайыбының) қайтыс болуы туралы куәлiкті немесе анықтаманы көрсетеді.

      Ескерту. 232-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 25.11.2019 № 272-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 14.07.2022 № 141-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

233-бап. Бас бостандығынан айыру орындарында күзетпен қамауда отырған немесе жазасын өтеп жүрген адаммен неке қиюды (ерлі-зайыпты болуды) мемлекеттік тіркеу

      1. Бас бостандығынан айыру орындарында күзетпен қамауда отырған немесе жазасын өтеп жүрген адаммен неке қиюды (ерлі-зайыпты болуды) мемлекеттік тіркеуді тіркеуші органдар некеге тұратын (ерлі-зайыпты болатын) адамдардың қатысуымен осы Кодексте көзделген неке қию (ерлі-зайыпты болу) шарттарын сақтай отырып, адамның күзетпен ұстау немесе жазасын өтеп жүрген орны бойынша, тиісті мекеменің әкімшілігі айқындаған үй-жайда жүргізеді.

      2. Күзетпен қамауда отырған адаммен неке қиюды (ерлі-зайыпты болуды) мемлекеттік тiркеуді тіркеуші орган осы іс жүргізуінде жатқан адамды немесе органды хабардар еткеннен кейін жүргiзедi.

      Ескерту. 233-бап жаңа редакцияда - ҚР 18.04.2017 № 58-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

234-бап. Неке қию (ерлі-зайыпты болу) туралы акт жазбасының мазмұны

      1. Неке қию (ерлі-зайыпты болу) туралы акт жазбасына мынадай мәліметтер:

      1) некеге отыратындардың (ерлі-зайыпты болатындардың) әрқайсысының тегі (неке қиылғанға (ерлі-зайыпты болғанға) дейінгі және одан кейінгі), аты, әкесінің аты (егер бар болса), туған күні, айы, жылы мен туған жері, жасы, азаматтығы, егер жеке басын куәландыратын құжатта көрсетілген болса, ұлты, табыс көзі немесе жұмыс орны, тұрғылықты жері және заңды мекенжайы, білімі, отбасылық жағдайы;

      2) ортақ балалары туралы мәліметтер;

      3) некеге отыратындардың (ерлі-зайыпты болатындардың) жеке басын куәландыратын құжаттардың деректемелері;

      4) акт жазбасының жасалған күні және нөмірі;

      5) неке қию (ерлі-зайыпты болу) туралы берілген куәліктің нөмірі енгізіледі.

      2. Неке (ерлі-зайыптылық) бұзылған немесе жарамсыз деп танылған жағдайда неке қию (ерлі-зайыпты болу) туралы акт жазбасына қажетті мәліметтер енгізіледі. Мұндай мәліметтерді енгізу некені (ерлі-зайыптылықты) бұзу немесе жарамсыз деп тану туралы сот шешімінің не ерлі-зайыптылардың бірлескен өтініші бойынша тіркеуші органдарда, Қазақстан Республикасының шет елдегі мекемелерінде некені (ерлі-зайыптылықты) бұзу туралы жазбаның негізінде жүргізіледі.

      Ескерту. 234-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 14.07.2022 № 141-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

235-бап. Мүдделі адамның өтініші бойынша неке қию (ерлі-зайыпты болу) туралы жазбаны тоқтата тұру

      Неке қию (ерлі-зайыпты болу) туралы жазба жасалғанға дейін мүдделі адамнан неке қиюды (ерлі-зайыпты болуды) мемлекеттік тіркеу үшін кедергілердің бар екендігі туралы өтініш келіп түскен жағдайда, тіркеуші органның бастығы, Қазақстан Республикасының шет елдегі мекемесінің қызметкері жазбаны тоқтата тұруға және өтініш берушіден белгіленген мерзімде тиісті құжаттық дәлелдемелер ұсынуды талап етуге міндетті. Жазбаны тоқтата тұру мерзімі күнтізбелік он бес күннен аспауға тиіс.

      Ескерту. 235-бап жаңа редакцияда - ҚР 14.07.2022 № 141-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

236-бап. Жұбайларға неке қию (ерлі-зайыпты болу) туралы куәлікті беру

      Неке қию (ерлі-зайыпты болу) туралы куәлік некеге отыратын адамдардың әрқайсысына неке (ерлі-зайыптылық) мемлекеттік тіркелген күні неке қиылған орын бойынша электрондық нысанда беріледі.

      Жұбайлардың қалауы бойынша неке қию (ерлі-зайыпты болу) туралы куәлік қағаз жеткізгіште берілуі мүмкін.

      Ескерту. 236-бап жаңа редакцияда - ҚР 14.07.2022 № 141-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

237-бап. Неке қию (ерлі-зайыпты болу) туралы куәлік

      Неке қию (ерлі-зайыпты болу) туралы куәлік мынадай мәліметтерді:

      1) некеге отыратындардың (ерлі-зайыпты болатындардың) әрқайсысының тегін неке қиылғанға (ерлі-зайыпты болғанға) дейінгі, атын, әкесінің атын (егер бар болса), туған күні, айы, жылы мен туған жерін, азаматтығын, егер жеке басын куәландыратын құжатта көрсетілген болса, ұлтын;

      2) некенің қиылған (ерлі-зайыпты болған) күнін;

      3) актінің жасалған күнін және нөмірін;

      4) ерлі-зайыптылардың тегін таңдау туралы мәліметтерді;

      5) неке қиюды (ерлі-зайыпты болуды) мемлекеттік тіркеу орнын, тіркеуші органның, Қазақстан Республикасының шет елдегі мекемесінің атауын;

      6) неке қию (ерлі-зайыпты болу) туралы куәліктің берілген күнін;

      7) неке қию (ерлі-зайыпты болу) туралы берілген куәліктің сериясы мен нөмірін;

      8) құжат берген тіркеуші органның, Қазақстан Республикасының шет елдегі мекемесінің атауын қамтиды.

      Ескерту. 237-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 25.11.2019 № 272-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 14.07.2022 № 141-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

28-тарау. НЕКЕНІ (ЕРЛІ-ЗАЙЫПТЫЛЫҚТЫ) БҰЗУДЫ МЕМЛЕКЕТТІК ТІРКЕУ

238-бап. Некені (ерлі-зайыптылықты) бұзуды мемлекеттік тіркеу үшін негіздер

      1. Некені (ерлі-зайыптылықты) бұзу туралы ерлі-зайыптылардың бірлескен өтініші, белгіленген тәртіппен некені (ерлі-зайыптылықты) бұзуға құқығы бар ерлі-зайыптылардың біреуінің өтініші некені (ерлі-зайыптылықты) бұзуды мемлекеттік тіркеуге негіздер болып табылады.

      2. Некені (ерлі-зайыптылықты) бұзуды тіркеуші органдарда, Қазақстан Республикасының шет елдегі мекемелерінде мемлекеттік тіркеу кәмелетке толмаған ортақ балалары жоқ және бір-біріне мүліктік және өзге де талаптар қоймайтын ерлі-зайыптылардың некені (ерлі-зайыптылықты) бұзуға өзара келісімі кезінде жүргізіледі.

      3. Алып тасталды - ҚР 07.07.2020 № 361-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

      4. Ерлі-зайыптылардың ортақ кәмелетке толмаған балаларының болуына қарамастан, некені (ерлі-зайыптылықты) бұзу ерлі-зайыптылардың біреуінің өтініші бойынша:

      1) жұбайын хабар-ошарсыз кеткен деп тану туралы соттың заңды күшіне енген шешімінің;

      2) жұбайын әрекетке қабілетсіз немесе әрекет қабілеті шектеулі деп тану туралы соттың заңды күшіне енген шешімінің;

      3) жұбайының қылмыс жасағаны үшін кемінде үш жыл мерзімге бас бостандығынан айыруға сотталғандығы туралы сот үкімінің негізінде тіркеуші органдарда, Қазақстан Республикасының шет елдегі мекемелерінде бұзылады.

      Ескерту. 238-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 25.11.2019 № 272-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 07.07.2020 № 361-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 14.07.2022 № 141-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

239-бап. Некені (ерлі-зайыптылықты) бұзуды мемлекеттік тіркеу орны

      Некені (ерлі-зайыптылықты) бұзуды мемлекеттік тіркеу ерлі-зайыптылардың немесе олардың біреуінің қалауы бойынша Қазақстан Республикасының аумағындағы кез келген тіркеуші органда, Қазақстан Республикасының шегінен тыс жерде – болатын жеріндегі Қазақстан Республикасының шет елдегі мекемесінде жүргізіледі.

      Ескерту. 239-бап жаңа редакцияда - ҚР 25.11.2019 № 272-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); өзгеріс енгізілді – ҚР 14.07.2022 № 141-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

240-бап. Ерлі-зайыптылардың некені (ерлі-зайыптылықты) бұзу туралы бірлескен өтініші бойынша некені (ерлі-зайыптылықты) бұзуды мемлекеттік тіркеу мерзімдері

      Некені (ерлі-зайыптылықты) бұзуды мемлекеттік тіркеуді тіркеуші орган, Қазақстан Республикасының шет елдегі мекемесі некені (ерлі-зайыптылықты) бұзу туралы бірлескен өтініш берілген күннен бастап бір айлық мерзім өткеннен кейін некені (ерлі-зайыптылықты) бұзушылардың өздері қатысқан кезде жүргізеді.

      Мерзімді есептеу өтініш берілгеннен кейінгі келесі күннен басталады және келесі айдың тиісті күнінде бітеді. Егер бұл күн жұмыс күніне тура келмесе, онда одан кейінгі жұмыс күнi мерзiмнiң аяқталған күнi болып есептеледі.

      Бір айлық мерзімнің қысқартылуы мүмкін емес.

      Егер ерлі-зайыптылар некені (ерлі-зайыптылықты) бұзуды мемлекеттік тіркеу үшін өздеріне белгіленген күні тіркеуші органға, Қазақстан Республикасының шет елдегі мекемесіне келе алмаса, олар тіркеуші органға, Қазақстан Республикасының шет елдегі мекемесіне некені (ерлі-зайыптылықты) бұзу туралы өтінішпен қайтадан жүгіне алады, ол некені (ерлі-зайыптылықты) бұзуды мемлекеттік тіркеу үшін тағы бір айлық мерзім тағайындайды.

      Егер ерлі-зайыптылардың бірі некені (ерлі-зайыптылықты) бұзу туралы өтінішті қайта бергеннен кейін некені (ерлі-зайыптылықты) бұзуды мемлекеттік тіркеу үшін тіркеуші органға, Қазақстан Республикасының шет елдегі мекемесіне келе алмаса, некені (ерлі-зайыптылықты) бұзу ол болмаған кезде, некені (ерлі-зайыптылықты) бұзуға оның нотариат куәландырған келісімі болғанда жүргізілуі мүмкін.

      Ескерту. 240-бап жаңа редакцияда - ҚР 14.07.2022 № 141-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

241-бап. Некені (ерлі-зайыптылықты) бұзуды мемлекеттік тіркеу туралы өтініш

      1. Кәмелетке толмаған ортақ балалары жоқ ерлі-зайыптылардың өзара келісімі бойынша некені (ерлі-зайыптылықты) бұзу, жұбайын хабар-ошарсыз кеткен деп тану туралы заңды күшіне енген сот шешімінің; жұбайын әрекетке қабілетсіз деп тану туралы заңды күшіне енген сот шешімінің; жұбайының қылмыс жасағаны үшін кемінде үш жыл мерзімге бас бостандығынан айыруға сотталғандығы туралы сот үкімінің негізінде некені (ерлі-зайыптылықты) бұзуды мемлекеттік тіркеу туралы өтініштердің нысанын Қазақстан Республикасының Әділет министрлігі бекітеді.

      Осы Кодекстің 238-бабының 4-тармағында көзделген некені (ерлі-зайыптылықты) бұзуды мемлекеттік тіркеу үшін негіздер, сондай-ақ соттың некені (ерлі-зайыптылықты) бұзу туралы заңды күшіне енген шешімі азаматтық хал актілерінің ақпараттық жүйесіне электрондық түрде келіп түседі.

      2. Осы Кодекстің 238-бабының 2 және 4-тармақтарында көзделген негіздер бойынша некені (ерлі-зайыптылықты) бұзу туралы өтінішке неке қию (ерлі-зайыпты болу) туралы куәлік, егер ол қағаз жеткізгіште берілген болса, қоса берілуге тиіс.

      Егер неке қию (ерлі-зайыпты болу) туралы акт жазбасы тіркеуші органда сақталмаса, неке (ерлі-зайыптылық) туралы акт жазбасын қалпына келтіру талап етіледі.

      3. Әрекетке қабілетсіз жұбайдың қорғаншысы басқа адамдардың некені (ерлі-зайыптылықты) бұзуды мемлекеттік тіркеу туралы мәлімдеме жасауына нотариатта куәландырылған сенімхат негізінде уәкілеттік бере алады.

      4. Ерлі-зайыптылардың бірлескен өтініші негізінде некені (ерлі-зайыптылықты) бұзуды мемлекеттік тіркеуді қоспағанда, егер ерлі-зайыптылардың біреуі некені (ерлі-зайыптылықты) бұзуды мемлекеттік тіркеу үшін тіркеуші органға келе алмаған жағдайда, Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексіне сәйкес оларға, оның мүдделерін білдіру үшін сенімхат беріледі.

      Ескерту. 241-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 25.11.2019 № 272-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 14.07.2022 № 141-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

242-бап. Хабар-ошарсыз кеткен деп танылған, әрекетке қабілетсіз немесе ұзақ мерзімге бас бостандығынан айыруға сотталған адаммен некені (ерлі-зайыптылықты) бұзуды мемлекеттік тіркеу

      Хабар-ошарсыз кеткен деп танылған, әрекетке қабілетсіз немесе қылмыс жасағаны үшін кемінде үш жыл мерзімге бас бостандығынан айыруға сотталған адаммен некені (ерлі-зайыптылықты) бұзуды мемлекеттік тіркеген жағдайда, тіркеуші орган, Қазақстан Республикасының шет елдегі мекемесі өтініш түскен күннен бастап бір апта мерзімде ол туралы қамауда жатқан жұбайға не әрекетке қабілетсіз жұбайдың қорғаншысына немесе хабар-ошарсыз кеткен деп танылған жұбайдың мүлкіне қорғаншыға хабарламаны алған күннен бастап қырық бес күн мерзім белгілей отырып хабарлауға міндетті, осы мерзім ішінде олар некені (ерлі-зайыптылықты) бұзу туралы өтініш бойынша өздерінің арасында дау бар екені туралы жазбаша хабарлауға құқылы.

      Белгіленген мерзімдерде жауаптың болмауы, некені (ерлі-зайыптылықты) бұзудан бас тарту некені (ерлі-зайыптылықты) бұзу үшін кедергілер болып табылмайды.

      Ескерту. 242-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 25.11.2019 № 272-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 14.07.2022 № 141-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

243-бап. Ерлі-зайыптылардың некені (ерлі-зайыптылықты) бұзғаннан кейін тектерін сақтауы немесе өзгертуі

      Некеге отыру (ерлі-зайыптылыққа тұру) кезінде өз тегін басқа текке өзгерткен жұбай, некені (ерлі-зайыптылықты) бұзуды мемлекеттік тіркеу кезінде ортақ тегін сақтау немесе осы тегін некеге дейінгі тегіне өзгерту туралы некені (ерлі-зайыптылықты) бұзу туралы өтініште көрсетуге тиіс.

      Соттың некені (ерлі-зайыптылықты) бұзу туралы шешімі негізінде тегін өзгерткен кезде азамат жеке басын куәландыратын құжаттарды бір айлық мерзімде ауыстыруға міндетті.

      Тегі өзгертілген жеке басын куәландыратын құжаттарды уәкілетті мемлекеттік орган соттың некені (ерлі-зайыптылықты) бұзу туралы шешімі негізінде береді.

      Ескерту. 243-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 25.11.2019 № 272-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

244-бап. Шетелдіктермен немесе азаматтығы жоқ адамдармен некені (ерлі-зайыптылықты)бұзуды мемлекеттік тіркеу

      1. Қазақстан Республикасының азаматтары мен шетелдіктер немесе азаматтығы жоқ адамдар арасындағы некені (ерлі-зайыптылықты), сондай-ақ Қазақстан Республикасының аумағында шетелдіктер арасындағы некені (ерлі-зайыптылықты) бұзу Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес жүргізіледі.

      2. Қазақстан Республикасының аумағынан тыс жерлерде тұратын Қазақстан Республикасының азаматы Қазақстан Республикасынан тыс жерлерде тұратын жұбайымен (зайыбымен) некені (ерлі-зайыптылықты) оның азаматтығына қарамастан Қазақстан Республикасының сотында бұзуға құқылы. Егер Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес некені (ерлі-зайыптылықты) тіркеуші органда бұзуға жол берілген жағдайда, неке (ерлі-зайыптылық) Қазақстан Республикасының шетелдегi мекемелерiнде бұзылуы мүмкін.

      3. Қазақстан Республикасының азаматтары мен шетелдіктер немесе азаматтығы жоқ адамдар арасында Қазақстан Республикасының аумағынан тыс жерлерде тиісті шет мемлекеттің заңнамасын сақтай отырып, жасалған некені (ерлі-зайыптылықты) бұзу Қазақстан Республикасында жарамды деп танылады.

      4. Шетелдіктер арасында Қазақстан Республикасынан тыс жерлерде тиісті шет мемлекеттің заңнамасын сақтай отырып, жасалған некені (ерлі-зайыптылықты) бұзу Қазақстан Республикасында жарамды деп танылады.

245-бап. Некені (ерлі-зайыптылықты) бұзу туралы акт жазбасының мазмұны

      Некені (ерлі-зайыптылықты) бұзу туралы акт жазбасына мынадай мәліметтер:

      1) бұрынғы ерлі-зайыптылардың әрқайсысының тегі неке (ерлі-зайыптылық) бұзылғанға дейінгі және одан кейінгі, аты, әкесінің аты (егер бар болса), туған күні, айы, жылы мен туған жері, жасы, азаматтығы, егер жеке басын куәландыратын құжатта көрсетілсе, ұлты, тұрғылықты жері және заңды мекенжайы, білімі, табыс көзі немесе жұмыс орны, некенің (ерлі-зайыптылықтың) саны туралы мәліметтер;

      2) неке қию (ерлі-зайыпты болу) туралы акт жазбасының жасалған күні, нөмірі және неке қиюды (ерлі-зайыпты болуды) мемлекеттік тіркеу жүргізілген тіркеуші органның, Қазақстан Республикасының шет елдегі мекемесінің атауы;

      3) некені (ерлі-зайыптылықты) бұзуға негіз болып табылатын құжат;

      4) некенің (ерлі-зайыптылықтың) тоқтатылған күні;

      5) некені (ерлі-зайыптылықты) бұзған адамдардың жеке басын куәландыратын құжаттардың деректемелері;

      6) алып тасталды - ҚР 14.07.2022 № 141-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

      7) өтініш беруші туралы мәліметтер;

      8) некені (ерлі-зайыптылықты) бұзу туралы куәліктің сериясы мен нөмірі енгізіледі.

      Ескерту. 245-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 14.07.2022 № 141-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

246-бап. Некені (ерлі-зайыптылықты) бұзу туралы куәлік беру

      Некені (ерлі-зайыптылықты) бұзу туралы акт жазбасының негізінде некені (ерлі-зайыптылықты) бұзу туралы куәлікті тіркеуші орган, Қазақстан Республикасының шет елдегі мекемесі ерлі-зайыптылардың әрқайсысына некені (ерлі-зайыптылықты) бұзу мемлекеттік тіркелген орын бойынша электрондық нысанда береді.

      Қалауы бойынша ерлі-зайыптылардың әрқайсысына некені (ерлі-зайыптылықты) бұзу туралы куәлік қағаз жеткізгіште берілуі мүмкін.

      Ескерту. 246-бап жаңа редакцияда - ҚР 14.07.2022 № 141-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

247-бап. Некені (ерлі-зайыптылықты) бұзу туралы куәлік

      Некені (ерлі-зайыптылықты) бұзу туралы куәлік мынадай мәліметтерді:

      1) атын, әкесінің атын (егер бар болса), тегін неке (ерлі-зайыптылық) бұзылғанға дейінгі және одан кейінгі, туған күні, айы, жылы мен туған жерін, азаматтығын, егер бұрынғы ерлі-зайыптылардың әрқайсысының жеке басын куәландыратын құжатта көрсетілген болса, ұлтын;

      2) некені (ерлі-зайыптылықты) бұзуды мемлекеттік тіркеуге негіз болып табылатын құжат туралы мәліметтерді;

      3) некенің (ерлі-зайыптылықтың) тоқтатылған күнін;

      4) некені (ерлі-зайыптылықты) бұзу туралы актінің жасалған күні мен нөмірін;

      5) некені (ерлі-зайыптылықты) бұзу туралы куәлік берілген адамның атын, әкесінің атын (егер бар болса), тегін;

      6) құжаттың берілген күнін және оны берген тіркеуші органның, Қазақстан Республикасының шет елдегі мекемесінің атауын;

      7) некені (ерлі-зайыптылықты) бұзу туралы куәліктің сериясы мен нөмірін;

      8) некені (ерлі-зайыптылықты) бұзуды мемлекеттік тіркеуді жүзеге асырған тіркеуші органның, Қазақстан Республикасының шет елдегі мекемесінің атауын қамтиды.

      Ескерту. 247-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 25.11.2019 № 272-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 14.07.2022 № 141-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

29-тарау. БАЛА АСЫРАП АЛУДЫ МЕМЛЕКЕТТІК ТІРКЕУ

      Ескерту. 29-тарау алып тасталды - ҚР 25.11.2019 № 272-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

30-тарау. Атын, әкесінің атын, тегін ауыстыру

      Ескерту. 30-тараудың тақырыбы жаңа редакцияда - ҚР 14.07.2022 № 141-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

257-бап. Атын, әкесінің атын, тегін ауыстыру үшін негіз

      Ескерту. 257-баптың тақырыбы жаңа редакцияда - ҚР 14.07.2022 № 141-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

      Атын, әкесінің атын, тегін ауыстыруды он алты жасқа толған және атын және (немесе) әкесінің атын, тегін ауыстыруға тілек білдірген адамның жеке өтініші бойынша тіркеуші органдар жүргізеді.

      Атын, әкесінің атын, тегін ауыстыру мынадай дәлелді себептер:

      1) атының, әкесiнiң атының, тегiнiң оғаш естiлуi;

      2) атының, әкесiнiң атының, тегiнiң айтуға қиындық келтіруі;

      3) егер некені (ерлі-зайыптылықты) мемлекеттік тіркеу кезінде некеге дейінгі тектерінде қалса немесе некені (ерлі-зайыптылықты) мемлекеттік тіркегеннен кейін жұбайы (зайыбы) тегін басқасына ауыстырса, жұбайымен (зайыбымен) ортақ текте болғысы келген жұбайының (зайыбының) тілегі;

      4) егер неке (ерлі-зайыптылық) бұзылған кезде бұл туралы мәлімделмесе, некеге дейiнгi тегiн алғысы келуі;

      5) бұрынғы некеден (ерлі-зайыптылықтан) туған балаларымен ортақ текте болғысы келуі;

      6) жұбайы қайтыс болған жағдайда некеге дейiнгi тегiн алғысы келуі;

      7) жұбайы қайтыс болған жағдайда өтiнiш берушi некеге дейiнгi тегiнде болғанда, балаларымен ортақ текте болғысы келуі;

      8) өтініш беруші таңдаған ата-аналарының бірінің ұлтына (ата-аналарының ұлты әртүрлі болған кезде) сәйкес келетін атты және (немесе) текті алғысы келуі;

      9) құжаттардағы атынан өзгеше, өмірде нақты қалыптасқан атын алғысы келуі;

      10) егер некеге отырған (ерлі-зайыпты болған) кезде жұбайының тегі қабылданса, некеге дейінгі тегін алғысы келуі;

      11) ұлттық дәстүрлерге байланысты әкесiнiң немесе атасының аты бойынша текте болғысы келуі;

      12) өтініш берушіні іс жүзінде тәрбиелеген адамның тегі мен аты бойынша текті және (немесе) әкесінің атын алғысы келуі;

      13) жынысын хирургиялық жолмен өзгерткен кезде таңдаған жынысқа сәйкес келетін атты, әкесінің атын, текті алғысы келуі кезінде жүргізіледі.

      Ескерту. 257-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 25.11.2019 № 272-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 14.07.2022 № 141-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

258-бап. Атын, әкесінің атын, тегін ауыстыру орны

      Атын, әкесінің атын, тегін ауыстыру туралы өтініш өтініш берушінің таңдауы бойынша Қазақстан Республикасының аумағындағы кез келген тіркеуші органға, Қазақстан Республикасының шегінен тыс жерде – құжаттарды кейіннен тіркеуші органға жіберу үшін Қазақстан Республикасының шет елдегі мекемесіне беріледі.

      Ескерту. 258-бап жаңа редакцияда - ҚР 14.07.2022 № 141-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

259-бап. Атын, әкесінің атын, тегін ауыстыру туралы өтініш

      Атын, әкесінің атын, тегін ауыстыру туралы өтініште мынадай мәліметтер:

      1) өтініш берушінің аты, әкесінің аты (егер бар болса), тегі;

      2) таңдаған аты, әкесінің аты, тегі;

      3) атын, әкесінің атын, тегін ауыстырудың себептері көрсетілуге тиіс.

260-бап. Атын, әкесінің атын, тегін ауыстыру туралы өтінішті қарау тәртібі

      Атын, әкесінің атын, тегін ауыстыру туралы өтінішті қарауды тіркеуші орган, Қазақстан Республикасының шет елдегі мекемесі Қазақстан Республикасының неке-отбасы заңнамасына сәйкес жүргізеді.

      Ескерту. 260-бап жаңа редакцияда - ҚР 14.07.2022 № 141-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

261-бап. Атын, әкесінің атын, тегін ауыстыру туралы өтінішке қоса берілетін құжаттардың тізбесі

      Ескерту. 261-бап алып тасталды - ҚР 14.07.2022 № 141-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

262-бап. Атын, әкесінің атын, тегін ауыстырудан бас тарту

      Ескерту. 262-баптың тақырыбы жаңа редакцияда - ҚР 14.07.2022 № 141-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

      Тіркеуші органның атын, әкесінің атын, тегін ауыстырудан бас тартуына сот тәртібімен шағым жасалуы мүмкін.

      Ескерту. 262-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 14.07.2022 № 141-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

263-бап. Атын, әкесінің атын, тегін ауыстыру туралы акт жазбасының мазмұны

      Ескерту. 263-бап алып тасталды - ҚР 14.07.2022 № 141-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

264-бап. Атын, әкесінің атын, тегін ауыстыруға байланысты өзгертуге жататын мәліметтер

      Атын, әкесінің атын, тегін ауыстыруға байланысты өзгертуге жататын мәліметтер туу туралы, некені (ерлі-зайыптылықты) қию немесе бұзу туралы тиісті акт жазбаларына атын, әкесінің атын, тегін ауыстыру туралы қорытындының негізінде енгізіледі.

      Тіркеуші органдар атын, әкесінің атын, тегін ауыстыру жүргізілгенін растау үшін туу туралы, некені (ерлі-зайыптылықты) қию немесе бұзу туралы тиісті куәлік береді.

      Ескерту. 264-бап жаңа редакцияда - ҚР 14.07.2022 № 141-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

265-бап. Атын, әкесінің атын, тегін ауыстыру туралы куәлік беру

      Ескерту. 265-бап алып тасталды - ҚР 14.07.2022 № 141-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

266-бап. Атын, әкесінің атын, тегін ауыстыру туралы куәлік

      Ескерту. 266-бап алып тасталды - ҚР 14.07.2022 № 141-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

267-бап. Азаматтың аты, әкесінің аты, тегі ауыстырылғаны туралы хабарланатын мемлекеттік органдар тізбесі

      Ескерту. 267-бап алып тасталды - ҚР 25.11.2019 № 272-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

31-тарау. ҚАЙТЫС БОЛУДЫ МЕМЛЕКЕТТІК ТІРКЕУ

268-бап. Қайтыс болуды мемлекеттік тіркеу үшін негіз

      Қайтыс болуды мемлекеттік тіркеу үшін:

      1) медициналық ұйым берген, қайтыс болу туралы белгіленген нысандағы құжат;

      2) қайтыс болу фактісін белгілеу туралы немесе адамды қайтыс болды деп жариялау туралы соттың заңды күшіне енген шешімі негіз болып табылады.

      Денсаулық сақтаудың медициналық ақпараттық жүйесі денсаулық сақтау саласындағы уәкілетті органның ақпараттық жүйесімен интеграцияланған кезде қайтыс болу туралы белгіленген нысандағы құжатты медициналық ұйым қайтыс болған кезден бастап бір күннен кешіктірмей денсаулық сақтаудың медициналық ақпараттық жүйесіне ғана енгізеді.

      Осы баптың екінші бөлігінде көрсетілген ақпараттық жүйелер интеграцияланбаған жағдайда, қайтыс болу туралы белгіленген нысандағы құжатты медициналық ұйым қайтыс болған кезден бастап бір күннен кешіктірмей денсаулық сақтау саласындағы уәкілетті органның ақпараттық жүйесіне де, денсаулық сақтаудың медициналық ақпараттық жүйесіне де енгізеді.

      Ескерту. 268-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 14.07.2022 № 141-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

269-бап. Қайтыс болуды мемлекеттік тіркеу орны

      Қайтыс болуды мемлекеттік тіркеу Қазақстан Республикасының аумағындағы кез келген тіркеуші органда жүргізіледі.

      Ескерту. 269-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 25.11.2019 № 272-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

270-бап. Қайтыс болуды мемлекеттік тіркеу тәртібі

      Азаматтық хал актілерінің ақпараттық жүйесінде медициналық ұйым берген қайтыс болу туралы құжат болған кезде қайтыс болуды мемлекеттік тіркеу автоматты түрде жүргізіледі.

      Азаматтық хал актілерінің ақпараттық жүйесінде медициналық ұйым берген қайтыс болу туралы құжат болмаған кезде қайтыс болуды мемлекеттік тіркеу мүдделі адамның өтініші бойынша қайтыс болуды мемлекеттік тіркеуге негіз болып табылатын құжаттар беріле отырып жүргізіледі.

      Ескерту. 270-бап жаңа редакцияда - ҚР 14.07.2022 № 141-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

271-бап. Мәйіттері танылмаған және талап етілмеген адамдардың қайтыс болуын мемлекеттік тіркеу

      Ескерту. 271-баптың тақырыбы жаңа редакцияда - ҚР 14.07.2022 № 141-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

      Мәйіттері танылмаған және талап етілмеген адамдардың қайтыс болуын мемлекеттік тіркеуді сот-медициналық сараптама ұйымының лауазымды адамының жазбаша өтініші бойынша тіркеуші органдар жүргізеді.

      Мәйіттері танылмаған адамдардың қайтыс болуын мемлекеттік тіркеу кезінде қайтыс болу туралы актінің жазбасына қайтыс болу туралы медициналық куәлікте қамтылған, мемлекеттік тіркеу үшін қажетті мәліметтер ғана енгізіледі.

      Егер қайтыс болған адам кейіннен танылған болса, ол туралы жетіспейтін мәліметтер қайтыс болу туралы медициналық куәліктің және мәлімдеме жасаушының жазбаша өтінішінің негізінде қайтыс болу туралы актінің жазбасына қорытынды жасалмастан енгізіледі.

      Мәйіттері танылмаған және талап етілмеген адамдардың мемлекеттік тіркелгені туралы жергілікті атқарушы органдардың тиісті қызметіне Қазақстан Республикасының Әділет министрлігі белгілеген нысан бойынша қайтыс болу туралы анықтама беріледі.

      Ескерту. 271-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 14.07.2022 № 141-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

272-бап. Қайтыс болу туралы акт жазбасының мазмұны

      Қайтыс болу туралы акт жазбасына мынадай мәліметтер:

      1) қайтыс болған адамның аты, әкесінің аты (егер бар болса), тегі, туған күні, айы, жылы мен туған жері, соңғы тұрғылықты жері, жынысы, азаматтығы, егер жеке басын куәландыратын құжатта көрсетілсе, ұлты, қайтыс болған күні мен орны;

      2) қайтыс болу фактісін растайтын құжаттың негізінде қайтыс болу себебі;

      3) қайтыс болу фактісін растайтын құжат;

      4) қайтыс болу туралы мәлімдеме жасаған мәлімдеме жасаушының аты, әкесінің аты (егер бар болса), тегі, тұрғылықты жері не органның, ұйымның атауы және заңды мекенжайы;

      5) қайтыс болу туралы куәліктің сериясы мен нөмірі енгізіледі.

273-бап. Қайтыс болу туралы куәлікті және хабарламаны беру

      Қайтыс болуды мемлекеттік тіркеу жасалғаннан кейін қайтыс болу туралы хабарламаны "электрондық үкімет" веб-порталы арқылы алуға болады.

      Қайтыс болған адамның жақын туыстарына, мұрагерлері аясына кіретін басқа адамдарға не қайтыс болған адам қамқорлығында болған азаматтарға, сондай-ақ қайтыс болған адам тұрған немесе жазасын өтеген мемлекеттік ұйымдардың өкілдеріне қайтыс болу туралы куәлік беріледі.

      Қазақстан Республикасының шегінен тыс жерде пайдалану қажет болған жағдайда осы баптың екінші бөлігінде аталған адамдарға олардың өтініші бойынша кез келген тіркеуші орган, сондай-ақ Қазақстан Республикасының шет елдердегі мекемесі қайтыс болу туралы акт жазбасының негізінде қайтыс болуды мемлекеттік тіркеу туралы қағаз жеткізгіштегі куәлікті береді.

      Басқа туыстарына қайтыс болу туралы куәлік мұрагерлік іс қарауында жатқан нотариустың хабархаты бойынша беріледі.

      Мәйіттері танылмаған және талап етілмеген адамдардың қайтыс болу туралы куәлігі барлық қажетті мәліметтер қайтыс болу туралы акт жазбасына енгізілгеннен кейін ғана беріледі.

      Ескерту. 273-бап жаңа редакцияда - ҚР 14.07.2022 № 141-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

274-бап. Қайтыс болу туралы куәлік

      Қайтыс болу туралы куәлік мынадай мәліметтерді:

      1) қайтыс болған адамның атын, әкесінің атын (егер бар болса), тегін, туған күні, айы, жылы мен туған жерін, жасын, қайтыс болған күні мен орнын;

      2) қайтыс болу туралы акт жазбасының жасалған күні мен нөмірін;

      3) құжаттың берілген күнін және оны берген тіркеуші органның, Қазақстан Республикасының шет елдегі мекемесінің атауын;

      4) қайтыс болу туралы куәліктің сериясы мен нөмірін;

      5) қайтыс болуды мемлекеттік тіркеуді жүзеге асырған тіркеуші органның, Қазақстан Республикасының шет елдегі мекемесінің атауын қамтиды.

      Ескерту. 274-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 25.11.2019 № 272-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 14.07.2022 № 141-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

7-БӨЛІМ. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ НЕКЕ-ОТБАСЫ ЗАҢНАМАСЫ
НОРМАЛАРЫНЫҢ ҚОЛДАНЫЛУЫ
32-тарау. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ НЕКЕ-ОТБАСЫ ЗАҢНАМАСЫ
НОРМАЛАРЫНЫҢ ШЕТЕЛДІКТЕРГЕ ЖӘНЕ АЗАМАТТЫҒЫ ЖОҚ АДАМДАРҒА
ҚОЛДАНЫЛУЫ

275-бап. Ерлі-зайыптылардың мүліктік емес және мүліктік жеке құқықтары мен міндеттері

      Ерлі-зайыптылардың мүліктік емес және мүліктік жеке құқықтары мен міндеттері аумағында өздері бірге тұратын тұрғылықты жері бар мемлекеттің заңнамасымен, ал бірге тұратын тұрғылықты жері болмаған кезде аумағында олардың соңғы бірге тұратын тұрғылықты жері болған мемлекеттің заңнамасымен айқындалады. Бұрын бірге тұратын тұрғылықты жері болмаған ерлі-зайыптылардың мүліктік емес және мүліктік жеке құқықтары мен міндеттері Қазақстан Республикасының аумағында Қазақстан Республикасының заңнамасымен айқындалады.

276-бап. Әке (ана) болуды анықтау және оны даулау

      1. Әке (ана) болуды анықтау және оған дау айту бала туған кезде азаматы болған мемлекеттің заңнамасымен айқындалады.

      2. Әке (ана) болуды анықтаудың және оған дау айтудың тәртібі Қазақстан Республикасының аумағында Қазақстан Республикасының заңнамасымен айқындалады. Егер Қазақстан Республикасының заңнамасында тіркеуші органдарда әке (ана) болуды анықтауға жол берілсе, баланың Қазақстан Республикасының аумағынан тыс жерлерде тұратын ең болмаса біреуі Қазақстан Республикасының азаматы болып табылатын ата-аналары әке (ана) болуды анықтау туралы Қазақстан Республикасының шетелдегі мекемелерiне өтініш беруге құқылы.

277-бап. Ата-аналардың және балалардың құқықтары мен міндеттері

      Ата-аналардың және балалардың құқықтары мен міндеттері, оның ішінде ата-аналардың балаларын күтіп-бағу жөніндегі міндеті аумағында олардың бірге тұратын тұрғылықты жері бар мемлекеттің заңнамасымен айқындалады. Ата-аналар мен балалардың бірге тұратын тұрғылықты жері болмаған кезде ата-аналардың және балалардың құқықтары мен міндеттері бала азаматы болып табылатын мемлекеттің заңнамасымен айқындалады. Талапкердің талап етуі бойынша алименттік міндеттемелерге және ата-аналар мен балалардың арасындағы басқа да қатынастарға аумағында бала тұрақты тұрып жатқан мемлекеттің заңнамасы қолданылуы мүмкін.

278-бап. Кәмелетке толған балалардың, сондай-ақ отбасының басқа да мүшелерінің алименттік міндеттемелері

      Ата-аналардың пайдасына алименттік міндеттемелер, сондай-ақ отбасының басқа да мүшелерінің алименттік міндеттемелері аумағында олардың бірге тұратын тұрғылықты жері бар мемлекеттің заңнамасымен айқындалады. Бірге тұратын тұрғылықты жері болмаған кезде мұндай міндеттемелер алимент алуға құқығы бар адам азаматы болып табылатын мемлекеттің заңнамасымен айқындалады.

279-бап. Қазақстан Республикасынан тыс жерлерде тұратын Қазақстан Республикасы азаматтарының азаматтық хал актілерін мемлекеттік тіркеу

      1. Қазақстан Республикасынан тыс жерде тұрақты немесе уақытша тұратын Қазақстан Республикасының азаматтарына қатысты азаматтық хал актілерін мемлекеттік тіркеуді Қазақстан Республикасының шетелдегі мекемелерi жүргізеді және олар жасаған акт жазбалары Қазақстан Республикасы астанасының тіркеуші органына беріледі.

      2. Қазақстан Республикасының шетелдегі мекемелерiнде азаматтық хал актілерін мемлекеттік тіркеу кезінде, егер мүдделі адамдар Қазақстан Республикасының азаматтары болып табылса, Қазақстан Республикасының заңнамасы қолданылады.

      Ескерту. 279-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 29.09.2014 N 239-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi); 14.07.2022 № 141-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

280-бап. Азаматтық хал актілерінің жасалуын растайтын шет мемлекеттердің құжаттарын тану

      Қазақстан Республикасының азаматтарына, шетелдіктер мен азаматтығы жоқ адамдарға қатысты тиісті мемлекеттердің заңдары бойынша шет мемлекеттердің құзыретті органдары берген Қазақстан Республикасынан тыс жерлерде азаматтық хал актілерінің жасалғанын растайтын құжаттар, егер олар Қазақстан Республикасының заңнамасына қайшы келмесе, сондай-ақ консулдық ресмилендірілген не арнайы мөртаңба (апостиль) болған кезде Қазақстан Республикасында жарамды деп танылады. Азаматтық хал актілерінің ақпараттық жүйесінде мемлекеттік тіркелуге жататын туу туралы акт жазбасын қоспағанда, мүдделі адамдардың өтініші бойынша тіркеуші орган немесе Қазақстан Республикасының шет елдердегі мекемесі азаматтық хал актілерінің ақпараттық жүйесінде Қазақстан Республикасының шегінен тыс жердегі азаматтық хал актісін тіркеу туралы белгі қояды.

      Қазақстан Республикасының құзыретті органдары босқындар мен мәжбүрлеп қоныс аударушыларға бұрынғы тұрған жері бойынша неке қию (ерлі-зайыпты болу), туу туралы куәліктерді және азаматтық хал актілерінің басқа да құжаттарын алуға жәрдем көрсетуге міндетті.

      Ескерту. 280-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 14.07.2022 № 141-VII (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

33-тарау. ҚОРЫТЫНДЫ ЖӘНЕ ӨТПЕЛІ ЕРЕЖЕЛЕР

281-бап. Қазақстан Республикасының неке-отбасы заңнамасын бұзғаны үшін жауаптылық

      Қазақстан Республикасының неке-отбасы заңнамасын бұзу Қазақстан Республикасының заңдарында белгіленген жауаптылыққа әкеп соғады.

282-бап. Осы Кодексті қолдану тәртібі

      1. Осы Кодекс оны қолданысқа енгізгеннен кейін туындаған құқықтық қатынастарға қолданылады.

      2. Осы Кодекстің 112-бабы 2-тармағының 8), 9) және 10) тармақшаларының ережелері қолданысқа енгізілген күнге дейін Қазақстан Республикасының аумағында аккредиттеуді алған бала асырап алу жөніндегі агенттіктер көрсетілген тармақшалардың ережелері қолданысқа енгізілген күннен бастап бір жыл ішінде Қазақстан Республикасының балалардың құқықтарын қорғау жөніндегі уәкілетті органына тиісті міндеттемелер ұсынуға міндетті.

      3. Осы баптың 2-тармағында көрсетілген мерзім өткен соң осы Кодекстің 112-бабының 2-тармағы 8), 9) және 10) тармақшаларының ережелеріне сәйкес міндеттемелер ұсынбаған бала асырап алу жөніндегі агенттіктер Қазақстан Республикасының аумағында өз қызметін тоқтатады.

      Ескерту. 282-бап жаңа редакцияда - ҚР 09.04.2016 № 501-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

283-бап. Осы Кодексті қолданысқа енгізу тәртібі

      1. Осы Кодекс алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі.

      2. "Неке және отбасы туралы" 1998 жылғы 17 желтоқсандағы Қазақстан Республикасы Заңының (Қазақстан Республикасы Парламентінің Жаршысы, 1998 ж., № 23, 430-құжат; 2001 ж., № 24, 338-құжат; 2004 ж., № 23, 142-құжат; 2006 ж., № 1, 5-құжат; 2007 ж., № 3, 20-құжат; № 9, 67-құжат; № 20, 152-құжат; 2011 ж., № 6, 49-құжат) күші жойылды деп танылсын.

Қазақстан Республикасының


Президенті

Н. НАЗАРБАЕВ


О браке (супружестве) и семье

Кодекс Республики Казахстан от 26 декабря 2011 года № 518-IV.

      Примечание ИЗПИ!
Для удобства пользования ИЗПИ создано Содержание

      СОДЕРЖАНИЕ

      Сноска. Оглавление исключено Законом РК от 03.05.2022 № 118-VII (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).
      Примечание РЦПИ!
      Порядок введения в действие настоящего Кодекса РК см. ст. 283

      Настоящий Кодекс определяет цели, задачи, принципы и правовые основы регулирования брачно-семейных (супружеско-семейных) отношений, обеспечивает защиту прав и интересов семьи, определяя ее развитие приоритетным направлением государственной социальной политики Республики Казахстан.

ОБЩАЯ ЧАСТЬ

РАЗДЕЛ 1. ОБЩИЕ ПОЛОЖЕНИЯ

Глава 1. БРАЧНО-СЕМЕЙНОЕ ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВО РЕСПУБЛИКИ КАЗАХСТАН

Статья 1. Основные понятия, используемые в настоящем Кодексе

      1. В настоящем Кодексе используются следующие основные понятия:

      1) акты гражданского состояния - юридически оформленные обстоятельства, которые индивидуализируют человека и с которыми связано возникновение, наличие и прекращение его прав и обязанностей;

      2) орган регистрации актов гражданского состояния (далее – регистрирующий орган) – Государственная корпорация "Правительство для граждан", осуществляющая государственную регистрацию актов гражданского состояния и другие виды государственных услуг, связанных с государственной регистрацией актов гражданского состояния;

      2-1) информационная система актов гражданского состояния – информационная система, предназначенная для государственной регистрации актов гражданского состояния, внесения в них изменений, исправлений, дополнений, аннулирования и восстановления актов гражданского состояния, также содержащая сведения, составляющие персональные данные физических лиц;

      3) аккредитация – официальное признание уполномоченным органом в области защиты прав детей Республики Казахстан права агентств по усыновлению и организаций по оказанию содействия в устройстве детей-сирот, детей, оставшихся без попечения родителей, в семьи граждан Республики Казахстан осуществлять свою деятельность;

      4) алименты - денежное или материальное содержание, которое одно лицо обязано предоставить другому лицу, имеющему право на его получение;

      5) ребенок (дети), оставшийся без попечения родителей (родителя), - ребенок (дети), лишившийся попечения единственного или обоих родителей в связи с ограничением или лишением их родительских прав, признанием безвестно отсутствующими, объявлением умершими, признанием недееспособными или ограниченно дееспособными, отбыванием наказания в местах лишения свободы, уклонением от воспитания ребенка или защиты его прав и интересов, в том числе с отказом взять ребенка из воспитательной или медицинской организации, а также в иных случаях отсутствия родительского попечения и нуждающийся в обеспечении необходимой защиты его прав и интересов, предусмотренных законами Республики Казахстан;

      6) отказной ребенок (отказные дети) - ребенок, родители (родитель) которого отказались от его дальнейшего воспитания, обучения, материального обеспечения путем оформления соответствующих юридических документов;

      7) установление отцовства - установление регистрирующим органом либо в судебном порядке отцовства в отношении ребенка лица, не состоящего в браке (супружестве) с матерью ребенка;

      8) ребенок (дети) - лицо, не достигшее восемнадцатилетнего возраста (совершеннолетия);

      9) усыновление (удочерение) - правовая форма передачи ребенка (детей) на воспитание в семью на основании судебного решения, в результате которой возникают личные неимущественные и имущественные права и обязанности, приравниваемые к правам и обязанностям родственников по происхождению;

      10) агентства по усыновлению (удочерению) - некоммерческие, иностранные организации, осуществляющие деятельность по усыновлению (удочерению) детей на территории своего государства и аккредитованные для осуществления подобной деятельности на территории Республики Казахстан в порядке, установленном настоящим Кодексом;

      10-1) гостевая семья – семья, временно принявшая на воспитание детей-сирот, детей, оставшихся без попечения родителей, находящихся в организациях всех типов (образовательные, медицинские и другие), в периоды, не связанные с образовательным процессом (каникулы, выходные и праздничные дни);

      11) детство - правовое состояние лиц, не достигших совершеннолетия;

      11-1) приемная семья – форма устройства в семью, принявшую на воспитание не менее четырех и не более десяти детей-сирот, детей, оставшихся без попечения родителей, находящихся в организациях образования для детей-сирот, детей, оставшихся без попечения родителей;

      12) законные представители ребенка – родители (родитель), усыновители (удочерители), опекун или попечитель, приемный родитель (приемные родители), патронатный воспитатель и другие заменяющие их лица, осуществляющие в соответствии с законодательством Республики Казахстан заботу, образование, воспитание, защиту прав и интересов ребенка;

      13) близкие родственники - родители (родитель), дети, усыновители (удочерители), усыновленные (удочеренные), полнородные и неполнородные братья и сестры, дедушка, бабушка, внуки;

      14) фиктивный брак (супружество) - брак (супружество), заключенный в установленном законом Республики Казахстан порядке, без намерения супругов или одного из них создать семью;

      15) документ, удостоверяющий личность, – материальный объект установленного образца с зафиксированной на нем информацией о персональных данных физического лица, позволяющей установить личность и правовой статус его владельца в целях идентификации личности.

      К документам, удостоверяющим личность, относятся документы, указанные в пункте 1 статьи 6 Закона Республики Казахстан "О документах, удостоверяющих личность";

      16) свойство - отношение одного из супругов к близким родственникам другого супруга;

      17) ребенок-сирота (дети-сироты) - ребенок (дети), у которого умерли оба или единственный родитель;

      17-1) организация по оказанию содействия в устройстве детей-сирот, детей, оставшихся без попечения родителей, в семьи граждан Республики Казахстан – некоммерческая организация, осуществляющая на безвозмездной основе на территории Республики Казахстан содействие в устройстве детей-сирот, детей, оставшихся без попечения родителей, на воспитание в семьи в соответствии с компетенцией, установленной настоящим Кодексом, гражданам Республики Казахстан, постоянно проживающим на территории Республики Казахстан, желающим принять и принявшим детей на воспитание, и аккредитованная для осуществления подобной деятельности в порядке, установленном настоящим Кодексом;

      17-2) Республиканский банк данных детей-сирот, детей, оставшихся без попечения родителей, и лиц, желающих принять детей на воспитание в свои семьи (далее – Республиканский банк данных), – база данных, содержащая сведения о детях-сиротах, детях, оставшихся без попечения родителей, а также о лицах, желающих принять детей-сирот, детей, оставшихся без попечения родителей, на воспитание в свои семьи;

      17-3) многодетная семья – семья, имеющая в своем составе четырех и более совместно проживающих несовершеннолетних детей, в том числе детей, обучающихся по очной форме обучения по общеобразовательным или профессиональным программам в организациях общего среднего, технического и профессионального, послесреднего, высшего и (или) послевузовского образования, после достижения ими совершеннолетия до времени окончания организаций образования (но не более чем до достижения двадцатитрехлетнего возраста);

      18) уполномоченный орган в области защиты прав детей Республики Казахстан - центральный исполнительный орган, определяемый Правительством Республики Казахстан;

      19) попечительство - правовая форма защиты прав и интересов ребенка (детей) в возрасте от четырнадцати до восемнадцати лет, а также совершеннолетних лиц, ограниченных судом в дееспособности вследствие злоупотребления азартными играми, пари, спиртными напитками или наркотическими средствами;

      20) исключен Законом РК от 01.04.2019 № 240-VI (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования);

      21) опека - правовая форма защиты прав и интересов детей, не достигших четырнадцати лет, и лиц, признанных судом недееспособными;

      22) опекун или попечитель - лицо, назначенное в установленном законом Республики Казахстан порядке для осуществления функций по опеке или попечительству;

      23) вспомогательные репродуктивные методы и технологии - комплекс медицинских мероприятий по диагностике, лечению и реабилитации, направленных на коррекцию репродуктивной деятельности граждан;

      24) материальное положение - наличие или отсутствие заработной платы, пенсии, других доходов; их размер; наличие имущества; получение или неполучение материальной помощи от других членов семьи;

      24-1) уполномоченный орган в сфере государственной семейной политики – центральный исполнительный орган, осуществляющий руководство и межотраслевую координацию по формированию государственной семейной политики;

      25) договорный режим имущества - режим собственности супругов, установленный брачным договором;

      26) брак (супружество) - равноправный союз между мужчиной и женщиной, заключенный при свободном и полном согласии сторон в установленном законом Республики Казахстан порядке, с целью создания семьи, порождающий имущественные и личные неимущественные права и обязанности между супругами;

      27) брачный (супружеский) возраст - установленный настоящим Кодексом возраст, по достижении которого лицо вправе вступить в брак (супружество);

      28) мать, не состоящая в браке (супружестве), - женщина, родившая ребенка (детей), но не состоящая в браке (супружестве), зарегистрированном в регистрирующих органах;

      29) семья - круг лиц, связанных имущественными и личными неимущественными правами и обязанностями, вытекающими из брака (супружества), родства, свойства, усыновления (удочерения) или иной формы принятия детей на воспитание и призванными способствовать укреплению и развитию семейных отношений;

      29-1) контакт-центр "111" по вопросам семьи, защиты прав женщин и детей (далее – контакт-центр "111") – юридическое лицо, определенное уполномоченным органом в сфере информатизации, выполняющее функции информационно-справочной, организационной, психологической службы по вопросам семьи, защиты прав женщин и детей.

      30) семейное положение - состояние либо несостояние в браке (супружестве) или расторжение брака (супружества), вдовство, наличие или отсутствие детей или других членов семьи;

      30-1) ребенок (дети), нуждающийся в специальных социальных услугах, – ребенок (дети), жизнедеятельность которого нарушена в результате сложившихся обстоятельств, предусмотренных законодательством Республики Казахстан о социальной защите, и который не может преодолеть данные обстоятельства самостоятельно или с помощью семьи;

      31) патронат - форма воспитания, при которой дети-сироты, дети, оставшиеся без попечения родителей (родителя), передаются на патронатное воспитание в семьи по договору, заключаемому органом, осуществляющим функции по опеке или попечительству, и лицом, выразившим желание взять ребенка (детей) на воспитание;

      32) репродуктивное здоровье - здоровье человека, отражающее его способность к воспроизводству полноценного потомства;

      33) суррогатная мать - женщина, вынашивающая плод после применения вспомогательных репродуктивных методов и технологий и рожающая ребенка (детей) для заказчиков согласно договору суррогатного материнства;

      34) суррогатное материнство - вынашивание и рождение ребенка (детей), включая случаи преждевременных родов, по договору между суррогатной матерью и супругами с выплатой вознаграждения;

      35) договор суррогатного материнства - нотариально удостоверенное письменное соглашение между лицами, состоящими в браке (супружестве) и желающими иметь ребенка, и женщиной, давшей свое согласие на вынашивание и рождение ребенка путем применения вспомогательных репродуктивных методов и технологий;

      36) родственники - лица, находящиеся в родственной связи, имеющие общих предков до прадедушки и прабабушки.

      2. Понятия "усыновление (удочерение)" и "усыновление", "усыновители (удочерители)" и "усыновители", "усыновленные (удочеренные)" и "усыновленные", "ребенок (дети)" и "ребенок", "родители (родитель)" и "родители", "супруги (супруг, супруга)" и "супруги" равнозначны, если настоящим Кодексом не предусмотрено иное.

      Сноска. Статья 1 с изменениями, внесенными законами РК от 29.01.2013 № 74-V (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после его первого официального опубликования); от 05.07.2014 № 236-V (вводится в действие с 01.01.2015); от 29.09.2014 № 239-V (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования); от 09.04.2016 № 501-V (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования); от 18.04.2017 № 58-VI (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования); от 02.07.2018 № 165-VI (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования); от 01.04.2019 № 240-VI (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования); от 27.12.2019 № 292-VI (порядок введения в действие см. ст. 2); от 02.07.2020 № 356-VI (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования); от 14.07.2022 № 141-VII (порядок введения в действие см. ст. 2); от 20.04.2023 № 226-VII (вводится в действие с 01.07.2023); от 15.04.2024 № 72-VIII (вводится в действие по истечении шестидесяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

Статья 2. Основы брачно-семейного законодательства Республики Казахстан

      1. Брак (супружество) и семья, материнство, отцовство и детство находятся под защитой государства.

      2. Брачно-семейное законодательство Республики Казахстан основывается на принципах:

      1) добровольности брачного (супружеского) союза мужчины и женщины;

      2) равенства прав супругов в семье;

      3) недопустимости произвольного вмешательства кого-либо в дела семьи;

      4) разрешения внутрисемейных вопросов по взаимному согласию;

      5) приоритета семейного воспитания детей, заботы об их развитии и благосостоянии;

      6) приоритетной защиты прав и интересов несовершеннолетних, пожилых и нетрудоспособных членов семьи;

      7) обеспечения беспрепятственного осуществления членами семьи своих прав, возможности судебной защиты этих прав;

      8) поддержания здорового образа жизни всех членов семьи.

      9) защиты, сохранения, укрепления и продвижения традиционных семейных ценностей, основанных на укреплении института брака и семьи, отцовства, материнства и детства;

      10) обеспечения нравственного и духовного воспитания детей в духе уважения к общечеловеческим, национальным, традиционным, культурным и семейным ценностям в части, не противоречащей Конституции Республики Казахстан и законодательству Республики Казахстан.

      3. Признается брак (супружество), заключенный только государственными органами.

      Брак (супружество), заключенный по религиозным обрядам и церемониям, не приравнивается к зарегистрированному в регистрирующих органах браку (супружеству) и не порождает соответствующих правовых последствий.

      Браком (супружеством) не признается фактическое сожительство как мужчины и женщины, так и лиц одного пола.

      4. Запрещаются любые формы ограничения прав граждан при вступлении в брак (супружество) и в семейных отношениях по мотивам происхождения, социального, должностного и имущественного положения, расы, национальности, языка, отношения к религии или по любым иным обстоятельствам.

      Права граждан в брачно-семейных (супружеско-семейных) отношениях могут быть ограничены только на основании закона и только в той мере, в какой это необходимо в целях защиты конституционного строя, охраны общественного порядка, прав и свобод человека, здоровья и нравственности населения.

      Сноска. Статья 2 с изменениями, внесенными Законом РК от 15.04.2024 № 72-VIII (вводится в действие по истечении шестидесяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

Статья 3. Отношения, регулируемые брачно-семейным законодательством Республики Казахстан

      Брачно-семейное законодательство Республики Казахстан:

      1) устанавливает права и обязанности, имущественные и личные неимущественные отношения между членами семьи: супругами, родителями и детьми, а в случаях и в пределах, предусмотренных брачно-семейным законодательством Республики Казахстан, между другими родственниками и иными лицами;

      2) устанавливает условия и порядок вступления в брак (супружество), прекращения брака (супружества) и признания его недействительным;

      3) определяет формы и порядок устройства в семью детей-сирот, детей, оставшихся без попечения родителей;

      4) регулирует порядок государственной регистрации актов гражданского состояния;

      5) определяет функции органов, осуществляющих государственную регистрацию актов гражданского состояния.

      Сноска. Статья 3 с изменениями, внесенными Законом РК от 14.07.2022 № 141-VII (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

Статья 4. Брачно-семейное законодательство Республики Казахстан

      1. Брачно-семейное законодательство Республики Казахстан основывается на Конституции Республики Казахстан, состоит из настоящего Кодекса, иных нормативных правовых актов Республики Казахстан.

      2. Если международным договором, ратифицированным Республикой Казахстан, установлены иные правила, чем те, которые содержатся в настоящем Кодексе, то применяются правила международного договора.

Статья 5. Применение гражданского законодательства Республики Казахстан к брачно-семейным (супружеско-семейным) отношениям

      1. К названным в статье 3 настоящего Кодекса имущественным и личным неимущественным отношениям между членами семьи, не урегулированным брачно-семейным законодательством Республики Казахстан, применяется гражданское законодательство Республики Казахстан, поскольку это не противоречит существу брачно-семейных (супружеско-семейных) отношений.

      2. В случаях, когда отношения, предусмотренные статьей 3 настоящего Кодекса, прямо не урегулированы законодательством Республики Казахстан или соглашением сторон и отсутствуют применяемые к ним обычаи, к таким отношениям, поскольку это не противоречит их существу, применяются нормы брачно-семейного и (или) гражданского законодательства Республики Казахстан, регулирующие сходные отношения (аналогия закона). При невозможности использования в указанных случаях аналогии закона права и обязанности субъектов брачно-семейных (супружеско-семейных) отношений определяются исходя из общих начал и смысла брачно-семейного или гражданского законодательства Республики Казахстан и требований добросовестности, разумности и справедливости (аналогия права), также с соблюдением принципов действия закона во времени, в пространстве и по кругу лиц.

Статья 5-1. Центры поддержки семьи

      1. Центры поддержки семьи создаются и (или) организуются по решению местных исполнительных органов в районах и районах в городах при местных исполнительных органах по вопросам социальной защиты и занятости населения.

      2. Центры поддержки семьи осуществляют:

      1) реализацию мер государственной семейной политики, в том числе мер по сохранению брака и семьи, разрешению семейных конфликтов;

      2) координацию работы по охвату поддержкой лиц (семей), оказавшихся в трудной жизненной ситуации, государственными органами в пределах своей компетенции, в том числе посредством интегрированной модели;

      3) содействие в оказании социальной, юридической и психологической поддержки лицам (семьям), оказавшимся в трудной жизненной ситуации;

      4) оказание поддержки лицам с признаками бытового насилия с возможностью их временного проживания сроком до одного месяца;

      5) информационно-разъяснительную работу о направлениях и мерах государственной семейной политики;

      6) взаимодействие с местными исполнительными органами, организациями, волонтерами, консультативно-совещательными органами по вопросам реализации государственной семейной политики, профилактики бытового насилия;

      7) мониторинг и анализ тенденций государственной семейной политики;

      8) организацию работы мобильных групп по раннему выявлению и организации оказания поддержки лицам (семьям), находящимся в трудной жизненной ситуации, при участии органов образования, здравоохранения, внутренних дел в пределах своей компетенции под координацией местного исполнительного органа по вопросам социальной защиты и занятости населения;

      9) реализацию иных мер по профилактике бытового насилия в соответствии с законодательством Республики Казахстан.

      3. Центры поддержки семьи осуществляют свою деятельность в порядке, определяемом уполномоченным органом в сфере государственной семейной политики.

      4. Координация и методическое руководство деятельностью центров поддержки семьи осуществляются уполномоченным органом в сфере государственной семейной политики.

      5. Центры поддержки семьи финансируются за счет бюджетных средств и иных источников, не запрещенных законодательством Республики Казахстан.

      Сноска. Глава 1 дополнена статьей 5-1 в соответствии с Законом РК от 15.04.2024 № 72-VIII (вводится в действие по истечении шестидесяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

Глава 2. ОСУЩЕСТВЛЕНИЕ И ЗАЩИТА БРАЧНО-СЕМЕЙНЫХ
(СУПРУЖЕСКО-СЕМЕЙНЫХ) ПРАВ

Статья 6. Осуществление прав и обязанностей в брачно-семейных (супружеско-семейных)отношениях

      Граждане по своему усмотрению распоряжаются принадлежащими им правами, вытекающими из брачно-семейных (супружеско-семейных) отношений, в том числе правом на защиту этих прав, если иное не установлено законодательными актами Республики Казахстан.

      Осуществление брачно-семейных (супружеско-семейных) прав и исполнение обязанностей не должны нарушать права, свободы и законные интересы других членов семьи и иных субъектов права.

Статья 7. Защита брачно-семейных (супружеско-семейных) прав

      Защита брачно-семейных (супружеско-семейных) прав осуществляется в порядке, установленном настоящим Кодексом и иными законами Республики Казахстан.

      Сноска. Статья 7 – в редакции Закона РК от 29.06.2020 № 351-VI (вводится в действие с 01.07.2021).

Статья 8. Применение исковой давности в брачно-семейных (супружеско-семейных) отношениях

      1. Исковая давность не распространяется на требования, вытекающие из брачно-семейных (супружеско-семейных) отношений, за исключением случаев, когда срок для защиты нарушенного права установлен настоящим Кодексом.

      2. При применении норм, устанавливающих исковую давность, при рассмотрении споров, вытекающих из брачно-семейных (супружеско-семейных) отношений, суд руководствуется нормами Гражданского кодекса Республики Казахстан.

РАЗДЕЛ 2. БРАК (СУПРУЖЕСТВО)
Глава 3. УСЛОВИЯ И ПОРЯДОК ЗАКЛЮЧЕНИЯ БРАКА (СУПРУЖЕСТВА)

Статья 9. Условия заключения брака (супружества)

      1. Для заключения брака (супружества) необходимы свободное и полное согласие мужчины и женщины, вступающих в брак (супружество), и достижение ими брачного (супружеского) возраста.

      2. Брак (супружество) не может быть заключен при наличии обстоятельств, указанных в статье 11 настоящего Кодекса.

Статья 10. Брачный (супружеский) возраст

      1. Брачный (супружеский) возраст устанавливается для мужчин и женщин в восемнадцать лет.

      2. Регистрирующие органы по месту государственной регистрации заключения брака (супружества) снижают брачный (супружеский) возраст на срок не более двух лет при наличии следующих уважительных причин:

      1) беременности;

      2) рождении общего ребенка.

      3. Ходатайство о снижении брачного (супружеского) возраста может быть подано желающими вступить в брак (супружество) и их родителями либо попечителями с указанием причин, вызывающих необходимость снижения установленного брачного (супружеского) возраста.

      4. Снижение брачного (супружеского) возраста допускается только с согласия лиц, вступающих в брак (супружество).

      5. Брак (супружество) между лицами, не достигшими брачного (супружеского) возраста, или лица, достигшего брачного (супружеского) возраста, с лицом, не достигшим брачного (супружеского) возраста, разрешается только с письменного согласия родителей либо попечителей лиц, не достигших брачного (супружеского)возраста.

Статья 11. Лица, между которыми не допускается заключение брака (супружества)

      Не допускается заключение брака (супружества) между:

      1) лицами одного пола;

      2) лицами, из которых хотя бы одно лицо уже состоит в другом зарегистрированном браке (супружестве);

      3) близкими родственниками;

      4) усыновителями и усыновленными, детьми усыновителей и усыновленными детьми;

      5) лицами, хотя бы одно из которых признано недееспособным вследствие психического заболевания или слабоумия по решению суда, вступившему в законную силу.

Статья 12. Медицинское обследование лиц, вступающих в брак (супружество)

      1. Консультирование и обследование по медицинским, а также по медико-генетическим вопросам и вопросам охраны репродуктивного здоровья лиц, желающих вступить в брак (супружество), и только с их обоюдного согласия проводятся организациями здравоохранения.

      2. Результаты обследования лица, вступающего в брак (супружество), составляют медицинскую тайну и могут быть сообщены лицу, с которым оно намерено заключить брак (супружество), только с согласия прошедшего обследование.

      Исключение составляют случаи, когда у лица, вступающего в брак (супружество), имеется заболевание, создающее угрозу для здоровья другого лица, вступающего в брак (супружество).

Статья 13. Порядок заключения брака (супружества)

      1. Брак (супружество) заключается в регистрирующих органах либо в специально предназначенных государственных дворцах бракосочетаний при личном присутствии лиц, вступающих в брак (супружество).

      В исключительных случаях (тяжелая болезнь, инвалидность, связанная с затруднениями в передвижении, нахождение под стражей или в местах лишения свободы), когда одно из лиц, желающих вступить в брак (супружество), не может явиться в регистрирующий орган, государственная регистрация заключения брака (супружества) производится на дому, в медицинской или иной организации в присутствии лиц, вступающих в брак (супружество), с обязательным согласованием с администрацией соответствующей организации.

      2. Заключение брака (супружества) производится по истечении пятнадцати календарных дней со дня подачи желающими вступить в брак (супружество) заявления в регистрирующий орган.

      Регистрирующий орган по месту государственной регистрации заключения брака (супружества) при наличии уважительных причин, подтвержденных документально, сокращает или увеличивает этот срок.

      При наличии особых обстоятельств (беременности, рождения ребенка, непосредственной опасности для жизни одной из сторон и других особых обстоятельств) государственная регистрация заключения брака (супружества) по желанию вступающих в брак (супружество) производится в день подачи заявления.

      3. Государственная регистрация заключения брака (супружества) производится в порядке, установленном настоящим Кодексом.

      4. Отказ регистрирующего органа в государственной регистрации заключения брака (супружества) может быть обжалован лицами, желающими вступить в брак (супружество), либо одним из них, а также их законными представителями в порядке, установленном законами Республики Казахстан.

      Сноска. Статья 13 с изменениями, внесенными Законом РК от 03.12.2015 № 433-V (вводится в действие с 01.01.2016); с изменениями, внесенными Законом РК от 29.06.2020 № 351-VI (вводится в действие с 01.07.2021); от 14.07.2022 № 141-VII (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

Глава 4. ПРЕКРАЩЕНИЕ БРАКА (СУПРУЖЕСТВА)

Статья 14. Прекращение брака (супружества)

      Прекращение брака (супружества) является прекращением юридических отношений между супругами в результате не зависящих от них обстоятельств (смерти, объявления одного из них умершим или признания безвестно отсутствующим) либо в результате действий по личной воле как обоих, так и одного из супругов путем расторжения брака (супружества) в порядке, установленном настоящим Кодексом.

      Прекращение брака (супружества) между супругами не прерывает и не прекращает правоотношений между родителями и детьми, рожденными или усыновленными в этом браке (супружестве).

Статья 15. Прекращение брака (супружества) вследствие смерти одного из супругов, объявления его судом умершим или признания безвестно отсутствующим

      1. Брак (супружество) прекращается вследствие смерти одного из супругов, а также объявления его судом умершим или признания безвестно отсутствующим.

      2. В случае явки супруга, объявленного судом умершим или признанного судом безвестно отсутствующим, и отмены соответствующих судебных решений брак (супружество) может быть восстановлен регистрирующим органом по совместному заявлению супругов.

      3. Брак (супружество) не может быть восстановлен, если другой супруг вступил в новый брак (супружество), за исключением случаев, когда в момент заключения брака (супружества) сторонам (или одной из сторон) было известно, что супруг, признанный безвестно отсутствующим или объявленный умершим, находится в живых.

Статья 16. Расторжение брака (супружества)

      1. Брак (супружество) может быть прекращен путем его расторжения по заявлению одного или обоих супругов, а также по заявлению опекуна супруга (супруги), признанного судом недееспособным.

      2. Расторжение брака (супружества) невозможно без согласия супруги в период ее беременности и течение первого года жизни ребенка.

Статья 17. Расторжение брака (супружества) в регистрирующих органах

      1. Расторжение брака (супружества) в регистрирующих органах производится при взаимном согласии на расторжение брака (супружества) супругов, не имеющих общих несовершеннолетних детей, и при отсутствии имущественных и иных претензий друг к другу.

      2. Независимо от наличия у супругов общих несовершеннолетних детей брак (супружество) расторгается в регистрирующих органах по заявлению одного из супругов, если другой супруг:

      1) признан судом безвестно отсутствующим;

      2) признан судом недееспособным;

      3) признан судом ограниченно дееспособным;

      4) осужден за совершение преступления к лишению свободы на срок не менее трех лет.

      3. Государственная регистрация расторжения брака (супружества) производится регистрирующим органом в порядке, установленном настоящим Кодексом.

Статья 18. Рассмотрение споров, возникающих между супругами при расторжении брака (супружества)

      Споры относительно раздела общего имущества, выплаты средств на содержание нетрудоспособного супруга, а также несовершеннолетних детей, возникающие между супругами при расторжении брака (супружества), рассматриваются в порядке медиации или в судебном порядке.

      Сноска. Статья 18 в редакции Закона РК от 17.11.2014 № 254-V (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

Статья 19. Расторжение брака (супружества) в судебном порядке

      1. Расторжение брака (супружества) в судебном порядке производится, если судом установлено, что дальнейшая совместная жизнь супругов и сохранение семьи невозможны.

      2. Расторжение брака (супружества) в судебном порядке производится в случаях:

      1) наличия у супругов общих несовершеннолетних детей, за исключением случаев, предусмотренных пунктом 2 статьи 17 настоящего Кодекса;

      2) отсутствия согласия одного из супругов на расторжение брака (супружества);

      3) если один из супругов, несмотря на отсутствие у него возражений, своими действиями либо бездействием уклоняется от расторжения брака (супружества);

      4) наличия имущественных и иных претензий супругов друг к другу.

      3. Расторжение брака (супружества) в судебном порядке производится по истечении одного месяца со дня подачи в суд супругами заявления о расторжении брака (супружества).

      4. В исключительных случаях суд вправе произвести расторжение брака (супружества) до истечения срока,указанного в пункте 3 настоящей статьи.

Статья 20. Расторжение брака (супружества) в судебном порядке при отсутствии согласия одного из супругов на расторжение брака (супружества)

      При отсутствии согласия одного из супругов на расторжение брака (супружества) суд вправе принять меры к примирению супругов и отложить разбирательство дела, назначив супругам срок для примирения в пределах шести месяцев.

      В случае отложения разбирательства дела с назначением супругам срока для примирения, суд по иску одного из супругов решает вопросы, предусмотренные в подпунктах 2) и 4) пункта 2 статьи 22 настоящего Кодекса.

      Расторжение брака (супружества) производится, если меры по примирению супругов оказались безрезультатными и супруги (один из них) настаивают на расторжении брака (супружества).

Статья 21. Расторжение брака (супружества) в судебном порядке по иным основаниям

      1. При наличии взаимного согласия на расторжение брака (супружества) супругов, имеющих общих несовершеннолетних детей, при отсутствии имущественных и иных претензий супругов друг к другу суд может расторгнуть брак (супружество) без выяснения мотивов расторжения брака (супружества).

      2. Если один из супругов, имеющих общих несовершеннолетних детей, при отсутствии имущественных претензий супругов друг к другу подает заявление на расторжение брака (супружества), а второй, несмотря на отсутствие у него возражений, своими действиями либо бездействием уклоняется от расторжения брака (супружества), суд может расторгнуть брак (супружество) без выяснения мотивов расторжения брака (супружества).

Статья 22. Вопросы, разрешаемые судом при вынесении решения о расторжении брака (супружества)

      1. При расторжении брака (супружества) в судебном порядке супруги могут представить на рассмотрение суда соглашение о том, с кем из них будут проживать несовершеннолетние дети, о порядке выплаты средств на содержание детей и (или) нетрудоспособного нуждающегося супруга, размерах этих средств либо о разделе общего имущества супругов, об определении порядка общения родителя с ребенком. В решении суда указываются фамилии супругов после расторжения брака (супружества).

      2. В случае, если отсутствует соглашение между супругами по вопросам, указанным в пункте 1 настоящей статьи, а также в случае, если установлено, что данное соглашение нарушает интересы детей или одного из супругов, суд обязан:

      1) определить, с кем из родителей будут проживать несовершеннолетние дети после расторжения брака (супружества);

      2) определить, кто из родителей и в каком размере будет выплачивать алименты на содержание детей;

      3) по требованию супругов произвести раздел имущества, находящегося в их общей совместной собственности, с учетом интересов несовершеннолетних детей и (или) интересов самих супругов;

      4) по требованию супруга, имеющего право на получение содержания от другого супруга, определить размер этого содержания.

      5) определить порядок общения родителя с ребенком.

      3. В случае, если раздел имущества затрагивает интересы третьих лиц, суд вправе выделить требование о разделе имущества в отдельное производство.

      Сноска. Статья 22 с изменениями, внесенными законами РК от 25.11.2019 № 272-VI (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования); от 27.03.2023 № 216-VII (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

Статья 23. Момент прекращения брака (супружества)при его расторжении

      1. Брак (супружество), расторгаемый в регистрирующих органах, прекращается со дня государственной регистрации расторжения брака (супружества) в книге записи актов гражданского состояния, а при расторжении брака (супружества) в суде - со дня вступления в законную силу решения суда о расторжении брака (супружества).

      Суд обязан в течение трех дней со дня вступления в законную силу решения суда о расторжении брака (супружества) направить копию решения суда в регистрирующий орган по месту вынесения решения, а также по месту государственной регистрации заключения брака (супружества).

      2. Вступившее в законную силу решение суда о расторжении брака (супружества) не подлежит государственной регистрации в регистрирующих органах.

      Супруги вправе вступать (регистрировать) в новый брак (супружество) после вступления в законную силу решения суда о расторжении брака (супружества).

      Сноска. Статья 23 с изменением, внесенным Законом РК от 25.11.2019 № 272-VI (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

Статья 24. Последствия прекращения брака (супружества)

      С прекращением брака (супружества) прекращаются имущественные и личные неимущественные права и обязанности супругов, вытекающие из их брачно-семейных (супружеско-семейных) отношений, за исключением случаев, предусмотренных настоящим Кодексом.

Глава 5. НЕДЕЙСТВИТЕЛЬНОСТЬ БРАКА (СУПРУЖЕСТВА)

Статья 25. Признание брака (супружества)недействительным

      1. Брак (супружество) признается недействительным судом при нарушении условий, установленных статьями 9 - 11 настоящего Кодекса, а также в следующих случаях:

      1) при заключении фиктивного брака (супружества);

      2) при заключении брака (супружества) по принуждению;

      3) если одно из лиц, вступивших в брак (супружество), скрыло от другого наличие у него болезни, создающей реальную опасность членам созданной семьи, личной и общественной безопасности.

      2. Суд обязан в течение трех дней со дня вступления в законную силу решения суда о признании брака (супружества) недействительным направить выписку из этого решения суда в регистрирующий орган по месту государственной регистрации заключения брака (супружества).

      3. Брак (супружество) признается недействительным со дня его заключения.

Статья 26. Лица, имеющие право требовать признания брака (супружества) недействительным

      1. Требование о признании брака (супружества) недействительным вправе предъявить:

      1) несовершеннолетний супруг, его законные представители или прокурор, если брак (супружество) заключен с лицом, не достигшим брачного (супружеского) возраста;

      2) супруг, права которого нарушены заключением брака (супружества), а также прокурор, если брак (супружество) заключен при отсутствии добровольного согласия одного из супругов на его заключение в результате принуждения, обмана, заблуждения или невозможности в силу своего состояния в момент государственной регистрации заключения брака (супружества) понимать значение своих действий и руководить ими;

      3) супруг, не знавший о наличии обстоятельств, препятствующих заключению брака (супружества), опекун супруга, признанного недееспособным, супруг по предыдущему нерасторгнутому браку (супружеству);

      4) прокурор, а также не знавший о фиктивности брака (супружества) супруг в случае заключения фиктивного брака (супружества);

      5) супруг, права которого нарушены при наличии обстоятельств, указанных в подпункте 3) пункта 1 статьи 25 настоящего Кодекса.

      2. При рассмотрении дела о признании недействительным брака (супружества), заключенного с лицом, не достигшим брачного (супружеского) возраста, а также с лицом, признанным судом недееспособным, к участию в деле привлекается орган, осуществляющий функции по опеке или попечительству.

Статья 27. Обстоятельства, устраняющие недействительность брака (супружества)

      1. Если к моменту рассмотрения дела о признании брака (супружества) недействительным отпали обстоятельства, препятствовавшие заключению брака (супружества), суд вправе признать брак (супружество) действительным с этого момента.

      2. Суд может отказать в иске о признании недействительным брака (супружества), заключенного с лицом, не достигшим брачного (супружеского) возраста, если этого требуют интересы несовершеннолетнего супруга, а также при отсутствии его согласия на признание брака (супружества) недействительным.

      3. Суд не может признать брак (супружество) фиктивным, если лица, зарегистрировавшие такой брак (супружество), до рассмотрения дела судом фактически создали семью.

      4. Брак (супружество) не может быть признан недействительным после его расторжения, за исключением случаев наличия между супругами близкого родства либо состояния одного из супругов в момент государственной регистрации брака (супружества) в другом нерасторгнутом браке (супружестве).

Статья 28. Последствия признания брака (супружества)недействительным

      1. Брак (супружество), признанный судом недействительным, не порождает прав и обязанностей супругов, предусмотренных настоящим Кодексом, за исключением случаев, установленных пунктами 4 и 5 настоящей статьи.

      2. Правовой режим имущества, приобретенного совместно лицами, брак (супружество) которых признан недействительным, регулируется нормами Гражданского кодекса Республики Казахстан. В этом случае брачный договор, заключенный супругами, признается недействительным.

      3. Признание брака (супружества) недействительным не ущемляет права детей, родившихся в таком браке (супружестве) или в течение двухсот восьмидесяти дней со дня признания брака (супружества) недействительным.

      4. При вынесении решения о признании брака (супружества) недействительным суд вправе признать за супругом, которому в момент заключения брака (супружества) не были известны обстоятельства, являющиеся основанием для признания брака (супружества) недействительным (добросовестным супругом), право на получение от другого супруга содержания в соответствии со статьями 148 и 149 настоящего Кодекса, а в отношении раздела имущества, приобретенного совместно до момента признания брака (супружества), недействительным, вправе применить положения, установленные статьями 33, 37 и 38 настоящего Кодекса, а также признать действительным брачный договор полностью или частично.

      Добросовестный супруг вправе требовать возмещения причиненного ему материального и морального вреда от другого супруга в соответствии с Гражданским кодексом Республики Казахстан.

      5. Добросовестный супруг вправе при признании брака (супружества) недействительным сохранить фамилию, избранную им при государственной регистрации заключения брака (супружества).

Глава 6. ЛИЧНЫЕ ПРАВА И ОБЯЗАННОСТИ СУПРУГОВ

Статья 29. Возникновение прав и обязанностей супругов

      Права и обязанности супругов возникают со дня государственной регистрации заключения брака (супружества).

Статья 30. Равенство супругов в семье

      1. Супруги пользуются равными правами и несут равные обязанности.

      2. Каждый из супругов свободен в выборе рода деятельности, профессии и вероисповедания.

      3. Вопросы материнства, отцовства, воспитания, образования детей, места жительства, пребывания супругов и другие вопросы жизни семьи решаются супругами совместно.

      4. Супруги обязаны строить свои отношения в семье на основе взаимоуважения и взаимопомощи, содействовать благополучию и укреплению семьи, заботиться о здоровье, развитии своих детей и их благосостоянии.

Статья 31. Право выбора супругами фамилии

      1. При заключении брака (супружества) супруги по своему желанию выбирают фамилию одного из них в качестве общей фамилии либо каждый из супругов сохраняет свою добрачную фамилию, либо один (оба) присоединяет к своей фамилии фамилию другого супруга. Соединение фамилий не допускается, если добрачная фамилия хотя бы одного из супругов является двойной.

      В случае изменения фамилии при государственной регистрации заключения брака (супружества) гражданин обязан в месячный срок обменять документы, удостоверяющие личность.

      2. Перемена фамилии одним из супругов не влечет за собой обязательной перемены фамилии другого супруга.

      3. В случае расторжения брака (супружества) супруги вправе сохранить фамилию, выбранную при заключении брака (супружества), или восстановить свои добрачные фамилии.

Глава 7. ИМУЩЕСТВЕННЫЕ ПРАВА И ОБЯЗАННОСТИ СУПРУГОВ
§ 1. Законный режим имущества супругов

Статья 32. Понятие законного режима имущества супругов

      1. Законным режимом имущества супругов является режим их общей совместной собственности, если брачным договором не установлено иное.

      2. Права супругов владеть, пользоваться и распоряжаться имуществом, являющимся совместной собственностью членов крестьянского или фермерского хозяйства, определяются Гражданским кодексом Республики Казахстан.

Статья 33. Общая совместная собственность супругов

      1. Имущество, нажитое супругами во время брака (супружества), является их общей совместной собственностью.

      2. К имуществу, нажитому супругами во время брака (супружества), относятся суммы доходов каждого из супругов от трудовой деятельности, предпринимательской деятельности и результатов интеллектуальной деятельности, суммы доходов с общего имущества супругов и раздельного имущества каждого из супругов, полученные ими пенсии, пособия, пенсионные накопления, за исключением единовременных пенсионных выплат из единого накопительного пенсионного фонда в целях улучшения жилищных условий и (или) оплаты лечения, целевых накоплений и (или) выплат целевых накоплений из единого накопительного пенсионного фонда в целях улучшения жилищных условий и (или) оплаты образования, а также иные денежные выплаты, не имеющие специального целевого назначения (суммы материальной помощи, суммы, выплаченные в возмещение ущерба в связи с утратой трудоспособности, вследствие увечья либо иного повреждения здоровья, и другие). Общим имуществом супругов являются также приобретенные за счет суммы общих доходов супругов движимое и недвижимое имущество, ценные бумаги, паи, вклады, доли в уставном капитале, внесенные в кредитные организации или в иные организации, и любое другое нажитое супругами в период брака (супружества) имущество независимо от того, на чье имя в семье оно приобретено либо кем из супругов внесены денежные средства, в том числе имущество, приобретенное за счет единовременных пенсионных выплат и (или) выплат целевых накоплений из единого накопительного пенсионного фонда в целях улучшения жилищных условий.

      3. Право на общее имущество супругов принадлежит также супругу, который в период брака (супружества) осуществлял ведение домашнего хозяйства, уход за детьми или по другим уважительным причинам не имел самостоятельного дохода.

      Сноска. Статья 33 с изменениями, внесенными законами РК от 02.01.2021 № 399-VI (вводится в действие с 01.01.2021); от 16.11.2023 № 40-VIII (вводится в действие с 01.01.2024).

Статья 34. Владение, пользование и распоряжение общим имуществом супругов

      1. Владение, пользование и распоряжение общим имуществом супругов осуществляются по обоюдному согласию супругов.

      2. При совершении одним из супругов сделки по распоряжению общим имуществом супругов предполагается согласие другого супруга. Сделка, совершенная одним из супругов по распоряжению общим имуществом супругов, может быть признана судом недействительной по мотивам отсутствия согласия другого супруга только по его требованию и только в случаях, если доказано, что другая сторона знала или заведомо должна была знать о несогласии другого супруга на совершение данной сделки.

      3. Для совершения одним из супругов сделки по распоряжению недвижимостью и сделки, требующей нотариального удостоверения и (или) регистрации в установленном законом порядке, необходимо получить нотариально удостоверенное согласие другого супруга.

      Супруг, нотариально удостоверенное согласие которого на совершение указанной сделки не было получено, вправе требовать признания сделки недействительной в судебном порядке в течение трех лет со дня, когда он узнал или должен был узнать о совершении данной сделки.

Статья 35. Собственность каждого из супругов

      1. Собственностью каждого из супругов являются:

      1) имущество, принадлежавшее каждому из супругов до вступления в брак (супружество);

      2) имущество, полученное супругами в период брака (супружества) в дар, в порядке наследования или по иным безвозмездным сделкам;

      3) вещи индивидуального пользования (одежда, обувь и другие), за исключением драгоценностей и других предметов роскоши, хотя и приобретенных в период брака (супружества) за счет общих средств супругов.

      2. Имущество, нажитое каждым из супругов в период раздельного проживания в связи с фактическим прекращением брака (супружества), признается судом собственностью каждого из них.

Статья 36. Признание имущества каждого из супругов их общей совместной собственностью

      Имущество каждого из супругов признается их общей совместной собственностью, если будет установлено, что в период брака (супружества) за счет общего имущества супругов или имущества другого из супругов либо труда любого из них были произведены вложения, значительно увеличившие стоимость этого имущества (капитальный ремонт, реконструкция, переоборудование и другие).

Статья 37. Раздел общего имущества супругов

      1. Раздел общего имущества супругов может быть произведен как в период брака (супружества), так и после его расторжения по требованию любого из супругов, а также в случае заявления кредитором требования о разделе общего имущества супругов для обращения взыскания на долю одного из супругов в общем имуществе супругов.

      2. Общее имущество супругов может быть разделено между супругами по их соглашению. Соглашение о разделе общего имущества супругов должно быть нотариально удостоверено.

      3. В случае спора раздел общего имущества супругов, а также определение долей супругов в этом имуществе производятся в порядке медиации или в судебном порядке.

      При разделе общего имущества супругов суд по требованию супругов с учетом интересов несовершеннолетнего ребенка определяет, какое имущество подлежит передаче каждому из супругов. В случае, если одному из супругов передается имущество, стоимость которого превышает причитающуюся ему долю, другому супругу присуждается соответствующая денежная или иная компенсация.

      4. Вещи, приобретенные исключительно для удовлетворения потребностей несовершеннолетних детей (одежда, обувь, школьные и спортивные принадлежности, музыкальные инструменты, детская библиотека и другие), разделу не подлежат и передаются без компенсации тому из супругов, с которым проживают дети.

      Вклады, внесенные супругами за счет общего имущества супругов на имя их общих несовершеннолетних детей, считаются принадлежащими этим детям и не учитываются при разделе общего имущества супругов.

      5. В случае раздела общего имущества супругов в период брака (супружества) та часть общего имущества супругов, которая не была разделена, а также имущество, нажитое супругами в период брака (супружества) в дальнейшем, составляют их общую совместную собственность.

      Примечание ИЗПИ!
      Конституционным Судом РК начато производство по проверке конституционности пункта 6 статьи 37.

      6. К требованиям супругов о разделе общего имущества супругов, брак (супружество) которых расторгнут, применяется трехлетний срок исковой давности с момента расторжения брака (супружества).

      Сноска. Статья 37 с изменением, внесенным Законом РК от 17.11.2014 № 254-V (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

Статья 38. Определение долей при разделе общего имущества супругов

      1. При разделе общего имущества супругов и определении долей в этом имуществе доли каждого из супругов признаются равными, если иное не предусмотрено договором между ними.

      2. Суд вправе отступить от начала равенства долей супругов в их общем имуществе исходя из интересов несовершеннолетних детей и (или) исходя из интересов одного из супругов, если другой супруг не получал доходов по неуважительным причинам или расходовал общее имущество супругов в ущерб интересам семьи без согласия второго супруга.

      3. Общие долги супругов при разделе общего имущества супругов распределяются между ними пропорционально присужденным им долям.

§ 2. Договорный режим имущества супругов

Статья 39. Брачный договор

      1. Брачным договором признается соглашение лиц, вступающих в брак (супружество), или соглашение супругов, определяющее имущественные права и обязанности супругов в браке (супружестве) и (или) в случае его расторжения.

      2. Брачный договор может предусмотреть имущественные права детей, рожденных или усыновленных в браке (супружестве).

Статья 40. Заключение брачного договора

      1. Брачный договор может быть заключен как со дня подачи в регистрирующий орган заявления о государственной регистрации брака (супружества), до государственной регистрации заключения брака (супружества), так и в любое время в период брака (супружества).

      Брачный договор, заключенный до государственной регистрации заключения брака (супружества), вступает в силу со дня государственной регистрации заключения брака (супружества).

      2. Брачный договор заключается в письменной форме и подлежит обязательному нотариальному удостоверению.

Статья 41. Содержание брачного договора

      1. Брачным договором супруги вправе изменить установленный законами Республики Казахстан режим общей совместной собственности, установить режим совместной, долевой или раздельной собственности на все имущество супругов, на его отдельные виды или на имущество каждого из супругов.

      Брачный договор может быть заключен как в отношении имеющегося, так и в отношении будущего имущества супругов.

      В брачном договоре супруги вправе определить свои права и обязанности по взаимному содержанию, способы участия в доходах друг друга, порядок несения каждым из них семейных расходов; определить имущество, которое будет передано каждому из супругов в случае расторжения брака (супружества), а также включить в брачный договор любые иные положения, касающиеся имущественных отношений супругов, а также имущественное положение детей, рожденных или усыновленных в этом браке (супружестве).

      2. Права и обязанности, предусмотренные брачным договором, могут ограничиваться определенными сроками либо ставиться в зависимость от наступления или от ненаступления определенных условий.

      3. Брачный договор не может ограничивать правоспособность или дееспособность супругов, их право на обращение в суд за защитой своих прав; регулировать личные неимущественные отношения между супругами, права и обязанности супругов в отношении детей; предусматривать положения, ограничивающие право нетрудоспособного нуждающегося супруга на получение содержания, и другие условия, противоречащие основным началам брачно-семейного законодательства Республики Казахстан.

Статья 42. Изменение и расторжение брачного договора

      1. Брачный договор может быть изменен или расторгнут в любое время по соглашению супругов. Соглашение об изменении или о расторжении брачного договора заключается в той же форме, что и сам брачный договор.

      Односторонний отказ от исполнения брачного договора не допускается, за исключением случаев, предусмотренных Гражданским кодексом Республики Казахстан.

      2. По требованию одного из супругов брачный договор может быть изменен или расторгнут по решению суда по основаниям и в порядке, установленным Гражданским кодексом Республики Казахстан для изменения и расторжения договора.

      3. Действие брачного договора прекращается с момента прекращения брака (супружества), за исключением тех обязательств, которые предусмотрены брачным договором на период после прекращения брака (супружества).

Статья 43. Признание брачного договора недействительным

      1. Брачный договор может быть признан судом недействительным полностью или частично по основаниям недействительности сделок, предусмотренным Гражданским кодексом Республики Казахстан.

      2. Суд может также признать брачный договор недействительным полностью или частично по требованию одного из супругов, если условия договора ставят этого супруга в крайне неблагоприятное положение или нарушают имущественные права детей, рожденных или усыновленных в этом браке (супружестве). Условия брачного договора, нарушающие требования пункта 3 статьи 41 настоящего Кодекса, признаются недействительными.

§ 3. Ответственность супругов по обязательствам

Статья 44. Обращение взыскания на имущество супругов

      1. По обязательствам одного из супругов взыскание обращается лишь на имущество этого супруга. При недостаточности этого имущества кредитор вправе требовать выдела доли супруга-должника, которая причиталась бы супругу-должнику при разделе общего имущества супругов, для обращения на ее взыскание.

      2. Взыскание обращается на общее имущество супругов по общим обязательствам супругов, а также по обязательствам одного из супругов, если судом установлено, что все, полученное по обязательствам одним из супругов, было использовано на нужды семьи. При недостаточности этого имущества супруги несут по указанным обязательствам солидарную ответственность имуществом каждого из них.

      Если приговором суда установлено, что общее имущество супругов было приобретено или увеличено за счет средств, полученных одним из супругов преступным путем, взыскание обращается соответственно на общее имущество супругов или на его часть.

      3. Ответственность супругов за вред, причиненный их несовершеннолетним ребенком, определяется Гражданским кодексом Республики Казахстан. Обращение взыскания на имущество супругов при возмещении ими вреда, причиненного их несовершеннолетним ребенком, производится в соответствии с пунктом 2 настоящей статьи.

Статья 45. Гарантии прав кредиторов при заключении, изменении и расторжении брачного договора

      Кредитор (кредиторы) супруга-должника вправе требовать изменения условий или расторжения заключенного между супругами брачного договора в связи с изменившимися обстоятельствами в соответствии с нормами Гражданского кодекса Республики Казахстан.

РАЗДЕЛ 3. СЕМЬЯ
Глава 8. УСТАНОВЛЕНИЕ ПРОИСХОЖДЕНИЯ РЕБЕНКА

Статья 46. Основания для возникновения прав и обязанностей родителей и ребенка

      1. Ребенок регистрируется сразу же после рождения и с момента рождения имеет право на имя и на приобретение гражданства, а также насколько это возможно, право знать своих родителей и право на их заботу.

      2. Права и обязанности родителей и ребенка основываются на происхождении ребенка, удостоверенном в установленном законом Республики Казахстан порядке.

      3. Права и обязанности усыновителей и усыновленных основываются на вступившем в законную силу решении суда об усыновлении.

Статья 47. Установление происхождения ребенка

      1. Происхождение ребенка от матери (материнство) устанавливается регистрирующим органом на основании документов, подтверждающих рождение ребенка матерью в медицинской организации.

      В случае рождения ребенка вне медицинской организации его происхождение устанавливается регистрирующим органом на основании медицинских документов, подтверждающих факт рождения, а в случае их отсутствия факт происхождения ребенка устанавливается в судебном порядке.

      2. Происхождение ребенка от лиц, состоящих в браке (супружестве) между собой, подтверждается свидетельством о заключении брака (супружества) родителей.

      В случае рождения ребенка суррогатной матерью происхождение ребенка удостоверяется на основании заключенного договора суррогатного материнства.

      3. В случае рождения ребенка в течение двухсот восьмидесяти дней с момента расторжения брака (супружества), признания его недействительным или с момента смерти супруга матери ребенка отцом ребенка может быть признан бывший супруг матери, если не доказано иное.

      4. Если мать ребенка заявляет, что отцом ребенка является не ее супруг либо бывший супруг, отцовство в отношении ребенка устанавливается по правилам, предусмотренным пунктом 5 настоящей статьи или статьей 48 настоящего Кодекса, при наличии письменного заявления об этом самой матери и отца ребенка либо супруга, бывшего супруга. В случае отсутствия такого заявления данный вопрос решается в судебном порядке.

      Согласие супруга или бывшего супруга родившей женщины на установление отцовства от другого лица не обязательно при наличии подтверждающего документа о проведении оперативно-розыскных мероприятий, выданного органом внутренних дел, или о вступлении в законную силу решения суда о признании его безвестно отсутствующим или недееспособным.

      5. Отцовство лица, не состоящего в браке (супружестве) с матерью ребенка, устанавливается путем подачи в регистрирующий орган совместного заявления отцом и матерью ребенка. В случаях смерти матери, признания ее недееспособной, невозможности установления места нахождения матери или в случае лишения ее родительских прав - по заявлению отца ребенка с согласия органа, осуществляющего функции по опеке или попечительству, при отсутствии такого согласия - по решению суда.

      Если достоверность отцовства мужчины, не являющегося супругом матери, установлена, мать ребенка вправе в судебном порядке требовать с него соответствующие денежные средства на расходы по ее содержанию:

      при нормальных родах – в течение семидесяти календарных дней до родов и пятидесяти шести календарных дней после родов;

      при осложненных родах или рождении двух и более детей – в течение семидесяти календарных дней до родов и семидесяти календарных дней после родов;

      в случае проживания матери ребенка на территории, подвергшейся воздействию ядерных испытаний, при нормальных родах – в течение девяноста одного календарного дня до родов и семидесяти девяти календарных дней (в случае осложненных родов или рождения двух и более детей – в течение девяноста трех календарных дней) после родов.

      Размер денежных средств и периодичность выплат определяются судом исходя из материального и семейного положения и других заслуживающих внимание интересов сторон в кратном соотношении к месячному расчетному показателю, действующему на момент выплаты денежных средств.

      6. Исключение сведений об отце ребенка из актовой записи о государственной регистрации рождения, где отцом ребенка указано лицо согласно свидетельству или актовой записи о заключении, расторжении брака (супружества), а также заявлению об усыновлении, установлении отцовства, производится регистрирующим органом на основании решения суда об исключении сведений об отце ребенка в актовой записи о государственной регистрации рождения.

      В иных случаях исключение сведений об отце производится по заявлению матери, не состоящей на момент рождения ребенка в браке (супружестве), в соответствии со статьей 183 настоящего Кодекса.

      7. Установление отцовства в отношении лица, достигшего возраста восемнадцати лет (совершеннолетия), допускается только с его согласия, а если оно признано недееспособным - с согласия его опекуна или органа, осуществляющего функции по опеке или попечительству.

      Сноска. Статья 47 с изменениями, внесенными законами РК от 01.04.2019 № 240-VI (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования); от 25.11.2019 № 272-VI (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

Статья 48. Установление отцовства в судебном порядке

      В случае рождения ребенка у родителей, не состоящих в браке (супружестве) между собой, и при отсутствии совместного заявления родителей или заявления отца ребенка происхождение ребенка от конкретного лица (отцовство) устанавливается в судебном порядке по заявлению одного из родителей, опекуна или попечителя ребенка или по заявлению лица, на иждивении которого находится ребенок, а также по заявлению самого ребенка по достижении им совершеннолетия. При этом суд принимает во внимание доказательства, с достоверностью подтверждающие происхождение ребенка от конкретного лица.

Статья 49. Установление судом факта признания отцовства

      В случае смерти лица, которое признавало себя отцом ребенка, но не состояло в браке (супружестве) с матерью ребенка, факт признания им отцовства может быть установлен в судебном порядке в соответствии с Гражданским процессуальным кодексом Республики Казахстан.

      Суд, вынесший решение об установлении отцовства, а также об установлении факта отцовства и факта признания отцовства, обязан направить данное решение в течение трех рабочих дней со дня вступления его в законную силу в регистрирующий орган в электронном виде.

      Сноска. Статья 49 с изменением, внесенным Законом РК от 25.11.2019 № 272-VI (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

Статья 50. Запись о родителях (родителе) ребенка в книге записей актов о рождении

      Запись о родителях (родителе) ребенка в книге записей актов о рождении производится в порядке, предусмотренном настоящим Кодексом.

Статья 51. Оспаривание отцовства (материнства)

      1. Запись родителей в книге записей актов о рождении может быть оспорена только в судебном порядке по требованию лица, записанного в качестве отца или матери ребенка, лица, фактически являющегося отцом или матерью ребенка, самого ребенка по достижении им совершеннолетия, опекуна или попечителя ребенка, опекуна родителя, признанного судом недееспособным.

      2. Требование лица, записанного отцом ребенка на основании совместного заявления отца и матери, по заявлению отца ребенка или согласно решению суда об отмене отцовства, не может быть удовлетворено, если в момент записи этому лицу было известно, что оно фактически не является отцом ребенка.

      Если в записи акта о рождении ребенка отцом указан супруг или бывший супруг матери ребенка регистрирующим органом во внесении изменений об установлении отцовства должно быть письменно отказано до решения судом вопроса об исключении сведений об отце ребенка из записи акта о рождении.

      3. Лица, давшие в порядке, установленном законодательством Республики Казахстан, согласие в письменной форме на применение вспомогательных репродуктивных методов и технологий, не вправе при оспаривании отцовства (материнства) ссылаться на эти обстоятельства.

      Лица, давшие согласие на имплантацию эмбриона другой женщине, а также суррогатная мать не вправе при оспаривании материнства и отцовства ссылаться на эти обстоятельства.

      Сноска. Статья 51 с изменением, внесенным Законом РК от 25.11.2019 № 272-VI (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

Статья 52. Права и обязанности ребенка, родившегося от лиц, не состоящих в браке (супружестве) между собой

      При установлении отцовства в порядке, предусмотренном статьями 47 - 49 настоящего Кодекса, ребенок имеет такие же права и обязанности по отношению к родителям и их родственникам, какие имеет ребенок, родившийся от лиц, состоящих в браке (супружестве) между собой.

Статья 53. Неприкосновенность частной жизни, личная и семейная тайна

      1. Частная жизнь, личная и семейная тайна находятся под охраной закона.

      2. Работники и сотрудники, осуществляющие государственную регистрацию актов гражданского состояния, а также другие лица, иным образом осведомленные о частной жизни, обязаны сохранять личную и семейную тайну.

      3. Разглашение сведений о личной и семейной жизни граждан влечет ответственность, установленную законами Республики Казахстан.

      4. Работники регистрирующего органа, сотрудники загранучреждений Республики Казахстан не вправе без согласия усыновителя сообщать какие-либо сведения об усыновлении и выдавать документы, содержащие информацию о том, что усыновители не являются родителями усыновленного ребенка.

      Сведения об усыновленном представляются по запросам государственных органов в пределах их компетенции, установленной законодательством Республики Казахстан.

      Сноска. Статья 53 с изменениями, внесенными законами РК от 25.11.2019 № 272-VI (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования); от 14.07.2022 № 141-VII (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

Глава 9. СУРРОГАТНОЕ МАТЕРИНСТВО И ПРИМЕНЕНИЕ
ВСПОМОГАТЕЛЬНЫХ РЕПРОДУКТИВНЫХ МЕТОДОВ И ТЕХНОЛОГИЙ

Статья 54. Договор суррогатного материнства

      1. Договор суррогатного материнства заключается в письменной форме с соблюдением требований гражданского законодательства Республики Казахстан и подлежит обязательному нотариальному удостоверению.

      2. Заключение договора суррогатного материнства заведомо предполагает родительские права и обязанности супругов (заказчиков) на ребенка, родившегося в результате применения вспомогательных репродуктивных методов и технологий.

      3. Одновременно с договором суррогатного материнства супруги (заказчики) заключают договор с медицинской организацией, применяющей вспомогательные репродуктивные методы и технологии, которая будет оказывать соответствующие услуги.

Статья 55. Содержание договора суррогатного материнства

      Договор суррогатного материнства должен содержать:

      1) данные супругов (заказчиков) и суррогатной матери;

      2) порядок и условия оплаты материальных расходов на содержание суррогатной матери;

      3) права, обязанности и ответственность сторон при неисполнении условий договора;

      4) размер и порядок компенсаций, предусмотренных пунктом 1 статьи 57;

      5) иные условия, в том числе форс-мажорные обстоятельства.

Статья 56. Требования, предъявляемые к суррогатной матери

      1. Женщина, желающая стать суррогатной матерью, должна быть в возрасте от двадцати до тридцати пяти лет, иметь удовлетворительное физическое, психическое и репродуктивное здоровье, подтвержденное заключением медицинской организации, а также иметь собственного здорового ребенка.

      2. В случае, если суррогатная мать состоит в зарегистрированном браке (супружестве), при заключении договора суррогатного материнства необходимо представить письменное согласие супруга, которое должно быть удостоверено в нотариальном порядке.

      3. Медицинская организация, применяющая вспомогательные репродуктивные методы и технологии, обязана вынести заключение об их применении с полной и исчерпывающей информацией об использованных для этого биоматериалах самих лиц, желающих иметь ребенка, либо донорского банка.

      Один экземпляр заключения прилагается к нотариально удостоверенному договору суррогатного материнства и хранится по месту совершения сделки.

Статья 57. Права и обязанности сторон договора суррогатного материнства

      1. Супруги (заказчики) при заключении договора суррогатного материнства обязаны:

      1) нести материальные расходы, связанные с прохождением суррогатной матерью медицинского обследования;

      2) нести материальные расходы, связанные с применением вспомогательных репродуктивных методов и технологий;

      3) представить в медицинские организации, применяющие вспомогательные репродуктивные методы и технологии, медицинское заключение о физическом, психическом здоровье, а также результаты медико-генетического обследования;

      4) оплачивать расходы по медицинскому обслуживанию суррогатной матери в период беременности, родов и в течение пятидесяти шести дней после родов, а в случае осложнений, связанных с беременностью и родами, оплачивать расходы в течение семидесяти дней после родов.

      2. Суррогатная мать в соответствии с требованиями статьи 56 при заключении договора суррогатного материнства обязана:

      1) представить заказчикам медицинское заключение о своем физическом, психическом и репродуктивном здоровье;

      2) регулярно наблюдаться у врача и строго выполнять его рекомендации и назначения;

      3) информировать лиц, заключивших с ней договор, о течении беременности с периодичностью, оговоренной в договоре суррогатного материнства;

      4) передать рожденного ребенка лицам, заключившим с ней договор суррогатного материнства.

      3. Суррогатная мать не вправе передавать ребенка иным лицам.

      4. При наличии у суррогатной матери постоянной работы вопрос продолжения трудовой деятельности решается по взаимному соглашению сторон договора суррогатного материнства.

      5. Суррогатная мать несет ответственность за беременность, предусмотренную договором суррогатного материнства, после применения вспомогательных репродуктивных методов и технологий, и обязана исключить возможность наступления естественной беременности.

      6. Вопрос о вынашивании многоплодной беременности решается по взаимному соглашению сторон договора суррогатного материнства.

Статья 58. Применение вспомогательных репродуктивных методов и технологий

      1. Применение вспомогательных репродуктивных методов и технологий допускается в отношении женщин, состоящих в зарегистрированном браке (супружестве), также в отношении женщин, не состоящих в браке (супружестве), достигших совершеннолетия и имеющих удовлетворительное физическое, психическое и репродуктивное здоровье, подтвержденное заключением медицинской организации.

      2. Женщина, сама вынашивающая и рожающая ребенка в результате применения вспомогательных репродуктивных методов и технологий, включая использование спермы донора, является генетической матерью.

      3. В случае рождения ребенка в результате применения вспомогательных репродуктивных методов и технологий сведения о родителях этого ребенка записываются в порядке, установленном настоящим Кодексом.

Статья 59. Правовые последствия договора суррогатного материнства или применения вспомогательных репродуктивных методов и технологий

      1. Родителями ребенка, родившегося в результате применения вспомогательных репродуктивных методов и технологий, на основании договора суррогатного материнства признаются супруги (заказчики).

      В случае рождения в результате применения таких методов и технологий либо согласно договору суррогатного материнства двух и более детей супруги (заказчики) в равной мере несут ответственность за каждого родившегося ребенка.

      2. Матерью ребенка после его рождения в медицинском свидетельстве о рождении записывается супруга (заказчица), заключившая договор суррогатного материнства.

      3. Отказ супругов (заказчиков) от ребенка оформляется в установленном порядке после регистрации его рождения в регистрирующем органе.

      В случае отказа от ребенка супруги (заказчики), давшие свое согласие на применение вспомогательных репродуктивных методов и технологий либо заключившие договор с суррогатной матерью, не вправе требовать от суррогатной матери возмещения материальных расходов.

      В случае отказа супругов (заказчиков), заключивших договор с суррогатной матерью, от ребенка право материнства по ее желанию остается за суррогатной матерью, а в случае ее отказа ребенок передается на попечение государства.

      При отказе супругов (заказчиков) от ребенка и при принятии ребенка суррогатной матерью эти лица обязаны выплатить суррогатной матери компенсацию в размере и порядке, которые установлены договором.

      4. В случае расторжения брака (супружества) супругов (заказчиков) ответственность за ребенка, родившегося по договору суррогатного материнства, возлагается на обоих супругов (заказчиков).

      5. В случае смерти одного из супругов (заказчиков) ответственность за ребенка, родившегося по договору суррогатного материнства, возлагается на оставшегося в живых.

      6. В случае смерти обоих супругов (заказчиков) и отказа их близких родственников усыновить родившегося ребенка по желанию суррогатной матери этот ребенок может быть передан ей, а в случае ее отказа - на попечение государства.

      Передача ребенка суррогатной матери либо государственным организациям в форме опеки не прекращает его прав как наследника супругов (заказчиков).

      7. Неиспользование вспомогательных репродуктивных методов и технологий после заключения договора суррогатного материнства в течение оговоренного договором срока влечет недействительность договора.

      8. В случае наступления естественной беременности у суррогатной матери после заключения договора суррогатного материнства договор расторгается с выплатой ею всех расходов, затраченных заказчиками согласно договору суррогатного материнства.

Глава 10. ПРАВА РЕБЕНКА

Статья 60. Право ребенка жить и воспитываться в семье

      Каждый ребенок имеет право жить и воспитываться в семье, право знать своих родителей, право на их заботу, право на совместное с ними проживание, за исключением случаев, когда это противоречит его интересам.

      Ребенок имеет право на воспитание своими родителями, обеспечение его интересов, всестороннее развитие, уважение его человеческого достоинства.

      При отсутствии родителей, при лишении либо ограничении их родительских прав и в других случаях утраты родительского попечения право ребенка на воспитание в семье обеспечивается органом, осуществляющим функции по опеке или попечительству, в порядке, установленном главами 13, 15 и 18 настоящего Кодекса.

Статья 61. Право ребенка на общение с родителями и другими родственниками

      1. Ребенок имеет право на общение с обоими родителями, дедушками, бабушками, братьями, сестрами и другими родственниками. Расторжение брака (супружества) родителей, признание его недействительным или раздельное проживание родителей не должны влиять на права ребенка.

      В случае раздельного проживания родителей ребенок имеет право на общение с каждым из них. Ребенок имеет право на общение со своими родителями также в случае их проживания в разных государствах.

      2. Ребенок, являющийся получателем специальных социальных услуг, имеет право на общение со своими родителями и другими родственниками в порядке, установленном законодательством Республики Казахстан.

      Сноска. Статья 61 с изменением, внесенным Законом РК от 20.04.2023 № 226-VII (вводится в действие с 01.07.2023).

Статья 62. Право ребенка выражать свое мнение

      Ребенок вправе выражать свое мнение при решении в семье любого вопроса, затрагивающего его интересы, а также быть заслушанным в ходе любого судебного или административного разбирательства. Учет мнения ребенка, достигшего возраста десяти лет, обязателен, за исключением случаев, когда это противоречит его интересам. В случаях, предусмотренных настоящим Кодексом, органы, осуществляющие функции по опеке или попечительству, или суд могут принять решение только с согласия ребенка, достигшего возраста десяти лет и данного им в присутствии законных представителей.

      Мнение ребенка оформляется решением органа, осуществляющего функции по опеке или попечительству, принятым в присутствии родителей или других законных представителей по месту нахождения ребенка.

Статья 63. Право ребенка на имя, отчество и фамилию

      1. Ребенок имеет право на имя, отчество и фамилию.

      2. Имя ребенку дается родителями по их согласию или другими законными представителями ребенка. Отчество по желанию родителей или других законных представителей присваивается по имени лица, указанного его отцом.

      Разрешается присвоение двойного имени при раздельном написании либо через дефис, но не более двух имен.

      В случае двойного имени у отца допускается присвоение отчества ребенку по двойному имени отца, по одному из них либо в слитном написании обоих имен отца.

      При перемене имени отцом изменяется отчество его несовершеннолетнего ребенка, а совершеннолетнего ребенка - при подаче им об этом заявления.

      3. Фамилия ребенка определяется фамилией родителей. При разных фамилиях родителей ребенку присваивается фамилия отца или матери по соглашению родителей.

      По желанию родителей фамилия ребенка может быть произведена от имени отца или деда ребенка как со стороны отца, так и матери с учетом национальных традиций.

      4. Разногласия, возникшие между родителями относительно имени и (или) фамилии ребенка, разрешаются в судебном порядке.

      5. Если отцовство не установлено имя ребенку дается по указанию матери, отчество присваивается по имени лица, записанного в качестве отца ребенка, фамилия - по фамилии матери или с учетом национальных традиций по имени деда ребенка.

      6. Если оба родителя ребенка неизвестны, фамилию, имя и отчество ребенку присваивает орган, осуществляющий функции по опеке или попечительству, медицинские или другие организации, осуществляющие функции по защите прав ребенка по месту его нахождения.

      Сноска. Статья 63 с изменениями, внесенными Законом РК от 25.11.2019 № 272-VI (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

Статья 64. Изменение имени и (или) фамилии ребенка

      1. Фамилия несовершеннолетнего ребенка изменяется при изменении фамилии обоими родителями.

      По совместному заявлению родителей до достижения ребенком возраста шестнадцати лет регистрирующий орган исходя из интересов ребенка разрешает изменение имени ребенка, а также присвоенной ему фамилии на фамилию другого родителя.

      2. В случае прекращения брака (супружества) или признания брака (супружества) недействительным ребенок сохраняет фамилию, полученную им при рождении.

      3. Если родители проживают раздельно вне зависимости от государственной регистрации расторжения брака (супружества) либо в отношении ребенка установлено отцовство и родитель, с которым проживает ребенок, желает присвоить ему свою фамилию или изменить фамилию по имени отца или дедушки ребенка как со стороны отца, так и матери с учетом национальных традиций, регистрирующий орган в зависимости от интересов ребенка и с учетом мнения другого родителя, оформленного нотариально, вносит изменения в актовую запись о государственной регистрации рождения ребенка.Учет мнения родителя не обязателен при невозможности установления его места нахождения, лишении либо ограничении его родительских прав, признании недееспособным, а также в случаях уклонения родителя без уважительных причин от содержания и воспитания ребенка.

      4. Исключен Законом РК от 14.07.2022 № 141-VII (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

      5. Если ребенок рожден от лиц, не состоящих в браке (супружестве) между собой, и отцовство в законном порядке не установлено, регистрирующий орган исходя из интересов ребенка разрешает изменение его фамилии на фамилию матери, которую она носит в момент обращения с такой просьбой.

      6. Изменение имени и (или) фамилии ребенка, достигшего возраста десяти лет, производится только с его согласия, полученного в присутствии законных представителей.

      Сноска. Статья 64 с изменениями, внесенными законами РК от 25.11.2019 № 272-VI (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования); от 14.07.2022 № 141-VII (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).
      Примечание ИЗПИ!
      Конституционным Судом РК начато производство по проверке конституционности статьи 65.

Статья 65. Национальность ребенка

      1. Национальность ребенка определяется национальностью его родителей.

      2. Если национальность родителей различна, она определяется по желанию ребенка в соответствии с национальной принадлежностью отца или матери при выдаче ему удостоверения личности или паспорта.

      3. В дальнейшем национальность ребенка по его заявлению может быть изменена только на национальность другого родителя.

Статья 66. Имущественные права ребенка

      1. Ребенок имеет право на получение содержания от своих родителей и других членов семьи в порядке и размерах, установленных разделом 5 настоящего Кодекса.

      2. Суммы, причитающиеся ребенку в качестве алиментов, пособий, поступают в распоряжение родителей или других законных представителей ребенка, за исключением руководителей организаций для детей-сирот, детей, оставшихся без попечения родителей, и расходуются ими на содержание, образование и воспитание ребенка.

      2-1. Для целевого использования алиментов, предназначенных на содержание детей, и исключения возможности обращения взыскания на них по требованию получателя алиментов или его представителя открывается банковский счет для зачисления алиментов в порядке, установленном банковским законодательством Республики Казахстан.

      3. Ребенок имеет право собственности на полученные им доходы, имущество, полученное им в дар или в порядке наследования, а также на любое другое имущество, приобретенное на его средства.

      Ребенок, получающий доходы с собственного труда, вправе участвовать в расходах по содержанию семьи, если он проживает у родителей.

      Право ребенка на распоряжение принадлежащим ему на праве собственности имуществом определяется Гражданским кодексом Республики Казахстан.

      При осуществлении родителями правомочий по управлению имуществом ребенка на них распространяются правила, установленные статьей 128 настоящего Кодекса.

      4. Ребенок и родители, проживающие совместно, могут владеть и пользоваться имуществом друг друга по взаимному согласию.

      5. В случае возникновения права общей собственности родителей и ребенка их права на владение, пользование и распоряжение общим имуществом определяются Гражданским кодексом Республики Казахстан.

      Сноска. Статья 66 с изменением, внесенным Законом РК от 21.01.2019 № 217-VI (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

Статья 67. Право ребенка на защиту своих прав и законных интересов

      1. Ребенок имеет право на защиту своих прав и законных интересов.

      Защита прав и законных интересов ребенка осуществляется родителями или другими законными представителями ребенка, а в случаях, предусмотренных законодательными актами Республики Казахстан, органом, осуществляющим функции по опеке или попечительству, прокурором и судом, а также органами внутренних дел и иными государственными органами в пределах своей компетенции.

      Несовершеннолетний, признанный в соответствии с законами Республики Казахстан полностью дееспособным, до достижения совершеннолетия имеет право самостоятельно осуществлять свои права и обязанности, в том числе право на защиту.

      2. Ребенок имеет право на защиту от злоупотреблений со стороны родителей или других законных представителей.

      При нарушении прав и законных интересов ребенка, в том числе при невыполнении или при ненадлежащем выполнении родителями или другими законными представителями обязанностей по содержанию, воспитанию, образованию ребенка либо при злоупотреблении родительскими (опекунскими, попечительскими) правами, ребенок вправе самостоятельно обращаться за защитой своих прав в орган, осуществляющий функции по опеке или попечительству, а по достижении возраста четырнадцати лет - в суд.

      3. Должностные лица государственных органов и организаций и иные граждане, которым стало известно об угрозе жизни или здоровью ребенка, о нарушении его прав и законных интересов, обязаны сообщить об этом в орган, осуществляющий функции по опеке или попечительству, по месту фактического нахождения ребенка. При получении таких сведений орган, осуществляющий функции по опеке или попечительству, обязан принять необходимые меры по защите прав и законных интересов ребенка.

Статья 67-1. Контакт-центр "111"

      1. Контакт-центр "111" оказывает информационно-справочную консультацию, организационную, психологическую помощь по вопросам семьи, защиты прав женщин и детей, информирует центральные государственные органы, местные исполнительные органы по поступившим обращениям и предоставляет информацию гражданам о статусах исполнения обращений.

      2. Уполномоченный орган в сфере информатизации:

      1) организует и обеспечивает деятельность контакт-центра "111";

      2) разрабатывает и утверждает правила деятельности контакт-центра "111" и его взаимодействия с центральными государственными органами, местными исполнительными органами.

      3. Центральные государственные органы, местные исполнительные органы взаимодействуют по вопросам семьи, защиты прав женщин и детей и предоставляют в контакт-центр "111" информацию о принятых мерах по итогам рассмотрения обращений.

      Сноска. Глава 10 дополнена статьей 67-1 в соответствии с Законом РК от 15.04.2024 № 72-VIII (вводится в действие по истечении шестидесяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

Глава 11. ПРАВА И ОБЯЗАННОСТИ РОДИТЕЛЕЙ

Статья 68. Равенство прав и обязанностей родителей

      1. Родители имеют равные права и несут равные обязанности в отношении своих детей (родительские права).

      2. Родительские права, предусмотренные настоящей главой, прекращаются по достижении детьми возраста восемнадцати лет (совершеннолетия), а также при вступлении несовершеннолетних детей в брак (супружество).

Статья 69. Права несовершеннолетних родителей

      1. Несовершеннолетние родители имеют право на совместное проживание с ребенком и участие в его воспитании.

      2. Несовершеннолетние родители, не состоящие в браке (супружестве), в случае рождения у них ребенка и при установлении их материнства и (или) отцовства вправе самостоятельно осуществлять родительские права по достижении ими возраста шестнадцати лет. До достижения несовершеннолетними родителями возраста шестнадцати лет ребенку органом, осуществляющим функции по опеке или попечительству, назначается опекун, который будет осуществлять его воспитание совместно с несовершеннолетними родителями ребенка. Разногласия, возникающие между опекуном ребенка и несовершеннолетними родителями, разрешаются органом, осуществляющим функции по опеке или попечительству, с учетом интересов и прав несовершеннолетнего ребенка и родителей.

      3. Несовершеннолетние родители имеют право признавать и оспаривать свое отцовство и материнство на общих основаниях, а также имеют право требовать по достижении ими возраста четырнадцати лет установления отцовства в отношении своих детей в судебном порядке.

Статья 70. Права и обязанности родителей по воспитанию и образованию ребенка

      1. Родители обязаны заботиться о здоровье своего ребенка.

      2. Родители имеют право и обязаны воспитывать своего ребенка.

      Родители имеют преимущественное право на воспитание своего ребенка перед всеми другими лицами.

      Родители, воспитывающие ребенка, несут ответственность за обеспечение необходимых условий жизни для его физического, психического, нравственного и духовного развития, формирование законопослушного поведения.

      3. Родители обязаны обеспечить получение ребенком обязательного среднего образования.

      Родители с учетом мнения ребенка имеют право выбора организации образования и формы обучения ребенка до получения им общего среднего образования.

      4. Все вопросы, касающиеся воспитания и образования ребенка, решаются родителями по их взаимному согласию исходя из интересов ребенка и с учетом его мнения. Родители при наличии разногласий между ними вправе обратиться за разрешением этих разногласий в орган, осуществляющий функции по опеке или попечительству, или в суд.

      Сноска. Статья 70 с изменением, внесенным Законом РК от 15.04.2024 № 72-VIII (вводится в действие по истечении шестидесяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

Статья 71. Права и обязанности родителей по защите прав и интересов ребенка

      1. Родители являются законными представителями своего ребенка и выступают в защиту его прав и интересов в отношениях с любыми физическими и юридическими лицами, в том числе в суде, без специальных полномочий.

      2. Родители не вправе представлять интересы своего ребенка, если органом, осуществляющим функции по опеке или попечительству, установлено, что между интересами родителей и ребенка имеются противоречия. В случае разногласий между родителями и ребенком орган, осуществляющий функции по опеке или попечительству, обязан назначить представителя для защиты прав и интересов ребенка.

      Родители не вправе представлять интересы ребенка в случае, если они лишены либо ограничены в родительских правах в отношении него.

Статья 71-1. Льготы и социальные гарантии для многодетных семей

      Многодетным семьям предоставляются льготы и социальные гарантии в соответствии с законодательными актами Республики Казахстан.

      Сноска. Глава 11 дополнена статьей 71-1 в соответствии с Законом РК от 02.07.2018 № 165-VI (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

Статья 72. Осуществление родительских прав в интересах ребенка

      Родительские права не могут осуществляться в противоречии с интересами ребенка. Обеспечение интересов ребенка является предметом основной заботы его родителей.

      При осуществлении родительских прав родители не вправе причинять вред физическому и психическому здоровью ребенка, его нравственному развитию. Способы воспитания ребенка должны исключать пренебрежительное, жестокое, грубое, унижающее человеческое достоинство обращение, оскорбление или эксплуатацию ребенка.

Статья 73. Осуществление родительских прав родителем, проживающим отдельно от ребенка

      1. Родитель, проживающий отдельно от ребенка, имеет права на общение с ребенком, участие в его воспитании и решении вопросов получения ребенком образования и других важных для ребенка вопросов.

      Родитель, с которым проживает ребенок, не должен препятствовать общению ребенка с другим родителем, если такое общение не причиняет вреда физическому и психическому здоровью ребенка, его нравственному развитию.

      2. Место жительства и юридический адрес ребенка при раздельном проживании родителей устанавливаются соглашением родителей.

      При отсутствии соглашения спор между родителями разрешается в порядке медиации или судом с участием органа, осуществляющего функции по опеке или попечительству, по требованию родителей исходя из интересов ребенка и с учетом его мнения. При этом суд учитывает привязанность ребенка к каждому из родителей, братьям и сестрам, возраст ребенка, нравственные и иные личные качества родителей, отношения, существующие между каждым из родителей и ребенком, возможность создания ребенку условий для развития и воспитания (род деятельности, режим работы родителей, материальное и семейное положение родителей и другие подобные условия).

      3. Родители вправе заключить в письменной форме соглашение о порядке осуществления родительских прав родителем, проживающим отдельно от ребенка.

      Если родители не могут прийти к соглашению, спор разрешается органом, осуществляющим функции по опеке или попечительству, а в случае несогласия с его решением – в порядке медиации или судом с участием этого органа и родителей ребенка.

      4. При неисполнении решения суда о порядке осуществления родительских прав виновный родитель несет ответственность, предусмотренную законами Республики Казахстан.

      При злостном неисполнении решения суда суд по требованию родителя, проживающего отдельно от ребенка, может вынести решение о передаче ему ребенка исходя из интересов ребенка и с учетом мнения ребенка.

      5. Родитель, проживающий отдельно от ребенка, имеет право на получение информации о своем ребенке из организаций образования, медицинских и других организаций.

      В предоставлении информации может быть отказано только в случае наличия угрозы для жизни и здоровья ребенка со стороны родителя. Отказ в предоставлении информации может быть оспорен в судебном порядке.

      Сноска. Статья 73 с изменениями, внесенными Законом РК от 17.11.2014 № 254-V (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

Статья 74. Право родителей на истребование ребенка от других лиц

      1. Родители вправе требовать возврата ребенка от любого лица, удерживающего его у себя не на основании закона или судебного решения. В случае возникновения спора родители вправе обратиться в суд за защитой своих прав.

      При рассмотрении этих требований суд вправе с учетом мнения ребенка отказать в удовлетворении иска родителей, если придет к выводу, что передача ребенка родителям не отвечает интересам ребенка.

      2. Если судом установлено, что ни родители, ни лицо, у которого находится ребенок, не в состоянии обеспечить его надлежащее воспитание и развитие, суд передает ребенка на попечение органа, осуществляющего функции по опеке или попечительству.

Глава 12. ЛИШЕНИЕ И ОГРАНИЧЕНИЕ РОДИТЕЛЬСКИХ ПРАВ

Статья 75. Лишение родительских прав

      1. Родители лишаются родительских прав, если они:

      1) уклоняются от выполнения обязанностей родителей, в том числе злостно уклоняются от уплаты алиментов;

      2) отказываются без уважительных причин взять своего ребенка из родильного дома (отделения), из организаций для детей-сирот, детей, оставшихся без попечения родителей, и иных организаций;

      3) злоупотребляют своими родительскими правами;

      4) жестоко обращаются с ребенком, в том числе осуществляют физическое или психическое насилие над ним, покушаются на его половую неприкосновенность;

      5) злоупотребляют азартными играми, пари, спиртными напитками или наркотическими средствами, психотропными веществами и (или) их аналогами.

      2. Родители лишаются родительских прав при совершении ими умышленного уголовного правонарушения против жизни или здоровья своего ребенка, супруга либо других членов семьи.

      Сноска. Статья 75 с изменениями, внесенными законами РК от 03.07.2014 № 227-V (вводится в действие с 01.01.2015); от 02.07.2020 № 356-VI (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

Статья 76. Порядок лишения родительских прав

      1. Лишение родительских прав производится в судебном порядке.

      Дела о лишении родительских прав рассматриваются по заявлению одного из родителей или других законных представителей ребенка, органов или организаций, на которые возложены обязанности по охране прав несовершеннолетних детей, а также по иску прокурора.

      2. Дела о лишении родительских прав рассматриваются с участием прокурора и органа, осуществляющего функции по опеке или попечительству.

      3. При рассмотрении дела о лишении родительских прав суд решает вопрос о взыскании алиментов на ребенка с родителей, лишенных родительских прав.

      4. Если суд при рассмотрении дела о лишении родительских прав обнаружит в действиях родителей признаки уголовно наказуемого деяния, он обязан частным постановлением довести это до сведения прокурора.

      5. Суд обязан в течение трех дней со дня вступления в законную силу решения суда о лишении родительских прав направить выписку из этого решения в регистрирующий орган по месту государственной регистрации рождения ребенка и в орган, осуществляющий функции по опеке или попечительству, по месту проживания ребенка.

Статья 77. Последствия лишения родительских прав

      1. Лишение родительских прав влечет за собой утрату всех прав, основанных на факте родства с ребенком, в том числе прав на получение от него содержания, а также на льготы и государственные пособия, установленные для граждан, имеющих детей.

      2. Лишение родительских прав не освобождает родителей от обязанности содержать своего ребенка, которая прекращается с его усыновлением.

      3. Вопрос о дальнейшем совместном проживании ребенка и родителя, лишенного родительских прав, решается в судебном порядке.

      4. Ребенок, в отношении которого родители лишены родительских прав, сохраняет право собственности на жилище или право пользования жилищем, а также имущественные права, основанные на факте родства с родителями и другими родственниками, в том числе право на получение наследства.

      5. При невозможности передать ребенка другому родителю или в случае лишения родительских прав обоих родителей ребенок передается на попечение органа, осуществляющего функции по опеке или попечительству.

      6. По просьбе родителей, лишенных родительских прав, орган, осуществляющий функции по опеке или попечительству, разрешает свидания с ребенком, если это не оказывает на ребенка негативного влияния.

      7. Усыновление ребенка в случае лишения родителей родительских прав допускается по истечении шести месяцев со дня вступления в законную силу решения суда о лишении родителей родительских прав.

      Усыновление ребенка, один из родителей которого лишен родительских прав, допускается с согласия другого родителя.

Статья 78. Восстановление в родительских правах

      1. Родители могут быть восстановлены в родительских правах судом в случаях, если они изменили поведение, образ жизни и отношение к воспитанию ребенка.

      2. Восстановление в родительских правах осуществляется в судебном порядке по заявлению родителя, лишенного родительских прав. Дела о восстановлении в родительских правах рассматриваются с участием родителя, органа, осуществляющего функции по опеке или попечительству.

      3. Суд вправе с учетом мнения ребенка отказать в удовлетворении иска родителей о восстановлении в родительских правах, если восстановление в родительских правах противоречит интересам ребенка.

      Восстановление в родительских правах в отношении ребенка, достигшего возраста десяти лет, возможно только с его согласия.

      Не допускается восстановление в родительских правах, если ребенок усыновлен и усыновление не отменено.

      Сноска. Статья 78 с изменением, внесенным Законом РК от 11.07.2017 № 91-VI (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

Статья 79. Ограничение родительских прав

      1. Суд может с учетом интересов ребенка принять решение об ограничении родительских прав путем отобрания ребенка у родителей без лишения их родительских прав.

      Устройство ребенка, в отношении которого родители либо один из них лишены или ограничены в родительских правах, производится органом, осуществляющим функции по опеке или попечительству, по месту жительства ребенка.

      2. Ограничение родительских прав допускается, если оставление ребенка с родителями опасно для него:

      1) по обстоятельствам, не зависящим от родителей (психическое расстройство или иное хроническое заболевание, стечение тяжелых обстоятельств);

      2) вследствие поведения родителей, но при этом не установлены достаточные основания для лишения родителей родительских прав.

      Если родители не изменят своего поведения, орган, осуществляющий функции по опеке или попечительству, по истечении шести месяцев после вынесения судом решения об ограничении родительских прав обязан предъявить иск о лишении родительских прав.

      3. Иск об ограничении родительских прав предъявляется близкими родственниками ребенка, организациями, осуществляющими функции по защите прав ребенка, прокурором.

      4. Дела об ограничении родительских прав рассматриваются с обязательным участием представителя органа, осуществляющего функции по опеке или попечительству.

      5. При рассмотрении дела об ограничении родительских прав суд вправе решить вопрос о взыскании алиментов на ребенка с родителей.

      Сноска. Статья 79 с изменением, внесенным Законом РК от 11.07.2017 № 91-VI (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

Статья 80. Последствия ограничения родительских прав

      1. Родители, родительские права которых ограничены судом, утрачивают право на личное воспитание ребенка, а в случаях, предусмотренных подпунктом 2) пункта 2 статьи 79 настоящего Кодекса, также право на льготы и государственные пособия, установленные для граждан, имеющих детей.

      2. Ограничение родительских прав не освобождает родителей от обязанности по содержанию ребенка.

      3. Ребенок, в отношении которого родители ограничены в родительских правах, сохраняет право собственности на жилище или право пользования жилищем, а также сохраняет имущественные права, основанные на факте родства с родителями и другими родственниками, в том числе право на получение наследства.

      4. В случае ограничения родительских прав обоих родителей ребенок передается на попечение органа, осуществляющего функции по опеке или попечительству.

      5. Родителям, родительские права которых ограничены судом, разрешаются контакты с ребенком, если это не оказывает на ребенка негативного влияния. Контакты родителей с ребенком допускаются с согласия органа, осуществляющего функции по опеке или попечительству, либо опекуна или попечителя, патронатных воспитателей ребенка или администрации организации, в которой находится ребенок.

Статья 81. Отмена последствий ограничения родительских прав

      1. Если основания, в силу которых родители были ограничены в родительских правах, отпали, суд по иску родителей выносит решение о возвращении ребенка родителям и об отмене последствий ограничений, предусмотренных статьей 80 настоящего Кодекса.

      2. Суд с учетом мнения ребенка вправе отказать в удовлетворении иска, если возвращение ребенка родителям противоречит его интересам.

Статья 82. Отобрание ребенка при непосредственной угрозе жизни ребенка или его здоровью

      1. При непосредственной угрозе жизни ребенка или его здоровью орган, осуществляющий функции по опеке или попечительству, вправе немедленно отобрать ребенка от родителей или от других лиц, на попечении которых он находится.

      Немедленное отобрание ребенка производится органом, осуществляющим функции по опеке или попечительству, на основании акта местного исполнительного органа городов республиканского значения, столицы, района, города областного значения до принятия решения суда.

      2. При отобрании ребенка орган, осуществляющий функции по опеке или попечительству, обязан незамедлительно уведомить прокурора, обеспечить временное устройство ребенка и в течение семи дней после вынесения местным исполнительным органом городов республиканского значения, столицы, района, города областного значения акта об отобрании ребенка обратиться в суд с иском об ограничении или о лишении родителей родительских прав.

Статья 83. Исполнение решений суда по делам, связанным с отобранием ребенка

      1. Принудительное исполнение решений суда, связанных с отобранием ребенка от родителей и передачей его другому лицу (лицам), производится с обязательным участием представителя органа, осуществляющего функции по опеке или попечительству, и лица (лиц), которому передается ребенок, а в необходимых случаях с участием представителя органов внутренних дел.

      2. При невозможности исполнения решения суда об отобрании ребенка от родителей и о передаче его другому лицу (лицам) без ущерба его интересам, ребенок может быть по определению суда временно помещен в организации, осуществляющие функции по защите прав ребенка.

Глава 13. УСЫНОВЛЕНИЕ РЕБЕНКА

Статья 84. Дети, в отношении которых допускается усыновление

      1. Усыновление допускается в отношении несовершеннолетних детей, рождение которых зарегистрировано в порядке, установленном настоящим Кодексом, и только в их интересах с учетом возможностей обеспечения полноценного физического, психического, духовного и нравственного развития.

      При этом учитываются возраст, степень зрелости и согласие ребенка на усыновление.

      2. Усыновлению подлежат дети, единственный или оба родителя которых:

      1) умерли;

      2) отказались от ребенка;

      3) лишены и не восстановлены в родительских правах;

      4) дали согласие на усыновление ребенка родственникам, лицам, состоящим в браке (супружестве) с матерью или отцом усыновляемого ребенка (детей);

      5) признаны в судебном порядке недееспособными, безвестно отсутствующими или объявлены умершими;

      6) неизвестны.

      3. Дети, указанные в подпунктах 1) – 3), 5) и 6) пункта 2 настоящей статьи, состоящие на учетах в Республиканском банке данных, могут быть переданы на усыновление родственникам детей независимо от гражданства и места жительства, гражданам Республики Казахстан, постоянно проживающим на территории Республики Казахстан, в порядке, установленном законодательством Республики Казахстан.

      4. Дети, являющиеся гражданами Республики Казахстан, состоящие на централизованном учете в Республиканском банке данных, могут быть переданы на усыновление гражданам Республики Казахстан, постоянно проживающим за пределами Республики Казахстан.

      Дети, являющиеся гражданами Республики Казахстан, состоящие на централизованном учете в Республиканском банке данных, могут быть переданы на усыновление иностранцам только в случаях, если ребенок не может быть усыновлен родственниками, гражданами Республики Казахстан, проживающими на территории Республики Казахстан и за ее пределами.

      При рассмотрении дела об усыновлении ребенка иностранцами суд обязан удостовериться в реализации уполномоченным органом в области защиты прав детей Республики Казахстан права первоочередного усыновления этого ребенка родственниками независимо от их гражданства и места жительства либо гражданами Республики Казахстан.

      5. Усыновление детей иностранцами разрешается лишь гражданам страны, имеющей равнозначные с Республикой Казахстан международные обязательства в сфере защиты прав и интересов детей.

      6. Порядок передачи детей, являющихся гражданами Республики Казахстан, на усыновление утверждается Правительством Республики Казахстан.

      7. Разрешение о передаче на усыновление детей, указанных в подпунктах 1) – 3), 5) и 6) пункта 2 настоящей статьи, выдается органом, осуществляющим функции по опеке или попечительству, на основании заключения комиссии.

      8. Порядок деятельности и состав комиссии определяются уполномоченным органом в области защиты прав детей Республики Казахстан.

      Сноска. Статья 84 с изменениями, внесенными законами РК от 29.09.2014 № 239-V (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования); от 09.04.2016 № 501-V (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

Статья 85. Права и обязанности лиц, желающих усыновить детей

      1. Граждане Республики Казахстан, постоянно проживающие на территории Республики Казахстан, желающие усыновить детей, обязаны подать в орган, осуществляющий функции по опеке или попечительству, по месту нахождения ребенка заявление о желании усыновить ребенка, а также представить справки о размере совокупного дохода, семейном положении, состоянии здоровья, об отсутствии судимости, сертификат о прохождении психологической подготовки и лично выбрать ребенка, иметь с ним непосредственные контакты не менее двух недель.

      Граждане Республики Казахстан, постоянно проживающие на территории Республики Казахстан, желающие принять детей-сирот, детей, оставшихся без попечения родителей, на воспитание в свою семью, имеют право на получение психологической подготовки в соответствии с настоящим Кодексом на безвозмездной основе.

      2. Граждане Республики Казахстан, постоянно проживающие на территории Республики Казахстан, желающие усыновить детей-сирот, детей, оставшихся без попечения родителей, в возрасте до одного года, имеют право взять детей под опеку или патронат до окончания процедуры усыновления.

      3. Граждане Республики Казахстан, постоянно проживающие за пределами Республики Казахстан, иностранцы, претендующие на усыновление ребенка, подают в уполномоченный орган в области защиты прав детей Республики Казахстан письменное заявление о желании усыновить ребенка, а также справки о доходах, семейном положении, состоянии здоровья, в том числе об отсутствии психических, поведенческих расстройств (заболеваний), в том числе связанных с употреблением психоактивных веществ, об отсутствии судимости, о личных нравственных качествах потенциальных родителей, выдаваемые специально уполномоченными иностранными государственными органами и организациями по усыновлению. После предоставления документов в уполномоченный орган в области защиты прав детей Республики Казахстан и при согласии усыновителя на усыновление ребенка усыновитель должен иметь с ребенком непосредственный контакт не менее четырех недель.

      Сноска. Статья 85 с изменениями, внесенными законами РК от 25.11.2019 № 272-VI (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования); от 27.12.2019 № 292-VI (порядок введения в действие см. ст. 2); от 07.07.2020 № 361-VI (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

Статья 86. Права и обязанности усыновителя

      1. Усыновитель ребенка обязан воспитывать ребенка, заботиться о его здоровье, физическом, психическом, нравственном и духовном развитии.

      2. Усыновитель вправе самостоятельно определять способы воспитания ребенка с учетом мнения ребенка и рекомендаций органа, осуществляющего функции по опеке или попечительству, и обязан соблюдать требования, предусмотренные настоящим Кодексом.

      Усыновитель, являющийся гражданином Республики Казахстан, постоянно проживающим на территории Республики, имеет право получить единовременную денежную выплату в связи с усыновлением ребенка-сироты и (или) ребенка, оставшегося без попечения родителей.

      Усыновитель обязан возвратить в бюджет выплаченную единовременную денежную выплату в связи с усыновлением ребенка-сироты и (или) ребенка, оставшегося без попечения родителей, в случае отмены усыновления.

      Порядок назначения, возврата и размер единовременной денежной выплаты в связи с усыновлением ребенка-сироты и (или) ребенка, оставшегося без попечения родителей, определяются уполномоченным органом в области защиты прав детей Республики Казахстан.

      3. Усыновитель с учетом мнения ребенка имеет право выбора организации образования и формы обучения ребенка до получения им обязательного общего среднего образования.

      4. Усыновители, являющиеся гражданами Республики Казахстан, постоянно проживающими на территории Республики, обязаны не реже одного раза в год до достижения ребенком восемнадцатилетнего возраста представлять в орган, осуществляющий функции по опеке или попечительству, по месту вынесения решения суда об усыновлении ребенка отчеты об условиях жизни, обучения, воспитания и о состоянии здоровья усыновленного ребенка.

      Усыновители, являющиеся гражданами Республики Казахстан, постоянно проживающими за пределами Республики Казахстан, и иностранные усыновители обязаны в первые три года после вступления в законную силу решения суда об усыновлении через каждые шесть месяцев, в последующие годы – не реже одного раза в год до достижения ребенком восемнадцатилетнего возраста представлять в уполномоченный орган в области защиты прав детей Республики Казахстан отчеты об условиях жизни, обучения, воспитания и о состоянии здоровья усыновленного ребенка.

      В отдельных случаях периодичность представления отчетов устанавливается по решению уполномоченного органа в области защиты прав детей Республики Казахстан в зависимости от конкретной ситуации, складывающейся в семье усыновителей.

      Усыновители, являющиеся гражданами Республики Казахстан, постоянно проживающими за пределами Республики Казахстан, и иностранные усыновители представляют отчеты через загранучреждения Республики Казахстан, находящиеся в стране проживания усыновителя и ребенка.

      В случае непредставления или несвоевременного представления усыновителями, являющимися гражданами Республики Казахстан, постоянно проживающими за пределами Республики Казахстан, и иностранными усыновителями отчетов в порядке, предусмотренном настоящим пунктом, деятельность агентства по усыновлению, представлявшего их интересы при усыновлении ребенка в Республике Казахстан, подлежит досрочному прекращению по основаниям, предусмотренным подпунктом 6) пункта 8 статьи 112 настоящего Кодекса.

      Порядок и сроки предоставления, форма отчета об условиях жизни, обучения, воспитания и о состоянии здоровья усыновленного ребенка утверждаются уполномоченным органом в области защиты прав детей Республики Казахстан.

      Сноска. Статья 86 с изменениями, внесенными законами РК от 31.03.2014 № 180-V (вводится в действие с 01.01.2015); от 09.04.2016 № 501-V (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования); от 19.04.2023 № 223-VII (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

Статья 87. Порядок усыновления ребенка

      1. Усыновление производится судом по заявлению лиц (лица), желающих усыновить ребенка. Рассмотрение дел об усыновлении ребенка производится судом в порядке особого производства, предусмотренном Гражданским процессуальным кодексом Республики Казахстан.

      Дела об усыновлении детей рассматриваются судом с обязательным участием самих усыновителей, представителя органа, осуществляющего функции по опеке или попечительству, а также прокурора.

      2. При усыновлении на территории Республики Казахстан гражданами Республики Казахстан ребенка, являющегося иностранцем, необходимо получить согласие законного представителя ребенка и компетентного органа государства, гражданином которого является ребенок, а также, если это требуется в соответствии с законодательством указанного государства, согласие ребенка на усыновление.

      3. Усыновление ребенка, являющегося гражданином Республики Казахстан и проживающего за пределами Республики Казахстан, произведенное компетентным органом иностранного государства, гражданином которого является усыновитель, признается действительным в Республике Казахстан при условии получения предварительного разрешения на усыновление от местного исполнительного органа по месту его проживания или его родителей до выезда за пределы территории Республики Казахстан.

      4. Усыновление на территории Республики Казахстан иностранцами, состоящими в браке с гражданами Республики Казахстан, ребенка, являющегося гражданином Республики Казахстан, производится в порядке, установленном настоящим Кодексом для иностранцев.

      Сноска. Статья 87 с изменениями, внесенными Законом РК от 09.04.2016 № 501-V (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

Статья 88. Момент наступления прав и обязанностей усыновителей

      Права и обязанности усыновителя и усыновленного ребенка возникают со дня вступления в законную силу решения суда об усыновлении ребенка.

      Суд обязан в течение трех рабочих дней со дня вступления в законную силу решения суда об усыновлении ребенка направить выписку из этого решения в регистрирующий орган по месту вынесения судебного решения об усыновлении и в орган, осуществляющий функции по опеке или попечительству, по месту вынесения решения.

      Сноска. Статья 88 с изменениями, внесенными Законом РК от 31.10.2015 № 378-V (вводится в действие с 01.01.2016).

Статья 89. Учет детей, подлежащих усыновлению, и лиц, желающих усыновить детей

      1. Учет детей, подлежащих усыновлению, осуществляется в порядке, установленном пунктами 5 и 6 статьи 117 настоящего Кодекса.

      2. Учет лиц, являющихся гражданами Республики Казахстан, постоянно проживающих на территории Республики Казахстан, желающих усыновить детей-сирот, детей, оставшихся без попечения родителей, производится органами, осуществляющими функции по опеке или попечительству, в порядке, установленном уполномоченным органом в области защиты прав детей Республики Казахстан.

      3. Учет лиц, являющихся гражданами Республики Казахстан, постоянно проживающих за пределами Республики Казахстан, иностранцев, желающих усыновить детей-сирот, детей, оставшихся без попечения родителей, являющихся гражданами Республики Казахстан, производится загранучреждениями Республики Казахстан в порядке, определяемом Министерством иностранных дел Республики Казахстан.

      Сноска. Статья 89 в редакции Закона РК от 29.09.2014 № 239-V (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования); от 09.04.2016 № 501-V (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

Статья 90. Усыновление нескольких детей

      1. Одно лицо может усыновить нескольких детей, являющихся братьями и сестрами или не состоящих между собой в родстве.

      Между усыновленными детьми, не состоящими между собой в родстве, возникают права и обязанности как между братьями и сестрами.

      2. Усыновление братьев и сестер, воспитывавшихся в одной семье, разными лицами не допускается, за исключением случаев, когда усыновление отвечает интересам детей и дети не знают о своем родстве, не проживали и не воспитывались совместно.

Статья 91. Лица, имеющие право быть усыновителями

      1. Усыновление разрешается при наличии в семье усыновителя условий для нормального физического, психического, духовного и нравственного развития, воспитания и образования ребенка.

      2. Усыновителями могут быть совершеннолетние лица, за исключением:

      1) лиц, признанных судом недееспособными или ограниченно дееспособными;

      2) супругов, один из которых признан судом недееспособным или ограниченно дееспособным;

      3) лиц, лишенных судом родительских прав или ограниченных судом в родительских правах;

      4) лиц, отстраненных от обязанностей опекуна или попечителя за ненадлежащее выполнение возложенных на него законами Республики Казахстан обязанностей;

      5) бывших усыновителей, если усыновление отменено судом по их вине;

      6) лиц, которые по состоянию здоровья не могут осуществлять родительские права. Перечень заболеваний, при наличии которых лицо не может усыновить ребенка, принять его под опеку или попечительство, патронат, устанавливается уполномоченным органом в области здравоохранения;

      7) лиц, не имеющих постоянного места жительства;

      8) лиц, придерживающихся нетрадиционной сексуальной ориентации;

      9) лиц, имеющих непогашенную или неснятую судимость за совершение умышленного преступления на момент усыновления, а также лиц, указанных в подпункте 14) настоящего пункта;

      10) лиц без гражданства;

      Примечание ИЗПИ!
      См. Нормативное постановление Конституционного Суда РК от 23.07.2024 № 49-НП.

      11) лиц мужского пола, не состоящих в зарегистрированном браке (супружестве), за исключением случаев фактического воспитания ребенка не менее трех лет в связи со смертью матери или лишением ее родительских прав;

      12) лиц, которые на момент усыновления не имеют дохода, обеспечивающего усыновляемому ребенку прожиточный минимум, установленный законодательством Республики Казахстан;

      13) лиц, состоящих на учетах в наркологическом или психоневрологическом диспансерах;

      14) лиц, имеющих или имевших судимость, подвергающихся или подвергавшихся уголовному преследованию (за исключением лиц, уголовное преследование в отношении которых прекращено на основании подпунктов 1) и 2) части первой статьи 35 Уголовно-процессуального кодекса Республики Казахстан) за уголовные правонарушения: убийство, умышленное причинение вреда здоровью, против здоровья населения и нравственности, половой неприкосновенности, за экстремистские или террористические преступления, торговлю людьми;

      15) граждан Республики Казахстан, постоянно проживающих на территории Республики Казахстан, не прошедших психологическую подготовку в порядке, установленном пунктом 4 настоящей статьи (за исключением близких родственников ребенка).

      3. Лица, не состоящие между собой в браке (супружестве), не могут совместно усыновить одного и того же ребенка.

      4. Психологическая подготовка граждан Республики Казахстан, постоянно проживающих на территории Республики Казахстан, желающих принять детей-сирот, детей, оставшихся без попечения родителей, на воспитание в свою семью, осуществляется организациями по оказанию содействия в устройстве детей-сирот, детей, оставшихся без попечения родителей, в семьи граждан Республики Казахстан, а также организациями образования для детей-сирот, детей, оставшихся без попечения родителей, за счет средств указанных организаций.

      Требования к содержанию программы психологической подготовки, порядок организации деятельности по психологической подготовке граждан Республики Казахстан, постоянно проживающих на территории Республики Казахстан, желающих принять детей-сирот, детей, оставшихся без попечения родителей, на воспитание в свою семью, и форма сертификата о прохождении такой подготовки утверждаются уполномоченным органом в области защиты прав детей Республики Казахстан.

      Сноска. Статья 91 с изменениями, внесенными законами РК от 29.09.2014 № 239-V (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования); от 09.04.2016 № 501-V (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования); от 27.12.2019 № 292-VI (порядок введения в действие см. ст. 2).

Статья 92. Разница в возрасте между усыновителем и усыновляемым ребенком

      1. Разница в возрасте между усыновителем и усыновляемым ребенком должна быть не менее шестнадцати лет. По причинам, признанным судом уважительными, разница в возрасте может быть сокращена.

      2. При усыновлении ребенка отчимом (мачехой) наличия разницы в возрасте, установленной пунктом 1 настоящей статьи, не требуется.

      Сноска. Статья 92 с изменениями, внесенными Законом РК от 09.04.2016 № 501-V (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

Статья 93. Согласие законных представителей на усыновление ребенка

      1. Для усыновления ребенка необходимо согласие его родителей, если они не лишены родительских прав.

      При усыновлении ребенка несовершеннолетних родителей, не достигших возраста шестнадцати лет, необходимо также согласие законных представителей.

      При отсутствии законных представителей несовершеннолетних родителей или в случае, если ребенок брошен несовершеннолетними родителями в медицинской организации при рождении и его судьбой никто не интересуется более трех месяцев, - необходимо согласие органа, осуществляющего функции по опеке или попечительству.

      2. Согласие родителей на усыновление ребенка должно быть выражено в заявлении, нотариально удостоверенном или заверенном руководителем организации, в которой находится ребенок, оставшийся без попечения родителей, либо органом, осуществляющим функции по опеке или попечительству, по месту усыновления ребенка или по месту жительства родителей, а также может быть выражено непосредственно в суде при производстве усыновления.

      До вынесения решения суда об усыновлении ребенка родители вправе отменить данное ими согласие на усыновление.

      3. Родители могут дать согласие на усыновление ребенка родственникам, лицам, состоящим в браке (супружестве) с матерью или отцом усыновляемого ребенка (детей). Органы, осуществляющие функции по опеке или попечительству, представляют в суд заключение о соответствии усыновления интересам ребенка. Заключение о соответствии усыновления интересам ребенка не требуется в случае усыновления ребенка его отчимом (мачехой) или усыновления ребенка по согласию родителей родственниками.

      4. Для усыновления детей, находящихся под опекой или попечительством, необходимо согласие в письменной форме их опекунов или попечителей.

      5. Для усыновления детей, находящихся на воспитании по договору о передаче ребенка на патронатное воспитание, необходимо согласие в письменной форме патронатных воспитателей.

      6. Для усыновления детей-сирот, детей, оставшихся без попечения родителей и находящихся в организациях образования, медицинских и других организациях, необходимо согласие в письменной форме руководителей данных организаций.

      7. Суд вправе в интересах ребенка вынести решение о его усыновлении без согласия лиц, указанных в пунктах 1, 4, 5 и 6 настоящей статьи.

      В случае отказа от ребенка после рождения в медицинской организации без оформления в установленном законодательством Республики Казахстан порядке заявления об отказе обоих родителей либо матери, не состоящей в браке (супружестве), также при обнаружении брошенного (отказного) ребенка в возрасте не более трех лет суд вправе в интересах ребенка рассмотреть дело об усыновлении гражданами Республики Казахстан по истечении трех месяцев после оставления или обнаружения ребенка.

      Сноска. Статья 93 с изменениями, внесенными Законом РК от 09.04.2016 № 501-V (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

Статья 94. Усыновление ребенка без согласия родителей

      Не требуется согласия родителей ребенка на его усыновление в случаях, если они:

      1) неизвестны или судом объявлены умершими, признаны безвестно отсутствующими;

      2) признаны судом недееспособными;

      3) лишены судом родительских прав;

      4) не проживают совместно с ребенком и уклоняются от его воспитания и содержания более шести месяцев по причинам, признанным судом неуважительными.

      При наличии оформленного в установленном законодательством Республики Казахстан порядке письменного заявления об отказе от ребенка в медицинской организации матери, не состоящей в браке (супружестве), суд не вправе истребовать другие документы, подтверждающие согласие родителей на усыновление.

Статья 95. Согласие ребенка на усыновление

      Для усыновления ребенка, достигшего возраста десяти лет, необходимо его согласие.

      Согласие ребенка на усыновление устанавливается судом в присутствии родителей либо других законных представителей ребенка, прокурора.

Статья 96. Согласие на усыновление ребенка одним из супругов

      1. При усыновлении ребенка одним из супругов требуется письменное согласие другого супруга на усыновление, если ребенок не усыновляется обоими супругами.

      2. Согласия супруга на усыновление ребенка не требуется, если супруги фактически прекратили семейные отношения или проживают раздельно более года.

Статья 97. Имя, отчество и фамилия усыновленного ребенка

      1. За усыновленным ребенком могут быть сохранены его имя, отчество (при его наличии) и фамилия.

      2. По просьбе усыновителя усыновленному ребенку присваиваются фамилия усыновителя, а также указанное им имя, если это не противоречит интересам ребенка. Отчество усыновленного ребенка определяется по имени усыновителя, если усыновитель мужчина, а при усыновлении ребенка женщиной, не состоящей в браке (супружестве), - по имени лица, указанного ею в качестве отца усыновленного ребенка в соответствии со статьей 192 настоящего Кодекса.

      Если фамилии супругов-усыновителей различные, по соглашению супругов-усыновителей усыновленному ребенку присваивается фамилия одного из них.

      3. При усыновлении ребенка лицом, не состоящим в браке (супружестве), по его просьбе имя, отчество и фамилия отца (матери) усыновленного ребенка записываются в актовой записи о государственной регистрации рождения по указанию усыновителя. По желанию усыновителя сведения об отце (матери) могут не указываться.

      Фамилия отца (матери), указанная по просьбе усыновителя, присваивается по фамилии усыновителя.

      4. Изменение имени, отчества и фамилии усыновленного ребенка, достигшего возраста десяти лет, может быть произведено только с его согласия, за исключением случаев, требующих тайны усыновления.

      5. Об изменении имени, отчества и фамилии усыновленного ребенка указывается в решении суда о его усыновлении.

      6. Внесение изменений, дополнений в актовую запись о государственной регистрации рождения производится в любом регистрирующем органе на основании вступившего в законную силу решения суда об усыновлении и заявления законных представителей ребенка.

      В актовую запись о государственной регистрации рождения сведения о ребенке и усыновителях вносятся в соответствии со сведениями, указанными в решении суда.

      Сноска. Статья 97 с изменениями, внесенными Законом РК от 25.11.2019 № 272-VI (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

Статья 97-1. Усыновление ребенка иностранцами

      1. Усыновление иностранцами ребенка, являющегося гражданином Республики Казахстан, в том числе отмена такого усыновления, на территории Республики Казахстан производится в соответствии с законодательством Республики Казахстан.

      2. Контроль за усыновленными иностранцами детьми, являющимися гражданами Республики Казахстан, осуществляется загранучреждениями Республики Казахстан и уполномоченным органом в области защиты прав детей Республики Казахстан.

      Сноска. Глава 13 дополнена статьей 97-1 в соответствии с Законом РК от 25.11.2019 № 272-VI (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

Статья 98. Изменение даты и места рождения усыновленного ребенка

      1. Для обеспечения тайны усыновления по просьбе усыновителя могут быть изменены дата рождения усыновленного ребенка, но не более чем на шесть месяцев, а также место его рождения.

      Изменение даты рождения усыновленного ребенка допускается только при усыновлении ребенка в возрасте до трех лет.

      Изменение места рождения усыновленного ребенка производится только в пределах территории Республики Казахстан и допускается по желанию усыновителя независимо от возраста ребенка.

      2. Об изменениях даты и (или) места рождения усыновленного ребенка указывается в решении суда о его усыновлении.

      При изменении персональных данных усыновленного ребенка производится регистрация новой актовой записи о государственной регистрации рождения с условным исключением индивидуального идентификационного номера из Национального реестра индивидуальных идентификационных номеров.

      3. Внесение изменений, дополнений в актовую запись о государственной регистрации рождения на основании решения суда об усыновлении производится после регистрации актовой записи о государственной регистрации рождения или восстановления утраченной актовой записи о государственной регистрации рождения.

      Сноска. Статья 98 с изменениями, внесенными Законом РК от 25.11.2019 № 272-VI (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

Статья 99. Запись усыновителей в качестве родителей усыновленного ребенка

      1. По просьбе усыновителей суд принимает решение о записи усыновителей в книге записей актов о рождении в качестве родителей усыновленного ими ребенка.

      2. Необходимость производства такой записи обязательно указывается в решении суда об усыновлении ребенка.

Статья 100. Правовые последствия усыновления ребенка

      1. Усыновленный ребенок и его потомство по отношению к усыновителям и их родственникам, а усыновители и их родственники - по отношению к усыновленному ребенку и его потомству приравниваются в личных неимущественных и имущественных правах и обязанностях к родственникам по происхождению.

      2. Усыновленный ребенок утрачивает личные неимущественные и имущественные права и освобождается от обязанностей по отношению к своим кровным родителям.

      3. При усыновлении ребенка одним лицом личные неимущественные и имущественные права и обязанности могут быть сохранены по желанию матери, если усыновитель - мужчина, или по желанию отца, если усыновитель - женщина.

      4. Ответственность за сохранность имущества, находящегося в собственности усыновленного ребенка, лежит на усыновителе. В случае отказа от усыновления обязанность по возврату этого имущества также возлагается на усыновителя.

      5. О сохранении отношений усыновленного ребенка с одним из родителей или с родственниками умершего родителя указывается в решении суда об усыновлении ребенка.

      6. Правовые последствия усыновления ребенка, предусмотренные пунктами 1 и 2 настоящей статьи, наступают независимо от записи усыновителей в качестве родителей в книге записей актов о рождении этого ребенка.

Статья 101. Сохранение за усыновленным ребенком права на пособия и другие социальные выплаты

      Ребенок, имеющий к моменту своего усыновления право на пенсионные накопления родителей в едином накопительном пенсионном фонде и добровольных накопительных пенсионных фондах, пособия по случаю потери кормильца и другие социальные выплаты, сохраняет это право и при его усыновлении.

      Сноска. Статья 101 в редакции Закона РК от 21.06.2013 № 106-V(вводится в действие по истечении десяти календарных дней после его первого официального опубликования).

Статья 102. Тайна усыновления ребенка

      1. Тайна усыновления ребенка охраняется законом.

      2. Родители, родственники, должностные лица организаций, осуществляющие функции по защите прав ребенка, и (или) государственных органов, осуществляющих государственную регистрацию усыновления; судьи, вынесшие решение об усыновлении, сотрудники организаций по оказанию содействия в устройстве детей-сирот, детей, оставшихся без попечения родителей, в семьи граждан Республики Казахстан, а также другие лица, иным образом осведомленные об усыновлении ребенка, обязаны сохранять тайну усыновления.

      Сноска. Статья 102 с изменением, внесенным Законом РК от 27.12.2019 № 292-VI (порядок введения в действие см. ст. 2).

Статья 103. Признание усыновления недействительным

      1. Усыновление признается недействительным в случаях:

      1) принятия решения суда об усыновлении на основе подложных документов;

      2) совершения усыновления без согласия лиц, указанных в статье 93 настоящего Кодекса;

      3) усыновления лицом, состоящим в браке (супружестве), без письменного согласия другого супруга;

      4) нарушения положений, предусмотренных пунктом 2 статьи 91 настоящего Кодекса.

      2. Признание усыновления недействительным производится в судебном порядке.

      3. Дело о признании усыновления недействительным рассматривается судом с обязательным участием усыновителей, прокурора и представителя органа, осуществляющего функции по опеке или попечительству.

Статья 104. Лица, имеющие право требовать признания усыновления недействительным

      Требование о признании усыновления недействительным вправе предъявить родители усыновленного, супруг усыновителя, лица, права которых нарушены усыновлением, прокурор, орган, осуществляющий функции по опеке или попечительству.

Статья 105. Последствия признания усыновления недействительным

      1. Усыновление признается недействительным с момента вынесения решения суда об усыновлении.

      2. В случае признания усыновления недействительным взаимные права и обязанности усыновленного ребенка и усыновителей, родственников усыновителей прекращаются и восстанавливаются взаимные права и обязанности ребенка и его родителей (его родственников), если этого требуют интересы ребенка.

      3. По требованию родителей ребенку присваиваются прежние имя, отчество (при его наличии) и фамилия, также восстанавливаются прежние дата и место рождения, если они изменялись при усыновлении.

      4. Суд обязан в течение трех дней со дня вступления в законную силу решения суда о признании усыновления недействительным направить выписку из этого решения в регистрирующий орган и органы, осуществляющие функции по опеке или попечительству, по месту государственной регистрации рождения.

      Сноска. Статья 105 с изменением, внесенным Законом РК от 25.11.2019 № 272-VI (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

Статья 106. Основания к отмене усыновления ребенка

      1. Усыновление ребенка отменяется в случаях, если усыновитель:

      1) уклоняется от выполнения возложенных на него обязанностей родителей;

      2) злоупотребляет родительскими правами;

      3) жестоко обращается с усыновленным ребенком;

      4) осуществляет физическое или психическое насилие над усыновленным ребенком;

      5) покушается на половую неприкосновенность усыновленного ребенка;

      6) признан лицом с психическим, поведенческим расстройством (заболеванием), связанным с употреблением психоактивных веществ;

      7) нарушает права усыновленного ребенка, установленные законодательством Республики Казахстан и международными договорами, участницей которых является Республика Казахстан.

      2. Суд вправе отменить усыновление ребенка и по другим основаниям исходя из интересов ребенка и с учетом его мнения.

      Сноска. Статья 106 с изменением, внесенным Законом РК от 07.07.2020 № 361-VI (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

Статья 107. Отмена усыновления ребенка

      1. Отмена усыновления ребенка производится в судебном порядке.

      2. Дело об отмене усыновления ребенка рассматривается с обязательным участием усыновителей, органа, осуществляющего функции по опеке или попечительству, а также прокурора.

      3. Усыновление прекращается со дня вступления в законную силу решения суда об отмене усыновления ребенка.

      Суд обязан в течение трех дней со дня вступления в законную силу решения суда об отмене усыновления ребенка направить выписку из этого решения в регистрирующий орган и органы, осуществляющие функции по опеке или попечительству, по месту государственной регистрации рождения.

      Сноска. Статья 107 с изменением, внесенным Законом РК от 25.11.2019 № 272-VI (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

Статья 107-1. Повторное усыновление ребенка

      Повторное усыновление ребенка возможно только после отмены судом решения об усыновлении ребенка.

      Сноска. Глава 13 дополнена статьей 107-1 в соответствии с Законом РК от 25.11.2019 № 272-VI (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

Статья 108. Лица, обладающие правом требовать отмену усыновления ребенка

      Правом требовать отмену усыновления ребенка обладают его родители, усыновители ребенка, супруг усыновителя, усыновленный ребенок, достигший возраста четырнадцати лет, орган, осуществляющий функции по опеке или попечительству, а также прокурор в интересах ребенка.

Статья 109. Последствия отмены усыновления ребенка

      1. При отмене судом усыновления ребенка взаимные права и обязанности усыновленного ребенка и усыновителей, родственников усыновителей прекращаются и восстанавливаются взаимные права и обязанности ребенка и его родителей (его родственников), если этого требуют интересы ребенка.

      2. При отмене усыновления ребенок по решению суда передается родителям. При отсутствии родителей, а также если передача ребенка родителям противоречит его интересам, ребенок передается на попечение органа, осуществляющего функции по опеке или попечительству.

      3. Суд также разрешает вопрос, сохраняются ли за ребенком присвоенные ему в связи с его усыновлением имя, отчество (при его наличии) и фамилия, также восстанавливаются ли измененные при усыновлении дата и место рождения.

      Изменение имени, отчества (при его наличии) или фамилии ребенка, достигшего возраста десяти лет, возможно только с его согласия.

      4. Суд исходя из интересов ребенка вправе обязать бывшего усыновителя выплачивать средства на содержание ребенка в размере, установленном статьями 139 и 141 настоящего Кодекса.

Статья 110. Недопустимость отмены усыновления по достижении усыновленным ребенком совершеннолетия

      Отмена усыновления ребенка не допускается, если к моменту предъявления требования об отмене усыновления усыновленный ребенок достиг совершеннолетия, за исключением случаев, когда на такую отмену имеется взаимное согласие усыновителя и усыновленного ребенка, а также родителей усыновленного ребенка, если они живы, не лишены родительских прав либо не ограничены в них или не признаны судом недееспособными.

Глава 14. Проведение аккредитации агентств по усыновлению и организаций по оказанию содействия в устройстве детей-сирот, детей, оставшихся без попечения родителей, в семьи граждан Республики Казахстан

      Сноска. Заголовок главы 14 в редакции Закона РК от 27.12.2019 № 292-VI (порядок введения в действие см. ст. 2).

Статья 111. Общие положения

      1. Аккредитации подлежат агентства по усыновлению (далее - агентства), учредителями которых являются граждане государства местонахождения агентства, осуществляющие свою деятельность в указанной сфере на территории своего государства не менее десяти лет на момент подачи заявления об аккредитации путем создания филиалов или представительств, а также некоммерческие организации, учредителями которых являются граждане Республики Казахстан, осуществляющие деятельность по защите прав и интересов детей-сирот, детей, оставшихся без попечения родителей, не менее пяти лет на момент подачи заявления об аккредитации.

      2. Аккредитация проводится до учетной регистрации филиала и (или) представительства агентства.

      3. Сотрудниками агентства, филиала и (или) представительства агентства, а также сотрудниками организации по оказанию содействия в устройстве детей-сирот, детей, оставшихся без попечения родителей, в семьи граждан Республики Казахстан не могут быть работники уполномоченного органа в области защиты прав детей Республики Казахстан, местных исполнительных органов, организаций для детей-сирот, детей, оставшихся без попечения родителей, включая их супругов и близких родственников, а также лица, имеющие или имевшие судимость, подвергающиеся или подвергавшиеся уголовному преследованию (за исключением лиц, уголовное преследование в отношении которых прекращено на основании пунктов 1) и 2) части первой статьи 35 Уголовно-процессуального кодекса Республики Казахстан) за уголовные правонарушения: убийство, умышленное причинение вреда здоровью, против здоровья населения и нравственности, половой неприкосновенности, за экстремистские или террористические преступления, торговлю людьми.

      4. Правила аккредитации агентств и организаций по оказанию содействия в устройстве детей-сирот, детей, оставшихся без попечения родителей, в семьи граждан Республики Казахстан утверждаются уполномоченным органом в области защиты прав детей Республики Казахстан.

      5. Общее количество аккредитованных агентств на территории Республики Казахстан не должно превышать двадцати.

      Сноска. Статья 111 с изменениями, внесенными законами РК от 29.09.2014 № 239-V (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования); от 09.04.2016 № 501-V (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования); от 27.12.2019 № 292-VI (порядок введения в действие см. ст. 2); от 05.07.2024 № 111-VIII (вводится в действие по истечении шестидесяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

Статья 112. Порядок проведения аккредитации агентств

      1. Вопрос об аккредитации агентства, в том числе и отказе в аккредитации, рассматривается уполномоченным органом в области защиты прав детей Республики Казахстан.

      2. Доверенное лицо агентства для осуществления работы по усыновлению детей на территории Республики Казахстан обязано подать заявление с приложением следующих документов:

      1) нотариально засвидетельствованные копии учредительных документов;

      2) копия документа, выданного компетентным органом государства местонахождения агентства, подтверждающего его полномочия на осуществление деятельности в соответствующей сфере;

      3) рекомендательное письмо компетентного органа государства, выдавшего документ, подтверждающий полномочия агентства, или осуществляющего контроль за деятельностью агентства, о возможности осуществления соответствующей деятельности на территории Республики Казахстан;

      4) перечень услуг, предоставляемых агентством кандидатам в усыновители;

      5) обязательство по осуществлению контроля за условиями жизни и воспитания усыновленных детей и предоставлению соответствующих отчетов и информации в установленном порядке;

      6) обязательство по осуществлению контроля за постановкой на учет усыновленного ребенка в консульском учреждении Республики Казахстан по прибытии усыновителей в государство своего проживания;

      7) нотариально удостоверенную доверенность, выданную агентством доверенному лицу;

      8) обязательство компетентного органа государства местонахождения агентства о назначении органа или организации, которая будет представлять отчеты и информацию об условиях жизни и воспитания усыновленных детей в установленном порядке в случае прекращения деятельности агентства на территории государства местонахождения агентства или на территории Республики Казахстан;

      9) обязательство компетентного органа государства местонахождения агентства об информировании в течение двадцати четырех часов уполномоченного органа в области защиты прав детей Республики Казахстан с момента установления факта смерти, жестокого обращения с ребенком, в том числе осуществления физического или психического насилия над ребенком, а также покушения на половую неприкосновенность ребенка;

      10) обязательство компетентного органа государства местонахождения агентства об уведомлении уполномоченного органа в области защиты прав детей Республики Казахстан об изменениях в учредительных документах агентства.

      Документы, перечисленные в подпунктах 1) - 4) настоящего пункта, действительны в течение шести месяцев со дня их выдачи. Уполномоченный орган в области защиты прав детей Республики Казахстан в случае необходимости вправе дополнительно запрашивать подлинные экземпляры этих же документов.

      Все представленные документы должны быть легализованы в порядке, предусмотренном законодательством Республики Казахстан и международными договорами, участницей которых является Республика Казахстан.

      3. Решение об аккредитации агентства принимается уполномоченным органом в области защиты прав детей Республики Казахстан по согласованию с Министерством иностранных дел Республики Казахстан, Министерством внутренних дел Республики Казахстан, уполномоченным органом в области здравоохранения, Министерством юстиции Республики Казахстан и уполномоченным органом в области социальной защиты населения, представляющих соответствующие заключения о возможности аккредитации в пределах своей компетенции.

      4. Решение об аккредитации агентства или отказ в аккредитации выдается уполномоченным органом в области защиты прав детей Республики Казахстан в течение десяти рабочих дней со дня его принятия с обоснованием в случае отказа в аккредитации.

      5. Заявление доверенного лица об аккредитации рассматривается в сроки, установленные законодательством Республики Казахстан об административных процедурах.

      6. При утере решения об аккредитации агентства представитель может получить его дубликат в уполномоченном органе в области защиты прав детей Республики Казахстан в течение десяти рабочих дней со дня подачи соответствующего заявления.

      7. Агентства аккредитуются сроком на один год. Решение об аккредитации является неотчуждаемым и не подлежит передаче другим лицам.

      8. Основаниями для отказа в аккредитации агентства, продлении срока его деятельности и (или) досрочном прекращении его деятельности являются:

      1) несоответствие представленных документов требованиям, установленным законодательством Республики Казахстан;

      2) представление недостоверных сведений о своей деятельности;

      3) наличие негативной информации о деятельности агентства или его филиалов и (или) представительств, поступившей от компетентных органов иностранного государства, а также государственных органов Республики Казахстан;

      4) неблагоприятная социально-экономическая, политическая, экологическая ситуации, осуществление военных действий в государстве местонахождения агентства;

      5) нарушение работниками филиала и (или) представительства агентства законодательства Республики Казахстан;

      6) нарушение агентством своих обязательств по осуществлению контроля за условиями жизни и воспитания усыновленных детей и предоставлению в установленном порядке соответствующих отчетов и информации;

      7) нарушение агентством своих обязательств по осуществлению контроля за постановкой на учет усыновленного ребенка в установленном порядке в консульском учреждении Республики Казахстан;

      8) прекращение деятельности агентства на территории своего государства;

      9) превышение установленного количества аккредитованных агентств на территории Республики Казахстан.

      9. Агентство, получившее решение об отказе в аккредитации их деятельности, вправе повторно обратиться в уполномоченный орган в области защиты прав детей Республики Казахстан по истечении шести месяцев.

      Сноска. Статья 112 с изменениями, внесенными законами РК от 09.04.2016 № 501-V (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования); от 29.06.2020 № 351-VI (вводится в действие с 01.07.2021).

Статья 112-1. Порядок проведения аккредитации организаций по оказанию содействия в устройстве детей-сирот, детей, оставшихся без попечения родителей, в семьи граждан Республики Казахстан

      1. Вопрос об аккредитации организации по оказанию содействия в устройстве детей-сирот, детей, оставшихся без попечения родителей, в семьи граждан Республики Казахстан, в том числе об отказе в аккредитации, рассматривается уполномоченным органом в области защиты прав детей Республики Казахстан.

      2. Организация по оказанию содействия в устройстве детей-сирот, детей, оставшихся без попечения родителей, в семьи граждан Республики Казахстан подает заявление с приложением документов, определенных правилами аккредитации агентств и организаций по оказанию содействия в устройстве детей-сирот, детей, оставшихся без попечения родителей, в семьи граждан Республики Казахстан.

      3. Решение об аккредитации организации по оказанию содействия в устройстве детей-сирот, детей, оставшихся без попечения родителей, в семьи граждан Республики Казахстан или об отказе в аккредитации выдается уполномоченным органом в области защиты прав детей Республики Казахстан в течение десяти рабочих дней со дня его принятия с обоснованием в случае отказа в аккредитации.

      4. Организации по оказанию содействия в устройстве детей-сирот, детей, оставшихся без попечения родителей, в семьи граждан Республики Казахстан аккредитуются сроком на один год с правом продления. Решение об аккредитации является неотчуждаемым и не подлежит передаче другим лицам.

      5. Действие решения об аккредитации организации по оказанию содействия в устройстве детей-сирот, детей, оставшихся без попечения родителей, в семьи граждан Республики Казахстан приостанавливается уполномоченным органом в области защиты прав детей Республики Казахстан в случае:

      1) несоблюдения норм настоящего Кодекса;

      2) наличия обоснованных жалоб на деятельность организации по оказанию содействия в устройстве детей-сирот, детей, оставшихся без попечения родителей, в семьи граждан Республики Казахстан, поступивших в уполномоченный орган в области защиты прав детей Республики Казахстан и (или) иные государственные органы.

      6. Основаниями для отказа в аккредитации организации по оказанию содействия в устройстве детей-сирот, детей, оставшихся без попечения родителей, в семьи граждан Республики Казахстан, в продлении срока аккредитации, лишения (отзыва) аккредитации являются:

      1) несоответствие представленных документов требованиям, установленным правилами аккредитации агентств и организаций по оказанию содействия в устройстве детей-сирот, детей, оставшихся без попечения родителей, в семьи граждан Республики Казахстан;

      2) представление организацией по оказанию содействия в устройстве детей-сирот, детей, оставшихся без попечения родителей, в семьи граждан Республики Казахстан недостоверных сведений о своей деятельности;

      3) нарушение организацией по оказанию содействия в устройстве детей-сирот, детей, оставшихся без попечения родителей, в семьи граждан Республики Казахстан прав и законных интересов детей-сирот, детей, оставшихся без попечения родителей;

      4) неустранение в течение одного месяца нарушений, повлекших приостановление действия решения об аккредитации;

      5) прекращение деятельности организации по оказанию содействия в устройстве детей-сирот, детей, оставшихся без попечения родителей, в семьи граждан Республики Казахстан.

      7. Некоммерческая организация, осуществляющая деятельность по защите прав и интересов детей-сирот, детей, оставшихся без попечения родителей, получившая решение об отказе в аккредитации, вправе повторно обратиться в уполномоченный орган в области защиты прав детей Республики Казахстан по истечении шести месяцев.

      Сноска. Глава 14 дополнена статьей 112-1 в соответствии с Законом РК от 27.12.2019 № 292-VI (порядок введения в действие см. ст. 2).

Статья 113. Продление, приостановление и (или)прекращение деятельности филиалов и (или) представительств агентств

      1. Для продления срока аккредитации агентства им подается заявление о продлении срока в уполномоченный орган в области защиты прав детей Республики Казахстан не позднее чем за тридцать календарных дней до истечения срока аккредитации.

      Заявление о продлении срока аккредитации агентства рассматривается уполномоченным органом в области защиты прав детей Республики Казахстан в течение десяти рабочих дней со дня принятия заявления. Мотивированное решение о продлении (об отказе в продлении) срока аккредитации агентства принимается уполномоченным органом в области защиты прав детей Республики Казахстан и направляется филиалу и (или) представительству агентства в течение пяти рабочих дней со дня принятия решения.

      2. Срок аккредитации продлевается автоматически по истечении срока, предусмотренного в пункте 1 настоящей статьи, в случае, если ими были соблюдены все требования, установленные законодательством Республики Казахстан, в течение одного года после первой аккредитации агентства.

      3. Действие решения об аккредитации агентства приостанавливается уполномоченным органом в области защиты прав детей Республики Казахстан в случае:

      1) несоблюдения норм настоящего Кодекса;

      2) наличия обоснованных жалоб на деятельность филиала и (или) представительства агентства в уполномоченный орган в области защиты прав детей Республики Казахстан и (или) иные государственные органы.

      Филиал и (или) представительство агентства уведомляются уполномоченным органом в области защиты прав детей Республики Казахстан в течение пяти рабочих дней со дня принятия решения о приостановлении их деятельности.

      4. При устранении в течение одного месяца нарушений, повлекших приостановление действия решения об аккредитации агентства, его действие возобновляется уполномоченным органом в области защиты прав детей Республики Казахстан.

      5. Филиалы и (или) представительства агентства прекращают свою деятельность в следующих случаях:

      1) неосуществления деятельности по усыновлению детей в соответствии с учредительными документами агентства;

      2) неустранения в течение одного месяца нарушений, повлекших приостановление действия решения об аккредитации агентства;

      3) представления филиалом и (или) представительством агентства заявления о прекращении деятельности;

      4) истечения срока действия решения об аккредитации агентства и невозможности продления срока аккредитации на новый срок.

      6. Вопросы прекращения деятельности филиалов и (или) представительств агентств рассматриваются в течение десяти рабочих дней со дня обнаружения (возникновения) обстоятельств, указанных в пункте 5 настоящей статьи.

      Мотивированное решение о прекращении деятельности филиала и (или) представительства агентства принимается и направляется ему уполномоченным органом в области защиты прав детей Республики Казахстан в течение десяти рабочих дней со дня принятия решения.

      7. Решение об аккредитации, приостановлении и прекращении деятельности филиала и (или) представительства агентства распространяется уполномоченным органом в области защиты прав детей Республики Казахстан путем размещения решения на официальном интернет-ресурсе уполномоченного органа в области защиты прав детей Республики Казахстан.

      Сноска. Статья 113 с изменениями, внесенными законами РК от 09.04.2016 № 501-V (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

Статья 114. Права и обязанности филиала и (или)представительства агентства

      1. Филиал и (или) представительство агентства вправе:

      1) оказывать содействие в усыновлении гражданам государства по местонахождению агентства;

      2) получать в установленном порядке и объеме информацию об усыновляемом ребенке;

      3) в порядке, установленном законодательством Республики Казахстан, обжаловать действия и решения должностных лиц и государственных органов;

      4) представлять в уполномоченный орган в области защиты прав детей Республики Казахстан документы кандидатов в усыновители для подбора ребенка на усыновление, которые действительны в течение шести месяцев со дня их выдачи (за исключением сроков, указанных в документах кандидатов в усыновители), а также в суд для усыновления;

      2. Филиал и (или) представительство агентств в установленном порядке обязано:

      1) пройти учетную регистрацию в порядке, установленном законодательством Республики Казахстан для учетной регистрации филиалов и (или) представительств юридических лиц, после получения аккредитации;

      2) представить справку об учетной регистрации (перерегистрации) филиала (представительства) в уполномоченный орган по защите прав детей Республики Казахстан;

      3) информировать не позднее пяти рабочих дней о начале своей деятельности уполномоченный орган по защите прав детей Республики Казахстан;

      4) представлять в уполномоченный орган в области защиты прав детей Республики Казахстан документы кандидатов в усыновители для подбора ребенка на усыновление, которые действительны в течение шести месяцев со дня их выдачи (за исключением сроков, указанных в документах кандидатов в усыновители), а также в суд для усыновления;

      5) получать на основании заявления кандидатов в усыновители информацию о ребенке: имя, возраст, пол, состояние здоровья;

      6) организовывать прием и размещение кандидатов в усыновители и необходимую им помощь в оформлении усыновления;

      7) участвовать в судебных заседаниях при рассмотрении дел об усыновлении, получать решения суда об усыновлении, также оказывать содействие усыновителям в оформлении свидетельства, при необходимости справки о рождении и паспорта ребенка для выезда за пределы Республики Казахстан;

      8) осуществлять на территории Республики Казахстан иную деятельность по представлению интересов кандидатов в усыновители, а также усыновителей, не запрещенную законодательством Республики Казахстан.

      3. Филиалы и (или) представительства агентств организуют представление в уполномоченный орган в области защиты прав детей Республики Казахстан отчетов усыновителей об условиях жизни и воспитания детей в их семьях, подготовленных компетентным органом государства, на территории которого проживает усыновленный ребенок (далее - отчеты).

      4. Первые три года после вступления в законную силу решения суда об усыновлении отчет представляется через каждые шесть месяцев. В последующем отчеты представляются ежегодно.

      5. Отчеты представляются на официальном языке соответствующего иностранного государства.

      Представляемые отчеты должны быть легализованы в установленном порядке, если иное не предусмотрено законодательством Республики Казахстан, а также переведены на казахский или русский язык. При этом перевод либо подпись переводчика удостоверяется в загранучреждениях Республики Казахстан по месту жительства усыновителей либо нотариусом на территории Республики Казахстан.

      6. Учет отчетов и информации о постановке усыновленных детей на консульский учет ведется в порядке, определяемом уполномоченным органом в области защиты прав детей Республики Казахстан.

      Сноска. Статья 114 с изменениями, внесенными законами РК от 24.12.2012 № 60-V (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после его первого официального опубликования); от 13.06.2013 № 102-V (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после его первого официального опубликования); от 09.04.2016 № 501-V (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования); от 14.07.2022 № 141-VII (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

Статья 114-1. Права и обязанности организации по оказанию содействия в устройстве детей-сирот, детей, оставшихся без попечения родителей, в семьи граждан Республики Казахстан

      1. Организация по оказанию содействия в устройстве детей-сирот, детей, оставшихся без попечения родителей, в семьи граждан Республики Казахстан вправе:

      1) получать информацию в объеме, определенном уполномоченным органом в области защиты прав детей Республики Казахстан, в порядке, установленном законодательством Республики Казахстан, о детях-сиротах, детях, оставшихся без попечения родителей, с согласия их законных представителей;

      2) осуществлять подбор граждан Республики Казахстан, постоянно проживающих на территории Республики Казахстан, желающих принять детей-сирот, детей, оставшихся без попечения родителей, на воспитание в свою семью (усыновление, опека или попечительство, патронат, приемная семья);

      3) определять конкретные обстоятельства утраты родительского попечения воспитанников организаций всех типов для детей-сирот, детей, оставшихся без попечения родителей, (образовательные, медицинские и другие) для оказания содействия их устройству в семьи;

      4) осуществлять иные права, предусмотренные законами Республики Казахстан.

      2. Организация по оказанию содействия в устройстве детей-сирот, детей, оставшихся без попечения родителей, в семьи граждан Республики Казахстан в порядке, установленном законодательством Республики Казахстан, обязана:

      1) сохранять тайну усыновления;

      2) осуществлять психологическую подготовку граждан Республики Казахстан, постоянно проживающих на территории Республики Казахстан, желающих принять детей-сирот, детей, оставшихся без попечения родителей, на воспитание в свою семью, за счет средств организации по оказанию содействия в устройстве детей-сирот, детей, оставшихся без попечения родителей, в семьи граждан Республики Казахстан;

      3) оказывать правовую помощь, психологическую и психолого-педагогическую консультацию гражданам, постоянно проживающим на территории Республики Казахстан, желающим принять и принявшим детей-сирот, детей, оставшихся без попечения родителей, на воспитание в свою семью;

      4) информировать уполномоченный орган в области защиты прав детей Республики Казахстан и правоохранительные органы Республики Казахстан в течение двадцати четырех часов с момента установления факта смерти, жестокого обращения с ребенком, в том числе осуществления физического или психического насилия над ребенком, а также покушения на половую неприкосновенность ребенка, устроенного на воспитание в семью организацией по оказанию содействия в устройстве детей-сирот, детей, оставшихся без попечения родителей, в семьи граждан Республики Казахстан;

      5) представлять ежеквартальный отчет о своей деятельности в уполномоченный орган в области защиты прав детей Республики Казахстан;

      6) соблюдать иные обязанности, предусмотренные законами Республики Казахстан.

      Сноска. Глава 14 дополнена статьей 114-1 в соответствии с Законом РК от 27.12.2019 № 292-VI (порядок введения в действие см. ст. 2).

РАЗДЕЛ 4. ОПЕКА ИЛИ ПОПЕЧИТЕЛЬСТВО, РЕСПУБЛИКАНСКИЙ БАНК
ДАННЫХ, ПРИЕМНАЯ И ГОСТЕВАЯ СЕМЬИ

      Сноска. Заголовок раздела 4 в редакции Закона РК от 09.04.2016 № 501-V (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

Глава 15. ВЫЯВЛЕНИЕ И УСТРОЙСТВО ДЕТЕЙ-СИРОТ,
ДЕТЕЙ, ОСТАВШИХСЯ БЕЗ ПОПЕЧЕНИЯ РОДИТЕЛЕЙ

Статья 115. Защита прав и интересов детей-сирот, детей, оставшихся без попечения родителей

      1. Защита прав и интересов детей-сирот, детей, оставшихся без попечения родителей, возлагается на уполномоченный орган в области защиты прав детей Республики Казахстан и другие государственные органы в пределах их компетенции, а также на законных представителей этих детей.

      2. Организация деятельности по учету детей-сирот, детей, оставшихся без попечения родителей, исходя из конкретных обстоятельств утраты родительского попечения, выбор формы устройства детей, также последующий контроль за условиями содержания, воспитания и обучения возлагаются на местные исполнительные органы.

      3. Запрещается посредническая и любая иная деятельность физических и юридических лиц по подбору, устройству, передаче детей-сирот, детей, оставшихся без попечения родителей, за исключением государственных органов в пределах их компетенции.

      Не является посреднической деятельностью по усыновлению деятельность органов, осуществляющих функции по опеке или попечительству, и других организаций, выполняющих возложенные на них обязанности по выявлению и устройству детей-сирот, детей, оставшихся без попечения родителей, функции по защите прав детей, также деятельность агентств и организаций по оказанию содействия в устройстве детей-сирот, детей, оставшихся без попечения родителей, в семьи граждан Республики Казахстан, предусмотренная настоящим Кодексом.

      Физические и юридические лица, указанные в настоящей статье, не могут преследовать в своей деятельности коммерческие цели.

      Сноска. Статья 115 с изменением, внесенным Законом РК от 27.12.2019 № 292-VI (порядок введения в действие см. ст. 2).

Статья 116. Формы защиты прав и интересов детей-сирот, детей, оставшихся без попечения родителей

      1. Защита прав и интересов детей-сирот, детей, оставшихся без попечения родителей, осуществляется путем передачи их на воспитание в семью (усыновление, опеку или попечительство, патронат, приемная семья), а при отсутствии такой возможности – в организации всех типов для детей-сирот, детей, оставшихся без попечения родителей.

      2. Обеспечение защиты прав и интересов детей-сирот, детей, оставшихся без попечения родителей, переданных на воспитание в семью (усыновление, опеку или попечительство, патронат), является минимальным социальным стандартом в сфере семьи и детей в соответствии с Законом Республики Казахстан "О минимальных социальных стандартах и их гарантиях".

      Сноска. Статья 116 в редакции Законом РК от 19.05.2015 № 315-V (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования); от 09.04.2016 № 501-V (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

Статья 117. Выявление и учет детей-сирот, детей, оставшихся без попечения родителей

      1. Выявление детей-сирот, детей, оставшихся без попечения родителей, осуществляется всеми физическими и юридическими лицами, которым стало известно об отсутствии родительского попечения.

      2. Физические и юридические лица обязаны незамедлительно информировать органы, осуществляющие функции по опеке или попечительству, о детях-сиротах, детях, оставшихся без попечения родителей, по месту их нахождения.

      3. Должностные лица медицинских организаций и организаций, осуществляющих функции по защите прав ребенка, в течение трех рабочих дней со дня оставления новорожденного, поступления и доставления детей-сирот и детей, оставшихся без попечения родителей, обязаны сообщить об этом в орган, осуществляющий функции по опеке или попечительству, и прокуратуру соответствующей административно-территориальной единицы.

      4. Местный исполнительный орган при установлении факта отсутствия попечения со стороны его родителей или его родственников в течение трех дней со дня получения сведений обязан провести обследование условий жизни ребенка и обеспечить защиту прав и интересов ребенка до решения вопроса о его устройстве.

      5. Местный исполнительный орган районов, городов областного значения, городов республиканского значения, столицы по месту нахождения детей-сирот, детей, оставшихся без попечения родителей, в течение месяца со дня поступления сведений о них обеспечивает устройство ребенка (первичный учет Республиканского банка данных).

      При невозможности передать ребенка на воспитание в семью по истечении месяца направляет сведения о ребенке в орган, осуществляющий функции по опеке или попечительству, соответствующих административно-территориальных единиц для регионального учета Республиканского банка данных и оказания содействия в последующем устройстве ребенка на воспитание в семью граждан Республики Казахстан, постоянно проживающих на территории Республики Казахстан.

      6. Местные исполнительные органы областей, городов республиканского значения, столицы при невозможности передать детей-сирот, детей, оставшихся без попечения родителей, гражданам Республики Казахстан на усыновление, под опеку или попечительство, в приемную семью, на воспитание в семью патронатным воспитателям по истечении двухмесячного срока со дня поступления к нему сведений о ребенке обязаны сообщить в уполномоченный орган в области защиты прав детей Республики Казахстан для постановки на централизованный учет детей-сирот, детей, оставшихся без попечения родителей, Республиканского банка данных.

      Порядок организации учета детей-сирот и детей, оставшихся без попечения родителей, и доступа к информации о них определяется уполномоченным органом в области защиты прав детей Республики Казахстан.

      Сноска. Статья 117 с изменениями, внесенными законами РК от 29.09.2014 № 239-V (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования); от 09.04.2016 № 501-V (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования); от 05.07.2024 № 111-VIII (вводится в действие по истечении шестидесяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

Статья 118. Устройство детей-сирот, детей, оставшихся без попечения родителей

      1. В интересах ребенка при устройстве детей-сирот, детей, оставшихся без попечения родителей, переданных на воспитание в семью на усыновление, под опеку или попечительство или по договору о передаче ребенка в приемную или гостевую семью, на патронатное воспитание, а при отсутствии такой возможности – в организации всех типов (образовательные, медицинские и другие) могут быть учтены его национальность, принадлежность к определенной религии и культуре, родной язык, возможность обеспечения преемственности в воспитании и обучении.

      2. До устройства детей-сирот, детей, оставшихся без попечения родителей, на воспитание в семью или в организации, указанные в пункте 1 настоящей статьи, исполнение обязанностей опекуна или попечителя детей временно возлагается на органы, осуществляющие функции по опеке или попечительству, по месту нахождения ребенка.

      Сноска. Статья 118 с изменениями, внесенными законами РК от 09.04.2016 № 501-V (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

Глава 15-1. Республиканский банк данных

      Сноска. Раздел 4 дополнен главой 15-1 в соответствии с Законом РК от 09.04.2016 № 501-V (вводится в действие с 01.01.2017).

Статья 118-1. Требования к формированию и использованию Республиканского банка данных

      1. Республиканский банк данных формируется органами, осуществляющими функции по опеке или попечительству, местных исполнительных органов районов, городов областного значения, областей, городов республиканского значения, столицы по месту нахождения детей-сирот, детей, оставшихся без попечения родителей, и уполномоченным органом в области защиты прав детей Республики Казахстан.

      2. Сведения, содержащиеся в Республиканском банке данных, являются государственными электронными информационными ресурсами.

      Органы, осуществляющие функции по опеке или попечительству, местных исполнительных органов районов, городов областного значения, областей, городов республиканского значения, столицы и уполномоченный орган в области защиты прав детей Республики Казахстан обязаны принимать меры по защите государственных электронных информационных ресурсов.

      Сноска. Статья 118-1 с изменением, внесенным Законом РК от 27.12.2019 № 292-VI (порядок введения в действие см. ст. 2).

Статья 118-2. Формирование Республиканского банка данных

      1. Порядок формирования и использования Республиканского банка данных определяется уполномоченным органом в области защиты прав детей Республики Казахстан.

      2. Органы, осуществляющие функции по опеке или попечительству, предоставляющие в обязательном порядке сведения о детях, оставшихся без попечения родителей, для формирования Республиканского банка данных не утрачивают свои права на использование таких сведений.

      Предоставление сведений о детях, оставшихся без попечения родителей, не освобождает органы, осуществляющие функции по опеке или попечительству, от обязанности по устройству или организации устройства таких детей на воспитание в семьи граждан Республики Казахстан, постоянно проживающих на территории Республики Казахстан.

      3. Лицо, желающее принять детей-сирот, детей, оставшихся без попечения родителей, на воспитание в свою семью, предоставляет сведения о себе в органы, осуществляющие функции по опеке или попечительству, местных исполнительных органов районов, городов областного значения, областей, городов республиканского значения, столицы по месту нахождения детей-сирот, детей, оставшихся без попечения родителей, или в Республиканский банк данных для последующей регистрации.

      Лицо, желающее принять детей-сирот, детей, оставшихся без попечения родителей, на воспитание в свою семью, вправе осуществить это на территории любой области, города республиканского значения, столицы, вне зависимости от места их жительства.

Статья 118-3. Доступ к конфиденциальной информации о детях-сиротах, детях, оставшихся без попечения родителей

      1. Доступ лиц, желающих принять детей на воспитание в свои семьи, к конфиденциальной информации о детях-сиротах, детях, оставшихся без попечения родителей, осуществляется при условии их регистрации в Республиканском банке данных и принятия обязательств о неразглашении сведений Республиканского банка данных.

      2. Конфиденциальная информация о детях-сиротах, детях, оставшихся без попечения родителей, может быть использована органом, осуществляющим функции по опеке или попечительству, местных исполнительных органов районов, городов областного значения, городов республиканского значения, столицы по месту нахождения детей-сирот, детей, оставшихся без попечения родителей, и уполномоченным органом в области защиты прав детей Республики Казахстан для создания производной информации о детях-сиротах, детях, оставшихся без попечения родителей.

      Использование производной информации о детях-сиротах, детях, оставшихся без попечения родителей, в коммерческих целях не допускается.

      К производной информации о детях-сиротах, детях, оставшихся без попечения родителей, относится информация по полу, о возрасте, состоянии здоровья, особенностях характера, причинах отсутствия родительского попечения, наличии братьев и сестер, совершеннолетних родственников, а также возможных формах устройства на воспитание в семьи и фотографии детей, содержащиеся в Республиканском банке данных.

Статья 118-4. Прекращение учета сведений о детях-сиротах, детях, оставшихся без попечения родителей, и лицах, желающих принять детей на воспитание в свои семьи, в Республиканском банке данных

      1. Основаниями прекращения учета сведений о ребенке, оставшемся без попечения родителей, в Республиканском банке данных являются:

      устройство ребенка, оставшегося без попечения родителей, на воспитание в семью;

      возвращение ребенка, оставшегося без попечения родителей, его родителям или родителю;

      достижение ребенком, оставшимся без попечения родителей, совершеннолетия или приобретение таким ребенком полной дееспособности до достижения им совершеннолетия;

      смерть ребенка, оставшегося без попечения родителей;

      признание ребенка в судебном порядке безвестно отсутствующим, объявление его умершим.

      2. Основаниями прекращения учета сведений о лице, желающем принять ребенка на воспитание в свою семью, в Республиканском банке данных являются:

      принятие лицом ребенка на воспитание в свою семью;

      заявление в письменной форме лица, желающего принять ребенка на воспитание в свою семью, о прекращении учета сведений о нем в Республиканском банке данных;

      изменение обстоятельств, которые предоставляли лицу возможность принять ребенка на воспитание в свою семью;

      смерть лица, желающего принять ребенка на воспитание в свою семью.

Статья 118-5. Ответственность за нарушение порядка и сроков представления в Республиканский банк данных и разглашение сведений о детях-сиротах, детях, оставшихся без попечения родителей

      Лица, виновные в нарушении порядка и сроков представления в Республиканский банк данных и разглашении сведений о детях-сиротах, детях, оставшихся без попечения родителей, несут ответственность в соответствии с законами Республики Казахстан.

Глава 16. ПОРЯДОК УСТАНОВЛЕНИЯ ОПЕКИ
ИЛИ ПОПЕЧИТЕЛЬСТВА

Статья 119. Лица, над которыми устанавливается опека или попечительство

      1. Опека или попечительство устанавливается над детьми-сиротами, детьми, оставшимися без попечения родителей, в целях их содержания, воспитания и обучения, а также для защиты их имущественных и личных неимущественных прав и интересов.

      2. Опека или попечительство устанавливается также для защиты имущественных и личных неимущественных прав и интересов недееспособных или ограниченно дееспособных совершеннолетних лиц.

      3. Опека или попечительство родных братьев и сестер, воспитывавшихся в одной семье, разными лицами не допускается, за исключением случаев, когда данные обстоятельства отвечают интересам детей.

Статья 120. Функции государства по опеке или попечительству

      1. Государство осуществляет свои функции по опеке или попечительству в отношении несовершеннолетних и недееспособных или ограниченно дееспособных совершеннолетних лиц через местные исполнительные органы.

      2. Координация деятельности и организация взаимодействия государственных органов и организаций по опеке или попечительству над несовершеннолетними осуществляются уполномоченным органом в области защиты прав детей Республики Казахстан.

      3. Функции государства по опеке или попечительству осуществляются в порядке, определяемом Правительством Республики Казахстан.

      Сноска. Статья 120 с изменением, внесенным Законом РК от 13.06.2013 № 102-V (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после его первого официального опубликования).

Статья 121. Установление опеки или попечительства

      1. Опека или попечительство устанавливается органами, осуществляющими функции по опеке или попечительству, по месту жительства лица, нуждающегося в опеке или попечительстве, либо по месту нахождения имущества, подлежащего опеке. В отдельных случаях опека или попечительство могут быть установлены по месту жительства опекуна или попечителя.

      2. Суд обязан в течение трех рабочих дней с момента вступления в законную силу решения о признании лица недееспособным или ограниченно дееспособным сообщить об этом органу, осуществляющему функции по опеке или попечительству, по месту жительства такого лица для установления над ним опеки или попечительства.

      3. Опека или попечительство устанавливается в течение двадцати рабочих дней с момента, когда соответствующим органам стало известно о необходимости установления над лицом опеки или попечительства либо опеки над имуществом.

      4. Назначение опекуна или попечителя может быть обжаловано заинтересованными лицами в порядке, установленном законами Республики Казахстан.

      Сноска. Статья 121 с изменениями, внесенными законами РК от 25.11.2019 № 272-VI (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования); от 29.06.2020 № 351-VI (вводится в действие с 01.07.2021).

Статья 122. Опекуны или попечители

      1. Опекунами или попечителями могут быть только совершеннолетние лица, за исключением:

      1) лиц, признанных судом недееспособными или ограниченно дееспособными;

      2) лиц, лишенных судом родительских прав или ограниченных судом в родительских правах;

      3) отстраненных от обязанностей опекуна или попечителя за ненадлежащее исполнение возложенных на него законом Республики Казахстан обязанностей;

      4) бывших усыновителей, если усыновление отменено судом по их вине;

      5) лиц, которые по состоянию здоровья не могут осуществлять обязанности опекуна или попечителя;

      6) лиц, не имеющих постоянного места жительства;

      7) лиц, имеющих непогашенную или неснятую судимость за совершение умышленного преступления на момент установления опеки (попечительства), а также лиц, указанных в подпункте 12) настоящего пункта;";

      8) лиц без гражданства;

      9) лиц мужского пола, не состоящих в зарегистрированном браке (супружестве), за исключением случаев фактического воспитания ребенка не менее трех лет в связи со смертью матери или лишением ее родительских прав;

      10) лиц, которые на момент установления опеки или попечительства не имеют дохода, обеспечивающего подопечному прожиточный минимум, установленный законодательством Республики Казахстан;

      11) лиц, состоящих на учетах в наркологическом или психоневрологическом диспансерах;

      12) лиц, имеющих или имевших судимость, подвергающихся или подвергавшихся уголовному преследованию (за исключением лиц, уголовное преследование в отношении которых прекращено на основании подпунктов 1) и 2) части первой статьи 35 Уголовно-процессуального кодекса Республики Казахстан) за уголовные правонарушения: убийство, умышленное причинение вреда здоровью, против здоровья населения и нравственности, половой неприкосновенности, за экстремистские или террористические преступления, торговлю людьми;

      13) граждан Республики Казахстан, постоянно проживающих на территории Республики Казахстан, не прошедших психологическую подготовку в порядке, установленном пунктом 4 статьи 91 настоящего Кодекса (за исключением близких родственников ребенка).

      Если несовершеннолетнему необходимо немедленно назначить опекуна или попечителя в лице родственника, отчима (мачехи), органы, осуществляющие функции по опеке или попечительству, вправе установить опеку или попечительство без прохождения психологической подготовки при условии прохождения им психологической подготовки в течение одного календарного года с момента приема ребенка на воспитание в семью. В случае, если опекун или попечитель в установленный срок не прошел психологическую подготовку, орган, осуществляющий функции по опеке или попечительству, инициирует вопрос об отмене опеки или попечительства.

      2. Опекун или попечитель может быть назначен только с его согласия. Если это не противоречит интересам подопечного, преимущественное право на назначение опекуном или попечителем имеют супруг, родители, родственники или другие лица, близкие к подопечному.

      Допускается назначение одного опекуна или попечителя для нескольких лиц, если нет противоречий между интересами подопечных.

      3. При назначении опеки или попечительства над несовершеннолетними, родители которых дееспособны и не лишены родительских прав, но не могут осуществлять их воспитание, опекуны или попечители назначаются с учетом желания родителей.

      При назначении ребенку опекуна или попечителя учитываются нравственные и иные личные качества опекуна или попечителя, способность его к выполнению обязанностей опекуна или попечителя, отношения между опекуном или попечителем и ребенком, отношение к ребенку членов семьи опекуна или попечителя, а также, если это возможно, желание самого ребенка.

      Если лицо, назначаемое опекуном или попечителем над несовершеннолетним, состоит в браке (супружестве), требуется обязательное согласие его супруга.

      4. Опекунами или попечителями лиц, нуждающихся в опеке или попечительстве и находящихся в соответствующих организациях образования, медицинских организациях, организациях социальной защиты населения, являются администрации этих организаций.

      Временное помещение ребенка опекуном или попечителем в такую организацию не прекращает прав и обязанностей опекуна или попечителя в отношении этого ребенка.

      5. Опекуны или попечители выступают в защиту прав и интересов своих подопечных в отношениях с любыми лицами, в том числе в суде, без специального подтверждения полномочий.

      Сноска. Статья 122 с изменениями, внесенными законами РК от 09.04.2016 № 501-V (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования); от 27.12.2019 № 292-VI (порядок введения в действие см. ст. 2); от 03.05.2022 № 118-VII (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

Глава 17. ПРАВОВОЕ ПОЛОЖЕНИЕ ОПЕКУНОВ ИЛИ ПОПЕЧИТЕЛЕЙ И
ПОДОПЕЧНЫХ

Статья 123. Права лиц, находящихся под опекой или попечительством

      Лица, находящиеся под опекой или попечительством, наряду с правами, предусмотренными статьями 60 - 62 и 67 настоящего Кодекса, также имеют право на:

      1) уважение их человеческого достоинства;

      2) заботу со стороны опекуна или попечителя;

      3) совместное с ним проживание, за исключением случаев, предусмотренных пунктом 4 статьи 126 настоящего Кодекса;

      4) причитающиеся им алименты, пособия и другие социальные выплаты;

      5) сохранение права собственности на жилище или права пользования жилищем;

      6) защиту от злоупотреблений со стороны опекуна или попечителя;

      7) воспитание в семье опекуна или попечителя;

      8) обеспечение им условий для содержания, воспитания, образования и всестороннего развития;

      9) получение жилища в случае его отсутствия в соответствии с жилищным законодательством Республики Казахстан.

Статья 124. Права детей-сирот, детей, оставшихся без попечения родителей и находящихся в организациях образования, медицинских и других организациях

      1. Дети-сироты, дети, оставшиеся без попечения родителей и находящиеся в организациях образования, медицинских и других организациях, наряду с правами, предусмотренными статьями 60 - 62 и 67 настоящего Кодекса, также имеют право на:

      1) содержание, воспитание, образование, всестороннее развитие, уважение их человеческого достоинства, обеспечение их интересов;

      2) причитающиеся им алименты, пособия и другие социальные выплаты;

      3) сохранение права собственности на жилище или права пользования им, а при отсутствии жилища имеют право на его получение в соответствии с жилищным законодательством Республики Казахстан;

      4) содействие в трудоустройстве, осуществляемое местными исполнительными органами.

      2. Защита прав выпускников данных организаций возлагается на органы, осуществляющие функции по опеке или попечительству.

Статья 125. Исполнение опекунами или попечителями своих обязанностей

      1. Опекуны являются представителями подопечных в силу закона и совершают от их имени и в их интересах все необходимые сделки.

      2. Попечители дают согласие на совершение тех сделок, которые лица, находящиеся под попечительством, не вправе совершать самостоятельно, оказывают подопечным содействие в осуществлении ими своих прав и исполнении обязанностей, а также охраняют их от злоупотреблений со стороны третьих лиц.

      Опекун или попечитель не обязан содержать подопечных за свой счет. Содержание подопечного осуществляется за счет получаемых подопечным заработной платы, алиментов и других социальных выплат, а также за счет принадлежащего ему имущества.

      При отсутствии достаточных средств на содержание подопечного органы, осуществляющие функции по опеке или попечительству, назначают пособие на его содержание.

      Порядок назначения и размер выплаты пособия опекунам или попечителям на содержание ребенка-сироты (детей-сирот) и ребенка (детей), оставшегося без попечения родителей, определяются уполномоченным органом в области защиты прав детей Республики Казахстан.

      3. Опекуны или попечители обязаны заботиться о содержании своих подопечных, об обеспечении ухода за ними и лечении, защите их прав и интересов. Указанные обязанности не возлагаются на попечителей совершеннолетних лиц, признанных судом ограниченно дееспособными, и несовершеннолетних, объявленных полностью дееспособными.

      4. Если основания, в силу которых лицо было признано недееспособным или ограниченно дееспособным, отпали, опекун или попечитель обязан ходатайствовать перед судом о признании подопечного дееспособным.

      Сноска. Статья 125 с изменением, внесенным Законом РК от 19.04.2023 № 223-VII (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

Статья 126. Права и обязанности опекуна или попечителя ребенка

      1. Опекун или попечитель ребенка обязан воспитывать ребенка, находящегося под опекой или попечительством, заботиться о его здоровье, физическом, психическом, нравственном и духовном развитии.

      Указанные обязанности не возлагаются на попечителей совершеннолетних лиц, ограниченных судом в дееспособности.

      Опекун или попечитель вправе самостоятельно определять способы воспитания ребенка, находящегося под опекой или попечительством, с учетом мнения ребенка и рекомендаций органа, осуществляющего функции по опеке или попечительству, а также при соблюдении требований, предусмотренных статьей 72 настоящего Кодекса.

      Опекун или попечитель с учетом мнения ребенка имеет право выбора организации образования и формы обучения ребенка и обязан обеспечить получение ребенком обязательного среднего образования.

      2. Опекун или попечитель вправе требовать по суду возврата ребенка, находящегося под опекой или попечительством, от любых лиц, удерживающих у себя ребенка без законных оснований, в том числе от близких родственников ребенка.

      3. Опекун или попечитель не вправе препятствовать общению ребенка с его родителями и другими близкими родственниками, за исключением случаев, когда такое общение не отвечает интересам ребенка.

      4. Опекуны или попечители несовершеннолетних обязаны проживать совместно со своими подопечными, за исключением случаев, когда подопечные находятся на воспитании или лечении в организации образования либо в медицинской организации. Раздельное проживание попечителя с подопечным, достигшим шестнадцати лет, допускается с разрешения органа, осуществляющего функции по опеке или попечительству, при условии, что это не отразится неблагоприятно на воспитании и защите прав и интересов подопечного.

      Опекуны или попечители обязаны извещать органы, осуществляющие функции по опеке или попечительству, о перемене места жительства.

      5. Опекун обязан не реже одного раза в шесть месяцев представлять органу, осуществляющему функции по опеке или попечительству, отчеты о состоянии здоровья подопечного и о работе по его воспитанию, а также по управлению его имуществом.

Статья 127. Попечительство над дееспособными гражданами

      1. По просьбе совершеннолетнего дееспособного лица, который по состоянию здоровья не может осуществлять и защищать свои права и исполнять обязанности, над ним может быть установлено попечительство.

      2. Попечитель совершеннолетнего дееспособного лица может быть назначен органом, осуществляющим функции по опеке или попечительству, только с согласия такого лица.

      3. Распоряжение имуществом, принадлежащим совершеннолетнему дееспособному подопечному, осуществляется попечителем на основании договора поручения или доверительного управления имуществом, заключенного с подопечным.

      Совершение бытовых и иных сделок, направленных на содержание подопечного и удовлетворение его бытовых потребностей, осуществляется попечителем с согласия подопечного.

      4. Попечительство над совершеннолетним дееспособным лицом может быть прекращено по требованию этого лица.

      Попечитель лица, находящегося под попечительством, освобождается от выполнения возложенных на него обязанностей в случаях, предусмотренных статьей 129 настоящего Кодекса.

Статья 128. Распоряжение имуществом подопечного

      1. Доходы подопечного лица, в том числе доходы, причитающиеся подопечному от управления его имуществом, за исключением доходов, которыми подопечный вправе распоряжаться самостоятельно, расходуются опекуном или попечителем исключительно в интересах подопечного и с предварительного разрешения органа, осуществляющего функции по опеке или попечительству.

      Без предварительного разрешения органа, осуществляющего функции по опеке или попечительству, опекун или попечитель вправе производить расходы в пределах прожиточного минимума за счет сумм, причитающихся подопечному в качестве его дохода, необходимых для содержания подопечного.

      Руководители организаций для детей-сирот и детей, оставшихся без попечения родителей, не имеют права снимать с банковских счетов воспитанников средства, поступившие от алиментов, пособий и других социальных выплат.

      2. Опекун не вправе без предварительного разрешения органа, осуществляющего функции по опеке или попечительству, совершать, а попечитель - давать согласие на совершение сделок по отчуждению, в том числе обмену или дарению имущества подопечного, или заключать от его имени договор поручительства, сдаче его внаем (в аренду), в безвозмездное пользование или в залог, сделок, влекущих отказ от принадлежащих подопечному прав от наследства по закону и по завещанию, раздел его имущества или выдел из него доли, а также любых других сделок, влекущих уменьшение имущества подопечного. Орган, осуществляющий функции по опеке или попечительству, определяет, каким образом должны расходоваться средства, полученные опекуном в результате указанных сделок.

      Порядок управления имуществом подопечного определяется законодательством Республики Казахстан.

      3. Опекун или попечитель, их супруги и близкие родственники не вправе совершать сделки с подопечным, за исключением передачи имущества подопечному в качестве дара или в безвозмездное пользование, а также представлять подопечного при заключении сделок или ведении судебных дел между подопечным и супругом опекуна или попечителя и их близкими родственниками.

      Долги подопечного опекуну или попечителю, его супругу или родственникам, возникшие до назначения данного лица опекуном или попечителем, оплачиваются с разрешения органа, осуществляющего функции по опеке или попечительству.

Статья 129. Освобождение и отстранение опекунов или попечителей от исполнения ими своих обязанностей

      1. Орган, осуществляющий функции по опеке или попечительству, освобождает опекуна или попечителя от исполнения им своих обязанностей в случаях возвращения несовершеннолетнего подопечного его родителям или его усыновителям.

      При помещении подопечного в соответствующую организацию образования, медицинскую и медико-социальную организацию или в другую специальную организацию орган, осуществляющий функции по опеке или попечительству, освобождает ранее назначенного опекуна или попечителя от исполнения им своих обязанностей, если это не противоречит интересам подопечного.

      2. При наличии уважительных причин (болезнь, изменение имущественного положения, отсутствие взаимопонимания с подопечным и другие) опекун или попечитель освобождается от исполнения им своих обязанностей по его просьбе или по инициативе органа, осуществляющего функции по опеке или попечительству.

      3. Запрещается ненадлежащее исполнение опекуном или попечителем своих обязанностей, в том числе использование им опеки или попечительства в корыстных целях либо оставление подопечного без надзора и необходимой помощи.

      В случаях, предусмотренных частью первой настоящего пункта, орган, осуществляющий функции по опеке или попечительству, обязан отстранить опекуна или попечителя от исполнения этих обязанностей и принять необходимые меры.

Статья 130. Прекращение опеки или попечительства

      1. Опека или попечительство над совершеннолетними лицами прекращается в случаях вынесения судом решения о признании подопечного дееспособным или отмены ограничения его дееспособности по заявлению опекуна или попечителя либо органа, осуществляющего функции по опеке или попечительству.

      2. По достижении малолетним подопечным четырнадцати лет опека над ним прекращается, а лицо, осуществлявшее обязанности опекуна, становится попечителем несовершеннолетнего без дополнительного решения об этом.

      3. Попечительство над несовершеннолетним прекращается без особого разрешения по достижении подопечным восемнадцати лет, а также при вступлении его в брак (супружество).

Статья 131. Обжалование действий опекунов или попечителей

      Действия опекунов или попечителей могут быть обжалованы в орган, осуществляющий функции по опеке или попечительству, суд по месту жительства подопечного в интересах последнего в порядке, установленном законами Республики Казахстан.

      Сноска. Статья 131 - в редакции в соответствии с Законом РК от 29.06.2020 № 351-VI (вводится в действие с 01.07.2021).

Статья 132. Обжалование решений органов, осуществляющих функции по опеке или попечительству

      Решения органов, осуществляющих функции по опеке или попечительству, по всем вопросам могут быть обжалованы заинтересованными лицами в порядке, установленном законами Республики Казахстан.

      Сноска. Статья 132 - в редакции Закона РК от 29.06.2020 № 351-VI (вводится в действие с 01.07.2021).

Глава 17-1. Приемная семья

      Сноска. Раздел 4 дополнен главой 17-1 в соответствии с Законом РК от 09.04.2016 № 501-V (вводится в действие с 01.01.2017).

Статья 132-1. Приемная семья

      1. Основанием передачи детей-сирот, детей, оставшихся без попечения родителей, в приемную семью является договор о передаче детей-сирот, детей, оставшихся без попечения родителей, в приемную семью, заключенный между приемными родителями, органом, осуществляющим функции по опеке или попечительству, и организацией образования по месту нахождения детей-сирот, детей, оставшихся без попечения родителей.

      Приемная семья может принять на воспитание не менее четырех и не более десяти детей-сирот, детей, оставшихся без попечения родителей, за исключением братьев и сестер.

      2. Положение о приемных семьях утверждается уполномоченным органом в области защиты прав детей Республики Казахстан.

Статья 132-2. Договор о передаче детей-сирот, детей, оставшихся без попечения родителей, в приемную семью

      1. Договор о передаче детей-сирот, детей, оставшиеся без попечения родителей, в приемную семью должен предусматривать условия содержания, воспитания и образования детей-сирот, детей, оставшихся без попечения родителей, права и обязанности приемных родителей, обязанности органа, осуществляющего функции по опеке или попечительству, и организации образования, в которой находились дети-сироты, дети, оставшиеся без попечения родителей, по отношению к приемным родителям, а также основания и последствия прекращения такого договора.

      Дети-сироты, дети, оставшиеся без попечения родителей, передаются на воспитание приемным родителям на срок, предусмотренный указанным договором.

      На каждого ребенка-сироту, ребенка, оставшегося без попечения родителей, переданного в приемную семью, составляется отдельный договор.

      В случае окончания срока договора о передаче детей-сирот, детей, оставшихся без попечения родителей, в приемную семью продление срока пребывания его в семье производится на основании нового договора.

      2. Порядок и размер оплаты труда и денежных выплат приемным родителям определяются законодательством Республики Казахстан.

      3. Досрочное расторжение договора о передаче детей-сирот, детей, оставшихся без попечения родителей, приемным родителям возможно:

      1) по инициативе приемных родителей при наличии уважительных причин (болезни, изменении семейного или материального положения, отсутствии взаимопонимания с ребенком, конфликтных отношений между детьми и других);

      2) по инициативе органа, осуществляющего функции по опеке или попечительству, или организации образования, в которой находились дети-сироты, дети, оставшиеся без попечения родителей, при возникновении неблагоприятных условий для содержания, воспитания и образования детей-сирот, детей, оставшихся без попечения родителей;

      3) в случаях возвращения ребенка родителям, передачи родственникам или усыновления ребенка.

Статья 132-3. Приемные родители

      1. Приемные родители по отношению к принятым на воспитание детям-сиротам, детям, оставшимся без попечения родителей, обладают теми же правами и обязанностями, что опекуны и попечители. К ним предъявляются требования, предусмотренные пунктом 1 статьи 122 настоящего Кодекса.

      2. Приемные родители должны иметь на праве собственности жилище или на праве пользования жилище для создания благоприятных условий для содержания, воспитания и образования детей-сирот, детей, оставшихся без попечения родителей, в размере не менее пятнадцати квадратных метров на человека.

      3. Приемные родители обязаны не реже одного раза в шесть месяцев представлять в организации образования, в которых находились дети-сироты, дети, оставшиеся без попечения родителей, отчеты о состоянии здоровья детей-сирот, детей, оставшихся без попечения родителей, и о работе по их воспитанию в органы, осуществляющие функции по опеке или попечительству, отчет о расходовании средств, выделенных на содержание детей-сирот, детей, оставшихся без попечения родителей, а также по управлению их имуществом.

Статья 132-4. Дети-сироты, дети, оставшиеся без попечения родителей, которые передаются в приемную семью

      1. Предварительный выбор детей-сирот, детей, оставшихся без попечения родителей, для передачи их по договору о передаче приемным родителям осуществляется лицами, желающими принять детей-сирот, детей, оставшихся без попечения родителей, на воспитание в свою семью по согласованию с организацией образования, в которой находятся дети-сироты и дети, оставшиеся без попечения родителей, и органом, осуществляющим функции по опеке или попечительству.

      Разъединение братьев и сестер не допускается, за исключением случаев, когда это отвечает интересам детей и дети не знают о своем родстве, не проживали и не воспитывались совместно.

      2. Передача детей-сирот, детей, оставшихся без попечения родителей, приемным родителям осуществляется с учетом их мнения. Дети-сироты, дети, оставшиеся без попечения родителей, достигшие возраста десяти лет, могут быть переданы только с их согласия.

      3. При передаче детей-сирот, детей, оставшихся без попечения родителей, учитываются нравственные и иные личные качества приемных родителей, способность их к выполнению обязанностей приемных родителей, отношения между приемными родителями и детьми-сиротами, детьми, оставшимися без попечения родителей.

      4. Дети-сироты, дети, оставшиеся без попечения родителей, переданные приемным родителям, сохраняют право на причитающиеся им алименты, пенсионные выплаты родителей из единого накопительного пенсионного фонда и добровольных накопительных пенсионных фондов, пособия и другие социальные выплаты, а также право собственности на жилище или право пользования жилищем. При отсутствии жилища дети-сироты, дети, оставшиеся без попечения родителей, переданные приемным родителям, имеют право на предоставление им жилища в соответствии с жилищным законодательством Республики Казахстан.

      Сохранность денежных средств и другого имущества, принадлежащего детям-сиротам, детям, оставшимся без попечения родителей, возлагается на приемных родителей на время действия договора о передаче детей-сирот, детей, оставшихся без попечения родителей, приемным родителям.

      Дети-сироты, дети, оставшиеся без попечения родителей, переданные приемным родителям, обладают также правами, предусмотренными статьями 60, 61, 62 и 67 настоящего Кодекса.

Статья 132-5. Финансирование содержания детей-сирот, детей, оставшихся без попечения родителей, переданных приемным родителям

      Финансирование содержания детей-сирот, детей, оставшихся без попечения родителей, переданных приемным родителям, осуществляется в порядке и размере, установленном уполномоченным органом в области защиты прав детей Республики Казахстан.

Глава 18. ПАТРОНАТ

Статья 133. Патронат

      1. Опека или попечительство в форме патроната устанавливается над несовершеннолетними детьми-сиротами, детьми, оставшимися без попечения родителей, в том числе находящимися в организации образования, медицинской или другой организации.

      2. Основанием возникновения патроната является договор о передаче ребенка на патронатное воспитание, заключаемый между лицом, выразившим желание взять ребенка на воспитание, и органом, осуществляющим функции по опеке или попечительству.

      3. Положение о патронатном воспитании утверждается уполномоченным органом в области защиты прав детей Республики Казахстан.

      Сноска. Статья 133 с изменением, внесенным Законом РК от 29.09.2014 № 239-V (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

Статья 134. Договор о передаче ребенка на патронатное воспитание

      1. Договор о передаче ребенка на патронатное воспитание должен предусматривать условия содержания, воспитания и образования ребенка, права и обязанности патронатных воспитателей, обязанности органа, осуществляющего функции по опеке или попечительству, по отношению к патронатным воспитателям, а также основания и последствия прекращения такого договора.

      Ребенок передается на воспитание патронатному воспитателю на срок, предусмотренный указанным договором.

      На каждого ребенка, переданного на патронатное воспитание, составляется отдельный договор.

      В случае окончания срока договора о передаче ребенка на патронатное воспитание продление срока пребывания его в семье производится на основании нового договора.

      2. Порядок и размер оплаты труда и денежных выплат патронатным воспитателям определяются законодательством Республики Казахстан.

      3. Досрочное расторжение договора о передаче ребенка на патронатное воспитание возможно:

      1) по инициативе патронатных воспитателей при наличии уважительных причин (болезни, изменении семейного или материального положения, отсутствии взаимопонимания с ребенком, конфликтных отношений между детьми и других);

      2) по инициативе органа, осуществляющего функции по опеке или попечительству, при возникновении неблагоприятных условий для содержания, воспитания и образования ребенка;

      3) в случаях возвращения ребенка родителям, передачи родственникам или усыновления ребенка.

Статья 135. Патронатные воспитатели

      1. Патронатные воспитатели по отношению к принятому на воспитание ребенку обладают теми же правами и обязанностями, что опекуны и попечители. К ним предъявляются требования, предусмотренные статьей 122 настоящего Кодекса.

      2. Подбор патронатных воспитателей проводится органами, осуществляющими функции по опеке или попечительству, в соответствии с правилами о требованиях к патронатным воспитателям, утверждаемыми уполномоченным органом в области защиты прав детей Республики Казахстан.

Статья 136. Ребенок, над которым устанавливается патронат

      1. Предварительный выбор ребенка для передачи его по договору о передаче на патронатное воспитание осуществляется лицами, желающими принять ребенка в семью, по согласованию с органом, осуществляющим функции по опеке или попечительству, и администрацией организации, в которой содержится ребенок.

      Разъединение братьев и сестер не допускается, за исключением случаев, когда это отвечает интересам детей и дети не знают о своем родстве, не проживали и не воспитывались совместно.

      2. Передача ребенка патронатным воспитателям осуществляется с учетом его мнения. Ребенок, достигший возраста десяти лет, может быть передан только с его согласия.

      3. Ребенок, переданный патронатным воспитателям, сохраняет право на причитающиеся ему алименты, пенсионные выплаты родителей из единого накопительного пенсионного фонда и добровольных накопительных пенсионных фондов, пособия и другие социальные выплаты, а также право собственности на жилище или право пользования жилищем. При отсутствии жилища ребенок, переданный патронатным воспитателям, имеет право на предоставление ему жилища в соответствии с жилищным законодательством Республики Казахстан.

      Сохранность денежных средств и другого имущества, принадлежащего воспитаннику, возлагается на патронатного воспитателя на время действия договора о передаче ребенка на патронатное воспитание.

      Ребенок, переданный патронатным воспитателям, обладает также правами, предусмотренными статьями 60 - 62 и 67 настоящего Кодекса.

      Сноска. Статья 136 с изменением, внесенным Законом РК от 21.06.2013 № 106-V (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после его первого официального опубликования).

Статья 137. Содержание ребенка, переданного патронатным воспитателям

      1. На содержание каждого ребенка, переданного патронатным воспитателям, ежемесячно выплачиваются денежные средства в порядке и размере, которые установлены уполномоченным органом в области защиты прав детей Республики Казахстан.

      2. Орган, осуществляющий функции по опеке или попечительству, обязан оказывать патронатным воспитателям необходимую помощь, способствовать созданию нормальных условий жизни и воспитания ребенка, а также обязан осуществлять контроль за выполнением возложенных на патронатных воспитателей обязанностей по содержанию, воспитанию и образованию ребенка.

      Сноска. Статья 137 с изменением, внесенным Законом РК от 19.04.2023 № 223-VII (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

Глава 18-1. Гостевая семья

      Сноска. Раздел 4 дополнен главой 18-1 в соответствии с Законом РК от 09.04.2016 № 501-V (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

Статья 137-1. Гостевая семья

      1. Основанием передачи ребенка в гостевую семью является договор о передаче ребенка в гостевую семью, заключенный между лицами, желающими принять ребенка в гостевую семью, и организацией, где находится ребенок, органом, осуществляющим функции по опеке или попечительству, по месту жительства ребенка.

      Гостевая семья может принять нескольких детей-сирот, детей, оставшихся без попечения родителей.

      2. Положение о гостевой семье утверждается уполномоченным органом в области защиты прав детей Республики Казахстан.

Статья 137-2. Договор о передаче ребенка в гостевую семью

      1. Договор о передаче ребенка в гостевую семью должен предусматривать условия содержания и воспитания ребенка, права и обязанности лиц, принявших ребенка в гостевую семью, обязанности органа, осуществляющего функции по опеке или попечительству, организации, в которой находится ребенок, а также основания и последствия прекращения такого договора.

      Ребенок передается в гостевую семью на срок, предусмотренный указанным договором.

      На каждого ребенка, переданного в гостевую семью, составляется отдельный договор.

      2. При гостевом воспитании денежная выплата на содержание ребенка и оплата труда лица, принявшего ребенка в гостевую семью, не производятся.

      3. Досрочное расторжение договора о передаче ребенка в гостевую семью возможно:

      1) по инициативе лиц, принявших ребенка в гостевую семью, при наличии уважительных причин (болезни, изменении семейного или материального положения, отсутствии взаимопонимания с ребенком, конфликтных отношений между детьми и других);

      2) по инициативе органа, осуществляющего функции по опеке или попечительству, организации образования, в которой находится ребенок, при возникновении неблагоприятных условий для содержания и воспитания ребенка;

      3) в случаях передачи ребенка под опеку или попечительство в приемную семью, патронат или усыновления ребенка.

Статья 137-3. Лицо, принявшее ребенка в гостевую семью

      1. Передача ребенка лицу, принимающему ребенка в гостевую семью, осуществляется при условии его регистрации в Республиканском банке данных.

      2. Лицо, принявшее ребенка в гостевую семью, не является его законным представителем и не вправе:

      1) осуществлять вывоз ребенка за пределы территории Республики Казахстан;

      2) оставлять ребенка под надзором третьих лиц (физических и (или) юридических лиц), кроме случаев помещения ребенка в медицинскую организацию для оказания медицинской помощи или доставления в органы внутренних дел;

      3) нарушать иные условия договора о передаче ребенка в гостевую семью.

      3. Лицо, принявшее ребенка в гостевую семью, обязано:

      1) нести ответственность за жизнь и здоровье ребенка в период его временного пребывания в семье;

      2) по истечении срока договора о передаче в гостевую семью незамедлительно возвратить ребенка в организацию, в которой находится ребенок;

      3) в течение двадцати четырех часов информировать органы, осуществляющие функции по опеке или попечительству, или организацию, в которой находится ребенок, о возникновении ситуации, угрожающей жизни и (или) здоровью ребенка, его заболевании, получении им травмы, помещении его в медицинскую организацию или в органы внутренних дел;

      4) соблюдать иные требования Положения о гостевой семье.

Статья 137-4. Ребенок, передаваемый в гостевую семью

      1. Предварительный выбор ребенка для передачи его по договору в гостевую семью осуществляется лицом, желающим принять ребенка в гостевую семью, по согласованию с организацией образования, в которой находится ребенок, и органом, осуществляющим функции по опеке или попечительству.

      Разъединение братьев и сестер не допускается, за исключением случаев, когда это отвечает интересам детей и дети не знают о своем родстве, не проживали и не воспитывались совместно.

      2. Передача ребенка лицу, желающему принять ребенка в гостевую семью, осуществляется с учетом его мнения. Ребенок, достигший возраста десяти лет, может быть передан только с его согласия.

РАЗДЕЛ 5. АЛИМЕНТНЫЕ ОТНОШЕНИЯ ЧЛЕНОВ СЕМЬИ
Глава 19. АЛИМЕНТНЫЕ ОБЯЗАТЕЛЬСТВА
РОДИТЕЛЕЙ И ДЕТЕЙ

Статья 138. Обязанности родителей по содержанию несовершеннолетних детей

      1. Родители обязаны содержать своих несовершеннолетних детей. Порядок и форма предоставления содержания несовершеннолетним детям определяются родителями самостоятельно.

      Родители вправе заключить соглашение о содержании своих несовершеннолетних детей, также совершеннолетних детей, обучающихся в системе общего среднего, технического и профессионального, послесреднего образования, в системе высшего образования по очной форме обучения (соглашение об уплате алиментов).

      2. В случае, если родители добровольно не предоставляют средства на содержание своим несовершеннолетним детям, а также совершеннолетним детям, обучающимся в системе общего среднего, технического и профессионального, послесреднего образования, в системе высшего образования по очной форме обучения в возрасте до двадцати одного года, эти средства с них взыскиваются в судебном порядке.

      3. При отсутствии соглашения родителей об уплате алиментов, при непредоставлении содержания несовершеннолетним детям и при непредъявлении иска в суд орган, осуществляющий функции по опеке или попечительству, вправе предъявить иск о взыскании алиментов на несовершеннолетних детей к их родителям.

Статья 139. Размер алиментов, взыскиваемых на содержание несовершеннолетних детей в судебном порядке

      1. При отсутствии соглашения об уплате алиментов алименты на несовершеннолетних детей взыскиваются судом с их родителей ежемесячно в размере: на одного ребенка - одной четверти, на двух детей - одной трети, на трех и более детей - половины заработка и (или) иного дохода родителей.

      2. Размер этих долей может быть уменьшен или увеличен судом с учетом материального или семейного положения сторон и иных заслуживающих внимания обстоятельств.

Статья 140. Виды заработной платы и (или) иного дохода, из которых производится удержание алиментов на несовершеннолетних детей

      Перечень видов заработной платы и (или) иного дохода, которые получают родители и из которых производится удержание алиментов, утверждается Министерством юстиции Республики Казахстан.

      Сноска. Статья 140 в редакции Закона РК от 29.09.2014 № 239-V(вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

Статья 141. Взыскание алиментов на детей в твердой денежной сумме

      1. При отсутствии соглашения родителей об уплате алиментов на несовершеннолетних детей и в случаях, когда взыскание алиментов в долевом отношении к заработку и (или) иному доходу родителя невозможно, затруднительно или существенно нарушает интересы одной из сторон, суд вправе определить размер алиментов, взыскиваемых ежемесячно в твердой денежной сумме или одновременно в долях и в твердой денежной сумме.

      К таким случаям относятся взыскание алиментов с родителей, имеющих нерегулярный, меняющийся заработок и (или) иной доход, либо если родитель получает заработок и (или) иной доход полностью или частично в натуре.

      2. Взыскание содержания на детей, обучающихся в системе общего среднего, технического и профессионального, послесреднего образования, в системе высшего образования по очной форме обучения в возрасте до двадцати одного года, при отсутствии соглашения об уплате алиментов производится в судебном порядке в твердой денежной сумме.

      3. Размер твердой денежной суммы определяется судом исходя из размера месячного расчетного показателя в объеме максимально возможного сохранения ребенку прежнего уровня его обеспечения с учетом материального и семейного положения сторон и других заслуживающих внимания обстоятельств.

      4. Если при каждом из родителей остаются дети, размер алиментов с одного из родителей в пользу другого, менее обеспеченного, определяется в твердой денежной сумме, взыскиваемой ежемесячно и определяемой судом в соответствии с пунктом 3 настоящей статьи.

Статья 142. Взыскание и использование алиментов на детей, оставшихся без попечения родителей

      На детей, оставшихся без попечения родителей, алименты взыскиваются в соответствии со статьями 138 - 141 настоящего Кодекса и выплачиваются опекуну или попечителю детей или их патронатным воспитателям.

      Суммы алиментных выплат на детей, переданных под опеку или попечительство, патронатному воспитателю, зачисляются на депозитные счета этих детей, открытые в банках второго уровня.

Статья 143. Право на получение алиментов нетрудоспособных совершеннолетних детей

      1. Трудоспособные родители обязаны содержать своих нетрудоспособных совершеннолетних детей, нуждающихся в помощи.

      2. При отсутствии соглашения об уплате алиментов размер алиментов на нетрудоспособных совершеннолетних детей определяется судом в кратном отношении к месячному расчетному показателю, действующему на момент выплаты алиментов, исходя из материального и семейного положения и других заслуживающих внимания интересов сторон.

Статья 144. Участие родителей в дополнительных расходах на содержание детей

      1. При отсутствии соглашения об уплате алиментов и при наличии исключительных обстоятельств (тяжелой болезни, увечья несовершеннолетних детей или нетрудоспособных совершеннолетних нуждающихся в помощи детей, необходимости оплаты постороннего ухода за ними и других обстоятельств) каждый из родителей может быть привлечен судом к участию в несении дополнительных расходов, вызванных этими обстоятельствами.

      2. Если порядок участия родителей в несении дополнительных расходов и размер этих расходов не определены по обоюдному согласию, то они определяются судом исходя из материального и семейного положения родителей, других детей и заслуживающих внимания интересов сторон в кратном отношении к месячному расчетному показателю на момент выплаты алиментов, подлежащих уплате ежемесячно.

      3. Суд вправе обязать родителей принять участие как в фактически понесенных дополнительных расходах, так и в дополнительных расходах, которые необходимо произвести в будущем на содержание детей.

Статья 145. Обязанности совершеннолетних детей по содержанию родителей

      1. Трудоспособные совершеннолетние дети обязаны содержать своих нетрудоспособных нуждающихся в помощи родителей и заботиться о них.

      2. При отсутствии соглашения об уплате алиментов алименты на нетрудоспособных нуждающихся в помощи родителей взыскиваются с трудоспособных совершеннолетних детей в судебном порядке.

      3. Размер алиментов, взыскиваемых с каждого из детей, определяется судом исходя из материального и семейного положения родителей и детей и других заслуживающих внимания интересов сторон в кратном отношении к месячному расчетному показателю на момент выплаты алиментов.

      4. При определении размера алиментов суд вправе учесть всех трудоспособных совершеннолетних детей данного родителя независимо от того, предъявлено требование ко всем детям, к одному или нескольким из них.

      5. Дети могут быть освобождены от обязанности по содержанию своих нетрудоспособных нуждающихся в помощи родителей, если судом будет установлено, что родители ранее уклонялись от выполнения обязанностей родителей в отношении этих детей.

      Дети освобождаются от уплаты алиментов родителям, лишенным родительских прав.

      6. Обязанности усыновленных детей, достигших совершеннолетия, по содержанию усыновителей определяются так же, как и обязанности детей перед родителями.

Статья 146. Участие совершеннолетних детей в дополнительных расходах на родителей

      1. При отсутствии заботы совершеннолетних детей о нетрудоспособных родителях и при наличии исключительных обстоятельств (тяжелой болезни, увечья родителя, необходимости оплаты постороннего ухода за ним, помещение его в медико-социальное учреждение и других) совершеннолетние дети могут быть привлечены судом к участию в несении дополнительных расходов, вызванных этими обстоятельствами.

      2. Порядок несения дополнительных расходов каждым из совершеннолетних детей и размер этих расходов определяются судом с учетом материального и семейного положения родителей и

      детей и других заслуживающих внимания интересов сторон при соблюдении требований, установленных пунктами 3, 4 и 5 статьи 145 настоящего Кодекса.

      3. Порядок несения дополнительных расходов и размер этих расходов могут быть определены соглашением сторон, в случае отсутствия такого соглашения спор разрешается в судебном порядке.

Глава 20. АЛИМЕНТНЫЕ ОБЯЗАТЕЛЬСТВА
СУПРУГОВ И БЫВШИХ СУПРУГОВ

Статья 147. Обязанности супругов по взаимному содержанию

      1. Супруги обязаны материально поддерживать друг друга.

      2. В случае отказа от такой поддержки и отсутствия соглашения между супругами об уплате алиментов право требовать предоставления алиментов в судебном порядке от другого супруга, обладающего необходимыми для этого средствами, имеют:

      1) нетрудоспособный нуждающийся супруг;

      2) супруга в период беременности и в течение трех лет со дня рождения общего ребенка;

      3) нуждающийся супруг, осуществляющий уход за общим ребенком с инвалидностью до достижения им возраста восемнадцати лет, а также в случае установления общему ребенку с инвалидностью по достижении им возраста восемнадцати лет первой или второй группы инвалидности.

      Сноска. Статья 147 с изменением, внесенным Законом РК от 27.06.2022 № 129-VII (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

Статья 148. Право бывшего супруга на получение алиментов после расторжения брака (супружества)

      1. Право требовать предоставления алиментов в судебном порядке от бывшего супруга, обладающего необходимыми для этого средствами, имеет:

      1) бывшая супруга в период беременности и до достижения общим ребенком трехлетнего возраста;

      2) нуждающийся бывший супруг, осуществляющий уход за общим ребенком с инвалидностью до достижения им возраста восемнадцати лет, а также в случае установления общему ребенку с инвалидностью по достижении им возраста восемнадцати лет первой или второй группы инвалидности;

      3) нетрудоспособный нуждающийся бывший супруг, ставший нетрудоспособным до расторжения брака (супружества).

      2. Размер алиментов и порядок их предоставления бывшему супругу после расторжения брака (супружества) могут быть определены соглашением между бывшими супругами либо судом.

      Сноска. Статья 148 с изменением, внесенным Законом РК от 27.06.2022 № 129-VII (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

Статья 149. Размер алиментов, взыскиваемых на супругов и бывших супругов в судебном порядке

      При отсутствии соглашения между супругами (бывшими супругами) об уплате алиментов размер алиментов, взыскиваемых на супруга (бывшего супруга) в судебном порядке, определяется судом исходя из материального и семейного положения супругов (бывших супругов) и других заслуживающих внимания интересов сторон в кратном отношении к месячному расчетному показателю, действующему на момент выплаты алиментов.

Статья 150. Освобождение супруга от обязанности по содержанию другого супруга или ограничение этой обязанности сроком

      1. Суд может освободить супруга от обязанности содержать другого нетрудоспособного нуждающегося в помощи супруга или ограничить эту обязанность определенным сроком как в период брака (супружества), так и после его расторжения в случаях:

      1) если нетрудоспособность нуждающегося в помощи супруга наступила в результате злоупотребления азартными играми, пари, спиртными напитками, наркотическими средствами, психотропными веществами, их аналогами или в результате совершения им умышленного уголовного правонарушения;

      2) непродолжительности (до пяти лет) пребывания супругов в браке (супружестве);

      3) недостойного поведения в семье супруга, требующего выплаты алиментов.

      2. Обязанность содержать бывшего супруга прекращается по решению суда в случаях:

      1) вступления супруга, имеющего право на содержание, в новый брак (супружество);

      2) отпадения обстоятельств, предусмотренных статьей 148 настоящего Кодекса.

      Сноска. Статья 150 с изменениями, внесенными законами РК от 03.07.2014 № 227-V (вводится в действие с 01.01.2015); от 02.07.2020 № 356-VI (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

Глава 21. АЛИМЕНТНЫЕ ОБЯЗАТЕЛЬСТВА ДРУГИХ ЧЛЕНОВ СЕМЬИ

Статья 151. Обязанности трудоспособных братьев и сестер по содержанию своих родных несовершеннолетних братьев и сестер

      Несовершеннолетние братья и сестры, нуждающиеся в помощи, в случае невозможности получения содержания от своих родителей имеют право на получение в судебном порядке алиментов от своих трудоспособных родных совершеннолетних братьев и сестер, обладающих необходимыми для этого средствами.

Статья 152. Обязанности дедушки и бабушки по содержанию внуков

      Несовершеннолетние нуждающиеся в помощи внуки в случае невозможности получения содержания от своих трудоспособных родителей, родных совершеннолетних трудоспособных братьев и сестер имеют право на получение в судебном порядке алиментов от своих дедушки и бабушки, обладающих необходимыми для этого средствами.

Статья 153. Обязанность внуков содержать дедушку и бабушку

      Нетрудоспособные нуждающиеся в помощи дедушка и бабушка в случае невозможности получения содержания от своих совершеннолетних трудоспособных детей или от супруга (бывшего супруга) имеют право требовать в судебном порядке получения алиментов от своих трудоспособных совершеннолетних внуков, обладающих необходимыми для этого средствами.

Статья 154. Обязанность воспитанников содержать лиц, фактически их воспитавших

      1. Нетрудоспособные нуждающиеся лица, фактически воспитавшие и содержавшие несовершеннолетних детей, имеют право требовать в судебном порядке предоставления содержания от своих трудоспособных воспитанников, достигших совершеннолетия, если они не могут получить содержание от своих совершеннолетних трудоспособных детей или внуков либо от супругов (бывших супругов).

      2. Суд вправе освободить воспитанников от обязанности содержать лиц, фактически их воспитавших, если последние содержали и воспитывали их менее пяти лет, а также если они содержали и воспитывали своих воспитанников ненадлежащим образом.

      3. Обязанности, предусмотренные пунктом 1 настоящей статьи, не возлагаются на лиц, находившихся под опекой или попечительством либо патронатом.

Статья 155. Обязанности пасынков и падчериц по содержанию отчима и мачехи

      1. Нетрудоспособные, нуждающиеся в помощи отчим и мачеха, воспитывавшие и содержавшие своих пасынков или падчериц, имеют право требовать в судебном порядке предоставления содержания от трудоспособных совершеннолетних пасынков или падчериц, обладающих необходимыми для этого средствами, если они не могут получить содержание от своих совершеннолетних трудоспособных детей или внуков либо от супругов (бывших супругов).

      2. Суд вправе освободить пасынков и падчериц от обязанностей содержать отчима или мачеху, если последние воспитывали и содержали их менее пяти лет, а также если они выполняли свои обязанности по воспитанию или содержанию пасынков и падчериц ненадлежащим образом.

Статья 156. Размер алиментов, взыскиваемых на других членов семьи в судебном порядке

      1. Размер и порядок уплаты алиментов на лиц, указанных в статьях 151 - 155 настоящего Кодекса, могут быть определены соглашением сторон.

      2. При отсутствии соглашения сторон размер алиментов, взыскиваемых в судебном порядке, в каждом отдельном случае устанавливается судом исходя из материального и семейного положения плательщика и получателя алиментов и других заслуживающих внимания интересов сторон в кратном отношении к месячному расчетному показателю, действующему на момент выплаты алиментов.

      3. Если содержать члена семьи, требующего алименты, обязаны одновременно несколько лиц, суд в зависимости от их материального и семейного положения определяет размер участия каждого из них в выполнении обязанности по уплате алиментов. При определении размера алиментов суд вправе учесть всех лиц, обязанных уплачивать алименты, независимо от того, предъявлен иск ко всем этим лицам, к одному или к нескольким из них.

Глава 22. СОГЛАШЕНИЕ ОБ УПЛАТЕ АЛИМЕНТОВ

Статья 157. Заключение соглашения об уплате алиментов

      Соглашение об уплате алиментов (размер, условия и порядок выплаты алиментов) заключается между лицом, обязанным уплачивать алименты, и их получателем, а при недееспособности лица, обязанного уплачивать алименты, и (или) получателя алиментов - между законными представителями этих лиц.

Статья 158. Форма соглашения об уплате алиментов

      Соглашение об уплате алиментов, заключенное во внесудебном порядке, составляется в письменном виде в форме:

      1) соглашения об уплате алиментов – нотариусом;

      2) соглашения об урегулировании спора (конфликта) – медиатором;

      3) соглашения об урегулировании спора об уплате алиментов в порядке партисипативной процедуры – адвокатами, лицами, являющимися членами палаты юридических консультантов.

      Сноска. Статья 158 – в редакции Закона РК от 20.12.021 № 84-VII (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

Статья 159. Порядок заключения, исполнения, изменения, расторжения и признания недействительным соглашения об уплате алиментов

      1. К заключению, исполнению, изменению, расторжению и признанию недействительным соглашения об уплате алиментов применяются нормы Гражданского кодекса Республики Казахстан, регулирующие заключение, исполнение, изменение, расторжение и признание недействительными гражданско-правовых сделок.

      2. Запрещается односторонний отказ от исполнения соглашения об уплате алиментов или одностороннее изменение его условий.

      3. В случае существенного изменения материального или семейного положения сторон и при недостижении соглашения об изменении или о расторжении соглашения об уплате алиментов заинтересованная сторона вправе обратиться в суд с иском об изменении или о расторжении этого соглашения. При решении вопроса об изменении или о расторжении соглашения об уплате алиментов суд вправе учесть любой заслуживающий внимания интерес сторон.

Статья 160. Признание недействительным соглашения об уплате алиментов, нарушающего интересы получателя алиментов

      Если предусмотренные соглашением об уплате алиментов условия предоставления содержания несовершеннолетнему ребенку или совершеннолетнему недееспособному члену семьи существенно нарушают их интересы, в частности, в случае несоблюдения требований пункта 2 статьи 161 настоящего Кодекса, такое соглашение может быть признано недействительным в судебном порядке по требованию законного представителя несовершеннолетнего ребенка или совершеннолетнего недееспособного члена семьи, а также органа, осуществляющего функции по опеке или попечительству, или прокурора.

Статья 161. Размер алиментов, уплачиваемых по соглашению об уплате алиментов

      1. Размер алиментов, уплачиваемых по соглашению об уплате алиментов, определяется сторонами в этом соглашении.

      2. Размер алиментов, устанавливаемый по соглашению об уплате алиментов на несовершеннолетних детей, не может быть ниже размера алиментов, которые они могли бы получить при взыскании алиментов в судебном порядке.

Статья 162. Способы и порядок уплаты алиментов по соглашению об уплате алиментов

      1. Способы и порядок уплаты алиментов по соглашению об уплате алиментов определяются этим соглашением.

      2. Алименты могут уплачиваться в долях к заработку и (или) иному доходу лица, обязанного уплачивать алименты, в твердой денежной сумме, уплачиваемой периодически; в твердой денежной сумме, уплачиваемой единовременно; путем предоставления имущества, а также иными способами, относительно которых достигнуто соглашение.

      В соглашении об уплате алиментов может быть предусмотрено сочетание различных способов уплаты алиментов.

Глава 23. ПОРЯДОК УПЛАТЫ И ВЗЫСКАНИЯ АЛИМЕНТОВ
В СУДЕБНОМ ПОРЯДКЕ

Статья 163. Взыскание алиментов по решению суда

      При отсутствии соглашения об уплате алиментов члены семьи, указанные в статьях 143 - 155 настоящего Кодекса, вправе обратиться в суд с требованием о взыскании алиментов.

Статья 164. Сроки обращения за алиментами

      1. Лицо, имеющее право на получение алиментов, вправе обратиться в суд с заявлением о взыскании алиментов независимо от срока, истекшего с момента возникновения права на алименты, если алименты не выплачивались ранее по соглашению об уплате алиментов.

      2. Алименты присуждаются с момента обращения в суд.

      Алименты за прошедший период могут быть взысканы в пределах трехлетнего срока с момента обращения в суд, если судом будет установлено, что до обращения в суд принимались меры к получению средств на содержание, но алименты не были получены вследствие уклонения лица, обязанного уплачивать алименты, от их уплаты.

Статья 165. Обязанность должностного лица организации удерживать алименты

      Должностное лицо организации по месту работы лица, обязанного уплачивать алименты, на основании соглашения об уплате алиментов, предусмотренного статьей 158 настоящего Кодекса, или на основании исполнительного документа обязано ежемесячно удерживать алименты из его заработной платы и иного дохода, подлежащих получению со дня их выплат, в пользу лица, получающего алименты, и уплачивать или переводить их за счет лица, обязанного уплачивать алименты, не позднее чем в трехдневный срок со дня выплаты заработной платы и иного дохода.

      Ответственность за задержку выплаты алиментов, удержанных с плательщика, но своевременно не переведенных получателю, возлагается на должностное лицо организации.

      Сноска. Статья 165 с изменениями, внесенными законами РК от 26.06.2020 № 349-VI (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования); от 20.12.021 № 84-VII (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

Статья 166. Удержание алиментов на основании соглашения об уплате алиментов

      Удержание алиментов на основании соглашения об уплате алиментов, предусмотренного статьей 158 настоящего Кодекса, производится в случае, если общая сумма удержаний на основании такого соглашения и исполнительных документов не превышает пятьдесят процентов заработной платы и иного дохода лица, обязанного уплачивать алименты.

      Сноска. Статья 166 с изменением, внесеным Законом РК от 20.12.021 № 84-VII (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

Статья 167. Обязанность сообщать о перемене места работы или жительства лица, обязанного уплачивать алименты

      1. Должностное лицо организации, производившее удержание алиментов на основании решения суда или соглашения об уплате алиментов, предусмотренного статьей 158 настоящего Кодекса, обязано в трехдневный срок сообщить судебному исполнителю по месту исполнения решения о взыскании алиментов и лицу, получающему алименты, об увольнении лица, обязанного уплачивать алименты, а также о новом месте его работы или жительства, если оно ему известно.

      2. Лицо, обязанное уплачивать алименты, должно в срок, назначенный судебным исполнителем, сообщить последнему и получить подтверждение об извещении, а также лицу, получающему алименты, о перемене места работы или жительства, а при уплате алиментов несовершеннолетним детям - и о наличии дополнительного заработка или иного дохода.

      Сноска. Статья 167 с изменением, внесеным Законом РК от 20.12.021 № 84-VII (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

Статья 168. Обращение взыскания на имущество лица, обязанного уплачивать алименты

      1. Взыскание алиментов в размере, установленном соглашением об уплате алиментов или решением суда, а также взыскание задолженности по алиментам производятся из заработка и иного дохода лица, обязанного уплачивать алименты, при недостаточности заработка и иного дохода алименты удерживаются из находящихся на счетах в банках и иных организациях, осуществляющих отдельные виды банковских операций, денежных средств лица, обязанного уплачивать алименты. При недостаточности этих средств взыскание обращается на любое имущество лица, обязанного уплачивать алименты, на которое по закону может быть обращено взыскание.

      2. Обращение взыскания на денежные средства на счетах лица, обязанного уплачивать алименты, и на иное его имущество производится в порядке, предусмотренном законодательством Республики Казахстан.

Статья 169. Определение размера задолженности по алиментам

      1. Взыскание алиментов за прошедший период на основании соглашения об уплате алиментов или на основании исполнительного документа производится в пределах трехлетнего срока, предшествовавшего предъявлению исполнительного документа, либо соглашения об уплате алиментов, предусмотренного статьей 158 настоящего Кодекса.

      При невозможности взыскания алиментных платежей из заработной платы или иных доходов в течение трех месяцев подряд взыскание обращается на имущество должника, кроме имущества, на которое не может быть обращено взыскание в соответствии с законодательством Республики Казахстан.

      2. В тех случаях, когда удержание алиментов на основании исполнительного документа или на основании соглашения об уплате алиментов, предусмотренного статьей 158 настоящего Кодекса, не производилось в связи с розыском лица, обязанного уплачивать алименты, взыскание алиментов производится за весь период независимо от срока, установленного пунктом 1 настоящей статьи, и достижения совершеннолетия лицом, на содержание которого были присуждены алименты.

      3. Размер задолженности по алиментам, уплачиваемым на несовершеннолетних детей в соответствии со статьей 139 настоящего Кодекса, определяется судебным исполнителем исходя из заработной платы и иного дохода лица, обязанного уплачивать алименты, за период, в течение которого взыскание алиментов не производилось. В случаях, если лицо, обязанное уплачивать алименты, в этот период не работало или если не представлены документы, подтверждающие его заработную плату и иной доход, ежемесячные выплаты и (или) задолженность по алиментам определяются исходя из размера средней месячной заработной платы в Республике Казахстан на момент взыскания задолженности.

      Для лиц, отбывающих наказание в местах лишения свободы, если должник в этот период не работал, задолженность по алиментам определяется в размере одного месячного расчетного показателя.

      Для должников, являющихся лицами с инвалидностью, ежемесячная выплата или задолженность по алиментам определяется из их ежемесячной заработной платы и иного дохода, а в случае, если они не работают, – определяется из ежемесячных пособий и (или) социальных выплат, выплачиваемых из бюджетных средств и (или) Государственного фонда социального страхования.

      4. При несогласии с определением задолженности по алиментам судебным исполнителем любая из сторон может обжаловать действия судебного исполнителя в порядке, предусмотренном законодательством Республики Казахстан.

      5. Суммы установленного Социальным кодексом Республики Казахстан ежемесячного пособия на ребенка, выплаченные в период розыска его родителей, уклоняющихся от уплаты алиментов, взыскиваются с этих родителей с начислением десяти процентов с выплаченных сумм в доход бюджета.

      Сноска. Статья 169 с изменениями, внесенными законами РК от 15.01.2014 № 164-V (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования); от 26.06.2020 № 349-VI(вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования); от 20.12.021 № 84-VII (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования); от 27.06.2022 № 129-VII (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования); от 20.04.2023 № 226-VII (вводится в действие с 01.07.2023).

Статья 170. Освобождение от уплаты задолженности по алиментам

      1. Освобождение от уплаты задолженности по алиментам или уменьшение этой задолженности при уплате алиментов по соглашению сторон возможно по взаимному согласию сторон, за исключением случаев уплаты алиментов на несовершеннолетних детей.

      2. Суд вправе по иску лица, обязанного уплачивать алименты, освободить его полностью или частично от уплаты задолженности по алиментам, если установит, что неуплата алиментов имела место в связи с болезнью этого лица или по другим уважительным причинам и его материальное и семейное положение не дает возможности погасить образовавшуюся задолженность по алиментам.

Статья 171. Несвоевременная уплата алиментов

      1. При образовании задолженности по вине лица, обязанного уплачивать алименты по соглашению об уплате алиментов, и (или) лица, обязанного уплачивать алименты по решению суда, виновное лицо уплачивает получателю алиментов неустойку в размере одной десятой процента от суммы невыплаченных алиментов за каждый день просрочки.

      2. Получатель алиментов вправе также взыскать с виновного в несвоевременной уплате алиментов лица все причиненные просрочкой исполнения обязанности по уплате алиментов убытки в части, не покрытой неустойкой.

Статья 172. Недопустимость зачета и обратного взыскания алиментов

      1. Алименты не могут быть зачтены другими встречными требованиями.

      2. Выплаченные суммы алиментов не могут быть истребованы обратно, за исключением случаев:

      1) предусмотренных Гражданским процессуальным кодексом Республики Казахстан;

      2) признания соглашения об уплате алиментов недействительным вследствие заключения его под влиянием обмана, угроз или насилия со стороны получателя алиментов.

      3. Если действия, перечисленные в подпункте 2) пункта 2 настоящей статьи, совершены представителем несовершеннолетнего ребенка или совершеннолетнего недееспособного получателя алиментов, обратное взыскание алиментов не производится, а суммы выплаченных алиментов взыскиваются с виновного представителя по иску лица, обязанного уплачивать алименты.

Статья 173. Индексация алиментов

      Индексация алиментов, взыскиваемых по решению суда в твердой денежной сумме, производится администрацией организации по месту удержания алиментов пропорционально размеру месячного расчетного показателя.

Статья 174. Уплата алиментов в случае временного выезда или на постоянное место жительства лица, обязанного уплачивать алименты, за пределы Казахстана

      1. В случае временного выезда или на постоянное место жительства лица, обязанного выплачивать алименты, за пределы Казахстана оно вправе заключить с членами семьи, которым оно по закону обязано предоставлять содержание, соглашение об уплате алиментов в соответствии со статьями 157 - 162 настоящего Кодекса.

      2. При недостижении соглашения заинтересованное лицо вправе обратиться в суд с требованием об определении размера алиментов в твердой денежной сумме или о единовременной выплате алиментов либо о предоставлении определенного имущества в счет алиментов, или об уплате алиментов иным способом.

      3. В случае отсутствия документов, подтверждающих выплату алиментов, должнику не разрешается выезд на постоянное место жительства за пределы Казахстана.

Статья 175. Изменение ранее установленного судом размера алиментов и освобождение от уплаты алиментов

      1. Если при отсутствии соглашения об уплате алиментов после установления в судебном порядке размера алиментов изменилось материальное или семейное положение одной из сторон, суд вправе по требованию любой из сторон изменить установленный размер алиментов или освободить лицо, обязанное уплачивать алименты, от их уплаты. При изменении размера алиментов или освобождении от их уплаты суд вправе учесть также иной заслуживающий внимания интерес сторон.

      2. Суд вправе отказать во взыскании алиментов совершеннолетнему дееспособному лицу, если установлено, что оно совершило в отношении лица, обязанного уплачивать алименты, умышленное уголовное правонарушение или в случае недостойного поведения совершеннолетнего дееспособного лица в семье.

      Сноска. Статья 175 с изменением, внесенным Законом РК от 03.07.2014 № 227-V (вводится в действие с 01.01.2015).

Статья 176. Прекращение обязанности по уплате алиментов

      1. Обязанность по уплате алиментов, установленная соглашением об уплате алиментов, прекращается с истечением срока действия этого соглашения или по основаниям, предусмотренным этим соглашением, а также со смертью одной из сторон.

      2. Выплата алиментов, взыскиваемых в судебном порядке, прекращается:

      1) по достижении ребенком совершеннолетия или в случае приобретения несовершеннолетними детьми полной дееспособности до достижения ими совершеннолетия или возраста, указанного в соглашении об уплате алиментов;

      2) при усыновлении ребенка, на содержание которого взыскивались алименты;

      3) при признании судом восстановления трудоспособности или прекращения нуждаемости в помощи получателя алиментов;

      4) при вступлении нетрудоспособного нуждающегося в помощи бывшего супруга - получателя алиментов в новый брак (супружество);

      5) со смертью лица, получающего алименты, или лица, обязанного уплачивать алименты.

ОСОБЕННАЯ ЧАСТЬ
РАЗДЕЛ 6. АКТЫ ГРАЖДАНСКОГО СОСТОЯНИЯ
Глава 24. ОБЩИЕ ПОЛОЖЕНИЯ

Статья 177. Акты гражданского состояния, подлежащие государственной регистрации

      Рождение, смерть, заключение брака (супружества), расторжение брака (супружества) (за исключением расторжения брака (супружества) по решению суда о расторжении брака (супружества) подлежат обязательной государственной регистрации в регистрирующих органах в сроки, установленные настоящим Кодексом.

      События и факты усыновления и установления отцовства отражаются в актовой записи о государственной регистрации рождения путем внесения соответствующих изменений, дополнений. Расторжение брака (супружества) по решению суда отражается в актовой записи о заключении брака (супружества) путем проставления в ней отметки о расторжении брака (супружества).

      В отношении умерших лиц запрещается регистрировать, восстанавливать акты гражданского состояния, вносить изменения, исправления и дополнения в персональные данные умершего, а также выдавать повторные свидетельства о государственной регистрации актов гражданского состояния, за исключением свидетельства о смерти и иных случаев, предусмотренных брачно-семейным законодательством Республики Казахстан.

      Сноска. Статья 177 - в редакции Закона РК от 25.11.2019 № 272-VI (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования); с изменениями, внесенными Законом РК от 14.07.2022 № 141-VII (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

Статья 178. Выдача первичных, повторных свидетельств и справок о государственной регистрации актов гражданского состояния

      1. Свидетельства и справки о государственной регистрации актов гражданского состояния выдаются после государственной регистрации актов гражданского состояния лицам, в отношении которых совершена актовая запись, в электронной форме или по их желанию на бумажном носителе.

      Свидетельство, справка о государственной регистрации актов гражданского состояния, выданные в электронной форме, удостоверяются посредством электронной цифровой подписи начальника регистрирующего органа, выдавшего документ.

      Свидетельство, справка о государственной регистрации актов гражданского состояния, выданные на бумажном носителе, скрепляются подписью начальника регистрирующего органа, гербовой печатью регистрирующего органа, выдавшего документ.

      Свидетельство, справка о государственной регистрации актов гражданского состояния за пределами Республики Казахстан, скрепленные подписью должностного лица загранучреждения Республики Казахстан и гербовой печатью загранучреждения Республики Казахстан, выдавшего документ, выдаются на бумажном носителе.

      В случае утери или непригодности для использования первичного свидетельства о государственной регистрации акта гражданского состояния на бумажном носителе на основании актовой записи регистрирующими органами, загранучреждением Республики Казахстан выдается повторное свидетельство о государственной регистрации акта гражданского состояния.

      2. Родителям повторные свидетельства о рождении детей, в отношении которых они лишены родительских прав, до их восстановления не выдаются.

      Повторные свидетельства о заключении брака (супружества) не выдаются супругам, расторгнувшим брак (супружество) или брак (супружество) которых признан недействительным, либо после смерти одного из супругов.

      При необходимости после расторжения брака (супружества) или признания его недействительным либо смерти одного из супругов выдается справка о заключении брака (супружества), в которой указывается основание его прекращения.

      3. Свидетельства, справки о государственной регистрации актов гражданского состояния заполняются на казахском или русском языке.

      Сведения о гражданах (родителях, супругах, усыновителях, умершем) заполняются согласно документам, удостоверяющим их личность.

      4. В предусмотренных законодательством Республики Казахстан случаях свидетельства, справки о государственной регистрации актов гражданского состояния могут выдаваться по нотариально удостоверенной доверенности.

      Сноска. Статья 178 – в редакции Закона РК от 14.07.2022 № 141-VII (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

Статья 179. Органы, производящие государственную регистрацию актов гражданского состояния

      1. Государственная регистрация актов гражданского состояния производится на территории Республики Казахстан регистрирующими органами, за пределами Республики Казахстан – загранучреждениями Республики Казахстан.

      2. В селах, поселках, сельских округах аким села, поселка, сельского округа производит прием документов на государственную регистрацию актов гражданского состояния граждан, проживающих на территории соответствующего села, поселка, сельского округа, и передачу их в соответствующий регистрирующий орган района или города областного значения для государственной регистрации актов гражданского состояния и внесения сведений в Государственную базу данных о физических лицах в сроки, предусмотренные настоящим Кодексом, также выдачу и вручение свидетельств, при необходимости справок о государственной регистрации актов гражданского состояния.

      3. Работник регистрирующего органа, сотрудник загранучреждения Республики Казахстан не вправе производить государственную регистрацию актов гражданского состояния в отношении себя, своих супругов и близких родственников.

      Государственная регистрация актов гражданского состояния в отношении работника регистрирующего органа, сотрудника загранучреждения Республики Казахстан, его супруга (супруги) и близкого родственника осуществляется другим работником регистрирующего органа, сотрудником загранучреждения Республики Казахстан или в другом регистрирующем органе, загранучреждении Республики Казахстан.

      Сноска. Статья 179– в редакции Закона РК от 14.07.2022 № 141-VII (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

Статья 180. Правила и порядок государственной регистрации актов гражданского состояния

      1. Правила государственной регистрации актов гражданского состояния, а также порядок взаимного осведомления вступающих в брак (супружество) о состоянии их здоровья и семейном положении, разъяснения их прав и обязанностей как будущих супругов и родителей устанавливаются в соответствии с настоящим Кодексом.

      2. Порядок организации государственной регистрации актов гражданского состояния, внесения в них изменений, исправлений, дополнений, аннулирования и восстановления актов гражданского состояния разрабатывается и утверждается Министерством юстиции Республики Казахстан.

      Сноска. Статья 180 с изменениями, внесенными Законом РК от 14.07.2022 № 141-VII (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

Статья 181. Актовые книги, актовые записи, свидетельства и справки о государственной регистрации актов гражданского состояния

      Сноска. Заголовок статьи 181– в редакции Закона РК от 14.07.2022 № 141-VII (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

      1. Актовые книги формируются в двух экземплярах из двухсот идентичных актовых записей, прошнурованных и пронумерованных в строгой последовательности, скрепленных подписью начальника и гербовой печатью регистрирующего органа, их составившего. Идентичность актовых записей обеспечивается работниками регистрирующего органа.

      Первые экземпляры актовых книг хранятся по месту первичной государственной регистрации акта гражданского состояния в архиве регистрирующего органа района (города), второй экземпляр – в архиве регистрирующего органа области, города республиканского значения, столицы.

      2. Формы актовых записей, свидетельств и справок о государственной регистрации актов гражданского состояния в электронной форме и на бумажном носителе утверждаются Министерством юстиции Республики Казахстан.

      3. Запрещается хранение первых и вторых экземпляров актовых книг в одном помещении (здании).

      4. Хранение электронных версий актовых записей, зарегистрированных в регистрирующих органах на территории Республики Казахстан и в загранучреждениях Республики Казахстан, производится на центральном сервере Государственной базы данных о физических лицах в уполномоченном органе, определенном законодательством Республики Казахстан.

      5. Актовые книги по месту первичной регистрации хранятся в течение семидесяти пяти лет, затем передаются в соответствующий государственный архив.

      6. Актовые книги из вторых экземпляров по истечении установленного срока подлежат уничтожению.

      Сноска. Статья 181 с изменениями, внесенными законами РК от 29.09.2014 № 239-V (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования); от 25.11.2019 № 272-VI (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования); от 14.07.2022 № 141-VII (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

Статья 182. Оплата услуг государственной регистрации актов гражданского состояния

      1. Размер оплаты услуг государственной регистрации актов гражданского состояния определяется уполномоченным органом в сфере оказания государственных услуг по согласованию с Министерством юстиции Республики Казахстан и антимонопольным органом.

      2. От оплаты за услуги государственной регистрации актов гражданского состояния освобождаются:

      1) ветераны Великой Отечественной войны, ветераны, приравненные по льготам к ветеранам Великой Отечественной войны, и ветераны боевых действий на территории других государств, лица, награжденные орденами и медалями бывшего Союза ССР за самоотверженный труд и безупречную воинскую службу в тылу в годы Великой Отечественной войны, лица, проработавшие (прослужившие) не менее шести месяцев с 22 июня 1941 года по 9 мая 1945 года и не награжденные орденами и медалями бывшего Союза ССР за самоотверженный труд и безупречную воинскую службу в тылу в годы Великой Отечественной войны, лица с инвалидностью, а также один из родителей лица с инвалидностью с детства, ребенка с инвалидностью, опекуны (попечители) при предъявлении подтверждающих документов – за государственную регистрацию актов гражданского состояния и выдачу повторных свидетельств и справок о государственной регистрации актов гражданского состояния;

      2) государственные организации – за выдачу повторных свидетельств о рождении;

      3) физические лица – за государственную регистрацию рождения ребенка и выдачу свидетельства о рождении;

      4) физические лица – за государственную регистрацию смерти и за выдачу свидетельств, повторных свидетельств, справок и уведомлений о смерти;

      5) физические лица – за аннулирование актов гражданского состояния;

      6) физические лица – за выдачу им свидетельств при изменении, дополнении, восстановлении и исправлении записей актов гражданского состояния в связи с ошибками, допущенными при государственной регистрации актов гражданского состояния;

      7) физические лица – за внесение изменений, дополнений в актовые записи о государственной регистрации рождения в связи с установлением отцовства, усыновлением (удочерением) ребенка гражданами Республики Казахстан и выдачу повторных свидетельств о рождении в связи с усыновлением (удочерением) и установлением отцовства.

      Сноска. Статья 182 - в редакции Закона РК от 06.02.2023 № 194-VII (вводится в действие с 01.07.2023).

Статья 183. Порядок изменений, дополнений и исправлений записей актов гражданского состояния

      1. Внесение изменений, дополнений и исправлений в записи актов гражданского состояния при наличии первичной актовой записи о регистрации, также достаточных оснований и при отсутствии спора между заинтересованными лицами производится регистрирующим органом. При наличии спора между заинтересованными лицами вопросы внесения изменений, дополнений и исправлений в записи актов гражданского состояния решаются в порядке медиации или в судебном порядке.

      2. Заявления о внесении изменений, дополнений и исправлений в имеющиеся записи актов гражданского состояния подаются в любой регистрирующий орган на территории Республики Казахстан по желанию заявителя.

      3. Гражданами Республики Казахстан, постоянно проживающими за границей, а также иностранцами и лицами без гражданства, зарегистрировавшими акты гражданского состояния в регистрирующих органах Республики Казахстан, заявления подаются через загранучреждения Республики Казахстан в регистрирующий орган по месту хранения первичной записи.

      4. Внесение изменений, дополнений и исправлений в имеющиеся записи актов гражданского состояния производится регистрирующим органом по месту нахождения записи. Отказ о внесении изменений, дополнений и исправлений в записи актов гражданского состояния может быть обжалован в порядке, установленном законами Республики Казахстан.

      Сноска. Статья 183 с изменениями, внесенными законами РК от 17.11.2014 № 254-V (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования); от 25.11.2019 № 272-VI (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования); от 29.06.2020 № 351-VI (вводится в действие с 01.07.2021).

Статья 184. Восстановление записей актов гражданского состояния

      1. Заявления о восстановлении утраченных записей актов гражданского состояния подаются в любой регистрирующий орган на территории Республики Казахстан по желанию заявителя, а гражданами Республики Казахстан, постоянно проживающими за границей, а также иностранцами и лицами без гражданства, зарегистрировавшими акты гражданского состояния в регистрирующих органах Республики Казахстан, через загранучреждения Республики Казахстан в регистрирующий орган по месту государственной регистрации (утраты) первичной записи.

      2. Восстановление записей актов гражданского состояния производится при наличии документов, подтверждающих, что соответствующая запись ранее имелась, или на основании решения суда о восстановлении актовой записи с указанием места и времени государственной регистрации.

      3. Восстановление записей актов гражданского состояния в отношении лиц, возвратившихся на историческую родину, производится при наличии достаточных оснований и только при возможности документального подтверждения этого факта (справка или извещение об отсутствии (утрате) актовой записи) или подтверждении органов внутренних дел о законном въезде в Республику Казахстан этих лиц и их ходатайстве о предоставлении гражданства Республики Казахстан.

      4. Утрата записей актов гражданского состояния должна быть подтверждена областным (городским) архивом записи актов гражданского состояния по месту, где находилась утраченная запись.

      5. При невозможности восстановления регистрирующим органом утраченной записи факт государственной регистрации акта гражданского состояния устанавливается в судебном порядке по правилам, установленным Гражданским процессуальным кодексом Республики Казахстан.

      6. Государственная регистрация восстановления записи актов гражданского состояния производится регистрирующим органом по месту подачи заявления.

      Сноска. Статья 184 с изменениями, внесенными законами РК от 25.11.2019 № 272-VI (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования); от 14.07.2022 № 141-VII (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

Статья 185. Аннулирование записей актов гражданского состояния

      1. Запись акта гражданского состояния может быть аннулирована:

      1) на основании решения суда;

      2) по заявлению заинтересованных лиц;

      3) по инициативе регистрирующего органа, обнаружившего первичную, восстановленную или повторно составленную запись, подлежащую аннулированию.

      2. Заявления об аннулировании записей актов гражданского состояния подаются в суд или в любой регистрирующий орган на территории Республики Казахстан по желанию заявителя, а гражданами Республики Казахстан, постоянно проживающими за границей, иностранцами и лицами без гражданства, зарегистрировавшими акты гражданского состояния в регистрирующих органах Республики Казахстан и постоянно проживающими за границей, через загранучреждения Республики Казахстан в регистрирующий орган по месту хранения актовой записи, подлежащей аннулированию.

      3. Аннулирование записей актов гражданского состояния производится в любом регистрирующем органе на территории Республики Казахстан по желанию заявителя.

      Сноска. Статья 185 с изменениями, внесенными Законом РК от 25.11.2019 № 272-VI (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

Статья 186. Обязанность соблюдения физическими лицами порядка государственной регистрации актов гражданского состояния

      1. Физические лица обязаны соблюдать установленный настоящим Кодексом порядок государственной регистрации актов гражданского состояния.

      2. Обязанность государственной регистрации актов гражданского состояния в регистрирующих органах в установленные законодательством Республики Казахстан сроки возлагается на граждан.

      3. Запрещается сокрытие обстоятельств, препятствующих вступлению в брак (супружество), или сообщение ложных сведений при регистрации актов гражданского состояния.

      4. Регистрация заключения брака (супружества), расторжения брака (супружества) на основании совместного заявления супругов, перемены фамилии, имени, отчества и внесение изменений, дополнений в актовую запись о государственной регистрации рождения при установлении отцовства на основании совместного заявления родителей ребенка через представителя не допускается.

      Сноска. Статья 186 с изменением, внесенным Законом РК от 25.11.2019 № 272-VI (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

Глава 25. ГОСУДАРСТВЕННАЯ РЕГИСТРАЦИЯ
РОЖДЕНИЯ РЕБЕНКА

Статья 187. Основание для государственной регистрации рождения ребенка

      Сноска. Заголовок статьи 187– в редакции Закона РК от 14.07.2022 № 141-VII (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

      1. Основанием для государственной регистрации рождения ребенка является медицинское свидетельство о рождении или копия решения суда об установлении факта рождения.

      В случае родов вне медицинской организации, в том числе и на дому, медицинское свидетельство о рождении оформляется в соответствии с документами, удостоверяющими личность матери, ответственным медицинским работником организации родовспоможения, куда она обратилась после родов.

      В случае отсутствия документов, удостоверяющих личность родителей, в момент государственной регистрации рождения ребенка сведения о родителях ребенка заполняются согласно сведениям информационной системы актов гражданского состояния.

      В случаях рождения ребенка в медицинской организации и отсутствия документов, удостоверяющих личность матери, в момент государственной регистрации факта рождения фамилия, имя, отчество (при его наличии) матери заполняются согласно медицинскому свидетельству о рождении, в котором имеется отметка о том, что сведения о матери записаны с ее слов.

      В дальнейшем сведения о матери ребенка в запись акта о рождении дополняются в порядке, установленном брачно-семейным законодательством Республики Казахстан.

      В случае отсутствия медицинского свидетельства о рождении государственная регистрация рождения ребенка осуществляется на основании копии решения суда об установлении факта рождения.

      Запись в актах гражданского состояния имени, отчества (при его наличии), фамилии, национальности родителей производится в соответствии со статьями 50, 51 и 63 настоящего Кодекса.

      В случае рождения ребенка суррогатной матерью основанием для государственной регистрации рождения ребенка является медицинское свидетельство о рождении.

      2. Медицинское свидетельство о рождении ребенка должно содержать все необходимые сведения о матери ребенка, в том числе фамилию, имя, отчество (при его наличии), а также дату рождения, пол и индивидуальный идентификационный номер ребенка, дату выдачи документа. Медицинское свидетельство о рождении ребенка, выданное на территории Республики Казахстан на бумажном носителе, должно быть заверено подписью должностного лица и печатью медицинской организации, а в электронной форме должно быть удостоверено посредством электронной цифровой подписи должностного лица медицинской организации.

      Сведения о факте рождения ребенка в медицинской организации передаются в информационную систему актов гражданского состояния в течение одного рабочего дня с момента родов.

      3. Государственная регистрация рождения ребенка у несовершеннолетних родителей, а также ребенка, рожденного суррогатной матерью, производится в общем порядке.

      4. Исключен Законом РК от 14.07.2022 № 141-VII (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).
      Сноска. Статья 187 с изменениями, внесенными законами РК от 25.11.2019 № 272-VI (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования); от 14.07.2022 № 141-VII (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования); от 21.05.2024 № 86-VIII (вводится в действие по истечении шестидесяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

Статья 188. Место государственной регистрации рождения ребенка

      1. Государственная регистрация рождения ребенка производится в любом регистрирующем органе на территории Республики Казахстан по желанию родителей либо одного из них.

      2. Если родители не состоят в браке (супружестве) между собой, одновременно с заявлением о государственной регистрации рождения ребенка подается заявление об установлении отцовства.

      3. В актовой записи о государственной регистрации рождения местом рождения ребенка указывается наименование места фактического рождения ребенка в соответствии с принятым на момент государственной регистрации рождения ребенка названием административно-территориальной единицы Республики Казахстан.

      Местом рождения ребенка, родившегося в экспедициях и в отдаленных местностях, а также во время нахождения матери на морском, речном, воздушном судне или в поезде, указывается административно-территориальная единица, где производится государственная регистрация рождения ребенка.

      Местом рождения ребенка, родившегося за пределами Республики Казахстан, указывается наименование места фактического рождения ребенка.

      4. Государственная регистрация рождения ребенка, родившегося за пределами Республики Казахстан, производится в загранучреждениях Республики Казахстан либо в любом регистрирующем органе на территории Республики Казахстан по желанию родителей или одного из них в установленные настоящим Кодексом сроки независимо от регистрации в иностранных регистрирующих органах при предъявлении одного из следующих документов:

      1) оригинала свидетельства о рождении;

      2) копии актовой записи о рождении;

      3) оригинала медицинского свидетельства о рождении.

      При отсутствии документов, указанных в части первой настоящего пункта, предъявляется копия решения суда об установлении факта рождения.

      Сноска. Статья 188 - в редакции Закона РК от 25.11.2019 № 272-VI (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования); с изменениями, внесенными Законом РК от 14.07.2022 № 141-VII (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

Статья 189. Сроки подачи заявления о рождении ребенка

      Заявление о рождении ребенка должно быть подано его родителями либо другими заинтересованными лицами в регистрирующие органы не позднее трех рабочих дней со дня его рождения, а в случае рождения мертвого ребенка заявление не позднее одного рабочего дня с момента родов подается ответственным должностным лицом медицинской организации.

      В случае рождения ребенка за пределами Республики Казахстан заявление о рождении ребенка должно быть подано родителями либо другими заинтересованными лицами в загранучреждения Республики Казахстан не позднее двух месяцев со дня его рождения.

      Сноска. Статья 189 с изменениями, внесенными законами РК от 09.04.2016 № 501-V (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования); от 25.11.2019 № 272-VI (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

Статья 190. Заявление о государственной регистрации рождения ребенка

      1. Заявление о государственной регистрации рождения ребенка подается родителями или одним из них, а в случае их смерти, болезни или невозможности по иным причинам сделать заявление – заинтересованными лицами или администрацией медицинской организации, в которой находилась мать при рождении ребенка. К заявлению о государственной регистрации рождения ребенка прилагаются копии документа, удостоверяющего личность иностранца или лица без гражданства, если родителями или одним из них является иностранец либо лицо без гражданства, свидетельства о заключении брака (супружества), если брак (супружество) был заключен за пределами Республики Казахстан.

      Если за государственной регистрацией рождения ребенка обратились не родители, а другие лица, то этими лицами должен быть представлен документ, удостоверяющий личность заявителя, а также документ, подтверждающий его полномочия на регистрацию рождения ребенка.

      При государственной регистрации двух или более детей заявление подается в отношении каждого отдельно.

      Представление заявления о государственной регистрации рождения ребенка не требуется при осуществлении государственной регистрации рождения ребенка через проактивную услугу по выбору заявителя в соответствии с Законом Республики Казахстан "О государственных услугах".

      Иностранец, лицо без гражданства, постоянно проживающие на территории другого государства, наряду с предъявлением документов, удостоверяющих личность, представляют нотариально засвидетельствованный перевод их текста на казахском или русском языке.

      Верность перевода текста документов, удостоверяющих личность иностранца, лица без гражданства, может быть засвидетельствована в дипломатическом представительстве или консульском учреждении либо во внешнеполитическом ведомстве государства, гражданином которого является иностранец, или государства постоянного проживания лица без гражданства.

      2. При обращении в Государственную корпорацию "Правительство для граждан" либо посредством веб-портала "электронного правительства" заявление о государственной регистрации рождения ребенка подается в соответствии с подзаконным нормативным правовым актом, определяющим порядок оказания государственной услуги.

      Сноска. Статья 190 в редакции Закона РК от 08.01.2013 № 64-V (вводится в действие с 01.01.2013); с изменениями, внесенными законами РК от 17.11.2015 № 408-V (вводится в действие с 01.03.2016); от 25.11.2019 № 272-VI (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

Статья 191. Государственная регистрация рождения ребенка, родившегося после смерти отца или расторжения брака (супружества) либо признания его недействительным

      Государственная регистрация рождения ребенка, зачатого в течение брака (супружества) и родившегося после смерти отца или расторжения брака (супружества) либо признания брака (супружества) недействительным, производится на общих основаниях, если со дня смерти отца или расторжения брака (супружества) либо признания его недействительным прошло не более двухсот восьмидесяти дней.

Статья 192. Порядок внесения сведений о родителях в запись акта о рождении ребенка

      1. Отец и мать, состоящие в браке (супружестве) между собой, записываются родителями ребенка в книге записей рождений по заявлению любого из них. Основанием для такой записи является свидетельство о заключении брака (супружества).

      2. Лица, состоящие в браке (супружестве) и давшие свое согласие в письменной форме на применение вспомогательных репродуктивных методов и технологий, в случае рождения у них ребенка в результате применения этих методов записываются его родителями в книге записей актов о рождении.

      В случае рождения ребенка согласно договору суррогатного материнства супруги записываются его родителями в книге записей актов о рождении.

      3. При регистрации рождения ребенка в случае, если брак (супружество) между родителями расторгнут, признан судом недействительным или супруг умер, но с момента расторжения брака (супружества), признания его недействительным или смерти супруга прошло не более двухсот восьмидесяти дней, сведения о матери вносятся на основании документов, указанных в статье 187 настоящего Кодекса, сведения об отце ребенка - на основании свидетельства или актовой записи о заключении или расторжении брака (супружества), свидетельства или актовой записи о смерти отца.

      Если ребенок родился по истечении двухсот восьмидесяти дней со дня расторжения брака (супружества), признания его недействительным, бывший супруг может быть записан отцом ребенка только на основании установления отцовства.

      В случае письменного признания лицом, не являющимся супругом родившей женщины, и при письменном согласии ее мужа отцом ребенка при регистрации рождения записывается данное лицо.

      Согласие супруга или бывшего супруга родившей женщины на установление отцовства от другого лица не обязательно при наличии подтверждающего документа о проведении оперативно-розыскных мероприятий, выданного органом внутренних дел, или о вступлении в законную силу решения суда о признании его безвестно отсутствующим или недееспособным.

      4. В случае, если родители ребенка не состоят в браке (супружестве) между собой, сведения о матери вносятся на основании документов, указанных в статье 187 настоящего Кодекса.

      Сведения об отце в актовой записи о государственной регистрации рождения в данном случае вносятся:

      1) по основаниям, указанным в пункте 1 статьи 192-1 настоящего Кодекса, в случае, если отцовство устанавливается одновременно с государственной регистрацией рождения ребенка;

      2) по заявлению матери, не состоящей в браке (супружестве), если отцовство не установлено.

      Фамилия отца ребенка в книге записей рождений записывается по фамилии матери, имя и отчество отца ребенка - по ее указанию. Внесенные сведения не являются препятствием для решения вопроса об установлении отцовства.

      По желанию матери сведения об отце ребенка в запись акта о рождении могут не вноситься;

      3) по заявлению лица, признавшего себя отцом ребенка, при наличии согласия на это матери ребенка.

      Сведения о матери вносятся на основании документов, указанных в статье 187 настоящего Кодекса, сведения об отце записываются по указанию этого лица.

      В дальнейшем при несогласии матери ребенка с внесенными в запись акта о рождении сведениями об отце ребенка исправления производятся в установленном порядке.

      Сноска. Статья 192 с изменениями, внесенными Законом РК от 25.11.2019 № 272-VI (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

Статья 192-1. Внесение изменений, дополнений в актовую запись о государственной регистрации рождения ребенка при установлении отцовства

      1. Изменения, дополнения в актовую запись о государственной регистрации рождения ребенка при установлении отцовства вносятся на основании:

      1) совместного заявления родителей об установлении отцовства;

      2) заявления отца в случаях смерти матери, объявления матери умершей, признания матери безвестно отсутствующей, признания матери недееспособной, лишения либо ограничения матери в родительских правах, невозможности установления места жительства матери;

      3) решения суда об установлении отцовства, а также установлении факта признания отцовства и факта отцовства.

      2. Если заявителем является лицо, признанное судом недееспособным, а также опекун этого недееспособного лица, во внесении изменений, дополнений в актовую запись о государственной регистрации рождения ребенка отказывается.

      Сноска. Глава 25 дополнена статьей 192-1 в соответствии с Законом РК от 25.11.2019 № 272-VI (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

Статья 193. Порядок записи национальной принадлежности родителей ребенка

      Если при регистрации рождения заявителем изъявляется желание указать национальную принадлежность родителей, то в записи акта о рождении ребенка национальность родителей - граждан Республики Казахстан - указывается в соответствии с национальностью, указанной в документах, удостоверяющих личность граждан Республики Казахстан.

      Сведения о национальной принадлежности родителя, являющегося иностранцем, указываются в соответствии с его заграничным паспортом.

      При отсутствии в заграничном паспорте иностранца сведений о национальности последняя может быть определена в соответствии с документом, выданным компетентным органом иностранного государства, гражданином которой он является.

      Сноска. Статья 193 с изменениями, внесенными Законом РК от 29.01.2013 № 74-V (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после его первого официального опубликования).

Статья 194. Порядок присвоения фамилии, имени, отчества ребенку при государственной регистрации его рождения

      1. При государственной регистрации рождения фамилия ребенка определяется фамилией родителей. При разных фамилиях родителей ребенку присваивается фамилия отца или матери по соглашению родителей. По желанию родителей фамилия ребенка производится от имени отца или деда ребенка с учетом национальных традиций. Разногласия, возникшие между родителями в отношении фамилии ребенка, разрешаются в судебном порядке.

      2. По желанию граждан исключаются из употребления в написании фамилий и отчеств лиц казахской национальности несвойственные казахскому языку аффиксы: -ов, -ев, -ова, -ева, -ин, -н, -ины, -на, -овна, -евна, -ович, -евич, а вместо них в отчестве употребляются: -ұлы, -қызы в слитном написании.

      Не допускается написание фамилии физического лица с добавлением слов "тегі", "ұрпағы", "немересі", "шөбересі", "келіні" и других.

      3. Допускается написание имени лиц казахской национальности в порядке, когда имя отца заменяет фамилию, которая обязательно стоит на первом месте, затем имя, а отчество записывается по желанию.

      В случаях, когда имя отца заменяет фамилию с добавлением окончаний -ұлы, -қызы, отчество не записывается.

      4. Лицам других национальностей по их желанию написание их фамилий, имен и отчеств может быть произведено в соответствии с их национальными особенностями.

      Сноска. Статья 194 с изменениями, внесенными Законом РК от 14.07.2022 № 141-VII (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

Статья 195. Государственная регистрация рождения ребенка, родившегося за пределами Республики Казахстан

      Государственная регистрация рождения ребенка, родившегося за пределами Республики Казахстан, производится в загранучреждениях Республики Казахстан, находящихся на территории страны пребывания, либо в загранучреждениях Республики Казахстан в другой стране по совместительству.

Статья 196. Порядок государственной регистрации рождения найденного, брошенного (отказного) ребенка

      1. Рождение найденного, брошенного (отказного) ребенка должно быть зарегистрировано по заявлению органов внутренних дел, органа, осуществляющего функции по опеке или попечительству, администрации организации образования или медицинской организации, в которую помещен ребенок, не позднее семи суток со дня обнаружения, отказа или оставления.

      К заявлению прилагается протокол или акт, составленный органом внутренних дел или органом, осуществляющим функции по опеке или попечительству, с указанием времени, места и обстоятельств, при которых ребенок был найден; документ, выданный медицинской организацией, подтверждающий возраст и пол найденного ребенка, и другие персональные сведения о ребенке.

      2. В случае отказа от ребенка в медицинской организации администрация этой организации принимает меры по оформлению письменного заявления матери по форме, установленной законодательством Республики Казахстан.

      3. В случае оставления ребенка неизвестной матерью администрация медицинской организации составляет протокол в присутствии двух свидетелей. При государственной регистрации рождения протоколы прилагаются к заявлению должностного лица медицинской организации о регистрации брошенного (отказного) ребенка.

Статья 197. Государственная регистрация ребенка, родившегося мертвым или умершего на первой неделе жизни

      1. Государственная регистрация ребенка, родившегося мертвым, и ребенка, умершего на первой неделе жизни, производится в регистрирующем органе не позднее пяти суток с момента родов или смерти ребенка.

      2. Рождение мертвого ребенка регистрируется на основании медицинского свидетельства о перинатальной смерти, выданного медицинской организацией или частнопрактикующим врачом.

      Свидетельство о рождении ребенка, родившегося мертвым, не выдается. В отношении ребенка, родившегося мертвым, выдается справка о государственной регистрации мертворожденного ребенка.

      3. В случае смерти ребенка на первой неделе жизни производится государственная регистрация его рождения - на основании медицинской справки о рождении, и смерти - на основании свидетельства о перинатальной смерти.

      На основании составленных записей актов о рождении и смерти выдается свидетельство или уведомление о смерти. По просьбе родителей выдается справка о государственной регистрации рождения ребенка.

      В дальнейшем также выдаются только повторные свидетельства о смерти.

      4. Обязанность заявить в регистрирующий орган о рождении мертвого ребенка или о рождении и смерти ребенка на первой неделе жизни возлагается на:

      1) руководителя медицинской организации, в которой происходили роды или в которой ребенок умер;

      2) руководителя медицинской организации, врач которой установил факт рождения мертвого ребенка, смерти ребенка на первой неделе жизни;

      3) частнопрактикующего врача в случае родов вне медицинской организации.

      Сноска. Статья 197 с изменениями, внесенными Законом РК от 14.07.2022 № 141-VII (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

Статья 198. Государственная регистрация рождения ребенка, достигшего возраста одного года и более

      1. Государственная регистрация рождения ребенка, достигшего одного года и более, при наличии оснований для государственной регистрации рождения, указанных в статье 187 настоящего Кодекса, производится по письменному заявлению родителей или иных заинтересованных лиц.

      По достижении ребенком совершеннолетия государственная регистрация рождения производится по его письменному заявлению.

      2. Государственная регистрация рождения ребенка, достигшего одного года и более, производится регистрирующим органом района, города на основании заключения регистрирующего органа.

      Сноска. Статья 198 с изменениями, внесенными законами РК от 29.09.2014 № 239-V (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования); от 25.11.2019 № 272-VI (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

Статья 199. Государственная регистрация рождения детей иностранцев

      Государственная регистрация рождения детей иностранцев, постоянно или временно проживающих на территории Республики Казахстан, производится в дипломатических представительствах или консульских учреждениях соответствующих иностранных государств, расположенных на территории Казахстана, либо в загранучреждениях по совместительству, если такового нет в Республике Казахстан.

      Государственная регистрация рождения детей иностранцев, в том числе иностранцев, законность пребывания которых на территории Республики Казахстан не подтверждена, производится по их желанию в регистрирующих органах по месту их постоянного или временного проживания.

      Сноска. Статья 199 с изменениями, внесенными Законом РК от 14.07.2022 № 141-VII (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

Статья 200. Государственная регистрация рождения ребенка в торжественной обстановке

      По желанию родителей регистрирующий орган обеспечивает государственную регистрацию рождения ребенка в торжественной обстановке в своем помещении либо в специально предназначенных государственных дворцах бракосочетания.

Статья 201. Сведения, вносимые в книгу записей о рождении ребенка

      В запись акта о рождении ребенка вносятся следующие данные:

      1) дата государственной регистрации рождения ребенка;

      2) индивидуальный идентификационный номер, присвоенный ребенку;

      3) номер записи акта о рождении ребенка;

      4) фамилия, имя, по желанию - отчество, пол, дата, место рождения ребенка;

      5) количество родившихся детей (один, двойня или более детей);

      6) отметка о живорождении или о рождении мертвого ребенка;

      7) сведения о документе, подтверждающем факт рождения ребенка;

      8) исключен Законом РК от 25.11.2019 № 272-VI (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования);

      9) фамилии, имена, отчества (при их наличии), даты рождения, возраст, постоянное место жительства, юридический адрес, гражданство, источник дохода или место работы, образование родителей и их национальность, если указана в документах, удостоверяющих личность;

      10) сведения о документе, на основании которого внесены сведения об отце ребенка;

      11) сведения о заявителе;

      12) серия и номер выданного свидетельства о рождении.

      Сноска. Статья 201 с изменением, внесенным Законом РК от 25.11.2019 № 272-VI (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

Статья 202. Выдача свидетельства о государственной регистрации рождения ребенка

      На основании актовой записи о государственной регистрации рождения ребенка выдается свидетельство о рождении установленного образца.

      Свидетельство о рождении выдается родителям новорожденного, другим уполномоченным лицам или представителям организации, в которой находится ребенок.

      В случае рождения двух или более детей свидетельство о рождении выдается каждому ребенку.

Статья 203. Свидетельство о рождении ребенка

      Свидетельство о рождении ребенка содержит следующие сведения:

      1) фамилия, имя, отчество (при его наличии), дата и место рождения ребенка;

      2) дата составления и номер актовой записи;

      3) индивидуальный идентификационный номер;

      4) фамилии, имена, отчества (при их наличии), национальность родителей, если указана в документах, удостоверяющих личность;

      5) гражданство родителей;

      6) место государственной регистрации (наименование регистрирующего органа);

      7) дата выдачи свидетельства о рождении;

      8) наименование регистрирующего органа, выдавшего документ.

      Сноска. Статья 203 с изменением, внесенным Законом РК от 25.11.2019 № 272-VI (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

Глава 26. ГОСУДАРСТВЕННАЯ РЕГИСТРАЦИЯ УСТАНОВЛЕНИЯ ОТЦОВСТВА

      Сноска. Глава 26 исключена Законом РК от 25.11.2019 № 272-VI (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

Глава 27. ГОСУДАРСТВЕННАЯ РЕГИСТРАЦИЯ ЗАКЛЮЧЕНИЯ
БРАКА (СУПРУЖЕСТВА)

Статья 220. Основание для государственной регистрации заключения брака (супружества)

      Государственная регистрация заключения брака (супружества) производится регистрирующими органами, загранучреждением Республики Казахстан на основании совместного заявления о заключении брака (супружество) лиц, вступающих в брак (супружество).

      Сноска. Статья 220 – в редакции Закона РК от 14.07.2022 № 141-VII (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

Статья 221. Место государственной регистрации заключения брака (супружества)

      Государственная регистрация заключения брака (супружества) производится в любом регистрирующем органе на территории Республики Казахстан по желанию лиц, вступающих в брак (супружество).

Статья 222. Срок подачи заявления о заключении брака (супружества) и срок государственной регистрации заключения брака (супружества)

      1. Заявление о заключении брака (супружества) подается в регистрирующий орган, загранучреждение Республики Казахстан за пятнадцать календарных дней до государственной регистрации брака (супружества).

      2. Государственная регистрация брака (супружества) производится регистрирующим органом, загранучреждением Республики Казахстан на пятнадцатый календарный день, который исчисляется со следующего рабочего дня после подачи совместного заявления о заключении брака (супружества).

      Если окончание срока приходится на нерабочий день, то днем окончания срока считается следующий за ним рабочий день.

      Время государственной регистрации заключения брака (супружества) назначается регистрирующим органом, загранучреждением Республики Казахстан по согласованию с лицами, желающими вступить в брак (супружество). Время государственной регистрации должно назначаться с таким расчетом, чтобы оно не совпадало со временем государственной регистрации смерти и расторжения брака (супружества) в одном и том же помещении.

      3. Если присутствие в регистрирующем органе, загранучреждении Республики Казахстан при подаче заявления о заключении брака (супружества) обоих лиц, вступающих в брак (супружество), невозможно или крайне затруднительно (отдаленность проживания друг от друга, тяжелое заболевание, инвалидность, связанная с затруднениями в передвижении, прохождение воинской службы и другие), заявление о заключении брака (супружества), заполненное по установленной форме и подписанное обоими лицами, вступающими в брак (супружество), может быть подано одним из них.

      Подпись отсутствующего лица может быть засвидетельствована начальником регистрирующего органа, сотрудником загранучреждения Республики Казахстан и скреплена печатью регистрирующего органа, загранучреждения Республики Казахстан по месту нахождения гражданина, нотариусом или иным должностным лицом, которому в соответствии с законами Республики Казахстан предоставлено право совершать нотариальные действия, а также в следующем порядке:

      1) военнослужащих – командиром соответствующей воинской части;

      2) граждан Республики Казахстан, находящихся во время плавания на морских судах или судах внутреннего плавания, ходящих под Государственным флагом Республики Казахстан, – капитанами этих судов;

      3) лиц, находящихся в экспедициях, – начальниками этих экспедиций;

      4) лиц, находящихся в стационарных медицинских организациях, – главными врачами этих организаций;

      5) лиц, содержащихся в учреждениях, отбывающих наказание в виде ареста и лишения свободы, – начальниками соответствующих учреждений;

      6) лиц с инвалидностью, имеющих затруднения в передвижении, – председателем врачебно-консультативной комиссии.

      Сноска. Статья 222 – в редакции Закона РК от 14.07.2022 № 141-VII (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

Статья 223. Сокращение и продление сроков государственной регистрации заключения брака (супружества)

      1. По совместному заявлению лиц, вступающих в брак (супружество), при наличии уважительных причин (беременность, рождение ребенка, непосредственная угроза жизни одной из сторон и другие особые обстоятельства), подтвержденных соответствующими документами (справка врачебно-квалификационной комиссии о беременности, справка о состоянии здоровья, справки, подтверждающие другие особые обстоятельства), начальник регистрирующего органа, сотрудник загранучреждения Республики Казахстан по месту государственной регистрации заключения брака (супружества) сокращают срок государственной регистрации заключения брака (супружества) до истечения пятнадцати календарных дней либо увеличивают этот срок, но не более чем на пятнадцать календарных дней.

      Время, на которое может быть сокращен срок, определяется в каждом отдельном случае в зависимости от конкретных обстоятельств.

      2. В отдельных случаях увеличение срока ожидания государственной регистрации заключения брака (супружества) возможно по инициативе регистрирующего органа, загранучреждения Республики Казахстан только при наличии обстоятельств, препятствующих государственной регистрации заключения брака (супружества). До совершения записи о заключении брака (супружества) работник регистрирующего органа, сотрудник загранучреждения Республики Казахстан обязаны приостановить запись и потребовать от заявителя представления соответствующих документальных доказательств в назначенный срок, который не может превышать пятнадцать календарных дней.

      Регистрирующий орган, загранучреждение Республики Казахстан по просьбе заинтересованных лиц или по своей инициативе проводят необходимую проверку. Об отсрочке государственной регистрации заключения брака (супружества) уведомляются лица, подавшие заявление о заключении брака (супружества). При наличии законных препятствий к заключению брака (супружества) регистрирующий орган, загранучреждение Республики Казахстан отказывают в его государственной регистрации.

      Если сведения о таких препятствиях не будут подтверждены, государственная регистрация брака (супружества) производится на общих основаниях. Проверка названных обстоятельств должна быть закончена в течение пятнадцати календарных дней.

      Разрешение о сокращении или увеличении пятнадцати календарных дней выдается в виде резолюции на заявлении о заключении брака (супружества) начальником регистрирующего органа, сотрудником загранучреждения Республики Казахстан, а в их отсутствие – лицом, исполняющим их обязанности.

      Если желающие вступить в брак (супружество) по уважительным причинам не могут явиться в регистрирующий орган или в загранучреждение Республики Казахстан в установленный день, срок государственной регистрации заключения брака (супружества) по их просьбе переносится на другое время.

      Сноска. Статья 223 с изменениями, внесенными Законами РК от 14.07.2022 № 141-VII (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

Статья 224. Заявление о вступлении в брак (супружество)

      1. Заявление о вступлении в брак (супружество) подается по форме, установленной Министерством юстиции Республики Казахстан. В случае отсутствия формы заявления установленного образца в тексте заявления в произвольной форме должны содержаться все предусмотренные сведения.

      На все вопросы, содержащиеся в форме заявления, должны быть даны полные и точные ответы.

      2. При подаче заявления о вступлении в брак (супружество) необходимо представить:

      1) гражданин Республики Казахстан, постоянно проживающий в Республике Казахстан или временно пребывающий за границей, предъявляет удостоверение личности либо паспорт; гражданин Республики Казахстан, постоянно проживающий за границей, - паспорт гражданина Республики Казахстан с отметкой консульского учреждения за рубежом о постановке его на учет как постоянно проживающего за границей гражданина Республики Казахстан; иностранец, постоянно проживающий в Республике Казахстан, предъявляет вид на жительство иностранца в Республике Казахстан. Иностранец, временно пребывающий в Республике Казахстан предъявляет документ, выданный органом внутренних дел Республики Казахстан, разрешающий временное проживание в Республике Казахстан; лицо без гражданства, постоянно проживающее в Республике Казахстан, предъявляет удостоверение лица без гражданства с отметкой органов внутренних дел Республики Казахстан о регистрации по месту жительства. Лицо без гражданства, временно пребывающее в Республике Казахстан, предъявляет документ, удостоверяющий его личность, выданный компетентными органами страны его проживания и зарегистрированный в установленном порядке в органах внутренних дел Республики Казахстан.

      Иностранец, лицо без гражданства, постоянно проживающие на территории другого государства, наряду с предъявлением документов, удостоверяющих личность, должны представить нотариально засвидетельствованный перевод их текста на казахском или русском языке.

      Верность перевода текста документов, удостоверяющих личность иностранца, лица без гражданства, может быть засвидетельствована в дипломатическом представительстве или консульском учреждении либо во внешнеполитическом ведомстве государства, гражданином которого является иностранец, или государства постоянного проживания лица без гражданства;

      2) документы, подтверждающие необходимость снижения установленного брачного возраста, указанного в статье 10 настоящего Кодекса;

      3) сведения о предшествующих браках (супружествах);

      4) сведения об имеющихся детях;

      5) расписку об осведомленности о состоянии здоровья и материальном положении друг друга, также об отсутствии препятствий к вступлению в брак (супружество).

      Сноска. Статья 224 с изменениями, внесеннымм законами РК от 29.01.2013 № 74-V (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после его первого официального опубликования); от 14.07.2022 № 141-VII (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

Статья 225. Порядок записи фамилии супругов при государственной регистрации заключения брака (супружества)

      1. При государственной регистрации заключения брака (супружества) супругу, изъявившему желание изменить добрачную фамилию на фамилию другого супруга, в записи акта о заключении брака (супружества) указывается избранная в качестве общей фамилия.

      2. При составлении актовой записи о заключении брака (супружества) фамилии супругов, желающих остаться на прежних фамилиях, не изменяются.

      3. Супругу, изъявившему желание присоединить к своей добрачной фамилии фамилию другого супруга, в записи акта о заключении брака (супружества) присоединяемая фамилия записывается после добрачной фамилии через дефис.

      4. Выбор фамилии супругов указывается в совместном письменном заявлении о вступлении в брак (супружество).

Статья 226. Порядок государственной регистрации заключения брака (супружества)

      1. Государственная регистрация заключения брака (супружества) производится регистрирующими органами, загранучреждениями Республики Казахстан в порядке, установленном настоящим Кодексом.

      2. В случае, если лица (одно из лиц), вступающие (вступающее) в брак (супружество), не могут (не может) явиться в регистрирующий орган, загранучреждение Республики Казахстан вследствие тяжелой болезни или по другой уважительной причине, государственная регистрация заключения брака (супружества) производится на дому, в медицинской или иной организации в присутствии лиц, вступающих в брак (супружество).

      3. Работник регистрирующего органа, сотрудник загранучреждения Республики Казахстан:

      1) оглашают поданные заявления о желании вступить в брак (супружество);

      2) разъясняют лицам, вступающим в брак (супружество), права и обязанности будущих супругов;

      3) выясняют согласие о вступлении в брак (супружество) и решение об избираемой супругами фамилии;

      4) выясняют отсутствие препятствий к заключению брака (супружества);

      5) от имени государства выдают свидетельство установленного образца о заключении брака (супружества).

      4. При отсутствии препятствий к заключению брака (супружества) в книгу записей актов гражданского состояния вносится запись о браке (супружестве), подписываемая лицами, вступающими в брак (супружество), и скрепляемая подписью начальника и гербовой печатью регистрирующего органа либо подписью должностного лица и печатью загранучреждения Республики Казахстан.

      5. Регистрирующий орган, загранучреждение Республики Казахстан отказывают в государственной регистрации заключения брака (супружества), если располагают доказательствами, подтверждающими наличие обстоятельств, препятствующих заключению брака (супружества).

      6. Отказ регистрирующего органа, загранучреждения Республики Казахстан в государственной регистрации заключения брака (супружества) может быть обжалован в порядке, установленном законами Республики Казахстан.

      Сноска. Статья 226 – в редакции Закона РК от 14.07.2022 № 141-VII (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

Статья 227. Государственная регистрация заключения брака (супружества) в торжественной обстановке

      Государственная регистрация заключения брака (супружества) по желанию вступающих в брак(супружество) производится в торжественной обстановке в специально оборудованных помещениях регистрирующих органов либо в специально предназначенных государственных дворцах бракосочетания.

Статья 228. Государственная регистрация заключения брака (супружества) граждан Республики Казахстан с иностранцами или лицами без гражданства

      1. Государственная регистрация заключения брака (супружества) граждан Республики Казахстан с иностранцами или лицами без гражданства производится в регистрирующих органах Республики Казахстан на общих основаниях в соответствии с законодательством Республики Казахстан либо в дипломатическом представительстве, консульском учреждении иностранного государства, гражданином которого является лицо, желающее вступить в брак (супружество).

      2. Одновременно с подачей заявления о вступлении в брак (супружество) иностранец должен представить разрешение на брак (супружество) от компетентного органа государства, гражданином которого он является, с иностранцем, если такого рода разрешение требуется в соответствии с законодательством иностранного государства.

      При отсутствии такого разрешения регистрирующий орган, загранучреждение Республики Казахстан при приеме заявления должны разъяснить вступающим в брак (супружество) и в первую очередь гражданину (гражданке) Республики Казахстан, что их брак (супружество) может быть признан недействительным в стране, гражданином которой является лицо, с которым он вступает в брак (супружество).

      Если несмотря на такие разъяснения заявители настаивают на государственной регистрации заключения брака (супружества), этот брак (супружество) регистрируется.

      Государственная регистрация заключения брака (супружества) граждан Республики Казахстан с кандасами производится на общих основаниях в соответствии с законодательством Республики Казахстан.

      3. Условия заключения брака (супружества) лицом без гражданства на территории Республики Казахстан определяются законодательством Республики Казахстан, если лицо имеет постоянное место жительства на территории Республики Казахстан.

      Сноска. Статья 228 с изменениями, внесенными законами РК от 13.05.2020 № 327-VI (вводится в действие после дня введения в действие соответствующих изменений и дополнений в Кодекс РК "О налогах и других обязательных платежах в бюджет" (Налоговый кодекс)); от 14.07.2022 № 141-VII (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

Статья 229. Государственная регистрация заключения брака (супружества) в загранучреждениях Республики Казахстан, дипломатических представительствах и загранучреждениях иностранных государств

      1. Брак (супружество) между гражданами Республики Казахстан, а также между гражданином Республики Казахстан и иностранцем, лицом без гражданства, проживающими за пределами территории Республики Казахстан, может заключаться в загранучреждениях Республики Казахстан.

      2. Брак (супружество) между иностранцами, заключенный на территории Республики Казахстан в дипломатических представительствах или консульских учреждениях иностранных государств, признается действительным в Республике Казахстан, если не противоречит законодательству Республики Казахстан.

      Сноска. Статья 229 с изменением, внесенным Законом РК от 25.11.2019 № 272-VI (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

Статья 230. Признание брака (супружества), заключенного за пределами Республики Казахстан

      1. Брак (супружество) между гражданами Республики Казахстан и между гражданами Республики Казахстан и иностранцами или лицами без гражданства, заключенный за пределами Республики Казахстан с соблюдением законодательства государства, на территории которого он заключен, признается действительным в Республике Казахстан, кроме случаев, предусмотренных статьями 10 и 11 настоящего Кодекса.

      2. Брак (супружество) между иностранцами, заключенный за пределами Республики Казахстан, с соблюдением законодательства государства, на территории которого он заключен, признается действительным в Республике Казахстан, если он не противоречит законодательству Республики Казахстан.

Статья 231. Недействительность брака (супружества), заключенного в Республике Казахстан или за пределами Республики Казахстан

      Недействительность брака (супружества), заключенного в Республике Казахстан или за пределами Республики Казахстан, определяется законодательством Республики Казахстан, которое действовало на момент заключения брака (супружества).

Статья 232. Порядок выдачи справок о брачной правоспособности

      1. Справка о брачной правоспособности по форме, установленной Министерством юстиции Республики Казахстан, выдается гражданам, постоянно проживающим либо ранее проживавшим на территории Республики Казахстан, для государственной регистрации заключения брака (супружества) за пределами Республики Казахстан.

      2. Справка о брачной правоспособности выдается любым регистрирующим органом, загранучреждением Республики Казахстан на основании сведений информационной системы актов гражданского состояния.

      Проверка наличия актовой записи о государственной регистрации заключения брака (супружества) производится с шестнадцатилетнего возраста.

      3. Для получения справки заявителем предъявляются следующие документы:

      1) документ, удостоверяющий личность;

      2) свидетельство, справка или решение суда о расторжении брака (супружества) либо свидетельство или справка о смерти супруга (супруги), выданные за пределами Республики Казахстан, если заявитель ранее состоял в браке (супружестве).

      Сноска. Статья 232 с изменениями, внесенными законами РК от 25.11.2019 № 272-VI (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования); от 14.07.2022 № 141-VII (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

Статья 233. Государственная регистрация заключения брака (супружества) с лицом, находящимся под стражей или отбывающим наказание в местах лишения свободы

      1. Государственная регистрация заключения брака (супружества) с лицом, находящимся под стражей или отбывающим наказание в местах лишения свободы, производится регистрирующими органами в присутствии лиц, вступающих в брак (супружество), в помещении, определенном администрацией соответствующего учреждения, по месту содержания под стражей или отбывания наказания лица с соблюдением условий заключения брака (супружества), предусмотренных настоящим Кодексом.

      2. Государственная регистрация заключения брака (супружества) с лицом, находящимся под стражей, регистрирующим органом производится после уведомления лица или органа, в производстве которого находится дело.

      Сноска. Статья 233 - в редакции Закона РК от 18.04.2017 № 58-VI (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

Статья 234. Содержание записи акта о заключении брака (супружества)

      1. В запись акта о заключении брака (супружества) вносятся следующие сведения:

      1) фамилия (до и после заключения брака (супружества), имя, отчество (при его наличии), дата и место рождения, возраст, гражданство, национальность, если указана в документе, удостоверяющем личность, источник дохода или место работы, место жительства и юридический адрес, образование, семейное положение каждого из вступающих в брак (супружество);

      2) сведения об общих детях;

      3) реквизиты документов, удостоверяющих личность, вступающих в брак (супружество);

      4) дата составления и номер записи акта;

      5) номер выданного свидетельства о заключении брака (супружества).

      2. В случае расторжения или признания брака (супружества) недействительным в запись акта о заключении брака (супружества) вносятся необходимые сведения. Внесение таких сведений производится на основании решения суда о расторжении или признании брака (супружества) недействительным либо записи о расторжении брака (супружества) в регистрирующих органах, загранучреждениях Республики Казахстан по совместному заявлению супругов.

      Сноска. Статья 234 с изменениями, внесенными Законом РК от 14.07.2022 № 141-VII (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

Статья 235. Приостановление записи о заключении брака (супружества) по заявлению заинтересованного лица

      В случае поступления заявления от заинтересованного лица о наличии препятствий для государственной регистрации заключения брака (супружества) до совершения записи о заключении брака (супружества) начальник регистрирующего органа, сотрудник загранучреждения Республики Казахстан обязан приостановить запись и потребовать от заявителя представления соответствующих документальных доказательств в назначенный срок. Срок приостановления записи не может превышать пятнадцать календарных дней.

      Сноска. Статья 235 – в редакции Закона РК от 14.07.2022 № 141-VII (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

Статья 236. Выдача супругам свидетельства о заключении брака (супружества)

      Свидетельство о заключении брака (супружества) выдается в электронной форме каждому из лиц, вступающих в брак, в день государственной регистрации брака (супружества) по месту его заключения.

      По желанию супругов свидетельство о заключении брака (супружества) может быть выдано на бумажном носителе.

      Сноска. Статья 236 – в редакции Закона РК от 14.07.2022 № 141-VII (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

Статья 237. Свидетельство о заключении брака (супружества)

      Свидетельство о заключении брака (супружества) содержит следующие сведения:

      1) фамилия (до заключения брака (супружества), имя, отчество (при его наличии), дата и место рождения, гражданство, национальность, если указана в документе, удостоверяющем личность, каждого из вступающих в брак (супружество);

      2) дата заключения брака (супружества);

      3) дата составления и номер записи акта;

      4) сведения о выборе фамилии супругов;

      5) место государственной регистрации заключения брака (супружества) - наименование регистрирующего органа, загранучреждения Республики Казахстан;

      6) дата выдачи свидетельства о заключении брака (супружества);

      7) серия и номер выданного свидетельства о заключении брака (супружества);

      8) наименование регистрирующего органа, загранучреждения Республики Казахстан, выдавшего документ.

      Сноска. Статья 237 с изменениями, внесенными законами РК от 25.11.2019 № 272-VI (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования); от 14.07.2022 № 141-VII (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

Глава 28. ГОСУДАРСТВЕННАЯ РЕГИСТРАЦИЯ РАСТОРЖЕНИЯ
БРАКА (СУПРУЖЕСТВА)

Статья 238. Основания для государственной регистрации расторжения брака (супружества)

      1. Основаниями государственной регистрации расторжения брака (супружества) являются совместное заявление супругов о расторжении брака (супружества), заявление одного из супругов в установленном порядке, имеющего право на расторжение брака (супружества).

      2. Государственная регистрация расторжения брака (супружества) в регистрирующих органах, загранучреждениях Республики Казахстан производится при взаимном согласии на расторжение брака (супружества) супругов, не имеющих общих несовершеннолетних детей, и отсутствии имущественных и иных претензий друг к другу.

      3. Исключен Законом РК от 07.07.2020 № 361-VI (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

      4. Независимо от наличия у супругов общих несовершеннолетних детей брак (супружество) расторгается в регистрирующих органах, загранучреждениях Республики Казахстан по заявлению одного из супругов на основании:

      1) вступившего в законную силу решения суда о признании супруга безвестно отсутствующим;

      2) вступившего в законную силу решения суда о признании супруга недееспособным или ограниченно дееспособным;

      3) приговора суда об осуждении супруга за совершение преступления к лишению свободы на срок не менее трех лет.

      Сноска. Статья 238 с изменениями, внесенными законами РК от 25.11.2019 № 272-VI (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования); от 07.07.2020 № 361-VI (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования); от 14.07.2022 № 141-VII (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

Статья 239. Место государственной регистрации расторжения брака (супружества)

      Государственная регистрация расторжения брака (супружества) производится в любом регистрирующем органе на территории Республики Казахстан по желанию супругов или одного из них, за пределами Республики Казахстан – в загранучреждении Республики Казахстан по месту пребывания.

      Сноска. Статья 239 - в редакции Закона РК от 25.11.2019 № 272-VI (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования); с изменениями, внесенными Законом РК от 14.07.2022 № 141-VII (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

Статья 240. Сроки государственной регистрации расторжения брака (супружества) по совместному заявлению супругов о расторжении брака (супружества)

      Государственная регистрация расторжения брака (супружества) производится регистрирующим органом, загранучреждением Республики Казахстан при личном присутствии расторгающих брак (супружество) по истечении месячного срока со дня подачи совместного заявления о расторжении брака (супружества).

      Исчисление срока начинается на следующий день после подачи заявления и истекает в соответствующее число следующего месяца. Если это число приходится на нерабочий день, то днем окончания срока считается следующий за ним рабочий день.

      Месячный срок не может быть сокращен.

      Если супруги не могут явиться в регистрирующий орган, загранучреждение Республики Казахстан для государственной регистрации расторжения брака (супружества) в установленный им день, они могут повторно обратиться с заявлением о расторжении брака (супружества) в регистрирующий орган, загранучреждение Республики Казахстан, которые снова назначают месячный срок для государственной регистрации расторжения брака (супружества).

      Если один из супругов не может явиться в регистрирующий орган, загранучреждение Республики Казахстан для государственной регистрации расторжения брака (супружества) после повторной подачи заявления о расторжении брака (супружества), расторжение брака (супружества) может быть произведено в его отсутствие при наличии его нотариально удостоверенного согласия на расторжение брака (супружества).

      Сноска. Статья 240 – в редакции Закона РК от 14.07.2022 № 141-VII (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

Статья 241. Заявление о государственной регистрации расторжения брака (супружества)

      1. Форма заявлений о расторжении брака (супружества) по взаимному согласию супругов, не имеющих общих несовершеннолетних детей, о государственной регистрации расторжения брака (супружества) на основании: вступившего в законную силу решения суда о признании супруга безвестно отсутствующим; вступившего в законную силу решения суда о признании супруга недееспособным; приговора суда об осуждении супруга за совершение преступления к лишению свободы на срок не менее трех лет утверждается Министерством юстиции Республики Казахстан.

      Основания для государственной регистрации расторжения брака (супружества), предусмотренные пунктом 4 статьи 238 настоящего Кодекса, а также вступившее в законную силу решение суда о расторжении брака (супружества) поступают в информационную систему актов гражданского состояния в электронном виде.

      2. К заявлению о расторжении брака (супружества) по основаниям, предусмотренным пунктами 2 и 4 статьи 238 настоящего Кодекса, должно быть приложено свидетельство о заключении брака (супружества), если оно было выдано на бумажном носителе.

      Если запись акта о заключении брака (супружества) в регистрирующем органе не сохранилась, требуется восстановить актовую запись о браке (супружестве).

      3. Опекун недееспособного супруга может на основании нотариально удостоверенной доверенности уполномочить других лиц сделать заявление о государственной регистрации расторжения брака (супружества).

      4. В случае, если один из супругов не может явиться в регистрирующий орган для государственной регистрации расторжения брака (супружества), за исключением государственной регистрации расторжения брака (супружества) на основании совместного заявления супругов, в соответствии с Гражданским кодексом им выдается доверенность для представления его интересов.

      Сноска. Статья 241 с изменениями, внесенными законами РК от 25.11.2019 № 272-VI (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования); от 14.07.2022 № 141-VII (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

Статья 242. Государственная регистрация расторжения брака (супружества) с лицом, признанным безвестно отсутствующим, недееспособным или осужденным к длительному сроку лишения свободы

      В случае государственной регистрации расторжения брака (супружества) с лицом, признанным безвестно отсутствующим, недееспособным или осужденным за совершение преступления к лишению свободы на срок не менее трех лет, регистрирующий орган, загранучреждение Республики Казахстан обязаны в недельный срок со дня поступления заявления известить о нем супруга, находящегося в заключении, либо опекуна недееспособного супруга или опекуна над имуществом признанного безвестно отсутствующего супруга с установлением сорокапятидневного срока со дня получения извещения, в течение которого они вправе письменно сообщить о наличии у них спора по заявлению о расторжении брака(супружества).

      Отсутствие ответа в установленные сроки, отказ от расторжения брака (супружества) не являются препятствиями для расторжения брака (супружества).

      Сноска. Статья 242 с изменениями, внесенными законами РК от 25.11.2019 № 272-VI (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования); от 14.07.2022 № 141-VII (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

Статья 243. Сохранение или изменение супругами фамилии после расторжения брака (супружества)

      Супруг, изменивший свою фамилию при вступлении в брак (супружество) на другую, должен о сохранении общей или изменении этой фамилии на добрачную при государственной регистрации расторжения брака (супружества) указать об этом в заявлении о расторжении брака (супружества).

      При изменении фамилии на основании решения суда о расторжении брака (супружества) гражданин обязан в месячный срок обменять документы, удостоверяющие личность.

      Документы, удостоверяющие личность, на измененную фамилию выдаются уполномоченным государственным органом на основании решения суда о расторжении брака (супружества).

      Сноска. Статья 243 с изменениями, внесенными Законом РК от 25.11.2019 № 272-VI (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

Статья 244. Государственная регистрация расторжения брака (супружества) с иностранцами или лицами без гражданства

      1. Расторжение брака (супружества) между гражданами Республики Казахстан и иностранцами или лицами без гражданства, а также брака (супружества) между иностранцами на территории Республики Казахстан производится в соответствии с законодательством Республики Казахстан.

      2. Гражданин Республики Казахстан, проживающий за пределами территории Республики Казахстан, вправе расторгнуть брак (супружество) с проживающим за пределами Республики Казахстан супругом (супругой) независимо от его гражданства в суде Республики Казахстан. В случае, если в соответствии с законодательством Республики Казахстан допускается расторжение брака (супружества) в регистрирующем органе, брак (супружество) может быть расторгнут в загранучреждениях Республики Казахстан.

      3. Расторжение брака (супружества) между гражданами Республики Казахстан и иностранцами или лицами без гражданства, совершенное за пределами территории Республики Казахстан с соблюдением законодательства соответствующего иностранного государства, признается действительным в Республике Казахстан.

      4. Расторжение брака (супружества) между иностранцами, совершенное за пределами Республики Казахстан с соблюдением законодательства соответствующего иностранного государства, признается действительным в Республике Казахстан.

Статья 245. Содержание записи акта о расторжении брака (супружества)

      В запись акта о расторжении брака (супружества) вносятся следующие сведения:

      1) фамилия (до и после расторжения брака (супружества), имя, отчество (при его наличии), дата и место рождения, возраст, гражданство, национальность, если указана в документе, удостоверяющем личность, место жительства и юридический адрес, образование, источник дохода или место работы, сведения о количестве браков (супружеств) каждого из бывших супругов;

      2) дата составления, номер записи акта о заключении брака (супружества) и наименование регистрирующего органа, загранучреждения Республики Казахстан, в котором производилась государственная регистрация заключения брака (супружества);

      3) документ, являющийся основанием для расторжения брака (супружества);

      4) дата прекращения брака (супружества);

      5) реквизиты документов, удостоверяющих личность лиц, расторгнувших брак (супружество);

      6) исключен Законом РК от 14.07.2022 № 141-VII (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования);

      7) сведения о заявителе;

      8) серия и номер свидетельства о расторжении брака (супружества).

      Сноска. Статья 245 с изменениями, внесенными Законом РК от 14.07.2022 № 141-VII (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

Статья 246. Выдача свидетельства о расторжении брака (супружества)

      Свидетельство о расторжении брака (супружества) на основании актовой записи о расторжении брака (супружества) выдается в электронной форме каждому из супругов по месту государственной регистрации расторжения брака (супружества) регистрирующим органом, загранучреждением Республики Казахстан.

      По желанию каждому из супругов свидетельство о расторжении брака (супружества) может быть выдано на бумажном носителе.

      Сноска. Статья 246 – в редакции Закона РК от 14.07.2022 № 141-VII (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

Статья 247. Свидетельство о расторжении брака (супружества)

      Свидетельство о расторжения брака (супружества) содержит следующие сведения:

      1) имя, отчество (при его наличии), фамилию (до и после расторжения брака (супружества), дату и место рождения, гражданство, национальность, если указана в документе, удостоверяющем личность, каждого из бывших супругов;

      2) сведения о документе, являющемся основанием государственной регистрации расторжения брака (супружества);

      3) дату прекращения брака (супружества);

      4) дату составления и номер акта о расторжении брака (супружества);

      5) имя, отчество (при его наличии), фамилию лица, которому выдано свидетельство о расторжении брака (супружества);

      6) дату выдачи и наименование регистрирующего органа, загранучреждения Республики Казахстан, выдававшего документ;

      7) серию и номер свидетельства о расторжении брака (супружества);

      8) наименование регистрирующего органа, загранучреждения Республики Казахстан, которые осуществили государственную регистрацию расторжения брака (супружества).

      Сноска. Статья 247 с изменениями, внесенными законами РК от 25.11.2019 № 272-VI (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования); от 14.07.2022 № 141-VII (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

Глава 29. ГОСУДАРСТВЕННАЯ РЕГИСТРАЦИЯ
УСЫНОВЛЕНИЯ РЕБЕНКА

      Сноска. Глава 29 исключена Законом РК от 25.11.2019 № 272-VI (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

Глава 30. Перемена имени, отчества, фамилии

      Сноска. Заголовок главы 30 – в редакции Закона РК от 14.07.2022 № 141-VII (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

Статья 257. Основание для перемены имени, отчества, фамилии

      Сноска. Заголовок статьи 257 – в редакции Закона РК от 14.07.2022 № 141-VII (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

      Перемена имени, отчества, фамилии производится регистрирующими органами по личному заявлению лица, достигшего шестнадцатилетнего возраста и желающего поменять имя и (или) отчество, фамилию.

      Перемена имени, отчества, фамилии производится при следующих уважительных причинах:

      1) неблагозвучность имени, отчества, фамилии;

      2) трудность произношения имени, отчества, фамилии;

      3) желание супруга (супруги) носить общую с супругой (супругом) фамилию, если при государственной регистрации брака (супружества) остались на добрачных фамилиях или супруг (супруга) после государственной регистрации брака (супружества) поменял фамилию на другую;

      4) желание носить добрачную фамилию, если об этом не заявлено при расторжении брака (супружества);

      5) желание носить фамилию, общую с детьми от предыдущего брака (супружества);

      6) желание носить добрачную фамилию в случае смерти супруга;

      7) желание носить общую с детьми фамилию в случае смерти супруга, и если заявитель был на добрачной фамилии;

      8) желание носить имя и (или) фамилию, соответствующие избранной заявителем национальности одного из родителей (при разных национальностях родителей);

      9) желание носить имя, фактически сложившееся в жизни, отличное от имени в документах;

      10) желание носить добрачную фамилию, если при вступлении в брак (супружество) была принята фамилия супруга;

      11) желание носить фамилию по имени отца или деда по национальным традициям;

      12) желание носить фамилию и (или) отчество по фамилии и имени лица, фактически воспитавшего заявителя;

      13) желание носить имя, отчество, фамилию, соответствующие выбранному полу, при хирургическом изменении пола.

      Сноска. Статья 257 с изменениями, внесенными законами РК от 25.11.2019 № 272-VI (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования); от 14.07.2022 № 141-VII(вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

Статья 258. Место перемены имени, отчества, фамилии

      Заявление о перемене имени, отчества, фамилии подается в любой регистрирующий орган на территории Республики Казахстан по выбору заявителя, за пределами Республики Казахстан – в загранучреждение Республики Казахстан для последующего направления документов в регистрирующий орган.

      Сноска. Статья 258 – в редакции Закона РК от 14.07.2022 № 141-VII (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

Статья 259. Заявление о перемене имени, отчества, фамилии

      В заявлении о перемене имени, отчества, фамилии должны быть указаны следующие сведения:

      1) имя, отчество (при его наличии), фамилия заявителя;

      2) избранные имя, отчество, фамилия;

      3) причины перемены имени, отчества, фамилии.

Статья 260. Порядок рассмотрения заявления о перемене имени, отчества, фамилии

      Рассмотрение заявления о перемене имени, отчества, фамилии производится регистрирующим органом, загранучреждением Республики Казахстан в соответствии с брачно-семейным законодательством Республики Казахстан.

      Сноска. Статья 260 - в редакции Закона РК от 14.07.2022 № 141-VII (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

Статья 261. Перечень документов, прилагаемых к заявлению о перемене имени, отчества, фамилии

      Сноска. Статья 261 исключена Законом РК от 14.07.2022 № 141-VII (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

Статья 262. Отказ в перемене имени, отчества, фамилии

      Сноска. Заголовок статьи 262 – в редакции Закона РК от 14.07.2022 № 141-VII (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

      Отказ регистрирующего органа в перемене имени, отчества, фамилии может быть обжалован в судебном порядке.

Статья 263. Содержание записи акта о перемене имени, отчества, фамилии

      Сноска. Статья 263 исключена Законом РК от 14.07.2022 № 141-VII (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

Статья 264. Сведения, подлежащие изменению в связи с переменой имени, отчества, фамилии

      Сведения, подлежащие изменению в связи с переменой имени, отчества, фамилии в соответствующих актовых записях о рождении, заключении или расторжении брака (супружества), вносятся на основании заключения о перемене имени, отчества, фамилии.

      Регистрирующими органами в подтверждение произведенной перемены имени, отчества, фамилии выдается соответствующее свидетельство о рождении, заключении или расторжении брака (супружества).

      Сноска. Статьи 264 – в редакции Закона РК от 14.07.2022 № 141-VII (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

Статья 265. Выдача свидетельства о перемене имени, отчества, фамилии

      Сноска. Статья 265 исключена Законом РК от 14.07.2022 № 141-VII (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

Статья 266. Свидетельство о перемене имени, отчества, фамилии

      Сноска. Статья 266 исключена Законом РК от 14.07.2022 № 141-VII (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

Статья 267. Перечень государственных органов, извещаемых о перемене имени, отчества, фамилии гражданина

      Сноска. Статья 267 исключена Законом РК от 25.11.2019 № 272-VI (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

Глава 31. ГОСУДАРСТВЕННАЯ РЕГИСТРАЦИЯ СМЕРТИ

Статья 268. Основание для государственной регистрации смерти

      Основанием для государственной регистрации смерти является:

      1) документ установленной формы о смерти, выданный медицинской организацией;

      2) вступившее в законную силу решение суда об установлении факта смерти или об объявлении лица умершим.

      При наличии интеграции медицинской информационной системы здравоохранения с информационной системой уполномоченного органа в области здравоохранения документ установленной формы о смерти не позднее одного дня с момента смерти вносится медицинской организацией только в медицинскую информационную систему здравоохранения.

      В случае отсутствия интеграции информационных систем, указанных в части второй настоящей статьи, документ установленной формы о смерти не позднее одного дня с момента смерти вносится медицинской организацией как в информационную систему уполномоченного органа в области здравоохранения, так и в медицинскую информационную систему здравоохранения.

      Сноска. Статья 268 с изменениями, внесенными Законом РК от 14.07.2022 № 141-VII (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

Статья 269. Место государственной регистрации смерти

      Государственная регистрация смерти производится в любом регистрирующем органе на территории Республики Казахстан.

      Сноска. Статья 269 с изменением, внесенным Законом РК от 25.11.2019 № 272-VI (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

Статья 270. Порядок государственной регистрации смерти

      При наличии в информационной системе актов гражданского состояния документа о смерти, выданного медицинской организацией, государственная регистрация смерти производится автоматически.

      При отсутствии в информационной системе актов гражданского состояния документа о смерти, выданного медицинской организацией, государственная регистрация смерти производится по заявлению заинтересованного лица с представлением документов, являющихся основанием для государственной регистрации смерти.

      Сноска. Статьи 270 – в редакции Закона РК от 14.07.2022 № 141-VII (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

Статья 271. Государственная регистрация смерти лиц, чьи трупы неопознаны и невостребованы

      Сноска. Заголовок статьи 271 – в редакции Закона РК от 14.07.2022 № 141-VII (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

      Государственная регистрация смерти лиц, чьи трупы не опознаны и не востребованы, производится регистрирующими органами по письменному заявлению должностного лица организации судебно-медицинской экспертизы.

      При государственной регистрации смерти лиц, чьи трупы неопознаны, в запись акта о смерти вносятся только те необходимые для государственной регистрации сведения, которые содержатся в медицинском свидетельстве о смерти.

      Если впоследствии умерший будет опознан, недостающие сведения о нем заносятся в запись акта о смерти на основании медицинского свидетельства о смерти и письменного ходатайства заявителя без составления заключения.

      О государственной регистрации лиц, чьи трупы неопознаны и невостребованы, соответствующей службе местных исполнительных органов выдается справка о смерти по форме, установленной Министерством юстиции Республики Казахстан.

      Сноска. Статья 271 с изменениями, внесенными Законом РК от 14.07.2022 № 141-VII (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

Статья 272. Содержание записи акта о смерти

      В запись акта о смерти вносятся следующие сведения:

      1) имя, отчество (при его наличии), фамилия, дата и место рождения, последнее место жительства, пол, гражданство, национальность, если указана в документе, удостоверяющем личность, дата и место смерти умершего;

      2) причина смерти, на основании документа, подтверждающего факт смерти;

      3) документ, подтверждающий факт смерти;

      4) имя, отчество (при его наличии), фамилия, место жительства заявителя либо наименование и юридический адрес органа, организации, сделавших заявление о смерти;

      5) серия и номер свидетельства о смерти.

Статья 273. Выдача свидетельства и уведомления о смерти

      После совершения государственной регистрации смерти уведомление о смерти можно получить посредством веб-портала "электронного правительства".

      Близким родственникам умершего, другим лицам, входящим в круг его наследников, либо гражданам, на попечении которых находился умерший, также представителям государственных организаций, в которых проживал или отбывал наказание умерший, выдается свидетельство о смерти.

      В случае необходимости использования за пределами Республики Казахстан лицам, указанным в части второй настоящей статьи, по их заявлению любым регистрирующим органом, а также загранучреждением Республики Казахстан на основании актовой записи о смерти выдается свидетельство о государственной регистрации смерти на бумажном носителе.

      Другим родственникам свидетельство о смерти выдается по извещению нотариуса, у которого находится наследственное дело.

      Свидетельство о смерти лиц, чьи трупы не опознаны и не востребованы, выдается лишь после внесения всех необходимых сведений в запись акта о смерти.

      Сноска. Статьи 273 – в редакции Закона РК от 14.07.2022 № 141-VII (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

Статья 274. Свидетельство о смерти

      Свидетельство о смерти содержит следующие сведения:

      1) имя, отчество (при его наличии), фамилию, дату и место рождения, возраст умершего, дату и место смерти;

      2) дату составления и номер записи акта о смерти;

      3) дату выдачи и наименование регистрирующего органа, загранучреждения Республики Казахстан, выдавшего документ;

      4) серию и номер свидетельства о смерти;

      5) наименование регистрирующего органа, загранучреждения Республики Казахстан, осуществившего государственную регистрацию смерти.

      Сноска. Статья 274 с изменениями, внесенными законами РК от 25.11.2019 № 272-VI (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования); от 14.07.2022 № 141-VII (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

РАЗДЕЛ 7. ПРИМЕНЕНИЕ НОРМ БРАЧНО-СЕМЕЙНОГО
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА РЕСПУБЛИКИ КАЗАХСТАН
Глава 32. ПРИМЕНЕНИЕ НОРМ БРАЧНО-СЕМЕЙНОГО
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА РЕСПУБЛИКИ КАЗАХСТАН
К ИНОСТРАНЦАМ И ЛИЦАМ БЕЗ ГРАЖДАНСТВА

Статья 275. Личные неимущественные и имущественные права и обязанности супругов

      Личные неимущественные и имущественные права и обязанности супругов определяются законодательством государства, на территории которого они имеют совместное место жительства, а при отсутствии совместного места жительства - законодательством государства, на территории которого они имели последнее совместное место жительства. Личные неимущественные и имущественные права и обязанности супругов, не имевших ранее совместного места жительства, определяются на территории Республики Казахстан законодательством Республики Казахстан.

Статья 276. Установление и оспаривание отцовства (материнства)

      1. Установление и оспаривание отцовства (материнства) определяются законодательством государства, гражданином которого является ребенок по рождению.

      2. Порядок установления и оспаривания отцовства (материнства) на территории Республики Казахстан определяется законодательством Республики Казахстан. В случаях, если законодательством Республики Казахстан допускается установление отцовства (материнства) в регистрирующих органах, проживающие за пределами территории Республики Казахстан родители ребенка, хотя бы один из которых является гражданином Республики Казахстан, вправе обращаться с заявлением об установлении отцовства (материнства) в загранучреждения Республики Казахстан.

Статья 277. Права и обязанности родителей и детей

      Права и обязанности родителей и детей, в том числе обязанность родителей по содержанию детей, определяются законодательством государства, на территории которого они имеют совместное место жительства. При отсутствии совместного места жительства родителей и детей права и обязанности родителей и детей определяются законодательством государства, гражданином которого является ребенок. По требованию истца к алиментным обязательствам и другим отношениям между родителями и детьми может быть применено законодательство государства, на территории которого постоянно проживает ребенок.

Статья 278. Алиментные обязательства детей, достигших совершеннолетия, а также других членов семьи

      Алиментные обязательства в пользу родителей, а также алиментные обязательства других членов семьи, определяются законодательством государства, на территории которого они имеют совместное место жительства. При отсутствии совместного места жительства такие обязательства определяются законодательством государства, гражданином которого является лицо, обладающее правом на получение алиментов.

Статья 279. Государственная регистрация актов гражданского состояния граждан Республики Казахстан, проживающих за пределами Республики Казахстан

      1. Государственная регистрация актов гражданского состояния в отношении граждан Республики Казахстан, постоянно или временно проживающих за пределами Республики Казахстан, производится загранучреждениями Республики Казахстан, и актовые записи, совершенные ими, передаются в регистрирующий орган столицы Республики Казахстан.

      2. При государственной регистрации актов гражданского состояния в загранучреждениях Республики Казахстан применяется законодательство Республики Казахстан, если заинтересованные лица являются гражданами Республики Казахстан.

      Сноска. Статья 279 с изменениями, внесенными законами РК от 29.09.2014 № 239-V (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования); от 14.07.2022 № 141-VII (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

Статья 280. Признание документов иностранных государств, подтверждающих совершение актов гражданского состояния

      Документы, выданные компетентными органами иностранных государств, подтверждающие совершение актов гражданского состояния вне пределов Республики Казахстан, по законам соответствующих государств в отношении граждан Республики Казахстан, иностранцев и лиц без гражданства признаются действительными в Республике Казахстан, если они не противоречат законодательству Республики Казахстан, также при наличии консульской легализации либо специального штампа (апостиля). По заявлению заинтересованных лиц регистрирующим органом или загранучреждением Республики Казахстан проставляется отметка о регистрации акта гражданского состояния за пределами Республики Казахстан в информационной системе актов гражданского состояния, за исключением актовой записи о рождении, которая подлежит государственной регистрации в информационной системе актов гражданского состояния.

      Компетентные органы Республики Казахстан обязаны оказать содействие беженцам и вынужденным переселенцам в получении по месту прежнего жительства свидетельств о заключении брака (супружества), рождении и других документов гражданского состояния.

      Сноска. Статья 288 с изменениями, внесенными Законом РК от 14.07.2022 № 141-VII (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

Глава 33. ЗАКЛЮЧИТЕЛЬНЫЕ И ПЕРЕХОДНЫЕ ПОЛОЖЕНИЯ

Статья 281. Ответственность за нарушение брачно-семейного законодательства Республики Казахстан

      Нарушение брачно-семейного законодательства Республики Казахстан влечет ответственность, установленную законами Республики Казахстан.

Статья 282. Порядок применения настоящего Кодекса

      1. Настоящий Кодекс применяется к правоотношениям, возникшим после введения его в действие.

      2. Агентства по усыновлению, получившие аккредитацию на территории Республики Казахстан до дня введения в действие положений подпунктов 8), 9) и 10) пункта 2 статьи 112 настоящего Кодекса, обязаны в течение одного года со дня введения в действие положений указанных подпунктов представить в уполномоченный орган по защите прав детей Республики Казахстан соответствующие обязательства.

      3. По истечении срока, указанного в пункте 2 настоящей статьи, агентства по усыновлению, не представившие обязательства в соответствии с требованиями положений подпунктов 8), 9) и 10) пункта 2 статьи 112 настоящего Кодекса, прекращают свою деятельность на территории Республики Казахстан.

      Сноска. Статья 282 в редакции Закона РК от 09.04.2016 № 501-V (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

Статья 283. Порядок введения в действие настоящего Кодекса

      1. Настоящий Кодекс вводится в действие по истечении десяти календарных дней после его первого официального опубликования.

      2. Признать утратившим силу Закон Республики Казахстан от 17 декабря 1998 года "О браке и семье" (Ведомости Парламента Республики Казахстан, 1998 г., № 23, ст. 430; 2001 г., № 24, ст. 338; 2004 г., № 23, ст. 142; 2006 г., № 1, ст. 5; 2007 г., № 3, ст. 20; № 9, ст. 67; № 20, ст. 152; 2011 г., № 6, ст. 49).

Президент


Республики Казахстан

Н. НАЗАРБАЕВ