Об утверждении доклада о выполнении Конвенции о ликвидации всех форм дискриминации в отношении женщин

Постановление Правительства Республики Казахстан от 3 октября 2023 года № 851.

В соответствии со статьей 18 Конвенции о ликвидации всех форм дискриминации в отношении женщин Правительство Республики Казахстан ПОСТАНОВЛЯЕТ:

1. Утвердить прилагаемый доклад о выполнении Конвенции о ликвидации всех форм дискриминации в отношении женщин (далее – доклад).

2. Министерству иностранных дел Республики Казахстан в установленном порядке направить доклад в Комитет по ликвидации дискриминации в отношении женщин Организации Объединенных Наций.

3. Настоящее постановление вводится в действие со дня его подписания.

Премьер-Министр Республики Казахстан

А. Смаилов

Утвержден постановлением Правительства Республики Казахстан от 3 октября 2023 года № 851

Доклад
о выполнении Конвенции о ликвидации всех форм дискриминации в отношении женщин

Содержание

Предисловие
Часть I. Общие сведения
1. Страна и население в 2020 – 2023 годах (основные гендерные характеристики)
2. Общая политическая основа
3. Законодательное и институциональное обеспечение прав человека в Республике Казахстан
4. Защита прав человека на основе международных норм
5. Информирование и пропаганда прав человека
6. Социально-экономическое состояние страны за период с 2020 по 2022 годы
Часть II. Информация о выполнении Конвенции
Статья 1
Статья 2
Статья 3
Статья 4
Статья 5
Статья 6
Статья 7
Статья 8
Статья 9
Статья 10
Статья 11
Статья 12
Статья 13
Статья 14
Статья 15
Статья 16
Заключение
Приложение 1. Статистические данные

Приложение 2. Перечень правовых актов, стратегических и программных документов Республики Казахстан, упомянутых в докладе

Предисловие

Шестой периодический доклад Республики Казахстан о выполнении Конвенции о ликвидации всех форм дискриминации в отношении женщин (далее – Конвенция) подготовлен в соответствии с Руководством по представлению первоначальных и периодических докладов по Конвенции.

Проект Шестого периодического доклада Республики Казахстан о выполнении Конвенции о ликвидации всех форм дискриминации в отношении женщин (далее – доклад) подготовлен рабочей группой при Правительстве Республики Казахстан, утвержденной Премьер-Министром Республики Казахстан, в состав которой вошли представители государственных органов, члены Национальной комиссии по делам женщин и семейно-демографической политике при Президенте Республики Казахстан.

В основу доклада вошел аналитический материал, представленный государственными органами, комиссиями по делам женщин и семейно-демографической политике при акимах областей, городов республиканского значения и столицы, с учетом заключительных замечаний по пятому докладу Казахстана Комитета ООН по ликвидации дискриминации в отношении женщин (далее – заключительные замечания Комитета по СИДО).

Настоящий доклад содержит информацию об основных изменениях и прогрессе, достигнутых Казахстаном в сфере обеспечения экономических, социальных, культурных, гражданских и политических прав женщин на равноправной основе с мужчинами за отчетный период 2020 – 2023 годы в целях реализации Конвенции. Доклад состоит из двух основных частей: часть I доклада содержит общую информацию о Республике Казахстан, населении, политической структуре и законах, защищающих права человека, а также описание мер по повышению осведомленности общества и властных структур в области прав человека, содержащихся в различных правозащитных инструментах; часть II содержит специальную информацию в соответствии с положениями Конвенции, о действующих конституционных, законодательных, административных и других мерах, достигнутом прогрессе, существующих препятствиях и намечаемых шагах по ее дальнейшей реализации.

Вместе с тем в докладе сделан акцент на исполнение заключительных замечаний Комитета СИДО по пятому периодическому докладу.

Казахстан является участником основополагающих правозащитных международных договоров в области прав человека и международных документов, в том числе в сфере обеспечения прав женщин, расширения их возможностей, – Пекинской платформы действий по улучшению положения женщин (1995 г.), Конвенции ООН о ликвидации всех форм дискриминации в отношении женщин (1998 г.), Факультативного протокола к ней (2001 г.), Конвенции о политических правах женщин (2000 г.), Конвенции о гражданстве замужней женщины (2000 г.), Конвенции МОТ о равном вознаграждении труда мужчин и женщин за труд равной ценности (2000 г.) и других, тем самым, подтвердив гарантии соблюдения и защиты прав женщин.

Будучи ответственным членом международного сообщества Казахстан принял на себя обязательства по 5-й цели в области устойчивого развития (далее – ЦУР) "Обеспечение гендерного равенства и расширения прав и возможностей всех женщин и девочек".

Казахстан стремится к достижению гендерного равенства в соответствии с международными показателями, используемыми для измерения прогресса и сравнения результатов в странах-участницах ООН. Согласно сведениям ПРООН в ежегодном Докладе ООН о человеческом развитии за 2021 – 2022 годы по индексу гендерного развития Казахстан включен в 1-ю группу стран с очень высоким уровнем равенства достижений по индексу человеческого развития (далее – ИЧР) между мужчинами и женщинами.

В глобальном рейтинге стран по достижению целей устойчивого развития за 2021 год Казахстан поднялся на 6 строчек и занял 59-е место (в 2020 году – 65-е).

В международном рейтинге по индексу гендерного разрыва Казахстан занял 62 место в 2023 году¹ (из 146 стран, в 2022 году – 65 место из 146, в 2021 году – 80 место из 156, в 2020 – 72 место из 153), улучшив позицию по сравнению с 2022 годом на 3 пункта. На сегодняшний день Казахстан достиг 72,1 % гендерного паритета, что на 0,2 процентных пункта выше, чем в 2022 году. По уровню образования в Казахстане практически ликвидирован гендерный разрыв с полным паритетом в охвате начальным, средним и высшим образованием. По показателю "Ожидаемая продолжительность здоровой жизни" Казахстан ежегодно сохраняет свою позицию (1 место) и располагается среди большой группы лидирующих стран.

^{_______________________________}

¹https://economy.kz/ru/Novosti_instituta/id=5766

В исследовании ОЭСР SIGI 2023 года Казахстан получил оценку в качестве страны с низким уровнем дискриминации (индекс SIGI=22%).

Казахстан также представил Второй добровольный национальный обзор (далее – ДНО) по реализации ЦУР на политическом форуме высокого уровня ООН по устойчивому развитию в июле 2022 года в Нью-Йорке, включая отчет по ЦУР 5, касающийся гендерного равенства, расширения прав и возможностей женщин.

Справочно: Казахстан был включен в список из 47 стран-членов, которые представили свои добровольные доклады о ходе реализации ЦУР в стране. Свой первый доклад Казахстан представил в июле 2019 г.

В отчете по реализации ЦУР 5 отмечается, что Казахстан добился значительных успехов в формировании общества с равными правами и равными возможностями. Наша страна является членом совета ООН по правам человека на 2022 – 2024 годы, в которой вопросы гендерного равенства и расширения прав женщин являются приоритетными.

В стране функционирует Национальная комиссия по делам женщин и семейно-демографической политике при Президенте Республики Казахстан, в регионах действуют соответствующие консультативно-совещательные органы.

С 2023 года Министерство культуры и информации Республики Казахстан определено ответственным органом по вопросам гендерной политики в рамках сотрудничества с ОЭСР. В структуре Комитета по делам молодежи и семьи Министерства культуры и информации Республики Казахстан создано управление координации гендерной политики.

Часть I. Общие сведения

1. Страна и население в 2020 – 2023 годах (основные гендерные характеристики)

Территория Казахстана составляет 2,7 млн кв км, по площади территории республика входит в десятку крупнейших государств мира.

Численность населения страны на начало 2023 года составила 19,8 млн чел, в том числе женщин 10,1 млн чел (51,2 %), мужчин – 9,6 млн чел (48,8 %). Дети в возрасте до 18 лет составляют 6,7 млн чел, в том числе девочки – 3,3 млн чел (48,6 %), мальчики – 3,5 млн чел (51,4 %).

Доля пожилых людей (в возрасте 65 лет и старше) на начало 2023 года составила 8,5 %. Таким образом, Казахстан уже переступил пороговый уровень, составляющий 7% от общей численности, и может быть отнесен к странам со стареющим населением².

Этнический состав Казахстана по данным переписи 2021 года насчитывает более 120 национальностей, в том числе казахи – 13,5 млн чел (70,4 %), русские – 2,9 млн чел (15,5 %), узбеки – 614,0 тыс чел (3,2 %), украинцы – 387,3 тыс чел (2,0 %), уйгуры – 290,3 тыс чел (1,5 %), татары – 218,6 тыс чел (1,1 %), немцы – 226,1 тыс чел (1,2 %) и др.

Результаты переписи населения 2021 года показали заметные демографические изменения в стране. За межпереписной период (2009 – 2021 годы) повысилась рождаемость, снизилась смертность, увеличилась продолжительность жизни населения, наблюдалось положительное сальдо миграции. В результате численность населения увеличилась более чем на 3 млн человек.

____________________________________

²По шкале ООН, население считается старым, если доля лиц в возрасте 65+ составляет 7 % и выше.

На начало 2023 года общая численность населения 19 766 807 человек, из них в возрасте 65+ женщин 1061 204 человек и мужчин 617 364 человек.

1678568 человек (складываем численность жен и муж в возрасте 65+) / 19 766 807 и умножаем на 100 = 8,5 %

Сфера труда и занятости

Численность рабочей силы в Республике Казахстан в 2022 году составила 9,4 млн человек. В различных сферах экономики было занято 9 млн человек, что на 8,1 % больше, чем в 2011 году.

Среди занятого населения доля наемных работников составила 76,3 %, самостоятельно занятых – 23,7 %. Численность безработного населения за указанный период сократилась и составила 458,3 тыс человек. Уровень безработицы в 2022 году составил 4,9 %, в 2011 году он был 5,4 %.

В 2022 году среди занятого населения численность женщин составила 4,3 млн чел (47,9 %). В общем числе занятых женщины, работающие по найму, составили 3,3 млн чел (77,9 %), самозанятые – 1,0 млн чел (22,1 %).

Женщины преимущественно заняты в таких областях экономики, как здравоохранение и социальное обслуживание населения – 72,5 %, образование – 73,0 %, предоставление услуг по проживанию и питанию – 64,9 %, финансовая и страховая деятельность – 59,8 %, оптовая и розничная торговля, ремонт автомобилей и мотоциклов – 56,4 %, искусство, развлечение и отдых – 54,4 %, сельское хозяйство – 40,9 %, от всех занятых в соответствующей сфере деятельности. Мужчины традиционно заняты в строительстве – 78,5 %, транспорте и складировании – 77,7 %, промышленности – 70,0 %.

В сельской местности в 2022 году были заняты 3,5 млн чел, из них женщин 1,6 млн чел (45,2 %).

За период январь-март 2023 года среднемесячная номинальная заработная плата в республике составила 340,6 тыс тенге, что в 4,2 раза больше, чем в соответствующем периоде 2011 года (2020 году составила 213,0 тыс тенге, в 2021 году – 250,3 тыс тенге, в 2022 году – 309,9 тыс тенге).

Женщины на уровне принятия решений

Сегодня в высшем представительном органе – Парламенте представлено 29 женщин, что составляет 19,6 % от общего числа депутатов. В местных представительных органах (маслихатах) в Казахстане доля женщин составляет 21,02 % от общего числа депутатов (786 из 3415). В Восточно-Казахстанской области (31,2 %), области Ұлытау (30,1 %) и Северо-Казахстанской области (30 %) достигнут 30 %-ный порог представленности, в Актюбинской области и городе Астане по 26,5 %, Жамбылской области и городе Шымкенте по 25 %.

Одним из руководителей Правительства Республики Казахстан, Заместителем Премьер-Министра Республики Казахстан является женщина. В 19 министерствах: 3 женщины – министры здравоохранения, труда и социальной защиты населения, культуры и информации, 7 – вице-министров, 3 – руководителя аппарата. В 14 государственных органах, непосредственно подчиненных и подотчетных Президенту Республики Казахстан, 9 женщин занимают руководящие позиции. Руководителем Национального центра по правам человека, председателем Конституционного суда Республики Казахстан являются женщины.

На 1 января 2023 года доля женщин среди государственных служащих составила 55,4 % (46546 из 83963): из них политических государственных служащих – 8,1 % (59 из 726), административных служащих корпуса "А" – 9,8 % (9 из 92), корпуса "Б" – 55,9 % (46478 из 83145).

Доля женщин руководителей составляет 39,2 % (9261 из 23649).

Представленность женщин на должностях: заместителей министров - 12 % (7 из 83), заместителей акимов областей, городов республиканского значения, столицы составляет 7,6 % (5 из 66); руководителей аппаратов центральных государственных органов – 12 % (3 из 25), заместителей председателей комитетов и директоров департаментов центральных государственных органов – 32,9 % (127 из 386), руководителей территориальных подразделений центральных государственных органов – 15 % (79 из 527), руководителей областных управлений – 17 % (69 из 405), заместителей акимов городов и районов 12,8 % (76 из 596).

48,4 % судей Верховного Суда Республики Казахстан составляют женщины (30 судей-женщин). В областных судах республики из 449 судей женщины-судьи составляют 45,7 % (205 судьи-женщины). В районных судах отправляют правосудие 1019 женщин-судей (54,7 %).

В органах прокуратуры работают 1104 женщин прокуроров (22 % от фактического оперативного состава), из них 79 занимают должность руководителей.

Согласно рекомендациям ООН 30 %-ный уровень представленности женщин во властных структурах и на уровне принятия решений считается необходимым для учета и отражения интересов женщин в полной мере. Статистика в сфере занятости за 2022 год показывает, что 30 %-ный порог преодолен представленностью женщин руководителей в корпоративном секторе (43,4 %).

Для достижения установленного уровня представленности женщин на уровне принятия решений в 2022 году актуализирована Концепция семейной и гендерной политики в Республике Казахстан до 2030 года и принят обновленный план по ее реализации (Указ Президента Республики Казахстан от 1 апреля 2022 года № 853), где определен целевой индикатор – доля женщин в исполнительных, представительных и судебных органах власти, государственном, квазигосударственном и корпоративном секторах на уровне принятия решений составит к 2023 году – 25,0 %, к 2027 году – 27,0 %, к 2030 году – 30 %.

Образование

Приняты Концепция развития дошкольного, среднего, технического и профессионального образования на 2023 – 2029 годы и национальный проект "Комфортная школа". В 2022 – 2023 учебном году в республике функционировало 7723 общеобразовательные школы, из которых 6925 или 89,6 % – государственные, в которых обучается свыше 3,71 млн учащихся. Создана сеть специализированных школ (114), изучающих предметы естественно-математического цикла на английском языке. Среди выпускников средних школ 50,1 % девушек.

Утверждена Концепция развития высшего образования и науки в Республике Казахстан на 2023 – 2029 годы. Высшее образование можно получить в 119 организациях высшего и (или) послевузовского образования (59 государственных, 60 частных, 2 иностранных филиалах), в которых обучается свыше 626 тыс человек. В городе Астане функционирует современный и интенсивно развивающийся университет мирового уровня "Назарбаев Университет", основным принципом которого является интеграция образования, науки и инноваций. Создан Astana IT University – ведущий центр компетенций по цифровой трансформации в Центральной Азии. Университет создан с целью подготовки высококвалифицированных специалистов в области цифровой экономики на основе междисциплинарных технологий.

Казахстан присоединился к Болонской декларации (О Европейском пространстве высшего образования). Введена трехуровневая подготовка специалистов: бакалавр-магистр-доктор PhD. Профессорско-преподавательский состав высших учебных заведений на 66 % состоит из женщин. Среди профессоров женщин – 41 %, докторов философии (PhD) – 60 %, доцентов – 59 %. Среди выпускников организаций высшего и (или) послевузовского образования 55,3 % девушек и молодых женщин.

Здравоохранение

На основе анализа проблем в системе здравоохранения, в том числе за счет пандемии COVID-19, для улучшения здоровья населения реализуется Национальный проект "Качественное и доступное здравоохранение для каждого гражданина "Здоровая нация" на 2021 – 2025 годы (постановление Правительства Республики Казахстан от 12 октября 2021 года № 725), утверждены Концепция развития здравоохранения до 2026 года (постановление Правительства Республики Казахстан от 24 ноября 2022 года № 945) и пилотный национальный проект "Модернизация сельского здравоохранения" (постановление Правительства Республики Казахстан от 30 ноября 2022 года № 962), в которых предусмотрены развитие инфраструктуры здравоохранения, обеспечение жителей отдаленных сельских населенных пунктов мобильной медицинской помощью, строительство новых объектов фельдшерско-акушерских пунктов и врачебных амбулаторий, оснащенных современным оборудованием в соответствии с минимальными стандартами оснащения, расширение спектра дистанционных медицинских услуг, лекарственное обеспечение, улучшение санитарно-эпидемиологического благополучия населения, повышение качества и доступности специализированной медицинской помощи, мотивация и обеспечение квалифицированными кадрами, развитие науки, развитие финансирования отрасли.

В целях укрепления здоровья населения и раннего выявления заболеваний в стране реализуются скрининговые исследования среди целевых групп населения. В 2022 году для сельских жителей пересмотрены подходы проведения скрининга, расширен перечень обследований на раннее выявление заболеваний желудочно-кишечного тракта, мочевыделительной системы, органов дыхания в старшей возрастной группе и рака предстательной железы, а также охват обследованиями лиц в возрасте от 18 до 29 лет.

По итогам 2022 года обследовано 896 тыс жителей сел, из них выявлено 33 тыс (3,8 %) с ранними признаками заболеваний. Ранняя высокая выявляемость отмечается с заболеваниями органов дыхания (49,8 %), хроническими заболеваниями почек (34,8 %) и патологией ЖКТ (30,7 %).

Необходимо отметить, что пандемия COVID-19 отрицательно повлияла на продолжительность жизни населения республики и перегрузку системы здравоохранения. В 2021 году из-за пандемии КВИ показатели заболеваемости и смертности в стране ухудшились, что привело к снижению показателя ожидаемой продолжительности жизни при рождении до 70,23 лет (в 2020 году - 71,37 лет). За последние годы (2020-2021 гг.) этот показатель сократился на 2,95 года, что соответствует уровню страны в 2013 году.

Вместе с тем в результате принятых мер по повышению эффективности оказания медицинской помощи населению отмечается положительная динамика основных медико-демографических показателей здравоохранения. Так, общая смертность населения по предварительным итогам 2022 года снизилась на 30 % (29,6 %) в сравнении с 2021 годом. При этом до пандемии КВИ данный показатель в 2019 году составил - 7,2 (133128 чел.), в 2022 году – 6,8 (134709).

Отмечается снижение показателей смертности от болезней системы кровообращения на 33,0 % (32,7 %), рака – на 8,0 % (7,9 %), травм – на 5,0 % (5,3 %), смертности от болезней органов дыхания – на 39 % (39,4 %), смертность от туберкулеза снизилась на 25 % (25,1 %).

В республике за 2022 год родилось всего 403500 ребенка, что на 47152 детей меньше, чем родилось в 2021 году (450652 ребенка, в 2020 году – 426824).

Заболеваемость COVID-19 среди беременных привела к росту количества преждевременных родов, в результате количество детей, родившихся недоношенными, в 2022 году увеличилось на 5,8 %. Доля новорождҰнных, родившихся недоношенными, в общем количестве детей, родившихся живыми, составила 5,5 % в 2022 году против 5,2 в 2021 г.

При анализе причин младенческих потерь 54 % составляют состояния перинатального периода. В разрезе весовых категорий 58,7 % это дети, родившиеся с массой тела менее 2500 гр.

С развитием неонатальной хирургии и трансферта этих технологий в регионы выживаемость новорожденных с врожденными пороками составила 86 %. В среднем ежегодно 1500 детей с врожденными пороками получают оперативное лечение сразу после рождения в родильном доме. Казахстан является единственным государством в Центральной Азии, где проводятся кардиохирургические операции с рождения. В течение 2022 года проведено 1800 операций на открытом сердце детям с врожденными пороками сердца, из них 75 % проведены детям до года жизни.

По итогам 2022 года показатель материнской смертности составил 17,0 на 100 тыс. живорожденных, отмечается снижение показателя в 2,6 раза в сравнении с аналогичным периодом 2021 года (44,7 на 100 тыс. живорожденных). В структуре причин материнской смертности (МС), связанных с беременностью, родами и послеродовым периодом (акушерские причины), составили 54 %, с экстрагенитальными заболеваниями – 46 %.

Преступность и насилие в отношении женщин

Статистика

По данным Комитета по правовой статистике и специальным учетам Генеральной прокуратуры Республики Казахстан в 2022 году по республике зарегистрировано 942 уголовных правонарушения (2020 г. – 1072, 2021 г. – 1047) совершенных в семейно-бытовой сфере.

По итогам за 6 мес. 2023 года зарегистрировано 461 уголовное правонарушение (6 мес. 2022 г. – 460), совершенное в семейно-бытовой сфере.

В 2022 году по республике зарегистрировано 25173 административных правонарушения (2020 г. – 25720, 2021 г. – 28008), совершенных в семейно-бытовой сфере.

По итогам 6 мес. 2023 года зарегистрировано 18 288 административных правонарушений (6 мес. 2022 года – 18516), совершенных в семейно-бытовой сфере.

Во исполнение поручения Главы государства в 2023 году ужесточена ответственность за бытовое насилие. Внесены соответствующие изменения в Уголовный кодекс Республики Казахстан (далее – УК) и Кодекс Республики Казахстан "Об административных правонарушениях" (далее – КоАП).

Так, в КоАП и УК внесены следующие поправки:

– переход с заявительного на выявительный характер регистрации бытовых правонарушений путем внесения изменений в КоАП, исключив из части 1 статьи 64 КоАП такие статьи как 73 (противоправные действия в сфере семейно-бытовых отношений), 73-1 ч.1-1 (умышленное причинение легкого вреда здоровью, совершенного в отношении лица, состоящего с правонарушителем в семейно-бытовых отношениях), 73-2 ч.1-1 (нанесение побоев в отношении лица, состоящего с правонарушителем в семейно-бытовых отношениях).

– ужесточение требований к процедуре примирения сторон по статьям 73, 73-1 ч. 1-1, 73-2 ч. 1-1 КоАП, по которым предлагается примирять в суде лишь один раз в течение года. По повторным правонарушениям действия статьи 64 части 1-1 КоАП (освобождение от административной ответственности в связи с примирением сторон) в предлагаемой редакции в отношении правонарушителя исключить.

– усиление ответственности по правонарушениям в семейно-бытовой сфере (ст. 73, ст. 73-1, ст. 73-2, ст. 461 (нарушение защитного предписания), ст. 669 ч. 2, ст. 669 ч. 3 КоАП (неисполнение приговора суда, решения суда или иного судебного акта и исполнительного документа)), определение по указанным статьям конкретных сроков административного ареста (убрать вариативность наказания "до", оставив 10, 15, 20 суток ареста), а также увеличение срока административного ареста за повторные правонарушения;

– введение квалифицирующего признака по наиболее распространҰнным уголовным правонарушениям в отношении лиц, находящихся в материальной или иной зависимости (ст. 106 УК (умышленное причинение тяжкого вреда здоровью), ст. 107 УК (умышленное причинение средней тяжести вреда здоровью).

Во исполнение поручения Главы государства, данного 25 февраля 2021 года на заседании Национального совета общественного доверия, за счет внутренних резервов штатная численность инспекторов по защите женщин от насилия была увеличена вдвое и доведена до установленных нормативов.

Сегодня штат инспекторов, работающих в сфере защиты женщин от насилия, составляет 253 единицы, что в два раза выше показателя 2020 года.

Введена специализация следователей-женщин по расследованию насильственных преступлений сексуального характера в отношении женщин и несовершеннолетних (в состав следственно-оперативных групп по республике включено 280 следователей-женщин).

С целью исключения психотравмирующего эффекта в отношении несовершеннолетних с 2022 года по опыту Южной Кореи в республике запущен пилотный проект по оказанию комплексной помощи жертвам сексуального насилия на базе действующих в республике специализированных (кризисных) центров.

Создано 68 центров поддержки семьи. До 2025 года планируется открыть 143 центра.

Центры по поддержке семьи предоставляют отдельным категориям граждан (многодетным, лицам с инвалидностью, неполным и малообеспеченным семьям, родителям, воспитывающим детей с ограниченными возможностями) по принципу "одного окна" комплекс консультационных услуг, оказывают психологическую, социальную и юридическую помощь, а также всестороннюю поддержку, направленную на укрепление института семьи.

2. Общая политическая основа

Казахстан утверждает себя демократическим, светским, правовым и социальным государством, высшими ценностями которого являются человек, его жизнь, права и свободы. Казахстан является унитарным государством с президентской формой правления. Высшим представительным органом страны, осуществляющим законодательные функции, в том числе в области прав человека, является Парламент.

В Казахстане продолжается реализация пакета политических реформ, которые отражают непрерывную приверженность обеспечению прав и свобод человека и построению демократического общества.

Так, 5 июня 2022 года в стране прошел референдум по поправкам к Конституции, инициированный Главой государства. Изменения внесены в 33 статьи Конституции Республики Казахстан. Это: переход от суперпрезидентской формы правления к президентской республике с сильным Парламентом, расширение полномочий Парламента, возвращение к смешанной системе выборов в Мажилис и маслихат, запрет на членство в партии представителей силовых структур и отдельных чиновников, упрощение процедуры регистрации политических партий, модернизация избирательного процесса, а также полный отказ от смертной казни и возрождение Конституционного Суда. Они поддержаны 77,18 % проголосовавших.

Теперь выборы в Мажилис Парламента и маслихат стали доступны самовыдвиженцам. Снижен количественный порог для регистрации политических партий (с 20 тысяч до 5 тысяч членов), снижена численность региональных представительств политических партий (с 600 до 200 человек), численность инициативной группы граждан для создания политической партии (с 1 тысячи до 700 человек). Увеличен срок проведения учредительного съезда по созданию политической партии (с 2 до 3 месяцев).

Еще одной реформой стало создание "Национального курултая" 14 июня 2022 года по инициативе Президента Республики Казахстан. Это уникальная площадка, консолидирующая народ для достижения общих целей. Основной задачей Национального курултая является уделение особого внимания рациональным, свежим идеям и предложениям, объединяющим нацию. Также с декабря 2022 года для формирования предложений граждан по развитию государства запущено мобильное приложение "Quryltai".

В целях перезагрузки политической системы состоялись внеочередные выборы Президента, досрочные выборы в Мажилис Парламента и маслихаты. 70 % депутатов Мажилиса Парламента избраны по партийным спискам и 30 % по одномандатным округам. В маслихатах 50 % депутатов избраны по партийным спискам, 50 % – по одномандатным округам. Это обеспечило широкую палитру взглядов в данных органах власти. В Мажилисе Парламента и маслихатах на сегодняшний день представлено 6 политических партий.

3. Законодательное и институциональное обеспечение прав человека в Республике Казахстан

Концептуальные меры Казахстана систематизированы и определен календарь их реализации в двух планах Правительства – в Плане первоочередных мер в области прав человека и Плане дальнейших мер в области прав человека и верховенства закона. Системный пакет мер ориентирован на решение широкого спектра задач, в том числе в части прав жертв торговли людьми, бытового насилия, борьбы с пытками, прав граждан в орбите уголовного законодательства и другое.

Одним из значимых событий 2023 года является вступление в силу трех конституционных законов "Об Уполномоченном по правам человека", "О прокуратуре", "О Конституционном суде", определяющих новые возможности для граждан по восстановлению нарушенных прав и предупреждения таких нарушений.

Согласно Конституционному закону "О Конституционном суде" в Конституционный суд имеют возможность обращаться граждане, Генеральный Прокурор и Уполномоченный по правам человека.

С 1 июля 2021 года с введением в действие Административного процедурно-процессуального кодекса внедрен полноценный институт административной юстиции. С 1 июля 2021 года 52 % решений суды стали выносить в пользу граждан и компаний как в суде, так и в ходе досудебного регулирования.

С внесенными поправками в Конституцию закреплен статус Уполномоченного по правам человека. 5 ноября 2022 года принят Конституционный закон Республики Казахстан "Об Уполномоченном по правам человека".

Определены особые полномочия Уполномоченного, некоторые из них введены впервые. Так, Омбудсмену предоставлено право обращаться в Конституционный Суд с предложениями о рассмотрении на конституционность нормативных правовых актов, затрагивающих права и свободы человека. Это позволяет институту эффективно реагировать на возможные предпосылки нарушений прав человека.

Кроме того, Омбудсмен освобожден от дачи свидетельских показаний. Введена ответственность за вмешательство либо воспрепятствование законной деятельности Уполномоченного.

Другим важным нововведением является учреждение представителя Уполномоченного во всех областях, что будет способствовать повышению правовой защищенности граждан в регионах. Соответствующий Указ Президента принят 30 июня 2022 года.

Указанные нововведения отвечают требованиям Парижских принципов (принципы, касающиеся статуса национальных учреждений), утвержденных Резолюцией 48/134 Генеральной Ассамблеи ООН от 20 декабря 1993 года.

В целях информационно-аналитического, организационно-правового обеспечения деятельности Уполномоченного по правам человека действует Национальный центр по правам человека.

В республиканском бюджете ежегодно предусматриваются отдельной бюджетной программой средства, необходимые для обеспечения деятельности Уполномоченного по правам человека, его представителей, а также рабочего органа.

8 июня 2022 года также из Основного закона страны – Конституции исключено понятие "смертная казнь". 2 января 2021 года Казахстан ратифицировал Закон "О ратификации Второго Факультативного протокола к Международному пакту о гражданских и политических правах", направленный на отмену смертной казни. Наша страна стала 90-м государством-участником данного договора.

Кроме того, Казахстан в 2023 году подписал Третий Факультативный протокол к Конвенции о правах ребенка, касающийся процедуры обращений. Казахстан стал 53-м государством, подписавшим этот важный международный договор в области прав человека.

Также 7 июня 2023 года принят Закон "О ратификации Факультативного протокола к Конвенции о правах инвалидов", которым установлены механизмы ее реализации, принятия и рассмотрения личных сообщений лиц с инвалидностью.

Ратификация вышеназванных международных договоров является важным шагом в реализации прав человека и подтверждает приверженность Казахстана обеспечению прав человека и укреплению национальных механизмов их правовой защиты.

4. Защита прав человека на основе международных норм

Казахстан является участником более 70 многосторонних универсальных международных договоров в области прав человека, включая Всеобщую декларацию прав человека и 8 правозащитных конвенций ООН.

В ходе 76-й сессии Генеральной Ассамблеи ООН в Нью-Йорке Казахстан избран членом Совета ООН по правам человека на 2022 – 2024 годы, что является признанием его роли в качестве активного и ответственного участника процесса продвижения международных норм и стандартов в области защиты прав и свобод человека. Приоритетными направлениями работы Казахстана в Совете ООН определены: продвижение гендерного равенства и расширение прав и возможностей женщин, всеобщая отмена смертной казни, борьба против всех форм нетерпимости, свобода религий и убеждений, обеспечение инклюзивного и всеобщего образования, а также уважение прав человека в условиях пандемии COVID-19.

Судьями в судебных заседаниях сторонам разъясняются положения соответствующей Конвенции. Результатом проводимой работы по разъяснению вопросов гендерной политики среди судей стало применение ссылок в судебных актах на положения международных договоров, в том числе и Конвенции. Если раньше они применялись в основном по гражданским делам, то теперь Конвенция упоминается и в постановлениях по административным делам.

Судами республики с применением Конвенции всего за 2022 год и 7 месяцев 2023 года рассмотрено:

по гражданским делам: в 2022 году – окончено 33 дела, из них с вынесением решения – 33; за 7 месяца 2023 года – окончено 44 дела, из них с вынесением решения – 44;

по уголовным делам: не применялась;

по делам об административных правонарушениях: за 2022 год – окончено 152 дела, из них с вынесением постановления о наложении административных взысканий – 98 дел; за 7 месяца 2023 года – окончено 98 дела, из них вынесено постановлений о наложении административных взысканий – 34.

5. Информирование и пропаганда прав человека

С января 2011 года функционирует Правовая информационная служба (далее – Служба, ПИС), основными целями и задачами которой являются бесплатное консультирование населения по всем правовым вопросам, разъяснение действующего законодательства РК и содействие в развитии правовой культуры населения Республики Казахстан, в связи с чем для граждан нашей республики открыт доступ к получению бесплатной квалифицированной юридической консультации путем бесплатного дозвона на короткий номер 119 со всех регионов и населенных пунктов Республики Казахстан.

Получить правовую консультацию можно посредством:

дозвона на единый номер 119,

дозвона в единый контактный центр 1414,

дозвона на 8 (7172) 58-00-58, звонок является бесплатным для гг. Астаны и Алматы (дозвон с мобильных устройств по тарифу операторов связи).

Вместе с тем Служба принимает обращения и жалобы граждан по вопросам исполнительного производства, фиксируются и решаются обращения по жалобам на действия и бездействия судебных исполнителей.

Наряду с этим граждане могут получить также письменные консультации по правовым вопросам, воспользовавшись следующими сервисами:

онлайн-мессенджера WhatsApp (+77086935631);

виджета "Виртуальный консультант" БД НПА РК "Әділет", https://adilet.zan.kz/rus;

Telegram-бота "119Kenesbot" https://t.me/VirtAdiletBot;

модуля "Получить правовую консультацию", https://advices.adilet.zan.kz/add.html.

С момента создания ПИС предоставлено более 1,6 млн консультаций населению, в среднем в день операторами-консультантами принимается и обслуживается около 600-700 звонков. Так, в 2022 году предоставлены консультации на более чем 148 тыс. обращений от граждан, за 1 полугодие 2023 года Службой оказано порядка 68 тыс. телефонных консультаций.

Вместе с тем в 2022 году доля удовлетворенных граждан из оценивших справочно-консультационную услугу с использованием усовершенствованных информационных справочных систем составила 95,8 %, в 1 полугодии 2023 года – 96 %.

Кроме того, ПИС на ежеквартальной основе проводит онлайн-курсы по актуальным правовым темам, где можно бесплатно, в любое удобное время изучить и получить нужную информацию. Вебинары проводятся и имеются в свободном доступе на YouTube канале РГП "Институт законодательства и правовой информации" МЮ РК https://www.youtube.com/user/rkaokz.

Также ПИС в целях обеспечения населения правовой информацией готовит и публикует материалы по правовым тематикам для:

журнала "Вестник Министерства юстиции Республики Казахстан";

рубрики "Street law" на ведомственном сайте Министерства юстиции Республики Казахстан.

Также правовая информация широко представлена в социальных сетях.

Таким образом, пункт 14 b) Заключительных замечаний Комитета СИДО выполняется.

6. Социально-экономическое состояние страны за период с 2020 по 2022 годы

В 2022 году ВВП на душу населения составил 11,3 долл США (в 2021 году - 10,4 тыс. долл. США). Согласно данным Всемирного Банка Казахстан признан государством с уровнем доходов на душу населения выше среднего уровня.

Валовой внутренний продукт (ВВП) за 2015 – 2021 годы

	2015	2016	20171)	2018	2019	2020	2021
ВВП
млрд тенге	40884	46971	54378,9	61819,5	69532,6	70649,0	83951,6
млрд долл. США2)	184,4	137,3	166,8	179,3	181,7	171,1	197,1
*ИФО ВВП, год к предыдущему году, %	101,2	101,1	104,1	104,1	104,5	97,5	104,3
ИФО ВВП, 2010 = 100%	125,9	127,3	132,5	137,9	144,1	140,5	146,5
Средние темпы роста ВВП за 2011 - 2016 годы - 104,1 %
ВВП на душу населения
долл. США	10509,9	7714,8	9247,6	9812,5	9812,5	9121,7	10369,9
тыс. тенге	2330,4	2639,7	3014, 7	3382, 5	3755, 7	3766, 8	4417,9

*ИФО – индекс физического объема

¹⁾ Расчеты произведены в соответствии с новой Методикой оценки ненаблюдаемой экономики, зарегистрированной в Министерстве юстиции Республики Казахстан №19215 от 8.08.2019г.

²⁾Пересчет в доллары США производится по среднегодовому официальному обменному курсу Национального Банка Республики Казахстан.

Уровень безработицы по стране снизился с 5,4 % в 2011 году до 4,9 % в 2022 году, в том числе среди женщин с 6,2 % до 5,5 %.

В 2021 году актуализирован Национальный план развития Республики Казахстан до 2025 года, в котором сделан акцент на меры, принятые касательно пандемии коронавирусной инфекции, и меры, принятые по ее сдерживанию, так как она привела к самому серьезному полномасштабному кризису за последнее столетие. Воздействие пандемии и глобальной рецессии сформировало "новую реальность", кардинально изменив базовый сценарий развития Казахстана.

Национальный план развития страны до 2025 года в новой редакции формирует основные параметры нового экономического курса страны в среднесрочном периоде, направленного на нивелирование последствий "коронакризиса" и развитие факторов ускорения экономического роста для более устойчивой и инклюзивной экономики.

Часть ІІ. Информация о выполнении статей (1-16) Конвенции о ликвидации всех форм дискриминации в отношении женщин

Статья 1. Определение дискриминации в отношении женщин

Для целей настоящей Конвенции понятие "дискриминация в отношении женщин" означает любое различие, исключение или ограничение по признаку пола, которое направлено на ослабление или сводит на нет признание, пользование или осуществление женщинами, независимо от их семейного положения, на основе равноправия мужчин и женщин, прав человека и основных свобод в политической, экономической, социальной, культурной, гражданской или любой другой области.

Присоединением к Конвенции в 1998 году в Казахстане широко применяется понятие "дискриминация".

Конституцией Республики Казахстан установлено "Никто не может подвергаться какой-либо дискриминации по мотивам происхождения, социального, должностного и имущественного положения, пола, расы, национальности, языка, отношения к религии, убеждений, места жительства или по любым иным обстоятельствам." (п. 2 ст.14).

Законом Республики Казахстан от 8 декабря 2009 года "О государственных гарантиях равных прав и равных возможностей мужчин и женщин" дано определение понятию "дискриминация по признаку пола".

Государством гарантированы право и возможность женщин обращения за судебной защитой в рамках положения Конвенции.

За дискриминацию, в том числе по мотивам пола, предусмотрена уголовная ответственность (ст. 145 УК РК).

Также в ходе уголовного, административного, гражданского судопроизводства никто не может подвергаться дискриминации, в том числе по мотивам пола.

Таким образом, пункт 12 с) заключительных замечаний Комитета СИДО реализуется.

Согласно части 1 статьи 4 Конституции Республики Казахстан действующим правом в Республике Казахстан являются нормы Конституции, соответствующих ей законов, иных нормативных правовых актов, международных договорных и иных обязательств Республики Казахстан, а также нормативных постановлений Конституционного Суда и Верховного Суда.

Законом Республики Казахстан от 10 марта 2017 года "О внесении изменений и дополнений в Конституцию Республики Казахстан" внесены поправки в Конституцию Республики Казахстан.

Введенной новой поправкой конкретизирован механизм действия международных договоров (порядок и условия действия на территории Республики Казахстан международных договоров, участником которых является Казахстан, определяются законодательством Республики Казахстан).

Законом Республики Казахстан от 30 мая 2005 года "О международных договорах Республики Казахстан" регламентирован порядок заключения, выполнения, изменения и прекращения международных договоров Республики Казахстан.

В соответствии с части 1 статьи 20 данного Закона каждый действующий международный договор Республики Казахстан подлежит обязательному и добросовестному выполнению Республикой Казахстан.

Согласно Закону Республики Казахстан "О правовых актах" международные договоры, ратифицированные Республикой Казахстан, имеют приоритет перед ее законами и применяются непосредственно, кроме случаев, когда из международного договора следует, что для его применения требуется издание закона.

Приоритет ратифицированных Казахстаном международных договоров регламентирован в процессуальных кодексах – части 3 статьи 2 Гражданского процессуального кодекса Республики Казахстан, части 3 статьи 2 Уголовно-процессуального кодекса Республики Казахстан, части 4 статьи 1 Кодекса Республики Казахстан об административных правонарушениях, части 3 статьи 2 Административного процедурно-процессуального кодекса Республики Казахстан, части 3 статьи 1 Уголовно-исполнительного кодекса Республики Казахстан, части 2 статьи 1 Бюджетного кодекса Республики Казахстан.

К примеру, частью 3 статьи 2 Административного процедурно-процессуального Кодекса Республики Казахстан предусмотрено, что международные договоры, ратифицированные Республикой Казахстан, имеют приоритет перед настоящим Кодексом. Если международным договором, ратифицированным Республикой Казахстан, установлены иные правила, чем те, которые предусмотрены законодательством Республики Казахстан об административном судопроизводстве, то применяются правила международного договора.

В рамках обеспечения исполнения Конвенции действует нормативное постановление Верховного Суда Республики Казахстан от 10 июля 2008 года "О применении норм международных договоров Республики Казахстан", в котором судам разъяснено, что неправильное применение судом норм международных договоров Республики Казахстан может являться основанием к отмене или изменению судебного акта (п.10).

В октябре 2021 года принята Концепция правовой политики Республики Казахстан до 2030 года.

Концепцией определено, что защита основных прав, свобод и законных интересов физических лиц и организаций относится к числу основных, которые подлежат первоочередной и эффективной защите во всех сферах общественной и государственной жизни. При этом отмечается, что значительная составляющая национального законодательства и дальше будет формироваться под влиянием международно-правовых обязательств Республики Казахстан.

Таким образом, пункт 10 заключительных замечаний Комитета СИДО реализуется, положения Конвенции имеют приоритет перед законодательством Республики Казахстан.

За 6 месяцев 2023 года в адрес Уполномоченного по правам человека женщинами направлено 925 обращений, что составляет 32,7% от общего числа обращений. Касательно вопроса дискриминации по гендерному признаку поступило 8 обращений, что составляет 0,28% от общего числа обращений.

Поступающие жалобы женщин касаются в основном нарушений их прав в сфере трудового, жилищного, социального, брачно-семейного законодательств, и, как правило, отягощены такими факторами, как многодетный статус, тяжелое материальное положение, отсутствие как финансовых средств на юридическую помощь, так и знаний о способах защиты прав.

В рамках рассмотрения обращений национальным правозащитным учреждением направляются соответствующие запросы и рекомендации в государственные органы.

Статья 2. Обязательства по ликвидации дискриминации

Государства-участники осуждают дискриминацию в отношении женщин во всех ее формах, соглашаются безотлагательно всеми соответствующими способами проводить политику ликвидации дискриминации в отношении женщин и с этой целью обязуются:

а) включить принцип равноправия мужчин и женщин в свои национальные конституции или другое соответствующее законодательство, если это еще не было сделано, и обеспечить с помощью закона и других соответствующих средств практическое осуществление этого принципа.

Как изложено в информации к статье 1 Конституцией Республики Казахстан, законодательством Республики Казахстан включҰн принцип равноправия мужчин и женщин. Женщины наравне с мужчинами имеют право участвовать во всех сферах жизнедеятельности, тем самым реализовывать свои права и обязанности.

В целях исполнения 4 рекомендаций Комитета СИДО в 2022 году была актуализирована Концепция семейной и гендерной политики в Республике Казахстан до 2030 года (далее – Концепция) и принят обновленный план по ее реализации (Указ Президента Республики Казахстан от 1 апреля 2022 года № 853).

Основной акцент был сделан на обеспечение максимальной поддержки экономических и политических позиций женщин в обществе, увеличение количества женщин в руководстве государственных органов и квазигоссектора до 30%, предотвращение насилия в отношении женщин и детей, продвижение гендерного просвещения, поддержку материнства и детства.

В Концепции отражены как достижения страны, так и проблемные вопросы в указанной сфере. Концепцией и Планом действий по еҰ реализации предусмотрены долгосрочные и краткосрочные показатели гендерной политики.

В рамках реализуемой гендерной политики к 2030 году ожидаются долгосрочные результаты:

1. Возрастет осведомленность населения в области репродуктивного здоровья.

2. Увеличится доля отцов, вовлеченных в процесс воспитания детей.

3. Повысится оперативность выявления и предоставления помощи семьям, оказавшимся в трудной жизненной ситуации.

4. Снизится число повторных случаев семейно-бытового насилия.

5. Повысится финансовая грамотность женщин в сфере предпринимательства.

6. Возрастет доля женщин, вовлеченных в процессы принятия решений в исполнительных, представительных и судебных органах власти, государственном, квазигосударственном и корпоративном секторах.

7. Повысится охват населения мерами по укреплению института семьи и гендерного равенства.

Также раздел 6 Концепции содержит 9 конкретных целевых индикаторов и ожидаемые результаты.

В соответствии с пунктами 70, 71, 72 Системы государственного планирования в Республике Казахстан, утвержденной постановлением Правительства Республики Казахстан от 29 ноября 2017 года № 790, мониторинг реализации концепций развития проводится на ежегодной основе уполномоченным органом по государственному планированию в соответствии с пунктами 16-23 настоящей Системы государственного планирования. Таким образом, ежегодно отчет об исполнении Концепции размещается на интернет-ресурсе государственного органа.

Кроме того, исполнение Концепции рассматривается на заседаниях Национальной комиссии по делам женщин и семейно-демографической политике при Президенте Республики Казахстан, где принимают участие представители неправительственных организаций.

Как отмечено выше национальным законодательством Республики Казахстан установлено "никто не может подвергаться дискриминации, в том числе по мотивам пола". В целом ряде законодательных актов Республики Казахстан содержится запрет дискриминации (в том числе в Гражданский процессуальный кодекс, Уголовно-процессуальный кодекс, Кодекс об административных правонарушениях, Трудовой кодекс и Кодекс Республики Казахстан "О здоровье народа и системе здравоохранения").

b) принимать соответствующие законодательные акты и другие меры, включая санкции, там, где это необходимо, запрещающие всякую дискриминацию в отношении женщин.

Во всех сферах общественных отношений законодательством Республики Казахстан установлен запрет на проявление дискриминации по признаку пола. Женщины как и мужчины имеют равные права и обязанности.

Одним из обстоятельств, отягчающих уголовную ответственность и наказание, признается совершение уголовного правонарушения в отношении женщины, заведомо для виновного находящейся в состоянии беременности (пп. 7 п. 1 ст. 54 УК РК).

с) установить юридическую защиту прав женщин на равной основе с мужчинами и обеспечить с помощью компетентных национальных судов и других государственных учреждений эффективную защиту женщин против любого акта дискриминации.

В Казахстане приняты законодательные меры в целях создания эффективного механизма подачи и рассмотрения жалоб, в том числе в случаях дискриминации по признаку пола.

Граждане могут обращаться в судебные органы для защиты своих нарушенных или оспариваемых прав и свобод, подавать жалобы в национальные учреждения по правам человека, органы прокуратуры, др.

По данным Комитета по правовой статистике и специальным учетам Генеральной прокуратуры Республики Казахстан за 2020 – 2023 годы в суды поступило от женщин 513499 исков и заявлений (6 мес. 2023г. – 72952; 2022г. – 154967; 2021г. – 150682; 2020г. – 134898).

На сайте Верховного Суда Республики Казахстан формируется раздел "Правовая помощь для женщин", в котором размещены правовая информация по вопросам защиты женщин от дискриминации, разъяснения законодательства, судебные акты.

На сайте Национальной комиссии по делам женщин и семейно-демографической политики при Президенте РК также освещаются вопросы защиты прав женщин.

Каждый гражданин также вправе обратиться к Уполномоченному по правам человека в случае нарушения его прав и свобод.

Согласно статье 19 Конституционного закона Уполномоченный по правам человека в Республике Казахстан имеет представителей в области, городе республиканского значения, столице (далее – представитель), назначает его на должность и освобождает от должности в соответствии с законодательством Республики Казахстан о государственной службе.

Представитель от имени Уполномоченного по правам человека в Республике Казахстан осуществляет полномочия в рамках своих функциональных обязанностей и по его поручению в пределах соответствующей административно-территориальной единицы.

Относительно денежных средств, выделенных офису Омбудсмена с 2018 года по 2022 год, наблюдается стабильный рост. В 2018 году бюджет учреждения составлял более 80 млн тг или 0,0009 % по отношению к общему государственному бюджету (2019г. - более 110 млн тг или 0,0010 %, 2020г.- порядка 160 млн тг или 0,0013, 2021г. - более 170 млн тг или 0,0012 %, 2022г.- свыше 500 млн тг или 0,0028 % от общего государственного бюджета).

Так, в связи с открытием представительств НЦПЧ в областных центрах и городах Алматы, Астане, Шымкенте осуществлено увеличение штатной численности сотрудников Центра с 14 до 105 единиц и бюджет в 2023 году составляет более 1 млрд тг или 0,0049 % по отношению к общему государственному бюджету.

Процентная доля женщин, занимающихся в офисе Омбудсмена проведением расследований и рассмотрением жалоб, составляет 36 %.

В 2020 году офисом Уполномоченного по правам человека рассмотрено 1201 обращение, в 2021 году – 1855, в 2022 году офисом Омбудсмена рассмотрено 3948 обращений, с начала 2023 года – 2822 обращения.

Анализ статистических данных обращений показывает их рост, что связано с узнаваемостью института, в том числе и за счет придания конституционного статуса и введения представителей Уполномоченного по правам человека на местах.

Приказом Уполномоченного по правам человека от 20 января 2023 года № 3 утверждены Правила рассмотрения жалоб, которые определяют порядок рассмотрения жалоб Уполномоченным по правам человека в Республике Казахстан и сотрудниками его рабочего органа.

В июне 2023 года при поддержке ПРООН в Казахстане осуществлен визит экспертов Азиатско-Тихоокеанского форума для проведения предварительной оценочной миссии, рекомендации которой послужат вектором для дальнейшего определения направлений деятельности и аккредитации офиса Уполномоченного по правам человека.

Таким образом, пункты 20 a) и b) заключительных замечаний Комитета СИДО касательно обеспечения деятельности и организации работы Омбудсмена выполнены.

d) воздерживаться от совершения каких-либо дискриминационных актов или действий в отношении женщин и гарантировать, что государственные органы и учреждения будут действовать в соответствии с этим обязательством.

29 июня 2020 года принят Административный процедурно-процессуальный кодекс Республики Казахстан, который регулирует отношения, связанные с осуществлением административных процедур. Согласно указанному Кодексу каждый вправе в порядке, установленном настоящим Кодексом, обратиться в административный орган, к должностному лицу или в суд за защитой нарушенных или оспариваемых прав, свобод или законных интересов. Отказ от права на обращение в административный орган, к должностному лицу или в суд недействителен (ст. 9 АППК).

Во исполнение Факультативного протокола к Конвенции 1 февраля 2022 года принят совместный приказ Генерального Прокурора Республики Казахстан, Министра юстиции Республики Казахстан, Первого заместителя Министра иностранных дел Республики Казахстан "О некоторых вопросах рассмотрения запросов и соображений договорных органов по правам человека, компетенцию которых признала Республика Казахстан".

Приказом утверждены порядок рассмотрения госорганами запросов и соображений договорных органов по правам человека, компетенцию которых признала Республика Казахстан, а также положение и состав межведомственной рабочей группы по рассмотрению таких запросов и соображений.

Во исполнение пункта 14 с) заключительных замечаний Комитета СИДО отмечаем, что в соответствии с запросом Офиса Верховного Комиссара ООН по правам человека от 12 июля 2023 года обновленная информация казахстанской стороны по исполнению мнений Комитета СИДО по сообщению №45/2012 будет направлена в срок до 12 сентября 2023 года.

е) принимать все соответствующие меры для ликвидации дискриминации в отношении женщин со стороны какого-либо лица, организации или предприятия.

В Республике Казахстан признаются и гарантируются права и свободы человека в соответствии с Конституцией. Каждый имеет право на признание его правосубъектности и защиту своих прав и свобод всеми, не противоречащими закону способами, включая необходимую оборону. Каждый имеет право на судебную защиту своих прав и свобод (ст. 12, 13 Конституции).

Центральные и местные исполнительные органы в соответствии с АППК принимают меры, направленные на восстановление прав, свобод и законных интересов пользователей, в соответствии с законодательством Республики Казахстан в случае их нарушения (ст. 57 АППК).

При нарушении прав и законных интересов каждый вправе защищать свои права. Данная норма закреплена законодательством Республики Казахстан во всех сферах.

Во исполнение пунктов 11 b) и 38 d) заключительных замечаний Комитета СИДО в Трудовой кодекс Республики Казахстан внесены изменения по исключению списка работ, на которых ограничивается труд женщин.

Соответствующие поправки реализованы в рамках Закона Республики Казахстан от 12 октября 2021 года "О внесении изменений и дополнений в некоторые законодательные акты Республики Казахстан по вопросам социальной защиты отдельных категорий граждан".

f) принимать все соответствующие меры, включая законодательные, для изменения или отмены действующих законов, постановлений, обычаев и практики, которые представляют собой дискриминацию в отношении женщин.

В целях исполнения пункта 14 а) заключительных замечаний Комитета СИДО проводились обучения судебных работников на темы: "Судебная защита прав человека: международные обязательства Республики Казахстан", "Международные институты и механизмы защиты прав человека при расследовании преступлений, связанных с торговлей людьми", "9 договорных органов, их функции, полномочия. Работа с раздаточным материалом", "Актуальные вопросы рассмотрения дел об уголовных правонарушениях, связанных с организованной преступностью и торговлей людьми" (в 2022 году 15 лекций с охватом порядка 450 человек, за 1 квартал 2023 года 2 семинара с охватом порядка 60 человек).

Кроме того, с 2022 года совместно со структурой "ООН-женщины" в Казахстане начата реализация проекта "Содействие Казахстану в реализации Концепции семейной и гендерной политики в части обеспечения гендерного равенства и расширения прав и возможностей всех женщин и девочек в Казахстане и преодоления последствий кризиса пандемии COVID-19".
В рамках проекта реализуются мероприятия, направленные на укрепление национального законодательства в сфере гендерной политики, активное и действенное участие в процессах, направленных на выполнение Казахстаном международных обязательств, активное участие в глобальных, региональных, субрегиональных процессах в области гендерного равенства и расширения прав и возможностей женщин.

Правительством принимаются меры по искоренению домогательств на рабочем месте. В качестве пилотного проекта в 2023 году принята политика по защите от харассмента в Министерстве культуры и информации Республики Казахстан, а также в подведомственных организациях. Указанные меры направлены на реализацию политики нетерпимости в отношении харассмента среди всех сотрудников Министерства, а также создание и поддержание обстановки нетерпимости к нему посредством проведения мер по предупреждению, реагированию и предотвращению харассмента.

g) отменить все положения своего уголовного законодательства, которые представляют собой дискриминацию в отношении женщин.

В уголовном законодательстве не содержатся нормы, которые представляют собой дискриминацию в отношении женщин. Лица, совершившие уголовные правонарушения, равны перед законом независимо от происхождения, социального, должностного и имущественного положения, пола, расы, национальности, языка, отношения к религии, убеждений, принадлежности к общественным объединениям, места жительства или любых иных обстоятельств (ст. 15 УК).

Статья 3. Развитие и продвижение женщин

Государства-участники принимают во всех областях и, в частности, в политической, социальной, экономической и культурной областях все соответствующие меры, включая законодательные, для обеспечения всестороннего развития и прогресса женщин, с тем, чтобы гарантировать им осуществление и пользование правами человека и основными свободами на основе равенства с мужчинами.

Как отмечено выше, в 2022 году актуализирована Концепция, принят обновленный План действий. Концепцией определено, что целями государственной гендерной политики являются достижение паритетных прав, выгод, обязанностей и возможностей мужчин и женщин во всех сферах жизнедеятельности общества, преодоление всех форм и проявлений дискриминации по половому признаку.

Бюро национальной статистики Агентства по стратегическому планированию и реформам Республики Казахстан ежегодно выпускается статистический сборник "Женщины и мужчины Казахстана". Начата работа по расширению спектра гендерных показателей в системе государственной статистики. Совместно со статистическим отделом ЕЭК ООН и ЮНКТАД в сентябре 2022 года инициирован проект по вопросам измерения гендерного аспекта в статистике торговли.

Таким образом, выполняются пункты 30 d) и е) заключительных замечаний Комитета СИДО.

Министерством труда и социальной защиты населения Республики Казахстан (далее – МТСЗН) формируются сведения цифровой карты семьи или персонифицированной по государственным гарантиям базы казахстанских семей, которые введены с начала текущего года, основной целью внедрения которой является обеспечение равного доступа казахстанцев к мерам государственной поддержки. На ее базе ежедневно проводится оценка уровня социального благополучия семей и граждан.

Цифровая карта семьи определена как инструмент, определяющий среднесрочные и долгосрочные задачи и направления социальной политики государства. С 1 января 2023 года более 541 тыс граждан получили уведомления о том, что они имеют право на получение пенсий, пособий или адресной социальной помощи. На сегодняшний день 195 тыс из них назначены и уже выплачиваются государственные выплаты.

В Казахстане наблюдается приверженность построению конструктивного, транспарентного диалога между государством и обществом.

Работают 23335 неправительственных организаций, из которых более 500 занимаются вопросами семейной и гендерной политики и вносят важный вклад в расширение прав и возможностей женщин. Существует активная национальная сеть школ женского лидерства, объединяющая почти 70 неправительственных организаций. Во всех 17 регионах страны действуют "Клубы женщин-политиков".

По инициативе Президента Казахстана К.К. Токаева реализуется концепция "Слышащее государство" в целях обеспечения эффективной коммуникации государства с населением, повышения уровня вовлеченности граждан в процессы государственного управления.

Указом Президента Республики Казахстан от 27 августа 2020 года утверждена Концепция развития гражданского общества, которая определяет меры по созданию условий для развития гражданского общества и его институтов, вовлечения граждан в обсуждение и решение ключевых задач государства и общества с учетом происходящих общественно-политических процессов, экономической конкуренции, плюрализма мнений, разнообразия форм и методов гражданской активности.

В рамках рекомендации 18 а) Комитета СИДО ежегодно разрабатывается перечень постоянных тем для государственного социального заказа и грантового финансирования, направленного на реализацию государственной семейной и гендерной политики, региональные конкурсы среди проектов неправительственных организаций по семейной и гендерной политике, направленных на оказание профессиональной помощи семьям (ресурсная поддержка семьи, кризисные центры и др.), укрепление института брака и семьи, а также продвижение гендерного равенства.

В 2022 году местными исполнительными органами в рамках государственного социального заказа (далее – ГСЗ) по направлению государственной семейной и гендерной политики реализован 101 социальный проект на сумму 293,7 млн тенге. Общий объем финансирования проектов в области семейной и гендерной политики увеличился на 68,4 % (в 2021 году 135 проектов на сумму 174,4 млн тенге).

Как отмечено выше, начата реализация связанного гранта структурой "ООН-женщины" в Казахстане (см. статью 2 пункт f). Проект будет реализован по трем компонентам: укрепление национального законодательства в сфере гендерной политики, усиление национальной системы образования Казахстана гендерно-ориентированными подходами и недискриминацией, повышение предпринимательских навыков и лидерских качеств женщин из уязвимых групп населения (срок реализации – 36 месяцев).

Стартовал тренинг для активных представительниц женского движения в рамках информационно-образовательной программы "Tomiris". Программа нацелена на развитие управленческого потенциала и политической культуры женщин и девушек. Одной из задач программы является создание пула региональных экспертов в разрезе каждого региона с целью осуществления точечного обучения женщин-активисток. В 2022 году подготовлено более 50 тренеров. В 2023 году работа продолжена.

Также в 2022 году разработана "Карта гендерных нужд и потребностей: влияние этничности, региона и класса". Проводятся социологические и аналитические исследования в сфере семейной и гендерной политики.

В сотрудничестве с "ООН-женщины" реализован совместный проект на тему "Содействие достижению Целей устойчивого развития и реализации обязательств в области продвижения равноправия в Казахстане". В ходе реализации проекта в 2022 году повышен потенциал 42 представителей (95 % женщин и 5 % мужчин) общественных советов, неправительственных организаций и активистов из 13 регионов Казахстана в проведении гендерного анализа и внедрении других инструментов гендерного бюджетирования.

Реализован пилотный проект по апробации подходов к внедрению гендерного бюджетирования в секторах социальной защиты, здравоохранения и образования на предмет оценки учета гендерных аспектов, гендерной ориентированности и гендерного воздействия государственных программ.

Академией государственного управления при Президенте Республики Казахстан обеспечено непрерывное обучение государственных служащих по вопросам гендерного равенства, в том числе гендерно ориентированного бюджетирования. За последние 3 года обучено свыше 1200 государственных служащих (2020 г. – 407, 2021 г. – 437, 2022 г. – 427).

В декабре 2021 года утвержден План мероприятий по реализации резолюций 1325 (2000), 1820, 1888, 1889, 1960, 2106, 2122, 2242, 2467, принятых СБ ООН, по равноправному и всестороннему участию женщин в предотвращении и урегулировании конфликтов, обеспечении мира и безопасности, предупреждению насилия против женщин, повышению осведомленности, усилению взаимодействия с гражданским обществом в вопросах предупреждения конфликтов и защиты женщин на 2022 – 2025 годы (утвержден постановлением Правительства Республики Казахстан от 24 декабря 2021 года № 935).

План включает в себя проведение конкретных мер по обеспечению равноправного участия женщин в предотвращении и урегулировании конфликтов, обеспечении мира и безопасности, предупреждению насилия против женщин, повышению осведомленности, усилению взаимодействия с гражданским обществом в вопросах предупреждения конфликтов и защиты женщин.

Во исполнение пункта 18 b) рекомендаций Комитета СИДО проводится следующая работа. Пунктом 5 Плана дальнейших мер в области прав человека и верховенства закона, утвержденного постановлением Правительства Республики Казахстан от 28 апреля 2022 года № 258, предусмотрено внесение изменений в законодательство, регулирующее деятельность общественных объединений (направленных на либерализацию процедур по их созданию и организации их деятельности), принятого в реализацию Указа Президента Республики Казахстан от 9 июня 2021 года № 597 "О дальнейших мерах Республики Казахстан в области прав человека" (далее – План первоочередных мер), в частности, право на свободу объединения. 29 июля 2022 года на заседании Межведомственной комиссии по вопросам законопроектной деятельности одобрен проект Концепции законопроекта "О внесении изменений и дополнений в некоторые законодательные акты Республики Казахстан по вопросам общественных объединений" (протокол Межведомственной комиссии № 592 от 2 августа 2022 года). Законопроектом планируется снизить барьеры для регистрации общественных объединений с 10 до 3 граждан. 29 июня 2023 года проект Закона внесен в Мажилис Парламента Республики Казахстан.

Статья 4. Ускорение достижения равенства между мужчинами и женщинами

1. Принятие государствами-участниками временных специальных мер, направленных на ускорение установления фактического равенства между мужчинами и женщинами, не считается, как это определяется настоящей Конвенцией, дискриминационным, однако оно ни в коей мере не должно повлечь за собой сохранения неравноправных или дифференцированных стандартов; эти меры должны быть отменены, когда будут достигнуты цели равенства возможностей и равноправного отношения.

Актуализированной Концепцией утверждены временные специальные меры, направленные на ускорение установления равенства между мужчинами и женщинами. Ожидается, что к 2030 году гендерный разрыв в средней заработной плате женщин относительно мужчин составит 21,0 %, доля женщин относительно мужчин, владеющих материальным активом (имущество, жилье, транспорт, ИП), увеличится на 10 %, доля женщин в исполнительных, представительных и судебных органах власти, государственном, квазигосударственном и корпоративном секторах на уровне принятия решений составит 30 %, доля женщин в обеспечении мира и безопасности – 10,0 %.

Кроме того, в 2020 году приняты поправки в законы Республики Казахстан "О выборах в Республике Казахстан" и "О политических партиях", согласно которым партийные списки формируются с учетом не менее 30 % представительства женщин и молодежи. 7 февраля 2022 года подписан Закон, предусматривающий 30 %-ную квоту для лиц с инвалидностью, женщин и молодежи при распределении депутатских мандатов. Закон вступил в силу 19 февраля 2022 года. Цели – обеспечение присутствия и учет мнения в представительной ветви власти женщин, молодежи и лиц с инвалидностью, привлечение их к активной работе в жизнедеятельности государства.

Также осуществляется поэтапное повышение доли женщин до 30 % в руководящих органах компаний с государственным участием. С этой целью переутвержден типовой кодекс корпоративного управления в контролируемых государством акционерных обществах, согласно которому рекомендуемое количество женщин составит не менее 30 % от общего количества членов коллегиальных исполнительных органов и в составе совета директоров общества (организаций).

Во введении к докладу подробно приведена статистика по участию женщин в представительных, законодательных и исполнительных органах власти, а также на уровне принятия решений.

Все статистические данные в разбивке по полу и другим параметрам содержатся в сборнике "Мужчины и женщины Казахстана" и на сайте официальной статистики в разделе "Гендерная статистика".

Министерством культуры и информации Республики Казахстан совместно с заинтересованными государственными органами и организациями начата работа по разработке правил мониторинга осуществления временных специальных мер и оценки их воздействия.

Таким образом, пункты 22 b) и c) заключительных замечаний Комитета СИДО выполняются.

Работа по недопущению дискриминации в интересах женщин, которые могут подвергаться пересекающейся дискриминации, например, женщин-мигрантов или женщин, принадлежащих к коренным народам, находится на постоянном контроле.

В целях защиты внутреннего рынка труда МТСЗН ежегодно устанавливается и распределяется квота на привлечение в республику иностранных специалистов. Ограничения при привлечении ИРС согласно гендерной принадлежности отсутствуют. Факты дискриминации в отношении женщин-мигрантов отсутствуют.

Для обеспечения равных прав и возможностей женщин в сфере труда, в том числе занятых в энергетической, нефтегазовой отраслях, МТСЗН проводится ряд системных мер.

Так, в 2022 году в рамках региональных карт занятости проводилась активная работа по вовлечению женщин в продуктивную занятость.
В результате трудоустроено 536 тыс женщин, или 55 % от всех трудоустроенных граждан. На 31 июля текущего года этот показатель составляет порядка 293,1 тыс (56 %).

При этом большая часть молодых девушек вовлекается в субсидируемые государством рабочие места. В 2022 году порядка 30 тыс молодых девушек получили свои первые рабочие места, с начала текущего года через проект "Первое рабочее место" трудоустроено 2,7 тыс женщин.

Еще одна очень важная мера господдержки — это обучение с последующим трудоустройством или открытие собственного дела. В 2022 году почти 80 тыс женщин прошли курсы по основам предпринимательства.
По итогам обучения порядка 13 тыс женщин получили гранты. Из них 58 % приобрели необходимое для производства товаров и услуг технологическое оборудование и инвентарь, а 31 % занялись животноводством.

С начала 2023 года более 60,8 тыс женщин охвачены обучением "Бастау бизнес", в рамках которого получили гранты более 3,3 тыс женщин.

Кроме того, в 2022 году впервые запущен проект "Серебряный возраст" для лиц предпенсионного возраста, в рамках которого трудоустроено более 1,1 тыс женщин.

В 2023 году снижен возраст участниц проекта с 58 до 50 лет. Рабочие места предлагаются работодателями, а участники вправе выбирать их самостоятельно, исходя из своей квалификации.

2. Принятие государствами-участниками специальных мер, направленных на охрану материнства, включая меры, содержащиеся в настоящей Конвенции, не считается дискриминационным.

В соответствии с Законом Республики Казахстан "О государственных гарантиях равных прав и равных возможностей мужчин и женщин" не считаются дискриминационными по признаку пола меры, направленные на: защиту материнства, детства и отцовства; защиту женщин в связи с беременностью и родами; увеличение продолжительности жизни мужчин; защиту женщин в уголовном, уголовно-процессуальном и уголовно-исполнительном законодательстве (ст. 4).

Так, в 2020 году пандемия COVID-19 оказала влияние на охрану репродуктивного здоровья. Более 80 % женщин после начала распространения пандемии не обращались за помощью к услугам охраны репродуктивного здоровья (охрана материнства, планирование семьи), из них 5,9 % столкнулись с трудностями при получении услуг охраны материнства, 5,4 % услуг по планированию семьи и 3,8 % при получении психологической поддержки.

Последствия пандемии также отразились на увеличении материнской смертности. Если в 2016 году этот показатель составлял 12,7 на 100 000 родившихся живыми, то в 2019 году он достиг 13,7. В 2020 году произошел резкий рост до 36,5 случаев на 100 000 родившихся живыми. По итогам 2022 года – 17,0 случаев на 100 000 родившихся живыми.

С проблемами при получении услуг, связанных с материнством, столкнулись 11,1 % городских женщин и 7,6 % женщин, проживающих в сельской местности.

В целях оказания помощи беременным женщинам и матерям с новорожденными организован "Ситуационный акушерский центр", осуществляющий ежедневный мониторинг беременных, находящихся в тяжелом и критическом состоянии, разработаны клинический протокол диагностики и лечения "COVID-19 у беременных" и методические рекомендации "О порядке оказания медицинской помощи беременным и детям на время пандемии COVID-19".

Также по поручению Главы государства с 1 января 2023 года выплата пособия по уходу за ребенком продлена до полутора лет, с 2023 до 2028 год приостановлено на 5 лет запланированное повышение пенсионного возраста для женщин и установлен на уровне 61 года.

Статья 5. Гендерные роли и стереотипы

Государства-участники принимают все соответствующие меры с целью:

а) изменить социальные и культурные модели поведения мужчин и женщин с целью достижения искоренения предрассудков и упразднения обычаев и всей прочей практики, которые основаны на идее неполноценности или превосходства одного из полов или стереотипности роли мужчин и женщин.

Ежегодно на республиканском уровне утверждается медиа-план, в рамках которого проводится информационно-разъяснительная работа, направленная на ликвидацию всех форм дискриминации в отношении женщин, а также в сфере гендерной политики.

Информационная работа проводится с использованием различных форматов подачи информации – тематические телепрограммы, выступления спикеров, инфографики, видеоролики, продвижение в социальных медиа и задействуется весь арсенал государственных информационных ресурсов, а также негосударственных СМИ, участвующих в реализации государственной информационной политики через механизм государственного информационного заказа.

По состоянию на июль 2023 года в СМИ опубликовано 1105 материалов (за 2022 год – 1293), из них в эфире республиканских телеканалов – 64 сюжета, республиканских печатных СМИ – 88 статей, в эфире региональных телеканалов – 58 сюжетов, региональных печатных СМИ – 151 статья, в интернет-ресурсах – 744 материала.

На телеканалах транслируются передачи для женщин, такие как: "Әйел әлемі"; "Өмір көркем"; "Tansholpan"; "Оян"; "Айналайын" и другие.

В настоящее время в государственных СМИ работают 536 женщин-журналистов, что составляет 58,3 % (всего 918).

В свою очередь сотрудниками полиции проведено свыше 14 тыс выступлений на правовую тематику, в том числе, посвященную защите женщин от насилия (на телевидении – 482, в печатных изданиях – 881, на сайтах департаментов полиции – 13187). В 2022 году проведено 13 тыс таких выступлений.

Кроме того, по указанной тематике сотрудниками полиции в учебных заведениях проведено более 52 тыс лекций, семинаров, тренингов (2022г. –27 тыс).

Ежегодно в рамках Глобальной кампании "16 дней активизма против гендерного насилия" проводится соответствующая республиканская акция. Таким образом, Казахстан демонстрирует свою приверженность искоренению всех форм гендерного насилия как на глобальном, так и на национальном уровнях.

Сегодня пострадавшие могут обратиться в правоохранительные органы любыми удобными для них способами, в т.ч. путҰм обращения на бесплатный круглосуточный телефон полиции или специальное мобильное приложение "102".

За 7 месяцев 2023 года зарегистрировано 523 преступления, совершенных в сфере семейно-бытовых отношений (2022г. – 513, + 1,9 %). По итогам 2022 года - 935 (2021г. – 1022, – 8,5 %).

В отношении семейных "агрессоров" за 7 месяцев 2023 года вынесено свыше 55 тыс защитных предписаний (7 месяцев 2022 г – 54 тыс), всего в 2022 году около 84 тыс. По ходатайствам полиции судами установлено 9229 (7 месяцев 2022 – 8215) (всего 2022г. – 12357) особых требований к поведению правонарушителей.

Число запретительных ордеров, выданных женщинам (в отношении их супруга) в ситуациях бытового насилия:

за 2022 год – по 506 делам запрещено лицу, совершившему бытовое насилие, проживать в индивидуальном жилом доме или вопреки воле потерпевшего разыскивать, преследовать;

за 7 месяцев 2023 года – по 226 делам запрещено лицу, совершившему бытовое насилие, проживать в индивидуальном жилом доме или вопреки воле потерпевшего разыскивать, преследовать.

В судах республики рассмотрены дела, связанные с бытовым насилием:

По гражданским делам: 2022 год – окончено 790 дел, из них с вынесением решения – 435; за 7 месяцев 2023 года – 417, из них с вынесением решения – 273;

По уголовным делам: 2022 год – 273, из них с вынесением приговора – 257; за 7 месяцев 2023 года – 148, из них с вынесением приговора – 135.

По делам об административных правонарушениях: 2022 год – 24607, из них вынесено постановлений о наложении административного взыскания – 13365; за 7 месяцев 2023 года – 18122, из них вынесено постановлений о наложении административного взыскания – 9351.

По данным Бюро национальной статистики Агентства по стратегическому планированию и реформам Республики Казахстан доля женщин в возрасте 18-75 лет, подвергшихся за последние 12 месяцев физическому или сексуальному насилию со стороны сексуального партнера, составляет 4,7 %;

Доля женщин в возрасте 18-75 лет, подвергшихся в течение жизни физическому насилию, начиная с возраста 15 лет, со стороны лиц, не являющихся их сексуальными партнерами, 2,9 %, сексуальному насилию, в том числе изнасилованию – 0,7 %, попытке изнасилования или иному сексуальному насилию - 1,2 %.

Во исполнение поручения Главы государства, озвученного в Послании народу Казахстана от 1 сентября 2022 года "Справедливое государство. Единая нация. Благополучное общество" внесен ряд поправок в административный и уголовный кодексы, направленных на усиление ответственности за совершение бытового насилия (см. часть 1).

Касательно пункта 26 а) рекомендации Комитета СИДО в Уголовном кодексе предусмотрена ответственность за уголовные правонарушения против личности, против семьи и несовершеннолетних, против здоровья населения и нравственности, против конституционных и иных прав и свобод человека и гражданина, где от соразмерности тяжести совершенного деяния определены виды наказания.

Кроме того, 19 мая 2023 года вступил в законную силу Закон "О внесении изменений и дополнений в некоторые законодательные акты Республики Казахстан по вопросам прав человека в сфере уголовного судопроизводства, исполнения наказания, а также предупреждения пыток и других жестоких, бесчеловечных или унижающих достоинство видов обращения". Законом введено усиление ответственности за правонарушения в семейно-бытовой сфере, а именно за причинение тяжкого и средней тяжести вреда здоровью в бытовых условиях при их "совершении в отношении лица, находящегося в материальной или иной зависимости от виновного". При таких обстоятельствах наступает квалифицированная уголовная ответственность (ст. 106 УК РК "Умышленное причинение тяжкого вреда здоровью", ст. УК РК 107 "Умышленное причинение средней тяжести вреда").

Вместе с тем Казахстан присоединился к двум коалициям действий в рамках Глобального форума "Поколение равенства": по искоренению гендерного насилия и экономической справедливости, и правам, в рамках которых был взят и выполнен ряд национальных обязательств. Информация о реализованных Казахстаном обязательствах была проанализирована экспертами Секретариата Глобального форума и включена в глобальный отчет форума, который был представлен в ходе 77-й сессии Генеральной Ассамблеи ООН в г. Нью-Йорке в сентябре 2022 года.

Касательно пункта 26 b) заключительных замечаний Комитета СИДО: Уголовным кодексом установлена ответственность за изнасилование (ст. 120 "Изнасилование") как половое сношение с применением насилия или с угрозой его применения к потерпевшей или к другим лицам либо с использованием беспомощного состояния потерпевшей.

Основным непосредственным объектом изнасилования являются половая свобода или половая неприкосновенность потерпевшей.

Об отсутствии воли женщины на половую близость могут свидетельствовать ее явно и определенно выраженное несогласие, активное сопротивление.

В соответствии с нормативным постановлением Верховного Суда Республики Казахстан от 11 мая 2007 года № 4 "О некоторых вопросах квалификации преступлений, связанных с изнасилованием и иными насильственными действиями сексуального характера" для квалификации изнасилования и иных насильственных действий сексуального характера не имеет значения моральный облик, социальный статус, поведение потерпевшей (потерпевшего), предыдущие взаимоотношения виновного лица и потерпевшей (потерпевшего).

Под насилием следует понимать совершение таких действий, которые направлены на преодоление сопротивления потерпевшей (потерпевшего), например, нанесение ударов, сдавливание дыхательных путей, удерживание рук, ног, срывание одежды и т.п.

Кроме того, при отсутствии насилия предусмотрена уголовная ответственность за понуждение к половому сношению, мужеложству, лесбиянству или иным действиям сексуального характера (ст. 123 УК Понуждение к половому сношению, мужеложству, лесбиянству или иным действиям сексуального характера).

Во исполнение пунктов 26 d) и f) заключительных замечаний Комитета СИДО ужесточены наказания за насильственные преступления.

Так, Законом Республики Казахстан от 30 декабря 2020 года "О внесении изменений и дополнений в некоторые законодательные акты Республики Казахстан по вопросу реализации отдельных положений Послания Главы государства народу Казахстана от 1 сентября 2020 года "Казахстан в новой реальности: время действий" ужесточены наказания за преступления против половой неприкосновенности несовершеннолетних, т.е. деяний, предусмотренных ст. 120 УК (Изнасилование), ст. 121 УК (Насильственные действия сексуального характера), ст. 122 УК (Половое сношение или иные действия сексуального характера с лицом, не достигшим шестнадцатилетнего возраста), ст. 123 УК (Понуждение к половому сношению, мужеложству, лесбиянству или иным действиям сексуального характера), ст. 124 УК (Развращение малолетних), ст. 134 УК (Вовлечение несовершеннолетнего в занятие проституцией), ст. 144 УК (Вовлечение несовершеннолетних в изготовление продукции эротического содержания), ст. 312 УК (Изготовление и оборот материалов или предметов с порнографическими изображениями несовершеннолетних либо их привлечение для участия в зрелищных мероприятиях порнографического характера). Вышеуказанные преступления отнесены к особо тяжким преступлениям, по ним исключено примирение сторон.

Во исполнение пунктов 26 g), h) заключительных замечаний Комитета СИДО по поручению Главы государства с 2021 года во всех департаментах полиции введена специализация следователей по расследованию половых преступлений в отношении женщин и несовершеннолетних. Согласно приказов за расследованием преступлений данной категории закреплены исключительно следователи-женщины. Всего введена 361 единица следователей-женщин, ими расследуются 100% уголовных дел о половых преступлениях в отношении женщин и детей. Недостатка следователей женского пола не имеется.

С 10 апреля 2022 года в стране реализуется пилотный проект по оказанию комплексной помощи жертвам сексуального насилия на базе действующих в республике специализированных центров.

Заключены меморандумы о проведении следственных действий на базе 52 центров во всех регионах страны, в которых проведено 149 следственных действий с женщинами, в том числе 117 с несовершеннолетними.

В соответствии с Социальным кодексом бытовое насилие относится к форме жестокого обращения и является основанием для оказания специальных социальных услуг.

В целях реализации норм Кодекса утвержден стандарт оказания специальных социальных услуг жертвам бытового насилия в области социальный защиты населения (приказ Заместителя Премьер-Министра - Министра труда и социальной защиты населения Республики Казахстан от 29 июня 2023 года № 263).

Согласно стандарту в организациях временного пребывания предусмотрено предоставление 8 различных специальных социальных услуг (социально-бытовые, медицинские, психологические, педагогические, трудовые, культурные, экономические, правовые услуги) в зависимости от потребности.

По данным Министерства труда и социальный защиты населения Республики Казахстан на июль 2023 года в стране функционирует 46 кризисных центров по оказанию специальных социальных услуг жертвам бытового насилия, в том числе в государственном секторе - 15, в рамках государственного социального заказа – 31.

За 2017-2022 годы специальные социальные услуги оказаны более 14 тыс. жертвам бытового насилия (в том числе детям, поступившим вместе с родителями). Финансирование данных кризисных центров с 2022 года осуществляется полностью за счет местного бюджета. Сумма, выделенная на их содержание, составляет 1 156 593 тыс. тенге. За 2022 год в центры за помощью обратилось 4 766 человек.

Кроме того, разработаны методические рекомендации по организации работы с неблагополучными семьями, проводится обучение сотрудников полиции на базе ведомственных вузов.

На сегодня Казахстан провел 2 национальных обследования по насилию в отношении женщин и девочек, в 2015 и 2022 годах. Итоговый отчет по обследованию 2015 года представлен широкой общественности в 2017 году и опубликован на веб-сайте Бюро национальной статистики Агентства по стратегическому планированию и реформам Республики Казахстан для всех пользователей. Результаты обследования 2022 года находятся в обработке, итоговый отчет планируется представить до конца 2023 года.

Во исполнение пункта 26 i) заключительных замечаний Комитета СИДО Законом Республики Казахстан от 7 июля 2020 года № 361-VI "О внесении изменений и дополнений в некоторые законодательные акты Республики Казахстан по вопросам здравоохранения" изменено наименование ст.319 УК с "незаконного производства аборта" на "незаконное проведение искусственного прерывания беременности".

Статья 151 (хирургическая стерилизация) Кодекса Республики Казахстан от 7 июля 2020 года № 360-VI "О здоровье народа и системе здравоохранения" (далее – Кодекс) предусматривает, что хирургическая стерилизация как метод предупреждения нежелательной беременности может быть проведена в отношении пациента не моложе 35-ти лет или имеющего не менее 2 детей, а при наличии медицинских показаний и согласия совершеннолетнего гражданина – независимо от возраста и наличия детей. Хирургическая стерилизация проводится только с информированного согласия пациента субъектами здравоохранения, имеющими лицензию на осуществление данной деятельности, с обязательным предварительным уведомлением о необратимости данной операции.

За отчетный период уголовные дела по ст. 319 УК (незаконное производство аборта) не возбуждены.

По рекомендации 26 j) заключительных замечаний Комитета СИДО сообщаем, что в соответствии с параграфом 4 Социального кодекса Национальный превентивный механизм проводит мониторинг специальных социальных услуг, оказываемых в кризисных центрах.

Кроме того, в соответствии с пунктом 11 приказа Заместителя Премьер-министра – Министра труда и социальной защиты населения от 29 июня 2023 года № 261 "Об утверждении Правил финансирования и мониторинга оказания специальных социальных услуг в области социальной защиты населения" мониторинг проводится в отношении: субъектов, предоставляющих специальные социальные услуги, содержащихся только за счет местного бюджета, – Комитетом труда и социальной защиты МТСЗН (далее – Комитет) и его территориальными подразделениями один раз в полугодие; субъектов, предоставляющих специальные социальные услуги, за исключением содержащихся только за счет местного бюджета, – местным исполнительным органом в соответствии с заключенным договором на оказание специальных социальных услуг.

По итогам 2022 года территориальными подразделениями Комитета проведен профилактический контроль в 419 субъектах, предоставляющих специальные социальные услуги, в том числе в 2 кризисных центрах.

Кроме того, в настоящее время все МСУ 100 % охвачены видеонаблюдением.

b) обеспечить, чтобы семейное воспитание включало в себя правильное понимание материнства как социальной функции и признание общей ответственности мужчин и женщин за воспитание и развитие своих детей при условии, что во всех случаях интересы детей являются преобладающими.

Целями государственной семейной политики являются поддержка, укрепление и защита семей, создание необходимых условий, способствующих физическому, интеллектуальному, духовному, нравственному развитию семей и их членов, охрана материнства, отцовства и детства. С целью реализации национальной государственной задачи по сохранению культурных ценностей, традиций, духовности, воспитанию подрастающего поколения и укреплению статуса семьи в Казахстане учрежден День семьи.

С 2014 года ежегодно проводится национальный конкурс "Мерейлі отбасы", который направлен на возрождение нравственных ценностей и культивирование позитивного образа семьи и брака (супружества), повышение статуса семьи. За все годы в конкурсе приняло участие более 20 тыс. семей со всех регионов Казахстана.

Определен уполномоченный орган в сфере семейной политики.

В 2023 году перечень праздничных дат в Республике Казахстан дополнен праздниками "День матерей" (второе воскресенье мая) и "День отцов" (третье воскресенье июня) (постановление Правительства Республики Казахстан от 31 мая 2023 года № 426).

Ежегодно по республике в рамках государственного социального заказа и грантового финансирования неправительственными организациями реализуется более 100 социальных проектов в сфере семейной политики.

В регионах функционируют семейные дворовые клубы и клубы семейного общения для активизации социального партнерства семей и организации обучения. В семейных дворовых клубах предоставляются образовательные, психологические, досуговые услуги, открыты кружки для детей и подростков.

В системе образования получили развитие общественные объединения отцов, участвующие в нравственном и патриотическом воспитании школьников.

В структуре Казахстанского института общественного развития создан центр по изучению института семьи, который ежегодно проводит исследования в сфере семейной и гендерной политики.

Как показали исследования³, 89,6 % респондентов считают, что женщина может быть руководителем в большинстве сфер деятельности, 87,3 % респондентов считают, что в семье должны работать и мужчина, и женщина. Данные результаты также отражают прогресс гендерного равенства в Казахстане.

Для большинства казахстанцев семья является важной ценностью, они стараются как можно больше времени проводить с детьми: 50,3 % родителей находятся с детьми постоянно, 32,7 % - каждый день стараются проводить вместе. Большинство детей обсуждает с родителями свои увлечения (88,3 %), большая часть детей любит общаться со своей семьей (85,2 %).

На сегодняшний день основными ценностями, которые воспитываются у детей в казахстанских семьях, являются трудолюбие (33,8 %), самоуважение (31,8 %), честность (31,7 %), уважение к старшим (25,3 %), уважение к окружающим (16,6 %)⁴. Во исполнение рекомендации 24 d) Комитета СИДО следует отметить, что в рамках Плана мероприятий по реализации Концепции предусмотрено до 2030 года проведение мероприятий по поддержке и развитию института осознанного отцовства.

Принимаются меры по укреплению семейных ценностей, повышению положительной роли отца в семье. Организована деятельность ресурсных центров и социальных служб поддержки семьи.

Кроме того, в образовательных учреждениях в рамках учебных программ, классных часов проводятся мероприятия в целях воспитания и развития детей, формирования позитивного образа женщин как активных участников социальной, экономической и политической жизни. Также рассматривается предложение по внедрению с 2023 года в школах уроков безопасности.

В содержании типовых учебных программ среднего образования по предмету "Казахская литература" предусмотрено изучение произведений, посвященных жизни и быту казахских девушек и женщин. По предметам "История Казахстана", "Всемирная история" изучается деятельность женщин, которые оказали существенное влияние на развитие исторических событий на разных этапах. В произведениях писателей затрагиваются вопросы свободы казахской девушки. В соответствии с утвержденной Концепцией развития высшего образования и науки в Республике Казахстан на 2023 – 2029 годы в вузах запланировано обеспечение инклюзивного образования с фокусом на предоставление необходимых ресурсов и поддержку обучающихся, связанных с социально-экономическим статусом, гендером, языком обучения (иностранные студенты) и др.

В течение учебного года в вузах проводятся круглые столы, семинары на тему "Семейные ценности", "Гендерная политика", "Нет бытовому насилию", а также профилактические беседы для выявления фактов семейно-бытового насилия с привлечением представителей правоохранительных органов, центров здорового образа жизни, неправительственных организаций.

Таким образом, пункты 24 а), b) и d) замечаний Комитета СИДО реализуются.

^{____________________________________}

³Социологическое исследование Казахстанского института общественного развития "Семейно-демографическая политика", 2021 год

⁴Национальный доклад "Казахстанские семьи – 2022".

Статья 6. Эксплуатация женщин

Государства-участники принимают все соответствующие меры, включая законодательные, для пресечения всех видов торговли женщинами и эксплуатации проституции женщин.

В Казахстане работа по противодействию торговле людьми ведется в рамках:

‒ Межведомственной комиссии по вопросам борьбы с незаконным вывозом, ввозом и торговлей людьми;

‒ Плана мероприятий Правительства Республики Казахстан по профилактике, предотвращению и борьбе с преступлениями, связанными с торговлей людьми, на 2021 – 2023 годы.

Предусмотрена уголовная ответственность за торговлю людьми, в том числе женщинами и девочками. Привлечение к уголовной ответственности предусмотрено за совершение правонарушений по статьям 128 (Торговля людьми), 116 (Принуждение к изъятию или незаконное изъятие органов и тканей человека), пунктом 2 части 3 статьи 125 (Похищение человека с целью эксплуатации), пунктом 2 части 3 статьи 126 (Незаконное лишение свободы с целью эксплуатации), 134 (Вовлечение несовершеннолетнего в занятие проституцией), 135 (Торговля несовершеннолетними), 308 (Вовлечение в занятие проституцией), 309 (Организация или содержание притонов для занятия проституцией и сводничество).

Разработан проект Закона Республики Казахстан "О противодействии торговле людьми в Республике Казахстан", который внесен на рассмотрение в Парламент Республики Казахстан, который направлен на регулирование общественного отношения в сфере противодействия торговле людьми и реализацию государственной политики Республики Казахстан в указанной области. Одним из главных задач Закона являются обеспечение защиты прав, свобод и законных интересов жертв торговли людьми, в том числе женщин и детей, предоставление помощи жертвам торговли людьми и обеспечение их безопасности и конфиденциальности частной жизни.

В целях возмещения вреда потерпевшим, в том числе от торговли людьми, принят Закон Республики Казахстан "О Фонде компенсации вреда потерпевшим", который предусматривает гарантированные виды, объемы и порядок выплат лицам, имеющим право на получение гарантированной государством компенсации.

Лицо, ставшее жертвой торговли людьми, независимо от гендерного признака имеет право на освобождение от административной ответственности, если лицо, привлекаемое к административной ответственности, признано в порядке, установленном законами Республики Казахстан потерпевшим по уголовному делу о преступлении, связанном с торговлей людьми.

В целях выявления фактов торговли людьми, в том числе несовершеннолетними, на постоянной основе проводятся оперативно-розыскные и профилактические мероприятия "STOP трафик", в ходе которых проверяются крестьянские хозяйства, строительные объекты, зимовки и т.д.

По итогам 6 месяцев 2023 года органами внутренних дел возбуждено 110 уголовных дел по преступлениям, связанным с торговлей людьми (по ст. 126 ч. 3 п. 2 УК (незаконное лишение свободы с целью эксплуатации) – 5; по ст. 128 УК (торговля людьми) – 8; по ст. 134 УК (вовлечение несовершеннолетнего в занятие проституцией) – 7; по ст. 135 УК (торговля несовершеннолетними) – 16 (с целью усыновления); по ст. 308 УК (вовлечение в занятие проституцией) – 7; по ст. 309 УК (организация или содержание притонов для занятия проституцией и сводничество) – 67. Установлено 54 жертвы торговли людьми, все граждане Казахстана, в том числе мужчин – 4, женщин – 34, детей – 16, по форме: сексуальная эксплуатация – 34, принудительный труд – 4, новорожденные и малолетние дети – 16. Установлено 34 женщин жертв торговли людьми, все в целях сексуальной эксплуатации, что составляет 63 % от общего количества установленных жертв торговли людьми, все граждане Казахстана в возрасте от 16 до 50 лет. Осуждено 12 лиц за указанные виды преступлений, по остальным уголовным делам проводятся необходимые процессуальные действия.

Число выявленных жертв торговли людьми на 100 000 человек составило за 2020 год – 1,7 %; за 2021 год – 1 %; за 2022 год – 0,9 %.

Привлечено к административной ответственности за предоставление помещений заведомо для занятия проституцией или сводничества (ст. 450 КоАП) за 2020 год – 163, 2021 год – 162, 2022 год – 230, 6 мес. 2023 года – 172.

11 мая 2023 года в г. Астане Министерством внутренних дел Республики Казахстан совместно с Международной организацией по миграции организован и проведен Форум по противодействию торговле людьми в Республике Казахстан, где был презентован проект Закона Республики Казахстан "О противодействии торговле людьми", а также обсуждены международные стандарты и положительный опыт зарубежных стран в данной сфере.

В обсуждении законодательных изменений принимали участие более 50 экспертов, в том числе Уполномоченный по правам человека в Республике Казахстан, Секретарь Комиссии по правам человека при Президенте Республики Казахстан, депутаты Мажилиса Парламента Республики Казахстан, сотрудники государственных органов, Национальной палаты предпринимателей "Атамекен", адвокаты республиканской коллегии, представители международных (МОМ, УНП ООН, ОБСЕ) и неправительственных организаций, а также ученые научных исследовательских институтов, национальных и ведомственных высших учебных заведений.

Для информирования общественности о ходе разработки проекта Закона процесс широко освещался в средствах массовой информации и социальных сетях, где опубликовано свыше 4 тыс материалов.

Вместе с тем Академией правоохранительных органов при Генеральной прокуратуре Республики Казахстан разработан двухдневный тренинг "Методика осуществления надзора и поддержания государственного обвинения в суде уголовных дел по преступлениям, связанным с торговлей людьми".

Мероприятие предусматривает освещение вопросов современного состояния противодействия торговле людьми, решения пробелов в области выявления и идентификации жертв торговли людьми, а также уголовного преследования виновных лиц. В 2021 году подобные тренинги проведены для прокуроров Акмолинской, Актюбинской и Алматинской областей.

В 2022 году вопросы осуществления надзора по делам о торговле людьми рассматривались на региональных тренингах "Инструменты идентификации жертв торговли людьми и особенности расследования уголовных дел, связанных с торговлей людьми, "Борьба с торговлей людьми по миграционным маршрутам".

Тренинги проводятся при поддержке офиса программ ОБСЕ в Астане, Посольства США в Казахстане, USAID и других международных организаций.

Помимо специализированных тренингов квалификация сотрудников прокуратуры, судебных и правоохранительных органов по вопросам, связанным с противодействием торговле людьми, повышается путем их участия в круглых столах, конференциях, форумах, организуемых Академией правоохранительных органов.

В 2022 году Академией совместно с партнерами проведено 8 кустовых круглых столов на тему "Вопросы взаимодействия организаций гражданского общества и государственных учреждений в борьбе с торговлей людьми" с участием представителей органов прокуратуры.

Таким образом, замечания 28 а), b), d), e), f) Комитета СИДО выполняются.

Также в реализацию рекомендации 28 с) Комитета СИДО с 2016 года реализуется стандарт оказания специальных социальных услуг жертвам торговли людьми, согласно которому нет возрастных ограничений, женщины и девочки также могут получить специальные социальные услуги через кризисные центры.

Вместе с тем в стандарте предусмотрен ряд медицинских противопоказаний к нахождению получателей услуг в организациях ССУ.

Прием в приют осуществляется по заявлению самой жертвы в саму организацию или путем перенаправления жертвы через отделы занятости, органы внутренних дел и т.д.

Идентификация жертвы торговли людьми проводится в соответствии с критериями оценки наличия жестокого обращения, приведшего к социальной дезадаптации и социальной депривации.

С момента действия Стандарта (2016 – 2021 г.) ресоциализацию прошли более 800 человек на общую сумму свыше 460 млн тенге.

За 2022 год на оказание специальных социальных услуг жертвам торговли людьми оказаны в общей сумме 101 млн тенге на 168 человек.

Реализация Стандарта позволила обеспечить своевременную и неотложную помощь жертвам торговли людьми, их ресоциализацию и возвращение в социум.

В соответствии с Законом Республики Казахстан "О беженцах" в Казахстане определяется правовое положение лиц, ищущих убежище, и беженцев независимо от пола лиц, ищущих убежище, и беженцев на территории Республики Казахстан.

Данным Законом определены основания для приема и отказа лицу, ищущему убежище, в присвоении статуса беженца. Если ходатайствующие на статус беженца независимо от пола соответствуют требованиям приема, местными исполнительными органами на основе решения Специальной комиссии присваивается статус беженца, а также аналогично при отказе.

Запрещается возвращать или выдворять лиц, ищущих убежище, и беженцев (мужчины и женщины) на границу страны, где их жизни или свободе угрожает опасность по признаку расы, вероисповедания, национальности, гражданства, принадлежности к определенной социальной группе или политическим убеждениям.

Согласно пункту 6 постановления Правительства Республики Казахстан от 15 декабря 2016 года № 802 в перечень лиц, для осуществления трудовой деятельности которых не требуются разрешения местных исполнительных органов на привлечение иностранной рабочей силы, вошли иностранцы и лица без гражданства, являющиеся жертвами торговли людьми, на период производства по конкретному уголовному делу, связанного с торговлей людьми, до вступления в законную силу приговора суда.

Вместе с тем с 2019 года в Казахстане начата операция "Жусан", нацеленная на защиту женщин и детей, ставших жертвами радикальной идеологии. Для проведения совместной работы с женщинами из числа придерживающихся радикальных религиозных взглядов задействованы ресурсы общественного фонда "Информационно-пропагандистский и реабилитационный центр "Акниет". Организовываются различные меры поддержки и помощи, проводятся обучающие мероприятия для скорейшего приобщения их к мирным условиям жизни.

В рамках решения имеющихся социально-экономических вопросов для женщин организовываются обучающие курсы, оказывается помощь в трудоустройстве, предоставляются гранты для начала предпринимательской деятельности и другая социальная поддержка.

На сегодняшний день 46 % из числа репатрианток трудоустроено, 24 % имеет законченное высшее образование, 24 % репатрианток – средне-специальное образование. Подавляющее большинство женщин остается на традиционно домашнем хозяйстве, воспитывает малолетних детей.

Благодаря совместным усилиям государственных органов и духовенства на сегодняшний день 97 % репатрианток (182 из 188) отказалось от радикальных взглядов.

В рамках рекомендации 28 g) Комитета СИДО в рамках региональных карт занятости проводится активная работа по вовлечению женщин в продуктивную занятость.

Для оказания мер содействия занятости населению в стране реализуется национальный проект по развитию предпринимательства на 2021 – 2025 годы (далее – Национальный проект), который включает в себя меры по содействию предпринимательской инициативе (предоставление грантов до 400 МРП социально уязвимым слоям населения, предоставление кредитов до 5 млн тенге молодым предпринимателям для развития бизнеса, онлайн обучение основам предпринимательства "Бастау Бизнес"), субсидирование рабочих мест (молодежная практика, первое рабочее место, контракт поколений и т.д.) и краткосрочное профессиональное обучение (обучение на рабочем месте у работодателя, обучение по запросу работодателей в учебных организациях).

В Национальном проекте могут принять участие отдельные категории занятых лиц, безработные и лица, не имеющие профессиональной квалификации, в том числе и женщины.

С 2023 года гранты до 400 МРП на развитие бизнеса предоставляются социально уязвимым группам населения, к которым относятся получатели адресной социальной помощи, пособия по многодетности и (или) его (ее) супруг (супруга), социального пособия по случаю потери кормильца, переселенцы, кандасы, лица с инвалидностью, не имеющие противопоказания к труду, лица, воспитывающие ребенка с инвалидностью (детей с инвалидностью), и (или) его (ее) супруг (супруга).

Кроме того, с 2023 года предусмотрена мера по содействию предпринимательской иницативе молодежи в виде предоставления микрокредитов под 2,5 % годовых.

Статья 7. Политическая и общественная жизнь

Государства-участники принимают все соответствующие меры по ликвидации дискриминации в отношении женщин в политической и общественной жизни страны и, в частности, обеспечивают женщинам на равных условиях с мужчинами право:

а) голосовать на всех выборах и публичных референдумах и избираться во все публично избираемые органы

Выборы в Республике основываются на свободном осуществлении гражданином Республики своего права избирать и быть избранным. Участие граждан Республики Казахстан в выборах является добровольным. Никто не вправе принуждать к участию или не участию гражданина в выборах, а также ограничивать его волеизъявление.

Как отмечено выше, внесены изменения в законодательство Республики Казахстан по установлению квот представительства женщин в выборных органах.

По данным Центральной избирательной комиссии в 2023 году на выборах депутатов Мажилиса Парламента Республики Казахстан женщины наравне с мужчинами приняли активное участие.

В январе 2023 года на выборах зарегистрировано в депутаты Сената Парламента РК 33 женщины из 132 кандидатов; в марте 2023 года на выборах депутатов Мажилиса Парламента Республики Казахстан – 209 из 895 кандидатов; депутатов маслихатов – 3599 из 13293.

Свои кандидатуры на выборах депутатов Сената Парламента Республики Казахстан выставили 18 (32,14 %) женщин из 56 кандидатов; депутатов Мажилиса Парламента РК - 134 (25,14 %) из 533 кандидатов; депутатов маслихатов Республики Казахстан – 2304 (29,8 %) из 7 731.

Из 98 избранных депутатов Парламента Республики Казахстан18 (18,37 %) женщин, из избранных 3415 депутатов маслихатов – 786 (21,02 %).

На выборах депутатов Мажилиса и маслихатов Республики Казахстан из 12032550 избирателей 6160572 (51,2 %) женщин.

Участие женщин в деятельности политических партий составляет около 30 %. У партий "Аманат", НПК и "Ак жол" в предвыборных списках 27-28 % кандидатов женщины. Больше всего женщин было в списках партии Respublica – 32 %.

По итогам выборов у партии "Аманат" из числа депутатов по партийному списку 20 % женщин (8 женщин-депутатов из 40 депутатов), по одномандатным округам – 9 %. У партии "Ауыл" – 12,5 % (1 женщина-депутат из 8 депутатов). У НПК – 40 % (2 женщины-депутата из 5 депутатов). У партии "Ак жол" женщин 12,5 % (1 женщина-депутат из 8 депутатов). У ОСДП – 25 % (1 женщина-депутат из 4 депутатов). Наиболее гендерно сбалансированной стала партия Respublica – 50 %. У нее 3 депутата из 6 – женщины.

b) участвовать в формулировании и осуществлении политики правительства и занимать государственные посты, а также осуществлять все государственные функции на всех уровнях государственного управления.

Информация касательно представленности женщин на уровне принятия решений содержится в части І. Общие сведения (пункт 30 е) заключительных замечаний Комитета СИДО).

Кроме того, Академия государственного управления при Президенте Республики Казахстан в рамках исполнения пункта 30 с) заключительных замечаний Комитета СИДО для повышения лидерского потенциала политической активности женщин-руководителей ежегодно проводит обучение и повышение квалификации государственных служащих на тему "Женское лидерство" с участием зарубежных экспертов. В 2022 году проведены семинары "Карьера и семья: как сохранить баланс?", "Женское лидерство: баланс карьеры и семьи". По результатам семинаров более 450 слушателей усовершенствовали свои лидерские компетенции и получили практические инструменты.

Для формирования и осуществления политики государства по обеспечению гендерного равенства и расширения прав и возможностей женщин на республиканском уровне функционирует Национальная комиссия по делам женщин и семейно-демографической политике при Президенте Республики Казахстан, в регионах – комиссии по делам женщин и семейно-демографической политике при акимах области, городов республиканского значения и столицы.

Как отмечено в пояснении к статье 5, реализуется республиканский медиа-план с широким привлечением государственных органов и общественности, направленный на улучшение осведомленности населения о равноправном, свободном и демократическом участии женщин во всех сферах жизни (пункт 30 f) заключительных замечаний Комитета СИДО).

c) принимать участие в деятельности неправительственных организаций и ассоциаций, занимающихся проблемами общественной и политической жизни страны.

На сегодняшний день в республике 32,3 % руководителей профессиональных союзов и неправительственных организаций являются женщинами, из них: в городской местности – 33,0 %, в сельской – 28,1 %. Женские неправительственные организации решают многочисленные проблемы: поддерживают толерантность, участвуют в решении межнациональных межэтнических конфликтов, открывают реабилитационные центры и поддерживают матерей-одиночек.

Женские неправительственные организации очень активны и широко представлены в различных консультативно-совещательных органах республиканского и регионального значения. Так, в составе Национальной комиссии по делам женщин и семейно-демографической политике при Президенте Республики Казахстан активно работают такие известные правозащитники как Турсынбекова Салтанат Пархатовна, Байсакова Зульфия Мухамедбековна и Умарова Айман Муратовна. Основная часть членов Национальной комиссии по делам женщин и семейно-демографической политике при Президенте Республики Казахстан – это независимые общественные эксперты, представляющие такие женские организации, как общественное объединение "Союз многодетных матерей "Talbesik", общественное объединение "Қазақ қызы, объединение юридических лиц "Союз кризисных центров", общественный фонд "Ұлағатты жанұя", общественное объединение "Республиканский совет женщин Республики Казахстан", республиканское общественное объединение "Қазақ аналары – дәстүрге жол", общественное объединение "Ассоциация деловых женщин, объединение юридических лиц "Национальная волонтерская сеть", "Academy of labour relations", общественный фонд "Рухани қазына" и международная некоммерческая организация "Techno Woman".

Женщины также представлены и в составе Национального курултая, основной целью деятельности которого является выработка идей и шагов по дальнейшему развитию общественной консолидации. Он состоит из 117 представителей политических партий, Ассамблеи народа Казахстана, депутатов Парламента, крупных отраслевых объединений бизнеса, медицины, образования, науки, культуры, спорта, молодежных организаций, а также членов региональных общественных советов. Представленность женщин в составе Национального курултая – 22,2 % (26 из 117).

Количество женщин в составе 256 общественных советов составляет 1070 чел., что составляет 27 % от общего числа членов советов, при этом в регионах 934 чел., т.е. 23 %, на центральном уровне – 136 чел., что составляет 3,4 %.

В ряде общественных советов при центральных государственных органах, таких как министерства здравоохранения, просвещения, иностранных дел, культуры и информации, юстиции, труда и социальной защиты населения количество женщин варьируется в пределах 30-52 % от общего числа членов советов.

В разрезе общественных советов на местном уровне женщины составляют в Костанайской области – 46 % (118), в Акмолинской области – 35 % (97).

Кроме того, при Национальной палате предпринимателей Республики Казахстан "Атамекен" создан совет деловых женщин (далее – совет). На площадках региональных палат предпринимателей образованы региональные советы деловых женщин, а также аналогичные советы на районном уровне.

Основной идеей создания совета является усиление активизации женщин регионов в деловой среде.

Статья 8. Международное представительство и участие.

Государства-участники принимают все соответствующие меры, чтобы обеспечить женщинам возможность на равных условиях с мужчинами и без какой-либо дискриминации представлять свои правительства на международном уровне и участвовать в работе международных организаций.

В целях реализации пункта 32 а) замечаний Комитета СИДО в 2021 году в Казахстане принят План по реализации резолюций Совета безопасности ООН 1325 (2000), 1820, 1888, 1889, 1960, 2106, 2122, 2242, 2467 (План).

При экспертной поддержке "ООН-женщины" была создана необходимая институциональная база для эффективной имплементации положений соответствующих резолюций ООН. В частности, активно ведется работа по подготовке военных советников-женщин в рамках сертифицированных курсов ООН на базе Центра миротворческой подготовки.

В 2022 году проведены серии тренингов по лидерству для женщин-военнослужащих и женщин других правоохранительных органов, а также миротворческих подразделений с привлечением ведомственных учебных заведений МВД, ГП, МО, МЧС, а также для пула журналистов, взаимодействующих с МО, МИД, МВД, ГП, и пресс-служб указанных органов (свыше 200 человек) по резолюции СБ ООН 1325 по равноправному и всестороннему участию женщин и мужчин в предотвращении и урегулировании конфликтов, обеспечении мира и безопасности, предупреждении насилия против женщин.

Также проведены курсы военного советника по гендерным вопросам с участием представителей Вооруженных Сил, Министерства чрезвычайных ситуаций, Национальной гвардии, а также силовых ведомств Центрально-Азиатского региона (Кыргызстан, Таджикистан и Узбекистан); "Гендерные аспекты в миротворческих операциях ООН" (GAPKOC – Gender Aspects in UN Peacekeeping Operations Course) с участием военнослужащих Вооруженных Сил и представителей структуры "ООН-женщины" (в городах Астане и Нью-Йорке); военных советников по гендерным вопросам и безопасности человека для представителей стран Центральной Азии.

Согласно утвержденной концепции ООН до 2028 года планируется увеличить количество военнослужащих-женщин в миротворческих операциях: в составе подразделения – до 15 %, в качестве военных наблюдателей ООН – до 25 %.

С 2014 года казахстанские миротворцы принимают участие в миссиях ООН по поддержанию мира. В 2018 году казахстанский военный контингент был развернут в составе индийского батальона "Индбат" для участия в миссии "Временные силы ООН в Ливане (UNIFIL)" (на начало 2023 г. – 4 человека). Кроме этого, в указанной миссии проходят службу 4 штабных офицера и 1 военный наблюдатель. 6 казахстанских военных наблюдателей, включая женщину-военнослужащую, участвуют в "Миссии ООН по проведению референдума в Западной Сахаре (MINURSO)". В июне 2022 года Парламент Республики Казахстан поддержал предложение Главы государства о направлении миротворческого контингента РК до 430 человек в миротворческие операции ООН в Мали, Демократической Республике Конго и Центральноафриканской Республике. В июле и ноябре 2022 года в ЦАР и Мали направлено 4 штабных офицера.

В настоящее время Центр миротворческой подготовки Министерства обороны Республики Казахстан ("Казцент") успешно сертифицировал в ООН свои миротворческие курсы ("Штабные офицеры ООН", "Защита гражданского населения", "Обезвреживание взрывоопасных предметов") с целью подготовки военнослужащих стран-членов ООН перед направлением в миротворческие операции. В связи с увеличением числа опытных миротворцев Республики Казахстан КАЗЦЕНТ имеет хорошие перспективы стать региональным центром подготовки миротворцев. Данные курсы являются реальным вкладом Казахстана в повышение миротворческого потенциала как стран региона, так и других государств. Результатом продолжающегося продуктивного сотрудничества с Индией в UNIFIL, в ноябре 2020 года в "Казценте" состоялась церемония открытия "Комнаты Казахстана и Индии по совместному участию в миротворческих миссиях".

В соответствии с рекомендациями, выработанными в ходе 10-го Гражданского форума, продолжена работа по обмену опытом в повестке "Женщины, мир и безопасность". В странах Центральной Азии при поддержке Правительства Казахстана состоялся запуск регионального альянса "SpotLight" для стран ЦА с целью обмена опытом и выработки предложений и идей по выявлению и искоренению причин гендерного насилия.

Кроме того, в рамках председательства Казахстана в Диалоге женщин стран Центральной Азии в 2023 году в июне текущего года прошҰл форум на тему "Роль женщин в развитии инноваций и технологий", в ходе которого делегации из стран региона обменялись опытом и лучшими практиками в вопросах укрепления женского лидерства в сфере инноваций и технологий.

В качестве продолжения форума женщины из числа разработчиков IT-проектов и стартапов из Кыргызстана, Узбекистана, Таджикистана, Туркменистана и Казахстана при поддержке некоммерческого фонда "TechnoWomen Central Asia" продемонстрировали лучшие женские проекты с использованием передовых технологий в ходе круглого стола на тему "Новые возможности в цифровой экономике".

По итогам работы площадки Диалога было принято решение о создании Единого сообщества женщин "TechnoWomen Central Asia" для обмена опытом, знаниями, решениями и проектами, а также взаимной поддержки и помощи в масштабировании проектов женщин-предпринимательниц.

Также женщины без какой-либо дискриминации имеют и реализуют права представлять свои правительства на международном уровне и участвовать в работе международных организаций. В настоящее время 3 женщин (из 68) занимают позиции чрезвычайных и полномочных послов Республики Казахстан (Франция, Финляндия, Марокко); 1 женщина (из 6) Постоянный представитель Республики Казахстан при международных организациях (Постоянный представитель Республики Казахстан при ВТО в г. Женеве). Кроме того, из 466 сотрудников Центрального аппарата Министерство иностранных дел Республики Казахстан – 169 женщин (36,3 %), из которых на руководящих должностях – 28 (16,6 %).

В Вооруженных Силах Республики Казахстан проходит воинскую службу около 7000 (13,7 %) военнослужащих-женщин. Занимают руководящие должности 8 женщин.

За образцовое выполнение воинского долга 73 женщинам-офицерам воинские звания присвоены досрочно, из них в 2023 году – 7.

Кроме того, за последние три года наблюдается определҰнный рост числа женщин, состоящих на службе в ОВД и Национальной гвардии. Так, в 2020 году в органах внутренних дел проходили службу 11 956 женщин, в 2021 году – 12437 (из них – 569 руководителей), в 2022 году – 13251 (из них – 607 руководителей).

Во исполнение пункта 32 b) заключительных замечаний Комитета СИДО сообщаем, что НАО "Казахстанское агентство международного развития "KazAID" (далее – Агентство), согласно постановлению Правительства Республики Казахстан от 15 декабря 2020 года № 861 "О вопросах создания некоммерческого акционерного общества "Казахстанское агентство международного развития "KazAID", является оператором в сфере официальной помощи развитию (далее – ОПР).

По предварительным оценкам за 2023 год объем проектов технической помощи ОПР составил 8,5 % (3018 тыс тенге) от общего бюджета на проектную деятельность Агентства (35505 тыс тенге).

Статья 9. Гражданство

Государства–участники предоставляют женщинам равные с мужчинами права в отношении приобретения, изменения или сохранения их гражданства.

Они, в частности, обеспечивают, что ни вступление в брак с иностранцем, ни изменение гражданства мужа во время брака не влекут за собой автоматического изменения гражданства жены, не превращают ее в лицо без гражданства и не могут заставить ее принять гражданство мужа.

Согласно статье 30 Кодекса Республики Казахстан "О браке (супружестве) и семье" (далее – Кодекс о браке) супруги пользуются равными правами и несут равные обязанности.

Согласно Закону Республики Казахстан "О гражданстве Республики Казахстан" вступление в брак гражданина или гражданки Республики Казахстан с лицом, не состоящим в гражданстве республики, а также расторжение такого брака не влекут изменения гражданства.

На основании Конвенции о гражданстве замужней женщины, к которой Казахстан присоединился в 1999 году, женщинам, состоящим в браке с гражданами Казахстана, создаются льготные условия при получении гражданства и определении их на постоянное жительство. В остальных случаях права женщин и мужчин рассматриваются на равных основаниях. Ни заключение, ни расторжение брака между кем-либо из его граждан и иностранцем, ни перемена гражданства мужем во время существования брачного союза не будут отражаться автоматически на гражданстве жены.

Таким образом, в Казахстане женщины вне зависимости от семейного положения (замужние и незамужние) имеют равные права с мужчинами на приобретение, изменение или сохранение своего гражданства.

По пункту 34 b) заключительных замечаний Комитета СИДО сообщаем, что Законом Республики Казахстан "О гражданстве Республики Казахстан" установлены основания для отказа в приеме в гражданство и восстановлении в гражданстве Республики Казахстан (ст. 17), где отсутствуют требования по экономической самостоятельности или владению имуществом.

За 6 месяцев текущего года в гражданство принято 794 лица без гражданства.

Пункт 34 с) замечаний Комитета СИДО отрегулирован Законом Республики Казахстан "О гражданстве Республики Казахстан". В соответствии со статьей 20-1 Закона "О гражданстве Республики Казахстан" лишение гражданства Республики Казахстан допускается лишь по решению суда за совершение террористических преступлений, а также преступлений, предусмотренных соответствующими статьями Особенной части Уголовного кодекса Республики Казахстан, в результате которых причинен иной тяжкий вред жизненно важным интересам Республики Казахстан.

2. Государства–участники предоставляют женщинам равные с мужчинами права в отношении гражданства их детей.

Ребенок, оба родителя которого к моменту его рождения состояли в гражданстве иностранного государства, не является гражданином Республики Казахстан независимо от места его рождения. При различном гражданстве родителей, один из которых к моменту рождения ребенка состоял в гражданстве Республики Казахстан, ребенок является гражданином Республики Казахстан, если он родился: 1) на территории Республики Казахстан; 2) вне пределов Республики Казахстан, но родители или один из них в это время имели постоянное место жительства на территории Республики Казахстан.

Пункт 34 а) замечаний Комитета СИДО урегулирован Кодексом о браке. Так, согласно статье 46 Кодекса о браке ребҰнок регистрируется сразу же после рождения и с момента рождения имеет право на имя и приобретение гражданства, а также насколько это возможно, право знать своих родителей и право на их заботу.

В соответствии со статьей 188 Кодекса о браке государственная регистрация рождения ребенка производится в любом регистрирующем органе на территории Республики Казахстан по желанию родителей либо одного из них.

Государственная регистрация рождения ребенка, родившегося за пределами Республики Казахстан, производится в загранучреждениях Республики Казахстан либо в любом регистрирующем органе на территории Республики Казахстан по желанию родителей или одного из них в установленные настоящим Кодексом сроки независимо от регистрации в иностранных регистрирующих органах при предъявлении соответствующих документов.

Согласно статье 199 Кодекса о браке государственная регистрация рождения детей иностранцев, постоянно или временно проживающих на территории Республики Казахстан, производится в дипломатических представительствах или консульских учреждениях соответствующих иностранных государств, расположенных на территории Казахстана, либо в загранучреждениях по совместительству, если такового нет в Республике Казахстан.

На основании вышеизложенного действующим законодательством предусмотрены нормы по охвату и своевременной регистрации рождения всех детей вне зависимости от гражданства и наличия документов у родителей.

Статья 10. Образование

Государства–участники принимают все соответствующие меры для того, чтобы ликвидировать дискриминацию в отношении женщин с тем, чтобы обеспечить им равные права с мужчинами в области образования и, в частности, на основе равенства мужчин и женщин:

а) одинаковые условия для ориентации в выборе профессии или специальности, доступа к образованию и получению дипломов в учебных заведениях всех категорий, как в сельских, так и в городских районах; это равенство обеспечивается в дошкольном, общем, специальном и высшем техническом образовании, а также во всех видах профессиональной подготовки.

В соответствии с Законом Республики Казахстан "Об образовании" основными принципами государственной политики в области образования являются равенство прав всех на получение качественного образования, доступность образования всех уровней для населения с учетом интеллектуального развития, психофизиологических и индивидуальных особенностей каждого лица, уважение прав и свобод человека (п. 1 ст. 3).

Во всех общеобразовательных школах для девочек и мальчиков предоставлены равные возможности в получении качественного образования в соответствии с государственными общеобязательными стандартами образования (п. 3 ст. 47).

Законодательством также утверждено право на образование для лиц, находящихся в неблагоприятном положении, в том числе беженцев, мигрантов, иностранцев, лиц без гражданства. Дети-беженцы и вынужденные переселенцы имеют право на защиту своих интересов (Закон Республики Казахстан "О правах ребенка в Республике Казахстан", ст. 47). Иностранцы и лица без гражданства, постоянно проживающие в Республике Казахстан, а также въехавшие в Республику Казахстан с целью воссоединения семьи, имеют равные с гражданами Республики Казахстан права на получение предшкольного, начального, основного среднего и общего среднего образования в порядке, установленном уполномоченным органом в области образования (Закон Республики Казахстан "Об образовании", ст. 8).

Лицам без гражданства, постоянно проживающим в Республике Казахстан, предоставляется право на получение на конкурсной основе в соответствии с государственным образовательным заказом бесплатного технического и профессионального, послесреднего, высшего и послевузовского образования, если образование каждого из этих уровней они получают впервые, за исключением военных, специальных учебных заведений.

Таким образом, на законодательном уровне обеспечен равный доступ мужчин и женщин к образованию, который в полной мере реализуется на практике.

В республике функционирует 7723 общеобразовательных школ, из которых 6925, или 89,6 % - государственные. В них обучаются 3712960 учащихся, из них девочек – 1819534 (город – 1063824, село – 755710), что составляет 49 %. Количество общеобразовательных школ в сельской местности – 5274, в них обучаются 1544064 школьников. Количество общеобразовательных школ с казахским языком обучения – 3758, в них обучаются 1559256 школьников, с русским языком обучения – 1056, в них обучаются 352127 школьников, количество школ с уйгурским языком обучения – 5, в них обучаются 3667 школьников.

Всего детей из малообеспеченных семей школьного возраста 293973, из них в селе 156619 школьников, девочек из малообеспеченных семей – 146229, из них в селе 77716.

Всего детей в дошкольных организациях на 2022–2023 учебный год составило количество 965204, из них девочек 467204 (48,4 %). Проживают в городской местности – 567537 (девочек – 247919), в сельской местности – 397667 (девочек – 192285). Всего детей с инвалидностью 7518, из них девочек – 3253.

Всего учащихся организаций технического и профессионального образования составляет – 502911, из них девочек – 239149 (город – 223070, село – 16079), что составляет 47,5 %.

Высшее образование можно получить в 119 вузах. Общая численность бакалавров в 2022 – 2023 учебном году составила 578237 человек, из них женщин – 308555 человек (53,4 %), магистрантов – 35660 человек, из них женщин – 21741 человек, докторантов – 6156 человек, из них женщин – 3878 человек.

По специальностям информационно-коммуникационных технологий обучается 49938 человека, из них женщин – 13298 человек (26,6 %).

Это свидетельствует о том, что в стране при поступлении в организации технического и профессионального образования, высшие образовательные заведения отсутствует дискриминация по половому признаку.

b) доступ к одинаковым программам обучения, одинаковым экзаменам, преподавательскому составу одинаковой квалификации, школьным помещениям и оборудованию равного качества.

В Казахстане во всех общеобразовательных школах девочки и мальчики, независимо от пола обучаются по единым программам и учебникам.

Школьники независимо от гендерного признака на бесплатной основе могут пользоваться информационными ресурсами, спортивным оборудованием, а также библиотекой и актовыми залами.

Государственный общеобязательный стандарт образования и учебные программы дают возможность обучаться всем без разделения по половым признакам.

При проведении экспертизы учебников и учебно-методических пособий издания оценивается соблюдение гендерного равновесия в содержании учебного материала, одними из основных параметров являются отражение в текстовом и иллюстративном материале интереса полов обучающихся (девочки – мальчики, девушки – юноши), соблюдение гендерного равенства в содержании учебных материалов.

Помимо уровневого (формального) обучения в Казахстане создаются условия для предоставления доступа к дополнительному образованию.

Так, в 2023 году из 3 млн детей, охваченных дополнительным образованием, больше 50 % составили девочки. При этом нет препятствий к допуску девочек к получению дополнительного образования.

В отношении гендерного равенства педагогической профессии система образования как и в большинстве стран мира феминизирована ввиду специфики работы с детьми. Так, в 2023 году, число педагогических кадров среднего образования составляет – 367823 человек, из них женщин 297170 (80 %), в техническом и профессиональном образовании – 40972 человек, из них женщин 27543, что составляет 67,2 %.

Общее количество профессорско-преподавательского состава вузов составляет – 36,4 тыс человек, остепененность – 46,1 % (кандидаты наук – 10,4 тыс человек, доктора наук – 2656 чел., доктора PhD – 3732 чел.).

Также стоит отметить, что Правительством Республики Казахстан утверждены Концепция развития дошкольного, среднего, технического и профессионального образования Республики Казахстан на 2023 – 2029 годы (от 28 марта 2023 года № 249 ), Концепция развития высшего образования и науки Республики Казахстан на 2023 – 2026 годы (от 28 марта 2023 года № 248), в которых запланировано обеспечение инклюзивного образования с фокусом на предоставление необходимых ресурсов и поддержку обучающихся не только с ограниченными возможностями, связанными с состоянием здоровья, но и связанными с социально-экономических статусом, гендером, языком обучения (иностранные студенты) и др.

c) устранение любой стереотипной концепции роли мужчин и женщин на всех уровнях и во всех формах обучения путем поощрения совместного обучения и других видов обучения, которые будут содействовать достижению этой цели и, в частности, путем пересмотра учебных пособий и школьных программ, и адаптации методов обучения.

В Казахстане в общеобразовательных школах в основном совместное обучение девочек и мальчиков. Также существуют единичные примеры раздельного обучения – образовательно-инновационные лицеи как для мальчиков, так и для девочек, школа им. Б. Момышулы, Казахский национальный женский педагогический институт, военные училища. Но все критерии качества обучения, в том числе ведение учебных предметов, экзаменов и т.д., являются одинаковыми.

При этом все организации образования организуют учебную деятельность по единому государственному общеобязательному стандарту образования, утвержденному Правительством Республики Казахстан.

Во исполнение рекомендаций 36 b) и с) Комитета СИДО проводится определенная работа.

В соответствии с утвержденной Концепцией развития высшего образования и науки в Республике Казахстан на 2023 – 2029 годы высшими учебными заведениями на постоянной основе проводятся мероприятия, проводимые в поддержку гендерного равенства и женщин в области высшего образования и науки.

Например, Казахский национальный женский педагогический университет имеет 80-летнюю историю подготовки поколений женщин-педагогов. В вузе функционируют Центр женского лидерства и предпринимательства, Центр ментального здоровья. В университете для самореализации девочек существует 11 студенческих клубов. За 2020 – 2022 годы студентки университета приняли участие в более 180 творческих, спортивных и интеллектуальных мероприятиях, в которых заняли 327 призовых мест.

Также в вузах проводятся семинары в общежитиях и на факультетах на тему "Женское здоровье", "Женская психология", кураторско-эдвайзерские часы на факультетах на темы "Семейные ценности", "Воспитание детей", "Женщины в науке", "Статус женщины в обществе", "Женщины в ХХІ веке" и другие.

Министерством науки и высшего образования даны рекомендации вузам по усилению деятельности психологических служб вузов, обеспечению их квалифицированными специалистами и привлечению сертифицированных тренеров при организации семинаров, консультаций. На сегодняшний день подготовка кадров по специальностям "Педагогика и психология", "Психология" осуществляется в 36 вузах, контингент обучающихся по государственному заказу составил – 3070 человек.

Информация касательно внедрения и включения в школьные программы информации по вопросам гендерного равенства, включая права женщин, положительные примеры из жизни видных общественных деятельниц, содержится в статье 5.

Приказом Министра просвещения Республики Казахстан от 16 сентября 2022 года № 399 утверждена Программа курса "Глобальные компетенции" для обучающихся 5-11 классов. Курс направлен на формирование функциональной грамотности обучающихся, гибких компетенций и высоких стандартов культуры поведения.

Также в рамках Дорожной карты по усилению защиты прав ребенка, противодействию бытовому насилию и решению вопросов суицидальности среди подростков на 2020 – 2023 годы на постоянной основе проводится мониторинг сети Интернет для выявления, своевременного реагирования на материалы и ресурсы противоправного содержания, причиняющие вред детям (распространение порнографии, гендерного насилия в отношении девочек; пропаганда наркотических средств, психотропных веществ, их аналогов и прекурсоров; пропаганда самоубийств; размещение информации, наносящей вред здоровью, нравственному и духовному развитию ребенка и др.).

С 2019 года функционирует информационная система "Кибернадзор" по выявлению в сети Интернет деструктивных материалов.

В 7723 общеобразовательных школах и во всех 116 организациях образования для детей-сирот действуют Попечительские советы. Их деятельность направлена не только на решение общих вопросов, но и на развитие организаций образования, взаимодействие с родительской общественностью, профилактику правонарушений и семейного неблагополучия.

Вместе с тем, в рамках Закона Республики Казахстан от 3 мая 2022 года "О внесении изменений и дополнений в некоторые законодательные акты Республики Казахстан по вопросам защиты прав ребенка, образования, информации и информатизации" закреплено понятие "травля" (буллинг).

21 декабря 2022 года приказом Министра просвещения Республики Казахстан утверждены Правила профилактики травли (буллинга). Проведены встречи с психологами, методистами, социальными педагогами, директорами и заместителями по воспитательной работе, а также родительской общественностью, с председателями родительских комитетов школ всех регионов. Более 10 тыс человек прослушали вебинар, где были даны методические рекомендации по использованию в работе и повседневной жизни данных правил.

В проект Комплексного плана по защите детей от насилия, превенции суицида и обеспечения их прав и благополучия на 2023 – 2025 годы предусмотрена разработка единого межсекторального алгоритма реагирования государственных органов на случаи детского насилия (травля (буллинг), кибербуллинг, преступления против половой неприкосновенности, жестокое обращение, торговля детьми).

Кроме того, с 2020 года организована работа телеграмм чата BALA QORGAU автоматизированного бота BalaQorgauBot2.0 в круглосуточном режиме с постоянной обратной связью. В 2022 году с целью совершенствования механизма оперативного реагирования запущен цифровой проект "balaqorgau". В школах установлены специальные таблички с QR-кодом и адресом веб-сайта "balaqorgau" https://bala.gov.kz. Сайт "balaqorgau" создан для того, чтобы школьники всегда могли обратиться за необходимой поддержкой и помощью, чтобы они всегда чувствовали себя защищҰнными.

Согласно стандартам и требованиям к оснащению организаций дошкольного и среднего образования системами видеонаблюдения (совместный приказ Министра внутренних дел от 23 января 2019 года № 49 и Министра образования и науки от 23 января 2019 года № 32) в организациях образования подключены системы видеонаблюдения к центрам оперативного управления органов внутренних дел, обеспечено подключение на 6967 объектах или 79 % от общей численности.

d) одинаковые возможности получения стипендий и других пособий на образование;

В Казахстане ежегодно выделяются образовательные гранты на получение высшего образования. Гранты присуждаются по итогам Единого национального тестирования (ЕНТ) тем абитуриентам, которые набрали наивысшие баллы.

В 2020 – 2021 году контингент женщин в высших учебных заведениях составлял 336729 человек, что составляло 53,9 % от общего числа обучающихся. В 2021 – 2022 учебном году данная цифра составляла 54,4 %, а в 2022 – 2023 году – 54 %.

В 2022 году общее количество поступивших на образовательные гранты составило 206244 грантов, из них лица женского пола - 116292 (56 %).

Государственная стипендия назначается всем успевающим (не имеющим задолженности по результатам экзаменационной сессии или неудовлетворительные оценки по результатам промежуточной аттестации), а также детям-сиротам и детям, оставшимся без попечения родителей, являющимся студентами, магистрантами, интернами вузов, учащимися технических и профессиональных учебных заведений, без дискриминации по полу.

e) одинаковые возможности доступа к программам продолжения образования, включая программы распространения грамотности среди взрослых и программы функциональной грамотности, направленные, в частности, на сокращение как можно скорее любого разрыва в знаниях мужчин и женщин.

На сегодня в рамках программы "Болашак" в лучших вузах мира подготовлено всего 12396 человек, из них женского пола 6478 человек.

В рамках Дорожной карты развития STEAM образования на 2021 – 2025 годы в Республике Казахстан (по поручению Министерства просвещения Республики Казахстан, при поддержке компании "Шеврон" и Корпоративного фонда "Caravan of Knowledge") было отобрано более 660 девочек из Кызылординской и Восточно-Казахстанской областей, прошли обучение 860 учениц на международной платформе code.org, получив сертификаты международного образца.

Женщины наравне с мужчинами имеют возможность руководить организациями образования.

Так, всего руководителей в системе общего среднего образования составляет – 6700 человек, из них женщин – 39836 (59,4 %). Количество руководителей в системе технического и профессионального образования – 704 человек, из них 309 (44 %) женщин. В 119 вузах женщин-руководителей (ректоров) – 25 человек (21 %).

В Министерстве просвещения Республики Казахстан работают 164 сотрудника, из них женщин - 116, что составляет 70,7 %. Из 116 женщин на руководящих должностях находятся 32 (27,5 %).

Таким образом, пункт 36 е) заключительных замечаний Комитета СИДО выполняется.

Во исполнение пункта 36 d) замечаний Комитета СИДО сообщаем, что одной из мер обеспечения занятости молодежи является охват молодежи бесплатным ТиПО по востребованным специальностям.

В текущем году для этих целей из республиканского бюджета предусмотрено увеличение госзаказа на 50 тыс мест. В результате 130 тыс молодых людей будет иметь возможность поступить бесплатно в колледжи.

В целом до 2025 году планируется довести охват молодежи бесплатным ТИПО по востребованным специальностям до 100 %. Для этого из республиканского бюджета предусмотрен госзаказ на 180 тыс мест (2023 год - 50 тыс мест, 2024 год - 60 тыс мест, 2025 год – 70 тыс мест).

Большая часть образовательных грантов направлена на технические специальности: IT, строительство, инженерия, металлургия.

Еще одной мерой обеспечения занятости молодежи является их трудоустройство.

В 2022 году колледжи республики завершили 137802 студента, в т.ч. по государственному образовательному заказу обучалось 87205 студентов, из них трудоустроено в первый год после окончания - 72700 студентов (83,4 %).

В целях повышения уровня трудоустройства выпускников внедряется целевая подготовка кадров по заявкам предприятий с обязательством трудоустройства.

Благодаря трехстороннему соглашению "Колледж-студент-предприятие" предприятие берет на себя обязательства по организации практики, стажировки педагогов на своей базе и дальнейшему трудоустройству выпускников. В 2022 – 2023 учебном году по целевой заявке предприятий было охвачено 7,0 тыс человек, в новом учебном году планируется охватить 10 тыс человек.

Еще одним из важных инструментов повышения конкурентоспособности выпускников колледжей, соответствующих требованиям рынка труда, выступают дуальная система обучения, шефство крупных предприятий над колледжами. Срок прохождения практики в рамках дуального обучения засчитывается в трудовой стаж выпускника, что увеличивает их возможности при дальнейшем трудоустройстве. Так, за последние 2 года более 26,5 тыс (66 %) выпускников колледжей, прошедших практику на рабочем месте, было трудоустроено на предприятиях.

Также для содействия в трудоустройстве и получении информации о предприятиях на тематические мероприятия с участием выпускников в колледжи приглашаются работодатели, которые знакомят обучающихся со сферами их деятельности, требованиями, предъявляемыми к выпускникам при приеме на работу, рассказывают технологические процессы предприятий, и т.п. Так, в рамках проведения Дня работодателя в колледжах в 2022 году подписано 638 меморандумов и 582 соглашений о сотрудничестве с работодателями, проведено 668 тематических встреч, 458 круглых столов, 297 – мастер-классов, семинаров. Предприятиями организованы для студентов ознакомительные мероприятия в 466 предприятиях, региональными центрами занятости - проведены более 200 ярмарок вакансий.

f) сокращение числа девушек, не заканчивающих школы, и разработка программ для девушек и женщин, преждевременно покинувших школу

Мониторинг посещаемости организаций образования осуществляется в соответствии с приказом и.о. Министра образования и науки Республики Казахстан от 11 июля 2017 года № 324 "Об утверждении Правил организации учета детей дошкольного и школьного возраста до получения ими среднего образования".

Обязательному персональному учету подлежат все дети в возрасте от 0 до 18 лет (до получения ими среднего образования), проживающие (постоянно или временно) или пребывающие на территории Республики Казахстан, независимо от наличия регистрации по месту жительства (пребывания).

Кроме того, ежегодно проводятся республиканские акции "Детство без насилия и жестокости", "Остановим насилие в семье", "16 дней против насилия в отношении женщин и детей" и другие.

В рамках информационной кампании "Детство без жестокости и насилия" за 2021 – 2022 годы проведено более 17 тыс мероприятий с охватом 1,6 млн учащихся и 590 тыс родителей.

В рамках акции "Дети в ночном городе" проведено более 2 тыс рейдовых мероприятий, в которых приняли участие более 105 тыс человек, обследовано 14878 объектов.

Ежегодно с 2011 года разрабатывается доклад "О положении детей в Республике Казахстан", где отражаются общие статистические данные, информация о положении детей по республике в области здравоохранения, образования, развития и воспитания детей, обеспечения безопасности, защиты прав детей-сирот и детей, оставшихся без попечения родителей, детей с ограниченными возможностями, питания и отдыха детей, оказания помощи нуждающимся детям, а также вопросы подвоза детей и деятельности попечительских советов.

В том числе в докладе содержится информация по подростковой беременности и родам, а также гендерному равенству в сфере образования и права девочек на получение образования вследствие рождения детей.

С 2022 года в доклад включен раздел по мониторингу индекса благополучия детей. Каждая глава доклада включает рекомендации практического характера и содержит инновационные подходы в решении выявленных проблем.

Вместе с тем для повышения уровня информированности и доступности квалифицированной медико-психосоциальной помощи подросткам и молодежи в республике функционирует 157 молодежных центров здоровья (далее – МЦЗ). Ежегодно растет число обращений молодежи. Совместно со Страновым офисом Фонда народонаселения ООН проводится работа по поэтапному приближению практики МЦЗ к международным стандартам предоставления услуг по охране репродуктивного здоровья молодежи.

В 2022 году более 700 тысяч подросткам и молодежи оказана медико-психосоциальная помощь по охране репродуктивного и психического здоровья. В 1 квартале 2023 года в МЦЗ обратилось более 185 тыс подростков и молодежи (финансирование на 2023 год составляет 1,9 млрд тенге).

Таким образом, работа в целях исполнения пункта 36 а) заключительных замечаний Комитета СИДО проводится.

g) одинаковые возможности активно участвовать в занятиях спортом и физической подготовкой.

Одними из ключевых принципов государственной политики в области физической культуры и спорта являются равенство и общедоступность занятий физической культурой и спортом для всех граждан. Закон Республики Казахстан "О физической культуре и спорте" не запрещает и не ограничивает участие женского пола в занятии спортом и физической подготовке.

По данным статистики на сегодняшний день систематически занимающихся физической культурой и спортом насчитывается 7,5 млн человек или 38,5 % от общей численности населения, в том числе 2,2 млн женщин. Необходимо отметить, что данный показатель больше на 400 тыс женщин по сравнению с предыдущим отчетным периодом. В настоящее время штатные работники физической культуры и спорта составляют – 66332 человека, из них 12334 женщины или 18,5 %. По сравнению с 2021 годом число женщин увеличилось более на 300 человек. Также на летних Олимпийских играх 2020 года в городе Рио-де-Жанейро Казахстан представляли 104 спортсмена по 26 видам спорта, в том числе 46 женщин (45 %), занявших 8 призовых мест (по тяжелой атлетике, женской борьбе, дзюдо, легкой атлетике, боксу).

На Олимпийских играх 2021 года в г. Токио в составе сборной команды Республики Казахстан приняли участие 97 спортсменов по 28 видам спорта, в том числе 33 женщины (34 %), занявшие 2 призовых места (по тяжелой атлетике, каратэ). В рамках реализации Послания Президента Республики Казахстан от 1 сентября 2020 года и привлечения детей к занятиям спортом и искусством в мае 2021 года запущен государственный спортивный и творческий заказ для привлечения детей к занятиям спортом и искусствам.

Реализация государственного творческого и спортивного заказов запущена с 1 мая 2021 года. Финансирование обеспечено за счет местных бюджетов.

Местными исполнительными органами в 2021 году на реализацию государственного творческого заказа было выделено соответствующее финансирование для обеспечения 92422 детям и подросткам в возрасте 4-17 лет на бесплатной основе.

В 2022 году более 400 тыс детей и подростков в возрасте от 4 до 17 лет бесплатно посетили более 13 тыс спортивных секций и творческих кружков.

По поручению Премьер-Министра Республики Казахстан местными исполнительными органами для продолжения государственного спортивного и творческого заказа на 2023 год поддержано советующее финансирование для охвата более 560 тыс детей и подростков.

В результате на сегодняшний день активировали ваучера более 380 тыс детей и бесплатно посещают 10325 спортивных секций и творческих кружков.

Таким образом данная мера направлена на увеличение количества детей для занятия спортом и творческим занятиям, в том числе женского пола.

Вместе с тем по данным Национальной образовательной базы данных за 2021 – 2022 учебный год в общеобразовательных школах спортивные секции и кружки посетили около 2,7 млн детей, из них 1,3 млн девочек.

За 2022 – 2023 учебный год в общеобразовательных школах спортивные секции и кружки посетили около 2,5 млн, из них 1,2 млн девочек.

h) доступ к специальной информации образовательного характера в целях содействия обеспечению здоровья и благосостояния семей, включая информацию и консультации о планировании размера семьи.

В вопросах нравственно-полового воспитания существует тесное взаимодействие семьи и школы. Права несовершеннолетних на охрану репродуктивного здоровья и нравственно-половое воспитание осуществляет более 7,5 тысяч школьных психологов, более 3 тысяч социальных педагогов и 200 тысяч классных руководителей.

В целях пропаганды правильных взаимоотношений в семье и привития нравственных норм и морали Министерством просвещения в период с 1 по 15 мая ежегодно в организациях образования проводится республиканская акция "Час семьи", посвященная Международному дню семьи. С целью реализации прав девочек на возможность получения образования, медицинского обслуживания, защиты от дискриминации, насилия, ранних и принудительных браков ежегодно в октябре проводится декада, посвящҰнная Международному дню девочек. В 2022 году проведено более 1000 внеклассных мероприятий с охватом более 3 млн школьников и родителей.

Кроме того, в соответствии с типовой учебной программой осуществляется получение знаний учащимися о репродуктивном здоровье. Например, по предмету "Биология" (8-ой класс) в разделе "Размножение и индивидуальное развитие человека" по темам "Значения размножения. Строения и функции размножения", "Оплодотворение", "Развитие зародыша", "Возрастные периоды жизни человека". Реализуются просветительские курсы "Программа профилактики вредных веществ", "Нравственно-половое воспитание школьников", "Охрана репродуктивного здоровья девочек и девушек" и т.д.

В вузах в рамках образовательной программы "Социальная педагогика и самопознание" предусмотрены дисциплины "Семейная педагогика", "Воспитание и обучение на основе общечеловеческих ценностей", "Ценностно-ориентированная коммуникация и дискурс", "Самопознание и национальные ценности". Образовательная программа предусматривает подготовку специалистов, создающих психолого-педагогические условия для социализации учащихся в обществе, личностной ориентации, обучения в различных ситуациях.

Также распространением специальной информации образовательного характера в целях содействия обеспечению здоровья и благосостояния семей занимается Национальный центр общественного здравоохранения Министерства здравоохранения Республики Казахстан. Центр на протяжении многих лет имеет партнерства с ВОЗ, Детским фондом ООН ЮНИСЕФ и др.

Статья 11. Занятость

1. Государства-участники принимают все соответствующие меры для ликвидации дискриминации в отношении женщин в области занятости с тем, чтобы обеспечить на основе равенства мужчин и женщин равные права, в частности:

а) право на труд как неотъемлемое право всех людей

В Республике Казахстан создана достаточная нормативная правовая база, направленная на обеспечение равных возможностей в реализации работниками прав и свобод в сфере труда.

Так, согласно Трудовому кодексу Республики Казахстан (далее – ТК РК) никто не может подвергаться какой-либо дискриминации при реализации трудовых прав, в том числе по мотивам пола (п.2 ст. 6).

За допущение фактов дискриминации в сфере труда, согласно статье 90 Кодекса Республики Казахстан "Об административных правонарушениях", предусмотрена административная ответственность.

b) право на одинаковые возможности при найме на работу, в том числе, применение одинаковых критериев отбора при найме

Приказом Министра труда и социальной защиты населения от 10 декабря 2021 года № 464 внесены изменения в приказ Министра здравоохранения и социального развития от 8 декабря 2015 года № 944 "Об утверждении списка работ, на которых запрещается применение труда работников, не достигших восемнадцатилетнего возраста, предельных норм переноски и передвижения тяжестей работниками, не достигшими восемнадцатилетнего возраста, и списка работ, на которых ограничивается применение труда женщин, предельных норм подъҰма и перемещения вручную тяжестей женщинами" по исключению Списка работ, на которых ограничивается применение труда женщин.

Данная мера позволит расширить возможности трудоустройства женщин путҰм обеспечения их доступа ко всем работам, в том числе в сферах промышленности (нефтегазовая, горнодобывающая, обрабатывающая), транспорта и строительства, в которых заработная плата выше среднереспубликанского показателя, где запрещался использование женского труда.

Как отмечено в статье 2, во исполнение рекомендации 38 b) Комитета СИДО начата работа по внедрению политики по защите от харассмента во организациях страны.

с) право на свободный выбор профессии или рода работы, на продвижение по должности и гарантию занятости, а также на пользование всеми льготами и условиями работы, на получение профессиональной подготовки и переподготовки, включая ученичество, профессиональную подготовку повышенного уровня и регулярную переподготовку

В соответствии с Законом Республики Казахстан "О государственных гарантиях равных прав и равных возможностей мужчин и женщин" женщинам наравне с мужчинами гарантированы равное право в сфере трудовых отношений, равный доступ к государственной службе, гендерное равенство в области охраны здоровья, образования, культуры.

По данным социологического исследования "Казахстанские семьи-2021" 89,6 % респондентов считает, что женщина может быть руководителем в большинстве сфер деятельности, 87,3 % респондентов считает, что в семье должны работать и мужчина, и женщина. Данные результаты отражают отсутствие дискриминации в отношении женщин в выборе профессии и рода работы, режима работы.

Также в Докладе к статье 10 содержится информация о гарантиях равных прав в сфере образования и ее реализации.

Кроме того, девочки наравне с мальчиками имеют право свободно выбирать профессию, организации высшего, технического и профессионального образования.

Также одной из важных инициатив для усиления роли женщин в социально-экономическом развитии страны является открытие во всех регионах страны центров развития женского предпринимательства (центры) по инициативе Национальной комиссии по делам женщин и семейно-демографической политике в рамках совместного проекта Министерства национальной экономики Республики Казахстан, Азиатского Банка Развития и Программы Развития ООН "Фонд Солидарности для Казахстана в борьбе с пандемией COVID-19" ("Фонд Солидарности"). Центры являются площадкой для нефинансовой поддержки женщин-предпринимателей и женщин с предпринимательской инициативой, где они могут получить ряд услуг для стимулирования стартапов, повышения экономической активности существующего бизнеса, а также принять участие в обучающих программах и мероприятиях. Первые центры были открыты в ноябре 2021 года. Прошли консультирование и определение потребностей более 8705 женщин, 19 % из них проживает в сельской местности, общее количество обученных женщин составило 4656 женщин по профильным направлениям, сельскому хозяйству, краудинвестингу и т.д.

С начала 2023 года центры функционируют в 20 регионах страны в рамках инструмента "Мен Кәсіпкер" Национального проекта по развитию предпринимательства на 2021 – 2025 годы и финансируются за счет республиканского бюджета, где оператором является НПП "Атамекен" (нефинансовые меры поддержки предпринимательства). Привлечено 40 менеджеров-консультантов и 27 менторов для сопровождения по развитию малого предпринимательства.

Инструмент "Развитие предпринимательского потенциала "Мен кәсіпкер" реализуется в двух направлениях:

1) "Кәсіпке бағыт", в который входит обучение компетенциям и профильное (профессиональное) с целью повышения предпринимательского потенциала.

2) Центры развития женского предпринимательства.

За текущий год (по состоянию на июнь) в центры обратилось 4084 женщины, в том числе 86 женщин прошли профессиональное и бизнес-обучение, бизнес-обзор провели на 5-ти предприятиях, возглавляемых женщинами, 160 женщин-предпринимателей приняли участие в международных проектах, проведено 7 выставок, в которых приняло участие 164 производителя товаров из местного сырья в рамках проекта "Одно село-один продукт".

d) право на равное вознаграждение, включая получение льгот, на равные условия в отношении труда равной ценности, а также на равный подход к оценке качества работы

Основополагающим направлением в сфере реализации прав человека в Республике Казахстан является равная оплата труда за равный труд. Этот принцип закреплҰн в Конституции Республики Казахстан.

Трудовое законодательство Республики Казахстан гарантирует равную оплату за равный труд, (т.е. за труд одинаковой продолжительности, интенсивности и сложности), а также не допускает всякую дискриминацию в оплате труда.

Размер месячной заработной платы работника устанавливается дифференцированно в зависимости от квалификации работника, сложности, количества и качества выполняемой работы, а также условий труда.

Таким образом, рекомендация 38 с) Комитета СИДО выполняется.

В соответствии со статьями 6 и 25 ТК РК запрещаются дискриминация в сфере труда, нарушение равенства прав и возможностей при заключении трудового договора.

Беременность, наличие детей в возрасте до трҰх лет не могут ограничивать право заключения трудового договора.

е) право на социальное обеспечение, в частности, в случаях ухода на пенсию, безработицы, болезни, инвалидности, по старости и в других случаях потери трудоспособности, а также право на оплачиваемый отпуск

С 1 июля 2023 года введен в действие Социальный кодекс Республики Казахстан, которым предусматриваются полная трансформация системы социального обслуживания, повышение доступности специальных социальных услуг.

В соответствии с Социальным кодексом Республики Казахстан каждый имеет равные возможности в реализации своих прав и свобод в сфере социальной защиты. Никто не может подвергаться какой-либо дискриминации по мотивам происхождения, социального, должностного и имущественного положения, пола, расы, национальности, языка, отношения к религии, убеждений, места жительства, возраста, состояния здоровья, в том числе инвалидности, или по любым иным обстоятельствам (ст.4).

В Социальном кодексе отражены семь основных направлений по социальной поддержке граждан, мерам содействия занятости и пенсионному обеспечению, в том числе: социальная поддержка лиц (семей), имеющих детей; меры содействия занятости населения; адресная социальная помощь семьям, проживающим ниже черты бедности; специальные социальные услуги; социальная защита лиц с инвалидностью; пенсионное обеспечение; поддержка отдельных категорий граждан, в том числе потерявших кормильца.

f) право на охрану здоровья и безопасные условия труда, в том числе по сохранению функции продолжения рода.

Согласно подпункту 18) пункта 2 статьи 23 ТК РК работодатель обязан предупреждать работника о вредных и (или) опасных условиях труда и возможности профессионального заболевания.

Работодатель за счет собственных средств обязан организовывать проведение периодических медицинских осмотров и обследований работников, занятых на тяжелых работах, работах с вредными и (или) опасными условиями труда, в порядке, установленном законодательством Республики Казахстан.

В настоящее время реализуется 3 механизма в области занятости лиц с инвалидностью (далее – ЛСИ):

1) квотирование рабочих мест для ЛСИ;

2) "Национальный проект по развитию предпринимательства" (см. статья 2);

3) субсидирование затрат работодателей, связанных с оснащением специального рабочего места.

В соответствии с Социальным кодексом местные исполнительные органы обеспечивают реализацию государственной политики в сфере занятости населения путҰм установления квоты рабочих мест для лиц с инвалидностью в размере от 2 до 4 % от численности рабочих мест без учҰта рабочих мест на тяжҰлых работах, работах с вредными, опасными условиями труда.

Оказываемые меры содействия занятости совершенствуются на постоянной основе.

В целях усиления механизма трудоустройства лиц с инвалидностью запланирована следующая работа:

Первое. Трудоустройство лиц с инвалидностью в рамках социальных рабочих мест путҰм субсидирования заработной платы государством и работодателем, а именно:

- первый год государством будет субсидироваться 70 % заработной платы, работодателем 30 %;

- второй год 65 % государством, а 35 % работодателем;

- третий год 60 % государством, а 40 % работодателем.

Второе. ВедҰтся работа по переформатированию инструмента по обустройству рабочего места для лиц с инвалидностью.

С 2023 года начата выплата компенсации затраты работодателей при организации рабочего места для лиц с инвалидностью в размере до 300 МРП.

По итогам 2022 года в Казахстане проживает 711,8 тыс лиц с инвалидностью, из них 420 тыс – трудоспособного возраста, работает – 128,5 тыс человек (в т.ч. 52,6 тыс женщин) или 30 % от трудоспособного возраста.

Кроме того, в целях поддержки беременных женщин, женщин, воспитывающих детей до трех лет, ухаживающих за больным членом семьи, установлено право на режим неполного рабочего времени (п. 3 ст. 70 ТК РК).

Для работников, в том числе занятых на дистанционной работе, может устанавливаться режим гибкого рабочего времени в целях сочетания их социально-бытовых и иных личных потребностей с интересами производства (п.1 ст. 74 ТК РК).

По инициативе работника или работодателя по соглашению сторон может устанавливаться дистанционная или комбинированная дистанционная работа (п.2 ст.138 ТК РК).

Таким образом, рекомендации 38 f), g), h) Комитета СИДО выполняются.

2. Для предупреждения дискриминации в отношении женщин по причине замужества или материнства и гарантирования им эффективного права на труд государства-участники принимают соответствующие меры для того, чтобы:

а) запретить под угрозой применения санкций увольнение с работы на основании беременности или отпуска по беременности и родам или дискриминацию ввиду семейного положения при увольнении;

b) ввести оплачиваемые отпуска или отпуска с сопоставимыми социальными пособиями по беременности и родам без утраты прежнего места работы, старшинства или социальных пособий.

Трудовым законодательством Республики Казахстан предусмотрены предоставление гарантий при приҰме на работу и запрещение увольнения беременных женщин и женщин, имеющих детей, предоставление дополнительного отпуска без сохранения заработка матерям, имеющим детей в возрасте до трҰх лет (ст. 25 ТК РК).

Согласно п. 3 ст. 100 ТК РК на время отпуска без сохранения заработной платы по уходу за ребҰнком до достижения им возраста трҰх лет за работником сохраняется место работы (должность).

Лица (семьи), имеющие детей, имеют право на социальную защиту в виде социальных выплат по случаю потери дохода в связи с беременностью и родами, усыновлением (удочерением) новорожденного ребенка (детей); единовременного государственного пособия в связи с рождением ребенка; ежемесячного государственного пособия по уходу за ребенком по достижении им возраста полутора лет; социальной выплаты по случаю потери дохода в связи с уходом за ребенком по достижении им возраста полутора лет; субсидирования дополнительно установленных обязательных пенсионных взносов в пользу получателей социальной выплаты по случаю потери дохода в связи с уходом за ребенком по достижении им возраста полутора лет за счет бюджетных средств и другие (п. 1 ст. 71 Социального кодекса).

Государственный контроль за соблюдением трудового законодательства Республики Казахстан осуществляют государственные инспекторы труда (п. 1 ст.191 ТК РК).

Основными задачами государственной инспекции труда являются:

1) обеспечение государственного контроля за соблюдением трудового законодательства Республики Казахстан;

2) обеспечение соблюдения и защиты прав и свобод работников, включая право на безопасные условия труда;

3) рассмотрение обращений, заявлений и жалоб работников и работодателей по вопросам трудового законодательства Республики Казахстан (ст. 192 ТК РК).

с) поощрять предоставление необходимых дополнительных социальных услуг с тем, чтобы позволить родителям совмещать выполнение семейных обязанностей с трудовой деятельностью и участием в общественной жизни, в частности, посредством создания и расширения сети учреждений по уходу за детьми.

ТК РК предусмотрены гибкие формы занятости, которые дают возможность работнику удачно сочетать обязанности по работе с личными и семейными нуждами и обязанностями, шире привлекать к труду женщин, имеющих детей. В частности, это:

- неполное рабочее время - уменьшение нормы продолжительности ежедневной работы (рабочей смены) и (или) сокращение количества рабочих дней в рабочей неделе (ст. 70 ТК РК);

- сменная работа - работа в две либо три или четыре рабочие смены в течение суток (ст. 73 ТК РК);

- работа в режиме гибкого рабочего времени - гибкое (переменное) рабочее время, в течение которого работник вправе выполнять трудовые обязанности по своему усмотрению (ст. 74 ТК РК);

- суммарный учет рабочего времени - продолжительность рабочего времени за отчетный период (месяц, квартал и др.) не превышает нормального количества рабочих часов, расчетный период не должен превышать один год (ст. 75 ТК РК);

- дистанционная работа - особая форма осуществления трудового процесса вне места нахождения работодателя с применением информационно-коммуникационных технологий в процессе работы (ст. 138 ТК РК).

Работа на указанных видах гибких форм занятости не влечет для работников каких-либо ограничений в продолжительности трудовых отпусков, исчисления трудового стажа и других трудовых прав.

При этом введение какого-либо гибкого режима работы осуществляется по соглашению сторон с учетом интересов как работодателя, так и работника.

Таким образом, действующее трудовое законодательство позволяет сочетать обязанности по работе с личными и семейными нуждами.

d) обеспечить женщинам особую защиту в период беременности на тех видах работ, вредность которых для их здоровья доказана.

Согласно статье 44 ТК РК работодатель на основе медицинского заключения обязан перевести беременную женщину на другую работу, исключающую воздействие вредных и (или) опасных производственных факторов, с оплатой по выполняемой работе, но не ниже средней заработной платы по прежней работе.

3. Законодательство, касающееся защиты прав, затрагиваемых в настоящей статье, периодически рассматривается в свете научно- технических знаний, а также пересматривается, отменяется или расширяется, насколько это необходимо.

Все соответствующие изменения и дополнения в законодательство Республики Казахстан принимаются и периодически рассматриваются и обсуждаются с участием представителей неправительственных организаций, экспертных сообществ и населения (см. выше).

Статья 12. Равный доступ к медицинскому обслуживанию.

1. Государства-участники принимают все соответствующие меры для ликвидации дискриминации в отношении женщин в области здравоохранения с тем, чтобы обеспечить на основе равенства мужчин и женщин доступ к медицинскому обслуживанию, в частности, в том, что касается планирования размера семьи.

В соответствии с действующим законодательством Республики Казахстан женщины, как и мужчины имеют равный доступ к медицинскому обслуживанию.

Брак (супружество) и семья, материнство, отцовство и детство находятся под защитой государства (п.1 ст.2 Кодекса о браке).

Кодексом Республики Казахстан "О здоровье народа и системе здравоохранения" (далее – Кодекс о здоровье) предусмотрены права граждан Казахстана на защиту своих репродуктивных прав, свободный репродуктивный выбор, получение услуг по охране репродуктивного здоровья и планированию семьи (ст. 76).

Медицинская помощь детям, не достигшим восемнадцатилетнего возраста, оказывается в рамках гарантированного объҰма бесплатной медицинской помощи (далее – ГОБМП) организациями здравоохранения, обеспечивающими профилактику, раннюю диагностику, лечение с соблюдением преемственности на всех этапах оказания медицинской помощи.

Женщины репродуктивного здоровья (в том числе с инвалидностью) получают консультации по санитарно-гигиеническому просвещению, направленному на соблюдение здорового образа жизни, соблюдение личной гигиены, приобретение ответственного отношения к своим репродуктивным возможностям.

Во всех регионах функционируют кабинеты планирования семьи, в которых проводится работа по вопросам информирования пациентов о современных методах контрацепции, консультирования и обучения методам контрацепции, порядку применения, критериям приемлемости современных контрацептивных средств в различных возрастных группах женщин.

В рамках реализации Национального проекта "Здоровая нация" по итогам 2022 года достигнуты следующие результаты: снизилась общая смертность на 29 %, материнская смертность – в 2,6 раза, младенческая смертность - на 5,6 %, смертность от болезни системы кровообращения – на 33 % и болезней органов дыхания - на 17 %, туберкулеза на 12 %, злокачественных новообразований - на 8 %, смертность от болезней органов дыхания на 39 % и от туберкулеза – на 18 %, что свидетельствует о положительной динамике работы системы здравоохранения. Показатель младенческой смертности составил 7,9 против 8,7, снижение на 8,4 %.

В стране обеспечен доступ к безопасным и эффективным методам контрацепции и контроль над ними позволяет предотвратить нежеланную беременность. Согласно законодательству Республики Казахстан стерилизация девочек и женщин не проводится.

Охват контрацепцией в стране составляет 40 %, в этом направлении проводится работа по повышению информированности населения и обеспечению доступных контрацептивных средств.

По итогам 2022 года охват контрацепцией увеличился на 1,9 % (32,9 %) в сравнении 2020 годом.

Для улучшения здоровья подростков и молодҰжи проводится скрининг на раннее выявление заболеваний (для городского по 8 нозологиям, сельских -12 (выявления заболеваний почек, ЖКТ, органов дыхания) и поведенческих факторов риска.

Детям от 0 до 18 лет проводятся профилактические осмотры в рамках ГОБМП.

По итогам 2022 года профилактическими осмотрами в стране охвачено более 3,1 млн детей, что составило 97 % от общего числа подлежащих осмотру (2020 г. – 3,6 млн детей (97 %), удельный вес впервые выявленных больных составил 8,4 % (269644 детей), из них после оздоровления взято на динамическое наблюдение 37,6 % или 101386 детей.

Кроме того, Министерством здравоохранения совместно с местными исполнительными органами реализуется проект Всемирной организации здравоохранения "ШСУЗ" - школы, способствующие укреплению здоровья (профилактика избыточной массы тела и ожирения, формирование здорового образа жизни среди школьников).

Стратегия внедрения концепции ШСУЗ разрабатывается на каждую школу с участием и поддержкой школьной администрации, персонала школы, учеников и родителей.

По итогам 1 полугодия 2023 года количество школ, способствующих укреплению здоровья, составило 1472 школ, что составляет 19,5 % от общего количества школ. Ведется работа по увеличению охвата школ проектом ШСУЗ.

Согласно статье 78 Кодекса о здоровье несовершеннолетние в возрасте шестнадцати лет и старше имеют право на информированное добровольное согласие или отказ на оказание профилактической, консультативно-диагностической, лечебной и реабилитационной помощи с применением медицинских вмешательств, за исключением искусственного прерывания беременности.

Правила проведения искусственного прерывания беременности регламентируются в соответствии с приказом Министра здравоохранения Республики Казахстан от 9 октября 2020 года № ҚР ДСМ-122/2020 "Об утверждении Правил проведения искусственного прерывания беременности и перечня медицинских и социальных показаний, а также противопоказаний для проведения искусственного прерывания беременности".

Для повышения уровня информированности и доступности квалифицированной медико-психосоциальной помощи подросткам и молодежи в республике функционирует 157 молодежных центров здоровья (далее – МЦЗ). Ежегодно растет число обращений молодежи. Совместно со Страновым офисом Фонда народонаселения ООН проводится работа по поэтапному приближению практики МЦЗ к международным стандартам предоставления услуг по охране репродуктивного здоровья молодежи.

В 2022 году более 700 тыс подросткам и молодежи оказана медико-психосоциальная помощь по охране репродуктивного и психического здоровья.

По итогам первого полугодия 2023 года 404104 подросткам и молодежи оказана медико-психосоциальная помощь по охране репродуктивного и психического здоровья, что составляет 39,8 % от целевого показателя (81 % - 327395 городские жители и 18 % - 76709 жители села).

За последние 5 лет среди подростков количество родов снизилось на 14 % (с 3778 до 2 699), а уровень абортов - в 2 раза, с 5,8 до 2,7 на 1 000 подростков.

Медицинскими работниками на постоянной основе ведҰтся информационно-разъяснительная работа по вопросам профилактики нежелательной беременности и инфекций, передающихся половым путҰм, среди подростков и контрацепции.

В этой связи в целом по республике за 2022 год проведено более 25 тыс мероприятий, в том числе: семинары-тренинги, молодҰжные акции, круглые столы, конференции, дни открытых дверей с общим охватом 250 тыс подростков и молодежи.

В средствах массовой информации было организовано всего – 22557 мероприятий, из них: 21541 - трансляция телепередач, видеороликов, аудиороликов на местных каналах, на LED-мониторах, в общественном транспорте, в местах массового пребывания населения, в организациях ПМСП, в системе образования; 44 - наружных реклам, 68 - публикаций в печатных изданиях, 855 - на веб-сайтах ПМСП, в социальных сетях.

Количество розданных информационно-коммуникационных материалов – 137516, из них буклет-инфографик – 42800, плакатов – 3635, листовок – 48676, брошюр – 35224, выставки, стенды, сауголки, санбюллетни – 775, другие – 6406.

Реализуются социальные проекты с участием НПО и международных организаций (ВОЗ, Юнисеф, ЮНФПА, КМПА).

Политика в области профилактики, лечения и диагностики ВИЧ-инфекции адаптирована для всех ключевых групп населения (далее - лица, употребляющие инъекционные наркотики (далее - ЛУИН), секс работники (далее - СР), мужчины, имеющие секс с мужчинами (далее - МСМ), трансгендерные люди (далее - ТГ)) и предоставляется за счет государственных средств.

С целью снижения их уровня в Казахстане принят Национальный план по борьбе со стигмой и дискриминацией ЛЖВ на 2018 – 2019 годы, где был сделан акцент на искоренение дискриминации, прежде всего в медицинских учреждениях.

Законодательно предусмотрены профилактические мероприятия: предоставление средств профилактики (шприцы, презервативы), информационные материалы, экспресс тесты, предоставляемые за счет государства, тестирование.

В соответствии с приказом МЗ от 19 октября 2020 года № ҚР ДСМ-137/2020, "Об утверждении правил проведения мероприятий по профилактике ВИЧ-инфекции ключевым группам населения (секс работницы, заключенные и др. группы), а также людям, живущим с ВИЧ, на бесплатной основе предоставляются профилактические средства от заражения ИППП, также относящейся к средствам контрацепции, – презервативы.

В 2020 году было роздано – 10446022 шт., в 2021 году – 7316562, в 2022 году – 6782290.

Для ЛУИН, РС, МСМ и ТГ внедрен комплексный пакет услуг из 12 видов помощи, рекомендованный ВОЗ (консультирование, тестирование, предоставление антиретровирусной терапии, лечение туберкулеза, обмен шприцев, раздача презервативов, информационно-образовательного материала, постконтактная и доконтактная профилактикика и др.). На уровне пилотных областей внедряется программа поддерживающей заместительной (метадоновой) терапии.

Для контроля за распространением ВИЧ проводятся биоповеденческие исследования среди ЛУИН, РС, МСМ. Распространенность ВИЧ в течение 5 лет в популяции лиц, употребляющих инъекционные наркотики, остается на уровне 8,5 %-8,3 %. Снизилась распространенность ВИЧ среди секс работниц с 1,9 % до 1,3 %. В группе МСМ отмечается рост с 3,2 % до 6,9 %.

Комплексные профилактические и медико-социальные услуги в соответствии с рекомендациями ВОЗ/ЮНЭЙДС осуществляются в 132 пунктах доверия и 29 дружественных кабинетах.

Для дальнейшего расширения предоставляемых профилактических услуг в 2023 году утверждена Дорожная карта реализации мер по предотвращению ВИЧ-инфекции в Республике Казахстан на 2023 – 2026 годы (далее – ДК). В ДК предусмотрены меры по совершенствованию законодательства по вопросам ВИЧ-инфекции с акцентом на ключевые группы. Предусмотрены обучение врачей всех специальностей, включая пенитенциарные учреждения, на циклах повышения квалификации, разработка плана по противодействию стигмы и дискриминации силами сообщества и др.

Медицинская помощь осужденным женщинам оказывается в соответствии с законодательством Республики Казахстан в области здравоохранения (ст. 117 Уголовно-исполнительного кодекса Республики Казахстан регламентирует вопросы медико-санитарного обеспечения в тюрьмах).

В республике функционирует 6 учреждений уголовно-исправительной системы для содержания осужденных женщин, где содержится 1788 человек. Лицам, содержащимся в пенитенциарной системе, оказывается гарантированный объем бесплатной медицинской помощи совместно с территориальными управлениями здравоохранения, то есть это врачебные амбулатории и медпункты, областные центры по профилактике и борьбе со СПИД.

Для оказания помощи пострадавшим от жестокого насилия функционирует 20 центров психического здоровья в каждой области, 74 первичных центра психического здоровья на уровне городских амбулаторно-поликлинических организаций, 219 кабинетов психического здоровья на районном уровне.

В рамках Стамбульского протокола ООН с целью проведения эффективного расследования и документирования жестоких, бесчеловечных или унижающих достоинство видов обращения и наказания в соответствии с Законом Республики Казахстан от 29 июня 1998 года "О присоединении Республики Казахстан к Конвенции против пыток и других жестоких, бесчеловечных и унижающих достоинство видов обращения и наказания" и подпунктом 4) статьи 7 Кодекса Республики Казахстан "О здоровье" Министерством здравоохранения Республики Казахстан 1 июля 2022 года внесены изменения и дополнения в приказ Министра здравоохранения Республики Казахстан от 30 октября 2020 года № ҚР ДСМ-175/2020 "Об утверждении форм учетной документации в области здравоохранения" в части документирования симптомов жестокого обращения для раннего выявления и учета. Медицинская помощь пострадавшим оказывается в травмпунктах с дальнейшим направлением пациентов в лечебные учреждения для стационарной помощи.

С целью повышения доступности и качества оказания онкологической помощи рабочей группой разработан проект Комплексного плана по борьбе с онкологическими заболеваниями в Республике Казахстан на 2023 – 2027 годы (далее – Комплексный план), который включает пять направлений:

1) профилактика и управление факторами риска;

2) высокоэффективная ранняя диагностика;

3) развитие специализированного лечения;

4) паллиативная помощь и реабилитация;

5) развитие кадрового потенциала и науки.

По профилактике и управлению факторами риска планируются расширение онкологических скрининговых программ, в частности, внедрение низкодозной компьютерной томографии для выявления рака легких, который на протяжении последних лет является основной причиной смертности.

Для профилактики рака шейки матки, как самого распространенного рака среди женщин молодого возраста, поэтапно с 2024 года планируется внедрить вакцинацию против вируса папилломы человека с предварительным проведением информационной разъяснительной кампании.

Проект Комплексного плана состоит из 70-ти мероприятий, на реализацию мероприятий Комплексного плана предусмотрено выделение из средств республиканского бюджета 271,4 млрд тенге, местного бюджета – 14,9 млрд тенге, внебюджетных средств – 174,3 млрд тенге, в том числе средств ОСМС – 45,1 млрд тенге, ОФ "Қазақстан халқына" – 129,2 млрд тенге, всего 460,7 млрд тенге.

2. Наряду с положениями пункта 1 этой статьи государства-участники обеспечивают женщинам соответствующее обслуживание в период беременности, родов и послеродовой период, предоставляя, когда это необходимо, бесплатные услуги, а также соответствующее питание в период беременности и кормления.

В рамках Послания Главы государства народу Казахстана от 1 сентября 2020 года "Казахстан в новой реальности: время действий" по улучшению семейно-демографической ситуации с 2021 года реализуется программа "Аңсаған сәби" с увеличением квот на ЭКО в 7 раз ежегодно. В 2021 году 7000 женщинам проведено ЭКО (100 %), беременность наступила в 3400 случаях, родилось 2900 детей. В 2022 году проведено женщинам 7000 процедур ЭКО.

Ежегодно принимается более 400 тысяч родов, ежедневно - 1100 родов. Ежегодно проводится около 80 тысяч операций "кесарево сечение", ежедневно около 210 оперативных родов.

В соответствии со стандартом организации акушерско-гинекологической помощи (утвержден приказом Министра здравоохранения Республики Казахстан от 26.08.2021 года № ҚР ДСМ-92) структура акушерско-гинекологического отделения в медицинских организациях (независимо от форм собственности), оказывающих амбулаторно-поликлиническую помощь, предусматривает наличие акушерско-гинекологического отделения (расположение не выше 2 этажа) с отдельным коридором, где имеется кабинет, оснащенный гидравлическим креслом, для осмотра женщин с инвалидностью.

Обеспечивается защищенность всех женщин с инвалидностью от принудительных абортов, контрацепции или стерилизации против их воли или без их осознанного согласия.

Государство предоставляет женщинам с инвалидностью возможность самостоятельно родить ребенка, предоставляя квалифицированных медицинских работников, имеющих навыки ведения беременности с экстрагенитальными диагнозами.

Каждый конкретный случай наступления беременности у женщин с ограниченными возможностями разбирается индивидуально. В зависимости от тяжести и стадии заболевания, степени инвалидности некоторым женщинам разрешается беременеть и рожать. Ведением беременности и родов у данных категории лиц занимается мультидисциплинарная группа.

В Казахстане развита сеть центров планирования семьи и репродукции, специализирующихся на сохранении и восстановлении репродуктивной функции мужчин и женщин, которые действуют в составе женских консультаций, больниц, перинатальных центров и могут являться самостоятельными организациями.

На основании вышеизложенного рекомендации пп. a), b), c), d), e) п. 40 заключительных замечаний Комитета СИДО выполняются.

Статья 13. Социальные и экономические пособия

Государства-участники принимают все соответствующие меры для ликвидации дискриминации в отношении женщин в других областях экономической и социальной жизни с тем, чтобы обеспечить на основе равенства мужчин и женщин равные права, в частности:

а) право на семейные пособия

На сегодняшний день выстроена национальная модель поддержки семей с детьми, представленная системой государственных пособий и выплат, направленных на стимулирование рождаемости и содействие воспитанию детей в семье, повышение престижа и авторитета многодетных семей и многодетных матерей, поддержку семей, воспитывающих ребенка с инвалидностью:

- вне зависимости от занятости женщины за счет средств республиканского бюджета предусмотрено единовременное пособие на рождение ребенка (размер на рождение первого, второго, третьего ребенка - 38 МРП, на четвертого и более ребенка 63 МРП);

- ежемесячное государственное пособие по уходу за ребенком до достижения полутора лет для неработающих женщин (размер по уходу на первого ребенка 5,76 МРП, на второго ребенка 6,81 МРП, на третьего ребенка 7,85 МРП, на четвертого и более ребенка 8,90 МРП);

- ежемесячное государственное пособие, назначаемое и выплачиваемое матери или отцу, усыновителю (удочерителю), опекуну (попечителю), воспитывающему ребенка с инвалидностью, до достижения им совершеннолетия (размер составляет 1,4 ПМ). В рамках Социального кодекса размер пособия с 1 июля 2023 года повышен до 1,61 ПМ;

- ежемесячное государственное пособие многодетным матерям, награжденным подвесками "Алтын алқа", "Күміс алқа" или получившим ранее звание "Мать-героиня", награжденным орденами "Материнская слава" I и II степени, выплачиваемое независимо от дохода (размер составляет 6,4 МРП). Социальным кодексом введено новое понятие – "Награжденные матери". При этом будет дифференцирован размер пособия награжденным матерям: размер пособия для матерей, награжденных подвеской "Алтын алқа", орденами "Материнская слава" I и II степеней, имеющих звание "Мать-героиня", то есть родивших и воспитавших 7 и более детей, будет повышен до 7,4 МРП. Данная дифференциация вступила в силу с 1 июля 2023 года;

- ежемесячное государственное пособие многодетным семьям, имеющим 4-х и более несовершеннолетних детей (размер пособия для семей с 4 детьми составляет 16,03 МРП, для семей с 5 детьми 20,04 МРП, с 6 детьми 24,05 МРП, с 7 детьми 28,06 МРП, с 8 и более детей – по 4 МРП на каждого ребенка);

- выплата по беременности и родам, размер которой зависит от среднемесячного дохода женщины за последние 12 месяцев;

- выплата по уходу за ребенком до 1,5 лет в размере 40 % от среднемесячного дохода за последние 2 года для работающих женщин;

- субсидирование обязательных пенсионных взносов для работающих женщин в период их нахождения в отпусках по уходу за детьми до 1,5 лет, способствующее увеличению их пенсионных накоплений, достижению адекватного уровня пенсионного обеспечения.

Меры поддержки семей, женщин с детьми предусмотрены для всех граждан Республики Казахстан, кандасов, а также иностранцев, право на получение пособия которых предусмотрено международным договором, ратифицированным Республикой Казахстан, независимо от категории и статуса.

Пособие многодетным семьям в среднем получили по состоянию на 1 января 2023 года 501,2 тыс семей на сумму 346,8 млрд тенге.

Государственная адресная социальная помощь (далее – АСП) предоставляется семьям, имеющим среднедушевой доход ниже черты бедности (70 % от прожиточного минимума), установленной в областях, городах республиканского значения, столице.

Кроме того, с 1 января 2020 года внедрен гарантированный социальный пакет для детей из числа малообеспеченных семей в возрасте от 1 до 18 лет, предусматривающий бесплатное питание по месту обучения, льготный проезд на городском общественном транспорте, обеспечение школьной формой и принадлежностями, для детей дошкольного возраста - обеспечение продуктовыми наборами и товарами бытовой химии.

За 2022 год АСП назначена более 141,5 тыс семьям или 728,7 тыс человек (в т.ч. 468,1 тыс детей, 61,8 тыс многодетных семей).

На 1 июля 2023 года АСП назначена 98,7 тыс семей, из них 517,9 тыс человек (в т.ч. 341,5 тыс детей, многодетных семей - 45,6 тыс).

Вместе с тем гарантированный социальный пакет для детей из числа малообеспеченных семей в возрасте от 1 до 18 лет с 1 января 2023 года был монетизирован в виде дополнительной выплаты детям с 1 года до 6 лет в размере 1,5 МРП.

В настоящее время действующим налоговым законодательством Республики Казахстан не предусмотрены вычеты в виде расходов по уходу за детьми и другими членами семьи, а также обложением супругов налогами по отдельности.

Вместе с тем, согласно изменениям, внесҰнным Законом Республики Казахстан от 10 декабря 2020 года № 382-VI в статью 33 Закона Республики Казахстан "О введении в действие Налогового кодекса", приостановление действия раздела 8 "Индивидуальный подоходный налог" Налогового кодекса продлено до 1 января 2025 года, в связи с чем налоговый вычет для многодетных семей вступит в силу с 1 января 2025 года.

Данный налоговый вычет предусматривает для одного из родителей многодетной семьи в 23 МРП за каждый месяц, для каждого родителя многодетной семьи в 12 МРП за каждый месяц, но в совокупности на обоих родителей в размере не более 282 МРП, определҰнного за календарный год.

Также налоговый вычет для многодетной семьи применяется в случае наличия у физического лица на 1 января календарного года, в котором применяется вычет, четырҰх и более несовершеннолетних детей, подтверждаемого копиями свидетельств о рождении таких детей.

Таким образом, во исполнение пункта 42 а) заключительных замечаний Комитета по СИДО все женщины имеют доступ к программам социальной защиты.

b) право на получение займов, ссуд под недвижимость и других форм финансового кредита.

В Республике Казахстан законодательные ограничения для получения кредитов, а также необходимость согласования со стороны родственников отсутствуют. Займы выдаются вне зависимости от полового признака.

Так, в кредитном портфеле банков 48 % (4,63 млн кредитов на общую сумму 7,35 трлн тенге) занимают кредиты женщинам. При этом доля просроченной задолженности женщин меньше, чем у мужчин и составляет 41,1 %. Количество кредитов составляет при этом 9,64 млн на общую сумму 15,32 трлн тенге.

Ипотечные кредиты составляют 4,91 трлн тенге в количестве 447 тысяч. Процентные пропорции женщин и мужчин аналогичны общим по портфелю.

В рамках Договора о техническом сотрудничестве между Европейским банком Реконструкции и Развития (далее – ЕБРР) и Правительством Республики Казахстан от 24 апреля 2015 года реализуется программа "Женщины в бизнесе". ЕБРР в рамках программы "Женщины в бизнесе" предоставлено финансирование на сумму более 100 млн долл. США, реализовано 48 местных консалтинговых проектов и 6 проектов с привлечением международных экспертов. Ресурсы предназначены для финансирования технической поддержки участвующих финансовых институтов и предприятий, возглавляемых женщинами.

В целях расширения экономических прав и возможностей женщин Азиатским Банком Развития с 2021 года были выпущены гендерные облигации на сумму 35,7 млрд тенге, за счет которых финансируется женская ипотека "Ұмай" банка "Отбасы". В рамках первых двух траншей 2074 женщинам выдано кредитов на сумму 22,4 млрд тенге. В текущем году по программе "Ұмай" планируется финансирование еще на 15,6 млрд тенге.

В 2023 году впервые микрофинансовой организацией АО "МФО "ОнлайнКазФинанс" (Solva) были размещены гендерные облигации на сумму 6,3 млрд тенге. Средства от размещения данных облигаций будут направлены на финансирование женщин в малом и среднем бизнесе.

В рамках Национального проекта по развитию предпринимательства на 2021 – 2025 годы ведҰтся активная работа по поддержке женских инициатив в предпринимательстве.

Вместе с тем с 2023 года начато микрокредитование молодых предпринимателей на льготных условиях на срок до 5 или 7 лет с процентной ставкой не более 2,5 процентов годовых. Микрокредиты предоставляются молодежи через Аграрную кредитную корпорацию (далее – АКК) и максимальная сумма микрокредитов составляет 5 миллионов тенге.

В 2023 году планируется выдача 5,8 тыс микрокредитов на сумму 28,9 млрд тенге.

Заявки на получение микрокредитов от молодежи начались с 1 марта т.г.

По состоянию на 3 августа 2023 года филиалами АКК принято 5118 заявок на сумму 23,5 млрд. тенге. Всего выдано 2385 микрокредитов на сумму 10,6 млрд. тенге.

Во исполнение пункта 42 b) заключительных замечаний Комитета по СИДО сообщаем следующее.

В соответствии с законодательством Республики Казахстан о жилищных отношениях ведется учет граждан Республики Казахстан, которым может быть предоставлено жилище из коммунального жилищного фонда или жилище, арендованное местным исполнительным органом в частном жилищном фонде. Категории граждан, которые ставятся на учет, определены в пункте 1 статьи 67 Закона "О жилищных отношениях", в том числе на учет могут встать многодетные матери, награжденные подвесками "Алтын алқа", "Күміс алқа" или получившие ранее звание "Мать-героиня", а также награжденные орденами "Материнская слава" I и II степени, женщины из социально уязвимых слоев населения, которые подпадают под условия, содержащиеся в законодательстве.

Вместе с тем для многодетных семей, состоящих в очереди из государственного жилищного фонда, предоставляется арендное жилье в порядке очередности, также есть льготные ипотечные программы "2-10-20" и "5-10-20".

Также местные исполнительные органы предоставляют жилищные сертификаты как социальная помощь или социальная поддержка в виде бюджетного кредита. В текущем году по республике выделены средства на сумму 102,7 млрд тенге на выкуп 10703 квартир.

с) право участвовать в мероприятиях, связанных с отдыхом, занятиях спортом и во всех областях культурной жизни.

В Казахстане законодательно предусмотрены меры по обеспечению доступности и стимулированию граждан к занятию физической культурой и спортом, обеспечению прав на деятельность в сфере культуры и творческой самореализации вне зависимости от гендерной принадлежности.

Так, согласно пункту 1 статьи 12 Закона Республики Казахстан "О культуре" государство гарантирует гражданам право на деятельность в области культуры путем обеспечения права на участие в культурной жизни, доступа к культурным ценностям, получения образования по специальностям культуры и искусства.

На сегодня на республиканском уровне в сфере культуры работает порядка 11754 человек (театры, библиотеки, музеи, музыка, кино, архив, книжное дело), из них более 6324 составляет женщины, более 754 из которых занимают руководящие должности.

На региональном уровне численность работников в сфере культуры составляет порядка 58829 (театры, библиотеки, музеи, музыка, кино), из них более 31260 женщины, более 2545 из которых занимают руководящие должности.

Яркими примерами творческих успехов и достижений женщин в сфере культуры являются: Еслямова Самал ‒ гран-при Каннского фестиваля "За лучшую женскую роль", Джазильбекова Аружан ‒ премия Golden Screen Awards "Лучшая женская роль", Суворова Катерина ‒ фильм "Завтра море", который вышел в октябре 2021 года на Netflix, став первым казахстанским проектом на стриминговом сервисе, Абралы Назерке Абайқызы - лауреат премии Республиканского конкурса-фестиваля "Созвездие талантов-Мир. Творчество. Дружба" и др.

В 2022 году в 7 городах страны (Астане, Алматы, Шымкенте, Актау, Талдыкоргане, Петропавловске и Семей) реализована программа "Доступный спорт". Данная программа охватила более 20 тысяч человек.

Таким образом, рекомендации пп. c), d), е) п. 42 заключительных замечаний Комитета СИДО выполняются.

Статья 14. Женщины, проживающие в сельской местности

1. Государства-участники принимают во внимание особые проблемы, с которыми сталкиваются женщины, проживающие в сельской местности, и значительную роль, которую они играют в обеспечении экономического благосостояния своих семей, в том числе их деятельность в нетоварных отраслях хозяйства, и принимают все соответствующие меры для обеспечения применения положений этой Конвенции к женщинам, проживающим в сельской местности.

На начало 2023 года в сельской местности проживает 7,6 млн чел. или 38,2 % от общей численности населения страны. Среди них 3,7 млн женщин (49,3 %) и 3,8 млн мужчин (50,7 %). Численность занятых в сельской местности в 2022 году составила 3,5 млн человек, в том числе женщин 1,6 млн человек или 45,2 %.

По данным БНС АСПиР количество зарегистрированных СХТП по АПК в 2022 году составило 19535, в том числе женщины-руководители – 3178 или 16,3 %, а в текущем году (за 6 месяцев 2023 года) составил 20069, в том числе женщины-руководители – 3281 или 16,3 %.

Количество перерабатывающих предприятий по АПК в 2022 году составило 4042, в том числе женщины-руководители – 1061 или 26,2 %, а в текущем году (за 6 месяцев 2023 года) составил 4147, в том числе женщины-руководители – 1073 или 25,8 %.

Количество зарегистрированных крестьянских хозяйств в 2022 году составило 248602, в том числе женщины-руководители – 67801 или 27,3 %, а в текущем году (за 6 месяцев 2023 года) составил 268103, в том числе женщины-руководители – 75241 или 28,1 %.

Вместе с тем в рамках программ по обеспечению занятости и повышению дохода населения принимаются меры для активного участия женщин в сельскохозяйственном производстве.

По поручению Главы государства в текущем году начата реализация проекта по повышению доходов сельского населения "Ауыл аманаты".

В текущем году для реализации проекта "Ауыл аманаты" выделено 100 млрд тенге, что позволит выдать порядка 17 тыс льготных микрокредитов населению под 2,5 % с созданием свыше 18 тысяч рабочих мест на селе.

В целом за 7 лет на проект планируется направить до 1 трлн тенге с охватом более 1 миллиона сельчан и вовлечением их в кооперативное предпринимательство с созданием порядка 350 тысяч рабочих мест.

Успешная реализация проекта станет несомненным катализатором роста доходов многих сельчан и позволит вовлечь в предпринимательство более половины сельских жителей и в первую очередь женщин.

В 2022 году в рамках проекта "Ауыл аманаты" микрокредиты получили 55 человек на сумму 246,5 млн тенге, из них мужчин – 40 человек на сумму 178,4 млн тенге, женщин – 15 человек или 27,3 % на сумму 68,1 млн тенге.

В текущем году микрокредиты выданы 1154 человек на сумму 5,8 млрд тенге, из них мужчины – 721 человек на сумму 3,6 млрд тенге, женщины – 433 человек или 37,5 % на сумму 2,2 млрд тенге.

С целью обеспечения населения и бизнеса высокоскоростным доступом к сети интернет со скоростью не менее 100 Мбит/с, в том числе сельских, реализуется национальный проект в области связи "Доступный Интернет" на 2023 – 2027 годы.

В рамках национального проекта предусмотрены мероприятия по обеспечению широкополосным доступом к сети Интернет сельских населенных пунктов.

Таким образом, планируется обеспечить оптическими линиями связи более 3000 сел или 1,2 миллиона человек (2024 год – 475 сел, 2025 год – 795 сел, 2026 год – 954 сел, 2027 год – 959 сел).

Вместе с тем для решения вопроса обеспечения широкополосным доступом к сети Интернет малых отдаленных сельских населенных пунктов (менее 250 жителей), где отсутствуют какие-либо технологии связи, планируется использование космической системы связи.

Проект обеспечит 504 села услугами Интернет. В качестве технологии абонентского доступа рассматривается точка коллективного доступа.

В свою очередь в 2023 году в рамках вышеуказанного проекта планируется обеспечить услугами связи 176 сел из 504.

По итогам 2022 года доля пользователей-женщин компьютером в возрасте 6-74 лет составляет 89,9 % (в 2021 году – 88,9 %, в 2020 году – 85,4 %), доля пользователей Интернет ‒ 94,2 % (в 2021 году – 92,6 %, в 2020 году – 88,0 %)

Таким образом, рекомендация п. 44 а) Комитета СИДО частично выполняется.

Вместе с тем в целях выявления наиболее перспективных проектов в регионах, кооперации односельчан для создания уникальной продукции с применением местных ресурсов и традиций, в особенности привлечения женщин к данному проекту, с конца 2021 года стартовал в пилотном режиме проект "Одно село – один продукт" (далее - ОСОП). Пилотный проект реализован в 4 регионах (Жамбылская, Западно-Казахстанская, Костанайская, Мангистауская области).

В рамках реализации пилотного проекта ОСОП акцент был сделан на выявление потребностей сельской аудитории в обучении и повышении их профессиональных навыков, и "прокачке" личностных качеств. Проведено порядка 25 тренингов, включая как общие тренинги по кооперации, лидерскому потенциалу, креативным подходам в развитии местной продукции, так и точечные тренинги по приоритетным направлениям (например, по технологии производства сыров, хлебобулочных изделий из хмеля, войлочных игрушек и сувениров и др.).

При поддержке структуры "ООН-женщины" реализован проект: "Поддержка деятельности центров по женскому предпринимательству, внедрения философии "Одно село - один продукт" в Казахстане".

В рамках данного проекта разработан проект Стратегии развития ЦРЖП, национальными экспертами проведен анализ проблем и перспектив развития "женских отраслей" в Казахстане, проведен пресс-тренинг для представителей СМИ на тему "Как не упустить важное при освещении темы гендерной политики", 45 офлайн- и онлайн-тренингов для женщин-предпринимателей с общим охватом более 1200 женщин из 17 регионов, обратившихся в центры в регионах, и для участников (лидеров) проекта и другие.

2. Государства-участники принимают все соответствующие меры для ликвидации дискриминации в отношении женщин в сельских районах, с тем чтобы обеспечить на основе равенства мужчин и женщин их участие в развитии сельских районов и получении выгод от такого развития и, в частности, обеспечивают таким женщинам право:

а) участвовать в разработке и осуществлении планов развития на всех уровнях.

Сельские женщины принимают активное участие в разработке и осуществлении планов развития своих аулов и сел, они работают во всех сферах экономики. На 1 января 2023 года женщины являются руководителями более 65 тыс или более 27 % крестьянских или фермерских хозяйств, в 2011 году эта доля составляла 11 %.

Информация касательно представленности женщин на уровне принятия решений содержится в части І. Общие сведения.

b) на доступ к соответствующему медицинскому обслуживанию, включая информацию, консультации и обслуживание по вопросам планирования размера семьи.

Информация касательно доступа к соответствующему медицинскому обслуживанию, включая информацию, консультации и обслуживание по вопросам планирования размера семьи содержится в статье 12.

с) непосредственно пользоваться благами программ социального страхования.

Согласно законодательству, регулирующему основы обязательного социального страхования, в Казахстане право на получение социальных выплат по уходу за ребенком возникает при наступлении случаев социального риска.

При этом, как социальная выплата из Государственного фонда социального страхования, так и пособие по уходу за ребенком до 1,5 лет из республиканского бюджета выплачивается лицу, осуществляющему уход за ребенком до достижения возраста 1,5 лет (для социальной выплаты по уходу за ребенком из ГФСС также обязательными условиями являются: участие в системе ОСС и потеря дохода в связи с уходом за ребенком до 1,5 лет).

Таким образом, исходя из установленных законодательством норм гендерные различия не установлены, и уход за ребенком может осуществлять как мужчина (отец), так и женщина (мать).

d) получать все виды подготовки и формального и неформального образования, включая функциональную грамотность, а также пользоваться услугами всех средств общинного обслуживания, консультативных служб по сельскохозяйственным вопросам, в частности, для повышения их технического уровня.

На законодательном уровне обеспечен равный доступ мужчин и женщин к образованию, который в полной мере реализуется на практике (см. статью 10).

е) организовать группы самопомощи и кооперативы, с тем чтобы обеспечить равный доступ к экономическим возможностям посредством работы по найму или независимой трудовой деятельности.

С принятием Закона Республики Казахстан "О сельскохозяйственных кооперативах" в 2015 году устранены основные барьеры для развития кооперации. Так, кооперативы переведены из разряда некоммерческих в коммерческие и получили возможность распределения прибыли в сельхозкооперативе, сохранены принципы демократичности (один член – один голос), предусмотрены финансовые меры и налоговые льготы.

На сегодняшний день сельхозкооперативам доступны все имеющиеся меры государственной поддержки на равных условиях с остальными СХТП, в том числе и за счет местных бюджетов.

Более того, в настоящее время для стимулирования кооперации в рамках инвестиционного субсидирования предусмотрена приоритетность и повышенный норматив на субсидирование стоимости приобретаемой техники и оборудования для сельхозкооперативов до 50 % за счет средств местного бюджета.

В налоговом законодательстве сельхозкооперативы подпадают под специальный налоговый режим, предусматривающий 70 %-ую льготу по всем налогам.

Кроме того, в рамках масштабирования проекта "Ауыл аманаты" по повышению доходов сельского населения (далее – проект "Ауыл аманаты") путем сельхозкооперации планируется создание сельхозкооперативов в каждом сельском округе, которые будут задействованы в производстве, переработке, сбыте, хранении сельскохозяйственной продукции, снабжении средствами производства и материально-техническими ресурсами.

В рамках данного проекта для развития сельхозкооперативов предусмотрено получение кредита (это 8 тысяч МРП или 27,6 млн тенге), что должно способствовать приобретению сельхозтехники, необходимого оборудования и открытию малых цехов по переработке растениеводческой и животноводческой продукции.

В 2022 – 2023 годах в рамках указанного проекта распределены 1209 микрокредитов на сумму более 6 млрд тг, из них 448 микрокредитов получили женщины на сумму 2,3 млрд тг, что составляет 37,2 % от общей доли выданных кредитов.

f) участвовать во всех видах коллективной деятельности.

В Казахстане нет ограничений сельским женщинам участвовать в коллективной деятельности. Как отмечено выше, сельские женщины наравне с мужчинами осущестляют право на образование, здравоохранение, занятость, досуг, спорт и другие.

g) на доступ к сельскохозяйственным кредитам и займам, системе сбыта, соответствующей технологии и на равный статус в земельных и аграрных реформах, а также в планах перезаселения земель.

Земли сельскохозяйственного назначения предоставляются на конкурсной основе. Таким образом, всем гражданам и юридическим лицам земельные участки сельскохозяйственного назначения предоставляются на общих основаниях, предусмотренных Земельным кодексом Республики Казахстан.

В соответствии с Земельным кодексом Республики Казахстан для отдельных категорий граждан отсутствует прерогатива предоставления земельных участков, в том числе по гендерному признаку.

На востребованность земель сельскохозяйственного назначения со стороны женского населения влияет регулирование развития АПК и сельских территорий.

На сегодня механизация фермерского труда больше не требует от сельхозработника физической силы. Теперь в животноводстве и растениеводстве большую роль играют внедрение научных методов, а значит образование. Таким образом, возможно привлечение женщин к ведению сельского хозяйства и руководящим ролям в фермерских хозяйствах.

Численность взрослого населения, владеющего землей (количество собственников и землепользователей), в 2022 году по республике составила 436337 чел., в том числе: мужчины – 345546 чел.; женщины – 90791 чел., из них: городское население (женщины) – 34478 чел.; сельская местность (женщины) – 56313 чел.

h) пользоваться надлежащими условиями жизни, особенно жилищными условиями, санитарными услугами, электро-и водоснабжением, а также транспортом и средствами связи.

В соответствии с поручением Главы государства с 2019 года проводится планомерная работа по реализации проекта "Ауыл – Ел бесігі".

Целью проекта является улучшение качества жизни сельчан за счет модернизации инфраструктуры с доведением еҰ до параметров новых региональных стандартов.

Достижение данной цели осуществляется за счет реализации задач по развитию социальной и инженерной инфраструктуры, обеспечению доступности социальных услуг для сельских жителей, а также созданию комфортной среды проживания.

В 2023 году на реализацию проекта "Ауыл – Ел бесігі" в бюджете предусмотрено 198,2 млрд тенге, в том числе на модернизацию 421 социальных объектов в сельских населенных пунктах 58,9 млрд тенге.

В рамках средств, выделенных на модернизацию социальных объектов, будет охвачено 114 проектов образования, 58 здравоохранения, 249 культуры и спорта.

В целом комплексный подход к развитию сельской местности позволит значительно повысить качество жизни и благосостояние сельских жителей к 2027 году.

Статья 15. Равенство перед законом и гражданское право

1. Государства-участники признают за женщинами равенство с мужчинами перед законом.

Конституцией Республики Казахстан установлено равенство всех перед законом и судом.

В соответствии с пунктом 1 статьи 2 Гражданского кодекса (далее – ГК РК) "гражданское законодательство основывается на признании равенства участников регулируемых им отношений, неприкосновенности собственности, свободе договора, недопустимости произвольного вмешательства кого-либо в частные дела, необходимости беспрепятственного осуществления гражданских прав, обеспечении восстановления нарушенных прав, их судебной защите".

Кодексами уголовным, об административных правонарушениях так же признано равенство лиц, совершивших уголовные правонарушения, перед законом независимо от происхождения, социального, должностного и имущественного положения, пола, расы, национальности, языка, отношения к религии, убеждений, принадлежности к общественным объединениям, места жительства или любых иных обстоятельств.

2. Государства-участники предоставляют женщинам одинаковую с мужчинами гражданскую правоспособность и одинаковые возможности ее реализации. Они, в частности, обеспечивают им равные права при заключении договоров и управлении имуществом, а также равное отношение к ним на всех этапах разбирательства в судах и трибуналах.

В соответствии со статьей 13 Конституции Республики Казахстан "каждый имеет право на признание его правосубъектности и вправе защищать свои права и свободы всеми не противоречащими закону способами, включая необходимую оборону. Каждый имеет право на судебную защиту своих прав и свобод. Каждый имеет право на получение квалифицированной юридической помощи. В случаях, предусмотренных законом, юридическая помощь оказывается бесплатно".

Согласно статье 13 ГК РК "способность иметь гражданские права и нести обязанности (гражданская правоспособность) признается в равной мере за всеми гражданами. Правоспособность гражданина возникает в момент его рождения и прекращается смертью".

Никто не может быть ограничен в правоспособности и дееспособности иначе, как в случаях и порядке, предусмотренных законодательными актами. Полный или частичный отказ гражданина от правоспособности или дееспособности и другие сделки, направленные на ограничение правоспособности или дееспособности, ничтожны, за исключением случаев, когда такие сделки допускаются законодательными актами (ст. 18 ГК РК).

В соответствии с Законом Республики Казахстан "Об адвокатской деятельности и юридической помощи" гарантированная государством юридическая помощь (далее – ГГЮП) оказывается для определенной категории граждан на бесплатной основе (ст. 18). Оплата за юридическую помощь производится государством (ГГЮП оказана в 2022 году – 169760 лицам, в 2023 году по состоянию на апрель – 48398 лицам).

20 июня 2022 года принят Закон Республики Казахстан "О внесении изменений и дополнений в некоторые законодательные акты Республики Казахстан по вопросам совершенствования законодательства в сферах интеллектуальной собственности и оказания гарантированной государством юридической помощи", в рамках которого круг субъектов значительно расширен.

Теперь к ним также относятся: физические лица по вопросам возмещения вреда, причиненного смертью кормильца; причиненного повреждением здоровья, связанным с работой, либо причиненного уголовным правонарушением; жертвы сексуального насилия, торговли людьми, акта терроризма либо подвергшиеся пыткам по вопросам обеспечения и защиты их прав и законных интересов, связанных с данным статусом или ситуацией; физические лица, являющиеся участниками Великой Отечественной войны, лицами, приравненными по льготам к участникам Великой Отечественной войны, а также ветеранами боевых действий на территории других государств, военнослужащими срочной службы, инвалидами первой и второй групп, пенсионерами по возрасту, по вопросам, не связанным с предпринимательской деятельностью; многодетные семьи по вопросам, не связанным с предпринимательской деятельностью; малообеспеченные лица (семьи).

28 марта 2023 года в единую бюджетную классификацию по 005 программе, утверждҰнной Законом Республики Казахстан "О республиканском бюджете", включены юридические консультанты.

Из республиканского бюджета для реализации программы выделено средств в 2021 году – 1669454 тенге, в 2022 году – 2356905000 тенге, на 2023 год – 2719506000 тенге.

В настоящее время по республике адвокатскую деятельность осуществляет 5891 граждан, из них задействовано в оказании ГГЮП 2278, что составляет 39 % от общего числа адвокатов.

Общее количество юридических консультантов в Казахстане насчитывается 13010 человек, также ведется работа по привлечению их в систему ГГЮП.

С внесением изменений количество граждан, которым оказывается ГГЮП, возросло.

К примеру, в 2021 году ГГЮП оказана 122337 гражданам, тогда как по итогам 2022 года данное количество составило 169495 граждан. За 4 месяца 2023 года ГГЮП оказано 48398 гражданам.

По состоянию на 2022 год разбивка по видам оказания ГГЮП следующая: по уголовным делам 102516 граждан, по гражданским делам 2755 граждан, по административным делам 5262 гражданина.

Также возросло количество граждан, получивших ГГЮП в виде правового консультирования (2021 г. – 16786, 2022 г. – 53051, 2023 г. - 18516).

Если в 2021 году правовое консультирование получило всего 12,6 % граждан от общего количества, то в 2022 году количество правового консультирования составило 32 % от общего числа, что свидетельствует об увеличении данного показателя в 3 раза.

3. Государства-участники соглашаются, что все договоры и все другие частные документы любого рода, имеющие своим правовым последствием ограничение правоспособности женщин, считаются недействительными.

Как указано выше, никто не может быть ограничен в правоспособности и дееспособности иначе, как в случаях и порядке, предусмотренных законодательными актами. При заключении сделок, подписании договоров и других гражданско-правовых отношениях каждый имеет право подписи и право голоса.

Каждый вправе обратиться в суд за защитой нарушенных или оспариваемых прав, свобод или законных интересов (п.1 ст. 8 Гражданского процессуального кодекса Республики Казахстан).

Закон не содержит ограничений для обращения в суд с иском в зависимости от пола, т.е. женщина имеет равные права с мужчинами. В Гражданском процессуальном кодексе Республики Казахстан, Уголовно-процессуальном кодексе Республики Казахстан, Кодексе Республики Казахстан об административных правонарушениях предусмотрены нормы, регламентирующие правовой статус участников процесса. Каких-либо положений, влияющих на весомость показаний в зависимости от принадлежности к тому или иному полу, не предусмотрено.

4. Государства-участники предоставляют мужчинам и женщинам одинаковые права в отношении законодательства, касающегося передвижения лиц и свободы выбора места проживания и местожительства.

Согласно статье 21 Конституции Республики Казахстан каждому, кто законно находится на территории Республики Казахстан, принадлежит право свободного передвижения по ее территории и свободного выбора местожительства, кроме случаев, оговоренных законом, а также каждый имеет право выезжать за пределы Республики Казахстан. Граждане Республики Казахстан имеют право беспрепятственного возвращения в республику.

Касательно пункта 48 а) заключительных замечаний Комитета СИДО: женщинам с инвалидностью государством предоставляются специальные социальные услуги в порядке, предусмотренном Социальным кодексом Республики Казахстан, вступившим в действие с 1 июля 2023 года.

Лица с инвалидностью, в том числе женщины с инвалидностью, обеспечиваются техническими средствами и услугами реабилитации на основании индивидуальной программы абилитации и реабилитации.

Касательно пункта 48 b) заключительных замечаний Комитета СИДО: Казахстан привержен обеспечению прав человека и основных свобод в соответствии с международными нормами и принципами, закрепленными во Всеобщей декларации прав человека.

В Конституции Республики Казахстан прямо оговаривается, что "осуществление прав и свобод человека гражданином не должно нарушать права и свободы других людей, а также посягать на конституционный строй и общественную мораль".

Поэтому Казахстан целенаправленно реализует свою политику защиты прав человека и обеспечения личной безопасности каждого гражданина казахстанского общества в строгом соответствии с конституционными принципами и гарантиями.

Касательно пункта 48 с) заключительных замечаний Комитета СИДО: по состоянию на 1 июня т.г. в стране имеют статус беженцев 327 человек. Статус лиц, ищущих убежище, имеют 642 человека.

Правовое положение лиц, ищущих убежище, и беженцев независимо от пола на территории Республики Казахстан определяется Законом Республики Казахстан "О беженцах".

Беженцы наравне с гражданами Республики Казахстан имеют право на получение гарантированного объема бесплатной медицинской помощи (полный пакет ГОБМП), в том числе при заболеваниях, представляющих опасность для окружающих, по перечню и в объеме, определяемых уполномоченным органом (ст. 83 Кодекса Республики Казахстан "О здоровье народа и системе здравоохранения").

Также указанные лица вправе получить медицинскую помощь в рамках системы обязательного социального медицинского страхования и добровольного медицинского страхования наравне с гражданами Республики Казахстан при наличии оплаты за страхование.

Лицам без гражданства, временно пребывающим в Республике Казахстан, лицам, ищущим убежище, экстренная и плановая медицинская помощь предоставляется на платной основе за счет ДМС, благотворительных организаций или по линии учреждений социальной защиты (центры адаптации).

Согласно Закону Республики Казахстан "О беженцах" лица, ищущие убежище, также имеют право на свободу труда или предпринимательской деятельности (ст. 8).

По доступу беженцев к мерам социального обеспечения пунктом 30 Плана действий по реализации Концепции миграционной политики Республики Казахстан на 2023 – 2027 годы ведется работа по внесению изменений в НПА в целях имплементации положений Конвенции 1951 года.

Постановлением Правительства Республики Казахстан от 9 марта 2010 года № 183 приняты Правила присвоения, продления, лишения и прекращения статуса беженца.

Настоящие Правила разработаны в соответствии с Законом Республики Казахстан "О беженцах" и определяют порядок присвоения, продления, лишения и прекращения статуса беженца независимо от пола ходатайствующих лиц, ищущих убежище.

Также приказом Министра труда и социальной защиты населения Республики Казахстан от 7 апреля 2022 года № 118 утверждены Правила регистрации и рассмотрения ходатайства о присвоении статуса беженца.

Согласно данным правилам собеседование проводится в изолированном помещении без допуска посторонних лиц. Если лицо, ищущее убежище, не владеет казахским или русским языком, а ответственный исполнитель Министерства труда и социальной защиты населения Республики Казахстан, проводящий собеседование, не владеет языком заявителя, приглашается переводчик.

Собеседование с несовершеннолетними проводится в присутствии их законных представителей.

Собеседование с лицами, ищущими убежище, опасения которых стать жертвами преследований связаны с угрозой либо фактами сексуального насилия, пытками, гендерным фактором, другими мотивами, требующими создания атмосферы доверительного общения, проводится лицами одного пола с заявителем.

Пунктом 30 Плана действий по реализации Концепции миграционной политики Республики Казахстан на 2023 – 2027 предусмотрена подготовка предложений по имплементации норм национального законодательства с положениями Конвенции 1951 года (в части предоставления беженцам, лицам, ищущим убежище, и лицам без гражданства на территории Республики Казахстан доступа к медицинской помощи, трудоустройству, образованию и социальной помощи наравне с гражданами и постоянно проживающими иностранцами в период их нахождения на территории Казахстана для достижения устойчивого социального и экономического развития и полной их продуктивной занятости) и внесение изменений в нормативные правовые акты с учетом одобренных предложений.

Статья 16. Равенство в браке и семейное право

1. Государства-участники принимают все соответствующие меры для ликвидации дискриминации в отношении женщин во всех вопросах, касающихся брака и семейных отношений, и, в частности, обеспечивают на основе равенства мужчин и женщин:

a) одинаковые права на вступление в брак.

Кодексом Республики Казахстан "О браке (супружестве) и семье" (далее – Кодекс о браке) запрещаются любые формы ограничения прав граждан при вступлении в брак и в семейных отношениях по мотивам происхождения, социального, должностного и имущественного положения, расы, национальности, языка, отношения к религии или по любым иным обстоятельствам.

За 6 месяцев 2023 года зарегистрировано 53835 актов о заключении браков. В 2022 году количество официально зарегистрированных браков составило – 128359; за 2021 год – 140256; за 2020 год – 128839.

b) одинаковые права на свободный выбор супруга и на вступление в брак только со своего свободного и полного согласия.

В соответствии со статьей 9 Кодекса о браке для заключения брака необходимы свободное и полное согласие мужчины и женщины, вступающих в брак, и достижение ими брачного возраста.

Согласно статье 2 Кодекса о браке признается брак, заключенный только государственными органами. Брак, заключенный по религиозным обрядам и церемониям, не приравнивается к зарегистрированному в регистрирующих органах браку и не порождает соответствующих правовых последствий. Браком не признается фактическое сожительство как мужчины и женщины, так и лиц одного пола. Вместе с тем законодательство Республики Казахстан не запрещает женщинам-инвалидам вступление в брак и опеку над детьми.

Согласно статье 222 Кодекса о браке, если присутствие в регистрирующем органе, загранучреждении Республики Казахстан при подаче заявления о заключении брака обоих лиц, вступающих в брак, невозможно или крайне затруднительно (отдаленность проживания друг от друга, тяжелое заболевание, инвалидность, связанная с затруднениями в передвижении, прохождение воинской службы и другие), заявление о заключении брака, заполненное по установленной форме и подписанное обоими лицами, вступающими в брак, может быть подано одним из них.

Подпись отсутствующего лица может быть засвидетельствована начальником регистрирующего органа, сотрудником загранучреждения Республики Казахстан и скреплена печатью регистрирующего органа, загранучреждения Республики Казахстан по месту нахождения гражданина, нотариусом или иным должностным лицом, которому в соответствии с законами Республики Казахстан предоставлено право совершать нотариальные действия, а также в порядке, указанном в вышеотмеченной статье.

Статьей 10 Кодекса о браке установлен брачный возраст для мужчин и женщин – 18 лет, и который может быть снижен на срок не более двух лет при беременности супруги и рождении общего ребенка. Снижение брачного возраста допускается только с согласия лиц, вступающих в брак. Брак между лицами, не достигшими брачного возраста, или лица, достигшего брачного возраста, с лицом, не достигшим брачного возраста, разрешается только с письменного согласия родителей либо попечителей лиц, не достигших брачного возраста.

c) одинаковые права и обязанности в период брака и при его расторжении.

Согласно статье 30 Кодекса о браке супруги пользуются равными правами и несут равные обязанности. Вопросы материнства, отцовства, воспитания, образования детей, места жительства, пребывания супругов и другие вопросы жизни семьи решаются супругами совместно.

Прекращение брака не прерывает и не прекращает правоотношений между родителями и детьми, рожденными или усыновленными в этом браке.

В соответствии со статьей 16 Кодекса о браке брак может быть прекращен путем его расторжения по заявлению одного или обоих супругов, а также по заявлению опекуна супруга (супруги), признанного судом недееспособным. Расторжение брака невозможно без согласия супруги в период ее беременности и течение первого года жизни ребенка.

Согласно статье 17 Кодекса о браке расторжение брака в регистрирующих органах производится при взаимном согласии на расторжение брака супругов, не имеющих общих несовершеннолетних детей, и при отсутствии имущественных и иных претензий друг к другу.

При расторжении брака в судебном порядке супруги могут представить на рассмотрение суда соглашение о том, с кем из них будут проживать несовершеннолетние дети, о порядке выплаты средств на содержание детей и (или) нетрудоспособного нуждающегося супруга, размерах этих средств либо о разделе общего имущества супругов, об определении порядка общения родителя с ребенком. В решении суда указываются фамилии супругов после расторжения брака.

Число заявлений, касающихся имущественных споров между супругами при расторжении брака (в разбивке по признаку проживания в городе или сельской местности и полу заявителей):

иски о разделе имущества:

В 2022 году - окончено 2445 дел, из них с вынесением решения - 934 (удовлетворено 714 или 76,4 %), по искам женского пола - по 1693 делам.

За 7 месяцев 2023 года – окончено 1308 дел, из них с вынесением решения - 526 (удовлетворено 411 или 78,1 %), по искам женского пола - по 904 делам.

Число запретительных ордеров, выданных женщинам (в отношении их супруга) в ситуациях бытового насилия:

за 2022 год - по 506 делам запрещено лицу, совершившему бытовое насилие, проживать в индивидуальном жилом доме или вопреки воле потерпевшего разыскивать, преследовать (за 7 месяцев 2023 года – 226).

d) одинаковые права и обязанности мужчин и женщин как родителей, независимо от их семейного положения, в вопросах, касающихся их детей; во всех случаях интересы детей являются преобладающими.

В соответствии со статьей 68 Кодекса о браке родители имеют равные права и несут равные обязанности в отношении своих детей (родительские права). Родительские права прекращаются при достижении детьми возраста восемнадцати лет (совершеннолетия), а также вступлении несовершеннолетних детей в брак. Согласно статье 70 Кодекса о браке родители имеют преимущественное право на воспитание своего ребенка перед всеми другими лицами. Родители имеют право и обязаны воспитывать и заботиться о здоровье своего ребенка. Родители, воспитывающие ребенка, несут ответственность за обеспечение необходимых условий жизни для его физического, психического, нравственного и духовного развития.

Согласно статье 138 Кодекса о браке в обязанности родителей входит полное содержание несовершеннолетних детей. Порядок и форма предоставления содержания несовершеннолетним детям определяются родителями самостоятельно. В случае, если родители добровольно не предоставляют средства на содержание своим несовершеннолетним детям, а также совершеннолетним детям, обучающимся в системе общего среднего, технического и профессионального, послесреднего образования, в системе высшего образования по очной форме обучения в возрасте до двадцати одного года, эти средства с них взыскиваются в судебном порядке.

В соответствии со статьей 147 Кодекса о браке супруги обязаны материально поддерживать друг друга.

Родители являются законными представителями своих детей и выступают в защиту их прав и интересов в отношениях с любыми физическими и юридическими лицами, в том числе в судах, без специальных полномочий.

Согласно статье 66 Кодекса о браке ребенок имеет право собственности на полученные им доходы, имущество, полученное им в дар или в порядке наследования, а также на любое другое имущество, приобретенное на его средства. Законом предусмотрены равные права наследования для девочек и мальчиков независимо от гендерного признака, в отношении движимого и недвижимого имущества.

За 6 месяцев 2023 года зарегистрировано 189515 актов о рождении. В 2022 году число официально зарегистрированных рождений составило – 403893; за 2021 год – 446491; за 2020 – 426824.

e) одинаковые права свободно и ответственно решать вопрос о числе детей и промежутках между их рождениями и иметь доступ к информации, образованию, а также средствам, которые позволяют им осуществлять это право.

Права граждан Республики Казахстан и семьи в сфере охраны репродуктивных прав регулируется Кодексом о здоровье. Согласно статье 79 Кодекса о здоровье граждане Республики Казахстан вправе на свободный репродуктивный выбор и свободное принятие решения относительно количества детей и времени их рождения в браке или вне брака, интервалов между рождениями, необходимых для сохранения здоровья матери и ребенка.

f) одинаковые права и обязанности быть опекунами, попечителями, доверителями и усыновителями детей или осуществлять аналогичные функции, когда они предусмотрены национальным законодательством; во всех случаях интересы детей являются преобладающими

В соответствии со статьей 122 Кодекса о браке опекунами или попечителями могут быть только совершеннолетние лица независимо от гендерного признака, за исключением лиц, указанных в упомянутой статье.
В вопросах опеки, попечительства и усыновления женщины имеют равные права с мужчинами.

Опекун или попечитель могут быть назначены только с его согласия. При назначении ребенку опекуна или попечителя учитываются нравственные и иные личные качества опекуна или попечителя, способность его к выполнению обязанностей опекуна или попечителя, отношения между опекуном или попечителем и ребенком, отношение к ребенку членов семьи опекуна или попечителя, а также, если это возможно, желание самого ребенка. Если лицо, назначаемое опекуном или попечителем над несовершеннолетним, состоит в браке, требуется обязательное согласие его супруга. Опекуны или попечители выступают в защиту прав и интересов своих подопечных в отношениях с любыми лицами, в том числе в суде, без специального подтверждения полномочий.

Смерть мужа не влечет ограничения родительских прав матери детей. Права на опеку своих детей женщиной не утрачиваются ни при вступлении в брак, ни при его расторжении. Замужество женщины по действующему законодательству не отражается на ее родительских правах.

g) равные личные права мужа и жены, в том числе право выбора фамилии, профессии и занятия.

Согласно статье 30 Кодекса о браке каждый из супругов свободен в выборе рода деятельности, профессии и вероисповедания. Вопросы материнства, отцовства, воспитания, образования детей, места жительства, пребывания супругов и другие вопросы жизни семьи решаются супругами совместно.

В соответствии с Конституцией Республики Казахстан каждый имеет право на свободу труда, свободный выбор рода деятельности и профессии. Принудительный труд допускается только по приговору суда либо в условиях чрезвычайного или военного положения. Каждый имеет право на условия труда, отвечающие требованиям безопасности и гигиены, на вознаграждение за труд без какой-либо дискриминации, а также на социальную защиту от безработицы.

В соответствии со статьей 31 Кодекса о браке при заключении брака супруги по своему желанию выбирают фамилию одного из них в качестве общей фамилии либо каждый из супругов сохраняет свою добрачную фамилию, либо один (оба) присоединяет к своей фамилии фамилию другого супруга. Соединение фамилий не допускается, если добрачная фамилия хотя бы одного из супругов является двойной.

Согласно подпункту 1) пункта 1 статьи 100 ТК РК работодатель обязан предоставить отпуск без сохранения заработной платы работнику по уходу за ребенком до достижения им возраста трех лет: по выбору родителей – матери либо отцу ребенка.

h) равные права супругов в отношении владения, приобретения, управления, пользования и распоряжения имуществом как бесплатно, так и за плату.

В соответствии со статьей 32 Кодекса о браке законным режимом имущества супругов является режим их общей совместной собственности, если брачным договором не установлено иное. Имущество, нажитое супругами во время брака (супружества), является их общей совместной собственностью.

К имуществу, нажитому супругами во время брака (супружества), относятся суммы доходов каждого из супругов от трудовой деятельности, предпринимательской деятельности и результатов интеллектуальной деятельности, суммы доходов с общего имущества супругов и раздельного имущества каждого из супругов, полученные ими пенсии, пособия, пенсионные накопления, за исключением единовременных пенсионных выплат из единого накопительного пенсионного фонда в целях улучшения жилищных условий и (или) оплаты лечения, а также иные денежные выплаты, не имеющие специального целевого назначения (суммы материальной помощи, суммы, выплаченные в возмещение ущерба в связи с утратой трудоспособности, вследствие увечья либо иного повреждения здоровья, и другие). Общим имуществом супругов являются также приобретенные за счет суммы общих доходов супругов движимое и недвижимое имущество, ценные бумаги, паи, вклады, доли в уставном капитале, внесенные в кредитные организации или в иные организации, и любое другое нажитое супругами в период брака (супружества) имущество независимо от того, на чье имя в семье оно приобретено либо кем из супругов внесены денежные средства, в том числе имущество, приобретенное за счет единовременных пенсионных выплат из единого накопительного пенсионного фонда в целях улучшения жилищных условий.

Право на общее имущество супругов принадлежит также супругу, который в период брака (супружества) осуществлял ведение домашнего хозяйства, уход за детьми или по другим уважительным причинам не имел самостоятельного дохода.

Владение, пользование и распоряжение общим имуществом супругов осуществляются по обоюдному согласию супругов.

2. Обручение и брак ребенка не имеют юридической силы и принимаются все необходимые меры, включая законодательные, с целью определения минимального брачного возраста и обязательной регистрации браков в актах гражданского состояния.

Как отмечено выше, Кодексом о браке установлен брачный возраст для мужчин и женщин – 18 лет, и который может быть снижен на срок не более двух лет при беременности супруги и рождении общего ребенка.

Снижение брачного возраста допускается только с согласия лиц, вступающих в брак. Брак между лицами, не достигшими брачного возраста, или лица, достигшего брачного возраста, с лицом, не достигшим брачного возраста, разрешается только с письменного согласия родителей либо попечителей лиц, не достигших брачного возраста.

Вместе с тем, законодательством Республики Казахстан не предусмотрено обручение детей. На сегодняшний день случаев обручения детей не зафиксировано.

Кроме того, Духовным управлением мусульман Казахстана (далее – ДУМК) свидетельство о заключении брака выдается лишь после предоставления официального документа из отдела регистрации актов гражданского состояния.

Также священнослужители ДУМК на постоянной основе проводят разъяснительную работу среди прихожан по вопросам семейных ценностей, а также духовно-нравственному воспитанию молодҰжи.

Касательно пунктов 46 b) и c) заключительных замечаний Комитета СИДО: в случаях принудительных браков и похищения невест ответственность лица регламентируется по статье 125 УК (Похищение человека).

Вопросы по созданию механизмов для выявления случаев детских и/или принудительных браков и похищения невест (в рамках уголовного судопроизводства) обсуждались в рамках межведомственных рабочих групп и других диалоговых площадках.

Согласно статистическим данным за 2022 год по статье 125 УК (Похищение человека) в суды поступило 10 дел в отношении 21 лица (в 2021 году - 24 дела в отношении 54 лиц, в 2020 году - 15 дел в отношении 30 лиц), из них рассмотрено с вынесением приговора 13 дел (в 2021 году - 15 дел, в 2020 году - 11 дел).

Осуждено за 2022 год 30 лиц (в 2021 году 34 лица, в 2020 году 41 лицо), из них к лишению свободы 24 лица (в 2021 году - 26 лиц, 8 осуждены условно; в 2020 году - 33 лица, к ограничению свободы - 3, условно - 5), остальные освобождены от наказания.

Суд принимает все предусмотренные законом меры для всестороннего, полного и объективного исследования обстоятельств, необходимых и достаточных для правильного разрешения дела.

Также Законом Республики Казахстан от 30 декабря 2020 года "О внесении изменений и дополнений в некоторые законодательные акты Республики Казахстан по вопросу реализации отдельных положений Послания Главы государства народу Казахстана от 1 сентября 2020 года "Казахстан в новой реальности: время действий" ужесточены наказания за преступления против половой неприкосновенности несовершеннолетних, т.е. деяний, предусмотренных статьей 122 (Половое сношение или иные действия сексуального характера с лицом, не достигшим шестнадцатилетнего возраста).

Заключение

В Казахстане принимаются конкретные меры по реализации Конвенции.

В 2022 году актуализирована Концепция семейной и гендерной политики до 2030 года. Концепцией и Планом действий по еҰ реализации предусмотрены долгосрочные и краткосрочные показатели гендерной политики.

Выпускается ежегодный статистический сборник "Женщины и мужчины Казахстана".

Основным законодательным актом в сфере гендерной политики является принятый в 2009 году Закон Республики Казахстан "О государственных гарантиях равных прав и равных возможностей мужчин и женщин".

Приняты: Закон Республики Казахстан "О внесении изменений и дополнений в некоторые законодательные акты Республики Казахстан по вопросу реализации отдельных положений Послания Главы государства народу Казахстана от 1 сентября 2020 года "Казахстан в новой реальности: время действий", которым ужесточены наказания за насильственные преступления в отношении женщин и детей (2020 г.), изменения в Трудовой кодекс Республики Казахстан по исключению Списка работ, на которых ограничивается труд женщин (2021 г), поправки в Закон Республики Казахстан "О выборах в Республике Казахстан", согласно которым партийные списки формируются с учетом не менее 30% представительства лиц с инвалидностью, женщин и молодежи при распределении депутатских мандатов (2022 г.), Закон Республики Казахстан "О внесении изменений и дополнений в некоторые законодательные акты Республики Казахстан по вопросам прав человека в сфере уголовного судопроизводства, исполнения наказания, а также предупреждения пыток и других жестоких, бесчеловечных или унижающих достоинство видов обращения", которым введено усиление ответственности за правонарушения в семейно-бытовой сфере (2023 г.), Социальный кодекс Республики Казахстан, которым предусматриваются полная трансформация системы социального обслуживания, повышение доступности специальных социальных услуг (2023 г.), другие правовые акты в сфере здравоохранения, образования, занятости, которые направлены на улучшение жизни населения, в том числе и женщин.

Также в 2023 году вступили в силу конституционные законы Республики Казахстан "Об Уполномоченном по правам человека", "О прокуратуре", "О Конституционном суде", определяющие новые возможности для граждан по восстановлению нарушенных прав и предупреждению таких нарушений.

Стратегией развития Казахстана до 2050 года особое внимание уделено недопущению дискриминации по половому признаку и обеспечению гендерного равноправия и равных возможностей женщинам наряду с мужчинами.

По инициативе Президента Республики Казахстан Токаева К.К. реализуется концепция "Слышащее государство" в целях обеспечения эффективной коммуникации государства с населением, повышения уровня вовлеченности граждан в процессы государственного управления.

За отчетный период приняты и реализуются концепции в сферах развития дошкольного, среднего, технического и профессионального образования на 2023 – 2029 годы, развития высшего образования и науки в Республике Казахстан на 2023 – 2029 годы, развития здравоохранения до 2026 года, правовой политики Республики Казахстан до 2030 года, развития гражданского общества, миграционной политики Республики Казахстан на 2023 – 2027 годы, развития местного самоуправления в Республике Казахстан до 2025 года, национальные проекты "Комфортная школа", "Качественное и доступное здравоохранение для каждого гражданина "Здоровая нация" на 2021 - 2025 годы, "Модернизация сельского здравоохранения", по развитию предпринимательства на 2021 – 2025 годы, в области связи "Доступный Интернет" на 2023 – 2027 годы и другие.

В целом национальное законодательство стремится к достижению фактического социального равенства мужчин и женщин.

Особое внимание Президента Республики Казахстан и Правительства направлено на усиление и ужесточение наказания за насилие в отношении женщин и детей, профилактику семейно-бытового насилия.

В целях укрепления института семьи, повышения ответственности родителей в воспитании детей ежегодно проводится национальный конкурс "Мерейлі отбасы". В 2023 году перечень праздничных дат в Республике Казахстан дополнен праздниками "День матерей" (второе воскресенье мая) и "День отцов" (третье воскресенье июня).

Принятые меры позволили Казахстану достигнуть признания международными организациями, такими, как Организация Объединенных Наций, Организация экономического сотрудничества и развития, Всемирный банк по вопросам отсутствия дискриминации в отношении женщин. Правительством Казахстана и впредь будут приниматься меры по выполнению положений Конвенции и устранению заключительных замечаний Комитета по СИДО.

Приложение 1 к докладу о выполнении Конвенции о ликвидации всех форм дискриминации в отношении женщин

Численность населения Республики Казахстан по полу

На начало 2023 года, тыс.чел.

Годы	Все население	в том числе		в процентах ко всему населению		на 1000 женщин приходится мужчин
		женщины	мужчины	женщины	мужчины
2011	16 440,5	8 515,5	7 925,0	51,8	48,2	931
2012	16 673,9	8 632,1	8 041,8	51,8	48,2	932
2013	16 910,2	8 751,3	8 158,9	51,8	48,2	932
2014	17 160,9	8 876,3	8 284,6	51,7	48,3	933
2015	17 415,7	9 002,6	8 413,1	51,7	48,3	935
2016	17 669,9	9 128,1	8 541,8	51,7	48,3	936
2017	17 918,2	9 249,7	8 668,5	51,6	48,4	937
2018	18 157,3	9 366,0	8 791,3	51,6	48,4	938
2019	18 395,6	9 482,4	8 913,2	51,5	48,5	939
2020	18 631,8	9 597,7	9 034,1	51,5	48,5	941
2021	18 879,6	9 719,2	9 160,4	51,5	48,5	942
2022	19 122,4	9 835,6	9 286,8	51,4	48,6	944
2023	19 766, 8	9 647, 7	10 119, 1	48,8	51,2	1048

Возрастная структура населения на начало 2023 года

тыс. чел., %

	Всего		Город		Село
	мужчины	женщины	мужчины	женщины	мужчины	женщины
0 - 14	3 001 983	2 833 471	1 790 365	1 689 656	1 211 618	1 143 815
15- 64	6 028 354	6 224 431	3 642 602	3 997 930	2 385 752	2 226 501
65+	617 364	1 061 204	381 348	707 401	236 016	353 803

Ожидаемая продолжительность жизни при рождении населения Республики Казахстан

количество лет

	2015	2016	2017	2018	2019	2020	2021	2022
Все население	71,97	72,41	72,95	73,15	73,18	71,37	70,23	74,44
Мужчины	67,49	67,99	68,72	68,84	68,82	67,09	66,33	70,26
Женщины	76,26	76,61	76,92	77,19	77,30	75,53	74,03	78,41

Материнская смертность

Годы	Число умерших беременных, рожениц, родильниц, человек	На 100 000 родившихся живыми
2011	66	17,4
2012	52	13,5
2013	51	13,1
2014	47	11,7
2015	50	12,5
2016	51	12,7
2017	58	14,8
2018	56	13,9
2019	55	13,7
2020	156	36,5
2021	200	44,7

Коэффициент младенческой смертности

(на 1000 родившихся живыми)

Годы	Коэффициент смертности
	всего	девочек	мальчиков
2011	14,91	16,68	13,03
2012	13,56	15,14	11,88
2013	11,39	12,66	10,03
2014	9,83	10,82	8,79
2015	9,41	10,46	8,30
2016	8,59	9,50	7,61
2017	7,93	8,74	7,06
2018	8,03	9,25	6,74
2019	8,37	9,37	7,30
2020	7,77	8,63	6,85
2021	8,44	9,01	7,78
2022	7,76	6,87	8,60

Грамотность населения, %

	Все население			городское население			сельское население
	оба пола	муж.	жен.	оба пола	муж.	жен.	оба пола	муж.	жен.
Грамотность населения в возрасте 9-49 лет
1999*	99,9	99,9	99,9	99,9	99,9	99,9	99,8	99,8	99,9
2009*	99,8	99,8	99,8	99,9	99,8	99,9	99,7	99,7	99,8
Грамотность населения в возрасте 15 лет и старше
1999*	99,5	99,8	99,3	99,5	99,8	99,5	99,3	99,7	99,0
2009*	99,7	99,8	99,7	99,8	99,9	99,8	99,6	99,7	99,5

*- по данным Национальной переписи РК

Основные индикаторы рынка труда в Республике Казахстан

в 2016 – 2022 годах

	2016	2017	2018	2019	2020	2021	2022
Все население
Рабочая сила	8 998,8	9 027,4	9 138,6	9 221,5	9 180,8	9 256,8	9 429,8
Доля рабочей силы в численности населения, %	70,0	69,7	70,0	70,1	69,2	69,3	68,7
Занятое население	8553,4	8 585,2	8 695,0	8 780,8	8 732,0	8 807,1	8 971,5
Уровень занятости в % к
численности рабочей силы	95,0	95,1	95,1	95,2	95,1	95,1	95,1
наемные работники	6342,8	6 485,9	6 612,5	6 681,6	6 686,7	6 710,2	6 847,3
в % к занятым	74,2	75,5	76,0	76,1	76,6	76,2	76,3
самостоятельно занятые	2210,5	2 099,2	2 082,5	2 099,2	2 045,4	2 096,9	2 124,2
в % к занятым	25,8	24,5	24,0	23,9	23,4	23,8	23,7
Безработное население	445,5	442,3	443,6	440,7	448,8	449,6	458,3
Уровень безработицы, %	5,0	4,9	4,9	4,8	4,9	4,9	4,9
Женщины
Рабочая сила	4354,5	4363,2	4461,9	4481,8	4451,7	4500,1	4548,5
Доля рабочей силы в численности населения, %	64,1	63,8	64,8	64,6	63,7	63,9	63,3
Занятое население	4113,0	4126,3	4220,3	4245,4	4212,5	4252,2	4298,3
Уровень занятости в % к
численности рабочей силы	94,5	94,6	94,6	94,7	94,6	94,5	94,5
наемные работники	3114,8	3154,4	3228,8	3238,6	3282,4	3296,1	3348,0
самостоятельно занятые	998,2	971,9	991,5	1006,8	930,1	956,0	950,3
Безработное население	241,6	237,0	241,6	236,3	239,2	248,0	250,2
Уровень безработицы, %	5,5	5,4	5,4	5,3	5,4	5,5	5,5

Уровень безработицы, %

	2016	2017	2018	2019	2020	2021	2022
Безработные - всего	5,0	4,9	4,9	4,8	4,9	4,9	4,9
в том числе:
мужчины	4,4	4,4	4,3	4,3	4,4	4,2	4,3
женщины	5,5	5,4	5,4	5,3	5,4	5,5	5,5
городское население	5,1	4,9	4,9	4,8	4,9	4,9	4,9
в том числе:
мужчины	4,6	4,6	4,6	4,5	4,7	4,3	4,5
женщины	5,6	5,2	5,3	5,1	5,2	5,5	5,4
сельское население	4,8	4,9	4,8	4,7	4,8	4,8	4,8
в том числе:
мужчины	4,2	4,1	4,0	4,0	4,1	4,2	4,0
женщины	5,5	5,7	5,6	5,6	5,6	5,5	5,7

Оплата труда наемных работников,

в среднем за год

	2016	2017	2018	2019	2020	2021	2022
Среднемесячная номинальная заработная плата работников в:
тенге	142898	150827	162673	186815	213003	250311	309867
долларах США1)	418	463	472	488	498	588	672
Индексы, в % к предыдущему году:
номинальной заработной платы	113,4	105,5	107,9	114,8	114,0	117,5	123,8
реальной заработной платы	98,9	98,3	101,7	109,1	106,8	108,8	107,6
Минимальный размер заработной платы, тенге	22859	24459	28284	42500	42500	42500	60000

¹⁾ По средневзвешенному курсу Национального Банка РК.

Среднемесячная номинальная заработная плата по видам экономической деятельности и полу за 2021 год

	Среднемесячная номинальная заработная плата, тыс. тенге			Индексы, в % к предыдущему году
	Всего	в том числе		номинальной заработной платы			реальной заработной платы
		муж.	жен.	Всего	муж.	жен.	Всего	муж.	жен.
Всего	250,3	281,2	220,2	117,5	115,5	120,5	108,8	106,9	111,6
Сельское, лесное и рыбное хозяйство	150,7	161,7	123,5	115,8	116,0	115,4	107,2	107,4	106,9
Промышленность	327,1	352,6	253,6	114,6	114,4	115,1	106,1	105,9	106,6
Строительство	300,9	305,0	272,4	119,2	119,6	116,1	110,3	110,7	107,5
Оптовая и розничная торговля; ремонт автомобилей и мотоциклов	217,8	241,1	195,2	116,9	117,0	117,8	108,3	108,3	109,1
Транспорт и складирование	292,1	309,4	239,3	115,5	115,4	115,1	106,9	106,9	106,6
Предоставление услуг по проживанию и питанию	206,3	252,7	173,2	112,1	118,7	105,4	103,8	109,9	97,6
Информация и связь	340,5	360,2	309,4	116,9	118,2	114,6	108,3	109,4	106,1
Финансовая и страховая деятельность	465,6	605,9	383,1	120,2	121,6	118,4	111,3	112,6	109,6
Образование	205,2	200,8	206,6	124,1	123,0	124,5	114,9	113,9	115,3
Здравоохранение и социальное обслуживание населения	227,6	236,1	225,2	129,7	127,1	130,4	120,1	117,7	120,7
Искусство, развлечения и отдых	160,5	191,2	131,6	98,8	95,0	104,2	91,5	88,0	96,5

Приложение 2 к докладу о выполнении Конвенции о ликвидации всех форм дискриминации в отношении женщин

Перечень
правовых актов, стратегических и программных документов Республики Казахстан, упомянутых в докладе

Конституция Республики Казахстан от 30 августа 1995 года.
Конституционный закон Республики Казахстан от 28 сентября 1995 года № 2464 "О выборах в Республике Казахстан".
Конституционный закон Республики Казахстан от 5 ноября 2022 года № 153-VII ЗРК "О Конституционном суде".
Конституционный закон Республики Казахстан от 5 ноября 2022 года № 154-VII ЗРК "Об Уполномоченном по правам человека".
Конституционный закон Республики Казахстан от 5 ноября 2022 года № 155-VII ЗРК "О прокуратуре".
Гражданский кодекс Республики Казахстан от 27 декабря 1994 года № 268-XII.
Земельный кодекс Республики Казахстан от 20 июня 2003 года № 442.
Кодекс Республики Казахстан "О браке (супружестве) и семье" от 26 декабря 2011 года № 518-IV.
Уголовный кодекс Республики Казахстан от 3 июля 2014 года № 226-V.
Уголовно-процессуальный кодекс Республики Казахстан от 4 июля 2014 года № 231-V.
Уголовно-исполнительный кодекс Республики Казахстан от 5 июля 2014 года № 234-V.
Кодекс Республики Казахстан об административных правонарушениях от 5 июля 2014 года № 235-V.
Гражданский процессуальный кодекс Республики Казахстан от 31 октября 2015 года № 377-V.
Трудовой кодекс Республики Казахстан от 23 ноября 2015 года № 414-V.
Кодекс Республики Казахстан "О налогах и других обязательных платежах в бюджет (Налоговый кодекс)" от 25 декабря 2017 года № 120-VI ЗРК.
Административный процедурно-процессуальный кодекс Республики Казахстан от 29 июня 2020 года № 350-VI.
Кодекс Республики Казахстан "О здоровье народа и системе здравоохранения" от 7 июля 2020 года № 360-VI ЗРК.
Социальный кодекс Республики Казахстан от 20 апреля 2023 года № 224-VII ЗРК.
Конвенция против пыток и других жестоких, бесчеловечных и унижающих достоинство видов обращения и наказания, к которой Казахстан присоединился Законом Республики Казахстан от 29 июня 1998 года № 247.
Конвенция о гражданстве замужней женщины, к которой Казахстан присоединился Законом Республики Казахстан от 30 декабря 1999 года № 19-II.
Факультативный протокол к Конвенции о ликвидации всех форм дискриминации в отношении женщин, ратифицированный Законом Республики Казахстан от 4 июля 2001 года № 220.
Закон Республики Казахстан от 20 декабря 1991 года 1017-XII "О гражданстве Республики Казахстан".
Закон Республики Казахстан от 16 апреля 1997 года № 94 "О жилищных отношениях".
Закон Республики Казахстан от 15 июля 2002 года № 344 "О политических партиях".
Закон Республики Казахстан от 30 мая 2005 года № 54 "О международных договорах Республики Казахстан".
Закон Республики Казахстан от 15 декабря 2006 года № 207 "О культуре".
Закон Республики Казахстан от 27 июля 2007 года № 319-III "Об образовании".
Закон Республики Казахстан от 4 декабря 2009 года № 216-IV "О беженцах".
Закон Республики Казахстан от 8 декабря 2009 года № 223-IV "О государственных гарантиях равных прав и равных возможностей мужчин и женщин".
Закон Республики Казахстан от 3 июля 2014 года № 228-V ЗРК "О физической культуре и спорте".
Закон Республики Казахстан от 29 октября 2015 года № 372-V ЗРК "О сельскохозяйственных кооперативах".
Закон Республики Казахстан от 2 ноября 2015 года № 383-V ЗРК "Об общественных советах".
Закон Республики Казахстан от 6 апреля 2016 года № 480-V ЗРК "О правовых актах".
Закон Республики Казахстан от 10 января 2018 года № 131-VІ ЗРК "О Фонде компенсации вреда потерпевшим".
Закон Республики Казахстан от 5 июля 2018 года № 176-VІ ЗРК "Об адвокатской деятельности и юридической помощи".
Закон Республики Казахстан от 7 июля 2020 года № 361-VI ЗРК "О внесении изменений и дополнений в некоторые законодательные акты Республики Казахстан по вопросам здравоохранения".
Закон Республики Казахстан от 10 декабря 2020 года № 382-VI ЗРК "О внесении изменений и дополнений в Кодекс Республики Казахстан "О налогах и других обязательных платежах в бюджет" (Налоговый кодекс) и Закон Республики Казахстан "О введении в действие Кодекса Республики Казахстан "О налогах и других обязательных платежах в бюджет" (Налоговый кодекс)".
Закон Республики Казахстан от 30 декабря 2020 года № 393-VI ЗРК "О внесении изменений и дополнений в некоторые законодательные акты Республики Казахстан по вопросу реализации отдельных положений Послания Главы государства народу Казахстана от 1 сентября 2020 года "Казахстан в новой реальности: время действий".
Закон Республики Казахстан от 12 октября 2021 года № 67-VII ЗРК "О внесении изменений и дополнений в некоторые законодательные акты Республики Казахстан по вопросам социальной защиты отдельных категорий граждан".
Закон Республики Казахстан от 3 мая 2022 года № 118-VII ЗРК "О внесении изменений и дополнений в некоторые законодательные акты Республики Казахстан по вопросам защиты прав ребенка, образования, информации и информатизации".
Закон Республики Казахстан от 1 декабря 2022 года № 163-VII ЗРК "О республиканском бюджете на 2023 – 2025 годы".
Закон Республики Казахстан от 17 марта 2023 года № 212-VII ЗРК "О внесении изменений и дополнений в некоторые законодательные акты Республики Казахстан по вопросам прав человека в сфере уголовного судопроизводства, исполнения наказания, а также предупреждения пыток и других жестоких, бесчеловечных или унижающих достоинство видов обращения".
Указ Президента Республики Казахстан от 27 августа 2020 года № 390 "Об утверждении Концепции развития гражданского общества в Республике Казахстан".
Указ Президента Республики Казахстан от 9 июня 2021 года № 597 "О дальнейших мерах Республики Казахстан в области прав человека".
Указ Президента Республики Казахстан от 15 октября 2021 года № 674 "Об утверждении Концепции правовой политики Республики Казахстан до 2030 года".
Указ Президента Республики Казахстан от 1 апреля 2022 года № 853 "О внесении изменения в Указ Президента Республики Казахстан от 6 декабря 2016 года № 384 "Об утверждении Концепции семейной и гендерной политики в Республике Казахстан до 2030 года".
Указ Президента Республики Казахстан от 15 июня 2022 года № 930 "О создании Национального курултая при Президенте Республики Казахстан и признании утратившими силу некоторых указов Президента Республики Казахстан".
Распоряжение Президента Республики Казахстан от 6 декабря 2013 года № 250 "О Национальном конкурсе "Мерейлі отбасы".
Нормативное постановление Верховного суда Республики Казахстан от 11 мая 2007 года № 4 "О некоторых вопросах квалификации преступлений, связанных с изнасилованием и иными насильственными действиями сексуального характера".
Нормативное постановление Верховного Суда Республики Казахстан от 10 июля 2008 года № 1 "О применении норм международных договоров Республики Казахстан".
Постановление Правительства Республики Казахстан от 9 марта 2010 года № 183 "Об утверждении Правил присвоения, продления, лишения и прекращения статуса беженца".
Постановление Правительства Республики Казахстан от 15 декабря 2016 года № 802 "Об утверждении Правил установления квоты на привлечение иностранной рабочей силы в Республику Казахстан и ее распределения между областями, городами республиканского значения, столицей Республики Казахстан, определении перечня лиц, для осуществления трудовой деятельности которых не требуется разрешения местных исполнительных органов на привлечение иностранной рабочей силы, и признании утратившими силу некоторых решений Правительства Республики Казахстан".
Постановление Правительства Республики Казахстан от 29 ноября 2017 года № 790 "Об утверждении Системы государственного планирования в Республике Казахстан".
Постановление Правительства Республики Казахстан от 30 марта 2020 года № 156 "Об утверждении Дорожной карты по усилению защиты прав ребенка, противодействию бытовому насилию и решению вопросов суицидальности среди подростков на 2020 – 2023 годы".
Постановление Правительства Республики Казахстан от 24 февраля 2021 года № 94 "Об утверждении Плана мероприятий Правительства Республики Казахстан по профилактике, предотвращению и борьбе с преступлениями, связанными с торговлей людьми, на 2021 – 2023 годы".
Постановление Правительства Республики Казахстан от 12 апреля 2021 года № 234 "Об утверждении Правил и критериев отнесения объектов к уязвимым в террористическом отношении".
Постановление Правительства Республики Казахстан от 12 октября 2021 года № 725 "Об утверждении национального проекта "Качественное и доступное здравоохранение для каждого гражданина "Здоровая нация".
Постановление Правительства Республики Казахстан от 12 октября 2021 года № 728 "Об утверждении национального проекта по развитию предпринимательства на 2021 – 2025 годы".
Постановление Правительства Республики Казахстан от 28 апреля 2022 года № 258 "Об утверждении Плана дальнейших мер в области прав человека и верховенства закона".
Постановление Правительства Республики Казахстан от 24 ноября 2022 года № 945 "Об утверждении Концепции развития здравоохранения Республики Казахстан до 2026 года".
Постановление Правительства Республики Казахстан от 30 ноября 2022 года № 961 "Об утверждении Концепции миграционной политики Республики Казахстан на 2023 – 2027 годы".
Постановление Правительства Республики Казахстан от 31 мая 2023 года № 426 "О внесении изменения и дополнений в постановление Правительства Республики Казахстан от 31 октября 2017 года № 689 "Об утверждении перечня праздничных дат в Республике Казахстан".
Постановление Правительства Республики Казахстан от 28 марта 2023 года № 248 "Об утверждении Концепции развития высшего образования и науки в Республике Казахстан на 2023 – 2029 годы".
Постановление Правительства Республики Казахстан от 28 марта 2023 года № 249 "Об утверждении Концепции развития дошкольного, среднего, технического и профессионального образования Республики Казахстан на 2023 – 2029 годы".
Приказ Заместителя Премьер-Министра - Министра труда и социальной защиты населения Республики Казахстан от 29 июня 2023 года № 263 "Об утверждении стандартов оказания специальных социальных услуг в области социальной защиты населения".
Приказ и.о. Министра образования и науки Республики Казахстан от 11 июля 2017 года № 324 "Об утверждении Правил организации учета детей дошкольного и школьного возраста до получения ими среднего образования".
Совместный приказ Министра внутренних дел Республики Казахстан от 23 января 2019 года № 49 и Министра образования и науки Республики Казахстан от 23 января 2019 года № 32 "Об утверждении Стандартов и требований к оснащению организаций дошкольного и среднего образования системами видеонаблюдения".
Приказ Министра здравоохранения Республики Казахстан от 9 октября 2020 года № ҚР ДСМ-122/2020 "Об утверждении Правил проведения искусственного прерывания беременности и перечня медицинских и социальных показаний, а также противопоказаний для проведения искусственного прерывания беременности".
Приказ и.о. Министра здравоохранения Республики Казахстан от 30 октября 2020 года № ҚР ДСМ-175/2020 "Об утверждении форм учетной документации в области здравоохранения, а также инструкций по их заполнению".
Приказ Министра здравоохранения Республики Казахстан от 26 августа 2021 года № ҚР ДСМ-92 "Об утверждении стандарта организации оказания акушерско-гинекологической помощи в Республике Казахстан".
Приказ Министра труда и социальной защиты населения Республики Казахстан от 10 декабря 2021 года № 464 "О внесении изменений в приказ Министра здравоохранения и социального развития Республики Казахстан от 8 декабря 2015 года № 944 "Об утверждении списка работ, на которых запрещается применение труда работников, не достигших восемнадцатилетнего возраста, предельных норм переноски и передвижения тяжестей работниками, не достигшими восемнадцатилетнего возраста, и списка работ, на которых ограничивается применение труда женщин, предельных норм подъема и перемещения вручную тяжестей женщинами".
Приказ Министра образования и науки Республики Казахстан от 30 марта 2022 года № 117 "Об утверждении инструкции по организации антитеррористической защиты объектов, уязвимых в террористическом отношении, Министерства образования и науки Республики Казахстан и объектов, уязвимых в террористическом отношении, осуществляющих деятельность в сфере образования и науки".
Приказ Министра труда и социальной защиты населения Республики Казахстан от 7 апреля 2022 года № 118 "Об утверждении Правил регистрации и рассмотрения ходатайства о присвоении статуса беженца".
Приказ Министра национальной экономики Республики Казахстан от 8 сентября 2022 года № 63 "О внесении изменений и дополнений Приказ Министра национальной экономики Республики Казахстан от 5 октября 2018 года № 21 "Об утверждении Типового кодекса корпоративного управления в контролируемых государством акционерных обществах, за исключением Фонда национального благосостояния".
Приказ Министра просвещения Республики Казахстан от 16 сентября 2022 года № 399 "Об утверждении типовых учебных программ по общеобразовательным предметам и курсам по выбору уровней начального, основного среднего и общего среднего образования".
Приказ Министра просвещения Республики Казахстан от 21 декабря 2022 года № 506 "Об утверждении Правил профилактики травли (буллинга) ребенка".
Приказ Заместителя Премьер-Министра – Министра труда и социальной защиты населения Республики Казахстан от 29 июня 2023 года № 261 "Об утверждении Правил финансирования и мониторинга оказания специальных социальных услуг в области социальной защиты населения".
Послание Главы государства народу "Казахстан в новой реальности: время действий" 1 сентября 2020 года.
Послание Главы государства народу Казахстана от 1 сентября 2022 года "Справедливое государство. Единая нация. Благополучное общество".

___________________

Әйелдерге қатысты кемсiтушiлiктiң барлық нысандарын жою туралы конвенцияның орындалуы туралы баяндаманы бекіту туралы

Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2023 жылғы 3 қазандағы № 851 қаулысы

Әйелдерге қатысты кемсiтушiлiктiң барлық нысандарын жою туралы конвенцияның 18-бабына сәйкес Қазақстан Республикасының Yкiметi ҚАУЛЫ ЕТЕДI:

1. Қоса берiлiп отырған Әйелдерге қатысты кемсiтушiлiктің барлық нысандарын жою туралы конвенцияның орындалуы туралы баяндама (бұдан әрi – баяндама) бекiтiлсiн.

2. Қазақстан Республикасының Сыртқы істер министрлігі баяндаманы белгіленген тәртiппен Бiрiккен Ұлттар Ұйымының Әйелдерге қатысты кемсітушiлiктi жою комитетiне жiберсiн.

3. Осы қаулы қол қойылған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі.

Қазақстан Республикасының Премьер-Министрі

Ә. Смайылов

Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2023 жылғы 3 қазандағы № 851 қаулысымен бекітілген

Әйелдерге қатысты кемсітушіліктің барлық нысандарын жою туралы конвенцияның орындалуы туралы баяндама Мазмұны

Алғы сөз

І бөлім. Жалпы мәліметтер

1. 2020 – 2023 жылдардағы ел және халық (негізгі гендерлік сипаттама)

2. Жалпы саяси негіз

3. Қазақстан Республикасындағы адам құқықтарын заңнамалық және институционалдық қамтамасыз ету

4. Адам құқықтарын халықаралық нормалар негізінде қорғау

5. Ақпараттандыру және адам құқықтарын насихаттау

6. 2020 жылдан 2022 жылға дейінгі кезеңіндегі елдің әлеуметтік–экономикалық ахуалы

ІІ бөлім. Конвенцияның орындалуы туралы ақпарат

1-бап

2-бап

3-бап

4-бап

5-бап

6-бап

7-бап

8-бап

9-бап

10-бап

11-бап

12-бап

13-бап

14-бап

15-бап

16-бап

Қорытынды

1-қосымша. Статистикалық деректер

2-қосымша. Баяндамада көрсетілген Қазақстан Республикасының құқықтық актілерінің, стратегиялық және бағдарламалық құжаттарының тізбесі

Алғысөз

Қазақстан Республикасының Әйелдерге қатысты кемсітушіліктің барлық нысандарын жою туралы конвенцияның орындалуы туралы алтыншы кезеңдік баяндамасы (бұдан әрі – Конвенция) Конвенция бойынша бастапқы және кезеңдік баяндамаларды ұсыну жөніндегі басшылыққа сәйкес әзірленді.

Әйелдерге қатысты кемсітушіліктің барлық нысандарын жою туралы конвенцияның орындалуы туралы алтыншы кезеңдік баяндаманың жобасын (бұдан әрі – баяндама) Қазақстан Республикасының Премьер-Министрі бекіткен Қазақстан Республикасының Үкіметі жанындағы Жұмыс тобы әзірледі, оның құрамына мемлекеттік органдардың өкілдері, Қазақстан Республикасы Президентінің жанындағы Әйелдер істері және отбасылық-демографиялық саясат жөніндегі ұлттық комиссияның мүшелері кірді.

Баяндама негізіне Қазақстанның бесінші баяндамасы бойынша БҰҰ Әйелдерге қатысты кемсітушілікті жою комитетінің қорытынды ескертулерін (бұдан әрі – СИДО жөніндегі комитеттің қорытынды ескертулері) ескере отырып, мемлекеттік органдар, облыстардың, республикалық маңызы бар қалалардың және астана әкімдіктері жанындағы әйелдер істері және отбасылық-демографиялық саясат жөніндегі комиссиялар ұсынған талдамалық материалдар енді.

Осы баяндамада Конвенцияны іске асыру мақсатында 2020 – 2023 жылдардың есептік кезеңі үшін Қазақстанның әйелдердің ерлермен тең құқылы негізде экономикалық, әлеуметтік, мәдени, азаматтық және саяси құқықтарын қамтамасыз ету саласында қол жеткізген негізгі өзгерістері мен прогрестері туралы ақпарат қамтылған. Баяндама екі негізгі бөлімнен тұрады: баяндаманың I бөлімінде Қазақстан Республикасы, халық, адам құқықтарын қорғайтын саяси құрылым мен заңдар туралы жалпы ақпарат, сондай-ақ адам құқықтары саласында қоғамның және билік құрылымының хабардар болуын арттыру жөніндегі әртүрлі құқық қорғау құралдарындағы шаралардың сипаттамасы қамтылған; II бөлімде Конвенцияның ережелеріне сәйкес, оны одан әрі іске асыру бойынша қолданыстағы конституциялық, заңнамалық, әкімшілік және басқа да шаралар, қол жеткізілген прогрестер, бар кедергілер мен оның алдағы қадамдары туралы ақпарат қамтылған.

Сонымен қатар баяндамада СИДО комитетінің бесінші мерзімді баяндама бойынша қорытынды ескертулерін орындауға баса назар аударылды.

Қазақстан адам құқықтары және халықаралық құжаттар саласындағы, оның ішінде әйелдердің құқықтарын қамтамасыз ету, олардың мүмкіндіктерін кеңейту саласындағы негізгі құқық қорғаушы халықаралық шарттарының – Әйелдердің жағдайын жақсарту жөніндегі Бейжің іс-қимыл платформасының (1995 ж.), әйелдерге қатысты кемсітушіліктің барлық нысандарын жою туралы БҰҰ Конвенциясының (1998 ж.), оған Факультативтік хаттама (2001), Әйелдердің саяси құқықтары туралы конвенция (2000), Тұрмыстағы әйелдердің азаматтығы туралы конвенция (2000), ХЕҰ-ның Құндылығы бірдей еңбек үшін еркектер мен әйелдерге бірдей сыйақы беру туралы конвенциясы (2000) және басқалар, осылайша әйелдердің құқықтарын сақтау және қорғау кепілдіктерін растайды.

Халықаралық қоғамдастықтың жауапты мүшесі бола отырып, Қазақстан "Гендерлік теңдікті қамтамасыз ету және барлық әйелдер мен қыздардың құқықтары мен мүмкіндіктерін кеңейту" 5-ші тұрақты даму саласындағы мақсаттар (бұдан әрі – ТДМ) бойынша міндеттемелер қабылдады.

Қазақстан БҰҰ-ға қатысушы елдердегі прогресті өлшеу мен нәтижелерді салыстыруда пайдаланылатын халықаралық көрсеткіштерге сәйкес гендерлік теңдікке қол жеткізуге ұмтылады. БҰҰДБ мәліметтеріне сәйкес БҰҰ-ның гендерлік даму индексі бойынша 2021-2022 жылдардағы адами даму бойынша жыл сайынғы баяндамасында Қазақстан ерлер мен әйелдер арасындағы Адами даму индексі (бұдан әрі – АДИ) бойынша жетістіктер теңдігі өте жоғары елдердің 1-ші тобына енгізілген.

2021 жылы орнықты даму мақсаттарына қол жеткізу бойынша елдердің жаһандық рейтингінде Қазақстан 6 орынға көтеріліп, 59-орынға ие болды (2020 жылы – 65-ші).

Гендерлік алшақтық индексі бойынша халықаралық рейтингте Қазақстан 2022 жылмен салыстырғанда позициясын 3 тармаққа жақсартып, 2023 жылы 62-орынға ие болды (2022 жылы 146 ел арасында – 65-орын, 2021 жылы – 156 орыннан 80-орын, 2020 жылы – 153 орыннан 72-орын). Бүгінгі таңда Қазақстан гендерлік паритеттің 72,1 %-ына жетті, бұл 2022 жылмен салыстырғанда 0,2 пайыздық тармаққа жоғары. Қазақстанда білім деңгейі бойынша бастауыш, орта және жоғары біліммен қамтуда толық паритетке жетіп, гендерлік алшақтық іс жүзінде жойылды. "Күтілетін саламатты өмір сүру ұзақтығы" көрсеткіші бойынша Қазақстан жыл сайын өз позициясын да сақтап қалады (1-орын) және жетекші елдердің үлкен тобының арасында орналасқан.

ЭЫДҰ-ның 2023 жылғы SIGI зерттеуінде Қазақстан кемсітушілік деңгейі төмен ел ретінде бағаланды (SIGI индексі=22%).

Сонымен қатар Қазақстан 2022 жылғы шілдеде Нью-Йоркте өткен БҰҰ-ның Орнықты даму жөніндегі жоғары деңгейдегі саяси форумында ТДМ-ны іске асыру жөніндегі Екінші ерікті ұлттық шолуды (ЕҰШ), оның ішінде гендерлік теңдік пен әйелдердің құқықтары мен мүмкіндіктерін кеңейтуге қатысты ТДМ 5 есебін ұсынды.

Анықтама: Қазақстан елдегі ТДМ іске асыру барысы туралы өзінің ерікті баяндамаларын ұсынған 47 мүше елдің тізіміне енгізілді. Қазақстан өзінің алғашқы баяндамасын 2019 жылдың шілдесінде ұсынды.

ТДМ 5-ті іске асыру жөніндегі есепте Қазақстан тең құқықтары мен тең мүмкіндіктері бар қоғамды қалыптастыруда елеулі табыстарға қол жеткізгені атап өтілген. Еліміз БҰҰ-ның 2022 – 2024 жылдарға арналған адам құқықтары жөніндегі кеңесінің мүшесі, онда гендерлік теңдік және әйелдердің құқықтарын кеңейту мәселелері басым болып табылады.

Елде Қазақстан Республикасы Президентінің жанындағы Әйелдер істері және отбасылық-демографиялық саясат жөніндегі ұлттық комиссия, өңірлерде тиісті консультативтік-кеңесші органдары жұмыс істейді.

2023 жылдан бастап Мәдениет және ақпарат министрлігі ЭЫДҰ-мен ынтымақтастық шеңберінде гендерлік саясат мәселелері бойынша жауапты орган болып белгіленді. Мәдениет және ақпарат министрлігінің Жастар және отбасы істері комитетінің құрылымында гендерлік саясатты үйлестіру басқармасы құрылды.

І бөлім. Жалпы мәліметтер

1. 2020 – 2023 жылдардағы ел және халық (негізгі гендерлік сипаттама)

Қазақстанның аумағы 2,7 млн шаршы км-ді құрайды, республика аумағы бойынша әлемнің ең ірі он мемлекетінің қатарына кіреді.

2023 жылдың басында ел халқының саны 19,8 млн адамды, оның ішінде 10,1 млн әйелді (51,2 %), 9,6 млн ер адамды (48,8 %) құрады. 18 жасқа дейінгі балалар саны 6,7 млн адамды, оның ішінде қыздар – 3,3 млн адамды (48,6 %), ұлдар – 3,5 млн адамды (51,4 %) құрайды.

Қарт адамдардың үлесі (65 жас және одан да жоғары) 2023 жылдың басында 8,5 % болды. Осылайша, Қазақстан жалпы саны 7 %-ды құрайтын шекті деңгейден асқан, қарт адамдары бар елдердің қатарына қосылуы мүмкін.

Қазақстанның этникалық құрамы 2021 жылғы санақ деректері бойынша 120-дан астам ұлтты, оның ішінде қазақтар – 13,5 млн адамды (70,4 %), орыстар – 2,9 млн адамды (15,5 %), өзбектер – 614,0 мың адамды (3,2 %), украиндықтар – 387,3 мың адамды (2,0 %), ұйғырлар – 290,3 мың адамды (1,5 %), татарлар – 218,6 мың адамды (1,1 %), немістер – 226,1 мың адамды (1,2 %) және т.б. құрайды.

2021 жылғы халық санағының қорытындысы еліміздегі айтарлықтай демографиялық өзгерістерді көрсетті. Санақ аралығындағы кезеңде (2009 – 2021 жылдары) туу деңгейі артып, өлім-жітім төмендеген, халықтың өмір сүру ұзақтығы ұлғайған, көші-қонның оң сальдосы байқалды. Нәтижесінде халық саны 3 млн-нан астам адамға көбейді.

Еңбек және жұмыспен қамту саласы

Қазақстан Республикасында жұмыс күшінің саны 2022 жылы 9,4 млн адамды құрады. Экономиканың түрлі салаларында 9 млн адам жұмыспен қамтылды, бұл 2011 жылмен салыстырғанда 8,1 %-ға артық.

Жұмыс істейтін халық арасында жалдамалы жұмыскерлердің үлесі 76,3 %-ды, ал өзін-өзі жұмыспен қамтығандардың үлесі 23,7 %-ды құрады. Көрсетілген кезеңде жұмыссыз халық саны азайды және 458,3 мың адамды құрады. 2022 жылы жұмыссыздық деңгейі 4,9 %-ды құрады, 2011 жылы ол 5,4 % болған.

Жұмыс істейтін халық арасындағы әйелдердің үлесі 2022 жылы 4,3 млн адамды (47,9 %) құрады. Жұмыс істейтін әйелдердің жалпы санынан жалдамалы жұмыс істейтіндердің саны 3,3 млн адамды (77,9 %), өзін-өзі жұмыспен қамтығандар 1,0 млн адамды (22,1 %) құрайды.

Әйелдердің басым бөлігі экономиканың тиісті сала қызметінде жұмыс істейтіндердің жалпы санынан мынадай салаларында жұмыс істейді: денсаулық сақтау және әлеуметтік қызметтер көрсету – 72,5 %, білім беру – 73,0 %, тұруға және тамақтандыру бойынша көрсетілетін қызметтер – 64,9 %, қаржы және сақтандыру қызметі – 59,8 %, көтерме және бөлшек сауда, автомобильдер мен мотоциклдерді жөндеу – 56,4 %, өнер, ойын-сауық және демалыс – 54,4 %, ауыл шаруашылығы – 40,9 %. Ерлер дәстүрлі түрде құрылыста – 78,5 %, көлікте және қоймаға жинауда – 77,7 %, өнеркәсіпте – 70,0 % жұмыс істейді.

Ауылдық елді мекенде 2022 жылы 3,5 млн адам, оның ішінде 1,6 млн әйел (45,2 %) жұмыспен қамтылды.

2023 жылғы қаңтар-наурыз кезеңінде республикада орташа айлық номиналды жалақы 340,6 мың теңгені құрады, бұл 2011 жылғы тиісті кезеңмен салыстырғанда 4,2 есеге көп (2020 жылы – 213,0 мың теңге, 2021 жылы – 250,3 мың теңге, 2022 жылы – 309,9 мың теңге).

Әйелдер шешімдер қабылдау деңгейінде

Бүгінгі күні жоғары өкілді орган – Парламентте 29 әйел бар, бұл депутаттардың жалпы санының 19,6 %-ды құрайды. Қазақстандағы жергілікті өкілді органдарда (мәслихаттарда) әйелдердің үлесі депутаттардың жалпы санының 21,02 %-ын құрайды (3415-тен 786). 30 % өкілдік шегі Шығыс Қазақстан облысында (31,2 %-ға), Ұлытау облысында (30,1%-ға) және Солтүстік Қазақстан облысында (30%-ға), Ақтөбе облысында және Астана қаласында – 26,5 %-ға, Жамбыл облысы мен Шымкент қаласында – 25%-ға жетті.

Қазақстан Республикасының Үкіметі басшыларының бірі, Қазақстан Республикасы Премьер-Министрінің орынбасары әйел болып табылады. 19 министрлікте 3 әйел – Денсаулық сақтау, Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау, Мәдениет және ақпарат министрі, 7 – вице-министр, 3 – аппарат басшысы. Қазақстан Республикасының Президентіне тікелей бағынатын және есеп беретін 14 мемлекеттік органда 9 әйел басшы позициясын атқарады. Қазақстан Республикасы Адам құқықтары жөніндегі ұлттық орталығының басшысы, Қазақстан Республикасының Конституциялық сотының төрағасы әйел болып табылады.

2023 жылғы 1 қаңтардағы жағдайға байланысты ел бойынша мемлекеттік қызметшілердің арасында әйелдердің үлесі нақты санының – 55,4 %-ын (83963-тен 46546) құрайды, оның ішінде: саяси лауазымдарда – 8,1 % (726-дан 59), "А" корпусындағы әкімшілік қызметкерлердің – 9,8 %-ы (92-ден 9), "Б" корпусында – 55,9 % (83145-тен 46478).

Басшы лауазымын атқаратын әйелдердің жалпы үлесі – 39,2 % (23649-дан 9261).

Әйелдердің лауазымдарда болуы: министрлердің орынбасарлары – 12 % (83-тен 7), облыстардың, республикалық маңызы бар қалалар, астананың әкімдерінің орынбасарлары – 7,6 % (66-дан 5), орталық мемлекеттік органдардың аппараттарының басшылары – 12 % (25-тен 3), комитет төрағаларының орынбасарлары және орталық мемлекеттік органдардың департамент директорлары – 32,9 % (386-дан 127), орталық мемлекеттік органдардың аумақтық бөлімшелерінің басшылары – 15 % (527-ден 79), облыстық басқарма басшылары – 17 % (405-тен 69), қалалар мен аудандар әкімдерінің орынбасарлары – 12,8 % (596-дан 76).

Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының судьялары арасында 48,4 %-ы әйелдер (30 әйел-судья). Республиканың облыстық соттарында 449 судьяның 45,7 %-ы – әйел-судьялар (205 судьялар-әйелдер). Аудандық соттарда 1019 әйел-судьялар (54,7 %) сот төрелігін жүзеге асырады.

Прокуратура органдарында 1104 әйел прокурор (нақты жедел құрамның 22 %-ы), оның 79-ы басшы лауазымда қызмет істейді.

БҰҰ-ның ұсынымдарына сәйкес әйелдердің мүдделерін толық ескеру және көрсету үшін билік құрылымдарында және шешім қабылдау деңгейінде әйелдердің 30 %-дық өкілдік деңгейі қажет деп саналады. 2022 жылға арналған жұмыспен қамту статистикасы корпоративтік сектордағы басшы әйелдер өкілдігінің (43,4 %) 30 %-дық шегінен асып кеткенін көрсетеді.

Шешім қабылдау деңгейінде әйелдер өкілдігінің белгіленген деңгейіне қол жеткізу үшін 2022 жылы Қазақстан Республикасындағы 2030 жылға дейінгі Отбасылық және гендерлік саясат тұжырымдамасы өзектілендірілді және оны іске асыру жөніндегі жаңартылған жоспар қабылданды (Қазақстан Республикасы Президентінің 2022 жылғы 1 сәуірдегі № 853 Жарлығы), онда биліктің атқарушы, өкілді және сот органдарында, мемлекеттік, квазимемлекеттік және корпоративтік секторларда шешімдер қабылдау деңгейлеріне тартылған әйелдердің нысаналы индикаторы анықталды – 2023 жылға қарай – 25,0 %-ды, 2027 жылға қарай – 27,0 %-ды, 2030 жылға қарай – 30 %-ды құрайды.

Білім беру

Мектепке дейінгі, орта, техникалық және кәсіптік білім беруді дамытудың 2023 – 2029 жылдарға арналған тұжырымдамасы және "Жайлы мектеп" ұлттық жобасы қабылданды. 2022 – 2023 оқу жылында республикада 7723 жалпы білім беру мектебі жұмыс істеді, олардың 6925 немесе 89,6 %-ы мемлекеттік, онда 3,71 млн-нан астам оқушы білім алуда. Мамандандырылған мектептер желісі (114) құрылды, олар жаратылыстану-математикалық циклдер пәндерін ағылшын тілінде оқыту жүргізіледі. Орта мектеп түлектерінің арасында 50,1 %-ы қыздар.

Қазақстан Республикасында жоғары білім мен ғылымды дамытудың 2023 – 2029 жылдарға арналған тұжырымдамасы бекітілді. Жоғары білімді 119 жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымдарында алуға болады, (59 – мемлекеттік, 60 – жекеменшік, 2 шетелдік филиалдары), онда 626 мыңнан астам адам білім алуда. Астана қаласында заманауи әрі қарқынды дамып келе жатқан әлемдік деңгейдегі "Назарбаев Университеті" жұмыс істейді, оның негізгі қағидаты білім, ғылым және инновацияларды интеграциялау болып табылады. Орталық Азиядағы цифрлық трансформация бойынша құзыреттердің жетекші орталығы – Astana IT University құрылды. Университет пәнаралық технологиялар негізінде цифрлық экономика саласында жоғары білікті мамандарды даярлау мақсатында құрылған.

Қазақстан Болон декларациясына (Жоғары білімнің еуропалық кеңістігі туралы) қосылды. Мамандарды үш деңгейде даярлау: бакалавр-магистр-PhD докторы енгізілді. Жоғары оқу орындарының профессор-оқытушылық құрамының 66 %-ын әйелдер құрайды. Профессорлар арасында әйелдер 41 %-ды, философия докторлары (PhD) 60 %-ды, доценттер 59 %-ды құрап отыр. Жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымдары түлектерінің арасында 55,3 %-ы қыздар мен жас әйелдер.

Денсаулық сақтау

Денсаулық сақтау жүйесіндегі проблеманы талдаудың негізінде, оның ішінде COVID-19 пандемиясының есебінен, халықтың денсаулығын жақсарту үшін "Дені сау ұлт" әрбір азамат үшін сапалы және қолжетімді денсаулық сақтау" ұлттық жобасы (Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2021 жылғы 12 қазандағы № 725 қаулысы) жүзеге асырылуда, Қазақстан Республикасының денсаулық сақтау саласын дамытудың 2026 жылға дейінгі тұжырымдамасы (Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2022 жылғы 24 қарашадағы № 945 қаулысы) және "Ауылда денсаулық сақтауды жаңғырту" пилоттық ұлттық жобасы (Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2022 жылғы 30 қарашадағы № 962 қаулысы) бекітілді, онда денсаулық сақтау инфрақұрылымын дамыту, шалғай ауылдық елді мекендердің тұрғындарын мобильді медициналық көмекпен қамтамасыз ету, жабдықтаудың ең төменгі стандарттарына сәйкес заманауи құрал-жабдықтармен жабдықталған фельдшерлік-акушерлік пункттер мен дәрігерлік амбулаториялардың жаңа нысандарын салу, қашықтан медициналық көрсетілетін қызметтер спектрін кеңейту, дәрі-дәрмекпен қамтамасыз ету, халықтың санитариялық-эпидемиологиялық саламаттылығын жақсарту, мамандандырылған медициналық көмектің сапасы мен қолжетімділігін арттыру көзделген көмек, ынталандыру және білікті кадрлармен қамтамасыз ету, ғылымды дамыту, саланы қаржыландыруды дамыту көзделген.

Халықтың денсаулығын нығайту және ауруларды ерте анықтау мақсатында елде халықтың нысаналы топтары арасында скринингтік зерттеулер іске асырылуда. 2022 жылы ауыл тұрғындары үшін скрининг жүргізу тәсілдері қайта қаралды, асқазан-ішек жолдарының, зәр шығару жүйесінің, егде жастағы топтағы адамдардың тыныс алу органдарының және қуық асты безінің қатерлі ісігі ауруларын ерте анықтауға, сондай-ақ 18 бен 29 жас аралығындағы адамдарды тексеруді қамтитын тексеруден өткізу тізбесі кеңейтілді.

2022 жылдың қорытындысы бойынша 896 мың ауыл тұрғыны тексерілді, оның ішінде аурудың ерте белгілері бар 33 мың (3,8 %) адам анықталды. Тыныс алу органдарының ауруларына (49,8 %), созылмалы бүйрек ауруларына (34,8 %) және асқазан-ішек жолдарының патологиясына (30,7 %) қатысты ерте анықтау көрсеткіштері жоғары.

COVID-19 пандемиясы республика халқының өмір сүру ұзақтығына кері әсерін тигізгендігін және денсаулық сақтау жүйесінің жүктемесінің шамадан тыс болғанын атап өткен жөн. 2021 жылы КВИ пандемиясына байланысты елдегі сырқаттанушылық пен өлім-жітім деңгейі нашарлап, туу кезіндегі өмір сүру ұзақтығының 70,23 жасқа дейін төмендеуіне әкелді (2020 жылы – 71,37 жас). Соңғы жылдары (2020 – 2021) бұл көрсеткіш 2,95 жылға қысқарды, бұл елдің 2013 жылғы деңгейіне сәйкес келеді.

Сонымен қатар халыққа медициналық көмек көрсетудің тиімділігін арттыру бойынша қабылданған шаралар нәтижесінде денсаулық сақтаудың негізгі медициналық-демографиялық көрсеткіштерінің оң динамикасы байқалады. Мәселен, 2022 жылдың алдын ала қорытындылары бойынша халықтың жалпы өлімі 2021 жылмен салыстырғанда 30 %-ға (29,6 %) төмендеді. Бұл ретте КВИ пандемиясына дейін бұл көрсеткіш 2019 жылы 7,2 (133128 адам), 2022 жылы 6,8 (134709) болды.

Қан айналымы жүйесі ауруларынан болатын өлім көрсеткіштерінің 33,0 %-ға (32,7 %), қатерлі ісік 8,0 %-ға (7,9 %), жарақат 5,0 %-ға (5,3 %), тыныс алу органдары ауруларынан болатын өлім 39 %-ға (39,4 %), туберкулезден болатын өлім 25 %-ға (25,1 %) төмендегені байқалады.

Республикада 2022 жылы барлығы 403500 бала дүниеге келді, бұл 2021 жылмен салыстырғанда 47152 балаға аз (450652 бала, 2020 жылы – 426824).

Жүкті әйелдер арасында COVID-19-бен сырқаттанушылық мерзімінен бұрын босану санының өсуіне әкелді, нәтижесінде 2022 жылы шала туылған нәрестелер саны 5,8 %-ға өсті. Тірі туылған нәрестелердің жалпы санында шала туылған нәрестелердің үлесі 2021 жылы 5,2-ге қарағанда 2022 жылы 5,5 % құрады.

Нәрестелердің шетінеу себептерін талдағанда оның 54 %-ын перинаталдық кезеңнің жағдайы құрайды. Салмақ категориялары бөлінісінде 58,7 %-ы дене салмағы 2500 гр-нан аз болып туған балалар.

Неонатальды хирургияны дамытудың және осы өңірлердегі технологияларға трансферттің арқасында туа біткен ақаулары бар жаңа туған нәрестелердің өміршеңдігі 86 % құрады. Орташа алғанда жыл сайын туа біткен ақаулары бар 1500 бала перзентханада туғаннан кейін дереу жедел ем алады. Қазақстан туғаннан бастап кардиохирургиялық операциялар жүргізілетін Орталық Азиядағы жалғыз мемлекет болып табылады. 2022 жылы туа біткен жүрек ақаулары бар балаларға 1800 ашық операция жасалды, оның 75 %-ы бір жасқа дейінгі балаларға жасалды.

2022 жылдың қорытындысы бойынша ана өлімінің көрсеткіші 100 мың тірі туылғандарға шаққанда 17,0 құрады, 2021 жылдың тиісті кезеңімен салыстырғанда көрсеткіштің 2,6 есеге төмендеуі байқалады (100 мың тірі туылғандарға шаққанда 44,7). Ана өлімінің (АӨ) құрылымында 54 % жүктілікке, босануға және босанғаннан кейінгі кезеңге байланысты (акушерлік себептер), 46 % экстрагенитальды аурулармен байланысты.

Әйелдерге қатысты қылмыс және зорлық-зомбылық

Статистика

Қазақстан Республикасы Бас прокуратурасының Құқықтық статистика және арнайы есепке алу жөніндегі комитетінің деректері бойынша 2022 жылы республика бойынша отбасылық-тұрмыстық салада жасалған 942 қылмыстық құқық бұзушылық (2020 ж – 1072, 2021 ж – 1047) тіркелген.

2023 жылдың 6 айының қорытындысы бойынша отбасылық-тұрмыстық салада жасалған 461 қылмыстық құқық бұзушылық тіркелді (2022 ж. 6 айында – 460).

2022 жылы республика бойынша отбасылық-тұрмыстық салада жасалған 25173 әкімшілік құқық бұзушылық (2020 ж – 25720, 2021 ж. – 28008) тіркелді.

2023 жылдың 6 айының қорытындысы бойынша (2022 ж. 6 айында – 18516) отбасылық-тұрмыстық салада 18288 әкімшілік құқық бұзушылық тіркелді.

Мемлекет басшысының тапсырмасын орындау үшін 2023 жылы тұрмыстық зорлық-зомбылық үшін жауапкершілік күшейтілді. Қылмыстық кодекске (бұдан әрі – ҚК) және Әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодекске (бұдан әрі – ӘҚБтК) тиісті өзгерістер енгізілді.

Мәселен, ӘҚБтК мен ҚК-ге мынадай түзетулер енгізілді:

- ӘҚБтК 64-бабының 1-бөлігінен 73-ші баптың (Отбасылық-тұрмыстық қатынастар саласындағы құқыққа қайшы әрекеттер), 73-1-ші баптың 1-1-бөлігін (Отбасылық-тұрмыстық қатынастарда құқық бұзушымен тұрған адамға қатысты денсаулыққа қасақана жеңіл зиян келтіру), 73-2 баптың 1-1-бөлігін (Отбасылық-тұрмыстық қатынастарда құқық бұзушымен бірге тұрған адамға қатысты ұрып-соғу) алып тастап, ӘҚБтК-ге өзгерістер енгізу жолымен тұрмыстық құқық бұзушылықтарды тіркеудің өтініш берушіден айқындау сипатына көшу;

- ӘҚБтК-нің 73, 73-1 1-1-б., 73-2 1-1-б. баптары бойынша тараптардың татуласу рәсіміне қойылатын талаптарды қатаңдату, олар бойынша сотта бір жыл ішінде бір рет қана татуласу ұсынылады. Қайталама құқық бұзушылықтар бойынша ӘҚБтК-нің 64-бабының 1-1-бөлігінің (Әкiмшiлiк жауаптылықтан тараптардың татуласуына байланысты босату) құқық бұзушыға қатысты ұсынылған редакциядағы әрекеттерін алып тастау;

- отбасылық-тұрмыстық саладағы құқық бұзушылықтар бойынша жауапкершілікті күшейту (ӘҚБтК-нің 73-бабы, 73-1-бабы, 73-2-бабы, 461-бабы (Қорғау нұсқамасын бұзу), 669-бабы 2-б., 669-бабы 3-б. (сот үкiмiн, сот шешiмiн немесе өзге де сот актiсiн және атқарушылық құжатты орындамау), көрсетілген баптар бойынша әкімшілік қамауға алудың нақты мерзімдерін айқындау (10, 15, 20 тәулік қамаққа қалдырып, жазаның "дейін" деген нұсқаларын алып тастау), сондай-ақ қайта жасалған құқық бұзушылықтар үшін әкімшілік қамаққа алу мерзімін ұлғайту;

- материалдық немесе өзге де тәуелді болып табылатын адамдарға қатысты неғұрлым кең таралған қылмыстық құқық бұзушылықтар бойынша саралау белгісін енгізу (ҚК 106-бабы (денсаулыққа қасақана ауыр зиян келтiру), ҚК 107-бабы (денсаулыққа қасақана ауырлығы орташа зиян келтiру).

Мемлекет басшысының 2021 жылғы 25 ақпандағы Ұлттық қоғамдық сенім кеңесінің отырысында берген тапсырмасын орындауда ішкі резервтер есебінен әйелдерді зорлық-зомбылықтан қорғау жөніндегі инспекторлардың штат саны екі есеге ұлғайтылып, белгіленген нормативтерге жеткізілді.

Қазіргі таңда әйелдерді зорлық-зомбылықтан қорғау саласында жұмыс істейтін инспекторлар штаты 253 бірлікті құрайды, бұл 2020 жылғы көрсеткіштен екі есе жоғары.

Әйелдер мен кәмелетке толмағандарға қатысты сексуалдық сипаттағы зорлық-зомбылық қылмыстарын тергеу бойынша әйел-тергеушілердің мамандануы енгізілді (республика бойынша жедел-тергеу топтарының құрамына 280 әйел-тергеуші енгізілді).

Кәмелетке толмағандарға қатысты психологиялық жарақат әсерін жоққа шығару мақсатында 2022 жылдан бастап Республикада Оңтүстік Кореяның тәжірибесі бойынша республикада жұмыс істеп тұрған мамандандырылған (дағдарыстық) орталықтар базасында сексуалдық зорлық-зомбылық құрбандарына кешенді көмек көрсету жөніндегі пилоттық жоба іске қосылды.

68 отбасын қолдау орталықтары құрылды. 2025 жылдың соңына дейін 143 орталық ашу жоспарлануда.

Отбасын қолдау орталықтары азаматтардың жекелеген санаттарына (көп балалы, мүгедек адамдарға, толық емес және аз қамтылған отбасыларға, мүмкіндігі шектеулі балаларды тәрбиелеп отырған ата-аналарға) "бір терезе" қағидаты бойынша консультациялық қызметтер кешенін ұсынады, психологиялық, әлеуметтік және заң көмегін, сондай-ақ отбасы институтын нығайтуға бағытталған жан-жақты қолдау көрсетеді.

2. Жалпы саяси негіз

Қазақстан өзін демократиялық, зайырлы, құқықтық және әлеуметтік мемлекет ретінде танытады, оның ең қымбат қазынасы – адам және адамның өмірі, құқықтары мен бостандықтары. Қазақстан – президенттік басқару нысанындағы біртұтас мемлекет. Елдің заң шығару қызметін, оның ішінде адам құқықтары саласында заң шығаруды жүзеге асыратын ең жоғары өкілді орган Парламент болып табылады.

Қазақстанда адам құқықтары мен бостандықтарын қамтамасыз етуге және демократиялық қоғам құруды үздіксіз ұстанатын саяси реформалар пакетін іске асыру жалғасуда.

2022 жылғы 5 маусымда Мемлекет басшысының бастамасымен елімізде Конституцияға өзгерістер енгізу бойынша референдум өтті. Қазақстан Республикасы Конституциясының 33 бабына өзгерістер енгізілді. Олар: суперпрезиденттік басқару нысанынан Парламенті мықты президенттік республикаға түпкілікті көшу, Парламент өкілеттіктерін кеңейту, Мәжіліс пен мәслихат сайлауының аралас жүйесіне қайта оралу, әлеуетті құрылымдардың өкілдері мен жекелеген шенеуніктердің партия мүшелігіне өтуіне тыйым салу, саяси партияларды тіркеу тәртібін жеңілдету, сайлау процесін жаңғырту, сондай-ақ өлім жазасын толығымен алып тастау және Конституциялық соттың жұмысын жандандыру. Оларды дауыс бергендердің 77,18 %-ы қолдады.

Енді Парламент Мәжілісі мен мәслихат сайлауы өзін-өзі ұсынған кандидаттар үшін қолжетімді. Саяси партияларды тіркеудің сандық шегі қысқартылды (20 мыңнан 5 мың мүшеге дейін), саяси партиялардың өңірлік өкілдіктерінің саны (600-ден 200 адамға дейін), саяси партия құру үшін азаматтардың бастамашыл тобының саны (1 мыңнан 700 адамға дейін) қысқартылды. Саяси партияны құру жөніндегі құрылтай съезінің өткізу мерзімі ұзартылды (2 айдан 3 айға дейін).

Қазақстан Республикасы Президентінің бастамасымен 2022 жылы 14 маусымда "Ұлттық құрылтайдың" құрылуы тағы бір реформа болды. Бұл ортақ мақсаттарға қол жеткізу үшін халықтарды біріктіретін бірегей платформа. Ұлттық Құрылтайдың басты міндеті – ұлтты ұйыстыратын ұтымды, тың идеялар мен ұсыныстарға ерекше мән беру. Сондай-ақ 2022 жылдың желтоқсан айынан бастап азаматтардың мемлекетті дамыту бойынша ұсыныстарын қалыптастыру үшін "Quryltai" мобильді қосымшасы іске қосылды.

Саяси жүйені өзгерту мақсатында кезектен тыс Президент сайлауы, Парламент Мәжілісі мен мәслихаттарға мерзімінен бұрын сайлау өтті. Парламент Мәжілісі депутаттарының 70 %-ын партиялық тізім бойынша, 30 %-ын бір мандатты округтерден сайлады. Мәслихаттарда депутаттардың 50 %-ы партиялық тізім бойынша, 50 %-ы бір мандатты округтерден сайланды. Бұл аталған билік органдарында саналуан көзқарас иелерін тоғыстырды. Бүгінгі таңда Парламент Мәжілісі мен мәслихаттарда 6 саяси партия өкілдік етеді.

3. Қазақстан Республикасында адам құқықтарын заңнамалық және институционалдық қамтамасыз ету

Қазақстанның тұжырымдамалық шаралары жүйелендіріліп, оларды іске асыру күнтізбесі Үкіметтің екі жоспарында – Адам құқықтары саласындағы бірінші кезектегі шаралар жоспарында және Адам құқықтары және заң үстемдігі саласындағы одан арғы шаралар жоспарында айқындалды. Жүйелі шаралар пакеті көптеген, оның ішінде адам саудасы құрбандарының құқықтары, тұрмыстық зорлық-зомбылық, азаптауға қарсы күрес, қылмыстық заңнама шеңберіндегі азаматтардың құқықтары және басқалары бөлігіндегі міндеттерді шешуге бағытталған.

Азаматтар үшін өздерінің бұзылған құқықтарын қалпына келтіру және осындай бұзушылықтардың алдын алу бойынша жаңа мүмкіндіктерді айқындайтын "Адам құқықтары жөніндегі уәкіл туралы", "Прокуратура туралы", "Конституциялық Сот туралы" үш конституциялық заңның күшіне енуі 2023 жылғы маңызды оқиға болды.

"Конституциялық Сот туралы" Конституциялық заңға сәйкес азаматтардың, Бас прокурордың және Адам құқықтары жөніндегі уәкілдің Конституциялық Сотқа жүгіну мүмкіндігі бар.

2021 жылғы 1 шілдеден бастап Әкімшілік рәсімдік-процестік кодекс қолданысқа енгізіліп, толыққанды әкімшілік әділет институты енгізілді. 2021 жылғы 1 шілдеден бастап соттар шешімдердің 52 %-ын сотта да, сотқа дейінгі реттеу барысында да азаматтар мен компаниялардың пайдасына шығара бастады.

Конституцияға енгізілген өзгерістермен Адам құқықтары жөніндегі уәкілдің мәртебесі бекітілді. 2022 жылғы 5 қарашада "Адам құқықтары жөніндегі уәкіл туралы" Қазақстан Республикасының Конституциялық Заңы қабылданды.

Уәкілдің ерекше құзыреттіліктері анықталды, олардың кейбірі алғаш рет енгізілді. Мәселен, Омбудсменге адамның құқықтары мен бостандықтарына қатысты нормативтік құқықтық актілерді Конституцияға сәйкестігі тұрғысынан қарау туралы Конституциялық Сотқа жүгіну құқығы берілді. Мұның өзі институтқа адам құқықтарын бұзудың ықтимал алғышарттарына тиімді ден қоюға мүмкіндік береді.

Бұдан басқа, Омбудсмен куәгер ретінде айғақ беруден босатылды. Уәкілдің заңды қызметіне араласқаны не кедергі жасағаны үшін жауапкершілік енгізілді.

Тағы бір маңызды жаңашылдықтардың бірі – барлық облыстарда Уәкілдің өкілін құру, бұл өңірлерде азаматтардың құқықтық қорғалуын арттыруға ықпал етеді. Президенттің тиісті Жарлығы 2022 жылғы 30 маусымда қабылданды.

Аталған жаңашылдықтар БҰҰ Бас Ассамблеясының 1993 жылғы 20 желтоқсандағы 48/134 қарарымен бекітілген Париж қағидаттары талаптарына (ұлттық мекемелердің мәртебесіне қатысты қағидаттар) сәйкес келеді.

Адам құқықтары жөніндегі уәкілдің қызметін ақпараттық-талдамалық, ұйымдық-құқықтық тұрғыдан қамтамасыз ету мақсатында Адам құқықтары жөніндегі ұлттық орталық жұмыс істейді.

Республикалық бюджетте жыл сайын жеке бюджеттік бағдарламада Адам құқықтары жөніндегі уәкілдің, оның өкілдерінің, сондай-ақ жұмыс органының қызметін қамтамасыз ету үшін қажетті қаражат көзделеді.

2022 жылғы 8 маусымда еліміздің Ата заңы – Конституциядан "өлім жазасы" ұғымы алып тасталды. 2021 жылғы 2 қаңтарда Қазақстан өлім жазасының күшін жоюға бағытталған "Азаматтық және саяси құқықтар туралы халықаралық пактіге Екінші факультативтік хаттаманы ратификациялау туралы" Заңды ратификациялады. Біздің еліміз осы шартқа қатысушы 90-шы мемлекет болды.

Бұған қоса, Қазақстанда 2023 жылы өтініштер рәсіміне қатысты Балалар құқықтары туралы конвенцияға Үшінші факультативтік хаттамаға қол қойылды. Қазақстан адам құқықтары саласындағы осы маңызды халықаралық шартқа қол қойған 53-ші мемлекет болды.

Сондай-ақ 2023 жылғы 7 маусымда "Мүгедектердің құқықтары туралы конвенцияға Факультативтік хаттаманы ратификациялау туралы" Заң қабылдады, онда мүгедектігі бар адамдардың жеке хабарламаларын қабылдау және қарастыру, оларды іске асыру механизмдері бекітілді.

Аталған халықаралық шарттарды ратификациялау адам құқықтарын іске асырудағы маңызды қадам болып табылады және Қазақстанның адам құқықтарын қамтамасыз етуді және оларды құқықтық қорғаудың ұлттық механизмдерін нығайтуды ұстанатынын растайды.

4. Адам құқықтарын халықаралық нормалар негізінде қорғау

Қазақстан адам құқықтары саласындағы 70-тен астам көпжақты әмбебап халықаралық шарттарға, оның ішінде Адам құқықтарының жалпыға бірдей декларациясына және БҰҰ-ның 8 құқық қорғау конвенциясына қатысушы болып табылады.

Нью-Йорктегі БҰҰ Бас Ассамблеясының 76-шы сессиясы барысында Қазақстан 2022 – 2024 жылдарға БҰҰ Адам құқықтары жөніндегі кеңесінің мүшесі болып сайланды, бұл оның адам құқықтары мен бостандықтарын қорғау саласындағы халықаралық нормалар мен стандарттарды ілгерілету процесінің белсенді және жауапты қатысушысы ретіндегі рөлін мойындау болып табылады. Қазақстанның БҰҰ Кеңесіндегі жұмысының басым бағыттары: гендерлік теңдікті ілгерілету және әйелдердің құқықтары мен мүмкіндіктерін кеңейту, өлім жазасын жаппай жою, төзбеушіліктің барлық түрлеріне қарсы күрес, дін және наным-сенім бостандығы, инклюзивті және жалпыға бірдей білім беруді қамтамасыз ету, сондай-ақ COVID-19 пандемиясы жағдайында адам құқықтарын құрметтеу болып айқындалды.

Судьялар сот отырыстарында тараптарға тиісті Конвенцияның ережелерін түсіндіреді. Сот актілерінде халықаралық шарттардың, оның ішінде Конвенцияның ережелеріне сілтемелерді қолдану судьялар арасында гендерлік саясат мәселелерін түсіндіру бойынша жүргізіліп жатқан жұмыстың нәтижесі болды. Егер бұрын олар негізінен азаматтық істер бойынша қолданылса, енді Конвенция әкімшілік істер бойынша қаулыларда да айтылады.

Республика соттары Конвенцияны қолдана отырып қаралған істердің барлығы мынадай 2022 жыл мен 2023 жылдың 7 айында:

азаматтық істер бойынша: 2022 жылы – 33 іс аяқталды, оның ішінде шешім шығарылғаны – 33; 2023 жылдың 7 айында – 44 іс аяқталды, оның ішінде шешім шығарылғаны – 44;

қылмыстық істер бойынша: қолданылған жоқ;

әкімшілік істер бойынша құқық бұзушылықтар: 2022 жылы – 152 іс аяқталды, оның ішінде әкімшілік жаза туралы шығарылған қаулы – 98 іс; 2023 жылдың 7 айында – 98 іс аяқталды, оның ішінде әкімшілік жаза туралы – 34 қаулы шығарылды.

5. Ақпараттандыру және адам құқықтарын насихаттау

2011 жылғы қаңтардан бері Құқықтық ақпараттық қызмет (бұдан әрі – Қызмет, ҚАҚ) жұмыс істейді, оның негізгі мақсаттары мен міндеттері халыққа барлық құқықтық мәселелер бойынша тегін консультация беру, ҚР қолданыстағы заңнамасын түсіндіру және Қазақстан Республикасы халқының құқықтық мәдениетін дамытуға жәрдемдесу болып табылады, осыған байланысты біздің республикамыздың азаматтары үшін Қазақстан Республикасының барлық өңірлері мен елді мекендерінен 119 қысқа нөміріне тегін қоңырау шалу арқылы білікті заң консультациясын тегін алуға қолжетімділік ашылды.

Құқықтық консультацияны:

119 бірыңғай нөміріне қоңырау шалу,

1414 бірыңғай байланыс орталығына қоңырау шалу, Астана және Алматы қалалары үшін 8 (7172) 58-00-58 нөміріне тегін қоңырау шалу арқылы алуға болады (мобильді құрылғылардан қоңырау шалу байланыс операторларының тарифі бойынша).

Сонымен бірге Қызмет атқарушылық іс жүргізу мәселелері бойынша азаматтардың өтініштері мен шағымдарын қабылдайды, сот орындаушыларының әрекеттері мен әрекетсіздігіне шағымдар бойынша өтініштерді тіркейді және шешеді.

Сонымен қатар азаматтар мына қызметтерді пайдалана отырып, құқықтық мәселелер бойынша жазбаша консультация ала алады:

WhatsApp онлайн-мессенджері (+77086935631);

"Әділет" ҚР НҚА ДБ "Виртуалды консультант" виджеті, https://adilet.zan.kz/rus;

"119Kenesbot" Telegram-боты https://t.me/VirtAdiletBot;

"Құқықтық консультация алу" модулі, https://advices.adilet.zan.kz/add.html.

ҚАҚ құрылған сәттен бастап халыққа 1,6 миллионнан астам консультация берілді, консультант операторлар күніне орта есеппен 600-700-ге жуық қоңырау қабылдап, қызмет көрсетті. Мәселен, 2022 жылы азаматтардан түскен 148 мыңнан астам өтініш бойынша консультациялар ұсынылды, 2023 жылдың 1 жартыжылдығында Қызмет телефоннан 68 мыңға жуық консультация көрсетті.

Сонымен қатар 2022 жылы жетілдірілген ақпараттық анықтамалық жүйелерді пайдалана отырып, анықтамалық-консультациялық қызметті бағалаған азаматтардың ішінде қанағаттанғандардың үлесі 95,8 %-ды, ал
2023 жылдың 1 жартыжылдығында 96 %-ды құрады.

Бұдан басқа, ҚАҚ тоқсан сайын өзекті құқықтық тақырыптар бойынша онлайн-курстар өткізеді, онда кез келген ыңғайлы уақытта тегін оқып, қажетті ақпарат алуға болады. Вебинарлар Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінің "Заңнама және құқықтық ақпарат институты" РМК YouTube каналында өткізіледі және https://www.youtube.com/user/rkaokz. еркін қолжетімді.

Сондай-ақ ҚАҚ халықты құқықтық ақпаратпен қамтамасыз ету мақсатында:

"Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінің хабаршысы" журналы;

Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінің ведомстволық сайтында "Street law" айдары үшін құқықтық тақырыптар бойынша материалдар дайындап жариялайды;

Сонымен қатар құқықтық ақпарат әлеуметтік желілерде кеңінен ұсынылған.

Осылайша, СИДО комитетінің қорытынды ескертулерінің 14 b) тармағы орындалуда.

6. 2020 жылдан 2022 жылға дейінгі кезеңіндегі елдің әлеуметтік-экономикалық ахуалы

2022 жылы жан басына шаққандағы халықтың ЖІӨ 11,3 мың АҚШ долларын (2021 жылы – 10,4 мың АҚШ долларды) құрады. Дүниежүзілік банк деректеріне сәйкес Қазақстан жан басына шаққандағы халықтың табыс деңгейі орта деңгейден жоғары мемлекет ретінде танылды.

2015 – 2021 жылдардағы жалпы ішкі өнім (ЖІӨ)

	2015	2016	20171)	2018	2019	2020	2021
ЖІӨ
млрд теңге	40 884	46 971	54 378,9	61819,5	69 532,6	70 649,0	83951,6
млрд АҚШ долл. 2)	184,4	137,3	166,8	179,3	181,7	171,1	197,1
*НКИ ЖІӨ, алдыңғы жылға қатысты жыл, %	101,2	101,1	104,1	104,1	104,5	97,5	104,3
НКИ ЖІӨ, 2010 = 100%	125,9	127,3	132,5	137,9	144,1	140,5	146,5
2011 – 2016 жылдардағы ЖІӨ-нің орташа өсу қарқыны – 104,1%
Халықтың жан басына шаққандағы ЖІӨ
АҚШ долл.	10 509,9	7 714,8	9 247,6	9 812,5	9 812,5	9 121,7	10369,9
мың теңге	2 330,4	2 639,7	3 014, 7	3 382, 5	3 755, 7	3 766, 8	4 417,9

*НКИ – нақты көлем индексі

1) есеп-қисаптар Қазақстан Республикасының Әділет министрлігінде 8.08.2019 ж. №19215 тіркелген бақыланбайтын экономиканы бағалаудың жаңа әдістемесіне сәйкес жүргізілді;

2) АҚШ долларына қайта есептеу Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің орташа жылдық ресми айырбас бағамы бойынша жүргізіледі.

Ел бойынша жұмыссыздық деңгейі 2011 жылғы 5,4 %-дан 2022 жылы 4,9 %-ға дейін, оның ішінде әйелдер арасында 6,2 %-дан 5,5 %-ға дейін төмендеді.

2021 жылы Қазақстан Республикасының 2025 жылға дейінгі Ұлттық даму жоспары өзектілендірілді, онда коронавирус инфекциясы пандемиясына қатысты және оны тежеу бойынша қабылданған шараларға баса назар аударылды, өйткені бұл соңғы жүз жыл ішіндегі ең күрделі кең ауқымды дағдарысқа әкелді. Пандемия мен жаһандық рецессияның әсері Қазақстан дамуының базалық сценарийін түбегейлі өзгертіп, "жаңа болмысты" қалыптастырды.

Елдің 2025 жылға дейінгі Ұлттық даму жоспарының жаңа редакциясында "коронадағдарыстың" салдарын жоюға және анағұрлым орнықты және инклюзивті экономика үшін экономикалық өсуді жеделдету факторларын дамытуға бағытталған елдің орташа мерзімді кезеңдегі жаңа экономикалық бағамының негізгі параметрлері қалыптастырылады.

ІІ. Әйелдерге қатысты кемсітушіліктің барлық нысандарын жою туралы конвенция баптарының (1-16) орындалуы туралы ақпарат

1-бап. Әйелдерге қатысты кемсітушілікті айқындау

Осы Конвенцияның мақсаттары үшін "әйелдерге қатысты кемсітушілік" термині әйелдердің саяси, экономикалық, әлеуметтік, мәдени, азаматтық немесе кез келген басқа саладағы адамның құқықтары мен негізгі бостандықтарын олардың отбасылық жағдайына қарамастан, ерлер мен әйелдердің теңдігі негізінде пайдалануын немесе жүзеге асыруын әлсіретуге немесе мойындалуын жоққа шығаруға бағытталған кез келген айырмашылық, жынысына байланысты шеттету мен шектеу дегенді білдіреді.

Қазақстан Конвенцияға 1998 жылы қосылып, "кемсітушілік" ұғымы кеңінен қолданылуда.

Қазақстан Республикасының Конституциясында "Тегіне, әлеуметтік, лауазымдық және мүліктік жағдайына, жынысына, нәсіліне, ұлтына, тіліне, дінге көзқарасына, нанымына, тұрғылықты жеріне байланысты немесе кез келген өзге жағдаяттар бойынша ешкімді ешқандай кемсітуге болмайды." деп белгіленген (14-б. 2-т.).

"Ерлер мен әйелдердің тең құқықтарының және тең мүмкіндіктерінің мемлекеттік кепілдіктері туралы" 2009 жылғы 8 желтоқсандағы Қазақстан Республикасының Заңымен "жыныстық белгісі бойынша кемсітушілік" ұғымына анықтама берілді.

Мемлекет Конвенция ережесі шеңберінде әйелдердің сот қорғауына жүгіну құқығы мен мүмкіндігіне кепілдік береді.

Кемсітушілік үшін, оның ішінде жынысына байланысты кемсітушілік үшін қылмыстық жауапкершілік қарастырылған (ҚР ҚК 145-бабы).

Сондай-ақ қылмыстық, әкімшілік, азаматтық сот ісін жүргізу барысында ешкімді кемсітуге, оның ішінде жынысына байланысты кемсітуге болмайды.

Осылайша, СИДО комитетінің қорытынды ескертулерінің 12 с) тармағы іске асырылуда.

Қазақстан Республикасы Конституциясының 4-бабының 1-тармағына сәйкес Қазақстан Республикасында қолданылатын құқық – Конституцияның, соған сәйкес заңдардың, өзге де нормативтік құқықтық актілердің, халықаралық шарттар мен Қазақстан Республикасының басқа да міндеттемелерінің, сондай-ақ Конституциялық Сот пен Жоғарғы Соттың нормативтік қаулыларының нормалары.

"Қазақстан Республикасының Конституциясына өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы" 2017 жылғы 10 наурыздағы Қазақстан Республикасының Заңымен Қазақстан Республикасының Конституциясына түзетулер енгізілді.

Енгізілген жаңа түзетумен халықаралық шарттардың қолданылу тетігі нақтыланды (Қазақстан қатысушысы болып табылатын халықаралық шарттардың Қазақстан Республикасының аумағында қолданылу тәртібі мен талаптары Қазақстан Республикасының заңнамасында айқындалады).

"Қазақстан Республикасының халықаралық шарттары туралы" 2005 жылғы 30 мамырдағы Қазақстан Республикасының Заңымен халықаралық шарттарды жасасу, орындау, өзгерту және олардың қолданылуын тоқтату тәртiбi регламенттелген.

Осы Заңның 20-бабының 1-тармағына сәйкес Қазақстан Республикасының қолданыстағы әрбiр халықаралық шартын Қазақстан Республикасы мiндетті және адал орындауға тиіс.

"Құқықтық актілер туралы" Қазақстан Республикасының Заңына сәйкес Қазақстан Республикасы ратификациялаған халықаралық шарттар оның заңдары алдында басым болады және халықаралық шартта оны қолдану үшін заң шығару талап етілетін жағдайдан басқа реттерде тікелей қолданылады.

Қазақстан ратификациялаған халықаралық шарттардың басымдығы іс жүргізу кодекстерінде регламенттелген – Қазақстан Республикасы Азаматтық процестік кодексінің 2-бабының 3-бөлігі, Қазақстан Республикасы Қылмыстық-процестік кодексiнің 2-бабының 3-бөлігі, "Әкімшілік құқық бұзушылық туралы" Қазақстан Республикасы Кодексінің 1-бабының 4-бөлігі, Қазақстан Республикасы Әкімшілік рәсімдік-процестік кодексінің 2-бабының 3-бөлігі, Қазақстан Республикасы Қылмыстық-атқару кодексінің 1-бабының 3-бөлігі, Қазақстан Республикасы Бюджет кодексінің 1-бабының 2-бөлігі.

Мысалы, Қазақстан Республикасы Әкімшілік рәсімдік-процестік кодексінің 2-бабы 3-бөлігінде Қазақстан Республикасы ратификациялаған халықаралық шарттардың осы Кодекстің алдында басымдыққа ие болатыны көзделген. Егер Қазақстан Республикасы ратификациялаған халықаралық шартта Қазақстан Республикасының Әкімшілік сот ісін жүргізу туралы заңнамасында көзделгеннен өзгеше қағидалар белгіленсе, онда халықаралық шарттың қағидалары қолданылады.

Конвенцияның орындалуын қамтамасыз ету шеңберінде "Қазақстан Республикасы халықаралық шарттарының нормаларын қолдану туралы" 2008 жылғы 10 шілдедегі Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының нормативтік қаулысы қолданылады, онда соттың Қазақстан Республикасы халықаралық шарттарының нормаларын дұрыс қолданбауы сот актісінің күшін жоюға немесе өзгертуге негіз болуы мүмкіндігі түсіндірілген (10-тармақ).

2021 жылғы қазанда Қазақстан Республикасының 2030 жылға дейінгі құқықтық саясат тұжырымдамасы қабылданды.

Тұжырымдамада жеке тұлғалар мен ұйымдардың негізгі құқықтарын, бостандықтары мен заңды мүдделерін қорғау қоғамдық және мемлекеттік өмірдің барлық салаларында бірінші кезекте және тиімді қорғалуға жататыны айқындалған. Бұл ретте ұлттық заңнаманың елеулі құрамдас бөлігі бұдан әрі де Қазақстан Республикасының халықаралық-құқықтық міндеттемелерінің ықпалымен қалыптастырылатыны атап өтіледі.

Осылайша, СИДО комитетінің қорытынды ескертулерінің 10-тармағы іске асырылуда, Конвенцияның ережелері Қазақстан Республикасының заңнамасы алдында басымдыққа ие.

2023 жылдың 6 айында Адам құқықтары жөніндегі уәкілдің атына әйелдер 925 өтініш жолдады, бұл өтініштердің жалпы санының 32,7 %-ын құрайды. Гендерлік белгісі бойынша кемсітушілік мәселесіне қатысты 8 өтініш келіп түсті, бұл өтініштердің жалпы санының 0,28 %-ын құрайды.

Әйелдерден келіп түскен шағымдар негізінен олардың еңбек, тұрғын үй, әлеуметтік, неке-отбасы заңнамалары саласындағы құқықтарының бұзылуына қатысты және әдетте, көп балалы болу мәртебесі, материалдық жағдайдың ауырлығы, заң көмегіне қаржының да, құқық қорғау тәсілдері туралы білімінің де жетіспеуі сияқты факторлармен сүйемелденеді.

Өтініштерді қарау шеңберінде ұлттық құқық қорғау мекемесі мемлекеттік органдарға тиісті сұрау салулар мен ұсынымдар жібереді.

2-бап. Кемсітушілікті жою жөніндегі міндеттемелер

Қатысушы мемлекеттер әйелдерге қатысты барлық нысандағы кемсітушілікті айыптайды, әйелдерге қатысты кемсітушілікті жою саясатын кідіріссіз барлық тиісті тәсілдерімен жүргізуге келіседі және бұл мақсатта мыналарға міндеттенеді:

а) егер де бұл әлі жасалмаса, ерлер мен әйелдердің тең құқықты қағидатын өз ұлттық конституцияларына немесе басқа да тиісті заңнамасына қосу және заң мен басқа да тиісті құралдардың көмегімен осы қағидатты іске асыру.

Қазақстан Республикасы Конституциясының 1-бабында баяндалғандай, Қазақстан Республикасының заңнамасында ерлер мен әйелдердің тең құқықтық қағидаты енгізілген. Әйелдер ерлермен тыныс-тіршіліктің барлық салаларына тең қатысуға, сол арқылы өз құқықтары мен міндеттерін жүзеге асыруға құқылы.

СИДО комитетінің 4-ші ұсынымын орындау мақсатында 2022 жылы Қазақстан Республикасындағы 2030 жылға дейінгі отбасылық және гендерлік саясат тұжырымдамасы (бұдан әрі – Тұжырымдама) өзектілендірілді және оны іске асыру жөнінде жаңартылған жоспар қабылданды (Қазақстан Республикасы Президентінің 2022 жылғы 1 сәуірдегі № 853 Жарлығы).

Әйелдердің қоғамдағы экономикалық және саяси позициясын барынша қолдауды қамтамасыз етуге, мемлекеттік органдар мен квазимемлекеттік сектор басшылығындағы әйелдер санын 30 %-ға дейін ұлғайтуға, әйелдер мен балаларға қатысты зорлық-зомбылықтың алдын алуға, гендерлік білім беруді, ана мен баланы қолдауды ілгерілетуге басты назар аударылды.

Тұжырымдамада елдің жетістіктері де, аталған саладағы проблемалық мәселелер де көрсетілген. Тұжырымдама мен оны іске асыру жөніндегі іс-қимыл жоспарында гендерлік саясаттың ұзақ мерзімді және қысқа мерзімді көрсеткіштері көзделген.

Іске асырылып жатқан гендерлік саясат шеңберінде 2030 жылға қарай ұзақ мерзімді нәтижелер күтілуде:

1. Халықтың репродуктивті денсаулық саласындағы хабардарлығы артады.

2. Балаларды тәрбиелеу процесіне тартылған әкелердің үлесі артады.

3. Өмірде қиын жағдайға тап болған отбасыларды анықтау және оларға көмек көрсету жылдамдығы артады.

4. Отбасылық-тұрмыстық зорлық-зомбылықтың қайталануы азаяды.

5. Кәсіпкерлік саласында әйелдердің қаржылық сауаттылығы артады.

6. Биліктің атқарушы, өкілді және сот органдарында, мемлекеттік, квазимемлекеттік және корпоративтік секторларда шешімдер қабылдау процестеріне тартылған әйелдердің үлесі өседі.

7. Отбасы институтын және гендерлік теңдікті нығайту жөніндегі шаралармен халықты қамту артады.

Сондай-ақ Тұжырымдаманың 6-бөлімінде 9 нақты нысаналы индикатор және күтілетін нәтижелер бар.

Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2017 жылғы 29 қарашадағы № 790 қаулысымен бекітілген Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік жоспарлау жүйесінің 70, 71, 72-тармақтарына сәйкес даму тұжырымдамаларының іске асырылу мониторингін мемлекеттік жоспарлау жөніндегі уәкілетті орган осы Мемлекеттік жоспарлау жүйесінің
16-23-тармақтарына сәйкес жыл сайынғы негізде жүргізеді. Осылайша, Тұжырымдаманың орындалуы туралы есеп жыл сайын мемлекеттік органның интернет-ресурсында орналастырылып тұрады.

Бұдан басқа, Тұжырымдаманың орындалуы үкіметтік емес ұйымдардың өкілдері қатысатын Қазақстан Республикасының Президенті жанындағы Әйелдер істері және отбасылық-демографиялық саясат жөніндегі ұлттық комиссияның отырыстарында қаралады.

Жоғарыда атап өтілгендей Қазақстан Республикасының ұлттық заңнамасында "ешкімді кемсітуге, оның ішінде жынысына байланысты кемсітуге болмайды" деп белгіленген. Жалпы Қазақстан Республикасының бірқатар заңнамалық актілерінде кемсітушілікке тыйым салынады (оның ішінде Азаматтық процестік кодексі, Қылмыстық-процестік кодексi, Әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодексі, Еңбек кодексі және "Халық денсаулығы және денсаулық сақтау жүйесі туралы" Қазақстан Республикасының Кодексі).

b) әйелдерге қатысты кез келген кемсітушілікке тыйым салатын тиісті заңнамалық актілерді және қажет болған жерде санкцияны қоса алғанда, басқа да шараларды қабылдау.

Қоғамдық қатынастардың барлық салаларында Қазақстан Республикасының заңнамасында жынысы бойынша кемсітушілікке тыйым салу белгіленді Әйелдер де, ерлер де тең құқықтар мен міндеттерге ие.

Жүкті екені көрінеу белгілі әйелге қатысты қылмыстық құқық бұзушылық жасау қылмыстық жауаптылық пен жазаны ауырлататын мән-жайлардың бірі деп танылады (ҚР ҚК 54-бабының 1-тармағының 7-тармақшасы).

с) әйелдердің құқықтарын ерлермен тең негізде заңгерлік қорғауды қалыптастыруға және құзырлы ұлттық соттар мен басқа да мемлекеттік мекемелер көмегімен әйелдерді кез келген кемсіту актісіне қарсы тиімді қорғауды қамтамасыз ету.

Қазақстанда шағымдарды, оның ішінде жынысы бойынша кемсіту жағдайларында берудің және қараудың тиімді тетігін құру мақсатында заңнамалық шаралар қабылданды.

Азаматтар өздерінің бұзылған немесе даулы құқықтары мен бостандықтарын қорғау үшін сот органдарына жүгіне алады, адам құқықтары жөніндегі ұлттық мекемелерге, прокуратура органдарына және басқаларға шағым бере алады.

Қазақстан Республикасы Бас прокуратурасының Құқықтық статистика және арнайы есепке алу комитетінің 2020 – 2023 жылдардағы мәліметтері бойынша соттарға әйелдерден 513499 (6 ай 2023ж– 72952; 2022ж – 154967; 2021ж – 150682; 2020ж – 134898) шағым мен өтініш түскен.

Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының сайтында "Әйелдерге арналған құқықтық көмек" бөлімі бар, онда әйелдерді кемсітушіліктен қорғау, заңнаманы түсіндіру, сот актілері мәселелері бойынша құқықтық ақпарат орналастырылған.

ҚР Президенті жанындағы Әйелдер істері және отбасылық-демографиялық саясат жөніндегі ұлттық комиссияның сайтында әйелдердің құқықтарын қорғау мәселелері де жарияланып тұрады.

Сонымен қатар әрбір азамат құқықтары мен бостандықтары бұзылған жағдайда Адам құқықтары жөніндегі уәкілге жүгінуге құқылы.

Қазақстан Республикасының Конституциялық Заңының 19-бабына сәйкес Қазақстан Республикасындағы Адам құқықтары жөніндегі уәкілдің облыстағы, республикалық маңызы бар қаладағы, астанадағы өкілі (бұдан әрі – өкіл) болады, ол Қазақстан Республикасының мемлекеттік қызмет туралы заңнамасына сәйкес лауазымға тағайындалады және лауазымынан босатылады.

Өкіл өз өкілеттігін Қазақстан Республикасындағы Адам құқықтары жөніндегі уәкілдің атынан өзінің функционалдық міндеттері шеңберінде және оның тапсырмасы бойынша тиісті әкімшілік-аумақтық бірлік шегінде жүзеге асырады.

Омбудсмен кеңсесіне 2018 жылдан 2022 жылға дейін бөлінген қаражатқа қатысты тұрақты өсім байқалады. 2018 жылы мекеменің бюджеті 80 млн теңгеден асты немесе жалпы мемлекеттік бюджетке қатысты 0,0009 %-ды құрады (2019ж – 110 млн теңгеден астам немесе жалпы мемлекеттік бюджеттің 0,0010 %-ы, 2020ж. – шамамен 160 млн. теңге немесе 0,0013 %, 2021ж – 170 млн теңгеден астам немесе 0,0012 %, 2022ж – 500 млн теңгеден астам немесе 0,0028 %).

Мәселен, Адам құқықтары жөніндегі ұлттық орталықтың облыс орталықтарында және Алматы, Астана, Шымкент қалаларында өкілдіктерінің ашылуына байланысты орталық қызметкерлерінің штат санын 14-тен 105 бірлікке дейін ұлғайту жүзеге асырылды және 2023 жылы жалпы бюджет 1 млрд теңгені немесе мемлекеттік бюджетпен салыстырғанда 0,0049 %-ды құрайды.

Омбудсмен кеңсесінде тергеу жүргізумен және шағымдарды қараумен айналысатын әйелдердің пайыздық үлесі – 36 %.

2020 жылы Адам құқықтары жөніндегі уәкілдің кеңсесі 1201 өтінішті, 2021 жылы 1855, 2022 жылы Омбудсмен кеңсесі 3948 өтінішті, 2023 жылдың басынан бастап 2822 өтінішті қарады.

Өтініштердің статистикалық деректерін талдау олардың өскенін көрсетеді, мұның өзі институттың танымалдығымен, соның ішінде конституциялық мәртебе берумен және жергілікті жерлерде Адам құқықтары жөніндегі уәкіл өкілдіктерінің енгізілуімен байланысты.

Адам құқықтары жөніндегі уәкілдің 2023 жылғы 20 қаңтардағы № 3 бұйрығымен Қазақстан Республикасындағы Адам құқықтары жөніндегі уәкілдің және оның жұмыс органы қызметкерлерінің шағымдарды қарау тәртібін айқындайтын Шағымдарды қарау қағидалары бекітілді.

2023 жылғы маусымда БҰҰДБ қолдауымен Қазақстанда алдын ала бағалау миссиясын жүргізу үшін Азия-Тынық мұхиты форумы сарапшыларының сапары жүзеге асырылды, оның ұсынымдары Адам құқықтары жөніндегі уәкіл кеңсесінің қызмет бағыттарын одан әрі айқындау және аккредиттеу үшін вектор болады.

Осылайша, СИДО комитетінің Омбудсменнің қызметін қамтамасыз етуге және жұмысын ұйымдастыруға қатысты қорытынды ескертулерінің 20 а) және b) тармақтары орындалды.

d) әйелдерге қатысты қандай да бір кемсіту актілерін немесе әрекеттерін жасаудан қалыс қалуға және мемлекеттік органдар мен мекемелердің осы міндеттемелерге сәйкес әрекет ететініне кепілдік беру.

2020 жылғы 29 маусымда Қазақстан Республикасының Әкімшілік рәсімдік-процестік кодексі қабылданды, ол әкімшілік рәсімдерді жүзеге асырумен байланысты қатынастарды реттейді. Осы Кодекске сәйкес әркім бұзылған немесе дау айтылатын құқықтарын, бостандықтарын немесе заңды мүдделерін қорғау үшін Кодексте белгіленген тәртіппен әкімшілік органға, лауазымды тұлғаға немесе сотқа жүгінуге құқылы. Әкімшілік органға, лауазымды тұлғаға немесе сотқа жүгіну құқығынан бас тарту жарамсыз болады (ӘРПК-тің 9-бабы).

Конвенцияға Факультативтік хаттаманы орындау үшін 2022 жылғы 1 ақпанда Қазақстан Республикасы Бас Прокурорының, Қазақстан Республикасы Әділет министрінің, Қазақстан Республикасы Сыртқы істер министрінің бірінші орынбасарының "Қазақстан Республикасы құзыретін мойындаған адам құқықтары жөніндегі шарттық органдардың сауалдары мен пайымдауларын қараудың кейбір мәселелері туралы" бірлескен бұйрығы қабылданды.

Бұйрықпен мемлекеттік органдардың құзыретін Қазақстан Республикасы мойындаған адам құқықтары жөніндегі шарттық органдардың сауалдары мен пайымдауларын қарау тәртібі, сондай-ақ осындай сауалдар мен пайымдауларды қарау жөніндегі ведомствоаралық жұмыс тобының ережесі мен құрамы бекітілді.

СИДО комитетінің қорытынды ескертулерінің 14 с) тармағын орындау үшін БҰҰ Адам құқықтары жөніндегі Жоғарғы Комиссары Кеңсесінің 2023 жылғы 12 шілдедегі сауалына сәйкес қазақстандық тараптың СИДО комитетінің №45/2012 хабарламасы бойынша пікірлерін орындау жөніндегі жаңартылған ақпараты 2023 жылғы 12 қыркүйекке дейінгі мерзімде жіберілетінін атап өтеміз.

е) қандай да бір тұлға, ұйым немесе кәсіпорын тарапынан әйелдерге қатысты кемсітуді жоюдың барлық тиісті шараларын қабылдау.

Қазақстан Республикасында Конституцияға сәйкес адам құқықтары мен бостандықтары танылады және оларға кепілдік беріледі. Әркімнің құқық субъектісі ретінде танылуына құқығы бар және өзінің құқықтары мен бостандықтарын, қажетті қорғанысты қоса алғанда, заңға қайшы келмейтін барлық тәсілдермен қорғауға құқылы. Әркімнің өз құқықтары мен бостандықтарын сот арқылы қорғауға құқығы бар (Конституцияның 12, 13-баптары).

Пайдаланушылардың құқықтары, бостандықтары мен заңды мүдделері бұзылған жағдайда орталық және жергілікті атқарушы органдар ӘРПК-ге сәйкес Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес оларды қалпына келтіруге бағытталған шараларды қабылдайды (ӘРПК-нің 57-бабы).

Құқықтары мен заңды мүдделері бұзылған жағдайда әркім өз құқықтарын қорғауға құқылы. Бұл норма барлық салаларда Қазақстан Республикасының заңнамасымен бекітілген.

СИДО комитетінің қорытынды ескертулерінің 11 в) және 38 d) тармақтарын орындау үшін Қазақстан Республикасының Еңбек кодексіне әйелдердің еңбегі шектелетін жұмыстардың тізімін алып тастау бойынша өзгерістер енгізілді.

Тиісті түзетулер "Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне азаматтардың жекелеген санаттарын әлеуметтік қорғау мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы" 2021 жылғы 12 қазандағы Қазақстан Республикасы Заңы шеңберінде іске асырылды.

f) әйелдерге қатысты кемсіту болып табылатын қолданыстағы заңдарды, қаулыларды, әдет-ғұрыптарды және тәжірибені өзгерту немесе жою үшін барлық тиісті шараларды, соның ішінде заңнамалық шараны қабылдау.

СИДО Комитетінің қорытынды ескертулерінің 14 а) тармағын орындау мақсатында сот қызметкерлерін: "Адам құқықтарын сот арқылы қорғау: Қазақстан Республикасының халықаралық міндеттемелері", "Адам саудасына байланысты қылмыстарды тергеу кезінде адам құқықтарын қорғаудың халықаралық институттары мен тетіктері", "9 шарттық органдар, олардың функциялары, өкілеттіктері". Үлестірме материалмен жұмыс", "Ұйымдасқан қылмысқа және адам саудасына байланысты қылмыстық құқық бұзушылықтар туралы істерді қараудың өзекті мәселелері" (2022 жылы 450-ге жуық адамды қамтитын 15 дәріс, 2023 жылғы 1 тоқсанда 60-қа жуық адамды қамтитын 2 семинар) тақырыптарында оқыту жүргізілді.

Бұдан басқа, 2022 жылдан бастап Қазақстанда "БҰҰ-әйелдер" құрылымымен бірлесіп "Қазақстандағы барлық әйелдер мен қыздардың гендерлік теңдігін қамтамасыз ету және олардың құқықтары мен мүмкіндіктерін кеңейту және COVID-19 пандемиясы дағдарысының салдарын еңсеру бөлігінде Отбасылық және гендерлік саясат тұжырымдамасын іске асыруға Қазақстанға жәрдемдесу" жобасы іске асырыла басталды. Жоба шеңберінде гендерлік саясат саласындағы ұлттық заңнаманы нығайтуға, Қазақстанның халықаралық міндеттемелерді орындауына бағытталған процестерге белсенді және пәрменді қатысуға, гендерлік теңдік және әйелдердің құқықтары мен мүмкіндіктерін кеңейту саласындағы жаһандық, өңірлік, субөңірлік процестерге белсенді қатысуға бағытталған іс-шаралар іске асырылуда.

Үкімет жұмыс орнындағы қырындауды жою бойынша шаралар қабылдауда. Пилоттық жоба ретінде 2023 жылы Қазақстан Республикасы Мәдениет және ақпарат министрлігінде, сондай-ақ ведомстволық бағынысты ұйымдарда харассменттен қорғау саясаты қабылданды. Бұл шаралар Министрліктің барлық қызметкерлері арасында харассментке қатысты төзбеушілік саясатын жүзеге асыруға, сондай-ақ оның алдын алу, жедел ден қою және алдын алу шаралары арқылы харассментке төзбеушілік ортасын қалыптастыру мен қолдауға бағытталған.

g) өзінің қылмыстық заңнамасының әйелдерге қатысты кемсіту болып табылатын барлық ережелерін жою.

Қылмыстық заңнамада әйелдерге қатысты кемсітушілікті білдіретін нормалар жоқ. Қылмыстық құқық бұзушылықтар жасаған адамдар шығу тегiне, әлеуметтiк, лауазымдық және мүлiктiк жағдайына, жынысына, нәсiлiне, ұлтына, тiлiне, дiнге көзқарасына, сенiміне, қоғамдық бiрлестiктерге қатыстылығына, тұрғылықты жерiне немесе өзге де кез келген мән-жайларға қарамастан заң алдында тең (ҚК-тің 15-бабы).

3-бап. Әйелдерді дамыту және ілгерілету

Әйелдерге адам құқықтары мен негізгі бостандықтарын ерлермен тең негізінде іске асыруына және пайдалануына кепілдік беру үшін қатысушы мемлекеттер барлық салада және ішінара саяси, әлеуметтік, экономикалық және мәдени салаларда әйелдердің жан-жақты дамуы мен прогресін қамтамасыз ету үшін заңнамалық шараларды қоса алғанда, барлық тиісті шараларды қабылдайды.

Жоғарыда айтылғандай, 2022 жылы Тұжырымдама өзектілендіріліп, жаңартылған Іс-шаралар жоспары қабылданды. Тұжырымдамада мемлекеттік гендерлік саясаттың мақсаты қоғам өмірінің барлық салаларында ерлер мен әйелдердің тепе-тең құқықтарға, пайдаға, міндеттер мен мүмкіндіктерге қол жеткізуі, жыныстық белгісі бойынша кемсітушіліктің барлық нысандары мен көріністерін анықтау деп белгіленді.

Қазақстан Республикасы Стратегиялық жоспарлау және реформалар агенттігінің Ұлттық статистика бюросы жыл сайын "Қазақстанның әйелдері мен ерлері" статистикалық жинағын шығарады. Мемлекеттік статистика жүйесінде гендерлік көрсеткіштер спектрін кеңейту бойынша жұмыс басталды. БҰҰ ЕЭК мен ЮНКТАД Статистика бөлімімен бірлесе отырып, 2022 жылдың қыркүйегінде сауда статистикасындағы гендерлік аспектіні өлшеу мәселелері бойынша жобаға бастама жасады.

Осылайша, СИДО комитетінің қорытынды ескертулерінің 30 d) және е) тармақтары орындалуда.

Қазақстан Республикасының Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігі (бұдан әрі – ЕХӘҚМ) Отбасының цифрлық картасы немесе мемлекеттік кепілдіктер бойынша дербестендірілген қазақстандық отбасылардың базасы туралы мәліметті қалыптастыруда, ол ағымдағы жылдың басында енгізілген, оны енгізудің негізгі мақсаты қазақстандықтардың мемлекеттік қолдау шараларына тең қолжетімділігін қамтамасыз ету болып табылады. Оның базасында күн сайын отбасылар мен азаматтардың әлеуметтік әл-ауқатының деңгейін бағалау жүргізіледі.

Отбасының цифрлық картасы мемлекеттің әлеуметтік саясатының орта және ұзақ мерзімді міндеттері мен бағыттарын айқындайтын құрал ретінде айқындалған. 2023 жылғы 1 қаңтардан бастап 541 мыңнан астам азамат зейнетақы, жәрдемақы немесе атаулы әлеуметтік көмек алуға құқығы бар екендігі туралы хабарлама алды. Бүгінгі таңда олардың 195 мыңына мемлекеттік төлемдер тағайындалып, төленуде.

Қазақстанда мемлекет пен қоғам арасында сындарлы, транспарентті диалог құруға қағидатын ұстану байқалады.

Үкіметтік емес 23335 ұйым жұмыс істейді, оның 500-ден астамы отбасылық және гендерлік саясат мәселелерімен айналысады және әйелдердің мүмкіндіктері мен құқықтарын кеңейтуге маңызды үлес қосуда. Үкіметтік емес 70-ке жуық ұйымды біріктіретін әйелдер көшбасшылығы мектептерінің белсенді ұлттық желісі бар. Еліміздің барлық 17 аймағында "Саясаткер-әйелдер клубтары" жұмысын жүргізуде.

Қазақстан Президенті Қ.К.Тоқаевтың бастамасы бойынша мемлекеттің халықпен тиімді қарым-қатынасын қамтамасыз ету, азаматтардың мемлекеттік басқару процестеріне тартылу деңгейін арттыру мақсатында "Халық үніне құлақ асатын мемлекет" тұжырымдамасы іске асырылуда.

Қазақстан Республикасы Президентінің 2020 жылғы 27 тамыздағы Жарлығымен Азаматтық қоғамды дамыту тұжырымдамасы бекітілді, ол азаматтық қоғам мен оның институттарын дамыту үшін жағдай жасау, болып жатқан қоғамдық-саяси процестерді, экономикалық бәсекелестікті, пікірлердің плюрализмін, азаматтық белсенділіктің нысандары мен әдістерінің әр алуандығын ескере отырып, азаматтарды мемлекет пен қоғамның түйінді міндеттерін талқылауға және шешуге тарту жөніндегі шараларды айқындайды.

СИДО комитетінің 18 а) ұсынымы шеңберінде жыл сайын отбасылық және гендерлік мемлекеттік саясатты іске асыруға бағытталған мемлекеттік әлеуметтік тапсырыс пен гранттық қаржыландырудың тұрақты тақырыптарының тізбесі әзірленеді, отбасыларға кәсіби көмек көрсету, неке және отбасы институтын нығайту, сондай-ақ гендерлік теңдікті ілгерілету (отбасыларды ресурстық қолдау, дағдарыс орталықтары және т.б.) бағытталған отбасылық және гендерлік саясат бойынша үкіметтік емес ұйымдар жобалары арасында өңірлік конкурстар өткізілуде.

2022 жылы жергілікті атқарушы органдармен мемлекеттік әлеуметтік тапсырыс (бұдан әрі – МӘТ) шеңберінде мемлекеттік отбасы және гендерлік саясат бағыты бойынша 293,7 млн теңге сомасына 101 әлеуметтік жоба іске асырылды. Отбасы және гендерлік саясат саласындағы жобаларды қаржыландырудың жалпы көлемі 68,4 %-ға өсті (2021 жылы 174,4 млн теңгеге 135 жоба жүзеге асырылды).

Жоғарыда айтылғандай Қазақстандағы "БҰҰ-әйелдер" құрылымымен байланысты грантты іске асыру басталды (2-баптың f тармағын қараңыз). Жоба үш компонент бойынша іске асырылады: гендерлік саясат саласындағы ұлттық заңнаманы нығайту, Қазақстанның ұлттық білім беру жүйесін гендерлік бағдарланған тәсілдермен және кемсітпеушілікпен нығайту, халықтың осал топтарындағы әйелдердің кәсіпкерлік дағдылары мен көшбасшылық қасиеттерін арттыру (іске асырылу мерзімі – 36 ай).

"Tomiris" ақпараттық білім беру бағдарламасы шеңберінде әйелдер қозғалысының белсенді өкілдеріне арналған тренинг басталды. Бағдарлама әйелдер мен қыздардың басқарушылық әлеуеті мен саяси мәдениетін дамытуға бағытталған. Бағдарламаның міндеттерінің бірі – белсенді әйелдерді нысаналы оқытуды қамтамасыз ету мақсатында әр аймақтың контекстінде аймақтық сарапшылар пулын құру. 2022 жылы 50-ден астам жаттықтырушы дайындалды. 2023 жылы жұмыс жалғасуда.

Сондай-ақ 2022 жылы "Гендерлік мұқтаждықтар мен қажеттіліктер картасы: этникалық, өңірлік және таптың әсері" әзірленді. Отбасылық және гендерлік саясат саласында әлеуметтік және талдау зерттеулері жүргізілуде.

"БҰҰ-әйелдер" ұйымымен бірлесіп "Тұрақты даму мақсаттарына қол жеткізуге жәрдемдесу және Қазақстанда тең құқықты ілгерілету саласындағы міндеттемелерді іске асыру" тақырыбында бірлескен жоба жүзеге асырылды. 2022 жылы жобаны іске асыру барысында гендерлік талдау жүргізу және басқа гендерлік бюджеттеу құралдарын енгізу үшін Қазақстанның 13 өңірінен қоғамдық кеңестердің, үкіметтік емес ұйымдардың және белсенділердің 42 өкілінің (95 %-ы әйелдер және 5 %-ы ерлер) әлеуеті арттырылды.

Әлеуметтік қорғау, денсаулық сақтау және білім беру секторларында гендерлік бюджеттеуді енгізу тәсілдерін гендерлік аспектілерді, гендерлік бағдарлануды және мемлекеттік бағдарламалардың гендерлік әсерін есепке алуды бағалау тұрғысынан сынақтан өткізу жөніндегі пилоттық жоба іске асырылды.

Қазақстан Республикасы Президентінің жанындағы Мемлекеттік басқару академиясы мемлекеттік қызметшілерді гендерлік теңдік, оның ішінде гендерлік бағдарланған бюджеттеу мәселелері бойынша үздіксіз оқытуды қамтамасыз етті. Соңғы 3 жылда 1200-ден астам мемлекеттік қызметші оқытылды (2020 ж – 407, 2021 ж – 437, 2022 ж – 427).

2021 жылғы желтоқсанда жанжалдарды болғызбау мен реттеуге, бейбітшілік пен қауіпсіздікті қамтамасыз етуге, әйелдерге қарсы зорлық-зомбылықтың алдын алуға, хабардар болуды арттыруға, жанжалдардың алдын алу мен әйелдерді қорғау мәселелерінде азаматтық қоғаммен өзара іс-қимылды күшейтуге әйелдердің тең құқылы және жан-жақты қатысуы бойынша Біріккен Ұлттар Ұйымының Қауіпсіздік Кеңесі қабылдаған 1325 (2000), 1820, 1888, 1889, 1960, 2106, 2122, 2242, 2467-қарарларды іске асыру жөніндегі 2022 – 2025 жылдарға арналған іс-шаралар жоспары бекітілді (Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2021 жылғы 24 желтоқсандағы № 935 қаулысымен бекітілген).

Жоспарда жанжалдарды болғызбау мен реттеуге, бейбітшілік пен қауіпсіздікті қамтамасыз етуге, әйелдерге қарсы зорлық-зомбылықтың алдын алуға, хабардар болуды арттыруға, жанжалдардың алдын алу мен әйелдерді қорғау мәселелерінде азаматтық қоғаммен өзара іс-қимылды күшейтуге әйелдердің тең қатысуы бойынша нақты шаралар қамтылған.

СИДО комитетінің ұсынымдарының 18 b) тармағын орындау үшін мынадай жұмыс жүргізіледі. "Қазақстан Республикасының адам құқықтары саласындағы одан әрі шаралары туралы" Қазақстан Республикасы Президентінің 2021 жылғы 9 маусымдағы № 597 Жарлығын (бұдан әрі – Бірінші кезектегі шаралар жоспары) іске асыру үшін қабылданған Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2022 жылғы 28 сәуірдегі № 258 қаулысымен бекітілген Адам құқықтары және заңның үстемдігі саласындағы әрі қарай шаралар жоспарының 5-тармағында қоғамдық бірлестіктердің қызметін реттейтін заңнамаға (оларды құру және олардың қызметін ұйымдастыру жөніндегі рәсімдерді ырықтандыруға бағытталған), атап айтқанда бірлестік бостандығы құқығында өзгерістер енгізу қарастырылған. 2022 жылғы 29 шілдеде Заң жобалау қызметі жөніндегі ведомствоаралық комиссияның отырысында "Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне қоғамдық бірлестіктер мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы" Заң жобасының тұжырымдама жобасы мақұлданды (2022 жылғы 2 тамыздағы № 592 Ведомствоаралық комиссияның хаттамасы). Заң жобасы қоғамдық бірлестіктерді тіркеудегі кедергілерді 10-нан 3 азаматқа дейін төмендетуді көздеп отыр. 2023 жылғы 29 маусымда Заң жобасы Қазақстан Республикасы Парламенті Мәжілісінің қарауына енгізілді.

4-бап. Ерлер мен әйелдер арасындағы теңдікке қол жеткізуді жеделдету

1. Қатысушы мемлекеттердің ерлер мен әйелдердің іс жүзіндегі теңдігін орнатуды жеделдетуге бағытталған уақытша арнайы шараларды қабылдау осы Конвенцияда анықталғанындай кемсітушілік болып табылмайды, алайда ол ешбір жағдайда теңсіз немесе сараланған стандарттардың сақталуына жол бермеуге тиіс; бұл шаралар мүмкіндіктер теңдігі мен тең құқылы қатынастар мақсатына қол жеткізілген кезде жойылуға тиіс.

Жаңартылған Тұжырымдамада ерлер мен әйелдердің теңдігін орнатуды жеделдетуге бағытталған уақытша арнайы шаралар бекітілді. 2030 жылға қарай әйелдердің орташа жалақысының ерлерге қарағанда гендерлік алшақтығы 21,0 %-ды құрайды, материалдық активтері (мүлік, тұрғын үй, көлік, жеке кәсіпкерлер) бар әйелдердің ерлерге қатысты үлесі 10 %-ға ұлғаяды, биліктің атқарушы, өкілді және сот органдарында, мемлекеттік, квазимемлекеттік және корпоративтік секторларда шешімдер қабылдау деңгейіндегі әйелдердің үлесі 30 %-ды, бейбітшілік пен қауіпсіздікті қамтамасыз етудегі әйелдер үлесі 10,0 %-ды құрайды деп күтілуде.

Сонымен қатар 2020 жылы "Қазақстан Республикасындағы сайлау туралы" және "Саяси партиялар туралы" Қазақстан Республикасының заңдарына өзгерістер енгізілді, оларға сәйкес партиялық тізімдер әйелдер мен жастар өкілдігінің кемінде 30 %-ын ескере отырып қалыптастырылады. 2022 жылғы 7 ақпанда депутаттық мандаттарды бөлу кезінде мүгедектерге, әйелдер мен жастарға 30 пайыздық квота бөлуді көздейтін заңға қол қойылды. Заң 2022 жылғы 19 ақпанда күшіне енді. Мақсат – биліктің өкілді тармағында әйелдердің, жастардың, мүмкіндігі шектеулі жандардың пікірінің болуын және ескерілуін қамтамасыз ету, оларды мемлекет өміріндегі белсенді жұмысқа тарту.

Сондай-ақ мемлекет қатысатын компаниялардың басшы органдарында әйелдер үлесін кезең-кезеңімен 30 %-ға дейін арттыру бойынша жұмыс жүргізілуде. Осы мақсатта мемлекет бақылайтын акционерлік қоғамдардағы корпоративтік басқарудың үлгілік кодексі қайта бекітілді, оған сәйкес Қоғамның және ұйымдардың алқалы атқарушы органдарындағы ұсынылатын әйелдер саны алқалы атқарушы органдар мүшелерінің жалпы санының кемінде 30 %-ы және қоғамның және ұйымдардың директорлар кеңесінің құрамындағы ұсынылатын әйелдер саны директорлар кеңесі мүшелерінің жалпы санының кемінде 30 %-ын құрайды.

Баяндамаға кіріспеде әйелдердің өкілді, заң шығарушы және атқарушы билік органдарына қатысуы, сондай-ақ шешім қабылдау деңгейі туралы егжей-тегжейлі статистикалық мәліметтер берілген.

Жынысы және басқа да параметрлер бойынша бөлінген барлық статистикалық деректер "Қазақстанның әйелдері мен ерлері" жинағында және ресми статистика сайтының "Гендерлік статистика" бөлімінде көрсетілген.

Қазақстан Республикасының Мәдениет және ақпарат министрлігі мүдделі мемлекеттік органдармен және ұйымдармен бірлесіп уақытша арнайы іс-шаралардың орындалуын бақылау және олардың әсерін бағалау қағидаларын әзірлеу жұмыстарын бастады.

Осылайша, СИДО комитетінің қорытынды ескертулерінің 22 б) және с) тармақтары орындалуда.

Дүркінді кемсітушілікке ұшырауы мүмкін әйелдердің, мысалы мигрант әйелдердің немесе тұрғылықты халықтарға жататын әйелдердің мүдделері үшін кемсітушілікке жол бермеу жұмыстары үнемі бақылауда.

Ішкі еңбек нарығын қорғау мақсатында ЕХӘҚМ жыл сайын республикаға шетелдік мамандарды тартуға квота белгілейді және бөледі. Гендерлік тиістілігіне сәйкес ШЖК тарту кезінде шектеулер жоқ. Мигрант әйелдерге қатысты кемсітушілік фактілері байқалмайды.

Еңбек саласындағы, оның ішінде энергетика, мұнай-газ салаларында жұмыс істейтін әйелдердің тең құқықтары мен мүмкіндіктерін қамтамасыз ету үшін ЕХӘҚМ бірқатар жүйелі шаралар жүргізуде.

Айталық, 2022 жылы өңірлік жұмыспен қамту карталары аясында әйелдерді нәтижелі жұмыспен қамтуға тарту бойынша белсенді жұмыс жүргізілді. Нәтижесінде 536 мың әйел жұмысқа орналастырылды, бұл барлық жұмысқа орналастырылған азаматтардың 55 %-ы. Ағымдағы жылғы 31 шілдедегі жағдай бойынша бұл көрсеткіш 293,1 мыңға жуық (56 %).

Бұл ретте жас қыздардың көпшілігі мемлекет тарапынан субсидияланатын жұмысқа тартылған. 2022 жылы 30 мыңға жуық жас қыз алғашқы жұмысқа орналасса, ағымдағы жылдың басынан бері "Бірінші жұмыс орны" жобасы арқылы 2,7 мың әйел жұмысқа орналасты.

Мемлекеттік қолдаудың тағы бір маңызды шарасы – кейіннен жұмысқа тұрғызу немесе өз ісін ашу мүмкіндігімен оқыту. 2022 жылы 80 мыңға жуық әйел кәсіпкерлік негіздері бойынша курстардан өтті. Оқыту қорытындысы бойынша 13 мыңға жуық әйел грант алды. Олардың 58 %-ы тауарлар мен көрсетілетін қызметтерді өндіруге қажетті технологиялық жабдықтар мен керек-жарақтарды сатып алды, ал 31 %-ы мал шаруашылығымен айналысты.

2023 жылдың басынан бері 60,8 мыңнан астам әйел "Бастау бизнес" оқытуымен қамтылды, оның шеңберінде 3,3 мыңнан астам әйелге гранттар берілді.

Бұған қоса, 2022 жылы бірінші рет зейнеткерлік жасқа дейінгі адамдар үшін "Күміс жас" жобасы іске қосылды, оның аясында 1,1 мыңнан астам әйел жұмысқа орналастырылды.

2023 жылы жобаға қатысушылардың жасы 58 жастан 50 жасқа дейін төмендеген. Жұмыс берушілер жұмыс орындарын ұсынады, қатысушылар өз біліктіліктеріне қарай өз таңдауын жасай алады.

2. Қатысушы мемлекеттердің ана болуды қорғауға бағытталған осы Конвенциядағы шараларды қоса алғандағы уақытша арнайы шараларды қабылдауы кемсітушілік болып табылмайды.

"Ерлер мен әйелдердің тең құқықтарының және тең мүмкіндіктерінің мемлекеттік кепілдіктері туралы" Қазақстан Республикасының Заңына сәйкес ананы, баланы және әкені қорғауға; әйелдерді жүктілігіне және босануына байланысты қорғауға; ерлердің өмір сүру жасының ұзақтығын ұлғайтуға; қылмыстық, қылмыстық іс жүргізу және қылмыстық-атқару заңнамасында әйелдерді қорғауға бағытталған шаралар жыныстық белгісі бойынша кемсітушілік шаралары деп саналмайды (4-бап).

Мәселен 2020 жылы COVID-19 пандемиясы репродуктивті денсаулықты қорғауға әсер етті. Пандемия тарала бастағаннан кейін әйелдердің 80 %-дан астамы репродуктивті денсаулықты сақтау жөніндегі көрсетілетін қызметтер (ананы қорғау, отбасын жоспарлау) бойынша көмек сұрап жүгінбеген, олардың ішінде 5,9 %-ы ана болуды қорғау, 5,4 %-ы отбасын жоспарлау жөніндегі көрсетілетін қызметтерді және 3,8 %-ы психологиялық қолдау алу кезінде қиындықтарға тап болған.

Пандемияның салдары ана өлім-жітімнің артуына де әсер еткен. Егер 2016 жылы бұл көрсеткіш 100 000 тірі туғанға шаққанда 12,7 болса, 2019 жылы ол 13,7-ге жеткен. 2020 жылы 100 000 тірі туғанға шаққанда 36,5 жағдайға дейін күрт өскен. 2022 жылдың қорытындысы бойынша 100 000 тірі туғанға – 17,0 жағдай.

Қалалық әйелдердің 11,1 %-ы және ауылдық жерде тұратын әйелдердің 7,6 %-ы ана болуға байланысты көрсетілетін қызметтерді алуда қиындықтарға кездескен.

Жүкті әйелдерге және жаңа туған нәрестелері бар аналарға көмек көрсету мақсатында жағдайы ауыр және өте ауыр жүкті әйелдерге күнделікті мониторингті жүзеге асыратын "Ахуалдық акушерлік орталық" ұйымдастырылды, "Жүкті әйелдердегі COVID-19" диагностикасы мен емдеудің клиникалық хаттамасы және "COVID-19" пандемиясы кезінде жүкті әйелдер мен балаларға медициналық көмек көрсету тәртібі туралы" әдістемелік ұсынымдар әзірленді.

Сондай-ақ Мемлекет басшысының тапсырмасы бойынша 2023 жылғы 1 қаңтардан бастап бала күтімі бойынша жәрдемақы төлеу бір жарым жылға дейін ұзартылды, 2023 жылдан 2028 жылға дейін әйелдердің зейнеткерлік жасын ұлғайту 5 жылға тоқтатылды және 61 жас деп белгіленді.

5-бап. Гендерлік рөлдер мен стереотиптер

Қатысушы мемлекеттер мына мақсаттарда барлық тиісті шараларды қабылдайды:

а) Ескішілдікті түбірімен жоюға толыққанды емес деген немесе жыныстардың бірі басым болады деген идеяға немесе ерлер мен әйелдер рөлінің стереотиптігіне негізделген салттарды және өзге де барлық практиканы жоюға қол жеткізу мақсатында ерлер мен әйелдер мінез-құлқының әлеуметтік және мәдени үлгісін өзгерту.

Жыл сайын республикалық деңгейде медиажоспар бекітіледі, оның шеңберінде әйелдерге қатысты, сондай-ақ гендерлік саясат саласында кемсітушіліктің барлық нысандарын жоюға бағытталған ақпараттық-түсіндіру жұмыстары жүргізіледі.

Ақпараттық жұмыс – тақырыптық телебағдарламаларды, спикерлердің сөйлейтін сөздерін, инфографиканы, бейнероликтерді пайдалана отырып, әлеуметтік медиада ілгерілету түрінде әртүрлі ақпарат ұсыну арқылы жүргізіледі және барлық мемлекеттік ақпараттық ресурстар, сондай-ақ мемлекеттік ақпараттық тапсырыс тетігі арқылы мемлекеттік ақпараттық саясатты іске асыруға қатысатын мемлекеттік емес БАҚ арсеналы жұмылдырылады.

2023 жылғы шілдедегі жағдай бойынша БАҚ-та 1105 материал (2022 жылы – 1293), оның ішінде республикалық телеарналар эфирінде 64 сюжет, республикалық баспа БАҚ-та 88 мақала, өңірлік телеарналар эфирінде 58 сюжет, өңірлік баспа БАҚ-та 151 мақала, интернет-ресурстарда 744 материал жарияланды.

Телеарналарда әйелдерге арналған "Әйел әлемі", "Өмір көркем", "Tansholpan", "Оян", "Айналайын" және т.б. бағдарламалар көрсетіледі.

Қазіргі уақытта мемлекеттік БАҚ-та 536 журналист әйел жұмыс істейді, бұл 58,3 %-ды құрайды (барлығы 918).

Өз кезегінде полиция қызметкерлері әйелдерді зорлық-зомбылықтан қорғауға арналған құқықтық тақырыпта 14 мыңнан астам сөз сөйледі (теледидарда – 482, баспа басылымдарында – 881, полиция департаменттерінің сайттарында-13187). 2022 жылы осындай 13 мың сөз сөйлеу ұйымдастырылды.

Бұдан басқа, аталған тақырып бойынша полиция қызметкерлері оқу орындарында 52 мыңнан астам дәріс, семинар, тренинг өткізді (2022 ж – 27 мың).

Жыл сайын "Гендерлік зорлық-зомбылыққа қарсы белсенділіктің 16 күн" жаһандық науқан аясында тиісті республикалық акция өткізіледі. Осылайша, Қазақстан жаһандық деңгейде де, ұлттық деңгейде де гендерлік зорлық-зомбылықтың барлық түрлерін жоюды өзінің жақтайтынын көрсетуде.

Бүгінгі күні зардап шеккендер құқық қорғау органдарына кез келген ыңғайлы тәсілмен, оның ішінде тәулік бойы жұмыс істейтін полицияның тегін телефонына немесе "102" арнайы мобильді қосымшасы арқылы жүгіне алады.

2023 жылдың 7 айында отбасылық-тұрмыстық қатынастар саласында жасалған 523 қылмыс тіркелді (2022 ж – 513, +1,9 %). 2022 жылдың қорытындысы бойынша – 935 (2021 ж – 1022, -8,5 %).

Отбасылық "агрессорларға" қатысты 2023 жылдың 7 айында 55 мыңнан астам (2022 жылдың 7 айында – 54 мың), 2022 жылы барлығы 84 мыңға жуық қорғау ұйғарымы шығарылды. Полицияның өтініш хаттары бойынша соттар құқық бұзушылардың өзін-өзі ұстауына қатысты 9229 ерекше талап қойған (барлығы 2022 ж – 12357) (2022 жылдың 7 айында – 8215).

Тұрмыстық зорлық-зомбылық жағдайларындағы әйелдерге (олардың жұбайына қатысты) берілген тыйым салу ордерлерінің саны:

2022 жылы 506 іс бойынша тұрмыстық зорлық-зомбылық жасаған адамға жеке тұрғын үйде тұруға немесе жәбірленушінің еркінен тыс іздеуге, қудалауға тыйым салынды;

2023 жылдың 7 айында 226 іс бойынша тұрмыстық зорлық-зомбылық жасаған адамға жеке тұрғын үйде тұруға немесе жәбірленушінің еркіне қайшы іздеуге, қудалауға тыйым салынды.

Республика соттарында тұрмыстық зорлық-зомбылыққа байланысты істер қаралған:

азаматтық істер бойынша: 2022 жылы – 790, оның ішінде шешім шығарылғаны – 435; 2023 жылдың 7 айында – 417, оның ішінде шешім шығарылып 273 іс аяқталды;

қылмыстық істер бойынша: 2022 жылы – 273 іс, оның ішінде үкім шығарылғаны – 257; 2023 жылдың 7 айында – 148, оның ішінде шешім шығарылып 135 іс аяқталды;

әкімшілік құқық бұзушылық туралы істер бойынша: 2022 жылы – 24607, оның ішінде әкімшілік өндіріп алу туралы 13365 өндіріп алу қаулысы шығарылды; 2023 жылдың 7 айында – 18122, оның ішінде 9351 әкімшілік өндіріп алу туралы қаулы шығарылды.

Қазақстан Республикасы Стратегиялық жоспарлау және реформалар агенттiгiнің Ұлттық статистика бюросының деректері бойынша соңғы 12 айда сексуалдық серіктес тарапынан физикалық немесе сексуалдық зорлық-зомбылыққа ұшыраған 18-75 жас аралығындағы әйелдер үлесі 4,7 %-ды құрайды.

15 жастан бастап өмірінде сексуалдық серіктесі болып табылмайтын физикалық зорлық-зомбылыққа ұшыраған 18-75 жас аралығындағы әйелдердің үлесі 2,9 %, жыныстық зорлық-зомбылық, оның ішінде зорлауға ұшыраған – 0,7 %, зорлау әрекеті немесе өзге де жыныстық зорлық-зомбылыққа ұшырағандар үлесі – 1,2 %.

"Әділетті мемлекет. Біртұтас Ұлт. Берекелі Қоғам" атты Мемлекет басшысының 2022 жылғы 1 қыркүйектегі Қазақстан халқына Жолдауында берілген тапсырманы орындау үшін әкімшілік және қылмыстық кодекстерге тұрмыстық зорлық-зомбылық жасағаны үшін жауапкершілікті күшейтуге бағытталған бірқатар түзетулер енгізілді (1-бөлімді қараңыз).

СИДО комитеті ұсынымының 26 а) тармағына қатысты Қылмыстық кодексте жеке адамға, отбасы мен кәмелетке толмағандарға, халықтың денсаулығы мен имандылығына, адамның және азаматтың конституциялық және өзге де құқықтары мен бостандықтарына қарсы қылмыстық құқық бұзушылықтар үшін жауапкершілік көзделген, онда жаза түрлері жасалған іс-әрекеттің ауырлығына қарай айқындалған.

Бұдан басқа, 2023 жылғы 19 мамырда "Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне қылмыстық сот ісін жүргізу, жазаны орындау, сондай-ақ азаптаулардың және басқа да қатыгез, адамгершілікке жатпайтын немесе ар-намысты қорлайтын қарым-қатынас түрлерінің алдын алу саласындағы адам құқықтары мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы" Заң күшіне енді. Заңмен отбасылық-тұрмыстық салада, атап айтқанда "кінәліге материалдық немесе өзге де түрде тәуелді адамға қатысты жасалған" құқық бұзушылықтар кезінде тұрмыстық жағдайларда денсаулыққа ауыр және орташа ауыр зиян келтіргені үшін жауапкершілікті күшейту енгізілді. Мұндай жағдайларда білікті қылмыстық жауапкершілік туындайды (ҚР ҚК-нің "Денсаулыққа қасақана ауыр зиян келтiру" туралы 106-бабы, "Денсаулыққа қасақана ауырлығы орташа зиян келтiру" туралы 107-бабы).

Сонымен қатар Қазақстан "Ұрпақ теңдігі" жаһандық форумы аясында: гендерлік зорлық-зомбылықты жою және экономикалық әділеттілік, және құқықтар жөніндегі екі іс-қимыл коалициясына қосылды, олардың шеңберінде бірқатар ұлттық міндеттемелер қабылданып, орындалды. Қазақстанның іске асырған міндеттемелері туралы ақпаратты Жаһандық форум хатшылығының сарапшылары талдап, 2022 жылғы қыркүйекте Нью-Йорк қаласында БҰҰ Бас Ассамблеясының 77-ші сессиясы барысында ұсынылған Жаһандық форум есебіне енгізді.

СИДО комитетінің қорытынды ескертулерінің 26 b) тармағына қатысты: Қылмыстық кодексте күш қолданып немесе оны қолдану қатерін төндіріп не жәбірленушінің дәрменсіз күйін пайдаланып жыныстық қатынас жасау (120-бап "Зорлау") үшін жауапкершілік белгіленген.

Зорлаудың негізгі объектісі – жәбірленушінің жыныстық еркіндігі немесе жыныстық қол сұғылмаушылығы.

Әйелдің жыныстық қатынасты қаламайтынын оның анық және нақты келіспеуі, белсенді қарсылық көрсетуі айғақтауы мүмкін.

"Зорлау және өзге де сексуалдық сипаттағы зорлық-зомбылық әрекеттермен байланысты қылмыстарды саралаудың кейбір мәселелері туралы" Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының 2007 жылғы 11 мамырдағы № 4 нормативтік қаулысына сәйкес зорлауды және сексуалдық сипаттағы өзге де зорлық-зомбылық әрекеттерін саралау үшін жәбірленушінің моральдық бейнесі, әлеуметтік мәртебесі, мінез-құлқы, кінәлі адам мен жәбірленушінің бұрынғы өзара қарым-қатынасы маңызды емес.

Зорлық-зомбылық деп жәбірленушінің қарсылығын жеңуге бағытталған, мысалы, соққы беру, тыныс алу жолдарын қысу, қолды, аяқты ұстау, киімді жұлу және т.б. сияқты әрекеттерді түсінген жөн.

Бұдан басқа, зорлық-зомбылық болмаған кезде жыныстық қатынас жасауға, еркек пен еркектің жыныстық қатынас жасауына, әйел мен әйелдің жыныстық қатынас жасауына немесе сексуалдық сипаттағы өзге де әрекеттерге мәжбүр еткені үшін қылмыстық жауаптылық көзделген (ҚК 123-бабы).

СИДО комитетінің қорытынды ескертулерінің 26 d) және f) тармақтарын орындау үшін зорлық-зомбылық қылмыстары үшін жазалар күшейтілді.

Айталық, "Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне Мемлекет басшысының 2020 жылғы 1 қыркүйектегі "Жаңа жағдайдағы Қазақстан: іс-қимыл кезеңі" атты Қазақстан халқына Жолдауының жекелеген ережелерін іске асыру мәселесі бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы" 2020 жылғы 30 желтоқсандағы Қазақстан Республикасының Заңымен кәмелетке толмағандардың жыныстық қол сұғылмаушылығына қарсы қылмыстары, сондай-ақ ҚК-тің 120-бабында (Зорлау), 121-бабында (Жыныстық сипаттағы зорлық-зомбылық әрекеттері), 122-бабында (Он алты жасқа толмаған адаммен жыныстық қатынас немесе жыныстық сипаттағы өзге де әрекеттер), 123-бабында (Жыныстық қатынас жасауға, еркек пен еркектiң жыныстық қатынас жасауына, әйел мен әйелдің жыныстық қатынас жасауына немесе сексуалдық сипаттағы өзге де әрекеттерге мәжбүр ету), 124-бабында (Жас балаларды азғындық жолға түсіру), 134-бабында (Кәмелетке толмаған адамды жезөкшелікпен айналысуға тарту), 144-бабында (Кәмелетке толмағандарды эротикалық мазмұндағы өнімдерді жасауға тарту), 312-бабында (Кәмелетке толмағандардың порнографиялық бейнелері бар материалдарды немесе заттарды дайындау және олардың айналымы не оларды порнографиялық сипаттағы ойын сауық іс шараларына қатысу үшін тарту) көзделген әрекеттер үшін жазалар қатаңдатылды. Жоғарыда аталған қылмыстар аса ауыр қылмыстарға жатады, олар бойынша тараптардың татуласуы жойылған.

СИДО комитетінің қорытынды ескертулерінің 26 g), h) тармақтарын орындау үшін Мемлекет басшысының тапсырмасы бойынша 2021 жылдан бастап барлық полиция департаменттерінде тергеушілердің әйелдер мен кәмелетке толмағандарға қатысты жыныстық қылмыстарды тергеу бойынша мамандануы енгізілді. Бұйрықтарға сәйкес осы санаттағы қылмыстарды тергеуге тек әйел тергеушілер тағайындалған. Барлығы 361 әйел тергеуші бірлігі енгізілді, олар әйелдер мен балаларға қатысты жыныстық қылмыстар туралы қылмыстық істердің 100 %-ын тергеуде. Әйел тергеушілер саны жеткілікті.

2022 жылғы 10 сәуірден бастап елімізде жұмыс істеп тұрған мамандандырылған орталықтар базасында сексуалдық зорлық-зомбылық құрбандарына кешенді көмек көрсету жөніндегі пилоттық жоба іске асырылуда.

Еліміздің барлық өңірлерінде 52 орталық базасында тергеу іс-қимылдарын жүргізу туралы меморандумдар жасалды, онда әйелдермен 149, оның ішінде кәмелетке толмағандармен 117 тергеу іс-қимылы жүргізілді.

Әлеуметтік кодекске сәйкес тұрмыстық зорлық-зомбылық қатыгездік нысанына жатады және арнаулы әлеуметтік қызметтер көрсету үшін негіз болып табылады.

Кодекс нормаларын іске асыру мақсатында тұрмыстық зорлық-зомбылық құрбандарына арнаулы әлеуметтік қызметтер көрсету стандарты бекітілді (Қазақстан Республикасы Премьер-Министрінің орынбасары – Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрінің 2023 жылғы 29 маусымдағы № 263 бұйрығы).

Стандартқа сәйкес уақытша болу ұйымдарында қажеттілікке байланысты 8 түрлі арнаулы әлеуметтік қызмет (әлеуметтік-тұрмыстық, медициналық, психологиялық, педагогикалық, еңбек, мәдени, экономикалық, құқықтық қызметтер) ұсыну көзделген.

Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігінің деректері бойынша 2023 жылғы шілдеде елімізде тұрмыстық зорлық-зомбылық құрбандарына арнаулы әлеуметтік қызметтер көрсету бойынша 46 дағдарыс орталығы, оның ішінде мемлекеттік секторда 15, мемлекеттік әлеуметтік тапсырыс шеңберінде 31 жұмыс істейді.

2017 – 2021 жылдары 14 мыңнан астам тұрмыстық зорлық-зомбылық құрбандарына (оның ішінде ата-анасымен бірге келген балаларға) арнаулы әлеуметтік қызмет көрсетілген. Аталған дағдарыс орталықтарын қаржыландыру 2022 жылдан бастап толығымен жергілікті бюджет есебінен жүзеге асырылады. Оларды ұстауға бөлінген сома 1156593 мың теңгені құрайды. 2022 жылы орталықтарға 4766 адам жүгінген.

Бұдан басқа, тұрмысы нашар отбасылармен жұмысты ұйымдастыру бойынша әдістемелік ұсынымдар әзірленіп, ведомстволық жоғары оқу орындарының базасында полиция қызметкерлері оқытылуда.

Бүгінгі күні Қазақстан 2015 және 2022 жылдары әйелдер мен қыздарға қатысты зорлық-зомбылық бойынша 2 ұлттық зерттеу жүргізді. 2015 жылғы зерттеу бойынша қорытынды есеп 2017 жылы жалпы жұртшылыққа ұсынылды және барлық пайдаланушылар үшін Қазақстан Республикасы Стратегиялық жоспарлау және реформалар агенттiгi Ұлттық статистика бюросының веб-сайтында жарияланды. 2022 жылғы зерттеу нәтижелері өңделуде, қорытынды есепті 2023 жылдың соңына дейін ұсыну жоспарлануда.

СИДО комитетінің қорытынды ескертулерінің 26 i) тармағын орындау үшін "Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне денсаулық сақтау мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы" 2020 жылғы 7 шiлдедегi № 361-VI Қазақстан Республикасының Заңымен ҚК-нің 319-бабының "абортты заңсыз жүргізу" деген атауы "жүктілікті жасанды үзуді заңсыз жүргізу" деп өзгертілді.

"Халық денсаулығы және денсаулық сақтау жүйесі туралы" 2020 жылғы 7 шiлдедегi № 360-VI Қазақстан Республикасы Кодексінің (бұдан әрі – Кодекс) 151-бабында қаламаған жүктіліктің алдын алу әдісі ретінде хирургиялық стерилизацияны 35 жастан асқан немесе кемінде екі баласы бар пациентке қатысты, ал кәмелетке толған азаматтың медициналық көрсетілімдері мен келісімі болған кезде – жасына және баласының бар-жоғына қарамастан жасау көзделген. Хирургиялық стерилизацияны осы қызметті жүзеге асыруға лицензиясы бар денсаулық сақтау субъектілері осы операцияның біржола жасалатыны туралы міндетті түрде алдын ала хабардар ете отырып, пациенттің хабардар етілген келісімімен ғана жасалады.

Есепті кезеңде ҚК-нің 319-бабы бойынша қылмыстық істер (түсік жасатудың заңсыз жүргізу) қозғалған жоқ.

СИДО комитетінің 26 j) қорытынды ескертулерінің ұсынымы бойынша Әлеуметтік кодекстің 1-тарауына сәйкес Ұлттық алдын алу тетігі дағдарыс орталықтарында көрсетілетін арнаулы әлеуметтік көрсетілетін қызметтерге мониторинг жүргізетінін хабарлаймыз.

Бұдан басқа, "Халықты әлеуметтік қорғау саласында арнаулы әлеуметтік қызметтер көрсетуді қаржыландыру және мониторингтеу қағидаларын бекіту туралы" Қазақстан Республикасы Премьер-Министрінің орынбасары – Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрінің 2023 жылғы 29 маусымдағы № 261 бұйрығының 11-тармағына сәйкес мониторинг тек қана бюджет есебінен қамтылатын арнаулы әлеуметтік қызметтер көрсететін субъектілерге қатысты Қазақстан Республикасы Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігінің Еңбек және әлеуметтік қорғау комитеті (бұдан әрі – Комитет) және оның аумақтық бөлімшелері жарты жылда бір рет жүргізеді; тек қана бюджет есебінен қамтылатындарды қоспағанда, арнаулы әлеуметтік қызметтер көрсететін субъектілерге қатысты арнаулы әлеуметтік қызметтерді көрсетуге шартқа сәйкес жергілікті атқарушы органдар жүргізеді.

2022 жылдың қорытындысы бойынша Комитеттің аумақтық бөлімшелері арнаулы әлеуметтік қызметтер көрсететін 419 субъектіде, оның ішінде 2 дағдарыс орталығында профилактикалық бақылау жүргізген.

Сонымен қатар қазіргі уақытта барлық МӘС 100 % бейнебақылаумен қамтылған.

b) барлық жағдайда балалардың мүддесін жоғары қою шартымен отбасылық тәрбие ана болуды әлеуметтік функция ретінде дұрыс түсінуді және өз балаларының тәрбиесі мен дамуында ерлер мен әйелдердің ортақ жауапкершілігін мойындауды қамтамасыз ету.

Мемлекеттік отбасылық саясаттың мақсаты отбасыларды қолдау, нығайту және қорғау, отбасылар мен олардың мүшелеріне физикалық, зияткерлік, рухани, адамгершілік дамуына ықпал ететін қажетті жағдайлар жасау, ананы, әкені және баланы қорғау болып табылады. Мәдени құндылықтарды, дәстүрлерді, руханиятты сақтау, өскелең ұрпақты тәрбиелеу және отбасы мәртебесін нығайту жөніндегі ұлттық мемлекеттік міндетті іске асыру мақсатында Қазақстанда Отбасы күні белгіленді.

2014 жылдан бері жыл сайын "Мерейлі отбасы" ұлттық конкурсы өткізіледі, ол адамгершілік құндылықтарды жаңғыртуға және отбасы мен некенің (ерлі-зайыптылықтың) жағымды бейнесін дәріптеуге, отбасы мәртебесін арттыруға бағытталған. Өткен жылдар ішінде конкурсқа Қазақстанның барлық өңірінен 18 мыңнан астам отбасы қатысты.

Отбасы саясаты саласындағы уәкілетті орган айқындалды.

2023 жылы Қазақстан Республикасындағы мереке күндерінің тізбесі "Аналар күні" (мамырдың екінші жексенбісі) және "Әкелер күні" (маусымның үшінші жексенбісі) мерекелерімен толықтырылды (2023 жылғы 31 мамырдағы № 426 Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулысы).

Жыл сайын республика бойынша мемлекеттік әлеуметтік тапсырыс және гранттық қаржыландыру шеңберінде үкіметтік емес ұйымдар отбасы саясаты саласында 100-ден астам әлеуметтік жобаны іске асырады.

Өңірлерде отбасылардың әлеуметтік әріптестігін жандандыру және оқытуды ұйымдастыру үшін отбасылық аула клубтары мен отбасылық қарым-қатынас клубтары жұмыс істейді. Отбасылық аула клубтарында білім беру, психологиялық, демалыс жөніндегі көрсетілетін қызметтері ұсынылады, балалар мен жасөспірімдерге арналған үйірмелер ашылған.

Білім беру жүйесінде оқушылардың адамгершілік және патриоттық тәрбиесіне қатысатын әкелердің қоғамдық бірлестіктері дами бастады.

Қазақстандық қоғамдық даму институты құрылымында жыл сайын отбасылық және гендерлік саясат саласында зерттеулер жүргізетін Отбасы және гендерлік саясат саласындағы зерттеулер орталығы құрылды.

Зерттеулер көрсеткендей, респонденттердің 89,6 %-ы әйелдер көптеген қызмет салаларында басшы бола алады деп есептесе, респонденттердің 87,3 %-ы отбасында ер адам да, әйел де жұмыс істеуі керек деп есептейді. Бұл нәтижелер де Қазақстандағы гендерлік теңдіктің дамуын көрсетеді.

Қазақстандықтардың көпшілігі үшін отбасы маңызды құндылық болып табылады, олар балаларымен барынша көп уақыт өткізуге ұмтылады, ата-аналардың 50,3 %-ы үнемі балаларының қасында, 32,7 %-ы әрбір күнді бірге өткізуге тырысады, балалардың көпшілігі ата-аналарымен өздерінің қызығушылықтарын талқылайды (88,3 %), балалардың көпшілігі өзінің отбасымен араласқанды ұнатады (85,2 %).

Бүгінгі күні қазақстандық отбасыда балаларың бойына сіңіретін негізгі құндылықтары еңбекқорлық (33,8 %), өзін-өзі бағалау (31,8 %), адалдық (31,7 %), үлкендерге құрмет (25,3 %), айналасындағыларға құрметпен қарау (16,6 %) болып табылады. СИДО комитетінің 24 d) ұсынымын орындау үшін Тұжырымдаманы іске асыру жөніндегі іс-шаралар жоспары шеңберінде 2030 жылға дейін саналы әке болу институтын қолдау және дамыту жөніндегі іс-шараларды өткізу көзделгенін атап өткен жөн.

Отбасылық құндылықтарды нығайту, отбасындағы әкенің жағымды рөлін арттыру бойынша шаралар қабылдануда. Отбасын қолдаудың ресурстық орталықтары мен әлеуметтік қызметтер жұмысы ұйымдастырылды.

Бұған қоса, білім беру мекемелерінде оқу бағдарламалары, сынып сағаттары шеңберінде балаларды тәрбиелеу және дамыту, оларға дәстүрлі отбасылық құндылықтарды сіңіру, әлеуметтік, экономикалық және саяси өмірдің белсенді қатысушылары ретінде әйелдердің оң имиджін қалыптастыру мақсатында іс-шаралар өткізіледі. Сондай-ақ 2023 жылдан бастап мектептерде қауіпсіздік сабақтарын енгізу туралы ұсыныс қарастырылуда.

"Қазақ әдебиеті" пәні бойынша орта білім берудің үлгілік оқу бағдарламаларының мазмұнында қазақ қыздары мен әйелдерінің өмірі мен тұрмысына арналған шығармаларды зерделеу көзделген. "Қазақстан тарихы", "Дүниежүзілік тарих" пәндері бойынша әртүрлі кезеңдердегі тарихи оқиғалардың дамуына елеулі әсер еткен әйелдердің қызметі зерделенуде. Жазушылардың шығармаларында қазақ қызының бостандығы мәселелері қозғалуда. Бекітілген Қазақстан Республикасында жоғары білім мен ғылымды дамытудың 2023 – 2029 жылдарға арналған тұжырымдамаға сәйкес жоғары оқу орындарында әлеуметтік-экономикалық мәртебеге, гендерге, оқыту тіліне (шетелдік студенттер) және т. б. байланысты қажетті ресурстарды беруге және білім алушыларды қолдауға бағытталған инклюзивті білім беруді қамтамасыз ету жоспарланған.

Оқу жылы ішінде жоғары оқу орындарында құқық қорғау органдарының, салауатты өмір салты орталықтарының, үкіметтік емес ұйымдардың өкілдерін тарта отырып, отбасылық-тұрмыстық зорлық-зомбылық фактілерін анықтау үшін дөңгелек үстелдер, "Отбасылық құндылықтар", "Гендерлік саясат", "Тұрмыстық зорлық-зомбылыққа жол жоқ" тақырыбында семинарлар, сондай-ақ профилактикалық әңгімелер өткізіледі.

Осылайша, СИДО комитеті ескертулерінің 24 а), b) және d) тармақтары іске асырылуда.

6-бап. Әйелдерді пайдалану

Қатысушы мемлекеттер әйелдер саудасының барлық түрін және әйел жезөкшелігін жою үшін, заңнамалық шараларды қоса алғанда, барлық тиісті шараларды қолданады.

Қазақстанда адам саудасына қарсы іс-қимыл бойынша жұмыс:

Адамдарды заңсыз әкетуге, әкелуге және адам саудасына қарсы күрес мәселелері жөніндегі ведомствоаралық комиссия;

Қазақстан Республикасы Үкіметінің Адам саудасына байланысты қылмыстардың профилактикасы, алдын алу және оларға қарсы күрес жөніндегі 2021 – 2023 жылдарға арналған іс-шаралар жоспары шеңберінде жүргізіледі.

Адам саудасы, оның ішінде әйелдер мен қыздардың саудасы үшін қылмыстық жауапкершілік қарастырылған. Қылмыстық жауапкершілікке тарту мынадай баптар бойынша құқық бұзушылықтар бойынша көзделген: 128-бап (Адам саудасы), 116-бап (Адамның ағзалары мен тіндерін алып қоюға мәжбүрлеу немесе заңсыз алып қою), 125-баптың 3-бөлігінің 2-тармағы (Адамды қанау мақсатында ұрлау), 126-баптың 3-бөлігінің 2-тармағы (Адамды қанау мақсатында заңсыз бас бостандығынан айыру), 134-бап (Кәмелетке толмағанды жезөкшелікпен айналысуға тарту), 135-бап (Кәмелетке толмағандар саудасы), 308-бап (Жезөкшелікпен айналысуға тарту), 309-бап (Жезөкшелікпен айналысуға арналған притондар ұйымдастыру немесе оларды ұстау және жеңгетайлық).

"Қазақстан Республикасында адам саудасына қарсы іс-қимыл туралы" Қазақстан Республикасы Заңының жобасы әзірленіп, Қазақстан Республикасы Парламентінің қарауына енгізілді, ол адам саудасына қарсы іс-қимыл саласындағы қоғамдық қатынастарды реттеуге және аталған саладағы Қазақстан Республикасының мемлекеттік саясатын іске асыруға бағытталған. Заңның басты міндеттерінің бірі адам саудасы құрбандарының, оның ішінде әйелдер мен балалардың құқықтарын, бостандықтары мен заңды мүдделерін қорғауды қамтамасыз ету, адам саудасы құрбандарына көмек көрсету және олардың қауіпсіздігі мен жеке өмірінің құпиялылығын қамтамасыз ету болып табылады.

Жәбірленушілерге, оның ішінде адам саудасынан келтірілген зиянды өтеу мақсатында "Жәбірленушілерге зиянды өтеу қоры туралы" Қазақстан Республикасының Заңы қабылданды, онда мемлекет кепілдік берген өтемақы алуға құқығы бар адамдарға төленетін төлемдердің кепілдендірілген түрлері, көлемі мен тәртібі көзделген.

Егер әкімшілік жауаптылыққа тартылатын адам Қазақстан Республикасының заңдарында белгіленген тәртіппен адам саудасына байланысты қылмыс туралы қылмыстық іс бойынша жәбірленуші деп танылса, адам саудасының құрбаны болған адам гендерлік белгісіне қарамастан, әкімшілік жауапкершіліктен босатылуға құқылы.

Адам саудасының, оның ішінде кәмелетке толмағандар саудасының фактілерін анықтау мақсатында "STOP трафик" жедел-іздестіру және профилактикалық іс-шаралары тұрақты негізде жүргізіледі, оның барысында шаруа қожалықтары, құрылыс объектілері, қыстаулар және т.б. тексеріледі.

2023 жылғы 6 айдың қорытындысы бойынша ішкі істер органдары адам саудасына байланысты қылмыстар бойынша 110 қылмыстық іс қозғады (ҚК 2-тармағының 126-бабы 3-бөлігі бойынша (пайдалану мақсатында заңсыз бас бостандығынан айыру) – 5; ҚК 128-бабы бойынша (адам саудасы) – 8; ҚК 134-бабы бойынша (кәмелетке толмаған адамды жезөкшелікпен айналысуға тарту) – 7; ҚК 135-бабы бойынша (кәмелетке толмағандар саудасы) – 16 (бала асырап алу мақсатында); ҚК 308-бабы бойынша (жезөкшелікпен айналысуға тарту) – 7; ҚК 309-бабы бойынша (жезөкшелiкпен айналысуға арналған притондар ұйымдастыру немесе оларды ұстау және жеңгетайлық ) – 67. Адам саудасының 54 құрбаны анықталды, олардың бәрі Қазақстанның азаматтары, оның ішінде ерлер – 4, әйелдер – 34, балалар – 16, қылмыс түрлері: сексуалды қанау – 34, мәжбүрлеп жұмыс істеу – 4, жаңа туған сәбилер және жас балалар – 16. Сексуалды қанау мақсатында адам саудасының құрбаны болған 34 әйел анықталды, бұл адам саудасы құрбандарының жалпы санының 63 %-ын құрайды және олардың барлығы 16 жастан 50 жасқа дейінгі Қазақстан азаматтары. Көрсетілген қылмыс түрлері үшін 12 адам сотталды, қалған қылмыстық істер бойынша қажетті іс жүргізу әрекеттері жүргізілуде.

Адам саудасы құрбандарының анықталған саны 100000 адамға шаққанда 2020 жылы 1,7 %-ды; 2021 жылы 1 %-ды; 2022 жылы 0,9 %-ды құрады.

Жезөкшелікпен немесе жеңгетайлықпен айналысу үшін әдейі үй-жайлар бергені үшін 2020 жылы 163, 2021 жылы 162, 2022 жылы 230, 2023 жылдың 6 айында 172 әкімшілік жауапкершілікке тартылды (ӘҚБтК 450-бабы).

2023 жылғы 11 мамырда Астана қаласында Қазақстан Республикасының Ішкі істер министрлігі Халықаралық көші-қон ұйымымен бірлесіп Қазақстан Республикасында адам саудасына қарсы іс-қимыл жөніндегі форум ұйымдастырып, өткізді, онда "Адам саудасына қарсы іс-қимыл туралы" Қазақстан Республикасы Заңының жобасы таныстырылды, сондай-ақ осы саладағы халықаралық стандарттар мен шет елдердің оң тәжірибесі талқыланды.

Заңнамалық өзгерістерді талқылауға 50-ден астам сарапшы, оның ішінде Қазақстан Республикасындағы Адам құқықтары жөніндегі уәкіл, Қазақстан Республикасы Президентінің жанындағы Адам құқықтары жөніндегі комиссияның хатшысы, Қазақстан Республикасының Парламенті Мәжілісінің депутаттары, мемлекеттік органдардың, "Атамекен" ұлттық кәсіпкерлер палатасының қызметкерлері, республикалық алқа адвокаттары, халықаралық (ХКҰ, БҰҰ ЕҚҰ, ЕҚЫҰ) және үкіметтік емес ұйымдардың өкілдері, сондай-ақ ғылыми-зерттеу институттарының, ұлттық және ведомстволық жоғары оқу орындарының ғалымдары қатысты.

Жұртшылыққа Заң жобасын әзірлеу барысы туралы хабардар ету үшін процесс бұқаралық ақпарат құралдарында және әлеуметтік желілерде кеңінен талқыланды, онда 4 мыңнан астам материал жарияланды.

Сонымен қатар Қазақстан Республикасы Бас прокуратурасының жанындағы Құқық қорғау органдары академиясы екі күндік "Адам саудасына байланысты қылмыстар бойынша сотта мемлекеттік айыптауды қадағалауды және қолдауды жүзеге асыру әдістемесі" тренингін әзірледі.

Іс-шара адам саудасына қарсы іс-қимылдың қазіргі жай-күйі, адам саудасы құрбандарын анықтау және сәйкестендіру саласындағы олқылықтарды шешу, сондай-ақ кінәлі адамдарды қылмыстық қудалау мәселелерін жария етуді көздейді. 2021 жылы Ақмола, Ақтөбе және Алматы облыстарының прокурорлары үшін осындай тренингтер өткізілді.

2022 жылы Адам саудасы жөніндегі істерді қадағалауды жүзеге асыру мәселелері "Адам саудасының құрбандарын сәйкестендіру құралдары және адам саудасына байланысты қылмыстық істерді тергеу ерекшеліктері", "Көші-қон бағыттары бойынша адам саудасына қарсы күрес" тақырыбындағы өңірлік тренингтерде қаралды.

Тренингтер ЕҚЫҰ-ның Астанадағы бағдарламалар кеңсесінің, АҚШ-тың Қазақстандағы Елшілігінің, USAID және басқа да халықаралық ұйымдардың қолдауымен өткізіледі.

Мамандандырылған тренингтерден басқа, прокуратура, сот және құқық қорғау органдары қызметкерлерінің адам саудасына қарсы іс-қимыл мәселелері бойынша біліктілігі олардың құқық қорғау органдары академиясы ұйымдастыратын дөңгелек үстелдерге, конференцияларға, форумдарға қатысуы арқылы арттырылады.

2022 жылы Академия әріптестермен бірлесіп, прокуратура органдары өкілдерінің қатысуымен "Азаматтық қоғам ұйымдары мен мемлекеттік мекемелердің адам саудасына қарсы күрестегі өзара іс-қимыл мәселелері" тақырыбында топтасқан 8 дөңгелек үстел өткізді.

Осылайша, СИДО комитетінің 28 а), b), d), e), f) ескертулері орындалады.

Сондай-ақ СИДО комитетінің 28 с) ұсынымын іске асыру үшін 2016 жылдан бастап Адам саудасының құрбандарына арнаулы әлеуметтік қызметтер көрсету стандарты іске асырылуда, оған сәйкес жас шектеулері жоқ, әйелдер мен қыздар дағдарыс орталықтары арқылы арнайы әлеуметтік көрсетілетін қызметтерді ала алады.

Сонымен қатар стандартта көрсетілетін қызметті алушылардың АӘҚ ұйымдарында болуына бірқатар медициналық қарсы көрсетілімдер қарастырылған.

Баспанаға қабылдау жәбірленушінің өтініші бойынша ұйымның өзіне немесе жәбірленушіні жұмыспен қамту бөлімдері, ішкі істер органдары және т.б. арқылы қайта жіберу арқылы жүзеге асырылады.

Адам саудасының құрбанын сәйкестендіру әлеуметтік бейімсізденуге және әлеуметтік депривацияға әкелген қатыгез қарым-қатынастың болуын бағалау өлшемшарттарына сәйкес жүргізіледі.

Стандарт күшіне енгеннен бастап (2016 – 2021 ж.) жалпы сомасы 460 млн теңгеге қайта әлеуметтендіруден 800-ден аса адам өтті.

2022 жылы адам саудасының құрбандарына арнаулы әлеуметтік қызметтер көрсетуге жалпы сомасы 101 млн теңге бөлініп, 168 адамға қызмет көрсетілді.

Стандартты іске асыру адам саудасының құрбандарына уақтылы және шұғыл көмек көрсетуге, олардың қайта әлеуметтенуіне және қоғамға оралуына мүмкіндік берді.

"Босқындар туралы" Қазақстан Республикасының Заңына сәйкес Қазақстанда пана іздеген адамдардың және жынысына қарамастан пана іздеген босқындардың және Қазақстан Республикасының аумағындағы босқындардың құқықтық жағдайы айқындалады.

Осы Заңмен пана іздеген адамға босқын мәртебесін беруден бас тарту және қабылдау негіздері айқындалған. Егер босқын мәртебесіне сондай-ақ одан бас тарту кезінде өтініш білдірушілер жынысына қарамастан, жергілікті атқарушы органдардың қабылдау талаптарына сәйкес келсе, арнайы комиссияның шешімі негізінде босқын мәртебесі беріледі.

Баспана іздеушілерді және босқындарды (ерлер мен әйелдерді) нәсіліне, дініне, ұлтына, азаматтығына, белгілі бір әлеуметтік топқа немесе саяси сеніміне байланысты өміріне немесе бостандығына қауіп төнген елдің шекарасына қайтаруға немесе шығарып жіберуге тыйым салынады.

Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2016 жылғы 15 желтоқсандағы № 802 қаулысының 6-тармағына сәйкес адам саудасына байланысты нақты қылмыстық істі жүргізу кезеңінде сот үкімі заңды күшіне енгенге дейін адам саудасының құрбандары болып табылатын шетелдіктер мен азаматтығы жоқ адамдар еңбек қызметін жүзеге асыру үшін шетелдік жұмыс күшін тартуға жергілікті атқарушы органдардың рұқсаты талап етілмейтін адамдардың тізбесіне кіреді.

Сонымен қатар 2019 жылдан бастап Қазақстанда радикалды идеологияның құрбаны болған әйелдер мен балаларды қорғауға бағытталған "Жусан" операциясы басталды. Радикалды діни көзқарасты ұстанатын әйелдермен бірлескен жұмыс жүргізу үшін "Ақниет" ақпараттық-насихаттау және оңалту орталығы" қоғамдық қорының ресурстары жұмылдырылды. Түрлі қолдау және көмек шаралары ұйымдастырылды, оларды бейбіт өмір сүру жағдайларына тезірек тарту үшін оқыту іс-шаралары өткізіледі.

Қалыптасқан әлеуметтік-экономикалық мәселелерді шешу аясында әйелдерді оқыту курстары ұйымдастырылып, жұмысқа орналасуға көмек берілуде, кәсіп ашуға гранттар және басқа да әлеуметтік қолдау көрсетілуде.

Бүгінгі күні репатрианттардың 46 %-ы жұмысқа орналастырылған, 24 %-ы жоғары білімді, 24 % репатрианттың арнайы орта білімі бар. Әйелдердің басым көпшілігі дәстүрлі үй шаруашылығымен айналысып, бала тәрбиелеуде.

Мемлекеттік органдар мен діни қызметкерлердің бірлескен күш-жігерінің арқасында бүгінгі күні оралмандардың 97 %-ы (188-ден 182) радикалды көзқарастан бас тартты.

СИДО комитетінің 28 g) ұсынымы шеңберінде өңірлік жұмыспен қамту карталары шеңберінде әйелдерді нәтижелі жұмыспен қамтуға тарту бойынша белсенді жұмыс жүргізілуде.

Елімізде халықты жұмыспен қамтуға жәрдемдесу шараларын көрсету үшін "2021 – 2025 жылдарға арналған кәсіпкерлікті дамыту жөніндегі ұлттық жоба" іске асырылуда (бұдан әрі – Ұлттық жоба), оған кәсіпкерлік бастамаға жәрдемдесу жөніндегі шаралар (халықтың әлеуметтік осал топтарына 400 АЕК-ке дейін гранттар беру, бизнесті дамыту үшін жас кәсіпкерлерге 5 млн теңгеге дейін кредиттер беру, "Бастау Бизнес" кәсіпкерлік негіздеріне онлайн оқыту), жұмыс орындарын субсидиялау (жастар практикасы, бірінші жұмыс орны, ұрпақтар келісімшарты және т. б.) және қысқа мерзімді кәсіптік оқыту (жұмыс берушіде жұмыс орнында оқыту, оқу ұйымдарында жұмыс берушілердің сұранысы бойынша оқыту) кіреді.

Ұлттық жобаға жұмыспен қамтылған адамдардың жекелеген санаттары, жұмыссыздар және кәсіптік біліктілігі жоқ адамдар, оның ішінде әйелдер де қатыса алады.

2023 жылдан бастап бизнесті дамытуға арналған 400 АЕК-ке дейінгі гранттар халықтың әлеуметтік осал топтарына беріледі, оларға: атаулы әлеуметтік көмек, көп балалы болуына байланысты жәрдемақы алушылар және (немесе) оның жұбайы (зайыбы), асыраушысынан айрылу жағдайы бойынша әлеуметтік жәрдемақы алушылар, қоныс аударушылар, қандастар, еңбекке қарсы көрсетілімдері жоқ мүгедектігі бар адамдар, мүгедектігі бар баланы (мүгедектігі бар балаларды) тәрбиелеп отырған адамдар және (немесе) оның жұбайы (зайыбы) кіреді.

Бұдан басқа, 2023 жылдан бастап жастардың кәсіпкерлік бастамасына жылдық 2,5 %-бен шағын кредит беру түрінде жәрдемдесу жөніндегі шара көзделген.

7-бап. Саяси және қоғамдық өмір

Қатысушы мемлекеттер еліміздің саяси және қоғамдық өміріндегі әйелдерге қатысты кемсітушілікті жоюға тиісті шаралар қолдануда және көбінесе, әйелдерге ерлермен тең жағдайда мыналарға құқық берілуде:

а) барлық сайлауда және ашық референдумдарда сайлауға қатысуы және халық сайланатын барлық органдарға сайлану

Республикадағы сайлау Республика азаматының сайлау және сайлану құқығын еркін жүзеге асыруына негізделген. Қазақстан Республикасы азаматтарының сайлауға қатысуы ерікті болып табылады. Ешкімнің азаматты сайлауға қатысуға немесе қатыспауға мәжбүрлеуге, сондай-ақ оның ерік білдіруін шектеуге құқығы жоқ.

Жоғарыда айтылғандай, Қазақстан Республикасының заңнамасына сайланбалы органдарда әйелдер өкілдігінің квоталарын белгілеу бойынша өзгерістер енгізілді.

Орталық сайлау комиссиясының деректері бойынша 2023 жылы Қазақстан Республикасы Парламенті Мәжілісінің депутаттарын сайлауға әйелдер ерлермен тең дәрежеде белсенді түрде қатысты.

2023 жылғы қаңтарда Қазақстан Республикасы Парламенті Сенатының депутаттығына 132 кандидаттан 33 әйел тіркелген; 2023 жылғы наурызда Қазақстан Республикасы Парламенті Мәжілісі депутаттарының сайлауына 895 кандидаттың 209-ы; мәслихат депутаттарына 13293-тен 3599-ы тіркелген.

Қазақстан Республикасы Парламенті Сенатының депутаттығына сайлау кезінде өз кандидатураларын 56 кандидат ішінен 18 әйел (32,14 %); Қазақстан Республикасы Парламенті Мәжілісінің депутаттығына 533 кандидат ішінен 134 (25,14 %); Қазақстан Республикасы мәслихаттарының депутаттығына 7731 кандидат ішінен 2304 (29,8 %) әйел ұсынды.

Қазақстан Республикасы Парламентінің сайланған 98 депутатының 18-і (18,37 %), мәслихат депутаттарының сайланған 3415 депутаттың 786-сы (21,02 %) әйел.

Қазақстан Республикасының Мәжілісі мен мәслихаттары депутаттарының сайлауында 12032550 сайлаушыдан 6160572-сі (51,2 %) әйел.

Әйелдердің саяси партиялардың қызметіне қатысуы шамамен 30 %-ды құрайды. "Аманат", ҚХП және "Ақ жол" партияларының сайлауалды тізімдеріндегі кандидаттардың 27-28 %-ы әйелдер. Әйелдердің көпшілігі – 32 % Respublica партиясының тізімінде болды.

Сайлау қорытындысы бойынша "Аманат" партиясында партиялық тізіміндегі депутат әйелдер – 20 % (40 депутаттың 8-і әйел-депутат), бір мандатты округтер бойынша – 9 %. "Ауыл" партиясында – 12,5 % (8 депутаттың 1-і әйел-депутат). ҰКП-да – 40 %-ы әйел (5 депутаттың 2-і әйел-депутат). "Ақ жол" партиясында 12,5 % әйел (8 депутаттың 1-і әйел-депутат). ЖСДП-да – 25 % (4 депутаттың 1 әйел-депутат). Гендерлік тұрғыдан ең теңдестірілгені Respublica партиясы болды – 50 %. Онда 6 депутаттың 3-уі – әйелдер.

b) үкімет саясатын қалыптастыру мен іске асыруға қатысу және мемлекеттік қызметке орналасу, сонымен қатар мемлекеттік басқарудың барлық деңгейінде барлық мемлекеттік функцияларды жүзеге асыру.

Шешім қабылдау деңгейінде әйелдердің өкілдік етуіне қатысты ақпарат І бөлімде қамтылған. СИДО комитетінің қорытынды ескертулерінің жалпы мәліметтері (30 е-тармағы).

Бұдан басқа, Қазақстан Республикасының Президенті жанындағы Мемлекеттік басқару академиясы СИДО комитетінің қорытынды ескертулерінің 30 с) тармағын орындау шеңберінде көшбасшылық әлеуетті, әйел басшылардың саяси белсенділігін арттыру үшін жыл сайын шетелдік сарапшылардың қатысуымен "Әйелдер көшбасшылығы" тақырыбында мемлекеттік қызметшілерді оқытып, біліктілігін арттырады. 2022 жылы "Мансап және отбасы: тепе-теңдікті қалай сақтауға болады?", "Әйелдер көшбасшылығы: мансап пен отбасылық тепе-теңдік" тақырыбына семинарлар өткізілді. Семинар қорытындысы бойынша 450-ден астам тыңдаушы өздерінің көшбасшылық құзыреттерін жетілдіріп, іс жүзінде тәжірибе жинақтады.

Мемлекеттің гендерлік теңдікті қамтамасыз ету және әйелдердің құқықтары мен мүмкіндіктерін кеңейту жөніндегі саясатын қалыптастыру және жүзеге асыру үшін республикалық деңгейде Қазақстан Республикасы Президентінің жанындағы Әйелдер істері және отбасылық-демографиялық саясат жөніндегі ұлттық комиссия, өңірлерде облыстың, республикалық маңызы бар қалалар және астана әкімдерінің жанындағы Әйелдер істері және отбасылық-демографиялық саясат жөніндегі комиссиялар жұмыс істейді.

5-баптың түсіндірмесінде атап өтілгендей, мемлекеттік органдар мен жұртшылықты кеңінен тарта отырып, өмірдің барлық салаларында әйелдердің тең құқықты, еркін және демократиялық қатысуы туралы халықтың хабардар болуын жақсартуға бағытталған республикалық медиа-жоспар іске асырылуда (СИДО комитетінің қорытынды ескертулерінің 30 f-тармағы).

c) елдің саяси және қоғамдық өміріндегі проблемалармен айналысатын мемлекеттік емес ұйымдар мен қауымдастықтардың ісіне қатысу.

Бүгінгі күні республикада кәсіптік одақтар мен үкіметтік емес ұйымдар басшыларының 32,3 %-ы әйелдер, оның ішінде: қалалық жерлерде – 33,0 %, ауылдық жерлерде – 28,1%. Әйелдер үкіметтік емес ұйымдары көптеген мәселелерді шешеді: толеранттылықты қолдайды, ұлтаралық этносаралық қақтығыстарды шешуге қатысады, Оңалту орталықтарын ашады және жалғызбасты аналарға қолдау көрсетеді.

Әйелдер үкіметтік емес ұйымдары өте белсенді және түрлі республикалық және өңірлік деңгейдегі консультативтік-кеңесші органдарда кеңінен ұсынылған. Айталық, Қазақстан Республикасы Президентінің жанындағы Әйелдер істері және отбасылық-демографиялық саясат жөніндегі ұлттық комиссияның (бұдан әрі – Ұлттық комиссия) құрамында Тұрсынбекова Салтанат Пархатовна, Байсакова Зульфия Мұхаммедбековна және Омарова Айман Мұратқызы секілді танымал құқық қорғаушылар белсенді қызмет етуде. Ұлттық комиссия мүшелерінің негізгі бөлігі – бұл "Talbesik" көпбалалы аналар одағы" қоғамдық бірлестігі, "Қазақ қызы" қоғамдық бірлестігі, "Дағдарыс орталықтары одағы" заңды тұлғалар бірлестігі, "Ұлағатты жанұя" қоғамдық қоры, "Қазақстан Республикасының республикалық әйелдер кеңесі" қоғамдық бірлестігі, "Қазақ аналары – дәстүрге жол" республикалық қоғамдық бірлестігі, "Іскер әйелдер қауымдастығы" қоғамдық бірлестігі, "Ұлттық волонтерлік желі" заңды тұлғалар бірлестігі, "Academy of labour relations", "Рухани Қазына" қоғамдық қоры және "Techno Woman" халықаралық коммерциялық емес ұйымы секілді әйелдер ұйымдарының атынан тәуелсіз қоғамдық сарапшылар.

Әйелдер Ұлттық құрылтай құрамында да бар, оның негізгі мақсаты қоғамдық топтасуды одан әрі дамыту бойынша идеялар мен қадамдарды тұжырымдау болып табылады. Оның саяси құрамына партиялардың, Қазақстан халқы Ассамблеясының, Парламент депутаттарының, бизнестің, медицина, білім, ғылым, мәдениет, спорттың ірі салалық бірлестіктерінің, жастар ұйымдарының 117 өкілі, сондай-ақ өңірлік қоғамдық кеңестердің мүшелері кіреді. Ұлттық құрылтай құрамындағы әйелдердің өкілдігі – 22,2 % (117-ның 26-сы).

256 қоғамдық кеңестің құрамындағы әйелдер саны 1070 адамды құрайды, бұл кеңес мүшелерінің жалпы санының 27 %-ы, бұл ретте өңірлерде 934 адам, яғни 23 %, орталық деңгейде – 136 адам, ол 3,4 %-ды құрайды.

Денсаулық сақтау, Оқу-ағарту, Сыртқы істер, Мәдениет және ақпарат, Әділет, Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрліктері сияқты орталық мемлекеттік органдар жанындағы бірқатар қоғамдық кеңестерде әйелдер саны кеңес мүшелерінің жалпы санының 30-52 %-ы аралығында.

Қоғамдық кеңестер бөлінісінде жергілікті деңгейдегі әйелдер саны Қостанай облысында 46 %-ды (118), Ақмола облысында 35 %-ды (97) құрайды.

Бұдан басқа, "Атамекен" Қазақстан Республикасы Ұлттық Кәсіпкерлер палатасының жанынан Іскер әйелдер кеңесі (бұдан әрі – кеңес) құрылды. Өңірлік кәсіпкерлер палаталары алаңдарында іскер әйелдердің өңірлік кеңестері, сондай-ақ аудандық деңгейде ұқсас кеңестер құрылды.

Кеңес құрудың негізгі идеясы іскерлік ортада өңірлердің әйелдерін белсенділігін күшейту болып табылады.

8-бап. Халықаралық өкілдік және қатысу

Қатысушы мемлекеттер әйелдерге ерлермен тең жағдайда не ешқандай кемсітусіз халықаралық деңгейде өз үкіметінің өкілі болуға және халықаралық ұйымдардың жұмыстарына қатысуға құқық беру мүмкіндігін қамтамасыз ету үшін барлық шараларды қабылдайды.

СИДО комитеті ескертулерінің 32 а) тармағын іске асыру мақсатында 2021 жылы Қазақстанда БҰҰ Қауіпсіздік кеңесінің 1325 (2000), 1820, 1888, 1889, 1960, 2106, 2122, 2242, 2467-қарарларды іске асыру жоспары (Жоспар) қабылданды.

"БҰҰ-әйелдер" сарапшылық қолдауымен БҰҰ-ның тиісті қарарларының ережелерін тиімді имплементациялау үшін қажетті институционалдық база құрылды. Атап айтқанда, Бітімгершілік даярлау орталығы базасында БҰҰ сертификатталған курстары шеңберінде әскери кеңесші-әйелдерді даярлау бойынша жұмыстар белсенді жүргізілуде.

2022 жылы ІІМ, БП, ҚМ, ТЖМ ведомстволық оқу орындарын, сондай-ақ Қорғанысмині, СІМ, ІІМ, БП-мен өзара іс-қимыл жасайтын журналистер пулын және аталған органдардың баспасөз қызметтерін тарта отырып, әскери қызметші әйелдер мен басқа да құқық қорғау органдарының, сондай-ақ бітімгершілік бөлімшелерінің әйелдері үшін көшбасшылық бойынша әйелдер мен ерлер қақтығыстарының алдын алуға және реттеуге, бейбітшілік пен қауіпсіздікті қамтамасыз етуге, әйелдерге қарсы зорлық-зомбылықтың алдын алуға тең және жан-жақты қатысуы жөнінде БҰҰ ҚК 1325-қарары бойынша тренингтер сериясы (200-ден астам адам) өткізілді.

Сондай-ақ Қарулы Күштер, Төтенше жағдайлар министрлігі, Ұлттық ұлан, сондай-ақ Орталық Азия өңірінің (Қырғызстан, Тәжікстан және Өзбекстан) әлеуетті ведомстволары өкілдерінің қатысуымен; Қарулы Күштер әскери қызметшілерінің және "БҰҰ-әйелдер" құрылымы өкілдерінің қатысуымен (Астана және Нью-Йорк қалаларында) "БҰҰ бітімгершілік операцияларындағы гендерлік аспектілер" (GAPKOC – Gender Aspects in UN Peacekeeping Operations Course); Орталық Азия елдерінің өкілдері үшін гендерлік мәселелер және адам қауіпсіздігі жөніндегі әскери кеңесшілерге гендерлік мәселерлер бойынша әскери кеңесші курстары өткізілді.

Бекітілген БҰҰ тұжырымдамасына сәйкес 2028 жылға дейін бітімгершілік операцияларындағы әскери қызметші әйелдердің санын: бөлімше құрамында 15 %-ға дейін, БҰҰ-ның әскери бақылаушылары ретінде 25 %-ға дейін ұлғайту жоспарлануда.

2014 жылдан бері қазақстандық бітімгерлер БҰҰ-ның бейбітшілікті қолдау жөніндегі миссияларына қатысады. 2018 жылы қазақстандық әскери контингент үндістандық "Индбат" батальонының құрамында "БҰҰ-ның Ливандағы уақытша күштері (UNIFIL)" миссиясына қатысу үшін орналастырылды (2023 жылдың басында – 4 адам). Сонымен қатар бұл миссияда 4 штаб офицері мен 1 әскери бақылаушы қызмет етуде. "БҰҰ-ның Батыс Сахарада референдум өткізу жөніндегі миссиясына (MINURSO)" қазақстандық 6 әскери бақылаушы, оның ішінде бір әйел сарбаз қатысуда. 2022 жылғы маусымда Қазақстан Республикасының Парламенті Мемлекет басшысының БҰҰ-ның Малидегі, Конго Демократиялық Республикасындағы және Орталық Африка Республикасындағы бітімгершілік операцияларына Қазақстан Республикасынан 430 адамға дейін бітімгершілік контингенті жіберу туралы ұсынысын қолдады. 2022 жылдың шілдесі мен қарашасында ОАР мен Малиге 4 штаб офицері жіберілді.

Қазіргі уақытта Қазақстан Республикасы Қорғаныс министрлігінің бітімгершілік даярлық орталығы ("Қазцент") БҰҰ-ға мүше елдердің әскери қызметшілерін бітімгершілік операцияларға жібермес бұрын даярлау мақсатында БҰҰ-да өзінің бітімгершілік курстарын ("БҰҰ штаб офицерлері", "Азаматтық халықты қорғау", "Жарылыс қаупі бар заттарды залалсыздандыру") сәтті сертификаттады. Қазақстан Республикасының тәжірибелі бітімгерлер санының артуына байланысты КАЗЦЕНТ-тің бітімгерлерді даярлаудың өңірлік орталығына айналу үшін жақсы перспективалары бар. Бұл курстар Қазақстанның өңір елдерінің де, басқа мемлекеттердің де бітімгершілік әлеуетін арттыруға қосқан нақты үлесі болып табылады. UNIFIL-де Үндістанмен жалғасып келе жатқан нәтижелі ынтымақтастық нәтижесі ретінде 2020 жылдың қараша айында "Қазцент" "Қазақстан мен Үндістанның бітімгершілік миссияларына бірлесіп қатысу бөлмесінің" ашылу салтанаты өтті.

10-шы азаматтық форум барысында әзірленген ұсынымдарға сәйкес "Әйелдер, бейбітшілік және қауіпсіздік" күн тәртібінде тәжірибе алмасу жұмысы жалғасты. Орталық Азия елдерінде Қазақстан Үкіметінің қолдауымен гендерлік зорлық-зомбылықтың себептерін анықтау және жою бойынша тәжірибе алмасу және ұсыныстар мен идеялар әзірлеу мақсатында ОА елдері үшін "SpotLight" өңірлік альянсы іске қосылды.

Сонымен қатар Қазақстанның 2023 жылы Орталық Азия әйелдері диалогына төрағалық етуі аясында ағымдағы жылдың маусым айында "Инновациялар мен технологияларды дамытудағы әйелдердің рөлі" тақырыбында форум өтті, оның барысында делегациялары инновациялар мен технологиялар саласындағы әйелдер көшбасшылығын нығайту бойынша озық және үздік тәжірибе алмасты.

Форумның жалғасы ретінде "Technowomen Central Asia" коммерциялық емес қорының қолдауымен Қырғызстан, Өзбекстан, Тәжікстан, Түрікменстан және Қазақстанның IT-жобалары мен стартап әзірлеуші әйелдер "Цифрлық экономикадағы жаңа мүмкіндіктер" тақырыбындағы дөңгелек үстел барысында озық технологияларды пайдалана отырып, әйелдердің үздік жобаларын таныстырды.

Диалог алаңының жұмыс қорытындысы бойынша тәжірибемен, біліммен, шешімдермен және жобалармен алмасу, сондай-ақ кәсіпкер әйелдердің жобаларын масштабтауға өзара қолдау және көмек көрсету үшін "TechnoWomen Central Asia" бірыңғай әйелдер қауымдастығын құру туралы шешім қабылданды.

Сондай-ақ әйелдер ешбір кемсітушіліксіз өз өкілеттігін халықаралық деңгейде ұсынуға және халықаралық ұйымдардың жұмысына қатысуға құқылы және оны іске асырады. Қазіргі уақытта 3 әйел (68-ден) Қазақстан Республикасының Төтенше және Өкілетті Елшілері қызметтерін атқаруда (Франция, Финляндия, Марокко); 1 әйел (6-дан) Қазақстан Республикасының халықаралық ұйымдар жанындағы Тұрақты өкілі (Женева қаласында ДСҰ жанындағы Қазақстан Республикасының тұрақты өкілі). Бұған қоса, Қазақстан Республикасының Сыртқы істер министрлігі орталық аппаратында 466 қызметкердің 169-ы әйел (36,3 %), оның 28-і (16,6 %) – басшылық қызметте.

Қазақстан Республикасының Қарулы Күштерінде 7000-ға жуық (13,7%) әскери қызметші әйел әскери қызметін өткеруде. Басшылық қызметте – 8 әйел.

Әскери борышын үлгілі орындағаны үшін 73 әйел офицерге мерзімінен бұрын әскери атақ берілді, оның ішінде 2023 жылы – 7.

Сонымен қатар соңғы үш жылда ІІО мен Ұлттық гвардияда қызмет ететін әйелдер санының белгілі бір өсуі байқалды. Мәселен, 2020 жылы ішкі істер органдарында 11956 әйел, 2021 жылы 12437 (оның ішінде – 569 басшы), 2022 жылы 13251 әйел (оның ішінде – 607 басшы) қызмет атқарған.

СИДО комитетінің қорытынды ескертулерінің 32 б) тармағын орындау мақсатында "KazAID" Қазақстандық халықаралық даму агенттігі" КеАҚ (бұдан әрі – Агенттік) "KazAID" қазақстандық халықаралық даму агенттігі" коммерциялық емес акционерлік қоғамын құру мәселелері туралы" Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2020 жылғы 15 желтоқсандағы № 861 қаулысына сәйкес дамуға ресми көмек саласындағы (бұдан әрі – ДРК) оператор ретінде айқындалды.

Алдын ала бағалаулар бойынша 2023 жылы ДРК техникалық көмек жобаларының көлемі Агенттіктің жобалау қызметіне арналған жалпы бюджетінің (35505 мың теңге) 8,5 %-ын (3018 мың теңге) құрады.

9-бап. Азаматтық

Қатысушы мемлекеттер әйелдерге азаматтық алуға, өзгертуге немесе оны сақтап қалуға ерлермен тең құқық береді.

Атап айтқанда, олар шетел азаматымен некелесу де, некеде тұрған уақытта күйеуінің азаматтығының ауысуы да автоматты түрде әйелінің азаматтығының ауысуына, азаматтығы жоқ адамға айналуына алып келмеуін қадағалайды және күйеуінің азаматтығын қабылдауға мәжбүрлей алмайды.

"Неке (ерлі – зайыптылық) және отбасы туралы" Қазақстан Республикасы Кодексінің (бұдан әрі – Неке туралы кодекс) 30-бабына сәйкес ерлі-зайыптылардың құқықтары тең және тең міндеттер атқарады.

"Қазақстан Республикасының азаматтығы туралы" Қазақстан Республикасының Заңына сәйкес Қазақстан Республикасы азаматының немесе азаматшасының республика азаматы болып табылмайтын адаммен некеге тұруы, сондай-ақ мұндай некені бұзуы азаматтықтың өзгеруіне әкеп соқтырмайды.

Қазақстан 1999 жылы қосылған Тұрмыстағы әйелдердің азаматтығы туралы конвенцияның негізінде Қазақстан азаматтарымен некеде тұрған әйелдерге азаматтық алу және тұрақты тұратын жерлерін айқындау кезінде жеңілдікті жағдайлар жасалған. Басқа жағдайларда әйелдер мен ерлердің құқықтары тең дәрежеде қарастырылады. Азаматтарының қандай да шетелдікпен некеге тұру да, оны бұзу да, некеде болған кезде күйеуінің азаматтығының өзгеруі де әйелдің азаматтығына автоматты түрде әсерін тигізбейді.

Осылайша, Қазақстанда әйелдер отбасылық жағдайына қарамастан (тұрмысқа шыққан немесе тұрмысқа шықпаған) азаматтық алуға, оны өзгертуге немесе сақтап қалуға ерлермен қатар тең құқылы.

СИДО комитетінің қорытынды ескертулерінің 34 b) тармағы бойынша "Қазақстан Республикасының азаматтығы туралы" Қазақстан Республикасының Заңында Қазақстан Республикасының азаматтығын қабылдаудан және Қазақстан Республикасының азаматтығын қалпына келтіруден бас тарту негіздері белгіленген (17-бап), онда экономикалық дербестік немесе мүлікті иелену бойынша талаптар жоқ екенін хабарлаймыз.

Ағымдағы жылдың 6 айында азаматтығы жоқ 794 адам азаматтық алды.

СИДО комитеті ескертулерінің 34 с) тармағы "Қазақстан Республикасының азаматтығы туралы" Қазақстан Республикасының Заңымен реттелген. "Қазақстан Республикасының азаматтығы туралы" Заңның 20-1-бабына сәйкес террористік қылмыстарды, сондай-ақ салдарынан Қазақстан Республикасының өмірлік маңызы бар мүдделеріне өзге де ауыр зиян келтірген, Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексі Ерекше бөлімінің тиісті баптарында көзделген қылмыстарды жасағаны үшін соттың шешімімен ғана Қазақстан Республикасының азаматтығынан айыруға жол беріледі.

2. Қатысушы мемлекеттер әйелдерге олардың балаларының азаматтығына байланысты ерлермен бірдей құқық береді.

Бала туған кезде ата-анасының екеуі де шет мемлекеттің азаматы болса, ол туған жеріне қарамастан Қазақстан Республикасының азаматы болып табылмайды. Ата-анасының азаматтығы әртүрлі болып, бала туған кезде олардың біреуі Қазақстан Республикасының азаматы болған жағдайда бала:

1) Қазақстан Республикасының аумағында туса; 2) Қазақстан Республикасынан тыс жерде туса, бірақ, ата-анасының немесе олардың біреуінің бұл кезде Қазақстан Республикасы аумағында тұрақты тұрғылықты жері болса, ол Қазақстан Республикасының азаматы болып табылады.

СИДО комитетінің 34 а) тармағы Неке туралы кодекспен реттелген. Айталық, Кодекстің 46-бабына сәйкес бала туғаннан кейін бірден тіркеледі және туған кезінен бастап атын және азаматтығын алуға құқығы бар, сондай-ақ мүмкіндігінше, өз ата-аналарын білуге және олардың қамқорлығында болуға құқылы.

Неке туралы кодекстің 188-бабына сәйкес баланың тууын мемлекеттiк тiркеу ата-анасының не олардың бiреуiнiң қалауы бойынша Қазақстан Республикасының аумағындағы кез келген тiркеушi органда жүргiзіледi.

Қазақстан Республикасының шегінен тыс жерде туылған баланың тууын мемлекеттік тіркеу Қазақстан Республикасының шетелдегі мекемелерінде не ата-анасының немесе олардың біреуінің қалауы бойынша тиісті құжаттарды ұсынған кезде Қазақстан Республикасының аумағындағы кез келген тіркеуші органда шетелдік тіркеуші органдарда тіркелмегені- тіркелмегеніне қарамастан, осы Кодексте белгіленген мерзімдерде жүргізіледі.

Неке туралы кодекстің 199-бабына сәйкес Қазақстан Республикасының аумағында тұрақты немесе уақытша тұратын шетелдіктердің балаларының тууын мемлекеттік тіркеу Қазақстанның аумағында орналасқан тиісті шет мемлекеттердің дипломатиялық өкілдіктерінде немесе консулдық мекемелерінде не, егер Қазақстан Республикасында мұндай жоқ болса, қызметін қоса атқаратын шетелдегі мекемелерде жүргізіледі.

Жоғарыда баяндалғандардың негізінде қолданыстағы заңнамада азаматтығына және ата-аналарында құжаттардың бар-жоғына қарамастан, барлық балалардың тууын қамту және уақтылы тіркеу нормалары көзделген.

10-бап. Білім беру

Қатысушы мемлекеттер білім беру саласында әйелдерге ерлермен тең құқық беру үшін әйелдерге қарсы кемсітушілікті жоюдың барлық шараларын қабылдайды, көбінесе ерлер мен әйелдердің тең құқығын мына негізде қамтамасыз етеді:

а) кәсіпті немесе мамандықты таңдауға бағыт-бағдар үшін ауылдық сондай-ақ, қалалық аудандардағы жерлердегі барлық санаттағы білім беру ұйымдарында білім және диплом алуына қолжетімділік үшін тең жағдайлар; бұл теңдік мектепке дейінгі орта, арнайы және техникалық білім беруде, сондай-ақ барлық кәсіби дайындық түрінде қамтамасыз етіледі.

"Білім туралы" Қазақстан Республикасының Заңына сәйкес білім беру саласындағы мемлекеттік саясаттың негізгі принциптері баршаның сапалы білім алуға құқықтарының теңдігі, әрбір адамның зияткерлік дамуы, психикалық-физиологиялық және жеке ерекшеліктері ескеріле отырып, халықтың барлық деңгейдегі білімге қолжетімділігі, адамның құқықтары мен бостандықтарын құрметтеу болып табылады (3 баптың 1-тармағы).

Қыздар мен ұлдарға арналған барлық жалпы білім беретін мектептерде мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандарттарына сәйкес сапалы білім алуға тең мүмкіндіктер берілген (47-баптың 3-тармағы).

Сондай-ақ заңнамада жайсыз күйдегі адамдар, оның ішінде босқындар, мигранттар, шетелдіктер, азаматтығы жоқ адамдар үшін білім алу құқығы бекітілген. Босқын балалар мен амалсыз қоныс аударушылар өз мүдделерін қорғауға құқылы ("Қазақстан Республикасындағы бала құқықтары туралы" Қазақстан Республикасының Заңының 47-бабы). Қазақстан Республикасында тұрақты тұратын, сондай-ақ Қазақстан Республикасына отбасына қосылу мақсатында келген шетелдіктердің және азаматтығы жоқ адамдардың білім беру саласындағы уәкілетті орган белгілеген тәртіппен Қазақстан Республикасының азаматтарымен бірдей мектепалды, бастауыш, негізгі орта және жалпы орта білім алуға құқығы бар ("Білім туралы" Қазақстан Республикасын Заңының 8-бабы).

Қазақстан Республикасында тұрақты тұратын азаматтығы жоқ адамдарға мемлекеттік білім беру тапсырысына сәйкес конкурстық негізде тегін техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі, жоғары және егер осы деңгейлердің әрқайсысының білімін әскери, арнаулы оқу орындарын қоспағанда, олар бірінші рет алса, жоғары оқу орнынан кейінгі білім алуға құқық беріледі.

Осылайша, заңнамалық деңгейде ерлер мен әйелдердің білім алуға тең қолжетімділігі қамтамасыз етілді, ол практикада толық көлемде іске асырылады.

Республикада 7723 жалпы білім беретін мектеп жұмыс істейді, оның 6925-і немесе 89,6 %-ы мемлекеттік мектептер. Онда 3712960 оқушы оқиды, оның ішінде қыздар – 1819534 (қала – 1063824, ауыл – 755710), бұл 49 %-ды құрайды. Ауылдық жерлердегі жалпы білім беретін мектептердің саны – 5274, оның ішінде 1544064 оқушы оқиды. Қазақ тілінде оқытатын жалпы білім беретін мектептер саны – 3758, онда 1559256 оқушы, орыс тілінде оқытатын мектептер саны – 1056, онда 352127 оқушы, ұйғыр тілінде оқытатын мектептер саны – 5, онда 3667 оқушы оқиды.

Аз қамтылған отбасылардан шыққан мектеп жасындағы балалар – 293973, оның ішінде ауылда – 156619 оқушы, аз қамтылған отбасылардан шыққан қыздар – 146229, оның ішінде ауылда – 77716 оқушы.

Мектепке дейінгі ұйымдардағы балалар саны 2022 – 2023 оқу жылында – 965204 құрады, оның ішінде қыздар – 467204 (48,4 %). Қалалық жерлерде – 567537 (қыздар – 247919), ауылдық жерлерде – 397667 (қыздар – 192285) тұрады. Мүгедектігі бар балалар саны – 7518, оның ішінде қыздар саны – 3253.

Техникалық және кәсіптік білім беру ұйымдары оқушыларының барлығы – 502911, оның ішінде қыздар – 239149 (қала – 223070, ауыл – 16079), бұл 47,5 %-ды құрайды.

Жоғары білімді 119 жоғары оқу орнынан алуға болады. 2022 – 2023 оқу жылында бакалаврлардың жалпы саны 578237 адамды құрады, оның ішінде әйелдер – 308555 адам (53,4 %), магистранттар – 35660 адам, оның ішінде әйелдер – 21741 адам, докторанттар – 6156 адам, оның ішінде әйелдер – 3878 адам.

Ақпараттық-коммуникациялық технологиялар мамандықтары бойынша 49938 адам оқиды, оның ішінде әйелдер – 13298 адам (26,6 %).

Бұл елде техникалық және кәсіптік білім беру ұйымдарына, жоғары білім беру мекемелеріне түсу кезінде жыныстық белгілері бойынша кемсітушілік жоқ екендігін көрсетеді.

b) бірдей оқу бағдарламасын алуға, бірдей емтихан тапсыруға, бірдей білікті оқытушылар тобында оқуға, тең сапалы жабдықтарды қолдану мен мектептерде оқуға мүмкіндігі.

Қазақстанда барлық жалпы білім беретін мектептерде қыздар мен ұлдар жынысына қарамастан бірыңғай бағдарламалар мен оқулықтар бойынша оқиды.

Оқушылар, жынысына қарамастан, ақпараттық ресурстарды, спорттық жабдықтарды, сондай-ақ кітапхана мен акт залдарын тегін пайдалана алады.

Мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандарты мен оқу бағдарламалары барлығына жыныстық белгілері бойынша бөлінбей оқуға мүмкіндік береді.

Басылымның оқулықтары мен оқу-әдістемелік құралдарына сараптама жүргізу кезінде оқу материалының мазмұнындағы гендерлік тепе-теңдіктің сақталуы бағаланады, негізгі параметрлердің бірі мәтіндік және иллюстрациялық материалда білім алушылардың жыныстарының (қыз бала – ұл бала, қыздар-жасөспірімдер) қызығушылығының көрініс табуы, оқу материалдарының мазмұнындағы гендерлік теңдіктің сақталуы болып табылады.

Деңгейлік (формальды) оқытудан басқа, Қазақстанда қосымша білімге қол жеткізу үшін жағдайлар жасалған.

Мәселен, 2023 жылы қосымша біліммен қамтылған 3 млн. баланың 50 %-дан астамын қыздар құрады. Бұл ретте қыздарды қосымша білім алуға жіберуге ешқандай кедергі жоқ.

Педагогикалық кәсіптің гендерлік теңдігіне қатысты білім беру жүйесі, әлемнің көптеген елдеріндегідей, балалармен жұмыс істеу ерекшелігіне байланысты теңестірілген. Мәселен, 2023 жылы орта білім берудің педагог кадрларының саны – 367823 адамды құрады, оның ішінде әйелдер – 297170 (80 %), техникалық және кәсіптік білім беруде – 40972 адам, оның ішінде әйелдер – 27543, бұл 67,2 %-ды құрайды.

Жоғары оқу орындарының профессор-оқытушылық құрамының жалпы саны 36,4 мың адамды, дәрежелі болуы 46,1 %-ды (ғылым кандидаттары – 10,4 мың, ғылым докторлары – 2656, PhD докторлары – 3732 адам) құрайды.

Сондай-ақ, Қазақстан Республикасының Үкіметі Қазақстан Республикасында мектепке дейінгі, орта, техникалық және кәсіптік білім беруді дамытудың 2023 – 2029 жылдарға арналған тұжырымдамасын (2023 жылғы 28 наурыздағы № 249), Қазақстан Республикасында жоғары білімді және ғылымды дамытудың 2023 – 2029 жылдарға арналған тұжырымдамасын (2023 жылғы 28 наурыздағы № 248) бекіткенін атап өткен жөн, оларда қажетті ресурстарды ұсынуға және денсаулық жағдайына байланысты мүмкіндіктері шектеулі ғана емес, сонымен қатар әлеуметтік-экономикалық мәртебеге, гендерге, оқыту тіліне (шетелдік студенттер) және т.б. байланысты білім алушыларды қолдауға бағытталған инклюзивті білім беруді қамтамасыз ету жоспарланған.

с) оқытудың барлық түрлерінде және деңгейінде ерлер мен әйелдердің рөлінің кез келген стереотипті тұжырымдамасын бірге оқыту және бұл мақсатқа жетуге көмектесетін оқытудың басқа түрлері жолымен, көбінесе оқу құралдарын және мектеп бағдарламаларын қайта қарау және оқу әдістеріне бейімделу жолымен жою.

Қазақстанда жалпы білім беретін мектептерде негізінен қыздар мен ұлдар бірге оқытылады. Сондай-ақ бөлек оқытудың бірлі-жарым мысалдары бар – ол ұлдарға да, қыздарға да арналған білім беру-инновациялық лицейлері, Б. Момышұлы атындағы мектеп, Қазақ ұлттық қыздар педагогикалық институты, әскери училищелер. Бірақ оқыту сапасының барлық өлшемшарттары, оның ішінде оқу пәндерін, емтихандарды және т.б. жүргізу бірдей.

Бұл ретте барлық білім беру ұйымдары оқу қызметін Қазақстан Республикасының Үкіметі бекіткен бірыңғай мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандарты бойынша ұйымдастырады.

СИДО комитетінің 36 b) және с) ұсынымдарын орындау үшін белгілі бір жұмыс жүргізілуде.

Қазақстан Республикасында жоғары білім мен ғылымды дамытудың 2023 – 2029 жылдарға арналған бекітілген тұжырымдамасына сәйкес жоғары оқу орындары жоғары білім мен ғылым саласындағы гендерлік теңдік пен әйелдерді қолдау мақсатында тұрақты негізде іс-шаралар өткізеді.

Мысалы, Қазақ ұлттық қыздар педагогикалық университетінің педагог әйелдер буынын дайындауда 80 жылдық тарихы бар. ЖОО-да Әйелдер көшбасшылығы және кәсіпкерлік орталығы, Ментальды денсаулық орталығы жұмыс істейді. Университетте қыздардың өз қабілеттерін іске асыруы үшін 11 студент клубы бар. 2020 – 2022 жылдары университет студенттері 180-нен астам шығармашылық, спорттық және зияткерлік іс-шараға қатысып, онда 327 жүлделі орынға ие болды.

Сондай-ақ жоғары оқу орындарында жатақханаларда және факультеттерде "Әйелдер денсаулығы", "Әйелдер психологиясы" тақырыптарына семинарлар, факультеттерде "Отбасылық құндылықтар", "Балаларды тәрбиелеу", "Ғылымдағы әйелдер", "Қоғамдағы әйелдің мәртебесі, "ХХІ ғасырдағы әйелдер" тақырыптарына кураторлық-эдвайзерлік сағаттар өткізіледі.

Ғылым және жоғары білім министрлігі жоғары оқу орындарына ЖОО-лардың психологиялық қызметтерінің жұмысын күшейту, оларды білікті мамандармен қамтамасыз ету және семинарлар, консультациялар ұйымдастыру кезінде сертификатталған жаттықтырушыларды тарту жөнінде ұсыныстар берді. Бүгінгі таңда "Педагогика және психология", "Психология" мамандықтары бойынша кадрлар даярлау 36 ЖОО-да жүзеге асырылады, мемлекеттік тапсырыс бойынша білім алушылар контингенті 3070 адамды құрады.

Әйелдердің құқықтарын қоса алғанда, гендерлік теңдік мәселелері бойынша ақпарат және мектеп бағдарламаларына енгізуге қатысты ақпарат, көрнекті қоғамдық қызметшілердің өмірінен оң мысалдар 5-бапта қамтылған.

Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрінің 2022 жылғы 16 қыркүйектегі № 399 бұйрығымен 5-11 сынып оқушыларына арналған "Жаһандық құзыреттілік" курсының бағдарламасы бекітілді. Курс білім алушылардың функционалдық сауаттылығын, икемді құзыреттіліктерін және мінез-құлық мәдениетінің жоғары стандарттарын қалыптастыруға бағытталған.

Сондай-ақ 2020 – 2023 жылдарға арналған балалар құқықтарын қорғауды күшейту, тұрмыстық зорлық-зомбылыққа қарсы іс-қимыл және жасөспірімдер арасындағы суицид мәселелерін шешу жөніндегі жол картасы шеңберінде балаларға зиян келтіретін құқыққа қарсы мазмұндағы материалдар мен ресурстарға уақтылы ден қою, анықтау үшін Интернет желісіне тұрақты негізде мониторинг жүргізіледі (қыздарға қатысты порнографияны, гендерлік зорлық-зомбылықты тарату; есірткі құралдарын, психотроптық заттарды, олардың аналогтары мен прекурсорларын насихаттау; суицидті насихаттау; баланың денсаулығына, адамгершілік және рухани дамуына зиян келтіретін ақпаратты орналастыру және т.б.). 2019 жылдан бастап Интернет желісінде деструктивті материалдарды анықтау бойынша "Кибернадзор" ақпараттық жүйесі жұмыс істейді.

7723 жалпы білім беретін мектептерде және жетім балаларға арналған 116 білім беру ұйымдарында қамқоршылық кеңестері жұмыс істейді. Олардың қызметі жалпы мәселелерді шешуге ғана емес, білім беру ұйымдарын дамытуға, ата-аналар қоғамымен өзара іс-қимылға, құқық бұзушылықтар мен отбасылық қолайсыздықтардың алдын алуға бағытталған.

Сонымен қатар "Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне баланың құқықтарын қорғау, білім беру, ақпарат және ақпараттандыру мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы" 2022 жылғы 3 мамырдағы Қазақстан Республикасының Заңының шеңберінде баланы жәбірлеу (буллинг) ұғымы бекітілді.

2022 жылғы 21 желтоқсанда Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрінің бұйрығымен Жәбірлеудің (буллинг) алдын алу ережесі бекітілді. Психологтармен, әдіскерлермен, әлеуметтік педагогтармен, директорлармен және тәрбие жұмысы жөніндегі орынбасарлармен, сондай-ақ ата-аналар қоғамымен, барлық өңірлер мектептерінің ата-аналар комитеттерінің төрағаларымен кездесулер өткізілді. Вебинарды 10 мыңнан астам адам тыңдады, онда осы ережелерді жұмыста және күнделікті өмірде қолдану бойынша әдістемелік ұсыныстар берілді.

Балаларды зорлық-зомбылықтан, суицидтің алдын алудан қорғаудың және олардың құқықтары мен әл-ауқатын қамтамасыз етудің 2023 – 2025 жылдарға арналған кешенді жоспарының жобасына мемлекеттік органдардың балаларға зорлық-зомбылық (жәбірлеу (буллинг), кибербуллинг, жыныстық тиіспеушілікке қарсы қылмыстар, қатыгездік, балалар саудасы) жағдайларына ден қоюының бірыңғай сектораралық алгоритмін әзірлеу көзделген.

Сонымен қатар 2020 жылдан бастап BalaQorgauBot2.0 автоматтандырылған ботының BALA QORGAU телеграмм – чатының жұмысы тәулік бойы тұрақты кері байланыспен ұйымдастырылды. 2022 жылы жедел ден қою тетігін жетілдіру мақсатында "balaqorgau" цифрлық жобасы іске қосылды. Мектептерде QR-коды және "balaqorgau" веб-сайтының мекенжайы бар арнайы тақтайшалар орнатылған https://bala.gov.kz. "balaqorgau" сайты мектеп оқушылары әрқашан өздерінің қорғалғандығын сезінуі үшін қажетті қолдау мен көмекке жүгіне алатындай етіп жасалған.

Мектепке дейінгі және орта білім беру ұйымдарын бейнебақылау жүйелерімен жабдықтауға қойылатын стандарттар мен талаптарға (Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрінің 2019 жылғы 23 қаңтардағы № 49 және Қазақстан Республикасы Білім беру және ғылым министрінің 2019 жылғы 23 қаңтардағы № 32 бірлескен бұйрығы) сәйкес білім беру ұйымдарында бейнебақылау жүйелері ішкі істер органдарының жедел басқару орталықтарына қосылған. 6967 объектіде немесе жалпы санның 79 %-ын қосу қамтамасыз етілген.

d) стипендия және басқа білім жәрдемақыларын алуда бірдей мүмкіндігі.

Қазақстанда жыл сайын жоғары білім алуға білім беру гранттары бөлінеді. Гранттар Ұлттық бірыңғай тестілеу (ҰБТ) қорытындысы бойынша ең жоғары балл жинаған талапкерлерге беріледі.

2020 – 2021 жылдары жоғары оқу орындарындағы әйелдер контингенті 336729 адамды құрады, бұл білім алушылардың жалпы санының 53,9 %-ын құрады. 2021 – 2022 оқу жылында бұл көрсеткіш 54,4 %-ын, ал 2022 – 2023 жылдары 54 %-ды құрады.

2022 жылы білім беру гранттарына түскендердің жалпы саны 206244 адамды, оның ішінде әйел жынысты 116292 (56 %) құрады.

Мемлекеттік стипендия үлгерімі жақсы (емтихан сессиясының нәтижелері бойынша берешегі жоқ немесе аралық аттестаттау нәтижелері бойынша қанағаттанарлықсыз бағалары жоқ) барлық студенттерге, сондай-ақ жетім балаларға және ата-анасының қамқорлығынсыз қалған, ЖОО студенттері, магистранттары, интерндері болып табылатын балаларға, техникалық және кәсіптік оқу орындарының оқушыларына жынысы бойынша кемсітусіз тағайындалады.

е) үлкендер арасында сауаттылықты тарату бағдарламасын және ерлер мен әйелдердің арасындағы білімнің алшақтығын қысқартуға арналған функционалдық сауаттылық бағдарламасын қоса алғанда, оқуды жалғастыру бағдарламаларына тең мүмкіндіктер.

Бүгінгі таңда "Болашақ" бағдарламасының аясында әлемнің үздік жоғары оқу орындарында барлығы 12396 адам даярланды, оның ішінде әйел жынысты – 6478 адам.

STEAM білім беруді дамытудың 2021 – 2025 жылдарға арналған жол картасы шеңберінде Қазақстан Республикасында (Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрлігінің тапсырмасы бойынша "Шеврон" компаниясы мен "Caravan of Knowledge" корпоративтік қорының қолдауымен) Қызылорда және Шығыс Қазақстан облыстарынан 660-тан астам қыз іріктеліп алынды. Халықаралық code.org платформасында 860 оқушы қыз оқудан өтіп, халықаралық үлгідегі сертификаттар алды.

Әйелдердің ерлермен тең дәрежеде білім беру ұйымдарын басқаруға мүмкіндігі бар.

Мәселен, жалпы орта білім беру жүйесіндегі басшылардың жалпы саны 6700 адамды құрайды, оның 39836-сы (59,4 %) әйелдер. Техникалық және кәсіптік білім беру жүйесіндегі басшылар саны 704 адамды құрайды, оның 309-ы (44 %) әйелдер. 119 ЖОО-да әйел басшы (ректор) – 25 адам (21 %).

Қазақстан Республикасының Оқу-ағарту министрлігінде 164 қызметкер жұмыс істейді, оның 116-сы әйел, бұл 70,7 %-ды құрайды. 116 әйелдің 32-сі (27,5 %) басшылық қызметте.

Осылайша, СИДО комитетінің қорытынды ескертулерінің 36 е) тармағы орындалды.

СИДО Комитеті ескертулерінің 36 d) тармағына сәйкес жастарды жұмыспен қамтуды қамтамасыз ету шараларының бірі жастарға сұранысқа ие мамандықтар бойынша тегін ТжКБ беру болып табылатынын хабарлаймыз.

Биылғы жылы осы мақсаттар үшін республикалық бюджетте мемлекеттік тапсырысты 50 мың орынға ұлғайту көзделген. Нәтижесінде 130 мың жас колледждерге тегін түсуге мүмкіндік алатын болады.

Жалпы 2025 жылға қарай жастарды сұранысқа ие мамандықтар бойынша тегін ТжКБ-мен қамтуды 100 %-ға жеткізу жоспарлануда. Ол үшін республикалық бюджеттен 180 мың орынға мемлекеттік тапсырыс қарастырылған (2023 жылға – 50 мың орынға, 2024 жылға – 60 мың орынға, 2025 жылға – 70 мың орынға).

Білім гранттарының үлкен бөлігі техникалық мамандықтарға бағытталған: IT, құрылыс, инженерия, металлургия.

Жастардың еңбекпен шұғылдануын қамтамасыз етудің тағы бір шарасы – оларды жұмыспен қамту.

2022 жылы республиканың колледждерін, 137802 студент бітірді, оның ішінде мемлекеттік білім беру тапсырысы бойынша 87205 студент оқыса, оның 72700-і (83,4 %) оқу орнын бітіргеннен кейінгі бірінші жылы жұмысқа орналасты.

Түлектердің жұмысқа орналасу деңгейін арттыру мақсатында жұмысқа орналастыру міндеттемесі бар кәсіпорындардың өтінімдері бойынша кадрларды мақсатты оқыту енгізілуде.

"Колледж-студент-кәсіпорын" үш жақты келісімшарттың арқасында кәсіпорын өз базасында оқытушылардың практикасын, тағылымдамадан өтуін ұйымдастыру және түлектерді одан әрі жұмысқа орналастыру міндеттерін алады. 2022 – 2023 оқу жылында кәсіпорындардың мақсатты өтінімі бойынша 7,0 мың адам қамтылса, жаңа оқу жылында 10 мың адамды қамту жоспарлануда.

Еңбек нарығының талаптарына сай келетін колледж түлектерінің бәсекеге қабілеттілігін арттырудың тағы бір маңызды құралы – дуальды білім беру жүйесі, ірі кәсіпорындардың колледждерге қамқорлығы. Дуальды оқыту шеңберінде тағылымдамадан өту мерзімі бітірушінің еңбек өтілімен есептеледі, бұл олардың одан әрі жұмысқа орналасу мүмкіндіктерін арттырады. Мәселен, соңғы 2 жылда өндіріс орындарында өндірістік тәжірибеден өткен колледж түлектерінің 26,5 мыңнан астамы (66 %) кәсіпорындарға жұмысқа орналастырылды.

Сондай-ақ жұмысқа орналасуға және кәсіпорындар туралы ақпарат алуға көмектесу үшін жұмыс берушілер колледждерде бітірушілердің қатысуымен өтетін тақырыптық іс-шараларға шақырылады, олар студенттерді қызмет бағыттарымен таныстырады, оларға кәсіпорындардың технологиялық процестері, жұмысқа орналасу кезінде бітірушілерге қойылатын талаптар және т.б. туралы мәлімет береді. Айталық, жұмыс берушілер күні аясында колледждерде 2022 жылы жұмыс берушілермен 638 меморандум мен 582 ынтымақтастық келісіміне қол қойылды, 668 тақырыптық кездесу, 458 дөңгелек үстел, 297 шеберлік сыныптары, семинарлар өткізілді. Кәсіпорындар 466 кәсіпорында студенттерді таныстыру шараларын ұйымдастырса, облыстық жұмыспен қамту орталықтары 200-ден астам бос жұмыс орындары жәрмеңкесін өткізді.

f) мектеп бітірмеген қыздар санын қысқарту және мерзімінен бұрын мектептен кеткен қыздар мен әйелдерге бағдарлама дайындау.

"Мектепке дейінгі жастағы және мектеп жасындағы балалар орта білім алғанға дейін оларды есепке алуды ұйымдастыру қағидаларын бекіту туралы" Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің м.а. 2017 жылғы 11 шілдедегі № 324 бұйрығына сәйкес білім беру ұйымдарының сабаққа қатысуын бақылау жүзеге асырылады.

Қазақстан Республикасының аумағында тұратын (тұрақты немесе уақытша) немесе 0 жастан 18 жасқа дейінгі (орта білім алғанға дейін) барлық балалар тұратын (болатын) жері бойынша тіркелген-тіркелмегеніне қарамастан, міндетті дербес есепке алынады.

Сонымен қатар жыл сайын "Зорлық-зомбылықсыз және қатыгездіксіз балалық шақ", "Отбасындағы зорлық-зомбылықты тоқтатайық", "Әйелдер мен балаларға зорлық-зомбылыққа қарсы 16 күн" және т.б. республикалық акциялар өткізіледі.

2021 – 2022 жылдарға арналған "Қатыгездік пен зорлық-зомбылықсыз балалық шақ" ақпараттық науқаны аясында 1,6 миллион оқушы мен 590 мың ата-ананы қамтыған 17 мыңнан астам іс-шара өткізілді.

"Түнгі қаладағы балалар" акциясы аясында 2 мыңнан астам рейдтік іс-шара өткізілді, оған 105 мыңнан астам адам қатысты, 14878 нысан тексерілді.

2011 жылдан бері жыл сайын "Қазақстан Республикасындағы балалардың жағдайы туралы" баяндама әзірленіп тұрады, онда жалпы статистикалық мәліметтер, денсаулық сақтау, білім беру, балаларды дамыту және тәрбиелеу, балалардың қауіпсіздігін қамтамасыз ету, жетім және ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балалардың құқықтарын қорғау, мүгедектігі бар балалар, балаларды тамақтандыру және демалу, мұқтаж балаларға көмек көрсету саласындағы республикадағы балалардың жағдайы, сондай-ақ балаларды тасымалдау және қамқоршылық кеңестердің қызметі мәселелері туралы ақпарат көрсетіледі.

Оның ішінде баяндамада жасөспірімдердің жүктілігі мен босануы, білім беру саласындағы гендерлік теңдік және балалы болғаннан кейін қыздардың білім алу құқығы туралы ақпарат бар.

2022 жылдан бастап баяндамаға балалардың әл-ауқатының индексін бақылау бөлімі қосылды. Баяндаманың әрбір тарауы практикалық сипаттағы ұсыныстарды және анықталған мәселелерді шешудің инновациялық тәсілдерін қамтиды.

Сонымен қатар жасөспірімдер мен жастарға білікті медициналық және медико-психоәлеуметтік көмектің қолжетімділігі мен хабардар болу деңгейін арттыру мақсатында республикада 157 жастар денсаулық орталығы (бұдан әрі – ЖДО) жұмыс істейді. Келуші жастар саны жыл сайын артып келеді. Біріккен Ұлттар Ұйымының Халықты қоныстандыру қорының Елдік кеңсесімен бірлесе отырып, жастардың репродуктивті денсаулығын сақтау бойынша қызметтерді көрсетудің халықаралық стандарттарына ЖДО тәжірибесін кезең-кезеңімен жеткізу жұмыстары жүргізілуде.

2022 жылы репродуктивті және психикалық денсаулықты қорғау бойынша 700 мыңнан астам жасөспірімдер мен жастарға медициналық және психоәлеуметтік көмек көрсетілді. 2023 жылдың 1 тоқсанында ЖДО-ға 185 мыңнан астам жасөспірімдер мен жастар өтініш білдірді (2023 жылға қаржыландыру 1,9 млрд теңге).

Осылайша, СИДО Комитетінің қорытынды ескертулерінің 36 а) тармағын іске асыру бойынша жұмыс жүргізілуде.

g) белсенді спортпен айналысуда және дене тәрбиесінде бірдей мүмкіндіктер.

Қазақстан Республикасында дене шынықтыру және спорт саласындағы мемлекеттік саясат жынысы бойынша бөлінбестен барлық адамдар үшін дене шынықтыру мен спорттың теңдігі және жалпы қолжетімділігі қағидаттары негізінде жүзеге асырылады. "Дене шынықтыру және спорт туралы" Қазақстан Республикасының Заңы әйелдердің спортпен және дене шынықтырумен айналысуына тыйым салмайды немесе шектемейді.

Статистикалық мәліметтерге сәйкес қазіргі таңда дене шынықтырумен және спортпен жүйелі түрде 7,5 миллион адам айналысады немесе жалпы халықтың 38,5 %-ы, оның ішінде 2,2 миллионы әйелдер. Бұл көрсеткіш өткен есепті кезеңмен салыстырғанда 400 мың әйелге артық екенін атап өткен жөн. Қазіргі уақытта дене шынықтыру және спорт саласының штаттық қызметкерлері 66332 адамды құрайды, оның 12334-і әйелдер немесе 18,5%. 2021 жылмен салыстырғанда әйелдер саны 300-ден астам адамға өсті. Сондай-ақ 2020 жылы Рио-де-Жанейрода өткен жазғы Олимпиада ойындарында Қазақстан атынан спорттың 26 түрінен 104 спортшы қатысты, оның ішінде 46 әйел (45%) 8 жүлде (ауыр атлетика, әйелдер күресі, дзюдо, жеңіл атлетика, бокс) жеңіп алды.

2021 жылы Токиода өткен Олимпиада ойындарында Қазақстан Республикасының құрама командасы сапында спорттың 28 түрінен 97 спортшы қатысты, оның ішінде 33 әйел (34%) 2 жүлделі орынға ие болды (ауыр атлетика, каратэ). Қазақстан Республикасы Президенттінің 2020 жылғы 1 қыркүйектегі Жолдауын іске асыру және балаларды спортпен және өнермен айналысуға тарту шеңберінде 2021 жылғы мамырда балаларды спортпен және өнермен айналысуға тарту үшін мемлекеттік спорттық және шығармашылық тапсырыс іске қосылды.

Шығармашылық және спорттық мемлекеттік тапсырыстарды іске асыру 2021 жылғы 1 мамырдан бастап іске қосылды. Қаржыландыру жергілікті бюджет есебінен қамтамасыз етілген.

Жергілікті атқарушы органдар 2021 жылы шығармашылық мемлекеттік тапсырысты іске асыруға 4-17 жас аралығындағы 92422 балалар мен жасөспірімдерді тегін негізде қамтамасыз ету үшін қаржы бөлді.

2022 жылы 4 жастан 17 жасқа дейінгі 400 мыңнан астам балалар мен жасөспірімдер 13 мыңнан астам спорт секциялары мен шығармашылық үйірмелерге тегін барды.

Қазақстан Республикасы Премьер-Министрдің тапсырмасы бойынша жергілікті атқарушы органдар 2023 жылға арналған спорттық және шығармашылық мемлекеттік тапсырысты жалғастыру үшін 560 мыңнан астам балалар мен жасөспірімдерді қамту үшін қаржыландыруды қолдады.

Нәтижесінде бүгінгі таңда ваучерлер көбірек іске қосылып, 380 мың бала 10325 спорт секциялары мен шығармашылық үйірмелерге тегін қатысады.

Осылайша, бұл шара балаларды спортпен шұғылдануға және шығармашылық іс-шараларға, оның ішінде қыз балаларды аталған іс-шараларға қатысуын көбейтуге бағытталған.

Сонымен қатар 2021 – 2022 оқу жылындағы Ұлттық білім беру деректер базасының деректері бойынша жалпы білім беретін мектептерде спорт секциялары мен үйірмелерге 2,7 млн-ға жуық бала, оның ішінде 1,3 млн қыздар қатысты.

2022 – 2023 оқу жылында жалпы білім беретін мектептерде спорт секциялары мен үйірмелерге 2,5 млн-ға жуық, оның ішінде 1,2 млн қыздар қатысты.

h) отбасының тұрмыстық әл-ауқатын және денсаулығын қамтамасыз ету мақсатында білім сипатындағы арнайы ақпаратты алу, сонымен қоса отбасы санын жоспарлау туралы ақпарат және консультация алу мүмкіндігі.

Адамгершілік-жыныстық тәрбие мәселелерінде отбасы мен мектеп арасында тығыз қарым-қатынас орнаған. Кәмелетке толмағандардың репродуктивті денсаулығын қорғау және адамгершілік-жыныстық тәрбие беру құқықтарын 7,5 мыңнан астам мектеп психологы, 3 мыңнан астам әлеуметтік педагог және 200 мың сынып жетекшілері жүзеге асырады.

Отбасындағы дұрыс қарым-қатынасты насихаттау және адамгершілік нормалары мен имандылыққа баулу мақсатында Оқу-ағарту министрлігі жыл сайын білім беру ұйымдарында 1-15 мамыр аралығында Халықаралық отбасы күніне арналған "Отбасы сағаты" республикалық акциясын өткізеді. Қыздардың білім алу, денсаулық сақтау, кемсітушіліктен, зорлық-зомбылықтан, ерте және мәжбүрлі некеден қорғалу мүмкіндігі құқықтарын жүзеге асыру мақсатында жыл сайын қазан айында Халықаралық қыздар күніне арналған онкүндік өткізіледі. 2022 жылы 3 миллионнан астам мектеп оқушылары мен ата-аналарды қамтыған 1000-нан астам мектептен тыс іс-шаралар өткізілді.

Сонымен қатар Үлгілік оқу бағдарламасына сәйкес оқушылар репродуктивті денсаулық туралы білім алады. Мысалы, "Биология" пәнінен (8-сынып) "Адамның көбеюі және жеке дамуы" тарауында "Көбеюдің мәні. Көбеюдің құрылымдары мен қызметтері", "Ұрықтану", "Ұрықтың дамуы", "Адам өмірінің жас кезеңдері", "Зиянды заттардың алдын алу бағдарламасы", "Мектеп оқушыларын адамгершілік-жыныстық тәрбиелеу", "Қыз балалар мен қыздардың репродуктивті денсаулығын қорғау" және т.б.

"Әлеуметтік педагогика және өзін-өзі тану" білім беру бағдарламасы аясында жоғары оқу орындарында "Отбасы педагогикасы", "Жалпыадамзаттық құндылықтарға негізделген тәрбие және оқыту", "Құндылыққа бағытталған коммуникация және дискурс", "Өзін-өзі тану" және "Ұлттық құндылықтар" пәндері қарастырылған. Білім беру бағдарламасы білім алушылардың қоғамда әлеуметтенуіне, тұлғалық бағдарлануына, әртүрлі жағдайларда білім алуына психологиялық-педагогикалық жағдай жасайтын мамандарды даярлауды көздейді.

Сондай-ақ Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрлігінің Ұлттық қоғамдық денсаулық орталығы отбасылардың денсаулығы мен әл-ауқатын нығайту мақсатында арнайы білім беру ақпаратын таратумен айналысады. Орталық көп жылдар бойы ДДҰ-мен, БҰҰ ЮНИСЕФ Балалар қорымен және т.б. әріптестікті жүзеге асырып келеді.

11-бап. Жұмыспен қамту

1. Қатысушы мемлекеттер жұмыспен қамту саласында ерлер мен әйелдердің теңдігі негізінде тең құқықтар беру үшін әйелдерге қатысты кемсітушілікті жою үшін барлық шараларды қабылдайды, соның ішінде:

а) еңбек ету құқығы барлық адамның ажырамас құқығы ретінде

Қазақстан Республикасында қызметкерлердің еңбек саласындағы құқықтары мен бостандықтарын жүзеге асыруы үшін тең мүмкіндіктерді қамтамасыз етуге бағытталған жеткілікті нормативтік құқықтық база жасалған.

Мәселен, Қазақстан Республикасының Еңбек кодексіне (бұдан әрі – ҚР ЕК) сәйкес ешкімді де еңбек құқықтарын іске асыру кезінде, оның ішінде жынысына байланысты кемсітуге болмайды (6-баптың 2-тармағы).

Еңбек саласындағы кемсітушілік фактілеріне жол бергені үшін "Әкімшілік құқық бұзушылық туралы" Қазақстан Республикасы кодексінің 90-бабына сәйкес әкімшілік жауапкершілік көзделген.

b) жұмысқа қабылданғанда бірдей мүмкіндікке құқығы, оның ішінде жұмысқа қабылдау кезінде бірдей өлшемшарт қолдану

Қазақстан Республикасы Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрінің 2021 жылғы 10 желтоқсандағы № 464 бұйрығымен "Он сегіз жасқа толмаған жұмыскерлердің еңбегін пайдалануға тыйым салынатын жұмыстардың тізімін, он сегіз жасқа толмаған жұмыскерлердің ауыр заттарды тасуы мен қозғалтуының шекті нормаларын және әйелдердің еңбегін пайдалануға тыйым салынатын жұмыстардың тізімін, әйелдердің ауыр заттарды қолмен көтеруінің және жылжытуының шекті нормаларын бекіту туралы" Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау және әлеуметтік даму министрінің 2015 жылғы 8 желтоқсандағы № 944 бұйрығына әйелдер еңбегін пайдалану шектелген жұмыс орындарының тізбесін алып тастау туралы өзгерістер енгізілді.

Бұл шара әйелдерді барлық жұмыс орындарына, соның ішінде әйелдер еңбегіне тыйым салынған өнеркәсіп (мұнай және газ, тау-кен өнеркәсібі, өңдеу өнеркәсібі), көлік және құрылыс салаларындағы жалақысы орташа республикалық деңгейден жоғары болатын жұмыс орындарына қолжетімділікті қамтамасыз ету арқылы олардың жұмысқа орналасу мүмкіндіктерін кеңейтеді.

2-бапта көрсетілгендей, СИДО Комитетінің 38 b) ұсынымын орындау үшін еліміздің ұйымдарында харассменттен қорғау саясатын енгізу бойынша жұмыс басталды.

с) мамандықты немесе жұмыс түрін еркін таңдау, қызметінде көтерілу және жұмыспен қамтылу кепіліне, сонымен қатар барлық жұмыс жеңілдіктері мен шарттарын қолдану, оқуды қоса алғанда, кәсіптік даярлау және қайта даярлау, жоғарылатылған деңгейде кәсіптік даярлау және үнемі қайта даярланудан өтуге құқығы

"Ерлер мен әйелдердің тең құқықтарының және тең мүмкіндіктерінің мемлекеттік кепілдіктері туралы" Қазақстан Республикасының Заңына сәйкес әйелдерге ерлермен тең еңбек қатынастары саласында тең құқыққа, мемлекеттік қызметке тең қол жеткізуге, денсаулық сақтау, білім беру, мәдениет саласындағы гендерлік теңдікке кепілдік беріледі.

"Қазақстандық отбасылар – 2021" әлеуметтанушылық зерттеуінің деректері бойынша респонденттердің 89,6 %-ы әйелдер қызметтің көптеген салаларында басшы бола алады деп есептесе, респонденттердің 87,3 %-ы отбасында еркек те, әйел де жұмыс істеуі керек деп есептейді. Бұл нәтижелер мамандықты және жұмыс түрін, жұмыс режимін таңдауда әйелдерге қатысты кемсітушіліктің жоқтығын көрсетеді.

Сондай-ақ Баяндаманың 10-шы бабында білім беру және оны іске асыру саласындағы тең құқықтардың кепілдіктері туралы ақпарат қамтылған.

Сонымен қатар қыздар ұлдармен қатар мамандықты, жоғары, техникалық және кәсіптік білім беру ұйымдарын еркін таңдауға құқылы.

Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігінің, Азия Даму Банкінің және БҰҰ-ның "COVID-19 пандемиясымен күрестегі Қазақстан үшін Ынтымақтастық Қоры" ("Ынтымақтастық Қоры") Даму бағдарламасының бірлескен жобасы шеңберінде еліміздің әлеуметтік-экономикалық дамуындағы әйелдердің рөлін күшейту үшін маңызды бастамалардың бірі еліміздің барлық өңірлерінде Әйелдер істері және отбасылық-демографиялық саясат жөніндегі ұлттық комиссияның бастамасы бойынша әйелдер кәсіпкерлігін дамыту орталықтарын (орталықтарын) ашу болып табылады. Орталықтар кәсіпкер әйелдер мен кәсіпкерлік бастамасы бар әйелдерді қаржылай емес қолдауға арналған алаң болып табылады, онда олар стартаптарды ынталандыру, қолданыстағы бизнестің экономикалық белсенділігін арттыру, сондай-ақ оқыту бағдарламалары мен іс-шараларына қатысу үшін бірқатар қызметтер ала алады. Алғашқы орталықтар 2021 жылдың қарашасында ашылды. 8705-тен астам әйелге кеңес беру және олардың қажеттіліктерін анықтау жүргізілді, олардың 19 %-ы ауылдық жерлерде тұрады, оқытылған әйелдердің жалпы саны бейіндік бағыттар, ауыл шаруашылығы, краудинвестинг және т. б. бойынша 4656 әйелді құрады.

2023 жылдың басынан бастап орталықтар 2021 – 2025 жылдарға арналған кәсіпкерлікті дамыту жөніндегі ұлттық жобаның "Мен кәсіпкер" құралы шеңберінде еліміздің 20 өңірінде жұмыс істейді және "Атамекен" ҰКП (кәсіпкерлікті қолдаудың қаржылық емес шаралары) операторы болып табылатын республикалық бюджет есебінен қаржыландырылады. Шағын кәсіпкерлікті дамыту бойынша сүйемелдеу үшін 40 менеджер-консультант және 27 ментор тартылды.

"Мен кәсіпкер" кәсіпкерлік әлеуетін дамыту" құралы екі бағытта іске асырылуда:

1) Кәсіпкерлік әлеуетті арттыру мақсатында құзыреттілікке оқыту және бейіндік (Кәсіптік) оқыту кіретін "Кәсіпке бағыт";

2) Әйелдер кәсіпкерлігін дамыту орталықтары.

Ағымдағы жылы (маусымдағы жағдай бойынша) орталықтарға 4084 әйел жүгінді, оның ішінде 86 әйел кәсіптік және бизнес-оқытудан өтті, әйелдер басқаратын 5 кәсіпорында бизнес-шолу жүргізілді, 160 әйел-кәсіпкер халықаралық жобаларға қатысты, "Бір ауыл – бір өнім" жобасы шеңберінде 7 көрме өткізілді, оған жергілікті шикізат бойынша 164 тауар өндіруші қатысты.

d) жеңілдік алуды қоса алғанда тең сыйақы алуға, тең бағалы еңбекке байланысты тең шарттар, сондай-ақ жұмыс сапасын бағалауда тең тәсіл құқығы.

Қазақстан Республикасында адам құқықтарын жүзеге асырудың негізгі бағыты – тең еңбекке тең еңбекақы төлеу. Бұл қағида Қазақстан Республикасының Конституциясында бекітілген.

Қазақстан Республикасының еңбек заңнамасы бірдей жұмыс үшін (яғни ұзақтығы, қарқындылығы және күрделілігі бірдей жұмыс үшін) бірдей ақы төлеуге кепілдік береді, сондай-ақ жалақыда қандай да бір кемсітушілікке жол бермейді.

Жұмыскердің айлық жалақысының мөлшері қызметкердің біліктілігіне, орындалатын жұмыстың күрделілігіне, саны мен сапасына, сондай-ақ еңбек жағдайларына қарай дифференциалды түрде белгіленеді.

Сондықтан СИДО комитетінің 38 c) ұсынысы орындалуда.

ҚР ЕК-нің 6 және 25-баптарына сәйкес Қазақстан еңбек шартын жасау кезінде еңбек саласындағы кемсітушілікке, құқықтар мен мүмкіндіктер теңдігін бұзуға жол берілмейді.

Жүктілік, үш жасқа толмаған балалардың болуы еңбек шартын жасасу құқығын шектей алмайды.

е) зейнеткерлікке шығу, жұмыссыздық, ауру, мүгедектік, кәрілік және де басқа да еңбек қабілетінен айырылу жағдайларында әлеуметтік қамсыздандыру құқығы, сонымен қатар ақы төленетін демалысқа шығу құқығы.

2023 жылғы 1 шілдеден бастап Қазақстан Республикасының Әлеуметтік кодексі қолданысқа енгізілді, онда әлеуметтік қызмет көрсету жүйесін толық транформациялау, арнаулы әлеуметтік қызметтердің қолжетімділігін арттыру көзделеді.

Қазақстан Республикасының Әлеуметтік кодексіне сәйкес әркім әлеуметтік қорғау саласында өз құқықтары мен бостандықтарын іске асыруда тең мүмкіндіктерге ие болады. Тегіне, әлеуметтік, лауазымдық және мүліктік жағдайына, жынысына, нәсіліне, ұлтына, тіліне, дінге көзқарасына, нанымына, тұрғылықты жеріне, жасына, денсаулық жағдайына, оның ішінде мүгедектігіне байланысты немесе кез келген өзге де мән-жайлар бойынша ешкімді ешқандай кемсітуге болмайды (4-бап).

Әлеуметтік кодексте азаматтарды әлеуметтік қолдаудың жеті негізгі бағыты, жұмыспен қамтуға жәрдемдесу және зейнетақымен қамсыздандыру шаралары көрсетілген, оның ішінде: балалары бар адамдарды (отбасыларын) әлеуметтік қолдау; халықты жұмыспен қамтуға жәрдемдесу шаралары; кедейлік шегінен төмен тұратын отбасыларға атаулы әлеуметтік көмек; арнаулы әлеуметтік қызметтер; мүгедектерді әлеуметтік қорғау; зейнетақымен қамтамасыз ету; азаматтардың жекелеген санаттарына, оның ішінде асыраушысынан айырылғандарға қолдау көрсету.

f) денсаулықты қорғауға және қауіпсіз жұмыс жағдайына, оның ішінде ісін жалғастыру функциясын сақтауға құқығы.

ҚР ЕК-нің 23-бабы 2-тармағы 18) тармақшасына сәйкес жұмыс беруші жұмыскерге зиянды және (немесе) қауіпті еңбек жағдайлары мен кәсіптік ауруға шалдығу мүмкіндігі туралы ескертуге міндетті.

Жұмыс беруші ауыр жұмыстарда, еңбек жағдайлары зиянды және (немесе) қауіпті жұмыстарда істейтін жұмыскерлерді Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен мерзімдік медициналық қарап-тексеруден және зерттеп-қараудан өткізуді меншікті қаражаты есебінен ұйымдастыруға міндетті.

Қазіргі уақытта мүгедектігі бар адамдарды (бұдан әрі – МБА) жұмыспен қамту саласында 3 тетік іске асырылуда:

1) МБА үшін жұмыс орындарын квоталау;

2) "Кәсіпкерлікті дамыту жөніндегі ұлттық жоба" (2-бапты қараңыз);

3) арнайы жұмыс орнын жабдықтауға байланысты жұмыс берушілердің шығындарын субсидиялау.

Әлеуметтік кодекске сәйкес жергілікті атқарушы органдар ауыр жұмыстардағы, еңбек жағдайлары зиянды, қауіпті жұмыстардағы жұмыс орындарын есепке алмағанда, мүгедектігі бар адамдар үшін жұмыс орындарының санынан 2-ден 4 %-ға дейінгі мөлшерде жұмыс орындарына квота белгілеу арқылы халықты жұмыспен қамту саласындағы мемлекеттік саясатты іске асыруды қамтамасыз етеді.

Жұмыспен қамтуға жәрдемдесудің көрсетілетін шаралары тұрақты негізде жетілдіріледі.

Мүгедек адамдарды жұмысқа орналастыру тетігін күшейту мақсатында мына жұмыстар жоспарланған:

Бірінші. Мемлекет пен жұмыс берушінің жалақысын субсидиялау жолымен әлеуметтік жұмыс орындары шеңберінде мүгедектігі бар адамдарды жұмысқа орналастыру, атап айтқанда:

бірінші жылы мемлекет жалақының 70 %-ын, жұмыс беруші 30 %-ын;

екінші жыл 65 %-ын мемлекет, ал 35 %-ын жұмыс беруші;

үшінші жыл 60 %-ын мемлекет, ал 40 %-ын жұмыс беруші субсидиялайды.

Екінші. Мүгедектігі бар адамдар үшін жұмыс орнын жайластыру жөніндегі құралды қайта қарау бойынша жұмыс жүргізілуде.

2023 жылдан бастап мүгедектігі бар адамдар үшін жұмыс орнын ұйымдастыру кезінде жұмыс берушілердің шығындарын 300 АЕК-ке дейінгі мөлшерде өтеу жоспарлануда.

2022 жылдың қорытындысы бойынша Қазақстанда 711,8 мың мүмкіндігі шектеулі адам тұрады, оның ішінде 420 мыңы еңбекке қабілетті жаста, 128,5 мың адам жұмыс істейді (оның ішінде 52,6 мыңы әйелдер) немесе 30 %-ы еңбекке қабілетті жаста.

Сонымен қатар жүкті әйелдерді, үш жасқа дейінгі бала тәрбиелеп отырған әйелдерді, науқас отбасы мүшесін бағып отырған әйелдерді қолдау мақсатында толық емес жұмыс күнімен жұмыс істеу құқығы белгіленген (ҚР ЕК 70-бабының 3-тармағы).

Жұмыскерлер, оның ішінде қашықтан жұмыс істейтіндер үшін олардың әлеуметтік, тұрмыстық және басқа да жеке қажеттіліктерін өндіріс мүдделерімен ұштастыру мақсатында икемді жұмыс уақыты режимі белгіленуі мүмкін (ҚР ЕК 74-бабының 1-тармағы).

Жұмыскердің немесе жұмыс берушінің бастамасы бойынша тараптардың келісімі бойынша қашықтан жұмыс немесе аралас қашықтан жұмыс белгіленуі мүмкін (ҚР ЕК 138-бабаның 2-тармағы).

Осылайша, СИДА Комитетінің 38 f), g), h) ұсынымдары орындалуда.

2. Тұрмысқа шығуына немесе ана болуына байланысты әйелдерді кемсітудің алдын алу үшін және оларға еңбекке тиімді құқығына кепіл беруге қатысушы мемлекеттер үйлесімді мынадай шараларды қабылдайды:

а) санкция қолдану қаупімен жүктілікке байланысты немесе жүктілік демалысына шығуына және босануына байланысты жұмыстан шығаруға немесе отбасы жағдайына байланысты жұмыстан шыққанда болатын кемсітуге тыйым салу;

b) жұмыс орнын, қызмет дәрежесін немесе әлеуметтік жәрдемақыларды жоғалтпайтындай етіп, жүктiлiгі және бала тууына байланысты ақы төленетiн немесе әлеуметтік жәрдемақыларымен салыстыруға болатын демалыстарды енгізу.

Қазақстан Республикасының еңбек заңнамасында жүкті және балалы әйелдерді жұмысқа қабылдау кезінде кепілдіктер беру және жұмыстан шығаруға тыйым салу, үш жасқа дейінгі балалары бар аналарға жалақысы сақталмайтын қосымша демалыстар беру көзделген (ҚР ЕК-нің 25-бабы).

ҚР ЕК-нің 100-бабының 3-тармағына сәйкес бала үш жасқа толғанға дейін оның күтіміне байланысты жалақысы сақталмайтын демалыс уақытында жұмыскердің жұмыс орны (лауазымы) сақталады.

Балалы адамдардың (отбасылардың) жүктілікке және босануға, жаңа туған баланы (балаларды) асырап алуға байланысты кірісінен айырылуы жағдайы бойынша әлеуметтік төлемдер; бала тууына байланысты біржолғы мемлекеттік жәрдемақы (бұдан әрі – бала туғанда берілетін жәрдемақы); бала бір жарым жасқа толғанға дейін оның күтіміне байланысты ай сайынғы мемлекеттік жәрдемақы (бұдан әрі – бала күтіміне байланысты жәрдемақы); бала бір жарым жасқа толғанға дейін оның күтіміне байланысты кірісінен айырылу жағдайы бойынша әлеуметтік төлем (бұдан әрі – бала күтіміне байланысты әлеуметтік төлем); бала бір жарым жасқа толғанға дейін оның күтіміне байланысты кірісінен айырылу жағдайы бойынша әлеуметтік төлемді алушылардың пайдасына қосымша белгіленген міндетті зейнетақы жарналарын бюджет қаражаты есебінен субсидиялау (бұдан әрі – бюджеттік субсидиялар) және т.б. (Әлеуметтік кодекстің 71-бабының 1-тармағы).

Қазақстан Республикасының еңбек заңнамасының сақталуын мемлекеттік бақылауды мемлекеттік еңбек инспекторлары жүзеге асырады (Қазақстан Республикасы Еңбек кодексінің 191-бабының 1-тармағы).

Мемлекеттік еңбек инспекциясының негізгі міндеттері:

1) Қазақстан Республикасы еңбек заңнамасының сақталуын мемлекеттік бақылауды қамтамасыз ету;

2) қауіпсіз еңбек жағдайларына құқықты қоса алғанда, жұмыскерлердің құқықтары мен бостандықтарының сақталуын және қорғалуын қамтамасыз ету;

3) Қазақстан Республикасы еңбек заңнамасының мәселелері бойынша жұмыскерлер мен жұмыс берушілердің өтініштерін, арыздарын және шағымдарын қарау болып табылады (Қазақстан Республикасы Еңбек кодексінің 192-бабы).

с) ата-аналардың отбасылық міндеттері мен еңбек қызметін және қоғамдық өмірге қатысуын үйлестіруі үшін, әсіресе балаларды күту мекемелері жүйесін құру және кеңейту көмегімен, керекті қосымша әлеуметтік қызметтерді көтермелеу.

ҚР ЕК жұмыскерге еңбек міндеттерін жеке және отбасылық қажеттіліктермен және жауапкершіліктермен табысты үйлестіруге, балалы әйелдерді жұмысқа кеңінен тартуға мүмкіндік беретін еңбектің икемді нысандарын қарастырады. Атап айтқанда, бұл:

толық емес жұмыс күні – бұл күнделікті жұмыс (жұмыс ауысымы) ұзақтығының нормасын азайту және (немесе) жұмыс аптасындағы жұмыс күндерінің санын қысқарту (ҚР ЕК-нің 70-бабы);

ауысымдық жұмыс – тәулік ішінде екі не үш немесе төрт жұмыс ауысымдағы жұмыс (ҚР ЕК-нің 73-бабы);

икемді жұмыс уақыты режиміндегі жұмыс – жұмыскер сол уақыт ішінде еңбек міндеттерін өз қалауы бойынша атқаруға құқылы икемді (ауыспалы) жұмыс уақыты (ҚР ЕК-нің 74-бабы);

жұмыс уақытының жиынтық есебі – есепті кезеңдегі жұмыс уақытының ұзақтығы (ай, тоқсан және т.б.) жұмыс уақытының қалыпты санынан аспайды. Төлем мерзімі бір жылдан аспауы керек (ҚР ЕК-нің 75-бабы);

қашықтан жұмыс істеу – жұмыс процесінде ақпараттық-коммуникациялық технологияларды пайдалана отырып, жұмыс беруші орналасқан жерден тыс еңбек процесін жүзеге асырудың ерекше нысаны (ҚР ЕК-нің 138-бабы).

Жұмыспен қамтудың икемді нысандарының осы түрлері бойынша жұмыс еңбек демалысының ұзақтығына, еңбек өтілін есептеуге және қызметкерлердің басқа да еңбек құқықтарына ешқандай шектеулер әкелмейді.

Бұл ретте кез келген икемді жұмыс режимін енгізу жұмыс берушінің де, қызметкердің де мүдделерін ескере отырып, тараптардың келісімі бойынша жүзеге асырылады.

Осылайша, қолданыстағы еңбек заңнамасы еңбек міндеттерін жеке және отбасылық қажеттіліктермен үйлестіруге мүмкіндік береді.

d) әйелдерге жүкті кезінде денсаулығына зиян келтіретіні дәлелденген жұмыс түрлерінде арнайы қорғауды қамтамасыз ету.

ҚР ЕК-нің 44-бабына сәйкес жұмыс беруші медициналық қорытынды негізінде жүкті әйелді орындайтын жұмысы бойынша, бірақ бұрынғы жұмысы бойынша орташа жалақысынан төмен емес ақы төлей отырып, зиянды және (немесе) қауіпті өндірістік факторлардың әсерін болғызбайтын басқа жұмысқа ауыстыруға міндетті.

3. Осы бапта айтылған құқықты қорғауға қатысты заңнамалар ғылыми-техникалық білім беру тұрғысынан тұрақты түрде қайта қаралады, сонымен қатар қажеттілігіне сәйкес қайта қарастырылады, күші жойылады немесе қажеттілігіне қарай кеңейтіледі.

Қазақстан Республикасының заңнамасына енгізілетін барлық тиісті өзгерістер мен толықтырулар үкіметтік емес ұйымдардың, сарапшылар қауымдастығы өкілдерінің және жұртшылықтың қатысуымен қабылданып, мерзімді түрде қаралып, талқыланып отырады (жоғарыдан қараңыз).

12-бап. Медициналық қызмет көрсетуге тең қол жеткізу

1. Қатысушы мемлекеттер әйелдерге қатысты кемсітушілікті жойып, денсаулық сақтау саласында ерлер мен әйелдердің тең құқығы негізінде әйелдерге медициналық қызмет көрсетуге арналған, соның ішінде отбасы санын жоспарлауға қатысты барлық шараларды қабылдайды.

Қазақстан Республикасының қолданыстағы заңнамасына сәйкес әйелдер мен ерлердің медициналық қызмет көрсетуге тең қол жеткізеді.

Неке (ерлі-зайыптылық) және отбасы, ана, әке және бала мемлекеттің қорғауында ("Неке (ерлі-зайыптылық) және отбасы туралы" Қазақстан Республикасы кодексінің 2-бабының 1-тармағы).

"Халық денсаулығы және денсаулық сақтау жүйесі туралы" Қазақстан Республикасының Кодексінде (бұдан әрі – Денсаулық туралы кодекс) Қазақстан азаматтарына таңдау еркіндігіне, репродуктивтік денсаулықты сақтауға және репродуктивтік құқықтарын сақтау жөніндегі қызметтерді алу құқықтары көзделген (76-бап).

Он сегіз жасқа толмаған балаларға медициналық көмекті медициналық көмек көрсетудің барлық кезеңдерінде сабақтастықты сақтай отырып, профилактиканы, ерте диагностиканы, емдеуді қамтамасыз ететін денсаулық сақтау ұйымдары тегін медициналық көмектің кепілдік берілген көлемі (бұдан әрі – ТМККК) шеңберінде көрсетеді.

Репродуктивті жастағы (оның ішінде мүгедектігі бар) әйелдер саламатты өмір салтын ұстануға, жеке гигиенаны сақтауға, өздерінің репродуктивті мүмкіндіктеріне жауапкершілікпен қарауға бағытталған санитарлық-гигиеналық сауаттандыру бойынша консультациялар алады.

Барлық өңірлерде отбасын жоспарлау кабинеттері жұмыс істейді, онда пациенттерді контрацепцияның заманауи әдістері туралы ақпараттандыру, контрацепция әдістері бойынша кеңес беру және оқыту, қолдану тәртібі, әйелдердің әртүрлі жас топтарында заманауи контрацептив құралдарының жарамдылық өлшемшарттары мәселелері бойынша жұмыс жүргізіледі.

"Дені сау ұлт" ұлттық жобасын іске асыру шеңберінде 2022 жылдың қорытындысы бойынша мынадай нәтижелерге қол жеткізілді: жалпы өлім-жітім 29 %-ға, ана өлімі 2,6 есе, нәресте өлімі 5,6 %-ға, қан айналымы жүйесі ауруынан өлім 33 %-ға және тыныс алу органдары ауруларынан 17 %-ға, туберкулезден 12 %-ға, қатерлі ісіктер 8 %-ға, тыныс алу органдарының ауруларынан болатын өлім-жітім 39 %-ға және туберкулезден болатын өлім 18 %-ға төмендеді, бұл денсаулық сақтау жүйесі жұмысының оң динамикасын көрсетеді. Сәбилер өлімінің көрсеткіші 8,7-нің орнына 7,9 болып, 8,4 %-ға төмендеді.

Елде контрацепцияның қауіпсіз және тиімді әдістеріне қол жетімділік қамтамасыз етілген және оларды бақылау қажетсіз жүктіліктің алдын алуға мүмкіндік береді. Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес қыздар мен әйелдерді зарарсыздандыру жүргізілмейді.

Елімізде контрацепциямен қамту 40 %-ды құрайды, бұл бағытта халықтың хабардар болуын арттыру және қолжетімді контрацептивтерді қамтамасыз ету бойынша жұмыстар жүргізілуде.

2022 жылдың қорытындысы бойынша контрацепциямен қамту 2020 жылмен салыстырғанда 1,9 %-ға (32,9 %) ұлғайды.

Жасөспірімдер мен жастардың денсаулығын жақсарту үшін ауруларды (қалалық – 8 нозология бойынша, ауылдық – 12 (бүйрек, асқазан-ішек жолдары, тыныс алу органдары ауруларын анықтау) және мінез-құлық қауіп факторларын ерте анықтауға скрининг жүргізіледі.

0 жастан 18 жасқа дейінгі балаларға ТМККК шеңберінде профилактикалық тексерулер жүргізіледі.

2022 жылдың қорытындысы бойынша елімізде 3,1 млн астам бала профилактикалық тексерумен қамтылды, бұл тексеруге жататындардың жалпы санының 97 %-ын (2020 ж. – 3,6 млн. бала (97 %), алғаш анықталған науқастардың үлес салмағы 8,4 %-ы (269644 бала) құрады, оның ішінде сауыққаннан кейін динамикалық бақылауға 37,6 % немесе 101386 бала алынды.

Бұдан басқа, Денсаулық сақтау министрлігі жергілікті атқарушы органдармен бірлесіп, Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының "ДНЫМ" жобасын – денсаулықты нығайтуға ықпал ететін мектептерді (артық дене салмағының және семіздіктің алдын алу, оқушылар арасында салауатты өмір салтын қалыптастыру) ашу іске асыруда.

ДНЫМ тұжырымдамасын енгізу стратегиясы мектеп әкімшілігінің, мектеп персоналының, оқушылар мен ата-аналардың қатысуымен және қолдауымен әр мектепке әзірленеді.

2023 жылдың 1-ші жартыжылдығының қорытындысы бойынша денсаулықты нығайтуға ықпал ететін мектептер саны 1472 мектепті құрады, бұл мектептердің жалпы санының 19,5 %-ын құрайды. Мектептерді жобамен қамтуды арттыру бойынша жұмыстар жүргізілуде.

Денсаулық туралы кодекстің 78-бабына сәйкес он алты және одан жоғары жастағы кәмелетке толмағандар жүктілікті жасанды үзуді қоспағанда, медициналық араласуларды қолдана отырып, профилактикалық, консультациялық-диагностикалық, емдік және оңалту көмегін көрсетуге ақпараттандырылған ерікті келісімге немесе бас тартуға құқылы.

Жүктілікті жасанды үзуді жүргізу қағидалары "Жүктілікті жасанды үзуді жүргізу қағидаларын және медициналық және әлеуметтік айғақтардың, сондай-ақ жүктілікті жасанды үзуді жүргізу үшін қарсы көрсетілімдердің тізбесін бекіту туралы" Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2020 жылғы 9 қазандағы № ҚР ДСМ-122/2020 бұйрығына сәйкес регламенттеледі.

Республикада жасөспірімдер мен жастарға білікті медициналық-психоәлеуметтік көмектің ақпараттандыру деңгейін және қолжетімділігін арттыру үшін 157 жастар денсаулық орталығы (бұдан әрі – ЖДО) жұмыс істейді. Қаралатын жастар саны жыл сайын артып келеді. БҰҰ Халық қоры елдік кеңсесімен бірлесіп, ЖДО практикасын жастардың репродуктивті денсаулығын сақтау бойынша қызмет көрсетудің халықаралық стандарттарына кезең-кезеңімен жақындату бойынша жұмыс жүргізілуде.

2022 жылы 700 мыңнан астам жасөспірімдер мен жастарға репродуктивті және психикалық денсаулықты қорғау бойынша медициналық-психоәлеуметтік көмек көрсетілді.

2023 жылдың 1-ші жартыжылдық қорытындысы бойынша 404104 жасөспірім мен жастарға репродуктивті және психикалық денсаулықты қорғау бойынша медициналық-психоәлеуметтік көмек көрсетілді, бұл нысаналы көрсеткіштің 39,8 %-ды құрайды (81 %-ы – 327395 қала тұрғындары және 18 %-ы 76709 ауыл тұрғындары).

Соңғы 5 жылда жасөспірімдер арасында бала туу саны 14 %-ға (3778-ден 2699-ға дейін), ал түсік түсіру деңгейі 2 есе, 1000 жасөспірімге 5,8-ден 2,7-ге дейін төмендеді.

Медицина қызметкерлері жасөспірімдер арасында қалаусыз жүктілік пен жыныстық жолмен берілетін инфекциялардың алдын алу, контрацепция мәселелері бойынша ақпараттық-түсіндіру жұмыстарын тұрақты негізде жүргізеді.

Осыған байланысты жалпы республика бойынша 2022 жылы 25 мыңнан астам іс-шара, оның ішінде: семинар-тренингтер, жастар акциялары, дөңгелек үстелдер, конференциялар, жалпы 250 мың жасөспірім мен жастарды қамтитын ашық есік күндері өткізілді.

Бұқаралық ақпарат құралдарында барлығы 22557 іс-шара ұйымдастырылды, оның ішінде: 21541 жергілікті арналарда, LED-мониторларда, қоғамдық көлікте, халық көп жиналатын орындарда, БМСК ұйымдарында, білім беру жүйесінде телебағдарламалар, бейнероликтер, аудиороликтер; 44 сыртқы жарнама, 68 баспа басылымдарында жарияланымдар, 855 БМСК веб-сайттарында, әлеуметтік желілерде орналастырылды.

Таратылған ақпараттық-коммуникациялық материалдардың саны – 137516, оның ішінде буклет-инфографика – 42800, плакаттар – 3635, парақшалар – 48676, брошюралар – 35224, көрмелер, стендтер, сауголкалар, санбюллеттер – 775, басқалары – 6406.

ҮЕҰ мен халықаралық ұйымдардың (ДДСҰ, Юнисеф, ЮНФПА, КМПА) қатысуымен әлеуметтік жобалар іске асырылуда.

АИТВ-инфекциясының алдын алу, емдеу және диагностикалау саласындағы саясат халықтың барлық негізгі топтарына бейімделген (инъекциялық есірткі қолданатын адамдар (бұдан әрі – ИЕҚА), секс-жұмыскерлер (бұдан әрі – СЖ), ерлермен жыныстық қатынасқа түсетін ерлер (бұдан әрі – ЕЖҚТЕ), трансгендерлер (бұдан әрі – ТГ)) және мемлекеттік қаражат есебінен беріледі.

Олардың деңгейін төмендету мақсатында Қазақстанда стигмаға және АӨСА кемсітушілікке қарсы күрес жөніндегі 2018 – 2019 жылдарға арналған ұлттық жоспар қабылданды, онда ең алдымен медициналық мекемелерде кемсітушілікті жоюға баса назар аударылды.

Алдын алу іс-шаралары: алдын алу құралдарын ұсыну (шприцтер, презервативтер), ақпараттық материалдар, мемлекет есебінен ұсынылатын жедел тесттер, тестілеу заңнамалық түрде қарастырылған.

Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2020 жылғы 19 қазандағы № ҚР ДСМ-137/2020 "АИТВ инфекциясының профилактикасы жөніндегі іс-шараларды жүргізу қағидаларын бекіту туралы" бұйрығына сәйкес, халықтың негізгі топтарына (секс-жұмыскерлер, қамаудағылар және т.б. топтар), сондай-ақ АИТВ-мен өмір сүретін адамдарға тегін негізде ЖЖБИ инфекциясының профилактикалық құралдары, сондай-ақ контрацепция құралдарына жататын презервативтер беріледі.

2020 жылы 10446022 дана, 2021 жылы 7316562, 2022 жылы 6782290 таратылды.

ИЕҚА, СЖ, ЕЖҚТЕ және ТГ үшін ДДҰ ұсынған көмектің 12 түрінен тұратын кешенді қызметтер пакеті енгізілді (кеңес беру, тестілеу, антиретровирустық терапия ұсыну, туберкулезді емдеу, шприцтер алмасу, презервативтер тарату, ақпараттық-білім беру материалы, байланыстан кейінгі және байланысқа дейінгі профилактика және т.б.). Пилоттық облыстар деңгейінде қолдаушы алмастырушы (метадонды) терапия бағдарламасы енгізілуде.

АИТВ-ның таралуын бақылау үшін ИЕҚА, СЖ, ЕЖҚТЕ арасында био-мінез-құлық зерттеуі жүргізіледі. Инъекциялық есірткі қолданатын адамдар популяциясында 5 жыл ішінде АИТВ-ның таралуы 8,5 %-дан 8,3 % деңгейінде қалады. Секс-жұмыскерлер арасында АИТВ-ның таралуы 1,9 %-дан 1,3 %-ға дейін төмендеді. ЕЖҚТЕ тобында 3,2 %-дан 6,9 %-ға дейін өсім байқалады.

ДДҰ/ЮНЭЙДС ұсынымдарына сәйкес кешенді профилактикалық және медициналық-әлеуметтік қызметтер 132 сенім пункті мен 29 достық кабинетте жүзеге асырылады.

Ұсынылатын профилактикалық қызметтерді одан әрі кеңейту үшін 2023 жылы Қазақстан Республикасында АИТВ-инфекциясының алдын алу жөніндегі шараларды іске асырудың 2023 – 2026 жылдарға арналған жол картасы (бұдан әрі – ЖК) бекітілді. ЖК-да негізгі топтарға баса назар аудара отырып, АИТВ-инфекциясы мәселелері бойынша заңнаманы жетілдіру жөніндегі шаралар көзделген. Пенитенциарлық мекемелерді қоса алғанда, барлық мамандықтағы дәрігерлерді біліктілікті арттыру циклдарында оқыту, қоғамдастық күштерімен стигма мен кемсітушілікке қарсы іс-қимыл жөніндегі жоспарды әзірлеу және т. б. көзделген.

Сотталған әйелдерге медициналық көмек Қазақстан Республикасының Денсаулық сақтау саласындағы заңнамасына сәйкес көрсетіледі (Қазақстан Республикасы Қылмыстық-атқару кодексінің 117-бабы түрмелердегі медициналық-санитарлық қамтамасыз ету мәселелерін регламенттейді).

Республикада сотталған әйелдерді ұстауға арналған қылмыстық-түзеу жүйесінің 6 мекемесі жұмыс істейді, онда 1788 адам отыр. Пенитенциарлық жүйеде отырған адамдарға аумақтық денсаулық сақтау басқармаларымен бірлесіп тегін медициналық көмектің кепілдік берілген көлемі көрсетіледі, яғни олар дәрігерлік амбулаториялар мен медициналық пункттер, ЖИТС-тың алдын алу және оған қарсы күрес жөніндегі облыстық орталықтар.

Зорлық-зомбылықтан зардап шеккендерге көмек көрсету үшін әр облыста 20 психикалық денсаулық орталығы, қалалық амбулаториялық-емханалық ұйымдар деңгейінде 74 бастапқы психикалық денсаулық орталығы, аудандық деңгейде 219 психикалық денсаулық кабинеті жұмыс істейді.

БҰҰ-ның Ыстамбұл хаттамасы шеңберінде "Қазақстан Республикасының Азаптауларға және басқа да қатыгездерге қарсы конвенцияға қосылуы туралы" 1998 жылғы 29 маусымдағы ҚР Заңына сәйкес қатыгез, адамгершілікке жатпайтын немесе қадір-қасиетін қорлайтын қарым-қатынас пен жаза түрлерін тиімді тергеу және құжаттау мақсатында және "Халық денсаулығы және денсаулық сақтау жүйесі туралы" Қазақстан Республикасы кодексінің 7-бабының 4) тармақшасымен 2022 жылғы 1 шілдеде Денсаулық сақтау министрлігі "Денсаулық сақтау саласындағы есепке алу құжаттамасының нысандарын бекіту туралы" Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2020 жылғы 30 қазандағы № ҚР ДСМ-175/2020 бұйрығына ерте анықтау және есепке алу үшін қатыгездікпен қарау белгілерін құжаттау бөлігінде өзгерістер мен толықтырулар енгізді. Зардап шеккендерге медициналық көмек пациенттерді одан әрі стационарлық көмек үшін емдеу мекемелеріне жібере отырып, жарақат пункттерінде көрсетіледі.

Онкологиялық көмек көрсетудің қолжетімділігі мен сапасын арттыру мақсатында жұмыс тобы Қазақстан Республикасында онкологиялық аурулармен күрес жөніндегі 2023 – 2027 жылдарға арналған Кешенді жоспардың жобасын (бұдан әрі – Кешенді жоспар) әзірледі, ол бес бағытты қамтиды:

1) қауіп факторларының алдын алу және басқару;

2) тиімділігі жоғары ерте диагностика;

3) мамандандырылған емдеуді дамыту;

4) паллиативтік көмек және оңалту;

5) кадрлық әлеуетті және ғылымды дамыту.

Тәуекел факторларының алдын алу және басқару бойынша онкологиялық скринингтік бағдарламаларды кеңейту, атап айтқанда, соңғы жылдары өлімнің негізгі себебі болып табылатын өкпе обырын анықтау үшін төмен дозалы компьютерлік томографияны енгізу жоспарлануда.

Жас әйелдер арасында ең көп таралған қатерлі ісік ретінде жатыр мойны обырының алдын алу үшін 2024 жылдан бастап ақпараттық түсіндіру науқанын алдын ала жүргізе отырып, адам папилломавирусына қарсы вакцинацияны кезең-кезеңімен енгізу жоспарлануда.

Кешенді жоспардың жобасы 70 іс-шарадан тұрады, Кешенді жоспардың іс-шараларын іске асыруға республикалық бюджет қаражатынан 271,4 млрд теңге, жергілікті бюджеттен 14,9 млрд теңге, бюджеттен тыс қаражат 174,3 млрд теңге, оның ішінде МӘМС қаражаты 45,1 млрд теңге, "Қазақстан халқына" ҚҚ 129,2 млрд теңге, барлығы 460,7 млрд теңге бөлу қарастырылған.

2. Осы баптың 1-тармағының ережесімен қатар қатысушы мемлекеттер жүктілік, босану және босанғаннан кейінгі кезеңде тиісті қызмет көрсетеді, қажет болған жағдайда тегін қызмет, сонымен қатар жүктілік және емізу кезеңінде керекті тағамдармен қамтамасыз етеді.

Мемлекет басшысының "Жаңа жағдайдағы Қазақстан: іс-қимыл кезеңі" атты 2020 жылғы 1 қыркүйектегі Қазақстан халқына Жолдауына сәйкес отбасылық-демографиялық жағдайды жақсарту бойынша 2021 жылдан бастап ЭКҰ-ға квота жыл сайын 7 есеге ұлғайтылады, "Аңсаған сәби" бағдарламасы іске асырылуда. 2021 жылы 7000 әйелге ЭКҰ жүргізілді (100 %), жүктілік 3400 жағдайда болды, 2900 бала туды. 2022 жылы әйелдерге 7000 ЭКҰ рәсімі өткізілді.

Жыл сайын 400 мыңнан астам әйел босанады, күн сайын 1100 босанады. Жыл сайын 80 мыңға жуық кесарь тілігі жасалады, күн сайын 210-ға жуық әйел жедел босандырылады.

Акушерлік-гинекологиялық көмекті ұйымдастыру стандартына сәйкес (Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2021 жылғы 26 тамыздағы № ҚР ДСМ-92 бұйрығымен бекітілген) амбулаториялық-емханалық көмек көрсететін медициналық ұйымдардағы (меншік нысанына қарамастан) акушерлік-гинекологиялық бөлімшенің құрылымы мүгедектігі бар әйелдерді қарау үшін гидравликалық креслолармен жабдықталған кабинеті бар жеке дәлізі бар акушерлік-гинекологиялық бөлімшенің (орналасуы 2-қабаттан жоғары емес) болуын көздейді.

Мүгедектігі бар барлық әйелдердің өз еркіне қарсы немесе олардың саналы келісімінсіз мәжбүрлі түсік жасатудан, контрацепциядан немесе стерильдеуден қорғалуы қамтамасыз етіледі.

Мемлекет мүгедек әйелдерге экстрагенитальды диагноз кезіндегі жүктілікті жүргізу дағдысы бар білікті медицина жұмыскерлерін белгілеп, өз бетінше бала тууға мүмкіндік береді.

Мүмкіндігі шектеулі әйелдерде жүктіліктің әрбір нақты жағдайы жеке-жеке талданады. Аурудың ауырлығы мен сатысына, мүгедектік дәрежесіне байланысты кейбір әйелдерге бала көтеруге және босануға рұқсат етіледі. Бұл санаттағы адамдарда жүктілік пен босануды мультисалалы топ жүргізеді.

Қазақстанда ерлер мен әйелдердің репродуктивті функциясын сақтауға және қалпына келтіруге маманданған отбасын жоспарлау және репродукция орталықтарының желісі дамыған, олар әйелдер консультацияларының, ауруханалардың, перинаталдық орталықтардың құрамында да жұмыс істейтін дербес ұйымдар да бола алады.

Жоғарыда айтылғандардың негізінде СИДО комитетінің қорытынды ескертулерінің 40-т. а), b), c), d), e) тармақшаларының ұсынымдары орындалуда.

13-бап. Әлеуметтік және экономикалық жәрдемақылар

Қатысушы-мемлекеттер ерлер мен әйелдердің теңдігі негізінде тең құқығын қамтамасыз ету үшін әйелдерге қатысты әлеуметтік және экономикалық өмірдің басқа салаларында кемсітушілікті жою үшін барлық тиісті шараларды қабылдайды, оның ішінде:

а) отбасылық жәрдемақыға құқық

Бүгінгі күні балалы отбасыларды қолдаудың ұлттық моделі құрылды, ол бала тууды ынталандыруға және балаларды отбасында тәрбиелеуге жәрдемдесуге, көп балалы отбасылар мен көп балалы аналардың беделі мен абыройын арттыруға, мүгедектігі бар бала тәрбиелеп отырған отбасыларды қолдауға бағытталған мемлекеттік жәрдемақылар мен төлемдер жүйесі арқылы ұсынылған:

әйелдің жұмыспен қамтылған-қамтылмағанына қарамастан республикалық бюджет қаражаты есебінен бала тууға біржолғы жәрдемақы көзделген (бірінші, екінші, үшінші баланың тууына – 38 АЕК, төртінші және одан да көп балаға – 63 АЕК);

жұмыс істемейтін әйелдер үшін бір жарым жасқа толғанға дейін бала күтімі бойынша ай сайынғы мемлекеттік жәрдемақы (бірінші балаға – 5,76 АЕК, екінші балаға – 6,81 АЕК, үшінші балаға – 7,85 АЕК, төртінші және одан да көп балаға – 8,90 АЕК);

мүгедектігі бар бала тәрбиелеп отырған анаға немесе әкеге, бала асырап алушыға, қорғаншыға (қамқоршыға) ол кәмелетке толғанға дейін тағайындалатын және төленетін ай сайынғы мемлекеттік жәрдемақы (мөлшері – 1,4 ЕТКД). Әлеуметтік кодекс шеңберінде жәрдемақы мөлшері 2023 жылғы 1 шілдеден бастап 1,61 ЕТКД-не дейін ұлғайтылды;

"Алтын алқа", "Күміс алқа" алқаларымен наградталған немесе бұрын "Батыр Ана" атағын алған, I және II дәрежелі "Ана даңқы" ордендерімен наградталған көп балалы аналарға табысына қарамастан төленетін ай сайынғы мемлекеттік жәрдемақы (мөлшері – 6,4 АЕК). Әлеуметтік кодексте "Марапатталған аналар" деген жаңа ұғым енгізілген. Бұл ретте марапатталған аналарға төленетін жәрдемақы мөлшері сараланады: "Алтын алқа" алқасымен, "Батыр ана" атағы бар, I және II дәрежелі "Ана даңқы" ордендерімен марапатталған, яғни 7 және одан да көп бала тауып, тәрбиелеген аналарға арналған жәрдемақы мөлшері 7,4 АЕК-ке дейін арттырылатын болады. Бұл саралау 2023 жылғы 1 шілдеден бастап күшіне енді;

4 және одан да көп кәмелетке толмаған балалары бар көп балалы отбасыларға ай сайынғы мемлекеттік жәрдемақы (жәрдемақы мөлшері 4 баласы бар отбасылар үшін – 16,03 АЕК, 5 баласы бар отбасылар үшін – 20,04 АЕК, 6 баласы бар отбасылар үшін – 24,05 АЕК, 7 баласы бар отбасылар үшін – 28,06 АЕК, 8 және одан да көп баласы бар отбасылар үшін – әр балаға 4 АЕК);

жүктілік және босану бойынша төлем, оның мөлшері әйелдің соңғы 12 айдағы орташа айлық табысына байланысты;

жұмыс істейтін әйелдер үшін соңғы 2 жылдағы орташа айлық табыстың 40 % мөлшерінде 1,5 жасқа дейінгі бала күтімі бойынша төлем;

жұмыс істейтін әйелдер үшін 1,5 жасқа дейінгі бала күтімі бойынша демалыста болған кезеңде олардың зейнетақы жинақтарының ұлғаюына, зейнетақымен қамсыздандырудың барабар деңгейіне қол жеткізуге ықпал ететін міндетті зейнетақы жарналарын субсидиялау.

Отбасыларды, балалы әйелдерді қолдау шаралары Қазақстан Республикасының барлық азаматтары, қандастар, сондай-ақ санаты мен мәртебесіне қарамастан жәрдемақы алу құқығы Қазақстан Республикасы ратификациялаған халықаралық шартта көзделген шетелдіктер үшін көзделген.

2023 жылғы 1 қаңтардағы жағдай бойынша көп балалы отбасыларға арналған жәрдемақыны орта есеппен 346,8 млрд теңге сомасына 501,2 мың отбасы алды.

Мемлекеттік атаулы әлеуметтік көмек (бұдан әрі – АӘК) жан басына шаққандағы орташа табысы облыстарда, республикалық маңызы бар қалаларда, астанада белгіленген кедейлік шегінен (ең төменгі күнкөріс деңгейінің 70 %-ы) төмен отбасыларға көрсетіледі.

Бұдан басқа, 2020 жылғы 1 қаңтардан бастап аз қамтылған отбасылардан шыққан, 1 жастан 18 жасқа дейінгі балаларға арналған кепілдендірілген әлеуметтік пакет енгізілді, ол оқу орны бойынша тегін тамақтануды, қалалық қоғамдық көлікте жеңілдікпен жол жүруді, мектеп формасымен және керек-жарақтармен қамтамасыз етуді, мектеп жасына дейінгі балалар үшін – азық-түлік жиынтықтарымен және тұрмыстық химия тауарларымен қамтамасыз етуді көздейді.

2022 жылы АӘК 141,5 мыңнан астам отбасыға немесе 728,7 мың адамға (оның ішінде 468,1 мың бала, 61,8 мың көп балалы отбасы) тағайындалды.

2023 жылғы 1 шілдедегі жағдай бойынша АӘК 98,7 мыңнан астам отбасына немесе 517,9 мың адамға (оның ішінде 341,5 мың бала, 45,6 мың көп балалы отбасы) тағайындалды.

Сонымен қатар 2023 жылғы 1 қаңтардан бастап аз қамтылған отбасылар қатарындағы 1 жастан 18 жасқа дейінгі балаларға арналған кепілдендірілген әлеуметтік пакет балаларға 1,5 АЕК мөлшерінде 1 жастан 6 жасқа дейінгі қосымша төлем түрінде монетизацияланды.

Қазіргі уақытта Қазақстан Республикасының қолданыстағы салық заңнамасында балаларға және отбасының басқа мүшелеріне күтім жасау, сондай-ақ ерлі-зайыптыларға жеке салық салу бойынша шығыстар түріндегі шегерімдер көзделмеген.

Сонымен қатар 2020 жылғы 10 желтоқсандағы № 382-VI Қазақстан Республикасының Заңымен "Салық кодексін қолданысқа енгізу туралы" Қазақстан Республикасы Заңының 33-бабына енгізілген өзгерістерге сәйкес Салық кодексінің "Жеке табыс салығы" деген 8-бөлімінің қолданылуын тоқтата тұру 2025 жылғы 1 қаңтарға дейін ұзартылды, осыған байланысты көп балалы отбасыларға арналған салық шегерімі 2025 жылдың 1 қаңтарынан бастап күшіне енеді.

Бұл салық шегерімі көпбалалы отбасындағы ата-ананың біріне ай сайын 23 АЕК, көп балалы отбасының әрбір ата-анасы үшін ай сайын 12 АЕК, бірақ жиынтығында екі ата-анасына күнтізбелік жылға айқындалған 282 АЕК-тен аспайтын мөлшерінде көзделген.

Сондай-ақ егер жеке тұлғада шегерім қолданылған күнтізбелік жылдың 1 қаңтарындағы жағдай бойынша мұндай балалардың туу туралы куәліктерінің көшірмелерімен расталған кәмелетке толмаған төрт және одан да көп балалары болса, көп балалы отбасы үшін салық шегерімі қолданылады.

Осылайша, СИДО комитетінің қорытынды ескертулерінің 42 а) тармағына сәйкес барлық әйелдер әлеуметтік қорғау бағдарламаларына қол жеткізе алады.

b) қарыз, жылжымайтын мүлікке несиелер және басқа да қаржы кредиттерін алуға құқық.

Қазақстан Республикасында кредит алу үшін заңнамалық шектеулер жоқ, сондай-ақ туыстары тарапынан келісу қажет емес. Қарыздар жыныстық белгісіне қарамастан беріледі.

Мәселен, банктердің кредиттік портфеліндегі 48 %-ы (жалпы сомасы 7,35 трлн теңгені құрайтын 4,63 млн кредит) кредиттер әйелдерге берілген. Бұл ретте әйелдердің мерзімі өткен қарыздарының үлесі ерлерге қарағанда аз және 41,1 % құрайды. Кредиттер саны 9,64 млн, жалпы сомасы 15,32 трлн теңгені құрайды.

Ипотекалық кредиттер 447 мың теңге көлемінде 4,91 трлн теңгені құрайды. Әйелдер мен ерлердің пайыздық үлесі портфолиоға бойынша жалпы ұқсас.

2015 жылғы 24 сәуірдегі Еуропа Қайта құру және Даму банкі (бұдан әрі – ЕҚДБ) мен Қазақстан Республикасының Үкіметі арасындағы техникалық ынтымақтастық туралы келісімнің шеңберінде "Бизнестегі әйелдер" бағдарламасы жүзеге асырылуда. ЕҚДБ "Бизнестегі әйелдер" бағдарламасы шеңберінде 100 миллион АҚШ долларынан астам қаржы бөлді, 48 жергілікті консалтингтік жобаларды және халықаралық сарапшыларды тарта отырып, 6 жобаны жүзеге асырды. Ресурстар қатысушы қаржы институттары мен әйелдер басқаратын кәсіпорындарды техникалық қолдау бойынша қаржыландыруға арналған.

Әйелдердің экономикалық құқықтары мен мүмкіндіктерін кеңейту мақсатында Азия Даму Банкі (АДБ) 2021 жылдан бастап "Отбасы" банкінің "Ұмай" әйелдер ипотекасын қаржыландыратын 35,7 млрд теңге сомасына гендерлік облигациялар шығарды. Алғашқы екі транш аясында 2074 әйелге 22,4 млрд теңге кредит берілді. Ағымдағы жылғы "Ұмай" бағдарламасы бойынша тағы да 15,6 млрд теңгені қаржыландыру жоспарлануда.

2023 жылы алғаш рет "Онлайн ҚазФинанс МФО" АҚ (Solva) микроқаржы ұйымымен 6,3 млрд теңге сомасына гендерлік облигациялар орналастырылды. Осы облигацияларды орналастырудан түскен қаражат шағын және орта бизнестегі әйелдерді қаржыландыруға бағытталатын болады.

Кәсіпкерлікті дамыту жөніндегі 2021 – 2025 жылдарға арналған ұлттық жоба шеңберінде кәсіпкерліктегі әйелдер бастамаларын қолдау бойынша белсенді жұмыс жүргізілуде.

Сонымен қатар 2023 жылдан бастап пайыздық мөлшерлемесі жылдық 2,5 пайыздан аспайтын 5 немесе 7 жылға дейінгі мерзімге жеңілдікті шарттармен жас кәсіпкерлерге шағын кредит беру басталды. Микрокредиттер жастарға Аграрлық кредиттік корпорация (бұдан әрі – АКК) арқылы беріледі және микрокредиттердің ең көп сомасы 5 миллион теңгені құрайды.

2023 жылы 28,9 млрд теңге сомасына 5,8 мың микрокредит беру жоспарлануда.

Жастар тарапынан шағын кредит алуға өтініштер ағымдағы жылдың 1 наурызынан басталды. 2023 жылғы 3 тамыздағы жағдай бойынша АКК филиалдары 23,5 млрд теңге сомасына 5118 өтінімді қабылдады. Барлығы 10,6 млрд теңгеге 2385 шағын кредит берілді.

СИДО комитетінің қорытынды ескертулерінің 42 b) тармағына сәйкес мынаны хабарлаймыз.

Қазақстан Республикасының тұрғын үй қатынастары туралы заңнамасына сәйкес коммуналдық тұрғын үй қорынан тұрғын үй немесе жеке тұрғын үй қорынан жергілікті атқарушы орган жалдаған тұрғын үй берілуі мүмкін Қазақстан Республикасының азаматтарының есебі жүргізіледі. Есепке тұрған азаматтардың санаттары "Тұрғын үй қатынастары туралы" Заңның 67-бабының 1-тармағында айқындалған. Оның ішіне "Алтын алқа", "Күміс алқа" алқаларымен марапатталған немесе бұрын "Батыр ана" атағын алған, сондай-ақ I және II дәрежелі "Ана даңқы" ордендерімен наградталған көпбалалы аналар, заңнамада көзделген шарттарды орындайтын халықтың әлеуметтік осал топтарындағы әйелдер кіреді.

Сонымен қатар мемлекеттік тұрғын үй қорында кезекте тұрған көпбалалы отбасылар үшін кезектілік тәртібімен жалға берілетін тұрғын үй беріледі, сондай-ақ "2-10-20" және "5-10-20" жеңілдікті ипотекалық бағдарламалары бар.

Сондай-ақ жергілікті атқарушы органдар тұрғын үй сертификаттарын әлеуметтік көмек немесе бюджеттік кредит түріндегі әлеуметтік қолдау ретінде ұсынады. Ағымдағы жылы республика бойынша 10703 пәтерді сатып алуға 102,7 млрд теңге сомасына қаражат бөлінді.

с) демалу, спортпен шұғылдану және мәдени өмірдің барлық саласындағы шараларға қатысу құқығы.

Қазақстанда азаматтардың дене шынықтырумен және спортпен айналысуға қолжетімділігін қамтамасыз ету және ынталандыру, гендерлік қатыстылығына қарамастан мәдениет және шығармашылық өзін-өзі көрсету саласындағы қызметке құқықтарды қамтамасыз ету жөніндегі шаралар заңнамалық тұрғыдан көзделген.

Мәселен, "Мәдениет туралы" Қазақстан Республикасының Заңы 12-бабының 1-тармағына сәйкес мемлекет мәдени өмірге қатысу, мәдени құндылықтарға қол жеткізу, мәдениет және өнер мамандықтары бойынша білім алу құқықтарын қамтамасыз ету жолымен азаматтардың мәдениет саласындағы қызмет құқықтарына кепілдік береді.

Бүгінгі таңда мәдениет саласында (театрлар, кітапханалар, музейлер, музыка, кино, архив, кітап ісі) 11754-ке жуық адам республикалық деңгейде жұмыс істейді, оның 6324-тен астамы әйелдер, олардың 754-тен астамы басшылық қызмет атқарады.

Өңірлік деңгейде мәдениет саласындағы қызметкерлердің саны шамамен 58829 (театрлар, кітапханалар, музейлер, музыка, кино) құрайды, оның 31260-тан астамы әйелдер, оның 2545-тен астамы басшылық қызметте.

Мәдениет саласындағы әйелдердің шығармашылық табыстары мен жетістіктерінің жарқын мысалдары: Еслямова Самал – Канн фестивалінің "Үздік әйел рөлі" номинациясының жеңімпазы, Жазылбекова Аружан - Golden Screen Awards сыйлығының "Үздік әйел рөлі" номинациясының жеңімпазы, Суворова Катерина – "Завтра море" кинофильмі 2021 жылдың қазан айында Netflix-те жарыққа шығып, стримингтік сервистегі алғашқы қазақстандық жоба атанды, Абралы Назерке Абайқызы – "Таланттар шоқжұлдызы – Бейбітшілік. Шығармашылық. Достық" ІІІ Республикалық конкурс-фестивалінің екінші жүлдесінің лауреаты және т.б.

2022 жылы еліміздің 7 қаласында (Астана, Алматы, Шымкент, Ақтау, Талдықорған, Петропавл және Семей) "Қолжетімді спорт" бағдарламасы іске асырылды. Бұл бағдарлама 20 мыңнан астам адамды қамтыды.

Осылайша, СИДО комитетінің қорытынды ескертулерінің 42-тармағының c), d), е) тармақшасының ұсынымдары орындалады.

14-бап. Ауылдық жерде тұратын әйелдер

1. Қатысушы мемлекеттер ауылды жерде тұратын әйелдер кездестіретін қиын мәселелерге отбасының экономикалық әл-ауқатын қамтамасыз етудегі рөліне, сонымен қатар тауарлы емес шаруашылық саласындағы қызметіне аса назар аударады, және ауылды жерде тұратын әйелдерге осы Конвенциядағы ережелерді қолдануды қамтамасыз ету үшін барлық тиісті шараларды қолданады.

2023 жылдың басында ауылдық жерде 7,6 млн адам немесе жалпы халық санының 32,8 %-ы тұрады. Олардың ішінде 3,7 млн әйел (49,3 %) және 3,8 млн ер адам (50,7 %). 2022 жылы ауылдық жерде жұмыспен қамтылғандар саны 3,5 млн адамды, оның ішінде әйелдер 1,6 млн адамды немесе 45,2 %-ды құрады.

Қазақстан Республикасы Стратегиялық жоспарлау және реформалар агенттігі Ұлттық статистика бюросының деректеріне сәйкес АӨК бойынша тіркелген АШТӨ саны 2022 жылы 19535 құрады, соның ішінде басшы әйелдер – 3178 немесе 16,3 %, ал ағымдағы жылы (2023 жылғы 6 айда) 20069 құрады, соның ішінде басшы әйелдер – 3281 немесе 16,3 %.

АӨК бойынша қайта өңдеу кәсіпорындарының саны 2022 жылы 4042 құрады, оның ішінде басшы әйелдер – 1061 немесе 26,2 %, ал ағымдағы жылы (2023 жылғы 6 айда) 4147 құрады, оның ішінде басшы әйелдер – 1073 немесе 25,8 %.

2022 жылы тіркелген шаруа қожалықтарының саны 248602, оның ішінде басшы әйелдер – 67801 немесе 27,3 %, ал ағымдағы жылы (2023 жылдың 6 айында) 268103, оның ішінде басшы әйелдер 75241 немесе 28,1 % құрады.

Сонымен қатар жұмыспен қамту және халықтың табысын көтеру жөніндегі бағдарлама шеңберінде әйелдердің ауыл шаруашылығы өндірісіне белсенді қатысуы үшін шаралар қабылдауда.

Мемлекет басшысының тапсырмасы бойынша ағымдағы жылы ауыл тұрғындарының табысын арттыру бойынша "Ауыл аманаты" жобасын іске асыру басталды.

Ағымдағы жылы "Ауыл аманаты" жобасын іске асыру үшін 100 млрд теңге бөлінді, бұл ауылда 18 мыңнан астам жұмыс орнын құра отырып, халыққа 2,5 %-бен 17 мың жеңілдікті шағын кредит беруге мүмкіндік береді.

Жалпы 7 жыл ішінде жобаға 1 миллионнан астам ауыл тұрғындарын қамти отырып және оларды кооперативтік кәсіпкерлікке тарта отырып, 350 мыңға жуық жұмыс орнын құра отырып, 1 трлн теңгеге дейін бөлу жоспарлануда.

Жобаны сәтті іске асыру көптеген ауыл тұрғындары табысының өсуінің сөзсіз катализаторы болады және ауыл тұрғындарының жартысынан көбін және бірінші кезекте әйелдерді кәсіпкерлікке тартуға мүмкіндік береді.

2022 жылы "Ауыл аманаты" жобасы аясында 246,5 млн теңге сомасында 55 адам, оның ішінде ерлер 178,4 млн теңге сомасына 40 адам, әйелдер 68,1 млн теңге сомасына 15 адам немесе 27,3 % шағын кредит алды.

Ағымдағы жылы 5,8 млрд теңге сомасына 1154 адамға шағын кредит берілді, оның ішінде ерлер – 3,6 млрд теңге сомасына 721 адам, әйелдер – 2,2 млрд теңге сомасына 433 адам немесе 37,5 %.

Халықты және бизнесті кемінде 100 Мбит/с жылдамдықпен Интернет желісіне жоғары жылдамдықпен қолжетімділікпен қамтамасыз ету мақсатында, оның ішінде ауылдық жерлерде 2023 – 2027 жылдарға арналған байланыс саласында "Қолжетімді интернет" ұлттық жобасы іске асырылуда.

Ұлттық жоба шеңберінде ауылдық елді мекендердің Интернет желісіне кең жолақты қолжетімділігін қамтамасыз ету бойынша шаралар қарастырылған.

Осылайша, 3000-нан астам ауыл немесе 1,2 миллион адамды оптикалық байланыс желісімен қамтамасыз ету жоспарлануда (2024 жыл – 475 ауыл, 2025 – 795 ауыл, 2026 – 954 ауыл, 2027 – 959 ауыл).

Сонымен қатар қандай да бір байланыс технологиясы жоқ шағын шалғайдағы ауылдық елді мекендердің (250 тұрғыннан аз) Интернет желісіне кең жолақты қолжетімділікті қамтамасыз ету мәселесін шешу үшін ғарыштық байланыс жүйесін пайдалану жоспарлануда.

Жоба 504 ауылды Интернет қызметімен қамтамасыз етеді. Абоненттік қол жеткізу технологиясы ретінде ұжымдық қол жеткізу нүктесі қарастырылады.

Өз кезегінде 2023 жылы жоғарыда аталған жоба шеңберінде 504 ауылдың 176-ын байланыс қызметтерімен қамтамасыз ету жоспарлануда.

2022 жылдың қорытындысы бойынша 6-74 жас аралығындағы компьютер қолданушы әйелдердің үлесі 89,9 %-ды (2021 жылы – 88,9 %, 2020 жылы – 85,4 %), Интернет пайдаланушылар 94,2 %-ды (2021 жылы – 92,6 %, 2020 жылы – 88,0 %) құрайды.

Осылайша, СИДО комитетінің 44 а) тармағының ұсынысы ішінара орындалады.

Сонымен қатар өңірлердегі неғұрлым перспективалы жобаларды анықтау, жергілікті ресурстар мен дәстүрлерді қолдана отырып бірегей өнім жасау үшін ауылдастарының кооперациясы, әсіресе әйелдерді осы жобаға тарту мақсатында 2021 жылдың соңынан бері "Бір ауыл – бір өнім" жобасы (бұдан әрі – БАБӨ) пилоттық режимде басталды. Пилоттық жоба 4 өңірде (Жамбыл, Батыс Қазақстан, Қостанай, Маңғыстау облыстары) іске асырылды.

БАБӨ пилоттық жобасын іске асыру шеңберінде ауыл аудиториясының оқытудағы және олардың кәсіптік дағдыларын арттырудағы, және жеке қасиеттерін күшейтудегі қажеттіліктерін анықтауға баса назар аударылды. Кооперация, көшбасшылық әлеует, жергілікті өнімді дамытудағы креативті тәсілдер бойынша жалпы тренингтерді қоса алғанда, 25-ке жуық тренинг, сондай-ақ басым бағыттар бойынша нүктелік тренингтер (мысалы, ірімшік, құлмақтан жасалған нан-тоқаш өнімдерін, киіз ойыншықтар мен кәдесыйлар және т.б. өндіру технологиясы бойынша) өткізілді.

"БҰҰ-әйелдер" құрылымының қолдауымен "Әйелдер кәсіпкерлігі орталықтарының қызметін қолдау, Қазақстанда "Бір ауыл – бір өнім" философиясын енгізу" жобасы іске асырылды.

Аталмыш жоба аясында ӘКДО даму стратегиясының жобасы әзірленді, ұлттық сарапшылар Қазақстандағы "әйелдер салаларын" дамыту мәселелері мен перспективаларына талдау жүргізді, БАҚ өкілдері үшін "Гендерлік саясат тақырыбын жариялау кезінде маңыздысын қалай жіберіп алмау керек" тақырыбында баспасөз-тренингі, өңірлердегі орталықтарға жүгінген 17 өңірден 1200-ден астам әйел жалпы қамтылған әйел кәсіпкерлер және жобаға қатысушылар (көшбасшылар) үшін 45 оффлайн және онлайн-тренингтер және басқалары өткізілді.

2. Қатысушы мемлекеттер ауылдық аудандардағы әйелдерді кемсітуді жойып, ерлер мен әйелдердің тең құқығы негізінде олардың ауылдық аудандарды дамытуға қатысуын және мұндай дамудан пайда алуын қамтамасыз ету үшін барлық тиісті шараларды қабылдайды, атап айтқанда мұндай әйелдерге мынадай құқықтарды қамтамасыз етеді:

а) барлық деңгейдегі даму жоспарларын құруға және жүзеге асыруға қатысу.

Ауыл әйелдері өз ауылдары мен елді мекендерді дамыту жоспарларын әзірлеп, жүзеге асыруға белсенді қатысады, олар экономиканың барлық салаларында жұмыс істейді. 2023 жылғы 1 қаңтарда әйелдер шаруа немесе фермер қожалықтарының 65 мыңнан астамы немесе 27 %-дан астам басшылар болып табылады, 2011 жылы бұл үлес 11 % -ды құрады.

Шешім қабылдау деңгейінде әйелдердің өкілдігіне қатысты ақпарат І бөлім. Жалпы мәліметтерде қамтылған.

b) отбасын жоспарлау мәселесі бойынша ақпарат, консультация беруді және қызмет көрсетуді қоса алғанда тиісті медициналық қызмет көрсетуге қол жеткізу.

Тиісті медициналық қызмет көрсетуге қол жетімділік, соның ішінде ақпарат, кеңес және отбасын жоспарлау мәселесіне қатысты қызмет көрсету ақпараты 12-бапта қамтылған.

с) әлеуметтік сақтандыру бағдарламаларының игіліктерін тікелей қолдану.

Қазақстанда міндетті әлеуметтік сақтандыру негіздерін реттейтін заңнамаға сәйкес бала күтімі бойынша әлеуметтік төлемдерді алу құқығы әлеуметтік тәуекел жағдайлары туындаған кезде болады.

Бұл ретте Мемлекеттік әлеуметтік сақтандыру қорынан төленетін әлеуметтік төлем де, республикалық бюджеттен 1,5 жасқа дейінгі бала күтімі бойынша жәрдемақы да 1,5 жасқа толғанға дейін бала күтімін жүзеге асыратын адамға төленеді (МӘСҚ-дан бала күтімі бойынша әлеуметтік төлем үшін міндетті шарттар болып табылады: МӘС жүйесіне қатысу және 1,5 жасқа дейінгі бала күтіміне байланысты табыс).

Осылайша, заңнамада белгіленген нормаларға сүйене отырып, гендерлік айырмашылықтар белгіленбейді және бала күтімін ер (әке) де, әйел (ана) де жүзеге асыра алады.

d) функционалдық сауаттылықты қоса алғанда, формальды және формальды емес білім берудің, даярлаудың және барлық дайындық түрлерін алу, сонымен қатар қауымдық қызмет көрсетудің, ауыл шаруашылығы мәселелері бойынша консультативтік қызметтердің, атап айтқанда олардың техникалық деңгейін арттыру үшін қолдану

Заңнама деңгейінде ерлер мен әйелдердің білім алуға тең қолжетімділігі қамтамасыз етілді, ол практикада толық көлемде іске асырылады (10-бапты қараңыз).

е) жұмысқа жалдану немесе тәуелсіз жұмыс қызметі арқылы экономикалық мүмкіндіктерге тең мүмкіндікті қамтамасыз үшін кооперативтер мен өз-өзіне көмектесетін топтар құру.

2015 жылы "Ауыл шаруашылығы кооперативтері туралы" Қазақстан Республикасы Заңының қабылдануымен кооперацияны дамытудағы негізгі кедергілер жойылды. Айталық, кооперативтер коммерциялық емес санаттан коммерциялық санатқа ауыстырылды және ауыл шаруашылығы кооперативінде табысты бөлу мүмкіндігіне ие болды, демократиялық қағидаттар сақталды (бір мүше – бір дауыс), қаржылық шаралар мен салықтық жеңілдіктер көзделген.

Бүгінгі таңда ауыл шаруашылығы кооперативтеріне қалған АШТӨ-мен тең шарттарда, оның ішінде жергілікті бюджеттер есебінен мемлекеттік қолдаудың барлық шаралары қолжетімді.

Сонымен қатар қазіргі уақытта инвестициялық субсидиялау шеңберінде кооперацияны ынталандыру үшін жергілікті бюджет қаражаты есебінен ауыл шаруашылығы кооперативтері үшін сатып алынатын техника мен жабдықтардың құнын 50 %-ға дейін субсидиялауға басымдық және жоғары норматив көзделген.

Салық заңнамасында ауыл шаруашылығы кооперативтері барлық салықтар бойынша 70 % жеңілдікті көздейтін арнайы салық режиміне жатады.

Бұдан басқа, ауыл халқының кірісін жоғарылату бойынша "Ауыл аманаты" жобасын масштабтау шеңберінде ауыл шаруашылығы кооперациясы арқылы әр ауылдық округте ауыл шаруашылығы кооперациясын құру жоспарланып отыр, олар ауыл шаруашылығы өнімдерін өндіруге, қайта өңдеуге, өткізуге, сақтауға, өндіріс құралдарымен және материалдық-техникалық ресурстармен жабдықтауға тартылатын болады.

Осы жоба шеңберінде ауыл шаруашылығы кооперативтерін дамыту үшін кредит алу көзделген (бұл 8 мың АЕК немесе 27,6 млн теңге), бұл ауыл шаруашылығы техникасын, қажетті жабдықтарды сатып алуға және өсімдік және мал шаруашылығы өнімдерін қайта өңдеу бойынша шағын цехтар ашуға ықпал етуге тиіс.

2022 – 2023 жылдары аталған жоба шеңберінде 6 млрд теңгеге жуық сомаға 1209 микрокредит бөлінді, оның ішінде әйелдер 2,3 млрд теңге сомасында 448 микрокредит алды, бұл берілген кредиттердің жалпы үлесінің 37,2 %-ын құрайды.

f) ұжымдық қызметтің барлық түрлеріне қатысу.

Қазақстанда ауыл әйелдерінің ұжымдық қызметтің барлық түрлеріне қатысуға шектеулер жоқ. Жоғарыда айтылғандай ауыл әйелдері ер адамдармен тең дәрежеде білім алу, денсаулық сақтау, жұмыспен қамтамасыз етілуге, бос уақытқа, спорт және т.б. жүзеге асыруға құқылы.

g) ауыл шаруашылығы кредиттері мен қарыздарына, сату жүйесіне, тиісті технология мен жер және аграрлық реформаларда, сондай-ақ жерлерге қайта көшіру жоспарларында тең мәртебеге қолжетімділіктің болуы.

Ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлер конкурстық негізде беріледі. Осылайша, барлық азаматтар мен заңды тұлғаларға ауыл шаруашылығы мақсатындағы жер учаскелері Қазақстан Республикасының Жер кодексінде көзделген жалпы негіздерде беріледі.

Қазақстан Республикасының Жер кодексіне сәйкес азаматтардың жекелеген санаттары үшін, оның ішінде гендерлік белгісі бойынша жер учаскелерін беру құзыреті жоқ.

Ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлерге әйелдер тарапынан сұранысқа АӨК және ауылдық аумақтарды дамытуды реттеу әсер етеді.

Бүгінгі таңда фермерлік еңбекті механикаландыру ауыл шаруашылығы қызметкерінен физикалық күшті талап етпейді. Енді мал шаруашылығы мен өсімдік шаруашылығында ғылыми әдістерді енгізу, яғни білім беру үлкен рөл атқарады. Осылайша, әйелдерді егіншілікке тартуға және фермер қожалықтарындағы басшылық рөлдерге тартуға болады.

2022 жылы республика бойынша жерді иеленетін ересек халықтың саны (меншік иелері мен жер пайдаланушылар саны) 436337 адамды, оның ішінде: ерлер – 345546 адам; әйелдер – 90791 адам, оның ішінде: қала халқы (әйелдер) – 34478 адам; ауылдық жерлер (әйелдер) 56313 адамды құрады.

h) тиісті өмір сүру жағдайларын, әсіресе тұрғын үй жағдайларын, санитариялық қызметтерді, электрмен және сумен жабдықтауды, сонымен қатар көлікті және байланыс құралдарын қолдану.

Мемлекет басшысының тапсырмасына сәйкес 2019 жылдан бастап "Ауыл – Ел бесігі" жобасын іске асыру бойынша жоспарлы жұмыс жүргізілуде.

Жобаның мақсаты инфрақұрылымды жаңғырту есебінен ауыл тұрғындарының өмір сүру сапасын жақсарту, жаңа өңірлік стандарттардың параметрлеріне жеткізу болып табылады.

Осы мақсатқа қол жеткізу әлеуметтік және инженерлік инфрақұрылымды дамыту, ауыл тұрғындары үшін әлеуметтік қызметтердің қолжетімділігін қамтамасыз ету, сондай-ақ жайлы өмір сүру ортасын құру арқылы жүзеге асырылады.

2023 жылы "Ауыл – Ел бесігі" жобасын жүзеге асыруға бюджеттен 198,2 млрд теңге, оның ішінде ауылдық елді мекендердегі 421 әлеуметтік объектіні жаңғыртуға 58,9 млрд теңге көзделген.

Әлеуметтік объектілерді жаңғыртуға бөлінген қаражат шеңберінде 114 білім беру, 58 денсаулық сақтау, 249 мәдениет және спорт жобалары қамтылады.

Жалпы ауылды дамытуға кешенді көзқарас 2027 жылға қарай ауыл тұрғындарының өмір сүру сапасы мен әл-ауқатын айтарлықтай жақсартады.

15-бап. Заң алдындағы теңдік және азаматтық құқық

1. Қатысушы мемлекеттер заң алдында әйелдердің ерлермен теңдігін мойындайды.

Қазақстан Республикасының Конституциясында заң мен сот алдында барлығының теңдігі белгіленген.

Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексі 2-бабының 1-тармағына сәйкес (бұдан әрі – ҚР АК) "Азаматтық заңдар өздерi реттейтiн қатынастарға қатысушылардың теңдiгiн, меншiкке қол сұқпаушылықты, шарт еркiндiгiн, жеке iстерге кiмнiң болса да озбырлықпен араласуына жол беруге болмайтындығын, азаматтық құқықтарды кедергiсiз жүзеге асыру, нұқсан келтiрiлген құқықтардың қалпына келтiрiлуiн, оларды соттың қорғауын қамтамасыз ету қажеттiгiн тануға негiзделедi".

Қылмыстық, Әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодекстерде де қылмыстық құқық бұзушылық жасаған адамдардың шығу тегіне, әлеуметтік, лауазымдық және мүліктік жағдайына, жынысына, нәсіліне, ұлтына, тіліне, дінге көзқарасына, наным-сеніміне, қоғамдық бірлестіктерге мүшелігіне, тұратын жеріне немесе кез келген басқа мән-жайларға қарамастан заң алдында теңдігі танылады.

2. Қатысушы мемлекеттер әйелдер мен ерлерге бірдей азаматтық құқық қабілеттілігін және оны іске асыруға бірдей мүмкіндіктер береді. Атап айтқанда, олар келісімшарттар жасаған және мүлікті басқарған кезде тең құқықтарды, сонымен қатар оларға соттардағы және трибуналдардағы талқылаулардың барлық кезеңдерінде бірдей қарауды қамтамасыз етеді.

Қазақстан Республикасы Конституциясының 13-бабына сәйкес "Әркімнің құқық субъектісі ретінде танылуына құқығы бар және өзінің құқықтары мен бостандықтарын, қажетті қорғанысты қоса алғанда, заңға қайшы келмейтін барлық тәсілдермен қорғауға хақылы. Әркімнің өз құқықтары мен бостандықтарының сот арқылы қорғалуына құқығы бар. Әркімнің білікті заң көмегін алуға құқығы бар. Заңда көзделген реттерде заң көмегі тегін көрсетіледі".

ҚР АК-нің 13-бабына сәйкес "Азаматтық құқыққа ие болып, мiндет атқару қабiлетi (азаматтық құқық қабiлеттiлiгi) барлық азаматтарға бiрдей деп танылады. Азаматтың құқық қабiлеттiлiгi ол туған кезден басталып қайтыс болған соң тоқтатылады".

Заңнамалық актіде көзделген реттер мен тәртiп бойынша болмаса, ешкiмнiң де құқық қабiлеттiлiгi мен әрекет қабiлеттiлiгiн шектеуге болмайды. Құқық қабiлеттiлiгiн немесе әрекет қабiлеттiлiгiн шектеуге бағытталған басқа да мәмiлелерге заңнамалық актілерде рұқсат берiлген жағдайларды қоспағанда, азаматтың құқық қабiлеттiлiгiнен немесе әрекет қабiлеттiлiгiнен толық немесе iшiнара бас тартуы және осындай мәмiлелер маңызсыз болады (ҚР АК-нің 18-бабы).

"Адвокаттық қызмет және заң көмегі туралы" Қазақстан Республикасының Заңына сәйкес мемлекет кепілдік берген заң көмегі (бұдан әрі – МКБЗК) азаматтардың белгілі бір санаты үшін тегін негізде көрсетіледі (18-бап). Заң көмегіне ақы төлеуді мемлекет жүргізеді (МКБЗК 2022 жылы 169760 адамға, 2023 жылы сәуір айындағы жағдай бойынша 48398 адамға көрсетілді).

2022 жылғы 20 маусымда "Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне зияткерлік меншік және мемлекет кепілдік берген заң көмегін көрсету салаларындағы заңнаманы жетілдіру мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы" Қазақстан Республикасының Заңы қабылданды, оның аясында субъектілер шеңбері едәуір кеңейтілді.

Енді оларға мыналар: асыраушысының қайтыс болуынан келтірілген зиянды өтеу мәселелері бойынша жеке тұлғалар; жұмысқа байланысты немесе қылмыстық құқық бұзушылықпен келтірілген денсаулыққа келтірілген зиян; жыныстық зорлық-зомбылықтың, адам саудасының, терроризм актісінің құрбандары не осы мәртебеге немесе жағдайға байланысты олардың құқықтары мен заңды мүдделерін қамтамасыз ету және қорғау мәселелері бойынша азаптауға ұшырағандар; Ұлы Отан соғысына қатысушылар, жеңілдіктері бойынша Ұлы Отан соғысына қатысушыларға теңестірілген адамдар, сондай-ақ басқа мемлекеттердің аумағындағы ұрыс қимылдарының ардагерлері, жедел қызметтегі әскери қызметшілер, бірінші және екінші топтағы мүгедектер, кәсіпкерлік қызметпен байланысты емес мәселелер бойынша жасына байланысты зейнеткерлер болып табылатын жеке тұлғалар; кәсіпкерлік қызметпен байланысты емес мәселелер бойынша көпбалалы отбасылар; аз қамтылған адамдар (отбасылар) жатады.

"Республикалық бюджет туралы" 2023 жылғы 28 наурызда Қазақстан Республикасы Заңымен бекітілген 005 бағдарлама бойынша бірыңғай бюджеттік саралауға заң консультанттары қосылды.

Бағдарламаны іске асыру үшін республикалық бюджеттен 2021 жылы – 1669454 теңге, 2022 жылы 2356905000 теңге, 2023 жылы 2719506000 теңге қаражат бөлінді.

Қазіргі уақытта республика бойынша адвокаттық қызметті 5891 азамат жүзеге асырады, оның ішінде МКБЗК 2278 көрсетуге тартылған, бұл адвокаттардың жалпы санының 39 %-ын құрайды.

Қазақстанда заң консультанттарының жалпы саны 13010 адамды құрайды, сондай-ақ оларды МКБЗК жүйесіне тарту бойынша жұмыстар жүргізілуде.

Өзгерістер енгізілгеннен кейін МКБЗК болып табылатын азаматтардың саны артты.

Мысалы, 2021 жылы МКБЗК 122337 азаматқа көрсетілді, ал 2022 жылдың қорытындысы бойынша бұл сан 169495 азаматты құрады.
2023 жылдың 4 айында МКБЗК 48398 азаматқа көрсетілді.

2022 жылғы жағдай бойынша МКБЗК көрсету түрлеріне қарай бөлу мынадай: қылмыстық істер бойынша 102516 азамат, азаматтық істер бойынша 2755 азамат, әкімшілік істер бойынша 5262 азамат.

Сондай-ақ МКБЗК-ні құқықтық кеңес беру түрінде алған азаматтар саны артты (2021 ж. – 16786, 2022 ж. – 53051, 2023 ж. – 18516).

Егер 2021 жылы азаматтардың жалпы санының 12,6 %-ы ғана құқықтық кеңес алса, 2022 жылы құқықтық кеңес беру саны жалпы санның 32 %-ын құрады, бұл осы көрсеткіштің 3 есеге артқанын көрсетеді.

3. Қатысушы мемлекеттер құқықтық салдары әйелдердің құқық қабілеттілігін шектеу болып табылатын барлық шарттардың және кез келген түрдегі басқа да барлық жеке құжаттардың жарамсыз деп саналатынымен келіседі.

Жоғарыда айтылғандай, заң актілерінде көзделген жағдайлар мен тәртіптен басқа ешкімнің құқық қабілеттілігі мен әрекетке қабілеттілігі шектелмейді. Мәмілелер жасасу, шарттарға қол қою және басқа да азаматтық-құқықтық қатынастар кезінде әркімнің қол қоюға және дауыс беруге құқығы бар.

Әркім бұзылған немесе даулы құқықтарын, бостандықтарын немесе заңды мүдделерін қорғау үшін сотқа жүгінуге құқылы (Қазақстан Республикасының Азаматтық процестік кодексінің 8-бабының 1-тармағы).

Заңда жынысына байланысты сотқа талап қоюға шектеулер жоқ, яғни әйел ерлермен тең құқылы. Қазақстан Республикасының Азаматтық процессуалдық кодексінде, Қазақстан Республикасының Қылмыстық процессуалдық кодексінде, Қазақстан Республикасының Әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодексінде процеске қатысушылардың құқықтық жағдайын реттейтін нормалар көзделген. Белгілі бір жынысқа жататынына байланысты айғақтардың салмағына әсер ететін қандай да бір ережелер көзделмеген.

4. Қатысушы мемлекеттер адамдардың тұратын орнын және тұрғылықты жерін таңдау еркіндігіне, жүріп-тұруына заңнамаларда ерлер мен әйелдерге бірдей құқық береді.

Қазақстан Республикасы Конституциясының 21-бабына сәйкес Қазақстан Республикасының аумағында заңды түрде жүрген әрбір адам, заңда көрсетілгеннен басқа реттерде, оның аумағында еркін жүріп-тұруға және тұрғылықты мекенді өз қалауынша таңдап алуға құқығы бар. Әркімнің Қазақстан Республикасынан тыс жерлерге кетуіне құқығы бар. Қазақстан Республикасы азаматтарының Қазақстан Республикасына кедергісіз қайтып оралуына құқығы бар.

СИДО комитетінің қорытынды ескертулерінің 48 а) тармағына қатысты: 2023 жылғы 1 шілдеде күшіне енген Қазақстан Республикасының Әлеуметтік кодексіне сәйкес мүмкіндігі шектеулі әйелдерге мемлекет арнаулы әлеуметтік қызметтерді көрсетеді.

Мүгедектігі бар тұлғалар оның ішінде мүгедектігі бар әйелдер оңалту және оңалтудың жеке бағдарламасы негізінде техникалық құралдармен және оңалту қызметтерімен қамтамасыз етіледі.

СИДО комитетінің қорытынды ескертулерінің 48 b) тармағына қатысты: Қазақстан Адам құқықтарының жалпыға бірдей декларациясында бекітілген халықаралық нормалар мен қағидаттарға сәйкес адам құқықтары мен негізгі бостандықтарын қамтамасыз етуді жақтайды.

Қазақстан Республикасының Конституциясында "азаматтың адамның құқықтары мен бостандықтарын жүзеге асыруы басқа адамдардың құқықтары мен бостандықтарын бұзбауға, сондай-ақ конституциялық құрылыс пен қоғамдық имандылыққа нұқсан келтірмеуге тиіс" деп нақты көрсетілген.

Сондықтан Қазақстан конституциялық қағидаттар мен кепілдіктерді қатаң сақтай отырып, адам құқықтарын қорғау және қазақстандық қоғамның әрбір азаматының жеке қауіпсіздігін қамтамасыз ету саясатын мақсатты түрде жүзеге асыруда.

СИДО Комитетінің қорытынды ескертулерінің 48 c) тармағына қатысты: ағымдағы жылдың 1 маусымындағы жағдай бойынша елімізде 327 адам босқын мәртебесіне ие. Баспана іздеушілер мәртебесінде 642 адам бар.

"Босқындар туралы" Қазақстан Республикасының Заңымен пана іздеушілер мен босқындардың жынысына қарамастан Қазақстан Республикасының аумағындағы құқықтық жағдайы айқындалады.

Босқындар Қазақстан Республикасының азаматтарымен тең негізде (ТМККБК толық пакеті), оның ішінде басқаларға қауіп төндіретін аурулар кезінде уәкілетті орган айқындайтын тізбе бойынша және көлемде тегін медициналық көмектің кепілдік берілген көлемін алуға құқылы ("Халық денсаулығы және денсаулық сақтау жүйесі туралы" Қазақстан Республикасы Кодексінің 83-бабы).

Сондай-ақ бұл адамдар сақтандыру төлемі болған жағдайда Қазақстан Республикасының азаматтарымен бірдей міндетті әлеуметтік медициналық сақтандыру және ерікті медициналық сақтандыру жүйесі шеңберінде медициналық көмек алуға құқылы.

Қазақстан Республикасында уақытша тұратын азаматтығы жоқ адамдарға, баспана іздеушілерге шұғыл және жоспарлы медициналық көмек ақылы негізде, ЕМС, қайырымдылық ұйымдары есебінен немесе халықты әлеуметтік қорғау мекемелері (бейімдеу орталықтары) арқылы көрсетіледі.

"Босқындар туралы" Қазақстан Республикасының Заңына сәйкес баспана іздеушілер де жұмыс істеу немесе кәсіпкерлікпен айналысу бостандығына құқылы (8-бап).

Босқындардың әлеуметтік қамсыздандыру шараларына қолжетімділігі туралы Қазақстан Республикасының 2023 – 2027 жылдарға арналған көші-қон саясаты тұжырымдамасын іске асыру жөніндегі іс-шаралар жоспарының 30-тармағында 1951 жылғы Конвенцияның ережелерін имплементациялау мақсатында НҚА-ға өзгерістер енгізу бойынша жұмыстар жүргізілуде.

Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2010 жылғы 9 наурыздағы № 183 қаулысында босқын мәртебесін беру, ұзарту, айыру және тоқтату ережелері қабылданды.

Осы Қағидалар "Босқындар туралы" Қазақстан Республикасының Заңына сәйкес әзірленген және пана іздеушілердің жынысына қарамастан босқын мәртебесін беру, ұзарту, айыру және тоқтату тәртібін айқындайды.

Сондай-ақ Қазақстан Республикасы Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрінің 2022 жылғы 7 сәуірдегі № 118 бұйрығымен босқын мәртебесін беру туралы өтінішті тіркеу және қарау қағидалары бекітілді.

Осы ережелерге сәйкес әңгімелесу оқшауланған бөлмеде бөгде адамдарды кіргізбей өткізіледі. Егер пана іздеуші қазақ немесе орыс тілдерін білмесе, ал әңгімелесуді жүргізетін Қазақстан Республикасы Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігінің жауапты қызметкері өтініш берушінің тілін білмесе, аудармашы шақырылады.

Кәмелетке толмағандармен әңгімелесу олардың заңды өкілдерінің қатысуымен жүргізіледі.

Қудалау құрбаны болу қорқынышы жыныстық зорлық-зомбылық, азаптау, гендерлік немесе құпия қарым-қатынас атмосферасын құруды талап ететін өзге де себептермен қорқытумен немесе фактілерімен байланысты пана іздеушілермен әңгімелесуді өтініш берушімен бір жыныстағы адамдар жүргізеді.

Қазақстан Республикасының 2023 – 2027 жылдарға арналған көші-қон саясатының тұжырымдамасын іске асыру жөніндегі іс-шаралар жоспарының 30-тармағында 1951 жылғы Конвенцияның ережелерімен ұлттық заңнаманы имплементациялау бойынша ұсыныстар дайындау және мақұлданған ұсыныстарды ескере отырып, НҚА-ға түзетулер енгізу көзделген (тұрақты әлеуметтік және экономикалық дамуға және олардың толық өнімді жұмысқа орналасуына қол жеткізу үшін Қазақстан Республикасының аумағындағы босқындардың, пана іздегендердің және азаматтығы жоқ адамдардың Қазақстан аумағында болу кезеңінде азаматтармен және тұрақты тұратын шетелдіктермен тең негізде медициналық көмекке, жұмысқа орналасуға, білім алуға және әлеуметтік көмекке қол жеткізуді қамтамасыз ету бөлігінде).

16-бап. Некедегі теңдік және отбасылық құқық

1. Қатысушы мемлекеттер әйелдерге қатысты кемсітушілікті, некелесу және отбасылық қатынастарға қатысты барлық мәселелерді жою үшін барлық тиісті шараларды қабылдайды, атап айтқанда ерлер мен әйелдердің теңдігі негізінде қамтамасыз етеді:

а) некеге тұруға тең құқықтар.

"Неке (ерлі-зайыптылық) және отбасы туралы" Қазақстан Республикасының Кодексімен (бұдан әрі – Неке туралы кодекс) некеге отыру (ерлі-зайыпты болу) кезінде және отбасылық қатынастарда шығу тегi, әлеуметтiк, лауазымдық және мүлiктiк жағдайы, нәсiлі, ұлты, тiлі немесе діни көзқарасы немесе кез келген өзге де мән-жайлар бойынша азаматтардың құқықтарын шектеудің кез келген нысандарына тыйым салынады.

2023 жылдың 6 айында 53835 неке туралы акт тіркелген. 2022 жылы ресми тіркелген некелердің саны 128359; 2021 жылы – 140256; 2020 жылы – 128839.

b) жарын еркін таңдауға және некеге өзінің еркін және толық келісімімен тұруға тең құқықтары.

Неке туралы кодекстің 9-бабына сәйкес неке қию үшін некеге отыратын еркек пен әйелдің ерікті әрі толық келісімі және олардың неке жасына толуы қажет.

Неке туралы кодекстің 2-бабына сәйкес тек мемлекеттік органдар қиған неке ғана танылады. Діни жоралар мен рәсімдер бойынша қиылған неке тіркеуші органдарда тіркелген некеге теңестірілмейді және тиісті құқықтық салдарлар тудырмайды. Еркек пен әйелдің, сондай-ақ бір жыныстағы адамдардың шын мәнінде бірге тұруы неке деп танылмайды. Сонымен қатар Қазақстан Республикасының заңнамасында мүгедектігі бар әйелдердің некеге тұруына және балаларына қамқоршылық жасауға тыйым салынбайды.

Неке туралы кодекстің 222-бабына сәйкес егер неке қию туралы өтініш берген кезде некеге отыратын адамдардың екеуінің тіркеуші органда, Қазақстан Республикасының шет елдегі мекемесінде болуы мүмкін болмаса немесе оған қатысуы тым қиын болса (бір-бірінен алыста тұруы, ауыр науқастануы, жүріп-тұру қиындығына байланысты мүгедектігі, әскери қызмет өткеруі және басқалары), белгіленген нысан бойынша толтырылған және некеге отыратын адамдардың екеуі қол қойған неке қию туралы өтінішті олардың біреуі бере алады.

Келмеген адамның қолтаңбасын тіркеуші органның бастығы,
Қазақстан Республикасының шет елдегі мекемесінің қызметкері куәландырып, азаматтың тұрған жеріндегі тіркеуші органның, Қазақстан Республикасының шет елдегі мекемесінің мөрімен бекемделуі, нотариус немесе Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес нотариаттық әрекеттер жасау құқығы берілген өзге де лауазымды адам, сондай-ақ жоғарыда аталған бапта көрсетілген тәртіппен куәландыруы мүмкін.

Неке туралы кодекстің 10-бабына сәйкес неке жасы еркектер мен әйелдер үшін 18 жас болып белгіленеді және ортақ бала туған кезде неке жасы екі жылдан аспайтын мерзімге төмендетіледі. Неке жасын төмендетуге тек қана некеге отырушылардың келісімімен жол беріледі. Неке жасына толмаған адамдар арасындағы немесе неке жасына толған адам мен неке жасына толмаған адам арасындағы некеге неке жасына толмаған адамдардың ата-аналарының не қамқоршыларының жазбаша келісімімен ғана рұқсат беріледі.

c) некеде тұрған кезеңде және оны бұзған кезде бірдей құқықтар мен міндеттер.

Неке туралы кодекстің 30-бабына сәйкес ерлі-зайыптылар тең құқықтар пайдаланады және тең міндеттер атқарады. Ерлі-зайыптылар ана болу, әке болу, балаларды тәрбиелеу, оларға білім беру, ерлі-зайыптылардың тұратын жерлері мәселелерін және отбасы өмірінің басқа да мәселелерін бірлесіп шешеді.

Ерлі-зайыптылар арасында некенің тоқтатылуы ата-аналар мен осы некеде туған немесе асырап алынған балалар арасындағы құқықтық қатынастарды үзбейді және тоқтатпайды.

Неке туралы кодекстің 16-бабына сәйкес неке ерлі-зайыптылардың біреуінің немесе екеуінің өтініші бойынша оны бұзу жолымен, сондай-ақ сот әрекетке қабілетсіз деп таныған жұбайының қорғаншысының өтініші бойынша тоқтатылуы мүмкін. Некені (ерлі-зайыптылықты) зайыбының жүктілігі кезеңінде және бала туғаннан кейінгі бір жыл ішінде оның келісімінсіз бұзуға болмайды.

Неке туралы кодекстің 17-бабына сәйкес кәмелетке толмаған ортақ балалары жоқ ерлі-зайыптылардың некені бұзуға өзара келісімі кезінде және бір-біріне мүліктік және өзге де талаптары болмаған кезде тіркеуші органдарда неке бұзылатын болады.

Неке сот тәртібімен бұзылған кезде ерлі-зайыптылар кәмелетке толмаған балаларының кіммен тұратындығы туралы, балаларды және (немесе) еңбекке қабілетсіз мұқтаж жұбайын күтіп бағуға қаражат төлеу тәртібі, осы қаражаттың мөлшері туралы не ерлі-зайыптылардың ортақ мүлкін бөлу туралы, ата-ананың баламен қарым-қатынас жасау тәртібін айқындау туралы келісімді соттың қарауына ұсына алады. Сот шешімінде ерлі-зайыптылардың некені бұзғаннан кейінгі тектері көрсетіледі.

Некені бұзған кезде ерлі-зайыптылар арасындағы мүліктік дауларға қатысты өтініштердің саны (қалада немесе ауылдық жерде тұру белгісі бойынша және өтініш берушілердің жынысы бойынша бөлінген):

мүлікті бөлу туралы талап-арыздар:

2022 жылы – 2445 іс аяқталды, оның ішінде шешім шығарылғаны – 934 (714 немесе 76,4%-ы қанағаттандырылды), әйелдердің талаптары бойынша – 1693 іс.

2023 жылдың 7 айында – 1308 іс аяқталды, оның ішінде шешім шығарылғаны – 526 (411 немесе 78,1%-ы қанағаттандырылды), әйелдердің талаптары бойынша – 904 іс.

Тұрмыстық зорлық-зомбылық жағдайларында әйелдерге (олардың жұбайларына қатысты) берілген тыйым салу ордерлерінің саны:

2022 жылы – 506 іс бойынша тұрмыстық зорлық-зомбылық жасаған адамға жеке тұрғын үйде тұруға немесе жәбірленушінің еркіне қарсы іздестіруге, қудалауға тыйым салынады (2023 жылғы 7 айда – 226).

d) балаларына қатысты мәселелерде отбасылық жағдайына қарамастан ерлер мен әйелдердің ата-ана ретінде тең құқықтары мен міндеттері; барлық жағдайда да балалардың мүддесі жоғары тұрады.

Неке туралы кодекстің 68-бабына сәйкес ата-аналардың өз балаларына қатысты тең құқықтары және тең мiндеттерi (ата-ана құқықтары) болады. Ата-ана құқықтары балалары он сегiз жасқа (кәмелетке) толғанда, сондай-ақ кәмелетке толмаған балалары некеге отырған кезде тоқтатылады. Неке туралы кодекстің 70-бабына сәйкес ата-аналардың барлық өзге адамдар алдында баласын тәрбиелеуге басым құқығы бар. Ата-аналар өз баласының денсаулығына қамқорлық жасауға мiндеттi. Бала тәрбиелеушi ата-аналар оның дене бітімі, психикалық, адамгершілік жағынан және рухани дамуына қажеттi өмiр сүру жағдайларын қамтамасыз ету үшін жауаптылықта болады.

Неке туралы кодекстің 138-бабына сәйкес ата-аналар өздерінің кәмелетке толмаған балаларын күтіп-бағуға міндетті. Кәмелетке толмаған балаларды күтіп-бағудың тәртібі мен нысанын ата-аналар дербес айқындайды. Егер ата-аналар өздерінің кәмелетке толмаған балаларына, сондай-ақ жалпы орта, техникалық және кәсiптiк, орта бiлiмнен кейiнгi бiлiм беру жүйесінде, күндізгі оқу нысаны бойынша жоғары бiлiм беру жүйесiнде оқитын жиырма бір жасқа дейінгі кәмелетке толған балаларына күтіп-бағу қаражатын ерікті түрде бермеген жағдайда, бұл қаражат олардан сот тәртібімен өндіріп алынады.

Неке туралы кодекстің 147-бабына сәйкес ерлі-зайыптылар бірін-бірі материалдық жағынан қолдауға міндетті.

Ата-аналар өз балаларының заңды өкілдері болып табылады және кез келген жеке және заңды тұлғалармен, соның ішінде соттармен қарым-қатынаста олардың құқықтары мен мүдделерін арнайы өкілеттіктерсіз қорғайды.

Неке туралы кодекстің 66-бабына сәйкес баланың өзі алған кіріске, өзi сыйға немесе мұрагерлiк тәртiппен алған мүлiкке, сондай-ақ оның өз қаражатына алынған басқа да кез келген мүлiкке меншiк құқығы бар. Заңда жылжымалы және жылжымайтын мүлікке қатысты гендерлік ерекшелігіне қарамастан қыздар мен ұлдарға тең мұрагерлік құқықтар көзделген.

2023 жылдың 6 айында 189515 туу туралы акт тіркелген. 2022 жылы ресми тіркелген туылғандар саны – 403893; 2021 жылы – 446491; 2020 жылы – 426824 құрады.

е) балалардың саны және олардың арасы неше жас болатыны туралы мәселені еркін және жауапкершілікпен шешуге тең құқығы және оларға осы құқықты жүзеге асыруға мүмкіндік беретін ақпаратқа, білімге, сондай-ақ қаражатқа қолжетімділікке ие болуға тең құқықтары.

Қазақстан Республикасы азаматтарының және отбасының ұрпақты болу құқықтарын қорғау саласындағы құқықтары Денсаулық туралы кодекспен реттеледі. Денсаулық туралы кодекстің 79-бабына сәйкес Қазақстан Республикасының азаматтары репродуктивтілікті еркін таңдауға және балалардың санына және олардың некеде немесе некеден тыс туу уақытына, ана мен баланың денсаулығын сақтау үшін қажетті туу арасындағы аралыққа қатысты шешімді еркін қабылдауға құқылы.

f) балаларға қамқоршы, қорғаншы, сеніп тапсырушы және асырап алушы болуға немесе олар ұлттық заңнамада көзделгенде ұқсас функцияларды жүзеге асыруға бірдей құқықтар мен міндеттер, барлық жағдайда балалардың мүдделері басым болады.

Неке туралы кодекстің 122-бабына сәйкес аталған бапта көрсетілген адамдарды қоспағанда, гендерлік ерекшелігіне қарамастан, кәмелетке толған адамдар ғана қорғаншы немесе қамқоршы бола алады. Қамқоршылық, қорғаншылық және бала асырап алу мәселелерінде әйелдер ер адамдармен тең құқықтарға ие.

Қамқоршы немесе қорғаншы оның келісімімен ғана тағайындалуы мүмкін. Балаға қорғаншы немесе қамқоршы тағайындау кезінде қорғаншының немесе қамқоршының адамгершілік және өзге де жеке қасиеттері, оның қорғаншы немесе қамқоршы міндеттерін орындау қабілеті, қорғаншы немесе қамқоршы мен бала арасындағы қарым-қатынас, қамқоршының немесе қорғаншының отбасы мүшелерінің балаға қатынасы, сондай-ақ егер бұл мүмкін болса, баланың өз қалауы ескеріледі. Егер кәмелетке толмаған адамға қамқоршы немесе қорғаншы болып тағайындалатын адам некеде болса, оның жұбайының міндетті келісімі талап етіледі. Қамқоршылар немесе қорғаншылар өз қамқорлығындағы адамдардың құқықтары мен мүдделерін кез келген адамдармен, соның ішінде сотта, өкілеттіктерін арнайы растаусыз қорғайды.

Күйеуінің қайтыс болуы балалардың анасының ата-аналық құқығын шектеуге әкелмейді. Әйел өз балаларын қамқорлығына алу құқығын некеге тұрған кезде де, оны бұзған кезде де жоғалтпайды. Әйелдің қолданыстағы заңнамаға сәйкес тұрмысқа шығуы оның ата-ана құқықтарына әсер етпейді.

g) әйелі мен күйеуінің бірдей жеке құқығы, оның ішінде тегін, мамандығы мен кәсібін таңдау құқығы.

Неке туралы кодекстің 30-бабына сәйкес ерлі-зайыптылардың әрқайсысы қызмет түрін, кәсібін және діни сенімін таңдауға ерікті. Ерлі-зайыптылар ана болу, әке болу, балаларды тәрбиелеу, оларға білім беру, ерлі-зайыптылардың тұратын жерлері мәселелерін және отбасы өмірінің басқа да мәселелерін бірлесіп шешеді.

Қазақстан Республикасының Конституциясына сәйкес әркімнің еңбек бостандығына, қызмет пен кәсіп түрін еркін таңдауға құқығы бар. Мәжбүрлі еңбекке тек сот үкімі бойынша не төтенше немесе соғыс жағдайында ғана жол беріледі. Әркімнің қауіпсіздік пен гигиена талаптарына сәйкес келетін еңбек жағдайларына, қандай да бір кемсітусіз еңбегі үшін сыйақыға, сондай-ақ жұмыссыздықтан әлеуметтік қорғауға құқығы бар.

Неке туралы кодекстің 31-бабына сәйкес неке қию кезiнде ерлi-зайыптылар өз тiлектерi бойынша ортақ тегі ретiнде өздерiнiң бiреуiнiң тегiн таңдайды не ерлi-зайыптылардың әрқайсысы өзiнiң некеге дейiнгi тегiн сақтап қалады, не біреуі (екеуі де) өз тегiне екiншi жұбайдың тегiн қосып алады. Егер ерлi-зайыптылардың бiреуiнiң болса да некеге тұрғанға дейiнгi тегi қосарлас болса, олардың тектерін қосуға жол берiлмейдi.

ҚР ЕК-нің 100-бабының 1-тармағының 1) тармақшасына сәйкес жұмыс беруші жұмыскерге ата-анасының таңдауы бойынша – баланың анасына не әкесіне бала үш жасқа толғанға дейін оның күтіміне байланысты жалақы сақталмайтын демалыс беруге міндетті.

h) ерлі-зайыптылардың мүлікті тегін және ақылы иеленуге, алуға, меңгеруге, қолдануға және басқаруға тең құқығы.

Неке туралы кодекстің 32-бабына сәйкес егер неке шартында өзгеше белгiленбесе, ерлi-зайыптылардың бiрлескен ортақ меншiгiнiң режимi олардың мүлкiнiң заңды режимi болып табылады. Ерлi-зайыптылар некеде тұрған (ерлі-зайыпты болған) кезінде жинаған мүлiк олардың бiрлескен ортақ меншiгi болып табылады.

Тұрғын үй жағдайларын жақсарту және (немесе) емделуге ақы төлеу мақсатында бірыңғай жинақтаушы зейнетақы қорынан төленетін біржолғы зейнетақы төлемдерін қоспағанда, ерлi-зайыптылардың некеде тұрған (ерлі-зайыпты болған) кезінде жинаған мүлкiне ерлi-зайыптылардың әрқайсысының еңбек қызметiнен, кәсiпкерлiк қызметтен және зияткерлiк қызмет нәтижелерiнен түскен кіріс сомалары, ерлi-зайыптылардың ортақ мүлкiнен және ерлi-зайыптылардың әрқайсысының бөлек мүлкiнен алынған кіріс сомалары, олар алған зейнетақылар, жәрдемақылар, зейнетақы жинақтары, сондай-ақ арнаулы нысаналы мақсаты жоқ өзге де ақшалай төлемдер (материалдық көмек сомалары, мертігу не денсаулығының өзге де зақымдануы салдарынан еңбек қабiлетiнен айрылуына байланысты нұқсанды өтеуге төленген сомалар және басқалары) жатады. Ерлi-зайыптылардың ортақ кіріс сомалары есебiнен сатып алынған жылжымалы және жылжымайтын мүлiк, бағалы қағаздар, пайлар, салымдар, кредиттік ұйымдарға немесе өзге де ұйымдарға салынған, жарғылық капиталдағы үлестер және ол отбасында кімнің атына сатып алынғанына не ақша қаражатын ерлi-зайыптылардың қайсысы салғанына қарамастан, ерлi-зайыптылар некеде тұрған (ерлі-зайыпты болған) кезеңінде жинаған басқа да кез келген мүлiк, соның ішінде тұрғын үй жағдайларын жақсарту мақсатында бірыңғай жинақтаушы зейнетақы қорынан төленетін біржолғы зейнетақы төлемдері есебінен сатып алынған мүлік ерлi-зайыптылардың ортақ мүлкi болып табылады.

Ерлi-зайыптылардың ортақ мүлкіне құқық некеде тұрған (ерлі-зайыпты болған) кезеңінде үй шаруашылығын жүргiзудi, балаларды күтіп-бағуды жүзеге асырған немесе басқа да дәлелдi себептермен жеке табысы болмаған жұбайға да тиесiлi болады.

Ерлi-зайыптылардың ортақ мүлкiн иелену, пайдалану және оған билiк ету ерлi-зайыптылардың екіжақты келiсiмi бойынша жүзеге асырылады.

2. Баланы некелестірудің және некелесуінің заңды күші жоқ және неке жасының ең кіші жасын айқындау және некелесуді азаматтық хал актісінде міндетті тіркеу мақсатында қажетті барлық шаралар, оның ішінде заңнамалық шаралар қабылдау.

Жоғарыда айтылғандай, Неке туралы кодексте ерлер мен әйелдердің неке жасы 18 жас болып белгіленген және зайыптылардың жүктілігі мен ортақ баланың туылуы кезінде екі жылдан аспайтын мерзімге төмендетілуі мүмкін.

Неке жасын төмендетуге некеге тұрған адамдардың келісімімен ғана жол беріледі. Неке жасына толмаған адамдардың немесе неке жасына толған адамның неке жасына толмаған адамның неке жасына толмаған адамдардың ата-аналарының не қамқоршыларының жазбаша келісімімен ғана некеге тұруға рұқсат етіледі.

Сонымен қатар Қазақстан Республикасының заңнамасында балаларды некелестіру көзделмеген. Бүгінгі таңда балаларды некелестіру жағдайлары тіркелген жоқ.

Бұдан басқа, Қазақстан мұсылмандары діни басқармасы (бұдан әрі – ҚМДБ) неке қию туралы куәлікті азаматтық хал актілерін тіркеу бөлімінен ресми құжат ұсынылғаннан кейін ғана береді.

Сондай-ақ ҚМДБ діни қызметкерлері отбасы құндылықтары, жастарды рухани-адамгершілікке тәрбиелеу мәселелері бойынша келушілер арасында түсіндіру жұмыстарын тұрақты негізде жүргізеді.

СИДО комитетінің қорытынды ескертулерінің b) және c) тармақтарына қатысты: мәжбүрлі неке қию және қалыңдықтарды алып қашу жағдайларында адамның жауапкершілігі ҚК-нің 125-бабы (Адамды ұрлау) бойынша регламенттеледі.

Балалар және/немесе мәжбүрлі неке қию және қалыңдықтарды алып қашу жағдайларын анықтау тетіктерін құру мәселелері (қылмыстық сот ісін жүргізу шеңберінде) ведомствоаралық жұмыс топтарының және басқа да диалог алаңдары шеңберінде талқыланды.

Статистикалық мәліметтерге сәйкес 2022 жылы ҚК-нің 125-бабы (Адамды ұрлау) бойынша соттарға 21 адамға қатысты 10 іс келіп түсті (2021 жылы – 54 адамға қатысты 24 іс, 2020 жылы – 30 адамға қатысты 15 іс), оның ішінде – 13 іс үкім шығарумен қаралды (2021 жылы – 15 іс, 2020 жылы – 11 іс).

2022 жылы 30 адам сотталды (2021 жылы 34 адам, 2020 жылы 41 адам), оның ішінде 24 адам бас бостандығынан айыруға (2021 жылы – 26 адам, 8 адам шартты түрде сотталды; 2020 жылы – 33 адам, 3 – шартты түрде, 5 – бас бостандығын шектеуге), қалғандары жазадан босатылды.

Сот істі дұрыс шешу үшін қажетті және жеткілікті мән-жайларды жан-жақты, толық және объективті зерттеу үшін заңда көзделген барлық шараларды қабылдайды.

"Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне Мемлекет басшысының 2020 жылғы 1 қыркүйектегі "Жаңа жағдайдағы Қазақстан: іс-қимыл кезеңі" атты Қазақстан халқына Жолдауының жекелеген ережелерін іске асыру мәселесі бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы" 2020 жылғы 30 желтоқсандағы Қазақстан Республикасының Заңымен кәмелетке толмағандардың жыныстық тиіспеушілігіне қарсы қылмыстар, яғни 122-бапта көзделген әрекеттер (Он алты жасқа толмаған адаммен жыныстық қатынас немесе жыныстық сипаттағы өзге де әрекеттер) үшін жазалар қатаңдатылды.

Қорытынды

Қазақстанда Конвенцияны іске асыру бойынша нақты шаралар қабылдануда.

2022 жылы 2030 жылға дейінгі отбасылық және гендерлік саясат тұжырымдамасы өзектілендірілді. Тұжырымдама мен оны іске асыру жөніндегі іс-қимыл жоспарында гендерлік саясаттың ұзақ мерзімді және қысқа мерзімді көрсеткіштері көзделген.

"Қазақстанның әйелдері мен еркектері" атты жыл сайынғы статистикалық жинақ шығарылады.

Гендерлік саясат саласындағы негізгі заңнамалық акт "Ерлер мен әйелдердің тең құқықтары мен тең мүмкіндіктерінің мемлекеттік кепілдіктері туралы" Қазақстан Республикасының 2009 жылы қабылданған Заңы болып табылады.

Мыналар: әйелдер мен балаларға қатысты зорлық-зомбылық қылмыстары үшін жазалар қатаңдатылған "Мемлекет басшысының 2020 жылғы 1 қыркүйектегі "Жаңа жағдайдағы Қазақстан: іс-қимыл кезеңі" Қазақстан халқына Жолдауының жекелеген ережелерін іске асыру мәселесі бойынша Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы" Қазақстан Республикасының Заңы (2020 ж.), әйелдердің еңбегі шектелетін жұмыстардың тізімін алып тастау бойынша Қазақстан Республикасының Еңбек кодексіне енгізілген өзгерістер (2021 ж.), партиялық тізімдер депутаттық мандаттарды бөлу кезінде мүгедек адамдардың, әйелдер мен жастардың өкілдігінің кемінде 30 % ескере отырып қалыптастыру жөніндегі "Қазақстан Республикасындағы сайлау туралы" Қазақстан Республикасының Заңына енгізілген түзетулер (2022 ж.), отбасы-тұрмыстық саладағы құқық бұзушылықтар үшін жауапкершілікті күшейту енгізілген "Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне қылмыстық сот ісін жүргізу саласындағы адам құқықтары, жазаны орындау, сондай-ақ азаптау мен басқа да қатыгез, адамгершілікке жатпайтын немесе қадір-қасиетті қорлайтын қарым-қатынас түрлерінің алдын алу мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы" Қазақстан Республикасының Заңы (2023 ж.), әлеуметтік қызмет көрсету жүйесін толық жаңғырту, арнаулы әлеуметтік қызметтердің қолжетімділігін арттыру көзделіп отырған Қазақстан Республиканың Әлеуметтік кодексі (2023 ж.), халықтың, оның ішінде әйелдердің өмірін жақсартуға бағытталған денсаулық сақтау, білім беру, жұмыспен қамту саласындағы басқа да құқықтық актілер қабылданды.

Сондай-ақ 2023 жылы "Адам құқықтары жөніндегі уәкіл туралы", "Прокуратура туралы", "Конституциялық Сот туралы" Қазақстан Республикасының Конституциялық Заңдары күшіне енді, олар азаматтар үшін бұзылған құқықтарды қалпына келтіру және осындай бұзушылықтардың алдын алу бойынша жаңа мүмкіндіктерді айқындайды.

Қазақстанның 2050 жылға дейінгі даму стратегиясы жыныстық белгілері бойынша кемсітушілікке жол бермеуге және гендерлік тең құқықты және ерлермен қатар әйелдердің тең мүмкіндіктерін қамтамасыз етуге ерекше назар аударды.

Қазақстан Республикасының Президенті Қ.К. Тоқаевтың бастамасы бойынша мемлекеттің халықпен тиімді қарым-қатынасын қамтамасыз ету, азаматтардың мемлекеттік басқару процестеріне тартылу деңгейін арттыру мақсатында "Халық үніне құлақ асатын мемлекет" тұжырымдамасы іске асырылуда.

Есепті кезеңде мектепке дейінгі, орта, техникалық және кәсіптік білім беруді дамытудың 2023 – 2029 жылдарға арналған, Қазақстан Республикасында жоғары білім мен ғылымды дамытудың 2023 – 2029 жылдарға арналған, Денсаулық сақтауды 2026 жылға дейін дамытудың, Қазақстан Республикасының 2030 жылға дейінгі құқықтық саясатының, Азаматтық қоғамды дамытудың, Қазақстан Республикасының 2023 – 2027 жылдарға арналған көші-қон саясатының салаларында, Қазақстан Республикасында жергілікті өзін-өзі басқаруды дамытудың 2025 жылға дейінгі тұжырымдамалар, 2021 – 2025 жылдарға арналған "Қолайлы мектеп", "Әрбір азамат үшін сапалы және қолжетімді денсаулық сақтау", "Ауылдық денсаулық сақтауды жаңғырту", 2021 – 2025 жылдарға арналған кәсіпкерлікті дамыту жөніндегі, байланыс саласындағы 2023 – 2027 жылдарға арналған "Қолжетімді Интернет" және басқа да ұлттық жобалары қабылданды және іске асырылуда.

Жалпы ұлттық заңнама ерлер мен әйелдердің нақты әлеуметтік теңдігіне қол жеткізуге ұмтылады.

Қазақстан Республикасы Президенті мен Үкіметінің ерекше назары әйелдер мен балаларға қатысты зорлық-зомбылық жасағаны үшін жазаны күшейтуге және қатаңдатуға, отбасылық-тұрмыстық зорлық-зомбылықтың алдын алуға бағытталған.

Отбасы институтын нығайту, ата-аналардың бала тәрбиесіндегі жауапкершілігін арттыру мақсатында жыл сайын "Мерейлі отбасы" ұлттық байқауы өткізіледі. 2023 жылы Қазақстан Республикасындағы мереке күндерінің тізбесі "Аналар күні" (мамырдың екінші жексенбісі) және "Әкелер күні" (маусымның үшінші жексенбісі) мерекелерімен толықтырылды.

Қабылданған шаралар Қазақстанға Біріккен Ұлттар Ұйымы, Экономикалық ынтымақтастық және даму ұйымы, Дүниежүзілік банк сияқты халықаралық ұйымдардың әйелдерге қатысты кемсітушіліктің жоқтығын мойындауына қол жеткізуге мүмкіндік берді. Қазақстан Үкіметі болашақта да Конвенцияның ережелерін орындау және СИДО жөніндегі комитеттің қорытынды ескертулерін жою жөнінде шаралар қабылдайтын болады.

Әйелдерге қатысты кемсітушіліктің барлық нысандарын жою туралы конвенцияның орындалуы туралы баяндамаға 1-қосымша

Қазақстан Республикасының жыныс бойынша халық саны

2023 жыл басына, мың адам

Жылдар	Барлық халық	оның ішінде		барлық халыққа шаққанда пайызбен		1000 әйелге шаққанда ерлер
		әйелдер	ерлер	әйелдер	ерлер
2011	16 440,5	8 515,5	7 925,0	51,8	48,2	931
2012	16 673,9	8 632,1	8 041,8	51,8	48,2	932
2013	16 910,2	8 751,3	8 158,9	51,8	48,2	932
2014	17 160,9	8 876,3	8 284,6	51,7	48,3	933
2015	17 415,7	9 002,6	8 413,1	51,7	48,3	935
2016	17 669,9	9 128,1	8 541,8	51,7	48,3	936
2017	17 918,2	9 249,7	8 668,5	51,6	48,4	937
2018	18 157,3	9 366,0	8 791,3	51,6	48,4	938
2019	18 395,6	9 482,4	8 913,2	51,5	48,5	939
2020	18 631,8	9 597,7	9 034,1	51,5	48,5	941
2021	18 879,6	9 719,2	9 160,4	51,5	48,5	942
2022	19 122,4	9 835,6	9 286,8	51,4	48,6	944
2023	19 766, 8	9 647, 7	10 119, 1	48,8	51,2	1048

2023 жылдың басына халықтың жас құрылымы

мың адам, %

	Барлығы		Қала		Ауыл
	ерлер	әйелдер	ерлер	әйелдер	ерлер	әйелдер
0 - 15	3 001 983	2 833 471	1 790 365	1 689 656	1 211 618	1 143 815
16 - 62(57)	6 028 354	6 224 431	3 642 602	3 997 930	2 385 752	2 226 501
63(58) +	617 364	1 061 204	381 348	707 401	236 016	353 803

Қазақстан Республикасы халқының туу кезінде күтілетін өмір сүру ұзақтығы

жылдар саны

	2015	2016	2017	2018	2019	2020	2021	2022
Барлық халық	71,97	72,41	72,95	73,15	73,18	71,37	70,23	74,44
Ерлер	67,49	67,99	68,72	68,84	68,82	67,09	66,33	70,26
Әйелдер	76,26	76,61	76,92	77,19	77,30	75,53	74,03	78,41

Ана өлім-жітімі

Жылдар	Қайтыс болған жүкті, босанатын және босанған адамдардың саны, адам	Тірі туған 100 000 адамға
2011	66	17,4
2012	52	13,5
2013	51	13,1
2014	47	11,7
2015	50	12,5
2016	51	12,7
2017	58	14,8
2018	56	13,9
2019	55	13,7
2020	156	36,5
2021	200	44,7

Бала өлім-жітімі коэффициенті

(1000 тірі туғанға шаққанда)

Жылдар	Өлім-жітім коэффициенті
	барлығы	қыздар	ұлдар
2011	14,91	16,68	13,03
2012	13,56	15,14	11,88
2013	11,39	12,66	10,03
2014	9,83	10,82	8,79
2015	9,41	10,46	8,30
2016	8,59	9,50	7,61
2017	7,93	8,74	7,06
2018	8,03	9,25	6,74
2019	8,37	9,37	7,30
2020	7,77	8,63	6,85
2021	8,44	9,01	7,78
2022	7,76	6,87	8,60

Халықтың сауаттылығы, %

	Барлық халық			қала халқы			ауыл халқы
	екі жыныс	ер	әйел	екі жыныс	ер	әйел	екі жыныс	ер	әйел
9-49 жас аралығында сауатты халық
1999*	99,9	99,9	99,9	99,9	99,9	99,9	99,8	99,8	99,9
2009*	99,8	99,8	99,8	99,9	99,8	99,9	99,7	99,7	99,8
15 және одан жоғары жастағы сауатты халық
1999*	99,5	99,8	99,3	99,5	99,8	99,5	99,3	99,7	99,0
2009*	99,7	99,8	99,7	99,8	99,9	99,8	99,6	99,7	99,5

*- ҚР Ұлттық санағының дерегі бойынша

Қазақстан Республикасындағы 2016 – 2022 жылдардағы еңбек нарығының негізгі индикаторлары

	2016	2017	2018	2019	2020	2021	2022
Барлық халық
Жұмыс күші	8 998,8	9 027,4	9 138,6	9 221,5	9 180,8	9 256,8	9 429,8
Халық санында жұмыс күшінің үлесі, %	70,0	69,7	70,0	70,1	69,2	69,3	68,7
Жұмыспен қамтылған халық	8553,4	8 585,2	8 695,0	8 780,8	8 732,0	8 807,1	8 971,5
Жұмыспен қамтылу деңгейі, %
Жұмыс күшінің саны	95,0	95,1	95,1	95,2	95,1	95,1	95,1
Жалдамалы жұмыскерлер	6342,8	6 485,9	6 612,5	6 681,6	6 686,7	6 710,2	6 847,3
Жұмыспен қамтылғандарға, %-бен	74,2	75,5	76,0	76,1	76,6	76,2	76,3
Өзін-өзі жұмыспен қамтығандар	2210,5	2 099,2	2 082,5	2 099,2	2 045,4	2 096,9	2 124,2
Жұмыспен қамтылғандарға, %-бен	25,8	24,5	24,0	23,9	23,4	23,8	23,7
Жұмыссыз халық	445,5	442,3	443,6	440,7	448,8	449,6	458,3
Жұмыссыздықдеңгейі, %	5,0	4,9	4,9	4,8	4,9	4,9	4,9
Әйелдер
Жұмыс күші	4354,5	4363,2	4461,9	4481,8	4451,7	4500,1	4548,5
Халық санында жұмыс күшінің үлесі, %	64,1	63,8	64,8	64,6	63,7	63,9	63,3
Жұмыспен қамтылған халық	4113,0	4126,3	4220,3	4245,4	4212,5	4252,2	4298,3
Жұмыспен қамтылу деңгейі %-бен
Жұмыс күшінің саны	94,5	94,6	94,6	94,7	94,6	94,5	94,5
Жалдамалы жұмыскерлер	3114,8	3154,4	3228,8	3238,6	3282,4	3296,1	3348,0
Өзін-өзі жұмыспен қамтығандар	998,2	971,9	991,5	1006,8	930,1	956,0	950,3
Жұмыссыз халық	241,6	237,0	241,6	236,3	239,2	248,0	250,2
Жұмыссыздық деңгейі, %	5,5	5,4	5,4	5,3	5,4	5,5	5,5

Жұмыссыздық деңгейі %

	2016	2017	2018	2019	2020	2021	2022
Жұмыссыздар - барлығы	5,0	4,9	4,9	4,8	4,9	4,9	4,9
соның ішінде:
ерлер	4,4	4,4	4,3	4,3	4,4	4,2	4,3
әйелдер	5,5	5,4	5,4	5,3	5,4	5,5	5,5
қала халқы	5,1	4,9	4,9	4,8	4,9	4,9	4,9
соның ішінде:
ерлер	4,6	4,6	4,6	4,5	4,7	4,3	4,5
әйелдер	5,6	5,2	5,3	5,1	5,2	5,5	5,4
ауыл халқы	4,8	4,9	4,8	4,7	4,8	4,8	4,8
соның ішінде:
ерлер	4,2	4,1	4,0	4,0	4,1	4,2	4,0
әйелдер	5,5	5,7	5,6	5,6	5,6	5,5	5,7

Жалдамалы жұмыскерлердің еңбегіне ақы төлеу

орташа жылдық

	2016	2017	2018	2019	2020	2021	2022
Жұмыскерлердің орташа айлық номиналды жалақысы:
теңге	142898	150827	162673	186815	213003	250311	309867
АҚШ доллары1)	418	463	472	488	498	588	672
Индекстер, алдыңғы жылға қатысты %-да
номиналды жалақы	113,4	105,5	107,9	114,8	114,0	117,5	123,8
нақты жалақы	98,9	98,3	101,7	109,1	106,8	108,8	107,6
Ең төменгі жалақы мөлшері, теңге	22859	24459	28284	42500	42500	42500	60000

¹⁾ҚР Ұлттық Банкінің орташа есептелген бағамы бойынша.

Экономикалық қызмет түрлері және жынысы бойынша 2021 жылғы орташа айлық номиналды жалақы

	Орташа айлық номиналды жалақы, мың теңге			Индекстер, алдыңғы жылға қатысты %-бен
	Барлығы	оның ішінде		номиналды жалақы			нақты жалақы
		ер	әйел	Барлығы	ер	әйел	Барлығы	ер	әйел
Барлығы	250,3	281,2	220,2	117,5	115,5	120,5	108,8	106,9	111,6
Ауыл, орман және балық шаруашылығы	150,7	161,7	123,5	115,8	116,0	115,4	107,2	107,4	106,9
Өнеркәсіп	327,1	352,6	253,6	114,6	114,4	115,1	106,1	105,9	106,6
Құрылыс	300,9	305,0	272,4	119,2	119,6	116,1	110,3	110,7	107,5
Көтерме және бөлшек сауда, автомобильдер мен мотоциклдерді жөндеу	217,8	241,1	195,2	116,9	117,0	117,8	108,3	108,3	109,1
Көлік және қоймаға жинау	292,1	309,4	239,3	115,5	115,4	115,1	106,9	106,9	106,6
Тұру және тамақтану бойынша қызметтер ұсыну	206,3	252,7	173,2	112,1	118,7	105,4	103,8	109,9	97,6
Ақпарат және байланыс	340,5	360,2	309,4	116,9	118,2	114,6	108,3	109,4	106,1
Қаржы және сақтандыру қызметі	465,6	605,9	383,1	120,2	121,6	118,4	111,3	112,6	109,6
Білім беру	205,2	200,8	206,6	124,1	123,0	124,5	114,9	113,9	115,3
Денсаулық сақтау және халыққа әлеуметтік қызмет	227,6	236,1	225,2	129,7	127,1	130,4	120,1	117,7	120,7
Өнер, ойын-сауық және демалыс	160,5	191,2	131,6	98,8	95,0	104,2	91,5	88,0	96,5

Әйелдерге қатысты кемсітушіліктің барлық нысандарын жою туралы конвенцияның орындалуы туралы баяндамаға 2-қосымша

Баяндамада көрсетілген Қазақстан Республикасының құқықтық актілерінің, стратегиялық және бағдарламалық құжаттарының тізбесі

1. 1995 жылғы 30 тамыздағы Қазақстан Республикасының Конституциясы.

2. "Қазақстан Республикасындағы сайлау туралы" 1995 жылғы 28 қыркүйектегі № 2464 Қазақстан Республикасының Конституциялық заңы.

3. "Қазақстан Республикасының Конституциялық Соты туралы" 2022 жылғы 5 қарашадағы № 153-VII ҚРЗ Қазақстан Республикасының Конституциялық заңы.

4. "Қазақстан Республикасындағы Адам құқықтары жөніндегі уәкіл туралы" 2022 жылғы 5 қарашадағы № 154-VII ҚРЗ Қазақстан Республикасының Конституциялық заңы.

5. "Прокуратура туралы" 2022 жылғы 5 қарашадағы № 155-VII ҚРЗ Қазақстан Республикасының Конституциялық заңы.

6. 1994 жылғы 27 желтоқсандағы № 268-ХIII Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексi.

7. 2003 жылғы 20 маусымдағы № 442 Қазақстан Республикасының Жер кодексі.

8. "Неке (ерлі-зайыптылық) және отбасы туралы" 2011 жылғы 26 желтоқсандағы № 518-ІV Қазақстан Республикасының Кодексі.

9. 2014 жылғы 3 шiлдедегі № 226-V ҚРЗ Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексi.

10. 2014 жылғы 4 шілдедегі № 231-V ҚРЗ Қазақстан Республикасының Қылмыстық-процестік кодексi.

11. 2014 жылғы 5 шілдедегі № 234-V ҚРЗ Қазақстан Республикасының Қылмыстық-атқару кодексі.

12. "Әкімшілік құқық бұзушылық туралы" 2014 жылғы 5 шілдедегі № 235-V ҚРЗ Қазақстан Республикасының Кодексі.

13. 2015 жылғы 31 қазандағы № 377-V ҚРЗ Қазақстан Республикасының Азаматтық процестік кодексі.

14. 2015 жылғы 23 қарашадағы № 414-V ҚРЗ Қазақстан Республикасының Еңбек кодексі.

15. "Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы (Салық Кодексі)" 2017 жылғы 25 желтоқсандағы № 120-VІ ҚРЗ Қазақстан Республикасының Кодексі.

16. 2020 жылғы 29 маусымдағы № 350-VI ҚРЗ Қазақстан Республикасының Әкімшілік рәсімдік-процестік кодексі.

17. "Халық денсаулығы және денсаулық сақтау жүйесі туралы" 2020 жылғы 7 шiлдедегi № 360-VI ҚРЗ Қазақстан Республикасының Кодексі.

18. 2023 жылғы 20 сәуірдегі № 224-VII ҚРЗ Қазақстан Республикасының Әлеуметтік кодексі.

19. Азаптауларға және басқа да қатыгез, адамгершiлiкке жатпайтын және ар-намысты қорлайтын iс-әрекеттер мен жазалау түрлерiне қарсы конвенция, Қазақстан Қазақстан Республикасының 1998 жылғы 29 маусымдағы № 247 Заңымен қосылған.

20. Тұрмыстағы әйелдердің азаматтығы туралы конвенция, Қазақстан Қазақстан Республикасының 1999 жылғы 30 желтоқсан № 19-II Заңымен қосылған.

21. Әйелдерге қатысты кемсітушіліктің барлық түрлерін жою туралы конвенцияның факультативтік хаттамасы, Қазақстан Республикасының 2001 жылғы 4 шілде № 220-II Заңымен ратификацияланған.

22. "Қазақстан Республикасының азаматтығы туралы" 1991 жылғы 20 желтоқсандағы № 1017-XII Қазақстан Республикасының Заңы.

23. "Тұрғын үй қатынастары туралы" 1997 жылғы 16 сәуiрдегi № 94 Қазақстан Республикасының Заңы.

24. "Саяси партиялар туралы" 2002 жылғы 15 шілдедегі № 344 Қазақстан Республикасының Заңы.

25. "Қазақстан Республикасының халықаралық шарттары туралы" 2005 жылғы 30 мамырдағы № 54 Қазақстан Республикасының Заңы.

26. "Мәдениет туралы" 2006 жылғы 15 желтоқсандағы № 207 Қазақстан Республикасының Заңы.

27. "Білім туралы" 2007 жылғы 27 шілдедегі № 319 Қазақстан Республикасының Заңы.

28. "Босқындар туралы" 2009 жылғы 4 желтоқсандағы № 216-IV Қазақстан Республикасының Заңы.

29. "Ерлер мен әйелдердің тең құқықтарының және тең мүмкіндіктерінің мемлекеттік кепілдіктері туралы" 2009 жылғы 8 желтоқсандағы № 223-IV Қазақстан Республикасының Заңы.

30. "Дене шынықтыру және спорт туралы" 2014 жылғы 3 шілдедегі № 228-V ҚРЗ Қазақстан Республикасының Заңы.

31. "Ауыл шаруашылығы кооперативтері туралы" 2015 жылғы 29 қазандағы № 372-V ҚРЗ Қазақстан Республикасының Заңы.

32. "Қоғамдық кеңестер туралы" 2015 жылғы 2 қарашадағы № 383-V ҚРЗ Қазақстан Республикасының Заңы.

33. "Құқықтық актілер туралы" 2016 жылғы 6 сәуірдегі № 480-V ҚРЗ Қазақстан Республикасының Заңы.

34. "Жәбірленушілерге өтемақы қоры туралы" 2018 жылғы 10 қаңтардағы № 131-VI ҚРЗ Қазақстан Республикасының Заңы.

35. "Адвокаттық қызмет және заң көмегі туралы" 2018 жылғы 5 шілдедегі № 176-VІ ҚРЗ Қазақстан Республикасының Заңы.

36. "Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне денсаулық сақтау мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы" 2020 жылғы 7 шiлдедегi № 361-VI ҚРЗ Қазақстан Республикасының Заңы.

37. "Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы" Қазақстан Республикасының Кодексіне (Салық кодексі) және "Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы" Қазақстан Республикасының Кодексін (Салық кодексі) қолданысқа енгізу туралы" Қазақстан Республикасының Заңына өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы" 2020 жылғы 10 желтоқсандағы № 382-VI ҚРЗ Қазақстан Республикасының Заңы.

38. "Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне Мемлекет басшысының 2020 жылғы 1 қыркүйектегі "Жаңа жағдайдағы Қазақстан: іс-қимыл кезеңі" атты Қазақстан халқына Жолдауының жекелеген ережелерін іске асыру мәселесі бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы" 2020 жылғы 30 желтоқсандағы № 393-VI ҚРЗ Қазақстан Республикасының Заңы.

39. "Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне азаматтардың жекелеген санаттарын әлеуметтік қорғау мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы" 2021 жылғы 12 қазандағы № 67-VII ҚРЗ Қазақстан Республикасының Заңы.

40. "Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне баланың құқықтарын қорғау, білім беру, ақпарат және ақпараттандыру мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы" 2022 жылғы 3 мамырдағы № 118-VII ҚРЗ Қазақстан Республикасының Заңы.

41. "2023 – 2025 жылдарға арналған республикалық бюджет туралы" 2022 жылғы 1 желтоқсандағы № 163-VII ҚРЗ Қазақстан Республикасының Заңы.

42. "Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне қылмыстық сот ісін жүргізу саласындағы адам құқықтары, жазаны орындау, сондай-ақ азаптау мен басқа да қатыгез, адамгершілікке жатпайтын немесе қадір-қасиетті қорлайтын қарым-қатынас түрлерінің алдын алу мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы" 2023 жылғы 17 наурыздағы № 212-VII ҚРЗ Қазақстан Республикасының Заңы.

43. "Қазақстан Республикасында азаматтық қоғамды дамыту тұжырымдамасын бекіту туралы" 2020 жылғы 27 тамыздағы № 390 Қазақстан Республикасы Президентінің Жарлығы.

44. "Қазақстан Республикасының адам құқықтары саласындағы одан әрі шаралары туралы" 2021 жылғы 9 маусымдағы № 597 Қазақстан Республикасы Президентінің Жарлығы.

45. "Қазақстан Республикасының құқықтық саясатының 2030 жылға дейінгі тұжырымдамасын бекіту туралы" 2021 жылғы 15 қазандағы № 674 Қазақстан Республикасы Президентінің Жарлығы.

46. "Қазақстан Республикасындағы 2030 жылға дейінгі отбасылық және гендерлік саясат тұжырымдамасын бекіту туралы" Қазақстан Республикасы Президентінің 2016 жылғы 6 желтоқсандағы № 384 Жарлығына өзгеріс енгізу туралы" 2022 жылғы 1 сәуірдегі № 853 Қазақстан Республикасы Президентінің Жарлығы.

47. "Қазақстан Республикасы Президентінің жанындағы Ұлттық құрылтайды құру және Қазақстан Республикасы Президентінің кейбір жарлықтарының күші жойылды деп тану туралы" 2022 жылғы 15 маусымдағы № 930 Қазақстан Республикасы Президентінің Жарлығы.

48. "Мерейлі отбасы" ұлттық конкурсы туралы" 2013 жылғы 6 желтоқсандағы № 250 Қазақстан Республикасы Президентінің өкімі.

49. "Зорлау және өзге де сексуалдық сипаттағы зорлық-зомбылық әрекеттермен байланысты қылмыстарды саралаудың кейбір мәселелері туралы" 2007 жылғы 11 мамырдағы № 4 Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының Нормативтік қаулысы.

50. "Қазақстан Республикасы халықаралық шарттарының нормаларын қолдану туралы" 2008 жылғы 10 шілдедегі № 1 Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының Нормативтік қаулысы.

51. "Босқын мәртебесін беру, ұзарту, одан айыру және оны тоқтату қағидаларын бекіту туралы" 2010 жылғы 9 наурыздағы № 183 Қазақстан Республикасы Үкіметінің Қаулысы.

52. "Қазақстан Республикасына шетелдік жұмыс күшін тартуға арналған квотаны белгілеу және оны Қазақстан Республикасының облыстары, республикалық маңызы бар қалалары, астанасы арасында бөлу қағидаларын бекіту, еңбек қызметін жүзеге асыру үшін жергілікті атқарушы органдардың шетелдік жұмыс күшін тартуға арналған рұқсаттары талап етілмейтін адамдардың тізбесін айқындау және Қазақстан Республикасы Үкіметінің кейбір шешімдерінің күші жойылды деп тану туралы" 2016 жылғы 15 желтоқсандағы № 802 Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулысы.

53. "Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік жоспарлау жүйесін бекіту туралы" 2017 жылғы 29 қарашадағы № 790 Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулысы.

54. "Баланың құқықтарын қорғауды күшейту, тұрмыстық зорлық-зомбылыққа қарсы іс-қимыл және жасөспірімдер арасында суицидтің көбеюі мәселелерін шешу жөніндегі 2020 – 2023 жылдарға арналған жол картасын бекіту туралы" 2020 жылғы 30 наурыздағы № 156 Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулысы.

55. "Қазақстан Республикасы Үкіметінің Адам саудасына байланысты қылмыстардың профилактикасы, алдын алу және оларға қарсы күрес жөнiндегi 2021 – 2023 жылдарға арналған іс-шаралар жоспарын бекіту туралы" 2021 жылғы 24 ақпандағы № 94 Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулысы.

56. "Объектілерді террористік тұрғыдан осал объектілерге жатқызу қағидалары мен өлшемшарттарын бекіту туралы" 2021 жылғы 12 сәуірдегі № 234 Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулысы.

57. "Дені сау ұлт" әрбір азамат үшін сапалы және қолжетімді денсаулық сақтау" ұлттық жобасын бекіту туралы" 2021 жылғы 12 қазандағы № 725 Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулысы.

58. "2021 – 2025 жылдарға арналған кәсіпкерлікті дамыту жөніндегі ұлттық жобаны бекіту туралы" 2021 жылғы 12 қазандағы № 728 Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулысы.

59. "Адам құқықтары және заңның үстемдігі саласындағы одан арғы шаралар жоспарын бекіту туралы" 2022 жылғы 28 сәуірдегі № 258 Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулысы.

60. "Қазақстан Республикасының денсаулық сақтау саласын дамытудың 2026 жылға дейінгі тұжырымдамасын бекіту туралы" 2022 жылғы 24 қарашадағы № 945 Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулысы.

61. "Қазақстан Республикасы көші-қон саясатының 2023 – 2027 жылдарға арналған тұжырымдамасын бекіту туралы" 2022 жылғы 30 желтоқсандағы № 961 Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулысы.

62. "Қазақстан Республикасындағы мерекелік күндердің тізбесін бекіту туралы" Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2017 жылғы 31 қазандағы № 689 қаулысына өзгеріс пен толықтырулар енгізу туралы" 2023 жылғы 31 мамырдағы № 426 Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулысы.

63. "Қазақстан Республикасында жоғары білімді және ғылымды дамытудың 2023 – 2029 жылдарға арналған тұжырымдамасын бекіту туралы" 2023 жылғы 28 наурыздағы № 248 Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулысы.

64. "Қазақстан Республикасында мектепке дейінгі, орта, техникалық және кәсіптік білім беруді дамытудың 2023 – 2029 жылдарға арналған тұжырымдамасын бекіту туралы" 2023 жылғы 28 наурыздағы № 249 Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулысы.

65. "Халықты әлеуметтік қорғау саласында арнаулы әлеуметтік қызметтер көрсету стандарттарын бекіту туралы" 2023 жылғы 29 маусымдағы № 263 Қазақстан Республикасы Премьер-Министрінің орынбасары – Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрінің бұйрығы.

66. "Мектепке дейінгі жастағы және мектеп жасындағы балалар орта білім алғанға дейін оларды есепке алуды ұйымдастыру қағидаларын бекіту туралы" 2017 жылғы 11 шілдедегі № 324 Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің м.а. бұйрығы.

67. "Мектепке дейінгі және орта білім беру ұйымдарын бейнебақылау жүйелерімен жарақтауға стандарттарды және оларға қойылатын талаптарды бекіту туралы" 2019 жылғы 23 қаңтардағы № 49 Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрінің және 2019 жылғы 23 қаңтардағы № 32 Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің бірлескен бұйрығы.

68. "Жүктілікті жасанды үзуді жасаудың тәртібін, медициналық және әлеуметтік көрсетілімдерінің, сондай-ақ жүктілікті жасанды үзуді жасауға қарсы көрсетілімдерінің тізбесін бекіту туралы" 2020 жылғы 9 қазандағы № ҚР ДСМ-122/2020 Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің бұйрығы.

69. "Денсаулық сақтау саласындағы есепке алу құжаттамасының нысандарын, сондай-ақ оларды толтыру жөніндегі нұсқаулықтарды бекіту туралы" 2020 жылғы 30 қазандағы № ҚР ДСМ-175/2020 Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің м.а. бұйрығы.

70. "Қазақстан Республикасында акушерлік-гинекологиялық көмек көрсетуді ұйымдастыру стандартын бекіту туралы" 2021 жылғы 26 тамыздағы № ҚР ДСМ-92 Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің бұйрығы.

71. "Он сегіз жасқа толмаған жұмыскерлердің еңбегін пайдалануға тыйым салынатын жұмыстардың тізімін, он сегіз жасқа толмаған жұмыскерлердің ауыр заттарды тасуы мен қозғалтуының шекті нормаларын және әйелдердің еңбегін пайдалануға тыйым салынатын жұмыстардың тізімін, әйелдердің ауыр заттарды қолмен көтеруінің және жылжытуының шекті нормаларын бекіту туралы" 2015 жылғы 8 желтоқсандағы № 944 Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау және әлеуметтік даму министрінің бұйрығына өзгерістер енгізу туралы" 2021 жылғы 10 желтоқсандағы № 464 Қазақстан Республикасы Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрінің бұйрығы.

72. "Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігінің террористік тұрғыдан осал объектілері мен білім және ғылым саласындағы қызметті жүзеге асыратын террористік тұрғыдан осал объектілерді терроризмге қарсы қорғауды ұйымдастыру жөніндегі нұсқаулықты бекіту туралы" 2022 жылғы 30 наурыздағы № 117 Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің бұйрығы.

73. "Босқын мәртебесiн беру туралы өтiнiшхатты тiркеу мен қарау қағидаларын бекіту туралы" 2022 жылғы 7 сәуірдегі № 118 Қазақстан Республикасы Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрінің бұйрығы.

74. "Ұлттық әл-ауқат қорын қоспағанда, мемлекет бақылайтын акционерлік қоғамдардағы корпоративтік басқарудың үлгілік кодексін бекіту туралы" 2018 жылғы 5 қазандағы № 21Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрінің бұйрығына өзгерістер енгізу туралы" 2022 жылғы 8 қыркүйектегі № 63Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрінің бұйрығы.

75. "Жалпы білім беру ұйымдарына арналған жалпы білім беретін пәндердің, бастауыш, негізгі орта және жалпы орта білім деңгейлерінің таңдау курстарының үлгілік оқу бағдарламаларын бекіту туралы" 2022 жылғы 16 қыркүйектегі № 399 Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрінің бұйрығы.

76. "Баланы жәбірлеудің (буллингтің) профилактикасы қағидаларын бекіту туралы" 2022 жылғы 21 желтоқсандағы № 506 Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрінің бұйрығы.

77. "Халықты әлеуметтік қорғау саласында арнаулы әлеуметтік қызметтер көрсетуді қаржыландыру және мониторингілеу қағидаларын бекіту туралы" 2023 жылғы 29 маусымдағы № 261 Қазақстан Республикасы Премьер-Министрінің орынбасары – Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрінің бұйрығы.

78. "Жаңа жағдайдағы Қазақстан: іс-қимыл кезеңі" 2020 жылғы 1 қыркүйектегі Мемлекет Басшысының Қазақстан халқына Жолдауы.

79. "Әділетті мемлекет. Біртұтас ұлт. Берекелі қоғам" 2022 жылғы 1 қыркүйектегі Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаевтың Қазақстан халқына Жолдауы.