Экономикалық, әлеуметтік және мәдени құқықтар туралы халықаралық пактіні Қазақстан Республикасының орындауы туралы баяндаманы бекіту туралы

Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2007 жылғы 2 қарашадағы N 1035 Қаулысы.

Қазақстан Республикасы 2005 жылғы 21 қарашада ратификациялаған Экономикалық, әлеуметтік және мәдени құқықтар туралы халықаралық пактінің 16-бабына сәйкес Қазақстан Республикасының Үкіметі ҚАУЛЫ ЕТЕДІ :

1. Қоса беріліп отырған Экономикалық, әлеуметтік және мәдени құқықтар туралы халықаралық пактіні Қазақстан Республикасының орындауы туралы баяндама бекітілсін.

2. Қазақстан Республикасы Сыртқы істер министрлігі белгіленген тәртіппен Экономикалық, әлеуметтік және мәдени құқықтар туралы халықаралық пактіні Қазақстан Республикасының орындауы туралы баяндаманы Біріккен Ұлттар Ұйымының Бас хатшысына жіберсін.

3. Осы қаулы қол қойылған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі.

Қазақстан Республикасының Премьер-Министрі

Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2007 жылғы 2 қарашадағы N 1035 қаулысымен бекітілген

Экономикалық, әлеуметтік және мәдени құқықтар туралы
халықаралық пактіні Қазақстан Республикасының орындауы туралы
Баяндама

Осы баяндама Қазақстан Республикасы 2005 жылғы 21 қарашада ратификациялаған Экономикалық, әлеуметтік және мәдени құқықтар туралы халықаралық пактінің 16-бабына сәйкес ұсынылды.

Кіріспе

1. Осы баяндаманы Қазақстан Республикасының Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігі (бұдан әрі - Еңбекмині) мүдделі министрліктердің, ведомстволардың, Адам құқықтары жөніндегі ұлттық орталықтың, Қазақстан Республикасы Президенті жанындағы Адам құқықтары жөніндегі комиссия және Отбасы істері және гендерлік саясат жөніндегі ұлттық комиссияның қатысуымен дайындады. Баяндамада Пактіде көрсетілген құқықтарды жүзеге асыру жөніндегі барлық шаралар мүмкіндігінше көрініс тапты. Қазақстан Республикасының экономикалық, әлеуметтік және мәдени құқықтарға қатысты негізгі нормативтік құқықтық актілеріне талдау жасалды.

2. Қазақстан Республикасы ратификациялаған 1966 жылғы 16 желтоқсандағы Экономикалық, әлеуметтік және мәдени құқықтар туралы халықаралық пактінің ұлттық заңнама алдында басымдығы бар, өйткені Қазақстан Республикасы Конституциясының 4-бабының 3-тармағына сәйкес:

"Республика бекіткен халықаралық шарттардың Республика заңдарынан басымдығы болады және халықаралық шарт бойынша оны қолдану үшін заң шығару талап етілетін жағдайдан басқа реттерде, тікелей қолданылады".

3. Экономикалық, әлеуметтік және мәдени құқықтар туралы халықаралық пактіні жүзеге асыру құқығы құзыретіне мынадай мемлекеттік және консультативтік-кеңесші органдар:

1) Қазақстан Республикасы Президенті жанындағы Адам құқығы жөніндегі комиссия ие болады;

2) Қазақстан Республикасы Әділет министрлігі Зияткерлік меншік құқығы комитеті;

3) Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрлігі;

4) Қазақстан Республикасы Индустрия және сауда министрлігі;

5) Қазақстан Республикасы Мәдениет және ақпарат министрлігі;

6) Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі;

7) Қазақстан Республикасы Қоршаған ортаны қорғау министрлігі;

8) Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрлігі;

9) Қазақстан Республикасы Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігі;

10) Қазақстан Республикасы Туризм және спорт министрлігі;

11) Қазақстан Республикасы Экономика және бюджеттік жоспарлау министрлігі;

12) Қазақстан Республикасы Президенті жанындағы Отбасы істері және гендерлік саясат жөніндегі ұлттық комиссия;

13) Адам құқықтары жөніндегі ұлттық орталық (Қазақстан Республикасындағы Адам құқығы жөніндегі уәкілетті орган).

4. Жалпы сипаттағы деректер

Қазақстан 2724,9 мың шаршы километр аумақты алып жатыр.

Қазақстан халқының саны 2007 жылғы 1 сәуірге жедел деректер бойынша 15 437 607 адам, оның 8 148 566 (52,8 %) қала халқы және 7 289 041 (47,2 %) ауыл халқы болды. 2007 жылғы 1 қаңтардағы халық санымен салыстырғанда жалпы өсім 40 700 адамды құрады.

Осы кезеңде Қостанай, Шығыс Қазақстан және Солтүстік Қазақстаннан басқа елдің барлық өңірлерінде халықтың өсімі байқалды. Республика халқының ең жоғары өсімі 2007 жылғы қаңтар-наурызда 34 772 адамға жетті.

2007 жылғы қаңтар-наурызда Адамдардың хал-жағдайлары актілерін жазу органдарында 77 803 баланың тууы тіркелген. Қалалы мекендердегі және ауылдық жерлердегі бала туу саны өткен жылғы сәйкес кезеңмен салыстырғанда тиісінше 11,5 % және 10,1 % көбейіп, тиісінше өмірге 42 034 және 35 769 бала келген.

2007 жылғы I тоқсанда қайтыс болған адамдардың саны 43 031 адам, оның ішінде қалалы мекендерде - 25 069 адам және ауылдық жерлерде - 17 962 адам болды. Еңбекке қабілетті жастағы қайтыс болғандардың үлес салмағы жалпы қайтыс болғандардың 40,2 % құрады. Еңбекке қабілетті жастағы еркектердің өлімі осы санаттағы әйелдердің өлімінен 2,9 есе артық.

15 және одан жоғары жастағы экономикалық белсенді халықтың үлес салмағы 8 030 600 адам, оның ішінде жұмыспен қамтылғандар - 7 418 100 адам, ал жұмыссыздар - 612 500 адам, яғни жұмыссыздық деңгейі 7,6 % болды. Жұмыспен қамтылғандар құрылымындағы жалдамалы қызметкерлердің саны 4,9 млн. адамға (барлық жұмыспен қамтылғандардың 54%), өзін өзі жұмыспен қамтығандар - 2,6 млн. адамға (34,6 %) жетті.

2007 жылғы бірінші тоқсанда жұмыссыздардың саны 624 000 адам болды және өткен жылдың сәйкес кезеңімен салыстырғанда 28 600 адамға қысқарды. Жұмыссыздардың жалпы саны ішінде сан жағынан жұмыссыз әйелдердің қатары - 368 300 адам немесе 59 % басымдығы сақталып отыр. Бұл еркектерге қарағанда, 112 600 адамға (44%) артық. Жұмыссыздардың арасында жас құрылымы бойынша 25-39 жастағы адамдардың үлес салмағы басым - 42,6%, ал 40-54 жастағылар - 27,6%, 15-24 жастағы жастар - 24,3% (151 600 адам) болды. Жастар жұмыссыздығы деңгейі 11% болып қалыптасты.

Бір қызметкерге шаққандағы атаулы орташа айлық жалақы соңғы он жыл ішінде тұрақты артып келеді және 2007 жылғы I тоқсанда 47 306 теңгені құрады. Нақты жалақының өткен жылдың сәйкес кезеңіне арақатынасы 120% құрады.

Ішкі жалпы өнім 2007 жылғы наурызда 2 531,8 млрд. теңгені құрады. 2007 жылғы сәуірде тұтыну бағаларының индексі өткен жылдың сәйкес кезеңімен салыстырғанда 107,7%, ал өнеркәсіп өнімін өндірушілердің индексі - 107,6% болды.

Қазақстан Республикасы Статистика агенттігінің мәліметтері бойынша жан басына шаққандағы атаулы ақшалай табыс (бағалау бойынша) 2007 жылғы наурызда 22 585 теңгеге жетті.

5. Саяси және құқықтық жүйелер

Конституция

Қазіргі қолданыстағы Конституция - тәуелсіз Қазақстанның 15 жылғы өміріндегі екінші Ата Заң. Осының алдындағы Конституция 1993 жылғы 28 қаңтардан 1995 жылғы 30 тамызға дейін қолданылды. 1993 жылға дейін Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасының Конституциясы болды.

Қолданылып жүрген Конституция 1995 жылғы 30 тамыздағы референдумда қабылданған болатын.

1998 жылғы 7 қазанда оған өзгерістер, атап айтқанда, Парламент депутаттары мен Президент өкілдігінің мерзімін ұлғайтатын өзгерістер енгізілген болатын. Сондай-ақ, түзету енгізу нәтижесінде Президенттікке сайлануға және мемлекеттік қызметші лауазымына тұруға жоғарғы жас шектеуі алынып тасталды.

"Қазақстан Республикасы Конституциясына өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы" Қазақстан Республикасының 2007 жылғы 21 мамырдағы Заңына сәйкес Конституцияға тағы да бірқатар өзгерістер мен толықтырулар, атап айтқанда:

мемлекеттің қоғамдық бірлестіктерді, оның ішінде саяси партияларды қаржыландыруына рұқсат берілді (бұрын бұған конституциялық тыйым бар болатын);

ең ауыр жаза - өлім жазасы берілетін қылмыстардың саны азайтылды;

тұтқындауға санкция беру функциясы енді сотқа берілді (бұрын бұл функцияларды прокуратура органдары атқаратын);

ел Президентінің өкілеттік мерзімі жеті жылдан бес жылға дейін азайтылды;

Президенттің өз міндеттерін атқару кезінде саяси партияларға мүшелігін тоқтата тұруы туралы конституциялық ереже алынып тасталды;

Парламенттің төменгі (Мәжіліс) және жоғары (Сенат) палаталарындағы орындардың саны көбейтілді;

Парламенттің жоғары (Сенат) палатасына Президент тағайындайтын депутаттардың саны көбейтілді;

Парламенттің төменгі палатасы (Мәжіліс) депутатының императивтік мандаты енгізілді, осыған байланысты партиялық тізімі бойынша өзі сайланған саяси партиядан шыққан немесе шығарылған жағдайда, немесе осы партияның қызметі тоқтатылған жағдайда Мәжіліс депутаты өзінің мандатынан айрылады;

жергілікті өкілетті органдар - мәслихаттардың өкілеттік мерзімі көбейтілді.

Конституция адамның негізгі құқықтары мен еркіндіктеріне кепілдік береді (II бөлім). Конституцияны Президенттің ұсынысы бойынша Парламент өзгерте және толықтыра алады. Сондай-ақ, Қазақстан Республикасының Конституциясына Президенттің өзінің бастамасымен, Парламенттің немесе Үкіметтің ұсынысымен Президент қабылдаған шешім бойынша өткізілетін республикалық референдуммен өзгерістер мен толықтырулар енгізілуі мүмкін. Егер Президент Конституцияға енгізілетін өзгерістер мен толықтырулардың жобасын Парламенттің қарауына беруге шешсе, онда жоба республикалық референдумға шығарылмайды. Бұл жағдайда, Парламент шешімі Конституцияда белгіленген тәртіппен қабылданады. Егер Республика Президенті Конституцияға енгізілетін өзгерістер мен толықтыруларды республикалық референдумға шығару туралы Парламенттің ұсынысын кері қайтарса, онда Парламент Парламенттің әр палатасы депутаттарының жалпы санының бестен төртінен кем емес көпшілік даусымен Конституцияға өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы заңды қабылдауға құқылы. Мұндай жағдайда Президент бұл заңға қол қояды немесе оны республикалық референдумға шығарады, ол республикалық референдумға қатысу құқығы бар Республика азаматтарының жартысынан астамы дауыс беруге қатысса, өтті деп есептеледі. Егер облыстардың, республикалық маңызы бар қалалардың кемінде үштен бірінде және астанада дауыс беруге қатысқан азаматтардың жартысынан астамы олар үшін дауыс берсе, Республикалық референдумға шығарылған Конституцияға енгізілетін өзгерістер мен толықтырулар қабылданды деп есептеледі.

Президент

Қазақстанда президенттік басқару нысаны қалыптасқан.

Қазақстан Республикасының Президентін жалпыға бірдей, тең және төте сайлау құқығы негізінде Республиканың кәмелетке толған азаматтары жасырын дауыс беру арқылы бес жыл мерзімге сайлайды.

Бір адам қатарынан екі реттен артық Қазақстан Республикасының Президенті болып сайлана алмайды. Бірақ бұл ереже Қазақстан Республикасының Тұңғыш Президентіне қолданылмайды.

Президент мемлекеттің сыртқы және ішкі саясатының негізгі бағыттарын айқындайды; Парламент сайлауын тағайындайды; референдум өткізу туралы шешім қабылдайды; заңдарға, халықаралық шарттар мен ратификацияланған грамоталарға қол қояды.

Президенттің заң шығаруға бастамашылық құқығы бар.

Президент Парламент Мәжілісінде өкілдігі бар саяси партиялар фракцияларымен консультациялардан кейін келісім беру үшін Мәжілістің қарауына Қазақстан Республикасы Премьер-Министрінің кандидатурасын енгізеді; Парламент Мәжілісінің келісімімен Қазақстан Республикасы Премьер-Министрін қызметке тағайындайды; оны қызметтен босатады; Премьер-Министрдің ұсынуымен Қазақстан Республикасы Үкіметінің құрылымын айқындайды, Республиканың Қазақстан Республикасы Үкіметінің құрамына кірмейтін орталық атқарушы органдарын құрады, таратады және қайта құрады; сыртқы істер, қорғаныс, ішкі істер, әділет министрлерін қызметке тағайындайды; Үкімет мүшелерін қызметтен босатады; Үкімет мүшелерінің антын қабылдайды; ерекше маңызды мәселелер бойынша Үкімет отырыстарына төрағалық етеді; Үкіметке заң жобасын Парламент Мәжілісіне енгізуді тапсырады; Үкіметтің, Республика Премьер-Министрінің, облыс, республикалық маңызы бар қалалар мен астана әкімдері актілерінің күшін жояды не қолданылуын толық немесе ішінара тоқтата тұрады.

Президент Парламент Сенатының келісімімен Ұлттық Банкінің Төрағасын, Бас Прокурорды және Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитетінің Төрағасын қызметке тағайындайды, оларды қызметінен босатады.

Президент Орталық сайлау комиссиясының Төрағасының және екі мүшесін, Республикалық бюджеттің атқарылуын бақылау жөніндегі есеп комитетінің Төрағасын және екі мүшесін бес жыл мерзімге қызметке тағайындайды.

Президент Парламент Палаталары төрағаларымен және Премьер-Министрмен кеңескеннен кейін Парламентті немесе Парламент Мәжілісін тарата алады.

Президент Республика Қарулы Күштерінің Жоғарғы Бас Қолбасшысы болып табылады, ерекше маңызды мәселелер бойынша Үкімет отырыстарына төрағалық етеді.

Президент Қауіпсіздік Кеңесін және өзге де консультативтік-кеңесу органдарын, сондай-ақ Қазақстан халқының Ассамблеясын және Жоғарғы Сот кеңесін құрады.

Президент республика азаматтығы, саяси баспана беру мәселелерін шешеді, азаматтарға рақымшылық жасайды, мемлекеттік наградалармен марапаттайды, құрметті, жоғары әскери және өзге де атақтарды, сыныптық шендер, дипломатиялық дәрежелерді, біліктілік сыныптарын береді және Қазақстан Республикасының Конституциясында айқындалған өзге де өкілеттіктерді атқарады.

Президенттің Парламент қабылдаған заңдарға вето, Үкіметтің және атқарушы билік органдарының барлық нормативтік актілерінің күшін жою не тоқтата тұруға құқығы бар, ол Қазақстан аумағында орындалуы міндетті Жарлықтар мен өкімдер, ал 1995 жылғы Конституцияда көзделген жағдайларда - заң күшіне ие заңдар мен жарлықтар шығара алады.

Президенттің басқа да өкілеттіктері "Қазақстан Республикасының Президенті туралы" Қазақстан Республикасының 1995 жылғы 26 желтоқсандағы Конституциялық Заңында айқындалған.

Президентті лауазымынан Парламент мемлекеттік сатқындық жағдайында ғана шеттете алады. Бұл мәселе бойынша ақырғы шешім, айыптаудың негізділігі туралы Жоғарғы соттың қорытындысы мен белгіленген конституциялық рәсімдердің сақталуы туралы Конституциялық Кеңестің қорытындысы болған кезде, әр палата депутаттарының көпшілік дауысымен (жалпы санының кемінде төрттен үші) қабылданады.

Президент өзінің міндеттерін сырқатқа байланысты жүзеге асыруға тұрақты қабілетсіз болған кезде мерзімінен бұрын қызметінен босатылуы мүмкін.

Парламент

Парламент екі палатадан: Сенаттан және Мәжілістен тұрады.

Сенатты әрбір облыстан, республикалық маңызы бар қаладан және астанадан екі адамнан сайланатын депутаттар құрайды. Сенат депутаттарын жергілікті өкілетті билік органдары - мәслихаттар депутаттары сайлайды. Сенаттың он бес депутатын ұлттық-мәдени және басқа да елеулі қоғамның мүдделерін ескере отырып, Президент тағайындайды.

Мәжіліс бір жүз жеті депутаттан тұрады. Тоқсан сегіз депутатты сайлау жасырын дауыс беру арқылы жалпыға ортақ, тең және төте дауыс беру негізінде жүзеге асырылады. Мәжілістің тоғыз депутатын Қазақстан халқы Ассамблеясы сайлайды. Партиялық тізім негізінде депутат мандатын бөліп таратуға дауыс беруге қатысқан сайлаушылардың кемінде жеті процент даусын жинаған саяси партиялар жіберіледі. Сенат депутаттарының өкілеттік мерзімі - алты жыл, Мәжілісі депутаттарының өкілеттік мерзімі - бес жыл.

Парламент депутаттарының өкілеттігі орнынан түскен, ол қайтыс болған, соттың заңды күшіне енген шешімі бойынша депутат іс-әрекетке қабілетсіз, қайтыс болған немесе хабарсыз кеткен деп танылған жағдайларда және Конституция мен конституциялық заңда көзделген өзге де жағдайларда тоқтатылады.

Парламент депутаты Қазақстаннан тысқары жерге тұрақты тұруға кеткен, оған қатысты соттың айыптау үкімі заңды күшіне енген, Қазақстан Республикасында азаматтығын жоғалтқан жағдайларда өз мандатынан айрылады.

Парламент Мәжілісінің депутаты конституциялық заңға сәйкес өзін сайлаған саяси партиядан шыққан немесе шығарылған, конституциялық заңға сәйкес депутатты сайлаған саяси партия қызметін тоқтатқан кезде өз мандатынан айрылады.

Парламент Сенатының тағайындалған депутаттарының өкілеттігі Қазақстан Республикасы Президентінің шешімі бойынша мерзімінен бұрын тоқтатылуы мүмкін.

Парламент және Парламент Мәжілісі депутаттарының өкілеттігі тиісінше Парламент немесе Парламент Мәжілісі таратылған жағдайларда тоқтатылады.

Парламент заңдарды қабылдайды, оларға өзгерістер мен толықтырулар енгізеді, республиканың халықаралық шарттарына ратификациялайды және күшін жояды.

Палаталардың бірлескен отырысында Парламент:

Қазақстан Республикасы Президентінің ұсынысы бойынша Конституцияға өзгерістер мен толықтырулар енгізеді;

Үкіметтің және Республикалық бюджеттің атқарылуын бақылау жөніндегі есеп комитетінің республикалық бюджеттің атқарылуы туралы есептерін бекітеді. Үкіметтің республикалық бюджеттің атқарылуы туралы есебін Парламенттің бекітпеуі Парламенттің Үкіметке сенімсіздік білдіргенін көрсетеді;

Президентке оның бастамасы бойынша әр Палата депутаттары жалпы санының үштен екісінің даусымен бір жылдан аспайтын мерзімге заң шығару өкілеттігін беруге хақылы;

соғыс және бітім мәселелерін шешеді;

Қазақстан Республикасы Президентінің ұсынысы бойынша бейбітшілік пен қауіпсіздікті сақтау жөніндегі халықаралық міндеттемелерді орындауға Республика Қарулы Күштерін пайдалану туралы шешім қабылдайды;

Конституцияда Парламентке жүктелген өзге де өкілеттіктерді жүзеге асырады.

Заң шығару бастамасы құқығы Қазақстан Республикасының Президентіне, Парламент депутаттарына беріледі және ол тек қана Мәжілісте жүзеге асырылады.

Парламент Республика Президентінің қарсылығын туғызған заңдар немесе заң баптары бойынша Палаталардың бөлек отырысында мәселелерді алдымен Мәжілісте, кейіннен Сенатта дәйекті қарау жолымен қайталап талқылау мен дауысқа салуды, қарсылық жіберілген күннен бастап бір ай мерзімде жүргізеді. Бұл мерзімнің сақталмауы Президент қарсылығының қабылданғанын білдіреді. Егер Мәжіліс пен Сенат бұрын қабылданған шешімді әр Палатадағы депутаттардың жалпы санының үштен екісінің көпшілік даусымен қолдаса, Президент бір айдың ішінде заңға қол қояды. Егер Президенттің қарсылықтары ең болмағанда Палаталардың біреуінде еңсерілмесе, заң қабылданбаған немесе Президент ұсынған редакциямен қабылданды деп есептеледі. Бұл орайда, Президенттің конституциялық заңдарға қатысты қарсылықтарын Парламент әр Палатадағы депутаттардың жалпы санының кемінде үштен екісінің көпшілік даусымен еңсереді.

Сенат Жоғарғы сот Төрағасын және Республика Жоғарғы сотының судьяларын (Президенттің ұсынуымен) сайлайды және қызметінен босатады, Президенттің Ұлттық Банктің Төрағасын, Бас прокурорды және Ұлттық қауіпсіздік комитетінің Төрағасын тағайындауына келісім береді.

Мәжіліс өкілеттігінің мерзімінен бұрын тоқтатылуына байланысты, Мәжіліс уақытша болмаған кезеңде конституциялық заңдар мен заңдарды қабылдау жөніндегі функцияларды атқарады.

Парламенттің қарауына енгізілген конституциялық заңдар мен заңдардың жобаларын қабылдау және оларды қарау, Палата депутаттары санының басым көпшілік даусымен Республика Президентінің Республика Премьер-Министрін тағайындауға келісім беру тек қана Мәжілістің құзыретіне жатады.

Мәжіліс депутаттары жалпы санының кемінде бестен бір бөлігінің бастамасымен, Мәжіліс депутаттары жалпы санының көпшілік даусымен Мәжіліс Үкіметке сенімсіздік білдіруге құқылы. Президент Парламент Палаталарының Төрағасымен және Премьер-Министрмен консультациядан кейін Парламент пен Мәжілісті тарата алады.

Парламентті ұйымдастыру мен оның қызметі, оның депутаттарының құқықтық жағдайы""Қазақстан Республикасының Парламенті және оның депутаттарының мәртебесі туралы" Қазақстан Республикасының 1995 жылғы 16 қазандағы Конституциялық Заңымен айқындалады.

Үкімет

Үкіметті Қазақстан Республикасының Президенті құрады, ол Президенттің алдында жауапты және Парламентке есеп береді.

Премьер-Министрді Президент Парламент Мәжілісінің келісімімен тағайындайды.

Парламент Үкімет Бағдарламасын тыңдайды және оны мақұлдайды не қабылдамайды.

Үкімет мүшелері Республика заңдарын орындамаған жағдайда, Парламент Палаталарының әр қайсысы дербес, екінші Палатаның қатысуынсыз, есепті тыңдау нәтижелері бойынша, Палата депутаттары санының басым көпшілік даусымен Үкімет мүшелерін қызметінен босату туралы Республика Президентіне мәлімдеме қабылдауға құқылы. Егер Республика Президенті бұндай мәлімдемені қабылдамаса, бірінші мәлімдеме жасалған күннен бастап алты ай өткен соң Үкімет мүшелерін қызметінен босату туралы мәселені Палата депутаттары санының басым көпшілік даусымен Республика Президентіне екінші рет қоюға құқылы. Бұл жағдайда Президент Үкімет мүшесін қызметінен босатады.

Президент өзінің жеке бастамасымен Үкімет өкілеттігін тоқтату туралы шешім қабылдауға және оның кез келген мүшесін қызметінен босатуға құқылы. Премьер-Министрді қызметінен босату бүкіл Үкіметтің өкілеттігінің тоқтатылғанын білдіреді.

Үкіметтің құзыреті, оны ұйымдастыру мен қызмет тәртібі "Қазақстан Республикасының Үкіметі туралы" 1995 жылғы 18 желтоқсандағы Конституциялық заңмен айқындалады.

Конституциялық Кеңес

Конституциялық Кеңес 1995 жылғы Конституцияға сәйкес құрылды және Президент қол қойғанға дейін Парламент қабылдаған заңдардың республика Конституциясына сәйкестігін қарайды; республиканың халықаралық шарттарының Конституцияға сәйкестігін ратификациялауға дейін қарайды; Конституция нормаларына ресми түсінік береді; Республика Президентін, даулы жағдайда Парламент депутаттарының сайлауын өткізудің және республикалық референдум өткізудің дұрыстығы туралы мәселені шешеді; Парламент пен оның Палаталары қабылдаған қаулылардың республика Конституциясына сәйкестігін қарайды; Конституцияда айқындалған өзге де өкілеттіктерді орындайды.

Конституциялық Кеңес бұл мәселелерді Президенттің, Премьер-Министрдің, Сенат Төрағасының, Мәжіліс Төрағасының немесе Парламент депутаттары жалпы санының кемінде бестен бір бөлігінің сұрауымен ғана қарайды.

Конституциялық Кеңес адамның және азаматтың Конституцияда бекітілген құқықтары мен бостандықтарына қысым келтіреді деп танылған заңдарды немесе өзге де нормативтік құқықтық актілерді жояды және оларды қолдануға болмайды.

Конституциялық Кеңес өкілеттік мерзімі алты жыл жеті мүшеден тұрады. Кеңес мүшелерін екі-екіден Сенат пен Мәжіліс, екі мүшесі мен төрағаны Президент тағайындайды.

Соттар мен сот әділдігі

Соттар тұрақты судьялардан тұрады, олардың тәуелсіздігі Конституциямен және заңмен қорғалады. Жоғарғы сот пен жергілікті соттар Қазақстан Республикасының соттары болып табылады.

Жоғарғы сот мүшелерін қоспағанда, барлық судьяларды Президент тағайындайды. Жоғарғы сот Қазақстан Республикасының ең жоғары сот органы болып табылады.

Жоғарғы соттың Төрағасы мен Жоғарғы соттың судьяларын Қазақстан Республикасы Президентінің ұсынуымен Сенат сайлайды.

Соттың Конституцияда бекітілген құқықтары мен бостандықтарына қысым келтіреді деп танылған заңдарды немесе өзге де нормативтік құқықтық актілерді қолдануға құқығы жоқ.

Соттардың және Жоғарғы Сот Кеңесінің мәртебесі, қалыптастыру тәртібі мен олардың жұмысын ұйымдастыру""Қазақстан Республикасындағы соттар мен судьялардың мәртебесі туралы" Қазақстан Республикасының 2000 жылғы 20 желтоқсандағы Конституциялық заңмен айқындалады.

Прокуратура

Прокуратура заңдардың, Президент Жарлықтарының, өзге де нормативтік құқықтық актілердің дәл және бірыңғай қолданылуына жоғары қадағалауды жүзеге асырады, сотта мемлекеттің мүддесін білдіреді, және заңдарда белгіленген шектерде қылмыстық қудалауды жүзеге асырады.

Республика прокуратурасы төмен тұрған прокурорлар жоғары тұрғандарына және Президент бес жыл мерзімге тағайындайтын Бас прокурорға бағынысты орталықтандырылған бірыңғай жүйені құрайды. Прокуратура тек Президентке ғана есеп береді.

Прокуратураның мәртебесі, ұйымдастыру мен олардың қызмет тәртібі "Қазақстан Республикасындағы прокуратура туралы" Қазақстан Республикасының 1995 жылғы 21 желтоқсандағы Конституциялық заңымен айқындалады.

Жергілікті билік органдары

Жергілікті мемлекеттік басқаруды жергілікті өкілдікті және атқарушы органдар жүзеге асырады, олар тиісті аумақтағы істің жай-күйі үшін жауапты.

Жергілікті өкілдікті органдар - мәслихаттарды халық жалпыға ортақ, тең және төте сайлау құқығымен бес жыл мерзімге сайлайды.

Мәслихаттардың қарауына: жоспарларды, аумақтың экономикалық және әлеуметтік даму бағдарламаларын, жергілікті бюджетті және олардың орындалуы туралы есептерді бекіту; жергілікті әкімшілік-аумақтық орналасу мәселелерін шешу; жергілікті атқарушы органдар басшыларының мәслихат құзыретіне кіретін мәселелер жөніндегі есептерін қарау, және азаматтардың құқықтары мен заңды мүдделерін қамтамасыз ету жөніндегі өзге де өкілеттіктер жатады.

Жергілікті атқарушы органдар Қазақстан Республикасы атқарушы органдарының бірыңғай жүйесіне кіреді және тиісті аумақта атқарушы биліктің жалпымемлекеттік саясатының жүргізілуін қамтамасыз етеді.

Жергілікті атқарушы органдардың қарауына: экономикалық және әлеуметтік даму бағдарламаларын, жергілікті бюджетті әзірлеу, коммуналдық шаруашылықты басқару; Конституцияда және заңнамада айқындалған өзге де өкілеттіктер жатады.

Облыстардың, республикалық маңызы бар қалалардың және астананың әкімдерін қызметке тиісінше облыс, республикалық маңызы бар қалалар және астана мәслихаттарының келісімімен республика Президенті тағайындайды.

Мәслихат депутаттары жалпы санының кемінде бестен бірінің бастамасымен әкімге сенімсіздік білдіру туралы мәселе қойылуы мүмкін. Бұндай жағдайда мәслихат депутаттары жалпы санының басым көпшілігінің даусымен әкімге сенімсіздік білдіруге және оны қызметінен босату туралы тиісінше Президенттің не жоғары тұрған әкімнің алдына мәселе қоюға құқылы. Облыстардың, республикалық маңызы бар қалалардың және астана әкімдерінің өкілеттіктері жаңадан сайланған Президент өз қызметіне кіріскенде тоқтатылады.

6. Адам құқықтарын заңнамалық және институционалдық қамтамасыз ету

Қазақстан тәуелсіздік алған жылдары ішінде заңнаманы жетілдіру және оны біздің еліміз ратификациялаған адам құқықтары туралы халықаралық құжаттармен сәйкестікке келтіру жөнінде үлкен жұмыс атқарылды. Президент жанындағы Адам құқықтары жөніндегі комиссия, Қазақстан Республикасындағы Адам құқықтары жөніндегі уәкіл, Қазақстан Реcпубликасы Президентінің жанындағы Отбасы істері және гендерлік саясат жөніндегі ұлттық комиссия сияқты құқық қорғау мекемелері құрылды.

Адам құқықтары жөніндегі комиссия - әлемде кеңінен тараған ұлттық құқық қорғау мекемелері үлгілерінің біреуі болып табылады. Біздің елімізде бұл орган республика Президентінің Жарлығымен 1997 жылы құрылған болатын. Қазақстан Республикасы Президентінің 2003 жылғы 19 наурыздағы Жарлығымен бекітілген Қазақстан Республикасы Президентінің жанындағы Адам құқықтары жөніндегі комиссия туралы ережеге сәйкес Комиссияның қызметінің негізгі бағыты болып Қазақстанда адамның және азаматтың құқықтары мен бостандықтарының кепілі болу конституциялық өкілдігін атқаруда Мемлекет Басшысына көмек көрсету болып табылады. Комиссия адам құқықтары саласындағы мемлекеттік саясатты жетілдіру және құқық қорғау тетіктерінің тиімділігін арттыру бойынша ұсыныстар дайындайды. Комиссияға түсетін жолданулар ең алдымен адам құқықтары туралы жағдайды зерттеуге, заңнамалық базадағы және мемлекеттік органдардың құқық қолдану тәжірибесіндегі кемшіліктерді табуға қажет.

Комиссияның негізгі қызметі өзінің аса маңызды функциясы - Қазақстанда адамның және азаматтың құқықтары мен бостандықтарының кепілі болуды атқаруда Мемлекет Басшысына көмек көрсету болып табылады.

Консультативтік-кеңесші саяси орган бола отырып, Комиссия мемлекеттік органдармен, соттармен, прокуратурамен, полициямен, сондай-ақ қазақстандықтардың заңды құқықтары мен мүдделерін қорғау ісінде өзінің табиғи әріптестеріне айналған үкіметтік емес ұйымдармен бірлесе отырып әрекет етеді.

Адамның құқықтары мен бостандықтары саласындағы мемлекеттік билік органдарының қызметін бақылау мен қадағалауды жүзеге асырушы органдар жүйесінде омбудсмен институты маңызды орынға ие.

Қазақстан Республикасындағы Адам құқықтары жөніндегі уәкіл (әрі қарай - Уәкіл) институты қоғамның дамуының, оның демократиялануы мен елдегі адам құқығы идеясының қалыптасуы нәтижесі іспетті болды. Жаңа мемлекеттік органды құру алдында осы институтты таныту, уәкіл институтының мемлекеттік басқаруды жетілдіруге әсерін талдау және жобалау жөнінде сан салалы жұмыс жүргізілді.

Сондай-ақ, 2006 жылы Қазақстан Республикасы Президентінің жанындағы Отбасы істері және гендерлік саясат жөніндегі ұлттық комиссия құрылды.

Қазақстан Республикасы Азаматтық кодексінің 2-бабы 1-тармағына сәйкес азаматтық заңнама ол реттейтін қатынастарға қатысушылардың теңдігін тануға, мүлікке қол сұқпаушылыққа, келісім бостандығына, адамның жеке ісіне кімнің болса да өздігінен араласуына жол бермеуге, азаматтық құқықтарын кедергісіз жүзеге асыру қажеттігіне, бұзылған құқықтардың қалпына келтірілуін қамтамасыз етуге, оларды сотпен қорғауға негізделеді.

Азаматтық процессуалдық кодексінің 5-бабына сәйкес азаматтық сот өндірісінің міндеттері азаматтардың, мемлекеттің және ұйымдардың бұзылған немесе даулы құқықтарын бостандықтары мен заңмен қорғалатын мүдделерін қорғау, заңдылық пен құқықтық тәртіпті нығайту, құқық бұзушылықтардың алдын алу болып табылады.

1997 жылғы 16 шілдеде қабылданған Қылмыстық кодекстің міндеттері: жеке адам мен азаматтың құқықтарын, бостандығы мен заңды мүдделерін, ұйымдардың меншігін, құқықтары мен заңды мүдделерін, қоғамдық тәртіп пен қауіпсіздікті, қоршаған ортаны, Қазақстан Республикасының конституциялық құрылымы мен аумақтық тұтастығын, қоғам мен мемлекеттің заңмен қорғалатын мүддесін қылмыстық қол сұғудан қорғау, бейбітшілікті және адам қауіпсіздігін қорғау, сондай-ақ қылмыстың алдын алу болып табылады.

Қылмыстық-процессуалдық кодекстің 8-бабы 2-тармағына сәйкес қылмыстық істер жөніндегі заңмен белгіленген өндіріс тәртібі жеке адам мен азаматты негізсіз айыптаудан және соттаудан, құқықтары мен бостандықтарының заңсыз шектелуінен қорғауды қамтамасыз етуге тиіс, кінәсіз жан заңсыз айыпталған немесе сотталған жағдайда - оның шұғыл және толық ақталуын, сондай-ақ заңдылық пен құқықтық тәртіптің нығаюына, қылмыстың алдын алуға, құқыққа құрметпен қарауды қалыптастыруға жәрдемдесуге тиіс.

Қазақстан Республикасының қылмыстық-орындаушылық заңнамасының мақсаты әлеуметтік әділетті қалпына келтіру, сотталғандарды түзеу, сотталғандар ғана емес, сонымен қатар өзге адамдардың да жаңа қылмыс жасауының алдын алу болып табылады. Осы мақсаттарға сәйкес қылмыстық-орындаушылық заңнама міндеті жазаны өтеудің тәртібі мен жағдайларын реттеу, сотталғандарды түзеу жолдарын айқындау, олардың құқықтарын, бостандықтары мен заңды мүдделерін қорғау, олардың әлеуметтік бейімделуіне көмек көрсету болып табылады.

7. Адам құқықтарын насихаттау және оларды хабардар ету

Қазақстан Республикасының 2006 жылғы 30 маусымдағы қаулысымен Қазақстан Республикасындағы адам құқықтары саласындағы білім беру жөніндегі 2006-2007 жылдарға арналған Ұлттық іс-шаралар жоспары (әрі қарай - Ұлттық жоспар) бекітілді.

Қазақстан Республикасы БҰҰ Бас Ассамблеясы ұсынған адам құқықтары саласындағы Бүкілдүниежүзілік бағдарламаның мақсаттарын қолдайды, және адам құқықтары саласындағы білім беру адам құқықтарын жүзеге асыру ісіне үлкен үлес қосады деп атап көрсетеді.

Адам құқықтары жөніндегі комиссияның 2004/71 қарарымен Бүкілдүниежүзілік бағдарламаның бірінші кезеңі (2005-2007 жылдар) шеңберінде бастауыш және орта білім беру жүйесіне баса назар аударылады. Осыған сәйкес Қазақстан Республикасы орта мектептер жүйесіндегі адам құқықтары саласындағы білім беру мәселелері бойынша зерттеу жүргізу және Ұлттық жоспарды әзірлеу жөнінде өзіне міндеттеме алды.

Бұл бағдарламаның адам құқықтары саласындағы білім беру процесіндегі алғашқы бағдарлама емес екенін атап өту керек. Адам құқықтары мәселелері бойынша ағарту саласындағы бастамаларға жәрдемдесу мақсатында БҰҰ 1995-2004 жылдарға арналған Адам құқықтары саласындағы білім берудің он жылдығы сияқты халықаралық іс-шаралардың нақты шеңбері қабылданған болатын, бұл шаралар ұлттық деңгейде адам құқықтары саласындағы білім беру мүддесінде кең ауқымды, тиімді және тұрақты стратегияларды әзірлеуге және жүзеге асыруға жәрдемдесті.

Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі (бұдан әрі - БҒМ) Ұлттық жоспарды әзірлеу барысында сарапшылар мен әлеуметтік ұйымдарды тарта отырып жалпы орта білім беру мектептеріндегі адам құқықтары саласында білім беру жағдайына Ұлттық зерттеу жүргізді. Осыған орай адам құқығы бойынша білім мониторингіне арналған индикаторлар әзірленген болатын. Олардың арасында: адамның негізгі құқықтары туралы оқушылардың хабардар болу көрсеткіші, адам құқығын оқытуға бөлінетін сағаттардың саны, адам құқықтары жөніндегі оқулықтармен және көмекші құралдармен жабдықталу көрсеткіштері және т.б. бар.

Жүргізілген зерттеу жиынтығы орта мектептегі адам құқықтары саласындағы білім беру жөніндегі жалпы жағдайды көруге мүмкіндік берді.

Әртүрлі сыныптарда адам құқықтары саласындағы білім беруге арналған сағаттардың саны айына төрт сағаттан бес сағатқа дейін, бұған қосымша факультативтер, сынып сағаттары, мектептен тыс шаралар өткізіледі.

Сұрау салу нәтижелері оқушылардың (96%) мектепте өз құқықтарын анағұрлым тереңірек зерттеуге ынталы екенін көрсетті. Құқықтары бұзылған жағдайда кімге баруды білетін балалардың пайызы төменгі сыныптардан жоғары сыныптарға қарай көбейеді (43%-тен 58%-ке дейін).

Адам құқықтары мәселелері бойынша балалардың білімін қалыптастыруда және практикалық көмек көрсетуде ата-аналар мен отбасының рөлі зор, өйткені оқушылардың көпшілігі адам құқықтары жөніндегі ақпаратты өз ата-аналарынан алады, және құқықтары бұзылған жағдайда да олар өзінің ата-анасына барады.

Зерттеу нәтижелерін кеңінен талқылау, сондай-ақ әзірленген ұйғарымдар мен ұсыныстар адам құқықтары саласындағы білім беруді жетілдіруге, адам құқықтарын оқытудың маңыздылығын ескере отырып, азаматтану және құқықтық саладағы басқа да пәндерді оқытуды түзеуге жәрдемдеседі. Ұлттық зерттеу жобасын талқылау мақсатында Қазақстан Республикасындағы Адам құқықтары жөніндегі уәкілмен, үкіметтік емес ұйымдармен бірлесе отырып, ОБСЕ Орталығын қолдау жөнінде бірқатар шаралар өткізілді.

Республикадағы адам құқықтары саласындағы білім беру ахуалын, ондағы оң өзгерістерді атап өту маңызды. Адам құқықтары білім берудің барлық жүйесі шеңберінде және білім берудің барлық деңгейлерінде енгізілуде және іске асырылуда.

Ұлттық жоспар мақсаттар мен басымдықтарды, сондай-ақ жүргізілген ұлттық зерттеу нәтижелері бойынша айқындалған оларды іске асыру жөніндегі іс-шараларды қамтиды. Ұлттық жоспарда 8 басымдық көзделген, олар адам құқықтары саласындағы білім берудің Бүкілдүниежүзілік бағдарламасында ұсынылған, орта мектепте адам құқықтары саласындағы білім беру компоненттерін ескере отырып қалыптастырылды.

Ұлттық жоспардың мақсаттарына жету қысқа мерзімге 2006-2007 жылдарға арнаған, бұл Бүкілдүниежүзілік бағдарламаның бірінші кезеңін (2006-2007 жж.) іске асыру қажеттігінен туындайды. Ұлттық жоспарды іске асыру қорытындылары бойынша қол жеткен жетістіктерді бағалау және Бүкілдүниежүзілік бағдарламаның келесі кезеңдерін іске асыру жоспарын әзірлеу жоспарлануда.

Ұлттық жоспардың негізгі мақсаттары: адам құқығы мәдениетін оқытуды жетілдіру, адам құқықтары саласындағы білім берудің негізгі әдістері мен принциптерін жалпы ұғынуға қол жеткізу, ұлттық және халықаралық деңгейдегі адам құқықтары саласындағы білім беруге баса назар аудару, адам құқықтары саласындағы білім беруді дамыту және жетілдіру ісінде барлық мүдделі тараптардың өзара іс-әрекеті мен ықпалдастығын ұлғайту, сондай-ақ адам құқықтары саласында білім берудің қолданыстағы оқу бағдарламаларын жетілдіру болып табылады.

Ұлттық жоспардың іс-шараларын іске асыру өзінің құқығын белсенді де сауатты пайдалануға қабілетті оқушының адам құқықтары мәдениетін қалыптастырудан, оқушылардың құқықтану деңгейін арттырудан, балалар арасындағы қылмыстың азаюынан, сондай-ақ құқықтық тұрғыдағы оң құбылыс көріністерінен байқалады. Алайда, адам құқықтары саласындағы білім беруді жүйелі жетілдіру мен оқушыларды адам құқығын құрметтеу рухында тәрбиелеу жөніндегі жұмыс үлкен қиындықтармен байланысты, және оларды ұзақ та мақсатты жұмыс жүргізу арқылы ғана мүмкін болатынын ұмытпау керек.

Қойылған міндеттерді іске асыру мақсатында осы процеске қатысушылардың барлығының: мемлекеттік органдардың, халықаралық ұйымдардың, үкіметтік емес сектордың, сондай-ақ педагогикалық қызметкерлер мен оқушылардың өздерінің де тығыз ынтымақтастығы қажет.

Осылайша, Ұлттық жоспар Қазақстан Республикасындағы орта білім беру шеңберінде адам құқықтары саласындағы білім беруді жетілдіруге бағытталған бірінші кезектегі, жоспарлы нақты бірқатар әрекеттерді қамтиды. Ұлттық жоспарды іске асыру шеңберінде оқушылардың құқықтық мәдениетін қалыптастыруға жәрдемдесетін бірқатар іс-шаралар:

2006-2007 жылғы оқу жылынан бастап республика мектептерінде құқықтық пәндер республикалық олимпиадалар мен ғылыми жобалар жарыстарының тізбесіне енгізілді;

2006 жылғы 30 қарашадан 20 желтоқсан аралығында орта жалпы, бастауыш кәсіптік және орта кәсіптік білім беру ұйымдарында заңгерлік жоғары оқу орындары мен колледж студенттерінің""Құқықтық білім - оқушыларға" республикалық акциясы мен Адам құқығы, Адам құқықтарының жалпыға ортақ Декларациясы күндеріне арналған басқа да арнаулы іс-шаралар өткізілді;

БҒМ веб-сайтында"Адам құқықтары бойынша білім беру рубрикасы жасалған;

адам құқықтары саласындағы білім беру мәселелері жөнінде арнаулы материалдар даярланып, мерзімді журналдар мен газеттерде: "Внешкольник Казахстана", "Қазақстан тарихы", "История Казахстана: преподование в вузах и школах", "Учитель Казахстана", "Қазақстан мұғалімі",""Қазақстан мектебі",""Столичное образование" және т.б. беттерінде жарияланды.

Білім берудің міндетті мемлекеттік стандарттарына сәйкес жалпы білім беру мектептерінде қоғамдық-құқықтық пәндердің циклы оқытылады: бастауыш сыныптарда - "Ана тілі", "Әлемтану", жоғарғы сыныптарда - "Тарих" (51 сағ.), "Қазақстан тарихы" (51 сағ.), "Қоғамтану негіздері" (68 сағ.), "Құқықтану негіздері" (68 сағ.). Халықаралық сайлау жүйелері қоры жасаған "Азаматтануға кіріспе" бағдарламасы бойынша арнайы курстар енгізілуде.

2005-2006 оқу жылынан бастап республика мектептерінде "Гуманитарлық құқықты зерттей отырып" (ГҚЗ) аймақтық жобасы жүзеге асырылуда, оның негізгі міндеттерінің бірі - Халықаралық гуманитарлық құқық (ХГҚ) туралы білімді тарату. Берілген бағдарлама гуманитарлық құқық пен негізгі адам құқықтарының бұзылуларын шектеуге және алдын алуға бағытталған, оқушылардың дүниеге көзқарасының қалыптасуына жәрдемдеседі, белгілі бір проблеманың түрлі аспектілерін зерттеуге және оны дұрыс талдауға үйретеді. Курсты оқу барысында оқушыларда қазіргі заманғы әлеуметтік және саяси оқиғаларға деген қызығушылық және оларды түсіну дамиды, олар ағымдағы оқиғалар мен гуманитарлық акцияларды халықаралық құқық тұрғысынан бағалауды үйренеді, халықтың әлеуметтік шетін топтарына қолдау көрсетуі тиіс қоғамдық бірлестіктердің қызметімен танысады.

ХГЗ пилоттық жобасы Алматы, Оңтүстік Қазақстан, Жамбыл және Қызылорда облыстарының 30 жалпы білім беру мектептерінде жүзеге асырылуда. ХГЗ жобасын үйлестіру және әдістемелік қамтамасыз ету Білім беру жүйесінің ғылыми-педагогикалық кадрларының біліктілігін жоғарылату республикалық институтына және педагогикалық кадрлардың біліктілігін жоғарылату облыстық институттарына жүктелген. Қазіргі кезде ХГЗ оқу құралы Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2007 жылғы 15 ақпандағы"Білім беру ұйымдарында "2007-2008 жылдары қолдануға рұқсат берілген оқу басылымдарының тізімін бекіту туралы" бұйрығына енді.

Ұлттық жоспардың іс-шараларын іске асыру игі нәтиже беруге тиіс, бұл өзінің құқығын белсенді де сауатты пайдалануға қабілетті оқушының адам құқықтары мәдениетін қалыптастырудан, оқушылардың құқықтану деңгейін арттырудан, балалар арасындағы қылмыстың азаюынан, сондай-ақ құқықтық тұрғыдағы оң құбылыс көріністерінен байқалады. Алайда, адам құқықтары саласындағы білім беруді жүйелі жетілдіру мен оқушыларды адам құқығын құрметтеу рухында тәрбиелеу жөніндегі жұмыс үлкен қиындықтармен байланысты және оларды ұзақ та мақсатты жұмыс жүргізу арқылы ғана мүмкін болатынын ұмытпау керек.

I БӨЛІМ

1-бап

1 . Барлық халықтар өзінің мемлекеттік құрылысын өздері шешуге құқылы. Осы құқық бойынша олар өз елінің саяси мәртебесін еркін белгілеп, оның экономикалық, әлеуметтік және мәдени дамуын еркін түрде қамтамасыз етеді.

2. Барлық халықтар алдына қойған мақсат-мұраттарына жету жолында халықаралық ынтымақтастықтан туындайтын, өзара тиімділік қағидаттар мен халықаралық құқыққа негізделген қандай да болсын міндеттемелерге нұқсан келтірместен, өз елінің табиғи байлықтары мен ресурстарын еркін игере алады. Бірде-бір халықты меншігіндегі тіршілік етуге қажетті заттардан үш уақытта айыруға болмайды.

3. Осы Пактіге қатысушы мемлекеттердің бәрі, соның ішінде өзін-өзі басқарушы емес және қамқорлығындағы аумақтарды басқаруда жауапты мемлекеттер де, Біріккен Ұлттар Ұйымы Жарғысының ережелеріне сәйкес, мемлекеттік құрылысын өзі шешу құқығын жүзеге асыруын көтермелеуге және ондай құқықты құрметтеуге тиіс.

8. Қазақстан Республикасы Конституциясының 2-бабына сәйкес Қазақстан президенттік басқару нысанындағы біртұтас мемлекет болып табылады. Республиканың суверенитеті оның барлық аумағына тарайды. Мемлекет өз аумағының тұтастығын, қол сұғылмауын және бөлінбеуін қамтамасыз етеді.

Қазақстан Республикасы Конституциясының 3-бабына сәйкес мемлекеттік биліктің бірден бір бастауы халық болып табылады. Халық билікті тікелей республикалық референдум және еркін сайлау арқылы жүзеге асырады, сондай-ақ өз билігін жүзеге асыруды мемлекеттік органдарға береді. Қазақстанда билікті ешкім де иемденіп кете алмайды. Билікті иемденіп кетушілік заң бойынша қудаланады. Халық пен мемлекет атынан билік жүргізуге Республика Президентінің, сондай-ақ өзінің конституциялық өкілеттігі шегінде Парламенттің құқығы бар. Республика Үкіметі мен өзге де мемлекеттік органдар мемлекет атынан оларға берілген өкілеттіктері шегінде ғана билік жүргізеді. Республикада мемлекеттік билік біртұтас, ол Конституция мен заңдар негізінде заң шығарушы, атқарушы және сот тармақтарына бөліну, олардың тежемелік әрі тепе-теңдік жүйесін пайдалану арқылы, өзара іс-қимыл жасау принципіне сәйкес жүзеге асырылады.

9. Қазақстан Республикасы Конституциясының 6-бабына сәйкес Қазақстан Республикасында мемлекеттік меншік пен жеке меншік танылады және бірдей қорғалады. Меншік міндет жүктейді, оны пайдалану сонымен қатар қоғам игілігіне де қызмет етуге тиіс. Меншік субъектілері мен объектілері, меншік иелерінің өз құқықтарын жүзеге асыру көлемі мен шектері, оларды қорғау кепілдіктері заңмен белгіленеді. Жер және оның қойнауы, су көздері, өсімдіктер мен жануарлар дүниесі, басқа да табиғи ресурстар мемлекет меншігінде болады. Жер, сондай-ақ заңда белгіленген негіздерде, шарттар мен шектерде жеке меншікте болуы мүмкін.

10. Қазақстан Республикасы Конституциясының 8-бабына сәйкес Қазақстан Республикасы халықаралық құқықтық принциптері мен нормаларын құрметтейді, мемлекеттер арасында ынтымақтастық пен тату көршілік қарым-қатынас жасау, олардың теңдігі мен бір-бірінің ішкі істеріне араласпау, халықаралық дауларды бейбіт жолмен шешу саясатын жүргізеді, қарулы күшті бірінші болып қолданудан бас тартады.

II БӨЛІМ

2-бап

1. Осы Пактіге қатысушы әрбір мемлекет дербес түрде және халықаралық көмек пен ынтымақтастық ретінде, атап айтқанда, экономикалық және техникалық салаларда, осы Пактіде танылған құқықтарды барлық тиісті тәсілдермен, атап айтқанда, заңнамалық шаралар қабылдауды қоса алғанда, бірте-бірте толық жүзеге асыруды қамтамасыз ету үшін қолда бар ресурстардың барынша ауқымды шегінде шаралар қабылдауға міндеттенеді.

2. Осы Пактіге қатысушы мемлекеттер Пактіде жарияланған құқықтар нәсілге, түр-түске, жынысқа, тілге, дінге, саяси немесе өзге наным-сенімдерге, ұлттық немесе әлеуметтік шығу тегіне, мүліктік жағдайға, сондай-ақ туылуы немесе өзге де жағдаяттарға қарамастан, қандай да болмасын кемсітусіз жүзеге асырылатынына кепілдік беруге міндеттенеді.

3. Дамушы елдер адам құқықтарын және өз халық шаруашылығын тиісті есепке ала отырып, өздерінің азаматтары болып табылмайтын адамдарға да осы Пактіде танылған экономикалық құқықтарды қандай ауқымда беруге кепілдік бере алатынын айқындай алады.

11. Қазақстан Республикасында азаматтардың экономикалық, әлеуметтік және мәдени құқықтарын қамтамасыз ету саласында мынадай заң актілері қолданылады: Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексі (жалпы және ерекше бөлімдер), Қазақстан Республикасының Еңбек кодексі , Қазақстан Республикасының " Шетелдіктердің құқықтық жағдайы туралы", " Жеке кәсіпкерлік туралы ", "Қазақстан Республикасындағы банктер мен банк қызметі туралы ", " Жер қойнауы және жер қойнауын пайдалану туралы", " Табиғи монополиялар туралы ", " Сауда қызметін реттеу туралы ", " Демпингке қарсы шаралар туралы ", " Мәдениет туралы ", " Дене шынықтыру және спорт туралы ", " Қазақстан Республикасында зейнетақымен қамсыздандыру туралы ", "Қазақстан Республикасында мүгедектерді әлеуметтік қорғау туралы ", " Кемтар балаларды әлеуметтік және медициналық-педагогикалық түзеу арқылы қолдау туралы", " Қазақстан Республикасында мүгедектігі бойынша , асыраушысынан айрылу жағдайы бойынша және жасына байланысты берілетін мемлекеттік әлеуметтік жәрдемақылар туралы", " Балалы отбасыларға берілетін мемлекеттік жәрдемақылар туралы", " Міндетті әлеуметтік сақтандыру туралы ", " Мемлекеттік атаулы әлеуметтік көмек туралы", " Ұлы Отан соғысының қатысушыларына , мүгедектеріне және соларға теңестірілген адамдарға берілетін жеңілдіктер мен оларды әлеуметтік қорғау туралы", " Жерасты және ашық кен жұмыстарында, еңбек жағдайлары ерекше зиянды және ерекше ауыр жұмыстарда істеген адамдарға берілетін мемлекеттік арнайы жәрдемақы туралы", " Қазақстан Республикасындағы арнаулы мемлекеттік жәрдемақы туралы", " Психиатриялық жәрдем және оны көрсеткен кезде азаматтардың құқықтарына берілетін кепілдіктер туралы", " Арал өңіріндегі экологиялық күйзеліс салдарынан зардап шеккен азаматтарды әлеуметтік қорғау туралы", " Семей ядролық сынақ полигонындағы ядролық сынақтардың салдарынан зардап шеккен азаматтарды әлеуметтік қорғау туралы", " Қазақстан Республикасындағы арнайы экономикалық аймақтар туралы ", " Әскери қызметшілердің және олардың отбасы мүшелерінің мәртебесі және оларды әлеуметтік қорғау туралы", " Авторлық құқық және сабақтас құқықтар туралы", " Тұрғын үй қатынастары туралы ", " Халықтың көші-қоны туралы " заңдар қолданылады.

Адамның және азаматтың құқықтары мен бостандықтарының сақталуын қадағалауды жүзеге асыру мақсатымен адамның және азаматтың нұқсан келтірілген құқықтары мен бостандықтарын қалпына келтіру жөнінде өз құзыреті шегінде өкілеттіктер берілген Қазақстан Республикасы Президентінің 2002 жылғы 19 қыркүйектегі Жарлығымен Қазақстанда Адам құқықтары жөніндегі уәкіл лауазымы белгіленді. Бұл институт адамдардың бұзылған құқықтарын қосымша қорғауға мүмкіндіктер беретін ұлттық құқық қорғау мекемесі болып табылады.

Уәкіл мекемесі бес жылдан бері жұмыс істеп келеді.

Құқық бұзушылықтар туралы өтініштерді қарау, оларда көрсетілген фактілерді тексеру және құқық бұзылған жағдайда, оны қалпына келтіру омбудсмен қызметінің негізгі бағыттары болып табылады. Қазақстан Республикасы Президентінің 2002 жылғы 19 қыркүйектегі N 947 Жарлығымен бекітілген Уәкіл туралы ереженің 17-тармағына сәйкес Уәкіл өз қызметін жүзеге асыру кезінде Қазақстан Республикасы азаматтарының, сондай-ақ шетелдік азаматтардың, азаматтығы жоқ адамдардың өздерінің Конституцияда және Қазақстан Республикасының халықаралық шарттарында кепілдік берілген құқықтары мен бостандықтарын ұйымдар мен лауазымды адамдардың бұзатын әрекеттері мен шешімдеріне шағымдарын қарайды. Яғни, Азаматтық және саяси құқықтар туралы халықаралық пактінің 2-бабы 3-тармағына сәйкес ресми сипатта әрекет ететін адамдар әрекеттерін тексеруге Уәкілдің құқығы бар субъектілер болып табылады. Бұл ретте, Уәкіл адамның және азаматтың құқықтары мен бостандықтарының бұзылу фактілері туралы деректерді келіп түскен өтініштер негізіндегі сияқты, егер осы бұзушылықтар туралы оған ресми көздерден немесе бұқаралық ақпарат құралдарынан мәлім болса, өз бастамасымен де тексереді.

Өтініштерде көрсетілген фактілерді тексеру кезінде Уәкіл заңнамада белгіленген тәртіппен:

1) шағымды қарау үшін қажетті деректерді лауазымды адамдардан немесе ұйымдардан сұратуға;

2) мемлекеттік органдардың, өзге де ұйымдардың басшылары мен басқа да лауазымды адамдарының кідіртпей қабылдауына;

3) Қазақстан Республикасы азаматтарының, сондай-ақ шетелдік азаматтардың, азаматтығы жоқ адамдардың шағымдарын қарау нәтижелері бойынша, сондай-ақ олардың құқықтары мен бостандықтарын бұзушылықтар туралы ақпаратты басқа жолмен алған кезде, Парламент палаталарынан осы мәселелер бойынша парламенттік тыңдау өткізу туралы өтінуге;

4) адамның және азаматтың құқықтары мен бостандықтарының бұзылуымен байланысты мән-жайларды тиісінше анықтау бойынша қорытынды дайындау үшін сараптамалық және консультациялық жұмыстарды орындауға ұйымдар мен мамандарды келісім шарт негізінде тартуға;

5) адамның және азаматтың бұзылған құқықтары мен бостандықтарын қорғау жөнінде шаралар қабылдауға;

6) қызметтік куәлігін ұсынуы бойынша мемлекеттік органдар мен ұйымдардың, аумағына және ғимараттарына, оның ішінде әскери бөлімдер мен құрамалар кіруге және болуға, сондай-ақ бас еркінен айыру орындарында болуға және оларда ұсталатын адамдармен кездесіп әңгімелесуге;

7) адамның және азаматтың құқықтары мен бостандықтарын бұзған лауазымды адамға қатысты тәртіптік немесе әкімшілік өндірістік не қылмыстық іс қозғау туралы қолдаухатпен уәкілетті мемлекеттік органдарға немесе лауазымды адамдарға өтінішпен баруға;

8) жүргізілген тексерулердің нәтижелері бойынша бұқаралық ақпарат құралдарында ресми хабарламалар жариялауға құқығы бар.

Мекеме қызмет еткен уақыттан бері 8758 жазбаша және өтініш келіп түссе, омбудсменге барлығы 49133 адам шағым білдірген. Экономикалық, әлеуметтік және мәдени құқық бұзушылықтарға мегзейтін шағымдардың саны әжептәуір азайды. Егер 2003 жылдың ішінде зейнетақы, жәрдемақы, материалдық көмек, өтемақы төлеу кезінде, әлеуметтік жеңілдіктер беруге, мүгедектер мен әскери қызметшілердің құқықтарына қатысты және өзге де әлеуметтік қамсыздандыру мәселелеріне қатысты құқық бұзушылықтар туралы өтініштердің қатары 12,88% (саны жағынан өтініштердің екінші тобы) болса, 2007 жылғы соңғы екі тоқсанда мұндай шағымдардың қатары 7% аспады. Еңбек құқықтарына қатысты шағымдардың саны қысқарды (5,22%-тен 2,8%-ке дейін), денсаулық сақтауға қатысты (1,77%-тен 0,9 %-ке дейін) қысқарды. Сонымен қатар, тұрғын үй құқықтарына байланысты шағымдардың өсуі байқалды (5%-тен 12,7%-ке дейін), бұл негізінен урбанизацияға және астананың көшуіне байланысты.

Уәкіл мекемесі қызмет еткен уақыт ішіндегі шағымдар сипатының өзгеруін мына диаграммадан аңғаруға болады:

Өтініштер сипатының өзгеруі

(қағаз мәтінінен қараңыз)

Уәкіл оң шешетін шағымдардың саны өндіріске қабылданған шағымдардың 18%-тінен 31%-тіне дейін құрайды (2003 жылы - 18%, 2004 жылы - 20%, 2005 жылы - 26%, 2006 жылы - 31%).

Азаматтардың бұзылған құқықтарын қалпына келтіру жөніндегі Уәкіл ұйғарымдарының орындалуы және осыған байланысты лауазымды адамдарды жазалау жөнінде тұрақты мониторинг жүзеге асырылады.

Уәкілдің пікірі бойынша қоғамдық үлкен маңызы бар жағдайларда ол өзінің өтінішін тікелей Президентке, Парламентке немесе Қазақстан Республикасының Үкіметіне жолдауға құқылы. Мекеме қызмет еткен уақыт ішінде жерге меншік құқығына, жаппай саяси қуғын-сүргін құрбандары болып табылатын адамдардың құқығына, зейнеткерлердің құқығына, Байқоңыр қаласы тұрғындарының тұрғын үй құқығына, шетелдік кәсіпорындарда және шетелдің қатысуы бар кәсіпорындарда істейтін адамдардың құқықтарына қатысты, сондай-ақ "Балаларды қорғау туралы" Конвенцияға қосылу және шетелдің бала асырап алуына қатысты ынтымақтастық туралы" және "Неке және отбасы туралы" Қазақстан Республикасының Заңына өзгерістер енгізу туралы" Қазақстан Республикасы Заңдарының жобалары бойынша, Қазақстан Республикасында өлім жазасын түпкілікті жою мәселесі жөнінде 12 өтініш дайындалған. Бұған қоса, Уәкіл Тараз қаласындағы N 2 қарттар мен мүгедектер үйіндегі қарттар мен мүгедектердің құқығын бұзушылық фактісі мен N 1 балалар үйінің жер учаскесін алып қою фактісі бойынша өтініш жіберді. Өтініштердегі Уәкіл көтерген мәселелер көбінесе, оң шешімін тапты.

12. Қазақстан Республикасы Конституциясының 12-бабына сәйкес Қазақстан Республикасында Конституцияға сәйкес адам құқықтары мен бостандықтары танылады және оларға кепілдік беріледі. Адам құқықтары мен бостандықтары әркімге тумысынан жазылған, олар абсолютті деп танылады, олардан ешкім айыра алмайды, заңдар мен өзге де нормативтік құқықтық актілердің мазмұны мен қолданылуы осыған қарай анықталады. Республиканың азаматы өзінің азаматтығына орай құқықтарға ие болып, міндеттер атқарады. Адамның және азаматтың өз құқықтары мен бостандықтарын жүзеге асыруы басқа адамдардың құқықтары мен бостандықтарын бұзбауға, конституциялық құрылыс пен қоғамдық имандылыққа нұқсан келтірмеуге тиіс.

Конституцияның 14-бабына сәйкес заң мен сот алдында жұрттың бәрі тең. Тегіне, әлеуметтік, лауазымдық және мүліктік жағдайына, жынысына, нәсіліне, ұлтына, тіліне, дінге көзқарасына, нанымына, тұрғылықты жеріне байланысты немесе кез келген өзге де жағдаяттар бойынша ешкімді ешқандай кемсітуге болмайды.

13. Қазақстан Республикасы Конституциясының 12-бабы 4-тармағына сәйкес Конституцияда, заңдарда және халықаралық шарттарда өзгеше көзделмесе, шетелдіктер мен азаматтығы жоқ адамдар Республикада азаматтар үшін белгіленген құқықтар мен бостандықтарды пайдаланады, сондай-ақ міндеттер атқарады. Конституцияның осы ережесін іске асыру үшін 1995 жылғы 19 маусымда " Шетелдіктердің құқықтық жағдайы туралы " Қазақстан Республикасының Заңы қабылданды, ол шетелдіктердің негізгі құқықтары мен міндеттерін, олардың Қазақстан Республикасына келу, болу және оның аумағында жүріп тұру және Қазақстан Республикасынан кету тәртібін айқындайды. Атап айтқанда, Заңның 3-бабы Қазақстан Республикасындағы шетелдіктер тегіне, әлеуметтік, мүліктік жағдайына, нәсіліне, ұлтына, жынысына, біліміне, тіліне, дінге көзқарасына, айналысатын кәсібінің түріне және сипатына қарамастан бәрі тең деп белгілейді.

3-бап

Осы Пактіге қатысушы мемлекеттер Пактіде көзделген барлық экономикалық, әлеуметтік және мәдени құқықтарды ерлер мен әйелдердің тез пайдалануы құқығын қамтамасыз етуге міндеттенеді.

14. Конституцияның 14-бабына сәйкес "Тегіне, әлеуметтік, лауазымдық және мүліктік жағдайына, жынысына, нәсіліне, ұлтына, тіліне, дінге көзқарасына, нанымына, тұрғылықты жеріне байланысты немесе кез келген өзге де жағдаяттар бойынша ешкімді ешқандай кемсітуге болмайды.".

Бұл норма білім алуда және кәсіптік даярлықта, қоғамдық-саяси, мәдени және басқа да барлық қызмет салаларында әйелдерге еркектермен тең мүмкіндіктер берілуіне кепілдік береді.

Ол сондай-ақ, " Қазақстан Республикасындағы сайлау туралы " Конституциялық Заңға, Еңбек кодексіне, " Неке және отбасы туралы ", "Азаматтардың денсаулығын қорғау туралы", " Білім туралы ", " Мемлекеттік қызмет туралы " заңдарға, Қылмыстық және Қылмыстық іс жүргізу кодекстеріне, Әкімшілік құқық бұзушылықтар туралы кодекске және қоғамдық қатынастар саласын реттейтін басқа да нормативтік құқықтық актілерге енгізілді.

Үкіметтің 2003 жылғы 27 қарашадағы N 1190 қаулысымен Қазақстан Республикасындағы гендерлік саясат тұжырымдамасы мақұлданды. Ол біздің еліміздегі гендерлік саясаттың - ерлер мен әйелдердің билік құрылымдарына тепе-тең қатысуына қол жеткізу, әйелдің экономикалық тәуелсіздігіне, өзінің бизнесін дамытуға және қызметте өсуіне теңдей мүмкіндіктерді қамтамасыз ету, отбасындағы құқықтары мен міндеттерін теңдей жүзеге асыруға жағдай жасау, жыныстық белгісі бойынша қысымнан бостан болу негізгі бағыттарын айқындады.

Гендерлік саясатты іске асыру мақсатында Президенттің 2005 жылғы 29 қарашадағы N 1677 Жарлығымен Қазақстан Республикасының 2006-2016 жылдарға арналған гендерлік теңдік стратегиясы әзірленіп бекітілді. Стратегия мемлекеттің гендерлік саясатын іске асыруға бағытталған негіз қалаушы құжат, мемлекет пен қоғам тарапынан оны іске асырудың және мониторингті жүзеге асыру құралы, демократияның қалыптасуының маңызды факторы болып табылады. Қазақстан Республикасының Үкіметі, Қазақстан Республикасының Президентіне тікелей бағынысты және есеп беретін мемлекеттік органдар, облыстардың, республикалық маңызы бар қалалардың, астананың әкімдері өз қызметтерінде Стратегияны басшылыққа алуға және оны іске асыруға қажетті шараларды қабылдауға, сондай-ақ қабылданатын мемлекеттік, салалық (секторалдық) және өңірлік бағдарламалардың (жоспарлардың) Стратегиямен үйлесімділігін қамтамасыз етуге міндеттенеді.

Елімізде Қазақстан Республикасы Президентінің жанындағы кеңесу органы ретінде Президенттің 2006 жылғы 1 ақпандағы N 56 Жарлығымен құрылған Отбасы істері және гендерлік саясат жөніндегі ұлттық комиссия жұмыс істейді.

Көрсетілген Комиссияның негізгі міндеті:

1) басымдықтарды айқындау, Қазақстанның 2030 жылға дейінгі даму стратегиясы, Қазақстан Республикасындағы 2006-2016 жылдарға арналған гендерлік теңдік стратегиясы мен Қазақстан қатысушы болып табылатын отбасы және гендерлік теңдік мәселелері жөніндегі халықаралық шарттар контексінде өңірлік ерекшеліктерді ескере отырып отбасына, әйелдер мен ерлердің теңдігіне қатысты кешенді мемлекеттік саясатты қалыптастыру және іске асыру жөнінде ұйғарымдар әзірлеу;

2) отбасы мүддесін қорғау, Біріккен Ұлттар Ұйымының мыңжылдық Декларациясын, Қазақстан Республикасындағы 2006-2016 жылдарға арналған гендерлік теңдік стратегиясын іске асыру мәселелері жөнінде мемлекеттік органдармен және азаматтық қоғам институттарымен бірлесіп әрекет ету;

3) гендерлік теңдіктің жай-күйі мәселелерін талдау және мемлекеттік органдарға Қазақстан Республикасындағы гендерлік саясаттың негізгі бағыттары бойынша ұсыныстар мен ұйғарымдар әзірлеу;

4) мыналарға:

экономикалық салада гендерлік теңдікке қол жеткізуге, әйелдер арасындағы кәсіпкерлікті одан әрі дамытуға, әйелдердің еңбек рыногындағы бәсекеге қабілетін арттыруға;

отбасы мүшелерінің еңбек қызметін үйдегі міндеттерімен және бала тәрбиесімен ұштастыруына жағдай жасауға;

отбасы институтының нығаюына, отбасы қатынастарында гендерлік теңдікке қол жеткізуге;

ерлердің, әйелдердің және балалардың денсаулығын, оның ішінде репродуктивтік денсаулықты сақтау және нығайту, өмір сүру сапасын арттыру жөніндегі шаралар кешенін әзірлеуге;

отбасында және жұмыс орнындағы қысым көрсетуді жою және ерлерге, әйелдерге және балаларға қатысты зорлықпен күресудің халықаралық тәжірибесін енгізуге;

халыққа гендерлік білім беруге және ағартуға;

отбасы жағдайының, қоғамның экономикалық, әлеуметтік, саяси және мәдени өміріндегі гендерлік теңдіктің нақты жағдайын талдау мақсатында ғылыми зерттеулер жүргізуге, ақпараттық базаны қалыптастыруға жәрдемдесу;

5) мемлекеттік органдардың, халықаралық ұйымдар мен қоғамдық бірлестіктердің Комиссия құзыретіне енетін проблемалар жөніндегі ұсыныстарын қарау, Қазақстан Республикасы Президентіне тиісті ұйғарымдар әзірлеу;

6) мемлекеттік органдардың лауазымды адамдарының отбасы және гендерлік теңдік мәселелері жөніндегі Қазақстан Республикасы заңнамасы талаптарының сақталуын қамтамасыз ету жөнінде Мемлекет Басшысына ұйғарымдар мен ұсыныстар дайындау;

7) Қазақстандағы отбасы және гендерлік теңдік жағдай аспектілерін неғұрлым толық көрсету мақсатымен бұқаралық ақпарат құралдарымен өзара бірлесіп әрекет ету;

8) отбасы мәселелері және гендерлік теңдіктің сақталмауына қатысты азаматтардың өтініштерін, бұқаралық ақпарат құралдарының хабарларын қарау;

9) отбасы және гендерлік теңдік мәселелері жөніндегі тұжырымдамаларды, мемлекеттік, салалық (секторальдік) бағдарламаларды әзірлеуге қатысу;

10) отбасы және гендерлік теңдік жағдайды жақсартуға бағытталған заңнамалық және өзге де нормативтік құқықтық актілерді дайындауға және қарауға қатысу;

11) гендерлік-құқықтық сараптамаға бастамашылық ету және жүргізу;

12) мемлекеттік және халықаралық ұйымдармен ынтымақтасу, халықаралық ұсыныстарды іске асыру жөнінде ұсыныстар дайындау, отбасы және гендерлік теңдік жағдайы мәселелері жөніндегі конференцияларға, семинарларға қатысу болып табылады.

Ерлер мен әйелдердің құқықтары мен заңды мүдделерін қорғаудың құқықтың механизмдерін қамтамасыз ету мақсатымен жоғарыда аталған Гендерлік теңдік стратегиясы шеңберінде "Ерлер мен әйелдердің тең құқықтары мен тең мүмкіндіктері туралы" және "Тұрмыстық қысым туралы" заң жобалары әзірленуде. Бұған қоса, Қазақстан Республикасы әйел құқықтары жөніндегі негіз қалаушы халықаралық шарттарға: Әйелдерге қатысты кемсітушіліктің барлық түрлерін жою туралы БҰҰ Конвенциясына, "Әйелдердің саяси құқығы туралы" және "Күйеуге шыққан әйелдің азаматтығы туралы" БҰҰ Конвенцияларына қатысушы болып табылады.

4-бап

Осы Пактіге қатысушы мемлекеттер, осы немесе өзге мемлекет осы Пактіге сәйкес қамтамасыз етіп отырған құқықтарды пайдалануға қатысты, осы мемлекет бұл құқықтарға тек заңмен белгілеген, аталған құқықтар табиғатына үйлесетін, және демократиялық қоғамдағы жалпы әл-ауқатты жақсартуға жәрдемдесу мақсатындағы шектеулерді ғана белгілей алатынын таниды.

15. Конституцияның 39-бабына сәйкес адамның және азаматтың құқықтары мен бостандықтары конституциялық құрылысты қорғау, қоғамдық тәртіпті, адамның құқықтары мен бостандықтарын, халықтың денсаулығы мен имандылығын сақтау мақсатында қажетті шамада ғана және тек заңмен шектелуі мүмкін. Саяси себептер бойынша азаматтардың құқықтар мен бостандықтарын қандай да бір түрде шектеуге жол берілмейді. Ешбір жағдайда құқықтары мен бостандықтары Конституцияның 10, 11, 13-15-баптарында, 16-бабының 1-тармағында, 17-бабында, 19-бабында, 22-бабында, 26-бабының 2-тармағында көзделген шектелуге жатпайды.

5-бап

1. Осы Пактіде ешбір қағида қандай да бір мемлекетке, қандай да бір топқа немесе қандай да бір адамға осы Пактіде танылған кез келген құқықтар немесе бостандықтарды жоюға, не болмаса оларды осы Пактіде көзделгеннен көп мөлшерде шектеуге бағытталған қандай да болмасын іс-әрекетпен айналысуға немесе қандай да болмасын іс-әрекет жасауға құқық береді деп түсіндірілмеуге тиіс.

2. Қайсыбір елдерде заң, конвенциялардың, ережелердің күшімен не болмаса әдет-ғұрыптар арқылы танылған немесе қолданыстағы қандай да болмасын негізгі адам құқықтарын аталған Пактіде мұндай құқықтар танылмайды немесе танылған күннің өзінде кең ауқымда танылады деген сылтаумен ешбір шектеуге немесе кемсітуге жол берілмейді.

16. Конституцияға сәйкес Қазақстан Республикасында мынадай: азаматтық алған ( 10-бап ); азамат шетел мемлекетіне берілген жағдайларда; Республика шегінен тыс жерлерде азаматтарды қорғау және қамқоршылық көрсету ( 11-бап ); құқықтық субъектілігін тануға қатысты; құқықтары мен бостандықтарын сотпен қорғау жөніндегі; білікті заңгерлік көмек алуға қатысты ( 13-бап ); әркімнің заң мен сот алдындағы теңдігі; тегіне, әлеуметтік, лауазымдық және мүліктік жағдайына, жынысына, нәсіліне, ұлтына, тіліне, дінге көзқарасына, нанымына, тұрғылықты жеріне байланысты немесе кез келген өзге де жағдаяттар бойынша ешкімді ешқандай кемсітуге қатысты ( 14-бап ); өмір сүру құқығы ( 15-бап ); жеке бостандығы құқығы ( 16-бап , 1-тармақ); адамның қадір-қасиетіне қол сұқпау ( 17-бап ); өзінің ұлтын, партиялық және діни қатыстылығын айқындау және көрсету; ана тілі мен мәдениетін қолдану; қарым-қатынас, тәрбие, оқу және шығармашылық тілін таңдау ( 19-бап ); ар-ождан бостандығына қатысты ( 22-бап ); меншікке, оның ішінде мұрагерлік құқығы (16-бап, 2-тармақ) жөніндегі негіздемелер бойынша адамның құқықтары мен бостандықтарын ешбір жағдайда шектеуге болмайды.

"Адвокаттық қызмет туралы" Қазақстан Республикасының 1997 жылғы 5 желтоқсандағы Заңының 4-бабына сәйкес көмекке өтініш берген адам, оған адвокат заңгерлік көмек көрсету үшін тегін, сондай-ақ қылмыстық іс бойынша қорғаушы ретінде тағайындалған, қорғалушы өзіне адвокат таңдамаған немесе таңдай алмаған жағдайды қоспағанда, адвокатты еркін таңдайды.

Адвокаттар сенімгерлерге олардың өтініші бойынша:

1) алимент өндіру туралы, асыраушысының қайтыс болуы, жұмыспен байланысты мертігу немесе денсаулығының өзге де зақымдануына істі жүргізу кезінде бірінші инстанция соттарындағы қуғыншыларға; 2) Ұлы Отан соғысына қатысушыларға, соларға теңестірілген адамдарға, мерзімді қызметтегі әскери қызметшілерге, I және II топтағы мүгедектерге, жасына байланысты мүгедектерге, егер олар кәсіпкерлік қызмет мәселелеріне байланысты болмаса; 3) азаматтарға зейнетақы және жәрдемақы тағайындау туралы өтініш жазу кезінде; 4) азаматтарға оңалту мәселелері бойынша консультациялар беру кезінде заңгерлік көмекті тегін көрсетеді.

1997 жылғы 16 шілдедегі Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодекс кез келген сипаттағы кемсітушілікке негізделген қинау үшін қылмыстық жауапкершілік белгілейді ( 341-бап ). Адвокаттар мен азаматтарды қорғау және оларға заңды көмек көрсету жөніндегі басқа да адамдардың заңды қызметіне кедергі келтіру қылмыстық заңмен қудаланады.

III БӨЛІМ 6-бап

1. Осы Пактіге қатысушы мемлекеттер әр адамның өз еркімен таңдап алған немесе өз еркімен келіскен еңбегімен күнкөріс жасау мүмкіндігі құқығын қамтитын еңбек етуге құқығын мойындайды және осы құқығын қамтамасыз етуге тиісті қадамдар жасайды.

2. Бұл құқықты толық жүзеге асыру мақсатында осы Пактіге қатысушы мемлекеттер қабылдауға тиісті шараларға адамның негізгі саяси және экономикалық бостандықтарына кепілдік беретін жағдайдағы кәсіби-техникалық оқыту мен дайындық бағдарламалары, экономикалық, әлеуметтік және мәдени даму мен толық тиімді еңбекке қол жеткізудің жолдары мен тәсілдері кіреді.

17. Қазақстан Республикасы Конституциясының 24-бабына сәйкес әркімнің еңбек ету бостандығына, қызмет пен кәсіп түрін еркін таңдауына құқығы бар. Еріксіз еңбекке соттың үкімі бойынша не төтенше жағдайда немесе соғыс жағдайында ғана жол беріледі.

Әркімнің қауіпсіздік пен тазалық талаптарына сай еңбек ету жағдайына, еңбегі үшін нендей бір кемсітусіз сыйақы алуына, сондай-ақ жұмыссыздықтан әлеуметтік қорғалуға құқығы бар.

Азаматтардың өздерінің конституциялық еңбек бостандығы құқықтарын іске асыру процесінде туындайтын еңбек қатынастары Қазақстан Республикасының Еңбек кодексімен (бұдан әрі - Кодекс) реттеледі. Кодекстің 6-бабына сәйкес әркімнің еңбекті еркін таңдауға немесе еңбекке қандай да болмасын кемсітусіз және мәжбүрлеусіз еркін келісуге, өзінің еңбек қабілетіне иелік етуге, кәсіп немесе қызмет түрін таңдауға құқығы бар.

Кодексте жұмыс уақытының қалыпты ұзақтығы аптасына 40 сағаттан аспауға тиіс. Бұған қоса, жеке, ұжымдық еңбек шарттарда ақысы жұмыс уақыты қалыпты ұзақтығындай төленетін, жұмыс уақытының қысқа ұзақтығы көзделуі мүмкін ( 77-бап ).

Халықты жұмыспен қамту саласындағы саясат елдің әлеуметтік-экономикалық дамуының жетекші басымдықтары қатарына көтерілген.

Жұмыспен қамту саласындағы мемлекеттік саясат азаматтардың, оның ішінде әйелдердің, жастар мен мүгедектердің лайықты еңбекке деген мүмкіндіктерін ұлғайтуға және конституциялық құқықтарын іске асыруға, жұмыссыздықтан әлеуметтік қорғауға, жұмыс таңдауға және жұмысқа орналасуға жәрдемдесуге бағытталған.

Қазақстандағы жұмыспен қамтылған халық саны 1997-1999 жылдары тұрақты төмендеген болса, 2000 жылдан бері тұрақты түрде артып келеді.

Ел экономикасының тұрақты дамуы жағдайында 2002-2006 жылдары еңбек рыногында халықтың экономикалық белсенділігінің өсуі, экономика салаларында жұмыс істейтіндердің қатарының көбеюі және жұмыссыздық деңгейінің төмендеуі байқалады.

Халықтың экономикалық белсенділік деңгейі 1997 жылғы 68,8%-дан 2006 жылы 69,7% дейін көтерілді, экономикалық белсенді халықтың саны 7,4 млн. 8,0 млн. дейін көбейді.

Экономиканы қайта құрылымдау, шағын және орта кәсіпкерліктің дамуы жеке меншік кәсіпорындар мен жеке бизнес саласында істейтіндердің үлес салмағының көбеюіне жәрдемдеседі. 2006 жылы жұмыс істейтіндердің ішінде 5,7 млн. адам немесе 77% жеке меншік нысанындағы кәсіпорындар мен жеке тұлғаларда жұмыс істеді. Жұмыспен қамтылған адамдардың жартысынан астамы (3,8 млн. адам) - еркектер де, 48,6% (3,6 млн. адам) - әйелдер.

Жұмыспен қамтылған әйелдердің саны 2002-2006 жылдары 3,2 млн. адамнан 3,6 млн. адамға дейін өсті.

Бұл орайда, жыл бойынша жұмыс істейтін әйелдердің қатары басым, яғни 56,3% (1813,7 мың адам) 2002 жылы 63,3 % (2275,6 мың адам) көбейсе, жұмыспен өзін өзі қамтыған әйелдер саны 43,7% (1408,8 мың адам) 36,7% (1318,9 мың адам) төмендеді.

Жастардың жұмыспен қамтылуында да осындай жағдай: жыл бойынша 46,8 %-дан (431,4 мың адам) 50,7% (620,4 мың адам) көбейсе, жұмыспен өзін өзі қамтыған жастар саны 53,1% (489,7 мың адам) 49,3% (603,7 мың адам) төмендеді.

Халықтың жұмыспен қамтылу деңгейі осы кезеңде 90,7 %-дан 92,2%, оның ішінде әйелдер бойынша 88,8%-дан 90,8% дейін көбейді.

Еңбек рыногында жұмыспен өзін өзі қамтыған халық санының қысқаруы байқалады. Жұмыспен қамтылған адамдар арасындағы жұмыспен өзін өзі қамтыған халық саны 2,6 млн. адам яғни 35,5% құрайды. Бұл 2002 жылмен салыстырғанда 51,8 мың адамға кем (1,9 %). Олардың басым көпшілігі ауыл шаруашылығында, бөлшек сауда, халыққа көлік және басқа да қызметтер көрсету салаларында істейтін дербес қызметкерлер болып табылады.

Еңбек рыногындағы конъюнктураға әсер ететін факторлардың бірі жұмыссыздық болып табылады. Оның деңгейі жыл сайынғы төмендеуімен сипатталады. Мәселен, жұмыссыздық деңгейі 1,7 есе - 1997 жылғы 13,0%-дан 2006 жылы 7,8%-ке төмендеді. Жұмыссыз халықтың саны 2006 жылы 625,4 мың адам болды және 10 жыл ішінде 342,4 мың адамға (54,7%) азайды.

Жұмыссыздардың әжептәуір саралануы жыныс-жас құрылымында байқалады. Әйелдер еңбек рыногындағы бәсекелестік қабілеті төмендер қатарында қалып отыр. 2006 жылғы жұмыссыз еркектердің үлесі 42%, ал әйелдер 58,8% құрады. Жұмыссыз әйелдердің саны 362,9 мың адам болды, бұл еркектердің санынан 100,3 мың адамға (38,2%) артық.

Елдегі әйелдердің жұмыссыздық деңгейі 2002 жылғы 11,2%-тен 2006 жылы 9,6%-ға, оның ішінде жастар жұмыссыздығы - 17,3%-дан 12,1%-ға төмендеді. Сонымен қатар, қабылданып отырған әйелдер жұмыссыздығының деңгейі еркектер жұмыссыздығының деңгейінен (6,4%) жоғары болып отыр.

Жастардың еңбек рыногында бейімделу проблемасы да сақталып отыр. Жалпы жұмыссыздар санының азаюына қарамастан олардың арасындағы жастардың (15-24 жас аралығындағы) үлес салмағы әжептәуір қалпында қалды. 2006 жылы жұмыссыз жастардың саны 169,0 мың адам болды немесе жалпы жұмыссыздардың 27%. Бұл 2002 жылға қарағанда, 24 мың адамға (12,4%) азайған.

Жұмыссыз халықтың сапалық құрамы олардың білім деңгейіне қарай сараланады. Жоғары білімі бар адамдардың үлес салмағы 2006 жылы барлық жұмыссыздардың 18,6 % (116,3 мың адам). Бұл орайда, жұмыссыздардың арасында жалпы орта білімді адамдар саны басым - 37,5 % (234,4 мың адам) және орта кәсіби білім барлар - 25,3 % (158,2 мың адам). Жұмыссыз әйелдердің білім деңгейі еркектерге қарағанда әлдеқайда жоғары.

Соңғы бес жылда ұзақ мерзімді жұмыссыздық деңгейінің төмендеуі байқалады. Еркектердің ұзақ мерзімді жұмыссыздық деңгейі 2,9 %, ал әйелдерде - 5,1 % болып қалыптасты, (2002 жылы - тиісінше 4,4 % және 7,7 % болған еді).

Еңбек рыногындағы ахуалдың жақсаруына бірқатар: кедейлікпен және жұмыссыздықпен күрес (2000-2002), кедейлікті азайту жөніндегі (2003-2005), әлеуметтік реформаларды одан әрі тереңдету; халықты жұмыспен қамту (2005-2007) жөніндегі бағдарламалардың қабылдануы ықпал етті.

2002-2006 жылдары жұмыспен қамту органдарына жұмысқа орналасуға жәрдем сұрап 1445,2 мың адам барған, оның ішінде 732,8 мың әйел, оның ішінде ауыл тұрғындары - 245,5 мың адам.

860,1 мың адам, оның ішінде 384,9 мың әйел жұмысқа орналастырылған, оның ішінде 118,1 мың адам ауылдық жерлерде тұрады.

Жұмысқа орналастыру бойынша анағұрлым жоғары көрсеткіш Атырау, Ақтөбе, Қарағанды, Қостанай, Солтүстік Қазақстан, Шығыс Қазақстан облыстарында және Алматы қаласында, ал ең төменгі көрсеткіш - Павлодар, Маңғыстау облыстары мен Астана қаласында байқалды.

Қоғамдық жұмыстарға 652,8 мың адам, оның ішінде 381,6 мың әйел қатысты.

Ел Президентінің Жолдауына сәйкес әлеуметтік көмек саясаты "әлеуметтік топтардың мұқтажымен" емес "жұмысқа қабілетті азаматтардың жұмыс істейтіндер қатарына енуі үшін дайындығы" шеңберінде қалыптасу қажет. Азаматтарды қолдаудың мемлекеттік жүйесі оларды қайта оқуға және жаңа кәсіп алуға ынталандыратындай болуға тиіс.

Халықты жұмыспен қамту бағдарламасы шеңберінде кәсіптік оқытудан, біліктілігін арттырудан және қайта даярлаудан басымдықты тәртіппен өту құқығына нысаналы топтарға енетін жұмыссыздар ие болады. Оқытудан өтіп жұмысқа орналастырылғандардың ішінде әрбір үшінші адам - ауылдық жердің тұрғыны. Нысаналы топтарға оралмандар да енеді. "Халықтың көші-қоны туралы" 1997 жылғы 13 желтоқсандағы Қазақстан Республикасы Заңының 29-3-бабы 1.2-тармағына сәйкес оралмандарға жұмысқа орналасуға, біліктілігін арттыруға және жаңа кәсіпті игеруге көмек көрсетіледі.

2002-2006 жылдары 127,9 мың жұмыссыз оқуды тәмамдаған, оның ішінде жұмысқа орналастырылғаны - 90,9 мың адам, оның ішінде әйелдер - 45,0 мың.

Жыл сайын елімізде шамамен 230 мың жұмыс орны құрылады.

2005-2006 жылдары 14,9 мың әлеуметтік жұмыс орындары ұйымдастырылып, оларға нысаналы топтардағы 15,1 мың адам жұмысқа орналастырылды.

2005-2006 жылдары оқу орындарының шамамен 7,0 мың түлегі Жастар практикасына қатысты, олардың ішінде 1,9 мың адам - тұрақты жұмысқа орналастырылды.

Мүгедектерді жұмыспен қамтуға жәрдемдесуде кәсіптік оңалту бағдарламаларының, мүгедектердің әлеуметтік мәртебесі мен әлеуметтік қорғалуының, еңбек ету машығының және білігінің маңызы ерекше. 2005 жылдың 13 сәуірінде қабылданған "Мүгедектерді әлеуметтік қорғау" Заңымен мүгедектер үшін жұмыс орындарының арнаулы квотасын белгілеу көзделеді.

2002-2006 жылдары жұмыспен қамту органдарына жұмысқа орналасуға жәрдем сұрап 8,0 мың мүгедек барған, оның ішінде 3,3 мыңы әйелдер, ауыл тұрғындары - 2,0 мың адам болса, оның ішінде - 611 әйел адам. Квота есебінен 315 мың адам, оның ішінде 1,3 әйел жұмысқа орналастырылған, оның 1,1 мың адам ауылдық жерлерде тұратын болса, оның ішінде 291 әйел бар.

Қоғамдық жұмыстарға 3,9 мың жұмыссыз мүгедек қатысты.

2002-2006 жылдары зейнеткерлік жұмыссыздар қатарындағы жас алдындағы 5,2 мың адам жұмысқа орналастырылды, оның ішінде - 2,8 мыңы әйелдер, село тұрғындары - 1,1 мың адам болса, оның ішінде - 510 әйел адам.

Мемлекет Басшысының кәсіптік даярлауға және еңбек ресурстарын дамытуға басым назар аудару туралы тапсырмасын ескере отырып, Еңбек кодексінде кадрларды даярлау, қайта даярлау және олардың біліктілігін арттыру жөнінде баптар көзделді, оларда бірінші рет оқытудың тәртібі мен нысандары, жұмыс беруші мен қызметкердің құқықтары мен міндеттері, оқытылған адамдарды жұмысқа орналастыру кезіндегі мемлекеттік кепілдіктер берілген.

Қазіргі уақытта Қазақстан Республикасында техникалық және кәсіптік білім беруді дамытудың 2008-2010 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламаның жобасы әзірленуде.

Сондай-ақ, техникалық және қызмет көрсету кадрларын даярлау және қайта даярлау жөніндегі өңіраралық кәсіптік орталықтарын құру жөніндегі жұмыс жалғасуда. Оның біреуі - мұнай газ саласына мамандар даярлау үшін 2005 жылы Атырау қаласында құрылды. Бұл орталықта Батыс Қазақстан, Маңғыстау, Ақтөбе, Қызылорда және Оңтүстік Қазақстан облыстарынан, сондай-ақ жұмыс күші артық өзге де өңірлерден кадрларды даярлау және қайта даярлау жүзеге асырылатын болады.

2009 жылға дейін отын-энергетика саласы бойынша Павлодар облысында, өңдеу саласы бойынша - Оңтүстік Қазақстан және машина жасау саласы бойынша - Шығыс Қазақстан облысында құрылатын болады.

Сонымен бірге 2007 жылғы 16 ақпанда Әйелдерге қатысты кемсітушілікті жою комитеті Қазақстанның Әйелдерге қатысты кемсітушіліктің барлық түрін жою туралы конвенцияны орындауы туралы баяндамасы қаралғанын атап кетеміз, оның 11 "Жұмыспен қамту" және 13 "Әлеуметтік және экономикалық жәрдемақылар" баптары бойынша ақпарат берілген.

7-бап

Осы Пактіге қатысушы мемлекеттер әркімнің әділетті және қолайлы еңбек жағдайына ие болу құқығын таниды, оған атап айтқанда:

а) барлық еңбеккерлерге, кем дегенде:

і) құндылығы бірдей еңбектері үшін ешбір айырмашылықсыз әділ жалақы мен бірдей сыйақы алуын және де, атап айтқанда, әйелдер үшін еңбек жағдайы бірдей еңбегі үшін бірдей еңбекақы алатын ер адамдар пайдаланатын еңбек жағдайынан кем болмауына кепілдік берілуін;

іі) осы Пактінің қаулыларына сәйкес өздері мен отбасы мүшелерін қанағаттанарлықтай тіршілік жасауын қамтамасыз ететін сыйақы;

b) қауіпсіздік пен гигиена талаптарына жауап беретін еңбек жағдайы;

с) еңбек өтілі мен біліктілігінің негізінде ғана жұмыста тиісті жоғары сатыларға көтерілуі үшін бәріне бірдей мүмкіндік берілуі;

d) тынығу, бос уақыт және жұмыс уақытының орынды шектелуі, мерзімді ақылы еңбек демалысы, сонымен қатар, мереке күндерінде істеген жұмысы үшін сыйақы алу құқығы кіреді.

18. Кодекстің 4-бабына сәйкес Қазақстан Республикасы еңбек туралы заңнамасының принциптері:

1) адамның және азаматтың еңбек саласындағы құқықтарының шектелуіне жол бермеу;

2) еңбек бостандығы;

3) кемсітушілікке, мәжбүрлі еңбекке және балалар еңбегінің ең нашар түрлеріне тыйым салу;

4) қауіпсіздік және гигиена талаптарына жауап беретін еңбек жағдайларына құқығын қамтамасыз ету;

5) өндірістік қызмет нәтижесіне қарағанда қызметкердің өмірі мен денсаулығының басымдығы;

6) еңбегі үшін жалақының ең төмен мөлшерінен кем емес әділетті сыйақы алу құқығын қамтамасыз ету;

7) демалыс құқығын қамтамасыз ету;

8) қызметкерлердің құқықтары мен мүмкіндіктерінің теңдігі;

9) қызметкерлер мен жұмыс берушілердің өздерінің құқықтары мен мүдделерін қорғау үшін бірлесу құқығын қамтамасыз ету;

10) әлеуметтік әріптестік;

11) еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау мәселелерін мемлекеттік реттеу;

12) қызметкерлер өкілдерінің Қазақстан Республикасы еңбек заңнамасының сақталуына қоғамдық бақылауды жүзеге асыру құқығын қамтамасыз ету болып табылады.

Кодекстің 7-бабына сәйкес әркімнің өзінің еңбек саласындағы құқығы мен бостандықтарын іске асыруға теңдей мүмкіндіктері бар. Ешкімді де жынысына, жасына, нәсіліне, ұлтына, тіліне, мүліктік және лауазымдық жағдайына, дінге көзқарасына, нанымына, тұрғылықты жеріне, азаматтық, қоғамдық бірлестіктерге қатыстылығына қарай қандай да болмасын кемсітуге болмайды. Кодекс күші Қазақстан Республикасының азаматтарына, шетелдіктерге және Қазақстанда өзінің еңбек қызметін жүзеге асырушы азаматтығы жоқ адамдарға қолданылады.

Еңбекақыны мемлекеттік реттеудегі анағұрлым басым бағыттардың біреуі Қазақстан Республикасы Конституциясына сәйкес мемлекет кепілдік беретін жалақының ең төмен мөлшерін белгілеу болып табылады (Конституцияның 28-бабы ).

Айлық жалақының ең төмен мөлшері - бұл біліктілікті талап етпейтін қарапайым (онша күрделі емес) еңбек адамына еңбек нормаларын (еңбек міндеттерін) қалыпты жағдайларда және жұмыс уақытының қалыпты ұзақтығы кезінде орындағанда берілетін, Кодекспен бір айға белгіленген кепілді ең төмен ақша төлемдері. Айлық жалақының ең төмен мөлшері жыл сайын тиісті жылға арналған республикалық бюджет туралы Заңмен белгіленеді және ол қосымша ақылар мен үстеме ақыларды, өтемақы төлемдерін, сыйлықақылар мен басқа да ынталандыру төлемдерін қамтымайды әрі жұмыс істеген уақытына барабар төленеді (Кодекстің 122-бабы ).

Орындалатын жұмыстың саны, сапасы мен күрделілігі жалақының деңгейін анықтаудың критерийі болып табылады.

Қызметкердің айлық жалақысының мөлшері қызметкердің біліктілігіне, орындалатын жұмыстың саны мен сапасына, күрделілігіне, сондай-ақ еңбек жағдайларына қарай белгіленеді. Жұмыс уақытының белгілі бір кезеңіне белгіленген еңбек нормаларына (еңбек міндеттерін) толық орындаған қызметкердің айлық жалақысының мөлшері Қазақстан Республикасы Заңымен белгіленген айлық жалақының ең төмен мөлшерінен кем белгіленбеуге тиіс (Кодекстің 121-бабы).

Қызметкерлерге қойылатын біліктілік талаптары мен белгілі бір жұмыс түрлерінің күрделілігін жұмыс беруші жұмыстар мен жұмысшылар кәсіптерінің, бірыңғай тарифтік-біліктілік анықтамалығының (БТБА), жұмысшылар кәсіптерінің тарифтік-біліктілік сипаттамаларына басшылардың, мамандардың және басқа да қызметшілердің біліктілік анықтамалығы негізінде белгілейді.

Орындалатын жұмыстарды белгілі бір күрделілікке жатқызуды және қызметкерлерге біліктілік разрядтарын беру жұмыстар мен жұмысшылар кәсіптерінің БТБА, жұмысшылар кәсіптерінің тарифтік-біліктілік сипаттамаларына, басшылардың, мамандардың және басқа да қызметшілердің біліктілік анықтамалығына, сондай-ақ қызметкерлердің жекелеген санаттары үшін белгіленетін үлгілік біліктілік талаптарына сәйкес жүргізіледі.

Көрсетілген анықтамалықтарды, жұмысшылар кәсіптерінің тарифтік-біліктілік сипаттамаларын әзірлеуді, қайта қарауды, сынамадан өткізуді, бекітуді және қолдану тәртібін еңбек жөніндегі уәкілетті мемлекеттік орган айқындайды. Әртүрлі экономикалық қызмет түрлерінің басшылары, мамандары мен ұйымның басқа да қызметшілері лауазымдарының үлгілік біліктілік сипаттамаларын тиісті қызмет саласындағы уәкілетті мемлекеттік орган еңбек жөніндегі уәкілетті мемлекеттік органмен келісім бойынша әзірлейді және бекітеді (Кодекстің 125-бабы ).

19. Қызметкерлерге еңбекақы уақыт бойынша, кесімді немесе еңбекақы төлеудің өзге де жүйелері бойынша төленеді. Еңбекақы жеке және (немесе) ұжымдық еңбек нәтижелері үшін жүргізілуі мүмкін. Қызметкерлердің өндіріс тиімділігін арттыруға деген материалдық мүдделілігін арттыру үшін жыл ішіндегі жұмыс қорытындысы бойынша сыйлықақы беру, сыйақы беру жүйелері мен және басқа да материалдық ынталандыру нысандары енгізілуі мүмкін.

Сондай-ақ, заңнамаға сәйкес еңбекақы төлеу саласында басқа да мемлекеттік кепілдіктер: демалыс және мереке күндеріндегі жұмысқа ақы төлеу, жұмыс уақытынан тыс уақыттағы жұмысқа ақы төлеу, жалақының уақытында төленуі үшін жұмыс берушінің жауапкершілігі көзделген (Кодекстің 128 , 129-баптары ), Кодекстің 128-бабына сәйкес мереке және демалыс күндері еңбекақы төлеу қызметкердің күнделікті (сағаттық) ставкасына қарай, екі еседен кем емес мөлшерде жүргізіледі.

Қазіргі уақытта, қызметкер мен жұмыс беруші арасындағы еңбек қатынастары кәсіптік бірлестіктер мен жұмыс берушілер арасында салалық келісімдер жасау жолымен реттелуі мүмкін, осыған орай қосымша әлеуметтік кепілдіктер белгіленуі мүмкін.

Еңбекақы төлеу саласында жүргізіліп отырған мемлекеттік саясат нәтижесінде құқықтық база құрылды, ол нарықтық экономика жағдайында ұйымдарға еңбекақы төлеу мәселелерін өздерінің ұйымдық-құқықтық нысанына қарай әлеуметтік сұхбат барысында ұжымдық шарттар мен салалық келісімдер қабылдау арқылы шешуге мүмкіндік береді.

Осылайша, Қазақстан Республикасында еңбекақы деңгейі орындалатын жұмыстың санына, сапасына және күрделілігіне қарай, еңбек жағдайлары үшін берілетін қосымша ақылар мен үстемеақыларды (оның ішінде мереке күндеріндегі жұмысы үшін), ынталандыру төлемдерін ескере отырып, қандай да болмасын, оның ішінде жыныстық белгісі бойынша кемсітушіліксіз айқындалады.

Ерлер мен әйелдер жалақысы арасындағы айырмашылық гендерлік белгісі бойынша емес, қызметкерден белгілі бір біліктілік деңгейі мен даярлықты талап ететін лауазымына, орындалатын жұмысына (санына, сапасына және соңғы нәтижесіне) қарай болады.

Жалпы республика бойынша 2006 жылғы әйелдердің санын есептелген жалақы мөлшері бойынша таратып бөлу, әйелдердің басым көпшілігі (383370 адам немесе жалпы әйелдер санының 32%) 15001 теңгеден 25000 теңгеге дейінгі шектерде жалақы алатынын көрсетті. Олардың басым бөлігі білім беру саласында (148229 адам немесе осы салада істейтін әйелдер санының 33,4%) және денсаулық сақтау саласында (94504 адам немесе осы салада істейтін әйелдер санының 45,2%) істейді. Сөйтіп, көріп отырғанымыздай, әйелдер мен ерлердің еңбекақысы арасындағы айырмашылық көбінесе экономиканың әйелдер көп араласпайтын (құрылыс, көлік, байланыс) салаларында байқалады.

Сонымен қатар, Қазақстан Республикасының Үкіметі негізінен әйелдер жұмыс істейтін бюджеттік сала (білім беру, денсаулық сақтау және әлеуметтік қызметтер) қызметкерлерінің еңбекақы деңгейін арттыру жөнінде жұмыс жүргізуде.

Бұған қоса, Кодекспен еңбекақы төлеудің ең төмен стандарты (ЕТТС) ұғымы мен оны белгілеу механизмі енгізіледі.

ЕТТС ауыр (ерекше ауыр) жұмыстарда, еңбек жағдайлары зиянды (ерекше зиянды) жұмыстарда істейтін қызметкердің жұмыс барысында зиянды және (немесе) қауіпті өндірістік факторлардың әсеріне ұшырайтын әл-ауқаты мен қуатын қалпына келтіру үшін қажетті тамақ өнімдерінің, тауарлар мен қызметтердің ең төмен жиынтығын қамтитын жалақының ең төмен мөлшері болып табылады.

Бұл ретте, ЕТТС салалық келісімдерде айқындалатын және Қазақстан Республикасының Үкіметі бекітетін тиісті жылға арналған республикалық бюджет туралы Қазақстан Республикасы Заңымен белгіленетін салалық коэффициенттерді арттыратын, салалық келісіммен айқындалатын және Қазақстан Республикасы Үкіметі бекітетін айлық ең төмен жалақы мөлшері есебінен айқындалады.

Осылайша, ЕТТС еңбек қатынастары тараптарының мүдделерін бірлесе отырып келісудің нәтижесі болып табылады. Бүгінгі күні бұл мәселелерді салалық келісімдер жасау арқылы салалық реттеу мүмкіндігі көзделген, бұл салалық деңгейде қолданылып та жүр.

20. Жеке еңбек, ұжымдық шарттарда және жұмыс берушінің актілерінде көзделген жұмыс орындарындағы қауіпсіздік және еңбекті қорғау жағдайлары Кодекстің 34-тарауында көзделген деңгейден төмен болмауға тиіс. Еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау жөніндегі талаптарды барлық жұмыс берушілер мен қызметкерлер араларында еңбек қатынастары туындаған кезде орындауға міндетті.

Еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау саласындағы негізгі принциптер:

өндірістік қызмет нәтижелеріне қарағанда қызметкердің денсаулығы мен өмірінің артықшылығы;

қызметкерлердің қауіпсіздік және еңбекті қорғау талаптарына сәйкес еңбек жағдайларына құқығына мемлекеттің кепілдік беруі болып табылады.

Жұмыс беруші қауіпсіз еңбек жағдайларын қамтамасыз етуге және алдын алу жұмыстарын жүргізу және өндірістік жабдықтар мен технологиялық процестерді анағұрлым қауіпсіздерімен алмастыру арқылы жұмыс орындары мен технологиялық процестердегі қатерлердің алдын алу жөнінде шаралар қабылдауға міндетті.

Кәсіптік оның ішінде адам өлімімен аяқталған жазатайым оқиғалардың соңғы он жыл ішіндегі жиілік динамикасы мен сипатына (көздері) қатысты ақпарат төмендегі диаграммаларда көрсетілді:

(Кестені қағаз мәтінінен қараңыз)

21. Кодексте демалыс уақытының мынадай түрлері көзделген: жұмыс күні (жұмыс ауысымы) ішіндегі үзілістер - тынығу және тамақтануға арналған үзіліс; ауысым ішілік және арнайы үзілістер; күн сайынғы (ауысымаралық) демалыс; демалыс күндері (апта сайынғы үзіліссіз демалыс); мереке күндері; еңбек демалысы.

Кодекстің 101-бабына сәйкес қызметкерлерге, егер өзге де нормативтік құқықтық актілерде, еңбек, ұжымдық шарттарда, жұмыс берушінің актілерінде өзгеше көзделмесе, ұзақтығы жиырма төрт күн жыл сайынғы ақылы еңбек демалысы беріледі.

8-бап

1. Осы Пактіге қатысушы мемлекеттер:

а) әрбір адамның, өзінің экономикалық және әлеуметтік мүдделерін жүзеге асыру және қорғау үшін кәсіптік одақтарды құру және осындай ұйымдарға өзінің таңдауы бойынша, сол тиісті ұйымның ережесін бұзбау шартымен ғана кіру құқығын; аталған құқықты пайдалану заң бойынша көзделген және демократиялық қоғамдағы мемлекеттік қауіпсіздік немесе қоғамдық тәртіп мүдделерін немесе басқа адамдардың құқықтары мен бостандықтарын қорғау үшін қажеттілерінен басқа ешбір шектеулерге жатпайды;

b) кәсіптік одақтардың ұлттық федерациялар немесе конфедерациялар құру құқығын және де соңғылардың халықаралық кәсіподақ ұйымдарын ашу немесе соларға қосылу құқығын;

с) кәсіптік одақтардың өз жұмыстарын кедергісіз және заң бойынша көзделген және демократиялық қоғамдағы мемлекеттік қауіпсіздік немесе қоғамның тәртіп мүдделерін немесе басқа адамдардың құқықтары мен бостандықтарын қорғау үшін қажеттілерінен өзге қандай да бір болмасын шектеулерсіз жұмыс жүргізу құқығын;

е) әр елдің заңдарына сәйкес жүзеге асырылған жағдайдағы ереуілдерге шығу құқығын қамтамасыз етуге міндеттенеді.

2. Осы бап қарулы күштер, полиция немесе мемлекет әкімшілігі құрамына кіретін адамдар үшін бұл құқықтарды пайдалануға заңды шектеулер енгізуге кедергі жасамайды.

3. Осы баптағы ешбір қағида қауымдастықтар бостандығы мен ұйымдастыру құқығын қорғауға қатысты Халықаралық еңбек ұйымының 1948 жылғы Конвенциясына қатысушы мемлекеттерге аталған Конвенцияда көзделген кепілдіктерге нұқсан келтіретін заңнамалық актілерін қабылдау немесе заңды осы кепілдіктерге нұқсан келтіретіндей етіп қолдану құқығын бермейді.

22. Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес кәсіпкерлер мен еңбеккерлердің өздерінің кәсіпкерлік қызметін үйлестіру, ортақ мүліктік мүдделерін қорғау, еңбек құқықтарына уәкілеттік етуге және оларды қорғау, еңбек жағдайларын жақсарту, сондай-ақ әлеуметтік, мәдени, ғылыми, білім алу, қайырымдылық, басқарушылық мақсаттарға қол жеткізу; азаматтардың және ұйымдардың құқықтарын, заңды мүдделерін қорғау; даулар мен таластарды шешу; азаматтардың рухани және өзге де қажеттіліктерін қанағаттандыру; азаматтардың денсаулығын сақтау, қоршаған ортаны қорғау, дене шынықтыру мәдениетін және спортты дамыту; заңгерлік көмек көрсету мақсатында, сондай-ақ қоғамдық игіліктерді және өз мүшелерінің (қатысушыларының) игілігін қамтамасыз етуге бағытталған өзгеде мақсаттарда бірігуге құқығы бар.

Қазақстан Республикасының 1999 жылғы 30 желтоқсандағы Заңымен қауымдастықтар бостандығы және ұйымдасу құқығын қорғауға қатысты ХЕҰ 1948 жылғы Конвенциясы ратификацияланды. Бұл Конвенция барлық еңбекшілер мен кәсіпкерлердің өздерінің таңдауы бойынша ұйым құру немесе алдын ала рұқсат алмай-ақ осындай ұйымға кіру құқығын белгілейді, сондай-ақ мемлекеттік билік тарапынан қандай да болмасын араласусыз, ұйымдар қызметі бостандығының бірқатар кепілдіктерін айқындайды.

Республика Конституциясының 5-бабының 2-тармағына сәйкес барлық қоғамдық бірлестіктер заң алдында тең.

Қоғамдық бірлестіктердің заң алдындағы теңдігі мемлекеттердің қоғамдық бірлестіктердің жарғыларына, оларды тіркеу және олардың қызметін тоқтату тәртібіне қоятын талаптар теңдігінен көрініс табады. Олардың барлығы өзара қарым-қатынастарында болсын, сондай-ақ қоғамдық-саяси және шаруашылық қызметінде өздерінің құқықтарын жүзеге асыру кезінде мемлекеттік органдармен қарым-қатынастарда тең болады.

1996 жылғы 31 мамырдағы "Қоғамдық бірлестіктер туралы" Қазақстан Республикасы Заңының 12-бабына сәйкес, әрбір қоғамдық бірлестіктің, оның қызметінің мәні мен мақсаты, мүшелігі (қатысуы), мүшелікке ие болудың және мүшеліктен айырылудың шарты мен тәртібі, қоғамдық бірлестік мүшелерінің (қатысушыларының) құқықтары мен міндеттері, қоғамдық бірлестіктің ұйымдық құрылымы және т.б. мәселелер ескерілетін өз жарғысы болады. Жарғыда қоғамдық бірлестіктің қызметіне қатысты, Қазақстан Республикасының заңнамасына қайшы келмейтін өзге де ережелер көзделуі мүмкін.

Қазақстан Республикасы Конституциясының 5-бабы 2-тармағына сәйкес мемлекеттің қоғамдық бірлестіктердің ісіне және қоғамдық бірлестіктердің мемлекеттің ісіне заңсыз араласуына жол берілмейді.

1993 жылғы 9 сәуірдегі " Кәсіподақтар туралы " Қазақстан Республикасының Заңына (бұдан әрі - Заң) сәйкес барлық кәсіподақтарға теңдей құқықтық мүмкіндіктер беріледі. Кәсіптік одақтың құрылуына кедергі жасау, сондай-ақ оның қызметіне қарсы әрекет жасау заң бойынша қудаланады.

Кәсіподақтарға мүше болу азаматтардың заңдарда кепілдік берілетін еңбек ету, әлеуметтік-экономикалық, саяси, жеке құқықтары мен бостандықтарына қандай да бір шек қойылуына әкеп соқтырмайды. Еңбекшілердің жұмысқа қабылдануын, жұмыста жоғарылауын, сондай-ақ жұмыстан босатылуын олардың белгілі бір кәсіподақта болуы, оған кіруі немесе одан шығуы себебімен байланыстыруға тыйым салынады.

Кәсіби одақтың заңды тұлға ретіндегі құқықтық қабілеті тіркеу сәтінен бастап туындайды.

Қазақстан Республикасы Азаматтық кодексінің 110-бабына сәйкес заңды тұлғалар ерікті түрде қауымдастықтарға (одақтарға) бірлесе алады.

Негізгі мақсаты - еңбекшілердің мүдделерін қорғауды қамтамасыз ету болып табылатын Қазақстан Республикасы Кәсіподақтар Федерациясы, Қазақстанның Еңбек конфедерациясы, Ерікті кәсіподақтар конфедерациясы Қазақстан Республикасындағы кәсіподақтар бірлестіктерін білдіреді.

Қазақстан Республикасының Кәсіподақтар федерациясы 1997 жылғы қаңтарда Азаматтық кодекске сәйкес қоғамдық бірлестіктер - заңды тұлғалар одағы мәртебесіне ие болды. Федерацияға 26 республикалық салалық кәсіптік одақ, 14 облыстық кәсіподақ кіреді. Кәсіподақтар мүшелерінің саны 2 млн. 45 мың адам болып отыр.

Қазақстанның Ерікті кәсіподақтар конфедерациясына 1 салалық кәсіподақ, 9 облыстық кәсіподақ бірлестігі кіреді.

Қазақстан Республикасы Кәсіподақтар Федерациясы, Қазақстанның Еңбек конфедерациясы, Ерікті кәсіподақтар конфедерациясы ұйымдасқан құрылымды білдіреді және олардың қызметкерлер құқықтарын қорғау үшін жеткілікті уәкілеттіктері бар, қызметкерлердің мүддесі үшін мемлекеттік органдарда, қоғамдық және өзге де ұйымдарда, оның ішінде шетелдерде өкілдікті жүзеге асырады, өз бірлестіктерінің мүшелеріне практикалық және консультациялық көмек көрсетеді.

Кодекстің 298-бабы бойынша егер бітімгерлік рәсімдер арқылы ұжымдық еңбек дауын шешуге қол жеткізілмесе, сондай-ақ жұмыс беруші бітімгерлік рәсімдерден жалтарған не ұжымдық еңбек дауын шешу барысында қол жеткізілген келісімді орындамаған жағдайларда қызметкерлер ереуіл өткізу туралы шешім қабылдай алады.

Ереуіл өткізу жөніндегі шешім қызметкерлердің (олардың өкілдерінің) жиналысында (конференциясында) ұйым қызметкерлері жалпы санының кемінде жартысы болғанда қабылданады және жиналысқа (конференцияға) қатысушылардың кемінде үштен екісі сол үшін дауыс берген жағдайда қабылданды деп есептеледі.

Ереуілге қатысу ерікті болып табылады. Ешкімді ереуілге қатысуға немесе ереуілге қатысудан бас тартуға мәжбүрлеуге болмайды. Қызметкерлерді ереуілге қатысуға немесе ереуілге қатысудан бас тартуға мәжбүрлейтін тұлғалар Қазақстан Республикасының заңдарында белгіленген тәртіппен жауаптылықта болады.

Ереуілді ұйымдастыру немесе оған қатысу қызметкердің еңбек тәртібін бұзуы деп қаралмайды және Кодексте көзделген тәртіптік ықпал ету шараларының қолданылуына әкеп соқпайды.

Ереуіл кезінде қызметкердің жұмыс орны (лауазымы), әлеуметтік сақтандыру бойынша жәрдемақы төлеміне құқығы, еңбек өтілі сақталады, сондай-ақ еңбек қатынастарынан туындайтын өзге де құқықтарына кепілдік беріледі.

Ереуілді жалақының төленбеуіне немесе уақтылы төленбеуіне байланысты өткізуден басқа жағдайларда, ереуілге қатысушы қызметкерлердің ереуіл кезіндегі жалақысы сақталмайды.

23. Әскери қызметшілер, ұлттық қауіпсіздік, құқық қорғау органдарының қызметкерлері және судьялар, Қазақстан Республикасы Конституциясының 23-бабының 2-тармағына сәйкес партияларға және кәсіби одақтарға мүше болуға, кез келген саяси партияларды қолдауға тиіс емес.

Олардың мемлекет органдарының жүйесіндегі ерекше құқықтық мәртебесі, функцияларының және қызметінің ерекшелігі осы конституциялық шектеудің қажеттілігін туғызады.

"Құқық қорғау органдары" термині негізгі функциясы заңдылықты және құқықты қорғау, адамның құқықтары мен бостандықтарын қорғау, қылмыскерлікпен күресу болып табылатын мемлекеттік органдарды білдіреді.

Құқық қорғау органдарының қызметкерлеріне ішкі істер, қылмыстық-атқару жүйесі, қаржы полициясы органдарында, мемлекеттік өртке қарсы қызметте, кеден органдарында, Қазақстан Республикасы прокуратура органдарында қызметте жүрген, Қазақстан Республикасы заңнамасына сәйкес құқық қорғау қызметін жүзеге асырып жүрген адамдар жатады.

9-бап

Осы Пактіге қатысушы мемлекеттер әрбір адамның, әлеуметтік қамсыздандыруды қоса алғанда, әлеуметтік жағынан сақтандыру құқығын таниды.

24. Зейнетақы жүйесін реформалаумен байланысты республикада мыналар жұмыс істейді:

- ынтымақты зейнетақы жүйесі - 1998 жылғы 1 қаңтарға дейін

зейнетке шыққан зейнеткерлерге, сондай-ақ 1998 жылғы 1

қаңтардағы жағдайы бойынша алты айдан кем емес еңбек стажы

бар жалпы белгіленген зейнеткерлік жасқа жеткен адамдарға

мемлекеттік бюджет қаражаты есебінен негізделген;

- аралас зейнетақы жүйесі - бұл санатқа ынтымақты зейнетақы

тағайындау үшін қажетті стажы бар, бірақ сонымен бір

мезгілде өзінің еңбек қызметі кезінде (1998 жылдан бастап)

жинақтаушы зейнетақы қорына аударымдар жіберген зейнеткерлер

жатады;

- жинақтаушы зейнетақы жүйесі - жүзеге асырылып жатқан

жарналар мен зейнетақы төлемдері, азаматтардың өз қарттығын

материалдық қамтамасыз етуге жеке жауапкершілігі арасындағы

тікелей қарым-қатынасын белгілеуге негізделген.

Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2004 жылғы 30 қарашадағы N 1241 қаулысымен бекітілген Әлеуметтік реформаларды одан әрі тереңдетудің 2005-2007 жылдарға арналған бағдарламасына сәйкес 2005 жылдан бастап зейнетақымен қамсыздандыру жүйесі көп деңгейлі болды:

- бірінші деңгей (негізгі) - мемлекет кепілдік беретін

әлеуметтік төлемдерді алуға конституциялық құқықтарын іске

асыруды қамтамасыз ететін, республикамыздың барлық

азаматтарына арналған мемлекеттік базалық зейнетақы төлемі;

- екінші деңгей (міндетті) - 1998 жылғы 1 қаңтарға дейін

еңбек стажы болған жағдайда ынтымақты жүйеден (мемлекеттік

бюджет) және міндетті зейнетақы жарналары есебінен

жинақтаушы зейнетақы қорларынан берілетін зейнетақылар;

- үшінші деңгей (қосымша) - ерікті және ерікті кәсіптік

зейнетақы жарналары есебінен берілетін зейнетақылар.

Ынтымақты зейнетақы жүйесіндегі басты міндеттердің бірі - зейнетақылы тиімді арттыру.

Ынтымақты зейнетақы жүйесінен берілетін зейнетақы төлемдерінің мөлшерін арттыру жыл сайын зейнетақы заңнамаларының нормаларына сәйкес Қазақстан Республикасының Үкіметі белгілейтін тәртіппен жүргізіледі.

Соңғы жылдары зейнетақы төлемдерін арттыру инфляция деңгейінен ілгерілеп жүзеге асырылды.

Мәселен, 2005 жылы зейнетақы төлемдерінің мөлшері 7,7%, 2006 жылы 8%, ал 2007 жылы 8% индекстелді.

Азаматтардың зейнетақы мен жәрдемақыға құқығын уақытында іске асыруды қамтамасыз ету үшін 2007 жылғы 1 қаңтардан бастап зейнетақы мен жәрдемақыларды төлеу "айма ай" принципі бойынша жүзеге асырылады ("Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне әлеуметтік қамсыздандыру мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы" Қазақстан Республикасының 2006 жылғы 4 шілдедегі Заңы ).

Жедел деректер бойынша 2007 жылғы 1 сәуірдегі жағдайы бойынша ынтымақты зейнетақы алушылардың саны 1632,4 мыңнан астам адамды құрайды. 2007 жылғы 1 сәуірдегі жағдай бойынша зейнетақы төлемдерінің орташа мөлшері 10852 теңгені, базалық зейнетақы төлемдерін ескергенде 13852 теңгені құрайды.

Әлеуметтік қамсыздандырудың үш деңгейлі құрылымын енгізу зейнетақымен қамсыздандыру жүйесіне ғана емес және халықты әлеуметтік қатерлер туындаған кездегі әлеуметтік қорғау жүйесіне де әсерін тигізді.

Бүгінгі күні республикада:

мемлекет кепілдік беретін базалық әлеуметтік төлемдерден;

міндетті әлеуметтік сақтандырудан;

келешекте әлеуметтік төлемдерге айналатын азаматтардың ерікті жинақтарынан тұратын әлеуметтік қорғау жүйесі қолданылады.

Еңбек қабілетін жоғалтқан немесе асыраушысынан айрылған жағдайда еңбек стажы мен жалақысына қарамастан азаматтардың тиісті санатына берілетін мүгедектігі және асыраушысынан айрылу бойынша жәрдемақылар базалық әлеуметтік төлем болып табылады.

Әлеуметтік реформаларды одан әрі тереңдету бағдарламаларына сәйкес мемлекеттік шағын әлеуметтік стандарттар жүйесін жетілдіру басталды: әлеуметтік нормативтер рөлі ең төмен күнкөріс деңгейіне бекітілген. 2006 жылғы 1 қаңтардан бастап мемлекеттік әлеуметтік жәрдемақылар мөлшері ең төмен күнкөріс деңгейінің шамасына қарай есептеледі.

Ең төмен күнкөріс деңгейі жыл сайын тиісті жылға арналған республикалық бюджет туралы заңмен белгіленеді. "2007 жылға арналған республикалық бюджет туралы" Қазақстан Республикасының заңымен ең төмен күнкөріс деңгейі 8861 теңге мөлшерінде белгіленді.

2005 жылғы 1 қаңтардан бастап "Міндетті әлеуметтік сақтандыру туралы" Қазақстан Республикасының Заңына сәйкес республикада негізгі мақсаты әлеуметтік қатерлер: еңбек қабілетін жоғалту, асыраушысынан және жұмысынан айрылу туындауы нәтижесінде жоғалтқан табыс бөлігін өтеу жолымен халықты әлеуметтік қорғаудың қосымша нысандарын құру болып табылатын міндетті әлеуметтік сақтандыру жүйесі енгізілді.

Мемлекет Басшысының 2007 жылғы 28 ақпандағы Қазақстан халқына "Жаңа әлемдегі жаңа Қазақстан" Жолдауына сәйкес 2008 жылғы 1 қаңтардан бастап қолданыстағы міндетті әлеуметтік сақтандыруға жүкті болуы, босану және ана болу кезеңін қосымша міндетті әлеуметтік сақтандыру енгізілетін болады. Сонымен қатар, жүктілігі, босануы және бір жасқа толғанға дейінгі бала күтімі жөніндегі демалыс кезінде жұмыс істейтін әйелдердің зейнетақы жинақтарын көбейту үшін жаңадан енгізілген әлеуметтік қатерлер бойынша берілетін әлеуметтік төлемдерден жинақтаушы зейнетақы қорларына міндетті зейнетақы жарналары ұсталатын болады.

Қазақстан Республикасы Президентінің 2007 жылғы 28 ақпанда айтылған Жолдауын іске асыруда қазіргі уақытта "Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне әлеуметтік қамсыздандыру және еңбек мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы" Қазақстан Республикасы Заңының жобасы Парламентке жолданды.

Осы Заңның жобасымен 2008 жылғы 1 қаңтардан бастап:

1) зейнетақы төлемдерін есептеу үшін ескерілетін табысты шектеуді 15 еселенгеннен 25 еселенген айлық есептік көрсеткішке (бұдан әрі - АЕК) дейін көбейту;

2) мемлекеттік базалық зейнетақы төлемдерінің мөлшерін ең төмен күнкөріс деңгейінен 40% деңгейіне арттыру;

3) зейнетақы төлемдерінің мөлшерін тұтыну бағалары индексінің болжамды өсімінен екі процентке ілгерілеп индекстеуді жүзеге асыру;

4) зиянды және ауыр өндірістерде жұмыс істеген адамдар үшін 8 АЕК мөлшерінде N 2 тізім бойынша мемлекеттік арнайы жәрдемақы енгізу;

5) жұмысшы әйелдер үшін жүкті болуын, босануын және бір жасқа толғанға дейін бала күтімі жағдайларында міндетті әлеуметтік сақтандыруды енгізу көзделеді.

"Халықтың көші-қоны туралы" Қазақстан Республикасы Заңының 29-2-бабының 1-тармағына сәйкес халықты әлеуметтік қорғау мәселелері жөніндегі уәкілетті орган оралмандарға:

Қазақстан Республикасы заңнамасына немесе Қазақстан Республикасы бекіткен халықаралық шарттарға сәйкес зейнетақы төлемін;

Қазақстан Республикасы заңнамасына сәйкес мүгедектігі бойынша, асыраушысынан айырылу жағдайы бойынша және жасына байланысты жәрдемақы төлемін;

"Қазақстан Республикасындағы арнаулы мемлекеттік жәрдемақы туралы" Қазақстан Республикасының Заңына сәйкес арнаулы мемлекеттік жәрдемақы төлемін қамтамасыз етеді.

Сонымен қатар, жоғарыда көрсетілген Заңның 29-3-бабы 1-тармағына сәйкес, жергілікті атқарушы органдар оралмандардың Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес тегін медициналық көмектің кепілді көлемін алуын, "Мемлекеттік атаулы әлеуметтік көмек туралы" Қазақстан Республикасы Заңына сәйкес мемлекеттік атаулы көмек көрсетілуін қамтамасыз етеді.

Әлеуметтік саладағы проблемалар, бұдан бұрын мемлекет әлеуметтік салаға арналған (білім беру, денсаулық сақтау, әлеуметтік қамсыздандыру және т.б.) шығыстардың басым бөлігін өз мойнына алуымен, және әдетте бұл жеңілдіктермен азаматтардың материалдық әл-ауқаты ескерілмей, барша халықтың қамтылуымен түсіндірілсе, нарықтық қарым-қатынастарға ауысқан кезде, әлеуметтік саладағы құқық қорғау проблемасы да күрделене түсті, өйткені көптеген қызметтерге халықтың кедей тобының қолы жетпейтін жағдайға жетті. Өтініштерге қарағанда, мүгедектердің құқықтарын қорғауды қамтамасыз ету жөніндегі тиімді механизмдердің іс жүзінде болмауы, мемлекеттік органдардың әрекетсіздігі мен енжарлық ұстанымы олардың шағымдарын шешуге кедергі келтіретін маңызды проблемалар болып табылады. Уәкілетті органның атына "Ауғанстандағы соғыс ардагерлерінің Қарағанды облыстық ұйымы" қоғамдық ұйымынан протездік-ортопедиялық көмекпен, техникалық көмекші құралдармен қамтамасыз ету мәселелері көтерілген өтініш келіп түсті. Бұған қоса, кемтар балалар құқықтарының бұзылуын дәлелдейтін өтініштердің түсуі жалғасуда.

Институт жұмыс істеп тұрған кезеңде, мүмкіндіктері шектеулі адамдардың құқықтарын сақтау мониторингін жүзеге асыру мақсатында Уәкіл Қазақстанның барлық өңірлерін аралайды.

Интернат-үйлер қызметіндегі негізгі проблема - қаржыландыру көлемінің аздығы болып табылады, ал ол өз кезегінде мекемелерді жиһазбен, арнайы қондырғылармен, төсек-орын жабдығымен және гигиеналық құралдармен қамтамасыз етуге кері әсер етеді.

Адам құқықтары жөніндегі уәкіл интернат-үйлерге барған кезде жасырын сауалнама жүргізіледі, оның барысында өздерінің құқықтары мен бостандықтары бар екенін интернат-үйлердің қамқорлығындағылардың 95% білетіні, ал 5% - жауап беруге қиналатындығы белгілі болды. 70% - өздерінің құқықтары бар екенін мекеме қызметкерлерінен, 25% - бұқаралық ақпарат құралдарынан, қалғандары - басқа да дерек көздерінен біледі екен.

Қазақстан Республикасы Үкіметі соңғы жылдары қабылдаған бірқатар шаралар зейнетақы және әлеуметтік төлем алушылардың өмір сүру жағдайының жақсаруына мүмкіндік берді. 2006 жылы Адам құқықтары жөніндегі уәкілге зейнетақы, жәрдемақы, материалдық көмек, өтемақы, әлеуметтік жеңілдіктер, мүгедектер және әскери қызметшілердің құқығы, сондай-ақ басқа да әлеуметтік қамсыздандыру мәселелері жөніндегі өтініштердің саны (өтініштердің жалпы санынан 6,45%) азайған.

2007 жылы әлеуметтік қамсыздандыру және әлеуметтік жәрдем шығыстары ІЖӨ 4,0% құрайды (ІЖӨ 12 464,1 млрд. теңгені, әлеуметтік қамсыздандыру және әлеуметтік жәрдем шығыстары 503,4 млрд. теңгені құрады).

Осыдан 10 жыл бұрынғы ахуалмен салыстырғанда (Қазақстан Республикасы Статистика агенттігінің "Қазақстандағы халықтың өмір сүру деңгейі" деректері, 20-парағы бойынша 1997 жылы - әлеуметтік қамсыздандыру шығыстары ІЖӨ 1,6% құраған) әлеуметтік қамсыздандыру шығыстары өскен. Бұл зейнетақы және әлеуметтік төлем алушылардың өмір сүру деңгейін арттыру жөнінде қабылданған шараларды көрсетіп отыр.

2007-2009 жылдары зейнетақы және әлеуметтік қамсыздандыру мәселелері жөніндегі қолданыстағы заңнаманы жетілдіру жөніндегі жұмыс жалғасатын болады.

10-бап

Осы Пактіге қатысушы мемлекеттер:

1. Қоғамның табиғи және негізгі ұясы болып табылатын отбасына, әсіресе, жаңа шаңырақ көтерген тұста және жас балаларына қамқорлық жасау мен олардың тәрбиесіне жауапкершілік жүктелген кезде, мүмкіндігінше барынша кең ауқымды қорғау мен жәрдем көрсетілуі қажет екендігін таниды. Неке екі жақтың өзара еркін келісімі бойынша қиылуы тиіс.

2. Аналарға, бала туғанға дейінгі және одан кейінгі тиісті уақыт ішінде айрықша қамқорлық көрсетілуі тиіс. Жұмыс істейтін аналарға осы мерзім ішінде ақылы демалыс немесе әлеуметтік қамсыздандыру бойынша жеткілікті жәрдемақылық демалыс берілуі тиіс.

3. Барлық балалар мен жасөспірімдерге шығу тегіне байланысты немесе өзге бір белгісі бойынша қандай да болмасын кемсітусіз қорғау мен жәрдемнің ерекше шаралары қабылдануға тиіс. Балалар мен жасөспірімдер экономикалық және әлеуметтік қанаудан қорғалуы тиіс. Олардың еңбегін имандылығы мен денсаулығына немесе қалыпты өсіп-жетілуіне зиян келтіретін немесе өміріне қауіп төндіретін салаларда пайдалану заң жүзінде жазалануға тиіс. Бұдан басқа, мемлекеттер жас мөлшері шегін белгілеуге тиіс, ал одан жасы төмен баланың ақылы еңбегін пайдалануға заң бойынша тыйым салынады және жазаға тартылады.

25. Қазақстан Республикасы Конституциясының 27-бабына сәйкес неке мен отбасы, ана, әке мен бала мемлекеттің қорғауында болады. Балаларына қамқорлық жасау және оларды тәрбиелеу - ата-ананың табиғи құқығы әрі міндеті болып табылады. Кәмелетке толған еңбекке қабілетті балалар еңбекке жарамсыз ата-анасына қамқорлық жасауға міндетті.

Көрсетілген конституциялық ережелер 1998 жылдың 17 желтоқсандағы "Неке және отбасы туралы" Қазақстан Республикасының Заңында ары қарай өрбітіледі. Осы заңның 2-бабы неке және отбасының мынадай: еркек пен әйелдің неке одағының еріктілігі; ерлі-зайыптылардың отбасы құқықтарының теңдігі; балаларды отбасында тәрбиелеудің артықшылығы, олардың өсіп-жетілуіне және әл-ауқатты болуына қамқорлық жасау; отбасының кәмелетке толмаған және еңбекке қабілетсіз мүшелерінің құқықтары мен мүдделерінің басым қорғау қағидаттарын айқындайды.

Мемлекеттік азаматтық хал актілерін жазу органдарында қиылған неке ғана танылады. Некеге тұруы кезінде және отбасылық қатынастарда әлеуметтік, нәсілдік, ұлттық тіл және діни белгілері бойынша азаматтардың құқықтарын шектеудің кез келген нысандарына тыйым салынады. Азаматтардың неке-отбасы қатынастардағы құқықтары тек заң негізінде және отбасы мүшелерінің денсаулығын, адамгершілігін, құқықтары мен заңды мүдделерін қорғау мақсатында қаншалықты қажет болса, сондай шамада ғана шектелуі мүмкін.

Некеге тұру шарттары некеге тұрып жатқан ер адам мен әйелдің ерікті келісімі және олардың неке жасына жетуі болып табылады.

Кодекстің 188-бабына сәйкес бір жарым жасқа дейінгі баласы бар жұмысшы әйелдерге (бала асырап алған әйелдерге, еркектерге) тынығуға, тамақтануға, баланы (балаларды) тамақтандыруына әр үш сағат сайын мынадай ұзақтығы төмендегідей:

1) бір баласы барларға - әрбір үзілісі отыз минуттан кем емес;

2) екі немесе одан да көп баласы барларға - әрбір үзілісі бір сағаттан кем емес арнаулы үзілістер беріледі.

Баланы (балаларды) тамақтандыру үшін берілген үзілістер жұмыс уақытына есептеледі. Әйелдерге (бала асырап алған әйелдерге, еркектерге) үзіліс уақытында орташа жалақысы сақталады.

Кодекстің 193-бабына сәйкес әйелдерге жүктілігі және босануы жөнінде босанғанға дейін жетпіс күнтізбелік күнге, босанғаннан кейін елу алты (ауыр босанған немесе екі немесе одан да көп бала туған жағдайда - жетпіс күн) күнтізбелік күнге демалыс беріледі. Демалысты есептеу сомалап жүргізіледі және демалыс әйелдің ұйымда жұмыс істеу ұзақтығына қарамастан, жұмыс берушінің қаражаты есебінен жүктілігі және босануы жөніндегі жәрдемақы төлене отырып, нақты пайдаланған күндерінің санына қарамастан толық беріледі. Жүктілігі және босануына байланысты берілетін жәрдемақының мөлшері орташа жалақы есебінен төленеді.

Жаңа туған нәрестелерді тікелей перзентханадан асырап алған әйелге (еркекке) бала асырап алған күннен, сәбидің дүниеге келген күнінен бастап елу алты күн толғанға дейінгі кезеңге (ата-анасының біреуіне) демалыс беріліп, оның ұйымда жұмыс істеу ұзақтығына қарамастан жұмыс берушінің қаражаты есебінен жәрдемақы төленеді.

Жүктілігі және босануы жөніндегі демалыстан басқа әйел, өзінің өтініші бойынша бала үш жасқа толғанға дейін оған күтім жасау жөнінде жалақысы сақталмайтын қосымша демалыс алуына болады. Қосымша демалыс уақыты ішінде оның жұмыс орны (қызметі) сақталады.

Жаңа туған нәрестелерді тікелей перзентханадан асырап алған әйелдің өтініші бойынша (еркек) сәби үш жасқа толғанға дейін оған күтім жасау үшін жалақысы сақталмайтын қосымша демалыс беріліп, осы кезеңде оның жұмыс орны (қызметі) сақталады. Бұл демалысты сәби үш жасқа толғанға дейін кез келген уақытта толық немесе бөліп пайдалануға болады.

Бұған қоса, Қазақстандағы ана мен баланы әлеуметтік қолдаудың қазіргі заманғы жүйесі:

- бала тууына байланысты берілетін біржолғы мемлекеттік жәрдемақы төлемін (15 еселенген айлық есептік көрсеткіш (АЕК) мөлшерінде, бұл 2007 жылы 16380 теңгені немесе 136,5$ құрайды);

- табыс деңгейіне және жұмыспен қамтылу мәртебесіне қарамастан бала бір жасқа толғанға дейін барлық отбасыларға оның күтіміне байланысты берілетін ай сайынғы мемлекеттік жәрдемақы төлемін (ай сайынғы жәрдемақы мөлшері бала санына байланысты 3,0 АЕК-тен (3276 теңге, 27,3$) 4,5 АЕК-ке дейін (4914 теңге 41,0$);

- аз қамтылған отбасылардағы 18 жасқа дейінгі балаларға айына 1 АЕК мөлшерінде жәрдемақы беруді (1092 теңге, 9,1$);

- көп балалы аналарға берілетін ай сайынғы арнайы мемлекеттік жәрдемақы төлемін (4259 теңге, 35,5 $);

- атаулы әлеуметтік көмек көрсетуді қамтиды.

Қазақстан Республикасы Президентінің 2007 жылғы 28 ақпандағы Жолдауына сәйкес 2008 жылдың 1 қаңтарынан бастап:

бала тууына байланысты жәрдемақы 30 АЕК-ке дейін (35 040 теңге, 292$);

бала күтімі жөніндегі жәрдемақы мөлшері 2 АЕК-ке артады, яғни жәрдемақы мөлшері 5 АЕК-тен (5840 теңге, 48,7$) 6,5 АЕК-ке дейін (7592 теңге, 63,3$) өзгеретін болады.

2008 жылғы 1 қаңтардан бастап жүктілікті, тууды және ана болуды әлеуметтік сақтандыруды енгізілу көзделген. Осыған байланысты, міндетті әлеуметтік сақтандыруға қатысушы адамдарға бала күтіміне байланысты орташа айлық еңбекақысының 40% мөлшерінде жәрдемақы төлемі жүргізіледі.

Қазақстан Республикасының Еңбек Кодексінің 30-бабына сәйкес он алты жасқа толған адамдармен жеке еңбек шартын жасасуға жол беріледі. Ата-анасының немесе қорғаншысының, қамқоршысының жазбаша келісіммен:

1) жалпы білім беретін оқу орнында орта білім алған жағдайда, он бес жасқа толған азаматтармен;

2) оқудан бос уақытында денсаулығына зиян келтірмейтін және оқу процесін бұзбайтын жұмысты орындау үшін он төрт жасқа толған оқушымен;

3) он төрт жасқа толған оқушылармен, кинематография ұйымдарында, театрларда, театр және концерттік ұйымдарда, цирктерде, денсаулығына және адамгершілік қасиеттерінің дамуына нұқсан келтірмей, шығармалар жасауға және (немесе) орындауға жеке еңбек шарты, 2) тармақшада айқындалған шарттарды сақтай отырып жасалуы мүмкін.

Мұндай жағдайларда кәмелетке толмаған тұлғамен қатар, еңбек шартына оның ата-анасының біреуі, қорғаншысының, қамқоршысының немесе асырап алушының біреуі қол қояды.

Кодекстің 179-бабына сәйкес 18 жасқа толмаған адамдардың еңбегін ауыр қол еңбегі мен еңбек жағдайлары зиянды (ерекше зиянды) және (немесе) қауіпті жұмыстарға, сондай-ақ оларды орындау денсаулығына және адамгершілік қасиеттерінің дамуына нұқсан келтіруі мүмкін жұмыстарда (ойын бизнесі, түнгі көңіл көтеру мекемелерінде, алкогольді, темекі өнімдерін нашақорлық өнімдерді, психотроптық заттар мен прекурсорларды өндіру, тасымалдау және сату) пайдалануға жол берілмейді.

Кодексте он сегіз жасқа толмаған қызметкерлермен еңбек шарттары міндетті алдын ала медициналық тексеруден кейін ғана жасалады деп көзделген.

Олар үшін жұмыс уақытының ұзақтығы:

1) он төрт жастан он алты жасқа дейінгі қызметкерлер үшін - аптасына 24 сағаттан аспайтын;

2) он алтыдан он сегіз жасқа дейін - аптасына 36 сағаттан аспайтын;

3) білім беру ұйымдарының, оқу жылы ішінде оқуын жұмыспен ұштастырып жүрген он төрт жастан он алты жасқа дейінгі оқушыларына - күніне 2,5 сағат, он алты жастан он сегіз жасқа дейінгі оқушыларына - күніне 3,5 сағат.

Қазақстан Республикасының 2002 жылғы 26 желтоқсандағы Заңымен Халықаралық Еңбек Ұйымының (әрі қарай ХЕҰ) балалар еңбегінің ең нашар түрлеріне тыйым салу және жедел жою туралы Конвенциясы ратификацияланды.

Осы Конвенцияны ратификациялаумен байланысты Қазақстан Республикасы қабылдаған міндеттемелерді іске асыру мақсатында Қазақстан Республикасының Үкіметі жұмыс берушілер мен кәсіподақ, сондай-ақ үкіметтік емес ұйымдар өкілдерін тарта отырып Қазақстанда балалар еңбегінің ең нашар түрлерін жою жөніндегі іс-шараларды айқындады.

2005 жылы ХЕҰ балалар еңбегін жою жөніндегі үш жылдық бағдарламасын (ИПЕК) іске асыру басталды. 2005 жылғы 26 желтоқсанда балалар еңбегінің ең нашар түрлерін жою жөніндегі ХЕҰ өңірлік жобасы шеңберіндегі және Қазақстан Республикасында ХЕҰ N 182 Конвенциясын іске асыру жөніндегі Бірлескен жұмыс жоспары бекітілді.

Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрінің 2006 жылғы 31 наурыздағы N 73-ө бұйрығымен Балалар еңбегінің ең нашар түрлерімен күресу жөніндегі Үйлестіру кеңесі құрылды.

Қазіргі уақытта жоба шеңберінде балалар еңбегінің ең нашар түрлері жөнінде халықтың хабардар болуын арттыру, Қазақстандағы оның ауқымы мен ерекшеліктері жөнінде шынайы деректер алу үшін зерттеу және осы ақпаратты барлық мүдделі адамдар мен ұйымдардың арасында тарату жөнінде жұмыс жүргізілуде.

11-бап

1. Осы пактіге қатысушы мемлекеттер әркімнің өзі және отбасының жеткілікті тамақтануын, киімі мен баспанасын қамтитын, жеткілікті тұрмыс деңгейінде өмір сүру және тұрмыс жағдайын үздіксіз жақсарту құқығын таниды. Қатысушы мемлекеттер, бұл ретте еркін келісімге негізделген халықаралық ынтымақтастықтың маңызы зор екенін тани отырып, осы құқықтың жүзеге асырылуын қамтамасыз ету үшін тиісті шаралар қабылдайды.

2. Осы пактіге қатысушы мемлекеттер әрбір адамның аштықтан бостандығы негізгі құқығын тани отырып, жеке өзі және нақты бағдарламалардың жүргізілуін көздейтін халықаралық ынтымақтастық тәртібінде:

а) техникалық және ғылыми білімді кезінен қолдану жолымен азық-түлікті өндіру, сақтау және тарату әдістерін жақсарту, табиғи ресурстарды неғұрлым тиімді игеріп, пайдалану үшін тамақтану принциптері мен аграрлық жүйені жетілдіру немесе реформалау туралы білімді тарату үшін;

б) азық-түлік өнімдерін экспорттаушы, сонымен қатар импорттаушы елдердің қажеттіліктеріне сәйкес және олардың проблемаларын ескере отырып, дүниежүзілік азық-түлік қорының әділ бөлінуін қамтамасыз ету үшін қажетті шаралар қабылдауға тиіс.

26. Көрсетілген бап "жеткілікті өмір сүру деңгейі" ұғымының пайдаланылуын қарастырады.

Өмір сүру деңгейі - физикалық, рухани және әлеуметтік қажеттіліктердің даму деңгейін, олардың қанағаттандырылу деңгейін, сондай-ақ, осы қажеттіліктерді дамыту және қанағаттандыру үшін қоғамда жасалған жағдайды бейнелейтін күрделі кешенді әлеуметтік-экономикалық санат болып табылады.

Сөйтіп, өмір сүру деңгейі мемлекеттің сапалы білім алу қызметтеріне, әлеуметтік және зейнетақымен қамсыздандыруға, медициналық қызметтерге қол жетімділікті қамтамасыз ету, сондай-ақ қоғамда мәдениетті және ақпараттық кеңістікті дамыту үшін жағдай жасауға жол ашу арқылы қатысуын қарастырады.

Соңғы төрт жылда білім беруге арналған шығыстар 3 еседен астам артты, егер 2004 жылы республикалық бюджеттің білім беруге арналған шығыстары 39,4 млрд. теңгені құраса, 2006 жылы 101,9 млрд. теңге бөлінді, ал 2007 жылы 127,4 млрд. теңге сомасында көзделген.

2005 жылдың 1 қыркүйегінен бастап бюджеттен білім беру несиелерінің есебінен білім беруге арналған гранттардың мөлшерін 50% арттыру жолымен студенттерді оқытуды қаржыландырудың бірыңғай жүйесі, сонымен катар осы несиелердің қайтарылуына мемлекет кепілдігін қамтамасыз ете отырып, екінші деңгейдегі банктер арқылы студенттерге несиелендірудің осы заманғы жүйесі құрылды.

Несиелерді мемлекеттік кепілдендіру жүйесін іске асыру мақсатында студенттерге таяудағы 5 жыл ішінде шамамен қосымша 2 млрд. теңге бөлінетін болады.

2005 жылдың 1 шілдесінен бастап үздік оқып жүрген жастарды қолдау мақсатында жоғары оқу орны студенттерінің, сондай-ақ орта кәсіптік білім беру ұйымдары оқушыларына берілетін шәкіртақы мөлшері екі еседен астам өсірілді.

2007 жылы мемлекеттік білім беру ұйымдарының материалдық-техникалық базасын жаңартуға және күрделі жөндеуден өткізуге, сондай-ақ мемлекеттік орта білім беру мекемелері үшін лингафон және мультимедиа кабинеттерін кезең-кезеңімен сатып алуды жүзеге асыруға мемлекеттік бюджеттен 17,3 млрд. теңге, қалалар мен облыс орталықтарында білім беру нысандарының құрылысына - 21,8 млрд. теңге бөлінетін болады.

Әлеуметтік ахуалдан хабардар бола отырып, мемлекет бұдан әрі де денсаулық сақтау саласын дамытуға елеулі назар аударуға ниет етіп отыр.

Соңғы жылдары оны қаржыландыру едәуір арттырылды (соңғы 5 жылда 3 есеге), және саланы одан әрі дамыту перспективалары жасалған.

Елдегі тұрақты экономикалық өсу Қазақстан Республикасының Үкіметіне халықты әлеуметтік қорғауды дамытуға арналған шығыстарды көбейту арқылы саясаттың әлеуметтік бағыттылығын жалғастыруға мүмкіндік береді.

Қазақстандағы қазіргі қолданылып жүрген әлеуметтік қамсыздандыру жүйесі мемлекеттің қатысуының басымдығымен ерекшеленеді. Зейнеткерлерді, мүгедектерді, асыраушысынан айрылған адамдарды, және халықтың өзге де санаттарын әлеуметтік қамсыздандыру мемлекеттік бюджет есебінен жүзеге асырылып отыр. Егер әлеуметтік қамсыздандыру және әлеуметтік жәрдем шығыстары 2000 жылы 171,1 млрд. теңгені құраса, ал 2007 жылы бұл мақсаттарға 503,4 млрд. теңге бағыттау қарастырылуда.

Бұл халықтың табысының едәуір көбеюіне жол ашады, бұған әлеуметтік индикаторлардың өсуі: зейнетақы мөлшері, ең төмен жалақы мөлшері, күнкөрістің ең төмен деңгейі дәлел.

Конституцияның 28-бабына сәйкес азаматтарға жалақы мен зейнетақының ең төмен мөлшеріне, жасына байланысты, ауырған, мүгедек болған, асыраушысынан айырылған жағдайда және өзге де заңды негіздерде әлеуметтік қамсыздандырылуға кепілдік беріледі.

Халықты әлеуметтік қорғаудың негізгі міндеттерінің бірі адамды конституциялық құқықтармен және ең төмен кепілдіктермен қамтамасыз ету болып табылады.

2006 жылдан бастап ең төмен айлық жалақының, базалық әлеуметтік төлемдердің - мүгедектігі бойынша, асыраушысынан айырылған жағдайда және жасына байланысты жәрдемақылардың мөлшерін белгілеу үшін әлеуметтік базалық индикатор ретінде ең төмен күнкөріс деңгейі заңды түрде айқындалды.

Бұған қоса, ең төмен күнкөріс деңгейі өмір сүру деңгейін бағалау, әлеуметтік саясат бағытын айқындау және халықты әлеуметтік қолдау жөніндегі шараларды жүзеге асыру үшін қолданылады. Мәселен, атаулы әлеуметтік көмек берудің критерийі ретінде кедейлік шегі (ең төмен кедейшілік деңгейінің 40% мөлшерінде), 18 жасқа дейінгі балаларға жәрдемақы төлеу кезінде азық-түлік себетінің құны (ең төмен кедейшілік деңгейінің 60%) пайдаланылады.

Ең төмен күнкөріс деңгейін есептеу әдістемесін жетілдіру және оны халықаралық стандарттарға жақындату мақсатында ҚР Еңбекмині ЮНИСЕФ және ПРООН сияқты халықаралық ұйымдармен белсенді және тығыз ынтымақтастықта жұмыс істеуде.

Соңғы жылдары жоғарыда аталған ұйымдар өкілдіктерінің жәрдемімен және белсенді қатысуымен ҚР Еңбек министрлігі "Қазақстандағы әлеуметтік салаға кешенді қадам" (2003), "Қазақстандағы кедейлікті төмендету" (2004) сияқты бірлескен жобаларын, "Қазақстан Республикасындағы кедейлік және әлеуметтік стандарттар: ең төмен күнкөріс деңгейін айқындау әдістемесін жетілдіру тәсілдері" семинарын, "Қазақстан Республикасында әлеуметтік реформаларды одан әрі тереңдетудің 2005-2007 жылдарға арналған бағдарламалары" (2004) тұсау кесерін, "Қазақстан Республикасында әлеуметтік қамсыздандыру жүйесін жетілдірудің өзекті мәселелері", "Әлеуметтік реформаларды одан әрі тереңдету: ең төмен әлеуметтік стандарттар жүйесін жетілдіру, ана мен баланы қолдау жүйесі" (2005) семинарларын ұйымдастырып, өткізді.

Ең төмен күнкөріс деңгейін жетілдіру жөнінде атқарылған жұмыс нәтижелері негізінде 2006 жылғы 1 қаңтардан бастап:

Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрінің міндетін атқарушы мен Қазақстан Республикасы Статистика агенттігі төрағасының бірлескен бұйрығымен бекітілген ең төмен күнкөріс деңгейін есептеудің жаңа әдістемесі қолданылады, осыған сәйкес ең төмен күнкөріс деңгейінің азық-түліктік және азық-түліктік емес бөліктері 60%-дың 40%-ға ара қатынасымен бекітілді;

азық-түлік себетін жан басына шаққанда күніне 2175 ккал деңгейіндегі калорийді тұтынуды қамтамасыз ететін өнімдердің 43 түрінен тұрады, бұл Бүкілдүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымы талаптарына сәйкес келеді.

Ең төмен күнкөріс деңгейін айқындаудың әдістемесін жетілдіру оның мөлшерінің үш есеге артуына әкелді.

Қазіргі уақытта ең төмен күнкөріс деңгейін жетілдіру жөніндегі жұмыстар ПРООН-мен бірлесе отырып жасалып жатқан ғылыми зерттеулер аясында жалғасуда.

2005 жылғы 13 сәуірінде "Қазақстан Республикасында мүгедектерді әлеуметтік қорғау туралы" Қазақстан Республикасының Заңы (бұдан әрі - заң) қабылданды, ол мүгедектерді әлеуметтік қорғауды қамтамасыз етудің, олардың тіршілік-тынысы мен қоғаммен етене араласуы үшін теңдей мүмкіндіктер жасаудың құқықтық, экономикалық және ұйымдастырушылық шарттарын айқындайды.

Заңға сәйкес мүгедектерді әлеуметтік қорғау әлеуметтік көмек көрсету, медициналық, әлеуметтік, кәсіптік оңалту, білім беру және олардың қоғам өміріне басқа азаматтармен бірдей қатысуына мүмкіндіктер жасауға бағытталған өзге де шаралар арқылы қамтамасыз етіледі.

Қазақстан Республикасында тұрғын үй құрылысының дамуы ынталандыру Үкімет қызметінің басты бағыттары болып табылады және жалпы ұлттық сипаттағы неғұрлым маңызды міндеттердің бірі ретінде танылған.

Конституцияның 25-бабы азаматтардың тұрғын үйге қол сұқпауды белгілейді. Сот шешімі бойынша болмаса, өзге жағдайда тұрғын үйден айыруға жол берілмейді. Тұрғын үйге кіруге, оны қарауға және тінту жүргізуге заңда белгіленген жағдайлар мен тәртіпте ғана жол беріледі. Қазақстан Республикасында азаматтарды тұрғын үймен қамтамасыз ету үшін жағдайлар жасалуда. Заңда көрсетілген, тұрғын үйге мұқтаж азаматтар санаттарына мемлекеттік тұрғын үй қорынан заңда белгіленген нормаға сәйкес, қол жетерлік бағамен тұрғын үй беріледі.

Қазақстан Республикасы Президентінің 2004 жылғы 11 маусымдағы N 1388 Жарлығымен 2005-2007 жылдарға арналған Қазақстан Республикасында мемлекеттік тұрғын үй құрылысын дамыту бағдарламасы (бұдан әрі - Мембағдарлама) бекітілді.

Мембағдарламаның негізгі мақсаты - халықтың қалың тобының тұрғын үйге деген қол жетімділігін қамтамасыз ететін тұрғын үй құрылысын дамыту проблемаларын кешенді түрде шешу, ұсыныс жағынан, соншалықты сұраныс жағынан да толыққанды теңгерімделген тұрғын үй нарығын құру, прогрессивті несиелендіру түрлерін дамыту арқылы халықтың тұрғын үйді сатып алуына және салуына жағдай жасау. Мемлекеттің міндеті халықтың тұрғын үйге деген қол жетімділігін оның құнын арзандату, ипотекалық несиелердің мерзімдерін ұлғайту, бастапқы жарналарды және несиелендіру мөлшерлемелерін төмендету арқылы қамтамасыз ететін нарықтық механизмдерді дамыту үшін құқықтық база мен нормативтік кесімдер әзірлеуден тұрады. Елбасы өзінің 2006 жылғы 1 наурыздағы Қазақстан халқына жыл сайынғы Жолдауында Қазақстанның әлемнің бәсекеге барынша қабілетті және қарқынды дамып келе жатқан мемлекеттер қатарына енуінің негізгі басымдықтарының бірі ретінде тұрғын үй құрылысын және жылжымайтын мүлік нарығын дамыту мәселесін атап өтті.

Қазақстан Республикасының Статистика агенттігінің ақпараты бойынша 2007 жылдың қаңтар - мамыр айлары аралығында бүкіл қаржыландыру көздері бойынша тұрғын үй құрылысына 162,4 млрд. теңге немесе 2006 жылдың осындай кезеңіне қарағанда 162% инвестициялар бөлінген. Пайдалануға жалпы ауқымы 3,0 млн. шаршы метр тұрғын үйлер енгізілді, ол болса, өткен жылдың сондай кезеңіне қарағанда 1,56 есе артық.

Жеке инвесторлар мен халық тарапынан жалпы ауқымы 2,8 млн. шаршы метрді құрайтын немесе өткен жылдың бес айындағы деңгейіне қарағанда 163% салынбаған жеке тұрғын үйлерді пайдалануға енгізді. Оның ішінде тұрғындар 2,2 млн. шаршы метр үй салған, ол болса пайдалануға енгізілген тұрғын үйдің жалпы көлемінің 75% құрайды.

Мембағдарлама басталғаннан бері республикалық бюджеттен 18,9 млрд. теңге көлемінде жолданған мақсатты трансферттер арқылы 434,0 мың коммуналдық тұрғын үй (5284 пәтер), оның ішінде өткен жылдың есепті кезеңінде 39,6 мың шаршы метр (532 пәтер) салынды. Коммуналдық тұрғын үйді енгізу жөніндегі тапсырма республиканың тоғыз өңірінде мерзімінен бұрын орындалды.

Тұрғын үй құрылысы 98,46 млрд. теңге көлемінде бөлінген несиелік қаражат есебінен салынуда, оның ішінде 2007 жылы 22,0 млрд. теңге бөлінді. 2005-2006 жылдары аралығында 1618,7 мың шаршы метр несиелік тұрғын үй енгізілді (17878 пәтер), ол болса енгізуге көзделген тұрғын үйдің 117% құрады. Ағымдағы жылдың қаңтар-мамыр айларында көлемі 57,9 мың шаршы метр несиелік тұрғын үй салынды (724 пәтер).

Мембағдарлама іске асырыла басталғаннан бері несиелік тұрғын үй сатып алуға 84 өтініш берілді. Төлем қабілеттілігі жөніндегі растамаларды 45 мыңнан астам сатып алушылар табыс етті, ол болса пайдалануға тапсырылған пәтерлерден 2,5 есе артық. Республиканың барлық өңірлерінде осындай тұрғын үйге деген расталған зор сұраныс байқалуда.

Несиелік пәтерлерді іске асырудан жергілікті атқарушы органдардың бюджеттеріне 47,2 млрд. теңге түсті. Олардың ішінен 2006 жылдың 1 шілдесіне дейін 2004 жасалған несиелік шарттарға сәйкес республикалық бюджетке 12,48 млрд. теңге қайтарылды.

Елбасының 2006 жылғы 1 наурыздағы Қазақстан халқына Жолдауындағы жеке тұрғын үй құрылысын ауқымды көлемде дамыту үшін стимулдар жасауға қатысты тапсырмаларын іске асыру мақсатында республикада жер учаскелерін беру процедураларын жетілдіру және республикалық бюджеттен мақсатты трансферттер арқылы тұрғын үйлер салынып жатқан аудандарды инженерлік-коммуникациялық инфрақұрылыммен қамтамасыз етуге бағытталған жұмыстар атқарылуда.

Тұрғын үйдің бір шаршы метрі құрылысының құнын төмендету үшін 2006 жылы республикалық бюджеттен тұрғын үйлердің құрылысын жүргізу кезінде инженерлік-коммуникациялық инфрақұрылымды дамытуға және орнатуға 20 млрд. теңге бөлінсе, үстіміздегі жылы 30 млрд. теңге жолданып отыр.

Қазақстан Республикасының Жер ресурстарын басқару агенттігінің ақпараты бойынша жеке тұрғын үй құрылысы үшін жер учаскелерін сатып алуға 584,3 мың өтініш беріліп, 174,8 мың (30%) учаске бөлінді. Қазақстан Республикасы Үкіметінің жер учаскелерін берудің жеңілдетілген тәртібін көздейтін "Жеке тұрғын үй құрылысы үшін жер учаскелеріне құқық беру ережесін бекіту туралы" 2006 жылғы 1 тамыздағы N 726 қаулысы қабылданды.

Бастапқыда Мембағдарлама бойынша үш жыл ішінде пайдалануға жалпы ауқымы 12 млн. шаршы метрді құрайтын тұрғын үй енгізу көзделгенін атап өткен жөн. Бүгінгі таңдағы іс жүзіндегі нәтижелер 14,2 млн. шаршы метрді құрады, яғни үш жылдық бағдарламаның тапсырмасы іс жүзінде екі жылда орындалып отыр.

Республикада тұрғын үй құрылысын ипотекалық несиелендіру және тұрғын үй құрылысы жинақтары жүйелерін жетілдіру жөніндегі жұмыс жүргізіліп жатыр.

"Қазақстандық ипотекалық компания" АҚ Арнайы бағдарламасына Мембағдарлама аясында берілетін арзан тұрғын үйді ипотекалық несиелендіру бойынша комиссиялық салымдардың төмендетілуін және азаматтардың төлем қабілеттілігінің тегін алдын-ала сарапталуын және консультациялардың берілуін көздейтін өзгерістер енгізілген. Сондай-ақ, заемшыларға арналған сақтандыру шарттары мен олардың негізінде заемшының несие алуға қажетті шекті отбасылық табысының ең төмен деңгейі анықталатын бірқатар нормативтер қайта қаралды. Қолданылған шаралар азаматтардың ипотекалық несиелерді рәсімдеуге жұмсайтын шығындарын едәуір төмендетті және осының арқасында халықтың Мембағдарлама шеңберінде салынып жатқан тұрғын үйді сатып алу үшін ипотекалық несие алуына қол жеткізу жөніндегі мүмкіндіктерін кеңейте түсірді.

"Қазақстандық ипотекалық компания" АҚ ақпараты бойынша 2007 жылдың 1 сәуіріне 31 мыңнан астам азаматқа 81,6 млрд. теңгеге жуық сомаға тұрғын үй сатып алуға ипотекалық несиелер берілді.

Қаржы министрлігі жанында құрылған жұмыс тобы "Қазақстан Республикасының кейбір заң актілеріне тұрғын үй жинақтары мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы" Заң жобасын әзірледі. Аталмыш заң бойынша осы жүйе арқылы тұрғын үй сатып алудың шарттары жетілдіріледі.

2007 жылдың 1 мамырына қалыптасқан жағдай бойынша "Қазақстанның тұрғын үй құрылысы жинақ банкі" АҚ 34 млрд. теңгеден астам сомаға тұрғын үй құрылысы жинақтары туралы 45 мың шарттар жасасқан. Тұрғын үй құрылысы жинақтары туралы шарттардың басым бөлігі Алматы және Астана қалаларында жасалған (тиісінше 15 және 11,7 %). Жилстройсбербанктің қызметтері Оңтүстік Қазақстан (6,7%), Қостанай (6,7%), Павлодар (6,9%), Ақтөбе (9,0%), Шығыс Қазақстан (9,3%) облыстарында қарқынды қолданыла бастады.

2007 жылдың 1 маусымына "Қазақстандық ипотекалық несиелерді кепілдендіру" АҚ (бұдан әрі - Қор) 31,35 млрд. теңге тұрғын үй ипотекалық займдар сомасына 10501 кепілдіктер берді, оның ішінде Компанияның Арнайы бағдарламасы бойынша - 22, 86 млрд. теңге сомасына 8965 кепілдік берілді. Осы бағдарлама бойынша берілген кепілдіктердің жалпы санынан кепілдіктердің үлес салмағы 85,37% құрады.

Тұрғын үй құрылысына үлестік қатысу туралы шартқа қатысушы тараптардың құқықтары мен заңды мүдделерінің қорғалуының кепілдіктерін белгілейтін "Тұрғын үй құрылысына үлестік қатысу туралы" 2006 жылғы 7 шілдедегі Заң (күшіне 2007 жылдың 1 қаңтарынан бастап күшіне енеді). Сондай-ақ "Қазақстан Республикасының кейбір заң актілеріне тұрғын үй құрылысына үлестік қатысу мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы" 2006 жылғы 7 шілдедегі Заң қабылданды.

Осы Заңдарды іске асыру үшін Үкіметтің 2007 жылғы 18 шілдедегі N 606 қаулысымен жеке және заңды тұлғалардың ақшасын тұрғын үй құрылысына үлестік қатысу үшін тарту арқылы тұрғын үйлер құрылысын ұйымдастыру жөніндегі қызметті лицензиялау кезінде қойылатын біліктілік талаптары бекітілді және Үкіметтің 2006 жылғы 23 желтоқсандағы N 1275 қаулысымен тұрғын үй құрылысына үлестік қатысу туралы үлгілі шарт бекітілді. қараңыз.P100607

2007 жылдың 1 қаңтарынан бастап "Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне тұрғын үйдің жалға беру секторын дамыту мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы" Қазақстан Республикасының 2006 жылғы 7 шілдедегі Заңы күшіне енді. Онда республикадағы жалға берілетін үйлерді жалға алудың құқықтық статусы, жергілікті атқарушы органдардың тұрғын үйді жалға алуының механизмі, жалға берілетін тұрғын үй құрылысын салықтық ынталандыру, сондай-ақ Қазақстан Республикасындағы жылжымайтын мүлік қорларының қызмет етуінің құқықтық мәртебесі, ерекшеліктері белгіленген.

Осы Заңның негізі жергілікті атқарушы органдардың олардың алдында мемлекеттің тұрғын үй беруге міндеттемесі бар азаматтар үшін тұрғын үй жалдау құқығын айқындау болып табылады. Бұл ретте жергілікті атқарушы органға тұрғын жайды жеке тұрғын қорда және сондай-ақ жалға берілетін үйлерде жалдау мүмкіндігі беріледі. Жалдау ақысының құнын төмендету мақсатында жалға берілетін үйлерді салушылар және меншік иелері үшін нақты бір салықтық жеңілдіктер, инвестициялық қорлардың тұрғын үйдің жалға берілетін секторын дамытуға қатысу мүмкіндігі көзделеді.

Осы жылдың ақпан айында жария етілген Қазақстан Республикасы Президентінің Қазақстан халқына "Жаңа әлемдегі жаңа Қазақстан" атты Жолдауында Мемлекеттік бағдарлама 30% ілгерілеп жүзеге асырылып жатқаны атап өтілген. Сонымен қатар, Үкімет алдына халықтың тұрғын үйге деген қол жетімділігі үшін неғұрлым қолайлы жағдайларды қамтамасыз етуі тиіс, нақты, бәсекеге қабілетті және ашық жылжымайтын мүлік нарығын құру, сондай-ақ кең көлемдегі тұрғын үй құрылысы үшін қосымша стимулдар жасау жөніндегі міндет қойылды. Ипотекалық несиелендірумен байланысты қызмет түрлерін көрсететін сақтандыру компанияларына ынталандыру үшін заңнамалық база құру қажет. Халықаралық жылжымайтын мүлік рыноктарындағы үрдістерді талдап, ең озық халықаралық тәжірибе негізінде жалға берілетін тұрғын үй құрылысын одан әрі қаржыландырудың және жеке тұрғын үй құрылысын ынталандырудың тиімді аспаптарын құру қажет.

Осы міндеттерді шешу, сондай-ақ Үкіметтің 2007-2009 жылдарға арналған бағдарламасын орындау мақсатында Индустрия және сауда министрлігі, халықты арзан тұрғын үймен қамтамасыз ету мақсатында, әлеуметтік бағдардағы тұрғын үй құрылысы саясатын іске асыруды көздейтін 2008-2009 жылдарға арналған Қазақстан Республикасында Мемлекеттік тұрғын үй құрылысының жаңа бағдарламасын әзірледі.

Тұрғын үй қарым-қатынастары саласында да қажетті жұмыстар атқарылуда.

Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2006 жылғы 15 маусымдағы N 553 қаулысымен 2006-2008 жылға арналған Қазақстан Республикасында 2006-2008 жылдарға арналған Тұрғын үй-коммуналдық саланы дамыту бағдарламасы (бұдан әрі - Бағдарлама) бекітілді.

Бағдарламаның мақсаты қолда бар тұрғын үй қорының тиісінше пайдаланылуын және ұсталуын қамтамасыз ету, онда қауіпсіз және қолайлы өмір сүру жағдайларын қамтамасыз ету болып табылады.

Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2006 жылғы 9 ақпандағы N 94 қаулысымен бекітілген Қазақстан Республикасының 2006 жылға арналған заң жобалау жұмыстарының жоспарына сәйкес, Индустрия және сауда министрлігі "Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне тұрғын үй-коммуналдық саланың мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы" Заң жобасын әзірледі, бұл жоба Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2006 жылғы 28 желтоқсандағы N 1298 қаулысымен Қазақстан Республикасы Парламенті Мәжілісінің қарауына енгізілді.

Заң жобасының қабылдануы тұрғын-үй-коммуналдық салаға жүйелі өзгерістер енгізуге, сондай-ақ коммуналдық қызмет түрлері саласындағы қарым-қатынастарды жетілдіруге бағытталған.

Тұрғын-үй коммуналдық саланы дамыту бойынша құқықтық жағдайлар жасау үшін заң жобасы мыналарды көздейді:

тұрғын үй қатынастары саласындағы мемлекеттік реттеу;

Қазақстан Республикасы Үкіметінің тұрғын үй қатынастары саласындағы мемлекеттік саясаттың негізгі бағыттары мен бағдарламаларын әзірлеу, тұрғын үй қорын ұстаудың үлгілі ережесін, кондоминиум объектісін басқару органы мен коммуналдық қызмет түрлерін көрсететін нарық субъектілері арасындағы ынтымақтастық туралы үлгілі шарттарды, Коммуналдық қызмет турлерін көрсету ережесін бекіту жөніндегі құзыреттілігін белгілеу;

тұрғын үй қатынастары саласындағы жергілікті мемлекеттік басқару органын белгілеу;

кондоминиум объектілерін басқару түрлерін жетілдіру және тұрғын үй қорын тиімді басқару үшін жағдай жасау;

жергілікті атқарушы органдардың лауазымды тұлғаларының кондоминиумға қатысушылардың ортақ мүлкіне тексерулер жүргізуі арқылы тұрғын үй қорының тиісінше ұсталуын мемлекеттік бақылау;

тұрғын жайлар (пәтерлер) меншік иелері кооперативтерін құқықтарға бөлу.

Осы заң жобасының іске асырылуы ұзақ мерзімді және тұрақты тұрғын үй қатынастары жүйесін құруға, тұрғын ұй қорының жалпы күйін жақсартуға, тұрғын үй қорын тиімді басқару мен оның күйін бақылауға мүмкіндік береді.

"Агроөнеркәсіптік кешен саласындағы қолданбалы ғылыми зерттеулер" 042 республикалық бюджеттік бағдарлама шеңберінде егін шаруашылығы, өсімдік шаруашылығы, мал шаруашылығы мен ветеринарлық медицина, ауыл шаруашылығы өнімдерін өңдеу және сақтау салаларында мынадай негізгі бағыттар:

түрлі дақылдардың, жануарлар түрлерінің, жүйелері мен үлгілерінің және құстар кросстарының жоғары өнімді жаңа сорттарын жасау;

қолдануға дайындығы жоғары дәрежедегі тамақ өнімдер, тағамдық қоспалар мен ұлттық өнімдер, халықтың детерминделген топтарына, балалар мен экологиялық қолайсыз аймақтардың тұрғындарын т.б. қоса алғанда арналған жалпы тұтыну құрамы мен емдік-профилактикалық нысаны өзгертілген жаңа ұрпақты құнарлы тамақ өнімдерін жасау;

өсімдік және мал текті ауыл шаруашылығы шикізатын өңдеу және сақтау бойынша қолданыстағы технология мен технологиялық жабдықтарды жетілдіру;

ауыл шаруашылығы мал, құс және балықтардың әр түрлі түрлеріне арналған құрама жем мен жемшөп қоспаларын өндіру үшін тиімді технологияларды жасау жөніндегі ғылыми-зерттеу жұмыстары жүргізіліп жатыр.

Осы бағдарлама шеңберінде Ауыл шаруашылығы министрлігінің ғылыми ұйымдары келесі іс-шараларды өткізді:

біліктілікті көтеру, тренингтер, тағылымдамадан өту, оның ішінде 12 - Қазақстан Республикасында, 87 - ТМД елдерінде, 41 - алыс шет елде;

егін күндерінің конференциялары, семинар-кеңестері, оның ішінде 27 - халықаралық, 14 - республикалық, 106 - облыстық, 255 - аудандық;

ғылыми жетістіктерді насихаттау, соның ішінде 226 - теледидардан сөйлеу, 90 - радиодан сөйлеу, 1569 - ғылыми мақалаларды, тезистерді басып шығару, 267 - газет мақалаларын басып шығару;

44 - кітап пен жинақтар, 154 - ұсыныстар мен брошюралар басып шығарылды;

Ғылыми жұмыстарды құқықтық қорғаудың нәтижелері: алдын ала патент пен патентке 128 өтінім берілді, 108 оң шешім қабылданды, 108 алдын ала патент алынады, 17 патент алынды, 24 авторлық куәлік алынды;

47 мыңға жуық түрлі мәдениеттердің есебі жүргізілді. Генофонд 6 мыңға жуық үлгілермен толықтырылды. Сұрыптау үшін 3 мың донор мен шаруашылыққа бағалы белгілердің көздері бөлінді. Берілгендердің компьютерлік қоры, каталогтар және басқалар түрінде 27 мыңы құжатталды.

Мемлекеттік сорт сынауға ауыл шаруашылығы өсімдіктерінің 29 мың сорттары мен будандары берілді.

Ауыл шаруашылығы өнімдерін қайта өңдеу және сақтау саласында ғылыми қамтамасыз ету бойынша өсімдік шикізаттарын қайта өңдеу және сақтаудың 16 технологиясы және жануарлардан алынған шикізаттардан тамақ өнімдерін өндірудің 12 технологиясы жасап шығарылды.

Тамақ өнімдерінің 25 атауына рецептуралар жасалды.

Қайта өңдеу өнеркәсібі үшін құрылғылардың 3 тәжірибелік үлгісіне бастапқы шарттар мен техникалық тапсырмалар жасалды.

Қайта өңделген және тамақ өнімдеріне 4 технологиялық регламент, 7 технологиялық шарттар мен нұсқаулықтар мен 7 рецептура жасалды.

Микроағзалардың 159 жинақтық мәдениетінің төлқұжаттық берілгендерінің автоматтандырылған банкі жасалды. Қайта өңдеу және тамақ өнеркәсібі мен биотехнология үшін іс жүзінде бағалы болып табылатын сүттен ашытушы бактериялар мен ашытқылардың мәдениеттеріне электрондық төлқұжаттар рәсімделді.

Жануарлар мен балықтардың алуан түрлері үшін құрама жем мен азықтық қоспаларды тиімді өндірудің 4 технологиясы жасалды.

Етті мал өсіру саласында қазақы әулиекөл тұқымы топтарына 15 өсірілетін жүйе мен 12 ұқсас топтар шегінде генеалогиялық талдау жүргізілді.

Әулиекөл тұқымын өсіруші 6 еншілес шаруашылықта топтардың генеалогиялық құрылымы анықталды, түрлі жүйеге жататын 1330 сиырдың фенотиптік көрсеткіштері мен өнімділігі зерттелді.

Құс өсіру саласында Росс-308 кросының ата-аналық формадағы инкубациялық тайпалық жұмыртқалар түрінде генетикалық материалдары әкелінді (Венгриядан). Жұмыртқалардың ұрықтануы 91,3-94,1%, дені сау малдың туылуы 70,2-75,2 % құрады.

Қой өсіру саласында еділбай қойларының 4 жүйесі апробацияға дайындалған және қаракөлді өсіруде сұрыптау үрдісінің жағдайына талдау жүргізілген.

Ауыл шаруашылық және азық-түлік өнімдерін өндіру саласында бәсекеге қабылеттілікті қолдаудың әлемдік тәжірибесі зерттелді. Аграрлық нарықтың тұрақтылығына әсер ететін факторлар мен шарттар анықталды, азық-түліктің бәсекеге қабылеттігі бағаланды, агроөнеркәсіптік кешеннің жекелеген салалары мен өндірудің ұлттық бәсекелік артықшылығы негізделді, агроөнеркәсіптік кешенін экспортқа бағытталған және импортты алмастырушы салаларының өнімдерінің бәсекеге қабілеттігін көтерудің стратегиялық бағыттары жасалды және олардың ұлттық және аймақтық азық-түлік нарықтарының қызмет етуінің тұрақтылығына әсер ету деңгейі анықталды.

Жоғарыда аталған шаралар табиғи ресурстарды тиімді игеру мен пайдалануды, сондай-ақ елдің азық-түліктік қауіпсіздігін қамтамасыз етеді.

Соңғы үш жыл ішінде ауыл шаруашылық және басқа дақылдардың 170 сорты мен будандары жасалып, олар мемлекеттік сұрып сынамасына тапсырылды.

Американдық селекцияның швиц және голланд селекциясының голштин малдарының қатысуымен қызыл ала және қоңыр малдың жоғары өнімді сүтті түрлері, меринфляйшаф неміс тұқымының қатысуымен етті биязы жүнді қойлардың ішкі тұқымның түрі, екі қаракөл ішкі тұқымдық түрі, күшім тұқымдас жоғары сүтті жылқының төрт желісі және түйенің үш желісі алынды.

Қайта өңдеу және тамақ өнеркәсіптері үшін ғылыми білімдерді қолдану арқылы тамақ өнімдерін өндіру әдістерін жақсарту бойынша қолданатын шаралар туралы ауыл шаруашылық өнімдерін өңдеу және сақтаудың, құрама жем тамақ өнімдерін өндірудің 30 технологиясы әзірленіп, тамақ өнімдерінің 40 түрі (нан, ет, сүт, дәнді және т.б.) жасалды.

Қазақстан Республикасында адам өмірі мен денсаулығын, тұтынушылардың заңды мүдделерін қорғау және қоршаған ортаны қорғау үшін тамақ өнімдерінің қауіпсіздігін қамтамасыз етудің құқықтық негіздері 2007 жылғы 21 шілдедегі халықаралық тәжірибе нормаларына сәйкес келетін және 2007 жылдың 1 қаңтарынан бастап күшіне енетін Қазақстан Республикасы заңымен бекітілген.

Халықаралық стандарттарға жақындату мақсатында 2006 жылдан бастап базалық әлеуметтік индикатор ретінде ең төмен күнкөріс деңгейі алынды, оның негізінде әлеуметтік төлемдер мөлшері қайта қарастырылды. Осыған байланысты, өмірдің игіліктері мен қызметтердің ең төмен әлеуметтік қажетті деңгейін білдіретін тұтыну бюджетінің негізі болып табылатын ең төмен күнкөріс деңгейі көлемін айқындаудың әдістемесі өзгерді.

Орта мерзімдік кезеңде мәдениет, ақпарат кеңістігі, спорт және туризм саласындағы басым бағыттар тарихи-мәдени мұраларды сақтау, мемлекеттік тілдің рөлін нығайту, бәсекеге қабілетті туризм индустриясын және дене тәрбиесі мен спорттың тиімді жүйесін жасау болып табылады.

2007 жылғы 28 ақпандағы Президент Жолдауына сәйкес 2001 жылдың 7 ақпанда Қазақстан Республикасы Президентінің N 550 Жарлығымен Қазақстан Республикасында Тілдерді қолдану мен дамытудың 2001-2010 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы аясында мемлекеттік, орыс және ағылшын тілдерін дамытуды көздейтін "Тілдердің үш бірлігі" мәдени жобасын жүзеге асыру жөнінде шаралар қолданатын болды.

Сонымен қатар, Қазақстан Республикасы Президентінің 2004 жылдың 13 қаңтардағы N 1277 Жарлығымен 2004-2006 жылдарға арналған "Мәдени мұра" мемлекеттік бағдарламасының аясында басталған тарихи-мәдени мұра ескерткіштерін қалпына келтіру бойынша жұмыстарды қаржыландыру жалғасатын болады.

Спорт және туризм саласында негізгі шығыстар Алматы қаласында 2011 жылғы қысқы Азия ойындарын өткізу дайындығына және Қазақстан аймағында туристік кластерлерді дамытуға бағытталатын болады.

12-бап

1. Осы Пактіге қатысушы мемлекеттер әрбір адамның тәндік және психикалық саулылығының ең жоғарғы деңгейіне қол жеткізу құқығын таниды.

2. Бұл құқықты толық жүзеге асыру үшін осы Пактіге қатысушы мемлекеттер:

а) балалардың өлі тууы мен шетінеу санының азаюын қамтамасыз ету және балалардың салауатты дамуына жағдай туғызу;

ә) сыртқы орта гигиенасының және өнеркәсіптегі еңбек гигиенасының барлық аспектілерін жақсарту;

б) індет, эпидемиялық, кәсіби және өзге де аурулардың алдын алу және олармен күресу;

в) науқастанған жағдайда, баршаға медициналық жәрдем беру мен дәрігерлік күтімді қамтамасыз ететіндей жағдай жасау үшін қажетті іс-шараларды қамтуға тиіс.

27. Конституцияның 29-бабына сәйкес республика азаматтарының өз денсаулығын сақтауға құқығы бар. Олар заңмен белгіленген медициналық көмектің кепілді көлемін тегін алуға құқылы. Мемлекеттік немесе жеке меншік емдеу мекемелерінде, сондай-ақ, жеке медициналық практикамен айналысатын адамдардан ақылы медициналық жәрдем алу заңмен белгіленген негіздер мен тәртіп бойынша жүргізіледі.

Денсаулықтың сақталуына мемлекет пен адамның ортақ жауапкершілігі, халықтың денсаулығын жақсартуға бағытталған бастапқы медициналық-санитариялық көмектің басымдықты жағдайда дамуы принциптеріне негізделген медициналық көмек көрсетудің тиімді жүйесін құру мақсатында, Қазақстан Республикасының 2005-2010 жылдарға арналған Денсаулықты реформалау және дамытудың мемлекеттік бағдарламасы бекітілді. Бұл бағдарламаға сәйкес денсаулық сақтауға жұмсалатын шығындарды 2007 жылы 2,4%, 2008 жылы - 2,7%, 2009 жылы - 2,8% және 2010 жылы - 2,9 деңгейінде бөлу көзделген.

Мемлекеттік бағдарламаны іске асыру шеңберінде баса назар бастапқы медициналық-санитариялық көмекке аударылатын бастапқы медициналық көмекті ұйымдастырудың халықаралық принциптеріне көшу жүзеге асырылады; халықтың, саланың және мемлекеттің сұраныстарын қанағаттандыратын денсаулық сақтау жүйесінің оңтайлы моделі құрылады; халықтың денсаулық сақтау жүйесінің қызметтерімен қамтылуының деңгейі айтарлықтай жоғарылайды, адамның өз денсаулығын сақтауы үшін стимулдар енгізіледі; азаматтардың медициналық көмекке деген тең қол жеткізуі қамтамасыз етіліп, мемлекет пен азаматтың денсаулықтың қорғалуына деген ортақ жауапкершілігі принципі іске асырылады; профилактикалық, сауықтыру іс-шараларының ауқымы кеңейе түседі; ана мен баланың денсаулығын нығайтуға, медициналық-демографиялық ахуалдың оңдалуына және әлеуметтік тұрғыдан маңызды аурулардың деңгейін төмендетуге баса назар аударылады.

Халыққа көрсетілетін медициналық қызметтердің сапасын арттыру мақсатында Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2004 жылғы 15 желтоқсандағы N 1327 қаулысымен Қазақстан Республикасының Денсаулық сақтау министрлігі жанында Медициналық қызмет түрлерінің сапасын бақылау жөніндегі комитет құрылды. Құрылған органның негізгі функциясы ретінде, кейін анықталған кемшіліктерді жою жөнінде ұсыныстар берумен қатар, халыққа, оның ішінде балаларға көрсетілетін көмектің сапасына мониторинг жүргізу көзделген. Денсаулық сақтау саласындағы қызмет түрлерінің сапасын басқарудың тиімді жүйесін құру мақсатында, жүйенің бүкіл элементтерінің кезең-кезеңмен және дәйекті дамуын көздейтін медициналық көмектің сапасын жетілдіру тұжырымдамасы қабылданды.

2006 жылдан бастап медициналық көмектің сапасын халықаралық стандарттарға сай басқару жүйесі құрылды. Ол төмендегідей үш деңгейден тұрады:

1) 1-деңгей - аурухана ішіндегі бақылау;

2) 2-деңгей - тәуелсіз медициналық сараптама;

3) 3-деңгей - міндетті мемлекеттік бақылау.

Сапаны қамтамасыз ету жүйесінің негізі ретінде медициналық мекемелердің ішкі менеджменті мен аудиті, сондай-ақ медициналық қызметке жүргізілетін тәуелсіз сараптама алынды.

Мемлекеттік стандарттар мен аккредиттеу ережелерін әзірлейтін медициналық ұйымдарды аккредиттеу жүйесі құрылды. Дәрігерлерді практикалық қызметке жіберу жүйесінің халықаралық тәжірибесін ескере отырып, медицина мамандарының кәсіби біліктілігін бағалаудың тұжырымдамалық тұрғыдан ең жаңа әдістері белгіленді. Бұл ретте медициналық қызметкерлер мен пациенттердің құқықтары мен жауапкершілігі нақты айқындалады.

Шалғайдағы ауылды өңірлерде тұрып жатқан балалар мен әйелдердің жоғары білікті медициналық көмекке деген қол жетімділігін арттыру мақсатында республикада бірқатар жылдар бойы балалар мен әйелдерге арналған жылжымалы консультациялар ойдағыдай жұмыс атқарып келеді. Аталмыш консультациялар облыстық балалар ауруханалары мен облыстық перинаталды орталықтар негізінде құрылған және олар педиатриялық және акушерлік-гинекологиялық бейіндегі мамандармен жасақталған, көлікпен, медициналық құрал-жабдықтармен және дәрі-дәрмекпен қамсыздандырылған. Жылжымалы консультациялардың мамандары бекітілген кестелерге сәйкес облыстың алыс аудандарына барып тұрады.

Жоғарыда аталған проблемаларды шешу үшін Қазақстан Республикасы Президентінің 2004 жылдың 13 қыркүйектегі N 1438 Жарлығымен бекітілген Қазақстан Республикасының 2005-2010 жылдарға арналған Денсаулық сақтауды реформалау және дамыту мемлекеттік бағдарламасы аясында тиісті іс-шаралар көзделген.

Ұрпақ әкелу жасындағы әйелдердің денсаулығын сауықтыру шараларымен қоса, 2006 жылдан бастап, кейін динамикалық бақылауға алу және анықталған науқастарды сауықтыру арқылы 18 жасқа дейінгі жасөспірімдердің денсаулығын тексеру жөніндегі жыл сайынғы профилактикалық шаралар жүзеге асырылып келеді. Дәрі-дәрмекке деген қолжетімділігін арттыру мақсатында 2005 жылдан бастап 5 жасқа дейінгі балалар неғұрлым кең тараған аурулардан емханалық деңгейде емделуі кезінде дәрі-дәрмектермен тегін қамтамасыз етіледі. 2006 жылдан бастап диспансерлік есепте тұрған балалар мен жасөспірімдерді емханалық деңгейде дәрі-дәрмектермен тегін қамтамасыз ету үшін қаражат көзделген. Жоғарыда аталған мемлекеттік бағдарламаның аясында 2005 жылдан бастап балаларға арналған емдеу-профилактикалық мекемелердің медициналық құрал-жабдықтармен жабдықталуын бекітілген нормативтерге жеткізу жолында шаралар атқарылуда. Басымдықты тәртіппен балаларды диагностикалауға және оларға жедел көмек көрсетуге арналған құрал-жабдықтар (тыныс алу аппараттары, дәрі-дәрмек дозаторлары, диагностикалық құрал-жабдық) және жаңа туған нәрестелерді күтіп жетілдіруге арналған құрал-жабдықтар (кювездер) сатып алынды.

Нәрестелердің шетінеуі мен туу кезіндегі шетінеу деңгейін төмендету бойынша барабар басқарушылық шаралар қолдану үшін Қазақстан Республикасы Премьер-Министрінің 2006 жылғы 1 наурыздағы N 38-ө өкімімен бекітілген Қазақстан Республикасының Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымы ұсынған тірідей туу және өлі туу критерийлеріне көшу жөніндегі іс-шаралар жоспары әзірленді.

Іске асырылып жатқан Қазақстан Республикасының 2005-2010 жылдарға арналған денсаулық сақтау жүйесін реформалаудың және дамытудың мемлекеттік бағдарламасында бастапқы медициналық-санитариялық көмекті жетілдіруге ерекше назар аударылып келеді. Атап айтқанда, "Қазақстан Республикасының халқына көрсетілетін бастапқы медициналық-санитариялық көмекті жетілдіру жөніндегі шаралар туралы" 2005 жылғы 28 желтоқсандағы N 1304 қаулысы қабылданды. Осы қаулымен қызмет атқарып жатқан құрылымдардың бір ізге салынуын, халқының саны 5-тен 10 мың адамға дейін баратын елді мекендерде халыққа медициналық-әлеуметтік көмек көрсету орталықтарының, фельдшерлік, фельдшерлік-акушерлік пунктер базасында медициналық пунктердің құрылуын көздейтін, халыққа бастапқы медициналық-санитариялық көмек көрсету желісінің мемлекеттік нормативі бекітілді.

Ауыл тұрғындарының білікті көмекке деген қолжетімділігін арттыру мақсатында халқының саны 1000-нан 5000-ға дейін адамды құрайтын селолық округтерде дәрігерлік емханалар ашу көзделуде. Республикада медициналық кадрлармен медициналық ұйымдарды жасақтау және оларды орнықтыру жөніндегі шаралар қабылдануда. "Білім туралы" Қазақстан Республикасының 2007 жылғы 27 шілдедегі Заңына сәйкес квота шегінде педагогтік және медициналық мамандықтар бойынша оқуға түскен ауыл (село) жастары қатарынан шыққан азаматтар білім беру грантын беру ережелерінде және білім беру қызметтерін көрсету туралы шарт талаптарында көзделген тәртіппен жоғары оқу орнын аяқтағаннан кейін кемінде үш жыл ауылдық жерлерде орналасқан білім беру ұйымдары мен медициналық ұйымдарда жұмысты істеуге міндетті.

Балаларға көрсетілетін медициналық көмектің сапасын арттыру мақсатында республикада халықаралық, үкіметтік, қоғамдық ұйымдармен, Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымымен бірлесе отырып іс-шаралар атқарылуда.

Халықты иммунитеттеу Қазақстан Республикасы медицинасының басымдықты бағыттарының біріне жатады. Иммуннопрофилактика жөніндегі жұмыс негізгі 6 бағыт бойынша жүргізілуде:

1) халықты иммунитеттеу процесін басқару (нормативтік-құқықтық құжаттар әзірлеу);

2) вакциналар сатып алуға арналған бюджеттік қаражатты қалыптастыру;

3) қауіпсіз иммунитеттеу практикасы проблемаларын шешу (вакциналарды тасымалдау және сақтау кезіндегі "ызғарлы тізбек", шприцтерді жинау және қайта іске жарату, мамандарды оқыту, аттестаттау);

4) вакциналарды сатып алу процестері;

5) кадрларды даярлау;

6) халықты иммунизациялау мәселелері бойынша ағарту.

Мемлекеттің халықты иммунизациялау саласындағы мақсатты саясаты арқасында қазіргі таңда елде полиомиелит, сіреспе, дифтерия аурулары жойылып, көкжөтел аурулары сиретілді, "В" вирусты гепатитпен, індетті паротит ауруларының саны төмендеді. Қазақстан Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының қызылша мен қызамақ ауруларын элиминациялау жөніндегі бағдарламасын іске асыруға кірісті.

Республикада өңірлерді вакциналармен толассыз қамтамасыз ету жұмысы жолға салынды. Қазіргі уақытта балалардың 95 пайызы вакцинациялаумен қамтылды. Ауылдарда тұратын халықты егумен дер кезінде қамту үшін 900 көшпелі егу бригадалары құрылды. 2005 жылдан бастап 7 мыңға жуық медициналық қызметкер даярлаудан және аттестаттаудан өтті және оларға егу жүргізуге рұқсатнамалар берілді. Вакциналарды сақтауға және тасымалдауға арналған "ызғары тізбекті" құру мәселесі шешілді. Егу Паспортында адамдар өмір бойына алған егулер көрсетіледі. Қазақстан Республикасы Үкіметінің "Халықты жұқпалы ауруларға қарсы егуді жақсарту жөніндегі шаралар туралы" 2003 жылғы 23 мамырдағы N 488 қаулысы профилактикалық егулердің жүргізілуін регламенттейтін, ұлттық егулер күнтізбесін бекітетін құжат болып табылады. Осы қаулыға сәйкес 13 жұқпалы ауруға (туберкулез, "В" гепатиті, полиомиелит, көкжөтел, сіреспе, дифтерия, қызылша, қызамақ, індетті паротит, құтырма, іш сүзегі, кене энцефалиті, оба) қарсы вакциналар республикалық бюджеттің қаражаты есебінен, ал 4 инфекцияға ("А" гепатиті, туляремия, күйдіргі, грипп) қарсы вакциналар жергілікті бюджет есебінен сатып алынады.

Сонымен қатар, Адам құқықтары жөніндегі уәкілетінің ақпараты бойынша, денсаулық сақтау құқығының бұзылуына қатысты шағымдар жазбаша өтініштерде көтерілген мәселелердің жалпы санының 1,65% құрайды. Бұл ретте, денсаулығына тигізген зиян үшін өтемақы төлемеу және медициналық-әлеуметтік сараптама комиссиясының шешімімен келіспеушілік мәселелері, сондай-ақ денсаулық сақтау мекемелері қызметкерлерінің әрекеттеріне қатысты шағымдар барынша өзекті болып табылады.

Шағымдарда көрсетіліп жатқан медициналық қызметтің сапасы жөнінде мәселелер жиі көтеріледі. Шағымданушы П. өз шағымында Алматы қаласының "N 7 қалалық клиникалық ауруханасы" Мемлекеттік коммуналдық қазыналық мекемесі медициналық қызметкерлерінің әрекетіне наразылық білдіреді. Мұнда 2006 жылғы 15 наурызда шағымданушының ағасы К. қайтыс болған. Сондай-ақ, шағымданушы ағасының өлім фактісі бойынша қылмыстық іс қозғаудан бас тартқан құқық қорғау органдарының қызметкерлері әрекетін де атап көрсетеді. Сот-медициналық сараптама қорытындысына сәйкес К. өлімі науқасты емдеу мен диагностикада кеткен қателіктермен тікелей себептік байланысты емес. Алайда, П. өзінің қайта жазған шағымына Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрлігі мен Қазақстан Республикасы Денсаулық министрлігі Медициналық қызмет сапасын бақылау жөніндегі комитеттің хаттарын қоса беріп отыр, бұл хаттарда К. өлімі үшін толықтай "N 7 қалалық клиникалық ауруханасы" Мемлекеттік коммуналдық қазыналық кәсіпорнының медициналық қызметкерлері кінәлі екендігі айтылады. Аталған шағым бойынша Уәкіл Қазақстан Республикасы Бас Прокуратурасына қайта сұрау жолдады, онда Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрлігі мен Алматы қаласы прокуратурасы ұсынған ақпараттардың қайшылығы көрсетілген. Бас прокуратура жүргізген қайталама тексерулердің нәтижелері бойынша, өтініште көрсетілген фактілер расталмады.

Арнайы медициналық мекемелерге орталық атқарушы органдар тарапынан тиісті бақылаудың жоқтығын Г. шағымы дәлелдейді. Хатта өтініш иесінің баласы мәжбүрлі емделіп жатқан Орал қаласының Арнайы емдеу профилактикалық мекемесі қызметкерлері оның баласын емдеуге көңіл бөлмейтіндігі көрсетілген. Ол жиі үйге келіп, анасын ұрып-соғумен қорқытып, ақшасын алады, ал ішкі тәртіп ережелері бойынша мәжбүрлі емделушілерге емханадан тыс сыртқа шығуға рұқсат етілмейді.

Денсаулық сақтау мәселелері бойынша шағымдарды талдау құқық қорғау органдарының тиісті медициналық қызмет көрсетілмеу туралы ақпараттарды тексеру жөнінде тиісті шаралар қолданбай отырғанын көрсетеді; денсаулық сақтау органдары кейбір науқастарға немқұрайлы қарайды, адамдарды уақтылы және толық тексерумен қамтамасыз етпейді, тактикалық және емдік-диагностикалық қателіктер мен медициналық этика мен деонтологияны бұзу жағдайлары жиі кездеседі.

2006 жылы Қоршаған ортаны қорғау министрлігі (ҚОҚМ) Қазақстан Республикасының үш томдық Ұлттық атласын әзірледі. Жыл сайын қоршаған ортаның жағдайы туралы Ұлттық баяндама шығарылып отырады.

Аса өзекті экологиялық проблемалардың ішінен:

- Арал және Семей экологиялық қасірет аумақтарын;

- Каспий және Балқаш өңірлерін;

- Әскери-ғарыштың полигондар аумақтарын;

- Шөлге айналу процестерін;

- Жер үсті мен жерасты суларының ластануын, трансшекаралық су проблемаларын;

- Ірі қалалар мен өнеркәсіптік орталықтардың ауа алабының ластануын;

- Суды кетіру жүйелерінің және канализациялық су тазарту құрылыстарының нашар күйін;

- Тарихи ластануды;

- өндірістік және тұрмыстық қалдықтардың жинақталуын атап өткен жөн.

Қазақстан Республикасы Президентінің 2006 жылғы 14 қарашадағы N 216 Жарлығымен 2007-2024 жылдарға арналған Қазақстан Республикасының орнықты дамуға көшуі тұжырымдамасы бекітілді.

Қазақстан Республикасы Үкіметі оны іске асыру бойынша 2007 жылдың 14 ақпанында N 111 қаулысымен 2007-2009 жылдарға арналған Іс-шаралар жоспарын қабылдады. Үстіміздегі жылға 18 іс-шараны орындау көзделуде. Олардың 11 орындалса, 7 - орындалу барысында.

ҚОҚМ Орнықты даму жөніндегі кеңесте қаралған 35 салааралық көрсеткіштерден тұратын кешенді әзірледі. Экология саласындағы мақсатты көрсеткіштер Үкіметтің 2007-2009 жылдарға арналған бағдарламасында бекітіліп қойған.

Бұл көрсеткіштердің негізін Орнықты дамуға көшу тұжырымдамасымен бекітілген 12 нұсқамалық параметрлер құрайды.

ҚОҚМ орнықты даму мәселелеріне қатысты заңнаманы жетілдіру жөніндегі ұсыныстар енгізді, өндіріс пен тұтынудың тұрақты модельдерін енгізудің критерийлері әзірленіп жатыр.

Су орталығын ұйымдастыру жөніндегі жұмыс тобы құрылды, бұл мәселені ЕурАзЭҚ жоғарғы деңгейдегі тобының отырысында талқыланды.

ҚОҚМ жетекші қазақстандық және шетелдік сарапшылардың қатысуымен технологияларды серпінді жобаларға жатқызудың әдістемесі мен критерийлерін әзірлеп, оны Үкіметке жолдады.

Экологиялық қауіпсіздікті қамтамасыз ету мақсатында ҚОҚМ сараптаманың, рұқсат беру жүйесінің және бақылаудың ажырамас бірлігіне негізделетін "экологиялық реттеу циклы" халықаралық қағидатын қолданады.

Біз экологиялық салаға сарапшылардың сырттан шақыртылуын (аутсорсинг) кеңінен қолдану жөніндегі шараларды атқарудамыз. Жобалар мен бағдарламалардың орнықты даму принциптеріне сәйкестігін сараптау жөніндегі әдістемелік талаптар әзірленді.

Рұқсат беру жүйесін жетілдіру шеңберінде Экологиялық кодекске сәйкес, 2008 жылдан бастап елдің өңірлері бойынша эмиссияларға квоталар енгізіледі. Еуро Одақтың тәжірибесі бойынша, ресурстар мен энергияны үнемді пайдалану жөніндегі талаптар ескерілген кешенді экологиялық рұқсаттар енгізілуде.

ҚОҚМ Экономикалық ынтымақтастық және даму жөніндегі ұйымы Шығыс Еуропа, Кавказ және Орталық Азия елдеріне ұсынған 23 принцип (оның ішінде - профилактикалық әдістің басымдығы, өндірістік экологиялық бақылауды дамыту, автоматтандырылған жүйелерді құру) негізінде әзірленген мемлекеттік экологиялық бақылаудың заманауи моделін қолданып келеді.

Айыппұлдардың жиналуы бақылау қызметінің орталықты көрсеткіші болудан қалып барады. Біз табиғатты қорғау заңнамасына қайшы келіп жүзеге асырылатын шаруашылық қызметті сот тәртібімен уақытша тоқтата тұру практикасын қолдана бастадық (осы шара 203 кәсіпорынға қатысты қолданылды). Бұл әдіс халықаралық тәжірибеге сай келеді. Қатаң шаралардың арқасында жақсы нәтижелерге қол жеткізілді: 2006 жылы анықталған заң бұзушылықтардың көлемі 41 мыңнан 28 мыңға дейін төмендеді.

Құрамына мүдделі министрліктер мен ведомстволардың өкілдері кіретін Қоршаған орта сапасын тұрақтандыру жөніндегі ведомствоаралық комиссия ойдағыдай жұмыс атқарып келеді. Комиссия отырыстарында депутаттармен, әкімдіктердің, мәслихаттардың және ҮЕҰ өкілдерімен бірлесе отырып, Каспий теңізінің қазақстандық секторындағы экологиялық жағдай, әскери полигондардың қызметі, Іле өзенінің, Шығыс Қазақстан облысындағы қоршаған ортаның ластануы және басқа да көкейтесті мәселелер қаралды.

Тәуелсіз экологиялық аудитті қолдану практикасы кеңейіп келеді. Мәселен, қазіргі таңда "Бурабай" ұлттық паркінің рекреациялық әлеуетін анықтауға, оның табиғи жүйелеріне келтірілетін қатерді бағалауға мүмкіндік беретін экологиялық аудит жасау жөніндегі ірі жоба іске асырылуда.

Қоршаған ортаны қорғауды ынталандырудың жаңа экологиялық-экономикалық принциптері әзірленуде. Өткен жылы алғаш рет ISO 14001-ге сәйкес сертификатталған кәсіпорындарға арнап эмиссиялар үшін жеңілдікті төлем ставкалары енгізілді.

ҚОҚМ мемлекеттік тапсырыс шеңберінде экологиялық тұрғыдан қауіпсіз тауарлар мен қызмет түрлері өндірісін ынталандыру үшін "жасыл" сатып алулар қағидатын қолдану жөніндегі ұсыныстар әзірледі.

Сондай-ақ, көмірсутекті шикізатты өндірумен, өңдеумен және тасымалдаумен айналысатын кәсіпорындарды сертификаттау бойынша "Жасыл мұнай" принципін енгізу үшін критерийлер әзірленді.

Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2007 жылғы 2 наурыздағы N 163 қаулысымен "Балқаш-Алакөл бассейнінің 2007-2009 жылдарға арналған орнықты дамуын қамтамасыз ету" бағдарламасы бекітілді.

Климатты сақтау жолында жасалып жатқан халықаралық әрекеттер шеңберінде ҚОҚМ 2007 жылдан бастап Қазақстанның Антарктикалық ғылыми-зерттеу бағдарламасына қатысуы бойынша шаралар қабылдап келеді. Ол болса келешекте біздің елімізге бұл құрлықтың табиғи ресурстарын қолдануға мүмкіндік береді.

ҚОҚМ 4R. әдісін (атап айтқанда, қалдықтардың жинақталуын азайту, оларды екінші рет пайдалану, қайта іске жарату, қоршаған ортаны ластан тазарту) Қазақстандағы қалдықтарды басқару ісіне енгізу жөніндегі жұмыстар жүргізіліп жатыр.

2008-2010 жылдары Қазақстанның аумағында қалдықтарды басқарудың біртұтас жүйесін, сондай-ақ қалдықтарды өңдеумен айналысатын кәсіпорындар кешенін енгізу жөніндегі жоба әзірлену үстінде.

Қазақстанға қатты тұрмыстық қалдықтарды орналастыру және қайта өңдеу жөніндегі (биоотын мен электроэнергия алынатын) ең озық технологияларды тарту үшін барынша қолайлы жағдайлар жасау режимін енгізу бойынша ұсыныстар әзірленді.

Дүниежүзілік банктің сарапшыларымен бірлесе отырып, гидрометео қызметтерді және бүкіл әлемде ұлттық қауіпсіздікті қамту факторы болып табылатын экологиялық мониторинг жүйесін реформалау принциптері әзірленді.

ҚОҚМ осы жылы экологиялық ақпараты үнемі жаңартылып отыратын ситуациялық орталық құрып, ақпараттық жүйелер саласында біртұтас саясатты жүргізіп келеді.

Табиғат пайдаланушылардың электронды есептілігі енгізілуде.

Ғылыми зерттеулердің, депутаттық сауалдарды қорытындылау нәтижесінде үнемі жаңартылып отыратын Экологиялық проблемалар тізілімі әзірленді.

ҚОҚМ қоғам алдында үнемі есеп беруінің жүйесі ұйымдастырылды. 2007 жылдан бастап барлық өңірлерде әкімдіктердің, мәслихаттардың, табиғат пайдаланушылардың, қоғамдық ұйымдардың қатысуымен жүйелі түрде қоғамдық тыңдаулар жүргізіле бастады. Бұл шараларға он мыңнан астам адам қатысты. Бұл халық пен табиғат пайдаланушылар арасында диалог орнатуға, қоғамдық бақылау мен сараптама енгізуге, экологиялық ҮЕҰ жұмысын жандандыруға мүмкіндік береді, ал ол болса Орхусстық конвенцияның ережелеріне сай келеді.

Ағымдағы жылы ҚОҚМ орталық аппаратты ISO 14001 экологиялық менеджменттің халықаралық стандарттарына сәйкестігін сертификаттау жөніндегі жұмысты аяқтайды.

Осы жылы ҚОҚМ жаңа экологиялық талаптарға сәйкес барлық ірі табиғат пайдаланушылардың табиғатты қорғау жөніндегі іс-шаралары жоспарларын түзетті. Табиғатты қорғау бағдарламаларына олар бөлетін қаражаттың көлемі үстіміздегі жылы 1 миллиард доллардан аспақ.

Жалпы алғанда ҚОҚМ есептері бойынша Қазақстанда 2012 жылға дейін қоршаған ортаны қорғауды қаржыландыру көздерінен жұмсалатын шығындар ішкі жалпы өнімнің қазіргі 1,2 пайызынан 2 пайызға дейін өспек.

Халықаралық экологиялық тұрақтылық рейтингіне сәйкес Қазақстан қазіргі таңда 70 орынға ие болып отыр (бір жыл бұрын еліміз 75 орында болғантын). Көзделген жоспарлардың 2012 жылға қарай іске асырылуы жағдайында Қазақстанның экологиялық тұрақтылық индексі бойынша әлемнің ең озық елдерінің қатарына енуіне нақты мүмкіндігі бар.

13-бап

1. Осы Пактіге қатысушы мемлекеттер әрбір адамның білім алуға құқығын таниды. Олар білім - адамның жеке басының толық кемелденуіне және қадір-қасиетін сезінуіне бағытталып, адам құқықтары мен негізгі бостандықтарына құрметті нығайтуға тиіс екендігімен келіседі. Бұдан әрі, олар білім баршаға еркін қоғамның пайдалы қатысушылары болуына мүмкіндік туғызып, барлық ұлттар мен нәсілдік, этникалық және діни топтар арасындағы өзара түсіністік, төзімділік пен достыққа ықпал етіп, Біріккен Ұлттар Ұйымының бейбітшілікті қолдау жолындағы жұмысына жәрдемдесетінін құптайды.

2. Осы Пактіге қатысушы мемлекеттер осы құқықты толық жүзеге асыру үшін:

а) бастауыш білім баршаға бірдей міндетті және тегін болуы тиіс екендігін;

b) әр түрлі нысандарда орта білім алу, бұған кәсіптік-техникалық орта білімді қоса алғанда, барлық қажетті шараларды қабылдау жолымен, атап айтқанда, біртіндеп тегін білім беру жүйесін енгізу сияқты ашық және бәрі үшін қол жетімді болып жасалуы тиіс екендігін;

с) жоғары білім алу әркімнің қабілетіне қарай барлық қажетті шараларды қабылдау жолымен, атап айтқанда, біртіндеп тегін білім беру жүйесі сияқты, бәрі үшін бірдей қол жетімді болып жасалуы тиіс екендігін;

d) бастауыш білім алмаған немесе бастауыш білімнің толық курсын аяқтамағандар үшін қарапайым білім алу, мүмкіндігінше көтермеленіп немесе үдетіліп оқытылуы керек екендігін;

е) барлық сатыдағы мектеп жүйелерін дамытудың белсенді түрде жүргізілуі, шәкіртақының қанағаттанарлықтай жүйесінің орнатылуы, оқытушылар құрамының материалдық жағдайының үнемі жақсартылып отырылуы тиіс екендігін таниды.

3. Осы Пактіге қатысушы мемлекеттер ата-аналардың және тиісті жағдайларда, қамқоршылардың өз балаларын оқыту үшін мемлекет билігі құрған мектептерді ғана емес, сонымен қатар мемлекет белгілеуі немесе бекітуі мүмкін білім беру талаптарына жауап беретін және өз балаларының наным-сенімдеріне сәйкес діни және имандылық, тәрбие беруді қамтамасыз ететін басқа да мектептерді таңдау еркіндігін құрметтеуге міндеттенеді.

4. Осы баптың ешбір бөлігі осы баптың 1-тармағында баян етілген принциптер сақталған жағдайда жеке адамдар мен мекемелердің оқу орындарын құру және басқару еркіндігін кеміту және мұндай оқу орындарында білім беру талаптары мемлекет белгілеген талаптармен үйлесімді болуын орындамау деп түсіндірілмеуі тиіс.

28. Қазақстанның білім беру жүйесінің құрылымы ашық және әрбір адамға формальді білім беру жүйесі аясында қажетінше білім алуға, білімін толықтыруға мүмкіндік береді. Адамның және Қазақстан Республикасы азаматының білім алуға ажырамас құқығы Қазақстан Республикасы Конституциясында бекітілген (30-бап).

Қазақстан Республикасы Конституциясының 30-бабы 1-тармағына сәйкес азаматтардың мемлекеттік оқу орындарында тегін орта білім алуға кепілдік беріледі. Аталған баптың 2-тармағында азамат мемлекеттік жоғары оқу орнында конкурстық негізде тегін жоғары білім алуға құқығы бар екендігі қарастырылған.

"Білім туралы" Қазақстан Республикасының 2007 жылғы 27 шілдедегі Заңының 3-бабына сәйкес білім беру саласындағы мемлекеттік саясаттың негізгі принциптері Қазақстан Республикасының барлық азаматтарының білім алу құқықтарының теңдігі, халықтың барлық бөлігі үшін білім берудің барлық деңгейінің қол жетімділігі болып табылады.

Қазақстанда Қазақстан Республикасы Президентінің 2004 жылдың 11 қазандағы N 1459 Жарлығымен 2005-2010 жылдарға арналған Қазақстан Республикасындағы білім беруді дамытудың мемлекеттік бағдарламасы бекітілді.

Бағдарламада білім беруді дамытудың мынадай негізгі бағыттары көзделген:

1. Оқу 6 жастан басталатын және жоғары сыныптардағы мектеп оқушыларын бейіндік және кәсіби бағдарда оқыту жүйесі көзделетін 12 жылдық орта жалпы білім беруге көшу.

2. Орта жалпы білімнен кейінгі кәсіби білім жаңа деңгейін құру.

3. Кәсіби кадрларды даярлаудың академиялық кредиттер жүйесіне негізделген біртұтас үш сатылы моделін құру - бакалавриат - магистратура - докторантура (Рh.D)

4. Білім беру сапасын бағалаудың ұлттық жүйесін құру.

Қойылған міндеттерді іске асыру үшін білім беру жүйесінің әрекет етуінің материалдық-техникалық, нормативтік құқықтық базасын нығайту, білімге бағдарланған білім беру моделінен "құзырлылық" моделіне көшу жолымен білім берудің мазмұнын өзгерту, білім беру деңгейлерінің құрылымына ЮНЕСКО-ның халықаралық стандартты білім беру сыныптамасына сәйкес келтіру көзделуде.

Техникалық және кәсіби білім беруде басты назар кәсіби техникалық білім беру ұйымдары желісін кеңейтуге, жұмыс істеп жатқан ұйымдардың материалдық-техникалық базасын жаңғыртуға және жұмыс берушімен әлеуметтік әріптестікті нығайтуға бағытталады. Жеке сектордың ресурстарын осы салаға тарту шарасы ретінде білім беру біліктілік тағайындаудан ажыратылады. Нәтижесінде елдің әртүрлі кәсіпорындары дербес білім беру бағдарламаларын ұйымдастыруға мүмкіндік алады, ал Біліктілікті растау мен берудің тәуелсіз республикалық орталығы даярланған кадрлардың кәсіби біліктілігін анықтайды. Орта кәсіби білімнен кейінгі жаңа деңгейде бірқатар мамандықтар бойынша қызмет көрсетуші және басқарушы еңбек мамандарын даярлау жүзеге асырылмақ.

Жоғары және жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру жүйесінде, бағдарламалардың икемділігін, мобильділігін, дипломдардың халықаралық деңгейде мойындалуын және оқу процесінің демократизациялануын қамтамасыз ететін, кадрларды кредиттік технология негізінде даярлаудың үш сатылы моделіне біржола көшу жүзеге асырылады. Ғылыми кадрларды даярлаудың тиімділігі арта түседі. 22 мен 28 жас аралығындағы жастар магистрдің, философия докторының (Рh.D) академиялық дәрежесіне ие болуға, ал профильдік докторантураны игерген жағдайда профиль бойынша (медицина, музыка, білім және т.б.) докторы дәрежесіне ие болуға мүмкіндік алады.

Ақпараттық-коммуникациялық технологияларды білім беру саласында қолданудың тиімділігін арттыру мақсатында білім беру саласында компьютерлерді жаңарту мен Интернетке қосылған мектептер желісін кеңейту жөніндегі қосымша шаралармен қатар, мұғалімдердің компьютерлік сауаттылығын жоғарылату, электронды оқулықтарды және мультимедиялық оқу құралдарын әзірлеуді жеделдету, дистанциялық оқытуды ұйымдастыру үшін білім порталын құру жоспарланып отыр.

Білім беру сапасын бағалаудың ұлттық жүйесін құру шеңберінде білім беру сапасын іштен және сырттан бағалау жүйесі енгізілді, бақылау-өлшеу аспаптары жетілдірілді.

Оқитындардың білім алу жолындағы жетістіктеріне мемлекеттік бақылау білім алудың әрбір сатысында жүргізіледі.

Бағдарламаның іске асырылуы нәтижесінде білім берудің тиімді жұмыс атқаратын жүйесі қалыптастырылып, Қазақстанға әлемде лайықты орынға ие болуға мүмкіндік беретін, білім беру мен кадрларды кәсіби даярлаудың сапалық тұрғыдан жаңа деңгейіне қол жеткізіледі.

Республикада баланың құқығы бойынша БҰҰ Конвенциясының 30-бабында көрсетілген ережені орындау бойынша шаралар қабылданып жатыр.

Баланың өз ана тілін, өз халқының мәдениетін, әдет-ғұрыптарын пайдалану құқығын қамтамасыз ету үшін Қазақстанда қазақ, орыс, өзбек, ұйғыр, тәжік және украин тілінде оқытатын мектептер жұмыс істейді.

Білім беру мекемелерінде дербес пән ретінде 16 ана тілі (неміс, поляк, украин, корей, татар, түрік, шешен, әзірбайжан, курд, ұйғыр тілдері) оқытылады.

Елдегі 79 жексенбі мектептерінде ана тілін 3,5 мыңнан астам бала үйренуде (2005 жылы - 76 жексенбілік мектеп, балалардың саны - 3 мың балаға жуық).

"Қазақстан Республикасындағы баланың құқықтары туралы" Қазақстан Республикасы Заңына сәйкес әрбір баланың өз пікірін айтуға, ар-ождан бостандығына, өзінің қоғамдық белсенділігін дамытуға құқығы бар.

Қазақстан Республикасында мүмкіндіктері шектеулі балаларға қатысты кемсітушіліктің алдын алу шаралары қабылданып жатыр.

Балаларды дені сау өз құрбыларының білім алу ортасына кіріктіру жөнінде арнаулы білім беру саласында жаңа үрдістер кеңінен енгізіле бастады. Мүмкіндігі шектеулі балаларды тәрбиелеу және оқыту, олардың қоғамға әлеуметтік бейімделуі және кірігуі, баланың дамуындағы кемшіліктерді ойдағыдай түзеу және алдын алу үшін тиімді жағдайларды қалыптастырудағы жаңа бағыттарды зерделеу жөніндегі жұмыс жетілдірілуде.

Қоғамның барлық мүшелерін жыныстық қатыстылығына қарамастан тең құқықтар және мүмкіндіктермен қамтамасыз етуге бағытталған Қазақстан Республикасында гендерлік теңдіктің 2006-2016 жылдарға арналған стратегиясы Қазақстан Республикасы Президентінің 2005 жылғы 29 қарашадағы N 1677 жарлығымен бекітілді. Ресми статистикаға сәйкес Қазақстанда қыздар бастауыш біліммен іс жүзінде толық қамтылған болып табылады. Бұған қоса, Қазақстан жалпы орта білім беруде гендерлік теңдікке (паритетке) жеткен елдер тобына жатады.

Қазақстан Республикасында гендерлік теңдіктің 2006-2016 жылдарға арналған стратегиясына сәйкес білім беру жүйесіне тиісті бағдарламаларды енгізу арқылы балалар мен жастарды зорлықшыл емес мінез-құлыққа оқытып-үйрету көзделген.

ЮНИСЕФ-тің қолдауымен әлеуметтік-психологиялық қызметтің ғылыми-тәжірибе орталығы "Балалар мен жастарды зорлықшыл емес мінез-құқыққа оқытып-үйрету" жобасын әзірледі, 5-10 сынып оқушыларына арналған оқу бағдарламасы, жоспар және оқу-әдістемелік жинақ жасалды.

Қазақстан Республикасы Конституциясының 12-бабы 5-тармағында Конституцияда, заңдарда және халықаралық шарттарда өзгеше көзделген болмаса, шетелдіктер мен азаматтығы жоқ адамдардың, Республика азаматтары үшін белгіленген құқықтар мен бостандықтарды пайдаланатындығы айқындалған.

Қазақстан Республикасының азаматы болып табылмайтын, бірақ республика аумағында тұратын балалар білім, тіл үйрену және т.б. таңдау құқығына ие.

Репатрианттардың (оралмандардың) білім алуға конституциялық құқығын қамтамасыз ету, білімге қажеттілігін қанағаттандыру мақсатында оралмандардың балаларын еліміздің жалпы білім беретін мектептерінде оқыту жөнінде белгілі бір жұмыстар жүргізіледі.

2006-2007 оқу жылында республикамыздың жалпы білім беретін оқу орындарында 47 841 шәкірт-репатриант, оның ішінде жалпы білім беретін мектептердің 16518 - бастауыш, 25 101 - негізгі, 6205 - жоғары сатыларында, 17 бала кезінен мүгедек оқиды. Шәкірт - репатрианттардың басым бөлігі: Оңтүстік Қазақстан облысында - 8180, Алматы облысында - 8027, Қарағанды облысында - 5498, Ақмола облысында - 6622, Жамбыл облысында - 4685, Павлодар облысында - 1301 тұрады. Облыстық білім беру департаменттерінің деректері бойынша қазіргі кезде репатриантардың, бала кезінен мүгедек 17 балаларынан басқа, барлық мектеп жасындағы балалары (47841) оқытумен қамтылған.

Республикамыздың орта жалпы білім беру ұйымдарында жақын және алыс шетелдерден: Өзбекстаннан, Түркіменстаннан, Тәжікстаннан, Қырғызстаннан, Ресейден, Украинадан, Грузиядан, Иран Республикасынан, Қытайдан, Монғолиядан, Түркиядан, Пәкістаннан, Сауд Арабиясынан, Ауғанстаннан келген оралман-шәкірттер үшін - білімдеріндегі оқулықтарды жою және білім беру бағдарламаларына олардың бейімделуі мақсатында қосымша сабақтар, консультациялар жүргізіледі, арнайы көшпелі бағдарламалар көзделген.

Ислам Республикасы Пәкістаннан, Ауғанстаннан және Ираннан келген репатрианттардың ересек халқы үшін кириллицаны, қазақ және орыс тілдерін үйрену курстары ұйымдастырылған.

Оралман-балалар келген күнінен бастап олармен белгілі оқу-тәрбие жұмыстары жүргізіледі. Тілді жақсы игеру үшін мектептерге "Тіл дамыту", "Тіл мәдениеті", "Сөз өнері" қосымша арнайы курстары енгізілуде. Қызығушылықтары бойынша үйірмелер, қазақ және орыс тілдері бойынша факультативтік сабақтар ұйымдастырылуда. Кештер, танымдық ойындар, туған өлкенің тарихын, қазақ халқының әдет-ғұрыптарын зерттеу бойынша әңгімелесу секілді сыныптан тыс іс-шаралар жүргізіледі. Репатрианттардың балалары мектептің қоғамдық өміріне белсенді қосылады, көркемөнер, көрініс-конкурстарға және пәндік олимпиадаларға қатысады, спортпен шұғылданады.

Оралмандардың балаларын киім, аяқ-киім және оқу құралдарымен қамтамасыз ету жөнінде шаралар қабылдануда. Барлық балалар тегін оқулықтармен және тамақтанумен қамтамасыз етілген.

"Қамқор" қайырымдылық акциясының шеңберінде республикамыздың білім беру мектептерінің жанынан ұйымдастырылған қорлар, облыстық Қызыл Крест және Қызыл Жарты ай Қоғамдары, кедейлерге арналған аймақтық қорлар оралмандардың балаларына үнемі атаулы көмек көрсетеді.

Мысалы, Алматы қаласында Жалпыға міндетті оқу қоры есебінен 232 оралман-оқушы үшін 186 мың теңге сомаға киім, аяқ-киім, оқу құралдары сатып алынды, 211 оралман-шәкірт тегін тамақтанумен қамтамасыз етілген.

Павлодар облысында оралмандардың барлық балалары оқулықтармен тегін қамтамасыз етілген. Оларды тынықтыруға және сауықтыруға Жалпыға міндетті оқу қорынан 803 844 теңге бөлінген. 400 оралман-оқушыға: 354840 теңге сомаға - киім, 283 100 теңге сомаға - аяқ-киім, 165 904 теңге сомаға - оқу құралдары сатып алынды. Облыстарда дәстүрлі түрде "Оралмандар күні" өткізіледі.

Кадрлардың біліктілігін арттыру және қайта даярлау бойынша білім беру қызметтері 45 жоғары оқу орындарында іске асырылады. Қ. Сәтпаев атындағы Қазақ ұлттық техникалық университетінде Инженер кадрларды және техникалық пән оқытушыларын қайта даярлау және олардың біліктілігін арттыру республикалық орталығы, А.Е. Бөкетов атындағы Қарағанды мемлекеттік университетінде - біліктілікті арттыру факультеті, А. Байтұрсынов атындағы Қостанай мемлекеттік университетінде - Кадрларды қайта даярлау және біліктілігін арттыру Өңірлік салааралық институт, С. Сейфуллин атындағы Қазақ мемлекеттік агротехникалық университетінде - біліктілікті арттыру институты, Қазақ бас сәулет-құрылыс академиясында - Үздіксіз білім беру институты, Қазақ ұлттық аграрлық университетінде - аграрлық бейіндегі кадрларға жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру және біліктілігін арттыру институты және т.б. жұмыс істейді.

Қазақстанда қосымша білім беру қоғамдық бірлестіктерде, үкіметтік емес ұйымдарда, оқыту, қайта даярлау және біліктілігін арттыру курстарында және т.б. жүзеге асырылады.

Бұл негізінен, бұрын алған біліктілікті сақтап және арттыруға, сондай-ақ технологиялардың, білім және құндылықтардың құбылмалы әлемі туралы өзінің танымына кеңейтуге мүмкіндік беретін оқудың әртүрлі нысандары. Бұл көбінесе бір мезгілде жұмыспен ұштастырылған оқу.

"Білім барлығы үшін" принципін іске асыру ең көп дәрежеде заңсыз сектордың кәсіптік білім беруді ұйымдастырудың барлық деңгейі және түрлері: өндірістегі, оқу орталықтарындағы, курстардағы және басқа құрылымдардағы оқу арқылы мүмкін болады.

Техникалық және қызмет көрсету еңбегі кадрларын және орта буындағы мамандарды даярлау 830 оқу орындарында (кәсіби мектептер, колледждер) және оқушыларының жалпы құрамы 600 мыңға жуық адамды құрайтын 1,5 мыңнан астам түрлі оқыту курстары, орталықтарында жүзеге асырылады.

Оқушыларының жалпы құрамы 450525 адамды құрайтын 510 колледжде 216 мамандық бойынша кадрларды даярлау жүзеге асырылуда.

320 бастапқы кәсіби білім беру орындарында 138 мамандық бойынша даярлау жүргізілуде. 2006 жылы оқушылардың саны 108175 адамды құрады.

Кәсіби білім беру жүйесін дамып келе жатқан ұлттық экономиканың практикалық мұқтаждықтарына сәйкес келтіру мақсатында "мемлекет - оқу орындары - жұмыс беруші" арасындағы өзара әрекеттестіктің жаңа моделін құру жөніндегі жұмыс жалғастырылып келеді.

Атырау қаласындағы мұнай-газ саласы, Павлодар облысындағы отын-энергетикалық саласына арнап техникалық және қызмет көрсетуші еңбек мамандарын даярлау және қайта даярлау жөніндегі өңіраралық кәсіби орталықтар құрыла бастады.

Кәсіби даярлықтың, біліктілікті тағайындау және растау сапасын бағалаудың тәуелсіз жүйесі енгізіліп жатыр. Оны республикалық біліктілікті растау және беру орталығы жүргізеді.

Ерекше назар техникалық білімнің дамытылуына аударылып келеді. Білім министрлігі бірқатар жоғары оқу орындарын, колледждерді өзгерту, қайта профильдеу және біріктіру жолымен, сондай-ақ техникалық және қызмет көрсетуші еңбек кадрларын даярлау және қайта даярлау жөніндегі өңіраралық кәсіби орталықтары негізінде жоғары техникалық мектептер ашуды жоспарлап отыр.

Жоғары техникалық мектеп - техникалық білім берудің бірнеше деңгейлерінің:

1 деңгей - жоғары білікті жұмысшыларды даярлау;

2 деңгей - біліктілігі орта инженерлерді даярлау;

3-деңгей - жоғары білікті инженерлерді даярлауға арналған интеграцияланған оқыту бағдарламаларын іске асыратын жоғары техникалық оқу орны.

Техникалық және кәсіби, орта және жоғары білімнен кейінгі білім берудің интеграцияланған бағдарламаларының оқыту мерзімдері әртүрлі болмақ. Жоғары техникалық мектепке абитуриенттерді іріктеу кезінде тек қана олардың білім деңгейі ғана емес, сондай-ақ кәсіпке деген бейімділігі де анықталмақ.

Бүгінгі таңда Қазақстанның жоғары білім беру жүйесін дамытудың негізгі міндеттері ретінде:

- қоғамның, мемлекеттің және жеке тұлғаның жоғары сапалы білім беру қызмет түрлеріне деген сұранысын қанағаттандыру;

- ел экономикасының серпінді секторлары үшін адами капитал, зияткерлік, ғылыми-техникалық элита қалыптастыру;

- білімдер, әзірлемелер мен технологиялар құру және оларды трансферттеу, қазақстандық және әлемдік ғылым арасында интерфейс қалыптастыру;

- жоғары оқу білімге деген қол жетімділікті және оның инвестициялық тартымдылығын күшейту;

- мемлекетімізге деген халықаралық көзқарасты қамтамасыз ету көзделген.

Республикада 175 жоғары оқу орны, оның ішінде 68 мемлекеттік, 107 - мемлекеттік емес оқу орны жұмыс істейді.

Студенттердің жалпы құрамы 768,4 мың адамды құрайды. Оның ішінде: күндізгі бөлімдерде - 375835, сырттай бөлімдерде - 390422, кешкілік бөлімдерде - 2417 адамды, мемлекеттік гранттар есебінен оқып жатқан студенттердің құрамы - 112606 адамды, ақылы негізбен оқып жатқандардың саны - 652419 адамды құрайды.

Жоғары оқу орындарындағы профессорлық-мұғалімдік құрамның саны 42 788 адамнан тұрады. Жоғары оқу орындарының профессорлық-мұғалімдік құрамының 36 % дәрежеленген.

10 мың адамға шаққандағы студенттердің жалпы құрамы 715,2; келтірілген құрамы - 315,6 адамды құрайды.

Қазақстан неғұрлым икемді білім беру бағдарламаларын іске асыруға мүмкіндік беретін әлемде ортақ танылған кадрларды даярлаудың үш деңгейлі моделіне: бакалавриат - магистратура - докторантура - Ph.D көшті.

Мемлекеттік білім беру тапсырыс жүйесі Қазақстанның жоғары білімді қаржыландыру саласындағы елеулі жетістігі болып табылады. Ол жоғары білімді қаржыландырудың маңызды принципі - білім беру қызмет түрлерін жеткізушіні емес, оларды алушыларды қаржыландыру принципін бекітті. Бұл шара мемлекеттік қаржының тиімді қолданылуы дәрежесін арттыруға мүмкіндік берді.

Жоғары білімді мамандарды даярлауға арналған мемлекеттік білім беру тапсырысы жоғары технологиялы және ғылымды қажетсінетін өндірістерге бағдарланған және ол 2006 жылы 32490 грантты құрады. Бұл ретте ол конкурстық негізде 97 жоғары оқу орындары арасында орналастырылды.

Жоғары білімге деген қолжетімділікті арттыру, дарынды жастарға мемлекет тарапынан қолдау жасау және халықтың әлеуметтік жағдайын жақсарту үшін жекелеген азаматтар топтары үшін жеңілдіктер ескерілген: ауыл жастары үшін мемлекеттік тапсырыста ауылдың әлеуметтік-экономикалық дамуын айқындайтын мамандықтарға 30% квота, Қазақстан Республикасының азаматтары болып табылмайтын қазақ ұлтты тұлғалар үшін - 2 % квота; I және II-топтағы мүгедектер, бала кезінен мүгедектерге, мүгедек балаларға - 0,5 % квота; жетім балаларға және ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балаларға - 1 % квота көзделген.

Студенттердің және магистранттардың шәкіртақысы қазіргі таңда 6 434 теңгені құрайды.

Мемлекеттік білім беру гранттарының құнын жоғары оқу орнының статусы мен рейтингіне қарай саралап белгілеу механизмі әзірленуде.

Жылына 3 мың қазақстандық студенттердің әлемнің жетекші жоғары оқу орындарында "Болашақ" халықаралық бағдарламасы бойынша оқиды.

"Болашақ" бағдарламасының аясында ең үздік студенттерге республикалық бюджеттен әлемнің оқу үшін қаражат бөлініп отырады.

2006 жылдан бастап ғылыми зерттеулер жүргізу үшін, оның ішінде шетелдік жоғары оқу орындарында тағылымдама алу үшін жоғары оқу орындарының үздік мұғалімдеріне конкурстық негізде бір жылға "Жоғары оқу орнының ең үздік оқытушысы" мемлекеттік гранты тағайындалады.

Уәкілетті органға жолданған шағымдардың жалпы санының 0,41 % білім алу құқығына қатысты шағымдар құрайды. Шағымдар мүмкіндігі шектеулі адамдардың жоғары білім алу мәселелері мен білім беру мекемелерінің лауазымды тұлғаларының әрекеттеріне қатысты болды.

Мәселен, өтініш иесі И. өз шағымында саңыраулар мен нашар еститін балаларға арналған N 6 арнаулы орта білім беру мектебін саңырау балаларға арналған N 1 Алматы арнаулы мектеп-интернатымен біріктіру жолымен кешкі бөлімі бар саңыраулар мен нашар еститін балаларға арналған "N 1 арнаулы мектеп-интернат" мемлекеттік мекемесіне қайта ұйымдастыру жөніндегі жергілікті атқарушы органдардың әрекетіне шағымданады. И. екі жыл бойына есту жөніндегі мүгедек балалардың Қазақстан Республикасы Конституциясы кепілдік берген орта білім алу құқығы бұзылып жатыр деп есептейді. Қазақстан Республикасы Бас Прокуратурасы жүргізген арнаулы мектептердің қызметін тексерудің нәтижесінде бірқатар заң нормаларын бұзушылықтар анықталды. Қазақстан Республикасының Әкімшілік заң бұзушылық туралы кодексінің 235-бабы 1-тармағы және 323-бабы 1-тармағына сәйкес анықталған заң бұзушылықтар бойынша N 1 Арнаулы мектеп-интернаты мемлекеттік мекемесі директорының міндетін атқарушыға қатысты әкімшілік заң бұзушылық туралы хаттама жасалды.

Қазақстан Республикасы Конституциясының 14-бабы 2-тармағында сәйкес тегіне, әлеуметтік, лауазымдық және мүліктік жағдайына, жынысына, нәсіліне, ұлтына, тіліне, дінге көзқарасына, нанымына, тұрғылықты жеріне байланысты немесе кез келген өзге жағдаяттар бойынша ешкімді ешқандай кемсітуге болмайды.

14-бап

Егер әрбір осы Пактіге қатысушы мемлекет қатысушылар құрамына кірген кезде өз метрополиясына қарасты аумақта немесе оның юрисдикциясына қарасты басқа аумақтарда міндетті тегін бастауыш білім беруді белгілей алмаған жағдайда, ол екі жыл ішінде, ақылға сыйымды жылдар бойында біртіндеп қолға алынатын, жылдар саны көрсетілуі тиіс, жалпыға бірдей міндетті тегін білім беру принципін жүзеге асыру іс-шараларының егжей-тегжейлі жоспарын жасауға және қабылдауға міндеттенеді.

29. Пактіге қосылу кезінде Қазақстанда міндетті тегін бастауыш білім беру болған. Қазіргі кезде мектеп жасына дейінгі балалар жалпы санының 27,6% мектепке дейінгі ұйымдармен қамтылған. Ауылдық балаларды қамту 38,7% қамтылған қалалық балалармен салыстырғанда 12,4% ғана құрайды. Бес-алты жастағы балалардың жалпы санынан 78% мектепке дейінгі дайындықтан өтеді.

Мектепке дейінгі білім берумен қамту көрсеткіштерін жақсартуға 2006 жылы құрылған 651 мектепке дейінгі тәрбие беру ұйымдары, оның ішінде 108 балабақша және 543 мектепке дейінгі шағын-орталықтар есебінен қол жетті. Бүгін елімізде 724 шағын-орталық бар.

Орта жалпы білім саласында білім беру қызметтерінің қол жетімділігін қамтамасыз ету, білім беру сапасын арттыру, мектептердің материалдық-техникалық базасын нығайту, 12 жылдық орта жалпы білім беруге көшу дайындығы бойынша дәйекті және жүйелі жұмыстар жүргізіледі.

Бүгінгі күні республикада 8067, оның ішінде 7934 - мемлекеттік, 133 - мемлекеттік емес жалпы білім беретін мектептер жұмыс істейді.

12 жылдық жалпы орта білім беруге көшу жөніндегі Іс-шаралар жоспары бекітілді, оны іске асыру білім беру қызметтерінің қол жетімділігін және сапасын арттыруға, халықаралық білім беру бірлестігімен жақындасуды қамтамасыз етуге мүмкіндік береді.

Негізгі мектептердің шәкірттерін бейін алды даярлау және жоғары сыныптарда бейінді оқыту тұжырымдамасының жобасы әзірленген.

Ағымдағы жылдың 1 қыркүйегінен 69 мектеп бейінді оқытудың мазмұнын, нысанын және әдісін мақұлдау бойынша тәжірибелік алаңдар кестесімен жұмыс істей бастады.

Тәжірибелік сыныптарда жұмыс істеу үшін мұғалімдерді даярлау жүзеге асырылуда. Педагогикалық кадрлардың біліктілігін арттырудың 2005-2007 жылдарға арналған жоспары Республикалық және облыстық біліктілікті арттыру институттарының базасында 30 мыңдай мұғалімнің біліктілігін арттыруды көздейді.

Жаңа буын оқулықтары шығарылды, балама оқулықтар енгізілуде, әдеби оқулықтарды сараптау жүйесі жұмыс істейді. Халықтың осал буындарындағы балалар мемлекет есебінен толығымен оқу кітаптарымен қамтамасыз етілген.

Материалдық-техникалық базаны нығайту және білім беру желілерін дамыту жүргізілуде. Білім беру мектептері (физика, химия, биология кабинеттері) үшін білім беру процестеріне қажетті оқу құрал-жабдықтары мен аспаптардың үлгі тізбесі бекітілген.

Апатты жағдайдағы мектептер саны қысқартылды, мектептердегі төрт ауысымдық сабақтар жойылды. Білім беру ұйымдарында шәкірттердің қажеттілігін қамтамасыз етуге мүмкіндік беретін модульдік мектептер құрылысының нұсқасы қаралуда. Алғашқы бағалау бойынша 2009 жылы концессия арқылы осы тектес мектептерді салу жолымен білім беру ұйымдарындағы қажеттіліктің 100% атқарылуын қамтамасыз етуге болады.

Білім беру жүйесінің ең маңызды міндеті дарынды балалар мен жастарды дамыту болып табылады. Балалар мен жасөспірімдерді тәрбиелеу міндетін іске асыру үшін республикада 586 мектептен тыс ұйымдар жұмыс істейді.

"Дарын" республикалық ғылыми-тәжірибелік орталығы құрылған, оның қызметі дарынды балаларды анықтау, дамыту және қолдау жүйесін жетілдіруге бағытталған. Оның қызметінің нәтижелері туралы мынаны айтуға болады. Қазақстанның дарынды оқушыларынан топтасқан құрама командасы 2006 жылы халықаралық олимпиадалар мен ғылыми жарыстарда 251 медаль: оның ішінде 55-алтын, 89-күміс және 107-қола медаль жеңіп алды.

"Тілдерді қолдану мен дамытудың 2001-2010 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы туралы" Қазақстан Республикасы Президентінің 2001 жылғы 7 ақпандағы N 550 Жарлығын жүзеге асыру мақсатында "Тілдерді қолдану мен дамытудың 2001-2010 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасын іске асыру жөніндегі 2007-2008 жылдарға арналған іс-шаралар жоспары туралы" Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2007 жылғы 14 ақпандағы Қаулысы қабылданды.

Аталған Іс-шаралар жоспарына мектептерде қазақ тілін оқытудың сапасын жоғарылату, оқулықтар шығаруға қазақ тілінің мамандарын дайындау және оларды материалдық ынталандыру мәселелері енгізілген.

Қазақстан Республикасының Конституциясы, Қазақстан Республикасының "Білім беру туралы", "Тілдер туралы" заңдарына, Қазақстан Республикасы Президентінің 2004 жылғы Қазақстан халқына жолдауына сәйкес және БҒМ 2004 жылғы 19 наурыздағы бұйрығы негізінде республиканың 19 мектебінде 3 тілде оқыту бойынша тәжірибе жүргізілуде. Тәжірибеге 822 оқушы қатысуда: қазақ тілінде білім алатын сыныптарда - 453, орыс тілінде білім алатын сыныптарда - 369. Мұндай мектептерде биология, физика, химия, жағрафия, информатика сияқты пәндер ағылшын тілінде оқытылады. Орыс тілінде білім алатын мектептерде Қазақстан тарихы және қазақ әдебиеті, музыкалық пәндер мемлекеттік тіл негізінде жүргізіледі, бұл тілді тереңірек меңгеруге жәрдемдеседі.

7-сынып үшін қазақ, ағылшын, орыс тілдеріндегі оқу бағдарламалары мен әдістемелік ұсыныстар БҒМ 2004 жылғы 22 сәуірдегі "Республиканың жалпы білім беретін мектептерінде 3 тілде оқытуды енгізу бойынша тәжірибелік жұмыстарды ұйымдастыру туралы" бұйрығымен бекітілген. 8-9 сыныптар үшін БҒМ 2005 жылғы 31 тамыздағы бұйрығымен бекітілген.

Осы тәжірибенің нәтижесін байқау үшін құрамына оқу орындарының жетекшілері, белгілі педагог-зерттеушілер кіретін арнайы жұмыс тобы құрылған. Қазіргі уақытта 3 тілде білім беруді енгізу бойынша тәжірибе режимінде жұмыс істейтін "Мұрагер" Қарағанды дарынды балалар үшін арнайы мектебі қазақ, орыс және ағылшын тілдерінде жағрафия, биология, физика және тарихтан терминологиялық сөздік дайындалған.

15-бап

1. Осы Пактіге қатысушы мемлекеттер әрбір адамның:

а) мәдени өмірге қатысу;

b) ғылыми прогресс пен оларды іс жүзінде қолдану нәтижелерін пайдалану;

с) өзі авторы болып табылатын кез-келген ғылыми жұмыстарға, әдеби немесе көркем туындыларға байланысты туындаған моральдың және материалдық мүдделерін қорғауды пайдалану құқығын таниды.

2. Осы құқықты толық жүзеге асыру үшін осы Пактіге қатысушы мемлекеттер қабылдануға тиіс шараларға ғылым мен мәдениет жетістіктерін қорғау, дамыту және тарату үшін қажетті шаралар да кіреді.

3. Осы Пактіге қатысушы мемлекеттер ғылыми-зерттеу жұмыстары мен шығармашылық қызмет үшін сөзсіз қажет бостандықты құрметтеуге міндеттенеді.

4. Осы Пактіге қатысушы мемлекеттер ғылым мен мәдениет салаларындағы халықаралық байланыстар мен ынтымақтастықты көтермелеуден және дамытудан келетін пайданы таниды.

30. "Мәдениет туралы" Қазақстан Республикасының 2006 жылғы 15 желтоқсандағы Заңының 3-бабына сәйкес мемлекеттің мәдениет саласындағы саясатының негізгі принциптеріне:

1) мәдениетті қолдау, Қазақстан Республикасы азаматтарының мәдениет саласындағы қызметін жүзеге асыру және мәдени өмірге қатысу құқықтарын қамтамасыз ету және қорғау;

2) азаматтардың өз мүдделері мен қабілеттеріне сәйкес кәсіби де, кәсіби емес те (әуесқойлық) негіздегі шығармашылық қызметінің еркіндігі;

3) азаматтардың мәдени құндылықтарды жасаудағы, қайта түлетудегі, сақтаудағы, дамытудағы, таратудағы және пайдаланудағы құқықтары мен мүмкіндіктерінің теңдігі;

4) тарихи және мәдени мұраны қорғау және олардың дамуында сабақтастықты қамтамасыз ету;

5) қазақтың ұлттық мәдениетінің тұтастығын сақтау және өзара байыту факторларының бірі ретінде шет елдерде тұратын отандастармен мәдени байланыстарды дамыту;

6) қазақ халқының және этностық диаспоралардың тарихи мұрасын сақтау, қоғамның шығармашылық әлеуетін дамыту және қоғамдық бірлестіктерге бірігу еркіндігі;

7) Қазақстан Республикасының заңнамалық актілерінде белгіленген тәртіппен шығармашылық одақтарға, өзге де қоғамдық бірлестіктерге бірігу еркіндігі;

8) балаларды, оқушы жастарды ұлттық және әлемдік мәдени құндылықтарға баулуға, эстетикалық және отаншылдыққа тәрбиелеуге ықпал ететін тәрбие жүйесін дамыту;

9) нарық жағдайларында жұмыс істеуі үшін қолайлы орта қалыптастыруда мәдениет ұйымдарына жәрдемдесу болып табылады.

Бүгінгі таңда Қазақстанда 48 театр, 62 концерттік мекеме, 3539 кітапхана, 154 мемлекеттік мұражай, 8 тарихи-мәдени қорық-мұражайлар, 2259 клуб үлгісіндегі мекеме, 42 лунапарк пен демалыс парктері, 4 хайуанаттар паркі жұмыс істейді. Театрлардың саны 4-ке ұлғайған. Театрлардың жалпы саны ішіндегі 47-сі (97,9%) мемлекеттік меншік нысанында болса, 1 - жеке меншік нысандағы театр. Түрлі бейінде жұмыс істейтін 2 - опера және балет театры, 33 - драма театры, 4 - музыкалы комедия, 4 - жас көрермен театры, 5 - қуыршақ театрларының ұжымдары өнер көрсетеді. Қазақстанда сондай-ақ мемлекеттік емес театрлар да жұмыс істейді, алайда ұйымдық-құқықтық нысандары әртүрлі болғандықтан олардың саны белгісіз. Мысалы, "Театр "Артишок" қоғамдық қоры, Қ. Сұлтанбаевтың театры, "Б. Ибрагимов атындағы сатира және юмор театры" жауапкершілігі шектеулі серіктестігі және т.б.

Қазақстанда 73 тұрақты жұмыс істейтін кинотеатр мен 266 жылжымалы және стационарлы кино қондырғылар бар. Балаларға арналған киносеанстардың көлемі ұдайы ұлғайып келеді.

Соңғы жылдары концерт залдарының инфрақұрылымы өзгеріп, 2005 жылдың басына 18477 орынды құраған олардың сыйымдылығы өсті. Ол болса 2003 жылмен салыстырғанда 21,9 % артық. Қазақстанның концерттік ұйымдары мемлекеттік (79 %) және жеке меншік (21 %) нысандарына ие. Орташа алғанда филармониялық концерттердің саны жыл сайын 56 % өссе, олардың тыңдармандарының саны орташа есептегенде 10 % ұлғаяды.

2001 жылдан бастап жұмыс істеп жатқан мұражайлардың саны орташа есептегенде жылына 17,3 % өсті. Елдегі мұражайлардың басым бөлігі (89,8 %) мемлекеттік меншік нысанында болса, қалғандары - жеке меншікті. Ауылды жерлерде 67 мұражай жұмыс істейді (40,4 %). Соңғы екі жыл ішінде мұражайлардың қорлары үштен бір бөлігіне құнды экспонаттармен толықтырылды.

Халықтың білім деңгейінің артуымен қоса библиографиялық ақпаратқа деген сұраныс та ұлғая түсті. Бұл жағдай кітапханаларды пайдаланушылар санының тұрақты өсуіне (2002 жылдан бастап орташа алғанда жыл сайын 2,3 %), сондай-ақ олардың техникалық жабдықталуына (46,4 жеке компьютерлер қолданады) септігін тигізді. Кітапханалардың жалпы санынан 2900 (81,9 %) ауылды жерлерде орналасқан. Елдің кітапханалық қоры 115,4 млн. бірлікті құрайды.

Клуб үлгісіндегі мекемелер желісі кеңейіп келеді (орташа есептегенде 9,1 %). 2002 жылмен салыстырғанда клуб үлгісіндегі мекемелердің саны 20% өсіп, 2004 жылы 2 259 бірлікке жетті және олардың басым бөлігі ауылды жерлерде орналасқан. 2001 жылдан бастап клубтардың белсенділігі ұдайы өсіп келеді, 2003 жылмен салыстырғанда клубтар ұжымдары өткізген іс-шаралардың саны 5,3% өсті, іс-шаралардың үштен бір бөлігі балаларға арналып өткізіледі.

2004 жылы Қазақстанда 9 420 көркем өнерпаз ұжымдары жұмыс істеді, олардың 7 053 (74,9 %) - ауылды жерлерде. Көркем өнерпаз ұжымдары негізінен хорлардан, вокалды (26,6 %) және хореографиялық (23,5 %) ұжымдардан тұрады. ұжымдық өнерпаздық шығармашылыққа 125,2 мың адам қатысты.

2004-2006 жылдарға арналған "Мәдени мұра" мемлекеттік бағдарламасын іске асыру барысында мемлекеттің ұлттық тарихы үшін маңызы ерекше тарихи-мәдени ескерткіштер қалпына келтірілді. Облыстар әкімдіктері тарихи-мәдени мұраны сақтап қалу жөніндегі өңірлік бағдарламаларды жүзеге асырып келеді. Қазақстан тарихының есте қалааралық оқиғаларына арналған тарихи және этнографиялық бейіндегі мемлекеттік мұражайлар желісі құрылды.

Өткен уақыт ішінде қол жеткізілген ғылыми-зерттеу және реставрациялық базаны, тарихи-мәдени қорық-мұражайларды сақтап қалу және мәдени мұра ескерткіштерін насихаттау, оларды туризмнің инфрақұрылымына енгізу бойынша нақты шаралар қабылданды.

Көне қолжазбалардың, кітаптардың және өзге де көздердің бүтіндігін сақтауды қамтамасыз ету үшін Қазақстан Республикасының Ұлттық кітапханасы жанында кітап раритеттерін айқындау және сатып алу, сондай-ақ кітаптар мен көне қолжазбаларды реставрациялау жөніндегі орталық құрылды.

Саланың нормативтік құқықтық базасын жетілдіру жөніндегі жұмыстар жүргізіліп жатыр. Қазақстан Республикасының " Мәдениет туралы ", " Тарихи-мәдени мұраны қорғау және пайдалану туралы", "Ұлттық мұрағат қоры және мұрағаттар туралы" Қазақстан Республикасының заңдары қолданылып келеді. Қазіргі уақытта мұражай экспонаттарының есепке алынуы мен сақталуы мәселелерін реттейтін нормативтік құқықтық актілер әзірлену үстінде.

Қазақстан Республикасының Конституциясы сөз бен шығармашылық еркіндігіне кепілдік береді. Цензураға тыйым салады. Әркімнің заң жүзінде тыйым салынбаған кез келген тәсілмен еркін ақпарат алуға және таратуға құқығы бар (20 баптың 1 және 2 тармақтары).

"Ұлттық мұрағат қоры және мұрағаттар туралы" Қазақстан Республикасының 1998 жылғы 22 желтоқсандағы заңының 15, 16-баптары жеке және заңды тұлғаларға, шетелдіктер мен азаматтығы жоқ адамдарға мемлекеттік және ведомстволық мұрағаттар мен олардың филиалдарында сақталатын, пайдалану үшін ашылған Ұлттық мұрағат қорының құжаттарын тегін пайдалануға құқық береді.

"Бұқаралық ақпарат құралдары туралы" Қазақстан Республикасының 1999 жылғы 23 шілдедегі заңының 20-бабына сәйкес журналист ақпаратты іздестіруді жүзеге асыруға, сұратуға, алуға және таратуға; мемлекеттік органдарға, барлық меншік нысанындағы ұйымдарға баруына және өзінің қызмет бабындағы міндеттерін жүзеге асыруға байланысты олардың лауазымды адамдарының қабылдауында болуға; жабық шара өткізу туралы шешім қабылданғаннан басқа жағдайда өзін тіркеген орган өткізетін барлық шараларға қатысуға; заң актілерінде тыйым салынған жағдайларды қоспағанда, жазбалар, сондай-ақ оларды дыбыс-бейне техникасын, кино- фото түсіру құралдарын пайдалана отырып жасауға; құжаттар мен материалдардың мемлекеттік құпия болып табылатын мәліметтері бар үзінділерін қоспағанда, олармен танысуға рұқсат алуға құқылы.

Республиканың конституциялық құрылысын күштеп өзгертуді, оның тұтастығын бұзуды, мемлекет қауіпсіздігіне нұқсан келтіруді, соғысты, әлеуметтік, нәсілдік, ұлттық, діни, тектік-топтық және рулық астамшылықты, сондай-ақ қатыгездік пен зорлық-зомбылыққа бас ұруды насихаттауға немесе үгіттеуге жол берілмейді.

Аталған заңның 25-бабының 1-тармағына сәйкес азаматтардың немесе ұйымдардың ар-намысы мен қадір-қасиетіне нұқсан келтіретін, шындыққа сәйкес келмейтін мәліметтерді тарату, бұқаралық ақпарат құралдары арқылы сотқа ықпал жасау Қазақстан Республикасының заң актілерінде көзделген жауаптылыққа әкеп соғады (Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексінің 129-бабы жала жабу; 130-бабы қорлау).

Бұқаралық ақпарат құралының меншік иесі, бас редакторы (редакторы) Қазақстан Республикасының конституциялық құрылысын күштеп өзгертуді, оның тұтастығына бұзуды, мемлекет қауіпсіздігіне нұқсан келтіруді, соғысты, әлеуметтік, нәсілдік, ұлттық, діни, тектік-таптық және рулық артықшылықты, қатыгездікті, зорлық пен порнографияны насихаттап үгіттейтін хабарлар мен материалдарды таратқаны үшін, олардың алынған көздеріне қарамастан, Қазақстан Республикасының заң актілерінде белгіленген жауаптылықта болады (Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексінің 164-бабы Әлеуметтік, ұлттық, рулық, нәсілдік немесе діни араздықты қоздыру; 170-бабы Қазақстан Республикасының конституциялық құрылысын күшпен құлатуға немесе өзгертуге не оның аумақтық тұтастығын күшпен бұзуға шақыру; 233-1-бабы терроризмді насихаттау немесе терроризм актісін жасауға жария түрде шақыру; 273-бабы порнографиялық материалдарды немесе заттарды заңсыз тарату).

Ұлттық кинематографияны дамытуға назар аударылуда, қазақ халқының тарихын бейнелейтін ірі киножобалар іске асырылып жатыр. Ш. Айманов атындағы "Қазақфильм" Ұлттық компаниясы киностудиясында киноөндірісінің әлемдік стандарттарына сай келетін жаңа цехтары мен бөлімдер ашылып, жаңа кино құрал-жабдықтары сатып алынды. 420 жұмыс орны ұйымдастырылып, жаңа кәсіптер игерілді.

Астана қаласы мәдениетінің инфрақұрылымы кеңейіп келеді. Бұрын ашылған театрлармен қоса К. Байсейітова атындағы Ұлттық опера және балет театры жұмыс істейді, Президенттің мәдениет орталығы, Қазақстан Республикасының Ұлттық академиялық кітапханасы салынып, іске қосылды. Сондай-ақ Мемлекеттік цирк ашылып, Бейбітшілік және келісім сарайы салынды.

Халықаралық мәдени байланыстар орнатылып ойдағыдай жұмыс істеуде. Жақын және алыс шетелдің 49 елімен және халықаралық ұйымдармен мәдениет саласындағы ынтымақтастық туралы келісім-шарттарға қол қойылды.

Сонымен қатар, бұл салада тиісті проблемалар да орын алып отыр. Мәдениет ұйымдарының жеткіліксіз қаржыландырылуы және олардың материалдық-техникалық базасының осалдығы салдарынан халықтың мәдени мұқтаждықтары мен оларды қанағаттандыру мүмкіндіктері арасындағы арақашықтық ұдайы өсіп келеді. Оңтайландыру жылдары мәдениет объектілерінің көбісі не жекешелендірілді не жабылып қалды. Кітапханалардың кейбірі кітап қорынан айырылды, олар ең жақсы дегенде мектептерге тапсырылды. Жаңадан ашылған ауылдық кітапханалардың қорында 500-ден 1000-ға дейін баратын кітаптар данасы бар.

Екі он жылдықтан астам уақыт бойы республикада мәдениет мекемелері үшін ғимараттар салынған жоқ. Бүгінгі таңда өңірлердің көбісінде олар жабдықталған жайларда - мектептерде, ауыл әкімдіктерінде орналастырылған. Мәдениеттің клуб мекемелерінің ғимараттары едәуір тозған. Мәселен, ғимараттардың жалпы саны ішінен 671 күрделі жөндеуді талап етсе, 39 - авариялық күйде. Күрделі жөндеуді және қайта жабдықтауды 100 жуық мұражай ғимараттары талап етеді. Ауылды жерлердегі мәдениеттің мұқтаждықтарына арнап көлік, құрал-жабдық және техникалық құралдар сатып алу мүлдем тоқтатылды деп айтуға болады.

Шетел мемлекеттерінің тәжірибесін зерттеу мемлекеттік тапсырыстың енгізілуін, мәдениетті патронаждаудың нақты және ұтымды құрылымын қалыптастыру, гранттар алуға конкурстар өткізу, мәдениет мекемелерінде келісім-шарттық жүйенің енгізілуін, мәдени саясатқа жоспарлы мониторинг жүргізу қажеттілігіне жетелейді. Сондай-ақ, мемлекет өнерді бүгінгі таңда көптеген елдердің мәдени саясатын іске асыруда қолданылатын буферлік үкіметтік емес ұйымдар - өнер бойынша кеңестер арқылы қаржыландыратын халықаралық практиканы қолдануға болады. Бұл жағдайда мемлекет қаражаттың үлестірілуіне қатыспайды, Кеңес саясаткерлер мен функционерлердің қаражатты тікелей бөлуден алыстатылуына, дарынды жеке тұлғалардың саяси қысым жасаудан немесе цензурасын араласудан қорғалуы үшін жауапты болады.

Әзірше жергілікті іс-шараларды өткізуге мүмкіндік беретін немесе жеке дарынды өнер өкілдерін, оның ішінде дарынды жастарды қолдаумен айналысатын, Қазақстанда енді-енді қалыптасып келе жатқан жеке және корпоративтік жебеушілікке мемлекет тарапынан назар аудару қажет.

2006 жылдың ағымында Қазақстанда бірнеше бірлескен жобалар іске асырылды, сондай-ақ Қазақстанда тіркелген халықаралық ұйымдардың басшыларымен кездесулер ұйымдастырылды.

Қазақстан Республикасы Мәдениет және ақпарат министрлігі (бұдан әрі - МАМ) Қазақстандағы БҰҰ жүйесін үйлестірушімен, ПРООН-ның Қазақстандағы тұрақты өкілі Юрико Шоджимен бірлесіп ПРООН-мен ынтымақтастық стратегиясын әзірледі.

ПРООН-ның қолдауымен""Ұлттық ақпараттық ресурстар орталығы" сайты, "Қазақстан Республикасының үкіметтік емес ұйымдары" электрондық анықтамалығы, Қазақстан Республикасы Парламенті Мәжілісінің жанындағы Қоғамдық сарапшылар палатасы құрылды.

Бұған қоса, 2006 жылы ПРООН-ның өкілі ҮЕҰ әлеуметтік маңызды жобаларын орындау жөніндегі мемлекеттік сатып алулар бойынша ашық конкурстың сараптау комиссиясының құрамына енгізілді.

Қазақстандағы БҰҰ жүйесін Үйлестіруші, ПРООН-ның Қазақстандағы тұрақты өкілі Юрико Шоджи және Елші, Алматы қаласындағы ЕҚЫҰ Орталығының Басшысы Ивар Вики үкіметтік емес ұйымдарды дамыту жөніндегі Ұлттық баяндамаға оң қорытынды беріп, Қазақстанның азаматтық қоғамды дамытудағы үлесін жоғары бағалады.

Мәдениет және ақпарат министрлігі 2006 жылғы наурызда "Еуразия" қорының өкілдерімен бірлесіп, Қазақстандағы қолөнершілікті дамыту жөнінде дөңгелек үстел ұйымдастырды, осы бағыттағы ынтымақтастық саласы анықталды.

Мәдениет және ақпарат вице-министрінің Қазақстандағы БҰҰ Еріктілер бағдарламасының Бағдарламалық офицері Батсурен Ээнжинмен маусымдағы кездесуі барысында БҰҰ-ның еріктілер корпусымен жұмыс істеудің перспективалары талқыланды. Министрлік мемлекеттік органдарда жұмыс істегісі келетін волонтерлерге критерийлер әзірлеп, ДООН-ға жіберді.

2006 жылғы сәуірде Қазақстандағы Бейбітшілік Корпусымен ынтымақтастық туралы бұрын жасалған келісімшарт шеңберінде Мәдениет және ақпарат министрлігі үкіметтік емес ұйымдардың (бұдан әрі - ҮЕҰ) әлеуметтік жобаларының тұсаукесеріне қатысты.

Мәдениет және ақпарат вице-министрі Е. Бабақұмаров Каунтерпарт Интернешнл бағдарламасының үйлестірушісі М. Гранниуспен болған қарашадағы кездесуі барысында азаматтық қоғам мәселелері жөнінде қоғамдық диалогты күшейтуге және халықты ақпараттандыруға бағытталған "Қоғамдық сұхбат" жоспарлы бағдарлама шеңберінде Каунтерпарт Интернешнлмен ынтымақтасуға әзір екендігін айтты.

Халықаралық ұйымдардың өкілдері (ПРООН,""Еуразия" қоры, Қазақстандағы Бейбітшілік корпусы, Каунтерпарт Интернешнл) МАМ 2006 жылғы қазанда ұйымдастырған "Мемлекеттік әлеуметтік тапсырыс: идеялардан іске асыруға" тақырыбындағы республикалық конференцияға белсенді қатысып, ҮЕҰ жобаларын қаржыландыруда тәжірибе алмасты.

Мәдениет және ақпарат министрлігінің 2007 жылғы наурызда"Белсенді азаматтық қоғам - қуатты Қазақстан Әлеуметтік идеялар және жобалар жәрмеңкесін ұйымдастырды, оған мынадай ҮЕҰ белсенді қатысты: Халықаралық коммерциялық емес құқық орталығы, "Еуразия" қоры және т.б.

Мәдениет және ақпарат министрлігінің шетелдік және халықаралық ҮЕҰ-мен ынтымақтастығы жөніндегі көзқарасы өзгеріссіз қала береді. Ынтымақтастық азаматтық бастамаларды, адам және азаматтың құқық бостандығын дамытуға, сондай-ақ Қазақстан Республикасы азаматтық қоғамының 2006-2011 жылдарға арналған тұжырымдамасына сәйкес азаматтың қоғам институттарының дамуына бағытталған сындарлы сұхбатты сипаттайды.

Мәдениет және ақпарат министрлігінің 2007 жылы ПРООН-мен бірлесіп халықтың азаматтық бастамаларын дамыту жөнінде республикалық дөңгелек үстел өткізуді жоспарлап отыр.

31. "Ғылым туралы" Қазақстан Республикасы Заңының 3-бабына сәйкес: қараңыз.Z110407

1) ғылымдар, ғылыми-техникалық әзірлемелер жасау және білім беру ықпалдастығы;

2) халықаралық ғылыми және ғылыми-техникалық ынтымақтастықты дамыту;

3) ғылыми-техникалық ақпаратты тарату және ғылыми-техникалық жетістіктерді насихаттау еркіндігі ғылым саласындағы мемлекеттік саясаттың негізгі принциптері болып табылады.

Қазақстан Республикасы ВОИС мүшесі бола тұра, конституциялық тәртіппен қазақстандық азаматтардың, сондай-ақ шетелдіктер мен азаматтығы жоқ тұлғалардың зияткерлік меншікке деген құқығын мойындайды және кепілдік береді. Оны сөз бен шығармашылық еркіндігіне кепілдік беріледі делінген Конституцияның 20-бабы дәлелдейді.

Республикада зияткерлік меншік құқықтарын қорғау мәселелерін реттейтін заңдар қабылданды, бұл саладағы құқықтарды бұзу үшін қылмыстық, әкімшілік және азаматтық жауапкершілік көзделген. "Пираттық" деңгейін қысқарту және құқық қолдану практикасын жетілдіру мақсатында 2005 жылы зияткерлік меншік құқығымен байланысты қылмыстар мен құқық бұзушылықтар үшін жауапкершілік күшейтілді ("Қазақстан Республикасының кейбір заң актілеріне зияткерлік меншік құқықтары мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы" Қазақстан Республикасының 2005 жылғы 22 қарашадағы Заңы ).

Авторлық құқықтар саласында Қазақстан әдеби және көркем шығармаларды қорғау жөніндегі Берндік Конвенцияға, фонограммалар өндірушілер мүдделерін олардың фонограммаларын заңсыз көшіріп алудан қорғау туралы Конвенцияға қосылды. Дүниежүзілік Интернет желісінде авторлардың, орындаушылардың және фонограммалар өндірушілердің құқықтарын қамтамасыз ету мақсатында - ВОИС орындаулар мен фонограммалар бойынша авторлық құқықтары бойынша келісімдеріне.

1993 жылғы 5 ақпандағы "Өнеркәсіптік меншікті қорғау саласындағы халықаралық келісім-шарттар туралы Қазақстан Республикасының декларациясына" сәйкес Қазақстан ВОИС-тың қамқорлығымен қолданылатын бірқатар негізгі шарттардың, келісімдердің және конвенциялардың, оның ішінде:

1883 жылғы 20 наурыздағы Өнеркәсіптік меншікті қорғау жөніндегі Париждік конвенцияның;

1891 жылғы 14 сәуірдегі Тауарлық белгілерді халықаралық тіркеу туралы Мадридтік келісімнің;

1970 жылғы 19 маусымдағы Патенттік кооперация туралы шарттың (Вашингтон) толыққанды мүшесі болып табылады.

Қазақстанда зияткерлік меншікті қорғау, басқару және енгізу саласында іс-әрекеттердің нақты бағдарламасын қалыптастыру мақсатында 2006 жылдың 23 желтоқсанында Қазақстан Республикасы Үкіметінің "2007-2011 жылдарға арналған Патенттік жүйені дамыту бағдарламасын бекіту туралы" N 1243 қаулысы қабылданды. қараңыз.P101324

Патенттік стратегия ұлттық патенттік жүйенің тиімділігін патенттік тапсырыстардың дер кезділігін және берілетін қорғау құжаттарының сенімділігін қамтамасыз ету жолымен жаңғырту, Қазақстанның патенттік-лицензиялық жүйесін активациялау жөніндегі негізгі бағыттардан, сондай-ақ оны іске асыру жөніндегі тиісті іс-шаралар жоспарынан тұрады.

Іс-шаралар жоспарында ұлттық патенттік жүйенің халықаралық патенттік жүйелерге кірігуі арқылы дамуы үшін жағдай жасау, сондай-ақ инновациялық кәсіпкерлікке мемлекет тарапынан қолдау жасау көзделген.

Экономиканы жаңғырту және диверсификациялау, елдегі инновациялық құбылыстарды әрі қарай нығайту, біздің тауарларды халықаралық рынокқа шығару бойынша міндеттер Қазақстан Республикасының 2007 жылғы 2 наурыздағы "Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне зияткерлік меншік мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы" заңының қабылдануына себеп болды. Заңның қабылдануымен қорғау құжатының мүлдем жаңа түрі - инновациялық патент енгізілді, яғни тексеру жүйесі бойынша берілетін құжатты - Қазақстан Республикасының патентін алу келіп тіркелу жүйесімен қандай-да бір алдын ала қорғау құжатын алумен шартталмаған бірсатылы болды, қорғау объектісінен нәтижелер алу мерзімі қысқартылды. Қазіргі уақытта жаңа әзірлемелерді жылдам әрі тиімді түрде өндіріске енгізу мүмкін болды. Үстіміздегі жылы заңнаманы одан әрі жетілдіру жөніндегі жұмыс жалғасын табады. Атап айтқанда, ДСҰ мүше елдерінің Қазақстанның заңнамасын Зияткерлік меншік құқықтарының сауда аспектілері жөніндегі келісімнің (ТРИПС) нормаларына сәйкестікке келтіру жөніндегі ұсыныстарын іске асыру көзделіп отыр.

32. Қазақстан Республикасы Экономикалық, әлеуметтік және мәдени құқықтар туралы халықаралық пактінің ережелерін сақтау жөніндегі міндеттемелерін растайды.

Об утверждении доклада о выполнении Республикой Казахстан Международного пакта об экономических, социальных и культурных правах

Постановление Правительства Республики Казахстан от 2 ноября 2007 года N 1035.

В соответствии со статьей 16 Международного пакта об экономических, социальных и культурных правах, ратифицированного Республикой Казахстан 21 ноября 2005 года, Правительство Республики Казахстан ПОСТАНОВЛЯЕТ:

1. Утвердить прилагаемый доклад о выполнении Республикой Казахстан Международного пакта об экономических, социальных и культурных правах.

2. Министерству иностранных дел Республики Казахстан в установленном порядке направить Генеральному секретарю Организации Объединенных Наций доклад о выполнении Республикой Казахстан Международного пакта об экономических, социальных и культурных правах.

3. Настоящее постановление вводится в действие со дня подписания.

Премьер-Министр Республики Казахстан

Утвержден постановлением Правительства Республики Казахстан от 2 ноября 2007 года N 1035

Доклад
о выполнении Республикой Казахстан Международного пакта
об экономических, социальных и культурных правах

Настоящий доклад представлен в соответствии со статьей 16 Международного пакта об экономических, социальных и культурных правах, ратифицированного Республикой Казахстан 21 ноября 2005 года.

Введение

1. Настоящий доклад подготовлен Министерством труда и социальной защиты населения Республики Казахстан (далее - МТСЗН) с участием заинтересованных министерств, ведомств, Национального центра по правам человека, Комиссии по правам человека и Национальной комиссии по делам семьи и гендерной политике при Президенте Республики Казахстан. В докладе по возможности отражены все меры по осуществлению прав, указанных в Пакте. Проведен анализ основных нормативных правовых актов Республики Казахстан, касающихся экономических, социальных и культурных прав.

2. Ратифицированный Республикой Казахстан Международный пакт об экономических, социальных и культурных правах от 16 декабря 1966 года, имеет приоритет перед национальным законодательством, поскольку в соответствии с пунктом 3 статьи 4 Конституции Республики Казахстан:

"Международные договоры, ратифицированные Республикой, имеют приоритет перед ее законами и применяются непосредственно, кроме случаев, когда из международного договора следует, что для его применения требуется издание закона".

3. Компетенцией по осуществлению Пакта об экономических, социальных и культурных правах обладают следующие государственные и консультативно-совещательные органы:

1) Комиссия по правам человека при Президенте Республики Казахстан;

2) Комитет по правам интеллектуальной собственности Министерства юстиции;

3) Министерство здравоохранения;

4) Министерство индустрии и торговли;

5) Министерство культуры и информации;

6) Министерство образования и науки;

7) Министерство охраны окружающей среды;

8) Министерство сельского хозяйства;

9) Министерство труда и социальной защиты населения;

10) Министерство туризма и спорта;

11) Министерство экономики и бюджетного планирования;

12) Национальная комиссия по делам семьи и гендерной политике при Президенте Республики Казахстан;

13) Национальный центр по правам человека (Уполномоченный по правам человека в Республике Казахстан);

4. Сведения общего характера.

Казахстан занимает территорию в 2724,9 тысяч кв. км.

Численность населения Республики Казахстан к 1 апреля 2007 года, по оперативным данным, составляла 15 437 607 человек, из которых 8 148 566 (52,8 %) составляло городское и 7 289 041 (47,2 %) сельское население. По сравнению с численностью на 1 января 2007 года общий прирост составил 40 700 человек.

За этот период во всех регионах страны, кроме Костанайской, Восточно-Казахстанской и Северо-Казахстанской, наблюдался рост населения. Максимальный прирост населения республики в январе-марте 2007 года составил 34 772 человека.

За январь-март 2007 года органами Записи актов гражданского состояния зарегистрировано 77 803 рождения. Число родившихся в городских поселениях и сельской местности увеличилось по сравнению с соответствующим периодом прошлого года на 11,5 % и на 10,1 %, и составило 42 034 и 35 769 рождений соответственно.

Число умерших за I квартал 2007 года составило 43 031 человек, в том числе в городских поселениях - 25 069 и в сельской местности - 17 962 человека. Доля лиц умерших в трудоспособном возрасте составила 40,2 % от общего их числа. Смертность мужчин в трудоспособном возрасте превышает смертность женщин в этой же возрастной категории в 2,9 раза.

На долю экономически активного населения в возрасте 15 лет и старше приходилось 8 030 600 человек, в том числе 7 418 100 из них составило занятое население, а 612 500 человек - безработные, уровень безработицы составила 7,6 %. В структуре занятого населения численность наемных работников достигла 4,9 млн. человек (5,4 % от всех занятых), самостоятельно занятых - 2,6 млн. человек (34,6 %).

Численность безработных в первом квартале 2007 года составила 624 000 человек и сократилась по сравнению с аналогичным периодом прошлого года на 28 600 человек. В общем числе безработных сохраняется численное преимущество безработных женщин - 368 300 человек или 59 %. Это на 112 600 человек (на 44 %) больше чем мужчин. По возрастной структуре среди безработных наибольший удельный вес занимали лица в возрасте 25-39 лет - 42,6 %, а 40-54 лет - 27,6 % (172 400 человек), молодые люди в возрасте 15-24 лет - 24,3 % (151 600 человек). Уровень молодежной безработицы сложился в 11 %.

Среднемесячная номинальная заработная плата одного работника стабильно повышалась в течение последних десяти лет и составила в I квартале 2007 года 47 306 тенге. Реальная заработная плата в соотношении к соответствующему периоду предыдущего года составила 120 %.

Валовой внутренний продукт в марте 2007 года составил 2531,8 млрд. тенге. Индекс потребительских цен - составил в апреле 2007 года 107,7 % по сравнению с соответствующим периодом предыдущего года, а индекс производителей промышленной продукции - 107,6 %.

По данным Агентства Республики Казахстан по статистике среднедушевой номинальный денежный доход (по оценке) составил в марте 2007 года 22 585 тенге.

5. Политическая и правовая системы.

Конституция

Действующая ныне Конституция - вторая по счету за 15 лет существования независимого Казахстана. Предыдущая Конституция действовала с 28 января 1993 года по 30 августа 1995 года. До 1993 года в Казахстане действовала Конституция Казахской Советской Социалистической Республики.

Действующая Конституция была принята на референдуме 30 августа 1995 года.

октября 1998 года в нее были внесены изменения, в частности, увеличившие срок полномочий депутатов Парламента и Президента. В результате внесения поправок также был отменен верхний возрастной предел для избрания лица Президентом и занятия должности государственного служащего.

В соответствии с Законом Республики Казахстан от 21 мая 2007 года "О внесении изменений и дополнений в Конституцию Республики Казахстан" в Конституцию был внесен еще ряд изменений и дополнений, в частности:

разрешено финансирование государством общественных объединений, в том числе политических партий (ранее на это существовал конституционный запрет);

уменьшено количество преступлений, за которые предусмотрена исключительная мера наказания - смертная казнь;

санкционирование ареста передано суду (ранее эти функции исполняли органы прокуратуры);

уменьшен срок полномочий Президента страны с семи до пяти лет;

исключено конституционное положение о том, что на время исполнении своих обязанностей Президент приостанавливает свое членство в политической партии;

увеличено число мест в нижней (Мажилис) и верхней (Сенат) палатах Парламента;

увеличено количество депутатов верхней палаты Парламента (Сената), назначаемых Президентом;

введен императивный мандат депутата нижней палаты Парламента (Мажилиса), в связи с чем депутат Мажилиса лишается своего мандата в случае выхода или исключения из политической партии, по партийному списку которой он был избран, или в случае прекращения деятельности этой партии;

увеличен срок полномочий местных представительных органов - маслихатов.

Конституция гарантирует основные права и свободы человека (раздел II). Конституция может быть изменена и дополнена Парламентом по предложению Президента. Изменения и дополнения в Конституцию Республики Казахстан могут быть также внесены республиканским референдумом, проводимым по решению Президента, принятого им по собственной инициативе, предложению Парламента или Правительства. Проект изменений и дополнений в Конституцию не вносится на республиканский референдум, если Президент решит передать его на рассмотрение Парламента. Решение Парламента принимается в этом случае в порядке, установленном Конституцией. Если Президент Республики отклоняет предложение Парламента о вынесении на республиканский референдум изменений и дополнений в Конституцию, то Парламент вправе большинством не менее четырех пятых голосов от общего числа депутатов каждой из Палат Парламента принять закон о внесении этих изменений и дополнений в Конституцию. В таком случае Президент Республики подписывает этот закон или выносит его на республиканский референдум, который считается состоявшимся, если в голосовании приняло участие более половины граждан Республики, имеющих право участвовать в республиканском референдуме. Изменения и дополнения в Конституцию, вынесенные на республиканский референдум, считаются принятыми, если за них проголосовало более половины граждан, принявших участие в голосовании, не менее чем в двух третях областей, городов республиканского значения и столицы.

Президент

В Казахстане президентская форма правления.

Президент Республики Казахстан избирается в соответствии с Конституционным законом Республики Казахстан от 28 сентября 1995 года "О выборах в Республике Казахстан" совершеннолетними гражданами Республики на основе всеобщего, равного и прямого избирательного права при тайном голосовании сроком на пять лет.

Одно и то же лицо не может быть избрано Президентом Республики более двух раз подряд. Однако это положение не распространяется на Первого Президента Республики Казахстан.

Президент определяет основные направления внутренней и внешней политики государства; назначает выборы в Парламент; принимает решение о проведении референдума; подписывает законы, международные договоры и ратифицированные грамоты.

Президент имеет право законодательной инициативы.

Президент после консультаций с фракциями политических партий, представленных в Мажилисе Парламента, вносит на рассмотрение Мажилиса для дачи согласия кандидатуру Премьер-Министра Республики; с согласия Мажилиса Парламента назначает на должность Премьер-Министра Республики; освобождает его от должности; по представлению Премьер-Министра определяет структуру Правительства Республики, образует, упраздняет и реорганизует центральные исполнительные органы Республики, не входящие в состав Правительства, назначает на должности членов Правительства Республики; назначает на должности министров иностранных дел, обороны, внутренних дел, юстиции; освобождает от должностей членов Правительства; принимает присягу членов Правительства; председательствует на заседаниях Правительства по особо важным вопросам; поручает Правительству внесение законопроекта в Мажилис Парламента; отменяет либо приостанавливает полностью или частично действие актов Правительства и Премьер-Министра Республики, акимов областей, городов республиканского значения и столицы.

Президент с согласия Сената Парламента назначает на должности Председателя Национального Банка, Генерального Прокурора и Председателя Комитета национальной безопасности Республики Казахстан; освобождает их от должностей.

Президент назначает на должности сроком на пять лет Председателя и двух членов Центральной избирательной комиссии, Председателя и двух членов Счетного комитета по контролю за исполнением республиканского бюджета.

Президент после консультаций с председателями Палат Парламента и Премьер-Министром может распустить Парламент или Мажилис Парламента.

Президент является Верховным Главнокомандующим Вооруженными Силами Республики, председательствует на заседаниях Правительства по особо важным вопросам.

Президент образует Совет Безопасности и иные консультативно-совещательные органы, а также Ассамблею народа Казахстана и Высший Судебный Совет.

Президент решает вопросы гражданства республики, предоставления политического убежища, осуществляет помилование граждан, награждает государственными наградами, присваивает почетные, высшие воинские и иные звания, классные чины, дипломатические ранги, квалифицированные классы и выполняет иные полномочия, определенные Конституцией Республики Казахстан.

Президент обладает правом вето на принятые Парламентом законы, правом отмены либо приостановления всех нормативных актов Правительства и органов исполнительной власти, может издать Указы и распоряжения, обязательные на территории Казахстана, а в случаях, предусмотренных Конституцией 1995 года - законы и указы, имеющие силу закона. Другие полномочия Президента определяет Конституционный Закон Республики Казахстан от 26 декабря 1995 года "О Президенте Республики Казахстан".

Президент может быть отстранен от должности Парламентом только в случае государственной измены. Окончательное решение по данному вопросу принимается большинством (не менее трех четвертей от общего числа) голосов депутатов каждой из палат, при наличии заключения Верховного суда об обоснованности обвинения и заключения Конституционного Совета о соблюдении установленных конституционных процедур.

Президент может быть досрочно освобожден от должности при устойчивой неспособности осуществлять свои обязанности по болезни.

Парламент

Парламент состоит из двух палат: Сената и Мажилиса.

Сенат образуют депутаты, избираемые по два человека от каждой области, города республиканского значения и столицы. Депутаты Сената избирается депутатами местных представительных органов власти - маслихатов. Пятнадцать депутатов Сената назначаются Президентом, с учетом национально-культурных и иных значимых интересов общества.

Мажилис состоит из ста семи депутатов. Избрание девяноста восьми депутатов Мажилиса осуществляется на основе всеобщего, равного и прямого избирательного права при тайном голосовании. Девять депутатов Мажилиса избираются Ассамблеей народа Казахстана. К распределению депутатских мандатов на основе партийных списков допускаются политические партии, набравшие не менее семи процентов голосов избирателей, принявших участие в голосовании. Срок полномочий депутатов Сената - шесть лет, срок полномочий депутатов Мажилиса - пять лет.

Полномочия депутата Парламента прекращаются в случаях подачи в отставку, его смерти, признания депутата по вступившему в законную силу решению суда недееспособным, умершим или безвестно отсутствующим и иных предусмотренных Конституцией и конституционным законом случаях.

Депутат Парламента лишается своего мандата при его выезде на постоянное место жительства за пределы Казахстана, вступлении в законную силу в отношении него обвинительного приговора суда, утрате гражданства Республики Казахстан.

Депутат Мажилиса Парламента лишается своего мандата при выходе или исключении депутата из политической партии, от которой в соответствии с конституционным законом он избран, прекращении деятельности политической партии, от которой в соответствии с конституционным законом депутат избран.

Полномочия назначенных депутатов Сената Парламента могут быть досрочно прекращены по решению Президента Республики.

Полномочия депутатов Парламента и Мажилиса Парламента прекращаются в случаях роспуска соответственно Парламента или Мажилиса Парламента.

Парламент принимает законы, вносит в них изменения и дополнения, ратифицирует и денонсирует международные договоры республики.

Парламент на совместном заседании Палат:

по предложению Президента Республики Казахстан вносит изменения и дополнения в Конституцию;

утверждает отчеты Правительства и Счетного комитета по контролю за исполнением республиканского бюджета об исполнении республиканского бюджета. Неутверждение Парламентом отчета Правительства об исполнении республиканского бюджета означает выражение Парламентом вотума недоверия Правительству;

двумя третями голосов от общего числа депутатов каждой из Палат по инициативе Президента вправе делегировать ему законодательные полномочия на срок, не превышающий одного года;

решает вопросы войны и мира;

принимает по предложению Президента Республики решение об использовании Вооруженных Сил Республики для выполнения международных обязательств по поддержанию мира и безопасности;

осуществляет иные полномочия, возложенные на Парламент Конституцией.

Право законодательной инициативы принадлежит Президенту Республики Казахстан, депутатам Парламента и Правительству и реализуется исключительно в Мажилисе.

Парламент в раздельном заседании Палат путем последовательного рассмотрения вопросов вначале в Мажилисе, а затем в Сенате проводит повторное обсуждение и голосование по законам или статьям закона, вызвавшим возражения Президента Республики, в месячный срок со дня направления возражений. Несоблюдение этого срока означает принятие возражений Президента. Если Мажилис и Сенат большинством в две трети голосов от общего числа депутатов каждой из Палат подтвердят ранее принятое решение, Президент в течение одного месяца подписывает закон. Если возражения Президента не преодолены хотя бы одной из Палат, закон считается непринятым или принятым в редакции, предложенной Президентом. При этом возражения Президента на конституционные законы преодолеваются Парламентом не менее чем тремя четвертями голосов от общего числа депутатов каждой из Палат;

Сенат избирает и освобождает от должности (по представлению Президента) Председателя Верховного суда и судей Верховного суда республики, дает согласие на назначение Президентом Председателя Национального Банка, Генерального прокурора и председателя Комитета национальной безопасности.

Сенат выполняет функции Парламента Республики по принятию конституционных законов и законов в период временного отсутствия Мажилиса, вызванного досрочным прекращением его полномочий.

К исключительному ведению Мажилиса относится принятие к рассмотрению внесенных в Парламент проектов конституционных законов и законов и рассмотрение этих проектов, большинством голосов от общего числа депутатов Палаты дача согласия Президенту Республики на назначение Премьер-Министра Республики.

Мажилис большинством голосов от общего числа депутатов Мажилиса по инициативе не менее одной пятой от общего числа депутатов Мажилиса вправе выразить вотум недоверия Правительству.

Президент может распустить Парламент и Мажилис после консультаций председателями Палат Парламента и Премьер-Министром.

Организация и деятельность Парламента, правовое положение его депутатов определяются Конституционным Законом Республики Казахстан от 16 октября 1995 года "О Парламенте Республики Казахстан и статусе его депутатов".

Правительство

Правительство образуется Президентом Республики Казахстан, несет ответственность перед Президентом и подотчетно Парламенту.

Премьер-Министр назначается Президентом с согласия Мажилиса Парламента.

Парламент заслушивает Программу Правительства и одобряет либо отклоняет ее.

Каждая из Палат Парламента самостоятельно, без участия другой Палаты, вправе по итогам заслушивания отчета большинством голосов от общего числа депутатов Палаты вправе принимать обращение к Президенту Республики об освобождении от должности члена Правительства в случае неисполнения им законов Республики. Если Президент Республики отклоняет такое обращение, то депутаты большинством голосов от общего числа депутатов Палаты вправе по истечении шести месяцев со дня первого обращения повторно поставить перед Президентом Республики вопрос об освобождении от должности члена Правительства. В этом случае Президент Республики освобождает от должности члена Правительства.

Президент вправе по собственной инициативе принять решение о прекращении полномочий Правительства и освободить от должности любого его члена. Освобождение от должности Премьер-Министра означает прекращение полномочий всего Правительства.

Компетенция, порядок организации и деятельности Правительства определяются Конституционным законом от 18 декабря 1995 года "О Правительстве Республики Казахстан".

Конституционный Совет

Конституционный Совет образован в соответствии с Конституцией 1995 года и рассматривает до подписания Президентом принятые Парламентом законы на их соответствие Конституции Республики; рассматривает до ратификации международные договоры республики на соответствие их Конституции; дает официальное толкование норм Конституции; решает в случае спора вопрос о правильности проведения выборов Президента Республики, депутатов Парламента и проведения республиканского референдума; рассматривает на соответствие Конституции Республики принятые Парламентом и его Палатами постановления; выполняет иные полномочия, определенные Конституцией.

Эти вопросы Конституционный Совет рассматривает только по обращению Президента, Премьер-Министра, Председателя Сената, Председателя Мажилиса или не менее одной пятой части от общего числа депутатов Парламента.

Законы или иные нормативные правовые акты, признанные ущемляющими закрепленные Конституцией права и свободы человека и гражданина, Конституционным Советом отменяются и не подлежат применению.

Конституционный Совет состоит из семи членов с полномочиями сроком на шесть лет. По два члена Совета назначаются Сенатом и Мажилисом, два члена и председатель - Президентом.

Суды и правосудие

Суды состоят из постоянных судей, независимость которых защищается Конституцией и законом. Судами Республики Казахстан являются Верховный суд и местные суды.

Все судьи назначаются Президентом, за исключением членов Верховного суда. Верховный суд является высшим судебным органом Республики Казахстан.

Председатель Верховного суда и судьи Верховного суда Республики Казахстан избираются Сенатом по представлению Президента Республики.

Суд не вправе применять законы и иные нормативные правовые акты, ущемляющие закрепленные Конституцией права и свободы человека и гражданина.

Статус, порядок формирования и организация работы судов и Высшего Судебного Совета определяются Конституционным законом Республики Казахстан от 20 декабря 2000 года "О судах и статусе судей в Республике Казахстан".

С 1 января 2007 года в Республике Казахстан введено судопроизводство с участием присяжных заседателей.

Прокуратура

Прокуратура осуществляет высший надзор за точным и единообразным применением законов, указов Президента, иных нормативных правовых актов, представляет интересы государства в суде, и в пределах, установленных законом, осуществляет уголовное преследование.

Прокуратура Республики составляет единую централизованную систему с подчинением нижестоящих прокуроров вышестоящим и Генеральному прокурору, назначаемому Президентом сроком на пять лет. Прокуратура подотчетна лишь Президенту.

Компетенция, организация и порядок деятельности Прокуратуры определяются Законом Республики Казахстан от 21 декабря 1995 года "О Прокуратуре Республики Казахстан".

Местные органы власти

Местное государственное управление осуществляется местными представительными и исполнительными органами, которые ответственны за состояние дел на соответствующей территории.

Местные представительные органы - маслихаты избираются населением на основе всеобщего, равного, прямого избирательного права сроком на пять лет.

К ведению маслихатов относятся: утверждение планов, экономических и социальных программ развития территории, местного бюджета и отчетов об их исполнении; решение вопросов местного административно-территориального устройства; рассмотрение отчетов руководителей местных исполнительных органов по вопросам, входящим в компетенцию маслихата, и осуществление иных полномочий по обеспечению прав и законных интересов граждан.

Местные исполнительные органы входят в единую систему исполнительных органов Республики Казахстан и обеспечивают проведение общегосударственной политики исполнительной власти на соответствующей территории.

К ведению местных исполнительных органов относятся: разработка экономических и социальных программ развития, местного бюджета, управление коммунальной собственностью; иные полномочия, определенные Конституцией и законодательством.

Акимы областей, городов республиканского значения и столицы назначаются на должность Президентом Республики с согласия маслихатов соответственно областей, городов республиканского значения и столицы.

По инициативе не менее одной пятой от общего числа депутатов маслихата может быть поставлен вопрос о выражении вотума недоверия акиму. В этом случае маслихат большинством голосов от общего числа его депутатов вправе выразить недоверие акиму и поставить вопрос о его освобождении от должности соответственно перед Президентом Республики либо вышестоящим акимом. Полномочия акимов областей, городов республиканского значения и столицы прекращаются при вступлении в должность вновь избранного Президента.

6. Законодательное и институциональное обеспечение прав человека.

За годы независимости Казахстаном была проделана огромная работа по совершенствованию законодательства и приведению его в соответствие с нормами международных документов о правах человека, ратифицированных нашей страной. Учреждены такие правозащитные учреждение как Комиссия по правам человека при Президенте, Уполномоченный по правам человека в Республике Казахстан, Национальная комиссия по делам семьи и гендерной политике при Президенте Республики Казахстан.

Комиссия по правам человека - один из наиболее распространенных в мире типов национальных правозащитных учреждений. В нашей стране этот орган был создан Указом Президента Республики в 1997 году. В соответствии с Положением о Комиссии по правам человека при Президенте Республики Казахстан, утвержденным Указом Главы государства от 19 марта 2003 года, основным направлением деятельности Комиссии по правам человека является содействие Главе государства в реализации его конституционных полномочий гаранта прав и свобод человека. Комиссия вырабатывает предложения по совершенствованию государственной политики в области прав человека и повышению эффективности правозащитных механизмов. Поступающие в Комиссию обращения, прежде всего, необходимы для изучения ситуации с правами человек, выявления недостатков в законодательной базе и правоприменительной практике государственных органов.

Являясь консультативно-совещательным политическим органом, Комиссия взаимодействует с государственными органами, судами, прокуратурой, полицией, а также с неправительственными, которые стали ее естественными партнерами в деле защиты законных прав и интересов казахстанцев.

Важное место в системе органов, осуществляющих контроль и надзор за деятельностью государственной власти, в области прав и свобод человека, стал занимать институт омбудсмена.

Появление института Уполномоченного по правам человека в Республике Казахстан (далее - Уполномоченный) стало следствием развития общества, его демократизации и становления идей прав человека в стране. Созданию нового государственного органа предшествовала многоплановая работа по популяризации данного института, анализу и проектированию воздействия института Уполномоченного на совершенствование государственного управления.

Также в 2006 году была учреждена Национальная комиссия по делам семьи и гендерной политике при Президенте Республики Казахстан.

В соответствии с пунктом 1 статьи 2 Гражданского кодекса Республики Казахстан гражданское законодательство основывается на признании равенства участников регулируемых им отношений, неприкосновенности собственности, свободы договора, недопустимости произвольного вмешательства кого-либо в частные дела, необходимости беспрепятственного осуществления гражданских прав, обеспечения восстановления нарушенных прав, их судебной защиты.

Согласно статье 5 Гражданского процессуального кодекса задачами гражданского судопроизводства являются защита нарушенных или оспариваемых прав, свобод и охраняемых законом интересов граждан, государства и организаций, укрепление законности и правопорядка, предупреждение правонарушений.

Задачами Уголовного кодекса, принятого 16 июля 1997 года, являются: защита прав, свобод и законных интересов человека и гражданина, собственности, прав и законных интересов организаций, общественного порядка и безопасности, окружающей среды, конституционного строя и территориальной целостности Республики Казахстан, охраняемых законом интересов общества и государства от преступных посягательств, охрана мира и безопасности человечества, а также предупреждение преступлений.

Согласно пункту 2 статьи 8 Уголовно-процессуального кодекса установленный законом порядок производства по уголовным делам должен обеспечивать защиту от необоснованного обвинения и осуждения, от незаконного ограничения прав и свобод человека и гражданина, в случае незаконного обвинения или осуждения невиновного - незамедлительную и полную его реабилитацию, а также способствовать укреплению законности и правопорядка, предупреждению преступлений, формированию уважительного отношения к праву.

Целями уголовно-исполнительного законодательства Республики Казахстан являются восстановление социальной справедливости, исправление осужденных, предупреждение совершения новых преступлений как осужденными, так и иными лицами. В соответствии с целями уголовно-исполнительное законодательство имеет своей задачей регулирование порядка и условий отбывания наказаний, определение средств исправления осужденных, охрану их прав, свобод и законных интересов, оказание им помощи в социальной адаптации.

7. Информирование и пропаганда прав человека.

Постановлением Правительства Республики Казахстан от 30 июня 2006 года утвержден Национальный план действий по образованию в области прав человека в Республике Казахстан на 2006-2007 годы (далее - Национальный план).

Республика Казахстан поддерживает цели Всемирной программы в области прав человека, рекомендованной Генеральной Ассамблеей ООН, и отмечает, что образование в области прав человека вносит огромный вклад в дело осуществления прав человека.

Резолюцией 2004/71 Комиссии по правам человека в рамках первого этапа (2005-2007) Всемирной программы основное внимание уделяется системам начального и среднего образования. В соответствии с этим Республика Казахстан взяла на себя обязательства по проведению исследования по вопросам образования в области прав человека в системе средних школ и разработке Национального плана.

Следует отметить, что данная программа не является первой в многолетнем процессе образования в области прав человека. В целях оказания содействия инициативам в области просвещения по вопросам прав человека были приняты конкретные международные рамки действий, такие как Десятилетие образования в области прав человека ООН на 1995-2004 годы, которые способствовали разработке и осуществлению всеобъемлющих, эффективных и устойчивых стратегий в интересах образования в области прав человека на национальном уровне.

В процессе разработки Национального плана, Министерство образования и науки Республики Казахстан (далее - МОН) провело Национальное исследование на предмет образования в области прав человека в средних общеобразовательных школах, с привлечением экспертов и социологических организаций.

В соответствии с этим были разработаны индикаторы для мониторинга знаний по правам человека. Среди них: показатель осведомленности школьников об основных правах человека, количество часов, выделяемых на преподавание прав человека, оснащенность учебниками и пособиями по правам человека и т.д.

Проведенное исследование в совокупности позволило увидеть общую картину по образованию в области прав человека в средней школе.

Количество часов на преподавание прав человека в разных классах составляет от четырех до пяти часов в месяц, в дополнение к этому проводятся факультативы, классные часы, внешкольные мероприятия.

Результаты опроса показали, что учащиеся проявляют высокий интерес (96 %) к более глубокому изучению своих прав в школе. Процент детей, знающих куда обращаться, если их права нарушены, увеличивается от младших классов к старшим (с 43 % до 58 %).

Велика роль родителей и семьи в формировании знаний и практической помощи детям по вопросам прав человека, так как больше половины учеников получают информацию о правах человека от своих родителей, и в случае нарушения их прав они также обратятся к родителям.

Широкое обсуждение результатов исследования, а также выработанные рекомендации и предложения содействуют совершенствованию образования в области прав человека, корректировке преподавания граждановедения и других дисциплин правового спектра с учетом важности преподавания прав человека. С целью обсуждения проекта национального исследования был проведен ряд мероприятий совместно с Уполномоченным по правам человека в Республике Казахстан, неправительственных организаций, поддержке Центра ОБСЕ.

Важно отметить позитивные тенденции в ситуации с образованием в области прав человека в республике. Права человека внедряются и реализуются в рамках всей системы образования и на всех уровнях образования.

Национальный план включает цели, приоритеты, а также мероприятия по его реализации, определенные по результатам проведения национального исследования. В Национальном плане предусмотрено 8 приоритетов, которые сформированы с учетом компонентов образования в области прав человека в средней школе, предложенных Всемирной программой образования в области прав человека.

Достижение целей Национального плана носит краткосрочный характер на 2006-2007 годы, что продиктовано необходимостью реализации первого этапа (2005-2007 годы) Всемирной программы. По итогам реализации Национального плана планируется проведение работ по оценке достижений и разработка плана реализации последующих этапов Всемирной программы.

Основными целями Национального плана являются: совершенствование образования культуры прав человека, достижение общего понимания основных принципов и методов образования в области прав человека, уделение особого внимания образованию в области прав человека на национальном и международном уровнях, расширение взаимодействия и сотрудничества всех заинтересованных сторон в деле развития и совершенствования образования в области прав человека, а также совершенствование действующих учебных программ образования в области прав человека.

Реализация мероприятий Национального плана призвана дать эффект, который выразиться в формировании культуры прав человека у школьника, способного активно и грамотно пользоваться своими правами, повышении уровня правосознания учащихся, снижении детской преступности, а также в проявлении других позитивных в правовом плане проявлениях. Однако следует помнить, что совершенствование системного образования в области прав человека и работа по воспитанию учащихся в духе уважения прав человека связана с большими трудностями, и решение их возможно лишь путем длительной и целенаправленной работы.

В целях реализации поставленных задач необходимо тесное сотрудничество всех заинтересованных участников данного процесса: государственных органов, международных организаций, неправительственного сектора, а так же самих педагогических работников и учащихся.

Таким образом Национальный план представляет собой ряд первоочередных спланированных конкретных действий, направленных на совершенствование образования в области прав человека в рамках среднего образования в Республике Казахстан.

В рамках реализации Национального плана осуществляется ряд мероприятий, способствующих формированию правовой культуры школьников:

с 2006-2007 учебного года в школах республики правовые дисциплины включены в перечень республиканских олимпиад и соревнований научных проектов;

в период с 30 ноября по 20 декабря 2006 года в организациях среднего общего, начального профессионального и среднего профессионального образования проведены республиканская акция студентов юридических вузов и колледжей "Правовые знания - школьникам" и другие специальные мероприятия, посвященные Дню прав человека, Всеобщей Декларации прав человека;

на веб-сайте МОН создана рубрика "Образование по правам человека";

подготовлены и опубликованы специальные материалы по проблемам образования в области прав человека в периодических журналах и газетах: "Внешкольник Казахстана", "Қазақстан тарихы", "История Казахстана: преподавание в вузах и школах", "Учитель Казахстана", "Қазақстан мұғалімі", "Қазақстан мектебі, "Столичное образование" и др.

В соответствии с Государственными общеобязательными стандартами образования в общеобразовательных школах изучается цикл общественно-правовых дисциплин: в начальных классах - "Родная речь", "Познание мира", в старших классах - "История" (51 час в год), "История Казахстана" (51 час), "Основы обществознания" (68 часов), "Основы правоведения" (68 часов). Кроме того, ведутся специальные курсы, разработанные Международным фондом избирательных систем по программе "Введение в граждановедение".

С 2005-2006 учебного года в школах республики реализуется региональный проект "Исследуя гуманитарное право" (далее - ИГП), одной из основных задач которого является распространение знаний о международном гуманитарном праве (МГП). Данная программа направлена на ограничение и предотвращение нарушений гуманитарного права и основных прав человека, способствует формированию мировоззрения учащихся, учит исследовать различные аспекты определенной проблемы и конструктивно обсуждать ее. В ходе изучения курса у учащихся развиваются интерес и понимание современных социальных и политических событий, школьники учатся оценивать текущие события и гуманитарные акции с точки зрения международного права, знакомятся с деятельностью общественных объединений, призванных оказывать поддержку уязвимым слоям населения.

Пилотный проект ИГП реализуется в 30 общеобразовательных школах Алматинской, Южно-Казахстанской, Жамбылской и Кызылординской областей.

Координирование и методическое обеспечение проекта ИГП возложены на Республиканский институт повышения квалификации научно-педагогических кадров системы образования и областные институты повышения квалификации педагогических кадров. В настоящее время учебное пособие ИГП вошло в приказ Министра образования и науки Республики Казахстан от 15 февраля 2007 года "Об утверждении Перечня учебных изданий, разрешенных к использованию в организациях образования в 2007-2008 году".

Реализация мероприятий Национального плана призвана дать эффект, который выразится в формировании культуры прав человека у школьника, способного активно и грамотно пользоваться своими правами, в повышении уровня правосознания учащихся, снижении детской преступности, а также в проявлении других позитивных в правовом плане проявлениях. Однако следует помнить, что совершенствование системного образования в области прав человека и работа по воспитанию учащихся в духе уважения прав человека связана с большими трудностями, и решение их возможно лишь путем длительной и целенаправленной работы.

ЧАСТЬ I

Статья 1

1. Все народы имеют право на самоопределение. В силу этого права они свободно устанавливают свой политический статус и свободно обеспечивают свое экономическое, социальное и культурное развитие.

2. Все народы для достижения своих целей могут свободно распоряжаться своими естественными богатствами и ресурсами без ущерба для каких-либо обязательств, вытекающих из международного экономического сотрудничества, основанного на принципе взаимной выгоды, и из международного права. Ни один народ, ни в коем случае не может быть лишен принадлежащих ему средств существования.

3. Все участвующие в настоящем Пакте государства, в том числе те, которые несут ответственность за управление несамоуправляющимися и подопечными территориями, должны в соответствии с положениями Устава Организации Объединенных Наций поощрять осуществление права на самоопределение и уважать это право.

8. В соответствии со статьей 2 Конституции Республика Казахстан является унитарным государством с президентской формой правления. Суверенитет Республики распространяется на всю ее территорию. Государство обеспечивает целостность, неприкосновенность и неотчуждаемость своей территории.

Согласно статье 3 Конституции Республики Казахстан единственным источником государственной власти является народ. Народ осуществляет власть непосредственно через республиканский референдум и свободные выборы, а также делегирует осуществление своей власти государственным органам. Никто не может присваивать власть в Республике Казахстан. Присвоение власти преследуется по закону. Право выступать от имени народа и государства принадлежит Президенту, а также Парламенту Республики в пределах его конституционных полномочий. Правительство Республики и иные государственные органы выступают от имени государства в пределах делегированных им полномочий. Государственная власть в Республике едина, осуществляется на основе Конституции и законов в соответствии с принципом ее разделения на законодательную, исполнительную и судебную ветви и взаимодействия между собой с использованием системы сдержек и противовесов.

9. Согласно статье 6 Конституции в Республике Казахстан признаются и равным образом защищаются государственная и частная собственность. Собственность обязывает, пользование ею должно одновременно служить общественному благу. Субъекты и объекты собственности, объем и пределы осуществления собственниками своих прав, гарантии их защиты определяются законом. Земля и ее недра, воды, растительный и животный мир, другие природные ресурсы находятся в государственной собственности. Земля может находиться также в частной собственности на основаниях, условиях и в пределах, установленных законом.

10. Согласно статье 8 Конституции Республики Казахстан Республика Казахстан уважает принципы и нормы международного права, проводит политику сотрудничества и добрососедских отношений между государствами, их равенства и невмешательства во внутренние дела друг друга, мирного разрешения международных споров, отказывается от применения первой вооруженной силы.

ЧАСТЬ II

Статья 2

1. Каждое участвующее в настоящем Пакте государство обязуется в индивидуальном порядке и в порядке международной помощи и сотрудничества, в частности в экономической и технической областях, принять в максимальных пределах имеющихся ресурсов меры к тому, чтобы обеспечить постепенно полное осуществление признаваемых в настоящем Пакте прав всеми надлежащими способами, включая, в частности, принятие законодательных мер.

2. Участвующие в настоящем Пакте государства обязуются гарантировать, что права, провозглашенные в настоящем Пакте, будут осуществляться без какой бы то ни было дискриминации, как-то в отношении расы, цвета кожи, пола, языка, религии, политических или иных убеждений, национального или социального происхождения, имущественного положения, рождения или иного обстоятельства.

3. Развивающиеся страны могут с надлежащим учетом прав человека и своего народного хозяйства определять, в какой мере они будут гарантировать признаваемые в настоящем Пакте экономические права лицам, не являющимся их гражданами.

11. В Республике Казахстан действуют следующие законодательные акты в сфере обеспечения экономических, культурных и социальных прав граждан: Гражданский кодекс Республики Казахстан ( общая и особенная части), Трудовой кодекс Республики Казахстан, законы Республики Казахстан " О правовом положении иностранцев ", " О частном предпринимательстве ", " О банках и банковской деятельности в Республике Казахстан", " О недрах и недропользовании ", " О естественных монополиях ", " О регулировании торговой деятельности ", " Об антидемпинговых мерах ", " О культуре ", " О физической культуре и спорте ", " О пенсионном обеспечении в Республике Казахстан", " О социальной защите инвалидов в Республике Казахстан", " О социальной и медико-педагогической коррекционной поддержке детей с ограниченными возможностями", " О государственных социальных пособиях по инвалидности , по случаю потери кормильца и по возрасту в Республике Казахстан", " О государственных пособиях семьям , имеющим детей", " Об обязательном социальном страховании ", " О государственной адресной социальной помощи", " О льготах и социальной защите участников , инвалидов Великой Отечественной войны и лиц, приравненных к ним", " О государственном специальном пособии лицам , работавшим на подземных и открытых горных работах, на работах с особо вредными и особо тяжелыми условиями труда", " О специальном государственном пособии в Республике Казахстан", " О психиатрической помощи и гарантиях прав граждан при ее оказании", " О социальной защите граждан, пострадавших вследствие экологического бедствия в Приаралье", " О социальной защите граждан, пострадавших вследствие ядерных испытаний на Семипалатинском испытательном ядерном полигоне", " О специальных экономических зонах в Республике Казахстан", " О статусе и социальной защите военнослужащих и членов их семей", " Об авторском и смежных правах ", " О жилищных отношениях ", " О миграции населения ".

С целью осуществления наблюдения за соблюдением прав и свобод человека и гражданина, наделенного в пределах своей компетенции полномочиями принимать меры по восстановлению нарушенных прав и свобод человека и гражданина Указом Президента Республики Казахстан от 19 сентября 2002 года в Казахстане учреждена должность Уполномоченного по правам человека. Этот институт является национальным правозащитным учреждением, представляющим возможность дополнительной защиты нарушенных прав.

Учреждение Уполномоченного действует уже в течение пяти лет.

Рассмотрение обращений о нарушениях прав, проверка фактов, указанных в них, и восстановление прав в случае их нарушения являются основными направлениями деятельности омбудсмена. В соответствии с пунктом 17 Положения об Уполномоченном, утвержденного Указом Президента Республики Казахстан от 19 сентября 2002 года N 947, при осуществлении своей деятельности Уполномоченный рассматривает обращения граждан Республики Казахстан, а также иностранных граждан, лиц без гражданства, на действия и решения должностных лиц и организаций, нарушающих их права и свободы, гарантированные Конституцией, законодательными актами и международными договорами Республики Казахстан. То есть субъектами, действия которых Уполномоченный имеет право проверить, являются лица, действующие в официальном качестве, как того требует пункт 3 статьи 2 Международного пакта о гражданских и политических правах. При этом Уполномоченный проверяет сведения о фактах нарушения прав и свобод человека и гражданина как на основании поступивших обращений, так и по своей инициативе, если из официальных источников или средств массовой информации ему стало известно об этих нарушениях.

При проверке фактов, указанных в обращениях, Уполномоченный в установленном законодательством порядке имеет право:

1) запрашивать от должностных лиц и организаций необходимые для рассмотрения жалобы сведения;

2) на безотлагательный прием руководителями и другими должностными лицами государственных органов, иных организаций;

3) по результатам рассмотрения жалоб граждан Республики Казахстан, иностранных граждан и лиц без гражданства, а также при получении иным путем информации о нарушениях их прав и свобод обращаться к палатам Парламента с предложением провести по этим вопросам парламентские слушания;

4) привлекать на договорной основе организации и специалистов к выполнению экспертных и консультационных работ для подготовки заключений по подлежащим выяснению обстоятельствам, связанным с нарушением прав человека и гражданина;

5) принимать меры по защите нарушенных прав и свобод человека и гражданина;

6) по предъявлению служебного удостоверения входить и находиться на территории и в помещениях государственных органов и организаций, в том числе воинских частях и соединениях, а также посещать места лишения свободы, встречаться и беседовать с лицами, содержащимися в них;

7) обращаться к уполномоченным государственным органам или должностным лицам с ходатайством о возбуждении дисциплинарного или административного производства либо уголовного дела в отношении должностного лица, нарушившего права и свободы человека и гражданина;

8) публиковать в средствах массовой информации официальные сообщения по результатам проведенных проверок.

За время деятельности учреждением получено 8758 письменных и устных обращений, при этом всего к омбудсмену обратилось 49133 человека. Число жалоб, указывающих на нарушение экономических, социальных и культурных прав, значительно сократилось. Если в течение 2003 года число обращений о нарушении прав при выплате пенсий, пособий, материальной помощи, компенсации, предоставлении социальных льгот, касающихся прав инвалидов и военнослужащих и иных вопросов социального обеспечения, составляло 12,88 % (вторая по количеству группа обращений), то в течение двух последних кварталов 2007 года число таких жалоб не превышало 7 %. Сократилось и число жалоб, касающихся трудовых прав (с 5,22 % до 2,8 %), охраны здоровья с 1,77 % до 0,9 %. Вместе с тем произошел рост жалоб, касающихся жилищных прав (с 5 % до 12,7 %), что в большей мере связано с урбанизацией и переносом столицы.

Изменение характера обращений, произошедшее за время деятельности учреждения Уполномоченного, можно проследить в следующей диаграмме:

Изменение характера обращений

См. бумажный вариант

Количество положительно решаемых Уполномоченным обращений составляет от 18 до 31 % от принятых в производство обращений (2003 - 18 %, 2004 - 20 %, 2005 - 26 %, 2006 - 31%).

Постоянно осуществляется мониторинг выполнения рекомендаций Уполномоченного по восстановлению нарушенных прав граждан и в этой связи наказанием виновных должностных лиц.

В случаях, имеющих, по мнению Уполномоченного, большое общественное значение, он вправе направить свое обращение непосредственно Президенту, Парламенту или Правительству Республики Казахстан. Всего за время действия учреждения было подготовлено 12 обращений, касательно права собственности на землю, прав лиц, являющихся жертвами массовых политических репрессий, прав пенсионеров, жилищных прав жителей города Байконур, прав лиц, занятых на иностранных предприятиях и предприятиях с иностранным участием, а также по проектам Законов Республики Казахстан "О присоединении и ратификации Республикой Казахстан Конвенции о защите детей и сотрудничестве в отношении иностранного усыновления" и "О внесении изменений в Закон Республики Казахстан "О браке и семье", по вопросу окончательной отмены смертной казни в Республике Казахстан. Кроме того, Уполномоченным были направлены обращения по факту нарушения прав пожилых людей и инвалидов в доме-интернате для престарелых и инвалидов N 2 города Тараз и факту изъятия земельного участка у детского дома N 1. В большинстве случаев вопросы, поднятые Уполномоченным в обращениях, положительно решены.

12. В соответствии со статьей 12 Конституции в Республике Казахстан признаются и гарантируются права и свободы человека в соответствии с Конституцией. Права и свободы человека принадлежат каждому от рождения, признаются абсолютными и неотчуждаемыми, определяют содержание и применение законов и иных нормативных правовых актов. Гражданин республики в силу самого своего гражданства имеет права и несет обязанности. Осуществление прав и свобод человека и гражданина не должно нарушать прав и свобод других лиц, посягать на конституционный строй и общественную нравственность.

В соответствии со статьей 14 Конституции Республики Казахстан все равны перед законом и судом. Никто не может подвергаться какой-либо дискриминации по мотивам происхождения, социального, должностного и имущественного положения, пола, расы, национальности, языка, отношения к религии, убеждений, места жительства или по любым иным обстоятельствам.

13. Согласно пункту 4 статьи 12 Конституции Республики Казахстан иностранцы и лица без гражданства пользуются в Республике правами н свободами, а также несут обязанности, установленные для граждан, если иное не предусмотрено Конституцией, законами и международными договорами. В реализацию данного положения Конституции в Казахстане 19 июня 1995 года принят Закон Республики Казахстан от 19 июня 1995 года "О правовом положении иностранцев", который определяет основные права и обязанности иностранцев, порядок их въезда в Республику Казахстан, пребывание и передвижение по ее территории и выезда из Республики Казахстан. В частности, статья 3 Закона устанавливает, что иностранцы в Республике Казахстан равны перед законом, независимо от их происхождения, социального и имущественного положения, расовой и национальной принадлежности, пола, образования, языка, отношения к религии, рода и характера занятий.

Статья 3

Участвующие в настоящем Пакте государства обязуются обеспечить равное для мужчин и женщин право пользования всеми экономическими, социальными и культурными правами, предусмотренными в настоящем Пакте.

14. В соответствии со статьей 14 Конституции Республики Казахстан "Никто не может подвергаться какой-либо дискриминации по мотивам происхождения, социального, должностного и имущественного положения, пола, расы, национальности, языка, отношения к религии, убеждений, места жительства или по любым иным обстоятельствам".

Данная норма гарантирует женщинам равные с мужчинами возможности в получении образования и профессиональной подготовки, в общественно-политической, культурной и всех других сферах деятельности.

Она также включена в Конституционный закон "О выборах в Республике Казахстан", в Трудовой кодекс, законы "О браке и семье", "Об охране здоровья граждан", " Об образовании", " О государственной службе", Уголовно-процессуальный и Уголовный кодексы, Кодекс об административных правонарушениях и другие нормативные правовые акты, регулирующие сферу общественных отношений.

Постановлением Правительства от 27 ноября 2003 года N 1190 одобрена Концепция гендерной политики в Республике Казахстан. Она определила основные направления гендерной политики в нашей стране - достижение сбалансированного участия мужчин и женщин во властных структурах, обеспечение равных возможностей для экономической независимости женщин, развития своего бизнеса и продвижения по службе, создание условий для равного осуществления прав и обязанностей в семье, свобода от насилия по признаку пола.

В целях реализации гендерного равенства разработана и утверждена Указом Президента от 29 ноября 2005 года N 1677 Стратегия гендерного равенства в Республике Казахстан на 2006-2016 годы. Стратегия является основополагающим документом, направленным на реализацию гендерной политики государства, инструментом ее реализации и осуществления мониторинга со стороны государства и гражданского общества, важным фактором становления демократии. Правительство Республики Казахстан, государственные органы, непосредственно подчиненные и подотчетные Президенту Республики Казахстан, акимы областей, городов Астана и Алматы обязываются руководствоваться в своей деятельности Стратегией и принимать необходимые меры по ее реализации, а также обеспечить согласованность принимаемых государственных, отраслевых (секторальных) и региональных программ (планов) со Стратегией.

В стране функционирует Национальная комиссия по делам семьи и гендерной политике, образованная Указом Президента от 1 февраля 2006 года N 56 как консультативно-совещательный орган при Президенте Республики Казахстан.

Основными задачами указанной Комиссии являются:

1) выработка рекомендаций по определению приоритетов, формированию и реализации комплексной государственной политики в отношении семьи, равенства женщин и мужчин с учетом региональных особенностей в контексте Стратегии развития Казахстана до 2030 года, Стратегии гендерного равенства в Республике Казахстан на 2006-2016 годы и международных договоров по вопросам семьи и гендерного равенства, участником которых является Казахстан;

2) взаимодействие с государственными органами и институтами гражданского общества по вопросам защиты интересов семьи, реализации Декларации тысячелетия Организации Объединенных Наций, Стратегии гендерного равенства в Республике Казахстан на 2006-2016 годы;

3) анализ вопросов состояния гендерного равенства и выработка предложений и рекомендаций государственным органам по основным направлениям гендерной политики в Республике Казахстан;

4) содействие:

достижению гендерного равенства в экономической сфере, дальнейшему развитию предпринимательства среди женщин, повышению конкурентоспособности женщин на рынке труда;

созданию условий для членов семьи по совмещению трудовой деятельности с домашними обязанностями и воспитанием детей;

укреплению института семьи, достижению гендерного равенства в семейных отношениях;

разработке комплекса мер по сохранению и укреплению здоровья, в том числе репродуктивного, мужчин, женщин и детей, повышению качества жизни;

искоренению насилия в семье и на рабочем месте и внедрению международного опыта борьбы с насилием в отношении мужчин, женщин и детей;

гендерному образованию и просвещению населения;

проведению научных исследований, формированию информационной базы в целях анализа реального положения семьи, гендерного равенства в экономической, социальной, политической и культурной жизни общества;

5) рассмотрение предложений государственных органов, международных организаций и общественных объединений по проблемам, входящим в компетенцию Комиссии, подготовка соответствующих рекомендаций Президенту Республики Казахстан;

6) выработка для Главы государства рекомендаций и предложений по обеспечению соблюдения должностными лицами государственных органов требований законодательства Республики Казахстан по вопросам семьи и гендерного равенства;

7) взаимодействие со средствами массовой информации с целью более полного отражения аспектов положения семьи и гендерного равенства в Казахстане;

8) рассмотрение обращений граждан, сообщений средств массовой информации, касающихся вопросов семьи, несоблюдения гендерного равенства;

9) участие в разработке концепций, государственных и отраслевых (секторальных) программ по вопросам семьи и гендерного равенства;

10) участие в подготовке и рассмотрении проектов законодательных и иных нормативных правовых актов, направленных на улучшение положения семьи и гендерного равенства;

11) инициирование и проведение гендерно-правовой экспертизы;

12) сотрудничество с государственными органами и международными организациями, выработка предложений по реализации международных инициатив, участие в конференциях, совещаниях, семинарах по вопросам положения семьи и гендерного равенства.

С целью обеспечения правовых механизмов защиты прав и законных интересов мужчин и женщин в рамках вышеотмеченной Стратегии гендерного равенства разрабатываются законопроекты "О равных правах и равных возможностях мужчин и женщин" и "О бытовом насилии". Кроме того, Республика Казахстан является участником основополагающих международных договоров по правам женщин: Конвенции ООН о ликвидации всех форм дискриминации в отношении женщин, Конвенции ООН " О политических правах женщин " и " О гражданстве замужней женщины ".

Статья 4

Участвующие в настоящем Пакте государства признают, что в отношении пользования теми правами, которые то или иное государство обеспечивает в соответствии с настоящим Пактом, это государство может устанавливать только такие ограничения этих прав, которые определяются законом, и только постольку, поскольку это совместимо с природой указанных прав, и исключительно с целью способствовать общему благосостоянию в демократическом обществе.

15. Согласно статье 39 Конституции Республики Казахстан права и свободы человека и гражданина могут быть ограничены только законами и лишь в той мере, в какой это необходимо в целях защиты конституционного строя, охраны общественного порядка, прав и свобод человека, здоровья и нравственности населения, признаются неконституционными любые действия, способные нарушить межнациональное согласие. Не допускается ни в какой форме ограничение прав и свобод граждан по политическим мотивам. Ни в каких случаях не подлежат ограничению права и свободы, предусмотренные статьями 10, 11, 13- 15, пунктом 1 статьи 16, статьей 17, статьей 19, статьей 22, пунктом 2 статьи 26 Конституции.

Статья 5

1. Ничто в настоящем Пакте не может толковаться как означающее, что какое-либо государство, какая-либо группа или какое-либо лицо имеет право заниматься какой бы то ни было деятельностью или совершать какие бы то ни было действия, направленные на уничтожение любых прав или свобод, признанных в настоящем Пакте, или на ограничение их в большей мере, чем предусматривается в настоящем Пакте.

2. Никакое ограничение или умаление каких бы то ни было основных прав человека, признаваемых или существующих в какой-либо стране в силу закона, конвенций, правил или обычаев, не допускается под тем предлогом, что в настоящем Пакте не признаются такие права или что в нем они признаются в меньшем объеме.

16. Согласно Конституции в Республике Казахстан ни в каких случаях не подлежат ограничению права и свободы по основаниям: приобретения гражданства (ст. 10); в случаях выдачи гражданина иностранному государству, защиты и покровительства гражданам за пределами Республики (ст. 11); в отношении признания правосубъектности, по судебной защите прав и свобод, в отношении получения квалифицированной юридической помощи (ст. 13); равенства каждого перед законом и судом; в отношении дискриминации по мотивам происхождения, социального, должностного и имущественного положения, пола, расы, национальности, языка, отношения к религии, убеждений, места жительства или любым иным обстоятельствам (ст. 14); права на жизнь (ст. 15); права на личную свободу (п. 1 ст. 16); в отношении неприкосновенности достоинства человека (ст. 17); определения и указания им своей национальности, партийной и религиозной принадлежности; пользования родным языком и культурой; в выборе языка общения, воспитания, обучения и творчества (ст. 19); в отношении свободы совести (ст. 22); собственности, в том числе по праву наследования (п. 2 ст. 26).

В соответствии со статьей 4 Закона Республики Казахстан от 5 декабря 1997 года "Об адвокатской деятельности" лицо, обратившееся за помощью, свободно в выборе адвоката, за исключением случаев, когда адвокат назначается ему для оказания юридической помощи бесплатно, а также в качестве защитника по уголовным делам, по которым его участие обязательно, если подзащитный не выбрал или не мог выбрать себе адвоката.

Адвокаты оказывают юридическую помощь бесплатно для доверителей по их просьбе: 1) истцам в судах первой инстанции при ведении дел о взыскании алиментов, о возмещении вреда, причиненного смертью кормильца, увечьем или иным повреждением здоровья, связанным с работой; 2) участникам Великой Отечественной войны и лицам, приравненным к ним, военнослужащим срочной службы, инвалидам I и II групп, пенсионерам по возрасту при даче консультаций, если они не связаны с вопросами предпринимательской деятельности; 3) гражданам при составлении заявлений о назначении пенсий и пособий; 4) гражданам при даче консультаций по вопросам реабилитации.

Уголовный кодекс Республики Казахстан от 16 июля 1997 года устанавливает за пытки, основанные на дискриминации любого характера, уголовную ответственность (ст. 347-1 ). Воспрепятствование законной деятельности адвокатов и иных лиц по защите граждан и оказанию им юридической помощи также преследуется уголовным законом.

ЧАСТЬ III

Статья 6

1. Участвующие в настоящем Пакте государства признают право на труд, которое включает право каждого человека на получение возможности зарабатывать себе на жизнь трудом, который он свободно выбирает или на который он свободно соглашается, и предпримут надлежащие шаги к обеспечению этого права.

2. Меры, которые должны быть приняты участвующими в настоящем Пакте государствами в целях полного осуществления этого права, включают программы профессионально-технического обучения и подготовки, пути и методы достижения неуклонного экономического, социального и культурного развития и полной производительной занятости в условиях, гарантирующих основные политические и экономические свободы человека.

17. В соответствии со статей 24 Конституции Республики Казахстан каждый имеет право на свободу труда, свободный выбор рода деятельности и профессии. Принудительный труд допускается только по приговору суда либо в условиях чрезвычайного или военного положения.

Каждый имеет право на условия труда, отвечающие требованиям безопасности и гигиены, на вознаграждение за труд без какой-либо дискриминации, а также на социальную защиту от безработицы.

Трудовые отношения, возникающие в процессе реализации гражданами конституционного права на свободу труда, регулируются Трудовым кодексом Республики Казахстан (далее - Кодекс). В соответствии со статьей 6 Кодекса каждый имеет право, свободно выбирать труд или свободно соглашаться на труд, без какой бы то ни было дискриминации и принуждения к нему, право распоряжаться своими способностями к труду, выбирать профессию и род деятельности.

Кодексом определено, что нормальная продолжительность рабочего времени не должна превышать 40 часов в неделю. Кроме того, в трудовых, коллективных договорах может предусматриваться меньшая продолжительность рабочего времени с оплатой как за нормальную продолжительность рабочего времени ( ст. 77 ).

Политика в сфере занятости населения выдвинута в ранг ведущих приоритетов социально-экономического развития страны.

Государственная политика в сфере занятости направлена на расширение возможностей для достойного труда и реализацию конституционных прав граждан, в том числе женщин, молодежи и инвалидов, социальную защиту от безработицы, содействие в подборе работы и трудоустройстве.

Численность занятого населения в Казахстане в 1997-1999 годах постоянно снижалась, а начиная с 2000 года стабильно повышается.

В условиях устойчивого развития экономики страны, на рынке труда в 2002-2006 годах наблюдается рост экономической активности населения, увеличение численности занятых в экономике и снижение уровня безработицы.

Уровень экономической активности населения страны повысился с 68,8 % в 1997 году до 69,7 % в 2006 году, численность экономически активного населения увеличилась с 7,4 млн. человек, до 8,0 млн. человек.

Численность занятого населения увеличилась за последние десять лет с 6,5 млн. человек до 7,4 млн. человек.

Реструктуризация экономики, развитие малого и среднего предпринимательства содействуют увеличению доли занятых на частных предприятиях и в сфере частного бизнеса. В 2006 году среди занятых более 5,7 млн. человек, или 77 % имели работу на предприятиях и у физических лиц с частной формой собственности. Более половины занятых (3,8 млн. чел.) - мужчины и 48,6 % (3,6 млн. чел.) - женщины.

Численность занятых женщин за 2002-2006 годы увеличилась с 3,2 млн. человек до 3,6 млн. человек.

При этом преобладает занятость женщин по найму, которая увеличилась с 56,3 % (1813,7 тыс. чел.) в 2002 году до 63,3 % (2275,6 тыс. чел.), а доля самостоятельно занятых женщин снизилась с 43,7 % (1408,8 тыс. чел.) до 36,7 % (1318,9 тыс. чел.).

Аналогичная тенденция наблюдается и в молодежной занятости: доля занятой молодежи по найму - с 46,8 % (431,4 тыс. чел.) до 50,7 % (620,4 тыс. чел.) и доля самостоятельно занятой молодежи с 53,1 % (489,7 тыс. чел.) до 49,3 % (603,7 тыс. чел.).

Уровень занятости населения в этот же период увеличился с 90,7 % до 92,2 %, в т.ч. женщин с 88,8 % до 90,8 %.

На рынке труда наблюдается сокращение численности самостоятельно занятого населения. Среди занятого населения число самостоятельно занятых в 2006 году составило 2,6 млн. человек, или 35,5 %. Это по сравнению с 2002 годом меньше на 51,8 тысяч человек (1,9 %). Из них большая часть является самостоятельными работниками, которые заняты в сельском хозяйстве, в сфере розничной торговли, по оказанию транспортных и других услуг населению.

Одним из факторов, оказывающих влияние на конъюнктуру рынка труда, является безработица. Динамика ее уровня характеризуется ежегодным снижением. Так, уровень безработицы снизился в 1,7 раза - с 13,0 % в 1997 году до 7,8 % в 2006 году. Численность безработного населения в 2006 году составила 625,4 тысяч человек и сократилась за 10 лет на 342,4 тысяч человек (54,7 %).

Значительная дифференциация безработных отмечается в ее половозрастной структуре. Наименее конкурентноспособными на рынке труда по-прежнему являются женщины, численное преимущество которых среди безработных сохраняется. Доля безработных мужчин в 2006 году составила 42 %, женщин - 58 %. Численность безработных женщин составила 362,9 тысяч человек, что на 100,3 тысяч человек (38,2 %) больше числа мужчин.

Уровень женской безработицы по стране снизился с 11,2 % в 2002 году до 9,2 % в 2006 году, в т.ч. уровень молодежной безработицы - с 17,3 % до 12,1 %. Вместе с тем, несмотря на принимаемые меры, уровень женской безработицы, выше уровня безработицы среди мужчин (6,4 %).

Проблема адаптации молодых лиц на рынке труда сохраняется. Несмотря на снижение общего числа безработных доля молодежи (в возрасте 15-24 лет) среди них остается значительной. В 2006 году число безработной молодежи составило 169,0 тысяч человек, или 27 % от общего их числа. Это на 24 тысяч человек (12,4 %) меньше против 2002 года.

Качественный состав безработного населения дифференцируется в зависимости от их уровня образования. Удельный вес лиц, имеющих высшее образование, в 2006 году сложился в 18,6 % в общем числе безработных (116,3 тыс. чел.). При этом среди безработных преобладают лица со средним общим образованием - 37,5 % (234,4 тыс. чел.) и средним профессиональным образованием - 25,3 % (158,2 тыс. чел.). У безработных женщин более высокий образовательный уровень, чем у мужчин.

За последние пять лет наблюдается снижение уровня долгосрочной безработицы. Уровень долгосрочной безработицы у мужчин сложился в 2,9 %, женщин - в 5,1 % (в 2002 г. - соответственно 4,4 % и 7,7 %).

Улучшению ситуации на рынке труда способствовало принятие ряда программ: по борьбе с бедностью и безработицей (2000-2002 гг.); по снижению бедности (2003-2005 гг.), дальнейшего углубления социальных реформ; занятости населения (2005-2007).

В 2002-2006 годах в органы занятости за содействием в трудоустройстве обратились 1445,2 тысяч человек, из них 732,8 тысяч женщин, в т.ч. жителей села - 245,5 тысяч человек.

Трудоустроено 860,1 тысяч человек, в т.ч. женщин 384,9 тысяч человек, из которых 118,1 тысяч человек проживает в сельской местности.

Более высокий удельный вес трудоустройства отмечается в Атырауской, Актюбинской, Карагандинской, Костанайской, Северо-Казахстанской, Восточно-Казахстанской областях и г. Алматы. Самый низкий - в Павлодарской, Мангистауской области и г. Астане.

В общественных работах приняли участие 652,8 тысяч безработных, в т.ч. - 381,6 тысяч женщин.

В соответствии с Посланием Президента страны политика социальной помощи должна сосредоточиться в рамках, определяемых не "нуждами социальных слоев", а "подготовкой работоспособных граждан для входа в пул работающих". Государственная система поддержки граждан должна быть выстроена таким образом, чтобы стимулировать их к переобучению и получению новой профессии.

В рамках Программы занятости населения право в приоритетном порядке пройти профессиональную подготовку, повышение квалификации и переподготовку имеют безработные, входящие в целевые группы. Каждый третий, прошедший обучение и трудоустроенный, - житель сельской местности. В целевую группу также входят и оралманы. В соответствии с пунктом 1.2. статьи 29-3 Закона Республики Казахстан от 13 декабря 1997 года "О миграции населения" оралманам оказывается помощь в трудоустройстве, повышении квалификации и освоении новой профессии.

Завершили обучение за 2002-2006 годы - 127,9 тысяч безработных, в т.ч. - 69,2 тысяч женщин, из них: трудоустроены - 90,9 тысяч человек, в т.ч. женщин - 45,0 тысяч.

Ежегодно в стране создается около 230 тысяч рабочих мест.

В 2005-2006 годах организованы 14,9 тысяч социальных рабочих мест, на которые трудоустроены 15,1 безработных из целевых групп.

В 2005-2006 годах в Молодежной практике приняли участие около 7,0 тысяч выпускников учебных заведений, из них трудоустроены на постоянную работу - 1,9 тысяч человек.

В содействии занятости инвалидов особое значение принадлежит программам профессиональной реабилитации, повышению социального статуса и социальной защищенности инвалидов, развитию навыков и умений трудиться. Законом Республики Казахстан "О социальной защите инвалидов", принятым 13 апреля 2005 года, предусматривается установление специальной квоты рабочих мест для инвалидов.

За 2002-2006 годы в органы занятости обратилось за содействием в трудоустройстве 8,0 тысяч инвалидов, в т.ч. 3,3 тысяч - женщины. Из них проживающие в сельской местности - 2,0 тысяч человек, в т.ч. женщин - 611 человек. Трудоустроены в счет квоты 3,5 тысяч человек, в т.ч. женщин - 1,3 тысяч человек, проживающие в сельской местности - 1,1 тысяч человек, в т.ч. женщин - 291 человек.

В общественных работах приняли участие 3,9 тысяч безработных инвалидов.

За 2002-2006 годы органами занятости трудоустроены 5,2 тысяч безработных из числа лиц предпенсионного возраста, в т.ч. - 2,8 тысяч женщин, из них, проживающие в сельской местности - 1,1 тысяч человек, в т.ч. - 510 женщин.

С учетом поручений Главы государства о приоритетном внимании к профессиональной подготовке и развитию трудовых ресурсов, в Трудовом кодексе предусмотрены статьи по подготовке, переподготовке и повышению квалификации кадров и их трудоустройству, где впервые изложены порядок и формы обучения, права и обязанности работодателя и работника, государственные гарантии при трудоустройстве обученных.

В настоящее время разрабатывается проект Государственной программы развития технического и профессионального образования в Республике Казахстан на 2008-2010 годы.

Также продолжается работа по созданию межрегиональных профессиональных центров по подготовке и переподготовке кадров технического и обслуживающего труда. Один из них - для подготовки специалистов для нефтегазовой отрасли создан в 2005 году в г.Атырау. В данном центре будет осуществляться подготовка и переподготовка кадров из Западно-Казахстанской, Мангистауской, Актюбинской, Кызылординской и Южно-Казахстанской областей, а также из других регионов с избыточной рабочей силой.

До 2009 года будут созданы аналогичные центры по топливно-энергетической отрасли в Павлодарской, по обрабатывающей - в Южно-Казахстанской и по машиностроению - в Восточно-Казахстанской областях.

Вместе с тем, информируем, что 16 января 2007 года Комитетом по ликвидации дискриминации в отношении женщин рассмотрен доклад Казахстана о выполнении Конвенции о ликвидации всех форм дискриминации в отношении женщин, в котором представлена информация по статьям 11 "Занятость" и 13 "Социальные и экономические пособия".

Статья 7

Участвующие в настоящем Пакте государства признают право каждого на справедливые и благоприятные условия труда, включая, в частности:

a) вознаграждение, обеспечивающее, как минимум, всем трудящимся:

i) справедливую зарплату и равное вознаграждение за труд равной ценности без какого бы то ни было различия, причем, в частности, женщинам должны гарантироваться условия труда не хуже тех, которыми пользуются мужчины, с равной платой за равный труд;

ii) удовлетворительное существование для них самих и их семей в соответствии с постановлениями настоящего Пакта;

b) условия работы, отвечающие требованиям безопасности и гигиены;

c) одинаковую для всех возможность продвижения в работе на соответствующие более высокие ступени исключительно на основании трудового стажа и квалификации;

d) отдых, досуг и разумное ограничение рабочего времени и оплачиваемый периодический отпуск, равно как и вознаграждение за праздничные дни.

18. Согласно статье 4 Кодекса принципами трудового законодательства Республики Казахстан являются:

1) недопустимость ограничения прав человека и гражданина в сфере труда;

2) свобода труда;

3) запрещение дискриминации, принудительного труда и наихудших форм детского труда;

4) обеспечение права на условия труда, отвечающие требованиям безопасности и гигиены;

5) приоритет жизни и здоровья работника по отношению к результатам производственной деятельности;

6) обеспечение права на справедливое вознаграждение за труд не ниже минимального размера заработной платы;

7) обеспечение права на отдых;

8) равенство прав и возможностей работников;

9) обеспечение права работников и работодателей на объединение для защиты своих прав и интересов;

10) социальное партнерство;

11) государственное регулирование вопросов безопасности и охраны труда;

12) обеспечение права представителей работников осуществлять общественный контроль за соблюдением трудового законодательства Республики Казахстан.

В соответствии со статьей 7 Кодекса каждый имеет равные возможности в реализации своих прав и свобод в сфере труда. Никто не может подвергаться какой-либо дискриминации при реализации трудовых прав в зависимости от пола, возраста, физических недостатков, расы, национальности, языка, имущественного, социального и должностного положения, места жительства, отношения к религии, политических убеждений, принадлежности к роду или сословию, к общественным объединениям. Действие Кодекса распространяется на граждан Республики Казахстан, иностранцев и лиц без гражданства, осуществляющих трудовую деятельность в Казахстане.

Одним из наиболее важных направлений государственного регулирования оплаты труда является установление минимального размера заработной платы, который гарантируется государством в соответствии с Конституцией Республики Казахстан ( статья 28 ).

Минимальный размер месячной заработной платы - это гарантированный минимум денежных выплат работнику простого неквалифицированного (наименее сложного) труда при выполнении им норм труда (трудовых обязанностей) в нормальных условиях и при нормальной продолжительности рабочего времени, установленных Кодексом в месяц. Минимальный размер месячной заработной платы, устанавливаемый ежегодно Законом Республики Казахстан о республиканском бюджете на соответствующий год, не включает в себя доплаты и надбавки, компенсационных и социальных выплат, премий и других стимулирующих выплат и выплачивается пропорционально отработанному времени (статья 122 Кодекса).

Критериями определения уровня заработной платы являются количество, качество и сложность выполняемой работы.

Размер месячной заработной платы работника устанавливается дифференцированно в зависимости от квалификации работника, количества и качества, сложности выполняемой работы, а также условий труда. Размер месячной заработной платы работника, отработавшего полностью определенную на этот период норму рабочего времени и выполнившего нормы труда (трудовые обязанности), не может быть ниже установленного Законом Республики Казахстан минимального размера месячной заработной платы ( статья 121 Кодекса).

Квалификационные требования к работникам и сложность определенных видов работ устанавливаются работодателем на основе Единого тарифно-квалификационного справочника (ЕТКС) работ и профессий рабочих, тарифно-квалификационных характеристик профессий рабочих, Квалификационного справочника должностей руководителей, специалистов и других служащих, а также типовых квалификационных характеристик должностей руководителей, специалистов и других служащих организаций.

Отнесение выполняемых работ к определенной сложности и присвоение квалификационных разрядов работникам производятся в соответствии с ЕТКС работ и профессий рабочих и Квалификационным справочником должностей руководителей, специалистов и других служащих, тарифно-квалификационными характеристиками профессий рабочих и типовыми квалификационными характеристиками, должностей руководителей, специалистов и других служащих организации.

Разработка, пересмотр, апробация, утверждение и порядок применения указанных справочников, тарифно-квалификационных характеристик профессий рабочих определяются уполномоченным государственным органом по труду. Типовые квалификационные характеристики должностей руководителей, специалистов и других служащих организаций различных видов экономической деятельности разрабатываются и утверждаются уполномоченными государственными органами соответствующих сфер деятельности по согласованию с уполномоченным государственным органом по труду (статья 125 Кодекса).

19. Труд работников оплачивается повременно, сдельно или по иным системам оплаты труда. Оплата может производиться за индивидуальные и (или) коллективные результаты труда. Для усиления материальной заинтересованности работников в повышении эффективности производства и качества работы могут вводиться системы премирования, вознаграждения по итогам работы за год и другие формы материального поощрения.

Так же, согласно трудовому законодательству предусмотрены и другие государственные гарантии в области оплаты труда: оплата за работу в выходные и праздничные дни, оплата за сверхурочное время, оплата за ночное время, ответственность работодателя за своевременную выплату заработной платы ( статьи 128 , 129 Кодекса). В соответствии со статьей 128 Кодекса оплата работы в праздничные и выходные дни производится не ниже чем в двойном размере, исходя из дневной (часовой) ставки работника.

В настоящее время трудовые отношения между работником и работодателем могут быть урегулированы посредством заключения отраслевых соглашений между профессиональными объединениями и работодателями, согласно которым могут быть установлены дополнительные социальные гарантии.

В результате проводимой государственной политики в области оплаты труда создана правовая база, которая позволяет организациям исходя из своей организационно-правовой формы в условиях рыночной экономики решать вопросы оплаты труда в ходе социального диалога посредством принятия коллективных договоров и отраслевых соглашений.

Таким образом, в Республике Казахстан уровень оплаты труда определяется в зависимости от количества, качества и сложности выполняемой работы, с учетом доплат и надбавок за условия труда (в том числе за работу в праздничные дни), поощрительных выплат, без какой-либо дискриминации, в том числе по признакам пола.

Объективно различие в заработной плате между мужчинами и женщинами зависит от занимаемой должности, выполняемой работы (сложности, качества и конечных результатов), требующей определенного уровня квалификации и подготовки от работника, а не по гендерному признаку.

Распределение численности женщин по размерам начисленной заработной платы в целом по республике за 2006 год показывает, что наибольшее количество женщин (383370 человек или 32 % от общей численности женщин) получают заработную плату в пределах от 15001 тенге до 25000 тенге. Большая часть из них работает в сфере образования (148229 человек или 33,4 % от численности женщин, занятых в данной сфере) и здравоохранения (95904 человека - 45,2 % от численности женщин, занятых в данной сфере). Таким образом, различия в оплате труда женщин и мужчин наблюдаются в "не женских" отраслях экономики (строительство, транспорт и связь).

Вместе с этим, Правительством Республики Казахстан проводится работа по повышению уровня оплаты труда работников бюджетной сферы (образования, здравоохранения и социальных услуг), в которых преимущественно заняты женщины.

Кроме того, в Кодексе введено понятие и механизм установления минимального стандарта оплаты труда (МСОТ).

МСОТ является минимальным размером заработной платы работника, занятого на тяжелых (особо тяжелых) работах, работах с вредными (особо вредными), опасными условиями труда, включающий в себя минимальный набор продуктов питания, товаров и услуг, необходимый для восстановления жизненных сил и энергии работника, подвергающегося в процессе работы воздействию вредных и (или) опасных производственных факторов.

При этом МСОТ определяется из расчета минимального размера месячной заработной платы, установленного законом Республики Казахстан о республиканском бюджете на соответствующий год, и повышающих отраслевых коэффициентов, определяемых отраслевым соглашением и утверждаемых Правительством Республики Казахстан.

Таким образом, МСОТ является результатом совместного согласования интересов сторон трудовых отношений. На сегодняшний день предусмотрена возможность отраслевого регулирования этих вопросов через заключение отраслевых соглашений, что в принципе применяется на отраслевом уровне.

20. Условия безопасности и охраны труда на рабочих местах, предусмотренные индивидуальным трудовым, коллективным договорами и актами работодателя, не должны быть ниже уровня, предусмотренного главой 34 Кодекса. Требования по безопасности и охране труда обязательны для исполнения всеми работодателями и работниками при возникновении между ними трудовых отношений.

Основными принципами в области безопасности и охраны труда являются:

приоритет жизни и здоровья работника по отношению к результатам производственной деятельности;

гарантирование государством защиты прав работников на условия труда, соответствующие требованиям безопасности и охраны труда.

Работодатель обязан обеспечивать безопасные условия труда и принимать меры по предотвращению рисков на рабочих местах и в технологических процессах путем проведения профилактических работ и замены производственного оборудования и технологических процессов на более безопасные.

Информация относительно динамики частоты и характера (источника) профессиональных несчастных случаев, в том числе со смертельным исходом за последние 10 лет указана в диаграммах:

См. бумажный вариант

21. Кодексом предусмотрены следующие виды времени отдыха: перерывы в течение рабочего дня (рабочей смены) - перерыв для отдыха и приема пищи; внутрисменные и специальные перерывы; ежедневный (междусменный) отдых; выходные дни (еженедельный непрерывный отдых); праздничные дни; отпуска.

Согласно статьи 101 Кодекса оплачиваемый ежегодный трудовой отпуск работникам предоставляется продолжительностью двадцать четыре дня, если большее количество дней не предусмотрено иными нормативными правовыми актами, трудовым, коллективным договорами, актами работодателя.

Статья 8

1. Участвующие в настоящем Пакте государства обязуются обеспечить:

a) право каждого человека создавать для осуществления и защиты своих экономических и социальных интересов профессиональные союзы и вступать в таковые по своему выбору при единственном условии соблюдения правил соответствующей организации. Пользование указанным правом не подлежит никаким ограничениям кроме тех, которые предусматриваются законом и которые необходимы в демократическом обществе в интересах государственной безопасности или общественного порядка или для ограждения прав и свобод других;

b) право профессиональных союзов образовывать национальные федерации или конфедерации и право этих последних основывать международные профессиональные организации или присоединяться к таковым;

c) право профессиональных союзов функционировать беспрепятственно без каких-либо ограничений кроме тех, которые предусматриваются законом и которые необходимы в демократическом обществе в интересах государственной безопасности или общественного порядка или для ограждения прав и свобод других;

d) право на забастовки при условии его осуществления в соответствии с законами каждой страны.

2. Настоящая статья не препятствует введению законных ограничений пользования этими правами для лиц, входящих в состав вооруженных сил, полиции или администрации государства.

3. Ничто в настоящей статье не дает права государствам, участвующим в Конвенции Международной организация труда 1948 года относительно свободы ассоциаций и защиты права на организацию, принимать законодательные акты в ущерб гарантиям, предусматриваемым в указанной Конвенции, или применять закон таким образом, чтобы наносился ущерб этим гарантиям.

22. В соответствии с законодательством Республики Казахстан предприниматели и трудящиеся имеют право объединяться в целях координации их предпринимательской деятельности, представления и защиты общих имущественных интересов, представления и защиты трудовых прав, улучшения условий труда, а также для достижения социальных, культурных, научных, образовательных, благотворительных, управленческих целей; защиты прав, законных интересов граждан и организаций; разрешения споров и конфликтов; удовлетворения духовных и иных потребностей граждан; охраны здоровья граждан, охраны окружающей среды, развития физической культуры и спорта; оказания юридической помощи, а также в других целях, направленных на обеспечение общественных благ и благ своих членов (участников).

Законом Республики Казахстан от 30 декабря 1999 года ратифицирована Конвенция МОТ 1948 года относительно свободы ассоциаций и защиты права на организацию. Данная конвенция устанавливает право всех трудящихся и предпринимателей создавать по своему выбору организации или вступать в такие организации без предварительного на то разрешения, также определяет серию гарантий свободы деятельности организаций, без какого-либо вмешательства со стороны государственных властей.

Согласно пункту 2 статьи 5 Конституции все общественные объединения равны перед законом.

Равенство общественных объединений перед законом проявляется в равенстве требований государств к уставам общественных объединений, к порядку их регистрации и прекращении их деятельности. Они все равны во взаимоотношениях как между собой, так и с государственными органами при осуществлении своих прав в общественно-политической и хозяйственной деятельности.

Согласно статье 12 Закона Республики Казахстан от 31 мая 1996 года "Об общественных объединениях", каждое общественное объединение имеет свой устав, в котором оговариваются предмет и цели деятельности, членство (участие), условие и порядок приобретения и утраты членства, права и обязанности членов (участников) общественного объединения, организационную структуру общественного объединения, организационную структуру общественного объединения и т.д. В уставе могут предусматриваться и иные положения, относящиеся к деятельности общественного объединения, не противоречащие законодательству Республики Казахстан.

В соответствии с пунктом 2 статьи 5 Конституции Республики Казахстан не допускается незаконное вмешательство государства в дела общественных объединений и общественных объединений в дела государства.

Всем профессиональным союзам, в соответствии с Законом Республики Казахстан от 9 апреля 1993 года "О профессиональных союзах" (далее - Закон), предоставляются равные правовые возможности. Воспрепятствование созданию профессионального союза, а равно противодействие его деятельности преследуются по закону.

Принадлежность к профсоюзам не влечет за собой какого-либо ограничения трудовых, социально-экономических, политических, личных прав и свобод граждан, гарантируемых законодательством. Запрещается обусловливать прием на работу, продвижение по работе, а также увольнение трудящихся по причине принадлежности к определенному профсоюзу, вступлением или выходом из него (статья 7 Закона).

Правоспособность профессионального союза как юридического лица возникает с момента регистрации.

В соответствии со статьей 110 Гражданского Кодекса Республики Казахстан юридические лица могут добровольно объединяться в ассоциации (союзы).

Объединения профсоюзов в Республике Казахстан представлены Федерацией профсоюзов Республики Казахстан, Конфедерацией труда Казахстана, Конфедерацией свободных профсоюзов, имеющие основную цель - обеспечение защиты интересов трудящихся.

Федерация профсоюзов Республики Казахстан в январе 1997 года в соответствии с Гражданским кодексом приобрела статус союза общественных объединений - юридических лиц. В федерацию входят 26 республиканских отраслевых профессиональных союзов, 14 областных профобъединений. Численность членов профсоюзов составляет 2 млн. 45 тысяч человек.

В Конфедерацию свободных профсоюзов Казахстана входят 1 отраслевой профсоюз, 9 областных профобъединений.

Федерация профсоюзов Республики Казахстан, Конфедерация свободных профсоюзов, Конфедерация труда Казахстана представляют собой организованную структуру и имеют достаточные полномочия для защиты прав работников, осуществляют представительство в государственных органах, общественных и иных организациях, в том числе зарубежных, в интересах работников, оказывают практическую и консультативную помощь членам своих объединений.

В соответствии со статей 298 Кодекса работники могут принять решение о проведении забастовки, если посредством примирительных процедур не удалось добиться разрешения коллективного трудового спора, а также в случаях уклонения работодателя от примирительных процедур либо невыполнения соглашения, достигнутого в ходе разрешения коллективного трудового спора.

Решение о проведении забастовки принимается на собрании (конференции) работников (их представителей) при наличии не менее половины от общего числа работников организации и считается принятым, если за него проголосовало не менее двух третей голосов участников собрания (конференции).

Участие в забастовке является добровольным. Никто не может быть принужден к участию или отказу от участия в забастовке. Лица, принуждающие работников к участию или отказу от участия в забастовке, несут ответственность в порядке, установленном законами Республики Казахстан.

Работодатель, объединение работодателей (их представители) должны быть письменно предупреждены уполномоченным органом о начале забастовки и возможной ее продолжительности не позднее чем за пятнадцать календарных дней до ее объявления.

Организация или участие в забастовках не может рассматриваться как нарушение работником трудовой дисциплины и повлечь применение мер дисциплинарного воздействия, предусмотренных Кодексом.

На время забастовки за работником сохраняются место работы (должность), право на выплату пособий по социальному страхованию, трудовой стаж, а также гарантируются другие права, вытекающие из трудовых отношений.

Заработная плата за время забастовки участвующим в ней работникам не сохраняется, кроме случаев, когда забастовка проводится в связи с невыплатой или несвоевременной выплатой заработной платы.

23. Военнослужащие, работники органов национальной безопасности, правоохранительных органов и судьи, согласно пункту 2 статьи 23 Конституции Республики Казахстан, не должны состоять в партиях и профессиональных союзах, выступать в поддержку каких-либо политических партий.

Их особый правовой статус в системе органов государства, специфичность функций и рода деятельности обуславливают необходимость данного конституционного ограничения.

Термин "правоохранительные органы" - подразумевает государственные органы, основной функцией которых является охрана законности и правопорядка, защита прав и свобод человека, борьба с преступностью.

К работникам правоохранительных органов относятся лица, состоящие на службе в органах внутренних дел, уголовно-исполнительной системы, финансовой полиции, государственной противопожарной службе, таможенных органах, органах прокуратуры Республики Казахстан, осуществляющие правоохранительную деятельность в соответствии с законами Республики Казахстан.

Статья 9

Участвующие в настоящем Пакте государства признают право каждого человека на социальное обеспечение, включая социальное страхование.

24. В связи с реформированием пенсионной системы в республике функционируют:

- солидарная пенсионная система - основана за счет средств государственного бюджета пенсионерам, состоявшимся до 1 января 1998 года, а также при достижении общеустановленного пенсионного возраста лицам, выработавшим трудовой стаж не менее шести месяцев по состоянию на 1 января 1998 года;

- смешанная пенсионная система - к данной категории относятся пенсионеры, имеющие требуемый для назначения солидарной пенсии стаж, но одновременно, перечислявшие в период своей трудовой деятельности (начиная с 1998 года) отчисления в накопительные пенсионные фонды;

- накопительная пенсионная система - основана на установлении прямой взаимосвязи между осуществляемыми взносами и пенсионными выплатами, личной ответственности граждан за материальное обеспечение своей старости.

В соответствии с Программой дальнейшего углубления социальных реформ на 2005-2007 годы, утвержденной постановлением Правительства Республики Казахстан от 30 ноября 2004 года N 1241, с 2005 года система пенсионного обеспечения стала многоуровневой:

- первый (базовый) уровень - государственная базовая пенсионная выплата для всех граждан республики, обеспечивающая реализацию их конституционных прав на получение гарантированной государством социальной выплаты;

- второй (обязательный) уровень - пенсии из солидарной системы при наличии трудового стажа до 1 января 1998 года (государственный бюджет) и накопительных пенсионных фондов за счет обязательных пенсионных взносов;

- третий (дополнительный) уровень - пенсии за счет добровольных и добровольных профессиональных пенсионных взносов.

Одна из главных задач в солидарной пенсионной системе - эффективное повышение пенсий.

Повышение размеров пенсионных выплат из солидарной пенсионной системы производится в соответствии с нормами пенсионного законодательства ежегодно в порядке, определяемом Правительством Республики Казахстан.

В последние годы повышение пенсионных выплат осуществлялось с опережением уровня инфляции.

Так, в 2005 году размеры пенсионных выплат проиндексированы на 7,7 %, в 2006 году на 8 %, в 2007 году на 8 %.

Для обеспечения своевременной реализации прав граждан на пенсионное и социальное обеспечение с 1 января 2007 года выплата пенсий и пособий осуществляется по принципу "месяц в месяц" ( Закон Республики Казахстан от 4 июля 2006 года "О внесении изменений и дополнений в некоторые законодательные акты Республики Казахстан по вопросам социального обеспечения").

По оперативным данным численность получателей солидарной пенсии по состоянию на 1 апреля 2007 года составляет более 1 632,4 тысяч человек. Средний размер пенсионной выплаты по состоянию на 1 апреля 2007 года составляет 10852 тенге с учетом базовой пенсионной выплатой 13852 тенге.

Введение трехуровневой структуры социального обеспечения коснулось не только системы пенсионного обеспечения, но и системы социальной защиты населения при наступлении социальных рисков.

На сегодняшний день в республике действует система социальной защиты, состоящая из:

базовых социальных выплат, гарантированных государством;

обязательного социального страхования;

добровольных накоплений граждан, которые в будущем будут превращены в социальные платежи.

В случае утраты трудоспособности или потери кормильца базовой социальной выплатой являются государственные социальные пособия по инвалидности и потере кормильца, которые предоставляются соответствующим категориям граждан независимо от трудового стажа и заработка.

В соответствии с Программой дальнейшего углубления социальных реформ начато совершенствование системы минимальных государственных социальных стандартов: роль базового социального норматива закреплена за прожиточным минимумом. Так с 1 января 2006 года размеры государственных социальных пособий исчисляются в зависимости от величины прожиточного минимума.

Прожиточный минимум ежегодно определяется законом о республиканском бюджете на соответствующий год. Законом Республики Казахстан "О республиканском бюджете на 2007 год" прожиточный минимум определен в размере 8861 тенге.

С 1 января 2005 года в соответствии с Законом Республики Казахстан "Об обязательном социальном страховании" в республике введена система обязательного социального страхования, основной целью которого является создание дополнительной формы социальной защиты населения путем возмещения части дохода, утраченного в результате возникновения социальных рисков: утраты трудоспособности, потери кормильца и потери работы.

В соответствии с Посланием Главы государства народу Казахстана от 28 февраля 2007 года "Новый Казахстан в новом мире" с 1 января 2008 года, в дополнение к действующему обязательному социальному страхованию, будет введено обязательное социальное страхование беременности, родов и материнства. При этом для принятия мер по увеличению пенсионных накоплений работающей женщины в период ее нахождения в отпуске по беременности, родам и по уходу за ребенком по достижению им возраста одного года из социальных выплат по вновь вводимым социальным рискам будут удерживаться обязательные пенсионные взносы в накопительные пенсионные фонды.

В реализацию Послания Президента Республики Казахстан, озвученного 28 февраля 2007 года, в настоящее время направлен в Парламент проект Закона Республики Казахстан "О внесении изменений и дополнений в некоторые законодательные акты Республики Казахстан по вопросам социального обеспечения и труда".

Данным проектом Закона предусматривается с 1 января 2008 года:

1) увеличение ограничения на доход, учитываемый для исчисления пенсионных выплат, с 15-ти до 25-кратного месячного расчетного показателя (далее - МРП);

2) повышения размера государственной базовой пенсионной выплаты до уровня 40 % от прожиточного минимума;

3) осуществления индексации размеров пенсионных выплат с опережением прогнозируемого роста индекса потребительских цен на два процента;

4) введение государственное специальное пособие по Списку N 2 в размере 8 МРП для лиц, работавших во вредных и тяжелых производствах;

5) введение обязательного социального страхования социальных рисков на случаи беременности и родов, ухода за ребенком по достижению им возраста одного года для работающих женщин.

Согласно пункту 1 статьи 29-2 Закона Республики Казахстан "О миграции населения", уполномоченный орган по вопросам социальной защиты населения обеспечивает оралманам:

выплату пенсий в соответствии с законодательством Республики Казахстан или международными договорами, ратифицированными Республикой Казахстан;

выплату пособий по инвалидности, по случаю потери кормильца и по возрасту в соответствии с законодательством Республики Казахстан;

выплату специальных государственных пособий согласно Закону Республики Казахстан от 5 апреля 1999 года "О специальном государственном пособии в Республике Казахстан".

Наряду с этим, в соответствии с пунктом 1 статьи 29-3 вышеуказанного Закона, местные исполнительные органы обеспечивают оралманам получение гарантированного объема бесплатной медицинской помощи в соответствии с законодательством Республики Казахстан, оказание государственной адресной социальной помощи в соответствии с Законом Республики Казахстан от 17 июля 2001 года "О государственной адресной социальной помощи".

Проблемы в социальной сфере объясняются тем, что, если ранее государство значительную часть расходов на социальную сферу брало на себя (образование, здравоохранение, социальное обеспечение и т.д.) и, как правило, этими льготами охватывалось все население без учета материального благосостояния граждан, то с переходом к рыночным отношениям, когда оказание социальных услуг стало платным, обострилась и проблема защиты прав в социальной сфере, так как доступ к многим услугам стал невозможен для малоимущих слоев населения. Как следует из обращений, поступающих в адрес Уполномоченного по правам человека, серьезной проблемой, препятствующей решению жалоб инвалидов, является отсутствие на практике эффективных механизмов по обеспечению защиты их прав, бездействие и пассивная позиция государственных органов. Кроме того, продолжают поступать обращения, свидетельствующие о нарушениях прав детей с ограниченными возможностями.

В целях осуществления мониторинга соблюдения прав людей с ограниченными возможностями за период функционирования института Уполномоченный по правам человека посещает все регионы Казахстана.

Основной проблемой функционирования домов-интернатов являются небольшие объемы финансирования, что, в свою очередь негативно отражается на обеспечении учреждений мебелью, специальными приспособлениями, постельными принадлежностями и гигиеническими средствами.

В ходе посещения Уполномоченным по правам человека домов-интернатов проводится анонимное анкетирование, в ходе которого 95 % опекаемых домов-интернатов сообщили, что знают о существовании у них прав и свобод, 5 % - затруднились ответить. О наличии своих прав 70 % подопечных знают от сотрудников учреждения, 25 % - из средств массовой информации, остальные - из других различных источников.

Предпринятые Правительством Республики Казахстан за последние годы значительные меры позволили повысить жизненный уровень получателей пенсионных и социальных выплат. В 2006 году снизилось количество обращений к Уполномоченному по вопросам пенсий, пособий, материальной помощи, компенсаций, социальных льгот, прав инвалидов и военнослужащих, а также по иным вопросам социального обеспечения (6,45 % от общего количества обращений).

В 2007 году расходы на социальное обеспечение и социальную помощь составляют 4,0 % к ВВП (ВВП составляет 12464,1 млрд. тенге, расходы на социальное обеспечение и социальную помощь составляют 503,4 млрд. тенге).

В сравнении с ситуацией 10 лет назад (согласно данным Агентства Республики Казахстан по статистике "Уровень жизни населения в Казахстане" стр. 20 в 1997 году - расходы на социальное обеспечение составляли 1,6 % от ВВП) произошел рост расходов на социальное обеспечение. Это говорит о предпринятых значительных мерах по повышению жизненного уровня пенсионеров и получателей социальных выплат.

В 2007-2009 годах будет продолжена работа по совершенствованию действующего законодательства по вопросам пенсионного и социального обеспечения.

Статья 10

Участвующие в настоящем Пакте государства признают, что:

1. Семье, являющейся естественной и основной ячейкой общества, должны предоставляться по возможности самая широкая охрана и помощь, в особенности при ее образовании и пока на ее ответственности лежит забота о несамостоятельных детях и их воспитании. Брак должен заключаться по свободному согласию вступающих в брак.

2. Особая охрана должна предоставляться матерям в течение разумного периода до и после родов. В течение этого периода работающим матерям должен предоставляться оплачиваемый отпуск или отпуск с достаточными пособиями по социальному обеспечению.

3. Особые меры охраны и помощи должны приниматься в отношении всех детей и подростков без какой бы то ни было дискриминации по признаку семейного происхождения или по иному признаку. Дети и подростки должны быть защищены от экономической и социальной эксплуатации. Применение их труда в области, вредной для их нравственности и здоровья или опасной для жизни или могущей повредить их нормальному развитию, должно быть наказуемо по закону. Кроме того, государства должны установить возрастные пределы, ниже которых пользование платным детским трудом запрещается и карается законом.

25. Согласно статье 27 Конституции Республики Казахстан брак и семья, материнство, отцовство и детство находятся под защитой государства. Забота о детях и их воспитание являются естественным правом и обязанностью родителей. Совершеннолетние трудоспособные дети обязаны заботиться о нетрудоспособных родителях.

В Законе Республики Казахстан от 17 декабря 1998 года "О браке и семье" получают развитие данные конституционные положения. Статья 2 указанного Закона определяет принципы брачно-семейных отношений: добровольность брачного союза мужчины и женщины; равенстве прав супругов в семье; приоритет семейного воспитания детей, заботы об их развитии и благосостоянии; приоритетная защита прав и интересов несовершеннолетних и нетрудоспособных членов семьи.

Признается брак, заключенный только в государственных органах записи актов гражданского состояния. Запрещаются любые формы ограничения прав граждан при вступлении в брак и в семейных отношениях по признакам социальной, расовой, национальной, языковой или религиозной принадлежности. Права граждан в брачно-семейных отношениях могут быть ограничены только на основании закона и только в той мере, в какой это необходимо в целях защиты здоровья, нравственности, прав и законных интересов членов семьи и иных граждан.

Условиями заключения брака являются взаимное добровольное согласие мужчины и женщины, вступающих в брак, и достижение ими брачного возраста.

В соответствии со статьей 188 Кодекса, помимо перерыва для отдыха и приема пищи, внутрисменных и специальных перерывов, женщинам, имеющим детей в возрасте до полутора лет, отцам (усыновителям, удочерителям), воспитывающим детей в возрасте до полутора лет без матери, предоставляются дополнительные перерывы для кормления ребенка (детей) не реже чем через каждые три часа работы следующей продолжительности:

1) имеющим одного ребенка, - каждый перерыв не менее тридцати минут;

2) имеющим двух или более детей, - каждый перерыв не менее одного часа.

Перерывы для кормления ребенка (детей) включаются в рабочее время. За время перерывов женщинам (отцам, усыновителям, удочерителям) сохраняется средняя заработная плата.

В соответствии со статьей 193 Кодекса женщинам предоставляются отпуска по беременности и родам продолжительностью семьдесят календарных дней до родов и пятьдесят шесть (в случае осложненных родов или рождения двух или более детей - семьдесят) календарных дней после родов. Исчисление отпусков производится суммарно и отпуск предоставляется женщине полностью, независимо от числа дней фактически использованных до родов, с выплатой за эти периоды пособия по беременности и родам за счет средств работодателя, независимо от продолжительности работы в организации. Размер пособия по беременности и родам выплачивается из расчета средней заработной платы.

Женщине (мужчине), усыновившей или удочерившей новорожденных детей непосредственно из родильного дома, предоставляется (одному из родителей) отпуск за период со дня усыновления или удочерения и до истечения пятидесяти шести дней со дня рождения ребенка, с выплатой им в этот период пособия за счет средств работодателя независимо от продолжительности работы в организации.

Кроме отпусков по беременности и родам женщине по ее заявлению предоставляется дополнительный отпуск без сохранения заработной платы по уходу за ребенком до достижения им возраста трех лет. За время дополнительного отпуска сохраняется место работы (должность).

По заявлению женщин (мужчин), усыновивших или удочеривших новорожденных детей непосредственно из родильного дома, предоставляется дополнительный отпуск без сохранения заработной платы по уходу за ребенком до достижения им возраста трех лет, с сохранением за этот период места работы (должности). Этот отпуск может быть использован полностью или по частям в любое время до достижения ребенком возраста трех лет.

Кроме того, современная система социальной поддержки материнства и детства в Казахстане включает в себя:

выплату единовременного государственного пособия в связи с рождением ребенка ( в размере 15-кратного МРП, что составляет в текущем 2007 году 16380 тенге, или 136,5 $ );

выплату ежемесячного пособия по уходу за ребенком до достижения им возраста одного года для всех семей, независимо от уровня доходов и статуса занятости ( размер ежемесячного пособия дифференцирован в зависимости от числа детей в семье от 3,0 МРП (3276 тенге, 27,3 $) до 4,5 МРП (4914 тенге, 41,0 $ );

предоставление пособия на детей до 18 лет из малообеспеченных семей в размере 1 МРП в месяц (1092 тенге, 9,1 $) ;

выплату ежемесячного специального государственного пособия для многодетных матерей ( 4259 тенге, 35,5 $ );

предоставление адресной социальной помощи.

Согласно Посланию Президента Республики Казахстан от 28 февраля 2007 года с 1 января 2008 года будут увеличены размеры пособий:

в связи с рождением ребенка до 30 МРП (35 040 тенге, 292 $);

по уходу за ребенком - на 2 МРП, следовательно, размер пособия будет варьироваться от 5 МРП (5 840 тенге, 48,7 $) до 6,5 МРП (7 592 тенге, 63,3 $).

В связи с введением с 1 января 2008 года обязательного социального страхования беременности, родов и материнства, лицам, являющимся участниками обязательного социального страхования, будет осуществляться выплата пособий по уходу за ребенком в размере 40 % от среднемесячной заработной платы.

Согласно статье 30 Кодекса заключение индивидуального трудового договора допускается с лицами, достигшими 16-летнего возраста. С письменного согласия одного из родителей, опекуна, попечителя или усыновителя трудовой договор может быть заключен с:

1) гражданами, достигшими 15 лет, в случаях получения ими среднего образования в общеобразовательном учебном заведении;

2) учащимися, достигшими четырнадцатилетнего возраста, для выполнения в свободное от учебы время работы, не причиняющей вреда здоровью и не нарушающей процесс обучения;

3) учащимися, достигшими четырнадцатилетнего возраста, в организациях кинематографии, театрах, театральных и концертных организациях, цирках для участия в создании и (или) исполнении произведений без ущерба здоровью и нравственному развитию с соблюдением условий, определенных подпунктом 2).

В таких случаях, наряду с несовершеннолетним, трудовой договор должен подписываться одним из его родителей, опекуном, попечителем или усыновителем.

Согласно статьей 179 Кодекса запрещается применение труда работников моложе 18 лет на тяжелых работах, работах с вредными (особо вредными) и (или) опасными условиями труда, а также на работах, выполнение которых может причинить вред их здоровью и нравственному развитию (игорный бизнес, работа в ночных развлекательных заведениях, производство, перевозка и торговля алкогольной продукцией, табачными изделиями, наркотическими средствами, психотропными веществами и прекурсорами).

Кодексом предусмотрено, что с работниками, не достигшими восемнадцатилетнего возраста, трудовые договоры заключаются только после обязательного предварительного медицинского осмотра. В дальнейшем такие работники до достижения восемнадцатилетнего возраста ежегодно подлежат обязательному медицинскому осмотру.

Для них, устанавливается сокращенная продолжительность рабочего времени:

1) для работников в возрасте от четырнадцати до шестнадцати лет - не более 24 часов в неделю;

2) от шестнадцати до восемнадцати лет - не более 36 часов в неделю;

3) для учащихся организаций образования, совмещающих в течение учебного года учебу с работой, в возрасте от четырнадцати до шестнадцати лет - 2,5 часа в день, в возрасте от шестнадцати до восемнадцати лет - 3,5 часа в день.

Законом Республики Казахстан от 26 декабря 2002 года ратифицирована Конвенция Международной Организации Труда (далее МОТ) о запрещении и немедленных мерах по искоренению наихудших форм детского труда.

В целях реализации обязательств, принятых Республикой Казахстан в связи с ратификацией данной Конвенции, Правительством Республики Казахстан с привлечением представителей работодателей и профсоюзов, а также неправительственных организаций определены мероприятия по искоренению наихудших форм детского труда в Казахстане.

В 2005 году начата реализация трехлетней Программы МОТ по искоренению детского труда (ИПЕК). 26 декабря 2005 года утвержден Совместный план работы в рамках регионального проекта МОТ по искоренению наихудших форм детского труда и реализации международной Конвенции МОТ N 182 в Республике Казахстан.

Приказом Министра труда и социальной защиты населения Республики Казахстан от 31 марта 2006 года N 73-п образован Национальный Координационный совет по борьбе с наихудшими формами детского труда.

В настоящее время в рамках проекта проводится работа по повышению информированности населения о наихудших формах детского труда, исследование для получения достоверных данных о его масштабах и особенностях в Казахстане и распространение этой информации среди всех заинтересованных лиц и организаций.

Статья 11

1. Участвующие в настоящем Пакте государства признают право каждого на достаточный жизненный уровень для него и его семьи, включающий достаточное питание, одежду и жилище, и на непрерывное улучшение условий жизни. Государства-участники примут надлежащие меры к обеспечению осуществления этого права, признавая важное значение в этом отношении международного сотрудничества, основанного на свободном согласии.

2. Участвующие в настоящем Пакте государства, признавая основное право каждого человека на свободу от голода, должны принимать необходимые меры индивидуально и в порядке международного сотрудничества, включающие проведение конкретных программ, для того чтобы:

a) улучшить методы производства, хранения и распределения продуктов питания путем широкого использования технических и научных знаний, распространения знаний о принципах питания и усовершенствования или реформы аграрных систем таким образом, чтобы достигнуть наиболее эффективного освоения и использования природных ресурсов; и

b) обеспечить справедливое распределение мировых запасов продовольствия в соответствии с потребностями и с учетом проблем стран как импортирующих, так и экспортирующих пищевые продукты.

26. Данная статья предполагает использование понятия "достаточный жизненный уровень".

Жизненный уровень - сложная комплексная социально-экономическая категория, выражающая уровень развития физических, духовных и социальных потребностей, степень их удовлетворения, а также условия в обществе для развития и удовлетворения этих потребностей.

Таким образом, жизненный уровень предполагает участие со стороны государства путем обеспечения доступа к качественным образовательным услугам, социального и пенсионного обеспечения, доступа к медицинским услугам, а также создания условий для развития культуры и информационного пространства в обществе.

За последние четыре года расходы на образование увеличились более в 3 раза, если в 2004 году расходы республиканского бюджета на образование составляли 39,4 млрд. тенге, то в 2006 году было выделено 101,9 млрд. тенге, в 2007 году предусмотрены в сумме 127,4 млрд. тенге.

В целях создания единой системы финансирования обучения студентов из бюджета с 1 сентября 2005 года объем предоставляемых грантов увеличен на 50 % за счет образовательных кредитов.

В целях поддержки успешно обучающейся молодежи с 1 июля 2005 года увеличены размеры стипендий студентам ВУЗов, а также учащимся организаций среднего профессионального образования более чем в два раза.

В рамках Государственной программы Республики Казахстан на 2005-2010 годы на обновление материально-технической базы и проведение капитального ремонта государственных организаций образования, а также осуществление поэтапного приобретения лингафонных и мультимедийных кабинетов для государственных учреждений среднего общего образования из государственного бюджета в 2007 году будет выделено 17,5 млрд. тенге, на строительство объектов образования в городах и областных центрах - 29,1 млрд. тенге.

Будучи социально ориентированным, государство и дальше намерено уделять серьезное внимание развитию отрасли здравоохранения.

В последние годы значительно увеличено ее финансирование (в 3 раза за последние пять лет), а также созданы перспективы ее дальнейшего развития.

Сохраняющийся экономический рост в стране позволяет Правительству Республики Казахстан продолжить социальную направленность политики путем увеличения расходов на развитие социальной защиты населения.

Действующая в настоящее время система социального обеспечения в Казахстане характеризуется преобладанием государственного участия. За счет государственного бюджета осуществляется социальное обеспечение пенсионеров, инвалидов, лиц, потерявших кормильца, и иных категорий населения. Если расходы на социальное обеспечение и социальную помощь в 2000 году составляли 171,1 млрд. тенге, то в 2007 году предполагается направить 503,4 млрд. тенге.

Это позволило значительно увеличить доходы населения, о чем свидетельствует рост социальных индикаторов: размеры пенсий, минимальный размер заработной платы, прожиточного минимума.

В соответствии со статьей 28 Конституции гражданам гарантируется минимальный размер заработной платы и пенсии, социальное обеспечение по возрасту, в случае болезни, инвалидности, потери кормильца и по иным законным основаниям.

Одной из основных задач социальной защиты населения является обеспечение конституционных прав и минимальных гарантий человеку.

С 2006 года прожиточный минимум законодательно определен базовым социальным индикатором для установления размеров минимальной месячной заработной платы, базовых социальных выплат - пособия по инвалидности, по случаю потери кормильца и по возрасту.

Кроме того, прожиточный минимум применяется для оценки уровня жизни и определения направлений социальной политики, осуществления мер по социальной поддержке населения. Так, в качестве критерия при оказании адресной социальной помощи используется черта бедности (в размере 40 % от прожиточного минимума), при выплате пособий на детей до 18 лет применяется стоимость продовольственной корзины (60 % от прожиточного минимума).

В целях совершенствования методики исчисления прожиточного минимума и приближение его к международным стандартам Правительство Республики Казахстан в лице, соответствующих государственных органов активно и тесно сотрудничает с такими международными организациями как ЮНИСЕФ и ПРООН.

За последние годы при содействии и активном участии представительств вышеуказанных организаций МТСЗН организованы и проведены такие совместные проекты как "Комплексный подход к социальной сфере в Казахстане" (2003), "Снижение бедности в Казахстане" (2004), семинары "Бедность и социальные стандарты в Республике Казахстан: подходы к совершенствованию методики определения прожиточного минимума" и презентация "Программы дальнейшего углубления социальных реформ в Республике Казахстан на 2005-2007 годы" (2004), семинары "Актуальные проблемы совершенствования системы социального обеспечения в Республике Казахстан", "Дальнейшее углубление социальных реформ: совершенствование системы минимальных социальных стандартов, система поддержки материнства и детства" (2005).

На основе результатов проведенной работы по совершенствованию прожиточного минимума с 1 января 2006 года:

действует утвержденная совместным Приказом и.о. Министра труда и социальной защиты населения, Председателя Агентства Республики Казахстан по статистике новая методика исчисления прожиточного минимума, в соответствии с которой продовольственная и непродовольственная части прожиточного минимума установлены в соотношении 60 на 40 %;

продовольственная корзина содержит 43 наименования продуктов, обеспечивающих подушевое потребление калорий на уровне 2175 ккал в день, что соответствует требованиям Всемирной организации здравоохранения (ВОЗ).

Совершенствование методики определения прожиточного минимума привело к увеличению его размера на треть.

В настоящее время работа по совершенствованию прожиточного минимума продолжается в рамках научных исследований совместно с ПРООН.

13 апреля 2005 года принят Закон Республики Казахстан "О социальной защите инвалидов в Республике Казахстан" (далее - Закон), который определяет правовые, экономические и организационные условия обеспечения социальной защиты инвалидов, создания им равных возможностей для жизнедеятельности и интеграции в общество.

Согласно Закону социальная защита инвалидов обеспечивается путем предоставления социальной помощи, медицинской, социальной и профессиональной реабилитации, образования и иных мер, направленных на создание им равных с другими гражданами возможностей участия в жизни общества.

Стимулирование развития жилищного строительства в Республике Казахстан является одним из ключевых направлений деятельности Правительства и признано одной из наиболее важных задач общенационального характера.

Статья 25 Конституции устанавливает неприкосновенность жилища. Не допускается лишение жилища, иначе как по решению суда. Проникновение в жилище, производство его осмотра и обыска допускаются лишь в случаях и в порядке, установленных законом.

В Республике Казахстан создаются условия для обеспечения граждан жильем. Указанным в законе категориям граждан, нуждающимся в жилье, оно предоставляется за доступную плату из государственных жилищных фондов в соответствии с установленными законом нормами.

Указом Президента Республики Казахстан от 11 июня 2004 года N 1388 утверждена Государственная программа развития жилищного строительства в Республике Казахстан на 2005-2007 годы (далее - Госпрограмма).

Основной целью Госпрограммы является комплексное решение проблем развития жилищного строительства, обеспечивающее доступность жилья широким слоям населения, создание полноценного сбалансированного рынка жилья, как со стороны предложения, так и со стороны спроса, создание условий для перехода на приобретение и строительство жилья населением через развитие прогрессивных форм кредитования. Задача государства заключается в разработке правовой базы и нормативных актов для развития рыночных механизмов, обеспечивающих доступность жилья населению через удешевление его стоимости, увеличение сроков ипотечных кредитов, снижение первоначальных взносов и ставки кредитования. Глава государства в ежегодном Послании народу Казахстана от 1 марта 2006 года в числе основных приоритетов продвижения Казахстана в число наиболее конкурентоспособных и динамично развивающихся государств мира отметил вопросы жилищного строительства и развития рынка недвижимости.

По информации Агентства Республики Казахстан по статистике за январь-май 2007 года по всем источникам финансирования на жилищное строительство направлено 162,4 млрд. тенге инвестиций, или 162 % к соответствующему периоду 2006 года. Введено в эксплуатацию 3,0 млн. кв. метров общей площади жилых домов, что в 1,56 раза больше достигнутого показателя того же периода прошлого года.

Частными инвесторами и населением введено 2,8 млн. кв. метров общей площади жилых домов или 163 % к уровню пяти месяцев прошлого года. Из них населением построено 2,2 млн. кв. метров, что составляет 75 % от общего объема введенного в эксплуатацию жилья.

С начала реализации Госпрограммы за счет целевых трансфертов, направленных из республиканского бюджета в объеме 18,9 млрд. тенге, построено 434,0 тысяч квадратных метров коммунального жилья (5 284 квартиры), в том числе за отчетный период текущего года введено 39,6 тысяч квадратных метров (532 квартиры). Досрочно выполнено задание по вводу коммунального жилья в девяти регионах республики.

Ведется строительство жилья за счет кредитных средств, выделенных в объеме 98,46 млрд. тенге, в том числе в 2007 году направляется 22,0 млрд. тенге. За 2005-2006 годы введено 1618,7 тысяч квадратных метров кредитного жилья (17 878 квартир), что составило 117 % к предусмотренному вводу. За январь-май текущего года построено 57,9 тысяч квадратных метров кредитного жилья (724 квартиры).

С начала реализации Госпрограммы подано 84 тысячи заявлений на приобретение кредитного жилья. Подтверждение о платежеспособности представили более 45 тысяч покупателей, что в 2,5 раза больше количества сданных квартир. Почти во всех регионах республики наблюдается большой подтвержденный спрос на такое жилье.

От реализации кредитных квартир в бюджеты местных исполнительных органов поступило 47,2 млрд. тенге. Из них до 1 июля 2006 года возвращено в республиканский бюджет 12,48 млрд. тенге в соответствии с заключенными в 2004 году кредитными договорами.

В целях реализации Послания Главы государства народу Казахстана от 1 марта 2006 года касательно создания стимулов для широкомасштабного развития индивидуального жилищного строительства (далее - ИЖС) в республике проводится работа, направленная на совершенствование процедур предоставления земельных участков и обеспечения за счет целевых трансфертов из республиканского бюджета инженерно-коммуникационной инфраструктурой районов жилищной застройки.

Для снижения стоимости строительства одного квадратного метра жилья в 2006 году из республиканского бюджета направлено на развитие и обустройство инженерно-коммуникационной инфраструктуры при строительстве жилых домов 20 млрд. тенге, в текущем году направляется 30 млрд. тенге.

По информации Агентства Республики Казахстан по управлению земельными ресурсами на приобретение земельных участков для ИЖС подано 584,3 тысяч заявлений, выделено 174,8 тысяч участков (30 %). Принято постановление Правительства от 1 августа 2006 года N 726 "Об утверждении Правил предоставления прав на земельные участки под индивидуальное жилищное строительство", предусматривающее упрощенный порядок предоставления земельных участков.

Следует отметить, что первоначально по Госпрограмме за три года предусматривалось ввести в эксплуатацию 12 млн. кв. метров общей площади жилья. Фактические результаты на сегодня составили 14,2 млн. кв. метров, т.е. задание трехлетней программы практически выполнено за два года.

В республике проводится работа по совершенствованию систем ипотечного кредитования жилищного строительства и жилищных строительных сбережений.

В Специальную программу АО "Казахстанская ипотечная компания" внесены изменения, предусматривающие снижение комиссионных сборов по ипотечному кредитованию доступного жилья в рамках Госпрограммы и проведение бесплатного предварительного анализа платежеспособности граждан и консультаций, а также пересмотрены условия страхования для заемщиков и ряд нормативов, на основе которых определяется минимальный уровень порогового семейного дохода заемщика для получения кредита. Принятые меры значительно снизили расходы граждан по оформлению ипотечных кредитов, таким образом, расширив доступ населения к ипотечному кредитованию на приобретение строящегося в рамках Госпрограммы жилья.

По информации АО "Казахстанская ипотечная компания" по состоянию на 1 апреля 2007 года более 31 тысяч гражданам выдано ипотечных кредитов на сумму около 81,6 млрд. тенге на приобретение жилья.

Рабочей группой, созданной при Министерстве финансов, разработан проект Закона "О внесении изменений и дополнений в некоторые законодательные акты Республики Казахстан по вопросам жилищных строительных сбережений", который позволит усовершенствовать условия приобретения жилья через данную систему.

По состоянию на 1 мая 2007 года АО "Жилищный строительный сберегательный банк Казахстана" заключено более 45 тысячи договоров о жилищных строительных сбережениях на сумму более 34 млрд. тенге. Наибольшая доля заключенных договоров о жилищных строительных сбережениях приходится на города Алматы и Астана (15 % и 11,7 % соответственно). Активнее стали пользоваться услугами Жилстройсбербанка в Южно-Казахстанской (6,7 %), Костанайской (6,7 %), Павлодарской (6,9 %), Актюбинской (9,0 %), Восточно-Казахстанской (9,3 %) областях.

По состоянию на 1 июня 2007 года АО "Казахстанский фонд гарантирования ипотечных кредитов" (далее - Фонд) всего выдано гарантий 10 501 на сумму ипотечных жилищных займов 31,35 млрд. тенге, в том числе по Спецпрограмме Компании - 8 965 на сумму 22,86 млрд. тенге. Удельный вес гарантий по этой программе - 85,37 % от общего числа выданных гарантий.

Принят Закон Республики Казахстан от 7 июля 2006 года "О долевом участии в жилищном строительстве" (вступает в силу с 1 января 2007 года), устанавливающий гарантии защиты прав и законных интересов сторон договора о долевом участии в жилищном строительстве. Также принят Закон Республики Казахстан от 7 июля 2006 года "О внесении изменений и дополнений в некоторые законодательные акты Республики Казахстан по вопросам долевого участия в жилищном строительстве".

В реализацию данных законов постановлением Правительства от 18 июля 2007 года N 606 утверждены квалификационные требования, предъявляемые при лицензировании деятельности по организации строительства жилых зданий за счет привлечения денег физических и юридических лиц для долевого участия в жилищном строительстве, и постановлением Правительства от 23 декабря 2006 года N 1275 утвержден типовой договор о долевом участии в жилищном строительстве.

С 1 января 2007 года вступил в силу Закон Республики Казахстан от 7 июля 2006 года "О внесении изменений и дополнений в некоторые законодательные акты Республики Казахстан по вопросам развития арендного сектора жилья", устанавливающий правовой статус, условия найма арендных домов в республике, механизм аренды жилья местными исполнительными органами, налоговое стимулирование строительства арендного жилья, а также определяющий правовое положение, особенности функционирования фондов недвижимости в Республике Казахстан.

Основой данного закона является установление права местных исполнительных органов арендовать жилье для граждан, перед которыми государство имеет обязательства по предоставлению жилища. При этом местному исполнительному органу будет предоставлена возможность арендовать жилье, как в частном жилищном фонде, так и в арендных домах. В целях снижения стоимости арендной платы предусматриваются определенные налоговые льготы для застройщиков и собственников арендных домов, возможность участия инвестиционных фондов в развитии арендного сектора жилья.

В Послании Президента Республики Казахстан народу Казахстана "Новый Казахстан в новом мире", прозвучавшем в феврале этого года, отмечено, что реализация Госпрограммы идет с опережением на 30 %. Вместе с тем перед Правительством поставлена задача по созданию реального, конкурентного и прозрачного рынка недвижимости, который должен обеспечить населению наиболее благоприятные условия доступа к жилью, также по созданию дополнительных стимулов для широкомасштабного строительства жилья, необходимо создать законодательную основу для стимулирования страховых компаний, предоставляющих услуги, связанные с ипотечным кредитованием. Необходимо проанализировать тенденции на международных рынках недвижимости и создать на основе лучшего международного опыта эффективные инструменты для финансирования дальнейшего строительства арендного жилья и стимулирования индивидуального жилищного строительства.

В целях решения этих задач, а также выполнения Программы Правительства на 2007-2009 годы Министерством индустрии и торговли разработан проект новой Государственной программы жилищного строительства в Республике Казахстан на 2008-2010 годы, основной целью которой является реализация социально-ориентированной политики жилищного строительства в целях обеспечения населения доступным жильем.

Необходимая работа проводится и в сфере жилищных отношений.

Постановлением Правительства Республики Казахстан от 15 июня 2006 года N 553 утверждена Программа развития жилищно-коммунальной сферы в Республике Казахстан на 2006-2008 годы (далее - Программа).

Целью Программы является обеспечение надлежащей эксплуатации и содержания имеющегося жилищного фонда, безопасные и комфортабельные условия проживания в нем.

В соответствии с Планом законопроектных работ Правительства Республики Казахстан на 2006 год, утвержденного постановлением Правительства Республики Казахстан от 9 февраля 2006 года N 94, Министерством индустрии и торговли разработан проект Закона Республики Казахстан "О внесении дополнений и изменений в некоторые законодательные акты Республики Казахстан по вопросам жилищно-коммунальной сферы", который постановлением Правительства Республики Казахстан от 28 декабря 2006 года N 1298 внесен на рассмотрение Мажилиса Парламента Республики Казахстан.

Принятие законопроекта направлено на проведение системных преобразований в жилищно-коммунальной сфере, а также на совершенствование отношений в сфере коммунальных услуг.

Для создания правовых условий по развитию жилищно-коммунальной сферы законопроект предусматривает:

государственное регулирование в сфере жилищных отношений:

определение компетенции Правительства Республики Казахстан по разработке основных направлений государственной политики и программ в сфере жилищных отношений, утверждение Типовых правил содержания жилищного фонда, типовых договоров сотрудничества между органом управления объектом кондоминиума и субъектами рынка, поставляющих коммунальные услуги, Правил предоставления коммунальных услуг;

определение уполномоченного органа и органов местного государственного управления в сфере жилищных отношений;

совершенствование форм управления объектами кондоминиума и создание условий для эффективного управления жилищным фондом;

государственный контроль за надлежащим содержанием жилищного фонда, осуществляемый местными исполнительными органами посредством проведения проверок должностными лицами местных исполнительных органов общего имущества участников кондоминиума;

наделение прав кооперативов собственников помещений (квартир).

Реализация данного законопроекта позволит создать систему долговременных и устойчивых жилищных отношений, улучшить общее состояние жилищного фонда, создать условия для эффективного управления и контроля за состоянием жилищного фонда.

В рамках республиканской бюджетной программы 042 "Прикладные научные исследования в области агропромышленного комплекса" проводятся научно-исследовательские работы в области земледелия, растениеводства, животноводства и ветеринарной медицины, переработки и хранения сельскохозяйственной продукции по следующим основным направлениям:

создание новых высокопродуктивных сортов различных культур и организация их семеноводства, пород, линий и типов животных и кроссов птиц;

создание продуктов питания высокой степени готовности к употреблению и пищевых добавок и национальных продуктов, продуктов здорового питания нового поколения с направленным изменением состава массового потребления и лечебно-профилактического назначения, для детерминированных групп населении, включая детей и население экологически неблагоприятных районов и другие;

совершенствование существующих технологий и технологического оборудования по переработке и хранению сельскохозяйственного сырья растительного и животного происхождения;

разработка эффективных технологий для производства комбикормов и кормовых добавок для различных видов сельскохозяйственных животных, птиц и рыб.

Также в рамках данной программы научными организациями Министерства сельского хозяйства в 2006 году были проведены следующие мероприятия:

повышение квалификации, тренинги и стажировки, из них в Республике Казахстан - 12, в странах СНГ - 87, в странах дальнего зарубежья - 41;

конференции, семинар - совещания дней поля, из них международных - 27, республиканских - 14, областных - 106, районных - 255;

пропаганда научных достижений, в т.ч. выступления по телевидению - 226, выступления по радио - 90, публикации научных статей, тезисов - 1569, публикация газетных статей - 267;

издано книг и сборников - 44, рекомендаций и брошюр - 154.

Результаты правовой защиты научных разработок: подано заявок на предпатенты, патенты - 128, получено положительных решений - 108, получено предпатентов - 108, получено патентов - 17, получено авторских свидетельств - 24.

Проведена инвентаризация около 47 тысячи образцов различных культур. Генофонд пополнен около 6 тысячами образцами. Выделено 3 тысячи доноров и источников хозяйственно-ценных признаков для селекции. В виде компьютерной базы данных, каталогов и др. документировано более 27 тысячи.

На государственное сортоиспытание передано 29 сортов и гибридов сельскохозяйственных растений.

По научному обеспечению в области переработки и хранения сельскохозяйственной продукции разработано 16 технологий переработки и хранения растительного сырья и 12 технологий производства продуктов питания из сырья животного происхождения.

Разработаны рецептуры на 25 наименований продуктов питания.

Разработаны исходные требования и технические задания на 3 экспериментальных образца оборудования для перерабатывающей промышленности.

Разработано 4 технологических регламента, 7 технологических требований и инструкций и 7 рецептур на производство переработанных и пищевых продуктов.

Создан автоматизированный банк паспортных данных 159 коллекционных культур микроорганизмов. Оформлены электронные паспорта на культуры молочнокислых бактерий и дрожжей, представляющие практическую ценность для перерабатывающей и пищевой промышленности и биотехнологии.

Разработаны 4 технологии эффективного производства комбикормов и кормовых добавок для различных видов животных и рыб.

В области мясного скотоводства проведен генеалогический анализ стад казахской белоголовой породы в пределах 15 разводимых линий и 12 родственных групп.

Установлена генеалогическая структура стад в 6 дочерних хозяйствах по разведению аулиекольской породы , изучены фенотипические показатели и продуктивность 1330 коров разных линий.

В области птицеводства осуществлен завоз генетического материала кросса Росс-308 (из Венгрии) в виде инкубационных племенных яиц родительских форм. Оплодотворенность яиц составила 91,3 - 94,1 %, вывод здорового молодняка - 70,2 - 75,2 %.

В области овцеводства подготовлены к апробации 4 линии едильбаевских овец и проведен анализ состояния селекционного процесса в каракулеводстве.

Изучен мировой опыт поддержания конкурентоспособности в сфере производства сельскохозяйственной продукции и продовольствия. Выявлены факторы и условия, влияющие на устойчивость аграрного рынка, проведена оценка конкурентоспособности продовольствия, обосновано национальное конкурентное преимущество отдельных отраслей и производств агропромышленного комплекса, разработаны стратегические направления повышения конкурентоспособности продукции экспортоориентированных и импортозамещающих отраслей агропромышленного комплекса и определена степень их влияния на устойчивость функционирования национального и региональных продовольственных рынков.

Вышеуказанные мероприятия, обеспечивают наиболее эффективное освоение и использование природных ресурсов, а также продовольственную безопасность страны.

За последние три года создано и передано на государственное сортоиспытание 170 сортов и гибридов сельскохозяйственных и других культур.

Созданы: высокопродуктивные молочные типы бурого и краснопестрого скота с участием швицкого американской селекции и голштинского скота голландской селекции, внутрипородный тип мясных тонкорунных овец с участием немецкой породы меринфляйшаф, два внутрипородных типа каракульских и четыре линии высокомолочных лошадей кушумской породы и три линии верблюдов.

Разработано 30 технологий переработки и хранения сельскохозяйственной продукции, производства продуктов питания комбикормов, создано 40 наименовании продуктов питания (хлебных, мясных, молочных, плодовых и других), для перерабатывающей и пищевой промышленности.

Правовые основы обеспечения безопасности пищевой продукции для защиты жизни и здоровья человека, законных интересов потребителей и охраны окружающей среды на территории Республики Казахстан установлены Законом Республики Казахстан от 21 июля 2007 года "О безопасности пищевой продукции", соответствующего нормам международной практики и вступающего в действие с 1 января 2008 года.

В целях приближения к международным стандартам, начиная с 2006 года, за базовый социальный индикатор взят прожиточный минимум, на основе которого пересмотрены размеры социальных выплат. В связи с чем, изменена методика определения величины прожиточного минимума, основой которого выступает потребительский бюджет, отражающий минимальный социально необходимый уровень жизненных благ и услуг.

В среднесрочном периоде приоритетными направлениями сферы культуры, информационного пространства, туризма и спорта являются сохранение историко-культурного наследия, укрепление роли государственного языка, создание конкурентоспособной туристской индустрии и эффективной системы физической культуры и спорта.

В соответствии с Посланием Президента от 28 февраля 2007 года в рамках Государственной программы функционирования и развития языков в Республики Казахстан на 2001-2010 годы , утвержденной Указом Президента Республики Казахстан от 7 февраля 2001 года N 550 будут приняты меры, по реализации культурного проекта "Триединство языков", предусматривающий развитие государственного, русского и английского языков.

Кроме того, будет продолжено финансирование работ по восстановлению памятников историко-культурного наследия, начатая в рамках Государственной программы "Культурное наследие" на 2004-2006 годы, утвержденной Указом Президента Республики Казахстан от 13 января 2004 года N 1277.

В области спорта и туризма основные расходы будут направлены на подготовку к проведению зимних Азиатских игр 2011 года в городе Алматы и развитию туристских кластеров в регионах Казахстана.

Статья 12

1. Участвующие в настоящем Пакте государства признают право каждого человека на наивысший достижимый уровень физического и психического здоровья.

2. Меры, которые должны быть приняты участвующими в настоящем Пакте государствами для полного осуществления этого права, включают мероприятия, необходимые для:

a) обеспечения сокращения мертворождаемости и детской смертности и здорового развития ребенка;

b) улучшения всех аспектов гигиены внешней среды и гигиены труда в промышленности;

c) предупреждения и лечения эпидемических, эндемических, профессиональных и иных болезней и борьбы с ними;

d) создания условий, которые обеспечивали бы всем медицинскую помощь и медицинский уход в случае болезни.

27. В соответствии со статьей 29 Конституции граждане республики имеют право на охрану здоровья. Они вправе получать бесплатно гарантированный объем медицинской помощи, установленный законом. Получение платной медицинской помощи в государственных и частных лечебных учреждениях, а также у лиц, занимающихся частной медицинской практикой, производится на основаниях и в порядке, установленных законом.

В целях создания эффективной системы оказания медицинской помощи, основанной на принципах солидарной ответственности за охрану здоровья между государством и человеком, приоритетном развитии первичной медико-санитарной помощи, направленной на улучшение здоровья населения утверждена Государственная программа реформирования и развития здравоохранения Республики Казахстан на 2005-2010 годы, согласно которой расходы на здравоохранение предпологается предусмотреть на уровне 2,4 % - в 2007 году, 2,7 % - в 2008 году, 2,8 % - в 2009 году и 2,9 % - в 2010 году.

В рамках реализации Государственной программы будет осуществлен переход на международные принципы организации оказания медицинской помощи с переносом центра тяжести на первичную медико-санитарную помощь; будет создана оптимальная модель здравоохранения, удовлетворяющая потребности населения, отрасли и государства; существенно повысится уровень обеспеченности населения услугами здравоохранения, будут внедрены стимулы для охраны человеком собственного здоровья; будет обеспечен равный доступ граждан к медицинской помощи и реализован принцип солидарной ответственности государства и граждан за охрану здоровья; увеличится объем профилактических, оздоровительных мероприятий; с акцентом на укрепление здоровья матери и ребенка, улучшение медико-демографической ситуации и снижение уровня социально значимых заболеваний.

В целях повышения качества оказываемых населению медицинских услуг постановлением Правительства Республики Казахстан от 15 декабря 2004 года N 1327 организован Комитет по контролю за качеством медицинских услуг при Министерстве здравоохранения Республики Казахстан. Основной функцией созданного органа является мониторинг за качеством медицинской помощи предоставляемых населению, в том числе детям, с последующим предоставлением рекомендаций по устранению выявленных недостатков.

В целях создания эффективной системы управления качеством услуг в области здравоохранения принята Концепция совершенствования качества медицинской помощи, предусматривающая поэтапное и поступательное развитие всех элементов системы.

Начиная с 2006 года создана система управления качеством медицинской помощи в соответствии с международными стандартами, состоящая из трех уровней:

1) 1-й уровень - внутрибольничный контроль;

2) 2-й уровень - независимая медицинская экспертиза;

3) 3-й уровень - обязательный государственный контроль.

Основой системы обеспечения качества стала внутренний менеджмент и аудит медицинских организаций, а также независимая экспертиза медицинской деятельности.

Создана система аккредитации медицинских организаций - это подготовка государственных стандартов и правил аккредитации. Определены концептуально новые подходы к оценке профессиональной компетенции медицинских кадров, учитывающие международный опыт системы допуска врачей к практической деятельности. При этом будут четко обозначены права и ответственность медицинских работников и пациентов.

В целях повышения доступности высококвалифицированной медицинской помощи детям и женщинам, проживающим в отдаленных сельских регионах, в республике на протяжении ряда лет успешно функционируют передвижные детско-женские консультации. Указанные консультации организованы на базе детских областных больниц или областных перинатальных центров и укомплектованы квалифицированными специалистами педиатрического и акушерско-гинекологического профилей, обеспечены транспортом, медицинским оборудованием и лекарственными препаратами. Специалисты передвижных консультаций осуществляют, в соответствии с утвержденными графиками, выезды в отдаленные районы области.

Для решения вышеназванных проблем в рамках Государственной программы реформирования и развития здравоохранения Республики Казахстан на 2005-2010 годы, утвержденной Указом Президента Республики Казахстан от 13 сентября 2004 года N 1438 предусмотрены соответствующие мероприятия.

Помимо оздоровления женщин репродуктивного возраста с 2006 года осуществляются мероприятия по проведению ежегодных профилактических осмотров детей до 18 лет с последующим динамическим наблюдением и оздоровлением выявленных больных. С целью повышения доступности лекарственных средств с 2005 года дети до 5-летнего возраста бесплатно обеспечиваются препаратами при лечении наиболее распространенных заболеваний на амбулаторном уровне. С 2006 года предусмотрены финансовые средства для бесплатного обеспечения лекарственными препаратами на амбулаторном уровне детей и подростков, состоящих на диспансерном учете. В рамках вышеуказанной Государственной программы с 2005 года осуществляются мероприятия по доведению оснащенности детских лечебно-профилактических организаций медицинским оборудованием в соответствие с утвержденными нормативами. В приоритетном порядке приобретается оборудование, предназначенное для диагностики и оказания неотложной помощи детям (дыхательные аппараты, дозаторы лекарственных средств, диагностическое оборудование) и выхаживания новорожденных (кювезы).

Для принятия адекватных управленческих мер по снижению младенческой и перинатальной смертности разработан План мероприятий по переходу Республики Казахстан на критерии живорождения и мертворождения, рекомендованные Всемирной организацией здравоохранения, утвержденные распоряжением Премьер-Министра Республики Казахстан от 1 марта 2006 года N 38-р.

В реализуемой Государственной программе реформирования и развития здравоохранения Республики Казахстан на 2005-2010 годы особое внимание уделяется совершенствованию первичной медико-санитарной помощи. В частности, принято постановление Правительства Республики Казахстан от 28 декабря 2005 года N 1304 "О мерах совершенствования первичной медико-санитарной помощи населению Республики Казахстан". Данным постановлением утвержден государственный норматив сети первичной медико-санитарной помощи населению, предусматривающий типизацию существующих структур, создание центров первичной медико-санитарной помощи населению в населенных пунктах с численностью населения от 5 до 10 тысяч человек, медицинских пунктов на базе фельдшерских, фельдшерско-акушерских пунктов.

Для повышения доступности квалифицированной помощи сельскому населению в сельских округах с количеством проживающего населения от 1000 до 5000 человек предусматривается создание врачебных амбулаторий. В республике принимаются меры по укомплектованию и закреплению медицинских кадров в медицинских организациях, в первую очередь на селе. Согласно Закону Республики Казахстан от 27 июля 2007 года " Об образовании " граждане из числа аульной (сельской) молодежи, поступившие в пределах квоты, на обучение по педагогическим и медицинским специальностям, обязаны в порядке, предусмотренном правилами присуждения образовательного гранта и условиями договора о предоставлении образовательных услуг, отработать в организациях образования и медицинских организациях, расположенных в сельской местности, не менее трех лет после окончания высшего учебного заведения.

С целью повышения качества оказания медицинских услуг детям в республике реализуются мероприятия совместно с международными, неправительственными общественными организациями, Всемирной организацией здравоохранения.

Иммунизация населения является одной из приоритетных направлений профилактической медицины Республики Казахстан. Работа по иммунопрофилактике проводится по 6 основным направлениям:

1) управление процессом иммунизации населения (подготовка нормативно-правовых документов);

2) формирование бюджетных средств по закупу вакцин;

3) решение проблем безопасной практики иммунизации (в т.ч. "холодовая цепь" при транспортировке и хранению вакцин, сбор и утилизация шприцев, обучение, аттестация специалистов);

4) процессы закупа вакцин;

5) подготовка кадров;

6) просвещение населения в вопросах иммунизации.

Благодаря целенаправленной политике государства в области иммунизации населения, в настоящее время в стране ликвидирован полиомиелит, заболеваемость столбняком, дифтерией, доведена до единичных случаев заболеваемость коклюшем, снизилась заболеваемость вирусным гепатитом "В", эпидемическим паротитом. Казахстан приступил к реализации программы ВОЗ по элиминации кори и краснухи.

В республике налажено бесперебойное снабжение регионов вакцинами. В настоящее время 95 % детей обеспечивается вакцинацией. Для своевременного охвата прививками сельского населения создано 900 выездных прививочных бригад. С 2005 года около 7 тысяч медицинских работников прошли подготовку и аттестацию с выдачей удостоверения, допускающего к проведению прививок. Решен вопрос создания "холодовой цепи" для хранения и транспортировки вакцин. В Прививочном Паспорте отражаются все прививки, получаемые населением в течение всей жизни. Документом, регламентирующим проведение профилактических прививок, утверждающим национальный календарь прививок, является постановление Правительства Республики Казахстан от 23 мая 2003 года N 488 "О мерах по улучшению вакцинации населения против инфекционных заболеваний". В соответствии с данным постановлением закуп вакцин против 13 инфекционных заболеваний (туберкулез, гепатит "В", полиомиелит, коклюш, столбняк, дифтерия, корь, краснуха, эпидемический паротит, бешенство, брюшной тиф, клещевой энцефалит, чума) осуществляется за счет средств республиканского бюджета, вакцины против 4 инфекций (гепатит "А", туляремия, сибирская язва, грипп) - за счет средств местного бюджета.

Вместе с тем по информации Уполномоченного по правам человека жалобы, касающиеся нарушения прав на охрану здоровья, составляют 1,65 % от общего количества вопросов, поднимаемых в письменных обращениях. При этом наиболее актуальными являются вопросы невыплаты компенсации за вред, причиненный здоровью, и несогласие с решением медико-социальных экспертных комиссий, в том числе жалобы на действия работников учреждений здравоохранения.

Часто в жалобах поднимаются вопросы качества оказываемых медицинских услуг. Заявительница П. в своем обращении обжалует действия медицинских работников Коммунального государственного казенного предприятия "Городская клиническая больница N 7" города Алматы, где 15 марта 2006 года скончался брат заявительницы К. Также она указывает на действия работников правоохранительных органов, которые отказали в возбуждении уголовного дела по факту гибели брата заявительницы. Согласно заключению судебно-медицинской экспертизы, смерть К. не состоит в прямой причинной связи с ошибками, допущенными в диагностике и лечении больного. Однако, к своему повторному обращению П. прилагает письма Министерства здравоохранения Республики Казахстан и Комитета по контролю за качеством медицинских услуг Министерства здравоохранения Республики Казахстан, из которых следует, что вина за гибель К. полностью лежит на медработниках Коммунального государственного казенного предприятия "Городская клиническая больница N 7". По данному обращению Уполномоченным направлен повторный запрос в Генеральную прокуратуру Республики Казахстан, в котором указывается на противоречие информации, представленной прокуратурой города Алматы, информации Министерства здравоохранения Республики Казахстан. По результатам повторных проверок, проведенных Генеральной прокуратурой, указанные в заявлении факты не подтвердились.

Об отсутствии должного контроля за специальными медицинскими организациями со стороны центральных исполнительных органов свидетельствует обращение Г. Как следует из письма, сотрудники Специального лечебно профилактического учреждения города Уральска, в котором проходит принудительное лечение сын заявительницы, не уделяют внимания лечению ее сына. Он периодически приходит домой и, угрожая физической расправой матери, отбирает у нее деньги, в то время как правила внутреннего распорядка не позволяют принудительно лечащимся выходить за пределы больницы.

Анализ жалоб по вопросам охраны здоровья показывает, что правоохранительными органами не принимаются должные меры по проверке информации о ненадлежащем оказании медицинских услуг; органы здравоохранения халатно относятся к некоторым пациентам, не обеспечивают своевременное и полное обследование обратившихся, нередки случаи тактических и лечебно-диагностических ошибок и нарушения медицинской этики и деонтологии.

В 2006 году Министерством охраны окружающей среды (далее - МООС) разработан трехтомный Национальный атлас Республики Казахстан. Ежегодно выпускается Национальный доклад о состоянии окружающей среды.

Среди наиболее острых экологических проблем необходимо отметить:

- Аральскую и Семипалатинскую зоны экологического бедствия;

- Каспийский и Балхашский регионы;

- Территории военно-космических полигонов;

- Процессы опустынивания;

- Загрязнение поверхностных и подземных вод, трансграничные водные проблемы;

- Загрязнение воздушного бассейна крупных городов и промышленных центров;

- Неудовлетворительное состояние систем водоотведения и канализационных очистных сооружений;

- Исторические загрязнения;

- Накопление промышленных и бытовых отходов.

Указом Президента Республики Казахстан от 14 ноября 2006 года N 216 одобрена Концепция перехода Республики Казахстан к устойчивому развитию на 2007-2024.

Постановлением Правительства Республики Казахстан от 14 февраля 2007 года N 111 утвержден План мероприятий на 2007-2009 годы по ее реализации. На этот год предусмотрено выполнение 18 мероприятий, из которых уже 11 выполнены и 7 находятся в стадии исполнения.

МООС разработан комплекс из 35 межотраслевых показателей, которые рассмотрены на Совете по устойчивому развитию. Целевые показатели в области экологии уже утверждены в программе Правительства на 2007-2009 годы.

Основу этих показателей составляют 12 установочных параметров, утвержденных Концепцией перехода к устойчивому развитию.

МООС внесены предложения по совершенствованию законодательства по вопросам устойчивого развития, разрабатываются критерии внедрения устойчивых моделей производства и потребления.

Создана рабочая группа по организации Центра воды, проведено обсуждение данного вопроса на заседании группы высокого уровня ЕврАзЭС.

МООС с привлечением ведущих казахстанских и зарубежных экспертов разработана методика и критерии отнесения технологий к категории прорывных, которая направлена в Правительство.

В целях обеспечения экологической безопасности, МООС применяет международный принцип "цикла экологического регулирования", заключающийся в неразрывном единстве экспертизы, разрешительной системы и контроля.

Нами осуществляются меры по расширению привлечения внешних экспертов (аутсорсинга) в экологической экспертизе. Разработаны методические требования по экспертизе проектов и программ на соответствие принципам устойчивого развития.

В рамках совершенствования разрешительной системы, в соответствии с Экологическим Кодексом , начиная с 2008 года, будут введены квоты на эмиссии по регионам страны. По опыту ЕвроСоюза, вводятся комплексные экологические разрешения, которые будут включать требования по экономному использованию ресурсов и энергии.

МООС применяется современная модель государственного экологического контроля, разработанная на основе 23 принципов, предложенных Организацией по экономическому сотрудничеству и развитию для стран Восточной Европы, Кавказа и Центральной Азии (в том числе - приоритет профилактического подхода, развитие производственного экологического контроля, создание автоматизированных систем).

Собираемость штрафов перестает быть центральным показателем контрольной деятельности. Мы начали применять практику временного приостановления в судебном порядке хозяйственной деятельности, ведущейся в нарушение природоохранного законодательства (эта мера была применена к 203 предприятиям). Этот подход соответствует международному опыту. Жесткие меры дали неплохой результат: в 2006 году количество выявленных нарушений снизилось с 41 до 28 тысяч.

Успешно работает Межведомственная комиссия по стабилизации качества окружающей среды, членами которой являются представители заинтересованных министерств и ведомств. На заседаниях комиссии, совместно с депутатами, предствителями акиматов, маслихатов и НПО, были предметно рассмотрены такие острые проблемы, как экологическое состояние казахстанского сектора Каспийского моря, деятельность военных полигонов, загрязнение реки Илек, загрязнение окружающей среды в Восточно-Казахстанской области и другие.

Расширяется практика применения независимого экологического аудита. К примеру, в настоящее время осуществляется крупный проект по экологическому аудиту национального парка "Бурабай", что позволит определить его рекреационный потенциал, оценить риск для природных систем.

Разрабатываются новые принципы эколого-экономического стимулирования охраны окружающей среды. В прошлом году впервые введены льготные ставки платы за эмиссии для предприятий, сертифицированных в соответствие с ISO 14001.

МООС подготовлены предложения по использованию принципа "зеленых" закупок для стимулирования в рамках государственного заказа производства экологически безопасных товаров и услуг.

Также, разработаны критерии для внедрения принципа "Зеленая нефть" по сертификации предприятий по добыче, переработке, транспортировке углеводородного сырья.

Постановлением Правительства Республики Казахстан от 2 марта 2007 года N 163 утверждена Программа "Обеспечение устойчивого развития Балхаш-Алакольского бассейна на 2007-2009 годы".

В рамках международных усилий по сохранению климата, МООС с 2007 года принимает меры по участию Казахстана в научно-исследовательской Антарктической программе, что позволит нашей стране в будущем использовать природные ресурсы этого континента.

МООС ведется работа по внедрению подхода 4R к управлению отходами в Казахстане. А именно: снизить образование, вторично использовать, утилизировать, очистить окружающую среду от загрязнения.

Разрабатывается проект по внедрению в 2008-2010 годах на территории Казахстана единой системы управления отходами, включая комплекс предприятий по переработке отходов.

Подготовлены предложения по созданию режима наибольшего благоприятствования для привлечения в Казахстан наилучших технологий по размещению и переработке твердых бытовых отходов (с получением биотоплива и электроэнергии).

Совместно с экспертами Всемирного банка, разработаны принципы реформирования гидрометеослужбы и системы экологического мониторинга, которая во всем мире считается фактором обеспечения национальной безопасности.

МООС проводится единая политика в сфере информационных систем, в том числе с созданием уже в этом году ситуационного центра с постоянным обновлением экологической информации.

Внедряется электронная отчетность природопользователей.

На основе результатов научных исследований, обобщения депутатских запросов разработан регулярно обновляемый Реестр экологических проблем.

Организована система постоянной отчетности МООС перед общественностью. С 2007 года во всех регионах начали проводиться регулярные общественные слушания по экологическим проблемам с участием акиматов, маслихатов, природопользователей, общественных организаций. В этих мероприятиях приняли участие более десяти тысяч человек. Это позволяет наладить диалог населения и природопользователей, внедрить общественный контроль и экспертизу, активизировать работу экологических НПО, что соответствует положениям Орхусской конвенции.

В текущем году МООС завершает работу по сертификации центрального аппарата на соответствие международным стандартам экологического менеджмента ISO 14001.

В этом году в соответствии с новыми экологическими требованиями скорректированы планы природоохранных мероприятий всех крупных природопользователей. Объем средств, выделяемых ими на программы природоохранных мероприятий, составит в текущем году более: 1 млрд. долларов.

В целом по расчетам МООС, в Казахстане до 2012 года затраты из всех источников на охрану окружающей среды возрастут с нынешних 1,2 % до 2 % от ВВП.

Согласно международному рейтингу экологической устойчивости, Казахстан в настоящее время занимает 70 место (год назад страна находилась на 75 месте). При условии реализации намеченных планов к 2012 году Казахстан по индексу экологической устойчивости имеет реальную возможность войти в число 50 лучших стран мира.

Статья 13

1. Участвующие в настоящем Пакте государства признают право каждого человека на образование. Они соглашаются, что образование должно быть направлено на полное развитие человеческой личности и сознания ее достоинства и должно укреплять уважение к правам человека и основным свободам. Они далее соглашаются в том, что образование должно дать возможность всем быть полезными участниками свободного общества, способствовать взаимопониманию, терпимости и дружбе между всеми нациями и всеми расовыми, этническими и религиозными группами и содействовать работе Организации Объединенных Наций по поддержанию мира.

2. Участвующие в настоящем Пакте государства признают, что для полного осуществления этого права:

a) начальное образование должно быть обязательным и бесплатным для всех;

b) среднее образование в его различных формах, включая профессионально-техническое среднее образование, должно быть открыто и сделано доступным для всех путем принятия всех необходимых мер и, в частности, постепенного введения бесплатного образования;

c) высшее образование должно быть сделано одинаково доступным для всех на основе способностей каждого путем принятия всех необходимых мер и, в частности, постепенного введения бесплатного образования;

d) элементарное образование должно поощряться или интенсифицироваться, по возможности, для тех, кто не проходил или не закончил полного курса своего начального образования;

e) должно активно проводиться развитие сети школ всех ступеней, должна быть установлена удовлетворительная система стипендий и должны постоянно улучшаться материальные условия преподавательского персонала.

3. Участвующие в настоящем Пакте государства обязуются уважать свободу родителей и в соответствующих случаях законных опекунов выбирать для своих детей не только учрежденные государственными властями школы, но и другие школы, отвечающие тому минимуму требований для образования, который может быть установлен или утвержден государством, и обеспечивать религиозное и нравственное воспитание своих детей в соответствии со своими собственными убеждениями.

4. Никакая часть настоящей статьи не должна толковаться в смысле умаления свободы отдельных лиц и учреждений создавать учебные заведения и руководить ими при неизменном условии соблюдения принципов, изложенных в пункте 1 настоящей статьи, и требования, чтобы образование, даваемое в таких заведениях, отвечало тому минимуму требований, который может быть установлен государством.

28. Структура системы образования Казахстана открыта и представляет возможность каждому получать и дополнять, по мере необходимости, образование в рамках системы формального образования. Неотъемлемое право человека и гражданина Республики Казахстан на получение образования закреплено в Конституции Республики Казахстан (статья 30).

В соответствии с пунктом 1 статьи 30 Конституции Республики Казахстан гражданам гарантируется бесплатное среднее образование в государственных учебных заведениях. Пунктом 2 данной статьи предусмотрено, что гражданин имеет право на получение на конкурсной основе бесплатного высшего образования в государственном высшем учебном заведении.

В соответствии со статьей 3 Закона Республики Казахстан от 27 июля 2007 года "Об образовании" основными принципами государственной политики в области образования являются, наряду с другими, равенство прав всех граждан Республики Казахстан на образование, доступность образования всех уровней для всех слоев населения.

В Казахстане Указом Президента Республики Казахстан от 11 октября 2004 года N 1459 утверждена Государственная программа развития образования в Республике Казахстан на 2005-2010 годы.

Программой предусмотрены следующие основные направления развития:

1. Переход на 12-летнее среднее общее образование с началом обучения в 6 лет и системой профильного и профессионально ориентированного обучения школьников старшей ступени.

2. Создание нового уровня - послесреднее профессиональное образование.

3. Создание целостной трехступенчатой модели подготовки профессиональных кадров - бакалавриат - магистратура - докторантура (Ph.D), основанной на системе академических кредитов.

4. Создание Национальной системы оценки качества образования.

Для реализации поставленных задач предполагается укрепить материально-техническую, нормативную правовую базу функционирования системы образования, изменить содержание образования путем перехода от знаниецентристской модели образования к "компетентностной", привести структуру уровней образования в соответствие с международной стандартной классификацией образования ЮНЕСКО.

В техническом и профессиональном образовании усилия будут направлены на расширение сети организаций профессионального технического образования, модернизацию материально-технической базы действующих организаций и на укрепление социального партнерства с работодателями. В качестве меры для привлечения ресурсов частного сектора в эту сферу обучение будет отделено от присвоения квалификации. В результате различные предприятия страны получат возможность для организации собственных образовательных программ, а независимый Республиканский центр подтверждения и присвоения квалификации будет определять профессиональную пригодность подготовленных кадров. На новом уровне - послесреднем профессиональном образовании будет осуществляться подготовка специалистов обслуживающего и управленческого труда среднего звена по ряду специальностей.

В высшем и послевузовском образовании произойдет окончательный переход на трехступенчатую модель подготовки кадров на основе кредитной технологии, что обеспечит гибкость, мобильность программ, международную признаваемость дипломов и демократизацию учебного процесса. Повысится эффективность подготовки научных кадров. Молодежь в возрасте от 22 до 28 лет будет иметь возможность получить академическую степень магистра, доктора философии (Ph.D), а при освоении профильной докторантуры - доктора по профилю (медицины, музыки, образования и т.д.).

Для повышения эффективности применения информационно-коммуникационных технологий в сфере образования наряду с дополнительными мерами по обновлению компьютеров и расширению сети школ, подключенных к Интернету, планируется повысить компьютерную грамотность учителей, ускорить подготовку электронных учебников и мультимедийных обучающих средств, создать образовательный портал для организации дистанционного обучения.

В рамках создания Национальной системы оценки качества образования внедрены внутренняя и внешняя оценки качества образования, усовершенствованы контрольно-измерительные инструменты.

Государственный контроль образовательных достижений обучающихся проводится при завершении каждой ступени образования.

В результате реализации Программы будет сформирована эффективно функционирующая система образования, достигнут качественно высокий уровень обучения и подготовки кадров, позволяющий Казахстану занять достойное место в современном мире.

В республике принимаются меры по выполнению положения статьи 30 Конвенции ООН по правам ребенка.

Для обеспечения прав ребенка пользоваться своим родным языком, культурой, традициями своего народа в Казахстане функционируют школы с казахским, русским, узбекским, уйгурским, таджикским и украинскими языками обучения.

Как самостоятельный предмет в организациях образования изучаются 16 родных языков (немецкий, польский, украинский, корейский, татарский, турецкий, чеченский, азербайджанский, курдский, уйгурский).

В 79 воскресных школах страны родные языки изучают свыше 3,5 тысяч детей (в 2005 году - 76 воскресных школ, количество детей - около 3-х тысяч детей).

Согласно Закону Республики Казахстан от 8 августа 2002 года "О правах ребенка в Республике Казахстан" каждый ребенок имеет право на выражение своего мнения, свободу совести, развитие своей общественной активности.

В Республике Казахстан принимаются меры по предупреждению дискриминации в отношении детей с ограниченными возможностями в развитии.

В сферу специального образования шире стали внедряться инновационные процессы по интеграции детей в образовательную среду здоровых сверстников. Совершенствуется работа по изучению инновационных направлений в создании оптимальных условий для профилактики и успешной коррекции нарушений в развитии ребенка, воспитания и обучения, социальной адаптации и интеграции в общество детей с ограниченными возможностями.

Согласно Стратегии гендерного равенства в Республике Казахстан на 2006-2016 годы, утвержденной Указом Президента Республики Казахстан от 29 ноября 2005 года N 1677, предусматривается обеспечение равных прав и возможностей всех членов общества вне зависимости от половой принадлежности. Согласно официальной статистике в Казахстане охват девочек начальным образованием является практически всеобъемлющим. Кроме того, Казахстан относят к группе стран, где достигнут гендерный паритет в среднем общем образовании.

В соответствии со Стратегией гендерного равенства в Республике Казахстан на 2006-2016 годы предусматривается обучение детей и молодежи ненасильственному поведению путем внедрения соответствующих программ в систему образования.

При поддержке ЮНИСЕФ научно-практическим центром социально-психологической службы реализован проект "Обучение детей и молодежи ненасильственному поведению", разработаны учебная программа, план и учебно-методический комплект для учащихся 5-10-х классов.

В пункте 5 статьи 12 Конституции Республики Казахстан определено, что иностранцы и лица без гражданства пользуются в республике правами и свободами, установленными для граждан, если иное не предусмотрено Конституцией, законами и международными договорами.

Дети, не являющиеся гражданами Республики Казахстан, но проживающие на территории республики, имеют право выбора организации образования, языка обучения и т.д.

В целях обеспечения конституционных прав на образование, удовлетворения образовательных потребностей репатриантов (оралманов), проводится определенная работа по обучению детей оралманов в общеобразовательных школах страны.

В 2006-2007 учебном году в общеобразовательных учебных заведениях республики обучается 47841 учащийся-репатриант, в т.ч. 16518 - на начальной, 25101 - основной, 6205 - старшей ступенях общеобразовательной школы, 17 инвалидов детства. Наибольшее число учащихся-репатриантов проживает: в Южно-Казахстанской - 8180, Алматинской - 8027, Карагандинской - 5498, Акмолинской - 6622, Жамбылской - 4685, Павлодарской областях - 1301. По данным областных департаментов образования в данное время все дети школьного возраста репатриантов (47841) охвачены обучением, кроме 17-и детей, которые являются инвалидами детства.

В организациях среднего общего образования республики для учащихся - оралманов, прибывших из ближнего и дальнего зарубежья: Узбекистана, Туркменистана, Таджикистана, Кыргызстана, России, Украины, Грузии, Республики Иран, Китая, Монголии, Турции, Пакистана, Саудовской Аравии, Афганистана, - в целях ликвидации пробелов в их знаниях и адаптации к образовательным программам проводятся дополнительные уроки, консультации, предусмотрены специальные переходные программы.

Для взрослого населения репатриантов, прибывших из Исламской Республики Пакистан, Афганистана и Ирана, организованы курсы по изучению кириллицы, казахского и русского языков.

С детьми-оралманами со дня их прибытия проводится определенная учебно-воспитательная работа. Для лучшего овладения языком в школах вводятся дополнительные спецкурсы "Тіл дамыту", "Тіл мәдениеті, "Сөз өнері". Организовываются кружки по интересам, факультативные занятия по казахскому и русскому языкам. Проводятся внеклассные мероприятия в форме вечеров, познавательных игр, бесед по изучению истории родного края, традиций и обычаев казахского народа. Дети репатриантов активно включаются в общественную жизнь школ, участвуют в художественной самодеятельности, в смотрах-конкурсах и предметных олимпиадах, занимаются в спортивных секциях.

Принимаются меры по обеспечению детей оралманов одеждой, обувью и школьными принадлежностями. Все дети обеспечены бесплатными учебниками и питанием.

В рамках благотворительной акции "Забота" фонды, организованные при общеобразовательных школах республики, областные Общества Красного Креста и Красного Полумесяца, региональные фонды для малоимущих постоянно оказывают адресную помощь детям оралманов.

Так, в городе Алматы за счет Фонда всеобуча для 232 школьников-оралманов приобретены одежда, обувь, школьные принадлежности на сумму 186 тысяч тенге, 211 учащихся-оралманов обеспечены бесплатным питанием.

Все дети оралманов в Павлодарской области обеспечены учебниками бесплатно. На отдых и оздоровление для них выделено из Фонда всеобуча 803844 тенге. Для 400 школьников-оралманов приобретены: одежда - на сумму 354840 тенге, обувь - на 283100 тенге, школьные принадлежности - на 165904 тенге. В областях традиционно проводится "День оралманов".

Образовательные услуги по повышению квалификации и переподготовке кадров реализуются в 45 вузах. Так, в Казахском национальном техническом университете им. К. Сатпаева функционирует Республиканский центр переподготовки и повышения квалификации инженерных кадров и преподавателей по техническим дисциплинам, Карагандинском государственном университете им. Е.А. Букетова - факультет повышения квалификации, в Костанайском государственном университете им. А. Байтурсынова - Региональный межотраслевой институт переподготовки и повышения квалификации кадров, Казахском государственном агротехническом университете им. С. Сейфуллина - институт повышения квалификации, Казахской головной архитектурно-строительной академии - Институт непрерывного образования, Казахском национальном аграрном университете - Институт послевузовского образования и повышения квалификации кадров аграрного профиля и т.д.

В Казахстане дополнительное образование осуществляется в общественных объединениях, неправительственных организациях, на курсах обучения, переподготовки и повышения квалификации и др.

Это, в основном, различные формы обучения, позволяющие сохранять и повышать ранее приобретенную квалификацию, а также расширять свои представления об изменяющемся мире технологий, знаний и ценностей. Очень часто это обучение, совмещенное с одновременной работой.

Реализация принципа "Образование для всех" в наибольшей степени возможна через все уровни и виды организации профессионального образования неформального сектора: обучение на производстве, в учебных центрах, на курсах и других структурах.

Подготовка квалифицированных кадров технического и обслуживающего труда и специалистов среднего звена осуществляется в 830 учебных заведениях (профессиональные школы, колледжи) и более 1,5 тысячи различных учебных курсов, центров (срок обучения - от 1 до 6 месяцев) с общим контингентом обучающихся около 600 тысяч человек.

В 510 колледжах осуществляется подготовка кадров по 216 специальностям с общим контингентом учащихся 450525 человек.

В 320 учебных заведениях начального профессионального образования осуществляется подготовка по 138 профессиям. В 2006 году контингент обучающихся составил 108175 человек.

Проводится работа по созданию новой модели взаимодействия "государство - учебные заведения - работодатели", позволяющей привести систему профессионального образования в соответствие с практическими нуждами развивающейся национальной экономики.

Начато создание межрегиональных профессиональных центров по подготовке и переподготовке кадров технического и обслуживающего труда для нефтегазовой отрасли в г. Атырау, для топливно-энергетической - в Павлодарской области.

Внедряется система независимой оценки качества профессиональной подготовленности, присвоения и подтверждения квалификации. Ее проводит Республиканский центр подтверждения и присвоения квалификации.

Особое внимание уделяется развитию технического образования. МОН планируется создание высших технических школ путем преобразования, перепрофилирования и объединения ряда высших учебных заведений, колледжей, а также на базе Межрегиональных профессиональных центров по подготовке и переподготовке кадров технического и обслуживающего труда.

Высшая техническая школа - высшее техническое учебное заведение, реализующее интегрированные образовательные программы нескольких уровней технического образования:

1 уровень - подготовка рабочих высокой квалификации;

2 уровень - подготовка инженеров средней квалификации;

3 уровень - подготовка высококвалифицированных инженеров.

Интегрированные программы технического и профессионального, послесреднего и высшего образования будут иметь разные сроки обучения. При отборе абитуриентов в ВТШ будет определяться не только уровень знаний, но и склонности к профессии.

Сегодня основными задачами развития системы высшего образования Казахстана являются:

удовлетворение потребностей общества, государства и личности в высококачественных образовательных услугах;

формирование человеческого капитала, интеллектуальной, научно-технической элиты страны для прорывных секторов экономики;

создание и трансферт знаний, разработок и технологий, формирование интерфейса между казахстанской и мировой наукой;

усиление доступности и инвестиционной привлекательности высшего образования;

обеспечение международного позиционирования государства.

В республике функционирует 175 вузов, в том числе 68 государственных, 107 - негосударственных.

Общий контингент студентов составляет - 768,4 тысяч человек. В том числе: на дневном отделении - 375835, на заочном отделении - 390 422, на вечернем отделении - 2 417; контингент студентов, обучающихся за счет государственных грантов - 112 606 человек; обучающихся на платной основе - 652 419 человек.

Численность профессорско-преподавательского состава в вузах - 42 788 человек. Остепененность профессорско-преподавательского состава вузов - 36 %.

Общий контингент студентов на 10 тысяч населения составляет 715,2; приведенный контингент - 315,6.

Казахстан перешел к общепринятой в мире трехуровневой модели подготовки кадров: бакалавриат - магистратура - докторантура Ph.D., что позволит реализовать более гибкие образовательные программы.

Система государственного образовательного заказа является значительным достижением Казахстана в области финансирования высшего образования. Она закрепила важный принцип финансирования высшего образования - финансирование не поставщика образовательных услуг, а их получателя. Это позволило значительно повысить степень эффективности использования государственных средств.

Государственный образовательный заказ на подготовку специалистов с высшим образованием ориентирован на высокотехнологичные и наукоемкие производства и составил 32 490 грантов в 2006 году. При этом он был размещен на конкурсной основе среди 97 вузов.

Для расширения доступности высшего образования, государственной поддержки талантливой молодежи и улучшения социального положения населения имеются льготы для отдельных категорий граждан: для аульной (сельской) молодежи в госзаказе предусмотрена 30 % квота на специальности, определяющие социально-экономическое развитие аула, для лиц казахской национальности, не являющихся гражданами Республики Казахстан - 2 %; для инвалидов I и II групп, инвалидов с детства, детей-инвалидов - 0,5 %; для детей-сирот и детей, оставшихся без попечения родителей - 1 %.

Стипендия студентов и магистрантов в настоящее время составляет 6 434 тенге.

Разрабатывается механизм дифференциации стоимости государственных образовательных грантов в зависимости от статуса и рейтинга вуза.

Ежегодно 3 тысяч казахстанских студентов проходят обучение в ведущих вузах мира по международной программе "Болашак".

С 2006 года лучшим преподавателям высших учебных заведений на конкурсной основе на один год учреждается государственный грант "Лучший преподаватель вуза" для проведения научных исследований, в том числе и на стажировку в зарубежных вузах.

Количество жалоб, затрагивающих право на получение образования, составляет 0,41 % от общего количества обращений, направленных Уполномоченному по правам человека. Обращения касались вопросов получения высшего образования людьми с ограниченными возможностями и действий должностных лиц организаций образования.

Так, в своем обращении заявительница И. жалуется на действия местных исполнительных органов по реорганизации специальной средней образовательной школы N 6 для глухих и слабослышащих детей путем слияния с Алматинской специальной школой-интернатом N 1 для глухих детей в государственное учреждение "Специальная школа-интернат N 1 для глухих и слабослышащих детей" с вечерним отделением. И. считает, что в течение двух лет нарушаются права детей-инвалидов по слуху на получение среднего образования, гарантированные Конституцией Республики Казахстан. Результаты проверки Генеральной прокуратуры Республики Казахстан деятельности спецшколы выявили ряд нарушений норм законодательства.

По выявленным нарушениям в соответствии с частью 1 статьи 323 и частью 1 статьи 235 Кодекса Республики Казахстан об административных правонарушениях составлен протокол об административном правонарушении в отношении исполняющего обязанности директора государственного учреждения Специального школы-интерната N 1.

В соответствии пунктом 2 статьи 14 Конституции Республики Казахстан никто не может подвергаться какой-либо дискриминации по мотивам происхождения, социального, должностного и имущественного положения, пола, расы, национальности, языка, отношения к религии, убеждений, места жительства или по любым иным обстоятельствам.

Статья 14

Каждое участвующее в настоящем Пакте государство, которое ко времени своего вступления в число участников не смогло установить на территории своей метрополии или на других территориях, находящихся под его юрисдикцией, обязательного бесплатного начального образования, обязуется в течение двух лет выработать и принять подробный план мероприятий для постепенного проведения в жизнь - в течение разумного числа лет, которое должно быть указано в этом плане, - принципа обязательного бесплатного всеобщего образования.

29. В Казахстане ко времени присоединения к Пакту существовало обязательное бесплатное начальное образование. В настоящее время дошкольными организациями охвачено 27,6 % от общего числа детей дошкольного возраста. Охват сельских детей составляет 12,4 % по сравнению с 38,7 % городских детей. Предшкольную подготовку проходят 78 % от общего числа пяти-шестилетних детей.

Улучшение показателей охвата дошкольным образованием достигнуто за счет создания в 2006 году 651 организации дошкольного воспитания, в том числе 108 детских садов и 543 дошкольных мини-центров. Сегодня в стране 724 мини-центра.

В области среднего общего образования ведется последовательная и системная работа по обеспечению доступности образовательных услуг, повышению качества образования, укреплению материально-технической базы школ, по подготовке перехода на 12-летнее среднее общее образование.

На сегодняшний день в республике действует 8067 общеобразовательных школ, из них 7934 - государственных, 133 - негосударственных.

Утвержден План мероприятий по переходу на 12-летнее среднее общее образование, реализация которого позволит повысить доступность и качество образовательных услуг, обеспечить сближение с международным образовательным сообществом.

Разработан проект Концепции предпрофильной подготовки учащихся основной школы и профильного обучения в старших классах.

С 1 сентября т.г. 69 школ начали работать в режиме экспериментальных площадок по апробации содержания, форм и методов профильного обучения.

Осуществляется подготовка учителей для работы в экспериментальных классах. Планом повышения квалификации педагогических кадров на 2005-2007 годы предусмотрено повышение квалификации более 30 тысяч учителей на базе Республиканского и областных институтов повышения квалификации.

Созданы учебники нового поколения, внедряются альтернативные учебники, функционирует система экспертизы учебной литературы. Дети из малообеспеченных семей полностью обеспечены учебной литературой за счет государства.

Проводится укрепление материально-технической базы и развитие сети организаций образования. Утвержден примерный перечень учебного оборудования и приборов для общеобразовательных школ (кабинеты физики, химии, биологии), необходимых для образовательного процесса.

Сокращено число аварийных школ, ликвидированы четырехсменные занятия в школах. Рассматриваются варианты строительства модульных школ, которые позволят обеспечить потребности учащихся в организациях образования. По предварительным оценкам к 2009 году путем строительства подобных школ посредством концессий можно обеспечить удовлетворение потребности в организациях образования на 100 %.

Одной из важнейших задач системы образования является развитие одаренных детей и молодежи. Для реализации задач воспитания детей и подростков в республике действует 586 внешкольных организаций.

Создан Республиканский научно-практический центр "Дарын", деятельность которого направлена на совершенствование системы выявления, развития и поддержки одаренных детей. О результатах его деятельности говорят следующие факты. Сборная команда из одаренных учащихся Казахстана на международных олимпиадах и научных соревнованиях в 2006 году завоевала 251 медаль: из них 55 - золотых, 89 - серебряных и 107 - бронзовых.

В целях реализации Указа Президента Республики Казахстан от 7 февраля 2001 года N 550 "О государственной программе функционирования и развития языков на 2001-2010 годы" принято постановление Правительства Республики Казахстан от 14 февраля 2007 года N 108 "О плане мероприятий на 2007-2008 годы по реализации Государственной программы функционирования и развития языков на 2001-2010 годы".

В указанный План мероприятий включены вопросы повышения качества обучения казахскому языку в школах, издания учебников, подготовки преподавателей казахского языка и их материального поощрения.

В соответствии с Конституцией Республики Казахстан, Законами Республики Казахстан " Об образовании ", " О языках ", Посланием Президента Республики Казахстан народу Казахстана от 2004 года и на основании приказа МОН РК от 19 марта 2004 года в 19 школах республики ведется эксперимент по обучению на 3-х языках. В эксперименте задействованы 822 учащихся: 453 - в классах с казахским языком обучения, 369 - в классах с русским языком обучения. В данных школах такие предметы как биология, физика, математика, география, информатика преподаются на английском языке. В школах с русским языком обучения такие предметы как история Казахстана и казахская литература, музыкальные дисциплины ведутся на основе государственного языка, что помогает более углубленно освоить язык.

Учебные программы и методические рекомендации для 7 класса на казахском, английском, русском языках утверждены приказом МОН РК от 22 апреля 2004 года "Об организации в общеобразовательных школах республики экспериментальной работы по внедрению обучения на 3-х языках". Для 8-9 классов утверждены приказом МОН РК от 31 августа 2005 года.

Для отслеживания результатов данного эксперимента создана специальная рабочая группа, в состав которой вошли руководители учебных заведений, известные педагоги-исследователи. В настоящее время Карагандинской специализированной школой для одаренных детей "Мурагер", работающей в режиме эксперимента по внедрению обучения на 3-х языках, подготовлен терминологический словарь по географии, биологии, физики и истории на казахском, русском и английском языках.

Статья 15

1. Участвующие в настоящем Пакте государства признают право каждого человека на:

a) участие в культурной жизни;

b) пользование результатами научного прогресса и их практического применения;

c) пользование защитой моральных и материальных интересов, возникающих в связи с любыми научными, литературными или художественными трудами, автором которых он является.

2. Меры, которые должны приниматься участвующими в настоящем Пакте государствами для полного осуществления этого права, включают те, которые необходимы для охраны, развития и распространения достижений науки и культуры.

3. Участвующие в настоящем Пакте государства обязуются уважать свободу, безусловно необходимую для научных исследований и творческой деятельности.

4. Участвующие в настоящем Пакте государства признают пользу, извлекаемую из поощрения и развития международных контактов и сотрудничества в научной и культурной областях.

30. В соответствии со статьей 3 Закона Республики Казахстан от 15 декабря 2006 года "О культуре" основными принципами государственной политики в области культуры являются:

1) государственная поддержка культуры, обеспечение и защита прав граждан Республики Казахстан на осуществление деятельности в области культуры и участие в культурной жизни;

2) свобода творческой деятельности граждан как на профессиональной, так и непрофессиональной (любительской) основе в соответствии со своими интересами и способностями;

3) равенство прав и возможностей граждан в создании, возрождении, сохранении, развитии, распространении и использовании культурных ценностей;

4) охрана исторического и культурного наследия и обеспечение преемственности в их развитии;

5) развитие культурных связей с соотечественниками, проживающими за рубежом, как одного из факторов сохранения целостности и взаимообогащения казахской национальной культуры;

6) создание правовых гарантий для сохранения исторического наследия казахского народа и этнических диаспор, развития и воспроизводства творческого потенциала общества;

7) свобода объединения в творческие союзы, иные общественные объединения в порядке, установленном законодательными актами Республики Казахстан;

8) развитие системы воспитания, способствующей приобщению к ценностям национальной и мировой культуры, эстетическому и патриотическому воспитанию детей, учащейся молодежи;

9) содействие организациям культуры в формировании благоприятной среды для их функционирования в рыночных условиях.

На сегодняшний день в Казахстане работают 48 театров, 62 концертные организации, 3539 библиотек, 154 государственных музея, 8 историко-культурных заповедников-музеев, 2259 учреждений клубного типа, 42 луна-парка и парков отдыха, 4 зоопарка. Количество театров увеличилось на 4. Из общего числа 47 (97,9 %) театров имеют государственную форму собственности, 1 - частную. Театральное искусство представлено коллективами, работающими в разных профилях: 2 - театра оперы и балета, 33 - драматических, 4 - музыкальной комедии, 4 - юного зрителя, 5 - театров кукол. В Казахстане также работают негосударственные театры, число которых остается неизвестным в силу того, что они разных организационно-правовых формах. Например, общественный фонд "Театр "АРТиШОК", театр К. Султанбая, товарищество с ограниченной ответственностью "Театр сатиры и юмора Б. Ибрагимова" и другие.

В Казахстане 73 постоянных кинотеатра и 266 передвижных и стационарных киноустановок. Неуклонно растут кинопоказы на детских сеансах.

За последние годы заметно изменилась инфраструктура концертных залов, возросла их вместимость, которая на начало 2005 года составила 18477 мест, что по сравнению с 2003 годом больше на 21,9 %. Концертные организации Казахстана также имеют государственную (79 %) и частную форму собственности (21 %). В среднем на 56 % ежегодно растет число филармонических концертов, количество слушателей на них - в среднем на 10 %.

С 2001 года число действующих музеев увеличилось в среднем на 17,3 % в год. Из общего числа музеев страны большая часть (89,8 %) имеет государственную форму собственности, остальные - частную. В сельской местности работают 67 музеев (40,4 %). В последние два года фонды музеев пополнились ценными экспонатами на одну треть.

С повышением уровня образования населения растет спрос на библиографическую информацию, что обусловило неуклонный рост числа пользователей библиотек (с 2002 года в среднем на 2,3 % ежегодно), а также их техническое обеспечение (46,4 % располагают персональными компьютерами). За последний год число библиотек также увеличилось на 77 единиц. Из общего числа библиотек 2900 (81,9 %) находятся в сельской местности. Библиотечный фонд страны насчитывает 115,4 млн. единиц.

Сеть учреждений клубного типа ежегодно расширяется (в среднем на 9,1 %). По сравнению с 2002 годом число учреждений клубного типа возросло на 20 % и в 2004 году достигло 2259 единиц, значительная часть которых располагается в сельской местности. С 2001 года неуклонно возрастает активность клубов, по сравнению с 2003 годом число мероприятий, проведенных коллективами клубов, увеличилось на 5,3 %, треть общего числа мероприятий приходится на мероприятия для детей.

В 2004 году в Казахстане работало 9420 коллективов художественной самодеятельности, из них 7053 (74,9 %) - в сельской местности. В основном коллективы самодеятельного творчества являются хоровыми, вокальными (26,6 %) и хореографическими (23,5 %). В работе коллективного самодеятельного творчества участвовало 125,2 тысячи человек.

В ходе реализации Государственной программы "Культурное наследие" на 2004-2006 годы были воссозданы историко-культурные памятники, имеющие особое значение для национальной истории государства. Акиматами областей реализуются региональные программы сохранения историко-культурного наследия. Создана разветвленная сеть государственных музеев исторического и этнографического профилей, мемориалов, посвященных памятным событиям истории Казахстана.

За истекшее время приняты определенные меры по сохранению существующей научно-исследовательской и реставрационной базы, историко-культурных заповедников-музеев и пропаганде памятников культурного наследия, включению их в систему инфраструктуры туризма.

Для обеспечения сохранности древних рукописей, книг и других источников создан Центр по выявлению и приобретению национальных книжных раритетов, а также реставрации книг и древних рукописей при Национальной библиотеке Республики Казахстан.

Ведутся работы по совершенствованию нормативно-правовой базы отрасли. Действуют законы Республики Казахстан " О культуре ", "Об охране и использовании историко-культурного наследия", " О национальном архивном фонде и архивах". В настоящее время разрабатываются нормативно-правовые акты, регулирующие вопросы учета и хранения музейных ценностей.

Конституция гарантирует свободу слова и творчества. Запрещает цензуру. Каждый имеет право свободно получать и распространять информацию любым, не запрещенным законом способом (пункты 1 и 2 статьи 20).

Статьи 15 и 16 Закона Республики Казахстан от 22 декабря 1998 года "О Национальном архивном фонде и архивах" наделяют физических и юридических лиц, иностранцев и лиц без гражданства правом бесплатно пользоваться документами Национального архивного фонда, хранящимися в государственных и ведомственных архивах и их филиалах открытыми для использования.

Согласно статье 20 Закона Республики Казахстан от 23 июля 1999 года "О средствах массовой информации" журналист имеет право: осуществлять поиск, запрашивать, получать и распространять информацию; посещать государственные органы, организации всех форм собственности и быть принятым их должностными лицами в связи с осуществлением своих служебных обязанностей, присутствовать на всех мероприятиях, проводимых аккредитовавшим его органом, за исключением случаев, когда принято решение о проведении закрытого мероприятия; производить записи, в том числе с использованием средств аудиовизуальной техники, кино- и фотосъемку, за исключением случаев, запрещенных законодательными актами Республики Казахстан; получать доступ к документам и материалам, за исключением их фрагментов, содержащих сведения, составляющие государственные секреты.

Не допускаются пропаганда или агитация насильственного изменения конституционного строя, нарушения целостности Республики, подрыва безопасности государства, войны, социального, расового, национального, религиозного, сословного и родового превосходства, а также культа жестокости и насилия.

Согласно статье 25 указанного закона распространение не соответствующих действительности сведений, порочащих честь и достоинство гражданина или организации (государственного органа, общественного, творческого, научного, религиозного либо иного объединения граждан и юридических лиц), воздействие средствами массовой информации на суд, влекут ответственность, предусмотренную законодательными актами Республики Казахстан ( статья 129 клевета; статья 130 оскорбление Уголовного кодекса Республики Казахстан).

Собственник, главный редактор (редактор) средства массовой информации несут установленную законодательными актами Республики Казахстан ответственность за распространение сообщений и материалов, содержащих пропаганду или агитацию насильственного изменения конституционного строя, нарушения целостности Республики Казахстан, подрыва безопасности государства, войны, социального, расового, национального, религиозного, сословного и родового превосходства, культа жестокости, насилия и порнографии, независимо от источника их получение ( статья 164 возбуждение социальной, национальной, родовой, расовой или религиозной вражды; статья 170 призывы к насильственному свержению или изменению конституционного строя либо насильственному нарушению единства территории Республики Казахстан; статья 233-1 пропаганда терроризма или публичные призывы к совершению акта терроризма; статья 273 незаконное распространение порнографических материалов или предметов Уголовного кодекса Республики Казахстан).

Уделяется внимание развитию национальной кинематографии, осуществляются крупные кинопроекты, посвященные истории казахского народа. В киностудии Национальной компании "Казахфильм" имени Ш. Айманова созданы новые цеха и отделы, соответствующие мировым стандартам кинопроизводства, приобретено новое кинооборудование. Организовано более 420 рабочих мест, освоены новые профессии.

Расширяется инфраструктура культуры г. Астаны. В дополнение к двум ранее открытым театрам работает Национальный театр оперы и балета имени К. Байсеитовой, построены и введены в действие Президентский центр культуры, Национальная академическая библиотека Республики Казахстан. Также открыт Государственный цирк и построен Дворец мира и согласия.

Налажены и успешно работают международные культурные связи. Подписаны соглашения о сотрудничестве в области культуры с 49 странами ближнего и дальнего зарубежья и международными организациями.

Вместе с тем имеется и соответствующие проблемы в данной отрасли. Из-за недостаточного финансирования и слабой материально-технической базы организаций культуры неуклонно растет разрыв между культурными потребностями населения и возможностями их удовлетворения. Особенно это заметно на селе. В годы оптимизации были приватизированы или закрыты многие объекты культуры. Частью библиотек утерян книжный фонд, который в лучшем случае передан в школы. Вновь открытые сельские библиотеки имеют в фондах от 500 до 1000 экземпляров.

Более двух десятилетий в республике не строятся типовые здания для организаций культуры. На сегодня в большинстве регионов они расположены в приспособленных помещениях - школах, сельских акиматах и т.д. Значителен износ зданий клубных учреждений культуры. Так, из общего числа зданий клубов 671 требует капитального ремонта, 101 находится в аварийном состоянии. Из общего числа зданий библиотек 326 требуют капитального ремонта, а 39 - в аварийном состоянии. Капитальный ремонт и реконструкция необходимы около 100 зданиям музеев. Фактически прекращено целевое финансирование приобретения транспорта, оборудования и технических средств на нужды сельской культуры.

Изучение опыта зарубежных стран подсказывает необходимость внедрения государственного заказа, выстраивания четкой и рациональной структуры патронажа культуры, проведения конкурсов на получение грантов, введения контрактной системы в учреждениях культуры, планомерного мониторинга культурной политики. Возможно также использование мировой практики, когда государство финансирует искусство через буферные неправительственные организации - советы по искусству, использующиеся сегодня в реализации культурной политики многих стран. В данном случае государство не вмешивается в распределение средств, Совет отвечает за то, чтобы политики и функционеры находились на расстоянии от непосредственного распределения денежных средств, чтобы творческие личности были защищены от политического давления или цензурного вмешательства.

Требуют внимания со стороны государства нарождающиеся в Казахстане частное и корпоративное меценатство и благотворительность, пока дающие возможность проведения локальных мероприятий или поддерживающие отдельных одаренных представителей искусства, в том числе из числа молодежи.

В течение 2006 года в Казахстане был реализован ряд совместных проектов, а также организованы встречи с руководителями международных организаций, аккредитованных в Казахстане.

Министерством культуры и информации (далее - МКИ) совместно с координатором системы ООН в Казахстане, постоянным представителем ПРООН в Казахстане Юрико Шоджи была выработана стратегия сотрудничества с ПРООН.

При поддержке ПРООН создан сайт "Национальный информационный ресурсный центр", электронный справочник "Неправительственные организации Республики Казахстан", Палата общественных экспертов при Мажилисе Парламента Республики Казахстан.

Кроме того, в 2006 году представитель ПРООН был включен в состав экспертной комиссии открытого конкурса по государственным закупкам услуг по выполнению социально значимых проектов НПО.

Координатор системы ООН в Казахстане, Постоянный представитель ПРООН в Казахстане Юрико Шоджи и Посол, Глава Центра ОБСЕ в г. Алматы Ивар Викки дали положительные заключения по Национальному докладу по развитию неправительственных организаций, высоко оценили вклад Казахстана в развитии гражданского общества.

В марте 2006 года МКИ совместно с представителями Фонда "Евразия" организован круглый стол по развитию ремесленничества в Казахстане, определены сферы сотрудничества в данном направлении.

В ходе июньской встречи вице-министра культуры и информации с Программным офицером Программы Добровольцев ООН в Казахстане Батсурен Ээнжин обсуждены перспективы работы с добровольческим корпусом ООН. Министерством разработаны и направлены в ДООН критерии к волонтерам, желающим работать в госорганах.

В апреле 2006 года в рамках ранее заключенного договора о сотрудничестве с Корпусом Мира в Казахстане МКИ приняло участие в презентации социальных проектов неправительственных организации (далее - НПО).

В ходе ноябрьской встречи Вице-министра культуры и информации Е. Бабакумарова с координатором программ Каунтерпарт Интернэйшнл М. Гранниусом Министерство выразило готовность к сотрудничеству с Каунтерпарт Интернэйшнл, в рамках планируемой программы "Общественный диалог", направленной на усиление общественного диалога и информирования населения по вопросам гражданского общества. Представители международных организаций (ПРООН, Фонд "Евразия", Корпус мира в Казахстане, Каунтерпарт Интернейшнл) приняли активное участие в республиканской конференции "Государственный социальный заказ: от идеи к реализации", организованной МКИ в октябре 2006 года, поделились опытом финансирования проектов НПО.

В марте 2007 года МКИ была организована Ярмарка социальных идей и проектов "Активное гражданское общество - сильный Казахстан", в которой активное участие приняли следующие международные НПО: Международный центр некоммерческого права, Фонд "Евразия" и др.

Позиция МКИ по сотрудничеству с иностранными и международными НПО остается неизменной. Сотрудничество характеризуется конструктивным диалогом, направленным на развитие гражданских инициатив, свободу прав человека и гражданина, а также на развитие институтов гражданского общества в соответствии с Концепцией гражданского общества Республики Казахстан 2006-2011 гг.

В 2007 году МКИ совместно с ПРООН планируется проведение республиканского круглого стола по развитию гражданской инициативы населения.

31. В соответствии со статьей 3 Закона Республики Казахстан от 9 июля 2001 года "О науке" одними из основных принципов государственной политики в области науки являются следующие: см.Z110407

1) интеграция науки, научно-технических разработок производства и образования;

2) развитие международного научного и научно-технического сотрудничества;

3) свобода распространения научно-технической информации и пропаганда научно-технических достижений.

Республика Казахстан, как член ВОИС, в конституционном порядке признает и гарантирует соблюдение прав на интеллектуальную собственность как казахстанских граждан, так и иностранцев и лиц без гражданства. Об этом свидетельствует статья 20 Конституции, в которой установлена гарантия свободы слова и творчества.

В республике приняты законы, регулирующие вопросы охраны прав интеллектуальной собственности, предусмотрена уголовная, административная и гражданская ответственность за нарушение прав в этой сфере. В целях сокращения уровня "пиратства" и совершенствования правоприменительной практики в 2005 году усилена ответственность за преступления и правонарушения, связанные с правами интеллектуальной собственности ( Закон Республики Казахстан от 22 ноября 2005 года "О внесении изменений и дополнений в некоторые законодательные акты Республики Казахстан по вопросам прав интеллектуальной собственности").

В области авторских прав Казахстан присоединилась к Бернской конвенции по охране литературных и художественных произведений, Конвенции об охране интересов производителей фонограмм от незаконного воспроизводства их фонограмм. С целью обеспечения прав авторов, исполнителей и производителей фонограмм во всемирной сети Интернет - к договорам ВОИС по авторскому праву и по исполнениям и фонограммам.

В соответствии с "Декларацией Республики Казахстан о международных договорах в области охраны промышленной собственности" от 5 февраля 1993 года Казахстан является полноправным членом ряда основных договоров, соглашений и конвенций, действующих под эгидой ВОИС, в том числе:

Парижской конвенции по охране промышленной собственности от 20 марта 1883 года;

Мадридского соглашения о международной регистрации товарных знаков от 14 апреля 1891 года;

Договора о патентной кооперации от 19 июня 1970 года (Вашингтон).

С целью формирования в Казахстане четкой программы действий в сфере охраны, управления и внедрения интеллектуальной собственности 23 декабря 2006 года принято Постановление Правительства Республики Казахстан N 1243 "Об утверждении Программы развития патентной системы на 2007-2011 годы". см.P101324

Патентная стратегия включает в себя основные направления по модернизации эффективности национальной патентной системы путем обеспечения своевременности экспертизы патентных заявок и надежности выдаваемых охранных документов, активации патентно-лицензионной системы Казахстана, в также соответствующий план мероприятий по ее реализации.

Планом мероприятий предусмотрено создание условий для развития в интеграции национальной патентной системы в международные патентные системы, а также государственная поддержка инновационного предпринимательства.

Задачи по модернизации и диверсификации экономики, дальнейшему укреплению инновационных процессов в стране, продвижению наших товаров на международный рынок обусловили принятие Закона Республики Казахстан от 2 марта 2007 года "О внесении изменений и дополнений в некоторые законодательные акты Республики Казахстан по вопросам интеллектуальной собственности". С принятием Закона введен принципиально новый вид охранного документа - инновационный патент, т.е. получение документа, выдаваемого по проверочной системе - патента Республики Казахстан стало одностадийным, не обусловленным получением какого-либо предварительного охранного документа по явочной системе, были сокращены сроки получения результатов от объекта охраны. В настоящее время стало возможным быстрое и эффективное внедрение новых разработок в производство.

В текущем году будет продолжена работа по дальнейшему совершенствованию законодательства, в частности. Предполагается реализация предложений стран-членов ВТО по приведению законодательства Казахстана в соответствие с нормами Соглашения по торговым аспектам прав интеллектуальной собственности (ТРИПС).

32. Республика Казахстан подтверждает свои обязательства соблюдать положения Международного пакта об экономических, социальных и культурных правах.