Civil Procedure Code of the Republic of Kazakhstan

Code of the Republic of Kazakhstan dated July 13, 1999 № 411. Expired by the Code of the Republic of Kazakhstan dated October 31, 2015 № 377-V.

Unofficial translation
Footnote. The Code of the Republic of Kazakhstan dated 31.10.2015 № 377-V became invalid (effective from 01.01.2016).
Footnote. See the Law of the Republic of Kazakhstan dated 13.07.1999 № 412 "On Introduction of the Civil Procedure Code of the Republic of Kazakhstan".

Section 1. General Provisions
Chapter 1. Civil procedure legislation of the Republic of Kazakhstan

Article 1. Relations regulated by the civil procedure legislation

Civil procedure legislation of the Republic of Kazakhstan regulates public relations arising in the process of administration of justice by courts in the course of consideration and adjudication of claims and other cases assigned to their competence by this Code and other laws.

Article 2. Legislation on civil proceedings of the Republic of Kazakhstan

1. The order of legal proceedings on civil cases in the Republic of Kazakhstan is determined by Constitutional Laws, Civil Procedure Code of the Republic of Kazakhstan based on the Constitution of the Republic of Kazakhstan and generally recognized principles and norms of International Law. Provisions of other laws regulating civil proceedings shall be included in this Code.

2. International contractual and other obligations of the Republic of Kazakhstan, as well as regulatory resolutions of the Constitutional Council and the Supreme Court of the Republic of Kazakhstan are integral part of the civil procedure law.

3. Legislation on civil proceedings establishes the order of legal proceedings on disputes arising from civil, marital, employment, housing, administrative, financial, economic, land relationships, relations on use of natural resources and environmental protection and other legal relations, as well as special proceeding cases.

4. If in the course of civil proceedings the necessity to consider an issue subject to resolving under the administrative law arises, it shall be resolved in the civil proceeding in accordance with provisions of the Article 26 of this Code.

Article 3. Application of prevailing legal rules in civil proceedings

1. The Constitution of the Republic of Kazakhstan shall have the supreme legal force and direct effect over the entire territory of the Republic. In case of conflict between provisions of this Code and the Constitution of the Republic of Kazakhstan, the provisions of the Constitution shall prevail.

2. In case of conflict between provisions of this Code and the constitutional law of the Republic of Kazakhstan, provisions of the constitutional law shall prevail. In case of conflict between provisions of this Code and other laws, the provisions of this Code shall prevail.

3. International treaties ratified by the Republic of Kazakhstan shall prevail over this Code and shall be applied directly, except to the extent that an international treaty requires an enactment.

Article 4. Operation of the civil procedure legislation in time

1. Civil proceedings are conducted in accordance with the civil procedure law effective at the moment of implementing procedural action and making procedural decisions.

2. Civil procedure law imposing new duties, abolishing or diminishing rights belonging to the process participants, abridging use of the rights based on additional terms and conditions shall not have retroactive effect.

3. Admissibility of evidences shall be determined in accordance with the law in effect at the time of their obtaining.

Chapter 2. Objectives and principles of civil proceedings

Article 5. Objectives of civil proceedings

Objectives of civil proceedings are a protection of violated or disputed rights, liberties and legally protected interests of citizens, the state and organizations, a strengthening of the rule of law and a prevention of offenses.

Article 6. Legality

1. The court in resolving cases in the course of civil proceedings must strictly observe requirements of the Constitution of the Republic of Kazakhstan, the present Code and other regulatory legal acts.

2. The courts shall not be entitled to apply laws and other regulatory legal acts infringing on human and civil rights and liberties enshrined in the Constitution. If the court finds that a law or other regulatory legal act subject to application infringes on human and civil rights and liberties enshrined in the Constitution, the court shall suspend the legal proceedings on the case and apply to the Constitutional Council of the Republic of Kazakhstan with a submission to acknowledge this act as unconstitutional. Upon receiving a final resolution of the Constitutional Council the proceedings on the case shall be revived.

3. Violation of law by the court in the course of case adjudication shall be unacceptable and shall result in cancellation of illegal judicial acts. A judge guilty of the violation of law shall bear full responsibility stipulated by the law.

4. Should the court in the course of the case adjudication establish noncompliance of an act issued by a state agency or another agency with a law, or that the act was issued with the excess of powers, the court shall apply the prevailing legal acts.

5. In the event of lack of legislation regulating legal relations in dispute, the court shall apply rules of law regulating similar relations; in case of lack of such rules of law the court shall settle the dispute based on common principles and meaning of the law.

6. If legislation acts or an agreement of parties to a dispute stipulate resolution of relevant issues by the court, the court must settle these issues based on requirement of equity and reasonableness.

Footnote. Article 6 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 10.07.2012 No. 32-V (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication).

Article 7. Exclusiveness of administration of justice by the court

1. Justice on civil cases shall be administered only by court and under the rules, established by the civil procedure legislation. Appropriation of the court powers by whosoever shall be punishable as provided by the law.

2. Resolutions of emergency courts or other illegally constituted courts have no legal force and are not subject to enforcement.

3. Decision of a court which conducted the civil proceeding on a case being out of its jurisdiction and exceeded its authority or otherwise substantially violated principles stipulated by this Code shall be illegal and subject to cancellation.

4. Decisions of a court on a civil case may be audited and revised only by relevant courts in the order defined by this Code.

Article 8. Judicial remedy of rights, liberties and legitimate interests of a person

1. Everyone is entitled, in the order prescribed by this Code, to apply to the court for defense of violated or disputed constitutional rights, liberties or legitimate interests protected by the law. State agencies, legal entities or citizens have the right to apply to the court for defense of rights and legally protected interests of other persons or unspecified persons in cases provided by the law.

2. A prosecutor is entitled to apply to a court with a suit (a petition) for the purposes of fulfillment of the entrusted duties and for defense of rights of citizens, legal entities, public and state interests.

3. Jurisdiction stipulated by the law for a person may not be changed without consent of that person. A court of superior jurisdiction may not withdraw a case from proceedings of a lower court and take over it without consent of the parties.

4. Abandonment of the right to appeal to the court shall not be valid if it contravenes the law or violates someone's rights and interests protected by the law.

Article 9. Respect of person’s honor and dignity

1. In the course of civil case proceeding, decisions and actions humiliating honor or diminishing dignity of a person involved in the civil process shall be prohibited.

2. Moral damage caused to a person in the course of civil proceedings by unlawful actions of state agencies and officials shall be compensated in accordance with procedures established by the law.

Article 10. Privacy. Secrecy of correspondence, telephone conversations, postal, telegraph and other messages

Private life of citizens, personal and family secrets are protected by the law. Everyone has a right to confidentiality of personal deposits and savings, correspondence, telephone conversations, postal, telegraph and other messages. Limitations of these rights in the course of civil process shall be admitted only in cases and pursuant to procedures directly established by the law.

11. Inviolability of property

1. Property is guaranteed by the law. No one may be deprived of his/her property except by a court decision.

2. Seizure of bank deposits and other property of persons as well as the property withdrawal in the course of the civil proceedings may be implemented in cases and pursuant to procedures stipulated by this Code.

Article 12. Independence of judges

1. A judge in the course of administering justice shall be independent and shall be subject only to the Constitution of the Republic of Kazakhstan and the law.

2. Judges and courts settle civil cases in such conditions that shall exclude any outside influence on them. Any interference in court‘s activity on administration of justice shall be prohibited and shall be subject to legal liability. Judges shall not be accountable on specific cases.

3. Guarantees of independence of a judge are established by the Constitution of the Republic of Kazakhstan and the law.

Article 13. Equality before the law and the court

1. Justice in civil cases shall be administrated based on equality before the law and the courts.

2. In the course of civil proceedings none of:

the citizens may be given preference and none of them may be discriminated on the basis of their origin, official capacity, property status, sex, race, nationality, language, religion, beliefs, place of residence or on any other circumstances;

the legal entities may be given preference, and none of them may be discriminated on the basis of their location, legal form of organization, affiliation, ownership or other circumstances.

3. Conditions of civil proceedings with regard to persons with civil immunity shall be determined by the Constitution of the Republic of Kazakhstan, by the present Code, by the laws and international treaties ratified by the Republic of Kazakhstan.

Article 14. Language of the proceedings

1. Legal proceedings on civil cases shall be implemented in the official language; Russian and other languages may be applied in legal proceedings on an equal basis with the official language, if necessary.

2. Language of legal proceedings shall be established by a decision of the court depending on the language of a lawsuit (a petition). Proceedings on any one civil case shall be implemented in the initially established language of the proceeding of that case.

3. To persons participating in the case with no knowledge or poor knowledge of the language of the proceedings, it will be explained that they have the right to, and the right shall be provided to make statements, to give explanations and testimony, to present petitions, to lodge an appeal, to get acquainted with the case materials and to speak in the court in their native language or in any other language they speak and to use services of an interpreter free of charge pursuant to the procedures established by this Code.

4. Persons participating in civil proceedings shall be provided by the court with free translation to the language of the proceedings of the materials in another language that they require by operation of law. Persons participating in civil proceedings shall be provided with free translation into the language of the legal proceedings of the part of the trial pleadings which is performed in another language.

5. Court documents shall be handed to persons participating in a case as translated into their native language or another language they speak.

Article 15. Competitiveness and equality of the parties

1. Civil proceedings shall be implemented on the basis of competitiveness and equality of the parties. The parties shall have equal procedural rights and shall bear equal procedural duties.

2. In the course of civil proceedings the parties choose their position and the ways and means of maintaining their case on their own and independently from the court or other bodies and entities. The court shall be fully absolved of collecting evidences on its own initiative for the purposes of substantiation of the facts on the case; however, on a reasoned request of any party the court shall provide assistance in obtaining necessary materials pursuant to the procedures established by this Code.

3. The judging court, maintaining objectivity and impartiality, shall create necessary conditions for fulfillment of the parties’ rights for full and objective investigation of circumstances of the case, shall explain to the parties participating in the case their rights and responsibilities, shall warn about consequences for committing and failing to commit procedural actions and in the cases stipulated by this Code shall assist them in implementing their rights. The court shall base its procedural decision only on those evidences which each Party had equal access to participate in examination of.

4. The court shall demonstrate equal and respectful attitude towards the parties.

Article 16. Evaluation of evidence by inner conviction

1. A judge shall evaluate evidences based on his/her own inner conviction, based on an impartial, in-depth and full consideration of all the available evidences in the whole, therewith guided by the law and conscience.

2. No evidence has a predetermined significance for the court.

Article 17. Exemption from duty to testify

1. No one shall be obliged to testify against himself/herself, his/her spouse and close relatives determined by the law.

2. Members of the clergy are not obliged to testify against persons who confessed to them.

3. In the cases stipulated by the first and the second paragraphs of this Article the aforementioned persons shall have the right to refuse to testify and cannot be subjected to any responsibility for that.

Article 18. Securing rights for qualified legal assistance

1. Everyone is entitled to receive qualified legal assistance in the course of civil proceeding in accordance with provisions of this Code.

2. Legal assistance may be provided free of charge in the cases stipulated by the law.

Article 19. Transparency of legal proceeding

1. Case proceedings in all courts and all judicial authorities shall be conducted openly.

2. A trial shall be conducted in closed judicial session in accordance with the law, including if it involves announcement of judgments containing state secrets, as well as if the court grants a plea of a case participant for the need to preserve confidentiality of adoption or preservation of personal, family, commercial or any other secret protected by law or information related to the intimate aspects of the citizens’ lives or any other circumstances preventing a public trial, as well as in the case stipulated by paragraph six of the Article 179 of this Code.

3. Personal correspondence and private telegraph messages of citizens may be read in open court only with consent of persons involved in these conversations and telegraph messages. Otherwise, personal correspondence and private telegraph messages of these individuals shall be read and examined in a closed judicial session. The aforementioned rules shall be applied also in the course of examination of photo- and film documents, audiotapes and videotapes as well as messages received through other technical devices containing private information.

4. If the trial is conducted in a closed judicial session, it will be attended by persons participating in the case and their representatives, as well as witnesses, experts, specialists and interpreters, if necessary.

5. A decision to conduct a trial in a closed judicial session shall be made by court by way of a reasoned ruling.

6. Citizens under sixteen years old shall not be admitted to a courtroom unless they are persons participating in the case or witnesses.

7. A trial in a closed judicial session shall be conducted in accordance with all rules of the civil procedure.

8. Persons participating in the case and citizens in presence in open court proceedings have the right to document the trial process either in writing or with use of audio recording from their seat in a courtroom. Any camera and photo camera recording, video recording, direct radio and TV broadcasting in the course of a trial shall be permitted upon approval of the court with taking into account opinions of persons participating in the case. These actions should not interfere with a regular process of the trial and may be time-limited by the court.

Article 20. Ensuring security at trial

A trial shall take place under conditions ensuring regular operation of the court and safety of the process participants. For the purposes of ensuring safety of a judge and citizens in presence in a courtroom, a chairperson may order to inspect persons willing to attend the trial including verification of their identity documents, personal inspection and inspection of things they bring to the courtroom.

Article 21. Obligatory force of judicial acts

1. A court shall issue judicial acts on civil cases in the form of decisions, rulings, regulations and orders.

2. Effective court decisions, rulings, decrees and orders, as well as lawful prescriptions, requirements, instructions, summons and other form of address of courts and judges shall be obligatory for any and all state agencies, local government authorities, public associations and other legal entities, officials and citizens, and shall be subject to mandatory implementation over the entire territory of the Republic of Kazakhstan.

Judicial acts based on a law or any regulatory legal act held unconstitutional by the Constitutional Council of the Republic of Kazakhstan shall not be subject to enforcement.

3. Obligatory force of a judicial act shall not deprive concerned parties that did not participate in case of the opportunity to apply to court for protection of violated or disputed rights, liberties and interests protected by the law.

4. Failure to enforce judicial acts and equally any other demonstration of contempt of court shall be punishable in accordance with the law.

Footnote. Article 21 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 10.07.2012 No. 32-V (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication).

Article 22. Right of appeal of procedural actions and decisions

1. Actions and decisions of a court may be appealed pursuant to procedures established by this Code.

2. Persons participating in the case have the right to appeal to a court of superior jurisdiction pursuant to procedures established by this Code.

Article 23. Value of civil procedure principles

Violation of civil procedure principles entails cancellation of court decisions, depending on their nature and essence.

Chapter 3. Jurisdiction and cognizance

Article 24. Court jurisdiction over civil cases

1. Courts adjudicate cases on protection of violated or disputed rights, liberties and interests protected by the law in accordance with civil procedure, unless pursuant to this Code and other laws their protection is to be enforced under another court procedure.

2. Courts adjudge cases on disputes arising from civil (including corporate disputes), marital, employment, housing, administrative, financial, economic, land relations, relations on use of natural resources and environment protection and other legal relations, including relations based on authoritative subordination of one party to another.

Corporate disputes include disputes where one party is a commercial organization, an association (a union) of commercial organizations, an association (a union) of commercial organizations and (or) individual entrepreneurs, a non-profit organization with a status of a self-regulatory organization in accordance with the laws of the Republic of Kazakhstan and (or) its shareholders (participants, members) (hereinafter referred to as corporate disputes):

1) associated with establishment, reorganization and liquidation of a legal entity;

2) associated with ownership of shares of joint stock companies, shares in the authorized capital of economic partnerships, shares of cooperative members, establishment of their encumbrances and fulfillment of the relevant resulting rights, except for disputes arising in relation with partition of inherited property or division of marital property containing shares of a joint stock company, shares in authorized capital of business companies and stockholdings of economic partnerships, shares of cooperative members;

3) on the demand of founders, shareholders, participants and members of legal entities (hereinafter as participants of a legal entity) for compensation of losses, caused to a legal person, invalidation of transactions conducted by a legal entity, and (or) application of the consequences of such transactions invalidity;

4) related to appointment or election, termination or suspension of authorities and responsibility of individuals, current or former members of legal entity management bodies, as well as disputes arising from civil relations between such individuals and the legal entity on fulfillment, termination or suspension of their authorities;

5) associated with issue of securities;

6) arising in connection with administering a register of holders of securities, taking into account the rights for shares and other securities, as well as disputes related to placement and (or) circulation of securities;

7) associated with invalidation of the state registration of shares issue;

8) on convocation of a general meeting of the legal entity participants;

9) on contestation of decisions, actions (inaction) of management bodies of the legal entity.

3. An act adopted by the state agency or its official may be disputed in court.

4. Courts adjudge cases of special action proceedings listed in Chapters 25 - 29 of this Code.

5. Courts adjudge cases of special proceedings listed in the Article 289 of this Code.

6. Courts also adjudge cases involving foreign citizens, stateless persons and foreign organizations, foreign legal entities, companies with foreign participation as well as international organizations, unless otherwise provided by an international treaty, the law of the Republic of Kazakhstan or the parties' agreement.

7. Other cases referred to courts competence by the law shall be under the court’s jurisdiction.

Footnote. Article 24 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 11.01.2011 No. 385-IV (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication).

Article 25. Transfer of disputes to arbitration court

Property dispute under jurisdiction of a court may be transferred for resolution to arbitration court upon mutual agreement of the parties unless it is prohibited by legislative acts, and in accordance with subparagraph 4) of the Article 170 and Article 192 of this Code.

Article 26. Priority of jurisdiction of a court

1. When combining several associated claims, some of which are under jurisdiction of the court, and others are under jurisdiction of non-judicial bodies, all of the claims shall be adjudged in court.

2. If there is a doubt or conflict of the laws in force in regard of jurisdiction over a particular dispute, it shall be adjudged in court.

Article 27. Civil cases within jurisdiction of a district (municipal) court and other equal courts

Civil cases shall be considered and resolved by district (municipal) courts and other equivalent courts, except the cases envisaged in paragraph 8 of the Article 59 and in paragraph 3 of the Article 66 of the Constitutional Law of the Republic of Kazakhstan "On Elections in the Republic of Kazakhstan", as well as in paragraph 5 of the Article 13 of the Constitutional Law of the Republic Kazakhstan "On the national referendum".

Footnote. Article 27 is in the wording of the Law of the Republic of Kazakhstan dated 10.12.2009 No. 227-IV (shall be enforced from 01.01.2010).

Article 28. Civil cases within jurisdiction of regional courts and equivalent courts

Footnote. Article 28 is excluded by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 10.12.2009 No. 227-IV (shall be enforced from 01.01.2010).

Article 29. Civil cases within jurisdiction of the Supreme Court of the Republic of Kazakhstan

Footnote. Article 29 is excluded by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 10.12.2009 No. 227-IV (shall be enforced from 01.01.2010).

Article 30. Jurisdiction of specialized courts over civil cases

1. Specialized inter-district economic courts shall adjudge civil cases on property and other non-property disputes where related parties are citizens executing entrepreneurship without registering a legal entity, legal entities and on other corporate disputes.

1-1. Specialized district and equivalent administrative courts shall judge cases on contestation of rules of bodies (officials) authorized to judge cases on administrative offenses.

1-2. Military courts shall adjudge civil cases on appeal by military servants of the Armed Forces, other forces and military formations, by citizens undergoing reserve training of actions (inaction) of officials and military authorities. Military courts may adjudge other civil cases if either party is represented by a military servant, a military authority or a military unit.

1-3. Specialized inter-district juvenile courts shall adjudge civil cases on disputes for defining a place of residence of a child; on deprivation (restriction) and restoration of parental rights; on adoption of a son (adoption of a daughter); on forwarding minors to special educational organization or organizations with particular treatment; on disputes arising from tutorship and guardianship (patronage) of the minors in accordance with the matrimonial law of the Republic of Kazakhstan.

1-4. Specialized financial court shall adjudge civil cases on property and non-property disputes of a regional financial center participant as well as civil cases on restructuring of financial institutions and organizations, members of a banking conglomerate having status of a parent organization and non-financial institution, in cases stipulated by the laws of the Republic of Kazakhstan.

2. Jurisdiction of civil cases to other specialized courts shall be defined by this Code.

Notice: If a specialized inter-district juvenile court is not formed in a respective administrative-territorial unit, cases referred under its jurisdiction may be adjudged by a regional (municipal) court.

Footnote. Article 30 is in the wording of the Law of the Republic of Kazakhstan dated 11.07.2001 No. 238; as amended by the Laws of the Republic of Kazakhstan dated 02.07.2003 No. 451, dated 30.12.2005 No. 111 (the order of enforcement see Article 2); dated 05.06.2006 No. 146 (the order of enforcement see Article); dated 05.07.2008 No.58-IV (the order of enforcement see Article 2); dated 05.07.2008 No. 64-IV (the order of enforcement see Article 2); dated 10.12.2009 No. 227-IV (shall be enforced from 01.01.2010); dated 23.11.2010 No.354-IV (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication); dated 01.03.2011 No. 414-IV (shall be enforced from 01.01.2010), dated 05.07.2012 No. 30-V (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication).

Article 31. Filing suit at location of a defendant

A suit shall be filed to a court at the place of residence of a defendant. A suit against a legal entity shall be filed to a court at the place of a legal entity’s registration.

Article 32. Jurisdiction at the choice of a plaintiff

1. A suit against a respondent with unknown place of residence or without a residence in the Republic of Kazakhstan may be filed to a court at respondent’s property location or at respondent’s place of residence last known.

2. A suit against a legal entity may be also filed to a court at its property location.

3. A suit resulting from activities of a branch or a representative office of a legal entity may be also filed to a court according at location of the registered branch or representative office.

4. Suits for alimony and paternity establishment may be filed by a plaintiff to a court at plaintiff’s place of residence.

5. Suits for compensation of damage caused by injury or other harm to health, as well as death of a breadwinner may be filed by a plaintiff to a court at plaintiff’s place of residence or at place of the injury.

6. Suits arising from contracts indicating a place of implementation may be filed a court at place of implementing the contract.

7. Divorce suits may be filed to a court at plaintiff’s place of residence also when the plaintiff has minors, or when a plaintiff due to disability cannot be present at respondent’s place of residence.

8. Suits for recovery of wages, pensions and benefits as well as suits for recovery of labor, pension and housing rights related to compensation of damages, caused to a citizen by unlawful conviction, unlawful criminal charges, unlawful use of a preventive measure or illegal imposition of an administrative penalty in the form of administrative arrest, may be brought at plaintiff’s place of residence. Suits on contestation of rules on administrative penalties may be also filed to a court at plaintiff’s place of residence.

9. Suits for protection of consumer rights can be filed to a court at plaintiff’s place of residence or at place of contract fulfillment.

10. Suits for damages caused by collision of vessels as well as for recovery of compensations for assistance and rescue at sea may be filed also to a court according to plaintiff’s location or vessel’s home port location.

11. Selection of a court among other courts under which jurisdiction a case may be judged pursuant to the Article shall belong to a plaintiff except jurisdiction established by Article 33 of this Code.

Article 33. Exclusive jurisdiction

1. Claims for rights for land plots, buildings, facilities, and other objects permanently attached to land (real estate), release of property from the seizure, may be brought to the court according to the location of objects or the seized property.

2. Claims of creditors of a testator, brought to the court before acceptance of an inheritance by inheritors, are subject to the jurisdiction of the court according to the location of the inherited property or its main part.

3. Claims to the carriers, arising from contracts on transportation of goods, passengers or luggage, may be brought to the court according to the permanent location of the transport organization’s office.

4. Claims for damages, caused by violation of jurisdictional immunity of the Republic of Kazakhstan and its property by a foreign state, are imposed to the court according to the location of a petitioner, unless otherwise stipulated by an international treaty of the Republic of Kazakhstan.

Footnote. Article 33 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 05.02.2010 No. 249-IV.

Article 34. Agreed jurisdiction

The parties may agree mutually to change a territorial jurisdiction for a case. Jurisdiction provided by Article 33 of this Code shall not be changed by an agreement of the parties.

Article 35. Jurisdiction of several inter-connected cases

1. A suit against several defendants residing or located in different places shall be brought according to the place of residence or location of one of the defendants on the plaintiff’s choice.

Requirements combined in one application subject to the jurisdiction of different courts shall be considered by a higher court to the jurisdiction of which one of the claims is related, provided that in accordance with the Article 171 of this Code a judge of the superior court shall make a decision on separation of these requirements.

2. A suit of a third party declaring an independent claim and a counter-claim, regardless of its jurisdiction may be brought to the court according to the place of consideration of the initial claim.

3. A lawsuit arising from a criminal case if it was not declared or not resolved as a civil proceeding in a criminal case, shall be presented for consideration in civil proceedings under the rules of jurisdiction, defined by this Code.

Footnote. Article 35 is amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated July 11, 2001 No. 238.

Article 36. Transfer of cases from procedure of one court to another court

1. A case accepted by a court in accordance with the rules of jurisdiction shall be resolved effectively, even if in the future, it would fall under jurisdiction of another court.

2. A court sends the case to another court if:

1) a defendant, whose place of residence was not previously known, shall make an application to transfer the case to the court according to his place of residence;

2) after recusal of one or more judges, as well as based on other noteworthy circumstances, the change of judges or consideration of the case in this court becomes impossible;

3) during proceedings in this court it turned out that it has been accepted for production with violation of the jurisdiction rules;

4) a suit is brought to the court.

3. The parties’ applications on lack of jurisdiction of the case to this court shall be resolved by this court. As for the matter concerning transfer of the case to another court a ruling shall be made. In cases stipulated by subparagraphs 2) and 4) of this Article, the ruling on transfer of this case shall be made by a judge of the superior court. The court ruling on abandonment of the application on lack of jurisdiction of the case may be appealed to a higher court, decision of which shall be final and not subject to appeal. Transfer of cases from one court to another court shall be made after the term to appeal this ruling expires and in case of filling a petition - after making a decision on abandonment of the petition.

4. Disputes over jurisdiction between the courts shall be resolved by a higher court, decision of which shall be final and not subject to appeal.

Chapter 4. Composition of the court, recusals

Article 37. Composition of the Court

1. Civil cases in first-instance appellation courts shall be considered by a single judge acting on behalf of the court.

2. Civil cases stipulated by paragraph 8 of the Article 59 and paragraph 3 of the Article 66 of Constitutional Law of the Republic of Kazakhstan "On Elections in the Republic of Kazakhstan", as well as paragraph 5 of the Article 13 of the Constitutional Law of the Republic of Kazakhstan "On Republic Referendum", shall be considered by the judge acting on behalf of the court at his/her sole discretion.

3. Cases in cassation instance court or courts of appeal shall be considered by a collegial court. The collegial court shall include an odd (at least three) number of judges, one of whom shall be a chairperson, whose duties are performed by correspondingly performed by chairperson of regional court or chairperson of the relevant panel of Supreme Court of the Republic of Kazakhstan or one of the judges upon their instructions.

Footnote. Article 37 is in the wording of the Law of the Republic of Kazakhstan dated 17.02.2012 No. 565-IV (shall be enforced from 01.07.2012).

Article 38. Procedure for resolving issues by collegial composition of the court

1. All judges have equal rights in consideration and resolution of cases by collegial composition of the court. All questions arising during consideration and resolution of the case by a collegial composition of the court shall be solved by the judges by a majority of votes. In addressing each question, none of the judges have a right to abstain from voting.

2. The chairperson shall make proposals, express his opinions and be the last to vote.

3. A judge who disagrees with the decision of the majority shall sign his decision and may write his dissenting opinion to be given to the chairperson and attached to the case in a sealed envelope. A supervising instance court is enabled to read the opinion during consideration of the case. Persons participating in the case shall not be informed about presence of the opinion; the opinion is not disclosed in the courtroom.

Footnote. Article 38 as amended by the Laws of the Republic of Kazakhstan dated 11.07.2001 No. 238; dated 10.12.2009 No.227-IV (shall be enforced from 01.01.2010).

Article 39. Inadmissibility of second participation of a judge in consideration of a case

1. The judge who took part in consideration of a civil case in the first instance court cannot participate in consideration of the same case in the appeal, cassation or supervisory instance courts, as well as participate in a new consideration of the case in the first instance court, court of appeal in case of cancellation of the decision adopted by his participation.

2. The judge who took part in consideration of the case in the appeal court may not participate in consideration of the same case in the courts of first, cassation instance courts or courts of appeal, as well as participate in a new consideration of the case in the court of appeal in case of cancellation of the judicial act adopted by his participation.

3. The judge who took part in consideration of the case in the cassation instance court, cannot participate in consideration of the same case in first, cassation instance courts or courts of appeal.

4. The judge who took part in consideration of the case in the cassation or supervisory instance court cannot participate in consideration of the same case in mentioned instances in case of cancelation of the resolution adopted with his/her participation.

5. The judge who took part in consideration of the case in the supervisory instance court cannot participate at reconsideration of this case in appeal or cassation instance courts.

Footnote. Article 39 is in the wording of the Law of the Republic of Kazakhstan dated 17.02.2012 No. 565-IV (shall be enforced from 01.07.2012).

Article 40. Grounds for recusal of judge

1. A judge may not participate in the proceedings and shall be subject to recusal if he:

1) in previous consideration of this case was involved as a witness, expert, specialist, interpreter, representative, court session secretary, law-enforcement official, bailiff;

2) is a relative of any of the persons participating in the case or their representatives;

3) is personally, directly or indirectly interested in the outcome of the case or if there are other circumstances giving rise to reasonable doubts in his impartiality.

2. Composition of a court considering the case cannot include persons who are relatives to each other.

Footnote. Article 40 is amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated July 11, 2001 No. 238.

Article 41. Grounds for recusal of prosecutor, expert, specialist, interpreter, secretary of a judicial session

Footnote. The title as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 10.12.2009 No. 227-IV (shall be enforced from 01.01.2010).

1. Grounds for recusal stipulated in the first part of the Article 40 of this Code shall also apply to prosecutor, expert, specialist, interpreter, and secretary of a judicial session.

2. Expert or specialist or interpreter also cannot participate in the proceedings, if:

1) he/she is or was in subordination or any other dependency on persons participating in the proceedings, or their representatives;

2) he/she audited materials, which formed a basis for referring to the court or are used in consideration of the civil case;

3) their incompetence was revealed.

3. Participation of a public prosecutor, expert, interpreter, secretary of a court session in a previous consideration of this case as a prosecutor, expert, interpreter, secretary of a court session shall not be a ground for their recusal. Previous participation in the case as an expert shall not be a circumstance disabling assigning to him/her to conduct an expertise upon the case, unless it is assigned again after the expertise conducted by him/her.

Footnote. Article 41 as amended by the Laws of the Republic of Kazakhstan dated 04.07.2006 No 151; dated 10.12.2009 No.227-IV (shall be enforced from 01.01.2010); dated 20.01.2010 No. 241-IV.

Article 42. Applications for recusal (self-recusal) and procedure of their settlement

1. In case of circumstances specified in Articles 40 and 41 of this Code, judge, prosecutor, expert, interpreter, secretary of the judicial session shall recuse himself/herself from a case. On the same grounds, recusal may be claimed by persons participating in the case.

2. Self-recusal and recusal shall be motivated and announced prior to the consideration of the case on its merits. During the proceedings a statement on self-recusal (recusal) shall be permitted only when the grounds for self-recusal (recusal) have become known to the court or a person, who claims for recusal, after commencement of the proceedings.

3. Recusal (self-recusal) declared to the judge, considering the case at his/her sole discretion, shall be considered by the chairperson of this court or another judge of this court, and in case of their absence - by a judge of the superior court.

4. When considering the case by court in collegial constitution, in case of application for self- recusal (recusal) of one of the judges, the court shall hear opinions of persons participating in the case, opinion of the recused judge, if he/she wishes to give explanations, and makes a decision on his/her recusal in absence of the recused judge. The judge shall be considered to be recused if the number of votes for and against recusal is equal. Recusal, claimed to several judges or the entire court shall be considered by the same court by a simple majority of votes.

5. Decision on rejection or satisfaction of recusal shall not be subject to protest. Arguments on disagreement with the court decision can be included in the appeal, cassation petitions or motions for reconsideration of the judicial act in procedure of judicial supervision, protests.

6. An issue on self-recusal (recusal) of prosecutor, expert, specialist, interpreter, secretary of the judicial session shall be settled by the court, considering the case.

7. An issue on self-recusal (recusal) shall be settled by the court decision.

Footnote. Article 42 as amended by the Laws of the Republic of Kazakhstan dated 11.07.2001 No. 238; dated 04.07.2006 No. 151; dated 10.12.2009 No. 227-IV (shall be enforced from 01.01.2010).

Article 43. Consequences of granting the application for recusal (self-recusal)

1. In case of recusal (self-recusal) of the judges considering the case single-handedly in a regional or equivalent court, the same case shall be considered in the same court by another judge. The case shall be transferred to another court of the first instance by a higher court, if in the court considering the case the judge cannot be replaced.

2. In case of self-recusal or recusal of a judge or recusal of the entire composition of the court during the proceedings in the regional or equivalent court, Supreme Court of the Republic of Kazakhstan, the case shall be considered in the same court by another judge or other composition of judges.

3. The case shall be transferred to the Supreme Court of the Republic of Kazakhstan to define the court where it will be considered, if in the regional or equivalent court, after granting recusals and self-recusals or on the grounds specified in Article 39 of this Code, it is impossible to create a new composition of the court for consideration of this case, if the regional or equivalent court is a party to the court proceedings.

Footnote. Article 43 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 10.12.2009 No. 227-IV (shall be enforced from 01.01.2010).

Chapter 5. Persons participating in the case

Article 44. Composition of persons participating in the case

Persons participating in the case shall be: third parties raising claims on the subject of the dispute; third parties not raising claims on the subject of the dispute; a prosecutor, state bodies, local government bodies, organizations or individual citizens entering the proceedings on the grounds prescribed by Articles 56 and 57 of this Code; applicants and other parties interested in cases, considered by the court in procedure of special proceedings (Article 289 of this Code).

Article 45. Civil procedure legal capacity

Ability to have civil procedure rights and obligations (civil procedure legal capacity) is equally recognized for all citizens and organizations being subjects of substantive law.

Article 46. Civil procedure legal capability

1. Ability to fulfill rights and perform duties in a court, assign conduction of a case to a representative (civil procedure legal capability) fully belongs to citizens over 18 and organizations.

2. Rights, freedoms and legitimate interests of underage persons from fourteen to eighteen year old, as well as citizens with limited legal capability, shall be protected in court by their parents or other legal representatives, but in such cases the court shall be obliged to involve the underage persons themselves or persons recognized to be the persons with limited legal capability, and prosecutor.

3. Rights, freedoms and legitimate interests of persons under fourteen years old, as well as citizens recognized to be incapable, shall be protected in court by their legal representatives, the prosecutor.

4. In cases stipulated by the law, upon the cases arising from civil, family, labor, cooperative, administrative and other legal relations and from transactions, related to distribution of salary or income received from business activities, the underage persons from fourteen to eighteen years old have right to defend their rights and legitimate interests in the court by themselves. Involvement of legal representatives of the underage persons to render support to them depends on the court discretion.

Footnote. Article 46 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 29.12.2010 No. 374-IV (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication).

Article 47. Rights and obligations of persons participating in the case

1. Persons participating in the case have a right to get familiarized with the case files, make extracts from them and copy them; claim for recusals; present evidences and participate in their study; put questions to other persons participating in the case, witnesses, experts and specialists; make petitions, including ones requiring additional evidences; give oral and written explanations to the court; present their arguments on all issues arising in the case; oppose against motions and arguments of other persons participating in the case; participate in the judicial pleadings; get familiarized with the minutes of judicial session and submit written comments on it; appeal decision and rulings of the court; use other procedural rights stipulated by the law on civil proceedings. They shall conscientiously use all their procedural rights.

2. Persons participating in the case fulfill their procedural obligations, in case of non-fulfillment of which the consequences, stipulated by the laws on civil proceedings shall occur.

Article 48. The parties

1. The parties in civil proceedings are a plaintiff and a defendant. The plaintiffs are citizens and legal entities bringing suit to the court to defend their own interests or interests of other persons on behalf of whom the suit is brought. Defendants are citizens and legal entities against whom the suit is brought.

2. The parties may be organizations that are not legal entities in cases stipulated by the law.

3. A person in whose interests a suit is brought by persons legally entitled to apply to the court to protect rights, freedoms and interests of other persons, shall be informed by the court about the process and shall participate in it as a plaintiff.

4. The state can be a party to a civil proceeding.

5. The parties have equal procedural rights and take equal procedural duties

Article 49. Changing of grounds or subject of claim, abandonment of claim, admission of claim, settlement agreement, settlement of disputes in mediation procedures

Footnote. The title of the Article 49 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 28.01.2011 No. 402-IV (shall be enforced from 08.05.2011).

1. A plaintiff has a right to change ground or subject of a claim, increase or decrease number of claims or abandon the claim. Changing of the ground for or the subject of the claim, increase or decrease of the scope of the stated claim or abandonment of the claim shall be made by filing a written application and are permitted prior to a decision of the first instance court. The defendant may admit the claim; a receipt is taken from him/her to that extent. The parties may end the case with a settlement agreement or an agreement, settling a dispute in mediation procedure to be signed by the parties and approved by the court.

2. The court has no right to change the subject or the grounds of the claim on its own initiative. The court does not accept abandonment of the plaintiff's claim, admission of the claim by the defendant and does not approve a settlement agreement of the parties or the parties' agreement to settle the dispute in mediation procedure, if these actions contradict to the law or violate anyone's rights, freedom and legitimate interests.

Footnote. Article 49 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 28.01.2011 No. 402-IV (shall be enforced from 08.05.2011).

Article 50. Participation of several plaintiffs or defendants in the proceedings

A claim can be made by several plaintiffs or several defendants. Each of the plaintiffs or defendants acts on an independent basis in relation to the other party. The parties may entrust the case to one of co-plaintiffs or co-defendants respectively.

Article 51. Replacement of improper defendant

1. The court, having found during preparation of a case or proceedings in the first instance court, that the claim has been made not to the person to be held liable upon the claim, upon the petition of the plaintiff, may allow replacement of an improper defendant by a proper one. After the replacement preparation and consideration of the case shall be conducted from the beginning.

2. If the plaintiff does not agree to replace the improper defendant by another person, the court considers the case according to the made claim.

Article 52. Third parties claiming own demands on the subject of dispute

Third parties claiming own demands to the subject of the dispute may enter the process prior to a decision of the first instance court by making a claim to one or both parties. They shall have all rights and obligations of a plaintiff.

Article 53. Third parties not claiming own demands on the subject of dispute

Third parties not claiming own demands on the subject of dispute may join the proceedings either on the part of plaintiff or defendant before the first instance court makes a decision on the case, if it may affect their rights or responsibilities with regard to either party. They may be involved to the proceedings at the request of the parties and other persons participating in the case or under the court’s initiative. Third parties not claiming own demands shall have procedural rights and bear procedural obligations of the party, except for the right to change the grounds and subject of the claim, increase or decrease the scope of the stated claim, as well as abandonment of the claim, admission of claim or settlement agreement, mediation procedure, filing a counterclaim, a requirement to enforce the court decision.

Footnote. Article 53 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 28.01.2011 No.402-IV (shall be enforced from 05.08.2011).

Article 54. Procedural legal succession

1. In case if either party leaves the disputable or legal relationship established by the court (death of a citizen, reorganization, liquidation of a legal entity, assignment, transfer of obligations and other cases of changing individuals in a material legal relations), the court allows replacement of the party by its successor. The succession shall be possible at any stage of the process.

2. All actions committed before the successor’s joining the proceedings shall be obligatory to him/her/it to the same degree as they were obligatory to the replaced person.

Article 55. Prosecutor's participation in civil proceedings

1. On behalf of the state the General Prosecutor of the Republic of Kazakhstan directly and through subordinate prosecutors conducts the highest supervision over exact application of the law in civil proceedings.

2. The prosecutor’s participation in civil proceedings is necessary when it is required by the law, when the need for his involvement in the case is recognized by the court, as well as in cases, initiated by the prosecutor, related to the state interests, reinstatement, recovery of wages, eviction of citizens from dwellings without giving alternative accommodation, compensation for harm, caused to life and health.

The prosecutor shall have right to enter the process on his own initiative or at the initiative of the court to give opinion on the case in order to perform his duties and to protect the rights, freedom and lawful interests of citizens, rights and legitimate interests of organizations, public or state interests.

The stated prosecutor’s authorities shall be provided by timely notice of the prosecutor by the court about all claims assigned for consideration.

3. The prosecutor shall have right to initiate a claim and a statement on protection of rights, freedom and lawful interests of citizens, rights and legitimate interests of organizations, public or state interests. The prosecutor shall have right to make a claim regardless of requests and statements of interested persons to protect labor, housing and other rights and freedom of people in social area, as well as protection of interests of disabled citizens.

4. If a plaintiff does not support the demands, claimed by the prosecutor, the court leaves the claim (application) without consideration, if it does not affect the rights, freedom and legitimate interests of third parties.

5. The prosecutor who made a claim shall have the same procedural rights and take all the procedural obligations of a plaintiff, except for the right for settlement agreement and a settlement agreement in mediation procedure. The prosecutor's renunciation of the claim made to defend interests of another person, does not deprive the person of the right to require consideration of the case.

6. The prosecutor representing interests of prosecutor bodies in the dispute as a plaintiff or a defendant shall use procedural rights and obligations of the party.

Footnote. Article 55 as amended by the Laws of the Republic of Kazakhstan dated 10.12.2009 No. 227-IV (shall be enforced from 01.01.2010); dated 29.12.2010 No. 374-IV (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication); dated 28.01.2011 No. 402-IV (shall be enforced from 05.08.2011).

Article 56. Judicial recourse to protect rights of other individuals, public and state interests

1. In cases stipulated by the law, state bodies and local governments, organizations or individuals shall have right to apply to the court to protect the rights, freedom and lawful interests of other persons at their request, as well as public or state interests. A claim on protection of interests of disabled citizens may be brought regardless of the request of the interested person.

2. The persons who made a claim to protect another person’s interests shall have all procedural rights and obligations of a plaintiff, except for the right for a settlement agreement and a settlement agreement in mediation procedure. These bodies and individuals’ renunciation of claim does not deprive a person (for whose interest the case was initiated) of the right to require consideration of the claim. If the person for interest of whom the case was initiated, does not support the stated claims, the court leaves the claim (application) without consideration, if it does not infringe the rights of third parties.

Footnote. Article 56 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 28.01.2011 No. 402-IV (shall be enforced from 05.08.2011).

Article 57. Participation of state and local self-government bodies to provide an opinion on the case

1. In cases stipulated by the law, state bodies and local self-government structures prior to the first instance court’s decision shall have right to join the process on their own initiative, at the initiative of the parties participating in the case, as well as on the initiative of the court to provide an opinion on the case in order to fulfill their obligations and to protect the rights, freedom and lawful interests of citizens’ interests, public and state interests.

2. The bodies mentioned in this Article through their representatives shall have all rights of persons participating in case and provided in the Article 47 of this Code.

Chapter 6. Representation in the court

Article 58. Conducting of a case by representatives

1. Citizens shall have right to conduct their case in the court in person or via their representatives. Personal participation in the case does not deprive the citizen of the right to have a representative in this case.

2. Cases of organizations shall be conducted by their bodies, acting within their powers, provided by the law, other regulations or foundation documents, and their representatives, vested with appropriate powers. Heads of entities shall submit documents to the court, proving their official position or authority. The body of the legal entity shall have right to participate in the case along with another representative with appropriate powers.

Any competent person who has a duly executed authority to conduct the case in the court, based on the power of attorney, law, court decision or administrative act may be a representative in the court.

Article 59. Representation under instructions

Representatives under instructions in the court can be the following persons:

1) lawyers;

2) employees of legal entities - upon the cases of those legal entities;

3) authorized representatives of labor organizations upon the affairs of workers, employees and other persons, rights and interests of whom are protected by these labor organizations;

4) authorized representatives of the organizations, which are vested by the law, articles of association or regulation, to protect the rights and interests of the members of these organizations,

5) authorized representatives of the organizations which are vested by the law, articles of association or regulation, to protect the rights and interests of other persons;

6) one of the participants under instructions of other co-participants;

7) other persons, admitted by the court at the request of the persons participating in the case.

Article 60. Persons who cannot be representatives in the court

1. Judges, investigation officers, prosecutors and deputies of representative bodies cannot be representatives in the court, unless they participate in the process as the authorized representatives of the relevant organizations or legal representatives.

2. The lawyers accepted an instruction to render legal assistance with violation of requirements of legislation of the Republic of Kazakhstan on advocacy, may not be representatives in the court.

3. A person may not be a representative if upon this case he/she renders or earlier rendered legal assistance to persons whose interests contradict to the interests of the represented person, or if he/she took part in the case as a judge, prosecutor, expert, specialist, interpreter, witness, and if he/she is a relative to the official, participating in the proceedings.

Footnote. Article 60 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 11.12.2009 No. 230-IV (shall be enforced from 01.01.2010).

Article 61. Powers of a representative

1. Authorities to conduct a case in the court provide a representative with a right to conduct all proceedings on behalf of the person he/she represents, except for signing of statement of claim, transfer of the case to intermediate or arbitration court, making an agreement on mediation or settlement agreement in the procedure of mediation, a full or partial abandonment of the claim and admission of the claim, changes in the subject or the grounds for a claim, a settlement agreement, transfer of authorities to another person (substitution), appeal of the court order, requirements for enforcement of court orders, receiving property or money.

2. The representative's authorities, mentioned in the first part of this Article shall be specifically specified in power of attorney, given by the person, he/she represents.

Footnote. Article 61 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 28.01.2011 No. 402-IV (shall be enforced from 05.08.2011); dated 17.02.2012 No. 565-IV (shall be enforced from 01.07.2012).

Article 62. Registration of a representative’s authorities

1. The representative's authorities shall be expressed in a power of attorney and executed in accordance with the law.

2. The authorized representatives of labor organizations and other organizations shall provide the court with the documents verifying assignment to conduct representation upon this case (subparagraphs 3), 4) and 5) of the Article 59 of this Code).

3. The attorney’s powers to conduct a particular case shall be certified by an order issued by a legal counsel or law firm, and by the presidium of the Bar Council if he/she works individually without registration of a legal entity.

4. A power of attorney on behalf of an entity shall be given by the head of the legal entity or by other authorized person.

5. The representative’s powers, defined in subparagraphs 6) and 7) of the Article 59 of this Code shall have right to be expressed in the power of attorney or in an oral statement of a trustee during the proceedings, recorded in the minutes of the judicial proceeding.

Footnote. Article 62 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 28.12.2011 No. 523-IV (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication).

Article 63. Legal representatives

1. Rights, freedoms and legitimate interests of the disabled people, people who do not have full legal capacity or those recognized to be impaired shall be protected in the court by their parents, adoptive parents, foster parents or other persons replacing them submitted the documents proving their authorities to the court.

2. As for the case in which a citizen recognized to be missing in the prescribed manner shall have to participate, a person conducting custody over the missing person shall have right to be his/her representative.

3. As for the case in which a heir of a person died or declared to be dead in the prescribed manner shall have to participate, in case if his/her inheritance is not yet adopted, a holder or a trustee, appointed for protection and management of the inherited property acts as a representative of the heir.

4. The legal representatives on behalf of the represented persons shall conduct all proceedings, the right for which belongs to the represented persons with the limitations prescribed by the law. Legal representatives shall have right to entrust the case to another representative.

Footnote. Article 63 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 25.03.2011 No. 421-IV (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication).

Chapter 7. Evidence and proof

Article 64. Evidence

1. Evidences in the case are actual data received on a legal basis, on the basis of which the court determines presence or absence of circumstances justifying requirements and objections of the parties and other circumstances important for proper resolution of the case.

2. These actual data are established by explanations of the parties and third parties, witnesses, material evidence, expert opinions, minutes of proceedings, minutes of court sessions, reflecting progress and results of legal proceedings and other documents.

Footnote. Article 64 is amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated July 4, 2006 No. 151.

Article 65. Obligation to prove

Each party shall prove the circumstances they use as grounds for their claims and objections.

Article 66. Introduction of evidences

1. The evidences shall be submitted by the parties and other persons participating in the case.

2. Circumstances required for proper solution of the case shall be defined by the court on the basis of requirements and objections of the parties, other persons participating in the case, taking into account application of substantive and procedural law.

3. The court shall have right to offer to the parties and others persons participating in the case to provide additional evidence, required for proper solution of the case.

4. In case if presentation of evidence to the parties and other persons participating in the case is difficult, the court provides assistance in taking evidence upon their petition.

5. The petition for requiring an evidence shall state the evidence and indicate what circumstances related to the case may be established or refuted by this evidence, reasons preventing obtaining of independent evidence and its location.

6. If necessary, the court shall issue to the person, who made the petition, relevant letter of inquiry to receive an evidence. The person possessing the proof, sends it directly to the court or gives it to the person having an appropriate petition to submit it to the court. Evidence of corporate disputes should be requested only by the court and be sent directly to the court.

7. Officials or other persons from whom the court requires to submit the evidence, unable to provide evidence to the court at all or during the period set by the court, shall notify the court outlining the reasons within five days from the day the court request is received.

8. In case of failure to notify and if the court’s requirement to submit the evidence to the court is not satisfied for reasons, found by the court to be disrespectful, the guilty officials or other persons not participating in the case shall be subject to administrative penalties in accordance with legislation on administrative offenses.

9. Imposition of an administrative penalty shall not release the person possessing the evidence from the obligation to submit it to the court. In case of willful failure to execute the court’s requirements those persons shall be subject to criminal liability.

10. If a party holds evidence, required by the court and does not submit it at the court’s request, it is assumed that the contained information is directed against the interests of this party and shall be deemed to be acknowledged by it.

Footnote. Article 66 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 05.07.2008 No. 58-IV (the order of enforcement see Article 2).

Article 67. Relevance of evidence

The evidence shall be recognized to be relevant by the court, if it is the actual data confirming, refuting or discrediting conclusions on existence of circumstances relevant to the case.

Article 68. Admissibility of evidence

1. The evidence shall be considered valid if it is received in accordance with this Code.

2. Circumstances of the case to be proved by certain evidence according to the law, cannot be proved by any other evidence.

Article 69. Actual data inadmissible as evidence

1. Actual data shall be recognized by the court to be inadmissible as evidence, if they are received with violation of the law by deprivation or constraint of legal rights of persons participating in the case, or with violation of other rules of civil procedure during preparation of the case for the proceedings or during the proceedings, that have affected or could affect reliability of the data received, including:

1) use of violence, threats, deception, as well as other illegal actions;

2) use of wrong belief of a person participating in the case about his/her rights and obligations arising out of incomplete or incorrect interpretation to the person;

3) in connection with of a procedural action conducted by a person with no right to conduct the civil case;

4) in connection with participation in the proceeding of a person, subject to recusal;

5) with considerable violation of the proceedings order;

6) from an unknown source or from a source that cannot be discovered in the court;

7) use of methods that contradicting to modern scientific knowledge.

2. Inadmissibility of using of actual data as evidence, as well as possibility of their limited use during the case proceedings shall be established by the court under its own initiative or upon petition of the persons participating in the case.

3. Evidence received with violation of the law shall be deemed invalid and may not be used as a ground for judgment and as an evidence relevant to the case.

4. Actual data received with violations, specified in the part one of this Article may be used as evidence of the fact of violation and culpability of the persons committed them.

Article 70. Credibility of evidence

The evidence shall be considered reliable if an examination shows that it is true.

Article 71. Grounds to release from proving

1. Circumstances recognized by the court to be publicly known, do not need to be proved.

2. Circumstances established by the resolution of the court came into legal force upon the previously considered civil case, shall be binding for the court and do not need to be proved again in the proceedings of other civil cases where the same persons participate.

3. The judgment of the court came into legal force, which recognizes the right to satisfy the claim shall be obligatory for the court considering the case on the civil and legal consequences of the person’s actions, against whom the judgment of the court has been enforced. The judgment of the court came into legal force shall be obligatory for the court considering such civil case, as well as for the issues whether these actions took place and whether they have been committed by this person, as well as regarding other circumstances established by the judgment and their legal evaluation.

4. Facts assumed to be established according to the law shall not be proved in the proceedings of a civil case. Such assumption can be refuted by the general procedure.

5. Circumstances shall also be deemed established without evidence, if within the frames of the proper legal procedures the contrary is proved:

1) correctness of the methods generally accepted in modern science, technology, art and craft;

2) persons’ knowledge of the law;

3) knowledge of his or her official and professional obligations;

4) lack of specialized training or education of a person not submitted documents to confirm it and not specified educational institution or any other institution where he/she had received special training or education.

Article 72. Court orders

1. The court considering the case, in the event if the petition of the person participating in the case concerning necessity to gather evidences in another city or region has been satisfied, assigns to a relevant court to conduct certain procedures.

2. The court considering the case, in the event if the petition of the person participating in the case concerning necessity to gather evidences in another country with which the Republic of Kazakhstan has an agreement on legal assistance, has been satisfied sends a request in accordance with the provisions of this agreement.

3. The court order contains the essence of the case, information about the parties, circumstances to be clarified, evidence that the court, implementing the order shall collect. This letter is obligatory for the court, to which it was sent and shall be completed within ten days from the moment it is received.

Article 73. Procedure for enforcing the court order

1. Enforcement of the court order shall be performed in the proceedings in accordance with the rules established by this Code. Persons participating in the case shall be notified of the time and place of the proceedings, but their absence shall not be an obstacle to enforce the order.

2. Minutes and all the collected materials shall be immediately sent to the court considering the case.

3. If the persons participating in the case or witnesses, who shall have given explanations or testimony to the court that enforced the order, come to the court considering the case, they shall provide explanations and evidence in a general procedure.

Article 74. Perpetuation of evidence

1. Persons participating in the case, having reasons to apprehend that presentation of evidence necessary for them will become impossible or difficult, can requests the court to perpetuate this evidence.

2. Perpetuation of evidence shall be provided by examination of witnesses, expertise, inspection on the spot and other methods.

Article 75. Application on perpetuation of evidence

1. Application on perpetuation of the evidence shall be brought to the court based on territorial principle, where perpetuation of evidence should be provided.

2. The application on perpetuation of evidence shall contain evidence to be perpetuated, circumstances to confirm which these evidences are required, reasons impelling the applicant to apply for perpetuation of evidence, as well as the case for which the evidence is required for.

3. Upon the results of the consideration of the application on perpetuation of evidence the court renders a ruling. A private petition may be filed in case if the judge refuses to accept the application.

Article 76. Procedure for perpetuating the evidence

1. Perpetuation of evidence is provided by the judge in accordance with the rules established by this Code.

2. Perpetuation of evidence prior to the proceedings shall be conducted by a public notary or consular officials in procedure stipulated by the law.

3. The applicant and other persons participating in the case shall be notified of the time and place of perpetuating the evidence, but their absence shall not be an obstacle to consider the application for perpetuating the evidence.

4. Minutes and all data collected in order to provide evidence shall be submitted to the court considering the case, with notification of the persons participating in the case.

Article 77. Evaluation of evidences

1. Each proof shall be subject to evaluation in terms of relevance, admissibility, reliability and all the evidence jointly - sufficiency to settle the civil case.

2. In accordance with Article 16 of this Code, the judge evaluates the evidence by his/her inner conviction.

3. Cumulative evidence shall be recognized to be sufficient to settle the civil case, if relevant, admissible and credible evidence is collected, establishing the truth conclusively of all and each of the circumstances, subject to proof or not refuted by a party.

Article 78. Explanations of the parties and third persons

1. Explanations of the parties and third persons about circumstances, relevant to the case, shall be subject to investigation and evaluation, along with other evidences.

2. Explanations of these persons may be oral or written.

3. Recognition of facts upon which the other party bases its claims or defenses, releases the latter party from necessity to further prove these facts. Recognition of the fact shall be entered into the records of the proceedings and signed by the party recognized the fact. If the recognition is in a written statement, it shall be attached to the case.

4. If the court has doubts that recognition of the facts has been committed to conceal real facts of the case or under the fraud, violence, threats or confusion, the court shall not accept the recognition and renders a ruling on it. In this case, these facts are subject to proving on general grounds.

Article 79. Testimony

1. Witness can be anyone who knows any information about circumstances relevant to the case. The testimony of a person shall not be deemed proof if he/she cannot specify the source of information.

2. The following persons cannot be examined as a witness:

1) Persons who due to their young age, physical or mental disabilities, are not able to perceive facts and provide accurate testimony about them, except for cases on childbearing;

2) representatives upon the civil case or criminal defense lawyers - concerning the circumstances disclosed to them when performing duties as a representative or defense lawyer;

3) a judge - about the issues arising in the conference room during discussion of the facts when making a decision or judgment;

3-1) adjudicator or arbitrator - about the circumstances disclosed when performing duties as an adjudicator or arbitrator;

3-2) mediator - about the circumstances became known to him/her during mediation procedures except for cases stipulated by the law;

4) clergy - about the circumstances became known from persons made a confession;

5) other persons specified be the law.

3. A person shall have right to refuse to testify in court against himself/herself, his wife (her husband) and close relatives, as defined by the law.

4. An applicant, motioning to summon witness shall be obliged to tell his last name, first name and place of residence or place of work, and justify the need for this witness’s examination.

Footnote. Article 79 as amended by the Laws of the Republic of Kazakhstan dated 28.12.2004 No. 24; dated 28.01.2011 No. 402-IV (shall be enforced from 05.08.2011).

Article 80. Obligations and rights of a witness

1. A person summoned as a witness shall have to come to the court at the fixed time and give truthful testimony.

2. A witness shall have right to be questioned by the court in the place of his stay, if due to illness, old age, disability or other reasonable excuse he/she is unable to come to the court.

3. Perjury and refusal or avoidance to testify on the grounds not stipulated by the law, brings responsibility in accordance with the Articles 352, 353 of the Criminal Code of the Republic of Kazakhstan.

4. A witness shall have right for reimbursement of expenditures related to summons to the court and may receive financial compensation for loss of time. The size of expenditures and compensations is determined by the legislation of the Republic of Kazakhstan.

Article 81. Written evidence

Written evidence is the acts, documents, business or personal letters containing data on circumstances relevant to the case.

Article 82. Procedure of collecting written evidence

1. Written evidence may be submitted by the parties and other persons participating in the case and demanded by the court at their request.

2. Documents shall be deemed to be the evidence, if the information, provided and certified by organizations and officials, is relevant to the civil proceedings. The documents may include materials containing computer information, photos, film, sound and video recordings, obtained, claimed or submitted in the order, provided in Article 66 of this Code.

3. A person motioning to the court to require written evidence from the persons participating or not participating in the case shall define the proof, indicate obstacles to get the evidence by themselves and the reasons why he/she thinks that this person shall have this evidence.

4. Written evidences demanded by the court from citizens or legal persons shall be sent directly to the court.

5. The court may issue a request for the right to receive written evidence for its subsequent submission to the court to the applicant, applying for demanding of written evidence.

Article 83. Obligation to submit written evidence to the court

1. Persons, unable to provide the required written evidence or to present it in terms, set by the court, shall notify the court, stating the reasons.

2. In case of failure to notify the court, and if the court’s demand to submit the written evidence is not satisfied for unreasonable excuse, the persons, participating in the case, are subject to a fine amounting to ten monthly calculation index (MCI) and in case of non-fulfillment of subsequent court claims - a fine amounting to 20 MCI (monthly calculation index). Imposition of a fine does not relieve a person, restraining the written evidence, from the obligation to submit the claimed things to the court.

3. Written evidence is usually presented in original version. If a copy of the document is provided, the court may, if necessary, require submission of the original version.

Electronic documents, certified by digital signatures, are equivalent to written documents in the original, except for cases when the law of the Republic of Kazakhstan does not allow the use of an electronic document only.

Footnote. Article 83 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 15.07.2010 No. 337-IV (the order of enforcement see Article 2).

Article 84. Inspection and study of written evidence at the storage area

In case if it is difficult to submit the written evidence to the court, the court shall have right to require to submit duly attested copies and extracts, or to inspect and study written evidence at the place of their storage.

Article 85. Return of original written evidence

1. Original written evidence, as well as personal letters, available in the case, at the request of those, submitting them, can be returned to them after the court decision enters into legal force. An attested copy of the written evidence, certified by the judge is left in the case.

2. Prior to the decision’s entry into legal force, the written evidence may be returned to the persons submitted them, if the court finds it to be possible.

Article 86. Physical evidence

Items shall be recognized as material evidence, if there are reasons to believe that they their appearance, properties or other characteristics may help to establish circumstances relevant to the case.

Article 87. Storage and inspection of material evidence

1. Physical evidence is stored in the case or on a special inventory list may be submitted to the locker of material evidence. The court takes measures to preserve evidence in the same state.

2. Items that cannot be delivered to the court shall be kept in their place of location. They shall be inspected by the court, described in the minutes, and, if necessary, photographed and sealed. Minutes of the inspection of physical evidence shall be attached to the case.

3. Expenditures for storing of physical evidence can be distributed between the parties in accordance with Article 110 of this Code.

Article 88. Inspection of physical evidence subject to rapid deterioration

1. Evidence, subject to rapid deterioration, shall be immediately inspected and examined by the court, and then returned to the person submitted them for examination.

2. Place and time of the inspection and investigation of such evidence shall be informed to the persons participating in the case if they can arrive at the place of the physical evidence’s location at the time of inspection. Absence of the persons participating in the case does not preclude examination and investigation of the physical evidence. Data on inspection and investigation is recorded in the minutes.

3. Inspection of perishable physical evidence and recording of the results shall be conducted in procedure stipulated by second and third parts of the Article 87 of this Code

Article 89. Disposal of material evidence

1. Material evidence, except for the evidence stipulated by part one of the Article 88 of this Code, shall be returned to the persons from whom they were received or transferred to persons, who has right to possess these items or shall be exercised in the procedure determined by the court.

2. Items that in accordance with the law cannot be in citizens’ possession shall be submitted to the relevant organizations.

3. Material evidence after its inspection and investigation by the court may be returned to the persons from whom they were received before the end of the case, if they request about it and if its satisfaction does not preclude proper settlement of the case.

4. The court makes a decision concerning disposal of material evidence.

Footnote. Article 89 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 10.12.2009 No. 227-IV (shall be enforced from 01.01.2010).

Article 90. Scientific and technological facilities in proving process

1. Scientific and technological facilities in the process of proving upon the case may be used by the court, the parties, as well as experts and specialists in performing their procedural obligations stipulated by this Code.

2. The court may invite an expert to facilitate use of scientific and technological facilities.

3. Application of scientific and technical facilities considered acceptable if they are:

1) stipulated by the law and do not contradict to the norms and principles;

2) scientifically valid;

3) provides efficiency of the case proceedings;

4) safe.

4. Results of covert use of scientific and technical facilities, except for those cases, when such use is permitted by the law, cannot be used as evidence.

5. Use of scientific and technical facilities shall be fixed by a certificate, stipulated by the party or by a minutes of relevant procedural action, conducted by the court or the records of the proceedings, stating the data of scientific and technical facilities, conditions and procedures of their application, and objects to which these facilities were applied and results of their application.

6. Study, storage of documents and other materials, received with the help of scientific and technical facilities and their disposal shall be implemented in accordance with Articles 87 and 89 of this Code.

Footnote. Article 90 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 20.01.2010 No. 241-IV.

Article 91. Appointment of expertise

1. An expertise shall be appointed in cases if the circumstances significant for the case may be established as a result of investigating its facilities, conducted by the expert on the basis of special scientific knowledge. Availability of such knowledge at other persons participating in civil proceedings does not release the court from appointment of an appropriate expertise, if necessary.

2. Presence of acts of audits, inspections, conclusions of departmental inspections, as well as written consultations of specialists, appraiser’s report shall not replace the expert’s opinion and shall not exclude the possibility to appoint a judicial examination on the same issues.

3. The court shall appoint the expertise upon the petition of the party or under its own initiative.

4. A person not interested in the case with special scientific knowledge can be involved in the case as an expert. A judicial expertise can be conducted by:

1) specialists of judicial expertise bodies;

2) persons, conducting forensic activity on the basis of a license;

3) other persons on one-time basis in accordance with the requirements of the law.

5. Persons participating in the case may request the court to assign conduction of an expertise to a specific person, possessing necessary scientific knowledge.

6. Conduction of the expertise can be assigned to a person among other persons proposed by the persons participating in the case. The court’s requirement to summon the person, charged with fulfillment of the expertise is obligatory for the head of the organization, where the person works.

7. Each person participating in the case, shall have right to submit to the court questions to be put to the expert. Scope of questions upon which the expert should make a conclusion shall be finally determined by the court. Rejection of the proposed questions shall be motivated by the court. The court’s ruling on appointment of an expertise may be appealed or protested.

8. If a party evades participating in conduction of the expertise or obstructs its conduction (does not come to expertise, does not provide the experts with necessary materials, does not provide possibility to examine the facilities owned by him/her that are impossible or difficult to present to the court), and under circumstances of the case it is impossible to conduct expertise without participation of such party, the court, depending on which party is evading the expertise, as well as its value for it, shall have right to recognize the fact to clarify which the expertise has been appointed, to be established or refuted.

9. The court makes a ruling to appoint an expertise.

10. The ruling on appointment of the expertise shall include: name of the court, time, location of the expertise; names of the parties upon the case considered; of examination; grounds for expertise; objects sent for examination and information about their origin, as well as permission for a possible full or partial destruction of these objects, changing of their appearance or basic properties during the expertise; name of the judicial expertise body and (or) the name of the person, entrusted with conduction of the judicial expertise. The court ruling on appointment of the expertise is obligatory to authorities or persons to whom it is addressed and is included in their competence.

Footnote. Article 91 as amended by the Laws of the Republic of Kazakhstan dated 06.11.2001 No. 251; dated 20.01.2010 No. 241-IV.

Article 91-1. Obtaining of samples

1. The judge shall have right to obtain samples, including those, reflecting properties of an alive person, a corpse, animal, substance, a thing, if their examination is important for the case.

2. Samples can also include samples of materials, substances, raw materials, finished products.

3. A motivated determination shall be made on receipt of samples, which shall include: a person who will obtain the samples; a person (organization) who should give the samples; kinds of samples and number of samples; when and to whom should come a person to obtain the samples; and when and to whom the samples should be submitted after their obtaining.

4. The samples can be obtained by the judge personally and if necessary with participation of a physician or another healthcare professional, unless it requires baring of a person of opposite sex, from whom the samples are taken, and if it does not require special skills. In other cases, samples can be obtained by a doctor or other medical specialist at the request of the judge.

5. The judge, expert, doctor or other specialist shall have right to obtain samples.

6. In cases when obtaining of samples is a part of the expert study, it can be conducted by an expert.

7. Samples may be obtained from the parties, as well as from third persons.

8. The judge summons a person, familiarize him with the decision on receiving the samples, explains him/her and other persons participation in the proceedings, their rights and responsibilities.

9. The judge personally or with participation of specialists conducts the necessary actions, obtains the samples, packs and seals them.

10. The results of obtaining samples shall be recorded in the minutes of the proceedings (judicial session), describing actions taken to obtain the samples in a consequence in which they were made, applied research and other methods and procedures, as well as the samples themselves.

Footnote. The Chapter is supplemented by Article 91-1 by the Law of the Republic of Kazakhstan dated July 4, 2006 No. 151.

Article 91-2. Obtaining samples by a physician or other specialist, as well as expert

1. The judge sends a person, from whom the samples shall be obtained, to a doctor or other specialist with a ruling containing the relevant instruction. The ruling shall specify the rights and responsibilities of all participants of the action in the proceedings.

2. A doctor or other specialist upon the judge’s instructions shall make necessary actions and obtain the samples. The samples shall be packed and sealed and then sent to the judge jointly with an official document, drawn up by the doctor or other specialist.

3. During the study experimental samples can be made by the expert to be informed by him/her in his/her conclusion.

4. The judge shall have right to be present during preparation of such samples, that shall be recorded in the minutes, drawn up by him/her.

5. After the study is conducted the expert attaches the samples to his/her conclusion in a packed and sealed form.

6. If the samples are obtained upon the judge's instruction by a specialist or an expert, he/she is to issue an official document to be signed by all participants of the action in the proceedings and submitted to the judge for attaching to the case.

7. The sealed and packed samples shall be attached to the minutes.

Footnote. The Chapter is supplemented by Article 91-2 by the Law of the Republic of Kazakhstan dated July 4, 2006 No. 151.

Article 91-3. Protection of individual rights in obtaining samples

Methods and scientific-technical facilities of obtaining the samples should be safe for human life and health. Use of complex medical procedures or methods that cause severe pain shall be permitted only with written consent of the person from whom the samples should be obtained, and if he/she is underage and has mental illness, written consent of his/her legal representatives shall be received.

Footnote. The Chapter is amended by Article 91-3 by the Law of the Republic of Kazakhstan dated July 4, 2006 No. 151.

Article 92. Rights and obligations of the expert

1. The expert shall have right: to get familiarized with the case related to the subject of the expertise; to make petitions on submission of additional materials to him/her required to give an opinion; to participate in proceedings and the court session under the court’s permission and ask questions to the participating persons with regard to the subject of the expertise; to get familiarized with the minutes of the procedure, in which he/she participated, and in the relevant part with the records of the court session and make notes to be included in the minutes regarding completeness and correctness of recording of his actions and statements; upon agreement with the court appointed the judicial expertise, to give opinion on circumstances, identified during the forensic investigation relevant to the civil case going beyond the issues on appointment of the judicial expertise; to submit opinion and to testify in his/her own language or language that he/she speaks; to use an interpreter’s assistance free of charge; to state recusal of the interpreter; to appeal decisions and actions of the court and other persons participating in the proceedings infringing his rights during the expertise; to get reimbursement of the expenses incurred during the expertise and receive compensation for the work done if conducting of forensic examination is not a part of his/her official obligations.

2. The expert shall have not rights: apart from the court to negotiate with persons participating in the case on issues related to the expertise; collect materials independently for an expert study; conduct research that could lead to total or partial destruction of objects, changing of their appearance or basic properties unless it is specially permitted by the court appointed the expertise.

3. The expert shall be obliged: to come to the court’s summon to appear, to conduct a comprehensive, full and objective investigation of the objects presented to him/her, to give a justified written conclusion on the questions put to him/her; to refuse to give an conclusion and make a motivated written notice concerning impossibility to give the conclusion and send it to the court in cases stipulated by Article 97 of this Code; to testify on issues related to the conducted expertise and the conclusion; to ensure safety of the examined objects; not to disclose information about circumstances of the case and any other information that he/she might have learnt in connection with the conducted expertise.

4. The expert shall be brought to criminal responsibility for giving a false conclusion.

5. The expert who is an employee of a judicial expertise body shall be deemed to be familiar with his/her rights and obligations and warned of criminal liability for giving knowingly false conclusion.

Footnote. Article 92 is in the wording of the Law of the Republic of Kazakhstan dated 20.01.2010 No. 241-IV.

Article 93. Procedure of conducting an expertise

1. The expertise shall be conducted in the court or out of the court depending on nature of the study or impossibility or difficulty to deliver the objects for studying at the court session. During the expertise its objects under permission of the court appointed the expertise may be damaged or used only to the extent that is necessary to conduct the studies and provide an opinion. The stated permission shall be contained in the ruling on appointment of the judicial expertise or motivated ruling on satisfaction of the judicial expert’s petition or a partial rejection of his/her petition.

2. Reliability and admissibility of the objects of the expert conclusion shall be guaranteed by the court.

3. The objects of the expert studies, if their dimensions and properties allow, shall be submitted to the expert in the packed and sealed form. In other cases, the court appointed the expertise, shall ensure transfer of the expert to the place of the objects expertise, easy access to them and conditions necessary to study.

4. The persons participating in the case shall be entitled to be present during the expertise, except for the cases when the presence in the out of the court examination can encumber normal work of the experts. In case if the court satisfied the request concerning participation of the persons participating in the case, the stated persons shall be notified of the location and time of the expertise. Absence of the notified persons shall not encumber the expertise.

5. In case if the persons participating in the case are present during the off-court expertise, mandatory participation of a court bailiff shall be determined by the court.

6. When assigning the expertise to a forensic body the court shall send a ruling concerning appointment of the expertise and necessary materials to its head. The expertise shall be performed by a specialist of judicial forensic body specified in the ruling. If a particular expert is not specified in the ruling, the choice shall be made by the head of the judicial forensic body, and the court appointed the expertise shall be informed to that extent.

7. A head of the judicial forensic body may: return to the court the facilities presented for expertise by specifying the reasons of failure to perform the ruling on appointment of the expertise without its execution in the following cases: if this body has no forensic expert with specialized scientific knowledge, material and technical tools and conditions to solve specific problems; if questions put to the expert, are beyond his/her competence; if materials for the expertise have been provided with violation of the provisions of this Code; present petition to the court concerning inclusion of persons not working in the forensic expertise to the commission of forensic experts, if their special scientific knowledge is needed to give the conclusion.

A head of the forensic body shall have other rights stipulated by the law.

8. Head of the judicial forensic body may not: require objects necessary for its fulfillment without ruling on appointment of the expertise; under his/her own initiative and without the court’s consent to involve the persons not working in this institution; to give instructions to the expert predetermining content of specific conclusions of the expertise.

9. Head of judicial forensic body shall have to: once a ruling on appointment of the judicial expertise and objects to be examined are received, to entrust production of the expertise to a particular expert or a commission of legal experts of judicial forensic body in accordance with the law requirements; without violating the principle of independency of the expert, to ensure control over compliance with the expertise terms, completeness and objectivity of the research, preservation of forensic facilities; not to disclose information became known to him/her in connection with organization of the expertise.

10. If an expertise is to be conducted by a person who is not a member of the judicial forensic body, the court shall ascertain his/her identity and absence of grounds for his/her disqualification in accordance with the Article 41 of this Code.

11. The court makes a ruling on appointment of the expertise, hands it over to an expert, explains him/her his/her rights and obligations under Article 92 of this Code and warns of criminal liability for giving knowingly false conclusion. After fulfilling these actions the court makes a note in the ruling on appointment of the expertise to be certified by the expert’s signature. Likewise, statements made by the expert and his/her petition shall be recorded. The court makes a motivated decision on rejection of the expert’s petition.

12. Reimbursement of expenses related to the expertise, as well as payment of the expert’s work shall be conducted in accordance with the Article 108 of this Code.

Footnote. Article 93 is in the wording of the Law of the Republic of Kazakhstan dated 20.01.2010 No. 241-IV.

Article 94. Individual and commission expertise

1. Production of an expertise shall be carried out individually or by a commission of experts.

2. A commission expertise shall be appointed in cases of necessity of complex expert examinations and shall be conducted by at least two experts of the same specialty.

3. During a commission forensic expertise, each of the court experts independently conducts a forensic expert study in full. Members of the expert commission jointly analyze the results and by coming to a consensus, sign a conclusion or a note on impossibility to make a conclusion. In case of disagreement between the experts, each of them or a part of the experts gives a separate conclusion, or an expert, whose conclusion is opposite to the conclusions of other members of the commission, gives his/her own conclusion to be recorded separately.

4. The court’s ruling on conduction of the commission examination is mandatory for the head of the judicial forensic body. The head of the judicial forensic body shall have right to make a decision on conducting of a commission expertise on the submitted materials and organize its fulfillment.

Footnote. Article 94 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 20.01.2010 No. 241-IV.

Article 95. Comprehensive expert examination

1. A comprehensive expert examination shall be appointed in cases when to establish the circumstances relevant to the case, studies on different branches of knowledge are required, and shall be conducted by experts of various specialties within their competence.

2. Conclusion of the expert examination shall specify what studies have been done by each expert and scope of their work and his/her conclusions. Each expert signs that part of the conclusion which contains his/her studies.

3. Taking into account results of the studies conducted by each expert, they have to make a general conclusion (conclusions) about the circumstance to establish which the expertise has been appointed. The general conclusion (conclusions) shall be s made and signed by the experts competent in assessing the results. If the grounds of a final conclusion or its part are the facts, established by one of the experts (individual experts), it shall be stated in the conclusion.

4. In case of disagreement between the experts their conclusions shall be made in accordance with the part three of the Article 94 of this Code.

5. Organization of an expert examination, assigned to the judicial forensic body shall be entrusted on its head. The head of the judicial forensic body shall have right to make a decision on conducting of a commission expertise on the submitted materials and organize its fulfillment.

Article 96. Expert conclusion

1. An expert’s conclusion is findings submitted in written form stipulated by this Code upon issues put to the expert by the court or the parties, based on the studying of expertise objects, conducted with the use of special scientific knowledge.

2. The conclusion shall be drawn up by the expert (experts) on his/her(their) behalf after necessary studies have been conducted, taking into account its results, certified by his/her (their) signature and a personal seal and sent to the court appointed the expertise. In case of conducting the expertise by a forensic body, a signature of expert (s) is sealed by the body.

3. The expert’s conclusion shall include: date of registration, terms and place of the expertise; grounds for judicial expertise; data on the court, data on a judicial forensic body and (or) expert(s), to whom conduction of the expertise has been assigned (name, first name, education, specialty, job experience, academic degree and academic title, position); a report, signed by the expert that he/she has been warned about criminal liability for giving knowingly false conclusion; questions put to the expert (experts); data on the process participants attended the expertise and their explanations; study objects; content and results of studies indicating the methods used; evaluation of the study results, study and formulation of conclusions on questions put to the expert (experts).

4. Conclusion shall contain the reasons for inability to answer some or all of these questions, if the circumstances specified in Article 97 of this Code were identified during the expertise.

5. Materials, illustrating the expert's conclusion (photo-tables, charts, graphs, tables and other materials), certified in the order, stipulated by the part two of this Article shall be attached to the conclusion and shall be its integral part. The conclusion shall also be accompanied with objects remained after the study, including samples.

6. Expert’s testimony, given by him/her during interrogation, conducted in the order prescribed by Article 98-1 of this Code shall be evidence only in part of explanations, additions or rectification of his/her previous conclusion.

7. The expert's conclusion is not binding to the court, but his disagreement with the conclusion shall be motivated.

Footnote. Article 96 is in the wording of the Law of the Republic of Kazakhstan dated 20.01.2010 No. 241-IV.

Article 97. Notice of inability to give a conclusion

If before an expertise the expert made sure that questions put to him/her were beyond his/her special knowledge or the submitted materials are improper or insufficient to provide a conclusion and cannot be fulfilled, or science and practice do not allow the expert to answer these questions, he/she draws up a motivated notice on impossibility to give the conclusion and sends it to the court.

Article 98. Additional and repeated expertise

1. Additional expertise shall be appointed when the conclusion is not clear or full enough, as well as, as well as when necessity to solve additional issues related to the previous study is needed.

2. An additional expertise may be assigned to the same or another expert.

3. Repeated expertise shall be appointed to study the same objects and solve the same issues when previous expert’s conclusion is not justified enough or his/her conclusions are questionable or violated procedural rules of the expertise.

4. The ruling on appointment of the repeated expertise shall contain reasons for disagreeing with the results of the previous expertise.

5. The repeated expertise shall be assigned to the commission experts. The experts conducted the previous expertise may attend the repeated expertise and give their explanations to the commission however they do not participate in the expert study and drawing up a conclusion.

6. When conduction of the additional expertise and repeated expertise is assigned to an expert(s) previous conclusions of experts shall be provided.

7. In cases when a second or subsequent examination is appointed for several reasons, some of which are related to additional expertise, and others - to the repeated expertise, such expertise shall be conducted in accordance with the rules of the repeated expertise.

Footnote. Article 98 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 20.01.2010 No. 241-IV.

Article 98-1. Interrogation of expert

1. Interrogation of an expert may be made only after announcement of his/her conclusion, only if it is not clear enough or it has gaps, which do not require additional study, or the expert’s techniques and terms are needed to be clarified.

2. The expert cannot be interrogated about the circumstances not related to his/her conclusion, which have become known to him/her in connection with forensic psychiatry and forensic examination of live persons.

3. The party that requested the expertise interrogates the expert first.

4. If the expertise was conducted by agreement between the parties or under the court’s initiative, a plaintiff shall be the first to ask questions to the expert, then a defendant asks.

5. The court may ask questions to the expert at any time of the interrogation.

Footnote. The Code is supplemented by Article 98-1 in accordance with the Law of the Republic of Kazakhstan dated 20.01.2010 No. 241-IV.

Article 99. Involvement of a specialist into action in the proceedings

1. The court may involve an adult (over 18) expert not interested in the case outcome with special knowledge to participate in the judicial proceedings or actions in the proceedings in order to assist in collection, study and evaluation of evidence by consulting (explaining) and assisting in applying scientific and technological facilities.

The court may involve experts at the parties’ petitions as well. Persons participating in the case, may request the court to involve a particular person as an expert with special knowledge.

2. Appointment of an expert shall be fixed by the court ruling.

3. A person summoned as an expert, shall have right: to know the purpose of the summon; to refuse to participate in the proceedings, if he/she does not have relevant knowledge and skills; under the court’s permission to ask questions to the process participants; to pay attention to the circumstances, related to his/her actions in assisting collection, study and evaluation of evidence, application of scientific and technical tools, preparation of materials for the expertise; to study the minutes of the proceeding and corresponding part of the minutes of the court sessions, and make notes to be included to the minutes, regarding completeness and correctness of the recording process and results of the actions made with his/her involvement; to appeal the court actions; to receive reimbursement of expenses, incurred in connection with his/her participation in the proceedings and compensation for the work performed, if participation in the proceedings is beyond his/her official obligations.

4. A person appointed as a specialist shall: appear when summoned by the court; participate in the proceedings using special knowledge, skills, and scientific and technological facilities; to consult and give explanations concerning his/her actions.

Footnote. Article 99 is amended by the Law of Republic of Kazakhstan dated July 4, 2006 No. 151.

Chapter 8. Judicial expenses

Article 100. Concept and structure of judicial expenses

Judicial expenses consist of the state fee and other expenses, related to the proceedings.

Article 101. State fee

The order of payment and amount of the state fee shall be determined by the Tax Code of the Republic of Kazakhstan.

Footnote. Article 101 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated December 24, 2001 No. 276.

Article 102. Amount of a claim

1. Amount of a claim shall be determined:

1) in claims concerning recovery of monetary funds - by the amount to be recovered;

2) in claims concerning reclamation of property - by the value of the recovered property, estimated at market prices, formed at the location of the property at the time of reclamation;

3) in claims on alimony - by total amount of payments within a year;

4) in claims on immediate payments and allowances - by total amount of all payments and allowances, but not more than for three years;

5) in claims for perpetual or lifetime payments and benefits - by total amount of payments and allowances for three years;

6) in claims on reduction or increase of payments or benefits - by total amount, increase or decrease of which is claimed by a plaintiff, but not more than for one year;

7) in claims on termination of payments and benefits - by accumulation of remaining payments or benefits, but not more than for one year;

8) in claims on early termination of a tenancy (rent) agreement - by accumulation of payments for property use on remaining period of agreement (contract) terms, but not more than for three years;

9) in claims on ownership for buildings, belonging to citizens and legal entities - by cost of the building estimated at market prices in the building’s location on the day of bringing the claim, but not lower than inventory valuation, or in its absence - not lower than estimation of an insurance contract, and for the buildings, owned by organizations, not lower than balance valuation of the building;

10) in claims consisting of several independent claims - by the total amount of all claims.

2. Amount of the claim shall be indicated by the plaintiff. In case of apparent inconsistency of the amount and real value of the property, the amount of the claim shall be determined by the judge when accepting the claim.

Article 103. Extra state fees

1. If there is a difficulty in determining the amount of the claim at the time of submitting the claim, the amount of the claim shall be preliminarily established by the judge with subsequent extra recovery of the state fee, according to the amount of the claim, defined by the court at settling the case.

2. If the amount of the claim is increased during the proceedings, shortfall fees shall be paid by a plaintiff in accordance with the increased cost of the claim.

Article 104. Release from payment of state fees

1. Release from payment of state fees is based on the grounds stipulated by the Tax Code of the Republic of Kazakhstan.

2. (Excluded)

3. In case if persons specified in Articles 55 and 56 of this Code, abandon the claim, the plaintiff, for whose benefit this case was brought shall pay state fees in a general way, if he/she insists on consideration of the claim and is not released from paying the state fees.

Footnote. Article 104 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated December 24, 2001 No. 276; dated December 13, 2004 No. 11 (shall be enforced from January 1, 2005).

Article 105. (Is excluded by the Law of the Republic of Kazakhstan dated December 13, 2004 No. 11 (shall be enforced from January 1, 2005)

Article 106. State tax refund

Procedure for refunding of state fees is determined by the Tax Code of the Republic of Kazakhstan.

Footnote. Article 106 is in the wording of the Law of the Republic of Kazakhstan dated 21.07.2011 No. 467-IV (shall be enforced from 01.07.2011).

Article 107. Expenses related to proceedings

Expenses, related to proceedings are as follows:

1) Amounts payable to witnesses, experts and specialists;

2) expenses related to production of inspection on spot;

3) expenses related to storage of material evidence;

4) expenses for search of a defendant;

5) expenses for publication of announces and notification of the case;

6) expenses for notification and summons to the court;

7) travel expenses of the parties and third parties and rent of housing, incurred in connection with attendance in the court;

8) expenses for representatives’ assistance;

9) expenses associated with enforcement of decisions, judgments;

10) other expenses deemed to be necessary by the court.

Article 108. Amounts payable to witnesses, experts, specialists and interpreters

1. Witnesses, experts, specialists and interpreters’ expenses incurred by them due to attendance in the court, travel expenditures, room rent shall be reimbursed to them and a daily allowance in the amount, established for the persons sent to business trips shall be paid. Expert and specialist shall be refunded costs of chemical reagents and other consumables belonging to them, used by them during performance of the assigned work, as well as payment made by them for use of equipment, housing utilities and consumption of computer time.

2. Working individuals, summoned to the court as a witness shall have right to retain their average earnings in their workplace during their absence in connection with summoning to the court. Witnesses, who are not in labor relations, shall receive compensation for diverting from their ordinary activities, taking into account factual time spent and minimum monthly salary established by law.

3. Experts and specialists shall be paid for work, performed in accordance with the court instruction, if the work is not included in the scope of their official obligations. The amount of payment shall be determined by the court as agreed by the parties.

4. Payment for conduction of the expertise to the judicial forensic bodies shall be conducted in accordance with the laws of the Republic of Kazakhstan.

5. Payments to witnesses, experts, specialists, as well as payment for conduction of the judicial expertise shall be made by a party brought the request. If such request is brought by both parties or if summon of a witness, appointment of examination involving of a specialist is initiated by the court, the required amounts shall be paid by the parties in equal parts.

6. The amounts payable to the experts and specialists for the work conducted upon the court instruction shall be preliminarily entered to the court deposit by the party, which brought the request, if the work is not included in the scope of their official obligations. The amount of payment shall be determined by the court as agreed by the parties.

7. The amounts payable for the expertise to the forensic bodies shall be made to the appropriate budget in advance by the party brought a request, or by the party charged with such duty by the court.

8. Payment of sums to experts and specialists, in case when one or both parties are released from paying the fees, shall be made at the expense of the republican budget.

Footnote. Article 108 is amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated July 5, 2006 No. 165 (the order of enforcement see Article 2).

Article 109. Payment of sums payable to witnesses, experts, specialists and interpreters

1. Sums payable to witnesses, experts and specialists shall be paid by the court from an account opened in accordance with the budget laws of the Republic of Kazakhstan, after their obligations are performed.

2. Payment of amounts due to interpreters shall made at the expense of the republican budget. The amount of payment shall be determined by the court taking into account existing norms of payments for relevant work.

Footnote. Article 109 is amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated July 5, 2006 No.165 (the order of enforcement see Article 2).

Article 110. Distribution of judicial expenses between the parties

1. The party, in whose favor the decision was made, pays all the judicial expenses even if that party was released from paying the court expenditures. If a claim is satisfied partially, the expenses shall be paid in proportion to the plaintiff’s claims satisfied by the court, and the defendant - in proportion to that part of the claim, in which the plaintiff was rejected.

2. (excluded by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 11.07.2001)

3. If a higher court changes the decision made or makes a new decision without submitting the case to the new proceedings, the court correspondingly changes distribution of expenses.

Footnote. Article 110 is amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated July 11, 2001 No. 238.

Article 111. Reimbursement for payment for representative’s assistance

1. The court adjudges to the party in whose favor the decision was delivered reimbursement by other party of expenditures incurred for payment of a representative assistance participated in the process, in the amount of expenses actually incurred by the party. Upon the money requirements these expenses shall not exceed ten percent of the satisfied part of the claim.

2. In case if a legal assistance has been rendered to the party by lawyers free of charge on the basis of the judge (court) ruling, the court charges expenses, defined in this Article, in favor of the lawyer rendered legal assistance free of charge.

Footnote. Article 111 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 28.12.2011 No. 523-IV (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication).

Article 112. Recovery of civil damages for loss of time

The court may charge compensation for actual loss of time to the party that brought a knowingly unjustified claim or dispute against the claim or systematically opposed to correct and rapid resolution of the case, in favor of other party. The amount of compensation shall be determined by the court, taking into account specific circumstances, based on acting payment standards for relevant work in the area.

Article 113. Distribution of expenses in case of abandonment of the claim, settlement agreement or settlement agreement on mediation procedures.

Footnote. The title of the Article 113 is in the wording of the Law of the Republic of Kazakhstan dated 28.01.2011 No. 402-IV (shall be enforced from 08.05.2011).

1. In case of abandonment of a claim, a plaintiff’s expenses shall not be reimbursed by a defendant. If the plaintiff refused to support his/her claims as a result of voluntary satisfaction of his/her claims by the defendant after bringing the claim, at the request of the plaintiff, the court charges the defendant to cover all the judicial expenses including a representative’s assistance, incurred by the plaintiff.

2. If the parties when entering into a settlement agreement or a settlement agreement on mediation procedure do not agree about distribution of the judicial expenses including payment of representatives’ assistance, the court settles these issues according to the rules defined in the Articles 111, 115 of this Code.

Footnote. Article 113 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 28.01.2011 No. 402-IV (shall be enforced from 05.08.2011).

Article 114. Providing free legal assistance to citizens

1. During the consideration of a case, taking into account a material status of a citizen, the judge shall have right to release him/her fully or partially from paying of legal assistance, reimbursement of expenses, related to representatives and charge payment of the expenses to the budget means. At the person’s request the judge (court) shall release him/her fully or partially from paying of legal assistance and compensation of expenses, related to representation, and take them through the budget in the following cases stipulated by the law:

1) in consideration of disputes about damages, caused by the death of a breadwinner, and other injuries or damages to health, related to work;

2) in consideration of cases, not related to business activities, for plaintiffs and defendants, who are members of the Great Patriotic War and persons equated to them, compulsory military service conscripts, disabled people of I and II groups of disability, age pensioners.

2. Payment of legal assistance, stipulated by a lawyer, and reimbursement of expenses related to representation, shall be made in the procedure and amount, specified by the legislation of the Republic of Kazakhstan.

3. An application for release from paying of legal assistance and compensation of expenses for representation should be attached with the documents and other evidence, supporting the right to receive legal assistance free of charge.

4. After consideration of the petition a judge or a court shall issue a motivated ruling on full or partial release from payment of legal assistance and compensation of expenses, related to representation, or refuse to satisfy the petition.

5. The court’s or judge’s decision on full or partial release from payment of legal assistance and compensation of expenses for representation, shall be immediately sent to a professional organization of lawyers, which within the terms, prescribed by the court, shall be obliged to ensure the lawyers’ participation in the proceedings.

Footnote. Article 114 is in the wording of the Law of the Republic of Kazakhstan dated 11.12.2009 No. 230-IV (shall be enforced from 01.01.2010).

Article 115. Reimbursement of judicial expenses to the parties

1. In case if a court denies a claim fully or partially, the person who has applied to the court to protect the rights, freedoms and lawful interests of other persons and the State (Articles 55 and 56 of this Code), or the defendant shall receive a full or partial reimbursement of judicial expenses from the national budget in proportion to that part of the claim which was denied to the plaintiff.

2. In case of satisfaction of the claim on release of seized property, the plaintiff shall receive reimbursement of judicial expenses from the national budget.

Article 116. Reimbursement of judicial expenses to the state

1. The expenses, related to the proceedings, and the state obligations, from the payment of which the plaintiff was released, shall be covered by the defendant, not released from paying the judicial expenses, to the state budget fully or in proportion to the satisfied part of the claim.

2. In case of dismissal of a claim, the expenses shall be covered by a plaintiff, not released from paying the judicial expenses to the state.

3. If a claim is satisfied partially and the defendant is released from paying the judicial expenses, the expenditures, related to the proceeding shall be paid by the plaintiff to the state from the person not released from paying the judicial expenses in proportion to that part of the claim, in satisfaction of which he/she was denied.

4. If both parties are released from paying the judicial expenses, the expenditures shall be paid by the national budget.

5. In case if a person was put on a wanted list for evading payment of the judicial expenses, the expenditures for his/her search shall be paid by this he person to the state.

Article 117. Appealing and protesting of court rulings upon the issues related to the judicial expenses

A private petition and a protest can be brought to the court’s ruling related to the judicial expenses.

Chapter 9. Enforcement and liability for contempt of court

Footnote. The Chapter 9 is in the wording of the Law of the Republic of Kazakhstan dated 10.12.2009 No. 227-IV (shall be enforced from 01.01.2010).

Article 118. Coercive measures for contempt of court

1. The purpose of coercive measures to the persons, participating in the case and other participants of the process is implementing objectives of justice.

2. As a coercion measure the court applies attachment and removal from a courtroom.

Article 119. Attachment

1. Attachment - a compulsory delivery of a defendant, witness, expert, specialist, interpreter to the court for failure to appear in the court without a reasonable excuse.

2. Attachment shall be applied by court bailiffs and enforcement agencies on the court’s ruling.

Article 120. Removal from a courtroom

Removal from a courtroom shall be applied by the court against violators of order in the courtroom in cases provided in the Article 179 of this Code.

Article 121. Penalties for contempt of court

1. Penalties for contempt of a court shall be applied by the court in order to implement constitutional principle of equality of everybody before the court and justice tasks.

2. Violators shall be brought to administrative responsibility in order stipulated by paragraph 1.1 of the Article 648 of the Code of the Republic of Kazakhstan on administrative violations, for actions (or inaction), specified in the Article 513 of the Code of the Republic of Kazakhstan on administrative violations.

3. If there are criminal signs in violator’s actions, the court shall send the materials to the prosecutor to make a decision on initiation of criminal proceedings against the offender.

Article 122. Use of coercive measures and responsibilities for contempt of court. Procedure of their appealing and protesting

1. Only one coercive measure and (or) one kind of responsibility can be applied for the committed illegal actions (inaction).

2. A private petition and a protest may be brought to the court’s ruling on application of coercive measures and responsibilities.

Chapter 10. Procedural terms

Article 123. Terms of proceedings

1. Proceedings shall be conducted within the terms prescribed by the law.

2. In case if a deadline for the proceedings is not defined by the law, it shall be established by the court.

Article 124. Calculation of procedural deadlines

1. Terms for conducting proceedings shall be determined by the exact calendar date, referring to the event which shall inevitably come, or a period of time, which can be calculated in years, months or days. In the latter case, the action can be committed during the whole period.

2. The procedural terms, determined by the period, shall begin the day after the calendar date or the event, defining its beginning.

Article 125. Expiry of procedural deadlines

1. The time period, calculated in years shall expire in the corresponding month and date of the last year of the period. The period, calculated in months shall expire on the corresponding month and day of the last month of the period. If the end of the period, calculated in months, ends in the month, which does not have the appropriate number, the period shall expire on the last day of the month. The period, calculated in days, expires on the last day of the prescribed period. In cases when the last day falls on a non-working day, the deadline goes to the next working day.

2. A procedural action, which shall have a deadline, can be conducted before midnight of the last day of the period. If a petition, documents, or money were sent via post office, telegraph, or any other means of communication until midnight of the last day of the period, the period shall not be deemed expired.

3. If a procedural action shall be made directly in the court or other organization, the period expires at the hour when these organizations stop working according to the established rules or when corresponding operations are ceased.

Article 126. Consequences of missing the procedural terms

1. The right to conduct actions in proceedings shall be terminated upon expiration of the deadline defined by the law of the term set by the court. Petitions and documents filed upon expiration of the deadline of the procedural terms, unless a petition on restoration of the missed period is not stated, shall not be considered by the court and are returned to the person filed them.

2. Expiration of procedural period shall not release from performance of procedural obligations.

Article 127. Suspension of procedural deadlines

1. All non-expired procedural deadlines shall be suspended with suspension of the proceedings upon the case. The suspended period begins from the moment the circumstances giving rise to the suspension of proceedings occur.

2. Procedural period continues from the date the proceeding retrieve.

Article 128. Prolongation and restoration of procedural deadlines

1. Periods defined by the court may be prolonged by the court.

2. Deadlines prescribed by the law can be restored by the court if they were missed for excuse recognized by the court to be justified. The deadline for an appeal can be restored by the court, provided that the application for restoration of the term was filed not later than three months from the date of the decision.

3. The application for restoration of the missed term shall be brought to the court which is to perform a procedural action. This application shall be considered by the court in the presence of persons, participating in the case, who shall be notified of the time and place of the consideration, but their absence shall not be an obstacle to settle the question put to the court.

4. Simultaneously with filing the application for restoration of the term, a necessary action in the proceedings (a claim for protection of rights, bringing of a petition or a document,etc.) shall be taken, for which the term was missed.

4.1. The court stated in part three of this Article shall be obliged to restore the missed term to apply an appeal (private) petition, bring a protest when law is violated, restricting possibility of the process participant upon protection of his/her rights and legal interests (untimely preparation of the minutes of court session, handing over of a copy of legal act to the person participating in case, not speaking language of the proceedings without translation, imprecision of the term of the appeal in resolution part of the judicial act), as well as in case of other circumstances reasonably restricting him to bring petition, protest in time.

5. A private petition or a protest can be brought to the court’s decision to deny the prolongation or restoration of the missed period.

Footnote. Article 128 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 10.12.2009 No. 227-IV (shall be enforced from 01.01.2010), dated 17.02.2012 No. 565-IV (shall be enforced from 01.07.2012)

Chapter 11. Judicial notices and summons

Article 129. Judicial notices and summons

1. Persons, participating in the case, their representatives, as well as witnesses, experts, specialists and interpreters shall be notified of the time and place of the proceeding or conducting of certain legal actions and are summoned to the court.

2. If necessary, the persons participating in the case, as well as witnesses, experts, specialists and interpreters can be summoned or notified by a registered letter with a delivery confirmation, by a telephoned message or a telegram, short message on the subscriber number of cellular communication or electronic address, and other means of communication recording the notification or the summon.

3. Notifications and summons shall be sent in a way to give to the called person time for timely appearance in the court and preparation for the case.

4. Notification or summon shall be sent to the summoned person at the address, subscriber number of cellular communication or electronic address, specified by the party or another person participating in the case. If the person does not reside at the reported address, the notification or summon shall be posted to his/her place of work. Notifications or summons addressed to the organization shall be sent to its location.

Footnote. Article 129 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 17.02.2012 No.565-IV (shall be enforced from 01.07.2012)

Article 130. Content of subpoena, notification and summons

1. Subpoena or other notification, summons shall include:

1) specification of a person summoned to the court (full name, place of residence of the person or name of the organization and its location);

2) name and address of the court;

3) place and time of appearance;

4) name of the case the person is notified or summoned for;

5) indication of status of the summoned and notified person in the case;

6) offer to the persons participating in the case, to present all evidence they have;

7) indication of obligation of a person received the subpoena or other notification, summon in case of absence of the addressee, to hand it over to the addressee as promptly as possible;

8) consequences of the notified and called person’s failure to appear in the court and his/her obligation to inform the court about the reasons for failure to appear in the court;

9) signature of the person submitted the subpoena, or other notification, summons. A person sent the telephone message on notification or summon, shall certify it with his/her signature with indication to whom and when it has been submitted.

2. Simultaneously with the notification, the judge sends to the defendant a copy of the claim and copies of all attached documents. Jointly with the summons, addressed to the plaintiff, the judge sends copies of the defendant’s written explanations and copies of the attached documents, if they came to the court.

3. A message sent to subscriber number of cellular communication or electronic address shall contain:

1) Indication of a person notified or summoned to the court (surname, name, patronymic of the person it is addressed to or name of the organization);

2) name and precise address of the court;

3) indication of place and time of appearance;

4) brief name of the case upon which notification or summon of the addressee is made;

5) indication status of the notified or summoned person in the case;

6) name and surname of the person sent the notification;The document confirming sending of the message shall be attached to the case.

Footnote. Article 130 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 17.02.2012 No.565-IV (shall be enforced from 01.07.2012).

Article 131. Delivery of notification

1. Subpoenas shall be delivered via a registered letter with a delivery confirmation or by persons, to whom it was instructed by the court. Time of delivery is noted on a counterfoil of the subpoena to be returned to the court.

2. With the consent of a person participating in the case, the judge may hand him/her a subpoena to be submitted to another summoned or notified person.

3. The person in charge to deliver the subpoena shall return the counterfoil, indicating the date of its delivery and the recipient’s signature, confirming the delivery.

Article 132. Handing of subpoenas

1. A subpoena shall be handed over to a citizen, to whom it is addressed. He/she shall sign it personally and the counterfoil shall be returned to the court. A subpoena addressed to the organization, is handed to its representative or a corresponding person, performing managerial functions, who puts his/her signature on the counterfoil, indicating his/her position, name and initials.

2. If a person delivered the subpoena does not find a summoned and notified citizen upon the case at his/her place of residence or work, the subpoena shall be handed to an adult member of the family who lives with the summoned person under their consent, and in case of their absence - to a housing organization, local authority or relevant enforcement body of the recipient's place of residence, or to the administration at his/her place of work. In these cases, the person received the subpoena shall indicate his/her last name, first name, relationship to the addressee or his/her position on the counterfoil of the notification. The person received the subpoena shall delivery the notice to the addressee as soon as possible and without delay.

3. During temporary absence of the addressee, the person delivered the subpoena, writes where the addressee went away and when he/she is expected to return. This information shall be confirmed and certified by a housing organization, local authority or local relevant enforcement body, or administration at his/her place of work and if they have no such information - by any adult member of his/her family.

Article 133. Consequences of refusal to accept the subpoena or other notifications, summons

1. If the addressee refuses to accept the subpoena or a notification, summons, the person who delivers the notice makes an appropriate note on the subpoena or notification. The note of refusal to accept the notification shall be certified by a housing organization, local authority or local relevant enforcement body or the administration at his/her place of work.

2. Refusal of the addressee to accept the notification or subpoena shall not be an obstacle to consider the case or conduct individual proceedings.

Article 134. Change of address, subscriber number of cellular communication and electronic address during the case proceedings

Persons participating in the case and their representatives shall be obliged to inform the court of a change of address, subscriber number of cellular communication and electronic address during the case proceedings during the proceedings. In case of absence of such information, the subpoena or other notifications, summons shall be send to the last known address, subscriber number of cellular communication and electronic address and shall be deemed delivered, even if the addressee is no longer living or present at that address, does not use the subscriber number or electronic address.

Footnote. Article 134 is in the wording of the Law of the Republic of Kazakhstan dated 17.02.2012 No.565-IV (shall be enforced from 01.07.2012)

Article 135. Uncertainty of a defendant’s location and search for him/her

1. When the actual location of a defendant is unknown, the court shall consider the case after receiving a subpoena or other notification, summons with a note certifying their receipt by a housing organization, local authority or the relevant enforcement body upon the last known place of residence of the defendant, or the administration upon last known place of work.

2. When the location of the defendant is unknown upon the claims brought to protect the state interests, as well as alimony, compensation for harm, injuries or other harm to health or death of a breadwinner, the court shall declare the search of the defendant through the internal affairs or financial police bodies. The court’s decision to put the defendant on the wanted list shall not be an obstacle to consider the case.

Once defendant’s location is established, he/she is handed over subpoena to the court.

3. Recovery of the expenses upon searching the defendant shall be conducted at the request of internal bodies or financial police by issuing a judicial order.

Footnote. Article 135 is amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated July 11, 2001 No. 238.

Chapter 12. Pre-judicial settlement of property disputes, parties of which are legal entities, citizens engaged in entrepreneurial activities without registering a legal entity

Footnote. The Chapter 12 is excluded by the Law of the Republic of Kazakhstan dated July 11, 2001 No. 238.

Section 2. Proceeding in the first instance court
Sub-section 1. Writ proceedings
Chapter 13. Writ proceedings

Article 139. Debt collection on the basis of the court order

1. The court order is the judge’s acts issued at the request of a claimant to recover money funds or for reclamation of a property from a debtor by uncontested reclamation without summoning the debtor and the claimant to the court and without proceedings.

Footnote. Paragraph 1 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated July 5, 2000 No. 75.

2. Content of the court order is defined by the Article 146 of this Code.

3. The court order shall have a force of an enforcement document. Recovery upon it shall be made after issuing the order and in the manner prescribed for enforcement of the court decisions.

Article 140. Requirements imposed to the court order

The court order shall be issued:

1) If the claim is based on the notarized transaction;

2) If the claim is based on writing transaction and is recognized by a defendant;

3) If the claim is based on the protest of a bill on non-payment, non-acceptance and non-dating of acceptance, committed by a public notary;

4) If the stated claim for alimony for underage children (under 18) is not related to establishment of paternity or need to involve third parties;

5) If the claim on recovery from individuals and legal entities of arrears in respect of taxes and other obligatory payments is brought;

6) If the claim is brought on recovery of accrued but unpaid employee salaries and other payments;

7) If the claim is brought by an interior body or by a financial police to recover the expenses for search of a defendant or a debtor;

7-1) if the claim is brought on uncontested reclamation of a leased thing in accordance with the laws of the Republic of Kazakhstan;

8) (excluded by the Law of the Republic of Kazakhstan dated July 11, 2001 No. 238);

9) (excluded by the Law of the Republic of Kazakhstan dated July 11, 2001 No, 238);

10) If the claim is brought by a pawnshop against a debtor-mortgagor on recovery of a subject of the pledge;

11) If the claim is brought on recovery of debts from owners of premises (apartments), evading mandatory paying of expenses for maintaining common property of condominium object.

Footnote. Article 140 as amended by the Laws of the Republic of Kazakhstan dated 05.07.2000 No. 75; dated 02.03.2001 No. 162; dated 11.07.2001 No. 238; dated 10.03.2004 No. 532; dated 22.07.2011 No. 479-IV (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication).

Article 141. Form and content of application on issuance of the court order

1. The application on issuance of the court order shall be brought to the court in accordance with the general rules of jurisdiction specified in the Chapter 3 of this Code.

2. The application shall be submitted in a written form and shall contain:

1) name of the court in which the application is submitted;

2) name of the claimant, his/her date of birth, place of residence or location, details of a legal entity;

3) name of the debtor, his/her date of birth, place of residence or location, details of a legal entity;

4) requirements of the claimant and circumstances on which the application is based;

5) a list of supporting documents, confirming the claim.

3. In case of reclamation of property the application shall specify the value of the property.

4. The petition is signed by the claimant or his/her representative. The application brought by a representative shall be attached by a document certifying his/her authority.

Footnote. Article 141 as amended by the Laws of the Republic of Kazakhstan dated 05.07.2000 No. 75; dated 02.04.2010 No. 262-IV (shall be enforced from 21.10.2010).

Article 142. State fee

1. (The paragraph is excluded by the Law of the Republic of Kazakhstan dated December 24, 2001 No. 276)

2. In case of denial to accept the application, the state fee paid by the claimant shall be refunded.

3. In case if the court order is cancelled, the state fee paid by the claimant shall not be refunded.

4. In case of bringing a claim against a debtor by a claimant in the order of the action proceedings, it will be counted towards the state fees paid by the claimant.

Article 143. Grounds for refusal to accept and returning the application on issuance of the court order

1. Judge refuses to accept or returns the application on issuance of the court order on the grounds specified by the Articles 153 and 154 of this Code. Besides, the judge returns the applications in the following cases:

1) the stated requirement is not stipulated by the Article 140 of this Code;

2) the debtor is outside the jurisdiction of the courts of the Republic of Kazakhstan;

3) no documents are provided to prove the stated requirement;

4) there is a dispute about the right which cannot be settled taking into account the submitted documents;

5) the form and content of the application do not meet requirements of the Article 141 of this Code;

6) the state fee is not paid.

2. The judge makes a decision on refusal to accept the application within three days after its receipt to the court.

3. Refusal to accept the application does not hamper an opportunity to bring the same claim in the manner of action in the proceedings.

Article 144. Removal of deficiencies in the application

1. A judge may accept an application on a court order and by his/her decision to set not more than three-day term to a claimant to correct deficiencies or pay the state fees, if the application does not meet the requirements of the Article 141 of this Code or the state fee is not paid.

2. If the claimant, in compliance with the judge’s instructions, eliminates the deficiencies within the specified period of time or pays the state fee, the application shall be considered filed on the day of its initial submission to the court. Otherwise, the judge makes a decision to refuse to accept the application in accordance with the second part of the Article 143 of this Code.

Article 145. Procedure and terms of issuance of the court order

The court order on the merits of the claimed requirements shall be issued by the judge within three days from the date the application is received by the court.

Article 146. Contents of court order

1. The court order shall have:

1) number of proceeding and date of the order;

2) name of the court, surname and initials of the judge, who issued the order;

Note of the RCLI (Republican Centre of Legal Information)!
Sub-paragraph 3) is amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 12.01.2012 No. 538-IV (shall be enforced from 01.01.2013).

3) surname, name, patronymic (if it is in an identity document), date of birth of the claimant, his/her place of residence or location, information on his/her registration by place of residence and tax identification number or if a claimant is a legal entity, its name, place of actual location or information from a single state register, bank details and taxpayer registration number;

Note of the RCLI !
Sub-paragraph 4) is amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 12.01.2012 No. 538-IV (shall be enforced from 01.01.2013).

4) Surname, name, patronymic (if it is in an identity document), date of birth of a debtor, his/her place of residence or location, information on his/her registration by place of residence, information about his/her place of work and bank details of the place of work (if specified in the application on the court order), his/her bank account and taxpayer identification number (if indicated in the claim on the court order) or if a debtor is a legal entity, its name, place of actual location or information from a single state register (if indicated in the claim on the court order), bank details and taxpayer registration number;

5) law on the grounds of which the claim is satisfied;

6) amount of money funds to be recovered or specification of property subject to reclamation with indication of its value;

7) amount of forfeit, if its recovery is stipulated by the law or a contract;

8) amount of the state fee subject to recovery from the debtor in favor of the claimant or to the corresponding budget.

9) term and procedure to appeal the court order.

2. The court order on recovery of alimony for underage children (under 18), apart from information required by subparagraphs 1) -5), 8) of this Article shall include: date and place of birth of a debtor, place of work, name and date of birth of each child to support which alimony has been adjudged, amount of allowances paid by the debtor on a monthly basis and terms of payment.

3. The court order shall be s signed by the judge.

Footnote. Article 146 as amended by the Laws of the Republic of Kazakhstan dated 05.07.2000 No. 75; dated 22.06.2006 No. 147; dated 02.04.2010 No. 262-IV (shall be enforced from 21.10.2010); dated 12.01.2007 No. 224 (shall be enforced from 01.01.2012); dated 12.01.2012 No. 538-IV (shall be enforced from 01.07.2012); dated 17.02.2012 No. 565-IV (shall be enforced from 01.07.2012).

Article 147. Sending of a copy of the court order to the debtor

1. After issuing the court order the judge immediately sends a copy of the order to the debtor with a delivery confirmation.

2. Within ten days from the date of receiving the copy of the court order, the debtor may send objections on the claims to the court by any means of communication.

Article 148. Canceling of a court order

1. The judge cancels the court order, if a debtor submits objections to the claim within the prescribed period, and issues a ruling on it. The ruling contains the judge’s explanations that the claimant’s claim may be brought in the manner of an action in the proceeding. Copies of the ruling on cancellation of the court order shall be sent to the parties within three days after its issuance.

1-1. The judge cancels the court order, if in the absence of a debtor, a claim on non-compliance of the court order with the law is brought from a person, rights and obligations of whom are affected by the court order.

2. A ruling on cancellation of the court order shall not be subject to appeal.

Footnote. Article 148 as amended by the Laws of the Republic of Kazakhstan dated 11.07.2001 No. 238; dated 10.12.2009 No. 227-IV (shall be enforced from 01.01.2010).

Article 149. Handing over of the court order to a claimant

1. If, within the specified period, a debtor does not bring objections to the court, the judge issues the court order to the claimant with a certified seal of the court for its further fulfillment.

2. At the request of the claimant, the court order may be sent directly to the court for its fulfillment.

3. To recover the state fee from a debtor in favor of the respective budget, a copy of the court order, certified with the court seal shall be sent directly to the court for its implementation.

4. A copy of the court order, given to the claimant remains in the proceedings of the court.

Footnote. Article 149 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 17.02.2012 No.565-IV (shall be enforced from 01.07.2012).

Sub-section 2. Action proceedings
Chapter 14. Bringing of a claim

Article 150. Form and content of statement of claim

1. A statement of claim shall be brought to the court in written or in electronic form.

2. The statement of a claim shall include:

1) name of the court in which the claim is brought;

Note of the RCLI!
Sub-paragraph 2) is amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 12.01.2012 No. 538-IV (shall be enforced from 01.01.2013);

2) name of a plaintiff, his/her date of birth, place of residence, information on registration by the place of residence, or if a plaintiff is an organization, its address, taxpayer identification number and bank details, and name and address of the representative if the claim is brought by a representative, as well as details of subscriber number of cellular communication and electronic address of the plaintiff and representative, if any;

3) surname, name, patronymic (if it is specified in an identity document), date of birth of a defendant, his/her place of residence or location, subscriber number of cellular communication and electronic address (if any), and if a defendant is a legal entity, its name, location, as well as additionally identification number, electronic address, if these data are known to the plaintiff;

4) essence of violation or threat of violation of rights, freedoms or legitimate interests of a plaintiff and his/her claims;

5) circumstances in which the plaintiff bases his/her claims and evidence, confirming these circumstances;

6) cost of the claim if the claim is subject to estimation;

7) (excluded by the Law of the Republic of Kazakhstan dated July 11, 2001 No. 238);

8) list of documents attached to the application.

3. The application can also contain other information, relevant to the dispute’s settlement and the plaintiff's petitions.

4. The application brought by a prosecutor to protect state or public interests shall contain a justification of what the state or the public interest is, what right has been violated, as well as a reference to the law or other legal act. In case if the prosecutor applies to protect a citizen’s interests, it shall contain justification of impossibility reasons of bringing by the citizen of the claim himself/herself; the application shall be attached with a document, certifying the citizen’s consent to appeal to the court, except for an application to protect the disabled person’s interests.

5. The application shall be signed by a plaintiff or his/her representative if he/she is authorized to sign it and bring the statement of the claim.

When the application is submitted in electronic form, it shall be certified by a digital signature of the plaintiff. It can be certified by the representative’s digital signature if he/she is authorized for that.

Footnote. Article 150 as amended by the Laws of the Republic of Kazakhstan dated 11.07.2001 No. 238; dated 22.06.2006 No. 147; dated 10.12.2009 No. 227-IV (shall be enforced from 01.01.2010); dated 15.07.2010 No. 337-IV (the order of enforcement see Article 2); dated 02.04.2010 No. 262-IV (shall be enforced from 21.10.2010); dated 12.01.2007 No. 224 (shall be enforced from 01.01.2012); dated 12.01.2012 No. 538 -IV (shall be enforced from 01.01.2012), dated 17.02.2012 No. 565-IV (shall be enforced from 01.07.2012).

Article 151. Documents attached to the statement of claim

1. The statement of claim shall be attached with:

1) copies of the statement of claim equal to the number of defendants and third persons;

2) a document confirming payment of the state duty;

3) a letter of attorney or any other document, confirming the representative's authority;

4) documents, confirming the circumstances on which the plaintiff bases his claims, copies of these documents for defendants and third parties, if they are not provided with them;

5) (excluded by the Law of the Republic of Kazakhstan dated July 11, 2001 No. 238);

6) text of the legal act in case of its contestation;

7) the plaintiff's petition on deferment, deferral, release from payment of judicial expenses or reduction of their amount, security of the claim, reclamation of evidence and others, if they are not specified in the statement of claim.

2. The statement of claim in electronic format shall be attached with copies of the documents, defined in the first part of this Article, in electronic format.

At that the document confirming payment of the state fees shall be an electronic document that certifies payment via E-government.

Footnote. Article 151 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 11.07.2001 No. 238; dated 15.07.2010 No. 337-IV (the order of enforcement see Article 2).

Article 152. Acceptance of the statement of claim

1. The judge shall make a decision to accept the statement of claim to the court proceeding within five days from the date of its receipt.

2. By accepting the statement of claim the judge makes a decision to initiate a civil case.

Article 153. Denial to accept the statement of claim

1. Judge denies to accept the claim if:

1) The statement is not subject to consideration and settlement in civil proceedings;

2) there is a court decision on the same subject and on the same grounds came into legal force or there is a court decision on termination of the proceedings in connection with the plaintiff's abandonment of the claim or a mediation settlement agreement of the parties or a settlement on mediation procedure.

2. The judge shall issue a reasoned decision on denial to accept the application, specifying what agency the plaintiff should address if the case cannot be considered and settled in civil proceedings.

3. Decision on denial to accept the application shall be made within five days from the date of its receipt to the Court and handed or sent to the plaintiff with all the documents, attached to the application.

4. Denial to accept the application hampers the plaintiff’s repeated applying to the court against the same defendant, on the same subject and on the same grounds.

5. Private petition or protest against the judge's decision on denial to accept the application may be brought to the court.

Footnote. Article 153 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 28.01.2011 No. 402-IV (shall be enforced from 05.08.2011).

Article 154. Return of the statement of claim

1. The judge returns the statement of claim if:

1) the plaintiff did not observe the procedure established by legislation for this category of cases of preliminary pre-judicial settlement of dispute and possibility to apply this procedure is not lost;

2) the case is not subject to jurisdiction of this court;

3) the application has been brought by an incapable person;

4) the statement is signed by a person not authorized to sign it;

5) this or another court considers a dispute between the same parties, on the same subject and on the same grounds;

6) body, empowered to manage municipal property, applied to the court for recognition of right of communal property to immovable thing prior to expiration of one year from the date of the thing’s registration in a state body executing state registration of rights for immovable property, except for the cases specified in the second part of paragraph 3 of the Article 242 of the Civil Code of the Republic of Kazakhstan;

7) the plaintiff made a request to that extent.

2. The judge shall issue a reasoned decision to return the application specifying which court a plaintiff should contact, if the case is not within the jurisdiction of this court, or how to remove obstacles hampering initiation of the case. The decision to return the statement of claim shall be made within five days from the date of its receipt to the Court and delivered or sent to the plaintiff with all documents attached to the application.

3. Returning of the application allows the plaintiff to bring the same claim to the same defendant, on the same subject and on the same grounds, if he/she eliminates all violations.

4. Private petition or protest may be filed against the judge's decision to return the application. (See regulation of the Constitutional Council of the Republic of Kazakhstan dated 01.11.2000 No. 19/2).

Footnote. Article 154 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 22.07.2011 No. 479-IV (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication).

Article 155. Leaving of the statement of claim without action

1. The judge in case of inconsistency of the statement of claim to the requirements of the Article 150 and sub-paragraphs 1) -3) of the Article 151 of this Code shall make a decision on leaving of the statement of claim without action and notify the person filed the statement of claim to that extent and give him/her time to correct deficiencies.

2. If the plaintiff, in compliance with the judge’s instructions, within a specified time, fulfills all the requirements, the claim shall be deemed to be filed on the day of its initial submission to the court. Otherwise, the application shall be deemed not filed and upon the judge’s ruling, shall be returned to the plaintiff with all documents attached to it.

3. Returning of the application allows the plaintiff to bring the same claim to the same defendant, on the same subject and on the same grounds, if he/she corrects the violation.

4. Private petition or protest may be filed against the judge's ruling on returning of the statement of claim.

Article 156. Counter-claiming

A defendant shall have right, prior to the first instance court’s decision, to bring a counter-claim to the plaintiff for its joint consideration with the initial statement of claim. Filing a counterclaim shall be made in compliance with the general rules for filing a claim.

Article 157. Conditions to accept the counter-claim

The judge accepts the counter-claim, if:

1) the counter-claim is directed to offset of the initial requirement;

2) satisfaction of the counter-claim excludes fully or partially satisfaction of the initial statement of claim;

3) there is a mutual relationship between the counter and initial claims and their joint consideration will lead to more rapid and proper consideration of disputes.

Chapter 15. Security

Article 158. Grounds for securing of a claim

Upon the application of persons participating in the case of adjudicatory or arbitral proceedings, the court may take steps to secure the claim. Security for a claim shall be allowed in any state of the case, if the failure to take such steps may make it difficult or impossible to fulfill the court decision.

Taking measures to secure the claim in relation to a financial institution and any other organization, being a part of a banking conglomerate as its parent organization and not being a financial institution, and (or) their property during restructuring in cases specified by the laws of the Republic of Kazakhstan, shall not be allowed.

Taking measures to secure the claim in relation to suspension of challenged legal act of the National Bank of the Republic of Kazakhstan on suspension of operations and (or) deprivation of licenses for financial activities, temporary suspension of financial institutions, as well as its written prescriptions.

Footnote. Article 158 as amended by the Laws of the Republic of Kazakhstan dated 28.12.2004 No. 24; dated 11.07.2009 No. 185-IV (shall be enforced from 30.08.2009); dated 01.03.2011 No. 414-IV (shall be enforced from 01.01.2010); dated 05.07.2012 No. 30-V (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication).

Article 159. Measures for securing the claim

1. Measures for securing the claim can be:

1) seizure of property, belonging to a defendant and located at his/her or other persons’ place (except for seizure of money in a bank account, and property, which is a subject of repo transactions, concluded in trading systems of organizers of open bid bargains).

Seizure of money in the territory of the Republic of Kazakhstan at a correspondent account of a foreign state shall be allowed for claims for damages, caused by violation of jurisdictional immunity of the Republic of Kazakhstan and its property by a foreign state.

The ruling on security of a claim on seizure of money, belonging to a defendant and saved in a bank, shall contain the sum of money to be seized. The amount of money, subject to seizure shall be determined by the court, taking into account the case materials;

2) prohibiting to the defendant to perform certain actions;

3) prohibiting to other persons to transfer property to the defendant or perform other obligations in relation to him/her;

4) suspension of sale of property in case if the claim on release of property from seizure is brought;

5) suspension of force of the challenged legal act from a state body, body of local self-government (except for the legal act of the National Bank of the Republic of Kazakhstan on suspension of operations and (or) deprivation of licenses for financial activities, temporary suspension of financial institutions, as well as its written prescriptions);

6) suspension of recovery upon an enforcement document contested by a debtor in the court proceedings;

2. If necessary, the court may take other measures to secure the claim, meeting the goals, set in the Article 158 of this Code. The Court may take several measures to secure the claim. In case of violation of prohibitions, specified in subparagraphs 2) and 3) of part 1 of this Article, the offenders are brought to administrative responsibility. Besides, the plaintiff shall have right to bring a claim on compensation of losses, caused by non-enforcement of the ruling on security of the claim.

3. Measures for security of the claim shall be commensurate to the requested requirement.

Footnote. Article 159 as amended by the Laws of the Republic of Kazakhstan dated 09.07.2003 No. 482; dated 19.02.2007 No. 230 (the order of enforcement see Article 2); dated 05.07.2008 No. 58-IV (the order of enforcement see Article 2); dated 11.07.2009 No. 185-IV (shall be enforced from 30.08.2009); dated 05.02.2010 No. 249-IV; dated 05.07.2012 No. 30-V (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication).

Article 160. Consideration of application on security of a claim

The application on security of a claim shall be considered by the judge on the day of its receipt by the court without notice to the defendant and other persons participating in the case of arbitrary and adjudicatory proceedings. Having considered the application on security of a claim, the judge makes the decision.

Footnote. Article 160 is amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated December 28, 2004 No. 24.

Article 161. Enforcement of the decision on security of a claim

The ruling on security of a claim shall be enforced immediately in the manner prescribed for fulfillment of the court rulings.

Article 162. Replacement of one of security of a claim by another one

1. Upon the application of a person participating in the case of arbitrary and adjudicatory proceedings, one of security of a claim may be replaced by another one. The application on replacement shall be considered by the court with the notice of persons participating in the case, of the time and place of the consideration, but their absence shall not hamper consideration of this case. The judge makes a ruling on replacement of one of security of a claim by another one.

2. In securing a claim on recovery of money, the defendant shall have right to pay the plaintiff’s claimed amount of money to the court bank deposit in exchange for the court’s adopted measures on security of the claim.

Footnote. Article 162 is amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated December 28, 2004 No. 24.

Article 163. Cancellation of security of a claim

1. Security of a claim may be canceled by the same court at the parties’ request or on its own initiative. The issue concerning cancellation of security of a claim shall be settled at the court session. Persons participating in the case shall be notified of the time and place of the hearing, but their absence shall not hamper consideration of the case on cancellation of security of the claim.

2. In case of dismissal of the case, the measures taken to secure the claim are kept until the decision’s entry into legal force. However, the court may simultaneously with the decision or after its consideration, issue a ruling on cancellation of security of the claim. If the claim is satisfied, the taken measures keep their effect until the court decision is performed.

3. Specialized financial court considering the case on restructuring of a financial institution or organization, a member of a banking conglomerate as a parent organization and not being a financial organization, in case of making a decision on restructuring of a financial institution or organization, a member of a banking conglomerate as a parent organization and not being a financial organization, shall be obliged to cancel the statement of the claim, adopted by the courts before the decision on restructuring of a financial organization or an organization, being a part of a banking conglomerate as a parent organization and not a financial institution, and (or) its property, is issued.

Footnote. Article 163 as amended by the Laws of the Republic of Kazakhstan dated 11.07.2009 N 185 (shall be enforced from 30.08.2009); dated 01.03.2011 No. 414-IV (shall be enforced from 01.01.2010).

Article 164. Appeal of decisions concerning the issues of security of a claim

1. A private petition and a protest can be brought to all rulings concerning the issues of securing of statement of claim.

2. If a decision on security of claim was made without notice of the complainant, the period for filing a petition shall be calculated from the day when he/she shall have learnt about the decision.

3. Filing of private petitions against a ruling on security of a claim shall not suspend fulfillment of the ruling.

4. Submission of a private petition or a protest against the ruling on cancellation of security of a claim or replacement of one of security of the claim by another one, suspends ienforcement of the ruling.

Article 165. Compensation of damages to a defendant caused by security of a claim

The court admitting security of the claim, may require from the plaintiff to provide security of possible damages to the defendant. The defendant, after the decision on denial of the case enters into legal force, shall have right to bring a claim on compensation of damages, caused by measures for security of a claim, adopted at the request of the plaintiff.

Chapter 16. Preparation of a case for proceedings

Article 166. Tasks of preparation of the case

1. After receiving an application and initiation of a civil case, the judge prepares the case for proceedings in order to provide its timely and proper consideration and settlement.

2. The tasks for preparing the case for proceedings, mandatory for every case are:

1) clarification of circumstances, important for proper settlement of the case;

2) determination of relationships of the parties and the law to be applied;

3) settlement of the issue concerning composition of persons, participating in the case and participants;

4) determination of evidence to be submitted by each party to justify their claims.

Article 167. Terms of preparation of the case for court proceedings

Preparation of civil cases for court proceedings shall be held not later than seven business days after the date of application’s acceptance, unless otherwise stipulated by legislative acts. In exceptional cases of particular complexity, except for cases involving alimony, compensation for damage, caused by injury or other harm to health, as well as loss of a breadwinner, and on requirements, arising from employment relationships, this period may be extended up to one month on the judge’s motivated ruling.

Footnote. Article 167 is in the wording of the Law of Republic of Kazakhstan dated 17.02.2012 No. 565-IV (shall be enforced from 01.07.2012).

Article 168. Ruling on preparation of the case for court proceedings

The judge makes a decision on preparation of the case for court proceedings and specifies actions to be taken.

Article 169. Sending of copies of an application and documents attached to it to the defendant

1. A judge sends or gives the defendant copies of the statement of claim and attached documents, substantiating the claims of the plaintiff, and binds the defendant to provide, within a specified period, a statement of defense (objection) on the statement of claim and evidence, supporting his statement (objection).

2. Failure to provide a statement of defense and evidence does not hamper consideration of the case, taking into account the available evidence.

Footnote. Article 169 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 10.12.2009 No. 227-IV (shall be enforced from 01.01.2010).

Article 169-1. Statement of defense to the statement of claim

1. The defendant shall submit to the court a statement of defense with documents, supporting his objections to the claim, as well as documents, confirming sending of copies of the statement of defense and the attached documents to the plaintiff and other persons participating in the case.

2. Statement of defense shall be submitted to the court and its copies - to the persons participating in the case, within the period set by the court, providing opportunity to get familiarized with it before the proceeding.

3. A written statement of defense to the statement of claim can be brought by other persons participating in the case.

4. The statement of defense shall include:

1) name of the plaintiff, its location or place of residence;

2) name of the defendant, its location; if the defendant is a citizen - his/her place of residence;

3) objection to the claim with reference to the laws and regulations, as well as evidence, justifying the objection;

4) a list of documents attached to the statement of defense.

The statement of defense may have telephone numbers, fax numbers, electronic address addresses and other information necessary for proper and timely consideration of the case.

5. The statement of defense shall be signed by the defendant or his/her representative. The statement of defense, signed by the representative shall be attached with a letter of attorney or any other document, confirming his/her authority.

Footnote. The Code is supplemented by Article 169-1 by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 10.12.2009 No. 227-IV (shall be enforced from 01.01.2010).

Article 170. Judge’s actions on preparation of the case for court proceedings

In order to prepare a case for court proceedings, taking into account circumstances of the case, the judge performs the following:

1) asks the plaintiff on the merits of his/her claims, clarifies objections possible on the part of the defendant, offers, if necessary, to submit additional evidence and explains to the plaintiff his/her procedural rights and obligations;

2) if necessary, calls a defendant, examines him/her on circumstances of the case, figures out what objections there are to the claim and what evidence can prove these objections; in especially complex cases the defendant is offered to provide a written explanation on the case; explains to the defendant his/her rights and responsibilities;

3) settles the issue concerning entering into the case of co-plaintiffs, co-defendants, and third parties without independent claims, as well as settles the issue on replacement of an improper defendant;

4) explains to the parties their rights to apply to an arbitration court to settle their dispute, and consequences of such action or to settle the dispute in a mediation procedure;

5) notifies of the time and place of hearing of the case to the persons or organizations interested in its outcome;

6) settles the issue concerning summoning witnesses to the court;

7) upon petition of the parties or under its own initiative appoints an expertise and makes a decision on involvement of a specialist, interpreter to the case;

8) upon petition of the parties, demands evidence from organizations or citizens;

9) in urgent cases, with notification of persons, participating in the case, conducts an on-site examination of written and physical evidence;

10) sends the court instructions;

11) makes a decision on security of a claim;

12) at the request of the plaintiff, makes a decision on returning of application;

13) takes other necessary procedural actions.

Footnote. Article 170 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 28.01.2011 No. 402-IV (shall be enforced from 05.08.2011).

Article 171. Consolidation and dissolution of several statements of claims

1. The judge allocates one or several of the requirements consolidated by the plaintiff to a separate proceeding, if the separate consideration of the requirements will be more appropriate.

2. In case of bringing of the requirements by several plaintiffs or to several defendants, the judge has right to allocate one or more claims to a separate proceeding, if separate consideration will be more appropriate.

3. The judge, having established that the Court considers several homogeneous cases, involving the same parties, or several cases on claims of a plaintiff to different defendants or different plaintiffs to the same defendant, shall be entitled to bring these cases into one case for joint consideration, if such consolidation will be appropriate.

Article 172. Suspension, termination of proceedings upon the case and leaving of a claim without consideration while preparing the case for court proceedings

1. In case of circumstances specified in the Articles 242, 243, subparagraphs 1) -5) of the Article 247 and subparagraphs 1) -5), 8), 9) of the Article 249 of this Code, the preparation of a case for proceedings may be suspended or terminated or left without consideration.

2. The parties shall be explained about consequences of such procedural action.

Article 173. Assignment of the case for judicial proceedings

The judge, having found the case to be ready, issues a ruling on assignment of the case for judicial proceedings, notifies the parties and other participants of the time and place of the case consideration.

Chapter 17. Court proceedings

Article 174. Terms of consideration and settlement of civil cases

1. Civil cases shall be considered and settled within two months from the final date of preparing the case for proceeding. The cases on reinstatement, alimony and contestation of decisions, actions (inaction) of state bodies, local authorities, officials, state servants shall be considered and settled within one month.

2. For certain categories of civil cases the law may establish other terms.

Footnote. Article 174 is amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated December 30, 2005 No. 111 (the order of enforcement see Article 2 of the Law No. 111).

Article 175. Court session

The court session of a civil case shall be conducted in a court with compulsory notification of persons, participating in the case.

Article 176. Chairperson of the court session

1. Obligations of the chairperson shall be performed by the judge. The chairperson shall chair the court session by providing a complete, comprehensive and objective investigation of all circumstances, compliance with the procedure of proceedings, execution of the parties’ procedural rights and performance of their obligations by them, educational impact of the process, removing all aspects not related to the case from the court proceedings.

2. In case of any objections of any of the participants of the process against the chairperson’s actions, these objections shall be recorded in the minutes of the court session. The chairperson explains own actions.

3. The chairperson shall take necessary measures to provide proper order at the court session. His orders shall re obligatory for all participants, as well as for people, sitting in the court room.

Article 177. Directness and oral nature of judicial proceedings

1. During the proceedings the judge shall directly investigate evidence of the case: to listen to explanations of the parties and other people participating in the case, testimony of witnesses, expert opinions, conclusions of the state bodies and local authorities, to examine the documents, the evidence, listen to recording and watch videos, photographs, and read materials of other means of informational transformation. During the proceedings the court listens to consultations and explanations of the specialist, if necessary.

2. The proceedings shall be held orally. In case if the judge is replaced in the course of the case proceedings, the case shall be considered from the very beginning.

Article 178. Order in a courtroom

1. When the judge enters the courtroom, all participants shall stand up. All persons present in the courtroom shall stand up to listen to the court decision or ruling, which ends the case without issuing a decision.

2. The participants are turning to the judge and give their testimony and explanations while standing. The chairperson alone can permit deviation from the rules.

3. The parties, as well as all citizens, sitting in the courtroom shall be obliged to keep order in the court room.

Article 179. Measures to be applied to violators of the order at the court session

1. The chairperson, on behalf of the court, makes a warning to a person, violating the court order.

2. For a second violation of the court order, the person participating in the case, can be expelled from the courtroom upon the court ruling for the whole proceeding or a part of it. In the latter case, the chairperson introduces the person, re-admitted to the courtroom, with proceedings took place in his/her absence.

3. Citizens not participating in the case and present in a proceeding shall be expelled from the courtroom on the chairperson’s order for a second violation of the court order.

4. Excluded by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 10.12.2009 No. 227-IV (shall be enforced from 01.01.2010).

5. Excluded by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 10.12.2009 No. 227-IV (shall be enforced from 01.01.2010).

6. In case of a mass violation of the court order, the court may expel all citizens from the courtroom, not participating in the case, and consider the case in a closed session or postpone the hearing.

Footnote. Article 179 as amended by the Laws of the Republic of Kazakhstan dated 29.06.2007 No. 270 (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication); dated 10.12.2009 No. 227-IV (shall be enforced from 01.01.2010).

Article 180. Opening of the court proceeding

1. At the appointed time for the hearing, the chairperson opens the hearing and announces the civil case to be considered.

2. When using audio or video materials, the chairperson shall declare it.

Footnote. Article 180 is in the wording of the Law of the Republic of Kazakhstan dated 10.12.2009 No. 227-IV (shall be enforced from 01.01.2010).

Article 181. Checking the participants’ appearance

1. Court session secretary shall report to the court who are present in the court room, whether the absent persons were notified, and what information is available about the reasons for their absence.

2. The chairperson identifies the present person, and examines authorities of officials and representatives.

Article 182. Explanation of obligations to the interpreter

1. The chairperson explains to the interpreter his/her duty to translate explanations, testimonies, application of persons, who do not speak the language of proceedings, and to these individuals - content of explanation, evidence, applications of persons, participating in the case, witnesses, announced documents, sound recordings, expert conclusions, consultations, the judge orders, regulations and court decisions.

2. The chairperson warns the interpreter of the liability, stipulated by the Criminal Code of the Republic of Kazakhstan, for knowingly wrong translation. The interpreter’s personal recognizance shall be attached to the minutes of the court session.

In case of failure of an interpreter to appear in the court or perform his/her obligations, the interpreter may be brought to administrative responsibility in accordance with the legislation on administrative offenses.

Article 183. Expelling of witnesses from the courtroom

Witnesses appeared in the court shall to be expelled from the courtroom. The chairperson shall take measures to ensure that the questioned witnesses do not communicate with the unquestioned witnesses.

Article 184. Announcement of the court composition and explanation of the right for recusal

1. The chairperson announces the court composition, informs who is involved in the proceeding as a prosecutor, an expert, a specialist, a court secretary and explains their right for recusal to those persons, participating in the case.

2. Grounds for recusal, procedure of recusal and consequences of satisfaction of such recusals are defined by the Articles 40-43 of this Code.

Footnote. Article 184 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 10.12.2009 No. 227-IV (shall be enforced from 01.01.2010).

Article 185. Explanation of rights and responsibilities to the persons participating in the case

The chairperson explains procedural rights and obligations, including the right to bring a claim to an arbitral court or settle the dispute in mediation procedures and the consequences of such action to the persons participating in the case and their representatives.

Footnote. Article 185 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 28.01.2011 No. 402-IV (shall be enforced from 05.08.2011).

Article 186. Admittance of petitions from persons participating in the case

Petitions from persons and representatives participating in the case, related to proceedings, shall be admitted by the court after hearing the opinions of other persons participating in the case.

Article 187. Consequences of failure to appear at the court session of persons participating in the case and their representatives

1. Persons participating in the case shall notify the court about the reasons for failure to appear at the court session and present evidence justifying these reasons.

2. In case of failure to appear at the court session of any of those persons participating in the case, if there is no information on their notification, the hearing of the case shall be postponed.

3. If persons participating in the case have been properly notified of the time and place of the hearing, the court postpones the hearing if the reasons for failure are recognized to be justified.

4. The court may consider the case in absence of any persons participating in the case, if they were properly notified of the time and place of the hearing and if the reasons for their failure to appear in the court are unjustified. The court may consider the case in absence of the defendant notified of the time and place of the hearing, in the order of absentia production, if there is no information on the reasons of absence, or the court finds the reasons for his/her failure to appear to be unjustified or recognizes that the defendant delays the proceedings intentionally.

5. The parties may request the court in written form to consider the case in their absence and send them copies of the court decision. The court may declare mandatory participation of the parties in the court proceeding, if necessary.

6. Failure to appear at the court session of a representative of the person participating in the case, notified of time and place of the hearing, shall not be an obstacle to the consideration of the case. The court may postpone the hearing at the request of the person, participating in the case, in connection with absence of his/her representative for a reasonable excuse.

Article 188. Consequences of failure to appear at the court session of a witness, an expert, a specialist, an interpreter

1. In case of failure to appear in the court of a witness, expert or a specialist, the court hears opinions of those, participating in the case, on the possibility to consider the case in their absence and issues a ruling on continuation of the proceeding or its postponement.

2. In case an interpreter failed to appear at the court session, the judge issues a ruling to postpone the hearing, if replacement of the interpreter is impossible.

3. If the summoned witness, expert, specialist or interpreter failed to appear in the court for unjustified reason, they may be subjected to administrative responsibility in accordance with the legislation on administrative offenses. They may also be subjected to forced delivery to the court in accordance with Article 119 of this Code.

4. A witness shall be brought to criminal responsibility for refusal or failure to take the stand in accordance with Article 353 of the Criminal Code of the Republic of Kazakhstan, except for cases provided in the Article 17 of this Code.

Footnote. Article 188 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 25.03.2011 No. 421-IV (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication).

Article 189. Postponement of hearing of the case

1. Postponement of a hearing of the case shall be allowed in cases, prescribed by this Code, and if the court finds it impossible to consider the case in this court due to absence of any of the participants of the process, bringing of a counterclaim, necessity to submit additional evidence, involvement of other persons, necessity to perform any other actions.

2. In case if the case is postponed, a day of new court session shall be appointed, taking into account time, necessary to provide the case solution in the new proceeding that is notified against the participants’ receipt. The party failed to appear and newly involved persons shall be sent notifications of the time and place of a new proceeding.

Article 190. Questioning of witnesses in case of postponement of the hearing of the case

When the hearing of the case is postponed, the court may interrogate witnesses present in the courtroom, if the parties are present in the hearing. Secondary summon of these witnesses to the new court session shall be allowed only in cases of necessity.

Article 191. Explanation of the rights and responsibilities to an expert and specialist

The chairperson explains to the expert and specialist their rights and responsibilities, warns about criminal liability for giving knowingly false conclusion; the expert gives a hand receipt to be attached to the minutes of the court session.

Article 192. Beginning of considering the case on its merits

Consideration of the case on its merits begins with the chairperson’s questions whether the plaintiff supports his/her claims, whether the defendant acknowledges the plaintiff's claims, and whether the parties wish to complete the case by a settlement agreement or submit the case to an arbitration court or settle the dispute in mediation procedures.

Footnote. Article 192 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 28.01.2011 No. 402-IV (shall be enforced from 05.08.2011).

Article 193. Abandonment of a claim by the plaintiff, acknowledgment of a claim by a defendant, a settlement agreement of the parties and an agreement on mediation procedure

Footnote. The title of the Article 193 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 28.01.2011 No. 402-IV (shall be enforced from 05.08.2011).

1. Application of the plaintiff' on abandonment of a claim, acknowledgment of a claim by a defendant, provision of settlement agreement of the parties and an agreement on mediation procedure shall be entered in the minutes of the court session and are signed accordingly by the plaintiff, defendant or both parties. If abandonment of a claim, acknowledgment of a claim by a defendant, a settlement agreement of the parties and an agreement on mediation procedure are reflected in written applications to the court, these applications shall be attached to the case, the fact of which shall be recorded in the minutes of the court session.

2. Prior to acceptance of abandonment of the claim or acknowledgment of the claim by a defendant, the settlement agreement of the parties and the agreement on mediation procedure, the court explains consequences of corresponding actions in proceedings to the plaintiff, defendant or the parties.

3. The court issues a ruling on abandonment of the claim, settlement agreement of the parties and agreement on mediation procedure and terminates the proceedings. The ruling shall have conditions of the settlement agreement, approved by the court or of the settlement agreement in mediation procedure.

4. In case if the defendant acknowledges the claim and the court accepts it, a decision shall be issued to satisfy the stated requirements.

5. In case if the court rejects abandonment of the claim, acknowledgment of the claim, disapproves the settlement agreement or the parties' agreement on mediation procedures, the courts issues a relevant ruling and continues considering the case on its merits.

Footnote. Article 193 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 28.01.2011 No. 402-IV (shall be enforced from 05.08.2011).

Article 194. Explanation of persons participating in the case

1. The court shall listen to explanations of the plaintiff and a third party participating in the case on the part of the plaintiff, a defendant and a third party participating in the case on the part of the defendant, as well as other persons participating in the case. The prosecutor, representatives of state bodies, local authorities, organizations and citizens brought the claim to the court to protect rights and interests of others, shall be the first to give explanations. Persons participating in the case are entitled to ask questions to each other.

2. Written explanations of the persons participating in the case, as well as explanations received by the court in accordance with Articles 73 and 76 of this Code shall be announced by the chairperson.

Article 195. Establishment of order of studying the evidence

The court, after listening to the explanations of the persons participating in the case and taking into account their views, establishes procedure of studying other evidence.

Article 196. Warning the witness about liabilities for failure to give evidence and for willful false testimony

1. Before the questioning of the witness, the chairperson establishes identity of the witness, explains his/her obligations and rights, and warns him/her of criminal liability for failure to give evidence and for willful false testimony. The witness is also explained that he/she shall have right to refuse to give evidence against himself/herself, his/her wife (husband) and close relatives, and clergy - to give evidence against the persons confessed to him. The witness takes an oath as follows: "I swear to tell the court everything known to me on the case, tell the truth, the whole truth and nothing but the truth". The witness gives a hand receipt, proving that his/her obligations and responsibilities were explained to him/her. The hand receipt shall be attached to the minutes of the court session.

2. The judge explains to a witness under sixteen his/her obligation to tell all he/she knows about the case, but he/she shall not be warned about criminal liability for refusal to give evidence and for willful false testimony.

Footnote. Article as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated June 29, 2007 No. 270 (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication).

Article 197. Procedure for questioning of a witness

1. Each witness shall be interrogated separately. The witnesses, who have not given evidences, cannot be present in the courtroom during the hearing.

2. The chairperson checks a witness’s relation to the persons, participating in the case and offers the witness to tell the court everything what he/she personally knows about the case.

3. After that, the witness may be asked questions. The first person, who asks questions, is a plaintiff, his/her representative, and then other persons participating in the case and representatives. The judge may ask questions to the witness at any time of interrogation.

4. If necessary, the court may question the witness again in the same or the next session, as well as to arrange a face-to-face confrontation between the witnesses to clarify contradictions in their testimony.

5. The questioned witness stays in the courtroom until the end of the proceedings, unless the court allows him/her to leave the courtroom earlier.

Article 198. Use of written materials by the witness

1. Witness when giving evidence can use written materials in cases when the evidence is associated with any digital or other data difficult to keep in mind. These materials shall be presented to the court and persons participating in the case, and can be attached to the case upon the ruling of the court.

2. The witness shall be permitted to read available documents related to his/her testimony. These documents shall be presented to the court and can be attached to the case.

Article 199. Interrogation of under-age witness

1. Questioning a witness under fourteen, and at the court’s discretion questioning of witnesses of 14-16 years shall be conducted at presence of a teacher summoned to the court. If necessary, legal representatives of under-age witness shall also be summoned to the court. These persons may ask the witness questions and tell their opinions on the identity of the witness and content of his/her evidence.

2. In exceptional cases, if necessary, to establish circumstances of the case, at the time of the interrogation of under-age witness, a certain person, participating in the case, can be expelled from the courtroom by the judge’s ruling. After his/her returning to the courtroom, he/she shall be told the content of the testimony of under-age witness and have an opportunity to ask questions to the witness.

3. A witness, who is under 16, in the end of his/her interrogation, shall be expelled from the courtroom, unless the court deems this witness’s presence in the courtroom to be necessary.

Article 200. Disclosure of witness’s testimony

Testimony of witnesses, collected in accordance with Articles 73, 74, 190 of this Code, shall be disclosed at the court session, after which the persons, participating in the case shall be entitled to express their opinions on these evidences and give their explanations.

Article 201. Inspection of documents

Documents or records of inspections, prepared in accordance with Articles 73, 74, 75, 76 and subparagraph 9) of the Article 170 of this Code shall be announced at the court session and presented to the persons participating in the case, representatives, and experts, specialists and other witnesses, if necessary. After that, the persons, participating in the case, may give their explanations.

Article 202. Disclosure and studying of personal correspondence and telegraphic messages of citizens

In order to protect confidentiality of private correspondence and messages, the telegraph messages and correspondence may be read and studied in open court only under consent of the persons between whom these messages were sent. If these persons do not give such consent, their personal correspondence and private telegraph messages shall be read and studied in a closed court session. After that, the persons, participating in the case, may give their explanations.

Article 203. Studying of material evidence

1. Material evidence shall be studies by the court and presented to the persons participating in the case, representatives, and experts, specialists and witnesses, if necessary. The persons, who were given the evidence, may draw the court’s attention to certain facts, related to the inspection. These statements shall be recorded in the minutes of the court session.

2. Minutes of studying evidence drawn up in accordance with Articles 73, 76, 88, 89 and subparagraph 9) of the Article 170 of this Code, shall be announced at the court session, after which the persons, participating in the case, may give their explanations.

Article 204. On-site inspection

1. Documents and material evidence, which are difficult to submit or they cannot be delivered to the court, shall be examined and inspected on the site. The court issues a ruling on the inspection.

2. The persons participating in the case, their representatives shall be notified of the time and place of examination, but their absence shall not hamper the inspection. Experts, specialists and witnesses may be summoned to the court, if necessary.

3. Results of the inspection shall be recorded in the minutes of the court session. Plans, diagrams, drawings, calculations, copies of documents, other documents and photographs of material evidence, video and film materials shall be attached to the minutes.

Article 205. Listening to sound recordings, demonstration of video and film materials and their studying

1. During demonstration of personal audio, video recordings, film materials, as well as their study, provisions of the Article 202 of this Code shall be applied. Audio, video demonstrations shall be held in the courtroom or in another specially equipped room, with recording of distinctive features of the material, indicating the time of demonstration. After that the court shall listen to the explanations of the persons participating in the case.

2. Audio and video materials can be replayed fully or partially if necessary.

3. In order to elucidate the information, contained in audio and video recordings, the court may involve a specialist and appoint an expertise.

Article 206. Investigation of an expert's conclusion

1. The expert's conclusion shall be announced in the court. In order to clarify and add new information to the conclusion, the expert may be asked questions.

2. The first person to ask questions shall be the person at whose request the specialist was involved, and then comes his/her representative and other persons participating in the case and their representatives. The specialist, invited by the court, shall be asked by the plaintiff first and then by his/her representative. The court is entitled to question the expert at any time of interrogation.

3. In cases provided in part 1 of the Article 98 of this Code, the court may appoint an additional expertise.

4. In cases specified in part 3 of the Article 98 of this Code, the court may appoint a repeated expertise.

5. Additional expertise shall be carried out in the procedure stipulated by part 2 and 6 of the Article 98 of this Code, the repeated expertise - by parts 4, 5, 6 of the Article 98 of this Code.

Article 207. Consultation (explanations) of a specialist

1. In cases, when there is no need for special studies, the expert gives consultation either orally or in written form.

2. The expert’s consultation, given in written form, shall be attached to the minutes of the court session (appropriate procedural action) and read out in the court. Oral consultation shall be recorded into the minute of the court session (action in the proceedings).

3. In order to clarify and add new information to the expert’s consultation, the expert may be asked questions. The first person to ask questions shall be the person at whose request the specialist was involved, and then comes his/her representative and other persons participating in the case and their representatives. The specialist, invited by the court, shall be asked by the plaintiff first and then by his/her representative. The court may ask questions at any time.

Footnote. Article 207 is amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated July 4, 2006 No. 151.

Article 208. Statement on falsified evidence

1. In case if there is a statement that the available evidence is false, the person, submitting evidence of this, may request the court to exclude it from the list of evidences and settle the case, taking into account other evidences.

2. To verify the statement on falsified evidence, the court may appoint an expertise and offer the parties to submit other evidence.

3. If there are elements of crime in the actions of the person submitted falsified evidence, the judge shall send materials to the relevant bodies to initiate a criminal case or a preliminary investigation with notification of the prosecutor.

Article 209. Conclusions of state bodies and local self-government bodies

Conclusions of the state bodies and local self-governments, accepted by the court for participation in the case under the Article 57 of this Code, shall be announced at the court session. The court, as well as those, participating in the case and representatives may ask questions to the authorized representatives of these bodies in order to clarify the conclusions.

Article 210. Completion of considering the case on its merits

After examining of all the evidence, the judge shall ask the persons participating in the case and representatives, whether they wish to add something to the case materials. In case of absence of such statements, the chairperson declares completion of considering the case and the court starts pleadings.

Article 211. Court pleadings

1. Pleadings consist of speeches of persons participating in the case and their representatives.

2. The plaintiff and his/her representative shall appear first and then the defendant and his/her representative come. A third party declared own claim on the subject of the dispute and his/her representative shall appear after the parties and their representatives. The third party not declared own claims and its representative shall appear after the plaintiff or the defendant as parties of the plaintiff or as parties of the defendant.

3. A prosecutor, representatives of state bodies and local self-government bodies, organizations and citizens brought a claim to the court to protect the rights, freedoms and lawful interests of other persons shall appear in the court pleadings last.

Article 212. Replicas

After delivering the speeches, the persons can speak again in connection with what was said in their speeches. The right of the last replica always belongs to the defendant and his/her representative.

Article 213. Conclusion of the prosecutor

The prosecutor not being a party in the case and joining the process in the manner stipulated by the Article 55 of this Code gives his/her opinion on the case after the pleadings.

Article 214. Resumption of consideration of the case on its merits

1. Participants of the pleadings are not authorized to refer to circumstances not established by the court, as well as other evidence not studied at the court session, if they did not use these facts and evidence in their applications before the completion of considering the case.

2. If, during or after the court pleadings, the court finds it necessary to clarify new circumstances, relevant to the case or study new evidence, it issues a ruling on resumption of consideration of the case on its merits. After completion of considering the case, the court pleadings shall be conducted in general procedure.

Article 215. Court’s leaving to render a decision

After the pleadings and after the prosecutor’s conclusion in the case, provided in Article 213 of this Code, the court leaves to the deliberations room to render a decision. The chairperson shall announce it to the persons sitting in the courtroom.

Article 216. Announcement of the decision

1. After making and signing the judgment, the judge in the courtroom announces resolution part of judgment, explains procedure and terms of appealing the decision.

2. When the decision is made, the judge shall announce when the persons participating in the case and representatives can receive a copy of it.

3. After the actions, stipulated by first and second part of this Article, the chairperson announces the court session to be completed.

Footnote. Article 216 in the wording of the Law of the Republic of Kazakhstan dated 17.02.2012 No. 565-IV (shall be enforced from 01.07.2012).

Chapter 18. Court's decision and procedure of its enforcement

Article 217. Rendering a decision

1. Resolution of the first instance court settling the case on its merits shall be in the form of decision.

2. The decision shall be rendered in a deliberations room. Presence of other persons in this room shall not be allowed. In the end of working hours and during the day, the court (judge) shall have right to take a break by leaving the deliberations room.

Article 218. Legality and reasonableness of the decision

1. The court's decision shall be legal and reasonable.

2. The court justifies the decision only on evidence that had been studied at the court session.

Article 219. Issues to be settled in rendering the decision

1. In rendering the decision, the court weighs the evidence, determines which circumstances, relevant to the case, were discovered and which were not, what relationship the parties have, which law should be applied to this case and whether the claim can be satisfied.

2. The court settles the case within the plaintiff’s requirements. However, under consent of the plaintiff, the court may go beyond the stated requirements, if it is necessary to protect the rights, freedoms and legitimate interests, as well as in other cases, stipulated by the law.

3. The court renders a decision on resumption of case if it is necessary to discover new facts, relevant to the case or additionally study the evidence. After completion of considering the case, the court re-listens the pleadings and the prosecutor’s conclusion in cases provided in Article 213 of this Code.

Article 220.s and structure of the decision

Footnote. Article 220 is excluded by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 17.02.2012 No. 565-IV (shall be enforced from 01.07.2012).

Article 221. Content of the decision

1. The decision shall be rendered in the name of the Republic of Kazakhstan.

2. The decision consists of introduction, description, declaration and resolutive parts.

3. The introduction of the decision shall include: date and place of judgment, name of the court rendered the decision, the court composition, the court secretary, the parties, other persons participating in the case and representatives; subject of the dispute or the claim.

4. The description part of the decision shall contain the plaintiff’s claim, the defendant's objections and explanations of other persons participating in the case.

5. The declaration part of the decision shall have circumstances of the case established by the court; the evidence taken into account in the court’s conclusions on rights and obligations; arguments used by the court to reject certain evidences and the laws applied by the court. In case if the defendant acknowledges the claim, the declaration part can contain acknowledgment of the claim and its acceptance by the court.

6. The resolutive part shall contain the court’s conclusion on satisfaction of the claim or on dismissal of the claim fully or partially, indication concerning distribution of the judicial expenses, terms and procedures for appealing the decision, as well as other conclusions.

7. In case if the court sets a certain procedure and terms of enforcement of the decision or sends the decision to immediate enforcement or takes measures for its enforcement, it shall be indicated in the decision.

8. The decision shall be drawn up in written form and signed by a judge. Corrections in the decision shall be specified before signing by the judge.

Footnote. Article 221 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 10.12.2009 No. 227-IV (shall be enforced from 01.01.2010).

Article 222. Decision on recognition of actions (inaction) and decisions of the state bodies, local self-government bodies, organizations and officials as illegal

1. When satisfying a claim on recognition of actions (inaction) and decisions of the state bodies, local self-governments, organizations and officials as illegal, the court recognizes the contested actions (inaction) or decisions to be illegal, obliges to satisfy the citizen’s claims, abolishes liability measures applied to him/her or otherwise recovers his/her violated rights and freedoms. The resolutive part of the decision on recognition of the normative act as illegal shall contain data that this act shall be deemed invalid from the moment of its adoption.

2. The court's decision on recognition of a normative act as illegal or information about such decision shall be published in mass media where that normative legal act had been published.

Article 223. Decision on recovery of money

The court by when rendering a decision on recovery of money shall specify the amount of the recovered sum of money and the currency in figures and words.

Article 224. Decision on recognition of enforcement or any other document to be invalid

When satisfying the claim on recognition of enforcement or any other document to be invalid on which the recovery is made in an uncontested (without acceptance) procedure, including on the grounds of a notary signature, the resolutive part of the decision shall contain the name, number and date of the document which is not subject to enforcement and the amount of money, which is not subject to withdrawal.

Article 225. Decision on conclusion or changing of the contract

Upon the dispute occurred while concluding or changing the contract, the resolutive part of the decision shall specify the decision on each disputable provisions of the contract and upon the dispute on canvassing to conclude the contract, the of the contract and conditions under which the parties shall conclude the contract.

Article 226. Decision to adjudication of the property or its cost

While adjudicating the property in kind the court specifies its individually defined attributes and value of the property to be recovered from the defendant, if when enforcing the decision, the adjudicated property is not available.

Article 227. Decision obliging the defendant to take certain actions

1. At rendering a decision obliging the defendant to perform certain actions not related to the transfer of property or sums of money, the court in the same decision may indicate that if the defendant does not perform the decision within the prescribed period, the claimant shall be entitled to perform these actions stipulated by the court ruling at the expense of the defendant with recovering necessary expenses from him/her.

2. If the stated actions can be committed only by the defendant, the court sets the timeframe within which the decision must be performed.

Article 228. Decision in favor of several plaintiffs or against several defendants

1. When making a decision in favor of several plaintiffs, the court specifies proportion of relation to each of them, or specifies that the right of recovery is solidary.

2. When rendering a decision against several defendants the court specifies, in what proportion each of the defendants shall perform the decision, and specifies that their liability is solidary.

Article 229. Drawing up a decision

The decision shall be rendered immediately after the hearing of the case. Drawing up the motivated decision can be delayed for not more than five days, but a short (abbreviated) decision shall be announced by the court at the same court session in which the case consideration was completed. The announced decision shall be signed by the judge and attached to the case.

Footnote. Article 229 is in the wording of the Law dated 17.02.2012 No.565-IV (shall be enforced from 07.01.2012).

Article 230. Correction of misprints and obvious arithmetic errors in the decision

1. After the decision is announced, the court rendered the decision shall not have right to cancel or change it.

2. The court may on its own initiative or upon application of the persons participating in the case, correct misprints or obvious arithmetic errors made in the decision. The issue on making corrections shall be settled at the court session. The persons participating in the case shall be notified of the time and place of the court session, but their absence shall not hamper consideration of the issue on making corrections.

3. A private petition or a protest may be brought against the court’s decision on the issue concerning making the corrections.

Article 231. Additional decision

1. The court issued the decision upon application of the persons participating in the case or under its own initiative, may render an additional decision in the following cases:

1) if no decision was rendered upon any requirement on which the persons, participating in the case presented evidence and gave explanations;

2) if the court, having settled the issue concerning the right, did not specify the size of the adjudged sum, property to be transferred or actions to be performed by the defendant;

3) if the court have not settled the issue concerning the judicial expenses;

4) if the court have not settled the issue on overturning of enforcement of the court’s decision.

2. The issue concerning rendering of the additional decision may be set within the period of the court decision’s enforcement. The additional decision shall be issued by the court after considering the issue at the court session and may be appealed or protested. The persons participating in the case shall be notified of the time and place of the court session, however their absence shall not hamper consideration of the issue on rendering of an additional decision.

3. A private petition or a protest may be filed against the court’s decision on refusal to render an additional decision.

Footnote. Article 231 is amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated July 11, 2001 No. 238.

Article 232 Explaining the decision

1. In case of the decision’s ambiguity, the court considered the case, may explain the decision without changing its content upon application of the persons participating in the case, as well as upon petition of enforcement agent. Explanation of the decision shall be allowed if it has not been performed yet and deadline of its forced enforcement is not expired yet. The court shall consider the application and petition on explaining the decision within ten days after receipt of the application.

2. The issue concerning explanation of the decision shall be settled at the court session. The persons participating in the case, as well as the enforcement agent in cases when the subject of the consideration his/her petition on explanation, shall be notified of the time and place of the court session, however their absence shall not be an obstacle to considering the issue on explaining the decision.

3. A private petition or a protest may be filed against the court’s decision on explaining the decision.

Footnote. Article 232 is amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated June 22, 2006 No. 147.

Article 233 Suspension and deferral of enforcing the decision, change of the way and order of enforcing the decision

1. The court considered the case, upon application of the persons participating in the case, taking into account their financial status or other circumstances, shall have right to suspend or defer the deadline of the enforcing the decision and change the way and order of its enforcement.

2. Applications specified in the part 1 of this Article shall be considered at the court session. The persons participating in the case shall be notified of the time and place of the court session, but their absence shall not be an obstacle to settle the case.

3. A private petition or a protest may be filed against the court’s decision on deferral or extension of the deadline of enforcement the decision or changing of the way and order of its enforcement.

Article 234. Indexation of adjudicated sums of money

1. Upon application of the concerned person the court may conduct an appropriate indexation of the amounts of money collected upon the court’s act, taking into account an official refinancing rate of the National Bank of the Republic of Kazakhstan on the date of enforcement of the court’s act.

2. The application on indexation of the adjudicated sums shall be considered at the court session. The persons participating in the case shall be notified of time and place of the court session, but their absence shall not be an obstacle to settle the case.

3. A private petition or a protest may be filed against the court ruling on indexation of the adjudicated sums of money.

Footnote. Article 234 is amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated July 11, 2001 No. 238.

Article 235. Entry of court decision into legal force

1. Decisions of the first instance court shall enter into legal force upon expiration of terms for their appeal and protest, unless they are appealed or protested.

1-1. Decisions of the specialized financial court on restructuring of financial institutions or organizations being a part of a banking conglomerate as a parent organization and non-financial institutions, shall enter into legal force from the date of their adoption and shall be subject to immediate enforcement.

1-2. Decision of the court on deportation of a foreigner or a stateless person from the Republic of Kazakhstan shall enter into legal force with effect from the date of its adoption.

2. Excluded by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 10.12.2009 No. 227-IV (shall be enforced from 01.01.2010).

3. In case of an appeal or protest brought in an appeal procedure, the decision, unless it is cancelled, shall enter into legal force from the moment of the announcement of the decree by the court of appeal.

4. Once the decision enters into legal force, the parties and other persons participating in the case, as well as their successors may not re-bring the claims on the same claim, on the same grounds, as well as to protest facts and legal relations, established by the court, in another proceeding.

5. If, after the decision obliging the defendant to pay periodic payments enters into legal force, the circumstances affecting the size of payments or their duration are changed, each party shall be entitled to bring a new claim and require changing of the size and terms of payments.

Footnote. Article 235 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 11.07.2001 No. 238; dated 11.07.2009 No. 185-IV (shall be enforced from 30.08.2009); dated 10.12.2009 No. 227-IV (shall be enforced from 01.01.2010); dated 01.03.2011 No. 414-IV (shall be enforced from 01.01.2010); dated 22.07.2011 No. 478-IV (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication); dated 17.02.2012 No.565-IV (shall be enforced from 01.07.2012).

Article 236. Enforcement of the decision

1. The decision, in the manner prescribed by the law, shall be enforced after its entry into legal force, except for the cases of immediate enforcement.

2. After the court decision enters into legal force an enforcement order shall be issued, which is given to the claimant or at his/her written request is sent by the court to the territoriality relevant enforcement body.

In cases of property confiscation, recovery of payments to the state budget, as well as recovery of damages, caused by the crime, collecting of alimony, compensation for harm, caused by injury or other harm to health, loss of a breadwinner, where one of the parties is the state, the court, under its own initiative, sends an enforcement document to the territoriality corresponding enforcement body for its further enforcement.

3. Upon the court decisions subject to immediate enforcement, an enforcement order shall be issued and sent immediately after the decision is rendered.

4. Enforcement orders (hereinafter - enforcement documents) shall be issued by the first instance court within three days after the decision enters into legal force or after return of the case from a superior court and they shall specify:

name of the court issued the enforcement document;

number of the case and date of the decision;

the resolutive part of the decision (verbatim);

time of the decision’s entry into legal force;

date of issuance of the document;

Note of the RCLI!
The paragraph is amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 12.01.2012 No. 538-IV (shall be enforced from 01.01.2013).

surname, first name and patronymic (if it is specified in the identity document), date of birth of the claimant, his/her place of residence or location, information on his/her registration by place of residence and tax identification number or if the claimant is a legal entity, its name, place of actual location or information from a united State register, bank details and taxpayer registration number;

Note of the RCLI!
The paragraph is amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 12.01.2012 No. 538-IV (shall be enforced from 01.01.2013).

surname, first name and patronymic (if it is specified in the identity document), date of birth of the debtor, his/her place of residence or location, information on his/her registration by place of residence, information about his/her place of work and bank details of his/her employer (if available in the case file), his/her bank details and taxpayer identification number (if available in the case file), or if the debtor is a legal entity, its name, place of actual location or information from a single State register (if available in the file), bank details and registration number of the taxpayer.

Form of the enforcement order shall be approved by the authorized body, providing enforcement of the enforcement documents.

5. Upon each decision of the court one enforcement document shall be issued. If the court has taken measures to secure the claim, the enforcement document shall be attached with copies of documents on the measures taken to secure the claim, including, if any, copies of the documents, containing information about the location of the arrested property and persons, responsible for its safety. If the enforcement should be carried out in different locations or if the decision was made in favor of several plaintiffs or against several defendants, the court, at the request of the claimants, issues several enforcement documents, indicating the exact place of enforcement, or that part of the decision subject to enforcement upon this enforcement document. The court attaches a copy of the judicial act or an extract from it, certified by the court’s seal, to the enforcement document.

6. Bodies of enforcement proceedings in case of enforcement of the court decision shall notify the court rendered the decision within ten working days, or upon expiry of the deadline for the decision enforcement they shall present written information, containing the reasons of failure to enforce the decision.

Footnote. Article 236 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 11.07.2001 No. 238; dated 05.05.2003 No. 409; dated 22.06.2006 No. 147; dated 02.04.2010 No. 262-IV (shall be enforced from 21.10.2010); dated 12.01.2007 No. 224 (shall be enforced from 01.01.2012); dated 12.01.2012 No. 538-IV (shall be enforced from 01.01.2012).

Article 237. Decisions subject to immediate enforcement

The following decisions shall be subject to immediate enforcement:

a. on adjudication of alimony;

b. on adjudication of salary to employee, but not more than for three months;

c. on reinstatement;

d. compensation of damage caused by injury or other harm to health, as well as loss of a breadwinner, but not more than for three months;

e. on recognition of a strike to be illegal;

f. on restructuring financial institutions and organizations within a bank conglomerate as a parent organization and non-financial institutions.

Footnote. Article 237 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 15.05.2007 No. 253; dated 11.07.2009 No. 185-IV (shall be enforced from 30.08.2009); dated 01.03.2011 No. 414-IV (shall be enforced from 01.01.2010).

Article 238. Court’s right to bring the decision to immediate enforcement

1. The court, at the request of the plaintiff, may bring the decision to immediate enforcement, if, due to special circumstances, delay of the enforcement may cause significant damage to the claimant or enforcement of the decision may become impossible.

2. When allowing the immediate enforcement of the decision, the court may require from the plaintiff to ensure restitution of the decision’s enforcement in case if the court decision is cancelled.

3. The issue concerning admitting of immediate enforcement of the decision, if it was not allowed when rendering the decision, shall be considered at the court session. The persons participating in the case shall be notified of the time and place of court sessions, but their absence shall not be an obstacle to settle the issue on immediate enforcement of the decision.

4. A private petition or a protest may be filed against the court’s decision on immediate enforcement of the decision. Submission of a private petition or protest against the decision on immediate enforcement of the decision suspends enforcement of the decision.

Article 239. Ensuring the decision enforcement

The court may ensure the enforcement of the decision that is not brought to immediate enforcement in accordance with the rules established by the law.

These actions shall be performed by the court before sending of the enforcement documents to the body, authorized to enforce the judicial decrees.

Article 240. Suspension and deferral of the court decision enforcement, changes in method and order of its enforcement, approval of settlement agreement

Footnote. The title as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 02.04.2010 No. 262-IV (shall be enforced from 21.10.2010).

1. The court rendered a decision or issued an order upon the case, as well as the court at the location of enforcing the decision, upon the petition of the enforcement agent or upon application of the parties, if there are circumstances, making the enforcement difficult or impossible, may, in the enforcement proceedings, defer or suspend terms of the enforcement of the court decision, change method or procedure of its enforcement and approve a settlement agreement upon application of the parties.

2. The petition of the enforcement agent or application of the parties in the enforcement proceedings shall be considered at the court session. The persons participating in the case shall be notified of the time and place of court sessions, but their absence shall not be an obstacle to settle the case.

3. A private petition or a protest may be filed against the court’s decision on deferral or suspension of enforcing the decision, and change of the method and procedure of its enforcement.

4. In accordance with the rules of this Article, deferral, suspension or change of the method of a settlement agreement of the parties may be conducted in a mediation procedure approved by the court.

Footnote. Article 240 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 02.04.2010 No. 262-IV (shall be enforced from 21.10.2010); dated 28.01.2011 No. 402-IV (shall be enforced from 05.08.2011).

Article 240-1. Restitution of enforcement of the court decision

In case of cancellation of the court decision came into legal force, which is enforced fully or partially, and the court's new decision on dismissal of the claim fully or partially, or rendering of a ruling on termination of proceedings or on leaving the claim without consideration, the plaintiff shall reimburse everything received by him/her upon the cancelled decision (restitution of the decision’s enforcement).

Footnote. Supplemented by Article 240-1 by the Law of the Republic of Kazakhstan dated July 11, 2001 No. 238.

Article 240-2. Consideration of the issue concerning restitution of enforcement of the court decision

1. The court issued a new decision upon the case, where the cancelled decision was enforced, at the written application of the defendant, considers the issue concerning restitution of enforcement and settles this issue in a new decision.

2. If the court while re-considering the case did not settle the issue on restitution of enforcement of the court decision, the defendant’s claim on restitution of enforcement of the court decision shall be considered at a separate court session with notification of the persons participating in the case and the body enforced the cancelled decision, if necessary. These persons shall be notified of the place and time of considering the claim on restitution of enforcement of the court decision, but their failure to appear in the court shall not be an obstacle to settle the case on restitution of enforcement of the court decision.

3. A private petition or an appeal may be filed against the court’s decision on restitution of enforcement of the court decision.

Footnote. Supplemented by Article 240-2 by the Law of the Republic of Kazakhstan dated July 11, 2001 No. 238.

Article 240-3. Settlement of the issue on restitution of enforcement of the court decision by appeal, cassation or supervisory instance court

Footnote. The title as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 10.12.2009 No. 227-IV (shall be enforced from 01.01.2010).

When considering the case in which the first instance court had not settle the issue on restitution of enforcement of the recalled decision, the court of appeal, cassation or supervisory instance shall settle the issue only if the case has reliable data on enforcement of the cancelled decision of the first instance court. Otherwise, the issue on restitution of enforcement of the court decision shall be settled in the manner stipulated by part 2 of the Article 240-2 of this Code.

Footnote. The Code is supplemented by Article 240-3 in accordance with the Law of the Republic of Kazakhstan dated 11.07.2001 No. 238; as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 10.12.2009 No. 227-IV (shall be enforced from 01.01.2010).

Article 240-4. Consideration of petitions of enforcement agent

1. Submission of an enforcement agent shall be admitted by the judge within ten days from the date of its receipt to the court. The court shall notify the defendant and the claimant of the received submission and of the time and place of the court session. Absence of the defendant or the claimant duly notified of the time and place of the court session shall not be an obstacle to consider the case. Having considered the submission of the enforcement agent, the judge renders a ruling.

A copy of the court ruling shall be sent to the defendant and the claimant within three days.

2. The court ruling may be appealed or protested in the manner, prescribed by this Code.

Footnote. The Code is supplemented by Article 240-4 in accordance with the Law of the Republic of Kazakhstan dated 22.06.2006 No. 147; is in the wording of the Law of the Republic of Kazakhstan dated 02.04.2010 No. 262-IV (shall be enforced from 21.10.2010).

Article 240-5. Appeal against actions (inaction) of an enforcement agent when enforcing the decision

1. The claimant or the debtor may bring a petition against actions (inaction) of an enforcement agent in enforcement proceedings or a refusal to perform such actions. The petition shall be brought to the district court within ten days from the date of the action (or refusal to perform the action) or from the date when the claimant or the debtor, not notified of the time and place of the enforcement agent’s the action, finds it out.

Preliminary appeal to superior bodies and to the superior officer by way of subordination shall not be an obligatory provision to bring the petition to the court and its acceptance by the court for consideration.

2. The petition shall be considered by the court within ten days. The claimant, debtor and enforcement agent shall be notified by the court of the time and place of the court session, but their absence shall not be an obstacle to settle the petition.

3. The court recognized the petition to be justified, renders a decision on cancellation or invalidation of the enforcement agent’s actions or on enforcement agent’s obligation to eliminate the violation or on restoration of the violated rights and freedoms of the claimant or the debtor in any other way.

If these actions can be conducted by the enforcement agent only, the court may set a deadline for the decision enforcement.

4. The court rejects the appeal, if establishes that the appealed actions (or inactions) had been conducted in accordance with the law within the powers of the enforcement agent and the rights, freedoms and lawful interests of the debtor and the claimant had not been violated.

5. The court's decision to dismiss the petition may be appealed in the manner prescribed by this Code.

6. The court, the claimant or the debtor shall be notified of the enforcement of the decision no later than one month from the date of receiving the decision if the court has not set other terms to enforce the decision.

Footnote. Supplemented by Article 240-5 by the Law of the Republic of Kazakhstan dated June 22, 2006 No. 147.

Article 240-6. Protecting rights of other persons when enforcing the decision

1. In case if the enforcement agent commits violations of law during arresting the property, which is a ground for cancellation of the seizure, regardless whether the property belongs to the debtor or other persons, the debtor’s claim on withdrawal of the property seizure shall be considered by the court in the manner, specified by Article 240-5 of this Code. Such claim can be brought prior to sale of the seized property.

The dispute concerning civil law, brought by other persons, related to ownership of the property to be recovered, shall be considered by the court according to the rules of actions in proceedings.

2. Claims to release property from seizure may be brought by owners or persons, owning the property on the right of economic management, operational management, regular land use or on other grounds, specified by legislation or a contract.

3. Claims to release the property from seizure shall be brought to a debtor and a claimant.

4. If the seizure is made in connection with confiscation of property, a convict and a relevant body, authorized to register, keep, evaluate and use the property, brought (received) to the republican property shall be involved as defendants. In case of recognizing the claims valid, if the body, authorized to register, keep, evaluate and use the property, has the property which is subjected to confiscation and which is transferred to him/her by trade or other organizations for sale, processing or gratuitously, the very property shall be returned in kind. In this case, apart from the body, authorized to register, keep, evaluate and use the property, brought (received) to the republican property the mentioned organizations shall be involved in the proceedings and be obliged to return the property.

If the property, seized in connection with confiscation of property, shall have already been sold or processed, the plaintiff receives money, raised from the sale of the property.

5. The judge shall be obliged to cancel seizure of property if he/she finds out circumstances, specified in the part 1 of this Article.

Footnote. Supplemented by Article 240-6 by the Law of the Republic of Kazakhstan dated June 22, 2006 No. 147.

Article 240-7. Sanctioning the enforcement agent’s decree

1. In cases, prescribed by the law, the enforcement agent issues a decree to conduct enforcement actions subject to sanctioning by the court. The decree shall contain reasons and grounds due to which necessity to accept the sanctioned actions occurred.

2. The decree to conduct enforcement actions subject to sanctioning shall be submitted to the court by the enforcement agent. The decree shall be attached with documents of enforcement production confirming validity of the sanctioned activities.

3. The enforcement agent’s decree shall be considered by the court on the day of its entry to the court.

4. Having considered the enforcement agent’s decree and the attached materials of enforcement proceedings, the court shall issue a sanction to conduct enforcement actions or refuses to give it.

Issue of sanction shall be confirmed by putting the "sanction" stamp on the enforcement agent’s decree and shall be signed by a judge.

In case of refusal to give the sanction, the judge shall issue a reasoned ruling on refusal to give sanction to conduct enforcement actions.

5. The court ruling may be appealed or protested in the manner, prescribed by this Code.

Footnote. The Code is supplemented by Article 240-7 in accordance with the Law of the Republic of Kazakhstan dated 02.04.2010 No. 262-IV (shall be enforced from 21.10.2010).

Article 241. Sending and handing of copies of the court’s decision to the persons participating in the case

Copies of the court decision shall be sent or handed to the parties and other persons participating in the case, who did not appear at the court session, not later than five days from the date of rendering of the decision in its final form.

Chapter 18-1. Enforcement of arbitral court’s decisions

Footnote. Supplemented by Chapter 18-1 by the Law of the Republic of Kazakhstan dated December 28, 2004 No. 24.

Article 241-1. Compulsory enforcement of arbitral court decisions

1. In case if the arbitration decision is not enforced voluntarily within a specified period, the party, in whose favor the arbitration decision was rendered (claimant), may bring a claim to the court at the place of arbitral tribunal on compulsory enforcement of the arbitral court decisions in accordance with the rules provided in this Article.

2. The application on issuance of the enforcement order shall be attached with the following documents:

1) original version or a copy of the arbitral court decision. The copy of the decision of a permanent arbitration court shall be certified by the chairperson of the arbitral court; the copy of the decision of the arbitral court on settling a particular dispute shall be notarized;

2) original version or a notarized copy of the arbitration agreement, signed in the manner, prescribed by the law.

3. An application to issue of the enforcement order may be filed not later than three years upon expiry of the deadline for voluntary enforcement of the arbitral decision.

4. The application to issue of the enforcement order filed with omission of the deadline, or which was not attached with necessary documents, shall be returned by the court without consideration; the court shall make a decision on it and it can be appealed in the manner, prescribed by this Code.

5. The court shall be entitled to revive the deadline to submit an application to issue the enforcement order, if it finds the reasons for omission of the deadline to be reasonable.

6. The application to issue the enforcement order shall be considered by a judge personally within fifteen days from the date of receipt of the application by the court.

7. The court shall notify the debtor of the received application of the claimant on compulsory enforcement of arbitral decision, as well as place and time of the court sessions. The claimant shall also be notified of the place and time of considering his/her application. Absence of the debtor or the claimant at the court session shall not be an obstacle to consider the application, if the debtor had not submitted a request to postpone consideration of the application by indicating reasons of failure appear at the court session.

8. The court, while considering the application on issuance of the enforcement order for compulsory enforcement of the decision of the arbitral court, shall be entitled not to reconsider the decision, rendered by the arbitral court.

9. After considering the application, the court shall render a ruling on issuing the enforcement order or refusal to issue the document.

The court ruling to issue the enforcement order shall be performed immediately.

Article 241-2. Issuance of an enforcement order

1. While rendering of the court ruling to issue the enforcement order on compulsory enforcement of the arbitral court decision, the enforcement order shall be issued in accordance with the rules of the Article 236 of this Code.

2. The court ruling rendered upon the application on issuance of the enforcement order for compulsory enforcement of the arbitral decision, may be appealed in the manner, prescribed by this Code for appeals against judicial acts.

Article 241-3. Refusal to issue an enforcement order

The court renders a ruling on refusal to issue an enforcement order for compulsory enforcement of the arbitral decision if:

1) the party, against which the decision was rendered, submits evidence to the court, containing data proving that:

the arbitration agreement is invalid;

the decision of arbitral court was taken upon a dispute, not stipulated by the arbitration agreement or not falling within its terms, or containing decisions on matters beyond the limits of the arbitration agreement, as well as due to non-jurisdiction of the dispute to the arbitral court. If decrees of arbitral court upon the issues, covered by the arbitration agreement can be separated from those not covered by the agreement, the issuance of the enforcement order on compulsory enforcement of the arbitral decision, containing the issues, covered by the arbitration decision, cannot be rejected;

composition of the arbitral court or the arbitration proceeding did not meet requirements of the legislation of the Republic of Kazakhstan on the arbitration courts;

the party, against which the arbitration decision was made, was not properly notified of the appointment of arbitration judges or time and place of court session, or if the party could not submit its explanations to the court;

one of the parties at the making of the arbitration agreement was completely incapable or partially capable;

there is a court or arbitral court decision, came into legal force, issued upon a dispute between the same parties, on the same subject and on the same grounds an court or arbitral court decision on termination of the proceedings in connection with the plaintiff's abandonment of the claim;

rendering of the decision by the court became possible as a result of committing crime, proved by the court sentence;

2) The court establishes that:

the dispute cannot be subjected to the arbitration court jurisdiction in accordance with the legislation of the Republic of Kazakhstan or other right to which the parties have subjected the arbitration agreement on the dispute;

the arbitration decision contradicts to the requirements, specified in subparagraphs 1) and 2) of this Article and the public policy of the Republic of Kazakhstan.

Chapter 19. Suspension of case proceedings

Article 242. Obligation of the court to suspend the proceedings

The court shall suspend the proceedings in the following cases:

1) death of a citizen or reorganization or liquidation of a legal entity, that is a party in the proceedings, if the controversial relationship allows succession;

2) loss of capability by the party;

3) the defendant's presence in fighting units of the Armed Forces, other troops and military formations of the Republic of Kazakhstan or the plaintiff’s request, being involved in the fighting units of the Armed Forces, other troops and military formations of the Republic of Kazakhstan;

4) impossibility to consider this case before settlement of another case, considered in a civil, criminal or administrative proceedings;

5) if the court finds that a law or another normative act to be applied in the case, infringes constitutional rights and freedoms of a citizen and appeals to the Constitutional Council of the Republic of Kazakhstan with a proposal to declare the act to be unconstitutional, as well as if it becomes known that the Constitutional Council, under the initiative of another court, checks constitutionality of the normative legal act to be applied to the case;

6) appeal to the court of a foreign state for legal assistance;

7) The parties’ agreement to conduct the mediation procedure. When the term for mediation procedure is extended, the parties shall inform the court by joint written notification.

Footnote. Article 242 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 11.07.2001 No.238; dated 28.01.2011 No.402-IV (shall be enforced from 05.08.2011); dated 17.02.2012 No. 565-IV (shall be enforced from 01.07.2012).

Article 243. Right of the court to suspend proceedings

The court may, upon application of the persons participating in the case or under its own initiative to suspend the proceedings in the cases as follows:

1) the party’s involvement in military service by conscription in the Armed Forces, other troops and military formations of the Republic of Kazakhstan and the party’s involvement into other state obligations;

2) the party’s business trip exceeding the terms of the case, except the cases when the representatives of the legal entities participate in the case;

3) if the party is in a hospital or if it has a disease that prevents the party’s appearance in the court and is confirmed by a document from the medical institution, except the cases when the representatives of the legal entities participate in the case;

4) search of the defendant in cases, provided in the Article 135 of this Code;

5) appointment of an expertise by the court;

6) an appeal to the court with the request to provide legal assistance on the case;

7) guardianship and custody bodies’ investigation of living conditions of adoptive parents for adoption cases.

Footnote. Article 243 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated May 22, 2007 No. 255 (shall be enforced from the date of its official publication); dated 17.02.2012 No.565-IV (shall be enforced from 01.07.2012).

Article 244. Terms of suspension of proceedings

The proceedings shall be suspended:

1) in cases, provided in subparagraphs 1) and 2) of the Article 242 of this Code, - prior to determination of successor of the left person or an appointment of a representative to the legally incapable person;

2) in cases, stipulated in subparagraph 3) of the Article 242 and Article 243 of this Code, - before the end of the party’s stay in the Armed Forces of the Republic of Kazakhstan, before the end of its state obligations, before the party’s return from a business trip, discharge from the hospital or termination of the disease, before finding of the defendant or before submission of an expert’s conclusion to the court or the conclusion of the guardianship and custody bodies;

3) in the case, specified in the paragraph 4) of the Article 242 of this Code, - prior to the decision, sentence or the court order enters into legal force;

4) in cases, provided in subparagraph 5) of the Article 242 of this Code, - prior to entry into legal force of the decision of the Constitutional Council of the Republic of Kazakhstan;

5) in cases, specified in subparagraph 6) of the Article 242, subparagraph 6) of the Article 243 of this Code, - before providing of the legal assistance by the court;

6) in cases, stipulated by subparagraph 7) of the Article 242 of this Code, - before termination of the mediation procedures.

Footnote. Article 244 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 11.07.2001 No. 238; dated 28.01.2011 No. 402-IV (shall be enforced from 05.08.2011).

Article 245. Appealing or protesting of the court ruling to suspend proceedings.

A private petition or a protest can be brought against the court ruling to suspend the proceedings.

Article 246. Resumption of proceedings

The proceedings shall be resumed after elimination of the circumstances suspended the case, at the request of the persons participating in the case or under the court’s initiative. The court shall notify the parties participating in the case of resumption of the proceedings upon the general rules of civil procedure.

Chapter 20. Termination of case proceedings

Article 247. Grounds for termination of proceedings

The court shall terminate the proceedings if:

1) it is not subject to civil proceedings;

2) there is a court decision entered into legal force, issued upon a dispute between the same parties, on the same subject and on the same grounds, or the court ruling on termination of the proceedings in connection with the plaintiff's abandonment of the claim or a settlement agreement of the parties or the parties' agreement on mediation procedure;

3) the plaintiff abandoned the claim and the court admitted the abandonment;

4) the parties entered into a settlement agreement and it was approved by the court;

4-1) the parties entered into an agreement on the mediation procedure and it was approved by the court;

5) after the death of a citizen, who was one of the party on the case, the controversial relationship does not allow succession;

6) an organization, being a party in the proceedings, is liquidated with termination of its activity and absence of successors.

Footnote. Article 247 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 28.01.2011 No. 402-IV (shall be enforced from 05.08.2011).

Article 248. Procedure and consequences of termination of the proceedings

1. The proceedings of the court shall be terminated by the court ruling.

2. In case of terminating the proceedings, a re-bringing of the claim to the court on the same parties, on the same subject and on the same grounds shall not be permitted.

3. By terminating the proceedings on the grounds specified in subparagraphs 1) and 2) of the Article 247 of this Code, the the court in its ruling shall specify return of state taxes and abolition of the measures, taken to secure the claim.

4. A private petition or a protest can be brought against the court ruling to terminate the proceedings.

Chapter 21. Leaving the claim without consideration

Article 249. Grounds for leaving the claim without consideration

The court leaves the claim without consideration if:

1) the plaintiff did not observe the procedure for preliminary pre-judicial settlement of the dispute, specified by the law for this category of cases and the opportunity to apply this procedure has not been lost;

2) the claim was brought by an incapable person;

3) the claim was brought or signed by a person with no powers to sign and bring it;

4) this or another court have an earlier initiated case on the dispute between the same parties, on the same subject and on the same grounds;

5) in accordance with the law, the parties had made an agreement on transference of the dispute to the arbitral court or an international commercial trial and before the beginning of considering the case, the defendant had brought a protest against settlement of the case in the court, unless other cases provided by the legislative acts;

6) the parties, who did not ask to consider the case at their absence, had not appeared in the court after the second summoning;

7) the plaintiff, who did not ask to consider the case at his/her absence, had not appeared in the court after the second summoning and the defendant does not require to continue considering the case;

8) the person, for whom the case was initiated, did not support the claimed requirement;

9) a claim on returning of a claim was brought and the defendant does not require to continue considering the case;

10) a claim on recovery of rights for the lost securities for a plaintiff and order securities was brought before expiry of the three-month term from the day of its publication;

Footnote. Article 249 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 28.12.2004 No. 24; dated 05.02.2010 No. 249-IV.

Article 250. Procedure and consequences of leaving the claim without consideration

1. In case of leaving the claim without consideration, the proceeding is ended with the court ruling. In this ruling the court shall be obliged to specify how to eliminate the circumstances, mentioned in the Article 249 of this Code, hampering consideration of the case. By leaving the claim without consideration on the grounds, stipulated by subparagraphs 1) and 2) of the Article 249 of this Code, the court indicates returning the state taxes and cancellation of the measures taken to secure the claim.

2. A private petition or a protest may be brought against the court ruling on leaving the claim without consideration.

3. After elimination of circumstances caused leaving the claim without consideration, the interested person may re-bring the claim to the court in general manner.

4. The court, upon petition of the plaintiff, cancels its ruling on leaving the claim without consideration on the grounds, specified in subparagraphs 6) and 7) of the Article 249 of this Code, if the parties submit an evidence, proving justification of the reasons for their absence at the court session;

5. A private petition may be brought to the court against the court ruling on rejection of such petition.

Chapter 22. Court ruling

Article 251. Court ruling and procedure of its rendering

1. The first instance court’s act that does not settle the case on its merits shall be rendered in the form of ruling.

2. The ruling shall be rendered in the form of an independent procedural document in the manner stipulated by the Article 217 of this Code.

3. When settling not difficult cases, the court may render a ruling without leaving the court-room. Such ruling shall be recorded in the minutes of the court session.

4. The decision shall be read out immediately after its rendering.

Article 252. Content of the ruling

1. The ruling shall contain:

1) date and place of rendering the ruling;

2) name of the court rendered the ruling, surnames and names of the judges and the secretary of the proceeding;

3) persons participating in the case, subject of the dispute and the claimed requirement;

4) issue on which the ruling is rendered;

5) grounds on which the court rendered a ruling and a reference to the laws applied by the court;

6) court decree;

7) procedure and terms of appealing the ruling if it is subject to appeal.

2. The ruling, rendered by the court in the court-room, shall contain data, specified in subparagraphs 4)-6) of this Article.

Footnote. Article 252 as amended by the Laws of the Republic of Kazakhstan dated 10.12.2009 No. 227-IV (shall be enforced from 01.01.2010).

Article 253. Separate rulings of the court

1. If, in the court proceeding, the court finds out that violations were made, it shall have the right to render a separate ruling and send it to corresponding organizations, officials and other persons, conducting managing functions, who shall inform on the actions taken by them within a month.

2. If the bodies do not inform about the measures taken, they shall bear administrative responsibility in accordance with the law. Imposition of the administrative liability does not release the corresponding persons from the obligations to inform of the measures taken on the separate ruling of the court.

3. If, when considering the case, the court finds characteristics of crime in the actions of the party, other persons, an official or any other person, it informs the prosecutor about it.

4. The separate ruling of the court may be appealed by those, whose interests are touched, in the manner, prescribed by the part 4 of the Article 344 of this Code.

Footnote. Article 253 is amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated July 11, 2001 No. 238.

Article 254. Sending of copies of the court ruling to the persons participating in the case

Copies of the court ruling on suspension or termination of the proceeding, or on leaving the claim without consideration shall be sent to the parties and other persons participating in the case and who did not appear at the court session, not later than 5 days after the day from the day the ruling is rendered.

Chapter 23. Minutes

Article 255. Obligation to keep a minute

A minute shall be kept at every court session of the first instance court and in every independent proceeding conducted out of the court room.

Article 256. Content of a minute

1. A minute of the proceedings or independent procedural action, conducted out of the court room, shall contain all important aspects of the proceeding or the independent procedural action.

2. The minute of the proceeding shall contain:

1) year, month, date and place of the court session;

2) time of the beginning and ending of the court session;

3) name of the court, considering the case, surnames and names of the judges and secretary of the proceeding;

4) name of the case;

4-1) data on applying audio and video materials and/or stenography;

5) information on appearance in the court of the persons participating in the case, representatives, witnesses, experts, specialists and interpreters;

6) information on explanation of their procedural rights and obligations to the persons participating in the case, representatives, interpreter, experts and specialists;

7) chairperson’s instruction and ruling, rendered in the court room;

8) claims, petitions and explanations of the persons participating in the case and representatives;

9) testimonies of witnesses, experts’ oral explanations of their conclusions, specialists’ explanations;

10) information on announcement of documents, data on inspection of material evidence, listening to audio materials, watching of video and film materials;

11) data on conclusions of the state bodies and local self-management bodies, participating in the case in accordance with the Article 57 of this Code;

12) content of questions and answers took place at the court session;

13) content of the pleadings;

13-1) conclusion of the prosecutor, participating in the case in compliance with the Article 55 of this Code;

14) data on announcement and explanation of content of the ruling, explanation of the procedure and terms for its appealing;

15) data on explaining the rights to the persons participating in the case to get familiarized with the minutes and giving notes for them;

16) date of drawing up the minute.

Footnote. Article 256 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 10.12.2009 No. 227-IV (shall be enforced from 01.01.2010); dated 29.12.2010 No. 374-IV (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication).

Article 257. Drawing up of the minutes

1. The minutes shall be drawn up by a secretary of the court session.

2. Independent minutes shall be drawn up at every court session or in every procedural action.

3. The minutes shall be drawn up in computer, electronic (including digital audio and video recordings), written ord forms. Additional materials of recording of the court session shall be attached to the minutes of the court session and kept with the case materials.

4. The persons participating in the case and representatives shall have right to make a petition for announcement of any part of the minutes, on recording of circumstances into the minutes, which are important for the case.

5. The minutes shall be prepared and signed not later than 3 days after completion of the court session, and the minutes on an independent procedural action - not later than the next day after its enforcement. In difficult cases, recording and signing of the minutes may be fulfilled within a longer period of time, but not later than 10 days after completion of the court session.

6. The minutes shall be signed by the chairperson and the secretary. All changes, corrections and additions shall be specified in the minutes and certified by their signatures.

7. Upon petition of the persons participating in the case or their representatives, the court shall submit the minutes in an electronic form, certified by digital signature of the chairperson and the secretary.

Footnote. Article 257 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 10.12.2009 No. 227-IV (shall be enforced from 01.01.2010); dated 15.07.2010 No. 337-IV (the order of enforcement see Article 2); dated 17.02.2012 No.565-IV (shall be enforced from 01.07.2012).

Article 258. Comments to the minutes

Persons participating in the case or their representatives may get familiarized with the minutes of the court session within five days from the day of its preparation and signing, and submit comments on the minutes in written or electronic form, certified by a digital signature, by indicating mistakes or incompleteness of the committed actions in proceedings and recording (reflecting) of their results.

Footnote. Article 258 is in the wording of the Law of the Republic of Kazakhstan dated 10.12.2009 No. 227-IV (shall be enforced from 01.01.2010); as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 15.07.2010 No. 337-IV (the order of enforcement see Article 2).

Article 259. Consideration of comments to the minutes

1. Comments to the minute shall be considered by a chairperson, who certifies its correctness in case if he/she agrees with the comments.

2. In case if the chairperson disagrees with the submitted comments, the comments shall be considered in the court with the notice to the persons participated in the case proceeding. Absence of the persons participated in the case proceeding shall not be a preclusion for considering the comments to the minutes. After considering the comments, the chairperson makes a ruling on certification of their accuracy or their complete or partial rejection. The court ruling shall not be subject to appeal or protest, however, objections on the ruling can be included in the appellation petition or protest. All the comments shall be attached to the case.

3. Comments to the minutes shall be considered within five days from the day of their submission.

4. In case if the chairperson, for some objective reasons, cannot consider the comments to the minutes, they shall be attached to the case.

Footnote. Article 259 is in the wording of the Law of Republic of Kazakhstan dated 17.02.2012 No.565-IV (shall be enforced from 01.07.2012).

Chapter 24. Proceedings in absentia and ruling by default

Article 260. Grounds for proceedings in absentia

1. In case of non-appearance of a defendant at the court session, who was properly notified of the time and place of the court session, and who did not inform the court about the failure to appear in the court and did not ask to consider the case in his/her absence, the case may be considered in proceedings in absentia, if the plaintiff is not against it.

2. In case if several defendants are participating in the case, consideration of the case in absentia is possible if all the defendants failed to appear at the court session.

3. If the plaintiff appeared at the court session, does not agree to consider the case in proceeding in absentia in absence of the defendant, the court suspends the court session and sends a notice of the time and place of a new proceeding to the defendant. In case of the repeated non-appearance of the properly notified defendant, the court shall consider the case in proceedings in absentia.

4. The court renders a ruling on considering the case in proceeding in absentia.

5. If the plaintiff changes the subject or the grounds for the claim, the court may not consider the case in proceeding in absentia at this court session.

Article 261. Procedure of proceedings in absentia

When considering the case in procedure of proceedings in absentia, the court considers evidence, submitted by the persons, participating in the case, taking into account their testimony and renders a ruling, which is called a ruling by default.

Article 262. Content of a ruling by default

1. The content of the ruling by default shall be determined by the rules of the Article 221 of this Code.

2. Suspension of making of a reasoned ruling by default shall not be allowed.

3. The resolutive part of the default ruling shall contain terms and procedure for the defendant’s application to cancel the ruling.

Article 263. Sending copies of the ruling by default

1. A copy of the ruling by default shall be sent to the defendant no later than three days from the date of its rendering with notification of receipt.

2. A copy of the ruling by default shall be sent to the plaintiff, who was not present at the court session, within three days from the date of its rendering with notification of its handing over.

Article 264. Appealing a ruling by default

1. A defendant shall have right to bring a claim to the court rendered a ruling by default, on cancellation of the ruling within five days from receiving the copy of the ruling.

2. A ruling by default may be appealed by the parties or challenged by a public prosecutor in appeal manner after expiring of the terms for bringing a claim on cancellation of the ruling, and in case if the application is brought - within fifteen days from rendering the ruling by the first instance court on rejection to satisfy the application.

Footnote. Article 264 is amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated July 11, 2001 No. 238.

Article 265. Content of an application on cancellation of a ruling by default

1. Application on cancellation of a ruling by default shall contain:

1) name of the court issued the ruling by default;

2) name of the party brought the application;

3) information on circumstances, proving validity of reasons of the defendant’s absence in the court, and evidences, supporting the circumstances and the evidence, which may influence the content of the ruling;

4) request of the party, bringing the application;

5) a list of the materials, attached to the application.

2. An application on cancellation of a ruling by default shall be signed by the party or its authorized representative and be submitted to the court with copies, equal to the number of persons, participating in the case.

3. (Paragraph is excluded by the Law of the Republic of Kazakhstan dated December 24, 2001 No. 276).

Article 266. Actions of the court after acceptance of the application

The court shall notify the persons, participating in the case, of the time and place of considering the application on cancellation of the ruling by default, send them copies of the application and materials, attached to it.

Article 267. Considering the application

The application on cancellation of a ruling by default shall be considered by the court at the court session within ten days since its receipt. Absence of the persons, participating in the case and noticed of the time and place of the court session properly, shall not hamper consideration of the application.

Article 268. Authorities of the court

The court that considered the application on cancellation of a ruling by default, renders a ruling on rejection to satisfy the application or on cancellation of a ruling by default and resumption of the case on its merits in the same or another court composition.

Article 269. Grounds for cancellation of a ruling by default

A ruling by default shall be cancelled, if the court finds out that the defendant's failure to appear at the court session is justified, of which he/she was not able to inform the court timely and presented evidence that can affect the content of the ruling.

Article 270. Resumption of a case

If the ruling by default is cancelled, the court resumes the case. In case of non-appearance of the defendant, properly notified of the time and place of the court session, the newly rendered court's ruling shall be not acknowledged to be the ruling by default. The defendant shall have not right to re-bring the claim on reconsideration of the ruling by default in proceedings in absentia.

Article 271. Legal validity of a ruling by default

A ruling by default shall enter into legal force in accordance with the rules of the Article 235 of this Code.

Sub-section 3. Special action proceeding
Chapter 25. Proceeding on applications on protection of citizens' electoral rights and public associations, participating in elections and referenda

Article 272. Submission of an application

A citizen, a public organization, a member of an election commission, who are sure that a decision, an action (or inaction) of a state body, local government, electoral commission, an official violated the right to elect or be elected, to participate in elections, referendum, have right to apply to court with the jurisdiction, specified in the Chapter 3 of this Code and other laws.

Article 273. Consideration of an application

1. An application, received during preparation and conduction of elections, and during a month from the day of voting, shall be considered within five days, and those, which were received five days before the vote, on the election day and before the announcement of the election results, shall be considered immediately.

An application on appeal of decision of the election commission on necessity to correct voters (electors) in the list shall be considered on the day of its receipt.

2. The application shall be considered by the court with participation of the plaintiff, a representative of relevant election commission or state body, local self-government body. Non-appearance of the persons, duly notified of the time and place of the court session, at the court, does not hamper considering and settling the case.

Footnote. Article 273 is amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated July 9, 2004 No. 583; dated July 8, 2005 No. 67 (the order of enforcement see Article 2).

Article 274. Decision of the court and its enforcement

1. The decision of the court that recognized the application as justified shall be the ground for restoration of the violated electoral right.

2. The decision of the court enters into legal force immediately and shall not be subject to appeal and cassation appeal. It shall be sent to appropriate state body, local government or the chairperson of the election commission. Officials guilty in non-enforcement of the decision of the court shall bear responsibility established by the law.

Footnote. Article 274 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 11.07.2001 No. 238; dated 09.07.2004 No. 583; dated 10.12.2009 No. 227-IV (shall be enforced from 01.01.2010).

Chapter 25-1. Proceeding on applications for appealing of the decision, actions (inaction) of local enforcement bodies violating the citizens’ rights to participate in criminal proceedings as a juror

Footnote. The Section is supplemented by Chapter 25-1 by the Law of the Republic of Kazakhstan dated January 16, 2006 No. 122 (shall be enforced from1 January, 2007).

Article 274-1. Submission of an application

1. A citizen believing that the decision, action (inaction) of a local enforcement body, violates the right of a citizen to be selected for participation in a criminal proceeding as a juror, shall have right to submit an application to the court upon jurisdiction specified in the Chapter 3 of this Code.

2. The application may be submitted to the court within seven days after completion of familiarization of citizens with a preliminary list of potential jurors in accordance with the laws of the Republic of Kazakhstan on jurors.

Article 274-2. Consideration of an application

1. The application received within the period specified in the Article 274-1 of this Code, shall be considered within two days, and the application, received on the last day of that period, shall be considered immediately.

2. The application shall be considered by the court with participation of a plaintiff, a representative of a local enforcement body. Non-appearance of persons in the court, duly notified of the time and place of the court session, shall not hamper consideration and settlement of the case.

Article 274-3. Decision of the court on the application and its enforcement

1. The decision of the court established a violation of a citizen’s right to participate in a criminal proceeding as a juror shall be the ground for make corrections in a preliminary list of potential jurors.

2. The decision of the court shall be sent to the appropriate local enforcement body. Officials guilty for non-fulfillment of the decision of the court, shall bear responsibility established by the law.

Chapter 26. Proceeding upon the cases on appealing of decrees of bodies (officials), authorized to consider cases on administrative offenses

Footnote. The title of the Chapter is in the wording of the Law of the Republic of Kazakhstan dated July 11, 2001 No. 238.

Article 275. Submission of petition

1. Decrees upon the cases of administrative violations rendered by the bodies (officials), listed in subparagraphs 2) and 3) of the Article 538 of the Code of the Republic of Kazakhstan on administrative offences, may be appealed by the persons, brought to administrative liability, complainants and their legal representatives, lawyers and a prosecutor.

2. A person suffered from an administrative offense, shall have right to challenge a decree on administrative punishment in the court.

3. (Excluded by the Law of the Republic of Kazakhstan of July 11, 2001 No. 238).

4. The petition shall have the data, specified in the Article 150 of this Code, as well as the information about exact decree to be appealed, the date of its issuance, the date of sending copies and notification of a citizen.

5. Submission of a petition to the court suspends enforcement of the decree on administrative punishment.

6. Preliminary reference of the interested persons to the higher-level agency or higher-level official in the procedure of subordination shall not be an obligatory condition to submit a petition to the court and its acceptance for considering and resolving by the court.

7. Termination of deadline for making a petition, expiry of terms for administrative punishment, as well as the terms for enforcement of a ruling shall not be a ground for refusal to accept a petition by the court for consideration. Terms and their importance for proper settlement of cases shall be checked by the court, regardless of the content of the petition.

Footnote. Article 275 is amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated July 11, 2001 No. 238.

Article 275-1. Procedure of appeal and challenge against a decree on administrative offence in the court

1. Persons specified in the Article 275 of this Code, may appeal directly to the court against a decree of a body (an official), authorized to consider cases on administrative offenses, within ten days after handing over of the copy of the decree.

2. The petition against the decree of the higher-level body (an official), authorized to consider cases on administrative violations, may be submitted within the terms and by the persons specified in paragraph 1 of this Article.

3. If a petition against the decree on administrative offense came to a higher-level body (a higher-level official) and the court at the same time, the petition shall be considered by the court.

4. The decree on administrative violation may be appealed by a prosecutor within ten days after receiving the copy of the decree.

Footnote. Supplemented by Article 275-1 by the Law of the Republic of Kazakhstan dated July 11, 2001 No. 238.

Article 276. Consideration of the petition

1. The petition shall be considered by the court within ten days.

2. A prosecutor, a complainant, an administrative body or an official, whose actions are appealed, shall be notified by the court of the time and place of the court session, but their absence shall not hamper consideration and settlement of the case.

3. When considering the case, the court examines legality and validity of the decree on administrative punishment, finds whether it is conducted in accordance with the law and by the authorized body or official, the prescribed procedure for bringing a person to administrative liability or performance of his/her obligations, whether a citizen committed an administrative offense for which the law shall have set an appropriate responsibility, whether he is guilty of committing violation.

Footnote. Article 276 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 11.07.2001 No. 238; dated 29.12.2010 No. 374-IV (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication).

Article 277. Decision of the court

1. In case if the court recognizes unreasonable a citizen’s bringing to administrative responsibility for absence of administrative offense, as well as in other cases, listed in the Code of administrative offences, excluding a proceeding on administrative offense, the court rendered a ruling to cancel the decree and terminate the proceeding on administrative offense.

2. The court may change the measure of punishment, taking into account the nature of the administrative offense, the identity of the offender, degree of guilt, social status, and other circumstances, mitigating the responsibility. Strengthening of administrative punishment by the court shall not be allowed.

3. If the court finds that actions of an administrative body, an official on administrative punishment to be legal and valid, the court leaves the decree unchanged, and the application - without satisfaction.

4. If the court finds that the decree on administrative violation was issued by an administrative body or official with violation of their jurisdiction, the court cancels the decree and sends the case on administrative violation to the higher-level agency or an official, if the terms of administrative punishment are not expired, or terminates proceedings if the terms for administrative punishment are expired.

5. Challenging of the entered and not entered into legal force court rulings, rendered at the appeal (protest) of the body (an official), authorized to consider cases on administrative offenses, shall be conducted in the manner, specified by the Code on administrative offences.

Footnote. Article 277 is amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated July 11, 2001 No. 238.

Article 278. Submission of an application

1. A citizen or a legal person shall have right to challenge a decision, an action (or inaction) of a state body, local self-government body, public association, organization, an official, state servant directly in the court. Preliminary appealing to the higher-level authorities and organizations, or an official is not an obligatory condition for submitting application to the court and its admission by the court for considering and settling.

2. The application shall be submitted to the court by the rules of jurisdiction specified in the Chapter 3 of this Code. The application consideration of which was related to jurisdiction of the district courts, may be submitted to the court at the place of residence of the person or the court at the location of the state body, local self-government, public association, organization, an official, state servant, actions of which are challenged.

3. Refusal to permit leaving the Republic of Kazakhstan on the grounds that the applicant is aware of information, containing a state secret, shall be challenged in the relevant district and equal court at the place of issuing the request on leaving the request unsatisfied.

4. (Excluded by the Law of the Republic of Kazakhstan dated July 11, 2001 No. 238)

Footnote. Article 278 is amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated July 11, 2001 No. 238.

Article 279. Decisions, actions (or inaction) of state bodies, local self-governments, public associations, organizations, officials, state servants, subjected to judicial challenging

1. Decisions, actions (or inaction) of state bodies, local authorities, associations, organizations, officials, civil servants, challenged in the court, are collegial and individual decisions and actions (or inaction), resulting in:

1) violation of rights, freedoms and legitimate interests of citizens and legal entities;

2) obstacles to enforce citizen's rights and freedoms and the entity's rights and interests, protected by the law, are created;

3) a citizen or a legal entity was illegally imposed by any obligation or they are illegally hold liable.

2. In accordance with this Chapter the following decisions and actions of the state bodies, public associations and officials cannot be challenged in the court:

1) normative legal acts, verification of which is within the exclusive jurisdiction of the Constitutional Council of the Republic of Kazakhstan;

2) individual and normative legal acts, in respect of which the law provides another procedure for judicial challenge.

Footnote. Article 279 is amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated July 11, 2001 N 238.

Article 280. Deadline for submitting an application to the court

1. A citizen and a legal entity apply to the court within three months from the date when they became aware of violation of their rights, freedoms and legitimate interests.

2. A missed three-month deadline for submitting of an application shall not be a ground for the court to refuse to admit the application. The reasons for missing the deadline are investigated at the court session and may be one of the grounds to reject the application.

Footnote. Article 280 is amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated July 11, 2001 No.238.

Article 281. Consideration of an application

1. The application shall be considered by the court within a month with participation of a prosecutor, a citizen, a representative of a legal entity, a head of a state body, local self-government, public association, organization, an official or public employee, whose decisions and actions are challenged.

2. Failure to appear at the court session of any of the listed persons, duly notified of the time and place of the court session, shall be an obstacle to consider the application. However, the court may acknowledge the appearance of the listed persons at the court session to be obligatory.

Footnote. Article 281 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 11.07.2001 No.238; dated 29.12.2010 No. 374-IV (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication).

Article 282. Decision of the court and its enforcement

1. The court, having recognized the application to be justified, shall render a decision on obligation of a corresponding state body, local self-government, public association, organization, an official or public employee to eliminate violation of rights, freedoms and legitimate interests of citizens and legal entities.

2. The court rejects the application, if finds that the challenged decisions and actions were rendered and enforced in accordance with the law, within the authorities of the state body, local self-government, public association, organization, an official or state servant and the rights, freedoms and legitimate interests of citizens and legal persons were not violated.

3. The decision of the court on elimination of violations is to be sent to the head of the state agency, local self-government, public association, organization, an official, public employee, whose decisions and actions have been challenged or to a higher-level body, authority, organization or an official in the chain of command within three days after the decision of the court enters into legal force.

4. The court, a citizen or a legal entity shall be informed on enforcement of the decision not later than a month from the date of receiving the decision of the court. Guilty officials shall be brought to responsibility, stipulated by the law, for non-enforcement of the decision of the court.

Footnote. Article 282 is amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated July 11, 2001 No.238.

Chapter 28. Proceedings on challenging legitimacy of normative legal acts

Footnote. The title is amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated July 11, 2001 No.238.

Article 283. Submission of an application

1. A citizen or a legal entity, subjected to the legal act, believing that the normative act, adopted and published in accordance with the law by a state body or the official, violates the rights and legitimate interests of citizens and legal entities, guaranteed by the Constitution of the Republic of Kazakhstan, the laws and decrees of the President of the Republic of Kazakhstan, may submit an application to the court on recognizing the act contradictory to the law fully or partially.

2. Applications on challenging legitimacy of normative legal acts, verification of which is within the competence of the Constitutional Council of the Republic of Kazakhstan are not subjected to consideration in the court.

3. An application shall be submitted to the court, the jurisdiction of which is specified in the Chapter 3 of this Code.

4. Application of a citizen and a legal person shall meet requirements, provided in Article 150 of this Code, and contain additional information about the name of the state body or the person, adopted the legal act, the date of its adoption, indication of what rights, freedoms and legitimate interests of the citizen and the legal person were violated by this act or its individual paragraphs, what articles of the Constitution of the Republic of Kazakhstan, the provisions of the laws, decrees of the President of the Republic of Kazakhstan, the challenged act contradicts to.

5. A copy of the challenged act or its part, containing the data on what media and when published the normative act shall be attached to the application.

6. Submission of the application to the court shall not suspend the action of the normative legal act.

Footnote. Article 283 is amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated July 11, 2001 No.238.

Article 284. Consideration of an application

1. A citizen or a legal entity submitted an application to the court, and the state body (an official), who adopted the legal act shall be notified of the time and place of the court session.

2. The case shall be considered within ten days from the date of submitting the application with the mandatory participation of the citizen or a representative of the legal person, a prosecutor, a representative of the state body or the official, adopted the legal act. However, depending on the circumstances of the case, the court may hear the case in absence of any of those, who failed to appear at the court session.

3. When considering the case, the court verifies competence of the state body or the person adopted the legal act, compliance of the legal act or its part with the Constitution of the Republic of Kazakhstan, the laws and decrees of the President of the Republic of Kazakhstan.

4. When considering the application on recognition of the normative legal act to be contradictory to the law, the obligation to prove circumstances, that have become the grounds for adoption of the act, shall be imposed on the state body or the official, adopted the act.

Footnote. Article 284 is amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated July 11, 2001 No.238.

Article 285. Decision of the court upon the application

1. The court, having recognized the application to be unreasonable, issues a decision on rejection to satisfy it.

2. When the application is justified, the court, in its decision, acknowledges the legal act to be invalid fully or in separate parts from the date of its adoption, as stated in the resolutive part of the decision.

3. In case of satisfying the application, the court points in the resolutive part of the decision that the media shall publish a notification of the decision of the court during the set time limits, if the invalid legal act was earlier published by this media.

4. The court decision acknowledged the legal act to be invalid fully or in separate parts, is obligatory for the state body or the person, adopted the act, for a citizen and an indefinite number of persons, rights and freedoms of whom were covered by the disputed legal act. It shall have a prejudicial force, and the legitimacy of the normative legal act can be challenged again by other citizens only in the part, which was not inspected by the court.

Chapter 29. Prosecutor’s application on recognition of acts and actions of state bodies and official to be illegal

Footnote. The title of the Chapter is in the wording of the Law of the Republic of Kazakhstan dated July 11, 2001 No.238.

Article 286. Prosecutor’s application in connection with dismissal of a protest

1. In case of dismissal of the prosecutor’s protest against the legal act, non-appropriate to the law and the legal act of individual application, as well as against the actions of a state body or an official issued the unlawful act or committed illegal acts, of a higher-level body or the official, the prosecutor appeals to the court to acknowledge the contested act or action to be illegal. The application shall be submitted within ten days after receiving the notification of the results of the protest or after expiry of the deadline for its consideration.

2. The prosecutor’s appeal to the court suspends the action of the protested act before its consideration by the court.

Footnote. Article 286 is amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated July 11, 2001 No.238.

Article 287. Consideration of the prosecutor’s application by the court

1. The prosecutor’s application shall be considered by the court within ten days.

2. The prosecutor’s application shall be considered with his/her participation and with participation of the body, the official rendered a decision to reject the protest, or his/her representative.

3. Non-appearance of the head of the body, the officer rendered the decision to reject the protest, or his/her representative, shall not hamper consideration of the prosecutor’s application, but the court may acknowledge the person’s appearance in the court to be obligatory.

Article 288. Decision of the court upon the prosecutor’s application

1. The court, having found the prosecutor’s application to be justified, renders a decision to satisfy the application and acknowledge the legal act, a legal act of individual application or action to be invalid.

2. If the court finds that the protested act or action comply with the law and the powers of the body or the official, it shall render a decision to reject the application.

Footnote. Article 288 is amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated July 11, 2001 No.238.

Sub-section 4. Special proceedings
Chapter 30. General provisions

Article 289. Cases considered by the court in the manner of special proceedings

1. The cases, considered by the court in the manner of special proceedings are the following:

1) on establishment of the facts of legal significance;

2) on recognition of a person to be missing and declaring a citizen to be dead;

3) on recognition of a person partially incapable or incapable;

3-1) on sending juveniles to special educational institutions or organizations with a special regime;

4) on compulsory placement of a citizen in a psychiatric hospital;

4-1) on restructuring of financial institutions and organizations of the banking conglomerate as parent organizations and not being financial institutions;

5) on bankruptcy of legal entities and individual entrepreneurs;

5-1) on rehabilitation of legal entities;

5-2) on accelerated recovery of legal entities;

6) on recognition of a movable property ownerless and recognition of the right of communal ownership for real property;

7) on finding mistakes in the acts of a civil status;

8) on petitions against notary acts or rejection to perform actions;

9) on reclamation of a bearer’s rights for the lost securities for and warrant securities (summon proceeding);

10) on adoption of a child;

11) on acknowledgement of a foreign or international organization, conducting extremist or terrorist activities on the territory of the Republic of Kazakhstan and (or) another state to be extremist or terrorist, including on finding of changing of its name, and on acknowledgement of information materials, distributed in the territory of the Republic of Kazakhstan to be extremist;

11-1) on deportation of a foreigner or a stateless person from the Republic of Kazakhstan for violation of the legislature of the Republic of Kazakhstan;

12) on acknowledgement of a foreign media information, distributed in the territory of the Republic of Kazakhstan, containing information, contradicting legislative acts of the Republic of Kazakhstan, to be illegal.

2. The law may provide for considering of other cases in the manner of a special proceeding.

Footnote. Article 289 as amended by the Laws of the Republic of Kazakhstan dated 11.07.2001 No.238; dated 23.02.2005 No.33; dated 08.07.2005 No.67 (the order of enforcement see Article 2); dated 10.07.2009 No.178-IV; dated 11.07.2009 No.185-IV (shall be enforced from 30.08.2009); dated 10.12.2009 No. 227-IV (shall be enforced from 01.01.2010); dated 08.04.2010 No.266-IV (the order of enforcement see Article 2); dated 23.11.2010 No. 354-IV (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication); dated 01.03.2011 No. 414-IV (shall be enforced from 01.01.2010); dated 22.07. 2011 No. 478-IV (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication); dated 17.02.2012 No. 564-IV (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication).

Article 290. Procedure for considering the cases of special proceeding

1. Cases of special proceedings shall be considered by the court in accordance with the rules of action proceeding with exceptions and additions, specified in the Chapters 31-38 of this Code. The cases of special proceeding shall be considered with participation of the plaintiff and the interested parties.

2. If, during considering the case in the manner of a special proceeding, a dispute on right arises, the court renders a decision on considering the case in the manner of action proceeding. In the manner of the action proceeding, the case shall be considered at the place of its initiation. The plaintiff and other interested parties shall be explained the necessity for meeting requirements, provided in the Articles 150, 151 of this Code, within the terms, set by the court. In case of objections of the involved persons, the court may submit the case to another court under the rules of territorial jurisdiction.

3. In case of failure to enforce the decision of the court with the time limits, the applications shall be left without consideration, and the interested people are explained about their rights for bringing a claim in general procedure.

Chapter 31. Establishment of facts of legal significance

Article 291. Cases on establishment of facts of legal significance

1. The court shall establish facts, influencing appearance, modification or termination of personal or property rights of citizens or organizations.

2. The court considers the cases on establishment of facts:

1) on blood relations between persons;

2) on a person’s being a dependent;

3) on registration of birth, adoption, marriage, divorce and death;

4) on belonging of legal documents (except for military documents, passport, identity card and certificates, issued by the authorities of civil status) to the person, whose name, last name or patronymic, mentioned in the document, do not comply with the name, last name and patronymic of the person, written in the passport, identity card or birth certificate;

5) on possession, use and (or) disposal of property in accordance with the right of ownership, economic and operational management;

6) on accident;

7) on death of a person at a certain time under certain circumstances in case of failure of the bodies of a civil status to register the death;

8) on inheritance and place of opening of the inheritance;

9) other facts of legal significance, unless the law provides for a different order of their establishment.

Article 292. Conditions necessary to establish facts of having legal significance

The court shall establish the facts, having legal significance, only if the plaintiff cannot receive, in a different manner, the required documents, proving the facts, or if it is impossible to restore the lost documents.

Article 293. Submission of an application

An application on establishment of the fact, having legal value, shall be submitted to the court at the place of residence of the applicant, except for the fact of possession, enjoyment and (or) disposal of real estate in accordance with the right of ownership, economic management, operational management to be submitted to the court at the location of the real property.

Article 294. Content of the application

The application shall specify what fact and what for it shall be established and it shall give evidence, supporting the impossibility to receive the required documentation by the applicant or impossibility to recover the lost documents.

Article 295. Decision of the court on the application

The decision of the court is a document, confirming the fact, and regarding the fact subject to registration by state bodies, it shall be the ground for such registration or certification without replacing of documents, issued by these bodies.

Chapter 32. Acknowledgement of a person to be missing or dead

Article 296. Submission of an application

1. An application on acknowledgement of a person to be missing or declaring a citizen to be dead shall be submitted to the court at the place of residence of a plaintiff or at the last known place of residence of the missing person.

2. The case on acknowledgement of a person to be missing or declaring a citizen to be dead may be initiated at the request of his/her family, prosecutor, public associations, guardianship authorities and other interested persons.

Article 297. Content of the application

The application shall specify purpose of declaring the person to be missing or dead, and shall have facts, confirming the missing of a citizen, or circumstances threatened to the missing person with death or giving reasons to believe that his/her death was caused by a specific accident. As for military servants and other people, who went missing in connection with military operations, the application shall state the day of ending of military actions.

Article 298. Judge's actions after accepting the application

1. When preparing the case for proceedings the judge finds, who can give information about the missing person and sends requests to the relevant organizations at the last known place of residence and place of work of the missing person.

2. The judge, after accepting of the application, makes a decision on publication of a notification on initiation of a case in local newspaper at the expense of the plaintiff. The publication shall contain:

1) name of the court, received the application on acknowledgement of a person to be missing or dead;

2) name of the applicant and his/her place of residence (location, if the application came from legal entities);

3) surname, first name, patronymic, place of birth and the last work of the missing person;

4) offer to individuals, possessing information about location of the missing person to inform the court about it within three months from the date of publication.

3. After accepting the application, the judge may offer the guardianship authority to appoint a guardian for protection and management of property of the missing person.

Article 299. Mandatory participation of a prosecutor

Cases on acknowledgement of a person to be missing or declaring a citizen to be dead shall be considered by the court with the mandatory participation of the prosecutor.

Article 300. Consequences of the decision of the court

1. The decision of the court, which declares the citizen to be missing, shall be the ground for appointment of a guardianship and custody for the property at the location of the property of the missing person.

2. The decision of the court, which declares the citizen to be dead, shall be the ground for making records on citizen's death in the civil status acts by the bodies of civil status acts.

Article 301. Consequences of appearance or discovery of location of the citizen acknowledged being missing or dead

In case of the appearance or discovery of location of the citizen acknowledged to be missing or dead, the court’s new decision shall cancel the earlier rendered decision. This decision shall be the ground to remove trusteeship from the property and cancellation of records about his/her death in the book of acts of civil status.

Chapter 33. Acknowledgement of an individual to be impaired or incapable

Article 302. Submission of an application

1. The case on acknowledgement of a person to be impaired due to alcohol abuse or narcotic drugs, psychotropic substances or their analogues may be initiated at the request of his/her family, the prosecutor, the guardianship authority.

2. The case on acknowledgement of a person to be incapable due to mental illness or mental disorder, dementia or other mental condition, may be initiated in court upon application of family members, close relatives (parents, children, brothers, sisters), regardless of living with him/her, public prosecutor, guardianship, psychiatric (psycho-neurological) hospital.

3. The case on acknowledgement of a person to be impaired or incapable shall be initiated in order to protect interests of the impaired, incapable person via establishment (appointment) of care, as well as the persons, mentioned in paragraphs one and two of this Article.

4. The application on acknowledgement of a citizen to be impaired or incapable shall be brought to the court at the place of residence of the citizen, and if the person is in a psychiatric (psycho-neurological) hospital, the application is brought the court at the location of the hospital.

Article 303. Content of the application

1. The application on acknowledgement of a citizen to be impaired shall contain circumstances, proving that the person abusing alcohol or drugs, psychotropic substances or their analogues, puts his/her family in a difficult financial situation.

2. The application on acknowledgement of the individual to be incapable shall have circumstances, proving that the citizen suffers mental illness or mental disorder, dementia or other mental condition, so that the person cannot understand the actual nature and significance of his/her actions or control them.

Article 304. Appointment by the judge of an official lawyer-representative

1. After accepting the application on acknowledgement of the individual to be incapable the judge appoints an official lawyer-representative to represent and protect interests of the citizen in the process, initiated by the case.

2. The official representative - lawyer shall have authorities of a legal representative. In accordance with the law, his/her assistance shall be free of charge.

Footnote. Article 304 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 11.12.2009 No. 230-IV (shall be enforced from 01.01.2010).

Article 305. Appoint of an expertise to define mental status of a citizen

1. When preparing the case for proceedings, the judge appoints a forensic psychiatric expertise, if there is sufficient evidence of mental illness or mental disorder, dementia or other mental condition of a citizen, to define his/her mental status.

2. If a person is explicitly avoiding the expertise on recognizing him/her incompetent, the court, during the court session with participation of a psychiatrist, may render a decision on compulsory sending of the citizen to the forensic psychiatric expertise.

3. Procedure of judicial psychiatric expertise in psychiatric hospitals is established by the legislation of the Republic of Kazakhstan on forensic expertise.

Footnote. Article 305 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 20.01.2010 No. 241-IV.

Article 306. Consideration of the application

1. The case on acknowledgement of a citizen to be impaired shall be considered by the court with participation of the citizen, if it is possible taking into account the state of his/her health, prosecutors and the guardianship authority.

2. The case on recognizing the citizen to be incapable shall be considered by the court with mandatory participation of a representative of the guardianship body and the prosecutor. The citizen, the case on acknowledging of whom to be incapable is being considered, can be called at the court session, if it is possible taking in account the state of his/her health.

3. The plaintiff shall be released from paying of judicial expenses, related to considering the case on acknowledging a person to be incapable.

4. The court, having found that the family members, close relatives, submitted the application, acted unfairly in order to unwarranted acknowledgement of the individual incapable, makes them to cover all judicial expenses.

Footnote. Article 306 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 29.12.2010 No. 374-IV (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication).

Article 307. Decision of the court upon the application

1. The court decides to reject the application if it finds out that there are no grounds to declare a citizen to be impaired or incapable.

2. The decision of the court, which acknowledges the citizen to be impaired, shall be the ground to appoint guardianship and trustee for the impaired person.

3. The decision of the court, which declares the citizen to be incapable, shall be the ground to appoint the guardianship and custody guardian to the incapable person.

4. Guardianship authority shall inform the court on appointment of a trustee or a guardian respectively to the impaired or incapable citizen within ten days.

Article 308. Acknowledgement of a citizen as capable

1. In case, specified in paragraph 2 of the Article 27 of the Civil Code of the Republic of Kazakhstan, the court, upon application of the citizen, a family member, guardian, the guardianship authority, psychiatric clinic, decides to cancel incapacitation of the citizen. Taking into account the decision of the court, the custody, set over him/her, shall be canceled.

2. In cases, provided in paragraph 3 of the Article 26 of the Civil Code of the Republic of Kazakhstan, the court, upon application of the guardian, mental hospital, a family member, a prosecutor, psychiatric (psycho-neurological) institution, the guardianship authority, taking into account the relevant conclusion of forensic psychiatric expertise, shall render a decision on acknowledgement of the recovered or person significantly improved his/her health, to be capable. Taking into account the decision of the court, the custody, set over the person, shall be canceled.

Chapter 33-1. Proceedings on cases of sending of under-age persons to special education organizations or organizations with a special regime of detention

Footnote. The Code is supplemented by Chapter 33-1 in accordance with the Law of the Republic of Kazakhstan dated 23.11.2010 No. 354-IV (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication).

Article 308-1. Placement of an under-age person in a special education organization or an organization with a special regime of detention

1. An application on putting an under-age person to a special education organization or an institution with a special regime of detention shall be submitted by the guardianship and custody bodies, or the bodies of internal affairs to the specialized inter-district court on cases of under-age persons at the place of residence (location) of the child.

2. The application on putting an under-age person to a special education organization or an institution with a special regime of detention shall contain circumstances and documents, proving presence of the grounds for putting the under-age person to a special education organization or an institution with a special regime of detention and absence of disease, preventing his/her putting and training in these educational institutions.

Article 308-2. Consideration of the application on putting an under-age person to a special education organization or an institution with a special regime of detention

1. The court summons the under-age person, his/her legal representatives, representatives of the guardianship and custody bodies, and other persons at the discretion of the court.

2. Prosecutor's participation in consideration of the application on putting the under-age person to a special education organization or an institution with a special regime of detention is obligatory.

3. The plaintiff shall be released from paying the judicial expenses, related to considering the case on putting the under-age person to a special education organization or an institution with a special regime of detention.

Article 308-3. Decision of the court on the application on putting an under-age person to a special education organization or an institution with a special regime of detention

1. Having considered the application on putting an under-age person to a special education organization or an institution with a special regime of detention, the judge renders a decision to reject or satisfy the application.

2. The decision on satisfaction of the application shall be the ground for putting an under-age person to a special education organization or an institution with a special regime of detention.

3. The terms of stay of the under-age person in a special education organization or an institution with a special regime of detention is calculated from the date when the decision enters into legal force.

Chapter 34. Proceedings on compulsory hospitalization to a psychiatric hospital

Article 309. Compulsory hospitalization

1. An application on compulsory hospitalization of a citizen is brought by a prosecutor to the court at the location of the psychiatric institution.

2. The application, containing grounds for compulsory psychiatric hospitalization, is attached with a reasoned opinion of the commission of psychiatrists about the need to stay in a psychiatric hospital.

Article 310. Deadline for submitting an application

1. An application on compulsory hospitalization of a citizen shall be brought within 72 hours of making the psychiatrist commission’s conclusion about the necessity to put the citizen to a psychiatric hospital.

2. When initiating the case, the judge prolongs the citizen’s stay in a psychiatric hospital for the time, necessary to consider the application in the court.

Article 311. Consideration of an application

1. The judge considers the application on compulsory hospitalization of a citizen to a psychiatric hospital within five days from the date of the case’s initiation. A citizen shall have right to personally participate in the court session on the case of his/her involuntary commitment if the information received from a representative of the mental health facility, the mental state of the person allows him/her to personally participate in the court session, which is held in the premises of psychiatric institutions.

2. Participation of a representative of a psychiatric hospital initiated the case and the representative of the person, whose hospitalization is under consideration, is obligatory.

Article 312. Decision of the court upon the application

1. Having considered the application, the judge renders a decision which rejects or satisfies the application.

2. The decision on satisfaction of the application shall be the ground for compulsory hospitalization and further detention of a citizen in a psychiatric hospital for the time, determined by the law.

Chapter 34-1. Consideration of cases on restructuring of financial institutions and organizations, being a part of a banking conglomerate as a parent organization and not being financial institutions

Footnote. The Code is supplemented by Chapter 34-1 in accordance with the Law of the Republic of Kazakhstan dated 11.07.2009 No.185-IV (shall be enforced from 30.08.2009). The title of the Chapter is in the wording of the Law of the Republic of Kazakhstan dated 01.03.2011 No. 414-IV (shall be enforced from 01.01.2010).

Article 312-1. Consideration of cases on restructuring of financial institutions and organizations, being a part of a banking conglomerate as a parent organization and not being financial institutions

Cases on restructuring of financial institutions and organizations, being a part of a banking conglomerate as a parent organization and not being financial institutions shall be considered in specialized financial court in compliance upon the general rules, specified in this Code, with the features, stipulated by the legislation of the Republic of Kazakhstan.

This Chapter shall be applied to the restructuring of the organization, a member of the banking conglomerate as a parent organization and not a financial institution.

Footnote. Article 312-1 is in the wording of the Law of the Republic of Kazakhstan dated 01.03.2011 No. 414-IV (shall be enforced from 01.01.2010).

Article 312-2. Submission of an application on restructuring

1. An application on restructuring of a financial organization shall be submitted by a financial organization to the specialized financial court.

2. The application on restructuring which shall indicate a statutory ground for restructuring of a financial institution, shall be attached with:

1) the decision of the board of directors of the financial institution on restructuring;

2) a written agreement of the financial institution with National Bank of the Republic of Kazakhstan upon the issues of restructuring of the financial institution;

3) a draft plan for restructuring of the financial institution with the following information:

order and duration of the restructuring;

a list of the restructured assets and liabilities;

actions, carried out in the frames of the restructuring;

estimated financial results of the restructuring of assets and liabilities;

adopted limitations in activity.

Footnote. Article 312-2 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 05.07.2012 No. 30-V (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication).

Article 312-3. Consideration of an application

The court shall consider the application on restructuring of a financial organization within five days from its acceptance to the court proceedings.

Footnote. Article 312-2 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 05.07.2012 No. 30-V (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication).

Article 312-4. Decision of the court upon application

1. Having considered the application on restructuring of a financial organization, the court renders a decision to restructure the financial institution, which shall contain:

1) name of the financial institution;

2) instructions on restructuring of the financial institution with the definition of the terms for restructuring and officials of the financial institution, responsible for the restructuring, convocation and conduction of the meeting of creditors.

2. From the moment decision of the court on restructuring of the financial institution enters into legal force:

1) enforcement of the following actions shall be suspended:

previously rendered decisions of the courts and arbitration courts on satisfaction of the requirements for obligations expected to be restructured;

requirements of the creditors of the financial institution, submitted prior to the decision’s entry into legal force with effect from restructuring and during the restructuring of the financial institution;

2) recovery on the property of the financial organization is not allowed.

3. A copy of the taken legal effect judgment on restructuring of the financial institution shall be sent by the specialized financial court to the financial institution, National Bank of the Republic of Kazakhstan and to territorial bodies of enforcement procedure.

Footnote. Article 312-4 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 05.07.2012 No. 30-V (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication).

Article 312-5. Approval of the restructuring plan by the court

After approval of the restructuring plan by the creditors, the financial institution shall submit the restructuring plan for approval to the court. Along with the restructuring plan, the financial institution submits to the court the minutes of the meeting of creditors of the financial institution on approval of the restructuring plan of the financial institution in accordance with the laws of the Republic of Kazakhstan.

Article 312-6. Decision of the court on termination of restructuring

1. The decision of the court on termination of restructuring of the financial institution shall be rendered upon application of National Bank of the Republic of Kazakhstan on the following grounds:

1) expiration of the terms for restructuring of the financial organization, stipulated by the decision of the court on restructuring;

2) implementation of measures, stipulated by the restructuring plan;

3) early termination of the restructuring of financial institution if:

there are sufficient grounds to believe that the restructuring of the financial institution will not improve financial results of the financial institution’s work;

absence of approval of the creditors of the financial institution, received in the manner, prescribed by the laws of the Republic of Kazakhstan;

failure to fulfill actions, stipulated by the restructuring plan;

non-fulfillment of instructions of the authorized body, applied during the restructuring.

Implementation of the measures, stipulated by the restructuring plan, entails termination of obligations taken into account in the previous decisions of the court and arbitration courts on satisfaction of the obligations that have been restructured, and their enforcement.

2. The application of National Bank of the Republic of Kazakhstan, specified in part 1 of this Article, shall be considered by the court within five days from the date of its acceptance to the court proceedings.

Footnote. Article 312-6 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 05.07.2012 No. 30-V (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication).

Chapter 35. Consideration of cases on bankruptcy of individual entrepreneurs and legal entities, accelerated rehabilitation and recovery of legal entities

Footnote. The Chapter 35 is in the wording of the Law of the Republic of Kazakhstan dated 17.02.2012 No. 564-IV (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication).

Article 313. Consideration of cases on bankruptcy of individual entrepreneurs and legal entities, accelerated rehabilitation and recovery of legal entities

Cases on bankruptcy of individual entrepreneurs and legal entities, accelerated rehabilitation and recovery of legal entities shall be considered by the court by the general rules, specified by this Code, with the specifications, established by the law on bankruptcy.

Chapter 36. Acknowledgement of a movable property to be ownerless and acknowledgement of the right for communal ownership of a real property

Article 314. Submission of an application

1. The application for acknowledgement of a movable property to be ownerless in cases, specified by the Civil Code of the Republic of Kazakhstan, shall be submitted to the court at the place of residence of the individual or the location of the organization took possession of the thing.

2. The application on acknowledgement of the right of communal ownership for a real property shall be submitted to the court at the location of the property by the body, authorized to manage municipal property.

3. The court shall return the application on acknowledgement of communal ownership for a real property, if the body, authorized to administer communal property, comes to the court before expiration of one year from the date of taking the property to the balance of the body, conducting the state registration of rights for a real property, except for the cases, specified in the second part of paragraph 3 of the Article 242 of the Civil Code of the Republic of Kazakhstan.

Footnote. Article 314 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 22.07.2011 No. 479-IV (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication).

Article 315. Content of the application

1. The application on acknowledgement of a movable property to be ownerless shall specify what thing is subject to be acknowledged to be ownerless, describe its main distinguishing features, and contain evidence, proving that the thing was left by the owner with no intention of keeping the right of ownership to it, and the evidence, showing the applicant's taking possession of the thing.

2. The application of the body, empowered to manage communal property, on acknowledgement of the rights of communal ownership for a real property, shall specify what property shall be acknowledged to be ownerless, by whom and how it is detected and when it was put on record as an ownerless, and provide evidence, proving leaving the property by the owner without the intention to save the right of ownership to it.

Article 316. Consideration of an application

The application for acknowledgement of a movable property to be ownerless or acknowledgement of the rights of communal ownership for a real property shall be considered by the court with participation of the plaintiff and all interested parties.

Article 317. Decision of the court upon the application

1. The court, having acknowledged that a movable property shall have no an owner or was left by the owner with no intention of keeping ownership of it, renders a decision on acknowledgement of the movable property ownerless and transfer it to the property of the person, who took possession of it.

2. The court, having acknowledged that the property has no owner or was left by the owner with no intention of keeping ownership to it and was recorded in the prescribed manner, renders a decision on acknowledgement of the real estate ownerless and acknowledging the right of communal ownership.

Chapter 36-1. Proceedings on applications for adoption of a child

Footnote. Supplemented by Chapter 36-1 by the Law of the Republic of Kazakhstan dated July 11, 2001 No.238.

Article 317-1. Submission of an application

The application on adoption (hereinafter - the adoption) of a child shall be submitted by citizens, willing to adopt a child to a specialized inter-district under-age person court at the place of residence (location) of the child.

Note. If there is no a specialized inter-district court upon the cases of under-age persons in the territory of the administrative-territorial unit, the district (city) court shall have the right to consider the cases within its jurisdiction at the place of residence (location) of the child.

Footnote. Article 317-1 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 05.07.2008 No.64-IV (the order of enforcement see Article 2).

Article 317-2. Content of the application

The application on adoption of a child shall include:

1) surname, name, patronymic of the adoptive parents (parent), their place of residence;

2) surname, first name and the date of birth of the adopted child, his/her place of residence (location), information about the parents of the adopted child, presence of brothers and sisters;

3) the circumstances, supporting the adoptive parents (parent) request on adopting the child and the evidence, confirming these circumstances;

4) request for a change of surname, name and patronymic of the adopted child, the date of his/her birth (when a child is adopted at the age of about one year), place of birth of the adopted child, record of the adoptive parents (parent) in the birth record of the child as the parent (parents) if the adoptive parents (parent) are willing to make a record in the birth records.

Article 317-3. The judge's actions after accepting the application

When preparing the case for proceedings, the judge compels the guardianship and custodianship agency at the place of residence (location) of the adopted child to submit a conclusion on validity and on compliance of the adoption with the child’s interests to the court.

Article 317-4. Consideration of the applications

The case on adoption of a child shall be considered by the court with obligatory participation of the adoptive parents (parent), representatives of the guardianship agency, and the prosecutor.

If necessary, the court may bring into proceedings the parent (s) or other legal representatives of the adopted child, his/her relatives and other interested parties, as well as the child him/herself, who shall have reached the age of ten years.

The case for adoption of the child shall be considered in a close proceeding.

Article 317-5. Decision of the court on the application

Having considered the application on adoption of a child, the court shall render a decision to satisfy or refuse the application fully or partially in the part of satisfying the request of the adoptive parents (parent) to record them as the parent (s) of the child in the birth record act, as well as a change of the date and place of birth.

After satisfaction of the application on adoption, mutual rights and obligations of the adoptive parents (parent) and the adopted child start from the date of the decision of the court’s entry into legal force.

The decision of the court entered into legal force shall be sent to the body of civil status at the location of the court for registration of the child adoption, as well as to the guardianship and custodianship agency.

Chapter 36-2. Proceeding on applications on acknowledgement of a foreign or international organization, making extremist or terrorist activities on the territory of the Republic of Kazakhstan and (or) another state, extremist or terrorist, including discovery that the organization changed its name

Footnote. The Code is supplemented by Chapter 36-2 in accordance with the Law of the Republic of Kazakhstan dated 23.02.2005 No.33; the title of the Chapter is in the wording of the Law of the Republic of Kazakhstan dated 08.07.2005 No.67 (the order of enforcement see Article 2); as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 08.04.2010 No.266-IV.

Article 317-6. Submission of an application

The application on acknowledgement of a foreign or international organization, making extremist activities on the territory of the Republic of Kazakhstan and (or) another state, to be extremist or terrorist, including the discovery that the organization changed its name and on acknowledgement of information materials, distributed in the territory of the Republic of Kazakhstan, to be extremist, shall be brought by the prosecutor to the courts at the location of the prosecutor submitted such requirements, or at the place of discovering such materials.

The application on acknowledgement of an international organization, making terrorist activities on the territory of the Republic of Kazakhstan and (or) another state, terrorist, including the discovery that the organization changed its name, shall be brought by the prosecutor to the court at the location of the prosecutor declared such requirements.

Footnote. Article 317-6 as amended by the Laws of the Republic of Kazakhstan dated 08.07.2005 No.67 (the order of enforcement see Article 2); dated 10.12.2009 No. 227-IV (shall be enforced from 01.01.2010); dated 08.04.2010 No.266-IV.

Article 317-7. Content of the application

The application shall contain circumstances, confirming the fact that a foreign or international organization conducted actions in the territory of the Republic of Kazakhstan and (or) other state, that could be considered extremist or terrorist in compliance with the laws of the Republic of Kazakhstan, or the fact that it changed its name.

The materials, contained in the prosecutor's application on acknowledgement of a foreign or an international organization to be extremist or terrorist, including discovery that it changed its name, may also contain the actual data, received from the competent authorities of foreign countries, including the judgments of international and foreign courts.

Footnote. Article 317-7 is amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated July 8, 2005 No.67 (the order of enforcement see Article 2); dated 08.04.2010 No.266-IV (the order of enforcement see Article 2).

Article 317-8. Decision of the court on the application

The decision of the court shall be the ground for inclusion of information about a foreign or an international organization, making extremist or terrorist activity on the territory of the Republic of Kazakhstan and (or) another state, in a special account of a state body, conducting statistical work in the field of legal statistics and special accounts within its competence.

Prosecution bodies shall be released from paying the judicial expenses, related to the proceedings on acknowledgement of a foreign or an international organization, making extremist or terrorist activity in the territory of the Republic of Kazakhstan and (or) another state, extremist or terrorist, including the discovery that it changed its name.

Footnote. Article 317-8 as amended by the Laws of the Republic of Kazakhstan dated 08.07.2005 No.67 (the order of enforcement see Article 2); dated 08.04.2010 No.266-IV (the order of enforcement see Article 2).

Chapter 36-3. Proceeding on applications on acknowledgement of a foreign media production, disseminated in the territory of the Republic of Kazakhstan, containing information contradicting to the legislative acts of the Republic of Kazakhstan, illegal

Footnote. The Code is supplemented by Chapter 36-3 in accordance with the Law of the Republic of Kazakhstan dated 10.07.2009 No.178-IV.

Article 317-9. Submission of an application

The application on acknowledgement of a foreign media production, disseminated in the territory of the Republic of Kazakhstan, containing information contradicting to the legislative acts of the Republic of Kazakhstan, to be illegal, shall be submitted by the prosecutor or an authorized body at the location of the applicant.

Article 317-10. Content of the application

The application on acknowledgement of a foreign media production, disseminated in the territory of the Republic of Kazakhstan, containing information contradicting to the legislative acts of the Republic of Kazakhstan, to be illegal, shall specify what information is subject to that acknowledgement, and provide evidence, proving non-compliance of the information products with the legislative acts of the Republic of Kazakhstan. The application shall contain facts, supporting the spread of the information, written in the application.

Article 317-11. The decision of the court upon the application

The court, having acknowledged that the production of the foreign media, distributed in the Republic of Kazakhstan, containing information that contradicts the legislative acts of the Republic of Kazakhstan, is illegal, shall render a decision on suspension or termination of the distribution of the foreign media products in the territory of the Republic of Kazakhstan.

The decision of the court shall be sent to the appropriate state body.

Chapter 36-4. Proceeding on an application on deportation of a foreign national or a stateless person from the Republic of Kazakhstan for violation of the legislation of the Republic of Kazakhstan

Footnote. The Code is supplemented by Chapter 36-4 in accordance with the Law of the Republic of Kazakhstan dated 22.07.2011 No. 478-IV (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication).

Article 317-12. Submission of an application

The application on deportation of a foreign person or a stateless person from the Republic of Kazakhstan for violation of Kazakhstan legislature is submitted by an authorized body for migration to the court at the place of residence and (or) registration of the foreign person or the stateless person.

Article 317-13. Content of the application

1. The application on deportation of a foreign person or a stateless person from the Republic of Kazakhstan shall contain circumstances, proving violation of the legislation of the Republic of Kazakhstan.

2. The application on deportation of a foreign person or a stateless person from the Republic Kazakhstan shall be attached with documents, proving that a foreigner or a stateless person violated the laws of the Republic of Kazakhstan.

Article 317-14. Consideration of the application

1. The application on deportation of a foreigner or stateless persons from the republic of Kazakhstan shall be considered by the court within ten days from the date of the case’s initiation.

2. The application on deportation of a foreigner or a stateless person from the Republic of Kazakhstan shall be considered by the court with obligatory participation of the foreigner or the stateless person, as well as the prosecutor.

3. The judicial expenses and expenditures for deportation are covered by the deported foreigners or the stateless persons or by organizations or individuals invited the foreigner or the stateless person to the Republic of Kazakhstan. In case of absence or insufficiency of funds of these persons to cover the expenses for deportation, the funding of the corresponding actions is stipulated by the budget.

Article 317-15. Decision of the court upon the application

1. The decision of the court on deportation of a foreigner or a stateless person from the Republic of Kazakhstan enters into legal force with effect from the date of its rendering and is a ground for deportation of the foreigner or the stateless person out of the Republic of Kazakhstan.

2. The decision shall specify the period within which the foreigner or the stateless person shall leave the territory of the Republic of Kazakhstan.

The decision of the court shall be sent to the authorized body on migration for further enforcement.

Chapter 37. Establishment of incorrectness in the entries of civil status

Article 318. Submission of an application

The court considers the case on establishment of incorrect entries in the books of civil status if the bodies, registering civil status, in the absence of a dispute about the right, refused to correct the record in the book. The application on establishment of incorrect entries in the books of civil status shall be submitted to the court at the place of residence of the applicant or at the location of the body of civil status registration.

Article 319. Content of the application

The application shall specify what entry is wrong in the books of civil status, when and what body of civil status registration denied to correct or change the entry.

Article 320. Decision of the court on the application

The decision of the court established incorrectness of the entry in the books of civil status shall be the ground for correction or changing of the record by the bodies of civil status registration.

Chapter 38. Petitions about the notary actions or failure to perform the actions

Article 321. Submission of a petition

1. An interested person, who considers a notary action or a notary's refusal to act to be improper, may submit a petition about it to the district court at the location of the notary or the body, which conducts notary actions.

2. The petitions about incorrect verification of wills and authorities of attorney or a denial of their certification by officials, listed in the law, shall be submitted to the court at the location of the hospital, other medical-care institution, social welfare organization, the relevant body of social protection, expedition, hospital, military educational institution, military units, association, institution, organization, places of detention and imprisonment.

3. The petitions about incorrect verification of a will or denial of its certification by a captain of a sea boat or of an inland vessel, sailing under the flag of the Republic of Kazakhstan, shall be submitted to the court at the home port of the vessel.

4. The petition shall be submitted to the court within ten days, calculated from the date, when the applicant has learnt about the committed notary action or refusal to perform a notary action.

Article 322. Consideration of the petition

A petition shall be considered by the court with participation of the applicant, a notary or other officer, who has committed the complained notary action or refused to conduct a notary action, but their absence shall not be an obstacle to settle the case.

Article 323. Decision of the court upon the petition

The decision of the court satisfied the applicant’s petition, cancels the committed notary action or obliges to perform the action.

Chapter 39. Restoration of rights for the lost securities for a bearer and the warrant securities and order securities (procedure to declare lost documents void)

Article 324. Submission of an application

1. A person lost a security to a bearer or an order security (hereinafter - the document), in cases, specified in the law, may request the court on acknowledgement of the lost document to be void and to restore the rights for it. The right on the document can be restored and if the document lost the attribute of solvency due to improper storage or for other reasons.

2. The application on acknowledging the lost document to be void shall be submitted to the court at the location of the body (person), which (who) issued the document.

Article 325. Content of the application

The application shall specify the distinguishing features of the lost document, the name of the institution (person), who issued it, and the circumstances in which the document was lost.

Article 326. Judge's actions after rendering a decision

1. The judge, after accepting the application, renders a decision on prohibition of making payments or issues on the document by the body (person) that issued the document and sends a copy of the decision to the institution (person) that issued the document, a register holder or a registrar.

2. The judge renders a decision on publication of a notification in a local newspaper at the expense of the applicant.

3. The publication shall contain:

1) name of the court received an application on the loss of the document;

2) identification of the person submitted the application and his/her address;

3) name and characteristics of the document;

4) an offer to the holder of the document, the loss of which is claimed, within three months from the date of the publication to submit an application on his/her rights for the documents to the court.

4. A private petition or a protest can be submitted against the refusal to render a decision, as well as against the decision itself.

Article 327. An application of the holder of the document

The holder of the document, the loss of which was announced, within three months from the date of publication, shall submit an application on his/her rights for the document and provide the original of the document to the court rendered a decision.

Article 328. Judge's actions after receiving an application from the holder of the document

1. In case of receiving an application from the holder of the document prior to the expiration of three-month terms from the date of publication, the court leaves the application of the person, who has lost the document, without consideration and fixes the deadline, within which an organization (a person) issued the document, is not allowed to make payments or other transactions on it. This period shall not exceed two months.

2. Simultaneously, the court shall explain to the applicant his/her right to file a claim in a general way to the holder of the document for recovery of this document, and to the holder of the document - his/her right to recover damages from the applicant for the taken prohibitive measures.

3. A private petition or a protest may be brought against the decision of the court.

Article 329. Consideration of an application for acknowledgement of the lost document void

The case on acknowledgement of the lost document to be void shall be considered by the court after three months from the date of publication, unless the holder of the document submitted an application, specified in the Article 328 of this Code.

Article 330. The decision of the court upon the application

1. In case of satisfying the applicant’s request, the court renders a decision, which acknowledges the lost document to be void. This decision shall be a ground for issuing of a deposit or a new document instead of the document declared invalid.

2. In case of satisfying the request to restore the right for documents, that lost the signs of solvency, the court renders a decision to issue a new document.

Article 331. A holder's right to bring a claim on unjustified acquisition of property

The holder of the document not claimed his/her rights for this document for any reasons, after the decision of the court entry into legal force with effect from acknowledgement of the document invalid, may bring a claim on unjustified acquisition of property or holding of property against the person, whose right to receive a new document instead of the lost one was acknowledged.

Section 3. Proceedings on reconsideration of judicial acts
Chapter 39-1. Proceedings on appeal of arbitration court decisions

Footnote. Supplemented by Chapter 39-1 by the Law of the Republic of Kazakhstan dated December 28, 2004 No.24.

Article 331-1. Submission of an application

An application on appeal against the arbitration decision of the court may be submitted by the parties of the arbitration proceedings, third parties, not participating in the case, but in regard to the rights and obligations of whom the court rendered a decision, taking into account the grounds, stipulated by the law, within thirty days from the date when the party has found out the grounds for appeal of the decision of the court, at the place of considering the case in the arbitration court in accordance with the rules stipulated by this Chapter.

Article 331-2. Consideration of the application

1. An application on appeal of the arbitration decision of the court shall be considered by the court within ten days from the case’s initiation.

2. After considering the case on appeal against the arbitral decision of the court the court may render a decision to cancel the arbitration decision of the court or to refuse satisfaction of the application. The decision of the court can be appealed by the interested persons.

Chapter 40. An appeal, a protest against the court decisions

Footnote. The title of the Section and Chapter are in the wording of the Law of the Republic of Kazakhstan dated July 11, 2001 No.238.

Article 332. The right of appeal and protest against the court decision

1. In compliance with the rules provided in this Chapter, the court decisions that have not enter into legal force, may be appealed or challenged.

2. The right for appeal of the court decision belongs to the parties and other persons, participating in the case.

3. The right for lodging a protest belongs to the prosecutor took part in the proceedings. The Attorney General of the Republic of Kazakhstan and his/her deputies, prosecutors of oblasts and equivalent prosecutors, deputy prosecutors, prosecutors of districts and equivalent prosecutors and their deputies have right to challenge the decision of the court, regardless their involvement in the proceedings, within their jurisdiction.

4. Persons, not participating in the case, but with respect to the rights and obligations of whom the court rendered a decision, may bring an appeal.

Footnote. Article 332 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 11.07.2001 No.238; dated 10.12.2009 No. 227-IV (shall be enforced from 01.01.2010).

Article 333. Courts, considering appeal petition and protests against the decisions that have not entered into legal force

Appeals and protests against the decisions, rendered by district and equivalent courts, shall be considered by a judge of the regional and equal court individually.

Footnote. Article 333 is in the wording of the Law of the Republic of Kazakhstan dated 10.12.2009 No. 227-IV (shall be enforced from 01.01.2010).

Article 334. Procedure and time limits for (bringing) appeals petition and protests

1. Petitions and protests shall be brought to the court rendered the decision. Petitions, protests, brought directly to the appellation court, shall be sent to the court rendered the decision, to implement the requirements of the part 2 of this Article and Article 338 of this Code.

2. Petitions and protests shall be brought to the court with the copies, equal to the number of persons, participating in the case. If necessary, the judge may oblige the person bringing the appeal or protest, to submit copies, attached to the appeals or protests, of written evidence, equal to the number of persons, participating in the case.

3. Petition, a protest may be filed (brought) within fifteen days from the date of delivery of a copy of the court decision, rendered by the court.

4. Decisions, rendered during the second proceeding, can be appealed or challenged in the general procedure.

Footnote. Article 334 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 11.07.2001 No.238; dated 10.12.2009 No. 227-IV (shall be enforced from 01.01.2010).

Article 335. The content of the appeal petition or the protest

1. Appeal petition or protest shall contain:

1) name of the court, to which the appeal petition or protest are sent;

2) name of the person, bringing the appeal petition or protest;

3) challenged or appealed decision and the name of the court rendered the decision;

4) reason, indicating incorrectness of the proceedings;

5) ground for illegality or invalidity of the decision with reference to the laws, other normative legal acts and materials of the case;

6) instructions, whether the decision is appealed or challenged fully or partially and what changes the person, making the petition or protest, requires;

7) the list of documents, attached to the appeal petition or protest;

8) date of submitting (bringing) appeal petition, protests and signature of the person, submitting (bringing) the petition or protest. The petition submitted by the representative, shall be attached with a power of attorney or other document, certifying the authority of the representative, if there is no such authority in the case.

2. Appeal petition or protest may also contain a request to call witnesses, whose evidence is challenged on appeal petition or protest.

3. Reference of the person, submitting (bringing) the appeal petition or protest, to the new evidence that was not presented to the first instance court, shall be allowed only in case of explanation of the impossibility to submit them to the first instance court.

4. Excluded by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 11.07.2001 No.238.

Footnote. Article 335 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 11.07.2001 No.238; dated 10.12.2009 No. 227-IV (shall be enforced from 01.01.2010).

Article 336. Leaving of an appeal petition or a protest without action

1. When bringing the appeal petition or protest, not meeting requirements of the second part of the Article 334 and Article 335 of this Code, the judge shall render a ruling to leave the petition or protest without action and sets a deadline for the person submitted (brought) the petition or protest, to correct the mistakes.

2. If the person submitted (brought) the petition or protest, follows the instructions of the order within the prescribed period of time, the petition or protest shall be considered submitted on the day of the initial submission to the court. A private petition or a protest may be submitted against the first instance court order on leaving of the appeal or the protest without action.

Footnote. Article 336 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated July 11, 2001 No.238; dated 17.02.2012 No. 565-IV (shall be enforced from 01.07.2012).

Article 337. Return of an appeal or a protest

The appeal or the protest shall be returned to the person submitted (brought) it by the judge’s order, in the following cases:

1) failure to fulfill the judge’s instructions within the deadline, set by the judge in the order on leaving the petition or the protest without action;

2) upon application of the applicant submitted (brought) the petition or the protest;

3) expiration of the deadline for appeal or protest and the petition or the protest has no a request for its restoration or there is a rejection to recover it;

4) if the petition or appeal was submitted (brought) by a person not entitled to submit (bring) the appeal or protest.

Footnote. Article 337 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated July 11, 2001 No.238; dated 17.02.2012 No. 565-IV (shall be enforced from 01.07.2012).

Article 338. Actions of the first instance court after receiving an appeal or protest

1. The judge after receiving the appeal or protest, submitted timely and meeting the requirements of the second part of the Article 334 and Article 335 of this Code, shall:

1) not later than the next day, send copies of the petition, protest and attached written evidence to the persons, participating in the case;

2) after expiration of the deadline, set for submitting the appeal of the protest, the case shall be sent to the court of appeal;

3) Excluded by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 10.12.2009 No. 227-IV (shall be enforced from 01.01.2010).

2. Before expiration of the deadline for appeal or protest, nobody can evoke the case from the court. The persons, participating in the case, have the right to het familiarized with the materials of the case, as well as petitions and protests to them.

Footnote. Article 338 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 11.07.2001 No.238; dated 10.12.2009 No. 227-IV (shall be enforced from 01.01.2010).

Article 339. Joining the appeal

Co-participants and third persons, participating in the case on the same party, as the person submitted the appeal, have the right to join the petition via submitting of a written application.

Footnote. Article 339 is amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated July 11, 2001 No.238; by the Law of the Republic of Kazakhstan dated December 24, 2001 No.276.

Article 340. Revocation of the appeal or protest

1. A person, participating in the case, sends a statement of defense to the appeal or the protest to the court of appeal, other people, participating in the case, and attaches the documents, confirming objections to the appeal or the protest.

The statement of defense, submitted to the court of appeal, shall be attached with the document, proving sending of the statement of defense to other persons, participating in the case.

2. The statement of defense shall be sent within the terms, set by the court, providing the opportunity to study it before the proceedings.

3. The statement of defense shall be signed by the person, participating in the case, or by his/her representative. The statement of defense shall be signed by the representative, is attached with a power of attorney or other document, confirming his/her authorities.

Footnote. Article 340 is in the wording of the Law of the Republic of Kazakhstan dated 10.12.2009 No. 227-IV (shall be enforced from 01.01.2010).

Article 341. Abandonment of the appeal and withdrawal of protest

1. The person submitted the appeal, shall have right to withdraw it in the court of appeal before rendering the decision. The prosecutor brought the appeal, or a superior prosecutor may withdraw the protest before the court of appeal renders a decision. The court shall notify the persons, participating in the case, on withdrawal of the protest.

2. The court renders a decision on admission of the abandonment of the appeal and withdrawal of the protest and stops the appeal proceeding, unless the decision is challenged by other persons or by a senior prosecutor.

Footnote. Article 341 is amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated July 11, 2001 No.238.

Article 342. Abandonment of a claim, a settlement agreement of the parties and the settlement agreement on mediation procedure

Footnote. The title of the Article 342 is in the wording of the Law of the Republic of Kazakhstan dated 28.01.2011 No. 402-IV (shall be enforced from 05.08.2011).

1. Abandonment of a claim, a settlement agreement of the parties or the parties' agreement on the settlement of dispute on mediation procedure, made after submitting the appeal, shall be fixed in the written statements, sent to the appellate court.

2. The procedure for considering the applications from the plaintiff or the parties and consequences of admission or rejection of a abandonment of a claim, approval or non-approval of the settlement agreement and the settlement agreement for mediation shall be determined by the provisions of the Article 193 of this Code. When accepting the abandonment of a claim or approval of the settlement agreement and the settlement agreement for mediation procedures, the appellate court cancels the decision, rendered by the first instance court and terminates the proceedings in accordance with subparagraphs 3) and 4) of the Article 247 of this Code.

Footnote. Article 342 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 11.07.2001 No.238; dated 28.01.2011 No. 402-IV (shall be enforced from 05.08.2011).

Article 343. Suspension of enforcement of decision, decree

The judge of the appellate court shall have right to suspend enforcement of the decision, rendered by the first instance court, upon the petition of the person, submitted the appeal or the protest, except for the decisions on the cases, listed in Article 237 of this Code.

Footnote. Article 343 is amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated July 11, 2001 No.238.

Article 344. Appeal, protest against the ruling of the first instance court

1. A private petition or a protest may be submitted (brought) by the persons, specified in the Article 332 of this Code, against the ruling of first instance courts stipulated by this Code, and in cases when the ruling obstructs the possibility for further development of the case. Other persons, not participating in the case, may appeal the ruling of the court if the ruling affects their interests.

2. Individual petitions and protests may not be submitted against the other rulings of the first instance court, but the appeals against these rulings may be included in the appeal or protest.

3. In case of appeal or protest of the ruling rendered during the court proceedings, ended by making a decision, the case shall be sent to a higher-level court only after the deadline for appealing the decision. At that, if appeals or protests are brought against the decision, the inspection of the private petition or protest is conducted by the court, considering the case in the appellation ruling.

4. Private petition or protests against the ruling of first instance court shall be submitted to the court made this ruling. The judge upon the receipt of private petition or protest shall submit the case to the court of appeal.

After considering the case the following ruling is rendered:

1) on leaving the ruling unchanged and petitions, protests unsatisfied;

2) on cancellation of the ruling fully or partially and submission of the case for the new consideration to the first instance court;

3) on cancellation of the ruling fully or partially;

4) on changing of the ruling.

5. The ruling of the appellate court, rendered on a private petition or a protest, shall not be subject to appeal and shall enter into legal force immediately after its rendering.

Footnote. Article 344 is in the wording of the Law of the Republic of Kazakhstan dated 17.02.2012 No.565-IV (shall be enforced from 01.07.2012).

Article 345. Limits for considering the case in appealing procedure

1. When considering the case on appeal, the court inspects legality and validity of the decision of the first instance court in full.

2. The court of appeal may establish new facts within the claim and examine new evidence that the party could not present to the first instance court.

Footnote. Article 345 is in the wording of the Law of the Republic of Kazakhstan dated July 11, 2001 No.238.

Article 346. Separate ruling of the court of appeal

The court of appeal may render a separate decision in the case and in accordance with the rules, provided in the Article 253 of this Code.

Footnote. Article 346 is in the wording of the Law of the Republic of Kazakhstan dated 17.12.2012 No. 565-IV (shall be enforced from 01.07.2012).

Chapter 41. Consideration of the cases on appeal petition or protest

Article 347. Subject of the appellate consideration

On appeal petition or protest the court of appeal, taking into account the available additional materials of the case inspects the facts of the case, application and interpretation of the rules of substantive law, and observation of the rules of civil procedure law when considering the case.

Article 348. Preparing for the case proceedings

1. A judge of the court of appeal who received the case on appeal petition or protest, inspects execution of the requirements of the Article 338 of this Code by the first instance court and taking into account the requirements and motions stated in the appeal petition or the protest, within ten days the court conducts actions provided in the Article 170 of this Code and appoints the case for consideration.

2. The appellate court shall notify the parties, participating in the case, of the time and place of the court session.

Footnote. Article 348 is in the wording of the Law of the Republic of Kazakhstan dated 10.12.2009 No. 227-IV (shall be enforced from 01.01.2010).

Article 349. Terms of consideration of the case

The case on appeal shall be considered within one month from the date of its coming to the court.

If there is a necessity to inspect new materials, proofs and rendering of a new decision, then the case in appeal instance shall be considered in terms up to two month from the day of its receipt to court.

Footnote. Article 349 is in the wording of the Law of the Republic of Kazakhstan dated 17.02.2012 No. 565-IV (shall be enforced from 01.07.2012).

Article 350. Proceeding in the court of appeal

1. The court of appeal conducts proceedings in accordance with the rules, stipulated by Chapter 41 of this Code.

2. A prosecutor who gives a conclusion on the case shall take part in the proceedings in cases specified by paragraph 2 of the Article 55 of this Code.

The court of appeal shall notify the prosecutor of:

1) the cases to be considered in the court of appeal;

2) the decisions, rendered on the cases, considered in the court of appeal;

3. The court of appeal in compliance with the rules, established for the first instance court, examines additional materials, important for proper settlement of the case, submitted by the parties or demanded at their petitions, the received opinions and asks questions to the summoned persons.

Footnote. Article 350 is in the wording of the Law of the Republic of Kazakhstan dated 10.12.2009 No. 227-IV (shall be enforced from 01.01.2010).

Article 351. Beginning of proceedings

The chairperson of the court opens the court session and announces: what case, at whose appeal petition and (or) protest and the decision of which court are to be considered. The chairperson checks out who of the persons, participating in the case, and representatives have come, establishes the identity of those, who have come to the court session, as well as authorities of representatives and officials.

Footnote. Article 351 is in the wording of the Law of the Republic of Kazakhstan dated 10.12.2009 No. 227-IV (shall be enforced from 01.01.2010).

Article 352. Consequences of failure to appear at the court session of the persons, participating in the case

1. In case of non-appearance at the court session of any of the persons, participating in the case, not notified of the time and place of the court session properly, the court suspends the court session.

2. Failure to appear of those, specified in this Article, notified of the time and place of the court session, shall not be an obstacle to consider the case. However, the court shall have right to suspend the court session, if acknowledges the causes of absence reasonable.

3. When suspending the proceedings, the court of appeal notifies the persons, participating in the case of the time and place of the repeated court session. The proceedings in this case shall be conducted from the beginning.

Footnote. Article 352 is amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated July 11, 2001 No.238.

Article 353. Settling of applications of persons, participating in the case, by the court

1. Applications and motions of persons, participating in the case, in all matters, related to the proceedings in the court of appeal, shall be settled by the court after listening to the opinions of other persons, participating in the case.

2. The parties have right to submit motions on calling evidence, study of which was rejected by the first instance court.

3. Settling of the application shall be conducted in accordance with the rules of the Article 186 of this Code, at that the court of appeal may not reject satisfaction of the motion taking into account that it was not satisfied by the first instance court.

Article 354. Explanations of the persons participating in the case

The court shall hear explanations of those, participating in the case, and the representatives. The person submitted the appeal petition or the protest and his/her representative speak in the court first. In case of submitting the appeal against the decision by the two parties, the plaintiff speaks first.

Article 355. Studying of evidence

1. Procedure and limits of studying the evidence shall be determined by the court of appeal, taking into account the opinions of persons participating in the case.

2. After explanations of the parties, the court checks out the present and the newly-submitted evidence not presented to the first instance court for justified reasons. The individuals, representing additional evidence to the court, shall specify how they received the additional evidence and why it is necessary to present the additional evidence.

3. The court of appeal may announce the explanations of the persons, participating in the case, but who did not appear at the court session, as well as the testimony of witnesses, not summoned to the court of appeal.

3-1. The parties shall have right to bring petitions concerning summoning and questioning of witnesses and concerning requirement of evidences in questioning and studying which rejected by the first instance court.

4. If these explanations and evidence are challenged by the parties, they may be summoned to the court of appeal.

Footnote. Article 355 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated July 11, 2001 No.238; dated 17.02.2012 No. 565-IV (shall be enforced from 01.07.2012).

Article 356. Pleadings

1. After completion of the proceedings on the merits, the chairperson asks the parties and representatives about their motions and additions. The court resolves these motions and then starts pleadings.

2. Pleadings shall be held in accordance with the rules provided in Article 211 of this Code, and the person submitted the appeal petition or protest speaks first. In case of appeal against the decision is brought by the two parties, the plaintiff starts first.

3. Upon completion of pleadings and hearing the prosecutor’s conclusions, the judge retires to the deliberation room to make a decision.

Footnote. Article 356 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 11.07.2001 No.238; dated 10.12.2009 No. 227-IV (shall be enforced from 01.01.2010).

Article 356-1. The court session minutes

1. The court of appeal, when considering the case in compliance with the rules established for the first instance court, keeps the minutes of the court session if necessary when investigating the additional materials, important for the proper settling of the case, the expert assessment, questioning of the persons, summoned to the court.

2. The court of appeal may also keep the minutes of the court session on its own initiative or upon application of the parties.

Footnote. The Code is supplemented by Article 356-1 in accordance with the Law of the Republic of Kazakhstan dated 10.12.2009 No. 227-IV (shall be enforced from 01.01.2010).

Article 357. Rendering of a judicial act and its announcement

Footnote. The title is in the wording of the Law of the Republic of Kazakhstan dated 10.12.2009 No. 227-IV (shall be enforced from 01.01.2010).

1. Rendering of the judicial act of court of appeal and its announcement shall be conducted in accordance with the rules of the Articles 216, 217 and 218 of this Code.

2. The court may render a resolutive part of the judicial act, taking into account the requirements of the part 1 of this Article. In this case, motivated judicial act shall be made and signed by the judge within five days from the day of the court session.

Footnote. Article 357 is in the wording of the Law of the Republic of Kazakhstan dated 11.07.2001 No.238; as amended by the Laws of the Republic of Kazakhstan dated 10.12.2009 No. 227-IV (shall be enforced from 01.01.2010), dated 17.02.2012 No. 565-IV (shall be enforced from 01.07.2012).

Article 358. Authorities of the court of appeal

The court of appeal shall have right:

1) leave the decision unchanged, and the petition or protest without satisfaction;

2) change the decision of the first instance court;

3) cancel the decision of the first instance court and render a new decision;

4) excluded by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 17.02.2012 No. 565-IV (shall be enforced from 01.07.2012).

5) cancel the decision and send the case to the first instance court for a new consideration in case of discovering violation of procedural rules, provided for in the Article 366 of this Code.

Footnote. Article 358 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 11.07.2001 No.238; dated 10.12.2009 No. 227-IV (shall be enforced from 01.01.2010); dated 17.02.2012 No. 565-IV (shall be enforced from 01.07.2012).

Article 359. Judicial acts of the court of appeal

1. The court of appeal shall render the following judicial acts:

1) a decree in cases, specified by second part of the Article 341 and sub-paragraph 1), 2), 5) of the Article 358 of this Code;

2) a decision in cases stipulated by sub-paragraph 3) of the Article 358 of this Code;

3) a ruling.

2. A motivated act of the court of appeal shall be rendered within five days from its adoption.

Footnote. Article 359 is in the wording of the Law of the Republic of Kazakhstan dated 17.02.2012 No. 565-IV (shall be enforced from 01.07.2012).

Article 360. Content of an appellate decree, decision

1. The decision of the court of appeal shall contain: date and place of rendering the appellate decree; name of the court rendered the appellate decree; composition of the court; the parties; other persons, participating in the case and the representatives; subject of the dispute or the claimed requirement; essence of the claims and objections to them; circumstances of the case, established by the first instance court; motives, used by the first instance court when rendering the decision or decree.

2. Besides, the decision of the first instance court shall contain:

1) name of the person submitted the appellate petition or protest;

2) requirements of the person brought the complainant or protest, their explanation;

3) grounds on which the court of appeal leaves the decision unchanged, annuls or alters the decision of the first instance court;

4) reasons for which the court of appeal came to its conclusions and a reference to the laws applied by the court;

5) findings of the court of appeal.

3. When the petition, protest is left without satisfaction in connection with absence of new reasons the declaration part of the appellate decree shall indicate only absence of the grounds stipulated by this Code to alter or cancel the judicial act.

In case of brining the appellate petition the appellate petition shall contain the grounds upon which the new reasons have been acknowledged to be unjustified.

4. Content of the appellate decision adopted in cases stipulated by sub-paragraph 3) of the Article 358 of this Code shall comply with requirements of the Article 221 of this code.

5. In cases and procedure stipulated by Articles 230-232 of this Code the court of appeal may consider the issue on correction of mistakes and obvious arithmetic errors, render an additional decision, decree or explain the rendered decision, decree without changing its substance. The decision, decree of the court of appeal on these issues enters into legal force from the date of its rendering.

Footnote. Article 360 is in the wording of the Law of the Republic of Kazakhstan dated 17.02.2012 No. 565-IV (shall be enforced from 01.07.2012).

Article 361. Content of an appellate decision

Footnote. Article 361 is excluded by the Law of the Republic of Kazakhstan dated July 11, 2001 No.238.

Article 362. Procedure for considering an appeal petition or a protest, received after considering the case in appellate procedure

1. In case, when an appeal petition or a protest, filed within the set terms or after restoration of the missed deadline, come to the court of appeal after being considered on other petitions, the court shall accept the petition or the protest to its proceedings.

2. The court of appeal cancels its previous act and re-considers the case in full scope, if the mentioned petition or protest shall have the reason to cancel it.

Article 363. Bindingness of the directions of the court of appeal

Footnote. Article 363 is excluded by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 10.12.2009 No. 227-IV (shall be enforced from 01.01.2010).

Article 364. Grounds to cancel or change the decision of the court of appeal

1. The grounds for cancellation or change the decision of the court of appeal are:

1) incorrect establishment or investigation of circumstances relevant to the case;

2) failure of evidence, established by the first instance court, relevant to the case;

3) incompliance of the first instance court’s findings, stated in the decision, with the circumstances of the case;

4) violation or incorrect application of substantive or procedural law.

2. The correct decision may not be canceled, taking into account formal considerations only.

Article 365. Violation or incorrect application of substantive law

Substantive law shall be considered to be violated or misused if the court:

1) did not apply the law, which is to be applied;

2) applied the law, which is not subject to application;

3) interpreted the law incorrectly;

4) applied legal analogy or the analogy of law incorrectly.

Article 366. Violation or incorrect application of procedural law

1. The decision of the first instance court shall be revoked, regardless of the petitions and protests, in the following cases:

1) the case was considered by the judge, not entitled to consider the case;

2) the case was considered by the court in the absence of any of the persons, participating in the case not notified of the time and place of the court session;

3) during the proceedings, the rules on the language of the proceedings were violated;

4) the court resolved the question on the rights and obligations of persons, not participating in the case;

5) the decision is not signed by the judge or not signed by the judge stated in the decision;

6) the case is not provided with the minutes of the court session;

7) the case has no minutes of a separate procedural action, drawing up of which was obligatory in accordance with the Article 255 of this Code.

2. The decision is to be cancelled if there are other procedural offenses led or could lead to an incorrect settling of the case.

Article 367. Cancellation of the decision with termination of the proceedings or leaving the application without consideration

The decision of the court is to be cancelled in an appeal procedure with termination of the proceedings or leaving the application without consideration on the grounds specified in the Articles 247, 249 of this Code.

Article 368. Entry into legal force of judicial acts of the court of appeal

The judicial acts of the court of appeal shall enter into legal force from the moment of their announcement.

Article 368 is in the wording of the Law of the Republic of Kazakhstan dated 17.02.2012 No. 565-IV (shall be enforced from 01.07.2012).

Article 369. Return of the case to the first instance court

After considering the case the court of appeal returns it to the first instance court.

Chapter 42. Production of the court of cassation

Footnote. The Chapter 42 is excluded by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 11.07.2001 No.238.

Chapter 42-1. Appeal and protest of decisions, rulings and decrees of the first instance court and court of appeal in cassation procedure that has entered into legal force

Footnote. The title of the Chapter 42-1 is in the wording of the Law of the Republic of Kazakhstan dated 17.02.2012 No. 565-IV (shall be enforced from 01.07.2012).
Footnote. The Code is supplemented by Chapter 42-1 in accordance with the Law of the Republic of Kazakhstan dated 10.12.2009 No.227-IV (shall be enforced from 01.01.2010).

Article 383-1. Right for cassation appeal and protest of decisions, rulings and decrees of the first instance court and the court of appeal in cassation procedure that has entered into legal force

1. The right for cassation appeal and protest of decisions, rulings and decrees of the first instance court and the court of appeal that has entered into legal force belongs to the parties and other persons, participating in the case.

2. A cassation appeal may be brought by the persons, not participating in the case, but with respect to the rights and obligations of whom the courts rendered a decision, a decree or a ruling.

3. The right for cassation appeal against decisions, rulings and decrees of the first instance court and court of appeal that has entered into legal force belongs to the prosecutor participated in consideration of the case in these courts. The General Prosecutor of the Republic of Kazakhstan and his deputies, oblast prosecutors and the equivalent prosecutors may challenge the decisions, rulings and decrees of the first instance courts and courts of appeal that has entered into legal force regardless participation in the case consideration.

Footnote. Article 383-1 is in the wording of the Law of the Republic of Kazakhstan dated 17.02.2012 No. 565-IV (shall be enforced from 01.07.2012).

Article 383-2. Courts, considering the cassation petitions and protests

A cassation petition or protest against the decisions, rulings and decrees of the first instance court and court of appeal that has entered into legal force shall be considered by the oblast or equated court, composed of at least three judges.

Footnote. Article 383-2 is in the wording of the Law of the Republic of Kazakhstan dated 17.02.2012 No. 565-IV (shall be enforced from 01.07.2012).

Article 383-3. Procedure for evocation, submitting a cassation petition or protest

Cassation petitions and protests shall be re addressed and submitted directly to the court of cassation with the copies, equal to the number of persons, participating in the case. The cassation protest, petition of the prosecutor shall be sent to the court of cassation along with the civil case.

If necessary, the court may oblige the person submitted the petition or protest, to submit copies of written evidence, attached to the petition or protest, equal to the number of persons, participating in the case.

The civil case may be evoked from the corresponding case for inspection in cassation procedure by prosecutors possessing rights to bring cassation protests. The request of the prosecutor on evocation of the case shall be executed by the court only after performance of the procedural actions to enact the judicial acts that have entered into legal force.

Footnote. Article 383-3 is in the wording of the Law of the Republic of Kazakhstan dated 27.04.2012 No.15-V (shall be enforced from 01.07.2012).

Article 383-4. Deadline to submit a cassation petition or protest

1. A cassation petition or protest may be submitted within six months from the day the decision, decree or ruling of the first instance court or court of appeal enters into legal force.

2. A petition or protest, submitted after the stated deadline, will be left without consideration and returned to the person submitted the petition or the protest.

Footnote. Article 383-4 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 17.02.2012 No. 565-IV (shall be enforced from 01.07.2012).

Article 383-5. Content of the cassation petition or protest

1. A cassation petition or protest shall contain:

1) name of the court, which is to receive the petition or protest;

2) name of the person, bringing the petition or protest;

3) a reference to the decision, decree or ruling appealed or challenged;

4) indication of what is incorrect in the decision, decree and ruling of the, as well as the request of a person submitted the petition or protest;

5) list of written materials, attached to the petition or protest. A cassation petition shall be signed by the complainant or his/her representative. A cassation appeal (protest) shall be signed by the prosecutor.

2. The cassation petition submitted by the representative, if the right for cassation petition is not specifically stated in the power of attorney to conduct the proceedings or if he/she did not participate in the proceedings in the first instance court, shall be attached with the power of attorney or any other document, proving the representative's authority.

Footnote. Article 383-5 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 17.02.2012 No. 565-IV (shall be enforced from 01.07.2012).

Article 383-6. Leaving a cassation petition or protest without action

1. When submitting a cassation petition or protest not signed by the parsons submitted it, without indication of the decree, decision or ruling appealed or protested, or without the attachment of all the necessary copies, the judge and the equal court shall render a decision, which leaves the appeal or protest without action, and sets the deadline to correct deficiencies to the person submitted the petition or protest.

2. If the person submitted the petition or protest fulfills the instructions within the set period, the petition or protest shall be considered submitted on the day of the initial submission to the court. Otherwise, the petition or protest deemed not submitted and the court renders a decision to return it to the person submitted the petition or protest.

Footnote. Article 383-6 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 17.02.2012 No. 565-IV (shall be enforced from 01.07.2012).

Article 383-7. Actions of the judge after receiving a cassation petition or protest

The judge of the oblast or equal court shall:

1) demand the materials of the civil case;

2) send the copies of the petition or protest and the attached written materials to the persons, participating in the case, and set the deadline to submit the statement of defense;

3) notify the persons, participating in the case, of the time and place of consideration of the cassation petition or protest.

4) notify the prosecutor of the cases appointed for consideration

Footnote. Article 383-7 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 17.02.2012 No.565-IV (shall be enforced from 01.07.2012)

Article 383-8. Joining a cassation petition

The parties and third persons, participating in the case on the same side as the person submitted the appeal, may join the submitted petition via bringing a written application.

Article 383-9. A statement of defense to the cassation petition or protest

1. A person, participating in the case, sends a statement of defense to the cassation petition of protest and attaches the documents, confirming the objections to the petitions to the other persons, participating in the case, and to the court of cassation. The statement of defense, sent to the court of cassation, shall be attached with the document, confirming sending of the statement of defense to the other persons, participating in the case.

2. The statement of defense shall be sent within the terms, set by the court, providing an opportunity to study the statement of defense before the proceedings.

3. The statement of defense shall be signed by the person, participating in the case, or his/her representative. The statement of defense, signed by the representative, shall be attached with the power of attorney or other documents, proving his/her authorities.

Article 383-10. Abandonment of a cassation petition and withdrawal of a cassation protest

1. The person submitted the appeal, shall have right to abandon it. However, the court may reject the abandonment on the grounds, set in the part 4 of the Article 8 of this Code, and consider the case in cassation procedure.

2. The prosecutor brought the cassation petition, as well as the higher-level prosecutor may withdraw the protest before the proceeding begins. The court shall notify the persons, participating in the case, of withdrawal of the protest.

3. The court renders a ruling on termination of the cassation proceedings, if the decision is not appealed or challenged by other persons.

Article 383-11. Abandonment of a claim, a settlement agreement of the parties and a settlement agreement on mediation

Footnote. The title of the Article 383-11 is in the wording of the Law of the Republic of Kazakhstan dated 28.01.2011 No. 402-IV (shall be enforced from 05.08.2011).

1. Abandonment of the claim by a plaintiff, a settlement agreement of the parties or the parties' agreement on a settlement of the dispute in mediation procedure executed after submitting of a cassation petition or protest, shall be submitted to the court of cassation in written form. Before acceptance of the abandonment of a claim, approval of the settlement agreement or the agreement between the parties on mediation procedure, the court shall explain consequences of their procedural actions to the plaintiff or the parties.

2. When accepting a plaintiff’s abandonment of a claim, approval of a settlement agreement between the parties or the parties' settlement agreement on mediation procedure, the court of cassation cancels the rendered decision and terminates the proceedings. If the court rejects the abandonment of a claim, a settlement agreement or the agreement on mediation procedure, taking into account the provisions of the part 2 of the Article 49 of this Code, it shall consider the case on cassation procedure.

Footnote. Article 383-11 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 28.01.2011 No. 402-IV (shall be enforced from 05.08.2011).

Chapter 42-2. Proceeding in the court of cassation

Footnote. The Code is supplemented by Chapter 42-2 in accordance with the Law of the Republic of Kazakhstan dated 10.12.2009 No. 227-IV (shall be enforced from 01.01.2010).

Article 383-12. Subject of cassation consideration

Upon the cassation petition or a protest, the court of cassation verifies legality and validity of the decisions, decrees and ruling that have entered into legal force, rendered by the court of first instance and the court of appeal.

Footnote. Article 383-12 in the wording of the Law of the Republic of Kazakhstan dated 17.02.2012 No. 565-IV (shall be enforced from 01.07.2012).

Article 383-13. Limits for considering the case

1. When considering the case on cassation, the court verifies legality and validity of the judicial acts of the first instance court and the court of appeal, taking into account the available materials within the arguments of the petition or the protest.

2. The court of cassation, within the stated claim, investigates the new evidence not presented to the first instance and the court of appeal for good reasons.

Article 383-14. Terms for considering the case in the court of cassation

The court of cassation shall consider the case on a cassation petition or protest within one month from the date of its receipt.

Article 383-15. Procedure for considering a cassation petition or a protest

1. The chairperson opens the court session and announces what case, on whose petition or protest, the decree, ruling of which court are subject to consideration. In the preparatory part of the court proceedings, the court applies Articles 180 and 189 of this Code.

2. A prosecutor who gives a conclusion on the case shall take part in the court session of the court of cassation in the cases as provided for by the second part of the Article 55 of this Code.

Footnote. Article 383-5 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 17.02.2012 No. 565-IV (shall be enforced from 01.07.2012).

Article 383-16. Consequences of the failure to appear at the court session of the persons, participating in the case, and representatives

Failure to appear at the court session of the persons, participating in the case and representatives, duly notified of the time and place of the court session, shall not be an obstacle to consider the case.

Article 383-17. Report of case

Consideration of the case in the court of cassation starts with the report of one of the judges. The speaker recites the circumstances of the case, the content of the decision, decrees and rulings of first instance court and the court of appeal, reasons of the cassation petition, protest and the received statement of defenses to them, as well as other data to be considered by the court to verify the decision.

Footnote. Article 383-17 is in the wording of the Law of the Republic of Kazakhstan dated 17.02.2012 No. 565-IV (shall be enforced from 01.07.2012).

Article 383-18. Explanations of the persons, participating in the case

After the report, the court shall hear the explanations of the persons, participating in the case, and representatives. The person, submitted the cassation petition or protest, and his/her representative speak first. In case of challenging the decision by the two parties, the plaintiff speaks first.

Article 383-19. Settling of applications of persons, participating in the case by the court

Applications and petitions of persons, participating in the case, in all the issues, related to the proceedings in the court of cassation shall be settled by the court after hearing the opinions of other persons, participating in the case.

Article 383-20. Authorities of the court of cassation

Having considered the case on cassation, the court shall be entitled to:

1) leave the decision, decree and ruling of the first instance court and court of appeal unchanged, and the petition or protest - without satisfaction;

2) cancel the decision, decree and ruling of the first instance court and court of appeal fully or partially and send the case for a new consideration to the first instance court, if the case has not been considered in appeal procedure or in a court of appeal with another composition of judges, if the mistakes, made by the first instance court or court of appeal, cannot be corrected by the court of cassation. The court of cassation may not preliminarily decide the question on credibility or non-credibility of certain evidence, on the superiority of one evidence over the other, as well as what decision shall be rendered in the new consideration of the case;

3) cancel the decision, decree and ruling of the first instance court or court of appeal fully or partially and terminate the proceedings or leave the application without consideration, taking into account the grounds specified in the Articles 247 and 249 of this Code;

4) cancel the decision, decree and ruling of the court of appeal by leaving the decision of the first instance court in force;

5) change the decision, decree and ruling and render a new judicial act, by canceling the decision of the first instance or decision, decree of the court of appeal, by not submitting the case to the new consideration, if the case shall not need additional collecting and testing of evidence, the facts of the case were established fully and correctly by the first instance or the court of appeal, but a mistake was made in application of the substantive law norms.

Footnote. Article 383-20 is in the wording of the Law of the Republic of Kazakhstan dated 17.02.2012 No. 565-IV (shall be enforced from 01.07.2012).

Article 383-21. Grounds to cancel the decisions, decrees and rulings of the first instance court and court of appeal in cassation procedure

Decisions, decrees and rulings of the courts that have entered into legal force shall be subject to cancellation in cassation procedure on the grounds stipulated by part one of the Article 364 of this Code.

Footnote. Article 383-21 is in the wording of the Law of the Republic of Kazakhstan dated 17.02.2012 No. 565-IV (shall be enforced from 01.07.2012).

Article 383-22. Judicial acts of the court of cassation

1. Judicial acts of the court of cassation shall be rendered in the form of decrees.

2. The decree of the court of cassation shall contain:

1) date and place of rendering the decree;

2) name and composition of the court, rendered the decree;

3) the person submitted a cassation petition or protest;

4) summary of the challenged judicial act of first or appeal instance, the cassation petition or protest and written statement of defenses to them, explanations of the persons, participating in the case in the court of cassation;

5) reasons upon which the court came to its conclusions, and the reference to the laws, applied by the court;

6) findings upon the results of considering the cassation petition or protest.

3. When petition, protest is left without satisfaction due to absence of new reasons in the declaration part of the cassation decree shall be stated only the absence of grounds stipulated by this Code for amending the judicial act or its cancellation.

In case of brining of new reasons in the cassation petition, protest which were not subject of consideration in courts of first instance court and court of appeal, the declaration part shall state the grounds upon which the new reasons were found to be unjustified.

4. The decree of the court of cassation shall be prepared in its final form within five days. Announcement of the resolutive part of the decision attached to the case materials shall be allowed.

5. In cases and procedure stipulated by the Articles 230-232 of this Code the court of cassation shall have right to consider the issue concerning correction of errors and clear arithmetic mistakes, render an additional decree or explain the rendered decree without changing its essence. The decree of the court of cassation upon the stated issues shall enter into legal force from the day it is rendered.

Footnote. Article 383-22 is in the wording of the Law of the Republic of Kazakhstan dated 17.02.2012 No. 565-IV (shall be enforced from 01.07.2012).

Article 383-23. Legal validity of the decision of the court of cassation

The decree of the court of cassation shall enter into legal force from the day of its announcement.

Footnote. Article 383-23 is in the wording of the Law of the Republic of Kazakhstan dated 17.02.2012 No. 565-IV (shall be enforced from 01.07.2012).

Article 383-24. Procedure for considering a cassation petition, received after considering the case in cassation procedure

1. In case, when a cassation petition, brought within the set period of time or after restoration of the missed deadline, comes to the court of cassation after considering the case on other petitions, the court shall admit the petition for its production.

2. If, after considering the petition, the court of cassation comes to the conclusion on illegality or invalidity of the previously rendered cassation act, it shall be canceled and a new judicial act shall be rendered.

Chapter 43. Proceedings in the order of supervision

Article 384. Judicial acts, subject to review by way of judicial supervision

1. Judicial acts of local and other courts that came into legal force may be reviewed in the procedure of supervision, provided that the cassation procedure of their appeal is fulfilled, by the Supreme Court of the Republic of Kazakhstan upon petitions of the persons, participating in the case and protest of the General Prosecutor of the Republic of Kazakhstan.

In exceptional cases stipulated in third part of this Article the decision of the first instance court, decision or decree of the court of appeal that came into legal force, may be reviewed in procedure of court supervision upon a protest of the General Prosecutor of the Republic of Kazakhstan.

2. Judicial acts of the local and other courts that came into legal force and not appealed in cassation procedure are not subject to inspection in procedure of the judicial supervision.

3. The decree of the supervising court panel of the Supreme Court of the Republic of Kazakhstan may be inspected in a procedure of the court supervision in exceptional cases, if the adopted decree can lead to serious irreversible consequences for human life and health or to the economy and security of the Republic of Kazakhstan.

Footnote. Article 384 is in the wording of the Law of the Republic of Kazakhstan dated 17.02.2012 No. 565-IV (shall be enforced from 01.07.2012).

Article 385. Persons entitled to submit a petition, protest against judicial acts that entered into legal force

Footnote. The title is in the wording of the Law of the Republic of Kazakhstan dated 10.12.2009 No. 227-IV (shall be enforced from 01.01.2010).

1. Petitions on challenging the judicial acts stipulated by the Article 384 of this Code can be submitted by parties and their representatives, other persons participating in the case to supervisory judicial panel of the Supreme Court of the Republic of Kazakhstan.

2. A protest against a judicial act, that came into legal force, may be brought by the General Prosecutor of the Republic of Kazakhstan to the Supreme Court of the Republic of Kazakhstan.

3. A protest may be brought upon own initiative or upon application of the persons, specified in the part 1 of this Article. The petition shall be attached to the protest.

4. Before the proceedings in the court of supervision, a petition and a protest can be withdrawn by the person submitted it via bringing an appropriate application to the court. The court shall notify the persons, participating in the case, on withdrawal of the protest. Withdrawal of the petition and protest leads to termination of proceeding in the court of supervision.

4-1. (Excluded by the Law of the Republic of Kazakhstan of December 30, 2005 No.111 (the order of enforcement see Article 2 of the Law No.111).

5. The rules, provided for in the Articles 393-395 of this Code, shall not be applied to the prosecutor’s protests and shall be considered by the supervisory authority itself. The court in a deliberations room, decides whether there are grounds for reviewing the case by way of supervision, provided for in the Article 387 of this Code, after that the court considers the prosecutor’s protest on its merits. In the absence of these grounds, the court shall deliver a decision on rejection to review the case by way of judicial supervision.

Footnote. Article 385 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 11.07.2001 No.238; dated 30.12.2005 No.111 (the order of enforcement see Article 2); dated 10.12.2009 No. 227-IV (shall be enforced from 01.01.2010); dated 17.02.2012 No.565-IV (shall be enforced from 01.07.2012).

Article 386. Courts considering the cases in procedure of supervision

1. The Supreme Court of the Republic of Kazakhstan considers the cases on petitions of the persons stated in the first part of the Article 385 of this Code and protests of the Prosecutor General of the Republic of Kazakhstan on the decrees of the cassation courts that entered into legal force, as well as on the acts of the first instance courts and courts of appeal in the cases stipulated in the first part of the Article 384 of this Code, comprised of at least five judges.

2. Plenary session of the Supreme Court of the Republic of Kazakhstan, taking into account the grounds, specified in the part 3 of the Article 384 of this Code, shall consider cases upon the recommendation of the Chairperson of the Supreme Court of the Republic of Kazakhstan or the protest of the Prosecutor General of the Republic of Kazakhstan against the decision of the Supreme Court of the Republic of Kazakhstan.

Footnote. Article 386 is in the wording of the Law of the Republic of Kazakhstan dated 10.12.2009 No. 227-IV (shall be enforced from 01.01.2010); as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 17.02.2012 No.565-IV (shall be enforced from 01.07.2012).

Article 387. Reasons and grounds for demand of the cases and review of the judicial acts that entered into legal force

1. A civil case can be requested from the appropriate court for inspection in the procedure of supervision by the Prosecutor General of the Republic of Kazakhstan or on his instructions by the deputies of the General Prosecutor of the Republic of Kazakhstan, the oblast prosecutors and equivalent prosecutors, and judges of the Supreme Court of the Republic of Kazakhstan.

2. The reasons for demand of the cases shall be petitions of the persons, specified in the part 1 of the Article 385 of this Code, as well as the initiative of prosecutors, mentioned in the part 2 of the same article of this Code within their jurisdiction.

2-1. A prosecutor's request on certiorari shall be executed by the court within seven calendar days from the date of its receipt to the court. Requests may be sent via communication channels.

In case of certiorari, the petition on bringing of a supervisory protest shall be considered by the prosecutor within thirty calendar days from the date of its receipt to the prosecutor office.

3. A significant breach of substantive or procedural law that caused the issuance of illegal judicial act shall be the ground for review of the court decision, decree and ruling that came into legal force in the procedure of supervision.

4. Decisions, rulings, cassation decrees may be reviewed in the order of supervision in case if the Constitutional Council of the Republic of Kazakhstan declared the act, on the basis of which they were rendered to be unconstitutional.

Footnote. Article 387 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 10.12.2009 No. 227-IV (shall be enforced from 01.01.2010); dated 29.12.2010 No. 374-IV (shall be enforced upon expiry of ten calendar days after its first official publication); dated 17.02.2012 No.565-IV (shall be enforced from 01.07.2012).

Article 388. Terms of appeal and challenge of judicial acts that have enter into legal force

1. A petition, a protest may be submitted within one year after the court decision, ruling, decree enter into legal force.

2. The rules of the part 1 of this Article shall not be applied to cases of revision of the court decisions, rulings, decrees infringing the rights and freedoms of a citizen stipulated by the Constitution of the Republic of Kazakhstan, on the grounds, specified in part 4 of the Article 387 of this Code.

3. Terms for bringing a protest shall be prolonged by the court, if a petition on bringing a supervisory protest was submitted to the prosecutor in accordance with the time limit, but the decision on it was not rendered. The protest shall indicate it.

Footnote. Article 388 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 11.07.2001 No.238; dated 10.12.2009 No. 227-IV (shall be enforced from 01.01.2010).

Article 389. Brining a protest

1. If there are reasons and grounds, the General Prosecutor of the Republic of Kazakhstan shall bring a protest and send it to the Supreme Court of the Republic of Kazakhstan along with the case and the petition.

2. Copies of the protest shall be sent by the Prosecutor General of the Republic of Kazakhstan to the persons, participating in the case.

Footnote. Article 389 is in the wording of the Law of the Republic of Kazakhstan dated 10.12.2009 No. 227-IV (shall be enforced from 01.01.2010).

Article 390. Content of the protest

The protest shall contain:

1) name the court to which the protest is brought;

2) reference to the legal acts, that are challenged;

3) description of the subject of the case for which the judicial acts were rendered;

4) description of the violation of the substantive or procedural law resulted in rendering of an illegal judicial act or acknowledgement of the normative legal act to be unconstitutional by the Constitutional Council of the Republic of Kazakhstan on the basis of which the judicial act was rendered;

5) an offer or findings of an official brought the protest.

Footnote. Article 390 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 11.07.2001 No.238; dated 10.12.2009 No. 227-IV (shall be enforced from 01.01.2010).

Article 391. Content of the petitions on challenging a judicial act and bringing of a supervisory protest

Footnote. The title of the Article 391 is in the wording of the Law of the Republic of Kazakhstan dated 17.02.2012 No.565-IV (shall be enforced from 01.07.2012).

1. Petitions on challenging of a judicial act, submitted to the Supreme Court of the Republic of Kazakhstan and brining of the supervisory protest submitted to General Prosecutor’s Office shall contain:

1) name of the court to which the petition is addressed, name of the official to whom the petition is addressed;

2) name of the person, submitting the petition, and his/her place of residence or location, and the procedural position in the case;

3) description of the content of the decision, ruling, decree, as well as names of the persons, participating in the case, place of their residence or location;

4) description of the courts considered the case in the first instance court, the court of appeal and cassation, and the content of the rendered decisions;

5) description of the decision, which is disputed or challenged;

6) description of the violation of the norms of the substantive or procedural law and the request of the person, submitting the petition.

2. If the application is submitted by the person, not participating in the case, it shall specify what rights of that person are violated by the challenged decision, ruling, decree.

3. If the challenged judicial act was not challenged in the appropriate court, the applicant shall state the reasons of failure to submit an appeal or a cassation petition.

4. If the petition previously was submitted to the supervisory authority, it shall contain data about it and about the decision of the court, rendered on the petition.

5. The petition shall be signed by the person, submitting the petition or his/her representative. The application, brought by a representative, shall be attached with a power of attorney or other document, confirming the representative's authority.

6. The application shall be attached with the copies of the rendered court decisions, rulings, decrees certified by the court.

Footnote. Article 391 is in the wording of the Law of the Republic of Kazakhstan dated 10.12.2009 No. 227-IV (shall be enforced from 01.01.2010); dated 17.02.012 No.565-IV (shall be enforced from 01.07.2012).

Article 392. Return of a petition or a prosecutor’s protest

Footnote. The title as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 10.12.2009 No. 227-IV (shall be enforced from 01.01.2010).

1. A petition or a prosecutor’s protest shall be returned to persons submitted them, on the following grounds:

1) the petition or the prosecutor’s protest do not meet requirements of the Article 390 and 391 of this Code;

2) the prosecutor's petition or protest are brought by the persons, who do not have the right to appeal and protest the judicial act, that came into legal force, in accordance with the Article 385 of this Code;

3) the prosecutor’s petition or protest are submitted after expiration of the deadline, defined in the part 1 of the Article 388 of this Code, and there is no good reason for its recovery;

4) they were withdrawn before considering the prosecutor’s petition and protest;

5) the prosecutor’s petition or protest were submitted to the supervisory authority with violation of the rules of jurisdiction;

6) there is a decision on rejection of initiation of a supervisory proceeding upon application of the same participant of the process.

2. After elimination of deficiencies led to return of the prosecutor’s petition or protest, they can be re-submitted on the general grounds.

Footnote. Article 392 is in the wording of the Law of the Republic of Kazakhstan dated 30.12.2005 No.111 (the order of enforcement see Article 2); as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 10.12.2009 No. 227-IV (shall be enforced from 01.01.2010).

Article 393. Preliminary consideration of a petition

Footnote. The title as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 10.12.2009 No. 227-IV (shall be enforced from 01.01.2010).

1. A petition of appeal of a judicial act in a judicial supervision procedure shall be previously studied and considered by three judges, one of whom is a speaker, appointed by the Chairperson of the Supreme Court of the Republic of Kazakhstan. If necessary, the civil case can be claimed.

2. The petition shall be reviewed within one month from the date of receipt, and in case of certiorari - within one month from the date of receipt of the case.

3. The prosecutor, as well as the person submitted the petition, shall be notified of the date of the preliminary review, but their absence shall not hamper settling of the issue on presence or absence of grounds to initiate proceedings for judicial review.

Footnote. Article 393 is in the wording of the Law of the Republic of Kazakhstan dated 30.12.2005 No.111 (the order of enforcement see Article 2); as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 10.12.2009 No. 227-IV (shall be enforced from 01.01.2010); dated 17.02.2012 No.656-IV (shall be enforced from 01.07.2012).

Article 394. Decisions accepted upon the results of preliminary review of a petition

Footnote. The title as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 10.12.2009 No. 227-IV (shall be enforced from 01.01.2010).

1. After a preliminary review of the petition, the judges shall render a decree:

1) on initiation of supervisory review or reconsideration of the challenged court decision and consideration of the petition in the supervisory authorities with certiorari of a civil case;

2) on rejection to initiate a supervisory review on reconsideration of the challenged judicial act;

3) on return of the petition.

2. The decree, rendered by the court on a preliminary review of the petition, shall contain:

1) date and place of rendering the decree;

2) name and initials of the judges of the corresponding court considered the petition and rendered the decision;

3) the case on which the decision is rendered and description of the challenged judicial act;

4) name of the person, bringing the petition;

5) reasons, given in the petition;

6) grounds for initiation of a supervisory review or rejection of the petition or return of the petitions to the persons, who submitted them;

7) resolutive part of the decision shall have one of the solutions, mentioned in part 1 of this Article.

3. A copy of the decree, rendered on a preliminary review of the petition, is sent to the person submitted it.

Footnote. Article 394 is in the wording of the Law of the Republic of Kazakhstan dated 30.12.2005 No.111 (the order of enforcement see Article 2); as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 10.12.2009 No. 227-IV (shall be enforced from 01.01.2010).

Article 395. Appointment of a court session of a supervisory authority

1. A supervisory authority after receiving the court decision on initiation of a supervisory review on reconsideration of the challenged judicial act, protest, shall send the copies of the petition, decision to the parties on initiation of the supervisory proceeding, notification of considering the case in the supervisory authority with indication of time and place of the court session.

2. The case in the supervisory authority shall be considered within one month from the date of submitting the case to the supervisory authority with the decision on initiation of the supervisory review or receipt of the prosecutor’s protest.

Footnote. Article 395 is in the wording of the Law of the Republic of Kazakhstan dated 30.12.2005 No.111 (the order of enforcement see Article 2); as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 10.12.2009 No. 227-IV (shall be enforced from 01.01.2010).

Article 395-1. Statement of defense to the petition or protest on review of a judicial act

1. A person, participating in the case, sends a statement of defense to the petition or protest on review of a judicial act in a supervision procedure with the documents, confirming objections to the revision, to the other persons, participating in the case and to the Supreme Court of the Republic of Kazakhstan.

The statement of defense, sent to the Supreme Court of the Republic of Kazakhstan shall be attached with a document, confirming sending of the copies of the statement of defense to other persons, participating in the case.

2. The statement of defense shall be sent within the terms, set by the court, providing an opportunity to study statement of defense before consideration of the petition or the protest by the Supreme Court of the Republic of Kazakhstan.

3. The statement of defense shall be signed by the person, participating in the case, or his/her representative. The statement of defense, signed by the representative, shall be attached with the power of attorney or other document confirming his/her authority.

Footnote. The Code is supplemented by Article 395-1 in accordance with the Law of the Republic of Kazakhstan dated 10.12.2009 No. 227-IV (shall be enforced from 01.01.2010).

Article 396. Suspension of enforcement of a judicial act

The Chairperson of the Supreme Court, the Prosecutor General of the Republic of Kazakhstan concurrently with the certiorari may suspend enforcement of judicial act for expertise in supervisory procedure for a period not exceeding three months.

Footnote. Article 396 is in the wording of the Law of the Republic of Kazakhstan dated August 9, 2002 No.346; is amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated December 30, 2005 No.111 (the order of enforcement see Article 2 of the Law No.111).

Article 397. Limits for considering a case

1. When considering a case in a supervisory procedure, the court verifies legality of the judicial acts, rendered by the first instance court, the court of appeal and cassation in the available materials within the limits of the arguments of a petition of a protest.

2. A supervisory review court in the interest of the rule of law may go beyond the petition or protest, and verify legality of the appealed and challenged decision in full. The court examines legality of the decisions, rendered by the first instance court, the court of appeal and cassation in cases, provided for in Chapter 25-29 of this Code, at large.

Footnote. Article 397 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 11.07.2001 No.238; dated 10.12.2009 No. 227-IV (shall be enforced from 01.01.2010); dated 17.02.2012 No.565-IV (shall be enforced from 01.07.2012).

Article 398. The order of considering a case by the supervisory authority, the decision of the supervisory court

1. The supervisory court’s session shall be opened by announcement of the chairperson of the court about what decision and on whose petition (protest) is reviewed, the members of the court composition and who of the persons, participating in the case, are present in the court room. Absence of the person submitted the petition (protest) and duly notified of the time and place of the court session, shall not exclude the possibility to continue the court session. Participation of the prosecutor in the supervisory court when considering the case is obligatory.

2. After settling of the stated objections and petitions, the court renders a decision to continue the proceedings or to suspend it. When rendering a decision to continue the proceedings the chairperson shall call upon the person brought the petition (protest). If there are several persons, they tell the court the order of their speeches. If they do not reach agreement, the order shall be determined by the court.

3. The person brought the petition (protest), give reasons and arguments, by which, in his/her opinion, the challenged decision is unlawful, unreasonable. Then, the chairperson calls upon the other persons, participating in the case, in the order, defined by the court.

After the speeches are delivered the prosecutor gives the conclusion on the case.

4. After considering the case in a supervisory procedure, the court renders one of the following decisions in a deliberation room:

1) to leave the decision of the first instance court, the court of appeal and cassation without change, and the petition, protest - without satisfaction;

1-1) to reject review of the case in supervisory procedure in view of absence of grounds, specified in the Article 387 of this Code;

2) to cancel the decision of the first instance court, the court of appeal and cassation fully or partially and to send the case to the new consideration to the court of appeal or court of cassation or to the first instance court, if the case was not considered in the court of appeal. Supervisory review court may not set or deem proven the circumstances, which were not specified in the decision or denied by it, to decide the question on credibility or non-credibility of evidence, advantage of one evidence over the other, about which norm of the substantive law to be applied, and what decision shall be rendered in a new case;

3) to cancel the decision of the first instance court, the court of appeal and cassation fully or partially and leave the claim without consideration or terminate the proceedings;

4) to leave one of the rendered decisions in force;

5) to change the decision of the first instance court, the court of appeal or cassation or cancel and render a new decision without submitting the case for a new proceeding, if there was a mistake in application and interpretation of the substantive law.

Footnote. Article 398 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 11.07.2001 No.238; dated 30.12.2005 No.111 (the order of enforcement see Article 2); dated 10.12.2009 No. 227-IV (shall be enforced from 01.01.2010), dated 17.02.2012 No. 565-IV (shall be enforced from 01.07.2012).

Article 399. The content of the decision of a supervisory court

1. The decision of the supervisory authorities shall meet the requirements of this Code for the appeal decrees. The decision of the supervisory authority is signed by all judges, who rendered the decision on the case.

2. In case and order, stipulated by the Articles 230-232 of this Code, the supervisory review court may consider the question on correction of errors and obvious arithmetic mistakes, render an additional decision or explain previously rendered decision of the supervisory authority.

Footnote. Article 399 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 11.07.2001 No.238; dated 17.02.2012 No.565-IV (shall be enforced from 01.07.2012)

Article 400. Entry into legal force of the decision of the supervisory authority

Decrees of the supervisory authority shall enter into legal force soon once they are adopted.

Article 401. Compulsion of the court orders, considering the case in supervisory procedure

Footnote. Article 401 is excluded by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 10.12.2009 No. 227-IV (shall be enforced from 01.01.2010).

Article 402. Challenging and review of the court decision in supervisory procedure

(Excluded by the Law of the Republic of Kazakhstan dated December 30, 2005 No.111 (the order of enforcement see Article 2 of the Law No.111).

Article 403. Consideration of the case after cancellation of the decision of the court, decree and order

1. After cancellation of the judicial acts the case shall be considered in the general procedure.

2. A petition, protest for the new judicial acts rendered after cancellation of the previous judicial acts in appellate, cassation or supervisory procedure, may be submitted, brought on the general grounds regardless of the motives of their cancellation.

Footnote. Article 403 is in the wording of the Law of the Republic of Kazakhstan dated 17.02.2012 No.565-IV (shall be enforced from 01.07.2012).

Article 403-1. Appointment of a plenary session of the Supreme Court of the Republic of Kazakhstan

Upon receipt of a representation from the Chairperson of the Supreme Court of the Republic of Kazakhstan or a protest from the Prosecutor General of the Republic of Kazakhstan, the Chairperson of the Supreme Court shall convene a plenary meeting. The Secretary of the plenary meeting shall notify the members of the plenary session and the Prosecutor General of the Republic of Kazakhstan of the date, time and place of the plenary session.

Footnote. The Code is supplemented by Article 403-1 in accordance with the Law of the Republic of Kazakhstan dated 10.12.2009 No. 227-IV (shall be enforced from 01.01.2010).

Article 403-2. The order of considering of the presentation or the protest by the plenary session of the Supreme Court of the Republic of Kazakhstan

1. A plenary Session of the Supreme Court of the Republic of Kazakhstan shall consider the presentation or the protest at the presence of at least two-thirds of the judges of the Supreme Court of the Republic of Kazakhstan.

2. The chairperson of the Supreme Court of the Republic of Kazakhstan or the Prosecutor General of the Republic of Kazakhstan report on the grounds for bringing the presentation or protest, provided in the part 3 of the Article 384 of this Code.

3. A plenary session of the Supreme Court in absence of the mentioned reasons renders a decision to reject reconsideration of the case, and if there are corresponding grounds, the session appoints a court session for consideration of the case on the merits.

4. Consideration of the merits of the case starts from the judge’s report on the circumstances and the grounds of the presentation or from the prosecutor's report on the circumstances and the reasons for the protest. Further consideration of the case is conducted in compliance with the rules, stipulated by Article 398 of this Code.

Footnote. The Code is supplemented by Article 403-2 in accordance with the Law of the Republic of Kazakhstan dated 10.12.2009 No. 227-IV (shall be enforced from 01.01.2010).

Chapter 44. Proceeding on reconsideration of decisions, rulings and decrees that entered into legal force, in light of newly discovered circumstances

Article 404. Grounds for review

Decisions, rulings and decrees that have enter into legal force, may be reviewed in light of newly discovered evidence. The grounds for review of decisions, decrees and orders in light of the newly discovered circumstances are:

1) important circumstances that were not and could not be known to the applicant;

2) false testimony, false expert opinion, deliberately incorrect translation, forgery of documents or physical evidence, which led to rendering of an unlawful or unreasonable decision, which were identified by the court decision, that came into legal force;

3) criminal actions of the parties and other persons, participating in the case, or their representatives, or criminal actions of judges, committed during consideration of the case identified by the court decision, that came into legal force;

4) cancellation of the decision, judgment, decree or order of the court or decisions of other authority, which was a ground for rendering the decisions, rulings and decrees;

5) acknowledgement of law or other normative legal act unconstitutional by the Constitutional Council of the Republic of Kazakhstan applied by the court in rendering the a judicial act.

Footnote. Article 404 is amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated December 30, 2005 No.111 (the order of enforcement see Article 2 of the Law No.111).

Article 405. Courts, reconsidering the court decisions, rulings and decrees in the light of newly discovered circumstances

1. A decision of the first instance court that came into legal force shall be reviewed in light of newly discovered evidence by the court that rendered the decision.

2. In light of the newly discovered circumstances, reconsideration of decisions, rulings and decrees of the appellate, cassation and supervisory court, which changed the decision of the first instance court or rendered a new decisions, is conducted by the court, which changed the decision or rendered the new decision.

Footnote. Article 405 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 11.07.2001 No.238; dated 10.12.2009 No. 227-IV (shall be enforced from 01.01.2010).

Article 406. Submission of an application

1. An application on review of the decisions, rulings and decrees in light of newly discovered evidence, shall be submitted by the persons participating in the case or by other interested persons, the rights and legitimate interests of whom were affected by the rendered judicial act, or by the prosecutor to the court, that rendered the decisions, rulings and decrees.

2. The persons, participating in the case, may bring such application within three months from the date of discovering of the circumstances, being the grounds for reconsideration.

Footnote. Article 406 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 10.12.2009 No. 227-IV (shall be enforced from 01.01.2010).

Article 406-1. Form and content of the application

1. An application for review of the judicial act in the light of newly discovered evidence shall be submitted to the court in a written form. The application is signed by the person, submitting the application, or his/her authorized representative.

2. The application for reconsideration of the judicial act in light of newly discovered evidence shall include:

1) name of the court to which the application shall be submitted;

2) name of the person, who brings the application and other persons, participating in the case, their location or place of residence;

3) name of the court, that rendered the judicial act, reconsideration of which is requested by the applicant; the date of rendering of the judicial act, the subject of the dispute;

4) requirements of the person, bringing the application, the newly discovered fact, specified in the Article 404 of this Code and which is, according to the applicant, the ground for reconsideration of the judicial act in light of the newly discovered circumstances, with the reference to the documents, confirming discovery or establishment of this fact;

5) the list of attached documents.

3. The application can also have phone numbers, fax numbers, e-mail addresses of the persons, participating in the case, and other information.

4. The person, who submits the application, shall send copies of the applications and other attached documents to the other persons, participating in the case.

5. The application shall be attached with:

1) copies of documents, confirming the newly discovered facts;

2) a copy of the court decision, the reconsideration of which is requested by the applicant;

3) a document, confirming sending of copies of the application and other documents to the other persons, participating in the case;

4) power of attorney or other document, confirming the authority of the person to sign the application.

Footnote. The Code is supplemented by Article 406-1 in accordance with the Law of the Republic of Kazakhstan dated 10.12.2009 No. 227-IV (shall be enforced from 01.01.2010).

Article 406-2. Acceptance of an application by the court for consideration

1. An application for reconsideration of a judicial act in light of the newly discovered evidence, submitted in compliance with the requirements of the form and content, is admitted by the court for relevant proceedings.

2. The question on admission of the application to the court production is resolved by the judge of the corresponding court individually within five days from the date of its receipt to the court.

3. The judge of the corresponding court shall deliver a decision on admission of the application for the proceeding.

4. The decision shall have the date and place of the consideration of the application.

5. Copies of the decision are sent to the persons, participating in the case.

Footnote. The Code is supplemented by Article 406-2 in accordance with the Law of the Republic of Kazakhstan dated 10.12.2009 No. 227-IV (shall be enforced from 01.01.2010).

Article 406-3. Return of an application on reconsideration of a judicial act in the light of the newly discovered circumstances

1. The judge of the corresponding court returns to the applicant the submitted application for reconsideration of a judicial act in light of the newly discovered evidence, if the judge finds that:

1) the application was submitted in violation of the rules, established by Article 405 of this Code;

2) the application shall be submitted after the deadline and there is no a request for its restoration or restoration of the missed deadline was rejected;

3) requirements for the form and content of the application are not observed.

2. A decision is rendered on return of the application.

A copy of the decision is sent to applicant together with the application and the attached documents no later than the day following the date of its rendering.

3. The decision of the court on return of the application may be challenged, protested.

Footnote. The Code is supplemented by Article 406-3 in accordance with the Law of the Republic of Kazakhstan dated 10.12.2009 No. 227-IV (shall be enforced from 01.01.2010).

Article 407. Calculation of the term for submitting an application

The term for submission of the application shall be calculated:

1) in cases, specified in subparagraph 1) of the Article 404 of this Code, - from the day of discovering the circumstances, that are material to the case;

2) in cases, specified in subparagraphs 2) and 3) of the Article 404 of this Code, - from the day of entry into legal force of the sentence on a criminal case;

3) in cases, specified in subparagraph 4) of the Article 404 of this Code, - from the date of entry into legal force of the sentence, decision, decree, order of the court or rendering of the decision by the state body or other body, contradictory to the content of the sentence, decision, ruling or decree on which the reconsidered decision, ruling or decree are based.

Article 408. Consideration of the application

An application on reconsideration of the decision, ruling or decree in the light of the newly discovered circumstances shall be considered by the court in a judicial session. The applicant and the persons, participating in the case, shall be notified of the time and place of the court session, but their absence shall not hamper consideration of the application.

Article 409. Ruling of the court on review of the case

1. The court, having considered the application on review of the decision, ruling or decree in light of newly discovered evidence, satisfies the request and cancels the decision, decree, order or rejects to review the case.

2. The decisions of the courts of first instance, appeal and cassation on cancellation of a judicial act in light of the newly discovered evidence and on refusal to satisfy the application on reconsideration of a judicial act in light of the newly discovered circumstances may be appealed and challenged in the established procedure.

3. In case of cancellation of the decision, ruling or decree, the case in considered by the court in the order, specified by this Code.

Footnote. Article 409 is in the wording of the Law of the Republic of Kazakhstan dated 10.12.2009 No. 227-IV (shall be enforced from 01.01.2010).

Section 4. Recovering of the lost judicial or enforcement proceeding

Article 410. Submission of an application

1. Restoration of a lost judicial or enforcement proceeding on a civil case fully or partially, completed by delivering of a decision or termination shall be conducted by the court in the manner, prescribed in this Section.

2. The case on restoration of the lost judicial or enforcement proceeding is initiated upon application of the persons, participating in the case, or the prosecutor.

3. Request for restoration of a lost legal proceeding shall be brought to the court delivered the decision on the merits of the case or a ruling on termination of the proceedings.

4. Request for restoration of the lost enforcement production shall be brought to the court of the place of enforcement.

5. The application shall specify: restoration of what proceeding is claimed by the applicant, whether the decision of the court on the merits or the proceedings were terminated, what is the procedural position of the applicant, who else was participating in the case and in which procedural position, their location or residence, what he applicant knows about the circumstances of the loss of production, location of the copies of the production documents or information about them, restoration of which documents is requested, and why these documents shall be restored.

6. The application shall be attached with the preserved and related to the case documents, or copies of them, even if they are not certified in the prescribed manner.

7. The application on restoration of lost production is not paid with the state obligation.

Article 411. Consideration of an application

1. If the application shall not specify the purpose of the brining a claim to the court on restoration of a lost production, the court leaves the application without action and provides the time, necessary for its presentation by the applicant.

2. In case if the goal of the application is not related to the protection of rights and legitimate interests of the applicant, the court refuses to initiate the case on restoration of the proceeding or leaves it without consideration by rendering a reasoned decision, if it was initiated.

3. A judicial proceeding, lost before considering on the merits, cannot be restored in compliance with the manner, specified in this Chapter. The plaintiff in this case shall have the right to submit a new claim. The decision of the court on initiation of a new claim for the loss of the judicial proceeding shall have this fact.

4. When considering the case, the court uses the preserved parts of the production, the documents, taken from the case before the loss of production and given to the citizens and organizations, copies of these documents, and other materials, related to the case.

5. The court may put questions to persons-witnesses, who were present at the proceedings, and if necessary - the people, who were the members of the court composition, which considered the case on which the production was lost, as well as those, who enforced the decision of the court.

Article 412. The decision of the court on the application

1. The decision of the court or ruling on termination of production shall be subject to compulsory restoration if they were rendered on the case.

2. The decision of the court on restoration of the lost court decision or the ruling on termination of the proceedings specifies on the ground of what specific data, provided to the court, and studied at the court session with involvement of all participants of the case on the lost production, the court considers the content of the restored judicial act established.

3. The motivated part of the decision in the case on restoration of the lost production also specifies the court's findings on proof of what evidence was examined by the court, and what procedural actions were conducted on the lost production.

4. In case of insufficiency of the collected materials for accurate restoration of the court decision on the lost production, the court shall render a decision on termination of the proceedings on the application on restoration of the production and explains the right to bring a claim in general procedure to the persons, participating in the case.

5. Consideration of the application for restoration of the judicial decree on the lost production is not limited by the period of storage. However, in case of bringing an application on restoration of the lost production in order to enforcee it, when the deadline for submission of the enforcement order has expired and cannot be restored by the court, the court also terminates the proceeding on the application.

6. The lost enforcement production is restored, if the enforcement of the decision was performed.

7. An act on enforcement of the court decision is restored by the decision of the court with indication of the actions conducted and reflected in the act by the enforcement agent during the enforcement.

8. With the loss of enforcement proceeding before enforcement of the decision, when a duplicate of the enforcement order can be issued, the court renders a reasoned decision on rejection to initiate the case on restoration of the lost enforcement proceeding.

9. The court decisions on restoration of the lost production are appealed in compliance with the procedure, specified by the law.

10. In case of submitting a knowingly false application, the judicial expenses, related to initiation of the case on restoration of lost production, shall be covered by the applicant.

Section 5. International process
Chapter 45. Proceedings, involving foreign persons

Article 413. Procedural rights and obligations of foreign persons

1. Foreign citizens and stateless persons, foreign organizations and international organizations (hereinafter - foreign entity) have right to appeal to the courts of the Republic of Kazakhstan to protect their violated or disputed rights, freedoms and legitimate interests.

2. Foreign persons use procedural rights and fulfill procedural obligations equally with citizens and organizations of the Republic of Kazakhstan.

3. Proceedings in courts on the cases, involving foreign parties, shall be conducted in compliance with this Code and other laws.

4. The Republic of Kazakhstan may establish reciprocal restrictions to foreign entities of the states, where special restrictions of procedural rights of citizens and organizations of the Republic of Kazakhstan are permitted.

Article 414. Civil procedural legal capacity of foreign citizens and stateless persons

1. Civil procedural legal capacity of foreign citizens and stateless persons shall be defined by their own law.

2. The own law of the citizen is the law of the state, the citizen of which he/she is. If a citizen, along with foreign citizenship, has citizenship of Kazakhstan, his/her personal law is the law of the Republic of Kazakhstan. Membership of such person to citizenship of a foreign state is not acknowledged by the courts of the Republic of Kazakhstan.

3. In the presence of several foreign citizenships, the person’s personal law is the law of the country with which he is most closely connected.

4. The personal law of a stateless person is the law of the state where the person has a permanent place of residence, and in its absence - the law of the state of his/her usual residence.

5. A person not procedurally capable in his/her personal law may be considered to be capable in the territory of the Republic of Kazakhstan, if he has the procedural capacity in compliance with the law of the Republic of Kazakhstan.

Article 415. Legal capacity of a foreign international organization

1. A legal capacity of a foreign organization is determined by the law of a foreign state, in compliance with which it was established. A foreign company, that has not a legal capacity in compliance with this law, can be acknowledged to be capable in the Republic of Kazakhstan in accordance with the law of the Republic of Kazakhstan.

2. A legal capacity of an international organization is determined by an international treaty, by which it was established, its constituent documents or agreements with the competent state body of the Republic of Kazakhstan.

Article 416. Competence of the courts of the Republic of Kazakhstan upon the cases involving foreign persons

1. The courts of the Republic of Kazakhstan consider the cases with involvement of foreign entities, if the organization - defendant or the person-defendant have a place of residence in the territory of the Republic of Kazakhstan.

2. The courts of the Republic of Kazakhstan also consider the cases, involving foreign persons in the following cases:

1) a management body, a branch or a representation of a foreign entity is located in the territory of the Republic of Kazakhstan;

2) the defendant has property in the Republic of Kazakhstan;

3) in the case on alimony and paternity, the claimant has a place of residence in the Republic of Kazakhstan;

4) in the case on reimbursement of damages, caused by injury, other health impairment or death of the breadwinner, the harm is caused in the territory of the Republic of Kazakhstan or the plaintiff shall have a place of residence in the Republic of Kazakhstan;

5) in the case on compensation for damage of property, the action or other circumstance, giving rise for a request to compensate damages, took place in the territory of the Republic of Kazakhstan;

6) a claim comes from a contract, according to which the total or partial enforcement shall take place or took place in the territory of the Republic of Kazakhstan;

7) a claim comes from an unjustified enrichment, which took place in the territory of the Republic of Kazakhstan;

8) in the case of divorce, the plaintiff has a place of residence in the Republic of Kazakhstan, or at least one spouse is a citizen of the Republic of Kazakhstan;

9) in the case of protection of honor, dignity and business reputation, the plaintiff has a place of residence in the Republic of Kazakhstan.

3. The courts of the Republic of Kazakhstan consider other cases too, if the legislation of the Republic of Kazakhstan assigned the cases to their jurisdiction.

Footnote. Article 416 is amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated July 11, 2001 No.238.

Article 417. Exclusive jurisdiction

1. Exclusive jurisdiction of the courts of the Republic of Kazakhstan includes:

1) cases, related to the right for immovable property, situated in the Republic of Kazakhstan;

2) cases on the claims to the carriers, arising from contracts of carriage;

3) case on divorce of Kazakhstan citizens and foreign citizens or stateless persons, if both spouses have a place of residence in the Republic of Kazakhstan;

4) cases specified in the Chapters 25-29 of this Code.

2. The courts of the Republic of Kazakhstan consider the cases of special proceedings if:

1) the applicant of the case on establishment of a fact has a place of residence in the territory of the Republic of Kazakhstan or the fact, that shall be established, that he/she had or shall have the place of residence in the territory of the Republic of Kazakhstan;

2) a citizen, in respect of whom there is a question on acknowledgement of him/her incapable or incapable, on involuntary hospitalization to a psychiatric hospital, is a citizen of the Republic of Kazakhstan, or shall have a place of residence in the Republic of Kazakhstan;

3) a citizen in respect of whom there is a question on acknowledgement of him/her to be missing or deceased, is a citizen of the Republic of Kazakhstan or had his/her last known place of residence in the territory of the Republic of Kazakhstan and at that, settling of this question influences the establishment of rights and obligations of citizens and organizations, that have a place of residence or location in the Republic of Kazakhstan;

4) a thing, in respect of which an application is brought on acknowledging it as ownerless, is in the territory of the Republic of Kazakhstan;

5) a security, in respect of which an application is made to acknowledge it lost and on restoration of the rights to it (voiding production), issued by a citizen or organization, residing or located in the Republic of Kazakhstan;

6) registration of the civil status, in respect of which an application on correction of irregularities was brought, was made by the bodies of the civil status of the Republic of Kazakhstan;

7) the appealed notary actions (denial to conduct the actions) have been committed by a notary or other body of the Republic of Kazakhstan.

Article 418. Jurisdiction

Jurisdiction of cases, referred by the legislation of the Republic of Kazakhstan to the competence of the courts of the Republic of Kazakhstan, is determined by the rules of jurisdiction specified in the Chapter 3 of this Code.

Article 419. Contractual jurisdiction

Competence of a foreign court may be stipulated by a written contract between the parties, except for as provided in the Article 33 of this Code. Under the presence of such a contract, the court upon application of the defendant leaves the application without consideration if such application was brought prior to the consideration of the case on its merits.

Article 420. Immutability of competence

A case, taken by the court of the Republic of Kazakhstan for production in compliance with the rules of competence of the legislation of the Republic of Kazakhstan, shall be considered by the court on the merits, even if later in connection with the change of nationality, place of residence of the parties and other circumstances, affecting the competence, it was under the jurisdiction of the court of another state.

Article 421. Value of production in a foreign court

1. A court of the Republic of Kazakhstan leaves the application without consideration and terminates the proceedings, if a decision has been already rendered on the dispute between the same parties on the same subject and on the same ground by a court of a foreign country with which the Republic of Kazakhstan has an international treaty, providing mutual recognition and enforcement of the court decisions.

2. A court of the Republic of Kazakhstan leaves the application without consideration and terminates the proceedings, if a court of a foreign state has an earlier initiated case on a dispute between the same parties, on the same subject and on the same grounds, the decision on which shall be recognized in the Republic of Kazakhstan in compliance with the legislation of Republic of Kazakhstan.

3. The provisions of paragraphs 1 and 2 of this Article shall not affect cases, when this case is under the exclusive jurisdiction of the courts of the Republic of Kazakhstan.

Article 422. Claims against foreign states. Judicial immunity

Footnote. Article 422 is excluded by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 05.02.2010 No. 249-IV.

Article 423. Letters of request

1. The courts of the Republic of Kazakhstan execute the letters of request in the manner, stipulated by the law or the international agreement of the Republic of Kazakhstan, submitted by the foreign courts on production of certain legal proceedings (delivery of notices and other documents, receipt of explanations of the parties, witnesses, making of expertise and on-site inspection, etc.), except for the cases, when:

1) enforcement of the request would contradict the sovereignty of the Republic of Kazakhstan or would threaten the security of the Republic of Kazakhstan;

2) enforcement of the order is not under jurisdiction of the court.

2. Enforcement of requests of foreign courts on implementation of individual procedural actions shall be conducted in the manner, specified by the law, unless otherwise stipulated by an international agreement of the Republic of Kazakhstan.

3. The courts of the Republic of Kazakhstan may apply to the foreign courts with requests on enforcement of certain legal proceedings.

4. Procedures for communications between the courts of the Republic of Kazakhstan and the foreign courts are defined by the law and international treaties of the Republic of Kazakhstan.

Article 424. Recognition of documents issued by bodies of foreign states

The documents, issued, made or certified in the prescribed form by the competent bodies of foreign countries, conducted outside the Republic of Kazakhstan under the laws of foreign countries against citizens and organizations of the Republic of Kazakhstan or foreign entities, are admitted by the courts of the Republic of Kazakhstan with a consular legalization, unless otherwise stipulated by the law or the international treaty of the Republic of Kazakhstan

Article 425. Recognition and enforcement of decisions of foreign courts and arbitrations

1. Decisions of foreign courts and arbitrations are recognized and enforced in the Republic of Kazakhstan, if it is stipulated by the law or an international treaty of the Republic of Kazakhstan on the basis of reciprocity.

2. Conditions and procedure for recognition and enforcement of decisions of foreign courts and arbitral courts are determined by the law, unless otherwise is established by an international agreement of the Republic of Kazakhstan.

3. A decision of a foreign court or arbitration may be submitted for compulsory enforcement within three years from the date of the decision’s entry into legal force. A missed period for a valid reason can be restored by the court of the Republic of Kazakhstan in the manner, provided in the Article 128 of this Code.

Article 425-1. Enforcement of the arbitral decision

1. If the arbitration decision is not enforced voluntarily in a set deadline, the party, in favor of which the arbitration decision (a claimant) was rendered, may apply to the court in the place of the considering the dispute with the application on enforcement of the arbitration decision in compliance with the rules, established by this Article.

2. The application on issuance of an enforcement order is attached with the duly authenticated original decision or a duly certified copy of it, and the original arbitration agreement or a duly certified copy thereof. If the decision or agreement is in a foreign language, the party shall provide a duly certified translation of the document into the State or Russian languages.

3. The application for issuance of an enforcement order may be submitted no later than three years after the deadline for voluntary enforcement of the arbitration decision.

4. The application for issuance of an enforcement order, which was submitted with the omission of the deadline or which was not attached with the necessary documents, is returned by the court without consideration; a court decision, rendered on it, can be appealed in the manner, specified by this Code.

5. The court may restore the terms for bringing the application for issuance of an enforcement order, if it finds the reasons for to be missing the deadline reasonable.

6. The application for issuance of an enforcement order shall be considered by a judge solely within fifteen days from the date of its coming to the court.

7. The court shall notify the debtor about the received application (from a claimant) on enforcement of arbitration decision, as well as the place and time of the court session. The claimant shall also be notified of the place and time of considering his/her application. Failure of the debtor or the claimant to appear at the court session shall not be an obstacle to consider the application, if the debtor did not bring a petition on suspension of consideration of the application, indicating reasonable excuses for failure to appear in the court.

8. The court, when considering the application on issuance of an enforcement order for enforcement of arbitration decision may not review the arbitration decision on its merits.

9. Upon review of the application, the court renders a decision on issuance of an enforcement order or on rejection to issue it.

The decision of the court to issue an enforcement order shall be enforced immediately.

Footnote. Supplemented by Article 425-1 by the Law of the Republic of Kazakhstan dated December 28, 2004 No.24.

Article 425-2. Issuance of an enforcement order

1. When the court renders a decision on issuance of an enforcement order to enforce arbitration decision, the order shall be issued in compliance with the rules of the Article 236 of this Code.

2. The court decision, rendered at the application on issuance of an enforcement order to enforce arbitration decision, may be appealed in the manner, stipulated by this Code to appeal the court decisions.

Footnote. Supplemented by Article 425-2 by the Law of the Republic of Kazakhstan dated December 28, 2004 No.24.

Article 425-3. Refusal to issue an enforcement order

The court renders a decision to reject issuance of an enforcement order to enforce arbitration decision, if:

1) that party will bring proof to the court that:

one of the parties of the arbitration agreement was acknowledged incapable or specially capable or the arbitration agreement is not valid under the law, to which the parties have subject it, or, at the absence of this instruction - in compliance with the legislation of the Republic of Kazakhstan;

it was not duly notified of appointment of the arbitrator or of the arbitral proceedings or other reasons, deemed valid by the court, and could not present its explanations;

an arbitration decision is rendered in a dispute, not stipulated by the arbitration agreement or not coming under its terms, or contains decisions on the questions, beyond the scope of the arbitration agreement, and due to non-jurisdiction of the dispute to the arbitration court.

If the arbitration decision on the questions, covered by the arbitration decision, can be separated from decisions on issues that are not covered by the agreement, that part of the arbitration decision, containing decisions on questions, which are not covered by the arbitration decision, may be canceled;

the arbitral court’s composition or an arbitral procedure of the proceedings did not meet the agreement of the parties and the rules of arbitration;

2) the court determines that the arbitral decision is contrary to public policy of the Republic of Kazakhstan or the dispute, on which the decision is rendered, cannot be a subject of an arbitration proceeding under the law of the Republic of Kazakhstan.

Footnote. Supplemented by Article 425-3 by the Law of the Republic of Kazakhstan dated December 28, 2004 No.24.

Article 426. Recognition of decision of foreign courts that do not require enforcement

The Republic of Kazakhstan recognizes the following decisions of foreign courts that do not require enforcement:

1) related to personal status of citizens of the state, the court of which rendered the decision;

2) dissolution or annulment of marriage between Kazakhstan and foreign nationals, if one of the spouses lived outside the Republic of Kazakhstan at the time of divorce;

3) dissolution or annulment of marriage between Kazakh nationals, if both spouses lived outside the republic of Kazakhstan at the time of divorce.

Chapter 45-1. Proceedings on appeal of an arbitration decision

Footnote. Supplemented by Chapter 45-1 by the Law of the Republic of Kazakhstan dated December 28, 2004 No.24.

Article 426-1. Submission of a motion

A motion on cancellation of arbitral decision may be submitted by the parties of the arbitration proceeding, third parties, not participating in the case, but in respect of the rights and obligations of whom the arbitration decision was rendered, within three months from the date on which the party, submitting the motion received the arbitration decision to the court at the place of considering the dispute.

Article 426-2. Consideration of a motion

1. A motion on challenging of the arbitral decision shall be considered by the court within ten days.

2. The court, after considering the motion on challenging of arbitral decision, may render a decree to cancel the arbitral decision or to reject to satisfy the petition. The court decree may be appealed by the concerned persons.

Chapter 46. Jurisdictional immunity of a foreign state and its property

Footnote. The Code is supplemented by Chapter 46 in accordance with the Law of the Republic of Kazakhstan dated 05.02.2010 No. 249-IV.

Article 427. Immunity of a foreign state

A foreign state enjoys jurisdictional immunity in Kazakhstan, including immunity from legal process, immunity from claim and immunity from enforcement of a judicial act, except for the cases, provided for in this Code.

Article 428. Judicial immunity

In compliance with the provisions of this Code, a foreign state shall not enjoy a judicial immunity in the Republic of Kazakhstan if it agreed to waive any judicial immunity or the immunity is not applied to a foreign state in accordance with Article 434 of this Code, as well as if it carried out activity other than implementation of sovereign power of the state, including in the cases, specified in Articles 435 - 441 of this Code.

Article 429. Consent of a foreign state for jurisdiction of a court of the Republic of Kazakhstan

1. It is acknowledged that a foreign state shall have agreed to waive the judicial immunity if it is directly expressed its consent to the jurisdiction of the court of the Republic of Kazakhstan in respect of an issue or a case, in particular:

1) in an international treaty of the Republic of Kazakhstan;

2) in a written agreement, which is not an international treaty of the Republic of Kazakhstan;

3) upon application to the court of the Republic of Kazakhstan or a written notice in the frames of a specific proceeding.

2. The consent of a foreign state to refuse from a judicial immunity is not considered as its consent to waive immunity for security of a claim and immunity from enforcement of a judicial act.

3. The consent of a foreign state on application of the legislation of the Republic of Kazakhstan is not considered as its consent to reject from judicial immunity.

Article 430. Participation of a foreign state in judicial proceedings

1. It is acknowledged that a foreign state has agreed to reject from a judicial immunity, if the state was a party in proceedings, instituted at its initiative in the court of the Republic of Kazakhstan, or entered the proceeding in the court of the Republic of Kazakhstan, or took any other action on its merits. However, if the state proves in the court that it did not know facts, giving rise to state about the immunity, before it conducted such action, it can refer to the immunity, based on those facts immediately after they became known to it.

2. A foreign state shall not be considered to have waived judicial immunity, if it enters the proceedings in the court of the Republic of Kazakhstan, or takes any other action to invoke immunity or provides evidence of its right for property, which is the subject of the proceedings.

3. Appearance of a representative of a foreign state in the court of the Republic of Kazakhstan as a witness is not considered as a consent of the state to refuse from judicial immunity.

4. If a foreign state is not involved in the proceedings in the court of the Republic of Kazakhstan, this fact alone cannot be interpreted as consent to reject from judicial immunity.

Article 431. Waiver of immunity in respect of a counterclaim

1. A foreign state submitted a claim to the court of the Republic of Kazakhstan shall be acknowledged to be agreed to waive the judicial immunity in respect of any counter-claim, based on the same legal relationship or facts as the initial claim of the state.

2. A foreign country submitted a counter-claim to the court of the Republic of Kazakhstan, shall be acknowledged to be agreed to waive the judicial immunity in respect of the initial claim.

Article 432. Waiver of immunity in respect of an arbitration proceeding

If a foreign state in a written form expressed consent to arbitration proceeding of disputes with its participation, which have arisen or may arise in the future, it is acknowledged that in relation to these disputes the state shall have voluntarily agreed to waive jurisdictional immunity on issues, related to implementation of functions by the court of the Republic of Kazakhstan for arbitration proceeding.

Article 433. Withdrawal of consent to the waiver of immunity

1. The consent of a foreign state to refuse from judicial immunity, immunity from security of claim, and immunity from enforcement of a judicial act, may not be withdrawn, except for the cases when validity of withdrawal of such consent is stipulated by the agreement with the other party, participating in the case.

2. The consent of a foreign state to waive the legal immunity is extended to all stages of the proceedings.

Article 434. Non-application of immunity for disputes related to violation of the jurisdictional immunity of the Republic of Kazakhstan

A foreign country shall not enjoy a judicial immunity in the Republic of Kazakhstan, as well as the immunity from security of claim and from enforcement of a judicial act on disputes, related to violation of a jurisdictional immunity of the Republic of Kazakhstan by a foreign state and its property, unless otherwise stipulated by an international treaty of the Republic of Kazakhstan.

Article 435. Non-application of immunity on disputes related to business activity

1. A foreign country shall not use legal immunity for disputes in the Republic of Kazakhstan arising in the result of business activity, fulfilled by the country in the Republic of Kazakhstan.

2. A foreign country shall not use judicial immunity in the Republic of Kazakhstan for disputes, arising from civil-law transactions out of business, which was conducted by the country or with which it is connected otherwise than in conducting a sovereign power of the state.

3. When deciding whether a transaction, made by a foreign state or with which it is associated, is the activity, related to the exercise of its sovereign power, the court of the Republic of Kazakhstan takes into account the nature and purpose of the transaction.

Article 436. Non-application of immunity for disputes related to participation in legal entities

A foreign country shall not use a judicial immunity in the Republic of Kazakhstan in disputes, related to its participation in commercial and non-profit legal entities, established or having the main place of business location in the Republic of Kazakhstan.

Article 437. Non-application of immunity in disputes related to the rights to property

A foreign country shall not use judicial immunity in the Republic of Kazakhstan in disputes, related to:

1) its rights to real property located in the territory of the Republic of Kazakhstan, as well as its obligations, related to such property;

2) its rights to the property, which arise for reasons, not related to fulfillment of sovereign power by that country.

Article 438. Non-application of immunity in disputes for recovery of damage (damages)

In the Republic of Kazakhstan a foreign country shall not use a judicial immunity for disputes on recovery by the country of damage to life and (or) health, and damage to property, if the claim arose from damage to property via action (or inaction), or other circumstance, that took place fully or partially in the Republic of Kazakhstan.

Article 439. Non-application of immunity in disputes, related to intellectual property rights

1. In the Republic of Kazakhstan a foreign country shall not use judicial immunity in disputes, related to establishment and enforcement of its rights to intellectual property.

2. In the Republic of Kazakhstan a foreign country shall not use judicial immunity in disputes, related to probable infringement by the state of the other parties’ rights to intellectual property.

Article 440. Non-application of immunity for labor disputes

1. In the Republic of Kazakhstan a foreign country shall not use legal immunity for labor disputes, arising between the country and the employee for the work that was or shall be performed fully or partially in the territory of the Republic of Kazakhstan.

2. A provision of the part 1 of this Article shall not be applied in cases, when:

1) the employee is a citizen of the state, that hired him/her at the time of initiation of the proceedings, except for when the employee shall have a permanent residence in the Republic of Kazakhstan;

2) the employee was hired to perform obligations for implementation of the sovereign power of the state;

3) the subject of the dispute is the conclusion or renewal of an employment contract.

Article 441. Immunity for disputes arising from operation of ships and inland navigation vessels

1. In the Republic of Kazakhstan, a foreign country - the owner of a navigation ship or an inland navigation vessel or the operator of such ship - shall not use immunity in disputes, related to the operation of that ship or cargo transportation by this ship, if, at the time of arising the fact, which was the ground for the claim, the ship was used for other purposes, rather than in state non-commercial purposes.

2. The provision of the part 1 of this Article shall not be applied to:

1) warships and naval auxiliary vessels, and cargo, carried on such ships;

2) goods, cargo, belonging to the state and used or intended to be used exclusively for the state non-commercial purposes, no matter what ship carried this cargo.

3. In order to apply this Article, the disputes, related to the ship's operation are the following:

1) collision of vessels, damage of port and water supply facilities or other shipping accidents;

2) assistance, rescue works and general average;

3) delivery, repair and other services, works on the ship;

4) consequences of marine pollution;

5) lifting of drowned property.

Article 442. Immunity from security of a claim and from enforcement of a court decision

A foreign state enjoys immunity from securing a claim and from enforcement of a court decision except for the cases when:

1) a foreign state has expressed consent to reject the specifieds of jurisdictional immunity provided in this Article by one of the methods as defined in part 1 of the Article 429 of the Code;

2) a foreign state shall have reserved or otherwise identified property in case of satisfying the requirement which is the subject of the proceedings in the court of the Republic of Kazakhstan;

3) property of a foreign state is used and (or) is intended for use by a foreign state for any purpose other than the exercise of sovereign power of the state in the territory of the Republic of Kazakhstan.

Article 443. Property used for exercise of sovereign power

The following property of a foreign state shall not be considered as property used and (or) appropriated for use by a foreign country for purposes other than the exercise of the sovereign power of the state (subparagraph 3) of the Article 442 of the Code):

1) property (including money in a bank account), used or appropriated for work of diplomatic missions of the foreign state or its consular offices, special missions, representations in international organizations, foreign delegations in international organizations or international conferences;

2) military property and (or) property, used in peacekeeping operations, acknowledged by the Republic of Kazakhstan;

3) cultural values ??or archival documents, not displayed for sale or not for sale.

Article 444. Proceedings in cases involving a foreign state

Cases, involving a foreign state, shall be considered by the courts of the Republic of Kazakhstan on judicial procedures of the Republic of Kazakhstan, including the rules on jurisdiction, applicable to legal entities, in particular, foreign legal entities, unless otherwise stipulated by this Code or other laws.

Article 445. Procedure for settlement of issue on judicial immunity of a foreign state

The issue of using or not using of immunity by a foreign state shall be decided by the court of the Republic of Kazakhstan at the proceeding with summoning of the parties.

Article 446. Court decision of the Republic of Kazakhstan on security of a claim and enforcement of a judicial act on disputes, involving a foreign state

1. Issues on security of a claim and on enforcement of a judicial act, rendered in respect of a foreign state, shall be considered by the court of the Republic of Kazakhstan, taking into account presence or absence of a foreign state’s immunity, respectively from security of a claim, and from enforcement of a judicial act.

2. In cases, when a failure to take immediate actions may impede or make impossible enforcement of a judicial act, in particular, due to the high probability of destruction, damage, movement of property or other disposition of it in order to prevent enforcement of a judicial act, the court of the Republic of Kazakhstan, in the absence of a sufficient reason to believe that a foreign state uses corresponding immunity, shall have the right to render a decision upon application of the party on security of a claim and on enforcement of the judicial act. Such a decision shall not deprive the foreign country the right to challenge it with a reference to the presence of an appropriate immunity.

3. Enforcement of judicial acts, rendered in respect of a foreign state, is conducted in compliance with the laws of the Republic of Kazakhstan on enforcement proceedings.

Article 447. Application of the principle of reciprocity

1. When the court of the Republic Kazakhstan considers a claim, brought to a foreign state, the court shall apply the principle of reciprocity, at the petition of the plaintiff or any other person, participating in the case.

2. Proof of jurisdictional immunity, which is provided to the Republic of Kazakhstan in a corresponding foreign state, may be imposed to a person, who submitted a petition for reciprocity, on the disputes, related to business activity, as well as the disputes, arising from civil law transactions out of business activity.

3. If it is proved, that a foreign country, in respect of which there was a question on jurisdictional immunity, provides a limited jurisdictional immunity to the Republic of Kazakhstan, rather than that, provided to the foreign country in compliance with this Code, the court of the Republic of Kazakhstan on the basis of reciprocity when settling the issue, shall have the right to apply the same amount of jurisdictional immunity, which is used by the Republic of Kazakhstan in the foreign country.

Article 448. Assistance to the court of the Republic of Kazakhstan in application of this Code

1. The Ministry of Foreign Affairs of the Republic of Kazakhstan, upon application of the court of the Republic of Kazakhstan or at its own initiative, shall make recommendations, related to application of this Code in respect to a foreign country, in particular, whether the party, against which the question on jurisdictional immunity risen, is a foreign state, whether there was a fulfillment of a sovereign power of the state, to what extent a jurisdictional immunity of the Republic of Kazakhstan is provided in the foreign country.

2. The court of the Republic of Kazakhstan may apply in the prescribed manner on the issues, that are the subjects of dispute, for assistance and explanation to other authorities and organizations in the Republic of Kazakhstan and abroad and invite experts. The resulting conclusions and explanations are to be evaluated by the court of the Republic of Kazakhstan taking into account the accumulation of the evidence in the case.

Article 449. Sending and delivery of procedural documents to a foreign state

1. Sending of a notification to a foreign state on initiation of a case against it in the court of the Republic of Kazakhstan and other court documents shall be conducted through diplomatic channels. The date of delivery of the documents shall be the date of receipt of the documents by an enforcement authority, implementing foreign affairs of the corresponding state.

2. Orders of the courts of the Republic of Kazakhstan on handing of documents to the foreign state and conducting other procedural actions in connection with the initiation of the case in the court of the Republic of Kazakhstan shall be made in the manner as prescribed by the normative legal acts of the Republic of Kazakhstan and international treaties of the Republic of Kazakhstan, regulating provision of legal assistance.

Article 450. Decision in absentia

A decision in respect of a foreign country that did not participate in the proceedings in the court of the Republic of Kazakhstan may be rendered provided that the court establishes that:

1) the requirements of the Article 449 of this Code have been observed;

2) Not less than six months have passed since the date of sending to the foreign state the documents on institution of the case against it;

3) in compliance with the provisions of the Code, the state shall not use a legal immunity.

President of

the Republic of Kazakhstan

Annex

List of the property which may not be seized under enforcement documents

Footnote. The Code is supplemented by the Annex in accordance with the Law of the Republic of Kazakhstan dated 22.06.2006 No.147; is excluded by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 02.04.2010 No. 262-IV (shall be enforced from 21.10.2010).

Қазақстан Республикасының Азаматтық іс жүргізу кодексі

Қазақстан Республикасының 1999 жылғы 13 шілдедегі N 411 Заңы. Күші жойылды - Қазақстан Республикасының 2015 жылғы 31 қазандағы № 377-V Кодексімен

Ескерту. Күші жойылды - ҚР 31.10.2015 № 377-V Заңымен (01.01.2016 бастап қолданысқа енгізіледі).

МАЗМҰНЫ

Ескерту. Бүкіл мәтін бойынша "өтінім", "өтінімдері", "өтінімімен", "өтінімі", "өтінімде", "өтінімін", "өтінімді", "өтінімдерін", "өтінімімен", "өтінімнің", "өтінімдерді", "Өтінім", "өтініммен", "өтініміне", "өтінімге", "өтінімдер" деген сөздер тиісінше "өтініш", "өтініштері", "өтінішімен", "өтініші", "өтінішінде", "өтінішін", "өтінішті", "өтініштерін", "өтінішімен", "өтініштің", "өтініштерді", "Өтініш", "өтінішпен", "өтінішіне", "өтінішке", "өтініштер" деген сөздермен ауыстырылды - ҚР 2009.12.10 № 227-IV (2010 жылғы 1 қаңтардан бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

Ескерту. Бүкіл мәтін бойынша «дауды медиация тәртібімен реттеу туралы келісім», «дауды медиация тәртібімен реттеу туралы келісіммен», «дауды медиация тәртібімен реттеу туралы келісімін», «дауды медиация тәртібімен реттеу туралы келісімді», «дауды медиация тәртібімен реттеу туралы келісімнің», «медиация тәртібімен дауды реттеу туралы келісім» деген сөздер тиісінше «дауды (жанжалды) медиация тәртібімен реттеу туралы келісім», «дауды (жанжалды) медиация тәртібімен реттеу туралы келісіммен», «дауды (жанжалды) медиация тәртібімен реттеу туралы келісімін», «дауды (жанжалды) медиация тәртібімен реттеу туралы келісімді», «дауды (жанжалды) медиация тәртібімен реттеу туралы келісімнің», «дауды (жанжалды) медиация тәртібімен реттеу туралы келісім» деген сөздермен ауыстырылды - ҚР 03.07.2013 № 121-V (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Конституциялық заңымен.

1-бөлім. Жалпы ережелер

1-тарау. Қазақстан Республикасының
Азаматтық іс жүргізу заңдары

1-бап. Азаматтық іс жүргізу заңдарымен
реттелетін қатынастар

Қазақстан Республикасының азаматтық іс жүргізу заңдары соттардың осы Кодекспен және басқа заңдармен өз құзыретіне жатқызылған талап қою және өзге істерді қарау мен шешу барысында сот төрелігін атқаруы кезінде туындайтын қоғамдық қатынастарды реттейді.

2-бап. Қазақстан Республикасының азаматтық сот ісін
жүргізу туралы заңдары

1. Қазақстан Республикасының аумағында азаматтық істер бойынша сот ісін жүргізу тәртібі конституциялық заңдармен, Қазақстан Республикасының Конституциясына және халықаралық құқықтың жалпы жұрт таныған принциптері мен нормаларына негізделген Қазақстан Республикасының Азаматтық іс жүргізу кодексімен айқындалады. Азаматтық сот ісін жүргізу тәртібін реттейтін өзге заңдардың ережелері осы Кодекске енгізілуге тиіс.
2. Қазақстан Республикасының халықаралық шарттық және өзге де міндеттемелері, сондай-ақ Қазақстан Республикасы Конституциялық Кеңесі мен Жоғарғы Сотының нормативтік қаулылары азаматтық іс жүргізу құқығының құрамдас бөлігі болып табылады.
3. Азаматтық сот ісін жүргізу туралы заңнама азаматтық, отбасылық, еңбек, тұрғын үй, мемлекеттік басқару және жергілікті өзін-өзі басқару саласындағы, қаржы, шаруашылық, жер құқықтық қатынастарынан, табиғи ресурстарды пайдалану және қоршаған ортаны қорғау жөніндегі қатынастардан және басқа да құқықтық қатынастардан туындайтын даулар бойынша істерді, сондай-ақ ерекше іс жүргізу істерін қарау тәртібін белгілейді.
4. Алып тасталды - ҚР 05.07.2014 № 236-V Заңымен (01.01.2015 бастап қолданысқа енгізіледі).
Ескерту. 2-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 05.07.2014 № 236-V Заңымен (01.01.2015 бастап қолданысқа енгізіледі).

3-бап. Азаматтық сот ісін жүргізуде басым күші бар
құқықтық нормаларды қолдану

1. Қазақстан Республикасы Конституциясының жоғары заң күші бар және ол Республиканың бүкіл аумағында тікелей қолданылады. Осы Кодекс пен Қазақстан Республикасы Конституциясы нормаларының арасында қайшылық болған жағдайда Конституцияның ережелері қолданылады.
2. Осы Кодекстің нормалары мен Қазақстан Республикасы конституциялық заңының арасында қайшылық болған жағдайда конституциялық заңның ережелері қолданылады. Осы Кодекс нормалары мен өзге заңдардың арасында қайшылық болған жағдайда осы Кодекстің ережелері қолданылады.
3. Қазақстан Республикасы бекіткен халықаралық шарттар осы Кодекстен басым болады және халықаралық шартта оның қолданылуы үшін заң шығарылуы талап етіледі деп көрсетілген жағдайларды қоспағанда, олар тікелей қолданылады.

4-бап. Азаматтық іс жүргізу заңының уақыт
жағынан қолданылуы

1. Азаматтық сот ісін жүргізу іс жүргізу әрекетін орындау, іс жүргізу шешімін қабылдау кезіне қарай күшіне енген азаматтық іс жүргізу заңдарына сәйкес жүзеге асырылады.
2. Жаңа міндеттер жүктейтін, процеске қатысушыларда бар құқықтардың күшін жоятын немесе оларды кемітетін, олардың пайдаланылуын қосымша шарттармен шектейтін азаматтық іс жүргізу заңының кері күші болмайды.
3. Дәлелдемелердің жарамдылығы оларды алған кезде қолданылып жүрген заңға сәйкес белгіленеді.

2-тарау. Азаматтық сот ісін жүргізудің
міндеттері мен принциптері

5-бап. Азаматтық сот ісін жүргізудің міндеттері

Азаматтық сот ісін жүргізудің міндеттері азаматтардың, мемлекеттің және ұйымдардың бұзылған немесе даулы құқықтарын, бостандықтарын және заңмен қорғалатын мүдделерін қорғау, заңдылық пен құқық тәртібін нығайту, құқық бұзушылықтың алдын алу болып табылады.

6-бап. Заңдылық

1. Сот істерді азаматтық сот ісін жүргізу тәртібімен шешу кезінде Қазақстан Республикасы Конституциясының, осы Кодекстің, басқа да нормативтік құқықтық актілердің талаптарын дәлме-дәл сақтауға міндетті.
2. Соттардың Конституциямен баянды етілген адамның және азаматтың құқықтары мен бостандықтарына нұқсан келтiретiн заңдар мен өзге де нормативтiк құқықтық актiлердi қолдануға құқығы жоқ. Егер сот қолданылуға тиісті заң немесе өзге де нормативтiк құқықтық акт Конституциямен баянды етілген адамның және азаматтың құқықтары мен бостандықтарына нұқсан келтiредi деп тапса, ол iс бойынша iс жүргiзудi тоқтата тұруға және осы актiнi конституциялық емес деп тану туралы ұсыныспен Қазақстан Республикасының Конституциялық Кеңесіне жүгiнуге мiндеттi. Сот Конституциялық Кеңестiң қорытынды шешiмiн алған соң iс бойынша iс жүргiзу қайта басталады.
3. Істерді шешу кезінде соттың заңды бұзуына болмайды және ол заңсыз сот актілерінің күшін жоюға әкеп соғады.
4. Сот істі шешу кезінде мемлекеттік немесе өзге органның актісі заңға сәйкес келмейді немесе ол өкілеттікті асыра пайдаланып шығарылған деп тапқан жағдайда одан артық заң күші бар құқықтық актілерді қолданады.
5. Даулы құқықтық қатынастарды реттейтін құқық нормалары болмаған жағдайда сот ұқсас қатынастарды реттейтін құқық нормаларын қолданады, ал мұндай нормалар болмаған жағдайда дауды заңдардың жалпы негіздері мен мағынасын негізге ала отырып шешеді.
6. Егер заң актілерінде немесе дауласушы тараптардың келісімінде тиісті мәселелерді соттың шешуі көзделсе, сот бұл мәселелерді әділдік пен парасаттылық өлшемдерін негізге ала отырып шешуге міндетті.
Ескерту. 6-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 2012.07.10 N 32-V (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 17.11.2014 № 254-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi) Заңдарымен.

7-бап. Сот төрелігін тек қана соттың жүзеге асыруы

1. Азаматтық істер бойынша сот төрелігін азаматтық іс жүргізу заңдарында белгіленген ережелер бойынша тек қана сот жүзеге асырады. Соттың биліктік өкілеттілігін кімнің де болса иеленуі заңда көзделген жауаптылыққа әкеліп соғады.
2. Төтенше, сондай-ақ өзге де заңсыз құрылған соттар шешімінің заң күші болмайды және орындалуға тиісті емес.
3. Өз қарауына жатпайтын іс бойынша азаматтық сот ісін жүргізуді жүзеге асырған, өз өкілеттігін асыра пайдаланған немесе осы Кодексте көзделген азаматтық сот ісін жүргізу принциптерін өзгеше түрде елеулі бұзған соттың шешімдері заңсыз болады және олардың күші жойылуға тиіс.
4. Азаматтық іс бойынша сот шешімдерін осы Кодексте көзделген тәртіппен тек тиісті соттар ғана тексеріп, қайта қарай алады.

8-бап. Адамның құқықтарын, бостандықтары мен заңды
мүдделерін сотта қорғау

1. Әрбір адам бұзылған немесе даулы конституциялық құқықтарын, бостандықтарын немесе заңмен қорғалатын мүдделерін қорғау үшін осы Кодексте белгіленген тәртіппен сотқа жүгінуге құқылы. Мемлекеттік органдар, заңды тұлғалар немесе азаматтар заңда көзделген жағдайларда өзге адамдардың немесе адамдардың белгісіз бір тобының құқықтарын және заңмен қорғалатын мүдделерін қорғау туралы сотқа арыз беріп жүгінуге құқылы.
2. Прокурор өзіне жүктелген міндеттерді жүзеге асыру мақсатында және азаматтардың, заңды тұлғалардың құқықтарын, қоғамдық және мемлекеттік мүдделерді қорғау үшін талап қойып (арыз беріп) сотқа жүгінуге құқылы.
3. Ешкімге өзінің келісімінсіз ол үшін заңда белгіленген соттылығын өзгертуге болмайды. Жоғары тұрған соттың өзінен төменгі соттың жүргізетін ісін тараптардың келісімінсіз алып қоюға және оны өзінің іс жүргізуіне қабылдауға құқығы жоқ.
4. Егер заңға қайшы келсе немесе әлдекімнің құқығын және заңмен қорғалатын мүдделерін бұзса, сотқа жүгіну құқығынан бас тарту жарамсыз болады.

9-бап. Жеке адамның ар-намысы мен қадір-қасиетін
құрметтеу

1. Азаматтық іс бойынша іс жүргізу кезінде азаматтық процеске қатысушы адамның ар-ожданын қорлайтын немесе қадір-қасиетін кемсітетін шешімдер мен іс-әрекеттерге тыйым салынады.
2. Азаматтық сот ісін жүргізу барысында мемлекеттік органдар мен лауазымды адамдардың заңсыз әрекеттерінен адамға келтірілген моральдық зиян заңда белгіленген тәртіппен өтелуге тиіс.

10-бап. Жеке өмірге қол сұғылмаушылық. Хат жазысудың,
телефон арқылы сөйлесудің, почта, телеграф және
өзге де хабарлардың құпиясы

Азаматтардың жеке өмірі, жеке және отбасылық құпиясы заңның қорғауында болады. Әркімнің жеке салымдар мен жинақтар, хат жазысу, телефон арқылы сөйлесу, почта, телеграф және өзге де хабарлар құпиясына құқығы бар. Азаматтық процесс барысында бұл құқықтарды шектеуге заңда тікелей белгіленген жағдайлар мен тәртіп бойынша ғана жол беріледі.

11-бап. Меншікке қол сұғылмаушылық

1. Меншікке заңмен кепілдік беріледі. Соттың шешімінсіз ешкімді өз мүлкінен айыруға болмайды.
2. Азаматтық сот ісін жүргізу барысында адамдардың банктегі салымдарын және басқа мүлікті пайдалануға тыйым салу, сондай-ақ оны алып қою осы Кодексте көзделген жағдайлар мен тәртіп бойынша жүргізілуі мүмкін.

12-бап. Судьялардың тәуелсіздігі

1. Судья сот төрелігін атқару кезінде тәуелсіз болады және Қазақстан Республикасының Конституциясы мен заңға ғана бағынады.
2. Судьялар мен соттар азаматтық істерді өздеріне сырттан ықпал ету болмайтын жағдайларда шешеді. Соттың сот төрелігін атқару жөніндегі қызметіне қандай да болсын араласуға жол берілмейді және ол заң бойынша жауаптылыққа әкеп соғады. Нақты істер бойынша судьялар есеп бермейді.
3. Судьялар тәуелсіздігінің кепілдігі Қазақстан Республикасының Конституциясымен және заңмен белгіленген.

13-бап. Барлық адамдардың заң мен сот алдындағы теңдігі

1. Азаматтық істер бойынша сот төрелігі заң мен сот алдындағы теңдік негізінде жүзеге асырылады.
2. Азаматтық сот ісін жүргізу барысында:
азаматтардың ешқайсысына артықшылық берілмейді және олардың ешқайсысы шыққан тегі, әлеуметтік, лауазымдық және мүліктік жағдайы, жынысы, нәсілі, ұлты, тілі, дінге көзқарасы, сенімдері, тұрғылықты жері жөніндегі себептермен немесе өзге де кез келген мән-жайлар бойынша кемсітілмеуге тиіс;
заңды тұлғалардың ешқайсысына артықшылық берілмейді және олардың ешқайсысы да орналасқан жеріне, ұйымдық-құқықтық нысанына, бағыныстылығына, меншік нысанына және басқа да мән-жайлары себепті кемсітілмеуге тиіс.
3. Азаматтық-құқықтық жауапкершіліктен иммунитеті бар адамдарға қатысты азаматтық сот ісін жүргізу талаптары Қазақстан Республикасының Конституциясында, осы Кодексте, заңдарда және Қазақстан Республикасы бекіткен халықаралық шарттарда белгіленеді.

14-бап. Сот ісін жүргізу тілі

1. Азаматтық істер бойынша сот ісі мемлекеттік тілде жүргізіледі, ал қажет болған жағдайда сот ісін жүргізуде мемлекеттік тілмен орыс тілі немесе басқа тілдер бірдей қолданылады.
2. Сот ісін жүргізу тілі сотқа талап арыз (арыз) берілген тілге қарай сот ұйғарымымен белгіленеді. Сол бір азаматтық іс бойынша іс жүргізу бастапқы белгіленген сот ісін жүргізу тілінде жүзеге асырылады.
Егер істі бірінші сатыдағы сотта қарауға дайындық барысында талапкердің өз өкілі талап арыз (арыз) берген тілді білмейтіндігі анықталса, онда сот талапкердің жазбаша өтінішхаты бойынша сот ісін жүргізу тілін өзгерту туралы ұйғарым шығарады.
3. Іс жүргізіліп отырған тілді білмейтін немесе жөнді білмейтін іске қатысушы адамдарға сотта ана тілінде немесе өздері білетін басқа тілде мәлімдеме жасау, түсініктер мен жауап беру, өтініш білдіру, шағым жасау, іс материалдарымен танысу, сотта сөйлеу осы Кодексте белгіленген тәртіппен аудармашының қызметін тегін пайдалану құқығы түсіндіріледі және қамтамасыз етіледі.
4. Азаматтық сот ісін жүргізуге қатысушы адамдарға басқа тілде жазылған істің заң бойынша қажетті іс материалдарының сот ісін жүргізу тіліне сот тегін аударып беруді қамтамасыз етеді. Сот процесіне қатысушы адамдарға сотта сөйленген сөздің басқа тілде айтылған бөлігін сот ісін жүргізу тіліне тегін аударып беру қамтамасыз етіледі.
5. Іске қатысатын және сот ісін жүргізу тілін білмейтін адам істен алып беру туралы жазбаша түрде мәлімдеген сот актілері оған ана тіліне немесе ол білетін басқа тілге аударылып табыс етіледі.
Ескерту. 14-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 17.11.2014 № 254-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi).

15-бап. Тараптардың айтысуы мен тең құқықтылығы

1. Азаматтық сот ісін жүргізу тараптардың айтысуы мен тең құқықтылығы негізінде жүзеге асырылады. Тараптар бірдей іс жүргізу құқықтарын пайдаланады және бірдей іс жүргізу міндеттерін көтереді.
2. Тараптар азаматтық сот iсiн жүргiзу барысында өзiнiң ұстанымын, оны қорғаудың тәсілдері мен құралдарын дербес және сотқа, іске қатысатын басқа да адамдарға тәуелсiз таңдайды. Сот істің нақты мән-жайларын анықтау мақсатында өз бастамасымен дәлелдемелер жинаудан толық босатылған, алайда тараптың уәжді өтінішхаты бойынша оған осы Кодексте көзделген тәртіппен қажетті материалдарды алуға жәрдем көрсетеді.
3. Істі қараушы сот объективтілікті және әділдікті сақтай отырып, істің мән-жайын толық және объективті зерттеуге тараптардың құқықтарын іске асыруы үшін қажетті жағдайлар жасайды, іске қатысушы адамдарға олардың құқықтары мен міндеттерін түсіндіреді, іс жүргізу әрекеттерін жасаудың немесе жасамаудың салдары туралы ескертеді және осы Кодексте көзделген жағдайларда олардың өз құқықтарын жүзеге асыруына жәрдемдеседі. Сот іс жүргізу шешімін зерттеуге қатысу тараптардың әрқайсысына бірдей негізде қамтамасыз етілген дәлелдемелерге ғана негіздейді.
4. Сот тараптарға бірдей және құрметпен қарайды.
Ескерту. 15-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 17.11.2014 № 254-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi).

16-бап. Дәлелдемелерді ішкі сенім бойынша бағалау

1. Судья істе бар дәлелдемелерді олардың жиынтығымен әділ, жан-жақты және толық қарауға негізделген өзінің ішкі сенімі бойынша бағалайды, бұл орайда ол заң мен ар-ұятты басшылыққа алады.
2. Сот үшін ешқандай дәлелдеменің күні бұрын белгіленген күші болмайды.

17-бап. Куәлік жауап беру міндетінен босату

1. Ешкім өзіне, жұбайына (зайыбына) және ауқымы заңмен айқындалған жақын туыстарына қарсы куәлік беруге міндетті емес.
2. Діни қызметшілер тәубаға келіп, өздеріне сенім білдірген адамға қарсы куәлік беруге міндетті емес.
3. Осы баптың бірінші және екінші бөліктерінде көзделген жағдайларда аталған адамдар жауаптар беруден бас тартуға құқылы және бұл үшін қандай да болсын жауапқа тартылмайды.

18-бап. Білікті заң көмегін алуға құқықты қамтамасыз ету

1. Әр адамның азаматтық процесс барысында осы Кодекстің ережелеріне сәйкес білікті заң көмегін алуға құқығы бар.
2. Заңда көзделген жағдайларда заң көмегі тегін көрсетіледі.

19-бап. Сотта істі қараудың жариялылығы

1. Барлық соттар мен барлық сот сатыларында сотта істі қарау ашық жүргізіледі.
2. Мемлекеттік құпиялар болып табылатын мәліметтері бар шешімдерді хабарлауды қоса, сондай-ақ бала асырап алу құпиясын, жеке, отбасылық, коммерциялық немесе өзге де заңмен қорғалатын құпияларды, азаматтар өмірінің ашық айтпайтын сырлары туралы мәліметтерді сақтауды қамтамасыз ету қажет екендігін не істі ашық қарауға кедергі келтіретін өзге де мән-жайларды негізге алған іске қатысушы адамының өтінішін сот қанағаттандырған кезде, сондай-ақ осы Кодекстің 179-бабының алтыншы бөлігінде көзделген жағдайда заңға сәйкес істерді қарау жабық сот отырысында жүзеге асырылады.
3. Азаматтардың жеке хат алысуы және жеке телеграф байланысы ашық сот отырысында арасында осы хат алысу мен телеграф байланысы болған адамдардың келісімімен ғана жария етілуі мүмкін. Бұлай болмаған жағдайда бұл адамдардың жеке хат алысуы мен жеке телеграф байланысы жабық сот отырысында жария етіліп, зерттеледі. Аталған ережелер фото және кино құжаттарын, дыбыс және бейне жазбаларды, сондай-ақ техникалық құралдардың көмегімен алынған жеке сипаттағы мәліметтер бар хабарларды зерттеген кезде де қолданылады.
4. Соттың жабық отырысында істі қарау кезінде іске қатысушы адамдар, олардың өкілдері, ал қажет болған жағдайларда куәлар, сарапшылар, мамандар, аудармашылар да қатысады.
5. Сот істі соттың жабық отырысында қарау туралы дәлелді ұйғарым шығарады.
6. Сот отырысының залына, егер іске қатыспайтын адамдар болса немесе куә болмаса, он алты жасқа толмаған азаматтар жіберілмейді.
7. Жабық сот отырысында істі қарау азаматтық сот ісін жүргізудің барлық ережелері сақтала отырып жүргізіледі.
8. Іске қатысушы адамдар мен ашық сот отырысына қатысушы азаматтардың сотта істі қарау барысын залда отырған орындарынан жазып алуға немесе дыбыс жазуды пайдаланып жазып алуға құқығы бар. Сотта істі қарау барысында киноға және суретке түсіру, бейнетаспаға жазу, тікелей радио және телехабар жүргізу соттың іске қатысушы адамдардың пікірін ескере отырып берген рұқсаты бойынша ғана мүмкін болады. Бұл іс-әрекет сот отырысының қалыпты жүруіне бөгет жасамауға тиіс және оның уақытын сот шектеуі мүмкін.

20-бап. Сот талқылауы барысында қауіпсіздікті қамтамасыз
ету

Істің сотта талқылануы соттың қалыпты жұмысын және сот отырысы залында қатысып отырған адамдардың қауiпсiздiгiн қамтамасыз ететiн жағдайларда өтуге тиіс. Сот приставтары қауіпсіздікті қамтамасыз ету мақсатында жеке басты куәландыратын құжаттарды тексеруді, адамдардың жеке басын жете тексеруді және олар сот отырысы залына алып кіретін заттарды жете тексеруді жүргізеді.
Ескерту. 20-бап жаңа редакцияда - ҚР 17.11.2014 № 254-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi).

21-бап. Сот актілерінің міндеттілігі

1. Сот азаматтық істер бойынша сот актілерін шешімдер, ұйғарымдар, қаулылар мен бұйрықтар нысанында қабылдайды.
2. Заңды күшіне енген сот шешімдері, ұйғарымдары, қаулыларымен бұйрықтары, сондай-ақ соттар мен судьялардың заңды өкімдері, талаптары, тапсырмалары, шақырулары мен басқа да жолданыстары барлық мемлекеттік органдар, жергілікті өзін-өзі басқару органдары, қоғамдық бірлестіктер, басқа да заңды тұлғалар, лауазымды адамдар мен азаматтар үшін бірдей міндетті және Қазақстан Республикасының бүкіл аумағында мүлтіксіз орындалуға тиіс.
Қазақстан Республикасының Конституциялық Кеңесі конституциялық емес деп таныған заңға немесе өзге де нормативтік құқықтық актіге негізделген сот актілері орындалуға жатпайды.
3. Сот актісінің міндеттілігі іске қатыспаған мүдделі адамдардың бұзылған немесе даулы құқықтарын, бостандықтарын және заңмен қорғалатын мүдделерін қорғау үшін сотқа жүгіну мүмкіндігінен айырмайды.
4. Сот актілерін орындамау, сол сияқты сотты сыйламаудың өзге де көрінісі заңда көзделген жауаптылыққа әкеп соғады.
Ескерту. 21-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 2012.07.10 N 32-V (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

22-бап. Сот актілеріне шағым жасау бостандығы

1. Сот актілеріне осы Кодексте белгіленген тәртіппен шағым жасалуы мүмкін.
2. Іске қатысатын адамдардың сот актісін осы Кодексте белгіленген тәртіппен жоғары тұрған сотқа қайта қаратуға құқығы бар.
Ескерту. 22-бап жаңа редакцияда - ҚР 17.11.2014 № 254-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi).

23-бап. Азаматтық сот ісін жүргізу принциптерінің мәні

Азаматтық сот ісін жүргізу принциптерін бұзу оның сипаты мен маңыздылығына қарай, шығарылған сот актілерінің күшін жоюға әкеп соғады.

3-тарау. Ведомстволық бағыныстылық және соттылық

24-бап. Азаматтық істердің соттарға ведомстволық
бағыныстылығы

1. Егер бұзылған немесе даулы құқықтарды, бостандықтарды және заңмен қорғалатын мүдделерді қорғау осы Кодекске және басқа да заңдарға сәйкес өзгеше сот тәртібімен жүзеге асырылмаса, оларды қорғау туралы істерді соттар азаматтық сот ісін жүргізу тәртібімен қарайды.
2. Соттар азаматтық (корпоративтік дауларды қоса алғанда), отбасылық, еңбек, тұрғын үй, мемлекеттік басқару және жергілікті өзін-өзі басқару саласындағы, қаржы, шаруашылық, жер құқықтық қатынастарынан, табиғи ресурстарды пайдалану және қоршаған ортаны қорғау жөніндегі қатынастардан және басқа да құқықтық қатынастардан, оның ішінде бір тараптың екінші тарапқа билік бағыныстылығына негізделген қатынастардан туындайтын даулар бойынша істерді қарайды.
3. Мемлекеттік орган немесе оның лауазымды адамы қабылдаған актіге сотта дау айтылуы мүмкін.
4. Соттар осы Кодекстің 25-29-тарауларында тізбеленген ерекше талап қойылған іс жүргізу істерін қарайды.
5. Соттар осы Кодекстің 289-бабында тізбеленген ерекше іс жүргізу істерін қарайды.
6. Егер халықаралық шартта, Қазақстан Республикасының заңнамасында немесе тараптардың келісімінде өзгеше көзделмесе, соттар шетелдіктер, азаматтығы жоқ адамдар, шетелдік ұйымдар, шетелдік заңды тұлғалар, шетел қатысатын ұйымдар, сондай-ақ халықаралық ұйымдар қатысатын істерді де қарайды.
7. Заңмен соттардың құзыретіне жатқызылған басқа да істер соттарға ведомстволық бағынысты болады.
Ескерту. 24-бап жаңа редакцияда - ҚР 2011.01.11 № 385-IV (ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен; өзгерістер енгізілді - ҚР 03.07.2013 125-V (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 05.07.2014 № 236-V (01.01.2015 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

25-бап. Дауларды төреліктің немесе аралық соттың
шешуіне, сондай-ақ медиация тәртібімен шешуге
беру

Сотқа ведомстволық бағынысты, азаматтық-құқықтық қатынастардан туындаған дау, бұған Қазақстан Республикасының заңнамалық актілерінде тыйым салынбаған кезде және осы Кодекстің 170-бабының 4) тармақшасына және 192-бабына сәйкес, тараптардың келісуі бойынша медиация тәртібімен шешілуі немесе төреліктің немесе аралық соттың қарауына берілуі мүмкін.
Ескерту. 25-бап жаңа редакцияда - ҚР 17.11.2014 № 254-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi).

26-бап. Сотқа ведомстволық бағыныстылықтың басымдығы

1. Біреулері - сотқа, ал басқалары сот емес органдарға ведомстволық бағынысты өзара байланысты бірнеше талаптар біріктірілген кезде барлық талаптар сотта қаралуға тиіс.
2. Нақты даудың кімге бағыныстылығына қатысты күмән немесе қолданыстағы заңдарда қиғаштықтар болған жағдайда оны сот қарайды.

27-бап. Аудандық (қалалық) соттың және оған теңестірілген
соттардың соттауына жататын азаматтық істер

"Қазақстан Республикасындағы сайлау туралы" Қазақстан Республикасы Конституциялық заңының 59-бабының 8-тармағында және 66-бабының 3-тармағында, сондай-ақ "Республикалық референдум туралы" Қазақстан Республикасы Конституциялық Заңының 13-бабының 5-тармағында көзделген істерді қоспағанда, азаматтық істер аудандық (қалалық) және оларға теңестірілген соттарда қаралып, шешіледі.
Ескерту. 27-бап жаңа редакцияда - ҚР 2009.12.10 № 227-IV (2010 жылғы 1 қаңтардан бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

28-бап. Облыстық және оларға теңестірілген соттардың
соттауына жататын азаматтық істер

Ескерту. 28-бап алынып тасталды - ҚР 2009.12.10 № 227-IV (2010 жылғы 1 қаңтардан бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

29-бап. Қазақстан Республикасының Жоғарғы Сотында
соттауға жататын азаматтық істер

Ескерту. 29-бап алынып тасталды - ҚР 2009.12.10 № 227-IV (2010 жылғы 1 қаңтардан бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

30-бап. Азаматтық iстердiң мамандандырылған соттарда
соттауға жатқызылуы

1. Мамандандырылған ауданаралық экономикалық соттар тараптары заңды тұлға құрмай кәсiпкерлiк қызметтi жүзеге асыратын азаматтар, заңды тұлғалар болып табылатын мүлiктiк және мүлiктiк емес даулар жөнiндегi, корпоративтік даулар жөніндегі азаматтық iстердi, сондай-ақ Қазақстан Республикасының заңдарында көзделген жағдайларда қаржы ұйымдарын және бас ұйым ретінде банк конгломератына кіретін және қаржы ұйымдары болып табылмайтын ұйымдарды қайта құрылымдау туралы азаматтық істерді қарайды.
Қаржы ұйымдарын және бас ұйым ретінде банк конгломератына кіретін және қаржы ұйымдары болып табылмайтын ұйымдарды қайта құрылымдау туралы істерді қоспағанда, көрсетілген азаматтық істер бойынша талап талапкер шартта не Қазақстан Республикасының заңнамасында көзделген дауды сотқа дейін реттеу тәртібін сақтаған кезде қойылуы мүмкін.
1-1. Алып тасталды - ҚР 05.07.2014 № 236-V Заңымен (01.01.2015 бастап қолданысқа енгізіледі).
1-2. Әскери соттар Қарулы Күштердiң, басқа да әскерлер мен әскери құралымдардың әскери қызметшiлерiнiң, әскери жиындардан өтiп жүрген азаматтардың әскери басқарудың лауазымды адамдары мен органдарының әрекеттерiне (әрекетсiздiгiне) шағымдануы туралы азаматтық iстердi қарайды. Әскери соттар, егер тараптардың бiрi әскери қызметшi, әскери басқару органдары, әскери бөлiм болып табылса, басқа да азаматтық iстердi қарауға құқылы.
1-3. Кәмелетке толмағандардың істері жөніндегі мамандандырылған ауданаралық соттар Қазақстан Республикасының неке-отбасы заңнамасына сәйкес баланың тұрғылықты жерін және баламен қарым-қатынас тәртібін анықтау туралы; ата-ана құқықтарынан айыру (құқықтарын шектеу) және оларды қалпына келтіру туралы; бала асырап алу туралы; бала асырап алудың күшін жою туралы; кәмелетке толмағандарды арнаулы білім беру ұйымдарына немесе ерекше режиммен ұстайтын ұйымдарға жіберу туралы даулар бойынша; кәмелетке толмағандарға қорғаншылық пен қамқоршылықтан (патронаттан) туындайтын даулар бойынша азаматтық істерді қарайды.
1-4. Алып тасталды - ҚР 17.11.2014 № 254-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.
2. Азаматтық iстердiң басқа мамандандырылған соттардың соттауына жатқызылуы осы Кодекспен белгіленедi.
Ескертулер.
1. Кәмелетке толмағандардың істері жөніндегі мамандандырылған ауданаралық соттың соттылығына жатқызылған істерді кәмелетке толмаған адамның заңды өкілдерінің өтінішхаты бойынша аудандық және оған теңестірілген сот қарауы мүмкін.
2. Істі аудандық және оған теңестірілген сотқа қарату туралы өтінішхат істі сот талқылауына тағайындағанға дейін беріле алады.
Ескерту. 30-бап жаңа редакцияда - ҚР 2001.07.11 N 238 Заңымен, өзгерістер енгізілді - ҚР 2003.07.02 N 451, 2005.12.30 N 111 (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-баптан қараңыз), 2006.06.05 N 146, 2008.07.05 N 58-IV (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-баптан қараңыз), 2008.07.05 N 64-IV (қолданысқа енгізілу тәртібін 3-баптан қараңыз), 2009.12.10 № 227-IV (2010.01.01 бастап қолданысқа енгізіледі), 2010.11.23 N 354-IV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі), 2011.03.01 N 414-IV (2010.01.01 бастап қолданысқа енгізіледі), 2012.07.05 N 30-V (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 05.07.2014 № 236-V (01.01.2015 бастап қолданысқа енгізіледі); 17.11.2014 № 254-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi) Заңдарымен.

31-бап. Жауапкердің тұрған жері бойынша талап қою

Талап жауапкердің тұрғылықты жері бойынша сотта қойылады. Заңды тұлғаға талап заңды тұлға органының орналасқан жері бойынша қойылады.

32-бап. Талап қоюшының таңдауы бойынша соттың
соттауына жатқызу

1. Тұрғылықты жері белгісіз не Қазақстан Республикасында тұрғылықты жері жоқ жауапкерге талап оның мүлкі орналасқан жер бойынша немесе оның ең соңғы белгілі тұрған жері бойынша қойылуы мүмкін.
2. Заңды тұлғаға да талап оның мүлкі орналасқан жер бойынша қойылуы мүмкін.
3. Заңды тұлға филиалының немесе өкілдігінің қызметінен туындайтын талап та филиалдың немесе өкілдіктің орналасқан жері бойынша қойылуы мүмкін.
4. Алименттер өндіріп алу туралы және әке болуды анықтау туралы талаптарды талап қоюшы өзінің тұрғылықты жері бойынша да қоя алады.
5. Мертігуден немесе денсаулығының өзге де зақымдануынан, сондай-ақ асыраушысының қайтыс болуынан келген зиянды өтеу туралы талаптарды да талап қоюшы өзінің тұрғылықты жері бойынша немесе зиян келтірілген жер бойынша қоя алады.
6. Орындалу орны көрсетілген шарттардан туындайтын талаптар да шарттың орындалатын жері бойынша қойылуы мүмкін.
7. Некені бұзу туралы талаптар талап қоюшының кәмелетке толмаған балалары тұратын немесе денсаулық жағдайы бойынша талап қоюшының жауапкер тұратын жерге баруы ол үшін қиындық келтіретін жағдайларда да оның тұрғылықты жері бойынша қойылуы мүмкін.
8. Қылмыстық жауаптылыққа заңсыз тартудан, ешқайда кетпеу туралы қолхат, үйқамақ немесе қамаққа алу түріндегі бұлтартпау шараларын заңсыз қолданудан не әкімшілік қамаққа алу түрінде әкімшілік жазаны заңсыз қолданудан бұзылған мүліктік және мүліктік емес құқықтарды қалпына келтіру туралы талаптар талапкердің тұрғылықты жері бойынша қойылуы мүмкін.
9. Тұтынушылардың құқықтарын қорғау туралы талаптар талап қоюшының тұрғылықты жері не шарттың жасалу немесе орындалу жері бойынша қойылуы мүмкін.
10. Кемелердің соқтығысуынан келтірілген залалды өтеу туралы, сондай-ақ теңізде көмек көрсеткені және құтқарғаны үшін сыйақы алу туралы талаптар жауапкер тұрған немесе кеме тіркелген порттың орналасқан жері бойынша қойылуы мүмкін.
11. Осы Кодекстің 33-бабында белгіленген істің соттылығын қоспағанда, талап қоюшы осы бапқа сәйкес іс соттауына жататын бірнеше соттың арасынан біреуін таңдап алады.
Ескерту. 32-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 17.11.2014 № 254-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi).

33-бап. Ерекше соттылық

1. Осы баптың бесінші бөлігінде көзделген жағдайларды қоспағанда, жер учаскелеріне, ғимараттарға, үй-жайларға, құрылыстарға, жермен тығыз байланысты басқа да объектілерге (жылжымайтын мүлік) берілетін құқықтар туралы, мүлікті тыйым салудан босату туралы талап қоюлар осы объектілер немесе тыйым салынған мүлік орналасқан жер бойынша қойылады.
2. Мұра қалдырушыға кредит берушілердің мұраны мұрагерлердің қабылдап алуына дейін қойылған талаптары мұраға қалдырылған мүлік немесе оның негізгі бөлігі орналасқан жердегі соттың соттауына жатады.
3. Тасымалдаушыларға жүктер, жолаушылар немесе теңдеме жүкті тасымалдау шарттарынан туындайтын талаптар көлік ұйымының тұрақты жұмыс істейтін органы орналасқан жер бойынша қойылады.
4. Қазақстан Республикасының және оның меншiгiнiң юрисдикциялық иммунитетiн шет мемлекеттiң бұзуынан келтiрiлген залалдарды өтеу туралы талап қоюлар, егер Қазақстан Республикасының халықаралық шартында өзгеше көзделмесе, талап қоюшының тұрған жерi бойынша берiледi.
5. Тараптардың бірі заңды тұлға құрмастан кәсіпкерлік қызметті жүзеге асыратын, өзіне қатысты банкрот деп тану туралы шешім заңды күшіне енген азамат не өзіне қатысты оңалту рәсімін қолдану және (немесе) банкрот деп тану туралы шешім заңды күшіне енген заңды тұлға болса, оған қатысты оңалту рәсімін қолдану немесе осындай тұлғаны банкрот деп тану туралы шешім шығарған соттың судьясы талап қоюларды қарайды.
Судья болмаған кезде:
1) осы Кодексте белгіленген тәртіппен судьяның өздігінен бас тартуы немесе қарсылық білдіруі туралы өтініш жасалған және ол қанағаттандырылған;
2) ауырған, демалыста, оқуда, қызметтік іссапарда болған жағдайларда оның ауыстырылуы мүмкін.
Ескерту. 33-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 2010.02.05 249-IV; 13.11.2015 № 399-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

34-бап. Шарттық соттылық

Тараптар өзара келісім бойынша аталған істі қай соттың қарайтынын аумақтық жағынан өзгерте алады. Осы Кодекстің 33-бабында белгіленген істің соттылығын тараптардың келісімімен өзгертуге болмайды.

35-бап. Өзара байланысты бірнеше істің соттылығы

1. Әр жерде тұратын немесе орналасқан бірнеше жауапкерге қойылатын талап талапкердің таңдауы бойынша жауапкерлердің біреуінің тұрғылықты немесе орналасқан жері бойынша қойылады.
2. Дербес талабын мәлімдеуші үшінші тұлғаның талабы және қай сотта сотталатындығына қарамастан қарсы талап бастапқы талапты қараған жердегі сотқа беріледі.
3. Қылмыстық істен туындайтын талап, егер ол қылмыстық іс жүргізілген кезде азаматтық талап қою ретінде мәлімделген немесе шешілмеген болса, осы Кодексте белгіленген соттылығы туралы ережелер бойынша азаматтық сот ісін жүргізу тәртібімен қарауға беріледі.
Ескерту. 35-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 2001.07.11 N 238; 17.11.2014 № 254-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi) Заңдарымен.

36-бап. Істі бір соттың жүргізуінен алып басқасына беру

1. Соттылық ережелерін сақтай отырып сот жүргізуге қабылдаған іс, кейіннен ол басқа соттың соттауына жатса да, мәні бойынша шешілуге тиіс.
2. Егер:
1) тұрғылықты жері бұрын белгісіз болған жауапкер істі өзінің тұрғылықты жері бойынша сотқа беру туралы өтініш жасаса;
2) бір немесе бірнеше судьяға қарсылық білдірілгеннен кейін, сондай-ақ назар аударуға тұратын басқа мән-жайлар бойынша судьяларды ауыстыру немесе аталған сотта істі қарау мүмкін болмаса;
3) істі аталған сотта қарау кезінде оның істің соттылық ережелерін бұза отырып қабылданғаны анықталса, сот істі басқа соттың қарауына береді.
4) алып тасталды - ҚР 17.11.2014 № 254-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi).
3. Істің осы соттың соттылығына жатпайтыны туралы тараптардың арыздарын осы сот шешеді. Істі басқа сотқа беру туралы мәселе бойынша ұйғарым шығарылады. Істің соттылыққа жатпайтыны туралы тараптың (тараптардың) арызын қанағаттандырусыз қалдыру туралы сот ұйғарымына апелляциялық сатыдағы сотқа шағым жасалуы мүмкін, оның шешімі түпкілікті болып табылады және шағым жасалуға, наразылық білдірілуге жатпайды. Істі бір соттан басқа сотқа беру – осы ұйғарымға шағым жасау мерзімі өткеннен кейін, ал шағым берілген жағдайда шағымды қанағаттандырусыз қалдыру туралы ұйғарым шығарылғаннан кейін жүргізіледі.
3-1. Осы баптың екінші бөлігінің 2) тармақшасында көзделген жағдайларда, істің аудандық және оған теңестірілген сотқа соттылығын апелляциялық сатыдағы сот айқындайды.
4. Соттардың арасындағы соттылық туралы дауларды апелляциялық сатыдағы сот шешеді, оның шешімі түпкілікті болып табылады және шағым жасалуға, наразылық білдірілуге жатпайды.
Ескерту. 36-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 17.11.2014 № 254-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi).

4-тарау. Соттың құрамы, қарсылық білдіру

37-бап. Соттың құрамы

1. Бірінші, апелляциялық сатылардағы соттарда азаматтық істерді соттың атынан әрекет ететін судья жеке-дара қарайды.
2. «Қазақстан Республикасындағы сайлау туралы» Қазақстан Республикасы Конституциялық заңы 59-бабының 8-тармағында және 66-бабының 3-тармағында, сондай-ақ «Республикалық референдум туралы» Қазақстан Республикасы Конституциялық заңының 13-бабы 5-тармағында көзделген азаматтық істерді сот атынан әрекет ететін судья жеке-дара қарайды.
3. Iстердi кассациялық сатыдағы сотта қарауды осы алқа судьяларының саны тақ (кемінде үш) алқалы құрамы тиісті облыстық және оған теңестірілген сот төрағасының не облыстық және оған теңестірілген сот төрағасының тапсыруы бойынша кассациялық саты судьясының төрағалық етуімен жүзеге асырады.
Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының азаматтық және әкімшілік істер жөніндегі қадағалау сот алқасында істерді қарауды осы алқа судьяларының саны тақ (кемінде бес) алқалы құрамы көрсетілген алқа төрағасының немесе оның тапсыруы бойынша Қазақстан Республикасы Жоғарғы Соты судьяларының бірінің төрағалық етуімен жүзеге асырады.
Ескерту. 37-бап жаңа редакцияда - ҚР 2012.02.17 N 565-IV (2012.07.01 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен; өзгеріс енгізілді - ҚР 17.11.2014 № 254-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi) Заңымен.

38-бап. Алқалы құрамдағы соттың мәселелерді шешу тәртібі

1. Істерді соттың алқалы құрамы қараған және шешкен кезде барлық судьялар тең құқықтарды пайдаланады. Істі алқалы түрде қараған және шешкен кезде туындаған барлық мәселелерді судьялар көпшілік дауыспен шешеді. Әрбір мәселені шешкен кезде судьялардың ешқайсысы дауыс беруден қалыс қалуға құқылы емес.
2. Төрағалық етуші ұсыныстарды енгізеді, өз пікірін айтады және соңынан дауыс береді.
3. Көпшілік шешімімен келіспеген судья осы шешімге қол қоюға міндетті және ерекше пікірін жазбаша түрде баяндай алады, ол төрағалық етушіге тапсырылады және мөр басылған конверттегі іске қоса тіркеледі. Ерекше пікірмен қадағалау сатысындағы сот осы істі қарау кезінде танысуға құқылы. Судьяның ерекше пікірінің бар екендігі туралы іске қатысушы адамдарға хабарланбайды және ерекше пікір соттың отырыс залында жарияланбайды.
Ескерту. 38-бапқа өзгерту енгізілді - ҚР 2001.07.11 N 238, 2009.12.10 № 227-IV (2010 жылғы 1 қаңтардан бастап қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

39-бап. Судьяның істі қарауға қайта қатысуына жол
берілмейтіндігі

1. Бірінші сатыдағы сотта азаматтық істі қарауға қатысқан судья осы істі апелляциялық, кассациялық немесе қадағалау сатыларындағы соттарда қарауға, сол сияқты өзінің қатысуымен қабылданған шешім күшін жойған жағдайда бірінші, апелляциялық сатылардағы соттарда істі жаңадан қарауға қатыса алмайды.
2. Апелляциялық сатыдағы сотта істі қарауға қатысқан судья осы істі бірінші, кассациялық немесе қадағалау сатыларындағы соттарда қарауға, сол сияқты өзінің қатысуымен қабылданған сот актісі күшін жойған жағдайда апелляциялық сатыдағы сотта істі жаңадан қарауға қатыса алмайды.
3. Кассациялық сатыдағы сотта істі қарауға қатысқан судья осы істі бірінші, апелляциялық немесе қадағалау сатыларындағы соттарда қарауға қатыса алмайды.
4. Кассациялық немесе қадағалау сатысындағы сотта iстi қарауға қатысқан судья, өзiнiң қатысуымен қабылданған қаулы күшiн жойған жағдайда, аталған сатыларда осы iстi қарауға қайта қатыса алмайды.
5. Қадағалау сатысындағы сотта істі қарауға қатысқан судья осы істі апелляциялық немесе кассациялық сатылардағы соттарда жаңадан қарау кезінде қатыса алмайды.
6. Істі қадағалау сатысындағы сотта қарауға қатысқан судья осы Кодекстің 386-бабының екінші бөлігінде көзделген жағдайда осы істі қарауға қатыса алмайды.
Ескерту. 39-бап жаңа редакцияда - ҚР 2012.02.17 N 565-IV (2012.07.01 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен; өзгеріс енгізілді - ҚР 17.11.2014 № 254-V (01.01.2015 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

40-бап. Судьяға қарсылық білдіру үшін негіздер

1. Егер судья:
1) осы істі мұның алдындағы қарау кезінде куә, сарапшы, маман, аудармашы, өкіл, сот отырысының хатшысы, сот орындаушысы, сот приставы ретінде қатысса;
2) іске қатысушы адамдардың немесе олардың өкілдерінің біреуінің туысы болса;
3) істің нәтижесіне жеке, тікелей немесе жанама түрде мүдделі не оның әділдігіне негізді күмән туғызатын өзге де мән-жайлар болса, ол істі қарауға қатыса алмайды және оған қарсылық білдірілуге тиіс.
2. Істі қарайтын соттың құрамына өзара туыс адамдар кіре алмайды.
Ескерту. 40-бапқа өзгеріс енгізілді - Қазақстан Республикасының 2001.07.11. N 238 Заңымен .

41-бап. Прокурорға, сарапшыға, маманға, аудармашыға,
сот отырысының хатшысына қарсылық білдіру үшін
негіздер

Ескерту. Тақырыпқа өзгеріс енгізілді - ҚР 2009.12.10 № 227-IV (2010 жылғы 1 қаңтардан бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

1. Осы Кодекстің 40-бабы бірінші бөлігінің 2) және 3) тармақшаларында көрсетілген қарсылық білдіру үшін негіздер прокурорға, сарапшыға, маманға, аудармашыға, сот отырысының хатшысына да қолданылады.
2. Сонымен қатар сарапшы немесе маман не аудармашы, егер:
1) ол іске қатысушы адамдарға немесе олардың өкілдеріне қызмет жағынан немесе өзгедей тәуелді болса немесе тәуелділікте болып келсе;
2) ол тексеру жүргізіп, оның материалдары сотқа жүгінуге негіз болса не осы азаматтық істі қарағанда пайдаланылса;
3) олардың білікті емес екені байқалса, істі қарауға қатыса алмайды.
3. Прокурордың, маманның, аудармашының, сот отырысы хатшысының осы істі мұның алдында қараған кезде тиісінше прокурор, маман, аудармашы, сот отырысының хатшысы ретінде қатысуы оларға қарсылық білдіруге негіз болып табылмайды. Адамның іске сарапшы ретінде алдыңғы қатысуы, оның қатысуымен жүргізілген сараптамадан кейін ол қайта тағайындалатын жағдайларды қоспағанда, іс бойынша сараптама жүргізуді оған тапсыруды болдырмайтын мән-жай болып табылмайды.
Ескерту. 41-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 2006.07.04 N 151, 2009.12.10 № 227-IV (01.01.2010 бастап қолданысқа енгізіледі), 2010.01.20 № 241-IV (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-б. қараңыз); 17.11.2014 № 254-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi) Заңдарымен.

42-бап. Қарсылықтар білдіру (өздігінен бас тарту)
туралы мәлімдемелер және оларды шешудің
тәртібі

1. Осы Кодекстің 40, 41-баптарында аталған мән-жайлар болған кезде судья, прокурор, сарапшы, маман, аудармашы, сот отырысының хатшысы өздігінен бас тартуды мәлімдеуге міндетті. Сол негіздер бойынша іске қатысатын адамдар қарсылық білдіретінін мәлімдеуі мүмкін.
2. Өздігінен бас тарту мен қарсылық білдіру істі мәні бойынша қарау басталғанға дейін дәлелденіп, мәлімделуге тиіс. Істі қарау барысында өздігінен бас тарту (қарсылық білдіру) туралы мәлімдеме жасауға қарсы болу (қарсылық білдіру) негіздері сотқа немесе өздігінен бас тартуды (қарсылық білдіруді) мәлімдеуші адамға істі қарау басталғаннан кейін белгілі болған жағдайда ғана жол беріледі.
3. Істі жеке-дара қараушы судьяға мәлімделген қарсылық білдіруді (өздігінен бас тартуды) сол соттың төрағасы немесе сол соттың басқа судьясы, олар болмаған жағдайда - жоғары тұрған сот судьясы қарайды.
4. Істі соттың алқалы құрамда қарауы кезінде судьялардың біреуі өздігінен бас тартуды (қарсылық білдіруді) мәлімдеген жағдайда сот іске қатысушы адамдардың пікірін тыңдайды және, егер ол түсініктеме бергісі келсе, қарсылық білдірілген судьяның пікірін тыңдайды және қарсылық білдіру туралы мәселені қарсылық білдірілген судьяның қатысуынсыз шешеді. Қарсылық білдіруді жақтаған және оған қарсы дауыстар саны тең болған кезде судья қарсылық білдірілген болып есептеледі. Бірнеше судьяға немесе соттың бүкіл құрамына мәлімделген қарсылық білдіруді нақ сол сот толық құрамында жай көпшілік дауыспен шешеді.
5. Қарсылық білдіруді қабылдамай тастау немесе қанағаттандыру туралы ұйғарым шағым беруге, наразылық келтіруге жатпайды. Ұйғарымға келіспеушілік туралы дәлелдер аппеляциялық, кассациялық шағымдарына немесе сот актісін сот қадағалау тәртібімен қайта қарау туралы өтініштерге, наразылыққа енгізілуі мүмкін.
6. Прокурордың, сарапшының, маманның, аудармашының, сот отырысы хатшысының өздігінен бас тартуы (қарсылық білдіруі) туралы мәселені істі қарайтын сот шешеді.
7. Өздігінен бас тарту (қарсылық білдіру) туралы мәселе соттың ұйғарымымен шешіледі.
Ескерту. 42-бапқа өзгерту енгізілді - ҚР 2001.07.11 N 238, 2006.07.04 N 151, 2009.12.10 № 227-IV (2010 жылғы 1 қаңтардан бастап қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

43-бап. Қарсылық білдіру (өздігінен бас тарту) туралы
мәлімдемені қанағаттандырудың салдары

1. Істі жеке-дара қараушы судья қарсылық білдірген (өздігінен бас тартқан) жағдайда бұл істі сол сотта басқа судья қарайды. Егер іс жүргізуінде жатқан сотта судьяны ауыстыру мүмкін болмаса, жоғары тұрған сот арқылы іс басқа бірінші сатыдағы сотқа беріледі.
2. Облыстық немесе оған теңестірілген сотта, Қазақстан Республикасының Жоғарғы Сотында істі қарау кезінде судья өздігінен бас тартқан не қарсылық білдірген не соттың барлық құрамы қарсылық білдірген жағдайда, істі сол соттағы басқа судья немесе басқа құрамдағы судьялар қарайды.
3. Егер облыстық немесе оған теңестірілген сотта өздігінен бас тарту немесе қарсылықтар білдіру қанағаттандырылғаннан кейін не осы Кодекстің 39-бабында аталған себептермен осы істі қарау үшін соттың жаңа құрамын құру мүмкін болмаса, облыстық немесе соған теңестірілген сот іс бойынша тараптар болса, ол қаралатын сот ұйғарымы үшін іс Қазақстан Республикасының Жоғарғы Сотына берілуге тиіс.
Ескерту. 43-бапқа өзгерту енгізілді - ҚР 2009.12.10 № 227-IV (2010 жылғы 1 қаңтардан бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

5-тарау. Іске қатысушы тұлғалар

44-бап. Іске қатысушы тұлғалардың құрамы

Тараптар: дау нысанасына дербес талаптарын мәлімдейтін үшінші тұлғалар, дау нысанасына дербес талаптарын мәлімдемейтін үшінші тұлғалар, прокурор, мемлекеттік органдар, жергілікті өзін өзі басқару органдары, ұйымдар немесе осы Кодекстің 56 және 57-баптарында көзделген негіздер бойынша процеске қатысатын жекелеген азаматтар, сот ерекше іс жүргізу тәртібімен қарайтын істер бойынша мәлімдеушілер мен мүдделі адамдар (осы Кодекстің 289-бабы) іске қатысушы тұлғалар болып танылады.

45-бап. Азаматтық іс жүргізу құқық қабілеттілігі

Азаматтық іс жүргізу құқықтары мен міндеттеріне ие болу қабілеттілігі (азаматтық іс жүргізу құқық қабілеттілігі) материалдық құқық субъектілері болып табылатын барлық азаматтар мен ұйымдар үшін бірдей дәрежеде танылады.

46-бап. Азаматтық іс жүргізу әрекет қабілеттілігі

1. Сотта құқықтарын өз іс-әрекеттерімен жүзеге асыру және міндеттерін орындау, іс жүргізуді өкілге тапсыру қабілеттілігі (азаматтық іс жүргізу әрекет қабілеттілігі) он сегіз жасқа толған азаматтарда және ұйымдарға толық көлемде болады.
2. Он төрт жастан он сегіз жасқа дейінгі кәмелетке толмағандардың, сондай-ақ әрекет қабілеті шектеулі деп танылған азаматтардың құқықтарын, бостандықтарын және заңмен қорғалатын мүдделерін сотта олардың ата-аналары немесе өзге де заңды өкілдері қорғайды, алайда сот мұндай істерге кәмелетке толмағандардың немесе әрекет қабілеті шектеулі деп танылған азаматтардың өздерін, сондай-ақ олардың заңды өкілдерінің өтінішхаты бойынша прокурорды тартуға міндетті.
3. Он төрт жасқа дейінгі кәмелетке толмағандардың, сондай-ақ әрекет қабілеттілігі шектеулі деп танылған азаматтардың құқықтарын, бостандықтарын және заңмен қорғалатын мүдделерін сотта олардың заңды өкілдері, прокурор қорғайды.
4. Заңда көзделген жағдайларда, азаматтық, отбасылық, еңбек, кооперативтік, әкімшілік және өзге де құқық қатынастарынан және тапқан табысына немесе кәсіпкерлік қызметтен түскен кірістеріне билік етуге байланысты мәмілелерден туындайтын істер бойынша он төрт жастан он сегіз жасқа дейінгі кәмелетке толмағандардың өз құқықтарын және заңмен қорғалатын мүдделерін сотта өз басы қорғауға құқығы бар. Кәмелетке толмағандарға көмек көрсету үшін кәмелетке толмағандардың заңды өкілдерін мұндай істерге қатысуға тарту соттың қалай шешуіне байланысты.
Ескерту. 46-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 2010.12.29 N 374-IV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi) Заңымен; 03.07.2013 № 121-V (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Конституциялық заңымен.

47-бап. Іске қатысушы тұлғалардың құқықтары
мен міндеттері

1. Іске қатысушы тұлғалардың іс материалдарымен танысуға, олардан үзінділер жазып алуға және көшірмелер түсіруге; қарсылықтарын мәлімдеуге; дәлелдеме табыс етуге және оларды зерттеуге қатысуға; іске қатысушы басқа адамдарға, куәлерге, сарапшылар мен мамандарға сұрақтар қоюға; өтініш жасауға, соның ішінде қосымша дәлелдеме талап ету туралы өтініш жасауға; сотқа ауызша және жазбаша түсініктемелер беруге; сот процесі барысында туындайтын барлық мәселелер бойынша өз дәлелдерін келтіруге; іске қатысушы басқа тұлғалардың өтініштері мен дәлелдеріне қарсылық білдіруге; сот жарыссөздеріне қатысуға; сот отырысының хаттамасымен танысуға және оған жазбаша ескертпелер беруге; соттың шешімі мен ұйғарымына шағымдануға; азаматтық сот ісін жүргізу туралы заңдарда берілген басқа да іс жүргізу құқықтарын пайдалануға құқығы бар. Олар өздеріне берілген барлық іс жүргізу құқықтарын адал пайдалануға тиіс.
2. Іске қатысушы адамдар, орындалмауы азаматтық сот ісін жүргізу туралы заңдарда көзделген салдарларды туғызатын жағдайда, өздерінің іс жүргізу міндеттерін атқарады.
3. Іске қатысатын адамдар сотқа жазбаша нысанда не электрондық құжат нысанында өтініш жолдауға құқылы.
Ескерту. 47-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 17.11.2014 № 254-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi).

48-бап. Тараптар

1. Талап қоюшы мен жауапкер азаматтық процесте тараптар болып табылады. Өз мүдделерін немесе талап қойылған мүдделерді көздеп талап қоюшы азаматтар мен заңды тұлғалар талап қоюшылар болып табылады. Өздеріне қуыным талабы қойылған азаматтар мен заңды тұлғалар жауапкерлер болып табылады.
2. Заңда көзделген жағдайларда заңды тұлғалар болып табылмайтын ұйымдар да тараптар болуы мүмкін.
3. Басқа тұлғалардың құқықтарын, бостандықтарын және заңмен қорғалатын мүдделерін қорғау үшін сотқа жүгінуге заң бойынша құқығы бар адамдардың өтініші бойынша мүдделері қозғалып іс басталған адамға сот пайда болған процесс туралы хабарлайды және ол адам сотқа талап қоюшы ретінде қатысады.
4. Азаматтық процесте мемлекет бір тарап болуы мүмкін.
5. Тараптар іс жүргізу құқықтарын тең пайдаланады және бірдей іс жүргізу міндетін мойынына алады.
6. Осы Кодекстің ережелеріне сәйкес, корпоративтік дауға қатысушы тараптар әрбір нақты құжатты көрсетпей, істің мән-жайларын анықтауға болатын құжаттарды бір-бірінен сұратуға құқылы.
Тараптар мемлекеттік құпияларды немесе заңмен қорғалатын өзге де құпияны құрайтын құжаттарды бір-бірінен сұрата алмайды.
Ескерту. 48-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 29.12.2014 № 269-V (01.01.2015 бастап қолданысқа енгізіледі); 22.04.2015 № 308-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

49-бап. Талап қоюдың негіздемесі мен нысанасын өзгеру,
талап қоюдан бас тарту, талап қоюды тану,
бітімгершілік келісім, дауды (жанжалды) медиация
тәртібімен реттеу туралы келісім

Ескерту. Тақырыпқа өзгеріс енгізілді - ҚР 2011.01.28 N 402-IV (2011.08.05 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

1. Талапкер талап қоюдың негізін немесе нысанасын өзгертуге, талап қою талаптарының мөлшерін ұлғайтуға немесе азайтуға немесе талап қоюдан бас тартуға құқылы. Талап қоюдың негізін немесе нысанасын өзгерту, талап қою талаптарының мөлшерін ұлғайту немесе азайту істі мәні бойынша қарау аяқталғанға дейін жазбаша арыз беру арқылы жүргізіледі. Талап қоюдан бас тартуға бірінші сатыдағы сот шешім қабылдағанға дейін жазбаша арыз беру арқылы жол беріледі. Жауапкер талап қоюды мойындауға құқылы, бұл жөнінде одан қолхат алынады. Тараптар істі татуласу келісімімен немесе дауды (жанжалды) медиация тәртібімен реттеу туралы келісіммен аяқтай алады, оларға тараптар қол қояды және оларды сот бекітеді.
2. Соттың өз бастамасы бойынша талап қою нысанасын немесе негіздемесін өзгертуге құқығы жоқ. Егер бұл іс-әрекет заңға қайшы келсе немесе басқа біреулердің құқықтарын,бостандықтарын және заңмен қорғалатын мүдделерін бұзатын болса, сот талап қоюшының талап қоюдан бас тартуын, жауапкердің талап қоюды тануын қабылдамайды және тараптардың бітімгершілік келісімін немесе тараптардың дауды (жанжалды) медиация тәртібімен реттеу туралы келісімін бекітпейді.
Ескерту. 49-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 2011.01.28 N 402-IV (2011.08.05 бастап қолданысқа енгізіледі); 17.11.2014 № 254-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi) Заңдарымен.

50-бап. Іске бірнеше талап қоюшының немесе
жауапкердің қатысуы

Талапты бірнеше талап қоюшы бірлесіп қоюы немесе оның бірнеше жауапкерге қойылуы мүмкін. Талап қоюшылардың немесе жауапкерлердің әрқайсысы екінші тарапқа қатысты процесте дербес болады. Тараптар іс жүргізуді тиісінше тең талап қоюшылардың немесе тең жауапкерлердің біреуіне тапсыра алады.

51-бап. Тиісті емес жауапкерді ауыстыру

1. Сот істі дайындау үстінде немесе бірінші сатыдағы сотта оны қарау кезінде талап бойынша жауап беруге тиісті емес адамға талап қойылып отырғанын анықтаса, істі тоқтатпай талап қоюшының өтініші бойынша тиісті емес жауапкерді тиісті жауапкермен ауыстыра алады. Тиісті емес жауапкерді ауыстырғаннан кейін істі дайындау және қарау басынан бастап жүргізіледі.
2. Егер талап қоюшы тиісті емес жауапкерді басқа тұлғамен ауыстыруға келіспесе, сот істі ұсынылған талап қою бойынша қарайды.

52-бап. Даудың нысанасына дербес талаптарын
мәлімдейтін үшінші тұлғалар

Даудың нысанасына дербес талаптарын мәлімдейтін үшінші тұлғалар бір немесе екі тарапқа талап қою арқылы бірінші сатыдағы сот шешім шығарғанға дейін процеске кірісе алады. Олар талап қоюшының барлық құқықтарын пайдаланады және оның барлық міндеттерін атқарады.

53-бап. Даудың нысанасына дербес талаптарды
мәлімдемейтін үшінші тұлғалар

Даудың нысанасына дербес талаптарын мәлімдемейтін үшінші тұлғалар, егер іс тараптардың біреуіне қатысы өздерінің құқықтарына немесе міндеттеріне әсер етуі мүмкін болса, іс бойынша бірінші сатыдағы соттың шешімі шыққанға дейін талап қоюшы немесе жауапкер жағында іске кірісе алады. Олар сондай-ақ тараптардың және іске қатысушы басқа адамдардың өтінішімен немесе соттың бастамасымен іске қатысуға тартылуы мүмкін. Дербес талаптарын мәлімдемейтін үшінші тұлғалар тараптардың талап қоюдың негіздемесі мен нысанасын өзгерту, талап қою талабының мөлшерін ұлғайту немесе азайту, сондай-ақ талап қоюдан бас тарту, талап қоюды мойындау не бітімгершілік келісімін, дауды (жанжалды) медиация тәртібімен реттеу туралы келісімді жасау, қарсы талап қою, соттың шешімін мәжбүрлеп орындатуды талап ету құқықтарынан басқа іс жүргізу құқықтарын пайдаланады және іс жүргізу міндетін мойнына алады.
Ескерту. 53-бапқа өзгерту енгізілді - ҚР 2011.01.28 N 402-IV (2011.08.05 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

54-бап. Іс жүргізу құқық мирасқорлығы

1. Даулы немесе шешіммен белгіленген құқық қатынастарынан тараптардың біреуі шығып қалған жағдайларда (азаматтың қайтыс болуы, заңды тұлғаның қайта ұйымдастырылуы, таратылуы, талапқа жол беру, борышты ауыстыру және материалдық құқық қатынастарындағы тұлғалардың басқа да өзгеру жағдайы) сот ол тарапты оның құқық мирасқорлығымен ауыстырады. Құқық мирасқорлығы процестің кез келген сатысында мүмкін болады.
2. Құқық мирасқоры процеске кіргенге дейін жасалған барлық әрекеттер құқық мирасқоры үшін бұл әрекеттер құқық мирасқоры ауыстырған тұлғаға қаншалықты міндетті болса, сондай шамада міндетті.

55-бап. Прокурордың сот ісін жүргізуге қатысуы

1. Азаматтық сот ісін жүргізуде заңдардың дәлме-дәл және бір үлгіде қолданылуына жоғары қадағалау жүргізу ісін мемлекет атынан Қазақстан Республикасының Бас прокуроры тікелей өзі және өзіне бағынатын прокурорлар арқылы жүзеге асырады.
2. Прокурордың азаматтық сот ісін жүргізуге қатысуы бұл заңда көзделген, прокурордың осы іске қатысу қажеттілігін сот таныған жағдайларда, сондай-ақ прокурордың бастамасы бойынша қозғалған, мемлекеттің мүдделерін қозғайтын, жұмысқа қайтадан алу, жалақыны өндіріп алу, азаматты басқа тұрғын үй-жай берместен тұрғын үйден шығару, өмірі мен денсаулығына келтірілген зиянды өтеу туралы істер бойынша міндетті.
Прокурор өзіне жүктелген міндеттерді жүзеге асыру мақсатында іс бойынша қорытынды беру үшін және азаматтардың құқықтарын, бостандықтарын және заңды мүдделерін, ұйымдардың құқықтары мен заңды мүдделерін, қоғамдық немесе мемлекеттік мүдделерді қорғау үшін процеске өз бастамасы бойынша немесе соттың бастамасы бойынша қатысуға құқылы.
Прокурордың көрсетілген өкілеттіктері соттың қарауға белгіленген барлық істер туралы уақтылы хабарлауы арқылы қамтамасыз етіледі.
3. Прокурор азаматтардың құқықтарын, бостандықтарын және заңды мүдделерiн, ұйымдардың құқықтары мен заңды мүдделерiн, қоғамдық немесе мемлекеттiк мүдделердi қорғау туралы талап қойып, арыз беріп сотқа жүгінуге құқылы. Әлеуметтік саладағы шектелмеген адамдар тобының еңбек, тұрғын үй және өзге де құқықтары мен бостандықтарын қорғау туралы, сондай-ақ әрекетке қабілетсіз азаматтың мүдделерін қорғау үшін прокурор мүдделі адамның өтінішіне және арызына қарамастан талап қоюы мүмкін.
4. Егер талап қоюшы прокурор мәлімдеген талапты қолдамаса, егер үшінші тұлғалардың құқықтары, бостандықтары және заңды мүдделері қозғалмаса, онда сот талап қоюды (арызды) қараусыз қалдырады.
5. Талап қойған прокурор, бітімгершілік келісім және дауды (жанжалды) медиация тәртібімен реттеу туралы келісім жасау құқығынан басқа, талап қоюшының барлық іс жүргізу құқықтарын пайдаланады, сондай-ақ барлық іс жүргізу міндеттерін мойнына алады. Прокурордың басқа тұлғаның мүдделерін қорғау үшін талап қоюдан бас тартуы ол тұлғаны істің мәнісі бойынша қарауды талап ету құқығынан айырмайды.
6. Сот қарайтын дауда талап қоюшы немесе жауапкер ретінде прокуратура органдарының мүддесін білдіретін прокурор тараптардың іс жүргізу құқықтары мен міндеттерін пайдаланады.
Ескерту. 55-бапқа өзгерту енгізілді - ҚР 2009.12.10 № 227-IV (2010.01.01 бастап қолданысқа енгізіледі), 2010.12.29 N 374-IV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi), 2011.01.28 N 402-IV (2011.08.05 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

56-бап. Басқа тұлғалардың құқықтарын, қоғамдық және
мемлекеттік мүдделерді қорғау үшін
сотқа жүгіну

1. Заңмен көзделген жағдайларда мемлекеттік органдар және жергілікті өзін-өзі басқару органдары, ұйымдар немесе жекелеген азаматтар олардың өтінуімен басқа адамдардың құқықтарын, бостандықтарын және заңмен қорғалатын мүдделерін, сол сияқты қоғамдық немесе мемлекеттік мүдделерді қорғау үшін талап қойып сотқа жүгіне алады. Әрекетке қабілетсіз азаматтың мүддесін қорғау үшін мүдделі адамның өтінішіне қарамастан талап қойылуы мүмкін.
2. Бөгде мүдделерді қорғау үшін талап қойған адамдар, бітімгершілік келісім және дауды (жанжалды) медиация тәртібімен реттеу туралы келісім жасау құқығынан басқа, талап қоюшының барлық іс жүргізу құқықтарын пайдаланады және барлық іс жүргізу міндеттерін мойнына алады. Аталған органдар мен адамдардың талап қоюдан бас тартуы мүдделеріне сай іс қозғалған адамды істі мәні бойынша қарауды талап ету құқығынан айырмайды. Егер мүдделеріне сай іс қозғалған адам мәлімделген талапты қолдамаса, үшінші тұлғалардың құқықтарына қысым жасалмаса, сот талап қоюды (арызды) қараусыз қалдырады.
Ескерту. 56-бапқа өзгерту енгізілді - ҚР 2011.01.28 N 402-IV (2011.08.05 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

57-бап. Мемлекеттік органдар мен жергілікті өзін-өзі
басқару органдарының іс бойынша қорытынды беру
үшін процеске қатысуы

1. Заңда көзделген жағдайларда мемлекеттік органдар мен жергілікті өзін-өзі басқару органдары өздеріне жүктелген міндеттерді жүзеге асыру мақсатында іс бойынша қорытынды беру үшін және азаматтардың құқықтарын, бостандықтары мен заңды мүдделерін, қоғамдық және мемлекеттік мүдделерді қорғау үшін бірінші сатыдағы сот істі мәні бойынша қарауды аяқтағанға дейін өз бастамасы бойынша, іске қатысатын адамдардың бастамасы бойынша, сондай-ақ соттың бастамасы бойынша процеске қатыса алады.
2. Осы бапта көрсетілген органдар өз өкілдері арқылы осы Кодекстің 47-бабында көзделген іске қатысушы адамдардың барлық құқықтарын пайдаланады.
Ескерту. 57-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 17.11.2014 № 254-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi).

6-тарау. Сотта өкілдік ету

58-бап. Істі өкілдер арқылы жүргізу

1. Азаматтар өз істерін сотта өздері немесе өкілдері арқылы жүргізуге құқылы. Азаматтың іске өзінің қатысуы оның бұл іс бойынша өкілі болу құқығынан айырмайды.
2. Ұйымдардың ісін сотта оларға заңмен, өзге нормативтік құқықтық актілермен немесе құрылтай құжаттарымен берілген өкілеттіктердің шегінде іс-әрекет жасайтын олардың органдары және тиісті өкілеттіктер берілген олардың өкілдері жүргізеді. Заңды тұлғалардың басшылары сотқа олардың қызметтік жағдайын немесе өкілеттіктерін куәландыратын құжаттар береді. Заңды тұлғаның органы тиісті өкілеттік берілген басқа өкілдермен бірге іске қатыса алады.
Сенімхатқа, заңдарға, сот шешімдеріне не әкімшілік актісіне негізделген істі сотта жүргізуге тиісінше ресімделген өкілеттігі бар әрекетке қабілетті кез келген адам сотта өкіл бола алады.

59-бап. Тапсырма бойынша өкілдік ету

Мына адамдар:
1) адвокаттар;
2) заңды тұлғалардың қызметкерлері - осы заңды тұлғалардың істері бойынша;
3) кәсіптік одақтардың уәкілетті адамдары - құқықтары мен мүдделерін қорғауды осы кәсіптік одақтар жүзеге асыратын жұмысшылардың, қызметшілердің, сондай-ақ басқа да адамдардың істері бойынша;
4) заңмен, жарғымен немесе ережемен осы ұйымдар мүшелерінің құқықтары мен мүдделерін қорғау құқығы берілген ұйымдардың уәкілетті адамдары;
5) заңмен, жарғымен немесе ережемен басқа адамдардың құқықтары мен мүдделерін қорғау құқығы берілген ұйымдардың уәкілетті адамдары;
6) басқа тең қатысушылардың тапсырмасы бойынша тең қатысушылардың біреуі;
7) іске қатысатын адамдардың өтінуімен сот рұқсат еткен, жоғары заңгерлік білімі бар басқа да адамдар тапсырма бойынша сотта өкіл бола алады.
Ескерту. 59-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 17.11.2014 № 254-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi).

60-бап. Сотта өкілдер бола алмайтын тұлғалар

1. Судьялар, тергеушілер, прокурорлар мен өкілді органдардың депутаттары, олардың процеске тиісті ұйымдардың уәкілеттік берілген адамдары немесе заңды өкілдер ретінде қатысу жағдайынан басқа жағдайда сотта өкіл бола алмайды.
2. Қазақстан Республикасының адвокаттық қызмет туралы заңнамасының талаптарын бұза отырып, заң көмегін көрсету туралы тапсырма алған адвокаттар сотта өкіл бола алмайды.
3. Адам, егер мүдделері өзі өкіл болып отырған адамның мүдделеріне қайшы келетін адамдарға осы іс бойынша заң көмегін көрсетсе немесе бұрын көрсеткен болса немесе судья, прокурор, сарапшы, маман, аудармашы, куә немесе айғақшы ретінде қатысса, сондай-ақ егер ол істі қарауға қатысушы лауазымды адаммен туыстық қатынастарда болса, өкіл бола алмайды.
Ескерту. 60-бапқа өзгерту енгізілді - ҚР 2009.12.11 N 230-IV (2010 жылғы 1 қаңтардан бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

61-бап. Өкілдің өкілеттіктері

1. Сотта іс жүргізуге өкілеттіктер, қуыным арызға қол қоюды, медиация жүргізу туралы шарт жасасуды не iстi төрелікке немесе аралық сотқа беруді, қуыным талаптарынан толық немесе iшiнара бас тартуды және қуынымды мойындауды, қуыным нысанасын немесе негiзiн өзгертудi, бiтiмгершiлiк келiсiм жасасуды, өкiлеттiктердi басқа адамға берудi (сенімді басқа біреуге аудару), соттың қаулысына шағым жасауды, сот қаулысын мәжбүрлеп орындатуды талап етудi, берiлген мүлiктi немесе ақшаны алуды қоспағанда, өкілге өкiлдiк берушiнiң атынан барлық iс жүргiзу әрекеттерiн жасауға құқық бередi.
2. Өкілдің осы баптың бірінші бөлігінде аталған іс-әрекеттердің әрқайсысын жасауға өкілеттігі өкілдік беруші берген сенімхатта арнайы көзделуі тиіс.
Ескерту. 61-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 2011.01.28 N 402-IV (2011.08.05 бастап қолданысқа енгізіледі), 2012.02.17 N 565-IV (2012.07.01 бастап қолданысқа енгізіледі); 03.07.2013 125-V (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

62-бап. Өкілдің өкілдіктерін ресімдеу

1. Өкілдің өкілеттіктері заңға сәйкес берілген және ресімделген сенімхатта көрсетілуге тиіс.
2. Кәсіптік одақтар мен басқа ұйымдардың уәкілеттік берілген адамдары сотқа осы іс бойынша өкілдікті жүзеге асыруға арналған тапсырманы куәландыратын құжаттарды беруі тиіс (осы Кодекстің 59-бабының 3), 4) және 5) тармақшалары).
3. Адвокаттың нақты істі жүргізуге арналған өкілеттігі сенімхатпен және заң консультациясы немесе адвокаттар алқасының адвокаттық кеңсесі беретін, ал ол өз қызметін жеке-дара жүзеге асырған кезде – адвокаттар алқасының төралқасы беретін ордермен куәландырылады.
Адвокаттың осы Кодекстің 61-бабының бірінші бөлігінде тізбеленген процестік әрекеттердің әрқайсысын жасауға өкілеттіктері нотариат куәландырған сенімхатпен немесе нотариат куәландырғанға теңестірілген сенімхатпен расталуға тиіс.
4. Заңды тұлғаның атынан сенімхатты тиісті заңды тұлғаның басшысы немесе өзге уәкілетті адамы береді.
5. Осы Кодекстің 59-бабының 6) және 7) тармақшаларында аталған өкілдің өкілеттігі сенімхатта немесе сот отырысының хаттамасына кіргізілген сенім білдірушінің сотта берген ауызша түрдегі өтінішінде көрініс табуы мүмкін.
Ескерту. 62-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 2011.12.28 N 523-IV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 17.11.2014 № 254-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi) Заңдарымен.

63-бап. Заңды өкілдер

1. Әрекетке қабілетсіз азаматтар мен толық әрекет қабілетіне ие емес немесе сот тәртібімен әрекетке қабілеті шектеулі деп танылған адамдардың құқықтарын, бостандықтары мен заңды мүдделерін сотта олардың ата-аналары, асырап алушылары, қорғаншылары, қамқоршылары, патронат тәрбиешілері немесе оларды алмастыратын басқа да адамдар қорғайды, олар сотқа өздерінің мәртебесі мен өкілеттіктерін куәландыратын құжаттарды ұсынады.
2. Хабар-ошарсыз кеткен деп белгіленген тәртіппен танылған азамат қатысуға тиісті іс бойынша, оның өкілі ретінде хабар-ошарсыз кеткен адамның мүлкіне қамқорлықты жүзеге асыратын адам қатысады.
3. Қайтыс болған немесе қайтыс болды деп белгіленген тәртіппен жарияланған адамның мұрагері қатысуға тиісті іс бойынша, егер мұраны әлі ешкім қабылдамаса, мұрагердің өкілі ретінде мұралық мүлікті қорғау мен басқару үшін тағайындалған сақтаушы немесе қамқоршы қатысады.
4. Заңды өкілдер заңда көзделген шектеулермен өкілдік етушілердің атынан жасау құқығы өкілдік берушіге тиесілі барлық іс жүргізу әрекеттерін жасайды. Заңды өкілдер істі сотта жүргізуді басқа өкілге тапсыра алады.
Ескерту. 63-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 2011.03.25 N 421-IV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 17.11.2014 № 254-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi) Заңдарымен.

7-тарау. Дәлелдемелер және дәлелдеу

64-бап. Дәлелдемелер

1. Заңмен көзделген тәртіпте сот тараптардың талаптары мен қарсылықтарын негіздейтін мән-жайлардың бар-жоғын, сондай-ақ істі дұрыс шешу үшін өзге де маңызы бар мән-жайларды солардың негізінде анықтайтын заңды түрде алынған нақты деректер іс бойынша дәлелдемелер болып табылады.
2. Бұл нақты деректер тараптардың және үшінші тұлғалардың түсініктемелерімен, куәлардың айғақтарымен, заттай дәлелдемелермен, сарапшылардың қорытындыларымен, іс жүргізу әрекеттерінің хаттамаларымен, iс жүргiзу әрекеттерiнiң барысын және нәтижелерiн көрсететiн сот отырыстары хаттамаларымен және өзге де құжаттармен анықталады.
Ескерту. 64-бапқа өзгерту енгізілді - Қазақстан Республикасының 2006.07.04. N 151 Заңымен.

65-бап. Дәлелдеу міндеті

Әр тарап өзінің талаптарының және қарсылықтарының негізі ретінде сілтеме жасайтын мән-жайларды дәлелдеуі тиіс.

66-бап. Дәлелдемелерді ұсыну

1. Тараптар мен іске қатысатын басқа да адамдар бірінші сатыдағы сотқа дәлелдемелерді ұсынады және олар сот талқылауында зерттеледі.
1-1. Тарап талаптардың немесе оларға қарсы қарсылықтардың негізі ретінде сілтеме жасайтын әрбір дәлелдеменің мазмұны осы дәлелдеме зерттелетін сот талқылауы барысында ашылуға тиіс.
Адам сот талқылауы барысында ашылған дәлелдемелерге ғана сілтеме жасауға құқылы.
2. Істі дұрыс шешу үшін маңызы бар мән-жайларды тараптардың және іске қатысушы басқа да тұлғалардың тараптары мен қарсылықтарының негізінде, материалдық және іс жүргізу құқығының қолданылуға тиіс нормаларын ескере отырып, сот анықтайды.
3. Бірінші сатыдағы сот тараптарға және іске қатысатын басқа да адамдарға істі дұрыс шешу үшін қажетті қосымша дәлелдемелер табыс етуді ұсынуға құқылы.
Осы Кодексте көзделген жағдайларды қоспағанда, тарапта бар дәлелдемелерді бірінші сатыдағы сотқа ұсынбау осы дәлелдемелерді апелляциялық, кассациялық сатылардағы, қадағалау сатысындағы сотқа ұсыну мүмкіндігін жояды.
4. Тараптар мен іске қатысатын басқа да адамдар үшін дәлелдемелер ұсыну қиын болған жағдайда, бірінші сатыдағы сот олардың өтінішхаты бойынша оларға дәлелдемелерді талап етіп алдыруға жәрдем көрсетеді.
Бірінші сатыдағы сот қанағаттандырусыз қалдырған, тарапқа қажетті дәлелдемелерді талап етіп алдыруға жәрдем көрсету туралы өтінішхат апелляциялық сатыдағы сот алдында апелляциялық шағымда немесе сот отырысында мәлімделуі мүмкін.
5. Дәлелдемелерді сұратып алдыру туралы өтінішінде сол дәлелдемелер көрсетілуге, сондай-ақ осы дәлелдеме арқылы іс үшін маңызы бар қандай мән-жайлар анықталатыны немесе бекерге шақырылатыны, дәлелдемені өз бетінше алуға кедергі келтіретін себептер және оның тұрған жері көрсетілуге тиіс.
6. Қажет болған жағдайда сот өтініш берген адамға дәлелдемені алу үшін сұрату береді. Соттың талап еткен дәлелдемесі бар тұлға оны тікелей сотқа жібереді немесе сотқа табыс ету үшін тиісті сұратуы бар адамның қолына береді. Корпоративтік даулар бойынша дәлелдемелерді сот қана талап етуге және олар тікелей сотқа жіберілуге тиіс.
7. Сот дәлелдеме талап еткен, оны жалпы немесе сот белгілеген мерзімде беруге мүмкіндігі жоқ лауазымды немесе өзге тұлға соттың сұратуын алған күннен бастап бес күн мерзім ішінде себебін көрсетіп, бұл туралы сотқа хабарлауға міндетті.
8. Хабарламаған, сондай-ақ егер дәлелдеме беру туралы соттың талабы сот дәлелсіз деп таныған себептер бойынша орындалмаған жағдайда, кінәлі лауазымды немесе іске қатыспайтын өзге де тұлғаларға әкімшілік құқық бұзушылық туралы заңдарға сәйкес әкімшілік жазаға қолданылады.
9. Әкімшілік жаза қолдану талап етілген дәлелдемесі бар адамды оны сотқа беру міндетінен босатпайды. Соттың талабын қасақана орындамаған жағдайда аталған тұлғалар қылмыстық жауапқа тартылады.
10. Егер тарап сот сұратқан дәлелдемені өзінде ұстап қалса және оны соттың сұратуы бойынша ұсынбаса, ондағы мәліметтер осы тараптың мүдделеріне қарсы бағытталған деп ұйғарылады және ол тарап таныған деп есептеледі.
Ескерту. 66-бап өзгерістер енгізілді - ҚР 2008.07.05 N 58-IV (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-баптан қараңыз); 17.11.2014 № 254-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi) Заңдарымен.

67-бап. Дәлелдемелердің қатыстылығы

Егер дәлелдеме іс үшін маңызды мән-жайлардың бар екендігі туралы тұжырымдары растайын, теріске шығаратын не оларға күмән келтіретін нақты деректер болса, сот дәлелдемені іске қатысты деп таниды.

68-бап. Дәлелдемелерге жол беру

1. Егер осы Кодексте көзделген тәртіппен алынса, дәлелдемеге жол беруге болады деп танылады.
2. Заң бойынша белгілі бір дәлелдемелермен расталуға тиіс істің мән-жайлары ешқандай басқа дәлелдемелермен расталуға тиіс емес.

69-бап. Дәлелдемелер ретінде жол беруге болмайтын
нақты деректер

1. Нақты деректер, егер олар заң талаптарын бұза отырып, іске қатысушы тұлғалардың заңмен кепілдік берілген құқықтарынан айыру немесе оларды ығыстыру арқылы немесе істі сотта қарауға дайындау кезінде немесе сотта қарағанда азаматтық процестің өзге де ережелерін бұза отырып, оның ішінде:
1) күш қолдану, қорқыту, алдау, сол секілді өзге де заңсыз іс-әрекеттерді қолдана отырып;
2) оларға түсіндірмеудің, толық немесе дұрыс түсіндірмеудің салдарынан туындаған іске қатысушы адамдардың өз құқықтары мен міндеттеріне қатысты жаңылуын пайдалана отырып;
3) осы азаматтық іс бойынша іс жүргізуді жүзеге асыруға құқығы жоқ адамның іс жүргізу іс-әрекетін жүргізуіне байланысты;
4) қарсылық білдіруге жататын адамның іс жүргізу іс-әрекетіне қатысуына байланысты;
5) іс жүргізу іс-әрекетінің тәртібін айтарлықтай бұза отырып;
6) белгісіз көзден немесе сот отырысында анықтала алмайтын көзден;
7) дәлелдеу барысында қазіргі ғылыми білімге қайшы келетін әдістерді қолдана отырып алынған болса, олар нақты деректердің растығына әсер етсе немесе әсер етуі мүмкін болса, оларды сот дәлелдемелер ретінде пайдалануға жол беруге болмайды деп тануға тиіс.
2. Іс бойынша іс жүргізу кезінде нақты деректерді дәлелдемелер ретінде пайдалануға жол беруге болмайтындығын, сондай-ақ оларды шектеп пайдаланудың мүмкіндігін өз бастамашылығы бойынша немесе іске қатысушы адамдардың өтініші бойынша сот белгілейді.
3. Заңды бұза отырып алынған дәлелдемелер заңдық күші жоқ деп танылады және сот шешімінің негізіне жатқызыла алмайды, сондай-ақ іс үшін маңызы бар кез келген мән-жайды дәлелдеу кезінде пайдаланыла алмайды.
4. Осы баптың бірінші бөлігінде аталған тәртіп бұзушылықтармен алынған нақты деректер тиісті тәртіп бұзушылықтардың және оларға жол берген адамдардың кінәлілігінің дәлелдемесі ретінде пайдаланылуы мүмкін.

70-бап. Дәлелдемелердің растығы

Тексеру нәтижесінде дәлелдеменің шындыққа сәйкес келетіні анықталса, дәлелдеме рас деп есептеледі.

71-бап. Дәлелдеуден босатудың негіздері

1. Сот жалпыға белгілі деп таныған мән-жайлар дәлелдеуді қажет етпейді.
2. Соттың бұрын қаралған азаматтық іс бойынша заңды күшіне енген шешімімен белгіленген мән-жайлар сот үшін міндетті және сол адамдар қатысатын басқа азаматтық істерді талқылау кезінде қайтадан дәлелденбейді.
3. Соттың қылмыстық іс бойынша күшіне енген талап қоюды қанағаттандыру құқығы танылатын үкімі оған қатысты соттың үкімі болған тұлға әрекеттерінің азаматтық-құқықтық салдары туралы істі қарайтын сот үшін міндетті. Заңды күшіне енген сот үкімі мұндай азаматтық істі қараған сот үшін, осы іс-әрекеттер орын алды ма және оларды осы адам жасады ма деген мәселелер бойынша, сондай-ақ үкіммен белгіленген мән-жайларға және олардың құқықтық бағасына қатысты да міндетті болып табылады.
3-1. Әкімшілік құқық бұзушылық туралы іс бойынша заңды күшіне енген сот қаулысында белгіленген әкімшілік құқық бұзушылық жасаған адамның кінәсі осы адам жасаған әкімшілік құқық бұзушылықтың азаматтық-құқықтық салдарлары туралы істі қарау кезінде қайтадан дәлелденбейді.
4. Заңға сәйкес анықталды деп ұйғарылған фактілер азаматтық істі талқылау кезінде дәлелденбейді. Мұндай ұйғарым жалпы тәртіппен теріске шығарылуы мүмкін.
5. Егер тиісті құқықтық ресімдер шеңберінде керісінше дәлелденбесе, мына мән-жайлар:
1) осы заманғы ғылымда, техникада, өнерде, кәсіпшілікте жалпы қабылданған зерттеу әдістерінің дұрыстығы;
2) адамның заңды білуі;
3) адамның өзінің қызметтік және кәсіби міндеттерін білуі;
4) олардың бар екендігін растайын құжатты ұсынбаған және арнаулы даярлық немесе білім алған оқу орнын немесе басқа да мекемені көрсетпеген адамда арнаулы даярлықтың немесе білімнің болмауы дәлелдемелерсіз анықталған мән-жайлар болып есептеледі.
Ескерту. 71-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 17.11.2014 № 254-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi).

72-бап. Сот тапсырмалары

1. Істі қараушы сот іске қатысушы адамның басқа қалада немесе ауданда дәлелдемелер жинау қажеттігі туралы өтінішін қанағаттандырған жағдайда тиісті сотқа белгілі бір іс жүргізу әрекетін жасауға тапсырма береді.
2. Істі қараушы сот іске қатысушы адамдардың Қазақстан Республикасының құқықтық көмек көрсету жөнінде келісімі бар басқа мемлекетте дәлелдемелер жинау туралы өтінішін қанағаттандырған жағдайда осы келісімнің ережелеріне сәйкес сот тапсырмасын жібереді.
3. Соттың тапсырмасы туралы ұйғарымда қаралатын істің мәні, тараптар туралы мәліметтер қысқаша баяндалады, анықтауға жататын мән-жайлар, тапсырманы орындаушы сот жинауға тиіс дәлелдемелер көрсетіледі. Бұл ұйғарым ол жолданған сот үшін міндетті және ол алынған сәттен он күнге дейінгі мерзімде орындалуға тиіс.

73-бап. Сот тапсырмасын орындау тәртібі

1. Соттың тапсырмасын орындау осы Кодексте белгіленген ережелер бойынша сот отырысында жүргізіледі. Іске қатысатын тұлғалар отырыстың өтетін уақыты мен орны туралы құлақтандырылады, алайда оған келмеу тапсырманы орындауға кедергі болып табылмайды.
2. Хаттамалар мен тапсырманы орындау кезінде жиналған барлық материалдар дереу істі қарап жатқан сотқа жіберіледі.
3. Егер іске қатысатын адамдар немесе тапсырманы орындаушы сотқа түсініктеме немесе айғақ беруші куәлер істі қарайтын сотқа келсе, олар жалпы тәртіпте түсініктеме мен айғақ береді.

74-бап. Дәлелдемелерді қамтамасыз ету

1. Өздері үшін қажетті дәлелдемелерді ұсыну соңынан мүмкін болмайды немесе қиындық келтіреді деп қауіптенуге негізі бар іске қатысушы адамдар соттан осы дәлелдемелерді қамтамасыз ету туралы сұрай алады.
2. Дәлелдемелерді қамтамасыз ету куәлардан жауап алу, сараптама жүргізу, оқиға болған жерді қарап шығу және басқа да әдістер арқылы жүргізіледі.

75-бап. Дәлелдемелерді қамтамасыз ету туралы өтініш

1. Дәлелдемелерді қамтамасыз ету туралы өтініш сотқа дәлелдемелерді қамтамасыз ету жөніндегі іс жүргізу әрекеттері жасалуға тиісті аумақ бойынша беріледі.
2. Дәлелдемелерді қамтамасыз ету туралы өтініште қамтамасыз етілуге қажетті дәлелдемелер, растау үшін осы дәлелдемелер қажет мән-жайлар, өтініш берушіні қамтамасыз ету туралы өтініш жасауға итермелеген себептер, сондай-ақ қамтамасыз етілетін дәлелдемелер қажет болып отырған іс көрсетілуге тиіс.
3. Дәлелдемелерді қамтамасыз ету туралы өтінішті қарау нәтижесі бойынша сот ұйғарым шығарады. Мұндай өтінішті қабылдаудан бас тарту туралы судьяның ұйғарымына жекеше шағым берілуі мүмкін.

76-бап. Дәлелдемелерді қамтамасыз ету тәртібі

1. Дәлелдемелерді қамтамасыз етуді осы Кодексте белгіленген ережелер бойынша судья жүргізеді.
2. Істің сотта туындауға дейін дәлелдемелерді қамтамасыз етуді заңдармен көзделген тәртіппен сотта нотариустар немесе консулдық мекемелердің лауазымды адамдары жүргізеді.
3. Өтініш беруші және іске қатысушы басқа тұлғалар дәлелдемелерді қамтамасыз ету уақыты мен орны туралы хабарланады, алайда олардың келмеуі дәлелдемелерді қамтамасыз ету туралы өтінішті қарауға кедергі болып табылмайды.
4. Хаттамалар және дәлелдемелерді қамтамасыз ету тәртібімен жиналған нәрсенің бәрі іске қатысушы тұлғаларға хабарлана отырып, істі қараушы сотқа беріледі.

77-бап. Дәлелдемелерді бағалау

1. Әрбір дәлелдеме - қатыстылығы, жол берілуі, растығы, ал барлық жиналған дәлелдемелер жиынтығы азаматтық істі шешу үшін жеткіліктігі тұрғысынан бағалануға тиіс.
2. Осы Кодекстің 16-бабына сәйкес судья дәлелдемелерді өзінің ішкі сенімі бойынша бағалайды.
3. Дәлелдемелердің жиынтығы, егер іске қатысты дәлелдеуге жататын немесе тарап жоққа шығармаған барлық және әрбір мән-жайлар туралы ақиқатты даусыз айқындауға жол беретін және сенімді дәлелдемелер жиналса, азаматтық істі шешу үшін жеткілікті болып табылады.

78-бап. Тараптардың және үшінші тұлғалардың
түсініктемелері

1. Тараптардың және үшінші тұлғалардың іс үшін маңызы бар, өздеріне белгілі мән-жайлар туралы түсініктемелері іс бойынша жиналған басқа да дәлелдемелермен қатар тексеруге және бағалауға жатады.
2. Көрсетілген тұлғалардың түсініктемелері ауызша және жазбаша болуы мүмкін.
3. Тараптың талабын немесе қарсылығын негіздейтін фактілерді екінші тараптың мойындауы ол тарапты осы фактілерді одан әрі дәлелдеу қажеттігінен босатады. Тарап мойындаған факті сот отырысының хаттамасына енгізіледі және оған фактіні мойындаған тарап қол қояды. Егер фактіні тану жазбаша өтініште баяндалған болса, ол іске қосып тігіледі.
4. Егер фактілерді тану шындығында болған мән-жайды жасыру мақсатымен не алдаудың, күш қолданудың, қорқытудың немесе жаңылудың әсерінен жасалғандығына соттың күдігі болса, ол тануды қабылдамай, ол туралы ұйғарым шығарады. Мұндай жағдайда осы фактілер жалпы негізде дәлелденуге тиіс.

79-бап. Куәнің айғақтары

1. Іс үшін маңызы бар мән-жайлар туралы қандай да болмасын мәліметтер өзіне белгілі болған тұлға куә болып табылады. Адамның айғағы, егер ол өзінің хабардар болу көзін көрсете алмаса, дәлелдеме деп танылмайды.
2. Куә ретінде:
1) балаларды тәрбиелеу туралы даулар бойынша істерді қоспағанда өзінің жастығына, дене немесе психикалық кемістігіне орай фактілерді дұрыс қабылдауға және олар туралы дұрыс айғақ беруге қабілетсіз адамдар;
2) өкілдің немесе қорғаушының міндетін атқаруына байланысты өздеріне белгілі болған мән-жайлар туралы - азаматтық іс бойынша өкілдер немесе қылмыстық іс бойынша қорғаушылар;
3) шешім немесе үкім шығару кезінде мәселелерді істің мән-жайын кеңесу бөлмесінде талқылау кезінде туындаған мәселелер туралы - судья;
3-1) өз мiндеттерiн орындауға байланысты өзiне белгiлi болған мән-жайлар туралы – төрешi немесе аралық судья;
3-2) заңда көзделген жағдайларды қоспағанда, медиацияны жүргізуге байланысты оған белгілі болған мән-жайлар туралы – медиатор;
4) оларға тәубаға келу кезінде сенім білдірген адамдардан белгілі болған мән-жайлар туралы - дін қызметшілері;
5) заңда көрсетілген басқа адамдар жауап алуға жатпайды.
3. Адам өз-өзіне, зайыбына (жұбайына) және шеңбері заңмен белгіленетін жақын туыстарына қарсы сотта куәлік айғақ беруден бас тартуға құқылы.
4. Куәні шақыру туралы өтініш жасаған адам оның тегін, атын, әкесінің атын және тұратын жерін немесе жұмыс орнын хабарлауға, бұл куәдан жауап алу қажеттілігін негіздеуге міндетті.
Ескерту. 79-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 2004.12.28 N 24 (қолданысқа енгiзiлу тәртібін 2 баптан қараңыз), 2011.01.28 N 402-IV (2011.08.05 бастап қолданысқа енгізіледі); 03.07.2013 125-V (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

80-бап. Куәнің міндеттері мен құқықтары

1. Куә ретінде шақырылған адам сотқа тағайындалған уақытта келуге және шынайы айғақ беруге міндетті.
2. Науқастығының, қарттығының, мүгедектігінің немесе басқа да дәлелді себептерінің салдарынан соттың шақыруы бойынша келуге жағдайы болмаса, сот куәдан өзі барған жерінде жауап алуы мүмкін.
3. Көрінеу жалған айғақ бергені және заңда көзделмеген негіздер бойынша айғақ беруден бас тартқаны немесе жалтарғаны үшін куә Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің 420 және 421-баптарында көзделген жауаптылықта болады.
4. Куәнің сотқа шақырылуына байланысты шығындарды өтеттіруге және уақытын жоғалтуына байланысты ақшалай өтемақы алуға құқығы бар. Шығындар мен өтемақылардың мөлшері Қазақстан Республикасының заңдарымен белгіленеді.
Ескерту. 80-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 03.07.2014 № 227-V Заңымен (01.01.2015 бастап қолданысқа енгізіледі).

81-бап. Жазбаша дәлелдемелер

Іс үшін маңызы бар мән-жайлар туралы мәліметтерді қамтитын актілер, құжаттар, іскерлік немесе жеке сипаттағы хаттар жазбаша дәлелдемелер болып табылады.

82-бап. Жазбаша дәлелдемелерді жинау тәртібі

1. Жазбаша дәлелдемелерді тараптар және іске қатысушы басқа да тұлғалар тапсыруы, сондай-ақ олардың өтініші бойынша сот талап етуі мүмкін.
2. Егер құжаттарда ұйымдар, лауазымды адамдар баяндаған немесе куәландырған мәліметтер азаматтық іс үшін маңызы болса, дәлелдемелер болып танылады. Құжаттарға, соның ішінде осы Кодекстің 66-бабында көзделген тәртіппен алынған, талап етілген немесе табыс етілген компьютерлік хабарламаны қамтитын материалдар, фото және кино түсірілімдер, дыбыс және бейне жазбалар да жатады.
3. Соттың алдында іске қатысатын немесе қатыспайтын тұлғалардан жазбаша дәлелдемелер талап ету туралы өтініш жасайтын тұлға осы дәлелдемені көрсетуге, оларды өз бетінше алуға кедергі болатын себептерді, өзі дәлелдемелерді сол тұлғаларда деп санайтын негіздерін көрсетуге тиіс.
4. Соттың азаматтардан немесе заңды тұлғалардан талап ететін жазбаша дәлелдемелері тікелей сотқа жіберіледі.
5. Сот жазбаша дәлелдеме талап ету туралы өтініш берген тұлғаға соңынан сотқа табыс ету үшін алу құқығын беретін сұрату бере алады.

83-бап. Сотқа жазбаша дәлелдемелер табыс ету
міндеттілігі

1. Талап етілген жазбаша дәлелдемелерді табыс ету немесе оны сот белгілеген мерзімде табыс ету мүмкіндігі жоқ тұлғалар бұл туралы себептерін көрсете отырып, сотқа хабарлауға міндетті.
2. Сот хабардар етілмеген жағдайда, сондай-ақ соттың жазбаша дәлелдемелерін табыс ету талабы сот дәлелсіз деп таныған себептер бойынша орындалмаса, іске қатысушы тұлғалар - он айлық есептік көрсеткіш мөлшерінде, ал соттың қайталама және одан кейінгі талаптарын орындамаған жағдайда, жиырма айлық есептік көрсеткіш мөлшерінде айыппұл төлейді. Айыппұл салу өзінде жазбаша дәлелдемені ұстап отырған тұлғаны сот талап еткен затты беру міндетінен босатпайды.
3. Жазбаша дәлелдемелер, әдетте, түпнұсқа қалпында беріледі. Егер құжаттың көшірмесі берілсе, сот, қажет болған жағдайда, түпнұсқаның берілуін талап етуге құқылы.
Қазақстан Республикасының заңнамасында тек электрондық құжатты ғана пайдалануға жол берілмейтін жағдайларды қоспағанда, электрондық цифрлық қолтаңбалармен куәландырылған электрондық құжаттар түпнұсқадағы жазбаша құжаттармен бірдей болады.
Ескерту. 83-бапқа өзгерту енгізілді - ҚР 2010.07.15 N 337-IV (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-баптан қараңыз) Заңымен.

84-бап. Жазбаша дәлелдемелерді сақталып тұрған
жерінде қарау және зерттеу

Жазбаша дәлелдемелерді сотқа беру қиын болған ретте сот тиісінше куәландырылған көшірмелерді және үзінділерді беруді талап ете алады немесе жазбаша дәлелдемелерді олар сақталып қойылған жерде қарай алады және зерттей алады.

85-бап. Түпнұсқа жазбаша дәлелдемелерді қайтару

1. Түпнұсқа жазбаша дәлелдемелер, сондай-ақ істегі жеке хаттар оларды табыс еткен тұлғалардың өтініші бойынша сот шешімі заңды күшіне енгеннен кейін оларға қайтарылуы мүмкін. Бұл орайда істе жазбаша дәлелдемелердің судья куәландырған көшірмесі қалады.
2. Жазбаша дәлелдемелер соттың шешімі заңды күшіне енгенге дейін, егер сот мүмкін деп тапса, оларды табыс еткен тұлғаларға қайтарылуы мүмкін.

86-бап. Заттай дәлелдемелер

Егер заттар өзінің сыртқы түрімен, қасиеттерімен немесе өзге де белгілерімен іс үшін маңызы бар мән-жайды анықтау құралы бола алады деп ұйғаруға негіз болса, олар заттай дәлелдемелер деп танылады.

87-бап. Заттай дәлелдемелерді сақтау және қарау

1. Заттай дәлелдемелер істе сақталады немесе айрықша тізілім бойынша соттың заттай дәлелдемелер сақтау камерасына өткізіледі. Сот заттай дәлелдемелерді өзгеріссіз қалпында сақтауға шара қабылдайды.
2. Сотқа әкелу мүмкін емес заттар тұрған жерінде сақталады. Оларды сот қарап, хаттамада егжей-тегжейлі сипаттауға, ал қажет болған жағдайда суретке түсіруге және мөрмен бекітілуге тиіс. Заттай дәлелдемелерді қарау хаттамасы іске қосып тігіледі.
3. Заттай дәлелдемелерді сақтау жөніндегі шығындар осы Кодекстің 110-бабына сәйкес тараптар арасында бөлінуі мүмкін.

88-бап. Тез бүлінетін заттай дәлелдемелерді қарау

1. Тез бүлінетін заттай дәлелдемелерді сот дереу қарап шығады және зерттейді, одан кейін оларды қарап шығуға әкелген адамға қайтарады.
2. Мұндай заттай дәлелдемелерді қарап, зерттеу орны мен уақыты туралы іске қатысушы адамдар, егер олар заттай дәлелдемелерді тұрған жерінде қарау кезінде келе алса, хабарланады. Хабарланған іске қатысушы адамдардың келмеуі заттай дәлелдемелерді қарап, зерттеуге кедергі келтірмейді. Қарап шығу және зерттеу деректері хаттамаға енгізіледі.
3. Тез бүлінетін заттай дәлелдемелерді қарап шығу, оның нәтижелерін жазу осы Кодекстің 87-бабының екінші және үшінші бөліктерінде көзделген тәртіппен жүргізіледі.

89-бап. Заттай дәлелдемелерге билік ету

1. Осы Кодекстің 88-бабының бірінші бөлігінде көзделгендерден басқа, заттай дәлелдемелер соттың шешімі заңды күшіне енгеннен кейін олар алынған адамдарға қайтарылады немесе сот бұл заттарға құқығын таныған адамдарға беріледі немесе сот белгілеген тәртіппен өткізіледі.
2. Заң бойынша азаматтардың иелігінде бола алмайтын заттар тиісті ұйымдарға беріледі.
3. Заттай дәлелдемелер оларды сот қарап шығып зерттегеннен кейін, егер олар алынған тұлғалар өтініш жасаса және мұндай өтінішті қанағаттандыру істі дұрыс шешу үшін кедергі келтірмесе, іс жүргізу аяқталғанға дейін оларға қайтарылуы мүмкін.
4. Заттай дәлелдемелерге билік ету мәселелері бойынша сот ұйғарым шығарады.
Ескерту. 55-бапқа өзгерту енгізілді - ҚР 2009.12.10 № 227-IV (2010 жылғы 1 қаңтардан бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

90-бап. Дәлелдеу процесіндегі ғылыми-техникалық
құралдар

1. Іс бойынша дәлелдеу процесінде ғылыми-техникалық құралдарды сот, тараптар, сондай-ақ сарапшы және маман өздері осы Кодексте көзделген іс жүргізу міндеттерін атқаруы кезінде пайдалана алады.
2. Ғылыми-техникалық құралдарды пайдалану кезінде жәрдем көрсету үшін сот маман шақыруы мүмкін.
3. Ғылыми-техникалық құралдарды қолдануға, егер олар:
1) заңда тікелей көзделсе немесе оның нормалары мен принциптеріне қайшы келмесе;
2) ғылымилығы жарамды болса;
3) іс бойынша іс жүргізудің тиімділігін қамтамасыз ететін болса;
4) қауіпсіз болса, жол беруге болады деп танылады.
4. Ғылыми-техникалық құралдарды жасырын қолданудың нәтижесі, мұндай қолдануға заңмен жол берілетін жағдайларды қоспағанда, дәлелдеме ретінде пайдаланылмайды.
5. Ғылыми-техникалық құралдарды пайдалану тарап ұсынған анықтамамен белгіленеді немесе ғылыми-техникалық құралдардың деректері, оларды пайдаланудың шарттары мен тәртібі, бұл құралдар қолданылған объектілер және оларды пайдаланудың нәтижелері көрсетіле отырып, сот жүргізген тиісті іс жүргізу әрекетінің хаттамасында не сот отырысының хаттамасында көрсетіледі.
6. Ғылыми-техникалық құралдардың көмегімен алынған құжаттар мен басқа да материалдарды зерттеу, сақтау және оларға билік ету осы Кодекстің 87 және 89-баптарында көзделген тәртіппен жүзеге асырылады.
Ескерту. 90-бапқа өзгерту енгізілді - ҚР 2010.01.20 № 241-IV (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-б. қараңыз) Заңымен.

91-бап. Сараптама тағайындау

1. Сараптама сарапшы арнаулы ғылыми білім негізінде жүргізетін оның объектілерін зерттеу нәтижесінде іс үшін маңызы бар мән-жайлар анықталуы мүмкін жағдайда тағайындалады. Азаматтық сот ісін жүргізуге қатысушы өзге адамдардың мұндай білімінің болуы сотты тиісті жағдайларда сараптама тағайындау қажеттігінен босатпайды.
2. Істе ревизия, тексеру актілерінің, ведомстволық инспекциялар қорытындыларының, сондай-ақ мамандардың жазбаша консультацияларының, бағалаушылар есептерінің болуы сарапшының қорытындысын ауыстырмайды және сол мәселелер бойынша сот сараптамасын тағайындау мүмкіндігін жоққа шығармайды.
3. Сот сараптаманы тараптың өтініші бойынша және өз бастамасы бойынша тағайындайды.
4. Сарапшы ретінде арнайы ғылыми білімі бар іске мүдделі емес адам шақырылуы мүмкін. Сот сараптамасын жүргізу:
1) сот сараптамасы органдарының қызметкерлеріне;
2) лицензия негізінде сот-сараптама қызметін жүзеге асыратын жеке тұлғаларға;
3) заң талаптарына сәйкес бір жолғы тәртіппен өзге де адамдарға тапсырылуы мүмкін.
5. Іске қатысушы тұлғалар соттан сараптама ісін жүргізуді арнайы қажетті ғылыми білімі бар нақты адамға тапсыру туралы сұрай алады.
6. Сараптама жүргізу іске қатысушылар ұсынған тұлғалардың біріне тапсырылуы мүмкін. Соттың сараптама жүргізу тапсырылған адамды шақырту талабы аталған адам жұмыс істейтін ұйымның басшысы үшін міндетті.
7. Іске қатысушы әрбір адам сарапшының алдына қойылуы тиіс мәселелерді сотқа қоюға құқылы. Сарапшы қорытынды беруге тиіс мәселелердің түпкілікті шеңберін сот айқындайды.Ұсынылған мәселелерді қабылдамауды сот дәлелдеуге міндетті. Соттың сараптама тағайындау туралы ұйғарымына шағым жасалуы және наразылық білдірілуі мүмкін.
8. Егер тарап сараптама жүргізуге қатысудан жалтарса немесе оны өткізуге кедергі келтірсе (сараптамаға келмесе, сарапшыларға зерттеу үшін қажетті материалдар бермесе, сотқа беруге мүмкіндік болмайтын немесе қиындық келтіретін өзіне тиісті объектілерді зерттеуге мүмкіндік бермесе), ал істің мән-жайлары бойынша мұндай тараптың қатысуынсыз сараптама жүргізу мүмкін болмаса, сот қай тараптың сараптамадан жалтарғанына, сондай-ақ ол үшін оның қаншалықты маңызы барлығына қарай анықтау үшін сараптама тағайындалған фактіні анықталған немесе жоққа шығарылған деп тануға құқылы.
9. Сараптаманың тағайындалуы туралы сот ұйғарым шығарады.
10. Сараптама тағайындау туралы ұйғарымда: соттың атауы, сараптаманы тағайындау уақыты, орны; қаралатын іс бойынша тараптардың атауы; сараптаманың түрі; сараптама тағайындау үшін негіздер; сараптамаға жіберілетін объектілер және олардың шығу тегі туралы ақпарат, сондай-ақ көрсетілген объектілерді зерттеу барысында толық немесе ішінара жою; олардың сыртқы түрін немесе негізгі қасиеттерін өзгерту мүмкіндігіне рұқсат; сот сараптамасы органының атауы және (немесе) сот сараптамасын жүргізу тапсырылған адамның тегі көрсетіледі. Соттың сараптама тағайындау туралы ұйғарымы ол жіберілген және өз құзыретіне кіретін органдардың немесе адамдардың орындауы үшін міндетті.
Ескерту. 91-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 2001.11.06 N 251-II, 2010.01.20 № 241-IV (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-б. қараңыз); 02.07.2013 № 113-V (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

91-1-бап. Үлгiлердi алу

1. Судья, егер үлгiлердi зерттеудiң iс үшiн маңызы бар болса, оларды, оның iшiнде тiрi адамның, мәйiттiң, жануардың, заттың, нәрсенiң қасиеттерiн бейнелейтiн үлгілердi алуға құқылы.
2. Үлгiлерге материалдардың, заттардың, шикiзаттардың, дайын өнiмнiң сынамалары да жатады.
3. Үлгiлердi алу туралы дәлелдi ұйғарым шығарылады, онда: үлгiлердi алатын адам; үлгілер алынуы тиiс адам (ұйым); нақты қандай үлгiлер және қандай санда алынуы тиiс екенi; адам үлгiлердi алу үшiн қашан және кiмге келуi тиiс екенi; үлгiлер алынғаннан кейiн олардың қашан және кiмге табыс етілуi тиiс екенi көрсетілуi қажет.
4. Үлгiлердi судьяның жеке өзi алуы, ал қажет болса, егер бұл әрекет үлгiлер алынатын жынысы басқа адамды жалаңаштап шешiндiрумен байланысты болмаса және ерекше кәсiби дағдыны талап етпесе, маманның қатысуымен алуы мүмкiн. Өзге жағдайларда үлгілердi судьяның тапсырмасы бойынша маман алуы мүмкiн.
5. Үлгiлердi алу құқығы судьяда, сарапшыда немесе маманда болады.
6. Yлгiлердi алу сараптамалық зерттеудiң бiр бөлiгi болып табылатын жағдайларда, оны сарапшы жүргiзуi мүмкiн.
7. Yлгiлер тараптардан, сондай-ақ үшiншi тұлғалардан алынуы мүмкiн.
8. Судья адамды өзiне шақырады, оны, қолхат ала отырып, үлгiлердi алғаны туралы ұйғарыммен таныстырады, оған және осы iс жүргiзу әрекеттерiне қатысушы өзге де адамдарға олардың құқықтары мен мiндеттерiн түсiндiредi.
9. Судьяның жеке өзi немесе маманның қатысуымен қажеттi әрекеттердi жүргiзедi, үлгiлердi алады, оларды орайды және мөр басады.
10. Yлгiлердi алу нәтижелерi iс жүргiзу әрекеттерiнiң (сот отырысының) хаттамасында тiркеледi, онда жүргiзiлу ретiн сақтай отырып, үлгiлердi алу үшiн жасалған әрекеттер, бұл ретте қолданылған ғылыми-зерттеу және басқа да әдiстер мен рәсiмдер, сондай-ақ үлгiлердiң өздерi жазылады.
Ескерту. 91-1-баппен толықтырылды - ҚР 2006.07.04 N 151 Заңымен; өзгеріс енгізілді - ҚР 17.11.2014 № 254-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi) Заңымен.

91-2-бап. Маманның немесе сарапшының тірі адамнан
үлгiлердi алуы

Ескерту. Тақырып жаңа редакцияда - ҚР 17.11.2014 № 254-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi).

1. Судья өзiнен үлгілер алынуға тиiс адамды, сондай-ақ тиiстi үлгілерді алу туралы ұйғарымды маманға жiбередi. Ұйғарымда осы процестік әрекетке барлық қатысушылардың құқықтары мен мiндеттерi көрсетiлуге тиiс.
2. Маман судьяның тапсыруы бойынша қажеттi әрекеттердi жүргізеді және сараптамалық зерттеу үшін талап етілетін үлгілердi алады. Yлгiлер қапталады және мөрленеді, содан кейiн маман жасаған ресми құжатпен бiрге судьяға жiберiледi.
3. Сарапшы зерттеу процесiнде сынақ үлгiлер дайындауы мүмкiн, бұл туралы ол қорытындыда хабарлайды.
4. Алып тасталды - ҚР 17.11.2014 № 254-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.
5. Сарапшы зерттеу жүргiзгеннен кейiн үлгiлердi оралған және мөр басылған түрде өзiнiң қорытындысына қоса тiркейдi.
6. Егер үлгiлердi судьяның тапсырмасы бойынша маман немесе сарапшы алған болса, онда ол ресми құжат жасап, оған iс жүргiзу әрекетiне барлық қатысушылар қол қояды және iс материалдарына қоса тiркеу үшiн судьяға берiледi.
7. Алынған үлгiлер оралған және мөр басылған түрде хаттамаға қоса тiркеледi.
Ескерту. 91-2-баппен толықтырылды - ҚР 2006.07.04. N 151 Заңымен; өзгеріс енгізілді - ҚР 17.11.2014 № 254-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi) Заңымен.

91-3-бап. Үлгiлердi алу кезiнде тұлғаның құқықтарын
қорғау

Үлгілердi алу әдiстерi мен ғылыми-техникалық құралдары адамның өмірі мен денсаулығы үшін қауіпсіз болуы тиіс. Қатты ауыру сезінуін тудыратын күрделi медициналық рәсiмдердi немесе әдiстердi қолдануға үлгiлер алынуға тиiстi адам жазбаша келiсiм бергенде ғана, ал егер ол кәмелетке толмаған немесе психикалық аурумен ауыратын болса, бұған қоса оның заңды өкiлдерiнiң де келiсiмiмен жол берiледi.
Ескерту. 91-3-баппен толықтырылды - Қазақстан Республикасының 2006.07.04. N 151 Заңымен.

92-бап. Сарапшының құқықтары мен міндеттері

1. Сарапшының: сараптама нысанасына қатысты іс материалдарымен танысуға; қорытынды беру үшін қажетті қосымша материалдарды өзіне беру туралы өтінішті мәлімдеуге; соттың рұқсатымен іс жүргізу әрекеттерін жүргізуге және сот отырысына қатысуға және оларға қатысушы адамдарға сараптама нысанасына қатысты сұрақтар қоюға; өзі қатысқан іс жүргізу әрекетінің хаттамасымен, сондай-ақ тиісті бөлігінде сот отырысының хаттамасымен танысуға және өзінің әрекеттері мен айғақтарының толық және дұрыс көрсетілуіне қатысты хаттамаларға енгізілуге тиісті ескертпелер жасауға; сот сараптамасын тағайындаған соттың келісімі бойынша сот-сараптамалық зерттеу барысында анықталған, азаматтық іс үшін маңызы бар, сараптама тағайындау туралы ұйғарымда қамтылған мәселелердің шегінен тыс мән-жайлар бойынша өз құзыреті шегінде қорытынды беруге; ана тілінде немесе өзі білетін тілде қорытынды ұсынуға және айғақтар беруге; аудармашының тегін көмегін пайдалануға; аудармашыдан бас тартуды мәлімдеуге; сараптама жүргізу кезінде соттың және іс жүргізуге қатысушы өзге де адамдардың өзінің құқықтарына нұқсан келтіретін шешімдері мен әрекеттеріне шағым жасауға; сараптама жүргізу кезінде шеккен шығыстарға өтем және егер сот сараптамасын жүргізу өзінің лауазымдық міндеттерінің шеңберіне кірмейтін болса, орындалған жұмысы үшін сыйақы алуға құқығы бар.
2. Сарапшы: соттан бөлек, іске қатысушы адамдармен сараптама жүргізуге байланысты мәселелер бойынша келіссөздер жүргізуге; сараптамалық зерттеу үшін материалдарды дербес жинауға; егер сараптама тағайындаған соттың бұған арнайы рұқсаты болмаса, объектілерді толық немесе ішінара жоюға, олардың сыртқы түрін немесе негізгі қасиеттерін өзгертуге әкеп соғуы мүмкін зерттеулер жүргізуге құқылы емес.
3. Сарапшы: соттың шақыртуы бойынша келуге; өзіне ұсынылған объектілерге жан-жақты, толық және объективті зерттеу жүргізуге; өзінің алдына қойылған мәселелер бойынша негізделген жазбаша қорытынды беруге; осы Кодекстің 97-бабында көзделген жағдайларда, қорытынды беруден бас тартуға және қорытынды берудің мүмкін еместігі туралы дәлелді жазбаша хабарлама жасауға және оны сотқа жіберуге; жүргізілген зерттеуге және берілген қорытындыға байланысты мәселелер бойынша айғақтар беруге; зерттеліп жатқан объектілердің сақталуын қамтамасыз етуге; істің мән-жайы туралы мәліметтерді және сараптама жүргізуге байланысты өзіне белгілі болған өзге де мәліметтерді жария етпеуге міндетті.
4. Сарапшы көрінеу жалған қорытынды бергені үшін заңда көзделген қылмыстық жауаптылықта болады.
5. Сот сараптамасы органының қызметкері болып табылатын сарапшы өз қызметінің сипатына қарай өзінің құқықтарымен және міндеттерімен танысқан және көрінеу жалған қорытынды бергені үшін қылмыстық жауаптылық туралы ескертілген деп есептеледі.
Ескерту. 92-бап жаңа редакцияда - ҚР 2010.01.20 № 241-IV (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-б. қараңыз) Заңымен.

93-бап. Сараптама жүргізу тәртібі

1. Сараптама сотта немесе зерттеу сипатына не сот отырысында зерттеу үшін объектілерді жеткізудің мүмкін еместігіне немесе қиындығына қарай соттан тыс жүргізіледі. Сараптама жүргізілген кезде сараптама тағайындаған соттың рұқсатымен сараптама объектілері зерттеу жүргізу және қорытынды беру үшін қаншалықты қажет болса, сол шамада ғана бүлдірілуі немесе пайдаланылуы мүмкін. Аталған рұқсат сот сараптамасын тағайындау туралы ұйғарымда немесе сот сарапшысының өтінішін қанағаттандыру туралы не оны қанағаттандырудан ішінара бас тарту туралы дәлелді ұйғарымда қамтылуға тиіс.
2. Сараптамалық зерттеу объектілерінің дұрыстығына және жол берілгендігіне сот кепілдік береді.
3. Сараптамалық зерттеу объектілері, егер олардың көлемдері және қасиеттері мүмкіндік берсе, сарапшыға буып-түйілген және мөрмен бекітілген күйінде беріледі. Қалған жағдайларда сараптаманы тағайындаған сот сарапшыны зерттеу объектілері орналасқан жерге жеткізуді, оларға кедергісіз кол жеткізуді және зерттеу жүргізу үшін қажетті жағдайларды қамтамасыз етуге тиіс.
4. іске қатысушы адамдар сараптама жүргізу кезінде, осындай қатысу соттан тыс сараптама жүргізу кезінде сарапшылардың қалыпты жұмысына кедергі келтіретін жағдайларды қоспағанда, қатысуға құқылы. Сот іске қатысушы адамдардың сараптама жүргізу кезінде қатысуы туралы өтінішті қанағаттандырған жағдайда, аталған адамдарға сараптама жүргізілетін орын мен уақыт туралы хабарланады. Хабарландырылған адамдардың келмеуі сараптама жүргізуге кедергі келтірілмейді.
5. Соттан тыс сараптама жүргізу кезінде іске қатысушы адамдар қатысқан жағдайда, сот приставының міндетті түрде қатысуын сот айқындайды.
6. Сараптама жүргізу сот сараптамасы органына тапсырылған кезде, сот сараптама тағайындау туралы ұйғарымды және қажетті материалдарды оның басшысына жібереді. Сараптаманы сот сараптамасы органының ұйғарымда көрсетілген қызметкері жүргізеді. Егер сараптама тағайындау туралы ұйғарымда нақты сарапшы көрсетілмесе, оны таңдауды сот сараптамасы органының басшысы жүзеге асырады, бұл туралы сараптама тағайындаған сотқа хабарлайды.
7. Сот сараптамасы органының басшысы: осы сот сараптамасы органында қажетті арнаулы ғылыми білімі бар сарапшы болмаса, осы сот сараптамасы органының материалдық-техникалық базасы мен жағдайы нақты сараптама міндеттерін шешуге мүмкіндік бермесе; сарапшының алдына қойылған мәселелер оның құзыретінің шегінен тыс болса; сараптама жүргізуге арналған материалдар осы Кодексте көзделген талаптар бұзыла отырып ұсынылса, дәлелдерді көрсете отырып, сотқа сараптама тағайындау туралы ұйғарымды орындамастан, оны жүргізу үшін ұсынылған объектілерді қайтаруға; сот алдында осы сот сараптамасы органында жұмыс істемейтін адамдарды, егер олардың арнаулы ғылыми білімі қорытынды беру үшін қажет болса, сот сарапшылары комиссиясының құрамына енгізу туралы өтініш жасауға құқылы.
Сот сараптамасы органы басшысының заңда көзделген өзге құқықтары да бар.
8. Сот сараптамасы органының басшысы: сот сараптамасын жүргізу үшін қажетті объектілерді оны тағайындау туралы ұйғарымсыз талап етіп алдыруға; оны жүргізуге осы мекемеде жұмыс істемейтін адамдарды соттың келісімінсіз дербес тартуға; сарапшыға нақты сараптама бойынша қорытындылардың мазмұнын алдын ала шешетін нұсқаулар беруге құқылы емес.
9. Сот сараптамасы органының басшысы: сот сараптамасын тағайындау туралы ұйғарымды және зерттеу объектілерін алысымен, заңның талаптарын ескере отырып, осы сот сараптамасы органының нақты сот сарапшысына немесе сот сарапшылары комиссиясына жүргізуді тапсыруға; сот сарапшысының тәуелсіздігі принципін бұзбастан сот сараптамасын жүргізу мерзімінің сақталуына, жүргізіліп жатқан зерттеулердің жан-жақтылығына, толықтығы мен объективтілігіне, сот сараптамасы объектілерінің сақталуын қамтамасыз етуге бақылауды қамтамасыз етуге; сот сараптамасын жүргізуді ұйымдастыруға байланысты өзіне белгілі болған мәліметтерді жария етпеуге міндетті.
10. Егер сараптама жүргізуді сот сараптамасы органының қызметкері болып табылмайтын адамға тапсыру ұйғарылса, сот оны тағайындау туралы ұйғарым шығарылғанға дейін оның жеке басына және сарапшыдан бас тартуға осы Кодекстің 41-бабында көзделген негіздердің жоқ екендігіне көз жеткізуге тиіс.
11. Сот сараптама тағайындау туралы ұйғарым шығарады, оны сарапшыға тапсырады, оған осы Кодекстің 92-бабында көзделген құқықтары мен міндеттерін түсіндіреді және көрінеу жалған қорытынды бергені үшін қылмыстық жауаптылық туралы ескертеді. Сот осы іс-әрекеттердің орындалуы жөнінде сараптама тағайындау туралы ұйғарымға белгі қояды, ол сарапшының қолымен куәландырылады. Сарапшы жасаған мәлімдеме және оның өтініші дәл осылайша бекітіледі. Сот сарапшының өтінішін қабылдамау туралы дәлелді ұйғарым шығарады.
12. Сараптама жүргізуге байланысты шығыстарды өтеу, сондай-ақ сарапшының еңбегіне ақы төлеу осы Кодекстің 108-бабының ережелері бойынша жүргізіледі.
Ескерту. 93-бап жаңа редакцияда - ҚР 2010.01.20 № 241-IV (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-б. қараңыз) Заңымен.

94-бап. Жеке және комиссиялық сараптама

1. Сараптама жүргізуді сарапшы жеке не сарапшылар комиссиясы жүзеге асырады.
2. Комиссиялық сараптама күрделі сараптамалық зерттеулер жүргізу қажет болған жағдайларда тағайындалады және оны бір мамандықтағы кемінде екі сарапшы жүргізеді.
3. Комиссиялық сот сараптамасы жүргізілген кезде сот сарапшыларының әрқайсысы сот-сараптамалық зерттеуді толық көлемінде тәуелсіз және дербес жүргізеді. Сараптамалық комиссияның мүшелері алынған нәтижелерді бірлесіп талдайды және ортақ пікірге келе отырып, қорытындыға қол қояды не қорытынды берудің мүмкін еместігі туралы хабарламаға қол қояды. Сарапшылар арасында келіспеушілік болған жағдайда олардың әрқайсысы немесе сарапшылардың бір бөлігі жеке қорытынды береді не пікірі комиссияның басқа мүшелерінің қорытындысымен сәйкес келмейтін сарапшы пікірін қорытындыда жеке тұжырымдайды.
4. Соттың комиссиялық сараптама жүргізу туралы ұйғарымы сот сараптамасы органының басшысы үшін міндетті болып табылады. Сот сараптамасы органының басшысы табыс етілген материалдар бойынша комиссиялық сараптама жүргізу туралы өз бетінше шешім қабылдауға және оны жүргізуді ұйымдастыруға құқылы.
Ескерту. 94-бапқа өзгерту енгізілді - ҚР 2010.01.20 № 241-IV (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-б. қараңыз) Заңымен.

95-бап. Кешенді сараптама

1. Кешенді сараптама іс үшін маңызы бар мән-жайларды анықтау үшін әртүрлі білім саласының негізінде зерттеулер жүргізу қажет болған жағдайларда тағайындалады және оны мамандығы әртүрлі сарапшылар өздерінің құзыреті шеңберінде жүргізеді.
2. Кешенді сараптаманың қорытындысында әрбір сарапшының қандай зерттеуді, оны қандай көлемде жүргізгені және оның қандай қорытындыға келгені көрсетілуге тиіс. Әрбір сарапшы қорытындының осы зерттеулер мазмұндалған бөлігіне қол қояды.
3. Әрбір сарапшы жүргізген зерттеулер нәтижелерінің негізінде олар анықтау үшін сараптама тағайындалған мән-жайлар туралы ортақ қорытынды (қорытындылар) тұжырымдайды. Ортақ қорытындыны (қорытындыларды) алынған нәтижелерді бағалауға құзыреті бар сарапшылар ғана тұжырымдайды және оған қол қояды. Егер комиссияның түпкілікті қорытындысына немесе оның бір бөлігінде сарапшылардың бірі (жекелеген сарапшылар) анықтаған фактілер негіз болса, онда бұл туралы қорытындыда көрсетілуге тиіс.
4. Сарапшылар арасында келіспеушіліктер болған жағдайда зерттеулердің нәтижелері осы Кодекстің 94-бабының үшінші бөлігіне сәйкес ресімделеді.
5. Сот сараптамасы органына тапсырылған кешенді сараптама жүргізуді ұйымдастыру оның басшысына жүктеледі. Сот сараптамасы органының басшысы сондай-ақ табыс етілген материалдар бойынша кешенді сараптама жүргізу туралы өз бетінше шешім қабылдауға және оны жүргізуді ұйымдастыруға құқылы.

96-бап. Сарапшының қорытындысы

1. Сарапшының қорытындысы - сот немесе тараптар сарапшының алдына қойған мәселелер бойынша сараптама объектілерін арнаулы ғылыми білімді пайдалана отырып жүргізілген зерттеуге негізделіп, осы Кодексте көзделген жазбаша нысанда ұсынылған қорытындылар.
2. Сарапшы (сарапшылар) қажетті зерттеулер жүргізгеннен кейін оның нәтижелерін ескере отырып, өз атынан қорытынды жасайды, оны өз (өздерінің) қол қоюымен және жеке мөрімен куәландырып, сараптама тағайындаған сотқа жібереді. Сараптаманы сот сараптамасы органы жүргізген жағдайда сарапшының (сарапшылардың) қолы аталған органның мөрімен расталады.
3. Сарапшының қорытындысында: оның ресімделген күні, сараптаманың жүргізілген мерзімдері және орны; сот сараптамасын жүргізудің негіздері; сот туралы мәліметтер, сараптама жүргізу тапсырылған сот сараптамасы органы және (немесе) сарапшы (сарапшылар) туралы мәліметтер (тегі, аты, әкесінің аты, білімі, мамандығы, мамандығы бойынша жұмыс стажы, ғылыми дәрежесі және ғылыми атағы, атқаратын қызметі); көрінеу жалған қорытынды бергені үшін қылмыстық жауаптылық туралы өзінің ескертілгені туралы сарапшының қолымен куәландырылған белгі; сарапшының (сарапшылардың) алдына қойылған мәселелер: сараптама жүргізу кезінде процеске қатысқан қатысушылар және олар берген түсіндірмелер туралы мәліметтер; зерттеу объектілері; пайдаланылған әдістемелер көрсетіле отырып, зерттеулердің мазмұны мен нәтижелері; жүргізілген зерттеулердің нәтижелерін бағалау, сарапшының (сарапшылардың) алдына қойылған мәселелер бойынша қорытындылардың негіздемесі мен тұжырымы көрсетілуге тиіс.
4. Егер осы Кодекстің 97-бабында көрсетілген мән-жайлар зерттеу барысында анықталса, қорытындыда қойылған сұрақтардың бәріне немесе олардың кейбіреуіне жауап берудің мүмкін еместігінің негіздемесі қамтылуға тиіс.
5. Осы баптың екінші бөлігінде көзделген тәртіппен куәландырылған, сарапшының қорытындысын көрнекілейтін материалдар (фотокестелер, схемалар, графиктер, кестелер және басқа да материалдар) қорытындыға қоса беріледі және оның құрамдас бөлігі болып табылады. Сондай-ақ қорытындыға зерттеуден кейін қалған объектілер, оның ішінде үлгілер қоса берілуге тиіс.
6. Осы Кодекстің 98-1-бабында көзделген тәртіппен жүргізілген жауап алу барысында сарапшының берген айғақтары ол бұрын берген қорытындыны түсіндіру, толықтыру не нақтылау бөлігінде ғана дәлелдемелер болып табылады.
7. Сарапшының қорытындысы сот үшін міндетті болып табылмайды, алайда оның қорытындымен келіспеуі дәлелді болуға тиіс.
Ескерту. 96-бап жаңа редакцияда - ҚР 2010.01.20 № 241-IV (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-б. қараңыз) Заңымен.

97-бап. Қорытынды берудің мүмкін еместегі туралы
хабарлама

Егер сарапшының зерттеу жүргізгенге дейін оның алдына қойылған мәселелер өзінің арнайы білімдерінің шегінен тыс екеніне не оған ұсынылған материалдар қорытынды беру үшін жарамсыз немесе жеткіліксіз екеніне және олардың толықтырылуы мүмкін емес екеніне, не ғылым мен сараптама практикасының жай-күйі қойылған сұрақтарға жауап беруге мүмкіндік бермейтініне көзі жетсе, ол қорытынды берудің мүмкін еместегі туралы дәлелді хабарлама жазып, оны сотқа жібереді.

98-бап. Қосымша және қайталама сараптама

1. Қосымша сараптама қорытынды жеткілікті түрде айқын немесе толық болмаған, сондай-ақ алдыңғы зерттеуге байланысты қосымша мәселелерді шешу қажеттілігі туындаған кезде тағайындалады.
2. Қосымша сараптама жүргізу сол сарапшының өзіне немесе басқа сарапшыға тапсырылуы мүмкін.
3. Қайталама сараптама сарапшының алдыңғы қорытындысы жеткілікті түрде негізделмеген не оның қорытындылары күмән тудырған, не сараптама жүргізудің іс жүргізу нормалары елеулі бұзылған кезде дәл сол объектілерді зерттеу және дәл сол мәселелерді шешу үшін тағайындалады.
4. Қайталама сараптама тағайындау туралы ұйғарымда алдыңғы сараптаманың нәтижелеріне келіспеудің дәлелдері келтірілуге тиіс.
5. Қайталама сараптама жүргізу сарапшылар комиссиясына тапсырылады. Алдыңғы сараптаманы жүргізген сарапшылар қайталама сараптама жүргізілген кезде қатысып, комиссияға түсініктемелер бере алады, алайда олар сараптамалық зерттеуге және қорытынды жасауға қатыспайды.
6. Қосымша және қайталама сараптама жүргізу тапсырылған кезде сарапшыға (сарапшыларға) алдыңғы сараптамалардың қорытындылары табыс етілуге тиіс.
7. Егер екінші немесе реті бойынша келесі сараптама бірнеше негіздер бойынша тағайындалып, олардың бірі - қосымша, ал басқалары қайталама сараптамаға жататын болса, мұндай сараптама қайталама сараптама жүргізу ережелері бойынша жүргізіледі.
Ескерту. 98-бапқа өзгерту енгізілді - ҚР 2010.01.20 № 241-IV (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-б. қараңыз) Заңымен.

98-1-бап. Сарапшыдан жауап алу

1. Сарапшыдан жауап алу, егер сарапшының қорытындысы жеткілікті түрде айқын болмаса, толықтыру үшін қосымша зерттеулер жүргізу талап етілмейтін олқылықтары болса немесе сарапшы қолданған әдістер мен терминдерді нақтылау қажет болса, оның қорытындысы жарияланғаннан кейін ғана жүргізілуі мүмкін.
2. Сарапшыдан тірі адамдарға қатысты сот-психиатриялық, сондай-ақ сот-медициналық сараптама жүргізуге байланысты оған белгілі болған, оның қорытындысына қатысты емес мән-жайлар бойынша жауап алуға болмайды.
3. Өтініші бойынша сараптама тағайындалған тарап сарапшыдан бірінші болып жауап алады.
4. Егер сараптама тараптар арасындағы келісім бойынша немесе соттың бастамасы бойынша жүргізілсе, сарапшыға бірінші болып талапкер, содан кейін жауапкер сұрақтар қояды.
5. Сот жауап алудың кез келген сәтінде сарапшыға сұрақ қоюға құқылы.
Ескерту. Кодекс 98-1-баппен толықтырылды - ҚР 2010.01.20 № 241-IV (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-б. қараңыз) Заңымен.

99-бап. Маманды іс жүргізу әрекеттеріне
қатыстыруға тарту

1. Сот ғылыми-техникалық құралдарды қолдануға консультациялар (түсiндiрмелер) беру және көмектесу арқылы дәлелдемелердi жинауда, зерттеуде және бағалауда жәрдем көрсету мақсатында сот отырысына немесе iс жүргiзу әрекеттерiне қатыстыру үшiн iстiң нәтижесiне мүдделi емес, арнаулы білiмi бар кәмелетке толған адамды маман ретiнде тартуы мүмкiн.
Сот тараптың өтініші бойынша да мамандарды тартуға құқылы. Iске қатысатын адамдар арнаулы бiлiмi бар нақты адамды маман ретiнде тарту туралы сотқа өтiнiш жасай алады.
2. Маманды тағайындау сот ұйғарымымен ресімделеді.
3. Маман ретінде шақырылған адамның: өзінің шақырылуы мақсатын білуге; егер арналуы білімі мен дағдысы болмаса, іс бойынша іс жүргізуге қатысудан бас тартуға; соттың рұқсатымен іс жүргізу әрекетіне қатысушыларға сұрақтар беруге; іс жүргізу әрекетіне қатысушылардың назарын дәлелдемелердi жинауға, зерттеуге және бағалауға жәрдем көрсету кезінде, ғылыми-техникалық құралдарды қолдану, сараптама тағайындау үшін материалдарды дайындау кезінде өзінің іс-әрекетіне байланысты мән-жайларға аударуға; өзі қатысқан іс жүргізу әрекетінің хаттамасымен, сондай-ақ сот отырысы хаттамасының тиісті бөлігімен танысуға және өзінің қатысуымен жүргізілген әрекеттердің барысы мен нәтижелері көрсетілуінің толымдығы мен дұрыстығына қатысты хаттамаға енгізілуге тиісті мәлімдемелер мен ескертпелер жасауға; соттың іс-әрекетіне шағым жасауға; өзінің іс жүргізу әрекеттеріне қатысуға байланысты өзіне келтірілген шығындарға өтем және іс бойынша іс жүргізуге қатысу оның қызметтік міндеттерінің шеңберіне кірмейтін болса, орындалған жұмыс үшін сыйақы алуға құқығы бар.
4. Маман болып тағайындалған адам: соттың шақыруы бойынша келуге; арнаулы білімді, дағдылар мен ғылыми-техникалық құралдарды пайдалана отырып, іс жүргізу әрекеттерін жүргізуге және сот ісін қарауға қатысуға; консультациялар беруге, өзі орындаған әрекеттер бойынша түсініктемелер беруге міндетті.
Ескерту. 99-бапқа өзгерту енгізілді - Қазақстан Республикасының 2006.07.04. N 151 Заңымен.

8-тарау. Сот шығындары

100-бап. Сот шығындары ұғымы және олардың құрамы

Сот шығындары мемлекеттік баж бен іс жүргізуге байланысты шығындардан тұрады.

101-бап. Мемлекеттік баж

Мемлекеттік бажды төлеудің тәртібі мен мөлшері Қазақстан Республикасының Салық кодексiнде белгіленеді.
Ескерту. 101-бапқа өзгерту енгізілді - Қазақстан Республикасының 2001.12.24. N 276 Заңымен .

102-бап. Талап қою бағасы

1. Талап қою бағасы:
1) ақша қаражатын өндіріп алу туралы талап қоюларда - өндірілетін сомамен;
2) мүлікті талап ету туралы талап қоюларда - талап ету кезінде мүліктің тұрған жерінде нарық бағасы бойынша анықталатын, табылған мүліктің құнымен;
3) алименттер өндіріп алу туралы талап қоюларда - бір жыл ішіндегі төлемдердің жиынтығымен;
4) мерзімді төлемдер мен оларды беру туралы талап қоюларда - барлық төлемдер мен берулердің жиынтығымен, бірақ үш жылдан аспайтын жиынтығымен;
5) мерзімсіз және өмір бойы төлемдер мен берулер туралы талап қоюларда - үш жыл ішіндегі төлемдер мен берулердің жиынтығымен;
6) төлемдерді немесе берулерді азайту немесе көбейту туралы талап қоюларда - өтінуші азайтуға немесе көбейтуге үміт артатын жалпы сомамен, бірақ бір жылдан аспайтын сомамен;
7) төлемдер мен берулерді тоқтату туралы талап қоюларда - қалған төлемдер мен берулердің жиынтығымен, бірақ бір жылдан аспайтын жиынтығымен;
8) мүліктік жалдау (жалға алу) шартын мерзімінен бұрын бұзу туралы талап қоюларда - шарттың (келісім-шарттың) қолданылуының қалған мерзімінде мүлікті пайдаланғаны үшін төленетін төлемдердің жиынтығымен, бірақ үш жылдан аспайтын жиынтығымен;
9) азаматтар мен заңды тұлғаларға тиесілі құрылыстарға меншік құқығы туралы талап қоюларда - талап қою жасалған күнгі құрылыс тұрған жердегі нарық бағасы бойынша белгіленген құрылыс құнымен айқындалады, бірақ ол түгендеу бағасынан кем болмауға, немесе ол болмаған кезде - сақтандыру шарты бойынша бағалаудан төмен болмауға, ал ұйымдарға тиесілі құрылыстар үшін құрылыстың баланстық бағасынан төмен болмауға тиіс бағасымен;
10) бірнеше дербес талаптардан тұратын талап қоюларда - барлық талаптардың ортақ сомасымен айқындалады.
2. Талап қоюдың бағасын талап қоюшы көрсетеді. Көрсетілген бағаның табылған мүліктің шын мәніндегі бағасына анық сәйкес келмеген жағдайда талап қою бағасын талап арызын қабылдау кезінде судья айқындайды.

103-бап. Мемлекеттік бажды қосымша төлеу

1. Талап қою кезінде оның бағасын анықтау қиын болған жағдайда мемлекеттік баж мөлшерін сот істі шешу кезінде анықтаған талап қою бағасына сәйкес келетін бажды кейіннен қосымша өндіріп алу арқылы судья алдын ала белгілейді.
2. Істі қарау кезінде талап қою мөлшері ұлғайған жағдайда, баждың жетіспейтін сомасын талап қоюшы талаптың көбейген бағасына сәйкес қосымша төлейді.

104-бап. Мемлекеттік баж төлеуден босату

1. Мемлекеттік баж төлеуден босату Қазақстан Республикасының Салық кодексiнде көзделген негіздер бойынша жүзеге асырылады.
2. <*>
3. Осы Кодекстің 55, 56-баптарында аталған адамдар өздері қойған талаптан бас тартқан жағдайда мүддесінде осы талап қойылған талапкер, егер ол талапты қарауды талап етсе және мемлекеттік бажды төлеуден босатылмаса, жалпы тәртіппен мемлекеттік бажды төлеуге міндетті.
Ескерту. 104-бапқа өзгерту енгізілді - ҚР 2001.12.24 N 276, 2004.12.13 N 11 (күшіне ену тәртібін 2-баптан қараңыз) Заңдарымен.

105-бап. <*>

Ескерту. 105-бап алып тасталды - Қазақстан Республикасының 2004.12.13. N 11 (күшіне ену тәртібін 2-баптан қараңыз) Заңымен.

105-1-бап. Мемлекеттік баж төлеуді кейінге қалдыру

Сот жеке тұлға берген тұтынушылардың құқықтарын қорғау туралы талап қоюлар бойынша мемлекеттік баж төлеуді сот тиісті шешім қабылдағанға дейін кейінге қалдырады. Сот шешім қабылдау кезінде мемлекеттік баж төлеуге байланысты шығыстарды өз пайдасына шешім шығарылмаған тараптан алып береді.
Ескерту. 8-тарау 105-1-баппен толықтырылды - ҚР 17.11.2014 № 254-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi).

106-бап. Мемлекеттік бажды қайтару

Мемлекеттік бажды қайтару тәртібі Қазақстан Республикасының Салық кодексінде айқындалады.
Ескерту. 106-бап жаңа редакцияда - ҚР 2011.07.21 № 467-IV (2011.07.01 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен

107-бап. Іс бойынша іс жүргізуге байланысты шығындар

Іс бойынша іс жүргізуге байланысты шығындарға:
1) куәгерлерге, сарапшыларға және мамандарға төленуге тиісті сомалар;
2) сол жерде қарау жүргізілуге байланысты шығындар;
3) заттай дәлелдемелерді сақтауға байланысты шағындар;
4) жауапкерді іздестіру жөніндегі шығындар;
5) іс бойынша жарияланымдар мен хабарландыруларға байланысты шығындар;
6) тараптарға хабарлау және оларды сотқа шақыру жөніндегі шығындар;
7) тараптар мен үшінші тұлғалардың жолақысы және олардың сотқа келуіне байланысты шеккен тұрғын жайды жалға алу жөніндегі шығындар;
8) өкілдердің көмегіне ақы төлеу жөніндегі шығындар;
9) алып тасталды - ҚР 17.11.2014 № 254-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi);
10) сот қажет деп таныған өзге де шығындар жатады.
Ескерту. 107-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 17.11.2014 № 254-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi).

108-бап. Куәларға, сарапшыларға, мамандарға және
аудармашыларға төленуге тиісті сомалар

1. Куәларға, сарапшыларға, мамандарға және аудармашыларға сотқа келуге байланысты оларға келтірілген жол ақысы, бөлме жалдау жөніндегі шығындар өтеледі және іссапарға жіберілген адамдар үшін белгіленген мөлшерде тәулікақы төленеді. Сарапшы мен маманға сондай-ақ оларға тиесілі химиялық реактивтер мен тапсырылған жұмысты орындау кезінде олар жұмсаған басқа да шығын материалдарының құны, сонымен бірге олардың жұмысты орындау үшін құрал-жабдықтарды, коммуналдық қызметтерді пайдаланғаны және машиналық уақытты тұтынғаны үшін төлеген ақысы өтеледі.
2. Куә ретінде сотқа шақырылған жұмыс істейтін адамдарға сотқа келуге байланысты олардың болмаған уақыты үшін жұмыс істейтін жері бойынша орташа жалақысы сақталады. Еңбек қатынастарында тұрмаған куәлар өздерін әдеттегі айналысып жүрген істерінен алаңдатқаны үшін іс жүзіндегі уақыт шығындары ескеріліп және заңда белгіленген бір айлық жалақының ең төменгі мөлшері негізге алына отырып, өтемақы алады.
3. Сарапшылар мен мамандар, егер бұл жұмыс олардың қызметтік міндеттерінің шеңберіне кірмейтін болса, соттың тапсырмасы бойынша өздері орындаған жұмыс үшін сыйақы алады. Сыйақының мөлшерін тараптармен келісім бойынша сот анықтайды.
4. Сот сараптамасы органдары жүргізген сараптаманың ақысын төлеу Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес жүзеге асырылады.
5. Куәларға, сарапшыларға, мамандарға сомаларды, сондай-ақ сот сараптамасы органы жүргізген сараптамаға ақыны тиісті өтініш берген тарап төлейді. Егер аталған өтінішті екі тарап берсе немесе куәні шақырту, сараптаманы тағайындау, маманды тарту соттың бастамасы бойынша жүргізілсе, талап етіліп отырған соманы тараптар тең бөліп төлейді.
6. Егер бұл жұмыс сарапшылар мен мамандардың қызметтік міндеттерінің шеңберіне кірмесе, соттың тапсырмасы бойынша істеген жұмыстары үшін оларға төленуге тиесілі сомаларды тиісті өтініш жасаған тарап сот депозитіне алдын ала төлеп қояды. Сыйақының мөлшерін тараптармен келісім бойынша сот белгілейді.
7. Сот сараптамасы органы сараптама жүргiзгенi үшiн төленуге тиiс сомаларды тиiстi өтiнiш жасаған тарап, не өзiне сот осындай мiндеттеме жүктеген тарап алдын ала төлеу нысанында тиiстi бюджетке енгiзедi.
8. Бір немесе екі тарап шығындарды төлеуден босатылған жағдайда, сарапшылар мен мамандарға тиесілі сомаларды төлеу республикалық бюджет есебінен жүргізіледі.
Сарапшылар мен мамандарға тиесілі сомаларды төлеу тәртібін Қазақстан Республикасының Үкіметі айқындайды.
Ескерту. 108-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 2006.07.05. N 165 (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-баптан қараңыз); 17.11.2014 № 254-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi) Заңдарымен.

109-бап. Куәларға, сарапшыларға, мамандарға және
аудармашыларға тиесілі сомаларды төлеу

1. Куәларға, сарапшыларға және мамандарға тиесілі сомаларды олар өз міндеттерін орындағаннан кейін Қазақстан Республикасының бюджет заңнамасына сәйкес ашылған шоттан сот төлейді.
2. Аудармашыларға тиесілі сомаларды төлеу Қазақстан Республикасының Үкіметі айқындайтын тәртіппен республикалық бюджет есебінен жүргізіледі.
Ескерту. 109-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 2006.07.05. N 165 (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-баптан қараңыз); 17.11.2014 № 254-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi) Заңдарымен.

110-бап. Сот шығындарын тараптардың арасында бөлу

1. Сот өз пайдасына шешім шығарылған тарапқа іс бойынша шеккен барлық сот шығыстарын екінші тараптан алып береді. Егер талап қою ішінара қанағаттандырылса, онда шығындар талапкерге сот қанағаттандырған талап қою талаптарының мөлшеріне пропорционалды түрде, ал жауапкерге – талапкердің талап қою талаптарынан бас тартылған бөлігіне пропорционалды түрде алып беріледі.
2. <*>
3. Егер жоғары сатыдағы сот істі жаңадан қарауға берместен шығарылған шешімді өзгертсе немесе жаңа шешім шығарса, ол тиісінше сот шығыстарын бөлуді де өзгертеді.
Ескерту. 110-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 2001.07.11. N 238; 17.11.2014 № 254-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi) Заңдарымен.

111-бап. Өкілдің көмегіне ақы төлеу жөніндегі шығыстарды
өтеу

1. Өз пайдасына шешім шығарылған тарапқа сот осы тараппен еңбек қатынастарында тұрмайтын, процеске қатысқан өкілдің көмегіне ақы төлеу бойынша ол шеккен шығыстарды оның іс жүзінде шеккен шығындары мөлшерінде екінші тараптан алып береді. Ақшалай талаптар бойынша бұл шығыстар талап қоюдың қанағаттандырылған бөлігінің он пайызынан аспауға тиіс.
2. Егер адвокат тарапқа заң көмегін республикалық бюджет қаражаты есебінен көрсеткен болса, сот істі қараудың нәтижелерін негізге ала отырып, адвокаттың көмегіне ақы төлеу жөніндегі шығыстарды екінші тараптан республикалық бюджет кірісіне өндіріп береді.
Ескерту. 111-бап жаңа редакцияда - ҚР 17.11.2014 № 254-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi).

112-бап. Уақыт ысырабынан келтірілген залалдарды
өндіріп алу

Көрінеу теріс пиғылымен негізсіз талап қойған немесе қойылған талапқа қарсы дау білдірген не істі дұрыс және тез қарап, шешуге үнемі қарсы әрекет жасаған тараптан сот екінші тараптың пайдасына іс жүзінде уақыт ысырабынан келтірілген өтемақыны өндіріп алуы мүмкін. Өтемақы мөлшерін нақты мән-жайларды ескере келіп, осы жердегі тиісті еңбекке ақы төлеудің қолданылып жүрген нормасын негізге ала отырып, сот белгілейді.

113-бап. Талап қоюдан бас тарту, бітімгершілік келісімі
немесе дауды (жанжалды) медиация тәртібімен
реттеу туралы келісім кезінде сот шығындарын
бөлу

Ескерту. Тақырып жаңа редакцияда - ҚР 2011.01.28 N 402-IV (2011.08.05 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

1. Талап қоюшы талап қоюдан бас тартқан кезде оның шығарған шығындарын жауапкер өтемейді. Егер талап қоюшы талап қоюдан кейін оларды жауапкердің ерікті түрде қанағаттандыруы нәтижесінде өзінің талаптарын қолдаудан бас тартса, сот талап қоюшының өтінуі бойынша жауапкерден талап қоюшы шеккен бүкіл сот шығындарын және өкілдің көмегіне ақы төлеу жөніндегі шығындарды өндіріп алады.
2. Егер тараптар татуласу келісімін немесе дауды медиация тәртібімен реттеу туралы келісімді жасасу кезінде сот шығыстарын бөлу тәртібін көздемеген болса, сот тараптар шеккен сот шығыстарын олардың арасында теңдей бөледі.
Ескерту. 113-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 2011.01.28 N 402-IV (2011.08.05 бастап қолданысқа енгізіледі); 17.11.2014 № 254-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi) Заңдарымен.

114-бап. Тегін заң көмегін көрсету

1. Істі сот талқылауына дайындаған кезде судья немесе істі қараған кезде сот заңда көзделген мынадай:
1) асыраушысының қайтыс болуы, жұмыспен байланысты мертігуі немесе денсаулығының өзгедей зақымдануы арқылы келтірілген зиянды өтеу туралы дауларды қараған;
2) Ұлы Отан соғысының қатысушылары мен оларға теңестірілген адамдар, мерзімді қызметтегі әскери қызметшілер, І және ІІ топтардағы мүгедектер, жасы бойынша зейнеткерлер болып табылатын талапкерлер мен жауапкерлер үшiн кәсiпкерлiк қызметпен байланысты емес дауларды қараған;
3) ақталғандарға зиянды өтеу туралы дауларды қараған жағдайларда тұлғаны заң көмегіне ақы төлеуден және өкілдік етуге байланысты шығыстарды өтеуден толық босатуға және оларды бюджет қаражаты есебіне жатқызуға міндетті.
2. Осы баптың бірінші бөлігінде көзделген жағдайларда, адвокат көрсеткен, кепілдік берілген заң көмегіне ақы төлеу және өкілдік етуге байланысты шығыстарды өтеу Қазақстан Республикасының Үкіметі белгілеген тәртіппен және мөлшерлерде жүзеге асырылады.
3. Осы баптың бірінші бөлігінің 2) және 3) тармақшаларында көзделген жағдайларда, тұлғаның заң көмегіне ақы төлеуден босату туралы және өкілдік етуге байланысты шығыстарды өтеу туралы өтінішхатына заң көмегіне республикалық бюджет қаражатынан ақы төлену құқығын растайтын құжаттар мен басқа да дәлелдемелер қоса тіркелуге тиіс.
4. Осы баптың бірінші бөлігінде көзделген жағдайларда, судья немесе сот өтінішхатты қарау нәтижесі бойынша тұлғаны мемлекет кепілдік берген заң көмегіне ақы төлеуден және оның атынан өкілдік етуге байланысты шығыстарды өтеуден босату туралы не өтінішхатты қанағаттандырудан бас тарту туралы дәлелденген ұйғарым шығарады.
5. Осы баптың бірінші бөлігінде көзделген жағдайларда, соттың немесе судьяның тұлғаны заң көмегіне ақы төлеуден және оның атынан өкілдік етуге байланысты шығыстарды өтеуден босату туралы ұйғарымы дереу облыстың, республикалық маңызы бар қаланың, астананың адвокаттар алқасына немесе оның құрылымдық бөлімшелеріне жіберіледі, олар сот белгілеген мерзімде адвокаттың сотқа қатысуын қамтамасыз етуге міндетті.
6. Тарапты адвокаттың заң көмегіне ақы төлеуден босату туралы соттың немесе судьяның ұйғарымы шағым жасалуға, наразылық білдірілуге жатпайды.
Ескерту. 114-бап жаңа редакцияда - ҚР 03.07.2013 N 123-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); өзгеріс енгізілді - ҚР 17.11.2014 № 254-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi) Заңымен.

115-бап. Тараптарға сот шығындарын өтеу

1. Осы Кодексте көзделген жағдайларда сотқа басқа тұлғалар мен мемлекеттің құқықтарын, бостандықтарын және заңмен қорғалатын мүдделерін қорғау туралы өтініштермен жүгінген тұлғаларға талап қоюдан толық немесе ішінара бас тартылған кезде (осы Кодекстің 55 және 56-баптары), жауапкерге республикалық бюджеттің қаражатынан олар жұмсаған сот шығындары толық немесе қойылған тараптардың талап қоюшыға бас тартылған бөлігіне бара-бар өтеледі.
2. Мүлікті тыйым салудан босату туралы талап қою қанағаттандырылған жағдайда талап қоюшыға ол жұмсаған сот шығындары республикалық бюджеттің қаражатынан өтеледі.

116-бап. Сот шығындарын мемлекетке өтеу

1. Төлеуден талап қоюшы босатылған істі қарауға байланысты шығындар мен мемлекеттік баж сот шығындарын төлеуден босатылмаған жауапкерден мемлекет кірісіне толық немесе талаптың қанағаттандырылған бөлігіне бара-бар мөлшерде өндіріліп алынады.
2. Талап қоюдан бас тартылған жағдайда іс бойынша іс жүргізуге байланысты шығындар сот шығындарын төлеуден босатылмаған талап қоюшыдан мемлекет кірісіне өндіріліп алынады.
3. Егер талап қою ішінара қанағаттандырылса, ал жауапкер сот шығындарын төлеуден босатылса, іс бойынша іс жүргізілуге байланысты шығындар мемлекеттің кірісіне сот шығыстарын өтеуден босатылмаған талап қоюшыдан талап қою талаптарының қанағаттандырылудан бас тартылған бөлігіне бара-бар өндіріліп алынады.
4. Егер екі тарап та сот шығындарын төлеуден босатылса, іс бойынша іс жүргізуге байланысты шығындар республикалық бюджеттің есебіне жатқызылады.
5. Өзіне тиесілі төлемдерді төлеуден жалтарған адамға іздеу жарияланған жағдайда іздеуді жүргізу жөніндегі шығындар сол адамнан мемлекет кірісіне өндіріліп алынады.

117-бап. Сот шығындарына байланысты мәселелер
жөніндегі ұйғарымдарға шағым беру және
наразылық келтіру

Сот шығындарына байланысты мәселелер жөніндегі ұйғарымға жекеше шағым берілуі және наразылық келтірілуі мүмкін.

9-тарау. Сотқа құрметтемеушілік білдіргені үшін мәжбүрлеу
және жауаптылық шаралары

Ескерту. 9-тарау жаңа редакцияда - ҚР 2009.12.10 № 227-IV (2010 жылғы 1 қаңтардан бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

118-бап. Сотқа құрметтемеушілік білдіргені үшін мәжбүрлеу
шаралары

1. Соттың іске қатысушы тұлғаларға, процестің басқа да қатысушыларына мәжбүрлеу шараларын қолдануының мақсаты сот төрелігі міндеттерін іске асыру болып табылады.
2. Сот мәжбүрлеу шаралары ретінде еріксіз келтіруді, сот залынан шығарып жіберуді қолданады.

119-бап. Еріксіз келтіру

1. Еріксіз келтіру – бұл жауапкерді, куәні, сарапшыны, маманды және аудармашыны олар сотқа келуден дәлелді себептерсіз жалтарған жағдайда, сотқа мәжбүрлеп әкелу.
2. Еріксіз келтіруді сот ұйғарымы бойынша сот приставтары немесе ішкі істер органдары жүзеге асырады.

120-бап. Сот залынан шығарып жіберу

Сот отырысында тәртіп бұзушыларға сот осы Кодекстің 179-бабында көзделген жағдайларда және тәртіппен сот залынан шығарып жіберуді қолданады.

121-бап. Сотқа құрметтемеушілік білдіргені үшін
жауаптылық шаралары

1. Сотқа құрметтемеушілік білдіргені үшін жауаптылық шараларын сот барлық адамдардың сот алдында теңдігінің конституциялық принципін және сот төрелігі міндеттерін іске асыру мақсатында қолданады.
2. Қазақстан Республикасы Әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодексінің 653-бабында көзделген әрекеттерді (әрекетсіздікті) жасағаны үшін осыған кінәлі адамдар Қазақстан Республикасы Әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодексінің 818-бабының екінші бөлігінде көзделген тәртіппен әкімшілік жауаптылыққа тартылады.
3. Егер сот отырысында тәртіп бұзушының әрекеттерінде қылмыстық құқық бұзушылық белгілері болса, сот материалдарды тәртіп бұзушыға қатысты сотқа дейінгі тергеп-тексеруге бастамашылық жасау үшін прокурорға жібереді.
Ескерту. 121-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 04.07.2014 № 233-V (01.01.2015 бастап қолданысқа енгізіледі); 05.07.2014 № 236-V (01.01.2015 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

122-бап. Сотқа құрметтемеушілік білдіргені үшін мәжбүрлеу
және жауаптылық шараларын қолдану. Оларға
шағымдану және наразылық беру тәртібі

1. Заңға қарсы жасалған іс-әрекет (әрекетсіздік) үшін бір ғана мәжбүрлеу шарасы және (немесе) бір ғана жауаптылық түрі қолданылады.
2. Соттың мәжбүрлеу шараларын қолдану туралы ұйғарымына (қаулысына) жеке шағым берілуі және наразылық келтірілуі мүмкін.

10-тарау. Іс жүргізу мерзімдері

123-бап. Іс жүргізу әрекеттерін жасау мерзімдері

1. Іс жүргізу әрекеттері заңда белгіленген мерзімдерде жасалады.
2. Егер іс жүргізу әрекеттерін жасауға арналған мерзім заңда белгіленбеген жағдайда, оны сот тағайындайды.

124-бап. Іс жүргізу мерзімдерін есептеу

1. Іс жүргізу әрекеттерін жасауға арналған мерзімдер сөзсіз болуға тиіс оқиға көрсетіле отырып, дәлме-дәл күнтізбелік күнмен немесе жылдармен, айлармен немесе күндермен есептелетін уақыт кезеңімен белгіленеді. Соңғы жағдайда әрекет бүкіл кезеңнің ішінде жасалуы мүмкін.
2. Кезеңмен есептелетін іс жүргізу мерзімінің ағымы оның басталуы белгіленген күнтізбелік күннен немесе оқиға болған күннен кейінгі күні басталады.

125-бап. Іс жүргізу мерзімдерінің аяқталуы

1. Жылдармен есептелетін мерзім сол мерзімінің соңғы жылының тиісті айында және күнінде бітеді. Айлармен есептелетін мерзім сол мерзімінің соңғы айының тиісті ай мен күнінде бітеді. Егер айлармен есептелетін мерзімнің соңы тиісті күні жоқ айға сәйкес келсе, мерзім осы айдың соңғы күнінде бітеді. Күндермен есептелетін мерзім белгіленген кезеңнің соңғы күні бітеді. Мерзімнің соңғы күні демалыс күніне тап келген жағдайда мерзімнің аяқталатын күні одан кейінгі жұмыс күні болып есептеледі.
2. Жасалуына мерзім белгіленген іс жүргізу әрекеті мерзімнің соңғы күніне жиырма төрт сағат қалғанға дейін орындалуы мүмкін. Егер шағым, құжаттар не ақша сомалары мерзімнің соңғы күніне жиырма төрт сағат қалғанға дейін почтаға, телеграфқа тапсырса немесе байланыстың өзге де құралдары бойынша берілсе, мерзім өтіп кеткен болып есептелмейді.
3. Егер іс жүргізу әрекеті тікелей сотта немесе басқа ұйымда жасалуы тиіс болса; белгіленген ереже бойынша бұл ұйымдарда жұмыс аяқталатын немесе тиісті операциялар тоқтатылатын сағатта мерзім бітеді.

126-бап. Іс жүргізу мерзімдерін өткізіп алу салдары

1. Іс жүргізу әрекеттерін жасау құқығы заңда белгіленген немесе сот тағайындаған мерзімінің аяқталуымен жойылады. Іс жүргізу мерзімдері аяқталғаннан кейін берілген шағымдар мен құжаттарды, егер өтіп кеткен мерзімді қалпына келтіру туралы өтініш берілмесе, сот қараусыз қалдырады және оларды берген адамға қайтарылады.
2. Іс жүргізу мерзімдерінің бітуі іс жүргізу міндеттерін орындаудан босатпайды.

127-бап. Іс жүргізу мерзімдерін тоқтата тұру

1. Барлық аяқталмаған іс жүргізу мерзімдерінің ағымы іс жүргізуді тоқтата тұрумен тоқтатыла тұрады. Мерзімдерді тоқтата тұру іс жүргізуді тоқтата тұру үшін негіз болған мән-жайлар туындаған уақыттан басталады.
2. Іс жүргізу қайта басталған күннен бастап іс жүргізу мерзімдерінің ағымы жалғасады.

128-бап. Іс жүргізу мерзімдерін ұзарту және
қалпына келтіру

1. Сот тағайындаған мерзімдерді сот ұзарта алады.
2. Егер заңмен белгіленген мерзімдерді өткізіп алу себептерін сот дәлелді деп таныса, сот оларды қалпына келтіруі мүмкін. Егер мерзімді қалпына келтіру туралы арыз шешім қабылданған күннен бастап үш айдан кешіктірілмей берілсе, сот апелляциялық шағым беру мерзімін қалпына келтіруі мүмкін.
3. Өткізіп алынған мерзімді қалпына келтіру туралы арыз өзінде процестік әрекет жасалуға тиісті болатын сотқа жазбаша нысанда не электрондық құжат нысанында беріледі. Сот бұл арызды іске қатысатын адамдардың қатысуымен қарайды, оларға мәселенің қаралу орны мен уақыты туралы хабарланады, алайда олардың келмей қалуы соттың алдына қойылған мәселені шешуге кедергі болып табылмайды.
4. Мерзімді қалпына келтіру туралы өтініш берумен қатар ол бойынша мерзімі өткізіліп алынған қажетті іс жүргізу әрекеттері жасалуға (құқық қорғау туралы талап қойылуға, шағым берілуге, құжаттар табыс етілуге және т.б.) тиіс.
4-1. Осы баптың үшінші бөлігінде көрсетілген сот өзінің құқықтары мен заңды мүдделерін қорғау бойынша процеске қатысушының мүмкіндігін шектеген заңды бұзушылық кезінде (сот отырысының хаттамасын уақтылы жасамау, сот ісін жүргізу тілін білмейтін іске қатысушы адамға сот актісінің аудармасы жоқ көшірмесін табыс ету, сот актісінің қарар бөлігінде шағымдану мерзімін дәл көрсетпеулер), сондай-ақ оған уақытында шағым немесе наразылық келтіруге объективті түрде кедергі жасаған өзге де мән-жайлар болған кезде апелляциялық (жеке) шағым берудің, наразылық келтірудің өтіп кеткен мерзімін қалпына келтіруге міндетті.
5. Соттың өткізіліп алынған іс жүргізу мерзімін ұзартудан және қалпына келтіруден бас тарту туралы ұйғарымына жеке шағым берілуі және наразылық келтірілуі мүмкін.
Ескерту. 128-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 2009.12.10 № 227-IV (2010.01.01 бастап қолданысқа енгізіледі), 2012.02.17 N 565-IV (2012.07.01 бастап қолданысқа енгізіледі); 17.11.2014 № 254-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi) Заңдарымен.

11-тарау. Сот хабарлаулары мен шақырулары

129-бап. Соттың хабарлаулары мен шақырулары

1. Сотқа қатысушы адамдар, олардың өкілдері, сондай-ақ куәлар, сарапшылар, мамандар және аудармашылар сот отырысының немесе жекелеген іс жүргізу әрекеттерін жасаудың уақыты мен орны туралы хабарландырылады және соттың шақыру қағаздарымен сотқа шақырылады.
2. Іске қатысатын адамдар, куәлар, сарапшылар, мамандар және аудармашылар да тапсырылғаны туралы хабарламасы бар тапсырыс хат, телефонограмма немесе жеделхат арқылы не хабарлаудың немесе шақырудың тіркелуін қамтамасыз ететін өзге де байланыс құралдары пайдаланыла отырып хабарландырылуы немесе шақырылуы мүмкін.
3. Хабарлаулар мен шақырулар хабарландырылған немесе шақырылған адамның сотқа уақтылы келуі және іске даярлануы үшін жеткілікті мерзімі болуы есептеле отырып жолдануға тиіс.
4. Хабарлау немесе шақыру хабарландырылатын немесе шақырылатын адамға тарап немесе іске қатысатын басқа да адам көрсеткен мекенжай, ұялы байланыстың абоненттік нөмірі немесе электрондық мекенжай бойынша жіберіледі. Егер сотқа хабарланған мекенжай бойынша азамат іс жүзінде тұрмайтын болса, хабарлау немесе шақыру оның жұмыс орнына жіберілуі мүмкін. Ұйымға арналған хабарлау немесе шақыру оның орналасқан жеріне жіберіледі.
5. Егер тарап хабарлаудың оған түспегенін не кеш түскенін дәлелдемесе, тарапты тиісінше хабардар ету – тараптың көрсетілген мекенжай бойынша тұратын отбасының кәмелетке толған мүшелерінің бірі алған, тапсырылғаны туралы хабарламасы бар тапсырыс хатпен жіберілген хабарлама, телефонограмма немесе жеделхат, сондай-ақ ұялы байланыстың абоненттік нөмірі немесе электрондық мекенжай бойынша не хабарлаудың немесе шақырудың тіркелуін қамтамасыз ететін өзге де байланыс құралдары пайдаланыла отырып, мәтіндік хабарламаның жеткізілгенін растайтын есеп.
Ескерту. 129-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 2012.02.17 N 565-IV (2012.07.01 бастап қолданысқа енгізіледі); 17.11.2014 № 254-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi) Заңдарымен.

130-бап. Шақыру қағазының немесе өзге де хабарлаудың,
шақырудың мазмұны

1. Шақыру қағазында немесе өзге де хабарлауда, шақыруда мыналар болуға тиіс:
1) сотқа хабарланатын немесе шақырылатын адамды көрсету (тегі, аты, әкесінің аты және олар жолданатын адамның тұрғылықты жері не ұйымның атауы мен орналасқан жері);
2) соттың атауы мен нақты мекен-жайы;
3) келетін жері мен уақыты;
4) адресатқа хабарлау немесе оны шақыру жүргізілетін істің атауы;
5) адресат кім ретінде хабарланып немесе шақырылып отырғандығын көрсету;
6) іске қатысушы тұлғаларға іс бойынша оларда бар барлық дәлелдемелерді табыс етуді ұсыну;
7) адресаттың болмауына байланысты шақыру қағазын немесе өзге де хабарламаны, шақыруды алған адамның оны алғашқы мүмкіндік болған кезде адресатқа тапсыруға міндеттілігін көрсету;
8) хабарланатын немесе шақырылатын адамның сотқа келмей қалу салдарын және оның келмеу себебін сотқа хабарлауға міндетті екенін көрсету;
9) шақыру қағазын немесе өзге де хабарлауды, шақыруды жіберуші адамның қолы. Хабарлау немесе шақыру туралы телефонограмма жіберген адам оны кімге және қай уақытта бергендігін көрсете отырып өзінің қол қоюымен куәландыруы тиіс.
2. Алып тасталды - ҚР 17.11.2014 № 254-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.
3. Ұялы байланыстың абоненттік нөмірі немесе электрондық мекенжай бойынша жіберілетін хабарламада:
1) хабардар етілетін немесе сотқа шақырылатын адамды көрсету (хабарлама жолданатын адамның тегі, аты, әкесінің аты не ұйымның атауы);
2) соттың атауы мен нақты мекенжайы;
3) келетін жері мен уақытын көрсету;
4) адресатқа хабарлау немесе оны шақыру жүргізілетін істің қысқаша атауы;
5) адресат кім ретінде хабарланып немесе шақырылып отырғандығын көрсету;
6) хабарлама жіберген адамның тегі мен аты қамтылуға тиіс.
Хабарламаның жіберілгендігін растайтын құжат істің материалдарына қоса тіркеледі.
Ескерту. 130-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 2012.02.17 N 565-IV (2012.07.01 бастап қолданысқа енгізіледі); 17.11.2014 № 254-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi) Заңдарымен.

131-бап. Шақыру қағазын жеткізу

1. Шақыру қағаздары хабардар етіліп, тапсырысты хатпен почта арқылы жеткізіледі немесе мұны судья тапсырған адамдар жеткізеді. Шақыру қағазын адресатқа тапсыру уақыты шақыру қағазының сотқа қайтарылуға тиісті түбіршегінде белгіленеді.
2. Сот іске қатысушы адамның келісімімен оның қолына хабарланатын немесе іс бойынша шақырылатын адамға тапсыру үшін шақыру қағазын беруі мүмкін.
3. Шақыру қағазын жеткізу тапсырылған адам оны тапсырған күні көрсетілген және адресаттың шақыру қағазын алғандығы жөнінде қолы қойылған шақыру қағазының түбіршегін сотқа қайтаруға міндетті.

132-бап. Шақыру қағазын тапсыру

1. Шақыру қағазы жіберілген азаматқа табыс етіліп, сотқа қайтарылуға тиісті түбіршегіне оның өз қолы қойылады. Ұйымға жіберілген шақыру қағазы оның өкіліне немесе басқару қызметін атқаратын тиісті адамға табыс етіледі, ол шақыру қағазының түбіршегіне оны алғандығы жөнінде өзінің қызметін, тегін және аты-жөнін көрсетіп қол қояды.
2. Егер шақыру қағазын жеткізуші адам іс бойынша хабарланатын немесе шақырылатын азаматты тұрғылықты жерінен немесе жұмысынан таба алмаса, онда шақыру қағазы олардың келісімімен - онымен бірге тұратын отбасының ересек мүшелерінің біріне, ал олар болмаған жағдайда тұрғын үй-пайдалану ұйымына, жергілікті өзін-өзі басқару органына немесе адресаттың тұрғылықты жері бойынша тиісті атқарушы органға немесе оның жұмыс орнындағы әкімшілікке тапсырылады. Бұл жағдайларда шақыру қағазын қабылдап алған адам шақыру қағазының түбіршегіне өзінің тегін, атын, әкесінің атын, сондай-ақ адресатқа қатыстылығын немесе атқаратын қызметін көрсетуге міндетті. Шақыру қағазын қабылдап алған адам мүмкіндігінше кідіртпей шақыру қағазын адресатқа тапсыруға міндетті.
3. Адресат уақытша болмаған жағдайда, шақыру қағазын жеткізуші адам шақыру қағазының түбіршегіне адресаттың қайда кеткендігін және оның қашан қайтып келуі мүмкін екендігін белгілейді. Бұл мәліметтерді - тұрғын үй-пайдалану ұйымы, жергілікті өзін-өзі басқару органы немесе адресаттың тұрғылықты жері бойынша тиісті атқарушы орган немесе оның жұмыс орны бойынша әкімшілік, ал оларда бұл мәліметтер болмаған жағдайда онымен бірге тұратын отбасының ересек мүшелерінің бірі растауға және куәландыруға тиіс.

133-бап. Шақыру қағазын немесе өзге хабарлауды,
шақыруды қабылдаудан бас тартудың салдары

1. Адресат шақыру қағазын немесе өзге хабарлауды, шақыруды қабылдаудан бас тартқан жағдайда оны жеткізуші немесе табыс етуші адам сотқа қайтарылатын шақыру қағазына немесе хабарлауға, шақыруға тиісті белгі соғады. Адресаттың шақыру қағазын немесе хабарлауды, шақыруды қабылдаудан бас тартуы туралы белгіні тұрғын үй-пайдалану ұйымы, жергілікті өзін-өзі басқару органы немесе шақырылған адамның тұрғылықты жері бойынша тиісті атқарушы орган немесе оның жұмыс орны бойынша әкімшілік куәландырады.
2. Шақырылған адамның шақыру қағазынан немесе өзге де хабарлаудан, шақырудан бас тартуы істі қарауға немесе жасалған жекелеген іс жүргізу әрекеттерін жасауға кедергі болмайды.

134-бап. Іс бойынша іс жүргізу кезінде мекенжайды, ұялы
байланыстың абоненттік нөмірін және электрондық
мекенжайды ауыстыру

Іске қатысатын адамдар мен олардың өкілдері іс бойынша іс жүргізген уақытта сотқа өз мекенжайының, ұялы байланыстың абоненттік нөмірінің, электрондық мекенжайының ауысқаны туралы хабарлауға міндетті. Мұндай хабарлау болмаған жағдайда шақыру қағазы немесе өзге де хабарлау, шақыру сотқа белгілі соңғы мекенжай, ұялы байланыстың абоненттік нөмірі немесе электрондық мекенжайы бойынша жіберіледі және адресат бұл мекенжай бойынша енді тұрмаса да немесе болмаса да, ұялы байланыстың бұл абоненттік нөмірін немесе электрондық мекенжайды пайдаланбаса да, жеткізілді деп есептеледі.
Ескерту. 134-бап жаңа редакцияда - ҚР 2012.02.17 N 565-IV (2012.07.01 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

135-бап. Жауапкер болған жердің белгісіздігі және
оны іздестіру

1. Жауапкердің іс жүзінде болған жері белгісіз болған жағдайда тұрғын үй-пайдалану ұйымының, жергілікті өзін-өзі басқару органының, немесе жауапкердің соңғы белгілі тұрғылықты жері бойынша тиісті атқарушы органның немесе оның соңғы белгілі жұмыс орны бойынша әкімшіліктің шақыру қағазын немесе өзге де хабарлауды, шақыруды алғанын куәландыратын жазбамен олар сотқа келіп түскеннен кейін сот істі қарауға кіріседі.
2. Мемлекет мүдделеріне орай қойылған, сондай-ақ алименттерді өндіріп алу, асыраушысының жарақат алуымен немесе денсаулығының өзгедей зақымдануымен немесе қайтыс болуымен келтірілген зиянды өтеу туралы талап қоюлар бойынша жауапкердің тұрған жері белгісіз болған кезде сот жауапкерді ішкі істер органдары, сыбайлас жемқорлыққа қарсы қызмет немесе экономикалық тергеу қызметі арқылы іздестіруді жариялауға міндетті. Соттың жауапкерді іздестіруді жариялауы істі қарауға кедергі болмайды.
Iздестiру іс-шаралары барысында жауапкердiң жүрген жерi анықталған кезде оған сотқа шақыру туралы соттың шақыру қағазы табыс етiледi.
3. Жауапкерді іздестіру жөніндегі шығыстарды өндіріп алу іздестіруді жүзеге асыратын органның өтініші бойынша сот бұйрығын беру арқылы жүргізіледі.
Ескерту. 135-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 2001.07.11. N 238; 07.11.2014 № 248-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi) Заңдарымен.

12-тарау. Заңды тұлғалар, заңды тұлға құрмай кәсіпкерлік
қызметті жүзеге асыратын азаматтар болып табылатын
тараптардың мүліктік дауларды сотқа дейінгі реттеуі

Ескерту. 12-тарау алып тасталды - Қазақстан Республикасының 2001.07.11. N 238 Заңымен .

2-бөлім. Бірінші сатыдағы сотта іс жүргізу

1-бөлімше. Бұйрық арқылы іс жүргізу

13-тарау. Бұйрық арқылы іс жүргізу

139-бап. Сот бұйрығының негізінде берешекті өндіріп алу

1. Сот бұйрығы өндіріп алушының ақшалай сомаларды өндіріп алу немесе мүлікті борышкерді немесе өндіріп алушыны олардың түсіндірмелерін тыңдау үшін шақырмай-ақ және сотта іс қарамай-ақ, даусыз талаптар бойынша борышкерден талап ету туралы арызы бойынша шығарылған судьяның актісі болып табылады.
2. Сот бұйрығының мазмұны осы Кодекстің 146-бабымен белгіленеді.
3. Сот бұйрығының атқарушылық құжат күші болады. Ол бойынша өндіріп алу бұйрық берілгеннен кейін және сот шешімдерін атқару үшін белгіленген тәртіпте жүргізіледі.
Ескерту. 139-бапқа өзгерту енгізілді - Қазақстан Республикасының 2000.07.05. N 75 Заңымен .

140-бап. Сот бұйрығы шығарылатын талаптар

Сот бұйрығы:
1) егер талап нотариатта куәландырылған мәмілеге негізделсе;
2) егер ақшаны өндіріп алу туралы талап орындалу мерзімі басталған шарттан туындайтын міндеттеменің орындалмауына негізделсе және міндеттеменің орындалмағанын борышкер жазбаша түрде мойындаса;
3) егер талап төленбеген вексельге, акцептің болмауына және нотариус жасаған акцептің күні белгіленбеуіне білдірілген наразылыққа негізделсе;
4) егер әкеліктің белгіленуіне немесе үшінші тұлғаларды тарту қажеттігіне қатысы жоқ, кәмелетке толмаған балалар үшін алименттерді өндіріп алу туралы талап мәлімделген болса;
5) егер азаматтардан және заңды тұлғалардан салықтар мен басқа да міндетті төлемдер бойынша бересіні өндіріп алу туралы талап мәлімделген болса;
6) егер қызметкерге аударылған, бірақ төленбеген жалақы мен өзге де төлемдерді өндіріп алу туралы талап мәлімделген болса;
7) егер жауапкерді немесе борышкерді іздестіруді жүзеге асыратын орган жауапкерді немесе борышкерді іздестіру жөніндегі шығыстарды өндіріп алу туралы талапты мәлімдеген болса;
7-1) егер Қазақстан Республикасының заң актiлерiне сәйкес лизинг нысанасын даусыз талап ету туралы талап мәлiмделген болса;
8) алып тасталды
9) алып тасталды
10) егер кепіл беруші-борышкерге кепілге салынған затынан өндіріп алу туралы ломбардтың талабы мәлімдеген болса;
11) егер кондоминиум объектісінің ортақ мүлкін күтіп-ұстауға арналған міндетті шығыстарға қатысудан жалтарып жүрген үй-жайлардың (пәтерлердің) меншік иелерінен берешекті өндіріп алу туралы, сондай-ақ жария шарттардың негізінде нақты тұтынылған көрсетілетін қызметтер (электрмен, газбен, жылумен, сумен жабдықтау, телефонның және Интернет желісінің, кәбілдік телевизияның көрсетілетін қызметтері, тұрмыстық қатты қалдықтарды тасып шығару) үшін берешекті өндіріп алу туралы талаптар бойынша талап мәлімделген болса;
12) егер берілген сомаларды индекстеу туралы талап мәлімделген болса;
13) егер келісімшарт бойынша әскери қызметшінің бастамасы бойынша келісімшарт мерзімінен бұрын дәлелді себептерсіз бұзылған жағдайда, әскери қызметті өткеру туралы келісімшартта көзделген біржолғы ақшалай сыйақыны өндіріп алу туралы талап мәлімделген болса;
14) егер шартта көзделген мерзім өткенге дейін өз еркімен қызметін тоқтатқан оқу орындарының курсанттарын оқытуға жұмсалған соманы өндіріп алу туралы талап мәлімделген болса;
15) егер, бала асырап алудың күші жойылған жағдайда, жетім баланы және (немесе) ата-анасының қамқорлығынсыз қалған баланы асырап алуға байланысты төленген біржолғы ақшалай төлемді бюджетке қайтару туралы талап мәлімделген болса шығарылады.
Ескерту. 140-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 2000.07.05 N 75, 2001.03.01 N 162, 2001.07.11 N 238, 2004.03.10 N 532, 2011.07.22 № 479-IV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 07.11.2014 № 248-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi); 17.11.2014 № 254-V (қолданысқа енгiзiлу тәртібін 2-баптан қараңыз) Заңдарымен.

141-бап. Сот бұйрығын шығару туралы арыздың
нысаны мен мазмұны

1. Сот бұйрығын шығару туралы арыз осы Кодекстің 3-тарауында белгіленген соттылықтың жалпы ережелері бойынша сотқа беріледі.
2. Арыз жазбаша нысанда беріледі. Арызда:
1) арыз берілетін соттың атауы;
2) өндіріп алушының аты, оның туған күні, айы, жылы, тұрғылықты жері немесе тұрған жері, заңды тұлғаның реквизиттері;
3) борышкердің аты, оның туған күні, айы, жылы, тұрғылықты жері немесе тұрған жері, заңды тұлғаның реквизиттері;
4) өндіріп алушының талаптары және ол негізделген мән-жайлар;
5) мәлім етілген талаптарды растайын қоса тіркелетін құжаттардың тізбесі көрсетілуге тиіс.
3. Мүлік талап етілген жағдайда арызда осы мүліктің құны көрсетілуге тиіс.
4. Арызға өндіріп алушы немесе оның өкілі қол қояды. Өкіл беретін арызға оның өкілеттігін куәландыратын құжат қоса тіркелуге тиіс.
Ескерту. 141-бапқа өзгерту енгізілді - ҚР 2000.07.05 N 75, 2010.04.02 N 262-IV (2010.10.21 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

142-бап. Мемлекеттік баж

1. <*>
2. Арызды қабылдаудан бас тартылған жағдайда өндіріп алушы енгізген мемлекеттік баж қайтарылады.
3. Сот бұйрығының күші жойылған жағдайда өндіріп алушы енгізген мемлекеттік баж қайтарылмайды.
4. Өндіріп алушы борышкерге талап қою бойынша іс жүргізу тәртібімен талап қойған жағдайда ол баждың төленуге тиісті шотына есептеледі.
Ескерту. 142-бапқа өзгерту енгізілді - Қазақстан Республикасының 2001.12.24. N 276 Заңымен .

143-бап. Сот бұйрығын шығару туралы арызды
қабылдаудан бас тарту және қайтару негіздері

1. Судья сот бұйрығын шығару туралы арызды осу Кодекстің 153, 154-баптарында көзделген негіздер бойынша қабылдаудан бас тартады немесе қайтарады. Сонымен бірге, судья арызды, егер:
1) мәлім етілген талап осы Кодекстің 140-бабымен көзделмесе;
2) борышкер Қазақстан Республикасы соттарының юрисдикциясы шегінен тыс болса;
3) мәлім етілген талапты растайын құжаттар табыс етілмесе;
4) табыс етілген құжаттар негізінде шешу мүмкін емес құқық туралы даулардың болуы көзделсе;
5) арыздың нысаны мен мазмұны осы Кодекстің 141-бабының талаптарына сай келмесе;
6) арызға мемлекеттік баж төленбесе, қайтарады.
2. Судья сотқа арыз келіп түскен күннен бастап үш жұмыс күні ішінде арызды қабылдаудан бас тарту немесе арызды қайтару туралы ұйғарым шығарады.
3. Арызды қабылдаудан бас тарту туралы ұйғарым арыз берушінің осы талап бойынша талап қою жөніндегі іс жүргізу тәртібімен талап қою мүмкіндігіне кедергі келтірмейді.
Сот бұйрығын беру туралы арызды қайтару туралы ұйғарым оны қайтару үшін негіз болған кемшіліктерді жойғаннан кейін қайтадан беруге кедергі келтірмейді.
Сот бұйрығын беру туралы арызды қабылдаудан бас тарту туралы немесе арызды қайтару туралы ұйғарым шағым жасалуға, наразылық білдірілуге жатпайды.
Ескерту. 143-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 17.11.2014 № 254-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi).

144-бап. Арыздағы кемшіліктерді жою

1. Судья сот бұйрығын шығару туралы арызды қабылдауға және егер арыз осы Кодекстің 141-бабының талаптарына сай келмесе, өз ұйғарымымен өндіріп алушыға кемшіліктерді жою үшін үш жұмыс күнінен аспайтын мерзім белгілеуге құқылы.
2. Егер өндіріп алушы судьяның нұсқауларына сәйкес ол белгілеген мерзімде кемшіліктерді жойса, мемлекеттік бажды төлесе, арыз оны сотқа алғаш тапсырған күні берілген деп есептеледі. Олай болмаған жағдайда судья осы Кодекстің 143-бабының екінші бөлігіне сәйкес арызды қабылдаудан бас тарту туралы ұйғарым шығарады.
Ескерту. 144-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 17.11.2014 № 254-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi).

145-бап. Сот бұйрығын шығарудың тәртібі мен мерзімі

Мәлім етілген талаптың мәні бойынша сотқа арыз түскен күннен бастап үш күн ішінде судья сот бұйрығын шығарады.

146-бап. Сот бұйрығының мазмұны

1. Сот бұйрығында:
1) жүргізілетін істің нөмірі және бұйрықтың шығарылған күні;
2) соттың атауы, бұйрық шығарған судьяның тегі және аты-жөні;
3) өндiрiп алушының тегi, аты және әкесiнiң аты (eгep ол жеке басын куәландыратын құжатта көрсетiлген болса), туған күнi, айы, жылы, оның тұрғылықты немесе орналасқан жерi, оның тұрғылықты жерi бойынша тiркелгенi туралы мәлiметтер мен жеке сәйкестендiру нөмiрi немесе, егер өндiрiп алушы заңды тұлға болып табылса, оның атауы, нақты орналасқан жерi не Бизнес-сәйкестендiру нөмiрлерiнiң ұлттық тiзiлiмiнен мәлiметтер, банктік деректемелері және бизнес-сәйкестендiру нөмiрi, сондай-ақ егер бар болса, қалалық немесе ұялы байланыстың абоненттік нөмірлері, электрондық мекенжайы туралы мәліметтер;
4) борышкердiң тегi, аты және әкесiнiң аты (егер ол жеке басын куәландыратын құжатта көрсетiлген болса), туған күнi, айы, жылы, оның тұрғылықты жерi немесе орналасқан жерi, оның тұрғылықты жерi бойынша тiркелгенi туралы мәлiметтер, оның жұмыс орны туралы мәлiметтер мен жұмыс орнының банктік деректемелері (eгep сот бұйрығын шығару туралы арызда көрсетiлген болса), оның банктік деректемелері мен жеке сәйкестендiру нөмiрi (eгep сот бұйрығын шығару туралы арызда көрсетiлген болса) немесе, егер борышкер заңды тұлға болып табылса, оның атауы, нақты орналасқан жерi не Бизнес-сәйкестендiру нөмiрлерiнiң ұлттық тiзiлiмiнен мәлiметтер (eгep сот бұйрығын шығару туралы арызда көрсетiлген болса), банктік деректемелері мен бизнес-сәйкестендiру нөмiрi, сондай-ақ егер бар болса және белгілі болса, қалалық немесе ұялы байланыстың абоненттік нөмірлері, электрондық мекенжайы туралы мәліметтер;
5) талапты қанағаттандыруға негіз болған заң;
6) өндіріп алынуға жататын ақша соммаларының мөлшері немесе оның құны көрсетіле отырып, талап етілуге жататын мүліктің белгіленуі;
7) егер оны өндіріп алу заңмен немесе шартпен көзделсе, тұрақсыздық айыбының мөлшері;
8) борышкерден өндіріп алушының пайдасына немесе тиісті бюджетке өндіріп алынуға жататын мемлекеттік баждың сомасы;
9) сот бұйрығына шағым берудің мерзімі мен тәртібі көрсетіледі.
2. Кәмелетке толмаған балаларға алимент өндіріп алу туралы сот бұйрығында осы баптың 1) - 5), 8) тармақшаларында көзделген мәліметтерден басқа, борышкердің туған күні мен туған жері, оның жұмыс орны, оларды күтіп-бағуға алимент алып берілетін әрбір баланың аты мен туған күні, борышкерден ай сайын өндіріп алынатын төлемдердің мөлшері және оны өндіріп алудың мерзімі көрсетіледі.
3. Сот бұйрығына судья қол қояды.
Ескерту. 146-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 2000.07.05 N 75, 2006.06.22 N 147, 2007.01.12 N 224 (2012.01.01 бастап күшіне енеді), 2010.04.02 N 262-IV (2010.10.21 бастап қолданысқа енгізіледі), 2012.01.12 № 538-IV (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-баптан қараңыз), 2012.01.12 № 538-IV (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-баптан қараңыз), 2012.02.17 N 565-IV (2012.07.01 бастап қолданысқа енгізіледі), 2012.12.24 N 60-V (алғашқы ресми жарияланғанынан кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi); 17.11.2014 № 254-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi) Заңдарымен.

147-бап. Борышкерге сот бұйрығының көшірмесін жіберу

1. Сот бұйрық шығарғаннан кейін судья тапсыру туралы хабарлай отырып, оның көшірмесін дереу борышкерге жібереді.
2. Борышкер сот бұйрығының көшірмесін алған күннен бастап он күн мерзімде байланыстың кез келген құралдарын пайдалана отырып, мәлімделген талапқа келіспеген қарсылығын бұйрық шығарған сотқа жіберуге құқылы.

148-бап. Сот бұйрығының күшін жою

1. Егер борышкерден белгіленген мерзімде мәлім етілген талапқа келіспеген қарсылық түссе, судья сот бұйрығының күшін жойып, ол туралы ұйғарым шығарады. Сот бұйрығының күшін жою туралы ұйғарымда судья өндіріп алушы мәлім еткен талаптың талап қою бойынша іс жүргізу тәртібімен қойылуы мүмкін екенін түсіндіреді. Сот бұйрығының күшін жою туралы ұйғарымның көшірмесі оны шығарғаннан кейін үш күннен кешіктірілмей тараптарға жіберіледі.
1-1. Егер борышкер болмаған жағдайда, құқықтары мен міндеттері сот бұйрығымен қозғалған тұлғадан шығарылған сот бұйрығының заң талаптарына сәйкес келмейтіндігі туралы арыз келіп түссе, судья сот бұйрығының күшін жояды.
2. Сот бұйрығының күшiн жою туралы қаулы шағымдануға немесе наразылық келтiруге жатпайды.
Ескерту. 148-бапқа өзгерту енгізілді - ҚР 2001.07.11 N 238, 2009.12.10 № 227-IV (2010 жылғы 1 қаңтардан бастап қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

149-бап. Өндіріп алушыға сот бұйрығын беру

1. Егер белгіленген мерзімде борышкерден сотқа қарсылық келіп түспесе, судья өндіріп алушыға оны орындауға көрсету үшін соттың мөрімен куәландырылған сот бұйрығын береді.
2. Өндіріп алушының өтінуі бойынша сот бұйрығы тікелей соттың орындауы үшін жіберілуі мүмкін.
3. Тиісті бюджеттің кірісінде борышкерден мемлекеттік бажды өндіріп алу үшін соттың мөрімен куәландырылған сот бұйрығының жеке данасы тікелей соттың орындауы үшін жіберіледі.
4. Өндіріп алушыға берілген сот бұйрығының көшірмесі сот жүргізетін істе қалады.
Ескерту. 149-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 2012.02.17 N 565-IV (2012.07.01 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

13-1-тарау. Істерді жеңілдетілген іс жүргізу тәртібімен қарау

Ескерту. 2-бөлім 13-1-тараумен толықтырылды - ҚР 17.11.2014 № 254-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi).

149-1-бап. Жеңілдетілген іс жүргізу тәртібі

1. Сот жеңілдетілген іс жүргізу тәртібіндегі істерді осы тарауда белгіленген ерекшеліктерді ескере отырып, осы Кодексте көзделген талап қою бойынша іс жүргізудің жалпы қағидалары бойынша қарайды.
2. Судья жеңілдетілген іс жүргізу тәртібіндегі істерді арыз іс жүргізуге қабылданған күннен бастап бір ай мерзімде жеке-дара қарайды. Жеңілдетілген іс жүргізу тәртібіндегі істерді қарау мерзімі ұзартылуға жатпайды.

149-2-бап. Жеңілдетілген іс жүргізу тәртібімен қаралатын
істер

1. Жеңілдетілген іс жүргізу тәртібімен:
1) егер талап қоюдың бағасы заңды тұлғалар үшін – бес жүз айлық есептік көрсеткіштен, дара кәсіпкерлер, жеке тұлғалар үшін бір жүз айлық есептік көрсеткіштен аспаса, ақша өндіріп алу туралы талап арыздар бойынша;
2) талап қою бағасына қарамастан, талапкер ұсынған, жауапкердің ақшалай міндеттемелерін белгілейтін құжаттарға және (немесе) шарт бойынша берешекті растайтын құжаттарға негізделген талап арыздар бойынша істер қаралуға жатады.
2. Егер жеңілдетілген іс жүргізу тәртібімен істі қарау барысында үшінші тұлғаның іске кірісуі туралы өтінішхаты қанағаттандырылса, осы тарауда белгіленген қағидалар бойынша қаралуы мүмкін емес қарсы талап қою қабылданса не, егер сот, оның ішінде тараптардың біреуінің өтінішхаты бойынша мынадай:
1) жеңілдетілген іс жүргізу тәртібі мемлекеттік құпияны жария етуге әкеп соғуы мүмкін;
2) дәлелдемелерге олар орналасқан жер бойынша қарап-тексеру және зерттеу жүргізу, сараптама тағайындау немесе куәлік айғақтарды тыңдау қажет;
3) мәлімделген талап өзге де талаптармен, оның ішінде басқа да адамдарға немесе осы іс бойынша қабылданған сот актісіне байланысты, басқа да адамдардың құқықтары мен заңды мүдделері бұзылуы мүмкін;
4) жеңілдетілген іс жүргізу тәртібімен істі қарау, оның ішінде сот қосымша мән-жайларды анықтау немесе қосымша дәлелдемелерді зерттеу қажет деп таныған жағдайда, тиімді сот төрелігінің мақсаттарына сәйкес келмейді деген тұжырымға келсе, сот істі талап қою бойынша іс жүргізудің жалпы қағидалары бойынша қарау туралы ұйғарым шығарады.
3. Істі талап қою бойынша іс жүргізудің жалпы қағидалары бойынша қарау туралы ұйғарымда іске қатысатын адамдар жасауға тиіс әрекеттер және осы әрекеттерді жасау мерзімдері көрсетіледі. Егер істі талап қою бойынша іс жүргізудің жалпы қағидалары бойынша қарауға көшу дәлелдемелерге олар орналасқан жер бойынша қарап-тексеру және зерттеу жүргізу, сараптама тағайындау және куәлік айғақтарды тыңдау қажеттігінен туындаған жағдайларды қоспағанда, істі қарау ұйғарым шығарылғаннан кейін басынан бастап жүргізіледі.
4. Егер азаматтық құқықтық қатынастардан туындайтын екі талап мәлімделсе, бұл ретте, олардың біреуі мүліктік сипатта болса және осы баптың бірінші бөлігінде көрсетілген талаптарға жатса, ал екінші талап мүліктік емес сипатта болса және сот осы талапты жеке іс жүргізуге бөліп алмаса, талаптардың екеуі де жеңілдетілген іс жүргізу тәртібімен қаралады.
5. Жеңілдетілген іс жүргізу тәртібімен басталған, бірақ оны одан әрі талап қою бойынша іс жүргізудің жалпы қағидалары бойынша қаралатын істі қарау мерзімі ұзартылуға жатпайды.

149-3-бап. Істерді жеңілдетілген іс жүргізу тәртібімен
қарау ерекшеліктері

1. Осы Кодекстің 149-2-бабының бірінші немесе екінші бөліктерінде көрсетілген іс бойынша талап арыз, арыз және осындай арызға қоса тіркелетін құжаттар сотқа жазбаша нысанда не электрондық құжат нысанында ұсынылуы мүмкін.
2. Сот талап арызды, арызды іс жүргізуге қабылдау туралы ұйғарым шығарады, онда істің жеңілдетілген іс жүргізу тәртібімен қаралатынын көрсетеді және жауапкердің немесе басқа да мүдделі адамның он бес жұмыс күні ішінде талап арызға, арызға пікір ұсынуы үшін мерзім белгілейді.
3. Тараптар мәлімделген талаптардың мәні бойынша түсініктемелерді және өз ұстанымы негізделген қарсылықтарды қамтитын құжаттарды сот белгілеген мерзімде істі қарап жатқан сотқа ұсынуға және бір-біріне жіберуге құқылы. Мұндай құжаттар сот белгілеген мерзімде ашылмаған дәлелдемелерге сілтемелерді қамтымауға тиіс.
4. Егер талап арызға пікір, арызға пікір, дәлелдемелер мен өзге де құжаттар, егер осы құжаттарды берген адамдар көрсетілген құжаттарды сот белгілеген мерзімде өздеріне байланысты емес себептер бойынша ұсына алмағандығын негіздеген жағдайды қоспағанда, сот белгілеген мерзім өткеннен кейін сотқа келіп түссе, олар қаралмайды және осы адамдарға қайтарылады. Сот көрсетілген құжаттарды қайтару туралы ұйғарым шығарады.
5. Судья осы баптың үшінші бөлігіне сәйкес дәлелдемелерді және өзге де құжаттарды ұсыну үшін сот белгілеген мерзімдер өткеннен кейін тараптарды шақырмай істі жеңілдетілген іс жүргізу тәртібімен қарайды.
Жеңілдетілген іс жүргізу тәртібімен қаралатын істер бойынша алдын ала сот отырысы өткізілмейді.
Сот тараптар ұсынған құжаттарда баяндалған түсініктемелерді, қарсылықтарды және (немесе) іске қатысатын адамдардың дәлелдерін зерттейді және көрсетілген мерзімдер ішінде ұсынылған дәлелдемелердің негізінде шешім қабылдайды.
6. Істі жеңілдетілген іс жүргізу тәртібімен қарау кезінде осы Кодекстің 23-тарауында және осы Кодекстің 189-бабында көзделген қағидалар қолданылмайды.

149-4-бап. Жеңілдетілген іс жүргізу тәртібімен қаралатын
іс бойынша шешім

1. Жеңілдетілген іс жүргізу тәртібімен қаралатын іс бойынша шешім, егер осы тарауда белгіленген ерекшеліктерден өзгеше туындамаса, осы Кодекстің 18-тарауында белгіленген қағидалар бойынша қабылданады.
2. Істі жеңілдетілген іс жүргізу тәртібімен қарау нәтижелері бойынша шешімге ол қабылданған күннен бастап он бес жұмыс күнінен аспайтын мерзімде апелляциялық сатыдағы сотқа шағым жасалуы, наразылық білдірілуі мүмкін.
Заңды күшіне енген, бірінші сатыдағы соттың шешіміне, апелляциялық сатыдағы соттың шешіміне немесе қаулысына осы Кодексте белгіленген тәртіппен кассациялық сатыдағы сотқа шағым жасалуы, наразылық білдірілуі мүмкін.

2-бөлімше. Талап қою бойынша іс жүргізу

14-тарау. Талап қою

150-бап. Талап арыздың нысаны мен мазмұны

1. Талап арыз сотқа жазбаша нысанда не электрондық құжат нысанында беріледі.
2. Арызда:
1) арыз берілетін соттың атауы;
2) талап қоюшының атауы, оның туған күні, айы, жылы, тұрғылықты жері, тұрғылықты жерi бойынша тiркелгенi туралы мәлiметтер немесе, егер талап қоюшы ұйым болса, оның тұрған жері, сәйкестендiру нөмiрi мен банктік реквизиттері, сондай-ақ, егер арызды оның өкілі берсе, өкілдің атауы мен мекен-жайы, бұдан басқа, егер олар бар болса, талапкер мен өкілдің ұялы байланыстың абоненттік нөмірі мен электрондық мекенжайы туралы мәліметтер;
3) жауапкердің тегі, аты, әкесінің аты (егер ол жеке басын куәландыратын құжатта көрсетілсе), туған жылы, айы, күні, оның тұрғылықты немесе болатын жері, ұялы байланыстың абоненттік нөмірі және электрондық мекенжайы (егер олар бар болса), сондай-ақ қосымша сәйкестендіру нөмірі, электрондық мекенжайы, егер бұл деректер талапкерге белгілі болса;
4) талап қоюшының құқықтарын, бостандықтарын немесе заңды мүдделерін және оның талап қою талаптарын бұзудың немесе бұзу қаупінің мәні;
5) талап қоюшы өзінің талаптарын негіздейтін мән-жайлар, және бұл мән-жайларды растайын дәлелдемелер;
6) егер талап қою бағалауға жатса, талап қоюдың бағасы;
7)
8) арызға қоса тіркелетін құжаттардың тізбесі көрсетілуге тиіс.
3. Арызда дауды шешу үшін маңызы бар өзге де мәліметтер көрсетілуі, сондай-ақ талапкердің өтініші баяндалуы мүмкін.
4. Прокурор мемлекеттік немесе қоғамдық мүдделер үшін беретін өтінішінде мемлекеттік немесе қоғамдық мүдденің неден тұратынын, қандай құқықтың бұзылғанын негіздеу, сондай-ақ заңға немесе өзге де нормативтік құқықтық актілерге сілтеме болуға тиіс. Прокурор азаматтардың мүдделері үшін өтініш жасаған жағдайда талап арызда азаматтың өзінің талап қоюы мүмкін еместігінің себептерін негіздеу болуға тиіс; арызға, әрекетке қабілетсіз адамның мүдделері үшін арыз беретін жағдайларды қоспағанда, азаматтың сотқа талап қоюмен жүгінуге келісімін растайын құжат қоса тіркелуге тиіс.
5. Арызға талап қоюшы немесе талап арызға қол қоюға және оны ұсынуға өкілеттігі болған кезде оның өкілі қол қояды.
Арыз электрондық құжат нысанында берілген кезде ол талап қоюшының электрондық цифрлық қолтаңбасымен куәландырылады. Өкілеттігі болған кезде талап арыз өкілдің электрондық цифрлық қолтаңбасымен куәландырылады.
Ескерту. 150-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 2001.07.11 N 238, 2006.06.22 N 147, 2007.01.12 N 224 (2012.01.01 бастап күшіне енеді), 2009.12.10 № 227-IV (2010.01.01 бастап қолданысқа енгізіледі), 2010.07.15 N 337-IV (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-баптан қараңыз), 2010.04.02 N 262-IV (2010.10.21 бастап қолданысқа енгізіледі), 2012.01.12 № 538-IV (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-баптан қараңыз), 2012.02.17 N 565-IV (2012.07.01 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

151-бап. Талап арызға қоса тіркелетін құжаттар

1. Талап арызға:
1) жауапкерлер мен үшінші тұлғалардың санына қарай талап арыздың көшірмесі;
2) мемлекеттік баж төлеуді растайын құжат;
3) өкілдің өкілеттігін куәландыратын сенімхат немесе өзге де құжат;
4) талапкер өз талаптарын негіздейтін мән-жайларды растайтын құжаттар, егер көшірмелер оларда болмаса, жауапкерлер мен үшінші тұлғалар үшін бұл құжаттардың көшірмелері;
5)
6) оны дауға салған жағдайда нормативтік құқықтық актінің мәтіні;
7) талапкердің мерзімді кейінге қалдыру, ұзарту, сот шығындарын төлеуден босату немесе олардың мөлшерін азайту туралы, талап қоюды қамтамасыз ету, дәлелдемелерді талап ету туралы өтініші және, егер олар талап арызда жазылмаған болса, басқалар да қоса тіркеледі.
2. Электрондық құжат нысанында берілетін талап арызға осы баптың бірінші бөлігінде көрсетілген құжаттардың электрондық нысандағы көшірмелері қоса беріледі.
Бұл ретте, «электрондық үкіметтің» төлем шлюзі арқылы төлемді жүзеге асыруды куәландыратын электрондық құжат мемлекеттік баждың төленгендігін растайтын құжат болып табылады.
Ескерту. 151-бапқа өзгерту енгізілді - Қазақстан Республикасының 2001.07.11 N 238 Заңымен , 2010.07.15 N 337-IV (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-баптан қараңыз) Заңдарымен.

152-бап. Талап арызды қабылдау

1. Судья талап арыз түскен күннен бастап бес күн мерзімде оны сот ісін жүргізу үшін қабылдау туралы мәселені шешуге құқылы.
2. Талап арызды қабылдай отырып, судья азаматтық іс қозғау туралы ұйғарым шығарады.

153-бап. Талап арызды қабылдаудан бас тарту

1. Судья талап арызды қабылдаудан, егер:
1) арыз азаматтық сот ісін жүргізу тәртібімен қарауға және шешуге жатпаса;
2) сол тараптардың арасындағы дау бойынша, сол нысана туралы және сол негіздер бойынша шығарылған соттың заңды күшіне енген шешімі немесе талап қоюшының талап қоюдан бас тартуына байланысты іс бойынша сот ісін жүргізуді тоқтату туралы немесе тараптардың бітімгершілік келісімін немесе дауды (жанжалды) медиация тәртібімен реттеу туралы келісімді бекіту туралы сот ұйғарымы болса;
3) сол тараптар арасындағы дау бойынша, сол нысана туралы және сол негіздер бойынша төреліктің немесе аралық соттың қабылдаған шешімі болса және бұл жөнінде сотқа белгілі болса, бас тартады.
2. Судья арызды қабылдаудан бас тарту туралы дәлелді ұйғарым шығарады, онда, егер іс азаматтық сот ісін жүргізу тәртібімен қарауға және шешуге жатпаса, талап қоюшының қандай органға жүгінуі жөн екендігін көрсетеді.
3. Арызды қабылдаудан бас тарту туралы ұйғарым ол сотқа түскен кезден бастап бес күн мерзімде шығарылуы және арыз берушіге арызға қоса тіркелген барлық құжаттармен бірге табыс етілуге немесе жіберілуге тиіс.
4. Арызды қабылдаудан бас тарту өтініш берушінің сол жауапкерге сол нысана және сол негіздер бойынша талап қоюмен сотқа қайтадан жүгінуіне кедергі келтіреді.
5. Арызды қабылдаудан бас тарту туралы судьяның ұйғарымына жеке шағым, наразылық берілуі мүмкін.
Ескерту. 153-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 2011.01.28 N 402-IV (2011.08.05 бастап қолданысқа енгізіледі); 03.07.2013 125-V (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

154-бап. Талап арызды қайтару

1. Судья талап арызды, егер:
1) талапкер істердің осы санаты үшін дауды сотқа дейін алдын ала шешудің шартта немесе Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртібін сақтамаса және осы тәртіпті қолдану мүмкіндігі жойылмаса;
2) іс осы соттың соттауына жатпаса;
3) арызды әрекетке қабілетсіз адам берсе;
4) арызға оған қол қоюға өкілеттігі жоқ адам қол қойса;
5) осы немесе басқа бiр соттың не төреліктің немесе аралық соттың iс жүргiзуiнде сол тараптар арасындағы дау бойынша, сол нысана туралы және сол негiздер бойынша iс болса;
5-1) егер Қазақстан Республикасының заңнамалық актiлерінде өзгеше көзделмесе, тараптар арасында заңға сәйкес осы дауды төреліктiң немесе аралық соттың шешуіне беру туралы келісім жасалса;
6) Қазақстан Республикасы Азаматтық кодексінің 242-бабы 3-тармағының екінші бөлігінде көрсетілген жағдайды қоспағанда, коммуналдық мүлікті басқаруға құқылы орган жылжымайтын мүлікке құқықты мемлекеттік тіркеуді жүзеге асыратын органның осы затты қабылдаған күнінен бастап бір жыл өткенге дейін жылжымайтын затқа коммуналдық меншікті тану туралы өтінішпен сотқа жүгінсе;
7) бұл туралы талап қоюшы мәлімдесе, қайтарып жібереді.
2. Судья арызды қайтару туралы дәлелді ұйғарым шығарады, онда арыз берушіге, егер іс осы соттың соттауына жатпайтын болса, қандай сотқа жүгіну не істі қозғауға кедергі келтіретін мән-жайларды қалай жою қажет екендігін көрсетеді. Талап арызды қайтару туралы ұйғарым ол сотқа түскен күннен бастап бес күн мерзімде шығарылуға және арызға қоса тіркелген барлық құжаттармен арыз берушіге тапсырылуға және жіберілуге тиіс.
3. Егер талап қоюшы жол берілген бұзушылықты жоятын болса, арызды қайтару талап қоюшының сол жауапкерге, сол нысана туралы және сол негіздер бойынша талап қоюмен сотқа қайтадан жүгінуіне кедергі келтірмейді.
4. Арызды қайтару туралы судьяның ұйғарымына жеке шағым, наразылық берілуі мүмкін.
Ескерту. 154-баптың бірінші тармағы 3-тармақшасына түсініктеме берілді - ҚР Конституциялық Кеңесінің 2000.11.01. N 19/2 қаулысымен.
Ескерту. 154-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 2011.07.22 № 479-IV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 03.07.2013 125-V (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 17.11.2014 № 254-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi) Заңдарымен.

155-бап. Талап арызды қозғалыссыз қалдыру

1. Судья талап арыз осы Кодекстің 150-бабының талаптарына және 151-бабының 1) - 3) тармақшаларына сәйкес келмеген жағдайда арызды қозғалыссыз қалдыру туралы ұйғарым шығарып, бұл туралы талап арызды берген тұлғаға хабарлайды және оған кемшіліктерді түзету үшін мерзім береді.
2. Егер талап қоюшы судьяның нұсқауларына сәйкес және ол белгілеген мерзімде ұйғарымда аталған талаптарды орындаса, талап арыз оны сотқа алғашқы тапсырған күні берілген болып есептеледі. Олай болмаған жағдайда арыз берілмеген болып есептеледі және судьяның ұйғарымымен оған қоса тіркелген барлық құжаттармен бірге талап қоюшыға қайтарылады.
3. Егер талап қоюшы жол берілген бұзушылықтарды жойса, арызды қайтару талап қоюшының сол жауапкерге, сол нысана туралы және сол негіздер бойынша талап қоюмен сотқа қайтадан жүгінуіне кедергі келтірмейді.
4. Арызды қайтару туралы судьяның ұйғарымына жеке шағым, наразылық берілуі мүмкін.

156-бап. Қарсы талап қою

1. Жауапкер істі мәні бойынша қарау аяқталғанға дейін бастапқы талап қоюмен бірге қарау үшін талапкерге қарсы талап қоюға құқылы. Қарсы талап қою талап қою туралы жалпы қағидалар бойынша жүргізіледі. Судья қарсы талап қоюды қабылдау туралы ұйғарым шығарады.
2. Осы баптың бірінші бөлігінде көзделген қабылдау талаптарына сәйкес келмейтін қарсы талап арыз қайтарылуға жатады.
Ескерту. 156-бап жаңа редакцияда - ҚР 17.11.2014 № 254-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi).

157-бап. Қарсы талап қоюды қабылдау шарттары

Судья қарсы талап қоюды, егер:
1) қарсы талап алғашқы талапты есепке алуға бағытталса;
2) қарсы талап қоюды қанағаттандыру алғашқы талап қоюдың
толық немесе қанағаттандыру бөлігінде болдырмаса;
3) қарсы және алғашқы талап қоюлардың арасында өзара байланыс болса және оларды бірлесіп қарау дауларды неғұрлым жылдам және дұрыс қарауға әкелсе, қабылдайды.

15-тарау. Талап қоюды қамтамасыз ету

158-бап. Талап қоюды қамтамасыз ету үшін негіздер

Іске қатысатын адамдардың, төрелiкте немесе аралық сотта талқылау тараптарының арызы бойынша сот қуынымды қамтамасыз ету үшін шаралар қолдана алады. Егер мұндай шараларды қолданбау соттың шешімін орындатуды қиындатса немесе мүмкін етпейтін болса, қуынымды қамтамасыз етуге істің кез келген кезеңінде жол беріледі.
Қазақстан Республикасының заңдарында көзделген жағдайларда, қаржы ұйымына, сондай-ақ бас ұйым ретінде банк конгломератына кіретін және қаржы ұйымы болып табылмайтын ұйымға және (немесе) оның мүлкіне қатысты олар қайта құрылымдау жүргізген кезінде талап қоюды қамтамасыз ету шараларын қолдануға жол берілмейді.
Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің қаржы нарығындағы қызметті жүзеге асыруға арналған лицензиялардың қолданылуын тоқтата тұру және (немесе) олардан айыру, қаржы ұйымдарын консервациялауды жүргізу жөніндегі дауға салынатын құқықтық актісінің, сондай-ақ оның жазбаша нұсқамаларының қолданылуын тоқтата тұруға қатысты талап қоюды қамтамасыз ету шараларын қолдануға жол берілмейді.
Ескерту. 158-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 2004.12.28 N 24 (қолданысқа енгiзiлу тәртібін 2 баптан қараңыз), 2009.07.11 N 185-IV (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-баптан қараңыз), 2011.03.01 N 414-IV (2010.01.01 бастап қолданысқа енгізіледі), 2012.07.05 N 30-V (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 03.07.2013 125-V (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

159-бап. Талап қоюды қамтамасыз ету шаралары

1. Талап қоюды қамтамасыз ету жөніндегі шаралар:
1) жауапкерге тиесілі және оның өзінде немесе басқа адамдарда болатын мүлікке тыйым салу (банктің корреспонденттік шотындағы ақшаға және сауда-саттық ұйымдастырушылардың ашық сауда-саттық әдісімен сауда жүйелерінде жасасқан репо операциялары бойынша нысана болып табылатын мүлікке тыйым салуды қоспағанда).
Міндетті зейнетақы жарналарына, міндетті кәсіптік зейнетақы жарналарына (олар бойынша өсімпұлдарға), зейнетақы активтеріне және зейнетақы жинақтарына тыйым салуға жол берілмейді.
Шет мемлекеттiң Қазақстан Республикасының аумағындағы корреспонденттiк шотындағы ақшаға тыйым салуға Қазақстан Республикасының және оның меншiгiнiң юрисдикциялық иммунитетiн шет мемлекеттiң бұзуынан келтiрiлген залалдарды өтеу туралы талап қоюлар бойынша жол берiледi.
Жауапкерге тиесілі және банктегі ақшаға тыйым салу түріндегі талап қоюды қамтамасыз ету туралы ұйғарымда тыйым салынатын ақша сомасы көрсетілуге тиіс. Тыйым салынатын ақша сомасын іс материалдарын негізге ала отырып, сот айқындайды;
2) жауапкерге белгілі бір әрекеттерді жасауға тыйым салу;
3) басқа адамдардың мүлікті жауапкерге беруіне немесе оған қатысты өзге де міндеттемелерді орындауына тыйым салу;
4) мүлікті тыйым салудан босату туралы талап қойылған және борышкердің мүлкін бағалау нәтижелеріне дау айтылған жағдайларда мүлікті өткізуді тоқтата тұру;
5) мемлекеттік органның, жергілікті өзін-өзі басқару органының дауға салынатын құқықтық актісінің (Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің қаржы нарығындағы қызметті жүзеге асыруға арналған лицензиялардың қолданылуын тоқтата тұру және (немесе) олардан айыру, қаржы ұйымдарын консервациялауды жүргізу жөніндегі құқықтық актісін, сондай-ақ оның жазбаша нұсқамаларын қоспағанда) қолданылуын тоқтата тұру;
6) борышкер сот тәртібімен дауға салатын атқарушылық құжат бойынша өндіріп алуды тоқтата тұру болуы мүмкін.
2. Қажет болған жағдайларда сот осы Кодекстің 158-бабында аталған мақсаттарға сай келетін талап қоюды қамтамасыз ету жөніндегі өзге де шараларды қабылдауы мүмкін. Соттың талап қоюды қамтамасыз етудің бірнеше шараларын қабылдауы мүмкін. Осы баптың бірінші бөлігінің 2) және 3) тармақшаларында аталған тыйым салулар бұзылған жағдайда кінәлі адамдар әкімшілік жауаптылықта болады. Оның үстіне, талап қоюшы сот тәртібімен осы адамдардан талап қоюды қамтамасыз ету туралы ұйғарымды орындамаудан келтірілген залалдарды өтеуді талап етуге құқылы.
3. Талап қоюды қамтамасыз ету шаралары талап қоюшының мәлімдеген талаптарына шамалас болуға тиіс.
Ескерту. 159-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 2003.07.09 N 482, 2007.02.19 N 230 (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-баптан қараңыз), 2008.07.05 N 58-IV (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-баптан қараңыз), 2009.07.11 N 185-IV (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-баптан қараңыз), 2010.02.05 249-IV, 2012.07.05 N 30-V (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі), 21.06.2013 N 106-V (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 22.04.2015 № 308-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

160-бап. Талап қоюды қамтамасыз ету туралы арызды қарау

1. Талап қоюды қамтамасыз ету туралы арызды судья ол сотқа келіп түскен күні жауапкерге және iске қатысатын басқа да адамдарға, төрелiк немесе аралық талқылау тараптарына хабарламастан шешеді. Судья талапты қамтамасыз ету туралы арызды қарау нәтижелері бойынша ұйғарым шығарады.
2. Талап арызбен бірге сотқа берілген талап қоюды қамтамасыз ету туралы арызды сот сонымен бір мезгілде азаматтық істі қозғай отырып, жауапкерге және iске қатысатын басқа да адамдарға, төрелiк немесе аралық талқылау тараптарына хабарламастан қарайды.
3. Талап қоюды қамтамасыз ету туралы арыз сотқа жазбаша нысанда не электрондық құжат нысанында беріледі.
Ескерту. 160-бап жаңа редакцияда - ҚР 17.11.2014 № 254-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi).

161-бап. Қуынымды қамтамасыз ету туралы ұйғарымды орындау

Қуынымды қамтамасыз ету туралы ұйғарымды сот тиісті органдар мен ұйымдарға орындау үшін жібереді.
Органдар мен ұйымдар ұйғарым келіп түскен кезден бастап үш жұмыс күні ішінде ұйғарымды жіберген сотты орындау нәтижелері жөнінде хабардар етеді.
Қамтамасыз ету шаралары қолданылған мүліктің тізбесі болмаған жағдайда соттың ұйғарымын орындау үшін сот орындаушысына жіберілуге тиіс.
Ескерту. 161-бап жаңа редакцияда - ҚР 15.01.2014 № 164-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

162-бап. Талап қоюды қамтамасыз етудің бір түрін
екінші түрімен ауыстыру

1. Iске қатысатын адамның, төрелiкте немесе аралық сотта талқылау тараптарының арызы бойынша қуынымды қамтамасыз етудің бір түрін екінші түрімен ауыстыруға жол беріледі. Қуынымды қамтамасыз етудің бір түрін екінші түрімен ауыстыру туралы мәселені сот іске қатысатын адамдарға арызды қарау уақыты мен орны туралы хабарлай отырып шешеді, алайда олардың келмей қалуы осы мәселені мәні бойынша қарауға кедергі келтірмейді. Қуынымды қамтамасыз етудің бір түрін екінші түрімен ауыстыру туралы судья ұйғарым шығарады.
2. Ақшалай соманы өндіріп алу туралы талап қоюды қамтамасыз еткен жағдайда жауапкер талап қоюды қамтамасыз етуге сот қабылданған шаралардың орнына соттың депозиттік шотына талап қоюшы талап ететін соманы енгізуге құқылы.
Ескерту. 162-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 2004.12.28 N 24 (қолданысқа енгiзiлу тәртібін 2 баптан қараңыз); 03.07.2013 125-V (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

163-бап. Талап қоюды қамтамасыз етудің күшін жою

1. Талап қоюды қамтамасыз етудің күшін сол сот тараптардың арызы бойынша немесе өз бастамасы бойынша жоюы мүмкін. Талап қоюды қамтамасыз етудің күшін жою туралы мәселе сот отырысында шешіледі. Іске қатысатын адамдарға сот отырысының уақыты мен орны туралы хабарланады, алайда олардың келмей қалуы талап қоюды қамтамасыз етудің күшін жою туралы мәселені қарауға кедергі келтірмейді.
2. Талап қоюға қарсылық білдірілген жағдайда талап қоюды қамтамасыз етуде қабылданған шаралар шешім заңды күшіне енгенге дейін сақталады. Сот шешімнің заңды күшіне енуімен бір мезгілде талап қоюды қамтамасыз етудің күшін жою туралы ұйғарым шығарады. Талап қою қанағаттандырылған жағдайда оны қамтамасыз ету жөніндегі шаралар өз күшін сот шешімі орындалғанға дейін сақтайды.
3. Қаржы ұйымын немесе бас ұйым ретінде банк конгломератына кіретін және қаржы ұйымы болып табылмайтын ұйымды қайта құрылымдау туралы істі қарайтын сот, қаржы ұйымын немесе бас ұйым ретінде банк конгломератына кіретін және қаржы ұйымы болып табылмайтын ұйымды қайта құрылымдау туралы шешім қабылдаған жағдайда қаржы ұйымына немесе бас ұйым ретінде банк конгломератына кіретін және қаржы ұйымы болып табылмайтын ұйымға және (немесе) оның мүлкіне қатысты қайта құрылымдау жүргізу туралы шешім қабылдағанға дейін соттар қабылдаған талап-арызын қоюды қамтамасыз етудің күшін жоюға міндетті.
Ескерту. 163-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 2009.07.11 N 185-IV (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-баптан қараңыз), 2011.03.01 N 414-IV (2010.01.01 бастап қолданысқа енгізіледі); 17.11.2014 № 254-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi); 22.04.2015 № 308-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

164-бап. Талап қоюды қамтамасыз ету мәселелері
жөніндегі ұйғарымдарға шағымдану

1. Талап қоюды қамтамасыз ету мәселелері жөніндегі барлық ұйғарымға жеке шағым берілуі және наразылық келтірілуі мүмкін.
2. Егер талап қоюды қамтамасыз ету туралы ұйғарым шағым берген адамдарға хабарламай шығарылса, шағым беру мерзімі оған бұл ұйғарым белгілі болған күннен бастап есептеледі.
3. Талап қоюды қамтамасыз ету туралы ұйғарымға жеке шағым беру бұл ұйғарымның орындалуын тоқтатпайды.
4. Талап қоюды қамтамасыз етудің күшін жою туралы немесе талап қоюды қамтамасыз етудің бір түрін екінші түріне ауыстыру туралы ұйғарымға жеке шағым беру немесе наразылық келтіру ұйғарымның орындалуын тоқтата тұрады.

165-бап. Талап қоюды қамтамасыз етумен
келтірілген залалдарды жауапкерге өтеу

Сот талап қоюды қамтамасыз етуге жол бере отырып, талап қоюшыдан жауапкер үшін мүмкін болатын залалдарды қамтамасыз етуді талап етуі мүмкін. Жауапкер талап қоюда бас тартылған шешім заңды күшіне енгеннен кейін талап қоюшыға оның өтініші бойынша қабылданған оған талап қоюды қамтамасыз ету шараларымен келтірілген залалдарды өтеу туралы талап қоюға құқылы.

16-тарау. Істі сотта қарауға әзірлеу

166-бап. Істі әзірлеудің міндеттері

1. Арызды қабылданғаннан және азаматтық істі қозғағаннан кейін судья оны уақытылы және дұрыс шешуді қамтамасыз ету мақсатымен сотта іс қарауға істі әзірлейді .
2. Сотта іс қарауға істі әзірлеудің әрбір іс бойынша міндетті міндеттері мыналар:
1) істі дұрыс шешу үшін маңызы бар мән-жайларды айқындау;
2) тараптардың құқықтық қатынастарын және басшылыққа алынуға тиісті заңды анықтау;
3) іске қатысатын адамдардың құрамы мен процестің басқа да қатысушылары туралы мәселені шешу;
4) әрбір тарап өз пайымдауларын негіздеу үшін ұсынуға тиіс дәлелдемелерді анықтау.

167-бап. Істі сот талқылауына әзірлеу мерзімдері

Азаматтық істерді сот талқылауына әзірлеу, егер заңнамалық актілерде өзгеше белгіленбесе, арыз қабылданған күннен бастап жеті жұмыс күнінен кешіктірмей жүргізілуге тиіс. Алименттерді өндіріп алу туралы, мертігуден немесе денсаулықтың өзге де зақымдануынан келтірілген зиянды өтеу туралы істерден басқа, ерекше күрделі істер бойынша, сондай-ақ асыраушысынан айрылуына байланысты және еңбек қатынастарынан туындайтын талаптар бойынша айрықша жағдайларда, бұл мерзім судьяның дәлелді ұйғарымы бойынша бір айға дейін ұзартылуы мүмкін.
Ескерту. 167-бап жаңа редакцияда - ҚР 2012.02.17 N 565-IV (2012.07.01 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

168-бап. Істі сотта қарауға әзірлеу туралы ұйғарым

Судья істі сотта қарауға әзірлеу туралы ұйғарым шығарады және жүргізілуге тиісті әрекеттерді көрсетеді.

169-бап. Арыздың көшірмелерін және оған қоса
тіркелген құжаттарды жауапкерге жіберу

1. Судья жауапкерге талап арыздың көшірмесін және талап қоюшының талаптарын негіздейтін оған қоса тіркелетін құжаттарды жібереді не тапсырады және өзі белгілеген мерзімде талап арызға пікір (қарсылық) білдіруді және өз пікірін (қарсылығын) негіздеуге дәлелдемелер беруді міндеттейді.
2. Жауапкердің пікірі мен дәлелдемелерді бермеуі істегі бар дәлелдемелер бойынша істі қарауға кедергі келтірмейді.
Ескерту. 169-бапқа өзгерту енгізілді - ҚР 2009.12.10 № 227-IV (2010 жылғы 1 қаңтардан бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

169-1-бап. Талап арызға пікір

1. Жауапкер сотқа талап қоюға қатысты қарсылықты растайтын құжаттарды, сондай-ақ пікірдің және оған қоса тіркелген құжаттардың көшірмелерін талапкерге және іске қатысатын басқа да адамдарға жіберілгенін растайтын құжаттарды қоса тіркеп, талап арызға пікірді жазбаша нысанда не электрондық құжат нысанында ұсынады.
2. Пікір – сотқа, көшірмелері іске қатысатын тұлғаларға олардың сот отырысы басталғанға дейін танысуына мүмкіндік беруді қамтамасыз ететін, сот белгілеген мерзімде ұсынылады.
3. Талап арызға жазбаша нысандағы не электрондық құжат нысанындағы пікірді іске қатысатын өзге адамдар да ұсынуға құқылы.
4. Пікірде:
1) талап қоюшының атауы, оның тұрған немесе тұрғылықты жері;
2) жауапкердің атауы, оның тұрған жері; егер жауапкер азамат болып табылса, оның тұрғылықты жері;
3) заңдарға және өзге де нормативтік құқықтық актілерге, сондай-ақ қарсылықты негіздейтін дәлелдемелерге сілтеме жасай отырып, мәлімделген талаптардың мәні бойынша қарсылықтар;
4) пікірге қоса тіркелген құжаттардың тізбесі көрсетіледі.
Пікірде істі дұрыс және уақтылы шешу үшін қажетті телефондардың, факстердің нөмірлері, электрондық почтаның мекен-жайлары және өзге де мәліметтер көрсетілуі мүмкін.
5. Пікірге жауапкер немесе оның өкілі қол қояды. Өкіл қол қойған пікірге оның өкілеттігін растайтын сенімхат немесе өзге де құжат қоса тіркеледі.
Ескерту. Кодекс 169-1-баппен толықтырылды - ҚР 2009.12.10 № 227-IV (01.01.2010 бастап қолданысқа енгізіледі); өзгеріс енгізілді - ҚР 17.11.2014 № 254-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi) Заңымен.

170-бап. Судьяның істі сотта қарауға әзірлеу
жөніндегі іс-әрекеттері

Істің мән-жайларын ескере отырып, істі сотта қарауға әзірлеу тәртібімен судья мынадай әрекеттерді жүргізеді:
1) талап қоюшыдан ол мәлімдеген талаптардың мәні бойынша жауап алады, одан жауапкердің тарапынан мүмкін болатын қарсылықтарды анықтап алады, егер бұл қажет болса, қосымша дәлелдемелер беруді ұсынады, талап қоюшыға оның іс жүргізу құқықтары мен міндеттерін түсіндіреді;
2) қажет болған жағдайларда жауапкерді шақырады, одан істің мән-жайлары бойынша жауап алады, талап қоюға қарсы қандай қарсылықтары бар екенін және осы қарсылықтардың қандай дәлелдемелермен расталуы мүмкін екенін анықтайды, жауапкерге оның процестік құқықтары мен міндеттерін түсіндіреді;
3) іске тең талап қоюшылардың, тең жауапкерлердің дербес талаптарсыз үшінші тұлғалардың кіруі туралы мәселені шешеді, сондай-ақ тиісті емес жауапкерді ауыстыру туралы мәселені шешеді;
4) тараптарға олардың дауды медиация тәртібімен шешу не осы дауды шешу үшін төрелікке немесе аралық сотқа жүгіну құқығын және мұндай әрекеттiң салдарларын түсiндiредi;
4-1) тараптардың кәсіби медиаторлар ұйымдарының медиация рәсімінің тәртібі мен қағидаттарының түсіндірмесін алуын қамтамасыз етеді;
4-2) кәмелетке толмаған талапкердің немесе жауапкердің заңды өкілдеріне олардың істі тиісті тараптың тұрғылықты жері бойынша аудандық және оған теңестірілген сотқа соттылығы бойынша беру туралы өтінішхатпен жүгіну құқығын түсіндіреді;
5) оның нәтижесіне мүдделі азаматтар мен ұйымдарға істі қараудың уақыты мен орны туралы хабарлайды;
6) куәларды сот отырысына шақыру туралы мәселені шешеді;
7) тараптардың өтініші бойынша және өз бастамасы бойынша сараптама тағайындайды, сондай-ақ іске маманды, аудармашыны қатысуға тарту туралы мәселені шешеді;
8) тараптардың өтініші бойынша ұйымдардан немесе азаматтардан дәлелдемелер талап етеді;
9) кейінге қалдыруға болмайтын жағдайларда іске қатысатын адамдары хабарландыра отырып, жазбаша және заттай дәлелдемелерді сол жерде тексеруді жүргізеді;
10) сот тапсырмаларын жібереді;
11) талап қоюды қамтамасыз ету туралы мәселені шешеді;
12) талапкердің өтініші бойынша оның берген арызын қайтару туралы ұйғарым шығарады;
13) өзге де қажетті іс жүргізу әрекеттерін жасайды.
Ескерту. 170-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 2011.01.28 N 402-IV (2011.08.05 бастап қолданысқа енгізіледі); 03.07.2013 125-V (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен; 03.07.2013 № 121-V (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Конституциялық заңымен; 17.11.2014 № 254-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi) Заңымен.

171-бап. Бірнеше талап қою талаптарын біріктіру
және ажырату

1. Егер талаптарды ажыратып қарау неғұрлым дұрыс болса, судья талап қоюшы біріктірген талаптардан біреуін немесе бірнешеуін бөліп жеке іс жүргізуге алады.
2. Бірнеше талап қоюшы талаптар қойған немесе талаптар бірнеше жауапкерге қойылған кезде судья, егер талаптарды ажыратып қарауды неғұрлым дұрыс деп тапса, бір немесе бірнеше талапты жеке іс жүргізуге бөлуге құқылы.
3. Судья осы соттың іс жүргізуінде дәл сол тараптар қатысатын біртектес, не бір талап қоюшының әртүрлі жауапкерге немесе әр түрлі талап қоюшылардың бір жауапкерге қойған талабы бойынша бірнеше іс бар екенін белгілеп, егер мұндай біріктіруді дұрыс деп тапса, бұл істерді біріктіріп қарау үшін бір іске біріктіруге құқылы.

172-бап. Іс бойынша іс жүргізуді тоқтата тұру,
тоқтату және істі сотта қарауға әзірлеген
кезде арызды қараусыз қалдыру

1. Осы Кодекстің 242, 243-баптарында, 247-бабының 1) - 5) тармақшаларында және 249-бабының 1) - 5), 8), 9) тармақшаларында көзделген мән-жайлар болған жағдайда оны сотта қарауға әзірлеу кезінде іс бойынша іс жүргізудің тоқтатыла тұруы немесе тоқтатылуы не арыздың қараусыз қалдырылуы мүмкін.
2. Тараптарға мұндай іс жүргізу әрекеттерінің салдарлары түсіндіріледі.

173-бап. Істі сотта іс қарауға тағайындау

Судья істі дайын болды деп тани отырып, оны сот отырысында қарауға тағайындау туралы ұйғарым шығарады, тараптарға және процестің басқа да қатысушыларына істі қараудың орны мен уақыты туралы хабарлайды.

16-1-тарау. Татуласу келісімі

Ескерту. 2-бөлім 16-1-тараумен толықтырылды - ҚР 17.11.2014 № 254-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi).

173-1-бап. Тараптардың татуласуы

1. Сот тараптардың татуласуы үшін шаралар қолданады, оларға дауды реттеуде жәрдемдеседі.
2. Тараптар Қазақстан Республикасының заңдарында белгіленген тәртіппен татуласу келісімін жасасып немесе өзге де татуластыру рәсімдерін пайдалана отырып, дауды реттей алады.

173-2-бап. Татуласу келісімін жасасу

1. Тараптар процестің кез келген сатысында және сот актісінің орындалуы кезінде татуласу келісімін жасаса алады.
2. Егер заңда өзгеше көзделмесе, тараптардың бірі мемлекеттік орган болып табылатын және егер сот әрекетке қабілетсіз не әрекетке қабілеті шектеулі деп таныған адамдардың мүдделері қозғалатын болса, жария-құқықтық қатынастардан туындайтын істерден басқа, талап қою бойынша іс жүргізудің кез келген ісі бойынша татуласу келісімі жасалуы мүмкін.
3. Татуласу келісімі басқа адамдардың құқықтары мен заңды мүдделерін бұзбауға және заңға қайшы келмеуге тиіс.
4. Татуласу келісімін сот бекітеді.

173-3-бап. Татуласу келісімінің нысаны мен мазмұны

1. Татуласу келісімі жазбаша нысанда жасалады және оған тараптар немесе олардың өкілдері өздерінде сенімхатта немесе өкілдің өкілеттігін растайтын өзге де құжатта арнайы көзделген татуласу келісімін жасасуға өкілеттіктері болған кезде қол қояды.
2. Татуласу келісімінде тараптардың бір-бірінің алдындағы немесе бір тараптың екіншісінің алдындағы міндеттемелерінің шарттары, мөлшері және оларды орындау мерзімдері туралы келісілген мәліметтер қамтылуға тиіс.
Татуласу келісімінде жауапкердің міндеттемелерді орындауын кейінге қалдыру туралы немесе ұзарту, талап ету құқығын басқаға беру, борышты толық немесе ішінара кешіру не мойындау, сот шығыстарын бөлу туралы шарттар және заңға қайшы келмейтін өзге де шарттар қамтылуы мүмкін.
3. Егер татуласу келісімінде сот шығыстарын бөлу туралы шарт болмаса, сот бұл мәселені татуласу келісімін осы Кодексте белгіленген жалпы тәртіппен бекіту кезінде шешеді.
4. Татуласу келісімі татуласу келісімін жасасқан адамдардың санынан бір данасы артық данада жасалады және оған қол қойылады. Татуласу келісімін бекіткен сот осы даналарының біреуін іс материалдарына қоса тігеді.

173-4-бап. Соттың татуласу келісімін бекітуі

1. Татуласу келісімін іс жүргізуінде іс жатқан сот бекітеді. Егер татуласу келісімі сот актісін орындау процесінде жасалған болса, ол сот актісі орындалатын жердегі бірінші сатыдағы соттың бекітуіне немесе көрсетілген сот актісін қабылдаған сотқа бекітуге ұсынылады.
2. Сот татуласу келісімін бекіту туралы мәселені сот отырысында қарайды. Іске қатысатын адамдарға сот отырысының уақыты мен орны туралы хабарланады.
3. Татуласу келісімін жасасқан және сот отырысының уақыты мен орны туралы тиісті түрде хабарланған адамдар сот отырысына келмеген жағдайда, егер осы адамдардан осы мәселені өздерінің қатысуынсыз қарау туралы арыз түспесе, сот татуласу келісімін бекіту туралы мәселені қарамайды.
4. Сот татуласу келісімін бекіту туралы мәселені қарау нәтижелері бойынша ұйғарым шығарады.
5. Егер татуласу келісімі заңға қайшы келсе немесе басқа адамдардың құқықтары мен заңды мүдделерін бұзса, сот оны бекітпейді.
6. Сот ұйғарымында:
1) татуласу келісімінің бекітілгені немесе татуласу келісімін бекітуден бас тартылғаны;
2) татуласу келісімінің шарттары;
3) сот шығыстарын бөлу көрсетіледі.
Сот актісін орындау процесінде жасалған татуласу келісімін бекіту туралы сот ұйғарымында осы сот актісінің орындалуға жатпайтыны да көрсетілуге тиіс.

173-5-бап. Татуласу келісімін орындау

1. Татуласу келісімін оны жасасқан адамдар осы келісімде көзделген тәртіппен және мерзімдерде ерікті түрде орындайды.
2. Ерікті түрде орындалмаған татуласу келісімі татуласу келісімін жасасқан адамның өтінішхаты бойынша сот беретін атқару парағының негізінде мәжбүрлеп орындатуға жатады.

17-тарау. Сотта іс қарау

174-бап. Азаматтық істерді қараудың және
шешудің мерзімдері

1. Азаматтық істер iстi сот талқылауына әзiрлеу аяқталған күннен сәттен бастап екі айға дейінгі мерзімде қаралып, шешіледі. Жұмысқа қайта алу туралы, алимент өндіріп алу туралы және мемлекеттік органдардың, жергілікті өзін-өзі басқару органдарының, лауазымды адамдардың, мемлекеттік қызметшілердің, мемлекеттік сатып алуды өткізу кезінде комиссиялардың шешімдерін, әрекеттерін (әрекетсіздігін) даулау туралы істер бір айға дейінгі мерзімде қаралып, шешіледі. Ереуiлдердi заңсыз деп тану туралы азаматтық iстер сотқа талап арыз келіп түскен күннен бастап күнтізбелік он күн ішінде қаралады және шешiледi.
2. Азаматтық істердің жекелеген санаттары үшін заңдарда өзге мерзімдер белгіленуі мүмкін.
Ескерту. 174-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 2005.12.30 N 111 (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-баптан қараңыз); 14.01.2014 № 161-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 27.06.2014 N 212-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi) Заңдарымен.

175-бап. Сот отырысы

Азаматтық істі қарау іске қатысушы адамдарды міндетті түрде хабардар ете отырып, сот отырысында жүргізіледі.

176-бап. Сот отырысында төрағалық етуші

1. Төрағалық етушінің міндетін судья атқарады. Төрағалық етуші істің барлық мән-жайының толық, жан-жақты және объективті анықталуын, іс жүргізу әрекеттерінде дәйектіліктің және тәртіптің сақталуын, процеске қатысушылардың өздерінің іс жүргізу құқықтарын жүзеге асыруын және олардың өз міндеттерін орындауын, процестің тәрбиелік ықпалын қамтамасыз ете отырып, отырыстың барысына басшылық жасайды, қаралатын іске қатысы жоқ мәселелердің барлығын сот қарауынан шығарып тастайды.
2. Процеске қатысушылардың қайсыбірі төрағалық етушінің іс-әрекетіне қарсылық білдірген жағдайда бұл қарсылық білдірулер сот отырысының хаттамасына енгізіледі. Төрағалық етуші өзінің іс-әрекеттеріне қатысты түсініктеме береді.
3. Төрағалық етуші сот отырысында тиісті тәртіптің қамтамасыз етілуіне қажетті шаралар қолданады. Оның өкімі процеске қатысушылардың барлығы үшін, сондай-ақ сот отырысы залында қатысып отырған азаматтар үшін міндетті.

177-бап. Сот талқылауының тікелей және ауызша жүргізілуі

1. Сот істі қарау кезінде іс бойынша дәлелдемелерді тікелей зерттеуге: жеңілдетілген іс жүргізу тәртібімен қаралатын істерді қоспағанда, тараптардың және іске қатысатын басқа да адамдардың түсініктемелерін, куәлардың айғақтарын, сарапшылардың қорытындыларын, мемлекеттік органдардың және жергілікті өзін-өзі басқару органдарының қорытындыларын тыңдауға, құжаттармен танысуға, заттай дәлелдемелерді қарап-тексеруге, дыбысжазбаларды тыңдауға және бейнежазбаларды, кино-, фотоматериалдарды көруге, өзге де ақпарат өзгерту құралдарының материалдарымен танысуға міндетті. Қажет болған жағдайларда іс бойынша дәлелдемелерді зерттеген кезде сот маманның консультациялары мен түсіндірмелерін тыңдайды.
Тараптардың және іске қатысатын басқа да адамдардың түсініктемелерін, куәлардың айғақтарын, сарапшылардың қорытындыларын, мемлекеттік органдардың және жергілікті өзін-өзі басқару органдарының қорытындыларын тыңдауды сот нақты уақыт режімінде бейнебайланыс арқылы жүзеге асыра алады.
2. Істі талқылау ауызша жүргізіледі. Істі қарау процесінде судья алмастырылған жағдайда істі талқылау басынан бастап жүргізілуге тиіс.
Ескерту. 177-бап жаңа редакцияда - ҚР 17.11.2014 № 254-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi).

178-бап. Сот отырысындағы тәртіп

1. Судья сот отырысы залына кірген кезде залдағы барлық қатысушылар орындарынан тұрады. Іс шешім шығарусыз аяқталатын сот шешімін немесе сот ұйғарымын сот отырысы залындағы жұрттың барлығы түрегеп тұрып тыңдайды.
2. Процеске қатысушылар судьяға түрегеп тұрып жүгінеді және өздерінің айғақтары мен түсініктемелерін айтады. Осы ережені орындамауға төрағалық етушінің рұқсатымен ғана жол берілуі мүмкін.
3. Процеске қатысушылар, сондай-ақ сот отырысы залындағы барлық азаматтар белгіленген тәртіпті сақтауға міндетті.

179-бап. Сот отырысында тәртіп бұзушыларға
қолданылатын шаралар

1. Істі қарау кезінде тәртіп бұзған адамға төрағалық етуші соттың атынан ескерту жасайды.
2. Тәртіпті қайталап бұзған кезде іске қатысушы адам сот ұйғарымы бойынша сотта іс қараудың барлық уақытына немесе оның бір бөлігіне сот отырысы залынан шығарылып жіберілуі мүмкін. Соңғы жағдайда төрағалық етуші отырыс залына қайта жіберілген адамды ол жоқ кезде жасалған іс жүргізу әрекеттерімен таныстырады.
3. Іске қатыспайтын және істі қарау кезінде қатысушы азаматтар тәртіпті қайталап бұзғаны үшін төрағалық етушінің өкімімен отырыс залынан шығарылып жіберіледі.
4. Алынып тасталды - ҚР 2009.12.10 № 227-IV (2010 жылғы 1 қаңтардан бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен.
5. Алынып тасталды - ҚР 2009.12.10 № 227-IV (2010 жылғы 1 қаңтардан бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен.
6. Істі қарау барысында оған қатысушы азаматтар жаппай тәртіп бұзған кезде сот іске қатыспайтын азаматтардың барлығын сот отырысы залынан шығарып, істі жабық отырыста қарауы немесе істі қарауды кейінге қалдыруы мүмкін.
Ескерту. 179-бапқа өзгерту енгізілді - ҚР 2007.06.29 N 270, 2009.12.10 № 227-IV (2010 жылғы 1 қаңтардан бастап қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

180-бап. Сот отырысын ашу

1. Істі талқылау үшін белгіленген уақытта төрағалық етуші сот отырысын ашады және қандай азаматтық іс қаралуға тиіс екенін жария етеді.
2. Сот сот отырысын аудио- немесе бейнежазу құралдарын (аудио-, бейнехаттаманы) пайдаланған кезде төрағалық етуші бұл туралы хабарлайды.
Сот отырысын аудио- немесе бейнежазу құралдарын пайдалану мүмкін болмаған жағдайда, сот отырысының хатшысы сот отырысының хаттамасында мұндай мәліметтерді көрсете отырып, бұл туралы сотқа баяндайды.
Ескерту. 180-бап жаңа редакцияда - ҚР 2009.12.10 № 227-IV (01.01.2010 бастап қолданысқа енгізіледі); өзгеріс енгізілді - ҚР 17.11.2014 № 254-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi) Заңымен.

181-бап. Процеске қатысушылардың келуін тексеру

1. Сот отырысының хатшысы осы іс бойынша шақырылған адамдардан кімнің келгенін, келмеген адамдарға хабар берілген-берілмегенін және олардың келмеу себептері туралы қандай мәліметтердің бар екенін сотқа баяндайды.
2. Төрағалық етуші келгендердің кім екенін анықтайды, сондай-ақ лауазымды адамдар мен өкілдердің өкілеттіктерін тексереді.

182-бап. Аудармашыға оның міндеттерін түсіндіру

1. Төрағалық етуші аудармашыға - оның сот жүргізіліп отырған тілді білмейтін адамдардың түсіндірмелерін, айғақтарын, мәлімдемелерін, ал бұл адамдарға іске қатысушы адамдар мен куәлардың түсіндірмелерінің, айғақтарының, мәлімдемелерінің, жария етілетін және істе бар құжаттардың, дыбыс жазбалардың, сарапшылар қорытындыларының, мамандар консультацияларының, сондай-ақ судья өкімдерінің, сот қаулылары мен шешімдерінің мазмұнын аудару міндетін түсіндіреді.
2. Төрағалық етуші аудармашыға көрінеу дұрыс аударма жасамағаны үшін Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексінде көзделген жауапкершілік жөнінде ескертеді. Аудармашының бұл туралы қолхаты сот отырысының хаттамасына қоса тіркеледі. Аудармашы сотқа келуден немесе өз міндеттерін орындаудан жалтарған жағдайда оған әкімшілік құқық бұзушылық туралы заңдарға сәйкес әкімшілік жаза белгіленуі мүмкін.

183-бап. Куәларды сот отырысы залынан шығару

Келген куәлар сот отырысы залынан шығарылады. Төрағалық етуші жауап алынған куәлардың жауап алынбаған куәлармен сөйлеспеуіне шаралар қолданады.

184-бап. Сот құрамын жария ету және қарсылық
білдіру құқығын түсіндіру

1. Төрағалық етуші сот құрамын жария етеді, прокурор, сарапшы, маман, сот отырысының хатшысы ретінде кімдердің қатысатынын хабарлайды және іске қатысушы адамдарға олардың қарсылық білдіру құқығын түсіндіреді.
2. Қарсылық білдіру үшін негіздер, мәлімденген қарсылықты шешу тәртібі және осындай мәлімдеулерді қанағаттандыру салдарлары осы Кодекстің 40-43-баптарымен айқындалады.
Ескерту. 184-бапқа өзгерту енгізілді - ҚР 2009.12.10 № 227-IV (2010 жылғы 1 қаңтардан бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

185-бап. Iске қатысатын адамдарға олардың құқықтары мен
мiндеттерiн түсiндiру

Төрағалық етушi iске қатысатын адамдар мен өкiлдерге олардың iс жүргiзу құқықтары мен мiндеттерiн, оның iшiнде тараптарға олардың дауды медиация тәртібімен шешу не осы дауды шешу үшiн төрелікке немесе аралық сотқа жүгiну құқығын және мұндай әрекеттiң салдарларын түсiндiредi.
Ескерту. 185-бап жаңа редакцияда - ҚР 03.07.2013 125-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

186-бап. Соттың іске қатысушы адамдардың
өтініштерін шешуі

Іске қатысушы адамдардың және өкілдердің істі қарауға байланысты мәселелер жөніндегі өтініштері іске қатысушы басқа адамдардың пікірлері тыңдалған соң сот ұйғарымдарымен шешіледі.

187-бап. Іске қатысушы адамдар мен өкілдердің
сот отырысына келмеу салдарлары

1. Іске қатысушы адамдар келмеу себептері туралы сотқа хабарлауға және бұл себептердің дәлелді екендігіне дәлелдемелерді ұсынуға міндетті.
2. Іске қатысушы адамдардың біреуі сот отырысына келмеген жағдайда, оларға хабарланғаны жөнінде мәліметтер жоқ болса, істі қарау кейінге қалдырылады.
3. Егер іске қатысушы адамдар сот отырысының уақыты мен орны туралы тиісінше хабарланса, олардың келмеу себептері дәлелді деп танылған жағдайда сот істі қарауды кейінге қалдырады.
4. Сот отырысының уақыты мен орны туралы тиісінше хабарланған іске қатысушы адамдардың қайсыбірі келмеген жағдайда, егер олардың келмеу себептері дәлелсіз деп танылса, сот істі қарауға құқылы. Сот отырысының уақыты мен орны туралы тиісінше хабарланған жауапкер болмаған жағдайда, сырттай іс жүргізу тәртібімен, егер келмеу себептері туралы мәліметтер жоқ болса не сот оның келмеу себептерін дәлелсіз деп тапса, не жауапкер іс бойынша іс жүргізуді қасақана созып отыр деп таныса, сот істі қарауға құқылы.
5. Тараптар соттан істі олардың қатысуынсыз қарау және оларға шешімнің көшірмесін жіберу туралы жазбаша өтінуге құқылы. Егер бұл істің мән-жайлары бойынша қажет болса, сот тараптардың сот отырысына қатысуын міндетті деп тани алады.
6. Сот отырысының уақыты мен орны туралы хабарланған іске қатысушы адам өкілінің келмеуі істі қарауға кедергі бола алмайды. Іске қатысатын адамның өтініші бойынша сот оның өкілі дәлелді себептермен келмеуіне байланысты істі қарауды кейінге қалдыра алады.

188-бап. Сот отырысына куәнің, сарапшының, маманның,
аудармашының келмеу салдарлары

1. Сот отырысына куә, сарапшы немесе маман келмеген жағдайда сот іске қатысушы адамдардың істі олар жоқта қарау мүмкіндігі туралы пікірін тыңдап, сотта іс қарауды жалғастыру немесе оны кейінге қалдыру туралы ұйғарым шығарады.
2. Сот отырысына аудармашы келмеген жағдайда, егер аудармашыны ауыстыру мүмкіндігі болмаса, сот істі қарауды кейінге қалдыру туралы ұйғарым шығарады.
3. Егер шақырылған куә, сарапшы, маман немесе аудармашы сот отырысына сот дәлелді емес деп таныған себептер бойынша келмесе, олар әкімшілік құқық бұзушылық туралы заңдарға сәйкес әкімшілік жазаға тартылуы мүмкін. Осы Кодекстің 119-бабына сәйкес олар сондай-ақ мәжбүрлеп келтірілуі де мүмкін.
4. Сотта айғақ беруден бас тартқаны немесе жалтарғаны үшін куә осы Кодекстің 17-бабында көзделген жағдайларды қоспағанда, Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің 421-бабына сәйкес қылмыстық жауаптылықта болады.
Ескерту. 188-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 2011.03.25 N 421-IV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 03.07.2014 № 227-V (01.01.2015 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

189-бап. Істі қарауды кейінге қалдыру

1. Осы Кодексте көзделген жағдайларда, сондай-ақ егер сот процеске қатысушылардың біреуінің келмеуі, қарсы талап қою, қосымша дәлелдемелер ұсыну немесе талап ету, іске қатыстыруға басқа адамдарды тарту қажеттігі, өзге де әлдеқандай іс жүргізу әрекеттерін жасау қажеттігі салдарынан істі осы сот отырысында қарау мүмкін емес деп тапса, істі қарауды кейінге қалдыруға жол беріледі.
2. Іс кейінге қалдырылған кезде істің жаңа сот отырысында шешілуін қамтамасыз етуге мүмкіндік беретін уақыт ескеріле отырып, жаңа сот отырысының күні белгіленеді, бұл жөнінде келген адамдарға қол қойдырылып хабарланады. Келмеген және процеске қатысуға жаңадан тартылған адамдарға жаңа сот отырысының уақыты мен орны туралы шақыру қағазы (хабар) жіберіледі.

190-бап. Істі қарау кейінге қалдырылған кезде
куәлардан жауап алу

Егер сот отырысына тараптар қатысып отырса, істі қарау кейінге қалдырылған кезде сот келген куәлардан жауап алуға құқылы. Бұл куәларды жаңа сот отырысына екінші рет шақыруға қажет болған жағдайларда ғана жол беріледі.

191-бап. Сарапшы мен маманға олардың құқықтары
мен міндеттерін түсіндіру

Төрағалық етуші сарапшы мен маманға олардың құқықтары мен міндеттерін түсіндіреді, сарапшыға көрінеу жалған қорытынды бергені үшін қылмыстық жауапкершілік туралы ескертеді, ол туралы сарапшыдан қолхат алынады. Қолхат сот отырысының хаттамасына қоса тіркеледі.

192-бап. Істі мәні бойынша қараудың басталуы

Iстi мәнi бойынша қарау төрағалық етушiнiң қуынушы өз талаптарын қолдайтыны-қолдамайтыны, жауапкер қуынушының талаптарын мойындайтыны-мойындамайтыны және тараптар iстi бiтiмгершiлiк келiсiммен аяқтауды немесе iстi төрелікке немесе аралық сотқа қарауға берудi не дауды медиация тәртібімен шешуді қалайтыны-қаламайтыны туралы мәселелердi анықтауынан басталады.
Ескерту. 192-бап жаңа редакцияда - ҚР 03.07.2013 125-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

193-бап. Талап қоюшының талап қоюдан бас тартуы,
жауапкердің талап қоюды мойындауы, тараптардың
бітімгершілік келісімі және дауды (жанжалды)
медиация тәртібімен реттеу туралы келісім

Ескерту. Тақырыпқа өзгеріс енгізілді - ҚР 2011.01.28 N 402-IV (2011.08.05 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

1. Талапкердің талап қоюдан бас тартуы туралы арызы, жауапкердің талап қоюды мойындауы немесе тараптардың татуласу келісімінің шарттары не дауды (жанжалды) медиация тәртібімен реттеу туралы келісімнің шарттары жазбаша түрде беріледі, олар іс материалдарына қоса тіркеледі, бұл туралы сот отырысының хаттамасында көрсетіледі.
2. Талап қоюдан бас тарту қабылданғанға не талап қою мойындалғанға немесе тараптардың бітімгершілік келісімі, дауды (жанжалды) медиация тәртібімен реттеу туралы келісім, дауды (жанжалды) медиация тәртібімен реттеу туралы келісім бекітілгенге дейін сот талап қоюшыға, жауапкерге немесе тараптарға тиісті іс жүргізу әрекеттерінің салдарын түсіндіреді.
3. Талап қоюдан бас тартуды қабылдау, тараптардың бітімгершілік келісімін немесе дауды (жанжалды) медиация тәртібімен реттеу туралы келісімді бекіту туралы сот ұйғарым шығарады, сол арқылы осымен бір мезгілде іс бойынша іс жүргізу тоқтатылады. Ұйғарымда тараптардың сот бекітетін бітімгершілік келісімінің немесе дауды (жанжалды) медиация тәртібімен реттеу туралы келісімнің шарттары көрсетілуге тиіс.
4. Жауапкер талап қоюды мойындағанда және оны қабылдаған кезде сот мәлімденген талаптарды қанағаттандыру туралы шешім шығарады.
5. Сот осы Кодекстің 49-бабының екінші бөлігінде көзделген негіздер бойынша талапкердің талап қоюдан бас тартуын, талап қоюды мойындауды қабылдамаған, татуласу келісімін немесе тараптардың дауды (жанжалды) медиация тәртібімен реттеу туралы келісімін бекітпеген жағдайларда, сот бұл туралы ұйғарым шығарады және істі мәні бойынша қарауды жалғастырады.
Ескерту. 193-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 2011.01.28 N 402-IV (2011.08.05 бастап қолданысқа енгізіледі); 17.11.2014 № 254-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi) Заңдарымен.

194-бап. Іске қатысушы адамдардың түсініктемелері

1. Сот талап қоюшының және оның тарапынан қатысатын үшінші тұлғаның, жауапкердің және оның тарапынан қатысатын үшінші тұлғаның, сондай-ақ іске қатысушы басқа да адамдардың түсініктемелерін тыңдайды. Прокурор, мемлекеттік органдардың, жергілікті өзін-өзі басқару органдарының, ұйымдардың өкілдері, сотқа басқа адамдардың құқықтары мен мүдделерін қорғауға жүгінген азаматтар бірінші болып түсініктемелер береді. Іске қатысушы адамдар бір-біріне сұрақтар қоюға құқылы.
2. Іске қатысушы адамдардың жазбаша түсіндірмелерін, сондай-ақ сот осы Кодекстің 73 және 76-баптарында көзделген тәртіппен алған түсіндірмелерді төрағалық етуші жария етеді.
3. Сот іске қатысатын адамдардың түсініктемелерін осы адамдар орналасқан жердегі сот арқылы нақты уақыт режимінде бейнебайланыс арқылы алуы мүмкін.
Ескерту. 194-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 17.11.2014 № 254-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi).

195-бап. Дәлелдемелерді зерттеу тәртібін белгілеу

Сот іске қатысушы адамдардың түсініктемелерін тыңдап және олардың пікірлерін ескеріп, өзге дәлелдемелерді зерттеудің тәртібін белгілейді.

196-бап. Жауап беруден бас тартқаны үшін және
көрінеу жалған жауап бергені үшін
жауапкершілік жөнінде куәға ескерту

1. Куәдан жауап алынғанға дейін төрағалық етуші куәнің жеке басын анықтайды, оның міндеттері мен құқықтарын түсіндіреді және оған айғақтар беруден бас тартқаны үшін және көрінеу жалған айғақтар бергені үшін қылмыстық жауаптылық туралы ескертеді. Куәға, сондай-ақ өзіне-өзі, жұбайына (зайыбына) және жақын туыстарына қарсы айғақтар беруден, ал діни қызметшілерге тәубе үстінде өздеріне ішкі сырын сеніп ашқан адамдарға да қарсы айғақтар беруден бас тартуға құқылы екені түсіндіріледі. Куә мынадай мазмұнда ант береді: "Сотқа іс бойынша өзіме белгілі болған барлық мән-жайды, тек қана шындықты, барлық шындықты айтуға және шындықтан басқа ешнәрсе айтпауға ант етемін.". Куәдан оған өз міндеттері мен жауаптылығының түсіндірілгені туралы қолхат алынады. Қолхат сот
отырысының хаттамасына тіркеледі.
2. Он алты жасқа толмаған куәға судья оған іс бойынша мәлім нәрсенің бәрін шынайы айтып беру міндетін түсіндіреді, бірақ оған жауап беруден бас тартқаны үшін және көрінеу жалған жауап бергені үшін қылмыстық жауапкершілік жөнінде ескертілмейді.
Ескерту. 196-бапқа өзгерту енгізілді - Қазақстан Республикасының 2007.06.29. N 270 Заңымен.

197-бап. Куәдан жауап алу тәртібі

1. Әрбір куәдан жауап жеке-жеке алынады. Әлі айғақ бермеген куәлар істі қарау кезінде сот отырысы залында бола алмайды.
2. Төрағалық етуші куәнің іске қатысушы адамдарға қатысын анықтайды және іс бойынша оған өзіне мәлім нәрсенің бәрін сотқа хабарлауды ұсынады.
3. Бұдан кейін куәға сұрақтар қойылуы мүмкін. Бірінші болып арызы бойынша куә мен оның өкілі шақырылған адам, содан соң іске қатысушы басқа адамдар мен өкілдер сұрақ қояды. Судья куәдан жауап алудың кез келген сәтінде оған сұрақ қоюға құқылы.
4. Қажет болған жағдайда сот осы немесе келесі отырыста куәдан екінші рет жауап ала алады, сондай-ақ олардың айғақтарындағы қайшылықтарды айқындау үшін куәлар арасында беттестіру жүргізеді.
5. Егер сот оған ертерек кетуге рұқсат бермесе, жауап алынған куә істі қарау аяқталғанға дейін сот отырысы залында қалады.

198-бап. Куәнің жазбаша материалдарды пайдалануы

1. Жауап әлдеқандай цифрлармен немесе есте сақтау қиын басқа деректермен байланысты болған жағдайларда, куә жауап беру кезінде жазбаша материалдарды пайдалана алады. Бұл материалдар сотқа және іске қатысушы адамдарға көрсетіледі және соттың ұйғарымы бойынша іске қоса тіркелуі мүмкін.
2. Куәға оның айғақтарына қатысты оның қолында бар құжаттарды оқуына рұқсат етіледі. Бұл құжаттар сотқа көрсетіледі және оның ұйғарымы бойынша іске қоса тіркелуі мүмкін.

199-бап. Кәмелетке толмаған куәдан жауап алу

1. Он төрт жасқа толмаған куәдан жауап алу, ал соттың қалауы бойынша он төрттен он алты жасқа дейінгі куәдан жауап алу да сотқа шақырылатын педагогтың және заңды өкілдерінің қатысуымен жүргізіледі. Көрсетілген адамдар төрағалық етушінің рұқсатымен куәға сұрақтар қоя алады.
2. Істің мән-жайын анықтау үшін қажет болатын ерекше жағдайларда, кәмелетке толмаған куәдан жауап алынған уақытта сот ұйғарымы бойынша сот отырысы залынан іске қатысушы қандай да бір адам шығарылуы мүмкін. Бұл адам сот отырысы залына қайта келгенде оған кәмелетке толмаған куәнің айғақтарының мазмұны хабарланып, куәға сұрақтар қою мүмкіндігі берілуге тиіс.
3. Он алты жасқа толмаған куә сот бұл куәні сот отырысы залында болуы қажет деп таныған жағдайларды қоспағанда, куә одан жауап алу аяқталған соң сот отырысы залынан шығарылады.
Ескерту. 199-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 17.11.2014 № 254-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi).

200-бап. Куәнің жауаптарын жария ету

Куәлардың осы Кодекстің 73, 74, 190-баптарында көзделген тәртіппен жиналған айғақтары сот отырысында жария етіледі, осыдан соң іске қатысушы адамдар осы айғақтарға өз көзқарастарын білдіруге және олар бойынша түсініктемелер беруге құқылы.

201-бап. Құжаттарды зерттеу

Осы Кодекстің 73, 74, 75, 76-баптарында және 170-бабының 9) тармақшасында көзделген тәртіппен жасалған құжаттар немесе оларды қарау хаттамалары сот отырысында жария етіледі және - іске қатысушы адамдарға, өкілдерге, ал қажет болған жағдайларда сарапшыларға, мамандарға және куәларға көрсетіледі. Осыдан соң іске қатысушы адамдар түсініктемелер бере алады.

202-бап. Азаматтардың жеке хат алысуын және
телеграфтық хабарларын жария ету және зерттеу

Азаматтардың жеке хат алысу және жеке телеграфтық хабар беру құпиясын қорғау мақсатында хат алысу мен телеграфтық хабарлар ашық сот отырысында тек хат алысқан немесе телеграфтық хабарлар алысқан адамдардың келісімімен ғана жария етілуі және зерттелуі мүмкін. Бұл адамдар келісім бермесе, олардың жеке хат алысулары мен жеке телеграфтық хабарлары жабық сот отырысында жария етіледі және зерттеледі. Осыдан соң іске қатысушы адамдар түсініктемелер бере алады.

203-бап. Заттай дәлелдемелерді зерттеу

1. Заттай дәлелдемелерді сот қарайды және олар - іске қатысушы адамдарға, өкілдерге, ал қажет болған жағдайларда сарапшыларға, мамандарға және куәларға көрсетіледі. Заттай дәлелдемелер көрсетілген адамдар қарап шығуға байланысты қандай да бір мән-жайларға сот назарын аудара алады. Бұл арыздар сот отырысының хаттамасына енгізіледі.
2. Осы Кодекстің 73, 76, 88, 89-баптарында және 170-бабының
9) тармақшасында көзделген тәртіппен жасалған заттай дәлелдемелерді қарау хаттамалары сот отырысында жария етіледі, осыдан соң іске қатысушы адамдар түсініктемелер бере алады.

204-бап. Орналасқан жерінде қарау

1. Сотқа ұсынылуы қиын немесе жеткізуге болмайтын құжаттар мен заттай дәлелдемелер олар орналасқан жерде қаралады және зерттеледі. Орналасқан жерінде қарау туралы сот ұйғарым шығарады.
2. Қарау уақыты мен орны туралы іске қатысушы адамдарға, олардың өкілдеріне хабарланады, алайда олардың келмеуі қарауды жүргізуге кедергі келтірмейді. Қажет болған жағдайларда сарапшылар, мамандар және куәлар шақырылады.
3. Қарау нәтижелері сот отырысының хаттамасына енгізіледі. Хаттамаға қарау кезінде жасалған немесе тексерілген жоспарлар, тәсімдер, сызбалар, есептеулер, құжаттардың көшірмелері, сондай-ақ қарау кезінде жасалған құжаттардың және заттай дәлелдемелердің фотосуреттері, бейнежазбалар мен киноматериалдар қоса тіркеледі.

205-бап. Дыбыс жазбаларын жария ету, бейнежазбаларды,
киноматериалдарды көрсету және оларды зерттеу

1. Жеке сипаттағы дыбыс жазбаларын жария ету, бейнежазбаларды, киноматериалдарды көрсету кезінде, сондай-ақ оларды зерттеу кезінде осы Кодекстің 202-бабында көзделген ережелер қолданылады. Дыбыс жазбаны жария ету, бейнежазбаны, киноматериалдарды көрсету сот отырысы залында не осы мақсат үшін арнайы жабдықталған үй-жайда жүргізіледі, сот отырысының хаттамасында материалдың ерекше белгілері және жария ету уақыты көрсетіледі. Осыдан соң сот іске қатысушы адамдардың түсініктемелерін тыңдайды.
2. Қажет болған жағдайда дыбыс жазбасын жария ету және бейнежазбаны, киноматериалдарды көрсету толығымен немесе олардың әлдеқандай бөліктері қайталануы мүмкін.
3. Дыбыс және бейнежазбалардағы, киноматериалдардағы мәліметтерді анықтау мақсатында сот маманды іске тартуы, сондай-ақ сараптама тағайындауы мүмкін.

206-бап. Сарапшы қорытындысын зерттеу

1. Сарапшы қорытындысы сот отырысында жария етіледі. Қорытындыны түсіндіру және оны толықтыру мақсатында сарапшыға сұрақтар қойылуы мүмкін.
2. Арызы бойынша сараптама тағайындалған адам және оның өкілі бірінші болып, ал содан соң - іске қатысушы басқа адамдар мен өкілдер сұрақтар қояды. Сот тағайындаған сараптама жүргізу тапсырылған сарапшыға бірінші болып талап қоюшы мен оның өкілі сұрақ қояды. Сот сарапшыға одан жауап алудың кез келген сәтінде сұрақтар қоюға құқылы.
3. Осы Кодекстің 98-бабының бірінші бөлігінде көзделген жағдайларда сот қосымша сараптама тағайындай алады.
4. Осы Кодекстің 98-бабының үшінші бөлігінде көзделген жағдайларда сот қайталама сараптама тағайындай алады.
5. Қосымша сараптама тағайындау және жүргізу осы Кодекстің 98-бабының екінші және алтыншы бөліктерінде, қайталама сараптама - осы Кодекстің 98-бабының төртінші, бесінші, алтыншы бөліктерінде көзделген тәртіппен жүзеге асырылады.

207-бап. Маманның консультациясы (түсіндірмесі)

1. Арнайы зерттеулер жүргiзу талап етiлмейтiн жағдайларда маман coтқa ауызша немесе жазбаша нысанда консультация (түсiндiрме) бередi.
Маманның жазбаша нысанда берiлген консультациясы сот отырысының (тиiстi iс жүргiзу әрекетiнiң) хаттамасына қосымша түрiнде тiркеледi және сот отырысында жария етiледi. Ауызша консультация тiкелей сот отырысының (ic жүргiзу әрекетiнiң) хаттамасына енгiзiледi.
2. Консультацияны түсіндіру және толықтыру мақсатында маманға сұрақтар қойылуы мүмкін. Арызы бойынша маманды тартқан адам және оның өкілі бірінші болып, ал содан соң іске қатысушы басқа адамдар және өкілдер сұрақтар қояды. Сот шақырған маманға бірінші болып талап қоюшы және оның өкілі сұрақ қояды. Сот маманға кез келген сәтте сұрақ қоюға құқылы.
Ескерту. 207-бапқа өзгерту енгізілді - Қазақстан Республикасының 2006.07.04. N 151 Заңымен.

208-бап. Дәлелдеменің жалғандығын мәлімдеу

1. Істегі дәлелдеменің жалған екені мәлімделген жағдайда осы дәлелдемені ұсынған адам соттан оны дәлелдемелер қатарынан алып тастап, істі өзге дәлелдемелердің негізінде шешуді өтіне алады.
2. Дәлелдеменің жалғандығы туралы мәлімдеуді тексеру үшін сот сараптама тағайындай алады, сондай-ақ тараптарға өзге дәлелдемелер беруді ұсына алады.
3. Егер ұсынған дәлелдемесі жалған деп танылған адамның әрекеттерінде қылмыстық құқық бұзушылық белгілері болса, сот материалдарды сотқа дейінгі тергеп-тексеруге бастамашылық жасау үшін прокурорға жібереді.
Ескерту. 208-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 04.07.2014 № 233-V Заңымен (01.01.2015 бастап қолданысқа енгізіледі).

209-бап. Мемлекеттік органдар мен жергілікті
өзін-өзі басқару органдарының қорытындысы

Осы Кодекстің 57-бабының негізінде сот іске қатысуға жіберген мемлекеттік органдардың және жергілікті өзін-өзі басқару органдарының қорытындысы сот отырысында жария етіледі. Сот, сондай-ақ іске қатысушы адамдар мен өкілдер қорытындыларды түсіндіру және толықтыру мақсатында осы органдардың уәкілетті өкілдеріне сұрақтар қоя алады.

210-бап. Істі мәні бойынша қарауды аяқтау

Барлық дәлелдемелер қаралғаннан кейін судья іске қатысушы адамдар мен өкілдерден олардың іс материалдарын әлденелермен толықтыруға ниеттерінің бар-жоғын анықтайды. Мұндай мәлімдеулер болмаған жағдайда төрағалық етуші істі зерттеу аяқталды деп жариялап, сот соттағы жарыссөздерге көшеді.

211-бап. Сот жарыссөздері

1. Сот жарыссөздері іске қатысушы адамдар мен өкілдердің сөздерінен тұрады.
2. Алдымен талап қоюшы және оның өкілі, ал содан соң - жауапкер мен оның өкілі сөз сөйлейді. Басталып кеткен процесте даудың нысанасы бойынша дербес талаптар қойған үшінші тұлға мен оның өкілі тараптар мен олардың өкілдерінен кейін сөз сөйлейді. Даудың нысанасы бойынша өз бетінше талаптар қоймаған үшінші тұлға мен оның өкілі талап қоюшыдан немесе үшінші тұлға іске өзі қатысатын жақтағы жауапкерден кейін сөз сөйлейді.
3. Прокурор, мемлекеттік органдардың және жергілікті өзін-өзі басқару органдарының, ұйымдардың өкілдері және басқа адамдардың құқықтарын, бостандықтарын және заңмен қорғалатын мүдделерін қорғау үшін сотқа жүгінген азаматтар сот жарыссөздерінде соңынан сөз сөйлейді.

212-бап. Репликалар

Жарыссөзге қатысушылардың барлығы сөз сөйлеп болған соң олар сөздерінде айтылғандарға байланысты екінші рет сөз сөйлей алады. Соңғы реплика құқығын үнемі жауапкер мен оның өкілі иеленеді.

213-бап. Прокурордың қорытындысы

Іс бойынша тарап болып табылмайтын және осы Кодекстің 55-бабының екінші бөлігінде көзделген тәртіппен процеске қатысушы прокурор сот жарыссөздерінен кейін жалпы істің мәні бойынша қорытынды береді.

214-бап. Істі мәні бойынша қарауды қайта жалғастыру

1. Егер олар бұл мән-жайлар мен дәлелдемелерді істің мәні бойынша қарау аяқталмай тұрып өз мәлімдемелерінде көрсетпесе, сот жарыссөздеріне қатысушылар өз сөздерінде сот анықтамаған мән-жайларға, сондай-ақ сот отырысында зерттелмеген дәлелдемелерге сілтеме жасауға құқығы жоқ.
2. Егер сот сот жарыссөздері кезінде немесе одан кейін іс үшін маңызы бар жаңа мән-жайларды анықтау немесе жаңа дәлелдемелерді зерттеу қажет деп тапса, ол істі мәні бойынша қарауды қайта жалғастыру туралы ұйғарым шығарады. Істі мәні бойынша қарау аяқталғаннан кейін сот жарыссөзі жалпы тәртіппен жүргізіледі.

215-бап. Соттың шешім шығару үшін кетуі

Сот жарыссөздерінен кейін, ал осы Кодекстің 213-бабында көзделген жағдайда прокурор іс бойынша қорытынды бергеннен кейін сот шешім шығару үшін кеңесу бөлмесіне кетеді, төрағалық етуші, бұл туралы сот отырысы залында отырғандарға хабарлайды.

216-бап. Шешiмді жария ету

1. Сот шешімі қабылданғаннан және оған қол қойылғаннан кейін судья сот отырысы залына қайта оралады және сот шешімінің қарар бөлігін жария етеді, шешімге шағым жасаудың тәртібі мен мерзімдерін түсіндіреді.
2. Шешімнің қарар бөлігін жария еткеннен кейін судья іске қатысатын адамдар мен өкілдердің сот шешімінің көшірмесін қашан алуына болатынын хабарлауға міндетті.
3. Осы баптың бірінші және екінші бөліктерінде көзделген әрекеттер жасалғаннан кейін төрағалық етуші сот отырысын жабық деп жариялайды.
Ескерту. 216-бап жаңа редакцияда - ҚР 2012.02.17 N 565-IV (2012.07.01 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен; өзгеріс енгізілді - ҚР 17.11.2014 № 254-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi) Заңымен.

18-тарау. Сот шешімі және оны атқару тәртібі

217-бап. Шешім шығару

1. Бірінші сатыдағы соттың істі мәні бойынша шешетін актісі шешім нысанында бес жұмыс күні ішінде шығарылады. Шешімнің қарар бөлігі іс материалдарына қоса тіркеледі.
2. Шешім кеңесу бөлмесінде шығарылады. Бұл бөлмеде өзге адамдардың болуына жол берілмейді. Жұмыс уақытының аяқталуына қарай, сондай-ақ жұмыс күні ішінде сот (судья) кеңесу бөлмесінен шығып демалу үшін үзіліс жариялауға құқылы.
Ескерту. 217-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 17.11.2014 № 254-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi).

218-бап. Шешімнің заңдылығы және негізділігі

1. Сот шешімі заңды және негізді болуға тиіс.
2. Сот шешімді сот отырысында зерттелген дәлелдемелерге ғана негіздейді.

219-бап. Шешім шығарған кезде шешілетін мәселелер

1. Шешім шығарған кезде сот дәлелдемелерге баға береді, іс үшін маңызы бар қандай мән-жайлардың анықталғанын және қандай мән-жайлардың анықталмағанын, тараптардың құқықтық қатынастарының қандай екенін, осы іс бойынша қандай заң қолданылуға тиісті екенін және қойылған талаптың қанағаттандырылуға жататынын-жатпайтынын айқындайды.
2. Сот істі талапкер мәлімдеген талап қоюлардың шегінде шешеді.
3. Сот іс үшін маңызы бар жаңа мән-жайларды анықтауды немесе дәлелдемелерді қосымша зерттеуді қажет деп тапса, істі мәні бойынша қарауды қайта жалғастыру туралы ұйғарым шығарады. Сот істі мәні бойынша қарау аяқталғаннан кейін сот жарыссөздерін, ал осы Кодекстің 213-бабында көзделген жағдайда прокурордың қорытындысын да қайта тыңдайды.
Ескерту. 219-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 17.11.2014 № 254-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi).

220-бап. Шешімнің түрлері мен құрылымы

Ескерту. 220-бап алып тасталды - ҚР 2012.02.17 N 565-IV (2012.07.01 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

221-бап. Шешімнің мазмұны

1. Шешім Қазақстан Республикасының атынан шығарылады.
2. Шешім кіріспе, сипаттау, дәлелдеу және қарар бөліктерінен тұрады.
3. Шешімнің кіріспе бөлігінде шешімнің шығарылған күні мен орны; шешім шығарған соттың атауы; соттың құрамы; сот отырысының хатшысы; тараптар; іске қатысушы басқа адамдар және өкілдер; даудың нысанасы немесе мәлімделген талап көрсетіледі.
4. Шешімнің сипаттау бөлігі талап қоюшының талаптарын, жауапкердің наразылығын және іске қатысушы басқа адамдардың түсініктемелерін қамтуға тиіс.
5. Шешімнің дәлелдеу бөлігінде істің сот анықтаған мән-жайлары, құқықтар мен міндеттер туралы соттың қорытындылары негізделген дәлелдемелері; сот қабылдамай тастаған белгілі бір дәлелдемелердің негіздері, және сот басшылыққа алған заңдар көрсетіледі. Жауапкер талап қоюды мойындаған жағдайда дәлелдеу бөлігінде талап қоюдың танылғаны және оны соттың қабылдағаны ғана көрсетілуі мүмкін.
6. Шешімнің қарар бөлігі талап қоюды қанағаттандыру туралы немесе талап қоюдан толық немесе оның бір бөлігінен бас тарту туралы сот қорытындысын, сот шығындарының бөлінуін, шешімге шағым беру мерзімдері мен тәртібін көрсетуді, сондай-ақ өзге де қорытындыларды қамтуға тиіс.
7. Сот шешімді орындаудың белгілі бір тәртібі мен мерзімін белгілеген немесе шешімді дереу орындауға жіберген немесе оның орындалуын қамтамасыз етуге шаралар қолданған жағдайда, бұл туралы шешімде көрсетіледі.
8. Судья шешімді жазбаша түрде жазады және оған қол қояды. Шешімге түзету судьялардың қол қоюының алдында айтылуға тиіс.
Ескерту. 221-бапқа өзгерту енгізілді - ҚР 2009.12.10 № 227-IV (2010 жылғы 1 қаңтардан бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

222-бап. Мемлекеттік органдардың, жергілікті өзін-өзі
басқару органдарының және лауазымды адамдардың
әрекеттері (әрекетсіздігі) мен шешімдерін
заңсыз деп тану туралы шешім

1. Мемлекеттік органдардың, жергілікті өзін-өзі басқару органдарының және лауазымды адамдардың әрекеттері (әрекетсіздігі) мен шешімдерін заңсыз деп тану туралы талап қоюды қанағаттандыру кезінде сот дау айтылып отырған әрекетті (әрекетсіздікті) немесе шешімді заңсыз деп таниды, жеке немесе заңды тұлғаның бұзылған құқықтарын қалпына келтіруді міндеттейді. Нормативтік-құқықтық актіні заңсыз деп тану туралы шешімнің қарар бөлігінде ол қабылданған кезден бастап осы актінің қолданылмайды деп есептелетіні көрсетілуге тиіс.
2. Соттың нормативтік-құқықтық актіні заңсыз деп тану туралы шешімі немесе ол туралы хабарлама нормативтік-құқықтық акт жарияланған бұқаралық ақпарат құралдарында оны қабылдаған (шығарған) органның қаражаты есебінен жариялануға тиіс. Жариялау сот шешімі заңды күшіне енген күннен бастап он күннен кешіктірілмей жүзеге асырылуға тиіс.
Ескерту. 222-бап жаңа редакцияда - ҚР 17.11.2014 № 254-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi).

223-бап. Ақша сомаларын өндіріп алу туралы шешім

Сот ақша сомаларын өндіріп алу туралы шешім шығарған кезде шешімнің қарар бөлігінде өндірілетін ақша сомасының мөлшерін және валюта түрін цифрмен және сөздермен көрсетеді.

224-бап. Атқару құжатының немесе өзге құжаттың
күші жойылды деп тану туралы шешім

Өндіріп алу даусыз (акцептсіз) тәртіппен, оның ішінде нотариустың атқарушы жазбасының негізінде жүргізілетін атқару құжатының немесе өзге құжаттың күші жойылды деп тану туралы дау бойынша талап арызды қанағаттандыру кезінде шешімнің қарар бөлігінде атқарылуға тиісті емес құжаттың атауы, нөмірі, күні және есептен шығарылуға жатпайтын сома көрсетіледі.

225-бап. Шартты жасасу немесе өзгерту туралы шешім

Шарт жасасу немесе өзгерту кезінде туындаған дау бойынша қарар бөлігінде шарттың әрбір даулы жағдайы бойынша шешім көрсетіледі, ал шарт жасасуға мәжбүрлеу туралы дау бойынша шарттың түрі және тараптар шарт жасасуға міндетті талаптар көрсетіледі.

226-бап. Мүлікті немесе оның құнын алып беру
туралы шешім

Мүлік заттай алып берген кезде сот шешімде оның дербес - белгілі бір белгілерін және, егер шешімді орындау кезінде алып берілетін мүлік болмай қалса, жауапкерден өндірілуге тиіс мүліктің құнын көрсетеді.

227-бап. Жауапкерді белгілі бір әрекеттер жасауға
міндеттейтін шешім

1. Жауапкерді мүлік немесе ақша сомаларын берумен байланысты емес белгілі бір әрекеттер жасауға міндеттейтін шешім шығарған кезде сот сол шешімде, егер жауапкер шешімді белгіленген мерзім ішінде орындамаса, онда талап қоюшының бұл әрекеттерді соттың ұйғарымы бойынша жауапкердің есебінен қажетті шығындарды өндіріп ала отырып жасауға құқылы екенін көрсете алады.
2. Егер аталған әрекеттерді тек жауапкер жасай алатын болса, сот шешімде шешім орындалуға тиіс мерзімді белгілейді.

228-бап. Бірнеше талап қоюшының пайдасына немесе
бірнеше жауапкерге қарсы шешім

1. Бірнеше талапкердің пайдасына шешім шығарғанда сот шешімнің олардың әрқайсысына қандай үлесі қатысты екенін көрсетеді немесе өндіріп алу құқығы ортақ болатынын көрсетеді.
2. Бірнеше жауапкерге қарсы шешім шығарғанда сот әр жауапкердің шешімнің қандай үлесін орындауға тиіс екенін көрсетеді немесе олардың жауаптылығының ортақ болатынын көрсетеді.

229-бап. Шешім жасау

Ескерту. 229-бап алып тасталды - ҚР 17.11.2014 № 254-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi).

230-бап. Шешімдегі қате жазулар мен айқын арифметикалық
қателерді түзету

1. Іс жөнінде шешім жарияланғаннан кейін шешім шығарған соттың оны жоюға немесе өзгертуге құқығы жоқ.
2. Сот өз бастамашылығымен немесе іске қатысушы адамдардың
арызы бойынша шешімде жіберілген қате жазулар мен айқын арифметикалық қателерді түзете алады. Түзетулер енгізу туралы мәселе сот отырысында шешіледі. Іске қатысушы адамдарға сот отырысының уақыты мен орны туралы хабарланады, алайда олардың келмеуі түзетулер енгізу туралы мәселені қаруға кедергі болмайды.
3. Шешімге түзетулер енгізу туралы мәселе жөніндегі сот ұйғарымына жеке шағым жасалуы немесе наразылық келтірілуі мүмкін.

231-бап. Қосымша шешім

1. Іс бойынша шешімге қаулы қабылдаған сот іске қатысушы адамдардың өтініші бойынша немесе өз бастамашылығымен мынадай жағдайларда:
1) іске қатысушы адамдар дәлелдемелер ұсынған және түсініктемелер берген қандай да бір талап бойынша шешім шығарылмаса;
2) егер сот құқық туралы мәселені шеше отырып, алып берілген соманың, берілуге тиісті мүліктің мөлшерін немесе жауапкер жасауға тиісті әрекеттерді көрсетпесе;
3) егер сот шығындары туралы мәселені сот шешпесе;
4) егер сот шешiмiнiң орындалуын қайта бұрып атқару туралы мәселенi сот шешпесе, қосымша шешiм шығара алады.
2. Қосымша шешім шығару туралы мәселе шешім орындалатын мерзімнің шегінде қойылуы мүмкін. Мәселе сот отырысында қаралғаннан кейін сот қосымша шешім шығарады және оған шағым жасалуы немесе наразылық келтірілуі мүмкін. Іске қатысушы адамдарға сот отырысының уақыты және орны туралы хабарланады, алайда олардың келмеуі қосымша шешім шығару туралы мәселені қарауға кедергі болмайды.
3. Қосымша шешім шығарудан бас тарту туралы соттың ұйғарымына жеке шағым, наразылық берілуі мүмкін.
Ескерту. 231-бапқа өзгерту енгізілді - Қазақстан Республикасының 2001.07.11. N 238 Заңымен .

232-бап. Шешімді түсіндіру

1. Шешім түсініксіз болған жағдайда істі қараған сот іске қатысушы адамдардың өтініші бойынша, сондай-ақ сот орындаушысының өтініші бойынша шешімді оның мазмұнын өзгертпей түсіндіруге құқылы. Шешімді түсіндіруге ол әлі орындалмаған және шешім мәжбүрлі түрде орындалуы мүмкін мерзім өткенге дейін жол беріледі. Сот шешiмдi түсiндiру туралы өтiнiштi, өтінішті өтiнiш қабылданған күннен бастап он күн мерзiмде қарауға мiндеттi.
2. Шешімді түсіндіру туралы мәселе сот отырысында шешіледі. Іске қатысушы адамдарға, сондай-ақ қарау нысанасы оның түсiндiру туралы өтініші болған жағдайларда сот орындаушысына сот отырысының уақыты мен орны хабарланады, алайда олардың келмеуі шешімді түсіндіру туралы мәселені қарауға кедергі болмайды.
3. Соттың шешімді түсіндіру туралы ұйғарымына жеке шағым, наразылық берілуі мүмкін.
Ескерту. 232-бапқа өзгерту енгізілді - Қазақстан Республикасының 2006.06.22. N 147 Заңымен.

233-бап. Шешімді орындау мерзімін кейінге қалдыру
және мерзімін ұзарту, шешімді орындаудың әдісі
мен тәртібін өзгерту

1. Істі қараған сот іске қатысушы адамдардың арызы бойынша тараптардың мүліктік жағдайын немесе басқа да мән-жайларды негізге ала отырып, шешімнің орындалу мерзімін кейінге қалдыруға немесе оның мерзімін ұзартуға, сондай-ақ оны орындаудың әдісі мен тәртібін өзгертуге құқылы.
2. Осы баптың бірінші бөлігінде аталған арыздар сот отырысында қаралады. Іске қатысушы адамдарға отырыстың уақыты мен орны туралы хабарланады, бірақ олардың келмеуі соттың алдына қойылған мәселені шешуіне кедергі болмайды.
3. Шешімді орындау мерзімін кейінге қалдыру немесе мерзімін ұзарту туралы, оны орындаудың әдісі мен тәртібін өзгерту туралы мәселе жөніндегі сот ұйғарымына жеке шағым, наразылық берілуі мүмкін.

234-бап. Алып берілген ақша сомаларын индекстеу

1. Сот мүдделі адамның арызы бойынша сот актісімен төлеттірілген ақшалай сомаға Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің сот актісі орындалған күнгі қайта қаржыландырудың ресми ставкасына сүйене отырып, тиісті индекстеу жүргізе алады.
2. Алып берілген сомаларды индекстеу туралы арыз сот отырысында қаралады. Іске қатысушы адамдарға отырыстың уақыты мен орны туралы хабарланады, алайда олардың келмеуі соттың алдына қойған мәселені шешуіне кедергі болмайды.
3. Алып берілген ақша сомаларын индекстеу туралы сот ұйғарымына жеке шағым, наразылық берілуі мүмкін.
Ескерту. 234-бапқа өзгерту енгізілді - Қазақстан Республикасының 2001.07.11. N 238 Заңымен .

235-бап. Сот шешімінің заңды күшіне енуі

1. Бірінші сатыдағы соттың шешiмдерi, егер оларға шағым немесе наразылық келтiрiлмесе, оларға апелляциялық шағымдану, наразылық келтiру мерзiмi өткен соң заңды күшiне енедi.
1-1. Соттың қаржы ұйымдарын немесе бас ұйым ретінде банк конгломератына кіретін және қаржы ұйымдары болып табылмайтын ұйымдарды қайта құрылымдауды жүргізу туралы шешімдері олар қабылданған күннен бастап заңды күшіне енеді және дереу орындалуға жатады.
1-2. Шетелдікті немесе азаматтығы жоқ адамды Қазақстан Республикасының шегінен шығарып жіберу туралы сот шешімі оны қабылдаған күнінен бастап заңды күшіне енеді.
2. Алынып тасталды - ҚР 2009.12.10 № 227-IV (2010 жылғы 1 қаңтардан бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен.
3. Апелляциялық тәртіппен шағым немесе наразылық берілген жағдайда, шешім, егер оның күші жойылмаған болса, апелляциялық сатыдағы сот қаулыны жария еткен кезден бастап заңды күшіне енеді.
4. Шешім заңды күшіне енгенде тараптар және іске қатысушы басқа да адамдар, сондай-ақ олардың құқық мирасқорлары сотта бұрынғы негіздер бойынша бұрынғы талап қою талаптарымен қайтадан арыздана алмайды, сондай-ақ сот анықтаған фактілер мен құқықтық қатынастарды басқа процесте даулай алмайды.
5. Егер жауапкерден мезгіл-мезгіл төлем өндіріп алу шешімі заңды күшіне енгеннен кейін төлемдердің мөлшерін айқындауға немесе олардың ұзақтығына әсер ететін мән-жайлар өзгерсе, тараптардың әрқайсысы жаңа талап қою арқылы төлемдердің мөлшері мен мерзімдерін өзгертуді талап етуге құқылы.
Ескерту. 235-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 2001.07.11 N 238, 2009.07.11 N 185-IV (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-баптан қараңыз), 2009.12.10 № 227-IV (2010.01.01 бастап қолданысқа енгізіледі), 2011.03.01 N 414-IV (2010.01.01 бастап қолданысқа енгізіледі), 2011.07.22 № 478-IV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі), 2012.02.17 N 565-IV (2012.07.01 бастап қолданысқа енгізіледі); 17.11.2014 № 254-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi) Заңдарымен.

236-бап. Шешімді орындау

1. Шешім, дереу орындалатын жағдайлардан басқа, ол заңды күшіне енгеннен кейін, заңмен белгіленген тәртіп бойынша орындалады.
2. Сот шешiмi заңды күшiне енгеннен кейiн атқару парағы жазылады, ол өндiрiп алушыға берiледi не оның жазбаша арызы не электрондық құжат нысанындағы арызы бойынша сот оны тиісті аумағы бойынша әділет органына орындау үшiн жiбередi.
Мүлік тәркіленген, мемлекет кірісіне өндіріп алынған, сондай-ақ қылмыспен келтірілген залал өндіріп алынған, алимент өндіріп алынған, тарапы мемлекет болып табылатын мертігуден немесе денсаулыққа өзге де зақым келуден, асыраушысынан айырылуынан келтірілген зиянның орны толтырылған жағдайларда сот өз бастамасымен атқарушылық құжатты аумағы бойынша тиісті әділет органына орындау үшін жібереді.
3. Соттың дереу орындалуға тиісті шешімі бойынша атқару парағы жазылып, шешім шығарылғаннан кейін дереу орындауға жіберіледі.(2012.01.01 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен.
4. Атқару парақтарын (бұдан әрi - атқару құжаттарын) бiрiншi сатыдағы сот шешiм заңды күшiне енген немесе iс жоғары тұрған соттан қайтқан күннен бастап үш тәулiк iшiнде жазады және оларда:
атқару құжатын берген соттың атауы;
істің нөмірі және шешім шығарылған күн;
шешімнің қарар бөлігі (сөзбе-сөз);
шешімнің күшіне енген уақыты;
атқару құжаты берілген күн;
өндiрiп алушының тегi, аты және әкесiнiң аты (егер ол жеке басын куәландыратын құжатта көрсетiлген болса), туған күні, айы, жылы, оның тұрғылықты жерi немесе тұрған жерi, оның тұрғылықты жерi бойынша тiркелгенi туралы мәлiметтер мен сәйкестендiру нөмiрi, немесе, егер өндiрiп алушы заңды тұлға болып табылса, оның атауы, нақты орналасқан жері не Бизнес-сәйкестендіру нөмірлерінің ұлттық тізілімінен мәлiметтер, банк реквизиттерi мен сәйкестендiру нөмiрi;
борышкердiң тегi, аты және әкесiнiң аты (eгep ол жеке басын куәландыратын құжатта көрсетiлген болса), туған күні, айы, жылы, оның тұрғылықты жерi немесе тұрған жерi, оның тұрғылықты жерi бойынша тiркелгенi туралы мәлiметтер, оның жұмыс орны мен жұмыс орнының банк реквизиттерi туралы мәлiметтер (eгep iстiң материалдарында бар болса), оның банк реквизиттерi мен сәйкестендiру нөмiрi (eгep iстiң материалдарында бар болса) немесе, егер борышкер заңды тұлға болып табылса, оның атауы, нақты орналасқан жері не Бизнес-сәйкестендіру нөмірлерінің ұлттық тізілімінен мәлiметтер (егер iстiң материалдарында бар болса), банк реквизиттерi мен сәйкестендiру нөмiрi көрсетiлуге тиiс.
Атқару парағының нысанын атқару құжаттарының орындалуын қамтамасыз ету жөнiндегi уәкiлеттi орган бекiтедi. қараңыз.U101039
5. Соттың әрбір шешімі бойынша бір атқару парағы беріледі. Егер сот талап қоюды қамтамасыз ету жөнiнде шаралар қабылдаса, атқару құжатына талап қоюды қамтамасыз ету жөнiнде қабылданған шаралар туралы құжаттардың көшiрмелерi, егер оның iшiнде талапты қамтамасыз ету үшiн тыйым салынған мүлiктiң тұрған жерi және оның сақталуына жауапты тұлғалар туралы мәлiметтердi қамтитын құжаттардың көшiрмелерi iс материалдарында бар болса, қоса тiркеледi. Егер атқару әртүрлі орындарда жүргізілетін болса не егер шешім бірнеше талап қоюшының пайдасына немесе бірнеше жауапкерге қарсы шығарылған болса, сот өндіріп алушылардың өтініші бойынша атқару орнын дәл көрсетіп не осы атқару құжаты бойынша атқарылуға тиіс шешімнің сол бөлігін көрсете отырып, бірнеше атқару құжатын жазады. Сот атқару парағына сот актiсiнiң көшiрмесiн не соттың мөрiмен куәландырылған оның үзiндi көшiрмесiн қоса тiркейдi.
5-1. Атқарушылық құжат өндіріп алушыға беріледі не оның арызы бойынша сот оны тиісті аумағы бойынша әділет органына орындау үшін жазбаша нысанда не электрондық құжат нысанында жібереді.
6. Әділет органдары сот шешімі орындалған жағдайда он жұмыс күні ішінде шешім шығарған сотты бұл жайында хабардар етуге не орындаудың белгіленген процестік мерзімі өткен соң орындалмаудың себептері туралы жазбаша ақпарат беруге тиіс. Сот шешімінің орындалмау себептері туралы ақпарат электрондық құжат нысанында ұсынылуы мүмкін.
Атқарушылық құжат мәжбүрлеп орындатуға ұсынылғанға дейін сот шешімін орындаған борышкер шешім шығарған сотты бұл туралы үш жұмыс күні ішінде хабардар етуге тиіс.
Сот атқарушылық құжатты аумағы бойынша тиісті әділет органына жіберген жағдайда немесе егер атқарушылық құжат өндіріп алушыға сот шешімінің орындалғаны туралы оған хабардар етілгенге дейін берілсе борышкер өндіріп алушыны хабардар етеді.
Ескерту. 236-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 2001.07.11 N 238, 2003.05.05 N 409, 2006.06.22 N 147, 2007.01.12 N 224 (2012.01.01 бастап күшіне енеді), 2010.04.02 N 262-IV (2010.10.21 бастап қолданысқа енгізіледі), 2012.01.12 № 538-IV (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-баптан қараңыз), 2012.12.24 N 60-V (алғашқы ресми жарияланғанынан кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi); 15.01.2014 № 164-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 03.07.2014 № 227-V (01.01.2015 бастап қолданысқа енгізіледі); 29.09.2014 N 239-V (қолданысқа енгізілу тәртібін 3-баптан қараңыз); 17.11.2014 № 254-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi) Заңдарымен.

237-бап. Дереу орындауға жататын шешімдер

Мынадай:
1) алимент алып беру туралы;
2) қызметкерге жалақы, бірақ үш айдан аспайтын уақытқа алып беру туралы;
3) жұмысқа қайта орналастыру туралы;
4) мертігуден немесе денсаулықты өзгедей зақымдаудан, сондай-ақ асыраушысынан айрылуынан келген зиянды, бірақ үш айдан аспайтын уақытқа өтеу туралы;
5) ереуілді заңсыз деп тану туралы;
6) қаржы ұйымдарын және бас ұйым ретінде банк конгломератына кіретін және қаржы ұйымдары болып табылмайтын ұйымдарды қайта құрылымдау туралы;
7) Қазақстан Республикасының және (немесе) басқа мемлекеттің аумағында экстремизмді немесе террористік іс-әрекетті жүзеге асыратын ұйымды экстремистік немесе террористік деп тану туралы, соның ішінде оның өз атауын өзгерткенін анықтау туралы;
8) Қазақстан Республикасының аумағына әкелінетін, онда басып шығарылатын, әзірленетін және (немесе) таратылатын ақпараттық материалдарды экстремистік немесе террористік деп тану туралы;
9) төлем қабілетсіздігін реттеу рәсімін қолдану туралы;
10) борышкерді банкрот деп тану туралы шешімдер дереу орындауға жатады.
Ескерту. 237-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 2007.05.15. N 253 , 2009.07.11. N 185-IV (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-баптан қараңыз), 2011.03.01 N 414-IV (2010.01.01 бастап қолданысқа енгізіледі); 03.11.2014 N 244-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi); 13.11.2015 № 399-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

238-бап. Соттың шешімді дереу орындауға жіберу құқығы

1. Егер айрықша жағдайлардың салдарынан шешімді орындаудағы кідіріс өндіріп алушыны елеулі зиянға әкеп соғуы мүмкін болса немесе шешімді орындау мүмкін болмаса, сот талап қоюшының өтінуі бойынша шешімді дереу орындауға жібере алады.
2. Шешім дереу орындауға жіберілген кезде сот талап қоюшыдан сот шешімінің күші жойылған жағдайда шешімнің кері орындалуын қамтамасыз етуді талап ете алады.
3. Шешімді дереу орындау туралы мәселе, шешімі шығарылған кезде шешілмесе, сот отырысында қаралады. Іске қатысушы адамдарға отырыстың уақыты мен орны хабарланады, алайда олардың келмеуі сот шешімін дереу орындау туралы мәселені шешуге кедергі болмайды.
4. Шешімді дереу орындау туралы мәселе жөніндегі сот ұйғарымына жеке шағым, наразылық берілуі мүмкін. Шешімді дереу орындау туралы ұйғарымға жеке шағым, наразылық беру бұл ұйғарымдардың орындалуын тоқтата тұрады.

239-бап. Шешімнің орындалуын қамтамасыз ету

Сот дереу орындауға жіберілмеген шешімді орындауды осы заңда белгіленген ережелер бойынша қамтамасыз ете алады.
Сот бұл іс-әрекеттерді сот қаулыларын орындауға құқығы бар органға атқару парағын орындау үшін жібергенге дейін жүргізеді. қараңыз.U101039

240-бап. Сот шешімінің орындалуын кейінге қалдыру және
мерзімін ұзарту, оны орындау әдісі мен тәртібін
өзгерту, бітімгершілік келісімді бекіту

Ескерту. Тақырыпқа өзгеріс енгізілді - ҚР 2010.04.02 N 262-IV (2010.10.21 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

1. Іс бойынша шешімге қаулы қабылдаған немесе бұйрық шығарған сот, сондай-ақ сот қаулысы орындалатын жердегі сот өндіріп алушысы мемлекет болып табылатын атқарушылық іс жүргізу бойынша мемлекеттік сот орындаушысының өтінішхаты бойынша және атқарушылық іс-әрекеттер жасауды қиындататын немесе мүмкін емес ететін мән-жайлар болған кезде атқарушылық іс жүргізудегі тараптардың өтініші бойынша оны орындау тәсілін немесе тәртібін өзгерте алады.
Сот атқарушылық іс жүргізу тараптарының өтініші бойынша сот қаулысын орындауды кейінге қалдыра алады немесе мерзімін ұзарта алады, сондай-ақ бітімгершілік келісімді бекіте алады.
2. Сот орындаушысының өтініші немесе атқару ісін жүргізудегі тараптардың арызы сот отырысында қаралады. Іске қатысушы тұлғаларға отырыс өтетін уақыт және орын хабарланады, алайда олардың келмеуі соттың алдына қойған мәселені шешуіне кедергі болмайды.
3. Орындауды кейінге қалдыру немесе мерзімін ұзарту туралы, сондай-ақ оның орындалу әдісі мен тәртібінің өзгеруі туралы мәселе бойынша соттың ұйғарымына жеке шағым жасалуы немесе наразылық келтірілуі мүмкін.
4. Осы баптың ережелері бойынша кейінге қалдыру, мерзімін ұзарту немесе тараптардың сот бекіткен бітімгершілік келісім немесе дауды (жанжалды) медиация тәртібімен реттеу туралы келісім әдісін өзгерту жүргізілуі мүмкін.
Ескерту. 240-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 2010.04.02 N 262-IV (2010.10.21 бастап қолданысқа енгізіледі), 2011.01.28 N 402-IV (2011.08.05 бастап қолданысқа енгізіледі); 15.01.2014 № 164-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

240-1-бап. Сот шешiмiнiң орындалуын қайта бұрып атқару

Заңды күшiне енiп, толық немесе iшiнара орындалған сот шешiмiнiң күшi жойылған және сот талап қоюдан толық немесе бiр бөлiгiнде бас тарту туралы жаңа шешiм шығарған не iс бойынша iс жүргiзудi тоқтату туралы немесе талап қоюды қараусыз қалдыру туралы ұйғарым шығарған жағдайда талапкерден күшi жойылған шешiм бойынша алғанының бәрi өндiрiлiп алынады (шешiмнiң орындалуын қайта бұрып атқару).
Ескерту. 240-1-баппен толықтырылды - Қазақстан Республикасының 2001.07.11. N 238 Заңымен .

240-2-бап. Сот шешiмiнiң орындалуын қайта бұрып
атқару туралы мәселенi қарау

1. Күшi жойылған шешiмдi орындау орын алған iс бойынша жаңа шешiм шығарған сот жауапкердiң жазбаша арызы бойынша орындауды қайта бұрып атқару туралы мәселенi қарайды және бұл мәселенi жаңа шешiммен шешедi.
2. Егер сот iстi жаңадан қараған кезде күшi жойылған шешiм бойынша орындауды қайта бұрып атқару мәселесiн шешпесе, жауапкердiң шешiмнiң орындалуын қайта бұрып атқару туралы арызы iске қатысушы адамдарды, ал қажет болған жағдайда күшi жойылған шешiмдi орындаған органды да хабарландыра отырып, соттың бөлек отырысында қаралады. Аталған адамдар шешiмнiң орындалуын қайта бұрып атқару туралы арызды қараудың орны мен уақыты туралы хабарландырылады, алайда олардың сот отырысына келмей қалуы орындауды қайта бұрып атқару туралы мәселенi шешу үшiн кедергi болмайды.
3. Шешiмнiң орындалуын қайта бұрып атқару туралы мәселе бойынша сот ұйғарымына жеке шағым немесе наразылық келтiрiлуi мүмкiн.
Ескерту. 240-2-баппен толықтырылды - Қазақстан Республикасының 2001.07.11. N 238 Заңымен .

240-3-бап. Апелляциялық, кассациялық сатылардағы немесе
қадағалау сатысындағы соттың сот актісінің
орындалуын бұру туралы мәселенi шешу

Апелляциялық, кассациялық тәртіппен немесе қадағалау тәртібімен күші жойылған немесе өзгертілген сот актісінің орындалуын бұру туралы мәселені қарауды, егер осы мәселе апелляциялық, кассациялық сатылардағы немесе қадағалау сатысындағы соттарда қаралмаса, күші жойылған немесе өзгертілген сот актісін орындау жері бойынша немесе күші жойылған, өзгертілген сот актісін шығарған бірінші сатыдағы сотта істің қаралған жері бойынша бірінші сатыдағы сот жүргізеді.
Ескерту. 240-3-баппен толықтырылды - ҚР 2001.07.11 N 238 Заңымен; жаңа редакцияда - ҚР 17.11.2014 № 254-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi).

240-4-бап. Сот орындаушысының ұсынуларын қарау

1. Судья сот орындаушысының ұсынуын сотқа келіп түскен күннен бастап он күн ішінде шешеді. Сот борышкерді және өндіріп алушыны сот орындаушысының ұсынуы келіп түскені туралы хабардар етеді, сот отырысының өткізілетін уақыты мен орнын хабарлайды. Сот отырысының өткізілетін уақыты мен орны туралы тиісінше хабардар етілген борышкердің немесе өндіріп алушының келмей қалуы істі қарауға кедергі болмайды. Судья сот орындаушысының ұсынуын қарап, ұйғарым шығарады.
Сот ұйғарымының көшірмесі борышкер мен өндіріп алушыға үш күн мерзімде жіберіледі.
2. Соттың ұйғарымына осы Кодексте белгіленген тәртіппен шағым жасалуы немесе наразылық білдірілуі мүмкін.
Ескерту. Кодекс 240-4-баппен толықтырылды - ҚР 2006.06.22 N 147 Заңымен, жаңа редакцияда - ҚР 2010.04.02 N 262-IV (2010.10.21 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

240-5-бап. Сот орындаушысының шешiмдi орындау кезiндегi
әрекетiне (әрекетсiздiгiне) шағым жасау

1. Өндiрiп алушы немесе борышкер сот орындаушысының атқарушылық iс жүргiзу процесiндегi әрекетiне (әрекетсiздiгiне) не осындай iс-әрекеттер жасаудан бас тартуына шағым жасауы мүмкiн. Шағым iс-әрекет жасалған (iс-әрекет жасаудан бас тартылған) күннен бастап немесе сот орындаушысының iс-әрекет жасау уақыты, орны туралы хабардар етiлмеген өндiрiп алушыға немесе борышкерге ол туралы белгiлi болған күннен бастап он күн iшiнде сот орындаушысы қызмет көрсететiн учаскедегi аудандық сотқа берiледi.
Жоғары тұрған органдарға және жоғары тұрған лауазымды тұлғаға бағыныштылық тәртiбiмен алдын ала жүгiну сотқа шағымды беру мен оны соттың қарауға қабылдауы үшiн мiндеттi шарт болып табылмайды.
2. Сот шағымды он күн мерзiмде қарайды. Сот өндiрiп алушыны, борышкердi және сот орындаушысын сот отырысының уақыты мен орны туралы хабардар етедi, алайда олардың келмей қалуы шағымды шешу үшiн кедергi болып табылмайды.
3. Сот шағымды негiздi деп тауып, сот орындаушысы iс-әрекетiнiң күшiн жою немесе оны жарамсыз деп тану туралы не сот орындаушысының жiберiлген қателiктi толық көлемде жоюға мiндеттiлiгi туралы не өндiрiп алушының немесе борышкердiң бұзылған құқықтары мен бостандықтарын өзгеше тәсiлмен қалпына келтiру туралы шешiм шығарады.
Егер аталған iс-әрекеттердi тек қана сот орындаушысы жасай алатын болса, сот шешiмде мерзiм белгiлеуi мүмкiн, шешiм сол мерзiм iшiнде орындалуға тиiс.
4. Сот, егер шағым жасалған әрекет (әрекетсiздiк) сот орындаушысының өкiлеттiгi шегiнде заңға сәйкес жасалғанын және өндiрiп алушы мен борышкердiң құқықтарының, бостандықтарының және заңмен қорғалатын мүдделерiнiң бұзылмағанын анықтаса, шағымды қанағаттандырудан бас тартады.
Соттың шағымды қанағаттандырудан бас тарту туралы шешiмiне осы Кодексте белгiленген тәртiппен шағым жасалуы мүмкiн.
5. Егер сот шешiмде өзгеше мерзiм белгiлемесе, шешiмнiң орындалғаны туралы сотқа, өндiрiп алушыға немесе борышкерге сот шешiмiн алған күннен бастап бiр ай мерзiмнен кешiктiрiлмей хабарлануға тиiс.
Ескерту. 240-5-баппен толықтырылды - Қазақстан Республикасының 2006.06.22. N 147 Заңымен.

240-6-бап. Шешiмдi орындаған кезде басқа тұлғалардың
құқықтарын қорғау

1. Сот орындаушысы мүлiкке тыйым салу iсiн жүргiзу кезiнде мүлiктiң борышкерге немесе басқа тұлғаларға тиесiлi болуына қарамастан тыйым салудың күшiн жоюға негiз болып табылатын заң бұзушылыққа жол берген жағдайда, сот борышкердiң немесе басқа тұлғалардың мүлiкке тыйым салудың күшiн жою туралы өтiнiшiн осы Кодекстiң 240-5-бабында көзделген тәртiппен қарайды. Осындай өтiнiш тыйым салынған мүлiктi сатқанға дейiн берiлуi мүмкiн.
Сот өндiрiп алу қолданылған мүлiктiң тиесiлiгiне байланысты азаматтық құқық туралы басқа тұлғалар мәлiмдеген дауды талап қою бойынша iс жүргiзу ережелерi бойынша қарайды.
2. Мүлiктiң меншiк иелерi немесе мүлiкке шаруашылық жүргiзу, оралымды басқару, тұрақты жер пайдалану құқығымен не заңнамалық актiлерде немесе шартта көзделген өзге де негiз бойынша иелiк ететiн тұлғалар мүлiктi тыйым салудан босату туралы талаптар қоя алады.
3. Мүлiктi тыйым салудан босату туралы талаптар борышкерге және өндiрiп алушыға қойылады.
4. Егер мүлiкке тыйым салу мүлiктi тәркiлеуге байланысты жүргiзiлсе, сотталған адам және республикалық меншiкке айналдырылған (түскен) мүлiктi есепке алу, сақтау, бағалау және оны одан әрi пайдалану бойынша жұмысты ұйымдастыруға уәкiлеттi тиiстi орган жауапкер ретiнде тартылады. Талап қою талаптары негiздi деп танылған жағдайда, егер тәркiленуге тиiс мүлiк республикалық меншiкке айналдырылған (түскен) мүлiктi есепке алу, сақтау, бағалау және оны одан әрi пайдалану жөнiндегi жұмысты ұйымдастыруға уәкiлеттi органда тұрған болса және ол оны сауда ұйымдарына, басқа ұйымдарға сату, қайта өңдеу үшiн не өтеусiз берген болса, онда ол мүлiк заттай түрде қайтарылуға тиiс. Бұл жағдайда республикалық меншiкке айналдырылған (түскен) мүлiктi есепке алу, сақтау, бағалау және оны одан әрi пайдалану бойынша жұмысты ұйымдастыруға уәкiлеттi органнан басқа аталған ұйымдар iске қатысуға тартылады және оларға мүлiктi қайтару жөнiнде мiндет жүктеледi.
Егер мүлiктi тәркiлеуге байланысты тыйым салу жүргiзiлген мүлiк сатылған немесе қайта өңдеуге жiберiлген болса, мүлiктi сатудан түскен сома талапкерге өтеледi.
5. Судья осы баптың бiрiншi бөлiгiндегi аталған мүдделi тұлғалардың өтiнiшiне қарамастан, мән-жайды белгiлеп, мүлiкке тыйым салудың күшiн жоюға мiндеттi.
Ескерту. 240-6-баппен толықтырылды - ҚР 2006.06.22 N 147 Заңымен.

240-7-бап. Сот орындаушысының қаулысын санкциялау

1. Заңмен белгіленген жағдайларда сот орындаушысы соттың санкциялауына жататын атқарушылық әрекеттерді жүргізу туралы қаулы шығарады. Қаулыда санкцияланатын әрекеттерді қабылдау қажеттілігін туғызған дәлелдер мен негіздер жазылуға тиіс.
2. Санкциялауға жататын атқарушылық әрекеттерді жүргізу туралы қаулыны сот орындаушысы сотқа жазбаша нысанда не электрондық құжат нысанында ұсынады. Қаулыға санкцияланатын әрекеттерді қолданудың негізділігін растайтын атқарушылық іс жүргізу материалдары қоса беріледі.
3. Сот орындаушысының қаулысын сотқа материалдар түскен күні сот қарауға тиіс.
4. Сот орындаушысының қаулысын және оған қоса тіркелген атқарушылық іс жүргізу материалдарын қарап, сот атқарушылық әрекеттерді жасауға санкция береді немесе санкция беруден бас тартады.
Санкция беру сот орындаушысының қаулысына судьяның қолымен расталатын «Санкциялаймын» деген сот мөртаңбасын қою арқылы жүзеге асырылады.
Санкция беруден бас тартқан жағдайда судья атқарушылық әрекеттерді жүргізуге санкция беруден бас тарту туралы дәлел келтірілген ұйғарым шығарады.
4-1. Сот орындаушысының электрондық құжат нысанында ұсынылған қаулысына санкция беруді сот судьяның электрондық цифрлық қолтаңбасымен куәландыру арқылы жүзеге асырады.
Санкция беруден бас тартылған жағдайда, судья электрондық құжат нысанында санкция беруден бас тарту туралы уәжді ұйғарым шығарады.
5. Сот санкциялаған қаулыға, атқарушылық әрекеттерді жүргізуге санкция беруден бас тарту туралы соттың ұйғарымына осы Кодексте белгіленген тәртіппен шағым жасалуы немесе наразылық білдірілуі мүмкін.
Ескерту. Кодекс 240-7-баппен толықтырылды - ҚР 2010.04.02 N 262-IV (2010.10.21 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен; өзгеріс енгізілді - ҚР 17.11.2014 № 254-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi) Заңымен.

241-бап. Іске қатысушы адамдарға сот шешімінің
көшірмелерін жіберу және беру

Іске қатысушы, сот отырысына келмеген тараптар мен басқа да адамдарға түпкілікті нысандағы шешім шығарылған күннен бастап бес күннен кешіктірілмей шешімнің көшірмелері жіберіледі немесе беріледі.
Тараптардың және іске қатысатын басқа да адамдардың өтінішхаты бойынша шешімнің көшірмесі электрондық құжат нысанында жіберіледі.
Ескерту. 241-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 17.11.2014 № 254-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi).

18-1-тарау. Аралық сот шешiмiн орындау

Ескерту. 18-1-тараумен толықтырылды - Қазақстан Республикасының 2004.12.28. N 24 (қолданысқа енгiзiлу тәртібін 2 баптан қараңыз) Заңымен.

241-1-бап. Аралық соттың шешiмiн мәжбүрлеп орындату

1. Егер аралық соттың шешiмi онда белгiленген мерзiмде ерiктi түрде орындалмаған жағдайда, аралық соттың шешiмi пайдасына шығарылған аралық сотта талқылау тарапы (өндiрiп алушы) аралық соттың шешiмiн мәжбүрлеп орындату туралы арызбен аралық сот дауды қараған жердегi не борышкердің тұрғылықты жеріндегі немесе заңды тұлғаның органы орналасқан жердегі, егер тұрғылықты жері немесе орналасқан жері белгісіз болса, онда борышкердің мүлкі орналасқан жердегі сотқа жүгiнуге құқылы.
2. Атқару парағын беру туралы арызға мыналар қоса тiркеледi:
1) аралық сот шешiмiнiң түпнұсқасы немесе көшiрмесi. Тұрақты жұмыс iстейтiн аралық сот шешiмiнiң көшiрмесiн осы аралық соттың төрағасы растайды, нақты дауды шешу үшiн аралық сот шешiмiнiң көшiрмесi нотариатта куәландырылуға тиiс;
2) заңда белгiленген тәртiппен жасалған аралық келiсiмнiң түпнұсқасы немесе нотариат растаған көшiрмесi.
3. Атқару парағын беру туралы арыз аралық соттың шешiмiн ерiктi түрде орындауға арналған мерзiм аяқталған күннен бастап үш жылдан кешiктiрiлмей берiлуi мүмкiн.
4. Белгiленген мерзiмiн өткiзіп алған не оған қажеттi құжаттар қоса тiркелмей берiлген атқару парағын беру туралы арызды сот қарамай керi қайтарады, бұл туралы ұйғарым шығарылады, оған осы Кодексте белгiленген тәртiппен шағым жасалуы мүмкiн.
5. Егер сот аталған мерзiмдi өткiзiп алу себептерiн дәлелдi деп тапса, атқару парағын беру туралы арызды беру мерзiмiн қалпына келтiруге құқылы.
6. Судья атқару парағын беру туралы арызды сотқа арыз түскен күннен бастап он бес күн iшiнде жеке-дара қарайды.
7. Өндiрiп алушының аралық соттың шешiмiн мәжбүрлеп орындату туралы түскен арызы, сондай-ақ оны соттың отырысында қарау орны мен уақыты туралы сот борышкердi хабардар етедi. Оның арызын қарау орны мен уақыты туралы өндiрiп алушы да хабардар етiледi. Егер борышкерден сот отырысына келуi мүмкiн болмауының дәлелдi себептерi көрсетiлiп, арызды қарауды кейiнге қалдыру туралы өтініш түспесе, борышкердiң немесе өндiрiп алушының сот отырысына келмей қалуы арызды қарауға кедергi болмайды.
8. Сот аралық соттың шешiмiн мәжбүрлеп орындатуға арналған атқару парағын беру туралы арызды қараған кезде аралық соттың шешiмiн мәнi бойынша қайта қарауға құқылы емес.
9. Сот арызды қарау нәтижелерi бойынша атқару парағын беру туралы не оны беруден бас тарту туралы ұйғарым шығарады.
Атқару парағын беру туралы соттың ұйғарымы дереу орындалуға тиiс.
Ескерту. 241-1-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 03.07.2013 125-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

241-2-бап. Атқару парағын беру

1. Сот аралық соттың шешiмiн мәжбүрлеп орындатуға арналған атқару парағын беру туралы ұйғарым шығарған кезде атқару парағы осы Кодекстiң 236-бабының ережелерi бойынша берiледi.
2. Аралық соттың шешiмiн мәжбүрлеп орындатуға арналған атқару парағын беру туралы арыз бойынша шығарылған соттың ұйғарымына осы Кодексте сот актiлерiне шағым жасау үшiн көзделген тәртiппен шағым жасалуы мүмкiн.

241-3-бап. Атқару парағын беруден бас тарту

Сот, егер:
1) аралық соттың шешiмi өзiне қарсы қабылданған тарап сотқа:
аралық келiсiмнiң жарамсыз болып табылатындығының;
аралық соттың шешiмi аралық келiсiмде көзделмеген немесе оның шарттарына тура келмейтiн дау бойынша қабылданғанының немесе аралық келiсiмнiң шегінен шығатын мәселелер жөнiндегi қаулылардан тұратындығының, сондай-ақ даудың аралық соттың ведомстволық қарауында еместігінiң дәлелдемелерiн табыс еткен жағдайда, аралық соттың шешiмiн мәжбүрлеп орындатуға арналған атқару парағын беруден бас тарту туралы ұйғарым шығарады. Егер аралық соттың аралық келiсiмде қамтылатын мәселелер жөнiндегi қаулылары мұндай келiсiмде қамтылмайтындардан бөлiнiп шығарылуы мүмкiн болса, онда аралық соттың аралық келiсiмде қамтылатын мәселелер жөнiндегi қаулылардан тұратын шешiмiнiң сол бөлiгiн мәжбүрлеп орындатуға атқару парағын беруден бас тартуға болмайды;
аралық соттың құрамы немесе аралық сотта iс қарау Қазақстан Республикасының аралық сотта iс қарау туралы заңнамасының талаптарына сәйкес келмеуiнің;
аралық соттың шешiмi өзiне қарсы қабылданған тарап аралық судьялардың сайлануы (тағайындалуы) туралы немесе аралық сот отырысының уақыты мен орны туралы тиiстi түрде хабардар етiлмегенiнiң не аралық сотқа басқа да себептермен өз түсiндiрмелерiн бере алмағанының;
тараптардың бiрiнiң аралық келiсiм жасау кезiнде әрекетке қабiлетсiз немесе әрекетке қабiлетi шектеулi екендігінiң;
соттың немесе аралық соттың сол тараптардың арасындағы дау бойынша, сол нысана туралы және сол негiздер бойынша заңды күшiне енген шешiмiнiң не талапкердiң талап қоюдан бас тартуына байланысты iс бойынша iс жүргiзудi тоқтату туралы соттың немесе аралық соттың ұйғарымы болғандығының;
соттың шешiм шығаруы сот үкiмiмен белгіленген қылмыстық құқық бұзушылық жасау нәтижесiнде мүмкiн болғандығының дәлелдемелерiн табыс етсе, аралық соттың шешiмiн мәжбүрлеп орындатуға арналған атқару парағын беруден бас тарту туралы ұйғарым шығарады;
2) сот:
дау Қазақстан Республикасының заңнамасына немесе осы дау бойынша аралық келiсiмдi тараптар бағындырған басқа құқыққа сәйкес аралық сотта iс қараудың нысанасы бола алмайтынын;
аралық соттың шешiмi осы баптың 1), 2) тармақшаларында белгiленген талаптар мен Қазақстан Республикасының жариялылық тәртiбiне қайшы келетiнiн анықтаса, аралық соттың шешiмiн мәжбүрлеп орындатуға арналған атқару парағын беруден бас тарту туралы ұйғарым шығарады.
Ескерту. 241-3-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 03.07.2014 № 227-V Заңымен (01.01.2015 бастап қолданысқа енгізіледі).

19-тарау. Іс бойынша іс жүргізуді тоқтата тұру

242-бап. Соттың іс жүргізуді тоқтата тұру міндеті

Сот:
1) егер даулы құқық қатынасы құқық мирасқорлығына жол беретін болса, істе тарап болып табылатын азамат қайтыс болғанда немесе заңды тұлға қайта құрылған, таратылған;
2) тарап әрекет қабілеттілігінен айырылған;
3) жауапкер Қазақстан Республикасы Қарулы Күштерінің жауынгерлік іс-қимылдарға қатысушы бөлімдерінде, басқа әскерлері мен әскери құрамаларында болған немесе Қазақстан Республикасы Қарулы Күштерінің жауынгерлік іс-қимылдарға қатысушы бөлімдерінде, басқа әскерлері және әскери құрамаларында жүрген талап қоюшылардың өтініші болған;
4) азаматтық, қылмыстық немесе әкiмшiлік сот iсiн жүргiзуде қаралып жатқан басқа істің шешілуіне дейін бұл істі қараудың мүмкіндігі болмаған;
5) егер ол осы іс бойынша қолданылуға тиісті заң немесе басқа нормативтік құқықтық акті адамның және азаматтың Конституцияда бекітілген құқықтары мен бостандықтарына қысым жасайтындығын байқаған және осы актінің конституцияға сай еместігін тану туралы Қазақстан Республикасының Конституциялық Кеңесіне өтініш жасаған, сондай-ақ Конституциялық Кеңес басқа соттың бастамашылығымен осы іс бойынша қолданылуға тиісті нормативтік құқықтық актінің конституциялылығын тексеріп жатқандығы белгілі болған;
6) құқықтық көмек көрсету жөніндегі тапсырмамен шет мемлекеттің сотына өтініш жасаған;
7) тараптар медиацияны жүргізу туралы келісім жасаған жағдайда іс бойынша іс жүргізуді тоқтата тұруға міндетті. Медиацияны жүргізу мерзімі ұзартылған кезде тараптар бұл туралы бірлескен жазбаша хабарламамен сотқа хабарлауы тиіс.
Ескерту. 242-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 2001.07.11 N 238, 2011.01.28 N 402-IV (2011.08.05 бастап қолданысқа енгізіледі), 2012.02.17 N 565-IV (2012.07.01 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

243-бап. Соттың іс жүргізуді тоқтата тұру құқығы

Сот:
1) тарап Қазақстан Республикасының Қарулы Күштерінде, басқа әскерлерінде және әскери құрамаларында шақыру бойынша әскери қызметте болған немесе ол басқа да мемлекеттік міндетті орындауға тартылған;
2) заңды тұлғалардың өкілдері іске қатысқан жағдайларды қоспағанда, тарап істі қарау мерзімінен асатын мерзімде қызметтік іссапарда болған;
3) заңды тұлғалардың өкілдері іске қатысқан жағдайларды қоспағанда, тарап емдеу мекемесінде болған немесе оның сотқа келуіне кедергі жасайтын ауруы болған және ол медициналық мекеменің құжатымен расталған;
4) жауапкер осы Кодекстің 135-бабында көзделген жағдайларда іздеуде болған;
5) сот сараптама тағайындаған;
6) қаралып жатқан іс бойынша құқықтық көмек көрсету жөнінде сотқа тапсырылған өтінішті;
7) қорғаншылық және қамқоршылық орган бала асырап алу ісі жөнінде асырап алушылардың тұрмыс жағдайын зерттеуді белгіленген жағдайларда іске қатысушы адамдардың өтініші бойынша немесе өз бастамашылығымен іс бойынша іс жүргізуді тоқтата тұра алады.
Ескерту. 243-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 2012.02.17 N 565-IV (2012.07.01 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

244-бап. Іс жүргізуді тоқтата тұру мерзімдері

Іс бойынша іс жүргізу:
1) Осы Кодекстің 242-бабының 1) және 2) тармақшаларында көзделген жағдайларда - шығып қалған адамның құқықтық мирасқоры анықталғанға дейін немесе әрекетке қабілетсіз адамға өкіл тағайындалғанға дейін;
2) Осы Кодекстің 242-бабының 3) тармақшасында және 243-бабында көзделген жағдайларда - тарап Қазақстан Республикасы Қарулы Күштерінің құрамында болуын тоқтатқанға дейін, ол мемлекеттік міндетті орындауды аяқтағанға дейін, қызметтік іссапардан оралғанға дейін, емдеу мекемесінен шыққанға немесе сырқатынан айыққанға дейін, жауапкер іздестіріліп болғанға дейін немесе сарапшының қорытындысы немесе қорғаншылық және қамқоршылық органның қорытындысы сотқа табыс етілгенге дейін;
3) осы Кодекстің 242-бабының 4) тармақшасында көзделген жағдайларда - сот шешімі, үкімі, немесе соттың қаулысы шығарылғанға дейін;
4) осы кодекстің 242-бабының 5) тармақшасында көзделген жағдайларда - Қазақстан Республикасы Конституциялық Кеңесінің шешімі күшіне енгенге дейін;
5) осы Кодекстің 242-бабының 6) тармақшасында, 243-бабының 6) тармақшасында көзделген жағдайларда - сот құқықтық көмек көрсету туралы тапсырманы орындағанға дейін;
6) осы Кодекстің 242-бабының 7) тармақшасында көзделген жағдайларда – медиация тоқтатылғанға дейін тоқтатыла тұрады.
Ескерту. 244-бапқа өзгерту енгізілді - ҚР 2001.07.11 N 238, 2011.01.28 N 402-IV (2011.08.05 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

245-бап. Соттың іс жүргізуді тоқтата тұру туралы
ұйғарымына шағымдану немесе наразылық келтіру

Соттың іс бойынша іс жүргізуді тоқтата тұру туралы ұйғарымына жеке шағым берілуі немесе наразылық келтірілуі мүмкін.

246-бап. Іс жүргізуді қайта бастау

Істі тоқтата тұруды туғызған мән-жайлар жойылғаннан кейін іске қатысушы адамдардың арызы бойынша немесе соттың бастамашылығымен іс жүргізу қайта басталады. Іс жүргізу қайта басталған кезде сот іске қатысушы адамдарға азаматтық сот ісін жүргізудің жалпы ережелері бойынша хабарлайды.

20-тарау. Іс бойынша іс жүргізуді қысқарту

247-бап. Іс бойынша іс жүргізуді қысқартудың
негіздемелері

Сот, егер:
1) іс азаматтық сот ісін жүргізу тәртібімен қарауға жатпаса;
2) сол тараптардың арасындағы сол мәселе туралы дау бойынша және сол негіздер бойынша шығарылған, заңды күшіне енген сот шешімі немесе талап қоюшының өз талабынан бас тартуына немесе тараптардың бітімгершілік келісімін, тараптардың дауды (жанжалды) медиация тәртібімен реттеу туралы келісімін орнықтыруына байланысты іс бойынша іс жүргізуді қысқарту туралы соттың ұйғарымы болса;
2-1) сол тараптар арасындағы дау бойынша, сол нысана туралы және сол негiздер бойынша төреліктің немесе аралық соттың қабылдаған шешімі болса;
3) талап қоюшы өз талабынан бас тартса және бас тартуды сот қабылдаса;
4) тараптар бітімгершілік келісімін жасаса және оны сот бекітсе;
4-1) тараптар дауды (жанжалды) медиация тәртібімен реттеу туралы келісім жасаса және оны сот бекітсе;
5) іс бойынша тараптардың бірі болып табылатын азамат қайтыс болғаннан кейін даулы құқықтық қатынас құқық мирасқорлығына жол бермесе;
6) іс бойынша тарап ретінде әрекет жасайтын ұйым қызметі тоқтатылуына және құқық мирасқорлары болмауына байланысты таратылса, іс бойынша іс жүргізуді қысқартады.
Ескерту. 247-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 2011.01.28 N 402-IV (2011.08.05 бастап қолданысқа енгізіледі); 03.07.2013 125-V (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

248-бап. Іс бойынша іс жүргізуді қысқартудың
тәртібі мен салдары

1. Іс бойынша іс жүргізу сот ұйғарымымен қысқартылады.
2. Іс бойынша іс жүргізу қысқартылған жағдайда сол тараптар арасындағы, сол мәселе туралы дау бойынша және сол негіздер бойынша екінші рет сотқа жүгінуге жол берілмейді.
3. Осы Кодекстің 247-бабының 1), 2) және 2-1) тармақшаларында көзделген негіздерде іс бойынша іс жүргізуді тоқтата отырып, сот ұйғарымда мемлекеттік бажды қайтару туралы және қуынымды қамтамасыз ету жөнінде қолданылған шаралар күшінің жойылғандығы туралы көрсетеді.
4. Соттың іс жүргізуді қысқарту туралы ұйғарымына жеке шағым, наразылық берілуі мүмкін.
Ескерту. 248-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 03.07.2013 125-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

21-тарау. Арызды қараусыз қалдыру

249-бап. Арызды қараусыз қалдырудың негіздемелері

Сот, егер:
1) талап қоюшы осы санаттағы істер үшін заңда белгіленген дауды алдын ала сотқа дейін шешудің міндетті тәртібін сақтамаса және осы тәртіпте қолданудың мүмкіндігі жоғалмаса;
2) арызды әрекетке қабілетсіз адам берсе;
3) арызға қол қойған және оны берген адамның арызға қол қоюға және оны беруге өкілеттігі жоқ болса;
4) осы немесе басқа бiр соттың не төреліктің немесе аралық соттың iс жүргiзуiнде сол тараптар арасындағы дау бойынша, сол нысана туралы және сол негiздер бойынша бұрын қозғалған iс болса;
5) егер Қазақстан Республикасының заңнамалық актілерінде өзгеше көзделмесе, тараптар арасында заңға сәйкес осы дауды төреліктің немесе аралық соттың шешуіне беру туралы келісім жасалса;
6) өздерінің қатысуынсыз істі қарауды өтінбеген тараптар екінші шақыру бойынша сотқа келмесе;
7) істі өзінің қатысуынсыз талқылау туралы өтінбеген талапкер екінші шақыру бойынша сотқа келмесе;
8) өзінің мүддесіне сай іс қозғалған адам мәлімделген талапты қолдамаса;
9) талап арызды қайтару туралы арыз берілсе;
10) көрсетушіге арналған күші жойылған бағалы қағаздар және ордерлі бағалы қағаздар бойынша құқықты қалпына келтіру туралы істер жөніндегі өтініш жарияланымнан бастап үш ай мерзім аяқталғанға дейін берілсе, арызды қараусыз қалдырады.
Ескерту. 249-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 2004.12.28 N 24 (қолданысқа енгiзiлу тәртібін 2 баптан қараңыз), 2010.02.05 249-IV; 03.07.2013 125-V (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 17.11.2014 № 254-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi) Заңдарымен.

250-бап. Арызды қараусыз қалдырудың тәртібі
мен салдары

1. Іс бойынша іс жүргізу арызды қараусыз қалдырған жағдайда соттың ұйғарымымен аяқталады. Бұл ұйғарымда сот осы Кодекстің 249-бабында аталған істі қарауға кедергі келтіретін мән-жайларды қалай жоюды көрсетуге міндетті. Осы Кодекстің 249-бабының 1) және 2) тармақшаларында көзделген негіздер бойынша арызды қараусыз қалдыра отырып, сот ұйғарымда мемлекеттік бажды қайтаруды және талапты қамтамасыз ету жөнінде қолданылған шаралардың тоқтатылатындығын көрсетеді.
2. Соттың арызды қараусыз қалдыру жөніндегі ұйғарымына жеке шағым берілуі немесе наразылық келтірілуі мүмкін.
3. Арызды қараусыз қалдыруға негіз болған мән-жайлар жойылғаннан кейін мүдделі адам жалпы тәртіп бойынша сотқа тағы да арыз беруге құқылы.
4. Егер тараптар өздерінің сот отырысында болмауының дәлелді себептерін растайтын дәлелдемелер ұсынса, сот осы Кодекстің 249-бабының 6) және 7) тармақшаларында көрсетілген негіздер бойынша қуынушының немесе жауапкердің өтінішхаты бойынша арызды қараусыз қалдыру туралы өз ұйғарымының күшін жояды. Сот арызды қараусыз қалдыру туралы ұйғарымның күшін жою туралы өтінішхатты ол сотқа келіп түскен кезден бастап он күн ішінде өтінішхатпен жүгінген адамның қатысуымен сот отырысында қарайды.
5. Соттың осындай өтінішті қанағаттандырудан бас тартқан ұйғарымына жеке шағым берілуі мүмкін.
Ескерту. 250-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 03.07.2013 № 121-V (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Конституциялық заңымен.

22-тарау. Сот ұйғарымы

251-бап. Сот ұйғарымы және оны шығарудың тәртібі

1. Іс мәні бойынша шешілмейтін бірінші сатыдағы сот актісі ұйғарым түрінде шығарылады.
2. Ұйғарымды осы Кодекстің 217-бабында көзделген тәртіппен дербес іс жүргізу құжаты түрінде сот шығарады.
3. Күрделі емес мәселелерді шешкен кезде сот отырыс залынан шықпай-ақ ұйғарым шығара алады. Мұндай ұйғарым сот отырысының хаттамасына енгізіледі.
4. Ұйғарым шығарылғаннан кейін дереу жарияланады.

252-бап. Ұйғарымның мазмұны

1. Ұйғарымда:
1) ұйғарымның шығарылған күні мен орны;
2) ұйғарым шығарған соттың атауы, сот отырысындағы судьяның және хатшының тегі, аты-жөні;
3) іске қатысушы адамдар, даудың нысанасы немесе мәлімделген талап;
4) ұйғарым шығарылған мәселе;
5) соттың өз қорытындыларын шығару себептері және сот басшылыққа алып сілтеме жасаған заңдар;
6) соттың процестік шешімі;
7) егер ұйғарым бойынша шағымдануға болатын болса, шағым берудің тәртібі мен мерзімі көрсетілуге тиіс.
2. Сот отырысы залында сот шығаратын ұйғарымда осы баптың 4)-6) тармақшыларында аталған мәліметтер болуға тиіс.
Ескерту. 252-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 2009.12.10 № 227-IV (01.01.2010 бастап қолданысқа енгізіледі); 17.11.2014 № 254-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi) Заңдарымен.

253-бап. Соттың жеке ұйғарымдары

1. Сот отырысында заңдылық бұзылған жағдайлар анықталған кезде сот жеке ұйғарым шығаруға және оны тиісті ұйымдарға, басқару қызметін атқаратын лауазымды немесе өзге де адамдарға жіберуге құқылы, олар өздері қабылдаған шаралар туралы бір ай мерзім ішінде хабарлауға міндетті.
2. Қабылданған шаралар туралы хабарламау заңға сәйкес әкімшілік жауапкершілікке әкеп соғады. Әкімшілік жаза қолдану тиісті адамдарды соттың жеке ұйғарымы бойынша қабылданған шаралар туралы хабарлау міндетінен босатпайды.
3. Егер істі қарау кезінде сот тараптардың, процеске басқа да қатысушылардың, лауазымды немесе өзге де адамның әрекеттерінен қылмыстық құқық бұзушылық белгілерін тапса, ол бұл туралы прокурорға хабарлайды.
4. Мүдделерiне қатысы бар жеке ұйғарымға адамдар осы Кодекстiң 344-бабының төртiншi бөлiгiнде көзделген тәртiппен шағым бере алады.
Ескерту. 253-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 2001.07.11 N 238; 03.07.2014 № 227-V (01.01.2015 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

254-бап. Іске қатысушы адамдарға сот ұйғарымының
көшірмесін жіберу

Іске қатысушы, сот отырысына келмеген тараптар мен басқа адамдарға іс бойынша іс жүргізудің тоқтатыла тұруы немесе тоқтатылуы туралы, не арыздың қараусыз қалдырылуы туралы сот ұйғарымының көшірмесі ұйғарым шығарылғаннан бастап бес күннен кешіктірілмей жіберіледі.
Тараптардың және іске қатысатын басқа да адамдардың өтінішхаты бойынша ұйғарымның көшірмесі электрондық құжат нысанында жіберіледі.
Ескерту. 254-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 17.11.2014 № 254-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi).

23-тарау. Хаттамалар

255-бап. Хаттама жүргізудің міндеттілігі

Бірінші сатыдағы соттың әрбір сот отырысы туралы, сондай-ақ отырыстан тыс жасалған әрбір жекелеген процестік әрекет туралы жазбаша нысанда хаттама жасалады не сот отырысының аудио- немесе бейнежазбасы жүргізіледі.
Ескерту. 255-бап жаңа редакцияда - ҚР 17.11.2014 № 254-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi).

256-бап. Хаттаманың мазмұны

1. Сот отырысының немесе отырыстан тыс жасалған жекелеген процестік әрекеттің жазбаша нысанда жасалған хаттамасы істі талқылаудың немесе жекелеген процестік әрекет жасаудың барлық елеулі мән-жайларын көрсетуге тиіс.
2. Сот отырысының хаттамасында:
1) сот отырысының жылы, айы, күні және орны;
2) сот отырысы басталған және аяқталған уақыт;
3) істі қарайтын соттың атауы, сот отырысы судьясының, хатшысының тегі мен аты-жөні;
4) істің атауы;
4-1) процестің аудио-, бейнежазбасын жүргізудің мүмкін еместігінің себептерін көрсете отырып, соттың стенографиялауды қолдануы туралы мәліметтер;
5) іске қатысушы адамдардың, өкілдердің, куәлердің, сарапшылардың, мамандардың, аудармашылардың келгені туралы мәліметтер;
6) іске қатысушы адамдарға, өкілдерге, сондай-ақ аудармашыға, сарапшылар мен мамандарға олардың іс жүргізу құқықтары мен міндеттерінің түсіндірілгені туралы мәліметтер;
7) төрағалық етушінің өкімдері және сот отырысы залында соттың шығарған ұйғарымы;
8) іске қатысушы адамдардың және өкілдердің арыздары, өтініштері және түсініктемелері;
9) куәлардың ауызша айғақтары, сарапшылардың өз қорытындыларын ауызша түсіндірулері, мамандардың түсініктері;
10) құжаттардың жария етілуі туралы мәліметтер, заттай дәлелдемелерді қараудың, дыбысжазбаларды тыңдаудың, бейнежазбаларды, киноматериалдарды көрудің деректері;
11) осы Кодекстің 57-бабы негізінде іске қатысушы мемлекеттік органдар мен жергілікті өзін-өзі басқару органдарының қорытындылары туралы мәліметтер;
12) сот отырысы залында болған сұрақтар мен жауаптардың мазмұны;
13) соттағы жарыссөздер мен репликалардың мазмұны;
13-1) осы Кодекстің 55-бабы негізінде іске қатысқан прокурордың қорытындысы;
14) шешім мен ұйғарымдардың жария етілгені және мазмұнының түсіндірілгені туралы, оларды түпкілікті нысанда дайындау мерзімдері, оларға шағым жасау тәртібі мен мерзімі түсіндірілгені туралы мәліметтер;
15) іске қатысушы адамдарға хаттамамен танысу және оған ескертулер беру құқықтарының түсіндірілгені туралы мәліметтер;
16) түпкілікті нысандағы хаттаманың жасалған күні көрсетіледі.
Ескерту. 256-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 2009.12.10 № 227-IV (2010.01.01 бастап қолданысқа енгізіледі), 2010.12.29 N 374-IV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi); 17.11.2014 № 254-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi) Заңдарымен.

257-бап. Хаттама жасау

1. Жазбаша нысандағы хаттаманы сот отырысының хатшысы жасайды.
2. Алып тасталды - ҚР 17.11.2014 № 254-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.
3. Хаттама компьютерлік, электрондық (дыбыс-, бейнежазбаны қоса алғанда), машинада жазу не қолмен жазу тәсілімен жасалады. Сот отырысын тіркеп жазудың қосымша материалдары сот отырысының хаттамасына тіркеледі және іс материалдарымен бірге сақталады.
4. Іске қатысушы адамдар мен өкілдер хаттаманың қандай да бір бөлігін жария ету туралы, өздері іс үшін елеулі деп есептейтін мән-жайлар жөніндегі мәліметтерді хаттамаға енгізу туралы өтініш жасауға құқылы.
5. Хаттама сот отырысы аяқталғаннан кейін үш жұмыс күнінен кешіктірілмей, ал жекелеген процестік әрекет туралы хаттама ол жасалғаннан кейінгі келесі күннен кешіктірілмей дайындалып, оған қол қойылуға тиіс. Күрделі істер бойынша сот отырысының хаттамасы сот отырысы аяқталғаннан кейін он жұмыс күнінен кешіктірілмей дайындалып, оған қол қойылуға тиіс.
6. Хаттамаға төрағалық етуші және хатшы қол қояды. Барлық өзгерістер, түзетулер, толықтырулар хаттамада айтылуға және олардың қол қоюымен куәландырылуға тиіс.
7. Сот іске қатысушы адамдардың немесе олардың өкілдерінің өтініші бойынша сот отырысының төрағалық етушісі мен хатшысының электрондық цифрлық қолтаңбасымен куәландырылған электрондық құжат нысанындағы хаттаманы ұсынуға міндетті.
8. Егер іске қатысатын адамдар ауызша түсініктерге, мәлімдемелерге, өтінішхаттарға, қорытындыларға олардың жазбаша мазмұнын қосып берсе, онда хаттамада азаматтық іс материалдарына жазбаша құжаттардың қоса берілгені туралы көрсетіледі, хаттамада олардың толық мазмұны жазылмайды.
Ескерту. 257-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 2009.12.10 № 227-IV (2010.01.01 бастап қолданысқа енгізіледі), 2010.07.15 N 337-IV (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-баптан қараңыз), 2012.02.17 N 565-IV (2012.07.01 бастап қолданысқа енгізіледі); 17.11.2014 № 254-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi) Заңдарымен.

257-1-бап. Сот отырысын аудио- немесе бейнежазу
құралдарымен тіркеп жазу (аудио-,
бейнехаттама)

1. Ашық сот отырысының барысын тіркеп жазу аудио- немесе бейнежазу құралдарының көмегімен жүзеге асырылады.
Сот отырысының барысында аудио- немесе бейнежазу құралдарын қолдану (аудио-, бейнехаттама) үздіксіз жүзеге асырылады.
2. Сот отырысын аудио- немесе бейнежазу құралдарымен тіркеп жазуды сот отырысының хатшысы жүзеге асырады. Іске қатысатын адамдардың барлығы сот отырысына келмеген жағдайда, процесті аудио- немесе бейнежазу құралдарының көмегімен тіркеп жазу (аудио-, бейнехаттама) жүзеге асырылмайды.
3. Істі талқылауды аудио- немесе бейнежазу құралдарын пайдалану арқылы тіркеп жазған жағдайда, сот отырысының хатшысы жазбаша нысанда қысқаша хаттама жасайды.
Сот отырысының қысқаша хаттамасында:
1) сот отырысының жылы, айы, күні және орны;
2) сот отырысы басталған және аяқталған уақыт;
3) істі қарайтын соттың атауы, судьяның, сот отырысы хатшысының тегі мен инициалдары;
4) істің атауы;
5) соттың аудио-, бейнежазу құралдарын қолдануы туралы мәліметтер;
6) аудио- немесе бейнежазбаны қамтитын файлдың атауы;
7) іске қатысатын адамдардың, өкілдердің, куәлардың, сарапшылардың, мамандардың, аудармашылардың келгені туралы мәліметтер;
8) іске қатысатын адамдар дәлелдемелер ретінде ұсынған қосымша материалдардың іске қоса тіркелгені туралы мәліметтер;
9) түпкілікті нысандағы хаттаманың жасалған күні көрсетіледі.
Сот отырысының қысқаша хаттамасына төрағалық етуші және хатшы қол қояды.
Сот отырысының аудио- немесе бейнежазбасын қамтитын материалдық жеткізгіш пен қысқаша хаттамасы іс материалдарына қоса тіркеледі.
4. Сот іске қатысатын адамдардың немесе олардың өкілдерінің өтінішхаты бойынша оларға сот отырысының аудио-, бейнежазбасының көшірмесін ұсынуы мүмкін.
5. Сот отырысының барысын тіркеп жазуды қамтамасыз ететін аудио- немесе бейнежазу құралдарын техникалық қолдану тәртібін соттардың қызметін ұйымдастырушылық және материалдық-техникалық қамтамасыз етуді жүзеге асыратын орган айқындайды.
Ескерту. 23-тарау 257-1-баппен толықтырылды - ҚР 17.11.2014 № 254-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi).

258-бап. Хаттамаға ескертпелер

Іске қатысушы адамдар немесе олардың өкілдері сот отырысының хаттамасы дайындалған және оған қол қойылған күннен бастап бес күн ішінде онымен танысуға, хаттамада жіберілген қателіктерді немесе жасалған іс-әрекеттердің және олардың нәтижелерін тіркеудің (көрсетудің) толық еместігін көрсете отырып, бес күн ішінде оған жазбаша түрде немесе электрондық цифрлық қолтаңбамен куәландырылған электрондық құжат нысанында ескертпелер беруге құқылы.
Ескерту. 258-бап жаңа редакцияда - ҚР 2009.12.10 № 227-IV (2010 жылғы 1 қаңтардан бастап қолданысқа енгізіледі), 2010.07.15 N 337-IV (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-баптан қараңыз) Заңдарымен.

258-1-бап. Сот отырысының аудио- немесе бейнежазбасына
және қысқаша хаттамасына ескертпелер

1. Іске қатысатын адамдардың сот отырысы аяқталған күннен бастап үш жұмыс күні ішінде сот отырысының аудио-, бейнежазбасымен (аудио-, бейнехаттамасымен) және қысқаша хаттамасымен танысуға және бес жұмыс күні ішінде сотқа жазбаша нысанда не электрондық құжат нысанында олардың жазбаларының толық еместігі мен дұрыс еместігіне қатысты ескертпелер беруге құқықтары бар.
2. Сот отырысының аудио-, бейнежазбасына (аудио-, бейнехаттамасына) және қысқаша хаттамасына ескертпелерді қарау осы Кодекстің 259-бабында көзделген қағидалар бойынша жүзеге асырылады.
Ескерту. 23-тарау 258-1-баппен толықтырылды - ҚР 17.11.2014 № 254-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi).

259-бап. Хаттамаға жасалған ескертпелерді қарау

1. Хаттамаға жасалған ескертпелерді оған қол қойған төрағалық етуші қарайды, ол ескертпелермен келіскен жағдайда олардың дұрыстығын куәландырады.
2. Төрағалық етуші берілген ескертпелермен келіспеген жағдайда олар істі қарауға қатысқан адамдарға хабарлана отырып, сот отырысында қаралады. Істі қарауға қатысқан адамдардың келмеуі хаттамаға ескертпелерді қарау үшін кедергі болып табылмайды. Ескертпелерді қарау нәтижесінде төрағалық етуші олардың дұрыстығын куәландыру туралы не олардың толық немесе ішінара қабылданбауы туралы ұйғарым шығарады. Соттың ұйғарымы шағымдануға және наразылық білдіруге жатпайды, бірақ ұйғарымға қарсылық апелляциялық шағымға немесе наразылыққа енгізілуі мүмкін. Барлық ескертпелер іске тіркеледі.
3. Хаттамаға жасалған ескертпелер олардың берілген күнінен бастап бес күн ішінде қаралуға тиіс.
4. Іс бойынша төрағалық етуші әлдебір объективті себептермен хаттамаға жасалған ескертпелерді қарай алмаған жағдайда, олар іс материалдарына тіркеледі.
Ескерту. 259-бап жаңа редакцияда - ҚР 2012.02.17 N 565-IV (2012.07.01 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

24-тарау. Сырттай іс жүргізу және сырттай шешім шығару

260-бап. Сырттай іс жүргізу негіздемелері

1. Отырыстың өткізілетін орны мен уақыты тиісті түрде хабарланған, келмей қалуының дәлелді себептерін хабарламаған және істі өзі жоқта қарауды сұрамаған жауапкер сот отырысына келмей қалған жағдайда, егер талап қоюшы бұған қарсы болмаса, іс сырттай іс жүргізу тәртібімен қаралуы мүмкін.
2. Іске бірнеше жауапкер қатысқан кезде сот отырысына барлық жауапкерлер келмей қалған жағдайда іс сырттай іс жүргізу тәртібімен қаралуы мүмкін.
3. Егер сот отырысына келген талап қоюшы жауапкер жоқта істі сырттай жүргізу тәртібімен қарауға келіспесе, сот істің қаралуын кейінге қалдырады және жауапкерге жаңа сот отырысының өткізілетін уақыты мен орны туралы хабарлама жібереді. Тиісті түрде хабарланған жауапкер тағы да келмей қалған жағдайда сот істі сырттай іс жүргізу тәртібімен қарайды.
4. Сот істі сырттай іс жүргізу тәртібімен қарау туралы ұйғарым шығарады.
5. Талап қоюшы істің нысанасын немесе талаптың негіздемесін өзгерткен жағдайда сот істі соттың сол отырысында сырттай іс жүргізу тәртібімен қарауға құқылы емес.

261-бап. Сырттай іс жүргізу тәртібі

Сот сырттай іс жүргізу тәртібімен істі қарау кезінде іске қатысушы адамдар берген дәлелдемелерді зерттейді, олардың дәлелдерін ескереді және сырттай шешім деп аталатын шешім шығарады.

262-бап. Сырттай шешімнің мазмұны

1. Сырттай шешімнің мазмұны осы Кодекстің 221-бабының ережелерінде белгіленеді.
2. Сырттай дәлелді шешім шығаруды кейінге қалдыруға жол берілмейді.
3. Сырттай шешімнің қарар бөлігінде жауапкердің бұл шешімнің күшін жою туралы өтініш беруінің мерзімі мен тәртібі көрсетілуге тиіс.

263-бап. Сырттай шешімнің көшірмесін салып жіберу

1. Сырттай шешім шығарылған күннен бастап үш жұмыс күнінен кешіктірілмей оның көшірмесі табыс ету туралы хабарламамен бірге жауапкерге және талапкерге жіберіледі.
2. Жауапкердің өтінішхаты бойынша сырттай шешімнің көшірмесі электрондық құжат нысанында жіберіледі.
Ескерту. 263-бап жаңа редакцияда - ҚР 17.11.2014 № 254-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi).

264-бап. Сырттай шешімге шағым жасау

1. Жауапкер сырттай шешім шығарған сотқа өзі шешімнің көшірмесін алған кезден бастап бес күн ішінде бұл шешімнің күшін жою туралы арыз беруге құқылы.
2. Сырттай шешімге тараптар бұл шешімнің күшін жою туралы арыз беру мерзімі өткен соң, ал арыз берілген жағдайда - бірінші сатыдағы сот арызды қанағаттандырудан бас тарту туралы ұйғарым шығарған кезден бастап он бес күн ішінде апелляциялық тәртіппен шағым беруі немесе прокурор наразылық келтіруі мүмкін.
Ескерту. 264-бапқа өзгерту енгізілді - ҚР 2001.07.11 N 238 Заңымен.

265-бап. Сырттай шешімнің күшін жою туралы
арыздың мазмұны

1. Сырттай шешімнің күшін жою туралы арызда:
1) сырттай шешім шығарған соттың атауы;
2) арыз берген тараптың атауы;
3) жауапкердің сот отырысына дәлелді себептермен келмей қалуын куәландыратын мән-жайлар туралы мәліметтер және бұл мән-жайларды растайтын дәлелдемелер, сондай-ақ шешімнің мазмұнына әсер етуі мүмкін дәлелдемелер;
4) арыз беруші тараптың өтініші;
5) арызға қоса тіркелетін материалдардың тізбесі болуға тиіс.
2. Сырттай шешімнің күшін жою туралы арызға тарап немесе өкілеттігі болған жағдайда оның өкілі қол қойып, ол іске қатысушы адамдардың саны бойынша көшірмелермен бірге сотқа табыс етіледі.
3. <*>
Ескерту. 265-бапқа өзгерту енгізілді - Қазақстан Республикасының 2001.12.24. N 276 Заңымен .

266-бап. Соттың арыз қабылданғаннан кейінгі
іс-әрекеттері

Сот іске қатысушы адамдарға сырттай шешімнің күшін жою туралы арыздың қаралатын уақыты мен орнын хабарлайды, оларға арыздың және оған қоса тіркелген материалдардың көшірмесін жібереді.

267-бап. Арызды қарау

Сырттай шешімнің күшін жою туралы арызды сот оның сотқа келіп түскен кезінен бастап он күн ішінде сот отырысында қарайды. Сот отырысы өткізілетін уақыт пен орын туралы хабарланған іске қатысушы адамдардың келмей қалуы арыздың қаралуына кедергі болмайды.

268-бап. Соттың өкілеттігі

Сот сырттай шешімнің күшін жою туралы арызды қарап, арызды қанағаттандырудан бас тарту туралы немесе сырттай шығарылған шешімнің күшін жою және істі мәні бойынша соттың сол құрамында немесе өзге құрамында қайта қарау туралы ұйғарым шығарады.

269-бап. Сырттай шешімнің күшін жоюдың негіздемелері

Егер жауапкердің сот отырысына келмей қалуына дәлелді себептер болып, олар туралы сотқа мезгілінде хабарлауға оның мүмкіндігі болмағанын сот анықтаса және ол шешімнің мазмұнына ықпал етуі мүмкін дәлелдемелерді табыс етсе, сырттай шешімнің күші жойылуға тиіс.

270-бап. Істің қайта қаралуы

Сырттай шешімнің күші жойылған жағдайда сот істі мәні бойынша қайта қарайды. Сот отырысының өткізілетін уақыты мен орны туралы тиісті түрде хабарланған жауапкер келмей қалған жағдайда, істі жаңадан қараған кезде сот шығарған шешім сырттай шешім деп танылмайды. Жауапкердің бұл шешімді сырттай іс жүргізу тәртібімен қайта қарау туралы қайталап арыз беруге құқығы жоқ.

271-бап. Сырттай шешімнің заңды күші

Сырттай шешім осы Кодекстің 235-бабының ережелері бойынша күшіне енеді.

3-бөлімше. Ерекше талап қоюмен іс жүргізу

25-тарау. Сайлауға, референдумдарға қатысушы азаматтар
мен қоғамдық бірлестіктердің сайлау құқықтарын
қорғау туралы арыздар бойынша іс жүргізу

272-бап. Арыз беру

Мемлекеттік органның, жергілікті өзін-өзі басқару органының, сайлау комиссиясының, лауазымды адамдардың шешімімен, әрекетімен (немесе әрекетсіздігімен) сайлау немесе сайлану, сайлауға, референдумға қатысу құқығы бұзылды деп санайтын азамат, қоғамдық бірлестік, сайлау комиссиясының мүшесі осы Кодекстің 3-тарауы мен басқа да заңдарда белгіленген соттылық бойынша сотқа жазбаша нысандағы не электрондық құжат нысанындағы арызбен жүгінуге құқылы.
Ескерту. 272-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 17.11.2014 № 254-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi).

273-бап. Арызды қарау

1. Сайлауға әзірлік және оны өткізу кезеңінде, сондай-ақ дауыс беру күнiнен бастап бiр ай iшiнде түскен арыз оның берілген күнінен бастап бес күн мерзімде, ал дауыс беру күнінен бес күн бұрын, дауыс беру күнi және сайлау қорытындылары жарияланғанға дейiн түскен арыз дереу қаралуға тиіс.
Сайлаушылардың (таңдаушылардың) тiзiмдерiндегi түзетулер қажеттiгi туралы сайлау комиссиясының шешiмiне шағым жасау туралы арыз келiп түскен күнi қаралуға тиiс. <*>
2. Арызды сот арыз берушінің, тиісті сайлау комиссиясы немесе мемлекеттік орган, жергілікті өзін-өзі басқару органы өкілінің қатысуымен қарайды. Сот отырысының өткізілетін уақыты мен орны туралы тиісті түрде хабарланған аталған адамдардың сотқа келмеуі істің қаралуы мен шешілуіне кедергі болмайды.
Ескерту. 273-бапқа өзгерту енгізілді - Қазақстан Республикасының 2004.07.09. N 583 Заңымен, 2005.07.08 N 67-ІІІ Заңымен (Заңның қолданысқа енгізілу тәртібін 2-баптан қараңыз).

274-бап. Соттың шешімі және оның орындалуы

1. Арыз негiздi деп танылған сот шешiмi бұзылған сайлау құқығын қалпына келтiру үшiн негiз болып табылады.
2. Сот шешімі дереу заңды күшіне енеді және ол апелляциялық, кассациялық шағымдануға жатпайды. Ол тиісті мемлекеттік органға, жергілікті өзін-өзі басқару органына немесе сайлау комиссиясының төрағасына жіберіледі. Сот шешімінің орындалмауына кінәлі лауазымды адамдар заңда белгіленген тәртіппен жауапкершілікте болады.
Ескерту. 274-бапқа өзгерту енгізілді - ҚР 2001.07.11 N 238, 2004.07.09 N 583, 2009.12.10 № 227-IV (2010 жылғы 1 қаңтардан бастап қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

25-1-тарау. Жергiліктi атқарушы органдардың азаматтардың
алқаби ретiнде қылмыстық сот iсiн жүргiзуге қатысу құқықтарын
бұзатын шешiмдеріне, әрекеттерiне (әрекетсiздігіне) дау айту
жөніндегi арыздар бойынша iс жүргiзу

Ескерту. 25-1-тараумен толықтырылды - ҚР 2006.01.16 N 122 (2007 жылғы 1 қаңтардан бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

274-1-бап. Арыз беру

1. Жергіліктi атқарушы органның шешiмiмен, әрекетiмен (әрекетсiздiгiмен) алқаби ретiнде қылмыстық сот iсiн жүргiзуге қатысу үшiн iрiктеу рәсiмiне қатысуда азаматтың құқығы бұзылып отыр деп есептеген азамат осы Кодекстiң 3-тарауында белгiленген соттылық бойынша сотқа арыз берiп жүгiнуге құқылы.
1-1. Арызға азаматтың алқабиге кандидаттардың тізіміне енгізілу және алқаби ретінде қылмыстық сот ісін жүргізуге қатысу құқығының бұзылуы туралы айғақтайтын дәлелдемелер қоса тіркелуге тиіс.
2. Арызды Қазақстан Республикасының алқабилер туралы заңнамасына сәйкес, алқабиге кандидаттардың алдын ала тiзiмiмен азаматтарды таныстыру мерзiмi аяқталған кезден бастап жетi күн мерзiм iшiнде сотқа жазбаша нысанда не электрондық құжат нысанында беруге болады.
Ескерту. 274-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 17.11.2014 № 254-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi).

274-2-бап. Арызды қарау

1. Осы Кодекстің 274-1-бабында белгiленген мерзiмдерде келіп түскен арыз - екi күн мерзiмде, ал осы мерзім аяқталатын күні келіп түскен арыз дереу қаралуға тиіс.
2. Сот арыз иесінің, тиісті жергілікті атқарушы орган өкілінің қатысуымен қарайды. Сот отырысының уақыты мен орны туралы тиiсiнше хабардар етiлген, аталған адамдардың сотқа келмей қалуы iстi қарау және шешу үшiн кедергi болып табылмайды.

274-3-бап. Арыз бойынша сот шешiмi және оның орындалуы

1. Қылмыстық сот iсiн жүргiзуге алқаби ретiнде қатысу үшiн iрiктеу рәсiмiне қатысуға азаматтың құқығы бұзылуын анықтаған сот шешiмi алқабиге кандидаттардың алдын ала тiзiмдерiне түзетулер енгiзу үшiн негiз болып табылады.
2. Сот шешiмi тиiстi жергiлiктi атқарушы органға жiберiледi. Сот шешiмiнiң орындалмауына кiнәлi лауазымды адамдар заңда белгiленген жауаптылықта болады.

26-тарау. Әкімшілік құқық бұзушылық туралы істерді
қарауға уәкілетті органдардың (лауазымды адамдардың)
қаулыларына дау айту туралы істер бойынша іс жүргізу

Ескерту. 26-тарау алып тасталды - ҚР 05.07.2014 № 236-V Заңымен (01.01.2015 бастап қолданысқа енгізіледі).

27-тарау. Мемлекеттік өкімет, жергілікті өзін-өзі басқару
органдарының, қоғамдық бірлестіктердің, ұйымдардың, лауазымды
адамдар мен мемлекеттік қызметшілердің шешімдері мен
әрекеттеріне (немесе әрекетсіздігіне) дау айту туралы іс
бойынша іс жүргізу

278-бап. Арыз беру

1. Азамат және заңды тұлға мемлекеттік органның, жергілікті өзін-өзі басқару органының, қоғамдық бірлестіктің, ұйымның, лауазымды адамның, мемлекеттік қызметшінің шешіміне, әрекетіне (немесе әрекетсіздігіне) тікелей сотта дау айтуға құқылы. Жоғары тұрған органдар мен ұйымдарға, лауазымды адамға алдын ала жүгіну сотқа арыз беруге және соттың оны мәні бойынша қарауға қабылдауына және шешуіне міндетті шарт болып табылмайды.
1-1. Осы тараудың қағидалары бойынша әкiмшiлiк құқық бұзушылық туралы iс бойынша іс жүргізуді жүзеге асыратын органның (лауазымды адамның) әрекеттеріне (әрекетсіздігіне) шағым жасау туралы істер бойынша арыздар сотта қаралуға жатпайды.
2. Арыз сотқа осы Кодекстің 3-тарауында белгіленген соттылық қағидалары бойынша беріледі. Қаралуы аудандық соттардың соттылығына жатқызылған арыздар азаматтың тұрғылықты жеріндегі сотқа не әрекеттеріне дау айтылып отырған мемлекеттік органның, жергілікті өзін-өзі басқару органының, қоғамдық бірлестіктің, ұйымның, лауазымды адамның, мемлекеттік қызметшінің тұрған жеріндегі сотқа жазбаша нысанда не электрондық құжат нысанында берілуі мүмкін.
3. Арыз берушінің мемлекеттік құпия болып табылатын мәліметтер туралы хабардар болуының негізі бойынша Қазақстан Республикасынан шетелге кетуіне рұқсат беруден бас тартуға тиісті аудандық және кету туралы өтінішті қанағаттандырмау жөнінде шешім қабылданған жердегі соған теңестірілген сотта дау айтылады.
4. <*>
Ескерту. 278-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 2001.07.11. N 238; 05.07.2014 № 236-V (01.01.2015 бастап қолданысқа енгізіледі); 17.11.2014 № 254-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi) Заңдарымен.

279-бап. Мемлекеттік органдардың, жергілікті
өзін-өзі басқару органдарының, қоғамдық
бірлестіктердің, ұйымдардың, лауазымды
адамдардың, мемлекеттік қызметшілердің сот
арқылы дау айтуға жататын шешімдері, әрекеті
(немесе әрекетсіздігі)

1. Мемлекеттік органдардың, жергілікті өзін-өзі басқару органдарының, қоғамдық бірлестіктердің, ұйымдардың, лауазымды адамдардың, мемлекеттік қызметшілердің сотта дау айтылатын шешімдеріне, әрекеттеріне (немесе әрекетсіздігіне) нәтижесінде:
1) азаматтың және заңды тұлғалардың құқықтары, бостандықтары және заңмен қорғалатын мүдделерi бұзылған;
2) азаматтың өз құқықтары мен бостандықтарын, сондай-ақ заңды тұлғаның құқықтары мен заңмен қорғалатын мүдделерiн жүзеге асыруына кедергі жасалған;
3) азаматқа немесе заңды тұлғаға әлдебiр мiндет заңсыз жүктелген немесе олар заңсыз жауапқа тартылған алқалық және жеке-дара шешiмдер мен әрекеттер (әрекетсiздiк) жатады.
2. Осы тарауға сәйкес мемлекеттік органдардың, қоғамдық бірлестіктер мен лауазымды адамдардың мынадай шешімдері мен әрекеттеріне:
1) тексерілуі Қазақстан Республикасы Конституциялық Кеңесінің айрықша құзыретіне жатқызылған нормативтік құқықтық актілерге;
2) оларға қатысты заң сотқа шағымданудың өзгеше тәртiбiн көздейтiн жеке-дара және нормативтiк құқықтық актiлерге сотта дау айтуға болмайды.
Ескерту. 279-бапқа өзгерту енгізілді - ҚР 2001.07.11 N 238 Заңымен.

280-бап. Сотқа арыз беріп жүгінуге арналған мерзім

1. Азамат және заңды тұлға өз құқықтарының, бостандықтарының және заңмен қорғалатын мүдделерiнiң бұзылғаны туралы өздерiне мәлiм болған күннен бастап үш ай iшiнде сотқа арызбен жүгiнуге құқылы.
2. Арыз беріп жүгінуге арналған үш айлық мерзімді өткізіп алу соттың арызды қабылдаудан бас тартуына негіз болып табылмайды. Мерзімнің өткізіліп алу себептері сот отырысында арызды мәні бойынша қарау кезінде анықталады және арыздың қанағаттандырылуынан бас тарту негіздемелерінің бірі болуы мүмкін.
Ескерту. 280-бапқа өзгерту енгізілді - Қазақстан Республикасының 2001.07.11. N 238 Заңымен .

281-бап. Арызды қарау

1. Арызды сот бiр ай мерзiм iшiнде прокурордың, азаматтың, заңды тұлға өкiлiнiң шешімдері мен әрекеттеріне дау айтылып отырған мемлекеттік орган, жергілікті өзін-өзі басқару органы, қоғамдық бірлестік, ұйым басшысының, лауазымды адамның немесе мемлекеттік қызметшінің қатысуымен қарайды.
2. Сот отырысының орны мен уақыты туралы тиісті түрде хабарланған, санамаланған адамдардың қайсыбірінің сот отырысына келмей қалуы істі мәні бойынша қарауға кедергі болмайды. Бұл жағдайда сот жекеше ұйғарым шығаруға құқылы, осы ұйғарым арқылы көрсетілген адамның сотты құрметтемеушілік фактісі туралы, ал арыз қанағаттандырылған кезде – осы адамның заң бұзушылықтарға жол бергені туралы жоғары тұрған органның немесе лауазымды адамның назарына жеткізеді.
Ескерту. 281-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 2001.07.11 N 238, 2010.12.29 N 374-IV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi); 17.11.2014 № 254-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi) Заңдарымен.

282-бап. Соттың шешімі және оның орындалуы

1. Сот арызды орынды деп танып, тиісті мемлекеттік органның, жергілікті өзін-өзі басқару органының, қоғамдық бірлестіктің, ұйымның, лауазымды адамның немесе мемлекеттік қызметшінің азаматтың және заңды тұлғаның құқықтары мен бостандықтарын, және заңмен қорғалатын мүдделерiн бұзуға жол берілген бұрмалаушылықты толық көлемінде жоюға міндеттілігі туралы шешім шығарады.
2. Егер сот дау айтылған шешімдер мен әрекеттер заңдарға сәйкес, мемлекеттік органның, жергілікті өзін-өзі басқару органының, қоғамдық бірлестіктің, ұйымның, лауазымды адамның немесе мемлекеттік қызметшінің өкілеттігі шегінде шығарылып жасалғанын және азаматтың және заңды тұлғаның құқықтары, бостандықтары және заңмен қорғалатын мүдделерi бұзылмағанын анықтаса, арызды қанағаттандырудан бас тартады.
3. Соттың шешімі жол берілген заң бұзушылықтарды жою үшін шешімдері мен әрекеттеріне дау айтылған мемлекеттік органның, жергілікті өзін-өзі басқару органының, қоғамдық бірлестіктің, ұйымның басшысына, лауазымды адамға, мемлекеттік қызметшіге не бағыныштылығы бойынша жоғары тұрған органға, ұйымға немесе лауазымды адамға сот шешімі заңды күшіне енгеннен кейін үш күн ішінде жіберіледі.
4. Шешімнің орындалғаны туралы сотқа , азаматқа немесе заңды тұлғаға сот шешімі алынған күннен бастап бір ай мерзімнен кешіктірілмей хабарлануға тиіс. Сот шешімінің орындалмағаны үшін кінәлі лауазымды адамдар заңда көзделген жауаптылықта болады.
Ескерту. 282-бапқа өзгерту енгізілді - Қазақстан Республикасының 2001.07.11. N 238 Заңымен .

28-тарау. Нормативтік құқықтық актілердің заңдылығына
орай даулар туралы іс бойынша іс жүргізу

Ескерту. 28-тараудың атауына өзгерту енгізілді - Қазақстан Республикасының 2001.07.11. N 238 Заңымен .

283-бап. Арыз беру

1. Өздерiне нормативтiк құқықтық актiнiң күшi қолданылатын, мемлекеттік органның немесе лауазымды адамның заңда көзделген тәртiппен қабылданып, жарияланған нормативтiк құқықтық актiсiмен азаматтардың немесе заңды тұлғалардың Қазақстан Республикасының Конституциясында, заңдарында және Қазақстан Республикасы Президентiнiң жарлықтарында кепiлдiк берiлген құқықтары және заңмен қорғалған мүдделерi бұзылып отыр деп санайтын азамат немесе заңды тұлға бұл актiнi заңға толық немесе жекелеген бөлiгiнде қайшы келедi деп тану туралы арызбен сотқа жүгiнуге құқылы.
2. Тексерілуі Қазақстан Республикасы Конституциялық Кеңесінің құзыретіне жатқызылған нормативтік құқықтық актілердің заңдылығына дау айту туралы арыздар сотта қаралуға тиісті емес.
3. Арыз осы Кодекстің 3-тарауында белгіленген сотта қаралуға жататын іс бойынша беріледі.
4. Азаматтың және заңды тұлғаның арызы осы кодекстің 150-бабында көзделген талаптарға сай келуге және онда нормативтік құқықтық актіні қабылдаған мемлекеттік органның атауы немесе лауазымды адам, оның қабылданған күні туралы қосымша деректер болып, осы акт немесе оның жекелеген ережелері арқылы азаматтың және заңды тұлғаның нақты қандай құқықтары, бостандықтары және заңмен қорғалатын мүдделерi бұзылып отырғаны, дау туғызып отырған актінің Қазақстан Республикасы Конституциясының қандай баптарына, заңдардың, Қазақстан Республикасы Президенті жарлықтарының қандай ережелеріне қайшы келетіндігі көрсетілуге тиіс.
5. Арызға дау айтылып отырған актінің немесе оның бір бөлігінің көшірмесі қоса тіркеліп, нормативтік құқықтық актіні қандай бұқаралық ақпарат органы және оны қашан жарияланғаны көрсетіледі.
6. Сотқа арыз беру нормативтік құқықтық актінің қолданылуын тоқтатпайды.
Ескерту. 283-бапқа өзгерту енгізілді - Қазақстан Республикасының 2001.07.11. N 238 Заңымен .

284-бап. Арызды қарау

1. Сотқа арызбен жүгiнген азаматқа немесе заңды тұлғаға, сондай-ақ нормативтік құқықтық актіні қабылдаған мемлекеттік органға (лауазымды адамға) сот отырысының өткізілетін уақыты мен орны туралы хабарланады.
2. Іс арыз берілген күннен бастап он күн мерзімде азаматтың немесе заңды тұлға өкiлiнiң, прокурордың, нормативтік құқықтық актіні қабылдаған мемлекеттік орган немесе лауазымды адам өкілінің міндетті түрде қатысуымен қаралады. Алайда істің мән-жайларына байланысты сот істі сот отырысына келмеген кейбір мүдделі адамдар болмаған жағдайда да тыңдай алады.
3. Сот отырысында сот нормативтік құқықтық актіні қабылдаған мемлекеттік органның немесе лауазымды адамның құзыреттілігін, бүкіл нормативтік құқықтық актінің немесе оның жекелеген бөлігінің Қазақстан Республикасының Конституциясына, заңдарға және Қазақстан Республикасы Президентінің жарлықтарына сәйкестігін тексереді.
4. Нормативтік құқықтық актіні заңға қайшы деп тану туралы арызды қараған кезде аталған актіні қабылдауға негіз болған мән-жайларды дәлелдеу міндетті актіні қабылдаған мемлекеттік органға немесе лауазымды адамға жүктеледі.
Ескерту. 284-бапқа өзгерту енгізілді - Қазақстан Республикасының 2001.07.11. N 238 Заңымен .

285-бап. Соттың арыз бойынша шешімі

1. Арызды негізсіз деп тани келіп, сот оны қанағаттандырудан бас тарту жөнінде шешім шығарады.
2. Арыз негізді болған жағдайда сот өз шешімінде нормативтік құқықтық актіні толық немесе оның жекелеген бөліктерін акт қабылданған кезден бастап жарамсыз деп таниды, бұл туралы шешімнің қарар бөлігінде көрсетіледі.
3. Арыз қанағаттандырылған жағдайда сот шешімнің қарар бөлігінде бұқаралық ақпарат құралдарының редакциясы, егер жарамсыз деп танылған нормативтік құқықтық акт бұрын сол бұқаралық ақпарат құралында жарияланса, сот шешімі туралы сот белгілеген мерзімде хабарлама жариялауға міндетті екенін көрсетеді.
4. Нормативтік құқықтық акті тұтастай немесе оның жекелеген бөлігін жарамсыз деп таныған сот шешімі осы актіні қабылдаған мемлекеттік орган немесе лауазымды адам үшін, дау айтылған нормативтік құқықтық актінің күші құқықтары мен бостандықтарына қолданылған азамат және белгісіз адамдар тобы үшін міндетті болып есептеледі. Оның преюдициялық күші бар және нормативтік құқықтық актінің заңдылығы туралы басқа азаматтар оның сот тексеруінің объектісі болмайтын бөлігінде ғана қайтадан дауласа алады.

29-тарау. ПРОКУРОРДЫҢ ОРГАНДАР МЕН ЛАУАЗЫМДЫ АДАМДАРДЫҢ
АКТIЛЕРI МЕН IС-ӘРЕКЕТТЕРIН ЗАҢСЫЗ ДЕП ТАНУ
ТУРАЛЫ ЖYГIНУІ

Ескерту. 29-тараудың атауына өзгерту енгізілді - Қазақстан Республикасының 2001.07.11. N 238 Заңымен .

286-бап. Наразылықтың қабылданбауына байланысты
прокурордың жүгінуі

1. Заңға сәйкес келмейтiн нормативтiк құқықтық актiге және (немесе) жеке қолданылатын құқықтық актiге, сондай-ақ мемлекеттiк органның немесе лауазымды адамның әрекеттерiне прокурордың наразылығын заңсыз акт шығарған немесе заңсыз әрекеттер жасаған орган немесе лауазымды адам не жоғары тұрған орган немесе лауазымды адам қабылдамаған жағдайда, прокурор наразылық білдірiлген актiнi немесе әрекеттердi заңсыз деп тану туралы арызбен сотқа жүгiнедi. Сотқа арыз наразылықты қарау нәтижелері туралы хабарлама алынған кезден бастап он күн мерзімде немесе оны қараудың заңда белгіленген мерзімі өткеннен кейін жазбаша нысанда не электрондық құжат нысанында беріледі.
2. Прокурордың сотқа жүгінуі наразылық келтірілген актінің күшін сот қарағанға дейін тоқтата тұрады.
Ескерту. 286-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 2001.07.11 N 238; 17.11.2014 № 254-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi) Заңдарымен.

287-бап. Прокурордың арызын сотта қарау

1. Сот прокурордың арызын он күн мерзімде қарайды.
2. Прокурордың арызы оның қатысуымен және наразылықты қабылдамау туралы шешім шығарған органның, лауазымды адамның немесе оның өкілінің қатысуымен қаралады.
3. Сот отырысына наразылықты қабылдамау туралы шешім шығарған орган басшысының, лауазымды адамның немесе оның өкілінің келмеуі прокурордың арызын қарауға кедергі бола алмайды, алайда сот бұл адамның келуі міндетті деп тануы мүмкін.

288-бап. Прокурордың арызы бойынша соттың шешімі

1. Сот прокурор арызының негізді екендігін анықтай отырып, өтінішті қанағаттандыру және нормативтік құқықтық актіні, жеке қолданылатын құқықтық актiнi немесе iс-әрекеттi заңсыз деп тану туралы шешім шығарады.
2. Егер сот наразылық келтiрiлген актiнi немесе iс-әрекеттi заңға және органның немесе лауазымды тұлғаның өкiлеттiгiне сәйкес деп таныса, ол арызды қанағаттандырудан бас тарту туралы шешiм шығарады.
Ескерту. 288-бапқа өзгерту енгізілді - Қазақстан Республикасының 2001.07.11. N 238 Заңымен.

4-бөлімше. Ерекше іс жүргізу

30-тарау. Жалпы ережелер

289-бап. Сот ерекше іс жүргізу тәртібімен
қарайтын істер

1. Сот ерекше іс жүргізу тәртібімен қарайтын істерге:
1) заңдық маңызы бар фактілерді анықтау туралы;
2) азаматты хабар-ошарсыз кетті деп тану туралы және азаматты қайтыс болды деп жариялау туралы;
3) азаматты әрекетке қабілеті шектеулі немесе әрекетке қабілетсіз деп тану туралы;
3-1) кәмелетке толмағандарды арнаулы білім беру ұйымдарына немесе ерекше режимде ұстайтын ұйымдарға жіберу туралы;
4) азаматты психиатриялық стационарға мәжбүрлеп жатқызу туралы;
4-1) қаржы ұйымдарын және бас ұйым ретінде банк конгломератына кіретін және қаржы ұйымдары болып табылмайтын ұйымдарды қайта құрылымдау туралы;
5) алып тасталды - ҚР 13.11.2015 № 399-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі);
5-1) алып тасталды - ҚР 13.11.2015 № 399-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі);
5-2) алып тасталды - ҚР 13.11.2015 № 399-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі);
5-3) төлем қабілетсіздігін реттеу, оңалту және банкроттық туралы;
6) жылжымалы затты иесіз деп тану және жылжымайтын мүлікке коммуналдық меншік құқығын тану туралы;
7) азаматтық хал актілері жазуларының дұрыс еместігін анықтау туралы;
8) нотариаттық әрекеттерге немесе оларды жасаудан бас тартуға шағымдар бойынша;
9) бағалы қағаздар көрсетуші адамның жоғалған бағалы қағаздар және ордерлік бағалы қағаздар (шақырту ісін жүргізу) бойынша құқықтарын қалпына келтіру туралы;
10) бала асырап алу туралы;
11) Қазақстан Республикасының және (немесе) басқа мемлекеттің аумағында экстремизмді немесе террористік іс-әрекетті жүзеге асыратын ұйымды экстремистік немесе террористік деп тану туралы, соның ішінде оның өз атауын өзгерткенін анықтау туралы, сондай-ақ Қазақстан Республикасының аумағына әкелінетін, онда басып шығарылатын, әзірленетін және (немесе) таратылатын ақпараттық материалдарды экстремистік немесе террористік деп тану туралы;
11-1) шетелдікті немесе азаматтығы жоқ адамды Қазақстан Республикасының заңнамасын бұзғаны үшін Қазақстан Республикасының шегінен шығарып жіберу туралы;
12) интернет-казиноны, Қазақстан Республикасының аумағында таратылатын, Қазақстан Республикасының заңнамалық актілеріне қайшы келетін ақпараты бар шетелдік бұқаралық ақпарат құралының өнімін заңсыз деп тану туралы істер жатады.
2. Заңда ерекше іс жүргізу тәртібімен басқа да істерді қарау көзделуі мүмкін.
Ескерту. 289-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 2001.07.11 N 238, 2005.02.23 N 33, 2005.07.08 N 67-ІІІ (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-баптан қараңыз), 2009.07.10 N 178-IV (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-баптан қараңыз), 2009.07.11 N 185-IV (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-баптан қараңыз), 2009.12.10 № 227-IV (2010 жылғы 1 қаңтардан бастап қолданысқа енгізіледі), 2010.04.08 № 266-IV, 2010.11.23 N 354-IV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі), 2011.03.01 N 414-IV (2010.01.01 бастап қолданысқа енгізіледі), 2011.07.22 № 478-IV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі), 2012.02.17 № 564-IV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 03.11.2014 N 244-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi); 24.04.2015 № 310-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік жиырма бір күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 13.11.2015 № 399-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

290-бап. Ерекше жүргізілетін істерді қарау тәртібі

1. Ерекше жүргізілетін істерді осы Кодекстің 31-38-тарауларында белгіленген алыныстармен және толықтырулармен қоса талап қою ережелері бойынша соттар қарайды. Ерекше жүргізілетін істерді сот арыз беруші мен мүдделі адамдардың қатысуымен қарайды.
2. Егер істі ерекше іс жүргізу тәртібімен қарау кезінде соттың қарауына жататын құқық туралы дау туындаса, сот істі талап қою тәртібімен қарау туралы ұйғарым шығарады. Іс талап қою тәртібімен оның қозғалу орны бойынша қаралады. Арыз беруші мен басқа да мүдделі адамдарға осы Кодекстің 150, 151-баптарында көзделген талаптарды сот белгілеген мерзімде орындау қажет екендігі түсіндіріледі. Мүдделі адамдардың қарсылықтары болған жағдайда сот істі аумақтық сотта қарау ережелері бойынша басқа соттың қарауына беруі мүмкін.
3. Сот ұйғарымы белгіленген мерзімде орындалмаған жағдайда арыз қаралмай қалдырылады, ал мүдделі адамдарға олардың жалпы негіздерде талап қою құқығы түсіндіріледі.

31-тарау. Заңдық маңызы бар фактілерді анықтау

291-бап. Заңдық маңызы бар фактілерді анықтау
туралы істер

1. Сот азаматтардың немесе ұйымдардың жеке не мүліктік құқықтарының туындауына, өзгеруіне немесе тоқтатылуына байланысты болатын фактілерді анықтайды.
2. Сот мынадай фактілерді:
1) адамдардың туыстық қатынастарын;
2) адамның біреудің асырауында болуы;
3) тууды, бала асырап алуды, некелесуді, ажырасуды және қайтыс болуды тіркеу;
4) құқық белгілейтін құжаттардың (әскери құжаттарды, паспорттарды, жеке куәліктерді және азаматтық хал актілерін жазу органдары беретін куәліктерді қоспағанда) құжатта көрсетілген аты, әкесінің аты немесе тегі осы адамның паспортында немесе жеке куәлігінде, немесе туу туралы куәлігінде көрсетілген атқа, әкесінің атына немесе тегіне сәйкес келмейтін адамдікі екендігі;
5) мүлікті меншік, шаруашылық жүргізу және оралымды басқару құқықтарымен иелену, пайдалану және (немесе) оған билік ету;
6) жазатайым жағдай;
7) азаматтық хал актілерін жазу органдары қайтыс болу
оқиғасын тіркеуден бас тартқан жағдайда адамның белгілі бір уақытта белгілі бір мән-жайларда қайтыс болуы;
8) мұрагерлікті қабылдау және мұрагерліктің ашылу орны;
9) егер заңдарда оларды анықтаудың өзгеше тәртібі көзделмесе, басқа да заңдық маңызы бар фактілерді анықтау туралы істерді қарайды.

292-бап. Заңдық маңызы бар фактілерді анықтауға
қажетті шарттар

Сот арыз берушінің осы фактілерді куәландыратын тиісті құжаттарды өзге тәртіппен алуы мүмкін болмаған жағдайда, не жоғалған құжаттарды қалпына келтіруі мүмкін емес болған кезінде ғана заңдық маңызы бар фактілерді анықтайды.

293-бап. Арыз беру

Заңдық маңызы бар фактілерді анықтау туралы істер бойынша арыз арыз берушінің тұрғылықты жеріндегі сотқа жазбаша нысанда не электрондық құжат нысанында берілетін, бұған жылжымайтын мүлік орналасқан жердегі сотқа жазбаша нысанда не электрондық құжат нысанында берілетін жылжымайтын мүлікті меншік, шаруашылық жүргізу, оралымды басқару құқықтарымен иелену, пайдалану және (немесе) оларға билік ету фактісі қосылмайды.
Ескерту. 293-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 17.11.2014 № 254-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi).

294-бап. Арыздың мазмұны

Арызда арыз берішінің қандай фактіні және қандай мақсатпен анықтау қажет екендігі көрсетілуге тиіс, сондай-ақ арыз берушінің тиісті құжаттарды алуы мүмкін еместігін не жоғалған құжаттарды қалпына келтіру мүмкін еместігін растайтын дәлелдемелер келтірілуге тиіс.

295-бап. Соттың арыз бойынша шешімі

Соттың шешімі фактіні растайтын құжат болып табылады, ал мемлекеттік органдар тіркеуге тиісті фактіге қатысты алғанда оны тіркеу немесе ресімдеу үшін негіз болып табылады, бұл орайда сол органдар беретін құжаттарды ауыстырмайды.

32-тарау. Азаматты хабар-ошарсыз кетті деп тану
немесе азаматты қайтыс болды деп жариялау

296-бап. Арыз беру

1. Азаматты хабар-ошарсыз кетті деп тану туралы немесе азаматты қайтыс болды деп жариялау туралы арыз оны берушінің тұрғылықты жеріндегі не хабар-ошарсыз кеткен азаматтың соңғы мәлім болған тұрғылықты жеріндегі сотқа жазбаша нысанда не электрондық құжат нысанында беріледі.
2. Азаматты хабар-ошарсыз кетті деп тану немесе азаматты қайтыс болды деп жариялау туралы іс оның отбасы мүшелерінің, прокурордың, қоғамдық бірлестіктердің, қамқоршы және қорғаншы орган мен басқа да мүдделі адамдардың арызы бойынша басталуы мүмкін.
Ескерту. 296-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 17.11.2014 № 254-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi).

297-бап. Арыздың мазмұны

Арызда оны берушіге азаматты хабар-ошарсыз кетті деп тану немесе оны қайтыс болды деп жариялау қандай мақсат үшін қажет екендігі көрсетілуге тиіс, сондай-ақ азаматтың хабар-ошарсыз кетуін растайтын мән-жайлар не хабар-ошарсыз кеткен адамның қаза табу қаупін төндірген немесе оны белгілі бір жазатайым жағдайдан қайтыс болды деп жорамалдауға негіз болатын мән-жайлар айтылуға тиіс. Әскери қызметшілер немесе соғыс қимылдарына байланысты хабар-ошарсыз кеткен азаматтар жөнінде арызда соғыс қимылдарының аяқталған күні көрсетіледі.

298-бап. Судьяның арыз қабылдағаннан кейінгі
іс-әрекеттері

1. Судья істі соттың қарауына әзірлеу кезінде қандай адамдардың жоқ адам туралы мәлімет бере алатынын анықтайды, сондай-ақ жоқ адам туралы соңғы мәлім болған тұрғылықты жері және жұмыс орны бойынша тиісті ұйымдардан ол туралы бар мәліметтерді сұрайды.
2. Судья арыз қабылдағаннан кейін іс қозғалғаны туралы арыз берушінің есебінен жергілікті газетте жарияланым беру туралы ұйғарым шығарады. Жарияланымда мыналар болуға тиіс:
1) азаматты хабар-ошарсыз кетті деп тану немесе қайтыс болған деп жариялау туралы арыз келіп түскен соттың атауы;
2) арыз берушінің атауы және оның тұрғылықты жері (егер арыз заңды тұлғалардан келіп түссе, орналасқан жері);
3) жоқ адамның тегі, аты, әкесінің аты, туған жері мен соңғы жұмыс орны;
4) азаматтың жүрген жерін білетін адамдарға жарияланым берілген күннен бастап үш ай мерзімде сотқа ол туралы хабарлауды ұсыну.
3. Арызды қабылдағаннан кейін судья қамқоршы және қорғаншы органға жоғалып кеткен азаматтың мүлкін күзету мен басқару үшін қамқоршы тағайындауды ұсына алады.

299-бап. Прокурордың қатысуы міндеттілігі

Азаматты хабар-ошарсыз кеткен деп тану туралы немесе азаматты қайтыс болған деп жариялау туралы істерді сот міндетті түрде прокурордың қатысуымен қарайды.

300-бап. Сот шешімдерінің салдары

1. Азаматты хабар-ошарсыз кетті деп таныған сот шешімі қамқоршы және қорғаншы органның хабар-ошарсыз кеткен адамның мүлкі орналасқан жерде осы мүлікке қамқоршы тағайындауға негіз болып табылады.
2. Азаматты қайтыс болды деп жариялаған сот шешімі азаматтық хал актілерін жазу органының азаматтың қайтыс болуы туралы жазуды азаматтық хал актілерін жазу кітабына енгізуге негіз болып табылады.

301-бап. Хабар-ошарсыз кетті деп танылған немесе
қайтыс болды деп жарияланған азаматтың келу
немесе жүрген жерін анықтау салдары

Хабар-ошарсыз кетті деп танылған немесе қайтыс болды деп жарияланған азамат келген немесе оның жүрген жері анықталған жағдайда сот жаңа шешіммен өзінің бұрын шығарған шешімінің күшін жояды. Бұл шешім мүлікке қамқоршылық жасауды алып тастауға және азаматтық хал актілерін жазу кітабындағы оның қайтыс болуы туралы жазбаны жоюға негіз болып табылады.

33-тарау. Азаматты әрекет қабілеттілігі шектеулі
немесе әрекетке қабілетсіз деп тану

302-бап. Арыз беру

1. Азаматты спиртті ішімдіктерге немесе есірткі, психотроптық заттарға, сол тектестерге құнығуы салдарынан әрекет қабілеттілігі шектеулі деп тану туралы іс оның отбасы мүшелерінің, прокурордың, қамқоршы және қорғаншы органның арызы бойынша қозғалуы мүмкін.
2. Психикалық науқастану немесе психиканың бұзылуы, ақылының кемістігі немесе психикасының өзге де сырқатты хал-жайы салдарынан азаматты әрекетке қабілетсіз деп тану туралы іс сотта онымен бірге тұратынына қарамастан отбасы мүшелерінің, жақын туыстарының (ата-анасының, балаларының, аға-інілерінің, апа-қарындастарының), прокурордың, қамқоршы және қорғаншы органның, психиатриялық (психоневрологиялық) емдеу мекемесінің арызы бойынша қозғалуы мүмкін.
3. Азаматты әрекет қабілеттілігі шектеулі немесе әрекетке қабілетсіз деп тану туралы іс қамқоршы белгілеу (тағайындау) жолымен әрекет қабілеттілігі шектеулі, әрекетке қабілетсіз адамның да, осы баптың бірінші және екінші бөліктерінде аталған адамдардың да мүдделерін қорғау мақсатында қозғалады.
4. Азаматты әрекет қабілеттілігі шектеулі немесе әрекетке қабілетсіз деп тану туралы арыз сол азамат тұратын жердегі, ал егер адам психиатриялық (психоневрологиялық) емдеу мекемесіне жатқызылса, сол мекеме орналасқан жердегі сотқа жазбаша нысанда не электрондық құжат нысанында беріледі.
Ескерту. 302-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 03.07.2014 № 227-V (01.01.2015 бастап қолданысқа енгізіледі); 17.11.2014 № 254-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi) Заңдарымен.

303-бап. Арыздың мазмұны

1. Азаматты әрекет қабілеттілігі шектеулі деп тану туралы арызда спиртті ішімдіктерге немесе есірткі, психотроптық заттарға, сол тектестерге құнығып кеткен адамның өз отбасына материалдық жағынан ауыр жағдай жасайтындығын куәландыратын мән-жайлар жазылуға тиіс.
2. Азаматты әрекетке қабілетсіз деп тану туралы арызда өз әрекеттерінің нақты сипаты мен маңызын түсінбеуі немесе не істегенін білмеуі салдарынан азаматтың психикалық ауруы немесе психикасының бұзылуы, ақылының кемістігі немесе психикасының өзге де сырқатты хал-жайы болуын куәландыратын мән-жайлар жазылуға тиіс.
Ескерту. 303-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 03.07.2014 № 227-V Заңымен (01.01.2015 бастап қолданысқа енгізіледі).

304-бап. Судьяның ресми өкіл-адвокат тағайындауы

1. Азаматты әрекет қабілеттілігі шектеулі деп тану туралы арыз қабылданғаннан кейін судья процесте қозғалған іс бойынша азаматтың мүдделерін білдіру және қорғау үшін ресми өкіл-адвокат тағайындайды.
2. Ресми өкіл-адвокаттың заңды өкіл өкілеттігі болады. Заңға сәйкес мұндай адвокаттың заң көмегі бюджет қаражаты есебінен тегін көрсетіледі.
Ескерту. 304-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 2009.12.11 N 230-IV (01.01.2010 бастап қолданысқа енгізіледі); 03.07.2013 N 123-V (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

305-бап. Азаматтың психикалық хал-жайын анықтау
үшін сараптама тағайындау

1. Судья азаматтың психикалық ауруы немесе психикасының бұзылуы, ақылының кемістігі немесе психикасының өзге де сырқатты хал-жайы туралы деректер жеткілікті болған жағдайда істі соттың қарауына әзірлеу тәртібімен оның психикалық жай-күйін анықтау үшін сот-психикалық сараптама тағайындайды.
2. Әрекетке қабілетсіз деп тану туралы іс қозғалған адам сараптамадан өтуден көрінеу жалтарған жағдайда сот психиатрдың қатысуымен өтетін сот отырысында азаматты сот-психиатриялық сараптама мәжбүрлеп жіберу туралы ұйғарым шығара алады.
3. Сот психиатриялық сараптаманы психиатриялық стационарларда жүргізудің тәртібі Қазақстан Республикасының сот сараптамасы туралы заңнамасында белгіленген.
Ескерту. 305-бапқа өзгерту енгізілді - ҚР 2010.01.20 № 241-IV (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-б. қараңыз) Заңымен.

306-бап. Арызды қарау

1. Азаматты әрекет қабілеттілігі шектеулі деп тану туралы істі сот, егер азаматтың денсаулық жағдайы мүмкіндік берсе, оның өзінің, прокурордың және қамқоршы және қорғаншы орган өкілінің қатысуымен қарайды.
2. Азаматты әрекетке қабілетсіз деп тану туралы істі сот қамқоршы және қорғаншы орган өкілінің және прокурордың міндетті түрде қатысуымен қарайды. Әрекетке қабілетсіз деп тану туралы ісі қаралып жатқан азамат, егер денсаулық жағдайы мүмкіндік берсе, сот отырысына шақырылуы мүмкін.
3. Азаматты әрекетке қабілетсіз деп тану туралы істі қарауға байланысты сот шығындарын төлеуден арыз беруші босатылады.
4. Арыз берген отбасы мүшелерінің, жақын туыстардың, азаматты әрекетке қабілетсіз деп көрінеу негізсіз таныту мақсатымен теріс пиғылды әрекет жасағанын анықтаған сот олардан барлық сот шығындарын өндіріп алады.
Ескерту. 306-бапқа өзгерту енгізілді - ҚР 2010.12.29 N 374-IV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi) Заңымен.

307-бап. Арыз бойынша соттың шешімі

1. Егер азаматты әрекет қабілеттілігі шектеулі немесе әрекетке қабілетсіз деп тануға негіздердің болмау фактісін анықтаса, сот арызды қанағаттандырудан бас тарту туралы шешім шығарады.
2. Азаматты әрекет қабілеттілігі шектеулі деп таныған сот шешімі қамқоршы және қорғаншы органның әрекет қабілеттілігі шектеулі азаматқа қорғаншы тағайындауына негіз болып табылады.
3. Азаматты әрекетке қабілетсіз деп таныған сот шешімі қамқоршы және қорғаншы органның әрекетке қабілетсіз азаматқа қамқоршы тағайындауына негіз болып табылады.
4. Қамқоршы және қорғаншы орган әрекет қабілеттілігі шектеулі немесе әрекетке қабілетсіз азаматқа тиісінше қорғаншы немесе қамқоршы тағайындалғаны туралы сотқа он күн мерзім ішінде хабарлауға тиіс.

308-бап. Азаматты әрекетке қабілетті деп тану

1. Қазақстан Республикасы Азаматтық кодексі 27-бабының екінші тармағында көзделген жағдайда сот азаматтың өзінің, оның отбасы мүшесінің, қорғаншының, қамқоршы және қорғаншы органның, психиатриялық диспансердің арызы бойынша азаматтың әрекет қабілеттілігі шектеулі екенінің күшін жою туралы шешім шығарады. Сот шешімінің негізінде оған белгіленген қорғаншылық күшін жояды.
2. Қазақстан Республикасы Азаматтық кодексі 26-бабының үшінші тармағында көзделген жағдайларда сот қамқоршының, психиатриялық емдеу мекемесінің, отбасы мүшесінің, прокурордың, психиатриялық (психоневрологиялық) мекеменің, қамқоршы және қорғаншы органының арызы бойынша сот-психиатриялық сараптаманың тиісті қорытындысы негізінде сауыққан немесе денсаулығы едәуір жақсарған адамды әрекетке қабілетті деп тану туралы шешім шығарады. Сот шешімінің негізінде азаматқа белгіленген қамқоршылық күшін жояды.

33-1-тарау. Кәмелетке толмағандарды арнаулы білім беру ұйымдарына немесе ерекше режимде ұстайтын ұйымдарға жіберу туралы істер бойынша іс жүргізу

Ескерту. Кодекс 33-1-тараумен толықтырылды - ҚР 2010.11.23 N 354-IV(алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

308-1-бап. Кәмелетке толмаған баланы арнаулы білім беру
ұйымына және ерекше режимде ұстайтын ұйымға
орналастыру

1. Кәмелетке толмаған баланы арнаулы білім беру ұйымына немесе ерекше режимде ұстайтын білім беру ұйымына орналастыру туралы өтінішті баланың тұрғылықты (болатын) жері бойынша кәмелетке толмағандардың істері жөніндегі мамандандырылған ауданаралық сотқа қорғаншылық және қамқоршылық органы не ішкі істер органы жазбаша нысанда не электрондық құжат нысанында береді.
2. Кәмелетке толмаған баланы арнаулы білім беру ұйымына немесе ерекше режимде ұстайтын білім беру ұйымына орналастыру туралы өтініште мән-жайлар баяндалуға және арнаулы білім беру ұйымына немесе ерекше режимде ұстайтын білім беру ұйымына жіберу үшін заңмен көзделген негіздердің бар екендігі туралы және кәмелетке толмаған баланың оны көрсетілген білім беру ұйымдарында ұстауға және оқытуға кедергі келтіретін ауруының жоқ екендігі туралы куәландыратын құжаттар ұсынылуға тиіс.
Ескерту. 308-1-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 17.11.2014 № 254-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi).

308-2-бап. Кәмелетке толмаған баланы арнаулы білім беру
ұйымына немесе ерекше режимде ұстайтын ұйымға
орналастыру туралы өтінішті қарау

1. Сотқа кәмелетке толмаған бала, оның заңды өкілдері, қорғаншылық және қамқоршылық органдарының өкілдері, сондай-ақ соттың қалауы бойынша өзге де адамдар шақырылады.
2. Кәмелетке толмаған баланы арнаулы білім беру ұйымына немесе ерекше режимде ұстайтын ұйымға орналастыру туралы өтінішті қарауға прокурордың қатысуы міндетті болып табылады.
3. Өтініш беруші кәмелетке толмаған баланы арнаулы білім беру ұйымына немесе ерекше режимде ұстайтын ұйымға жіберу туралы істі қарауға байланысты сот шығындарын төлеуден босатылады.

308-3-бап. Кәмелетке толмаған баланы арнаулы білім беру
ұйымына немесе ерекше режимде ұстайтын ұйымға
орналастыру туралы өтініш бойынша сот шешімі

1. Судья кәмелетке толмаған баланы арнаулы білім беру ұйымына немесе ерекше режимде ұстайтын ұйымға орналастыру туралы өтінішті мәні бойынша қарап, шешім шығарады, ол бойынша өтініш қабылданбайды не қанағаттандырылады.
2. Өтінішті қанағаттандыру туралы шешім кәмелетке толмаған баланы арнаулы білім беру ұйымына не ерекше режимде ұстайтын білім беру ұйымына орналастыру үшін негіз болып табылады.
3. Кәмелетке толмаған баланың арнаулы білім беру ұйымына немесе ерекше режимде ұстайтын білім беру ұйымына келу мерзімі шешім заңды күшіне енген күннен бастап есептеледі.

34-тарау. Азаматты психиатриялық стационарға мәжбүрлеп
жатқызу туралы істер бойынша іс жүргізу

309-бап. Ауруханаға мәжбүрлеп жатқызу

1. Азаматты ауруханаға мәжбүрлеп жатқызу туралы арызды прокурор психиатриялық мекеме орналасқан жердегі сотқа жазбаша нысанда не электрондық құжат нысанында береді.
2. Психиатриялық стационарға мәжбүрлеу тәртібімен жатқызу үшін заңда көзделген негіздер көрсетілуге тиісті арызға психиатр дәрігерлер комиссиясының психиатриялық стационарға болу қажеттігі туралы дәлелді қорытындысы қоса тіркеледі.
Ескерту. 309-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 17.11.2014 № 254-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi).

310-бап. Арыз беру мерзімі

1. Азаматты ауруханаға мәжбүрлеп жатқызу туралы арыз психиатр-дәрігерлер комиссиясы азаматты психиатриялық стационарға жатқызу қажеттігі туралы қорытынды шығарған кезден бастап 72 сағат ішінде беріледі.
2. Істі қозғай отырып, судья сонымен қатар азаматтың психиатриялық стационарда болу уақытын арызды сотта қарауға қажетті мерзімге ұзартады.

311-бап. Арызды қарау

1. Азаматты мәжбүрлеу тәртібімен психиатриялық стационарға жатқызу туралы арызды судья іс қозғалған кезден бастап бес күн ішінде қарайды. Егер психиатриялық мекеме өкілінен алынған мәліметтер бойынша ол адамның психикалық хал-жайы оған психиатриялық мекеме үйінде жүргізілген сот отырысына жеке қатысуға мүмкіндік беретін болса, азаматтың өзін ауруханаға мәжбүрлеп жатқызу туралы іс бойынша сот отырысына жеке қатысуға құқығы бар.
2. Істің қозғалуына бастамашы болған психиатриялық мекеме өкілінің және ауруханаға жатқызу туралы мәселесі шешіліп жатқан адамның өкілінің арызды қарауға қатысуы міндетті.

312-бап. Арыз бойынша сот шешімі

1. Судья арызды мәні бойынша қарай келіп, шешім шығарады, онда арыз қабылдамай тасталады не қанағаттандырылады.
2. Арызды қанағаттандыру туралы шешім азаматты ауруханаға мәжбүрлеп жатқызуға және заңда белгіленген мерзімде оны психиатриялық стационарда одан әрі ұстауға негіз болып табылады.

34-1-тарау. Қаржы ұйымдарын және бас ұйым ретінде банк
конгломератына кіретін және қаржы ұйымдары болып табылмайтын
ұйымдарды қайта құрылымдау туралы істерді қарау

Ескерту. 34-1-тараудың тақырыбы жаңа редакцияда - ҚР 2011.03.01 N 414-IV (2010.01.01 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

Ескерту. 34-1-тараумен толықтырылды - ҚР 2009.07.11. N 185-IV (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-баптан қараңыз) Заңымен.

312-1-бап. Қаржы ұйымдарын және бас ұйым ретінде банк
конгломератына кіретін және қаржы ұйымдары
болып табылмайтын ұйымдарды қайта құрылымдау
туралы істерді қарау

Қаржы ұйымдарын және бас ұйым ретінде банк конгломератына кіретін және қаржы ұйымдары болып табылмайтын ұйымдарды қайта құрылымдау туралы істерді осы Кодексте көзделген жалпы ережелер бойынша, Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген ерекшеліктерді ескере отырып, ауданаралық экономикалық сот қарайды.
Осы тараудың ережелері бас ұйым ретінде банк конгломератына кіретін және қаржы ұйымы болып табылмайтын ұйымның қайта құрылымдауды жүргізуіне қолданылады.
Ескерту. 312-1-бап жаңа редакцияда - ҚР 2011.03.01 N 414-IV (2010.01.01 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен; өзгеріс енгізілді - ҚР 17.11.2014 № 254-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi) Заңымен.

312-2-бап. Қайта құрылымдау туралы өтініш беру

1. Қаржы ұйымын қайта құрылымдау туралы арызды қаржы ұйымы мамандандырылған ауданаралық экономикалық сотқа береді.
2. Қаржы ұйымын қайта құрылымдау үшін заңмен көзделген негіздеме көрсетілуге тиіс қайта құрылымдау туралы өтінішке:
1) қаржы ұйымы директорлар кеңесінің қайта құрылымдауды жүргізу туралы шешімі;
2) қаржы ұйымының қаржы ұйымын қайта құрылымдау мәселелері бойынша Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкімен жазбаша келісімі;
3) мынадай ақпарат:
қайта құрылымдауды жүргізудің тәртібі мен мерзімі;
қайта құрылымданатын активтер мен міндеттемелердің тізбесі;
қайта құрылымдау шеңберінде жүргізілетін іс-шаралар;
активтер мен міндеттемелерді қайта құрылымдаудан алынатын болжамды қаржылық нәтижелер;
қызметте қолданылатын шектеулер қамтылған қаржы ұйымын қайта құрылымдау жоспарының жобасы қоса тіркеледі.
Ескерту. 312-2-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 2012.07.05 N 30-V (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 17.11.2014 № 254-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi) Заңдарымен.

312-3-бап. Өтінішті қарау

Сот қаржы ұйымын қайта құрылымдау туралы өтінішті ол соттың іс жүргізуіне қабылданған күннен бастап бес күн ішінде қарайды.
Ескерту. 312-3-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 2012.07.05 N 30-V (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

312-4-бап. Соттың өтініш бойынша шешімі

1. Сот қаржы ұйымын қайта құрылымдау туралы өтінішті қарап, қаржы ұйымын қайта құрылымдауды жүргізу туралы шешім шығарады, онда:
1) қаржы ұйымының атауы;
2) қаржы ұйымын қайта құрылымдаудың мерзімі және қайта құрылымдауды жүргізуге, кредиторлар жиналысын шақыруға және өткізуге жауапты лауазымды адамдар белгіленген қаржы ұйымын қайта
құрылымдауды жүргізу туралы нұсқау қамтылуға тиіс.
2. Қаржы ұйымын қайта құрылымдауды жүргізу туралы сот шешімі заңды күшіне енген кезден бастап:
1) мыналардың:
қайта құрылымдау көзделетiн мiндеттемелер бойынша талаптарды қанағаттандыру туралы соттардың, төрелiктің және аралық соттардың бұрын қабылдаған шешiмдерiнiң;
қайта құрылымдауды жүргiзу туралы соттың шешiмi күшiне енгенге дейiн және қаржы ұйымын қайта құрылымдау кезеңiнде мәлiмделген, кредиторлардың алдында мiндеттемелерді қайта құрылымдау көзделетiн қаржы ұйымы кредиторлары талаптарының орындалуы тоқтатыла тұрады;
2) қаржы ұйымының мүлкін өндіріп алуға жол берілмейді.
3. Қаржы ұйымын қайта құрылымдау жүргізу туралы заңды күшіне енген сот шешімінің көшірмесін сот қаржы ұйымына, Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкіне және аумақтық әділет органдарына жібереді.
Ескерту. 312-4-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 2012.07.05 N 30-V (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 03.07.2013 125-V (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 29.09.2014 N 239-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi); 17.11.2014 № 254-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi) Заңдарымен.

312-5-бап. Қайта құрылымдау жоспарын соттың бекітуі

Қаржы ұйымын қайта құрылымдау жоспарын кредиторлар мақұлдағаннан кейін қаржы ұйымы қайта құрылымдау жоспарын соттың бекітуіне ұсынуға міндетті. Қайта құрылымдау жоспарымен бірге қаржы ұйымы сотқа қаржы ұйымы кредиторлары жиналысының қаржы ұйымын қайта құрылымдау жоспарын мақұлдауы туралы хаттамасын Қазақстан Республикасының заңнамасында көзделген тәртіппен ұсынады.

312-6-бап. Соттың қайта құрылымдауды тоқтату туралы шешімі

1. Соттың қаржы ұйымын қайта құрылымдауды тоқтату туралы шешімі Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің өтінішімен:
1) қайта құрылымдауды жүргізу туралы сот шешімімен көзделген қаржы ұйымын қайта құрылымдау мерзімінің өтіп кетуі;
2) қайта құрылымдау жоспарында көзделген шаралар кешенінің жүзеге асырылуы;
3) қаржы ұйымын қайта құрылымдау:
қаржы ұйымын қайта құрылымдау қаржы ұйымы қызметінің қаржылық нәтижелерін жақсартуға алып келмейтініне жеткілікті негіздердің болуы;
Қазақстан Республикасының заңдарында көзделген тәртіппен алынған қаржы ұйымы кредиторлары мақұлдауының болмауы;
қайта құрылымдау жоспарында көзделген іс-шаралардың орындалмауы;
қайта құрылымдау кезеңінде уәкілетті орган қабылдаған нұсқамалардың орындалмауы жағдайында мерзімінен бұрын тоқтатылуы негіздері бойынша қабылданады.
Қайта құрылымдау жоспарында көзделген шаралар кешенiн жүзеге асыру, орындалуына орай, қайта құрылымданған мiндеттемелер бойынша талаптарды қанағаттандыру туралы соттардың, төрелiктің және аралық соттардың бұрын қабылдаған шешiмдерi бойынша мiндеттемелердiң тоқтатылуына әкеп соғады.
2. Осы баптың бірінші бөлігінде көрсетілген Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің өтінішін сот оны іс жүргізуіне қабылдаған күннен бастап бес күн ішінде қарайды.
Ескерту. 312-6-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 2012.07.05 N 30-V (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 03.07.2013 125-V (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

35-тарау. Дара кәсіпкерлер мен заңды тұлғалардың банкроттығы,
заңды тұлғаларды жеделдетілген оңалту рәсімі және оңалту
туралы iстердi қарау

Ескерту. 35-тараудың тақырыбы жаңа редакцияда - ҚР 07.03.2014 N 177-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

Ескерту. 35-тарау жаңа редакцияда - ҚР 2012.02.17 № 564-IV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

313-бап. Дара кәсіпкерлер мен заңды тұлғалардың
банкроттығы, заңды тұлғаларды жеделдетілген
оңалту рәсімі және оңалту туралы iстердi қарау

Сот дара кәсіпкерлер мен заңды тұлғалардың төлем қабілетсіздігін реттеу, олардың банкроттығы, заңды тұлғаларды жеделдетілген оңалту рәсімі және оңалту туралы iстердi Қазақстан Республикасының оңалту және банкроттық туралы заңнамасында белгіленген ерекшеліктерімен осы Кодексте көзделген жалпы қағидалар бойынша қарайды.
Ескерту. 313-бап жаңа редакцияда - ҚР 07.03.2014 N 177-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); өзгеріс енгізілді - ҚР 13.11.2015 № 399-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

36-тарау. Жылжымалы мүлікті иесіз деп тану және
жылжымайтын мүлікке коммуналдық меншік
құқығын тану

314-бап. Арыз беру

1. Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексінде көзделген жағдайларда жылжымалы затты иесіз деп тану туралы арыз осы затты иеленуге кіріскен жеке тұлға тұратын жердегі немесе ұйым орналасқан жердегі сотқа жазбаша нысанда не электрондық құжат нысанында беріледі.
2. Жылжымайтын мүлікке коммуналдық меншік құқығын тану туралы арызды коммуналдық мүлікті басқаруға уәкілетті орган сол мүлік орналасқан жердегі сотқа жазбаша нысанда не электрондық құжат нысанында береді.
3. Егер коммуналдық мүлікті басқаруға құқық уәкілеттігі берілген орган жылжымайтын мүлікке құқықты мемлекеттік тіркеуді жүзеге асыратын органның осы мүлікті есепке алған күнінен бастап бір жыл өткенге дейін сотқа арызбен жүгінсе, Қазақстан Республикасы Азаматтық кодексінің 242-бабы 3-тармағының екінші бөлігінде көрсетілген жағдайды қоспағанда, сот жылжымайтын мүлікке коммуналдық меншік құқығын тану туралы арызды кері қайтарады.
Ескерту. 314-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 2011.07.22 № 479-IV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 17.11.2014 № 254-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi) Заңдарымен.

315-бап. Арыздың мазмұны

1. Жылжымалы мүлікті иесіз деп тану туралы арызда қандай мүліктің иесіз деп тануға жататындығы көрсетілуге, оның негізгі ерекше белгілері сипатталуға, сондай-ақ мүлікке меншік құқығын сақтау ниетін көздемей, сол мүлікті меншік иесінің тастап кетуін куәландыратын дәлелдер және арыз иесінің мүлікті иеленуге кіріскенін куәландыратын дәлелдер келтірілуге тиіс.
2. Коммуналдық мүлікті басқаруға құқық уәкілеттігі берілген органның жылжымайтын мүлікке коммуналдық меншік құқығын тану туралы арызында қандай мүліктің иесіз деп танылатыны, оның иесіз мүлік ретінде қай уақытта есепке қойылғаны көрсетілуге, сондай-ақ осы мүлікке меншік құқығын сақтау ниетін көздемей, меншік иесінің осы мүлікті тастап кеткенін куәландыратын дәлелдемелер келтірілуге тиіс.

316-бап. Арызды қарау

Жылжымалы мүлікті иесіз деп тану туралы немесе жылжымайтын мүлікке коммуналдық меншік құқығын тану туралы арызды сот арыз берушінің және іс бойынша барлық мүдделі адамдардың қатысуымен қарайды.

317-бап. Арыз бойынша сот шешімі

1. Жылжымалы мүлік иесінің болмауын не иесінің оған меншік құқығын сақтау ниетін көздемей тастап кеткенін тани отырып, сот жылжымалы мүлікті иесіз деп тану туралы және оны иеленуге кіріскен адамның меншігіне беру туралы шешім шығарады.
2. Жылжымайтын мүлік иесінің болмауын не оның меншік құқығын сақтау ниетін көздемей тастап кеткенін және белгіленген тәртіппен есепке алынғандығын таныған соң сот жылжымайтын мүлікті иесіз деп тану және коммуналдық меншік құқығын тану туралы шешім шығарады.

36-1 тарау. ҰЛ (ҚЫЗ) АСЫРАП АЛУ ТУРАЛЫ ӨТIНIШТЕР БОЙЫНША IС
ЖҮРГIЗУ

Ескерту. 36-1-тараумен толықтырылды - ҚР 2001.07.11 N 238 Заңымен.

317-1-бап. Өтiнiш беру

Жасы кәмелетке толмаған ұл немесе қыз асырап алу (бұдан әрi - бала асырап алу) туралы өтінішті бала асырап алғысы келетін азаматтар баланың тұрғылықты (жүрген) жерiндегi кәмелетке толмағандардың істері жөніндегі мамандандырылған ауданаралық сотқа жазбаша нысанда не электрондық құжат нысанында бередi.
Ескерту. Егер тиісті әкімшілік-аумақтық бірліктің аумағында кәмелетке толмағандардың істері жөніндегі мамандандырылған ауданаралық сот құрылмаса, оның соттауына жататын істерді баланың тұрғылықты (тұратын) жеріндегі аудандық (қалалық) сот қарауға құқылы.
Ескерту. 317-1-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 2008.07.05 N 64-IV (қолданысқа енгізілу тәртібін 3-баптан қараңыз); 17.11.2014 № 254-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi) Заңдарымен.

317-2-бап. Өтініштің мазмұны

1. Баланы асырап алу туралы өтініште:
1) бала асырап алушылардың (бала асырап алушының) фамилиясы, аты, әкесінің аты, олардың тұрғылықты жері;
2) асырап алынатын баланың фамилиясы, аты, әкесінің аты, туған күні, айы, жылы, оның тұрғылықты (жүрген) жері, асырап алынатын баланың ата-аналары, аға-інілері мен апа-қарындастарының бар-жоғы туралы мәліметтер;
3) бала асырап алушылардың (бала асырап алушының) баланы асырап алу жөніндегі негіздейтін мән-жайлар және осы мән-жайларды растайтын дәлелдемелер;
4) баланы асырап алушылар (бала асырап алушы) баланың тууы туралы акт жазбасына тиісті өзгерістер енгізгісі келген жағдайда, асырап алынатын баланың фамилиясын, атын, әкесінің атын, туған күнін (баланы бір жасқа дейін асырап алған жағдайда), асырап алынатын баланың туған жерін өзгерту туралы, баланың тууы туралы акт жазбасына бала асырап алушыларды (бала асырап алушыны) ата-аналар (ата-ана) ретінде жазу туралы өтініш көрсетілуге тиіс.

317-3-бап. Судьяның өтінішті қабылдап алғаннан
кейінгі іс-әрекеті

Судья істі сотта қарауға әзірлеу кезінде асырап алынатын баланың тұрғылықты (жүрген) жеріндегі қамқоршылық және қорғаншылық органдарын асырап алудың негізділігі туралы және асырап алудың баланың мүддесіне сәйкестігі туралы сотқа қорытынды беруге міндеттейді.

317-4-бап. Өтініштерді қарау

Баланы асырап алу туралы істерді сот баланы асырап алушылардың (баланы асырап алушының) өздерінің, қамқоршы және қорғаншы органдар өкілдерінің, сондай-ақ прокурордың міндетті түрде қатысуымен қарайды.
Сот қажет болған жағдайларда, іске қатысуға асырап алынатын баланың ата-аналарын (ата-анасын) немесе өзге заңды өкілдерін, оның туысқандарын және басқа мүдделі адамдарды, сондай-ақ он жасқа толған баланың өзін тарта алады.
Сот баланы асырап алу туралы істерді соттың жабық отырысында қарайды.

317-5-бап. Соттың өтініш бойынша шешімі

Баланы асырап алу туралы өтінішті қарап, сот өтінішті қанағаттандыру не оны қанағаттандырудан толық бас тарту немесе бала асырап алушылардың (бала асырап алушының) өздерін баланың ата-аналары (ата-анасы) ретінде оның тууы туралы акт жазбасына жазу туралы, сондай-ақ баланың туған күні мен жерін өзгерту туралы өтінішін қанағаттандыру бөлігінде бас тарту туралы шешім шығарады.
Баланы асырап алу туралы өтiнiш қанағаттандырылған жағдайда, бала асырап алушылардың (бала асырап алушының) және асырап алынған баланың өзара құқықтары мен мiндеттерi сот шешiмi заңды күшiне енген күннен бастап пайда болады.
Соттың заңды күшiне енген шешiмi баланы асырап алуды мемлекеттiк тiркеу үшiн сот орналасқан жердегi азаматтық хал актiлерiн жазу органына, сондай-ақ қорғаншы және қамқоршы органға жiберiледi.

36-2-тарау. Қазақстан Республикасының және (немесе) басқа мемлекеттiң аумағында экстремизмдi немесе террористiк іс-әрекетті жүзеге асыратын ұйымды экстремистiк немесе террористік деп тану туралы, соның ішінде оның өз атауын өзгерткенін анықтау туралы, сондай-ақ Қазақстан Республикасының аумағына әкелінетін, онда басып шығарылатын, әзірленетін және (немесе) таратылатын ақпараттық материалдарды экстремистiк немесе террористiк деп тану туралы өтiнiш бойынша iс жүргiзу

Ескерту. Тақырып жаңа редакцияда - ҚР 03.11.2014 N 244-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi).

Ескерту. 36-2-тараумен толықтырылды - ҚР 2005.02.23 N 33, жаңа редакцияда - ҚР 2005.07.08 N 67 (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-баптан қараңыз), өзгерту енгізілді - ҚР 2010.04.08 № 266-IV Заңдарымен.

317-6-бап. Өтiнiш беру

Қазақстан Республикасының және (немесе) басқа мемлекеттің аумағында экстремизмді немесе террористік іс-әрекетті жүзеге асыратын ұйымды экстремистік немесе террористік деп тану туралы, соның ішінде оның өз атауын өзгерткенін анықтау туралы, сондай-ақ Қазақстан Республикасының аумағына әкелінетін, онда басып шығарылатын, әзірленетін және (немесе) таратылатын ақпараттық материалдарды экстремистік немесе террористік деп тану туралы өтінішті прокурор осындай талаптарды мәлімдеген прокурордың орналасқан жері бойынша немесе осындай материалдардың табылған жері бойынша сотқа жазбаша нысанда не электрондық құжат нысанында береді.
Ескерту. 317-6-бап жаңа редакцияда - ҚР 03.11.2014 N 244-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi).

317-7-бап. Өтiнiштiң мазмұны

Өтiнiште Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес экстремистік немесе террористік деп танылуы мүмкiн іс-әрекетті ұйымның Қазақстан Республикасының және (немесе) басқа мемлекеттiң аумағында жүзеге асыруы фактiсiн не оның өз атауын өзгерткенінің, сондай-ақ ақпараттық материалдарда экстремизм немесе терроризм белгілерінің және (немесе) оған шақыру болуының фактісін растайтын мән-жайлар жазылуға тиiс.
Прокурордың ұйымды экстремистiк немесе террористiк деп тану туралы, соның ішінде оның өз атауын өзгерткенін анықтау туралы, сондай-ақ Қазақстан Республикасының аумағына әкелінетін, онда басып шығарылатын, әзірленетін және (немесе) таратылатын ақпараттық материалдарды экстремистiк немесе террористiк деп тану туралы өтiнiшiнде қамтылған материалдар шет мемлекеттердiң құзыреттi органдарынан алынған нақты деректердi де, соның iшiнде халықаралық соттардың және шет мемлекеттер соттарының сот шешiмдерiн де қамтуы мүмкiн.
Ескерту. 317-7-бап жаңа редакцияда - ҚР 03.11.2014 N 244-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi).

317-8-бап. Соттың өтiнiш бойынша шешiмi

Сот ұйымды экстремистік немесе террористік деп және (немесе) Қазақстан Республикасының аумағына әкелінетін, онда басып шығарылатын, әзірленетін және (немесе) таратылатын ақпараттық материалдарды экстремистік немесе террористік деп танып, ұйымның іс-әрекетіне тыйым салу және оны тарату және (немесе) ақпараттық материалдарды Қазақстан Республикасының аумағына әкелуге, онда басып шығаруға, әзірлеуге және (немесе) таратуға тыйым салу туралы, сондай-ақ ұйымның мүлкін тәркілеу және мемлекет кірісіне өндіріп алу туралы шешім шығарады.
Қазақстан Республикасының және (немесе) басқа мемлекеттің аумағында экстремизмді немесе террористік іс-әрекетті жүзеге асыратын ұйымды экстремистік немесе террористік деп тану туралы, соның ішінде оның өз атауын өзгерткенін анықтау туралы, сондай-ақ Қазақстан Республикасының аумағына әкелінетін, онда басып шығарылатын, әзірленетін және (немесе) таратылатын ақпараттық материалдарды экстремистік немесе террористік деп тану туралы сот шешімі бұл туралы мәліметтерді өз құзыреті шегінде құқықтық статистика және арнайы есепке алу саласында статистикалық қызметті жүзеге асыратын мемлекеттік органның арнайы есепке алу жүйесіне енгізу үшін негіз болады.
Ескерту. 317-8-бап жаңа редакцияда - ҚР 03.11.2014 N 244-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi).

36-3-тарау. Интернет-казиноны, Қазақстан Республикасының
аумағында таратылатын, Қазақстан Республикасының
заңнамалық актілеріне қайшы келетін ақпараты бар
шетелдік бұқаралық ақпарат құралының өнімін заңсыз
деп тану туралы арыздар бойынша іс жүргізу

Ескерту. 36-3-тараумен толықтырылды - ҚР 2009.07.10 N 178-IV (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-баптан қараңыз) Заңымен; жаңа редакцияда - ҚР 24.04.2015 № 310-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік жиырма бір күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

317-9-бап. Арыз беру

Интернет-казиноны, Қазақстан Республикасының аумағында таратылатын, Қазақстан Республикасының заңнамалық актiлерiне қайшы келетiн ақпараты бар шетелдiк бұқаралық ақпарат құралының өнiмiн заңсыз деп тану туралы арызды шетелдiк бұқаралық ақпарат құралының өнімінде заңды мүдделері қозғалған азаматтар және заңды тұлғалар, прокурор немесе уәкiлеттi орган арыз берушiнiң орналасқан жерi бойынша жазбаша нысанда не электрондық құжат нысанында сотқа бередi.

317-10-бап. Арыздың мазмұны

Интернет-казиноны, Қазақстан Республикасының аумағында таратылатын, Қазақстан Республикасының заңнамалық актілеріне қайшы келетін ақпараты бар шетелдік бұқаралық ақпарат құралының өнімін заңсыз деп тану туралы арызда интернет-казиноның заңсыз қызметі туралы не қандай ақпарат заңсыз деп танылуға жататыны туралы куәландыратын фактілер көрсетілуге және құжаттар қоса берілуге, сондай-ақ ақпараттық өнімнің Қазақстан Республикасының заңнамалық актілеріне сәйкес еместігі туралы куәландыратын дәлелдемелер келтірілуге, арызда жазылған ақпараттың таратылғанын растайтын фактілер жазылуға тиіс.

317-11-бап. Арыз бойынша сот шешімі

Сот интернет-казиноны, Қазақстан Республикасының аумағында таратылатын, Қазақстан Республикасының заңнамалық актілеріне қайшы келетін ақпараты бар шетелдік бұқаралық ақпарат құралының өнімін заңсыз деп танып, интернет-казиноның қызметін, Қазақстан Республикасының аумағында шетелдік бұқаралық ақпарат құралы өнімінің таратылуын тоқтата тұру не тоқтату туралы шешім шығарады. Сот шешімі тиісті мемлекеттік органға жіберіледі.

36-4-тарау. Шетелдікті немесе азаматтығы жоқ адамды
Қазақстан Республикасының заңнамасын бұзғаны үшін Қазақстан
Республикасының шегінен шығарып жіберу туралы өтініш бойынша
іс жүргізу

Ескерту. 36-4-тараумен толықтырылды - ҚР 2011.07.22 № 478-IV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

317-12-бап. Өтініш беру

Шетелдікті немесе азаматтығы жоқ адамды Қазақстан Республикасының заңнамасын бұзғаны үшін Қазақстан Республикасының шегінен тыс шығарып жіберу туралы өтінішті ішкі істер органдары шетелдіктің немесе азаматтығы жоқ адамның болған және (немесе) тіркелген жеріндегі сотқа жазбаша нысанда не электрондық құжат нысанында береді.
Ескерту. 317-12-бап жаңа редакцияда - ҚР 13.06.2013 № 102-V (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен; өзгеріс енгізілді - ҚР 17.11.2014 № 254-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi) Заңымен.

317-13-бап. Өтініштің мазмұны

1. Шетелдікті немесе азаматтығы жоқ адамды Қазақстан Республикасының шегінен шығарып жіберу туралы өтініште Қазақстан Республикасы заңнамасының бұзылғанын куәландыратын мән-жайлар жазылуға тиіс.
2. Шетелдікті немесе азаматтығы жоқ адамды Қазақстан Республикасының шегінен шығарып жіберу туралы өтінішке шетелдіктің немесе азаматтығы жоқ адамның Қазақстан Республикасының заңнамасын бұзғанын растайтын құжаттар қоса беріледі.

317-14-бап. Өтінішті қарау

1. Шетелдікті немесе азаматтығы жоқ адамды Қазақстан Республикасының шегінен шығарып жіберу туралы өтінішті сот іс қозғалған кезден бастап он күн ішінде қарайды.
2. Шетелдікті немесе азаматтығы жоқ адамды Қазақстан Республикасының шегінен шығарып жіберу туралы өтініш шетелдіктің немесе азаматтығы жоқ адамның, сондай-ақ прокурордың міндетті түрде қатысуымен қаралады.
3. Сот шығындарын, сондай-ақ шығарып жіберу бойынша шығындарды шығарып жіберілетін шетелдіктер немесе азаматтығы жоқ адамдар не Қазақстан Республикасына шетелдікті немесе азаматтығы жоқ адамды шақырған ұйымдар немесе жеке тұлғалар көтереді. Аталған адамдардың шығарып жіберу бойынша шығыстарды өтеуге қаражаты болмаған не жеткіліксіз болған жағдайларда, тиісті іс-шараларды қаржыландыру бюджет қаражаты есебінен жүргізіледі.

317-15-бап. Өтініш бойынша сот шешімі

1. Шетелдікті немесе азаматтығы жоқ адамды Қазақстан Республикасының шегінен шығарып жіберу туралы сот шешімі оны қабылдаған күннен бастап заңды күшіне енеді және шетелдікті немесе азаматтығы жоқ адамды Қазақстан Республикасының шегінен шығарып жіберу үшін негіз болып табылады.
2. Шешімде шетелдік немесе азаматтығы жоқ адам Қазақстан Республикасының аумағынан кетуге тиіс мерзім көрсетіледі.
3. Сот шешімін орындау үшін ішкі істер органдарына жіберіледі.
Ескерту. 317-15-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 13.06.2013 № 102-V (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

317-16-бап. Шығарып жіберу туралы сот актісін орындауды
тоқтата тұру

Сот көрсеткен, шетелдік немесе азаматтығы жоқ адам Қазақстан Республикасының аумағынан кетуге тиіс болатын мерзімге дейін шағым немесе наразылық келіп түскен жағдайда, шетелдікті немесе азаматтығы жоқ адамды Қазақстан Республикасының шегінен шығарып жіберу туралы сот шешімі шағымды немесе наразылықты қарағанға дейін тоқтатыла тұрады.
Ескерту. Кодекс 317-16-баппен толықтырылды - ҚР 03.07.2013 № 121-V (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Конституциялық заңымен.

37-тарау. Азаматтық хал актілері жазбаларының
жаңсақтықтарын анықтау

318-бап. Арыз беру

Егер құқық туралы дау болмаған кезде азаматтық хал актілерін жазу органдары жасалған жазбаға түзетулер енгізуден бас тартса, сот азаматтық хал актілерін жазу кітаптарындағы жазулардың жаңсақтықтарын анықтау туралы істі қарайды. Азаматтық хал актілерін жазу кітаптарындағы жазбаның жаңсақтығын анықтау туралы арыз оны берушінің тұратын жеріндегі не азаматтық хал актілерін жазу органы орналасқан жердегі сотқа жазбаша нысанда не электрондық құжат нысанында беріледі.
Ескерту. 318-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 17.11.2014 № 254-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi).

319-бап. Арыздың мазмұны

Арызда азаматтық хал актілерін жазу кітабындағы жазудың жаңсақтығы неде екендігі, қашан болғаны және азаматтық хал актілерін жазудың қандай органы жасалған жазбаны түзетуден немесе өзгертуден бас тартқандығы көрсетілуге тиіс.

320-бап. Арыз бойынша сот шешімі

Азаматтық хал актілерін жазу кітабындағы жазбаның жаңсақтығын анықтаған сот шешімі азаматтық хал актілерін жазу органдарының мұндай жазбаны түзетуіне немесе өзгертуіне негіз болып табылады.

38-тарау. Нотариаттық іс-әрекеттерге немесе оларды
жасаудан бас тартуға жасалатын шағымдар

321-бап. Шағым беру

1. Жасалған нотариаттық іс-әрекетті немесе нотариаттық іс-әрекет жасаудан бас тартуды дұрыс емес деп есептейтін мүдделі адам бұл жөнінде нотариус немесе нотариаттық іс-әрекет жасайтын орган орналасқан жердегі аудандық сотқа жазбаша нысанда не электрондық құжат нысанында шағым беруге құқылы.
2. Заңдарда аталған лауазымды адамдардың өсиеттер мен сенімхаттарды дұрыс куәландырмауына немесе оларды куәландырудан бас тартуына шағымдар тиісті аурухана, басқа да стационарлық емдеу-профилактикалық мекеме, халықты әлеуметті қорғау мекемесі, тиісті халықты әлеуметтік қорғау органы, экспедиция, госпиталь, әскери-оқу мекемесі, әскери бөлім, құрама, мекеме, ұйым, бас бостандығынан айыру орны орналасқан жердегі сотқа беріледі.
3. Қазақстан Республикасының жалауымен жүзіп жүрген теңіз кемесі немесе ішкі сулардағы жүзу кемесі капитанының өсиетті дұрыс куәландырмауына немесе оны куәландырудан бас тартуына шағымдар кеме тоқтайтын порт жеріндегі сотқа беріледі.
4. Шағым сотқа арыз жасалған нотариаттық іс-әрекет туралы немесе нотариаттық іс-әрекет жасаудан бас тарту туралы арыз берушіге белгілі болған күннен бастап есептелетін он күн мерзімде беріледі.
Ескерту. 321-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 17.11.2014 № 254-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi).

322-бап. Шағымды қарау

Шағымды сот арыз берушінің, нотариустың немесе шағым беріліп отырған нотариаттық іс-әрекетті жасаған немесе нотариаттық іс-әрекет жасаудан бас тартқан басқа бір лауазымды адамның қатысуымен қарайды, алайда олардың келмеуі істі шешуге кедергі болмайды.

323-бап. Шағым бойынша сот шешімі

Арыз берушінің шағымын қанағаттандырған сот шешімі жасалған нотариаттық іс-әрекеттің күшін жояды немесе мұндай іс-әрекетті жасауға міндеттейді.

39-тарау. Көрсетушіге берілетін жоғалған бағалы қағаздар және
ордерлік бағалы қағаздар бойынша құқықтарды қалпына келтіру
(шақыртылып іс жүргізу)

324-бап. Арыз беру

1. Бағалы қағаздарды көрсетушіге берілетін бағалы қағазды немесе ордерлік бағалы қағазды (бұдан әрі - құжат) жоғалтқан адам заңда көрсетілген жағдайларда соттан жоғалған құжатты жарамсыз деп тану туралы және ол жөніндегі құқықтарды қалпына келтіру туралы өтініш жасай алады. Тиісінше сақтамау салдарынан немесе басқа да себептермен құжаттың төлем төлеу белгілері жоғалтылған жағдайда да құжат жөніндегі құқықтардың қалпына келтірілуі мүмкін.
2. Жоғалған құжатты жарамсыз деп тану туралы және ол бойынша құқықтарды қалпына келтіру туралы арыз құжатты берген мекеме (тұлға) орналасқан жердегі сотқа жазбаша нысанда не электрондық құжат нысанында беріледі.
Ескерту. 324-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 17.11.2014 № 254-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi).

325-бап. Арыздың мазмұны

Арызда жоғалған құжаттың ерекше белгілері, оны берген мекеменің (адамның) атауы көрсетілуге, сондай-ақ құжат жоғалған кездегі мән-жайлар жазылуға тиіс.

326-бап. Судьяның арыз қабылданғаннан кейінгі
іс-әрекеттері

1. Судья арыз қабылданғаннан кейін құжат берген мекемеге (адамға) ол бойынша төлем жүргізуге немесе ақша беруге тыйым салу туралы ұйғарым шығарады және ұйғарымның көшірмесін құжатты берген мекемеге (адамға), тізілімді ұстаушы мен тіркеушіге жібереді.
2. Судья арыз беруші есебінен жергілікті газетке жарияланым беру туралы да ұйғарым шығарады.
3. Жарияланымда:
1) құжаттың жоғалуы туралы арыз келіп түскен соттың атауы;
2) арыз берген адамды көрсету және оның мекен-жайы;
3) құжаттың атауы мен ерекше белгілері;
4) жоғалғаны туралы мәлімделген құжатты ұстаушыға жарияланым шыққан күннен бастап үш ай мерзімде сотқа осы құжатқа өз құқықтары туралы арыз беруге жасалған ұсыныс болуға тиіс.
4. Ұйғарым шығарудан бас тартуға, сол сияқты ұйғарымның өзіне де жеке шағым, наразылық беруге болады.

327-бап. Құжатты ұстаушының арызы

Жоғалғаны туралы мәлімделген құжатты ұстаушы жарияланым шыққан күннен бастап үш ай мерзім өткенге дейін ұйғарым шығарған сотқа құжатқа деген өз құқықтары туралы арыз беруге және бұл орайда құжаттың түпнұсқасын табыс етуге міндетті.

328-бап. Құжатты ұстаушыдан арыз келіп
түскеннен кейінгі судьяның іс-әрекеттері

1. Жарияланым шыққан күннен бастап үш ай мерзім өткенге дейін құжатты ұстаушыдан арыз келіп түскен жағдайда сот құжатты жоғалтқан адамның арызын қарамай қалдырады және құжатты берген мекемеге (адамға) ол бойынша төлем төлеу мен ақша беруге тыйым салынатын мерзім белгілейді. Бұл мерзім екі айдан аспауға тиіс.
2. Сонымен бірге сот арыз берушіге оның сол құжатты талап ету туралы құжатты ұстаушыға жалпы тәртіппен талап қою құқығын, ал құжатты ұстаушыға оның қолданылған тыйым салу шаралары арқылы келтірілген залалдарды арыз берушіден өндіріп алу құқығын түсіндіреді.
3. Соттың ұйғарымына жеке шағым, наразылық берілуі мүмкін.

329-бап. Жоғалған құжатты жарамсыз деп тану туралы
арызды қарау

Егер құжатты ұстаушыдан осы Кодекстің 328-бабында көрсетілген арыз келіп түспесе, жоғалған құжатты жарамсыз деп тану туралы істі судья жарияланым шыққан күннен бастап үш ай мерзім өткеннен кейін қарайды.

330-бап. Арыз бойынша сот шешімі

1. Арыз берушінің өтініші қанағаттандырылған жағдайда сот жоғалған құжатты жарамсыз деп танитын шешім шығарады. Бұл шешім арыз берушіге жарамсыз деп танылған құжаттың орнына қосымша немесе жаңа құжат беруге негіз болып табылады.
2. Төлемдік белгілерін жоғалтқан құжаттар жөніндегі құқықты қалпына келтіру туралы арыз қанағаттандырылған жағдайда сот жаңа құжат беру туралы шешім шығарады.

331-бап. Мүліктің негізсіз сатып алынғандығы
туралы құжат ұстаушының талап қою құқығы

Әлдебір себептермен осы құжатқа өз құқығы туралы уақытында мәлімдемеген құжат ұстаушы құжатты жарамсыз деп тану туралы соттың шешімі заңды күшіне енгеннен кейін жоғалған құжаттың орнына жаңа құжат алу құқығы берілген адамға мүліктің негізсіз сатып алынғандығы немесе сақталғандығы туралы талап қоя алады.

3-бөлім. Сот актілерін қайта қарау бойынша
іс жүргізу

39-1-тарау. Аралық соттардың шешiмдерiне шағым жасау
туралы iстер бойынша iс жүргiзу

Ескерту. 39-1-тараумен толықтырылды - ҚР 2004.12.28 N 24 (қолданысқа енгiзiлу тәртібін 2 баптан қараңыз) Заңымен.

331-1-бап. Арыз беру

1. Аралық соттың шешiмiне шағым жасау туралы арызды аралық сотта талқылау тараптары, іске қатысуға тартылмаған, бiрақ құқықтары мен мiндеттерiне қатысты аралық сот заңда көзделген негiздер бойынша шешiм қабылдаған үшiншi тұлғалар аралық сот шешімінің көшірмесін алған күннен бастап отыз күн iшiнде бере алады.
2. Аралық соттың шешiмiне шағым жасау туралы арыз аралық сот дауды қараған жердегi сотқа жазбаша нысанда не электрондық құжат нысанында беріледі.
3. Егер шешімге шағым жасау үшін осы баптың бірінші бөлігінде белгіленген мерзім аяқталса және осы Кодекске сәйкес оны қалпына келтіруге негіздер болмаса, судья арызды қайтарады.
Ескерту. 331-1-бап жаңа редакцияда - ҚР 03.07.2013 125-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); өзгеріс енгізілді - ҚР 17.11.2014 № 254-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi) Заңымен.

331-2-бап. Арызды қарау

1. Сот аралық соттың шешiмiне шағым жасау туралы арызды осы Кодексте көзделген қағидалар бойынша iс қозғалған кезден бастап он күн iшiнде қарайды.
Судьяның үшінші тұлға шағым берген кезде қосымша дәлелдемелер беру қажет болған жағдайда, іс бойынша іс жүргізуді отыз күнге дейінгі мерзімге ұзартуға құқығы бар.
2. Сот аралық сотта талқылау тараптарына, сондай-ақ үшінші тұлғалар аралық соттың шешіміне шағым берген жағдайда үшінші тұлғаларға сот отырысының уақыты мен орны туралы хабарлайды. Сот отырысының уақыты мен орны туралы тиісті түрде хабарланған аталған тұлғалардың келмей қалуы істі қарауға кедергі болып табылмайды.
3. Сот істі қараған кезде мәлімделген талаптар мен қарсылықтарға негіздеме ретінде сотқа ұсынылған дәлелдемелерді зерттеу арқылы аралық сот шешімінің күшін жою үшін Қазақстан Республикасының заңдарында көзделген негіздердің бар немесе жоқ екендігін анықтайды.
4. Сот аралық соттың шешiмiне шағым жасау туралы арызды қарау нәтижелерi бойынша аралық сот шешiмiнiң күшiн жою не арызды қанағаттандырудан бас тарту туралы ұйғарым шығара алады. Мүдделi тұлғалар соттың ұйғарымына шағым жасауы мүмкiн.
Ескерту. 331-2-бап жаңа редакцияда - ҚР 03.07.2013 125-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

40-тарау. СОТ АКТIЛЕРIНЕ АПЕЛЛЯЦИЯЛЫҚ ШАҒЫМДАНУ,
НАРАЗЫЛЫҚ КЕЛТIРУ

Ескерту. 40-тараудың тақырыбына өзгерту енгізілді - ҚР 2001.07.11 N 238 Заңымен.

332-бап. Сот шешімдеріне апелляциялық шағым
беру мен наразылық келтіру құқығы

1. Осы тарауда көзделген ережелерге сәйкес заңды күшіне енбеген сот шешімдеріне апелляциялық тәртіппен шағым жасалуы, наразылық берілуі мүмкін.
2. Сот шешіміне апелляциялық шағым жасау құқығы іске қатысушы тараптар мен басқа да тұлғаларға тиесілі.
3. Наразылық келтіру құқығы істі қарауға қатысушы прокурорға тиесілі. Қазақстан Республикасының Бас Прокуроры мен оның орынбасарлары, облыс прокурорлары және оларға теңестірілген прокурорлар мен олардың орынбасарлары, аудандардың прокурорлары және оларға теңестірілген прокурорлар мен олардың орынбасарлары өздерінің құзыреті шегінде істі қарауға қатысуына қарамастан сот шешіміне наразылық келтіруге құқылы.
4. Іске қатысуға тартылмаған, бірақ сот құқықтары мен міндеттері жөнінде шешім қабылдаған тұлғалар да апелляциялық шағым беруге құқылы.
Ескерту. 332-бапқа өзгерту енгізілді - ҚР 2001.07.11 N 238, 2009.12.10 № 227-IV (2010 жылғы 1 қаңтардан бастап қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

333-бап. Заңды күшіне енбеген шешімдерге апелляциялық
шағымдарды, наразылықтарды қарайтын соттар

Аудандық және оларға теңестірілген соттар шығарған шешімдерге апелляциялық шағымдар мен наразылықтарды облыстық және оған теңестірілген соттың судьясы жеке-дара қарайды.
Ескерту. 333-бап жаңа редауцияда - ҚР 2009.12.10 № 227-IV (2010 жылғы 1 қаңтардан бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

334-бап. Апелляциялық шағымдар, наразылықтар
беру (келтіру) тәртібі мен мерзімдері

1. Шағымдар, наразылықтар шешім, қаулы шығарған сот арқылы беріледі (келтіріледі). Тікелей апелляциялық сатыларға келіп түскен шағымдар, наразылықтар осы Кодекстің осы бабы екінші бөлігінің және 338-бабының талаптарын орындау үшін шешім шығарған сотқа жіберілуге тиіс.
2. Шағымдар, наразылықтар іске қатысушы тұлғалардың санына қарай көшірмелермен қоса сотқа беріледі (келтіріледі). Қажет болған жағдайларда судья апелляциялық шағымды немесе наразылықты берген тұлғаны апелляциялық шағымға немесе наразылыққа қоса тіркелген жазбаша айғақтардың іске қатысушы тұлғалардың санына қарай көшірмелерін беруге міндеттей алады.
3. Шағым, наразылық сот шығарған шешімнің көшірмелері тапсырылған күннен бастап он бес күн ішінде жазбаша нысанда не электрондық құжат нысанында берілуі (келтірілуі) мүмкін.
4. Істі қайта қарау кезінде шығарылған шешімге жалпы тәртіппен шағым жасалуы, наразылық келтірілуі мүмкін.
Ескерту. 334-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 2001.07.11 N 238, 2009.12.10 № 227-IV (01.01.2010 бастап қолданысқа енгізіледі); 17.11.2014 № 254-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi) Заңдарымен.

335-бап. Апелляциялық шағымның немесе наразылықтың
мазмұны

1. Апелляциялық шағымда немесе наразылықта:
1) шағым немесе наразылық жолданатын соттың атауы;
2) шағым жасайтын немесе наразылық келтіретін тұлғаның атауы;
3) шағым жасалатын немесе наразылық келтірілетін шешім және сол шешімді шығарған соттың атауы;
4) істі қараудың дұрыс еместігі неде екендігін көрсету;
5) заңдарға, өзге де нормативтік құқықтық актілерге және материалдарына сілтеме жасай отырып, шешімнің заңсыздығы немесе негізсіздігі неде екендігінің негіздемесі;
6) шағым жасайтын немесе наразылық келтіретін тұлғаның шағымды немесе наразылықты толық немесе бөлігінде келтіретінін және қандай өзгерістер енгізуді талап ететіндігін көрсету;
7) шағымға немесе наразылыққа қоса тіркелген құжаттардың тізімі;
8) шағымды, наразылықты беру (келтіру) күні және шағым, наразылық беретін (келтіретін) адамның қолы болуы тиіс. Өкіл берген шағымға сенімхат немесе іске осындай өкілеттік болмаса, өкілдің өкілеттігін растайтын өзге де құжат қоса тіркелуге тиіс.
2. Апелляциялық шағымда немесе наразылықта айғақтарына апелляциялық шағым немесе наразылық бойынша дау айтылатын куәларды шақыру туралы өтініштің де болуы мүмкін.
3. Апелляциялық шағым, наразылық беретін (келтіретін) тұлғаның бірінші сатыдағы сотқа табыс етілмеген жаңа айғақтарға сілтеме жасауына тек шағымында олардың бірінші сатыдағы сотқа оларды табыс етуге мүмкіндігі болмауы негізделген жағдайда ғана жол беріледі.
4. <*>
5. Апелляциялық шағымға Қазақстан Республикасының салық заңнамасында белгіленген мөлшерде мемлекеттік баждың төленгенін растайтын құжат қоса тіркеледі.
Ескерту. 335-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 2001.07.11 N 238, 2009.12.10 № 227-IV (01.01.2010 бастап қолданысқа енгізіледі); 17.11.2014 № 254-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi) Заңдарымен.

336-бап. Апелляциялық шағымды немесе наразылықты
қозғалыссыз қалдыру

1. Осы Кодекстің 334-бабының екінші бөлігінде және 335-бабында көзделген талаптарға сәйкес келмейтін апелляциялық шағым немесе наразылық берілген (келтірілген) кезде судья ұйғарым шығарады, сол арқылы шағымды немесе наразылықты қозғалыссыз қалдырады және шағым немесе наразылық берген (келтірген) адамға кемшіліктерді түзетуге мерзім тағайындайды.
2. Егер шағым немесе наразылық берген (келтірген) тұлға белгіленген мерзімде ұйғарымдағы нұсқауларды орындаса, шағым немесе наразылық сотқа алғашқы табыс етілген күнінде берілген болып есептеледі. Апелляциялық шағымды немесе наразылықты қозғалыссыз қалдыру туралы бірінші сатыдағы соттың ұйғарымына жеке шағым, наразылық берілуі мүмкін.
Ескерту. 336-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 2001.07.11 N 238, 2012.02.17 N 565-IV (2012.07.01 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

337-бап. Апелляциялық шағымды немесе наразылықты
қайтару

Апелляциялық шағым немесе наразылық судьяның ұйғарымымен оларды берген (келтірген) тұлғаға мына жағдайларда:
1) шағымды, наразылықты қозғалыссыз қалдыру туралы судьяның ұйғарымдағы нұсқаулары белгіленген мерзімде орындалмағанда;
2) шағымды немесе наразылықты берген (келтірген) тұлғаның өтініші бойынша;
3) егер шағымдану немесе наразылық келтіру мерзімі өтіп кетсе және шағымда немесе наразылықта оны қалпына келтіру туралы өтініш болмаса немесе оны қалпына келтіруден бас тартылған жағдайда;
4) егер шағымды немесе наразылықты апелляциялық шағым немесе наразылық беруге (келтіруге) құқығы жоқ тұлға берсе (келтірсе);
5) егер мемлекеттік баждың төленгенін растайтын құжат болмаса, қайтарылады.
Ескерту. 337-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 2001.07.11 N 238, 2012.02.17 N 565-IV (2012.07.01 бастап қолданысқа енгізіледі); 17.11.2014 № 254-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi) Заңдарымен.

338-бап. Бiрiншi сатыдағы соттың апелляциялық
шағымды, наразылықты алғаннан кейiнгi әрекетi

1. Мерзімінде берілген және осы Кодекстің 334-бабының екінші бөлігінің және 335-бабының талаптарына сәйкес келетін апелляциялық шағымды немесе наразылықты алғаннан кейін судья:
1) шағымның, наразылықтың және оған қоса тіркелген жазбаша дәлелдемелердің көшірмелерін келесі күннен кешіктірмей іске қатысушы адамдарға жіберуге;
2) шағымдануға, наразылық келтіруге белгіленген мерзім өткеннен кейін істі апелляциялық сатыға жіберуге міндетті.
3) алынып тасталды - ҚР 2009.12.10 № 227-IV (2010 жылғы 1 қаңтардан бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен.
2. Апелляциялық шағымдануға, наразылық келтіруге белгіленген мерзім өткенге дейін істі соттан ешкім талап ете алмайды. Іске қатысушы тұлғалар сотта іс материалдарымен, сондай-ақ келіп түскен шағымдармен және оларға білдірілген қарсылықтармен танысуға құқылы.
Ескерту. 338-бапқа өзгерту енгізілді - ҚР 2001.07.11 N 238, 2009.12.10 № 227-IV (2010 жылғы 1 қаңтардан бастап қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

339-бап. Апелляциялық шағымға қосылу

Апелляциялық шағымды берген тұлғамен процесте бір жақта болған бірге қатысушылар мен үшінші тұлғалар берілген шағымға жазбаша арыз беру жолымен қосылуға құқылы.
Ескерту. 339-бапқа өзгерту енгізілді - ҚР 2001.07.11 N 238, 2001.12.24 N 276 Заңдарымен.

340-бап. Апелляциялық шағымға немесе наразылыққа пікір

1. Іске қатысушы тұлға шағымға немесе наразылыққа қатысты қарсылықты растайтын құжаттарды қоса тіркей отырып, апелляциялық шағымға немесе наразылыққа пікірді апелляциялық сатыдағы сотқа, іске қатысушы басқа тұлғаларға жібереді.
Апелляциялық сатыдағы сотқа жіберілетін пікірге іске қатысушы басқа тұлғаларға пікірдің жіберілгенін растайтын құжат қоса беріледі.
2. Пікір сот белгілеген, онымен сот отырысы басталғанға дейін танысу мүмкіндігін қамтамасыз ететін мерзімде жіберіледі.
3. Пікірге іске қатысушы тұлға немесе оның өкілі қол қояды. Өкіл қол қойған пікірге оның өкілеттігін растайтын сенімхат немесе өзге де құжат қоса тіркеледі.
4. Пікір сотқа жазбаша нысанда не электрондық құжат нысанында жіберілуі мүмкін.
Ескерту. 340-бап жаңа редакцияда - ҚР 2009.12.10 № 227-IV (01.01.2010 бастап қолданысқа енгізіледі); өзгеріс енгізілді - ҚР 17.11.2014 № 254-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi) Заңымен.

341-бап. Апелляциялық шағымнан бас тарту және
наразылықты кері қайтарып алу

1. Апелляциялық шағым берген тұлға сот қаулы шығарғанға дейін одан апелляциялық сатыдағы сотта бас тартуға құқылы. Апелляциялық наразылық келтірген прокурор немесе жоғары тұрған прокурор апелляциялық сатыдағы сот қаулы шығарғанға дейін наразылықты кері қайтарып алуға құқылы. Наразылықтың кері қайтарылып алынғаны туралы сот іске қатысушы адамдарға хабарлайды.
2. Егер шешімге басқа адамдар шағым жасамаса немесе жоғары тұрған прокурор наразылық келтірмесе, сот шағымнан бас тартуды және наразылықты қайтарып алуды қабылдау туралы апелляциялық іс жүргізуді қысқартатын қаулы шығарады.
Ескерту. 341-бапқа өзгерту енгізілді - Қазақстан Республикасының 2001.07.11. N 238 Заңымен .

342-бап. Талап қоюшының талап қоюдан бас тартуы,
тараптардың бітімгершілік келісімі және дауды
(жанжалды) медиация тәртібімен реттеу туралы
келісім

Ескерту. Тақырыбы жаңа редакцияда - ҚР 2001.07.11 N 238, 2011.01.28 N 402-IV (2011.08.05 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

1. Талап қоюшының талап қоюдан бас тартуы, тараптардың апелляциялық шағым берілгеннен кейін жасалған бітімгершілік келісімі немесе дауды (жанжалды) медиация тәртібімен реттеу туралы келісім апелляциялық сатыдағы сотқа жолданған жазбаша арыздарда көрсетілуге тиіс.
2. Тиісінше талап қоюшының немесе тараптардың арыздарын қарау тәртібі және талаптан бас тартуды қабылдау немесе қабылдамау, бітімгершілік келісімін және дауды (жанжалды) медиация тәртібімен реттеу туралы келісімді бекіту немесе бекітпеу салдары осы Кодекстің 193-бабының ережелері бойынша белгіленеді. Талап қоюшының талап қоюдан бас тартуын қабылдау немесе тараптардың бітімгершілік келісімін бекіту кезінде апелляциялық саты бірінші сатыдағы шешімнің күшін жояды және осы Кодекстің 247-бабының 3), 4) тармақшаларына сәйкес іс бойынша іс жүргізуді қысқартады.
Ескерту. 342-бапқа өзгерту енгізілді - ҚР 2001.07.11 N 238, 2011.01.28 N 402-IV (2011.08.05 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

343-бап. Шешімнің, қаулының орындалуын тоқтата тұру

Апелляциялық сатыдағы судья кассациялық шағым берген немесе наразылық келтірген тұлғаның өтініші бойынша бірінші сатыда қабылданған, осы Кодекстiң 237-бабында аталған iстер бойынша шешiмдерден басқа, шешімнің орындалуын тоқтата тұрады.
Ескерту. 343-бапқа өзгерту енгізілді - ҚР 2001.07.11. N 238 Заңымен.

344-бап. Бірінші сатыдағы сот ұйғарымына шағым беру,
наразылық келтіру

1. Осы Кодексте көзделген жағдайларда, сондай-ақ сот ұйғарымы, істің әрі қарай ілгерілеу мүмкіндігіне бөгет болатын жағдайларда бірінші сатыдағы соттың ұйғарымына, осы Кодекстің 332-бабында аталған тұлғалар жеке шағым, наразылық беруі (келтіруі) мүмкін. Егер ұйғарым іске қатыспайтын тұлғалардың мүдделеріне қатысты болса, олар да сот ұйғарымына шағым жасауға құқылы.
2. Бірінші сатыдағы соттың қалған ұйғарымдарына жеке шағымдар мен наразылықтар берілмейді, бірақ бұл ұйғарымдарға қарсылықтар апелляциялық шағымға немесе наразылыққа енгізілуі мүмкін.
3. Шешім шығарумен аяқталған сот талқылауы кезінде шығарылған ұйғарымға шағым жасалған, наразылық келтірілген жағдайда іс жоғары тұрған сот сатысына шешімге шағым беруге белгіленген мерзім өткен соң ғана жіберіледі. Бұл ретте, егер шешімге апелляциялық шағым жасалса, наразылық келтірілсе, жеке шағымды, наразылықты тексеру істі апелляциялық тәртіппен қарайтын сот сатысында жүргізіледі.
4. Бірінші сатыдағы соттың ұйғарымына жеке шағым, наразылық сол ұйғарымды шығарған сотқа беріледі. Судья жеке шағымды немесе наразылықты алған соң істі апелляциялық сатыдағы сотқа жіберуге міндетті. Қарау нәтижелері бойынша:
1) ұйғарымды – өзгеріссіз, ал шағымды, наразылықты қанағаттандырусыз қалдыру;
2) ұйғарымның күшін толық немесе бір бөлігінде жою және мәселені бірінші сатыдағы сотқа жаңадан қарауға беру;
3) ұйғарымның күшiн толықтай немесе бiр бөлiгiнде жою және мәселені мәні бойынша шешу;
4) ұйғарымды өзгерту туралы ұйғарым шығарылады.
5. Істі одан әрі жылжыту мүмкіндігіне кедергі келтіретін ұйғарымдарды және шешімнің орындалуын кейінге қалдыру немесе ұзарту туралы мәселе жөніндегі ұйғарымдарды қоспағанда, апелляциялық сатының жекеше шағым, наразылық бойынша шығарылған ұйғарымы шағым жасалуға, наразылық білдірілуге жатпайды және ол шығарылғаннан кейін дереу заңды күшіне енеді.
Ескерту. 344-бап жаңа редакцияда - ҚР 2012.02.17 N 565-IV (2012.07.01 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен; өзгерістер енгізілді - ҚР 03.07.2013 № 121-V (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Конституциялық заңымен; 17.11.2014 № 254-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi) Заңымен.

345-бап. Iстi апелляциялық тәртiппен қараудың шектерi

1. Iстi апелляциялық тәртiппен қарау кезiнде сот бiрiншi сатыдағы сот шешiмiнiң заңдылығы мен негiздiлiгiн толық көлемiнде тексередi.
2. Апелляциялық сатыдағы сот мәлiмделген талап қою шегiнде жаңа фактiлердi анықтап, тараптың дәлелдi себептер бойынша бiрiншi сатыдағы сотқа беруге нақты мүмкiндiгi болмаған жаңа дәлелдемелердi зерттей алады.
Ескерту. 345-бап жаңа редакцияда - ҚР 2001.07.11 N 238 Заңымен.

346-бап. Апелляциялық сатыдағы соттың жеке ұйғарымы

Апелляциялық сатыдағы сот осы Кодекстің 253-бабында белгіленген жағдайда және тәртіппен жеке ұйғарым шығаруы мүмкін.
Ескерту. 346-бап жаңа редакцияда - ҚР 2012.02.17 N 565-IV (2012.07.01 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

41-тарау. Апелляциялық шағымдар, наразылықтар бойынша
істерді қарау

347-бап. Апелляциялық қараудың нысанасы

Апелляциялық шағымдар, наразылықтар бойынша апелляциялық сатыдағы сот істе бар және қосымша табыс етілген материалдар бойынша істің нақты мән-жайы анықталуының, материалдық құқық нормаларының қолданылуы мен түсіндірілуінің дұрыстығын, сондай-ақ істі қарау мен шешу кезінде азаматтық іс жүргізу заңы нормаларының сақталуын тексереді.

348-бап. Істі талқылауға дайындау

1. Апелляциялық шағымы немесе наразылығы бар істі алған апелляциялық сатыдағы судья бірінші сатыдағы соттың осы Кодекстің 338-бабының талаптарын орындағанын тексереді және апелляциялық шағымда немесе наразылықта баяндалған талаптар мен өтініштерді ескере отырып, он күн мерзімде осы Кодекстің 170-бабында көзделген іс-әрекеттерді жүргізіп, істі қарауға тағайындайды.
2. Апелляциялық сатыдағы сот іске қатысатын тұлғаларға отырыстың уақыты мен орны туралы хабарлайды.
Ескерту. 348-бап жаңа редакцияда - ҚР 2009.12.10 № 227-IV (2010 жылғы 1 қаңтардан бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

349-бап. Істі қарау мерзімдері

Апелляциялық сатыда іс сотқа келіп түскен күннен бастап бір ай мерзімде қаралуға тиіс.
Егер жаңа материалдарды, дәлелдемелерді зерттеуге және жаңа шешiм шығаруға қажеттілік болса, онда апелляциялық сатыда іс сотқа келіп түскен күннен бастап екі айға дейінгі мерзімде қаралуға тиіс.
Ескерту. 349-бап жаңа редакцияда - ҚР 2012.02.17 N 565-IV (2012.07.01 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

350-бап. Апелляциялық сатыдағы сотта іс жүргізу

1. Апелляциялық сатыдағы сотта істер бойынша іс жүргізу осы Кодекстің 41-тарауында көзделген қағидалар бойынша жүзеге асырылады.
2. Осы Кодекстің 55-бабының екінші бөлігінде көзделген жағдайларда апелляциялық сатыдағы соттың отырысына іс бойынша қорытынды беретін прокурор қатысады.
Апелляциялық сатыдағы сот прокурорға:
1) апелляциялық сатыда қаралуға жататын істер туралы;
2) істер бойынша қабылданған, апелляциялық сатыда қаралған шешімдер туралы хабарлайды.
3. Апелляциялық сатыдағы сот тараптар табыс еткен немесе олардың өтініштері бойынша талап етіліп алынған, істі дұрыс шешу үшін маңызы бар қосымша материалдарды, алынған сараптамалық қорытындыларды бірінші сатыдағы сот үшін көзделген қағидалар бойынша зерделеп, отырысқа шақыртылған тұлғалардан жауап алады.
Ескерту. 350-бап жаңа редакцияда - ҚР 2009.12.10 № 227-IV (2010 жылғы 1 қаңтардан бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

351-бап. Істі талқылаудың басталуы

Төрағалық етуші сот отырысын ашып: қандай іс, кімнің шағымы және (немесе) наразылығы бойынша және қай соттың шешіміне орай қаралуға жататынын хабарлайды. Төрағалық етуші іске қатысатын тұлғалардың және өкілдердің қайсысы келгенін анықтайды, келген тұлғалардың жеке басын анықтайды, сондай-ақ лауазымды адамдар мен өкілдердің өкілеттігін тексереді.
Ескерту. 351-бап жаңа редакцияда - ҚР 2009.12.10 № 227-IV (2010 жылғы 1 қаңтардан бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

352-бап. Іске қатысушы адамдардың сот отырысына
келмеуінің салдары

1. Істің қаралатын уақыты мен орны туралы тиісті түрде хабарланбаған іске қатысушы адамдардың біреуі сот отырысына келмеген жағдайда сот істі қарауды кейінге қалдырады.
2. Осы бапта аталған, істің қаралатын уақыты мен орны туралы тиісті түрде хабарланған адамдардың келмеуі істі талқылауға кедергі болмайды. Алайда сот бұл жағдайда да келмеу себебін дәлелді деп тани отырып, істі қарауды кейінге қалдыруға құқылы.
3. Iстi талқылау кейiнге қалдырылған жағдайда апелляциялық сатыдағы сот iске қатысушы адамдарға соттың қайта өткiзiлетiн отырысында iстiң қаралу уақыты мен орны жайында тиiсiнше хабарлайды. Бұл жағдайда iстi талқылау басынан бастап жүргiзiледi.
Ескерту. 352-бапқа өзгерту енгізілді - Қазақстан Республикасының 2001.07.11. N 238 Заңымен .

353-бап. Соттың іске қатысушы тұлғалар арыздарын шешуі

1. Іске қатысушы тұлғалардың апелляциялық сатыдағы істі қарауға байланысты барлық мәселелер бойынша арыздар мен өтініштерін сот іске қатысушы басқа тұлғалардың пікірін тыңдағаннан кейін шешеді.
2. Тараптар зерттеген кезде өздеріне бірінші сатыдағы сот бас тартқан дәлелдемелерді талап ету туралы өтініш жасауға құқылы.
3. Мәлімделген өтініштерді шешу осы Кодекстің 186-бабының ережелері бойынша жүргізіледі, бұл орайда апелляциялық сатыдағы соттың өтінішті бірінші сатыдағы сот қанағаттандырмағандығын негізге алып, оны қанағаттандырудан бас тартуға құқығы жоқ.

354-бап. Іске қатысушы адамдардың түсініктемелері

Соттың отырысына келген іске қатысушы тұлғалар мен өкілдердің түсініктемелерін сот тыңдайды. Апелляциялық шағым берген немесе наразылық келтірген тұлға және оның өкілі бірінші болып сөз сөйлейді. Екі тарап та шешімге шағым жасаған жағдайда бірінші болып талап қоюшы сөйлейді.

355-бап. Дәлелдемелерді зерттеу

1. Дәлелдемелерді зерттеудің тәртібі мен шектерін іске қатысушы тұлғалардың пікірлерін ескере отырып, апелляциялық сатыдағы сот белгілейді.
2. Тараптардың түсініктемелерінен кейін сот істе бар және тараптар жаңадан табыс еткен, дәлелдi себептермен олар бiрiншi сатыдағы соттың қарауына табыс ете алмаған дәлелдемелерді тексереді. Сотқа қосымша дәлелдемелер табыс еткен тұлғалар олардың қандай жолмен алынғанын және қосымша дәлелдемелер табыс ету қажеттiгi қандай мән-жайларға байланысты туындағанын көрсетуге мiндеттi.
3. Апелляциялық сатыдағы сот іске қатысушы, сот отырысына келмеген адамдардың түсініктемелерін, сондай-ақ апелляциялық сатыдағы сот отырысына шақырылмаған куәлардың айғақтарын жария етуге құқылы.
3-1. Тараптар өздеріне бірінші сатыдағы сот жауап алуға рұқсат бермеген куәларды шақыру және олардан жауап алу туралы және зерттеуге рұқсат бермеген дәлелдемелерді талап ету туралы өтініштер мәлімдеуге құқылы.
4. Егер бұл түсініктемелер мен айғақтарға тараптар дау шығарса, аталған адамдар апелляциялық сатыдағы сотқа шақырылуы мүмкін.
Ескерту. 355-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 2001.07.11 N 238, 2012.02.17 N 565-IV (2012.07.01 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

356-бап. Сот жарыссөзі

1. Іс мәні бойынша қаралып біткен соң төрағалық етушi тараптар мен өкілдерден олардың жасайтын өтініштері мен толықтырулары туралы сұрайды. Сот бұл өтініштерді шешіп, содан соң сот жарыссөзіне көшеді.
2. Сот жарыссөзі осы Кодекстің 211-бабында көзделген ережелер бойынша өткізіледі, бұл орайда апелляциялық шағым немесе наразылық берген адам бірінші болып сөйлейді. Шешімге екі тарап та шағым жасаған жағдайда бірінші болып талап қоюшы сөйлейді.
3. Сот жарыссөзі және прокурордың қорытынды сөзiн тыңдау аяқталғаннан кейін судья соттың актісін қабылдауға арналған кеңесу бөлмесіне кетеді.
Ескерту. 356-бапқа өзгерту енгізілді - ҚР 2001.07.11 N 238, 2009.12.10 № 227-IV (2010 жылғы 1 қаңтардан бастап қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

356-1-бап. Сот отырысының хаттамалары

1. Апелляциялық сатыдағы сот істі бірінші сатыдағы сот үшін көзделген қағидалар бойынша қарай келіп, істің дұрыс шешілуі үшін маңызы бар қосымша материалдарды, алынған сараптамалық қорытындыларды зерттеу, отырысқа шақыртылған тұлғалардан жауап алу қажет болған жағдайларда сот отырысының хаттамасын жүргізеді.
2. Апелляциялық сатыдағы сот сондай-ақ өз бастамасы немесе тараптардың өтініші бойынша сот отырысының хаттамасын жүргізуге құқылы.
Ескерту. Кодекс 356-1-баппен толықтырылды - ҚР 2009.12.10 № 227-IV (2010 жылғы 1 қаңтардан бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

357-бап. Сот актісін шығару және оны жариялау

Ескерту. Тақырып жаңа редакцияда - ҚР 2009.12.10 № 227-IV (2010 жылғы 1 қаңтардан бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

1. Апелляциялық сатының сот актісін шығаруы және оны жариялауы осы Кодекстің 216, 217, 218-баптарында көзделген қағидалар бойынша жүргізіледі.
2. Сот осы баптың бірiншi бөлiгiнiң талаптарын сақтай отырып, сот актісінің қарар бөлiгiн шығара алады. Бұл жағдайда дәлелді сот актісі iстi қараған күннен бастап бес күн мерзiмде жазылып, оған судья қол қояды.
Ескерту. 357-бап жаңа редакцияда - ҚР 2001.07.11 N 238, өзгеріс енгізілді - ҚР 2009.12.10 № 227-IV (2010.01.01 бастап қолданысқа енгізіледі), 2012.02.17 N 565-IV (2012.07.01 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

358-бап. Апелляциялық сатыдағы соттың өкілеттігі

Апелляциялық сатыдағы сот:
1) шешімді өзгеріссіз, ал шағымды немесе наразылықты қанағаттандырмай тастауға;
2) бірінші сатыдағы соттың шешімін өзгертуге;
3) бірінші сатыдағы сот шешімінің күшін жоюға және жаңа шешім шығаруға;
4) алып тасталды - ҚР 2012.02.17 N 565-IV (2012.07.01 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен;
5) осы Кодекстің 247 және 249-баптарында көзделген негіздер бойынша шешімнің толық немесе оның бөлігіндегі күшін жоюға және іс бойынша іс жүргізуді қысқартуға не арызды қарамай тастауға құқылы.
Ескерту. 358-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 2001.07.11 N 238, өзгерту енгізілді - ҚР 2009.12.10 № 227-IV (2010.01.01 бастап қолданысқа енгізіледі), 2012.02.17 N 565-IV (2012.07.01 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

359-бап. Апелляциялық сатының сот актілері

1. Апелляциялық сатыдағы сот мынадай актілерді шығарады:
1) осы Кодекстің 341-бабының екінші бөлігі мен 358-бабының 1), 2), 5) тармақшаларында көзделген жағдайларда қаулы;
2) осы Кодекстің 358-бабының 3) тармақшасында көзделген жағдайда шешім;
3) ұйғарым.
2. Апелляциялық сатыдағы соттың дәлелді актісі ол қабылданған күннен бастап бес күн ішінде шығарылуға тиіс.
Ескерту. 359-бап жаңа редакцияда - ҚР 2012.02.17 N 565-IV (2012.07.01 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

360-бап. Апелляциялық қаулының, шешімнің мазмұны

1. Апелляциялық сатыдағы соттың қаулысында: апелляциялық қаулының шығарылған күні мен орны; апелляциялық қаулыны шығарған соттың атауы; сот құрамы; тараптар; іске қатысушы басқа тұлғалар және өкілдер; даудың нысанасы немесе мәлімделген талап; талап қоюлардың және оларға қарсылықтардың мәні; бірінші сатыдағы сот анықтаған істің мән-жайы; бірінші сатыдағы сот шешім немесе ұйғарым шығарған кезде басшылыққа алған себептер көрсетілуге тиіс.
2. Бұдан басқа, апелляциялық сатыдағы соттың қаулысында:
1) апелляциялық шағым немесе наразылық берген тұлғаның атауы;
2) шағым немесе наразылық берген тұлғаның талаптары, олардың негіздемелері;
3) апелляциялық сатыдағы соттың бірінші сатыдағы сот шешімін өзгеріссіз қалдыруының, оның күшін жоюының не оны өзгертуінің негіздері;
4) апелляциялық сатыдағы соттың өз тұжырымдарын жасауына алып келген уәждер және сот басшылыққа алған заңдарға сілтеме;
5) апелляциялық сатыдағы соттың тұжырымдары көрсетіледі.
3. Жаңа уәждердің болмауына байланысты шағымдар, наразылық қанағаттандырусыз қалдырылған кезде апелляциялық қаулының дәлелдеу бөлігінде сот актісіне өзгерістер енгізу не оның күшін жою үшін осы Кодекспен көзделген негіздердің жоқ екендігі ғана көрсетіледі.
Апелляциялық шағымда, наразылықта бірінші сатыдағы соттың қарау нысанасы болып табылмайтын жаңа уәждер келтірілген жағдайда, қаулының дәлелдеу бөлігінде жаңа уәждер негізсіз деп танылған негіздемелер көрсетілуге тиіс.
4. Осы Кодекстің 358-бабының 3) тармақшасымен көзделген жағдайда қабылданған апелляциялық шешімнің мазмұны осы Кодекстің 221-бабының талаптарына сәйкес келуге тиіс.
5. Осы Кодекстің 230-232-баптарында көзделген жағдайларда және тәртіппен апелляциялық сатыдағы сот кеткен қате жазуларды және анық арифметикалық қателерді түзету туралы мәселені қарауға, қосымша шешім, қаулы шығаруға немесе шығарылған шешімнің, қаулының мәнін өзгертпей оны түсіндіруге құқылы. Апелляциялық сатыдағы соттың көрсетілген мәселелер жөніндегі шешімі, қаулысы шығарылған күнінен бастап күшіне енеді.
Ескерту. 360-бап жаңа редакцияда - ҚР 2012.02.17 N 565-IV (2012.07.01 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

361-бап. <*>

Ескерту. 361-бап алынып тасталды - ҚР 2001.07.11 N 238 Заңымен.

362-бап. Іс апелляциялық тәртіппен қаралғаннан кейін
түскен апелляциялық шағымды немесе наразылықты
қарау тәртібі

1. Белгіленген мерзімде немесе өтіп кеткен мерзімді қалпына келтіргеннен кейін берілген апелляциялық шағым немесе наразылық басқа шағымдар бойынша іс қаралғаннан кейін апелляциялық сатыдағы сотқа түскен жағдайда, сот мұндай шағымды немесе наразылықты өзінің іс жүргізуіне қабылдауға міндетті.
2. Апелляциялық сатыдағы сот өзінің бұрын шығарған актісінің күшін жояды және аталған шағымда немесе наразылықта оның күшін жоюдың негізі көзделсе, істі толық көлемінде қарайды.

363-бап. Апелляциялық сатыдағы сот нұсқауларының
міндеттілігі

Ескерту. 363-бап алынып тасталды - ҚР 2009.12.10 № 227-IV (2010 жылғы 1 қаңтардан бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

364-бап. Апелляциялық тәртіппен сот шешімінің
күшін жоюдың не оны өзгертудің негіздемелері

1. Апелляциялық тәртіппен сот шешімінің күшін жоюға немесе оны өзгертуге:
1) іс үшін маңызы бар мән-жайлар шеңберінің дұрыс анықталмауы және дұрыс айқындалмауы;
2) бірінші сатыдағы сот белгіленген іс үшін маңызы бар мән-жайлардың дәлелденбеуі;
3) бірінші сатыдағы сот шешімінде баяндалған қорытындылардың істің мән-жайына сәйкес келмеуі;
4) материалдық нормалардың немесе іс жүргізу құқығы нормаларының бұзылуы немесе дұрыс қолданылмауы негіз болып табылады.
2. Мәні бойынша дұрыс сот шешімінің күшін бір ғана үстірт пікірлер бойынша жоюға болмайды.

365-бап. Материалдық құқық нормаларының бұзылуы
немесе дұрыс қолданылмауы

Материалдық құқық нормалары, егер сот:
1) қолданылуға тиісті заңды қолданбаса;
2) қолданылмауға тиісті заңды қолданса;
3) заңды дұрыс түсіндірмесе;
4) заңға ұқсас қалыпты немесе құқыққа ұқсас қалыпты дұрыс қолданбаса, бұзылған немесе дұрыс қолданылмаған деп есептеледі.

366-бап. Іс жүргізу құқығы нормаларының бұзылуы
және дұрыс қолданылмауы

1. Бірінші сатыдағы сот шешімінің күші мына жағдайларда, егер:
1) істі бұл істі қарауға құқығы жоқ судья қараса;
2) сот, істі сот отырысының уақыты мен орны хабарланбаған, іске қатысушы адамдардың біреуі болмаған жағдайда қараса;
3) істі қарау кезінде сот ісі жүргізіліп отырған тіл туралы ереже бұзылғанда;
4) сот іске қатысуға тартылмаған адамдардың құқықтары мен міндеттері туралы мәселелерді шешкенде;
5) шешімге судья қол қоймағанда немесе шешімде көрсетілгеннен басқа судья қол қойғанда;
6) істе сот отырысының хаттамасы болмағанда;
7) істе осы Кодекстің 255-бабына сәйкес жасалуы міндетті жеке іс жүргізу іс-әрекетінің хаттамасы болмағанда шағым, наразылық дәлелдеріне қарамастан жойылуға тиіс.
2. Басқа да іс жүргізудің бұзылуы орын алған жағдайда, егер бұл бұзушылық істі дұрыс шешпеуге әкеп соқтырса немесе әкеп соқтыруы мүмкін болса, шешімнің күші жойылуға тиіс.

367-бап. Іс бойынша іс жүргізуді қысқарту немесе
арызды қарамай қалдыру арқылы шешімнің
күшін жою

Осы Кодекстің 247, 249-баптарында аталған негіздер бойынша іс жүргізуді қысқарту немесе арызды қарамай қалдыру арқылы сот шешімінің күші апелляциялық тәртіппен жойылуға тиіс.

368-бап. Апелляциялық сатыдағы соттың сот актілерінің
заңды күшіне енуі

Апелляциялық сатыдағы соттың сот актілері олар жария етілген кезден бастап заңды күшіне енеді.
Ескерту. 368-бап жаңа редакцияда - ҚР 2012.02.17 N 565-IV (2012.07.01 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

369-бап. Істі бірінші сатыдағы сотқа қайтару

Апелляциялық сатыдағы сот істі қарағаннан кейін оны бірінші сатыдағы сотқа қайтарады.

42-тарау. Кассациялық сатыдағы сотта іс жүргізу

Ескерту. 42-тарау алынып тасталды - ҚР 2001.07.11 N 238 Заңымен.

42-1-тарау. Бірінші және апелляциялық сатылардағы соттардың
заңды күшіне енген шешімдеріне, ұйғарымдарына және қаулыларына
кассациялық тәртіппен шағымдану және наразылық келтіру

Ескерту. Кодекс 42-1-тараумен толықтырылды - ҚР 2009.12.10 № 227-IV (2010.01.01 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен; тақырыбы жаңа редакцияда - ҚР 2012.02.17 N 565-IV (2012.07.01 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

383-1-бап. Бірінші және апелляциялық сатылардағы соттардың
заңды күшіне енген шешімдеріне, қаулыларына
және ұйғарымдарына кассациялық тәртіппен
шағымдану және наразылық келтіру құқығы

1. Бірінші және апелляциялық сатылардағы соттардың заңды күшіне енген шешімдеріне, қаулыларына және ұйғарымдарына кассациялық шағым жасау және наразылық келтіру құқығы тараптарға және іске қатысушы басқа тұлғаларға тиесілі.
Бірінші және апелляциялық сатылардағы соттардың төлем қабілетсіздігін реттеу туралы істер бойынша, сондай-ақ оңалту рәсімі мен банкроттық рәсімі шеңберінде туындаған даулар, оның ішінде борышкердің жасасқан мәмілелерін жарамсыз деп тану туралы, борышкердің мүлкін қайтару туралы, банкроттықты немесе оңалтуды басқарушының талап қоюлары бойынша дебиторлық берешекті өндіріп алу туралы істер бойынша шешімдері кассациялық шағымдануға жатпайды.
2. Іске қатысуға тартылмаған, бірақ соттар олардың құқықтары мен міндеттеріне қатысты шешім, қаулы немесе ұйғарым шығарған тұлғалар да кассациялық шағым беруге құқылы.
3. Бірінші, апелляциялық сатылардағы соттардың заңды күшіне енген шешімдеріне, қаулыларына және ұйғарымдарына кассациялық наразылық келтіру құқығы істі осы сатыларда қарауға қатысқан прокурорға тиесілі. Қазақстан Республикасының Бас прокуроры мен оның орынбасарлары, облыстардың прокурорлары мен оларға теңестірілген прокурорлар істі қарауға қатысқан-қатыспағанына қарамастан, бірінші және апелляциялық сатылардағы соттардың заңды күшіне енген шешімдеріне, қаулыларына және ұйғарымдарына наразылық келтіруге құқылы.
Ескерту. 383-1-бап жаңа редакцияда - ҚР 2012.02.17 N 565-IV (2012.07.01 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен; өзгеріс енгізілді - ҚР 13.11.2015 № 399-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

383-2-бап. Кассациялық шағымдар мен наразылықтарды
қарайтын соттар

Бірінші және апелляциялық сатылардағы соттардың заңды күшіне енген шешімдеріне, қаулыларына және ұйғарымдарына кассациялық шағымды немесе наразылықты облыстық және оған теңестірілген сот кемінде үш судья құрамында қарайды.
Ескерту. 383-2-бап жаңа редакцияда - ҚР 2012.02.17 N 565-IV (2012.07.01 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

383-3-бап. Істі талап ету, кассациялық шағымды немесе
наразылықты беру тәртiбi

Кассациялық шағымдар мен наразылықтар iске қатысушы адамдардың санына сәйкес көшiрмелерiмен қоса тiкелей кассациялық сатыдағы сотқа жазбаша нысанда не электрондық құжат нысанында жолданады және берiледi. Прокурордың кассациялық наразылығы, шағымы азаматтық іспен бірге кассациялық сатыдағы сотқа жіберіледі.
Қажеттi жағдайларда сот кассациялық шағым немесе наразылық берген адамды, шағымға немесе наразылыққа қоса тiркелген жазбаша дәлелдемелердiң көшiрмелерiн iске қатысушы адамдардың санына сәйкес ұсынуды мiндеттей алады.
Азаматтық істі Қазақстан Республикасының Бас прокуроры не оның орынбасарлары, облыстардың прокурорлары және оларға теңестірілген прокурорлар кассациялық тәртіппен тексеру үшін тиісті соттан талап ете алады. Сот прокурордың істі талап ету туралы сұрау салуын ол сотқа келіп түскен күннен бастап күнтізбелік жеті күннен кешіктірмей және заңды күшіне енген сот актілерін орындау үшін іс жүргізу әрекеттері орындалғаннан кейін ғана орындайды. Сұрау салулар байланыс арналарын пайдалану арқылы жіберілуі мүмкін.
Істі талап еткен жағдайда кассациялық наразылық келтіру туралы өтінішхатты прокурор іс прокуратураға келіп түскен күннен бастап күнтізбелік отыз күн ішінде қарауға тиіс.
Ескерту. 383-3-бап жаңа редакцияда - ҚР 2012.04.27 N 15-V (2012.07.01 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен; өзгерістер енгізілді - ҚР ; 03.07.2013 № 121-V (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Конституциялық заңымен; 17.11.2014 № 254-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi) Заңымен.

383-4-бап. Кассациялық шағым немесе наразылық беру мерзімі

1. Кассациялық шағым немесе наразылық бірінші немесе апелляциялық сатыдағы соттың шешімі, қаулысы, ұйғарымы заңды күшіне енген күннен бастап алты ай ішінде берілуі мүмкін.
2. Көрсетілген мерзім өткеннен кейін берілген шағым немесе наразылық қараусыз қалдырылады және шағымды немесе наразылықты берген тұлғаға кері қайтарылады.
Ескерту. 383-4-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 2012.02.17 N 565-IV (2012.07.01 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

383-5-бап. Кассациялық шағымның немесе наразылықтың
мазмұны

1. Кассациялық шағымда немесе наразылықта:
1) шағым немесе наразылық жолданған соттың атауын;
2) шағымды немесе наразылықты берген тұлғаның атауын;
3) шағым жасалып немесе наразылық келтіріліп отырған шешімнің, қаулының және ұйғарымның көрсетілуін;
4) шешімнің, қаулының және ұйғарымның дұрыс еместігі, сондай-ақ шағымды немесе наразылықты берген тұлғаның өтініші неге саятындығының көрсетілуін;
5) шағымға немесе наразылыққа қоса тіркелген жазбаша материалдардың тізбесін қамтуға тиіс. Кассациялық шағымға шағым берген тұлға немесе оның өкілі қол қояды. Кассациялық наразылыққа прокурор қол қояды.
2. Егер кассациялық шағымданған өкілдің істі жүргізуге берілген сенімхатында кассациялық шағым беру құқығы арнайы айтылмаса немесе ол бірінші сатыдағы сотта істі талқылау уақытында процеске қатыспаса, кассациялық шағымға өкілдің өкілеттігін куәландыратын сенімхат немесе өзге де құжат қоса тіркелуге тиіс.
3. Кассациялық шағымға Қазақстан Республикасының салық заңнамасында белгіленген мөлшерде мемлекеттік баждың төленгенін растайтын құжат қоса тіркеледі.
Ескерту. 383-5-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 2012.02.17 N 565-IV (2012.07.01 бастап қолданысқа енгізіледі); 17.11.2014 № 254-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi) Заңдарымен.

383-6-бап. Кассациялық шағымды немесе наразылықты
қайтару

1. Осы Кодекстің 383-5-бабында көрсетілген талаптарға сәйкес келмейтін кассациялық шағым немесе наразылық қаралмай, кассациялық сатыдағы сот судьясының ұйғарымымен оларды берген адамға қайтарылады.
2. Кемшіліктер жойылғаннан кейін кассациялық шағым, наразылық, егер осы Кодекстің 383-4-бабының бірінші бөлігінде белгіленген мерзім өтпесе, қайтадан берілуі мүмкін.
Ескерту. 383-6-бап жаңа редакцияда - ҚР 17.11.2014 № 254-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi).

383-7-бап. Судьяның кассациялық шағымды немесе наразылықты
алғаннан кейінгі іс-әрекеті

Облыстық және оған теңестірілген соттың судьясы кассациялық шағымды немесе наразылықты алғаннан кейін:
1) азаматтық істің материалдарын талап етіп алдыруға;
2) пікір беру мерзімін бере отырып, іске қатысушы тұлғаларға шағымның немесе наразылықтың және оларға қоса тіркелген жазбаша материалдардың көшірмелерін жіберуге;
3) іске қатысушы тұлғаларға кассациялық шағымның немесе наразылықтың қаралатын уақыты мен орны туралы хабарлауға;
4) қарауға тағайындалған істер туралы прокурорға хабарлауға міндетті.
Ескерту. 383-7-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 2012.02.17 N 565-IV (2012.07.01 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

383-8-бап. Кассациялық шағымға қосылу

Процесте кассациялық шағым берген тұлғаның жағында әркет еткен тараптар және үшінші тұлғалар берілген шағымға жазбаша арыз беру арқылы қосыла алады.

383-9-бап. Кассациялық шағымға немесе наразылыққа пікір

1. Іске қатысушы тұлға кассациялық шағымға немесе наразылыққа пікірді, шағымдарға қатысты қарсылықтарды растайтын құжаттарды қоса тіркеп, іске қатысушы басқа тұлғаларға және кассациялық сатыдағы сотқа жібереді. Кассациялық сатыға жіберілетін пікірге іске қатысушы басқа тұлғаларға пікірдің жіберілгенін растайтын құжат қоса тіркеледі.
2. Пікір сот отырысы басталғанға дейін онымен танысу мүмкіндігін қамтамасыз ететін, сот белгілеген мерзімде жіберіледі.
3. Пікірге іске қатысушы тұлға немесе оның өкілі қол қояды. Өкіл қол қойған пікірге оның өкілеттігін растайтын сенімхат немесе өзге де құжаттар қоса тіркеледі.
4. Пікір сотқа жазбаша нысанда не электрондық құжат нысанында жіберілуі мүмкін.
Ескерту. 383-9-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 17.11.2014 № 254-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi).

383-10-бап. Кассациялық шағымнан бас тарту және
кассациялық наразылықты кері қайтарып алу

1. Кассациялық шағым берген тұлға одан бас тартуға құқылы. Алайда сот осы Кодекстің 8-бабының төртінші бөлігінде белгіленген негіздер бойынша бас тартуды қабылдамай тастауға және істі кассациялық тәртіппен қарауға құқылы.
2. Кассациялық наразылық келтірген прокурор, сондай-ақ жоғары тұрған прокурор сот отырысы басталғанға дейін наразылықты кері қайтарып алуға құқылы. Наразылықтың кері қайтарылып алынғаны туралы сот іске қатысушы тұлғаларға хабарлайды.
3. Егер шешімге басқа тұлғалар шағымданбаса немесе наразылық бермесе, сот шағымнан бас тартуды қабылдау туралы және наразылықты кері қайтарып алған кезде кассациялық іс жүргізуді қысқартатын ұйғарым шығарады.

383-11-бап. Талап қоюдан бас тарту, тараптардың
бітімгершілік келісімі және дауды (жанжалды)
медиация тәртібімен реттеу туралы келісім

Ескерту. Тақырып жаңа редакцияда - ҚР 2011.01.28 N 402-IV (2011.08.05 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

1. Кассациялық шағым немесе наразылық берілгеннен кейін жасалған талап қоюшының талап қоюдан бас тартуы, тараптардың бітімгершілік келісімі немесе дауды (жанжалды) медиация тәртібімен реттеу туралы келісім кассациялық сатыдағы сотқа жазбаша нысанда ұсынылуға тиіс. Сот талап қоюдан бас тарту қабылданғанға дейін, бітімгершілік келісімі немесе дауды (жанжалды) медиация тәртібімен реттеу туралы келісім бекітілгенге дейін талап қоюшыға немесе тараптарға олардың іс жүргізу іс-әрекеттерінің салдарын түсіндіреді.
2. Талап қоюшының талап қоюдан бас тартуын қабылдау, тараптардың бітімгершілік келісімін немесе дауды (жанжалды) медиация тәртібімен реттеу туралы келісім бекіту кезінде кассациялық саты шығарылған шешімнің күшін жойып, іс бойынша іс жүргізуді қысқартады. Егер сот осы Кодекстің 49-бабы екінші бөлігінің негізінде талап қоюдан бас тартуды, бітімгершілік келісімін немесе дауды (жанжалды) медиация тәртібімен реттеу туралы келісімді қабылдамаса, ол істі кассациялық тәртіппен қарайды.
Ескерту. 383-11-бапқа өзгерту енгізілді - ҚР 2011.01.28 N 402-IV (2011.08.05 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

42-2-тарау. Кассациялық сатыдағы сотта іс жүргізу

Ескерту. Кодекс 42-2-тараумен толықтырылды - ҚР 2009.12.10 № 227-IV (2010 жылғы 1 қаңтардан бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

383-12-бап. Кассациялық қараудың нысанасы

Кассациялық шағым, наразылық бойынша кассациялық сатыдағы сот бірінші және апелляциялық сатылардағы соттар шығарған, заңды күшіне енген шешімдердің, қаулылардың және ұйғарымдардың заңдылығы мен негізділігін тексереді.
Ескерту. 383-12-бап жаңа редакцияда - ҚР 2012.02.17 N 565-IV (2012.07.01 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

383-13-бап. Істі қараудың шектері

1. Істі кассациялық тәртіппен қараған кезде сот істе бар материалдар бойынша шағымның, наразылықтың дәлелдері шегінде бірінші және апелляциялық сатының сот актілерінің заңдылығы мен негізділігін тексереді.
2. Кассациялық сатыдағы сот мәлімделген талап қоюдың шегінде бірінші және апелляциялық сатыдағы соттарға дәлелді себептермен табыс етілмеген жаңа дәлелдемелерді зерттейді.

383-14-бап. Кассациялық сатыда істі қарау мерзімдері

Кассациялық сатыдағы сот кассациялық шағым немесе наразылық бойынша істі ол келіп түскен күннен бастап бір ай мерзімде қарауға тиіс.

383-15-бап. Кассациялық шағымды немесе наразылықты қарау
тәртібі

1. Төрағалық етуші сот отырысын ашады және қандай істің, кімнің шағымы немесе наразылығы бойынша және қандай соттың қаулысына, ұйғарымына орай қаралуға жататынын хабарлайды. Істі сот талқылауына дайындау бөлігінде сот осы Кодекстің 180, 189-баптарын басшылыққа алады.
2. Осы Кодекстің 55-бабының екінші бөлігінде көзделген жағдайларда, кассациялық сатыдағы соттың отырысына іс бойынша қорытынды беретін прокурор қатысады.
Ескерту. 383-15-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 2012.02.17 N 565-IV (2012.07.01 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

383-16-бап. Іске қатысушы тұлғалар мен өкілдердің сот
отырысына келмеуінің салдарлары

Істің қаралатын уақыты мен орны туралы тиісті түрде хабарланған іске қатысушы тұлғалар мен өкілдердің сот отырысына келмеуі істі қарауға кедергі болып табылмайды.

383-17-бап. Істі баяндау

Кассациялық сатыдағы сотта істі қарау судьялардың біреуінің баяндамасымен басталады. Баяндамашы істің мән-жайын, бірінші, апелляциялық сатылардағы соттардың шешімінің, қаулысының және ұйғарымының мазмұнын, кассациялық шағымның, наразылықтың уәждерін және оларға келіп түскен пікірлерді баяндайды, сондай-ақ шешімнің дұрыстығын тексеру үшін соттың қарауы қажет болатын өзге де деректерді хабарлайды.
Ескерту. 383-17-бап жаңа редакцияда - ҚР 2012.02.17 N 565-IV (2012.07.01 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

383-18-бап. Іске қатысушы тұлғалардың түсініктемелері

Сот баяндамадан кейін сот отырысына келген, іске қатысушы тұлғалар мен өкілдердің түсініктемелерін тыңдайды. Кассациялық шағым немесе наразылық берген тұлға және оның өкілі бірінші болып сөз сөйлейді. Шешімге екі тарап шағымданған жағдайда талап қоюшы бірінші болып сөйлейді.

383-19-бап. Соттың іске қатысушы тұлғалардың арыздарын
шешуі

Іске қатысушы тұлғалардың кассациялық сатыда істі талқылауға байланысты барлық мәселелер жөніндегі арыздары мен өтініштерін сот іске қатысушы басқа тұлғалардың пікірін тыңдағаннан кейін шешеді.

383-20-бап. Кассациялық сатыдағы соттың өкілеттіктері

Сот істі кассациялық тәртіппен қарап:
1) бірінші немесе апелляциялық сатыдағы соттардың шешімін, қаулысын және ұйғарымын – өзгеріссіз, ал шағымды немесе наразылықты қанағаттандырусыз қалдыруға;
2) бірінші немесе апелляциялық сатыдағы соттардың шешімінің, қаулысының және ұйғарымының күшін толық немесе бір бөлігінде жоюға және егер іс апелляциялық тәртіппен қаралмаса, бірінші сатыдағы сотқа немесе егер кассациялық саты бірінші немесе апелляциялық сатыдағы соттың жіберген қателіктерін түзете алмаса, апелляциялық сатыдағы, бірақ судьялардың өзге құрамындағы сотқа жаңадан қарауға жіберуге құқылы. Кассациялық сатыдағы сот қандай да бір дәлелдемелердің дұрыстығы немесе дұрыс еместігі туралы, бір дәлелдемелердің басқаларынан артықшылығы туралы мәселелерді, сондай-ақ істі жаңадан қарау кезінде қандай шешімнің шығарылуға тиіс екені туралы алдын ала шешуге құқылы емес;
3) бірінші немесе апелляциялық сатыдағы соттың шешімінің, қаулысының және ұйғарымының толық немесе бір бөлігінде күшін жоюға және осы Кодекстің 247, 249-баптарында көзделген негіздер бойынша іс бойынша іс жүргізуді тоқтатуға не арызды қараусыз қалдыруға;
4) бірінші сатыдағы соттың шешімін күшінде қалдырып, апелляциялық сатыдағы соттың шешімінің, қаулысының және ұйғарымының күшін жоюға;
5) егер іс бойынша дәлелдемелерді жинау немесе қосымша тексеру талап етілмесе, бірінші немесе апелляциялық сатыдағы сот істің мән-жайын дұрыс және толық анықтаса, бірақ материалдық құқық нормаларын қолдануда қателіктерге жол берілсе, істі жаңадан қарауға жіберместен, бірінші сатыдағы соттың шешімінің немесе апелляциялық сатыдағы соттың шешімінің, қаулысының күшін жойып, шешімді қаулыны, ұйғарымды өзгертуге немесе жаңа сот актісін шығаруға құқылы.
Ескерту. 383-20-бап жаңа редакцияда - ҚР 2012.02.17 N 565-IV (2012.07.01 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

383-21-бап. Бірінші және апелляциялық сатылардағы
соттардың заңды күшіне енген шешімдерінің,
қаулыларының және ұйғарымдарының күшін
кассациялық тәртіппен жоюдың негіздері

Соттардың заңды күшіне енген шешімдерінің, қаулыларының және ұйғарымдарының күші осы Кодекстің 364-бабының бірінші бөлігінде көзделген негіздер бойынша кассациялық тәртіппен жойылуға жатады.

383-22-бап. Кассациялық сатыдағы соттың актілері

1. Кассациялық сатыдағы соттың актілері қаулылар нысанында шығарылады.
2. Кассациялық сатыдағы соттың қаулысында:
1) қаулының шығарылған күні мен орны;
2) қаулы шығарған соттың атауы мен құрамы;
3) кассациялық шағым немесе наразылық берген тұлға;
4) шағым жасалған бірінші және/немесе апелляциялық сатылардағы соттың актісінің, кассациялық шағымның немесе наразылықтың және оларға берілген жазбаша пікірлердің, кассациялық сатыда істі қараған кездегі қатысушы тұлғалар түсініктемелерінің қысқаша мазмұны;
5) соттың тұжырымдар жасауына алып келген уәждер және сот басшылыққа алған заңдарға сілтеме;
6) кассациялық шағымды немесе наразылықты қараудың нәтижелері бойынша тұжырымдар көрсетілуге тиіс.
3. Жаңа уәждердің болмауына байланысты шағымды, наразылықты қанағаттандырусыз қалдырған кезде кассациялық қаулының дәлелдеу бөлігінде сот актісіне өзгерістер енгізу немесе оны жою үшін осы Кодексте көзделген негіздердің жоқ екендігі ғана көрсетіледі.
Кассациялық шағымда, наразылықта бірінші және апелляциялық сатылардағы соттардың қарау нысанасы болып табылмайтын жаңа уәждер келтірілген жағдайда, дәлелдеу бөлігінде жаңа уәждерді негізсіз деп танудың негіздері көрсетілуге тиіс.
4. Кассациялық сатының қаулысы бес күннің ішінде түпкілікті нысанда жасалып болуға тиіс. Іс материалдарына қоса тіркелетін қаулының қарар бөлігін жария етуге жол беріледі.
5. Кассациялық сатыдағы сот осы Кодекстiң 230-232-баптарында көзделген жағдайларда және тәртiппен қате жазулар мен анық арифметикалық қателердi түзету туралы мәселенi қарауға, қосымша қаулы шығаруға немесе мәнін өзгертпей, шығарылған қаулыны түсіндiруге құқылы. Кассациялық сатыдағы соттың аталған мәселелер бойынша қаулысы шығарылған күннен бастап күшіне енеді.
Ескерту. 383-22-бап жаңа редакцияда - ҚР 2012.02.17 N 565-IV (2012.07.01 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

383-23-бап. Кассациялық сатыдағы соттың қаулысының заңды
күші

Кассациялық сатыдағы соттың қаулысы жария етілген кезден бастап заңды күшіне енеді.
Ескерту. 383-23-бап жаңа редакцияда - ҚР 2012.02.17 N 565-IV (2012.07.01 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

383-24-бап. Іс кассациялық тәртіппен қаралғаннан кейін
келіп түскен кассациялық шағымды қарау тәртібі

1. Белгіленген мерзімде немесе өтіп кеткен мерзім қалпына келтірілгеннен кейін берілген кассациялық шағым кассациялық сатыдағы сотқа істі басқа шағымдар бойынша қарағаннан кейін келіп түскен жағдайда, сот мұндай шағымды өзінің іс жүргізуіне қабылдауға міндетті.
2. Егер мұндай шағымды қараудың нәтижесінде кассациялық сатыдағы сот бұрын шығарылған кассациялық актінің заңсыздығы немесе негізсіздігі туралы тұжырымға келсе, онда оның күші жойылып, жаңа сот актісі шығарылады.

43-тарау. Қадағалау тәртібімен іс жүргізу

384-бап. Сот қадағалауы тәртібімен қайта қаралуға жататын
сот актілері

1. Жергiлiктi және басқа да соттардың заңды күшiне енген сот актiлерiн, оларға шағым жасаудың кассациялық тәртiбi сақталған жағдайда, iске қатысатын адамдардың өтiнiшхаттары және Қазақстан Республикасы Бас Прокурорының наразылығы бойынша Қазақстан Республикасының Жоғарғы Соты қадағалау тәртiбiмен қайта қарауы мүмкiн.
Осы баптың үшiншi бөлiгiнде көзделген айрықша жағдайларда, заңды күшiне енген бiрiншi сатыдағы соттың шешiмi немесе апелляциялық сатыдағы соттың шешiмi немесе қаулысы Қазақстан Республикасы Жоғарғы Соты Төрағасының ұсынуы және Қазақстан Республикасы Бас Прокурорының наразылығы бойынша сот қадағалауы тәртiбiмен қайта қаралуы мүмкiн.
2. Мыналар:
1) бұйрықтық іс жүргізу істері бойынша;
2) жеңілдетілген іс жүргізу істері бойынша;
3) татуласу келісімімен немесе дауды (жанжалды) медиация тәртібімен реттеу туралы келісіммен аяқталған, үшінші тұлғалардың мүдделерін қозғамайтын істер бойынша заңды күшіне енген шешімдер, ұйғарымдар, қаулылар сот қадағалауы тәртібімен қайта қаралуға жатпайды.
4) бірінші және апелляциялық сатылардағы соттардың төлем қабілетсіздігіін реттеу туралы істер бойынша, сондай-ақ оңалту рәсімі мен банкроттық рәсімі шеңберінде туындаған даулар, оның ішінде борышкермен жасалған мәмілелерді жарамсыз деп тану туралы, борышкердің мүлкін қайтару туралы, банкроттықты немесе оңалтуды басқарушының талап қоюлары бойынша дебиторлық берешекті өндіріп алу туралы істер бойынша шешімдері кассациялық шағымдануға жатпайды.
3. Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының қадағалаушы сот алқасының қаулысы, егер қабылданған қаулы адамдардың өмірі, денсаулығы не Қазақстан Республикасының экономикасы мен қауіпсіздігі үшін орны толмас ауыр зардаптарға әкеп соғуы мүмкін айрықша жағдайларда сот қадағалауы тәртібімен тексерілуі мүмкін.
Ескерту. 384-бап жаңа редакцияда - ҚР 2012.02.17 N 565-IV (2012.07.01 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен; өзгерістер енгізілді - ҚР 17.11.2014 № 254-V (01.01.2015 бастап қолданысқа енгізіледі); 13.11.2015 № 399-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

385-бап. Заңды күшiне енген сот актiлерiне өтiнiшхат
беруге, ұсыну енгізуге және наразылық келтiруге
құқығы бар адамдар

Ескерту. Тақырып жаңа редакцияда - ҚР 17.11.2014 № 254-V Заңымен (01.01.2015 бастап қолданысқа енгізіледі).

1. Осы Кодекстің 384-бабының бірінші бөлігінде көзделген сот актілеріне дау айту туралы өтініштерді тараптар және олардың өкілдері, іске қатысушы басқа да тұлғалар Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының қадағалау сот алқасына беруі мүмкін.
2. Қазақстан Республикасының Бас Прокуроры заңды күшіне енген сот актісіне Қазақстан Республикасының Жоғарғы Сотына наразылық келтіруге құқылы.
3. Наразылық осы баптың бірінші бөлігінде аталған адамдардың өз бастамалары бойынша да, өтініші бойынша да келтірілуі мүмкін. Өтініш наразылыққа қоса тіркеледі.
4. Өтінішті, наразылықты іс қадағалау сатысында қаралғанға дейін оны сотқа тиісінше арыз беру жолымен жүгінген тұлға кері қайтарып алуы мүмкін. Сот іске қатысушы тұлғаға наразылықтың кері қайтарып алынғаны туралы хабарлайды. Өтініш пен наразылықты кері қайтарып алу қадағалау сатысында іс жүргізудің қысқартылуына әкеп соғады.
4-1. Алынып тасталды - ҚР 2005.12.30 N 111 Заңымен.
4-2. Осы Кодекстің 384-бабының бірінші бөлігінде көрсетілген негіздер болған кезде Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының Төрағасы осы баптың бірінші бөлігінде көрсетілген адамдардың өтінішхаты бойынша шағым жасалып отырған сот актісін қайта қарау туралы ұсыну енгізеді. Өтінішхат ұсынуға қоса тіркеледі.
5. Осы Кодекстiң 393 – 395-баптарында көзделген қағидалар Қазақстан Республикасы Жоғарғы Соты Төрағасының ұсынуларына және прокурордың наразылықтарына қолданылмайды және қадағалау сатысында тiкелей қаралады. Сот кеңесу бөлмесінде iстi қадағалау тәртiбiмен қайта қарауға осы Кодекстiң 387-бабында көзделген негiздердiң бар-жоғы туралы мәселенi шешедi, содан кейiн Қазақстан Республикасы Жоғарғы Соты Төрағасының ұсынуын немесе прокурордың наразылығын мәнi бойынша қарайды. Көрсетілген негiздер болмаған кезде сот iстi сот қадағалауы тәртiбiмен қайта қараудан бас тарту туралы қаулы шығарады.
Ескерту. 385-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 2001.07.11 N 238, 2005.12.30 N 111 (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-баптан қараңыз), 2009.12.10 № 227-IV (2010.01.01 бастап қолданысқа енгізіледі), 2012.02.17 N 565-IV (2012.07.01 бастап қолданысқа енгізіледі); 17.11.2014 № 254-V (01.01.2015 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

386-бап. Істі қадағалау тәртібімен қарайтын соттар

1. Қазақстан Республикасының Жоғарғы Соты кассациялық сатының заңды күшiне енген қаулыларына осы Кодекстiң 385-бабының бiрiншi бөлiгiнде көрсетiлген адамдардың өтiнiшхаттары және Қазақстан Республикасы Бас Прокурорының наразылықтары бойынша, сондай-ақ осы Кодекстiң 384-бабының бiрiншi бөлiгiнде көзделген жағдайларда Қазақстан Республикасы Жоғарғы Соты Төрағасының ұсынулары және Қазақстан Республикасы Бас Прокурорының наразылықтары бойынша істерді, бiрiншi, апелляциялық сатылардағы соттардың актiлерiн кемiнде бес судья құрамында қарайды.
2. Қазақстан Республикасының Жоғарғы Соты осы Кодекстiң 384-бабының үшiншi бөлiгiнде көрсетiлген негiздер бойынша Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының қадағалау сот алқасының қаулысына Қазақстан Республикасы Жоғарғы Соты Төрағасының ұсынуы немесе Қазақстан Республикасы Бас Прокурорының наразылығы бойынша iстердi қарайды.
Істер кемінде жеті судьядан тұратын алқалы құрамда қаралады.
Ескерту. 386-бап жаңа редакцияда - ҚР 17.11.2014 № 254-V Заңымен (01.01.2015 бастап қолданысқа енгізіледі).

387-бап. Істерді талап етудің және заңды күшіне
енген сот актілерін қайта қараудың себептері
мен негіздері

1. Қазақстан Республикасының Бас Прокуроры не оның тапсырмасы бойынша Қазақстан Республикасы Бас Прокурорының орынбасарлары, облыстардың прокурорлары және оларға теңестірілген прокурорлар, сондай-ақ Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының судьялары азаматтық істі қадағалау тәртібімен тексеру үшін тиісті соттан талап етіп алдыруы мүмкін.
2. Осы Кодекстiң 385-бабының бiрiншi бөлiгiнде көрсетілген адамдардың өтiнiшхаттары, сол сияқты Қазақстан Республикасы Жоғарғы Соты Төрағасының және осы Кодекстiң осы бабының екiншi бөлiгiнде көрсетілген прокурорлардың өз құзыретi шегiндегi бастамасы iстердi талап етіп алдыруға себептер болып табылады.
2-1. Сот прокурордың істі талап ету туралы сұрау салуын ол сотқа келіп түскен күннен бастап күнтізбелік жеті күннен кешіктірмей орындайды. Сұрау салулар байланыс арналары пайдаланыла отырып жіберілуі мүмкін.
Істі талап еткен жағдайда қадағалау наразылығын келтіру туралы өтінішті прокурор іс прокуратураға келіп түскен күннен бастап күнтізбелік отыз күн ішінде қарауға тиіс.
3. Заңсыз сот актісін шығаруға әкеп соққан материалдық не іс жүргізу құқығының нормаларын елеулі түрде бұзу заңды күшіне енген шешімдерді, қаулыларды және ұйғарымдарды қадағалау тәртібімен қайта қарауға негіз болады.
4. Соттың заңды күшіне енген шешімдерін, ұйғарымдарын, кассациялық қаулыларын, егер Қазақстан Республикасының Конституциялық Кеңесі оларды шығаруда негізге алынған акт конституциялық емес деп таныған жағдайда олар қадағалау тәртібімен қайта қаралуы мүмкін.
Ескерту. 387-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 2009.12.10 № 227-IV (2010.01.01 бастап қолданысқа енгізіледі), 2010.12.29 N 374-IV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi), 2012.02.17 N 565-IV (2012.07.01 бастап қолданысқа енгізіледі); 17.11.2014 № 254-V (01.01.2015 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

388-бап. Заңды күшіне енген сот актілеріне шағым жасау,
наразылық келтіру мерзімдері

1. Соттың шешімі, ұйғарымы, қаулысы заңды күшіне енген күннен бастап бір жыл ішінде жазбаша нысанда не электрондық құжат нысанында өтініш, наразылық беруге болады.
2. Осы баптың бірінші бөлігінің ережелері адам мен азаматтың Қазақстан Республикасының Конституциясында баянды етілген құқықтары мен бостандықтарына нұқсан келтіретін, осы Кодекстің 387-бабының төртінші бөлігінде көзделген негіз бойынша сот шешімдерін, ұйғарымдарын, қаулыларын қайта қарау жағдайларында қолданылмайды.
3. Егер қадағалау наразылығын келтіру туралы өтініш прокурорға белгіленген мерзім сақтала отырып берілсе, бірақ ол бойынша шешім қабылданбаса, сот наразылық келтіру мерзімін ұзартады. Наразылықта бұл туралы көрсетілуге тиіс.
Ескерту. 388-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 2001.07.11 N 238, 2009.12.10 № 227-IV (01.01.2010 бастап қолданысқа енгізіледі); 17.11.2014 № 254-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi) Заңдарымен.

389-бап. Наразылық келтіру

1. Қазақстан Республикасының Бас Прокуроры себебі мен негіздері болған ретте наразылық келтіріп, оны іспен және өтінішпен бірге Қазақстан Республикасының Жоғарғы Сотына жібереді.
2. Қазақстан Республикасының Бас прокуратурасы наразылықтың көшірмелерін іске қатысушы тұлғаларға жібереді.
Ескерту. 389-бап жаңа редакцияда - ҚР 2009.12.10 № 227-IV (2010 жылғы 1 қаңтардан бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

390-бап. Наразылықтың мазмұны

Наразылықта:
1) наразылық келтіріп отырған соттың атауы болуға;
2) наразылық келтіріп отырған сот актілері көрсетілуге;
3) сот актілері шығарылған істің мәні баяндалуға;
4) заңсыз сот актісінің шығарылуына әкеп соққан, материалдық не іс жүргізу құқығы нормаларының елеулі бұзылуы неде екені, не сот актісі шығарылғанда негізге алынған нормативтік құқықтық актіні Қазақстан Республикасының Конституциялық Кеңесі конституциялық емес деп тануы көрсетілуге;
5) наразылық келтірген лауазымды адамның ұсынысы немесе қорытындысы болуға тиіс.
Ескерту. 390-бапқа өзгерту енгізілді - ҚР 2001.07.11 N 238, 2009.12.10 № 227-IV (2010 жылғы 1 қаңтардан бастап қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

391-бап. Сот актісіне дау айту туралы және қадағалау
наразылығын келтіру туралы өтініштердің мазмұны

Ескерту. 391-баптың тақырыбы жаңа редакцияда - ҚР 2012.02.17 N 565-IV (2012.07.01 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

1. Қазақстан Республикасының Жоғарғы Сотына берілетін сот актісіне дау айту және Қазақстан Республикасының Бас прокуратурасына қадағалау наразылығын келтіру туралы өтініштер:
1) өтініш жолданатын соттың атауын, өтініш жолданатын лауазымды адамның аты-жөнін;
2) өтініш беруші тұлғаның атауын; оның тұрғылықты жерін немесе тұрған жерін және істегі іс жүргізу жағдайын;
3) сот шешімінің, ұйғарымының, қаулысының мазмұнын көрсетуді, сондай-ақ іске қатысушы тұлғалардың тұрғылықты жерін немесе тұрған жерін көрсете отырып атап тізбеленуін;
4) істі бірінші, апелляциялық және кассациялық сатыларда қарайтын соттардың көрсетілуін және олар қабылдаған шешімдердің мазмұнын;
5) соттың дау айтылатын, наразылық беру ұсынылатын шешімінің, ұйғарымының, қаулысының көрсетілуін;
6) материалдық не іс жүргізу құқығы нормаларының елеулі түрде бұзылуы неде екенінің және өтініш берген тұлғаның өтінуі неден тұратынын көрсетуді қамтуға тиіс.
2. Егер өтінішті іске қатыспаған тұлға берсе, дау айтылатын шешім, ұйғарым, қаулы арқылы осы тұлғаның қандай құқықтарының бұзылғаны көрсетілуге тиіс.
3. Егер дау айтылған сот актісіне тиісті сот сатысына шағым жасалмаған болса, өтініш беруші апелляциялық не кассациялық шағым бермеу себептерін көрсетуге міндетті.
4. Егер өтініш бұрын қадағалау сатысына берілген болса, онда өтініште бұл туралы және шағым бойынша қабылданған сот шешімі туралы көрсетілуге тиіс.
5. Өтінішке оны берген тұлға немесе оның өкілі қол қоюға тиіс. Өкіл берген өтінішке сенімхат немесе өкілдің өкілеттігін куәландыратын басқа да құжат қоса тіркелуге тиіс.
6. Алып тасталды - ҚР 17.11.2014 № 254-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.
7. Сот актісіне дау айту туралы өтінішхатқа Қазақстан Республикасының салық заңнамасында белгіленген мөлшерде мемлекеттік баждың төленгенін растайтын құжат қоса тіркеледі.
Ескерту. 391-бап жаңа редакцияда - ҚР 2009.12.10 № 227-IV(2010.01.01 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен, өзгерістер енгізілді - ҚР 2012.02.17 N 565-IV (2012.07.01 бастап қолданысқа енгізіледі); 17.11.2014 № 254-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi) Заңдарымен.

392-бап. Өтінішті немесе прокурор наразылығын қайтару

Ескерту. Тақырыпқа өзгерту енгізілді - ҚР 2009.12.10 № 227-IV (2010 жылғы 1 қаңтардан бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

1. Өтініш немесе прокурор наразылығы мынадай негiздер бойынша:
1) өтініш немесе прокурор наразылығы осы Кодекстiң 390, 391-баптарының талаптарына сай келмесе;
2) өтініш немесе прокурор наразылығы заңды күшiне енген осы сот актiсiне осы Кодекстiң 385-бабына сәйкес шағым жасауға, наразылық бiлдiруге құқығы жоқ адамдар тарапынан берiлсе;
3) өтініш немесе прокурор наразылығы осы Кодекстiң 388-бабының бiрiншi бөлiгiнде көрсетiлген мерзiм өткеннен кейiн берiлсе және оны қалпына келтiрудiң дәлелдi себептерi болмаса;
4) өтініш немесе прокурор наразылығы оларды мәнi бойынша қарағанға дейiн керi қайтарып алынса;
5) өтініш немесе прокурор наразылығы қадағалау сатысына соттылық ережесiн бұза отырып берiлсе;
6) процестің осы қатысушысының арызы бойынша қадағалау іс жүргізуін қозғаудан бас тарту туралы қаулы болса;
7) егер сот актісіне дау айту туралы өтінішхатқа мемлекеттік баждың төленгенін растайтын құжат қоса тіркелмесе, олар берген адамдарға қайтарылуға тиіс.
2. Өтінішті немесе прокурор наразылығын қайтаруға негiз болған кемшiлiктер жойылған жағдайда оларды жалпы негiзде қайтадан беруге болады.
Ескерту. 392-бап жаңа редакцияда - ҚР 2005.12.30 N 111 (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-баптан қараңыз), өзгерістер енгізілді - ҚР 2009.12.10 № 227-IV (01.01.2010 бастап қолданысқа енгізіледі); 17.11.2014 № 254-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi) Заңдарымен.

393-бап. Өтінішті алдын ала қарау

Ескерту. Тақырыпқа өзгерту енгізілді - ҚР 2009.12.10 № 227-IV (2010 жылғы 1 қаңтардан бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

1. Сот актісіне сот қадағалауы тәртібімен дау айту туралы өтінішті үш судья алдын ала зерделейді және қарайды, олардың біреуі Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының Төрағасы тағайындаған баяндамашы болып табылады. Қажет болған жағдайда азаматтық іс талап етіліп алынуы мүмкін.
2. Өтініш келiп түскен күннен бастап бiр айдың iшiнде, ал iс сұратылған жағдайда - iс келiп түскен күннен бастап бiр айдың iшiнде қаралады.
3. Өтініш алдын ала қаралатын күн туралы прокурорға, сондай-ақ өтініш берген адамға хабарланады, алайда олардың келмеуi iс бойынша сот қадағалауы тәртiбiмен iс жүргiзудi қозғауға негiз бар немесе жоқ екенi туралы мәселенi шешуге кедергi болмайды.
Ескерту. 393-бап жаңа редакцияда - ҚР 2005.12.30 N 111 (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-баптан қараңыз), өзгеріс енгізілді - ҚР 2009.12.10 № 227-IV (2010.01.01 бастап қолданысқа енгізіледі), 2012.02.17 N 565-IV (2012.07.01 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

394-бап. Өтінішті алдын ала қараудың нәтижелерi бойынша
қабылданатын шешiмдер

Ескерту. Тақырыпқа өзгерту енгізілді - ҚР 2009.12.10 № 227-IV (2010 жылғы 1 қаңтардан бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

1. Өтінішті алдын ала қараудың нәтижелері бойынша судьялар:
1) дау айтылған сот актiсiн қайта қарау бойынша қадағалау iс жүргiзуiн қозғау және өтінішті азаматтық iстi сұрата отырып қадағалау сатысында қарау туралы;
2) дау айтылған сот актiсiн қайта қарау бойынша қадағалау iс жүргiзуiн қозғаудан бас тарту туралы;
3) өтінішті қайтару туралы қаулы шығарады.
2. Соттың өтінішті алдын ала қарау нәтижелерi бойынша шығарған қаулысында:
1) қаулының шығарылған күнi мен орны;
2) өтінішті қараған және қаулы шығарған тиiстi сот судьяларының тегi мен аты-жөнi;
3) дау туғызған сот актiсiн көрсете отырып қаулы шығарылған iс;
4) өтініш жасаған тұлғаның атауы;
5) өтініште келтiрiлген дәлелдер;
6) қадағалау iс жүргiзуiн қозғаудың немесе одан бас тартудың не өтінішті оларды берген адамдарға қайтарудың негiздерi көрсетiлуге тиiс;
7) қаулының қарар бөлiгiнде осы баптың бiрiншi бөлiгiнде көрсетiлген шешiмдердiң бiрi жазылады.
3. Өтінішті алдын ала қараудың нәтижелерi бойынша шығарылған қаулының көшiрмесi өтінішті берген адамға жiберiледi.
Ескерту. 394-бап жаңа редакцияда - ҚР 2005.12.30 N 111 (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-баптан қараңыз), өзгерту енгізілді - ҚР 2009.12.10 № 227-IV (2010 жылғы 1 қаңтардан бастап қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

395-бап. Қадағалау сатысы сотының отырысын тағайындау

1. Қадағалау сатысы дау айтылып отырған сот актісін қайта қарау бойынша қадағалау iсін жүргiзуді қозғау туралы сот қаулысын, ұсынуды, наразылықты алғаннан кейiн тараптарға қадағалау ісін жүргізуді қозғау туралы өтінішхаттың, қаулының, ұсынудың көшiрмелерiн, сот отырысын өткiзу күнін, уақытын, орнын көрсете отырып, iстiң қадағалау сатысында қаралатыны туралы хабарлама жібереді.
2. Қадағалау сатысында iс қадағалау iсін жүргiзуді қозғау туралы қаулымен, ұсынумен бiрге істі қадағалау сатысына берiлген не прокурордың наразылығы келiп түскен күннен бастап бiр айдың iшiнде қаралуға тиiс.
Ескерту. 395-бап жаңа редакцияда - ҚР 17.11.2014 № 254-V Заңымен (01.01.2015 бастап қолданысқа енгізіледі).

395-1-бап. Сот актісін қайта қарау туралы өтінішхатқа,
ұсынуға немесе наразылыққа пікір

Ескерту. Тақырып жаңа редакцияда - ҚР 17.11.2014 № 254-V Заңымен (01.01.2015 бастап қолданысқа енгізіледі).

1. Іске қатысатын адам қайта қарауға қатысты қарсылықты растайтын құжаттарды қоса тіркей отырып, сот актісін қадағалау тәртібімен қайта қарау туралы өтінішхатқа, ұсынуға немесе наразылыққа пікірді іске қатысатын басқа адамдарға және Қазақстан Республикасының Жоғарғы Сотына жібереді.
Қазақстан Республикасының Жоғарғы Сотына жіберілетін пікірге іске қатысушы басқа тұлғаларға пікірдің көшірмесі жіберілгенін растайтын құжат қоса тіркеледі.
2. Пікір Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының өтінішті немесе наразылықты қарауды бастағанға дейін пікірмен танысу мүмкіндігін қамтамасыз ететін, сот белгілеген мерзімде жіберіледі.
3. Пікірге іске қатысушы тұлға немесе оның өкілі қол қояды. Өкілдің қолы қойылған пікірге оның өкілеттігін растайтын сенімхат немесе өзге құжат қоса тіркеледі.
4. Пікір Қазақстан Республикасының Жоғарғы Сотына жазбаша нысанда не электрондық құжат нысанында жіберілуі мүмкін.
Ескерту. Кодекс 395-1-баппен толықтырылды - ҚР 2009.12.10 № 227-IV (01.01.2010 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен; өзгеріс енгізілді - ҚР 17.11.2014 № 254-V (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-баптан қараңыз) Заңымен.

396-бап. Сот актiсiнiң орындалуын тоқтата тұру

Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының Төрағасы, Бас Прокуроры iстi сұратып алумен бiр мезгiлде қадағалау тәртiбiмен тексеру үшiн сот актiсiнiң орындалуын үш айдан аспайтын мерзiмге тоқтата тұруға құқылы.
Ескерту. 396-бап жаңа редакцияда - ҚР 2002.08.09 N 346, 2005.12.30 N 111 (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-баптан қараңыз) Заңдарымен.

397-бап. Істі қарау шектері

1. Істі қадағалау тәртібімен қарау кезінде сот бірінші, апелляциялық, кассациялық сатылардағы және қадағалау сатысындағы соттар шығарған сот актілерінің заңдылығын істе бар материалдар бойынша, өтінішхаттың, ұсынудың, наразылықтың дәлелдері шегінде тексереді.
2. Қадағалау сатысындағы сот заңдылық мүдделерін көздеп, өтінішхаттың, ұсынудың немесе наразылықтың шегінен шығуға және шағым жасалған, наразылық білдірілген шешімнің заңдылығын толық көлемінде тексеруге құқылы. Сот осы Кодекстің 25 – 29-тарауларында көзделген істер бойынша бірінші, апелляциялық, кассациялық сатылардағы және қадағалау сатысындағы соттар шығарған қаулылардың заңдылығын толық көлемінде тексереді.
Ескерту. 397-бап жаңа редакцияда - ҚР 17.11.2014 № 254-V Заңымен (01.01.2015 бастап қолданысқа енгізіледі).

398-бап. Істі қадағалау сатысында қараудың тәртібі,
қадағалау сатысындағы соттың шешімдері

1. Қадағалау сатысындағы сот отырысы төрағалық етушінің қандай сот шешімі және кімнің өтінішхаты (ұсынуы, наразылығы) бойынша қайта қаралатынын, сот құрамына кімдердің кіретінін және іске қатысатын адамдардың қайсысы сот отырысы залына келіп отырғанын хабарлауымен ашылады. Істің қаралатын уақыты мен орны туралы тиісінше хабардар етілген, өтінішхат (наразылық) берген адамның болмауы сот отырысын жалғастыру мүмкіндігін жоққа шығармайды. Iстi қарау кезiнде қадағалау сатысының сотына прокурордың қатысуы мiндеттi.
2. Мәлімделген қарсылықтар мен өтініштер шешілгеннен кейін сот тыңдауды жалғастыру туралы не оны кейінге қалдыру туралы шешім қабылдайды. Сот істі тыңдауды жалғастыру туралы шешім қабылдаған жағдайда төрағалық етуші өтінішті (наразылықты) берген адамға сөз береді. Егер мұндай адамдар бірнешеу болса, олар өздері ұсынатын сөз сөйлеу кезегін сот назарына жеткізеді. Егер олар келісімге келе алмаса, сөз сөйлеу кезегін сот белгілейді.
3. Өтініш (наразылық) беруші адам, өз пікірі бойынша, шағым жасалып отырған шешімнің заңсыз, негізсіз болып табылатынына себептер мен дәлелдерді айтып береді. Содан кейін төрағалық етуші сот белгілеген тәртіппен іске қатысушы басқа адамдарға сөз береді.
Сотқа қатысушы адамдар сөз сөйлегеннен кейiн прокурор iс бойынша қорытынды бередi.
4. Істі қадағалау тәртібімен қарау нәтижесінде сот кеңесу бөлмесінде мына шешімдердің бірін қабылдайды:
1) бірінші, апелляциялық, кассациялық сатылардың немесе қадағалау сатысының шешімін – өзгеріссіз, ал өтінішхатты, ұсынуды, наразылықты қанағаттандырусыз қалдырады;
2) осы Кодекстiң 387-бабында көзделген негiздердiң болмауына байланысты iстi сот қадағалауы тәртiбiмен қайта қараудан бас тарту туралы;
3) бірінші, апелляциялық, кассациялық сатылардағы және қадағалау сатысындағы сот шешімінің күшін толық не бір бөлігінде жояды және істі апелляциялық немесе кассациялық сатыдағы сотқа немесе, егер іс апелляциялық сатыдағы сотта қаралмаған болса, бірінші сатыдағы сотқа жаңадан қарауға жібереді. Қадағалау сатысындағы сот қаулыда көрсетілмеген не онда жоққа шығарылған мән-жайларды анықтауға немесе дәлелденген деп есептеуге, қандай да бір дәлелдемелердің анықтығы немесе анық еместігі, бір дәлелдемелердің басқаларынан артықшылығы туралы, істі жаңадан қарау кезінде материалдық құқықтың қай нормасы қолданылуға тиіс екені және қандай қаулының қабылдануға тиіс екені туралы мәселелерді алдын ала шешуге құқылы емес;
4) бірінші, апелляциялық, кассациялық сатылардағы, қадағалау сатысындағы сот шешімінің күшін толық не бір бөлігінде жояды және талап арызды қараусыз қалдырады не іс бойынша іс жүргізуді тоқтады;
5) іс бойынша шығарылған шешімдердің біреуін күшінде қалдырады;
6) егер материалдық құқық нормаларын қолдануда және түсіндіруде қате жіберілген болса, бірінші, апелляциялық, кассациялық сатылардағы немесе қадағалау сатысындағы соттың шешімін өзгертеді не оның күшін жояды және істі жаңадан қарауға бермей, жаңа шешім шығарады.
5. Істі осы Кодекстің 386-бабының екінші бөлігінде көзделген жағдайларда қарау осы баптың қағидалары бойынша жүзеге асырылады.
Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының Төрағасы енгізген ұсынудың дәлелдерін іс бойынша баяндамашы болып табылатын судья баяндайды.
Ескерту. 398-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 2001.07.11 N 238, 2005.12.30 N 111 (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-баптан қараңыз), 2009.12.10 № 227-IV (2010.01.01 бастап қолданысқа енгізіледі), 2012.02.17 N 565-IV (2012.07.01 бастап қолданысқа енгізіледі); 17.11.2014 № 254-V (01.01.2015 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

399-бап. Қадағалау сатысындағы сот қаулысының мазмұны

1. Қадағалау сатысындағы соттың қаулысы осы Кодексте апелляциялық қаулы үшін белгіленген талаптарға сәйкес келуге тиіс. Қадағалау сатысындағы соттың қаулысына іс бойынша шешім қабылдаған барлық судьялар қол қояды.
2. Қадағалау сатысындағы сот осы Кодекстiң 230-232-баптарында көзделген жағдайларда және тәртiппен қате жазылған жазбалар мен анық арифметикалық қателердi түзету туралы мәселенi қарауға, қосымша қаулы шығаруға немесе бұдан бұрын қадағалау сатысы шығарған қаулыны түсіндiруге құқылы.
Ескерту. 399-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 2001.07.11 N 238, 2012.02.17 N 565-IV (2012.07.01 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

400-бап. Қадағалау сатысындағы сот қаулысының
заңды күшіне енуі

Қадағалау сатысындағы сот қаулылары олар қабылданған кезден бастап заңды күшіне енеді.

401-бап. Істі қадағалау тәртібімен қарайтын сот
нұсқауларының міндеттілігі

Ескерту. 401-бап алынып тасталды - ҚР 2009.12.10 № 227-IV (2010 жылғы 1 қаңтардан бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

402-бап. <*>

Ескерту. 402-бап алынып тасталды - ҚР 2005.12.30 N 111 (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-баптан қараңыз) Заңымен.

403-бап. Сот шешімінің, ұйғарымының, қаулысының
күші жойылғаннан кейін істі қарау

1. Қадағалау тәртібімен сот актілерінің күші жойылғаннан кейін іс жалпы тәртіппен қаралуға тиіс.
2. Бұрын қабылданған сот актілерінің апелляциялық, кассациялық тәртіппен немесе қадағалау тәртібімен күші жойылғаннан кейін шығарылған жаңа сот актілеріне өтiнiшхат, ұсыну, наразылық олардың күшін жойған себептерге қарамастан, жалпы негіздерде берілуі, келтірілуі мүмкін.
Ескерту. 403-бап жаңа редакцияда - ҚР 2012.02.17 N 565-IV (2012.07.01 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен; өзгеріс енгізілді - ҚР 17.11.2014 № 254-V (01.01.2015 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

403-1-бап. Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының жалпы
отырысын тағайындау

Ескерту. 403-1-бап алып тасталды - ҚР 17.11.2014 № 254-V Заңымен (01.01.2015 бастап қолданысқа енгізіледі).

403-2-бап. Қазақстан Республикасы Жоғарғы Соты жалпы
отырысының ұсынуды немесе наразылықты қарауының
тәртібі

Ескерту. 403-2-бап алып тасталды - ҚР 17.11.2014 № 254-V Заңымен (01.01.2015 бастап қолданысқа енгізіледі).

44-тарау. Заңды күшіне енген шешімдерді, ұйғарымдар мен
қаулыларды жаңадан анықталған мән-жайлар бойынша қайта
қарау жөнінде іс жүргізу

404-бап. Қайта қарау негіздері

Заңды күшіне енген шешімдер, ұйғарымдар мен қаулылар жаңадан анықталған мән-жайлар бойынша қайта қаралуы мүмкін. Шешімдерді, ұйғарымдар мен қаулыларды жаңадан анықталған мән-жайлар бойынша қайта қарау үшін:
1) арыз берушіге белгілі болмаған және белгілі бола алмаған іс үшін елеулі мән-жайлар;
2) заңды күшіне енген сот үкімімен белгіленген, заңсыз не негізсіз шешім шығаруға әкеп соққан, куәнің көрінеу жалған жауаптары, сарапшының көрінеу жалған қорытындысы, көрінеу дұрыс аудармау, құжаттардың не заттай дәлелдемелердің жалғандығы;
3) заңды күшіне енген сот үкімімен белгіленген, тараптардың, іске қатысушы басқа адамдардың, не олардың өкілдерінің қылмысты әрекеттері немесе судьялардың сол істі қарау кезінде жасаған қылмысты әрекеттері;
4) белгілі бір шешімді, ұйғарымды немесе қаулыны шығаруға негіз болған сот шешімінің, үкімінің немесе қаулысының не өзге де орган қаулысының күшін жою;
5) Қазақстан Республикасы Конституциялық Кеңесiнiң соттың сот актiсiн шығаруы кезiнде қолданған заңын немесе өзге нормативтiк құқықтық актiсiн конституциялық емес деп тануы негiздер болып табылады.
Ескерту. 404-бапқа өзгерту енгізілді - Қазақстан Республикасының 2005.12.30. N 111 (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-баптан қараңыз) Заңымен.

405-бап. Сот шешімдерін, ұйғарымдары мен қаулыларын
жаңадан анықталған мән-жайлар бойынша қайта
қарайтын соттар

1. Бірінші сатыдағы соттың заңды күшіне енген шешімін жаңадан анықталған мән-жайлар бойынша осы шешімді шығарған сот қайта қарайды.
2. Бірінші сатыдағы соттың шешімін өзгерткен немесе жаңа шешім шығарған апелляциялық, кассациялық немесе қадағалау сатыларындағы ұйғарымдарды, шешімдерді, қаулыларды жаңадан анықталған мән-жайлар бойынша қайта қарауды шешімді өзгерткен немесе жаңа шешім шығарған сот жүргізеді.
Ескерту. 405-бапқа өзгерту енгізілді - ҚР 2001.07.11 N 238, 2009.12.10 № 227-IV (2010 жылғы 1 қаңтардан бастап қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

406-бап. Арыз беру

1. Шешімді, ұйғарымды немесе қаулыны жаңадан анықталған мән-жайлар бойынша қайта қарау туралы арызды іске қатысқан адамдар, құқықтары мен заңды мүдделерін шығарылған сот актісі қозғаған өзге де мүдделі тұлғалар немесе прокурор шешім, ұйғарым немесе қаулы шығарған сотқа жазбаша нысанда не электрондық құжат нысанында береді.
2. Мұндай арызды іске қатысушы адамдар қайта қарау үшін негіз болатын мән-жайлар анықталған күннен бастап үш ай ішінде бере алады.
Ескерту. 406-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 2009.12.10 № 227-IV (01.01.2010 бастап қолданысқа енгізіледі); 17.11.2014 № 254-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi) Заңдарымен.

406-1-бап. Арыздың нысаны мен мазмұны

1. Сот актісін жаңадан анықталған мән-жайлар бойынша қайта қарау туралы арыз сотқа жазбаша нысанда не электрондық құжат нысанында беріледі. Арыз берген тұлға немесе оның уәкілетті өкілі арызға қол қояды.
2. Сот актісін жаңадан анықталған мән-жайлар бойынша қайта қарау туралы арызда:
1) арыз берілген соттың атауы;
2) арыз берген тұлғаның және іске қатысатын басқа тұлғалардың атауы, олардың тұрған жері немесе тұрғылықты жері;
3) арыз беруші жаңадан анықталған мән-жайлар бойынша қайта қарау туралы өтініш жасап отырған сот актісін қабылдаған соттың атауы; сот актісінің қабылданған күні; даудың нысанасы;
4) арыз берген тұлғаның талаптары; осы Кодекстің 404-бабында көзделген және осы мән-жайлардың ашылуын немесе анықталуын растайтын құжаттарға сілтеме жасала отырып, арызданушының пікірі бойынша жаңадан анықталған мән-жайлар бойынша сот актісін қайта қарау туралы мәселені қою үшін негіз болған жаңадан анықталған мән-жайлар;
5) қоса тіркелген құжаттардың тізбесі көрсетілуге тиіс.
Арызда іске қатысатын тұлғалардың телефон, факс нөмірлері, электронды почтаның мекенжайлары және өзге де мәліметтер көрсетілуі мүмкін.
3. Арыз берген тұлға іске қатысатын басқа тұлғаларға оларда жоқ арыздың және қоса берілген құжаттардың көшірмелерін жіберуге міндетті.
4. Арызға:
1) жаңадан анықталған мән-жайларды растайтын құжаттардың көшірмелері;
2) арызданушы қайта қарау туралы өтініш жасаған сот актісінің көшірмесі;
3) іске қатысатын басқа тұлғаларға оларда жоқ арыздың және құжаттардың көшірмелері жіберілгенін растайтын құжат;
4) тұлғаның арызға қол қою өкілеттігін растайтын сенімхат немесе өзге де құжат қоса тіркелуге тиіс.
Ескерту. Кодекс 406-1-баппен толықтырылды - ҚР 2009.12.10 № 227-IV (01.01.2010 бастап қолданысқа енгізіледі); өзгеріс енгізілді - ҚР 17.11.2014 № 254-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi) Заңымен.

406-2-бап. Арызды соттың іс жүргізуіне қабылдау

1. Арыздың мазмұны мен нысанына қойылатын талаптарды сақтай отырып берілген сот актісін жаңадан анықталған мән-жайлар бойынша қайта қарау туралы арыз тиісті соттың іс жүргізуіне қабылданады.
2. Арызды соттың іс жүргізуіне қабылдау туралы мәселені ол сотқа келіп түскен күннен бастап бес күн мерзімде тиісті соттың судьясы жеке-дара шешеді.
3. Тиісті соттың судьясы арызды іс жүргізуге қабылдау туралы ұйғарым шығарады.
4. Ұйғарымда арызды қарау жөніндегі сот отырысын өткізудің күні мен орны көрсетіледі.
5. Ұйғарымның көшірмесі іске қатысатын тұлғаларға жіберіледі.
Ескерту. Кодекс 406-2-баппен толықтырылды - ҚР 2009.12.10 № 227-IV (2010 жылғы 1 қаңтардан бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

406-3-бап. Сот актісін жаңадан анықталған мән-жайлар
бойынша қайта қарау туралы арызды қайтару

1. Егер тиісті соттың судьясы арызды іс жүргізуге қабылдау туралы мәселені шешу кезінде:
1) арыздың осы Кодекстің 405-бабында белгіленген қағидалар бұзыла отырып берілгенін;
2) арыздың белгіленген мерзім өткеннен кейін берілгенін және оны қалпына келтіру туралы өтініштің жоқ екенін немесе арыз берудің өткен мерзімін қалпына келтіруден бас тартылғанын;
3) арыздың нысаны мен мазмұнына қойылатын талаптардың сақталмағанын анықтаса, арыз беруші берген сот актісін жаңадан анықталған мән-жайлар бойынша қайта қарау туралы арызды оған қайтарады.
2. Арызды қайтару туралы ұйғарым шығарылады.
Ұйғарымның көшірмесі арызбен және оған қоса тіркелген құжаттармен бірге ұйғарым шыққан күннен кейінгі келесі күннен кешіктірілмей арыз берушіге жіберіледі.
3. Арызды қайтару туралы соттың ұйғарымына шағым жасалуы, наразылық берілуі мүмкін.
Ескерту. Кодекс 406-3-баппен толықтырылды - ҚР 2009.12.10 № 227-IV (2010 жылғы 1 қаңтардан бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

407-бап. Арыз беруге арналған мерзімнің есептелуі

Арыз беруге арналған мерзім:
1) осы Кодекстің 404-бабының 1-тармақшасында көзделген жағдайларда - іс үшін елеулі маңызы бар мән-жайлар анықталған күннен бастап;
2) осы Кодекстің 404-бабының 2) және 3) тармақшаларында көзделген жағдайларда - қылмыстық іс жөніндегі үкім заңды күшіне енген күннен бастап;
3) осы Кодекстің 404-бабының 4) тармақшасында көзделген жағдайларда - сот үкімі, шешімі, ұйғарымы, қаулысы заңды күшіне енген немесе мемлекеттік немесе өзге де орган қайта қаралатын шешім, ұйғарым немесе қаулы негізге алынған үкімге, шешімге, ұйғарымға немесе қаулыға өз мазмұны бойынша қайшы келетін қаулы шығарған күннен бастап есептеледі.

408-бап. Арызды қарау

Сот жаңадан анықталған мән-жайлар бойынша шешімді, ұйғарымды немесе қаулыны қайта қарау туралы арызды сот отырысында қарайды. Арыз берушіге және іске қатысушы адамдарға отырыстың өткізілетін уақыты мен орны туралы хабарланады, алайда олардың келмеуі арызды қарауға кедергі болмайды.

409-бап. Соттың істі қайта қарау туралы ұйғарымы

1. Сот шешімді, ұйғарымды немесе қаулыны жаңадан анықталған мән-жайлар бойынша қайта қарау туралы арызды қарай келіп, не арызды қанағаттандырады және шешімнің, ұйғарымның немесе қаулының күшін жояды, не оны қайта қараудан бас тартады.
2. Бірінші, апелляциялық және кассациялық сатылардағы соттардың жаңадан анықталған мән-жайлар бойынша сот актісінің күшін жою туралы және сот актісін жаңадан анықталған мән-жайлар бойынша қайта қарау туралы арызды қанағаттандырудан бас тарту туралы шешімдеріне белгіленген тәртіппен шағымдануға және наразылық беруге болады.
3. Шешімнің, ұйғарымның немесе қаулының күші жойылған жағдайда сот істі осы Кодексте белгіленген қағидалар бойынша қарайды.
Ескерту. 409-бап жаңа редакцияда - ҚР 2009.12.10 № 227-IV (2010 жылғы 1 қаңтардан бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

4-бөлім. Жойылған сот ісін немесе атқару ісін жүргізуді қалпына келтіру

410-бап. Арыз беру

1. Азаматтық іс бойынша толық не бөлігінде жойылған, шешім шығару немесе қысқарту арқылы аяқталған сот ісін немесе атқару ісін жүргізуді қалпына келтіруді сот осы бөлімде белгіленген тәртіппен жүргізеді.
2. Жойылған сот ісін немесе атқару ісін жүргізуді қалпына келтіру туралы іс іске қатысушы адамдардың не прокурордың арызы бойынша қозғалады.
3. Сот ісін жүргізуді қалпына келтіру туралы арыз даудың мәні бойынша шешім не іс бойынша іс жүргізуді тоқтату туралы ұйғарым шығарған сотқа жазбаша нысанда не электрондық құжат нысанында беріледі.
4. Жоғалтылған атқарушылық іс жүргізуді қалпына келтіру туралы арыз атқару жеріндегі сотқа жазбаша нысанда не электрондық құжат нысанында беріледі.
5. Арызда: арыз беруші нақ қандай іс жүргізуді қалпына келтіруді өтінетіні, мәні бойынша соттың шешім қабылданғаны немесе іс бойынша іс жүргізу қысқартылғаны, онда арыз берушінің іс жүргізуде қандай жағдайда болғаны, іс бойынша тағы да кімдердің қатысқаны және іс жүргізуде қандай жағдайда болғаны, олардың орналасқан немесе тұратын жері, арыз берушіге жоғалған іс жүргізудің мән-жайларынан ненің белгілі екені туралы, іс жүргізу құжаттары көшірмелерінің немесе ол туралы мәліметтердің жатқан жері, нақты қандай құжаттарды арыз беруші қалпына келтіруді қажет деп есептейтіні, оларды қалпына келтіру қандай мақсат үшін қажет екені көрсетілуге тиіс.
6. Сақталып қалған және іске қатысты құжаттар немесе олардың көшірмелері, тіпті олар белгіленген тәртіппен куәландырылмаса да, арызға қоса тіркеледі.
7. Жойылған істі қалпына келтіру туралы арызға мемлекеттік баж төленбейді.
Ескерту. 410-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 17.11.2014 № 254-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi).

411-бап. Арызды қарау

1. Арызда жойылған істі қалпына келтіру туралы мәселе бойынша сотқа жүгіну мақсаты көрсетілмеген жағдайда сот арызды қозғалыссыз қалдырады және арыз берушінің оны жазуына қажетті мерзім береді.
2. Егер арыз беруші көрсеткен жүгіну мақсаты оның құқықтары мен заңды мүдделерін қорғауға байланысты болмаса, сот істі қалпына келтіру туралы іс қозғаудан бас тартады, не, егер ол іс қозғалған болса, оны дәлелді ұйғарыммен қарамай тастайды.
3. Жойылған сот ісін жүргізу мәні бойынша қаралғанға дейін осы тарауда белгіленген тәртіппен қалпына келтіруге жатпайды. Талап қоюшы мұндай жағдайда жаңадан талап қоюға құқылы. Сот ісін жүргізудің жоғалтылуына байланысты жаңа талап қою бойынша іс қозғау туралы сот ұйғарымында осы мән-жайлар міндетті түрде көрсетілуге тиіс.
4. Істі қарау кезінде сот іс жүргізудің сақталған бөліктерін, іс жүргізу жоғалғанға дейін істен азаматтар мен ұйымдарға берілген құжаттарды, бұл құжаттардың көшірмелерін, іске қатысы бар басқа да материалдарды пайдаланады.
5. Іс жүргізу іс-әрекеттерін жасау кезінде қатысқан адамдардан, ал қажет болған жағдайларда - жоғалған іс бойынша істі қараған сот құрамына кірген адамдардан, сондай-ақ сот шешімін орындаған адамдардан соттың куә ретінде жауап алуына болады.

412-бап. Арыз бойынша сот шешімі

1. Іс жүргізуді қысқарту туралы соттың шешімі немесе ұйғарымы, егер олар іс бойынша шығарылса, міндетті түрде қалпына келтірілуге тиіс.
2. Іс бойынша іс жүргізуді қысқарту туралы жойылған сот шешімін немесе ұйғарымын қалпына келтіру туралы сот шешімінде сотқа табыс етілген және жойылған іс бойынша процеске барлық қатысушылар қатысқан сот отырысында зерттелген қандай нақты деректер негізінде сот қалпына келтірілетін сот актісінің мазмұны анықталды деп есептейтіні көрсетіледі.
3. Жойылған іс жүргізуді қалпына келтіру туралы іс бойынша шешімнің дәлелдеме бөлігінде қандай дәлелдемелерді соттың зерттегені және жойылған іс бойынша қандай іс жүргізу іс-әрекеттері жасалғаны дәлелденгені туралы да сот қорытындысы көрсетіледі.
4. Жойылған іс бойынша сот қаулысын дәлме-дәл қалпына келтіру үшін жиналған материалдар жеткіліксіз болған жағдайда сот ұйғарымымен іс жүргізуді қалпына келтіру туралы арызды қарауды тоқтатады және іске қатысушы адамдарға жалпы тәртіппен талап қою құқығын түсіндіреді.
5. Жойылған іс бойынша сот қаулысын қалпына келтіру туралы арызды қарау оның сақталу мерзімімен шектелмейді. Алайда орындау мерзімі біткен және сот қалпына келтірмейтін атқару парағын ұсыну үшін оны орындау мақсатында жойылған іс жүргізуді қалпына келтіру туралы арызбен жүгінген жағдайда сот арыз бойынша іс жүргізуді де қысқартады.
6. Егер шешім орындалса, жойылған атқару ісі қалпына келтіріледі.
7. Сот шешімін орындау туралы акт орындау кезінде сот орындаушысы жасаған және актіде көрсеткен іс-әрекеттердің мәні көрсетіле отырып, сот шешімімен қалпына келтіріледі.
8. Шешім орындалғанға дейін атқару ісі жойылып, атқару қағазының дубликаты берілуі мүмкін жағдайда, сот жойылған атқару ісін жүргізуді қалпына келтіру туралы іс қозғаудан дәлелді ұйғарыммен бас тартады.
9. Жойылған істі қалпына келтіру туралы арыз бойынша сот қаулыларына заңда белгіленген тәртіппен шағым жасалады.
10. Көрінеу жалған арыз берілген жағдайда жойылған іс жүргізуді қалпына келтіру туралы арыз бойынша іс қозғауға байланысты сот шығындары арыз берушіден өндіріліп алынады.

5-бөлім. Халықаралық процесс

45-тарау. Шетелдік тұлғалар қатысатын істер бойынша іс жүргізу

413-бап. Шетелдік тұлғалардың іс жүргізу құқықтары
мен міндеттері

1. Шетелдіктер мен азаматтығы жоқ адамдардың, шетелдік және халықаралық ұйымдардың (бұдан әрі – шетелдік тұлғалар) өздерінің бұзылған немесе даулы болып отырған құқықтарын, бостандықтарын және заңмен қорғалатын мүдделерін қорғау үшін Қазақстан Республикасының соттарына жүгінуге құқығы бар.
2. Шетелдік тұлғалар Қазақстан Республикасының азаматтарымен және ұйымдарымен бірдей іс жүргізу құқықтарын пайдаланады және іс жүргізу міндеттерін орындайды.
3. Соттарда шетелдік тұлғалар қатысатын істер бойынша сот ісін жүргізу осы Кодекске және өзге де заңдарға сәйкес жүзеге асырылады.
4. Қазақстан Республикасы азаматтары мен ұйымдарының іс жүргізу құқықтарына арнайы шектеулер қойылатын мемлекеттердің шетелдік тұлғаларына қатысты Қазақстан Республикасы соған сәйкес шектеулер белгілеуі мүмкін.
Ескерту. 413-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 03.07.2013 125-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

414-бап. Шетелдіктер мен азаматтығы жоқ
адамдардың азаматтық іс жүргізуге әрекет
қабілеттілігі

Ескерту. Тақырыпқа өзгеріс енгізілді - ҚР 03.07.2013 125-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

1. Шетелдіктер мен азаматтығы жоқ адамдардың азаматтық іс жүргізуге әрекет қабілеттілігі олардың жеке заңы бойынша айқындалады.
2. Азаматтың жеке заңы өзі азаматы болып табылатын мемлекеттік құқығы болып табылады. Егер азаматта шет мемлекеттің азаматтығымен қатар Қазақстан Республикасының азаматтығы да болса, оның жеке заңы Қазақстан Республикасының заңы болып есептеледі. Мұндай адамда шет мемлекет азаматтығының болуын Қазақстан Республикасының соттары танымайды.
3. Азаматта бірнеше шет мемлекеттің азаматтығы болса, бұл адам неғұрлым тығыз байланыстағы мемлекеттің құқығы оның жеке заңы болып табылады.
4. Азаматтығы жоқ адамның тұрғылықты тұратын жері бар мемлекеттің заңы сол адамның жеке заңы, ал мұндай болмаған жағдайда - оның әдетте тұрып жатқан мемлекетінің заңы болып табылады.
5. Өзінің жеке заңы бойынша іс жүргізу әрекетіне қабілетті болып табылмайтын адам, егер Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес іс жүргізу қабілетіне ие болса, ол Қазақстан Республикасының аумағында іс жүргізу әрекетіне қабілеті бар деп танылуы мүмкін.
Ескерту. 414-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 03.07.2013 125-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

415-бап. Шетелдік халықаралық ұйымның іс жүргізу
құқығына қабілеттілігі

1. Шетелдік ұйымның іс жүргізу құқығына қабілеттілігі ұйым соған сәйкес құрылған шет мемлекеттің заңы бойынша белгіленеді. Бұл заң бойынша іс жүргізу құқығына қабілеті жоқ шетелдік ұйымдар Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес Қазақстан Республикасының аумағында құқық қабілеті бар деп танылуы мүмкін.
2. Халықаралық ұйымның іс жүргізу құқығына қабілеті ұйым соған сәйкес құрылған халықаралық шарт, оның құрылтай құжаттары немесе Қазақстан Республикасының құзыретті мемлекеттік органымен келісім негізінде белгіленеді.

416-бап. Шетелдік тұлғалар қатысатын істер бойынша
Қазақстан Республикасы соттарының құзыреті

1. Егер Қазақстан Республикасының аумағында жауапкер-ұйым орналасқан болса немесе жауапкер-азаматтың тұрғылықты жері болса, шетелдік тұлғалар қатысатын істі Қазақстан Республикасының соттары қарайды.
2. Қазақстан Республикасының соттары, сондай-ақ шетелдік тұлғалар қатысатын істерді мына жағдайларда:
1) Қазақстан Республикасының аумағында шетелдік тұлғаның басқару органы, филиалы немесе өкілдігі болғанда;
2) жауапкердің Қазақстан Республикасы аумағында мүлкі болғанда;
3) алиментті өндіріп алу туралы және әке екенін анықтау туралы іс бойынша талап қоюшының Қазақстан Республикасында тұрғылықты жері болғанда;
4) мертігу, денсаулыққа өзге де зақым келтіру немесе асыраушысының қайтыс болуы арқылы келтірілген зиянды өтеу туралы іс бойынша зиян Қазақстан Республикасы аумағында келтірілгенде немесе талап қоюшының Қазақстан Республикасында тұрғылықты жері болғанда;
5) мүлікке келтірілген зиянды өтеу туралы іс бойынша зиянды өтеу туралы талап қоюға негіз болған іс-әрекет немесе өзге де мән-жайлар Қазақстан республикасының аумағында орын алғанда;
6) талап қою, оның толық немесе ішінара орындалуы Қазақстан Республикасы аумағында орын алуға тиіс болған немесе орын алған шарттан туындағанда;
7) талап қою Қазақстан Республикасы аумағында орын алған негізсіз баюдан туындағанда;
8) неке бұзу туралы іс бойынша талап қоюшының Қазақстан Республикасында тұрғылықты жері болғанда немесе ерлі-зайыптылардың ең болмағанда біреуі Қазақстан Республикасының азаматы болғанда;
9) ар-ожданды, абыройды және іскерлік беделді қорғау туралы іс бойынша талап қоюшының Қазақстан Республикасында тұрғылықты жері болған жағдайларда қарайды.
3. Қазақстан Республикасының соттары, егер Қазақстан Республикасының заңдарымен өз құзыретіне жатқызылса, басқа істерді де қарайды.
Ескерту. 416-бапқа өзгерту енгізілді - Қазақстан Республикасының 2001.07.11. N 238 Заңымен .

417-бап. Айрықша құзырет

1. Қазақстан Республикасы соттарының айрықша құзыретіне:
1) Қазақстан Республикасында орналасқан жылжымайтын мүлік құқығына байланысты істер;
2) тасымал шартынан туындайтын тасымалдаушыға талап қою жөніндегі істер;
3) егер ерлі-зайыптылардың екеуінің де Қазақстан Республикасында тұрғылықты жері болса, Қазақстан Республикасы азаматтарының шетелдіктермен немесе азаматтығы жоқ адамдармен некесін бұзу туралы істер;
4) осы Кодекстің 25-29-тарауларында көзделген істер жатады.
2. Қазақстан Республикасының соттары ерекше іс жүргізу ісін:
1) фактілерді анықтау туралы іс бойынша арыз берушінің Қазақстан Республикасы аумағында тұрғылықты жері болған немесе анықталуы қажетті факт Қазақстан Республикасының аумағында орын алған немесе орын алатын;
2) әрекетке қабілеті шектеулі немесе әрекетке қабілетсіз деп тану туралы, психиатриялық стационарға мәжбүрлеп жатқызу туралы мәселе қойылатын азамат Қазақстан Республикасының азаматы болған не Қазақстан Республикасының аумағында тұрғылықты жері болған;
3) хабар-ошарсыз кетті деп тану немесе қайтыс болды деп жариялау туралы мәселе қойылған азамат Қазақстан Республикасының азаматы болған не Қазақстан Республикасының аумағында соңғы белгілі тұратын жері болған және бұл орайда Қазақстан Республикасының аумағында белгілі тұратын жері болса және мұнда Қазақстан Республикасының аумағында тұрғылықты жері немесе орналасқан орны бар азаматтар мен ұйымдардың құқықтары мен міндеттерін анықтау осы мәселенің шешілуіне байланысты болған;
4) иесіз деп тану туралы арыз берілген зат Қазақстан Республикасы аумағында болған;
5) бағалы қағазды жоғалды деп тану туралы және оған тиісті құқықтарды (шақыртып іс жүргізу) қалпына келтіру туралы берілген арызды Қазақстан Республикасының аумағында тұратын немесе орналасқан азамат немесе ұйым берген;
6) жаңсақтығын анықтау туралы арыз берілген азаматтық хал актілерін жазуды Қазақстан Республикасының азаматтық хал актілерін жазу органдары жасаған;
7) шағым жасалып отырған нотариаттық іс-әрекеттерді (оларды жасаудан бас тартуды) Қазақстан Республикасының нотариусы немесе басқа органы жасаған жағдайларда қарайды.
Ескерту. 417-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 03.07.2013 125-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

418-бап. Соттылық

Қазақстан Республикасының заңдарымен Қазақстан Республикасы соттарының құзыретіне жатқызылған істердің соттылығы осы Кодекстің 3-тарауында белгіленген соттылық ережелері бойынша анықталады.

419-бап. Шарттық соттылық

Шетелдік соттың құзыреті осы Кодекстің 33-бабында көзделген жағдайларды қоспағанда, тараптардың жазбаша келісіммен көзделуі мүмкін. Мұндай келісім болған жағдайда сот жауапкердің өтінішімен, егер мұндай өтініш істі мәні бойынша қарау басталғанға дейін мәлімделсе, арызды қарамай тастайды.

420-бап. Құзыреттің өзгермейтіндігі

Қазақстан Республикасының заңдарында көзделген құзыреттілік ережелерін сақтай отырып, Қазақстан Республикасының соты іс жүргізуге қабылданған іс ол кейіннен тараптардың азаматтығы, тұрғылықты жері өзгеруіне және құзыретке әсер ететін басқа да мән-жайларға байланысты басқа мемлекет сотының соттауына жатқызылса да, мәні бойынша шешіледі.

421-бап. Шетелдік сотта іс жүргізудің маңызы

1. Егер сол мәселе туралы және сол негіздер бойынша сол тараптар арасындағы дау жөнінде Қазақстан Республикасының сот шешімдерін өзара тану және сот шешімдерін орындауды көздейтін халықаралық шарты бар шет мемлекеттің соты бұрын шешім шығарып қойған болса, Қазақстан Республикасының соты арызды қарамай тастайды, ал іс бойынша іс жүргізуді қысқартады.
2. Егер шет мемлекеттің сотында сол тараптар арасындағы, сол мәселе туралы және сол негіздер бойынша шешімді Қазақстан Республикасында танылуға тиісті дау жөнінде бұрын қозғалған іс болса, Қазақстан Республикасының соты арызды қарамай тастайды, ал іс бойынша іс жүргізуді қысқартады.
3. Осы баптың 1 және 2-тармақтарының ережелері бұл іс Қазақстан Республикасы соттарының айрықша құзыретіне жатқызылатын жағдайларды қозғамайды.

422-бап. Шет мемлекеттерге талап қою. Соттық иммунитет

Ескерту. 422-бап алынып тасталды - ҚР 2010.02.05 249-IV Заңымен.

423-бап. Сот тапсырмалары

1. Қазақстан Республикасының соттары өздеріне Қазақстан Республикасының заңында немесе халықаралық шартында көзделген тәртіппен берілген жеке іс жүргізу іс-әрекеттерін жасау (хабарламалар мен басқа да құжаттар тапсыру, тараптардан, куәлардан түсініктемелер алу, жергілікті жерде сараптама және тексеріс жүргізу және т.б.) туралы шетелдік соттардың тапсырмаларын орындайды, бұған:
1) тапсырманы орындау Қазақстан Республикасының егемендігіне қайшы келетін немесе Қазақстан Республикасының қауіпсіздігіне қатер төндіретін;
2) тапсырманы орындау сот құзыретіне кірмейтін жағдайлар қосылмайды.
2. Шетелдік соттардың жеке іс жүргізу іс-әрекеттерін орындау туралы тапсырмаларын атқару, егер Қазақстан Республикасының халықаралық шартында өзгеше көзделмесе, заңда белгіленген тәртіппен жүргізіледі.
3. Қазақстан Республикасының соттары жекелеген іс жүргізу іс-әрекеттерін орындау туралы шетелдік соттарға тапсырмалар мен өтініш жасауы мүмкін.
4. Қазақстан Республикасы соттарының шетелдік соттарымен қарым-қатынас жасау тәртібі Қазақстан Республикасының заңында және халықаралық шарттарында белгіленеді.

424-бап. Шет мемлекеттердің органдары берген
құжаттарды тану

Қазақстан Республикасынан тыс жерлерде жасалған, Қазақстан Республикасының азаматтары мен ұйымдарына немесе шетелдік азаматтарға қатысты шет мемлекеттердің заңдары бойынша шет мемлекеттердің құзыретті органдары белгіленген нысанмен берген, жасаған немесе куәландырған құжаттарды Қазақстан Республикасының соттары, егер Қазақстан Республикасының заңында немесе халықаралық шартында өзгеше көзделмесе, консулдық жариялау болған жағдайда қабылдайды.

425-бап. Шетелдік соттар мен төрелік соттардың
шешімдерін тану және орындау

1. Егер Қазақстан Республикасының заңында немесе халықаралық шартында өзара түсіністік негізінде бұл көзделген болса, шетелдік соттар мен төрелік соттардың шешімдері Қазақстан Республикасында танылады және орындалады.
2. Егер Қазақстан Республикасының халықаралық шартында өзгеше белгіленбесе, шетелдік соттар мен төрелік соттардың шешімдерін танудың және орындаудың шарттары мен тәртібі заңда белгіленеді.
3. Шетелдік соттың немесе төрелік соттың шешімі шешім заңды күшіне енген кезден бастап үш жыл ішінде мәжбүрлеп орындауға берілуі мүмкін. Дәлелді себептермен өткізіліп алынған мерзімді осы Кодекстің 128-бабында көзделген тәртіппен Қазақстан Республикасының соты қалпына келтіруі мүмкін.

425-1-бап. Төрелiктің шешiмiн мәжбүрлеп орындату

1. Егер төреліктің шешiмi онда белгiленген мерзiмде ерiктi түрде орындалмаған жағдайда, төреліктің шешiмi пайдасына шығарылған төрелікте талқылау тарапы (өндiрiп алушы) төреліктің шешiмiн мәжбүрлеп орындату туралы арызбен төрелік дауды қараған жердегi не борышкердің тұрғылықты жеріндегі немесе заңды тұлғаның органы орналасқан жердегі, егер тұрғылықты жері немесе орналасқан жері белгісіз болса, онда борышкердің мүлкі орналасқан жердегі сотқа жүгiнуге құқылы.
2. Атқару парағын беру туралы арызға төрелiктiң тиiстi түрде расталған түпнұсқа шешiмi немесе соның тиiстi түрде расталған көшiрмесi, сондай-ақ төрелiктің түпнұсқа келiсiмi немесе оның тиiстi түрде расталған көшiрмесi қоса берiледi. Егер төрелiктің шешiмi немесе келiсiмi шетел тiлiнде жазылса, тарап осы құжаттың мемлекеттiк тiлдегi немесе орыс тiлiндегi тиiстi түрде расталған аудармасын табыс етуге тиiс.
3. Атқару парағын беру туралы арыз төрелiктiң шешімiн ерiктi түрде атқаруға арналған мерзiм аяқталған күннен бастап үш жылдан кешіктiрiлмей берiлуi мүмкiн.
4. Белгiленген мерзiмiн өткiзiп алған не оған қажеттi құжаттар қоса тiркелмей берiлген атқару парағын беру туралы арызды сот қарамай керi қайтарады, бұл туралы ұйғарым шығарылады, оған осы Кодексте белгiленген тәртiппен шағым жасалуы мүмкiн.
5. Егер, сот аталған мерзiмдi өткiзiп алу себептерiн дәлелдi деп тапса, атқару парағын беру туралы арызды беру мерзiмiн қалпына келтiруге құқылы.
6. Судья атқару парағын беру туралы арызды сотқа арыз түскен күннен бастап он бес күн iшiнде жеке-дара қарайды.
7. Өндiрiп алушының төрелiктiң шешiмiн мәжбүрлеп орындату туралы түскен арызы, сондай-ақ оның соттың отырысында қаралу орны мен уақыты туралы сот борышкердi хабардар етедi. Оның арызын қарау орны мен уақыты туралы өндiрiп алушы да хабардар етiледi. Егер борышкерден сот отырысына келуi мүмкiн болмауының дәлелдi себептерi көрсетiлiп, арызды қарауды кейiнге қалдыру туралы ұсыныс түспесе, борышкердiң немесе өндiрiп алушының сот отырысына келмей қалуы арызды қарауға кедергi болмайды.
8. Сот төрелiктің шешiмiн мәжбүрлеп орындатуға арналған атқару парағын беру туралы арызды қараған кезде төрелiктiң шешiмiн мәнi бойынша қайта қарауға құқылы емес.
9. Сот арызды қарау нәтижелерi бойынша атқару парағын беру туралы не оны беруден бас тарту туралы ұйғарым шығарады.
Атқару парағын беру туралы соттың ұйғарымы дереу орындалуға тиiс.
Ескерту. 425-1-баппен толықтырылды - ҚР 2004.12.28 N 24 (қолданысқа енгiзiлу тәртібін 2 баптан қараңыз) Заңымен; өзгеріс енгізілді - ҚР 03.07.2013 125-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

425-2-бап. Атқару парағын беру

1. Сот төрелiктiң шешiмiн мәжбүрлеп орындатуға арналған атқару парағын беру туралы ұйғарым шығарған кезде атқару парағы осы Кодекстiң 236-бабының ережелерi бойынша берiледi.
2. Төрелiктiң шешiмiн мәжбүрлеп орындатуға арналған атқару парағын беру туралы арыз бойынша шығарылған соттың ұйғарымына осы Кодексте сот актiлерiне шағым жасау үшiн көзделген тәртiппен шағым жасалуы мүмкiн.
Ескерту. 425-2-баппен толықтырылды - Қазақстан Республикасының 2004.12.28. N 24 (қолданысқа енгiзiлу тәртібін 2 баптан қараңыз) Заңымен.

425-3-бап. Атқару парағын беруден бас тарту

Егер, сот:
1) бұл тарап:
сот төрелiк келiсiм тараптарының бiрiн әрекетке қабiлетсiз не әрекетке қабiлетi шектеулi деп немесе төрелiк келiсiмдi тараптар оны бағындырған заң бойынша, ал мұндай нұсқау болмаған кезде Қазақстан Республикасының заңнамасы бойынша жарамсыз деп тануының;
оған төрешiнiң тағайындалғаны туралы немесе төрелiк iс қарау туралы тиiстi түрде хабардар етiлмегенiнiң немесе сот дәлелдi деп таныған басқа да себептер бойынша өз түсiндiрмелерiн бере алмағанының;
төрелiктiң шешiмi төрелiк келiсiмде көзделмеген немесе оның шарттарына тура келмейтiн дау бойынша шығарылғанының не төрелiк келiсiмнiң шегінен шығатын мәселелер жөнiндегi қаулылардан тұратындығының, сондай-ақ даудың төрелiк соттың ведомстволық қарауында еместiгiнiң дәлелдемелерiн сотқа табыс етсе, төрелiктің шешiмiн мәжбүрлеп орындатуға арналған атқару парағын беруден бас тарту туралы ұйғарым шығарады.
Егер төрелiк келiсiмде қамтылатын мәселелер жөнiндегi төрелiктiң шешiмiн осындай келiсiмде қамтылмайтын мәселелер жөнiндегi шешiмнен бөлiп шығаруға болатын болса, онда төрелiктің төрелiк келiсiмде қамтылмайтын мәселелер жөнiндегi шешiмi бар сол бөлігінiң ғана күшi жойылуы мүмкiн;
төрелiк құрам немесе төрелiк iс қарау рәсiмi тараптардың келiсiмiне және төрелiктiң регламентiне сәйкес келмегенiнiң дәлелдемесiн сотқа табыс етсе;
2) сот төрелiктiң шешiмi Қазақстан Республикасының жариялылық тәртiбiне қайшы келетiнiн немесе төрелiктiң шешiмi шығарылған дау Қазақстан Республикасының заңнамасы бойынша төрелiк iс қараудың нысанасы бола алмайтынын анықтаса, төрелiктiң шешiмiн мәжбүрлеп орындатуға арналған атқару парағын беруден бас тарту туралы ұйғарым шығарады.
Ескерту. 425-3-баппен толықтырылды - Қазақстан Республикасының 2004.12.28. N 24 (қолданысқа енгiзiлу тәртібін 2 баптан қараңыз) Заңымен.

426-бап. Шетелдік соттардың орындауды талап
етпейтін шешімдерін тану

Шетелдік соттардың өз сипаты бойынша орындауды талап етпейтін мынадай шешімдері:
1) соты шешім шығарған мемлекет азаматтарының ғана жеке мәртебесін қозғайтын;
2) егер неке бұзу кезінде ерлі-зайыптылардың ең болмағанда біреуі Қазақстан Республикасынан тыс жерлерде тұрған болса, Қазақстан Республикасының азаматтары және шетелдіктер арасындағы некені бұзу немесе жарамсыз деп тану туралы;
3) егер некенің бұзылуы кезінде ерлі-зайыптылардың екеуі де Қазақстан Республикасынан тыс жерлерде тұрған болса, Қазақстан Республикасының азаматтары арасындағы некені бұзу немесе жарамсыз деп тану туралы шешімдері Қазақстан Республикасында танылады.
Ескерту. 426-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 03.07.2013 125-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

45-1-тарау. Төрелiктiң шешiмдерiне шағым жасау туралы
iстер бойынша iс жүргiзу

Ескерту. 45-1-тараумен толықтырылды - Қазақстан Республикасының 2004.12.28. N 24 (қолданысқа енгiзiлу тәртібін 2 баптан қараңыз) Заңымен.

426-1-бап. Өтінішхат беру

1. Төрелік шешiмiнің күшін жою туралы өтінішхатты төрелікте талқылау тараптары, іске қатысуға тартылмаған, бiрақ құқықтары мен мiндеттерiне қатысты төрелік шешiм қабылдаған үшiншi тұлғалар төрелiк шешiмнің көшірмесін алған күннен бастап үш ай iшiнде бере алады.
2. Төреліктің шешiмiне шағым жасау туралы өтінішхат төрелік дауды қараған жердегi сотқа жазбаша нысанда не электрондық құжат нысанында беріледі.
3. Егер шешімге шағым жасау үшін осы баптың бірінші бөлігінде белгіленген мерзім аяқталса және осы Кодекске сәйкес оны қалпына келтіруге негіздер болмаса, судья өтінішхатты қайтарады.
Ескерту. 426-1-бап жаңа редакцияда - ҚР 03.07.2013 125-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); өзгеріс енгізілді - ҚР 17.11.2014 № 254-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi) Заңымен.

426-2-бап. Өтінішхатты қарау

1. Сот төреліктің шешiмiне шағым жасау туралы өтінішхатты осы Кодексте көзделген қағидалар бойынша iс қозғалған кезден бастап он күн iшiнде қарайды.
Судьяның үшінші тұлға шағым берген кезде қосымша дәлелдемелер беру қажет болған жағдайда, іс бойынша іс жүргізуді отыз күнге дейінгі мерзімге ұзартуға құқығы бар.
2. Төрелікте талқылау тараптарының біреуінің өтінішхаты бойынша істі сот талқылауына дайындаған кезде судья дәлелдемелерді талап ету үшін осы Кодексте көзделген қағидалар бойынша төреліктен не бірінші сатыдағы тиісті соттан іс материалдарын талап ете алады.
3. Сот төрелікте талқылау тараптарына, сондай-ақ үшінші тұлғалар төреліктің шешіміне шағым берген жағдайда үшінші тұлғаларға сот отырысының уақыты мен орны туралы хабарлайды. Сот отырысының уақыты мен орны туралы тиісті түрде хабарланған аталған тұлғалардың келмей қалуы істі қарауға кедергі болып табылмайды.
4. Сот істі қараған кезде төрелік шешімінің күшін жою үшін Қазақстан Республикасының заңдарында көзделген негіздердің бар немесе жоқ екендігін анықтайды.
5. Сот төрелiктiң шешiмiне шағым жасау туралы өтiнiшхатты қарау нәтижелерi бойынша төрелiк шешiмiнiң күшiн жою не өтiнiшхатты қанағаттандырудан бас тарту туралы ұйғарым шығара алады. Мүдделi тұлғалар соттың ұйғарымына шағым жасауы мүмкiн.
Ескерту. 426-2-бап жаңа редакцияда - ҚР 03.07.2013 125-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

46-тарау. Шет мемлекеттiң және оның меншiгiнiң юрисдикциялық иммунитетi

Ескерту. Кодекс 46-тараумен толықтырылды - ҚР 2010.02.05 249-IV Заңымен.

427-бап. Шет мемлекеттiң иммунитетi

Шет мемлекет Қазақстан Республикасында, осы Кодексте белгiленген жағдайларды қоспағанда, соттық иммунитеттi, талап қоюды қамтамасыз етуден иммунитеттi және сот актiсiн мәжбүрлеп орындатудан иммунитеттi қоса алғанда, юрисдикциялық иммунитеттi пайдаланады.

428-бап. Соттық иммунитет

Осы Кодекстiң ережелерiне сәйкес шет мемлекет, егер ол соттық иммунитеттен бас тартуға келiссе не осы Кодекстiң 434-бабына сәйкес шет мемлекетке иммунитет қолданылмайтын болса, сондай-ақ, егер ол мемлекеттiң егемендi билiгiн жүзеге асырғандағыдан өзге қызметтi жүзеге асырса, оның iшiнде осы Кодекстiң 435-441-баптарында көрсетiлген жағдайларда соттық иммунитеттi пайдаланбайды.

429-бап. Шет мемлекеттiң Қазақстан Республикасы
сотының юрисдикциясына келiсуi

1. Егер шет мемлекет тиiстi мәселеге немесе iске қатысты, атап айтқанда:
1) Қазақстан Республикасының халықаралық шартында;
2) Қазақстан Республикасының халықаралық шарты болып табылмайтын жазбаша келiсiмде;
3) Қазақстан Республикасының сотында мәлімдеме жасау немесе нақты iс қарау шеңберiнде жазбаша хабардар ету арқылы Қазақстан Республикасы сотының юрисдикцияны жүзеге асыруына тiкелей келiсiм бiлдiрсе, ол соттық иммунитеттен бас тартуға келiскен деп танылады.
2. Шет мемлекеттiң соттық иммунитеттен бас тартуға келiсуi оның талап қоюды қамтамасыз етуден иммунитет пен сот актiсiн мәжбүрлеп орындатудан иммунитеттен бас тартуға келiсуi ретiнде қарастырылмайды.
3. Шет мемлекеттiң Қазақстан Республикасының заңнамасын қолдануға келiсуi оның соттық иммунитеттен бас тартуға келiсуi ретiнде қарастырылмайды.

430-бап. Шет мемлекеттiң сотта iс қарауға қатысуы

1. Егер шет мемлекет Қазақстан Республикасының сотында өзiнiң бастамасымен қозғалған iстi қарау тарабы болып табылса, немесе Қазақстан Республикасының сотында iстiң мәнiн қарауға қатысса, немесе iстiң мәнi бойынша қандай да бiр өзге iс-әрекеттi қолданса, осы мемлекет соттық иммунитеттен бас тартуға келiскен деп танылады. Алайда, егер мемлекет ол осындай iс-әрекет қолданғанға дейiн иммунитет туралы мәлiмдеуге негiз болатын фактiлер өзiне белгiлi болуы мүмкін болмағанын сотта дәлелдесе, ол осы фактiлер өзiне белгiлi болғаннан кейiн дереу солардың негiзiнде иммунитетке сүйене алады.
2. Егер шет мемлекет Қазақстан Республикасының сотында iстi қарауға қатысса немесе иммунитетке сүйену немесе iс қараудың нысанасы болып табылатын мүлiкке қатысты өз құқығына дәлелдемелер келтiру мақсатында қандай да бiр iс-әрекет қолданса, соттық иммунитеттен бас тартқаны ретiнде қарастырылмайды.
3. Шет мемлекет өкiлiнiң Қазақстан Республикасының сотына куәлiк айғақтар беру үшiн келуi осы мемлекеттiң соттық иммунитеттен бас тартуға келiсуi ретiнде қарастырылмайды.
4. Егер шет мемлекет Қазақстан Республикасының сотында iстi қарауға қатыспаса, бұл мән-жай өзiнен-өзi оның соттық иммунитеттен бас тартуға келiскенi ретiнде түсiндiрiлмеуге тиiс.

431-бап. Қарсы талап қоюға қатысты иммунитеттен бас тарту

1. Қазақстан Республикасының сотына талап қойған шет мемлекет осы мемлекеттiң алғашқы талап қоюындағы сияқты сол құқықтық қатынастарға немесе фактiлерге негiзделген кез келген қарсы талапқа қатысты соттық иммунитеттен бас тартуға келiскен деп танылады.
2. Қазақстан Республикасының сотына қарсы талап қойған шет мемлекет алғашқы талап қоюына қатысты соттық иммунитеттен бас тартуға келiскен деп танылады.

432-бап. Төрелiк iс қарауға қатысты иммунитеттен бас тарту

Егер шет мемлекет туындаған немесе болашақта туындауы мүмкін дауларды өзiнiң қатысуымен төрелікте қарауға жазбаша нысанда келiсiм бiлдiрсе, Қазақстан Республикасы сотының төрелікке қатысты функцияларды жүзеге асыруына қатысты мәселелер бойынша оның осы дауларға байланысты соттық иммунитеттен бас тартуға ерiктi түрде келiскенi деп танылады.

433-бап. Иммунитеттен бас тартуға келiсiмдi керi қайтарып
алу

1. Шет мемлекеттiң соттық имунитеттен, талап қоюды қамтамасыз етуден иммунитет пен сот актiсiн мәжбүрлеп орындатудан иммунитеттен бас тартуға келiсуi, осындай келiсудi керi қайтарып алуға жол беру дауға қатысушы басқа тараппен келiсiмде тiкелей көзделген жағдайларды қоспағанда, керi қайтарылып алынбайды.
2. Шет мемлекеттiң соттық иммунитеттен бас тартуға келiсуi сотта iс қараудың барлық сатыларында қолданылады.

434-бап. Қазақстан Республикасының юрисдикциялық
иммунитетiнiң бұзылуына байланысты даулар
бойынша иммунитеттi қолданбау

Егер Қазақстан Республикасының халықаралық шартында өзгеше көзделмесе, шет мемлекеттiң Қазақстан Республикасы мен оның меншiгiнiң юрисдикциялық иммунитетiн бұзуына байланысты даулар бойынша осындай шет мемлекет Қазақстан Республикасында соттық иммунитеттi, сол сияқты талап қоюды қамтамасыз етуден және сот актiсiн мәжбүрлеп орындатудан иммунитеттi пайдаланбайды.

435-бап. Кәсiпкерлiк қызметке байланысты даулар
бойынша иммунитеттi қолданбау

1. Шет мемлекеттiң Қазақстан Республикасының аумағында кәсiпкерлiк қызметтi жүзеге асыруы кезiнде туындаған даулар бойынша соттық иммунитеттi осы мемлекет Қазақстан Республикасында пайдаланбайды.
2. Шет мемлекет жасаған немесе мемлекеттiң егемендi билiгiн жүзеге асырған кездегiден өзге түрде онымен байланысты болатын кәсiпкерлiк қызметтен тыс азаматтық-құқықтық мәмiлелерден туындаған даулар бойынша соттық иммунитеттi осы мемлекет Қазақстан Республикасында пайдаланбайды.
3. Шет мемлекет жасаған немесе ол байланысты болатын мәмiле оның егемендi билiгiн жүзеге асыруымен байланысты қызмет болып табыла ма деген мәселенi шешу кезiнде Қазақстан Республикасының соты осындай мәмiленiң сипаты мен мақсатын назарға алады.

436-бап. Заңды тұлғаларға қатысуға байланысты даулар
бойынша иммунитеттi қолданбау

Шет мемлекет Қазақстан Республикасының аумағында құрылған немесе негiзгi қызмет орны бар коммерциялық және коммерциялық емес заңды тұлғаларға өзiнiң қатысуына қатысты даулар бойынша соттық иммунитеттi Қазақстан Республикасында пайдаланбайды.

437-бап. Мүлiкке құқықтарға қатысты даулар бойынша
иммунитеттi қолданбау

Шет мемлекет:
1) Қазақстан Республикасының аумағындағы жылжымайтын мүлiкке өзiнiң құқықтарына, сондай-ақ осы мүлiкке байланысты өзiнiң мiндеттемелерiне;
2) мүлiкке осы мемлекеттiң егемендi билiгiн жүзеге асырумен байланысты емес негiздер бойынша туындайтын өзiнiң құқықтарына қатысты даулар бойынша соттық иммунитеттi Қазақстан Республикасында пайдаланбайды.

438-бап. Залалды (зиянды) өтеу туралы даулар бойынша
иммунитеттi қолданбау

Шет мемлекет, егер талап Қазақстан Республикасының аумағында толық немесе iшiнара орын алған iс-әрекетпен (әрекетсiздiкпен) немесе мән-жайлармен мүлiкке залал келтiруден туындаса, осы мемлекеттiң өмiрге және (немесе) денсаулыққа келтiрiлген зиянды және мүлiкке келтiрiлген залалды өтеуi туралы даулар бойынша Қазақстан Республикасында соттық иммунитеттi пайдаланбайды.

439-бап. Зияткерлiк меншiк құқықтары объектілерiне
қатысты даулар бойынша иммунитеттi қолданбау

1. Шет мемлекет зияткерлiк меншiк объектiлерiне өзiнiң құқықтарын белгiлеуге және жүзеге асыруға қатысты даулар бойынша соттық иммунитеттi Қазақстан Республикасында пайдаланбайды.
2. Шет мемлекет зияткерлiк меншiк объектiлерiне басқа адамдардың құқықтарын осы мемлекеттiң ықтимал бұзуына қатысты даулар бойынша соттық иммунитеттi Қазақстан Республикасында пайдаланбайды.

440-бап. Еңбек даулары бойынша иммунитеттi қолданбау

1. Шет мемлекет Қазақстан Республикасының аумағында толық немесе iшiнара орындалған немесе орындалуға тиiс жұмысқа қатысты осы мемлекет пен қызметкердiң арасында туындаған еңбек даулары бойынша соттық иммунитеттi Қазақстан Республикасында пайдаланбайды.
2. Осы баптың бiрiншi бөлiгiнiң ережесi:
1) қызметкердiң Қазақстан Республикасында тұрақты тұрғылықты жерi болған жағдайды қоспағанда, iс қарау қозғалған кезде қызметкер оны жұмысқа қабылдаған мемлекеттiң азаматы болып табылатын;
2) қызметкер мемлекеттiң егемендi билiгiн жүзеге асыру жөнiндегi мiндеттердi орындау үшiн жалданған;
3) еңбек шартын жасасу немесе қайта жаңарту дау нысанасы болып табылатын жағдайларда қолданылмайды.

441-бап. Теңiз кемелерiн және iшкi суда жүзетiн кемелердi
пайдалануға байланысты даулар бойынша иммунитет

1. Теңiз кемесiнiң немесе iшкi суда жүзетiн кеменiң меншiк иесi болып табылатын не осы кеменi пайдаланатын шет мемлекет, егер кеме талап қоюға негiз болған фактiлер туындаған кезде мемлекеттiк коммерциялық емес мақсаттардан гөрi өзге мақсаттарда пайдаланылса, осы кеменi пайдалануға немесе осы кемемен жүк тасымалдауға қатысты даулар бойынша соттық иммунитеттi Қазақстан Республикасында пайдаланбайды.
2. Осы баптың бiрiншi бөлiгiнiң ережесi:
1) әскери корабльдерге және әскери-қосалқы кемелерге, сондай-ақ мұндай корабльдер мен кемелердiң бортында тасымалданатын жүкке;
2) мемлекетке тиесiлi және осы жүк қандай кемемен тасымалданатынына қарамастан, тек ғана мемлекеттiк коммерциялық емес мақсаттарда пайдаланылатын немесе пайдаланылуға арналған жүкке қатысты қолданылмайды.
3. Осы баптың қолданылу мақсаты үшiн кеменi пайдалануға қатысты даулар деп, атап айтқанда:
1) кемелердiң соқтығысуына, порттық және гидротехникалық құрылыстардың бұзылуына немесе басқа да суда жүзетiн кеме аварияларына;
2) көмек көрсетуге құтқару жұмыстары мен жалпы аварияға;
3) кемеге қатысты жеткiзiлiмдерге, жөндеу және басқа да жұмыстарға, қызметтер көрсетуге;
4) теңiз ортасының ластануы салдарларына;
5) суға батқан мүлiктi көтеруге қатысты даулар түсiнiледi.

442-бап. Талап қоюды қамтамасыз етуден және сот актiсiн
мәжбүрлеп орындатудан иммунитеттер

Шет мемлекет:
1) шет мемлекет осы Кодекстiң 429-бабының бiрiншi бөлiгiнде көзделген тәсiлдердiң бiрi арқылы осы бапта көрсетiлген юрисдикциялық иммунитеттiң түрлерiнен бас тартуға тiкелей келiсiм бiлдiрген;
2) шет мемлекет Қазақстан Республикасының сотында iс қараудың нысанасы болып табылатын талапты қанағаттандырған жағдайда мүлiктi резервке қойған немесе өзгедей түрде белгiлеген;
3) шет мемлекеттiң Қазақстан Республикасының аумағындағы мүлкi мемлекеттiң егемендi билiгiн жүзеге асырудан өзге мақсаттарда пайдаланылатын және (немесе) пайдалануға арналған жағдайларды қоспағанда, талап қоюды қамтамасыз етуден иммунитеттi және сот актiсiн мәжбүрлеп орындатудан иммунитеттi пайдаланады.

443-бап. Егемендi билiктi жүзеге асыру мақсатында
пайдаланылатын мүлiк

Мемлекеттiң егемендi билiгiн жүзеге асырудан өзге мақсаттарда шет мемлекет пайдаланатын және (немесе) пайдалануына арналған мүлiк ретiнде (осы Кодекстiң 442-бабының 3) тармақшасы), атап айтқанда, шет мемлекеттiң мынадай мүлкi қарастырылмайды:
1) шет мемлекеттiң дипломатиялық өкiлдiктерiнiң немесе оның консулдық мекемелерiнiң, арнайы миссиялардың, халықаралық ұйымдар жанындағы өкiлдiктердiң, халықаралық ұйымдар органдарындағы не халықаралық конференциялардағы шет мемлекет делегацияларының функцияларын жүзеге асыруы үшiн пайдаланылатын немесе пайдаланылуға арналған мүлiк (оның iшiнде банк шотындағы ақша);
2) әскери мүлiк және (немесе) Қазақстан Республикасы таныған бiтiмгершiлiк операцияларда пайдаланылатын мүлiк;
3) сатуға қойылмаған не сатуға арналмаған мәдени құндылықтар немесе мұрағаттық құжаттар.

444-бап. Шет мемлекет қатысатын iстер бойынша сот iсiн
жүргізу

Егер осы Кодексте немесе басқа заңдарда өзгеше көзделмесе, шет мемлекет қатысатын iстердi Қазақстан Республикасының соттары, заңды тұлғаларға, атап айтқанда шетелдiк заңды тұлғаларға қатысты қолданылатын соттылық туралы ереженi қоса алғанда, Қазақстан Республикасының сот iсiн жүргізу ережелерi бойынша қарайды.

445-бап. Шет мемлекеттiң соттық иммунитетi туралы мәселенi
шешу тәртiбi

Шет мемлекеттiң соттық иммунитеттi пайдаланатыны немесе пайдаланбайтыны туралы мәселенi Қазақстан Республикасының соты тараптарды шақыра отырып, сот отырысында шешедi.

446-бап. Қазақстан Республикасы сотының шет мемлекет
қатысатын даулар бойынша талап қоюды қамтамасыз
ету және сот актiсiн мәжбүрлеп орындату туралы
мәселелердi шешуi

1. Қазақстан Республикасының соты талап қоюды қамтамасыз ету және шет мемлекетке қатысты шығарылған сот актiсiн мәжбүрлеп орындату туралы мәселелердi шет мемлекетте тиiсiнше талап қоюды қамтамасыз етуден иммунитеттiң және сот актiсiн мәжбүрлеп орындатудан иммунитеттiң болуына немесе болмауына қарай шешедi.
2. Шұғыл шаралар қабылдамау сот актiсiн орындауды қиындатуы мүмкін немесе атап айтқанда, сот актiсiн орындауға жол бермеу мақсатында мүлiктi жою, бүлдiру, орнын ауыстыру ықтималдығының едәуiр дәрежесiне немесе өзгедей иелiк етуге байланысты мүмкін етпейтiн жағдайларда, Қазақстан Республикасының соты шет мемлекет тиiстi иммунитеттi пайдаланады деп пайымдауға өзiнде жеткiлiктi негiздер болмаған кезде, тараптың өтiнiшi бойынша талап қоюды қамтамасыз ету туралы және сот актiсiн мәжбүрлеп орындату туралы шешiм қабылдауға құқылы. Мұндай шешiм қабылдау шет мемлекеттi тиiстi иммунитеттiң болуына сүйене отырып, оған дау айту құқығынан айырмайды.
3. Шет мемлекеттерге қатысты шығарылған сот актiлерiн мәжбүрлеп орындату Қазақстан Республикасының атқарушылық iс жүргізу және сот орындаушыларының мәртебесі туралы заңнамасының негiзiнде жүзеге асырылады.
Ескерту. 446-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 15.01.2014 № 164-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

447-бап. Өзара түсiнiстiк принципiн қолдану

1. Шет мемлекетке қойылған талапты Қазақстан Республикасының сотында қарау кезiнде сот талап қоюшының немесе iске қатысушы басқа тұлғаның өтiнiшi бойынша өзара түсiнiстiк принципiн қолданады.
2. Кәсiпкерлiк қызметке байланысты даулар бойынша, сондай-ақ кәсiпкерлiк қызметтен тыс азаматтық-құқықтық мәмiлелерден туындаған даулар бойынша тиiстi шет мемлекетте Қазақстан Республикасына берiлетiн юрисдикциялық иммунитеттiң көлемiн дәлелдеу өзара түсiнiстiк принципiн қолдану туралы өтiнiш бiлдiрген тұлғаға жүктелуi мүмкін.
3. Егер өзiне қатысты юрисдикциялық иммунитет туралы мәселе туындаған шет мемлекетте осы Кодекске орай шет мемлекетке берiлетiнге қарағанда Қазақстан Республикасына юрисдикциялық иммунитет неғұрлым шектелген көлемде берiлетiнi дәлелденсе, онда Қазақстан Республикасының соты көрсетiлген мәселенi шешу кезiнде өзара түсiнiстiк негiзiнде Қазақстан Республикасының тиiстi шет мемлекетте юрисдикциялық иммунитеттi қандай көлемде пайдаланатынын негiзге алуға құқылы.

448-бап. Осы Кодекстi қолдану мәселелерi бойынша
Қазақстан Республикасының сотына жәрдемдесу

1. Қазақстан Республикасының Сыртқы iстер министрлiгi Қазақстан Республикасы сотының сұратуы бойынша немесе өз бастамасы бойынша осы Кодекстiң шет мемлекетке қатысты қолданылуына байланысты, атап айтқанда, өзiне қатысты юрисдикциялық иммунитет туралы мәселе туындайтын тарап шет мемлекет болып табылады ма, мемлекеттiң егемендiк билiгiн жүзеге асыру жөнiндегi қызмет орын алды ма, шет мемлекетте Қазақстан Республикасының юрисдикциялық иммунитетi қандай көлемде берiледi деген мәселелер бойынша қорытынды бередi.
2. Қазақстан Республикасының соты дау нысанасы болып табылатын мәселелер бойынша жәрдемдесу және түсiндiру үшiн Қазақстан Республикасындағы және шетелдегi өзге де органдар мен ұйымдарға белгiленген тәртiппен жүгiнуi немесе сарапшыларды тартуы мүмкін. Алынған қорытындылар мен түсiндiрмелер iстегi бар дәлелдемелердiң жиынтығы ескерiлiп, Қазақстан Республикасы сотының бағалауына жатады.

449-бап. Шет мемлекетке iс жүргізу құжаттарын жiберу
және тапсыру

1. Шет мемлекетке оған қатысты Қазақстан Республикасының сотында iс қозғалғаны туралы хабарламаны және өзге де сот құжаттарын жiберу дипломатиялық арналар арқылы жүзеге асырылады. Тиiстi мемлекеттiң сыртқы iстерiн жүргiзетiн атқарушы билiк органының оларды алған күнi осы құжаттардың тапсырылған күнi болып есептеледi.
2. Қазақстан Республикасы соттарының шет мемлекетке құжаттарды тапсыру туралы және Қазақстан Республикасының сотында оған қатысты қозғалған iске байланысты өзге де iс жүргізу әрекеттерiн жасау туралы тапсырмалары Қазақстан Республикасының нормативтiк құқықтық актiлерiнде және Қазақстан Республикасының құқықтық көмек көрсетудi регламенттейтiн халықаралық шарттарында көзделген тәртiппен ресiмделедi.

450-бап. Сырттай шешiм шығару

Қазақстан Республикасының сотында iс қарауға қатыспаған шет мемлекетке қатысты шешiм, егер сот:
1) осы Кодекстiң 449-бабының талаптары сақталғанын;
2) шет мемлекетке оған қатысты iс қозғалғаны туралы құжаттарды тапсыру туралы тапсырма жiберiлген күннен бастап кемiнде алты ай өткенiн;
3) осы Кодекстiң ережелерiне сәйкес мемлекет соттық иммунитеттi пайдаланбайтынын анықтаған жағдайда шығарылуы мүмкін.

Қазақстан Республикасының
Президенті

Қосымша

Атқару құжаттары бойынша өндiрiп алуды қолдануға
болмайтын мүлiктердiң тiзбесi

Ескерту. Кодекс қосымшамен толықтырылды - ҚР ҚР 2006.06.22 N 147 Заңымен, алып тасталды - ҚР 2010.04.02 N 262-IV (2010.10.21 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен.